diff --git "a/kjh_Cyrl/mala_000002_remove.jsonl" "b/kjh_Cyrl/mala_000002_remove.jsonl" new file mode 100644--- /dev/null +++ "b/kjh_Cyrl/mala_000002_remove.jsonl" @@ -0,0 +1,1817 @@ +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"[id268664183|Hanat], ахаха, сам против ассимиляции, а видео про ассимиляцию смотришь...\n[id1446862|Аня], скорее ты тут кудахтаешь 😂\nЯ не баба мы друг друга не поймем!\n[id1446862|Аня], я и так спокоен.\nМен Казак тыленде солептурмын сен кымсын Женябай сен орыстын кулсымба?\nМен оз тiлiм былемын Женябай сен кымсын мен озын былемын Казакша жазамба орысша мен саган баурым емеспын мен мусыльман сен орыска жатасын сенде дын православиеге жатасын Женябай менын атым Жанат\n[id223783497|Анна], надеюсь этих ... найдут!!!!\nХанат Бауырым, Казак тилди окуды баста!\nХанат, Бауырым! Казакша сойле! Озге тилинде сойлеме!\nЯ думаю откуда у тебя Андрюша русское имя а не Тюрское-Хакаское","num_words":96,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.251,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.427,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"Мисс Дружба\"-2013 - Цыренова Александра, Бурятия
\"Мисс Золушка\"-2013 - Обутова Илона, Якутия
\"Мисс Грация\"-2013, \"Мисс Успех\"-2013 - Кинова Сайана, Алтай
\"Мисс Зрительских симпатий\"-2013 - Фатеева Ирина, Бурятия
\"Мисс Бикини\"-2013 - Кайлачакова Анастасия, Хакасия
\"Мисс Обаяние\"-2013 - Ассасырова Джамиля, Алтай
\"Мисс Улыбка\"-2013 - Баярмагнай Цацрал, Монголия","num_words":36,"character_repetition_ratio":0.128,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.331,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.371,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Бильярдный клуб ★ Отукен ★

Друзья! Приглашаем вас в новый бильярдный клуб ★ Отукен ★.

Для Вас:
- 3 стола русского бильярда 12-ти футовые,
- 1 стол \"Снукер\",
- 2 мягкие зоны
- бар
- кухня

Мы рады Вас видеть по адресу ул. Жукова 99м
2-ой вход

Часы работы:
будни с 12 - 02ч
Пт.,Сб. с 12 - 04ч утра

Прейскурант: днем (до 18 часов) 200руб\\час
вечером (после 18 час) 300 руб\\час","num_words":50,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.36,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.922,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Тадар тілін чахсы оңарчатхан кізі модератор тоғызын апарарға киректелче ! Темалар аймах-пасха. Кӧрімге алза, хакас кибелістерінең толдыра информацияны чыып, электроннай фонд ит саларға сағыс пар... Пу пӧлікті апарӌаң модератор кирек - http:\/\/www.khakasia.org\/index.php?categories\/%D0%A5%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%81-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%8B.9\/

Модератор поларға ӱгреділче тикке (интернетте аны контент-менеджер тіпчелер).","num_words":37,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.297,"stopwords_ratio":0.135,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.902,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"изеннер!
пу кирек ибире хайди дее аралазынар, хабас пиринер, ондай полза :))
Ымай Ине - ол кем поладыр ни?
22 уртунге\/сентябрьга теере хадыларга чарир :))
араласхан учун азынада улуг алгыс!
амыр хазых хоных турзын сыбыра!

» http:\/\/vk.com\/khakasstar?w=wall-69686685_394","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.279,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.743,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Фотографии, видно в темноте так же, как днём! наша группа
http:\/\/vk.com\/club63131386","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.31,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.984,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Тадар т1л1 п1лчеткен к1з1лер пар, оларнан чоптез1п, магат п1р дее алчаас чох афиша ид1нер😊","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.267,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.916,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Видеоотчет с TADAR PARTY Кстати, с 7 января по 7 февраля я снова будет в ХАКАСИИ! Успевайте бронировать даты на съемку!
#tadarparty #abakan #khakassia #partyhard #otyken #dance #khakas #club #music #хакасия #абакан #тадарпати #отукен #молодежь #танцы #клуб #молодежь #этно #асхыр #свадьба #видео #оператор #видеограф #алексейвижо #клубныеотчеты #spb #wedding #lovestory #video #vijо #красноярск #репост #хакасы","num_words":51,"character_repetition_ratio":0.015,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.223,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.982,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Бесплатный Бизнес-Семинар в Абакане!
В чпятницу 20.12 в 19 часов.

\"Как открыть бизнес с нуля и зарабатывать 70 000 рублей в месяц в Абакане, БЕЗ СЕТЕВОГО МАРКЕТИНГА\"

Осталось 3 свободных места.
Поэтому напиши мне в личку и зарегистрируйся на семинар прямо сейчас!

Отзыв о семинаре Сергея Токоякова","num_words":37,"character_repetition_ratio":0.006,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.247,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"Мисс Азия Москвы\"-2013, \"Мисс Вокал\" -2013 - Адилова Саида, Казахстан
I-вице \"Мисс Азия Москвы\"-2013, \"Мисс Гламур\"-2013 - Цой Елена, Корея
II-вице\" Мисс Азия Москвы\"-2013, \"Мисс Бриллион\"-2013 - Ооржак Алдынай, Тыва","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.182,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.381,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.753,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Фото-отчёт в эмоциях!
\"Чиит пайрам 2013\"
Tadar Party МЦ \"Атон\"
http:\/\/vk.com\/album-48648302_181543354\nДа, на многих фотографиях самые разные эмоции😊 Молодцы, так держать, хакасская молодежь! Аймах-пасха омалар, аймах-пасха кон,н!л!г к!з!лер😊 Чиит пайрам чахсы иртт!р, анзы чахсы😊 Аннан, андара !ди ле прай ниме чахсы парзын! Айдассар, хакас чииттер!😊\n[id21241408|Екатерина], улуг алгыс!!!))))","num_words":45,"character_repetition_ratio":0.025,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.316,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.499,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"22.05.2014 Чир-суум (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)

Пу кӧзідігнің ӧӧн матыры ӧткін хакас оол Виктор Сагалаков полча
http:\/\/тустамыры19.рф\/хабарлар\/298\/","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.318,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.395,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Фотографии, видно в темноте так же, как днём!
Наша группа: http:\/\/vk.com\/club63131386","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.318,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.989,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Репост Друзья))кому не сложно))) Продам Canon EOS 550D body,объектив canon 18-55 f3.5, батарейный блок Aputure BP-E8 для Canon EOS 550D , насадка super wide angle lens with macro 0 45X, sd флешки 3шт 16 gb 10 class и 1шт 32 gb 10 class,батарейный блок Aputure BP-E6 для Canon EOS 5D mark 2 фолуфокус folou-fokus proaim X1
# Canon #EOS #550D #продам #халява #Абакан #Черногорск #Саяногорск #Canon #EOS #5D #mark2
Canon EOS 550D body 12 тыс
батарейный блок Aputure BP-E8 для Canon EOS 550D 1.2 тыс
батарейный блок Aputure BP-E6 для Canon EOS 5D mark2 2 тыс
folou-fokus proaim X1 5 тыс
объектив canon 18-55 f3.5 2 тыс
насадка super wide angle lens with macro 0 45X = 1 тыс
флешка 16 gb 10class 500руб
флешка 32 gb 10class 800руб","num_words":101,"character_repetition_ratio":0.131,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.33,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.64,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Давайте ценить и уважать культуру других народов! Давайте жить дружно!","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.839,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"ВНИМАНИЕ ДРУЗЬЯ!

В группу выложен фотоотчет поездки нашей организации [club48648302|♔ АСХЫР ♔] в КАЗАНОВКУ!

Автор: [id3017595|Олег Кышпанаков] [id23306434|Юрий Куюков]
Смотрим и комментируем, и наслаждаемся :)
https:\/\/vk.com\/album-48648302_196883686","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.367,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.923,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"[id213455359|Тадар], то,что пiлiн,ер-знайте, я в курсе,думала слово новое появилось или орфографию хак.языка изменили.\n[id86422664|Катя], Пiлiн,ер - Знайте","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.323,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.927,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Нашему соседу с Таштагола всего 18 лет, а он уже атлет Олимпийских игр!
http:\/\/o14.yandex.ru\/person-p1021436\/","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.312,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.91,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Чиит ырӌы Валерия Кыржинаковадаңар
20.06.2014 Учух, чарых чылтызах (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)

Чиит ырӌы Валерия Кыржинаковадаңар паза аның сӧбірезінеңер хандыра кӧзідіг.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/393\/","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.365,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.764,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"[ВНИМАНИЕ]
Только сегодня в НК ★Отукен★ будут выступать артисты из
Алтая: Роман Саланханов, Алексей Енчинов, Влад Санашев, Алан и Айана Темеевы;
Бурятия: Булат Бадмаев
Тыва: Шенне Намнай","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.223,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.733,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Мы начали искать новые идеи для игр, конкурсов, акций...

Вот одна из них \"Где ты Мариарти\" (см. видео)

29 ноября(суббота) [club80353846|АЙRAN PARTY]","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.327,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"[id26516024|Вера], это рядом с деревней Усть-Сос\n[id26516024|Вера], я не знаю , если есть желающие , я уже там буду ,у меня неполучиться (\n[id26516024|Вера], бесплатно ☺\nХайда орын :)? Паза нинч,е ахча турча :)?\nнинч,е Км :)?\n[id26516024|Вера], близлежащие деревни это красный ключ, Бондарево )","num_words":37,"character_repetition_ratio":0.158,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.378,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.984,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Так что, Ульгень и Тенгри (Хан-Тигир) - одно и тоже.\n[id193071139|Евгения], я это понимаю. И сейчас я вижу в этом смысл своей жизни.\nВ книге о шаманизме В. Я. Бутанаев также называет имя Единого Творца Чалгыс Чаячы и Ульгень. Имя Бога \"Ульгень\" сохранилось у алтайцев.","num_words":44,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.268,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Витя алгыстаптупс сены Тореен Кунинен!
Хазых пол, шолларын ажих ползын, сагыштарын толзын!!!
Андагох кущтук маатыр оол хал, позынын шонын,ны кодир!","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.445,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"#Хакасия #панорама
Кликнуть ссылку на ресурс fastSWF=> нажать кнопку fullscreen=> изучать панораму","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.927,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хакас тiлiм олбес хач,ан даа,
Ол миннiн, чуреемде паза пазымда,
Хайди палалар чайгы килзiн сагыпча,
Iдок чоным пос тiлiн пiлзiн сагынчам,
Нинч,е де чыл соонан,
Магаа алтон час ас парза,
Чиит хыстар, оолар
Пос тiлiн ундутпаза
Чурееме коп орiнiс толдырарлар,
Мындаг часка прай чиистердын, тадылыг
Пiрдее хайдаг ахча ал полбассын,
Ол прай нименiн, аарлыг,
Аннан,ар пос тiлiне хынын,ар,
Пiр дее уйатпин чоохтасн,ар,
Козiдiн,ер анын, прай ciлиин,
Хоосчы чiли,
Магаа пос тiлi угретчiм,
Пирген улуг пiлiс,
Анын, состерiнен угренчем,
Читiрчем агаа улуг алгыс.","num_words":63,"character_repetition_ratio":0.01,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.079,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.97,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Видеоотчет с TADAR PARTY от Алексея Иванова!!! Кстати, с 7 января по 7 февраля он снова будет в ХАКАСИИ! Успевайте бронировать даты на съемку!
#tadarparty #abakan #khakassia #partyhard #otyken #dance #khakas #club #music #хакасия #абакан #тадарпати #отукен #молодежь #танцы #клуб #молодежь #этно #асхыр #свадьба #видео #оператор #видеограф #алексейвижо #клубныеотчеты #spb #wedding #lovestory #video #vijо #красноярск #репост #хакасы","num_words":54,"character_repetition_ratio":0.014,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.225,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.985,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Екатерина Боргоякова Тӱрк чирінзер пар килген паза хайдағ кинделер хығырарға хынчалар пӱӱнгі чииттер? Аннаңар истіңер пу искірігде. Мында ідӧк кічіг частығ палалар хакас тілінең чоохтанчалар. истерге уғаа хынығ!!!
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/242\/","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.02,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.293,"stopwords_ratio":0.107,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Роман, сірер И.Л.Кызласовтың статьязын хығырғазар ба? Анда ол чахсы чарытча хакастарның ады хайдаң сыхханын.\nтадар, тадар чон.\n[id193071139|Евгения], олар узапчалар.\nТАДАР ЧИИТТЕРНІҢ СӦБIРЕЗI\nПіл полбадым кемнеңер Сирер чоохтапчазар. Че пу сурығда (хакастарның ады хоостыра) мин И.Кызласовтың кӧрізінең чарасчам. Учёнайны даа чіли, мин аны тың улуғлапчам, мынзын чазырбаспын. Аны кӧрерге, истерге, чоохтазарға киліскенӧк))\n[id24668139|Елена], часхы тiл пiлiске, писке чоохтазарга кирек. Пу минiн сагыс.\nАттаnар па?\n[id193071139|Евгения], мин чёп пирчем Хоорай. Мыны ады хайда даа чоfыл.\nКемнер?\n[id193071139|Евгения], я мин хыfырдым.\n[id193071139|Евгения], чахсы пiлiстiг кiзiлер.\n[id193071139|Евгения], Сирер чоохтапчанар кiзiнin аттарны па, чонныn аттарны па?\nфу-фу-фу, плохой фейк!;))","num_words":95,"character_repetition_ratio":0.126,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.266,"stopwords_ratio":0.179,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ӧменең тӧгені дее хабарға ниик

Чазырбаспын, хызыллар килерін азынада піле-тура, мин тың чӱрексеем. Ноғадаңар? Піс пір чон ползабыс таа, хызылларның тілін хаӌан даа испеен полғам. Олар ниме чоохтапчатханнарын піл полбин халарына чочынғам. ідӧк олардаңар мин чоохтар хоостыра искен полғам. Пілгем, олар ӧӧнінде Хызылчар крайы саринда парлар. Пілгем, оларның саны уғаа асхынах. Че хайди мин анаң піліп алғам, аалӌыларны чахсы удурлаза, кӱлініп чоохтасса, кӧрінмес стене позы чох пол парча. Пір тіл таап алғабыс. Пір чонның тӧлі

- хакастарбыс нооза. Амды аалӌыларымнаң танызалар. Айла Тюньдешева - пістің газетаның страницаларында аны кӧрген поларзар. Чиит, абахай паза чир-сууна тың хынчатхан хыс. Аның туңмазы Тегир-Ысхан Н.Ф.Катановтың адынаң хакас хазна университедінде прикладная информатика факультедінде ӱгренче. Кӧп чоохтанмас, уйатчыл, ол олаңай кӱреснең айғасча. ХГУ-дох ӱгренче минің ӱзінӌі аалӌым Евгений Саламачев. Ол физическай культура факультедінің ӱзінӌі курзында ӱгренче. Чайаачы оол «Жарки» ансамбльға чӧрче. Хызылларнаң хысхаӌахти танызып алдыбыс. Амды олардаңар алғыда.

- Пистин ӧбекелерібіс Шарыпов, Орджоникидзе, Шира районнарында шуртааннар, - чоохтапча Евгений. Мин аалӌыларыма сурығ пирерге дее маңнанмаан полғам, хайди олар, пірсі пірсінең сӧс пылазып, постарынаңар паза нименең айғасчатханнарынаңар чоохтап сыхханнар. Мағаа, тізең, оларны, тохтатпин, истерге ле халған.

- Ол сағым чох таа полза, оғаа полган силиг, тайғалык, кӧп кӧллик щерлер. Амох анда хызыл шон асхынах хаған. Хайзы аалларда хызыллар шуртабиндурлар, хайзы щииттер пасха-пасха щерлерге парыпсханнар, - чоохты узаратча Айла. - Пистиң кӧп силик кибірлеріпс, пай тарханыпс, кӱщтӱк шоныпс пар. Аны керак кӧдирага. Щииттер амох пастапсханнар айланага позының тилга, шонға. Кӧп хакас щииттер хынтур пилбалаға позының тарханны, ӱгратсалаға хакас тилди, хайзыларына уйат пос тилин пилбаска. Аның ужун пис хакас щииттерді піріктіртупс паза таныстыртупс. Пос хакас шонны кӧдірерге сағынтупс.
Хызыл, сағай, хаас, шор щииттер пырға щыылыступс, пыр оңдайларды пӧктупс.Хайди таныхтааннар чииттер, піске, хакастарға, Гарвардта, Оксфордта, Калифорнияда, МГУ-да ӱгренерге чарир, че анаң тоғынарға паза чуртирға пос чирінзер айланарға кирекпіс.

- Ноға пис иди сағынтупс, - тіпче ӧткін хыс. - Хакас шонны оғаа кӧмас. Японецтерні, хыдаттарны, казахтарны алзаңар, олар саннаң кӧп пос щеринде, пос тилдең сулыстурлар, олардың оңдай пистиң осхас шоғыл. Аның ужун олар полтурлар
халаға пасха хан щерлерде, анда тоғынаға паза шуртиға. Олардың шонның саны кӧбарах.
Писке, тізең, керак йахсы тоғынаға, пай полаға, позыпсты кӧдирага. Хакас щииттерге нигащ эмес, аның ужун писка пырлик керак полаға, удур-тӧдір хабазып шуртиға паза пос тилнаң сулызаға, - сӧс алча Евгений. - Хайзылары хакас полчатханнар ужун уйададырлар. Аннаңар писке пу сағысты пасха саринзар орнастырыбызарға керак. Писті танаанып, чоохтанар ужун: «О,хакастар! Хакастар оғаа истіг шон!» Чир-сууна тың хынчатхан паза поғдархапчатхан чииттер аймах проекттерні чуртасха кирер кӧп тоғыстар итчелер. Оларның пірсі - пӱӱл октябрьның халғанӌы кӱнінде ирткен «Чиит пайрам» фестиваль. Анда 16 - 35 частығ чииттер аймах спорт марығларында араласханнар. Хайди тіпче Евгений, ӱлӱкӱннің азылғанын ол иртірген. Пір дее орыстабинчатхан чиит оол ӱлӱкӱнні хакас тілінең позының диалектінең апарарға тим- ненчеткенде, улуғлар ағаа сағай диалектінең апарарға тіптірлер. Хайди сығарыныбысхан анаң Же­ня, сағай диалектін ол пасха тіл чіли ӱгрентір. Тоң хакас чииттернең чоохтасханымда, сизінгем, Айла сағайларны чахсы піл пол­ча, хай пірее чирлерде орыстапча. Евгенийнең Тегир-Ысхан, тізең, минің чооғымны хомай оңарғаннар па­за nip дее орыстабааннар.

- Олаңай кӱреснең хаӌаннаң айғас парирзар? - сурчам Тегирдең. (Сымзырых - авт.) Минің суриим нандырығ чох халған. Тегир мині піл побаанын сизінгем. Полызыға килген Айла.

- Мин сағайларды йахсы оңарылтум, че туңмам хызыл тилга ла ӱгренпаған, - тіпче ол. Тегир Санкт-Петербургта тӧреен.Ағаа алты час толғанда, іӌе- пабазы Ағбанзар кӧзібіскеннер. Амды ағаа - 18 час. 12 чыл аймах чон аразында чуртап, ол пос тілін орыс паза пасха хан тіллері сӧстерінең «кірлебеен». Аның ӱчӱнпоғдархас!

- Ӱлӱкӱннарда сағайлар кӧп шыыластурлар, - сизінче Тегир- Ысхан. - Пис анжа кӧп эмес ползапс та, пистиң хызыл щииттер идӧк харастурлар имолта пос шонына эдага, пос шонны кӧдірага. Андрей Саможиковты хакас щииттер піладарлар. Ол кӱщтӱк, илбек спорт­смен, кикбоксингтың Европа чем­пионы поған. Света Саможикова - «Читіген» театрның ойынжи. Анна Янгулова - «Мисс Абахай-2013» марығның чиңісчізі, - хосча Айла. Чиит хакастар полған на неделяда Хакасияның литераторлар туразында чыылысчалар. Анда аймах проекттер тӧріпчелер, ағырсымнығ сурығлар пӧгілчелер. Аалңыларымнаң Женя чоохтанмин, ӱр сым полыбысханын сизіндім. Мин хайиимны андар айландырчам. - «Кӱн чахайағы» ансамбльға ӱр чӧр парирзар ба? - сурчам мин аннаң. - Шох, ӱр эмес, - нандырча ол. Сӧс алча чииттер чӧрімінің устағӌызы Айла. - Тегир-Ысханнаң Женя иң аар тоғыстар эдадарлар. Аймах ӱлӱкӱннер темнаптурлар паза шонны шыптурлар. - Пу марығ хакас щииттернің кӧңнілеріне кірген, - чоохтапча Женя. - аның ужун пис хынтупс аны шыл сай идеге. Андар кем ол хынза, ол полтур килеге паза аралазарға. Кӧзитперага позының кӱжӱн.

- Тілні хайраллап халар ӱчӱн, наа оңдайлар сағынарға паза алызығлар кирерге кирек. Оларның кӧрізінең, тіл туснаң хада тилирге кирек. Іди олар ӱр ниместе таңнастығ ниме сағынып алғаннар. Хайди олар тіпчелер, Хакасия правительствозының министерстволарның, ӱгредіг учреждениелернің сайттарын хакас паза англия тіллеріне
тілбестеп саларға кирек. Хакасия правительствозын «Хакас сӧбірінік» тіп адирға чарир, тіпчелер чииттер.

- Якуттардың правительство паза министерство сайттары ӱщ тиллиглар, - хайхаттырча мині Айла, - хынтурзар, полза якут тилге пазыпс, хынтурзар, хазах тилге, хынтурзар, англия тилине. Пис хынтупс хакас тилиг сайттарды. Аястыг, хажан пис хынтупс кӧрбалаға хакас тилинең хабарларды, а пистің ол шоғыл. Щииттер аны кирексіпчелер.

Мин хызылларнаң чарасчам. Сыннаң даа, ӱлгӱсайттары пістің тілнең полған полза, чахсы поларӌых. Пу ідӧк, хакас тілін хайраллир ӱчӱн, улуғ хаалағ поларӌых.

- Писти сағыштар оғаа кӧп, - айланча минзер Айла Тюньдешева. - Оларды ай аразы сайын ӱзӱртӱпс. Тоғыс оғаа кӧп аның ужун, силерди, Оксана, пис хығыртупс постарыпсха. Пірге шыылызып алзапс, юрист- тар, спортсменнер, бухгалтерлер, артисттер, ӱгретчілер, амох сілер, хабаржы, хада ӧменең тоғынзапс, тӧгене дее хабарға ниик полар. Аны хоостыра сағын кӧрербін тіп молӌаам ӧткін хы��ха. Чооғыбыс аннаң андар узарапча.

- Піс, сағайлар паза хаастар, лозыбыстың тілібіс орыс паза пасха хан тіллер сӧстерінең «кірлепчебіс». Сірер, тізең, олох туста
паза орында чуртап, тіллеріңні ап-арығ хайрал­лап алғазар. Хайдағ оңдайнаң? - сурчам аалныларымнаң.

- Пар кізілер, кмол хакастап сууластурлар паза хынтурлар суулазаға. Пар кмол тилге ӱгрентур. Пистиң кӧп силиг ырлар. Кӧзідімге алза, миң Юля Гавриловна Янгу­лова тайіжем оғаа пай тилиг. Пис хайзы сӧстерди ундудыпсхапс пол­запс, ол хазах сӧстерін пыр даа аралабинтур. Ол оғаа силиг сууластур. Пасха улуг шастығ кир кизилер писка келадлар, хажан оларды астадим, сағынадым. «Хайдык писти тил пай паза силиг!» Аннаңар миң хажан даа пос тилдаң суулазам. Турчанкалар, хакас тилімні исканда, тидірлер: «Силердиң щошыңар иссаң, ыр осхас истилтур», - тіпче Айла. Миң побам Геннадий Александрович «Юри­дические термины» кинде сығарыпсхан. Пылтыр «Самоучитель хакасского языка (кызыльского диалекта) сығарған. Побам пистиң тилга хостур шагын туған шоннардың тиллеринең сӧстер. Мындаг кӧзидим. Пис паспортты «кимлик» адапчапс, удостоверениені - «тынзылга», ручка - «элижах», компью­тер- «белгисайар». Пабам аттарны «Алтын Арьіғ» эпостаң алча, - тіпче Айла. Піске хозылча Евгений.

- Пистиң «омаж» («самнах») па­за «кічиӌек омаж» («кічиӌек самнах») сӧстер пар, че «вилка» сӧс ха­кас тилинде чоғыл. Аннаңар хызыл­лар аны «айырмаж» адап салғаннар. Тил туснаң тилирге керак. Іди наа технологиялар пастыра кірген сӧстерні хакас сӧстеріне алыстырыптур.

Минің аалӌыларымның кӧрізінең, хакас тіліне орыс сӧстер кірбес ӱчӱн, пістің пос сӧстері поларға кирек. Пу тоғысты хызыллар ӧткін апарчаттырлар.

- Микроволновканы хайди сірер адапчазар? - сурчам олардаң. (Прайзы хатхырча - авт.) Аны пис сағынып албаабыс. «Микро» сӧсті «кічиӌек» адап саларға. чарир. (Хатап хатхы-кӱлкі истіле тӱсті - авт.). Амох, амох сағынтупс, - тіпче Евгений, - арса, «кічелох» полар. (Хатхырысчабыс - авт.). Іди нинӌе- де минута аразына микроволновка «кічелох» пол парды.

- Миң побам эпостарны кӧп хығырча, - чооғын узаратча Айла, - хай сӧстерні тайіжемнең алтур. Тӧӧй сӧстер тааптур. Че чох полза, ол сӧсті якуттардаң, алтайлардаң,сояннардаң кӧрбалбады.

- Іди полза, хайдағ даа сӧсті постіліне айландырып аларға чарир нооза? - хайхапчам мин.

- Я, я. Пос тилин орыс сӧстернең аймастырбас ужун, пос сӧстері полтур керак, - нандырча Евгений.

- Пис щииттер, хараступс тоғынаға паза хакастарға хабазаға. Іди Витя Щульбереков бизнесте тоғынтур. Пистиң хакас щииттер пайлар полған ужун. Піреезі бизнеснең айғазарға этса, ол хабасперер. Чоохтаптур хайдар пастап парарға, киректі хайди
пастабызаға. Аяс Тюньдешев - юрист. Ол ӱр ниместе Москвада тиксі Россия гражданскай форумға партур. Іди кӧместең- кӧместең позыпсты кӧдіребзапс, - хозылча ағаа Айла. Минің аалӌыларымның кӧрі��інең, аалдағы чииттернең кӧп чоохтасхан полза, чахсы поларӌых. Аннаңар чир-сууна, чонына хынчатхан хакастарны хада тоғынарға чииттер чӧрімінзер хығырчалар.

- Аалдағы щииттер городсар килзелер, мында щииттер чӧрімі парын пілерге керактер. Пыс писти тилібіс модаа кір парғанына хын­тупс. Писке пірліг поларға керак. Пір кізі кӧп ниме ит сал полбас, че ӧме кӱщтӱк. Кӧп ниме ит саларбыс. Хазахтар писті пилеге керактурлар, - сизінче Женя. Хакас чоныбыстың ӧткін чииттері тілні чонға кирексіндірер синге айландырарға сағынчалар. Тӧреен тіл пастыра ла чонға аның сағыс- кӧрізі сиир. Кізілер чонын, чир-суун аарлап пастирлар, аны кӧдірерге, тилідерге паза сабландырарға уламох кӱстенерлер. Чир-сууна хынчатхан, хакас тілінең чоохтасчатхан чииттернің аттарын піс пілерге кирекпіс. Оларны хатабох адазам, артых полбас: ЕвгенийСаламачев, Айла Тюньдешева паза Тегир-Ысхан Тюньдешев. Чииттернің чоллары азых ползын, иткен тоғыстары нандырығлығ ползын!

Оксана ИВАНДАЕВА

\"Хабар\" газетаның кічіг хырлас айының 26-ӌы кӱніндегі сығарыс (138 №, 1,3 стр.)http:\/\/тустамыры19.рф\/хабарлар\/126\/","num_words":1311,"character_repetition_ratio":0.034,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.193,"stopwords_ratio":0.131,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Вот это рвануло!((Это где-то возле Солнечного, а в Абакане аж дома зашатались!!! Фиксируем: 16час 12 мин. 29.11.2012 г.","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.353,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Азыл парды паза пір наа пӧлік - видео. Анда тадар тілліг кӧзідіглерні чыып аларға сағыс пар... - http:\/\/khakasia.org\/index.php?categories\/%D0%92%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE.94\/","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.32,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.983,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Форумға нидиле ле, че пасчатхан кізілер аразында постарының лидерлері пар ! ... - http:\/\/khakasia.org\/index.php?members\/","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.231,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.74,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Мына ниме пасча \"Ӱлгер\" пайӱн ӧмедеңер Кӱн Кіріс чиріңдегі чайаачы улус - http:\/\/khakasia.org\/threads\/lger-pajn-me.58\/#post-624","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.258,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.723,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Тӱрк тілн ӱгренчеткен пӧлікте наа материаллар ! Кӧп сан хозымнарынаңар ! - http:\/\/khakasia.org\/threads\/trktep.54\/#post-483","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.246,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.835,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Хоптанман,ар :- Соох Хысхыда!
Хоптанча аргаас к1з1 ле
Соох таа куннер полбаан полза
К1з1н1н, ��ылиин п1лерч,1кп1с не?
)","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.295,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.962,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Тадар тілінің сайтында Асхыстағы радионы истерге оңдай пол парды ! - Хығырчам тыңнап аларға мында - http:\/\/khakasia.org\/threads\/xabarlar.108\/#post-504

(тыңнирге итсе регистрация иртерге кирек)","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.226,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.666,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Хакас тілінең сых парды кӧзідігліг ӱгредіг теен ниме. Темазы: \"Хайди азып аларға постың видеоканалын ибде...\"

- http:\/\/sibday.biz\/blog\/2013\/07\/17\/videoposobie-na-temu-kak-otkryt-svoj-videokanal\/","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.257,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.961,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"3 ноябрьда піске ПІР ай тол парды ! :) Піс ам даа час палабыс ! Пістеңер ам даа кӧп кізі пілбинче, пістің сағызыбысты ам даа кӧп кізі сизінминче, пістің хылиибысха ам даа кӧп кізі киртінминче, пісті сағам кӧп кізі нимее салбинча...

Ол ЧАС паланың ӱлӱзі... Че андағ даа полза khakasia.org теен ХАКАС тіліг тоң тадар оңдайлығ сайт интернетче хаалап пастабысты !!! -
http:\/\/khakasia.org\/threads\/khakasia-org.122\/","num_words":56,"character_repetition_ratio":0.115,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.232,"stopwords_ratio":0.304,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Сайтта ИНТЕРНЕТКЕ пасчаң тадар шрифттерін посха хобырып аларға чарир ! - http:\/\/khakasia.org\/index.php?resources\/%D0%A8%D1%80%D0%B8%D1%84%D1%82-keysayan32u.1","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.312,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.499,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Майнашев Валерий.

Тамӌыхтап ағып, чарых салымнар
Тигірдегі пӱкте хурупча.
Палыңнап ала, ӧкпең парустар
Пістің чирге пазох чағдапча.
Наа кӱннең, наа кӱннең, нанӌы! -

(продолжение) http:\/\/khakasia.org\/threads\/majnashev-valerij-gavrilovich.13\/#post-373","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.228,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.988,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Отха алғас сӧстері

Отыс тiстiг От Инем,
Хырых тiстiг Хыс Инем!
Хараағызын – хадарчызың,
Кӱнӧрткiзiн – кӱзетчiзiң!
Париғанның пазызың,
Килигеннiң кӧчизiң!
Ай ырғағы алысчадыр,
Иргi чылың иртiсчедiр!
Наа чылың айланчых,
Хатхан ахсың чiбiде килдiм!
Хызыл иирде хыс палаңа
Мондылғазын!
(тохтағ)

Хызырах-позырах мӱндеттiгзiң.
Хыйа кискен хызыл торғы
Сабыттығзығ!
(тохтағ)

Чарых иирде час палаңа
Киптенгезiң!
(тохтағ)

Чара тартхан чарых торғы
Сабыттығзың!
Хара пастың хағбағызың,
Хадарғанның чулазызың!
Алтын пӱрлiг Пай Хазың
Сӧдерлiгзiң!
(тохтағ)

Марай пастығ ах сiлеке
Тайығлығзың!
(т��хтағ)

Тоғыс сiс он хузурух
Хатхан ахсың чiбiтчеңзiң!
Тоғыс пасха ах, хызыл
Чалаалығзың!
(тохтағ)

Тон кӧгiс тобыр полӌаң
Хан хуйах хатағлығзың!
Хызыл чоза пiдерлiгзiң,
Албыға кiс харсахтығзың!
Аттыг полған Чалбах тос,
Ах iнектiң ах сӱдi
Нанығлығзың!
(тохтағ)

Арығ Айның алтын ады!
Алтон сӱрмезiн арға-мойнына
Чайылған!
(тохтағ)

Илiг сӱрмезiн иңнi-мойнына
Чайылған!
(тохтағ)

Алын идеен ағып аххан
Ағбан кискен!
(тохтағ)

Кизiн идеен кирiлiп аххан
Ким кискен!
(тохтағ)

Тасхыл аххан идектiгзiң,
Талай кискен тамырлығзың!
Отыс чыл чадабас,
Ой кӱлбӱс киптенгезiң!
Ойған от синiң орныңа
Тобырбаан!
(тохтағ)

Ӱлгербiнең ӱлӱстiгзiң,
Чааспынаң чарғылығзың!
Толғалып, чул ағарда,
Тохтайып, тағ пӱдерде,
Ханаттығ хус, хархылап,
Он ханадын чазарда,
Хатығ хайа, хара молат
Сағылызып,
Алты азыр Ах От Пазы
Тамылгазың!
(тохтағ)

Алты пиӌе ол полып,
Арғал чонға таралғазың!
Ах хазың алтон азыр
Чилегелен-хорбылан ӧзерде,
Астааннарны тосхырғазың,
Тоңаннарны ирiткезiң!
Ӱсче азахтығ тас очиин,
Ырғап, чайғап, тiгiнiп одыр!
Тоғыс хулахтығ кӱлер хазан
Хайнатхазың!
(тохтағ)

Хара чирнi хаарта-хаарта
Кӧйдiргезiң!
(тохтағ)

Хан Тигiрнiң ах пулудын
Хызыл тубан iзiткезiң!
Ымай iӌем сайғадым!
Пiр айахтаң ас чиискезiң.
Хараағызын хадарчызың,
Кӱнӧрткiзiн кӱзетчiзiң!","num_words":161,"character_repetition_ratio":0.132,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.222,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Сайтха кірчеткен материаллар аймағы кӧптелгеннең кӧптелелче... НАА пьесалар чарыхха сых сыхты - http:\/\/khakasia.org\/threads\/xarool.117\/","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.724,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"syntadar","original_code":"kjh","text":"Хайди постынъ сайтын иптирге чарир...
Тимнел парган ПИС урок... Прайзы тадарлап.

http:\/\/www.youtube.com\/playlist?list=PLHbXt27J8vckuZNvnHmOdXhSm06LMaRqV","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.221,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.079,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"Хакас чирі\" хабарлар кінінде алызығлар
09.04.2013 09:13
\"Хакас чирі\" хабарлар кіні азылар алнында, пеер піс опыттығ хабарӌы Карим Побызаковты пазарға сурынғабыс. Чазырбин чоохтаза, ол чир - чайаанны
хайраллир сурығларны кӧл пырлаанӌа кӧдірген. Тоғызын толдырыбысхан. Аның сылтаанда,хакас тілінең пазылчатхан \"Хакас чирі\" хабарлар кіні парын чир - чайаанны ардатчатхан алай ардадар предприятиелер пілчелер. Сағам хай пірее сылтағларнаң пу кізі сайт тоғызынаң чардыхти парча. Ол піске маң туста пазар, че амды пасха сурығларны кӧдірер. Амды піске чир - чайаанны паза даа пасха сурығларға чарыдылған тоғыстарны пасчаң кізі ...
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/236-q-q-.html","num_words":80,"character_repetition_ratio":0.107,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.234,"stopwords_ratio":0.15,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"#Хакасия #панорама
Кликнуть ссылку на ресурс fastSWF=> нажать кнопку fullscreen=> изучать панораму

http:\/\/vk.com\/trofkhakasia","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.626,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"25 июльда ХР-нын, саблыг артизi,А.М.Топановтын, адынан, хакас драма театрынын артизi Игнат Кайдачаков чуртастан, кинет1н не парыбысхан.","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.324,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хакас тiлiм олбес хач,ан даа,
Ол миннiн, чуреемде паза пазымда,
Хайди палалар чайгы килзiн сагыпча,
Iдок чоным пос тiлiн пiлзiн сагынчам,
Нинч,е де чыл соонан,
Магаа алтон час ас парза,
Чиит хыстар, оолар
Пос тiлiн ундутпаза
Чурееме коп орiнiс толдырарлар,
Мындаг часка прай чиистердын, тадылыг
Пiрдее хайдаг ахча ал полбассын,
Ол прай нименiн, аарлыг,
Аннан,ар пос тiлiне хынын,ар,
Пiр дее уйатпин чоохтасн,ар,
Козiдiн,ер анын, прай ciлиин,
Хоосчы чiли,
Магаа пос тiлi угретчiм,
Пирген улуг пiлiс,
Анын, состерiнен угренчем,
Читiрчем агаа улуг алгыс.","num_words":63,"character_repetition_ratio":0.01,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.079,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.97,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"05.05.2014 Хабарлар (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)
Асхыс аймаандағы Чоғархы Асхыс аалда хайди полза тахта пӱдірібістілер....
http:\/\/тустамыры19.рф\/","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.305,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.844,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"РТС ТВ хайди полды ни?? Аршан разрезінең тоғыр хабар тимнеп салтыр) Худай-худай-худай)))
http:\/\/tvrts.ru\/index.php?module=news&action=current&id=5126&PHPSESSID=b8ltj21l6jrujfjoi5gfr582tknupm6i","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.01,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.246,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.063,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"05.06.2014 Хакас кӧглері (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Пу искіріг Асхыс аймаандағы Ӱс Чул аалдағы искусство школазының пайрамына чарыдылча.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/352\/","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.391,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.521,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ноға мындағ кізі кӧңнін тӱзірӌең видеосюжеттарны турғысчазар? Хырым татарларның ӱлӱзіне кӧп аар чобағлар киліскен, репрессияға кірген чон ноза.\nКазахстандың прай чоны 2025 чылда казах тілінде чоохтан сығар. Тіл пілгені туза полчатханын кӧзідер ӱчӱн, ӧнетін видеороликтер суурылчалар. Оларның пірсін студенттар тимнеп салғаннар: http:\/\/vk.com\/video40041267_166684296?list=fd9bcb00d10e7e5145 http:\/\/vk.com\/video40041267_166684296","num_words":42,"character_repetition_ratio":0.091,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.26,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Автовокзалдағы чарлағлар хакас тілінең истілерлер
15.01.2013 07:15

Мындағ чарадығны ХР — ның транспорт паза чол хонии министерствозы Ағбандағы автовокзал устағ — пастаанаң алыбысханнар. Чарадығ, тізең, тиктең нимес алылған. Ирткен чылда Хакасияның экономиказын тилітчең чӧптің істінде хакас тілін, чонын ал халарынӌа паза тилідерінӌе тоғысчы ӧме тӧстелген. Мына пу ӧмедең сығар ирткен чылда автовокзал тастында паза істінде город чуртағӌыларын, аалӌыларын удурлап чарлағлар хакас тілінең пазыл парғаннар. Сағам, тізең, ағаа хоза аймах — пасха чарлағлар республиканың 2 — ӌі хазна тілінең, хакас тілінең истіл турарлар...
http:\/\/www.khakaschir.info\/index.php?option=com_content&view=article&id=63:2013-01-15-07-20-36&catid=39:2012-12-12-20-29-29&Itemid=59","num_words":77,"character_repetition_ratio":0.084,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.243,"stopwords_ratio":0.117,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Наа машина 1 час аразына 700 1д1с-хамыс чуубысча.Мындаг хандыра тир1г Михаил Чебодаевт1н адынан Асхыстагы лицей-интернатта пар.Пу лицейдег1 столовайны тикс1 наачылабысханнар.","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.195,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.613,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"10.06.2014 Чирім ӱні (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)

Хакасия – пурунғы танығларға иң пай чирлернің пірсі. Ол муңарлап чыллар соонаң, пістің тусха теере читкен киречілернің пірсі, чалғыс кӧзеелер полчалар…
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/365\/","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.364,"stopwords_ratio":0.04,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ол тусха хакас чииттері Сочиде ползалар, Гербертті хайди дее удурлирлар!
http:\/\/ctv7.ru\/news\/sportsmen-invalid-otpravitsya-begom-iz-abakana-v-sochi","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.678,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Туниековтар - угаа чахсы соб1ре! Хайди дее полыс пирерге кирек!!!\nХудай абачах!","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.228,"stopwords_ratio":0.455,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.978,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Пурут хызы Азияда ин, абахайга санал парды.
Кичее,Тыванын, к1н1,Кызылда Азия хыстары аразында \"Мисс Азия\" марыг ирт парды.Анда Россиянын 9 республиказынын паза 4 1скерк1 хазнанын хыстары араласханнар.!ди,чин1ст1 пурут хызына пир1б1скеннер.2-ч1 орында Башкортостандагы абахай пол парган.Тыва хызы 3-ч1 ле орынга сыгып алган.
Хакас абахайлары анда араласханнарох.Айла Тюньдевага \"Мисс Весна\" ат пир1лген.Ольга Тинникова,т1зен,\"Мисс Авангард\" номинацияны утып алган.
П1ст1н хыстарнын чоогынан,пурут хызы чин1ске турыстыг полган.Ол профессиональнай модель полча.Ирткен тустарда \"Краса России\" марыгда даа араласхан.","num_words":65,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.046,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.636,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Корнелий Тодышев: туған - чағыннарға хада полчатхан ӱчӱн, алғыс (сом)
08.02.2013 09:10
Кремльде Россия президенті Владимир Путин чиит ученайларға хазна сыйиин сағам на читіріп тоос салды. Сыйыхтар 2012 чылда...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/126--q-q.html","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.335,"stopwords_ratio":0.08,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.945,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ербинская станция чуртагчылары суг чох ирееленчелер.Олар сагам чыылыг ирт1рерге тимненчелер.","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.939,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"23.05.2014 Азых чоохтазығ (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)

\"Алтынай\" хакас ипчілернің пірігізіне пӱӱл 20 чыл толча. Аның ӱчӱн, телевидение студиязында аның иң ӧткін араласчылары паза пасха - пасха чылларда устағӌызы полған абахайлар ааллапчалар. Пірігістің тӧреен кӱнін пӱӱн С. П. Кадышевтің адынаң культура кінінде таныхтапчалар.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/304\/","num_words":39,"character_repetition_ratio":0.014,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.305,"stopwords_ratio":0.179,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хакас тілін чахсы пілчеткен оол тілні чахсы пілбинчеткен оолны \"Контактта\" чыс парча:
Александр :
- Син хайди полып салахазах пол пардын,???? чадап чоохтанчазын, тадар тiлiнен, нооза!!! мин уйатчам синнен, учун)))
Алексей:
- Александр, урлиле чохтапчазын,! Син мага завидовать пулчазын,! Анын, учун хомай состер чохтабчазын,! Чарабес!;-)
Александр:
- Алексей, Чарабас пазылча, завидовать тадар тiлiнен, \"атаархирга\" чоохталча, iдок пазылча. урлиле нимес - \"оор ли ла\" iди пазылча син, Асхыс аймагында чуртап, нога тадар тiлнi хомай пiлчезiн??????))))) мин Хастардан, хада чуртап синнен, магат чоохтанчам))))
Алексей:
- Александр, мин школада тадар тiли угренмам, мин Асхыс посёлокты школада угренгам, мин, орыстын, тiлинге тиге - \"самоучка\". Анын, учун - ахсын чапсыл и паза паспе хомай состер минiн, страницаза!;-)
Александр:
- Алексей, мин хомай нимелер паспинчам","num_words":107,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.239,"stopwords_ratio":0.121,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.974,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Аршан аалдаң кем «Чыл кізізі» атты алары пілдістіг пол парды
31.01.2013 04:19
Пу наада Алтай аймаандағы Аршан аалда Улуғлар Чӧбінің чыл салтарлары искірілгеннер паза 2013 чылда апарылар тоғыстарны алыбысханнар. Ідӧк, март айда Чыл пазын таныхтирын ӱзӱрібіскеннер...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/100--l-r-.html","num_words":33,"character_repetition_ratio":0.012,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.297,"stopwords_ratio":0.061,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"19.05.2014 Хабарлар (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)
Ағбан пилтірі аймаандағы Оросительнай станцияда амғы тусха килістіре ФАП пӱдіріл парған, че ол ам даа толдыра кӱснең тоғын полбинча. Ноғадаңар? Кӧріңер пу сығарыста.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/286\/","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.02,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.345,"stopwords_ratio":0.185,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.963,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Мындаг ыс турчатханда,Маша Распутина пуун Агбанзар килер ни? Ол городтагы тынаг паркында тимiрчолчыларны алгыстирга кирек полган.\nТурк тiлi нооза))","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.371,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Тура хыры даа, ахча даа чох халған
17.01.2013 07:50

2012 чылның август айында Ағбанның чуртағӌызы чарлағлар пастыра тыхтағ тоғыстар итчеткен кізіні таап алған. Чирдегі тураның хырын тыхтабызар ӱчӱн, ол азынадох 23 муң салковай алып алған....
http:\/\/www.khakaschir.info\/index.php?option=com_content&view=article&id=70:2013-01-17-07-51-47&catid=35:2012-12-12-20-26-35&Itemid=62","num_words":32,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.34,"stopwords_ratio":0.188,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"15.04.2014 Хабарлар (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Аал малын хадарарға кирек тіп пірдее чирде кӧрілбеен, че Орджоникидзе аймаандағы Новомарьясов аал чуртағӌылары пу сидіксіністі пӧгіп алдылар. Аннаңар пу сығарыста чоохтапча аал пазы Юрий Чертыков.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/275\/","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.017,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.321,"stopwords_ratio":0.194,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.988,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Гиви Соцук амды прайзын кӧксепче
21.02.2013 01:40
Хакасияда саблығ кикбоксер Гиви Соцуктың ибіре тылаас ам даа амырабинча. Позының блогында ол Илбек Ада чаада араласхан чааӌыларға чарыдылған хумартхы тас хыринда «махачы» тудынчатханын сығар салған. Сомда позының ...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/149-2013-02-21-01-54-25.html","num_words":34,"character_repetition_ratio":0.006,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.324,"stopwords_ratio":0.059,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.983,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Изинер, Агбанга кирек полызарга... vote.yuma.su\/
Пис чус кизи писке кирек... алгыстапчам, прай кизилерге чехтепиринер...\nУн1мн1 пир1б1ст1м.П1лбес,читкен ме,чох па.","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.253,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.372,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"28.05.2014 Айра (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

\"Айра\" искірігнің аалӌызы олғаннарға пасчатхан ус Александр Котожеков полча. Ол олғаннарға позының \"Ӧңніг хозанахтар\" тіп чооғынаңар искірче. Аннаңар, компьютер хыринзар палаңарны одыртыңар, нымахтар тыңнаңар.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/320\/","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.32,"stopwords_ratio":0.107,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ӱр ниместе Ағбанда республикадағы муниципалитеттер аразында марығ ирт парған. Пістің аал чӧбі анда хаӌан даа сыйыхтығ орын албаан, арса, араласпаан даа полар. Чиңісчілерге пирілчеткен ахчазы, тізең, чахсы, аалда ол пу сурығларны пӧгіп аларға чарир.Ачырғастығ. 2-ӌі хати, тізен, 100 муң салковайлығ сыйыхты пістің аал чӧбіндегі Культура туразына пирілді. Мындағ сыйыхты пістіңнер ле алчалар.Анзы ӧріністіг.
Тиксі хабарны мында кӧріп аларға чарир.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/248\/","num_words":57,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.252,"stopwords_ratio":0.14,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Март айның пастағы кӱнінде С. П. Кадышевтің адынаң культура кінінде \"Алып\" марығ иртер. Аның тӧстегӌізі, чиит оол Евгений Кужаков піске искіргенінең, марығда аралазарға 4 команда хығыртылча. Сағамғы тусха, чапчаң оолларның 2 командазы пар. Полған на ӧмеде 5 кізі поларға кирек...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/123-2013-02-08-08-20-42.html","num_words":37,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.299,"stopwords_ratio":0.108,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"27.05.2014 Хабарлар (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Россиядағы тюрк студенттернің олимпиадазында хакас студенттеріне оң полбады. Пӱӱл пірдее чиңіс орыннарын ал полбадылар. Пу олимпиада чыл сай май айда Тағлығ Алтайда иртче. Олар анда тіл, литература паза пазылбин пӱткен чайаачы сурығларға нандырчалар. Ол паза даа пасха хабарларны пу сығарыста истіңер...
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/315\/","num_words":45,"character_repetition_ratio":0.027,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.287,"stopwords_ratio":0.178,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.983,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Валера Боргояков борется он лайн!!! Скоро будет бороться Василий Топоев!!
http:\/\/www.wrestrus.ru\/news\/fsbrnews\/Novosti_sajta\/on..
Ссылка www.wrestrus.ru","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.209,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.638,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Асхыстағы училищенің общежитиезінде розеткалар иділ парды
21.01.2013 06:19
Ирткен чылда, Асхыс аалдағы 18 -ӌі профессиональнай училищенің общежитиезіндегі пӧліктерде розеткалар чох полчатханынаңар Саяногорск чуртағӌызы Степанида Кызласова чоохтаан...
http:\/\/www.khakaschir.info\/index.php?option=com_content&view=article&id=79:2013-01-21-06-21-06&catid=39:2012-12-12-20-29-29&Itemid=59","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.294,"stopwords_ratio":0.04,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.949,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хызыллар диалекті чіт парир, аны ал халарға кирек (аудио,сом)
www.khakaschir.info\/xyzyllar-dialekti-chit-parir-any-al-xalar%D2%93a-kirek\/","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.225,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.36,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Дима Туниековтың азахха турыбызарына ізенізі тыып парды. Германияда операция, Словакияда реабилитация ирткен соонаң, ӱр ниместе Хыдат чирінең айланып, Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназияның ӱгренӌізі Дима Туниековтың азахха турыбызар ізенізі тыып парды тіп искірче «Хакасия-Хабарларда» кӧзідіг.
http:\/\/тустамыры19.рф\/хабарлар","num_words":34,"character_repetition_ratio":0.104,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Тун пайрам - 2013: Автомобиль иң кӱстіг кӱресчіні сағыпча
16.05.2013 11:45
Асхыс аймааның устағ - пастаа туразы хыринда хумартхы тас чіли чон алнына автомобиль сығарыл парған...
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/288--2013-.html","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.008,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.37,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.961,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"19.05.2014 Хабарлар (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)
Асхыс аймаандағы ӱгренӌілер Тун пайрамға тимненчелер. Ол пӱӱл Асхыс хыриндағы олтырыхта иртер. Че пу пайрам ӱгренӌілерге ӱлӱкӱн полбинчаттыр. Ноғадаңар? Анзын пӱӱнгі сығарыста истіп алыңар.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/285\/","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.324,"stopwords_ratio":0.103,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.933,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Пуун Агбанда \"Агбангражданпроектт1н\" туразын автоматтыг полицейскайлар иб1р1б1скеннер.Ниме анда полганынанар записьте ист1нер.","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.698,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Анастасия Сагаякованың сӧӧгін таап алдылар
01.02.2013 01:25
Ирткен чылда, октябрь айның 26 кӱнінде Ағбанның чуртағӌызы, 44 частығ Анастасия Сагаякова иртен ибдең парыбызып, паза айланмаан. Іӌезі чіт парғанынаңар пічіктіг полициязар аның оолғы айланған...

http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-38-30\/102-2013-02-01-01-34-45.html","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.337,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.99,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Республика пазына Абрек Челтыгмашев табылды
15.01.2013 07:29

Хакасия - информның коллажы
\"Хакас чирі\" тіп хабарлар кіннің \"В Контакте\" тіп сайттағы группазында 2011 чылның 11 сентябрьында сурастырығ пасталған. Группа араласчыларына \"2013 чылда республика пазына табығларда ӱннеріңні кемге пирерӌіксер\" тіп сурыға нандырарға киректелген. Сурастырығ 4 ай парды. Кандидаттарның аразында республикадағы саблығ политиктер сығарылғаннар....
http:\/\/www.khakaschir.info\/index.php?option=com_content&view=article&id=64:2013-01-15-08-09-29&catid=34:2012-12-12-20-22-34&Itemid=55","num_words":43,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.279,"stopwords_ratio":0.07,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.931,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"23.05.2014 Радио сундуғы (Хакас радиозы — \"Хакасия\" ГТРК)

Пӱӱн сірернің хайииңарға Каркей Нербышевтің \"Кӧгім хорымнарда\" романның ӱзік. Роман Хакас радиозына 1979 чылда пазылған. Хығырча позы автор.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/308\/","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.372,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.633,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ус Чулдагы грек-рим куресч1з1 Аскар Жангобылов 1ч,ез1нен, хада Казахстанда тынанча.Оларнын анда Алтынай пичелер1 чуртапча.Хандыра!","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.46,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"20.06.2014 Новости (Рен ТВ - Саяны)
Улуғлан таа парза, ырӌы полыбызып, аймах пасха марығларда сыйыхха турызарға чарир. Анзын Налоготар чығӌаң пӧліктің тоғынӌызы Иван Доможаков киречілеп пирді. Че пастап ол позының алнында, тӧреен тілін ӱгреніп алар пӧгін турғысхан полған, пола – пола сценаа сых килген.
Налоговый певец
Сотрудник налоговой службы Иван Доможаков доказал всем, что и в зрелом возрасте можно сделать карьеру певца и даже стать дипломантом самых различных конкурсов. Хотя все началось с идеи - выучить родной язык, но в итоге блюститель налогов оказался на большой сцене.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/395\/","num_words":81,"character_repetition_ratio":0.032,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.254,"stopwords_ratio":0.049,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.98,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Таштыптағы школада хакас тілі урокка нандыра айландырылар (аудио)
www.khakaschir.info\/?p=701","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.819,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"Иван Ярыгин\" Гран-При т1п марыгда хакас куресч1лер араласханнарох.Ол 60 код1р1мде спорт узына кандидат Алексей Медведев паза 55 код1р1мде 1док спорт узына кандидат Алла Тыгдымаева полчалар.Чоннар аразындагы марыг ирткен тынаг куннерде Хызылчарда 6-чы хати ирт парды.п1��т1н, куресч1лерн1н, тогазыгларынан,ар Россиянын, саблыг тренер1 Андрей Алексеевич Карамчаков чоохтапча.","num_words":42,"character_repetition_ratio":0.099,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.443,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Чир — чайаанны хайраллирынаңар хакас тілі пастыра ӱгретчелер
12.03.2013 08:01
Школа учебниктерінӌе олғаннарны прай саринаң пілістіг поларға ӱгретчелер. Ибіркі чир — чайаан тіп уроктарда чир — чайаанны хайраллирдаңар чоохтапчалар. Че экология сурығлары ідӧк хакас тілі ...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2013-01-09-11-10-15\/197-2013-03-12-08-14-46.html","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.104,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.315,"stopwords_ratio":0.097,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Астапчатсан.ар,ч1чен. ниме ибзер агыл пирерлер.Доставка еды на дом в Абакане!
Продуктовый Интернет-магазин \"АЗЫХ\"!!
http:\/\/vkontakte.ru\/club32784197","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.253,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.733,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Кічіг Нонып аалдағы библиотеканы Гиннестің киндезіне кир саларға кирек. Ол позының 60 чыллығ пайрамын тасхар удурлады. Постың туразы чох библиотеканы пастағызын на кӧрчем!! Наа библиотека, тізең, пу аалда пӱдірілері кӧрілбинче. Аал, тізең, Хакасиядағы кічіг аалларны тилітчең программада пар.

Полностью сюжет здесь http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/317\/","num_words":41,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.274,"stopwords_ratio":0.146,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Киӌее Хакасияның ӱлгӱлері туразында республика правительствозының пазы Виктор Зимин
Писательлер пірігізінең тоғасты. Пу тоғазығ соонаң Хакасиядағы чайаачыларға
улуғ полызығ иділӌең осхас. Толдыра сығарысты мында кӧріңер: http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/278\/","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.019,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.27,"stopwords_ratio":0.04,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"2012 - 2018 чылларға Россия культуразы\" тіп ӧнетін федеральнай программа хоостыра, \"Читіген\" кӧг паза драма театрына чорыхтарға чӧрерге грант пирілче. Федеральнай программа хоостыра,...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/146-2013-02-20-06-28-27.html","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.117,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.351,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.662,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Евразия пазыгчылар пиригизинде хакас чоннынг саблыг олгы Николай Катановха чарыдылган иир ирткен. Анда Анкара угреттура\/университетте тогынчатхан доцент орынчызы, доктор Гюльсюм Килли Хызыл олгы Пораданар чоох апарган. Чуртазын паза тогыстарын алгым иде чарыт пирген, иирге чыылыс парган кизилерге.
Avrasya Yazarlar Birliği’nde İlk Türk Asıllı Türkolog Prof. Nikolay F. Katanov Anıldı
timurdavletov.tumblr.com\/post\/17813945955\/avrasya-yazarlar-birliginde-ilk-turk-as-ll","num_words":49,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.775,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Тадар офицерлер!!!Алгыстапчабыс Сiрернi,ооллар!!!
(Выпуск ВУ МО РФ 2012)\nоооооооо тадарлар ба??????прайза\nЭля Боргоякова,хыринда Игорь Казачинов турча.Паза кемнi таныпчазар,пазын,ар!.","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.239,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.259,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"11.04.2014 Хабарлар (\"Хакасия\" ГТРК)

\"Ине тілі\" чӧрім тахпахтар чыындызын сығарыбысхан. Аның кӧзідии С. П. Кадышевтің адынаң культура кіні хыриндағы тадар ибде ирт парды. Ағаа хоза, \"Ине тілі\" чӧрім тӧстелгеннең пеер пӱӱл 10 чыл толча. Ол паза даа пасха хабарларны пу сығарыста кӧріңер.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/203\/","num_words":40,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.335,"stopwords_ratio":0.175,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"РУСАЛ чымыйып, кокс ізітчең завод пӱдірібізерге пӧгінче
07.02.2013 06:42
\"Хакас чирі\" хабарлар кіні чир - чайаанны хайраллирынӌа сурығларны хайығда тутча. Пу наада, тізең, піске Сойан алюминий заводында коксты ізітчең пӧлік пӱдірерге тимненчеткенінеңер пілдістіг пол парган. Мындағ пӱдіріг Хакасияның ибіркі чир - чайаанына, кізі хайиина хай ...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2013-01-09-11-10-15\/120-2013-02-07-07-41-52.html","num_words":42,"character_repetition_ratio":0.024,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.302,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"05.06.2014 Хабарлар (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Хакас оол Денис Мамышев, Башкортостанда ирткен «Урал моно» тіп фестивальда аралас килген. Анда 53 ырӌы марығласхан. Олар Тӱрк, Казах, Хырғыс, Саха, Азербайджан, Алтай паза Дагестан чирінең сарынӌылары полғаннар. 100 муң ахчалығ сыйых, Гран при, Башкортостандағы Марсель Кутуевке пирілген. Пістің зе оол Денис Мамышев, фестивальда… Пу паза даа пасха хабарларны толдыразынаң пу сығарыста истіңер.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/351\/","num_words":55,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.29,"stopwords_ratio":0.145,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.969,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хандыра состер!!! Сiрер хайда пос тiлiне угренiп алгазар?Прайзы iди сагынзын!!!","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.888,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Аргыстар,тадар хыс учун ун пир1б1з1нер!!Друзья.поддержите тадар хыс Марию Ивандаеву в \"Принцессе Азии\"!!!Хакасия впервые принмает участие в этом конкурсе!
http:\/\/vkontakte.ru\/club2035513","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.011,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.233,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.883,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Пу позырахта Кызылда азия хыстары аразында абахайлар марии иртер.Хакасиянын учун п1р санай 2 хыс турызар.Ол Айла Тюньдешева паза Ольга Тинникова полчалар.2006 чылда Айла Хызылчардагы \"Мисс-Интер\" марыгда 1-гы вице-мисс атха турысхан.Ольга,т1зен,2010 чылда пуох городта \"Мисс Азия-Красноярск\" марыгда 1док,1-гы вице-мисс атха турысхан.Улус ползын п1ст1н абахайларга!!","num_words":42,"character_repetition_ratio":0.101,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.213,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.527,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ағбанда классиктер чыылызарлар
16.01.2013 04:16
Чағдапчатхан тынағ кӱннерде Ағбанда грек - рим кӱрезінӌе республика марығлары иртерлер. 19 - 20 январь кӱннерінде 1996 - 1997 чылларда тӧреен ооллар аразындағы арға - мӧрійлер Иван Ярыгиннің адынаң Кӱрес туразында иртерлер...
http:\/\/www.khakaschir.info\/index.php?option=com_content&view=article&id=67:2013-01-16-04-22-48&catid=41:2012-12-12-20-29-54&Itemid=60","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.005,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.333,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.887,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"07.07.2014 Хабарлар (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)
Хакас тілі паза литература ӱгретчізі поларға пӱӱл асхынах кізі сағынчаттыр. Анзынаңар ХГУ-зар абитуриенттернің пирілген пічіктері киречілепчелер. Пічіктерні андар 20 июньнаң 5 июльға теере алғаннар. Пу тус аразына хакас тілі паза литература пӧлиинзер 20 ле пічік пиріл парған. Тикке ӱгренӌең орын, тізең, пӱӱл 21 пирілген…
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/445\/","num_words":44,"character_repetition_ratio":0.086,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.297,"stopwords_ratio":0.136,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"05.06.2014 Чир - суум (Хакас ТВ \"Хакасия\" ГТРК)
Пу кӧзідігде хакас гимназиязында ирткен хакас тілі ӱгретчілерінің мариинаңар кӧріп аларға чарир.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/350\/","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.39,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.958,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хакас кафедра угретч1лер1 Инга Кызласова,Марина Медведева паза Владислав Боргояков хакас т1л1н уйан п1лчеткеннерге сыгарган кинде Россия син1ндег1 марыгнын лауреады полыбысхан.","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.05,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.377,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"04.06.2014 Кӱн сурии (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Пу искірігде филология наукаларының кандидады Нина Майнагашева паза \"Ӱлгер\" ӧменің устағӌызы Вячеслав Кученов Бишкексер чӧрген чорыхтаңар чоохтапчалар.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/348\/
Сомнар:facebook.com","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.019,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.325,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.585,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"кӱрген айның 17-ҷі кӱнінде, 1937 чылда,
Хызыл Салда аалда, тӧреен Моисей Романович Баинов.

ТУСТАРҒА
СООЛБАС
АҒЫНЫМ

пілчем мағаа таптаан сӧстерім
сағам чис ахча аныбас.
кӧрзе ле букваны кӧстерім
Баин тиктер ле тымылбас.

кӱннер-тӱннер ирткен чӱзерлеп,
тик чирге чаным на сыстаан.
пӱлес ле саап турған тискерлеп,
чӱстең пір дее тапсап полбаам.

пӱлес пу холда ла холларым,
чаза-чуза ла харбаңнаам.
салар ах чаҷынға чолларым,
кӧрбин, ирееліг тырбыңнаам.

инеем-чобаамны чазырбинчам,
анзы мині, минде халар.
кинек полдым тип хомзынминчам,
ам даа тоғазарлар полар.

халча ал-соомда чӱс чылларым,
кӧглеен постинча тархыным.
таңнар чапси осхас ырларым -
тустарға соолбас ағыным...
http:\/\/khakasia.org\/threads\/bainov-moisej-romanovich.11\/#post-803","num_words":69,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.222,"stopwords_ratio":0.058,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Кемеровтағы хабарӌылар Агафья Лыкованы постарының тайғазында чуртат салдылар (видео)
09.04.2013 11:06
США - дағы режиссер паза продюсер Джон Мартин тиксі тилекейӌе чӧріп, чоннаң тастыхти чуртапчатхан кізілердеңер документальнай фильмнер суурча. Пу наада Интернетте аның теестегі тоғызы сых парды. Наа фильмде американец Таштып аймаандағы тайғада чуртапчатхан Агафья Лыковадаңар чоохтап пирді. Джон Мартиннің чооғынаң, кинода тастыхти чуртапчатхан Агафьяның чуртас оңдайларынаңар искірілче.

\"Хакасский\" заповедниктің хабарлар кіні искіргенінең, Джон Мартиннің устаанынаң, W Productions компанияның суурӌаң ...
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/238-2013-04-09-12-15-46.html","num_words":67,"character_repetition_ratio":0.084,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.231,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.994,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"РУСАЛ \"Хакас чиріне\" нандырығ пирді: алюминий сығарар ӱчӱн, постың коксы хайди дее кирек
08.02.2013 09:50
Киӌее ле \"Хакас чирі\" хабарлар кіні \"РУСАЛ чымыйып, кокс ізітчең завод пӱдірібізерге пӧгінче\" тіп хабар пасхан. Пӱӱнӧк, САЗ - тың хабарлар пӧлии піске улуғ пічік ыс пирді. Аны хысхаӌахти сірерге пирчебіс:
http:\/\/www.khakaschir.info\/2013-01-09-11-10-15\/127--q-q-q.html","num_words":43,"character_repetition_ratio":0.021,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.297,"stopwords_ratio":0.14,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"30.05.2014 Радио сундуғы (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Пӱӱн Каркей Нербышевтің \"Кӧгім хорымнарда\" романынаң алылған ӱзӱк узарадылча. Ирткен пятницада романның пастағы чардығынаң кизек алылған полза, пӱӱн 2-ӌі чардығынаң ӱзӱк истіңер, хығырча позы автор. Роман пленкаа 1987 чылда пазылған.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/333\/","num_words":34,"character_repetition_ratio":0.031,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.321,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.971,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"http:\/\/youtu.be\/fzH845wCHKg - сайт амды тоғынча. Кемде артых нимелер полза, кэш арығлабызарға кирек браузерлерде...","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.226,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.821,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Мин1н, устумде най ла \"к1рл1г\" хыстар чуртапчалар))Кунн1н иирде тадар оол машиналыг кил1п,\"т1г1 нимелер1н\" чуурга парарзар ба т1п балкондагы хыстардан сурча (сомарга парарга п1ди хыгырча тан,).Пулары,т1зен,парарбыс т1п хысхырысчалар.Тадар т1л1нен, чоохтасчалар.Сиз1нгенде,Чогархы Асхыстагыларга тоойлер))","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.214,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.512,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"02.07.2014 Хабарлар (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Асхыс аймаанаң устирға сағам ікі кізі кӱстенче. Ол ЛДПР партиядаң сығар Наталья Похабова парча, ағаа 59 час. Ікінӌізі – Юрий Карпович Чертыков полча, ағаа 50 час. Сағам ол Орджоникидзе аймаандағы Новомарьясов аал чӧбінің кнезі. Асхыс аймааның устағӌызына табығларға ол пос кӧңнінең парча. Пӱӱл табығлар 14 сентябрьда иртерлер. Пу паза даа пасха хабарларны пӱӱнгі сығарыста истіңер...

http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/433\/","num_words":55,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.29,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Нимедір андағ часка?
11.04.2013 17:08
Пу сурығ хоостыра сағыстарынаң, \"Хакас чирі\" хабарлар кінінің студент хығырығӌызы ӱлезіп пасча.

Часка… Хайдағдыр ол? Нимедір ол? Нинӌе кізі чир ÿстÿнде - олох син часкадаңар сағыстар. Пір кізі часканы ахчада кőрче, пасха кізі – хазыхта. Кічіг ÿгренӌіні сурза, нимедір часка? Ол ...
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/248-2013-04-11-17-20-28.html","num_words":43,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.337,"stopwords_ratio":0.186,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"23.06.2014 Хабарлар (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Дима Туниеков 11 классты «5» ле тоозыбысты. Ағаа хызыл ӧңніг аттестат паза «Хакасияның алтын ізенізі» тіп медаль пирілген. Сағам ол Хызылчарда имненче, аннаңар 11 класс ӱгренӌілернің пайрамында ағаа поларға киліспеен. Аның ӱчӱн аның аттестадын пабазы алған.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/400\/","num_words":38,"character_repetition_ratio":0.015,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.323,"stopwords_ratio":0.237,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.993,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Пуун Агбанда чир-сугчылар чыылиина тимнен1ст1г чыылыг ирт парды.Анда ол хайди иртер1н паза кем ниме учун нандырчатханын узур1б1скеннер.Хуралтай т1г1 пятницада Асхыстагы олтырыхта пасталар.
Тан,да Сорыгда паза Сойан городта Металлургтар кун1 таныхталар.Сорыгдагы ойында Агбандагы паза Кузбасстагы ырчылар поларлар.Саянагорскта,т1зен,Россия эстрадазынын чылтыстары чон алнына \"Строитель\" т1п стадионда сыгарлар.Москвадан хайдаг ырчы килер1н организаторлар чоохтабинчалар,че Вера Брежневаны хыгыртханнар т1п чоохтар чорче чон аразында.Паза чыл сай Саяногорсксар \"Мумий Тролль\" кил парча.Кем п1лт1р,арса,пуул олар пазох мында поларлар.","num_words":68,"character_repetition_ratio":0.003,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.103,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.798,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Амды пастагы даа класс угренч1лер1 компьютерден, тогын п1лерге киректер.Наа угред1г стандарттары хоостыра,Михаил Чебодаевт1н адынан, Асхыстагы лицей-интернатха ноутбуктар,планшеттер пир1лгеннер.","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.537,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Математикаӌа тоғынӌаң тетрадь хакас паза орыс тілліг сых парды.
Федеральнай ӱгредіг стандарттары хоостыра пӱӱл, учебниктерге тоғынӌаң тетрадьтар пастағы паза ікінӌі класстарға сых пардылар.Ол математикаӌа,хакас тілінӌе паза литературазынӌа.Ирткен чылларда мындағ тоғынӌаң тетрадьтар сығарылғаннарох,че пӱӱлгілері ӧңніг сых пардылар.Ирткен чылдағы тетрадьтар хара ӧңніг сыхханнар.Пу чылда хакас тілінең пазылған тетрадьтарға ахча кӧп арах позыдылған паза хакас книга издательство тоғынӌылары пу сурығны кӧдірген сылтаанда,олар ӧңніг сых пардылар.Хайдағ школаларда мындағ тетрадьтар тарадылчатханынаңар чоохтапча хакас книга издательствозының методизі Нина Антоновна Толмашова.","num_words":73,"character_repetition_ratio":0.109,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.082,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хазна Думазынзар ирт парыбысхан партиялар хайдаг сурыгларны погерге киректер?Аннанар сагыстарынан улесче РСФСР-нын, саблыг угретч1з1","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.944,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Агбанда хакас т1л1нче паза литературазынча республика син1ндег1 Олимпиада ирт парды.","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.707,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"27.05.2014 Тӧлдең тӧлге ( Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Часхы туста чир-чайаанның кізее полызығ ағылчатхан оттар, ӧзімнер ӧзіп пастапча, оларның аразында аймах оттар, чистектер, чилегілер. Ачырғасха, пӱӱнгі кӱнде кӧп ӧзімнер аттары пістің чонда ундудылча…
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/316\/","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.017,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.327,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"27.05.2014 Хабарлар (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)

Хакасиядағы паза пір аал хонии пірігізі чабылар пазында. Алтай аймаандағы «Очыр» хоныхтың алымнары
миллионардаң саналча. Хаӌанда пик чуртаан хоных, пӱӱн часхы таарығны чадап ла, халғанӌы кӱзінең пастабысты. Аал хонии министерствозы пу пірігістің ӱлӱзін ӱзӱрді. Ол паза даа пасха хабарларны пу сығарыста кӧріңер...
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/317\/","num_words":45,"character_repetition_ratio":0.013,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.294,"stopwords_ratio":0.178,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Чиит актерларға чурт пиріл парды
09.01.2013 08:09

Хакасияның ӱлгӱлері Наа чыл алнында Санкт - Петербургтағы театральнай академияны тоосхан \"Читіген\" театрның чиит актерларына тӧрт пӧліктіг чурт ал пиргеннер. Ағаа 3 миллион ахча республика бюджедінең хорадылған...

Сағысха киріп, 2012 чылда Санкт - Петербургтаң хакас театрларында тоғынӌаң актерлар ӱгреністерін тоозыбызып, айланғаннар. Олар ӱгренерге наа ла кіріп алғанда, Хакасияның Правительствозы чииттерге хабазарынаңар сӧс пирген полған, ол санда чурттаң. Анзы сағам толдырылча. Наа чуртта чиит актерлар Илья Асочаков, Каскар Чаптыков паза \"Айланыс\" фольклор ӧменің ырӌызы Мария Бурнакова чуртирлар.



\"Читігенге\" алылған чурт ӱзінӌізі пол парды. Мының алнында чурттар А. М. Топановтың адынаң хакас драма театрының паза М. Ю. Лермонтовтың адынаң орыс драма театрының чиит артисттеріне алылған полған.
http:\/\/www.khakaschir.info\/index.php?option=com_content&view=article&id=57:2013-01-09-08-38-50&catid=41:2012-12-12-20-29-54&Itemid=60","num_words":106,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.238,"stopwords_ratio":0.066,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ах асхырзар РУСАЛ нимес, че Дерипаска кірче
10.04.2013 01:44
РУСАЛ компанияның ӧӧн устағӌызы чіли саблығ Олег Дерипаска Орджоникидзе аймаандағы Ах асхыр аал хыриндағы ис - пайны табарға тимненче. Аннаңар \"Ъ\" искірче. Хакасиядағы ис - пайны табар ӱчӱн, Дерипаска республиказар кореецтерні хығырча. Пу наада Олег Дерипаскох устапчатхан \"Союзметаллресурстың\" паза SeAn тіп ӱстӱнзархы Кореядағы иң улуғ металлургическай компанияларның аразында Ах асхырдағы медно - ...
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-18\/240-2013-04-10-02-50-10.html","num_words":57,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.276,"stopwords_ratio":0.123,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.994,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Чарасчабыс, нога чараспачан.Хазаларга сагынза, хачан даа сылтаг табарга чарир. Улуглар чоохтанчалар, чоохтанзыннар.","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.76,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Владислав Торосов: Аршан разрезіне азыларға пирбеспіс!
15.02.2013 09:00
Хайдағ сағыс — кӧрістіглер Аршан разрезі хоостыра, республикадағы Улуғлар Чӧбі? Алай Хакасияның ӱлгӱлері чіли, разрез азылзын тіп сағынчалар ба? Пу сурығларға нандырып, пӱӱн «Хакас чирі» хабарлар кіні Улуғлар Чӧбінің кнезі Владислав Михайлович Торосовтың сӧстерін чонға читірче.
http:\/\/www.khakaschir.info\/2013-01-09-11-10-15\/140-2013-02-15-09-06-12.html","num_words":41,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.284,"stopwords_ratio":0.049,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Кич,ее ырч,ы Людмила Арыштаеваа \"ХР -нын, Чон артизi\" ат пирiлген!!АЛГЫСТАПЧАБЫС!!!","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.253,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.411,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Чиит ырӌы Валерия Кыржинаковадаңар
20.06.2014 Учух, чарых чылтызах (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)

Чиит ырӌы Валерия Кыржинаковадаңар паза аның сӧбірезінеңер хандыра кӧзідіг.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/393\/","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.365,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.764,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хакасиязар хакас тілліг театр критигі Сергей Чебодаев айлан килді (аудио, сом)
www.khakaschir.info\/668\/","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.222,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.493,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ӱлгее иреннер сығарға кӱстенчелер
09.01.2013 09:32

2013 чылның 3 мартында иртер орындағы пос устаныс табығларға кандидаттарны пічікке кирер тоғыстар узарадаылчалар. Республикадағы Табығ комиссиязы искіргенінең, пӱӱнгі кӱнге 21 кандидат пічікке киріл парды. Оларның 14 - ті пос алынӌа парча, 7 кізі политическай партиялардаң.

Орындағы \"Единая Россия\" партиядаң 5 кандидат сығарылған, ЛДПР - даң - 2 кандидат. Иң ӧткін иреннер тудынчалар - 13 кандидат. Иң чиит кизее - 21 час, иң улии 60 частығ. Таныхтирға кирек, тиксі пічікке кирілгеннернін 6 кандидат 30 часха читкелектер. Прай кандидаттарның ортымах чазы 42 тиңнелче.

Иң не \"ізіг\" табығлар Ызых аал чӧбінің пазына парарға тӧӧй. Мында табығларда аралазардаңар 6 кандидат кӧңнін искірібіскен. Пір кізее асхынах кандидат Боград аал чӧбіне табығларда - 5 кізі. Новомихайловскай аал чӧбінін пазына табығларда 3 кізі араласча.
http:\/\/www.khakaschir.info\/index.php?option=com_content&view=article&id=58:2013-&catid=34:2012-12-12-20-22-34&Itemid=55","num_words":100,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.251,"stopwords_ratio":0.06,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Азығ айының 15 - ӌі кӱнінде \"Голос кочевника\" ойын хоостыра, Ағбанда тываларның паза алтайларның хайӌылары ааллирлар. Ойында \"Ах чаян\", \"Новая Азия\" ӧмелер, Тываның саблығ артизі Омак Ооржак, РФ - зының саблығ артизі, ХР - ның Чон артизі Евгений Улугбашев, \"Алтыр\" мода театры аралазарлар. Кӧрігӌілерге аймах чоннарның хайын пір орында истіп алар оңдай полар.
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/83-2013-01-22-03-05-37.html","num_words":50,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.292,"stopwords_ratio":0.06,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.769,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"29 декабрьда «Победа» ГЦК-да 18.00 часта Наа чылға чарыдылған «Изеннер!» иир иртер.

Тел.: 8-923-219-29-98

Андрей Асочаков паза Соох апсах
http:\/\/тустамыры19.рф\/хабарлар\/136\/","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.368,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.936,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Илбек ,талай осхас чазыларч,а
аттын, таннын, чарызып чугуртчем.
АрыF кии коксiмнiн, тартынып
алнындаFы чирлерзер ойлатчам.
Тигipде ырлапча торFаях
аFaa удура сарыным хоза салчам.
Чалахай чирiмнiн, кузiн тартынып
унiм чазы устунч,е чайыл парча
Чугурт, чугурт Тораат адыч,аам
наа чуртас алнынзар удура
кор пiссер ибiрiп таныч,ах
хайхастыF турча тузым алнымда.
Сиргектiн матап минiн, адыч,ам
оймаха туспе хач,ан даа.
Кустiг синiн, мойнын,ны хуч,ахтап
пыромны тастап ырлапчам.
Кор минзер чарыдып кунiч,ек
сузын, чылыF ортах итпе хач,ан даа.
Кор минзер кумус айыч,аам
чылтыстар сыFынзын чолымч,а.
Чир чайаан прай чiлиин сыFapып,
соох тустарда пiстi чылыдар.
астых парза тигip устунде кикчiн
орта чолч,а апарып козiт пирер.
Чугурт алнынзар Тораат адыч,аам,
майыFын, пiлбин наа чуртас удура
кустiг мойнын,ны пик иде хуч,ахтап
кумус унiмнiн, саFaa часхырып ырлиим.
ХайхастыF тустарзар минiн, адыч,аам
кузiн,нi чыып син удура чогip.

Д.","num_words":106,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.009,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.92,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Арлыг тадар олларыбыс прай чуреенiн, алгыстапчабыс сiрерни Чир- Суубыс арачыларгч,ызы кунiнен,!
Анан, андар iдок, амыр тигiр ползын, чарых кун прайзына чарытсын, чарых кун прайзына чарытсын, чобаг чох паза часкалыг чуртан,ар. Сагынган сагыстар толзын паза хазыхтарын, пик ползын!","num_words":37,"character_repetition_ratio":0.109,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.108,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.972,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Алексей Лебедь республиказар айланча
25.02.2013 05:35
Алексей Иванович Лебедь республика кнезіне пастап ла 1996 чылда 24 декабрьда табылған. Тӧрт чыл пазынаң, 2000 чылда 70% ӱн тоғынып алып, республика кнезіне ікінӌі хати табылған. Пазох тӧрт чыл ирт парғанда, республика чуртағӌылары аны кнес орнына ӱзінӌі хати ...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-32-41\/154-2013-02-25-05-40-21.html\nМында мин пасха хабар искем. А.И.Лебедь позының ӱчӱн турысхан кізілерні ӱннерін Герасимовха (анзы пазох аданча) пирібізерге чарлапча...","num_words":56,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.303,"stopwords_ratio":0.089,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"22.04.2014 Чирім ӱні (\"Хакасия\" ГТРК)
Н. Ф. Катановтың адынаң Хакас хазна университедіндегі хакас пӧлиинің ӧткін студенттерінеңер тимнелген кӧзідіг.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/207\/","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.025,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.38,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.756,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Дмитрий Чугунеков ам даа табылбаан, че аны тілепчелер
www.khakaschir.info\/?p=707","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.235,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.396,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Асхыстагы олтырыхта \"Хуралтай-2012\" ам даа парча.Тан,да 10 час иртен хакас чоннын, лидер1 Абрек Васильевич Челтыгмашевнен, тогазыг полар.Сагам спорт марыглары ирт1пчелер.\nНога амды съездтенер ниме паспинчазар? Хыгыр корерчекпiн.","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.632,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Парашюттығ атығарға сағынчатсаңар
20.03.2013 05:27
Россияның Хакасиядағы ДОСААФ пӧлии Хызылчардағы авиационно — спортивнай клубтаң пірге «АН — 2» самолеттаң парашюттығ атығар группалар тӧстепчелер.

Хакасиядағы ДОСААФ — тың...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/204-2013-03-20-05-30-25.html","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.341,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.873,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Алгыс, Карим:)\nПос чонына хачан даа пжлста))\nХызыл-хара суг аалга,арса,Нербышево от пир саларлар.Каркей Трофимовичт1н адынан, адап саларлар.Школаны адап салар чоп полган,че школаа Маргарита Байкалованын ады пир1лер.","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.029,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.038,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.547,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Дима азах - холларын хыймыратча, че ахчалығ полызығ ам даа кирек (сом)
04.02.2013 07:28
Пӱӱн khakaschir.info сайттың тоғынӌылары хыйалға кір парған оолның іӌезі Ольга Иннокентьевна Туниекованың чир - суғӌыларынзар айланысты пирче...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/109-2013-02-04-07-59-00.html","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.345,"stopwords_ratio":0.148,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.959,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"26.05.2014 Чирім чайааны (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Хакас радиозының хабарӌызы Инна Тодинова, республикадағы имніг хара суғлардаңар искіріглерні тимнирін узаратча. Пӱӱн��і сығарыста Асхыс аймааандағы Индіркі Тӧӧ аал хыринда полған хара суғдаңар чоох парча.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/311\/","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.307,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.994,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Рейхстагты алған хакас чааӌы

ПОЛҒАН НА КІЗІНІҢ ТӦРЕЕН ЧИРІ, ААЛЫ ПАР. УЛУҒЛАН ПАРЗАҢ, ЧӰРЕЕҢ АНДАР ЛА ТАРТЫЛЧА. САҒЫСХА КІРЧЕ ТӦРЕЕН ОҢХАК ААЛЫМНЫҢ ЧУРТАҒӋЫЛАРЫ, ОЛАРНЫҢ КӦБІЗІ ХАӋАНОХ СЫН ЧИРЗЕР ПАРЫБЫСХАН. ИЛБЕК ЧИҢІС КӰНІНДЕ ОҢХАК ААПДА ЧУРТААН ИЛБЕК АДА ЧАА ВЕТЕРАНЫ КОӋАН (ФЁДОР) ЕГОРОВИЧ ЧЕБОДАЕВ САҒЫСТАҢ СЫХПИНЧА. ФЁДОР ЕГОРОВИЧ БЕРЛИНДЕГІ РЕЙХСТАГТЫ АЛҒАН СОВЕТ ЧААӋЬЛАРЫНЫҢ ПІРСІ ПОЛЧА.
Аның хызы Надежда Фёдоровна чоохтаан: «Пабам 1925 чылда декабрьда тӧреен. 1942 чылда пос кӧңнінең чааға партыр. Ачинскте танкистке ӱгренген соонаң фронтсар ызылған. Пабам чаадаңар кӧп чоохтирға хынмаӌаң, Кёнигсбергті алчатханда, чон матап хырылғанын на сағысха кирӌең. Ідӧк Рейхстагты алғанынаңар чоохтапчадып, ӱрге сым полыбысчаң».
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/256\/","num_words":92,"character_repetition_ratio":0.027,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.227,"stopwords_ratio":0.011,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Пуун мин1н, ин, артых аргыстарымнын, п1рс1 Жека Кольчиковтын, тогылах пайрамы!!!Алгыстапчам син1 мындаг ор1н1ст1г куннен,!!Хазых,часкалыг пол!!Узун-узун палыхтар тутчат!!!","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.234,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.317,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"«Ӧңніг хозанахтарны» Чайаачылар туразында тілеңер
06.03.2013 02:31
Писательлернің ӱлӱкӱні алнында, Хакасиядағы Чайаачылар туразының тоғынӌылары кічіг олғаннарға хакас тілінең пазылған «Ӧңніг хозанахтар» тіп нымах чарыхха сығарыбыстылар...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/180-l-r-.html","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.275,"stopwords_ratio":0.043,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ағбанда кізілернің паза малларның сӧӧктері табылдылар(сом)
12.04.2013 08:55
Киӌее Ағбандағы Угужаковтың адынаң орамада чуртапчатхан кізі ибі хыринда чирні хасханда, кізілернің паза малларның сӧӧктеріне орта пол парған. Аннаңар ол сағамох полиция тоғынӌыларына искірибіскен.

Сӧӧктердең пасха эксперт - криминалисттер иб аразында тудынӌаң ниме - ноолар таап алғаннар:той палғастаң иділген чистің чардыхтарын, хола пычахтар паза соғанның пастарын...
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-38-30\/250-2013-04-12-09-09-49.html","num_words":50,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.26,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"Мисс Абахай\" атха Анна Янгулова турысты
21.04.2013 14:31
Сағам на А. М. Топановтың адынаң хакас драма театрында 2 - ӌі республика синіндегі \"Мисс Абахай\" марығ тоозыл парды. Аның чиңісчізі Н. Ф. Катановтың адынаң хакас гимназиязының ӱгренӌізі Анна Янгулова полыбысты. Ағаа 50 муң салковай пирілген паза пазына корона кизіртілген. Чоохтирға кирек, чарғыӌылар аразында \"Мисс Россия

Интернациональ\" конкурстың кізізі одырған. Ол Аннаны паза ирткен чылдағы чиңісчі Нонна Чебочакованы пу марығда аралазарға Кызылзар хығырған. Марығдаңар \"Хакас чирі\" хабарлар кіні хоза искіріглер идер.
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/261-q-q-.html","num_words":73,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.238,"stopwords_ratio":0.096,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.994,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Агбандагы 1-гы № школада Россия Матыры Игорь Ахпашевт1 сагысха киргеннер.","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.476,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ағбанда хакас ас — тамаан тимнепчеткен ресторан азыл парды (сом)
11.02.2013 09:35
Анда кӱннің дее сай арчылығ паза істі — харыннығ чарба ӱгре, талған чіп аларға, ідӧк айран, ирбенніг чей ізіп алар оңдай пар. Хакас ас — тамаан тимнепчеткен ресторан киӌее азыл парды...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/129-2013-02-11-10-02-49.html","num_words":38,"character_repetition_ratio":0.099,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.353,"stopwords_ratio":0.053,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Санкт-Петербургтагы чир-сугчылар п1р1г1з1 п1ч1кке кир1л парды.Анын учун.олар ирткен позырахта \"Хуртуйах айы\" т1п улукун ирт1р1б1скеннер.Чоохтапча театр критиг1не угренчеткен студент Сергей Чебодаев.","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.844,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Киӌее Хакасияның чуртағӌылары Пастағы каналда амыр тудынғаннар (видео)
29.03.2013 02:57
Киӌее Андрей Малаховтың \"Пусть говорят\" тіп кӧзідиинде Ағбан пилтірі аймаандағы Солнечнай аал чуртағӌылары, Александра Тремясованың ікіс оолахтарының пабазы кем полчатханын пазох ӱзӱрділер. Кӧзідігнің халғанӌызында, ДНК салтарларын ағыл килгеннер, Анда оолағастарның ...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/223-2013-03-29-03-05-39.html","num_words":39,"character_repetition_ratio":0.018,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.273,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хубачар аал чӧбінің пазына табығларда ЛДПР — ның кандидады аралазар
23.01.2013 03:45
ЛДПР — ның Алтай аймаанӌа координаторы Анна Плотникова Хубачар аал чӧбінін пазына 14 -ӌі табығ округынӌа табығларда аралазардаңар пічікке киріл парды. Мындағ чарадығны орындағы табығ комиссиязы 14 январьда алыбысхан тіп искірче партияның хабарлар кіні...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-32-41\/86-2013-01-23-04-03-31.html","num_words":40,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.295,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.983,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Агбанда тан,да талган паза тадар арагазы садылар.Чахсы хоных аалда ид1лген.Сыгдырадынар 89233980776 телефонча.","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.245,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.305,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Новосибирсктегі чир - суғӌыларыбысха кӧмес ле читпеді
30.04.2013 09:21
Ирткен кӱннерде Сибирьнің кіні, Новосибирскте аймах чоннар аразында футболӌа \"Содружество\" тіп марығлар ирткеннер. Анда 22 команда араласхан, ол санда хакас чииттерінін командазы. Аар тоғазығлар соонаң, Хакасияның командазы азах - меетке сығып алған! Финалда пістіңнер Азербайджандағы диаспораның \"Хазар\" тіп кӱстіг командазынаң тоғасханнар. Чоохтирға кирек, ойын тиңнең тиңе парған, че ӱлӱс ол кӱн азербайджаннарның саринда полған полар. Чир - суғӌыларыбыс оларға пір ле санға утыр салып, ойын 2:1 саннаң тоозылған. Іди, \"Содружество\" тіп марығда хакас чииттері кӱмӱс медаль утып алғаннар. 3 - ӌі орынға узбектернің \"Пахтакор\" командазы сых парған. Хола медаль ӱчӱн, тоғазығда пенальти пастыра олар Украинаның командазын чиңіп алғаннар. ...
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/286-2013-04-30-10-22-30.html","num_words":99,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.239,"stopwords_ratio":0.141,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"09.06.2014 Хабарлар (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Пу чылдаң сығара олғаннарны хакас гимназиязынзар пір дее сыныхтағ чох алчалар. Іди, пу наа ӱгредіг чылына 5-ӌі классха 50 олған алылар. 7-ӌі классха - 25 олған. Пӱӱнгі кӱнде, 5-ӌі классха 50 азыра пічік пазыл парған, 7-ӌі классха - 40 азыра пічіқ. Пічіктерні 16 июньға теере пир саларға кирек тіп чоохтапча Николай Катановтың адынаң хакас гимназия - интернаттың устағӌызы Руслан Николаевич Чугунеков...
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/361\/","num_words":57,"character_repetition_ratio":0.091,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.313,"stopwords_ratio":0.123,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ус чул аалдагы орт уз1рчен, чардых 2014 чылга чылдырылча.аннан,ар п1ске аал пазы Николай Боргояков чоохтап пирген.","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.219,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.955,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"08.07.2014 Хабарлар (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)

Асхыс аймаандағы Лырсы аалда туристтерге уғаа чапсых орын азыл парды. Аал хонии туризмінің тӧстегӌізі аны «Арсых» тіп адап салған. Нименең ол чапсых?
Мындағ сағыс кір килген аалның чиит чуртағӌызы Айлина Сунчугашеваа. Ағаа хоза, андағ чахсы кирек, аның кічіг чир-сууның чуртазын тиксі алыстырыбызар. Пу паза даа пасха хабарларны пу сығарыста кӧріңер…
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/451\/","num_words":54,"character_repetition_ratio":0.012,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.288,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"10.07.2014 Хабарлар (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)

Хакас Республиканың Ӧӧркі чарғызы Аким Чебодаевтің киреенӌе ӧнетін чарадығ алыбысты. Іди, чарғаа тартылчатхан Дениснең Владимир Бредихиннер Максим Трофимовнаң хада чарғы чарадиин хатығ санап салғаннар. Анзынаң ідӧк ӧдірт салған оолның іӌезі пірдее чараспинча…http:\/\/tystamyry19.com\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/462\/","num_words":36,"character_repetition_ratio":0.016,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.274,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"ШИРОКОФОРМАТНАЯ ПЕЧАТЬ *** ОБЪЕМНЫЕ СВЕТОВЫЕ БУКВЫ *** ОТДЕЛКА ФАСАДОВ ПОД ВАШУ РЕКЛАМУ *** СТЕНДЫ * ТАБЛИЧКИ * БАННЕРЫ *** СВЕТООТРАЖАЮЩИЕ ЗНАКИ *** АВТОВИНИЛ НАКЛЕЙКИ НА АВТО *** ШТЕНДЕРЫ","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.249,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.412,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Comedy Clubта Тимур Боргояковты кӧріңер (сом)
13.02.2013 03:09
Пӱӱн иртен Ағбан чуртағӌызы Тимур Боргояков Омсктаң айлан килді. Анда Гарик Мартиросянның чӧбі хоостыра, ТНТ каналдағы Comedy Club кӧзідіге наа араласчыларны таллааннар. Таллағны...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/134-comedy-club-.html","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.285,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.85,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"2012 чыл Хакасияда паза ТЮРКСОЙ п1р1г1ске к1рчеткен хазналарда Н.Ф.Катановтын чылы ч1ли чарлал парды.Аннанар хакас радиозына Хакасиянын культура министерствозы иск1р пирд1.

Президент Дмитрий Медведевт1н пу наада иск1рген чахии хоостыра Россияда 2012 чыл-тархын чылы ч1ли чарлал парды.Россия тархынына хайыг айландырарданар Президентт1н онет1н сайтында пазыл парган.Аймах мероприятиелерн1 тимнир1нче онет1н комитет тогынар.Сайттагы п1ч1кте 1док,субъекттердег1 улгулерге тархын чылын ирт1рер1нче чахыглар пазыл парганнар.

Тархын чылынан тине ХР-нын устагчыларына Илбек хакас ученай Н.Ф.Катановтын чылын ирт1рерге кил1зер.2012 чылда пастагы хакас ученайнын 150 чазы алгым пайрамналар.Таныхтирга кирек,п1ст1н не республикада нимес,че ТЮРКСОЙ п1р1г1ске к1рчеткен прай 14 республикаларда.П1ди улуглапчалар турк чоннар п1ст1н ученай Николай Катановты.
Агбанда Николай Федоровичт1н чылы январь айнын халганчы куннер1нде Юрий Курочканын фильм1нен азылар.Ирткен чыл тооза ГТРК-нын операторы хакас ученайынанар кино суурган.Ол хайда паза хайдаг кунде коз1д1лер1ненер культура министерствозы ам даа хоза иск1р1глер ит турар.Сагам за Хакасиянын улгуз1нен чоптез1глер парча.Кино соонан теес угр��д1г министерствозына чидер.Олар пуох айда хакас т1л1нче паза литературазынча республика син1ндег1 Олимпиада ирт1рерлер.Март-апрель айларда республика син1ндег1 Н.Ф.Катановтын чуртас чолынанар паза наука тогызынанар конференциялар иртерлер.ХГУ-да чыл сай парчатхан Катановтын хыгырыглары поларлар.
Николай Федорович Катанов тореен Асхыс аймаанда,1док аймах-пасха тогазыглар иртерлер.Паза чоохтирга кирек,Катанов аалда анын пайрамына удур орындагы культура туразы пуд1р1л парар.Район пазы Михаил Побызаковтын чоогынан,ол 2 хадыллыг полар,аны пуд1рер1не 27 млн салковай позыдыл парган.Анын 1з1ктер1 чонга чайгызын азыларлар.","num_words":191,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.037,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.577,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Пӱӱн ИСАТ — тың чылы
01.03.2013 05:14
2012 чылдаң пасти, часхының пастағы кӱнін Хакасияның наа тархынында иң чобағлығ кӱніне санирға чарир. Пір чыл мының алнында 16 чазын апарчадып, Сойан — алтай тюркология институды чох иділген. Чылда кӱннер толдыра, че ХГУ — ның «ученайлары» ӧнетін пастағы мартты таллап алғанға тӧӧйлер. Пу кӱн ідӧк, ИСАТ — тың тӧстегӌізі Степан Павлович Ултургашевтің тӧреен кӱні нооза. Ноғдаңар пастағы мартты таллап алғаны пілдістіг нимес, че хаӌанох соох чир алтында чатчатхан кізее уламох\/\/
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/167-2013-03-01-05-29-49.html","num_words":70,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.283,"stopwords_ratio":0.086,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хакас театрынын, актеры Геннадий Чаптыков суурынча! Сейчас вы его видите))","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.585,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"Мисс Центр Азии\" марыга Хакасиядан, сыгар кем парары четвергте п1лд1ст1г полар.Пуунг1 кастингке 5 хыс килген.Оларнын аразында азах-меетке Ольга Аткнина паза Аймерим Шакирова сых пардылар.Тан,да кемнер1 парары п1лд1ст1г полар.
Чоннар аразындагы синн1г марыг 25-26 августта Хызылда иртер.Чаргычылар кнез1 саблыг кутюрье Валентин Юдашкин полча.","num_words":39,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.437,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Москвада иң артых иреннер марығлазарлар. Хакас оол анда парох (сом)
08.02.2013 10:41
22 - 23 февральда Москвада азия ооллары аразында 2 -ӌі Чоннар аразындағы \"The best asian man\" марығ иртер. Анда казах, хырғыс, моол, корея, калмык, пӱрӱт, саха, алтай, тыва паза хакас...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/128-2013-02-08-10-57-30.html","num_words":37,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.38,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.51,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хакасия иң абахай хысты табарға тимненче
04.03.2013 05:17
Пу чылда республика синіндегі «Мисс Абахай» тіп марығ 21 апрельде иртер. Ағаа тимненістер сағамох парчалар. Іди, март айның 10 — ӌы кӱнінде С. П. Кадышевтің адынаң ..
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/171-2013-03-04-05-22-50.html","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.379,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.965,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Улуғ Хуртуйах таста айранны паза талғанны Boney M ырӌылары амзадылар (сом)
09.04.2013 14:56
Март айның пастағы кӱннерінде Асхыс аймаандағы \"Улуғ Хуртуйах тас \" музейде тиксі тилекейге ам даа саблығ Boney M ӧменің ырӌылары пол парыбысханнар. Оларны Ағбанзар автомобильлер сатчатхан кіннің устағӌылары ӧнетін хығырғаннар. Драма театрында ойын турғызар алнында, ырӌылар Хуртуйах таста ааллааннар. Германиядағы ...
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/239--boney-m-.html","num_words":51,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.246,"stopwords_ratio":0.059,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.991,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"30.05.2014 Хабарлар (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)

Арбыт аал чуртағӌылары улуғ суғ килеріне тимделер. Школа, олған сады тоғынминча, саң пирілзӧк аал чуртағӌылары пір орында чыылызарлар, ибдегі мал тағ пазына сӱрілер. Аннаңар аал чуртағӌызы телефон пастыра чоохтапча. Ол паза даа пасха хабарларны пу сығарыста истіңер.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/332\/","num_words":42,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.303,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Екатерина Боргоякова Тӱрк чирінзер пар килген паза хайдағ кинделер хығырарға хынчалар пӱӱнгі чииттер? Аннаңар истіңер пу искірігде. Мында ідӧк кічіг частығ палалар хакас тілінең чоохтанчалар. истерге уғаа хынығ!!!
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/242\/","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.02,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.293,"stopwords_ratio":0.107,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"ХГУ-нын студенттер1не стипендияны январь айнын халганчы куннер1нде пир1б1зерлер.Мындаг хабарнан университетт1н, пресс-служба тогынчылары улескеннер.","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.583,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хыдатта 51 кізі хус кискегінең ағырыбысты
14.04.2013 13:34
Хыдатта H7N9 вирустаң ағырыбысханнарның саны 51 кізее чит парды тіп искірче \"Синьхуа\" кін. 11 кізі пу ағырығдаң ӱреп парған. Іскеркі Хыдатта 44 кізі ағырыбысханынаңар киӌеезінде искірілген. Шанхайда 20 кізі вирусты хаптырып алған.

Ағырыбысханнарның пірсі - 34 частығ Кайфен городтағы ресторан ээзі, ол аар чатча. Паза пір ағырыбысхан кізі - 65 частығ Чжукоу орынның чуртағӌызы, ибдегі хусты кӧрген соона��, вирусты хаптырып алған полар.

H7N9 вирусты пастағызын на киӌее Пекинде чуртапчатхан 7 частығ хызыӌахта таап алғаннар. Сағам ол имнег туразында чатча. Аның туғаннарын имӌілер ідӧк сыныхтағда тутчалар. 20 миллион кізі чуртапчатхан Пекинде, тіріг хусты садарға чарадылбиныбысты.
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/253--51-.html","num_words":90,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.248,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Иң артых хакас тілі кабинеді Ӱс Чулда. Анда ӱгретчі Лариса Чекурова тоғынча (аудио)
26.03.2013 07:28
Пӱӱн хакас гимназиязында республика синіндегі хакас тілі кабинеттерінің марии ирт парды. Хакас гимназиязындағы марыға килер алнында, таллағлар аймахтарда ирт парғаннар. Аның соонаң на республика синіндегі марыға пис ӱгретчі сых парған. Олар Ӱс Чулдағы, Калининдегі, Асхыс лицейіндегі, Хызыл - Хара суғдағы паза хакас гимназиязындағы ӱгретчілер пол парғаннар...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/215-2013-03-26-07-36-00.html","num_words":58,"character_repetition_ratio":0.099,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.262,"stopwords_ratio":0.086,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Абахай поларға итсең, кастингке кил
05.03.2013 04:48
Кӧрік айының 10 — ӌы кӱнінде С. П. Кадышевтің адынаң культура кінінде пу чылда иртер «Мисс Абахай» марыға таллағ иртер. Анда аралазарға 16 — 25 частығ, хоных хонмаан, чарылыспаан паза марығ ...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/178-2013-03-05-05-25-53.html","num_words":32,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.381,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.972,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ир тағда чыларға чарадылча
18.01.2013 06:19
Таңда Ир тағда сноупарк азылар. Ирткен хысхызын тағдаң чылӌаң спорт кӧрімін тилітчең Бертан Парк компания Россияның городтары аразында марығ иртірген.

Ол Интернетте ӱн пиріс хоостыра парған. Марығда миллионнар кізі чуртапчатхан городтар араласханнар. Хакасияның кінінде 100 азыра ла муң кізі чуртапча, че андағ даа полза, Ағбан пастағы 3 городтың санына кір парып, пу сноупаркты пӱдірерін утып алған. Компанияның тоғынӌылары Наа чыл чағдап килгенде, сноупаркты ит сыхханнар. Ол амды тимге сых парды, аны таңда Ир тағда 16 часта асчалар.
http:\/\/www.khakaschir.info\/index.php?option=com_content&view=article&id=73:2013-01-18-06-21-52&catid=41:2012-12-12-20-29-54&Itemid=60","num_words":77,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.255,"stopwords_ratio":0.104,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"[ВНИМАНИЕ]
Только сегодня в НК ★Отукен★ будут выступать артисты из
Алтая: Роман Саланханов, Алексей Енчинов, Влад Санашев, Алан и Айана Темеевы;
Бурятия: Булат Бадмаев
Тыва: Шенне Намнай","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.223,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.733,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Бесплатный Бизнес-Семинар в Абакане!
В четверг 19.12 в 19 часов.

\"Как открыть бизнес с нуля и зарабатывать 70 000 рублей в месяц в Абакане, БЕЗ СЕТЕВОГО МАРКЕТИНГА\"

Регистрация на семинар до 12.00 18 декабря.
Напиши мне в личку и зарегистрируйся на семинар прямо сейчас!

Отзыв о семинаре Сергея Токоякова","num_words":39,"character_repetition_ratio":0.031,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.268,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Прайзының пурун пӱӱл Чыл пазын Пиидегілер таныхтабыстылар (аудио)
22.03.2013 07:54
Хакас чонның календарьы хоостыра, Чыл пазын тузында киӌее Пии аймааның чуртағӌылары удурлабысханнар. Ӱлӱкӱн Сос пилтіріндегі музейде ирткен. Чоохтирға кирек, Пии аймааның устағ — пастаа хакас чонның ӱлӱкӱннерін ...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/210-2013-03-22-08-32-49.html","num_words":35,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.304,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Пістің оолға полызығ киректелче
26.02.2013 03:08
Пу четвергте Ағбандағы Чииттер ӧргезінде \"Борьба за будущее\" тіп ойын иртер. Чыылған ахча Дима Туниековтың азахха турарына парар. Хакасияның поғдархазы,Сибирь Федеральнай округтың кӱресче марығның чиңісчізі тренировка тузында оорхазын аар ағыртып салған...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/159-2013-02-26-03-24-24.html","num_words":35,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.29,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.979,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"!че капиталы хоостыра чурт садып аларынча Инна Кирилловна Топоева специалистнен, иск1р1г тимнелче.Сурыглар пар полза,мин1н адыма пазын,ар.","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.644,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Казановкадагы наа школа тадар иб ондайынан, пуд1р1лген.Аны ирткен пятницада азыбысханнар.","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.249,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Сессия Зиминнің ӱчӱн, чылдырыл парды
20.02.2013 08:00
27 февральда ХР — ның Ӧӧркі Чӧбінің теестегі сессиязы иртерге кирек полған. Че республика пазының тоғызын ӱр нимеске толдырчатхан Виктор Зиминнің сурынызы хоостыра, ол сессияны 6...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-32-41\/147-2013-02-20-08-04-13.html","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.006,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.347,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ипч1лер имч1з1 Игорь Арчимаевт1 тогыста халгыс салар пог1ннен,кичее Асхыста тогырланыстыг пикет ирт парган.","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.49,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ӧменең тӧгені дее хабарға ниик

Чазырбаспын, хызыллар килерін азынада піле-тура, мин тың чӱрексеем. Ноғадаңар? Піс пір чон ползабыс таа, хызылларның тілін хаӌан даа испеен полғам. Олар ниме чоохтапчатханнарын піл полбин халарына чочынғам. ідӧк олардаңар мин чоохтар хоостыра искен полғам. Пілгем, олар ӧӧнінде Хызылчар крайы саринда парлар. Пілгем, оларның саны уғаа асхынах. Че хайди мин анаң піліп алғам, аалӌыларны чахсы удурлаза, кӱлініп чоохтасса, кӧрінмес стене позы чох пол парча. Пір тіл таап алғабыс. Пір чонның тӧлі

- хакастарбыс нооза. Амды аалӌыларымнаң танызалар. Айла Тюньдешева - пістің газетаның страницаларында аны кӧрген поларзар. Чиит, абахай паза чир-сууна тың хынчатхан хыс. Аның туңмазы Тегир-Ысхан Н.Ф.Катановтың адынаң хакас хазна университедінде прикладная информатика факультедінде ӱгренче. Кӧп чоохтанмас, уйатчыл, ол олаңай кӱреснең айғасча. ХГУ-дох ӱгренче минің ӱзінӌі аалӌым Евгений Саламачев. Ол физическай культура факультедінің ӱзінӌі курзында ӱгренче. Чайаачы оол «Жарки» ансамбльға чӧрче. Хызылларнаң хысхаӌахти танызып алдыбыс. Амды олардаңар алғыда.

- Пистин ӧбекелерібіс Шарыпов, Орджоникидзе, Шира районнарында шуртааннар, - чоохтапча Евгений. Мин аалӌыларыма сурығ пирерге дее маңнанмаан полғам, хайди олар, пірсі пірсінең сӧс пылазып, постарынаңар паза нименең айғасчатханнарынаңар чоохтап сыхханнар. Мағаа, тізең, оларны, тохтатпин, истерге ле халған.

- Ол сағым чох таа полза, оғаа полган силиг, тайғалык, кӧп кӧллик щерлер. Амох анда хызыл шон асхынах хаған. Хайзы аалларда хызыллар шуртабиндурлар, хайзы щииттер пасха-пасха щерлерге парыпсханнар, - чоохты узаратча Айла. - Пистиң кӧп силик кибірлеріпс, пай тарханыпс, кӱщтӱк шоныпс пар. Аны керак кӧдирага. Щииттер амох пастапсханнар айланага позының тилга, шонға. Кӧп хакас щииттер хынтур пилбалаға позының тарханны, ӱгратсалаға хакас тилди, хайзыларына уйат пос тилин пилбаска. Аның ужун пис хакас щииттерді піріктіртупс паза таныстыртупс. Пос хакас шонны кӧдірерге сағынтупс.
Хызыл, сағай, хаас, шор щииттер пырға щыылыступс, пыр оңдайларды пӧктупс.Хайди таныхтааннар чииттер, піске, хакастарға, Гарвардта, Оксфордта, Калифорнияда, МГУ-да ӱгренерге чарир, че анаң тоғынарға паза чуртирға пос чирінзер айланарға кирекпіс.

- Ноға пис иди сағынтупс, - тіпче ӧткін хыс. - Хакас шонны оғаа кӧмас. Японецтерні, хыдаттарны, казахтарны алзаңар, олар саннаң кӧп пос щеринде, пос тилдең сулыстурлар, олардың оңдай пистиң осхас шоғыл. Аның ужун олар полтурлар
халаға пасха хан щерлерде, анда тоғынаға паза шуртиға. Олардың шонның саны кӧбарах.
Писке, тізең, керак йахсы тоғынаға, пай полаға, позыпсты кӧдирага. Хакас щииттерге нигащ эмес, аның ужун писка пырлик керак полаға, удур-тӧдір хабазып шуртиға паза пос тилнаң ��улызаға, - сӧс алча Евгений. - Хайзылары хакас полчатханнар ужун уйададырлар. Аннаңар писке пу сағысты пасха саринзар орнастырыбызарға керак. Писті танаанып, чоохтанар ужун: «О,хакастар! Хакастар оғаа истіг шон!» Чир-сууна тың хынчатхан паза поғдархапчатхан чииттер аймах проекттерні чуртасха кирер кӧп тоғыстар итчелер. Оларның пірсі - пӱӱл октябрьның халғанӌы кӱнінде ирткен «Чиит пайрам» фестиваль. Анда 16 - 35 частығ чииттер аймах спорт марығларында араласханнар. Хайди тіпче Евгений, ӱлӱкӱннің азылғанын ол иртірген. Пір дее орыстабинчатхан чиит оол ӱлӱкӱнні хакас тілінең позының диалектінең апарарға тим- ненчеткенде, улуғлар ағаа сағай диалектінең апарарға тіптірлер. Хайди сығарыныбысхан анаң Же­ня, сағай диалектін ол пасха тіл чіли ӱгрентір. Тоң хакас чииттернең чоохтасханымда, сизінгем, Айла сағайларны чахсы піл пол­ча, хай пірее чирлерде орыстапча. Евгенийнең Тегир-Ысхан, тізең, минің чооғымны хомай оңарғаннар па­за nip дее орыстабааннар.

- Олаңай кӱреснең хаӌаннаң айғас парирзар? - сурчам Тегирдең. (Сымзырых - авт.) Минің суриим нандырығ чох халған. Тегир мині піл побаанын сизінгем. Полызыға килген Айла.

- Мин сағайларды йахсы оңарылтум, че туңмам хызыл тилга ла ӱгренпаған, - тіпче ол. Тегир Санкт-Петербургта тӧреен.Ағаа алты час толғанда, іӌе- пабазы Ағбанзар кӧзібіскеннер. Амды ағаа - 18 час. 12 чыл аймах чон аразында чуртап, ол пос тілін орыс паза пасха хан тіллері сӧстерінең «кірлебеен». Аның ӱчӱнпоғдархас!

- Ӱлӱкӱннарда сағайлар кӧп шыыластурлар, - сизінче Тегир- Ысхан. - Пис анжа кӧп эмес ползапс та, пистиң хызыл щииттер идӧк харастурлар имолта пос шонына эдага, пос шонны кӧдірага. Андрей Саможиковты хакас щииттер піладарлар. Ол кӱщтӱк, илбек спорт­смен, кикбоксингтың Европа чем­пионы поған. Света Саможикова - «Читіген» театрның ойынжи. Анна Янгулова - «Мисс Абахай-2013» марығның чиңісчізі, - хосча Айла. Чиит хакастар полған на неделяда Хакасияның литераторлар туразында чыылысчалар. Анда аймах проекттер тӧріпчелер, ағырсымнығ сурығлар пӧгілчелер. Аалңыларымнаң Женя чоохтанмин, ӱр сым полыбысханын сизіндім. Мин хайиимны андар айландырчам. - «Кӱн чахайағы» ансамбльға ӱр чӧр парирзар ба? - сурчам мин аннаң. - Шох, ӱр эмес, - нандырча ол. Сӧс алча чииттер чӧрімінің устағӌызы Айла. - Тегир-Ысханнаң Женя иң аар тоғыстар эдадарлар. Аймах ӱлӱкӱннер темнаптурлар паза шонны шыптурлар. - Пу марығ хакас щииттернің кӧңнілеріне кірген, - чоохтапча Женя. - аның ужун пис хынтупс аны шыл сай идеге. Андар кем ол хынза, ол полтур килеге паза аралазарға. Кӧзитперага позының кӱжӱн.

- Тілні хайраллап халар ӱчӱн, наа оңдайлар сағынарға паза алызығлар кирерге кирек. Оларның кӧрізінең, тіл туснаң хада тилирге кирек. Іди олар ӱр ниместе таңнастығ ниме сағынып алғаннар. Хайди олар тіпчелер, Хакасия правительствозының министерстволарның, ӱгредіг учреждениелернің сайтта��ын хакас паза англия тіллеріне
тілбестеп саларға кирек. Хакасия правительствозын «Хакас сӧбірінік» тіп адирға чарир, тіпчелер чииттер.

- Якуттардың правительство паза министерство сайттары ӱщ тиллиглар, - хайхаттырча мині Айла, - хынтурзар, полза якут тилге пазыпс, хынтурзар, хазах тилге, хынтурзар, англия тилине. Пис хынтупс хакас тилиг сайттарды. Аястыг, хажан пис хынтупс кӧрбалаға хакас тилинең хабарларды, а пистің ол шоғыл. Щииттер аны кирексіпчелер.

Мин хызылларнаң чарасчам. Сыннаң даа, ӱлгӱсайттары пістің тілнең полған полза, чахсы поларӌых. Пу ідӧк, хакас тілін хайраллир ӱчӱн, улуғ хаалағ поларӌых.

- Писти сағыштар оғаа кӧп, - айланча минзер Айла Тюньдешева. - Оларды ай аразы сайын ӱзӱртӱпс. Тоғыс оғаа кӧп аның ужун, силерди, Оксана, пис хығыртупс постарыпсха. Пірге шыылызып алзапс, юрист- тар, спортсменнер, бухгалтерлер, артисттер, ӱгретчілер, амох сілер, хабаржы, хада ӧменең тоғынзапс, тӧгене дее хабарға ниик полар. Аны хоостыра сағын кӧрербін тіп молӌаам ӧткін хысха. Чооғыбыс аннаң андар узарапча.

- Піс, сағайлар паза хаастар, лозыбыстың тілібіс орыс паза пасха хан тіллер сӧстерінең «кірлепчебіс». Сірер, тізең, олох туста
паза орында чуртап, тіллеріңні ап-арығ хайрал­лап алғазар. Хайдағ оңдайнаң? - сурчам аалныларымнаң.

- Пар кізілер, кмол хакастап сууластурлар паза хынтурлар суулазаға. Пар кмол тилге ӱгрентур. Пистиң кӧп силиг ырлар. Кӧзідімге алза, миң Юля Гавриловна Янгу­лова тайіжем оғаа пай тилиг. Пис хайзы сӧстерди ундудыпсхапс пол­запс, ол хазах сӧстерін пыр даа аралабинтур. Ол оғаа силиг сууластур. Пасха улуг шастығ кир кизилер писка келадлар, хажан оларды астадим, сағынадым. «Хайдык писти тил пай паза силиг!» Аннаңар миң хажан даа пос тилдаң суулазам. Турчанкалар, хакас тилімні исканда, тидірлер: «Силердиң щошыңар иссаң, ыр осхас истилтур», - тіпче Айла. Миң побам Геннадий Александрович «Юри­дические термины» кинде сығарыпсхан. Пылтыр «Самоучитель хакасского языка (кызыльского диалекта) сығарған. Побам пистиң тилга хостур шагын туған шоннардың тиллеринең сӧстер. Мындаг кӧзидим. Пис паспортты «кимлик» адапчапс, удостоверениені - «тынзылга», ручка - «элижах», компью­тер- «белгисайар». Пабам аттарны «Алтын Арьіғ» эпостаң алча, - тіпче Айла. Піске хозылча Евгений.

- Пистиң «омаж» («самнах») па­за «кічиӌек омаж» («кічиӌек самнах») сӧстер пар, че «вилка» сӧс ха­кас тилинде чоғыл. Аннаңар хызыл­лар аны «айырмаж» адап салғаннар. Тил туснаң тилирге керак. Іди наа технологиялар пастыра кірген сӧстерні хакас сӧстеріне алыстырыптур.

Минің аалӌыларымның кӧрізінең, хакас тіліне орыс сӧстер кірбес ӱчӱн, пістің пос сӧстері поларға кирек. Пу тоғысты хызыллар ӧткін апарчаттырлар.

- Микроволновканы хайди сірер адапчазар? - сурчам олардаң. (Прайзы хатхырча - авт.) Аны пис сағынып албаабыс. «Микро» сӧсті «кічиӌек» адап саларға. ча��ир. (Хатап хатхы-кӱлкі истіле тӱсті - авт.). Амох, амох сағынтупс, - тіпче Евгений, - арса, «кічелох» полар. (Хатхырысчабыс - авт.). Іди нинӌе- де минута аразына микроволновка «кічелох» пол парды.

- Миң побам эпостарны кӧп хығырча, - чооғын узаратча Айла, - хай сӧстерні тайіжемнең алтур. Тӧӧй сӧстер тааптур. Че чох полза, ол сӧсті якуттардаң, алтайлардаң,сояннардаң кӧрбалбады.

- Іди полза, хайдағ даа сӧсті постіліне айландырып аларға чарир нооза? - хайхапчам мин.

- Я, я. Пос тилин орыс сӧстернең аймастырбас ужун, пос сӧстері полтур керак, - нандырча Евгений.

- Пис щииттер, хараступс тоғынаға паза хакастарға хабазаға. Іди Витя Щульбереков бизнесте тоғынтур. Пистиң хакас щииттер пайлар полған ужун. Піреезі бизнеснең айғазарға этса, ол хабасперер. Чоохтаптур хайдар пастап парарға, киректі хайди
пастабызаға. Аяс Тюньдешев - юрист. Ол ӱр ниместе Москвада тиксі Россия гражданскай форумға партур. Іди кӧместең- кӧместең позыпсты кӧдіребзапс, - хозылча ағаа Айла. Минің аалӌыларымның кӧрізінең, аалдағы чииттернең кӧп чоохтасхан полза, чахсы поларӌых. Аннаңар чир-сууна, чонына хынчатхан хакастарны хада тоғынарға чииттер чӧрімінзер хығырчалар.

- Аалдағы щииттер городсар килзелер, мында щииттер чӧрімі парын пілерге керактер. Пыс писти тилібіс модаа кір парғанына хын­тупс. Писке пірліг поларға керак. Пір кізі кӧп ниме ит сал полбас, че ӧме кӱщтӱк. Кӧп ниме ит саларбыс. Хазахтар писті пилеге керактурлар, - сизінче Женя. Хакас чоныбыстың ӧткін чииттері тілні чонға кирексіндірер синге айландырарға сағынчалар. Тӧреен тіл пастыра ла чонға аның сағыс- кӧрізі сиир. Кізілер чонын, чир-суун аарлап пастирлар, аны кӧдірерге, тилідерге паза сабландырарға уламох кӱстенерлер. Чир-сууна хынчатхан, хакас тілінең чоохтасчатхан чииттернің аттарын піс пілерге кирекпіс. Оларны хатабох адазам, артых полбас: ЕвгенийСаламачев, Айла Тюньдешева паза Тегир-Ысхан Тюньдешев. Чииттернің чоллары азых ползын, иткен тоғыстары нандырығлығ ползын!

Оксана ИВАНДАЕВА

\"Хабар\" газетаның кічіг хырлас айының 26-ӌы кӱніндегі сығарыс (138 №, 1,3 стр.)http:\/\/тустамыры19.рф\/хабарлар\/126\/","num_words":1311,"character_repetition_ratio":0.034,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.193,"stopwords_ratio":0.131,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Корнелий Тодышев Владимир Путиннің сыйиина турысты
08.02.2013 02:39

Пӱӱн Россияның ӧӧн телеканалларынӌа пістің тусча 16.00 часта Россия президенті Владимир Путин Корнелий Тодышевке хазна сыйиин читірер. Ахчалығ сыйых 2012 чылда наукада паза инновацияда пӧзік чидіглерге читкен ӱчӱн, пирілче...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/122-2013-02-08-03-03-03.html","num_words":33,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.32,"stopwords_ratio":0.061,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.947,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Пӱӱн \"Мисс Абахай\" марыг 23.00 часта тоозыл парды.Ӧон сыйых, 1 муң долларны Нонна Чебочакова утып алды.Корона ағаа кизіртілді.Ам \"Самбылда\" кӱлеет саапчабыс)))","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.233,"stopwords_ratio":0.053,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.755,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"5-ч,i минутадан, пасти юрист Карим Пакачаков консультация пирче.Нимее хайыг айландырарга кирек машина паза чурт арендаа алчатса.","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.752,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ағбандағы хакас палалары піди тадарлапчатханы ол чахсы алай хомай?
Толдыра сығарыс мында http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/312\/","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.379,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.934,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Gülsüm Killi
Ass. Professor в Ankara Universit .ИСАТта угренгенок.Хакас т1л1н п1лче,пасча.

Gülsüm написала: Изен Карим, пу пастаглыг школада 2. класста угренчеткен паланын сыныхтагда пасхан чачыны. Угретчi анда хайдаг-да намахтанар позынын корiс-сагызын пазарга тiп тогыс пирче, пала, золушка тiп нымагы алып, андагы прай киректернi чон чуртазындагы кластар аразындагы куреснен палгалыстыра чарыда пасча. Паланын чазына коре анда хайхастыг иде тирен сагыстар коринче, агаа хоза тилни манат тузаланча. Пис университеттерде дее угренчеткен палалар аразында мындаг нимелер пасчатхан палаларга удаа учурабин, пу чазынга хахап парчабыс. Мин сагынчам, турциянан тиннестiрзе, сiрерде угредiг синi позик, аннанар мындаг чачыннарга удаа учурапча поларзар....","num_words":93,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.065,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.851,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Сойан чуртағӌылары арығ кии ӱчӱн, Хакасияда кокс сығарӌаң завод пӱдірілбес
25.03.2013 02:21
Ирткен пятницада САЗ - тың устағӌызы Антон Савченко хабарӌыларнаң тоғазығда кокс сығарӌаң завод пӱдірілбес тіп искірібіскен. Аннаңар 7 - ӌі телеканал чоохтапча. Савченконың чооғынаң, Сойан городтың чуртағӌылары халых искіріглерінде, завод кирек чоғыл тіп кӧңнілерін искірібіскеннер. Амды проектті чуртасха кирілер тоғыстар тохтадыл пардылар, чымйып, пірдее пӱдіріглер хаӌан даа апарылбастар.

Пӱӱн піс САЗ - тың хабарлар пӧлиинзер сығдыратхабыс...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2013-01-09-11-10-15\/213-2013-03-25-02-48-24.html","num_words":61,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.247,"stopwords_ratio":0.115,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"[id67199509|Карим], спасибо!)\nЧто с курганами? В мин.культуре есть спец.отдел работающий с курганами.","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.287,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Пӱӱл Чыл пазын пазох ипподромда таныхтирлар
05.03.2013 04:35
Хакас чонның календарьы хоостыра, Чыл пазы 22 мартта таныхталарға кирек. Че 22 март пятница кӱнге киліс парчатханда, пӱӱл аны 23 мартха чылдырыбыстылар. Ирткен чылдағы чіли, ол Ағбандағы ипподромда иртер. 2012 чылда андар чӧрген чон, хайдағ ...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/177-2013-03-05-04-43-29.html","num_words":38,"character_repetition_ratio":0.016,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.342,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Сӧстері паза кӧӧ Сибдей Томни

Кӧрiнмес чирiм — Хонгорой,
Парбас чирiм — Хонгорой,
Хайда полдың, Хан чирi ?
Хайдар кiрдiң, Пиг чирi ?
Чӱрек кӧрген — Пурунғы чир,
Чӱрек чӧрген — Хырғыс чир,
Хайдар кiрдің, Хонгорой?
Хайдар чiттiң, Хонгорой ?...
http:\/\/www.khakasia.org\/clubs\/18_hongoroi.html","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.254,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.944,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"Ынархас\" пір марығдаң ікі чиңістіг айланды
17.05.2013 06:54
10 - 13 май кӱннерінде Новосибирскте олғаннарның паза саарбахтарның \"Сибирь зажигает звезды\" тіп чоннар аразындағы марығ - фестивальі ирткен. Хакасияның адын анда \"Ынархас\" тіп теелбек ӧмезі алған. Чарғыӌылар чарадиинаң, пістің теелбекчілерге ікі номинацияда пастағы орын пирілген. Пастап, 16 - 25 частығлар аразында \"Хореография - народный танец\" тіп номинацияда чиңісчі полыбысханнар. Анаң, ідӧк 16 - 25 частығлар аразында \"Хореография - стилизованный народный танец\" номинацияны утып алғаннар. ..
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/290-qq-----.html","num_words":61,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.265,"stopwords_ratio":0.082,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.935,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Пос тіліне тартылғаны

Пістің республикадағы чайаачылар туразында октябрь айдаң сығара хакас тілін ӱгренер оңдай азылды. Тиң частығ, ӧткін хылыхтығ оол-хыстарны
пос тіліне кӧніктірче Тарика Казагашева.

- Тарика, позыңнаңар чоохтап пир?

- Тӧреен-ӧскен чирім - Асхыс районындағы Ис аал. Сӧбіреде иң улии полчам. Ортымах школан тоосханда, ХГУ-ның САТИ-да ӱгренгем, андох магистратура тоосхам. Амды Ағбандағы хакас гимназия-интернатта ӱгретчі- организатор полып тоғынчам.

- Хайди хакас тілін ӱгренер курстарны азарға сағын таап алғазың?

- Чазырбин чоохтаза, андағ курс азардаңар сағыс таа чох полған. Мин «Хакас чииттері» халыхтар пірігізінзер хынып чӧрчем.
Анда тоғасчатхан тиң частығ оол-хыстарның піреелері хакас тілінеӱгреніп аларӌых тіп чоохтасчатханнарын истерге килісчең. Анзы мағаа чапсых таа пілдірчең - хайди іди хакас кізі пос тілін пілбес. Аннаңар даа мині постарын ӱгредерге чӧптеп сыхханнар. Че, сағынчам, хыныға даа порастан кӧрим. Чазырбаспын, пастағы туста хорыххам. П��р дее кізіні ӱгредерге киліспеен полған нооза.

- Кӧместең кирегің киліс сыххан, я?

- Я, анзы андағ. Амды мин ӱзінӌі чылы пу тоғыснаң айғас парирбын. Ол тустың аразына ӱс группа ӱгредерге маңнанғам. Ирткен
чылда сала маң арах полған, аннаңар ікі груп­па апарғам.

- Группаны чи хайди чыып алчазың?

- Интернет пастыра искіріг чарлабысчам, кем хакас тілін ӱгренерге сағынча, оларны хығырчам.

- Пір группада нинӌе кізі ӱгренче?

- Ортымахти он кізі саналча. Аннаң артых чыып алӌаң оңдай чоғылға тӧӧй пілдірче.

- Хакас тілін ӱгренерге хайдағ кізілер чӧрчелер?

- Мин ӧӧнінде улуғ кізілернең тоғынчам. Неделяда ікі хати тоғасчабыс, 19.00 частаң 21.00 часха читіре ӱгренчебіс. Ӱгредіг тузы тӧрт ай парча.

- Тоғыс тузында пірее полызығ лығ пособиелернең тузаланарға килісче бе?

- Хара пасхаӌыл кирек, че андағ ӧнетін тимнелген пічіктер таппаам. Аннаңар прай позыма тимнирге, пазарға киліскен. Амды позымның пічіктерімнең тузаланчам.

- Олох пӧгіннең «Вконтакте» сайтта «Ӱгренчебіс хакас тілін» стра­ница асхазың, я?

- Анзын орта сизінтірзер. Итсе, мин аны ӱгренӌілеріме ле асхан полғам. Олох арада, арса, пасхазы тузаланарох тіп ізеніс полған. Андар хакас тілінің ӧӧн правилоларын, саннарны, местоимениелерні кир салғам. Оларға килістіре ӧнетін хоостар тимнеп алғам.

- Амды ол страницанаң пір муң азыра кізі тузаланча. Анзын улуғ чи діге санирға чарир, я?

- Хаӌан «Ӱгренчебіс хакас тілін» страницаны асчатханда, пір дее сағынмаам ол пасха кізілернің кӧңнілеріне іди тың кірерін. Пастап аннаң онӌа даа кізі тузаланза, чарир тіп сағынғам. Амды, муң азыра кізі тузаланчатханда, чазырбаспын, ӧріністіг.

- Ол ӱгредігліг пічіктерің кӧңніме кірчелер. Оларны алынңа чыындынаң сығарыбызар пӧгін пар ба?

- Андағ сағыс пар. Кӧп кізі андағ чӧп пирче. Ӱгренӌілеріме дее тузаланарға кирек поларӌых. Ха­кас тілін ӱгренер сурығлар хоостыра отыс азыра урок тимнеп салғам.

- Ӱгредігні чи хайди пӱдірчезің?

- Прай ӱгредіг тузы ӱс чардыхха пӧлілче. Аның пастағы чардығында піс фонетиканы, саннарны, местоимениелерні, кӧп саннығ хозымнарны ӱгренчебіс. Ікінӌі улуғ тема - глаголлар. Халғанӌызын падежтернең танысчабыс. Полған на урокта хайди даа наа сӧснең танысчабыс. Улуғ тема иртібіскен соонда сыныхтағлығ тоғыс поладыр.

- Хайдағ сидіксіністер удаа учурапчалар?

- Хара пасхаӌыл кирек, че тапсағлар аразында «ң»-ны адап полбин, чоо порастанысчалар. Аннаңар урок сай ол тапсағны хати-хати адирға килісче.

- Пу курстарға ла чӧріп, хакас тілін чахсы ӱгреніп
аларға чарир ба?

-Чох, мында ӧӧн кӧстеглер ле пирілчелер. Ибде хайди даа тимненерге кирек. Хайди? Хакас тілін чахсы пілчеткен туған- чағыннарнаң чоохтазарға кӧнігерге. Минің ӧӧн пӧгінім - чииттерні пос тілінең чоохтазарға ӱгредіп алары. Чахсы кӧзідімнер nap. Іди ӱгренӌілерімнің пірсі, Игорь, пос тілінең ч��охтазарға ӱгреніп алған, nip дее уроктар иртірбин турған. Амды позы оңдайынӌа пілізін тилітче. Ноға чазырӌаң, кем пос тілінең чоохтазарға сынап кӱстенче, ол хайди даа ӱгреніп алча.

- Тарика, хайди сағынчазың, чииттер ноға пос тілін пілбинчелер?

- Минің кӧрізім сала пасха арах таа пілдір парар, че ӧӧн сылтағ орыс тілін ӱгренеріне най тың хайығ салылғанында полар. Піс пілчебіс, ӧӧн хакас аалларындағы па- лалар орыс тілін пілбеӌеңнер дее алай хомай чоохтасчаңнар. Ӱгредігде, тізең, орыс тілі - ӧӧні. Аннаңар прайзы орыс тілін ӱгренерге сабыл парыбысхан. Пос тілі хайди-да хайығ чох халған. Іди хакастап полбинчатхан тӧл ӧс парған.

- Амды чи пістің чииттерібіс тӧ тіктерінзер айланарға харасчатханға тӧӧйлер бе?

- Анзы андағ. Пӱӱнгі кӱнде ха­кас чииттер чахсы оңарчалар: сынап олар пос тілін пілбезелер, пас­ха чон аразында хачан даа аарласнаң, улуғласнаң тузаланмастар. Аннаңар пістін чииттерні пос тілін ӱгренерге чуртас оңдайлары кӧӧктірче тиирӌікпін.

Чоохтасхан Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
http:\/\/тустамыры19.рф\/хабарлар\/148\/","num_words":617,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.139,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Разрез аалға чағыннапча (видео)
22.02.2013 02:58
Киӌее, \"Черногорский\" тіп харатас аныӌаң разрезте чара чачырастар поларынаңар Хакасияның чуртағӌыларына пастағызын на азынада искірділер. Пу разрезте чара чачырастар апарылчатхан...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2013-01-09-11-10-15\/153--dbltj.html","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.109,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.284,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Кем телевидениеге чоохтаан полч,ан,?Ус Чул аал чоб1н1н пазы Н.Н.Боргояков отпускага парчатханда,позынын, орнына электрикт1 халгыс салтыр.Амды агаа анын учун,дисциплинарнай хатыглас пазыл парган т1п иск1ргеннер.Кем-де аалан, сыгдырадып,Николай Николаевичт1 хоптабыстыр.!ди чоохтааннар республика телевидениез1нче.\nИрткен чылларда завхоз паза ветеринар халчан,.П1рдеез1-п1рдее ниме оохтанмач,ан,.Арса,пуларнын п1реез1 тарыныбызып,ам хоптан чорче?Зиминн1н РТС-ын к1з1 Агбанда даа корбинче,Ус Чулдагылар,т1зен,телефон номерлер1н п1лчелер.Хайхастыг!!\nПicтiн, глава хомай даа тоfынча полар, че отпуск тузында хомай нимес кiзi халfысхан тiп саfынчам! Андрей Васильевич читiг, ответственнай кiзi. Ур нимеске замена итчетсе хомай нимес тiп саfынчам","num_words":78,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.103,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.835,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"Саяны - Хакасия\" паза \"СКА - Нефтяник\" тиң саннарнаң ойнабыстылар
21.01.2013 07:11

Супер лигадағы мееспектіг хоккейӌе Россия марии узарадылча. Іди, пу субботада Ағбандағы \"Сойан\" спорт ӧргезінде орындағы команда хабаровсктағы \"СКА - Нефтяникті\" удурлады.

Тоғазығ 6:6 (3:2) саннаң тоозылған. Пір час ойнаан соонаң аалӌылар 2:5 саннаң утырғаннар, че 16 минута аразына 3 мееспек кирібіскеннер. 88 - ӌі минутада \"Сойан\" пазох алнынзар сығып алған. Аалӌылар, тізең, пістіңнерге алнынзар иртіре сығып аларға пирбееннер. Іди, ойынның халғанӌы секундаларында Вячеслав Вдовенко 2 - ӌі мееспегін кирібізіп, 6:6 сан пол парған.

Позының теестегі ойынын \"Сойан\" аалӌы полып, Индіркі Новгородтағы \"Старт\" команданаң 7 февральда тоғазар. \"СКА - Нефтяник\" олох кӱн позының пузында Архангельсктегі \"Водник\" команданаң ойнир.
http:\/\/www.khakaschir.info\/index.php?option=com_content&view=article&id=80:q-q-q-q-&catid=41:2012-12-12-20-29-54&Itemid=60","num_words":91,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.257,"stopwords_ratio":0.066,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.932,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Абахайлар мариина ӱр халбады (сом)
08.04.2013 15:40
21 апрельде А. М. Топановтың адынаң драма театрында республика синіндегі 2 - ӌі \"Мисс Абахай\" марығ иртер. Пӱӱнгі кӱнде, анда араласчатхан абахайлар конкурсха тимненчелер. Оларнаң аймах - пасха специалисттер тоғынчалар. Хыстарны сіліг пастыр чӧрерге ӱгретчелер, чайаачы номерлерін турғызарға полысчалар. Марығның азах - меедіне кір парғаннар клиптерде, сомнарға суурынчалар...
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/235-2013-04-08-16-01-19.html","num_words":49,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.288,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.973,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хакасияда хайдағ ла полза чонға чурт пирілче. Ол санда пілдізі чох хорғыстығ орыннаң тискеннерге. Ам пілдім, ол вынужденный переселенец полтыр. Толдыра сығарысты мында кӧріп аларға чарир http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/274\/","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.022,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.307,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Виктор Зимин сӧзіне чардыхти турысты
06.03.2013 03:11
Ирткен четвергте Ағбандағы Чииттер ӧгезінде хыйалға кір парған Дима Туниековты азахха турғызар пӧгіннең полызығлығ ойын ирткен. Хакас читтері ойынға садылған билет ахчазын тоозазынаң Туниековтар сӧбірезіне пирібіскеннер. Тиксі алза, 90 муң...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/181-2013-03-06-03-36-23.html","num_words":34,"character_repetition_ratio":0.005,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.297,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Асхыс аймаанда чиит прокурор турғызыл парды
24.04.2013 15:14
РФ - зының Ӧӧн прокуроры Юрий Чайканың 23.04.13 чылдағы чахиинаң, Асхыс аймааның прокурорына пастағы класстығ юрист Игорь Зайферт
турғызыл парды тіп искірче республикадағы прокуратура.

Игорь Викторович 20 июльда 1984 чылда Хызылчар крайының Курагин аймаандағы Кошурников аалда тӧреен. 2007 чылда Н. Ф. Катановтың адынаң Хакас хазна университедін тоос салған. Олох чыл прокуратурада істен сыххан. Саяногорсктағы, Ағбандағы, республика синіндегі прокурорларның полысчызы полған. 2011 чылның июнь айынаң пасти Таштып аймаандағы прокурор орынӌызы полып істенген.
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-32-41\/271-2013-04-24-15-34-22.html","num_words":71,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.263,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.989,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"10.06.2014 Хабарлар (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)
«От ыры» фестиваль - чииттерге чоллапчатхан фестиваль полча тіп таныхтапча аның тӧстегӌізі Герман Танбаев. Пӱӱлгі марығда, ӧӧнінде, Хакасиязар пастағызын на килген ырӌылар араласчалар. Киӌее «От ырынға» чарыдылған пресс-конференция иртірілген.
Аның ӧӧн пӧгіні – килген аалӌыларнаң таныстырары полған. (Пу хабарда Алтайдағы Артур Марлужоковтың хакас тілінең матлама чоохтанчатханын истіп аларға чарир). Пу паза даа пасха хабарларны пу сығарыста истіңер.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/367\/","num_words":59,"character_repetition_ratio":0.017,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.259,"stopwords_ratio":0.153,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.993,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Тикке кип — азахтарны алып аларға оңдай пирче «Олғаннар чыындызы»
04.02.2013 08:24
Россияның Хакасиядағы пу фондтың пӧлиинде пӱӱнгі кӱнде, хысхызын кисчең пӧріктер толдыра. Ідӧк, ипчілерге часхы — кӱскӱзін кисчең ӧдіктер парлар...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/110--l-r.html","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.307,"stopwords_ratio":0.074,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.99,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Чир-сугчылар,Агбанда итчен, ниме чох полза,кил1н,ер хакас гимназиязынзар волейбол ойнирга!Понедельникте,средада,пятницада тасхар ойнапчабыс.19 частан,!","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.93,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Алгыстапчабыс Наталья Ултургашеваны тореен кунiнен,!!
Ор1н1ст1г пайрамын, полчатханда,сагаа хазых,часка алгапчабыс!
Мындагох пик сындырлыг пол,хакас чииттер1н мынан, мындар чыып,п1р чопт1г ит,хакас чонынын, агырсымныг сурыгларын погерге полыс тур,читтер,т1зен,сагаа удур парзыннар!!
Наталья Ултургашеваны,1к1нч,1лес чох пуунг1 хакас чииттер1н1н пастагчызы,лидер1 адирга чарир.Ол коп чыллар Хызылчардагы чииттер1нен, тогынган.Анын устаанынан,анда \"Наа тан\" т1п п1р1г1с тостелген.Че мынынан, анын, тузалыг тогыстары тоозылбинча.Республикада чуртапчатхан чииттерн1 ол \"Хакасская молодежь\" чор1мде чыыпча. Ол устапчатхан пу чор1м п1ст1н, чоннын, прай агырсымныг сурыгларын погерге кустенче.Натальянын,ох кустенген1нен, пастап САТИ хоостыра,анан, хакас т1л1 иб1ре сурыглар ПРАВИТЕЛЬСТВО син1нде пог1л сыхтылар.Сагынчабыс,хакас чииттер1 аразында Наталья Ултурга��ева осхас пик хылыхтыглар коп арах полган полза,корч,ен, ниме корерч,1ктер!!Анын пу тогыстарын с1рер п1л1н,ер!!","num_words":98,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.193,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.508,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хакасиядағы арығлар кӧйіп пастабыстылар
16.04.2013 11:42
Пастағы ӧрт киӌее Пии аймаандағы арығда сығыс килген. Аны ӱзӱрерінде «Беялессервис» САУ — ның сигіс тоғынӌызы, ӱс ӧрт ӱзірӌең машина паза трактор араласханнар. Специалисттер чапчаң хайынған сылтаанда, отты пір — ікі час пазынаң тохтадыбысханнар. Андада ӧрт 1,5 гектар чирге чайыл парған полған.

Специалисттернің чооғынаң, арығдағы ӧрт орындағы чуртағӌыларның сылтаанда пол килген. Хуруғ паза чилліг кӱн, тізең, отха тарирға полысхан.
Чоохтирға кирек, ирткен чылда чылығлар кинетін не пасталыбызып, ӧрттер ідӧк ирте пол сыхханнар. 2012 чылда 6 апрельде арығлар кӧйіп пастааннар тіп таныхталча. 16 апрель кӱніне, тізең, республикадағы арығлар 29 хати кӧйгеннер.
http:\/\/khakaschir.info\/2013-01-09-11-10-15\/255-2013-04-16-11-50-56.html","num_words":88,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.255,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"мин хакаспын, мин хакаспын
пос тiлiм мин ундутпаспын,
улуглар паза палалар
пос тiлiннен, чоохтазарга хынын,ар
паба iч,е угреткен тiлiннен
мин морсынып чоохтанчам
ам сiрернiн, алнында
мин хакас оол морсынып аданчам
пасха хан чирiнде ползам
тадар созi iче чiли чылиин магаа читiрче
че амгы чон пос чирiнде
изен чоохтир орнына привет тiпче
хайдадыр сiрердiн, сагыстарын,
хайдадыр сiрердiн, уйатарын,
магаа iч,ем солеен:
\"пос тiлiн,нi ундутпа палам\"
анан,ар, хакас тореенде, анан,ар хакас халам","num_words":56,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.089,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.989,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Ікістернің пабазы табыл парды (видео)
19.04.2013 12:02
Хакасияның чуртағӌызы Александра Тремясованың ікіс ооллахтарының пабазы кем полчатханын Андрей Малахов ӱзінӌі кӧзідігде ле піліп алды. Сағысха киріп, март айда Пастағы каналда \"Пусть говорят\" кӧзідігнің матырлары Хакасияның чуртағӌылары полыбысханнар. Студия аалӌылары ікіс оолахтарның пабазы кем полчатханын ӱзіргеннер. Че аны піліп алар ӱчӱн, пір кӧзідіг читпин парған. Нинӌе - де кӱн пазынаң чир - суғӌыларыбыс Малаховта пазох аалланнар. ікінӌі кӧзідіг тоозылчатханда, ДНК салтарларын ағыл ...
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/260-2013-04-19-12-25-56.html","num_words":67,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.25,"stopwords_ratio":0.075,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хандыра!Ахча полған полза, алып аларчых!А ноға сатчазар?\nПасха хан-чирiнзер парчабыс )))))3 чардыхтыг алчабыс ))) Пос туразынзар к��счебiс ))))) ВЫБРАТЬ ТО,ЧТО НРАВИТСЯ))))","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.023,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.306,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"22.05.2014 Кӧгле, Чир-суум (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)

Пу кӧзідіг Хакасияның Чон артизі Людмила Арыштаеваның ӱр ниместе ирткен ойынына чарыдылча.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/297\/","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.025,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.398,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.537,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Асхыс аймаанда хакас тілі саңай чіт парир. Анзын орындағы ТВ хабарларын кӧрзе, сизінерге чарир. Интервьюлар орыс ла тілінең пас сыхтылар! http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/399\/","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.027,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.346,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.976,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"изеннер!
пу кирек ибире хайди дее аралазынар, хабас пиринер, ондай полза :))
Ымай Ине - ол кем поладыр ни?
22 уртунге\/сентябрьга теере хадыларга чарир :))
араласхан учун азынада улуг алгыс!
амыр хазых хоных турзын сыбыра!

» http:\/\/vk.com\/khakasstar?w=wall-69686685_394","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.279,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.743,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Таңда,16 майда С.П.Кадышевтің адынаң культура кініндегі кічіг залда \"Читіген\" театр \"Абахай Пахта\" ойынны турғызар.Пӱӱлгі ойында ӧӧн рольларны чииттер толдырчалар.Олар Санкт-Петербургтағы театр академиязын пу чылда тоосчалар.
Абахай Пахта-Алина Майнашева.
Бахтый-Каскар Чаптыков.
Бахтыйның арғызы-Илья Асочаков.
Ойын 16 часта пасталча.","num_words":32,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.966,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Алгыс ползын, Карим! Син1н, пас салганын,ны хыгырганда ко:н,н1мде ист1г-о:р1н1ст1г полыбысты. С1л1г паза чу:рег1н,ден, сыххын со:стер1н, чу:рег1мге к1р парды! )))","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.302,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.355,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"И ОНИ БУДУТ ВЫСТУПАТЬ В АБАКАНЕ??!!ОЛАР МЫНДА ПОЛБАСХА КИРЕКТЕР!!! http:\/\/vk.com\/event48672862
20 февральда Ағбандағы \"Сальвадор\" кафеде орыс националисттернің \"Русский стяг\" ӧменің ойыны полар!!Піске олар мында нимее киректер??!!!Чыылчалар Москвадаң паза Хызылчардаң!!","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.238,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.98,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Хакас чирі - кӱрестер республиказы.19 спортсмен Олимп ойыннарының араласчызы полыбысхадағ (сом)
06.02.2013 06:59
2016 чылда Рио - де - Жанейрода (Бразилия) иртер XXXI -ӌі Олимп ойыннарында Хакасияның 19 спортсменіне аралазар оңдай пар. РФ - зының спорт министерствозы хазнаның 2013 чылдағы піріктірілген командазына кіріп алӌаң кандидат спортсменнерні адабысты...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/116--19-.html","num_words":39,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.293,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.687,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"10.06.2014 Хабарлар (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)
Пу наада Ӱс Чул аалда орындағы музыка школазы тӧстелгеннең 45 чыл толчатханы пайрам – кибірли таныхталды. Аның тӧстегӌізі паза пастағы устағӌызы полған Леонид Бурнаковха хумартхы чарды турғызылған. Ол паза даа пасха хабарларны пу сығарыста кӧріңер…
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%C3%B6%C3%B6%D0%BDi\/","num_words":37,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.263,"stopwords_ratio":0.216,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.989,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"Читігеннің\" премьера. \"Миске тузы\" ойын турғысчалар (видео)
01.02.2013 01:46
Февраль айның 7 паза 21 февраль кӱннерінде \"Читіген\" театр чон алнына наа ойын сығарар. Адалча ол \"Миске\" тузы\" тіп. Аны Михаил Лермонтовтың адынаң орыс драма театрының артизі ...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-36-51\/103-qq-q-q-.html","num_words":33,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.338,"stopwords_ratio":0.121,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.671,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Тадар стилист-парикмахер Артас Пакачаковтын, хандыра тогыстары!
Анын тогынган орыннары:
Салоны красоты-Абакан, 2006-2007 Парикмахер-универсалСалон красоты-Санкт-Петербург, 2007-2008 Парикмахер- универсалjean louis david-Москва,Парикмахер- универсалСалон красоты: \"ViVien\"Абакан.Парикмахер-стилист","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.122,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.573,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Пӱӱл ХГУ - ға ӱгретчіге кірӌең абитуриенттер кӧп арах кирек полар
17.05.2013 10:15
Н.Ф. Катановтың адынаң Хакас хазна университеді пу чылда тикке ӱгренер ӱчӱн, пастағы курсха 917 абитуриент ал полар. Пу син бюджеттіг орын пиріл парды ХГУ - ға марығ салтарлары хоостыра. Анзы ирткен чылдағызынинаң сала кӧп арах. Пӧзік піліс алаларға килгеннернің 600 - ке чағын кізізі очно ...
http:\/\/khakaschir.info\/2012-12-12-20-35-49\/296-2013-05-17-10-32-36.html","num_words":52,"character_repetition_ratio":0.013,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.322,"stopwords_ratio":0.135,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Уго Чавес ӱреп парды
06.03.2013 01:42
9 саннығ чазың апарчатсаң, сизіктіг поларға кирек тіпчелер пістің чонда. Венесуэланың президенті ідӧк 9 саннығ чазын апарчадып, сын чирге парыбысты. Ағаа 59 час полған. Президент...
http:\/\/www.khakaschir.info\/2012-12-12-20-32-41\/179-2013-03-06-01-45-50.html","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.027,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.365,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"19.06.2014 Хабарлар (Хакас ТВ - \"Хакасия\" ГТРК)

Таштып аймаандағы Ибіг аалның чоны артых сӱтті хайдар итчең тіп сағыссырабинча. Пу аалда кооператив тоғынып пастаанаң, чонға артых сӱтті садыбызар чахсы оңдай пол парды. Ол тоғынып пастаанаң пір ай даа полғалах, че
ибіркі аалларның чуртағӌылары пу пастаға сах андох турыстыра паалағ пирділер.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/391\/","num_words":45,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.293,"stopwords_ratio":0.178,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"Мин п!рдез!н хомайлабам, С!РЕР, Евгения, !ди саг!нчатсан,ар, ол алчас. Мин пу сурыга администраторларнын, хайын тартчам. (Нандырыг учун - алгыс). П!лбинч,ем хайди С!рерге, че хачан хакас группада, мин аймах пасха комментариялар хыгырчам, хайда, ор!с т!л!нен, - нецензурная лексика, пар - ол чахчы ниме нимес. Пу правилоларн! мин маргиналлар группалардан, албам, ол С!РЕРН!Н,, Евгения, саг!стар!н,. Чарасчам, коб!з! ипт!г тудынчалар, оларга алгыс. Мин пасха, тогыстан, палгалыстыг группалар апарчам, анан,ар устаг-пастаг поларга сагымгы туста пол полбасым. Че сагынчам, прайзы позынын, сагыстарын, хайда даа чоптер!н, хайда даа критиказын, пазарга пос. Че пайзы кирек ундубасха: Критикуя, критикуй мнение, а не его автора.\nСiрер комментарийлар учун сагыссырапчатсар, амды СМИ-да хырызыныс состерi чарадылбинчатханынанар закон сыхханда, чон тузел сыгар. Админнар даа сос чох оларны хыя идерге киректер. Мин1н, корiзiмнен, пу группа пасха \"хакас\" тiп сос учурапчатхан группаларнын, аразында ин, артых полар. Группанын, устаг-пастагларына алгыс чахсы тогыс учун. Мин пеер хабарлар ла учун килчем. С1рернен, талазыг комменттар хоостыра пол парыбыстыр. Мин полчатхан алтай, казах, татар т1лл1г группаларда п1р дее правилолар чогыл, олар анда кирек тее чогыллар, ол чоннар постарын улуглапчалар. Кемге хыныг позынын, фамилиязын уятха сугарга, постары аразында олар чахсы п1л1счелер кем хайдан, сыххан (район, аалы коз1нен,). Хакастар ол чоннардан, хомайлар ба? Пу группада хайди поларга чарадылбинчатханын пас салза, аймах чон сагынар: я, пулар \"улуглас\" теен сост1 п1лбинче, киб1р1, чозагы чох чон полтыр (группанын, адын паза анын, аралысчыларынын, коб1з1 хакастар полчатханын санга алып). Мында прайзына п1рге тогынарга кирек. Админнар хыя итчелер, а аралысчылар хыйга сагыснан, мирген соснен, утарга киректер \"хырызыначыларны\". Тид1рлер, п1р ходырлыг хой прай оорн1 ардатча, аннан,ар прай чоннан, ол \"ходырлыгларны\" имнирге алай сыгара сурерге кирек. Алёна, тогыстарын,да он, ползын! Мин комменттарда пу сурыгча паза араласпинчам.\nНога позын,нын, чонын,ны хомайлапчазан,? Мында угредiглiг, иптiг кiзiлер чыылча нимес пе? Алай \"правилолар\" чохта, чуртас чогыл ба? Аймах маргиналлар ��ыылчатхан группалардан, алынган правилоларны пеер козiрчезiн, кор пп 1-2.\n[id11104303|Алена], алғыс ползын сизіндіріг ӱчӱн. Андағ нимелер хайди дее поларға кирек, чарасчабыс. Сизінгенде, пу группада пірдеезі пірдеезін сӧклебинче, андағ - мындағ нимелер паспинчалар. Сағынғанда, хакастар пу группада постарын иптіг тудынчалар. Алай алӌаастапчабыс па? Арса, Сірер піске полыс пирерзер, піске ӧткін чииттер кирек. Чаратсаңар, амох устағ - пастаға турғыс саларбыс!?","num_words":338,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.18,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.981,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"Хакас чирі\" сайт ам даа тимнелче.Хыныға пастағы хабар сығар кӧрдібіс.))

Хакас чирінде хакас тілінең пазыларға кирек
Добавлено Redaktor в 20.09.2012
Мындағ сағыстарынаң ӱлесчелер, ӧӧнінде,хакас чоны. Сағамғы туста Интернетте, социальнай сетьтерде, республикадағы аалларның аттарын хакас паза орыс тілінең пазыларынанар хатығ ӱзӱріг парча. Пу кирекче аймах кӧрістер.
www.khakaschir.info\/%D1%85%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%81-%D1%87%D0%B8%D1%80%D1%96%D0%BD%D0%B4%D0%B5-%D1%85%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%81-%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BD%D0%B5%D2%A3-%D0%BF%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%80%D2%93\/","num_words":44,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.361,"stopwords_ratio":0.068,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"16.05.2014 Хабарлар (Хакас радиозы - \"Хакасия\" ГТРК)
Хакас чирінде ит паазы ӧсче. Іди, сосханың иң тадылығ чардығы - мойны 400 салковайға чит парды. Ол паза даа пасха хабарларны пу сығарыста истіңер.
http:\/\/xn--19-6kc2cudgbh8fb.xn--p1ai\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80\/281\/","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.021,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.378,"stopwords_ratio":0.192,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.945,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"languages_of_russia","source":"0","original_code":"kjh","text":"\"Russia Today\" телеканал англия тілінең Хакас чирінеңер фильм суурыбысхан.
anadoluolgy.livejournal.com\/tag\/khakas","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.474,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сынны сірерге тіпчем кӧп ухаанӌыларның паза арығ чӱректіг кізілернің сірер кӧрчеткен нимені кӧрерлері килген че кӧрбееннер сірер исчеткен нимелерні истерлері килген че испееннер","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.119,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.304,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Так мағаа пу нимелер кирек салат из яблок с грецкими орехами икра лососевая рыба заливная паштет борщ с фрикадельками из морского гребешка бифштекс рубленый шоколад Баунти коньяк Наполеон","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.924,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мында пазылған нимелернің толар тузы чағдапча . Аннаңар пу ухаанҷыластың сӧстер��н хығырчатхан кізі часкалығ , пу сӧстерні исчеткен , анда пазылған нимелерні толдырчатхан кізілер дее часкалығлар .","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.14,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.261,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Артых сағыс тутпазыннар поғыр-похсах тастабазыннар хомай сағыс тутпазыннар хомай сағысха алдыртпазыннар аастаң хомай сӧс сығарарға маңзырабазыннар","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.153,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.11,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сах андох Иисуссар пас киліп : « Ӱгретчі ! Ӱгретчі ! » – теен . Анаң Аны охсаныбысхан .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.299,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ікі чайғызын Советскай улицада 4 скважина саптырғам оларның тирее 19 – 21 метр полған Титов улицазында – 4 скважина тирее 20 – 23 метр Комсомольская улицада – 3 скважина тирее 23 – 31 метр полған","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.145,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.277,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.953,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӱс харындастың алнында париған ікі чылтыс анызы адайы аның алнындағы паза ікі чылтыс анызы муйғах","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.182,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Коммунар поселокта 1973 чылда часхыда ортымах школада ікі паланың істілері ағырыбысхан","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.937,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол Христосты піс чарлапчабыс полған на кізіні ӱгредіп хыйғазын кирдірчебіс Піс аны полған на кізі Иисус Христоснаң пірге полыбызып теен парары ӱчӱн итчебіс","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.082,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.435,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че Худай тилекейнің хыйға ниместерін , хыйғаларны уйаттырар ӱчӱн , чазығларын , кӱстіглерні уйаттырар ӱчӱн , таллап алған .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.158,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сыын пуғазы чіли Ікі чахсы сыхтазып чобалызыбысханнар Пулан пуғазы чіли Пустазып орлас турадырлар","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.114,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада чир пӱткеннең сығара амға теере хаӌан даа полбаан паза хаӌан даа полбас илбек чобағ полар нооза","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.151,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.235,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аран _ чула хара ат хайдаң кӧрген тоғыс мӱӱстіг ала порсыхты тоғыс мӱӱстіг ала порсых аран-чула хара атты аннаң кӧріп тапхан","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.157,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Профсоюз обкомының хачызы ӱгредіг пӧзік школалар наука учреждениелері профсоюз обкомының кнезі полған","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.196,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.109,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ағас пазы арбайып ӧзер туста полыптыр ағын полған ах талай ах тасхылдаң сызып ах чазаа ағар туста полыптыр","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Василий Борисовичті чаа соонда Сибирьдегі металлургическай институтты тоосхан соонда Западно-Сибирскай металлургическай заводты пӱдірерге ысчалар","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.132,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.097,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.984,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс чуртапчатхан ползабыс , Хан-пиге чуртапчабыс , ӧл парчатсабыс , Хан-пиге ӧл парчабыс .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.173,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ал пирбезең минде паба чох полар синде пала чох полар — тидір","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.115,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.364,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пу кізі чӧрче че пір дее ниме пілбинчеттір тіп сағын салғам мин позымнаңар","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.615,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ала хула атха алтанып ирін андох тастап ӱс палазын андох тастап чирінзер парыбыстыр","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.162,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ам тізең Христоснаң пір полыбысхан кізі наа кізі пол парған Иргі чуртас ирт парған прай ниме наа пол парған","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.579,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Хаӌан - да арға - чатха парбин полбас ил чалғысты нимезін айим хаӌан - да ирге - чатха парбин полбас","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.172,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.245,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс Христостың ӱчӱн сағыс чохпыс . Сірер , тізең , Христостың ӱчӱн хыйғазар . Піс кӱс чохпыс , сірер пиксер . Сірер сабланыстазар , піс , тізең , пазынҷыхтатчабыс .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.129,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.238,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай сабланза , Худай Позын даа , Кізі Оолғын даа сабландырар , сағамох Аны сабландырар .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.099,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Син атып ал — тидір — Хазыр Ханның хызын син аларзың — тидір","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.274,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.561,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аны хадарчатхан кізілер мӱзік таға сыххлап кӧрчелер ол тағда турған кізілерге чир чидіспеен азыр хайаға пахтырлар азыр хайаларда чир чидіспеен аарлығ ағастарға пахтырлар","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.13,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анзынаңар Ол ідӧк Осий ухаанӌының киндезінде чоохтапча Минің чоным нимес чонны Минің чоным тіп адап саларбын Хынғаным полбаанын хынғаным тіп адап саларбын","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол тудысхан аразында чигірен ахсырдың илбек кӱзі читпин халған полтыр албах саа албаан халған полтыр","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.132,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Абығанның ады мыннаң полтыр пурун туста пу суғда кӧп аба полтыр","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.789,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Электроэнергия чидіспинчеткенін санға алып рудниктің устаа электроэнергияны Тойым рудниктең аларға чаратхан","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.082,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.093,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"2-ӌі айна Ага пу алығ Хароол мында худын чазыр салды","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.455,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар харындас Хан - пигібістің ӱчӱн кӧңнім толдыр пир Хан - пигібісте чӱреемні амырат сал","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.145,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Нинӌе сірерге сарыннарым чалын пирілген анӌох чылтырап турарзар Нинӌе сірерге кӱс пирілген анӌох чуртап аларзар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.176,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"1956 чылда Михаилны Культура туразында киномеханик кирек полып улуғ киномеханикке турғысханнар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.97,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Син — тіпче — аңнап - хустап чӧрзең пӧзік тасхылларға сығба пӧзік тасхылларға сыхсаң чирің - суун сағысха кірер","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.173,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кізі иді - ханы пӱкӱл че аның чӱллері кӧп полча нооза Ол пір ит-ханның чӱллері кӧп тее ползалар хада-пірге пір ит-хан полчалар Ідӧк Христос","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.348,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол учух парғаннаң тигірнің ӱстӱне сығара учуғыбысхан тигірнің ӱстӱне сых парзам мындағох чир осхас","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ноо нимезі пол парып чылғыларыңа читпин айландың алай ба чолда пірее ниме пол парып айландың алай ба алтыңа мӱнген торығ адың ағырып айландың ма","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"10 Ам оолахсар пічік ысча Аттығ даа нимес чазағ даа нимес чолӌа даа нимес чол чох таа нимес киптіг дее нимес кип чох таа нимес килзін тіп","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"1957 – 1960 чылларда Шира аймағындағы Тойым совхозтың партком хачызы полған 1960 – 1967 чылларда облсовпрофтың хачызы полып істенген","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.273,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.754,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин пу чахығларны чиит тустаң сығара толдырчам , – теен ол кізі . –","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.254,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Парыстың онынӌы чардығын чыыпчатхан еврей абыстары ӧлерӧк кізілер Онынӌы чардығын чыыпчатхан Мелхиседек тізең олардаң улуғ аннаңар тӱгенмес хоныхтығ тіп чоохталча нооза","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.19,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем сын ниме итпинче , ідӧк ле сын ниме итпезін ; кем хомай нимелер идіп чуртапча , ідӧк ле чуртап парзын . Че кем сын ниме итче , ідӧк сын ниме итсін ; кем ах-арығ кізі полча , ідӧк ах-арығ ползын .","num_words":34,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.256,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Нимені пілініп сурынарға кирек чӱрекнең сурынарға кирек чӱрекке чағын ағыларға кирек","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.2,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс прайзыбыс пір Худай Худынаң пір ит-хан поларға кіреске тӱскебіс нооза Иудейлер дее Гректер дее хуллар даа пос хоныхтығлар даа – прайзыбыс пір Худай Худынаң суғарыл парғабыс","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Апар салып , тигірдең , Худайдаң , тӱсчеткен ызых , илбек Иерусалим саарны кӧзіткен .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.224,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.791,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ханӌадаң даа полза марығлазыбох кӧр пу чир ӱстӱнде ах ой аттың алнынға кире чӱгӱрернең ам даа ат тӧрібеен а Ханның чир ызығы — тигір ызығы хара хула ат хайда даа полза ах ой аттың аспас ах ой аттың алнынға кірӌең оңдайы ахтап таа чох","num_words":43,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.116,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аға - ууӌамның палалары – Сачка Ӧлӧн Пелагея Мария Иңнес Илексей Ефим","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.532,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Миннеңер чоохтапчатхан пасха киречі пар , аның Миннеңер чоохтааны сын полчатханын пілчем .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.148,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин пу Чахсы Хабарның нымысчызыбын Чахсы Хабарның нымысчызы пол тіп Худай мағаа сыйых пирген – Позының кӱзін","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.182,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.438,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ах чилінніг ах сабдыр аттығ Атығӌы - оолның оғылы хара торааттығ Атығӌы Парачаппын — тидір","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.096,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.667,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иң узунын кем тартып алар ол улуғ харындазынзар парар ортымахты тартып алғаны – ортын харындазынзар парар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.188,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Соох полғаннаңар нымысчылар паза хадағӌылар от одыныбызып от хыринда турып чылынғаннар Пётр даа оларнаң хада турып чылынған","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.14,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прай чон кіреске тӱскен соонда , Иисус таа кіреске тӱскен . Ол пазырчатхан туста , тигір азыл парған , анаң","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.215,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хан Мирген аны таңнап Хан Мирген аны чапсып турадыр Кирім сынны кӧріп турадыр","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.176,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пір кізінің чоох испеені ӱчӱн кӧп кізі чазыхтығ пол парған Сах ідӧк пір кізі чоох искенінің ӱчӱн кӧп кізі ахтанып алар","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.524,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мына ол чазыт Чахсы Хабарны алып пасха чоннар даа иудейлерӧк чіли Худай чоны пол парғаннар иудейлернең хада пір кізінің ит-сӧӧгі осхас пол парғаннар Иисус Христоснаң хада полып Худайның молӌаан алып алғаннар","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.452,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол пір кӱнде пір чӱс хырых ӱс — пір чӱс хырых пис килограмм тӱк хырых салча","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.182,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.213,"stopwords_ratio":0.267,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин пу улуғ нимес хабарымда мының алнындағы иреннернің аттарын адағлап пирим Керлен Крзан Икен Чакан Ачан Тардан Тран Саран Ирепен Катун Тӱкпин Костан Хурбан Казан Кӧпен Полин Пабин Солған Торспан","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.957,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ікінҷілеп ала чіпчетсе , киртініс хоостыра итпинчеткенінеңер , аны Худай чарғылапча . Киртініс хоостыра иділбинчеткен ноо даа ниме чазых полча .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.235,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алты торсығында азы - суу Абанарчы чатлап халған Хайзы - полза торсығында Тӱбінде ле полған","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.965,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ир олған полза туңмаңа чӧлегі полар хыс олған полза сегее чӧлег полар","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус ағаа теен – Хан Худайға прай чӱрееңнең прай кӧңніңнең паза прай сағызыңнаң хын","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.615,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"7 Кічіг атығӌының инейі яхсы идін кӧр турза улуғ атығӌының инейінің кӧзенегі чарыптур","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.184,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем Худай храмын иңзер салза , аны Худай иңзерер . Худай храмы ызых нооза , ол храм , тізең , сірер полчазар .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.255,"stopwords_ratio":0.412,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Парыстың онынҷы чардығын чыыпчатхан еврей абыстары ӧлерӧк кізілер . Онынҷы чардығын чыыпчатхан Мелхиседек , тізең , олардаң улуғ – аннаңар тӱгенмес хоныхтығ тіп чоохталча нооза .","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.142,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.19,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай мағаа киречі мин сірерге пір дее чой ниме паспинчам","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ах тасхылның алтында ах талай аххан чир чадыр ах тасхылның алтында ах кииснең чапхан ах ӧрге турчадыр аны кӧрдім","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.053,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Христостың ӱгредиин толдырбин аны пос оңдайынӌа алыстырчатхан кізі Худайға киртінминче Христостың ӱгредиин толдырчатхан кізіде тізең Паба даа Оолғы даа пар","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.151,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.123,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чобағларны піс прай хада апарчабыс Ӧрчіліг тустарда прай хада полчабыс","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Минің хызым он читі часха чит парды алар ползаң — ал хонар ползаң — хон","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.094,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.247,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Изен-минді ирткен соонаң Алтын Табатайны стол кистіне одыртып сыйлап турадыр","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.915,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ӧлібіссем — тидір — мині — тидір — тігі оймахха хайди полза ахтарыбызарзың — тидір","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.25,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.556,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғ оолғы тарын парып тураа кірерге хынмаан Андада пабазы сых киліп алданып аны тураа кірерге хығырған","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.17,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иван палаа даа пай пас палазы – Анатолий хыстары Галя Таня Ника Ольга Наташа Лена","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.198,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.533,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол тойда ӱс кӱннең пазынға читіре кӱлет парча полартың ӱс кӱннең пазынға сығара кӱлетти - кӱлетти килгенде амды чаратханнар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хан позырах ат кӱлӱгі Халыхтап парып Ханат сабынған Хан тигірнің паарын кӧре Хан позырах ат кӧдірілген","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.151,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.188,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аның устаанынаң Коммунар поселокта Комсомольская Садовая Спортивная Гагарина Мира Дзержинская улицалар тӧстелгеннер","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.104,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.898,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң Иисус прайзына теен – Кем Минің соомӌа парарға итче ол позынаңар ундут салзын кірезін алып Минің соомӌа парзын","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.151,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус чир ӱстӱнде чӧргенде , пазырып ала , харах чазын тӧгіп , оорлап , Худайны алдаан . Аның Иисусты ӧлімнең ал халар оңдай полған нооза . Иисус , Худайны улуғлап , Аның чооғын искен , аннаңар Худай Аның алданызын ис салған .","num_words":32,"character_repetition_ratio":0.018,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.226,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.988,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ипчі кізі позының идіне ээзі нимес ирі аның ээзі Ирі дее позының иді - ханына ээзі нимес ипчізі ағаа ээзі","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.316,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Коммунар рудниктің партийнай организациязы областьта ол туста улуғ партийнай организацияларның пірсі полған","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.184,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.103,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Оттығ хара тӱлгӱмең — тидір — оттығ хызыл тӱлгӱні — тидір — кем атып килзе — тидір — ағаа хызым пирем — тидір — чалғыс хызымны — тидір — позымның орнына хан одыртам — тидір","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.27,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.953,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тіпчем сірерге , кӧп ухаанҷыларның паза ханнарның сірер кӧрчеткен нимені кӧрерлері килген , че кӧрбееннер , сірер исчеткен нимелерні истерлері килген , че испееннер .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.153,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.35,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірернің чӱрееңердеңер нимес хығыртхан кізінің чӱреенеңер чоохтапчам Андада пірее кізі тир Ноға мин пасха кізінің чӱреенең чарғыладарға кирекпін","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.119,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тастарда ӧӧнінде Аешиннер – 20-ӌе тӱнӱк Тачеевтер – 8 Кичеевтер – 6 Куртияковтар – 3 тӱнӱк чуртааннар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.022,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.257,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.593,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Чох — тиді — мин ағам анда тейӌем орластур полар ибге чидім","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.246,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.518,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тӱн харааны тӱни хончалар Тӱгенӌі чылтысты сани хончалар Ай харааны алти хончалар Алтон чылтыс сани хончалар","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.182,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.993,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол кӱнде кӧп кізі Мағаа тир Хан - пигім Хан - пигім Синің Адыңнаң ухаанӌылаан нимеспіс пе зе Синің Адыңнаң айналарны сӱрген нимеспіс пе зе Синің Адыңнаң кӧп хайхастығ нимелер иткен нимеспіс пе зе","num_words":32,"character_repetition_ratio":0.194,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.188,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"17 — Отыс чылға читіре турған малға хузурух сӧӧртене аң даа кірбеен полған ахсын адына адай даа кірбеен полған — тіпча","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.165,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Постарының сырайынаң уйатпазын пістің чон постарының тілінең уйатпазын пістің чон постарының кибірлерінең уйатпазын пістің чон полыс пиріңер піске андағ поларға","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.199,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ээн чазы хуба сӧлде хайдағ сик чадыр полған Хара махачы — тидір Хубай _ хус","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.234,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.957,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Минің хада чуртапчатханым пір харағын чоғар кӧр турғандағ — тидір — ікінӌі харағын тӧбін кӧр турғандағ — тидір","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин ам итчеткен чіли итчедербін . Андада пу « илҷілернің » , піс итчеткен чіли итчелер тіп , махтанарға оңдай чох полар .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.179,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.231,"stopwords_ratio":0.353,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус ағаа теен полған нооза : – Сых пу кізідең , чабал хут !","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.279,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол тустарда чоныбыстың хазнабыстың прай ниме – фронтха прай ниме – чиңіс ӱчӱн кӧстес полған","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.098,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.538,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем « кізілерге сыйыхтар пирген » , Олох піреелерін илҷілер , піреелерін ухаанҷылар , піреелерін Чахсы Хабарның тарадығҷылары , піреелерін киртінчеткеннернің хадарҷылары , піреелерін ӱгретчілер ит салған .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.189,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.05,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Мин кӧргем — тіпче — чолда анда-мында мӧӧт чачырап халтыр сеек чыл партыр ол мӧӧттерге","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.899,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Суғның тириин синебіскеннерінде чибіргі хулас пол парған Тӱрче полбинаң хатап синебіскеннерінде он пис хуласха читкен","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.12,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Чох пу сыбырғылар нимес син аны позың даа чахсы пілчезің","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Читіре пастыртып кил кӧрібіссе кічиӌек хына кізі пір пулан аңны ат салған пір сарин сой салған пір сарина ахтарып сойыптур","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.142,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Изен - изен изен ме Иркем Алтын Арығ — Изебі чох Чибетей Изеннес турадыр","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.208,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.439,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин пастап Дамаск саарның чуртағӌыларын анаң Иерусалимнің чуртағӌыларын анаң прай Иудей чиріндегілерні анаң иудей ниместерні чазыхтарынаң хыйа полып Худайзар айланзыннар паза пыросынысха турыстығ киректер итсіннер тіп ӱгреткем","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.111,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.115,"stopwords_ratio":0.148,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӱр килӌік ас килӌік чиріне чидістур чиріне чидіп чуртаан анда","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.115,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Че хара кӱрткӱнің пазын кизе аттың Хырнаӌах матырым хара кӱрткӱнің кӧксін чирге тӱзірбин хаап парды","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем ухаанҷыны ухаанҷы тіп удурлапча , ол ухаанҷыни осхас сыйых алар . Кем , арығ чӱректіг кізіні арығ чӱректіг кізі тіп , удурлапча , ол арығ чӱректіг кізіни осхас сыйых алар .","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.192,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.21,"stopwords_ratio":0.192,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кемге кӧп пирілген , аннаң кӧбӧк сурағ полар ; кемге кӧп киртіс-ізес полған , аннаң кӧбӧк сурарлар .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.176,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.22,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.901,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пай Хара хан чирінде Арғал аймах чонға Чуртирға чурт читпинчеткендег Чирлирге чир читпинчеткендег Хадарған малға оттирға От читпинчеткендег","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.192,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Э - э — тіп сағынча — Пайаағы табыс пу аға дубсар хығырған одыр нооза — тіп сағынча","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.253,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай Пічиинде пазылғаны хоостыра полар кӧп чыып алған кізінің артых ниме полбаан асхынах чыып алған кізінің читпес полбаан","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хомыста ойнапчатханнар сарнапчатханнар хобырах паза пырғы тартчатханнар синде паза хаӌан даа истілбестер Ус чон паза оларның иткен нимелері хаӌан даа синде полбастар теербен тартханнары даа истілбес","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.122,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.231,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол туста хыс пайның оолғын пастың азахха читіре сынап парча азахтың пасха читіре сынап парча","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.193,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Минің ибімде прай ниме пар Алтын аларға хынзаң алтын пар кӱмӱс аларға хынзаң кӱмӱс пар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада олар , Ағаа нандырып , тирлер : « Хан-пигібіс ! Хаҷан піс , Синің астапчатханыңны алай сухсапчатханыңны , алай хонҷаң чир чох чӧрчеткеніңні , алай кип-азах чох полғаныңны , алай ағырчатханыңны , алай харибде одырчатханыңны кӧріп , Сағаа полыспаабыс ? »","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.148,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.172,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ам кем полчам мин Худай паарсазы сылтаанда пол парғам Худай паарсазы тізең тик полбаан Мин пасха илӌілердең кӧп тоғынғам Итсе сынында пу минің тоғызым нимес че миннең пастыра пирілчеткен Худай паарсазы","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.115,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.387,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аран-чула ат кӱлӱгі Ағын суғын кис килеетсе Аран-чула ат соонда Атығып ағып хал параадыр","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.101,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин Мейбл нимессімӧк Ол пір дее ниме пілбинче мин тізең прай ниме пілчем","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.692,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сарсых хараа кинеп партыр сарсых холы хуруп партыр тасхартын кірген от инезінің","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.948,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин сизінгенде , сірернің аразында « мин Павелнибін » , « мин Аполлостибын » , « мин Кифанибын » , « мин Христостибін » тіпчеткені пар .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.118,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.287,"stopwords_ratio":0.357,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.968,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"оғырларға даа , азымахчыларға даа , іскіҷілерге дее , чабал чоохтығларға даа , кӱҷӱрлерге дее Худай хан-чирі пирілбес .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.1,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.202,"stopwords_ratio":0.429,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"« Чаҷыныңны алып , анда „ сигізон “ тіп пас сал » , – теен ағаа устағҷы .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.342,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Герцогиня даа пірееде апсыр турған палазы тізең ӱзігі чох орлапчатхан паза апсырчатхан апсырчатхан паза орлапчатхан","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.17,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чит париғанда паяғы чалғызан одырған кізі кӧр салған Ноо ниме полӌаң тігі ооллар тидір чалғызан одырған кізі","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.182,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хазыр чилдең хада читкен тура ээзі ачыла тӱскен кире хон килген Сарығ оол тудан эзі","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.933,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң мин, прай чир ӱстӱндегі кізілерге, полған на сӧӧкке, полған на тӧлге, полған на тілге, полған на чонға, хаҷан даа сын Чахсы Хабарны искірерге тіп, тигірҷе пӧзік учухчатхан пасхох ангелні кӧр салғам.","num_words":32,"character_repetition_ratio":0.119,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.281,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай Пётрны иудейлернің аразында илӌі по��арға турғысхан Олох мині пасха чоннарның аразында илӌі поларға турғысхан","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.123,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чир ӱстӱнде кӱстігдең кӱстіг нимедір — Чир ӱстӱнде кӱстігдең кӱстіг чон","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.194,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че хуу пастың харағына хум толбады Хубаң пайдың харағына ис толбады","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.103,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Времязы читкенде ол пӱӱр туғӌых тоғыс пала туғӌых сигіс хуу пӱӱр туғӌых тоғызынӌызы — хасха хара пӱӱр полтыр","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.162,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.059,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иоанн сірерзер сын чолны кӧзіт пирерге килген нооза че сірер ағаа киртінмеезер Албан чығӌаңнар паза чӧреечі ипчілер ағаа киртінгеннер Сірер тізең аны кӧрген соонда даа ачырғанмаазар паза ағаа киртінмеезер","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.128,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.379,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Че мині — тидір — кӧм салзаң — тидір — ікі хоных хонарзың — тидір — ӱзінӌі хонығын хонмассың — тидір","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.108,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.284,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.828,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол ӱлгӱ сіреезінің ибіре чибіргі тӧрт ӱлгӱ сіреезі . Анда ах кип-азахтығ чибіргі тӧрт ах сағал , пастарына алтын венок кис салып , одырған .","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ағаа хоза , піс тее Худайдаңар чой киречі пол парчабыс . Піс Худай Христосты тірілдірібіскен тіп киречілепчебіс нооза . Ӧліглер тірілбинчеткенде чи зе , Худай Христосты тірілдірбеен пол парча .","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.13,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.32,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Дорогие земляки и гости Чир кіні – место очищения земли и людей от плохого Почитайте его и помните Зло порождает зло Добро – добро","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.757,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прай ол полҷаң ниме , че анзы ам даа тӱгенҷізі нимес .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.241,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Санпир Васильевич Э - э Пикенович тӧреен кӱн чылда пір хати поладыр","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.833,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пасхалары тееннер : – Ол Мессий-Христос . Че піреелері , талазып , чоохтанғаннар : – Галилей чирінең Мессий-Христос килер бе ?","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.12,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.246,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чир-чайаанны аарлабин аннаң ырахталчатханыбыс хайраллабинчатханыбыс иптіг тузаланминчатханыбыс – мына пістің тӧлнің хыйаланызы","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.103,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"ИПЧІЛЕРНИ Тато Нандо Одо Мадо Марчо Пайато Параско Смо Чажи Ори Нони Нати Эни Сари Эдӱ Кетӱ Менчӱ Ману","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.628,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Арба тайнаӌаң пістің чон кӱс полӌаң пістің чонға тістер хазых полған","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.169,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иудейлерні тартып алар ӱчӱн мин иудейлерге тӧӧй полғам Моисей Чахиина тудынчатханнарны тартып алар ӱчӱн мин Моисей Чахиин тутчатхан кізі полчам Итсе сынында мин Моисей Чахииның ӱлгӱзінде нимеспін","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Миннең оң ма , сол ба саринда одырары , тізең , Миннең полбас , кемге тимнелген , олар одырарлар .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.255,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.742,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че тіпчем сірерге , кем ипчізінең , ирнең оралысханы ӱчӱн нимес , че пірее пасха сылтағ ӱчӱн чарылыс парча , ол кізі , пасха ипчі алза , позы хатнаң оралысча . Чарылыс парған ипчіні алған кізі дее оралысча . –","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.23,"stopwords_ratio":0.419,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че тур , азахтарыңа тур . Сині Позымның нымысчым идіп аларым ӱчӱн , син кӧрген ниме паза Минің сағаа ас пирер нимеме киречі идіп аларым ӱчӱн , Мин синің харааңа кӧріндім .","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хара чирнің паарында тӧзеліп ӧскен от читпеді пу хамаларға кӱбӱр чирнің паарында ӧскен кӧк от читпеді пу хамаларға","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алай сірерге « Мына Ол хуу чазыда » тізелер , парбаңар андар ; « Ол мында , кӧрінмес чирде » тізелер , киртінмеңер .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.276,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол туста репрессияа хаптырғаннар Фёдор Николаевич Тыдыяков паза Павел Андреевич Татышев","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.115,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.667,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ол — тидір — минің адымны ибіре - айландыра кӧріп — тидір — мин тізең маңзырап чахсы кӧрбебін — тидір","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.106,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.262,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.977,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че Пётр , тура хонып , хуюзар чӱгӱр парған . Мӧкейіп , кӧрзе , хую істінде Иисусты ораан сӱбӱректер ле чатхлапчалар , анаң , позы алынҷа таңнап ала , нандыра айлан килген .","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.238,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.962,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Син кілеенде пирді нооза пабам мині тойың тойла пайың пайла","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.948,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худайдаң тӧреен ноо даа кізі чазых итпинчеткенін пілчебіс Худайдаң тӧреен кізі хайраллалча сайтан тізең ағаа теңминче","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.13,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.312,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Кип кирек пе кип ал ахча кирек пе ахча ал","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.256,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.779,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чон ипчі кізі хоныхтығ алай хоных хонғалах полчатханын алай ба ӧкіс ипчі полчатханын алай нинӌе палалығ полчатханын кискен кӧгенегінің ӧӧ хоостыра сизінӌең","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.151,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"13 Пайаағы час ағасты ээ пасханда ах тас ам кӧдіріліп - чабырылып кӧдіріліп - чабырылып одыр","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.193,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.99,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мына ол чазыт : Чахсы Хабарны алып , пасха чоннар даа , иудейлерӧк чіли , Худай чоны пол парғаннар , иудейлернең хада пір кізінің ит-сӧӧгі осхас пол парғаннар , Иисус Христоснаң хада полып , Худайның молҷаан алып алғаннар .","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.093,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.452,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс аны , полған на кізі , Иисус Христоснаң пірге полыбызып , теен парары ӱчӱн , итчебіс .","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.244,"stopwords_ratio":0.538,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чонға тӧлге ысчам худай сӧзін чонға тӧлге читіріңер худай сӧзін прай тустарда","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.176,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алтын чул колхозтаң – Матрёна Анна Абдиналар Катя Кичеева Ольга Молокова Анна Абумова Арғыстар колхозтаң – Михаил Василий Коковтар Владимир Немежиков Хызыл _ аал колхозтаң – Михаил Егор Чустеевтер Крике Кобежиков Крестина Поросёнова Тоғыр чул аалдаң – Анна Пастухова Мария Поросёнова Дуся Куртиякова Ызырлар аалдаң – Прох Попияков","num_words":42,"character_repetition_ratio":0.115,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.907,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сайбахтарға даа , кізі холынаң иділгенге пазырчатханнарға даа , чӧреечі кізілерге дее , ир ирнең хонысчатханнарға даа ,","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.173,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.357,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Адайағы — соң - соң Арии — пырт - пырт Тоорған тӧгенің тахпайы чачырааны","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.236,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.926,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тӧреели , піс ах-чарыхха пір дее ниме ағылбаабыс , мыннаң пір дее ниме апар полбазыбыс таа іле .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.219,"stopwords_ratio":0.467,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Оң имӌегінде ай собы хара миң полған соң имӌегінде кӱн собы хара миң полған ол миңнер ам даа пар полған полтыр нізе — тістілер пулар","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.16,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.208,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӱс хулас сыннығ хуба пӱӱр пуб азиин тазылада хабынып хостабох парир","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.7,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иаковнаң хайзы кізілер килгелекте ол иудей нимес харындастарнаң хада чіӌең Иудейлер килгеннерінде тізең олардаң хорығып иудей нимес харындастардаң хыйа полып алынӌа тудын сыххан","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.261,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Павел Христос Иисуста Худай молӌаан чуртасты чарлирға табылған кізі Худай кӧңнінӌе Христос Иисустың илӌізі","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.123,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"адының ахсын тарт полбин хасха хара пӱӱрді азыра сегірерде хасха хара пӱӱр хара аттың харнын чара тартхан","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада арығ чӱректіг кізілер Ағаа нандырарлар Хан - пигібіс Хаӌан піс Синің астапчатханыңны кӧріп азыраабыс Алай сухсапчатханыңны кӧріп суғ пиргебіс","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.211,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар сірер пістең искен Худай сӧзін кізі сӧзін чіли нимес че Худай сӧзін чіли алынғаннарың ӱчӱн Худайыбысты сыбыра алғыстапчабыс Ол сынынаң Худай сӧзі паза сірерге киртінчеткеннерге тееліп сірерні алыстырча","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.414,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус оларға нандырған – Сірер хайдаң килгенімні паза хайдар парчатханымны пілбинчезер Мин тізең хайдаң килгенімні паза хайдар парчатханымны пілчем Аннаңар Мин Позым Позымнаңар киречілепчетсем дее киречілеенім сын","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.118,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.346,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аран _ чула хости тартхан ат хара адам хулуны ат полӌаң абахайым Хубай _ хус","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.339,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че ікі сайзаң парыңар — тидір — ханның ибінде — тидір — ханның тӧзенӌең тӧзеен ағыл киліңер","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.195,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.22,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай Ағаа ангеллердең хай син пӧзік ат пирген , олох син Ол Позы даа ангеллердең пӧзік .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.202,"stopwords_ratio":0.267,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андағ даа полар сірернең кирек пасха даа полар – теен Алиса","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.7,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хуу пастың харағына хум толбас хаӌан даа Хубаң пайдың харағына ис толбас хаӌан даа арғымах аттың пазы тибе Эпле сейзеңнің оғылы тибе — іди орлап іди сыхтап турғанда хырина чидіп сурғабын","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чалаас кибіс чазып тооспаам Тӱктіг кибіс тудып тооспаам Тигірбінең чир","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.131,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че кем кізілер кӧзіне Миннең хыйа полыбызар Мин дее аннаң Худай ангеллерінің алнында хыйа полыбызарбын","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.129,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пу чирдең сыххан синің харындастарың ипчілернің ӱчӱн піди полча ипчілернің тілінің ӱчӱн піди полча","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пу оңдайнаң прайзы Пабазын хайди улуғлапчалар сах іди Оолғын улуғлазыннар Оолғын улуғлабинчатхан кізі Аны ысхан Пабазын даа улуғлабинча","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.127,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.278,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"● Палалар ӧсчеткен ибде прай ниме пик ізестіг поларға кирек Ідӧк хызыӌах ӧсчеткен ибде прай ниме арығ иптіг сіліг ползын","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.162,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.263,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Каной тайым — Ачинскте Майра чаӌам Ужурда паза пір чаӌам — Хызылчарда Кунари чаӌам — Ағбанда","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.439,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар сірерге тіпчем полған на чазых паза чабал чоох ӱчӱн кізілернің пыроларын тастирға чарир Че Худай Худын чабаллапчатхан кізілернің пыролары тасталбас","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.151,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алып хойнына суғып інек сағдырып умӌу тимнеп хойнына суғып чонны сӱр парыбыстырлар","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.192,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ноо даа тураны кем-де пӱдір салған Худай тізең прай нимені пӱдір салған","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.129,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хан Ирке тӧреен Иркӱлестің пасхан пічиин алды чааға Ирке тӧреен Иркӱлестің оңдайынаң тимнеп солдаттарын хан алтынаң пиглерні король кральларны тимнеп чаа ыза пирді","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.087,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Іӌем — тидір — хус тутчаң хус иді чіӌеңміс — тидір — палых тутчаң палых идібең азыранӌаңмыс — тидір","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.248,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.985,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пір дее кізі ікі пастыхха чалҷы пол полбас . Пірсіне хынып , паза пірсіне , тізең , хыртыстанып , пірсінде кӱстеніп хайынып , паза пірсін нимее салбас . Пір саңай ікізіне , Худайға паза алтынға , чалҷы пол полбассар . –","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.233,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс ыстапчатхан тайығның тадылығ чызы осхаспыс . Ол тайығны Христос Худайға салча нооза . Ол тайығның чызы арачыланчатханнарға даа , ӧлімнің чолынҷа парчатханнарға даа сабылча .","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.227,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Оттығ хара тӱлгӱ — тидір — оттығ хызыл тӱлгӱ — тидір — пӧзік Хара _ сында чуртапчадыр — тидір","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.186,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.274,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.962,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Алтын Табатай харындас кӧбӧк нимедең танызып кӧбӧк нимедең піліскен полтырзың","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тағ чоғар тапах-тупах тамағының иді чоғыл тағ индіре хопах-хапах холының иді чоғыл","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірерге , киртінчеткен кізілерге , ол аарлығ ниме полча . Киртінминчеткеннерге , тізең , ол пӱдірігҷілер хыйа ал тастаан тас . Че ол ӧӧн тас пол парды . Киртінминчеткен кізілерге ол харылҷаң ниме , кізі аңдарылҷаң хайа тас .","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.13,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.21,"stopwords_ratio":0.367,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ай Хууӌын ікі паланы Аар айланза иркелерім тіп турадыр Пеер ибіріл килзе Кинӌелерім тіп турадыр","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.186,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пір кубометр тимнелген одың 6 салковай 50 ахчаа турӌаң полза тоғысчыларға аны 4 салковай 50 ахчаа сатчаңнар","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.184,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худайы чохтар чабаллан сыхханнар , Синің дее ӧкпеленер тузың читті , ӧліглерні чарғылир тузың читті . Позыңның нымысчыларыңны , ухаанҷыларыңны , ах-арығ кізілеріңні , Сині улуғлапчатхан олаңай паза саблығ кізілерні сыйыхтир тузың читті . Чирні чох итчеткен кізілерні чох идер тузың читті .","num_words":35,"character_repetition_ratio":0.139,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.114,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғ абыстар паза хадағҷылар , Аны кӧр салып , хысхыр сыхханнар : – Кіреске хазап саларға аны , хазап саларға аны ! – Постарың Аны , апарып , кіреске хазаңар . Мин пір дее пыро анда таппадым , – теен Пилат . –","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.12,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.268,"stopwords_ratio":0.31,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Коковтардаң 40 кізі чаадаң айланмаан Трошкиннердең – 6 кізі Аёшиннердең – 6 кізі Попияковтар родынаң – 5 кізі Тахтараковтардаң – 6 кізі Тачеевтердең – 4 кізі","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.149,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.236,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Цехтың пастығына Степан Александрович Бородин улуғ прорабха Александр Григорьевич Барин прорабха Михаил Иванович Французов турғызылғаннар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.031,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.109,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.846,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алгебра геометрия черчениені – Кузьма Фёдорович Коков история географияны – Иван Константинович Картин Конституцияны паза сарнирға Иннокентий Фёдорович Коков ӱгреткен","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.102,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.257,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сарысхаларға кізілерні ӧдірбин пис ай иреелирге чарадылған Оларға сахтырған кізілер скорпионнарға сахтырған чіли тың ирееленедірлер","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.098,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.107,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Іди чуртапчатханыбыста — тидір — іӌем ағырыбысхан — тидір — ӱс кӱн ағырған — тидір — ӱзінӌі кӱнін маа чоохтаан — тидір — че оолаам ӧлерге чӧрбін тіп — тидір","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.107,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.253,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тасхаӌах матыр саадах хаба чааӌах суурып хурлух хаба ух суурып киске тастап кирбейте тартыбысхан","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.953,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисусты ӧліглердең Тірілдірібіскеннің Худы сірерде чуртапча . Андағ полза , Христосты ӧліглердең Тірілдірібіскені сірерде чуртапчатхан Позының Худынаң ӧлҷең иді-ханыңарны тірілдірібӧгізер .","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Постарыңның чӱректеріңде піске орын пиріңер Піс пірдеезін хомзындырбаабыс пірдеезін сайбап салбаабыс пірдеезіне чаптанмаабыс","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.157,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.097,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пасталығ школаның ӱгретчілері полғаннар Григорий Никитович Коков Дмитрий Лукич Капчигашев Таисия Семёновна Чустеева Антон Иванович Абдин пионервожатай Василий Ильич Кобежиков","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.115,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.96,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мыннаң мындар даа киртініңер Мағаа , Мин дее сірерде полим . Тӧс чох салаа чистек пирбес , сірер дее ідӧк , Мин чох , чистек пирбессер .","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.235,"stopwords_ratio":0.381,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чоохха киліскенде ол Александр Михайлович Топановтың Екатерина Павловна Начинованың Михаил Семенович Иван Васильевич Николай Иванович Коковтарның Иван Котюшевтің тӧреен аалы полған","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.111,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.955,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Мин кӱскӱде ӧл парам мағаа паза ниме кирек чох — тіп","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.241,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че , тіпчем сірерге , Илия килген полған , че кізілер аны , таныбин , хайди хынза , іди иткеннер .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.276,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чоохтанарға салылған кізі Худай сӧстерінең чоохтанзын . Полызарға салылған кізі Худай пирчеткен кӱснең тузаланзын . Худай Иисус Христостаң пастыра сабланзын . Худайға хаҷан даа сабланыс паза кӱс ползын ! Аминь .","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.129,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ипчізінең чарылызып , пасха ипчіні ал салчатхан полған на ир кізі хатнаң оралысча . Ирінең чарылыс парған ипчіні алчатхан ир кізі дее хатнаң оралысча .","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.155,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Хастар пір азахтығ ла турчатханнар син сапханда ікі азахтығ полыбысханнар а син ікі ле азахтығ полғазың сапханымда тӧрт азахтығ полыбысхазың","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.158,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.05,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пабалар ! Кемнің иң пастабох пар полғанын піліп алғаннарың ӱчӱн , сірерге пас пирдім . Чииттер ! Кӱстіг полчатханнарың ӱчӱн , Худай сӧзін толдырчатханнарың ӱчӱн , сайтанны чиңіп алғаннарың ӱчӱн , сірерге пас пирдім .","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.179,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.259,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин сірернің полызарға кӱстенӌіктеріңні пілчем паза анынаң македон кізілерге махтанчам Мин оларға Ахай чиріндегілер сыйыхты пылтырох тимнеп салған полғаннар тіп чоохтаам Сынында сірернің полызарға тимделерің кӧп кізіні полызарға кӧӧктірген","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.117,"stopwords_ratio":0.172,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин Хан - пигіңер паза ӱгретчіңер полчадып сірернің азахтарыңны чууп пиргенде сірер дее удур-тӧдір азахтарыңны чууп турарға кирексер","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.294,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хаҷан сірер Хан-пигібіс Иисус Христостың адынаң хада чыылыссар , мин дее худымнаң сірернең хадабын паза Хан-пигібіс Иисус Христостың кӱзі сірернең хадох .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.35,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— О - о — тиді — пӱӱр аба�� — тиді — ам син мині ӱдес саларзың — тиді — аалға","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.368,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.973,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пу школада тоғынған ӱгретчілерні сағысха киріп ідӧк прайзын адап пирерге чарат салдым Кузьма Федорович Георгий паза Яков Семенович – харындастар Иннокентий Федорович Коковтар Антон Прокопьевич Барашев Иван Константинович Картин Федор Николаевич директоры полған","num_words":32,"character_repetition_ratio":0.016,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.094,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.921,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иң пастап электричество столбаларын эмек тартар чолларны тимнирге кирек полған","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.115,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.895,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хан Худай ол хорғыстығ кӱннерні хызырбаан полза , пір дее тіріг ниме арачылан полбасчых . Че Позы таллап алған кізілері ӱчӱн ол кӱннерні хызырған .","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.409,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иртісчеткен молӌағ сабланыстығ полчатханда иртіспинчеткен молӌағ улам сабланыстығ полбас па","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.195,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.099,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғлар тіӌеңнер пір дее нимее хомзынмасха пір дее нимені маңзыратпасха прай нименің тузы пар прай нименің ӱчӱн ӧрінерге кирек прай нименің ӱчӱн Чайаанны алғыстирға кирек","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.44,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Іӌе тілін пілбеен позым іӌе-паба читті ноом ада тілін пілбеен позым ада - іӌее чітті ноом — тіпче Кӧре Сарығ","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.182,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Киліп , виноградник ӧскірчеткеннерні ӧдір салып , виноградникті пасха кізілерге кӧрерге пирібізер .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ағаа ӱгретчінің паза прай даа класстың алнында уйадыстығ полған полар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахсы ниме идерге хынып мин аны итпинчем чабал ниме идерге хынмазам даа итчем нооза","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.189,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.429,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Полған на кізее ағаа пирӌеен пир салчадыңар хайзына албанны хайзына албан-чағаны хайзыларынаң хорығыңар хайзын улуғлаңар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.126,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Амды пу ах тасхылдың сынынзар сыхчатхан полтыр ах талай пу ах тасхылдың хорлап ағып пу чазаға чайылған полтыр","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.16,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пир турыңар Худай даа сірерге пирер кӧп иде тыхталдыра ӱӱлдіре синінең азыра хуӌахтарыңа урылар Хайдағ синнең синирзер Худай даа сірерге олох синнең синир нооза","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.292,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Оларны чир-чалбахтаң алып аларыңнаңар нимес че хомай киректердең хайраллап аларыңнаңар сурынчам","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.116,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.116,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че ол аңдарылыстың тоозылғаны пір дее пір дее чох полған","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.8,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада амғы халғанӌылары пастағылары пол парарлар Амғы пастағылары халғанӌылары пол парарлар","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.169,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.109,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анзы тізең ӧлді ле полар тіп ниме дее салбин сағыбаан даа полған","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.583,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че Худай пісті Чахсы Хабар тарадарға турғысханда піс кізі кӧңніне кірерге нимес че чӱреебісті сынапчатхан Худайның кӧңніне кірерге полып чоохтапчабыс","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.114,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ам аңнап пари адайын хоғдырып алӌых аңнаӌаң тайғазына читчік анда хонӌых иртен турып аңнап сыхчых адайын хоғдырып","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тигір хыры кӱгӱрттіг тигір чилі кӱзӱреп одырзын чирнің паары п��лза яңылазып кӱзӱреп одырзын","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Чох — тидір иней — ол айнамнаң тудызып хол - азах чох пол парды","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.277,"stopwords_ratio":0.364,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.977,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прай пу ниме Хан Худайның Позының ухаанӌызы пастыра чоохтааны тол парар ӱчӱн пол парған","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.571,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аттар чидіп одырчатханнарында кӧрер ползалар ікі аттың суғлуғы пірӧк атти чілеп килчалар ікі аттың ізеңезі пірӧк атти чілеп килчалар хай - хайзы даа аспаан полтыр","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.042,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Никита Иванович Коков Ағбандағы имӌілер училищезін тоосхан соонда Хызылчардағы имӌілер институдын тоосча","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.084,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.106,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.988,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хадарған малның санын алып халых чонға чарғы салып ыраххыға истіліп чағынғыларға сабығып ыраххылары истіп хорыххан Атығӌы Сейзеңнең чағынғылары кӧре хорыххан Атығӌы Сейзеңнең","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.145,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.121,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин синнең сурчам апчах ноға пасхалары іди чуртабинча ноға мин іди чуртабинчам","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.174,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ниме кӧрерге чӧргезер Пай тонан салған кізіні бе Пай тонан салғаннар хан ӧрге иблерінде полчалар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.184,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӱр инген ме ас инген ме отыс хан сухарны тооза чіп салдылар","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.588,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар Мин сірерге чазыхтығ ӱрирзер тіп чоохтаам Мин Минмін тееніме киртінмезер чазыхтығ ӱрирзер –","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.2,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Син прай нимені Аның азаа алтына тастаазың Мында прай нимені Аның азаа алтына тіп чоохталча Анзы Аның холына кірбеен ниме халбаанын таныхтапча Че сағам піс прай ниме Аның ӱлгӱзінде полчатханын кӧрбинчебіс","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.387,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Паза хоза : прай чоннар , Хан Худайны махтаңар , прай тӧллер , Аны саблаңар !","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.26,"stopwords_ratio":0.455,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.988,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анда олар Иисусты кіреске хазап салғаннар . Аннаң пасха ам даа ікі кізіні , пірсін – сол саринда , ікінҷізін – оң саринда , Иисусты ортызында хазап салғаннар .","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.147,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.22,"stopwords_ratio":0.136,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Адай тохтатханда Ирлік - Хан Айнаны адайға хубулдырадыр тӱгін адайға пиргенде","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.936,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прай ниме чіпчеткен кізі чібинчеткенні нимее салбин полбазын Чібинчеткені тізең прай ниме чіпчеткен кізіні хомайлабазын Худай аны Позына алған нооза","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.158,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ол — тидір — чабыс пил ӱстӱнде турчадыр — тидір — чоон хызыл тыт ағас — тидір","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.086,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.291,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.983,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Моисей Чахиин тутпинчатханнарны тартып алар ӱчӱн мин Моисей Чахиин тутпинчатхан кізі чіли полчам Анзы минің Худайның Чахиин толдырбинчатханым нимес че мин Христостың Чахиин толдырчам","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.139,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.292,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай , тізең , ағаа піди теен полған : « Мин молҷаан тӧлің Исаактаң тарир » .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.282,"stopwords_ratio":0.545,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Еводийге алданчам паза Синтихийге алданчам Хан - пигібісте пір сағыстығ полыңар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ах хартыға полып учуғып хурғуннары майыхса хара чирге тӱзіп ах пулан кибіне кире сегіріп ах пулан полып ойлапча ах пулан полып чӱгӱріп майыхса ала _ парс кибіне кире сегіріп ағас-тасты нызырадып ойлапча","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.14,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тіпчем нооза сірерге Сайбағӌыларнаң пір пол парды тіп Миннеңер пазылғаны тол парарға кирек Миннеңер пазылған нимелернің прайзы тол парарға чӧр нооза –","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.238,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пора Нинӌі абахай чахсызы Алты торсых ас алған Аран-чула Хара хула атха Азы - суун артыбысхан","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.821,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"хайзына-да хайхастар идері , пасхазына ухаанҷылас , пасхазына хуттарны танып пілері , пасхазына аймах тіллер , пасхазына тіллерні чарыда чоохтиры пирілче .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.151,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"1952 чылда Михаил Федорович Трошкиннең 1960 чылда Тора Кичеевтең 1970 чылда Семён Константинович Коковтаң","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.238,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.607,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тырлада сілігінген Пора Нинӌі — Ала чыланға хубасхан Хан - тигірнің паарына Ханат сабынып кӧдірілген","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.923,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірер Аны пілбинчезер Мин тізең пілчем Мин Аны пілбинчем теен ползам сірерӧк осхас чой поларӌыхпын Че Мин Аны пілчем паза Аның сӧзін толдырчам","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.105,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.522,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Хызыл тӱлгӱнің хузуруғы — тидір — кӧмес — ти — кӧрін турған полып — тидір — ол сайзаң мағаа чабаллан тура парған — тидір","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.262,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин чоохтаптырбын хайда - да пар одыр чил малы — хара ат","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.232,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.724,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че Мин сынны сірерге чоохтапчам , Минің парчатханым , сірерге чахсаа полар . Мин парбазам , тізең , Турысчы сірерзер килбес . Мин , парып , Аны сірерзер ызарбын .","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.235,"stopwords_ratio":0.429,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иаковнаң хайзы кізілер килгелекте , ол иудей нимес харындастарнаң хада чіҷең . Иудейлер килгеннерінде , тізең , олардаң хорығып , иудей нимес харындастардаң хыйа полып , алынҷа тудын сыххан .","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.132,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.261,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада чир пӱткеннең сығара амға теере хаҷан даа полбаан паза хаҷан даа полбас илбек чобағ полар нооза .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.147,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.235,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Позының сағызын чоохтапчатхан кізі позын кӧдірерге хынча . Позын ысхан устағҷыны кӧдірерге хынчатхан кізі , тізең , сынны чоохтапча , аның чӱреенде пір дее чой ниме чоғыл .","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.304,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Оолғын Пабазынаң пасха пір дее кізі пілбинче , Пабазын даа Оолғынаң пасха , паза Оолғы Пабазынаң таныстырарға хынған кізілердең пасха пірдеезі пілбинче .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.125,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Онып-тееніп усхун килзе кӧгере таң атып килген кӧстеле кӱн сығып килген сарғала таң атып килген сағыла кӱн сығып килген","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.173,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"кізі ахсына кірчатхан ниме кізіні харалтпинча кізіні кізі ахсынаң сыхчатхан ниме харалт салчадыр","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.115,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірер тіпчезер : „ Мин пайбын , пайып пардым , мағаа пір дее ниме кирек чоғыл “ .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.284,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Подвесной канатнай чолның пӱдіриинде прораб полып тоғынған Михаил Иванович Французов","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.107,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.94,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"73 — Арғадаң — тидір — кинек полдым анан-тапханым чох полды айран - сухсуным чох полды минің мында","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.112,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.245,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.579,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ирод кӧп сурығлар сурған че Иисус ағаа пір дее нандырбаан","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Харибдегі кізілердеңер сағыныңар Постарың пиктегде полған чіли оларға сағыссыраңар Ирееленчеткен кізілердеңер сағыныңар Оларға постарың ідӧк ирееленген чіли айаңар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.104,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахсы арғыс урунғанда чарым худай полды позыма улуғ арғыс урунғанда улуғ арғыс полды позыма арығ тыным айланғанда аар чалғызым айағ ба позыма пирік тыным ибірілгенде аар чалғысты нимезін айим — тидір","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин Авраамның Худайыбын Исаактың Худайыбын Иаковтың даа Худайыбын Худай ӱрееннерни нимес че тіріглерни","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.129,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол кӱннер ирткен тусха Иисус , пір дее ниме чібин , тың астап парған .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.243,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар аның нымысчылары даа сынның нымысчыларына хубулчатханнарында пасхаҷыл ниме чоғыл .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.148,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Азахсар парып абахай чахсы Ала торсых ас сығарған Ала торсых асты Ала сараа урып ӱлеен","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.13,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ылғапчатханнары ылғабинчатханнар чіли , ӧрінчеткеннері ӧрінминчеткеннер чіли , садызып алчатханнары албинчатханнар чіли ,","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ол киик полӌаң — тиді Алтын Тана — Кізі аны чиді — тиді","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.298,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Че Атығӌы - оол — тидір — хайдаңар кір парар полғабыс харибге — тидір","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.268,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.872,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алтын Тана хыс алтын арчол пладын алчадыр Хан Хара - суғдың хазына парчадыр","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.809,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Минің хан - чирім пу чир ӱстӱнде нимес Хан - чирім пу чир ӱстӱнде полған полза нымысчыларым Мині иудейлерге пирбес ӱчӱн алныма турарӌыхтар Че хан - чирім – чир ӱстӱнде нимес – нандырған Иисус –","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.163,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.379,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прай пу ниме , Хан Худайның Позының ухаанҷызы пастыра чоохтааны тол парар ӱчӱн , пол парған :","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.571,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай Пічиинде чоохталча нооза : « Прай нимені Христостың азаа алтына сал пирер » . Че « прай нимені » теені Худайдаңар чоохтабинчатханы пілдістіг . Худай Позы прай нимені Христостың азаа алтына сал пирер нооза .","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.128,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс хада тоғынчатхан Худайның нымысчыларыбыс Сірер тізең Худайның хыразы Худайның пӱдірии полчазар","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.034,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.112,"stopwords_ratio":0.583,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алып Хулатай ир чахсы Аран-чула атха изер салған Ах пайзаң ибнің алнында Аран-чула атха алтанған","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пилатсар парып Иисустың сӧӧгін пирібізерге сурынған Андада Пилат Иисустың сӧӧгін пирібізерге чахыбысхан","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.17,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.107,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пабама хара камчат пӧрік кизіргем сафьян сапок кизіргем хара чібек хур хурчаабын","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.981,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғ аяама ун урып Ортызына хан ур салдым От уны — кӱл ханы — кӧс","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.246,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.556,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че Иисус сағыстарын піліп оларға теен – Пос позын ыра-чара тартчатхан ноо даа хан - чирі ээн-хоол халар Пос позын ыра-чара тартчатхан ноо даа саар алай тура ӱр тур полбас","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пу даа кип-чоохты Иисус оларға чоохтап пирген – Пірдеезі наа кип-азахтаң ис талап иргі кип-азахха намачы салбинча Іди итсе наа даа кип-азах талалар иргі дее кип-азахха наа кип-азахтаң иділген намачы чарабас","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.142,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.18,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Асинкритке , Флегонтха , Ермийге , Патровха , Ермаға паза оларнаң хада полчатхан харындастарына изен ысчам .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.836,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Хаӌан - да мин парғабын — тидір — атарға хара тӱлгӱдең хызыл тӱлгӱні — тидір","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.256,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.934,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тағ ээзін Алтай чоны туу ээзі тіп адидыр суғ ээзін Алтай чоны суу еезі тіп Сааттар суу ійесі тіп адаӌаңнар от ээзін Алтай чоны ідӧк адидыр иб ээзін тізең Алтай чоны ӱй ээзі тіп Сааттар ӧй ійесі тіп адидыр","num_words":39,"character_repetition_ratio":0.185,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кизін азаа тееп парза сууна Ким полып ахсын — тидір Ах Кӧбэк Алын азаа тееп парза Ағбан полып ахсын — тидір","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.163,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Син позыңның адыңның мойнын кис мин позымның адынын мойнын кизербін тіп чоохтааны син позыңның арағазын іс мин позымның арағазын ізерім теені полча","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.159,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.136,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"инейлерні , іҷелерні чіли , ипчілерні , пиҷелерні чіли , арығ сағыста тудып , кӧстеп одыр .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.242,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада ла оларның харахтары азыл чӧрібіскеннер Олар тізең Иисусты танып салғаннар че Ол сах андох оларның харахтарына кӧрінмес пол парған","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.141,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пиӌен Арығ хыс чахсызы Тағ чіли кӧӧбіскен Пӧгімі чох хыс чахсызы Талай чіли тазыбысхан","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прихозай тыын хазааға кире ойлады аның чызынаң харах чох хара алып тыынох хазааға кире ойлады","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.19,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Че пар — тидір — а то хара аба килібізер — тіпче ипчізі","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.298,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.916,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Амды чоохтаслап алдылар пастағызын алтын тахтаӌа кисті тағ ээзі — алтын тахта талайға тееп иртті","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хыҷаланыс , тізең , чазых пазап салып , аны тӧрітче . Чазых , тізең , кӱзіне кір парза , ӧлімні тӧрітче .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.276,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ленин піске коммунизмні хайдағ оңдайнаң пӱдірерге чоохтаан піс ол оңдайнаң пӱдір парчабыс","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ойын аразында Хан Ипчі ӱзігі чох кемнең не полза сарысчатхан паза Мойнын ӱзе сабарға Мойнын ӱзе сабарға – тіп орлапчатхан","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.179,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.211,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Синагогадағылар , Иисусты пыролирға полып , Аннаң сурғаннар : – Субботада имнирге чарир ба ?","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.653,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада ол тӧреені хоостыра сӱннет иттіртпеӌең кізі чахығны толдырчатса сині Чахығның сайбағӌызын тӧреені хоостыра сӱннет иттірткен паза Худай Пічии пар кізіні пыролабас па","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.174,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай ағаа пу чирде пір азах табанынӌа даа чир пирбеен Че соонаң прай пу чирні ағаа паза аның тӧллеріне пирер пол салған Авраамның тізең ол туста палалары даа чох полған","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.567,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хаӌан сірер Хан - пигібі�� Иисус Христостың адынаң хада чыылыссар мин дее худымнаң сірернең хадабын паза Хан - пигібіс Иисус Христостың кӱзі сірернең хадох","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.409,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"39 Удур изен-минді тееннер ағара киріп парған абысха кізі игірейе киріп парған ипчі кізі","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.127,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.182,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғ часха чит парғанда уйа - чӱлім ардап парғанда арығ кӱзім албас пол парғанда иді - кӱзім читпес пол парғанда алындағыох хаңаа-соорны таарлаӌаң амды кӱзім албас пол парғанда ол хаңаа-соорны тартып полбин ікі тіске тӱсчем чадап ӧделеп турып алчам","num_words":37,"character_repetition_ratio":0.151,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.108,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сынны сірерге чоохтапчам Минің ысхан кізімні удурлапчатхан кізі Мині удурлапча Мині удурлапчатхан кізі Мині ысхан Худайны удурлапча","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пуртах оттарны таараан ыырҷы – сайтан , ас кискені – амғы тустың тоозылғаны , ас кисчеткеннер – ангеллер .","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.226,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.901,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Но - ка тик табыраанӌа Ирке Кӱрей алтын столың турғыс ас-тамахтың тадылиин тимне арағаның хатиин тимне","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.644,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ам кем полчам , мин Худай паарсазы сылтаанда пол парғам . Худай паарсазы , тізең , тик полбаан . Мин пасха илҷілердең кӧп тоғынғам . Итсе , сынында пу минің тоғызым нимес , че миннең пастыра пирілчеткен Худай паарсазы .","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.219,"stopwords_ratio":0.387,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол чурт сірерні турыстығ удурлаза сірернің алғастарың ол чуртха чидер че турыстығ удурлабаза сірернің алғастарың сірерзер нандыра айлан килер","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.158,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— О - о — тіпче — алты мӱӱстіг ала даа тазынны тударға сидігӧк — тіпче — андағ - да — тіпче — мин сірердең хадаох парӌаңмын — тіпче","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.29,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тастығ сынның ӱстӱнде чир одағлығ хырых пастухтың пазы хыр пастух ағазы полған хырых хыллығ чатханнығ хыр пастух ағазы пілбес ниме чох полған","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахығ чох чуртапчатхан кізілер чазых итчетселер олар чахығның оңдайынӌа чарғылатпин ӧл парарлар Че чахығны пілчеткен кізілер чазых итчетселер олар чахығ хоостырох чарғыладарлар","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.132,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анда Ананий тіп кізі полған. Ол Моисей Чахиинҷа чуртапчатхан арығ чӱректіг кізі полған. Аны Дамасктағы прай иудейлер улуғлаҷаңнар.","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.444,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"« Табырах одыр , ол чаҷыныңны алып , анда „ иліг сабан “ тіп пас сал » , – теен андада устағҷы .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.323,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада Иисус , храмда ӱгредіп , тыыда чоохтанған : – Сірер Мині пілчезер нимес пе ? Минің хайдаң килгенімні дее пілчезер нимес пе ? Мин Позым оңдайынҷа килбеем . Кем Мині ысхан – Ол Сынға ӱгретче , Аны сірер пілбинчезер .","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.132,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.226,"stopwords_ratio":0.29,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Колхоз тузында Тастығ чулда ікінӌі чазы бригадазы Кӱлбӱстігде пастағы чазы бригадазы тоғынӌаңнар","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.115,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алғай пала тууп алған тіп айтханына киртінген ползаң алғай ӧлген тіп айтханына киртінер кирек","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.19,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Миннең улуғ кізі урун парза абам тіп танысхайбын миннең кічіг кізі урун парза туңмам тіп танысхайбын улуғ частығ апсах - инейлер урунза пала поларға тіп танысхайбын — тидір","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.182,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.192,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ырах таа чағын даа парбадым паа ла читіре килдім тидір Тимір Мӧкенің туңмазы Тибені Арығды Ханӌаппаа ал пирер ӱчӱн килдім тидір пиим ханым Хан Иргек іди ысхан Ханӌаппаа ал пирерге","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.14,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң Хан Худай сӧзіне аны паза аның туразында полған прай кізілерні ӱгреткеннер","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.583,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алғас ползын Худайға Ол анзын Иисус Христостың Хан - пигібістің пастыра ит салған Ол оңдайнаң мин сағызымнаң Худай Чахиина нымысчы полчам ит-ханымнаң тізең чазыхтың чахиина нымысчы полчам","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.269,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол хаҷан-да , иирде азыранчадып , Иисусха чағын одырып , « Иисус пиг , Сині кем садыбызар ? » тіп сурған полған .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.274,"stopwords_ratio":0.267,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.984,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кічіг ах хоор ат хазыра улиинӌа хара адай хооп парчададыр","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.819,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сыйбап сылап Ай Хууӌын Ала хула асхыр адазын Ӱс хулахтығ Ала хула атха Анда артыбысхан","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.665,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иоанн сірерзер сын чолны кӧзіт пирерге килген нооза, че сірер ағаа киртінмеезер. Албан чығҷаңнар паза чӧреечі ипчілер ағаа киртінгеннер. Сірер, тізең, аны кӧрген соонда даа, ачырғанмаазар паза ағаа киртінмеезер. –","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.142,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.379,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Азырлап аххан суғларны Арта учухтыр килетсе Ах хоор аттың алтында Атығып ахчададыр","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.768,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ана іди Авраамнаң Давидке теере прай он тӧрт тӧл полған , Давидтең дее Вавилонзар сӱрдіртчең тусха теере он тӧрт тӧл сыххан , Вавилонзар сӱрдірткеннең пеер Мессий-Христос тӧреен тусха теере он тӧртӧк тӧл .","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада Иоанн теен – Ӱгретчі Піс Синің Адыңнаң айналарны сығарған кізіні кӧргебіс че ол пістің арабыстаң нимес Ол пістің арабыстаң ниместеңер піс ағаа чабал хуттарны сығарарға чаратпаабыс –","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.134,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірернің араңарда Иисус Христостың , ағаа хоза хазатыртхан Иисус Христостың пасхазын ундудыбызарға чарат салғам нооза .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол ноо даа нимедең пурун полған , прай ниме Аның пастыра турча .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.219,"stopwords_ratio":0.545,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаң пастыра сірер Худайға киртін парғазар Худайға киртініс паза ізеніс аларларың ӱчӱн Худай Аны тірілдіріп Ағаа сабланыс пирген","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.117,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Минің хан-чирім пу чир ӱстӱнде нимес. Хан-чирім пу чир ӱстӱнде полған полза, нымысчыларым, Мині иудейлерге пирбес ӱчӱн, алныма турарҷыхтар. Че хан-чирім – чир ӱстӱнде нимес, – нандырған Иисус. –","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.151,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң айланып абахай чахсы Аран-чула аттың пазын сискен Аран-чула Ах сабдар атты Имнеп - томнабысхан","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.986,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Христос таа ідӧк , кӧп чонны чазыхтаң арығлабызар ӱчӱн , Позын пір хати тайыға салған . Ікінҷізін ол , чазыхтаң арығлабызарға тіп нимес , че Аны сағыпчатханнарны арачылир ӱчӱн килер .","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.36,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Савл Иерусалимзер киліп Иисустың ӱгренӌілеріне хозылып аларға кӱстенген че аның Иисустың ӱгренӌізі полчатханына киртінмин аннаң прайзы хорыххан","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.119,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.112,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ах тас хомдаға Ала хула асхырды салған Кӧк тас хомдаға Ала хула пиині чаттырған","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.2,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем сірердең тоғыр нимес , ол сірернең хада , – теен ағаа Иисус .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.262,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кічиин алығ оолах алча аның улиин ортын харындазы алча аның улиин улуғ харындазы алча","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.184,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.989,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Димас , пу чуртасха хынығып , мині тастап , Фессалоник саарзар парыбысты , Крискент – Галат чирінзер , Тит – Далмат чирінзер , чалғыс Лука ла миннең хада .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.245,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол туста техника теен ниме хайдағ даа тоғыста чох полған","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Олар парыбысханда , Хан Худай ангелі , Иосифке тӱзінде киліп , теен : – Ирод пу Час Паланы , ӧдір саларға харазып , тілеп чӧрер . Тур , Час Паланы паза іҷезін алып , Египетсер тис . Анда мин искіріг пиргенҷе пол тур .","num_words":32,"character_repetition_ratio":0.029,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.253,"stopwords_ratio":0.281,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар чонның парызының онынӌы чардығын алчатхан Левийнің ооллары постарының Авраам ӧбекелерінің пастыра Мелхиседекке онынӌы чардығын пиргеннер тирге чарир","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.109,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.109,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Пірсінде хара _ хая турчадар ікінӌі азырында хызыл хая турчадар — тидір","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.919,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пастап Иисусты алында иң улуғ абыс полған Анназар , ол чыл иң улуғ абыс полчатхан Кайафаның хастынзар , апарғаннар .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тозып тохаран соонда улуғ тӧзекке чадып Хыс - Хан Алтын Табатайны иркелетчададыр","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.55,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чоохтир чооғың пар полза Чоохтап пир алып кізі Сурар чооғың пар полза Сурап кӧр нандырарбыс —","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.19,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол кізі кӱмӱс тее ахча кирек чох чаӌы�� ахча кирек — тидір","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.125,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.455,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хорыхханынаң суғ ізерге ойлап парған суғда — паға айранға ойлап парған — анда чылан","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.994,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Азыра сегірген сууң Ағбан суғ адалзын — тіп ирткен Ир Тохчын","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.21,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.824,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ирлік - хан саңды ағас тайнап тидір істім харасхы тӱсчедір тізім хағыбысчых","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.917,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол туста Клавдия Шира районында Хызыл _ аал колхозтың имнег пунктында фельдшер полып істен турған","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.861,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Палғазын ӱстӱне кӱреп ікі хонғабын анда ӱзінӌізін хонмин Индіре Парачап суғны индіре килигем — тидір — че наңмыр чаап тубан тӱзіп Индіре Парачап суғны чідірібізіп іди астап асха майтых парғам — тіптур","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.034,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"9 — Ну — тиді — кізӧмні апарып хызыма тоғастыр сал халзыннар суулазып иртен той идербіс — тиді","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.234,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.951,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң позым позыма тирбін : Ис-пайың кӧп , нинҷе-нинҷе чылларға чидер : тынанып , чіп , ізіп , чуртастың татхынын хап » .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.267,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.875,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піреезі , чахсы чирге тӱс парып , ниміс пирген : хайзы чӱс хати , хайзы алтон хати , хайзы отыс хати кӧп .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.103,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.264,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"ХакНИИЯЛИ-да пастап кічіг наука тоғынӌызы анаң улуғ наука тоғынӌызы соонаң тіл секторының устағӌызы институттың ученай хачызы полып тоғынча","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.123,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иона улуғ палыхтың істінде ӱс кӱн паза ӱс хараа хайди полған ідӧк Кізі Оолғы чирнің істінде ӱс кӱн паза ӱс хараа полар","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.165,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аран _ чула хара адым тик табырахта кил тибес хысхырғанда хысхырған хысхызы ӱзілгелектӧк аран _ чула хара ат алнына чіке тура тӱскен","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Моол ханның хызын хаӌан - да адам Оспа пигдең албан-чаға толдырып парғанда Моол ханның хызының алтын чӱстӱгін алып алғам","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Синің пабаң хайдадыр ? – сурғаннар Иисустаң . – Сірер Мині дее , Пабамны даа пілбинчезер . Мині пілген ползаңар , Пабамны даа пілерҷіксер , – нандырған Иисус .","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.12,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.239,"stopwords_ratio":0.263,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Часкалығзар амды ӧзӧкчеткеннер сірер тосхынарзар Часкалығзар амды ылғапчатханнар сірер хатхырарзар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.092,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң іди сурынып алып тарасчаң полтырлар ол чазаа толдыра ипчілер – постарының сурынӌаң чирлерінзер ир чон – постарынинзар ооллар – ідӧк хыстар постарының сурынӌаң чирлерінзер парӌаң полтыр","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин тізең тіпчем сірерге ыырӌыларыңа хыныңар сірерні харғапчатханнарны алғап турыңар сірерні хырт кӧрчеткеннерге чахсы хылыныңар сірерні хыйыхтапчатханнарның паза хыйа сӱрчеткеннернің ӱчӱн пазырыңар","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.106,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӧліглернің орнына кіреске тӱсчеткен кізілер нимее чидерге сағынча полӌаңнар Ӧліглер тірілбинче тіпчеткеннері сын полза нимее олар ӧліглернің орнына кіреске тӱсче полӌаңнар","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.117,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хакас облисполкомында хазна арбитрі областьтағы чарғы коллегиязының члені полып істенген","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.102,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.978,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хан Толай Арығ Сыын чіли сылалып сыхтап Сыбысхали тартып турадыр Пулан чіли мустап сыхтап Чахсы пырғыли тартып турадыр","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.147,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ханнаң улуғ хан чиріне хада-пірге парзам ханнаң улуғ ханға позына чоохтап пирем","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Моисей Чахииның чарадығлары чиилчеткен ізілчеткен нимелердеңер аймах чууныстардаңар чоохтапчалар Олар ідӧк кізінің істін алыстырбинчатхан чахығлардаңар чоохтапчалар Олар Худай прай нимені наа оңдайнаң идібізер тусха теере пиріл парғаннар","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.123,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.11,"stopwords_ratio":0.148,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Саатай Миргеннің чиріне Мыннаң чидіп парзар Изебі чох Саатай Миргенні Иртір кизір саларзың","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.148,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Оларға ачынып Иисус оларның харахтарын тибіретті олох туста оларның харахтары азылыбысхан олар аның соонӌа пардылар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.17,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Маңзырап — тидір — тирлерін изер алтына салып — тидір — холлағ тартып айланарымаң ах аттығ сайзаң анда чит килген — тидір","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.228,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.916,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аның чирге дее , тизекке дее тузазы чох полар ; аны тастабызары ла халча .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.23,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.738,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірер , самарлар , кемге пазырчатханнарыңны пілбинчезер , піс , тізең , иудейлер , Арачылағҷы пістең сығардаңар , кемге пазырчатханыбысты , пілчебіс .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ноға - да мӧгіссер Марина іди пілдірче — сурча ол туста Инна","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.217,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.776,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"5 — Улуғ худайның пиргені полды ба ах чайаанның ағылғаны полды ба пала чох позыбысха пала полды нооза Иркезі чох позыбысха Ирке полды нооза — тидір апсах","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.153,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада иң улуғ абыс кибін тали тартып ала теен – Мына Худайдаң тоғыр чоохтанча Піске паза киречілер кирек пе Худайдаң тоғыр чоохтанғанын сағам на истіңер","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.153,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анда парып олар иң пастап тиксі пістің чонның худы пик ползын тіп сурынӌаң полтырлар Кӱн чайааннаң чонның худы аарлалзын тіп чонның пырозын тастазын тіп сурынӌаң полтырлар","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хан - пигібіс Иисус Христостың ады сірерде сабланзын Сірер дее Худайыбыс паза Хан - пигібіс Иисус Христостың паарсазы хоостыра Анда сабланыңар","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.368,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чоохчылда Трошкиннернең Капчигашевтернең хада Коков Иван Иванович тадар ады Тора аалның тӧстее полып чуртаан","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.12,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.873,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Я — тиді — атхан ох тастаң нанмас ысхан илӌі чолдаң айланмас","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.242,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.949,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"35 Пара - пара килгенде покатырдың ай сағызы сығыбысхан полтыр ала кӧңні айланыбысхан полтыр","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.12,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем Миннең хада нимес, ол Миннең тоғыр. Кем Миннең хада чығбинча, ол хыйа тастапча.","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.189,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.357,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Олар иртіп парыбысханда пазох килген араға тігерге араға тікчеткенде араға іскен кізі пазох килген араға тіккезің ме пир тидір","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Йа , хынчам , – тіп ала , холын сунып , ол кізее теертібіскен Иисус .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.304,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.979,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кір килзе кізі чуртапчады ізіктегі кроватта — иней - абысха тӧрдегі кроватта — чииттер","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин сірерге Пабамда кӧрген нимелерні чоохтапчам , че сірер , тізең , сірернің пабаңарда кӧрген нимелерні итчезер . –","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.198,"stopwords_ratio":0.357,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем позының тынын ал халарға итче , ол аны чідір салар , че кем позының тынын Минің ӱчӱн чідір салар , ол аны алып алар .","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.24,"stopwords_ratio":0.318,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"2 Ӱр ас ол городта чуртапчадыр ай чахсыны алыстыра чуртапча чыл чахсыны чылыстыра чуртапча","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.185,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че ол сағызы даа кіргенде пір дее ниме чоохтап полбаан","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ноға сірер Мині Хан - пигім Хан - пигім тіпчезер че Мин чоохтаан нимені толдырбинчазар","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.104,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Че оолах хара сикпен тоным пиримӧк хара чібек хурым хадох хара хамнос пӧриим хадох","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.357,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Читі хыллығ чатханым читон кӧгнең кӧглезін хара тайғаның ах киигін мындох ағылып тӱзірзін тіп ырлап киліп ойнаанда хара тайғаның ах киигі пуларның алнында киліп ойда тӱсті","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.038,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тамахтың талызын киліп салыпчалар пар тамахтың паазын киліп тимнепчалар ас-тамахтың аарлиин салдырған пар тамахтың паазын тимнеткен араӌын астың хатиин тимнеткен","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.145,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Алтын Табатай харындас кӱлӱгӧк кізі полғазың кӧбӧк нимедең таныссың кӧбӧк нимедең піліскезің чирдің ӱстӱн ибіріп чӧріп","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар кем чонның алнында Миннең хада полчатханын кӧзітче Мин дее Тигірдегі Пабамның алнында аннаң хада полчатханымны кӧзідем","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.294,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сынап син хынминчатсаң мин хоосхалардаңар даа адайлардаңар даа паза чоохтанмаспын","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.111,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.111,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Рим хағаны Тиверий он пизінҷі чылы ӱлгӱде одырчатхан туста , Иудей чирінде Понтий Пилат пастых полған , Галилей чирінде Ирод хан полған , аның харындазы Филипп , тізең , Итурей паза Трахонит чирлерінде хан полған . Лисаний Авиленей чирінде хан полған .","num_words":35,"character_repetition_ratio":0.119,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тіпчем сірерге кӧп ухаанӌыларның паза ханнарның сірер кӧрчеткен нимені кӧрерлері килген че кӧрбееннер сірер исчеткен нимелерні истерлері килген че испееннер","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.35,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пір айланып тутырбаан ікі айланып тутырбаан ӱзінӌізінде тасхар чатчатхан читі хыллығ чатханнарын хаап алып тоғыр чирні кӧре ойлабысты","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ӧлген - парған теенім айланыбох килӌең полтырзың иртіп парған теенім алғаным ибірілібӧк килӌең полтырзың","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.186,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Оларға пір дее кізі харығ полбаан пір дее ниме хорығ полбаан","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.545,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин аны позымның кӧңнімҷе итчеткенімде , сыйых полар мағаа . Позымның кӧңнімҷе итпинчетсем , тізең , мағаа пирілген чӧрінізімні толдырчам нооза .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.147,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.235,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чарғылаттырарына ағылчатхан чахығ андағ сабланыснаң чарыпчатса , ахтаныс пирчеткен тоғыс хай син артых сабланыснаң чарир .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пір хыс ол ипчінің пір сари тулиин тарғахнаң тараптур пір сари тулиин ӱр салған","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.2,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хара чирдің палғазы хан тигірге сыхча кӱн харағы туғлапча кӱбӱр чирдең палғазы кӱнге сыхча ай харағы туғлапча алындағы азағы тӱскен чирде ах кӧллер пӱт халча соондағы азахтары тӱскен чирде сарығ кӧллер пӱт халча","num_words":33,"character_repetition_ratio":0.129,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.03,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай Пічиинде хайда-да аннаңар піди чоохталча : « Худай ! Кемдір ол , кізі , Син аннаңар сағынарға ? Алай кемдір ол , Кізі Оолғы , Син Аннаңар сағыссырирға ?","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.247,"stopwords_ratio":0.429,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Минің тадар адым Зимник хазах адым Ойсып абамның тадар ады Адыӌах хазах ады Пӧдір мічікке кірӌеем Мойнағазыптыр","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.982,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пии малның сідеенінің кизін азағының соонда ат малның сідеенінің кизін азағының алнында","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.179,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тіпчем , нооза , сірерге « Сайбағҷыларнаң пір пол парды » тіп , Миннеңер пазылғаны тол парарға кирек . Миннеңер пазылған нимелернің прайзы тол парарға чӧр нооза . –","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.142,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.22,"stopwords_ratio":0.238,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чонда кӧп ниме чӧрче чон кӧп ниме пілче аннаң прай ниме сыхча","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.18,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус , Симонны кӧріп , теен : – Син , Симон , Ионаның оолғы , Кифа ( пу грек тілінде Пётр полча ) тіп адаларзың .","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.307,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.917,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че кӧрбе пора адын алтанып чӧрчетсе кӧп сабып чӧрчетсе кӧп чирні кӧріп чӧрчетчең","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.197,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.231,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Э анаң тізе тігі Болганнаң тайғының аттыр нимебең стрелябаң ол узупчатхан охчааблаң ол узупчатхан алыпты","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаң анар Хара Махашы Сейзеңні соххан ікі хара кізізі Алтын Сейзеңнең Хан Сейзеңні сохханнар","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар Худай Худы пастыра чоохтанчатханнарның пірдеезі Иисусты харғабас Пірдеезі Худай Худы пастыра ла полбаза Иисусты Хан-пиг тіп адап полбас","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.211,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада олар Ағаа нандырып тирлер Хан - пигібіс Хаӌан піс Синің астапчатханыңны алай сухсапчатханыңны алай хонӌаң чир чох чӧрчеткеніңні алай кип-азах чох полғаныңны алай ағырчатханыңны алай харибде одырчатханыңны кӧріп Сағаа полыспаабыс","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.159,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол позының сӧбірезінің ӱчӱн нандырча нооза Ир кізі ідӧк позының чуртының на нимес че прай род - сӧӧгінің ӱчӱн нандырығлығ полӌаң","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.118,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.35,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"45 Ас па ӱр бе парған інек пастуғына читкен інек пастуғынаң чазыда тоғас парып ат-сола сурысханнар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.157,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ағырығларны имнебіс турыңар , чызығ палығлығларны арығлабыс турыңар , ӱрееннерні тірілдірібіс турыңар , айналарны сӱрібіс турыңар , тикке алған нимелерні тиккеӧк пирібіс турыңар .","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.159,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Итсе - де хаӌан - да сах пу орында кічиӌек динлин Кай андағох Хал Петкені чиңіп алған","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.23,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.742,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пабам Моол хан сағаа ысхан алып хасха пӱӱрні сӱріп чит полбин синнең ат кіледіп ысхан алып хасха пӱӱрні сӱрерге","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.176,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.158,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піди талайда чуртапчатхан тыннығ нимелернің ӱзінӌі чардығы ӧл парған пар чох керіптернің ӱзінӌі чардығы тізең кӧй парған","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.162,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.235,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғ ибнің істінде кічіг иб кічіг ибнің істінде Кіскенек сӧӧгі Кізінің ухтығ азаа","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Толдыра нимес школаның директоры Яков Яковлевич Абдин орыс паза литература уроктарын апарған","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.12,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.934,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң Ирке тӧреен Иркӱлес алты мӱӱстіг ала тазынны ағылардаң пілбинче дее хайда-хайда полӌаң алты мӱӱстіг ала тазын","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.059,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прай пу нименің Киречізі тіпче : – Йа , Мин , тӱрче полза , килербін !","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.3,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң хан Ирке тӧреен Иркӱлесті алдыртып алар позынзар чоохтир Ирке тӧреен Иркӱлеске Син чоохтаптырзың талай озариндағы Хытайғаның чиріндегі алты мӱӱстіг ала тазынны ханға ағыл пирем тіп чоохтаптырзың","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.074,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Экей Ӧксіс оол — тидір — ағылдаң астың — тидір — ағылах сағыстығ полтырзың","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.179,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.25,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.715,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Экей пиӌеме тыңох чахсы поларӌых тидір мыны мылтыхмаң атпин азыр холмаң тутчаң ползам тидір тыңох чахсы поларӌых","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пу храмны иңзерібіссер , Мин , тізең , аны ӱс кӱнге турғызыбызарбын , – нандырған Иисус . –","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.264,"stopwords_ratio":0.455,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Арғазы пӧзік Ханым сынға Аран _ чула ат саабылған Сын пӧзік Ханым сынға Сығара ойлас турадыр","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.193,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем Миннең хада нимес ол Миннең тоғыр полча кем Миннең хада чығбинча ол чайа тастапча","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.158,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин харасхыда сірерге чоохтапчатхан нимені кӱн чариинда искіріңер , хулахха сыбыхтапчатхан нимені тура хырларынаң ӱгредіңер .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.155,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хара кӱрең асхыр пірде пірсінің сағырызын чара тартып пірде пірсінің сағырызын чара тартыпчадыр","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.163,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алтын Табатайның хырина килерге хорығадыр хыс палаӌах хырина килзе дее Алтын Табатай тыңнан иребізедір хыс паланы","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ирен Ол піс нимес ол чатхан ойнап іди пол парған","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ах талай хастада пари Ай ханаттығ хус кӧрбин пари Ах талай хастап парып Ах тасхылға сых пари","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.12,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че сірер пасха сағынчатсаңар , Худай анзын даа сірерге ас пирер .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алты - читі чӱс алтын мӱӱстіг інек малдаң алтон - читон інек чар пирербін","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.816,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӧлімнің чолынӌа парчатханнарға ол ӧдірчеткен чабал чыс полча Арачыланыс чолынӌа парчатханнарға ол чуртас пирчеткен тадылығ чыс Кем анзын ит полар","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.147,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.15,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем пабазына алай іӌезіне Миннең артых хынча ол кізі Мағаа турыстығ нимес Кем оолғына алай хызына Миннең артых хынча ол Мағаа турыстығ нимес","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.153,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.217,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"пӧзии тирии пісті Худайның хынызынаң чар полбастар Пір дее чайалған ниме Иисус Христос Хан - пигібістің пастыра пирілчеткен Худайның хынызынаң пісті чар полбас","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.147,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.318,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Христос пістің ӱчӱн иді - ханын иреелеткен Сірер дее олох пӧгіннең тирін салыңар Иді - ханын иреелетчеткен кізі чазых идерін тохтатча нооза","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Я — тидір — анда халған нимеме Хара Хан оғылым тоспады одыр теен","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.242,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.851,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Мин Ирке Кӱрейбін азыраан адам піле чоғылбын тӧріткен ічем піле чоғылбын чирім - суум даа піле чоғылбын","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.198,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хаҷан сірер кіреске тӱскеннеріңде , Анынаң хада чығдырт салғазар . Анынаң хадох тіріл парғазар . Сірер , Аны тірілдірген Худайның кӱзіне киртініп , тіріл парғазар .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.129,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Э - э син полған нооң ханыбыс чоохтап парған ханназарда ханыбыс чоохтап парған хайраллазарда пиибіс сӧлеп парған","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Оларнаң Ширадаң килген милиция капитаны Василий Степанович Худояров тоғынӌаң власовецтернең – КГБ капитаны Семен Елизарьевич Чертыгашев","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.016,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.876,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ах книгені хығырзам адамнаң алӌаам алтон салковай полтыр іӌемнең алӌаам иліг салковай полтыр","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.169,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ікі ах ой хулунның чамдых чааннары хураанда турып пара эмӌекте эмчелер","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.927,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прай ниме Аннаң полча прай ниме Аннаң пастыра паза Ағаа полча Ағаа хаӌанға даа сабланыс ползын Аминь","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.154,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.471,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тузы чит килгенде ол чалӌызын виноград ӧскірчеткеннерзер позының ӱлӱзін ағыл килерге ызыбысхан Че виноград ӧскірчеткеннер ол чалӌыны сох салып пір дее ниме пирбин нандыра ызыбыстырлар","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.24,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тураны пӱдірген кізі пӱдір салған туразынаң артых сабланысха турысча Иисус таа ідӧк Моисейнің сабланызынаң артых сабланысха турысча","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Полған на ойым тол парзын , полған на тағ паза тигей тӱс пол парзын , игір чоллар кӧні пол парзыннар , оймахтығ чоллар тӱзел парзыннар .","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.126,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.213,"stopwords_ratio":0.227,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус оларзар кӧрібізіп теен – Кізілер ит полбас ниме ол Худай ла идер аны Худай прай ниме ит полар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.611,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Наңмыр - суғ чаап таа парза ӧл итпин ызыхтандырып хондырӌам мин оларды хар-суғ чаап таа чатса чутха кирбин ызыхтандырып хондырчам мин оларды","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.153,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кирім сыннаң индіре ойлап киледір Улуғ нимес хыс пала Улуғ нимес хыс пала Улуғ чуртха кире ойлаан","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.182,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӱр парӌых ас парӌых ах тасхылдың ӱстӱне сыхчых аархы сарин ах тасхылдың харапчадыр","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ас алған Кӧрбе хоор аттығ Кӧре Сарығ аран-чула атха сығарда анымӌох - миндізін пиріпчадыр изерліг чахсы атха сығарда изен-миндізін пиріпчадыр","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.053,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Оринаның орнына — інек сағӌаңнарзар А Орина аның орнына пеер килер","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.105,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.969,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хара ат чоохтапчадыр — Ээм - кӱлиим тидір Ир Тохсын ӱс частығдаң сығара ээм - кӱлиим алтында чӱгӱргем","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.198,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.972,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Че пу имені мин сӧлезем сал саларзың — тиді — мин сӧлезем","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.12,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.254,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус , піске чол азып , андар кірген . Ол , Мелхиседек осхас , тӱгенмес тустарға иң улуғ абыс полыбысхан .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.243,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.946,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Отыс чылға читіре пу ӧӧрге хузурух сӧӧртене аң кірбин полған ахсын адына адай кірбин полған — тіпча","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.13,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.188,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс кӱс-сағ чох полғаныбыста, Христос пістің ӱчӱн ӧл парған. Тузы читкенде, Ол Худайны улуғлабинчатхан кізілернің ӱчӱн ӧл парған.","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.389,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худайның хайди ахтапчатханын пілбин , олар постары ахтанып аларға харасчалар . Аның ӱчӱн олар постарын ахтапчатхан Худайның холына пирбееннер .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.119,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.412,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахсы киректерге хайғаны чахсы . Аны мин килген туста ла нимес , че сыбыра итчетсе , чахсы полар .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.224,"stopwords_ratio":0.533,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ам , тізең , Христоснаң пір полыбысхан кізі наа кізі пол парған .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.231,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чирі пасха чирін кӧп тобыр парыпчадыр чикпегели чолын кӧп алып чадыр сыбыра пасха чирін кӧп азыпчадыр сылағайли чолын кӧп алыпчадыр","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.35,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чонға посха туған - чағыннарға палаларға чонның тӧліне сағыс-кӧгіс паза чахсы кибірлерні чон тастабазын тіп чахсы кибірлерні чонға айландырарға тіп","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.159,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.263,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кӧрбе хоор аттығ Кӱре Сарығ ирте хон чӧрібіскен ӱс хулас сыннығ хуу пӱӱр аның хыринда одырып алып улуп одыр айлан пеер Кӧрбе хоор аттығ Кӱре Сарығ хузух ағазына пазырыс кӧрең тіп","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.142,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.097,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хадарғанның кӧп чарымын пирем — теен — хаптығ истің орты-пӱрӱн пирем — теен","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.213,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тигірдең килчеткен Кізі прайзынаң пӧзік . Чирде тӧреен кізі , тізең , чирдегӧк кізілер осхас , оларох чіли чоохтанча . Худайдаң килчеткен Кізі , тізең , прайзынаң пӧзік .","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"тигірні паза андағы прай нимелерні чирні паза андағы прай нимелерні талайны паза андағы прай нимелерні чайап салған паза хаӌан даа тіріг Чайаачының адынаң сӧс пирген – Паза тус полбас Читінӌі ангел пырғызын тартар кӱннерде Худай Позының нымысчы ухаанӌыларына искірген чазыт пӧгінін толдырар","num_words":41,"character_repetition_ratio":0.16,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.244,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аның соонда Хан Мирген аны тамахнаң сыйлапчадыр Кӱмӱс Арығ тосханӌа азыранғанда Хан Мирген Кӱмӱс Арығдаң кем полӌаңзың тіп сурча","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.134,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.263,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Оларның ибдегі тигірибіне ідӧк изен читіріңер . Минің хынған Епенедіме , Ахай чирінде Христосха пурун киртін сыххан кізіме , изен читіріңер .","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.121,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол туста Иван Иванович Питиш Абдин Чебак районының амды Шира районы толдырығ комитедінде тоғынтыр","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.633,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"● Киректерің итчетсең позыңның тӧллеріңнеңер сағын Чахсы киректерің тӧліңні сабландырар хомай киректерің тӧліңні уйатха суғар","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.181,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.12,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тимірнің хатиин алып тастың хатиин алып ағастың ірігін сағылдырарға кирек","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.123,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чарых тас хомды Часталып чарып турадыр Ол пу сол пу саринда Ат хомдылары чадыр","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.595,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хайди сірер Мағаа киртінерзер?! Чалғыс Худайдаң пирілген сабланысты аларға кӱстенмин, постарыңның аразында ла пірсі пірсінең сабланысты алчатсар, хайди сірер Мағаа киртінерзер?!","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.131,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.19,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"44 — Сейзең чоохта — тидір — сой турғанда — тидір — хузуруғының ӱзі — тидір — ӱзілген ме — тидір","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.312,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.631,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Уклинча ууӌа азахтарын алтына тартына харчахти одыр салды чиит хорба тирек хыринда","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.888,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Асий чиріндегі тигіриблер сірерге изен читірчелер Акила паза Прискилла ибдегі тигірибінең хада сірерге Хан - пигде прай кӧңнілерінең изен читірчелер","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.316,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кемге тӧӧйлим Мин пу тӧлні Тасхар одырып алып арғыстарына Піс сірерге хобырахнаң ойнаабыс че сірер плесет салбаазар Піс сірерге хомзыныстығ сарыннар сарнаабыс че сірер ылғаспаазар тіп хысхырчатхан олғаннарға тӧӧйлер","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.126,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.414,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тодышев родынаң Василий Романович паза Попияков родынаң Алексей Алексеевич чир-суунзар айланғаннар","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.022,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.112,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.982,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахығ арығ чӱректіг кізілерге нимес че чахығны толдырбинчатханнарға ағаа тообастарға Худайны нимее салбинчатханнарға чазыхтығларға Худайы чохтарға Худайнин кірнең порапчатханнарға паба-іӌезін чох иткеннерге кізі ӧдірчеткеннерге","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.101,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.106,"stopwords_ratio":0.208,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тігілер дее киртініс чох чуртабазалар хатап чапсыра ӧскіріл парарлар Худайның хатап чапсыра ӧскір салар кӱзі пар нооза","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.165,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Оолларым ! Чииске пірее ниме тудып алдар ба ? – сурған Иисус . – Чох , – нандырғаннар олар . –","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.309,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол чоохтааны истіп ханның хаты уйадып ханнаң хызыл сырайы хаарта тартыпча иттің хызыл сырайы иртіре тартыпча","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.121,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андағ нооза кем позы позын пӧзік паалапча аны тӧбін тӱзірерлер че кем позы позын тӧбін паалапча анзын пасхалары ӧӧр кӧдірерлер","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Амды піс ала парысха ӧс ит салдыбыс ала парыс піске мында чурт пирбес піске мында чуртаӌаа чоғыл піс сурынаңар Каалкадаң Капчоннаң олар — атығӌы кізілер ала парыс олардаң хорығар","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аны ла кӧрген хан кӧр турза ол апсах смерт полтыр","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.939,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӱр турған арағаны іскен соонда , пірдеезі наа арағаны ізерге хынмас . Ӱр турған араға артых , тир ол .","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.151,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.225,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че прай ол кізілер , чӧптезіп алған на чіли , килер орнына пыросын сыхханнар . Пір кізі теен : « Мин чир алып алғам , аны кӧр килерге кирек ; сурынчам , пыромны таста » .","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.265,"stopwords_ratio":0.423,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ала хула пии соонда Аран _ чула ат сині Хулағы хузуруғы чох Хуу Пӱӱр Ала хула пиині Чирге сӱр турадыр","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.198,"stopwords_ratio":0.053,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.984,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хайди син , позыңның харааңдағы тӧгені кӧрбин , харындазыңа : « Харындас , харааңдағы сігенні сығарыбызим » , – тіп полчазың ? Чойырхоссың син ! Пурун позыңның харааңдағы тӧгені ал тастабыс , андада харындазыңның хараандағы сігенні хайди сығарарын кӧрерзің .","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.198,"stopwords_ratio":0.107,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Паӌазы чох ниме пар ба Паары чох ниме пар ба Паӌазы чох адай полӌаң Паары чох чарғыӌы полӌаң","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.193,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Інек малы киліп мӱӱрес турған осхас асхырлығ - чылғы киліп кістес турған осхас полӌаң чир ӱстӱ ыыласчадыр чирнің чабызы соолас турған осхас полчадыр ол улустардаң","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.17,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.042,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че пір ле ниме хомай полған ол пір дее пілбеен хайди аны толдырӌаан","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.692,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Тыңнирға чарир чоох полза Тыңнап турарбыс иркем Тыңнирға чарабас чоох полза Тохтат саларбыс иркем —","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.196,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин сағаа Тигір хан-чирінің клӱстерін пирем . Син чирде ниме чаратпассың , анзы тигірде дее чарадылбас . Син чирде ниме чарадарзың , анзы тигірде дее чарадылар .","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.132,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.227,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"1981 – 1995 чылларда чахығ хоостыра 3684 хураған аларға кирек полған че ол 4920 хураған алған","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.344,"stopwords_ratio":0.364,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол сині аяза харах чазы ах табахха тол парар Хара Хасхыны аяза харах чазын кӧк табахха тол парар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.184,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӱр - ас кил тудыстылар читі кӱнге чит пардылар читі кӱннең иртіп тоғыс кӱнге читтілер","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.132,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че сірернің араңарда киртінминчеткеннер парлар Иисус Позына киртінминчеткеннерні паза Позын садыбызар кізіні пастабох пілгеннеңер мыны чоохтаан","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.105,"stopwords_ratio":0.188,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин ам итчеткен чіли итчедербін Андада пу илӌілернің піс итчеткен чіли итчелер тіп махтанарға оңдай чох полар","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.353,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чиис – хурсахха , хурсах таа – чииске . Че Худай анзын даа , мынзын даа чох ит салар . Кізі иді-ханы чӧреес хылыхха салылбаан , че Хан-пиге . Хан-пиг , тізең , кізі иді-ханынаңар сағыссырир .","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.267,"stopwords_ratio":0.346,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пётр , прайзын сығарыбызып , тізекке тӱзіп , пазырған , анаң , сӧӧксер айланып , чоохтанған : – Тавифа , тур ! Ол хыс харахтарын азыбысхан , анаң , Пётрны кӧр салып , одырыбысхан .","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.267,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.986,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хоных чирге читкенӌе учуххан хусты учура ахтара ат парып одырады ойлаан аңны ойлада ахтара атып парып одырады","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.14,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахсы ниме иткеннері чуртирға тірілерлер че хомай ниме иткеннері чарғыладарға тур килерлер","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.198,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Карим Петрович Талнайға Пыросынчам Талнай Пикенович мындағ ӱлӱкӱнге орта пол парарымны пілбеем","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.117,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.946,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сағай чон чахсы хонар полза тырғах пізі осхас ах хазың ӧзер Сағай чон чахсы хонмас полза пір дее ағас ӧспес олох чазы чадар","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.174,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аран _ чула ат чахсылары Аалны кӧре ин киледір Аран _ чула Ала хулат Алты хулас суны Чібек чилінніг Ах сабдар ат","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.98,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Атығӌы Хара одынаң хыя парбин салтыр анаң орнынға чадых сал салтыр позы одағ тастында чат салтыр","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.949,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алтын арчол плат сығар пирген Хара тайғада Хан Хара - суғ ахчадыр — тиді иней","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.208,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.732,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чағынхаа сабыххан Аран-чула Хара кӱрең ат Тоғыс хулас суны Аран-чула Хара хулат","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.2,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.84,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пір хырны азып ікінӌізіне сыхчадырлар пір ойдаң сығып ікінӌізіне кірчедірлер","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.149,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада арығ чӱректіг кізілер Ағаа нандырарлар : « Хан-пигібіс ! Хаҷан піс , Синің астапчатханыңны кӧріп , азыраабыс ? Алай , сухсапчатханыңны кӧріп , суғ пиргебіс ?","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.142,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.22,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чара тееп ойлаан чирі чазы кӧл полып чадып халтыр ойа тееп ойлаан чирі ойым кӧл полып турып халтыр","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірер самарлар кемге пазырчатханнарыңны пілбинчезер піс тізең иудейлер Арачылағӌы пістең сығардаңар кемге пазырчатханыбысты пілчебіс","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.163,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.098,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хайзының даа кічіглері пар полӌаң Худайның кічии кічіг худайлар полӌаң Айнаның кічии кічіг айналар полӌаң","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.188,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Туңмалары Мыкаш Георгий Ада чир-суу ӱчӱн 1943 чылда 14 мартта чаада чат халған","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.256,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.967,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин кіріп парғаныма орта пірсілері ол чатханы арнап - сурап хара тайғаның хара абазы мында киліп тӱссін тіп ойнабысханы хара тайғаның хара абазы изік алнында киліп тӱскен","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.115,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хытайғаның холына кіріп ікі хырых чыл полдым Хытайғаның холында ӧлгенӌе - парғанӌа хул пол парим","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пеескенің улуғ оолғы Григорий Ширадағы МТС тӧстелгенде тракторист курстарын тоозып тракторист полып тоғынған","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.12,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Олар еврейлер бе ? Мин дее еврейбін . Израильдеңнер бе ? Мин дее аннаңохпын . Авраамның тӧлі полчалар ба ? Мин дее оларох осхаспын .","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.13,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.227,"stopwords_ratio":0.368,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— О - о — тидір Пӱӱр ханы — пастухтарын кӧрерге килген полӌаң ма","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.266,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.977,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірернең хада таллалған Вавилондағы Худай чоны сірерге изен читірче Ідӧк оолғым Марк сірерге изен читірче","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.188,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.267,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Нинҷе ол саар сірерге пирген , анҷох ағаа читір пиріңер ! Аның киректері ӱчӱн ікі хати артых читір пиріңер ! Ол сірерге тимнеен чірчее ікі хати хатығ араға ағаа ур пиріңер !","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.122,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.202,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тасхар сыххан сыхса кӧк от ӧзібістір кӧӧк тапсапча орты хысхыда килгем тӱрче чадып алим тіп чоохтанча орты хысхыда чадып кӧӧк тапсаанӌа узуптырбын","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.131,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хай піреезі ах ой ат алнында килча — тіпчалар хай піреезі хара хула ат алнында килча — тіпчалар","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.186,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Айран - сухсун іскен соонда ады - солазын сурыпчадыр кем полды ады - солаң тіп","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.218,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.435,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Че Тасхаӌах матыр син кӧр кил мин пулан идін кисклеп одырим","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.474,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Азахтаң пастаза пазына читіре сынап парча пастаң азахха читіре сынап одыр","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.188,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"19 — Мин ах тасхылдаң сызып аххам ағастығ тайғаны ӧтіп аххам аңның - хустың хураан ахсын - кӧксін сығытхабын ах чазы хуба - сӧлге тӱзіп парғам кӧксін сығытхабын хураан ахсын чібіткебін хадарған малның хамых тӱбен чонның","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай Худы даа , піс тее сірерге пасха чӱк артарға пір дее кирек чоғыл тіп сағынчабыс , че пу ла иң кирек нимелерні :","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.222,"stopwords_ratio":0.571,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Амды — тиді ол — тигірде ноо име пар аны сағынып одырчады — тиді","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.273,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.905,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алтан чӧрген аның кӧрбе пора ады аран _ чула ат полтыр","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.825,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Э - э пу пістің палабыс полтыр нізе — тістілер апсах - ӧрекен","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.27,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.906,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Тузың минзер килче аар идіп одыр тустарың минзер киліп одыр — тіп","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.209,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прайзы Адамның тӧлі полчатханнаңар ӧл парча Че Христостың тӧлі полчатханнары прайзы тіріл парар","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.186,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"ИРЕННЕРНИ Огро Кӱгрӧ Нарко Кто Матько Сако Койко Серго Чако Хачо Кайлу Чаму Керӱ","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.616,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сейзең хара чирге тӱңдере кил тӱскен сыын пуғазы чілеп сылалып сыхтап орлап турады пулан пуғазы чілеп мустап орлап турады","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Читон частығ мині читі частығ ит алтон частығ хатымны алты частығ ит — тіпче","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.116,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.905,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хайди ол , Худай туразынзар кіріп , абыстардаң пасха пір дее кізі чиирге чарабинчатхан тайығ халастарын , алып , позы даа чеен , хада полған кізілерге дее пирген .","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.209,"stopwords_ratio":0.522,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Минде , иді-ханымда , чахсы ниме чоғын пілчем : чахсы ниме идерім килче , че ит полбинчам .","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.253,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тіпчем сірерге кем чонның алнында Миннең хада полчатханын кӧзітче Кізі Оолғы даа ол кізінең хада полчатханын Худай ангеллерінің алнында кӧзідер","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.35,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сынны сірерге чоохтапчам , тигірдең халасты сірерге Моисей пирбеен , че амды Минің Пабам сын халасты сірерге тигірдең пирче .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.235,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піреелері « Ол чахсы » тееннер , пасхалары , тізең , « Чох , Ол кізілерні алаахтырча » тіп таласханнар .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.279,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ым — тіпче — мин ползам — тіпче — срода ол хыстың хыринда чатпасчыхпын харбаңнабин","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.238,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.977,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс чобалчатсабыс тізең сірерні часхарынзыннар паза арачыланзыннар тіп чобалчабыс Ол арачыланыс піс тее кӧрчеткен ирееленістерні сыдас парары хоостыра пирілче Сірернің прай нимені сыдас парыбызарларыңа тың ізенчебіс Піс часхарынчатсабыс сірерні дее часхарынзыннар паза арачыланзыннар тіп часхарынчабыс Чобағларыбыста даа часхарыныстарыбыста даа сірер араласчатханнарыңны пілчебіс нооза","num_words":43,"character_repetition_ratio":0.096,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.109,"stopwords_ratio":0.326,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сынны чоохтапчам сірерге , Худай хан-чирінде наа виноград арағазын іскенімҷе , Мин виноград арағазын паза іспеспін .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че сынап мин – ол ползам а ол – мин полза андағда","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.265,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада Иисус храмда ӱгредіп тыыда чоохтанған – Сірер Мині пілчезер нимес пе Минің хайдаң килгенімні дее пілчезер нимес пе Мин Позым оңдайынӌа килбеем Кем Мині ысхан – Ол Сынға ӱгретче Аны сірер пілбинчезер","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.29,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хайди пуртах оттарны , чыып , ӧртепчелер , амғы тус тоозылчатса , сах іди полар .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.247,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.877,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Атығӌы - оол амды тітірес - халтырас парадыр сала ла ӧдіртібіспеен хара инейге","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.745,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол полған на сӧбіреде полған на родта полған на чонда андағ","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.12,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.364,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Айлан киліп , кӧрзе , ол туразы пос , сыбырыл парып , арығ турча .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.288,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.669,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аран _ чула тӧріӌең Ала хула асхыр Ала хула пиинең Ойлас киледірлер","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.034,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.984,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че кем кізілернің алнында Миннең хыйа полыбызар Мин дее Тигірдегі Пабамның алнында аннаң хыйа полыбызарбын","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.165,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Чабал аңнар поладыр — тидір — аңа чідір саларзың чабал хустар поладыр — тидір — хусха хаптырыбызарзың","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.191,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.214,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.988,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Йа , тіпчем сірерге , прай ниме ӱчӱн ӧс пу тӧлдең алылар .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.259,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прай ниме мағаа чарадылча , че прай ла ниме мағаа ээленмезін .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.21,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ниме кирек сағаа Миннең – Хан - пигім Харахтарым кӧрзіннер – теен ол кізі –","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.24,"stopwords_ratio":0.545,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Олар парчатханда хыс оларны харғап халған Ӱс тирек олардыңох ӱстӱнге уршсин аңдарылзын улуғ тигірі олардыңох ӱстӱнге наалзын тіп","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хынғаным Хомай нимее кӧӧкпин чахсы ниме ит Чахсы ниме итчеткен кізі Худайни Хомай ниме итчеткен кізі Худайны кӧрбеен","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.389,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сах андох ол кізі кӧр сыххан . Анаң , Худайны саблап , Иисустың соонҷа парған . Прай чон , пу нимені кӧріп , Худайны саблаан .","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.12,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.254,"stopwords_ratio":0.263,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анда Ананий тіп кізі полған Ол Моисей Чахиинӌа чуртапчатхан арығ чӱректіг кізі полған Аны Дамасктағы прай иудейлер улуғлаӌаңнар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.444,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус оларға нандырған – Сірер чирдеңзер Мин тізең тигірдеңмін Сірер пу чир-чалбахтаңзар Мин тізең пу чир-чалбахтаң нимеспін","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.174,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.562,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прайлары имнеп полчалар ба Пасха тіллернең чоохтан полчалар ба Прайлары чарыда чоохтапчалар ба","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.118,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Минің нымызыма чӧрчеткен кізі Минің соомӌа парзын Мин хайдабын ол андох полар Минің нымызыма чӧрчеткен кізіні Пабам улуғлир","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.158,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хан оларны ах ой атты акелерге ысхан полтыр хоӌайын кізі ах ой атты пирбезе позын акелерзер тіп ысхан полтыр","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.141,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.158,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"А піс ниме пӱӱн анда даа чох мында даа чох полчабыс","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.545,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че прай чон хысхыр сыххан : – Ӧлім Ағаа ! Варавваны позыт піске !","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.262,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Чоғар турған хан худай палазы чох позыбысха пала пирібісті ӱрені чох позыбысха ӱрен пирді","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чохыр асхыр ӧӧрін хостап чӧрібіскен адына алтанған Пайан хыс анаң сығарғанда хостап чӧрібіскен чазыза","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.196,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Іди парчатхан тимде кӧрер полза аххан суғ ах талай хазынӌа парчатхан полтыр ӧскен тағ ах тасхылдың тӧзінӌе парчатхан полтыр","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.158,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Вифаний аал , тізең , Иерусалимнең тың ырах нимес , 15 стадийҷе оортахта , полған .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.265,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.956,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хысхыда ползар сурыныңар амыр хысхы ползын харлығ хысхы ползын тіп пу чирде","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кемні турғыс салған , тізең , оларныох хығыртхан . Кемні хығыртхан , оларныох ахтаан . Кемні ахтаан , тізең , оларныох саблаан .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.176,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.234,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин пасталығ школада тоғынған ӱгретчілернің аттарын адағлап пирим Григорий Никитович Коков Дмитрий Лукич Капчигашев Таисья Семеновна Чустеева Ольга Васильевна Майнагашева Татьяна Ивановна Аешина Антон Иванович Абдин а Василий Ильич Кобежиков пионервожатай полған","num_words":32,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.932,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хынаачының туңмазы Хынаан полған Хынаанның туңмазы Хыӌааң Хыӌааңның туңмазы Тӱреепей Тӱреепейнің туңмазы Тӱргенӌі","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.192,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.106,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус , Худай Худынаң тол парып , Иордан суғдаң айлан килгенде , Худай Худы Аны хуу чазызар апарған .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.218,"stopwords_ratio":0.267,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.857,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин сірерге чирдегі нимелердеңер чоохтапчатсам даа , сірер киртінминчетсер , тигірдегі нимелердеңер чоохтазам , хайди киртінерзер ?","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сурапчадыр аннаң Читон частығ позымны читі частығ идем теезін ме алтон частығ хатымны алты частығ идем теезің ме","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Харах чазы хан полған Изебі чох Хан Миргеннің Харых суу пус полған Пӧгімі чох Хан Миргеннің","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.195,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.438,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол кӱннер хызырылбаан ползалар , пір дее тіріг ниме арачылан полбасчых , че таллап алған кізілер ӱчӱн андағ кӱннер хызырыларлар . –","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.098,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.389,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чоохталған нооза : « паарсах поларға тус чит килгенде , Мин сині истіп салғам . Сині арачылир кӱн чит килгенде , Мин сағаа полыс пиргем » . Мына Худайның паарсазын алҷаң тус , мына арачыланыс кӱні .","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.127,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.227,"stopwords_ratio":0.107,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин Веельзевулның кӱзінең айналарны сӱрчетсем , сірернің ӱгренҷілерің кемнің кӱзінең айналарны сығара сӱрчелер ?","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс , тізең , пу кізінің хайдаң килгенін пілчебіс . Мессий-Христос килзе , Аның хайдаң килгенін пірдеезі пілбес .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.173,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че ахсынаң сыхчатхан прай ниме чӱректең сыхчатхан ниме полча , аннаңар ол кізіні кірліг итче .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.429,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Алтын Табатай харындас амды хутулып полбас иді - ханы аның тадылығ полар","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.815,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ам ағаң ӱреп ағаң даа ӱреп парған кир іӌең дее ӱреп парған — тиді — синің","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.125,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.233,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— О - о оолаам — тидір ууӌазы — улуғ ла чобал полды ноо — тидір","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.317,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.84,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус , Пётрнаң Иоанны ызып , теен : – Парып , піске Па ́ сханың чиизін тимнеп салыңар . –","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.289,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Че сынап таа сын сағынған полтырзың Пай пала сын сағынып чуртаан полтырзың","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.149,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол оңдайнаң прай ниме кізінің кӧңнінең нимес аның кӱстенгенінең нимес че ӧлӌей пирчеткен Худайның кӧңнінең полча","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.097,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че Иисус , пу сӧстерні истіп , синагога пастығына теен : – Хорыхпа , киртін .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.273,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.978,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Іди сірер чир ӱстӱнде арығ чӱректіг прай кізілернің тӧгілген ханы ӱчӱн пыролығ поларзар : арығ чӱректіг Авельнің тӧгілген ханынаң сығара сірерге храмның паза тайығ орнының аразында ӧдірт салған Варахийнің оолғы Захарийнің тӧгілген ханына теере !","num_words":33,"character_repetition_ratio":0.153,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.152,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ам мин кізілернің ме Худайның ма чахсы хылынғанын тілепчем Кізілернің кӧңнінӌе поларға кӱстенчем ме Мин пу тузыма читіре кізілернің кӧңнінӌе пол чӧрерге харасхан ползам Христостың хулы полбасчыхпын","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"АЛЕКСЕЙ ФЕДОРОВИЧ ТРОШКИН 1962 чылда Ағбандағы ӱгретчілер тимнеӌең институттың филология факультедін 1971 чылда Новосибирсктегі пӧзік партийнай школаны тоосхан","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.917,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ікінӌі кӱнінде ынабаанох салған че ӱзінӌі кӱнінде ам чоохтанып одыр","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че сірер чир-чалбахтаң нимессер , Мин сірерні чир-чалбахтаң таллап алғаннаңар , чир-чалбахтағы кізілер сірерні хырт кӧрчелер .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол Турысчы – Сынны искірчеткен Хут Кізілер Аны кӧрбинчеткеннерінеңер паза пілбинчеткеннерінеңер постарына чағын ит полбинчалар Сірер Аны чағын киріп постарыңда халғысханнарыңнаңар пілчезер","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.123,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.117,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пабалар Кемнің иң пастабох пар полғанын пілчеткенерің ӱчӱн сірерге пасчам Чииттер Сайтанны чиңіп алғаннарың ӱчӱн сірерге пасчам Палаларым Пабабысты піліп алғаннарың ӱчӱн сірерге пасчам","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.189,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Суғ аларға килген кізі кнопка пазыбысса насос тоғын сыхчаң паза пір хати пазыбысса насос суғ сығарарын тохтат салӌаң","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чайаан позының пілізін полған на кізее аспинча тирең сыныхтапча ол позының пілізін пирер кізіні хатығ холға алча андағларны","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.158,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Холына палты алза – плотник струс тутса – столяр печник слесарь токарь тоғыстарын ӧтіре пілӌең","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.853,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада амғы халғанҷылары , пастағылары пол парарлар . Амғы пастағылары халғанҷылары пол парарлар .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"А чаблағым хайдадар сыххан Ам ноо име Кирек полза — тидір — от сапчаң теерің полза — тидір — от сапчаң тееріңні сығар пиребіс — тіпчелер","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.157,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.221,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс чоохтапчатхан Хан-пиг Худай Худы полча . Худай Худы полчатхан чирде , тізең , кізілерге пос поларға оңдай пирілче .","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.145,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.202,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пу – Иисус Христос асхан азых чоох Аны Худай тӱрчедең ниме пол парарын Позының нымысчыларына кӧзіт пирзін тіп Иисус Христосха пирген Иисус Христос пу азых чоохты ангелі пастыра Позының нымысчызына Иоаннға ызып кӧзіт пирген","num_words":33,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.303,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че анда : « Хан Худайны , Худайыңны сынаба » тіп пазылғанох , – нандырған ағаа Иисус .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.279,"stopwords_ratio":0.455,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Іди кӧр турза халбырах саналарын кизіп алып пірде пір азағын іскер пасча пірде пір азағын іскер итча — ойлааны чоғыл","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.158,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғ харындазы Н ТРОШКИН туңмалары А ТРОШКИНА А КАПЧИГАШЕВ В ТРОШКИН В КОБЯКОВ","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.259,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Пу городта чуртапчатхан конюх палазы Ирке тӧреен Иркӱлес піске чоохтаан ыраххы чирдегі талай озариндағы Хытайғаның чирінде алты мӱӱстіг ала тазынны ханға ағыл - пирерге кӱзім чидер тибес чоохтаан конюх палазы Ирке тӧреен Иркӱлес","num_words":32,"character_repetition_ratio":0.118,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Вот Атығӌы - оол — тидір — ханнаң улуғ хан тидір — сағаа пазох ысты — тидір","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.299,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.927,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Тап-тадылығ тап-тадылығ — тіпча — паарыӌаан чізем паарыма тееп — тіпча — чӱрегіӌегін чізім чӱрегіме тееп — тіпча","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.228,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сынны чоохтапчам сірерге Худай хан - чирінде наа виноград арағазын іскенімӌе Мин виноград арағазын паза іспеспін","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кемнің чазыхтарын сірер тастирзар аның чазыхтарын Худай даа тастир кемнің чазыхтарын сірер тастабассар оларның чазыхтарын Худай даа тастабас","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.198,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.121,"stopwords_ratio":0.389,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мыяғыстың оолғы Чағбан - ай Чағбан - айның оолғы Чалбыяхтың оолғы Пытааң Сарығнаң ікі харындас полтыр Пытааңның оолғы минмін Пылааскаң Пыласкаңның оолғы Сойынӌы Сойынӌының хыс палазының ады Хызыӌах Сойынӌының хазах ады Владимир","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мына піс Иерусалимзер парирбыс Анда Кізі Оолғын садып улуғ абыстарның паза Моисей Чахии пілігӌілерінің холына пирібізерлер Олар Аны ӧлімге чарғылап пасха худайлығларның холына пирібізерлер","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.134,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хоостап ит салған тамахты Хомзынмин иреп турадыр Чазап ит салған тамахты Чахсы даа тайнабин азыр турадыр","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.189,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иосиф , ис садып алып , Иисусты кірестең суурып , ол иске ораабысхан .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.243,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.511,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахсы ағастың чистектері дее чахсы поладыр ; ағас хомай полза , аның чистектері дее хомай поладыр . Ағасты чистегінең піледірлер нооза .","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.157,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.278,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.951,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хан - пигібіс Иисус Христостың паарсазын пілчезер нооза Ол Позы пай полчадып сірернің ӱчӱн чох-чоос полыбысхан Позы чох-чоос полыбысханынаң сірерні пай ит саларға хынған","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.174,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тахтаӌа ниме кизіртпинчелер хараа ползох таң атханӌа киліп хадарчалар читі пастығ сыр _ чылан хадарча паза тоғыс пастығ сыр _ чылан хадарча паза ишо он ікі пастығ сыр _ чылан хадарча","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.191,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.107,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Новосибирсктегі механика институдын тоозып улуғ специалист Макс Яколич Мавшович Коммунарзар тоғынарға килген","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.102,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.434,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғ алғыстаснаң Н ТРОШКИН А КАПЧИГАШЕВА М ПОПИЯКОВА В КОБЯКОВ А КАПЧИГАШЕВ В ТРОШКИН","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.105,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.339,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Минің прай нимем Сини Синің прай нимең Мини Олар мині сабландырғаннар","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Изебі чох Хан Мирген Ирке туңмам — тіп турадыр — Сурар сурағың пар полза Сур сур — тіп турадыр —","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.24,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.99,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хадарған чахсы малның Санын албаан Хан Мирген Халых - чонға чарғы салбаан Улуғ аалны аралап Олғаннарнаң ойнап чӧредір — Олғаннарнаң ойнап чӧрер Сині иртіс тее парған","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.141,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ӧдіре ат полбазаң — тидір — ол оолахты ӧдірібӧгізер — тидір — пісті ӧдірібӧгізер — тидір","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.198,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.244,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.958,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аал арали киліп Ӧӌеңнің чайғы ибіне чидіп аттаң тӱзіп адын палғап анаң айлан киліп Ӧӌеңнің ибін тыңнантур","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.125,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахсыны чабалдаң аларға кипке кірген полтыр чабалны чахсынаң аларға чоохха кірген полтыр","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че Ӧлбезек матыр хайди чааласханын хайди ӧлген полып чатханын Сап оғылың ниме чоохтаанын Ӧӌең пигдің ниме чоохтаанын Тасхаӌах матырдың хайди ӧлгенін ниме чоохтанғанын прай искен полтыр хырығдаң хырыға тооза чоохтап пирген","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.127,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.258,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аның соонаң Иисус тың хысхырған : – Или , Или , лама савахфани ! Анзы « Худайым , Худайым ! Син ноға Мині тастадың ? » теені полча .","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.295,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.991,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"3 Анаң Хубай _ хусты алтандырып алып хара атты чидекке алтыр Хара моол","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.92,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ала хаап ойласхан хамалар ахсы - пурнын пирбес — тіпчадыр — сала одырта тӱспин ойласчам","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.195,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.944,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Санпир Васильевич Э - э пістеглер синнең тіл ас полбас Пикенович","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.618,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ирке тӧреен Иркӱлестің табызы ӱзілгелектӧк алтын столлар тура тӱскен ас-тамахтың тадылии турыпчадыр столда арағаның хатии турыпчадыр","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.121,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.993,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мыннаң харах тастазар хай даа саринзар харах тастазар пістің чирнің илбегі пістің чирнің пайы кӱзі кӧрінче","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.186,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анӌа кӧп сыдас парғаннарың тузазы чох полды ба Йо ол сыннаң даа тузазы чох полған ма","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.16,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.375,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хара Моолның олғы аны истіп тимір телятникке киріп тимір кізеннең кізеннепчедір кізеннеп салып тимір телятнигін пиктеп салды","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.122,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.059,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пасха тілліг чон аразында пос тілінең чоохтасчатсаң ноға постарыңның тілінең чоохтасчазар тіп хыртыстанӌаңнар","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.11,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"От хазында хайди ол чалахай хайлапча хайди ол холыӌахтарын чалғапча хайди чуунча","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.417,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аны нимес , Варавваны ! – хысхыр сыххан прайзы . Варавва , тізең , хасхы полған .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.284,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.994,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хазан тӱбі Хара матыр хырых ат изерлеӌең Xырнаӌах матыр сӱген тӱбі Сӱгӱр матыр анда изеннеслеп","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.884,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар іӌебіс піске пір дее хати пір дее ниме чоохтабаан","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пеер пір дее кірліг ниме паза пір дее уйадыстығ ниме итчеткен чой кізі кірбес .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.571,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"7 Іди ӱр бе ас па чуртаан соонда ӧрбекейлер учуххлапчатхан туста Очот апсах кізі Ибеті тағ соонда одырчатхан оолғының оолғы Тодокойға усхазып Ӱчӱлде чуртапчатхан оолғынзар ағылтыр - чатханда оларға Илемор аалында чуртапчатхан оолғының оолғы Торан учурап парған","num_words":35,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.057,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол ідӧк сӱннет иттірткеннернің пабазы полча Олар сӱннет иттірткеннең пасха Авраам пабабыстың киртініс чолынӌа парчалар Авраамның ол киртінізі сӱннет иттірткелегіндӧк полған","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.166,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.116,"stopwords_ratio":0.238,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірернің иді - ханыңар Христостың чӱллері полчатханын пілбинчезер бе Мин Христостың чӱллерін чӧреес ипчее пирібізербін ме Чох андағ ниме полбас","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.149,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.158,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин синің ӧбекелеріңнің Худайыбын Авраамның Худайыбын Исаактың Худайыбын паза Иаковтың Худайыбын Моисей хорыхханына прай сірлезіп кӧрерге дее тідінмеен","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.12,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.113,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Колхоз председательі Петрусь адын чидіне ӧліг пӱӱрні от ӱстӱнӌе сӧӧртеп килген","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.509,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ис-пайың сини полған нимес пе зе ? Садығ ахчазы синің холыңда полған нимес пе зе ? Ноға чӱрееңе чой сағысты кирдің ? Син , кізілерні нимес , Худайны алаахтырдың .","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.222,"stopwords_ratio":0.208,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піди талайда чуртапчатхан тыннығ нимелернің ӱзінҷі чардығы ӧл парған , пар чох керіптернің ӱзінҷі чардығы , тізең , кӧй парған .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.235,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"корицаларын , фимиамнарын , мироларын , ладаннарын , арағаларын паза олива хайахтарын , уннарын , пуғдайларын , малларын , хойларын , аттарын , ікі тегілектіг хаңааларын , хулларын паза чаада холға кір парғаннарны пірдеезі паза албинча .","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.018,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.12,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.888,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ноо туза кізее тиксі - тилекейні ээлензе че тыны - чаанын ардат салза","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.933,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Я атха - сапха сабыға сабыхчатхан нымахчы - хайӌы Самсон син пол парды одырзың","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.928,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӱлгӱ сіреезінің алнында кристалл осхас сӱлейке талай Ӱлгӱ сіреезінің ортызында паза ибіре тӧрт аң Аңнарның алныларында паза арғаларында харахтар","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.119,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пис талант алған нымысчы , парып , ол ахчазын кирекке тузаланып , хоза пис талант идіп алған .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.024,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.223,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.963,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Христос таа ідӧк кӧп чонны чазыхтаң арығлабызар ӱчӱн Позын пір хати тайыға салған Ікінӌізін ол чазыхтаң арығлабызарға тіп нимес че Аны сағыпчатханнарны арачылир ӱчӱн килер","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.148,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.36,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Хайдағ ниме полӌаңзың ікі хулахха истіліп ікі харахха кӧрінминчазың азыр хулахха истіліп ала харахха кӧрінминчазың","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тоғыс хулас суны Аран-чула Ах сабдар атты Ала харахха кбрбеезің ме Иркем-кинӌем Ханнығ Хылыс","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.912,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол туста піреелері пір ниме , пасхалары , тізең , пасха ниме хысхырысханнар .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.221,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол ханға ӧл пол парған кип-азахтығ полған паза Аның ады – Худай Сӧзі","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.583,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"10 Алып тӧреен ах ой хулун мындархызын тебініп чӱгӱргенде хыр тастары хыыласчалар хырчын ағастар чайханысчалар тағ пастары сооласчалар тал ағастар чайханысчалар","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.05,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Таян килген таяғынаң Ӱс хати сапхан — Аран-чула аттың туйғағынаң Аран-чула ат пӱткен","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.107,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.965,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс Христостың ӱчӱн сағыс чохпыс Сірер тізең Христостың ӱчӱн хыйғазар Піс кӱс чохпыс сірер пиксер Сірер сабланыстазар піс тізең пазынӌыхтатчабыс","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.119,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин пастап суғды Хазах тілінең кілеем аның соонда Тадар тілінең кілеем — ол мині оңнабаан","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ирод ӱреен соонда , Египеттегі Иосифке , тӱзінде Хан Худайның ангелі киліп ,","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.541,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худайның ах-арығ Оолғы , тізең , сірерге Худай Худын пиргеннеңер , сірер прай ниме пілчезер .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.215,"stopwords_ratio":0.583,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң ӱгренӌілерінзер айланып чоохтанған – Пабам прай нимені Мағаа пирген Кем Оолғы полчатханын Пабазынаң пасха пірдеезі пілбинче Кем Пабазы полчатханын даа Оолғынаң пасха пірдеезі пілбинче Кемге Оолғы Аны ас пирерге хынча олар ла пілче","num_words":33,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пос аразында чарғыласчатханнарың даа улуғ уйат Ӱреге кір парғаннарың сірерге артых полбасчых па Пыластыр салғаны сірерге артых полбасчых па","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.154,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.158,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пётр Иисустың соонҷа , илееде оортах парып , иң улуғ абыстың чуртына килген .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.208,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.508,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"пееркі саринда хайда Илон пиӌе хой хадарча тас - миндір тыӌыраптыр","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.854,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чир - талай ханы мындағ сӧстер испеен полған Ханнар пічиинде мындағ сӧстер хығырбаан","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.16,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң Варнаваны Зевс тіп худай адынаң Павелні тізең ӧӧнінде ол ла чоохтанчатханнаңар Ермий тіп худай адынаң адап алғаннар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.162,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол кӱнде кӧп кізі Мағаа тир : « Хан-пигім ! Хан-пигім ! Синің Адыңнаң ухаанҷылаан нимеспіс пе зе ? Синің Адыңнаң айналарны сӱрген нимеспіс пе зе ? Синің Адыңнаң кӧп хайхастығ нимелер иткен нимеспіс пе зе ? »","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.182,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.227,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чалбах тастарды чара тееп ойлап парыпчадыр ныңмах тастарды сӱрее теп ойлап парыпчадыр","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.184,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.898,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хомыста ойнапчатханнар , сарнапчатханнар , хобырах паза пырғы тартчатханнар синде паза хаҷан даа истілбестер . Ус чон паза оларның иткен нимелері хаҷан даа синде полбастар , теербен тартханнары даа истілбес .","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.126,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.231,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаң анары Сейзең улуғ чолға санап парыбысхан адазының чирі ағылах ағылдаң халып арғал чиріне сабыл парыбысхан іӌезінің чирі истең халып ил чиріне сабыл парыбысхан","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.155,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хыйал сірерге , амды тох чӧрчеткеннер ! Соонаң астап чӧрерзер нооза . Хыйал сірерге , амды хатхырысчатханнар ! Соонаң , ылғап , сыхтазарзар нооза .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.159,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.218,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"пизінҷізі – агатнаң , алтынҷызы – сердоликнең , читінҷізі – хризолитнең , сигізінҷізі – беррилнең , тоғызынҷызы – топазнаң , онынҷызы – хризопразнаң , он пірінҷізі – гиацинтнең , он ікінҷізі – аметистнең .","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.031,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.239,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.988,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай ангеллерге пірдеезіне хаҷан даа тібеен : « Син минің Оолғымзың . Пӱӱн Мин Сині тӧріттім » . Піди дее тібеен : « Мин ағаа Паба поларбын . Ол , тізең , Минің Оолғым полар » .","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.27,"stopwords_ratio":0.36,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иртегідең иң сіліг полды Хан Иргек пурунғыдаң муң сіліг полды","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.154,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Картастың Федор Николаевич ооллары Николай Петр Алексей Иван хыстары Анна Мария Матрёна Лена Галя","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.635,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"пасхалары ухаанӌы Илия килген полар тееннер паза пасхалары – мының алнындағыох ухаанӌыларның піреезі тіріл килген полар тееннер","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.169,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.188,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Моисей Чахии пілігӌілері паза фарисейлер Иисусты албан чығӌаңнарнаң паза чазыхтығларнаң хада азыранчатханын кӧр салып Аның ӱгренӌілеріне чоохтанғаннар – Ноға ол іди албан чығӌаңнарнаң паза чазыхтығларнаң хада азыран чӧрче","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.123,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.259,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хырых ир кізілері пасха таптапчадыр хырых кізі пила - игег хырых кізі алғыс - сыпса таптапчадыр киректіг кізіні иреелирге","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алтын Табатай пірдеезінең пірігіп ӱргӱдең тібеен пірдеезінең чӧптезіп атаң тібеен","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.111,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.111,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Стефанның туразын мин кіреске тӱзіргемӧк . Че паза піреезін кіреске тӱзіргем ме , пілбинчем .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.19,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірерге киртінчеткен кізілерге ол аарлығ ниме полча Киртінминчеткеннерге тізең ол пӱдірігӌілер хыйа ал тастаан тас Че ол ӧӧн тас пол па��ды Киртінминчеткен кізілерге ол харылӌаң ниме кізі аңдарылӌаң хайа тас","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.132,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.367,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Паяғы апсах пӱдӱрчӱн иді тадылығ полӌаң — тидір хабын тастабызып таяан тастағлабысты пӱдӱрчӱн учуғар - учухпас полчадыр","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.018,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.927,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Нимее сірер ӱгреніп алғазар миннең ниме постарыңа алынып алғазар миннең ниме искезер кӧргезер аны толдырыңар – андада амыр пирчеткен Худай сірернең хада полар","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.148,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.318,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Олар тигірибзер дее чӧрбинчатханнаңар Худайда даа пазырбинчатханнаңар чағбан даа тутпинчатханнаңар киректіг кізілер полӌаң","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.098,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин сірерге сын ӱгредігні пілбинчеткеннерің ӱчӱн паспаам . Сірер ол ӱгредігні пілчезер . Ол ӱгредігдең пір дее чой ниме сыхпазын даа пілчезер .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.104,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ээм - кӱлиим — тидір — Ир Тохсын ӱс частығдаң сығара ээм - кӱлиим алтында чӱгӱргем","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.25,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.565,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Мин — тидір — Ханым - пигім сағаа пирібіскем — тидір — ӱлгӱ-чарғы синде позың чарғыла","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.264,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.96,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Оң холдағы чолӌа парзаң смерт учурир сағаа сол холдағы чолӌа парзаң пай кізі учурир чуртапчатхан читі хыстығ полар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чидекке килген ирке хара ат іӌем хулуны полӌаң абахайым Хубай _ хус","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.509,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Харах холға син мағаа кирек чохсың тіп полбас Пас таа азахтарға сірер мағаа кирек чохсар тіп полбас","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.178,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.294,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Азах _ сӧӧтте Константин Антонович Батандаев школаны чаптырбин хакастар школазы тіп арачылап алған","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.854,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чирдең пӱткен кізі хайдағ , чирдегілері андағох . Тигірде кізі хайдағ – тигірдегілері андағохтар .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Позының сағызын чоохтапчатхан кізі позын кӧдірерге хынча Позын ысхан устағӌыны кӧдірерге хынчатхан кізі тізең сынны чоохтапча аның чӱреенде пір дее чой ниме чоғыл","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.304,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң Иисус теен : « Мин мынабын , Худай , синің кӧңніңні толдырарға парирбын » .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.263,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иван – очы оол кибір хоостыра очы оол чурт ээзіне саналча","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.193,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.747,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ипчі паланың кінін апарча ипчі паланың кінін тутча ипчі родты піріктірче ипчі харындастарны палғалыстырча","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.188,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че ол тізең Худай пирген нимені аларға кирек тіп алып алған","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.636,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чӱс хойым чӱгӱре халды Чӱс Алдай тура халды Чылтыснаң ай","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.932,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пии мал сідеен полза кизін азағының ізі соонда полар — тіпче — ат мал сідеен полза кизін азағының ізі алнында полар — тіпче","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.14,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ам — тидір — хада чирбіс тус таа полза ниме дее полза прай хада чирбіс","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.25,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пазылых нооза : Авраамның ікі оол полған . Пірсі хул ипчідең тӧреен , пірсі пос ипчідең тӧреен .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.219,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че пастағыларының кӧбізі соонда пол парар , соондағыларның кӧбізі , тізең , алнында пол парар .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.163,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол мағаа чоохтаӌаң — тидір — че оолаам сағаа кирек полар тіп — тидір — палых пызырып — тидір — хус иді пызырып — тидір — хапчыхха сухчаң — тидір","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.185,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.264,"stopwords_ratio":0.238,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Экей оолах — тиді Атығӌы Оол — піске пала полғай ба на чохсың","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.254,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.916,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол оңдайнаң , сӱннет иттірбеен кізі Чахығ хоостыра чуртапчатса , аның сӱннет иттірбеені иттірткенге киліспес пе ?","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.154,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чох , паба-іҷезі дее , позы даа чазых итпееннер . Худай , аны имнебізіп , Позының кӱзін кӧзідер ӱчӱн , пу кізі андағ тӧреен , – нандырған Иисус . –","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.272,"stopwords_ratio":0.45,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алты кізі аттарын алтызынаң соғыбыстылар теерізін сойып алӌыхтар туюхти тігіп толдыра мох тыхтадылар теерілерін чӱктеніп алып тасхылның ӱстӱне сыхтылар тасхылның ӱстӱне сыхсалар пуларға пір дее ниме урунмады","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.131,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.185,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иуда піснең хада полған , ол даа пу тоғысха таллалған полған .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.21,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ана андада пу ирееленістерде пірдеезі киртіністең тӧдірленмес : постарың пілче нооңзар , пу ирееленістерде сыдас парары пістің ӱлӱзібіс полча .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.149,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Талай тӱбінде чуртапчатхан талай ханы хайран кізіні чіпчатхан талай ханы Хуу хаттың Чилбіген теен ирін чіп салып позы ӧл парчадыр","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.05,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тіпчем сірерге , позының харындазына тиктең чабалланчатхан полған на кізі чарғыладарға кирек . Кем харындазын « нимее чарабаан » тир , ол Ӧӧркі чарғыда чарғыладар . Кем харындазын « алығзың » тир , ол кӧйчеткен кӧлзер тастаттырарға чарғыладар .","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.207,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пу чатхан хуу пас хаӌанда полған арғымах аттың пазы арғымах аттың пазын мин танып мин піліп ана ачырғанчададым","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.178,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Амғы туста Коммунарда ікі ле Коля чуртапча пірсі – хара ікінӌізі – рыжий","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.712,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кӱн хара кӧгенек чіли харал парыбысхан , ай , тізең , пӱкӱлее , хан чіли , хызыл пол парыбысхан .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.091,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.258,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Семён Ефимович 52-ӌі алынӌа армейскай корпуста ветеринарнай службада лейтенант аттығ чааластыр","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.901,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Піс хонарбыс пу ӧдік тілінгенӌе пу ӧдік тілін пардох пис андада чарылызарбыс","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.145,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.986,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғ сын турчады улуғ сынға сых парыбысхан улуғ сынның ӱстӱне сығып килген улуғ сынның озарин кӧр турады улуғ суғ ағып тӱс парыбысхан","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.129,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол оолах килген сурапча Чис ахча кирек пе алтын ахча кирек пе","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.192,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.18,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.908,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тоғынмаза аның пір дее нимезі чох полар чіӌең ниме дее кип-азах таа иб-чурты даа","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.571,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Атығӌы - оол — тидір — синің оғылыңны — тидір — Ханның улуғ хан Хазыр Хан тидір — тойға хығыртыпчадыр — тидір","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.27,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.557,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Табылғы оғын тудынып Тырлада сілігінген Сын позына кіріп тура тӱскен","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.875,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Моисей Худайның туразындағы тоғысха киртістіг полған чіли Иисус таа Аны ысханға киртістіг полған","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.184,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Моисей Чахиин толдырғаннаң нимес че Иисус Христосха ла киртініс пастыра кізінің ахтанчатханын піліп алып піс тее Христос Иисусха киртін сыххабыс Піс Моисей Чахиин толдырғаннаң нимес че Христосха киртінгеннең ахтанып алар ӱчӱн киртін сыххабыс Моисей Чахиин толдырғанынаң пірдеезі ахтан полбас нооза","num_words":40,"character_repetition_ratio":0.153,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.225,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Іӌебіс Кетӱ Анна Алексеевна 14 октябрьда 1900 чылда тӧреен 28 майда 1990 чылда ӱреен","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.298,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кемзің син ? Илиязың ма ? – сурғаннар олар . – Чох , – теен Иоанн . – Андағда ухаанҷызың ма ? – Чох . –","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.369,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Аран-чула аттың арғанын хайда искезің тулбар ат турғанын хайда кӧргезің — тиді","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.957,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пір дее ізеніс халбаанда даа , Авраам ізеніп ала киртінген . Аннаңар ол кӧп чоннарның пабазы полыбысхан . « Синің тӧлің анҷа кӧп пол парар » ағаа теені хоостыра ол кӧп чоннарның пабазы полыбысхан .","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.128,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.379,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анда парып хыдай чирінде істінең тоң молат салдырып тастынаң иріг молат салдырып чааӌах читіріп айбыстар итіріптір","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем , ӱнімні ис салып , ізік ас пирер , Мин , андар кіріп , аннаң хада азыранарбын , ол даа Миннең хада азыранар .","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.114,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.272,"stopwords_ratio":0.278,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андада ол , тӧреені хоостыра сӱннет иттіртпеҷең кізі , чахығны толдырчатса , сині , Чахығның сайбағҷызын , тӧреені хоостыра сӱннет иттірткен паза Худай Пічии пар кізіні , пыролабас па ?","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.195,"stopwords_ratio":0.174,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тохтатпаңар аны Кем сірердең тоғыр нимес ол сірернең хада – теен ағаа Иисус","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.583,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Оң сағы саринаң Ала хула пиині Хыс пала ээм турыбысхан Сол сағы саринаң Ала хула хулун эмген","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.193,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тайыс таа полза суум пар чабыс таа полза таам пар айланып - нанып кӧрерӌікпін","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.118,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.182,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хан - пигнің ідізін ізіп айна-чиктин іс полбассар Хан - пигнің тамаан чіпчетсе айна-чиктин чіп полбассар","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.189,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"1965 – 1972 чылларда облисполкомның орготделінде инструктор полған 1972 – 1985 чылларда Асхыстағы райкомда парткабинетнең устапча Асхыстағы ағас комбинадында партком хачызы полча соонаң облисполкомда инструктор полча","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.126,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.05,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.963,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Павел Андреевич Тодышев физика химия уроктарын Фёдор Николаевич Тыдыяков ботаника зоология предметтерін апарӌаңнар","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.105,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.314,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кӱне ну тихая же – Кӱне плот никак не идет вот","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.239,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.803,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хайзы улуғ стол кистінде одырчатханы ба алай аның ибіре хайын чӧрчеткені бе Стол кистінде одырчатханы нимес пе зе Мин тізең сірернің араңарда нымысчы осхаспын","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.148,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірернің киртінізіңер кізі хыйғазына нимес че Худай кӱзіне тӧстенер ӱчӱн минің сӧзім ӱгредиим кізі хыйғазының киртіндірчеткен сӧстерінде нимес че Худай Худының кӱзінің киречілепчеткенінде полған","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.13,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.417,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тыннығ ит-хан таарылча хуттығ ит-хан кӧдіріл килче Тыннығ ит-хан полза Худай хуттығ ит-хан полыбохча","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.198,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң хан , тарыныбызып , аны , алымын тӧлеп салғанҷа , харибде тудып , хатығ холда тударға чахығ пирібіскен .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.229,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.96,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Харам пай чадып кічіг пала чіли азахтарынаң тепкленче паза ылғапча Чатхан пиріңер Чатхан пиріңер","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахсы кізі чахсы нимелер чыындызынаң чахсы ниме сығарадыр , хомай кізі хомай нимелер чыындызынаң хомай ниме сығарадыр .","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.438,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чабал киректернің ӱчӱн ирее кӧргенҷе , Худайның кӧңнінҷе чахсы киректернің ӱчӱн иреелензе артых полар .","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.191,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Унадылған руданың алтынын циан известь полызиинаң тӧбін тӱзіре алтынны ртуть полызиинаң чыып турӌаңнар","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.108,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"садынҷах , хабылаачы , хоғдайаачы , Худайға сабылар орнына чуртас хыниина тартылар пол парарлар ,","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.762,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пійеегі харағайға чапсыра палған мох сағал килнін тохпахпынаң харағайға чапсыра миизін прай пытырада саап ӧдірібіскеннер","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.117,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тӧрідіп ӧскірген оолларының аттары – Сёмен Митрей Антон хыстары – Эни Мария Постин","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.927,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Олар , тасхар одырып , удур-тӧдір хысхырысчатхан палаларға тӧӧйлер : « Піс сірерге хобырахнаң ойнаабыс , че сірер плесет салбаазар . Піс сірерге хомзыныстығ сарыннар сарнаабыс , че сірер ылғаспаазар » .","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.391,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӱс отах турғыс пирибіс : пірсін – Сағаа , пірсін – Моисейге паза пірсін – Илияа .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.272,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң ол чох кізі ӱреп парған , ангеллер , тізең , аны Авраамның хыринда одырт саларға апарыбысханнар . Пай даа ӱреп парған . Аны чыып салғаннар .","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.221,"stopwords_ratio":0.429,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахығ арығ чӱректіг кізілерге нимес , че чахығны толдырбинчатханнарға , ағаа тообастарға , Худайны нимее салбинчатханнарға , чазыхтығларға , Худайы чохтарға , Худайнин кірнең порапчатханнарға , паба-іҷезін чох иткеннерге , кізі ӧдірчеткеннерге ,","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.153,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.208,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че 1958 чылда Молотовтың адынаң колхоз Хызыл _ аал Алтын чул Арғыстар паза Сталиннің адынаң колхоз - совхозха піріккен","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.128,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Соох полғаннаңар , нымысчылар паза хадағҷылар , от одыныбызып , от хыринда турып , чылынғаннар . Пётр даа , оларнаң хада турып , чылынған .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.154,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.23,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кізее прай чир ӱстӱн холға алып алып че позының тынын чох ит салза туза полар ни Кізі позының тынын хатап алып алар ӱчӱн ниме пир полар","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.423,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анзы минің Худайның Чахиин толдырбинчатханым нимес , че мин Христостың Чахиин толдырчам .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.364,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"аның пірсі мин полғам тидір пірсі ах сарааттығ алып Саалый полған тидір пірсі ханнаң хызыл чигір аттығ Хан Чеек полған тидір Хан Чеек минмең хада парарға ынабаан","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.132,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.296,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар харындазымны чиис хыҷыхтандырчатса , харындазымны хыҷыхтандырбас ӱчӱн , итті хаҷан даа чібеспін .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иң пурун чахсы харындас осхас нанӌыларымзар – Павел Илларионович Байлуковсар канатнай чол ПКД пастығы Георгий Дмитриевич Парахинзер мылчаның улуғ кочегары Теодор Крышевич Сукотниекссер ол латыш кізі","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.12,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.948,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пір харындас узупча пірсі узубин усхах чатча Пірсі узупча пірсі кӧр чатча","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че пастағыларының кӧбізі соонда пол парар , соондағыларның кӧбізі , тізең , паста пол парар .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.119,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піди ӧл париған кізі чалы мӱзік ат позымда даа пар тидір чағазы сіліг кип позымда даа пар тидір","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.186,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Экономика саринаң ол туза полар че чонның хазиина туза полар ба","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.111,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.364,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол піди теен: – Кисчең ас кӧп, че тоғынҷаң кізі асхынах.","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.25,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тостағызы тоозылып тооза чоны тараптур хахпастағызы хағылып халых чоны тараптур","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.114,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хаӌан даа кізідең артыхсым тіп сағынмаңар хаӌан даа кізідең хомайзыбыс тіп сағынмаңар","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.184,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хара чирнің паары ырғалып чайхал халған хан тигірнің хыры пулғал��п чайхал халған","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.197,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мында килзе хызыл чигірен ахсырдың чылғы хырых чулат кизіре тарасхан полтыр хырых тасхыл азыра тарасхан полтыр","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.139,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хара Моос Мин пу сӧӧкті читіре салдабыссам арса андада тос парарбын","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.854,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хан - пигібіс Иисус Христос тіріглерні паза ӧліглерні чарғылирға паза Позының хан - чирін турғызарға килер Аннаңар Худайның паза Хан - пигібіс Иисус Христостың алнында синнең алданчам","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.417,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Салат из дыни и винограда сельдь с жареным луком паштет из говяжьей печени борщ украинский вымя отварное с соусом чахохбили из курицы","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.844,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алиса пір дее ниме оңарбинчатхан че Колубокты тохтатчаа чох полған","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"14 Мал хадарчатса хой пазы хойғалап чіпчатчаң полтыр иирде нанза ибде хой пазы хойғалап чіӌең полтыр","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.176,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар піс кізі хыйғазы пирген сӧстерні нимес че Хут пирген сӧстерні ӱгретчебіс піс Худай Худы пар кізілерні Худайлығ чуртирға ӱгретчебіс","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.155,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.35,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаң аары тӱнег харааны тӱнеп хонғаннар тӱбен чылтысты санап хонғаннар айлығ харааны алтап хонғаннар алтон чылтысты санап хонғаннар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.195,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тура ээзі , тур киліп , ізіктерін пиктебіссе , сірер , тастында халып , ізік тохладып , хысхырарзар : « Пигібіс ! Пигібіс ! Ас пир піске ізікті ! » Че Ол нандырар сірерге : « Мин сірерні пілбинчем , хайдаңзар сірер » .","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.019,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.275,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол туста Иоанның ӱгренӌілері паза фарисейлер ораза тутханнар Олар Иисуссар киліп сурғаннар – Ноға Иоанның ӱгренӌілері паза фарисейлер ораза тутчалар синің ӱгренӌілерің тізең тутпинчалар","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.148,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.217,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худайның Оолғына киртінчеткен кізінің чӱреенде ол киречілес пар . Худайға киртінминчеткен кізі , тізең , Худайны чой тіп санапча . Худайның Оолғынаңар киречілееніне ол киртінминче нооза .","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.318,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худайның чахығларын толдырчатхан кізі Худайда , Худай , тізең , ол кізіде поладыр . Худайның пісте полчатханын хайди пілчебіс ? Худайның піске пирген Худай Худын алып алып , пілчебіс .","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.478,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"12 Читі паӌа постарының алнынӌа чоохтасчалар Че ікі асхыр чылғы пирібізеңер олох ӱлес полбинчабыс ӱс інек пирібізеңер олох пістің артых полча","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.05,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че прайлары илӌілер бе Прайлары ухаанӌылар ба Прайлары ӱгретчілер бе Прайлары хайхастар итчелер бе","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.191,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Син Хум Тайӌының чуртаан чирінге мин паспасха ползын син Хум Тайӌы мииң чуртаан чирімге паспасха ползын","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.188,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Хайт пардың син алғаным мин тіріг нізем ноға сыхтапчазың син алғаным — тіп чоохтанча","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чоохтанарға салылған кізі Худай сӧстерінең чоохтанзын Полызарға салылған кізі Худай пирчеткен кӱснең тузаланзын Худай Иисус Христостаң пастыра сабланзын Худайға хаӌан даа сабланыс паза кӱс ползын Аминь","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң аны , сырғайға х��птырып алып , Иисусха сунып , теен : – Кӧрербіс , Илия кірестең суурарға килер бе ни зе ?","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.261,"stopwords_ratio":0.188,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.941,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Арығ сіліг Чарых Тана Алтын столын тартып турадыр Алтын столның ӱстӱне Азы - суун турғысхан","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.973,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Илбек Ада чааның араласчызы Илбек Ада чааның ІІ степень орденінең За победу над Японией паза пасха даа медальларнаң сыйыхтатхан","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.158,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тоғыс уйалығ мӱӱс охчааны чаза тартып Хум Тайӌы тоғыс тикке турғыс салар полза Моол ханы Хум Тайӌаа киліп малы - чонын ағылып пирерге марығ полған че Моол ханы тартып тоғыс тикке турғыс салар полза Хум Тайӌы мал - чонын Моол ханынға апарып пирерге","num_words":41,"character_repetition_ratio":0.122,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.049,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ағаа киртінмееннерінде Аны хайди хығырарлар Аннаңар испееннерінде Ағаа хайди киртінерлер Ӱгретчеткен кізі чох хайдаң истіп аларлар","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.115,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мині іӌе тир пу чирде Пір дее ниме чох полған","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кӧк адайға чит парза кӧк адайдың пір сағына алты ох кір парған пір сағына алты ох кір парған","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.169,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахсы киректер дее ідӧк іле кӧрінедірлер. Че хайзы чахсы киректер соонаң на сығысчалар.","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.128,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ипчілернің аттары Асын Татан Акан Сапин Тахпан Чадан Ӧлӧн Пазран Тахпан Паскон Ибден Абдакин","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.481,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Мына — тидір — пала чох позыбысха пала таап килдім — тидір — ӱрен чох позыбысха ӱрен таап килдім — тидір","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.165,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.255,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол ӧліглернің Худайы нимес че тіріглернің Худайы полча Аннаңар сірер тың алӌаастанчазар","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.179,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.417,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус Христос піди чоохтаан Істіңерге кирексінмеңер ниме чіӌеңзер тіп ниме ісчеңзер тіп идіңерге дее ниме кисчеңзер тіп","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.471,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол ниме полчатханын пастап пір дее оңарӌаа чох полған че тӱрчедең ол андағ кӱлініс полчатханы пілдістіг пол парған","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.556,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Китеп парып тӧңерчектің ахсын пӱре тудып алӌых пӱре тудып алабас тохпахтаң саапчадыр","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӧлер полза ӧлерге Чадар полза чадарға — Пиӌен Арығдың холындағы Молатты суура тартхан","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.945,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чарых чирге сығып кӧрзе пір хыринаң тастаны алтын ахча полтыр паза пір хыринаң тастаны кӱмӱс ахча полтыр","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пірсі тамкы тартчатханда узуп чатхан кізінің тыны ахсынаң сығып тыт ағастың ӱстӱне учух парыбызып кӱңӱр ағассар ағассары кір парыбысхан аның соонда узупчатхан кізінің ахсынзар ахсынзары кір парыбысхан","num_words":27,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.037,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірерні миннеңер сыбыра сағынчатханнарың ӱчӱн паза пирген ӱгредіге тудынчатханнарың ӱчӱн махтапчам","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.102,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кемнің чӱреенде Худай Оолғы пар, ол андағ чуртастығ поладыр, че чӱреенде Худай Оолғы чох кізі ол чуртас чох поладыр.","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.168,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.421,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Минің оң холымдағы читі чылтыстың паза читі чарытхының тании мындағ : читі чылтыс – читі тигірибнің ангеллері , син кӧрген читі чарытхы , тізең , читі тигіриб полча .","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.14,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.087,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң Иисус хосхан; – Сірерні исчеткеннер, Мині дее исчелер, сірерні хыйа итчеткеннер, Мині дее хыйа итчелер. Мині хыйа итчеткеннер, тізең, Мині ысхан Худайны даа хыйа итчелер.","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.157,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин пу позым сірернең хада полбазам даа , худым сірернең хада . Сірер орта тудынчатханыңарны паза Христосха пик киртінчеткеніңерні кӧріп , ӧрінчем .","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.115,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.368,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че хыс пала кӧр турза Ала хула хулунны Ала хула хулун - чабаға Ӱс хулахтығ полған","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.198,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.722,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Наңмыр чаап , суғлар тазып , чил хазырланып , ол тураа урунза , анзы , таста турчатханнаңар , аңдарылбинча .","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.241,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.708,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пис талант алған нымысчы , киліп , хоза пис талант ағыл пиріп , теен : « Ээзі кізі , син мағаа пис талант пиргезің , мына мин оларға хоза пис талант тоғынып алғам » .","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.259,"stopwords_ratio":0.115,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кіленӌік учурап парды таях таян салтыр хабын артын салтыр пӧриин тудын салтыр","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.511,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иисус , тохти тӱзіп , оларны Позынзар хығырып , теен : – Ниме кирек сірерге Миннең ? –","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.279,"stopwords_ratio":0.455,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірер , тізең , аның орнына Худай хан-ӱлгӱзін паза Худайның кӧңні толарын тілеңер , пасхазы , тізең , сірерге хоза пирілер .","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.226,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ней — тиді — чіп саларӌыхпын мин сині — тиді — но йахсы хызыӌағассың — тиді — чібессім — тиді — ӱдес салам — тиді — мин сині","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.094,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.31,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Моисей Чахиин тутпинчатханнарны тартып алар ӱчӱн , мин Моисей Чахиин тутпинчатхан кізі чіли полчам .","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.176,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.231,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай ағаа пу чирде пір азах табанынҷа даа чир пирбеен . Че соонаң прай пу чирні ағаа паза аның тӧллеріне пирер пол салған . Авраамның , тізең , ол туста палалары даа чох полған .","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.218,"stopwords_ratio":0.567,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаң андар парчадып Иисус Зеведейнің оолларын Иаковнаң Иоанны кӧр салған Олар Зеведейнең кимеде одырып сӧзірбелерін тағырапчатханнар Иисус Зеведейнің оолларын даа хығырып алған","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чабал сырайлығ Хыс Хан Ол туста чох пол парған полар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че — тидір Хара Махашы — хадарғанның ээзі полбассың амды халых чонның ханы - пигі полбассың пу чирде","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.958,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Читі хыллығ минің чатханым читон пасха кӧглеп кӧр хара тайғаның хара абазын минің алныма ағылып тӱзір кӧр тіп хахханы сынап таа хара тайғаның хара абазы пулардаң алнында киліп тӱсті","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.14,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.069,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Михаил Владимирович Коков Минсуғдағы совпартшколаны КПСС ЦК-зының пӧзік партийнай школазын тоосхан","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.112,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.947,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Очызын позы хат идерге ортынын ортын харындазына улиин улуғ харындазына пирерге сағын парир алығ оолах","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.086,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"пабазы оолғынаң тоғыр полар оолғы тізең – пабазынаң Іӌезі хызынаң тоғыр полар хызы тізең – іӌезінең Хазинезі килнінең тоғыр полар килні тізең – хазинезінең","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.158,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Син — тидір — минің алған апсаам поларзың — тидір — мин синің алған ипчің поларбын","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.192,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.232,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піліске посха ээлен поларын , посха ээлен поларына тыстан пілерін , тыстан пілеріне , тізең , Худайны улуғлирын хозыңар .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.198,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мында пазылған нимелернің толар тузы чағдапча Аннаңар пу ухаанӌыластың сӧстерін хығырчатхан кізі часкалығ пу сӧстерні исчеткен анда пазылған нимелерні толдырчатхан кізілер дее часкалығлар","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.261,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ханның ӱлгӱзі хатығ полды мағаа пигнің ӱлгӱзі пиктіг полды мағаа — тіпче","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.123,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алында-пурунда хан ӱлгӱзі тузында Топанов Торича Худайға най тың тартылтыр","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.921,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хара чирдің ӱстӱнде Ханаттығ аттығ кізі кӧп Ханаттығ аттығ кізі Сірерлезер бе Ханнығ Хылыс","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.198,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Соғып теерізін сойып аларзың теерізін сойып алып туюхти тігерзің Туюхти тігіп алып ағаа толдыра мох тыхтирзың","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.188,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"пасхалары ухаанҷы Илия килген полар тееннер ; паза пасхалары – мының алнындағыох ухаанҷыларның піреезі тіріл килген полар тееннер .","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.188,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Мині хыйыхти чоғыллар — тидір — хайах полза хайах тастап пиредірлер сметен полза сметен тастап пиредірлер ам ит тастап пирділер аалӌы килгенде — тидір","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.154,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Полар нимедеңер азынада прай чоохтап пирдім Полар ниме пол парза сірер Мағаа киртінерзер тіп чоохтап пирдім","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.438,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чарғылабаңар , сірерні дее Худай чарғылабас , пыролабаңар , Худай даа сірерні пыролабас ; пыроларын тастаңар , Худай даа пыроңарны тастир .","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.375,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс Павел Силуан паза Тимофей сірерге Худай Пабабыстың паза Хан - пигібіс Иисус Христостың Фессалоник саардағы тигірибіне чолабит ысчабыс Худай Пабабыстаң паза Иисус Христос Хан - пигібістең паарсас паза амыр хоных сірерге ползын","num_words":31,"character_repetition_ratio":0.127,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.419,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Соонаң рудниктің профсоюз организациязының конференциязында Владимирні рудниктің профсоюз организациязының кнезіне пір чӧпнең тапханнар","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.089,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хайран айым аңдардар даа ба хайран кӱнім ам кӧмдер бе — тидір","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.853,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол ідӧк сӱннет иттірткеннернің пабазы полча. Олар, сӱннет иттірткеннең пасха, Авраам пабабыстың киртініс чолынҷа парчалар. Авраамның ол киртінізі сӱннет иттірткелегіндӧк полған.","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.238,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кименің пір хыринаң холын суға кире суғып сай кире тастады паза пір хыринаң суғып сайох кире тастады","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.198,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пис - алты чиит оол тапсапчалар усхан одыбысты тамысхан азар - парар позыбысты айландырған Ирке тӧреен Иркӱлес тибес чоғар турған худайға ас пазырчалар Ирке тӧреен Иркӱлеске кӧп пазырчалар","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.134,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.038,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Азып парған астығ тайғаны тобыра арам ағасты аралап парып ағастығ тайғаны тобыр парыпчалар кӧбең кӧсті ӧтіп парыпчалар","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.165,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.059,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чиит ооллар , турып , Ананийні , чыырға тимнеп алып , тасхар сығарып , чыып салғаннар .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.253,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.892,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пір дее ізеніс халбаанда даа Авраам ізеніп ала киртінген Аннаңар ол кӧп чоннарның пабазы полыбысхан Синің тӧлің анӌа кӧп пол парар ағаа теені хоостыра ол кӧп чоннарның пабазы полыбысхан","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.379,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ниме піс тирбіс Чахығ чазыхтығ полча ба Чох андағ нимес Чахығдаң пастыра ла мин чазых ниме полчатханын піліп алғам Чахығ Хыӌыхтанма тібеен полза мин хыӌых ниме полчатханын пілбестееӌікпін","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин илӌі нимеспін ме Мин пос кізі нимеспін ме Хан - пигібіс Иисус Христосты кӧрбеем ме Хан - пигібісте сірер минің тоғызымның салтары нимессер бе","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.162,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.304,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Моисей Чахии пісті Худайға кӧні ағылбаан Че амды пісті Худайға чағдатчатхан артых ізеніс пирілген Аннаң пастыра піс Худайға чағдапчабыс","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.159,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мында Хыстар Пӧдер Трошкиннернің ооллары алты харындас Тайас Пӧдер Иван Коковтарның ооллары Илексей Масла Пыспан Попияковтарның ооллары паза пасхалары даа чуртааннар","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.122,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.121,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сӱннет кистіргені хығыртылған полза чазынмазын сӱннет кистірбеені хығыртылған полза кистірбезін","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.186,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.095,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"ах сарааттығ алып Саалый хада парған тидір Пуларды сӱрізіп пу чир ибіре чӧріп Айна чирінде чӧріп ах сарааттығ алып Саалый андох ӧл халған тидір","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.149,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.208,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"оларға піди теен – Мині аарлап пу паланы позына чағын кирген кізі Мині дее позына чағын итче Мині позына чағын иткен кізі Мині ысхан Худайны даа позына чағын итче Кем сірернің ар��ңарда иң кічіг ол улии пол парар","num_words":37,"character_repetition_ratio":0.188,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.18,"stopwords_ratio":0.216,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Школа директоры полып тоғынғаннар Данил Порфирьевич Сиренев Павел Васильевич Порфирий Семенович Коковтар Алексей Дмитриевич Кичук Алексей Федорович Трошкин Виктор Иванович Коков ол тынаға сыххан даа полза амға читіре тоғынча","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.019,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.069,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.834,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піске аны пыролапчатханнарға ідӧк синзер килерге чахыбысхан Амды син позың ӱзӱріп аны пыролапчатхан нимелерібістеңер аннаң піліп аларзың","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.142,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кӱнӧрте , тоғыс час тузында , Иисус тың хысхыра тӱскен : « Элои , Элои ! Лама сабахтани ? » Анзы « Худайым , Худайым ! Ноға Син Мині тастадың » теені полча .","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.293,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.656,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Паза Иисустаң пір дее ниме сурастырғлирға тідінмееннер . Иисус , тізең , оларға теен : –","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.227,"stopwords_ratio":0.636,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ас чуртааннар ӱр чуртааннар ай чахсыли алыс парыпча чыл чахсыли чылыс парыпчадыр","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.141,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Син хайдаң кӧрчезің ала порсыхты хара ат аннаңох кӧрер тоғыс мӱӱстіг ала порсых аннаңох кӧрер","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пістегі кӱзінең сурынчатханыбыстаң алай сағынчатханыбыстаң хай-хай кӧп ниме ит полчатхан Худайға сабланыс .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Олар аңнарымны утып ам тайғамның чарымын утып алдылар тайғамның четвертьі ле халған","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол оңдайнаң пір кізінің сайбағ иткені прай кізілерні чарғылапча. Сах ідӧк пір кізінің сын иткені прай кізілерні Худайның алнында ахтап, оларға чуртас пирер.","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.261,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӧкіс халған ипчінің позының чуртас чолы аның чуртас чолы пасхазынина тӧӧй нимес","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.2,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин Титті , алдап алып , пір харындаснаң хада сірерзер ызыбысхам . Ол , сірердең пірее ниме алып , тузаланды ба ? Піс анынаң пір кӧңніліг полбаабыс па ? Пір чоллығ полбаабыс па ?","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.23,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кізідең тӧреені кізі палазы полча Худайның Худынаң тӧреені тізең Худайның палазы полча","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ас парғаннар ӱр парғаннар інек пастуғына читкеннер інек пастуғына чидебес аттаң тӱзіп ах ӧргее кірчалар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.191,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай Пічиинде піди пазыл парған : « Кізі чалғыс халаснаң на нимес , че Худайның полған на сӧзінең дее чуртидыр » , – нандырған ағаа Иисус .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.236,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анаң сурапча ол кізідең оолах Чаӌын ахча кирек пе кӱмӱс ахча кирек пе","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.231,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол оңдайнаң піс Христостың адынаң чоохтапчабыс Пістің пастыра Худай Позы чоохтанчатханға килісче Аннаңар Христостың адынаң алданчабыс сірерге Худайнаң чарас салыңар","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.129,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.116,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иң пастап Сӧс полған . Сӧс Худайнаң хада полған , Сӧс Худай полған .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.034,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.235,"stopwords_ratio":0.455,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин чоохтапчатхан нимені ноға піл полбинчазар Сірер Мин чоохтаан нимені истерге сыдап полбинчатханнаңар піл полбинчазар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пірсі Ӧртек — тіп хысхырған ікінӌі��і Чылан — теен Ӱзінӌізі хатхырыбызып Минмін — тіп хысхырған","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.165,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин Веельзевулның кӱзінең айналарны сӱрчетсем сірернің ӱгренӌілерің кемнің кӱзінең айналарны сығара сӱрчелер Аннаңар олар сірерге чарғыӌы ползыннар","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.159,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.109,"stopwords_ratio":0.235,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прай пу ниме сірерге туза . Худайның паарсазы кӧптең кӧп кізее читче . Худай сабланар ӱчӱн , олар Аны улам кӧп алғыстапчалар .","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.579,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем пабазына алай іҷезіне Миннең артых хынча , ол кізі Мағаа турыстығ нимес . Кем оолғына алай хызына Миннең артых хынча , ол Мағаа турыстығ нимес .","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.217,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Аданың ачии ам полды ба иненің хохайы пу полды ба","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.881,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Андағлар отыс хати , алай алтон хати , алай чӱс тее хати кӧп ниміс пирчелер .","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.118,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.234,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кӱннернің улиин-кічиин талластырчатхан кізі анзын Хан-пигні улуғлап итче . Прай кӱннер пір тиң тіп санапчатхан кізі дее анзын Хан-пигеӧк итче . Чіпчеткен кізі Хан-пигні улуғлап чіпче , Худайны алғыстапча . Чібинчеткені дее Хан-пигні улуғлап чібинче паза Худайны алғыстапча .","num_words":34,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.265,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пастых Худайның нымысчызы полып сағаа чахсы идерге турғызылған Чабал ниме итчетсең хорых ол хылысты тик чирдең ал чӧрбинче Ол Худайның нымысчызы полып чабал ниме итчеткен кізілерні хатығлап Худайның ӧкпеленізін читірче","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.129,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.267,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хакасскай автономнай областьтың істенӌілер депутаттарының областной Соведінің исполнительнай комитеді областной Советтің депутаттарына искірче","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.085,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.834,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин аны позымның кӧңнімӌе итчеткенімде сыйых полар мағаа Позымның кӧңнімӌе итпинчетсем тізең мағаа пирілген чӧрінізімні толдырчам нооза","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.159,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.235,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пісті , пол парған ниме ӱчӱн , кізілер , хорылыс кӧдірчезер тіп , пыролыбызарға даа айабастар .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.221,"stopwords_ratio":0.583,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Паза кӧзерге хайдаң тіӌеңмін халында пістің чуртыбыс полғай хаӌан даа — тіпча — ӱге парған пістің ӱребес-парбас чуртыбыс полғай хаӌан даа","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.211,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хайди Пабазы Позы чуртастың хара - суу полча Оолғына даа Позына чуртастың хара - суу поларға оңдай пирген","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Эзе алып кізі ӧлер даа кӱнібіс читкен полза ағаа ноға ылғаӌаң полӌаңмыс парар даа кӱнібіс читкен полза ағаа ноға ылғаӌаңмыс","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.155,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ол — тидір — адын хомай кӧрӌең кізі — тидір — пу чирде аның ады андағох — тидір","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.296,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.793,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол прай нимені чайаан Ол чох пір дее ниме чайалбаан","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.7,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол арада сала ойынӌы арах очы туңмам Тулинек сатыри тӱсті","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.451,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Син ниме кӧрчезің , аны пічікке пас салып , Асий чиріндегі читі тигірибге : Ефес , Смирна , Пергам , Фиатир , Сардис , Филадельф паза Лаодик саарларзар ызыбыс .","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.237,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.942,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Істінде сағынча Читон частығ кізіні хайди читі частығ итчең алтон частығ кізіні алты частығ хайди итчең худайбын ма зе мин","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.159,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.15,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Коля Чарочкин – рудниктің комсомол хачызы Коля Кобыжаков – электрик паза мин полғам","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.769,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"1 Амдығы тӧлнің алнында алындағы тӧлнің соонда пу тӧлнің алнында пурунғы тӧлнің соонда пулут аралап кӱн кӧрерде пус алтынаң суғ ізерде путтаң пазарда пуруннаң тынарда хан одырған городта пір нимезі чох Прихозай теен кізі чуртаптыр","num_words":34,"character_repetition_ratio":0.131,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол тустарда Азах _ сӧӧттегі школаның директоры Константин Антонович Батандаев ідӧк школаны чабарға пирбеен","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.694,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол Заслуженные работники – гордость и золотой фонд Республики Хакасия тіп адалча","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.837,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ікінӌілеп ала чіпчетсе киртініс хоостыра итпинчеткенінеңер аны Худай чарғылапча Киртініс хоостыра иділбинчеткен ноо даа ниме чазых полча","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.142,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.235,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ирке тӧреен Иркӱлестің городындағы чон Ханның городындағы чон Ирке тӧреен Иркӱлесті хан орнына хан турғыстылар пиг орнына пиг турғыстылар","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем сірерні чахсы удурлапча , ол Мині дее іди удурлапча . Кем Мині чахсы удурлапча , ол Мині ысхан Худайны даа іди удурлапча .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.188,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.214,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Минің холымда тоозылбаста ас пар хайдағ тамах чирге итсең андағ тамах пар Ӱребесте кип пар хайдағ кип кизерге итсең андағ кип пар","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чазых итчеткен кізі Худайның чахиин сайбапча. Чазых Худайның чахиин сайбааны полча.","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.189,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Школада ӱгретчі полып тоғынғаннар Евдокия Никифоровна Котюшева Фекла Николаевна Шоева Екатерина Семеновна Барашкова Мария Григорьевна Марфа Ивановна Варвара Петровна Ирина Трофимовна Коковалар Галина Игнатьевна Галина Федоровна Елена Николаевна Трошкиналар Константин Антонович Потандаев Спиридон Петрович Коков","num_words":35,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.405,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ікі хан - кире хусты Хыс - Ханох ысхан Алтын Табатай миңдесчатханда","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.776,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин амды иргін - ирткен чурттардаңар хайлап пирерге сағынтурым анаң андар чоохтап пирерге сағынтурым","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.176,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Харағының оды чарып анаң андар алғым чирінің ӱстӱн айландыра кӧріп турчададыр ах чарыхтың алтын ибіре кӧріп турчададыр","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.147,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғ пай Ульчугашевтең алтын тасты тапхан орынны кӧзіт пирерге сурынтыр","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.903,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Че — тіпча — хайдары ла парзаң ах ой хулун андар пар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.278,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.984,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Олаңай кізі чирге чағын олаңай кізі кізее чағын олаңай кізі кізее паарсах аннаңар чонның иң талдымы чахсы кибірлері ідӧк чайал парған мында тыхтал парған","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.292,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иерусалимнің чуртағӌылары паза оларның пастыхтары Аның Арачылағӌы полчатханын даа суббота сай хығырылчатхан ухаанӌыларның сӧстерін дее піл полбааннар Іди олар Иисусты чарғылап ухаанӌыларның сӧстерін толдыр салғаннар","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.126,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.112,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол оңдайнаң син, пасхазын чарғылапчатхан ноо даа кізі, ахтан полбассың. Син пасхазын чарғылапчатхан чарғынаң позыңны чарғылапчазың. Пасха кізіні чарғылап, позың, тізең, ідӧк итчезің.","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.217,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Удур-тӧдір Христостың кізілері чіли сын чӱрекнең хынызар ӱчӱн сірер сынның оңдайынӌа полып Худай Худының пастыра сағыстарыңны арығлабысхазар Худай Худының пастыра сағыстарыңны арығлабызыңар Удур-тӧдір арығ чӱрекнең хынызыңар","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.121,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.121,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тасхаӌах матырдың атхан оғы ол парған чирде хара кӱрткӱнің пазын кизе саап парыбысхан хара кӱрткӱ хара чирге халбайып тӱс килеткенде Хырнаӌах матыр читіре ойлап парыбысхан Чирге тӱзірбин хаап парыбысхан","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.069,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Курс тоосхан соонда Чебоксары городта тоғынча анда илееде документальнай фильмнер суурча","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.114,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.529,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че ам даа пілчем , Худайдаң ниме дее сурзаң , Ол аны Сағаа пирер , – теен Марфа . –","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.301,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сағыс-кӧгіс сурыныңар прайзыңар чонны пасхалабасха сағыс-кӧгіс сурыныңар хайдағ даа чонны типсебеске","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.176,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.12,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ибінің істінде кӧчігі кӧйік кӧк кӱӌӱгес ойлап чӧрін полар алтын кӱмӱс иске хайбассың кӧчігі кӧйік кӧк кӱӌӱгезін тілирзің","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.162,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иоанн , киліп , ораза тудып , араға іспезе дее , аны « айнаа хаптырған » тіҷеңнер .","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.289,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.879,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пос чирінзер айланарға полыс пирерге кирек оларға пос чирінде астығ-суғлығ ползыннар пос чирінде чирліг ползыннар постинаң кӱстіг ползыннар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.162,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірерге наа чахығ пирчем удур-тӧдір хынызыңар Мин сірерге хынған чіли сірер дее ідӧк удур-тӧдір хынызыңар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.188,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол оңдайнаң прай ниме кізінің кӧңнінең нимес , аның кӱстенгенінең нимес , че ӧлҷей пирчеткен Худайның кӧңнінең полча .","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.128,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Мыннаң мындар чуртапчадыр — тидір — ханнаң улуғ хан Хазыр Хан чуртапчадыр — тидір","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.189,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.217,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Хасха хара пӱӱрді чидіп атчыхпын — тидір — мында хара адымның харнын чара тартчых","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.873,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем ухаанӌыны ухаанӌы тіп удурлапча ол ухаанӌыни осхас сыйых алар Кем арығ чӱректіг кізіні арығ чӱректіг кізі тіп удурлапча ол арығ чӱректіг кізіни осхас сыйых алар","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.194,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.192,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Андағда син оғырлаптырзың — тіпче — син тызы чох кізі полтырзың — тіпче","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.233,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пайаағы кӱскеӌек азағын сӧзір парабас тӧӧ тігде отты хазып оттың кореньін чіп оттың кореньін чіп чіп алған азах пазып ойлап парир","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин тоғырхыларны ноға чарғылирға кирекпін ? Сірер пос аразындағы кізілерні чарғылирға кирек нимессер бе ?","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.231,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хобайлар Канзычаков Бутанаев Бурнаков Топоев Боргояков Тимір Крестің пала чох полтыр","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.552,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худайның чахығларын толдырчатханыбыс Ағаа хынчатханыбысты таныхтапча Аның чахығларын толдырарға тізең тың аар нимес","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.17,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.104,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сынны тіпчем сірерге чир ӱстӱнде сірер чаратпаан ниме тигірде дее чарадылбас Чир ӱстӱнде ниме чарадарзар тигірде дее ол ниме чарадылар","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.128,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғ олғы кӱн полтыр Ортын олғы ай полтыр Очы олғы от полтыр","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.644,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кӧрзе алтын киптіг кізі оларның соонӌа тың табырах пари ағастар сабыл ла чадыр алтын киптіг кізі иртіп париғанда","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс чуртапчатхан ползабыс Хан - пиге чуртапчабыс ӧл парчатсабыс Хан - пиге ӧл парчабыс Ол оңдайнаң чуртапчатсабыс таа ӧл парчатсабыс таа піс Хан - пигнибіс","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ікінҷілебинчем , ӧлім дее , чуртас таа , ангеллер дее , пастыхтар даа , амғызы даа , соңархызы даа , хайдағ даа кӱстер ,","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.018,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.258,"stopwords_ratio":0.375,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.991,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Теер - ахсахты хығыр килгеннер Теер - ахсахты хығыр килгенде хустың пазы ала хус кӱлібістір","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.195,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кізі хынығыстарының хыразына таарыпчатхан кізі ӱрепчеткен нимені алар Худай Худының хыразына таарыпчатханы тізең Худай Худынаң мӧгі чуртас алар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.149,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.278,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол чылларда Коммунар рудниктің директоры Георгий Владимирович Малышев полған нациязы – татарин","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.669,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пір дее кізі ікі пастыхха чалӌы пол полбас Пірсіне хынып паза пірсіне тізең хыртыстанып пірсінде кӱстеніп хайынып паза пірсін нимее салбас Пір саңай ікізіне Худайға паза алтынға чалӌы пол полбассар","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пір дее кізі ікі пайға чалӌы пол полбас пірсіне хынып паза пірсіне тізең хыртыстанып пірсінде кӱстеніп хайынып паза пірсін нимее салбин Пір саңай ікізіне Худайға паза алтынға чалӌы пол полбассар","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.13,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чидіп кӧксін ӧтіре атхан адының ахсын тарт полбин хасха хара пӱӱрді азыра сегірерде хасха хара пӱӱр хара аттың харнын чара тартхан","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.116,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Узун буква хайди адалча полды – у хыптаа тӧӧйі – х азыр ниме чи – а иңнеске тӧӧй чи – э","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.276,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.97,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тохтадах Тӧртті писке хатаза – он ікі тӧртті алтаа хатаза – он ӱс тӧртті читее","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.116,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че итсе дее , прай ниме ипти паза оңдайли поларға кирек .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.228,"stopwords_ratio":0.6,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пасхаларының нымызына чӧрері пирілген полза аны толдыр Ӱгретчі полары пирілген полза ӱгрет","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.173,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сынны сірерге тіпчем , кӧп ухаанҷыларның паза арығ чӱректіг кізілернің сірер кӧрчеткен нимені кӧрерлері килген , че кӧрбееннер , сірер исчеткен нимелерні истерлері килген , че испееннер .","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.304,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Изебі чох Ай Хууӌын Изіргеніп ырлап турадыр Пӧгімі чох Ай Хууӌын Пузурғанып кӧглебіскен","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.179,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірер чир-чалбахтағы кізілер полған ползаңар андада чир-чалбах сірерге хынарӌых Че сірер чир-чалбахтаң нимессер Мин сірерні чир-чалбахтаң таллап алғаннаңар чир-чалбахтағы кізілер сірерні хырт кӧрчелер","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.183,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.348,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин Шира районындағы Чоохчыл аалдағы школа директоры Виктор Иванович Коковты махтаӌаңмын","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.114,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.448,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хаҷа�� аны чӧптеп полбин салғаныбыста , піс , амырап парып , теебіс : – Че , Худай кӧңні толзын !","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.271,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.944,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар ӱлгее тоғырланчатхан кізі Худай турғысхан нимее тоғырланча . Тоғырланчатхан кізі , тізең , позы позын чарғаа тартча .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.172,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Миннең пасха пис хакас Федор Павел Коковтар Н Кобыжаков К Аешин И Тачеев – пӱдірген","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.666,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол хыс алтын таяғын тастаан ах талайға алтын моста пӱтчік","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.804,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Павел бе , алай Аполлос , алай Кифа , алай тилекей , алай чуртас , алай ӧлім , алай амдығызы , алай килер тус – прай ол сірерни .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.287,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.893,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Улуғ абыстар паза хадағӌылар Аны кӧр салып хысхыр сыхханнар – Кіреске хазап саларға аны хазап саларға аны – Постарың Аны апарып кіреске хазаңар Мин пір дее пыро анда таппадым – теен Пилат –","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.31,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худайның Оолғына киртінчеткен кізінің мӧгі чуртазы пар ; Худайның Оолғына киртінминчеткен кізінің , тізең , андағ чуртазы чоғыл , че Худайның хатығланғаны ағаа чидер .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.139,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин сағаа сӧлеебін — тидір — кӧк адай кибім ӧртебіскезің кӧк адай кибім ӧртебеен ползаң анда кӧгліг чуртирӌыхпыс","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Кӱс чох позымға кӱс кірде — тіпча — сағ чох позымға сағ кірді — тіпча покатыр кізі","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.107,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.25,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол саарда пір дее харғатхан ниме паза полбас . Анда Худайның паза Хурағанның ӱлгӱ сіреезі полар . Худайның нымысчылары Ағаа тоғынарлар .","num_words":19,"character_repetition_ratio":0.016,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.526,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кӧрім-хайым аразында Чапсыра учух килген Мунзурух улиинӌа пора нарчын хус","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.933,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худай Пётрны иудейлернің аразында илҷі поларға турғысхан . Олох мині пасха чоннарның аразында илҷі поларға турғысхан .","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.165,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мына піс Иерусалимзер парирбыс . Анда Кізі Оолғын , садып , улуғ абыстарның паза Моисей Чахии пілігҷілерінің холына пирібізерлер . Олар Аны , ӧлімге чарғылап , пасха худайлығларның холына пирібізерлер .","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Орыс тілін паза литератураны Яков Яковлевич Абдин Павел Андреевич Татышев апарӌаңнар","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.584,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ах хуйағы чох оғы чох нинӌе ырах чӧрер тидір минің чағыс палам пар тидір пійеегі Хуу хат минің чағыс палама син парзаң тидір пу чурттаң минің чуртым артых полар тидір минің чағыс палама пар ады Хара Нӱңӱл тидір","num_words":38,"character_repetition_ratio":0.174,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Син тізең ноға харындазыңны хомайлапчазың Алай ноға харындазыңны нимее салбинчазың Піс прайзыбыс Христостың чарғызында турарбыс нооза","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.113,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірер пырозын тастаан кізее мин дее пырозын тастапчам Мин дее пырозын тастапчатсам сірернің ӱчӱн Христостың адынаң аны итчем","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.2,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.389,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тоғыс хулас суны Хара торығ аттығ Алып Хусхун ады - солам","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.193,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.385,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чиис пісті Худайға чағдатпинча , чіп тее піс пір дее нимее чидінминчебіс , чібезе дее пір дее ниме чідірбинчебіс .","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.193,"stopwords_ratio":0.412,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Харындастарым ! Иң пурнада , тигірні дее , чирні дее , пасхазын даа киречее тартып , пірдеезіне молҷағ пирбеңер . Че , сірер чарғаа тартылбас ӱчӱн , « йа » теені « йа » ползын , « чох » – « чох » ползын .","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.021,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.309,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар харындазымны чиис хыӌыхтандырчатса харындазымны хыӌыхтандырбас ӱчӱн итті хаӌан даа чібеспін","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.178,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.101,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол Миндегі чистек пирбинчеткен полған на салааны кизібісче чистек ӧсчеткен полған на салааны тізең улам кӧп чистек пирзін тіп арығлапча","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.159,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Очы хара ады ортын хара ады алып полған ады ӧлген","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.819,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худайның чалғыс Оолғына киртінчеткен кізі чарғылатыртпинча че киртінминчеткен кізі тізең киртінмеені ӱчӱн чарғылатырт салған","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.122,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.105,"stopwords_ratio":0.429,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс піди теен Худайны пілчебіс : « Мин ӧс аларбын . Мин оларға нандыр пирербін , тіпче Хан Худай » . Ол паза піди теен : « Хан Худай позының чонын чарғылир » .","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.27,"stopwords_ratio":0.458,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин хомай чоохтанған ползам, саба чоохтанғанымны кӧзіт пир. Орта чоохтанған ползам, ноға Мині саапчазың? – нандырған Иисус.","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.193,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Иб ибіре ах хоосха ойлаӌых Иб ибіре ах хурчағ тартханы","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.178,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пир турыңар , Худай даа сірерге пирер : кӧп иде , тыхталдыра , ӱӱлдіре , синінең азыра хуҷахтарыңа урылар . Хайдағ синнең синирзер , Худай даа сірерге олох синнең синир нооза .","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.222,"stopwords_ratio":0.292,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прай ит-хан харах пол парза истері андада хайда полар Прай хулах пол парза чыс чыстиры андада хайда полар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.188,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че нымысчылары , киліп , харибде оларны таппин , нандыра айлан киліп , искіргеннер : –","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.244,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.871,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сӱттіг кӧлнің хыринӌа парыпчадыр пір там тигір чирні ӧтіре пір там тигір чирні ӧтіп парғанда алтын кӧл учураӌых","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.176,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.111,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаң сығып Ригий саарға читкебіс Пір кӱн пазынаң ӱстӱнзархы чил саап сыхханда ікінӌі кӱнінде Путеол саарға читкебіс","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.131,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.059,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"мында синнең дее улуғ хамнар пар тидір охты суурар хам сыхпинчадыр мында охты суурар хам сыхпинчадыр мында","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.165,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.059,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.977,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Узун ӧс парған отты Уйби паспин килеедір Чалбах пӱрліг оттарны Чабыра паспин килеедір","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.184,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Анзынаңар Ол ідӧк Осий ухаанҷының киндезінде чоохтапча : « Минің чоным нимес чонны Минің чоным тіп адап саларбын . Хынғаным полбаанын хынғаным тіп адап саларбын » .","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.142,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пора Ханның хызы Ат кӧдірбес Пора Нинӌі Ат кӧдірбес Чизі Тасха Ирге парыбысхан","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.116,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алтон тӧртті алтон тӧрт хатап алзам тӧрт муң тоғызон алты полар хырых чӱс тоғызон алты полар","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.193,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мының андархызын ікі ах ой хулун пӧгіні чох кӧп суғ кис парчалар пӧгіні чох кӧп тағлар ас парчалар","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.18,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чабыс таа полза таам пар тайыс таа полза суум пар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.2,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"2 Иирде пір аяс кӱнде кічіг атығӌызының инейі киліп улуғ атығӌызының инейіне чоохтапчады Парах чистек теерерге анызының пис палазы сыхтазып халарға хынмин","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ікі ӧдігін суурыбызып Изебі чох Хан Мирген Оос-палтырларын Чара кислебіскен —","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.878,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ах сабдыр аттығ Атығӌы - оолның оғылы хара торааттығ Атығӌы Парачап пол — тидір","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.111,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.21,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.708,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ам анӌада Худай сых килӌік син аар-пеер кірдің ме & quot ; — тіп сурчадыр","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.247,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.965,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ікінӌізін пай кізінің от ээзі ол чох кізінің от ээзіне киліп чоохтасчатханда от сығыртыр","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.177,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"теен – Мин пу чир ӱстӱнің прай ӱлгӱзін паза ис-пайын Сағаа пирербін Ол мағаа пирілген мин тізең аны кемге хынзам ағаа пирербін","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.476,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Изебі чох Ах Чібек Арығ Оолғынаң сурағлап одырадыр Хайдағ ханның чиріне читтер Хайдағ ханның палазын алдар","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хайдағ ла ниме полбинча чуртаста хайдағ ла ниме истерге киліспинче чуртаста","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол туста Иоанның ӱгренҷілері паза фарисейлер ораза тутханнар . Олар , Иисуссар киліп , сурғаннар : – Ноға Иоанның ӱгренҷілері паза фарисейлер ораза тутчалар , синің ӱгренҷілерің , тізең , тутпинчалар ?","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.217,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Паяғы кізі сурчадыр аннаң Кізі полӌаңзың ма Айна полӌаңзың ма тидір","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.172,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.182,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Уғаа полбаза устығ холыңнаң тееріп чіп кӧр тидір хаты устығ холыңнаң теерзең Худай хайдаң пілер","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.186,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Іӌеме кизіргебін хара торғы кӧгенек хара торғы плат тартхам хара сикпен тон кизіргем","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.923,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кӧлемеліг кӧк сынның ортылығ туста Алтын пӱрліг пай сыра ӧс партыр Алтын пӱрліг пай сыраның пазында Ат пазындағ арығ кӧӧк хус тапсапчададыр","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.154,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"инейлерні іӌелерні чіли ипчілерні пиӌелерні чіли арығ сағыста тудып кӧстеп одыр","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.114,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тасхаӌах матыр хызыл хоор адын ахсын чайғап путха хамӌы сапхан хызыл хоор ат анда мағаттап ойлаан","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.091,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.993,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Че син мағаа даа парбазаң паза пасхазынға даа пар полба — тіп чоохтан киліп Читі хыс теен тағның — амды мында тас полып хал — тіп чоохтан киліп анда саабысхан полтыр","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.21,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аны Асий чиріне теере Верий саардаң килген Пиррнің оолғы Сосипатр , Фессалоник саардаң килген кізілер Аристархнаң Секунд , Дервий саардаң килген Гаий , Тимофей , Асий чирінең килген кізілер Тихикнең Трофим ӱдескеннер .","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.158,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.107,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хынып пазынӌаңнар В Г Кичеев И Б Тачеев П Е Янгулов Б Г Коков П В Коков А С Малакина паза даа пасхалары","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.233,"stopwords_ratio":0.087,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.939,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ах чарыхтың алтына Ах сабдар ат сых парыбысса Ах сабдар аттың алнына Тӱзіре ойлир ат п��лбас","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.122,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ӱстӱндегі тінін тартыбысса Пӧзіктең пӧзік кӧдірілер Ортыдағы тінін тартыбысса Пулут ӱстӱнең парар","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.182,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.113,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ӧдірбе — тидір — алып ал — тидір — хара тӱлгӱмең хызыл тӱлгӱмең тирізін мағаа кирек чоғыл — тидір","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.253,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хайзы сари хайдағ полӌаң за – піл полбаан ол анаң тадии хайдағ полӌаң тіп оң сарин ызыр кӧрген","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.165,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Маңзырап сой турып — тидір — пір салазы — тидір — тырғағымаң чат халған — тидір","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.272,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.939,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хара тораат Чааӌы харындазың прай аттарны сӱр чӧрібісті садығӌы харындазың прай хойларны ал чӧрібісті","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.196,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Хызыҷах ӱребеен , ол узупча , аннаңар парыңар , – теен оларға Иисус . Че кізілер , тізең , Иисусха хатхырғаннар .","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.257,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"1 Улуғ пӧзік тағлығ чирлерде улуғ тайғалығ чирлерде арығ сіліг улуғ нимес чазы чирде улуғ нимес аал","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.156,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ай - да Сеерге ай - да сарыс Ол тайра пирігінде пос хус чіли чуртир","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.239,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.968,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Одырғанынаң анда чоохтабысхан — Изірігі улам на улуғ пол парыбысхан Ээр - пеер мондылып Анда чоохтабысхан","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.146,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол синің істіңде ачығ , ахсыңда , тізең , мӧӧт осхас тадылығ полар , – теен мағаа ангел .","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.27,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.989,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пу ниме пол парза Мин – Минмін полчатханыма киртінерлерің ӱчӱн сірерге амды пу ниме полғалахха чоохтапчам","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.021,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.533,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кӧк адай кӧк пӱӱрнің теерізін акелген ах адай ах пӱӱрнің теерізін акелген","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.188,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алтон чулат кизіре тарастырлар алтон тасхыл азыра тарасхан полтырлар парбазынға парған полтырлар чӧрбезінге чӧрген полтырлар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.113,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.974,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Худайның Оолғына киртінминчеткен кізі Пабазына даа киртінминче. Худайның Оолғына киртінчеткен кізі, тізең, Пабазына даа киртінче.","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.467,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че Иисус оларға теен : – Мин Худай хан-ӱлгӱзінеңер Чахсы Хабарны пасха даа саарларда искірерге кирекпін . Аның ӱчӱн Худай Мині ысхан нооза .","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.55,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чахығ чох чуртапчатхан кізілер чазых итчетселер, олар, чахығның оңдайынҷа чарғылатпин, ӧл парарлар. Че, чахығны пілчеткен кізілер чазых итчетселер, олар чахығ хоостырох чарғыладарлар.","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.138,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аар айланып ылғамзырап одырадырлар пеер айланып кӱлімзіреп одырадырлар Пӱӱр ханы ирепчі","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.154,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.115,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Керсантий Аёшин Ефим Трошкин Борис Топанов Яков Трошкин Иван Немежиков Михаил Григорий Коковтар паза даа пасхалары полғаннар","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.84,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Йа йа мин толдыра нимес тирге иткем – Хан сах андох тӱзедінібізіп позының алынӌа пулбыран сыххан толдыра – толдыра нимес толдыра – толдыра нимес пу сӧстернің хайзы артых истілчеткенін сыныхтапчатхан чіли","num_words":28,"character_repetition_ratio":0.165,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Алтыннаң иткен поғозы Айға частап хыс кізі Кӱмӱстең иткен поғозы Кӱнге сусталып айлан тур","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.15,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пабамның алнында Мин сірерні пыролим тіп сағынмаңар Сірернің ізенчеткен Моисейлерің сірерні пыролир","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.111,"stopwords_ratio":0.167,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тӱлгӱні адайлар сӱр парирлар Тӱлгӱӌектің хузуриин ӱзе тартып алдылар адайлар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.961,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Піс алғапчатхан алғас ідізі Христостың ханынаң пірікчеткенібісті таныхтапча нимес пе Піс сындырчатхан халазыбыс Христостың иді - ханынаң пірікчеткенібісті таныхтапча полбас па","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.12,"stopwords_ratio":0.15,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Че Пётр теен : – Минде кӱмӱс тее , алтын даа чоғыл , че позымда пар нимені пирчем : Назареттегі Иисус Христостың адынаң , турып , пас чӧр !","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.259,"stopwords_ratio":0.238,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.966,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ол , тізең , нандырып , теен : – Олғаннар чіҷең халасты , алып , адайларға тастап пирчеткені чахсы нимес . –","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.278,"stopwords_ratio":0.462,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірер Аның ӱнін хаҷан даа испеезер , сырайын хаҷан даа кӧрбеезер .","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.105,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин дее іди тирге иткем ол кемнің - де салаалары ээм - кӱлиим","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.23,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.872,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Авраам Худайға киртінген . Худай , аны сыныхтап , Исаак оолғын тайыға салдыртханда , Авраам Аның чооғын толдырарға тимде полған . Худай Авраамға кӧп тӧл молҷаан , Авраам , тізең , чалғыс оолғын даа тайыға саларға тимде полған .","num_words":30,"character_repetition_ratio":0.128,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.3,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кізінің харахтары идіне чарытхылар осхастар , аннаңар харахтарың арығ полза , прай істіңер дее чарых полар , харахтарың чахсы полбаза , прай істіңер дее харасхы полар .","num_words":22,"character_repetition_ratio":0.145,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.364,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Аннаңар Ирод , ол хыс ниме сурза , аны пирем тіп , ағаа молҷап чоохтанған .","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.253,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ай Хан кӧмес мал чар пирген кӧмес чон чар пирген","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.103,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.986,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Игір холына тудып парған ирнін салып ізіп парған азыр холына тудып парған ахсын салып тартып парған","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.178,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин оларзар киліп чоохтаспаан ползам олар Мині постарына чағын итпееннері ӱчӱн пыролығ полбасчыхтар Че Мин оларзар киліп чоохтасхам аннаңар амды олар постарының чазыхтары ӱчӱн ахтан полбастар","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.132,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мин олардаң кӧп тоғынғам , кӧп палығлатхам , харибде одырғам , кӧп хати ӧлер пазы полғам .","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.025,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.222,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.983,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Харах чохтар кӧр сыхчалар , ахсахтар , тізең , пас сыхчалар , чызығ палығлығлар арығланып алчалар , туныхтар , тізең , ис сыхчалар , ӧліглер тірілчелер , чох кізілерге , тізең , Чахсы Хабарны искірчелер .","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.128,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.23,"stopwords_ratio":0.208,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірерге хынчатханнарға хынчатсаңар аның ӱчӱн хайдағ алғыс кирек сірерге Чазыхтығлар даа постарына хынчатханнарға іди хынадырлар","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.119,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.11,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кичеевтер Коковтар Калтынаевтер Аёшиннер Капчигашевтер Тодышевтер Покояковтар родтарынаң аралас парған","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.088,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.976,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чир ле иңдет пе чир ле ундуба син пу сӧсті","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.214,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.751,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кізі пу сӧстердеңер пір дее сағынмаан ойын пазында ла пірееде пір дее сағынмин чоохтанӌаң пу сӧстерні","num_words":16,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.438,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кізі , позының тынын хатап алып алар ӱчӱн , ниме пир полар ?","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.25,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мының чахсызын ӱс чахсы читірербін алтон - читон асхырлығ чылғыдаң алты - читі асхырлығ чылғы чар пирербін","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Ӧлзем дее тӧзенер тӧзеем тӧзенеӧк ӧлер одым частанар частиимны частанаох ӧлерге одым","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.584,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Я Хубаң пайдың чиріне читтібін Хубаң пайдың чирінең Эпле сейзеңнің оғылы кӧк пора аттығ Ӧлбезек матыр ал килдім","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.173,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Хара _ сынға сых парзаң — тидір — кӧрерзің — тидір — Хара _ сын — тидір — ікі азырли парыбысхан полар — тидір","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.306,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.648,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"30 Оларны кӧріп оолах чахсының хардаң ах сырайы хара паарға киптен чӧр ханнаң хызыл сырайы ӧлген паарға киптен чӧр","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.171,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Кем кізілерге сыйыхтар пирген Олох піреелерін илӌілер піреелерін ухаанӌылар піреелерін Чахсы Хабарның тарадығӌылары піреелерін киртінчеткеннернің хадарӌылары піреелерін ӱгретчілер ит салған","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.161,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.101,"stopwords_ratio":0.05,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Мині аарлап , мындағ паланы позына чағын кирген кізі , Мині дее позына чағын итче .","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.217,"stopwords_ratio":0.154,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ниме идерге кирек Худымнаң даа пазырарбын сағызымнаң даа пазырарбын Худымнаң даа сарнирбын сағызымнаң даа сарнирбын","num_words":15,"character_repetition_ratio":0.17,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.4,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Прай ангеллер , ӱлгӱ сіреезінің , ах сағалларның паза тӧрт аңның ибіре турып , ӱлгӱ сіреезінің алнында тӱңдере тӱзіп , Худайға пазырып ала , чоохтан турғаннар : –","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.131,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.21,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірер Аны хаӌан даа кӧрбеен дее ползар Ағаа хынчазар Сағам даа Аны кӧрбинчеткен дее ползар Ағаа киртінчезер паза чоохтап таа полбас ӧрініс сірерні толдырча","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.417,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пыралар чар хазында ла ниме полчатханын кӧрчелер кит палыхтар тізең — талай - тиңістерде ниме полчатханын","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.167,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чир-чалбах Худайның азаан тынандырчатхан орын полча , аннаңар аның даа адынаң обалланма , Иерусалим илбек ханның саары полча , аннаңар аның даа адынаң обалланма .","num_words":21,"character_repetition_ratio":0.131,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чӧреестер пілбинчезер бе пу Худайы чох чуртаснаң ынағласханы Худайнаң ыырласханы полча Кем андағ чуртаснаң ынағласча ол Худайның ыырӌызы пол парар","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.131,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.25,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Тасхаӌах матыр пір нимедең хорыхпаан пір нимедең чалтанмаан ӧдірер ниме полза ӧдір салзын чир ниме полза чіп салзын","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.151,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.222,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Атығӌы Оолның абахайы Атығӌы Оолның хулағына сыбыраптур Піске пала полар ба Алып алах — тіптур","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.118,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Пу ла кізі ниме пілбес пу ла кізі ниме испес пос алынӌа халахтанча ипчі","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.194,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.429,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Сірер Аны хаҷан даа кӧрбеен дее ползар , Ағаа хынчазар . Сағам даа , Аны кӧрбинчеткен дее ползар , Ағаа киртінчезер паза чоохтап таа полбас ӧрініс сірерні толдырча .","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.154,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.417,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Ай Кӱн тигірзер кӧрзе пулут хызыл чалын полып кӧйчадыр чир ӱстӱнзер кӧрзе чир оды хызыл ӧрт полып кӧйчадыр","num_words":18,"character_repetition_ratio":0.144,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"Чӧреес хылыхтығ кізідең тис чӧріңер кізі итчеткен ноо даа чазых иді - ханына теңминче Чӧреес хылыхтығ полғаны тізең кізінің позының иді - ханынаң тоғыр чазых иткені полча","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.12,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"— Пу кӧӧп хайди пол парды — нанып кӧрча кізі дее чоғыл","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.241,"stopwords_ratio":0.5,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"glot500","source":"nllb_other_til","original_code":"kjh_Cyrl","text":"тигірні паза андағы прай нимелерні , чирні паза андағы прай нимелерні , талайны паза андағы прай нимелерні чайап салған паза хаҷан даа тіріг Чайаачының адынаң сӧс пирген : – Паза тус полбас ! Читінҷі ангел пырғызын тартар кӱннерде Худай Позының нымысчы ухаанҷыларына искірген чазыт пӧгінін толдырар .","num_words":41,"character_repetition_ratio":0.155,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.244,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/corpora.khsu.ru\/langandlit_2-en.html","collection":"languages_of_russia","source":"corpora.khsu.ru","original_code":"kjh","text":"The lexical dialectisms: Пiстiң кыскаң уғаа сiлiг (кыскаң – хоосха ‘cat’. Compare: хоосха, кӱуске in other dialects). Кулька анчам ал пир. (кулька – састып, кӱрӌек – ‘dust-pan’).","num_words":24,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.258,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.334,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/corpora.khsu.ru\/langandlit_2-en.html","collection":"languages_of_russia","source":"corpora.khsu.ru","original_code":"kjh","text":"Semantic dialectisms: Минiң хатым тухсха парыбысхан. (хатым – ипчiм, абахайым ‘wife’). Чолда машина сынмарган (сынмарган – одыл парган, талат парган ‘broke down’).","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.013,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.232,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.361,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/corpora.khsu.ru\/langandlit_2-en.html","collection":"languages_of_russia","source":"corpora.khsu.ru","original_code":"kjh","text":"Морфологические диалектизмы: Утс алты чылда утс августа паспортпыy тjрим. (паспортпыy – паспортнаy, паспортмаң « по паспорту»). Хызым iди санабаан, пабазына тарыныбысча. (санабаан – санабин «не считала»).","num_words":23,"character_repetition_ratio":0.02,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.21,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.42,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/corpora.khsu.ru\/langandlit_2-en.html","collection":"languages_of_russia","source":"corpora.khsu.ru","original_code":"kjh","text":"Morphological dialectisms: Утс алты чылда утс августа паспортпың тöрим. (паспортпың – паспортнаң, паспортмаң ‘according to the passport’). Хызым iди санабаан, набазына тарыныбысча. (санабаан – санабин ��didn’t count’).","num_words":25,"character_repetition_ratio":0.019,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.271,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/corpora.khsu.ru\/langandlit_2-en.html","collection":"languages_of_russia","source":"corpora.khsu.ru","original_code":"kjh","text":"Phonetic dialectisms: Миге утс iкi час. (миге – магaа, мегее ‘me’). Мiнӌi чыл аалда чуртап парим. (мiнӌi – мiнӌа ‘so much’). Син баня утудын салғазың. (утудын – одын ‘lit’).","num_words":26,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.295,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.368,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/hyagas.narod.ru\/references.html","collection":"languages_of_russia","source":"hyagas.narod.ru","original_code":"kjh","text":"Пу чирлерчъе удаа чоредербiн. Сiрер дее кор коpiнъер, арса пiрее тузалыгъ ниме табарзар.","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.231,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.92,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"13 Олар парыбысханда, Хан Худай ангелі, Иосифке тӱзінде киліп, теен:– Ирод пу Час Паланы, ӧдір саларға харазып, тілеп чӧрер. Тур, Час Паланы паза іҷезін алып, Египетсер тис. Анда мин искіріг пиргенҷе пол тур.14 Иосиф, турып алып, Час Паланы паза іҷезін алып, хараазын Египетсер парыбысхан. 15 Анда ол Ирод ӱреенҷе полған. Хан Худайның: «Египеттең Оолғымны нандыра хығырдым», – тіп ухаанҷыдаң пастыра чоохтаан сӧстері тол парар ӱчӱн, ол ниме пол парған.","num_words":66,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.217,"stopwords_ratio":0.333,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"33 «Пирген сӧзіңнең хыйа полба, че Хан Худайға пирген сӧстеріңні толдыр тур», – тіп, пурунғыларға чоохталғанын искезер.34 Мин, тізең, сірерге тіпчем: пір дее сӧс пирбе. Тигір Худайның ӱлгӱ сіреезі полча, аннаңар аның адынаң обалланма. 35 Чир-чалбах Худайның азаан тынандырчатхан орын полча, аннаңар аның даа адынаң обалланма, Иерусалим илбек ханның саары полча, аннаңар аның даа адынаң обалланма. 36 Син пір састы даа ах алай хара ит полбассың, аннаңар позыңның пазыңнаң даа обалланма. 37 Сӧстерің «Йа» алай «Чох» ползын. Аннаң артых чоохтанғаны сайтаннаң.","num_words":76,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.209,"stopwords_ratio":0.303,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"24 Минің сӧстерімні, истіп, толдырчатхан полған на кізі туразын хайада пӱдірчеткен хыйға кізее тӧӧй. 25 Наңмыр чаап, суғлар тазып, чил хазырланып, ол тураа урунза, анзы, таста турчатханнаңар, аңдарылбинча. 26 Полғаны ла, кем Минің сӧстерім исче, че оларны толдырбинча, ол хумда тура пӱдірген сағызы чох кізее тӧӧй. 27 Наңмыр чаап, суғлар тазып, чил хазырланып, ол тураа урунза, анзы аңдарыл парча. Ол саңай иңзеріл парча.28 Иисус пу чооғын тоосханда, чон Аның ӱгредиине таңнаан. 29 О�� Моисей Чахии пілігҷілері паза фарисейлер чіли нимес, че ӱлгӱзі пар кізі чіли ӱгретті.","num_words":81,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.083,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.198,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"34 Мин чир ӱстӱне амыр хоных ағыларға килгем тіп сағынмаңар, Мин амыр хоных нимес, че хылыс ағыл килгем. 35 Мин оолғын пабазынаң, хызын іҷезінең, килнін хастынаң чарарға килгем. 36 Ӏди кізінің ыырҷылары – аның ибдегілері.37 Кем пабазына алай іҷезіне Миннең артых хынча, ол кізі Мағаа турыстығ нимес. Кем оолғына алай хызына Миннең артых хынча, ол Мағаа турыстығ нимес. 38 Кем Минің соомҷа кірезін албин парча, ол Мағаа турыстығ нимес. 39 Кем позының тынын ал халарға кӱстенер, ол аны чідірер, кем Миннең ӱчӱн позының тынын чідірер, ол аны ал халар.– 40 Кем сірерні чахсы удурлапча, ол Мині дее іди удурлапча. Кем Мині чахсы удурлапча, ол Мині ысхан Худайны даа іди удурлапча. 41 Кем ухаанҷыны ухаанҷы тіп удурлапча, ол ухаанҷыни осхас сыйых алар. Кем, арығ чӱректіг кізіні арығ чӱректіг кізі тіп, удурлапча, ол арығ чӱректіг кізіни осхас сыйых алар. 42 Кем кічіг кізее, Минің ӱгренҷім полчатханы ӱчӱн не, чірченең соох суғ пирер, ол кізі, сынны сірерге тіпчем, сыйығы чох халбас.","num_words":149,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.215,"stopwords_ratio":0.235,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"46 Иисус турада чоннаң чоохтасчатхан туста, Аның іҷезінең харындастары, тасхар турып, Анынаң чоохтазып аларға хынғаннар. 47 Анаң Иисусха кем-де теен:– Ӏҷеңнең харындастарың тасхар турчалар, Синнең чоохтазып аларға хынчалар.48 Ол, тізең, чоохтанчатхан кізее піди нандырған:– Кем Минің іҷем? Кемнер Минің харындастарым?49 Анаң, Позының ӱгренҷілерінзер холынаң кӧзідіп, теен:– Мына Минің іҷем паза Минің харындастарым.50 Кем Тигірдегі Пабамның кӧңнін толдырча, ол Минің харындазым, пиҷем паза іҷем полча.","num_words":62,"character_repetition_ratio":0.116,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.145,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"21 Андада Пётр, Иисуссар чағын пас киліп, сурған:– Хан-пигім! Миннең тоғыр чазых итчеткен харындазымның пырозын нинҷе хати тастирға кирекпін? Читі хати ба?– 22 Чох, читі хати нимес, че читоннардаң читі хати, – нандырған Иисус.– 23 Аннаңар Тигір хан-чирі нымысчыларының ӧдістерін алып аларға сағыныбысхан ханға тӧӧй. 24 Ол наа ла санас сыхханда, андар ағаа он муң талант ахча алымнығ пол парған кізіні ағыл килгеннер. 25 Че ол кізінің тӧлеҷең нимезі чох полған. Андада хан, ол кізіні, ипчізін, палаларын паза ибдегі прай ниме-нооларын садыбызып, ӧдізін тӧлеп саларға чахығ пирген. 26 Ол н��мысчы, ханның азағына тӱзіп, сурынып теен: «Ханым, ӱр нимес сағып ал. Мин сағаа прай алымымны тӧлеп пирем». 27 Хан, ол кізее айап, алымны албасха чарадып, аны позыдыбысхан. 28 Ол нымысчы, тасхар сығып, позынаң чӱс динарий ахча ӧдіске алған арғызына учурап парып, аны хаап алып, «Алымыңны тӧле мағаа!» тіп хысхырып ала, пооп сыххан. 29 Андада арғызы, аның азағына тӱзіп, алданған: «Ӱр нимес сағып ал! Мин сағаа прай алымымны тӧлеп пирем!» 30 Че анзы ынабаан, парып, арғызын, ӧдізін тӧлеенҷе, харибге чаап салған. 31 Пасха нымысчы арғыстары, ол нимені кӧріп, уғаа хомзын парғаннар. Анаң ханзар парып, прай нимені чоохтап пиргеннер. 32 Андада хан, аны хығыртыбызып, теен: «Чабал нымысчы! Син миннең сурынғазың, аннаңар мин синің прай алымыңны чох иткем.33 Хайди мин сағаа айап парғам, сағаа даа ідӧк арғызыңа айирға кирек полған нимес пе зе?» 34 Анаң хан, тарыныбызып, аны, алымын тӧлеп салғанҷа, харибде тудып, хатығ холда тударға чахығ пирібіскен. 35 Тигірдегі Пабам сірерні ідӧк идер, сынап сірернің полғаныңар ла хомай иткен харындазының пырозын прай чӱреенең тастабаза.","num_words":236,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.009,"special_characters_ratio":0.218,"stopwords_ratio":0.229,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"13 Хыйал сірерге, Моисей Чахии пілігҷілері паза фарисейлер! Чойырхостар! Сірер кізілердең Тигір хан-чирін чабысчазар. Постарың даа андар кірбинчезер, андар кірерге итчеткеннерні дее кирбинчезер.14 Хыйал сірерге, Моисей Чахии пілігҷілері паза фарисейлер! Чойырхостар! Сірер ӧкіс ипчілернің чурттарын тонапчазар, анаң, пасхалары кӧрзіннер тіп, чойланып, ӱр пазырчазар. Пу нименің ӱчӱн улам хатығ чарғы полар сірерге.15 Хыйал сірерге, Моисей Чахии пілігҷілері паза фарисейлер! Чойырхостар! Сірер, талайлар паза чирлер ибіре чӧріп, постарыңа ӱгренҷілер тілепчезер. Піреезін таап алзар, тізең, аны ӱгредииңерге айландырып, постарыңнаң ікі хати хомай ит салып, кӧйчеткен кӧлзер тастатчаң кізі итчезер.16 Хыйал сірерге, харах чох устағҷылар! «Храмнаң обалланып, аны толдырбаза даа хайтпас, че храмдағы алтыннаң обалланғанын хайди даа толдырарға кирек» тіп ӱгретчезер. 17 Харах чох алығлар! Хайзы артыхтыр? Алтын ма? Алай алтынны чарытчатхан храм ма? 18 Ӏдӧк сірер «Тайығ орнынаң обалланып, аны толдырбаза даа хайтпас, че ол орынға салған сыйыхнаң обалланғанын хайди даа толдырарға кирек» тіп ӱгретчезер. 19 Харах чох алығлар! Хайзы улуғдыр? Сыйых па? Алай ол сыйыхты чарытчатхан тайығ орны ба? 20 Аннаңар кем тайығ орнынаң обалланча, ол ідӧк тайығ орнындағы прай сыйыхнаң обалланча. 21 Кем храмнаң обалланча, ол храмнаң даа, андағы Худайнаң даа обалланча. 22 Че кем тигірнең обалланча, ол Худай ӱлгӱ сіреезінең дее, анда одырчатхан Худайнаң даа обалланча.23 Хыйал сірерге, Моисей Чахии пілігҷілері паза фарисейлер! Чойырхостар! Сірер, мята, анис паза тмин ӧскіріп, Худайға онынҷы чардығын пирчезер, че Моисей Чахииның иң ӧӧн ӱгредиин – чарғыны, ӧлҷейні паза киртіністі – постарыңнаң хыйа тастапчазар. Сірер анзын идіп, мынзын даа ундубасха кирексер. 24 Харах чох устағҷылар! Сарығ сеектерні сӱӱп, тастапчазар, тибелерні, тізең, азырчазар!25 Хыйал сірерге, Моисей Чахии пілігҷілері паза фарисейлер! Чойырхостар! Сірер чірче-айахтың тастын на арығлап салчазар, оларның істінде, тізең, азымахтаныс паза сын нимес нимелер толдыра.26 Харах чох фарисей! Пастап айахнаң чірченің істін арығлап сал, андада аның тасты даа арығ полар.27 Хыйал сірерге, Моисей Чахии пілігҷілері паза фарисейлер! Чойырхостар! Сірер хазарт салған хомдылар осхассар. Тастынаң олар сіліг кӧрінчелер, істілеріне, тізең, ӧлген кізілернің сӧӧктері паза аннаң даа пасха чызығ нимелер тол парғаннар. 28 Сірер ідӧк тастынаң арығ чӱректіг кізілер осхассар, че істіңерде чойырхоссар паза сайбағҷызар.29 Хыйал сірерге, Моисей Чахии пілігҷілері паза фарисейлер! Чойырхостар! Сірер ухаанҷыларны кӧмҷең орыннар пӱдірчезер паза арығ чӱректіг кізілерге хумартхы тастар чазапчазар. 30 Анаң тіпчезер: «Піс адаларыбыс тузында чуртаан ползабыс, ухаанҷыларның ханын тӧгерінде араласпасчыхпыс». 31 Пу оңдайнаң сірер, ухаанҷыларны ӧдірген кізілернің тӧллері полчабыс тіп, постарыңнаң тоғыр киречілепчезер. 32 Андағ полза, сірер, пабаларың пастаан киректерні аннаң андар идіп, тоос салыңар. 33 Чыланнар, чылан палалары! Кӧйчеткен кӧлнің чарғызынаң хайди тизіп аларзар? 34 Аннаңар сірерзер ухаанҷыларны, хыйғаларны паза ӱгретчілерні ысчам, че сірер оларның хай піреелерін ӧдір саларзар, піреелерін кіреске хазап саларзар, пасхаларын, тізең, постарыңның синагогаларыңда соғып, саардаң саарға сӱр чӧрерзер. 35 Ӏди сірер чир ӱстӱнде арығ чӱректіг прай кізілернің тӧгілген ханы ӱчӱн пыролығ поларзар: арығ чӱректіг Авельнің тӧгілген ханынаң сығара сірерге храмның паза тайығ орнының аразында ӧдірт салған Варахийнің оолғы Захарийнің тӧгілген ханына теере!36 Сынны сірерге тіпчем, прай пыро пу тӧлге тӱзер.","num_words":448,"character_repetition_ratio":0.106,"word_repetition_ratio":0.009,"special_characters_ratio":0.18,"stopwords_ratio":0.239,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"14 Ӏдӧк Тигір хан-чирі пасха чирзер парчатхан паза, позының нымысчыларын хығырып, нинҷе пар нимезін кӧрерге чахыпчатхан кізее тӧӧй. 15 Оларның полғанына ла сӱмезі хоостыра ахча пирген ол: пірсіне пис талант, ікінҷізіне – ікі, ӱзінҷізіне – пір. Позы сах андох парыбысхан. 16 Пис талант алған нымысчы, парып, ол ахчазын кирекке тузаланып, хоза пис талант идіп алған. 17 Ӏдӧк ікі талант алған нымысчы соонаң хоза ікі талант идіп алған. 18 Пір талант алған нымысчы, тізең, парып, аны чирге кӧӧм салып, іди ол ээзінің кӱмӱзін чазыр салған. 19 Илееде тус ирткенде, нымысчыларның ээзі, айланып, нымысчыларынаң нандырығ сурған.20 Пис талант алған нымысчы, киліп, хоза пис талант ағыл пиріп, теен: «Ээзі кізі, син мағаа пис талант пиргезің, мына мин оларға хоза пис талант тоғынып алғам». 21 «Чахсы паза ізестіг нымысчым! Син кічіг киректе ізестіг полдың. Мин сині кӧп нименің пазында турғызарбын. Ээзіңнең хада ӧрін» – тіп нандырған ағаа ээзі. 22 Ӏкі талант алған нымысчы даа, пас киліп, теен: «Ээзі кізі! Син мағаа ікі талант пиргезің. Мин оларға хоза ікі талант тоғынып алғам». 23 «Чахсы паза ізестіг нымысчым! Син кічіг киректе ізестіг полдың. Мин сині кӧп нименің пазында турғызарбын. Ээзіңнең хада ӧрін», – теен ағаа аның ээзі. 24 Пір талант алған нымысчы, пас киліп, теен: «Ээзі кізі! Мин синің хатығ хылииңны пілчем. Таарыбаан чирде ас кисчезің, чайа тастабаан чирде теерчезің. 25 Аннаңар мин, синнең хорығып, парып, синің ахчаңны чирге чазыр салғам. Мына сағаа сини». 26 Ээзі ағаа нандырған: «Арғаас паза нимее чарабас нымысчы! Мин таарыбаан чирде ас кисчеткенімні, чайа тастабаан чирде теерчеткенімні піліп, 27 син кӱмӱс ахчамны садығҷыларға пирібізерге кирек полғазың. Мин, тізең, киліп, парыс алып аларҷыхпын. 28 Амды пір талантты, аннаң алып, он таланттығ кізее пирібізіңер. 29 Ниме-ноозы пар полған на кізіни хозылып одырар, че ниме-ноозы чох кізі пар даа нимезін пыластырар. 30 Пу нимее чарабаан нымысчыны, тізең, тастындағы харасхызар тастабызыңар: анда сыыт паза тіс хыҷыразы полар» тіп, Иисус піди хосхан:– Хулаа пар кізі иссін!","num_words":290,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.085,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.2,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"27 Анаң Рим чааҷылары Иисусты пастыхтың ӧргезінзер апарғаннар. Андағы чааҷылар, тізең, прайзы Аннаң ибіре чыылысхан. 28 Анаң Иисусты чалаастабызып, хызыл кӧгенек кизірт салғаннар. 29 Тігенектің салааларын, тоғылахти ӱріп, Аның пазына кизірт салғаннар. Оң холына тайах пиріп, алнында тізекке тӱзіп:– Изен ползын, Иудей ханы! – тіп Ағаа кӱлгеннер.30 Чаба тӱкӱріп, сымыхтар алып, пазынаң сапханнар. 31 Ағаа кӱліп алып, хызыл кӧгенекті суурыбызып, Позының кип-азаан кизіртібізіп, кіреске хазирға апарғаннар.32 Саардаң сыхчадып, олар ады-солазы Симон полчатхан кізее, Киринейдегілернің пірсіне, учурап парғаннар. Ағаа Иисустың кірезін апардырғаннар.33 Олар «Хуу пас» тіп адалчатхан Голгофа орынзар читкеннер. 34 Иисусха ӧӧт аралаан хуйаң арағаны ізерге пиргеннер. Ол, аны амзабызып, іспинібіскен. 35 Чааҷылар, Иисусты кіреске хазап салып, ӱлӱске тас тастап, Аның кип-азаан ӱлескеннер. 36 Анаң анда одырып, Аны хадарғаннар. 37 Иисустың пазы ӱстӱнде пырозы пазылған пічіктіг чардыҷах хазап салғаннар: «Пу Иисус, Иудей ханы». 38 Аннаң хада ікі сайбағҷыны кіреске хазап салғаннар: пірсін – оң саринда, пірсін – сол саринда. 39 Чол париғаннар, пастарын чайхап ала, Иис��сты сӧклеп, 40 тееннер:– Храмны иңзерібізіп, ӱс кӱнге пӱдірібісчең кӱзің пар полза, позыңны арачыла. Худай Оолғы полчатсаң, кірестең тӱзіп ал.41 Улуғ абыстар, Моисей Чахии пілігҷілері, ах сағаллар паза фарисейлер, Ағаа кӱліп, тееннер:– 42 Пасхаларын арачылаан, позын, тізең, арачылап полбинча! Ол Израиль ханы полчатса, сағамох кірестең тӱссін. Андада ағаа киртінербіс. 43 Ол Худайға ізенген, позынаңар «Мин Худай Оолғыбын» теен. Амды Худай, хынза, арачылазын аны.44 Аннаң хости хазаттыр салған сайбағҷылар Аны ідӧк сӧклееннер.45 Кӱн ортызында прай чир ӱстӱ харасхы пол парыбызып, ӱс часча іди турған. 46 Аның соонаң Иисус тың хысхырған:– Или, Или, лама савахфани!Анзы «Худайым, Худайым! Син ноға Мині тастадың?» теені полча. 47 Аны истіп, хости турчатханнар тееннер:– Ол Илия ухаанҷыны хығырча.48 Сах андох оларның пірсі, чӱгӱр парып, сӱбӱректі хуйаң арағаа ӧллеп, анаң ағасха хаптырып алып, Иисусха, іссін тіп, сунған.– 49 Тохта, сахтап алааңар, кӧр кӧрееңер, Илия аны арачылирға килер бе ни?! – тееннер пасхалары.50 Иисус, пазох тың хысхырып, тынын сығарыбысхан. 51 Олох туста храмда кӧзеңе ӱстӱнең алтынзар алдыра ікі чара талал чӧрібіскен. Чир тітіри тӱскен, тастар чарыл парғаннар. 52 Сыыраттарда хомдылар аза чачырап, ӧлген Худай чонының кӧбізі тіріл килген. 53 Олар, хомдылардаң сығып, соонаң Иисус тірілгенде, ызых саарынзар – Иерусалимзер парыбысханнар. Анда оларны кӧп кізі кӧрген. 54 Иисусты хадарчатхан чааҷылар, оларның пазы, чир тітіреенін паза полчатхан прай нимені кӧріп, чоо хорых парып, тееннер:– Ол сынап таа Худай Оолғы полтыр.55 Анда Галилей чирінең сығара Иисустың соонҷа чӧрген паза Ағаа полызып ала килген кӧп ипчі Иисуссар ырахтын кӧр турған.56 Оларның аразында Мария Магдалина, Иаковнаң Иосийнің іҷезі Мария паза Зеведей оолларының іҷезі полғаннар.","num_words":380,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.142,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"21 Иисус кӧл озаринзар хатап кис парғанда, Аныңзар чон сӱрееліг чыыл килген. Ол кӧл хазында полған. 22 Анаң оларзар синагога пастыхтарының пірсі Иаир пас килген. Иисусты кӧр салып, ол, Аның азаана тӱзіп, 23 алданып ала сурынған:– Хызыҷаам минің ӧлерге чӧр. Ол, чазылып, тіріг халар ӱчӱн, парып, холларың андар сал пир.24 Иисус анынаң хада парған. Оларның сооларынҷа, Аны хызып ала, чон кӧп субалысхан.25 Оларның аразында, ханы ағып, он ікі чыл ағыр салған ипчі парған. 26 Кӧп имҷілерде полып, кӧп ирее кӧрген ол. Прай пар-чох нимезін хоратхан, че туза кӧрбеен, улам хомайланған.27 Иисустаңар искеннеңер, ол, чон аразында парып, Аныңзар кистінең пас киліп, кип-азаана холын теертібіскен. 28 Ӏстінде ол «Кип азаана даа теңзем, чазыл парарбын» тіп сағын салған. 29 Ханы ахханы сах андох тохтап парған. Ипчі ағыриинаң чазылғанын піл салған. 30 Анд��дох Иисус, Позынаң кӱс сыхханын сизін салып, чонға айланып, сурған:– Кем минің кип-азаама теңді?31 Ӱгренҷілері Ағаа тееннер:– Кӧрчезің нооза чон Сині хысча, Позың, тізең, «Кем мағаа теңді?» тіп сурчазың.32 Че Иисус, теңен кізіні кӧрглеп, ибіре хараан. 33 Ол ипчі, позынаң ниме полғанын піле, хорыхханына халтырап ала, Иисустың алнында тізекке тӱзіп, Ағаа сынны чоохтап пирген. 34 Иисус, тізең, теен ағаа:– Хызым! Киртінізің сині арачылады. Амыр-хазых чӧр, ағырииңнаң чазыл пар.35 Ол іди чоохтанған арада, синагога пастығына аның ибінең килген кізілер тидірлер:– Синің хызың ӱреп парды, Ӱгретчіні нимее тик тутчазың.36 Че Иисус, пу сӧстерні истіп, синагога пастығына теен:– Хорыхпа, киртін.37 Анаң Пётрны, Иаковты паза Иаковтың харындазы Иоанны Позынаң хада алып,38 Иисус синагога пастииның ибінзер парған. Тураа кір киліп, анда ылғап-сыхтап, ӱрӱкклеп парған кізілерні кӧр салып, теен оларға:– Нимее ӱрӱгісклеп, сыхтазып, ылғасхлап турзар? Хызыҷах ӱребеен, ол узупча.40 Кізілер Ағаа хатхырыс сыхханнар. Че Иисус, прайзын сығарыбызып, Позынаң хада хызыҷахтың іҷе-пабазын паза хада полған ӱгренҷілерін не халғызып, хызыҷах чатхан орынзар апарған. 41 Анаң, хызыҷахты холынаң тудып алып, теен ағаа:– Талифа куми.Анзы «Хызыҷах, сағаа тіпчем, тур», теені полған. 42 Хызыҷах сах андох тур килген, анаң пас чӧр сыххан. Ағаа он ікі час полған. Кӧрген кізілер тың хайхасханнар. 43 Иисус оларны, пу нимедеңер пірдеезі пілбезін тіп, хатығлаан паза хызыҷахты азырап саларға чахаан.","num_words":320,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.215,"stopwords_ratio":0.219,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"14 Ирод хан, Иисустаңар тылаасты истіп, – Иисустың ады прай чонға тарап парған полған – чоохтаан:– Ол Кіреске тӱзірҷең Иоанн, ӧлімінең тіріл парып, килген, аннаңар ам хайхастар ит чӧрче.15 Пасхалары «Ол Илия полар», хайзылары, тізең, «Ол пурунғы ухаанҷылар осхас ухаанҷы полар» тіп чоохтасхлааннар. 16 Ирод, тізең, аны истіп, теен:– Мин мойнын кизе саптыртхан Иоанн полар ол, ам ӧлімнең тіріл килген.17 Алында, Ирод Филипп харындазының ипчізін Иродиаданы ал салғанда, Иоанн ағаа нигеҷізін аларға чарабас тееннеңер, ол, Иоанны тудып, харибге чаап саларға чахаан.19 Иродиада, тізең, Иоаннға чабалланып, аны ӧдірерге хыҷанған, че оңдай латаппаҷаң. 20 Ирод, Иоанның арығ чӱректіг, Худайның ах-арығ кізізі полчатханын піліп, аннаң хорыххан паза хайраллаҷаң аны. Ол Иоанның сӧзінҷе кӧп ниме итчең паза аның чоохтарын хынып исчең. 21 Хаҷан Ирод позының тӧреен кӱнінде пайлар-пиглерге, чааҷылар пастыхтарына, Галилей чирінің ах сағалларына той-пай салчатханда, Иродиадаа килістіре кӱн пол парыбысхан. 22 Иродиаданың хызы, телбек салып, Иродтың паза аалҷыларның кӧңніне кірген. Хан ағаа теен:– Хынған на ниме сур, пирем сағаа.23 «Ноо даа ниме, хан-чирімнің чарымын даа сурзаң, пирем» тіп молҷап салған. 24 Анзы, сығып, іҷезінең ниме кілирін сурған. Иродиада, тізең, нандырған:– Кіреске тӱзірҷең Иоанның пазын сур.25 Хыс, сах андох ханзар айланып, теен:– Син мағаа Кіреске тӱзірҷең Иоанның пазын сағамох табахта ағылдыр пир.26 Хан, изі чоохтанза даа, чон алнында сӧске турызарға тіп, хысха тоғырлан полбаан. 27 Ол, сах андох тирігліг чааҷызын ызып, Кіреске тӱзірҷең Иоанның пазын ағылдырған. 28 Тігізі, парып, харибдӧк аның пазын кизе саап, табахта аны ағыл киліп, хысха пирген. Хыс, тізең, іҷезіне пирібіскен. 29 Иоанның ӱгренҷілері, ол тылаасты истіп, андар килгеннер. Иоанның сӧӧгін, алып, чыып салғаннар.30 Иисустың илҷілеріc, чӧрген чирлерінең айланып, Аныңзар чыылыс килгеннер. Олар ниме иткеннерін паза хайди ӱгреткеннерін прай Ағаа чоохтағлааннар. 31 Иисус оларға теен:– Кізі чох чирзер парып, анда ағылахти кӧмес тынанып алыңар.Олар тохтаан ибде, чон кірдің-сыхтың полып, азыранып алар оңдай даа, маң даа чох полған. 32 Иисус ӱгренҷілерінең хада, кимее постары ла одырып, кізі чох чирге парғаннар. 33 Прай чирдең килген чон, оларның париғаннарын кӧріп, оларны танып салып, киме чӱсчеткен орынзар кӧл хастада чӱгӱр парған. Кізілер, андар пурун чидіп, Аны сахтап, чыылыс парғаннар. 34 Иисус, кимедең тӱзіп, чон кӧбін кӧріп, кізілер хадарҷы чох халған хойларға тӧӧй полғаннаңар, оларны айап парып, кӧп нимее ӱгрет сыххан. 35 Илееде тус иртіп парғанда, Иисустың ӱгренҷілері, Аныңзар пас киліп, чоохтанғаннар:– Мында ээн чазы чир, ам орай пол парир. 36 Кізілерні позыдыбыс. Пу чағынғы аалларзар парып, халас садып алзыннар, чіҷең нимелері чоғыл нооза.37 Иисус оларға нандырған:– Сірер оларға чіҷең ниме пиріңер!Ӱгренҷілері Ағаа тееннер:– Арса, піс, парып, ікі чӱсче динарийге халас алып, оларға ӱлеп пирҷебіс пе?38 Иисус, тізең, олардаң сурған:– Сірернің нинҷе халас пар? Парып кӧр киліңер.Олар, кӧр киліп, тееннер:– Пис халас паза ікі палых пар.39 Андада Иисус кізілерні кӧк отта кизекти одыртырғлап саларға чахаан. 40 Олар чӱзерлеп, илігерлеп изере одырғлабысханнар. 41 Иисус, ол пис халасты паза ікі палыхты алып, ӧӧре кӧріп ала, алғабысхан. Анаң халасты, сындырып, чонға ӱлезіннер тіп, ӱгренҷілеріне пирген. Ӏкі палыхты ідӧк ӱлеп пирген. 42 Прайзы, чіп, тос парған. 43 Анаң халған халастарны паза палыхтарны чыыбысханнарында, он ікі торасха толдыра пол парған. 44 Прайзы пис муңа чағын ир кізі азыранған анда.","num_words":476,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.209,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"13 Кізілер палаларын Иисуссар, алғабыссын тіп, ағылғаннар. Че ӱгренҷілері оларны кӧксееннер. 14 Аны кӧре, Иисус, тарын парып, оларға чоохтанған:– Палаларға Минзер иртерге чарадыңар, харығ полбаңар оларға. Худай хан-чирі пала осхас кізілерни полар. 15 С��нны чоохтапчам сірерге, Худай хан-ӱлгӱзін олған чіли удурлабааннары Худай хан-чирінзер хаҷан даа кір полбастар. 16 Анаң, олғаннарны хуҷахтап, пастарына холларын салып, оларны алғаан.17 Иисус чорыхха тимненчеткенде, хайдағ-да кізі, ойлап киліп, Аның алнына тізекке тӱскен:– Чахсы ӱгретчі! Мӧгі чуртас алар ӱчӱн мин ниме идерге кирекпін?18 Иисус ағаа теен:– Син ноға Мині чахсы тідің? Пірдеезі чахсы нимес, чалғыс Худай ла андағ. 19 Чахығларын пілчезің ме? Ӧдірбе, оралыс чӧрбе, оғырлаба, чой киречілебе, кізіні хыйыхтаба, пабаң-іҷеңні улуғла.– 20 Ӱгретчі, мин чииттең іди чуртаам, – нандырған ол кізі.21 Иисус, ол кізізер кӧрібізіп, аны чӱрекке алынып, теен ағаа:– Пір ниме сағаа читпинче: парып, прай пар-чох нимеңні садыбыс, ахчаңны чох кізілерге ӱлебіс, андада пайың тигірде полар. Анаң Минзер киліп, кірезің алып, соомҷа пар.22 Пу сӧстерні истіп, ол кізі арын парыбысхан. Пайы улуғдаңар, ол мӧңіс кӧңніліг хыйа пастыра халған.23 Иисус, ибіре харахсыныбызып, Позының ӱгренҷілеріне теен:– Пай кізілерге Худай хан-ӱлгӱзінзер кірері хайдағ сидіктір.24 Ӱгренҷілері ол сӧстерге хайхааннар. Иисус, тізең, оларға хатабох чоохтанған:– Палаларым! Ис-пайға ізенчеткеннерге Худай хан-ӱлгӱзінзер кірері хайдағ сидіктір. 25 Пай кізі Худай хан-ӱлгӱзінзер кіргенҷе, тибее іңе ӱдінең ӱтіп аларға оой полар.26 Ӱгренҷілері, тізең, улам хайхазып, пос алынҷа чоохтасханнар:– Андағда кем арачылан полар ни?27 Иисус, оларзар кӧрібізіп, теен:– Кізілер ит полбас ниме ол, Худай ла идер аны. Худай прай ниме ит полар.28 Андада Пётр Ағаа чоохтаныбысхан:– Мына піс, прай нимебісті тасти, Синің сооңҷа чӧрчебіс.29 Иисус нандырған ағаа:– Сынны чоохтапчам сірерге, Минің паза Чахсы Хабарның ӱчӱн иб-чуртын, харындас-пиҷелерін, паба-іҷезін, палаларын, хыраларын тастааннары прай нимее чидіп аларлар. 30 Сағам даа, сӱрдірчеткеннерінде, чӱс хатап кӧп тураларға, харындас-пиҷелерге, паба-іҷелерге, палаларға паза хыраларға чидерлер. Килер туста, тізең, оларға мӧгі чуртас пирілер. 31 Че пастағыларының кӧбізі соонда пол парар, соондағыларның кӧбізі, тізең, алнында пол парар.32 Хаҷан олар Иерусалимзер чол тутчатханнарында, Иисус алнында париған. Ӱгренҷілері, тізең, Аның соонҷа улуғ ӱрӱгісте, хорығып ала, пастырғлааннар. Иисус, он ікі ӱгренҷізін хығырып алып, Позынаң ниме поларынаңар пазох оларға чоохтап сыххан:– 33 Мына піс Иерусалимзер парирбыс. Анда Кізі Оолғын, садып, улуғ абыстарның паза Моисей Чахии пілігҷілерінің холына пирібізерлер. Олар Аны, ӧлімге чарғылап, пасха худайлығларның холына пирібізерлер. 34 Ағаа кӱлерлер, чаба тӱкӱрерлер, соғарлар анаң ӧдір саларлар. Че ӱзінҷі кӱнінде Ол тіріл парар.","num_words":362,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.276,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"23 Иисус Позының ӱгредиин пастапчатханда, Ағаа отыс час полған. Кізілер Иисусты Иосифтің оолғы тіп сағынғаннар. Иосиф, тізең, Илийнің оолғы полған, 24 Илий – Матфаттың оолғы, Матфат – Левийнің оолғы, Левий – Мелхийнің оолғы, Мелхий – Ианнайның оолғы, Ианнай Иосифтің оолғы полған. 25 Иосиф, тізең – Маттафийнің оолғы, Маттафий – Амостың оолғы, Амос – Наумның оолғы, Наум – Еслимнің оолғы, Еслим Наггейнің оолғы полған. 26 Наггей, тізең, – Маафтың оолғы, Мааф – Маттафийнің оолғы, Маттафий – Семейнің оолғы, Семей – Иосифтің оолғы. Иосиф Иуданың оолғы полған.27 Иуда – Иоаннанның оолғы, Иоаннан – Рисайның оолғы, Рисай – Зоровавельнің оолғы, Зоровавель – Салафиильнің оолғы, Салафииль Нирийнің оолғы полған. 28 Нирий – Мелхийнің оолғы, Мелхий – Аддийнің оолғы, Аддий – Косамның оолғы, Косам – Елмодамның оолғы, Елмодам Ирнің оолғы полған. 29 Ир – Иосийнің оолғы, Иосий – Елиезернің оолғы, Елиезер – Иоримнің оолғы, Иорим – Матфаттың оолғы, Матфат Левийнің оолғы полған. 30 Левий – Симеонның оолғы, Симеон – Иуданың оолғы, Иуда – Иосифтің оолғы, Иосиф – Ионанның оолғы, Ионан Елиакимнің оолғы полған. 31 Елиаким – Мелеаның оолғы, Мелеа – Маинанның оолғы, Маинан – Маттафаның оолғы, Маттафа – Нафанның оолғы, Нафан Давидтің оолғы полған. 32 Давид – Иессейнің оолғы, Иессей – Овидтің оолғы, Овид – Воозтың оолғы, Вооз – Салмонның оолғы, Салмон Наассонның оолғы полған. 33 Наассон – Аминадавтың оолғы, Аминадав – Арамның оолғы, Арам – Есромның оолғы, Есром – Фарестің оолғы. Фарес Иуданың оолғы полған. 34 Иуда – Иаковтың оолғы, Иаков – Исаактың оолғы, Исаак – Авраамның оолғы, Авраам – Фарриннің оолғы, Фаррин Нахорның оолғы полған. 35 Нахор – Серухтың оолғы, Серух – Рагавтың оолғы, Рагав – Фалектің оолғы, Фалек – Евернің оолғы, Евер Саланың оолғы полған. 36 Сала – Каинанның оолғы, Каинан – Арфаксадтың оолғы, Арфаксад – Симнің оолғы, Сим – Нойның оолғы, Ной Ламехтің оолғы полған 37 Ламех – Мафусалның оолғы, Мафусал – Енохтың оолғы, Енох – Иаредтің оолғы, Иаред – Малелейнің оолғы, Малелей Каинанның оолғы полған.38 Каинан – Еностың оолғы, Енос – Сифтің оолғы, Сиф – Адамның оолғы, Адам Худай оолғы полған.","num_words":258,"character_repetition_ratio":0.19,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.239,"stopwords_ratio":0.097,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Иисус, Худай Худынаң тол парып, Иордан суғдаң айлан килгенде, Худай Худы Аны хуу чазызар апарған. 2 Анда Ол, сайтанғаc хыҷыхтаныстарнаң сынадып ала, хырых кӱн полған. Ол кӱннер ирткен тусха Иисус, пір дее ниме чібин, тың астап парған.3 Андада сайтан ағаа теен:– Син, Худай Оолғы полчатсаң, пу тасха халасха айлан парарға чахығ пир.– 4 Худай Пічииндеc піди пазыл парған: «Кізі чалғыс халаснаң на нимес, че Худайның полған на сӧзінең дее чуртидыр», – нандырған ағаа Иисус.5 Андада сайтан, Аны пӧзік таға сығарып, чир ӱстӱндегі прай хан-чирлерін Ағаа пір-ікі ле кӧзіт пиріп, 6 теен:– Мин пу чир ӱстӱнің прай ӱлгӱзін паза ис-пайын Сағаа пирербін. Ол мағаа пирілген, мин, тізең, аны, кемге хынзам, ағаа пирербін.7 Мағаа пазырзаң, пу ниме прай Сини полар.– 8 Хыйа пар Миннең, сайтан. Худай Пічиинде піди пазыл парған: «Хан Худайыңа пазыр паза Аның на нымысчызы пол», – нандырған ағаа Иисус.9 Анаң сайтан, Аны Иерусалим саарзар апарып, храмның хырында турғыс салып, теен:– Худай Оолғы полчатсаң, мыннаң чирзер сегірібіс. 10 «Худай Позының ангеллеріне Сині арачылирға чахығ пирер, олар, тізең, Сині, азахтарыңны тасха теертпин дее, холға хаап, апарарлар», – тіп пазылған нимес пе зе?– 12 Пічікте чоохталча: «Худайыңны – Ӧӧркі Чайаачыны – сынаба», – нандырған ағаа Иисус.13 Сайтан Иисусты, прай саринаң сыныхтап, хыҷыхтандырарын тоос салып, сағам Иисустаң хыйа парыбысхан.","num_words":194,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.221,"stopwords_ratio":0.325,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"18 Иоанның ӱгренҷілері Иисустаңар тылаасты Иоаннға чоохтап пиргеннерінде, 19 ол, ӱгренҷілерінің ікізін позынзар хығырып алып, оларны Иисуссар піди сурарға ысхан:– Пістің сағыпчатхан кізібіс Синзің ме алай піске пасхазын сағирға кирек пе?– 20 Кіреске тӱзірҷең Иоанн пісті Синзер ызып, піди сурарға чахаан: «Пістің сағыпчатхан кізібіс Синзің ме алай піске пасхазын сағирға кирек пе?» – тееннер олар, Иисуссар киліп.21 Ол тусха Иисус, кӧп кізіні ағырығлардаң, сағ чохтаныстаң паза чабал хуттарынаң позыдып, харах чох кӧп кізее харах одын айландырған.22 Иисус, тізең, оларға нандырып, теен:– Парыңар, Иоаннға кӧрген паза искен нимелердеңер чоохтап пиріңер: харах чохтар кӧр сыхчалар, ахсахтар пас сыхчалар, чызығ палығлығлар арығланып алчалар, туныхтар ис сыхчалар, ӧліглер тіріл килчелер, чох кізілерге Чахсы Хабарны искірчелер. 23 Миннең хыйа полбинчатханы, часкалығ!24 Иоанның ӱгренҷілері парыбысхан соонда, Иисус Иоаннаңар кізілерге чоохтап сыххан:– Ниме кӧрерге хуу чазызар чӧргезер? Чилге чайхал турған хамысты ба? 25 Ниме кӧрерге чӧргезер? Пай кип-азахтығ кізіні бе? Че іди тонан чӧрчеткеннер паза пай чуртапчатханнар хан ӧргелерінделер. 26 Ниме кӧрерге чӧргезер? Ухаанҷыны ба? Йа, ол ухаанҷы, тіпчем сірерге, ухаанҷыдаң даа улуғ. 27 Анзы ол, кемнеңер піди пазылған: «Мына Синің алныңҷа Синің чолыңны тимнир илҷімні ысчам». 28 Тіпчем сірерге, пу чир ӱстӱнде тӧреен кізілердең Кіреске тӱзірҷең Иоаннаң улуғ ухаанҷы чоғыл. Че Худай хан-чирінің иң кічии дее аннаң улуғ.29 Иисусты искен кізілернің прайзы, албан чығҷаңнар даа, Иоаннаң пастыра кіреске тӱзіп, Худайны саблаан. 30 Че фарисейлернең Моисей Чахии пілігҷілері, Худай кӧңнін постарынаң хыйа идіп, Иоаннаң пастыра кіреске тӱзерінең тоғыр полғаннар.31 Андада Иисус чоохтанған:– Пу ��ӧлнің кізілерін кемнең тиңнестірим? Кемге олар тӧӧйлер?32 Олар, тасхар одырып, удур-тӧдір хысхырысчатхан палаларға тӧӧйлер: «Піс сірерге хобырахнаң ойнаабыс, че сірер плесет салбаазар. Піс сірерге хомзыныстығ сарыннар сарнаабыс, че сірер ылғаспаазар». 33 Кіреске тӱзірҷең Иоанн, киліп, ораза тутхан паза пір дее араға іспеен. Сірер, тізең, «Кізіні айнааc хаптырған», – тіпчезер. 34 Кізі Оолғы, киліп, чиис тее чіпче, араға даа ісче. Сірер тіпчезер: «Кӧріңер, пу чиирге дее, араға даа ізерге хынчатхан кізіні, ол албан чығҷаңнарнаң паза чазыхтығларнаң нанҷыласча». 35 Худайның хыйға сағызы, тізең, прай палаларынаң киречілелче.","num_words":306,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.013,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.209,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Аның соонаң Иисус, саарларҷа паза аалларҷа Худай хан-ӱлгӱзінеңер Чахсы Хабарны искір чӧріп, ӱгреткен. Анынаң хада он ікі ӱгренҷізі полған. 2 Оларнаң хада Иисус чабал хуттардаң паза ағырығлардаң имнебіскен ипчілер полғаннар. Оларның аразында істінең читі чабал хут сығардырған Магдалина тіп солалығ Мария полған. 3 Иродтың туразынаң устапчатхан Хузаның ипчізі Иоанна даа, Сусанна даа, аннаң даа пасха кӧп ипчілер полғаннар. Олар Иисусха прай пар нимелерінең полыс турғаннар.4 Аймах саарлардаң кізі кӧп чыылыс парғанда, Иисус оларға кип-чоохтар чоохтап сыххан:– 5 Таарығҷы кізі ӱрен таарирға сыххан. Таарыпчатханда, ӱреннернің хай піреезі чол хазына тӱсклеп парған. Иртчеткен кізілер оларны типсеп салғаннар паза тигірдегі хустар хахлабысханнар. 6 Пасха ӱреннері тастығ чирге тӱскеннер. Олар, ӱт ле киліп, сых читпин, хуруп парғаннар. 7 Піреелері тігенек аразына тоолааннар. Тігеннер, ӧзіп, оларны чабыра пазыбысханнар. 8 Паза пасхазы чахсы чирге тӱскен. Олар, ӧзіп, полғаны ла чӱс хати кӧп ниміс пиргеннер.Пу кип-чоохты чоохтап, Иисус піди тоосхан:– Хулаа пар кізі, иссін!– 9 Нимені таныхтапча пу кип-чоох? – сурғаннар Иисустаң ӱгренҷілері.10 Иисус піди нандырған:– Сірерге Худай хан-чирінің чазыттарын пілерге пирілген, пасхаларына, тізең, кип-чоохтар ла пирілген. Аннаңар олар, кӧрзе дее, кӧрбинчелер, иссе дее, піл полбинчалар. 11 Мына нимедеңер чоохтапча пу кип-чоох. Ӱреннер – ол Худай сӧзі полча. 12 Чол хазында тӱскен ӱреннер Худай сӧзін исчеткен кізілер полчалар. Сайтан, тізең, киліп, оларны киртінмезіннер паза арачылан полбазыннар тіп, ол сӧсті кізілернің чӱректерінең ал чӧрібісче.13 Тастығ чирге тӱскен ӱреннер чи? – Анзы Худай сӧзін, истіп, чӱректеріне ӧрчіліг алчатхан кізілер, че чилегелері чохтаңар, ӱр нимес ле киртінчелер, анаң, сыныхтаға урунзаларох, киртіністерін тастабысчалар. 14 Тігенектер аразына тӱскен ӱреннер, тізең, – Худайның сӧзін исчеткен кізілер, че сағыссырастарға, пайға, чуртастың чырғалларына пастырып, пір дее туза ит пол��ин салчалар. 15 Чахсы чирге тӱскен ӱреннер, тізең, – Худайның сӧзін истіп, аны чағбан паза арығ чӱректерінде хайраллапчатхан кізілер. Сидіктерге сыдазып, улуғ туза ағылчалар.Ӏди чоохтап, Иисус піди тоосхан:– Исчең хулаа пар кізі, иссін!– 16 Пірдеезі чарытхыны, чарыдып алып, ідіснең чаппинча алай орған алтына турғыспинча. Че кірген кізілер чариин кӧрзіннер тіп, аны кӧріндіре чирде турғыс саладырлар. 17 Ӏлезіне сыхпаҷаң пір дее чазыт чоғыл, чазырғаны истіліп, тастына сыхпин пола чоғыл. 18 Аннаңар сиргек полыңар: кемде пар, ағаа хоза пирілер; кемде чоғыл, анзының пар ползын тіп сағынчатхан нимезі дее алылар.19 Иисуссар іҷезінең харындастары килгеннер, че ибіре кізі кӧп полғаннаңар, Иисусха чағын кір полбааннар. 20 Андада кем-де Иисусха искір пирген:– Ӏҷеңнең харындастарың тасхар турчалар, Синнең тоғазып аларға хынчалар.– 21 Ӏҷемнең харындастарым Худайның сӧзін, истіп, толдырчатхан кізілер, – нандырған ағаа Иисус.22 Пірсінде Иисус, ӱгренҷілерінең хада кимее одырып, теен:– Кӧлнің тігі саринзар кис парыбызааңар.Олар кис сыхханнар. 23 Ӏди кис париғаннарында, Иисус узубысхан. Ол туста кӧлде улуғ чил пол сыххан. Салғахтар азыра саап, кимее суғ тол париған. Оларның киректері хорғыстығ полған. 24 Олар, Иисуссар пас киліп, Аны усхурыбызып, тееннер:– Ӱгретчі! Ӱгретчі! Піс суға саайлан парарға чӧрбіс.Че Иисус, тур киліп, чилнең салғахтарға амырап парарға чахыбысхан. Олар тохтап парғаннар, ибіре ап-амыр пол парған. 25 Андада Иисус оларға теен:– Хайдадыр сірернің киртіністерің?Ӱгренҷілері, таңнап, хорых парып, удур-тӧдір сурастырғаннар:– Кемдір Ол андағ, чилге дее, салғахтарға даа чахығлар пирчеткен? Анзылары, тізең, Аның чахиин исчелер?","num_words":459,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.237,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"46 Ӱгренҷілеріне мындағ сағыс кір килген: кем иң улии полча? 47 Иисус, тізең, оларның сағыстарын піліп, паланы алып, Позының алнында турғыс салып,48 оларға піди теен:– Мині аарлап, пу паланы позына чағын кирген кізі Мині дее позына чағын итче. Мині позына чағын иткен кізі Мині ысхан Худайны даа позына чағын итче. Кем сірернің араңарда иң кічіг, ол улии пол парар.","num_words":57,"character_repetition_ratio":0.118,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.214,"stopwords_ratio":0.193,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"57 Олар чолҷа парчатханда, кем-де Иисусха теен:– Хан-пигім! Син хайдар даа парзаң, мин сооңҷа андарох парарбын.– 58 Тӱлгӱлернің іннері пар, тигірдегі хустарның – уйалары, че Кізі Оолғының, пазын хыйын салып, тынанып алҷаң орны чоғыл, – теен ағаа Иисус.59 Паза пірсіне Ол теен:– Соомҷа пар.– Хан-пигім! Пастап мағаа, парып, пабамны чыып саларға чарат, – нандырған анзы.– 60 Ӧліглер ӧліглерін постары чығзыннар. Син, парып, Худай хан-ӱлгӱзінеңер хабарлап чӧр, – теен ағаа Иисус.61 Паза пірсі теен:– Мин Синің сооңҷа парарбын, Хан-пиг! Че пастап мағаа ибдегілерімнең анымҷохтазып аларға чарат.– 62 Кем, холын салдаа сал салып, соонзар хайбағынча, анзы Худай хан-ӱлгӱзіне киліскек кізі нимес, – теен ағаа Иисус.","num_words":94,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.232,"stopwords_ratio":0.277,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"25 Ол арада Моисей Чахии пілігҷілерінің пірсі, турып, Иисусты сыныхтап, чоохтанған:– Ӱгретчі! Мӧгі чуртастыc алар ӱчӱн, мин ниме идерге кирекпін?– 26 Моисей Чахиинда ниме пазылча? Хайди син аны хығырчазың? – сурған аннаң Иисус.– 27 Позыңның Хан Худайыңа прай чӱрееңнең, прай кӧңніңнең, прай кӱзіңнең паза прай сағызыңнаң хын. Чағыныңа позыңа чіли хын, – нандырған Моисей Чахии пілігҷізі.– 28 Орта син нандырдың. Ӏди итсең, чуртирзың, – теен ағаа Иисус.– 29 Чағыным чи кемдір? – сурған Иисустаң анзы, ахтанарға полып.30 Иисус ағаа піди нандырған:– Пір кізі, Иерусалимнең Иерихонзар парирып, чолда тонағҷыларға урун партыр. Олар, аның кип-азаан суурып алып, сох салып, сала тыннығ тастап парыбыстырлар. 31 Олох чолҷа пір абысха парарға киліскен, че пайаағы кізіні кӧр салып, чолның тігі саринҷа ирт парыбысхан. 32 Левитc тее ідӧк, хыринҷа ирт парирып, чағын пазып, кӧріп алып, ідӧк чӧре халған. 33 Пір самарc кізі, олох чолҷа парирып, пайаағы кізее орта пол парып, аны кӧріп, тың айап парған ағаа. 34 Чағын пас киліп, ол аның палығларын хайахнаң паза арағанаң чууп, ораап, палғап салған, анаң аны, эштегіне одыртып, хонҷаң туразар ағыл килген. Мында даа ол аны кӧрген. 35 Пазағы кӱн, тізең, самар кізі, чорыхха сыхчадып, ікі динарий сығарып, хонҷаң тураның ээзіне пиріп, теен: «Пу кізіні кӧр. Ахчаны мыннаң артых хорат салзаң, айланыста прай тӧлеп пирербін».36 Хайди сағынчазың, пу ӱзӧлеңнің хайзы сайбағҷыларның холына кірген кізее чағыны полған?– 37 Ағаа айаан кізі, – нандырған Моисей Чахии пілігҷізі.– Пар, син дее ідӧк ит тур, – теен ағаа Иисус.","num_words":218,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.223,"stopwords_ratio":0.248,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Пірсінде Иисус пір чирде пазырчатхан. Пазырарын тоос салғанда, ӱгренҷілерінің пірсі Ағаа теен:– Хан-пигім! Син дее пісті, Иоанн позының ӱгренҷілерін пазырарға ӱгреткен чіли, ӱгрет сал.2 Иисус оларға нандырған:– Пазырчатсаңар, піди тіңер:Тигірдегі Пабабыс!Синің Адың сабланзын;Синің хан-ӱлгӱң пеер килзін;Чир ӱстӱнде дее, тигірдегӧк чіли,Синің кӧңніңҷе прай ниме ползын.3 Піске киректелчеткен халасты кӱннің сай пир.4 Піс алымнығ алай пыролығ кізілернің пыроларын тастапчатхан чіли,Пістің дее пыроларыбысты ідӧк таста.Пісті хыҷыхтаныстарнаң сыныхтаба, че чабалдаң арачыла.5 Анаң оларға чоохтанған:– Сірернің пірееңерге, орты хараада нанҷыңарзар парып, «Нанҷым! Мағаа ӧдіске ӱс халас пир. 6 Минзер чолға парчатхан нанҷым кірді, минің, тізең, ағаа пирҷең пір дее чиизім чоғыл» чоохтанарға киліскен полза, 7 арғызың, тізең, сағаа тура істінең «Чархастығ полба! Ӏзік пиктіг. Палаларым даа, позым даа узирға чадыбыстыбыс. Турып, сағаа халас пирҷең оңдайым чоғыл» нандырған полза, 8 тіпчем сірерге, ол кізі, нанҷылас хоостыра, тӧзектең турып, сірерге халас пирбезе дее, сірер хати-хати сурзаңар, нанҷыңар, тур киліп, нинҷе халас кирек, анҷа пирер. 9 Пу оңдайнаң тіпчем сірерге: полған на сурчатхан кізі аладыр, тілеен кізі табадыр, тохлатчатхан кізее азыладыр. Аннаңар сурыңар – сірерге Худай пирер, тілеңер – таап аларзар, тохладыңар – ізік азылар сірерге.9 Пу оңдайнаң тіпчем сірерге: полған на сурчатхан кізі аладыр, тілеен кізі табадыр, тохлатчатхан кізее азыладыр. Аннаңар сурыңар – сірерге Худай пирер, тілеңер – таап аларзар, тохладыңар – ізік азылар сірерге.11 Оолғы халас сурза, ағаа халас орнына тас пирчеткен, алай палых сурза, ағаа палых орнына чылан пирчеткен паба пар ба сірернің араңарда? 12 Алай нымырха сурза, ағаа скорпионны пирерзер бе? 13 Сірер, чабал даа ползаңар, палаларыңа чахсыны пир пілчетсер, Тигірдегі Паба даа сурынчатханнарға Худай Худын хайди пирбес.","num_words":242,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.155,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.215,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"11 Анаң Иисус чоохтанған:– Пір кізінің ікі оолғы пар полтыр. 12 Кічіг оолғы пабазына тіптір: «Пабам! Мағаа килісчеткен ӱлӱсті пирібіс». Андада пабазы оолларына ис-пайын ӱлестір пирген. 13 Нинҷе-де кӱн ирткенде, кічіг оолғы, прай ис-пайын чыып алып, ыраххы чирлерзер чӧрібіскен. Анда, кӱлетке ле сабылып, нинҷе пар нимезін прай хорат салтыр. 14 Нинҷе пар нимезін прай хорат салғандох, ол чирде илбек ӧзӧгіс пасталыбыстыр. Оол, хызылып пастабызып, 15 анда чуртапчатхан кізілернің пірсінзер килтір, анзы аны сосхалар хадарарға ызыбыстыр.16 Оол сосхаларға пирчеткен чииснең харнын тосхырарҷых, че аны даа ағаа пирбееннер. 17 Анаң, сағыс хабынып, оол чоохтанған: «Пабамның чалҷыларының прайзына халас тосханҷа чиирге чидіп, халадыр, мин, тізең, мында, ӧзӧгіп, ӧлерге чӧрбін! 18 Ибзер нанып, пабама чоохтирбын: „Пабам! Мин тигірдең паза синнең тоғыр чазых ит салғам. 19 Синің оолғың тіп аданарға паза турыстығ нимеспін, чалҷаа даа алып ал“». 20 Анаң, тыхтанып, ибінзер нан сыххан.Пабазы, оолғын ырахтынох кӧр салып, айап парған. Оолғынзар чӱгӱр киліп, хуҷахтап, охсанған. 21 Оолғы, тізең, пабазына теен: «Пабам! Мин тигірдең паза синнең тоғыр чазых ит салғам. Синің оолғың тіп аданарға паза турыстығ нимеспін». 22 Че пабазы чалҷыларына чахыбысхан: «Табырах, иң чахсы кип-азах ағылып, оолғымны тонандырыбызыңар. Хол салаазына пурба, азахтарына маймахтар кизіртібізіңер. 23 Симіс пызоны ағыл киліп, соғыбызыңар. Чиис чіп, кӱлеттирбістер. 24 Минің оолғым ӧліг полған, амды тіріл килді, чіт парған полған, амды табылды». Анаң кӱлеттеп сыхханнар.25 Улуғ оолғы, тізең, чазыда тоғынған. Ибінзер айланчадып, ибге чағыннап киліп, кізілернің, сарназып, кӱлеттепчеткенін ис салған. 26 Анаң, чалҷыларның пірсін хығырып алып, сурған: «Ниме полча мында?» 27 «Харындазың килді, пабаң, аның тіріг-хазых айланғанына ӧрініп, симіс пызо сохтырыбысты».28 Улуғ оолғы, тарын парып, тураа кірерге хынмаан. Андада пабазы, сых киліп, алданып, аны тураа кірерге хығырған. 29 Че улуғ оолғы пабазына нандырған: «Мин, мынҷа чыл синде тоғын салып, хаҷан даа сағаа харыспаам, че син мағаа, арғыстарымнаң хада кӱлеттеп аларға, ӧскіҷекті дее сох пирбеезің. 30 Че хаҷан пу оолғың, хайда-да ипчілернең кӱлеттеп чӧріп, ис-пайыңны ӱрет салып, айлан килгенде, син ағаа симіс пызо сох пирдің». 31 Пабазы, тізең, улуғ оолғына чоохтанған: «Оолғым! Син сыбыра миннең хадазың, нинҷе пар нимем прай сини, 32 че харындазыңның, ӧліг полып, тіріл килгеніне, чіт парып, табылғанына ӧрініп, кӱлеттирге кирекпіс».","num_words":322,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.045,"special_characters_ratio":0.213,"stopwords_ratio":0.152,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"20 Хай пірее фарисейлер Иисустаң Худай хан-чирі хаҷан килер тіп сурғаннар. Иисус оларға нандырған:– Худай хан-ӱлгӱзі пасхазына пілдіртпин килер.21 Пірдеезі тібес: «Мына, мында ол» алай «Тігіне, тігде ол». Худай хан-ӱлгӱзі сірернің істіңерде.22 Ӏдӧк Ол ӱгренҷілеріне теен:– Килер андағ тус, хаҷан сірер Кізі Оолғының пірее кӱнін кӧріп аларға сағынарзар, че кӧр полбассар. 23 Кізілер сірерге тирлер: «Мына мында» алай «Тігіне тігде», че андар-мындар чӱгӱр чӧріп, сӱріспеңер. 24 Хайди сағын тигірні пір хыринаң паза пір хырина читіре чарыт парыбысча, ідӧк полар Кізі Оолғы килген кӱнде. 25 Че пастап Ол, кӧп чобалып, амғы тӧлге сӱрдіртерге кирек. 26 Нойның тузында хайди полған, ідӧк полар Кізі Оолғының тузында. 27 Нойның позының илбек кимезіне одырыбысханына читіре, паза суғның, тазып, прайзын хырыбысхан тузына теере, олар прайзы, чіп, іскеннер, ипчі алып, ирге парғлааннар. 28 Лоттың тузында даа ідӧк полған. Кізілер, чіп, іскеннер, садып, алғаннар, одыртып, пӱдіргеннер. 29 Че, Лот Содом саардаң сых парыбысхан кӱн, тигірдең кӧйчеткен от паза сералығ наңмыр чаап, прайзын чох идібіскен. 30 Кізі Оолғы килген кӱн ідӧк полар. 31 Ол кӱнде тура хырындағы кізі ибінзер ниме-нооларын аларға тӱспезін, чазыдағы кізі дее нанмазын. 32 Лоттың ипчізін сағысха киріңер. 33 Позының тынын ал халарға кӱстенген кізі тыны чох халар, че позының тынын чідірген кізі, тынын хайраллап халар. 34 Тіпчем сірерге, ол хараазын пір тӧзектегі ікі кізінің пірсі алылар, паза пірсі, тізең, халғызылар. 35 Теербеннең ун тартчатхан ікі ипчінің пірсі алылар, паза пірсі, тізең, халғызылар.36 Чазыда тоғынар ікі кізінің пірсі алылар, паза пірсі халғызылар.37 Андада ӱгренҷілері Хан-пигінең сурғаннар:– Хайда полар пу ниме?– Хайда сӧӧк, андар хусхуннар чыылызарлар, – нандырған оларға Иисус.","num_words":238,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.252,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"35 Иисус Иерихонға чит килигенде, чол хазында харах чох пір кізі кіленіп одырған. 36 Позының хыринҷа чонның ирт париғанын истіп, ол сурған:– Нимедір пу?– 37 Назареттегі Иисус парир, – тееннер ағаа.– 38 Иисус, Давид тӧлі! Айадах мағаа! – хысхырған харах чох кізі андада.39 Алнында парчатханнар аны, тызып, тымылдырарға харасханнар, че ол уламох тың хысхырған:– Давид тӧлі! Айадах мині!40 Иисус, тохти тӱзіп, ол кізіні Позынзар ағыл килерге чоохтаан. Харах чох кізі пас килгенде, аннаң сурған:– 41 Ниме кирек сағаа Миннең?– Хан-пигім! Харахтарым кӧрзіннер! – теен ол кізі.– 42 Кӧрзін харахтарың! Киртінізің сині арачылады, – теен ағаа Иисус.43 Сах андох ол кізі кӧр сыххан. Анаң, Худайны саблап, Иисустың соонҷа парған. Прай чон, пу нимені кӧріп, Худайны саблаан.","num_words":105,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.237,"stopwords_ratio":0.295,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"11 Мыны истіпчеткеннерге Иисус хоза кип-чоох чоохтап пирген. Иисус Иерусалимнең ырах нимес полғаннаңар, прайзы Худай хан-чирі тӱрче полбинаң азыл парарға кирек тіп сағынған. 12 Иисус мындағ ниме чоохтаан:– Пір саблығ сӧӧктең сыххан кізі, ыраххы чирдегі ханның ӱлгӱзін холға киріп, нандыра айлан килерге тимненчедіп, 13 позынзар он чалҷызын хығырып алып, оларға, пірер кӱмӱс ахча пиріп, теен: «Мин айланғанҷа, пу ахчаны постарыңа тузалығ тудыныңар». 14 Че мындағы кізілер ағаа хыртыстанҷаңнар, аннаңар ол парыбысхандох, аның соонҷа кізілерні ызып, піди чахыбысханнар: «Аны, пістің ханыбыс ползын тіп, хынминчабыс».15 Ол кізі, хан-ӱлгӱзін холға киріп, позының чирінзер айлан килген. Анаң, пирген ахчанаң хайди тузаланғаннарын пілерге полып, ахча пирген чалҷыларын позынзар хығыртыбысхан. 16 Пастағы чалҷызы, кір киліп, чоохтанған: «Ээзім! Синің пір кӱмӱс ахчаңны он кӱмӱс ахчаа читірдім». 17 «Чахсы, кӱстенҷік чалҷым! Син, кічіг киректе ізестіг полғаның ӱчӱн, амды он саарның пазы поларзың», – нандырған ағаа ээзі. 18 Ӏкінҷі чалҷызы, кір киліп, чоохтанған: «Ээзім! Синің пір кӱмӱс ахчаңнаң пис кӱмӱс ахча идіп алғам». 19 «Син андағда пис саарның пазы пол», – нандырған мынзына даа ээзі. 20 Паза пірсі, кір киліп, чоохтанған: «Ээзім! Мын�� синің кӱмӱс ахчаң. Мин аны, сӱбӱрекке ораап, хайраллаам. 21 Син хатығ кізізің: салбаан даа нимені алып алчазың, таарыбаан даа асты кизіп алчазың, аннаңар мин синнең хорыххам». 22 Ээзі ағаа нандырған: «Мин сині синіңӧк сӧстеріңнең чарғылирбын, чабал чалҷы! Минің хатығ кізі полчатханымны, салбаан даа нимені алып алчатханымны, таарыбаан даа асты кизіп алчатханымны пілгезің. 23 Андағда ноға мині, киліп, артых ахча алып алзын тіп, ахчамнаң артых парыс кірер иде тудынмаазың?» 24 Анаң хости турчатхан чалҷыларына чахаан: «Аның кӱмӱс ахчазын, алып алып, он кӱмӱс ахчалығ чалҷаа пирібізіңер». 25 Че олар ағаа нандырғаннар: «Ээбіс! Аның он кӱмӱс ахчазы пар нооза». 26 Че ээзі теен: «Тіпчем сірерге, ниме-ноолығ кізее хозылар, ниме-ноозы чох кізінің, тізең, пар даа нимезі алылар.27 Мині постарының ханы идерге хынмаан ыырҷыларымны, пеер ағыл киліп, минің алнымда соғыбызыңар».","num_words":282,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.216,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Иң пастап Сӧс полған. Сӧс Худайнаң хада полған, Сӧс Худай полған. 2 Сӧс Худайнаң хада пастабох полған. 3 Ол прай нимені чайаан, Ол чох пір дее ниме чайалбаан. 4 Сӧсте чуртас полған, чуртас, тізең, кізілернің чарии полған. 5 Чарых харасхыда чарыпча, харасхы, тізең, аны пір дее чаап полбаан.","num_words":44,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.229,"stopwords_ratio":0.477,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Иисустың ӱгренҷілері Иоанның ӱгренҷілерінең хай-хай кӧп полып одырчатханнаңар паза кӧп кізіні кіреске тӱзірчеткеннеңер чоохтар фарисейлерге чит парғаннар. 2 (Итсе-де, Иисус Позы кіреске тӱзірбеҷең, Аның ӱгренҷілері тӱзірҷеңнер.) 3 Иисус, фарисейлердеңер піл салып, Иудей чирін тасти, хатап Галилей чирінзер пар сыххан. 4 Ағаа Самар чирінҷе иртерге кирек полған.5 Иисус Самар чиріндегі Сихарь саарға читкен. Ол саар Иаковтың хаҷан-да Иосиф оолғына пирген чирнің хыринда полған. 6 Анда «Иаковтың хутуғы» тіп адалчатхан хутух пар полған. Иисус, чолдаң майых парып, хутух хыринда одыр салған. Кӱн ортызы полған.7 Пір самар ипчі суға килген.– Суғ ізерге пир Мағаа, – теен ағаа Иисус.8 Аның ӱгренҷілері саарзар чіҷең ниме аларға парыбысхан полғаннар.– 9 Син, иудей полчадып, миннең, самар ипчідең, суғ ізерге сурынчазың ма? – нандырча Ағаа самар ипчі.Иудейлер самарларнаң пір ідіснең тузаланмаҷаңнар.– 10 Худай кізілерге ниме пирерге итчеткенін паза Кемнің сағаа «Суғ ізерге пир Мағаа» тіпчеткенін, пілбинчезің. Че пілген ползаң, позың Аннаң тіріг суғны сурарҷыхсың. Ол сағаа аны пирерҷік, – нандырған Иисус.– 11 Пигім, синің сустып алҷаң ідізің чоғыл. Хутух, тізең, тирең. Хайдаң Синде тіріг суғ полар? 12 Иаков пабаб��с пу хутухты піске пирген. Ол позы даа, палалары даа, маллары даа мыннаң ісчеңнер. Син аннаң даа улуғзың ма? – тіпче ипчі.– 13 Пу суғны ісчеткен полған на кізі хатап сухсап парар. 14 Че Минің пирер суумны іскен кізі хаҷан даа сухсабас. Минің пирер суум аның істінде мӧгі чуртас пирчеткен хара суға айлан парар, – нандырған Иисус.15 Пигім, пир мағаа ол суғны. Андада мин хаҷан даа сухсабаспын, пу хутухсар даа килерге кирек чох полар мағаа, – тіпче ипчі.– 16 Парып, иріңні пеер хығыр кил, – тіпче Иисус.– 17 Минің ирім чоғыл, – нандырча ипчі.– Син, ирім чоғыл тіп, орта чоохтадың. 18 Син пис хати ирге парғазың. Ам синнең хада чуртапчатхан кізі дее синің ирің нимес. Анзын син орта чоохтадың, – тіпче Иисус.– 19 Пигім, кӧрчем, Син ухаанҷы полтырзың. 20 Пістің пабаларыбыс пу тағның ӱстӱнде Худайға пазырҷаңнар, сірер, иудейлер, тізең, Худайға пазырҷаң орын Иерусалимде тіп ӱгретчезер, – нандырча ипчі.– 21 Киртін Мағаа, Пабама пу тағның ӱстӱнде дее, Иерусалимде дее пазырбас тус килир, – чоохтапча Иисус. – 22 Сірер, самарлар, кемге пазырчатханнарыңны пілбинчезер, піс, тізең, иудейлер, Арачылағҷыc пістең сығардаңар, кемге пазырчатханыбысты, пілчебіс. 23 Че килер андағ тус, ол чит тее килді полар, хаҷан сыннаң Пабама киртінчеткен кізілер, Пабамны піліп алып, Позына чӱректерінде пазырарлар. Ӏди кізілер Пабама Аның кӧңні хоостыра пазырарлар. 24 Худай – Хут полча, Аның ит-сӧӧгі чоғыл. Аннаңар Пабама киртінчеткеннер, Аны піліп алып, Позына чӱректерінде пазырарға киректер.– 25 Мин пілчем, Мессий-Христос килер. Ол, киліп, піске прай ниме искір пирер, – тіпче ипчі.– 26 Ол – «Минмін»c, синнең чоохтасчатхан Кізі, – нандырча Иисус.27 Ӏди теен туста, Аның ӱгренҷілері нандыра айлан килгеннер. Иисустың ипчінең чоохтасчатханына таңнап парғаннар. Че оларның пірдеезі «Сағаа пу ипчідең пірее ниме кирек пе?» алай «Ноға Син пу ипчінең чоохтасчазың?» тіп сурбаан Иисустаң.28 Ипчі, тізең, суғ хапчаң ідізін халғыс салып, саарзар парып, кізілерге чоохтаан:– 29 Минің ниме иткенімні мағаа прай чоохтап пирген Кізіні, парып, кӧр киліңер. Ол Мессий-Христос полбазын?30 Кізілер, саардаң сығып, андар парғаннар.31 Ӱгренҷілері, тізең, ипчі саарзар парыбысхан туста Иисустаң сурынғаннар:– Ӱгретчі, азыранып ал.– 32 Минің сірер пілбинчеткен чиизім пар, – нандырған Иисус.33 Ӱгренҷілері пос алынҷа чоохтасханнар:– Піреезі Ағаа чіҷең ниме ағыл пирді бе?– 34 Мині ысхан Пабамның кӧңнін толдырып, Аның киреен ит салары Минің чиизім полча, – нандырча Иисус.– 35 Ас кизеріне ам даа тӧрт ай халды тіпчезер нимес пе? Че Мин сірерге тіпчем, хыралар, хазарып, кизерге чит пардылар. Кӧріңер пеер килчеткен кізілерзер. Олар кизерге чит парған хыраларға тӧӧй ниместер бе? 36 Орта тіпчелер: «Пірсі таарыпча, паза пірсі ас кисче». Асты таарыпчатханы даа, кискені дее хада ӧрінзіннер тіп, хыра кисчеткеннер тоғыстары ӱчӱн тӧлег алчалар, чыылған ас – кізілер – тізең, мӧгі чуртас алчалар.36 Орта тіпчелер: «Пірсі таарыпча, паза пірсі ас кисче». Асты таарыпчатханы даа, кискені дее хада ӧрінзіннер тіп, хыра кисчеткеннер тоғыстары ӱчӱн тӧлег алчалар, чыылған ас – кізілер – тізең, мӧгі чуртас алчалар. 38 Мин сірерні постарың таарыбаан асты кизерге ысхам. Анда пасхалары тоғынғаннар, сірер, тізең, оларның тоғыстарынаң тузаланғазар.39 Самар ипчі «Иисус минің ниме иткенімні прай чоохтап пирген» теенде, Сихарь саарда самарлардаң кӧп кізі Иисусха киртініп пастаан. 40 Аннаңар самарлар, Иисуссар киліп, Аны постарында полып аларға сурынғаннар. Иисус анда ікі кӱнге халған. 41 Аның ӱгредиин истіп, улам кӧп самар кізілер киртін сыххан.– 42 Ам синің сӧстерің хоостыра ла нимес, че позыбыс истіп паза Аның чир-чарыхтың сын Арачылағҷызы Мессий-Христос полчатханын піліп алып, киртінчебіс, – тееннер олар пайаағы ипчее.","num_words":657,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.062,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.236,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"22 Пазағы кӱн кӧлнің тігі саринда халған чон ӱгренҷілернің, чалғыс ла кимее одырып, Иисус чох чӱс парыбысханнарын піл салған. Иисустың ӱгренҷілерінең хада кимее одырбаанын паза анда ол кимедең пасха киме халбаанын піліп алғаннар.23 Олох туста пасха кимелер, Тивериад саардаң киліп, Хан-пиг Худайны халас ӱчӱн алғыстаан паза чон азыранған чирнің хыринда турыбысханнар. 24 Чон, Иисустың даа, ӱгренҷілерінің дее мында чох полғаннарын кӧріп, Аны тілирге, кимелерінзер одырып, Капернаумзар парыбысхан. 25 Анаң кӧл озаринда Иисусты таап алып, Аннаң сурғаннар:– Ӱгретчі! Син пеер хаҷан килдің?26 Иисус оларға нандырған:– Сынны сірерге чоохтапчам, сірер, Минің хайхастарымны піліп алған ӱчӱн нимес, че халас чіп, тосхан ӱчӱн, Мині тілепчезер. 27 Сірер ардап парчатхан чиис ӱчӱн нимес, че мӧгі чуртас пирчеткен чиис ӱчӱн тоғынарға кӱстеніңер. Кізі Оолғы, Ағаа Худай-Пабазы ӱлгӱ пиргеннеңер, ол чиисті сірерге пир полар.– 28 Худай пістең сағыпчатхан киректерні идер ӱчӱн, піске ниме идерге кирек? – сурғаннар Иисустаң.– 29 Худайның сірердең сағыпчатхан кирее Аның ысхан Кізі Оолғына киртінері полча, – нандырған Иисус.– 30 Піс, кӧріп, Сағаа киртінер ӱчӱн, хайдағ хайхас ит пирерзің? – пазох сурғаннар кізілер. – 31 Пістің пабаларыбыс хуу чазыда манна чееннер. «Ол оларға азыранарға тигірдең халас пирген» тіп пазыл парған аннаңар Худай Пічиинде.– 32 Сынны сірерге чоохтапчам, тигірдең халасты сірерге Моисей пирбеен, че амды Минің Пабам сын халасты сірерге тигірдең пирче.33 Худайның халазы, тигірдең тӱзіп, чир-чалбахтағы кізілерге чуртас пирчеткен халас полча, – теен Иисус.– 34 Хан-пиг, піске сыбыра андағ халасты пир тур, – тееннер кізілер.– 35 Мин чуртас пирчеткен халаспын. Минзер килчеткен кізінің хаҷан даа азыранары килбес паза Мағаа киртінчеткен ��ізі хаҷан даа сухсабас. 36 Че Мині кӧрген дее ползар, Мағаа киртінминчезер тіп, чоохтаам сірерге. 37 Пабамның Мағаа пирчеткен кізілері прайзы Минзер килерлер. Минзер килчеткен кізіні Позымнаң хыйа сӱрбеспін. 38 Мин тигірдең, Позымның кӧңнімні толдырарға нимес, Мині ысхан Пабамның кӧңнін толдырарға килгем. 39 Мині ысхан Пабамның кӧңні, тізең, мындағ: Аның Мағаа пирген кізілерін, чідірбин, тӱгенҷі кӱндеc прай тірілдір саларға. 40 Мині Ысханның кӧңні мындағ: Худайның Оолғын кӧрчеткен паза Ағаа киртінчеткен полған на кізі мӧгі чуртастығ ползын. Мин дее аны тӱгенҷі кӱнде тірілдір саларбын, – нандырған Иисус.41 «Мин тигірдең тӱскен халас полчам» тіп чоохтанғанына чӧпсінмин, иудейлер Иисустаңар постарының аразында піди чоохтасханнар:– 42 Пу Иосифтің оолғы Иисус нимес пе зе? Аның пабазын паза іҷезін піс таныпчабыс, ноға ол піске «Мин тигірдең тӱскем» тіпче?43 Иисус оларға нандырған:– Пос аразында чоохтас чӧрбеңер. 44 Мині ысхан Пабам пірее кізіні мағаа чағдатпаза, ол кізі мағаа чағын кір полбас. Минзер килген кізіні, тізең, тӱгенҷі кӱнде тірілдірербін.45 Ухаанҷылар піди пасханнар: «Худай оларның полғанын на ӱгрет салар». Пабамны искен паза Аннаң ӱгреніп алған кізінің полғаны ла Минзер киледір. 46 Ӏди ӱгреніп алғаны Пабамны кӧргенін таныхтабас. Худайдаң килген Оолғы ла Пабазын кӧрген. 47 Сынны чоохтапчам сірерге, Мағаа киртінчеткен кізі мӧгі чуртастығ поладыр. 48 Мин чуртас пирчеткен халаспын. 49 Сірернің пабаларың, хуу чазыда манна чеен дее ползалар, кізілерӧк чіли ӱрееннер. 50 Че тигірдең тӱсчеткен халас андағ нимес, аны чеен кізі ӧлбес. 51 Худайдаң тӱсчеткен тигірдегі тіріг халас Минмін. Пу халасты чіпчеткен кізі мӧгі чуртастығ полар. Минің пирер халазым Минің ит-сӧӧгім полча. Мин аны чир-чалбахтағы кізілернің чуртастары ӱчӱн пирібізербін.52 Андада иудейлер постарының аразында талас сыхханнар:– Хайди пу кізі позының ит-сӧӧгін піске чиирге пир полар?53 Иисус оларға чоохтаан:– Сынны чоохтапчам сірерге, Кізі Оолғының ит-сӧӧгін чібезер паза Аның ханын іспезер, сірер мӧгі чуртастығ полбассар. 54 Минің ит-сӧӧгімні чіпчеткен паза ханымны ісчеткен кізі мӧгі чуртастығ полар. Мин аны тӱгенҷі кӱнде тірілдір саларбын. 55 Минің ит-сӧӧгім – сын ас-тамах, ханым – сын ісчең суғ. 56 Минің ит-сӧӧгімні чіпчеткен паза ханымны ісчеткен кізі Минде полча, Мин, тізең, анда поладырбын. 57 Тіріг Пабам Мині ысхан, Аның сылтаанда Мин чуртапчам, сах іди Мині чіпчеткен кізі Минің сылтаамда чуртир.58 Тигірдең тӱскен халас ӧбекелернің чеен халазы осхас нимес, ӧбекелерібіс оларға пирілген халасты чееннер, че соонаң ӱрееннер. Че пу халасты чеен кізі мӧгі чуртастығ полар.59 Иисус пу сӧстерні Капернаумдағы синагогадаc ӱгретчедіп чоохтаан.","num_words":579,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.238,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Иисус, чолҷа парирып, тӧрееннең харах чох кізіні кӧр салған.– 2 Ӱгретчі! Ноға ол харах чох тӧреен? Кем чазых иткен, паба-іҷезі бе алай позы ба? – сурғаннар Иисустаң ӱгренҷілері.– 3 Чох, паба-іҷезі дее, позы даа чазых итпееннер. Худай, аны имнебізіп, Позының кӱзін кӧзідер ӱчӱн, пу кізі андағ тӧреен, – нандырған Иисус. – 4 Мині ысхан Худайның киректерін кӱн хонғалахха толдырарға кирекпін. Харасхы килир. Ол килзе, пірдеезі пір дее ниме ит полбас. 5 Сағам Мин пу чир ӱстӱндеде чирнің Чарии Мин полчам.6 Ӏди тіп, Иисус чирге тӱкӱрібіскен, тӱкӱриинең кӱлні порап, ол палғаснаң пайаағы кізінің хараан сӱртклебіскен. 7 Анаң ағаа теен:– Пар, Силоам («Ызылған» теені полча) тіп адалчатхан чуунҷаң орында сырайыңны чуубыс!Ол, парып, хараан чууп алып, харағы хазых айлан килген. 8 Пу кізінің харах чох полғанын алында кӧрген хонҷыхтары паза пасха даа кізілер аннаңар чоохтасханнар:– Пу кіленіп одырҷаң кізі нимес пе?9 Йа, ол, – тееннер піреелері.– Ағаа тӧӧй, – хосханнар пасхалары.– Йа, минмін, – нандырған харах чох полған кізі.– 10 Харахтарың хайди азылғаннар? – сурғаннар аннаң андада.– 11 Иисус теен кізі, палғас идіп, харахтарымны сӱртклебізіп, теен: «Пар, Силоам тіп адалчатхан чуунҷаң орында сырайыңны чуубыс!» Мин, парып, чуунып алғанымдох, кӧр сыххам, – нандырған ол кізі.– 12 Хайдадыр Ол? – сурғаннар кізілер.– Пілбинчем, – нандырған харах чох полған кізі.","num_words":185,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.225,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"13 Ол харах чох полған кізіні фарисейлерзер апарғаннар. 14 Иисус, порағ идіп, харах чох кізінің харахтарын имнебіскен кӱнде суббота – тынанҷаң, пір дее тоғыс итпеҷең кӱн полған. 15 Фарисейлер дее аның хайди чазыл парғанынаңар сурғаннар.– Иисус харахтарымны палғаснаң сӱртклебіскен, мин, тізең, оларны чуубызып, кӧр сыххам, – нандырған ол.16 Фарисейлернің хай піреезі чоохтанған:– Иисус Худайдаң нимес. Ол субботадаңар пазылған чахығны толдырбинча.Пасхалары, тізең:– Чазыхтығ кізі андағ хайхастарны ит полар ба ни? Ӏди тіп талазып, прайлары ікі чарыл парыбысханнар.17 Анаң харах чох полған кізідең пазох сурғаннар:– Харахтарыңны имнебіскен кізідеңер ниме чоохтирзың?– Ол ухаанҷы, – нандырған ол.18 Иудейлер, ол кізінің, харах чох полып, кӧр сыхханына киртінмин, паба-іҷезін хығыртханнар.– 19 Пу сірернің оолғыңар ба? Ол харах чох тӧреен тіпчетсеңер, амды чи, хайди полып кӧрче? – сурғаннар паба-іҷезінең.– 20 Йа, пу пістің оолғыбыс, аның харах чох тӧреенін пілчебіс, – нандырғаннар олар. – 21 Че амды аның хайди полып кӧр сыхханын пілбинчебіс. Кем аның харахтарын имнебіскен? Пілбинӧкчебіс. Ол мидееліг кізі, позынаң сурыңар. Позы чоохтап пирзін.22 Иудейлер Иисусты Мессий-Христос тіп а��апчатхан кізілерні синагогадаң сығара сӱрерге пос аразында чоохтас салғаннар. Аннаңар паба-іҷезі, иудейлердең хорығып, «Ол мидееліг кізі, аннаң сурыңар» тіп нандырғаннар.24 Андада харах чох полған кізіні ікінҷі хати хығырып, тееннер:– Сынны чоохтирға сӧс пир! Иисустың чазыхтығ полчатханын пілчебіс. 25 Чазыхтығ ба, чазыхтығ нимес пе, пілбинчем, че харах чох полып, ам кӧр полчатханымны пілчем, – нандырған ол.– 26 Ол сағаа ниме иткен? Харахтарыңны хайди имнеп пирген? – пазох сурғаннар фарисейлер.– 27 Мин сірерге чоохтап пиргем, че сірер мині испинчезер. Нимее аннаңар хатап истерге итчезер? Аның ӱгренҷілері поларға итчезер бе? – нандырған ол.– 28 Син аның ӱгренҷізізің, піс, тізең, Моисейнің ӱгренҷілерібіс, – сӧклеп, хырысханнар аны фарисейлер. – 29 Худайның Моисейнең чоохтасханын пілчебіс, че пу кізінің хайдаң килгенін пілбинчебіс.– 30 Аның хайдаң килгенін пілбинчеткеннерің таңнастығ! Че ол минің харахтарымны имнеп пирген! – нандырған чазыл парған кізі. – 31 Худайның чазыхтығ кізілерні испинчеткенін пілчебіс. Ол Позын улуғлапчатхан паза Аның кӧңнін толдырчатхан кізіні ле исче. 32 Харах чох тӧреен кізінің имненіп алғанынаңар, чир чайалғаннаң сығара, хаҷан даа пір дее кізі испеен полған. 33 Иисус Худайдаң полбаан полза, пір дее ниме ит полбасчых.– 34 Син, тӧрееннеңӧк сығара чазыхтығ полчадып, пісті ӱгредерге итчезің ме? – нандырғаннар фарисейлер.Анаң аны сығара сӱрібіскеннер.","num_words":324,"character_repetition_ratio":0.07,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.281,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"35 Иисус, ол кізінің сығара сӱрдіргенінеңер истіп, аны таап алған.– Худай Оолғына киртінчезің ме? – сурған Иисус.– 36 Пигім, чоохтап пир мағаа, кемдір Ол! Чоохтап пирзең, киртінербін, – теен ол кізі.– 37 Син Аны кӧрчезің, Ол синнең чоохтасча, – нандырған Иисус.– 38 Киртінчем Сағаа, Хан-пигім, – тіп, Аның алнында тізекке тӱскен ол кізі.– 39 Кӧрбинчеткеннер кӧрзіннер, кӧрчеткеннері, тізең, кӧрбезіннер тіп, мына мындағ чарғынаң чарғылирға чир-чалбахха килгем, – теен Иисус.– 40 Піс тее кӧрбинчебіс пе? – сурғаннар Аннаң фарисейлернің хай піреезі.– 41 Сірер харах чох полған ползаңар, сірерде чазых чох поларҷых. Че сірер кӧрчебіс тіпчезер, аннаңар сірер чазыхтығзар, – нандырған Иисус.","num_words":86,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.233,"stopwords_ratio":0.349,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"17 Иисус, андар киліп, Лазарьның сӧӧгінің хуюда тӧрт кӱн чат салғанын піліп алған. 18 Вифаний аал, тізең, Иерусалимнең тың ырах нимес, 15 стадийҷе оортахта, полған. 19 Харындазы ӱрееннеңер, Марфанаң Марияны часхарарға иудейлердең илееде кізі килген. 20 Марфа, Иисустың килчеткенінеңер ис��іп, Ағаа удур парған. Мария, тізең, ибде одыр халған.– 21 Хан-пигім! Син мында полған ползаң, харындазым ӱребесчік. 22 Че ам даа пілчем, Худайдаң ниме дее сурзаң, Ол аны Сағаа пирер, – теен Марфа.– 23 Синің харындазың тіріл килер, – нандырған Иисус.– 24 Тӱгенҷі кӱнде, Худай ӱрееннерні тірілдірҷең туста, аның тур килерін пілчем, – теен Марфа.– 25 Мин ӱрееннерні тірілдірчем паза чуртас Ээзі полчам. Мағаа киртінчеткен кізі, ӱреп тее парза, чуртир. 26 Мағаа киртініп чуртапчатхан кізі хаҷан даа ӱребес. Андағ нимее киртінчезің ме? – нандырған Иисус.27 Йа, Хан-пигім! Чир ӱстӱнзер килер Мессий-Христос, Худайның Оолғы, полчатханыңа киртінчем, – нандырған Марфа.28 Анаң Марфа, іди тіп, Мария туңмазынзар парып, кізі испезін тіп, ағырин хығырған:– Ӱгретчі мында, сині хығырча.29 Мария, аны истіп, тура хонып, Иисуссар парған. 30 Иисус, аалзар кірбин, Марфанаң тоғасхан орындох полған. 31 Турада Марияны часхарчатхан иудейлер, аның, тура хонып, сых парыбысханын кӧргеннер. Олар, Мария хуюда ылғирға итче полар тіп сағынып, аның соонҷа парғаннар.32 Мария, Иисус полчатхан орынзар чидіп, Аны кӧр салып, азағына тӱскен.– Хан-пигім! Син мында полған ползаң, харындазым ӱребесчік, – чоохтанған ол.33 Иисус, Марияның паза хада килген иудейлернің ылғапчатханнарын кӧріп, тың чӱрексіп, айап парған оларға.– 34 Сірер аны хайда чаттыр салғазар? – сурған Иисус.– Пигібіс, парып, кӧріп ал, – нандырғаннар кізілер.35 Иисустың харах частары аххан.– 36 Кӧріңер, хайди хынған Ол ағаа! – тееннер иудейлер.37 Оларның хай піреезі хосхан:– Харах чох кізее харах одын ас пирген Кізі Лазарьны даа ӱребес иде ит полбасчых па?38 Иисус, тізең, уғаа чӱрексіп, хуюзар пас килген. Хуюның ахсын таснаң чаап салған полғаннар.39 Тасты хыйа алыңар, – чоохтанған Иисус.– Хан-пигім, ол тӧртінҷі кӱні хуюда, чыстан таа парған полар, – теен ӱреен кізінің пиҷезі Марфа.– 40 Тібедім ме сағаа: «Киртінзең, Худайның сабланызын кӧрерзің», – чоохтанған Иисус.41 Ӱреен кізі чатчатхан хуюдаң тасты хыйа ідібіскеннер. Иисус, тигірзер кӧрібізіп, теен:– Пабам! Мині истіп салғаның ӱчӱн, алғыстапчам. 42 Мині сыбыра истіпчеткеніңні пілчем. Мині ысханыңа киртінзіннер тіп, мында турчатхан чонға пу сӧстерні чоохтадым.43 Аны чоохтап, Иисус ӧтіг табыснаң хығырған:– Лазарь! Сых пеер!44 Ӱреен кізі хуюдаң сых килген. Азах-холлары ӱреен кізіні орааҷаң сӱбӱректернең сарыл парған полғаннар, сырайы, тізең, платнаң чаба палғалған полған. Иисус кізілерге теен:– Систібізіңер аны, парзын.","num_words":353,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.22,"stopwords_ratio":0.229,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Пу сӧстернің соонда Иисус, тигірзер кӧрібізіп, чоохтанған:– Пабам! Тус чит килді. Оолғың Сині сабландырар ӱчӱн, Оолғыңны сабландыр. 2 Син Ағаа прай кізілернең устирға ӱлгӱ пиргеннең��р, Ол даа Синің Ағаа пирген прай кізілеріңе мӧгі чуртас пирер. 3 Мӧгі чуртас Сині – чалғыс сын Худайны – паза Син ысхан Иисус Мессий-Христос полчатханын пілчеткені полча. 4 Мағаа ит саларға чахаан нимелеріңні толдыр салып, Сині чир ӱстӱнде сабландырдым. 5 Амды Син, Пабам, сабланызыңнаң Мині сабландыр. Ол сабланыс, чир ӱстӱ чайалғалахтох, Синнең хада полғанымдох, Мини полған.6 Чир-чалбахтаң таллап, Мағаа пирген кізілеріңе Синнеңер чоохтаам. Олар Сини полғаннар, Мағаа пирілгеннер паза Синің сӧзіңні толдырғаннар. 7 Синнең алған сӧзіңні таллап пирген кізілеріңе читіргем, олар, сӧзіңні алып алып, сынап Синнең килгенімні піліп алғаннар паза Мині ысханыңа киртінгеннер. Аннаңар амды олар Мағаа пирілген прай нименің сыннаң Синнең килгенін піліп алдылар.9 Мин оларның ӱчӱн сурынчам. Прай чир-чалбахтың ӱчӱн нимес, че Синің Мағаа пирген кізілеріңнең не ӱчӱн, оларның Сини полчатханнарынаңар, сурынчам. 10 Минің прай нимем Сини, Синің прай нимең Мини. Олар мині сабландырғаннар. 11 Мин амды чир-чалбахта нимеспін, че олар чир-чалбахталар. Мин, тізең, Синзер парчам. Ах-арығ Пабам! Пізӧк чіли, пір кізі осхас ползыннар тіп, Позыңның кӱзіңнең Мағаа пирген кізілерні хайраллап хал. 12 Мин оларнаң хада чир ӱстӱнде полғанда, оларны, Мағаа пиргеннеріңні, Синің кӱзіңнең хайраллап халғам. Худай Пічиинде пазыл парғаны толзын тіп, Мині садар кізідең – «ӧлімге салылған оолдаң» – пасхазын, пірдеезін чідірбеем. 13 Амды Мин Синзер парчам. Олар даа ӧрінізімні Миннең ӱлессіннер тіп, сағам Позым чир ӱстӱндеде мыны чоохтапчам. 14 Мин оларға Синің сӧзіңні читіргем, че Мин дее, олар даа пу чир-чалбахти полбааннарынаңар, чир-чалбахтағы кізілер оларны хырт кӧргеннер. 15 Оларны чир-чалбахтаң алып аларыңнаңар нимес, че хомай киректердең хайраллап аларыңнаңар сурынчам. 16 Олар, Минӧк чіли, пу чир-чалбахтаң ниместер. 17 Оларны, Позыңа чарып алып, Сын нимее ӱгредіп, арығ ит. Синің сӧзің Сын.18 Син Мині чир-чалбахсар ысхан чіли, Мин дее оларны чир-чалбахтағы чоннарзар ысхам. 19 Олар, Сынны піліп, Сини ползыннар тіп, оларның ӱчӱн Позымны Синің холыңа пирчем.20 Мин оларның на ӱчӱн нимес, че оларның сӧстері хоостыра Мағаа киртінер кізілернің ӱчӱн сурынчам. 21 Чир-чалбах Синің Мині ысханыңа киртінзін тіп, прайзы пір кізі осхас ползын: Пабам, Синің Минде полчатханың, Минің Синде полчатханым чіли, олар даа Пісте ползыннар тіп сурынчам. 22 Олар, Пізӧк чіли, пір кізі осхас ползыннар тіп, Синің Мағаа пирген сабланызыңны оларға пиргем. 23 Олар прайзы пір ле кізі осхас чарылбас ползыннар тіп, Мин оларда полим, Син, тізең, Минде пол. Андада оларға, Мағаа чіли, хынчатханыңны паза Мині ысханыңны чир-чалбах пілер. 24 Пабам! Мағаа пирген кізілерің Минің полчатхан чирімде Миннең хада ползыннар тіп сурынчам. Чир-чайаан чайалғалахтох, Мағаа хынғаныңнаңар, Син Мағаа сабланызыңны пиргезің. Пу сабланысты даа оларға кӧзідерге сурынчам. 25 Орта нимее хынчатхан Пабам! Чир ӱстӱ Сині пілбинче, че Мин Сині пілчем. Мині ысханыңны даа Мағаа пирген кізілерің пілчелер. 26 Мағаа хынған хынызың оларның чӱректерінде ползын, Мин дее оларда полим тіп, Синнеңер оларға чоохтаам. Мыннаң мындар даа чоохтирбын.","num_words":436,"character_repetition_ratio":0.082,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.234,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"15 Олар азыранып алғанда, Иисус Симон-Пётрдаң сурған:– Ионаның оолғы, Симон! Син Мағаа пасхаларынаң тың хынчазың ма?– Йа, Хан-пигім! Син пілчезің, мин Сағаа хынчам, – нандырған Пётр.– Минің хурағаннарымны хадар, – теен Иисус.16 Иисус ікінҷі хати Пётрдаң сурған:– Ионаның оолғы, Симон! Син Мағаа хынчазың ма?– Йа, Хан-пигім! Син пілчезің, мин Сағаа хынчам, – нандырған Пётр.– Минің хойларымны хадар, – теен Иисус.17 Иисус ӱзінҷі хати сурған:– Ионаның оолғы, Симон! Син Мағаа хынчазың ма?Ӏди Иисус «Мағаа хынчазың ма» ӱзінҷізін сурғанда, Пётр, хомзын парып, Иисусха нандырған:– Хан-пигім! Сағаа хынчатханымны, Син пілчезің.– Минің хойларымны хадар. 18 Сынны сағаа чоохтапчам, чиитте син позың, хурчанып алып, хайдар хынзаң, андар чӧрҷеңзің. Киріп парзаң, тізең, холларыңны сунарзың, сині пасха кізі, хурчап алып, син хынминчатхан чирзер апарар, – теен Иисус.19 Иисус, іди чоохтап, Пётрны хайдағ ӧлімнең Худайны сабландырарынаңар, сизіндірген.Анаң ағаа теен:– Минің соомҷа пар.","num_words":127,"character_repetition_ratio":0.09,"word_repetition_ratio":0.051,"special_characters_ratio":0.223,"stopwords_ratio":0.165,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"14 Андада Пётр, он пір илҷінең хада тура хонып, оларға тыыда чоохтанған:– Иудей нанҷылар паза прайзыңар, кем Иерусалимде чуртапча! Мынзын сірерге пілдістіг иде чоохтап пирим, сӧстерімні истіп алыңар: 15 Сірер оларны изірік тіп сағынчазар, че олар изірік ниместер, сағам ӱс час иртен не нооза. 16 Пу ниме прай ухаанҷыc Иоилнің чоохтааны хоостыра полча:17 «Халғанҷы кӱннерде, тіпче Худай,Мин Позымның Худымны полғанына ла чай пирем.Сірернің оол-хыстарың ухаанҷылирлар;чиит ооллар кӧрінҷектер кӧрерлер;апсахтар тӱстер тӱзирлер.18 Мин ирен дее, ипчі дее нымысчыларыма ол кӱннерде Худымны чайам,олар, тізең, ухаанҷылирлар.19 Ӧӧр тигірде хайхастарc,алтында чирде, тізең, танығлар кӧзідербін:хан, чалыннығ от паза ыс полар.20 Хан Худайның саблығ паза илбек кӱні чидер алнындакӱн хап-харасхы, ай, тізең, хан пол парар.21 Андада Хан Худайны адынаң адап хығырған кізінің полғаны ла арачылан халар».22 Израильдегілер, пу сӧстерні истіп алыңар: Назареттең сыххан Иисус Худайның кізізі полғанын Худай позы сірернің араңарда Аннаң пастыра иділген кӱстернең, хайхастарнаң паза танығларнаң киречілеен. Сірер анзын постарың даа пілчезер. 23 Худайның кӧңні паза аз��нада пӧгінгені хоостыра сірер Иисусты хаап алғазар, анаң Моисей Чахиинаңc чараспинчатхан кізілер пастыра Аны, кірескеc позығнаң хазап, ӧдір салғазар. 24 Че Худай Иисусты, ӧлімнің хуҷаанаң позыдып, тірілдіріп алған. Ӧлімнің Аны позында тудып алҷаа чох полған нооза. 25 Давид тее Аннаңар теен:«Мин Хан Худайымны хаҷан даа позымның алнымда кӧргем.Мині ікі сағыстанмазын тіп, Ол минің оң саринда поладыр.26 Аннаңар чӱрееме ӧрініс толған,чооғым даа чалахай полған,позым, тізең, ӱреп тее парзам, ізеністе амырирым.27 Син мині чир тӱбіндеc халғыспассың нооза,позыңның ах-арығc нымысчыңа чирде чызирға пирбессің.28 Син мағаа чуртас чолын піліп аларға оңдай пиргезің,Син, миннең хада полып, мині ӧрініснең толдырарзың».29 Харындастар! Пістің ӧбекебіс Давидтеңер сірерге чалтанмин чоохтирға кирекпін. Ол ӱреп парған, анаң аны чыып салғаннар. Аның чатчатхан чирі амға теере мында піснең хада.30 Ол ухаанҷы полған, аннаңар ол Худайның позына «Тӧліңнең Мессийніc ӧӧн позынаң таллап алып, ӱлгӱ сірееңе одырт салам» тіп, аасхынып сӧс пиргенінеңер пілген. 31 Ол, Мессийнің тірілерінеңер, Аның Худы чир тӱбінде халбазынаңар паза Сӧӧгінің чызыбазынаңар азынада чоохтаан полған. 32 Мына пу Иисусты Худай тірілдірген, анзына піс прайзыбыс киречілербіс. 33 Ол, Худайның оң саринзар кӧдіріліп, пирерге адалған Худай Худын, Пабазынаң алып, амды, сірер кӧргенни паза искенни, ӱстӱбіске чайыбысты. 34 Давид тигірзер ӧӧрлебеен, че ол позы чоохтаан:«Хан Худай Хан-пигіме теен:35 Ыырҷыларыңны азааң алтына салғанымҷа,Оң саримда одыр».36 Аннаңар, Израильнің прай чоны, чахсы піл: Худай Аны – сірер хазаан Иисусты – Хан-пиг паза Мессий ит салған.37 Кізілернің, ол сӧстерні истіп, чӱректері ачаан. Олар Пётрға, пасха даа илҷілерге чоохтанғаннар:– Харындастар, амды піс ниме идибіс?38 Пётр, тізең, оларға теен:– Полғаныңар ла, чазыхтарыңнаңc хыйа полып, чазыхтарыңны позыттыртып алар ӱчӱн, Иисус Христостың адынаң кіреске тӱзіңер. Андада Худай Худын тикке аларзар. 39 Худайның пирген сӧзі сірерни полча, ідӧк палаларыңни паза прай ырахтағыларни полча, прайзыни, кемні Худай Позынзар хығырча.40 Пётр, кӧп пасха сӧстернең дее киречілеп, чӧптеп, чоохтанған:– Пу ардап парған тӧлдең арачыланыңар.41 Аның сӧзін кӧңнілеріне киргеннері кіреске тӱскеннер, іди ол кӱн ӱс муңа чағын кізі хозылған. 42 Олар, тӧреміл илҷілернің ӱгредіглерінде полып, тоғазығларда аралазып, хада чиис чіп, пазыр турҷаңнар.","num_words":452,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.252,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"17 Улуғ абыс, ідӧк аннаң хада саддукейлер пірігізіне кірчеткен кізілернің прайзы илҷілерге атархаан. 18 Ӏди олар илҷілерні, тудып алып, харибге чаап салғаннар. 19 Че хараазын Хан Худай ангеліc, харибнің ізіктерін азып, оларны позыдыбызы��, теен:– 20 Парып, храмда турып, кізілерге наа чуртастың прай сӧстерін чоохтаңар.21 Олар, мыны истіп алып, иртен храмзар кіріп, ӱгреткеннер. Олох туста улуғ абыс паза анынаң хада килгеннер, Израиль чонының прай ах сағалларын хығырып, Ӧӧркі Чарғыны хығыртыбысханнар. Анаң илҷілерні харибдең ағыл килерге кізілерні ысханнар. 22 Че нымысчылары, киліп, харибде оларны таппин, нандыра айлан киліп, искіргеннер:– 23 Хариб ізігінің чахсы иде пиктелгенін паза ізік алнында хадағҷыларның турчатханын кӧргебіс, че, ізік асханда, анда пір дее кізі таппаабыс.24 Пу сӧстерні ис салып, иң улуғ абыс, хадағҷылар пастығы паза пасха даа улуғ абыстар, анзы ниме полҷаң тіп, таңнасханнар. 25 Анаң пір кізі, киліп, оларға искірген:– Сірер харибге чапхан кізілер сағам храмда чонны ӱгрет парчалар.26 Андада хадағҷылар пастығы, нымысчыларынаң хада парып, кізілерге таснаң чаалаттырарынаң хорығып, илҷілерні, кӱснең нимес, олаңай ла ағыл килгеннер. 27 Ағыл киліп, Ӧӧркі Чарғының алнында турғыс салғаннар. Иң улуғ абыс, тізең, сурағ идіп, оларға теен:– 28 Иисустың адынаң кізілерні ӱгредерге чарабас тіп, сірерні хатығлаабыс нимес пе зе? Че сірер ӱгредииңерні прай Иерусалимге тарат парчазар, Ол Кізінің тӧгілген ханын, тізең, піске найнирға итчезер.29 Пётр паза пасха даа илҷілер, нандырып, тееннер:– Піс кізілернің нимес, Худайның сӧзін истерге кирекпіс. 30 Сірер, ағасха хазап, ӧдірген Иисусты Пабаларыбыстың Худайы тірілдірген. 31 Израиль чонына, пыросынып, чазыхтарын позыдарға оңдай пирер ӱчӱн, Худай Аны, Устағҷы паза Арачылағҷы идіп, Позының оң саринзар кӧдірген. 32 Анзына піс паза Худай Позының сӧзін исчеткеннерге пирген Худай Худы киречілер.33 Ӧӧркі Чарғыдағылар, анзын истіп, тарынғаннарына сала чара чачырабин, илҷілерні ӧдір саларға сағынғаннар.34 Че чарғыдағыларның пірсі, прай чонға улуғлатчатхан Моисей Чахии пілігҷізі Гамалиил тіп аттығ фарисейc, орнынаң турып, илҷілерні ӱр нимеске турадаң сығарыбызарға чахаан. 35 Халғаннарға, тізең, теен:– Израиль иреннері! Оларны хайди идерге итчеткеннеріңні постарың алынҷа сағынып алыңар. 36 Кӧмес ле аның алнында Февда теен кізі килген. Ол позын илбек кізі чіли тудынған, ағаа тӧрт чӱске чағын кізі хозылған, че ол ӧдірт салған, аның сӧзін искен кізілернің прайзы, тарағлап парыбызып, чіде халған. 37 Аның соонда, кізілерні санға алчатхан туста, Галилей чирінең сыххан Иуда килген, ол даа позының соонҷа кӧп кізі хоғдыр чӧрген; че ол ӧдірт салған, аның сӧзін искен кізілернің прайзы тарағлап парыбысхан. 38 Амды сірерге тіпчем, пу кізілерге теңмеңер, постары алынҷа ползыннар. Оларның идерге иткен паза иділ парған нимелері кізідең полчатса, анзы прай сайбал парар. 39 Че Худайдаң полчатса, сірер аны сайбап полбассар. Худайдаң тоғыр парчатханнар пол парарынаң китеніңер.40 Ӧӧркі Чарғыдағылар, аның чооғын истіп, илҷілерні, нандыра хығырып алып, соғып, Иисустың адынаң ӱгредерге чарадыл��инча тіп, позыдыбысханнар. 41 Илҷілер, тізең, Ӧӧркі Чарғыдаң парыбызып, Иисус Хан-пигнің ады ӱчӱн тӧбін тӱзіртерге турыстығ полғаннарына ӧрінгеннер. 42 Полған на кӱн олар, храмда даа, тураларда даа кізілерні ӱгредерін тохтатпин, Мессий Иисус полчатханнаңар Чахсы Хабарны искір турғаннар.","num_words":436,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.005,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.232,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Андада улуғ абыс Стефаннаң сурған:– Андағ ба?2 Че Стефан піди нандырған:– Харындастар паза пабалар, истіңер! Сабланыс Худайы пістің ӧбекебіс Авраамға, хаҷан ол Харран саарзар кӧскелекте, Месопотам чирінде кӧрінген. 3 «Син пос чиріңнең паза пос туғаннарыңнаң сығыбыс, мин кӧзідер чирзер пар», – теен ағаа Ол. 4 Андада Авраам, Халдей чирінең парыбызып, Харранда чуртап сыххан. Андартын, тізең, пабазы ӱреен соонда, Худай аны амды сірер чуртапчатхан чирзер ысхан. 5 Худай ағаа пу чирде пір азах табанынҷа даа чир пирбеен. Че соонаң прай пу чирні ағаа паза аның тӧллеріне пирер пол салған. Авраамның, тізең, ол туста палалары даа чох полған. 6 Худай ағаа піди теен: «Синің тӧллерің, кізі чирінде чуртап, андағы чонға тӧрт чӱс чыл пазындырып, хыйыхтадар. 7 Че Мин оларны пазынған чонны чарғылирбын. Аның соонаң синің тӧлің, пеер нандыра киліп, Мағаа пу чирде пазырар».8 Анаң Худай Авраамнаң сӱннетc идердеңер молҷас салған. Ӏди Авраам, Исаак оолғы тӧреенде, сигізінҷі кӱнінде ағаа сӱннет иткен. Исаактаң Иаков тӧреен. Иаковтаң, тізең, он ікі сӧӧк тӧстегҷізі тӧріптір.– 9 Иаковтың ооллары, атархап, Иосиф харындастарын Египетсер садыбысханнар, че Худай анынаң хада полған. 10 Аннаңар Ол, аны чобағлардаң осхырып, Иосифке хыйға сағыстар паза Египет фараонының паарсазын сыйлаан. Фараон, тізең, Иосифті Египетте паза позының ӧргезінде улуғ пастыхха турғыс салған. 11 Ол тустарда прай Египет паза Ханаан чирлерінзер ӧзӧгіс паза илбек хыйал чиде тӱскеннер. Пістің пабаларыбыс чіҷең ниме таппин чӧргеннер. 12 Иаков, Египетте тамахтың парын истіп салып, позының оолларын, пістің пабаларыбысты, иң пастағызын андар ысхан. 13 Олар андар ікінҷізін килгенде, тізең, Иосиф позынаңар харындастарына прай чоохтап пирген. Ӏди фараон Иосифтің сӧӧгінеңер піліп алған. 14 Иосиф позының пабазын Иаковты паза прай туғаннарын, читон пис кізіні, позынзар хығыртыбысхан. 15 Иаков іди Египетсер парыбысхан. Анда ол позы даа, палалары даа ӱреенҷе чуртааннар. 16 Оларның сӧӧктерін Иудей чиріндегі Сихем саарзар ағылғаннар. Анда оларны Авраам Сихемдегі Емморның оолларынаң кӱмӱс ахчаа садызып алған хуюда чыып салғаннар.– 17 Худайның Авраамға аасхынып пирген сӧзінің толар тузы чағдап килигенге орта, пістің чон Египетте кӧптең кӧп ле полып одырған. 18 Иосифті пілбеен хан Египетнең устап сыхханҷа, іди полған. 19 Ол, кӧйтікнең пістің чоннаң тоғыр парып, ӧбекелерібісті хыйыхтап сыххан, палаларын, тіріг халбазыннар тіп, тастатхан.20 Ол туста Моисей тӧреен, ол Худайҷа сіліг оолах полған. Ол ӱс ай пабазының туразында ӧскен, 21 анаң Моисейні сығара тастабысханнарында, аны фараонның хызы алып алып, позының палазын чіли ӧскіріп алған. 22 Моисейні Египеттің иң хыйға нимелеріне ӱгрет салғаннар. Аннаңар ол сӧснең дее, тоғыста даа чапчаң полған.23 Моисейге хырых час тол парғанда, ол позының чонына, Израиль оолларына, тоғазып аларға пӧгін сыххан. 24 Анаң Моисей, ол чоннаң пір кізінің хыйыхтатчатханын кӧр салып, аның алнына турып, аннаң ӱчӱн ӧс алып, египеттегілернің пірсін чох ит салған. 25 Худай аның холынаң оларға арачыланыс пирчеткенін харындастары сизінерлер тіп сағынған Моисей, че олар аны піл полбааннар. 26 Пазағы кӱн, оларның хай піреезінің тудысчатханын кӧр салып, Моисей, пас киліп, оларны чарастырарға харазып, теен: «Сірер харындастарзар, ноға удур-тӧдір хыйыхтасчазар?» 27 Че хыйыхтапчатхан кізі, Моисейні хыйа ідібізіп, теен: «Кем сині пістің пастығыбысха паза чарғыҷаа турғысхан? 28 Алай син мині дее, киҷеегі Египет кізізін чіли, ӧдірібізерге итчезің ме?» 29 Мындағ сӧстерні истіп, Моисей, андартын тис чӧрібізіп, Мадиам чирінде, пасха чирліг кізі полып, чуртап сыххан. Анда аның ікі оол тӧреен.– 30 Хырых чыл ирткенде, Моисейге Синайc тағның хыриндағы хуу чирлерде, кӧйчеткен іскіт ағазының чалынында Хан Худайның ангелі кӧріне тӱскен. 31 Моисей, аны кӧріп, кӧрінҷекке чапсаан, чахсы иде кӧріп аларға чағын пас парғанда, ағаа Хан Худайның ӱні истіле тӱскен:32 «Мин синің ӧбекелеріңнің Худайыбын, Авраамның Худайыбын, Исаактың Худайыбын паза Иаковтың Худайыбын». Моисей, хорыхханына прай сірлезіп, кӧрерге дее тідінмеен. 33 Анаң Хан Худай ағаа теен: «Ӧдіктеріңні суурыбыс, син турчатхан орын ызых орын полча. 34 Египетте Минің чонымның хыйыхтатчатханын кӧрчем, аның сыыдын исчем, чонымны осхырарға индім, че, пар, Мин сині Египетсер ысчам».35 Пу Моисейні, хайзын олар, «Кем сині пістің пастығыбысха паза чарғыҷаа турғысхан?» тіп постарынаң оортах иткеннер. Худай аны кӧйчеткен ыдарбан ағазының чалынында кӧрінген Ангелі пастыра, пастых паза арачылағҷы идіп, ысхан. 36 Пу Моисей, Египет чирінде, Хызыл талай хыринда, аның соонаң хуу чазыда хырых чылҷа хайхастар паза танығлар идіп, чонын Египеттең сығарып алған. 37 Пуох Моисей Израиль кізілеріне теен: «Ухаанҷыны Худай, миніӧк чіли, сірернің харындастарыңның аразынаң таллап, сірерзер ызар. Аны истіңер». 38 Ана ол Моисей, кемнең Синай тағда ангел чоохтасхан паза хуу чазыда чыылған пістің ӧбекелерібіснең хада полған, Худайның чуртас пирчеткен сӧстерін алған, анаң піске оларны читірген.39 Пістің ӧбекелерібіс аның чооғын истерге хынмааннар, аны хыйа идіп, Египетсер нандыра парарға хынғаннар. 40 Олар Ааронға тееннер: «Піске позыбысты апарҷаң худайларны ит пир. Пісті Египет чирінең сығ��рған Моисейнің хайди пол парғанын піл полбинчабыс». 41 Анаң олар, худай орнына пызоҷах идіп алып, ағаа тайығc салғаннар. Постары иткен ниме алнында ӧрінгеннер.42 Че Худай олардаң хыйа полыбысхан. Ухаанҷылар пічиинде пазылғанни оларны тигірдегі сиріглерге нымысчы поларға артыс салған:«Израиль чоны!Мағаа ба сірер хуу чазыда хырых чыл ибіре маллар соғып, тайығ салғазар?43 Молох худайның одаан паза Ремфан худайның чылтызын алғазар сірер. Пу омаларны сірер пазырар ӱчӱн идіп алғазар.Аннаңар Мин сірерні Вавилоннаңc даа ырах ызыға ызыбызарбын».44 Худайның парын киречілепчеткен отах хуу чазыда пістің ӧбекелерібістің полтыр. Олар аны Худай Моисейге чоохтаанни паза Моисейнің позы кӧргенни иткеннер. 45 Пістің ӧбекелерібіс ол отахты алып алғаннар. Анаң Иисус Навиннің устааны хоостыра аны пабаларыбыс килер алнындох Худайға мыннаң сӱрдірген чоннарның чирінзер ағылғаннар. Ӏди отах Давид ханның тузына теере турған. 46 Худайдаң паарсас алған Давид Иаковтың Худайына чуртаҷаң чир пирерге сурынған. 47 Че Худайға тураны Соломон пӱдір пирген. 48 Че Ӧӧркі Чайаачы кізі иткен тураларда чуртабинча. Ухаанҷы аннаңар піди тіпче:49 «Тигір Минің ӱлгӱ сіреем полча,чир Минің азағым тынандырчатхан орын.Хайдағ тура Мағаа пӱдірчезер, тіпче Хан Худай,алай хайдағ орын Мағаа тынанарға пирчезер?50 Пу нимені прай Минің холым иткен нимес пе зе?»51 Ӧчестер! Хатығ чӱректіг паза Худай сӧзіне туных кізілер! Сірер дее, ӧбекелеріңӧк чіли, Худай Худына тоғыр поладырзар. 52 Ухаанҷыларның хайзын сірернің ӧбекелерің сӱрбееннер? Олар пеер Арығ Чӱректіг Кізінің килерінеңер искірген ухаанҷыларны ӧдір салғаннар, сірер дее Аны, садып, ӧдірген кізілер пол пардыңар амды. 53 Сірер ангеллер пирген Моисей Чахиин алып алғазар, че аны толдырбаазар.","num_words":908,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.215,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Кесар саарда Италий тіп адалчатхан полктың чӱспазы Корнилий тіп кізі полған. 2 Ол Худайны аарлаачы паза Аннаң чалтанаачы кізі полған. Ол иудейлерге кӧп чахсы иткен. Ол прай туған-чағыннарынаң хада Худайға сыбыра пазырҷаң.3 Кӱнӧрте тоғыс час тузында Корнилийге Худай ангелінің позынзар кір килгені хараана кӧрін парған. Ол ағаа теен:– Корнилий!4 Ол, тізең, андар кӧрібізіп, хорых парып, теен:– Ноо ниме, пигім?Ангел ағаа нандырған:– Синің кізілерге чахсы иткеніңні паза пазырғаныңны Худай сағысха кир килген. 5 Син, Иоппи саарзар кізілер ызып, Пётр тіп солалығ Симонны хығыртыбыс. 6 Ол туразы талай хазында турчатхан Симонда, тууп истеҷең кізіде, ааллапча. Пётр сағаа позыңны паза прай тураңны арачылап алҷаң сӧстер чоохтап пирер.7 Корнилийнең чоохтасчатхан ангел паза халғанда, Корнилий нымысчыларынаң ікізін паза позынаң хада чӧрчеткен Худай киртіністіг пір ча��ҷыны хығыртыбысхан. 8 Анаң, оларға прай нимедеңер чоохтап пиріп, оларны Иоппизер ызыбысхан.9 Пазағы кӱн, олар Иоппи саарға чағдап одырғанда, Пётр, кӱн ортызына чағыннапчатхан туста, тура ӱстӱнзер пазырарға сыххан. 10 Аның, астап, азыранары килген. Чіҷең ниме иділчеткен аразында, ағаа хараана ниме кӧрінген. 11 Кӧрзе, тигір азыл килтір, андартын хайдағ-да иске тӧӧй ниме тӧрт пулиинаң палғалған чіли чирзер алдыра тӱсче. 12 Анда тӧрт азахтығ аймах-пасха маллар, чылысхылар паза хустар полғаннар. 13 Анаң ағаа ӱн истілген:– Пётр, тур, соғып алып, чі.14 Чох, Хан Худайым! Мин хаҷан даа чиркестігні алай кірлігні чібеем, – теен Пётр.15 Андада ӱн хатап истілген:– Худай арығлаан нимені син кірліге санаба.16 Ӏди ӱс хати полған. Анаң ол ниме хатап тигірзер кӧдіріле халған.17 Пётр, хараана кӧрінгені ниме ниме полҷаң тіп, позы алынҷа сағысха тӱскен аразында Корнилийнің ысхан кізілері, Симонның туразынаңар кізілердең сурастырғлап ала, ізік хыринда тур салғаннар.– 18 Пётр тіп солалығ Симон мында ба? – хысхырып, сурғаннар олар.19 Пётр кӧрізінеңер сағын турчатхан аразында, Худай Худы ағаа теен:– Мына ӱс кізі сині тілепче. 20 Тур, оларзар тӱзіп, пір дее ікінҷілебин, оларнаң хада пар. Оларны Мин ысхам нооза.21 Пётр, Корнилий позынзар ысхан кізілерзер тӱс киліп, теен:– Сірер сурчатхан кізі – минмін. Хайдағ кирекнең чӧрчезер?– 22 Чӱспазы Корнилий, арығ чӱректігc, Худайға киртінчеткен паза прай иудей чонына улуғлатчатхан кізі ах-арығ ангелінең чахығ алтыр: сині ибінзер хығырып, чооғыңны истіп аларға, – нандырғаннар олар.23 Андада Пётр оларны, тураа киріп, сыйлаан.Пазағы кӱн, тізең, Пётр оларнаң хада Кесар саарзар сығыбысхан. Оларнаң хада Иоппидең хай пірее киртінчеткеннер парғаннарох. 24 Ӏкінҷі кӱнінде олар Кесар саарға читкеннер. Корнилий, тізең, туғаннарын паза чағын арғыстарын хығырып алып, оларны сағыпчатхан.25 Пётр кірчеткенде, Корнилий, тізекке тӱзіп, аны удурлап, пазыра мӧкейген. 26 Пётр, тізең «Тур, мин дее кізілебін» тіп, аны турғысхан. 27 Анаң Пётр, аннаң чоохтазып ала тураа кіріп, тураа кізі кӧп чыыл парғанын кӧр салған. 28 Пётр оларға теен:– Иудей кізее иудей ниместернең тоғазарға паза чағынназарға чарабинчатханын сірер пілчезер. Че Худай мағаа пір дее кізіні чиркестіг алай кірліг тіп санабазын ас пирген. 29 Аннаңар мин, сірер хығырғанда, пір дее таласпин килдім. Че хайдағ кирекнең мині хығырдыңар тіп сурапчам.30 Корнилий чоохтанған:– Ӱс кӱн мының алнында мин пуох тусха теере оразаc тутхам паза позымның турамда кӱнӧрте тоғыс час тузында пазырчатхам, кинетін алнымда пызыңнаас кип-азахтығ кізі тура тӱскен. 31 Анаң тіпче: «Корнилий! Худай синің пазырғаныңны ис салған паза кізілерге чахсы иткеніңні сағысха кирген. 32 Амды, Иоппи саарзар кізілер ызып, Пётр тіп солалығ Симонны хығырып ал. Ол Пётр талай хазында чуртапчатхан тууп истеҷең Симонның туразында ааллапча. Ол, киліп, сағаа чоохтир». 33 Мин сах а��дох синзер кізілер ысхам. Син, пеер киліп, чахсы иттің. Амды, Худайның сағаа чахаан нимелерінің прайзын истіп аларға тіп, піс прайзыбыс Худай алнында турчабыс.","num_words":522,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.236,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"13 Павел паза анынаң хада полған кізілер, Паф саардаң сығып, Памфилийдегі Пергий саарзар чӱс килгеннер. Че Иоанн, олардаң чарылып, Иерусалимзер нандыра парыбысхан. 14 Анаң олар, Пергийдең сығып, Писидийдегі Антиох саарзар читкеннер. Анаң субботада синагогазар кіріп, одыр салғаннар.15 Моисей Чахиин паза ухаанҷыларның кинделерін хығырған соонда, синагога устағҷылары оларны, хығырып, тееннер:– Харындастар! Чонға чоохтаҷаң ӱгредіг сӧстерің пар полза, чоохтаңар.16 Павел, тур киліп, холын кӧдіріп, теен:– Израиль кізілері паза Худайны улуғлапчатханнар! Истіңер! 17 Израиль чонының Худайы пістің ӧбекелерібісті таллап алған, анаң Египет чирінде полчатханнарында, оларны, илбек чон идіп, ӧӧр кӧдірген. Анаң оларны Позының илбек кӱзінең Египет чирінең сығар чӧрібіскен. 18 Соонаң пістің ӧбекелерібісті хуу чазыда хырых чылҷа азыраан. 19 Анаң Ханаан чирінде читі аймах чонны хырыбызып, оларның чирін пістің ӧбекелерібіске ӱлестір пирген.– 20 Аның соонаң Худай оларға тӧрт чӱс иліг чыл изере, ухаанҷы Самуилге теере, чарғыҷыларны пир турған. 21 Соонаң ӧбекелерібіс постарына ханны пирерге сурынғаннар. Андада Худай оларға Вениамин тӧлінең сыххан Кистің оолғын, Саулны, пирген. Ӏди хырых чыл ирт парған. 22 Саулны хыйа идібізіп, ханға Давидті турғыс салған. Аннаңар Ол, киречілеп, піди теен: «Мин кӧңніме кірчеткен кізіні, Давидті, Иессей оолғын, таап алғам. Ол Минің хынған нимелерімні прай толдырар». 23 Ӏди Худайның аасхынып пирген сӧзі хоостыра Давидтің тӧлінең сыххан Иисусты Израильге Арачылағҷы ит пирген. 24 Иисус килер алнында Иоанн прай Израиль чонын, чазыхтарыңнаң хыйа полып, кіреске тӱзіңер тіп ӱгреткен.25 Тоғызын тоос салған соонда, тізең, Иоанн піди теен: «Сірер мині кемге санапчазар? Арачылағҷаа ба? Мин Анзы нимеспін. Че соомҷа пірсі килче, Анзының азағындағы маймах паан даа систерге турыстығ нимеспін мин».– 26 Харындастар, Авраамның тӧлі паза Худайны улуғлапчатханнар! Сірерге ызылды пу арачыланыс сӧзі. 27 Иерусалимнің чуртағҷылары паза оларның пастыхтары Аның Арачылағҷы полчатханын даа, суббота сай хығырылчатхан ухаанҷыларның сӧстерін дее піл полбааннар. Ӏди олар, Иисусты чарғылап, ухаанҷыларның сӧстерін толдыр салғаннар. 28 Иисусты ӧлімге чарғылаҷаң пір дее пыро таппин, Пилаттаң Аны ӧдірібізерге сурынғаннар. 29 Пазылған нимені прай толдыр салып, Аны, кірестең суурып, хуюда чыып салғаннар. 30 Че Худай Аны ӧлімнең тірілдіріп алған. 31 Кӧп кӱннер изере Ол позынаң хада, Галилей чирінең сығып, Иерусалимзер килген ӱгренҷілеріне кӧрін кил турған. Амды, тізең, олар чонға Аннаңар киречілепчелер. 32 Піс тее сірерге ӧрініснең Чахсы Хабар искірчебіс: Худай, Иисусты тірілдіріп, ӧбекелерібіске аасхынып пирген сӧзін амды піске, оларның тӧллеріне, толдырған. 33 Худайны саблапчатхан ікінҷі Ырында пазылча:«Син Минің Оолғымзың. Мин пӱӱн Сині тӧріттім».34 Худай Аны ӧлімнең тірілдіріп алған. Ол чирде хаҷан даа чызыбас. Аннаңар Ол піди теен:«Мин Давидке молҷаан ах-арығ паза ізестіг паарсазымны сірерге читірербін».– 35 Аннаңар пасха пір орында даа пазылған:«Позыңның Ах-арығ Нымысчыңа чирде чызирға пирбессің».– 36 Давид позының тузында Худайның ӧӧн пӧгінін толдыр салған, соонаң ӱреп, ӧбекелерінің соонҷа парыбысхан, сӧӧгі, тізең, чирде чызып парған. 37 Ол, тізең, Худайға тірілдіріп, чирде чызыбаан. 38 Харындастар, сірер пілерге кирексер, Иисустаң пастыра сірерге чазых позыдары искірілче. 39 Прай нимеде, хайда сірер, Моисей Чахии пастыра чазыхтарыңнаң позып полбаазар, Ағаа киртінчеткеннернің полғаны ла Аннаң пастыра позып алар. 40 Ухаанҷылар чоохтаан нимелер сірерге тӱс парбазын тіп, китеніңер!41 «Кӧріңер, кізее кӱлеечілер!Хайхап алыңар, анаң чох пол парыңар!Пірее кізі пу кӱннеріңде итчеткен киректерімнеңерсірерге чоохтаан даа полза, киртінмесчіксер».42 Павелнең Варнава, чоохтарын тоозып, иудейлер синагогазынаң сых париғаннарында, иудей ниместер пу нимедеңер килер субботада хатап чоохтап пирерге сурынғаннар. 43 Чыылған чон таразыбысханда, кӧп иудейлер паза иудейлерге хозылған иудей ниместер Павелнің паза Варнаваның соонҷа парғаннар. Павелнең Варнава, кізілернең чоохтазып, оларны Худай паарсазында поларға чӧптееннер.44 Пазағы субботада саардағы прай даа чон Худай сӧзін истерге чыылыс парған. 45 Че иудейлер, чыыл парған чонны кӧр салып, атархап парғаннар, Павел чоохтаан нимелерге, тізең, тоғыр кірізіп, хазалып, анынаң таласханнар. 46 Андада Павелнең Варнава чалтанмин чоохтанғаннар:– Сірерге иң пурун Худай сӧстері чидерге кирек полған, че сірер, аны хыйа идіп, постарың постарыңны мӧгі чуртасхаc турыстығ нимес итчезер, піс, тізең, иудей ниместерзер айланчабыс. 47 Піске Хан Худай піди чахаан:«Мин сині, чир ӱстӱндегі прай кізілерні арачылап алар ӱчӱн,прай чоннарға чарых поларға турғысхам».48 Аны истіп, иудей ниместер ӧрінгеннер паза Хан Худай сӧзін сабландырғаннар. Мӧгі чуртасха салылғаннарының прайзы киртін сыххан.49 Хан Худай сӧзі прай ол чирҷе тарап сыххан. 50 Че иудейлер Худай кибірліг паза чонға улуғлатчатхан иудей нимес ипчілерні, ідӧк саардағы устағҷыларны Павелнең Варнавадаң тоғыр кӧӧктіріп, оларға истіг чуртас пирбинібіскеннер, соонаң оларны постарының чирлерінең сығара сӱрібіскеннер. 51 Че Павелнең Варнава, оларзар алдыра азахтарындағы тозынны хахтабызып, Икон саарзар парыбысханнар. 52 Ӱгренҷілері, тізең, ӧрініснең паза Худай Худынаң тол чӧрібіскеннер.","num_words":648,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.182,"stopwords_ratio":0.196,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"16 Пірсінде піс пазырҷаң чирзер парчатханда, нымысчы хыс тоғас парған. Ол полар нимені кӧзітчеткен хутха хаптырт салтыр. Ӏди ухаанҷылап, ол хыс ээлерін уғаа пайытчатхан. 17 Павелнің паза пістің сообысча киліп, ол хыс хысхырған:– Пу кізілер Ӧӧркі Худай нымысчылары. Олар піске арачыланыс чолынаңар искірчелер.18 Ӏди ол хыс кӧп кӱн ит турған. Павел, тарын парып, айнааc айланып, теен:– Иисус Христостың адынаң тіпчем сағаа, сых аннаң!Олох туста чабал хут хыстаң сых чӧрібіскен. 19 Пайаағы хыстың ээлері, пайыҷаң оңдайлары чох пол парғанын кӧріп, Павелнең Силаны, тудып алып, чыылығлар иртірҷең чирзер алдыра пастыхтарзар сӧзір сыхханнар. 20 Оларны пастыхтарынзар ағыл киліп, тееннер:– Пу иудей полчатхан кізілер пістің саардағыларны ай-пораан итчелер.21 Олар мында піске, римдегілерге, чаразарға даа, толдырарға даа киліспинчеткен кибірлерні ӱгрет парчалар.22 Кізілер дее олардаң тоғыр пол сыхханнар. Пастыхтар, тізең, Павелнең Силаның кип-азахтарын суура тартып, оларны сымыхнаң соғарға чахааннар. 23 Соғып-соғып алып, тізең, оларны харибге чаап салғаннар. Андағы хадағҷаа оларны сиргек хадарарға чахааннар. 24 Андағ чахығ алып алып, хадағҷы, оларны істіндегі пӧлікте пиктеп, азахтарына ағас кізен кизірт салған.25 Орты хараа тузында Павелнең Сила, пазырып, Худайны саблапчатхан сарыннарын сарнааннар, харибдегілер, тізең, оларны искеннер. 26 Кинетін чирнің уғаа тың тітіреп сыхханына хариб тӧзінең прай чайхала тӱскен, анаң прай ізіктер аза чачырааннар, прайларының ілҷірбелері пос-пас тӱс парғаннар. 27 Хариб хадағҷызы, усхун киліп, кӧрзе, прай ізіктер азых. Анаң, харибдегілер тис парыбысхан поларлар тіп, ол, хылызын сығара тартып, позын сазыбызарға иткен. 28 Че Павел, тыыда чоохтанып, аны тохтадыбысхан:– Позыңа хомай ниме итпе. Піс прайзыбыс мындабыс.29 Хадағҷы, чарытхы ағылдырып алып, хариб істінзер кире ойлаан, анаң, тітірезіп ала, Павелнең Силаның азағынзар тӱскен. 30 Анаң оларны харибдең сығар парыбызып:– Пиглерім! Арачылан халар ӱчӱн, ниме идерге кирек мағаа? – тіп сурған ол.31 Иисус Христос Хан-пиге киртін, андада позың даа, прай тураң даа арачылан халарзар, – нандырғаннар ағаа олар.32 Анаң Хан Худай сӧзіне аны паза аның туразында полған прай кізілерні ӱгреткеннер. 33 Хадағҷы олох туста хараазын, оларны сығарып, палығларын чууп пирген, анаң позы даа, аның ибдегілері дее сах андох кіреске тӱскеннер. 34 Анаң, оларны ибінзер ағылып, стол кистіне одыртып, сыйлаан, позының паза ибдегілерінің Худайға киртін сыхханнарына ӧрінген.35 Кӱнӧрте пол килгенде, саар пастыхтары, нымысчыларын хадағҷызар ызып, тееннер:– Ол кізілерні позыдыбыс.– 36 Пастыхтар сірерні позыдыбыс тіп кізі ыстылар. Амды, мыннаң сығып, амыр-хазых чӧріңер, – искірген Павелге хариб хадағҷызы.– 37 Пісті, Рим кізілерін, чарғы даа чох, чон кӧзіне чыртып, харибге чапханнар. Амды, тізең, сым-туюххан позытчалар? Чох, постары киліп, позыдыбыссыннар пісті, – теен оларға Павел.38 Нымысчылар, парып, ол сӧстерні саар пастыхтарына читір пиргенде, анзылары, пуларның Рим кізілері полчатханнарын истіп, хорых парғаннар. 39 Киліп, тізең, оларның алнында пыросынғаннар, анаң, тастынзар сығарып, саардаң парыбызыңар тіп сурынғаннар. 40 Олар, тізең, харибдең сығып, Лидийзер килгеннер, анда киртінісче харындастарны кӧр салып, оларны ӱгредіп, саардаң чӧре халғаннар.","num_words":411,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.195,"stopwords_ratio":0.19,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Харындастар паза пабалар! Алныңарда ахтанып чоохтанчатханымны истіп алыңар.2 Аның еврей тілінең чоохтан сыхханын истіп, кізілер саңай тымыл чӧрібіскеннер. Павел теен:– 3 Мин иудейбін, Киликийдегі Тарс саарда тӧреен, Иерусалим саарда Гамалиил ӱгретчімнің холында ӱгренген кізібін. Мин, ӧбекелерібістең Моисей Чахии хоостыра тирең паза сибер ӱгредіг алып алып, сірернің прайзыңарох чіли, прай позымны Худайға чарытхам. 4 Иисустаңар ӱгредігҷе парчатхан кізілерні, тізең, мин ӧлімге дее кире сӱр салҷаңмын. Иреннерні дее, ипчілерні дее, палғап, харибге одыртчаңмын.5 Миннеңер иң улуғ абыс, прай ах сағаллар даа киречілеп поларлар. Мин, олардаң Дамаск саардағы иудей харындастарзар пічік алып алып, андағыларны тудып алып, ілҷірбеде Иерусалимзер чарғаа ағыларға тіп парчатхам.– 6 Чолда, Дамасксар чағдап таа одырғанымда, кӱн ортызы тузында кинетін тигірзертін мині илбек чарых чарыдыбысхан. 7 Мин чирге аңдарыл парғам, анаң мағаа ӱн истілген. «Савл, Савл! Ноға син Мині сӱрчезің?» – теен ол ӱн. 8 «Кемзер сірер, Хан-пигім?» – нандырғам мин ағаа. «Мин син хыйа сӱрчеткен Назарет саардаң сыххан Иисуспын». 9 Миннең хада полғаннар, чарыхты кӧріп, хорых парғаннар, че миннең чоохтасхан ӱнні испееннер. 10 Андада мин сурғам: «Хан-пигім! Мағаа ниме идерге кирек?» «Турып, Дамасксар пар. Анда сағаа ниме идерінеңер прай чоохтап пирерлер», – теен мағаа Хан-пиг. 11 Ол чарыхтың чариина хараамның оды ус парған. Хада полған кізілер мині Дамаск саарға теере чидініп ала апарғаннар.– 12 Анда Ананий тіп кізі полған. Ол Моисей Чахиинҷа чуртапчатхан арығ чӱректіг кізі полған. Аны Дамасктағы прай иудейлер улуғлаҷаңнар. 13 Ол, минзер пас киліп, теен: «Савл харындас, кӧр сых!» Мин сах андох аны кӧр салғам. 14 Ол, тізең, мағаа теен: «Пістің ӧбекелерібістің Худайы сині, Позының кӧңнін піліп алзын, Арығ Чӱректіг Кізізін кӧріп алзын паза Аның ӱнін истіп алзын тіп, азынада таллап алған. 15 Син, искен-кӧрген нимелердеңер чоохтап, прай кізілер алнында Аның киречізі поларзың нооза.16 Че, нимее сӱмненчезің? Турып, кіреске тӱс паза Иисус Хан-пигібіссер айланып, чазыхтарыңнаң арығлан».– 17 Че хаҷан мин, Иерусалимзер айлан киліп, храмда пазырчатханымда, хараама ниме кӧрінген. 18 Мин Аны кӧр салғам, Ол мағаа теен: «Маңзыра, табыраанҷа Иерусалимнең сығып, парыбыс. Миннеңер киречілееніңні чон позына чағын итпес». 19 «Хан-пигім! Олар чахсы пілчелер, хайди мин Сағаа киртінчеткеннерні, синагогаларда соғып, харибге чапхам. 20 Синнеңер киречілеп чӧрҷең Стефанның ханы тӧгілгенде дее, мин, анда турып, аны ӧдірчеткеннеріне чӧпсініп, аны сохчатханнарның кип-азахтарын хадарғам». 21 «Пар, Мин сині ырах, иудей нимес чоннарзар ызыбызарбын», – теен мағаа ол.22 Пу сӧстерге теере Павелні искеннер, мының соонаң олар чоо хысхырыс сыхханнар:– Чох ит чир-чалбахтаң мындағны! Ол чуртабасха кирек!23 Олар, іди хысхырызып, кип-азахтарын паза тобырах ӧӧр тастааннар. 24 Ол арада муң чааҷы пазы Павелні сівеезер кир парыбызарға чахыбысхан. Кізілернің іди аннаң тоғыр хысхырысханнарының сылтаан піліп аларға идіп, Павелні соғарға чахығ пирібіскен. 25 Че аны хурларнаң соғар иде палғабысханда, Павел хости турчатхан чӱс чааҷы пазына теен:– Сірерге чарадылча ба чарғы даа чох Рим кізізін піди соғарға?26 Аны истіп салып, чӱс чааҷы пазы муң чааҷы пазынзар парған.– Кӧр, син ниме идерге итчезің? Ол – Рим кізілернің пірсі, – теен ол.27 Андада муң чааҷы пазы, Павелзер пас киліп, теен:– Чоохтап пир мағаа, син Рим кізізің ме?– Йа, – нандырған Павел.– 28 Мин улуғ ахча тӧлеп, Рим кізізі полып алғам, – теен муң чааҷы пазы.– Мин, тізең, тӧрееннең Рим кізізібін, – нандырған ағаа Павел.29 Андада аны соғарға иткен кізілер сах андох хыйа пасханнар. Муң чааҷы пазы, Павел Рим кізізі полчатханын піл салып, аны палғап салғанына хорых парған.30 Муң чааҷы пазы иудейлернің Павелні пыролапчатхан ӧӧн сылтаан чахсы иде піліп аларға хынған. Аннаңар, Павелнің ілҷірбелерін суурып, пазағы кӱнінде улуғ абыстарға паза прай Ӧӧркі Чарғаа чыылызарға чахыбысхан. Соонаң Павелні, сығарып, оларның алнында турғыс салған.","num_words":531,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.224,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"13 Ӱстӱнзархыдаң чил саап килгенде, килістіре тус чит килді тіп, талайҷылар чорыхха сығыбызып, Крит олтырыхтың хыринҷа чӱс парғаннар.14 Че тӱрче полғанда, керіпке удур алтынзархы-іскеркі уғаа хазыр чил саап сыххан. 15 Керіп, чилге хаптырып, аннаң тоғыр пол полбаан. Ӏди піс чилнің оңдайынҷа чӱс чӧргебіс. 16 Анаң, Клавда тіп кічіг олтырыхха чағыннап, керіптің кимезін чадап ла хайраллап халғабыс.17 Кимені керіпке сығара тартып алып, керіпті сайалбас иде палғабысханнар. Анаң Ливий чарлары хыринда тайыс чирге одырыбыспасха тіп, парустарны тӱзірібізіп, чилнің оңдайынҷа чӱс чӧргеннер. 18 Пазағы кӱнінде чил улам хазырланчатханда, хай пірее нимелерні керіптең тӱзіре тастап кӧргеннер. 19 Ӱзінҷі кӱнінде, тізең, піс керіптегі ниме-нооларны холға алып тастағлабысхабыс. 20 Ӏди нинҷе-нинҷе кӱн изере кӱн дее, чылтыстар даа кӧрінмеен, хазыр чил, тізең, пір дее тохтабаан, іди пола-пола килгенде, арачылан халарыбысха ізеніс саңай чіт парған.21 Кізілер илееде тус пір дее ниме чібин париғаннарында, Павел, оларның аразында турып алып, теен:– Иреннер! Минің чооғым истіп, Крит олтырыхтаң хыйа парбасха полған, іди пу сидіксіністерге паза ӱреге кір парбасчыхпыс. 22 Амды, тізең, тіпчем сірерге, пірдееңер ӧлбес, керіп ле уғзал парар, аннаңар кӧңнілеріңні кӧдіре тудыңар. 23 Мин Худай кізізібін, мин Ағаа пазырчам. Пу хараазын Худайның ангелі хараама кӧрін килген. 24 Худай ангелі мағаа теен: «Хорыхпа, Павел! Син Рим хағанының алнында турарға кирексің, аннаңар синің ӱчӱн Худай синнең хада чӱс парчатханнарның тыннарын арачылир». 25 Аннаңар, арғыстар, кӧңнілеріңні кӧдіре тудыңар! Мин Худайыма киртінчем. Прай ниме Ол чоохтаанни полар. 26 Пісті пірее олтырыхха сығара тастабызарға кирек.27 Ӏди Адриа талайҷа он тӧртінҷі хараазын саптыр чӧрчеткенде, орты хараа тузында талайҷылар хайдағ-да чирге чағыннап одырғаннарын сизін салғаннар.28 Суғның тириин синебіскеннерінде, чибіргі хулас пол парған. Тӱрче полбинаң хатап синебіскеннерінде, он пис хуласха читкен. 29 Хайалығ чирлерге урун парарынаң китеніп, керіптің соондағы пазынаң тӧрт якорь суға тастабысханнар, кізілер, тізең, табырах таң чарып килзін тіп, Худайдаң сурынғаннар. 30 Талайҷылар, керіптің пазындағы якорьларны тӱзіреечік полып, суға киме тӱзіріп алып, керіптең тизібізерге иткеннер. 31 Павел чӱспазына паза чааҷыларға теен:– Олар керіпте халбазалар, сірернің пірдееңер арачылан полбас.32 Андада чааҷылар кименің арғамҷыларын ӱзе сапхлабысханнар. Киме, талайзар тӱс парып, чӱс чӧрібіскен.33 Таң чарир алнында Павел прайларын азыранып аларға сурынған, теен:– Пӱӱн он тӧртінҷі кӱні сірер, сағып, пір дее ниме чібин, чиис чох халчазар. 34 Аннаңар азыранып алыңар тіп сурынчам. Анзы тыннарыңны ал халарға туза полар. Итсе-де пірдеезінің пазынаң пір сас таа тӱс парбас.35 Ӏди чоохтанып, ол халас алып алған. Анаң прайзының кӧзіне Худайны алғыстап, халасты сындырып, чіп сыххан. 36 Андада прайзының кӧңнілері кӧдірілібіскен, олар ідӧк азыран сыхханнар. 37 Керіпте, тізең, піс прайзыбыс ікі чӱс читон алты кізі полғабыс. 38 Тосханҷа азыранып алған соонда, керіпке ниик ползын тіп, андағы пуғдайны талайзар тастааннар.","num_words":396,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.184,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Ол оңдайнаң пӱӱн Христос Иисуснаң ит-ханның оңдайынҷа нимес, Хуттың хоостыра чуртапчатханнар чарғылатпастар. 2 Христос Иисустың пастыра чуртасты пирчеткен Худай Худының чахии мині чазыхтың паза ӧлімнің ӱлгӱзінең позытхан. 3 Моисей Чахииc анзын ит полбаан. Ит-ханыбыс аның кӱзін сығарыбысхан. Аннаңар Худай Позының Оолғын, чазыхтығ ит-ханнығ кізее омалап салып, ысхан. Худай Аны чазыхтың ӱчӱн толығ ит салған. Ӏди Худай ит-ханның оңдайынҷа иткен чазыхты чарғылап салған. 4 Худай анзын пісте, ит-ханның оңдайынҷа нимес, Хуттың хоостыра чуртапчатханнарда, чахығ киректепчеткен ниме толзын тіп, іди иткен. 5 Ит-ханның оңдайынҷа полчатханнарның сағыстары ит-ханның хынығыстарын толдырарына айлан парча. Худай Худы хоостыра полчатханнар, тізең, Худай Худының кӧңнінҷе чуртирға сағынчалар нооза. 6 Пос кӧңнінҷе полғаны кізіні ӧлімге ағылча. Худай Худы хоостыра полғаны, тізең, чуртасха паза амыр хоныхха ағылча. 7 Кізінің пос кӧңнінҷе полғаны Худайға тоғыр. Аның ӱчӱн кізі Худай Чахииның ӱлгӱзіне кірбинче, сынында кір полбиндаача. 8 Ит-ханның оңдайынҷа чуртапчатхан кізілер Худайның кӧңніне кір полбастар.9 Худай Худы сыннаң сірерде чуртапчатса, сірер, ит-ханның оңдайынҷа нимес, Худай Худының хоостыра чуртапчазар. Кемде Христостың Худы чоғыл, тізең, ол Христости нимес. 10 Сірерде Христос пар полза, ит-ханыңар чазыхтығдаңар ӧліг дее полза, че Хут ахтаныстың сылтаанда тіріг. 11 Иисусты ӧліглердең Тірілдірібіскеннің Худы сірерде чуртапча. Андағ полза, Христосты ӧліглердең Тірілдірібіскені сірерде чуртапчатхан Позының Худынаң ӧлҷең иді-ханыңарны тірілдірібӧгізер.12 Аннаңар, харындастар, піс ит-ханға алымнығ нимеспіс. Ит-ханның оңдайынҷа чуртирға кирек чохпыс. 13 Сірер ит-ханның оңдайынҷа полчатсар, ӧл парарзар. Ит-ханның хынығыстарын Худай Худынаң пазынып алзар, чуртирзар. 14 Худай Худынаң устанчатхан кізілер прайлары Худайның палалары полчалар. 15 Хул итчеткен паза хорығып ала чуртатчатхан хутты сірер албаазар. Сірерні Худай палалары итчеткен Худай Худын алғазар. Пу Хуттың пастыра піс хығырчабыс: Авва Пабам! 16 Худай Худы пістің худыбыснаң хада піс Худайның палалары полчатханыбысты киречілепче. 17 Худайның палалары полчатханыбыста, Христоснаң тиңе Аннаң ӱлӱсті алҷаң кізілер полчабыс. Христостың ирееленістерін ӱлескенібісте, сабланызын даа ӱлезербіс.","num_words":270,"character_repetition_ratio":0.097,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.211,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Фива пиҷебіснең, Кенхрей саардағы тигірибніңc полысчызынаң, сірерні таныстырчам. 2 Аны ах-арығларға турыстыра удурлаңар. Анзын Хан-пиге идіңер. Сірерде пірее ниме кирексінчетсе, хабас пиріңер. Ол даа кӧп кізее, мағаа позыма даа хабасчаң нооза.3 Прискилланаң Акилаа изен читіріңер. Олар Христос Иисустың ӱчӱн миннең хада тоғынғаннар. 4 Олар, минің тынымны ал халар ӱчӱн, чуртастарына даа айабааннар. Оларға мин не нимес, пасха чоннарның прай тигіриб��ері алғыс читірчелер.5 Оларның ибдегі тигірибіне ідӧк изен читіріңер. Минің хынған Епенедіме, Ахай чирінде Христосха пурун киртін сыххан кізіме, изен читіріңер. 6 Піске кӧп тоғынған Мариамға изен читір пиріңер. 7 Миннең хада харибде одырған туғаннарыма Андроникнең Юнийге изен читір пиріңер. Олар Христосха миннең пурун киртін парғаннар. Илҷілернің аразында оларны улуғлапчалар.8 Хан-пигні ӱчӱн мин тың хын парған Амплийге изен читіріңер. 9 Христосха піснең хада тоғынчатхан Урбанға паза минің аарлығ Стахийіме изен читіріңер. 10 Христостың сын кізізі Апеллеске, Аристовулның прай ибдегілеріне изен читіріңер 11 Минің туғаныма Иродионға изен читірчем. Наркисстің ибіндегі Хан-пигнің чонына изен ползын.12 Трифенге паза Трифосха, Хан-пиге прай кӱстерін салып, тоғынчатхан ипчілерге изен. Хан-пиге матап тоғынчатхан хынғаныма, Персидаа, изен читіріңерӧк. 13 Худай таллаан Руфха паза мағаа даа іҷе полған аның іҷезіне изен ысчам. 14 Асинкритке, Флегонтха, Ермийге, Патровха, Ермаға паза оларнаң хада полчатхан харындастарына изен ысчам. 15 Филологха, Юлийе, Нирейге паза аның пиҷезіне изен, Олимпанға паза аннаң хада полчатхан прай ах-арығларға изен. 16 Удур-тӧдір, ах-арығ хынызып, изеннесчедіңер. Прай тигіриблер сірерге изен читірчелер.17 Харындастар! Тигіриблерні чарчатхан паза сірер ӱгренген ӱгредігдең чара тартчатхан кізілердең китеніңер, олардаң хыйа полыңар тіп алданчам.18 Андағ кізілер, Хан-пигібіс Иисус Христостың нимес, хурсахтарының нымызында чӧрчелер. Олар киртінҷек кізілерні ирке, чойырхос сӧстернең алаахтыр салчалар. 19 Сірернің чоох исчеткеннеріңні прайзы пілче. Мин сірернің ӱчӱн ӧрінчем. Сірерні, чахсы кирекке хыйға, чабал ниме итпес ах-арығ ползыннар тіп сағынчам. 20 Андада амырны пирчеткен Худай тӱрче поларынаң сайтанныc, сірернің азааңар алтына тастап, чох ит салар. Хан-пигібіс Иисус Христостың паарсазы сірернең хада ползын.21 Сірерге миннең хада тоғынчатханым Тимофей, ідӧк Луцийнең Иасон паза Сосипатр туғаннарым изен читірчелер. 22 Мин паза пу пічікті пасчатхан Тертий, сірерге ідӧк Хан-пигде изен читірчебіс. 23 Мағаа паза прай тигірибге ибінде орын пирген Гаий ідӧк сірерге изен читірче. Ераст, саарның ахчазын тутчатхан кізі, паза Кварт харындас изен читірчелер.24 Сірерге прайзыңарға Хан-пигібіс Иисус Христостың паарсазы читсін. Аминь.","num_words":338,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.21,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Мин илҷі нимеспін ме? Мин пос кізі нимеспін ме? Хан-пигібіс Иисус Христосты кӧрбеем ме? Хан-пигібісте сірер минің тоғызымның салтары нимессер бе? 2 Пасхаларына мин илҷі полбазам даа, сірерге мин илҷібін. Минің илҷі полчатханымның таңмазы – сірернің Хан-пигібісте полчатханыңар нооза. 3 Соома тӱсчеткеннердең тоғыр минің арачыланызым андағ: 4 пістің тоғызыбыс ӱчӱн чирге-ізерге ӱлгӱбіс чоғыл ба? 5 Пасха илҷілер, Хан-пигнің харындастары паза Кифа итчеткен чіли, позымнаң хада киртіністіг ипчімні чорыхха аларға минің ӱлгӱм чоғыл ба? 6 Алай чалғыс мин не паза Варнава ла тоғынмин чӧрер ӱлгӱ чохпыс па? 7 Хайдағ чааҷы чаалас чӧрер хорадығларны посха артча ни? Кем, виноградты одыртып алып, чистегін чібин чӧрер ни? Кем, мал хадарып, сӱдін іспин чӧрер ни? 8 Кізі сағызына ла тӧстене чоохтапчам мин мыны. Моисей Чахии ідӧк тіпче нимес пе? 9 Моисей Чахиинда ас саапчатхан тазынның ахсын чаба чаппа тіп пазылых нооза. Худайның тазыннарынаңар сағыссырааны полар ба ол? 10 Алай ол піске чоохталчатханы полған полбаҷаң ма? Піске пазылых полчатпас па: кем хыра тартча паза кем ас саапча, сағыпчатхан салтарын аларына ізенерге кирек.11 Піс сірернің чӱректеріңде Худайның сынын таарыпчатханыбыста, сірердең чиис паза тонанҷых сурзабыс, кӧп пе ол? 12 Пасхаларына аны сірердең аларға чарадылчатханда, пістің алар ӱлгӱбіс аннаң артых полбас па? Піс, тізең, пу ӱлгӱбіснең тузаланмаабыс, че Христостың Чахсы Хабарын тарадарына харығ пол парбас ӱчӱн, прай нимені тыстан парчабыс. 13 Ызых тоғыстағылар ызыхтаңох нимістенчеткенін пілбинчезер бе? Тайығ итчеткеннер тайығдаңох ӱлӱс алчатханнарын пілбинӧкчезер бе? 14 Хан-пиг дее Чахсы Хабарны таратчатханнарға олох тоғыснаң чуртирға чахаан нооза. 15 Че мин андағ нименең пір дее тузаланмаам. Мин аны позыма андағ ниме киліссін тіп паспинчам. Мағаа махтатханымны піреезіне чох иттіргенҷе, ӧл парары артых полар. 16 Минің Чахсы Хабарны таратчатханыма махтанҷаң ниме чоғыл, анзы мин идерге кирек ниме. Хабар таратпазам, тізең, чобағ тӱссін мағаа. 17 Мин аны позымның кӧңнімҷе итчеткенімде, сыйых полар мағаа. Позымның кӧңнімҷе итпинчетсем, тізең, мағаа пирілген чӧрінізімні толдырчам нооза. 18 Андағда нименің ӱчӱн мағаа сыйых поларға кирек? Чахсы Хабарға ӱгредіп, Христостаңар тӧлег-парыс чох хабарны тарадып, пу киректе ӱлгӱмнең тузаланминчатханым ӱчӱн полар анзы.19 Мин пос кізібін, хул нимеспін. Че оларны Худайға кӧбдин тартып алар ӱчӱн, мин позымны прайзына хул иттім. 20 Иудейлерні тартып алар ӱчӱн, мин иудейлерге тӧӧй полғам. Моисей Чахиина тудынчатханнарны тартып алар ӱчӱн, мин Моисей Чахиин тутчатхан кізі полчам. Итсе, сынында мин Моисей Чахииның ӱлгӱзінде нимеспін.21 Моисей Чахиин тутпинчатханнарны тартып алар ӱчӱн, мин Моисей Чахиин тутпинчатхан кізі чіли полчам. Анзы минің Худайның Чахиин толдырбинчатханым нимес, че мин Христостың Чахиин толдырчам. 22 Кӱс-сағ чохтарнаң хости, оларны позымзар тартып алар ӱчӱн, ідӧк кӱс-саам чоғох полғам. Хай-піреелерін дее арачылап халар ӱчӱн прайзына прай ниме пол пиргем. 23 Мин аны Чахсы Хабарны оларға читірер ӱчӱн итчем, паза ол пирчеткен ӧріністі аларға сағынчам. 24 Марғысчатхан орынзар, марғызарға тіп, прайзы чӱгӱрісче, че сыйыхты пір л�� кізі алчатханын пілбинчезер бе? Аны аларға прайзыңар ойлазыңар! 25 Марығда араласчатхан ноо даа кізі, пу чирдегі сыйыхты утып алар ӱчӱн, матап тимненче. Піс алар сыйых, тізең, мӧгі сыйых полча. 26 Мин пӧгін чох чіли чӱгӱрбинчем, холларым тик пулахтатпин кӱресчем. 27 Че пасхаларын ӱгредіп, позым турыспин парбас ӱчӱн, иді-ханымны, чабассырап, пазынчам.","num_words":465,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.245,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Харындастар, сірерні пілбееннең халбазыннар тіп сағынчам: пістің пабаларыбысты прайзын пулут апарған паза прайзы талайны ӧтіре ирткен.2 Прайзы олар, пулутта паза талайда кіреске тӱзіп, Моисейніңc ӱгренҷілері полыбысханнар. 3 Прайзы тигірдегі пір тамахтаң чеен. 4 Прайзы тигірдегі пір суғдаң іскен. Олар прайзы оларнаң хада парған тигірдегі хайаның суун іскеннер. Ол хайа, тізең, Христос полған. 5 Че оларның кӧбізі Худайның кӧңніне кір полбаан. Оларның сӧӧктері хуу чазыда чат халғаннар. 6 Анзы піске кӧзідім полып, олар чіли чабал сағынмасха сизіндірген. 7 Анзы піс, оларның піреелері чіли, обааларға пазырбас ӱчӱн полған. Худай Пічиинде піди пазыл парған: алтын пуғаа пазырып, чон чирге, ізерге одырған, турып, ойынға кірібіскен. 8 Оларның піреелері оралысхан чіли оралыспаңар. Олар, оралысханнаңар, пір кӱнде чибіргі ӱс муң хырыл парғаннар. 9 Оларның піреелері, Христосты сынап, чыланнардаң ӧлгеннер. Піс Христосты сынабааңар. 10 Перінмееңер. Оларның піреелері, перініп, Чох итчеткен ангелнің холынаң ӧлгеннер. 11 Анзы оларға, піске кӧзідім полып, тӱскен. Піске, тізең, тӱгенҷі чылларға читкеннерге, сағыс алынарыбыс ӱчӱн пазыл парған. 12 Аннаңар кем турчам тіп сағынча, аңдарыл парбим тіп, сизініп одырзын. 13 Сірерні сынапчатхан ноо даа хыҷыхтаныс ол олаңай ла, кізі хыҷыхтанызы полча. Худай, тізең, киртістіг, ол сірерге сыдап полбас хыҷыхтанысты ыспас. Хыҷыхтаныста сірерге аны сыдас парыбызар кӱс пирер. Ӏди Ол сірерге полыс полар.14 Ол оңдайнаң, хынғаннарым, обааларға пазырарынаң тизіңер. 15 Мин сірерге сағыстығ кізілерге чіли чоохтапчам. Мин ниме чоохтапчатханымны постарың сағынып алыңар.16 Піс алғапчатхан алғасc ідізі Христостың ханынаң пірікчеткенібісті таныхтапча нимес пе? Піс сындырчатхан халазыбыс Христостың иді-ханынаң пірікчеткенібісті таныхтапча полбас па? 17 Халас пір, піс тее, кӧп кізі, пір ит-ханмыс. Пір халаснаң піріктірілчебіс нооза. 18 Тӧрееннең Израиль чоны полчатханнарға кӧріңер: тайығ тамаан чіпчеткеннер тайығның араласчылары пол парча ниместер бе? 19 Ниме мин чоохтирға сағынчам? Пу тас обаалар сын тіріг худайлар полчалар тіпчем ме? Алай ағаа тайығ салғаны ниме-де таныхтапчатханнаңар чоохтапчам ма? 20 Чох. Че пасха худайларға киртінчеткеннер, тайығ идіп, Худайға нимес, айна-чиктергеc тайыпчатханын чоохтапчам. Мин, тізең, сірерні айна-чиктернең пірге полбазыннар тіп сағынчам. 21 Хан-пигнің ідізін ізіп, айна-чиктин іс полбассар. Хан-пигнің тамаан чіпчетсе, айна-чиктин чіп полбассар. 22 Нӧӧс піс Хан-пигні тыртыстандырарға тідінербіс. Піс аннаң кӱстігбіс пе?23 Прай ниме мағаа чарадылча, че прай ла ниме мағаа тузалығ нимес. Прай ниме мағаа чарадылча, че прай ла ниме мині орта ӱгретпинче. 24 Пірдеезі постин тілебезін, че пасхазына туза идерге кӧрглезін. 25 Садығдағы хайдағ даа итті, тайыға салылған ма тіп, сурбин ал. Нандырығ чӱрееңні ардат салҷаң полбазын. 26 Чир паза аны толдырчатхан прай ниме Хан-пигни нооза. 27 Киртініс чохтардаң піреезі сірерні хығырза, парарларың килчетсе, парыңар. Ол сал пирген нимені сурбин чіңер. Нандырығ чӱрееңні ардат салҷаң полбазын.28 Че піреезі «пу обааға тайып салған чиис» тізе, ол чоохтаан кізінің ӱчӱн паза чӱрек арығ полар ӱчӱн, чібеңер аны. Тилекей паза аны толдырчатхан ниме Худайни нооза. 29 Сірернің чӱрееңердеңер нимес, хығыртхан кізінің чӱреенеңер чоохтапчам. Андада пірее кізі тир: «Ноға мин пасха кізінің чӱреенең чарғыладарға кирекпін». 30 «Мин тамахты алғыснаң чіпчетсем, алғыстааным ӱчӱн ноға пыролаттырарға кирекпін». 31 Мин піди чоохтирбын: чіпчетсер бе, ісчетсер бе алай пасха даа ниме итчетсер, Худайның сабланызына идіңер аны. 32 Иудейлерні дее, гректерні дее, Худай тигірибін дее хомзындырбин. 33 Мин дее ідӧк итчем. Ноо даа ниме итчетсем, прайзының кӧңнін толдырарға кӱстенчем. Прайзы арачыланзын тіп, позымнаңар нимес, че олардаңар сағынчам.","num_words":480,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.256,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Хынысха чидіңер. Хуттың сыйыхтирына чидердеңер сағыссыра. Улам – ухааннирдаңар. 2 Кем таныс нимес тілнең чоохтанча, піреелері аны піл полбинчатханнаңар, ол чазыттарны Худай Худы пастыра асча. Ол кізілерге нимес, Худайға чоохтапча нооза. 3 Кем ухааннапча, тізең, ол кізілерге киртіністерін пиктиріне, ӱтеертеріне паза кӧңнілерін кӧдіреріне чоохтапча. 4 Кем таныс нимес тілнең чоохтанча, ол позының худын пиктепче, кем ухааннапча, тізең, ол тигіриб чонын пиктепче.5 Сірерні прайзын тіллернең чоохтанзыннар тіп сағынчам. Че ухааннааны артых поларҷых. Ухааннапчатхан кізі тіллернең чоохтанчатханнаң артых нооза. Итсе, тіллерні тӱптестір пирчетсе, тигіриб улам пик поларҷых. 6 Ам, харындастар, мин, сірерзер киліп, таныс нимес тіллернең чоохтанзам, че ол сірерге тӱптестірілбезе паза азых чоохc, алай піліс, алай ухааннас, алай ӱгредіг полбаза, хайдағ туза сірерге полар? 7 Кӧзідімге табыс сығарчатхан тыны чох сыыласты алай чатханны алып алза, олар табыстарын кирек чолынҷа апарбазалар, хайдағ кӧг ойнапчатханнарын кем чоохтап полар? 8 Пырғы табызы пілдізі чох тапсапчатса, чааҷылар хабызыға хайди тимненерлер? 9 Сірернің дее тіллерің ідӧк пілдізі чох сӧстерні адапчатса, ниме тіпчеткеннеріңні хайди піліп аларлар. Сӧстеріңні чил хаап чӧрер. 10 Тилекейде аймах-пасха тіллер кӧп. Олар пілчеткеннерге прайзына пілдістіглер. 11 Че мағаа олар пір дее ниме таныхтабинчалар. Ол тіллернің пірсінең чоохтанчатхан кізі мағаа чат кізізі, ол кізее дее мин чат чирінең килген кізібін. 12 Худай Худы пирчеткен сыйыхтарны аларларың тың килчетсе, иң артыхтарын, тигірибні пик идерге полысчатхан сыйыхтарны сурыңар. 13 Аннаңар таныс нимес тілнең чоохтанчатхан кізі тӱптестіре чоохтап поларға сыйых алардаңар пазыр. 14 Мин таныс нимес тілнең пазырчатсам, худым пазырча. Сағызыма анзы туза пирбинче. 15 Ниме идерге кирек? Худымнаң даа пазырарбын, сағызымнаң даа пазырарбын. Худымнаң даа сарнирбын, сағызымнаң даа сарнирбын.16 Син Хут пастыра алғапчатсаң, тоғыртын кірген кізі синің алғапчатханыңа, «аминьc» хайди тіп алзын. Син ниме чоохтанчатханыңны ол оңарбас нооза. 17 Син чахсы алғапчазың, че пасхазына анзынаң туза чоғыл. 18 Худайымны алғыстапчам: пасха тіллернең мин сірердең прайзыңардаң кӧп чоохтасчам. 19 Че тигірибде пасхаларын ӱгредіп, позымның тілімнең пис сӧс чоохтааны таныс нимес тілнең сӱрееліг сӧс чоохтаанымнаң артых полар.20 Харындастар, сағызыңар палани синінҷе полбазын: чабалға пала осхас полыңар, сағыстарың хоостыра, тізең, теен парған полыңар. 21 Чахиинда пазылых нооза: «пу чонға пасха тіллернең, пасха сӧстернең чоохтирбын, че андада даа олар Мині испестер, тіпче Хан Худай». 22 Ол оңдайнаң тіллер киртіністіглерге нимес, киртініс чохтарға танығ полча. Ухааннастар, тізең, киртінізі чохтарға нимес, че киртіністіглерге танығ полча. 23 Прай тигіриб чоны пірге чыыл парза паза прайзы таныс нимес тіллернең чоохтан сыхса, тоғырхылар паза киртініс чохтар сірерзер кірзелер, сірерні, алаах партырлар, тібестер бе? 24 Че хаҷан прайзы ухааннап сыхса, киртініс чох алай тоғыртын кірген кізі оларны истіп салып, позының чазыхтарын пілінер, искен ниме, тізең, аны чарғылир. 25 Ол оңдайнаң аның чӱреендегі чазыттары азыл парча. Ол, тӱңере тӱзіп, Худайға пазырар паза тир «Худай сыннаң даа сірернің аразында».26 Аннаңар, харындастар, ниме зе? Сірер чыылыс парзар, полғанының на Худайны саблапчатхан сарын, ӱгредіг, тіл азылғаны, тӱптестіріг пар полза – прай ол тигірибні пиктиріне полар. 27 Піреезі таныс нимес тілнең чоохтанчатса, ікӧлең алай аннаң кӧп полза, ӱзӧлең чоохтазыңар, ағаа хоза алынҷа, пір кізі, тізең, тӱптестірзін. 28 Тӱптестірҷең кізі чох полза, тізең, тигірибде сым пол, позыңа паза Худайға ла чоохтан. 29 Ухаанҷылардаң даа ікі алай ӱс кізі чоохтанзын. Пасхалары, тізең, паалазыннар. 30 Пірее пасха кізее, тізең, азылчатса, пастағызы тапсабазын. 31 Прайларың ӱгренерлерің паза кӧңнілерің кӧдірерлерің ӱчӱн сірерге хайзыңарға даа изерістіре ухааннирға чарир. 32 Худай оңдай чохтың Худайы нимес, а��ыр пирчеткен Худай полчатханнаңар, ухааннас хуттары даа ухаанҷыларның холындалар. Ол прай тигіриблерде ах-арығларда андағ. 34 Ипчілер тигіриблерде сым ползыннар. Оларға чоохтанарға чарадылбинча. Моисей Чахиинда оларға холда поларға кирек тіп чоохталча нооза. 35 Оларның пірее нимее ӱгренерлері килчетсе, тізең, аннаңар ибде, хонғаннарынаң сурып алчатсыннар. Тигірибде, тізең, ипчі кізее чоохтазарға килістіре нимес. 36 Худай сӧзі сірердең сыхтыр ба? Алай сірерге ле читкен ме ол?37 Кем позын ухаанҷы алай Худай Худы тол парған кізібін тіп сананчатса, ол кізі пілзін: мин пасчатхан ниме – ол Худай чахығлары. 38 Кем аны чағын алынминчатса, сірер дее аны чағын албаңар. 39 Ол оңдайнаң, харындастарым, ухааннирға кӱстеніңер, че тіллернең чоохтанарға итчеткеннерге харығ полбаңарох.40 Че итсе дее, прай ниме ипти паза оңдайли поларға кирек.","num_words":607,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.273,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Піс, Павел, Силуан паза Тимофей, сірерге, Худай Пабабыстың паза Хан-пигібісc Иисус Христостың Фессалоник саардағы тигірибінеc чолабит ысчабыс: Худай Пабабыстаң паза Иисус Христос Хан-пигібістең паарсас паза амыр хоных сірерге ползын.","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.379,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"3 Хараа-кӱнӧрте, пазырған сай синнеңер сыбыра сағынчам. Пурунғыларымнаң пасти, мин арығ кӧңнімнең салынчатхан Худайыма алғызым читірчем. 4 Синің харах чазың сағысха киріп, ӧрініске чидіп алар ӱчӱн, сағаа тоғазарым килче. 5 Лоида ууҷаңда даа, Евника іҷеңде дее полған киртіністі сағысха кирчеткенімнеңер, синде дее ол сын киртініс пар тіп, пір дее ікінҷілебинчем. 6 Аннаңар минің сағаа хол салғаным пастыра пирілген Худай сыйиин улам ӧделендірерге сині хатап сизіндірчем. 7 Худай піске хорығыс худын нимес, че кӱс, хыныс паза арығ сағыс худын пирген.8 Аннаңар син Хан-пигібістеңер киречілестердең дее, миннең дее, Аның чабығдағы кізізінең, уйатпа. Че миннең хада, Худай пирген кӱзіңе тӧмене, Чахсы Хабарның ӱчӱн иреелестерні алын.9 Худай пісті арачылаан нооза. Ол пістің киректерібіс хоостыра нимес, че Позының кӧңнінең пісті ах-арығc поларға хығыртхан. Ол аны Христос Иисустаң пастыра тус пасталар алнындох пирілген паарсазынаң иткен. 10 Ол паарсазы Арачылағҷыбыс Христос Иисус килгенінең киречілелче. Ол ӧлімні чох иткен паза Чахсы Хабар пастыра мӧгі чуртасc чарлаан. 11 Чахсы Хабарны тарадар ӱчӱн, мин аның илҷізіне, паза чоннар ӱгретчізіне турғызылғам. 12 Аның сылтаанда мин пу иреені кӧрчем, че анзынаң уйатпинчам. Пілче ноомза, Кемге киртінчеткенімні паза тӱгенҷі кӱнгеc теере мағаа пиргенні Аның хайраллир кӱзі парын. 13 Миннең искен пу сын ӱгредиимнең устан, Христос Иисуста пар киртініснең паза хыныснаң чурта. 14 Пісте чуртапчатхан Худай Худыc пастыра піске пирілген чахсы нимені хайралла.15 Син пілчезің, асийдегілерc миннең хыйа полыбысханнар, ол санда Фигелл паза Ермоген. 16 Онисифор кӧп хати минің кӧңнім часхарған ӱчӱн, аның ибіне Худай ӧлҷей пирзін. Минің чабыға кіргенімнең ол уйатпаан. Римде полғанда, тізең, ол мині, матап тілеп, тапхан.16 Онисифор кӧп хати минің кӧңнім часхарған ӱчӱн, аның ибіне Худай ӧлҷей пирзін. Минің чабыға кіргенімнең ол уйатпаан. Римде полғанда, тізең, ол мині, матап тілеп, тапхан. 18 Тӱгенҷі кӱнінде Хан-пигібіс ағаа Хан Худайныңc ӧлҷейіне турыстығ поларға пирзін. Ефес саарда ол мағаа хайди полысханын син позың даа пілчезің.","num_words":280,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.118,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.261,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"7 Аннаңар Худай Худы піди тіпче: «Пӱӱн Худайның ӱнін исчетсеңер, 8 тас чӱректіг полбаңар. Ӧбекелерің, хуу чазыда сынатхан туста Мағаа удурласханда, андағ полғаннар. 9 Олар хырых чыл изере мин иткен киректерні кӧргеннер. Андағ даа полза, Мині сыныхтааннар паза Минің тыстанызымны сынааннар. 10 Аннаңар Мин, пу тӧлге тарынып, теем: „Чӱректері Миннең ырап ла одырча, Минің чолларымны олар пілбинчелер“. 11 Пу тӧлге ӧкпем кӧдіріл парып, сӧс пиргем: „Мин пирчеткен тынанҷаң орынға олар хаҷан даа кірбестер“».12 Харындастар! Чӱректерің чабал, сын нимес полбазын, тіріг Худайыбыстаң хыйа парбазын тіп, сизініңер. 13 Чазых сірерні чолдаң хыйыстырыбызып, ӧчес пол парбастарың ӱчӱн, кӱннің сай удур-тӧдір кӧңнілерің кӧдірізіңер. Ӏди Худай Пічиинде «пӱӱн» тіпчеткен тус иртіскенҷе итчедіңер. 14 Піс Христоснаң хада тоғынчабыс. Сынап пастабох алған чуртасты ікінҷілес чох читіре хайраллап халзабыс, іди ле пол турар. 15 Худай Пічиинде чоохталча нооза: «Пӱӱн Худайның ӱнін исчетсеңер, тас чӱректіг полбаңар. Ӧбекелерің, хуу чазыда сынатхан туста Мағаа удурласханда, андағ полғаннар».16 Худайның ӱнін истіп, Ағаа удурласхан кізілер кемнер полғаннар? Моисей Египеттең сығарған кізілернің прайзы полған нимес пе зе? 17 Кем Худайны хырых чыл ӧкпелендірген? Чазых ит салып, сӧӧктері хуу чазыда чат халған кізілер полбаан ма ол?18 Кемні Худай «Мин пирчеткен тынанҷаң орынға олар хаҷан даа кірбестер» тіп харғап салған? Ағаа удурласханнарны нимес пе зе? 19 Ам піс кӧрчебіс: олар Худай молҷаан орынға киртініс чохтарынаңар кір полбааннар.","num_words":201,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.073,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.214,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Пастағы Молҷағда Худайға хайди пазырардаңар чоохталған. Ан��ң хоостыра ызых отах турғызылған. 2 Анда «ызых орын» полған. Ол орында чарытхылар полған паза Худайға салылған халастығ стол турған. 3 Кӧзеңе кистінде «иң ызых орын» тіп адалчатхан пӧлік полған. 4 Анда тадылығ чыстығ отты ӧртеҷең алтын чайындылығ орын полған паза алтын тастылығ сундух турған. Сундухта манналығ алтын ідіс, Ааронның хаҷан-да пӱрленібіскен тайағы паза Молҷағ пазылған чалбах тастар чатханнар. 5 Сундухтың ӱстӱнде ханаттығ ікі ангел иділ парған. Оларның аразында Худай позының сабланызында кӧрін парҷаң. Ангеллернің ханаттары Худай чонның чазыхтарын тастаҷаң орынны кӧлеҷеңнер. Че сағам анзын изерістіре чоохтиры кирек чоғыл.6 Ызых отахта прай ниме піди иділік полған. Абыстар кӱннің сай, постарының тоғызын идерге тіп, пастағы улуғ отахха кірҷеңнер. 7 Ӏкінҷі отахха, тізең, пір чылда пір хати иң улуғ абыс ла кірҷең. Ол андар соххан малның ханын кир салҷаң. Ол хан, позын паза оңнабин халып, сайбағ иткен ӱчӱн, чазыхха кір парған кізілерні арығлаҷаң.8 Пу кибірлер пастыра Худай Худы, пастағы ызых отах турғанҷа, иң ызых орынзар чол азылбазын піске кӧзітче. 9 Ол ызых отах пістің тустың омазы полча. Пу туста ағылған сыйыхтар паза иділген тайығлар оларны итчеткен кізіні арығ чӱректіг итпинчелер. 10 Моисей Чахииның чарадығлары чиилчеткен, ізілчеткен нимелердеңер, аймах чууныстардаңар чоохтапчалар. Олар ідӧк кізінің істін алыстырбинчатхан чахығлардаңар чоохтапчалар. Олар Худай прай нимені наа оңдайнаң идібізер тусха теере пиріл парғаннар. 11 Че Христос, киліп, піске сооңар полар чахсы нимелернің иң улуғ абызы полыбысхан. Позының тоғызын итчеткен ол ызых отах кізі холынаң пӱдірілген ызых отахтаң хай-хай артых. Ол пу чирде турбинча нооза. 12 Христос иң ызых орынға кіргенде, ӧскілернің алай пызоларның ханын хада албаан. Че Позының ханынаң пір хати андар кіріп, пісті хулдаң саңайға позытхан. 13 Ӧртеен хазыраның ойбазынаң поралалған ӧскілернең пуғаларның ханы, Чахығ хоостыра Худайның алнында чазыхтығ кізілерге чачырадылып, оларны арығлапчатхан полза, 14 андада Христостың ханы хай син артых арығлап полар. Ол Позы пір пыро чох полчадып, Худай Худының пастыра Позын тайыға Худайға пирінген. Амды Ол пісті, ӧлімге ағылчатхан киректердең арығлап, тіріг, сын Худайның нымысчылары поларға ӱгрет салар.15 Аннаңар піске Наа Молҷағны пирген кізі Христос полча. Ол кізілернің пастағы Молҷағның тузында иткен сайбағлары ӱчӱн ӧл парған. Аның сылтаанда Худай мӧгі чуртас аларға хығыртхан кізілерге молҷаан нимені пирче. 16 Кізінің хумартхы сӧзі толдырылар ӱчӱн, ол кізі ӧл парарға кирек.17 Кізі тірігде, аның хумартхы сӧзі кӱзіне кірбеен полча. 18 Аннаңар, пастағы Молҷағ алылчатханда, хан киректелген. 19 Моисей пастап Чахииның чарадығларын чонға чарлаан. Анаң пызоларның паза ӧскілернің ханын алып, суғнаң порабысхан. Аның соонда хызыл ӧңе сырлалған тӱкті паза иссоп ағастың салаазын алып, ханнығ суға ӧллеп, чонға паза Чахығ киндезіне чачыратхан. 20 Анзын идіп ала, ол теен: «Пу хан Худай сірерні толдырзыннар тіп чахаан Молҷағның киречізі полча». 21 Пуох ханнаң ызых отахха паза анда тузаланылчатхан ідістерге чачырадыбысхан. 22 Моисей Чахии хоостыра прай даа ниме ханнаң арығлалча. Чазых таа, хан тӧгілзе ле, позыдылча.","num_words":433,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.203,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Киртініс – ол ізенген нименің хайди даа толарын ікінҷілебинчеткені паза кӧрінмес нимелернің сынында поларын чахсы пілчеткені полча. 2 Пістің ӧбекелерібіс киртіністері ӱчӱн Худайның кӧңніне кіргеннер. 3 Тиксі-тилекей Худайның сӧзі хоостыра пӱт парған. Анзын піс киртінізібіс пастыра ізестіг пілчебіс. Піс кӧрчеткен ниме харахха кӧрінмес нимедең пӱт парған. 4 Авель Худайға киртінген. Аннаңар аның тайии Каиннинең артых полған. Авельнің киртінізін кӧріп, Худай аның арығ чӱректіг полчатханын киречілеен. Аннаңар Худай аның тайиин алған. Авель ӧл тее парған полза, аның киртінізі пӱӱнгі кӱнге теере піске кӧзідім полча.5 Енох Худайға киртінген. Ол, ӧлім кӧрбин, пу чирдең чіт чӧрібіскен. Пірдеезі аны таап полбаан. Аны Худай Позынзар ал парыбысхан. Че Худай Пічиинің киречілезі хоостыра, Худай аны Позынзар алғалахтох, Енох Худайның кӧңніне кірген полған. 6 Киртінізі чох кізілернің пірдеезі Худайның кӧңніне кірбес. Худайзар килчеткен кізілер Аның парына паза Худайны тілепчеткеннер Ағаа сыйыхтадарларына ізенерге киректер.7 Ной Худайға киртінген. Худай хайдағ ниме поларын сизіндіргенде, Ной анзын пос хараанаң кӧргелек тее полза, Худайның чооғын истіп, керіп пӱдір салған. Ол керіпте позын паза сӧбірезін ал халған. Пу оңдайнаң Ной тилекейні чарғылаан. Ол, киртінгеннеңер, ахтатхан.8 Авраам Худайға киртінген. Аннаңар Худай ағаа, позының чирін тастап, молҷаан чирзер парарға теенде, Худайның чооғын искен. Ол, хайдар даа парчатханын пілбин, чӧрібіскен. 9 Худай молҷаан чирге киліп, ол анда пасха хан-чирінің кізізі чіли чуртаан. Че андағ даа полза, ол киртінген. Ол анда отахта чуртаан. Исаакнаң Иаковc таа ідӧк чуртааннар. Оларға прайзына Худай молҷаа пирілген полған нооза. 10 Авраам Худайның сағызы хоостыра паза Аның кӱзінең пӱткен пик тӧстегліг саар поларын сағаан.11 Сарра Худайға киртінген. Аннаңар ол, тӧл кӧрбес тее полған полза, позында пол парып, частығда пала таап алған. Ол Худай молҷаана киртінерге чарир тіп пілген. 12 Аннаңар пала кӧрбес частығ Авраамнаң кӧп тӧл тараан. Аның тӧлі, тигірдегі чылтыстар, талай хазындағы хум осхас, кӧп саннығ полған. 13 Піс чоохтапчатхан пу кізілер, Худайға киртініп ала, ӧл парғаннар. Олар Худай молҷаан нимені сахтап полбааннар. Молҷаан нимелерні ырахтын на кӧріп, ӧрінгеннер. Олар постарын пу чирге килген пасха чонмыс тіп санааннар. 14 Ӏди сананчатхан кізілер чир-суғларын тілепчеткеннерін киречілепчелер.15 Тастап парыбызарға киліскен чирлерінеңер ле сағынған ползалар, олар андар айланарҷыхтар. 16 Че олар артых, тигірдегі, чирні тілееннер. Аннаңар Худайға, олар Аны постарының Худайы тіп адапчатсалар, уйадыстығ нимес. Худай оларға саар тимнеп пирген нооза.17 Авраам Худайға киртінген. Худай, аны сыныхтап, Исаак оолғын тайыға салдыртханда, Авраам Аның чооғын толдырарға тимде полған. Худай Авраамға кӧп тӧл молҷаан, Авраам, тізең, чалғыс оолғын даа тайыға саларға тимде полған. 18 Худай, тізең, ағаа піди теен полған: «Мин молҷаан тӧлің Исаактаң тарир». 19 Авраам, Худайға киректелзе, Исаакты ӧліглердең тірілдір полар тіп сағынған. Аннаңар, пасхали чоохтаза, Исаак ағаа ӧліглердең нандыра пиріл парған.20 Исаак Худайға киртінген. Аннаңар ол, Иаковнаң Исавты алғап, килер тустарда кӧп ниме поларын молҷаан.21 Иаков Худайға киртінген. Аннаңар ӱрир алнында ол Иосифтің оолларының полғанын на алғабысхан. Ол, тайағына тіреніп, Худайға пазырған.22 Иосиф Худайға киртінген. Аннаңар ӱрир алнында, Израиль чоны Египеттең парыбызарын чоохтап, позының сӧӧгін хада апарыбызарға сурынған.23 Моисейнің іҷе-пабазы Худайға киртінгеннер. Аннаңар аны тӧрееннең ӱс айға читіре чазырғаннар. Олар, аның пасхаҷыл пала полғанын кӧріп, ханның час палаларны ӧдірерге пирген чахиинаң хорыхпааннар. 24 Моисей Худайға киртінген. Аннаңар ол, ӧс парғанда, позын фараон хызының палазы аданарға хынминыбысхан.25 Ол иртісчеткен чазыхтың тадиин алғанҷа, Худай чонынаң хада иреені кӧрерін таллап алған. 26 Ол Христости осхас ирееленістерні Египеттің прай пайынаң артых тіп санаан. Ол Худайның пирер сыйиин кӧрген нооза. 27 Моисей, ханның хазырланарынаң хорыхпин, киртінгені хоостыра Египеттең сығыбысхан. Кӧрінмес Худайны кӧрген чіли, нандыра айланмасха пик пӧгін салған. 28 Киртінізі хоостыра Па'сха тіп адалчатхан кибір идіп, ізіктерні ханнаң таңмалап салған. Ӧлім ағылчатхан Ангел, ханны кӧр салып, Израильнің тун оол палаларын ӧдірбеен. 29 Киртінізі хоостыра чонынаң хада, Хызыл талайның тӱбі азыл парғанда, хуруғ чирҷе кис парыбысхан. Сӱріс килген Египет чааҷылары, ідӧк кизерге идіп, талайда пат парғаннар.30 Израиль чоны Худайға киртінген. Аннаңар Иерихон саарның ханаларын читі хати ибірібізіп, оларның иңзеріл парғанын кӧр салған. 31 Чӧреечі Раав Худайға киртін парған. Аннаңар ол китеге чӧрчеткен Израиль кізілерін амырнаң удурлаан паза аның соонаң киртінерге хынмаан кізілернең хада ӧдірт салбаан.32 Хоза пірее ниме чоохтирға кирек пе? Гедеоннаңар, Варактаңар, Самсоннаңар, Иеффайдаңар, Давидтеңер, Самуилдеңер паза ухаанҷылардаңар чоохтирға тус чоғыл. 33 Олар Худайға киртінгеннер. Аннаңар хан-чирлерні чиңеннер, Худайның кӧңніне кірчеткен нимелер иткеннер паза Худай оларға молҷаан нимені алғаннар. Олар ала парыстарның а��старын чаба тутханнар,34 хазыр кӧйчеткен оттарны ӱзӱрібісчеңнер, хылыстаң ӧлерінең арачыланып алҷаңнар. Оларның кӱс чоғы кӱске айлан парҷаң. Олар кӱстіг полып, чаалазығларда пасха хан-чирлерінің сиріглерін утып алҷаңнар. 35 Ипчілер Худайға киртін парып, ӧл парған туған-чағыннарын тіріг айландырып алҷаңнар. Пасхалары, постарын харибдең позыдарынаң тоғыр саап, ирееледіп, тоозылғаннар. Олар, артых чуртасха тірілдірерлеріне ізеніп, іди иткеннер. 36 Паза пасхаларын, иреелеп, соғып, палғап, харибге одыртчаңнар. 37 Оларны тастарнаң чоо чаалаҷаңнар, игееснең чара игеҷеңнер, иреелеҷеңнер, хылыснаң ӧдірҷеңнер. Олар истебеен хой, ӧскі теерізін кис чӧрҷеңнер, хызылҷаңнар, оларны сӱрҷеңнер, хыйыхтаҷаңнар. 38 Пу тилекей андағ кізілерге турыстығ нимес. Олар хуу чазыларзар, тағларзар тизіп, кӧңдей хайаларда, оймахтарда чазынып чуртап чӧргеннер. 39 Олар киртіністерін ізестіг киречілееннер. Че Худай молҷаан нимені оларға пирбеен. 40 Худай піске хайдағ-да артых ниме пӧгін салған. Худай оларны, піс чох иң артығына чидіп албазыннар тіп, іди иткен.","num_words":778,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.225,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Че израиль чонының аразында чой ухаанҷылар полғаннар. Сағам даа сірернің араңарда чой ӱгретчілер сығызарохтар. Олар кізілерге ӧлім ағылчатхан ӱгредіглер чарлирлар паза оларны ӧлімінең садып алған Хан-пигнің ӱлгӱзіне тоғырланарлар. Анынаң постарын ӧлімге табырах ағыларлар. 2 Оларның сооларынҷа кӧп кізі парып, оралысха салынарлар. Чон, тізең, анзын кӧріп, сын киртіністі харғир. 3 Хыҷыхтарын хандырар ӱчӱн, ол чой ӱгретчілер сірердең парыстанып, постары сағын тапхан чой ниме чоохтирлар. Оларға чарғы сығарыл парған. Оларның ӧлерлері чағын.4 Худай чазыхха тӱскен ангеллерніc чир тӱбініңc харасхызына айағ чох тастаан. Анда олар кинҷеліг Чарғы кӱнін сағыпчалар. 5 Худай ідӧк пурунғы тилекейні айабаан, хомай кізілерге чайыхты ысхан. Андада Худай сигіс ле кізіні арачылап алған. Ол Нойның сӧбірезі полған. Ной, тізең, Худайны улуғлап чуртирға ӱгреткен кізі полған. 6 Худай ідӧк Содомнаң Гоморра саарларны чох иткен: оларны ойба-кӱлге айландыр салған. Ол оңдайнаң Худай Позын улуғлабинчатхан чонны ниме сағыпчатханын кӧзіткен.7 Ол саарларның пірсінде чуртаан арығ чӱректігc Лот тіп кізі чонның сайбахтығ чуртазына кӧре ле майыхчаң. Аннаңар Худай аны арачылап халған. 8 Арығ чӱректіг кізі Лот, ол чонның аразында чуртап, оларның полчатханнарын кӱннің кӧріп паза истіп, тың ирееленген. 9 Пу кирек Худайны улуғлапчатхан кізілерні Хан Худайc хыҷыхтаныстаң арачылирға пілчеткенін кӧзітче. Ол, хомай кізілерні хатығлап, чарғы кӱніне хайди ағыларын даа пілче. 10 Пу чарғы кӱні улам ит-ханның кірліг хыҷыхтаныстарына салынчатхан паза Худай ӱлг��зінең хыйа полчатхан кізілерні сағыпча.Андағ чой ӱгретчілер иртінчелер, ниме хынза, аны итчелер. Олар сабланыстығ ангеллерні дее, нимее салбин, сӧклепчелер. 11 Че кізідең хай-хай кӱстіг, арбын ангеллер Хан Худайның алнында чой ӱгретчілерні хырыспинчалар, олардаң тоғыр киречілебинчелер. 12 Чой ӱгретчілер, тізең, сас аңнар ла чіли, пір дее ниме сағынминчалар, ит-ханнары тартхан хоостыра пол чӧрчелер. Олар постары оңарбинчатхан нимені хырысчалар. Сас аңнар, тізең, кізее туттырып, ӧлерге тӧріпчелер. Пу кізілер дее ідӧк чох иділерлер. 13 Олар постары иткен сайбағларының ӱчӱн хатығладарлар. Кӱн хараанаң чалтанмин, постарының хыҷыхтаныстарына салынчалар, кӧңнілерін тосхырчалар. Олар сірерні уйатха сухчалар паза, сірернең хада азыранып, сірернӧк кірнең порап салчалар. Олох туста сірерні алаахтырып алғаннарына ӧрінчелер.14 Чой ӱгретчілер чӧреечі ипчілерзер ле кӧрчелер, чазыхха тартыларға хаҷан даа тооспастар. Олар нымзах хылыхтығ кізілерні постарына тартып алчалар. Чой ӱгретчілернің чӱректері чабы поларға ӱгрен парғаннар. Че Худай оларны харғап салған. 15 Олар орта чолдаң хыйызып, астых чӧрчелер. Восорның оолғы Валаамның чолынҷа парчалар. Валаам ахчаа чалланып, чабал киректі идерге тимде полған. 16 Че Валаамның чойын тізі эштек ілезіне сығарған. Тілі чох мал кізі тілінең чоохтан сыххан, ухаанҷының алиин тохтатхан.17 Ол чой ӱгретчілер хуруп парған хара-суғ осхастар. Олар хазыр чил сӱр чӧрчеткен пулуттар, тубан осхастар. Худай оларға харасхының тӱбінде хаҷанға даа орын тимнеп салған. 18 Чой ӱгретчілернің чоохтары кӧкеесім, сӧстері, тізең, тик. Олар астых чӧрген кізілердең наа ла азырылып, сын чолға сыхчатхан кізілерні, ит-хан хыҷыхтаныстарына салынарға кӧӧктіріп, посха тартып алчалар. 19 Ол чой ӱгретчілер кізілерге пос чуртас молҷапчалар. Сынында олар постары хыҷыхтаныстарының хуллары. Пірее ниме кізіні ээлензе, ол кізі аның хулы пол парча нооза. 20 Кізілер, Арачылағҷыбыс паза Хан-пигібіс Иисус Христосты піліп алып, пу чирнің кірінең озып алчалар. Че пу чирнің кірі оларны, пазох тудып алып, пазынып алза, олар позаалахтағызынаң хай-хай чабал пол парчалар. 21 Арығ чӱректіг кізілернің чолын піліп алған соонда олар постарына пирілген ах-арығ чахығлардаң аар айланыбыссалар, андағда оларға ол чолны пілбеені артых поларҷых.22 Оларның хылынғаннары «Адай хусхағына айланадыр» паза «Сосханы чууп таа салза, олох ла палғасха кір парар» теені сын полчатханын киречілепче.","num_words":506,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.204,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"12 Палаларым! Иисус Христостың ӧлгені ӱчӱн сірернің пыроңар тасталған, аннаңар сірерге пасчам.13 Пабалар! Кемнің иң пастабох пар полғанын пілчеткенерің ӱчӱн, сірерге пасчам.Чииттер! Сайтан��ыc чиңіп алғаннарың ӱчӱн, сірерге пасчам.Палаларым! Пабабысты піліп алғаннарың ӱчӱн, сірерге пасчам.14 Пабалар! Кемнің иң пастабох пар полғанын піліп алғаннарың ӱчӱн, сірерге пас пирдім.Чииттер! Кӱстіг полчатханнарың ӱчӱн, Худай сӧзін толдырчатханнарың ӱчӱн, сайтанны чиңіп алғаннарың ӱчӱн, сірерге пас пирдім.15 Сірер пу Худайы чох чир-чалбахха паза андағы нимелерге хынмаңар. Оларға хынчатхан кізінің Худайға хынызы чоғыл. 16 Чир-чалбахтағы нимелер: кізінің прай нимее хыҷыхтанғаны, тоспас харах полғаны, ӱлгее паза пайға поғдархааны Пабадаң ниместер, че чир-чалбахтилар. 17 Чир-чалбах паза аның хыҷыхтаныстары ирт парадыр, че Худайның кӧңнін толдырчатхан кізі хаҷан даа чуртидыр.","num_words":105,"character_repetition_ratio":0.148,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.286,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Анаң Хурағанның читі таңманың пастағызын суурыбысханын кӧр салғам. Соонаң тӧрт аңның пірсінің, кӱгӱрт чіли кӱзӱреп, чоохтанғанын ис салғам:– Кил паза кӧр!2 Мин ах атты кӧр салғам! Атха мӱнген кізі ух-чаалығ паза чиңісчее пирілчеткен веноктығ полған. Ол, чиңісчі чіли, чиңіс тударға сыххан.3 Хураған ікінҷі таңмазын суурыбысханда, ікінҷі аңның чоохтанғанын ис салғам:– Кил паза кӧр!4 Анаң чигрен ат сых килген. Атха мӱн салған кізее, удур-тӧдір ӧдіріссіннер тіп, амыр хоныхты чир ӱстӱнең чох идібізерге ӱлгӱ пирілген. Ӏдӧк ағаа улуғ хылыс пирілген.5 Хураған ӱзінҷі таңмазын суурыбысханда, ӱзінҷі аңның чоохтанғанын ис салғам:– Кил паза кӧр!Мин хара атты кӧр салғам. Атха мӱнген кізі холында весы тудын салтыр.6 Анаң тӧрт аңның аразынаң истілчеткен ӱнні ис салғам:– Пір ле хиникс пуғдай алай ба ӱс ле хиникс ас пір динарийге, пір кӱннің чал ахчазына. Олива хайахтың паза хызыл арағаның паазын алыстырба!7 Хураған тӧртінҷі таңмазын суурыбысханда, тӧртінҷі аңның чоохтанғанын ис салғам:– Кил паза кӧр!8 Мин пора тӱктіг атты кӧр салғам. Атха мӱнген кізінің ады «Ӧлім» полған. Аның соонҷа «Чир тӱбі» тіп аттығ ниме парған. Чир ӱстӱнің тӧртінҷі чардығында – кізілерні хылыснаң, ӧзӧгіснең, ағырығларнаң паза ачын аңнарнаң чох идерге – ӱлгӱ пирілген ағаа.9 Хураған пизінҷі таңмазын суурыбысханда, тайығ салҷаң орынның алтында Худай сӧзін киречілееннері ӱчӱн ӧдірткен кізілернің хуттарын кӧр салғам. 10 Олар тың хысхырысханнар:– Ах-арығ, сын Хан Худайc! Ноға амға теере пістің ӧлімібіс ӱчӱн, чир ӱстӱнде чуртапчатхан кізілердең ӧс алып, оларны чарғылабинчазың?11 Оларның полғанына ла ах узун кӧгенек пирілген. Оларох чіли ӧдірт салар арғыстарының паза харындастарының саны толғанҷа, амырап, кӧмес сахтап аларға чахығ пирілген.12 Хураған алтынҷы таңмазын суурыбысханда, чир ӱстӱнің уғаа тың тітіри тӱскенін кӧр салғам. Кӱн хара кӧгенек чіли харал парыбысхан, ай, тізең, пӱкӱлее, хан чіли, хызыл пол парыбысхан. 13 Тигірдегі чылтыстар, ағастың читіре пыспаан чистектері улуғ чилге тоолапчатхан чіли, чирге тӱс парғаннар.14 Тигір, чаҷын чіли, тӱріл парыбысхан, прай тағлар, олтырых чирлер, тізең, постарының орыннарынаң тибіреп парыбысханнар. 15 Чирнің ханнары, пиглері, чааҷылар пастыхтары, пайлар паза ӱлгӱдегілер, хуллар паза пос чуртапчатханнар – прай кізілер тағлар ӧзеннерінде паза хуюларда чазынғаннар. 16 Олар тағларға паза хайаларға хысхырғаннар:– Пістің ӱстӱбіске иңзеріліңер, ӱлгӱ сіреезінде одырчатхан Худайның паза Хурағанның ӧкпеленізінең пісті чазырыбызыңар!17 Аның ӧкпеленҷең илбек кӱні чит килді нооза. Кем ағаа сыдас полар?","num_words":340,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.147,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Анаң мин тӧрт ангелні кӧр салғам. Олар, чирнің тӧрт пулиинда турып, чил чирзер дее, талайзар даа, пір ағасха даа ӱбӱрбезін тіп, чирнің тӧрт чилін тутханнар. 2 Тіріг Худайның таңмазын тудын салған пасха пір ангелні кӧр салғам. Ол, іскерде чоғар кӧдіріліп ала, чирге паза талайға ӱрег идерге пирілген ӱлгӱліг тӧрт ангелге тыыда хысхырыбысхан:– 3 Пістің Худайыбыстың нымысчыларының хамахтарына таңмалар турғызыбысханҷа, чирге дее, талайға даа, ағастарға даа ӱрег итпеңер!4 Мин іди таңмалатханнарның санын ис салғам. Оларның саны 144 муң кізі полған, олар Израильнің прай тӧллерінің кізілері полғаннар. 5 Ӏди Иуданың тӧлінең 12 муң кізі, Рувимнің тӧлінең 12 муң кізі, Гадтың тӧлінең 12 муң кізі, 6 Асирнің тӧлінең 12 муң кізі, Неффалимнің тӧлінең 12 муң кізі, Манассийнің тӧлінең 12 муң кізі, 7 Симеонның тӧлінең 12 муң кізі, Левийнің тӧлінең 12 муң кізі, Иссахарның тӧлінең 12 муң кізі, 8 Завулонның тӧлінең 12 муң кізі, Иосифтің тӧлінең 12 муң кізі, Вениаминнің тӧлінең 12 муң кізі таңмалатхан.9 Анаң кӧрзем, ӱлгӱ сіреезінің паза Хурағанның алнында санап тоосча чох кӧп чон турча. Олар полған на чоннаң, полған на тілдең, полған на сӧӧктең, полған на тӧлдең сыххан кізілер полғаннар. Олар ах кӧгенектіг полғаннар, холларында, тізең, пальма ағастың салааларын тудын салтырлар. Олар тыыда хысхырысханнар:– 10 Арачыланызыбыс ӱлгӱ сіреезінде одырчатхан Худайыбыстаң паза Хурағаннаң килче!11 Прай ангеллер, ӱлгӱ сіреезінің, ах сағалларның паза тӧрт аңның ибіре турып, ӱлгӱ сіреезінің алнында тӱңдере тӱзіп, Худайға пазырып ала, чоохтан турғаннар:– 12 Аминь! Алғас паза сабланыс! Піліс паза алғыс! Аарлас, ӱлгӱ паза кӱс пістің Худайыбыста хаҷан даа ползын! Аминь!– 13 Кемнер пу ах кӧгенектіг кізілер? Хайдаң олар килгеннер? – тіп сурған ах сағалларның пірсі миннең.14 Син позың пілчезің, – тіп нандырғам.– Олар илбек чобағдаң сыхханнар, – теен ол мағаа андада. – Постарының кӧгенектерін Хурағанның ханында чууп, оларны ағартып алғаннар. 15 Аннаңар олар, амды Худайның ӱлгӱ сір��езінің алнында турып, Аның храмында хараа-кӱнӧрте пазырчалар. Ӱлгӱ сіреезінде одырчатхан Худай оларнаң хада полар. 16 Ӱлгӱ сіреезінің ортызында турчатхан Хураған, оларны хадарып, тіріг хара суғзар ал чӧрер. Аннаңар олар паза ӧзӧкпестер, сухсабастар, кӱн паза хайдағ даа ізіглер оларны ӧртебестер. Худай, тізең, оларның полған на харах чазын чызыбыс турар.","num_words":308,"character_repetition_ratio":0.123,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.24,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"6 Читі пырғылығ читі ангел пырғы тартарға тимненібіскен.7 Пастағы ангел пырғы тартыбысхан. Чалыннап кӧйчеткен от паза миндір ханнаң арали чирзер чаап сыхханнар. Ағастарның ӱзінҷі чардығы паза кӧк от прай кӧй парған.8 Ӏкінҷі ангел пырғы тартыбысхан. Улуғ тағ осхас кӧйчеткен ниме талайзар тасталған паза талайның ӱзінҷі чардығы хызыл хан пол парған. 9 Піди талайда чуртапчатхан тыннығ нимелернің ӱзінҷі чардығы ӧл парған, пар чох керіптернің ӱзінҷі чардығы, тізең, кӧй парған.10 Ӱзінҷі ангел пырғы тартыбысхан. Ағын суғларның ӱзінҷі чардығынзар чалыннап кӧйчеткен чарытхы осхас улуғ чылтыс тигірдең тӱс парған. 11 Ады ол чылтыстың Ачығ полған. Аннаңар суғларның ӱзінҷі чардығы ачығ пол парған. Ол суғлар ачығ полғаннаңар, чир ӱстӱндегі чоннарның аразында кӧп кізі ӧл парған.12 Тӧртінҷі ангел пырғы тартыбысхан. Кӱннің ӱзінҷі чардығы, айның ӱзінҷі чардығы, чылтыстарның даа ӱзінҷі чардығы хырылып, чарыхтың ӱзінҷі чардығы пӱлес пол парыбысхан. Ӏди кӱнӧрткінің паза хараазының ӱзінҷі чардығы чарии чох пол парған.13 Мында мин тигірҷе пӧзік учухчатхан ангелні кӧр салғам паза аның тыыда хысхырчатханын ис салғам:– Тӱрчедең халғанҷы ӱс ангелнің пырғылары тапсир! Олардаң чир ӱстӱнде чуртапчатхан чоннарға хыйал, хыйал, хыйал!","num_words":166,"character_repetition_ratio":0.153,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.193,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Парып, Худайның читі айахтағы ӧкпеленізін чир ӱстӱне тӧгібізіңер! – тіп, читі ангелге храмнаң чоохтанчатхан ӧтіг ӱнні ис салғам.2 Пастағы ангел, парып, айағындағы нимені чир ӱстӱне тӧгібіскен. Тӧгібіскендӧк, аңның таңмазын ал чӧрчеткен паза аның омазына пазырчатхан кізілернің идінде уғаа чабал паза іріңніг палығлар сыххлап килгеннер.3 Ӏкінҷі ангел айағындағы нимені талайзар тӧгібіскен. Тӧгібіскендӧк, талайдағы суғ ӧліг кізінің ханы осхас пол парыбысхан. Талайдағы прай тіріг ниме ӧл парған.4 Ӱзінҷі ангел айағындағы нимені ахчатхан суғларзар паза хара суғларзар тӧгібіскен. Тӧгібіскендӧк, суғлар даа хан пол парғаннар. 5 Суғларның ангелінің чоохтанғанын ис салғам:– Син полған, полчатхан ах-арығ Хан Худайзың! Кізілерні піди чарғылааның орта. 6 Ах-арығ кізілерні�� паза ухаанҷыларның ханын тӧккеннері ӱчӱн, Син оларға хан ізерге пиргезің. Олар ағаа турыстығлар.7 Тайығ салҷаң орыннаң чоохтанған ӱнні ис салғам:– Йа, ӧӧркі Чайаачы, прай нимедең кӱстіг Худай, Синің чарғыларың орта паза сын!8 Тӧртінҷі ангел айағындағы нимені кӱнзер тӧгібіскен. Кӱнге кізілерні ӧртир ӱлгӱ пирілген. 9 Кізілерні сыдасча чох ізіг ӧртеен. Олар, тізең, Худайны сабландырар паза пыросынар орнына, пу чобағларны ысчатхан Худайны харғааннар.10 Пизінҷі ангел айағындағы нимені аңның ӱлгӱ сіреезіне тӧгібіскен. Ол аңның чирінде харасхы пол чӧрібіскен. Кізілер, ағырығларына сыдаспин, тіллерін ызырынғаннар. 11 Олар тигірдегі Худайны постарының ирееленістері паза палығлары ӱчӱн харғааннар, че постарының чабал киректерін тастабааннар.12 Алтынҷы ангел айағындағы нимені илбек Евфрат суғзар тӧгібіскен. Тӧгібіскендӧк, іскеркідегі ханнарға хуруғ чирҷе чол азылзын тіп, ол суғ соол парған.13 Анаң мин сыр чыланның ахсынаң, аңның ахсынаң паза чой ухаанҷы аңның ахсынаң ходырлығ пағаларға тӧӧй ӱс чабал хуттың сых килгенін кӧр салғам. 14 Олар – танығлар кӧзітчеткен айналарның хуттары. Хуттар, Прай нимедең кӱстіг Худайның илбек кӱнінде полар чааға чир ӱстӱндегі прай ханнарны чыып аларға тіп, ханнарзар парчалар.15 «Мына мин, оғыр чіли, кинетін килербін. Чалаас чӧрбес паза уйатха кірбес ӱчӱн, узубинчатхан паза постарының кип-азахтарын тимде тутчатхан кізілер часкалығлар», – тіпче Иисус.16 Ол хуттар прай ханнарны еврей тілінде Армагеддон тіп адалчатхан орынға чыып алғаннар.17 Читінҷі ангел айағындағы нимені киизер тӧгібіскен. Тигірдегі храмның ӱлгӱ сіреезінең ӧтіг ӱн истілген:– Толдырыл парды!18 Сах андох тигір чалынни тӱскен, кӱгӱрт кӱзӱреен паза табыстар истіле тӱскеннер. Чир уғаа тың тітіреп сыххан. Кізілер чир ӱстӱнде чуртааннаң сығара, чир пір дее іди тітіребеен полған. Уғаа тың тітіреп сыххан! Уғаа илбек тітірес! 19 Чирнің тітірееніне илбек саар ӱс чара чарыл парыбысхан, прай чоннарның саарлары иңзерілгеннер. Худай илбек Вавилонны даа ундутпаан, тарыныс айағындағы ӧкпеленіс арағазын ағаа ізірткен. 20 Прай олтырыхтар чіт парғаннар, тағлар даа чох пол парғаннар.21 Кізілернің ӱстӱне тигірдең илбек миндір чаап сыххан. Оларның полғаны пір талант азыра полған полар. Миндірдең тӱскен чобағлар ӱчӱн кізілер Худайны харғааннар. Ол чобағлар хара хорғыстығ полғаннар.","num_words":396,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.187,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Холларында айах тудын салған читі ангелнің пірсі, минзер пас киліп, чоохтанған:– Кил пеер, кӧп суғлар аразындағы саарның, «уғаа чӧреечі ипчінің», чарғыладарын кӧзіт пирербін сағаа. 2 Чир ӱстӱндегі ханнар ол ипчінең оралысханнар паза аның оралысхах арағазын чир ӱстӱнде чуртапчатхан кіз��лер чоо іскеннер.3 Анаң, Худай Худының кӱзі мағаа тол парғанда, ангел мині хуу чазызар апарған. Анда мин хып-хызыл аң ӱстӱнде одырчатхан ипчіні кӧр салғам. Ол аңның ӱстӱнде Худайны сӧклепчеткен аттар толдыра пазыл партырлар, ол аң читі пастығ паза он мӱӱстіг полған. 4 Ипчі аарлығ хып-хызыл кип-азахтығ полған паза аарлығ тастарнаң, алтыннаң, нинҷінең чазан салтыр. Аның холында чиркестіг паза чӧреечі тудынғанының кірінең толдырылған алтын чірче полған. 5 Ипчінің хамағында чазыт ады-солазы пазыл партыр: «Илбек Вавилон – оралысхах ипчілернің паза чирдегі прай чиркестіг нимелернің инезі».6 Ол ипчі ах-арығ кізілернің паза Иисустың киречілерінің ханын чоо ізініп алған.Мин, ол ипчіні кӧр салып, уғаа таңнаам. 7 Ангел мағаа теен:– Нимее син таңнапчазың? Мин сағаа пу ипчінің паза одырчатхан читі пастығ, он мӱӱстіг аңның чазыдын чоохтап пирербін. 8 Син кӧрген аң тіріг полған, амды, тізең, ол чоғыл. Тӱрче полза, ол, тӱбі чох чирдең сых киліп, ӧлімге парар. Чир ӱстӱ чайалғандох, пазыл парған чуртас пічиине ады-солалары кірбеен кізілер, аңны кӧр салып, хайхап парарлар. Ол аң тіріг полған, анаң чох пол парған, анаң хатабох сых килер.9 Мынзы пілісті паза хыйға сағысты кирексіпче. Читі пас ол ипчі одырчатхан читі тӧң полча. 10 Оларох читі хан полча. Оларның пизі чат халған, пірсі ам даа ӱлгӱде одырча, паза пірсі, тізең, ам даа килгелек, килзе дее, ӱрге килбес. 11 Хаҷан-да тіріг полған, амды, тізең, чох пол парған аң читі ханнаң сыххан сигізінҷізі полча. Ол ӧлімге парар.12 Син кӧрген он мӱӱс постарының ӱлгӱлерін алғалах он хан полча. Че олар аңнаң хада хан-ӱлгӱзін пір часха аларлар. 13 Олар, пір пӧгінніг полып, постарының кӱзін, ӱлгӱзін аңа пирібізерлер. 14 Олар Хурағаннаң чаалазарлар, че Хураған оларны утып алар. Ол пиглернің Пигі, ханнарның Ханы полча нооза. Аның хығырған паза таллап алған сын чӱректіг кізілері аннаң хадалар.15 Анаң ангел мағаа теен:– Син чӧреечі ипчі одырчатхан суғларны кӧргезің. Ол суғлар чир ӱстӱндегі кізілер, чоннар, сӧӧктер паза аймах тіллер полчалар. 16 Син кӧрген аңның он мӱӱзі чӧреечі ипчіні хырт кӧрер. Аны ӱредер, хуба чалаас артызар, аның ит-сӧӧгін, чіп, отта ӧртир. 17 Худай Позының кӧңнін, пір ле кӧңнін толдырар сағысты оларның чӱректеріне салған. Худайның сӧзі толғанҷа, олар ханның ӱлгӱзін аңа пирібізерге кирек полғаннар.18 Син кӧрген ипчі, тізең, чир ӱстӱндегі ханнарның ханы полчатхан илбек саар.","num_words":378,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.198,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/amazinggracebibleinstitute.com\/unicode\/khakas_nt.htm","collection":"languages_of_russia","source":"amazinggracebibleinstitute.com","original_code":"kjh","text":"1 Аның соонда тигірдең тӱсчеткен пазох пір ангелні кӧр салғам. Ағаа илбек ӱлгӱ пирілген полған, прай чир ӱстӱ аның сабланызы пызыңнаанына чараан. 2 Ол тың ӧтіг ӱннең хысхырған:– Иңзерілді! Иңзерілді Вавилон – илбек саар! Ол айналарның чурты, полған на чаба�� хуттың турлаа, полған на кірліг, чіксістіг хустың уйазы. Ол позының хатығ суғдыр арағазынаң прай чоннарны суғар салған. 3 Чир ӱстӱндегі ханнар аннаң оралысханнар паза аның илбек пайына чир ӱстӱндегі садығҷылар пайааннар. 4 Анаң мин тигірзертін пасхох ӱнні ис салғам:– Чоным минің,пу саарның чазых чуртазына араласпас ӱчӱн,аннаң хада чобағларға кірбес ӱчӱн,аннаң сығыбыс.5 Аның чазыхтары тигірге теере ӱӱл парғаннар,Худай, тізең, аның сайбағларын сағыста тутхан.6 Нинҷе ол саар сірерге пирген,анҷох ағаа читір пиріңер!Аның киректері ӱчӱнікі хати артых читір пиріңер!Ол сірерге тимнеен чірчее ікі хати хатығ арағаағаа ур пиріңер!7 Нинҷе ол позы чырғаан паза сабланған,анҷох чобағ паза ирее ағаа читір пиріңер.Ол позының істінде махтанча:«Хан ипчі полып одырчам,ӧкіс ипчі нимеспін,чобағ кӧрбеспін!»8 Аны чарғылапчатхан Хан Худай кӱстігдеңер,ағаа пір кӱннің аразындаӧлім, сыхтас, ӧзӧгіс чиде тӱзер,позы, тізең, ӧртте кӧйер, – теен ол ӱн.9 Аннаң хада оралызып паза чырғап чуртаан чир ӱстӱндегі ханнар, аның, кӧйіп, ысталчатханын кӧріп, ағаа ылғазып, сыхтазарлар.10 Олар, аның ирееленчеткенінең хорығып, оортахта турып, ылғазарлар: «Хыйал, хыйал сағаа, илбек Вавилон, пик паза пай саар! Пір ле час аразына сағаа чарғы чит килді!»11 Чир ӱстӱндегі садығҷыларның ниме-нооларын пірдеезі паза садызып албинчатханнаңар, олар ол саарға, ылғап, сыхтазарлар. 12 Оларның алтыннарын, кӱмӱстерін, аарлығ тастарын, нинҷілерін, аймах аарлығ истерін паза торғыларын, аймах тадылығ чыстығ ағастарын, слон сӧӧгінең иткен полған на ниме-нооны, аарлығ ағастаң, чистең, тимірдең паза мрамордаң иткен аймах ниме-нооларын, 13 корицаларын, фимиамнарын, мироларын, ладаннарын, арағаларын паза олива хайахтарын, уннарын, пуғдайларын, малларын, хойларын, аттарын, ікі тегілектіг хаңааларын, хулларын паза чаада холға кір парғаннарны пірдеезі паза албинча. 14 Олар саарға тіпчелер:– Син хынчатхан нимелер паза чоғыллар. Синің прай пайың паза сабланызың синнең хыйа парыбысханнар. Син оларны паза таппассың.15 Прай пу нимелерні сатхан паза аның сылтаанда пайаан садығҷылар, саарның ирееленчеткенінең хорығып, ырахта турып, ылғап, сыхтазарлар:– 16 Хыйал, хыйал, аарлығ кип-азахтығ, алтыннаң, аарлығ тастарнаң паза нинҷілернең чазанған илбек саарға! 17 Пір ле час аразына мындағ пай ниме чох пол парды.Прай керіптернің устағҷылары, прай керіптерде чӱс чӧрчеткеннер, прай талайҷылар паза талайда садығ итчеткеннер ырахтаң кӧр турғаннар.18 Аның кӧйчеткен ызын кӧріп, олар хысхырысханнар:– Пу илбек саарға тӧӧй саар паза пар ба ни?19 Олар пастарына кӱл тоолатханнар паза, ылғап-сыхтап, хысхырғаннар:– Хыйал, хыйал сағаа, илбек саар, прай керіптіг кізілер синің аарлығ ниме-нооларыңа пайааннар! Пір ле час аразына син ээн халдың! 20 Пу саарның ӧлгеніне ӧрініңер тигірдегілер, Худайның илҷілері, ухаанҷылар! Ол саар сірерге хомай иткен ӱчӱн, Худай аға�� чарғызын читірді!21 Пір кӱстіг ангел, улуғ теербен тазы синҷе тасты хаап, талайзар тастап, теен:– Мындағох кӱснең тасталар илбек Вавилон саар паза аны пірдеезі кӧр таппас. 22 Хомыста ойнапчатханнар, сарнапчатханнар, хобырах паза пырғы тартчатханнар синде паза хаҷан даа истілбестер. Ус чон паза оларның иткен нимелері хаҷан даа синде полбастар, теербен тартханнары даа истілбес. 23 Синің садығҷыларың чир ӱстӱнің пиглері полғаннар. Прай чоннар синің хайхастығ нимелеріңе чӧндірткеннер, аннаңар синде, илбек саар, чарытхыларның чарыпчатханы паза кӧрінмес, хоных хончатхан чииттернің ӱннері паза истілбес. 24 Ӧдірткен ухаанҷыларның, ах-арығларның паза прай чир ӱстӱндегілернің тӧгілген ханы пу саарда табылған.","num_words":486,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.208,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/library.khsu.ru\/projects\/persons\/Anjiganova\/hrono.php","collection":"languages_of_russia","source":"library.khsu.ru","original_code":"kjh","text":"Как Хакасия писала энциклопедию: [интервью] \/ Г. С. Сурвилло, Т. Г. Боргоякова, Л. В. Анжиганова; записала Н. Ахпашева \/\/ Университетская газета. – 2007. – 9 окт. (№ 11). – С. 4–6.","num_words":20,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.383,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.488,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Пӱдӱрчӱннең тӱлгӱ — sostik.info\\nПӱдӱрчӱн уғаа тың симірӌең хус. Симір парған туста учух таа полар чоғыл. Аннаңар аны тӱлгӱ тың кӧп чіпче.\\nПір хати пӱдӱрчӱн тӱлгӱӌектең ӧс аларға сағынып, тӱлгӱӌексер учух киліп, сурча:\\n—\\tУгаа кӱлкістіг чирге парарың килче бе, тӱлгӱӌек?\\n— Ноға кплбеӌең, килче!—тіпче анзы.\\n—\\tЧе, килче полза, минің соомнаң чӧріп одыр.\\nАм пулар ікӧлең парнлар. Пӱдӱрчӱн алнында учуғып одырча, тӱлгӱӌек аның соонаң чӱгіріп одыр. Іди парчатсалар, аал пазында пір тураӌах турча.\\n—\\tТігіне кӧзенекте нпмедір, кӧрчезің ме; тӱлгӱӌек? —тидір пӱдӱрчӱн,\\nТӱлгӱӌек кӧрзе, апсах-иней одырлар. Инейі тағыранып одыр, апсағы палты саптап одыр.\\n—\\tЯ, кӧрчем,—тіпче тӱлгӱ.\\n—\\tЧе ам аннаң харах алба, амох хайдар, хайдар кӱлкӱстіг полар,—тіпче пӱдӱрчӱн.\\nІдн тібинең пӱдӱрчӱн, учух парып, инейектің тигейіне одырыбысты. Апсағы аны кӧр салып:\\n—\\tТохта, тохта, иней, хыймыраба,—тидір.\\nПозы палтызын хаап алып инейінің пазын сабарға хуластанча. Апсах, хуластан киліп, палтызы инейнің пазына теер туста, пӱдӱрчӱн учуғыбысхан, инейек, тізең, стол алтына пурли ла халған. Апсағас ам ніткезін тырбап, кӧр тур. Аны кӧрІп, тӱлгӱ хайдар-хайдар эрепче, істін тудын салған ағахтан чӧр.\\nПӱдӱрчӱн айлан киліп сурча:\\n—\\tЧе кӧрдің ме кӱлкістіг нпме?\\n—\\tКӧрдімӧк, тіпче тӱлгӱ, хатхырған ӧкпезін пазын полбин.\\nПу позың полғали пірее нимедең хорыххазың ма?—тіп сурча пӱдӱрчӱн тӱлгӱдең.\\nЧох, пір дее нимедең хорыхпаам,—тидір анзы.\\n—\\tХорғысгығ чирге парарыыъ килче бе?\\n—\\tПараң, —тіпче тӱлгӱ,—кӱлкістіг ниме кӧргенде, хорғыстығ даа нимені ��оға кӧрбеӌең.\\n— Че, минің соомнаң чӧріп одыр,—тіп, пӱдӱрчӱн учух парпр, тӱлгӱӌек аның соонаңох чӱгӱрче.\\nПіди пулар аал ортызына чит килділер. Аал аразында тӱлгӱні кӧр салып, адайлар, хандар-хайдар ӱрізіп, сӱр сыхтылар, кізілер, тізең, ағас-тастығ сӱрісчедірлер. Тӱлгӱнің худы халбин чӱгіріп, сӱмеленіп, чадап ла ос халды пу хыялдаң. Пу киректең озып, чазыда гіарып, ахыңнап, тынастап чадыр ам.\\nТӱлгӱнің хайди пол чӧреенін кӧр чӧрген пӱдӱрчӱн, аның хырина учух киліп, сурча:\\n—\\tЧе кӧрдің ме хорғыстығ нпме, хайдағдыр?\\n—\\tЧағын арах кил, хулаам тунып пір дее ниме испинчем,—тидір тӱлгӱ.\\nПӱдӱрчӱн, чағын арах киліп алып, пазох:\\nХорғыстығ нимені кӧрдің ме, хайдағдыр?\\n—\\tХулаам тун парды, чоохтаан чооғыңны пір дее истіп полбинчам,—тидір тӱлгӱ.\\nАның соонда пӱдӱрчӱн тӱлгӱзер чапсыра киліп хысхыр сыххан Іди хысхырчатханда, тӱлгӱ апы хаап алған.\\nАдыр тохта, тӱлгӱӌек, чібе, мині чирге хаӌан даа ӱр бе саға. Ӧлер алнында пір чоох сурып алим,—тіпче пӱдӱрчӱн.\\nЧе сур,—тидір анзы.\\n—\\tІнек хайди мӱӱридір?\\nТӱлгӱӌек, ахсын аспин:\\n—\\tМӱ-мӱ!—тібіскең. —\\tАт хайдн кістидір?—тіпче пӱдӱрчӱн.\\n—\\tЙи-ии!—тіпче тӱлгӱ, ахсын аспин.\\n—\\tПӱӱр хайди улидыр?\\n—\\tАуу-ауу-у-у—тіп, ахсын чалбах азыбысхан тӱлгӱӌек.\\nАның аразында пӱдӱрчӱн тӱлгӱнің ахсынаң пір ле пола халған.\\nАм сығып алып, тастых арах одыр салған пӱдӱрчӱн сурча:\\n—\\tТӱлгӱӌек, мынӌа полғанӌа тосхазың ма?\\n— Чох, тоспаам,—тіпче тӱлгӱ.\\n—\\tТозар чирге парарзың ма?\\n—\\tТозар чирге парбин за, парам.\\n—\\tЧе минің соомнаң чӧріп одыр,—тіп, учух парир пӱдӱрчӱн.\\nАм пулар парирлар. Іди парчатсалар, чолӌа ікі аңӌы килчелер. Санахтарына ит таарлап салтырлар.\\n—\\tЧе тігіне кӧр ікі аңӌы килилер. Санахтарында толдыра ит. Олар ам мині сӱрізерлер. Син мында чазыныбыс. Мині сӱрізіп ырабыссаларох, тосханӌа чіп аларзың,—тидір пӱдӱрчӱн тӱлгее.\\nПозы, аңӌыларның алнына чндіп, ханадын сыы атырған полып, учух полбин оңар-тискер пол чӧр. Аңӌылар, пӱдӱрчӱннің іди пол чӧргенін кӧр салып, сапахтарын тасти, аны сӱріс парирлар. Удур-тӧдір кӧӧгізіп, илееде ырабысханнарында, тӱлгӱӌек киліп оларның иттерін тооза чіп парыбысхан.\\nАңӌылар, пӱдӱрчӱнні тут полбин, хол сабызып, айлан килзелер, иттері чоғыл. Ам улуғ ачығда хуруғ нанчалар.\\nПӱдӱрчӱн тӱлгӱӌексер учух килзе, анзы харпын педейте чіп алған ӧстеп, тынастап чадыр.\\n—\\tТостың ма?—тіпче пӱдӱрчӱн.\\n—\\tТостым, тостым,—тіпче тӱлгӱӌек.\\n—\\tАм чылығ чирде чадып тынанарың килче бе?\\n—\\tКилче, хайдар-хайдар уйғым килче. Узуп алза, уғаа чахсы поларӌых,—тпдір тӱлгӱӌек.\\n—\\tЧе андағда минің соомнаң чӧріп одыр, тіп учуғыбоғысты. Тӱлгӱӌек аның соонаңох парча. Іди парчадып кӧрзе, пӱдӱрчӱн пір хая алтында хуйуның ӱстӱнде одыр салтыр.\\nПу минің алтымдағы хуйуны кӧрчезің ме? Ағаа кіріп, чат,—тіпче.\\nАм тӱлгӱӌек, ол хуйуға кіріп, чадыбысты; тымығ, чылығ чирде. Иртен иртӧк пӱдӱрчӱн кӧрзе, киӌеегі аңӌылар пу килилер. Ола��ны кӧр салып, пазох аңӌыларның алнында арир, ханадын атырган полып, оңар-тискер тӱс парипр. Аңӌылар пуға ам тарынӌахтар. Хайди даа тудып ӧдірерге тіп, сӱріс сыхтылар. Пӱдӱрчӱн ӱр дее полбаан, пу аңӌыларны паяғы хуйуға ал килді.. Аңӌылар кӧрзелер, хуйуда тӱлгӱ чадыр. Ам олар ол тӱлгӱні ӧдіріп алдылар.\\nАна іди пӱдӱрчӱн тӱлгӱдең ӧс алтыр.\\n\"Пӱдӱрчӱннең Тӱлгӱ\" тіп нымах 1950 чылда С. П. Кадышев нымахчыдаң пазылған. Пу нымах орыс паза казахскай варианттарға чағын. \"Казахские народные сказки\" тіп сборникті кӧр. М., 1952 ч., 23 стр. паза А Толстойның обработказынаң нымахты—\"Полное собрание сочинений\", М., 1948 чыл, XII т., 178 стр.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Пӱдӱрчӱннең_тӱлгӱ&oldid=212»\\nПоследнее изменение этой страницы: 19:23, 31 августа 2014.","num_words":620,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.097,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧУРТ САДЫССА, НИМЕЕ ХАЙЫҒ АЙЛАНДЫРАРҒА?\\nКізі паза аның тоғызы. Паалағҷы (оценщик) арам учурапчатхан профессияның санында. Инна Кирилловна Топоева паалағҷы тоғызынаңар паза сидіксіністерінеңер чоохтап пирген\\nАғбан чуртағӌызы Инна Топоева - ис-пайны паалапчатхан кізі. Ол ікі чыл коммерческай компанияда тоғынған, анаң пос киреен азыбысхан. Законға алызығлар кирілген соонаң паалағӌыларға пос киреенең айғазарға чарадылбиныбысхан. Амды Инна Кирилловна пос алынӌа тоғынчатхан паалағӌаа саналча. Паалағӌы полып 18 чыл тоғын салған. Че пу кирекнең айғазар алнында ол ӱгретчі полып істенген.\\n- Инна Кирилловна, хайда тӧреезер, ӧскезер?\\n- Тӧреем Ис пилтірі аалда Кирилл Васильевич паза Мария Петровна Топоевтернің сӧбірезінде. Іӌе-пабам чарылыс парғаннар. Анаң Казанов аалзар кӧскебіс. Анда 8 класс тоос салғанымда, Калининдегі школада ӱгренгем. Алғыс ӱгретчілерге. Казанов аалдағы ӱгретчілер уғаа кӱстіг полғаннар, чахсы пілістер пиргеннер. Пасталығ класстар ӱгретчізі Лидия Прокопьевна Майтакова уғаа иптіг оңдайлығ паза кізі кӧңнін кӧдірчеткен кізі полған. Піске, ӱгреніп алзаң, мындағда тоғыста тоғынарзың тіп чоохтаӌаң. Палаларны іди ӱгренерге кӧӧктіріп алӌаң. Пасталығ школаны тоозыбысханыбыста, ол 7 классха читіре музыка урогын апарӌаң. Полғанынаң на сурӌаң: «Хайди ӱгренізің парча?» Тоғасса, пісті хуӌахтаӌаң. Чӱрекке чағын кізі полған. Ӱр ниместе 92 частығда ах чарыхтаң парыбысхан. Пасха даа предметтер апарчатхан (тархын, география, физика, математика) ӱгретчілер кӱстіг полғаннар.\\nКалининдегі школазар парғанда, анда ідӧк чахсы ӱгретчілер полғаннар. Ол туста ӱгретчілер тирең пілістер пирӌеңнер паза кізі чолын асчаңнар. Палаларнаң чоохтазып, кӧңнілерін кӧдірӌеңнер. Пістің класста кӧбізі пӧзік ӱгредіг алып алған.\\n- Школа тоозып, ӱгредииңерні хайда узаратхазар?\\n- Школа соонаң Ағбандағы ӱгретчілер институдында физика паза математика ӱретчізіне ӱгренгем. Общежитиеде чуртап, тоғынып ала ӱгренӌеңміс. Ол туста андағ оңдай кӧрілӌең. Чайғызын студент отрядтарында тоғынӌаңмыс. 3-ӌі курста ӱгренчеткенімде, сыныхтағларны азынада тудыбызып, чайғы тооза олған лагерьінде тоғынғам. Іӌе-пабаа тың ізенмеебіс.\\n- Істеніс чолыңар хайди пасталған?\\n- 1987 чылда институтты тоозыбысханымда, тӧреен аалым Ис пилтірінзер айланғам. Ол туста ӱгретчілерге чурт пирілбинібіскен. Кізілернең чоохтазып чуртирға киліскен. Анаң хазнада алызығлар пасталыбысхан. 1990 чылларда чал ахчазы сигізер ай тӧлелбеӌең. Ол туста школа директоры Леонид Карпович Тохтобин полған. Пістің школада интернат полған, анда хонӌых ааллардағы улуғ сӧбірелернің палалары чуртаӌаңнар. Леонид Карпович школада ӱгренӌілерні азырирына «Хызыл кірӧс» фондтаң ас-тамах алӌаң. Ол аар туста пістің тоғысчы ӧмені тут халған тиирге чарир. 1998 чылда Районода ӱгредіг киреенӌе ӧӧн специалист полып тоғынғам.\\n- Паалағҷаа хайди ӱгреніп алғазар?\\n- Паалағӌаа ӱгредіг апарылчатханнаңар чарлағны пастап 2001 чылда кӧр салғам. Тоғызымны алыстырардаңар ӱр сағынғам. 2003 чылда хатап чарлағ кӧр салғанымда, паалағӌаа ӱгренерге чарадығ алғам. Ол туста паалағӌаа ӱгренерге 48 муң салковай турған. Ол кӧпке саналған. Амды олох ахчаа ӱгреніп аларға чарир.\\nОчнай оңдайнаң Ағбанда Москвадағы паалағ институдының курстарында 8 ай ӱгренгем. Паалағӌы - уғаа хынығ паза олох туста нандырығлығ тоғыс. Ол пірікчеткен профессиялар санында. Пӱдірігӌі, бухгалтер, юрист поларға, экономиканы чахсы пілерге кирексің. Пастағы туста паалағӌы полып тоғынарға ниик полған. Ӱгреніп, лицензия аларға ниик пілдірген. Лицензия 1200 салковай турған. Амғы туста пу профессия аарлыға саналча. Ӱгреніп алзаң даа, ӱс чыл пазынаң пу специальностьча сыныхтағларны хатап иртерге киректелче. Мин андағ сыныхтағны ікі хати ирткем. Пастап 2017 чылда Новосибирскте, анаң - Москвада. Ікінӌі сыныхтағны пандемия тузында тударға киліскен. Тиксі Россияда 22 муң паалағӌыдаң алты ла муңы сыныхтағны маңнаныстығ иртібіскен. Сыныхтағлар ӱс кӧстегӌе полған: тибіреділчеткен ис-пайны паалиры (транспорт, ахча); тибіреділбинчеткен ис-пайны паалиры (чирлер, чурттар, коммерческай туралар); бизнесті паалиры. Пу прай ӱс кӧстегӌе сыныхтағны 6 муң паалағӌыдаң 16 ла проценті иртібіскен. Мин оларның санындабын. Амды прай пу кӧстеглерӌе тоғынчам.\\n- Халғанчы туста ӧӧнінде хайдағ сурығларча айланыстар полча?\\n- Пос киреен паалиры хоостыра айланыстар саны ӧс парған. Пос киреенің нинӌе-де тӧстегӌі полза, оларның пірсі ӱреп парза, ӱреен тӧстегӌінің бизнес чардығын паалабызарға киректелче. Пірееде аның чардығын наследниктері алчалар. Че албинчатсалар, пос киреенің чардығын санап, халған тӧстегӌілері наследникке ахча .тӧлеп пирерге киректер. Пірееде тӧлирге хынминчалар. Ӧӧнінде андағ кирек, пос кирее маңнаныстығ тоғынчатса, полча. Андада чарғы иртірілче. Чарғы піссер айланча.\\nІдӧк чирлер хоостыра айланыстар кірче. Кӧзідімге алза, Пии аймаандағы Салғын аал хыриндағы аал хонии чирлерінде чуртағӌылар участоктары пар. Ол чирлерні хара тас аныпчатхан разрезтер пыласчалар. Кізілер, чир паазынаң чараспазалар, паалағӌызар айланчалар. Чарғаа даа чит парча. Че хара тас аныпчатхан компаниялар пай даа ползалар, чуртағӌыларға ахча тӧлирге хынминчалар.\\nПу тоғыс оой нимес. Чарғы хоостыра чирнің паазын саназа, уголовнай нандырығдаңар пічік пасчабыс. Пар кізілер, хайзылары паалағӌыны пос саринзар тартып аларға кӱстенчелер. Аннаңар коммерческай организацияларнаң тоғынарға оой нимес. Чарғы, тізең, паалағӌыны таллапчатса, опыдын, пілізін кӧрче.\\nПір туста . муниципальнай ӱлгӱлернең тоғынарға най аар полған. Ӱлгӱ алысчатхан туста паза ахча тӧлелбинчеткенде, сидік чухчаң.\\n- Чуртты ипотекаа алчатханнарға, паалағчы чіли, хайдағ чӧп пирерчіксер?\\n- Амғы туста кізілер ипотека кӧп алчалар. Наа чурт паазы 3 миллион салковай тур парча. Чурттың пір квадрат метр паазы 100 муң салковайға даа чит парча. Иргі тураларда квадрат метр 60-70 муң салковай турча. Тыхтағ иділбеен дее квартиралар ниик турбинчалар. Амғы туста пӱдіріг материалларының паазы ӧс парған, аннаңар чурт істінде тыхтағ иртірілбеен квартираларны кізілер аларға тың на хынминчалар. Ол хомай садылча.\\nЧииттерге хайдағ чӧп пирерӌікпін. Чурт алчатса, ахча асхынах полза, улуғ чурт аларға кӱстенмезіннер. Айда ипотека ӱчӱн нинӌе ахча тӧлирге киректелчеткенін санға аларға кирек. Тоғыс таа чох халарынаң хорғыс пар. Тӧлегнің сині улуғ полза, сӧбірелерге тӧлирге аар полар. Амғы туста ипотеканы читіре тӧлеелекке чуртты садыбызарға чарадылча.\\n- Чурт паазы тың ӧс парған. Нименең ол палғалыстығ?\\n- Прайзы сурча, ноға Ағбанда чурт паазы іди тың кӧдіріл парған. Хызылчар, Новосибирск городтарда чурттың паазы Ағбандағызынаң тың на пасхалалбинча. Кӧмес ахча хозып, пу улуғ городтарда квартира садызып аларға чарир. Ағбандағы пӱдірігнең айғасчатхан идінӌектерге пӱдіріге кӧрілген чир участогы арендаа тың аарлыға пирілче. Пір чылға аренда паазы 25 миллион салковайға чит парча. Кӧп квартиралығ тураны пӱдіргенӌе, ӱс чыл ирт парча. Іди 75 миллион салковай аренда ла ӱчӱн тӧлирге киліс парча. Пу ахчаны квартираларны алчатхан кізілер тӧлепчелер, ол чурт паазына кір парча. Аннаңар наа тураларда квартира паазы аарлығ. Ағаа хоза пӱдіріг материаллары кинетін ӧс парған. Мының алнында пӱдірілген кӧп квартиралығ тураларның хырығлары таныхталбаан. Ам ол хырығлар турғызылчалар.\\n- Чурт садысчатхан кізілерге хоза хайдағ чӧптер пирерчіксер.\\n- Чурт алчатханнарға тураның техническай паспортын кӧрерге чӧп пирчем. Мының алнында кӧп хадыллығ тураларда хадыллар аразы ағастаң пӱдірілген. Ӧрт сығысса, тураның істі прай кӧй парча. Ідӧк ағас іріктепче, чурт табырах иргіленче. Техническай паспортта тура хайдағ материалдаң пӱдірілгені пазыл парча. Ағбанда каркастығ туралар садылча. Піреезінің туразы каркастығ даа полза, тастынаң иптіг кӧрінче. Аннаңар чурт нимедең пӱдірілгеніне хайығ айландырарға кирек.\\n- Амғы туста паалағҷаа хайда ӱгреніп аларға чарир?\\n- Паалағӌаа онлайн ӱгренер оңдай пар. Кӧзідімге, Москвадағы паалағ институдында, Синергия университетте. Амғы туста паалағӌаа кӧп университет ӱгретче. Че ӱгренчетсе паза тоғынза, сиргек поларға кирек. Улуғ компанияларның, кізілернің ис-пайын паалирға кирек нооза. Мындағ профессияны алған кізілерге улуғ городтарзар тоғынарға парарға чӧп пирерӌікпін. Москва ибіре орныхчатхан кічіг городтарда паалағӌылар чоғыл. Прай паалағ Москвада иділче.","num_words":994,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.106,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Версия 14:28, 22 августа 2015 (просмотреть исходный код)\\nОлар іди аң нименең азыранып чуртапчатханнарында, Моол ханнаң кізілер чиде тӱскеннер. Прай аймах чонын сӱр турлар палаларынаң хада. Оларны Моол чиріне сӱрерге пт турлар.\\nВерсия 14:29, 22 августа 2015\\nУлуғ Ӧлеңде хырых часха чит парған чалғыс ибліг ирепчі чуртаан полтыр. Оларның ікі оол полған. Улуғ оолғы он ікі, кічіг оолғы тоғыс частығ. Улуғ оолғының ады Сыба, кічіг оолғының ады Сығда полған. Олар іди аң нименең азыранып чуртапчатханнарында, Моол ханнаң кізілер чиде тӱскеннер. Прай аймах чонын сӱр турлар палаларынаң хада. Оларны Моол чиріне сӱрерге ит турлар. Ам пулар, арчымах-хапчых ниме идіп алып, палаларынаң чӧр сыхтылар ол чоннаң хада. Ала Хуланы кизіп, Сорығ суға читтілер. Кӧрзелер, Тоғыр тағда, Пӱӱр сӧӧк чирінде, ах пора аттығ хан кізі ол килген чонны Пӱӱр чирінде чыып тур ба хайдағ. Тоғыс тӱӱрліг Памох хам ол чонны чӧргізерге полыс тур. Прай чонны чыған осхастар. Чон сӱрееліг чыыл партыр. Пала-парха хадох. Аннаң-мыннаң чыылған чонны сӱрерге харас турлар. Табыс-тубус, ылғас-сыыт аннаң-мыннаң истіл турлар.\\nАтханда, сынап таа, ол хара хустың тумзуғын тӱзіре атты. Пабазы оолғының піди атханына хайхап: — Че, хаңан полза мында чон чуртабысса, мында чуртаан чон Тумзухтар аалы тіп адалзын, — тидір. Моол ханның кнезі: — Че, паза пу чирге чаалығ килбеспіс, хайди чуртаазар, ідӧк чуртаңар, — тіп партыр. Ол кизек чон иргіттер полтырлар. Соонаң ӧзіп, сӧӧктең сӧӧкке аннаң тараптырлар. Астап ӧскен сӧӧк Астанаевтер тіп адал-тыр. Кдрбічектер, Ахпашевтер аннаңох сыхтырлар. Оларның он ӱзінчі тӧлінде ӱс харындас — Халтар, Санпир, Саат теен кізі-лер пу наада чуртаптырлар.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Сыбанаң_Сығда&oldid=842»","num_words":231,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.108,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.134,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАЙДИ ПІСКЕ ПОСТЫ АДАНАРҒА?\\nХакас чонның 3-ҷі съездінің делегаттарына пістің саблығ ученайлар Л.Р.Кызласовтың паза И.Л.Кызласовтың «Ключевые вопросы истории хакасов» книгазын сыйлааннар. Анда Хакасияның тархынынаңар паза амғы тустаңар статьялар чыындызы полған.\\nСъездте сурығлар турғаннарох: кем полчабыс піс, хакастар? Ноға іди аданчабыс алай ба тадар, хоорай ат хайдаң сыххан? Ана ол сурығлар пу книгада чарыдылча. Аны тимнеен хакас чонның Улуғлар чӧбі, паза сығарарға полысхан Хакас Республиканың правительствозы.\\nАмды піс аны, тілбестеп , хысхаҷахти пирчебіс.\\nРоссияда хан ӱлгӱзі тузында чиновниктер аймах чоннарны пос оңдайли чарҷаңнар. Іди хакастарны ӱс алынҷа уездке чарыбысханнар: Ачых тура, Аба тура паза Минсуғ. Прайзын «инородецтер» тіп адаҷаңнар. Орыс чонның сағызында «татарлар» сӧс пурунғы Русь чирін ӱреткен Чингис ханның монгол-татарларынаң палғалыстығ полча. Сынында Минсуғ татарлары Чингис ханның паза аның тӧллерінің азымахтығ чааларында хада пір дее араласпааннар. Соонаң олар Алтын Ордазар даа паза Кучум ханның Сибирь чиріне дее кірбееннер. Хакастар постары моол тілліг ханнарда пазығда полғаннар.\\nРоссия империязының чиновниктері Ким, Ағбан паза Чулым суғлар хазында чуртапчатхан тӱрк тілліг чоннарны, нимее салбин, «татарлар» тіп прай пічіктерге кир салҷаңнар. Іди Минсуғ алай Ағбан тӱрктері постарын «татарлар» тіп адан сыхханнар. Олох тустарда тӧреен полар мындағ сӧспек «Чабас пасты хылыс киспес».\\nОл «тадар» сӧс пістің чонда ам даа халған. Ӧӧнінде улуғ частығлар постарын іди аданчалар. Оларның хоостыра чииттер постарын «Піс тадарбыс!» тіп поғдархап чоохтанчалар. Піске ол сӧснең аданарын тохтадарға кирек. Ол пісті хыйыхтапчатхан сӧс.\\n«Хакас» сӧсті тузаланысха кирген саблығ ученай Степан Дмитриевич Майнагашев. Ол 1917 чылда Ағбан пилтірі аймаандағы Чарков аалда ирткен инородецтернің II-ҷі съездінде, чоох тудып, пісті «хакастар» тіп адан турарға чӧп сығарған. Съезд пістің пурунғыда аданған хакас сӧсті хатап айландырарға пір чӧпнең чаратхан. Соонаң постарын «хакас» тіп камасинецтер паза чулым татарлары адан сыхханнар.\\nПірее ученайлар пурунғы «хакас» сӧс чох полған тіп чарлапчалар. Полған даа полза, анзы ол тустардағы хыдат пічікчілерінің алҷаазынаң пол парған полар. Анзы саба сағыс. Хыдат пічікчілері ол сӧсті хакас илҷілерінің чооғынаң пас салғаннар.\\nХакас тілінің тилізі, минің сағызымнаң, ӱс чардыхха чарылча: пурунғы хакас тілі (VI - ХІІвв), иргі хакас тілі (XIII -XVII) паза наа хакас тілі (XVIII - ХХвв). Іди «хакас» сӧс пурунғы хакас тіліндӧк полған. Анаң сӧстер алыс турған сылтаанда «ХаКАС» пурунғы этнонимнең «ХАСха» этноним пол парған. Иң пастағызын «Хасха чирі» 1293 чылдағы пічіктерде таныхталған. Олох тустарда «хакас» этнонимнің «к» алай «ғ» буквалар тӱскенде, «хаас» этноним пӱдіріл парған.\\nОл оңдайнаң «хакас» сӧс піссер пурунғыдаң килген. Іди XIX чӱс чылларның ортызында ученай-китаист Н.Я.Бичурин пурунғы хыдат иероглифтерде «хакас» сӧсті тапхан полған.\\nЧе 1990 чылда хакас родтарының I-ғы съездінде В.Я.Бутанаев хакастарны мының алнында «хоорай» адааннар теен полған. Соонаң ол пу сӧсті чуртасха кирерге кӱстенген.\\nНимедір ол «хоорай»? Андағ сӧс хакас тілінде учурабинча даа. Пурунғы пічіктерде дее этноним чіли пір дее адалбинча. Хакастарның род-сӧӧктерінде дее ол сӧс чоғыл.\\nОрыстар XVII чӱс чыл пасталчатханда Xакасиязар килгеннерінде, мында мындағ этнонимнер полғаннар: хырғыстар, хызыллар, хаастар, сағайлар, пилтірлер паза пасхазы даа. Анда даа «хоорай» чон учурабинча.\\nАлыптығ нымахтарда ла пірееде ол сӧс учурапча. Че ол анда чон чыыл парғанын таныхтапча. Пасха даа тӱрк чоннарында ол сӧс чыыл парған кізілерні таныхтапча. Кӧзідімге алза, тувадағылар «хоор чон», алтайлар «кор» тіпчелер. Тувалар «город» сӧсті «хоорай» тіпчелерӧк. Че фольклорда тузаланчатхан сӧстер чонны этноним хоостыра таныхтирына киліспинче.\\nАмды алып алаңар «Xонгорой» сӧсті. В.Я.Бутанаевтің сағызынаң, Xонгорой - ол Сойан тағлары хыриндағы пурунғы хазна.\\n1978 чылда маньчжурларның дипломат пічіктерін (1708, 1712 паза 1725) орыс тіліне тілбестеп сығарыбысханнар. Анда хыдат ӱлгӱлері Россия ханына тоғырланыс пічіктерін ысчалар. Анда «орыстар Xонгорой ойымында ағастаң иткен город турғыс салғаннар, аннаңар аны сайабызарға кирек» тіп чоохталча. Орыстар 1707 чылда Ким суғның оң саринда Ағбан сівее турғысчатхан полғаннар. Пу пічіктерде Xонгорой ойымынаңар чоох парған. Анда хан Бошхак Котанның отыс азыра моторлар чуртааннар.\\nОл пічіктерні хығырған соонда пілдістіг полча, Xонгорой топоним полча, ол - ойымның ады. Анда Ким суғның оң саринда XVIII чӱс чылның пастағы тустарында кет тілліг коттар племязы чуртаан.\\nІскеркі Сойан чирлерінде чуртапчатхан коттар паза моторлар аңҷылар полып сабланҷаңнар. Олар хырғыс кнестеріне албан тӧлеҷеңнер. Аннаңар олар 1690 чылда Xызылчардағы орыстардаң постарынзар алып алзыннар тіп сурынғаннар. 1692 чылда атаман Василий Многогрешный казактарынаң хада, хырғыстарның Туба чирінде чаалазып, 700 кізі ӧдірген. Коттар паза моторлар орыстарға даа албан тӧлеп сыхханнар. Іди ол чон хырғыстарға, моолларға паза орыстарға даа албан тӧлеп сыххан.\\nXонгорой ойымда моолларның мындағ чоннаң албан чығҷаң орынны полған. Аннаңар орыстар, моолларны пу чирлерге кирбеске полып, Ағбан сівеезін (острогты) пӱдіргеннер. Анда пір муңа чағын казак хадағда турыбысхан. Ол тустаң сығара коттар паза моторлар, Россия хазназына кіріп, хойбаллар тіп адал сыхханнар.\\nXайдаң сыххан «хонгорой» сӧс паза ниме ол таныхтапча? «Хонхор» - ол оймахты таныхтапчатхан моол сӧзі. «Ой» сӧс моол тілінде ағас аразын алай ба арығны таныхтапча. Ол оңдайнаң «Xонгорой» моол сӧзі паза ол «ойымдағы арығ» сӧстерні таныхтапча. Xонгорой орыннаңар иң пастап пасхан ученай Д.И.Страленберг-Табберт. Ол 1721-1722 чылларда хысхызын Ағбан острогта 24 кӱн чуртаан.\\nФ��нскай ученай М.А.Кастрен, Іскеркі Сибирьҷе 1847-1848 чылларда чорых чӧрчедіп, піди пасхан: «Канск хыринда орыстар пол парған коттар чуртапчалар, че парлар пасхох коттар, хайзыларын «конгрой-чиер» тіп адапчалар. Олар хойбалларнаң паза татарларнаң аралас парғаннар. Конгрой-чиерлер тіп прай татарларны адапчалар, хайзылары албанны Xызылчарға тӧлепчелер. Татарлар ол городты «Конгорой» тіп адапчалар». Ол оңдайнаң пу сӧс этноним нимес, че административнай термин пол парча. Анаң 1890 чылда саблығ тюрколог Н.Ф.Катанов ідӧк Іскеркі Сойан чирлерінҷе чорых чӧрчеткенде, туба-тофалар Xызылчарны хонгорай адапчабыс тіп чоохтааннар.\\nАннаңар хакастарны «хоорай» тіп адирға киліспинче. Піс хакастар хатабох пол парғабыс, хаҷан 1917 чылда орыс ханның ӱлгӱзі чох пол парғанда. Ол атты піс амға теере поғдархап ал чӧрчебіс. Аны піс, пурунғы ӧбекелерібістең ал халып, хайраллирға кирекпіс.\\nАвтор : «Ключевые вопросы истории хакасов» книгадаң тимнелген","num_words":835,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.165,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТАҢДАҒЫЗЫНЗАР - ІЗЕСТІГ КӦРІСНЕҢ\\nАал хонии. Шира аймаандағы Наа чир аалның чуртағҷызы Виталий Котюшев 2015 чылдаң сығара фермер полча.\\nВИТАЛИЙ КОТЮШЕВ НАА ЧИР ААЛДА ТӦРЕЕН-ӦСКЕН, АНДОХ ОРТЫМАХ ШКОЛА ТООСХАН. ААЛ ХОНИИ ТОҒЫЗЫ АҒАА КІЧІГДЕҢӦК ТАНЫС - ІҶЕ-ПАБАЗЫ ХАҶАН ДАА МАЛ-ХУС КӦП ТУТХАННАР ПАЗА ТЫНАҒА СЫХХАНҶА СОВХОЗТА ІСТЕНГЕННЕР. ВИТАЛИЙНІҢ ІҶЕЗІ РАИСА ИВАНОВНА СОВХОЗТА МАЛ ИМҶІЗІ ПОЛҒАН, ПАБАЗЫ ВЛАДИМИР МАКСИМОВИЧ -ТРАКТОРИСТ. 1999 ЧЫЛДА ШКОЛА ТООЗЫБЫСХАНДА, ВИТАЛИЙ АҒБАНДАҒЫ 5 № ПРОФЕССИОНАЛЬНАЙ УЧИЛИЩЕЗЕР РАДИОМАСТЕРГЕ ӰГРЕНЕРГЕ КІРІБІСКЕН.\\nПу специальностьха ӱгреніп алған даа полза, тоғыс таппаан. Аннаңар ол В, С, Д, Е категориялығ водительге ӱгреніп алған. Анаң армияда 2 чыл служба апарған. 2002 чылда армиядаң айланғанда, «Целинное» ООО-зар водитель тоғызына кірібіскен. Олох туста ол пос хониинаң айғасхан: сосхалар, інектер, хойлар тутхан.\\n-\\tСосха кӧп ӧскірҷеңмін. Ол чылларда кізілер сосха идін чахсы алҷаңнар, ит тее паазы ниик ле полбаан. Сосха азии, тізең, сала ниик арах турған. Чыл сай часхыда паза кӱскӱде 50-ер пас сосха садыбысчаңмын. Сосха хазааларын аалдаң 10 азыра километр оортах пӱдір салғам. Андох маллар, хойлар полҷаңнар. Амғы туста сосха идін хомай алчалар, аннаңар оларны тутпиныбысхам. Азых таа паазы тың ӧс парған, - теен Виталий Котюшев.\\nМал саны ӧс парғанда, Виталийнің пос хониин хызырыбызарға алай тоғыстаң саназыбызарға сурығ турыбысхан. Малнаң айғазарға тус чидіспинібіскенде, ол тоғызынаң саназыбызарға чаратхан.\\nАмғы туста Виталий Котюшев сӧбіреліг. Аның ікі пала ӧсче: Дарья 6 класста ӱгренче, Антон - 1-ғы класста. Ипчізі Ольга садығҷы полча.\\n2015 чылда, пістің республикада ӧрттер полып, Виталийнің турлаа прай кӧй парған. Ӱрегнің сині - 80 пас ине хой, 10 сосха паза хазаалар. Хорадығлар ӱчӱн компенсация аларға киліспеен. Анзы Виталий фермер полбинчатханынаң палғалыстығ. Олох чыл ол фермер чіли пічікке тур салған.\\n-\\tФермерлерге хазна хабазиин (субсидия, грант) алып алар оңдай парынаңар пілгем, аннаңар фермер полыбызарға паза хонииим тилідерге сағыныбысхам, - сағыстарынаң ӱлесче Виталий Владимирович.\\n2016 чылда ол, наа ла тоғынып пастапчатхан фермерлернің мариинда аралазып, 1 млн 200 муң салковай грант утып алған. Ол ахчаа фермер погрузчиктіг «Беларусь» трактор садызып алған. Наа трактордаң пасха аның ідӧк ӱс иргі трактор паза пресс пар.\\nВиталий Котюшев маңнаныстығ фермерлернің санында тізе, саба полбас. Пӱӱнгі кӱнге аның 123 пас інек, 800 пас хой пар. Симментал тӧлліг інектерні фермер итке тутча. Хойлары аймах тӧлліг. Хониин тилідерге Виталийге пабазы чахсы полысча. Владимир Максимович совхозта тракторист полып ӱр істенген, аннаңар мал азиин хайди табырах тимнебізерге, тракторны тыхтабызарға чахсы пілче. Ол Виталийге чӧпнең дее, нинҷе пар кӱзінең дее чахсы полысча. Чайғыда фермернің уғаа маң чох тус. Малларға от читкіҷе тимнеп саларға кирек, олох туста інектер, хойлар хадарарға. Аннаңар полысчы холлар чох кирек киліспес. Виталийге іҷе-пабазы чахсы хабасчалар: пабазы - от тоғызында, іҷезі ағырыбысхан малларны имнирге полысча.\\nФермернің хаҷан даа кӧп хорадығ полча. Виталий малларны отнаң на азырапча, хойларға оттаң пасха сула пирче. Суланы садызып алча. Ачырғасха, турлағ покостардаң 30 километр оортах орныхча, аннаңар от тартарына илееде хорадынарға килісче. Виталий Котюшевтің турлаа ибіре муниципальнай чирлер. Чағын арах чир садызып аларға сағам аның киліспинче.\\nВиталий таңдағызынзар ізеніснең кӧрче, кӧп пӧгін турғысча: мал санын ӧскірерге, хоза чир алып аларға паза кошараны читіре пӱдірібізерге. Фермер поларға сағынчатхан кізілерге ол мындағ чӧп пирче:\\n-\\tАалда чуртабаан паза мал тутпаан кізі фермер ӱр пол полбас, хониин тиліт полбас. Кізінің ідӧк пу тоғыснаң айғазар кӧңні поларға кирек. Мал ӧскірері минің кӧңніме кiрче. Амғы туста парыс кӧп тее полбаза, мин прай ахчамны хониим тилізіне хоратчам. Ам кошара пӱдірчем. Хоза чир алып аларға сағынчам. Че сағам чир сатчатхан кізі табылбаан.\\nАмғы туста чииттер аалдаң городсар парыбызарға кӱстенчелер. Анзы пілдістіг - тоғыс чоғыл. Че чирде тоғынар кӧңніліг кізілерге тоғыс табылча. Оларның пірсі - Виталий Котюшев. Хазна аал хониинаң айғасчатханнарға хабазығ пирчеткені ӧріндірче. Андағ хабазығнаң тузаланып, чиит фермер пос хониин тилідіп алған.","num_words":543,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.127,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПРОЕКТТЕРІН ЧУРТАСХА КИРЧЕЛЕР\\nФорум. Ирткен неделяда коммерческай нимес организацияларның «Ӱлгӱнің, бизнестің паза чонның пірге тоғынчаң амғы оңдайлары» форумы ирткен.\\nФорумның тӧстегҷізі Хакасияның Халыхтар палатазы полча. Ирткен чылда Халыхтар палатазына 10 чыл толған, форум даа пӱӱл пайрамни 10-ҷы хати ирткен.\\nКоммерческай нимес организацияларның форумы азылғанында Хакасияның пазы Валентин Коновалов араласчыларны пу танығлығ кӱннең алғыстаан паза алғыстас пічіктерін читірген.\\n-\\tФорумға 10 чыл толча, тӧстегҷілерні паза араласчыларны пайрамнығ чылнаң алғыстапчам паза пасха даа пайрамнығ чылларны таныхтирбыс тіп ізенчем. Сірерге наа сағыстарны, проекттерні чуртасха кирерге алғапчам, - теен Валентин Коновалов.\\n«Чон сабланызы» марығның «Откін пастағҷы ӱчӱн» номинациязында 19 проект араласхан. Асхыс аймаандағы Пилтірдегі Мария Ильящукка «Арығ ойыннар. Арығ суғ» проекті ӱчӱн, Харатастағы тренер, «Дружина» клубтың тӧстегҷізі Евгений Концеренкоға, «Хакас Республиканың волонтерлары паза имҷілері» тиксі Россияның халых чӧрімінің тӧстегҷізі Мария Луцикке Хакасия правительствозының алғыстас пічіктері читірілген. Пу номинацияның чиңісчізі Мария Ильящук полыбысхан. Аның проектінде 800 азыра кізі араласхан, хайзы Ағбан суғ хазын, Калининдегі тулғорны паза Хызылчардағы талайны 15 тонна сӧп-саптаң арығлабысхан.\\nМария Луцик волонтерларның паза имҷілернің чӧріміне 120 кізі тартып алған, оларның полызиинаң Ағбанда «Хазых рейді», «Хызамдых чалама» паза даа пасха чӧрімнер чуртасха кирілчелер.\\n«Хакасфильм» киностудияның режиссеры Юрий Курочка «Чон сабланызы» марығның ӧнетін сыйиина турысхан.\\n«Социальнай СМИ» номинацияның чиңісчілері полыбысханнар «Іҷемні сағыпчам» рубриканың авторы, РТС телекомпанияның хабарҷызы Ольга Камзалакова, «Черногорский рабочий» газетаның хабарҷызы Валентина Корзунова, «Саянские ведомости» газетаның редакторы Лидия Шмакова.\\nПрезидент гранттары мариинда сыбыра араласчатхан коммерческай нимес организацияларны алғыстас пічіктерінең таныхтааннар. Оларның санында «Россия пенсионерлерінің пірігізі», «Сӧбіре академиязы», «Ағбанның палалары», «Юный ратник» пірігістер. 2018 чылда Хакасияда коммерческай нимес организацияларның 47 проекті чуртасха кирілген.\\nФорумда араласчылар пис ӱзӱріг площадказында экологияда бизнестің тузазын, чоннар аразындағы хайызығларны, социальнай киректе коммерческай нимес организацияларның тузазын ӱзӱргеннер.\\n«Чоннар аразындағы чӧпсініс - национальнай сағыстың ӧӧні» площадкада Ағбан пилтірі поселоктағы «САМУР» халых пірігізінің кізізі Анастасия Степанова пылтыр чуртасха кирілген «Тӧӧй ниместернің пірігізі» проекттеңер уғаа хынығ чоохтап пирген. Проектті чуртасха киреріне Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы 180 муң салковайға грант пирген. 2018 чылның апрельінең октябрьға теере пірігістің кізілері Ағбан пилтірі аймаандағы чииттерге аймах мероприятиелер иртіргеннер.\\n«САМУР» ідӧк мындағох аттығ ікі кӱнніг слет иртірген. Пу мероприятиеде Ағбан пилтірі аймааның 80 чиит чуртағҷызы араласхан. Араласчылар постарының кип-азаанаң, ас-тамаанаң, кибірлерінең таныстырғаннар. Ікінҷі кӱнінде аймах нациялығ чииттер чон теелбектерін кӧзіткеннер. Пуох слетта араласчылар пӧрік тігерінҷе, ас-тамах тимнирінҷе, теелбектенерінҷе мастер-класстар иртіргеннер.\\nПроекттің халғанҷы мероприятиезі «Кибір - тіріг чіп» фестиваль полған. Пу фестивальға Ағбан пилтірі аймаа аалларынаң килген командалар пос ас-тамаанаң таныстырғаннар. Пуох проектче чииттернің «САМУР» халых организациязы Томыҷахтар аалындағы улуғ частығ чуртағҷыларнаң тоғазығ иртірген.\\n«Чоннар аразындағы чӧпсініс - национальнай сағыстың ӧӧні» площадкада чон узы, идінҷек, Алтай аймаандағы халыхтар палатазының кізізі Ефросинья Сагалакова араласхан. Ол истең аймах ниме-ноолар тимнепче. Школада, кружок апарып, пу усха олғаннарны ӱгретче.\\n«Востоковедтернің пірігізі» организацияның кізізі, филология наукаларының кандидады Раиса Абдина хакас чонның кип-азаан тікчеткен ус полча. «Хакас чонның кип-азаан тігерінҷе кибірліг узанысты хайраллиры» проектті чуртасха киреріне президент грантын алған. Проект хоостыра хакас чон кип-азааның тархыны ӱгренілер, аны тігерінҷе мастер-класстар иртірілер.\\nАҒБАННАҢ - САНКТ-ПЕТЕРБУРГТАҒЫ МУЗЕЙЗЕР\\nХАЗНА ЧАХИИ ПӰДІРІГҶІНІҢ КӰЗІНҶЕ\\nХАЙДАҒ СІЛІГ ЧИР\\nТузалығ ӱгредіг. Хакасиязар чайаачы кӧңніліг олғаннар хонҷых регионнардаң чайғы сай чыылысчалар. Мында оларға «Сойан тағларындағы кӱскӱ» ӱгредіг-пленэр иртче. Пӱӱл палалар Таштып аймаандағы «Сюгеш» тынағ базазында устарын таптадылар\\n16.08.2019 ЫМАЙ ТАС ПОСЁЛОКТА - ЯБЛОКО КӰНӀ\\n16.08.2019 ӰГРЕТЧӀЛЕРГЕ - 50-ер МУҢ\\n16.08.2019 ЧАЙҒЫЗЫ ТЫНАҒ ТУЗЫНҶА ЧЫЫЛЫҒ\\n16.08.2019 АЛТЫН АНИРҒА ЧАРАДЫЛБИНЧА\\n16.08.2019 ӦРТТЕРНӀ ӰЗӀРЕРГЕ 6 МЛРД САЛКОВАЙ ПОЗЫДЫЛЧА\\n14.08.2019 ПАЛАЛАРНЫ АРАЧЫЛААН ӰЧӰН - МЕДАЛЬ\\n16.08.2019 ӀЗӀГ КӰННЕР ХЫЙАЛҒА КИРЧЕЛЕР\\n14.08.2019 ПУШКИНГЕ - ХУМАРТХЫ ТАС","num_words":501,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.072,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПРАЙЗЫ ЧАХСЫ ТИМНЕНІС КӦЗІТКЕН\\n-\\tМағаа ӱр ниместе Омск облазында поларға киліскен. Андар ГТО комплекстің нормативтері хайди толдырылчатханын кӧрерге хығырғаннар. Анда спорт уғаа маңат тиліпче. Че мындағ чахсы, харахтар ӧріндірчеткен стадионнарға тоғаспаам, - чӱреен пазын полбинча Хакасияның спорт министрі Владимир Кретов, марығ асчатхан, аймахтардаң чыылысхан командаларны маңат тимненіс кӧзідерге, чиңіске матап сіренерге алғапчатхан туста.\\nАнаң марығлар пасталыбысхан. Таныхтирға кирек, Хакасияның прай аймахтары кибірге кір парған спорт фестивальында араласпады. Іди кічіг ааллар аразындағы марығ парадында Боград паза Пии аймахтары чох полғаннар. Анзы хомзыныстығ. Арға-мӧрійде ��инче кӧп команда араласча, марығ анча хынығ паза хазыр иртче нооза.\\nХаҷан Ширадағы стадионзар Таштып аймааның командазы кір килгенде, суулас кӧдірілген - 2016, 2017, 2018 чылларда ирткен мындағ марығларда олар ізестіг чиңіс тут турғаннаңар чарлалды нооза. Аннаңар даа полбас па, колоннаның алнында ізестіг хаалапчатхан Сергей Карамашев холларын аар-пеер матап пулахтатчатхан. Сергей Васильевич Таштып аймааның спорт управлениезінің пастығы полча.\\n1970 - 1980 чылларда, ниик атлетиканаң айғазып, ол, Сибирь паза Ыраххы Восток зоназының марығларында аралазып, чиңістер тутчаң, Хакасияны сабландырчаң.\\nАның сӧстерінең Таштып аймааның піріктірілген командазына Пиче хол, Харой паза Сипчул кічіг аалларның спортха хынчатхан чуртағҷылары кірген осхас. Пиче хол аалдағы чииттернің футбол командазы мындағ марығларда тӧреміл араласча, чиңістер тутча. Амды даа маңат тимненіс кӧзідерге киректер тіп ізенче. Итсе, андағох сағыснаң килгеннер пасха даа аймахтарның командалары. Марығ ээлері дее ибде чиңіс тударға, стадионзар чыылысхан чир-суғҷыларына ӧрініс сыйлирға матап кӱстенерлер. Ибде стенелер дее полысчалар тіп тиктең не чоохтаспинчалар нооза.\\nОлох арада орындағы чуртағҷылар пасха аймахтардаң килгеннерні, маңат тимненіс кӧзітчеткеннерні махтапчалар, тыыда хысхырысчалар. Хаҷан Шира аймаа ӱчӱн турысчатханнар марыға сыхсалар, амыр одырчатхан кізі табылбинча - прайзы азах узына тура хонча, чир-суғҷыларын чиңіске оңнығ кӧӧктірбинчелер, матап хысхырысчалар.\\n-\\tАлтай аймааның командазы чыл сай даа мындағ марығларда чахсы тимненіс кӧзітче, сыйыхтығ орынға сығып алча. Хомзыныстығ, Пии аймаа пӱӱл араласпинча. Анда даа маңат спортсменнер парлар, сыйыхтар ал турчаңнар, - ӱлесче позының сағыстарынаң марығның ӧӧн чарғыҷызы Николай Свириденко.\\nХакасияның кічіг ааллары аразындағы спорт фестивальы ниик атлетика эстафетазынаң пасталған. Марығ чарғыҷызы ниик атлетикаҷа чоннар аразындағы класстығ спорт узы, Европа паза тилекей чемпионаттарының араласчызы Вадим Трунов полған.\\nЭстафетада 2 ипчі, 2 ирен араласхан. Оларның полғанына ла, 100 метр чӱгӱріп, эстафета ағазын пасхазының холына пирібізерге киректелген. Мында Алтай аймаа ізестіг чиңіс тутхан. Анзы за оңарылыстығ. Пу аймахта ниик атлетика, волейбол маңат тиліпче. Ікінҷі орынны Таштып аймаа холға кирген. Марығ ээлері ӱзінҷі орында пол парғаннар. Чарғыҷы-искірігҷі, орындағы чуртағҷыларның кӧңнін кӧдірерге харазып, Шираның командазы таштыптағылардаң кӧмес-кӧмес соона халдылар теенде, кӧрігҷілер аразында ӧрчіліг суулас тараан.\\nКибірге кір парған спорт фестивальында араласхан командалар постарының тимненістерін мындағ кӧрімнерче сынадылар: волейбол, теннис, ағаснаң тартызары, мини-футбол, арғамҷынаң тартызары, ниик атлетика (эстафета) паза сӧбірелернің спорт марии (эстафета, дартс). Спорттың хайдағ кӧріміне кізілер артых хынчатханын орта паалирға сидік - стадионның трибуназында одыр салып, прай даа тоғазығ-марығларны кӧріп алар оңдай полған. Теннис ле пасха орында иртірілген. Аннаңар аал чуртағчылары спорт пайрамының ӧткін араласчылары ӱчӱн матап «ағырчатханнар». Пірее хати сарыс-талазығлар даа пасталыбысчаңнар. Анзы ӧӧнінде мини-футбол мариина теелген: пір саңай ікі команда ойнап турған. Аннаңар кӧрігҷілер, уламох улуғ частығлар, хайдағ команда гол кирібіскенін сах андох орта сизінмин халчатханнар.\\n-\\tХакасияның 8 аймааның алтызы спорт фестивальында араласча. Прай 126 кізі тимненістерiн марығда сынапча. Мындағ тоғазығ-марығларны хайди даа иртір турарға кирек. Спорт - ол хазых чуртасха тартылғаны. Пӱӱн мында марығласханнары пасхаларын кӧӧктірерлер. Анзы спортнаң айғасчатханнар санын тӧреміл кӧптелтір турар, - сала даа ікінҷілебинче Хакасияның спорт министрі Владимир Кретов.\\n2-3 августта Шира аалның нааҷыли тимнелген «Урожай» стадионында ирткен спорт фестивальында сыйыхтығ орыннар піди ӱлестірілгеннер: 1 орын - Таштып аймаа, 2 орын - Шира аймаа, 3 орын - Асхыс аймаа.\\nІдӧк спорттың алынҷа кӧрімнерінде чиңістер тутхан командалар, маңат тимненіс кӧзіткен кізілер сыйыхтарға турысханнар. Марығ ээлерінің командазын арға-мӧрійге тимнеен Николай Чебодаев спорт фестивальының салтарларына чӧпсінче. Мындағ тоғазығ-марығлар тузында тимнегліг тоғыстың хай пірее читпес сарилары ілезіне сыхча тіп таныхтапча ол. Анзы, тізең, соондағы спорт фестивальына чахсы тимнен салар оңдай пиреріне ізенче тренер. Андағох сағыс тутчалар пасха даа аймахтардаң килген командаларның устағҷылары.","num_words":585,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.101,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Хар оолах — sostik.info\\nВерсия от 18:17, 20 октября 2014; Admin (обсуждение | вклад)\\nАлында-пурунда нимес, че амғы туста пір оолах чуртаан. Городта нимес, че аалда. Азыраӌаң адазы пар даа полза, астап чӧрӌең оолах. Иркелетчең инезі пар даа полза, ирее кӧрӌең табанах.\\nПірсінде ол, чалғысхан ойнирға эрініп, ӱӱчіксер парған. Ол туста чайғы нимес, че хысхы полған. Ӱучікте улуғ кӧртік сабыл парған. Оолах, сағынып-сағынып, хардаң кізі ит сыххан. Хар хызыӌахты нимес, че хар оолахты.\\nКӱрӌек алып, кӱребіскен, ағас алып, чазабысхан. Позынаң тиң хар оолағас турғызыбысхан. Кӧйее алып, кӧстерін иткен, сырғай алып, холларын хазаан. Ахсы-пурнын хоостабысхан. Халғанӌызында, оолахха соох полбазын тіп, позының хысхы пӧриин нимес, че чайғы пӧрігін, таап, кизіртібіскен.\\nОолах, позының тоғызынаң чӧпсініп, анаң мӧңіс чоохтан салған:\\n—\\tПу оолах тіріл килген полза, піс хайди хыныг чоохтазарӌыхпыс, хайди кӧгліг ойнирӌыхпыс. Паба-ічем миннең чоохтазарға хынминчалар, олған-узах миннең ойнирға хынминча. Турысчаң аӌам чоғыл, перісчең туңмам чоғыл...\\nКинетін оолахт��ң хыринда кӧгліг ӱн истіле тӱскен:\\n—\\tЧобалба, оолах! Мин синнең хада чоохтазарбын, мин синнең хада ойнирбын.\\nОолах ӱрӱккеніне харахтарын тозырайтча, таңнаанына ахсын асча. Кем іди чоохтанды? Ибіре, кӧрглеп, хылчаңназа, кізі кӧрінминче.\\n—\\tМин чоохтанғам, мин - хар оолах, — истілген пазох хости табыс.\\nОолах ситкін кӧрзе, сынап таа! Хости турған хар оолах хара кӧйее харахтарынаң кӧр турча, ағас холларынаң аринӌа хыймырат парча.\\n—\\tСинің адың кем? — сурчадыр хар оолах.\\n—\\tХароол, — килегейленіп, нандырча оолах.\\n—\\tЧе мин, тізең, Хар оолах поларбын. Че, ойнааң!\\nТаңнап-ӱрӱккен соонда, Хароол Хар оолахнаң хада ойнап\\nсыххан. Хыймырап таа полбаза, Хар оолах хынығ ойнапча. Харнаң олар чааласчалар, сӧснең олар алысчалар.\\nІди олар кӱннің сай, тоғазып, ойнапчалар паза чоохтасчалар. Че пір хати оолах ылғап ала килген.\\n—\\tХайди полдың, Хароол? — айап сурча Хар оолах.\\n—\\tПабам, изірік киліп, пісті соххан, — сала истілдіре хоптанча Хароол.\\n—\\tНоға ол изірік? — хатабох сурча Хар оолах.\\n—\\tАны тоғызынаң сығарыбысханнар. Ахча пір чылӌа тӧлебинчеткеннер. Амды улам тӧлебестер. Іӌем аны кӧксебіскен. Пабам пісті сох салыбысхан. Хар оолах, арғызынзар ситкіп кӧрзе, сынап таа, Хароол чыртых кип-азахтығ паза сортых сырайлығ. Астаң астапчатхан одыр, кип-азахтаң хызьшчатхан одыр.\\nОл кӱннең сығара Хар оолах хараа-кӱнӧрте Хароолға хайди полыс пирӌең тіп сағынған. Анаң тӱзінде ағаа тын пирген ӧӧркі чайаан мындағ чӧп пирген: «Сынап син ол оолағасха полызарга сағынзаң, мин сині хайылдырыбызам. Синің чӱреең полған хайхастығ ағас ӱренін оолахха пирзең, ол аны чирге кӧӧм салзын. Ол ӱреннең ӧскен ағаста прай даа чіӌең нимістер сығар. Ол ағастаң оолах азыранар паза тонанар».\\nОңарыл киліп, усхун парып, Хар оолах сағысха тӱзібіскен. Хайди полӌаң? Пір хати чир-чарыхты кӧрерге киліскенде, хайди пос кӧңнінең аны тастаӌаң. Че Хароолны айастығ. Полған сай саа тӱсче Хароолның, ӧзӧкче одыр оолах. Полған сай халтырасча Хароол, кип-азаа ӱрепче одыр.\\nПірсінде Хар оолах кӧрген тӱзін нанӌызына чоохтап пирген. Анаң теен:\\n—\\tАлын ал минің чӱреемдегі хайхастығ ағастың ӱренін.\\n—\\tЧох, чох! — ылғапча Хароол. — Мин син чох кемнең ойнирбын, кемнең чоохтазарбын.\\n—\\tАнзы хайтпас, — мӧңіс ӱннең чоохтанған Хар оолах. — Олох мин часхызын хайыл парарӌыхпын. Алып ал ӱренні, часхызын аны одырт саларзың. Чахсы мааннап ӧскірзең, чахсы чуртирзың...\\nОл сӧстернең Хар оолах иаарсах чӱреенің ізннне хайьш сыххан. Таң харах частары, таң сурнахтар ахханнар Хар оолахтың. Тӱрче иолғанда, Хар оолах турған орында, хар хайылып, харанды пол парған.\\nХароол, ылғап ала, нанӌызының чӱрее полган кічиӌек ӱренні алып алған.\\nКӧгліг часхы чидерінең, Хароол ол ӱренні ӱӱчікте одырт салған. Ур дее кӱннер иртпеенде, ол ӱреннең хайхастығ ағас ӧс килген. Ол ағаста чылығ чирлерде ӧсчеткен бананнар, ананастар, апельсиннер паза даа пасха ф��укггар полчатхан нимістер кӧрінглеп килгеннер.\\nХароолның паба-іӌезі оларны, тееріп, туған-чағыннарына ӱлееннер, аймах кізілерге сатханнар. Ырах-ырах чирлердең кізілер килглееннер пу хайхастығ ағасты кӧрерге.\\nХароол ӱӱчікте пасха даа ағастар одыртхан. Паба-ічезі дёе мында тоғын сыхханнар. Тоғыс паза ахча парда, чахсы чуртап пастааннар олар.\\nХысхы сай Хароол ӱӱчікте хар оолахтарны хардан чах турған. Че пірдеезі тірілбеен.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Хар_оолах&oldid=247»\\nПоследнее изменение этой страницы: 18:17, 20 октября 2014.\\nК этой странице обращались 1059 раза.","num_words":557,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.163,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КИСКЕК АҒЫРЫҒЛАРЫНА УЛҒААДАРҒА ПИРБЕҢЕР\\nКӱн сурии. Республикада кискек ағырығларынаң кӧп кізі ағырча\\nХакасияда ирткен неделяда кискек ағырығларынаң ағырыбысхан 7,5 муң азыра кізі имҷілерзер айланған. Иң кӧп айланыс 4-5 февральда полған. Оларның кӧбізі - 7 - 14 частығ палалар. Пу ағырығлар эпидемиязының саны ікі хати кӧп полған тіп искіргеннер имҷілер пресс-конференциязында. Ол «Хакасия» газета редакциязында ирткен. Анда араласханнар Хакасияның хазых хайраллаҷаң министрінің орынңызы Елена Быкова, Роспотребнадзорның Хакасияҷа управлениезінің устағҷызы Татьяна Романова паза андағы пӧлік пастығы Елена Шалгинова, республиканың олған имнег туразының паза пасха даа имнег учреждениелерінің имҷілері.\\nРоспотребнадзор тоғынҷыларының танығларынаң, пу кӱнде ағырчатханнарның саны олох ла синде тудылча. Че ам ӧӧнінде улуғлар паза 0 - 2 частығ палаҷахтар ағырчалар. Кискек ағырығларынаң тоғыр профилактика тоғызы ідӧк узарадылча. Хакасияда эпидемия пасталғаннаң 31 школада ӱгредіг тохтадылған. Ідӧк 12 олған садынзар палалар чӧргізілбинібіскеннер. Аннаң пасха, хай пірее школаларда пу ағырығлар эпидемиязы тузында карантинге алынҷа ла класстар чабылчалар.\\nІди 13 муниципальнай пӱдістің аразында карантинге школалар паза олған садтары 11 муниципалитетте чабылғаннар. Пу кӱнде андар 22 муңҷа пала чӧрбинче. Школаа чӧрбинчеткен олғаннарның саны 30 процентке тиңнелче. Сағам Абазада паза Таштып аймаанда ла саңай пасха кирек парча. Лаборатория сыныхтағлары республикада сыбыра апарылча тіпчелер санитарнай имҷілер. Андағ сыныхтағларда грипп ағырығның ікі штаммы ілезіне сығарылған. А вирустың H1N1 2009 чылдағы кӧрімі (аны ідӧк пандемическай адапчаттырлар) паза H3N2 кӧ-рімі (сезоннай). Пу ікі штамм кискек ағырығларынаң тоғыр вакциназар кирілтір. «Аннаңар пу ағырығлардаң тоғыр кӱрезерінде прививкаларның тузазы улуғ полча», - таныхтаан Татьяна Романова.\\nХайди санапчалар имҷілер, грипп паза кискек ағырығларын нимее салбин поларға чарабас. Ол, сынап улғаадыбысса, кізі хазиина хорғыс ағылча, аның сылтаанда бронха, ӧкпе паза пасха даа тыныс о��ганнары, чӱрек-тамырлар ағырыбызарға айабас. Кізі кискектебіссе, ибзер имҷіні хайди даа хығыртарға кирек, посха хайди ла полза имненерге чарабинча. Имҷі, ағырыбысхан кізіні кӧріп, гриппнең ағырчатханын алай кискектепчеткенін ілезіне сығарып, хайди орта имненерінеңер чоохтап пирер.\\nРеспубликада пылтыр кӱскӱде грипптең тоғыр прививканы чуртағҷыларның 4б проценті ле турғыстыртыр. Имҷілернің чооғынаң, ам оларзар ӧӧнінде прививка турғыстырбаан кізілер, ағырыбызып, айланчалар. Ирткен неделяда имҷілерзер ағырчатхан кӧп кізі айлан сыхханда, пір участковай имҷее кӱнде 30-ар хати иблеп чӧрерге киліс турған. Кӧзідімге, Ағбандағы имнег туразындағы имҷілерзер кӱнде 150 - 170 хати сығдырат турғаннар. Андағ кӧп айланыс тузында табырах имнег службазы паза специалисттер прайзынзар тузында парарға маңнанминчатханнар. «Че имнег полызии чох пір дее кізі халбаан», - таныхтаан Елена Быкова. Имҷілер чуртағҷыларзар айланчалар, эпидемия тузында имҷіні ибзер хығыртыбыссар, аның килерін хайди даа сахтап алыңар, че онар хати сығдыратпаңар. Имҷілер, маңнанып алзалар, имнег полызиин пирерге хайди даа килерлер.\\nПала кискекнең ағырыбысса, аны олған садынзар алай школазар чӧргізерге чарабас тіп чӧп пирчелер специалисттер. Улам на улуғ хайығны киректепчелер пір часха читкелек палаңахтар. Андағ палаларның грипп ағырии саңай пасха иртче. Ол иді ізібин дее ағырча, азыранмин сығарға, уйғаа ла пастырарға айабас. Аннаңар сала маңзыри имҷізер айланарға кирек.\\nПу тоғазығда имҷілер, кискек ағырығларынаң ағырыбыспас ӱчӱн, посты хайди хайраллирдаңар чӧптер пиргеннер. Кискек ағырығларынаң тоғыр прививканы кӱскӱде турғыстырарға кирек тіп санапчалар. Эпидемия тузында кӧп кізі чӧрчеткен орыннарзар чӧрбеске кӱстенерге, маска кис чӧрерге кирек. Холларны сыбыра чууп турарға. Пурунны, тасхартын кірзе, чууп турарға. С витаминге пай ас-тамахты чиирге.\\nАвтор : Инора БОРГОЯКОВА\\nАҶАНЫҢ АЛНЫНА КӀРБЕҶЕҢ\\nРЕСПУБЛИКАДА ПУҒДАЙ ТААРЫЛ ПАРҒАН\\n05.06.2020 РАЙКОВТАРДА - ХУМАРТХЫЛАС САДЫ\\n05.06.2020 ТӦӦ ПАЗЫНДА \"ДЕЛЬФИН\" БАССЕЙН НААҶЫЛАЛАР\\n05.06.2020 ПАРАДТА 14 МУҢҶА КӀЗӀ АРАЛАЗАР","num_words":476,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.153,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ААЛ ТИЛІЗІНЕ - ЧАХСЫ ХАБАЗЫҒ\\nКічіг ааллар. Шира аймаандағы Тоғыр чул аал «Кічіг паза ыраххы аалларны хайраллиры паза тилідері» республика программазына кірче.\\nХакасияда «Кічіг паза ыраххы аалларны хайраллиры паза тилідері» программа 2015 чылдаң сығара тоғынча. Аның полызиинаң республиканың ааллары, чітпин, аннаң андар тиліпчелер.\\nШира аал чӧбінде пу программа хоостыра хайдағ тоғыстар иділ парғанын піліп алар ӱчӱн, аал чӧбі пазы Юрий Сергеевич Ковалёвнаң тоғазып алғам. Амғы туста Шира аал чӧбінде тӧрт аал саналча: Шира, Марчалғас, Тоғыр чул, Хызыл чул. Кічіг ааллар санына Тоғыр чул кірче. 2015 чылдаң сығара пу аалда ол программаңа илееде тоғыс иділ парған. Орамаларда чарытхы тартылған паза суғ скважиналары сабылған. 2017 чылда орамаларда чарытхы тартарына 170 муң салковай пирілген. Тоғыр чулдағы Культура туразы аймахта иң чахсы, сіліг кӧрімніг клубтарның санында. Аны тиксі тыхтирына нинҷе-де чыл парыбысхан. Клубтың хыры, тасты нааҷылалған, істі иптелген, кочегарка пӱдірілген. Тыхтағ тоғыстарына ідӧк муниципальнай пӱдістер мариинда утхан грант ахчазы хорадылған.\\nАмды чон андар хынып чӧрче. Аалзар кірчеткен орыннаң сығара школаа теере чолның 300 метр участогында асфальт тӧзелген.\\nТоғыр чул аалдағы ортымах школада орындағы ла нимес, ідӧк Марчалғас, Хызыл чул аалларның олғаннары ӱгренчелер. Оларны автобус тарт чӧрче. Автобус чӧрізі ниик полар ӱчӱн чол тыхталған.\\n«Ыраххы паза кічіг аалларны хайраллиры паза тилідері» республика программазы хоостыра Тоғыр чул аалда ідӧк олған площадказы пӱдірілген. Пу тоғысха 300 муңҷа салковай позыдылған.\\nЮрий Ковалёвтың таниинаң, кічіг аалдағыларға мал ахчазы тӧлел сыхханда, Тоғыр чул аалның чуртағҷылары мал кӧп тут сыхханнар. Ирткен чылда аалдағылар чарым чыл ӱчӱн тиксі 386 муң салковай мал ахчазын алғаннар. 2018 чылның ікінҷі чарым чылы ӱчӱн чуртағҷыларға 420 муң салковай мал ахчазы читіре тӧлелерге кирек.\\n- Халғанҷы ӱс чыл аразына Тоғыр чулда мал саны ӧс парған. Анда тоғыс чоғыл, аннаңар чонға мал тудып чуртирға килісче.\\nЫраххы паза кічіг аалларны хайраллирынҷа программа тоғынмин сыхса, аалларға тилир оңдай чох полар. Пу программа хоостыра, ахча пиріліп, кӧп тузалығ тоғыс иділче, - таныхтаан Юрий Сергеевич.\\nКічіг аалларны тилідерінҷе республика программазының тузазын пасха даа аалларның чуртағҷылары сизінчелер паза кӧрчелер. Юрий Ковалёвтың чооғынаң, Хызыл чулда 200 кізідең асхынах чуртағҷы полза даа, пу аал программаа кір полбаан. Сынында анда кӧп арах кізі санға алылған. Хай піреезі студенттер алай пасха аал-городтарда чуртапчатхан орындағы чуртағҷыларның туған-чағыннары.\\nШира аал чӧбінің пазы специалисттернең хада, Хызыл чул аалдағы полған на туразар кіріп, нинҷе кізі чуртапчатханын санааннар. Аал чуртағҷыларының саны 200-тең асхынах пол парған. Аал чӧбіндегілер Хакасияның экономика тилізі министерствозынзар айланыс пасханнар, хайзында Хызыл чул аалны кічіг паза ыраххы ааллар санына кир саларға сурынғаннар. «Чонны санға алғаны хоостыра Хызыл чул аалда 200-тең кӧп кізі саналча. Аннаңар пу аал кічіг ааллар санына кірбинче», - мындағ нандырығ килген министерстводаң.\\nШира аал чӧбі муниципальнай пӱдістер мариинда, ӧткін аралазып, I паза II орыннар сыбыра алча. Халғанҷызын алған грант ахчазына, 700-че муң салковайға, Шира аалда уғаа чахсы хоккей площадказы турғызылған. Хоккей площадказында чарытхы, пӧзік паза пик сиден пар. Хайди таныхтаан аал чӧбі пазы, лицензиялығ хокке�� площадкалары аарлыға турчаттырлар.\\nАлындағы чылларда Шира аал чӧбі муниципальнай пӱдістер мариинда утхан грант ахчазын Тоғыр чул аалдағы Культура туразын тыхтирына, Шира аалның орамаларында чарытхы ӱзӱрлеҷең фонарьлар турғызарына паза спорт площадказы пӱдіриине алған. Аал чӧбі, наа пӧгіннер турғызып, муниципальнай пӱдістер мариинда мыннаң мындар аралазарға сағынча.\\n«Кічіг паза ыраххы аалларны хайраллиры паза тилідері» республика программазы аалларға наа тыныс пирче. Че, ачырғасха, пу программаа прай ла ааллар кірбинче.","num_words":497,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.119,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АЛЫПТЫҒ НЫМАХТА -ТІЛ ПАЙЫ\\nХоос Саян Топоевти\\n2020 чыл - Хакас тілі чылы. Пӱӱл Хакас телевидениезі пастағызын на, пос тілін чахсы пілчеткен олғаннарны чыып алып, «Албынҷы» алыптығ нымах хоостыра марығ-кӧзідіг иртірген. Ӱгренҷілер, анда аралазып, кӧрігҷілерні алыптығ нымахтарның пай тілінең чахсы тузаланчатханынаң хайхатханнар\\nПістің чуртағҷылар Хакас телевидениезінде наа кӧзідіглерні хаҷан даа хынып кӧрчелер. Февраль айда Зинаида Чертыкованың паза Наталья Табакованың кӱстенізінең республиканың чуртағҷыларына Хакас тілі чылына паза Тӧреен тілнің чоннар аразындағы кӱніне чарыдылған наа кӧзідіг чарыхха сыххан.\\nПу наада Зинаида Андреевна, «Хакас чирі» газетаның редакциязынзар ааллап киліп, ол кӧзідіг хоостыра сағыс-кӧрізінең ӱлескен. Чоохтирға кирек, Зинаида Чертыкованы чуртағҷыларыбыс чахсы таныпчалар. Ол хакас тілін хайраллап халарына кӧп кӱс салча. Тыс пілбес, ӧткін чир-суғҷыбыс «Ине тілі» чӧрімнің тӧстегҷізі полча. Чыл сай кӱскӱзін республикадағы школаларның ӱгренҷілері, «Ине тілі» фестивальда аралазып, тӧреен тілнің сілиин, пайын кӧрігҷілерге читірчелер. Ол фестивальға чон хынып чӧрче. Зинаида Андреевна, олғаннар хакас тілінең чахсы чоохтанарына прай кӱзін салып, фестивальдаң пасха, ідӧк аймах мероприятиелер иртірерге кӱстенче.\\nЧооғын пастаандох, ол иң пурун Хакас телевидениезінің устағҷызы Наталья Табаковаа, ведущай Андрей Тюкпиековха паза режиссёр Артас Канзычаковха улуғ алғызын читірген. Олар чапчаң тоғынғаны сылтаанда, аның хаҷанох сағынған сағызы толған. Ӱр ниместе ол, Хакас телевидениезінің устағҷызы Наталья Михайловнанаң чоох-чаахнаң алысчадып, алыптығ нымахха тӧстеніп, пірее кӧзідіг тимнебіссе, чахсы поларчых тіп сағызынаң ӱлескен. Андағ сағыс Хакас телевидениезі устағҷызының кӧңніне кірген. Чайаачы кӧрістіг ипчілер, тусты тикке иртірбин, сағынған сағыстарын чуртасха кирерге пастааннар. Зинаида Андреевна «Албынҷы» алыптығ нымах хоостыра сурығлар тимнебіскен, соонаң хакас тілі паза литература предметтері тирең апарылчатхан школаларның устағҷыларынаң палғалысхан.\\nЧоохтирға кирек, Зинаида Чертыкова - кӧп чыл ӱгредіг системазында істен салған кізі. Ол, Ачинскте чуртап, кічіг олғаннарны франция тіліне ӱгреткен. Чир-суунзар айланғанда, ол пасха хан тіліне ӱгреткен хай пірее оңдайларны «Ине тілі» фестивальдағы «Изен-минді», «Тадырада табырах чоох» номинацияларзар кирген. Чоохтирға кирек, олар амды кибірге кір парғаннар. Пӱӱнгі кӱнде пасха даа марығларда «Изен-минді», «Тадырада табырах чоох» номинациялар кирілчелер. Ӱгренҷілер дее оларға кӧнік парғаннар.\\n«Ине тілі» чӧрімнің пастағҷызы Асхыстағы лицей-интернатсар, Ӱс чулдағы паза Калининдегі школаларзар сығдыратхан. Андағы ӱгретчілер кӧзідігде ӱгренҷілерінің пілістерін сынап кӧрерге чарасханнар.\\nТаныхтирға кирек, пастағызын на алыптығ нымахтар хоостыра марығ оңдайынаң иртірілчеткен кӧзідігде 7-ҷі класстарның ӱгренҷілері, туртухпин, сурығларға чапчаң нандырғаннар. Оларны ӱгретчілері чахсы тимнептірлер. Хызыҷахтар алыптығ нымахтарның ӱзіктерін, кӧрбин, хандыра чоохтааннар. Ӱгренҷілерзер кӧріп, Зинаида Андреевнаның чӱрее толған. Олғаннарның сіліг, иптіг чоохтарын истіп, мындағ тоғыс палаларнаң аннаң андар хайди даа апарар сағыс аның істінде тыып ла одырған.\\nАмды Зинаида Чертыкова ол тоғысты узарадарға пӧгінче. Ол, Хакас телевидениезінең хада-пірге тоғынып, «Албынҷы» алыптығ нымах хоостыра кӧзідігні аннаң андар апарарға сағынча. Пастағы кӧзідіг Албынҷы матыр, талай тӱбінзер тӱзіп, Кир-Палыхнаң тоғасханынаң тоозылған.\\nКӧзідігні аннаң андар узарадарға пӧгініп, ол пазох ла хайчы Семён Прокопьевич Кадышев ысхан алыптығ нымағынаң тоғынарға пастапча. Сурығларны чахсы тимнеп салар ӱчӱн, ол кинденің полған на страницазын нинҷе-нинҷе хатап хығырча. Чоохтирға кирек, пу алыптығ нымахты хайҷы «Хулатай» тіп адаан. Че 1948 чылда Дмитрий Иванович Чанков ол алыптығ нымахты, «Албынҷы» адап салып, чарыхха сығарған. Амды аны улуғлар даа, кічіглер дее хынып хығырчалар. Ӱгренҷілер аннаң пастап ла 7 класста хакас литературазы урогында танысчалар.\\nХайди таныхтапча «Ине тілінің» тӧстегҷізі Зинаида Чертыкова, алыптығ нымахтарда хығырығҷыларға чоныбыстың соолбас пай хоос тіл азылча. Анда хоосталчатхан хоостар, хайхастар олғаннарның пос тіліне хыныс паза поғдархас тӧрітче.\\nЗинаида Андреевна, чир-суунаң ырах чуртапчатханда, алыптығ нымахтарны хығырып, Хакас чиріне уламох тың сағын турҷаң. Паза чӱгӱрік, хоос тілнең пазылған пурунғы алыптығ нымахтарнаң танысчатса, аның хараа алнында сах андох сіліг чалбах чазылар хоосталҷаң. Ол тустаң сығара ипчі ӧбекелерібіс чайаан нымахтарның пай, сіліг тілінең ӧкерсін сыххан. Соонаң Хакасиязар айланғанда, ол олғаннарның хайиин алыптығ нымахтарзар тартарға чаратхан. Аннаңар амды Зинаида Чертыкова, аймах мероприятиелер иртірчетсе, ӧӧн кӧстег алыптығ нымахтарға итче. Ӧбекелерібіс піске артысхан хоос тілні чиит тӧлге хайди даа артыс саларға кирек тіп санапча ол.","num_words":570,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Кізі ӱлӱзі. Асхыс аймаандағы Полтах аалның чуртағҷызы Борис Васильевич Боргояковтың чуртас чолы оой полбаан. Ікі часха читкелеккеӧк, аны іҷе-пабазынаң паза улуғ харындастарынаң хада ызыға ызыбысханнар...\\nЧИТІ КІЗІДЕҢ ӰЗӦЛЕҢ НЕ АЙЛАНҒАБЫІС\\nПіс прайзы пу ах чарыхта часкаа паза чобаға орта полчабыс, полча тустар, хаҷан піс ӧрінчебіс алай хомзынчабыс, ылғапчабыс алай хатхырчабыс. Че прай кізілернің ӱлӱзі пасхалалча - пірдеезінің чуртас чолы пір тӧӧй полбинча. Хайдағ даа кізінің чуртазынаңар истерге чапсых. Че піреезінің чуртас чолынаңар истіп алзаң, кізінің харах чазы позы ла сых килче: нинҷе кӧп ирее кӧрген пу кізі?\\nӰр ниместе Асхыс аймаандағы Полтах аалзар чӧргенде, аалның иң улуғ частығ чуртағҷыларының пірсі Борис Васильевич Боргояковнаң танызып алғабыс. 90 часха чит париған ағаның чооғын искенде, аның чуртас чолы олаңай нимес полтыр, таңнастығ даа тиирге чарир.\\nТӧреен Борис Васильевич 25 августта 1930 чылда Таштып аймаандағы Харағай аалда. Олған тузын ол кӧрерге дее маңнанмаан - іҷе-пабазы коллективизация парған туста репрессияа хаптыртхан. Іди ікі часха даа читкелек оолах іҷе-пабазынаң паза тӧрт харындазынаң хада ырах чирде, ызығда, пол парған.\\n-\\tРепрессияа мин, пір час чарым полғанда, кір парғам, 1932 чылда прай сӧбіремнең хада, - сағысха кирче улуғ частығ кізі. - Пісті хаңаалығ Томск облазындағы Чулым тайғазынзар апартырлар. Сиденнелген чыс тайға, пір дее пӱдіріглер чоғыл, сас чир тіп чоохтаҷаң пабам. Чир тураҷах хазып, анда чуртаптырбыс. Уғаа соох полчаң. Улуғлар иртеннең орай иирге теере ағас узурҷаңнар.\\nЫзыға ыстырған чон, соохха тооп, ӧзӧгіп паза ағырып, хырылҷаң полтыр.\\n-\\tПрай чуртазым ирееленгем. Читі кізідең ӱзӧлең не айланғабыс: пабам, мин паза харындазым. Іҷем ӱс палазынаң хада анда ӱреп парғаннар, - улуғ ачырғаста, харах частарын чызынып ала, чоохтапча Борис Васильевич.\\n1935-1936 чылларда СССР-да амнистия чарлалған, олар чир-суунзар айлан килгеннер. Борис оолах Таштып аймаандағы Харағай аал школазында, ӱгреніп, 4 класс тоозып алған. Че анаң Илбек Ада чаа пасталыбысхан - пазох ла аар чуртас, ӧзӧгіс...\\nХАЙДАҒ МИНІҢ ПЫРОМ?\\nЧаа тузында саарбах улуғларнаң тиңе фронтха тоғын турған, прай сынағларны ирткен. Чаа тоозылғанда, сидік чыллар полза даа, хакас оолах 7 класстығ школаны тоозып алған. Аның соонаң ол ӱгредиин узарадарға пӧгінген. Аймах ӱгредіг учреждениелерінзер ӱгренерге кіріп аларға кӱстенген,че полған на сай аны, репрессияа хаптырған кізінің оолғы полчатхан сылтаанда, албин турғаннар.\\n-\\tХайдағ минің пыром? Кічігдең сығара мині «чон ыырҷызы» тіп сӧклеҷеңнер, хыйыхтаҷаңнар, - чооғын узаратча улуғ частығ аға. - Аның ӱчӱн ӱгренерге дее пирбееннер.\\nӰгренерге албинчатханнарында, саарбахха тоғыс тілирге киліскен. Тоғыс табарында, тізең, пуох сылтағнаң сидіксіністер полған. Аны пір дее чирде тоғысха аларға хынмааннар. Че хайди полза ол тоғыс таап алған - геолог-разведчиктер аны чир хасчаң тоғысчы поларға алып алғаннар. Пу оой нимес тоғысты прайзы ла толдырарға хынмаҷаң нооза. Борис Васильевичке ӧӧнінде шурфтар (чир алтындағы ис-пайны істезер пӧгіннең хазылчатхан тирең оймахтар) хасчаң. Пірееде ол шурфтарны 20 метр тирең хазарға килісчең.\\n-\\t1952 чылда, Тувада тоғынчатханда, армияа хығыртылғам, - сағысха кирче Борис Васильевич. - Пісті пастап Ыраххы Востоктағы Ванино портсар апарғаннар. Анда пісті чаа киреене ікі ай ӱгреткеннер.\\nХабаровск крайындағы Ванино порттаң сығара чиит чааҷыларны Чукотказар ызыбысханнар. Анда авиациязар, самолёттағы атығҷыларға ӱгренеріне, таллағ парчаттыр. Комиссия наа килген 60 чааҷыдаң 17 кізіні таллап алған, оларның санында пістің чир-суғҷыбыс пол парған. Оларны самолётта учуғып чичең атарына Сахалин олтырыхтағы Сокол городта ӱгреттірлер.\\n-\\tУ-уу, мин чахсы учух чӧргем, - поғдархаснаң чоохтапча Борис Васильевич Боргояков. - Штурмовикте атығҷы полғам.\\nОл туста, 1950 - 1953 чылларда, Алтынзархы паза Ӱстӱнзархы Корея аразында хазыр чаа парған. Алтынзархы Кореяа СССР паза Хыдат полысханнар, Ӱстӱнзархы Кореяа - США союзниктерінең хада. Пістің чааҷыларны ол чааға тимнееннер. Итсе, СССР политика саринаң ол чааға ара кіріспинчеткен полып тудынған. Че сынында пістің чааҷылар анда араласханнар паза чуртастарын пиргеннер. Ол чарлалбаан чаа полған.\\n-\\t1953 чылда Кореядағы чаада араласхам, - чоохтапча ол тустаңар аға. - Пастап штурмовикте атығҷы полып, анаң зенитчик полғам.\\nБорис Васильевич сағысха киргенінең, зенитчик полчатханда, олар нейтральнай чирде орныхханнар. Ол пик арачыланыстығ орын полған. Чир алтындағы пӱдіріглер, оларны чир алтындох піріктірчеткен коридорлар прай бетоннаң пӱдірілген полтыр. Ӱстӱнде, самолеттарға кӧрінмес иде, чахсы маскировка.\\nСлужба апарған тусха Борис Васильевич полған зенитчиктер расчеды ыырҷының 3 самоледын тӱзіре атыбыстыр. Ол самолёттар ӱчӱн чиит чааҷы «За отвагу» паза «За боевые заслуги» медальларға турыстыр.\\nЧОБАҒЛАРҒА ПАСТЫРТПААН АҒА\\nЧааҷы службазын иртібіскен соонаң, ол 1950 чыллар ортызы полған, Борис Васильевич чир-суунзар айланған. Чаалазығларда араласхан полза даа, аны ідӧк ле тоғысха аларға хынминчатханнар. Аннаңар андарох, геолог-разведчиктерзер, тоғынарға парған. Тиксі 11 предприятиеде тоғын салтыр, прайзында ызылғаны хоостыра. Соонаң пес салҷаң усха ӱгреніп алтыр. 1990 чылда пенсияа сыхханда, ол туста чуртас пазох сидік пар сыххан нооза, ол профессия ағаа чахсы полыстыр.\\nБорис Васильевич пӱӱнгі кӱнде чалғызан чуртапча. Сӧбірезінеңер сурғанда, улуғ частығ кізінің харахтары пазох частан килген...\\n-\\tПастағы паза ікінҷі ипчім ікізінең ӱрееннер, - хомзыныснаң чоохтапча ол. - Пастағы хоныхтаң хыс паза оол пар. Олар амды постары даа улуғ частығлар, хызым Ағбанда чуртапча, оолғым - Ӱс чулда. Че мині кӧрерге кил парчалар, полысчалар.\\nІкінҷі хонығын Борис Васильевич улуғ чобағнаң сағысха кирче. Пу хоныхтағы ипчізі паза ӱс оолғы чуртастаң ирте парыбысханнар. Борис Васильевич оларның туразын турғызарға чарабас чирде, хаҷан-да чол полған орында, пӱдір салғаннар тіп санапча. Аның чооғынаң, тура орныхчатхан чирде Печин аалзар парчатхан иргі чол полған. Чурт чарабас чирде пӱдірілген сылтаанда, кӧп ирее кӧрче ол паза аның хонҷыхтары.\\n-\\tСын ниме полтыр, ікінҷі ипчім, пу тураа кіргенде, ӱреен, - чобалча аға. - Улуғ оолғым 26 частығда ӱреен, Асхыс станциязында милицияда тоғынған. Ікінҷі оолғым - 28 частығда, ӱзінҷізі - 34 частығда. Пілген ползам, пір дее кірбесчікпін пу чуртха. Минің ипчім паза ӱс оолғым чоғыл. Стене кистіндегі хонҷых ипчінің андағох чобағ - ирі ікі палазы чуртастаң ирте парыбысханнар.\\nУлуғ частығ кізі кӧп ирее паза чобағ кӧрген полза даа, кӧңнін тӱзірбинче - чуртапча. Аның сын арғызы амды ибдегі овчарка адайы полчаттыр.\\n-\\tОл минің ікі тіл пілчеткен адайым, - адайын сыйбап ала хормачыланча Борис Васильевич. - Орыс тілінең дее, хакас тілінең дее чоохтанзам, прай оңарча.\\nБорис Васильевич Боргояков амды ағаа ӱлгӱ дее, чон даа чахсы хайча тіп чоохтапча. Ол, тыл істенҷізі паза чаалазығлар араласчызы полып, Илбек Ада чаа араласчызына пирілчеткен льготаларнаң тузаланча. 90 часха чит париған аға ам даа кӱлӱк, позына сыданча - иб аразында хайынча, соохты соох тібин, адайынаң хада аал аразынҷа пастыр пар килче. Ӱлӱзі аар полған полза даа, чуртасха хынызын ол ам даа чідірбеен. Аның пик хылии паза чылтырас килчеткен харахтары «чуртасха хыныңар» тіпчеткен чіли пілдірген.","num_words":910,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.153,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АЙМАХ МИКЕЛЕРНЕҢ ӦРІНДІРГЕННЕР\\nБокс. Асхыста С.З.Карамчаковтың адынаң спорткомплексте 2001-2002 чылларда тӧреен чииттер аразында боксча Хакасияның азых чемпионады ирткен\\nМарығ, саблығ ученай, тюрколог Николай Фёдорович Катановтың хумартхызына чарыдылып, «Чииттер наркотиктердең тоғыр» акция хоостыра ирткен. Асхыссар Хакасияның, Туваның, Хызылчар крайының паза Кемеров облазының иң чахсы спортсменнері, тиксі 60 кізі, килгеннер. Олар ӱс кӱн изере марығласханнар.\\nПастағы ікі кӱнде араласчылар финалға таллағ ирткеннер. Ӱзінҷі кӱнінде пастағы паза ікінҷі орыннар ӱчӱн кӱрезігні узаратханнар. Анда спортсменнернің иң кӱстіглері паза чапчаңнары араласханнар. Олар ӱзер раунд кӱстерінең сынасханнар. Хазыр сабыстарнаң, аймах микелернең кӧрігҷілерні ӧріндіргеннер. Боксерларның арғыстары, оларны чиңіске кӧӧктіріп, сыбыра хысхыр турғаннар. Спортсменнер оларның паза тренерлерінің чӧптерін толдырарға кӱсте��геннер. Піреезі, пиртініп, харбазығны тохтатхан. Ағбаннаң килген Андрей Киселев Междуреченсктегі боксер Василий Белоусовтаң тоғыр сыххан. Андрей, кӱрезіг ортызында холын ағырт салып, паза тудыс полбаан. Іди Кемеров облазынаң килген аалҷы чиңіс тутхан.\\n-\\tПӱӱн тудыстар уғаа хазыр ирткеннер паза сіліг полғаннар, тоғыс тоғазығ полған. Финалға Хакасия синіндегі марығларның чиңісчілері паза пістің «ыырҷыларыбыс» сыбыра полчатхан Кемеров облазының спортсменнері сыхханнар. Хонҷиибыс иң артых спортсменнерін марыға сығарған. Олар тактика-техникаҷа паза физическай тимненісче чахсы паза сіліг кӱрезіглер кӧзіткеннер. Марығ салтарларынңа ізеніс пирчеткен кӧп спортсмен сығысхан Олар техникаңа чахсы пілістерін, устарын паза чиңіске кӱстеністерін кӧзіткеннер. Марығ салтарларынҷа иң чахсы чарғыҷы, парчан кӱзін чиңіске пирген паза чахсы тактика-техникалығ спортсменнер табылғаннар, - таныхтаан чооғында Хакасиядағы бокс федерациязының толдырығлығ директоры Игорь Чертыков.\\nМарығ салтарларынха орыннар піди ӱлестірілгеннер:\\n49 килограмм кӧдірім: 1 орын -\\tЕгор Тохтобин (Харатас), 2 орын - Сергей Абрамов (Абаза), 3 орын - Вячеслав Федоров паза Артур Асочаков (ікізі Асхыстаң);\\n52 килограмм: 2 орын - Максим Миронов (Ағбан), 3 орын - Сергей Богданов (Абаза) паза Данил Студницын (Харатас); 56 килограмм: 2 орын - Максим Топаков (Ағбан), 3 орын - Тимур Кулумаев (Ағбан);\\n60 килограмм: 2 орын -Кирилл Сазанаков (Ағбан), 3 орын - Данил Курчатов (Ағбан) паза Павел Морев (Харатас);\\n64 килограмм: 1 орын - Сергей Курылев (Ағбан), 3 орын - Эльвин Рамазанов (Ағбан) ; 69 (1) килограмм: 2 орын - Андрей Киселев (Ағбан), 3 орын - Дмитрий Ахнин (Ағбан пилтірі);\\n69 (2) килограмм:1\\tорын - Илья Серин (Харатас), 2\\tорын - Александр Галкин (Калинин аал), 3 орын - Иван Ротенберг (Ағбан) паза Егор Цыганков (Харатас);\\n75 килограмм: 1 орын - Юрий Колган (Ағбан), 3 орын -\\tДмитрий Бура (Саяногорск);\\n81 килограмм: 2 орын - Ефимов Никита (Харатас), 3 орын -Артур Белозеров паза Максим Побызаков (ікізі Ағбаннаң);\\n91 килограммға теере: 1 орын - Андрей Костенко (Харатас).\\nМында Хакасияның на спортсменнері кӧзіділчелер.","num_words":331,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.088,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПАСТАҒНАҢ СЫҒАРҒА ПАЗА ПОЛЫЗЫҒ СУРАРҒА\\nӦӧркі Чӧп сессиязы. Республика депутаттары теестегі сессияа чыылысханнар. Пу сессия Хакасия пазының орынҷыларын турғызарына чарадығ пирерінең, идінҷектер праволарын арачылирынҷа уполномоченнайны турғызарынаң паза федеральнай ӱлгӱлерзер ахча сурап айланарынаң танығлығ полған\\nтиңниріне пирілҷең ахчалығ полызығ синін ӧскірердеңер чӧпнең сығарлар.\\nПаза Максимова бюджеттер аразындағы хайызығларҷа пір чапсых хабар парын таныхтаан - вице-премьер Антон Силуановтың искіриинең, федеральнай кін регионнарға кредиттерін б��джет кредиттеріне алыстырарға хати оңдай пирерге пӧгінче.\\nВладимир Штыгашев Надежда Максимоваа иділчеткен тоғыс ӱчӱн алғызын читірген паза пір кирекче хабас пирерге сурынған - Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі Хазна Думазының кнезі Вячеслав Володинзер республикаа ахчалығ полызығ пирер сурығҷа айланарға пӧгінче.\\nМОСКВАДАҢ АХЧАЛЫҒ ПОЛЫЗЫҒ СУРАРҒА\\nРеспублика бюджедіне ахча табарынаң палғалыстығ сурығларны алынҷа чардыхха кир саларға чарир. Пастап депутаттар Хакасия пазының чӧбін ӱзӱргеннер - Хазна Думазынзар закон сығарҷаң пастағнаң сығардаңар. Чоох парча Бюджет кодексінің 50 паза 56 статьяларынзар алызығлар кирердеңер. Ол алызығларча чир алтындағы ис-пайны аныпчатханы ӱчӱн налогты (НДПИ) толдыразынаң, 100 %-ке, регионнарның бюджедінзер тӧлеп турары кӧрілче. Пӱӱнгі кӱнде НДПИ-ның 60 %-і регионнарның бюджеттерінзер тӧлелче, 40 %-і - федеральнай бюджетсер. Алызығлар киріл парғаны республика бюджедіне чылда 630 миллионҷа салковай хоза ахча пирер тіп таныхтаан Хакасияның финанстар министрі Ирина Войнова, регион устағҷызының чӧбінең таныстырып.\\nПу чӧп Ӧӧркі Чӧп президиумынзар азынадох кирілген, аннаңар федеральнай закон проекті тимде полған. Депутаттар Хазна Думазынзар закон сығарҷаң пастағнаң сығардаңар чарадығны пір ӱннең алыбысханнар. Че мында пазох сурығ турыбысхан - кем Хазна Думазын ол закон проектінең таныстырар? Владимир Штыгашев пазох ла Надежда Максимовазар айланған. Хакасияның финанстар министрі Ирина Войнова Максимованы ізендірген - Россия правительствозы пу сурығҷа удур парарға тимде.\\nПаза пір улуғ сурығ полған - Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің Хазна Думазының кнезі Вячеслав Володинзер республикаа ахчалығ полызығ пирердеңер айланызы. Итсе, хайди таныхтаан Владимир Штыгашев, ол айланыста чоох парча чуға чуртапчатхан прай регионнарға хабазығ пирердеңер.\\n-\\tМинзер, Федерация Чӧбінде чоох тутханым соонаң, 48 субъекттең айланғаннар, - чарытхан Штыгашев. - Андағ айланыстар ам даа кірчелер. Мин оларға чоохтаам - пістің сессия 30 октябрьда иртер, анда піс ол айланысты чарадыға аларбыс. Пу айланыста Россия субъекттеріне бюджеттерін тиңниріне пирілҷең дотациялар синін пір чарым хати, ол санда Хакасияа 3 миллиард салковайға, ӧскірібізерге кирек тіп санапчабыс. Ікінҷізі, субъекттерге бюджеттерін толдыр полар оңдайлығ идеріне пирілҷең ахчаның тиксі синін ӧскірібізерге, ол санда пістің республикаа - 6,8 миллиардтаң тӧбін нимес. Паза Хакасияа ӧкіс палаларға чурт аларына кӧрілген субсидиялар синін 500 миллион салковайға теере ӧскірібізерге.\\nХазна Думазының депутады Надежда Максимова, мында сӧс пирерге сурынып, федеральнай бюджет пастағы хығырығда алыл парғанын таныхтаан.\\n-\\tПу айланысты кӧрзе, федеральнай бюджетті хатап пастағы хығырығзар айландырарға кирек, - сағыс-кӧрізін искірген ол. - Пу сурығны, арса, 2021 чылға сығарарға...\\nЧе Владимир Штыгашев тоғыр п��лыбысхан:\\n-\\tПістің дее чаҷынны урназар тастабызарға айабастар, ол айланыс нооза, - таныхтаан ол. - Че піс федеральнай ӱлгӱ органнарын хати сыныхтап кӧрелер. Пістің федеральнай бюджет улуғ профициттіг нооза. Аннаңар піс киректі амох, хаҷан регионнарның чарымызының кӧбізі ахчанаң сидіксінче, алыстырып пастирға чӧп кирчебіс. Кӧр кӧрербіс - ахча пирерлер алай чох..\\nСалтарында мындағ айланысты ызары ӱчӱн чарадығ пір ӱннең алыл парған - сессияда араласхан 47 депутаттың прайзы аның ӱчӱн ӱнін пирген.\\nКИИНӀ АРАЧЫЛИРЫНҶА НИМЕ ИДІЛЧЕ?\\nСессияның халғанҷы сурии «правительство чазы» полған. Ол «Хакасия правительствозы 2019 чылда киині чахсыландырарынҷа хайдағ тоғыстар толдырғанынаңар, паза 2020 чылда киизер пуртах ниме-ноолар позыдылчатханын хызырарынҷа хайдағ мероприятиелер иртірерге пӧгінчеткенінеңер» сурыға чарыдылған.\\nДепутаттарның алнында Хакасияның экология министрінің орынҷызы Ольга Лушникова чоох тутхан. Аның искіриинең, ирткен 9 айның салтарларынҷа иң пуртах кииліг Ағбан, Харатас паза Саяногорск полчалар. Ӧӧн сылтағлар - чуртағҷыларның кӧбізі песнең тузаланчатханында, автотранспорт паза промышленность предприятиелері кӧп полғанында.\\nАмғы туста Хакасия правительствозы киині арачылир пӧгіннең хайдағ кӱн турар схема тимнирінҷе тоғыс апарчаттыр. Ол пічікче Хакас гидрометцентрі метеорология саринаң хомай кӱннер режимін чарлап турар. Аны хоостыра предприятиелерге ол кӱннерде киизер пуртах ниме-ноолар позыдарын хызырарға килізер. Ол хысха тусха кӧрілген оңдай. Киині арачылирға полызар пірге пічік, хайда предприятиелерге киизер пуртах ниме-нооларны хайдағ синнең азыра позыдарға чарабастаңар пазыл парар. Экология министерствозы андағ пічікті 2021 чылға теере тимнеп саларға кирек осхас.\\nЧе Ӧӧркі Чӧп искірілген сан пиріске чӧпсінмеен паза правительстваа пос чӧптерін искірген. Кӧзідімге, депутаттар тың пуртах кииліг город-аймахтарда промышленность предприятиелерінең пуртах ниме-ноолар киизер позыдылчатханын хызырчаң оңдайлар комплексін 2020 чылның 1 апрельіне теере тимнеп саларға кирек тіп кӧзіт салғаннар. Ідӧк 2020 чылда киині сыныхтирына киректелчеткен стационарнай химлабораторияны тӧстирін пӧк саларға чӧп пирілген.","num_words":617,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.107,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"НАА ШКОЛАДА - ХАКАС КЛАЗЫ\\nПіліс кӱнінде. 1 сентябрьда, Піліс кӱнінде, Хакасияда ӱс наа школа тоғынып пастады - Ағбан пилтірі аймаандағы Чапаев паза Шира аймаандағы Наа чир аалларда паза Ағбанда. Халғанҷызында ідӧк хакас клазы азылды!\\n1 СЕНТЯБРЬДА 2021 ЧЫЛДА АҒБАНДАҒЫ 31№ ШКОЛАНЫҢ ТАРХЫНЫ ПАСТАЛДЫ. ПУ КӰНДЕ ОЛ ПАСТАҒЫ ӰГРЕНҶІЛЕРГЕ, ӰГРЕТЧІЛЕРГЕ ПАЗА ӀҶЕ-ПАБАЛАРҒА ІЗИИН АСХАН. ПУ ӰГРЕДІГ ОРГАНИЗАЦИЯЗЫ АҒБАННЫҢ НАА МИКРОРАЙОНЫНДА «ӰГРЕД НАЦИОНАЛЬНАЙ ПРО��КТ ХООСТЫРА ПӰДІРІЛГЕН. АНЫҢ ПАСТАҒЫ ӦРГЕНІН 2019 ЧЫЛДА 31 МАЙДА АҒБАН ГОРОД ПАЗЫ ПОЛҒАН НИКОЛАЙ БУЛАКИННЕҢ ХАКАСИЯ ПАЗЫ ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ САПХАННАР.\\nАндадох проект республикада ин улуғ поларға кирек полған, че соонаң андар алызығлар кирілгеннер. Амды пу школаның проекті лицей осхас. Школа улуғ, истіг, чарых... Наа оборудованиезінең, техниказынаң паза истіг оңдайларынаң ол хазнаның ин чахсы школаларының санында полча! Анда спортнаң, чайаачы кирекнең, науканаң\\nайғазарына прай ондайлар тимнелген.\\nШколада наа ӧме тӧстелген. 50 ӱгретчінің кӧбізі - чииттер. Уламох ӧріністіг, хаҷан мындағ морсымнығ ӱгредіг организациязында хакас клазы азылғанда. 1 «Е» класста 16 олған ӱгренче. Пасталығ класстар ӱгретчізі Александра Кольчикова полча. Ол алында Асхыстағы лицей-интернатта 10 чыл істен салған полған. Чуртас алызығлары хоостыра сӧбірее городсар кӧзерге киліскен, мында, тізең, ағаа килістіре тоғыс табылған.\\n- Городтағы хайдағ даа школа аалдағызынаң артых полча, че наа, улуғ паза мындағ оборудованиеліг ӱгредіг организациязы городта даа паза чох полар, неке. Аннаң республиканың пір дее школазы тиңнес полбас. Минiң клазымда хакас таа, орыс таа олғаннар чыыл парғаннар. Хакас тілін пірдеезі пілбинче тиирге чарир, аннаңар ӱгредіг кирее ниик парбас, неке, сағынчам. Ідӧк мин ортын класстарда хакас тілі факультативiн апарарбын. Сурастырығ иртіргенде, ӱгренӌілер паза іӌе-пабалар андар чӧрер кӧңнiлерiн искірбееннер. Че соонаң палалар чыыл\\nпарарына ізенчем, - чоохтапча Александра Ивановна.\\n1 «Е» классты паза пасха даа 1-ғы класстағы ӱгренҷілерні Піліс кӱнінде Хакасия пазы Валентин Коноваловнаң Ағбан город пазы Алексей Лёмин алғыстааннар паза школанаң танысханнар.\\nӰгредіг чылына школада нап-наа оборудованиеліг 50 ӱгредіг кабинеді, химия паза физика лабораториялары, компьютер класстары, мастерскойлар, ікі спорт залы, теннис, футбол ойнаҷаң площадкалар, ниик атлетика чоллары, хореография, музыка, концерт заллары, хоос студиязы, амғы тусха килістіре библиотека паза 400 орыннығ столовай паза даа пасхазы тимнелген.\\n- Наа школада наа піліс аларға, аны тыыдарға прай оңдайлар пар. Ізенчем, наа техниканаң олар иптіг тудынарлар, наа микрорайон сыбыра алғыпча нооза, палалар саны ідок хозылыбохча. Соонаң килген олғаннарға техниканаң тузаланарға кирегӧк полар. Ідок пу школаның спорт, музыка залларында пасха даа школаларның ӱгренҷілері кӱстерін, чайаачыларын тыыдарға кирек. Мындағ улуғ школа республикада ікінҷізі, пастағызы нинҷе-де чыл мының алнында азылған. Амды піс Асхыста ідок улуғ школа пӱдірерге пӧгінчебіс. Мин ікінҷілебинчем, ол пу школадаң пір дее хомай полбас. Ағбанда олғаннарның саны чыл сай пір муңа хозылчатханда, городта наа ӱгредіг организацияларын мыннаң мындар пӱдірер оңдайлар тілирбіс, - таныхтаан чооғында Хакасия пазы Валентин Коновалов.\\nАғбан пазы Алексей Л��миннің чооғынаң, амды школа пӱдірер сурығ турча городтың Арбан паза Хызыл Ағбан микрорайоннарында. Пу орыннарда туралар чапчаң пӱдірілчелер. 2-3 чыл пазынаң чуртағҷыларның саны 15 муңа чит парар. Аннаңар школа сурии анда хатығ турыбызар.\\nЧе хайди поларға Ағбандағы школаларға, хайзыларын нааҷылирға паза наа оборудование аларға кирек.\\nПу сурыға Хакасия пазы Валентин Коновалов піди нандырған:\\n-\\tПір саңай прай школаларны тыхтабызарға уғаа аар. Че пу кӧстегҷе тоғыс парча. Амды ӧӧн хайығ салылча ааллардағы школаларға, ізенчем, городтағы школаларға теес чидерӧк.\\nЧайғы тооза іҷе-пабалар наа ӱгредіг чылы хайди пасталарына сағыссырааннар, аны хоостыра Хакасия правительство туразында пір ле чыылығ иртпеен. Амды Хакасияда тымо кирее сала амырап сыхты, ӱгренҷілер школазар чол тутчалар. Хайди таныхтаан Хакасия пазы Валентин Коновалов, ӱгретчілер коронавирустаң тоғыр вакцина турғыстырып алғаннар, школаларда прайзының иммунитеді пик пол парған, санитария-эпидемиология чахығларына тудынчалар.\\n-\\tАмды ӱгредіг чылы пасталғанынаң кӧп ниме палғалыстығ. Піске имҷілернің, эпидемиологтарның чахығларын прай толдырарға кирек. Андада піс ӱгредіг чылын амыр иртіп парыбызарбыс, - сизіндірген Валентин Олегович.","num_words":545,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.138,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АРТЫХТАРЫ КӰСТЕРІН СЫНААН\\nСпорт. Асхыс аймаандағы Тӧӧ пазында саналығ чарысча улуғ марығлар ирткеннер\\nКӱскӱнің халғанҷы айы Тӧӧ пазында улуғ марығларнаң танығлығ. 20-21 ноябрьда анда саналығ чӱгӱрерінҷе Россия Кубогының I чардығы ирткен. Хакасияның спорт министерствозының искіриинең, анда 400-че кізі араластыр. Саналығ чӱгӱрерінең айғасчатханнар пістің республиказар Россия регионнарынаң на нимес, хырығ озаринаң чыылысханнар. Араласчыларның санында Белоруссияның, Казахстанның, Марокконың спортсменнері полғаннар. Пастағы кӱнде чыылысхан улус спринтте кӱзін сынаптыр. Ипчілердең Евгения Рудометова (Тюмень облазы) чиңіс тутхан, ир кізілердең - Фёдор Назаров (Москва). 21 ноябрьда саналығ чарыс полған. Абахайлар 5 км чӱгӱргеннер, ир кізілер - 10 км. Пастағы орынға Дарья Непряева (Тверь облазы) паза Андрей Кузнецов (Хызылчар крайы) сыхханнар.\\n27 ноябрьдаң 1 декабрьға теере, тізең, Хакасияның кубогы полған. Чоохтирға кирек, 1996 чылдаң Саналығ чӱгӱрерінҷе чоннар аразындағы федерация (ФИС) Тилекей кубогында араласпинчатхан спортсменнерге алынҷа марығ иртірче. Ол ФИС-тың Континент кубогы тіп адалча. Аны хоостыра прай хазналарны 9 регионға чарыбысханнар: Скандинавия, Балканнар, Іскеркі Европа, Азия паза пасхазы. Россия, Казахстан, Белоруссия паза Украина Іскеркі Европаның кубогында араласчалар. Пу марығ нинҷе-нинҷе чардыхтаң пӱткен. Чӱгӱрікчілер, анда кӱстерін сынап, саннар чыыпчалар. Регионынд�� чиңіс тутхан спортсменнерге Тилекей кубогында, ол санда азах меетте, аралазар оңдай пирілче.\\nІскеркі Европа кубогының I чардығы 12 - 15 ноябрьда Казахстандағы Щучинск городта ирткен. Хакасияның кубогы - аның II чардығы. Ідӧк пу арға-мӧрій республика пазының сыйыхтарына иртірілчеткен тиксі Россия марии полча. Аннаңар чон Тӧӧ пазынзар марығлазарға чахсы чыылысча. Пӱӱл араласчылар хазнабыстың 39 регионынаң полғаннар. Оларның санында саналығ чӱгӱрерінҷе 70 спорт узы, 10 артиинаң чоннар аразындағы класстығ спорт узы. Иң кӱстіглері Россияның піріктірілген командазына кірчелер.\\n27 ноябрьда программада классика оңдайлығ спринт полған, 28 ноябрьда спортсменнер 10\/15 км пос оңдайынаң чӱгӱргеннер. 30 ноябрьда олар пос оңдайлығ спринтте кӱстерін сынааннар, 1 декабрьда классика оңдайлығ чарыс ирткен. Республиканың СМИ-ларында істенчеткен хабарҷылар 30 ноябрьда марығны пос хараанаң кӧріп алғаннар.\\nПОС ОҢДАЙЛЫҒ СПРИНТ\\nОл кӱн абахайлардаң 103 кізі чӱгӱрген, иреннердең - 142. Спринтте дистанцияның узуны - 1,5 км. Марығ оңдайларынҷа азах мееттің тӧртінҷі чардығына 30-ар спортсмен сыхча, чарым финалға 12 кізі, азах меетке - 6 спортсмен. Аннаңар арға-мӧрійде полған на секунда ӱчӱн харбазығ парған. Татар чонның хызы Эльмира Гаяноваа чарым финалға сығып аларға кӧмес ле читпиндір. Ол Башкириядағы Нефтекамск городта спорт сӧбірезінде тӧреен. Іҷезі - саналығ чӱгӱрерінҷе СССР-ның спорт узы. Хызына 7 час толғанда, аны секцияа пазындыр салған. Амды Эльмира позы спорт узы полча, иң улуғ чидии Россия Кубогында ікінҷі орынға сыхханы. Тӧӧ пазынзар марығларға 2008 чылдаң тӧреміл килчеттір. Чиит ипчінің хынчатхан дистанциялары 30 км паза 50 км полтыр. Эльмира Гаянованың таниинаң, 28 ноябрьда пораан полғаннаңар, спортсменнер 10 км чӱгӱрерге сидіксінгеннер. 30 ноябрьда кӱн чахсы тур пирген. Татарстанда саналығ чарысты тилідерге кӱстенчелер. Тӱрчедең Казаньда наа стадион тимге сығар. Полған на аймахта, городта, улуғ поселоктарда трассалар пар.\\nСпринтте араласханнардаң чоннар аразындағы класстығ спорт устары Наталья Матвеева, Анастасия Доценко, Мария Давыденкова паза Алиса Жамбалова кізі хайиин тартханнар. Чӱгӱрікчі спортсменнер трассада прайзын ас парыбызарлар тіп сағыс полған. Че финалға Наталья Матвеева ла читкен. Классика оңдайлығ спринтте ол ікінҷі орынға сыххан полза, 30 ноябрьда саблығ спортсменге оң полбаан. Аның алтынҷы орын.\\nСаналығ чӱгӱреріне хынчатханнарны Алиса Жамбалова хомзындырған. Ол Бурятияда спорт «чылтызына» саналча. 27 частығ спортсмен 2019 чылда Универсиадада тӧрт алтын медаль холға кирген, пӱӱл январьда Тур де Ски чоннар аразындағы марығда позын турыстыра кӧзіткен. Тур де Скиде тилекейнің иң кӱстіг спортсменнері устарын сынапчалар. Пӱрӱт чонның хызы анда 12-ҷі орынға сыххан. Ол улуғ чидіг. Хакасияның кубогында А.С.Жамбаловаа халғанҷы кӱнінде ле талаан полған. 1 декабрьда к��ассика оңдайлығ чарыста ол кӱмӱс призёр полыбысхан.\\nИпчілер аразында спринтте Екатерина Смирнова чиңіс тутхан. Ол Марий Эл Республикадаң, че халғанҷы чылларда Тюмень облазы ӱчӱн турысча. Спортсмен узун дистанцияларға чахсы чӱгӱрчеттір. Спринтте аның пастағы алтын медаль. Екатерина Смирнованың ӧрінізі пу чир полбаан. Ікінҷі орында Елизавета Бекишева (Тюмень облазы) полған, ӱзінҷі орында - Елизавета Шалабода (Москва).\\nИр кізілернің аразында марығ уламох хазыр парған. Мында 23 частығ Фёдор Назаров чиңіс тутхан. Ол Подольсктаң, арға-мӧрійлерде Москваның алнын алча. Чиит кізі спринт чӱгӱрерге кӱс. Россия кубогының I чардығында ол алтын медаль холға кирген. Че Хакасияның кубогында классика оңдайлығ спринтте Фёдор Назаров сыйыхтығ орынға сых полбиндыр. Спортсмен кирек пазох киліспес тіп чочынтыр. Кӱмӱс медальны Иван Безматерных (ЯНАО) холға кирген, ӱзінҷі орында чоннар аразындағы класстығ спорт узы Илья Порошкин (Коми). Аны алынҷа таныхтирға кирек. Хакасия кубогында Илья Порошкин ікі алтын паза пір хола медаль утып алған.\\nСпортсменнерге медальлар читірчеткенде, оларның тренерлерінең чоохтазарға маңнанғам. Олар Тӧӧ пазында иртчеткен марығларға пӧзік паалағ пиргеннер. Хайди таныхтаан Валентин Литвинцев, ол Екатерина Смирнованың тренері, пӱӱл Тюмень облазынаң арға-мӧрійге 27 спортсмен, 6 тренер килген. Катя ӱзінҷі чылы Россияның піріктірілген командазына кірчеттір. Амғы туста ол Іскеркі Европаның кубогында прайзының алнында парча. Валентин Дмитриевич ӱгренҷізіне Тур де Скиде аралазарға чарадарлар тіп ізенче. Тренер спринттің кӱмӱс призёры Елизавета Бекишеваны махтаан. Спортсменге 19 час, ол 2022 чылда тилекей первенствозында кӱзін сынир. Фёдор Назаров тренер Анатолий Полуниннің холында узын таптапча. Анатолий Борисович Тӧӧ пазында чахсы хар чатча, марығларға прай оңдайлар пар тіп таныхтаан.\\nХакасияның спортсменнері 30 ноябрьда арға-мӧрійде араласханнар. Ооллардаң республика ӱчӱн Владислав Хамидулин, Данил Ефремов, Антон Костромитин, Егор Байбородов турысханнар. Ідӧк спринтте Анастасия Давыдованаң Илона Кужакова кӱстерін сынаптырлар.\\nІскеркі Европаның кубогынзар айланза, иреннернің аразында прайзының алнында Андрей Кузнецов парча. Аның 384 сан. Илья Порошкин ікінҷі орында. Ол 305 сан чыып алған. Ӱзінҷі орында Владислав Вечканов. Ол Хакасияның кубогында классика оңдайлығ спринтте кӱмӱс призёр полыбысхан. Хыстардаң Екатерина Смирнованың 485 сан, аның соонда Наталья Мекрюкова парча. Ол 260 сан чыып алған. Ӱзінҷі орында Дарья Рогозина.","num_words":795,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.098,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Пос тіліне тартылғаны — sostik.info\\nПос тіліне тартылғаны\\nПістің республикадағы чайаачылар туразында октябрь айдаң сығара хакас тілін ӱгренер оңдай азылды. Тиң частығ, ӧткін хылыхтығ оол-хыстарны пос тіліне кӧніктірче Тарика Казагашева.\\n- Тарика, позыңнаңар чоохтап пир?\\n- Тӧреен-ӧскен чирім - Асхыс районындағы Ис аал. Сӧбіреде иң улии полчам. Ортымах школан тоосханда, ХГУ-ның САТИ-да ӱгренгем, андох магистратура тоосхам. Амды Ағбандағы хакас гимназия-интернатта ӱгретчі- организатор полып тоғынчам.\\n- Хайди хакас тілін ӱгренер курстарны азарға сағын таап алғазың?\\n- Чазырбин чоохтаза, андағ курс азардаңар сағыс таа чох полған. Мин «Хакас чииттері» халыхтар пірігізінзер хынып чӧрчем. Анда тоғасчатхан тиң частығ оол-хыстарның піреелері хакас тілінеӱгреніп аларӌых тіп чоохтасчатханнарын истерге килісчең. Анзы мағаа чапсых таа пілдірчең - хайди іди хакас кізі пос тілін пілбес. Аннаңар даа мині постарын ӱгредерге чӧптеп сыхханнар. Че, сағынчам, хыныға даа порастан кӧрим. Чазырбаспын, пастағы туста хорыххам. Пір дее кізіні ӱгредерге киліспеен полған нооза.\\n- Кӧместең кирегің киліс сыххан, я?\\n- Я, анзы андағ. Амды мин ӱзінӌі чылы пу тоғыснаң айғас парирбын. Ол тустың аразына ӱс группа ӱгредерге маңнанғам. Ирткен чылда сала маң арах полған, аннаңар ікі груп­па апарғам.\\n- Группаны чи хайди чыып алчазың?\\n- Интернет пастыра искіріг чарлабысчам, кем хакас тілін ӱгренерге сағынча, оларны хығырчам.\\n- Пір группада нинӌе кізі ӱгренче?\\n- Ортымахти он кізі саналча. Аннаң артых чыып алӌаң оңдай чоғылға тӧӧй пілдірче.\\n- Хакас тілін ӱгренерге хайдағ кізілер чӧрчелер?\\n- Мин ӧӧнінде улуғ кізілернең тоғынчам. Неделяда ікі хати тоғасчабыс, 19.00 частаң 21.00 часха читіре ӱгренчебіс. Ӱгредіг тузы тӧрт ай парча.\\n- Тоғыс тузында пірее полызығ лығ пособиелернең тузаланарға килісче бе?\\n- Хара пасхаӌыл кирек, че андағ ӧнетін тимнелген пічіктер таппаам. Аннаңар прай позыма тимнирге, пазарға киліскен. Амды позымның пічіктерімнең тузаланчам.\\n- Олох пӧгіннең «Вконтакте» сайтта «Ӱгренчебіс хакас тілін» стра­ница асхазың, я?\\n- Анзын орта сизінтірзер. Итсе, мин аны ӱгренӌілеріме ле асхан полғам. Олох арада, арса, пасхазы тузаланарох тіп ізеніс полған. Андар хакас тілінің ӧӧн правилоларын, саннарны, местоимениелерні кир салғам. Оларға килістіре ӧнетін хоостар тимнеп алғам.\\n- Амды ол страницанаң пір муң азыра кізі тузаланча. Анзын улуғ чи діге санирға чарир, я?\\n- Хаӌан «Ӱгренчебіс хакас тілін» страницаны асчатханда, пір дее сағынмаам ол пасха кізілернің кӧңнілеріне іди тың кірерін. Пастап аннаң онӌа даа кізі тузаланза, чарир тіп сағынғам. Амды, муң азыра кізі тузаланчатханда, чазырбаспын, ӧріністіг.\\n- Ол ӱгредігліг пічіктерің кӧңніме кірчелер. Оларны алынңа чыындынаң сығарыбызар пӧгін пар ба?\\n- Андағ сағыс пар. Кӧп кізі андағ чӧп пирче. Ӱгренӌілеріме дее тузаланарға кирек поларӌых. Ха­кас тілін ӱгренер сурығлар хоостыра отыс азыра урок тимнеп салғам.\\n- Ӱгредігні чи хайди пӱдірчезің?\\n- Прай ӱгредіг тузы ӱс чардыхха пӧлілче. Аның пас��ағы чардығында піс фонетиканы, саннарны, местоимениелерні, кӧп саннығ хозымнарны ӱгренчебіс. Ікінӌі улуғ тема - глаголлар. Халғанӌызын падежтернең танысчабыс. Полған на урокта хайди даа наа сӧснең танысчабыс. Улуғ тема иртібіскен соонда сыныхтағлығ тоғыс поладыр.\\n- Хайдағ сидіксіністер удаа учурапчалар?\\n- Хара пасхаӌыл кирек, че тапсағлар аразында «ң»-ны адап полбин, чоо порастанысчалар. Аннаңар урок сай ол тапсағны хати-хати адирға килісче.\\n- Пу курстарға ла чӧріп, хакас тілін чахсы ӱгреніп аларға чарир ба?\\n-Чох, мында ӧӧн кӧстеглер ле пирілчелер. Ибде хайди даа тимненерге кирек. Хайди? Хакас тілін чахсы пілчеткен туған- чағыннарнаң чоохтазарға кӧнігерге. Минің ӧӧн пӧгінім - чииттерні пос тілінең чоохтазарға ӱгредіп алары. Чахсы кӧзідімнер nap. Іди ӱгренӌілерімнің пірсі, Игорь, пос тілінең чоохтазарға ӱгреніп алған, nip дее уроктар иртірбин турған. Амды позы оңдайынӌа пілізін тилітче. Ноға чазырӌаң, кем пос тілінең чоохтазарға сынап кӱстенче, ол хайди даа ӱгреніп алча.\\n- Тарика, хайди сағынчазың, чииттер ноға пос тілін пілбинчелер?\\n- Минің кӧрізім сала пасха арах таа пілдір парар, че ӧӧн сылтағ орыс тілін ӱгренеріне най тың хайығ салылғанында полар. Піс пілчебіс, ӧӧн хакас аалларындағы па- лалар орыс тілін пілбеӌеңнер дее алай хомай чоохтасчаңнар. Ӱгредігде, тізең, орыс тілі - ӧӧні. Аннаңар прайзы орыс тілін ӱгренерге сабыл парыбысхан. Пос тілі хайди-да хайығ чох халған. Іди хакастап полбинчатхан тӧл ӧс парған.\\n- Амды чи пістің чииттерібіс тӧ тіктерінзер айланарға харасчатханға тӧӧйлер бе?\\n- Анзы андағ. Пӱӱнгі кӱнде ха­кас чииттер чахсы оңарчалар: сынап олар пос тілін пілбезелер, пас­ха чон аразында хачан даа аарласнаң, улуғласнаң тузаланмастар. Аннаңар пістін чииттерні пос тілін ӱгренерге чуртас оңдайлары кӧӧктірче тиирӌікпін.\\nЧоохтасхан Майя КИЛЬЧИЧАКОВА http:\/\/тустамыры19.рф\/хабарлар\/148\/\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Пос_тіліне_тартылғаны&oldid=218»\\nПоследнее изменение этой страницы: 11:32, 3 октября 2014.","num_words":629,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.137,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПАСТАҒЫ КЛАССТЫҢ ӰГРЕНӋІЛЕРІНЕ -15 МУҢ САЛКОВАЙ\\nМарығ чарлалча. Хакасияның правительствозы паза республиканың национальнай паза территориальнай политика министерствозы пастағы классха парчатханнарның сӧбірелерін хакас тілін прайзынаң артых пілчеткеннер мариинда аралазарға хығырча. Чыл сай иртірілчеткен марығда ӧткін аралазып, пай пілістеріңні чахсы кӧзідіңер\\nХакасияда пастағы классха парчатхан паза тӧреен тілін чахсы пілчеткен ӱгренҷілер аразында марығ чарлалча. Марыға тимнелген пічіктерні Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозында 1 сентябрьдаң 10 октябрьға теере аларлар.\\nМарығның ӧӧн пӧгіні - Хакас Республикада ікінҷі хазна ��іліне саналчатхан хакас тілін хайраллап халары паза мыннаң мындар тилідері, хакас чонның культуразының паза ӧбекелерібіс артысхан ис-пайның чидиин чідірбеске, тӧреен тілні сӧбірелерде ӱгренері.\\nМарығда аралазарға паза хакас тілін хайди пілчеткенінче сыныхтағ иртерге 2021 чылда Хакасиядағы тиксі ӱгредігліг ортымах школаларның пастағы класстарның ӱгренҷілері паза оларның іҷе-пабалары хығыртылчалар.\\nСыйыхха пирілчеткен ахчаның ӧӧн фонды - 1,5 млн салковай. Чиңісчілер санында пастағы классха парған 100 ӱгренҷі поларға кирек - оларның полғаны ла 15 муң салковай сыйыхха алар.\\nМарығда аралазарға мындағ тоғыстар тимнеп саларға паза пічіктер пирерге киректелче:\\nмарығда аралазардаңар сурыныс пічии;\\nполған на кізінің лицевой счедының страховой номерінің (СНИЛС) хобырғаны алай индивидуальнай (персонифицированнай) системада санға алылғанын киречілепчеткен пічіктің хобырғаны. Мында электроннай вариант таа чарир;\\nсурыныс пічиин пирген кізінің Россия Федерациязының чирінде чуртапчатхан физическай лицо орындағы налог органында санға алылғанын киречілепчеткен пічиинің (ИНН) хобырғаны;\\nпастағы классха парған ӱгренчінің тӧрееннеңер киречілепчеткен пічіктің хобырғаны;\\nпастағы классха парған пала хайдағ школада ӱгренчеткенін киречілепчеткен пічік;\\nхоных хонғаннаңар алай адын алыстырғаннаңар (сынап сурыныс пічиин пасхан кізінің паспортында ады-солазы пастағы\\nклассха парған ӱгренҷінің свидетельствозынаң пасхалалчатса) пічіктернің хобырғаны;\\nпастағы класс ӱгренҷізінің законнай представительінің пічіктерінің хобырғаны (сынап законнай представитель пір ле полбаза);\\nкредит организацияларында счет асханнаңар пічіктің хобырғаны.\\nМарыға ызылған тоғыста іҷе-пабаның піреезі пастағы классха парған ӱгренҷінең хакас тілінең чоохтасханнаңар видеозапись поларға кирек. Аның сині 5 минутадаң артых полбасха паза анда паладаңар, сӧбіредеңер танығлар танысхан оңдайда иртерге кирек; хынчатхан ойнаҷахтарынаңар, кӧңніне кірчеткен ойыннардаңар, нименең айғазарға хынчатханнаңар, Чир-суунаңар искіріглер пирілерге киректелче.\\nМарыға ызылған видеозапись мындағ оңдайнаң паалалар: хакас тілінең чоохтанғанын ӱгренҷі чахсы оңарчатханы, позы чоохтазығда ӧткін араласчатханы, позының сағыстарын пілдістіг читір полчатханы, сӧстерні орта адапчатханы.\\nМарыға ызылған тоғыстар паза прай кирек пічіктер пу адресче алылчалар:\\n655017, Хакас Республика, Ағбан г., Щетинкиннін ор., 18 алай электроннай оңдайда (PDF-файл алай JPG-файл форматта) электроннай почтаа: minnac@r-19.ru.\\nПірее сурығлар хоостыра 8 (3902) 239-001, 239-307 телефоннарҷа сығдырадып, піліп аларға чарир.\\nМарығның тимнегҷілері - Хакас Республиканың Правительствозы паза Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы.\\nМарығ оңдайларынаңар паза хайдағ пічіктер тимнирге киректелчеткеннеңер Хака�� Республиканың хазна ӱлгӱзінің толдырығ органнарының официальнай порталында паза Хакасияның миннацполитика страницазында пу адресче www.ru («Общие сведения» - «Мероприятия в сфере государственной политики» - «Конкурсы»-«2021») піліп аларға чарир.\\nАвтор : Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы","num_words":379,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.09,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"МЕСПЕКТІГ ХОККЕЙДЕ ПАСТАҒЫ ЧИҢІСТЕРГЕ АҒЫЛҒАН\\nХакас спортының матырлары. Саблығ тренер полған Николай Фёдорович Баинов республиканың футболында паза меспектіг хоккейіңде улуғ іс артысхан\\nКилер неделяда меспектіг хоккейҷе тиксі Россиядағы марығлар пасталча. 23-24 ноябрьда «Саяны» команда «Сибсельмаш-2» ӧменең тоғазар. Ойыннар Новосибирскте иртер. Марығларға удур Хакасияның спортына улуғ хозым иткен саблығ тренер Николай Баиновтың чуртас чолынаң хысхаҷахти таныстырарға чаратхабыс. Ол 2018 чылда ах чарыхтаң парыбысхан, че аның адын ундударға чарабас.\\nНиколай Фёдорович 15 январьда 1940 чылда Иркутск облазындағы Черемхово городта тӧреен. Пабазынаң іҷезі Ағбан пилтірі аймаанаң полтыр. Чиит сӧбіре пик чуртаан. Коллективизация пасталғанда, Фёдор Николаевич паза Мария Николаевна Баиновтар, кулактар тіп пыролаттырып, ызыға ыстырғаннар. Ол тусха ирепчінің ікі хыс полған. Баиновтар 8 частығ Маринаны хада алып алғаннар, Надежданы туған-чағыннарында артыс салғаннар. Хакас сӧбірені 1930 чылда хысхызын индірібіскеннер. Пастағы чылларда олар, аймахта чуртап, хоныхты кӧдіргеннер, анаң Черемхово городсар кӧскеннер.\\nЧоохтирға кирек, Черемхово Сибирьнің хара тас аныңаң иң улуғ кініне саналча. Пастағы шахта анда 1896 чылда азылтыр. Кресен Фёдор Баиновха ызығда шахтер полып істенерге киліскен. Иркутск облазында ирепчінің Ипполит, Полина, Николай палалары тӧрееннер. Баиновтарға хатығ чуххан. Іди дее полза, олар палаларын ӱгредіп аларға кӱстенгеннер. Маринанаң Надежда, имнег киреен таллап, медсестра полып істенгеннер. Ипполит кӧп чыл геолог тоғызына пир салған. Совет тузында аны, чахсы специалистті чіли, ӱс чылға Египетсер тоғынарға ысханнар. Полина Фёдоровна математика ӱгретчізі полған. Сӧбірезінең хада ол кӧп чыл Норильскте чуртаптыр. Аннаң айланғанда, Ағбанның 19 № школазында тоғынған. Очызы Николай спортта улуғ іс артысхан.\\nСПОРТСМЕН ПОЛАРҒА ТӦРЕЕН\\nНиколай Баинов кічігдең футбол паза меспектіг хоккей ойнирға хынҷаң. Мында физкультура ӱгретчізінің хозымы улуғ. Ол школаның прай ӱгренҷілерін спортха кӧніктірҷең одыр. Таныстары Николайны спортсмен поларға тӧреен кізее санаҷаңнар. Ол суғҷа чахсы чӱс чӧрҷең, баскетбол ойнаҷаң. 9 класста ӱгренчеткенде, хакас оолны улуғларның футбол командазына ойнирға алғаннар. Арғыстарынаң хада ол городтың первенствозында тӧреміл араласчаң. Школа соонаң чир-суғҷыбыс Иркутсктағы физкультура техникумынзар ӱгренерге кірібіскенде, аны областьтың чииттернің футболҷа командазына таллап алғаннар. Пу команда СССР-ның первенствозында кӱзін сынаҷаң. Ідӧк пос туста Николай Баинов меспектіг хоккей ойнаҷаң полтыр.\\nТехникум соонаң чиит кізіні армияа апарыбысханнар. Службаны чир-суғҷыбыс пастап Иркутскта иртір, анаң - Новосибирскте Совет армиязының спорт клубында. Туған-чағыннарының таниинаң, пабазы Фёдор Николаевич оолғы службаны иртчеткеніне чӧпсінмеңең. Ол чоохтанҷаң полтыр: «Армияда кізі мылтыхтаң атарға кирек, син иир сай футбол ойнапчазың. Ыырҷыдаң тоғыр чаалас поларзың ма?»\\nПАСТАҒЫ УЛУҒ ЧИДІГ\\nБаиновтар палаларын пӧзік ӱгредіг аларға кӧстеҷеңнер. Армиядаң айланғанда, хакас оол улуғларының чӧбінең Омсктағы физкультура паза спорт институдында пілістерін алғыдарға чаратхан. Ол тусха Ипполит аҷазы паза Полина пиҷезі, вузтарны тоозып, тоғынчатханнар. Олар Николайға студент тузында ахчанаң полысханнар.\\nОмскта спортсмен шайбалығ хоккейнең танысхан. Аннаң айғасчатханнар городта улуғласта полғаннар. Орындағы «Буревестник» хоккей команда-зы «Б» класста ойнаҷаң. Андар кірерге пӧгініп, чиит кізі прай кӱзін салтыр. Кӱстенізі тикке парбаан. «Буревестник» ӧменең хада ол студенттер аразындағы тиксі Союзтағы первенствода кӱмӱс призер полыбысхан. Ол улуғ чидіг.\\nНиколай Фёдорович студент тузын сағысха кирерге хынҷаң. Иң танығлығ киректернің пірсі - саблығ Пелені кӧргені. 4 июльда 1965 чылда Москвада Бразилияның паза СССР-ның футбол командалары тоғасханнар. Пеленің ойнапчатханын кӧрерге пӧгініп, чиит кізі грузчик тоғызына кіріп алған. Ахчазы чолға, билетке читкен. Пістің футболисттер 0:3 саннаң аалҷыларға утыр салғаннар.\\nЧир-суғҷыбыстың ойыны специалисттернің дее, кӧрігҷілернің дее кӧңніне кірҷең. Халғанҷы курстарда ӱгренчеткенде, аны Уфадағы «Салават Юлаев» хоккей командазынзар тоғысха хығырғаннар. 1960 чылларда «Салават Юлаев» чиит ӧме полған. Пӱӱнгі кӱнде команда Континентальнай хоккей лигазында ойнапча. Лиганың араласчылары - Россияның, Европаның, Азияның клубтары. «Салават Юлаев» хоккей ӧмезі ікі хати Россия чемпионадында чиңіс тутхан, Гагариннің кубогын холға кирген. Чиит специалист анда тоғынарға сағынтыр, че чуртаста кирек удаа сағыбаан оңдайнаң парыбысча. 1965 чылда Николай Баиновтың паба-іҷезі тӧреен чирінзер айланарға чаратхан. Оларнаң хада спортсмен Хакас автоном облазынзар кӧскен.\\nАғбанда чир-суғҷыбыстың наа чуртас пасталыбысхан. Аны «Абаканпромжилстрой» трестсер тоғысха алып алғаннар. Чоохтирға кирек, Хакасияның спортында Николай Баинов ӧнетін пӧзік ӱгредігліг пастағы специалист полча. Совет тузында кадрларны улуғ хайығда тутчаңнар, аннаңар тӱрчедең чиит кізіні «Строитель» стадион директорының орынҷызына турғысханнар. Николай Фёдорович ідӧк тренер тоғы��ынаң айғазарға паза «Локомотив» футбол командазында ойнирға маңнанҷаң.\\nАғбандағы «Локомотивсер» чир-суғҷыбысты тренер Юрий Хомухин хығырған. Аның кӱстенізінең 1968 - 1970 чылларда пістің футболисттер СССР-ның первенствозында араласханнар. Анда «Б» класстың командалары кӱстерін сынаҷаңнар. 1968 чылда Юрий Хомухиннің устаанынаң «Локомотив» ӧме 17 команданың аразында 13-ҷі полыбысхан. Футболисттернің чидиине прай область ӧрінген. Кӧрігҷілер «Локомотивтің» капитаны Николай Баиновтың пӧзік узына морсынҷаңнар. Олар стандионзар хакас футболисттің ойнапчатханын кӧрерге ӧнетін чӧрҷеңнер. Полина пиҷезі, Ағбанда автобустығ парчатханда, ікі ир кізі чоохтасчатханын ис салтыр. Пірсі арғызына тіптір: «Ча-а, стадионзар футбол кӧрерге парбаспын, пӱӱн анда Баинов ойнабинча».\\nХакас автоном облазының устағ-пастаа даа, кӧрігҷілер дее 1969 чылда «Локомотив» позын турыстыра кӧзідеріне ізенгеннер. Че пістің футболисттерге оң полбаан. Ол чыл СССР первенствозында 20 ӧме араластыр. Полған на команда, «Локомотивті» кӱстіг ӧмее санап, ойыннарға матап тимнентір. Ағаа хоза ол чыл Ағбан суғ, тазып, областьха улуғ ӱрег ағылған. Саай тузында кем футболдаңар сағынча? Кізілерге полызарға кирек. Салтарында «Локомотив», 38 матчта 22 сан чыып алып, 20 ӧменің аразында 19-ҷы орынға сыххан. Футболға хынчатханнар команданың уйан салтарларына матап ачырғанғаннар. Анзын орындағы газеталарда сыххан пічіктер киречілепчелер. 1970 чылда тимір чолның Ағбандағы пӧлиинің устағ-пастаа клубты ахча чох артызарға чаратхан. Полызығ чох халып, «Локомотив» чабылған. Іди дее полза, 1968 - 1970 чыллар Хакасияның футболына «алтын» тусха саналчалар.\\nКлуб чабыл парғанда, футболисттернің піреезі пасха командаларзар ойнирға парыбысхан. Ағбанда халғаннарын «Локомотив» орнына тӧстелген «Строитель» ӧмезер хығырғаннар. Николай Фёдоровичті, тізең, 1970 чылда «Урожай» пос кӧңніліг спорт пірігізінзер (ДСО) тоғысха алғаннар. Анда ол меспектіг хоккейҷе «Урожай» команданың тренері полып істенген.\\nТаныхтирға кирек, «Буревестник» ӱчӱн ойнаанда, чир-суғҷыбыс конспекттер апарҷаң. Омсктағы хоккеисттер тренер Валентин Скибинскийнің холында устарын таптааннар. Валентин Афанасьевич Москвадағы «Спартак» ӱчӱн турысхан. Чиит кізі ӱгретчізінің чӧптерін, ирткен тренировкаларны пічікке кирҷең одыр. «Урожай» команданың тренеріне турғысханда, Николай Фёдорович ол конспекттерінең тузаланған.\\nКоманданың ӧзені аал хонии техникумының студенттері полған. Пастағы улуғ марығда ағбандағылар 1972 чылда араласханнар. Турнир Совет Союзының 50 чылына чарыдылған, ол Хызылчарда ирткен. Турнир тузында кізілер Хакас автоном облазынаң хайдағ команда килгенін чахсы оңар полбиндырлар. Че пір чыл пазынаң «Урожай» ӧме Хызылчар крайының Кубогын холға киргенде, пістің хоккеисттерні чахсы танып сыхханнар. 1974 чылда наа чидіг. «Урожай» ӧме аалдағы командалар аразында РСФСР первенствозында чиңіс тутхан. Ікінҷі орынға сустағылар сыхханнар, хола призер Уссурийск городтың (Приморскай край) командазы полыбысхан. Андада марығ Ағбанда ирткен. Кӧбізі ээлерге оң полды тіп сағынтыр. Че «Урожай» (соонаң ол «Колос» тіп адал сыххан. - Авт.) команда алты чыл аразына пис хати чемпион атха турысхан. 1975 чылда хоккеисттер первенствоға Ульяновскта чыылысханнар, 1976 чылда - Великие Луки городта (Псков облазы), 1977 чылда пістің спортсменнер пу марығда араласпааннар. 1978 чылда РСФСР первенствозы пазох Ағбанда ирткен, 1979 чылда - Саратов облазындағы Энгельс городта.\\nТархын танығларынаң, Хакас автоном облазында меспектіг хоккей 1950 чылларда тиліп пастаан. Орындағы командалар Хызылчар крайы синінде чиңістер тутчаңнар, Сибирьдегі марығларда турыстыра кӧрінҷеңнер. Кӧзідімге, Харатастағы «Шахтер» ӧме Хызылчар крайының чемпионадын утхан. «Труд» (анаң «Торпедо» адал сыххан. - Авт.) команда уламох чахсы ойнаан. Ол Ағбандағы механическай заводтың ӧмезіне саналҷаң. «Трудха» Сибирь чемпионадында чиңіп аларға ікі хати кӧмес ле читпиндір. Андағ оңдайнаң «Урожай» команда, РСФСР синінде ойнап, улуғ чиңістерге читкен Хакасияның пастағы хоккей ӧмезі полча.\\nПістің хоккеисттернің чидіглері 1980 чылда Хакас автоном облазына СССР-ның чемпионадында пастағы лиганың командалары аразында аралазарға оңдай пирген. Андағ пӧзік синге читкенде, устағ-пастағ наа ӧме тӧстирге чаратхан. Пастағы лиганың командазын «Саяны» адап салғаннар. Аның ӧзені «Колос» ӧменің хоккеисттері полғаннар.\\nНиколай Фёдорович Баиновха 70 час толғанда, ол «Абакан» газетаа интервью пирген. «Урожай» командада ойнаан хоккеисттердең тренер Александр Хрисоненконы, Анатолий Рыжовты, Михаил Купчигинні, Сергей паза Александр Астаниннерні таныхтаптыр.\\n1980 - 1990 чылларда Николай Фёдорович палаларнаң паза саарбахтарнаң тоғынған. Олғаннар хакас тренерге тың хынҷаңнар. 1991 чылда чир-суғҷыбыс ӱгренҷілерін Швециядағы Кристине-хамн городсар олған турниріне ал чӧрген. Ол чорых Н.Ф.Баиновтың сағызында саңайға халтыр. Тиксі алза, марығда 180 команда узын кӧзіткен. Ол син ӧменің аразында пістің олғаннарның сыйыхтығ орынға сыхчаң оңдайы чох таа полған. Хакасияның кічіг хоккеисттері чоннар аразындағы турнирде араласханы даа танығлығ полған.\\n1990 чылларда Николай Фёдорович Ағбандағы комплекснай олған спорт школазында маңнаныстығ істенген. Анда ол арғызы Валерий Баранцевнең хада-пірге тоғынған. 1995 чылда тренерлернің ӱгренҷілері Россия первенствозында чиңіс тутханнар. Пӧзік устығ ӱгренҷілерінең Алексей Терентьевті, Андрей Петрухинні, Сергей Родинні, Александр Мордакинні, Виталий Лабунны таныхтирға кирек.\\nНиколай Фёдорович Баинов Хакасияның спортына паалап полбас хозым иткен. Тӱзімніг тоғызы ӱчӱн чир-суғҷыбыс Россия физкультуразының паза спортының отличнигі атха турысхан. 2014 чыл��а меспектіг хоккейҷе Россияның спорт федерациязы 100 чылын таныхтаанда, саблығ тренерге ӧнетін сыйых читіргеннер.\\nХайда даа тоғынза, чир-суғҷыбыс сӧбірезінеңер ундубаҷаң. Хада хонғаны Раиса Фёдоровна школада тархын ӱгретчізі полып істенген. Амды ол тынағда. Ирепчі 52 чыл пілізіп чуртап салған. Баиновтар Игорь паза Фёдор оолларын чон аразына кир салғаннар. Сӧбірезі Николай Фёдоровичке поғдархапча, аның адын турыстыра ал чӧрерге кӱстенче.","num_words":1269,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.088,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАКАСИЯ ХЫРАӋЫЛАРЫ ХАЗНА ХАБАЗИИН КИРЕКСІПЧЕЛЕР\\nЧыылығ. Хакасия пазы Валентин Коновалов 4 мартта часхы хыра тоғыстарынӌа паза аал хонииның 2019 чылға тилир оңдайларынӌа алғым чыылығ иртірген.\\nРеспублика пазы устаанынаң аал хонииндағыларнаң алғым чыылығ Ағбанда «Чиңіс» культура кінінде ирткен. Улуғ залда 100 азыра кізі чыылыс парған. Олар - республиканың сигіс аймааның аал хонии предприятиелерінің устағҷылары паза фермерлері. Президиумда Хакасия пазы Валентин Коновалов, пастағы орынҷызы Андрей Асочаков, аал хонии паза ас-тамах министрінің тоғызын толдырчатхан Сергей Труфанов паза Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің аал хонии политиказынҷа, ас-тамахча паза чирнең тузаланарынҷа комитет кнезі Пётр Воронин, залда, тізең, республика экономиказынаң палғалыстығ министерство-ведомстволар устағҷылары одырғаннар. Алғым чыылығның пӧзік аалҷызы полған Россияның Хазна Думазының депутады, КПРФ кізізі Юрий Афонин.\\nХакасия пазы Валентин Коновалов, аал хонииндағыларның аар тоғызын таныхтап, республика правительствозы паза позы аал хонии тилізіне нинҷе пар оңдайларнаң хабазарға тимдезін искірген. Чыылығ Сергей Труфановтың искіриинең пасталған. Ол Хакасия чирі тоңастығларны ӧскіреріне хорғыстығ полчатханына пазох хайығ айландырған. Чылдаң чылға хыраҷылар, чир-чайаанның хылыныстарына урунып, ӱртӱннерін толдыр полбин, ӱреге кірчелер. Халғанҷы чылларны ла алза, ирте чаап парған хар, ізіг чайғы, чир-чайаан ӧрттері, пазох ізіг чайғы хыраҷыларны парыс чох артысханнар.\\nЧе Сергей Иванович хыраҷыларны ідӧк толдырылбинчатхан тоғыстарға хайығ айландырған: мелиорациянаң айғаспинчатханнарына, чирні пайытпинчатханнарына, технологияларға тудынминчатханнарына. Ол, тізең, тамахтың хомай сығызы, хайзының ӧӧн чардығы азыралға парча, салтарында малларның хазии хомайланча. Че ӧӧн сылтағ чылдаң чылға аал хониина хазна хабазии хызырылчатханында. Федеральнай синде ле нимес, ідӧк республикада... 2018 чылдағы хабазығ синінең тиңнестірзе, пӱӱл ол 200 миллион салковайға асхынах.\\n- Пӱӱл піс чылны ӧдістер чох пастадыбыс, ол пастағызын на халғанҷы чыллар аразына! Аның ӱчӱн алғызым читірчем Хакасия правительствозына, Ирина Войнованың устаандағы финанстар министерствозына, оңа��чатхан паза хабасчатхан ӱчӱн. Алғыс сірерге, - теен Сергей Иванович.\\n- Аал хонииндағыларға хабазығны хызырарға чарабас. Олох туста пирілчеткен хазна хабазиинаң чахсы тузаланарға кирек. Аарлығ Валентин Олегович, аал хонииндағыларға тилирге ле нимес, «азахта тур халарға» сидік. Аннаңар сурынчабыс, Сірерні пістің кӧстеге ситкіп хайарға. Піс ізенчебіс, Сірер чарытхы паазын тӱзірерге полыс пиреріне, сыныхтағ органнарынаң арачылирына.\\nПаза министр тоғызын толдырчатхан кізі аал хонии министерствозының специалисттері наа оңдайнаң тоғынарға кирек тіп санапча. Сыныхтағ органнары хайда даа читче тіпче ол, аннаңар олар сыныхтағхы орнына полысчы поларға киректер. Тиксі искірігде Сергей Труфанов аал хонииның иң сидік сурығларына хайығ айландырған паза оларны пӧкчең оңдайларны искірген. Оларның чардығы регион ӱлгӱлерінің холында, чардығы - аал хонии устағҷыларының. Сергей Ивановичке фермерлер сурығлар пирбееннер.\\nАал хонииндағыларға пӱӱл пирілер хазна хабазиинаңар чоохтаан аал хонии министерствозының экономика, социальнай тиліс паза информатизация пӧлиинің пастығы Ирина Амзаракова. Ол «Аал хонии промышленнозы комплексінің паза аалдағы социальнай чуртас тилізі» программаның тоғыс кӧстеенҷе кӧрілген хабазығдаңар искір пирген. Хыраҷыларны «палғалызы чох» хабазығны (часхы хыра тоғыстарына пирілче) алып алар оңдайлар хатығлалғаны хомзындырған. Амды федеральнай кін тузаланылчатхан ӱренге улуғ хайығ айландырча.\\nЧыылған чон «Бирюса» ООО-ньің устағҷызы Александр Щербаковтын чооғына айа сапхан. Итсе, аның искіриинең, пӱӱнгі кӱнде аал хониинаң айғасчаң пір дее оңдайлар чоғыл чіли пілдір парған. Нимені алба - хомай. Ол республикаа аал хонии сурығларынҷа федеральнай кінзер сығарға кирек санапча: Хазна Думазынзар, правительствозар, че иң не чахсы поларҷых президентсер сығып алары. Че кемге пу нандырығлығ «миссияны» пир саларға? Аның кӧрізінең, Хызылчар крайынаң Борис Мельниченко сыданарҷых (ол «Аалны нааҷылиры» партияның Хызылчар крайындағы пӧлік кнезі) «Кимдегі Сибирь» инвестиция проекті пастыра. Александр Щербаковтың тиксі чооғының салтары мындағ полған: республикада часхы хыра тоғыстарын пастир оңдайлар чоғыл.\\nСергей Труфанов, алынҷа коллегия тӧстеп, хабазыға пирілчеткен оңдайларны паза кӧстеглерні хатап ӱзӱрерге сӧлеен.\\nПалыхчылар республика пазынаң алынҷа тоғазыға сурынғаннар. Сӱт паалары сӱт сатчатханнарның кӧңніне кірбинче паза даа пасха сурығлар сығысхан. Хакасия пазы оларны санға аларға паза правительствоның пар оңдайларынҷа пӧгербіс теен.\\nТиксі чыылығ аал хонииндағыларны чӧпсіндірген тиирге сидік. Чылдаң чылға олар ӱлгӱ алнында олох ла сурығларны кӧдірчелер, че оларның пӧгілгені пілдірбинче.\\nСағынчам, аал хониин азахха турғызар ӱчӱн, пастағызын, ӧӧн сидік сурығларға - чарытхы паза ГСМ пааларынҷа, хазна хабазиинҷа, кредиттер алар оңдайларҷа паза пасхазынҷа - федеральнай кінзер айланарға кирек. Ікінҷізін, республикада полған на хоныхтың тиліс оңдайларын хатап паалирға кирек, ағаа тӧстеніп, хабасчаң оңдайларны тілирге чарир.\\nАвтор : Наталья СУБРАКОВА, Сом Дмитрий СУНЧУГАШЕВТИ","num_words":603,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.123,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"САН ПИРІСТЕРНІ - ТУЗЫНДА\\nАал хонии. Асхыста аал хонии предприятиелері, кресен-фермер хоныхтары устағҷыларынаң чыылығ ирткен.\\nКресен-фермер хоныхтарының устағҷыларын паза тоғынҷыларын, удурлап, администрация туразының улуғ залынзар ысчатханнар. Анда илееде кізі чыыл партыр. Ағбаннаң улуғ пастыхтар килтір.\\nМына чон суулаза тӱсті, залзар Асхыс аймаа пазы Абрек Васильевич Челтыгмашев, Хакасияның аал хонии министрінің тоғызын толдырчатхан Александр Алексеевич Башков кірчелер.\\nТоғыс пасталыбысты, президиумда Александр Алексеевич Башков, Абрек Васильевич Челтыгмашев, Асхыс аймааның аал хонии устааның пастығы Александр Александрович Зауер паза Асхыс аймааның депутаттар чӧбінің кнезі Владимир Михайлович Зимин одырыбыстылар.\\nПастағы сӧс Александр Башковха пирілген. Ол кресен-фермер хоныхтарына хазна полызии хайди пирілердеңер искірген. Республика бюджеді хайди даа сидік толдырылчатса, аал хониина полызығ полар теен ол. Пір уғаа хайхастығ сан искір пирген министр. Татарстанда аал хониина 17 млрд салковай пирілчеткен одыр, пістің, тізең, 227 млн салковай.\\n-\\t1989 чылда Татарстанда полғам, андағы колхозтарны кӧрерге киліскен. Пастап сағынғам, пісті ӧнетін пай колхозтарҷа ал чӧрчелер. Анда саалчатхан інектер пістің мындағы чіли мал хазааларында турбинчалар. Малларны улуғ чылығ комплекстерде тутчалар. Оларны андох азырапчалар, саапчалар. Азыралны оларға килкім завод тимнепче тізе, саба полбас. Ізе, пір муң пасха іди азых тимнирге кирек. Аймах азыхты трактор прицебінең азырал тимнеҷең оймахсар урчалар. Анда ол пысча полбас па, оор пурлаплача. Тимге читкен азыхты малға пирчелер. Іди чіпчеткен мал ноға ортымахти 20 -30 литр сӱт пирбечең, - теен ол.\\nПаза Александр Алексеевич чооғында мындағ нимее хайығ айландырған. Сан пирісті тузында тимнирге кирек тіпче. Ноға? Тузында паза орта тимнелген пічіктер хоостыра субсидия алып алар оңдай пар. Сан пирістерде алҷаастар илееде пол парчаттыр. Сынында мал мынча, сан пирісте, тізең, аннаң кӧп. Алай мындағ киректер пол парча. 100 пас тӧлліг хойға 50 проценттең асхынах хураған килісчеттір. Ол уғаа уйан кирек.\\nАнаң тӧлліг маллардаңар чоох парыбысхан, ӧӧнінде пуғалардаңар. Александр Башков Асхыс аймаанда тӱгі кӧк, позы «пір харыс» пуға кӧртір. Чапсыпча. Мин андағ тӱктіг мал кӧрбеем, андағ «тӧл» парын пілбеемӧк тидір.\\nАннаң андар субсидиялардаңар чарыда чоохтааннар Хакасияның аал хонии министерствозының ӧзімнер паза механизация пӧлиинің устағҷызы Александр Юрьевич Фёдоров паза мал ӧскірерін тилідерінҷе пӧлиинің устағҷызы Евгений Александрович Швайгерт. Специалисттер сурығлар пар ба сурғаннарында, «Овцевод» ООО-ның ӧӧн директоры Виктор Иосифович Бельман чӧпнең сыххан: «Субсидияны інек мал нинҷе парына пирерге кирек». 100 пастаң 80 пызо тӧрізе - тӧлирге, іди полбаза - мал кирегі тилібес тееннер.\\nІдӧк Асхыс аймааның аал хонии устааның пастығы Александр Александрович Зауер позының чооғында аймахтағы сидіксіністердеңер искірген. Аал хониинда прай сидіксіністер ӧӧнінде хуруғ чылларнаң палғалыстығ. Іди, хуруғ чыллар полып, мал кӧп хорап парған. Хыра ӧзімнеріне, малларға страховка поларға кирек одыр. Аннаңар малның, чирнің саны орта поларға кирек.\\nСоонаң пасха даа специалисттер чоох тутханнар. Чыл пасталча, кресен-фермер хоныхтары устағҷыларына сананысты ипти апарарға кирек одыр. Тӧлліг мал алып, элитнай тамах ӱреннерінең хыра салып, чахсы парыс алар пӧгіннең тоғынарға кирек. Іди чӧптескеннер аал хонии тоғынҷылары.","num_words":417,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.098,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧАА ПАЛАЛАРЫНАҢАР ЗАКОН ПАЗОХ ӰЗӰРІГДЕ\\nОӧркі Чӧп. Хакасияның Оӧркі Чӧп президиумы теестегі чыылиинда «чаа палаларына» социальнай хабазығ пирердеңер закон проектін кӧрібіскен.\\nХакасияның Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев 13 мартта президиум чыылиин иртірген. Чыылығның ӧӧн сурығларының пірсі «Хакас Республикада «чаа палалары» категорияа кірчеткен чуртағҷыларға социальнай хабазығ пирҷең оңдайлардаңар» закон проекті полған. Президиумдағыларны закон проектінең мандат паза депутат этиказы сурығларынҷа комиссияның кнезі, «Коммунисты России» фракцияның устағҷызы Денис Бразаускас (закон проектінің авторы) таныстырған.\\n-\\tЗакон проектінің кӧстее «чаа палаларына» социальнай хабазығ пирҷең тӧстеглер салары полча, - таныхтаан Денис Бразаускас. - Олар чаа тузында паза чаа соонда даа, аар тусты иртіп, ирееленгеннер. Улуғлан парғаны, тізең, чуртас-экономикадағы хазыр алызығларға, рынок реформаларына, киліс парған.\\nАвторның таниинаң, амғы туста Россияның 11 регионында «чаа палаларына» хабазығ пирҷең закон алылып тоғынча. Закон проектінҷе «чаа палалары» санына 1923 чылның 23 июньынаң 1945 чылның 2 сентябрьына теере тӧреен, республика чуртағҷылары полчатхан кізілер кирілер. Хайди пазылча закон проектінде, Хакасияда андағлар саны 27 муңча кізі. Социальнай хабазығны алза, «чаа палаларына» ай сай 500 салковай паза Чиңіс кӱніне 1000 салковай тӧлеп турары кӧрілче. Республика бюджедінің хорадығлары 189 миллионча салковайға тиңнелер тіп пазылча пічікте.\\n-\\tПу хайдағ-да наа сурығ нимес, - таныхтаан Владимир Штыгашев. - Саннары хоостыра ла ноға-да пасхалалча: алындағы пічік��ерде 1928 чылда тӧрееннердең пастирға кӧзіділген полған, мында -1923 чылдаң. Піс ирткен чылның майында 230 миллионча салковай киректелер тіп санаабыс, сірернің 189 миллион салковай турча.\\nОӧркі Чӧп кнезі, ідӧк республиканың хазна алымы улуғдаңар, Хакасия правительствозы паза Россияның финанстар министерствозы аразында чӧптезіг иділгенін ундубасха чӧп пирген.\\n- Піс, тізең, ол чӧптезігні закон кӧрімінең алыбысхабыс, - сизіндірген ол. - Аны хоостыра піске, хазна алымын чаппаанда, республика бюджедінең хоза хорадығлар идерге алай хайдағ-да хоза льготалар пирерге чарадылбинча.\\nПрезидиумдағыларны закон алыл парары ікінҷілендірген, улам пӱӱнгі сидік оңдайларда. Че, іди дее полза, Оӧркі Чӧп президиумы закон проекті кирілген тіп санирға паза пічікті республика правительствозының ӱзӱриине ызарға чарадығ алған. Закон проекті республика бюджедінең хоза хорадығлар кирексіпчеткен сылтаанда правительство ағаа паалағ пирерге кирек.\\nХоза чоохтирға кирек, Хакасия пазы Валентин Коновалов ӱр ниместе «чаа палаларына» социальнай хабазығ пирілер тіп чарлаан. Анда чоох парча пу категорияа кірчеткен чуртағҷыларға Чиңіс кӱніне пірер муң салковай пирердеңер. Ол молҷағ толдырылар, че пӱкӱлее законға хабазығ пирілері ікінҷілестіг. Анзына Россия минфинінең иділген чӧптезіг харығ полча.\\nПаза Оӧркі Чӧп президиумы пу чыылығда Хакасияҷа МВД министрі Андрей Кульковтың республика полициязының 2018 чылдағы тоғыс салтарларынаңар хысхаҷахти пирілген сан пирізінең танызып алған. Толдыразынаң сан пиріс чағынғы сессияда иділер.\\nКилер сессияда ідӧк Хакасияның Оӧркі Чӧбі Россияның Хазна Думазынзар закон сығарҷаң пастағнаң сығары ӱзӱрілер тіп кӧрілче. Культураҷа, ӱгредігҷе паза наукаҷа комитет кнезі Оксана Разварина «Россия Федерациязындағы пала праволарынҷа уполномоченнайлардаңар» федеральнай законзар алызығлар кирердеңер» закон проектін тимнирге паза аны Оӧркі Чӧп адынаң Хазна Думазынзар ызарға чӧпнең сыххан. Чоох парча федеральнай закондағы читпестерні тӱзедердеңер. Хайди чарытхан Разварина, амғы туста федеральнай законҷа субъекттегі пала праволарынҷа уполномоченнайның полномочиелерін азынада тохтадарына Россияның пала праволарынҷа уполномоченнайның чарадии киректелче. Федеральнай законзар алызығлар киріп, полномочиелерні азынада тохтадарына, кізі праволарынҷа уполномоченнайлардаңар закондағы чіли, чарадығ кирексібинчеткен сылтағларны кӧзіт саларға чӧп пирілген: уполномоченнай ӱреен полза алай чарғы аны тоғын полбастаңар санирдаңар чарадығ алған полза.\\nХалғанҷы сурығнаң Оӧркі Чӧп президиумы сессия иртірчең кӱнні чарадыға алыбысхан. Депутаттар 27 мартта чыылызарлар тіп кӧрілче.","num_words":469,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.085,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"НАА ӰГРЕДІГ ЧЫЛЫ - НАА ПӦГӀННЕР\\nӰгредіг. Пӱӱн наа ӱгредіг чылы пасталыбысты. Аннаң хада піс газетада ӱгредіге чарыдылған рубриканы аннаң андар узаратчабыс. Пӱӱн піс Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынӌызы Юрий Сагалаковнаң чоох алысчабыс\\n-\\tЮрий Гаврилович, пастап кибірліг сурығ - хайди пістің ӱгредіг организацияларыбыс наа ӱгредіг чылына тимненіп алдылар?\\n-\\tСыныхтағ комиссиялары тоғыстарын хаҷанох тоос салғаннар. Оларның салтарынаң, республиканың прай школалары паза олған садтары ӱгредіг чылына тимделер. Пӱӱл алынҷа хайығ салылған терроризмнең паза коронавирус чуғынҷах ағырығдаң арачыланарына. Халғанҷызы хоостыра, ӱгредіг организацияларында прай санитарнай чахығлар толдырылчалар, терроризмнең арачылирынаңар чоохтаза, республиканың улуғ школаларында, хайда кӧп пала ӱгренче, Росгвардия алай ба хазнани нимес хадағ предприятиелері хадағда турчалар. Ідӧк прай даа ӱгредіг организацияларында видеокамералар пар.\\nМуниципалитеттерні алза, пӱӱл Ағбан, Харатас городтарда паза Асхыс аймаанда школаларның сыныхтаа иң табырах, хоза сизіндіріг чох ирт парған. Ідӧк ӱс школада тыхтағ тоғыстары ам даа тоозылбаанда, анда пу чағында олғаннар ӱгренместер - ол Шира аймаандағы Чирім аалдағы паза Ширадағы 18№ школалар. Ідӧк тыхтағ тоғызы ам даа парча Сон пилтіріндегі школада. Ӱгредіг организациялары нааҷылалғанҷа, ӱгренҷілер пасха школаларда піліс аларлар.\\n-\\tХоза ӱгредігдеңер...\\n-\\tШколаларда кружоктарны, факультативтерні піс ідӧк очно иртірерге пӧгін тутчабыс. Олар ӧӧнінде сентябрь-октябрьда пасталчалар. Пу тусха тымо кирее хомай полбаза, кружоктар расписание хоостыра иртірілер.\\n-\\tӰгретчілернің августтағы чыылиинда палаларны чуртасха кӧніктірерінеңер кӧп чоох парған. Сірернің кӧрізіңернең, ноға пу сурығ кӧдіріл сыхты?\\n-\\tИң пастап аннаңар хазна президент чонға айланызында таныхтаан. Аның кӧрізінең, Россияның ӱгредии тилекейде иң пӧзік поларға кирек. Ідӧк ол палаларны прай саринаң тилідерге кирек тіп таныхтаан. Аннаңар амды тиксі хазнада ағаа улуғ хайығ айландырылча. Іди Россияның он субъектінде пилотнай проект тоғынып пастабысты, хайда школаларда палаларны чуртасха ӱгредерінңе директорның советнигі должность кирілче. Аның кирексінізі пілдіртсе, мындағ советниктер прай хазнаның школаларында кирілер.\\nРеспубликаның прай даа школалары пу кӧстегнең айғасча. Піс олғаннарны патриотизмге, спортха, хазых чуртасха, экологияны хайраллирына кӧніктірчебіс.\\n-\\tЧуртас пір орында турбинча, ӱгредіге ідӧк ол-пу алызығлар кирілче. Ирткен ӱгредіг чылында класс устағҷыларына хоза ахча тӧлел сыххан, пӱӱл, тізең, мындағ хабазығны ортын профессиональнай ӱгредіг организацияларының кураторлары алып пастирлар.\\nІдӧк ирткен чылларда «Точка роста» паза «Цифровая образовательная среда» кіннер тӧстелген. Іди школаларның ОБЖ, информатика, техн��логия паза математика кабинеттері паза республиканың техникумнары нааҷылалған паза амғы тусха килістіре оборудование, техника алылған. Амды, тізең, хайығ айландырылча химия паза физика предметтеріне. Пу кӧстег хоостыра нинҷе-де школаның кабинеді нааҷылалған паза кирек оборудование, лабораториялар алылған. Килчеткен чылда пасха даа школаларның кабинеттері нааҷылалар.\\nІзенчем, пу тоғыс тик чирге парбас. Піс амды олғаннардаң салтарлар сахтапчабыс. Мындағ оборудованиеліг кабинетте ӱгрензе, олғаннарның пілістері алғыдыларға кирек, олар марығларда сыйыхтығ орыннарға турыссыннар.\\n-\\tЛитература кабинеттері чи...\\n-\\tМин сағынчам, литература даа паза пасха даа предметтернің кабинеттері мыннаң мындар нааҷылалар. Хоос литератураны наа оңдайнаң ӱгренерге олғаннарға уламох чапсых полар нооза...\\n-\\tИрткен неделяда Москвадағы комиссия республиканың наа паза тыхталған ӱгредіг объекттерін сыныхтаан. Аның салтары пілдістіг бе?\\n-\\tСыныхтағ комиссиязы республикада нинҷе-де кӱн тоғынған. Олар «Ӱгредіг» паза «Демография» нацпроекттер хоостыра пӱдірілген алай ба тыхталған школаларны паза олған садтарын сыныхтааннар. Республикадағы ӱгредіг организацияларына олар чӧпсінгеннер. Ноға? Пӱӱн республикада ӱс наа школа олғаннарға ізиин асты\\n-\\tШира аймаандағы Наа чирде, Ағбан пилтірі аймаандағы Чапаевте паза Ағбанда. Ӧріністіг, Ағбандағы 31№ наа школада хакас клазы азыл парды. Ӱгретчі пар.\\nПӱӱл Пии аймаандағы Новотроицкай школада улуғ тыхтағ тоғызы иділген. Анда иргі школадаң пір дее ниме халбаан тиирге чарир, ол пӱкӱлее тыхтал парды. Наа школаа ла тӧӧй!\\nАмды Хакасияның ӱгредіг министерствозын Пии аймаандағы Новокурсктағы олған садының пӱдірии сағыссыратча. Тоғыс аар парча. Пӱдірігнең айғасхан подрядчик тоғызына сыдан полбаан, аннаңар аннаң чӧптезіг тохтадылған. Пазох аукцион чарлалды. Пу пӱдіріг прай республикаа хомай теелерге айабас. Піс наа проекттерде аралазарға итсебіс, федеральнай кін Новокурсктағы пӱдіріг ӱчӱн піске хабазарға хынмас алай ба ахча кӧмес позыдарына чігленіс пар.\\nМындағ кирек пол парбас ӱчӱн, піс Новокурсктағы олған садын пӱӱл хайди даа читіре пӱдірібізерге прай кӱзібіс салчабыс. Москвадағы комиссия пу паза даа пасха ағырсымнығ сурығлар хоостыра піске тузалығ чӧптер пирген.\\n-\\tСпортзаллар нааӌылалчатханнаңар чоохтап пиріңер.\\n-\\t2013 чылдаң федеральнай программа полызиинаң ааллардағы паза улуғ нимес городтардағы 80 азыра школа спорт залын нааҷылабысхабыс. Килчеткен чылда 10-ҷа спортзал тыхталар. Пӧгінде Асхыс аймаанын Кызластағы, Асхыс поселоктағы, Калининдегі, Пии аймааның Улуғ Ноныптағы, Ағбан пилтірі аймаандағы Чарков, Райковтар паза даа пасха школалардағы спортзалларны нааҷылабызарға кирек. Итсе, алызығлар пол парарға айабас.\\nСағынчам, ааллардағы школаларда спортзалларны нааҷылир программа амғы туста уғаа кирек. Кӧзід��мге, Асхыс аймаандағы Пилтір аалда уғаа улуғ спортзал пар. Совет тузында ол ағас комбинадыни полған. 80-90 чыллардох анда улуғ марығлар иртірілҷең. Спортзал школаа пиріл парғанда, піс аны, программаа киріп, пӱкӱлее нааҷылабыстыбыс!\\n-\\tХакасияда кӧп организация пар, хайзы хакас тілін хайраллирына кӧп кӱс салча, Сірернің кӧрізіңернең, ниме піске хоза идерге кирек?\\n-\\tСынап таа, хакас тілін хайраллирына ӱгредіг министерствозы, школалар, хакас газетазы, телевидение, театрлар кӧп кӱс салчалар. Сағынчам, іҷе-пабалар піске хабасхан ползалар, салтары улам кӧрінерҷік. Пала ибде тӧреен тілін иссе, аннаң чоохтасса, ӱгредіг организациязында пілізін тыытса, андада ол тӧреен тілін пілер.\\n-\\tРеспубликада хакас тілі ӱгретчілері чидісче бе?\\n-\\tПӱӱнгі кӱнге национальнай кадрлар республикада читкіҷе. Школаларда 300-че хакас тілі ӱгретчізі тоғынча. Специалисттерні Хакас хазна университеді паза Харатастағы механико-технология техникумы тимнепче.\\nЧе республикада ӱгретчілер чидіспинчеткен ағырсымнығ сурығ пар. Іди школаларға англия тілі, математика, орыс тілі предметтернің ӱгретчілері чидіспинче. Ідӧк воспитательлер паза педагог-психологтар киректелче.\\n-\\tПасталығ класстардағы ӱгренӌілерні ізіг чииснең азырирынаңар чоохтап пиріңер.\\n-\\tПу чыл республикада 1 - 4 класстардағы 30 муң азыра олған школада тикке азыранар. Чиистің аймаа, татхыны сыныхтағ органнарының паза іҷе-пабаларның хайиинда полар. Меню 12 кӱнге тимнел турар.\\nПӱӱл школаларның столовайларын, пищеблоктарын нааҷылирына, оборудование паза мебель аларына 20 миллион азыра салковай позыдылған. Чыл сай піс ас-тамах устарының квалификацияларын кӧдірчебіс.\\n-\\tХалғанӌы сурығ, хай пірее аалларда ӱгренӌілернің саны чылдаң хызырылча. Пу ааллардағы іҷе-пабаларға школа чабыл парарына сағыссырирға сылтағ пар ба?\\n-\\tЧох, аалларда школа чабардаңар чоох турбинча. Пӱӱл Асхыс аймаандағы Аев аалдағы школазар пастағы классха пір ле ӱгренҷі килді. Анда тиксі пис пала ӱгренче. Ылырсы аалда ідӧк кічіг школа. Анда ӱс ле палаҷах ӱгренче, школа ідӧк нааҷылалған. Кічіг паза ыраххы ааллардағы школаларны хайраллирға, оларға полызарға кирек. Оларны чабарға пір дее чарабас, аннаңар школа чабылардаңар іҷе-пабаларға сағыссырирға кирек чоғыл.\\nАвтор : Чоохтасхан Оксана СУНЧУГАШЕВА","num_words":893,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.14,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПАЙРАМНЫ ТУРЫСТЫҒ УДУРЛИРБЫС\\nХАКАСИЯДА 2017 ЧЫЛНЫ «СУЭК» ПІРІГІС КӦП АЙМАХ ПӦЗІК КӦЗІДІМНЕРНЕҢ ТАНЫХТАПЧА ПАЗА ХАЛЫХ-ЧАРЫДЫҒЛЫҒ ЧУРТАСТА ӦТКІН АРАЛАЗАРҒА ПӦГІН ТУТЧА. ПРАЙ ОЛ ЧИДІГЛЕР ПАЗА КӦЗІДІМНЕР ХАРАТАСЧЫ КӰНІ ПАСТАЛҒАННАҢ 70 ЧЫЛЫ ТОЛЧАТХАНЫНА ЧАРЫДЫЛЧАЛАР.\\n- ПІСТІҢ ӰЛӰКӰНІБІС АЛЕКСЕЙ СТАХАНОВТЫҢ РЕКОРДТАРЫНАҢ ПАЛҒАЛЫСТЫҒ. ІСТЕНІСТЕГІ\\nЧАЛТЫРАМА ЧИДІГЛЕРІНЕҢ ОЛ МУҢАРЛАП ЧИР-СУҒҶЫЛАРЫБЫСТЫҢ ЧӰРЕКТЕРІНДЕ ЧАЛЫННЫҒ ОТ ТАМЫСХАН, ТОҒЫСТА НАА КӦЗІДІМНЕРГЕ ЧИТ ТУРАРҒА КӦӦКТІРГЕН. ЧЫЛЛАР ИРТІСЧЕЛЕР, ЧУРТАС ОҢДАЙЫ АЛЫЗЫП ОДЫРЧА, ЧЕ САБЛЫҒ ХАРАТАСЧЫНЫҢ ЧАЛТЫРАМА КӦЗІДІМІ УСПИНЧА, ПӰӰНГІ ДЕЕ КӰНДЕ ТОҒЫСТА НАА ЧИДІГЛЕРГЕ ЧИДЕРГЕ\\nПӧзік устарның тоғызы паза пик палғалыс СУЭК-тың иң чахсы чидии полча. Пірігістің чалтырама кӧзідімнері - полған на харатасчының таланты, хада-пірге тоғынчатханы, чахсы чидіглерге кӧстегліг полчатханы сылтаанда. Халғанҷы ӱс чыл аразына СУЭК-тың Хакасиядағы пӧлиинде тоғынчатхан экскаватор экипажтары тилекейнің 10 рекордын турғызыбысханнар. Андағ полған на экипажта пасхазына кӧзідім полчатхан тоғысчы пар. Ол позы ла чахсы істенерге хараспинча, пасхазын кӧӧктірче, чииттернің ӱгретчізі полча. Андағларның санында «Іскеркі-Пии разрезтегі» Виктор Бычковты, Владимир Панковты, Евгений Журавинні, «Харатас» разрезтегі Андрей Лукинні, Виктор Ярошты, Пётр Тормозаковты адирға чарир. Олар тоғыста пӧзік устарға саналчалар, хара тас аныпчатхан отрасльда иң артыхтары полчалар. Чидіглері хоостыра Алексей Стахановнаң тиңнестірерге чарир.\\nІстеніс матырларына кӧӧгіп, тоғысчы ӧмелер кӧзідімнерін чылдаң чылға ӧскіріп одырчалар. Олох туста хорғыс чох тоғынарына ӧӧн хайығ айландырылча. 2016 чылда піс пастағызын на 13 млн. тонна хара тас анирға пӧгін турғысхабыс. Сынында 13,2 млн. тонна хара тас чир ӱстӱне сығарылған. Анзы, 2016 чылнаң тиңнестірзе, 1 млн. тонна хара тасха кӧп.\\nХаратасчылар 2017 чылда ідӧк тӱзімніг істен парчалар. Чарым чылға 5,7 млн. тонна хара тас анирға пӧгін турғысхан ползабыс, сынында ол кӧзідім 6,4 млн. тоннаа тиңнелче. Мында прайзының алнында парча «Харатас» разрез - 3,79 млн. тонна. «Іскеркі-Пии разрезтің» кӧзідімі 1,7 млн. тонна, «Ызых» разрезти 555 муң тонна. «Хакасский» шахта чарым чыл аразына вагоннарға 500 муң тонна артиинаң хара тас таарлабысхан. Шахталар ӱстӱндегі чирні хыйа алар тоғыс 107,5 %-ке толдырылған. Прай пу саннар 2017 чылны турыстыра кӧзідімнернең тоозарына ізеніс пирче.\\nАлныбыста турчатхан ӧӧн пӧгіннернің пірсі - аныпчатхан хара тастың качествозын чахсыландырары. Анзын рыноктың конъюктуразы кирексіпче. Іди піске ДПК 100 - 200 мм концентратты сығарарын тохтадарға киліскен. Аның орнына ДПК 60 - 130 мм, ДО 25 - 60 мм паза ДМС 6 - 25 мм концентраттар сығарып пастаабыс. Технологияны алыстырарға киліскен. Олох арада концентраттар сығарары тохтадылбаан. Кӧзідімге, 2017 чылда 12 мартта «СУЭК-Хакасия» фабрика 33000 тонна хара тас тоғыныбысхан. Анзы иң артых чидіге саналча.\\nМында иң пастап чахсы тоғынчатхан кізілерні таныхтирға чарир. Фабрика сыбыра ікі сменалығ тоғынған. Пірсінең Андрей Котов, ікінҷізінең Светлана Зотова устааннар. Хайзы даа чиит специалист. Че оларның ӱгретчілері улуғ опыттығ тоғысчылар полғаннар. Хара тасты пайытчатхан фабрика 40 чыл тоғын парир. Анда ӱр чыллар істен салған кізілер илееде. Піс оларны «��лтын фондыбыс» тіп улуғласнаң адапчабыс. Ветераннар фабриказар наа килген чииттернең опыттарынаң хынып ӱлесчелер. Пілчелер - таңдағы чидіглер чииттернің холында.\\nПаза фабриканың устағ-пастаан чахсы саринаң таныхтирға чарир. Олар тоғысчыларның істеніс оңдайларын чахсыландырарына, тыхтағ тоғыстарын тузында иртіреріне, иргі оборудованиені алыстырарына сыбыра хайығ айландырчалар.\\nАннаңар даа пу предприятие хаҷан даа тӱзімніг тоғынчатханнар санында адаладыр. Іди 2007 чылдаң 2014 чылға читіре хара тасты пайыдар тоғысты ікі хати ӧскірібіскеннер. 2014 - 2016 чылларда фабрика 7,2 млн. тонна хара тас садыға сығарған. 2017 чылның пастағы чардығында кӧрілген план 136 %-ке толдырылған.\\nМындағ чалтырама кӧзідімнерге харатасчыларның пӧзік устары сылтаанда читчебіс. Че позының тоғызында кем иң артых полчатханын піліп алар ӱчӱн, СУЭК пірігістің пӧліктері аразында олимпиадалар иртірілчелер. 2017 чылда андағ марығ полғанох. Ол Харатасчыларның кӱніне 70 чыл толчатханына паза Россияда хара тас анып пастаанынаң 295 чыл толчатханына чарыдылған. Олимпиадада араласхан харатасчылар постарының пӧзік узын, техниканаң чахсы тузаланчатханнарын, хорғыс чох тоғынар нормаларны паза правилоларны маңат пілчеткеннерін кӧзіткеннер. Пастап марығның сыныхтағлығ чардыхтары иртірілген. Артыхтарның артыхтары азах меетсер ирткеннер. Таныхтирға кирек, «СУЭК-Хакасия» пӧліктің харатасчылары хомай нимес тимненіс кӧзіткеннер, хай пірее номинацияларда сыйыхтығ орыннарға сығып алғаннар. Оңарылыстығ, сыйыхтар алғаны уғаа ӧріністіг. Че мындағ олимпиадаларның ӧӧн пӧгіні - пай опытнаң ӱлескені, артыхтарның артыхтарынаң тиңни марығлазарға харасханы, олар хайди тӱзімніг тоғынчатханын кӧріп алары. СУЭК-тың пӧгіні - Россиядағы хара тас аныпчатхан компаниялар аразында артыхтар санына сығып алары.\\nРоссияның президенті Владимир Путиннің чарадии хоостыра пӱӱл Экология чылы тіп чарлалған. Ол сылтағнаң пістің пірігістің предприятиелері ибіркіні хайраллап халарына хайығ айландырчалар. Іди 2016 чылда чоон резина тегілектерні оохтирына СУЭК 50 млн. салковай позытхан. Соонаң аны пасха продукцияа айландырарға чарир - резинадаң тимнелген чабығларны спорт паза олған площадкаларында тузаланар оңдай полар. Алай ба хорғыс ағылбинчатхан бордюрлар, плиткалар, брусчаткалар тимнеп пастирлар.\\nПаза 2016 чылдаң сығара «Іскеркі-Пии разрезте» арығлаҷаң сооружениелер пӱдіріп пастабысхабыс. Пӱӱл ол тоғыс узарадылча, уғаа кӧп ахча хорадылча. Анзы тиктең нимес. Пу разрез чылдаң чылға тиліп турар, ӧзер. Аннаңар, закон хоостыра, ибіркіні арачылир тоғыстар толдырылча. Пӱӱл ол сооружениелер тузаланысха кирілер.\\n2017 чылда май айда «СУЭК-Хакасияның» тоғынҷылары Ағбан пилтірі аймаанда паза Харатас городта 500 артиинаң чиит ағас одырт салғаннар. Прай пу тоғыстар «Зелёная Весна» акция хоостыра иртірілгеннер. Ідӧк пӱӱл, 2016 чы��дағы чіли, Харатас городтағы харатасчылар паркында 60 ағас одыртханнар. «Харатас» разрезте тоғысчылар 70 ағас одыртханнар. Ағбан пилтірі ай-маандағы Солнечнай аалда, ол шахталарға чағын орныхча, 400 хорбыҷах одыртылған. Ағаа хоза, «СУЭК-Хакасия» пірігістің тоғынҷылары ол ағастарны сыбыра суғлапчалар.\\n2016 чылдағы сан пирістіг докладта «СУЭК» АО, экология фондынаң паза ООН-ның тиліс программазынаң палғалыс тудып, нинҷе-нинҷе чыл изере ибіркіні хайраллир кирекке улуғ хайығ айландырчатханы таныхталча. Ідӧк ол Хакасияның аал хонии сурығларынҷа НИИ-ның ученайларынаң палғалыс тутча. Оларның чӧптері хоостыра шахта ӱстӱндегі чирні ходырып, пасха орында салғахти ӱӱп сыхханнар. 7 - 10 чыл пазынаң ол орынның оймах чирлерінде кӧк оттар, ағастар ӧзіп пастабысчалар. Іди нинҷе-де тус пазынаң чирлерні тузаланысха кирерге чарир. Хаҷан-да тағлар чіли ӱӱлчеткен тастанды чирлерде пӱӱн хазыңнар, мӱндӱргестер, харағайлар ӧсклеп парғаны харах ӧріндірче. Андағ орыннарда аң-хустар даа чуртап пастабысчалар. Хозаннар даа, тӱлгӱлер дее орта полчалар. Тӱлгӱлер хара тас аныпчатхан карьерлерзер дее кір килчелер. Пілчелер, кізілер оларға хайди даа пірее чиис тасти пирерлер. Анзы харатасчылар таңдағы кӱннеңер сағыссырапчатханын чахсы киречілепче. Карьерзер кір килген сас аңнарны пірдеезі хыйыхтабинча, уламох чиистерінең ӱлесчелер. Андағ оңдайнаң кізілер паза чир-чайаанның аразындағы хайызығларда наа культура тӧстелче тиирге чарир. Кӧзідімге алза, сомдағы тӱлгӱні «СУЭК-Хакасия» пірігістің тоғынҷызы 2017 чылда июль айның ортызында карьер хыринда суурып алған. Аңыҷах тоғысчыларзар, чиис чызын хаап, пірее ниме пирерлеріне ізеніп килген полар. Ол пір дее алҷаастабиндыр - позына пирілген чіҷең нимелерні чібіскен, халғанын апарыбысхан.\\n2017 чылда чарлалған Экология чылы пӱӱл тоозыл парар, че харатасчылар ибіркіні хайраллирын тохтатпастар. Андағ пик палғалыс полза, кізее ӱр чыллар чир-чайааннаң пілізіп тоғынар оңдай пирілер.\\nАвтор : Алексей КИЛИН, «СУЭК-Хакасия» ООО-ның ӧӧн директоры","num_words":927,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Чыылығ. Пу неделяда Хакасиязар Россияның аал хонии министрінің пастағы орынӌызы Джамбулат Хатуов тоғыс чорығынаң килген. Мында ол Сибирьде хой ӧскірері сурығӌа улуғ чыылығ иртірген\\nРОССИЯНЫҢ ААЛ ХОНИИ МИНИСТРІНІҢ ПАСТАҒЫ ОРЫНҶЫЗЫНАҢ ХАДА РЕСПУБЛИКАЗАР «ДАМАТЕ» КОМПАНИЯНЫҢ ДИРЕКТОРЛАР ЧӦБІНІҢ КНЕЗІ НАУМ БАБАЕВ, РОССИЯНЫҢ ААЛ ХОНИИ МИНИСТЕРСТВОЗЫНЫҢ МАЛ ТУДАРЫНҶА ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ ДИРЕКТОРЫ ТОҒЫЗЫН ТОЛДЫРЧАТХАН ГЕННАДИЙ ШИЧКИН, ІДӦК ААЛ ХОНИИ МИНИСТЕРСТВОЗЫНЫҢ ВЕТЕРИНАРИЯ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ ПӦЛІК ПАСТЫҒЫ АНТОН СТЕПАНЕНКО, РОССЕЛЬХОЗНАДЗОРНЫҢ ВЕТЕРИНАРИЯ УПРАВЛЕНИЕЗІ ПӦЛИИ ПАСТЫҒЫНЫҢ ОРЫНҶЫЗЫ ИРИНА МАКАРЕНКО КИЛГЕННЕР. ��ЫЫЛЫҒДА ІДӦК ХАКАСИЯ ПАЗЫ ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ, ӦӦРКІ ЧӦП КНЕЗІ ВЛАДИМИР ШТЫГАШЕВ, РЕСПУБЛИКАНЫҢ МИНИСТЕРСТВО-ВЕДОМСТВОЛАРЫНЫҢ УСТАҒҶЫЛАРЫ ПАЗА ФЕРМЕРЛЕР АРАЛАСХАННАР.\\nХой ӧскіреріне чарыдылған чыылығлар Хакасияда ла нимес, прай даа регионнарда иртче. 2019 чылда Россияның аал хонии министрі Дмитрий Патрушев хой паза ӧскі ӧскірерінҷе хазнада тиліс стратегиязын тӧстирге чахығ пирген. Стратегия хоостыра иттіг паза ніске тӱктіг хойлар паза ӧскілер санын уламох хозарға паза экспортха кӧстирге кирек. Пу пӧгінні толдырып алар ӱчӱн, иң пастап регионнарда хой ӧскірері хайди парчатханын піліп аларға киректелче. Аннаңар Россияның аал хонии министерствозының устағ-пастаа, регионнарңа чӧріп, хой ӧскірері хайди парчатханын істесче. Аның соонаң полған на регионға «Чол картазы» тимнелче.\\nДжамбулат Хизирович иртірген чыылығда ідӧк Алтай, Тыва, Пӱрӱт республикаларның, Хызылчар паза Забайкальскай крайларның аал хонии министрлері араласханнар. Мындағ оңдайнаң олар хонҷых регионнарда хой ӧскірерінде хайдағ хаалағлар иділчеткенін паза сидіксіністерінеңер піліп алчалар, опытнаң алысчалар.\\nИң пастап аалҷыларны «Хакасияның хой иді» ООО заводтың тоғызынаң таныстырғаннар. Мында хой сохчаң, ит оохтаҷаң цехтар, ит тоортчаң камералар пар. Чылда завод 75 муң пас хой соғыбызар оңдайлығ. Заводта пол килген соонаң, ол кӱн иирде Хакасияның правительство туразында улуғ чыылығ ирткен. Тоғазығда Хакасия пазы Валентин Коновалов республикада хой Оскірері хайди парчатханын чарытхан. Аның сӧстерінең, пӱӱнгі кӱнде республикада 326,5 муң хой саналча. Хой саны чыл сай хозылып одырча. Ӏди ирткен чылда Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы регионның хой тиліс стратегиязын тимнеен. Ідӧк ирткен чылда Хакасияда «Сибирьде хой паза ӧскі ӧскірері - отрасльда экспортты алғыдар оңдай» регионнар аразындағы улуғ конференция ирткен, хайда илееде регионның делегациязы араласхан. Анда хойны паза ӧскіні ӧскірерінең палғалыстығ прай даа сурығлар сығарылғаннар: пу костегнің амғы тилізі, хой толін таллиры, наукадағы чидіглернең тузаланары, рыноктың, ол санда пасха хазналарның кирексіністері (хой идіне, тӱкке, теерге) паза хазна хабазии.\\nРоссияның аал хонии министрінің орынҷызы Джамбулат Хатуовтың искіриинең, амды хой иді улуғ кирексіністе. Рынокты толдырып алар ӱчӱн, хой санын хозарға кирек. Хакасияда хой ӧскірер прай оңдайлар пар. Чир паза азырал читкіҷе. Че иң ӧӧні - ол хой сохчаң предприятие.\\nХакас Республикада «Хакасияның хой иді» предприятие пӱдіріл парғанына чапсыпчам. Ол республиканың илееде сидіксінізін пӧкче. Мындағ предприятие пістің хазнада паза чоғыл! Прай ла регионнарзар мындағ килкім инвестор килбинче. Амды Хакасия правительствозының ӧӧн погіні - ол заводты прай кӱзінең тоғындырары (пӱӱнгі кӱнге ол 30 процентке ле тоғынча.- авт.), - таныхтаан Джамбулат Хизирович.\\nХайди хой санын ӧскірерге? Пу сурығ чыылығның ӧӧн сурии полған. Хайди искірген Россияның аал хонии министрінің пастағы орынҷызы, малны арған оңдайнаң тӧлліг идерге чарир (искусственное осеменение). Ол хазнада хой санын ӧскірерге иң килістіре оңдай. Ідӧк хой ӧскірчеткен фермерлернең чоох алызып, оларның кирексіністерін чахсы піліп аларға кирек паза аймах программаларда, гранттарда аралазарға полызарға. Оларның хоныхтарында хой чахсы кӧдірімніг полар ӱчӱн, азыралға хайығ саларға\\nкирек. Пу тоғыстар чахсы толдырылзалар, фермерлер соғымға пір саңай коп хой ағыларлар, андада оларға даа, предприятиее дее чахсы полар.\\n-\\tХакасияда хой идін Россия рыногына сығарар прай оңдайлар пар. Анзын «Хакасияның хой иді» предприятие пирче. Мындағ завод пасха регионнарда чоғыл, аннаңар «Хакасияның хой иді» брендті тиксі хазнада сабландырарға, алғыдарға чарир. Сағынчам, чағынғы 5-7 чылға Хакасияның правительствозы хой ӧскіреріне улам улуғ хаалағ идер, хой санын ікі хати ӧскіріп, - чооғында таныхтаан Джамбулат Хатуов.\\nХакасияда хой ӧскірері чахсы тиліпче. Эдильбай паза романов тӧлліг хойлар ӧскірчеткен хоныхтар пар. 20 азыра мал сохчаң цех тоғынча паза хой тӱгін арығлапчатхан фабрика пар. Ирткен чылда федеральнай паза республика бюджеттерінең хой ӧскіреріне 37 миллион салковай позыдылған полза, пӱӱл пу сан 70 миллион салковайға тиңнелче.","num_words":583,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.122,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧАРЫХ ОМАЛАРЫ - ЧӰРЕЕМДЕ\\nПіске пасчалар. Пістің газетада минің чахсы таныстарымнаңар чылығ хабарлар сыххлапчалар, олар мағаа улуғ ӧрініс ағылчалар. Аннаңар оларнаң хада ӱгренген чыллардаңар пас пирерге чараттым\\nПастап чылығ материал сыххан Антон Павлович Самриннеңер. Аның соонда ХакНИИЯЛИ-ның наука тоғынҷызы Ольга Петровна Шоева-Анжигановадаңар пазылған хабар хайиим тартхан. Халғанҷызын, тізең, Павел Иванович Конгаровтаңар материалны хынып хығырғам. Прай даа хабарлар чахсы таныстарымның пайрамнығ тӧреен кӱннеріне чарыдылған полғаннар.\\nОльга Шоеванаң паза Антон Самриннең хада мин педучилищеде ӱгренгем, Павел Конгаровнаң - пединститутта. Амды сизініп одырчатсам, оларнаң хада ӱгренген, саблығ кізілерібістің чуртас чолынаңар пасчаң саннығ ла кізі халыбыстыр. Аннаңар, чӱреем пазын полбин, ручка холға алдым.\\nПедучилищезер 1952 чылда ӱгренерге парғабыс. Ханнығ чаа тоозылып, ӱр дее тус ирткелек полған нооза. Мині, 7 класс наа ла тоосхан хызыҷахты, улуғ абам паза улуғ ічем андар ӱгренерге парарға кӱстееннер. Ӱгретчі полып алзаң, арса, піс тее тадылығ сахарлығ чей ізербіс тіп чоохтанғаннар. Ол чылларда магазинде сахар садылбаҷаң полтыр, че ӱгретчілерге пирҷең осхастар.\\nПедучилищезер кіріп алғанда, общежитиеде чуртаҷаң орын пиргеннер. Че анда пір ле кізі у��уҷаң орғаннар полғаннар, аннаңар піске ікілердең узирға чаратчаңнар. Ниме пісті тың хайхатхан: чуғачах тӧзек, андағох частых, чабынҷаң даа чорған чааҷы шинельі осхас материалдаң полған. Соонаң на піліп алғабыс, чаа чыллары тузында мында госпиталь полтыр.\\nІкінҷі курсха килгенде, общежитиеде прай ниме алыстырылтыр. Тӧзек-частых таа нааҷылалтыр, орғаннар даа пасха. Итсе, піске, чаа палаларына, матап ӧзӧгерге киліскен. Хайди тидірлер андағ сидік тустаңар: кӧп чобағ кӧргебіс, кӧйее чалғаабыс, че ӱгренерін тохтатпаабыс.\\nОл чылларда аалларда колхозтар полған. Кізілер ахча харахха кӧрбечеңнер. Тоғынған ӱчӱн тамахнаң санасчаңнар. Ол кирек кӱскӱде полчаң. Анаң на піске ибдең азых ағыл пирчеңнер. Итсе, экзаменнерні «4»-«5»-ке тудыбысхан студенттерге стипендия тӧлелҷең. Аннаңар, хаҷан пастағы курста ӱгренчеткенімде, хысхы сессияның экзаменнерін саңай «4»-«5»-ке тудыбысханымда, хайди матап ӧріндім. Часхыдағы сессияда 11 экзамен тударға киліскен. Ол сылтағнаң 5-6 час иртен турарға оңнығ аар нимес. Читінҷі экзаменге тимненчеткенде, кинетін не чир ӱстӱ харасхы пол парыбысхан. Аннаң андар ниме полғанын пілбинчем.\\nОңарыл килгенімде, имнег туразында пол партырбын.\\nАнда хайдағ истіг! Азырапчалар, ӱгренерге, экзаменнер тударға кирек чоғыл. Имнег туразында чатчатхан кізіні ікінҷі курсха кир салтырлар. Че стипендия чоғыл. Амды чи хайди поларға? Ӱгренізімні тастабыссам, улуғ абамнаң улуғ іҷем сахарлығ чей іс полбастар. Чох, ӱгренерге парарға кирек!\\nПіс пір ынағ сӧбіре чіли чуртачаңмыс. Пір общежитиедебіс нооза. Піреезіне ибдең чіҷең ниме ағыл пирзелер, сах андох аны чиирге одырыбысчабыс. Соонаң прайзы даа чағын пиҷе-туңмалар чіли ынағлас парғабыс.\\nАнтон Самрин піске 3-ӌі курста хозылған. Армиядаң айланған полтыр. Службаа хабылар алнында ол ікі курс тоозарға маңнантыр. Антон піске хозылар алнында группада пір ле оол полған. Амды Николай Кичеевнең Антон Самрин пол пардылар. Иптіг омалығ, сылағай сыннығ чиит оол піснең хада ӱгрен сыххан. Ӱр дее тус ирткелекте, ол Раиса Килижекованаң ынағласчатханын сизінгебіс. Тӧртінҷі курста кӧӧленісчеткен чииттер хоных хон салғаннар. Педучилище тоосханнарында, Уйбатсар тоғынарға парыбысханнар, тӧрт пала, ӧскіріп, чон аразына кир салғаннар.\\nОля Шоева, хыйғаҷах хызыҷах, сыбыра чахсы ӱгренҷең. 4 курс тоосчатханда, хызыл диплом аларға орыс тілінең экзамен тутчатханда, пір ле алҷаас ит салып, ал полбин халған. Піс аның ӱчӱн хайди матап ачырғандыбыс. Аның ӧӧрезі Анфиса Карачакова ідӧк маңат ӱгренген. Ол, педучилище тоозып, илееде чыллар аалдағы школада тоғынған. Соонаң, Ағбанзар килібізіп, городта тоғын сыххан, ӱр тус «Чон кӧглері» ансамбльзар сарнирға чӧрген. Ағаа хоза, Анфиса Петровна таныстарына, ӧӧрелеріне сіліг поғолар салып, иптіг кӧрімніг сигедек-сикпеннер тігіп, матап ӧріндір турған. Ус холлығ кізінің кип-азаа хырығ озаринда даа тараан тіп чоохтасчалар. Россия президенті Владимир Путин Хакасиязар килгенде, ағаа пістің ӧӧребіс тіккен сигедекті кизірткен осхастар. Пістің улуғ хомзынызыбысха, хада ӱгренген ӧӧребіс пылтыр, ковиднең ағырыбызып, ах чарыхтаң парыбысхан.\\nПедучилищеде пісті чахсы ӱгретчі поларға прай саринаң маңат тимнееннер. Пір чыл тооза чистописание урогы апарылған. Анда сіліг пазарға кӧніктірчеңнер. Физкультура уроктарында, тізең, ипти теелбектенерге ӱгретчеңнер. Ідӧк пение уроктары кӧп полған. Анда ӧӧн хайығ чонның кӧг инструменттерінең ойнирға ӱгреніп аларына айландырылҷаң. Кем хайдағ музыка инструментінең ойнирын, ӱгредіг чылы пасталчатсох, кӧр салҷаңнар. Іди мағаа скрипканаң ойнирға ӱгренер ӱлӱс киліс парған. Андағ тимненіс тикке парбаҷаң. Піске школада пение уроктарын апарарға чарадылчатханын киречілепчеткен пічік пирілҷең.\\nУчилищені 1956 чылда тоосхабыс. Хайзы пединститутсар ӱгренерге кірібіскен, хайзы школазар тоғынарға парғлабысхан. Че пістің группа уғаа ынағ полған. Удаа тоғасчаңмыс. Прайзын даа позының чуртынзар кирҷең Вера Ивановна Чебодаева. Мына хайда ӧрініс полчаң, саңай тосханча чоохтасхлап алҷаңмыс, сарнасчаңмыс. Амды педучилищеде ӱгренгеннердең кізі дее халбады полар, неке.\\nМин пединститутсар 1957 чылда ӱгренерге кіргем. Анда тоғасхам Павел Конгаровнаң. Ол Шира аймаанаң полған. Ікінҷі курста ӱгренчеткенде, Зоя Амзаракованаң хоных хон салғаннар.\\nПавел Конгаровнаң піс 1960 чылда Москвазар сарнирға чӧргебіс. Ол туста Останкино чох полған. Аның орнында 7 хадыллығ Радио туразы турчатхан. Анда піс кӧглеен сарыннарны 10 кӱн грампластинкаа пасханнар. Павел Конгаров Николай Доможаковтың кибелізіне пазылған «Харағай» сарынны ырлаан. Кӧӧ Александр Кенельни полған. Хакас кӧгчінiң сіліг баритон ӱні оркестрнің музыканттарын даа, дирижёрын даа тың хайхатханын соонаң на піліп алғабыс. Уғаа пӧзік паалағ.\\nАндада Москвазар піс 30 кізі чӧргебіс. Ол син чонның аразында студенттер дее, артисттер дее, олаңай тоғысчылар даа полғаннар. Артисттер санынаң Алексей Щетинин паза Вера Чебодаева грампластинка пазарына улуғ хозым иткеннер. Саблығ хайҷыбыс Апанис Бурнаков чатханнаң ойнаҷаң, алыптығ нымахтарның кизектерін толдырҷаң. Пірее хати чатхан ӱні хоостыра чоныбыс хынчатхан Евдокия Тыгдымаева тахпахтарын толдырып пастабысчаң. Пединституттың студенттері санынаң Елена Топоева, Евдокия Карамашева ӧткін хайынғаннары сағыста халтыр. Хайди прайзыбыс таа маңат кӧглирге кӱстендібіс.\\nІди піс Москвада 10 кӱн чуртаабыс, сарнирға чӧр турғабыс. Аның салтары - 60 минута ойнаҷаң грампластинка тимге сыхханы. Кӧглерні піске тиксі Союзтағы радионың оркестрі ойнап пир турған. Оркестрнің дирижеры даа, музыканттары даа пістің сарыннарыбысха тың хынғаннар. Сірернің кӧглеріңде кӧк тайға кӱӱлепчеткені, хазыр суғлар ахчатханы, хусхаҷахтар тапсасчатханы чахсы истілче ті��еңнер.\\nАндағ оңдайнаң Павел Конгаровнаң хада ӱгренчеткен туста Москвазар сарнирға, грампластинка сығарарға чӧр килгебіс. Амды, хаҷан педучилищеде, анаң пединститутта хада ӱгренген арғыс-ӧӧрелерімнеңер пасчатханда, кӧңні-чӱреем тибірепче. Мин оларны сыбыра сағыста ал чӧрчем.\\nАвтор : Ефросинья ТИННИКОВА, тынағдағы ӱгретчі","num_words":873,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.134,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТӦЛЕГ СИНІ ХОЗЫЛАР БА?\\nСурғазар - нандырчабыс. Россияның Пенсия фондының (ПФР) специалисттері республика чуртағҷыларының аймах сурығларына нандырчалар\\n- Мағаа октябрьда, чалғыс іҷее чіли, пір чылға пособие турғыс пиргеннер. Айда 6254 салковай алчам. Чоохтап пиріңер, 2022 чылда ол тӧлег сині андағох халар ба алай ағаа индексация иділер бе?\\nЛариса Ф., Ағбан пилтірі аймаа\\n- 8 - 16 частығ палалар ӧскірчеткен чалғыс паба-іӌее тӧлелчеткен пособие регионда палаа турғызылған чуртап парыбысчаң иң асхынах синнің 50 % тиңнелче. Хакасияда пылтыр ол 12509 салковай полған, андағ оңдайнаң пособие сині - 6254 салковай 50 ахча. Чуртап парыбысчаң иң асхынах син чыл сай ӧсчеткенде, пособие дее хозылар. Пӱӱл Хакасияда палаа турғызылған чуртап парыбысчаң иң асхынах син 13009 салковай полар, чалғыс паба-іӌее ай сай тӧлелчеткен пособие 6504 салковай 50 ахчаа тиңнелер. Январь ӱчӱн пособие февральда тӧлелер.\\n- Чарыт пиріңер, ӧкіс халған ипчее позының пенсиязы орнына ирінің пенсиязын аларына кіріп аларға чарир ба, аиың пенсиязы пӧзік полза?\\nПенсионер ипчі, Саяногорск г.\\n- Азырапчатхан кізізін чідіргені хоостыра страховой пенсиязына кіріп алар право пирілче ӧкіс халған ипчізіне алай иріне, ол пенсия алар часха чит парған алай кинек полза. Че андағ оңдай сыбыра тузалығ полбинча. Азырапчатхан кізізін чідіргені хоостыра страховой пенсияның алыспинчатхан чардығы чазы хоостыра страховой пенсияның алыспинчатхан чардығынаң 50 % асхынах, аннаңар ӧкіс халған пенсионер хада хонғанынаң асхынах тӧлег алар. Кӧзідімге, ӱреен ирінің пенсиязы 19800 салковай полған. Пылтыр аның алыспинчатхан чардығы - 6044 салковай, страховой чардығы - 13756 салковай. Андағ оңдайнаң, азырапчатхан кізізін чідіргені хоостыра пенсия полар: алыспинчатхан чардығының 50 %, хоза - страховой чардығы, пасха оңдайнаң чоохтаза, 3022 салковайға 13756 сал-ковай хозыбызарға кирек. Іди ол 16778 салковайға тиңнелер.\\nАғаа хоза, ирінің алай ипчізінің пенсиязына парыбысса, севернай алай аалдағы стаж ӱчӱн тӧлег пирілбинче, ідӧк 80 часха читсе, пенсия хозылбас.\\nАннаңар мындағ киректе ПФР-ның специалисттерінең хоза азырапчатхан кізізін чідіргені хоостыра пенсияа кірібізерін чахсы сананып аларға кирек. Іди кірібізері тузалығ полза, сурыныс пічиин пирібізерге халча.\\n- Мағаа ирткен чылда пенсия нинче алғанымнаңар справка кирек. Хайди аны алып аларға чарир паза ол хай син тус тимнелче?\\nЮрий Васильевич, Шира аймаа\\n- Андағ справканы «Хазна полызығлары» портал пастыра «Справкалар. Выпискалар» чардыхта чахыбызарға чарир. Андағы списокта «ПФР-ның тӧлеглерінеңер справкалар» строканы таллап аларға. Алай ПФР-ның сайтында пос кабинеді пастыра «Пенсиялар» чардыхта «Справка (выписка) чахыбызарға: хайдағ-да туста тӧлеглер пирілгеннеңер» сервис полызиинаң. Тыыдылған электроннай хол салыснаң киречілелген пічік анда сах ол туста тӧстел парар, аны компьютерде алай мобильникте хайраллап, кирек полза, электроннай почтаӌа ызыбызарға алай печатьха сығарып аларға чарир.\\nІдӧк андағ справканы МФЦ-да алай ПФР-да алып аларға чарир, пос-наң хада паспорт пар ползын.\\n- Мин чыылчатхан пенсия ахчазын хазнани нимес пір фондтаң пасха фондсар ызыбызарға пічік пир салғам. Ам маңзырабысхам тіп сағынчам, ол ахчаны иргі оңдайда артызарға сағыныбыстым. Пирген пічиимні чох идібізерге чарир ба?\\nИгорь Ильич, Орджоникидзе аймаа\\n- Чыылчатхан пенсия ахчазын ызарға пір чыл аразына пирілген пічікті нандыра хығыртып аларға чарир «соопчатхан» туста. Андағ тус 1 - 31 декабрьда тоғынча. Ол 2019 чылда ӧнетін кирілген, кізі алында алған чарадиин алыстырарға сағыныбысса паза ахчазын пасха страховщикке ыспасха чарадығ алза.\\nПирілген пічиин нандыра хығыртарға ПФР-зар искірерге кирек полар. Аны электроннай кӧрімде ызарға чарир ПФР-ның сайтында пос кабинедінде «Чыылчатхан пенсия ахчазынаң устиры» чардыхта «Искіріг аларға: кӧрілген пічіктердеңер» сервис полызиинаң. Мындағ искіріге тыыдылған электроннай хол салыс киректелер. Ідӧк ПФР-зар посха айланып, ол пічікті нандыра хығыртып аларға чарир.","num_words":475,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.103,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АРТЫХТАРНЫҢ АРТЫҒЫН УТХАН ХАЙХАСТЫҒ ЧИР\\nТилекей марии. Чир ӱстӱнде хорғыстығ коронавирус хайди даа хазырланчатса, культура палғалыстары ӱзілбинче, спорт марығлары иртіріл турча. Іди октябрь ай соонзар Грецияда кӱрес спорт кӧрімнерінең айғасхан ветераннар аразында тилекей марии ирткен\\nГреция... Пурунғыдаң сығара тиксі сабланчатхан хазна. Пастағы Олимп ойыннары мында иртіріл сыхханнар нооза. Анда аралазып, чиңіс тутханнары хазна тархынында хаңанға даа халҷаңнар, саблығ кибелісчілер олардаңар кӧглирге хынҷаңнар, махтаға сығарҷаңнар. Аннаңар спортсменнерге Грецияда полған, хазыр харбазығлар ирт турған пурунғы пӱдіріглерні кӧріп алғаны улуғ ӧрініс ағылча полар. Анзын Худайға тың киртінчеткеннерні Иерусалим позынзар хайди тудығ чох тартчатханынаңар тиңнестірерге чарир.\\nАннаңар даа пу хазнаның Лутраки городының орамаларынҷа кӧӧлҷе пастырыс чӧрчеткен спорт ветераннары иргі пӱдіріглерзер сыныхти кӧр салчалар. Пандемия хайди даа хайнапчатса, чуртас ағыны тохтабинча, туристте�� саны тың на хохсырабинча. Аймах тілліг чон-чахсы, постарының тіллерінең чоохтазып, пірее чапсых орында турыбысчалар, пастарын чайхап ала, сомға суурынып пастапчалар. Орындағы ус холлығларға анзы ла кирек нооза. Сах андох аалҷыларны ибірібісчелер, пірее сыйых алып аларға чӧптепчелер.\\nСпорт ветераннары, тізең, постарының тонанғаны хоостыра прайзының хайиин тартчалар. «Россия» пазылых кип-азахтығ иреннерні тохтадып аларға, чоох-чаахнаң алызарға харасчалар. Орындағы чуртағҷылар чахсы пілчелер нооза - Россиядаң килген туристтер хаҷан даа ахчаа харанминчалар паза кӧгліг тынанып аларға хынчалар. Сала амыр тудынчалар спорт ветераннары. Оларға пойли пас чӧрчедерге маң чоғыл, городты даа кӧмес кӧріп аларға кирек. Ибзер айланза, пірее ниме чоохтирға кирек полар нооза.\\n- Грециязар кӱреснең айғасхан 600 артиинаң спорт ветераны чыылысхан. Олаңай паза грек-рим кӱресчілері полғаннар. Тилекей мариинда аралазарға 39 аймах хазнадаң спортсменнер килгені искірілген, - чоохтапча мыңдағ улуғ арға-мӧрійнің араласчызы, чир-суғҷыбыс Марат Кичеев. - Оларның аразында хаҷан-да махтаға сыххан кӱресчілер саны асхынах полбаан.\\nОлаңай паза хакас кӱрезінҷе спорт узы, Россияның саблығ тренері Марат Семёнович Кичеев тилекей мариинда пастағызын на араласча. Аннаңар ағаа прай ниме чапсых, кӧмес таңнастығ арах таа пілдірче. Сах андох позы чиит туста марығларға хайди чӧр турғаны сағысха кірчетпес пе. Амды саңай пасха кӧрім, ирткен туснаң тиңнестірҷе дее чоғыл. Пір ле ниме чыллар тобыра сала даа алыспинча: марығ алнындағы хайыныс паза хайдағ-да пілдізі чох суулас. Коронавирус сылтаанда кӧрігҷілер чоғыл, че хаҷаннаң таныс суулас ӱр нимеске дее тохтабинча, кӱресчілерні амыратча. Анзына мында ізестіг пастырыс чӧрчеткен улус хаҷаннаң кӧнік парған. Пастап, постары марығларда араласчатханда, изі чох арах таа пілдірҷең, хайдаң сыхчатхан суулас полҷаң тіп, пірее хати ибіре-сибіре хылчаңнирға даа килісчең.\\nКибір хоостыра спорт ветераннарыңың тилекей мариин «гректер» асханнар. «Гректер» теені грек-рим кӱрезінең айғасхан спортсменнер полчалар. Россияның командазы маңат тимненіс кӧзіткен, 7 алтын медаль холға кирген. Кӱмӱс паза хола медальлар полғаннарох. Іди Россияның комаңдазы, 370 саннығ, пастағы орыңда пол парған. Иран ікінҷі орынны холға кирген, аның 335 сан полған. США-ның комаңдазы, 256 саннығ, ӱзіңңі орың алғаң.\\n- Пістің соона халбаңар, пастағы орынны холға киріп алыңар, - алғааннар піске «гректер», ибзер парарға тимненчеткең туста.\\nМыңда спорт ветераннары аразында иртчеткен марығлар оңдайларынаңар кӧмес чарыт пирерге кирек. Хайдағ даа марыға спорт ветераны позының ахчазына чӧрче. Чир ӱстӱңдегі пірее ле хазналар, андағлар ӧӧнінде пай чуртапчатханнар санынаң поладырлар, спорт ветераннары марығларға министерстволар алай пірее ведомстволар ахчазына ысчалар. Россия командазына кі��нгеннері, тізең, арға-мӧрійге пар килерге спонсорлар кӧрглеп чӧрчелер. Іди Марат Кичеев Россия мариина позының ахчазына пар килген.\\nАРТЫХТАРНЫҢ АРТЫҒЫН УТХАН\\nТилекей мариина, тізең, спонсорлар табарға киліскен. Ол даа сылтағнаң, «гректер», тилекей мариинда харбазыбызып, ибзер тимненібіскеннер, «вольниктернең» чылығ анымҷохтасханнар.\\nСпорт ветеранына 35 - 60 частығлар саналчалар. Итсе, пу саннар пірее хати алыс таа парчалар, 65 алай 70 часха теере кӧдірілчелер. Кӧзідімнер ідӧк алыс парарға айабас. Харбазығ хаҷаннаң олимп системазы хоостыра иртедір: полған на кӱресчі позының кӧдірімінде прайзынаң кибісте тоғазарға кирек. Піреезі, сыйыхтығ орынға сых полбазын сизініп, марығдаң суурыныбысча. Алай ба, кибіссер сыхса даа, харбазар-харбаспас пол сыхча, марығ чарғыҷызына хатығладып, арға-мӧрійдең суурдырыбысча.\\nЧир-суғҷыбыс 51 - 55 частығ спорт ветераннарынаң харбазарға пазын салған. Че аның кӧдірімінде кізі асхынах чыылысханнаңар, Марат Кичеевке сала аар пасчатхан кӱресчілернең кибісте тоғазарға киліскен. Протоколны кӧрібіскенде, аның кӧдірімінде 7 кізі пазын салғанын піліп алған. Россияның саблығ тренері сах андох сананып-пӧгініп пастабысхан: сын оңдайнаң ағаа кибіссер 6 хати сығарға килісче. Сынында пірее кӱресчі хайди даа марығдаң суурыныбызар. Аның сананған-пӧгінгені хап-орта пол парған, чир-суғҷыбысха кибіссер 5 хати сығарға киліскен. Че полған на тоғазығ уғаа хазыр ирткен. Хайдағ даа полза, тилекей марии нооза. Мында прайзы даа ибзер алтын медальлығ айланарға сағынча. Че алтын медаль пір ле, аны холға кирерге сағынчатхан 7 кізінің хайзы даа аның ээзі полыбызарға пӧгін тутча. Марат Кичеев, тізең, позын узах чолға ӱдесчеткен сӧбірезін, нанҷы-арғыстарын сала даа ікінҷілес чох ізендір салған: «Ибзер хайди даа алтын медальлығ айланарбын».\\nГрецияның Лутраки городынзар тилекей мариинда аралазарға чыылысхан спорт ветераннары санында саблығ кӱресчілер парох полған. Оларның піреезі аймах чылларда ирткен Олимп ойыннарында устарын сынааннар, че сыйыхтығ орыннарға чит полбааннар. Алай ба тилекей марығларында араласханнар, алтын медаль чох хал турғаннар. Чоннар аразындағы улуғ марығларда чиңіс тутхан кӱресчілер дее постарының устарын сынирға килглептірлер.\\nМарат Кичеев пастап Франциядаң килген Филипп Андре Мопеннең харбасхан. Ниме чоохтирға чарир пу кӱресчідеңер? Иң пастағызы - позының хазназында сынағлығ марығда хайди даа аралазарға, пірее сыйыхтығ орын аларға кирек полған. Маңат тимненіс кӧзіткен кӱресчілер хатығ сыныхтағны ирт парыбысчалар. Оңарылыстығ, мында чиңіс тударға парчан узын паза кӱзін салар. Андада ла ағаа алтын медальзар чол азылар. Утыр салза, сах андох ікінҷілес тӧрир.\\n- Мин ибдегілеріме алтын медальлығ айланарым теем нооза. Аннаңар, француз хайдағ даа чахсы кӱресчі полза, утарға киліскен, - пастағы тоғазығдаңар хысхаҷахти чоохтапча чир-суғҷыбыс.\\nРоссияның саблығ тренері - уғаа пазымнығ хылыхтығ кізі. Кибіссер сыхханда, Франциядаң килген кӱресчіні 8:0 саннаң утханын сах андох искірбинче. Филипп Андре Мопен хайди даа матап кӱстензе, чир-суғҷыбыс ағаа пір мике дее идер оңдай пирбеен. Позы, тізең, пір орында сым турбин, кибісте уғаа чапчаң хайын чӧрген, французха арачыланар даа оңдай пирбинібіскен. Пір мике киліспин парза, сах андох ікінҷізін толдырарға харасчатхан. Андағ оңдайнаң, маңат тимненіс кӧзідіп, ізестіг чиңіс тутхан.\\nХаҷан Марат Семёнович США-ның кӱресчізі Джозеф Майкл Раянаң тоғасханда, аның сағызын саңай сығар салған. Пірдең, чир-суғҷыбысха хайдағ-да иртіре кӧйтік сӱмелернең тузаланарға киліспеен дее тиирге чарир. Олаңай ла азах хаарыбызып, кибіссер аңдарып алча, сах андох накат идібісче. Че пір ле хати. Анаң тохтабысча. Ноға іди хылынғазар тіп сурғанымда, ол кӱлімзіреп ле салған.\\n- Кем пілер ол американецті, арса, пірее кӧйтік сӱме тимнеп салған? Хайдағ даа полза, тилекей марии нооза, - ӱндесче ол.\\nСША-ның спорт ветеранын 10:0 саннаң утып алғанда, тынарға сала ниик полыбысхан. Азах метке чидіп алҷаң чол чалбахтаң чалбах ла азылып одырча. Анзына хайди ӧрінмес. Олох арада аның кӧдірімінде ікі кӱресчі ідӧк алнынзар ізестіг хаалапча, хайзы даа алтын медаль позының ізебінде тіп санапчатпас па. Оларның пірсінең чир-суғҷыбысха ӱзінҷі хати кибіссер сыхханда харбазарға киліскен. Анзы Молдовадаң килген Георге Бистричи. Уғаа кӧйтік кӱресчі, ӧскіҷек ле осхас сӱскічі. «Ыырҷызын» сырайынаң табырах ла сӱзібісче, анаң, анзы оңарылғанҷа, кибіс тастынзар сығара іт парыбысча - ағаа 1 сан пирілче нооза. Анзы чиңіс тудар чахсы оңдай пирче. Сынап піреезін сала тыыда сӱзібіссе, анаң на пыросынып пастапча, сырайын холнаң тудын салған кӱресчее айап, сала ла ылғабинча, чоо ачынчатхан полыбысча, хуҷахтабысча.\\nМарат Кичеев, сизінмин халып, пір хати сӱстіріп алған. Сах андох тізінің хыриндағы кӧгбезінең хан ах сыххан. Георге, тізең, сала даа тохтабин, алнынзар сегірген, кибіс тастынзар сығара іт парыбызарға харасхан. Чир-суғҷыбыс армияда десантник полған, аннаңар хыйа сегірерге маңнанған. Паза даа чубанмин, айазынаң аны хамахтаң тыыда арах іде сазыбысхан - молдаванин саңай ойда чӧрібіскен. Тура ла хонып, марығ чарғыҷызына хоптан сыххан, хамахтаң хайди матап пирдіріп алғанын кӧзідерге харасча. Че марығ чарғыҷызы прай ниме кӧрген, ағаа хайығ даа айландырбинча, харбазыңар тіп кӧӧктірче. Ам на сала ылғабинчатхан Георге, алнынзар сегіріп, Марат Кичеевті пилінең хаап алған, пір дее мике салбин, кибіс тастынзар хаап чӧрібіскен - ағаа 1 сан пирілче. Аның ӧрінізі улуғ.\\n- Іди ол молдаванинге 6 хати кибіс тастынзар сығара ітіргем. Кӧйтікке кӧйтікнең нандыр сыххам. Алнынзар сегірзе, хыйа полыбысчам, азах хаарып, аңдарып алчам, накат идібісчем. Андағ оңдайнаң саннаң алнынзар сыххам. Георге чочыныбысхан, паза ал��ынзар сегірбинібіскен. Тоғазығ 8:6 саннаң тоозылған, - чарытча М.Кичеев.\\nРоссияның командазына кірчеткен спорт ветераннары, Молдова чирінең килген кӧкесім хылыхтығ кӱресчіні пістің чир-суғҷыбыс хайди матап ӱгрет салыбысханын кӧріп, істілерін тудынғанҷа хатхырысхан осхастар. Марат Кичеевті махтаан полбастар ба. Олох арада аны азах метте уғаа чахсы кӱресчі сағыпчатханнаңар сизіндіргеннер. Итсе, анзын Россияның саблығ тренері позы даа чахсы оңарчатхан. Хайдағ даа марығ тузында артыхтарның артыхтары ла азах метке чидіп алчалар. Сынап таа харбазығ хазыр парар.\\n62 кг кӧдірімде пастағы орын ӱчӱн харбазарға тимненчеткен кӱресчідеңер чир-суғҷыбысха кӧмес чоохтап пиргеннер. Хандыра айдас табан полтыр. Хайдағ-да хормачы кӱресчі Болгариядаң килген спорт ветераны алтын-кӱмӱс медальларын килограммнаң синепчеткен осхас теенде, прайзы даа кӧгліг хатхырызыбыстыр. Сынында Ремзи Реджеб Осман чиит туста тилекей мариинда ӱс хати аралазарға маңнантыр. Ағаа тилекей чемпионы полыбызар оңдай пирбиндірлер, че сыйыхтығ орыннарға сығып алҷаң полтыр. «Тутхан холы тимір осхас, хапхан холы хысхыс осхас», - махтаптырлар Болгариядаң килген кӱресчіні Марат Кичеевтің таныстары.\\n«Аның холына кірбеске кӱстенерге... чапчаңнаң азарға», - позы позына мындағ пӧгін турғысча Россияның саблығ тренері, азах меттегі тоғазыға сыхчатханда. Кӱресчілер удур-тӧдір сыныхти кӧрісчелер. Андағ туста кем кемнің маан чабыра пазып алары ілезіне сыхча. Мында, тізең, пастағы орын ӱчӱн тоғазығ нооза. Аннаңар хайзының даа кӧрген кӧрізі кӧс осхас, тынған тынызы чалын осхас. Алтын медаль ӱчӱн харбазығда тӧдір пазынарға сағынминчалар даа.\\nКитеніс чӧрчелер. Мына болгарин Марат Кичеевті кӱстіг холларынаң пӱкӱлее харбап аларға харасты - чир-суғҷыбыс сығара толғала халды. «Мындағ аба осхас кӱстігнің холына кірбеске кирек», - сағынча Марат. Піліп арачылан турарға чарадыбысты. Олох арада тис ле чӧрчедерге чарабас, марығ чарғыҷызы ағаа сизіндіріг идібізерге айабас. Хайдағ даа полза, тилекей марииның финалы.\\nРемзи Реджебтің азахтарынзар сегірчеткен полып, алаахтыр кӧрді - болгарин тӧдір пазынча. Сах андох азах хаарыбысты, кибіссер аңдарып алды - ағаа 2 сан пирілче. Че накат итпеді - поғда кӧрімніг Осман аны оой ла тохтадып алар. Аннаңар азах узына тура хонған. Амды хандыра ла кӱресчеткен кізі полыбызарға кирек. 2:0 саннаң ол алнында нооза. Ол сылтағнаң Марат Кичеев чапчаң хайын сыххан, мике салчатхан полыбысча. Анаң, оңдай киліскенде, болгаринні пазох ла кибіссер аңдарып алған. Че пазох накат идерге тідінмин салды - Осман оңнығ ла кӱстіг кӱресчі нимес. Аның хатығ холларына кір парзаң, сығара толғалып аларға оой ла полбас.\\nМарығ чарғыҷызының сығыртозы хайди кӧгліг тапсады - тоғазығ тоозылғанын киречілепче. Пістің чир-суғҷыбыс азах меттегі хазыр харбазығда 5:0 саннаң чиңіс тутхан. Хайдағ ӧрініс - ол тилекей чемпионы! Ибдегілеріне молҷаан нооза, улуғ арға-мӧрійдең алтын медальлығ айланардаңар. Хайди тіҷең полдылар хыйға ӧбекелерібіс: ир кізі сӧс пирген, ир кізі сӧзіне турысхан. Мында кирек сах іди киліс парды.\\nПрайзынаң пурун Марат Кичеевті мындағ чиңіснең, алтын медаль утып алғанынаң Ремзи Реджеб Осман алғыстаан. Пандемия тузында хуҷахтазарға чарадылбинчатса даа, ол чир-суғҷыбысты позынзар чағын тартып алған, чалахай кӱлімзіреен. Анаң Россияның саблығ кӱресчізінзер хайди-да кӧйтік кӧрібіскен. Амды мӧрій сини полды, килчеткен чылда пазох тоғазарбыс, андада кӧрінер теен чіли тудынча. Сах андох Марат Семёнович сағысха кир килген, 2022 чылда спорт ветераннарының тилекей марии октябрь айда Болгарияның кіні София городта иртердеңер чарлалған нооза. Аннаңар чир-суғҷыбыс болгаринге хол тутхан, кирек киліссе, кибісте тоғазарбыс теен.\\nПіс Россияның саблығ тренері Марат Семёнович Кичеевті спорт ветераннары аразында чиңіс тутханынаң, тилекей чемпионы полыбысханынаң алғыстапчабыс, читкен чидігде тохтабасха алғапчабыс.","num_words":1645,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.113,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Марығ. 24 январьда Россия Матыры, гвардияның улуғ лейтенанты Игорь Ахпашевтің адын ал чӧрчеткен Ағбандағы 1 № ортымах школада ӱгренҷілер аразында таңма атарынҷа республика марии ирткен\\nРоссия Матыры Игорь Ахпашевтін хумартхызына чарыдылған аймах марығлар иртірері пістің республикада хаҷаннаң кибірге кір парған. Пӱӱл ол арға-мӧрійлерні уламох пӧзік синде иртірерге харасчалар. Анзы тиктең нимес. Махачы чир-суғҷыбыстың пайрамнығ тӧреен кӱні - 50 чазы - таныхталча нооза.\\n- Нинҷе-де ле чыл мының алнында Игорь пістің школаның коридорынңа ачых-чарых кӧңніліг чӧрҷең. Тузы читкенде, хазна чахиин толдырып, чиит чуртазын пир салған, - харах частары арали чоохтанчалар Россия Матырын ӱгреткен улуғ частығ ӱгретчілер.\\nИгорь Ахпашевтің хумартхызына чарыдылған арға-мӧрійні пайрам кибірли азарында кӧп кізі араласхан. Россия ДОСААФ-ының Хакасиядағы пӧлиинің кнес орынҷызы, подполковник Сергей Горбатенко марығда аралазарға килген ӱгренҷілерзер чалыннығ сӧстернең айланған, махачы чир-суғҷыбыстын чуртазы прайзына чахсы кӧзідім ползын теен. Ағбандағы ДЮСШ директоры Александр Павловский Россия Матыры Игорь Ахпашев кічігдең сығара спортнаң нанҷыласханын, пик хазыхтығ поларға харасханын таныхтаан, ӱгренҷілерні ағаа кӧӧгерге, хазых чуртасха тартыларға хығырған.\\nАрға-мӧрійнің ӧӧн чарғыҷызына Анатолий Ушаков турғызылтыр. Анатолий Николаевичтің сӧстерінең, Россия Матыры Игорь Ахпашевтің хумартхызына чарыдылған марығда аралазарға прай 16 команда килтір. Пір командада ікі хыс паза ікі оол.\\nОл туста Асхыс аймаандағы Чоғархы Асхыс аалдағы школадаң килген атығҷылар командазының устағҷызы Виктор Тодиновнаң чоохтасчатхабыс. Виктор Степанович, ӱгретчі-тренер, улуғ нимес хомзынызынаң ӱлескен: ирткен чылларда таңма атар марығларда сыбыра аралас турғаннар, сыйыхтығ орыннар алҷан ӱгренңілері 2019 чылда школа тоозыбыстырлар. Аннаңар пеер ол чиит команда ағылтыр. Че аның араласчылары санында хомай нимес атчатхан оолағастар даа, хызыҷағастар даа пар осхас. Іди, Асхыс аймаандағы Ус чул аалда чуртаан чааҷы-интернационалист Анатолий Бурнаковтың хумартхызына чарыдылған марығда аралазып, Аймир Кичеев тее, Эдил Давлетов таа, Аима Амзаракова даа сыбыра маңат тимненіс кӧзітчелер, сыйых чох халбинчалар. Амды пу ӱзӧлеңе Айсели Сунчугашева хозылыбыстыр. Піреезі хайди даа маңат тимненіс кӧзідеріне ізенче Виктор Тодинов.\\nПіс піди чоохтасчатханыбысты ис салған чіли, марығның ӧӧн чарғыҷызы Анатолий Ушаков прайзын сизіндірче: пӱӱлгі арға-мӧрійде сыйыхтығ орынға сығып аларға уғаа сидік полар. Пеер таңма атарға Таштып аймаандағы Ибіг аалның уғаа кӱстіг команда килгенін таныхтапча. Командаа кірчеткен Катя Миягашева, Россия мариинда аралазып, сыйыхтығ орынға сыхтыр.\\nАндағ сӧстерні истіп, ӱгренҷілер кӧгліг суулаза тӱскеннер. Оолағастарнын піреезі, хормачыланып, ибзер тизерге тимненібістір, хызыҷахха утыр салзам, хызыл уйат полар тидір. Пасхазы уламох ӧрінісклепче, Катя Миягашеваны утып аларға матап кӱстенербіс тіпчелер.\\nКатя Миягашеваа таңма атарға ӧнетін тимнелген тирде орта полғам. Итсе, пастап Иван Васильевич Карамашевке тоғас парғам. Ипти ле чоохтас турчатханыбыста, Иван Васильевичті марығның ӧӧн чарғыҷызы хығырыбысхан. Нандыра айланзам, Катянаң таныстырарбын тіп чіде халғанда, хыримда оолағас тохтабысхан. Пістің чооғыбысты искен осхас, амох Катяны ағыларбын тіпче.\\nЧиде салдылар. Ортымах сыннығ хызыхах полтыр. Аны кӧріп, сах андох танып салғам. 2019 чылда ол, Хакасияның піріктірілген командазына кіріп, ГТО комплексінің нормативтерін толдырарға Сочизер чӧр килген, анда Россия мариинда араласхан. Теория сурығларына нандырып, тиң частығлар аразында пастағы орын алған. Таңма атарында араластырох, че хайдағ орын алғанын искірбиндірлер.\\nЧе хайдағ даа арға-мӧрій тузында прайзы чиңіс тударға кӱстенче. Ирткен тустағы чидіглер санға алылбинчалар. Аннаңар Россия Матыры Игорь Ахпашевтің хумартхызына чарыдылған арға-мӧрій тузында кем прайзынаң артых чичең атығҷы полыбызарын марығ араласчылары чидікпин сағыпчатханнар. Полғаны ла позының кӧзідімнерін пілче нооза.\\nОолағастар аразында Асхыс аймаандағы Палыхтығ суғ аалдаң килген Егор Цыбульский утханы искірілген. Хызыҷахтар аразында марығ ээзі Анна Лихачева чиңіс тутханы чарлалған.","num_words":490,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.065,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧОННЫҢ САҒЫС-КӦРІЗІН ПІЛЕРІ - ӦӦН ПӦГІН\\nТоғыс чорығы. Хакасия пазы Валентин Коновалов Сорығ городта пол килген.\\nПастап ол городтағы спорт школазынзар кірген. Чоохтирға кирек, Сорығда ол пір ле комплекс, хайда чонға, спортнаң айғазып, хазиин пиктирге чарир.\\nЧе пӱӱнгі кӱнде ол учреждение изелер пазында. Комплекстің хырын паза стенелерін пӱкӱлеезінең алыстырарға кирек. Регион пазы пу сурығны министрлерге пӧгібізерге чахығ пирген. Ол ідӧк город чуртағҷылары кирексіпчеткен объекттің тилиріне ахча табар оңдайлар тілирдеңер искірген.\\nВалентин Коновалов анаң Со-рығдағы тағ ис-пайының тузазын алғытчаң комбинатта (ГОК-та) полған. Правительство кнезін андағы карьернең, пайытчаң фабриканаң, тыхтағ паза механика цеғынаң таныстырғаннар. Анаң республика пазы Сорығдағы пу предприятиенің тилізіне чарыдылған алғым чыылығ иртірген.\\nХайди таныхтаан Валентин Олегович, городтың аннаң андархы тилізі кӧнізінең пу предприятиенең палғалыстығ. Сорығда чурттығ чонға тураларынзар чылығ аннаңох пирілче. «Аннаңар комбинатты хайраллап халар ӱчӱн піске, орындағы паза федеральнай ӱлгее, прай кӱзібіс саларға киректелче», - теен Хакасия пазы Валентин Коновалов.\\nОл кӱн ол ідӧк городтың устағ-пастаанда чыылығ иртірген. Анда Сорығның социальнай паза экономика тилізінеңер чоох парған. Ӧӧн хайығ республика паза муниципальнай бюджеттерзер пілдірте налог кирчеткен промышленность предприятиелеріне салылған.\\nИирде, тізең, Хакасия пазы город чуртағҷыларынаң тоғасхан. Чоохтирға кирек, Сорығдағы азых чоохтазығ оңдайлығ тоғазығ тӧртінҷі хати ирткен. Валентин Коновалов, Хакасия пазы полыбызып, пастап Харатас городтағыларнаң чоох алысхан, анаң Ағбан пилтіріндегілернең паза Боград аймаандағыларнаң. Хакасияның городтарынзар паза аймах кіннерінзер ол іди орынҷыларынаң паза министрлернең хада чӧрче.\\n-\\tМындағ тоғазығларда полған на кізее республика устағҷыларына сағыссыратчатхан сурығларын пирерге оңдай пар. Піс ідӧк критиканаң тоғыр полбинчабыс. Чонның сағыс-кӧрізін пілері - пістің ӧӧн пӧгінібіс нооза, - теен Валентин Коновалов.\\nКирілген кибір хоостыра пурнада сӧс пирілген Сорығ город устағҷызына. Владимир Найденов чыылысхан чонға ирткен чылда толдырылған алғым тоғыстардаңар искірген. Ӧӧнінде ол город істі-тасты хайди иптел парғаннаңар чоох апарған. Хайди муниципальнай пӱдіс устағҷызы чарытхан, 2018 чылда «Городта истіг оңдайлар тӧстирі» программа хоостыра илееде тура ибіркізі нааҷылалған, ол санда олғаннарға ойнаҷаң орыннар тимнелгеннер. Аннаң пасха, город чуртағҷылары сурынызынаң хоза автобустар позыдылғаннар.\\n-\\tАмғы туста сӧп-сап сурии тиксі хазна синінде пӧгілче. Че мин Сорығ город чуртағҷыларынзар алынҷа айланарға сағынчам. Сірер иблеріңні хаҷан даа арығ тутчазар нооза. Аалҷылар килеріне иб істін уламох чахсы арығлап салчазар. Городыбыс, тізең, андағох чуртыбыс нооза. Аннаңар, аарлығ чоным, ��ны піс ідӧк арығда тударға кирекпіс. Похсахты анда-мында тастабин, кирек орынзар тӧк турарға, - теен Сорығ устағҷызы.\\nМэрнің чооғы соонда чыылған чон, теестезіп, Хакасия правительствозына сағыссыратчатхан сурығларын пирген.\\nСорығдағылар имнег киреенең палғалыстығ иң кӧп сурығ пиргеннер. Пастағызы - имҷілер чидіспинчеткені!\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде Сорығ городта 16 ла имҷі-специалист, - чоох алған Хакасияның хазых хайраллаҷаң министрі Владимир Костюш. - Ирткен чылда «Аалдағы имҷі» программа хоостыра городсар ӱс имҷі килген, пӱӱл, тізең, пір ле имҷі килері кӧрілче. Паза пӱӱнгі кӱнде ӧнетін чӧптезігҷе алты кізі имҷі специальнозына ӱгренче. Пасха моногородтарға чіли, Сорыға чииттерні кӧстегліг программаҷа ӱгредерге чарир. Че пу городтаң хазых хайраллаҷаң министерствозар андағ сурыныс пічии пір дее кірбинче. Пасха оңдайнаң піс тоғынҷаң кізілерні ыс полбаспыс. Город позы, чуртаҷаң орыннар тӧстеп, ол сурығны пӧгерге кирек.\\nСорығда санавиация тоғызы тохтадыларынаң, тізең, Владимир Костюш чараспаан. Хайди таныхтаан министр, вертолет хайди учух чӧрген оларзар, ідӧк ле ағырыбысхан чонны Ағбанзар апар турар.\\nПаза пір сурығны табырах полызығ пирҷең машиналар водительлері пиргеннер. Олар 14-15 муң салковайға тиңнелчеткен чал ахчазына чӧпсінминчелер! Хакасия пазы Валентин Коновалов пу сурығны, прай тӱптестіріп, министр Владимир Костюшха пӧк саларға чахығ пирген.\\nСорығдағыларны ідӧк изелчеткен туралардаң кӧзірер программа тоғызы сағыссыратча. Хайди чарыт пирген пӱдіріг паза чурт-коммунальнай хоных министрі Илья Кононенко, пӱӱнгі кӱнде Сорығда туралар пӱдірер чирлер синелчелер. Анаң, прай кирексіністер толдырыл парза, туралар тимге сығарылза, 90 азыра кізее наа чурт пирілері кӧрілче. Че ол кирек 2022 чылдаң на пасталар.\\nКультура туразынзар чыылысхан чон аразында улуғ частығлар кӧп полған. Олар правительство кнезіне Илбек Ада чаа палаларына ахчалығ полызығ ноға пирілбинче тіп сурығ пиргеннер. Хайди чарыт пирген Валентин Коновалов, андағ чарадығ Россияның хайзы-пірсі ле регионнарында алылған. «Че пу чыл Илбек Чиңіс кӱніне Хакасия правительствозы чаа палаларына пір хати пирілчеткен ахчалығ хабазығ идер. Ол пір муң салковайға тиңнелер», - теен ол.\\nПуох тоғазығда, сорығдағыларның айланыстары хоостыра, тыхтағ тоғыстары иділген тиксі ӱгредігліг школаны хатап сыныхтабызарға чарадығ алылған. «Орай даа полза, мин чонны сағыссыратчатхан ӱгредіг учреждениелерін сыныхтабызарбын», - молҷағ пирген Хакасияның ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина. Пу кӱнде ідӧк музыка школазын нааҷылирға оңдайлар табарға хабазардаңар, Чорба станцияда имнег пунктын тӧстирдеңер чӧптескеннер.\\nМындағ тоғазығларға город паза аймах чуртағҷылары республика ӱлгӱзінең хайдағ-да полызығ алып алар ізеніснең килчелер. Табығларға олар олох сағыснаң парчалар нооза. Анзын пазох киречі��еп пирділер сорығдағылар. Олар Культура туразының актовай залына толдыра чыылысханнар. Че ол зал ікі-ӱс тее хати улуғ полған полза, чон анҷох кӧп чыылызарҷых, неке. Аннаңар правительство чонның мындағ киртіністіг ізенізін чідірбезін не тіп сағынылча.\\nАвтор : Александра КАРАМЧАКОВА","num_words":697,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧОН ӰЛӰКӰННЕРІ КӦП ПОЛЗЫН\\nЧыл пазы. Ирткен тынағ кӱннерінде Саяногорск чуртағӌылары «Ымай» этнокультура кінінде Чыл пазын таныхтааннар.\\nЧыл пазы республикада тӧреміл таныхталчатса, саяногорсктағыларға ол ам даа чахсы таныс нимес ӱлӱкӱн тиирге чарир. Пӱӱл ол Саяногорскта ӱзінҷі ле хати иртті. Ачырғасха, пу городта хакастар асхынах. Аннаңар, пайрам аалҷылары хакас культуразынаң чағын танызып алар ӱчӱн, тӧстегҷілер ӧнетін хынығ программа тимнирге сіренгеннер. Анзында оларға Ағбаннаң килген С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің «Кӱн чахайағы» ансамбль артисттері паза «Алтынай» хакас ипчілер пірігізінің Асхыс аймаандағы араласчылары чахсы полыс пиргеннер.\\nӰлӱкӱнні азып, этнокультура комплексі сценазынаң алғыстас сӧстерін Саяногорск город пазының орынҷызы Леана Саутина читірген:\\n-\\tЧыл пазы - ол хакас чонның кибірліг ӱлӱкӱні. Аны чылда иң ӧӧн ӱлӱкӱн тиирге чарир. Пу наа чылда сӧбірелеріңде прай ниме чахсы ползын, ачых-чарых кӧңніліг полыңар, столыңар хаҷан даа толдыра ползын, прайзын сын арғыстар ибірзін. Часка сірерге!\\n-\\tХакасияны аймах-пасха адапчалар, - алғыстас сӧстеріне хозылған Саяногорсктағы «Айланыс» хакас культура кінінің устағҷызы Надежда Тимонина. - Европадағылар аны скифтер чирі тіп адаҷаңнар, тархын учёнайлары археология Мекказы, геологтар, тізең, аймах минераллар чыындызы. Прайзына пу чирде, ынағлазып, часкалығ чуртирға алғапчам. Че иң не ӧӧні - чир-чайааннаң пілізері. Тиктең нимес хакастар культуразы чир-чайааннаң пик палғалыс парған. Піс чир ӱстӱн тіріг ниме чіли улуғлапчабыс.\\nМындағ чылығ сӧстер соонаң От инені азырир кибір иртірілген. Аны Ағбаннаң паза Асхыстаң килген аалҷылар иртіргеннер. Пу туста ӱлӱкӱнге килген чон аразында кӧрін парадыр, кем кибірлерге киртініснең паза улуғласнаң хайча, кемге, тізең, ол олаңай кӧзідіг. Іди піреезі, ситкіп кӧріп, кибір иртірерінде ӧткін араласхан полза, хайзы хости кӱлкі-хатхынаң турған. Че чаламалар палғир тус читкенде, полғаны ла ӧңніг чаламаларын ызых хазың салааларына палғирға маңзыраан.\\n-\\tМындағ иргі кибірлер чон аразында хайраллаларға кирек, чииттер оларны пілзін. Мин мындағ ӱлӱкӱннерге тӧреміл чӧрчем паза палаларымны ағылчам. Хакас чирінде чуртапчатханда, аның культуразын пілерге паза улуғлирға кирекпіс. Палаларны, тізең, ағаа кічігдең ӱгредерге кирек. Пӱӱн, чалама палғап, сӧбіреме хазых сурындым, - тіпче Саяногорск чуртағҷызы Светлана Костина.\\n-\\tЧон ӱлӱкӱннері сала кӧп полған полза, чахсы поларҷых, - таныхтаан Гульнара Баймуханбетова. Ол Хакасиязар 1997 чылда Казахстаннан кӧс килтір. Мында чуртап, ипчі ідӧк полған на ӱлӱкӱнге\\nчӧрерге кӱстенче. Аның чооғынаң, хакас кибірлерінде, тілінде ол пос чонына тӧӧй нимелер тілепче. Пістің пу ӱлӱкӱнге тӧӧй пайрамнар парох тіпче ипчі. Че хайди ол таныхтапча, казах чонында мындағ улуғ пайрамнарда ас-тамах килген чонға тикке сыйлалча, мында, тізең, прай ниме садылча.\\nЯ, чоох чоғыл, андағ поларға кирек. Че амғы туста прай ниме ахчанаң палғалыстығ. Пу даа ӱлӱкӱн прай пос кӱзінең иділген тіп таныхтаан Надежда Тимонина. Амды город андағ мероприятиелерге ахча позытпинча. Аннаңар ол даа сидіксіністер аразында чоныбыстың ӱлӱкӱннеріне орын табылчатханы ӧріндірче.\\nТаныхтирға кирек, Саяногорскта хакас культуразының паза тілінің сын хайраллағҷылары - ол «Айланыс» хакас культура кінінің араласчылары. Мында хакас ӱлӱкӱннері прай оларның сылтаанда иртчелер тиирге чарир. Олар орыс городта пос тілін, культуразын хайраллап халарға сіренчелер. Іди, Чыл пазынаңар чоохтап, «Айланыс» хакас культура кінінің устағҷызы Надежда Тимонина таныхтапча:\\n-\\tАчырғасха, Ағбанда иртчеткен пайрамнарға полғаны ла чӧрбинче. Аннаңар Чыл пазын ідӧк Саяногорскта иртірчебіс. Мындағы чуртағҷыларға пістің чоныбыстың культуразын читір пирерге сағынчабыс, пілзіннер пістің кибірлерібісті. Итсе-де, олар хай пірее ӱлӱкӱннерібісті пілібӧкчелер. Нинҷе чыл піс Тӱрк пічии кӱннерін иртірчебіс. Аннаңар пістің ас-тамаабысты чахсы пілчелер, хынчалар.\\nАннаң андар аалҷыларны С.П.Кадышевтің адынаң культура паза чон узы кінінің «Кӱн чахайағы» ансамбльы хакас кӧглерінең паза теелбектерінең ӧріндірген. Ідӧк Асхыстағы «Кӱмӱс ӱннер» ансамбль кӧрігҷілерге сарыннарын сыйлаан. Ырах ниместе хакас ас-тамаа садыға сығарылған. Ідӧк аймах чазанҷыхтар, ағаста киртілген хоостар, чіпнең палғаан ойнаҷахтар паза аннаң даа пасха ниме-ноолар кӧзідии полған. Олғаннар, тізең, хынып хазых ойнааннар. Мындағ оңдайнаң Саяногорск таа Чыл пазын кӧгліг удурлаан.\\nАвтор : Екатерина ИНДЫГАШЕВА","num_words":537,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.156,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАҶАН ЧӰРЕКТЕ ӦРІНІС\\nНацпроекттерні - чуртасха. Пу наада Ағбанның тынағ паркында арған тӧзелген уғаа чахсы стадион тузаланысха кирілді. Футбол ойнаӌаң чазы ибіре ниик атлетиканаң айғасчатханнарға чӱгӱр чӧрӌең истіг чоллар тӧзел парғаннар\\nКізі кӧңнін кӧдірчеткен кӧг ырах тарапча, тынағ паркынзар килген улусты позынзар тудығ чох хығырчатханға тӧӧй. Тимге сыххан стадионзар чыылысхан саарбахтар даа, улуғлар даа наа пӱдіріге ӧкерсінчелер, аны-мыны сыныхти кӧр чӧрчелер, тӧзелген арған отты холнаң тутхлапчалар, паалағ пирчелер.\\nМына ��тадионда хызыл футболкалар кис салған 11-12 частығ оолағастар кӧріне тӱстілер. Пастап олар постары алынӌа аар-пеер чӱгӱріс чӧргеннер, ол-пу упражнениелерні толдыр турғаннар. Хаӌан оолахтарның аразында тренер Денис Козлов пастыр чӧр сыхханда, кічіг частығ футболисттер, аның чахиин толдырып, изере турыбысханнар, теестегі тренировканы пастабысханнар.\\nОлардаң сала оортах улуғ кізілер ағырин чӱгӱріс чӧрчеткеннер. Ідӧк аңдағ-мыңдағ упражнениелер толдырғлапчалар. Наа пӱдірілген стадионда сағам ниме полчатханы пеер килген олаңай кізілерге пілдістіг нимес. Аннаңар даа удур-тӧдір сурастырғласчабыс, піліп аларға харасчабыс. Хаӌан Ағбан городтың пазы Алексей Лёмин чон алнында кӧріне тӱскенде ле, прайзы амырап парған.\\n- Аарлығ арғыстар, кічіг частығ футболисттер, іҷе-пабалар! Хаҷанох сағаан пӱдіріг тимге сыхты, пӱӱң піс аны тузаланысха кирчебіс, наа стадион асчабыс, - айланча Алексей Викторович пеер чыылысхан кізілерзер.\\nАның сӧстерінең, пу стадионны 2019 чылда федеральнай синдегі «Демография» нацпроект хоостыра пӱдіріп пастаптырлар. Пу нацпроектті чуртасха кирерінде, кирек пічіктер тимнирінде ӧткін араластыр ол чылда Ағбан городтың пазы полған Николай Булакин. Аны сағысха киріп, ағаа улуғ алғызын читірген Алексей Лёмин. Анаң наа стадион тимге сыхханы Ағбанның 90 чылына киліс парғанын таныхтаан.\\nМындағ чахсы, истіг стадионны пӱдіреріне федеральнай бюджеттең 39 млн салковай, город бюджедінең 34 млн салковай, республика бюджедінең 400 муң салковай хорадылтыр. Ол амды городтағы Н.Г.Булакиннің адынаң «Ағбан» спорткомплекстің санына кір парар. Стадионның улии 14674,2 квадрат метрге тиңнелчеткені искірілген.\\n- Пӱӱнгі кӱңде пу стадион иң артыхтарның санына кірче. Мыңда хайдағ даа улуғ марығлар иртір турарға чарир, - стадион азылчатхаңда таныхтаан позының чооғыңда Хакасияның спорт министрінің орынӌызы Олег Данчук.\\nАнаң Ағбандағы «Спартак» команданың кічіг частығ футболисттеріне сыйыхтар читірілгеннер. Олар пӱӱл Сибирьдегі федеральнай округ синінде ирткен мини-футбол мариинда 10 - 12 частығ футболисттер командалары аразында ӱзінӌі орын утып алғаннар. Хакасияның кічіг частығ футболисттері мындағ чидіге 12 чыл мының алнында читкен полтырлар.\\nСыйыхтарға турысханнар санында полғаннар:\\tАртём Боргояков - нападающай, команда капитаны, Георгий Беляков - хаалха хадағӌызы, Иван Ахпашев - хаалха хадағӌызы, Артём Самушкин - полузащитник, Матвей Шишлянников - нападающай паза оларның тренерлері Денис Кученеков, Денис Козлов. Оолағастарның іҷе-пабалары матап ӧрініскеннер.\\nАнаң пу танығлығ кӱннің иң хынығ чардығы пасталыбысхан: оолағастарның командазы іҷе-пабалар командазынаң тоғыр ойнаан. Мына хайда чӱрек ӱлӱкӱні полған. Марығ мини-футболҷа ирткен. Хайзы даа командаа нинҷе кирек, анҷа кізі алыстырарға чарадылған. Піс, кӧрігҷілер, пастағы туста оолағастар паба-іҷелернің командазын оой ла утып аларлар тіп сағынғабыс. Сынында кирек андағ ла полбиндыр. Іҷе-пабалар сыдасчаан на сыдасчалар, табырах чӱгӱріп, палаларына чит полбин дее халчатсалар, удур-тӧдір чахсы пілісчелер, футболны постарында ӱр тутпин, сах андох пірде пірсіне теебісчелер. Іди, ойнап, оларға кӧп паза ырах чӱгӱр чӧрерге киліспинче.\\nОйын хынығдаң хынығ, хазырдаң хазыр парып одырча. Олғаннар даа, улуғлар даа чахсы сизінчелер, тоғазығ тоозыларына тус асхынахтаң асхынах ла халып одырча. Сағам іҷе-пабалар командазы 1:0 саннаң алнында. Аннаңар оолағастар саннарны даа тиңнестіріп аларға матап сіренгеннер, че сағынған сағыстары толбин парған. Ағаа хоза, іҷе-пабаларның командазы ойын тоозылар алнында пазох пір гол кирібіскен. Оолағастар хомзынмазын тіп, тирлеглеп парған футболист-пабалар палаларының кӧңнілерін кӧдірерге харасханнар, паарсах хуҷахтабыс турчатханнар.\\n-\\tПіс оолағастарыбыснаң хада мындағ тоғазығлар пірее хати иртірчебіс. Анзы хазых чуртасха тартылчатханыбыс полбас па, - ӱлесче позының сағызынаң Вячеслав Александрович Беляков, оолғы Григорийнің сыйиин кӧзідіп.\\n-\\tСірер тігі ипчіні таныпчазар ба? - ах ӧңніг футболка кис салып, стадион чазызы хыринда турчатхан, хакас оолағасха ниме-де хысхырып, чӧптер пирчеткен ипчізер пазым икіпчеткен туста.\\n-\\tОл амох піреезін алыстырарға кирек. Кӧрчезер, иреннер аразында ікі ипчі чӱгӱр чӧрче, тулуңнары ла аар-пеер учухча. Оларның піреезінің орнына сығарға тимненче полар. Ол Василиса Боргоякова, оолағастар командазының капитаны, Артёмның іҷезі. Мында хайда-да Артёмның туңмазы чӱгӱр чӧрчеткен, - чоохтапча Вячеслав Беляков.\\n-\\tСірер чи футбол ойнапчазар ба? - сурчам аннаң.\\n-\\tЧиит туста ойнаҷаңмын, оолғым чіли «Спартак» команда ӱчӱн турысхам. Тоғысха маңзырапчам. Пу уғаа хазыр тоғазығда хайди даа аралазарҷыхпын. Мындағ ойын-тренировкалар тузында палаларыбысты ӱгредерге харасчабыс. Анзы туза полчатхан осхас, илееде ізестіг тудын сыхчалар, - позының кӧріс-сағыстарынаң ӱлесче Вячеслав Александрович.\\nСах ол туста хайдағ-да оолағас, стадион хыринда тур салып, оңнығ ла хысхырбинча, кічіг частығ футболисттерні гол кирерге чоо кӧӧктір парча. Андар кӧріп, кізілер хатхырызып пастабысханнар. Анзы уламох тың иртінче, тыыдадаң тыыда аахтапча. Пірдең, орта чӧптер пирче. Аннаңар оолағассар пастырғам. Позым алынҷа сағынчам, мындағ кічіг паланы стадионзар хайди кирділер ни?\\n-\\tАдым ма? Ромка полчам. Мағаа пис час. «Спартак» ӱчӱн футбол ойнапчам, - минің сурығларыма нандырчадып, тадырат-тадырат салыбысты ӧткін оолағас.\\n-\\tЧалғысхан на килгезің ме? - сурчам палаҷахтаң.\\n-\\tНоға чалғысхан? Мына пабам. Ол тренер полча, футбол чахсы ойнапча, - махтапча пабазын оолағас.\\nПіс іди хынығ чоохтас турчатханыбыста, пабазы чағын пастыр килген. Танысчабыс. Дмитрий Михайлович Сазанаков полтыр.\\nСынап тренерзер бе тіп сурғанымда, пазын ��изе-тоғыр чайхапча, Ағбандағы 26 № ортымах школада физкультура уроктарын апарчам тіпче. Оолғыҷаан сынап таа футбол секциязына ал чӧрчеткен полтыр. «Спартак» спорт школазында тоғынчатхан тренерлер прай таныстар, аннаңар Ромазы аны тренерге санапчатхан осхас. Дмитрий Сазанаков ХГУ-ның физкультура институдын тоостыр, студент тузында футбол ойнирға хынҷаң, марығларда араласчаң полтыр.\\n- Уғаа чахсы пӱдірілген, истіг стадион. Мындағ стадионнар городта кӧп арах полған полза, оолағастар футбол ойнирға матап тартыларҷыхтар, - сала даа ікінҷілебинче школада физкультура уроктарын апарчатхан ирен.\\nАғбанның чуртағҷылары мындағ спорт пайрамына хайди тың ӧрінісчеткеннерін кӧріп, город пазы Алексей Лёмин кӱлімзіреп салчатхан. Пастых кізінің пу сурығ хоостыра хайди даа наа пӧгін-сағыстар пар полар. Амды за городтың устағ-пастааның алнында турчатхан иң нандырығлығ пӧгіннернің пірсі «Ағбан» спорт комплексіне кірчеткен ниик атлетика манежін маңнаныстығ пӱдірібізіп, тузаланысха пирібізері полча. Мында даа федеральнай синдегі «Демография» нацпроект пастыра ахчалығ полызығ пирілеріне ізеніс пар.","num_words":846,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.093,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"САБЛЫҒ ПИСАТЕЛЬ ЧИР-СУУНДА ААЛЛАДЫ\\nИлья ТОПОЕВ Ирина ЮСУПОВАНАҢ\\nПайрамнығ тоғазығ. Прозаик, драматург, тілбесчі, Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Илья Топоев Ис пилтірінде чир-суғҷыларынаң тоғазығ иртірген\\nПӱӱл 13 августта Илья Прокопьевич Топоев 65 чазын таныхтады. Хакасияның Чайаачылар туразы пайрамны писательнің тӧреен-ӧскен чирінде таныхтирға чаратхан. Ағаа тимнегліг тоғысты Ис пилтіріндегі библиотека тоғынӌылары апарғаннар.\\nИлья Прокопьевичнең хада ідӧк писатель, ученай паза культуролог Александр Котожеков паза Чайаачылар туразының методизі Ирина Юсупова кил парғаннар. Улуғ аалӌыларны Ис чиріндегі библиотека тоғынӌылары айран-талғаннаң удурлааннар. Пайрамнығ иир Ис пилтіріндегі культура туразында ирткен. Че аалӌылар прай Асхыс аймаанаң чыылысханнар. Культура туразының фойезінде Илья Топоевтің кинделері кӧзідіге сығарылғаннар. Стенелерде аның аймах-пасха хоостары ілінгеннер. Оларның аразында писательнің чағыннарының портреттері, хазалӌых хоостары полғаннар.\\nПайрамға чон илееде чыылыс парған: Ис пилтіріндегі школаның ӱгренӌілері, ӱгретчілері, аалдағы чуртағӌылар паза Асхыс аймаандағы библиотекалар тоғынӌылары. Олар Илья Топоевті чылығ удурлааннар. Ведущай Артур Мамышев пу иирнің ээзін ӧнетін турғызылған стол кистінзер хығырған. Илья Топоев чон алнынзар сых килген. Аның кӧксін кӧп сыйых чазаан. Оларның аразында хакас чонның Улуғлар чӧбінің халых орденнері - «Чыл кізізі», «Чахсы киректер ӱчӱн», «Род поғдархазы» паза Хакас Республиканың «Хакасияның істеніс сабланызы» медальы.\\nИлья Топоевті алғыстирға Ис аал чӧбінің пазы Елена Чистыгашева сыххан.\\n-\\tИлья Прокопьевич, алғыстапчам Сірерні пайрамнығ тӧреен кӱніңернең. Мыннаң мындар пісті ідӧк хынығ чоохтарыңнаң ӧріндіріңер. Сірернің хоостыра Ис чирібіс ідӧк сабланча. Хазых полыңар, тоғызыңар тӱзімніг парзын.\\nАнаң Илья Прокопьевичтің чоохтары ӱзіктерінең Полтах, Ис пилтірі, Сафрон паза Таштып пилтірі ааллардағы библиотекалар тоғынӌылары ӧріндіргеннер.\\nОйыннар аразында Илья Прокопьевичке алғыстас сӧстері читірілген. Іди сӧс пирілген Александр Котожековха паза Ирина Юсуповаа.\\n-\\tНаука учреждениелері литература произведениелерін істезіп тоғынча. Че писатель тоғызы - ол пасха тоғыс. Ол чуртасты істесче. Пістің республикада критика паза аналитика саринаң тоғыс кӧп иділбинче. Аннаңар Илья Прокопьевичтің тоғыстарына паалағ пирілгелек. «Икентийнің иреелістері» ойында чоныбыстың прай сидіксіністері кӧзіділ парған. Анда хакастарның 1980 чыллардағы чуртазы чарыдылча. Ол чахсы тоғыс, че паалалбин халған.\\nИлья Прокопьевич - сибер хормачыланчатхан кізі, сатирик нимес. Ол кӧп сурығ кӧдірче, хайзыларына хатхырарға чарир. Аның чоохтары турок тіліне тілбестеліп сығарылған. Пістің писательлернің андағ тоғыстар чоғыл. Анзы Илья Прокопьевичті тилекей чон паалапчатханын киречілепче. Хакас писательлер аразында мин аны сын писатель тіп санапчам. Ол, пістің чуртазыбысты ӧтіре кӧріп, ағырсымнығ сурығларны кӱлкее тартча. Андағ кізілерге чиріңер пай ползын. Мында ідӧк Радион Прокопьевич Топоевті таныхтабызарға чарир, - сағыстарынаң ӱлескен Александр Иванович.\\nАнаң чоох тутхан Ирина Юсупова: Пӱӱл Хакасияның Чайаачылар туразы хазна чӧптезии хоостыра «Тӧреен тіл - чонның худы» программаны чуртасха кирче. Іди республиканың прай аймах-городтарынҷа чӧріп, писательлерні чир-суғҷыларыбыснаң таныстырчабыс. Пу тоғыс Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы полызиинаң апарылча.\\nПіс «Минің тӧреен тілім» марығ чарлабысхабыс. Анда 14 частығдаң аралазарға чарир. Араласчыларға сочинениелер, эсселер, чоохтар, кибелістер пазарға кирек. Прайзын анда аралазарға хығырчабыс. Амғы туста пос тілібісті хайраллирға, тилідерге кирекпіс, аннаңар мындағ марығлар иртірчебіс.\\nПӱӱл, Хакасияның писательлер пірігізiнің 70 чылына паза Михаил Еремеевич Кильчичаковтың 100 чазына чарыдып, республикада Писательлер чылы чарлалған. Аны хоостыра тоғылах частарын таныхтапчатхан писательлернің тӧреен чир-суғларынзар чорыхнаң сыхчабыс. Ӱр ниместе Кічіг Ноныпсар чӧргебіс, пӱӱн Ис пилтірінзер читтібіс. Пу чағында Чыланнығзар парарбыс. Пӱӱл ідӧк Валентина Гавриловна Шулбаева паза Анатолий Егорович Султреков пайрамнығ тӧреен кӱннерін таныхтапчалар.\\nИлья Прокопьевич, амды Сірерні алғыстабызарға сағынчам:\\nПарған чирде пас полыңар,\\nКилген чирде пик полыңар.\\nПай��ың харындазы полыңар,\\nПиленнiң палазы полыңар.\\nХазииңар пик ползын!\\nТалааннығ, часкалығ полыңар. Мындағ чылығ сӧстернең алғыстап, Ирина Николаевна Чайаачылар туразының адынаң Илья Прокопьевичке сигедек кизірткен. Ідӧк Ирина Юсупова аалдағы, школа библиотекаларына паза олған садына кинделер читірген.\\nПайрамда Илья Топоевтің чуртас чолын чарыт пиргеннер. Ол 13 августта 1954 чылда Пырған аалда тӧреен. Ортымах школаны 1972 чылда Ис пилтірінде тоосхан. Орындағы интернатта чуртаан. Школа тоозып, армияа хабылған. Ікі чыл Чукотка чирінде служба апарған. Армиядаң айланғанда, Илья Топоев ӱр нимес Ағбандағы «Саяны» маймах фабриказында тоғынған.\\n1975-1976 чылларда Ағбандағы ӱгретчілер институдында ӱгренген. Олох туста Хакасияның писательлер пірігізіндегі «Таң солбаны» литература кружогында араласхан. 1977 чылда ол Москвадағы литература институдынзар ӱгренерге кірібіскен. Аны 1982 чылда тоозып, чир-суунзар айланған. Олох чыл «Ленин чолы» газетада хабарӌы полып тоғынып пастаан.\\n2009 чылда аны Хакасияның писательлер пірігізінің кнезіне тапханнар. Илья Прокопьевичтің пастаанаң Хакасияның Чайааҷылар туразы тӧстелген, аның устағӌызы полған.\\n2012 чылдаң Хакас книга издательствозының коммерческай директоры полып істенген. 2014 чылда «Хабар» газетазар айланған, пӧлік редакторы полған. Амды Илья Прокопьевич тынағда, чайаачы тоғыснаң айғасча. Илья Топоев онға чағын кинде сығарыбысхан. Ідӧк библияны хакас тіліне тілбестеен. Ол тоғысха 20-ӌе чыл пир салған. Илья Прокопьевич ідӧк пьесалар пасча. Хакас театрлар аның 15 ойынын турғысханнар.\\nӰгретчілер, аның чоохтарынаң, кибелістерінең тузаланып, ӧсчеткен тӧлні чуртасха кӧстеп, ӱгредіп одырчалар. Ӱгретчілер адынаң Илья Топоевті Ис пилтіріндегі школаның директор орынӌызы Нелли Чертыгашева алғыстаан:\\nИлья Прокопьевич, пайрамнығ иирні пістің аалда иртірчеткен ӱчӱн алғызыбыс читірчебіс. Сірернің чоохтарыңны хынып хығырчабыс, оларның тілі пілдістіг. Хазыхтарың пик ползын. Пісті аннаң андар чахсы чоохтарыңнаң, хабарларыңнаң ӧріндіріңер.\\nАнаң чоох тутханнар Илья Топоевтің хада ӱгренгеннері. Олар школада ӱгренген тусты сағысха киргеннер. Школада ӱгренчеткендӧк, Илья Прокопьевич кӧп хоостаӌаң, хакас тілінең сочинениелер чахсы пасчаң, кинделер кӧп хығырӌаң. Аннаңар ол саблығ писатель полыбысхан.\\nМин Илья Прокопьевичті хығырығҷылар адынаң алғыстирға сағынчам, - чооғын пастаан Светлана Тюмерекова. - Аның чоохтарын улуғлар даа, олғаннар даа хынып хығырчалар. Пістің аалда церковно-приходской школа полған. Николай Фёдорович Катановтың харындазы, абыс полып, олғаннарны молитваларны хакас тілінең хығырарға ӱгреткен. Мин тың поғдархапчам, Илья Прокопьевич библияны хакас тіліне тілбестебіскен ӱчӱн. Аны палаларға улуғларнаң хада хығырарға кирек. Худайға киртінчеткен чон сайбағлар итпес. Хормачы чоохтары ідӧк чонға туза ағылча. Хомзынысха, пістiң писательлерібіс пос ахчазына кинделер сығарчалар. Аннаңар библиотекаларзар кинделер асхынах экземплярлығ кірчелер. Библиотекаларда пістің писательлернің кинделері кӧп полған полза, чахсы поларҷых.\\nЧооғын тоозып, Светлана Петровна кізӧзі Артём Топоев тіккен сигедекті Илья Прокопьевичке читірген.\\nИлья Топоев кӧп кинде сығарыбысхан: «Кӧйтік Миргенек», «Туғаннар», «Хоңалтых ӧдік» паза даа пасхазы. Че аның алнында ол «Иртенгі тан» чоохтар чыындызында тоғыстарын сығарған. 1986 чылда сыххан чыындызар «Туғаннар», «Кізі палазы», «Пастағы хадағ», «Іӌе хаӌан даа іӌе» чоохтар кіргеннер. Илья Прокопьевич, орта сӧстер таап, іӌелерге хынысты хаӌан даа чідірбеске чӧп пирче.\\nАнаң сӧс пирілген аның туңмазы Радион Прокопьевичке. Ол ідӧк писатель полча. Детектив жанрлығ чоохтар пасча. Ол сабланыстаңар чоох апарған. Радион Прокопьевичтің сӧстерінең, чиит туста аны харындазы хоостыра прайзы таныӌаң полтыр. Чооғын тоозып, ол Илья Прокопьевичке кӧптең кӧп кинделер сығарарға алғаан.\\nАнаң пайрамның «пыролығ» кізізі нандырығлығ чоох тутхан:\\n-\\tМині хығырған ӱчӱн улуғ алғызым читірчем. Амғы туста тӧреен кӱнімні тың таныхтабинчам. Пасхазы таныхтапча. Чиитте хынығ полған. Ам, частан парғанда, тӧреен кӱннер таныхтирға хынығ нимес. Че, сынында, пу пайрамны чыл сай таныхтирға кирек. Син хоза пір чыл чуртап салдың. Республикабыс тӧстелгенде, орыс сӧстерні пос тіліне тілбестирге кӱстенҷеңміс. Аны хоостыра чоох пазыбысхам.\\nІди Илья Прокопьевич «Суслик» хормачы чооғын хығыр пирген. Автор позының чооғын хығырғаны уғаа чапсых полған. Сӧстері іле истілген. Улуғ экранға писательнің сӧбірезінің паза хада тоғынғаннарының сомнары сығарылған. Чыылысхан чонның сурынызы хоостыра, ол полған на сомны чарыт пирген. Пайрамнығ иирнің халғанӌызынзар Илья Топоевтің «Чой Айдоның чооғы» паза «Хырыс-табыс» хормачы чоохтарын сағысха киргеннер.\\n-\\tИлья Прокопьевич улуғ харындазым полча. Сӧбіреде ол хыстар аразында ӧскен. Аның улуғ пиҷезі паза ӱс хыс туңмазы пар. Радион Прокопьевич тӧреенңе, ол, чалғыс оол, иркеде ӧскен, прайзы ағаа ачынҷаң. Че ол тоғысха хаҷан даа кӱс полҷаң. Пабабыс чабан полған. Чайғызын пісті хойлар хадартчаң, позы совхозха паза ибзер от сапчаң. Хойлар хадарчатханда, Илья Прокопьевичтің кинделерге хынызы тӧреен полар. Библиотекада холға ікі ле кинде пирҷең полғаннар. Ол хайди-да кӧп сурап алҷаң. Хойлар хадарарға парчатсабыс, кинделер алып алҷаң. Ізіг кӱнде хойлар тың чӱгӱріспинчелер, итчең ниме чохта, харындазым хоостыра ідӧк кинделер хығыр сыххам. Илья позы хойлар соонҷа чӱгӱр чӧрҷең, мині ахсапчатхан хойларны кӧрерге артыс салҷаң. Ізіглерде аар полҷаң, кӱннер ӱр иртчең. Бинокльнаң Хойлығ холдаң Ағбанда суға сомчатханнарны кӧріп, атархаҷаңмыс. Ол палалар, ӧзіп алғанда, піс сірерге атархаҷаңмыс, пабаңар сірерге кинделер ал пирҷең тiҷеңнер. Илья Прокопьевич хығырарға уғаа хынҷаң. Прай библиотеканы хығыр салған поларзың неке, хатхырысчаңнар. Ідӧк харындазым хоостирға хынҷаң, хоосчы поларға сағынған.\\nИркутсксар ӱгренерге парғанда, аның кирее киліспин парған. Пушно-меховой техникумзар кіріп алған, че, анда ӱгренмин, армияа парыбысхан. Армия соонаң Литература институдынзар кіріп алған. Харындазымның хормачы оңдайы іӌемнің харындастарынаң пирілген полар. Пабабыс таа ачых-чарых кізі полған. Илья Прокопьевичтің хормачы чоохтар пасчатханы чуртазынаң палғалыстығ полар. Ол - ачых-чарых кізі. Кічігде, кізілернің читпес сариларын кӧріп, карикатуралар хоостаңаң. Аның хормачы чоохтарын хығырзаң, пірее кізілерні таныпчазың, - сағызынаң ӱлескен Илья Прокопьевичтің туңмазы Алевтина Чертыкова.\\nТиксі алза, Илья Прокопьевич Топоевтің чир-суғӌыларынаң тоғазии хынығ ирт парған. Аалӌылар чоо хатхырызып алғаннар. Культура туразынаң прайзы чалахай кӧңніліг сыххан.","num_words":1245,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.113,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Иудейлернің кибірі хоостыра хоных хонарға молҷас салған соонда, той полғалахха даа читтер ирепчее саналҷаңнар че хада чуртабаҷаңнар.\\nХристианнар кибірі пу Чахсы Хабарның авторына Матфей Левийні санапча. Ол албан чығҷаң кізі полған Аны Иисус Христос Позынаң хада парарға хығырған паза он ікі илҷізінің пірсі поларға турғысхан.\\nМатфей позының Чахсы Хабарын ӧӧнінде еврей хығырығҷыларына пасхан полған. Тархынны ӱгренчеткеннернің хай піреелері, тізең, ол киндені Матфей пастап еврей алай арамей тілінең пасхан, соонаң на грек тіліне тілбестеен тіп, санапчалар. Матфей позының киндезін Иисустың пурунғыларынаң пасти пасча. Ол Иисусты еврейлернің Адазы Авраамның паза Израиль ханы Давидтің кӧні тӧлі полчатханын кӧзітче. Матфей, пурунғы Молҷаға удаа сылтанып ала, еврей ухаанҷылары чоохтааны хоостыра, Назареттең сыххан Иисус Худай таллаан Хан паза Арачылағҷы полчатханын киртістіг киречілепче. Ол ідӧк Иисустың чоохтарына паза ӱгредиине кӧп хайығ (прай кинденің тӧртінҷі чардығынҷа) айландырча. Матфейнің Чахсы Хабарында Иисус, Худайның Чахиин чарыда чоохтаҷаң паза Худай хан-чирінеңер ӱгретчең Худайдаң пирілген ӱлгӱзі пар ӱгретчі чіли, кӧзіділче. Матфей Иисустаңар ӱгредігні сағызы хоостыра пис чара пӧлче: 1) Тағда ӱгреткені (5–7 пастағлар), 2) илҷілерге Чахсы Хабарны тарадарға чахаанынаңар (10-ҷы пастағ), 3) Худай хан-чирінеңер кип-чоохтар (13-ҷі пастағ), 4) Христостың чахсы ӱгренҷізі хайди полардаңар ӱгреде чоохтааны (18-ҷі пастағ), 5) тилекейні килер тустарда ниме сағыпчатханнаңар (24–25-ҷі пастағ). Матфейнің киндезіне ідӧк пасха Чахсы Хабарларда чох полған 10 кип-чоох кірче.\\nХакас тілінең Наа Молҷағ. Новый Завет на хакасском языке. Сірернің алныңарда хакас тіліне тілбестелген Наа Молҷағ. Наа Молҷағнаң Пурунғы Молҷағ пір кинде полып, тилекейде иң хығырылчатхан Худайның (Ызых) Пічии алай ба Библия полча.\\nНаа Молҷағ – ол 27 кинденің чыындызы полча. Андар тӧрт Чахсы Хабар, Худай илҷілерінің чуртастарынаңар кинде, Илҷілернің пічіктері паза Ухаанҷыларның Азых Чооғы киріл парғаннар. Грек тілінең «Евангелие» сӧс «Чахсы Хабар» тіп тілбестелче. Ӏди Иисус Христос Позының ӱгредиин адап салған, сах ідӧк Наа Молҷағның пастағы тӧрт киндезі адалча. Анда евангелисттер Матфей, Марк, Лука паза Иоанн Иисус Христостың чуртазынаңар паза иткен киректерінеңер, Аның ӱгредиинеңер паза Ол иткен хайхастардаңар, Аның ӧлімінеңер паза тірілгенінеңер чоохтапчалар.\\nХудай илҷілерінің чуртастарынаңар киндеде Иисус Христостаңар Чахсы Хабар хайди тарадылғаннаңар чоохталча. Пу киндеде Христос киртінізінің пастағы чылларында полған киректернің изерезі кӧзіділчеткеннеңер, ол тархынның тың аарлалчатхан киречізі полча. Анда илҷілернің кӱстенізі сылтаанда, Иисус Христостаңар хабар тиксі-тилекейге хайди тарадылғаннаңар чоохталча.\\nНаа Молҷаға ідӧк Павелнің, Петрның, Иоанның паза илҷілернің пасхалары даа Христос тӧрееннең 1-ғы чӱс чылында пасхан 21 пічии кірген. Полған на пічік кемге-де, христиан ӧмелеріне алай алынҷа кізілерге адалып, пазыл парғаннар.\\nНаа Молҷағның халғанҷы киндезі, Илҷілернің Азых Чооғы, ухаанҷы ниме. Аны хығырары оой ла нимес. Анда тилекейнің тархынында Худай полғанының чазыдын асчатхан кӧп омалар пар. Пу киндеде ідӧк Худай тилекейні чарғылирдаңар паза пу чир-чарыхтың орнына «наа тигірнең наа чир» тіп адалчатхан артых, мӧгі хан-чир килерінеңер чоохталча.\\nНаа Молҷағны тілбестирінде тузаланылчатхан сын пічіктердеңер\\nНаа Молҷағ пурунғы грек тілінең пазыл парған. Ол кӧп хати холнан хобырылған. Прай ла грек пічіктері пір тӧӧй ниместер. Че пасхалалчатхан орыннарның кӧп сабазы сағыс хоостыра тың на ырабинчалар. Пурунғы пасха пічіктернең тиңни Наа Молҷағның пічиинде андағ киліспес орыннар асхынахтар.\\nХакас тіліне тілбестег орыс Синод тілбестиине тӧстенче. Піс пілчеткен иң артых пічіктер пірее чирлерде Синод тілбестиинең пасхалалчалар. Хығырығҷыларға грек пічіктерінең пасхалалчатхан андағ орыннар страницаның алтында паза кинденің соондағы таблицаларда чарыда чоохталчалар.\\nСинод тілбестии удаа таныс грек пічіктерінің пірдеезіне тӧстенминче. (Сағамғы Синод тілбестеглері андағ орыннарны курсивнең алай тӧрткіл скобкаларнаң таныхтапчалар. Че пірееде пір дее хайди таныхтабинчалар). Андағ оңдайларда хакас тілбестии грек пічиин хооп, Синод тілбестиинең пасхалалчатханына сноскаларда ӱндеспинче.\\nПу киндее хоза сығарылған нимелер\\nКинденің соонда сӧстік табарзар. Анда хакас тілбестиинде тузаланылчатхан паза чарыда чоохтиры киректелчеткен сӧстерні таап аларзар. Сӧстікте пирілчеткен сӧстернің ӱстӱнде мындағ «c» підір пазылых полча. Кинденің соонда, тізең, Наа Молҷағ тузындағы Палестин паза Чағынғы Ӏскеркі чирлернің карталары, ідӧк Библия тузында полған киректернің орыннарының сомнары кӧзіділ парғаннар.\\nХакас тіліне тілбестегдеңер\\nТілбестег чахсы синде иділерінің ӱчӱн паза сын грек пічиинің сағызын хыйыстырбастың ӱчӱн, Библияны тілбестепчетсе, хайзы-пірсі сыныхтағлар хайди даа иділедірлер. Хакас тілбестегде, грек пічиин чарытчатса, Библияны тілбестеҷең институттың пасха даа тоғыстарында чіли, пу тоғыста тілбесчілер чоннар аразында алылған оңдайларны хыйыстырбасха кӱстенчелер. Піске грек пічиинің пасха-пасха оңдайли чарыдылчатхан орыннарының тілбестеге пірсін не аларға киліскен, пасхазын (грек пічиинің чарыдылчатхан олох орнын) сноскаа кир салғабыс.\\nНаа Молҷағ ікі муңҷа чыл мының алнында пазыл парған. Ол сыынаң аны чӱзерлеп улуғ-кічіг тіллерге тілбестеп салғаннар. Амды ол санға хакас тілі кірібӧк парды. Худай Пічии хакас тіліне тілбестелгеннең кӧп ле тус иртпеді – пу проектке он чыл азыра ла. Пу тустың аразына Библияны тілбестеҷең институтнаң Марктың Чахсы хабары (1995), Луканың Чахсы Хабары, Худай илҷілерінің чуртастары (1999), Иоанның Чахсы Хабары, Иоанның пічіктері паза Азых чоох Киндезі (2004), тӧрт Чахсы Хабар (2007) тілбестеліп, сынағ оңдайынаң сығарыл парғаннар.\\nБиблияны тілбестеҷең институт Наа Молҷағны хакас тіліне тілбестир тоғыста кӧп чыллар изере араласхан тілбесчілерге паза редакторларға, ідӧк пу тілбестегні чарыхха сығарарына хабасхан прай кізілерге алынҷа алғызын читірче.\\nХудай сӧзінҷе редакторлар: М. Домагала, П. Кнапп, С.Н. Сычев\\nХудай сӧзінҷе консультант: Д. Кларк\\nCopyrighted: © Библияны тілбестеҷең институт, Москва, 2009\\nБиблияны тілбестеҷең институт\\n1 Иисус Христостың ӧбекелері: Ол Давидтің паза Авраамның тӧлі полча. Аның ӧбекелері мындағлар:2 Авраамнаң Исаак тӧреен. Исаактаң – Иаков, Иаковтаң – Иуда паза аның харындастары.3 Иуданаң Фамарьдаң Фарес паза Зара тӧрееннер. Фарестең Есром тӧреен, Есромнаң – Арам.4 Арамнаң Аминадав тӧреен, Аминадавтаң – Наассон, Наассоннаң – Салмон.5 Салмоннаң Рахавтаң Вооз тӧреен. Воознаң Руфтаң Овид тӧреен. Овидтең – Иессей.6 Иессейдең Давид хан тӧреен, Давид ханнаң Соломон тӧреен. Соломонның іҷезі, тізең, пастап Уриейнің ипчізі полған.7 Соломоннаң Ровоам тӧреен, Ровоамнаң – Авий, Авийдең – Аса.8 Асадаң Иосафат тӧреен, Иосафаттаң – Иорам, Иорамнаң – Озий.9 Озийдең Иоафам тӧреен, Иоафамнаң – Ахаз, Ахазтаң – Езекий.10 Езекийдең Манассий тӧреен, Манассийдең – Амон, Амоннаң – Иосий.11 Иосийдең Иоаким тӧреен Иоакимнең – Иехоний паза аның харындастары. Олар прайзы Израиль чоны Вавилонзар сӱрдірер алнындох, тӧрееннер.12 Вавилонзар сӱрдірген соонда, Иехонийдең Салафииль тӧреен. Салафиильдең Зоровавель тӧреен.13 Зоровавельдең Авиуд тӧреен, Авиудтаң – Елиаким, Елиакимнең – Азор.14 Азордаң Садок тӧреен, Садоктаң – Ахим, Ахимнең – Елиуд.15 Е��иудтаң Елеазар тӧреен, Елеазардаң – Матфан, Матфаннаң – Иаков.16 Иаковтаң Марияның ирі Иосиф тӧреен. Мариядаң, тізең, Иисус тӧреен. Аны Мессий-Христос тіп адаҷаңнар.17 Ана іди Авраамнаң Давидке теере прай он тӧрт тӧл полған, Давидтең дее Вавилонзар сӱрдіртчең тусха теере он тӧрт тӧл сыххан, Вавилонзар сӱрдірткеннең пеер Мессий-Христос тӧреен тусха теере он тӧртӧк тӧл.\\n18 Мына піди Иисус Христос тӧреен. Аның іҷезі Мария паза Иосиф хоных хонарға молҷас салған полғаннар, че Мария, хоных хонғалаххаох, Худай Худынаң азах аар пол партыр.19 Иосиф, тізең, аның ирі, арығ чӱректіг кізі полған, аннаңар Марияны, тылаасха кір парбазын тіп, сым-туюххан позыдыбызарға иткен.20 Че ол іди идерге сағын чӧрген туста, тӱзінде андар Хан Худайның ангелі киліп, теен:\\n22 Прай пу ниме, Хан Худайның Позының ухаанҷызы пастыра чоохтааны тол парар ӱчӱн, пол парған:23 «Хыс, азах аар пол парып, Оол тӧрідер. Аны Еммануил тіп адап саларлар». Еммануил «Худай піснең хада» теені полча.\\n24 Иосиф, усхун парып, Хан Худайның ангелінің чахиин толдырып, Марияны ал салған.25 Че Мария позының Оолғын тӧріткенҷе, ол ағаа теңмеен. Иосиф тӧреен паланы Иисус тіп адап салған.","num_words":1035,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.174,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ІЗЕНІС - ФЕДЕРАЛЬНАЙ КІНГЕ\\nПресс-конференция. Хакасия пазы Валентин Коновалов паза аның орынҷызы Ирина Войнова онлайн пресс-конференция иртіргеннер\\nПастыхтар республиканың социальнай паза экономика киректерін чарыт пиргеннер. Хакасия пазы Валентин Коновалов чооғын тилекей рыногындағы алызығлар пістің хара тас паза алюминий отрасльларына пілдірте теелчеткенінең пастаан. Пӱӱнгі кӱнде пу ниме-нооларға паа паза кирексініс тӱсче. Республика бюджеді, тізең, пӱӱл олардаң парыс налогын кӧрбес осхас. Аннаң пасха, чир ӱстӱнде коронавирус чуғынҷах ағырығ табырах тарапчатханын тохтадар ӱчӱн, хазналар чонны тасхар сығарбастаңар чарадығ алчалар. Анзы кічіг паза ортын пос киреенең айғасчатханнарның тоғызын ӱр нимес тусха саңай тохтадыбысты. Россияның федеральнай ӱлгӱлері хабазар оңдайларны чарат салған ползалар даа, регионнар пу чағында сидіксіністерге урунарлар.\\nХакасияа, тізең, февральда федеральнай бюджеттең 90 кӱнге алған кредитті майда айландырарға кирек. Ол тусха бюджетте ахча чыылбазын амох сананып, республика устағ-пастаа коммерческай кредит аларға чаратхан. 1 миллиард 755 миллион салковайны аларынҷа тоғысты республиканың финанстар министерствозы пастабысхан. Пу кредитті алғаны тиксі хазна ӧдізіне хайди теелерінеңер сурған РТС телекомпанияның хабарҷызы Эдуард Иванов. Валентин Олеговичтің нандыриинаң, наа кредит хазна ӧдізінің синін алыстырбас, че пӱдізі алызар: бюджет кредиді орнына коммерческай кредит алылча нооза.\\n- Тиксі алза, хазна ӧдізінің сині ал��спас, че чуртағҷыларға сынны искірерге кирек, коммерческай кредит сині ӧс парар, пілдістіг, проценттер ӧзерӧк, - хоза чарытхан Ирина Ивановна. - Банк кредиді азынада кӧрілген процентке пирілче. Піди кӧрзе, ол пӧзік нимес, Россияның ӧӧн банкының ставказын, 7-8 процентті, аспас. Ол лоттарда утар банкнаң палғалыстығ.\\nТиксі кредит сині тӧрт лотха чарылған: ӱс лот 500 миллион салковайға паза пір лот 255 миллион салковайға. Кредитті 2-3 чылға аларға пӧгін турча.\\nСЫНЫХТАҒ САЛТАРЛАРЫ ІЗЕНІС ПИРЧЕ\\n- Россия президентінің чахиинӌа иртірілген сыныхтағ тоозыл парған, - таныхтаан республика пазы. - Пу сыныхтағ салтарлары республикаа бюджеттің тиң нимес оңдайларынаң сығысчатхан сидіксіністерні пӧгерге паза Хакасияа читірілчеткен ахчаларның паза субсидияларның ӱлестірілчеткенін сын оңдайнаң чарадарға полызар.\\nИрина Ивановнаның искіриинең, сыныхтағ финанстар, ӱгредіг паза наука, ідӧк істеніс министерстволарында, капитальнай пӱдіріг управлениезінде паза Ағбанда, Асхыс паза Боград аймахтарында ирткен. Сыныхтаға алылған халғанҷы 3 чыл, че 2019 чылға алынҷа хайығ айландырылған. Салтарлар кӧзідиинең, бюджеттің парыстарын сананғаны паза толдырғаны хоостыра читпестер сығыспаан.\\n-\\tПілдістіг, парыс читпинчеткенде, хорадығларға ахча чидіспинче, кредиторлар алнында ӧдістер ӧсче, - аннаң андар чарытхан Ирина Ивановна. - Ол халғанӌы чылларның сидіксінізі. Пӱӱл дее андағох полар. Россия правительствозының комиссиязы сыныхтағ салтарларын табырах идеріне ізенчебіс. Парысха налог кірбинчеткенде, Хакасияның социальнай нандырығларны даа толдырҷаң оңдайы чоғыл.\\nКиректі айныдар пӧгіннең Хакасияның финанстар министерствозы Россия правительствозынзар, хабазығ сурап, айланыс тимнебіскен. Хакасия пазы Валентин Коновалов аны чаратхан соонаң ол сах андох ызылар. Чоохтирға кирек, айланыс 2019 чыл тоозылчатхан сурыныстаң пасхалалбас: республикаа бюджеттің парыс-хорадығларын тиңниріне ам даа 10,5 миллиард салковай киректелче.\\nНОҒА ПАРЫСТАР ТӰСЧЕ?\\nӰстӱнде республика бюджедін парыснаң толдырарға чылдаң чылға сидік полчатханын пастыхтар таныхтааннар. Аннаңар олар чарыда чоохтап пиргеннерӧк.\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде алюминий садии хырығ озаринзар, Хыдатсар, Европазар паза США-зар, тохтап парған. Сылтағны прайзыбыс пілчебіс - коронавирус, - чоохтаан республика пазының орынҷызы Ирина Войнова. - Хара тасха, тізең, паалар тӱс парған, предприятиелер парыс чох одырчалар. Пу ікі отрасльдаң республика бюджеді парысха налогты ла 4 миллиард салковай аларын кӧр салған. Амды ол ахча кірбезі пілдістіг. Пос парызы 20 миллиард салковайға тиңнелчеткен бюджетке 4 миллиард салковай - улуғ ахча!\\nПіс газета адынаң сурғабыс, андағда ноға чыл сай республикада хара тас аниры ӧскірілче? Ирина Войнованың наңдыриинаң, предприятиелер 2017-2018 чыллардағы чӧптезіглерні толдырчалар, аннаңар, тилекей рыногында паалар т��ссе дее, тоғынчалар. Ікінҷі сылтағ - садығ іскеркі сариңда ла тӱзімніг парчатханы, аннаңар Россияда хара тас аныпчатхан прай субъекттердең хара тас ол саринзар ызылча. Рыноктағы орынҷы позыдыбысса, садығҷы апарбин сыхса, аңдар айланҷаң оңдай чох полар. Ӱзінҷі сылтағ - ол тоғыс орыннары. Предприятие хара тас аныбин сыхса, тоғынҷылар тоғыс чох халарлар. Пӱӱнгі кӱнде хара тас разрезтерінде 6000 азыра кізі істенче. Кемеров облазында пу наада ла 3000 тоғыс орны хызырылған. Кирек пе ол Хакасияа?\\nИДӀНҶӀЕКТЕР - ХАЙЫҒДА\\n«Хакасия» газета пос киреенең айғасчатханнарға паңдемия тузында пирілер хабазығдаңар сурған. Ирина Ивановна Россияның ӱлгӱлері чарлаан хабазығ чарадығларын чарыт пирген. 22 кӧстегҷе тоғынчатхан идінҷектерге, туризмнең, авиаперевозкаларнаң палғалыстығ паза пасхазына, налогтарны тӧлирі 6 айға соона чылдырылча. Кічіг предприятиелерге, тоғынчатхан кӧстег санға алылбас, ідӧк налогтарны тӧлирі 6 айға соона чылдырылча. Кредиттіг идінҷектерге тӧлеглер алтох айға соона чылдырылғаннар. Банктарға ол искіріг читірілген. Бюджеттегі нимес тӧлег чыындыларынзар чал ахчазы синінең 30 % тӧлелче, амды кем МРОТ синінҷе (аннаң тӧбін тӧлепчеткеннерге пу чарадығ теелбинче) алай аннаң даа пӧзік чал ахчазын тӧлепче, оларға пу тӧлеглер 15 % тиңнелер. 1 июньға теере налог службазының сыныхтағлары тохтадылча, олар счёттар тоғызын тохтатпасха киректер. Регион синінде, тізең, пос киреен азарға алай алғыдарға сағынчатхан идінҷектерге «Хакасияның МКК-зы - Гарантия чыындызы» коммерческай нимес пірігіс пастыра тӧбін проценттіг кредиттер пирілер. 1 % ставкалығ кредит тоғынҷылар санын ӧскіріп алар идінҷектерге пирілер, 3 % ставкалығ - ниме нооны аннаң андар тимнепчеткен идінҷектерге паза предприятиелерге (ікізінҷе залог киректелче), 6 % ставка залог чох ӧдістерге кӧрілче. Ирткен правительство чыылиинда аның капиталын 85 миллион салковайға ӧскірерге чарадылған.\\n- Хакасияның 2030 чылға теере тиліс стратегиязында тимде ис-пайға тӧстенминчеткен отрасльлар санында аал хонии, туризм паза пӱдіріг киріл партаннар, че андағ даа полза, піс идінҷектерге, уламох республика экономиказына инвестициялар идерге тимде кізілерге, тиң хайчабыс, - таныхтааннар пастыхтар.\\nЧАЛ АХЧАЗЫ - ТУЗЫНДА\\nХабарҷылар бюджет албаан Асхыс паза Шира аймахтарының мыннаң мындархы чуртазынаңар сурғаннарох. Пастыхтар ізендіргеннер, пу чағында муниципальнай пӱдістерге полызығ пирҷең оңдайлар табылар. Казначействонаң чӧптезіглер апарылча. Бюджеттегілерге чал ахчазын тӧлирдеңер паза нацпроекттерҷе тоғыстарны толдырардаңар сурығлар республика даа, муниципальнай пӱдістер дее ӱлгӱлерін сағыссыратча.\\nЭкономика сидіксіністері пар даа полза, Хакасия пазы бюджеттегілерге чал ахчазын паза социальнай пособие-субсидияларны тузында тӧлирге кӱстенербіс тіп таныхтаан.","num_words":791,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.115,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ААЛЫБЫС ӦҢНЕН СЫХХАНЫНА ӦРІНЧЕБІС\\nХАКАСИЯ ЧУРТАҒҶЫЛАРЫНЫҢ ЧУРТАЗЫН САЛА НИИКТЕБІЗЕР ӰЧӰН, РЕСПУБЛИКАДА АЙМАХ-ПАСХА ПРОГРАММАЛАР ПАЗА ПРОЕКТТЕР ТОҒЫНЧА. ОЛ, КӦЗІДІМГЕ АЛЗА, СОЦИАЛЬНАЙ СУРЫҒЛАРҒА, ӰГРЕДІГЕ, КУЛЬТУРАА, ИМНЕГ КИРЕЕНЕ ТЕЕЛЧЕТКЕН ПРОГРАММАЛАР ПАЗА ДАА ПАСХАЗЫ. ОЛАР ПРАЙЗЫ КІЧІГ ПАЗА УЛУҒ ЧАСТЫҒ ЧУРТАҒҶЫЛАРНЫҢ СИДІКСІНІСТЕРІН ПӦГЕРІНЕ ЧАРЫДЫЛҒАННАР. ЧЕ, МИНІҢ КӦРІЗІМНЕҢ, ААЛДА ЧУРТАПЧАТХАН ЧОНҒА ИҢ КИРЕКСІНІСТІГ ПАЗА ИҢ ТУЗА АҒЫЛЧАТХАН ПРОГРАММА ОЛ -«ХАКАСИЯНЫҢ КІЧІГ ПАЗА ЫРАХХЫ ААЛЛАРЫН ХАЙРАЛЛИРЫНҶА ПАЗА ТИЛІДЕРІНҶЕ» ПРОГРАММА, ХАЙЗЫ 2012 ЧЫЛДА ХАКАСИЯ ПАЗЫНЫҢ КӰСТЕНІЗІНЕҢ ТОҒЫНЫП ПАСТААН. ПӰӰНГІ КӰНГЕ ПРОГРАММА ХООСТЫРА ХАКАСИЯНЫҢ ЧІТ ПАРИҒАН ААЛЛАРЫ ХАТАП ТЫНЫС АЛҒАННАР! АСХЫС АЙМААНДАҒЫ ПАЗА ПИИЗІ ААП ХАҶАН-ДА ІДӦК ИЗЕЛЧЕТКЕН ПОЛҒАН, ЧЕ...\\n2014 чылда ол кічіг аалларны хайраллир ааллар санына кір парған. Анда 100 азыра кізі чуртапча. Аның позының ағырсымнығ сурығлары паза чидіглері пар. Пу аалда ӧӧнінде улуғ частығ кізілер чуртапчалар, мал-хус тутчалар, оларның чолнаң, суғнаң, чарытхынаң сидіксіністер полған. Піди кӧп ааллар чуртапча полар... Республикада кічіг паза ыраххы аалларны хайраллирынҷа программа тоғынып пастаанда, Паза Пиизі пастап андар кірбинчеткен, орындағы чуртағҷылар аны кирексібееннер дее, пос хониинаң айғазып чуртааннар, палалар ӧскіргеннер. Че Хакасияда программа толдыра кӱзінең тоғынып пастаанда, аалларға туза ағыл сыхханда, олар ӧңненіп пастаанда, Паза Пиизіндегілер дее андар кіріп алған полза, чахсы поларҷых тіп чоохтас сыхханнар. Пу аалда ідӧк чол, суғ, чарытхы паза даа пасха сидіксіністер кӧп полған нооза, хайзы оларға толдыразынаң чуртирға оңдай пирбинчеткен.\\nХайди чоохтапча Паза аал чӧбінің пазы Светлана Майнагашева, Паза Пиизі программаа 2014 чылда кірген.\\n-\\tПу сурығ хоостыра Хакасияның пазы Виктор Зиминнең тоғазығ ирткен. Анда ол Паза Пиизін кічіг ааллар санына кирерге чарадығ алған, олох тоғазығда программаа Паза пилтірін кирерге молҷаан. Паза пилтірінде ідӧк сидіксіністер ас нимес. Анда ідӧк чолнаң, суғнаң, чарытхынаң ағырсымнығ сурығлар илееде полған, - чоохтапча Светлана Васильевна.\\nПаза Пиизі аалның кураторына Хакасияның транспорт паза чол хонии министерствозы турғызылған. Куратор пастап иң ағырсымнығ сурығны пӧккен - ол чол. Аал істінде хас-хаҷаннаң чол хомай полған, тайға чолларынаң тиңнестірзе, анда чоллар аалдағынинаң даа чахсы полар. Мында, тізең, ӧӧнінде наңмырлар соонаң кізее иртчее чох полҷаң, машиналар тӧреміл патчаңнар. Министерствоның устаанынаң аал істінде 2 километрҷе асфальт тӧзелген. Пу кирекке республика бюджедінең 3 миллион салковай хорадылған. Ідӧк аал ортызында хоза тохтағ турғызылған. Аалда, улуғ частығ чуртағҷыларға автобусха аал пазынзар чӧрерге аар полған ӱчӱн, хоза тохтағ турғызарға чарадығ алылған. Тохтағ турғызыл парғанда, чуртағҷылар автобусты, ибдең ырах парбин, сахтап алчалар. Ідӧк иң ағырсымнығ сурығларның пірсі суғ сурии полған. Ол ідӧк пӧгіл парған.\\n-\\tПрограмма хоостыра полған на чуртта суғ скважиназы сабылған. 17 метр тикке сабылған, аннаң андар ахча тӧлирге кирек полған. 1 метр - 1300 салковай. Ол кӧп нимес. Ідӧк аал сыырады сиденнелген, кічіг палаларға школа хыринда олған площадказы турғызылған, -чоохтапча аал чӧбі пазы.\\n20 азыра сӧбіре мал ӧскірчеткен ӱчӱн компенсация алча. Олар мының алында даа мал тутчаңнар, че амды мал тутчатхан ӱчӱн олар хоза ахча алчалар. Анзы пиидегілерні мал санын уламох ӧскірерге кӧстепче.\\nУлуғ частығ чуртағҷылар тура хырларын алыстыр пиргеннеріне тың ӧрінчелер. Аалда андағ 4 сӧбіре. Оларның пірсі Линда Петроса (аалдағылар Люся Петровна адапчалар. -\\tавт.) Какованың сӧбірезі.\\nАның ӧскен чирі - Паза пилтірі. 1971 чылда ол, Паза Пиизіндегі садығ туразынзар тоғынарға киліп, мындох хоных хон салған, паза амға теере мында чуртапча. Мында аның 6 палазы тӧреен. Пӱӱнгі кӱнде Линда Петросаның 14 парха паза 1 кӧргенек.\\n-\\t40 азыра чыл мында чуртап, пу аалға мин кӧнік парғам. Мында минің палаларым, пархаларым тӧрееннер. Халғанҷы чылларда кічіг аалыбыс ӧңнен сыхханына ӧрінчебіс! Ӱс чыл аразына мында кӧп ниме иділ парды. Мының алнында аалда пір ле хутух полған. Андар аал ортызында чуртапчатханнар суға чӧрҷеңнер, аал пазында чуртапчатханнар суғ хазынзар хара суға чӧрҷең полғаннар. Чол хомайда, оларға суғ апарарға аар полған нооза. Амды полған на сӧбірее ограда істінде суғ скважиназын саап пиргеннер. Улуғ частығлар оңнығ ла ӧрінмееннер! Піске чылдаң чылға суға чӧрерге сидіктең сидік ле полчатхан нооза, - чоохтапча ол.\\nУлам ӧрінче Линда Какова тура хыры нааҷылалғанына. Аалда тура хырын чалғыс чуртапчатхан тынағдағы кізілерге паза кӧп палалығ сӧбірелерге алыстырғаннар. Линда Петроса, кирек пічіктерні тимнеп, оларны сыныхтаға пир салған.\\n-\\tПастап тура хырын нааҷылир ахчаның чарымызын пирчелер, пасхазы пости поларға кирек. Тура хыры нааҷылал парза, специалисттер сыныхтирға килчелер, анаң, нинҷе-де кӱн пазынаң, халған ахчазын пирчелер. Минің турамның хырын алыстырарына 70 муң салковай хорадылған. Пастап тыхтаға 35 муң салковай пирілген, халғанын позым хосхам. Соонаң хоратхан ахчамны айландыр пиргеннер. Пос кӱзінең хырны нааҷылаан ползабыс, піске 3-4 мал соғарға кирек поларҷых, мында, тізең, тикке ит пиргеннер, - ӧрінче чурт ээзі.\\n«Хакасияның кічіг паза ыраххы аалларын хайраллирынҷа паза тилідерінҷе» программаа кірген ааллар чуртағҷыларынаң тоғазарға киліссе, кӧбізі пу программаны махтапча. Ол чіт париған кічіг аалыҷахтарның чуртазын аннаң андар узаратча, ӧңнендірче. Пу программа тоғынып пастаанда, мағаа Таштып аймаандағы Харағай аалда поларға киліскен. Ол андада тас��ал париған аал чіли кӧрінген. Нинҷе-де тус пазынаң аал кураторы Хакасияның культура министерствозы аалның кӧрімін саңай ӧңнендірібіскен: тура хырлары алыстырылған, оградалар сырлалған, чол иптелген, чарытхы тартылған. Асхыс аймаандағы Аев паза Ылырсы ааллардағы туралардаң пасха, ідӧк пасталығ школалар нааҷылалған паза даа пасха тоғыс иділген. Хайди кӧрчебіс, Паза Пиизінде дее программа хоостыра илееде тоғыс иділді.","num_words":745,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.144,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИЛИМОР 200 ЧЫЛЫН ТАНЫХТАДЫ\\nЧуртас ағынында хайзы ааллар ӧс чӧрібіскеннер, хайзы-да пip синде халған алай саңай чіт парған. Олардаңар пістің улуғларыбыс ла пілче. Асхыс аймаандағы Илимор аалда даа хаҷан-да 80 тӱнӱкче полған, ам ол, тізең, кічіг ааллар санына кірче. Пӱӱл аалға 200 чыл толча. Пайрамны таныхтап, чуртағҷылар аалӱлӱкӱнін иртіргеннер.\\nИлимор аал Тӧӧ суғның сол саринда, Ӱс чул аалдаң индіре орныхча. Унах таснаң чол тӧзел партыр. Че айас кӱнде кӧбізі машиналығ чон олаңай чолҷа чӧрчеттір. Тастығ чолҷа чӧрерге хатығ. Аалда ідӧк чол унах таснаң тӧзелтір.\\nАал ӱлӱкӱнге тимненгені ырахтынох кӧрінче. Пӧзік ӧрген пазынаң чаламалар палғалған пағлар чирзер тартыл партырлар. Школа паза Культура туразының хыринда ниикке чӧрҷең машиналар толдыра.\\nӰлӱкӱн азылчатханын чарлапчалар. Улуғ пайрам пасталчатханда, алғасчы Дина Смышляева (ол Асхыстағы ӧӧн Культура туразында тоғынча, че позы пу аалдаң), Ӧӧркі чайааннарға пазырып, От инезін азырап, сурынған. Отты ӱс хати ибірген, чон аның соонҷа чӧрген.\\nӰс чул аал чӧбінің пазы Занета Ананьевна Ултургашеваа чоох пирілген. Ол хысхаҷахти аалның тархынынаңар чоохтап пирген. Ӱлӱкӱнні тимнеен улусты алғыстаан. Аның соонаң Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының пӧлік устағҷызы Наталья Викторовна Кеберле чоох тутхан. Таныхтирға кирек, пу министерство аалның кураторы полча. Наталья Викторовна, аалдағыларны алғыстап, мында кӱлӱк чон чуртапчаттыр теен.\\nІдӧк чоох тутхан Асхыс аймаа пазының орынҷызы Галина Викторовна Новикова. «Аймах пазы Абрек Васильевич Челтыгмашев ӱлӱкӱнде аралас полбинча, - теен ол. - ПІСТІҢ аймахтың делегациязынаң устап, Литва чирінзер парыбысхан». Анда Совет Союзының Матыры М.И.Чебодаевтің сӧӧгі чатча. Литва ӱлгӱзі пістіңнерні хығырадыр. Ол аймах пазының аалдағыларны алғыстап айланған пічиин хығыр пирген.\\nАнаң Хакасия пазының полномочнай кізізі Михаил Анатольевич Побызаков чоох тутхан. Партия тоғынҷызы Евгений Коротков аалдағы турыстығ кізілерге паза «Единая Россия» партияның ӧткін членнеріне Аарластығ пічіктер читірген.\\nСценазар эстрада устары сыхханнар. Герман Танбаев «Хайҷы» ӧменең хада сарнаан. Людмила Арыштаева ӱлӱкӱнге килгенӧк. «Чир-суумзар хайди килбеспін, - тіпче ол. - Мин мында кӱс та��тынчам». Чайаачылар, сарнап-кӧглеп, чонны ӧріндіргеннер. Мындағ саблығ ырҷыларны кӱннің кӧрбессің, уламох оларның сарнапчатханнарын испессің. Чыылысхан чонға уғаа чахсы сыйых. Людмила Арыштаева илееде сарын толдырған, кӧрігҷілер теелбек саларға кірібісчеткеннер.\\nМузыка чайылчатхан арада ооллар кибісте, кӱстерінең сыназып, кӱрес пастааннар. Мындағ улӱкӱннерде хаҷан даа кӱрес поладыр, чоныбыс кӱрезерге хынча. Сизінгенде, мында аалҷылар илееде. Хас- хаҷаннаң кӱресчілер аалдаң аалға кӱстерін сыназарға чӧрҷең полтырлар. Мында даа Тӧӧ суғ аалларынаң пасха Истең, Асхыстаң килген ооллар полған. Паза иссем, футбол пасталыбыстыр. Аал тастында ойнапчаттырлар. Пайрам иртчеткен орын ибіре сиденнел партыр.\\nФутбол чазызында марығ хатығ парча. Сылағай чиит оолларның аразында илееде туустан парған ооллар, че пуларның хаҷан-да футболны хандыра ойнааннары іле кӧрінче. Чӱгӱрісте чииттерге хаппаза даа, меспекнең уғаа иптіг айғас парчалар. Чазы ортызында нанҷым Валерий Иванович Чебодаев ойыннаң устап парча. Мини-футболның ойын тузы ӱр иртпинче. Тӱрчедең Валерий Иванович, минзер пас киліп, тидір: «Ойынны пастабыстым, аннаң андар чиит ооллар, чарғыҷы полып, ойыннарны апарарлар». Валерий Иванович Ӱс чулда школада физкультура уроктарын апарча. Олғаннарны хоза футбол ойнирға кӧніктірче. Асхыста иртчеткен марығларда аның ӱгренҷілері сыбыра аралазадырлар. Истең, Тӧӧ чиріндегі прай ааллардаң чибіргіҷе команда чыылысхан. Улуғ ааллардаң ікілер, ӱзер команда. Ойын иирге теере чит парар.\\nІди, ойыннар кӧріп, таныстарнаң хабарласчатхан арада кӧмес азыранып аларға хығырчалар. Культура туразында узун стол салыбыстырлар. Пос орын таап, кізілер стол кистінзер одырғаннар. Оларны, алныларына ӱгре, плов, компот турғызып, сыйлап парчалар. Хайынчатхан хыстарға маң чоғыл, стол кистінде позаан орынға сах андох піреезін одыртчалар.\\nАнаң пазох сцена хыринзар парғам. Анда абахайлар марии пасталыбысхан. Марығда 5 хыс араласхан: Тӧӧ Чоғархы аалдаң - Настя Бордунюк, Ӱс чулдаң - Даша Тинникова, Индіркі Тӧӧдең - Аселя Боргоякова, Оот пилтірінең - Алима Карамашева паза Политов аалдаң - Даяна Чебодаева. Уғаа ӧткін хызыҷахтар, пір дее туртухпин, постарынаңар чоохтап, устарын кӧзіткеннер.\\nСцена хыринда хакас иб турча. Иб істінде орындағы ус холлығ палаларның иткен ниме-ноолары кӧзідіге сығарылған. Оларның кічіг холыҷахтарынаң сіліг поғолар, ызырғалар паза ниме ле иділбиндір. Палаларнаң устапчаттыр Валентина Михайловна Колеватова. Вера Ефимовна Кольчикова устапчатхан ӧме школаа кис чӧрҷең кип-азахтарны тікчеттір. Хызыҷахтар, киптерін кизіп, чон алнына сыхханнар.\\nАал ӱлӱкӱнінде Занета Ананьевна Ултургашевадаң, кӧмес чоохтазып, сурғам: «Ӱлӱкӱнні чахсы тимнеп иртіргеннер, че мынҷа кӧп аалҷыны сыйлирға хайдаң кӱс алғаннар?»\\n-\\tПу аалдағылар уғаа кӱлӱк чон, прай пу мероприятиелерні постары��ың кӱстерінең иртіргеннер. Полысхан кізілер парох, олар чох хайди полар за. Мин мындағыларға матап морсынчам. Олар сурығларны постары пӧгерге кӱстенчелер.\\nМинің кӧрізімнең, ӱлӱкӱн чахсы ирткен. Иирде мал аразында хайыныбысхан соонда дискотека полған.\\nАвтор : Михаип ИДИМЕШЕВ","num_words":643,"character_repetition_ratio":0.032,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.084,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Наа клубты чидікпин сағыпчалар — sostik.info\\nНаа клубты чидікпин сағыпчалар\\nИргі тураны 1967 чылда хайдаң-да кӧзір килтірлер. Улуғ частығларның чооғынаң, аны Чыстығпай аалдаң ағылған осхастар. Анда ағас тоғынған кізілер пу тураны танып салғаннар ба хайдағ. Мында, тізең, аны клуб идібіскеннер. Іди Улуғ Арбыт аалда 1967 чылдаң сығара тур парир иргі тура, тузаланыстаң позыбинча.\\nНАА КЛУБТЫ ЧИДІКПИН САҒЫПЧАЛАР 2014 чылда, кічіг паза ыраххы аалларны хайраллир паза тилідер кӧстегліг программаа тӧстеніп, мында наа клуб пӱдірердеңер чарадығ алылған. Аны тоғысчылар пылтырох турғызыбысханнар, хырын чабысханнар. Амды істіндегі тоғыстар парча. Наа клуб иргізінің хыринда турча. Аннаңар Клара Ананьевна Тисперекова наа клуб хаҷан тимге сығарын сағып аларына чидікпинче. Позы чахсы пілче - аны пӱӱл кӱскӱзін тоғысха кирерге киректер. Прай материаллар читкіҷе полза.\\nИргі клубта ол 15 чыл тоғын салды. Мындох аалдағы библиотека. Анда Ирина Алексеевна Сазанакова тоғынча. Клубтың хоос устағҷызы полча Алевтина Андреевна Сазанакова. Ол мында пос кӧңнінең ойыннар турғысчатханнарның кружогын апарча. Ідӧк кибелістер, баснялар чахсы хығырарға кӧніктірче. Чииттер аэробиканаң айғазарға, теелбектенерге чыылысчалар. Алевтина Андреевна прайзынаң айғазарға, полызығ пирерге маңнанча. Аалда андағ кізі хайди даа кирек, чуртас пір орында турбинча нооза.\\nХайдағ даа халых-чарыдығлығ тоғысты ӧменең толдырарға харасчалар. Пірсі пірсіне полысча. Пірее танығлығ кӱн чағдапчатса, прай аал чуртағҷылары азах узында поладырлар. Пу тоғысты мин идербін, пасхазына піреезі чапсынзын теен чоохтар мында истілбинчелер. Аалдағы пасталығ школаның ӱгренҷілері дее хыйа турбинчалар, нинҷе кӱстері читкенҷе хайынысчалар, удур-тӧдір кӧӧктірісчелер.\\n- Пістің аалның чуртағҷылары хайдағ ынағ полчатханы пылтыр кӱскӱзін маңат кӧрінген, - чоохтапча клуб устағҷызы.\\nАндада Ағбанда ирткен Уртӱн тойы ӱлӱкӱнде Улуғ Арбыт аалның чуртағҷылары Сазанаковтар родын марыға сығарарға чаратханнар. Сах андох тимнегліг тоғыс пасталыбысхан. Хакасиядағы пасха родтар марыға хайди тимненгенін, хайдағ сурығларға ӧӧн хайығ айландырғанын піліп аларға киректелген. Хайда даа полза, культура тоғынҷылары удур-тӧдір полызысчалар. Аның алнындағы чылларда Таштып чирінең Карамашевтер, Аданаковтар родтары марығда араласхан полғаннар. Олар даа постары ла оңдайынҷа тимненмееннер, кемнердең-де кӧзідім алғаннар нооза.\\n- Аалдағы улуғ частығлар прайзының хайиинда полғаннар. Олар Сазанаковтар родынаңар, саблығ кізілерінеңер ниме пілчеткеннерін сағысха киргеннер. Чииттер пазарға ла маңнанминчатханнар, - родтар мариина тимненіс хайди парғанын сағысха кирче Клара Ананьевна.\\nАалда культура кіні - клуб. Пір кізі дее тоғыр турбаан, хайдағ-да полызығ пирҷең не. Ағбанзар чӧріп, Уртӱн тойынаң сыйыхтығ айланғанда, улуғ арбыттағылар Сазанаковтар роды ӱчӱн матап ӧрініскеннер. Марыға тимнелген улуғ чаҷыннардағы танығлар тасталбааннар, хайраллалчалар, клубтың стенезінде хызыл парғаннар, прайзының хайиин тартчалар.\\nАғбанда, тізең, пасхаҷыл тоғазығ полтыр. Сазанаковтар родының саблығ кізілерінің сомнарын кӧрглепчедіп, пір ирен ӧрін тее партыр. Ол сомда олаңай кӱресче спорт узы Михаил Сазанаковты танып салтыр, ағаа тоғазарға чараттыр. Аймах марығларға кӧп хати хада чӧрерге киліскенін, Миша нанҷызы хайдағ чиңістер тутчаң полғанын чоохтап пастабыстыр. Хаҷан ағаа Михаил Сазанаков, саайға кіріп, ӱреенін искіргенде, ол ирен пір дее киртінминчеткен одыр. Аның тілінде «Миша... Миша...» ла осхас.\\nКічіг Арбыттағы ортымах школада ӱгренчеткен палалар тӧреен-ӧскен аалларында иртірілчеткен хынығ тоғазығларда, чалахай иирлерде ӧткін араласчалар, ойыннар турғысчалар.\\n- Клара Ананьевна, піс Ӧлең чазы аалзар ойын кӧзідерге чӧргенібісті ундутпаңар, - чоохха хозылча аалдағы библиотека тоғынҷызы Ирина Алексеевна Сазанакова.\\n- Сынап таа чи, хайди ундут салғам, - ӧрін тее партыр клуб устағҷызы.\\nТаштып аймааның культура управлениезі, тоғысты чахсыландырар ӱчӱн, мындағ чӧрім чуртасха кирерге чарадыбысхан. Пу хаҷан-да тузаланылған, че ундудыл парған оңдай. Пір аалдағы чайаачы ӧме, пасха аалзар парып, ойын турғысча. Пу кирекнең ӧӧнінде чииттер айғасчаңнар, хонҷых аалларзар чӧрҷеңнер. Андох спорт марығлары иртірілҷеңнер. Аймахтың культура управлениезі аны тоғыс планына кир салған, ааллардағы клуб устағҷылары жребий тартханнар. Улуғ Арбыт аал чуртағҷыларына Ӧлең чазызар парарға киліскен. Тимненіп алғаннар, чӧр килгеннер. Оларны анда чылығ удурлааннар. Хаҷан 4-ҷі класстың ӱгренҷізі Владик Сазанаков тахпахтар кӧглеп сыхханда, айа сабызы тохтабинчатхан. Улуғлар, тізең, оолағасты уламох кӧӧктіріп, оңнығ ӱӱктеспинчеткеннер, кічіг кӧгҷіні тың махтааннар.\\n- Амды оларны піссер килерін сағыпчабыс. Эк, наа клубты табырах таа тимге сығарыбысчаң ползалар, - аар тынча Клара Ананьевна. Наа клубты тузаланысха кирерін прайзы даа чидікпин сағыпча.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Наа_клубты_чидікпин_сағыпчалар&oldid=836»\\nПоследнее изменение этой страницы: 18:06, 30 июля 2015.","num_words":578,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.107,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ОПЫТНАҢ АЛЫСХАННАР, ЧӦПТЕРНЕҢ ӰЛЕ��КЕННЕР\\nТоғыс чорығы. Хакасияның істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Владимир Чебодаев тоғыс чорығынаң Тувада пол килген\\nТувада тоғыс чорығы тузында республиканың істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Владимир Чебодаев регион пазы Владислав Ховалыгнаң тоғасхан. Ол ағаа Тува пазына табылғанынаң Хакасия пазы Валентин Коноваловтың алғыстас сӧстерін паза танығлығ сыйых читір пирген.\\n- Тува пазы тоғазығда регионның алнындағы тилізінеңер чоохтаан. Ідӧк республикада наа туралар пӱдірерінҷе, регионзар чиит специалисттерні тоғысха тартар кӧстегнең ӱгретчілернің паза имчілернің чал ахчазын кӧдірерінче сурығлар кӧрілчелер. Мин республика пазына кӧрілген планнар маңнаныстығ толдырылзыннар, регионның чуртас-экономика тилізінде ӧзіс ползын тіп алғаам, - чоохтаан Владимир Чебодаев.\\nІдӧк Туваның істеніс паза социальнай политика министрі Эдуард Санданнаң тоғазығ иртірілген. Анда олар, министерство тоғызынңа сурығларны ӱзӱріп, Хакасияда паза Тувада хайди тоғыс апарылчатханнаңар чоох апарғаннар. Пу кӱндегі иң ӧӧн сурығларға теелгеннер - 3 - 7 частығ палаларға пособиелер тӧлеглері паза социальнай контрактты чуртасха кирері.\\n- Ведомстволарның паза оларзар кірчеткен учреждениелернің тоғызы опыдынаң алысхабыс, кӧзідімге, чонға социальнай полызығ пирҷең управлениелернің чуртағҷыларға тоғыс тапчаң кіннернің психоневрология паза олған интернаттарының опыттарынаң Істеніс министерствозы кӧп сурығнаң айғасча, ол санда пала ахчазы тӧлеглерінең чонға тоғыс табар сурығнаң кӧп палалығ сӧбірелерге паза кинектерге льготалар пирерінең. Санапчам, піди опытнаң Хакасияда ла нимес, че ідӧк пасха регионнарнаң алысчатханы тоғызыбыстың уғаа кирек чардығы полча, - таныхтаан істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Владимир Чебодаев.\\nМинистр позы ӱгренген Тувадағы хазна университедінде пол килген. Ол пу университетті 2002 чылда тоосхан. Ол анда ректор, философия наукаларының кандидады, профессор Ольга Хомушкунаң тоғасхан. Паза министр естественно-географическай факультеттегі студенттернең тоғазығны иртірген. Владимир Петрович, позының студент чылларын сағысха киріп, ӱгренізіндегі полған хынығ киректердеңер чоохтаан. Чоннарның ынархазынаңар паза пірге тудынарынаңар таныхтаан. Паза пір чапсых тоғазығ полған, министр пір группада хада ӱгренген нанҷызынаң тоғазып алған - республиканың ат спорты федерациязы кнезі Таймир Сарыгларнаң.\\nВладимир Чебодаев стационарнай учреждениелер тоғызынаң танысхан. Андағ учреждениелерде сидіксіністер удаа сығызадыр, улам на амғы коронавирус тымозы тузында. Тувада социальнай олған кіннері улуғ кирексініснең тузаланчалар. Палаларнаң психологтар паза ӱгретчілер тоғынчалар, ідӧк кӱнӧрте кинек олғаннарға реабилитация иртірілче.\\n- Тувада чонға тоғыс тапчаң кіннің нааҷылал парған туразын кӧріп алғам. Анда «Тӱзімніг тоғынары паза чонға тоғыс табары» нацпроектче тыхтағ тоғыстары иртірілген, ам ол федеральнай стандарттарча толдырылған. Ағбандағы чонға тоғыс тапчаң кінде 2023 чылда ідӧк тыхтағ тоғыстары иділер. Наа оңдайнаң иптелген тураларда «Тоғыс Россияда» хазна порталының логотиптері пар, тоғынҷыларның кип-азаанда - фирма тании, чонға полызығ пиріп тоғынарына истіг оңдайлар тӧстелген.\\nМин тиксі тоғыс чорығына чӧпсінчем. Тувадағыларға постарынзар хығырған ӱчӱн, піске хайығ айландырған ӱчӱн алғызым читірчем. Паза піссер ааллап килерлерін хайди даа сахтирбыс, - сағызынаң ӱлескен министр.\\nАвтор : Юлия ШУШАКОВА","num_words":384,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.122,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Фестиваль яңызы. Амды наа технологиялар чуртазыбысха табырах кірчеткен туста культура тураларынзар, клубтарзар, библиотекаларзар чон чӧрерге хынминыбысты. Прай нимені Интернет пастыра таап алчатханда, ноо чӧрер зе. Аннаңар, чонның хайиин постарынзар тартып алар ӱчӱн, культура тоғынҷыларына наа оңдайлар табарға килісче.\\nИрт парыбысхан чыл ам даа ыратпаан, аннаңар сағыста ам даа пик одырча. Улам хайдағ-да танығлығ кӱннер алай полған нимелер табырах пастаң сыхпинча.\\nПыдырах аал чӧбіне кірчеткен аалларда 2018 чылда иртірілген тоғысчы ӧмелер аразындағы фестиваль чуртағҷыларның сағызында ӱрге халар, неке. Мындағ прай даа аалдағыларны хыймырадыбысхан чӧрім мында пастағызын на полды нооза.\\nХайди ол тимнелгеннеңер, иртірілгеннеңер, алнындағы сағыстарынаңар мағаа чоохтап пирген Пыдырахтағы «Тигір хуры» культура кінінің устағҷызы Светлана Торокова.\\n-\\tСветлана Алексеевна, 2018 чыл ирт парыбысты, аннаң хада Пыдырах аал чӧбінде иртірілген фестивальның чарых оттары ус парды тиирге чарир. Хайдағ тоғыс иділген аны, тимнеп, чыл тооза апарарға?\\n-\\tЯ, пістің ааллардағы культура чуртазы ирткен чылда танығлығ полды. Сағызымда хаҷанох ал чӧрчеткен пӧгінімні толдырып алдым. Хада тоғынчатхан арғыстарымнаң чӧптезіп, оларның кӧрістерін ӱзӱріп, пір чӧпке килгебіс. Пастап, Наа чыл удурлапчатса, полған на тоғысчы ӧме алғыстас оңдайынаң кӧзідіг тимнеп алзын тіп сағынғабыс. Че соонаң фестиваль оңдайынаң кӧзідіглерні чыл тооза иртірерге чарадыға килгебіс.\\n-\\tСірер постарың алынӌа ла пӧгін алғазар ба алай чоннаң чӧптескезер бе?\\n-\\tЧуртағҷыларнаң чоохтазып албин, хайди мындағ ниик ле нимес кирекке чапсынарзың. Піс пастап аал чӧбінің устағ-пастаанзар сағызыбыснаң ӱлезерге чӧргебіс. Анаң оларның чӧптері хоостыра аал чуртағҷыларының чыылиинда пӧгінібісті чарыт пиргебіс. Чоохтирға кирек, пістің сағызыбыснаң чарасханнар, постарының кӧрістерінең ӱлескеннер. Пістің пастиибыснаң чон іди чарасчатханы кӧңнібісті улам кӧдірген. Анаң тоғыс толдыразынаң пасталыбысхан.\\n-\\tИң пурун ниме идерге чапсынгазар?\\n-\\tПастағызын мин ӧнетін фестиваль иртірчең положение тимнеем. Анаң, аал чӧбіндегі тоғысчы ӧмелернің устағҷыларын чыып алып, прай нимені чарыда чоохтап пиргебіс. Андадох кем ноо туста чон алнына сығар теестерін таллап алғаннар. Іди пастағҷы полар ӱлӱс харағайдағыларға тӱс парған. Че оларға «ачыныбысхабыс», теезібіснең орназып алып, позыбыс, культура тоғынҷылары, фестивальны пастирға хабынғабыс. Хайди тіпчелер, сағын таап алғазың, кӧзіт пир ниме идерге.\\n-\\tМин аалдағыларның чалтанӌых оңдайын чахсы пілчем, аннаңар, сағынчам, орындағы «артисттерні» тибіредіп аларга оой ла полбаан полар? Алай мин саба сағынчам ма?\\n-\\tАнзы андағ. Пістің ааллардағы кізілер сценазар чон алнына сығарға туртухчалар. Ойын кӧзідерге тилем киліспинче нооза. Аннаңар «артисттерібісті» кӧп чӧптирге килісчең. Хатап-хатап тоғазып, худалирға кирек пол парҷаң. Че тідінібіскен соонда постарына даа хынығ пілдірібіскен. Кӧзідіглерге кӱстеніп тимнен сыхханнар. Оларны кӧріп, пістің аалларда хайдағ сын устар чуртапчатханына морсынчазың. Піреезі кізі чӱреен тибіреде сарнап пирче, піреезі хайхастығ теелбектенче, піреезі, тізең, хормачы хылиин сығарча. Пір сӧснең, прай даа жанрлар кӧрімнерінде постарының устары пар полтыр.\\n-\\tКӧні чоохтаза, кӧзідіглерні тимнирінде культура тоғынӌыларының полызии чох полбаан полар?\\n-\\tАнзы полғанох, че прайзына полыспаабыс. Піс аал чӧбінің ӧмезіне, чииттерге, мал имҷілерінең ФАП-ха кӧмес полыс пиргебіс. Халғаннары постары тимненгеннер.\\n-\\tХайдағ ахчаа фестиваль иртірілген?\\n-\\tОйыннар тимниріне, оларны кӧзідеріне піс пір дее ахчалығ хорадығ итпеебіс. Фестиваль араласчыларына сыйыхтар пирерге піс ахчаны прай ӧмелердең кӧмести чығабыс. Иң артыхха сыхханнарына ахчалығ сыйыхтар полған.\\n-\\tИң артыхтарынаңар чоох парғанда, кемнер ол санда пол парғаннар?\\n-\\tПастап таныхтирға сағынчам, пістің фестивальны ӧнетін жюри паалаан. Анда Таштып аймааның культура пӧлиинің методизі Светлана Геннадьевна Чебодаева, аймахтағы ветераннар чӧбінің кнезі Нина Сергеевна Бурнакова паза Пыдырах аал чӧбінің кнезі Семён Михайлович Боргояков полғаннар. Оларның ӱр чӧптескен соонаң алған чарадии хоостыра пастағы орынға «Табырах полызығ» ӧме турысхан. Андар ФАП-тар паза мал имҷілері кіргеннер. Ікінҷі орынны Чыланнығдағы паза Харағайдағы клубтар алып алғаннар. Ӱзінҷі орында аал чӧбінің ӧмезі паза пыдырахтағы чииттер пол парғаннар. Кӧрігҷілернің кӧрістері пасха даа полған полар, че жюри іди санапча, оларнаң талас полбассың.\\n-\\tІди чыл тооза ирткен фестиваль тоозыл парды. Мыннаң мындар ол узарадылар ба алай пасха наа ниме сағыстарыңда пар ба?\\n-\\tЯ, пістің фестивальыбыс тоозыл парды. Хайдағ хайығ ағаа чир-суғҷыларыбыс айландырғанын кӧріп, чӱрекке толдыра пілдірче. Ӧмелер ойын кӧзітчетселер, кӧрігҷілер Культура туразына тығырама чыыл парчатханнар. Постар��ның кізілері ӱчӱн матап «ағырчатханнар». Аны кӧріп, хайди ӧрінмессің? Че чуртас пір орында турбинча, алныбыста наа пӧгіннер, сағыстар. Мындағох пірее марығ иртірерге сағынчабыс. Кӧмес пасха оңдайнаң, че підӧк кӧп чонны араластырып. Хайдағ ол кӧрімніг поларын сағам чоохтап полбаспын. Анзын тус кӧзідер.\\n-\\tАлғыс Сірерге, Светлана Алексеевна, мындағ хынығ чоохтазығ ӱчӱн.\\nСӦС СОО: Пістің газетада мин Пыдырахта иртірілген фестивальдаңар сыбыра искір турғам. Ӧӧн пӧгінім полган - аны хығырып, арса, пірее дее аалда андағох мероприятиелер иртірерлер. Кізілер, удур-тӧдір кӧріп, ӱгренчелер нооза.\\nПыдырахтағы фестиваль улуғ гала-кӧзідігнең тоозылған. Иң артых ойыннарны андар сығарғаннар. Аны кӧрерге Таштып аймаа пазының пастағы орынӌызы Георгий Гаврилович Тодинов, аймахтың культура пӧлиинің устағӌызы Елена Александровна Цыганкова, аймахтағы «Алтынай» ипчілер лигазының устағӌызы Анна Арсентьевна Топоева кил парғаннар. Олар, пыдырахтағыларның чӧрімін пӧзік паалап, мыннаң мындар ідӧк тӱзімніг тоғынарға алғааннар. Ідӧк Улуғ Сиидең аалӌылар опытнаң ӱлезерге килгеннер.\\nПыдырахта ирткен фестиваль пазох чатхан тастың алтынзар суғ ахпинчатханын киречілепче. Ӧӧнінде тастыхти орныхчатхан аалларда пос чуртазын пос чазабаза, пірдеезі, киліп, аны итпес.\\nАвтор : Чоохтасхан Георгий КУНУЧАКОВ","num_words":721,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.123,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ААЛЛАРНЫҢ КӦРІМІНЕ - ХАЗНА ХАЙИИ\\nАаллар тилізі. Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфановнаң «Аалларның тиксі тилізі» хазна программазынаңар чоохтасчабыс\\n- Сергей Иванович, чоохтап пирідер, «Аалларның тиксі тилізі» хазна программазынча хайдағ кӧстеглерге паза аалларға ахча позыдылған?\\n- Пӱӱл пу программача 503 миллион 230 муң салковай кӧріл парған. 2020 чылда «Аалларның тиксі тилізі» программаҷа Хакасия 461 миллион 534 муң салковай алған. Программаа ахча тӧрт орыннаң позыдылча: ӧӧн чардығы федеральнай бюджеттең, пасхазы республикадаң, орындағы бюджеттердең паза бюджет нимес ахчазы, ол аалдағы предприятиелернің паза фермерлернің проекттерін чуртасха кирерінде араласханы.\\nАхча мындағ кӧстеглерге пирілген: аалдағы специалисттерге чурт пӱдіреріне, оларға чурт социальнай наймча пирілче; аалдағыларға чурт оңдайларын чахсыландырарына, сӧп-сап чығҷаң орыннарны иптиріне паза аалларның амғы кӧрімін тӧстиріне.\\nАал чуртағҷыларының чуртас оңдайларын чахсыландырарына 3,4 миллион салковай позыдылған, ол ахча 9 кізее чурт аларына, пӱдіреріне пирілген. Чуртты социальнай наймҷа пиреріне 255 миллион 500 муң салковай кӧрілген. Ол ахчаа республикада 74 тура пӱдірілче, тиксі улии - 5964 квадрат метр. Андар 124 сӧбіре кирілер. Ағбан пилтірі аймаанда - 7 алынҷа тура пӱдірілче, Алтай аймаанда - 5 алынча тура, А��хыс аймаанда - 44 квартиралығ пір тура, ікі квартиралығ 7 тура, алынҷа 6 тура, Боград паза Пии аймахтарында -3-ер алынҷа тура, Орджоникидзе аймаанда - 17 алынҷа тура, Таштып аймаанда - 13, Шира аймаанда - 12.\\nСӧп-сап чығҷаң орыннарны иптиріне 14 миллион 100 муң салковай пиргеннер. Ағбан пилтірі паза Пии аймахтарынаң пасха, алты аймахта 19 орын иптелер.\\nАалларның амғы кӧрімін тӧстирінҷе тӧрт аймах араласча. Пу кӧстеге 205 миллион 600 муң салковай кӧріл парған. Боград аймаандағы Первомайскай аалдағы ортымах школа тиксі тыхталған, спорт тиріглері алылған. Аалда Культура туразы 25 чыл «пӱдірілген», пӱӱл сурығ чабыларға кирек, пӱӱнгі кӱнде наа пӱдірігнің хыры чабыл парған. Культура туразына паза школаа автобустар алылған, аалға - санитар транспорты.\\nТаштып аймаанда ниме иділче? Пӱӱл пу программаа Ибіг аал кирілген. Аалдағы школада, олған садында паза Культура туразында тиксі тыхтағ тоғыстары кӧрілген. Школаа автобус алылған. Ағбан пилтірі аймаандағы Тазоба пилтірі аалда тоғыстар толдырылча. Культура-тынағ кіні тиксі тыхталча, имнег амбулаториязы паза спорт ачығы пӱдірілче, орама чарытхызы тартыл парған паза школа тиксі тыхталған.\\nШира аймаандағы Хутухтығ поселокта 150 орыннығ Культура туразы турғызылча, школа тыхталған паза школа автобузы, санитар транспорты алылған. Жемчужнайда ідӧк музыка школазы тиксі тыхталған.\\n- Сергей Иванович, пу программаҷа ідӧк хоза ахча позыдылған. Хайдағ ааллар хоза кирілді паза хайдағ тоғыстар чарадыл парған?\\n- 2021 чылда аалларның амғы кӧрімін тӧстирінҷе тоғыстарға Хакасияа Россияның резерв чыындызынаң хоза 66 миллион 300 муң салковай позыдылған. 62 миллион 500 муң салковай Асхыс аймаанда ӱс проектті чуртасха киреріне кӧрілген: Ӧӧк пилтіріне, Пирікчулға паза Палыхтығ суға.\\nӦӧк пилтірі аалдағы ортымах школада кӧзенектер турғызылған, амды чылығ пирҷең системаны алыстырарлар. Ідӧк орындағы Культура туразы тиксі тыхталча, школа автобузы алылар. Спорт ачығында тиріглер прай турғызыл парған.\\nПирікчулда ікі спорт ачығында тренажерлар турғызылған, амды ачыхтар тимге сығарылчатханнаңар пічіктерде хол салыбызарға халған. Лестранхозтағы ортымах школаа автобус читірілген. Пирікчулдағы культура туразында тиксі тыхтағ тоғыстары толдырылған.\\nПалыхтығ суғ аалда ідӧк нинҷе-де тоғыс апарылған. Сӧп-сапты чығҷаң орыннар иптелгеннер, тоғыстар тоозылғаннаңар пічіктерде хол салылған. Суғ сетьтері пӱдіриинің тузы чылдырылған. Сылтағ -«Енисейбур» ООО чахығ тоғыстарын толдырбинчатханнаңар, аал чӧбі аннаң чӧптезігні хыйа идерге чаратхан. Амды наа марығ иртірілче.\\n-\\tХоза пирілген ахчаа толдырылчатхан тоғыстарның тузын 2022 чылға чылдырарға чарир ба?\\n-\\tЧох, олар кӧрілген тусха тимде поларға кирек. Полған на проекттің чуртасха кирілер тузы пічіктерде чарадылча. Килкім пӱдіріглернің тузы ікілер чылға саналча. Андағ пӱдіріг санында Хубачардағы туза��анған суғны арығлачаң пӱдіріг, пазағы чылға кӧрілген проекттернің санында Асхыс аалдағы школа пӱдірии, ол 2022-2023 чылларда турғызылар. Аннаң пасха, климат ідӧк пӱдіріг тоғыстарына теелче. Хутухтығда паза Первомайскайда культура тураларын пӱдірчеткенде, хандых айында ла чирдегі тоғыстарны тоозып алғабыс. Аннаңар хысха тусха тудынарға килісче.\\n- 2022 чылда Хакасия «Аалларның тиксі тилізі» программада аралазарға тимненче бе?\\n- Піс Россияның аал хонии министерствозынзар 6 миллиард 322 миллион 900 муң салковайға сурыныс пічиин ызыбысхабыс. Проекттер программаның читі кӧстеенҷе тимнелгеннер: чуртағҷыларның чурт оңдайларын чахсыландырарынҷа, 2022 чылда 79 чуртағҷы аралазар; социальнай найм чӧптезиинче 280 тура пӱдірерге киректелче; сӧп-сап чығҷаң 532 орын иптелер; аал хонии ас-тамаан сығарчатханнарға квалификациялығ специалисттерні тимниріне субсидия пирілер, пӱӱнгі кӱнде пу кӧстегде ӱс предприятие аралазарға пӧгінче; пӱдірінерге сағынчатханнарға инженер инфраструктуразы тартылар, Таштып аймаанда пу тоғысты ікі микрорайон киректепче. 2022 чылдаң пасти «Аалларның тиксі тилізі» программада транспорт инфраструктуразын тилітчең кӧстег тоғынып пастир, сағам тӧрт аймахта ааллар аразындағы 9 чолны тыхтиры кӧрілче. Тиксі алза, 34 проект ызылған, прай аймахтар араласчалар.\\n- Пу программада аалларға ла аралазарға чарадылча ба?\\n- Городтардаң пасха, прай чон чуртапчатхан орыннарға аралазарға чарир, че, ӧӧні, анда аал хонии предприятиезі, фермерлер тоғынарға кирек. Программа аалзар специалисттерні, істенҷі чонны тартарға тӧстелген. Че хайдағ даа кізі истіг оңдайларда чуртирға сағынча: инфраструктуралығ, социальнай пӱдірігліг, чахсы чоллығ орыннарда. Пу кӧстеглерні тилідеріне чуртасха кирілче «Аалларның тиксі тилізі» программа. Таныхтирға кирек, аалда ниме киректелчеткенін полған на аймах позы таллапча, аннаңар проекттер пасхалалчалар.\\n- Халғанҷы туста подряд пірігістері хазна чахығларына нандырығлығ хайбинчалар, удаа пӱдірігтыхтағ тоғыстарын тузында толдырбинчалар. Пу программада нандырығлығ подрядчиктер табылғаннар ба?\\n- 44 № федеральнай законча аймахтарның устағ-пастаа подряд пірігістерінің кӱзін паза оңдайларын сын паалирға кӱстенче. Пӱӱнгі кӱнде подрядчиктерге сурығлар чоғыл. Піс полған на пӱдіріг-тыхтағ орыннарын хайығда тутчабыс паза тӧреміл сыныхтапчабыс.\\n- Пӱдіріг ниме-ноозына паалар пілдірте ӧсчеткеннеңер, проекттер паазынча сурығлар хайди пӧгілче?\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде Россияның полған на регионының пу сидіксінісче сурығлар пар, прайзы пӱдіріг министерствозын проекттер паазын хайди алыстырарын чарыт пирерге сурынча. Пӱдіріг материалларына пааларны алыстырып, проект-смета пічіктеріне алызығлар кирерге паза олох туста тиксі проект паазынаң артых хорадынмасха киректелче. Ӧӧнінде тимірге, хуруғ порағларға, ағасха паалар ӧскені таныхталча. ��рындағы, региондағы ӱлгӱлер пу сурыға теел полбинчалар, аннаңар піске ӧӧркі ӱлгӱлерзер ле айланарға халча. Пічіктер пасчабыс.\\n-\\tКилчеткен чыл хоостыра программа араласчылары хаҷан чарадылар?\\n-\\tИрткен чылдағы чіли, Россияның аал хонии министерствозы кічіг хырлас айының ортызынзар андағ чарадығны алар. Полған на проект алынча паалалча, оларға баллар пирілче. Кӧп балл чыып алған проекттернің программаа кіріп алар оңдайлары андағох пӧзік. Хакасия федеральнай кіннең пирілген ахчаны кӧстегліг паза тузында хоратча. Мыннаң мындар ідӧк тоғынарбыс.","num_words":853,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Пайнаң айназын сығарӌаң оол — sostik.info\\nПайнаң айназын сығарӌаң оол\\nВерсия от 14:11, 31 августа 2014; Admin (обсуждение | вклад)\\nПір аалда ӧкіс иней чуртаптыр. Аның Рымка тіп оолғы полтыр. Ол оолағас, хонӌыхтарының алны-кистіне чӧріп, чіӌең ниме таапча. Чон пір пола чоғыл нимес пе зе, хвйзы тоғынған ӱчӱн тӧлезе тӧлидірлер, тӧлебезе тик тее сығарыбызадырлар. Пу инейектің пір ле інееӌее пар полтыр. Чуртиры улам на сидік полча. Пір туста чир тамах таа, кизер кип тее чох полыбысхан. Че Рымка сағысха тӱспинче.\\n—\\tЧе інеебісті садыбызаң, іӌең, —тіпче Рымка іӌезіне.\\n—\\tІнек чох хайди полабысса, оолғым,— тидір ічезі.\\n—\\tСадыбызарбыс. Базарда тер аарлығ тіпчелер. Идін чирбіс, терізін садыбызып, наа інек аларбыс. Кип-азахха даа халар. Кӧрчезің кип-азаабыс таа чоғыл.\\n—\\tАндағ полза хайди идерзе, сат, — тіп чарат салған іӌезі.\\n—\\tАм пулар чалғыс інектерін соғыбыстылар. Ирте-нінде Рымка, терізін чазағ соорға салып алып, базар-ға садарға апарча. Базарда кӱн тооза, чон тараанӌа полып, терізін сат полбады—пір дее кізі албинча. Ниме итсін зе Рымка, нан парир. Городтаң сыххалахтох хараа пол чӧрібіскен. іди парчадып кӧрчетсе, илееде улуғ тура турча, сиден ізігі азых. Ам ол андар кір парды. Гіай чуртапчатхан кізі осхас: хазаа-хахпағы толдыра. Чазағ соорын турғыс салып, ибге кір чӧрібісті. Алнындағы ибде кізі чоғыл, горницада свечі кӧйче, кізі сууласча. Пахлап кӧрзе, стол кистінде чиит ипчі (иб эзі осхас) пір чиит оолнаң одыр. Кибінең кӧрзе, пай кізі осхас. Чахсаа истіпчетсе, пайның ипчізі пасха ирнең кӧглезіп, сыйлазып одырча.\\nАмды Рымка, кӧксӧреп, сағба пирглепче. Ипчі, аны истіп салып, хахап парған сығара хонды:\\n—\\tХайдағ кізізің,—тіп сурча Рымкадаң.\\n—\\tСннің апсағыңның танызыбын!—тіпче Рымка,. — хонып аларға килдім.\\n—\\tТаныс ползаң, хон,—тіпче иб эзі.\\nОлар іди чоохтас турғаннарында, сиденде саң тапсааны истілче.\\n—\\tИрім килібісті!—тіп пайның ипчізі аалӌызын пол алтына кирче, позы стол арығлап хайынча.\\nМаңзытта Рымканы ундубысты ни зе. Рымка ӱр дее сағынмаан, пол алтынох кірібіскен. Анда одырып тыңнапчатса, ирепчі чоохтасчалар:\\n—\\tТик ле чӧр килдім. Ікі хам хамн��тхам, ӱс сыбырағӌыда полғам—пір дее ниме полыспинча. Имнеп полбинчалар,—тіпче ирі.\\nІдіс-хамыс нызырааны истілче. Рымка сизіп одырза, иб элері азыранарға одырчалар. Ам Рымка пол алтындағы \"аалӌаа\" чоохтапча:\\n—\\tМин уғаа ырӌы кізібін. Ыр чох пір дее пола чоғылбын, амох ырлирға чӧрбін.\\n—\\tХайди полғаныңдыр? Алах парғазың ма. Истіп саларлар!—тіп сыбыранча анзы.\\n— Чох ырлирға,—тіпче Рымка,—ыр чох сыдап полбаспын.\\n—\\tЫрлаба мин саға ахча пирем, — тіпче пай \"аалчы\".\\nРымка, ахчазын алып алып, тӱрче одырған, анаң\\n—\\tЧох сыдаӌаам чоғыл, ырлирға,—тіпче..\\n\"Аалӌы\" пола, пола ағаа нинӌе пар ахчазын, прай\\nкибін пир салған, хуба чалаас одырча. Рымка анӌа-мынӌа одырып:\\n—\\tМин сығарға,—тіпче,—паза тыс одырар саам чоғыл. \"Аалӌы\"—Рымкаа тыыныбысхан одыр, позытпинча, сыхпа тіп алданча.—\\tСал, салбазаң хысхырам,—тіпче Рымка. Рымка пол ахсын кӧӧлӌе ачыпчатханда, пайның\\nипчізі аны кӧр салып, ізікке туу турыбысхан, апсаа кӧрбезін тіп. Рымка, сых киліп, кӧӧлӌе тасхар пастырыбысхан. Анда \"аалӌыдаң\" алған нимелерін хапха салып палғағлапча. Ол туста, пай тасхар сых киліп, Рымкадаң сурча:\\n—\\tНоо теен кізізің. Ниме итчезің. Оғыр итче пол ба?—тіп.\\n—\\tМин хам кізібін, хамнап чӧріп, орайға кір парғам. Хонарға сурынарға тіп килдім,—тидір Рымка, —кирерзің ме?\\nПай сағын кӧрзе, хамны кирерге хомай нимес, хынза хамнап таа пирер.\\nОл сағысха ӧрін парып чоохтапча:\\n—\\tХайдп идер зе, кір, хон... Мин ағырығ кізібін. Илееде ӱр ағырчам. Хамнар даа, сыбырағӌылар даа им-неп полбинчалар. Арса, син сынап кӧрерзің?\\nАм пулар ибге кір килділер. Стол кистіне одыр-чалар.\\n—\\tХамнап пирері ӱр нимес, хамнир алнында пастап ноо нпмедең ағырчатханыңны піліп аларға кирек,— тидір Рымка,—піліп албаанда чарабас.\\n—\\tХайди піледірзің?—тіп сурча пай.\\n—\\tСуға кӧріп піледірбін. Чірчее суғ урып тӱбіне пірее алтын ахча тӱзірібіс. Анаң маға пирерзің. Кӧр, алтын ахча саларын ундуба, а то пір дее ниме кӧрінмес.\\nПай кізі, Рымканың сӧлеенінең идіп, ағыл пирді. Ам Рымка суғлығ чірче тӱбіндегі алтын ахчаны кӧріп одыр. Ӱр бе, ас па кӧребес, улуғ тынып чоохтапча:\\n—\\tОх-хо-хо. Сині хорғыстығ ниме ағыртыпча одыр. Полың алтында чалаас айна одырча, ағырығны синзер ол позытча одыр,—тіпче Рымка.\\n—\\tХайди итчең ниме полӌаң? Хайди сығарӌаң нимедір?—тіп сурча пай.\\n—\\tСығарары уғаа сидік ниме. Айналар кӧйтіктер. Мин сығар полбаспын.\\n—\\tХайди даа сығар пирдек! —тіп алданча пай. —Синің чахсыңны тик халдырбаспын, чахсынаң толдырам.—\\tНоо нименең тӧлирзің,—тіпче Рымка.\\n—\\tМин саға ӱс кӧлігліг ат пирем. соор толдыра чир ас-тамах, кизер кип пирем,—тидір пай.\\n—\\tХайди идер зе, полызыбох пирим, —тіп чарат салған Рымка.\\nИнейіңе чоохтап сал онӌа кӧнек суғ хайнат салзын. Аязаң даа полың ардадарға килізер—полны ӱттеглирге килізер.\\nЧох, ноға аяӌаң, тооза даа ӱтте,—тіпче пай.\\nПозох пол ӱттеӌең ниме ал киліп ипчізіне суғ хай-натырча. Рымка полны ӱттеглеенӌе, суғ хайнап парған.\\n—\\tХамӌы алып алып, ізікте тур сал,—тіпче Рымка.\\nАйна пол алтынаң сығара хонзох, син аны нинӌе\\nпар кӱзіңнең чырт, сиденнең сығара чыртарзың. Іди итпеенде, мындох чазыныбызарға чох тібес. Ол чабал ниме полӌаң.\\nПай, хамӌызын тудын салған, ізік хыринда тур. Прай ниме тимде.\\n—\\tАмды, пастир алнында, истіп аларға кирек ай-наның одырчатхан чирін,—тіпче Рымка. Анаң пол-дағы ӱтке хулаан салып тыңнапча:\\n—\\tА мында одыр нооң,—тіп, ізіг суғлығ кӧнек хаап алып, ол ӱтсер урча.\\nПол алтында ниме-де кӱзӱри тӱсті.\\n—\\tИстіпчезің ме? Пасха пулуңа пурли халды,— тіп сурча Рымка.\\nПай хорыхханынаң сала ла тіріг турча, Рымка, тізең, пасха ӱтке урча ізіг суғны. \"Айна\" пол алтында пулуңнаң пулуңа чӱгӱрче. Рымка ізіг суғны кӱзӱреен чирге урчаан на урча. Кинетін пол ахсы ойда парған, аннаң хызыл чалас „айна\" сығара салған. Рымка аның ӱстӱне пір кӧнек суғ позыдыбоғысты. \"Айна\" ізіксер кӱс иткенде, пай аны хамӌынаң чыр-тып сыххан. Хайди полза \"айна\" сиденге сығара хонған, пай аның соонаң, чыртып ала, чӱгӱрче.\\nПай ахыңнабинаң ам кір чӧр ибге, ағаа хаӌан даа піди тың „тоғынарға\" киліспеен полған. Прай тирлеп партыр.\\n—\\tПок, чабалох \"айна\" полтыр,—тіпче пай, —аның ӱчӱн нинӌе ағыр парим, палам даа чоғыл. —\\tЯ, чабал \"айна\",—чарат салған Рымка,—ол сині пір саңай чох идерӌік...\\n—\\tӦдірбинзе, ӧдірерчік,—тіпче пай.\\nАның соонаң Рымка узирға чадыбысхан. Ир-тенінде аны пай, усхурып, аарлап сыйлап одыр.\\n—\\tЧахсы идіп арачылап халдың. Ниик тее полған чіли пілдірче, ниме дее чирім килібісті,—тіпче пай.\\nАзыранған соонда пай ӱс ат кӧліп, соорға толдыра чир ас-тамах, кизер кип сал пирген.\\nРымка ол нимені тартына наныбысхан.\\n\"Пайның айназын сығарӌаң оол\" тіп нымах 1951 чылда С. П. Кадышевтең пазылған.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Пайнаң_айназын_сығарӌаң_оол&oldid=206»\\nПоследнее изменение этой страницы: 14:11, 31 августа 2014.\\nК этой странице обращались 1363 раз.","num_words":880,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«ПІСТЕҢ ПАСХА, ПІРДЕЕЗІ!»\\nКии-десант войсколарының кӱні. 2 августта Ағбаңда Чиңіс паркындағы Успас от хыринда Россияның Кии-десант войсколары кӱніне чарыдылған мероприятие ирткен\\nAғбандағы Чиңіс паркынзар иртеннең чааҷы кип-азаан кискен, тельняшкалығ, кӧгілбей пӧріктіг, Кии-десант войсколарының флагын тудынған ветераннар чыылысханнар. Кӧбізі сӧбірелерінең хада, палаларын чидініп парған. Чыл сай 2 августта Успас от хыринда Россияның Кии-десант войсколарының кӱніне чарыдылған пайрамнығ мероприятие иртче.\\nЧааҷы-десантник полған ветераннар Успас от алнында стройға турыбысхан соонда, Кии-десант войсколары тӧстелгеннең 89 чыл толчатханына чарыдылған митинг азылған. Россияның паза Хакасияның гимннері толдырылған. Ветер��ннарзар тиксі Россиядағы «Боевое братство» ВДВ ветераннарының халых пірігізінің региондағы пӧлиинің кнезі Владимир Медвецкий айланған:\\n- Россияның Кии-десант войсколарының аарлығ ветераннары! 89 чыл аразына Кии-десант войсколарын пӧзік тее кӧдіргеннер, тӧбін дее тӱзіргеннер, аймах киректер полған, че десантниктер постарының матыр, махачы хылиин тӧбін пір дее тӱзiрбееннер. Кизек чаалазығларда аралазып, кӧп чааҷы-десантник чуртазын пир салған, оларны піс хаӌан даа ундутпаспыс. Амды хазна пістің войсколарыбысха хайығ сал сыхты, анзы уғаа чахсы. Ниме дее полза, Кии-десант войсколарының кибірлерібіснең хада халар. «Пістең пасха, пірдеезі!» - хыйғынаң тоосхан ол чооғын.\\nРеспубликаның Ветераннар чӧбі кнезінің орынҷызы, Халыхтар палатазының ветераннарнаң тоғыс апарчатхан комиссия кнезі Юрий Седых чыылған чонзар Хакасияның Ветераннар чӧбі адынаң айланған. Ол чааҷы-десантниктерні чииттер аразында патриотизмҷе тоғыс апарчатхан ӱчӱн алғыстаан, Кии-десант войсколары Россияның Тирігліг кӱстерінің элитазы полчатханын таныхтаан. Мыннаң мындар десантниктер Ада чир-суубысты ізестіг арачылирына ізенізін читірген, ідӧк, хормачыланып, фонтаннарзар тың кірбеске сурынған. «Сірерзер чиит тӧл кӧрче, олар сірернең тиңнезерге кӱстенчелер», - теен ол.\\nДесантниктер алнында ідӧк чоох тутхан Россия ДОСААФ-ының региондағы пӧлиинің кнезі Михаил Куимов. Аның чооғынаң, чааҷы-десантниктер, срочнай, контрактча чааҷы службазын иртіп, сағыстарында хаҷанға даа десантник полып халчалар. Оларнаң поғдархирға ла халча. Десантниктер чииттерге чахсы кӧзідім полчалар.\\nЧииттернең патриот тоғызын тӱзімніг апарчатхан ӱчӱн, Михаил Куимов пис ветеранға ДОСААФ-тың алғыстас пічиин читірген.\\nДесантниктерні ӱлӱкӱннең алғыстаан Хакасияның чааҷылар комиссары Виктор Максимчук. Хайди ол таныхтаан, пу кӱнде прай хазна Кии-десант войсколарының кӱнін таныхтапча. Десантниктер Россияның Тирігліг кӱстерінің элитазы полча, пу войсколар ӧнетін пӧгіннерні толдырарға тӧстелгеннер. Кӧп чиит оол ВДВ-да служба иртерге сурынча, че андар иң артыхтар ла таллалчалар. Піс ВДВ-ның 9-ҷы ротазы Афганистанда, 6-ҷы ротаның Аргундағы ойымда хайди махачы чааласханнарын чахсы пілчебіс.\\nМитинг тоозылғанда, Успас от хыринзар чахайахтар салылған, піснең хада чохтарны сағысха киріп, пір минута сым турған соонда, десантниктер стройнаң Чааҷылар сабланызы хумартхы тас ибіре хаалааннар.\\nМин 1988-1989 чылларда ВДВ-да служба ирткен Марат Кичеевнең чоох алысхам. Ол ам Россияның саблығ тренері, ипчілер кӱрезінҷе Хакасияның улуғ тренері полча. Ідӧк ол - национальнай паза олаңай кӱресче спорт узы, кӧп марығда чиңіс тутхан. Марат Семёнович чааҷы службазын Амур облазындағы Магдагачи посёлокта 13-ҷі десантно-штурмовой бригадада ирткен. Парашютнаң читі хати, хараазын ікі хати, сегірген, снайпер полған. Бригада Хыдат хырығларынаң 42 км оортах турған, пограничниктерге полызарға сыбыра тимде полған.","num_words":409,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.11,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПАР АХЧАА КЕМ ДЕЕ ӦРӀНЕР, ЧЕ АНЫ ТОҒЫНЫП АЛАРҒА КИРЕК\\nКӱн сурии. Хакасияның муниципальнай пӱдістері, бюджеттерін толдырарға ахча читтір полбин, айланыстарнаң Москваға теере читкеннер. Олох туста республика муниципальнай пӱдістерге хабаспинча тіп полбассың\\nХакасияда 13 город-аймах саналча. Оларның ахча тоғынчаң оңдайлары пасхалалча. Саяногорскта алюминий заводы пар полза, Алтай паза Ағбан пилтірі аймахтарының бюджеттеріне парысты хара тас разрезтері пирче. А хайдағ парыснаң пӱтче пасха муниципальнай пӱдістернің бюджеттері? Хакасияның финанстар министерствозы кӧзідімге Асхыс аймаа бюджедін пирче. Нимее тӧстеніп, аймах устағ-пастаа муниципальнай пӱдістің бюджедін тӧстепче?\\nХайди кӧзітче финанстар министерствозының искірии, халғанчы чылларда Асхыс аймааның тиксі парыстары пілдірте тӱсче. 2017 чылда ол 1 млрд 380 млн азыра салковай полған, 2018 чылда пілдірте ӧзе халған\\n-\\t1 млрд 778 млн салковайға тиңнелген, че 2019 чылда кинетін тӱзе халған - 1 млрд 428 миллион салковайға теере. Килчеткен дее чылда парыстарның ӧзізі кӧрінминче: ол пу чылдағызынаң 22 % тӧбін алай 1 млрд 114 млн салковай.\\nАсхыс аймаа бюджедінің парыс пӱдізін кӧрзе, аның ӧӧн чардығы - ол федеральнай кіннең паза республикадаң кірчеткен аймах кӧстегліг субвенция-субсидиялар ахчазы. Іди 2017 чылда парыстың 26% алай 358,8 млн салковай аймахтың пос парыстары, 2018-2019 чылларда пу кӧзідіг -6,2% паза 6,7% чыллар хоостыра тиңнелген. Килчеткен чылның бюджедінде парыстарның 25,4% аймахтың пос парстарына килізер.\\nПіс пілчебіс, орындағы пос устаныстарның пос парыстары чуртағчыларның налогтарынаң, ис-пай, чир налогынаң паза хай пірее пасха налог паза налог нимес парыстарынаң пӱтче. Муниципальнай пӱдістің парыстарны ӧскірерінче паза чыырынча тоғызы иптелбеені пу чылларның налог паза налог нимес парыстарының синінең кӧрінче: 2017 чылда - 136,7 млн салковай; 2018 чылда - 174,5 миллион салковай (алындағы чылға хоза 27,6% алай 37,8 миллион салковай); 2018 чылның 11 айына - 155,9 млн салковай; 2019 чылның 11 айына - 165,5 млн салковай (хоза 6,2% алай 9,6 млн салковай).\\nЧыыл парған ӧдістер пар, оларның чардығы чылларнаң айландырылбинчаттыр. Кӧзідімге, 2019 чылның 1 январьына Асхыс аймааның бюджедінзер чир участоктарын паза ис-пайларны арендаа суурғанынча ӧдіс 103,64 млн салковайға тиңнелген полза, пуох чылның 1 ноябрьына ол 102,25 млн салковайға тиңнелче, ол санда айландыр полбас ӧдіс - 34,6 млн салковай. Аннаң пасха налог парыстарынча ӧдіс сині 11,77 млн салковайға тиңнелче (НДФЛ - 2,92 млн салковай, ис-пайға налог - 1,98 млн салковай). Пу ӧдіс чыл пасталғанынаң 0,49 млн салковайға кӧп.\\nХорадығларны кӧрзе, аның ӧӧн чардығы ӱгредіге килісче (2018 чылда - 1 млрд 173 млн азыра салковай, 2019 чылда - 1 млрд 57 млн салковай паза 2020 чылға - 815 млн азыра салковай), соонда социальнай политикаа хорадығлар парча (2018 чылда - 106 млн салковай, 2019 чылда - 115 млн салковай, 2020 чылда - 89 млн салковай). Бюджеттер аразындағы трансферттер ахча синінче ікінчі орында турча (2018 чылда - 178 млн салковай, 2019 чылда - 70 азыра салковай, 2020 чылда - 67 млн азыра салковай). Анаң - «Тиксі хазна сурығлары» кӧстег турча (2018 чылда - 50 млн салковай, 2019 чылда - 57 млн салковай, 2020 чылда - 47 млн салковай). Пу чыллар аразында пілдірте тӱс парғаннар хорадығлар мындағ кӧстеглерге: чурт-коммунальнай хоныхха, культураа, спортха. 2018-2020 чылларны кӧрзе, республика бюджедінең Асхыс аймаа муниципальнай пӱдіске кӧстег чох ахчалығ хабазығ пирілген: 2018 чылда\\n-\\t362,345 млн салковай, 2019 чылда - 402, 057 млн салковай (11% алай 39,719 млн салковайға кӧп). Олох туста, НДФЛ-ның хоза синін санға алып, бюджетті тиңниріне дотация 16,7% алай 33,761 млн салковайға ӧс парған, ол санда ааллар бюджеттеріне дотация - 94,2% алай 32,317 млн салковайға.\\n2020 чылда Асхыс аймаана кӧстег чох хабазығ сині 391,853 млн салковай кӧріл парған, 2019 чылның 97,5%. Олох туста, НДФЛ-ның хоза синін санға алып, бюджетті тиңниріне дотация 12,1% алай 28,438 млн салковайға ӧс парған, ол санда ааллар бюджеттеріне дотация - 32,5% алай 21,679 млн салковайға. Аннаң пасха аймахха 252, 18 млн салковай субсидия пирілері кӧрілче.\\nХайди кӧзітче, Асхыс аймааның бюджеді, парыстарның ӧӧн чардығы федеральнай паза республика бюджеттерінең тартылча. Аймахтың парыстарны ӧскіріп алчаң оңдайлар пар. Пар ахчаны хорадарға ниик, чох ахчаны тоғынып (!!!) алар ӱчӱн, кӱстенерге киректелче.\\nТаныхтирға кирек, Хакасияның бюджедінде муниципальнай пӱдістер аразында ӱлестірілбеен 150 миллион салковай пар тіп искірче Хакасияның финанстар министерствозы. Ол ахча ідӧк ӱлестірілер. Пілдістіг, ол муницпальнай пӱдістернің прай кирексіністерін пӧгібіспес, че сидіксіністернің чардығын суурыбызар.\\nХАКАСИЯДАҒЫ ТУРИЗМНӀҢ ПӰӰНГӀЗӀ ПАЗА ТАҢДАҒЫЗЫ\\nХЫРАҶЫЛАР ТОҢАСТЫҒЛАРНЫ ЧЫЫП ПАСТАПЧАЛАР\\nТУРИЗМ ТИЛӀЗЕ, ПОС КИРЕЕ АЛҒИР\\n14.08.2020 ИПОТЕКА АЛЧАТСА, ПФР-зар АЙЛАНАРҒА КИРЕКТЕЛБЕС\\n14.08.2020 ХАТАП ТӀС ИМНЕП СЫХТЫЛАР\\n12.08.2020 ЧАХСЫ АЛЫЗЫҒЛАР\\n14.08.2020 ТОҒЫС - ӰР НИМЕС ТУСХА\\n12.08.2020 ТУРИЗМ ТИЛӀЗӀ 2025 ЧЫЛҒА ТЕРЕЕ\\n14.08.2020 ШКОЛАЛАРҒА - 125 МИЛЛИОН МАСКА\\n12.08.2020 ПРАВИТЕЛЬСТВО ОТСТАВКАА ПАРЫБЫСХАН","num_words":557,"character_repetition_ratio":0.1,"word_repetition_ratio":0.047,"special_characters_ratio":0.254,"stopwords_ratio":0.102,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Республиканын аал хонии пiрiгiстерi часхы хыра тогыстарына кiрiбiстiлер - Национальное вещание - Вести Хакасия\\n25 апреля 2019 ГТРК «Хакасия»\\n4 муниципальнай пудiсте, Орджоникидзе, Пии, Алтай паза Боград аймахтарында, 9 мун азыра гектарда чир пораналал парган. Ирткен чылнан тиннестiрзе, пуул тогыстар ирте пасталды. Анзы хысхыда хар асхынах ч��ганынан палгалыстыг.\\nОлар азых читпин парып, маллар кодiрт сыгарынан чочынчалар. Кiчiг аалдагы чуртагчыларнын республика программазына…\\nМында чон хайиина иргi пiчiктер сыгарыл парганнар. Олар хакас тiлiнiн паза литературазынын тархынын чоохтапчалар,…","num_words":67,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.779,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ӧлім чох полк\\nКӰРЕСТЕ УЛУҒ ІС АРТЫСХАН\\nХакас спортының матырлары. Хакасиядағы грек-рим кӱрезіне кӧп кізі хозым иткен. Оларның санында СССР-ның спорт узы, тренер Александр Канзычаковты хайди даа адирға кирек\\nАлександр Михайлович Таштып аймаандағы Ӧлең чазы аалда тӧреен. Пабазынаң іҷезі орындағы школада ӱгретчілер полып істенгеннер. Сӧбіре пазы Михаил Николаевич математика, музыка, физкультура уроктарын апарчаң. Хада хонғаны Анна Степановна олғаннарны орыс тіліне ӱгретчең. Чоохтирга кирек, Анна Степановнанын хыс фамилиязы Рвачёва. Аның тӧреен-ӧскен чирі - Рязань облазы. 1950 чылларда педагогика училищезін наа ла тоосхан орыс хысты ӧӧрелерінең хада ыраххы Сибирьзер тоғынарға ысханнар. Ол тӧреен чирінзер ӱс чыл пазынаң айланарга пӧгінген, че, хакас оолнаң сӧбіре тӧстеп, Таштып аймаанда халган.\\nМихаил Николаевичнең Анна Степановна - тыл тоғынҷылары. Илбек Ада чаа тузында оларга улуғларнаң тиңнең тиңе істенерге киліскен. Канзычаковтар ӱгренҷілеріне тирең пілістер пирерге, чуртаста кӧстирге кӱстенчеңнер. Тӱзімніг тоғызы ӱчӱн ынағ ирепчі «Істеніс ветераны» аарластығ атха турысхан.\\nКанзычаковтар чон аразына ікі оол кир салғаннар. Улииның ады Сергей, кічии - Александр. Очызына хакас спортында улуғ іс артызарға ӱлӱс тӱскен.\\nЧир-суғҷыбыстың таниинаң, Ӧлең чазы паза Индіркі Сир аалларда спорт секциялары чох полған. Че олғаннар футбол, хоккей тӧреміл ойнаҷаңнар, саналығ чӱгӱрҷеңнер. Ағаа хоза, аалдағы палалар, паба-іҷелеріне полызып, аймах тоғыс итчеңнер: от пилетечеңнер, одың чарҷаңнар, мал-хус соонҷа кӧрчеңнер. Саша Канзычаков спортнаң айғас сыхханда, «аалдағы тимненіс» уғаа тузалығ полған. Спорт кӱрезінең хакас саарбах национальнай школада ӱгренчеткенде таныстыр. Александр Михайлович чоохтапча:\\n- Пабамнаң ічем мині национальнай школазар 6 класс соонаң ӱгренерге пирібіскеннер. Сизінгенде, миннең хада ӱгренчеткен оолағастар уроктар соонаң хайдар-да парыбысчалар. Ӱр сағынмин, оларның соонча сығыбысхам. Арғыстарым «Строитель» стадионзар (амды ол «Саяны» тіп адалча. - Авт.) олаңай кӱресче секцияа чӧрчеттірлер. Оларға кӧгізіп секцияа пазын салғам. Пастағы тренерім Николай Михайлович Инкижеков полған. Нинҷе-де тус пазынаң пасха залзар чӧр сыххам. Ол аал хонии техникумның стадионында орныххан. Анда, тізең, тренерлер Андрей Игнатьевич Асочаковнаң Михаил Игнатьевич Боргояков, теестезіп, тоғынғаннар. Пастағызы олғаннарны олаңа�� кӱреске кӧніктірген, ікінҷі тренер - грек-рим кӱрезіне.\\nМинің ол туста таң сағызым улуғ полған, таң харбазарға кӧңніме тың кірген, че пір саңай ікі секцияа чӧрчеңмін. 16.00 -17.00 часта Андрей Игнатьевичтің устаанынаң харбасчам, анаң грек-рим кӱрезінде кӱзімні сынапчам. Тутыр салғанда, таллирға киліскен. Аннаң сығара Михаил Игнатьевичсер ле чӧр сыххам. Итсе-де, оңдай полза, олаңай кӱресче марығларда араласчаңмын.\\nТренер читінҷі класстын ӱгренҷізін спорт марығларына нинҷе-де ай пазынаң сығарған. Национальнай школаның первенствозында Саша Канзычаков сыйыхтығ орын чох халтыр. Аның соонда иртірілген национальнай школаның азых первенствозында ол алтын медаль холға кирген. Пу марығда Ағбанның, Минсуғның, Асхыстың чиит спортсменнері араласханнар. Олох чыл декабрьда саарбах олаңай кӱресче Хакас автоном облазының мариинда чемпион полыбысхан. 1971 чылның январьында, тізең, чир-суғҷыбыс олаңай даа, грек-рим дее кӱрестерінче Хызылчар крайының первенстволарында чиңістер тутхан. Ол чидіглер Саша Канзычаковтаң чахсы спортсмен сығарын киречілееннер.\\nЧиит кӱресчінің узы ӧс сыхханда, Михаил Игнатьевич аны аймах-пасха синде иртчеткен марығларға ал чӧрген. Чоохтирға кирек, харбасханда, Александр Михайлович дневник апарған. Анын танығларынаң, 9 класста ӱгренчеткенде, чир-суғҷыбыс 39 марығда кӱзін сынаптыр. Оларның санында хакас спортсмен Т.С.Бородиннің хумартхызына чарыдылған тиксі Союзтағы турнирде (Гомель, III орын), Сибирьнің паза Ыраххы Востоктың ӱгренҷілер аразындағы первенствозында (Чита, I орын), СССР-ның аалдағы спортсменнер аразындағы первенствозында (Элиста, II орын) паза пасхазында араласхан.\\nСССР МАРИИНЫҢ чиңісчізі\\nАлександр Канзычаковтың ады 1972 чылда ырахха саблан парған. Ол чыл кӱресчі, саарбахтар аразында РСФСР синінде ирткен марығда алтын медаль утып, чир-суғҷыларына кӧп ӧрініс ағылған. Первенство Глазовта (Удмуртия) 10 - 12 ноябрьда ирткен. Чир-суғҷыбыс 52 кг кӧдірімде узын сынаан. Ол кӧдірімде 19 кізі харбастыр. Пу чиңіс Хакас автоном облазына улуғ чидіг полған.\\nЧе сынап чиит спортсмен 1973\\tчылда хайхатхан. 10 класстың ӱгренҷізі Клайпедада (Литва) юниорлар аразында СССР-ның первенствозында чиңіс тутхан. Ол чыл 48 кг кӧдірімде 22 кізі харбастыр. Олар Баку, Ереван, Москва, Житомир, Тамбов паза пасха городтардаң полғаннар.\\nХакас спортының тархынында Александр Канзычаковтың чиңізі уғаа танығлығ. Алында пістің спортсменнер Хакас автоном облазынаң пасха регионзар парыбысса ла, чидіглерге читчеңнер. Кӧзідімге, 1950 чылларда Харатаста чуртаан паза ӱгренген Владимир Каплунов. Ол шахтерлар городында аар атлетиканаң айғазарға пастаптыр. Кирее киліс сыхханда, аны Хабаровск крайындағы тренерлер постарынзар хығырғаннар. 1962 чылда Владимир Иосифович тилекей чемпионадында утхан, 1964 чылда Токиода кӱмӱс призеры полыбысхан.\\nКӧп чыл Хакасияда чемпионнарны тимнеҷең оңдай чоғыл тіп саналҷаң. 1970 чылда Михаил Игнатьевичтің пасха ӱгренҷізі Семён Мамышев юниорлар аразында СССР-ның чемпионы полыбысханда, прайзы тренерге дее, спортсменге дее талаан полған тіп санаан. Александр Канзычаковтың чидии соонда, тізең, хакас кӱресчілерні РСФСР си-нінде пӧзік паалап сыхханнар.\\n1974 чылда тиксі Союзтағы ӱгренҷілер спартакиадазында РСФСР-ньің ӱчӱн Геннадий Тыгдымаевнең Григорий Кулумаев турысханнар. Пастағы спортсмен чемпион полыбысхан, ікінҷізі кӱмӱс медаль холға кирген. Г.Г. Тыгдымаев\\n1975 чылда СССР-ның первенствозын паза «Ынархас» чоннар аразындағы турнирін утып алған.\\nРСФСР-ның саблығ тренері Михаил Игнатьевич Боргояковтың ӱгренҷілері, аймах-пасха марығларда чиңістер тудып, пасха спорт кӧрімнерінең айғасчатханнарға кӧзідім полғаннар. 1970 чылларда Ағбанда стол теннизі чахсы тиліп сыххан, соонаң оларға ниик атлетиканаң айғасчатханнар хозылғаннар. Амғы туста Хакасия спортсменнерінің санында Олимп ойыннарынын призерлары пар. Республикада 40 артиинаң спорт кӧрімі тиліпче. 1970 чылларда хакас кӱресчілер, кибіске сығып, алтын медальлар утпаан ползалар, пу чидіглер поларчыхтар ни?\\n«СЫН АЛЫП ТӦРЕЕН КІЗІ»\\nАрғыстарының аразында Александр Михайлович кӱзінең сабланчаң. Пастағы кӧріске алып кізее тӧӧй полбаан: пӧзік нимес сыннығ, пик пӱдістіг, ол 48 паза 52 кг кӧдірімде харбасчаң. Ағаа хоза, чир-суғҷыбыс кибіске сыхса, «ыырҷыларына» тын хабынарға пирбин майыхтырҷаң. Пірее спортсменнер харбазар орнына тис чӧр сыхчалар. А.М.Канзычаков позы даа кӧйтіктенмеҷең, пасхаларына даа пирбеҷең. Итсе-де, кибісте марығ тузында хайдағ ла ниме полбинча.\\nЖитомирде (Украина) 1973 чылда СССР-ның аалдағы чииттер марии ирткен. Анда аймах нациялығ спортсменнер кӱстерін сынааннар. Пастағы хабыста Александр Канзычаков мике иткенде, «ыырчының» холы хынҷых парған. Трибунадағы чон, пу киректі кӧріп, суулас сыхты. Пір кӧрігҷі чир-суғҷыбысха «Пычахтабызарбын!» хысхырған. Ікінҷі хабыста хакас оол «ыырҷызын» аңдара сӱзібіскен. Стадинонға толдыра хысхырыс: «Ӧдірібізербін!» Ӱзінҷі спортсмен ідӧк кинен пол парды. Тренерлер паза чарғыҷылар тудыс-хабыс пасталыбызарынаң чочын сыхханнар. Че пудурғы кӧрігҷі, хакас кӱресчінің холын тудып, ағаа «Сын алып тӧреен кізі полтырзың» тіп морсынтыр. Кӱреснең айғасчатханнарнын аразында пу кирек кип-чоохха айлан парған тиирге чарир.\\nСССР-ның спорт узы нормативін Александр Михайлович писче хати толдырған. Че ол ат ағаа 1975 чылда ла пирілген. 24 частығда чиит кізі, харбазарға тоос салып, тренер чолын пастирға чаратча. Ӱгренҷілерінің санында Юрий Поляковты, Сергей Кудряшовты, Сергей Боргояковты, харындастар Виктор паза Владимир Саражаковтарны таныхтирға кирек. Пастағы ікі спортсмен Россияның спорт устары полчалар. Хакас кӱрезіне хынчатхан улус Юрий Поляковты чахсы таныпча. 2011 чылда ол Тун пайрамда ниикке чӧрҷең машина утып алған. Ол чыл республикабыстың 20 чылы таныхталған.\\nАлександр Канзычаков - ікі пӧзік ӱгредігліг специалист. Школа тоосхан соонда ол Ағбандағы ӱгретчілер институдында ӱгренген. 1980 чылларда чир-суғҷыбыс Омсктағы физкультура паза спорт институдында пілістерін алғытхан. 1994 чылда Александр Михайловичті наа ла тӧстелген комплекснай олған спорт школазының (КДЮСШ) директорына турғысханннар.\\nНаа учреждение кӧп чыл Ағбандағы спорт комитедінін кнезі полған Михаил Кунучаковтың кӱстенізінең тӧстелген. Чоохтирға кирек, совет тузында ДЮСШ-тар пос кӧңніліг спорт пірігістерінін (ДСО) холында полғаннар. 1987 чылда прай ДСО-ларны Профсоюзтарның тиксі Союзтағы пос кӧңніліг физкультура-спорт пірігізіне (ВДФСО) піріктірібіскенде, спорт школалар тоғызы ӱчӱн ВДСФО нандыр сыххан. Кӧзідімге, Профсоюзтарның областьтағы ДФСО-да алты спорт школа саналған. 1990 чылларда ахча чидіспинібіскен сылтаанда профсоюзтарның ДЮСШ-тары чабыл сыхханнар. Оларны ал халарға пӧгініп, Михаил Кунучаков ол туста Ағбан пазы полған Гавриил Георгиевич Нечаевтің хабазиинаң комплекснай олған спорт школазын азарға чаратхан.\\nАлександр Михайловичтің таниинаң, пастағы туста учреждениеде пис спорт кӧрімінҷе секциялар тоғынғаннар: бокс, суғча чӱзері, грек-рим кӱрезі, шахмат паза меспектіг хоккей. Школазар 600 артиинаң пала чӧрген. Оларнаң тоғысты 17 тренер апарған. Соонаң учреждениеде спорт теелбектері, каратэ секциялары хозыл парғаннар. Пір туста тхэквондо апарылғанох. Ідӧк КДЮСШ-тың устағ-пастаа хазии уйан улусха марығлар иртірҷең. Александр Канзычаков, ахча тілеп, чиит спортсменнерге марығлар иртіріп, кӧп кӱс салған. Спорт школазы ӧмезінің кӱстенізі тикке парбаан. Пастағох чыл Россияның спорт узы нормативін Василий Шестаков толдырыбысхан. Ол суғҷа чӱзерінең айғасхан. Олох чыл пу аарластығ атха хоккеисттернең боксерлар турысханнар. 1995 чылда наа чидіг. Пістің хоккеисттер тренерлер Николай Баиновтың паза Валерий Баранцевтің устаанынаң Россия первенствозында чиңіс тутханнар.\\nАлександр Канзычаков городтағы спорт школазынан 1994 - 2003 чылларда устаан. Ол хазнабыстың тархынында иң сидік тусха саналча. Хайди даа хатығ чухса, КДЮСШ-тың ӧмезі Александр Михайловичтің устаанынаң, олғаннарны хазых чуртасха кӧніктірген, улуғ спортсар чол асхан. Пӱӱнгі кӱнде Ағбанда 9 спорт школазы саналча. Оларның кӧбізі КДЮСШ-тан сыххан. Пу учреждениелер тӱзімніг тоғынчатханында чир-суғҷыбыстың хозымы пар.\\nПӱӱл 31 майда саблығ кӱресчі Александр Канзычаков 65 чазын таныхтаан. Тынағда полза даа, ол тоғыс чох одырбинча, «Хайлах» чуртағҷыларға кӧріл парған клубта спорт инструкторы полып істенче. Аның ікі хыс. Улии Анжела Томскта чуртапча, очы хызы Мария туризм сферазында істенче.\\nАвтор : Майя КИЛЬЧИЧАКОВА\\nХакасияда ӱн пирiс пасталыбысты\\nХАРА ПИАРЩИКТЕР ТАЙМА ПІЧІКНЕҢ ТУЗАЛАНЧАЛАР\\n17.09.2021 СОЦКОНТРАКТЧА - 250 МУҢ САЛКОВАЙ\\nХакас тiл кӱнi Ағбан...\\nГазета неделяда ікі хати сыхча: средада, пятницада.\\nуправлениезі пічікке 3 мартта 2020 чылда кирген.\\n№ТУ 24 - 01141\\n2008-2021 © Хакас Республиканың газетазы «Хабар. Известия»","num_words":1266,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.098,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧИҢІС ТУДАРЫ ООЙ ПОЛБААН\\nЧоннар ынархазы. Россия Федерациязының Конституция кӱнін таныхтап, Хакасияда чуртапчатхан аймах нациялығ чоннар аразында спорт пайрамы ирткен. Анда республикадағы чоннарның читі аймах халыхтар пірігізі араласхан.\\nАймах-пасха тілліг чон 16 декабрьда «Ағбан» спорткомплексте чыылысхан. Ортын Азиядаң піссер киліп, хаҷаннаң мында чуртапчатхан чон алынҷа пастырыс чӧрче. Кавказ чирінең килген улус хаҷан даа поохти тудынарға кӧнік парған. Хайзылары даа постарының тӧреен тілінең чоохтасча, пойли тудынча.\\nАнзы за оңарылыстығ. Россия Федерациязының Конституция кӱніне чарыдылған спорт пайрамы Хакасиядағы аймах тілліг чоннарны піріктірер, ынархастырар ӱчӱн иртірілче нооза. Аннаңар даа прайзы мында ибдегі ле чіли пойли тудынча. Спорттың пірее кӧрімінең хада айғасчатханнар удур-тӧдір чахсы таныстар. Ол даа сылтағнаң, неке, суум-саам ӱр нимеске дее тохтабинчатханға тӧӧй.\\n-\\tСпорт пайрамына кӧп кізі хығырған полғабыс. Илеедезі кил полбаан, - таныхтапча спорт марығларының ӧӧн чарғыҷызы Николай Свириденко.\\nНиколай Александрович хаҷан даа ачых-чарых кӧңніліг поладыр. Прай чирде маңнанарға харасча. Мына ол кореецтернең чоохтас турча. Оларға ағаснаң тартызар марығның оңдайларынаңар піліп аларға кирек. Аннаңар марығның ӧӧн чарғыҷызы позынзар полысчыларының пірсін хығырып алған, кореецтерге полыс пирерге чахаан. Анзы марығ оңдайларынаңар чоохтапча, кӧзітче. Анаң ікі оолны тренировка иртірерге хығырча. Чахсы даа тимненерге маңнанғалахта, пір кореец нанҷы-зын позынаң азыра тастабысты. Хара пасхаҷыл кирек, оларның хайзы даа ағасты холдаң позытпиндыр.\\nСпорт ӱлӱкӱні пасталар алнында мині мына ниме чапсытхан - урух тастир орында кізі кӧп чыылыс партыр. Таджиктер, узбектер, хырғыстар сыра пазында ілілген, фанерадаң тимнелген ат пазына урух тастирға ӱгренчелер. Пір дее киліспинче. «Алай ат прай тӱрктернің чағын полысчызы паза нанҷызы нимес пе?!» - теен чіли, хырғыс оол урух тастапча. Че арғамҷызы холындох путхал парған. Аннаңар пірее хакас кізі оларны урух тастирға ӱгредерге кирек полған. Улуғ хомзынысха, чир-суғҷыларыбыс аразынаң андағ ус табылбаан.\\nХакас ооллардаңар чоох парыбысханда, пістің чоннын туюх хылиин таныхтирға кирек. Сынап пасха тілліг чоннарның алып-кӱлӱктері «Ағбан» спорткомплекстің істінде ипти ле пастырыс чӧрчеткенде, оларның аразында чир - суғҷыларыбыс кӧрiминчеткеннер дее. Пасхазы, кирек полза, марығ чарғыҷызынаң талазарға тимде турыбысчатса, хака�� ооллар сах андох хыйа пастыра халчалар. Піреезін марығда араласчатханын паза кӧрбессің дее.\\nТаныхтирға кирек, прай даа марығлар пістің чоннын пурунғыдаң хайраллал халған спорт кӧрімнерінче ирткеннер. Аннаңар чир-суғҷыларыбысха прай даа арға-мӧрійде ӧткін аралазарға, постарының соонҷа пасхазын кӧӧктірерге кирек полған. Хакастарның «Аран Чула» паза «Асхыр» халых пірігістері араласханнар.\\n-\\tХакас кӱрезiнде паза тобит мариинда кізі кӧп араласхан. Анзын спорттың пасха кӧрiмнeрнең тиңестірзе, - чоохтапча марығның ӧӧн чарғыҷызы Николай Свириденко.\\nНиколай Александровичтің сӧстерінең, спорт пайрамында 110 кізі араластыр. Че оларның илеедезі постарының кӱстерін паза устарын спорттың пасха даа кӧрімнерінде сынаптыр. Ол даа сылтағнаң пірее туста тохтағлар пол парчатханға прайзы даа хайығ айландырған, неке. Анзы пірдеезінің кӧңнін тӱзірбеен. Сынап пастағы туста марығ спорттың 6 кӧрімінҷе иртер тіп чарлалған полза, сала соонаң ағаа арғамҷынаң тартызары хозылған. Пу арға - мӧрійде халыхтар пірігістерінің командалары аралазарға кирек полғаннар. Дартста, тізең, пастыхтар паза халыхтар пірігістерінің устағҷылары ла устарын сынааннар.\\nАмды, хайдағ спорт кӧрімнерінде аралазып, чиңістер тутханнарнаң таныстырчабыс:\\nУрух тастиры - Геннадий Матвеев, чуваштарның «Пилеш» халыхтар пірігізі.\\nОхчаадаң атары - иреннер аразында Эдуард Михайлов, чуваштарның «Пилеш» халыхтар пірігізі; ипчілер аразында Яна Пак, кореецтернің «Чосон» халыхтар пірігізі.\\nДартс - Геннадий Матвеев, чуваштарның «Пилеш» халыхтар пірігізі.\\nТобит - иреннер аразында Лев Нербышев, хакастарның «Аран Чула» халыхтар пірігізі; ипчілер аразында Галина Киштеева, чуваштарның «Пилеш» халыхтар пірігізі.\\nХол пазызары: 80 кг кӧдірімге теере - Роман Климашевский, хакастарның «Асхыр» халыхтар пірігізі; 80 кг кӧдірімнең аар - Алексей Дорин, хакастарның «Асхыр» халыхтар пірігізі.\\nАрғамҷы тартызары - чуваштарның «Пилеш» халыхтар пірігізі.\\n48 кг - Камзар Чертыков, хакастарның «Асхыр» халыхтар пірігізі;\\n52 кг - Илья Чепсараков, хакастарның «Асхыр» халыхтар пірігізі;\\n58 кг - Семён Пастаев, хакастарның «Асхыр» халыхтар пірігізі;\\n66 кг - Иван Кышпанаков, хакастарның «Аран Чула» халыхтар пірігізі;\\n73 кг - Денис Кичеев, хакастарның «Асхыр» халыхтар пірігізі;\\n81 кг - Михаил Болганов, хакастарның «Асхыр» халыхтар пірігізі;\\n90 кг - Станислав Денисов, чуваштарның «Пилеш» халыхтар пірігізі;\\n90 кг аар - Бахтиер Икромов, таджиктернің «Бородари» халыхтар пірігізі.","num_words":561,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.127,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"УЧЁНАЙЛАРНЫҢ ТОҒЫСТАРЫ - ЧОНҒА\\nТіл сурии. Н.Г.Доможаковтың адынаң национальнай библиотекада «Ине тілі» хакас тілін хайраллирынҷа паза тилідерінҷе халых пірігізі чонға азых лекторий иртірген.\\nМындағ лекцияларны «Ине тілі» пірігістің араласчылары айның пастағы паза ӱзінӌі чечіме кӱннерінде иртір турарлар. Анда хакас тілінеңер, культуразынаңар, тархынынаңар танызып аларға чарир. Пастағы лекцияны филология наукаларының кандидады Евгения Торокова иртірген. Ол «В.В.Радлов - тӱрк тіллерінің істезігӌізі» адалған.\\nЛекторийні азып, чоох тутхан «Ине тілі» пірігістің устағӌызы Нина Майнагашева. Аның чооғынаң, мындағ лекциялар тиктең нимес тӧстелген. Анзы хакас тілін тилідерге полызар. Мыннаң мындар мындағ тоғазығлар школаларда иртірілер. Амғы тӧл пос чонының фольклорын, тархынын чахсы пілбинче. Аннаңар мындағ лекциялар олғаннарға даа, улуғларға даа туза полар.\\nЛекцияда пастап Евгения Семёновна Василий Васильевич Радловтың чуртас чолын чарыт пирген. Ол Берлинде тӧреен. Немец нациялығ кізі Россияда чуртапчатхан чоннарның тіллерін ӱгренерге пӧгінібіскен. Университетті тоозып, В.В. Радлов 1858 чылда Санкт-Петербургта орыс тілін ӱгреніп пастаан. Аннаң сығара ол, Сибирьзер экспедициялар тимнеп, Амурға чидерге пӧгін турғысхан. Че аның сағызы толбаан. Андада ағаа Барнаулда тоғыс табыл парған. Радлов чарым чылға алтай тілін ӱгреніп алған. 1860 чылдаң ол тӱрк чоннар чуртапчатхан орыннарзар экспедицияларнаң чӧрӌең.\\nХакасиязар В.В.Радлов 1863 чылда читкен. Мында ол ӱс ай аразына хакас тілін ӱгреніп алған. Тӱрк тіллерін ӱгренер пӧгіннең пічіктерні транскрипция оңдайынаң апарӌаң. Анда орыс паза латин тіллерінең килген танығларнаң тузаланӌаң.\\nРоссиязар килгендӧк, Радлов, тӱрк чоннарның тіллерін ӱгреніп, оларға тиңнестіріг грамматиказын тимнеп саларға пӧгін турғысхан. Аның кӧрізінең, алтай тілі - арығ тіл. Анда араб, моол тіллерінің сӧстері асхынах, аннаңар тоғыстарында ученай алтай тіліндегі танығларнаң тузаланған. Соонаң сӧстік тимнирінде В.В.Радлов андар алтай тілінің сӧстерін кирібіскен.\\n1861 чылда, кресеннерге прай праволар пирілгенде, Россияда улуғ алызығлар пасталған. Ол тустаң Россия ученайлары чоннарның тіллеріне улуғ хайығ айландыр сыхханнар. Тіллернің тархынын істезер пӧгіннең диалекттерні істезерге киректелген. Пастағы экспедицияларны саблығ тюрколог Н.И.Ильминский иртірген. Ол алтай тілінің грамматиказын тимнеен. В.В.Радлов ідӧк кізілернің чоохтарын пазарынаң айғас сыххан. Ол уғаа сидік тоғыс полған. Ученай кізілернің чооғын прай орта читірерге кӱстенӌең. Хакас тілі тексттерінде хайди кізі чоохтанғаны пілдірче. Пірее сӧстер хысхаӌахти пазылған, піреезі - толдыразынаң. Радлов, прай чоохтарны чыып алып, сӧстік паза тіл грамматиказын пас саларға пӧгінчеткен.\\nВ.В.Радловтың пастағы киндезі алтай чонның фольклорына чарыдылған. Ол кинде 1866 чылда чарыхха сыххан. Ікі чыл пазынаң хакас фольклор киндезі сығарылған. Ӱзінӌі киндезі казах фольклорына чарыдылған. Ол тоғыс 1870 чылда чарыхха сыххан. Сибирьдегі татарларның фольклорын чы��ан том 1872 чылда тимнелген. Таныхтирға кирек, ол кинделер тӱрк чоннары паза немец тіллерінің транскрипциязынаң пазылғаннар. В.В.Радлов тіллерні ӱгренчеткенде, ол сӧстерні немец тіліне тілбестеӌең. Хакас тіліне чарыдылған киндеде ӧӧнінде алыптығ нымахтар пазылған. Аннаңар, оларны немец тіліне тілбестеп, В.В.Радлов хоос оңдайларын толдыразынаң читір пирерге кӱстенген. Пизінӌі кинде хырғыс фольклорына чарыдылған. Паза тоғызында ученай уйгурлар тілінеңер пасхан. Уйгурлар 18 чӱс чыллар ортызында Іскеркі Туркестаннаң Россия империязынзар килгеннер. Ол туста анда улуғ чаалазығлар парчатхан. Киндеде оларның пурунғы ады - таранчи - пиріл парған. Анзы хакас тіліне «таарығӌылар» тіп тілбестелче. Читінӌі томында (1896 чылда) Крымда чуртапчатхан тӱрк чонның фольклоры пиріл парған. Халғанӌы ӱс киндені В.В.Радловтың ӱгренӌілері сығарғаннар. Ол тоғыстар туроктар, Ағбандағы татарлар паза Бессарабиядағы гагаузтарның фольклорларына чарыдылған. Ағбандағы татарлардаңар киндені ученай Николай Фёдорович Катанов тимнеен. Халғанӌы ікі кинде ле орыс тіліне тілбестелген.\\nІдӧк Евгения Торокова лекцияа килген кізілерге В.В.Радлов пасхан хакас фольклорының тексттері ам на орыс тіліне тілбестелгенін чоохтап пирген.\\nМыннаң мындар мындағ тоғазығлар узарадылар, хакас істезігӌілер килген чонға постарының істезігліг тоғыстарынаңар чоохтирлар. 2 февральда Сибдей Том хакас литературазындағы кибеліснең пазылған романнаңар чоох апарар.","num_words":510,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.09,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ГОРОД КӰНІНДЕ ТӦРЕЕН ЫҢААӋАХТАРНЫҢ ӰЛӰКӰНІ\\nСыйыхтас. 7 сентябрьда Ағбанда «Город кӱнінде тӧрееннер» чӧрім тузында пис сӧбіре чеестелген, хайзында пӱӱл Город кӱнінде, 21 августта, ыңааҷахтар тӧрееннер\\nАғбанның чахсы кибірі хоостыра, Город кӱнінде тӧреен ыңааҷахтарның паба-іҷелерін сыйлапчалар. Андағ чӧрім «Город кӱнінде тӧрееннер» адалча. Пӱӱл ол Черногорскай паркта орныхчатхан «Вдохновение» паркта иртірілген.\\n2021 чылда Город кӱні - Ағбанның пайрамнығ 90 чылы - орғах айының 21 кӱнінде таныхталған. Мындағ танығлығ кӱнде, тізең, ах чарыхха городтың пис кічіг чуртағҷызы тӧреен: ӱс оолағас паза ікі хызыҷах.\\nАғбандағы час палалығ пис сӧбірені алғыстаан город депутаттары чӧбінің кнезі Альберт Юрьевич Тупикин.\\n- Пу чыл пістің городыбысха олаңай тус нимес. Пӱӱл - аның пайрамнығ 90 чылы. Городыбыстың уставында Ағбанның ӱлӱкӱннеҷең кӱні кӧріл парған. Аны орғах айының ӱзінҷі чечіме кӱнінде таныхтапчабыс. Пӱӱл, тізең, пу танығлығ кӱн айның 21 числозына киліс парған. Кибір хоостыра, город устағ-пастаа, мындағ чалахай кӱнде тӧреен кічіг чуртағҷыларны чеестеп, оларның часкалығ паба-іӌелерін алғыстапча, - чоох тудып, теен ол.\\nЧаскалығ сӧбірелерні чылығ сӧстернең алғыстап, Альберт Юрьевич таныхтаан, наа кізіҷек Ағбанның турыстыра чуртағҷызы полар, ол хыныста паза паарсаста ӧзер, сӧбіреде ағаа хаҷан даа пик чӧлег поларлар. Анаң А.Ю.Тупикин сӧбірелерге Ағбан город пазының «Алғыстастығ адрес» адалчатхан пічиин паза сыйыхтар, порчолар читірген. Ідӧк пала медальы пирілген, хайзында иркеҷектің ады-солазы, тӧреен тузы паза кӱні пазыл парған.\\nЧӧрім араласчылары иркеҷек паба-іҷезін ӧріндіріп ӧссін, чуртас часкалығ нымахтағы осхас салылзын тіп алғааннар. «Амды иб-чуртта кічіг кӱніҷек пар, ол чӱрее-паарыңарны чылыдар, иртен усхурып, чалахай кӱлімзірезінең ӧріндірер паза тоозылбас-парбас часка сыйлир», - чоохталған пу тоғазығда.\\nПис сӧбірее сыйыхтарны чӧрімнін партнёрлары полып тимнееннер «Вдохновение» парк, «Малинники» кондитерскай, «Мишутка» олған садығ туразы.\\n21 августта иң пурун хызыҷағас тӧреен. Пу ах чарыхты ол 04.55 часта иртен кӧрген. Киселёвтар ирепчі аны Изабелла адап салғаннар. Паба-іҷее сыйыхтарнаң хада пала медальы читірілгенде, мындағ сӧстернең алғааннар:\\n- Пу медаль иркеҷектің пастағы сыйии ползын. Ол аның алнындағы чуртазының чидіглерінің паза чиңістерінің тании полар.\\nИркеҷек Станислав Кара-Монгуш 21 августта Ағбанда ікінҷізі тӧріптір 05.40 час иртен, 3 кг 350 грамм кӧдірімніг. Іҷезі Даяна Станиславовна - тува хызы. Ол, Ағбанда чуртап, фармацевтке ӱгренче. Станислав - аның тун палазы. Аны пабазының адынаң адап салған.\\n-\\tМин пілбеем дее палам Город кӱнінде тӧріп парғанын. Ол ах чарыхты кӧргенде, мағаа город администрациязынаң сығдыратханнар, Сірерні пала медальы паза сыйығастар сағыпча тееннер. Мағаа таңнастығ полған. Пістің чонның, туваларның, кибірі хоостыра палама килістіре ат пирілген.\\nЛама мағаа чӧп пирген, аның ады кӧк тигірнең палғалыстығ поларға кирек. Піс ікі-ӱс кӱн оолағастар аттарын матап талластырғабыс, Интернетте дее кӧрглеебіс. Анаң лама Стас ат палама килістіре полар теен, календарьнаң тиңнестіріп, оолағас адын таллирға полысхан, - ӧрінізінең ӱлескен іҷе.\\nІдӧк Город кӱнінде тӧрееннер Алишер Уксеков, Арина Шварцкопф, Илья Катцын. Алишер - сӧбіреде ікінҷі пала. Паба-іҷезі пала сыйиин аларға кил полбааннар, аннаңар аға-ууҷазына чӧрімде аралазарға ӱлӱс тӱскен. Ууҷа Маргарита Николаевна Исоммиддинова позы Султрековтар родының хызы полтыр. Хоныхты узбек чонның оолғынаң тӧстептір. Ол ӱс оол ӧскірген. Алишер - тун оолғының ікінҷі палазы. «Амды пістің ікі пархабыс пар. Улуғ пархабыс - оолағазох. Алишер иркеҷеебіс тузынаң кӧмес ирте тӧріп парған, че ол пісті Город кӱнінде ӧріндірер тіп пілбеебіс нооза. Аның ах чарыхха тӧрееніне тың ӧрінчебіс», -\\tчоохтаан ууҷа. «Пӱӱнгі сыйыхтар ӱчӱн прайзына алғызым читірчем. Піди піске ӱлӱкӱн сыйлап пиргеннеріне тың ӧрінчем», - чалахай кӱлімзіреен Илья Катцынның іҷезі Кристина Михайловна. Оолағас - ікінҷі палазы. Улии - саарбах тузындағы хызыҷах, ол туңмаҷағына килістіре ат таллап пиртір.\\nКристина Михайловнаа мындағ танығлығ кӱнде чӧлег пол пирер ӱчӱн, аннаң хада кил парғаннар аның іҷезі паза хада тӧреен пиҷезі. Ильяның тай ууҷазы, кӧңнібіске прай ниме кірді, прай ниме чахсы полды тіп, пу тоғазығдаң ибзер ӧрчіліг маңзыраан.\\nПолған на сӧбіренің часказы палалар полча. Полған на пала, хыныста, паарсаста ӧзіп, часкалығ поларға кирек тіп санапчам.","num_words":541,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.129,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИДІНҶЕКТЕР: «ПІС РЕСПУБЛИКА ӰЧӰН «АҒЫРЧАБЫС»\\nТоғазығ. Хакасия пазы Валентин Коновалов ирткен неделяда республиканың кічіг паза ортын пос киреенең айғасчатханнарнаң тоғасхан.\\nСағынчам, регион ӱлгӱлерінзер пос киреенең айғасчатханнарның сурығлары даа, сурыныстары даа тӧреміл пар поладыр. Хаӌан регионда ӱлгӱ алысча, кізілернің алызығларға ізеністері дее тыыпча. Хакасия пӱӱнгі кӱнде андағ оңдайларда чуртапча. Олаңай чон даа, пос киреенең айғасчатханнар даа наа ӱлгӱдең алызығлар сағыпча. Че пастап пір тіл таап аларға кирек.\\n12 февральда республиканың музей-культура кініндегі конференц-залында Хакасия пазы Валентин Коноваловтың кічіг паза ортын пос киреенең айғасчатханнарнаң пастағы тоғазии ирткен. Тоғазығны апарған республика пазының пастағы орынӌызы Андрей Асочаков, спикерлер санында Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің бюджетче паза налог политиказынӌа комитет кнезі Олег Иванов паза идінӌектер праволарын арачылирынӌа уполномоченнай Василий Кудашкин полғаннар. Ідӧк полған на министерство-ведомство кізілері тоғазыға килгеннер паза идінӌектернің сурығларына нандырарға тимде полғаннар.\\nСурығларға нандырар алнында, Хакасия пазы Валентин Коновалов тоғазығ ӱлгӱдегілерге пос киреенең айғасчатханнарнаң тӱзімніг тоғыс апарарға полызарына ізенчеткенінең ӱлескен. Ол идінӌектернің республика экономиказына паза тиксі чуртазына ағылчатхан тузазын таныхтаан. Олег Иванов, тізең, идінӌектернін ӧӧн сидіксіністерін адаан: чарытхы паазы, налог сыныхтағлары паза ис-пайға кадастр паазы. Республика бюджедінде сидіксіністер парда, хоза хабазығлар кирердеңер чоох кӧдірерге сидік теен ол, че, андағ даа полза, республика парламенті ис-пайға кадастр паазын орта турғызарынӌа тоғысты апарарға пӧгінчеткенін искірген. Паза Олег Альбертович налог службалары кічіг паза ортын бизнесті сыныхтир орнына килкім предприятиелернең айғазарға кирек полчатханын таныхтаан (тоғазығда налог службазының кізілері араласханнарох. - Авт.). Кӧзідімге, хара тас аныпчатханнарның республика бюджедіне налогтарны читіре тӧлебинчеткенін. 2018 чылның паза пис чылның тоғыс салтарларын иткен Василий Кудашкин. Аның искіриинең, 2018 чылда андар 126 айланыс кірген, оларның кӧбізі чарытхы суриинӌа полған. Василий Владимирович Карелияда чарытхы суриин ха��ди пӧккеннерін кӧзідімге ағылған.\\nПос киреенең айғасчатханнарның сурығларын, айланыстарын тиксі ӱзӱрзе, полғанының на тоғыс паза тиліс оңдайлары пасхалалчатханын сизінерге чарир. Аннаңар идінӌектернің чоохтарын мындағ сурыныстарға чарарға чарир:\\n-\\tПіске теңмеңер! - пу идінӌектер тимделер тоғынарға, оларның тиліс чоллары нинӌе-де чылға кӧріл парған.\\n-\\tПіске полызыңар! - пу идінӌектер аймах сылтағларнаң сидіксіністерін пос кӱзінең пӧк полбинчалар.\\n-\\tПісті арачылаңар! - уғаа сидік оңдайларда тоғынчатхан идінӌектер, арачылағ аймах сыныхтағ органнарынаң сурчалар, ол санда сылтағ чох уголовнай нандырыға тартылчатханынаң.\\n-\\tНалог службазының сыныхтағлары тоозылбинча! - аннаңар идінӌектер олаңай чоохтан полбинчалар, «хысхырчалар» тиирге чарир.\\n-\\tТуризмде киректер ай-пораан! - пу кӧстегӌе тоғынчатханнарның сидіксіністері алынча хайығ киректепче.\\n-\\tЧарытхы паа - пӧзік! - идінӌектер пос киреен чаапчатханының ӧӧн сылтағларының пірсі.\\n-\\tПіс тее республика ӱчӱн «ағырчабыс»! - тіпчелер прай даа идінӌектер.\\nАндағ оңдайнаң полғаны ла республика ӱлгӱлерінең постарының саринзар улуғ хаалағлар сағыпча. Пасха сурығ - ниме кирек ӱлгӱлерге пос киреенең айғасчатханнардаң? Саннарны алза, Хакасияның бюджедінде налог парыстары 23 миллиард салковайға тиңнелче, ол ахчаның 800 миллион салковайы кічіг паза ортын пос киреенең кірче. Кӧп нимес, че республика ӧдістерні чабарына кӧстег тутчатханын санға алза, бюджетке кірчеткен хайдағ даа ахча аарлығ. Аннаңар ӱлгӱ пӧгін тутча: пастап, іди дее хызырылчатхан идінҷектер санын пір синде тударға, ікінӌізі - наа киректер паза предприятиелер азарына хабазарға, ӱзінӌізі - пос киреенең айғазар истіг оңдайларны тӧстирге. Пӧгіннер сидік, че, хада-пірге тоғынза, чӧптессе, оларны толдырарға чарир.\\nНиме паза таныхтирға чарир? Туризмнең айғасчатханнарның айланыстарына Андрей Серафимович республикада туризмні тилідерінеңер программа киректелчеткенін сизінген паза анзына Хакасия пазының хайиин айландырған. Пос киреенең айғасчатханнар наа проекттер чуртасха кирерге тимделер. Оларға чахсы полызығ полар «Минің пос киреем» кін, хайзын республикада «Кічіг паза ортын пос кирее паза идінчектін алынча пастаана хабазығ» нацпроект хоостыра пӱӱл азарлар. Кресен-фермер хоныхтарының паза аал хонии предприятиелерінің ассоциация устағҷызы Андрей Попков кічіг ааллардағы фермерлер пос киреен чаапчатханнарына хоптанған. Аның кӧрізінең, ол кічіг паза ыраххы ааллардағы чуртағҷыларға мал ахчазы тӧлелчеткенінең палғалыстығ, аннаңар программада полызығ пирілчеткен кирексіністерні алыстырарға сурынған. Хакасия пазының кӧрізінең, ол кирек программа, че кирексіністерні хатап ӱзӱріп, алыстырарға чарир тіп нандырған.\\nТоғазығда «Золотая Звезда» алтын аныпчатхан предприятие ээлерінің пірсі Константин Цитлидзенің чооғы хайығ тартхан. Ол предприятиені налог службалары халғанчы ікі чыл тӧреміл сыныхтапчатхан сылтаанда, тоғысты чахсы апарҷаң оңдай чоғылына хоптанған, олох туста нинҷе-нинҷе чыл аразына хай син чахсы кирек итчеткеннерін сағысха кирген (чайаачы паза хыйға олғаннар чыындызы, олған лагерьлері). Ол наа ӱлгӱнең тоғынчатхан предприятиелерні хайраллап халарға паза идінҷектер праволарын арачылирынҷа халых пірігізін тӧстирге сурынған. «Андада піс сірерге прай саринаң хабазарға, налогтар, сығарыстар синін ӧскірерге тимдебіс. Че пу кирексіністер хайди даа толдырылзын - бизнес Хакасияда санға алылзын паза налогтар республикада азых тӧлелзіннер», - теен Константин Михайлович.\\n«Черногорец» пірігістің кнезі Сергей Бова Хакасия пазы табығларда пирген молҷағларҷа сурығ пирген: хайди ол чон хониин кӧрче паза республикада андағ хоных тӧстелер бе? Валентин Коноваловтың нандыриинаң, Россия законнары хоостыра чон хонии юридическай лицоға азыларға кирек, че хоныхтың парызы аның тилізіне парар паза полған на тоғынҷаа тиң ӱлестірілер. Республика пазы ідӧк регионда чон хониин тӧстирге сағыс пар теен, ол санда Россияда маңнаныстығ тоғынчатхан хоныхтар пӧліктерін (кӧзідімге, Лениннің адынаң совхоз (кнезі Грудинин) паза Иркутск облазындағы сосха фермазы).\\nТоғазығны тоозып, Валентин Олегович идінҷектерге килгеннері ӱчӱн паза оларның чӧптері, айланыстары ӱчӱн алғызын читірген. Мындағ тоғазығны чылда ікі хати иртір турарға чарадылған, ағаа хоза алынҷа кӧстеглерҷе (туризм, аал хонии, ниме-ноо сығарызы) тоғынчатхан идінҷектернең тоғазығлар иртірерге молҷалған.","num_words":744,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.136,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Тасха матыр — sostik.info\\nВерсия от 21:24, 18 августа 2015; Admin (обсуждение | вклад)\\nАх ӱӱс суғның хазында, тарбы тағның алтында хадарған малның ээзі, халых чонның ханы тар істіліг Тар пиг чуртаптыр. Ах ӱӱс суғның ол сариндағы, Хара ӱӱс суғның пу сариндағы ханы-пигі полған. Изебі чох маллығ, пӧгімі чох чонюығ. Халых албаты чонында полған Оспа тағның алтында чурттығ хара торааттығ атығчы Оспа. Атығчы Оспаның харындазы Таспа полған паза паарынаң сыххан палазы алты часха чит парған пір оолах полған.\\nАй алысхануа, чыл чылысхануа, кеен уырғап, кеен мӧтебіскен хара торааттығ атығӌы Оспа аңнап-хустапчададыр, Ах ӱӱсті кичіп парып, Хос хулахты пастыра Ах ӱӱс суғның хазына чит килуең. Аң-хусты арға тиргее арт килзе, идін хости хонӌых кізілерге ӱлебісчең.\\nАтар кӱн атып, аарлығ кӱн харағы сых килгенде, іди суулазып одырғаннарында, аттығ кізі чиде тӱскен. Тӱрче полғанда, ізік азылып, сейзең кізі кіре пасхан. Изен салып, изеннезіп, минді пиріп, минділесче. Атығчы Оспа тапсабысхан: «Одыр, одыр, аалчы кізі». Сейзең азах ӱстӱнде айлан тур.\\n—\\tОдырарға даа... маңзырап килгем, — тидір.\\n—\\tАндағ тың тарығып, хайдар чӧрзің?\\n—\\tХан— хазыр, пиг — пик, — тидір сейзең. — Ханым-пигім Тар пиг сағаа ысты. Оспа харындас амох килзін теен. Оспа одырғаннаң: «Поч, хайдағ кирекке алдыртча?» —\\tМин пілбинчем ол киректі, — тіпче сейзең, — парзан — истерзің, чоохтассаң — пілерзін. Ам мал айландыра парирбын.\\nОспа, че парғайбын, теенде, сейзең кізі, адына алтанып, сығара чӧр парыбысхан.\\nАның соонча Таспа абаазы тапсабысхан:\\n—\\tЭкей, а, иркем, атығӌы Оспа, ханыбыс-пигібіс нимее піди алдыртыпча полар?\\n—\\tХара тораадым ал полбин, алтынңызын хығыртыпчадыр.\\nСах аннаң, тимін тимненіп, сых чӧрібіскен, хара тораатты\\nизерлебіскен. Улуғ нимес ах чазыны тобыра, аал арали киліп, пигнің ибінің хыринда тохтап, аттаң тӱзіп, тоғазыбысхан.\\n—\\tОдыр, одыр, — тіп, пигнің абахайы ас-суғ турғызыбысхан; улуғ столньщ кистіне одыртып, аарлап, сыйлабысхан. Араға ізібіскенде, Тар пиг суули пастаан:\\n—\\tПу кӱннерде аңнап-хустап чӧргезің, анны-хусты чахсы аттың ма? — тіпче.\\nОспа, я, ниме чох, аттым теен.\\nЧоох аразында кӱннің харағы арғамчы сині кӧдіріл парған, Оспа тарығыбысхан: «Ханым-пигім, Тар пиг, нимее дее алдырттың мині?»\\n—\\tНиме идерге алдыртарч,ыхпын? Хара тораадың мағаа сыйлабассың ма? Алтон асхыр ӧӧрдең алты чахсы ат таллап пирербін. Аны ағылахсынча ползаң, Оспа харындас, асхырлығ ӧӧр хулун чабағазынаң пирем.\\nАтығчы Оспа аран-чула чарымы хара тораадын айабысхан.\\n—\\tАдам хулуны, хара ториим, ададаң сыххан харындазым осхас, асхырлығ малға даа пирбеспін.\\nТар істіліг Тар пигнің сырайы ағара тӱскен. Оспа, аны кӧре, маңзырап парим тіп, андар-мындар чумартынып сых чӧрібіскен, хара тораадына алтанып, пура тартыбысхан.\\nСах аннаң айланып, Хара ӱӱсті хастабинаң, ин тӱскен. Кӱннің харағы чабыс тӱс парыбысхан. Ах ӱӱсті кис килген. Кӧр килчетсе, ибінің алнында чон хара намыт чыыл парған. Хайдағ ниме пол парды тіп чиде тӱскен.\\nКилзе, Албын чахсызы, харах чазы хан полып, харых суу пус полыпчадыр. Аттаң тӱзе хонып, тапсабысхан:\\n—\\tМынӌа сӱрееліг чон ниме полып чыыл парғазар?\\nЧон сым пол парған, ипчізі тапсабысхан:\\n—\\tАлай, Оспа, алты частығ паламны таппадың ма?\\n—\\tХайдар кірер, — тидір Оспа, — ойнапчадыр ни.\\n—\\tАал аразында прай кӧрдім, пір чирде таппадым, — тіпче ипчізі.\\nОспа наныбысхан соонда, тар істіліг Тар пиг ӧртектеп Ах ӱӱс хастап чӧрібіскен, Оспаның чирі-чуртына читкен: кӧрзе, сайда,мал идіп, пір оолах ойнап одыр. Чит киліп, изен ме тіп тапсабысхан Тар пиг. Оолах ағаа хылчаңнап: «Изенӧк», — тидір. Кӧрзе, обыр-чібір оолах полтыр. Кемнің палазызың тіп сурыбысхан:\\n—\\tМинің пабам атығч;ы Оспа, — тидір оолағас.\\n—\\tНинңе частығзың? — тіп сурғанда, — пӱӱл алтым толдырарбын, — теен.\\n—\\tНиме ойнап, ниме ит турзың?\\n—\\tПу сай-хумны мал идіп ойнапчадырбын, — тидір.\\nАны кӧріп, тар істіліг Тар пиг алты частығ оолахха: «Піссер парарзың ма, уғаа даа чахсы ойначаң нимелер, сырлығ хазыхтар пир��рбін», — тіп кӧкідібіскен.\\nАтығчы Оспаның оолғы тура сегірген.\\n—\\tСыннаң пирерзің ме? — тидір. — Позың кем полдың?\\n—\\tМин халых чонның ханы, хадарған малның ээзі Тар пигбін.\\n—\\tПирер ползаң, парарбын, — тидір оолағас. Аннаң андар Тар пиг оолахты чидектеніп пас сыххан.\\nТар пиг, чуртына чидіп, хазаа арали кір килген. Кӧре-чӧріне ипчізі тапсапча:\\n—\\tТар пиг, хайди полғанда, суғ пол парғазың, — тидір.\\n—\\tОл чи анаң, аңнап-хустап парып, аң аттым. Аны сӱрізіп, Ах ӱӱс суғның хайзы чирін тоғыр кизіп килдім.\\nАнаң, кил, айлан парып, пір хапчых хазых ал килген. Алты частығ оолах, аны кӧріп, чахсы-чахсы хазыхтарын таллап, хойны-холтыхха суххлап тур.\\n—\\tАлғаным-чахсым, — тіп тапсабысхан Тар пиг ипчізіне. — пу атығчы Оспаның оолғы. Аңнап-хустап чӧрчең хара тораадын айапчадыр, пу палазын чох идібізерге чӧрбін, — тидір.\\nЧох идібізерге теенде, Тар пигнің ипчізі чочып парған:\\n—\\tКізінің чалғыс палазын хайди ӧдірібісчең?\\n'Гар пиг тарыныбысхан.\\n—\\tАйлан, сых, — тидір, — пу тураа кізі кірбезін.\\nИпчізі сах аннаң сых чӧрібіскен.\\nАлты частығ оолағын тілеп, Оспа ирепчі прай суғ хазын ибірділер. Пір дее чирде чоғыл. Алты частығ палабыс суға кірген полза, мыннаң андар иртпесчік тісчелер. Іди чоохтазып ала, Оспа ирепчі, нанғаннар иблеріне.\\nАс чібин, суғ іспин одырлар ирепчі. Халых чон пазох чыылыза килген. Кізі кізідең сурағлапчадыр, андағ кирек пол парды, урунған кізі пар ба тіп. Кӧрген кізі чох полған, искен кізі чох полған.\\nОлар іди полып, кӱн хараа кидер айлан парған. Хаалха ізии азылыбысхан, алтон сӱрмес арғаа чайылып, иліг сӱрмес ээнге чайылып, арығ сіліг хыс кире пасхан. Оспа тапсабысхан:\\n—\\tОдыр пеер піснең ас чирге, суғ ізерге.\\nХыстың чахоызы: «Абаай харындас, атығңы Оспа, уғаа даа тарығып килдім, — тидір. — Мин Тар пигнің сӱмекчінібін. Ханым-пигім Тар пиг сірерні амох килзін теен ааллап».\\n—\\tЧе, андағ полза, чидербіс, — тидірлер.\\nАның соонда, иирге хаапчатханда, атығӌы Оспа ипчізінең тирінібіскеннер, аттаң чазағ чӧрібіскеннер. Тар пигнің чиріне чидіп, кӧрзелер, он ікі пулуңнығ чайғы ибнің хаалхазы чабых, алты хат киис ибнің ізігі азых турчадыр. Атығчы Оспа ирепчі кір килгеннер —Тар пиг ирепчі айланыс турлар. Изеннезібіс-кеннерінде, Тар пиг, ойлап киліп, чоохтабас чооғы чоғыл, тібес тілі чоғыл,\\n—\\tИртіс, иртіс, одырыңар, — тіп, суулап айлан ту'р.\\nУлуғ стол тимге сых парған, аның кистіне одыртыбысхан хан\\nкізі Тар пиг атығӌы Оспа ирепчіні. Ала торсых арағазын, сығара, ӱлеп тур пірдең ікее, ікідең ӱске.\\n—\\tХарындас атығӌы Оспа, сірернің хомай кирек пол партыр, — тидір. — Алты частығ оолааңарны таппин халғазар тіп искем, сынап ол кирек полды ба? — тіп сурча.\\n—\\tСынап пол парған, таппадыбыс оолғыбысты.\\n—\\tЧе сыннаң андағ пол парды полза, атар таң атса, кӱн сых парза, чонымнаң кілезе пирербін. Хайдар кір парар ир пала, алты часта олғанның алығ тузы, астых таа парыбызар, пірее чирде кізее урунған на полар, — тидір. — Ас ал чіңер, — тіп, суулап тур. Оспаның ипчізі, пір самнах сузып алып, іс полбаан, стол алтына туюххан тӱкӱрібіскен. Пір кизек ит алып алып, тайнабызып, чіп полбаан, стол алтынаох тӱкӱрібіскен. Хара чӱрегі хайнабысхан, сыыды киліп, чадап тохтанған. Атығӌы Оспа ӱс самнах мӱнін чадап іскен, пір кизек итті азыр полбаан.\\nХарасхы пол чӧрібіскен, Оспа изіре тӱс парыбысхан.\\n—\\tЧе, парааң, — тидір ипчізіне.\\nТур киле чӧріп, тимненібіскеннер. Тар пиг пір ниме пілбеечік оларны ӱдезерге сых килген: «Чахсы чатчадыңар, харындас»,— тіп, тур халды. Тігілері Оспа тағның алтына чидіп, иблеріне кір килгеннер. Алты частығ оолахтары, суулап, ойлапчатчаң, ам пір дее ниме истілбинче. Алай палабыс хайдар кірді ни тіп, ачырған турлар. Оспаның харах чазы улуғ ымарлап тӱзібіскен, одырғаннаң ипчізі тапсабысхан:\\n—\\tАлған кізім, атығӌы Оспа, тар істіліг Тар пигде хайдағ пасха ас чідібіс, ол асты чеезің ме? — тіпче.\\n— Я, оңнаабын, — тіп тур Оспа, — ӱс омас мӱнні чадап іскебін, пір кизек итті, тайнап, азыр полбаабын. Оспанын, ипчізі анда пазох чоохтаныбысхан:\\n—\\tПір омас мӱн іс полбадым, пір кизек ндін чеелбедім, хайдағ даа пасхаӌыл ит полчаң, алған кізі атығчы Оспа, кирек Тар пигдең пол парды полбазын. Іди теенде, атығчы Оспа тура сегірген, тпмін тимненібіскен, тиріглерін хабынған. Ипчізі чочып парған:\\n—\\tХараағы тӱнде хайдар тирінібістің?\\nХайдар даа парчатсам, нимее сурапчазың, ир кізі хараағы тӱнде чорыхтығ. Анаң, айланып, сых чӧрібіскен. Харасхы пол нарыбысхан. Атығчы Оспа Тар пигнің ибіне чит килген, тыңнан турыбысхан пб кистінде. Узаалахтар, абахайы, кӱзӱреп, маңнанып айлан чӧр, Тар пиг тӧзек саларға тіп тапсабысхан. Улуғ тӧзегін чарастырып, чадыбысханнар. Чадыбызабас, хаты чоохтапчадыр:\\n—\\tАлған кізім, Тар пиг, Оспа ирепчі, пір дее пілбин, чіп салдылар ба, — тидір.\\nТар пиг хатхырыбысхан:\\n—\\tХара тораадын айаанда, ол кирек оларға, постарының ханын постары чіділер, кинчі идінең хада палаларының идін чіділер. Аны истіп, Оспа атығчының чӱрегі хайдар-хайдар пулғалыбысхан — тириин хабынған, тӧдір пір хаалағ пазып, кіріске тастап, охчаан кирбейте тартыбысхан. Чааӌах пазы алызыбысхан, иргек пазына хан тӱӱлібіскен, чаачах саплап, ух кӧглебіскен, адты хат киис ибні тобыра атхан: улуғ хыйғы истілібіскен. Атығчы Оспа аннаңар чуртын кӧре пастырыбысхан.\\nТаң ағара чарып килгенде, ізік азылып, улуғ Таспа кір килген. Изен-минді ирт парыбысханда, суулазып одырыбысхан атығчы Оспа: «Кирек хомай пол парды, абааң, алты частығ оолғыбысты Тар пиг чіп салды». Тігізі пазын пулғап одыр. Іди одырғаннарында, ат табаны тігіри тӱскен, улуғ ибнің алнында хыйғы полыбысхан: «Атығчы Оспа ибде бе?» — тіп. «Я, ибдебін», — удур тапсабысхан ибінең.\\n—\\tИбде ползаң, Оспа табырах арах тирін, Тар пигнің чуртында улуғ хорығ полчадыр. Он ікі кізі аал сай тарап парды, пастых-пастых кізіл��рні чыырға.\\nОспа, тур чӧріп, ізік азыбысхан:\\n—\\tХайдағ хорығ пол тур? — пілбеечік полып сурған.\\nСейзең кізі анда чоохтап тур:\\n—\\tХаныбыс-пигібіс Тар пигні пӱӱнгі хараада хан ипчізінең хада кізі ат парыбыза, улуғ хорамчы пол парды.\\n—\\tЧе, парарбын, — тидір Оспа.\\nСейзең кізі іскеркі аалларға парим тіп чӧрібісті. Ол парыбысхан соонда, атығӌы Оспа, тимненіп, чӧр сыххан. Чон изебі чох чыыл партыр. Ибнің алнында, кизек ачыхта, чон сыыспин чатхандағ. Тыңнан килчетсе, сууласхлапчадырлар, хайдағ-да ниме ӱзӱрізіп. Пір оол, турғаннаң, чоохтапчадыр:\\n—\\tМына пу атығӌы Оспаның уғы, тіпчедір.\\nПрайзы атығңы Оспаның уғы тісчелер. Ол арада пір апсах чоохтапчадыр: «Ноға іди полчабыстар, ооллар, ух ухха тӧӧй полар чоғыл ба. Хайдаң Оспаның уғы пол парар».\\n—\\tХаныбыс-пигібіс Тар пиг чахсы кізі полбаан, — тіс турлар чон.\\nОспа пас парған. Кӧрзе, Тар пиг иркін арта тӱс парған чадыр, ипчі кізі — иб ортызында. Оспа атхан ух, киис ибні тобырып, Тар ирепчіні кӧксілерінең тобыра парып, чечпее хазал парған, тырлап тур.\\nАалдаң ырах нимес, тастығ хырда, кӧлет салғаннар Тар пигні. Аннаң айлан килген соонда, чон тараалахха чонмынаң чӧп иткеннер: «Чазыда пар малыбыс саны чох чӧрбезін, халых чон чарғы-ӱлгӱ чох чуртабазын. Хан орнына хан табарға, пиг орнына пиг табарға кирек».\\nӰзӱре-ӱзӱре килгенде, атығӌы Оспадаң алып кізі чоғыл, андағ сағыстығ кӱлӱк чоғыл. Хан орнына хан таап, пиг орнына тшг таабысханнар Оспаны. Хан-пиге тур парғанда, Оспа, пиг хан орнына хан полып, чонның чарғызын салыбысхан, пиг орнына пиг полып, мал санын алып, чуртабысхан.\\nОспа пигнің ипчізі азағы аар чӧрібіскен. Сині читкенде, ала маңыс оолах тӧріп парған. Оспа пиг аңнап-хустабаан оолағы азах пасханча. Алты час асханңа, читі часха читкенңе, оолағын іңезінең арон чӧрдірбеен. Че аннаң андар, оолғы он ікі чазын толдырыбысханда, ир пала нимеспін ме тіп, ойнап чӧре пастаан:\\n—\\tІди чуртапчатханнарында, пірсінде хырых пастухтың пазы, Оспа пиге кір киліп, изен-минді пир тур.\\n—\\tНоо чирдең читкен хасха пӱӱр малға салынчадыр, ӱзінчі хараағызын килді, —тидір. — Тайлах малны ӱзе тартып иртті, чоон малның ніткезін кизе тарт тур.\\nОн ікі частығ оолағы, аны исте, сурынча:\\n—\\tПаба кізі, Оспа пиг, хара тораатты мағаа пирерзің ме, хасха пӱӱрні ибіріп кӧрерчікпін.\\n—\\tЭ-э, иркем, изің иртпезін, ағылың аспазын, астап килбеен, хасха пӱӱр чабаллан тур, — тидір, — чир, сині читсе, тохтир.\\nОн ікі частығ оолахха пасха сағыс кір чӧрібіскен.\\nПабазы ааллап парыбысханда, оолағас хара тораатха алтанған, малзар чӧр сыххан. Хызыл тигейге чортыр килген. Іди кӧр турза, хасха пӱӱр сығара ойлап килир. Аннаң андар хасха пӱӱр Ах ӱӱс пазы Ах тасхылда алты айландыр сӱрген паза хатап Ах ӱӱс суғны хастап ойлап тур. Он ікі частығ оолах кӧр килзе, ӱс тигей турчадыр. Хасха пӱӱрні тоғыр алып, ӱс тигейні ибіре ойлат килген. Кӧрзе, кізі сырайлығ ниме, кізі тілГнең тілленіп, кізі ӱнінең ӱнненібіскен: «Оспа пигнің палазы, мині атпа, хадарған малыңар чідім, паза хайбаспын, хайдаң килгем, андар парыбызам», — тіпче.\\nОолағас, охчааңағын хаап, атарға ит чӧр.\\n—\\tЧе, мині атыбыссаң, хомай полар, чурты чох халарзың, оолах. Алданғанына кӧрбеен оол кізі, охчааӌағын тартыбысхан, кӧксінең кӱн палыңнабысхан. Сах аннаң ол пӱӱр чох пол чӧрібіскен. Тигірге сых парған ма, чирге кір парған ма — пір дее кӧрінмеен. Оолах, аттың ахсын пура тартып, аннаң андар чӧр сыххан.\\nТӱрче полғанда, тохтабысхан, адын салыбызып, чуунып, суғ ізіп алып, изер-тириин частанып, узи пирген. Оңар тур килзе, кӱн кӧдіріл партыр. Кӧрзе, хара тораат чалбағынаң тӱс парған тынанчадыр. Пас киле чӧре, пазынаң тартыбысхан. Хапса, хара тораат ӧл партыр. Ылғап-сыхтап оолах, адазы чирі Оспа тағны кӧре чӧр сыххан. Кір килзе, іӌезі-пабазы ибде. Ічезі тура сегірген:\\n—\\tАлай, палам, хайда чӧрзің? Оспа пиг тура сегіріп кӧрзе, оолахтарының сырайы хомай пол партыр.\\n—\\tОолғыбыс, хайда чӧрдің? — тіп сурапчалар.\\n—\\tЯ, — тидір, — малны хайындырчатхан хасха пӱӱрні сӱрдім. Ах ӱӱсті, Хара ӱӱсті индір парып, анда ат килдім. Пабам хулуны хара тораатты аңдар салдым. Оспа кӧрчетсе, палазы хомай пол парды, тӧзекке апар чатырды. Аар ӧстебіскен ол, тӧзекте чадып, іди чатханынаң оолахтың пазох тілі пар полыбысхан:\\n—\\tКӧрдек, паба кізі,. мин атхан хасха пӱӱр тӱнӱкте тігі одырча, — тидір.\\nОспа пиг кӧрерге ле маңнанған, хасха пӱӱр андартын сегір салыбысхан, он ікі частығ оолахтың тӧзіне тӱскен, сах аннаң ізіктең сығара сегіре ойлабысхан. Оспа пиг ирепчі палаларын хапханнар, палаларының тыны ӱзіл чӧрібіскен. Оолағасха сыхтазыбысханнар. Пастағы палалары кізі холынаң пар халған, ікінчізі — хасха пӱӱрнің сӱмезінең.\\nОолахты Тарбы тағның ӱстӱнде андох харайтыбысханнар. Тӱрче поларынаң, Оспа пиг ипчіӌегін кӧледібӧк салды. Оспаның изі сығыбысхан, парып, тӧзекке аңдарылыбысхан, пілер-пілбесте. Іди чатханда, улуғ нимес оолах кире пасхан, алты час тузы полар ба, полбас па.\\n—\\tИзен ме, минді бе, Оспа аға, — тидір.\\n—\\tИзенӧк-миндӧк, — тіп тапсабысхан Оспа.\\n—\\tСухсапчазың ма, аға, — тидір оолах.\\n—\\tЯ, оолаам, суғдан, сухсап, ханым хадылчадыр. Мағаа суғ ал кил, — теенде, кӧнек хапхан пайаағы оолах, ойлап парыбысхан. Тӱрче полғанда, кӧнектіг суғ кӧдіріп, пу кір чӧр. Оспа аны тооза ізібіскен. Оспа пиг кемнің оолаазың тіп сурчадыр. Пайаағы оолах: «Минің іӌем-пабам чоғыл, — тидір. — ӧкіс ӧсчедірбін».\\n—\\tАндағ полза, оолах, мағаа оол поларэың ма? Мнні паба тирзің. Илдең-чоннаң таап азыраан ӱзінӌі палам Уӌеңес поларзың, — тіпче. Чуртап, чылға сых парыбысханнар. Позына хара ат тудып алған, аны алтан чӧрче, оолғы ат тудыбох ппр тіпче. Ам, таллап-таллап, оолғына ах халтар ат тут пирген Оспа. Уӌеңес кӱннің чортырып ойлатчададыр.\\nІди чуртап, пір кӱн иртен адалығ оол ниме чіп одырғанда, Ат арғазы пилдең таңмазы пасха аттар ас киледірлер. Кӧні оларзар килирлер, чидіп, тохтабысханнар. Изеннес-минділескеннер. Сейзең кізілерні стол кистіне одыртып, аарлап-сыйлап салыбысхан Оспа пиг: «Ырах па, чағын ма айан хуруп парчазар?». Одырғанынаң сейзең кізі тапсабысхан:\\n—\\tІӌем-пабам чирі ырах халды, ханның-пигнің пазы Моол чирінеңмін, прай пиглер чыылысчалар албан нпме тӧлирге. Оспа пиг, син ӱзінӌізін парбадың, ханым-пигім алдыртча. Килбезе, чахсы итпеспін, позының идін позына чідіртіп, позының ханын позына ізіртербін теен. Минің чооғыма ізенмезең, Оспа пиг, пічік пазып ысхан Моол хан. Хойнына холын суғып, тос сығар килген. Улуғ нимес хазың тозында пічік пазылтыр. Сах ниме чоохтаан сейзең, мында олох ниме пазылтыр. Олар чӧрібіскен соонда, тарыхпастағ Оспа пиг тарых парған, ӱрӱкпестег Оспа пиг ӱрӱгібіскен. Сыға чӧріп ибдең, хыйғы салыбысхан:\\n— Аалдағы кізіні прай чығыңар. Он ікі сейзеңні ааллар сай ыза пирген: «Атығӌылар атхан аң теерізін прай ағылзыннар пеер».\\nАтығӌы-сабығӌылар прай чыыл килгеннер, аарлығ аң теерізін ӱзӱрібіскеннер, аннаң андар, артха артхлап, тимнееннер. Чон тарағлап парғанда, Оспа пиг тимнен-сӱмненібіскен. Учеңес: «Мин дее парарға Моол ханына», — Оспа пигні хооп тура парған. Оспа пиг апарарға хынмин турадыр. Анаң Оспа пиг айабысхан. «Че тимнен, оолғым», — тидір. Сынап таа мында пірее ниме пол парар тіп, хорығып, хада ал парған. Аннаңар чол чӧрібіскеннер. Иирзер, суғлығ чир урунғанда, тохтабысханнар. Учеңес хайдағ нимені хағлап, киртіп, килістір турадыр. Чиис ниме хайнап парғанда, чееннер. Чадарға тимненібіскеннерінде,. Уӌеңес хоных чадар чирге ағас салааларын сындырып тӧзебіскен, кирткен кіресті Оспаның алтыиа тастабызып, пабазын андар чатыр салған. Пір ниме пілбеді кирі кізі, чадып узубысханнар. Атар таң атханча, пір дее хыймыхтабин узаан Оспа пиг. Кӱн сых килгенде, от салып, ниме хайнат чееннер. Аттарына изер салып, тимненібіскеннер, аннаң андар атха алтанарға турып, Уӌеңес ӧстебіскен. Оспа пиг чочып парған:\\n— Хайди пол пардың, оолаам, — тидір, — ниме пол парды?\\n—\\tОй, паба, істічеем ағырыбысты.\\n—\\tКӧдіріп, мӱндірібізим, — тидір Оспа пиг.\\nІди теенде, Уӌеңес хайди-хайди полыбысхан.\\n—\\tПаба кізі, Оспа пиг, мӧкейе тур, — тидір, — синің ӱстӱңе пазынып, алтаныбызим.\\nОспа пиг апсах тур килген. Уӌеңес, оң азағын кӧдіріп, сол азағын ээӌек пазып, айланып, алтаныбысхан. Оспа пиг:\\n—\\tОк, оолаам, — тидір, — чарным ағырта пазыбыстың.\\nОспа пиг, хара тораадына алтанып, аннаңар чӧр сых пар-\\nғаннар. Ырах нимес парарынаң, Учеңес, ырын ырлап, кӧгін кӧглебіскен. Ӱр бе, ас па полғанда, моолның чуртын кӧр кил-геннер. Ай алтынаң ат кӧп чыылтыр, кӱн алтынаң кізі сӱрееліг килібістір. Моол ханға іди ле кірчее чох полған: килген кізінің тіл?н алып, Моол ханға чоохтачаң кізі арон турча. Ам ол кізі, Моол ханның ізігін аза, пазырына кіріп, чоохтапча:\\n— Ханназа ханым, Моол хан, пиглезе пигім, Моол хан, Ах ӱӱс суғның хаз��наң Оспа пиг албан чыып ағылтыр.\\nХаннар-пиглер чыыл парыбысхан, сымзырых одырғлапчалар, Моол хан анда тапсабысхан: «Ӱс тӧлегні толдыра ағылған полза, кірзін Оспа пиг». Че аннаң андар Оспа пиг аарлығ аңның теерлерін киріп, Уӌеңес хада-пірге тазысча. Прай ӱзӱріп, санн тӱскеннер, ӱс тӧлегнің албанын азыра ағылтырлар. Аны исте, кӧріп, Моол хан:\\n—\\tЧе, чахсы, одыр пеер, Оспа пиг, — тидір. Улуғ пиглернің аразына одыртып, анда сыйлап-аарлап сыххан Оспаны. Учеңес пабазының кистінең: «Мағаа даа чічең ниме пир тур, пабаң». Оспа пиг Ӱӌеңеске пиріп одырча. Оспаның хыриндағы пиглер турғанда, Учеңес андар одырыбысхан.\\nОспа пиг Моол ханның кӧңніне кіре парған. Іди Оспа пигні махтап одырғанда, Ӱчеңес, тура хонып, стол алнында турыбысхан:\\n—\\tПабам, Оспа пиг, — пиг нимес, ханын-пигін мағаа пирібіскен, — тидір. — Киртінмезеңер, кӧріңер, — чарнында теерпек таңма, нанында кірес таңма полар, пабамның орнына мин ханмын, мин пигбін. Іди теенде, Моол хан игеріне тӱскен: «Ханың-пигің, Оспа пиг, піске сағба итпин, хайди пирібіскезің», — тидір.\\nӰчеңестің чооғын сынирға Моол хан Оспа пигні, тура орты-зына турғызып, пиглер алнына чалаастадыбысхан. Сыннаң даа, чарнында теерпек таңма, нанында кірес таңма. Аны кӧребес,анда киртінгеннер. Пиглер пазы Моол хан: «Ханың-пигің пир тее салзаң, ханның-пигнің адын адаазың ма?»\\n—\\tПір дее пілбинчем, адабаабын,—нандырча Оспа. Уӌеңес: «Ноға адабаазың, паба кізі, изің агылах полыбысхан ма? — тидір. — Чонның пазы Тар пиг полган, Тар пигнің соона Оспа пиг табылған, — тидір, — анаң чоохтабаазың ма: ӱзінӌі пигі Ӱьӌең пиг син поларзың», — минің адым Учең пиг.\\nІди теенде, чон хайди полар? Чон чарадыбысхан, Моол хан:\\n— Ам Оспа пиг нимессің, Оспа апсах, одыр пеер, стол кистінзер.\\nӰӌеңес аннаң андар ойынға сых парыбысхан. Іди айланып, тбірлеп кӧр турза, Моол хан хызы, Постай Арыгның, ибі кӧрінче, алты-ӱстӱнде иб турчадыр. Устӱндегі ибінің тасхар сығар ізігі пар, улуғ нимес одырар чтрі пар, анда алтон сӱрмес арғаа чайылып, иліг сӱрмес ээнге чайылып, он алтыча частығ хыс одырча. Учең пиг тастаң атхлап тур, хыстар, хаап алып, нандыра атыпчалар. Узінӌі тазы Постай Арығның сырайына теңен. Постай Арығның сырайы хызар парған, тас хаап алып, нандыра атхан. Постай Арығның чӱстӱгі андада, сустанып, чирге чачырап парған.\\n—\\tМоол хан хызы, Постай Арығ, мағаа син сӧзің пирібістің,— тидір. — Учең пиг, чӱстӱгін хаап, ізебіне суғыбысты.\\nПостай Арығ ол хоных хонып, уйғу узуп полбаан, чадын чадып полбаан.\\n—\\tХайди чӱстиим алчаң полчаң пу айнадаң? Хысха сӧлепчедір: «Сыға чӧріп, чӧптес Учең пигнең чистектеп парарға полған полып».\\nПозы Постай Арығ чазыныбысхан, Учең пиг оларның соонаң парбаан, пасха ч.ирдең ибіртіп, алты хыстың алнына ойлат килчедір. Уңең пиг чит килген, аттаң тӱзіп, чистек чіп тур. Пір хыс алынаң килче. Ідн килчедіп ол хыс, ибіре тастап, Ӱӌең пнг, улуғ кистігін суура тартып, алнындағы хысты холтых алтына сазыбысхан, хыс пала, хысхыра, аңдарылыбысхан, кистінең тыынған хызын алнына кире тартып алған. Анзын улуғ кистігінең сазыбоғысхан. Хыс пала, абағырыбызып, аңдарылыбысхан. Постай Арығ чапсынарға тідінмеен, Учең пигнің сырайы ардап парыбысхан: «Ирні илектеп, идееңмінең хол»ың чыстың ма, сӧзің пирібізіп, Постай Арығ. Алтын чӱстииңе ачырған чӧрзің ме. Парар ползаң, парарың чоохта, парбас ползаң, ідӧк чоохта». Постай Арығ хорығыбысхан, парар полыбысхан.\\n—\\tПарар ползаң, усхас, — тидір. Ах халтар адына алтанып, Постай Арығны усхастырыбысхан. Анаң чӧр сыхханнар, килейіп ахчатхан ким суға кире сегіріп киледірлер, Ах ӱӱс суғның хазына анда чиде тӱскеннер. Иб алнында тохтап, иблеріне кіргеннер, тириин сайбаныбысхан Уӌең пиг. Постай Арығ, тастындағы кибін суурып, одырыбысхан. Ӱӌең пиг тапсап тур:\\n— Алған кізім, Постай Арығ, кемге ізеніп одырыбыстың, алныбысха чӧрңең кізібіс чоғыл, суғ ағылып, ниме хайнадарға кирек, — тидір.\\nІди кӱн иртіп, иир пол парған, орты кӱнге чит парғанда, ат тігіреені истілген. Улуғ хаалха кӱзӱреде тартылыбысхан: — Иркем-кинӌем, Ӱчең пиг, — тапсабысхан ол кізі. Учең пиг тыңназа, Оспа апсахтың табызы.\\n—\\tАлған чахсы, Постай Арығ, ізік азыбыс са, — тидір. Постай Арығ, турып, ізік азыбысхан, от чарыдыбысхан; Оспа пиг, кіріп, изеннезіп, стол кистіне одырыбысхан.\\n—\\tИркем-кинӌем, Учең пиг, кізі палазын, Постай Арығны, алзаң даа, ікі хыс паланы ноға чазыда чатырдың? — тидір. — Че, оолғым, паза ниме ит полбас, той-пай идерге кирек.\\nАбахай Постай пиг ипчізі полып чуртабысхан. Олар наа орынға кӧзіп алғаннар. «Орчых аал» тіп адал парған ол чир. Аннаң андар чахсы чуртабысханнар. Оларның алып-кӱлӱгі пар-полыбысхан. Учең пиг сала харығ арах пол парғанның чуртын талап килчең, позынзар сӱр килчең. Устӱнзарых, ырахтаң, пір пигнің чуртын талап сӱр килген. Оларбынаң пір ӧкіс оолах читкен. Ӧл ир ӧзіп, он тӧрт часха чит парып, Учең пигнің малын хадарчаң. Чир-чуртын сағынып, ачырғанып, ырлап-кӧглеп чӧр-чең чазыда. Учең пиг тыңнапчатса, хыс ӱні истілчең. Пір кӱн алып-кӱлӱктер, кӱресклеп, кӱрееліс турлар. Учең пиг, сых киліп, тапсабысхан:\\n—\\tОоллар, ах ой аттығ оолны хығыр киліңер, — тидір. Пайаағы оолны, хығырып, ибге кир килгеннер, ікі тӧӧй ах сарааттығ Кӱлбізек алыбына ол оолахты чалаастаттырған. Пайаағы оол хайди чалаастанам тидір. Иріктіг позы ирік чох чалаастан сыххан. Ӧкіс оол теен нимелері арығ-сіліг хыс пол парған. Учең пиг тарыныбысхан.\\nАннаң андар чуртабоғысханнар, че пір кӱн иртен Учең пиг-дең Кӱлбізекке аңнап-хустап парарға тимнензіннер тіп хабар читтір... Ол аңнап чӧрчең кізілер тееспең аттар кирчең полтыр-лар. Кӱлбізектің парар кӱні пол парған. Чӱген тудынып, Кӱл-бізек чазағ пас сыххан. Аттар чӧрген чирге читкен. Пайаағы аттар хуюзып ирткеннер, Сарас чазызын кӧре ойлас сыхханнар, Кӱлбізек аттаң чазағ оларның соонаң чӧр сыххан. А��тар кӧл-лерге кірглебіскеннер. Кӱлбізек ат тударға иткенде, пір дее ат тутырбннчададыр. Іди полып, кистінең кізі тапсабысхан; ай-ланып кӧрзе, аттаң кічичек хызыл хоор ат мӱн салған, ирдең амал кӧгістіг кізі сурабысхан: —\\tАттарың тут полбин турзың ма, хайзын тударға ит тур-зың Хайа, тут пирим ме...\\nКӱлбізек хайдар-хайдар тарын парған:\\n—\\tСиннең полар, мин дее тут полбин турбын.\\n—\\tХайдағ аалдаңзың, — тидір пайаағызы.\\nКӱлбізек: «Орчых тастаңмын», — тидір.\\n—\\t«Орчых таста» чуртапчатхан кізінің пастығы кем? — тіп сурча.\\n—\\tХаныбыс-пигібіс Ӱӌең пиг, — тіпче Кӱлбізек.\\nІди чоохтаза парып, аттаң тӱс килген.\\n—\\tСин кемзің? — тіп сурған Кӱлбізек.\\n—\\tМин Сеет чирінеңмін, — тидір. — Адым-солам хызыл хоор аттығ Тасхаңах Матыр. Анаң айланып кӧрче Тасха Матыр, хайда-хайда суғда ӱс хуу чӧрчедір. Ол турғанынаң сӧлидір:\\n—\\tТеегі чӧрген ӱс хууны ат кӧреең ме, атығӌыбыс пілерге? Кӱлбізек, пура тастап киліп, кӧрген: ырах чӧрчелер, теере ат полбаадағ.\\nУғаа ырах, — тидір, — мин ат полбаспын.\\n—\\tАлнындағы хууны харах хастаң кизе атарға, ікінчі хуузын чоон мойны алнынаң, ніске мойны тузынаң кизе атарға, ӱзінӌі хуузын — орты-тӱбінең ӱзе атарға, — тіп тур Тасха Матыр.\\nКӱлбізек, аны тыңнап, «полбаспын»,—тидір.\\n—\\tАндағда мин ат кӧрим, — тидір Тасха Матыр, охчаазып хабына, ікі ух сыырсахти тудыбысхан, ӱзінчі уғын киске тастабысхан, оң азағын тӧзене, одыра тӱскен, сол азағын чӱгӱрте тастабысхан. Кирбейте тартып позытханда, чааӌах саплап, ух кӧглебіскен. Пастағы хууны харах хаста ӱзе атыбысхан, анзы ханат хағынып, пазы суға тӱс парған. Ікінчі уғы хууны моннынаң кизе атхан. Ӱзінчі хууның кӧксін орты-тӱбінең ӱзе атхап. Кӱлбізек, аны кӧріп, таңнап, чапсып тур.\\nТурғанынаң Тасха Матыр тапсабысхан:\\n—\\tХарындас Кӱлбізек, чарыс кӧреең ме? Аттаң чазағ чӱгӱребес, пілербіс.\\nКӱлбізек сағынчатса, сыназарға кирек.\\n—\\tХайдаң чарызарбыс, — тидір. Тасха Матыр чоохтаӧысхам.\\n—\\tКӧрчезің ме, пил турчадыр, ол пилнің алтында теерпек кӧл пар, теерпек кӧлдең чарызарбыс.\\n—\\tЧарызааңох, — тидір мынзы.\\nМеетке чидіп алып, аннаң андар хыйғылазып, ӱкӱс салғамнар. Тастығ хырға читкеннерінде, Кӱлбізек алнында, Тасха Матыр соонда хыйғлап киледір: «Кӱлбізек харындас, ойла, ойла, алныңа кире ойлабызарға турбын». Іди ойлас килгенде, Тасха Матыр, кистінең ойлап киліп, азыра сегірген. Тура тӱскенде, Кӱлбізек иртӧк салыбысхан. Меетке чидіп одырғанда, Тасха Матыр, хыйғы салып, азырох сегірібіскен, меетке кире ойлап парыбысхан. Анаң кӱрезерге марғысханнар. Тасха Матыр Кӱлбізекті ӱс хати тастабысхан чирге, анаң сӧлидір:\\n—\\tАнӌа ойнаанда, мин сағаа пірее ат тут пирим, хайзы адын тудим? — тидір. Кӱлбізек Учең пигнің ах халтар адын кӧзіт пирген. Тасха Матыр чалаастанған, пас киліп, суға сегірібіскен. Ах халтар атха тыыныбысхан. Ах халтар аттың чилнінең хаан, чӱген суғыбысхан, алтон атты суғдаң сығара сӱр килген. Ах халтар атха алтаныбысхан Кӱлбізек, хызыл хоор адына — Тасхаӌах Матыр.\\n—\\tТасхаӌах Матыр харындас, «Орчых тасха» ааллап парааң. Тасха Матыр хынмаан: «Тарых пардым, тіпче, чирі-суумда ӱс ай полбадым. Че килем ааллап андағ-андағ кӱнде».\\nХаӌан хууларны ағыл килгенде, Учең пиг махтачаан на мах-тапча Кӱлбізекті.\\n—\\tЭкей, ханым-пигім Ӱӌең пиг, алып хыринда алып нимес-пін, кӱлӱк хыринда кӱлӱк нимеспін. Миннең дее артых атығчы пар, миннең дее кӱстіг кізі пар.\\nКӱлбізек анда Тасха Матырдаңар чоохтап пирген.\\nАм нинче-нпнче кӱн ирткенде, пірсінде чаііғы ибнің алнында аттаң кічіг хызыл хоор ат турадыр, Ибге кире пас килгенде, Ӱӌең пиг кӧрче:\\tсірееде кізідең кічіг кізі одыр, азағы, чирге\\nчитпин, силбеп одыр. Кӱлбізектің чооғынаң Учең пиг сис салған, Тасха Матыр пу одыр тіп.\\n—\\tИзен ме, минді бе, Тасха Матыр харындас, — тіп, хол тут-хан. Изен-минді прт парып, суулас турғаннарында, Постай Арығ анда кір килген, ізік наағында тура чӧріп, тапсабысхан:\\n—\\tУчең пиг хаӌаннаң ала сахтапчатхан уғаа хорғыстығ Тасха Матыр пу пол парды ни, — тидір, — хызылғына хараға-стығ сылбых оолах.\\nТасха Матыр тарыныбысхан. Сах аннаң, одырғаннаң, сегір салыбысхан, чайғы ибнің тӱнӱгіиең сығара сегірібіскен. Уӌең пиг, тура тӱзіп:\\n—\\tПоч, хайди полдың алғаным, Постай Арығ? — тидір. Таң-наанынаң Учең пиг тасхар сыххан. Сых киліп кӧрзе, хызыл хоор ат чоғыл, хыйғы табызы хайда-хайда истілген:\\n—\\tАдай-табан, ир табан, Учең пиг, илге илег идіп, чонға чоох иттің ме? Ағар чаалығ килем, сағып одыр. Учең пиг, тағ чіли кӧӧп, суғ чіли тазыбысхан, улуғ тобырчығын тудынып, кире пасхан, Постай Арығ хатының омырға патпас тулуңнарын ори хапхан, аңдара сілігіп, соғып, хағыбысхан. Ачығ табызы айасха истілібіскен, порағлығ табызьі пулутха тарап турғандағ. Учең пигні тохтадар алып-кӱлӱгі чох полған, тапсир табызын чох иде соххан, ибге киріп, тахта алтына кире тееп, чӧрібіскен. Атар таң атханда, кӱн хараа сых парғанда, нандыра айланған Уӌең пиг.\\n— Че, Постай Арығ, хайдар парған Тасха Матыр, ідӧк ал кил пеер. Чуртха ағыл полбазаң, ачығ тібин, азыр салам, чіг тібин, чіп салам...\\nПостай Арығ абахай алданыбысхан:\\n— Алғаным-чахсы, Ӱчең пиг, 'Гасха Матырны хайди даа хығыр килербін.\\nОн ікі хыс, он ікі оол, хада тимнеп, чӧрібіскен. Нинӌе-де кӱн пазынаң Постай Арығ Тасха Матырнаң хада кил чӧр. Ол мындағы Изот пайның хызың Тасха Матырға ал пирер полтыр.\\nТасха Матыр позының алты матырларьінаң хада пу чирде чуртирға чарадыбысхан. Ам на чурт салыбысхакнар, малларын кӧріп. чуртап парирлар. Изот пайның хызын ал пиргеннері чоғыл. Учең пиг Изот пайның сіліг хызын Кӱлбізекке алар полтыр. Постай Арығ, тізең, — Тасха Матырға.\\nПірсінде Ӱчең пиг ат чар*ызы ит тура парған. Тасха Матырның хызыл хоор ады прай аттың алнында килген меетке. Кӱлбізектің Тасха Матырға істі кӧй тур. Ам пірсінде, тайғаа парғаннарында, Кӱлбізек чабал сағыс тут турған: пірее оңд��йға киліссе, ат саларға Тасха Матырны. Іди сахтағда одырчатханнарында, алты киик араларына кире ойлап килген, Кӱлбізектің уғы, киле чӧріп, Тасха Матыр одырған ағастың чылтызын прай ӧтіре атыбысхан. Тасха Матыр сизік хабысхан.\\n— Адай-табан, ир-табан, Кӱлбізек, киик атарға атпаан полтырзың, мині атарға аттырзың. Ікінчі ӱргӱн килчеткенде, Тасха Матыр кӧрзе, пір кічичек киик палазы ойлап килчедір. Кӱлбізектің синіне читкенде, Тасха Матыр атхан, оолахты чалбайта кире атхынабысхан, ол парған ухтаң Кӱлбізектің кӧксінең кӱн палыңнабысхан, Кӱлбізек, тура сегіріп, ойлап, аңдарыл парған. Тасха Матыр, Кӱлбізекті ат салып, чочи тӱскен: аар итсе, ар чӱлліг, пеер итсе, чир чӱлліг Учең пиг Тасха Мат>ырны чох ит салар осхас. Иріктең ирік чох Тасха Матыр Кӱлбізектің хырында инел-чобалыбысхан:\\n—\\tАңа даа тӧӧй аң атхан полғандағ, пір чібес идінің ӱчӱн, ирнің чахсызын иртір салдым, — тидір. Ол табысха парчазы чыылыс килгеннер — пір кізі дее табыс чох пол парған. Учең пиг, тарынып, тапсабысхан:\\n—\\tТасха Матыр, харааң хайда полған? Аңнап киліп, аң атпин, улуғ алып аңдарыбыстың ма? — тидір. Тасха Матыр алдан-чобалыбысхан:\\n—\\tАбаам харындас, Учең пиг, кпліс парған, оңнабин атыбысхам. Че аннаң андар Кӱлбізекті, ағылып. чоннаң кӧдіріп, кӧлет салғаннар. Ӧлген сӧӧктің суура-сабы чох парыбысхан, аннаңар чуртап мӧтеп сыхханнар. Постай Арығ абахайнаң Ӱӌең пиг Изот пайның хызын Тасха Матырға ал пиргеннер, Моол чиріне албан тӧлебес пол парғаннар.\\nӰӌең пигде пір Ӧкіс оол мал хадарӌаң полтыр, хаӌан-да сӱр-дір килген чонның халғаны. Пірсінде аның чирі — чурты іске кір турадыр. Ала харах чазы аңнахтап тӱзібіскен, ікі харах чазы ӱзілігі тӱзібіскен. Уғаа тың ачырған парып, адына алтаныбыс-хан, хачыбызарға сағыс кірібіскен. Тимін тимненіп, сӱмін сӱм-неніп турадыр. Пірсінде хараағы тӱн читкенде, ах сараадына алтаыып чӧрібіскен. Пір кізі пілбеен, пір кізі сиспеен. Алты кӱн азып, читі кӱн иртіп парыбысханда, Ӧкіс оолны алып-кӱлӱктер чохсына пастаан. Чыылыс киліп, чоохтас турзалар, сигіс кӱнге чит партыр. Ӱӌең пиг чоохтап турчадыр:\\n—\\tСӱрізерге кирек мыны. Мынча чыылған алыптардаң кем сӱрізер? Анынаң ынағ кізізі Тасха Матыр полған. Синнең пасха кізі парза, ат таа саларға айабс, — тидір Ӱӌең пиг.\\nТасха Матыр парарға сӧс пирген. Хан хазыр, пиг пик, — аны піліп, Тасха Матыр, ибіне киліп, ипчізінең суулазыбысхан. Иртенінде чахсы азыранып:\\n—\\tМин айланғанӌа, алған чахсым, чахсы чуртап чӧрчет,\\nмағаа сағынма. Анымчохтазып, пис салаа тудызып, алты хатап охсанып, хатап чоохтап тур:\\t«Мин айланғанча, алған чахсым,\\nХызыл хоор адына алтанып, анда чӧр сыххан Тасха Матыр.\\nИлееде чир иртіп парып, пастыр килчетсе, кӧрзе, улуғ ннмес хыр азыра тӱдӱн сыхча, хайдан, пілерзің, Ӧкіс оол пол парба-зын. Анаң тӱзіп, хызыл хоор адын тастабызып, чазағ китеп сых килген. Сых киліп кӧрзе, ікі тӧӧй ах сараат анда турчадыр. Ӧкіс оол, аң а��ып, ит хайнатчадыр, хазанын сығарып, тағанын суурып, хыйа алчадыр. Ит оығарып, чіп одырчадыр. Тасха Матыр пӧгін турадыр: сах іди хырина пас парза, атыбызар осхас.\\n—\\tТохтадыр, мин мының іргегін ӱзе атыбызим, Сах анан одыра киліп, уғын, киске салып, чаачағын кирбейте тартыбысхан, анда позыдыбысхан, уғы кӱӱлебіскен. Пір ниме пілбин одырған Ӧкіс оолның холын пілектең ӱзе атыбысхан. Сах аннаң Ӧкіс оол тура тӱскен, ікі холын чоғар тудыбысхан, ханы арғамӌы чіли сулабысхан: «Абаай харындас, Тасха Матыр, мині піди атчаң кізі чоғыл, син атты поларзың?»\\nТасха Матыр сах аннаң ойлап читкен.\\n—\\tИркем-кинңем, Ӧкіс оол, сині істеп-чоллап киліп, харахха кӧрінерге хорығып, оң іргеең ӱзе атарға ит чӧріп, чабал атыбыстым. От піледірбін, от хазыбызим, чазыл парарзың. Ӧкіс оол инел-чобалыбысхан:\\t«Тудыбызар ікі холым чох полғанӌа, пу\\nчирнің ӱстӱнде кӧксім чох ползын. Тасха Матыр, абаа кізі, мині ат сал».\\nТасха Матыр хада-пірге орлазып, хада-пірге чобал тур. Иир саап парған полған.\\n—\\tАтар таң атханча, Тасха Матыр абаа, ат сал мині. Кӱннің харағы сыхханча, ӧдір сал мині, — чобалған Ӧкіс оол,—тузымнаң турыс килер туған-чағыным чоғыл, хабырғадаң хайызар харындас кізім чоғыл, ӧлген сӧӧгімні сурабызар пір дее, нимем чоғыл.\\nТасха Матыр, чобаана сыдабин, Ӧкіс оолны анда ат салған. Арығлап, сіліглебіскен, кӧлетпинең, аңнап-хустап парыбысхан. Аңны-хусты ат киліп, кӱ.чін иткен, адаң хулуннары ах сарығлардаң ікізінең дее хыл чулған, тӱӌӱр хомыс хыл урып. ӧкіс оолның пазына нымах ысхан, ӱс хараа ысхан. Тасха Матыр, пазына одырып, анда орлаан, анда сыхтаан:\\nЧазып ӧскезің, Ӧкіс оол, иркем, час тайғада чат халдың. Мыннаң халған чон ӧлген чахсы кізіні ӱс хондырбин сығарбазын, аңның-хустың идінең кӱнін идіп, кӧлетсін.\\nІкі аттың изерін оңдайлап салыбысхан, ікі сараат кістезіп парыбысханнар. Пір сағыныбысхан Тасха Матыр:\\nМындағ чахсы харындастаң халып, Орчых тағзар нямем кілеп парам, — тіп тур. — Учең пиг чабал кізі, ӧдір тее салар. Хызыл хоор адына алтанып, аннаң андар чӧр парыбысхан.\\nІди, чӧре-чӧре, кӧп чир чӧр салған Тасха Матыр, пасха-пасха ханнарда полған, мал хадағӌыларына полысчаң, аңнарны атхлап, чонны азырачаң. Кӧп ниме кӧрген, кӧп ниме сағынған Тасха Матыр.\\nПірсінде парирып, Тасха Матыр улуғ нимес хырға сых килген, ат ахсын тартып, кӧр турадыр, кӧрзе, хулун улиинӌа ах ой ат турчадыр, анаң кӧрзе, улуғ пулан ат салған улуғ нимес кізі, ибіре чӧре, айлан тур. Читіре пастыр киліп, изен тіп салды.\\n—\\tАбаай харындас, Тасха Матыр, ух орназып, ӧӧре-нанчы полааң ма? Ӧлген сӧӧк пірге полар, аххан пістің ханыбыс пір чул полар. Тасха Матыр сағына тӱскен:\\n—\\tСиннең дее чахсылардаң халғабын, синінең харындас полза, ноо туза полар. Тасха Матыр харындас поларға хынмаан.\\n—\\tЧе андағ полза, Тасха Матыр, ах ат кӧреең ме, — тидір. Аттаң тӱзе сегіріп, Тасха Матыр охчаачағын алған.\\n—\\tНимені атарбыс? — тидір.\\nИргейек у��узының алыбы чоохтабысхан:\\n—\\tАархы хырның олығында хайдар-хайдар парбах пастығ хазың турча, мин, парып, сабынды ит килим, — тидір. Иргейек кізі ӱкӱс салыбысхан. Андар парып, сабынды ах иткен, аннаң ойлап киліп, ах атханнар. Пастап Иргейек улус атхан. Уғы кӱӱлеп парып теңені истілгенӧк, ахтың ортызына кире атхан. Ікін-ӌізін Тасха Мат>ыр атхан, Иргейек алыбының уғының хырина теңен.\\n—\\tТасха Матыр харындас, атығчы кічіг ах ой атты нимее салбадың, кізідең кізі кӧгістігні нимее санабадың. Алтан чӧрген хызыл хоорың ах ой аттаң на улуғ, кӧп аттаң кічіг. Тасха Матыр, синің кӧксің мининең не ілгерзің, кӧп кізідең чабыссың. Хаӌан полза, хызыл хоор адың алтанып, тулбар ат туйғағында хон турарзың. Ит алып ал, пірее чирде хонзаң, чирге кирек полар. Кизе тартып, ит ағыл пирген. Анаң пулан идін адына артыбысхан, пуланның теерізін дее халдырбаан.\\nТасха Матыр хылызын чирге тӱзірібіскен: —\\tХарындас, Иргейек улузының алыбы, хылызым посхын парды, ал пирдек.\\nПайаағы оол, пас киліп, аннаңар Тасха Матырның хылызын чыдазынаң тобыра пазыбызып, мына тіп, чыда узында читір пирген. Ах ой адына алтаныбызып, аттың ахсын пулғабысхан:\\n—\\tТасха Матыр харындас, сабын ах атхан ікі ухты алып ал, минің уғым тобыр парып, ухтың кизінең салбаңнап одыр полар, синің уғың орты тӱбіне читті полар. Минің уғым суура тартып аларзың, хаӌан полза, улуғ чааға урунчатсаң, уғың тоозыл парза, минің уғым кирек полар сағаа. Аннаң андар хамчы хағып, чӧрібіскен.\\nТасха Матыршың кӧп ниме изіне кірібіскен, ипчізін сағын турадыр: «Чирнің ӱстӱн ибір чӧріп, анчада пу синге теере кӧп айнаны ӧдірдім. Нименең хорыхчадырбын? «Орчых тасха» наныбызим, ниме зе». Учең пигнің чирін кӧре чӧр сыххан. Салбат чазыны тобырып, Ах ӱӱсті кизіре сегірткен. «Орчых тасха» анда читкен.\\nКӧр килизе, иирге саап партыр, Ӱчең пигнің ибінің алнында ил чон изебі чох турчададыр. Ырдаң артых ыр истілче, кӧгдең чахсы кӧг истілче. Позының ибін кӧре пастырт килген, хызыл хоор атты чечпее палғабысхан. Ибінде, алтон сӱрмес арғаа чайылып, хыс кізі пас чӧрче. Изен-минді пирібіскенде, улуғ сірееге одырыбысхан. Хыс кізі улуғ стол тартып, ас-суғ салыбысхан, Тасха Матырны одыртып, аарлап, сыйлабысхан. Пайаағы хыстаң Тасха Матыр анда сурабысхан: «Ноо теен чурт пол парды?»\\n—\\tПу чурттың ады-солазы Орчых тас.\\n—\\tЧуртапчатхан чонның пастығы пар ба?\\nХыс кізі анда одырғаннаң суулабысхан:\\n— Пістің ханыбыс-пигібіс ах халтар аттығ Ӱӌең пиг.\\n—\\tСин кемнің хызы пол пардың? — тидір.\\n—\\tМин Тасха Матырның хызыбын, пабамны кӧрбеем.\\n—\\tІчең кем полған? — тидір.\\n—\\tІчем — Изот пайның хызы.\\n—\\tПаза харындазың полбаан ма? — тидір.\\n— Ікіс тӧреебіс, — тидір хыс, — миннең кічиим оол пала. Син, кирім, тігі ибзер парыбыс, анда улуғ той полча, той кӧрерзің.\\n—\\tКемнің тойы полча анда?\\n—\\tӰӌең пигнің оғылы Саап кізі алыбысхан.\\nТасха Матыр той кӧрерге тіп сых чӧрібіскен, айлан к��ліп, кире пасхан. Учең пигнің чайғы ибінде араға ісклепчедірлер. Учең пиг чадыған тудын салған, кізідең кізее ал чӧрчедір.\\n—\\tТасха Матырның кӧгін кем кӧглир? Тасха Матырның хайын кем хайлир? Тасха Матырның чахоы кӧгін хағыбысхан кізее чахсы ат мӱндірем, Тасха Матырның хайын хайлап пирген кізее чағазы чахсы кип кизірем.\\nПір кізі хах пола чоғыл, пір кізі хайлап пола чоғыл. Учең пигнің, ачырғанып, харах чазы тоолап тур:\\n—\\tХайран Тасха Матырым ӧліг бе, тіріг бе?\\nІзік хазында улуғ сундух. Тасха Матыр анда одыр салған. Кӧр турза, ипчілернің аразында Изот пайның хызы одыр. Пір ипчі чоохтапчададыр:\\n—\\tХудағай, син дее кізіңнең халып, чибіргі чылға чит пардың.\\n—\\tНиме идерге мағаа ирні, палаларым даа ир пол парған,— харағын чызыныбызып, тіпче:\\n—\\tКӱлӱк кізі ӧле чоғыл, алығ сағыстығ Тасха Матырны сахтабохчададырбын. Пӱӱн тӱзімде уғаа чахсы тӱс тӱзеем: Тасха Матыр айланар осхас. Іди полып, тыңнап турза, кистінде ікі оол суулас турлар:\\t«Тасха Матырның кӧгін пу апсах хахпазын».\\nІкі оол, Тасха Матырны апсах идіп, кӱлібіскеннер. Андар Ӱӌең пиг чит килген: «Кирім, чадыған ойнидырзың ма?» — тидір.\\n—\\tЧиитте ойначаңмын.\\n— Тасха Матырны піледірзің ме, кирім? — Ӱӌең пиг сурап\\n—\\tТасха Матырны ноға пілбечең, хада-пірге ӧскебіс, —\\nтіпче Тасха Матыр.\\n—\\tЧе, кирі апсах, сарнап пир.\\nПір улуғ сара араға тутхан, Тасха Матыр чадыған ойнадыбысхан, кӧг сарнадыбысхан. Тасха Матырға уғаа тӧӧй сарнап парадыр. Хайхап, истіп одыр турлар. Аннаң андар Тасха Матыр, хайди чӧргенін, чобалғанын, хағып ойнапчадыр. Чӧрген чирін пір сай хайлап, нандыра айландыр киліп, «Орғах тасха» ағылған. Учең пиг хайди даа кӧр турза — Тасха Матыр. «Хай-дар-хайдар пиг Матырым, — тіп, хучахтабысхан апсах Матырны. Алыптар тура сегірізіп килгеннер, Тасха Матырны, хаап, чоғар кӧдір турадырлар.\\nУр бе, ас па чуртап парыбысханнар, Тасха Матыр олох улуғ Матыр полыбысхан. Ипчізінең, хызы, оолғынаң чуртабысхан, ча-бал-чахсыны хада кӧдіріп.\\nАм пірсінде Ӱӌең пиг сылтағ чох Моол ханын чаалиоға тим-ненібіскен. Матырларын чыып ялып. чӧо сыхханнар. Моол ха-нының чиріне чидіп. чаалабызарға тідінмееннер. Улуғ суғның олтырығын кичібізіп, чурт салыбысханнар. Мал соғарға итселер. мал чарып сӱр киледірлер кӱн хараанда. Пастухтар сӱріс киледірлер.—\\tНоға іди кӧп мал сӱрчезер, хайдағ андағ чон полӌаңзар?\\nПірсінде ӱс кізі килген, тың арах кізілер, Уӌең пиг, ӱзін дее\\nтудып алып, ӧдірібіскен. Ус кізінің ӧлген сӧӧгін аттарына арчы-лабысханнар, изерлерін оңдайлап, тіннерін сарып, ӱс атты аал-ны кӧре сӱрібіскеннер. Чабас аттар чаза парбаан — аалны кӧре чортыс парыбысхан.\\nМоол хан тарыға тӱскен. Иң кӱлӱк алыптарын кӧрерге ысхан, Учең пигнің ах халтар адын тани харааннар. Тасха Матырның— хызыл хоор адын, Сааптың — кӧк пора адын. Алты алып Моол ханға оларны анда хоптааннар.\\nАннаң андар Моол хан алып-кӱлӱктерін тиріге тӱзірген.\\nУлуг чаа олтырыхты ибіре турыбысханда, хараагы туста оғырдаң кір килгеннер. Моол ханның чааңылары пуларның ух-тарының пистерін чара пасхлабысханнар, аттарын прай сыгар парыбысханнар. Уйгудагы Уңең пигнің алыптары анда сагыс хабын турлар: аттары чогыл, тикке тӱс халтырлар. Аннаңар ханнығ чаа пасталыбысхан. Холлагын тӧзене, кӧп алып аңдары-лыбысхан, холын частана, кӧп алып ӧлібіскен. Уңең пиг атыры-бысхан. Кистінде атыс турган Саап оогылы сол азагын ӱзе аты-рыбысхан, Моол ханның оогылы хыйгылапчадыр:\\n—\\tСаап чеенім мында ба? Мында полза, килзін, атпаспын.\\nӦлбеен позы Уңең пиг тапсабысхан:\\n—\\tСаап огылым, тайың хыйғылап тур, пар. Син дее тіріг хал, чалрызым.\\nСаап ӱмектеп киліп, сол азагын пабазына пазынып, туры-бысхан:\\n—\\tЧаалазарга килгезің, паба, — чаалазааң, атызарга килге-зің — атызааң, ӧлер чирге килгезің — ӧлеең.\\nТасха Матыр палыгладыбысхан, ойлап парчадыр. Хайалығ чирде хурдаң хурға хумалығ тон кискен хара кізі Тасха Матырдаң халбин сӱріс киледір. Тасха Матырның пір ле ух халған. Тӱс чирге чит киліп, халғанчы уғынаң атхан, хызыл хоор аттың харнына теген. Алып кізі алнында турыбысхан. Аны атыбызарға Тасха Матырның уғы чох полған: «Ӧлбестег полғазың, Тасха Матыр, ӧлчең кӱнің парох па? — тидір. — Чатпастағ полғазың, Тасха Матыр, чатчаң кӱніңе читтӧксің ме?»\\nИргейек алыптың изі анда кірген Тасха Матырға: андох ух суура тартып алған. Ол улуғ нимес ухпынаң хара кізіні анда салыбысхан. Алып хара кізі аңдарылыбысханда, Тасха Матыр, чыл киліп, адын алтына кире тартыныбысхан: «Ӧл париғандағы тӧзен парар тӧзек, частан парар частиим полғай за,» — тіп, ан-наң андар, ээк салып, ӧл чӧрібіскен.\\nМоол ханның чирінде Учең пигнің чоны прай хырдыр салған.\\nӦлбезек Матыр ла халған. «Орчых тасха» чидіп, Постай Арыға анда сӧлеен. Постай Арығ сурағлап алған: харах чазын хан идіп, харых суун пус иткен. Постай Арығ кӧрініп алған, палазы хызычах пол парған. Ат тимнеп, Постай Арығ чӧрібіс-кен. Андар чидіп, Учең пигнің сӧӧгін таап алған. Анда орлап-сыхтабысхан, Тасха Матырның ӧлген сӧӧгін чадап тапхан, ара-лары ырах нимес полған. Саап оғылы Ӱӌең пигні арта тӱс пар-тыр. Аннаңар орлап-сыхтап чӧр Постай Арығ:\\n«Чорба тӧбін чӧр париза,\\nЧобалбин чортчаң. ах халтар Чобағлығларың кӧп чадыбысты,\\nНоға турбадың, Учең пиг.\\nКим тӧбін чорт париза,\\nКиңдібин чортчаң ах халтар\\nКинегліглерің кӧп халды,\\nНоға кӧрбедің, Учең пиг.\\nСиміс аттығ чахсылар Сегіртіп ойлатхлапчадыр,\\nСикпен тоның кис салып,\\nСиртейіп чатханың полды ба?\\nХуйбың аттығ чахсылар Хуйбыртып ойлатхлапчадыр.\\nХуйах кибің кис салып,\\nХубул чатханың полды ба?\\nХарағы сіліг чоныңны,\\nХағасха киріп, хай пирдің,\\nхаӌан полза ханнар-пиглер Халых чоның ӱлесклепчедір.\\nКӧрерге сіліг чоныңны Кинде киріп пирдің ме?\\nКилер туста ил чон Улесклепчедер малыңны.\\nПабам роды Моол хан Тӧӧле ханынаң полар,\\nУренің халбады, Учең пиг,\\nАлтон сӱрмес ар��аа чайылып,\\nАдазының чуртын тут полбас хызыбыс.\\nАдам чирі Моол ханына Айлан парарға чӧрбін.\\nИліг сӱрмес ээн чайылып,\\nУӌең чуртын тут полбас хызыбыс.\\nІӌем чирі Моол чуртына,\\nИбіріп, нанарға чӧрбін».\\nАна іди тоозылды хатығ чӱректіг Ӱӌең пигнің, кӱлӱк алып Тасха Матырның чурты.\\nӦлім пілбеңең Ӧлбезек Матыр ӧлгенӌе чоохтап чӧрӌең ол иргідегі киректердеңер.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Тасха_матыр&oldid=839»\\nПоследнее изменение этой страницы: 21:24, 18 августа 2015.\\nК этой странице обращались 3466 раза.","num_words":5903,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.09,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПІР КӰН ДЕЕ - ОЛ ЧУРТАС\\nИстегі олғаннар. Сизіктіг оолах, ырахтын сомға суурчатханнарын кӧр салып, холын кӧдірче.\\nЧир-суубыс мында пасталча. Асхыс аймаандағы Полтах аалның пӱӱнгі чуртазынаңар.\\nПІС ПРАЙЗЫ ААЛДАҢ СЫХХАН ЧОНМЫС, АННАҢАР АНДАҒЫ ЧУРТАС ПОЛҒАНЫНЫҢ НА ЧӰРЕЕНЕ ЧАҒЫН. ТАҢ ЧАРИИНДА ПЕТУҒАСТАР ТАПСААНЫ, ІНЕКТЕР МӰӰРЕЗІ, ААЛДАҒЫ АДАЙЛАР ӰРІЗІ - ПУ ПРАЙ НИМЕ ГОРОДТА ЧУРТИРҒА, УЛУҒ МАҢЗЫТТА ПОЛАРҒА КӦНІК ПАРҒАН ДАА КІЗІНІҢ ЧӰРЕЕН ТИБІРЕТЧЕ, ЧЫЛЫТЧА. КІЗІ САХ МЫНДОХ ПОЗЫНЫҢ ТӦРЕЕН ААЛЫН, САҒЫССЫРАС ПІЛБЕС ОЛҒАН ТУЗЫН САҒЫСХА КИРЧЕ...\\nМЫНДА ПІСТІҢ ЧИЛЕГЕЛЕРІБІС, МЫНДАҒ ААЛЫҶАХТАРДА ПІСТІҢ ЧИР-СУУБЫС ПАСТАЛЧА. «ХАБАР» ГАЗЕТА ХАКАСИЯДАҒЫ ААЛЛАРНЫҢ ЧУРТАЗЫНАҢ ТАНЫСТЫРЫП ПАСТАПЧА. ХАЙДИ ЧУРТАПЧАЛАР ПІСТІҢ ААЛЛАР ПӰӰНГІ КӰНДЕ? ХАЙДИ ПАРЧА ОЛАРНЫҢ ЧУРТАЗЫ? НИМЕ АНДАҒЫ ЧУРТАҒҶЫЛАРНЫ САҒЫССЫРАТЧА АЛАЙ ӦРІНДІРЧЕ?\\nИС АЛАЙ ПОЛТАХ?\\nАсхынах харлығ хысхыда аалның паза аның ибіркізінін кӧрімі хайдағ полчатханы аалдағыох чуртағҷыларға чахсы пілдістіг, неке. Хыриндағы чазылар хуур парып турчалар. Хай пірее чирлерде ле кӧртік тастал парған орыннар кӧмес ағарысчалар. Маллар паза хойлар даа анда уғаа истіг оттап чӧрчелер. Хуруғ сиихтас-сігеннер олаңай ла сорайысчалар нооза. Оларны туйғахтарынаң сығара хазар хар чоғыл, кӱс хорадылбинча. Кӱн хонарға читчетсе, маллар ідӧк пір дее сағыссырас чох суғатха инчелер алай чохтапчалар. Анаң чылығ хазааларынзар чол тутчалар...\\nАсхыс аймаандағы Полтах аалзар чидіп одырчатханыбыста, сах андағох, пір дее пасхалалбинчатхан, хоос харах алнында турыбысхан. Ибіркі чазыларда маллар паза хойлар чӧрчеткеннер. Хайзы-да, тосханҷа оттап алып, суғ ізерге маңзырапчатхан.\\nПолтах аал хыринда Ис суғ ахча. Ол андағ ла улуғ нимес. Сағысха кірче аал чӧбінің кнезі полған Руслан Чистыгашевтің хаңалчааны. (Тоғыс хоостыра аннаң хада кӧп хати чоох алызарға киліскен. Авт.) «Река Есь, а воды в ней нет» тіп хатхыртчаң ол пісті.\\nХайдағ даа суғ позының оңдайын часхы туста кӧзітче нооза. Исте дее Ис суғ чонға хылиин кӧзідерге хынадыр. Уламох хатығ чухча суғ хыринда чурттығ чонға.\\nТархын танығларын кӧрзе, хакас ааллар ӧӧнінде хастада орныхчатхан суғлар хоостыра адал парғаннар. Ис аалға андағох оңдайнаң ат пирілген.\\nЧе орындағы чуртағҷылар, орта чоохтаза, Тӧӧ чиріндегілер, аны пос аразында «Первомай» тіп адапчалар. (Аны хоостыра хаңалчос таа пар нооза. - Авт.) Хазна пічіктерінде, тізең, Асхыс аймааның пу аалы Полтах тіп пазылча.\\n... Читтібіс піс пу ӱс аттығ аалзар. Асхынах харлығ хысхыда, ибіркі чазылардаң пасха, аалның кӧрімі ідӧк тың сіліг нимес. Туралар сохыр-сахыр ӧңніглер. Ээн, изел париғаннары кізінің кӧңнін уламох тӱзірчелер. Чазыт нимес, андағ туралар прай даа аалларда пар. Оларның тастал парғаннарының сылтаа полғанының на пасха...\\nАғбаннаң сығара ойлат килген тимір адыбысты кирек орында тохтадыбыстыбыс.\\nПӰӰНГІ САҒЫССЫРАСТАР ПАЗА ӦРІНІСТЕР\\nПолған на аалда «почтадаң даа артых тоғынчатхан» ууҷалар пар, олар пірее иб хыринда чоох-чаахнаң одырчалар - аалда ниме полчатханынаңар тылаас-хабарлар, тізең, хайдағ-да хайхастығ оңдайнаң оларда прай чыыл парчалар. Че хысхыда оларны хайди табарзың, соохта прайзы ибде одырча. Аннаңар пастап аал чӧбінзер парчабыс, аал чуртазын аал чӧбінің пазы хараанаң кӧріп алар ӱчӱн.\\nТанысчабыс. Ис аал чӧбінің пазы Елена Ивановна ЧИСТЫГАШЕВА (хыс фамилиязы - Казыгашева) позынаңар хысхачахти чоохтапча:\\n- Ирткен чылның ноябрьынаң сығара ла тоғын парим. Алында тоғынған Руслан Леонидович Чистыгашев минің апсаам полған. Тӧреем Ағбанда, ӧскем Пии аймаандағы Салғын аалда, анаң Хойбалда чуртаабыс. Ағбанда ӱгретчілер институдында ӱгренгем, че читіре ӱгренмин салғам -ирге парыбысхам. Руслан Леонидовичнең хоных тӧстееннең сығара мында 28 чыл чуртап парим, 1991 чылдаң сығара...\\nЕлена Ивановна осхас хылии пик паза кӱстіг ипчілерге морсынарға ла халча. Ирі, киненге кіріп, чуртастаң ирте парыбысханда, ол холын тӱзірбеен - хада хонғанының тоғызын узарадарға, аның толдырылбаан сағыстарын чуртасха кирерге чаратхан. Полтах аал аның аалы пол парған нооза, мында ағаа полған на кізі чағын.\\n-\\tСурығлар кӧп, ӧӧнінде социальная сурығлар, - чоохтапча Елена Ивановна Полтах аалның пӱӱнгі чуртазынаңар. - Амғы туста піс Ипчілер чӧбін, тӧстеп, тоғындырыбысхабыс. Пістің аал чӧбінзер кірчеткен аалларда чуға чуртапчатхан сӧбірелер пар. Ол сӧбірелернең тоғыс апарчабыс. Аал чӧбінзер 9 аал кірче, улуғ арах тӧрт аалда Ипчілер чӧптерін тӧстеебіс. Ам ол тӧрт Ипчілер чӧбі тоғынча 9 аалға.\\nКиҷее ле мында Ипчілер чӧбінің чыылиин иртіргебіс. Чуға чуртапчатхан сӧбірелернің іҷелерін пеер хығырғабыс. Пістің хайдағ чуға чуртапчатхан сӧбірелер? Пар ипчі чон, хайзы ачығ суға тартылча, палаларын кӧрбинче. Че пар олаңай кӧп палалығ сӧбірелер. Піс оларны прайзын хайығда тутчабыс.\\nАрса, оларға хайдағ-да полызығ кирек полар. Сағыс тутчабыс халыхтарның орындағы пос устаан тӧстирге (ТОС). Ол ТОС тоғызына ӧӧнінде андағ чуға сӧбірелерні тартарға. Ол пос кӧңнінең апарылчатхан тоғыс, аның ӱчӱн чал ахчазы тӧлелбинче. Че олар, ибде ле одырбин, нименең-д�� айғазарлар, халыхтар чуртазына тартыларлар.\\nПолтах аалдағы Ипчілер чӧбінзер 12 кізі кірчеттір, Ис пилтірінде - тоғыс кізі, Таштып пилтірінде паза Сафроннарда - тӧртер кізі. Ипчілер чӧбінзер полған на организациядаң пірер кізі кирілтір: имнег амбулаториязынаң, олған садынаң, школадаң.\\n-\\tІдӧк кірчелер пенсионерлер, ӧткін ипчілер, кемнер аалның чуртазы ӱчӱн сағыссырапчалар, - чоохтапча полысчыларынаңар Елена Ивановна. - Пістің ипчі чон мағаа чахсы хабасча тіп таныхтирбын. Ипчілер чӧбінең устапча Алефтина Иннокентьевна Челтыгмашева, ол амды тынағда, мының алнында аал чӧбінде істенген, пастағы специалист полған.\\nАмғы туста прай даа муниципальнай пӱдістерге ағырсымнығ сурығ наа кирілчеткен сӧп-сап реформазы полча. Ис аал чӧбіне ол пӱӱнгі кӱнде ідӧк сағыссырастар ағылча.\\n-\\tПіске ол сағам читкелек. Піди кӧрзе, ол реформа пір саринаң аал чӧбіне чахсы полызарчых, - сӧп-сап реформазынаңар сурыға нандырып, чоохтапча Елена Чистыгашева. - Пісті, муниципальнай пӱдістерні, сыныхтағ органнары чуртағӌылар сӧп-сапты чарадылбинчатхан орыннарзар тӧкчеткені ӱчӱн хатығлапчалар нооза. Штрафтар сал пирчелер, аал чӧбінің, тізең піди дее ахча чоғыл. Пу реформаҷа олар (региондағы операторлар. - Авт) прай сӧп-сапты сығара тартыбызарчыхтар. Пу саринаң анзы уғаа чахсы.\\nЧе пасха сарин алза, тарифтер най ла пӧзік. Пістің аал чуртағӌыларына ол кӧп ахча. Ноға? Пістің пар сӧбірелер, хайзылары пала ахчазына ла чуртапчалар. Сағын кӧріңер, пала ахчазы айда пір палаа 200 салковай, аның 120 салковайын, тізең ай сай сӧп-сап ӱчӱн пирібізерге килізер. Аннаң пасха чарытхы ӱчӱн тӧлирге, палаларны азырирға кирек. Ол тарифтерні тӱзірбезелер, пістің аал чуртағӌылары аны тӧлеп полбастар, ӧдістерге тың кір парарлар. Амғы туста чарытхы даа ахчазын тӧлеп полбинчалар, мында, тізең сӧп-сап ӱчӱн ахча хозыл парар. Сағам ол ниме піске читкелек, че чидерӧк.\\nЕлена Ивановнаның кӧрізінең, сӧп-сап суриин пасха оңдайнаң пӧккен ползалар, иділген тоғыстың хорадығларын кӧре, чонға сала ниик поларчых. Кӧзідімге, тариф турғыс саларчыхтар - пір машина нинҷее сых парча оларның? Аал чӧбі пазының чооғынаң, аалның сӧп-сабын Асхыстағы полигонзар тартчаң пір машина (20 тонна) амғы чӧптезігҷе 9 муңҷа салковайға тур парча.\\n-\\tКӧзідімге, ит саларчыхтар піди: 9 муң салковай - пір машина,\\t- сағыс-кӧрізінең ӱлесче аал устағҷызы. - Пістің аалда пір айға ікі машина сӧп-сап чыыл парды, 18 муң салковай пол парча. Ол 18 муң салковайны\\tӱлебізерҷіктер пістің чуртағчыларға: 1 муң артиинаң кізі. Пол парарчых 20-че салковай пір кізее. Иділген тоғыс хоостыра тӧлеп турарға, олаңай тӧлег чіли ай сай нимес. Андада чон сыданарчых, мындағ тарифтернең тізең аалда чуртапчатханнарға тың аар полар.\\nАалның ӧріністіг киректерінеңер чоохтаза, Полтах аал улуғ пайрамға тимненчеттір.\\n-\\tПістің аалға пӱӱл 100 чыл толча, ам Аал кӱнін чайғыда иртіреріне тимнен па��чабыс, - ол танығлығ киректеңер чоохтапча Елена Ивановна. - Паза ағаа хоза пістің аал чӧбіне тӧстелгеннең пеер 95 чыл толар.\\nІкі танығлығ кӱнні пір кӱнде таныхтирлар. Пайрамны июньда иртірерге пӧгінчелер. Кӧп аалчы поларына ізенчелер. Хайди иртірерін, тізең, амох сағынарға кирек нооза. Аннаңар аал чӧбін улуғ, че олох туста хынығ паза ӧріністіг тоғыс сағыпча тиирге чарир. Аал чӧбінің пазы Елена Чистыгашева мында ағаа аалның Ипчілер чӧбі паза наа тӧстелер ТОС чахсы хабазарлар тіп ізенче. ТОС тӧстелеріне, тізең, аал устағҷызы пір дее ікінҷілебинче: аның чооғынаң, аалдағы ипчілер, ТОС тӧстеп, аймах гранттар ахчазына аалның кӧрімін чахсыландырар сағыснаң «кӧйібіскеннер». Іди дее полар, «ипчілернің сағызына пірее ниме кір парза, аны алыстыр полбассың» тіп сағын салғам пос алынча. Сағынған сағыстары чуртасха кирілзін тіп алғирбыс.\\nЧох, Москвадағы нимес. Полтах аалда андағ орама пар! Ноға аның аразынча пас чӧр килбечең?..\\nМашинадаң сых килдібіс. Сомҷыбыс, аппарадын холға алып, тоғызын пастирға тимненібісті. Паза ла кӧрзебіс, суғ алчатхан ирен сырайын чазырыбысты. (Харын, флягазын тасти тизібіспеен. - Авт.)\\n- Изеннер! Ноға пістең іди хорыхчазар? - пастыр килдібіс ол ирензер.\\n- Изеннер! Хынминчам сомға суурынарға. Амох пасхазы килер суғ аларға. Оларны сомға суурып аларзар, - тимір ідізін табырах толдырып, аар хаңааҷаан сӧӧртирге тимненібіскен ол. Сырайын чазырған кізі ады-солазын хайдаң чоохтир. Че танызарға хынмаан ирен орамадағы колонкадаң суғны малларына тазыпчатханын, ибіндегі суғ парыбысханнаңар искір пирген.\\nЧоохтирға кирек, Полтах аалда суғ алчаң андағ орыннар полған на орамада пар. Олар тирең сабылыхтар, аннаңар суғ парбинча. Чыл тооза тазирға чарир.\\nХызыл Площадь орамада хайиим колонка хыриндағы ээн туразар салылған. Ол олаңай ла тураа тӧӧй кӧрінминче. Истегілер анда ниме орныхханын чахсы пілчелер. Килген кізілерге, тізең, хайди даа чарыт пирерге кирек.\\n«Мының алнында анда мылча полған. Соонаң садығ туразына айланған. Хайдағ-да туста пекарня ит кӧргеннерӧк. Амды ол хуруғ турча», - чоохтап пиргеннер орамада тоғасхан аал чуртағҷылары.\\nАчырғастығ, че пӱӱнгі кӱнде прай ниме ахчанаң палғалыстығ. Аның ӱчӱн чахсы тураларға даа ээн турарға килісче.\\nИс аалдағы «Кӱніҷек» олған сады пуох орамада орныхча. Аннаң Татьяна Ильинична Казагашева устапча. Пӱӱнгі кӱнде андар 32 пала чӧрче. Пастағы группазар 1,5 - 3 частығлар кірчелер, ікінҷізінзер - аннаң улуғлары. Че хай пірее занятиелер аймастырылып таа иртірілчелер.\\nИс аалдағы школа алнындағы ол ӱгредіг учреждениезінзер кіре салдым. Кӧрзем, пулуңда кічиҷек хызыҷах одыр салтыр. Позы алынҷа ниме-де чоохтан парча.\\n-\\tИзеннер! - айландым мин андар.\\n-\\tИзеннер! - нандырған ол хакас тілінең.\\nНоға мында одырчазың тіп сурғам аннаң, че ол сым полыбысхан. Андада садтағы олғаннарның кӱнӧрте узучаң тузы полтыр. Воспитатель пал��ларны орғаннарзар чатырчатхан. Арса, ол хызыҷах, узирға хынмин, іди пулуңда чазыныбысхан ?..\\nКухняда чиис пызырчаң устар хайынысчатханнары кӧрінчеткен. Ниме тимнепчеткеннерін олған садына толдыра чайылчатхан татхыннығ чыс хоостыра піліп аларға чарир полған. Олар ікі час пазынаң усхунар палаларға тадылығ халазахтар тимнепчеткеннер.\\nОрғаннарында чатчатхан оолах-хызыҷахтар ол чысха узуп таа полбиныбысханнар. Воспитатель Фаина Топоева, оларзар кіріп, нымахтар ла хығырарға маңнанминчатхан. Ана олох мині чалахай удурлаан.\\nФаина Топоева Ис аалдағы олған садында 1985 чылдаң сығара тоғын парир. Амғы туста аның холында 3 - 6 частығ палаҷахтар. Группазы «Порчоҷахтар» адалча. Таныхтирға кирек, Фаина Павловна олғаннарны позы пасчатхан кибелістер хоостыра хакас тіліне ӱгретче. Ол кічіг палалар тіліне килістіре кибелістерін алынҷа тетрадьтарға чыыпча. Мындағ чайаачы воспитательдеңер алынҷа пазарға кирек тіп санапчам. Аннаңар, аарлығ хығырығҷылар, кӧмес сағып алыңар. Улуғ опыттығ воспитательнең піс сынап уғаа чапсых чоох апарғабыс...\\nАнаң олған садынаң чолыбыс Ис аалдағы Хызыл Площадь орамазындағы имнег амбулаториязынзар салылған.\\nХАЗЫХ ЛА ПОЛЗА...\\nАал істінде хайдағ-да улуғ арах пӱдіріге орта пол парғабыс, ол Истегі имнег амбулаториязы полтыр. Андар кіріп, кабинеттең сыхчатхан ах халаттығ чиит хыснаң танысчабыс. Чиит хыс амбулаторияның имҷі-терапевті полтыр - Тарина Александровна Майнагашева (хыс фамилиязы - Чистобаева). Тарина Александровна Томсктағы имнег университедін тоостыр, аны тоосхан соонаң пеер тоғысха кӧстег хоостыра ызылтыр.\\n-\\tМинің тӧреен-ӧскен чирім Асхыс аал полча, - чоохтапча чиит имҷі. - Чуртапчам анда, пеер тоғысха чӧрчем. 2014 чылдаң сығара тоғынчам, че, итсе-де, ікі хати декретте поларға маңнанғам. Амбулаторияның ӧӧн имҷізі Николай Николаевич Сагалаков полча, имҷі-стоматолог.\\nИстегі имнег амбулаториязында ідӧк фельдшер-акушер Любовь Егоровна Топоева паза фельдшер-педиатр Ксения Сергеевна Чочиева тоғынчаттырлар. Чиит имҷінің чооғынаң, оларның тоғызы кӱннің сай маң чохта иртче. Тоғыс кӧп, пірееде орай иирде ле ибзер нанчалар. (Итсе, чиит имҷі ам даа декрет отпускында полтыр, аннаңар пасхазының хыринда ол сала ирте наныбысчаттыр.)\\n-\\tАалда ӧӧнінде улуғ частығлар чуртапча, аға-ууҷалар, - аалның пӱӱнгізінеңер чоохтапча Тарина Александровна. - Кемнің-де ханы кӧдіріл килче алай тӱс парча, хайзы-да сахар диабедінең ағырча. Пірееде инфаркттар, инсульттар даа пол парча. Мындағ ниме пол парза, пастағы имнег полызиин пиріп, сах мындох табыраанҷа Асхыстағы имнег туразынзар ысчабыс.\\nИмҷілернің сынап таа уғаа маң чох тоғыс, чоохтазығ тузында телефон сығдыри тӱсті - Тарина Александровна айланған кізінің чооғын ситкіп исче, анаң хайдағ-да чӧптер пирче.\\nПіс килген кӱнде обедке теере ле имҷі-терапевтсер 10 кізі айлантыр. Че ол сан кӧп нимес тіп чоохтапча имҷі-терапевт, пірее кӱннерде хай-хай кӧп кізі айланчаттыр. Аннаң пасха, ағырчатхан кізілернің иблерінзер хығыртығлар хоостыра чӧрчебіс тіп чооғын тоосхан имҷі-терапевт.\\nИстегі имнег амбулаториязында чылығ - таң чахсы одынчалар, таң мындағы имҷілернің чахсы хайии піди чылытча. Че тасхар сығарға кирек, аал аразында, арса, піреезіне учурирбыс...\\nТЫНАҒ ПАЗА ТОҒЫС ТУЗЫНДА\\nЛюдмила Казагашева Россия почтазының Ис аалдағы пӧлиинің устағҷызы полча. Ағаа піс, садығ туразынаң ибінзер парчатханда, тоғас парғабыс. Піс пу аалда пятницада полғабыс. Хайди чарыт пирген Людмила Ивановна, почта пӧлии неделяда ӱс ле кӱн тоғынчаттыр:вторникте, четвергте паза субботада. Аннаңар ол тоғызынаң пос тузында ибдегі киректерін идібізерге маңзырапча. Ол санда чіҷең ниме ал саларға.\\n- Минің алты пала. Улии 18 час толдыр салған. Ағбанда Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедінде ӱгренче. Тӧрт пала школаа чӧрче, иң кічии - олған садынзар. Пістің полған на кӱн тӧӧй иртче тиирге чарир. Иртен прайзы ибдең сығыбысчабыс. Улуғлары школазар чол тутчалар, мин, кічиин олған садынзар апар салып, тоғысха маңзырапчам. Тынағ тузы полза, нандыра ибзер парчам. Аалдағы кізее ибде итчең ниме табыллача нооза, - чоохтап пирген Людмила Ивановна.\\nАның хада хонғаны Асхыс поселокта пилорама тутчатхан идінҷекте тоғынча. «Аннаңар хысхыда одыңнаң сидіксіністер чоғыл. Ағаа чал ахчазына килістіре ағас пирчелер. Хара тасты тоғынып алған ахчаа садызып алчабыс», - хосхан Ис аал чуртағҷызы.\\nНадежда Алексеевна Албутованаң, тізең, садығ туразы хыринда чоох алысхабыс. Піс аннаң тоғыс хоостыра таныспыс. Ӱр тус тоғаспаан кізілер иң пастап «Киректер хайди?» сурығнаң удур-тӧдір айланғабыс.\\nНадежда Албутова Ис аалдағы Культура комплексінің устағҷызы полча. Аның хайиинда ідӧк Ис пилтіріндегі, Таштып пилтіріндегі клубтар. Ирткен чылларда истегілер культура учреждениелеріне кирек оборудование аларына грант утханнар. (Анаң аппаратура турғызылған кӱнде піс устағҷы кізінең танысхабыс. - Авт.) «Пӱӱнгі кӱнде Ис пилтірінде ле иргі оборудование, пасхазында прай наа», - искірген тоғыс аразындағы тынағ тузында ибзер париған устағҷы.\\nИс аалдағы Культура туразы аал чӧбінең, библиотеканаң хада пір турада орныхчалар. Истегі азых тигір алтындағы музей тоғынҷыларына андох орын пиріл парған. «Улуғ тураны хысхыда чылыдарға уғаа сидік. Аннаңар чыл сай соохха тоңарға киліс ле парча», - хосхан ол, анымҷохтасчатханда.\\nХайдар-да ойлат парир, ады-солазын\\nсурарға даа маңнанмаабыс.\\n7-чі класс ӱгренҷізі Владислав КАРАМЧАКОВ..\\nХайдар париғаннаңар сурғанда, «Ағбанзар грек-рим кӱрезінҷе марығларға» тіп нандырған. Тӱрчедең машина ойлат килген, ол андар одырыбысхан.\\nПолтах аал чуртағҷызы Алексей ТАБУРЧИНОВ хулунағын «прогулкаа» сығар килтір.\\nПолтах аалның чуртағҷызы Борис Васильевич БОРГОЯКОВ. Аның ӱлӱзінецер піс алынҷа пазарбыс.\\nАвтор : Александра КАРАМЧАКОВА, Альберт ТОЛМАШОВ. Сомнар Дмитрий СУНЧУГ АШЕВТИ","num_words":2037,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.135,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПІРГЕ ЧӦПТІГ ТОҒЫНАРҒА\\nПастыхтар ӱлгӱ паза компания хада-пірге чӧптіг тоғынарына ізенчелер\\nТоғазығ. Ирткен неделяда Хакасия пазы Валентин Коновалов «СУЭК-Хакасия» ООО-ның ӧӧн директоры Алексей Килиннең тоғасхан.\\nХакасия пазы Валентин Коновалов тоғызын пастааннаң республикадағы килкім предприятиелернің пірдеезінде полбаан. Аннаңар «СУЭК-Хакасия» ООО-ға паза аның устағҷызы Алексей Килинге аннаң алынҷа тоғазарға паза предприятие тоғызынаң таныстырарға пастағҷы поларға ӱлӱс тӱсті. Алексей Килин Хакасия пазы Валентин Коноваловха хара тасты пайытчатхан фабриканы, Харатастағы разрез тоғынҷыларының туразын паза энергоуправлениені кӧртіскен. Тоғазығда ідӧк республика пазының пастағы орынҷызы Андрей Асочаков, орынҷызы Юрий Курлаев паза экономика тилізі министрінің тоғызын толдырчатхан Николай Евдокимов араласханнар.\\nХара тасты пайытчатхан фабрикада хоза корпус пӱдірілген соонаң 50 тоғыс орны тӧстелтір. Компания фабрикада пос алынҷа тоғынчатхан оборудование турғысча, иргілерні амғы тусха килістіре оборудованиее алыстырча.\\nПӱӱнгі кӱнде хара тастың 8,8 миллион тонназы пайыдылча. Сылтағ: анылчатхан хара тастың чылии тӧбін. Ідӧк компания «Іскеркі Пиидегі» разрезте хара тас пайытчатхан фабрика пӱдіриине инвестициялар итче. Ол 2021 чылда тимге сығарға кирек. Анда 315 тоғыс орны кӧріл парған. Чоохтирға кирек, тоғынҷыларны фабрика тоғызын пастир алнында, чарым чылға азынада алып, ӱгредерлер, кӧніктірерлер.\\nХаратастағы разрезтің туразы тастында Илбек Ада чаа араласчыларына паза Істеніс матырларына чарыдылған ачых пар. «СУЭК-Хакасия» ООО тоғынҷылар аразында істеніс паза спорт марығларын тӧреміл иртір турадыр. Алексей Килиннің таниинаң, тоғынҷылар істеніс марығларында тӧреміл тилекей рекордтарын толдырчалар. Сағынчам, анзы олаңай ла нимес. Иң чахсы салтарлар кӧзітчеткен харатасчыларға автомобильлер читірілче, пірдең, оларның ортымах паазы ла, 1,5 миллионҷа салковай, тоғынҷыларны пӧзік паалапчатханын киречілепче. Матырларға поғдархас паза олардаңар искіріг тураның пастағы хадылында узарадылча. Андох музей тӧстелген, хайда тиксі разрезтің тархынынаң танызып аларға чарир.\\nТоғынҷыларның истіг, хорғыс чох тоғынарына паза хазиина улуғ хайығ салылчатханын мылча, столовай, диспетчер службазы кӧзітче. Диспетчер службазын разрезтің кіні тиирге чарир. Мында операторлар хара тас аныпчатхан карьерні, андағы чолларны, техниканы кӧрчелер паза сыныхтағда тутчалар паза тоғынҷыларнаң тӧреміл радио пастыра палғалыс тутчалар. Столовайда харатасчыларға ікі пасха меню сӧлелче: хурсағы ағырчатханнарға паза чӱрек-тамыр ағырығларынаң ирееленчеткеннерге.\\nКомпания халғанҷы чылларда ікі наа кӧстегнең айғазып пастаан: ол иргі шинадаң плитка паза пос алынҷа тоғынчатхан лампалар сығарызы. Халғанҷы кӧстегнең энергоуправление айғасча. Специалисттер аймах кӱстіг диод лампаларын постары чыыпчалар, сыныхтапчалар. Прай сығарчатхан лампаларына сертификаттар пар. Олар чилнің паза кӱннің пірге кӱзінең пос алынҷа тоғынчатхан чарытхы сағын таап алғаннар. Ағаа сертификат парох. Амды аны оғырлардаң арачылир ӱчӱн видеосыныхтаан турғысчалар.\\nПастыхтар «СУЭК-Хакасия» ООО-ның тоғызына чӧпсінгеннер. Предприятие республикада хаҷаннаң тоғынча. Компанияның устағ-пастаа республиканың наа ӱлгӱзінең, пір тіл табызып, тоғыс салымнығ парарына ізенче. Республика пазы Валентин Коновалов компания «Кимдегі Сибирь» проектте маңнаныстығ аралазарына ізенізінең ӱлескен. Пу ӱс регион аразындағы инвестиция проекті регионнарның экономиказын тилідерге ле нимес, че ідӧк чонның чуртас синін ӧскірерге полызарға кирек.","num_words":395,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Хакасияның Ӧӧркі Чӧбіне - 30 чыл. Республика депутаттары пу чылның пастағы паза пайрамнығ сессиязына чыылысханнар\\n26 ЯНВАРЬДА ӦӦРКІ ЧӦП ПАЙРАМНЫҒ СЕССИЯЗЫН ИРТІРГЕН. 30 ЧЫЛ МЫНЫҢ АЛНЫНДА, 1992 ЧЫЛНЫҢ ЯНВАРЬЫНДА, ХАКАС РЕСПУБЛИКА ӦӦРКІ ЧӦБІНІҢ ПАСТАҒЫ СЕССИЯЗЫ ИРТКЕН. ЧЕ ХАЙДИ ТІПЧЕЛЕР, ПАСТАП - ТОҒЫС, АНАҢ НА ӰЛӰКӰН. ІДИ ДЕПУТАТТАР ПАСТАҒЫЗЫН СЕССИЯНЫҢ КӰН СУРИИНЗАР КИРІЛГЕН СУРЫҒЛАРҶА ТОҒЫНЫБЫСХАННАР, СЕССИЯ СООНАҢ, ТІЗЕҢ, ӦӦРКІ ЧӦПКЕ 30 ЧЫЛ ТОЛЧАТХАНЫНА ЧАРЫДЫЛҒАН ПАЙРАМНЫҒ ЧЫЫЛЫҒ ИРТКЕН.\\nНАА ЧЫЛНЫҢ ПАСТАҒЫ СЕССИЯЗЫ\\nСессияның тоғызын Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев асхан. Ол наа чылның пастағы сессиязында 50 депутаттаң 45-і араласчатханынаңар искірген. Кем-де ағырчаттыр, кем-де командировкада осхас. Пір депутат видеопалғалысча парламент тоғызында араласхан. Сессияда ідӧк Хакасияның пазы Валентин Коновалов, республика правительствозы кізілері араласханнар.\\nПастағы сурығларның санында «Хакас Республикадағы бюджет тоғызынаңар паза бюджеттер аразындағы хайызығлардаңар» законзар алызығлар кирері ӱзӱрілген. Хайди чарытхан Хакасияның финанстар министрінің тоғызын толдырчатхан Игорь Тугужеков, анзы, законзар алызығлар кирбин, республика бюджедінең ахча позыт турарға оңдай пирер. Чоох - коронавирус профилактиказынаң паза пу чуғынҷах ағырығнаң кӱрезерінең палғалыстығ мероприятиелер иртіреріне ахча чапчаң позыт турардаңар. 2020-2021 чылларда пу кӧстеглерге ахча позыдарын федеральнай закон чаратхан полза, пу чылдаң сығара андағ тӧстег чоғыл осхас. Таныхтирға кирек, амғы туста Хакасияда эпидемиология кирее сидіксіністіг полып халча, «омикрон» наа штамм хай-хай табырах тарапчатханы сылтаанда.\\nІдӧк кирілчеткен алызығлар спонсор полызии чіли кірген ахчаны чапчаң тузаланысха кирерге оңдай пирерлер. Хакасия правительствозы паза РУСАЛ компания аразында пірге тоғынардаңар иділген чӧптезігҷе республика бюджедінзер социальнай объекттерні тыхтирына, оборудование аларына кӧстегліг ахча кірче. Ол ахчалығ полызығ ӧӧнінде чыл ортызында кірчеттір: июнь-июльда. Ахча кіргелекке, тізең, аны муниципалитеттер аразында ӱлестірерге чарабас. Андағ оңдайнаң, муниципальнай пӱдістернің тыхтағ тоғыстарына марығ иртіреріне, контракттар идеріне паза тоғыстарны толдырарына уғаа ас тус халча. Амды ол ахчаны, чӧптезіглерге тӧстеніп, олар ӧӧнінде чылның пастағы кварталында иділчелер, ӱлестір турарға чарадылар. Депутаттар законны пӱкӱлее пастағы паза ікінҷі хығырығда алыбысханнар.\\nӦӧркі Чӧп ідӧк пір наа законны ӱзӱрген - «Хакас Республиканың хазна организацияларынаң сыххан ӧкіс палаларны паза іче-пабазының хайии чох халған палаларны интернат соонаң хайығда тудардаңар». Закон проектінең Хакасияның ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина таныстырған.\\nМинистрнің таниинаң, пу закон ӧкістерні интернат соонаң хайығда тударынча, оларға чуртасха кӧнігерге полызарынча полномочиелерні паза пу кӧстегче тоғынар оңдайны тыыт салар. Пӱӱнгі кӱнде организацияларның специалисттері, хайдаң ӧкіс палалар сыххан, ол тоғысты ідӧк тее толдырчаттырлар. Че ол тоғысты прай саринаң чарытчатхан пічік чоғыл осхас.\\n- Пу наа закон, хайзы ӧс парған ӧкіс палаларға чуртасха кӧнігерге полызар, - закон проектіне хабазып, таныхтаан , Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев. - Ӱгредіг алай армия соонаң оларның айланҷаң чирі чоғыл нооза. Хайдар кірерге оларға? Аннаңар ӧкістерні интернат соонаң хайығда тударын законнаң тыыт саларға кирек.\\nӦӧркі Чӧп депутаттары наа законны пір ӱннең пастағы хығырығда, законны ам даа ӱзӱрерге паза тӱптестірерге киректелчеткеннеңер, алыбысханнар.\\nХайығ тартхан сурығларның пірсі «Атмосферадағы киині хайраллирынаңар» Хакас Республика Законынзар алызығлар кирердеңер» закон проекті полған. Хакасия пазының орынҷызы Юрий Курлаев, закон проектінҷе чоох тудып, амғы туста республикада кии тың пуртахталчатханын таныхтаан. Республика чуртағчыларының 60 %-і кірліг алай уғаа тың кірліг киинең тынчаттыр. Кии ӧӧнінде промышленность объекттері, иргі котельнайлар паза чирдегі тураларның пестері ыстатчатханы сылтаанда кірлелче осхас. Аннаңар республика правительствозы хоза экология кирексіністерін кирерге чӧпнең сыххан.\\n- Кирілчеткен алызығлар киизер пуртах ниме-ноо позыдылчатханын хызырарға, Хакасиядағы киині чахсыландырарға кӧстелген, - искірген Юрий Курлаев. - Олар пасха субъекттернің, Ставрополь, Приморскай крайларның, Нижегородскай областьтың паза Бурятияның, закон сығархаң опыдына тӧстеніп тимнелгеннер.\\nЗакон алылған со��наң хоза экология кирексіністерін Хакасия правительствозы ӧнетін чарадығ алып кир турар. Че ол чарадығ пастап Хакасияның юстиция министерствозынаң паза прокуратуразынаң кирек чӧптезіглерні иртер осхас.\\nӦӧркі Чӧптің экологияча, чир-чайаан ис-пайынча паза чир-чайааннаң тузаланарынҷа комитедінің кнезі Валерий Старостин закон проектінҷе читіре тоғыныбызарға киректелчеткенін таныхтаан. Аның искіриинең, пу тӱзедіглерҷе тоғысчы ӧме чыылығ иртірген, монополиядаң тоғыр служба тӱзедіглердең тоғыр полтыр. Пасхазының даа ікінҷілестер пар осхас. Кӧзідімге ол Бурятияны ағылған, хайда киині хайраллир ӱчӱн, кічіг пос киреенең айғасчатханнарға хысхы туста хара таснаң тузаланарға чаратпин сыхханнар.\\nАннаңар закон проектін пастағы хығырығда ла аларға, хоза тоғынарға, прай кирексіністіг сариларның, ол санда идінҷектернің, ӱндезіглерін истіп аларға чӧпнең сыххан. Ӧӧркі Чӧп анзынаң чарасхан, закон проекті пастағы хығырығда ла алылған. Владимир Штыгашев 20 февральға теере кирек ӱндезіглерні чыып аларға паза тӱзедіглерні тимнеп саларға чахығ пирген.\\nПу сессияда ідӧк, «Хакас Республикада чуртағҷыларның хазиин хайраллир сферадағы алынча хайызығларны оңдайлирдаңар» законзар алызығ киріп, «хызыл зоналарда» (ковиднең ағырчатханнарнаң) тоғынчатхан имнег тоғынҷыларына регионның хоза тӧлеглерін узарадыбысханнар. Іди ковиднең ағырчатханнарнаң тоғынчатхан имнег тоғынҷыларына ол хоза ахча 2022 чыл тоозылғанча тӧлелер.\\nСессияның халғанҷы сурығларының пірсі «правительство чазы» полған. Пу хати ол Хакасия правительствозы 2019 - 2021 чылларда ӧкіс палаларға, іҷе-пабазының хайии чох халған палаларға паза андағлар санына кірчеткеннерге чурт пирерінче хайдағ тоғыс апарғанына чарыдылған.\\nХакасияның ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутинаның искіриинең, 2022 чылның 1 январьына республикада 2864 ӧкіс пала (14 частаң улуғ, хайзының чурт алар правозы пар) санға алылған. Пір муң азыра ӧкістің чарғы чарадии пар. Аны хоостыра республика оларға чурт пирерге кирек. Че анзына 4 миллиард салковай киректелче.\\n- 2021 чылда 328 ӧкіс пала санға алылған, 2020 чылда - 326, 2019 чылда - 368, - таныхтаан ӱгредіг министрі. - Чарыда чоохтаза, республикада кӱннің сай ӧкіс пала ілезіне сығарылча.\\nХалғанҷы ӱс чыл аразына ӧкістерге 664,5 миллион салковайға чурт алылтыр - 470 квартира. Олох туста чурт кирексіпчеткен ӧкістер саны пу ӱс чылға 1 муң азыра (хайзыларының чарғы чарадии пар) пол парған.\\nЛариса Гимазутина сан пиріс тузында ноға ӧкіс палаларға чурт пӱдіреріне пірее муниципальнай пӱдістерге ахча сала кӧп, пасхазына сала ас позыдылчатханын чарытхан.\\n- Ол ӧкіс палаа турғызылған чурт синінең палғалыстығ, - чоохтаан ол. - Кӧзідімге, Асхыс аймаанда ол син 33 квадрат метр турғызылған, Ағбанда - 20 квадрат метр. Окістерге чурт синін муниципалитет позы турғысча.\\nІдӧк хайзы муниципальнай пӱдістер пу кӧстегче ��озыдылчатхан ахчаны толдыразынаң даа тузаланчалар, хайзы, тізең, аймах сидіксіністер сылтаанда сыданминчаттыр. Че ирткен чылда, тиксі алза, позыдылған ахчаның 98 %-і тузаланылтыр.\\nПаза Лариса Гимазутина Хакасия пазының адына Шира аймаа пазы Сергей Зайцевтің ӧкіс палаларға алынча чурт пӱдірердеңер чӧптіг айланызы кіргенінеңер искірген. Хакасия правительствозы, пу кӧстеге улуғ ахча киректелчеткен полза даа, удур парарға тимде осхас.\\nӦӧркі Чӧп, сан пирісті санға алып, чарадығ алған.\\n- Окістерге чурт пирерінҷе тоғыс, тиксі алза, чахсылан сыххан. Че олох туста ол тоғысты тыыдарынҷа алынҷа чӧптер пар, - салтарлар идіп, таныхтаан Владимир Штыгашев. - Оӧн сидіксіністер чурт паазынаң паза позыдылчатхан ахча толдыразынаң тузаланылбинчатханынаң палғалыстығ.\\nСессия соонаң Хакас Республиканың Ӧӧркі Чӧбіне 30 чыл толчатханына чарыдылған пайрамнығ чыылығ ирткен. Чыылығ «Чоннаң табылғаннар» фильм кӧзідиинең пасталған. Пу фильм Ӧӧркі Чӧптің тархынын, аның тоғызын чарытча.\\nВладимир Штыгашев, пайрамнығ чыылығны азып, Ӧӧркі Чӧптің прай хығыртығлары депутаттарына, Ӧӧркі Чӧп аппарадының тоғынҷыларына паза ветераннарына алғызын читірген паза пайрамнаң алғыстаан.\\n- Ӧӧркі Чӧптің пайрамынаң прай чир-суғҷыларыбысты алғыстирға кирек,- теен 30 чыл изере Ӧӧркі Чӧпнең устапчатхан Владимир Штыгашев. - Ӧӧркі Чӧптің пастағы хығыртии депутаттарын тапханы паза 29 январьда 1992 чылда пастағы сессияны иртіргені Хакас Республика тӧстелгенінең ӱзілбес палғалыстығ нооза.\\nӦӧркі Чӧптің пастағы хығыртиинда 100 депутат полған, соонаң - 75, амды - 50. Пу 30 чылға Ӧӧркі Чӧпте 300 артиинаң депутат, тоғынып, парламент школазын ирткен. Паза Ӧӧркі Чӧп мынӌа тус аразына 2500-че закон ал салған.\\n- Уғаа улуғ тоғыс иділ парған. Законнарны тимнеп паза алып, Ӧӧркі Чӧп хаӌан даа халых чонның кирексіністеріне, табығчыларның сурыныстарына паза айланыстарына тӧстенген паза тӧстенче, - таныхтаан Владимир Штыгашев. - Мин хаҷан даа санаам паза санапчам: «Пістің пір ле партия\"- табығӌылар».\\nӦӧркі Чӧп депутаттарын ідӧк Хакасия пазы Валентин Коновалов алғыстаан.\\n- Аарлығ депутаттар, правительство паза позымның адынаң сірерге прайзыңарға алғызым читірчем, пірге тӱзімніг тоғыс ӱчӱн, хайзын піс кӱннің сай республикаа, аның чуртағӌыларына туза ағылар кӧстегнең апарчабыс, - теен республика пазы. - Ӧӧркі Чӧпке наа чидіглер алғапчам, депутаттарға - пик хазых, сӧбіреде часка!\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧбі адына алғыстастарын Хызылчар крайының губернаторы Александр Усс, Тыва Республика Ӧӧркі Хуралының кнезі Кан-оол Даваа, Алтай Республика Хазна Чыылии-Эл Курултайының кнезі Артур Кохоев, Россия Федерациязының пасха даа субъекттерінің закон сығарӌаң органнарының кнестері, Хазна Думазының Хакасиядаң сығара депутады Сергей Сокол, республиканың хазна структураларының паза істеніс ӧмелерінің устағӌылары ысханнар.\\nПайрамн��ғ чыылығда Ӧӧркі Чӧп депутаттарын паза аппарат тоғынӌыларын хазна сыйыхтарынаң, Аарластығ паза алғыстастығ","num_words":1157,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧИРНЕҢ ОРТА ТУЗАЛАНЗА, ОЛ ПАРЫС АҒЫЛАР\\nЧир сурии. Тибіреділбинчеткен ис-пай хаҷан даа пӧзік паалалчаң. Аннаң орта тузаланза, хоза парыс алып аларға чарир. Хакасияны алза, хай пірее муниципалитеттерде тузаланминчатхан алай ба толдыразынаң тузаланминчатхан чирлер илееде. Аннаңар олар орындағы бюджетке хоза парыс ағылбинчалар\\nПАСТАҒЫЗЫ. НОҒА НАЛОГ БЮДЖЕТКЕ КІРБИНЧЕ?\\nХайди таныхталған ӱстӱнде, тибіреділбинчеткен ис-пай - ол хоза парыс. Закон хоостыра полған на объекттің ӱчӱн аның ээзі хазнаа налог тӧлирге кирек. Че хай пірее муниципалитеттерде налог хомай чыылча. Хайди таныхтапча Хакасияның ис-пай паза чир хайызығлары министрінің орынҷызы Евгения Темерова, республикада тибіреділбинчеткен ис-пай муниципалитеттер паза республика бюджеттеріне тиксі 300-че миллион салковай хоза парыс ағыларчых.\\n-\\tПу асхынах нимес ахча. Ол муниципалитеттернің илееде ағырсымнығ суриин пӧгерге чидерчік, - таныхтапча Евгения Темерова.\\nИрткен чылда 1 июльда Россияның Хакасияҷа Росреестр управлениезі паза республиканың ис-пай паза чир хайызығлары министерствозы Хакасияның тибіреділбинчеткен ис-пайын, чирлерін санға алып пастааннар. Іди чарым чылға Росреестрзер кирілбеен 72 муң артиинаң ис-пай ілезіне сығарылған. Росреестр специалисттері полған на муниципалитетке тибіреділбинчеткен ис-пайның, чирлернің ээлерін санға турғыс саларға чахығ пиргеннер. Іди пу тоғысты иң чахсы Алтай, Боград паза Таштып аймахтары апарчалар. Шира аймаанда, Саяногорск, Харатас, Абаза городтарда Росреестрге кирілбеен ис-пай иң кӧп паза аны сайга кирер тоғыс пу муниципалитеттерде иң майың апарылча.\\nІКІНӋІЗІ. ЧИРНЕҢ САБА ТУЗАЛАНҒАНЫ\\nАал хонии чирлерінде хыра тартылбинча, промышленность чирлерінде, тізең, предпрпятиелер пӱдірілбинче. Хакасияда чирлер кӧрілген ниме-нооға тузаланминчатханда, муниципалитеттер паза республика бюджеттеріне налог ідӧк асхынах кірче. Кӧзідімге Шира аймаан алып аларбыс. Пу муниципалитет кӧллерінең сабланча. Чыл сай чайғы туста аның кӧллерінде Хакасияның паза хонҷых регионнарның чуртағчылары тынанчалар. Чайғызын идінҷектер чахсы парыстанып алчалар, че олардаң бюджетсер налог уғаа асхынах кірче.\\n-\\tКӧллер ибіре чирлер аал хонии чирлеріне саналча, аннаңар налог паазы даа тӧбін. Че пу чирлерні алынҷа хайраллалчатхан чирлерге айландырза, налог чылда 40 миллионға чит турарчых. Аны орындағы ӱлгӱ чахсы пілче, че чирлерні иптирге маңзырабинча, - чоохтапча Хакасияның ис-пай паза чир хайызығлары министрінің орынҷызы Евгения Темерова. - Чирлердең пасха, муниципалитеттерге ідӧк тибір��ділбинчеткен ис-пайнаң парыстанарға чарир. Тузаланминчатхан алай ба толдыразынаң нимес тузаланчатхан чирлердең хоза парыстанчаң тоғыс иң уйан Шира паза Асхыс аймахтарында апарылча.\\nХакасия пазы полған на муниципалитет пазына пӧгін турғыс салған - постың бюджедін хозар оңдайлар тілирге. Пу тоғысты чахсы апарча Ағбан пилтірі аймаа. Анда тибіреділбинчеткен ис-пайны санға турғызар тоғыс иң чапчаң парча паза чирлер орта тузаланылчалар. Аннаңар налогтар тӧлелче, орындағы бюджетке ахча кірче.","num_words":349,"character_repetition_ratio":0.094,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.149,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"БЮДЖЕТ АХЧАЗЫНЫҢ ТУЗАЗЫ ПОЛЗЫН\\nРеспубликаның Ӧӧркі Чӧбі «Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазынаңар» законны 2005 чылның 8 июльындох алған, палата, тізең, «Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазын тӧстирінеңер паза Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазының кнезіне О.АЛяхты турғызарынаңар» республика законы 2006 чылның 20 апрельінде алылғанда ла, тӧстелген. Ол тустаң сығара тоғызын пастаан Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазы. Аның ӧӧн пӧгіні- республика бюджедінің ахчазы кӧстегліг паза тузапығ хорадылчатханын сыныхтиры. 10 чыл тоғын салып, Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазы 1000 азыра объект сыныхтап салған, 4 миллиард салковайға сайбағлар ілезіне сығарған.\\nПалатаның кнезі Ольга Алексеевна ЛЯХ 2011 чылда пу должностьха ікінҷізін табылған. Пӱӱн ол палатаның тоғызынаңар паза пӧгіннерінеңер, республика бюджедінің ахчазына нандырығлығ хайиинаңар сурығларға нандырча паза сыныхтағлардаңар, оларның салтарларынаңар кӧзідім пирче.\\n-\\tОльга Алексеевна, палатаның алнында уғаа сидік пӧгін турча - республика бюджедінің ахчазы кӧстегліг паза тузалығ хорадылчатханын сыныхтиры. Бюджетті чуртасха кирерінде сайбағларны ілезіне сығарар ӱчӱн, палата хайдағ тоғыс апарча?\\n-\\tСыныхтағ-сананыс палатазы сыныхтағнаң на айғаспинча, ол ідӧк эксперт-аналитика мероприятиелерін иртірче. Алынҷа сурығларҷа пір алай нинҷе-де субъект тоғызы істезілче паза нинҷе-де чылға оларның тоғызы тиңнестірілче. Ӧӧнінде пу оңдайнаң хазна программаларынҷа, оларның чуртасха кирілгені хоостыра тоғынчабыс. Кӧзідімге, республиканың «Хакасияда энергия ӱзӱрлирі паза энергетика тузазын ӧскірері 2013-2015 чылларға паза 2020 чылға теере» хазна программазы хоостыра республиканың чуртағҷыларына чылығ пирілчеткенін істескебіс. Піс чуртағҷыларның хайдағ чардығына чылығ пирілчеткенін кӧргебіс, чылығ пирчеткен организацияларның тоғызын паалаабыс паза сидіксіністерін ілезіне сығарғабыс. Чылығ пирчеткен организацияларның сидіксіністері чурт ээлерінің полызығлар ӱчӱн тузында тӧлебинчеткенінең паза чылығ пирілчеткен объекттерні санға аларында сидіксіністернең палғалыстығ. Пiстің пӧгінібіс - бюджет ахчазын тузазы чох хоратпас ӱчӱн, хорғыстарны азынада ілезіне сығарары.\\nТоғыс кӧрімнерін піс сыныхтағ-сананыс тоғыстар планында кӧр салчабыс. Чыл сай сыныхтаҷаң объекттер алысча, сурығлар алғыдылча. Халғанҷы туста піс социальнай сурығларға улуғ хайығ айландырчабыс. Планда кӧрілбеен сыныхтағлар иртірілібӧкче, сынап Ӧӧркі Чӧптең, республика пазынаң, право хайраллаҷаң органнардаң чахығ полза, паза хаҷан табырах сыныхтағ киректелче.\\n-\\tІлезіне сығарылған сайбағларның саны хызырылча ба?\\n-\\tСыныхтағ-сананыс палатазы полған на сай аймах объекттерні пасха-пасха сурығларҷа сыныхтапча, аннаңар хайдағ объектте сайбағлар хызырылчатханын, хайда ӧсчеткенін ӱзӱрерге сидік. Че сайбағлар чох полбинча, анзы ідӧк бюджет законодательствозына алызығлар кирілчеткенінең палғалыстығ. Кирілчеткен алызығлар сыныхтағ органнарынаң сыныхтағ тузында улуғ хайығ киректепчелер. Аннаңар піс ол алызығлар кирілчеткенін пілчебіс, санға алып одырчабыс. 10 чыл мының алнында ниме полғанын паза пӱӱн ниме полчатханын кӧрзе, оңдайлар тың пасхалалча. Кӧзідімге, пӱӱнгі кӱнде піс хайди даа бюджет обязательстволарының лимидін читірбинчеткен чӧптезіглерні сыныхтағда тутчабыс. Алында пу сурығ улуғ хайығ киректебинчеткен, амды, тізең, бюджет обязательствозының лимидін толдырбин, хазна кирексіністеріне ниме-нооларны паза полызығны алҷаң чӧптезіг иткен кізіні хатығлирға чарир.\\n-\\tХайдағ даа сайбағ хатығласха ағылча. Сайбағлар ілезіне сығарған соонаң палата ниме итче?\\n-\\tСыныхтағ ползын, эксперт-аналитика тоғызы ползын, піс тоғыс иділгеннеңер сан пиріс тимнепчебіс, хайзын коллегия ӱзӱрче. Коллегия чыылиина сыныхталған объекттің кізілері хығыртылчалар. Чыылығда пу кӧстегҷе тоғынчатхан правительство кізізі, Ӧӧркі Чӧптің профиль комитедінің кізілері, прокуратура, Халыхтар палатазы араласча. Коллегия чыылиинда прайзының чоох тудар оңдайы пар, сыныхталған объект сыныхтағ салтарларында хайдағ чардыхтарнаң чараспинчатханын искірче. Ол саринаң пістің тоғызыбыс пасха сыныхтағ органнарының тоғызынаң пасхалалча. Нименең пасхалалчалар сан пиріснең акт? Сан пирісте тиксі салтарларға хоза пу сурыга теелчеткен объекттерге сайбағларны чох идерінҷе чӧптер пирілче. Эксперт-аналитика мероприятиезінің сан пирізі ідӧк искіріглерге хоза пирілчеткен диаграммаларнаң, таблицаларнаң паза тиңнестіріглернең пасхалалча. Пӱӱнгі кӱнде пістің сан пирістерібіснең правительство кізілері, Ӧӧркі Чӧп депутаттары паза пасхазы даа удаа тузаланчалар.\\nОлох туста таныхтирға кирек, Сыныхтағ-сананыс палатазы - ол хатығлаҷаң орган нимес, ол бюджетті чуртасха кирерінде ле сайбағларны ілезіне сығарча. Че пістің пічіктерібіс хайығ чох халбинча, олар право хайраллаҷаң компетенциялығ органнарзар кірчелер, хайзылары сайбағларны паалапчалар - ол административнай алай уголовнай сайбаға саналчатханын кӧрчелер.\\n-\\tСыныхталған хазна прог��аммаларының піреезі хайди чуртасха кирілчеткеннеңер чоохтап пиріңер.\\n-\\t2015 чылда піс «Хакасияның кічіг паза ыраххы аалларын хайраллиры паза тилідері» хазна программазы чуртасха кирілчеткенін сыныхтаабыс. Пічіктер хоостыра скважина хазылтыр, анзына бюджеттең ахча пирілген, че сынында скважина тоғынмаан, чуртағҷыларға суғ пирілбеен. Ахча кӧстегліг хорадылған, че тузазы чох. Пуох программаҷа олған площадкалары турғызылча, че сыныхтағ тузында мындағ кирек сығысхан: кічіг аалларның пірсінде олған площадказын аал пазында турғыс салтырлар. Хайдағ іҷе палазын ойнирға аалның пасха пазынзар позыдар?! Аны аал ортызында, культура алай ӱгредіг учреждениелері хыринда турғызарға чарабас па? Минің кӧрізімнең, ол республика бюджедінің ахчазын салбыр хоратчатханын кӧзітче. Ідӧк оодыл парған олған площадкалары пар, хайзыларында хырны чабарында тузаланылған фанера азырыл парған. Мындағ киректерні ілезіне сығарчатса, хорадылған ахча паза салылған кӱс айастығ. Программа кічіг аалларны кӧдірерге, аалда олғаннарға ӧзер оңдайларны чахсыландырарға кӧстелген.\\n-\\tМинің кӧрізімнең, ол орындағы пос устаныс пазының на нимес, че ідӧк чуртағҷыларның хайии.\\n-\\tПолар даа. Че хай пірее аал чӧптерінің пастары наа ла табылғаннар, оларға программаа пирілген ахчаның тузазы чох хорадиина ағылчатхан алҷаастарны, хайзыларының сылтаанда пірее аал чӧптерінің пастары административнай нандырыға тартылғаннар, хатап итпеске кирек.\\n-\\tХайди андағда пу сурығны пӧгерге?\\n-\\tИң пастағызын, піске пілізерге кирек. Полған на хазна программазында республика ахчазы кӧріл парған, ол, тізең, чон ахчазы! Иң хатығ сарин оңарарға кирек - син позың тоғынған ахчаны хоратпинчазың, син хазна ахчазын хоратчазың. Хазнани полза, оларның ӱчӱн хазнох сурар. «Скважина хас салғабыс - чахсы, суғ ахпинча - хайтпас», - іди хайарға чарабас, тоғысты читіре толдырарға кирек. Мин санапчам, право хайраллаҷаң органнар мындағ сайбағларға хайди даа хайарға паза устағҷыларны, тоғыстар читіре толдырылбаан даа полза, толдырылған тоғыстар актында хол салбас ӱчӱн, нандырыға тартарға кирек.\\n-\\tРеспублика бюджедінің ахчазын сайбағлар чох хоратчаң оңдай пар ба?\\n-\\tСағынчам, чох. Піс сайбағлар саны хызырылзын тіп сағынчабыс. Аның ӱчӱн наа табылған аал чӧбі пастарынаң хада тоғыс апарчабыс. Наа килген кізі позының ибіре пос кізілерін чыырға кӱстенче, ӧӧнінде ол наа специалисттер. Олар 40 - 50 муң салковай хатығластарға тартчатхан алҷаастарны итпес ӱчӱн, тоғазығ иртіргебіс. Пӱӱл ол тоғысты узарадарға пӧгінчебіс: хай пірее сыныхтағлар соонаң оларның салтарларынаңар искірербіс, сайбағларны ӱзӱрербіс. Олох туста специалисттер ідӧк пілістерін, квалификацияларын кӧдірерге киректер.\\nРеспублика бюджедінің ахчазы закон хоостыра паза тузалығ хорадылары - пістің пірге пӧгінібіс. Пiстің хазна чуртағҷылар ахчанаң орта тузалан пол��рынаңар сағынча. Ол хайда даа чидіспинче, аннаңар аның кӧстегліг ле нимес, че ідӧк тузалығ хорадылғаны киректелче!\\n«САЯНЫ» КОМАНДАА КИРТІНЧЕБІС\\nОЛАРНЫҢ ТОҒЫЗЫ ПРАЙЗЫНА ТАНЫҒЛЫҒ\\n24.11.2021 ЧЫРҒАЛДАҒЫ ВАКЦИНАЦИЯ ПУНКТТАРЫ ИРТЕННЕҢ ТОҒЫНЧА\\n23.11.2021 Чырғаллардағы вакцинация пункттары иртеннең тоғынчалар\\n24.11.2021 ААЛЛАРДА ЧУРТ СУРИИ ПӦГІЛЧЕ\\n24.11.2021 ШКОЛАЛАР ЧАБЫХ","num_words":889,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ІСТЕНӋІНІҢ ТОҒЫЗЫ ААРЛАСТА ПОЛЗЫН!\\n«Хакасияның істеніс сабланызы» медальға турысхан улусха хаӌан даа улуғлас паза аарлас\\nӰлӱкӱн. Ағбан городта 1 Майға, Часхы паза істеніс ӱлӱкӱніне, чарыдылған демонстрация паза Пастағы май ачығында профсоюзтар паза халых пірігістерінің митингі ирткен.\\n1 Май демонстрациязында пастағы ла чыл аралазарға киліспинче, че ноға-да пӱӱл ле мин советтер тузында пу ӱлӱкӱн хайди таныхталғанын сағысха киргем. Минің, аалда тӧреен-ӧскен кізінің, сағызымда ол ӱлӱкӱннеңер пасталығ класстардағы учебниктердегі хоостар паза сомнар ла халған. Пабаның иңнінде хызыҷах одырча, аның холында ӧңніг шарлар... Кистінде, тізең, лозунгтар: «Мир! Труд! Май!», «Изен ползын, 1 Май!» паза пасхазы.\\nПу ӱлӱкӱннең чирібіс кӧгеріп пастапча, хазың «ызырғаларнаң» чазаныбысча, нымырт паза сад ағастарының чахайахтары алҷазып пастапчалар. Олох туста чазыларзар хыраҷылар сыхчалар. Тракторларының тінін тудып, олар тамах салчалар. Тоғыс пасха даа орыннарда айныпча. Пілдістіг, пістің хазнада пу ӱлӱкӱн позының «ӧңнерін» алған, че ӧӧн сағызын амға теере чідірбеен тиирге чарир. 1 Май - ол істенҷілер ле кӱні нимес, ол ідӧк оларның праволарын арачылаҷаң кӱн.\\nКибірли демонстрация колонназының пазында «Хакасияның істеніс сабланызы» медальға турысхан чуртағҷылар парғаннар. Кӧп чыллар республиканың экономиказының аймах кӧстеглерін тилідеріне хозым иткен чуртағҷыларнаң хости ӱлгӱдегілер пас парғаннар: Хакасия пазы Валентин Коновалов, Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев, профсоюзтар федерациязының кнес тоғызын толдырчатхан Елена Ольховская, министерство-ведомстволар пастыхтары, депутаттар. Республиканың паза Ағбан городтың учреждениелерінiң профсоюзтары, тоғынҷылары, партия кізілері колоннаны узаратханнар. «Дружба» гостиницадаң тибіреп пастаан демонстрация Пастағы май ачығына читкенҷе Щетинкин орамаа сӧӧліне халған. Пастағы май ачығында пастыхтар митингті асханнар. Россияның паза Хакасияның гимннерінің кӧӧ толдырылған соонаң сӧс алған республика пазы Валентин Коновалов.\\nЧасхының тынызынаң усхунчатхан чир-чайаан кізілерні пос праволарын арачылирға турғысча, - теен республика пазы. - Россияда 1917 чылда тӧстелген ӱлӱкӱн пӱӱнгі кӱнге сала алыс парған полза даа, піс аның ӧӧн сағызын чідірбеебіс: істеніс ветераннарына, істенҷілерге, ідӧк хазнабыстың паза республикабыстың чуртазын чахсыландырарына хозым итчеткен прай чонға улуғлазыбысты читірерін. Олох туста піс пу кӱн істеніс кізілерiнің правозын арачылаҷаң кӱн полчатханын ундутпинчабыс. Профсоюзтар паза партиялар тоғыс оңдайларын чахсыландырарынҷа, істеніс законнарын толдырарынҷа кӱрезігні апарчалар. Пістің республика тилізіне хозым итчеткен прай кізілерні алғыстапчам паза, Хакасияны мыннаң мындар тилідер ӱчӱн, турғысхан пӧгіннерні чуртасха кирерге часхының чылығ тынызынаң хада кӱс хозылзын, наа сағыстар килзін! Пастағы Майнаң!\\nЧоох тутхан соонаң Валентин Коновалов ікі кізее «Хакасияның істеніс сабланызы» медальлар читірген. Андағ чеес тӱскен Г.Я.Ремишевскаяның адынаң республиканың имнег туразының диагноз лабораториязының имҷі-лаборанты Сусанна Ревтоваа паза «Россияның іҷелері» халых чӧрімінiң региондағы пӧлиинің араласчызы Надежда Хайловаа.\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев кізі кӧңнін кӧдірчеткен сӧстернең митинг араласчыларынзар айланған:\\n-\\tАарлығ арғыстар, ӱлӱкӱннең сірерні, 1 Майнаң! Тоғыс тузы хызырыларынаңар мында кӧп чоох парған, че пӱӱнгі кӱрезігнің кӧстее пасха - пӱӱн пістің Хакасияда муңар кізі тоғыс чох, муңар кізі толдыра нимес кӱн паза тӧбін чал ахчазына істенче. Анзынаң ӧткін кӱрезерге кирек! Пістің килкім капиталлығлар сынында кӱстеніп істенчеткен улуснаң, хайзы істеніс сабланызына тоғынча, хара тас, чир ис-пайын аныпча, чарытхы сығарча, металл хайылдырча, парыснаң ӱлеспеске кӱстенче! Хомзынысха, партиялар «тикке чуртапчатхан» пірігістерге айлан парғаннар. Пӱӱнгі кӱнде істеніс кізізінің правозы ӱчӱн сынында кӱресчеткеннер санында профессиональнай пірігістер ле. Профсоюзтарнаң хайдағ даа ӱлгӱ, ідӧк «ахча тутчатханнар» санасхан ӱчӱн, оларға хатап кӱс алынарға кирек. Андада ла чуртас чахсыланар!\\nПастыхтарның чоохтарына митинг араласчылары узун «Ура-а!» хысхырыснаң ӱндескеннер. Елена Ольховская «Істеніс кізізінің кӧңнін санға алчатхан экономика ӱчӱн!» митингтің резолюциязы хазна паза республика ӱлгӱлеріне ызыларынаңар чарлаан. Ӱлӱкӱнні С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің паза В.Г.Чаптыковтың адынаң Хакас филармониязының ырҷылары паза ӧмелері узаратханнар.","num_words":506,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.119,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ікі харындас — sostik.info\\nПір аалда ікі харындас чуртаптырлар. Улуғ харындазы пай полтыр, кічіг харындазы чох-чоос, пір дее нимезі чох кізі. Кічіг харындазы ноо даа ниме сурза, улии пір дее ниме пирер чоғыл, полыс иде чоғыл. Анзынох хырысхлапча.\\n—\\tТолказы чохсың син,—тіпче,—эрінӌек, нимее чарабаанзың.\\nПірсінде кічіг харындазы, тарыныбызып, улуғ харындазының иң чахсы хара асхырын оғырлап алып, хойығ ағас аразына апарып, палғап салған. И��тенінде, улуғ харындазы тур киліп, хабынза, асхыры чоғыл.. Аар-пеер чӱгӱрче—асхыры чоғыл... Ам, кічіг харында-зынзар киліп, сурча:\\n— Минің хара асхырым чіт парды. Кӧрген пол ба пірее чирде алай искен пол ба? — тіп.\\n— Чох, кӧрбеем,— тіпче кічии.\\nТӱрче сағын кӧріп:\\n— Тӧлкеӌізер парып, тӧлке салдыр кӧрерге кнрек,— тіпче кічіг харындазы.\\nУлуғ харындазы, аалны ибіре чӧріп, тӧлкеӌі таппин, пазох килді кічіг харындазынзар.\\n- Пірее тӧлке салӌаң кізі пілче пол ба?— тидір.\\n— Пу чағында мин андағ кізі пілбинчем,— тіпче кічии.\\n— Минің асхырым тапхан кізее, ады чох полза, ат мӱндірерӌікпін, кибі чох полза, кип кизіртерӌікпін, —тіпче пай харындазы,—кӧрглеп кӧр, арса, таап таа аларзың...\\nАны истіп кічіг харындазы:\\n— Мин сала-сула тӧлке салӌаң полғам. Аны хаӌан даа пір дее кізее чоохтабас ползаң, тӧлкелегі кӧрерчікпін. Арса, пірее ниме сых таа парар,—тіпче.\\n— Ноға сӧлеӌең? Пір дее кізее сӧлебеспін. Чахсы идіп полыс пир,— тіп алданча улуғ харындазы.\\n— Хайди идерзе, иирде, тигірде чылтыстар сыххан туста, килерзің,— тіпче кічии.\\nУлуғ харындазы наныбысты. Кічии, тізең, ол туста иргі інек мӱӱзі таап алып, ніске пазын ӱзе кис салған, ӱттіг полар иде. Ам ибінің хыринда одыр салған, харындазын сағып одыр. Анзы кӱн кіргелектӧк ахыңнабинаң чиде салған:\\n— Че табырах тӧлкең сал кӧр,—тіпче.\\n— Тохта, маңзыраба, ам даа ирте. Чылтыстар сыххалах. Мин чылтыс ла сыхса тӧлкелидірбін,— тіпче кічии.\\nХарындас-туңма ам чылтыс сығарын сағып одырлар. Пір чылтыс кӧріне тӱсті, анаң пазох пір... Улуғ харындазы чылтыс санап ирнін хыймырадып одыр. Кічии, тізең, хараан нубысхан одыр, сабыхсаан полып. Тигірде чылтыс кӧп сыххлап килгенде, кічіг харындазы харағын азып чоохтапча:\\n— Че, ам сынап кӧрең.\\nМӱӱзін алып алып, харағынзар тудып, тигірні ибіре кӧрглепче. Улии ахсын ас салған аныңох соонӌа кӧрче. Кічии тӧбін кӧрзе, улии одыра тӱсче, чоғар кӧрзе, тура хонып, мойнын сӧӧ тартыпча, кӱстенгенінең аның хамағында тир сыххлап килген.\\nТігі чарых чылтысты кӧрчезің ме?— тидір кічии.\\n— Я, кӧрчем,—тіп нандырча абаазы.\\n— Андар алдыра пілдірче синің чідииң. Парып кӧрглеп кӧр. Ол ла чылтысты кӧре пар, чахсаа кӧр, хыя тартыбыстың,— тіпче \"тӧлкеӌі\".\\nАм абаазы хара пиизіне алтанып алған парир... Туңмазы кӧзіткен чылтысха ла кӧріп одырча. Ӱр бе, ас па парған, ағас аразына кірібіскен... Іди парчатханда, алнында чылғы кістебіскен. Мӱн салған хара пиизі удурох кістепче. Ам ол чылғы кістеен чирге парир. Хойығ ағас аразына кір парза, асхыры мында палғап салған тур. Ам чоо ӧрінче пу кізі.\\nИбіне киліп туңмазына чабалғынаң ат, иргі-хуруғ кип пирче.\\nӰр бе, ас па полғанда, хостиғы аалда пір улуғ пайның пір абдыра алтын ахчазы чіт партыр. Пай кізі, оғырны табарға тіп, пу чағынхы тӧлкеӌілерні чыып, тӧлке салдырча, хамнарны чыып, хамнатча. Нинӌе пар тӧлкеӌілернің, хамнарның тузазы чох полча — ахча табылбинча.\\nПу пайның алтын ахчазы чіткенін паяғы пай харындас піл салған. \"Хусхун хусхунның харағын хаӌан даа чухчулир чоғыл\" нимес пе зе. Пай харындазы, пу пайзар киліп, чоохтапча:\\n— Минің харындазым тӧлке саладыр. Пірсінде, минің хара асхырым оғырлап парғаннарында, ол тапхан.\\nАны истіп, пу пай, чох-чоос харындасты хығыртып алып, чоохтапча ағаа:\\nСин искен поларзың, минің пір абдыра алтын ахча чіт парды. Син ол ахчаны табарға кирек. Таппазаң, мойның ӱзе саап салам.\\n— Саблығ хамнар, тӧлкечілер таппаан нимені хайди табар полғам,— тіи отказ полча чох-чоос кізі.\\n—\\tХарындазыңның асхырын кем тапхан?— тіп хысхырча пай. — Алтын пол, ат пол пасха ба?— тіпче.\\nХанназа—ханзың; пиглезе—пигзің. Сірерде кӱс. Піс-пістеглерні хайди хынзаңар іди идерзер. Сірердең азып хайдар парарзың. Сынабох кӧргейбін. Мин иирде чылтыс сыхса ла тӧлке саладырбын. Пӱӱн пулуттығ, ниме сыхпас, тӧлке сал полбаспын,— тіпче кічіг харындас.\\n— Хайди идерзе, сағаайбыс аяс полғанӌа, ағаа читіре сині пиктеп саларбын,— тіпче пай.\\nАм кічіг харындас харасхы ибде чаптыр салған одырча. Аны хадарарға пай позының ікі атығӌызын турғыс салған.\\nКічіг харындас, чабығда одырчадып, абаазына чоо тарынып одыр, анзы пирген сӧзін тут полбаан ӱчӱн. Іди одырчадып, ол ачиинаң ырлап сыххан:\\nХайран минің хара пазым\\nХайда ла парып тӱскей ни?\\nХайранох минің тоң кӧксім\\nХайда ла парып чатхай ни?\\nПу кізінің ырлапчатханын истіп, тасхар турған хадарчылар, ізік тохладып, кӧӧлӌе тапсасчалар:\\n— Адыр тохта оол, чахсы идіп пісті сығарбадах, ниме хынзаң аны пирербіс.\\nОларның пірсінің ады Хара Пас, пірсіни — Тоң Кӧгіс полтыр.\\nАлтын ахчалығ абдыраны пу атығӌылар алғанын чох-чоос харындас сизін салды.\\n— Че, чахсы,— тіп сағынча ол.\\n— Андағ полза, чарай за. Молӌас мындағ ползын: пу ахчаның чарымын орта пасха ӱлезербіс, паза пір чарымын аал тастындағы эн чуртта турған чалғыс столба алтында кӧӧм салыңар. Іди итпес ползаңар, тіріг халарбыс тіп сағынмаңар.\\nАны истіп Тоң Кӧгіснең Хара Пас олох хараа ахчаның чарымын пу кізі чоохтаан чирде чыып салғаннар.\\nТаңдазында иирде, чылтыстар сыххлап килгенде, паяғы пай киліп, тӧлке салдырча. Кічіг харындас, мӱӱзін алып, тигірні ӱс айландыра кӧріп, чоохтапча пайға:\\n— Тігі чарых чылтысты кӧрчезің ме? Ол чылтысха кӧп-кӧні пар. Іди парчатсаң аал пазында чалғыс столба пар осхас. Чідииңнің чарымы абдыразынаң хада ол столба тӧзінде чазырыл парған чіли пілдірче. Парып кӧріңер. Аннаң пасхазын абдыразы чохта тапчаң оңдай чоғыл. Кӱс читпинче,— тіпче,— хайди итсеңер, іди идіңер.\\nПай пар-чох чоннаң, эн чуртха парып, чалғыс столба тӧзін хас кӧрзелер, чіткен ахчаның чарымы анда чатча.\\nАнзын даа тапханына ӧрініп, пай паяғы чох-чоос тӧлкеӌіні позыдыбысты.\\n\"Ікі харындас\" тіп нымах 1946 чылда Асхыс районында Маңнығастар аалында 77 частығ Бурнаков Сатаңнаң пазылған. Хакас тілінең иң пастағызын,, Алыптығ нымахтар\" тіп сборникте сыххан, Абакан, 1951 ч.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Ікі_харындас&oldid=187»\\nПоследнее изменение этой страницы: 12:14, 30 августа 2014.\\nК этой странице обращались 3388 раза.","num_words":842,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.121,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХОРАДЫҒЛАРНЫ ӦСКІРЕРГЕ ЧАРАБАС\\nРоссияның финанстар министерствозы «чаа палаларынҷа» закон проекттерінің ікізіне чарадығ пирбеен. Россияның минфині республиканың «чаа палаларына» социальнай хабазығ пирердеңер закон проекттеріне чарадығ пирбеен. Закон проекттерінің пірсін республика пазы Валентин Коноваловтың чахиинҷа Хакасияның социальнай арачыланыс министерствозы, республика бюджедінің улуғ алымын санға алып, тимнеен.\\n2018 чыл пасталчатханда, республиканың хазна алымының сині бюджет парыстарынаң 36 процентке кӧп полған. Регионны алымнар оймағынаң сығарып алар ӱчӱн, Хакасия правительствозы паза Россия минфині аразында ахчанаң палғалыстығ киректі оңдайлирынҷа чӧптезіг иділген.\\nФедеральнай министерство, Хакасияның социальнай политика сферазындағы бюджет хорадығлары ідӧк тее кӧрілген синнең артых полғаны сылтаанда, республиканың «чаа палаларынҷа» закон проекттерінің ікізіне чарадығ пирбеен. Хакасия паза Россияның финанстар министерствозы иткен чӧптезігҷе Хакас Республиканың парыстарын ӧскірерінҷе, хорадығларын тӱзімніг идерінҷе паза хазна алымын хызырарынҷа мероприятиелер иртірері кӧрілче. Аның сылтаанда наа хорадығлар, ол санда социальнай хабазығҷа, идерге чарадылбинча. Чӧптезігні сайбааны ӱчӱн Россия минфині саринаң санкциялар кирері кӧріл парған. Россияның финанстар министерствозы кӧрізінең, «чаа палаларына» социальнай хабазығ пирерінҷе закон проекттері ікізінең республика бюджедінің хорадығларын тӱзімніг идерін сайбапчалар.\\nБюджет кредиттерінің реструктуризациязынаңар чӧптезігнің кирексіністерінҷе Хакасия правительствозы республиканың хазна алымын чардыхти хызырарға кирек.\\nХакасия бюджедінің социальнай политикаа хорадығлары республиканың пос полномочиелері чардығынҷа 2017 чылда 2806 млн салковай полған, 2018 чылда - 3548 млн салковай, 2019 чылға кӧрілче - 3567 млн салковай. Аннаң пасха, регионға хоза социальнай хабазығ пиреріне хорадығларны ӧскірерге чарадылбинча, оларны хызырарға кирек - 47 млн салковайдаң асхынах нимеске.","num_words":201,"character_repetition_ratio":0.098,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.07,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"СЫНЫХТАҒӋЫЛАР ЧУҒЫНҶАХНАҢ КӰРЕЗЕРГЕ ПОЛЫСЧАЛАР\\nСыныхтағлар. Тиксі республикада коронавирус чуғынӌах ағырығнаң ағырчатханнарның саны пӧзік синде тудылчатханда, чуртағҷыларға санитар-эпидемиология кирексіністеріне ам даа тудынарға киректелче\\nХакасияның чуртағҷылары ол кирексіністерге хайди тудынчатханнарын мобильнай группалар сыбыра сыныхтапчалар. Регионда тиксі 345 мобильнай группа тӧстелген. Олар чон кӧп чыылысчатхан, чӧрчеткен орыннарда санитар-эпидемиология кирексіністері толдырылчатханын сыныхтапчалар. Хакасияның юстиция паза хорғыс чох киректер, министерствозы садығ тураларын, столовай-кафелерні, сас иптеҷең паза сілігленҷең салоннарны хайығда тутчалар. Министерствоның ӧӧн эксперті Сергей Топоев садығ тураларын паза чон кӧп чыылысчатхан орыннарны сыныхтаҷаң мобильнай группалар тӧстепче.\\n- Чыл пасталғаннаң 8770 объект сыныхталған, 104 сайбағ хоостыра административнай протокол тимнелген. Ол протоколлар Хакасия правительствозы сағыбаан саай режимі кирілген туста санитар-эпидемиология кирексіністерін толдырбинчатханнарны хатығлир ӱчӱн пазылча, - чарытхан Сергей Топоев.\\nИрткен неделяда Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозының ӧӧн специализі Валерий Кызылчаков паза республиканың экономика тилізі министерствозының ӧӧн специализі Юлия Туголукова сыныхтағ рейдінең чӧргеннер. Хакасия правительствозы\\tчарадиинаң мобильнай группаның кізілері административнай право сайбааннаңар протоколлар тимнир праволығлар.\\n- Административнай правоны сайбапчатханнарға саналча чуртатңы, хайзы кӧп чон аразында маска киспин чӧрче, 1,5 метр дистанцияа тудынминча паза даа пасха санитар-эпидемиология кирексіністеріне тудынминча. Кӧзідімге, садығҷы маска чох кізее пірее ниме садыбысса, ағаа протокол пазылча. Мобильнай группа сайбағ иділгеннеңер пічіктерні тимнепче, анда хайдағ сайбағ иділгеннеңер чарытчалар. Ол пічіктерні мировой чарғызар ысчалар. Анда кізіні хатығлирдаңар алай сизіндіріг идердеңер чарадығ алылча, - чарытхан Сергей Николаевич.\\nКӱннің оларның ведомствозынаң пір алай ікі ӧме сыныхтағлар иртірче. Ідӧк мобильнай бригадалар республиканың аймах-городтардағы садығ тураларын, кафелерін сыныхтирға чорыхха чӧр килчелер. Ирткен неделяда сыныхтағ Пушкиннің, Щетинкиннің, Маршал Жуковтың, Крыловтың паза Тарас Шевченконың орамаларындағы садығ тураларында, кафелерде, сілігленңең салоннарда паза даа пасха чон кӧп чыылчатхан орыннарда сыныхтағлар иртіргеннер.\\nСыныхтағҷылар ӧӧнінде садығ тураларында полғаннар. Пушкиннің орамазындағы «Командор» садығ туразынзар кіргендӧк, холға дезинфекция итчең суғлар паза пір хатап кисчең маскалар стол ӱстӱнде чатчатханын сизінгебіс. Садығҷылар маска кис салып тоғынғаннар. Сыныхтағҷылар, супер-маркеттің устағ-пастаан хығырып, журналлар кӧзідерге сурынғаннар. Тоғынҷылар киректелчеткен арачыланыс оңдайларына тудынчалар паза журналларны, прай киректелчеткен пічіктерні пасчаттырлар. Сыныхтағ соонаң Юлия Туголукова хайдағ оңдайнаң сыныхтағ ирт парғанын чарытхан.\\n-\\tСадығ туразында санитар-эпидемиология кирексіністерін толдырчалар. Кірчетсе, холға дезинфекци�� итчең суғлар паза маскалар тимнелік, олар кӧріндіре чатчалар. Полда дистанцияа тудынңаң танығлар сиил парғаннар. Тоғынҷыларның ит ізиин сыныхтапчатханнаңар журналлары пар. Полларны, кізілер хаап чӧрчеғкен корзиналарны, ізіктернің тудынҷахтарын паза даа пасха нимелерні чуупчатханнаңар журналлары ідӧк апарылча. Пу садығ туразында протокол алай сизіндіріг киректелбинче, - теен Юлия Туголукова.\\nХайди таныхтааннар сыныхтағҷылар, улуғ садығ тураларында кирексіністерні удаа толдырчалар, че кічіг магазиннерде, кафелерде паза чонға полызығ пирҷең орыннарда сайбағлар тоғасча.\\n-\\tПіс сағыбаан саай режимінде илееде тус тоғын парирбыс. Аннаңар режимге тудынчатханнаңар прай пічіктер апарылча. Тоғынҷылар мындағ оңдайнаң тоғынарын чахсы оңарчалар, полған на тоғынҷы инструкциянаң таныс. Сайбағлар чох тоғынарға кӱстенчебіс. Нинҷе тоғын парирбын, пістің садығ туразына сизіндіріг иділбеен, - чоохтаан садығ туразының директоры Марина Свобода.\\nМындағ сыныхтағ соонаң республиканың аал хонии паза ас-тамах министерствозының ӧӧн специализі Валерий Кызылчаков салтарлардаңар хысхаҷахти искірген:\\n- Піс 24 объектте сыныхтағнаң пол килгебіс. Ікі сайбағ ілезіне сығысхан, оларға сизіндіріг пазылған. Сайбағлар улуғ полбаан, аннаңар административнай нандырыға тартардаңар протоколларны паспаабыс. Кӧзідімге, масканы читіре киспин салғаннар алай полдағы дистанцияа тудынардаңар танығлар чызыл парғаннар, холға дезинфекция итчең суғлар тоозыл парған. Пазағы сыныхтағ иртірҷең ӧме, сизіндіріг иткен чирлерзер хайди даа кіріп, сыныхтабызар. Сайбағлар хатабох ілезіне сығысса, административнай нандырыға тартардаңар протокол тимнелер.\\nХайди таныхтааннар сыныхтағҷылар, рейдтер иртірчеткені коронавирус чуғынҷах ағырығ тарапчатханынаң тоғыр кӱрезеріне хабасча. Сыныхтағлар туза ағылча. Пастағы туста сайбағлар удаа тоғасчаң, амды кізілер санитар-эпидемиология кирексіністеріне тудынчатханын сизінерге чарир. Административнай нандырыға тартардаңар протоколларны, полномочиеліг кізілер пазып, мировой чарғаа пирчелер. Сайбағҷыларны хайдағ нандырыға тартарын чарғы паалапча. Оларға сизіндіріг иділер алай 5000 - 10000 салковай штраф салылар. Хайди таныхтааннар министерстволарның специалисттері, чуртағҷылар ӧӧнінде сизіндіріглерге нандырығлығ хайчалар, че хылыхтанчатханнар тоғасчаларох.","num_words":548,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.106,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Петуғаснаң кӱркӱӌек — sostik.info\\nПетуғаснаң Кӱркӱӌек чазы чирде чуртаптырлар, Ӱр бе, ас па чуртааннар пулар, анзын кем піледір, че Кӱркӱӌек читі нымырха тууп алды. Ол нымырхаларын, пала пазып, тооза чарып алған. Палаларының пазы петуғасти, постары, тізең, кӱркӱлер. Петуғаснаң Кӱркӱӌектің читі палаларын азыраӌаң нимістері чоғыл. Пір хати хараа чоохтанча Петуғас:\\n—\\tАалзар параң,—тіпче Петуғас,—анда ӱртӱнде тамах чирбіс.\\n—\\tЧох, хазың аразынзар параң,—тидір Кӱркӱӌек,—анда ниміс табарбыс.\\nОл хараазын хонып алып, иртенгізін Петуғаснаң Кӱркӱӌек нимістеп учуғыбыстылар. Олар парыбысхан соонда, уяларынзар содаң хузурухтығ кӧк Пӱӱр киліп, оларның читі палаларын чіп чӧрібісті.\\nИнрде Петуғаснаң Кӱркӱӌек уяларынзар айлан киліп кӧрзелер, палалары чоғыл. Пӱӱр чіп чӧрібістір. Тӱк-тахтары ла халтыр. Петуғаснаң Кӱркӱӌек палаларына ылғазып-сыхтасчалар. Іди пулар хараазынаң ылғасханнар. Иртенінде хазың аразынзар чӧрібіскеннер.\\n—\\tМында, хазың пазында, чуртаан ползабыс, читі палабысты пӱӱр дее чіп полбасчых,—тіпче Кӱркӱӌек.\\nПӱӱр чібеен полза, Киикчін тут саларӌых. Аалда чуртир кирек. Чон чахсы, андағ мындағларға хыйых-татпас,—тіп сағын салған Петуғас.Ӱр бе, ас па чуртап алып, Петуғаснаң Кӱркӱӌек хазың аразынаң аалзар тамахтығ чирге учуғыбыстылар. Аалға учух киліп, олар пір ӧкіс инейде тӱстілер. Ол инейнің ӱртӱнінде тоолаан тамахты теріп чіпчелер. Ӧкіс иней, Петуғаснаң Кӱркӱчекті кӧр салып, хайдар-хайдар ӧрініп паарсапча. Инейектің азырир адайы чоғыл, кӧрер хузы чоғыл. Пар-чох нимезі чалғыс тас тербеніӌек ле. Анынаң ас тартып азы-ранчатхан полтыр. Ам иртен сай, Петуғас тапсагі, пнейекті усхурчатса, аның чӱреене дее нипк по-ладыр.\\nОл аалның пазында чазы толдыра маллығ, иб толдыра истіг пай чуртапчаттыр. Ӧкіс инейнің тербенінең чох-чоостар ас тартыпчатханын піл салып, аның істі кӧйібіскен.\\n—\\tТербенің маға садыбыс,—тіпче ол инейекке.\\nСадыбызарға итсе, оолғы орай инейектің. Ол тас\\nтербенінең не азыранча. Сатпасха нтсе, пай садығӌыдаң азырылар оңдай чоғыл. Пайдаң ос полбинча. Инейек тербенін прік чох садыбысты чӱс салковайға.\\nӰр-ас чуртаан инейек оолғынаң ол ахчаа. Ахчаларын тооза чіп салдылар. Ам пуларның ахча даа, тербен дее чоғыл. Тербенін аяп, иней ылғап-сыхтап алып, чіӌең ниме чохта, оолғын чидініп алып, аал арали тіленіп чӧрчедір.\\nЧон аны кӧріп чоохтасчалар:\\n—\\tКӧрдек ӧкіс пнейпің тербенін пай садығӌы, хаңыртып, алып алған. Чнбіргі лавказындағы нимезі харнын азыранарға читпеен полар чи. Пу оолағаснаң инейектің иреелен чӧргеннері пай садығӌаа хаӌан даа тик иртпес. Ӧкіс хулунны ат итпеен, ӧкіс паланы кізі итпеен пай садығӌы.\\nӦкіс ннейектің ӱртӱнінде тамах тоозылбох парды. Петуғаснаң Кӱркӱӌек тамахтаң астап, суғдаң сухсапчалар. \"Хайдағ андағ ниме полчаң: чазыда пӱӱр хоных пирбес, мында, тізең, пай тыс пирбес\",—тіп сағынча Петуғас. Анаң учух парып, паяғы пай садығӌының туразының хыринда одырып алып, хысхырчададыр:\\n—\\tКу-ка-ре-ку-у-у! Пай садығӌы, тас тербенібіс ағылдах, ӧкіс нней оолаанаң, Кӱркӱӌекнең мннің харныбыс астапча.\\nПай садығӌы чӧрген оолларына тапсапча:\\n—\\tТігі хысхырчатхан Петухты тудып алып, чылғы аразына тастаңар, чылғылар чоо пасхлап салзыннар!\\nЧӧ��ген ооллар, Петухты тудып алып, чылғы аразына кире тастабыстылар. Чылғы. аразында Петух хысхырыбохча:\\n— Ку-ка-ре-ку-у-у! Пай садығӌы, тас тербенібісті пирдек, ӧкіс иней оолаанаң, Кӱркӱӌекнең минің харныбыс астапча!\\nПай садығӌы пазох тапсапча чӧрген оолларына:\\n—\\tТігі хьісхырчатхан Петухты тудып алып, інек аразына тастаңардах. Інектер чоо пасхлап салзыннар!\\nЧӧрген ооллар, Петуғасты тудып алып, інек аразы-на тастабыстылар. Інек аразында Петуғас пазох хыс-хырча:\\n—\\tКу-ка-ре-ку-у-у! Пай садығӌы, тас тербенібіс ағылдах ла, ӧкіс иней оолаанаң, Кӱркӱӌекнең пістің харныбыс астапча!\\nПай садығӌы пазох чоохтапча чӧрген оолларына:\\n—\\tТігі хысхырчатхан Петухты кӧйчеткен песке кире тастаңардах, хойғалан парзцн, мин аны чирбін!\\nЧӧрген ооллары, Петуғасты тудып алып, кӧйчеткен песке кире тастабыстылар.\\nПетуғас тооза хойғалан парды. Ам, аны сыгарып, пай садығӌы чіпче. Тооза чіп салғанда, аңың істінде Петух хысхырыбохча.\\nАм пай садығӌы ачиинаң чӧрген оолларына хысхырча:\\n—\\tХарнымнаң сабыңардах, .пу Петух айназы ӧлзіндек, хайдн ӧлбинчеткен ниме полчаң?\\nЧӧрген ооллары аның харнынаң палтынаң саапчалар. Саагі, саап харнын чара сабыстылар.\\nПай садығӌы ӧл парды. Петух, тізең, аның хар-нынаң сығара хонып, тас тербенні азахтарына ілдіріп алып, ӧкіс инейнің чуртыиа кире учух килді. Пеер учуғып одырып, кӧрзе, содаң хузурухтығ кӧк пӱӱр ӧскілер сӱр парир. — Пайны чох нткенде, сині андарох ыза пирим,— тіп Петуғас тас тербенні ол содаң хузурухтығ кӧк пӱӱрнің ӱстӱне тӱзірібісті. Тас тербен пӱӱрнің пиліп сыы, харнын чара пас чӧрібісті. Кӧк пӱӱрнің харнынаң Петуғаснаң Кӱркӱӌектің читі палазы тӱрлеспинең сыға салғаннар.\\nӦкіс инейек оолғынаң, тас тербеннерін иблеріне ал киліп, ас-тамахха чидіп, чуртаичададырлар. Кӱркӱӌекнең Петугас оларның хырпнда харнылары тох, палаларын ӧскірчелер.\\nПайдаңар сағын таа сала чоғыллар.\\n\"Петуғаснаң Кӱркӱӌек\" тіп нымах 1949 чылда М. К. Добров нымахчыдаң пазылған. Иң пастағызын хакас тілінең \"Алыптығ нымахтарда\" публиковаться полылған. Абакан, 1951 чыл, 237 стр. Пу нымах орыс варианттарына чағын. \"Русские народные сказки\" тіп сборниктегі \"Чудо-меленька\" тігі нымахнаң тиңнестір,—М., 1952 чыл.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Петуғаснаң_кӱркӱӌек&oldid=215»\\nПоследнее изменение этой страницы: 19:30, 31 августа 2014.","num_words":646,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.084,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"СПОРТКОМПЛЕКСТЕ ТИКСІ ТЫХТАҒ ТОҒЫЗЫ ИРТЕР\\nТоғыс чорығы. Пу кӱннерде Хакасия пазы Валентин Коновалов Боград аймаанда пол килген. Чорых тузында ол Бородинода полып аларға, аал чӧптерінің чыылиинда аралазарға паза чуртағӌыларнаң тоғазарға маңнанған\\nХакасияда спорт инфраструктуразы саринаң Боград аймаанда киректер иң уйан полар, неке. Аймахта пір ле спорткомплекс. Ол Бородино аалда орныхча. Алында Боградта паза Улуғ Чорбада спорткомплекстер полған, че олар чабыл парғаннар. Іди дее полза, аймахта пауэрлифтинг, армиядағы холазахнаң тудыс паза гиря кӧдірер спорт чахсы тиліпчелер. Анзын орындағы спортсменнернің чидіглері киречілепче. Кӧзідімге, амды сабланчатхан Даниела Колесник Сарығ хас аалдаң. Пауэрлифтингче тилекей чемпионы спортта пастағы хаалағларын тӧреен аалында иткен. 15 частығ Александр Каур Боградтаң, пӱӱл мартта армиядағы хол-азахнаң тудысча Россияның первенствозында чиңіс тутхан. Саарбах орындағы «Боград» чааҷы-спорт клубында узын таптапча.\\nГиря кӧдірер спортнаң айғасчатханнарны алынҷа таныхтирға кирек. Бородинодағы тренер Александр Шипилёвтың устаанынаң оол-хыстар Россия синіндегі марығларда тӧреміл чиңіс тутчалар. Че спортсменнернің тренировкалар иртірер оңдайлар тың на чахсы нимес. 1987 чылда пӱдірілген спорткомплексте тиксі тыхтағ тоғыстар иртірерге кирек. Орындағы ӱлгӱлер, пу сурығны пӧгіп, Хакасия правительствозынзар айлантырлар. Республика пазы Валентин Коновалов, Боград аймаанзар чорыхха сығып, иң пурнада Бородинодағы спорткомплексте пол килерге чаратхан.\\nАнда Валентин Олеговичті Хакасияның спорт министрі Сергей Кочан, Боград аймааның пазы Сергей Клименко, Бородино аал чӧбінің пазы Елена Думбровская, спорткомплекстің директоры Сергей Наумов удурлааннар. Спорт пӱдіриинің тиксі улии - 1357,9 квадрат метр, мында спортзал паза бассейн пар. Че бассейн орныхчатхан пӧлік хаҷанох изел партыр. Тиктең нимес учреждениенің устағҷызы Сергей Наумов экскурсия тузында піреезі кинеп парар тіп чочынған. Министр Сергей Кочанның таниинаң, пу пӧлікте бассейн орнына ікінҷі зал идібізерге чарир. Спортзалның улии 967,9 квадрат метрге тиңнелче. Ол улуғ кирексіністе. Кӱннің сай пеер 75 кізі чӧрче, ӧӧн чардығы - олғаннар. Спорткомплексте волейболча, ниик атлетикача, футболча, пауэрлифтингче паза гиря кӧдірерінҷе секциялар тоғынчалар, аймах марығлар тӧреміл иртірілчелер. 2020-2021 чылларда ла анда 800 спортсмен араласхан. Спорт тиріглері чидіспинчеткен сылтаанда олғаннар тренировкаларда гирялар орнына пластик ідістерні кӧдірчелер. Оларның улии - 5 литр.\\nПу сурығнаң спорт министерствозы полыс пирерге тимде. Чыл тоозылғанӌа ведомство гирялар ал салар.\\nТиксі тыхтағ тоғыстарынаңар чоохтаза, пӱӱл спорткомплекстің хыры алыстырылар. Аны ӧтіре наңмыр паза хар кірче. Пирілген субсидияның сині - 400 муң салковай. 2022 чылда спорткомплекстің стенелері нааӌылалар, наа поллар тӧзелер, чылығ пирӌең паза канализация системалары алыстырылар. Ол пӧгіннең республика бюджедінең 1 миллион 225 муң салковай позыдылар. Ідӧк пӱӱл Боградта «Спорт - чуртас сині» федеральнай программа хоостыра ГТО ачығы тимге сығар. Тоғыстар хыызында парча. Аның соонда 40х20 квадрат метрліг футбол чазызы тӧзелер.\\nТоғыс чорығы чыылығнаң узарадылған. Ол Бог��ад аймааның администрациязында ирткен. Мероприятиені азып, Валентин Олегович Боград аймааның пазы Сергей Клименконың тоғызына пӧзік паалағ пирген. Аның кӱстенізінең аймах ікінӌі чылы изере чылығ пирӌең тусты тузында пастапча. Хакасия ӱлгӱлері аймахтағыларны полызығ чох артыспинчалар. 2021 чылда ла правительство орындағы коммунальнай комплексті нааӌылирына 35 миллион салковай позытхан. Ол ахчаа Сон пазы паза Сарығ хас аалларда котельнайларда паза чылығ пирӌең сетьтерде тиксі тыхтағ тоғыстары иртірілгеннер. Боградта канализацияны паза суғ пирӌең системаны тыхтабысханнар. Бородинода котельнайның туразын нааӌылабысханнар. Ідӧк Пушной аалзар модуль-блоктардаң пӱткен котельнай алылған паза тузаланысха кирілген.\\nВ.О.Коноваловтың соонда Боград аймааның пазы Сергей Клименко сан пиріс иткен. Сергей Васильевичтің чооғынаң, прай котельнайлар тоғынчалар, хара тас читкіӌе. Че аал чӧптерінің алымнары кӧп. Знаменкадағы аал чӧбінзер 4 аал кірче, суғ ӱчӱн чуртағӌыларның пірдеезі тӧлирге хынминча. Андағох сидіксініс Улуғ Чорбада. Пӧзік хас аал чӧбінің чарытхы ӱчӱн алымнары 14 миллион салковайға чит парған. Пушной аал чӧбінің - 8 миллионға. Оларға налогтар паза чарытхы ӱчӱн тӧлирге кирек. Троицкайдағы муниципальнай унитарнай предприятие (МУП) чахсы тоғынча, алымнарын чабызарға оңдай таапча. Бородинодағы МУП - банкрот, анда наа предприятие тӧстелер. Аймахтың устағ-пастаа аал чӧптерін хайығ чох артыспинча, ағырсымнығ сурығларны пӧгерге полысча. Іди полза, ЖКХ полномочиелерін ааллар синінең аймахтар синіне пирерге кирек пе? Аал чӧптеріндегі МУП-тарны пір предприятиее піріктірзе, ол тӱзімніг тоғын полар ба? Тӱрчедең тасхар соохтар турыбызар. Аймах позына прай алымнарны алып алза, счеттарға арест салыл парарға айабас.\\nСергей Клименконың сурығларына Хакасияның пӱдіріг паза ЖКХ министрі Валерий Келин нандырған. Хайди таныхтаан Валерий Александрович, аал чӧптерінің прай пу тоғыстарын апарарға специалисттер, ахча чидсіпинче. Хакасияда, тізең, прай сетьтер ортымахти 70 %-ке иргілен парғаннар. Оларны федеральнай ахчаа нааӌылабызарға чарир. ЖКХ полномочиелері ааллар синінде халза, республика пір федеральнай программаа даа кір полбас. Хакасия правительствозы аймахтарға ахчанаң, техниканаң полыс пирер. Чахсы тоғынчатхан МУП-тарға теңмеске кирек. Алымнар суриин пӧгібізер оңдай тілирлер.\\nЧыылған чон министр В.А.Келиннің чооғынаң чарасхан, законопроекттең тоғыр полбаспыс теен. Муниципалитеттер адынаң Татьяна Шевченко чоох тутхан. Ол Сарығ хас аал чӧбінең устапча. Татьяна Николаевна оларға ӱгредігліг семинарлар иртір турарға сурынған. Іди Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы тоғынчаттыр. Салтарларында Боград аймааның аал чӧптері, марығларда аралазып, ахча утып алчалар. Анзы хай пірее сурығны пӧгібізерге оңдай пирче.\\nКибір хоостыра чорыхтың халғанӌызынзар Хакасия пазы Валентин Коновалов чуртағӌыларнаң тоғасхан. Пушнойдағы аал чӧбінің депутады Ольга Галимулина чир-суғӌызы Екатерина Васильеваа полыс пирерге сурынған. Ипчі чалғызан ӱс паланы ӧскірче. Позы онкологиянаң ағырча, II группаның кинегі полча. Тун палазына пылтыр уйаларына операция иткеннер. Диагноз - Юинг саркомазы. Че паланы Москвазар апарып, диагнозты орта турғызарға кирек. Екатерина Васильеваның одың даа алар ахчазы чоғыл. Валентин Коновалов профильнай ікі министерстваа сидіксіністе чуртапчатхан ипчее полызарға чахығ пирген.\\nТолча аалның чуртағӌызы Лидия Оберемконы суғ сурии сағыссыратчаттыр. Ол позы аал клубынаң устапча. Анда, тізең, тиксі тыхтағ тоғыстары пір дее иртірілбеен. Хазна программаларында аралазарға кӱстентірлер, че кирек киліспиндір. Валерия Лыкум республика пазына Пушнойдағы фельдшер-акушер пункты нааӌылалған ӱчӱн алғызын читірген. Че имнег учреждениезінде мебель иргі паза хайди даа компьютер кирек. Лидия Пигалева - Пӧзік хас аалның чуртағӌызы. Аалның ӧӧн чардығында тасхар чарытхы пар, че оларның орамазында харасхы. Михаил Калюкшин Боград аалдағы Лениннің орамазында чол тыхтабызарға сурынған. Андар таксисттер дее чӧрерге хынминчалар. Прай сурыныстар санға алылғаннар. Оларны министерстволар пӧгерлер.","num_words":848,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.106,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Версия 14:32, 22 августа 2015 (просмотреть исходный код)\\nВерсия 14:33, 22 августа 2015\\nІӌебіс ам киртінмес тіп, тӱгін ӱзе тартып алғаннар. Иблерінзер киліп, тӱгін кӧзіт турлар. — О-о, палаларым, улуғ айғахтығ аң — улуғ чабал аң. Хайди аттыңар? — тіпче. Анаң парып кӧрзе, сынап таа, ухтары пабаларыни. — Че, палаларым, ӧс партырзар, ам хорыхпаспын, — тидір ічелері. Ол аңның теерізін сойып, идін хуюзар ал килгеннер. Аннаң андар олар чуртап сыхтылар. Ооллары ӧзібіскен. Сыба он читі часха читті, Сығда он тӧрт часха читті. Пір дее нимедең хорыхпас пол пардылар. Киик, сыын ат килзелер, ӧзін-чілиин іӌезіне пирӌең полтырлар (пурунғы кізілер, ӧзін-чілиин кӧріп, ниме пілчең полтырлар). Пірсінде Сыба, ічезі суға парыбысханда, кииктің ӧзін-чілиин кӧр тур: — Че, — тидір, — мына піс чуртаан Иней суғ пасха суға кірчеткен чирде, сол саринда, читі кізі одырлар, ідӧк хасхан кізілер. Іӌезі килгенде, Сыба чілиин тастабысты. Ічезі: «Хайди пол парды, ӧзі-чілии хайда полчаң?»— тидір. — Позың чіп салған поларзың, — тісчелер ооллары. Иртен Сыба: — Че, парааң, — тидір Сығдаа, -— ол читі кізілерзер. Ам парчалар андар. Нинче суғ кизіп, ол читі кізілерзер читтілер. Олары охчаа ниме чох майылысхлабыстырлар. Ам Сыбанаң Сығда, ікі пулан атып пиріп, оларны азырап турлар. — Че, піс анда чуртапчабыс, пістің чирге парыңар, — тидірлер. Аннаң андар ікі харындас нандыра чӧрібіст��лер. Іӌелері ол туста сахсынып одырчаттыр, ноға піди ӱр чӧрчелер тіп. Ур ниместең читі кізі чиде тӱскеннер. Ам пулар мында чуртабысханнар. Паза пірсінде Сыба, ӧзін-чілиин позы чіп, пазох кӧр тур. Іди кӧр турза, пір чалаң кізі хас килтір Моол чирінең. Амды аны удурлирға пардылар. Кӧрзелер, сарааттығ чиит оол. — Хайдаң килдің? — тіп сурдылар аннаң. — Моол чирінең хас килдібін. Ам іӌем-пабамнаң тоғазарға тіп тарыхчам, — тидір. Аны постарына хозып, Ӧлең чазызына чуртирға пардылар прайзы. Анда тохтап, чурт салыбыстылар. Сӱрдірген кізілер килзе, постарына хозып, чуртапчалар. Іди оох-теек чонны пірік-тіріп, аңнап, азырап турлар. іди чуртап-мӧтепчедедірлер. Пірсінде Сыба ӧзі-чіліңнең пазох кӧр тур. Кӧрчетсе, чаа килчеткен осхас. Ам ол кізілерге, чара-чара тараңар тіп, сӧлеп тур. Ырах нимес изебі чох тыт тайға полған. Сыба тидір: — Читі Хуйас пазында хайа пар, анда поларзар, — тіпче. Ам андар пардылар. Пір кӱн иртті, ікі кӱн пол парды. Сарыс тур-лар. Сыбаны син чойлан салдың тісчелер. Читінч;і кӱнінде сӱрееліг чаа кил тур. Тоғыс тӱӱрліг Паламох хам чаа хамын хамнапча. Сигіс тӱӱрін хости-хости салып, то-ғызынӌы хола тӱӱрін холда тудып, хамнабысса, прай пасха тӱӱрлері кізі ибіре ойласхлап тур. Сыба: — Ам кӧрдер бе? — тидір. — Я, кӧрдібіс, — тісчелер. — Че, — тидір Сыба, — ам хамнабысса, прай пістің чоныбыс-ты піл салар, хамнаалахта тартып пар килим. Іди тібинең, охчаазын холға тартхан, позыдыбысты. Соғаны сыыли тӱсті. Іди тартыбысханда, Паламох хам ойда тӱсті. Чон хорылыбысхан, хысхы-табыс ол чонның аразында истіле тӱскен: — Хам ӧл парды, — тісчелер. — Хайдаң ух килді? — тіп хайхас турлар. — Тігі хайадаң аттылар одыр, — тісчелер. Пір кізі ух чолын піл салды. Ам ах пора аттығ алып кізі, хуйахтығ полза, ух тыынмас тіп, тулағазын тӱзірібісті. Сыбанаң Сығда, ікӧлең кӧстеп, ікі харағын аның ӧтіре аттылар. Чон пазох хорылыбысты. Олар піди атыс турғанда, ол чоннаң чарылып, пір хара хула аттығ кізі сых килген. Аны аттылар. Ат полбин халдылар. Анаң, кил, ол чон, хорылып, ӧлген кізілерні чыып, анда-мында от салғлабысханнар. Пуларның саринаң читі оолның пірсі, хара хула аттығ кізіні сӱріп, Сойан тағларына читіре сӱртір, ӧдір полбиндыр. Килген чаа нандыра парыбыстыр. Пулар пазох чуртап парирлар, иргі чылны иртіре, наа чылға читіре. Пірсінде Сыба: — Пазох чаа килир осхас, — тидір. Ам олар пазох Хуйас пазына пардылар. Сыба харап турчададыр. Кӧрзе, ікі пора ат мӱнген чалаң кізі килир. Оларның соонаң нинче-нинӌе ирет кізілер килир. Сыба чоохтапча Сығдаа: — Че, син, — тидір, — пірсін ат, мин пірсін атарбын. Аннаң андар охчаа хоолап-саалабысхан. Кӧрібіскенде, пу сариндағызы пу саринзар, ол сариндағызы ол саринзар аңдарыл тур. Килигеннер хорыла тӱскеннер. Ӧлген чоннарын харайтчалар. Чаа пазох нандыра парыпчадыр. Пулар, чаа полған чирге парып, чахсы-чахсы аттарын тудып алып, мӱн килібіскеннер. Ам кізілерінең пазо�� Ӧлең чазаа пардылар, хайди чуртаан постары, ідӧк чуртабысханнар. Нинӌе-де чыл пазынаң Сыба пазох чоохтапча ба хайдағ, пазох чаа килир осхас тіп. Ур ниместең он ікі чалаң кізі кил турлар: — Сірерзер ааллап килдібіс, — тісчелер. Чахсаан кӧрзелер, пір апсах кізі. Чоохтазып килгенде, анзы пуларның Моолға парған пабалары полтыр. Исселер, Моол ханы сурағ иттір: «Андағда чирде, андағда чон чуртапча. Аннаң килген кізі чоохтазын, Моол ханы паза чаалығ парбасха чоох пирче тіп». Амды атығчы кізіні пілерге тіп, Моол ханы он ікі кізі ыстыр. Оларны ағылтыр пуларның пабалары. Ол он ікі кізінің пазы, кнес кізі, чоох апарча: «Киик ӱргӱдіп, киик атып сыназарға. Кем чахсы атар?» Ам ол Моол ханның атығчылары хадағда одырчалар. Анаң Моол ханның кізілері ӱргӱтчелер. Сыбанаң Сығда хадағда. Оларның хыринча кииктер парлача. Моол чирінең килген кізілер кӧрзелер, кииктернің хулахтары тӱс халчалар. Ам Моол ханның кнезі хайхап тур: — Че, сірернің кізілернің атыс артых полтыр, — тидір. Іди кӧрчетселер, хара хус тигірде учух чӧрче. Сыба чоохтапча: — Мин тумзуғын тӱзіре атарбын, — тидір, — хара тумзуғын сартлада атарбын.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Сыбанаң_Сығда&oldid=846»","num_words":748,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.215,"stopwords_ratio":0.12,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ФОРУМ ХАКАСИЯА ТӰЗӀМНӀГ ИРТКЕН\\nИркутск облазының пазы Сергей ЛЕВЧЕНКО паза Хакасияның пазы Валентин КОНОВАЛОВ пірге тоғынардаңар чӧптезігде хол салғаннар\\nЭкономика форумы. Хакасия Санкт-Петербургтағы чоннар аразындағы экономика форумында араласханының салтарлары.\\nРЕСПУБЛИКАА КИРЕК СУРЫҒЛАР ӰЗӰРІЛГЕН\\nХакасия пазы Валентин Коновалов Санкт-Петербургтағы чоннар аразындағы экономика форумының тоғызы хоостыра сағыс-кӧрізінең ӱлескен. Регион устағҷызы таниинаң, форум ӱзӱріглері тузында республикаа уғаа кирек сурығлар ӱзӱрілген, ол санда сӧп-сап реформазын чуртасха кирерінҷе паза экономика ӧзізіне килістіре оңдайлар тӧстирінҷе.\\n- Форум Хакасия делегациязына тӱзімніг иртче. Мин нинӌе-де площадкада араласхам. Пӱӱн Россия Сбербанкынаң чӧптезіг иділген, хайзынӌа кічіг паза ортын бизнеске хабасчаң пӱдіріг отрасльын тилітчең, чуртағӌыларға чурт аларға полысчаң паза аннаң даа пасха программалар кӧрілче. Сағынчам, республика форумнаң нинӌе пар тузазын алып аларға кирек. Форумның ікінҷі кӱні андағох тузалығ полар. Москвадағы улуғ компаниялар устағӌыларынаң тоғазығлар иртер паза Хакасияның ӧӧн отрасльларын тилідер кӧстегліг чӧптезіглер иділер, - чоохтап пирген регион устағҷызы Валентин Коновалов.\\nРЕГИОННАРНЫ ТИЛІТЧЕҢ СУРЫҒЛАР\\nХакасия пазы Валентин Коновалов экономика форумының ӱзӱріглерінде араласхан. Пленарнай ӱзӱрігнің кӱн суриинда регионнарның экономиказын тилітчең сурығлар полған.\\n«Россия экономиказы ӧзіс оңдайларын тілепче» ӱзӱрігнің кураторлары Россия правительствозы кнезінің пастағы орынҷызы Антон Силуанов, Россияның экономика тилізі министрі Максим Орешкин паза Россия Центробанкының кнезі Эльвира Набиуллина полғаннар. Хырығ озаринаң килген спикерлер аразынаң Европадағы банк федерациязының президенті Фредерик Удеа чоох тутхан.\\nЭксперттернің кӧрізінең, экономика ӧзізінің ӧӧн кӱс оңдайлары істеніс ресурстары, инвестициялар паза сығарыс тӱзімі полча. Экономика отрасльын тилідеріне мына пу кӧстеглерҷе тоғысты тыыдарға кирек. Алынҷа хайығ кирексіпчелер инвестиция, сын конкуренцияа килістіре оңдайлар идері, бизнесті арачылиры паза хабазары, хырығ озариндағы партнерларнаң палғалыстар тӧстирі паза экспортты алғыдары.\\nХАЙДИ СӦП-САПТЫ ЧИҢІП АЛАРҒА\\nФорум араласчылары сӧп-сап реформазы олаңай нимес, че стратегия саринаң уғаа кирек сурығ тіп таныхтааннар. Форумда сӧп-сап реформазын чуртасха кирерінең палғалыстығ сидік сурығларны пасха хазналар хайди пӧкчеткені кӧрілген.\\nӰзӱрігнің ӧӧн спикерлері аразында Хазна Думазының экологияҷа паза ибіркі чир-чайаанҷа комитедінің кнезі Владимир Бурматов паза Россияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Владимир Логинов полғаннар.\\nФорум араласчылары сӧп-сапты чох идерінең паза олардаң ниме-ноолар сығарарынаң палғалыстығ сидік сурығларны пӧкчең чолларны таныхтап салғаннар. Ол - инвестициялар кирері, наа технологияларнаң тузаланары, пасха хазналар опыдынаң тузаланары паза сӧп-сап реформазын чуртасха тӱзімніг киреріне инфраструктура пӱдірері. Ӱзӱрігде тилекей синіндегі эксперттер араласханнар.\\nРоссияның кӧп субъекті сӧп-сап реформазын чуртасха кирерінде аймах сидіксіністерге урунча. Хакасияда андағох кирек. Мындағ тӱзімніг тоғазығлар паза ӱзӱріглер сылтаанда істіндегі сидіксіністерні пӧгері наа синзер сығарылча.\\nРОССИЯ СБЕРБАНКЫНАҢ ЧӦПТЕЗІГ\\nПетербургтағы экономика форумында Хакасия правительствозы паза Россия Сбербанкы пірге тоғынардаңар чӧптезіг иткеннер. Пічікте Хакасияның пазы Валентин Коновалов паза Сбербанк устааның кнезі Герман Греф хол салғаннар. Чӧптезігҷе республиканың чуртас-экономиказын тилідер кӧстеглерҷе ахча-кредит сферазында пірге тоғынары кӧрілче.\\n-\\tРоссияның иң улуғ банктарының пірсінең пірге тоғынары Хакасияның экономика кӱзін тилідеріне уғаа кирек. Піс чуртағӌыларның чуртас синін чахсыландырарына кӧстелген полған на пастаға удур парчабыс. Мындағ пірге тоғыс инвестиция проекттерін чуртасха кирерге оңдай пирер. Улам коммунальнай комплексті паза транспорт инфраструктуразын чахсыландырар социальнай кирексіністіглерні, - таныхтаан Хакасия пазы Валентин Коновалов.\\nЧӧптезігҷе регионның инфраструктуразын, ол санда промышленность сығарызын, агропромышленность комплексін, энергетика, туризм паза пасха отрасльларны, тилідеріне кӧстелген инвестиция прое��ттерін чуртасха кирерінде пірге тоғынары кӧрілче.\\n-\\tПу чӧптезігде хол салғаны Сбербанк чылығ, суғ пирӌең системаларзар энергия саринаң тӱзімніг паза ӱзӱрлестіг технологиялар кирӌең аал-городтарның инженер инфраструктуралары системаларын нааӌылаӌаң, ідӧк экология саринаң хорғыс чох идерін паза ибіркі чир-чайаанны арачылирын ӧскірҷең программаларға, хайзылары Хакасия чуртағӌыларына уғаа кирек, кредит пирерінде аралазарын таныхтапча, - таныхтаан Герман Греф.\\nОӧн кӧстеглер санында - экономика ӧзізі хаалағларын айныдар кӧстегнең наа технологиялар кирері паза пӧзік технологиялығ сығарыстарны тилідері. Ідӧк регионда таарлағлар паза пассажирлер тартар системаны чахсыландырарынҷа пірге тоғынары кӧрілче.\\nНАЦПРОЕКТТЕРНІ ЧУРТАСХА КИРЕРІ\\nХакасияның пазы Россияның Хазна Чӧбінің чӧптезігліг комиссиязынын чыылиинда араласхан. Чыылығның ӧӧн сурии - «Национальнай проекттерні чуртасха кирері: регионнар бюджеттерінің оңдайлары паза пик полары». Чыылығ Россия президенті администрациязы устағҷызының пастағы орынҷызы Сергей Кириенконың устаанынаң ирткен.\\nНациональнай проекттерні чуртасха кирері 2024 чылға теере кӧрілген. Республика оларның 11-інде араласча. Амғы тусха региондағы 49 проекттің паспорттары тимнелген паза чарадыға алылған, оларҷа федеральнай министерстволарнаң 39 чӧптезіг иділген. Ідӧк республиканың Тиліс чӧбінде стратегия тилізінҷе паза национальнай проекттерҷе комитет тӧстелген.\\n-\\tНацпроекттерні чуртасха кирерінің ӧӧн кӧстее - кізілернің чуртазын чахсыландырары. Аны Россия президент турғысхан, Хакасия чуртағӌылары чахсы саринзар алызығлар полчатханын сизінеріне піс прай кӱзібіс саларға кирекпіс, - таныхтаан Хакасияның пазы Валентин Коновалов.\\nАмғы туста республикада нацпроекттерні чуртасха кирерінҷе стратегия тоғызы апарылча. Тиксі нацпроекттер хоостыра 2024 чылға теере республиказар 32 миллиард салковай кирерге пӧгінілче.\\nЧИИТТЕР КИРЕКТЕРІНҶЕ ТОҒАЗЫҒ\\nЭкономика форумының ікінҷі кӱні андағох тӱзімніг паза тоғазығларға пай полған. Хакасия пазы Валентин Коновалов пастап Чииттер киректерінҷе федеральнай агентство устағҷызы Александр Бугаевнең тоғасхан.\\nСариларның пірге тӱзімніг тоғыс апарҷаң кӧп оңдай пар. Кӧзідімге, агентство Подмосковьеде чиит специалисттерге хазнаның чииттер политиказының ӧӧн пӧгіннерінең таныстырар кӧстегнең ӱгредіг иртіріп пастабысхан. Амды анда «Сағыстар чирі» площадка чыл ибіре тоғынар. Хакасия специалисттері ол ӱгредігліг мероприятиелерде амох аралазарға маңнанғаннар. Республика пазы Александр Бугаевке пістің регионға хайығ салчатханы ӱчӱн алғызын читірген.\\nХакасияда Россия чииттерінің «Тиң тиңе чоохтазығ» федеральнай проекті чуртасха ӧткін кирілче. Чоохтазығ тузында регион пазы Александр Бугаевті ол проектте аралазарға ааллап хығырған.\\nХАКАСИЯНАҢ ИРКУТСК ОБЛАЗЫ ПІРГЕ Т��ҒЫНАРЛАР\\nХакасия паза Иркутск облазы правительстволары аразында чӧптезіг иділген. Ол чӧптезігҷе регионнар чуртас-экономика, культура паза наука-техника хоостыра пірге тоғынарлар тіп кӧрілче. Регионнар устағңылары Петербургтағы чоннар аразындағы экономика форумында пу чӧптезігде хол салғаннар.\\nСарилар опытнаң ӱлезерге, кічіг паза ортын бизнес, пӱдіріг, аал хонии, промышленность сфераларында паза аннаң пасха даа отрасльларда удур-тӧдір полызарға пӧгінчелер.\\nІдӧк инвестиция тоғызы сурығларынҷа, чурт-коммунальнай хоных технологияларын тилідерінҷе пірге тоғынары кӧрілче.\\n\"Хабар\" газетаның толдыра хабарларын хығырып аларға чарир PDF-кӧрiмiнде. Чарым чылға 200-ле салковай турча.\\nПазыңар почтаға, ахча тӧлеглерiнiң реквизиттерiн анда ыс пирербiс.","num_words":812,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.091,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХЫНҒАН КИРЕЕ - ПОС КИРЕЕНІҢ ӦЗЕНІ\\nПОС КИРЕЕ: асчабыс, тилітчебіс, парыстанчабыс\\nЧИТІ ЧЫЛ АЛНЫНДА\\nВера Алагашева - пӧзік ӱгредігліг чиит ипчі. Социальнай педагогка ӱгренген дее полза, пу тоғыста пір кӱн дее істенмеен. Кӧңні чатпаан. Ирге парып, ікінҷі палазынаң ибде одырчатхан. Палаа 1 час полғанда, Вера кинетін сас хырыхчаң усха ӱгреніп аларға чаратхан. Пірдең, иреннер састарын хырыхчатхан усха ӱгренерге сағынған. Хада хонғанынаң чӧптескен соонаң, Ағбан городта килістіре ӱгредіг кінін таап, чиит ипчі сағызын чуртасха кирген.\\n-\\tСынны чоохтаза, мин кічігдең ала саснаң айғазарға хынӌаңмын. Хызыӌахтарға састарын ӱр пирчеңмің постаң полыбысханда, сидік тее прическалар ит пирчеңмің - таныхтапча Вера Геннадьевна.\\nАлагашевтер ол туста Асхыс аалда чуртааннар. Парикмахерге ӱгренчеткендӧк, Вера састарнаң тоғынарынҷа хоза кӧзідіглерні Интернетте кӧр сыххан. Аалда узын тыыдып пастаан. Наа ла ӱгренген ус килген не кізінең тоғынҷаң. Пола-пола сас сырлирына хыныбысхан.\\n-\\tИнстаграмда паза yоutube каналларында сас ӧңнерінің устары састарнаң хайди тоғынчатханнарын кӧзітчеңнер: сырлир алнында сас хайдағ ӧңніг полғанын, сырлабысханда - хайдағ ӧңніг пол парғанын. Аны кӧрің мин пу кирекке хыныбысхам, - чоохтапча Вера. - Че Асхыста мағаа кізі читпинібіскен. Кӧбізі кӧрімнерін тың алыстырарға хынмачаң пос сазының ӧңіне чағын ӧңнерні таллап алҷаң. Паза ол чылларда ах састарға мода кіргелек полған.\\nХайди поларға? Ағбанзар кӧзерге чаратхан узын таптапчатхан ипчі. Хада хонғаны улуғ оолағы тӧртінҷі классты тоозарын сахтап аларға чӧптеен. Іди Вера, ах састығларны тілеп, сӧбірезінең хада Ағбанзар кӧскен. Парикмахерскайда орын таап алған, анда ікі чыл тоғынған.\\nВера, узын нааҷылап, наа пілістер алып, кӧп мастер-класстарға чӧрче. Тиксі Россияҷа учух чӧр салған.\\n-\\tСочизер тынанарға парчатханда даа, позыма килістіре устың мастер-клазына удур парғам, - хатхырча ол. - Прай ла ӱгредіг курстары наа піліс пирбинче, че полған на ус позының тоғынчатхан оңдайын читірче. Іди мин пілізімні алғыдып одырчам. Хайдағ даа киректе пос узын тыыдарға кирек тіп санапчам.\\nӰгредіг соонаң ӱрге халған «істернің» пірсі Dark-ice техника. Кӧні тілбестегдең «хара пус» теені полча. Ол техникадаңар Вера Казахстанда ӱгренгенде піліп алған. Ол пістің чонға уғаа чағын.\\n-\\tПус - ол соох алай аппағас блонд, че пістің кӧбізінің хара састар нооза, - чарытча сас узы. - Хара тӧстіг ах састар киліс парча. Азия чоннарының састарынаң тоғынарға Dark-ice техника най килісче. Аннаңар ол мағаа уламох чағын пілдірген. Пос салонын азып, аны хайди адирдаңар сурығ турыбысханда, мин сах андох пу атты сағысха киргем. Ол минің тоғынчатхан ӧӧн кӧстеглерімні чахсы чарытча.\\nПОС САЛОНЫ, ПОС ӰГРЕНӋІЛЕРІ\\nВера, Ағбанзар киліп, ікіҷе чыл таныстарынаң хада салонда тоғынған. Анаң пос салонын азып алған. Салонда сас ӧңінің ӱс узы, ипчілерге паза иреннерге сас хырыхчатхан пірер ус, визаж паза маникюр устары тоғынча. Полған на ус полызығларына кізілерні позы пасча.\\nВераның позының кабинеді пар. Ол чалғызан тоғынминча, аның ікі полысчы пар. Олар теестезіп тоғынчалар. Полысчылар ипчінің сазын паза сырлирға киректелчеткен ниме-нооны прай тимнеп пирчелер, ол сырлапчатхан туста кирек нимелерні идіп одырчалар. Пос салонын азып алғандох, Вера пасхазын пу кирекке ӱгредіп пастаан. Ол ӱгренҷілерге састарның кӧрімнерінеңер паза оларны сырлаҷаң техникалардаңар чарытча.\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде пістің опыдыбыс, кӧзітчең тоғыстарыбыс пар. Наа ла пастапчатханда, ипчілерні хайдағ салтар полары сағыссыратхаң хайдағ ӧң сағыпчатханын азынада кӧзітчең оңдай чох полған. Ам пар, - тіпче ус ипчі. - Ағаа хоза, амғы ипчілер састарына мааннап хайчалар, олар пілчелер, хайди хара састың ӧңін алыстырарға кирек, орта ниме-нооларнаң тузаланчалар.\\nЧоохтирға кирек, Веразар ӧӧнін-де 18 - 35 частығ ипчілер чӧрче. Сала улуғлары састарынаң эксперимент идерге хынминчалар.\\nВера, хайда даа маңнаныстығ тоғынар ӱчӱн, хайди даа ӱгренерге кирек тіп санапча. Чарым чылда пір хати - хайди даа. Ідӧк пос тоғызына, итчеткен кирекке хынарға кирек. Ол чох пір дее ниме полбасчых тиирге чарир. Пастағы туста, сас ӧңін алыстырып алған ипчінің часказын кӧріп, Вераның харах чазы даа сыхчаң. Ам андағ ӧріністер олаңай ла кирекке тӧӧй. Кӧнік парған. Узын пілче нооза.\\nВера наа кирілген налог тӧлеҷең оңдайнаң, «профессия» налогынаң, тузаланча. Ол устарға килістіре. Олар полызығны киректепчеткеннерні постары таапчалар, олох туста парыстары тың улуғ нимес, аннаңар пу налог кӧрімі иң килістіре саналча. Социальнай страхование, пенсия чыындызынзар хайди даа кӧрілген тӧлеглер мында чоғыл. Олох туста кізі пос киреенең айғасчатханға саналча.","num_words":592,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.149,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАКАСИЯНЫҢ АЛНЫНДА - НАНДЫРЫҒЛЫҒ ТУС\\nАзых чоохтазығ. Валентин Коновалов, Хакас Республика пазы полып, чарым чыл тоғын салды. Пу тусха республика правительствозы позы алнында хайдағ кӧстеглер турғысты паза хайдағ сурығларны пӧгерге маңнанды? Пу паза пасха даа сурығларыбысха нандырча Хакасия пазы Валентин Коновалов\\n-\\tВалентин Олегович, Хакас Республика пазы - Хакас Республика Правительство кнезі орнына табылып, Сірер чарым чыл тоғын салдыңар. Пу тустың ӧӧн салтарлары хайдағдыр? Хайдағ сурығлар пӧгілді, хайзылары, тізең, пу чағында хайығ киректепче?\\n-\\tСынап таа, Хакасия пазының орнында тоғынып пастаанаң чарым чыл ирт парды. Таныхтирға кирек, пістің республикада илееде сурығ чылларнаң пӧгілбеен. Амды чуртағҷыларның чардығы пісті ол сурығларны чапчаң пӧгібізерібісті сағыпча. Пілдістіг, оларны чапчаң пӧк полбассың. Тиксі паалап, прай сарин санға алып, сурығларны пӧгерге киректелче.\\nСидіксіністернің пірсі, хаҷанох хайығ киректепчеткен кӧстег - коммунальнай хоных. Аннаң палғалыстығ чуртағҷыларның хорғыс чох, истіг чуртазы. Чылығ даа, суғ даа читірҷең сетьтер иргілен парғаннар. Предприятиелер, чылларнаң ӧдістерні чыып, ідӧк изелчелер алай банкрот поларынҷа киректі пастабысханнар. Піс, тиксі коммунальнай хоныхтағы киректерні паалап, сидіксіністердең сыхчаң оңдайлар тілепчебіс.\\nАархы неделяда республиканың чурт-коммунальнай хониин алыстырарынҷа программа алыл парған. Программаның хай пірее чардыхтары ирткен чылда ноябрь-декабрьда чуртасха киріл сыххан. Ниме пу программа хоостыра кӧрілче? Коммунальнай хоныхтағы предприятиелер аймах холына пирілер. Андағ оңдайнаң піс, чылығ паза суғ пирчеткен предприятиелерні алғыдып, тоғыстарын иптир ӱчӱн, нандырығны ӧскірчебіс. Пілдістіг, тыхтағ тоғыстарына, чылығ паза суғ читірҷең сетьтерні иптіг тударына хорадынарға килізер. Аннаңар піс нинҷе-де тус пазынаң коммунальнай хоныхта киректерні иптеп аларға кирекпіс. Ол пістің правительствоның ӧӧн пӧгіннерінің пірсі.\\nОлох туста республиканың хазна ӧдізі, хайзы 10 чыл аразына чыылған, піске тоғысты тӱзімніг апарарға пирбинче. Піс аны хызырарынҷа тоғысты тиксі саринаң апарчабыс. Пӱӱл ле ол 400 миллион салковайға хызырылған. Ағаа хоза ол пу чылның халғанҷы тӧлее нимес, паза пір тӧлег идерге тимненчебіс. Мыннаң мындар ӧдісті, бюджет кредидін паза облигация ӧдістерін, хызырарынҷа тоғысты узарадарбыс.\\nПаза хайдағ кӧстеглер алныбыста турча? Ол - национальнай проекттер. Оларны хоостыра республикада 49 регион проектінің паспорты тимнелген. Национальнай проекттер республикаа алты чыл аразына федеральнай кіннең 32 миллиард азыра салковай тартарға полызарлар. Хакасия оларға кіріп алғаны - улуғ тоғыс, иң пастағызын, республиканың министерство-ведомстволарының, ідӧк орындағы пастыхтарның кӱстенізі. Национальнай проекттерні республикада пӧзік синде паза тузында чуртасха кирері, ідӧк Россия президенті турғысхан кӧзідіглерге чидері алынҷа хайығда тудылча.\\n-\\tВалентин Олегович, хазна ӧдізі хоостыра паза пір сурығ. Правительство, хазна ӧдізін хызырарға пӧгін турғызып, аны тооза чабызар тусты кӧр салған полбас па?\\n-\\tМында пістің оңдайларыбысты хызыра тутчатхан нинҷе-де сылтаға хайығ айландырарға кирек. Пастағызы, республика правительствозының Россияның финанстар министерствозынаң чӧптезии хоостыра Хакасияның бюджеді казначейство сыныхтаанаң чуртасха кирілче, хайзы хорадығларны хайығда тутча. Паза пір сылтағ - парыстар. Оларны ӧскірерге киректелче. Ол паза пір улуғ пӧгін тиирге кирек. Парыстарны ӧскірер ӱчӱн, піс налог тӧлепчеткен килкім предприятиелернең чӧптезіглерні хатап кӧрчебіс. Ӧӧн кирексініс - республикада тоғынчатхан предприятиелерге пістіңӧк чирде санға алылары. Пірее ээлер анзын чахсы оңарчалар.\\nПаза піс пос оңдайларыбысты кӧрчебіс: хайда чарир хорадығларны хызырыбызарға, хайда тоғысты чахсыландырыбызарға. Пу чағында Хакасия пазының администрациязын хызырарынҷа тоғыстың теестегі чардығы чуртасха кирілер. Аннаңар парыстарны ӧскіріп паза кирек чох, артых хорадығларны хызырып, піс республика ӧдізін табырах чабызарбыс. Россиядағы ортын сананыстар хоостыра пис чыл аразына анзына килзебіс, чахсы полар.\\n-\\tМинің кӧрізімнең, ол син улуғ ӧдісті, 21 миллиард 400 миллион салковайны, пис чыл аразына чабызары - уғаа чахсы пӧгін. Сірер налог тӧлепчеткен килкім предприятиелер санында республика олардаң тоғысты апарчатхан орында санға турарынӌа киректепчеткенін оңарчатхан предприятиелер пар тіп таныхтаазар. Оларның санында хара тас аныпчатхан предприятиелер пар ба?\\n-\\tХара тас аныпчатханнарнаң ідӧк пілісчебіс. Нинҷе-де предприятие хара тас анирынаң палғалыстығ юридическай лицо аттығ организациялар Хакасияда санға турарлар тіп гарантия пирген. Аннаң пасха, тӧлеглерҷе чахсы ӧзіс пар, кӧзідімге, РУСАЛ-ның. Піс оларның налогты ла нимес, ідӧк социальнай хабазығ синін ӧскірчеткенін кӧрчебіс. Пу наада Хакасия правительствозы РУСАЛ-наң хада республика школаларында хорғыс чох оңдайлар тӧстирінҷе 60 миллион салковайға чӧптезігде хол салған.\\n-\\tРеспублика правительствозы социальнай паза экономика чӧптезіглерін хатап кӧрчеткеннеңер хабар полған?\\n-\\tЯ, хада-пірге тоғынардаңар чӧптезіглерде хатап хол салылча. Піс кирексіністерні ӧскірчебіс паза хабазығ орыннарда читірілер ӱчӱн тоғысты апарчабыс. Хайда тоғыстар апарылча, андох хабазығ пирілерге кирек. Минің кӧрізімнең, анзы уғаа орта. Орында предприятие социальнай инфраструктураны тилідерге, школаларға, олған садтарына паза хазых хайраллаҷаң учреждениелерге хабазарға кирек.\\n-\\tРеспублика правительствозына федеральнай кіннең тӧреміл палғалызарға килісче. Сірернің команда федеральнай кіннең чахсы палғалыстар тӧстеп алды ба?\\n-\\tФедеральнай кіннең палғалыстар тӧстел парған. Регион пастыхтары федеральнай кіннең тӧреміл палғалысчалар, ол санда национальнай проекттерҷе. Пілчезер, республика радиология корпузы пӱдіриинҷе сидіксіністерге урунған. Пӱӱнгі кӱнге сурығ орыннаң тибіребісті, піс экспертизаны алып алғабыс, оох-теек сурығларны чарадыбызып, марығ чарлап, пӱдірігні пастирбыс.\\n-\\tАндағда піс, республика чуртағӌылары, пӱӱлӧк радиология корпузының пӱдіриин кӧріп пастирбыс па?\\n-\\tЯ, піс тее анзына тың ізенчебіс...\\nЧапсых статьяларны толдыразынаң хығырарға иткен улусты чӧптепчебiс \"Хабар\" газетаның PDF-кӧрiмiне пазын саларға мында:\\nЧарым чылға 200-ле салковай! Пазынарға чарир ноо даа ай пасталчатханына орта.","num_words":705,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.123,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХЫРАЛАРДА АХ КИНДІР АМ ДАА ЧАЙХАЛЫСЧА\\nАал хонии. Хакасияда айас кӱннер турыбысханда, хыраҷылар тоңастығларны паза пасха даа ӧзімнерні табырах чыып аларға кӱстенчелер\\nАЛТАЙ АЙМААНДАҒЫ «АРШАНОВСКОЕ» ООО ТОҢАСТЫҒЛАРНЫ ЧЫЫП АЛҒАН. АМДЫ ХЫРАЛАРДА ГРЕЧИХАНАҢ АХ КИНДІР ЛЕ (ЛЁН) ХАЛҒАН. ПӰӰЛ ХАНДЫХ АЙЫНДА ХОНЫХТА 800 ГЕКТАР ЧИРДЕ АХ КИНДІР ТААРЫЛҒАН. ӰРТӰН АЙЫНЫҢ ХАЛҒАНҶЫ КӰННЕРІНДЕ АНЫ ЧЫЫП ПАСТАБЫСХАННАР. ЧЕ ХАР ЧААП ПАРҒАНДА, ХЫРА ТОҒЫСТАРЫ НИНДЕ-ДЕ КӰНГЕ ТОХТАДЫЛҒАН. «АРШАНОВСКОЕ» ООО-ның ПАЗЫ МИХАИЛ ФРОЛОВТЫҢ ЧООҒЫНАҢ, АМҒЫ ТУСХА АХ КИНДІРНІҢ ЧАРЫМЫ АМ ДАА ХЫРАДА\\n- Піс «Лирина» ах киндірні таарыпчабыс. Пу Германияда сығарылған сорт. Пістің хазнада сығарылған сорттарнаң тиңнестірзе, «Лиринаның» сығызы 30 % пӧзік. Ирткен чылда ах киндірні, 65 гектарда таарып, чахсы ӧскіріп алып, пӧзікпаанаң садыбысхабыс. Пӱӱл 800 гектарда саларға чарат салғабыс. Ах киндірге хаҷан даа кирексініс полча, аны садыбызарға даа ниик. Садызар кізілер постары табыл парчалар. Ах киндірдең кізі хазиина уғаа тузалығ хайах тимнепчелер. Піс аны ӧӧнінде хырығ озаринзар сатчабыс. Аннаңар пу культураны ӧскірчебіс. Аны ӧскірерге оой, че чыырында сидіксіністер пар. Ах киндірні айас ла кӱнде чыыпчалар. Ол хуруғ поларға кирек. Амды тубан турыбысча, аннаңар комбайннар 13.00-14.00 часта ла хыразар сыхчалар, 19.00 часха теере тоғынчалар, - теен хоных пазы Михаил Фролов.\\nПӱӱл хоных пір гектардаң 25-че центнер ах киндір чыыпча. Пу чахсы кӧзідім. Хоных пазы пу ӧзімні прай чыып полбазына сағыссырапча. Часхы орай пасталғаннаңар, таарығ тоғыстары ідӧк пасталған, аннаңар прай ӧзімнер орай пысханнар. Михаил Фроловтың таниинаң, ах киндір пыс парған соонда пір айӌа пір дее хайтпин турча. Аннаңар аны тоңастығларны чыып алған соонда ла «тарапчалар». комбайннар ах киндірнің пазын на кисчелер, сабы хырада тур халча. Комбайн істінде ол сабылча, бункерінде чыылча. Бункерге 8 кубометр алай 4,5 тонна ах киндірнің ӱрені кір парча. Пір кӱнге комбайн 30-40 гектардаң ах киндір чыып аларға маңнанча. Пӱӱнгі кӱнге хыраларда 3 комбайн тоғынча, тӧртінӌізі - тыхтағда.\\n350 гектар чирде кизіл парған гречиха чатча. Сағам аны сабарға маңнанминчалар. Прай техника ах киндірні чыырынаң айғасча. 2017 чылда «Аршановское» ООО гречиханы чыырға маңнанмаан, ол хыраларда хыстаан. Анаң часхызын аны сабысханнар. Михаил Фроловтың чооғынаң, гречиха, хырада хыстаза даа, пір дее хайтпинча, че аны аттар чібізерінең хорғыс пар. Пӱӱл пір гектардаң 28 - 30 центнер гречиха сыххан.\\n- Пылтырғызынаң тиңнестірзе, пӱӱл пістің прай ниме уйан арах ӧскен. Хай пірее хыраларда гектардаң 58 центнер пуғдай чығабыс, пылтыр 60 центнер полған. Ирткен чылда 80 гектарда кӱскӱде таарыҷаң пуғдайны салғабыс. Пір гектардаң 41 центнер чыып алғабыс. Пу чыл ла сығызы чахсы полды.\\nПӱӱл кӱскӱде 250 гектарда андағ пуғдайны таарып саларға пӧгінчебіс. Амды чир сала тооп парарын сағыпчабыс. Пістің хыраларда хар асхынахтаңар, кӱскӱде таарыҷаң пуғдайны ӧскіріп аларға сидік. Хызылчар крайында ол саринаң сала оой, анда хар улуғ полча. Пуғдайны кӱскӱде таарып салзабыс, орғах айында чыырбыс, - сағыстарынаң ӱлескен хоныхтың пазы.\\nПӱӱл «Аршановское» ООО тиксі 3800 гектарда аймах ӧзімнер таараан. Ӱстӱнде адалған культуралардаң пасха, ідӧк сула, рапс, ас ӧскіріп алғаннар. Пір гектардаң ортымахти 55,5 центнер пуғдай сыххан, ас - 54,8 центнер гектардаң, сула - 49,2 центнер гектардаң, рапс - 34,2 центнер гектардаң.\\nАмғы туста хоных килер чылдағы таарыға тимненче - хыраларны тартча. Таарығ тузы чит килзе, ол хыраларда тоңастығлар салылар.\\n- Чир тынанып алзын тіп тартчабыс. Часхыда, пораналап, тоңастығларны таарирбыс. Тоңастығларны чыыр тус пасталғаннаң, ӱртӱн айынаң, хыраларны тартчам, - теен механизатор Дмитрий Белоногов.\\nТаныхтирға кирек, пӱӱл «Аршановское» ООО «ӧзімнерні ӱренге ӧскірчеткен хоных» статус алып алған. Амды хоных ах киндірні ӱренге садарға пӧгінче. Аның паазы андада 30 % пӧзік полар.","num_words":492,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.198,"stopwords_ratio":0.14,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПОС КИРЕЕНЕҢ АЙҒАСЧАТХАН ПОЛҒАН НА КІЗІ ААРЛЫҒ!\\nТоғазығ. Хакасия Ӧӧркі Чӧбінің кнес орынӌызы, хазых хайраллирынӌа паза социальнай политикаӌа комитет кнезі Евгений Молостовтың депутат айланызы хоостыра республика пазы Валентин Коновалов Харатас городтың идінӌектерінең тоғасхан\\nХаратастағы паза пу городта тоғынарға сағынчатхан, че пасха орында чурттығ идінҷектері республика пазынаң тоғазыға «Минің пос киреем» кінде чығаннар. Ол Ағбан городта Чоннар ынархазы орамазындағы «Ынархас» гостиницаа хоза пӱдірілген офистер туразында орныхча. Чоохтирға кирек, кіннің улуғ нимес конференц-залы пар, хайда идінҷектерге тоғазығлардаң пасха ідӧк семинарлар иртірілче.\\nТоғазығда Валентин Коновало��таң паза Евгений Молостовтаң пасха ідӧк Хакасияның экономика тилізі министерствозының, Тиліс чыындызының тоғынҷылары, Хакасиядағы идінҷектернің праволарын арачылирынҷа уполномоченнай Василий Кудашкин, «Кимдегі Сибирь» килкім инвестиция проектінің республикадағы офис пастығы Михаил Крутских паза пасхазы араласханнар.\\n- Харатас хаҷан даа промышленность городы полтан, че алындағы чылларда ол тилізі хоостыра алнында парған полза, халғанҷы чылларда тиліс чоғыл, - таныхтаан Евгений Молостов. - Городта пар ікі промышленность орны: «Харатастағы» промпарк паза ИСКОЖ. «Харатастағы» промышленность паркында резидент атха турысхан идінҷектерге чахсы оңдайлар пирілче, ол сайҷа предприятиені тӧстепчеткен тусха чирні арендаа суурчатхан ӱчӱн тӧлег саналбинча. ИСКОЖ-та даа тыхтағ соонаң чахсы орыннар пар. Оларзар пос киреен азарға сағынчатханнарны тартарға кирек.\\nЧоохтирға кирек, Хакасия правительствозы городтың тиксі тилізінең тастыхти турбинча. Кічіг паза ортын пос киреенеңер чоохтаза, нацпроект хоостыра пір профильліг орыннарда пос киреенең айғасчатханнарға алында хабазығ кӧрімнері кӧріл парған. Хакасия пазы Валентин Коновалов анзына улуғ хайығ айландырған:\\n- Национальнай проекттер полызиинаң моногородтардағы идінҷектерге хабасчаң чахсы оңдайлар ікінҷі чылы чуртасха кирілчелер. Че нинҷе ахча хабазыға киректелчеткенін город устағ-пастаа пӧкче. Ол саринаң Харатастың устағ-пастаа уйан тоғынча. Итсе, республикадағы моногородтар чуртағҷыларының 40 проценті Харатаста чуртапча!\\nХакасияның экономика тилізі министрінің орынҷызы Татьяна Речкова республикада идінҷектер саны хызырылчатханнаңар искірген, тымо сылтаанда, тізең, пос киреен чабысханнар саны пілдірте ӧзе халған. 2019 чылда тиксі республикада 16,6 муң идінҷек саналған полза, пӱӱл оларның саны 15,9 муң кізее тиңнелче. Олар 50 муң кізее тоғыс орнын пирчелер. Харатаста пос киреенең 2000 кізі айғасча, пӱӱл идінҷектер саны 133 кізее хызырыл парған. Татьяна Викторовнаның таниинаң, Харатаста идінҷектер саны пасха город-аймахтарның хыринда пілдірте хызырыл парған. Министр орынҷызы ідӧк идінҷектерге пирілчеткен ахчалығ, кредит, инфраструктура паза пасха хабазығ кӧрімнерінеңер чоохтаан. Чахсы хабазығ пирілчеттір «Харатастағы» промпарктың резиденттеріне. Пӱӱнгі кӱнге анда сигіс резидент санға алылған. Олар чир ӱчӱн аренда ахчазын тӧлебинчелер, предприятие туразын тимге сығарып алзалар, чирні посха пастырып алдаң оңдай пар. Ідӧк оларға инфраструктура тикке тартылча паза проекттерін чуртасха кирерге ниик оңдайлығ ӧдіске ахча аларға чарир.\\nХакасияның тиліс чыындызының устағҷызы Денис Пауль «Минің пос киреем» кіннің тоғызын чарыт пирген. Анда чыындының ӱс кіні, пос киреене МФЦ паза Гарантия чыындызы орныхчалар. Идінҷекке пір орында прай даа сурығларны пӧгіп аларға чарир. Аннаң пасха, «Кічіг паза ортын пос кирее паза идіндектің пастаана хабазары» нацпроектче пос киреенең айғасчатханнарға аймах полызығлар пирілче: тиксі маркетинг кампаниязын тимнирінҷе (100 муң салковайдаң кӧп нимес), сығарчатхан ниме-нооға сертификат аларынҷа, эксперттернің чӧптерін аларынңа. Прай пу полызығларны идінҷектер тикке алчалар, ахчазын тиліс чыындызы тӧлепче. Ідӧк идінҷектерге Гарантия чыындызынаң ӧдіске ахчаны ниик проценттіг аларға чарир - 3 миллион салковайға теере 1 - 4,25 %-тіг. Процент сині залогха артызылған ис-пайнаң паза пасха кирексіністер толдырылғанынаң палғалыстығ.\\nИдінҷектерге пос киреен тилідерге паза пір оңдайны иптирінҷе тоғынча регионның толдырығлығ ӱлгӱзі. Ол килкім предприятиелерге аймах полызығларны читіреріне паза ниме-нооларны сығарарынҷа чахығларны толдырарына республикадағы идінҷектерні тартарынҷа тоғыс. Сағам правительство предприятиелернің кирексіністерінең танысча. Паза пір хабазығ орны, хайзы пу оңдайны тилітче - «Кимдегі Сибирь» килкім инвестиция проекті. Аның Хакасиядағы офизінің устағҷызы Михаил Крутских идінҷектерні проект сайтында санға турарға хығырған. Аның чооғынаң, пу портал пастыра 600 миллион салковайға чӧптезіглер иділ парған.\\nТоғазыға килген идінҷектер хынғаннар пілерге, хайди промпарктың резиденті полыбызарға чарир? Министерствоның нандыриина иң ӧӧні - пос кирее Харатас городта орныхчатханы. Идінҷек Ағбан городта даа санға алылған полза, че аның пос киреенің хайдағ-да чардығы пу городта орныхчатса, ағаа чарир резидент полыбызарға. Идіндектернің кӧбізі пӱдіріг ниме-нооларын сығарарында тоғынчаттыр. Олар Хакасия пазынаң килчеткен чылға республикада хайдағ пӱдіріглер поларын паза нимедең пӱдірілерін азынада кӧр турарға сурынғаннар. Азынада чахығ иткені пӱдірігділерні илееде сидіксіністердең позыдарҷых тіпчелер олар.\\n- Піс хаҷан даа тоғазығларға паза хайдағ даа проекттерні, наа сағыстарны ӱзӱрерге тимдебіс, - таныхтаан экономика тилізі министрінің тоғызын толдырчатхан Виктор Богушевич. - Мин хаҷан даа тимдебін, че азынада пазын саларға кирек. Орынҷыларым айланыстарнаң тоғынарлар, пірдеезі хайығ чох халбас.\\nВалентин Олегович, тоғазығны тоозып, идінҷектернең тоғазығлар пасха даа муниципальнай пӱдістерҷе иртіріл турарына хайығ айландырған. «Піске пос киреенең айғасчатхан полған на кізі аарлығ!» - теен республика пазы.","num_words":660,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"СООХТАР ДАА ХАРЫҒ ПОЛБААН\\nСпорт. Асхыстағы С.З.Карамчаковтың адынаң спорт комплексінде олаңай кӱресче турнир ирткен. Анда 2002 - 2004 чылларда тӧреен оол-хыстар араласханнар.\\nРегион аразындағы марығлар Сеулда ирткен Олимп ойыннарында хола медаль утхан Сергей Карамчаковтың хумартхызына чарыдылғаннар. Соох таа полза, кӱреске хынчатхан улус спорт комплексінзер кӧместең чыылысхан. Марығлар 11.00 часта пасталғаннар, олох туста чарғыҷылар пастағы кӱресчілерні кибіске хығырчатханнар. 2-3 хабыс ирткен соонда, марығ пайрамни азыларын чарлабысханнар.\\nПастыхтар изере турыбысханнар, оларнаң хости - чарғыҷылар. Марығны азып, чоох тутханнар Асхыс аймааның пазы Абрек Челтыгмашев, Хакас Республиканың спорт министрінің орынҷызы Виталий Мордакин паза Тува Республиканың Ӧӧркі Хурал депутады Радислав Николаевич Наважап. Ідӧк сӧс пиргеннер Хакас Республиканың Ӧӧркі Чӧп депутады Олег Ивановха.\\nАлғыстастар соонаң кӱрес пазох пасталыбысхан. Ӧӧн чарғыҷы полған Виктор Бурнаковтың искіриинең, пу марығда 89 кӱресчі араласхан. Пістің кӱресчілердең пасха Тува Республиканың паза Кемеров облазының спортсменнері устарын сынааннар.\\nМарығ иирзер тоозыл парған. Хыстар аразында орыннарны піди ӱлескеннер:\\n43 кг кӧдірімде - Валерия Карамчакова, Асхыс аймаа,\\nI орында Алтынай Топоева,\\nII орында Мария Мамышева, Асхыс аймаа,\\n49 кг -\\nI орында Юлия Боргоякова, Асхыс аймаа,\\n53 кг -\\nI орында Юлия Воронова, Новокузнецк,\\nII орында Отчугаш Кудерек, Тува,\\nIII орында Агата Торбостаева, Кристина Кочелакова, Асхыс аймаа,\\nI орында Ольга Чертыкова,\\nII орында Тарина Бытотова, Асхыс аймаа,\\nI орында Арина Наумова, Новокузнецк,\\nII орында Айсели Асочакова, Асхыс аймаа,\\n69 кг -\\nI орында Анастасия Некрасова, Новокузнецк,\\nII орында Карина Мастракова, Асхыс аймаа.\\nОоллар аразында орыннарны піди ӱлескеннер:\\nI орында Марат Боргояков, Асхыс аймаа,\\nII орында Константин Иптышев, Асхыс аймаа,\\nIII орында Менги Монгуш, Ангыр Салчак, Тувадаңнар,\\nI орында Родислав Чучунов,\\nII орында Дамир Кайдараков,\\nIII орында Фёдор Бурнаков, ӱзӧлең Асхыс аймаанаң,\\nIII орында Эдуард Мазяков, Новокузнецк,\\nI орында Найдан Иргит, Тува,\\nII орында Александр Кузургашев, Асхыс аймаа,\\nIII орында Денис Чочиев, Асхыс аймаа,\\nIII орында Борбан-оол, Тува,\\nI орында Аскар Тюмереков, Асхыс аймаа,\\nII орында Арсений Манчин-оол, Тува,\\nIII орында Валерий Сазанаков, Асхыс аймаа,\\nIII орында Вадим Чебокчинов, Пии аймаа,\\nI орында Даниил Толмашов, Асхыс аймаа,\\nII орында Денис Чебодаев, Пии аймаа,\\nIII орында Кудерек Мыргыстый, Тува,\\nIII орында Александр Кулимеев, Асхыс аймаа,\\nI орында Азар Тюдешев, Асхыс аймаа,\\nII орында Руслан Пастаев, Ағбан,\\nIII орында Александр Арчимаев, Асхыс аймаа,\\nIII орында Вячеслав Шабанян, Новокузнецк,\\nI орында Максим Мезенцев, Асхыс аймаа,\\nII орында Данил Кыскараков, Асхыс аймаа,\\nIII орында Игорь Юктешев, Асхыс аймаа,\\nIII орында Исмаилшин Кадыров, Ағбан,\\nI орында Даниил Саков, Ағбан,\\nII орында Никита Никишин, Асхыс аймаа,\\nI орында Артём Никулин, Новокузнецк,\\nII орында Александр Бахман, Ағбан пилтірі аймаа,\\nI орында Эртима Тукуш, Тува,\\nII орында Семён Степанов, Новокузнецк,\\nIII орында Дмитрий Букванов, Асхыс аймаа.\\nЧиңісчілерге медальларны, Аарластығ пічіктерні министр орынҷызы Виталий Мордакин, Ӧӧркі Чӧп депутаттары Олег Иванов, Николай Разумов читіргеннер. Тува аалҷызы Радислав Наважап алынңа сыйыхтар ағылтыр.\\nЧиңісчілернің аразында таныхтирға кирек 48 кг кӧдірімде чиңісчі пол парған Аскар Тюмерековты. Пу кӧдірімде Сергей Карамчаков кӱрескен нооза.\\nМарығ соонда Виктор Бурнаковтаң марығ хай синде ирткенін сурғам. «Иң не ӧӧні пиртіктер чох полды. Хомзыныстығ, кӱресчілер асхынах араласхан. Іди киліс парған, прайзы пос регионында федеральнай округ марығларына тимненче. Аннаңар кил полбааннар», - теен ол.","num_words":428,"character_repetition_ratio":0.162,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.037,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.917,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Тасха матыр — различия между версиями — sostik.info\\nТасха матыр — различия между версиями\\nВерсия 20:59, 18 августа 2015 (просмотреть исходный код)\\nТекущая версия на 21:24, 18 августа 2015 (просмотреть исходный код)\\nАй алысхануа, чыл чылысхануа, кеен уырғап, кеен мӧтебіскен хара торааттығ атығӌы Оспа аңнап-хустапчададыр, Ах ӱӱсті кичіп парып, Хос хулахты пастыра Ах ӱӱс суғның хазына чит килуең. Аң-хусты арға тиргее арт килзе, идін хости хонӌых кізілерге ӱлебісчең. Атар кӱн атып, аарлығ кӱн харағы сых килгенде, іди суулазып одырғаннарында, аттығ кізі чиде тӱскен. Тӱрче полғанда, ізік азылып, сейзең кізі кіре пасхан. Изен салып, изеннезіп, минді пиріп, минділесче. Атығчы Оспа тапсабысхан: «Одыр, одыр, аалчы кізі». Сейзең азах ӱстӱнде айлан тур.\\n—\\tХан— хазыр, пиг — пик, — тидір сейзең. — Ханым-пигім Тар пиг сағаа ысты. Оспа харындас амох килзін теен. Оспа одырғаннаң: «Поч,\\n—\\tХан— хазыр, пиг — пик, — тидір сейзең. — Ханым-пигім Тар пиг сағаа ысты. Оспа харындас амох килзін теен. Оспа одырғаннаң: «Поч, хайдағ кирекке алдыртча?»\\nхайдағ кирекке алдыртча?»\\n—\\tМин пілбинчем ол киректі, — тіпче сейзең, — парзан — истерзің, чоохтассаң — пілерзін. Ам мал айландыра парирбын.\\n—\\tОдыр, одыр, — тіп, пигнің абахайы ас-суғ турғызыбысхан; улуғ столньщ кистіне одыртып, аарлап, сыйлабысхан. Араға ізібіскенде, Тар\\nпиг суули пастаан:\\n—\\tНиме идерге алдыртарч,ыхпын? Хара тораадың мағаа сыйлабассың ма? Алтон асхыр ӧӧрдең алты чахсы ат таллап пирербін. Аны ағылахсынча\\nползаң, Оспа харындас, асхырлығ ӧӧр хулун чабағазынаң пирем.\\nСтрока 42: Строка 38:\\nТар істіліг Тар пигнің сырайы ағара тӱскен. Оспа, аны кӧре, маңзырап парим тіп, андар-мындар чумартынып сых чӧрібіскен, хара тораадына\\nалтанып, пура тартыбысхан.\\nСах аннаң айланып, Хара ӱӱсті хастабинаң, ин тӱскен. Кӱннің харағы чабыс тӱс парыбысхан. Ах ӱӱсті кис килген. Кӧр килчетсе, ибінің алнында\\nчон хара намыт чыыл парған. Хайдағ ниме пол парды тіп чиде тӱскен.\\nОспа наныбысхан соонда, тар істіліг Тар пиг ӧртектеп Ах ӱӱс хастап чӧрібіскен, Оспаның чирі-чуртына читкен: кӧрзе, сайда,мал идіп, пір\\nоолах ойнап одыр. Чит киліп, изен ме тіп тапсабысхан Тар пиг. Оолах ағаа хылчаңнап: «Изенӧк», — тидір. Кӧрзе, обыр-чібір оолах полтыр.\\nКемнің палазызың тіп сурыбысхан:\\nСтрока 76: Строка 64:\\nАны кӧріп, тар істіліг Тар пиг алты частығ оолахха: «Піссер парарзың ма, уғаа даа чахсы ойначаң нимелер, сырлығ хазыхтар пирербін», — тіп\\nСтрока 94: Строка 80:\\nАнаң, кил, айлан парып, пір хапчых хазых ал килген. Алты частығ оолах, аны кӧріп, чахсы-чахсы хазыхтарын таллап, хойны-холтыхха суххлап\\n—\\tАлғаным-чахсым, — тіп тапсабысхан Тар пиг ипчізіне. — пу атығчы Оспаның оолғы. Аңнап-хустап чӧрчең хара тораадын айапчадыр, пу\\nпалазын чох идібізерге чӧрбін, — тидір.\\nСтрока 112: Строка 94:\\nАлты частығ оолағын тілеп, Оспа ирепчі прай суғ хазын ибірділер. Пір дее чирде чоғыл. Алты частығ палабыс суға кірген полза, мыннаң андар\\nиртпесчік тісчелер. Іди чоохтазып ала, Оспа ирепчі, нанғаннар иблеріне.\\nАс чібин, суғ іспин одырлар ирепчі. Халых чон пазох чыылыза килген. Кізі кізідең сурағлапчадыр, андағ кирек пол парды, урунған кізі пар ба\\nтіп. Кӧрген кізі чох полған, искен кізі чох полған.\\nОлар іди полып, кӱн хараа кидер айлан парған. Хаалха ізии азылыбысхан, алтон сӱрмес арғаа чайылып, иліг сӱрмес ээнге\\nСтрока 125: Строка 103:\\nХыстың чахоызы: «Абаай харындас, атығңы Оспа, уғаа даа тарығып килдім, — тидір. — Мин Тар пигнің сӱмекчінібін. Ханым-пигім Тар пиг сірерні\\nамох килзін теен ааллап».\\nАның соонда, иирге хаапчатханда, атығӌы Оспа ипчізінең тирінібіскеннер, аттаң чазағ чӧрібіскеннер. Тар пигнің чиріне чидіп, кӧрзелер, он\\nікі пулуңнығ чайғы ибнің хаалхазы чабых, алты хат киис ибнің ізігі азых турчадыр. Атығчы Оспа ирепчі кір килгеннер —Тар пиг ирепчі айланыс\\nтурлар. Изеннезібіс-кеннерінде, Тар пиг, ойлап киліп, чоохтабас чооғы чоғыл, тібес тілі чоғыл,\\nСтрока 143: Строка 115:\\n—\\tХарындас атығӌы Оспа, сірернің хомай кирек пол партыр, — тидір. — Алты частығ оолааңарны таппин халғазар тіп искем, сынап ол\\nкирек полды ба? — тіп сурча.\\nСтрока 151: Строка 121:\\n—\\tЧе сыннаң андағ пол парды полза, атар таң атса, кӱн сых парза, чонымнаң кілезе пирербін. Хайдар кір парар ир пала, алты часта\\nолғанның алығ тузы, астых таа парыбызар, пірее чирде кізее урунған на полар, — тидір. — Ас ал чіңер, — тіп, суулап тур. Оспаның ипчізі,\\nпір самнах сузып алып, іс полбаан, стол алтына туюххан тӱкӱрібіскен. Пір кизек ит алып алып, тайнабызып, чіп полбаан, стол алтынаох\\nтӱкӱрібіскен. Хара чӱрегі хайнабысхан, сыыды киліп, чадап тохтанған. Атығӌы Оспа ӱс самнах мӱнін чадап іскен, пір кизек итті азыр полбаан.\\nСтрока 163: Строка 127:\\nТур киле чӧріп, тимненібіскеннер. Тар пиг пір ниме пілбеечік оларны ӱдезерге сых килген: «Чахсы чатчадыңар, харындас»,— тіп, тур халды.\\nТігілері Оспа тағның алтына чидіп, иблеріне кір килгеннер. Алты частығ оолахтары, суулап, ойлапчатчаң, ам пір дее ниме истілбинче. Алай\\nпалабыс хайдар кірді ни тіп, ачырған турлар. Оспаның харах чазы улуғ ымарлап тӱзібіскен, одырғаннаң ипчізі тапсабысхан:\\nСтрока 174: Строка 134:\\nОспанын, ипчізі анда пазох чоохтаныбысхан:\\n—\\tПір омас мӱн іс полбадым, пір кизек ндін чеелбедім, хайдағ даа пасхаӌыл ит полчаң, алған кізі атығчы Оспа, кирек Тар пигдең пол\\nпарды полбазын. Іди теенде, атығчы Оспа тура сегірген, тпмін тимненібіскен, тиріглерін хабынған. Ипчізі чочып парған:\\nХайдар даа парчатсам, нимее сурапчазың, ир кізі хараағы тӱнде чорыхтығ. Анаң, айланып, сых чӧрібіскен. Харасхы пол нарыбысхан. Атығчы Оспа\\nТар пигнің ибіне чит килген, тыңнан турыбысхан пб кистінде. Узаалахтар, абахайы, кӱзӱреп, маңнанып айлан чӧр, Тар пиг тӧзек саларға тіп\\nтапсабысхан. Улуғ тӧзегін чарастырып, чадыбысханнар. Чадыбызабас, хаты чоохтапчадыр:\\nСтрока 190: Строка 144:\\n—\\tХара тораадын айаанда, ол кирек оларға, постарының ханын постары чіділер, кинчі идінең хада палаларының идін чіділер. Аны истіп,\\nОспа атығчының чӱрегі хайдар-хайдар пулғалыбысхан — тириин хабынған, тӧдір пір хаалағ пазып, кіріске тастап, охчаан кирбейте тартыбысхан.\\nЧааӌах пазы алызыбысхан, иргек пазына хан тӱӱлібіскен, чаачах саплап, ух кӧглебіскен, адты хат киис ибні тобыра атхан: улуғ хыйғы\\nистілібіскен. Атығчы Оспа аннаңар чуртын кӧре пастырыбысхан.\\nТаң ағара чарып килгенде, ізік азылып, улуғ Таспа кір килген. Изен-минді ирт парыбысханда, суулазып одырыбысхан атығчы Оспа: «Кирек хомай\\nпол парды, абааң, алты частығ оолғыбысты Тар пиг чіп салды». Тігізі пазын пулғап одыр. Іди одырғаннарында, ат табаны тігіри тӱскен, улуғ\\nибнің алнында хыйғы полыбысхан: «Атығчы Оспа ибде бе?» — тіп. «Я, ибдебін», — удур тапсабысхан ибінең.\\n—\\tИбде ползаң, Оспа табырах арах тирін, Тар пигнің чуртында улуғ хорығ полчадыр. Он ікі кізі аал сай тарап парды, пастых-пастых\\nСтрока 218: Строка 160:\\nСейзең кізі іскеркі аалларға парим тіп чӧрібісті. Ол парыбысхан соонда, атығӌы Оспа, тимненіп, чӧр сыххан. Чон изебі чох чыыл партыр.\\nИбнің алнында, кизек ачыхта, чон сыыспин чатхандағ. Тыңнан килчетсе, сууласхлапчадырлар, хайдағ-да ниме ӱзӱрізіп. Пір оол, турғаннаң,\\nПрайзы атығңы Оспаның уғы тісчелер. Ол арада пір апсах чоохтапчадыр: «Ноға іди полчабыстар, ооллар, ух ухха тӧӧй полар чоғыл ба. Хайдаң\\nОспаның уғы пол парар».\\nОспа пас парған. Кӧрзе, Тар пиг иркін арта тӱс парған чадыр, ипчі кізі — иб ортызында. Оспа атхан ух, киис ибні тобырып, Тар ирепчіні\\nкӧксілерінең тобыра парып, чечпее хазал парған, тырлап тур.\\nАалдаң ырах нимес, тастығ хырда, кӧлет салғаннар Тар пигні. Аннаң айлан килген соонда, чон тараалахха чонмынаң чӧп иткеннер: «Чазыда пар\\nмалыбыс саны чох чӧрбезін, халых чон чарғы-ӱлгӱ чох чуртабазын. Хан орнына хан табарға, пиг орнына пиг табарға кирек».\\nӰзӱре-ӱзӱре килгенде, атығӌы Оспадаң алып кізі чоғыл, андағ сағыстығ кӱлӱк чоғыл. Хан орнына хан таап, пиг орнына тшг таабысханнар\\nОспаны. Хан-пиге тур парғанда, Оспа, пиг хан орнына хан полып, чонның чарғызын салыбысхан, пиг орнына пиг полып, мал санын алып,\\nОспа пигнің ипчізі азағы аар чӧрібіскен. Сині читкенде, ала маңыс оолах тӧріп парған. Оспа пиг аңнап-хустабаан оолағы азах пасханча. Алты\\nчас асханңа, читі часха читкенңе, оолағын іңезінең арон чӧрдірбеен. Че аннаң андар, оолғы он ікі чазын толдырыбысханда, ир пала нимеспін\\nме тіп, ойнап чӧре пастаан:\\n—\\tНоо чирдең читкен хасха пӱӱр малға салынчадыр, ӱзінчі хараағызын килді, —тидір. — Тайлах малны ӱзе тартып иртті, чоон малның\\nніткезін кизе тарт тур.\\nСтрока 266: Строка 188:\\nПабазы ааллап парыбысханда, оолағас хара тораатха алтанған, малзар чӧр сыххан. Хызыл тигейге чортыр килген. Іди кӧр турза, хасха пӱӱр\\nсығара ойлап килир. Аннаң андар хасха пӱӱр Ах ӱӱс пазы Ах тасхылда алты айландыр сӱрген паза хатап Ах ӱӱс суғны хастап ойлап тур. Он ікі\\nчастығ оолах кӧр килзе, ӱс тигей турчадыр. Хасха пӱӱрні тоғыр алып, ӱс тигейні ибіре ойлат килген. Кӧрзе, кізі сырайлығ ниме, кізі тілГнең\\nтілленіп, кізі ӱнінең ӱнненібіскен: «Оспа пигнің палазы, мині атпа, хадарған малыңар чідім, паза хайбаспын, хайдаң килгем, андар\\nпарыбызам», — тіпче.\\n—\\tЧе, мині атыбыссаң, хомай полар, чурты чох халарзың, оолах. Алданғанына кӧрбеен оол кізі, охчааӌағын тартыбысхан, кӧксінең кӱн\\nпалыңнабысхан. Сах аннаң ол пӱӱр чох пол чӧрібіскен. Тигірге сых парған ма, чирге кір парған ма — пір дее кӧрінмеен. Оолах, аттың ахсын\\nпура тартып, аннаң андар чӧр сыххан.\\nТӱрче полғанда, тохтабысхан, адын салыбызып, чуунып, суғ ізіп алып, изер-тириин частанып, узи пирген. Оңар тур килзе, кӱн кӧдіріл партыр.\\nКӧрзе, хара тораат чалбағынаң тӱс парған тынанчадыр. Пас киле чӧре, пазынаң тартыбысхан. Хапса, хара тораат ӧл партыр. Ылғап-сыхтап оолах,\\nадазы чирі Оспа тағны кӧре чӧр сыххан. Кір килзе, іӌезі-пабазы ибде. Ічезі тура сегірген:\\nСтрока 294: Строка 200:\\n—\\tЯ, — тидір, — малны хайындырчатхан хасха пӱӱрні сӱрдім. Ах ӱӱсті, Хара ӱӱсті индір парып, анда ат килдім. Пабам хулуны хара\\nтораатты аңдар салдым. Оспа кӧрчетсе, палазы хомай пол парды, тӧзекке апар чатырды. Аар ӧстебіскен ол, тӧзекте чадып, іди чатханынаң\\nоолахтың пазох тілі пар полыбысхан:\\nОспа пиг кӧрерге ле маңнанған, хасха пӱӱр андартын сегір салыбысхан, он ікі частығ оолахтың тӧзіне тӱскен, сах аннаң ізіктең сығара сегіре\\nойлабысхан. Оспа пиг ирепчі палаларын хапханнар, палаларының тыны ӱзіл чӧрібіскен. Оолағасха сыхтазыбысханнар. Пастағы палалары кізі\\nхолынаң пар халған, ікінчізі — хасха пӱӱрнің сӱмезінең.\\nОолахты Тарбы тағның ӱстӱнде андох харайтыбысханнар. Тӱрче поларынаң, Оспа пиг ипчіӌегін кӧледібӧк салды. Оспаның изі сығыбысхан, парып,\\nтӧзекке аңдарылыбысхан, пілер-пілбесте. Іди чатханда, улуғ нимес оолах кире пасхан, алты час тузы полар ба, полбас па.\\nСтрока 318: Строка 214:\\n—\\tЯ, оолаам, суғдан, сухсап, ханым хадылчадыр. Мағаа суғ ал кил, — теенде, кӧнек хапхан пайаағы оолах, ойлап парыбысхан. Тӱрче\\nполғанда, кӧнектіг суғ кӧдіріп, пу кір чӧр. Оспа аны тооза ізібіскен. Оспа пиг кемнің оолаазың тіп сурчадыр. Пайаағы оолах: «Минің іӌем-\\nпабам чоғыл, — тидір. — ӧкіс ӧсчедірбін».\\n—\\tАндағ полза, оолах, мағаа оол поларэың ма? Мнні паба тирзің. Илдең-чоннаң таап азыраан ӱзінӌі палам Уӌеңес поларзың, — тіпче.\\nЧуртап, чылға сых парыбысханнар. Позына хара ат тудып алған, аны алтан чӧрче, оолғы ат тудыбох ппр тіпче. Ам, таллап-таллап, оолғына ах\\nхалтар ат тут пирген Оспа. Уӌеңес кӱннің чортырып ойлатчададыр.\\nІди чуртап, пір кӱн иртен адалығ оол ниме чіп одырғанда, Ат арғазы пилдең таңмазы пасха аттар ас киледірлер. Кӧні оларзар килирлер, чидіп,\\nтохтабысханнар. Изеннес-минділескеннер. Сейзең кізілерні стол кистіне одыртып, аарлап-сыйлап салыбысхан Оспа пиг: «Ырах па, чағын ма айан\\nхуруп парчазар?». Одырғанынаң сейзең кізі тапсабысхан:\\n—\\tІӌем-пабам чирі ырах халды, ханның-пигнің пазы Моол чирінеңмін, прай пиглер чыылысчалар албан нпме тӧлирге. Оспа пиг, син\\nӱзінӌізін парбадың, ханым-пигім алдыртча. Килбезе, чахсы итпеспін, позының идін позына чідіртіп, позының ханын позына ізіртербін теен.\\nМинің чооғыма ізенмезең, Оспа пиг, пічік пазып ысхан Моол хан. Хойнына холын суғып, тос сығар килген. Улуғ нимес хазың тозында пічік\\nпазылтыр. Сах ниме чоохтаан сейзең, мында олох ниме пазылтыр. Олар чӧрібіскен соонда, тарыхпастағ Оспа пиг тарых парған, ӱрӱкпестег Оспа\\nпиг ӱрӱгібіскен. Сыға чӧріп ибдең, хыйғы салыбысхан:\\nАтығӌы-сабығӌылар прай чыыл килгеннер, аарлығ аң теерізін ӱзӱрібіскеннер, аннаң андар, артха артхлап, тимнееннер. Чон тарағлап парғанда,\\nАтығӌы-сабығӌылар прай чыыл килгеннер, аарлығ аң теерізін ӱзӱрібіскеннер, аннаң андар, артха артхлап, тимнееннер. Чон тарағлап парғанда, Оспа пиг тимнен-сӱмненібіскен. Учеңес: «Мин дее парарға Моол ханына», — Оспа пигні хооп тура парған. Оспа пиг апарарға хынмин турадыр. Анаң Оспа пиг айабысхан. «Че тимнен, оолғым», — тидір. Сынап таа мында пірее ниме пол парар тіп, хорығып, хада ал парған. Аннаңар чол чӧрібіскеннер. Иирзер, суғлығ чир урунғанда, тохтабысханнар. Учеңес хайдағ нимені хағлап, киртіп, килістір турадыр. Чиис ниме хайнап парғанда, чееннер. Чадарға тимненібіскеннерінде,. Уӌеңес хоных чадар чирге ағас салааларын сындырып тӧзебіскен, кирткен кіресті Оспаның алтыиа тастабызып, пабазын андар чатыр салған. Пір ниме пілбеді кирі кізі, чадып узубысханнар. Атар таң атханча, пір дее хыймыхтабин узаан Оспа пиг.\\nКӱн сых килгенде, от салып, ниме хайнат чееннер. Аттарына изер салып, тимненібіскеннер, аннаң андар атха алтанарға турып, Уӌеңес ӧстебіскен. Оспа пиг чочып парған:\\nОспа пиг тимнен-сӱмненібіскен. Учеңес: «Мин дее парарға Моол ханына», — Оспа пигні хооп тура парған. Оспа пиг апарарға хынмин турадыр.\\nАнаң Оспа пиг айабысхан. «Че тимнен, оолғым», — тидір. Сынап ��аа мында пірее ниме пол парар тіп, хорығып, хада ал парған. Аннаңар чол\\nчӧрібіскеннер. Иирзер, суғлығ чир урунғанда, тохтабысханнар. Учеңес хайдағ нимені хағлап, киртіп, килістір турадыр. Чиис ниме хайнап\\nпарғанда, чееннер. Чадарға тимненібіскеннерінде,. Уӌеңес хоных чадар чирге ағас салааларын сындырып тӧзебіскен, кирткен кіресті Оспаның\\nалтыиа тастабызып, пабазын андар чатыр салған. Пір ниме пілбеді кирі кізі, чадып узубысханнар. Атар таң атханча, пір дее хыймыхтабин узаан\\nКӱн сых килгенде, от салып, ниме хайнат чееннер. Аттарына изер салып, тимненібіскеннер, аннаң андар атха алтанарға турып, Уӌеңес\\nӧстебіскен. Оспа пиг чочып парған:\\nСтрока 381: Строка 243:\\nғаннар. Ырах нимес парарынаң, Учеңес, ырын ырлап, кӧгін кӧглебіскен. Ӱр бе, ас па полғанда, моолның чуртын кӧр кил-геннер. Ай алтынаң ат\\nкӧп чыылтыр, кӱн алтынаң кізі сӱрееліг килібістір. Моол ханға іди ле кірчее чох полған: килген кізінің тіл?н алып, Моол ханға чоохтачаң\\nкізі арон турча. Ам ол кізі, Моол ханның ізігін аза, пазырына кіріп, чоохтапча:\\nХаннар-пиглер чыыл парыбысхан, сымзырых одырғлапчалар, Моол хан анда тапсабысхан: «Ӱс тӧлегні толдыра ағылған полза, кірзін Оспа пиг». Че\\nаннаң андар Оспа пиг аарлығ аңның теерлерін киріп, Уӌеңес хада-пірге тазысча. Прай ӱзӱріп, санн тӱскеннер, ӱс тӧлегнің албанын азыра\\nағылтырлар. Аны исте, кӧріп, Моол хан:\\n—\\tЧе, чахсы, одыр пеер, Оспа пиг, — тидір. Улуғ пиглернің аразына одыртып, анда сыйлап-аарлап сыххан Оспаны. Учеңес пабазының\\nкистінең: «Мағаа даа чічең ниме пир тур, пабаң». Оспа пиг Ӱӌеңеске пиріп одырча. Оспаның хыриндағы пиглер турғанда, Учеңес андар\\n—\\tПабам, Оспа пиг, — пиг нимес, ханын-пигін мағаа пирібіскен, — тидір. — Киртінмезеңер, кӧріңер, — чарнында теерпек таңма, нанында\\nкірес таңма полар, пабамның орнына мин ханмын, мин пигбін. Іди теенде, Моол хан игеріне тӱскен: «Ханың-пигің, Оспа пиг, піске сағба итпин,\\nхайди пирібіскезің», — тидір.\\nӰчеңестің чооғын сынирға Моол хан Оспа пигні, тура орты-зына турғызып, пиглер алнына чалаастадыбысхан. Сыннаң даа, чарнында теерпек таңма,\\nнанында кірес таңма. Аны кӧребес,анда киртінгеннер. Пиглер пазы Моол хан: «Ханың-пигің пир тее салзаң, ханның-пигнің адын адаазың ма?»\\n—\\tПір дее пілбинчем, адабаабын,—нандырча Оспа. Уӌеңес: «Ноға адабаазың, паба кізі, изің агылах полыбысхан ма? — тидір. — Чонның\\nпазы Тар пиг полган, Тар пигнің соона Оспа пиг табылған, — тидір, — анаң чоохтабаазың ма: ӱзінӌі пигі Ӱьӌең пиг син поларзың», — минің\\nадым Учең пиг.\\nСтрока 423: Строка 263:\\nӰӌеңес аннаң андар ойынға сых парыбысхан. Іди айланып, тбірлеп кӧр турза, Моол хан хызы, Постай Арыгның, ибі кӧрінче, алты-ӱстӱнде иб\\nтурчадыр. Устӱндегі ибінің тасхар сығар ізігі пар, улуғ нимес одырар чтрі пар, анда алтон сӱрмес арғаа чайылып, иліг сӱрмес ээнге чайылып,\\nон алтыча частығ хыс одырча. Учең пиг тастаң атхлап тур, хыстар, хаап ��лып, нандыра атыпчалар. Узінӌі тазы Постай Арығның сырайына теңен.\\nПостай Арығның сырайы хызар парған, тас хаап алып, нандыра атхан. Постай Арығның чӱстӱгі андада, сустанып, чирге чачырап парған.\\nСтрока 437: Строка 271:\\nПозы Постай Арығ чазыныбысхан, Учең пиг оларның соонаң парбаан, пасха ч.ирдең ибіртіп, алты хыстың алнына ойлат килчедір. Уңең пиг чит\\nкилген, аттаң тӱзіп, чистек чіп тур. Пір хыс алынаң килче. Ідн килчедіп ол хыс, ибіре тастап, Ӱӌең пнг, улуғ кистігін суура тартып,\\nалнындағы хысты холтых алтына сазыбысхан, хыс пала, хысхыра, аңдарылыбысхан, кистінең тыынған хызын алнына кире тартып алған. Анзын улуғ\\nкистігінең сазыбоғысхан. Хыс пала, абағырыбызып, аңдарылыбысхан. Постай Арығ чапсынарға тідінмеен, Учең пигнің сырайы ардап парыбысхан:\\n«Ирні илектеп, идееңмінең хол»ың чыстың ма, сӧзің пирібізіп, Постай Арығ. Алтын чӱстииңе ачырған чӧрзің ме. Парар ползаң, парарың чоохта,\\nпарбас ползаң, ідӧк чоохта». Постай Арығ хорығыбысхан, парар полыбысхан.\\n—\\tПарар ползаң, усхас, — тидір. Ах халтар адына алтанып, Постай Арығны усхастырыбысхан. Анаң чӧр сыхханнар, килейіп ахчатхан ким\\nсуға кире сегіріп киледірлер, Ах ӱӱс суғның хазына анда чиде тӱскеннер. Иб алнында тохтап, иблеріне кіргеннер, тириин сайбаныбысхан Уӌең\\nпиг. Постай Арығ, тастындағы кибін суурып, одырыбысхан. Ӱӌең пиг тапсап тур:\\nІди кӱн иртіп, иир пол парған, орты кӱнге чит парғанда, ат тігіреені истілген. Улуғ хаалха кӱзӱреде тартылыбысхан: — Иркем-кинӌем, Ӱчең\\nпиг, — тапсабысхан ол кізі. Учең пиг тыңназа, Оспа апсахтың табызы.\\n—\\tАлған чахсы, Постай Арығ, ізік азыбыс са, — тидір. Постай Арығ, турып, ізік азыбысхан, от чарыдыбысхан; Оспа пиг, кіріп,\\nизеннезіп, стол кистіне одырыбысхан.\\n—\\tИркем-кинӌем, Учең пиг, кізі палазын, Постай Арығны, алзаң даа, ікі хыс паланы ноға чазыда чатырдың? — тидір. — Че, оолғым, паза\\nниме ит полбас, той-пай идерге кирек.\\nАбахай Постай пиг ипчізі полып чуртабысхан. Олар наа орынға кӧзіп алғаннар. «Орчых аал» тіп адал парған ол чир. Аннаң андар чахсы\\nчуртабысханнар. Оларның алып-кӱлӱгі пар-полыбысхан. Учең пиг сала харығ арах пол парғанның чуртын талап килчең, позынзар сӱр килчең.\\nУстӱнзарых, ырахтаң, пір пигнің чуртын талап сӱр килген. Оларбынаң пір ӧкіс оолах читкен. Ӧл ир ӧзіп, он тӧрт часха чит парып, Учең пигнің\\nмалын хадарчаң. Чир-чуртын сағынып, ачырғанып, ырлап-кӧглеп чӧр-чең чазыда. Учең пиг тыңнапчатса, хыс ӱні истілчең. Пір кӱн алып-кӱлӱктер,\\nкӱресклеп, кӱрееліс турлар. Учең пиг, сых киліп, тапсабысхан:\\n—\\tОоллар, ах ой аттығ оолны хығыр киліңер, — тидір. Пайаағы оолны, хығырып, ибге кир килгеннер, ікі тӧӧй ах сарааттығ Кӱлбізек\\nалыбына ол оолахты чалаастаттырған. Пайаағы оол хайди чалаастанам тидір. Иріктіг позы ирік чох чалаастан сыххан. Ӧкіс оол теен нимелері\\nарығ-сіліг хыс пол парған. Учең пиг тарыныбысхан.\\nАннаң андар чуртабоғысханнар, че пір кӱн иртен Учең пиг-дең Кӱлбізекке аңнап-хустап парарға тимнензіннер тіп хабар читтір... Ол аңнап\\nчӧрчең кізілер тееспең аттар кирчең полтыр-лар. Кӱлбізектің парар кӱні пол парған. Чӱген тудынып, Кӱл-бізек чазағ пас сыххан. Аттар чӧрген\\nчирге читкен. Пайаағы аттар хуюзып ирткеннер, Сарас чазызын кӧре ойлас сыхханнар, Кӱлбізек аттаң чазағ оларның соонаң чӧр сыххан. Аттар\\nкӧл-лерге кірглебіскеннер. Кӱлбізек ат тударға иткенде, пір дее ат тутырбннчададыр. Іди полып, кистінең кізі тапсабысхан; ай-ланып кӧрзе,\\nаттаң кічичек хызыл хоор ат мӱн салған, ирдең амал кӧгістіг кізі сурабысхан:\\nАннаң андар чуртабоғысханнар, че пір кӱн иртен Учең пиг-дең Кӱлбізекке аңнап-хустап парарға тимнензіннер тіп хабар читтір... Ол аңнап чӧрчең кізілер тееспең аттар кирчең полтыр-лар. Кӱлбізектің парар кӱні пол парған. Чӱген тудынып, Кӱл-бізек чазағ пас сыххан. Аттар чӧрген чирге читкен. Пайаағы аттар хуюзып ирткеннер, Сарас чазызын кӧре ойлас сыхханнар, Кӱлбізек аттаң чазағ оларның соонаң чӧр сыххан. Аттар кӧл-лерге кірглебіскеннер. Кӱлбізек ат тударға иткенде, пір дее ат тутырбннчададыр. Іди полып, кистінең кізі тапсабысхан; ай-ланып кӧрзе, аттаң кічичек хызыл хоор ат мӱн салған, ирдең амал кӧгістіг кізі сурабысхан:\\n—\\tАттарың тут полбин турзың ма, хайзын тударға ит тур-зың Хайа, тут пирим ме...\\nСтрока 512: Строка 306:\\n—\\tМин Сеет чирінеңмін, — тидір. — Адым-солам хызыл хоор аттығ Тасхаңах Матыр. Анаң айланып кӧрче Тасха Матыр, хайда-хайда суғда ӱс\\nхуу чӧрчедір. Ол турғанынаң сӧлидір:\\nСтрока 520: Строка 312:\\n—\\tАлнындағы хууны харах хастаң кизе атарға, ікінчі хуузын чоон мойны алнынаң, ніске мойны тузынаң кизе атарға, ӱзінӌі хуузын —\\nорты-тӱбінең ӱзе атарға, — тіп тур Тасха Матыр.\\n—\\tАндағда мин ат кӧрим, — тидір Тасха Матыр, охчаазып хабына, ікі ух сыырсахти тудыбысхан, ӱзінчі уғын киске тастабысхан, оң азағын\\nтӧзене, одыра тӱскен, сол азағын чӱгӱрте тастабысхан. Кирбейте тартып позытханда, чааӌах саплап, ух кӧглебіскен. Пастағы хууны харах\\nхаста ӱзе атыбысхан, анзы ханат хағынып, пазы суға тӱс парған. Ікінчі уғы хууны моннынаң кизе атхан. Ӱзінчі хууның кӧксін орты-тӱбінең\\nӱзе атхап. Кӱлбізек, аны кӧріп, таңнап, чапсып тур.\\nСтрока 546: Строка 330:\\nМеетке чидіп алып, аннаң андар хыйғылазып, ӱкӱс салғамнар. Тастығ хырға читкеннерінде, Кӱлбізек алнында, Тасха Матыр соонда хыйғлап\\nМеетке чидіп алып, аннаң андар хыйғылазып, ӱкӱс салғамнар. Тастығ хырға читкеннерінде, Кӱлбізек алнында, Тасха Матыр соонда хыйғлап киледір: «Кӱлбізек харындас, ойла, ойла, алныңа кире ойлабызарға турбын». Іди ойлас килгенде, Тасха Матыр, кистінең ойлап киліп, азыра сегірген. Тура тӱскенде, Кӱлбізек иртӧк салыбысхан.\\nМеетке чидіп одырғанда, Тасха Матыр, хыйғы салып, азырох сегірібіскен, меетке кире ойлап парыбысхан. Анаң кӱрезерге марғысханнар. Тасха Матыр Кӱлбізекті ӱс хати тастабысхан чирге, анаң сӧлид��р:\\nкиледір: «Кӱлбізек харындас, ойла, ойла, алныңа кире ойлабызарға турбын». Іди ойлас килгенде, Тасха Матыр, кистінең ойлап киліп, азыра\\nсегірген. Тура тӱскенде, Кӱлбізек иртӧк салыбысхан.\\nМеетке чидіп одырғанда, Тасха Матыр, хыйғы салып, азырох сегірібіскен, меетке кире ойлап парыбысхан. Анаң кӱрезерге марғысханнар. Тасха\\nМатыр Кӱлбізекті ӱс хати тастабысхан чирге, анаң сӧлидір:\\n—\\tАнӌа ойнаанда, мин сағаа пірее ат тут пирим, хайзы адын тудим? — тидір. Кӱлбізек Учең пигнің ах халтар адын кӧзіт пирген. Тасха\\nМатыр чалаастанған, пас киліп, суға сегірібіскен. Ах халтар атха тыыныбысхан. Ах халтар аттың чилнінең хаан, чӱген суғыбысхан, алтон атты\\nсуғдаң сығара сӱр килген. Ах халтар атха алтаныбысхан Кӱлбізек, хызыл хоор адына — Тасхаӌах Матыр.\\n—\\tТасхаӌах Матыр харындас, «Орчых тасха» ааллап парааң. Тасха Матыр хынмаан: «Тарых пардым, тіпче, чирі-суумда ӱс ай полбадым. Че\\nкилем ааллап андағ-андағ кӱнде».\\n—\\tЭкей, ханым-пигім Ӱӌең пиг, алып хыринда алып нимес-пін, кӱлӱк хыринда кӱлӱк нимеспін. Миннең дее артых атығчы пар, миннең дее\\nкӱстіг кізі пар.\\nАм нинче-нпнче кӱн ирткенде, пірсінде чаііғы ибнің алнында аттаң кічіг хызыл хоор ат турадыр, Ибге кире пас килгенде, Ӱӌең пиг кӧрче:\\nсірееде кізідең кічіг кізі одыр, азағы, чирге\\n—\\tИзен ме, минді бе, Тасха Матыр харындас, — тіп, хол тут-хан. Изен-минді прт парып, суулас турғаннарында, Постай Арығ анда кір\\nкилген, ізік наағында тура чӧріп, тапсабысхан:\\nСтрока 587: Строка 353:\\n—\\tПоч, хайди полдың алғаным, Постай Арығ? — тидір. Таң-наанынаң Учең пиг тасхар сыххан. Сых киліп кӧрзе, хызыл хоор ат чоғыл, хыйғы\\nтабызы хайда-хайда истілген:\\n—\\tАдай-табан, ир табан, Учең пиг, илге илег идіп, чонға чоох иттің ме? Ағар чаалығ килем, сағып одыр. Учең пиг, тағ чіли кӧӧп, суғ чіли тазыбысхан, улуғ тобырчығын тудынып, кире пасхан, Постай Арығ хатының омырға патпас тулуңнарын ори хапхан, аңдара сілігіп, соғып, хағыбысхан. Ачығ табызы айасха истілібіскен, порағлығ табызьі пулутха тарап турғандағ. Учең пигні тохтадар алып-кӱлӱгі чох полған, тапсир табызын чох иде\\n—\\tАдай-табан, ир табан, Учең пиг, илге илег идіп, чонға чоох иттің ме? Ағар чаалығ килем, сағып одыр. Учең пиг, тағ чіли кӧӧп, суғ\\nчіли тазыбысхан, улуғ тобырчығын тудынып, кире пасхан, Постай Арығ хатының омырға патпас тулуңнарын ори хапхан, аңдара сілігіп, соғып,\\nхағыбысхан. Ачығ табызы айасха истілібіскен, порағлығ табызьі пулутха тарап турғандағ. Учең пигні тохтадар алып-кӱлӱгі чох полған, тапсир\\nтабызын чох иде\\nсоххан, ибге киріп, тахта алтына кире тееп, чӧрібіскен. Атар таң атханда, кӱн хараа сых парғанда, нандыра айланған Уӌең пиг.\\nСтрока 606: Строка 364:\\nОн ікі хыс, он ікі оол, хада тимнеп, чӧрібіскен. Нинӌе-де кӱн пазынаң Постай Арығ Тасха Матырнаң хада кил чӧр. Ол мындағы Изот пайның\\nхызың Тасха Матырға ал пирер полтыр.\\nТасха Матыр позының алты матырларьінаң хада ��у чирде чуртирға чарадыбысхан. Ам на чурт салыбысхакнар, малларын кӧріп. чуртап парирлар.\\nИзот пайның хызын ал пиргеннері чоғыл. Учең пиг Изот пайның сіліг хызын Кӱлбізекке алар полтыр. Постай Арығ, тізең, — Тасха Матырға.\\nПірсінде Ӱчең пиг ат чар*ызы ит тура парған. Тасха Матырның хызыл хоор ады прай аттың алнында килген меетке. Кӱлбізектің Тасха Матырға\\nісті кӧй тур. Ам пірсінде, тайғаа парғаннарында, Кӱлбізек чабал сағыс тут турған: пірее оңдайға киліссе, ат саларға Тасха Матырны. Іди\\nсахтағда одырчатханнарында, алты киик араларына кире ойлап килген, Кӱлбізектің уғы, киле чӧріп, Тасха Матыр одырған ағастың чылтызын прай\\nӧтіре атыбысхан. Тасха Матыр сизік хабысхан.\\n— Адай-табан, ир-табан, Кӱлбізек, киик атарға атпаан полтырзың, мині атарға аттырзың. Ікінчі ӱргӱн килчеткенде, Тасха Матыр кӧрзе, пір\\nкічичек киик палазы ойлап килчедір. Кӱлбізектің синіне читкенде, Тасха Матыр атхан, оолахты чалбайта кире атхынабысхан, ол парған ухтаң\\nКӱлбізектің кӧксінең кӱн палыңнабысхан, Кӱлбізек, тура сегіріп, ойлап, аңдарыл парған. Тасха Матыр, Кӱлбізекті ат салып, чочи тӱскен: аар\\nитсе, ар чӱлліг, пеер итсе, чир чӱлліг Учең пиг Тасха Мат>ырны чох ит салар осхас. Иріктең ирік чох Тасха Матыр Кӱлбізектің хырында инел-\\n—\\tАңа даа тӧӧй аң атхан полғандағ, пір чібес идінің ӱчӱн, ирнің чахсызын иртір салдым, — тидір. Ол табысха парчазы чыылыс килгеннер\\n— пір кізі дее табыс чох пол парған. Учең пиг, тарынып, тапсабысхан:\\n—\\tАбаам харындас, Учең пиг, кпліс парған, оңнабин атыбысхам.\\nЧе аннаң андар Кӱлбізекті, ағылып. чоннаң кӧдіріп, кӧлет салғаннар. Ӧлген сӧӧктің суура-сабы чох парыбысхан, аннаңар чуртап мӧтеп\\nЧе аннаң андар Кӱлбізекті, ағылып. чоннаң кӧдіріп, кӧлет салғаннар. Ӧлген сӧӧктің суура-сабы чох парыбысхан, аннаңар чуртап мӧтеп сыхханнар. Постай Арығ абахайнаң Ӱӌең пиг Изот пайның хызын Тасха Матырға ал пиргеннер, Моол чиріне албан тӧлебес пол парғаннар.\\nсыхханнар. Постай Арығ абахайнаң Ӱӌең пиг Изот пайның хызын Тасха Матырға ал пиргеннер, Моол чиріне албан тӧлебес пол парғаннар.\\nӰӌең пигде пір Ӧкіс оол мал хадарӌаң полтыр, хаӌан-да сӱр-дір килген чонның халғаны. Пірсінде аның чирі — чурты іске кір турадыр. Ала\\nхарах чазы аңнахтап тӱзібіскен, ікі харах чазы ӱзілігі тӱзібіскен. Уғаа тың ачырған парып, адына алтаныбыс-хан, хачыбызарға сағыс\\nкірібіскен. Тимін тимненіп, сӱмін сӱм-неніп турадыр. Пірсінде хараағы тӱн читкенде, ах сараадына алтаыып чӧрібіскен. Пір кізі пілбеен, пір\\nкізі сиспеен. Алты кӱн азып, читі кӱн иртіп парыбысханда, Ӧкіс оолны алып-кӱлӱктер чохсына пастаан. Чыылыс киліп, чоохтас турзалар, сигіс\\nкӱнге чит партыр. Ӱӌең пиг чоохтап турчадыр:\\n—\\tСӱрізерге кирек мыны. Мынча чыылған алыптардаң кем сӱрізер? Анынаң ынағ кізізі Тасха Матыр полған. Синнең пасха кізі парза, ат таа\\nсаларға айабс, — тидір Ӱӌең пиг.\\nТасха Матыр парарға сӧс пирген. Х��н хазыр, пиг пик, — аны піліп, Тасха Матыр, ибіне киліп, ипчізінең суулазыбысхан. Иртенінде чахсы\\nСтрока 669: Строка 393:\\nИлееде чир иртіп парып, пастыр килчетсе, кӧрзе, улуғ ннмес хыр азыра тӱдӱн сыхча, хайдан, пілерзің, Ӧкіс оол пол парба-зын. Анаң тӱзіп,\\nхызыл хоор адын тастабызып, чазағ китеп сых килген. Сых киліп кӧрзе, ікі тӧӧй ах сараат анда турчадыр. Ӧкіс оол, аң атып, ит хайнатчадыр,\\nхазанын сығарып, тағанын суурып, хыйа алчадыр. Ит оығарып, чіп одырчадыр. Тасха Матыр пӧгін турадыр: сах іди хырина пас парза, атыбызар\\n—\\tТохтадыр, мин мының іргегін ӱзе атыбызим, Сах анан одыра киліп, уғын, киске салып, чаачағын кирбейте тартыбысхан, анда\\nпозыдыбысхан, уғы кӱӱлебіскен. Пір ниме пілбин одырған Ӧкіс оолның холын пілектең ӱзе атыбысхан. Сах аннаң Ӧкіс оол тура тӱскен, ікі холын\\nчоғар тудыбысхан, ханы арғамӌы чіли сулабысхан: «Абаай харындас, Тасха Матыр, мині піди атчаң кізі чоғыл, син атты поларзың?»\\n—\\tИркем-кинңем, Ӧкіс оол, сині істеп-чоллап киліп, харахха кӧрінерге хорығып, оң іргеең ӱзе атарға ит чӧріп, чабал атыбыстым. От\\nпіледірбін, от хазыбызим, чазыл парарзың. Ӧкіс оол инел-чобалыбысхан:\\t«Тудыбызар ікі холым чох полғанӌа, пу\\nСтрока 693: Строка 405:\\n—\\tАтар таң атханча, Тасха Матыр абаа, ат сал мині. Кӱннің харағы сыхханча, ӧдір сал мині, — чобалған Ӧкіс оол,—тузымнаң турыс килер\\nтуған-чағыным чоғыл, хабырғадаң хайызар харындас кізім чоғыл, ӧлген сӧӧгімні сурабызар пір дее, нимем чоғыл.\\nТасха Матыр, чобаана сыдабин, Ӧкіс оолны анда ат салған. Арығлап, сіліглебіскен, кӧлетпинең, аңнап-хустап парыбысхан. Аңны-хусты ат киліп,\\nкӱ.чін иткен, адаң хулуннары ах сарығлардаң ікізінең дее хыл чулған, тӱӌӱр хомыс хыл урып. ӧкіс оолның пазына нымах ысхан, ӱс хараа ысхан.\\nТасха Матыр, пазына одырып, анда орлаан, анда сыхтаан:\\nЧазып ӧскезің, Ӧкіс оол, иркем, час тайғада чат халдың. Мыннаң халған чон ӧлген чахсы кізіні ӱс хондырбин сығарбазын, аңның-хустың идінең\\nкӱнін идіп, кӧлетсін.\\nМындағ чахсы харындастаң халып, Орчых тағзар нямем кілеп парам, — тіп тур. — Учең пиг чабал кізі, ӧдір тее салар. Хызыл хоор адына\\nалтанып, аннаң андар чӧр парыбысхан.\\nІди, чӧре-чӧре, кӧп чир чӧр салған Тасха Матыр, пасха-пасха ханнарда полған, мал хадағӌыларына полысчаң, аңнарны атхлап, чонны азырачаң.\\nКӧп ниме кӧрген, кӧп ниме сағынған Тасха Матыр.\\nПірсінде парирып, Тасха Матыр улуғ нимес хырға сых килген, ат ахсын тартып, кӧр турадыр, кӧрзе, хулун улиинӌа ах ой ат турчадыр, анаң\\nкӧрзе, улуғ пулан ат салған улуғ нимес кізі, ибіре чӧре, айлан тур. Читіре пастыр киліп, изен тіп салды.\\n—\\tАбаай харындас, Тасха Матыр, ух орназып, ӧӧре-нанчы полааң ма? Ӧлген сӧӧк пірге полар, аххан пістің ханыбыс пір чул полар. Тасха\\nМатыр сағына тӱскен:\\nСтрока 733: Строка 429:\\n—\\tАархы хырның олығында хайдар-хайдар парбах пастығ хазың турча, мин, парып, сабынды ит килим, — тидір. Иргейек кізі ӱкӱс\\nсалыбысхан. Андар парып, сабынды ах иткен, аннаң ойлап киліп, ах атханнар. Пастап Иргейек улус атхан. Уғы кӱӱлеп парып теңені истілгенӧк,\\nахтың ортызына кире атхан. Ікін-ӌізін Тасха Мат>ыр атхан, Иргейек алыбының уғының хырина теңен.\\n—\\tТасха Матыр харындас, атығчы кічіг ах ой атты нимее салбадың, кізідең кізі кӧгістігні нимее санабадың. Алтан чӧрген хызыл хоорың\\nах ой аттаң на улуғ, кӧп аттаң кічіг. Тасха Матыр, синің кӧксің мининең не ілгерзің, кӧп кізідең чабыссың. Хаӌан полза, хызыл хоор адың\\nалтанып, тулбар ат туйғағында хон турарзың. Ит алып ал, пірее чирде хонзаң, чирге кирек полар. Кизе тартып, ит ағыл пирген. Анаң пулан\\nидін адына артыбысхан, пуланның теерізін дее халдырбаан.\\nТасха Матыр хылызын чирге тӱзірібіскен:\\n—\\tХарындас, Иргейек улузының алыбы, хылызым посхын парды, ал пирдек.\\nПайаағы оол, пас киліп, аннаңар Тасха Матырның хылызын чыдазынаң тобыра пазыбызып, мына тіп, чыда узында читір пирген. Ах ой адына\\nалтаныбызып, аттың ахсын пулғабысхан:\\n—\\tТасха Матыр харындас, сабын ах атхан ікі ухты алып ал, минің уғым тобыр парып, ухтың кизінең салбаңнап одыр полар, синің уғың орты\\nтӱбіне читті полар. Минің уғым суура тартып аларзың, хаӌан полза, улуғ чааға урунчатсаң, уғың тоозыл парза, минің уғым кирек полар сағаа.\\nАннаң андар хамчы хағып, чӧрібіскен.\\nТасха Матыршың кӧп ниме изіне кірібіскен, ипчізін сағын турадыр: «Чирнің ӱстӱн ибір чӧріп, анчада пу синге теере кӧп айнаны ӧдірдім.\\nНименең хорыхчадырбын? «Орчых тасха» наныбызим, ниме зе». Учең пигнің чирін кӧре чӧр сыххан. Салбат чазыны тобырып, Ах ӱӱсті кизіре\\nсегірткен. «Орчых тасха» анда читкен.\\nКӧр килизе, иирге саап партыр, Ӱчең пигнің ибінің алнында ил чон изебі чох турчададыр. Ырдаң артых ыр истілче, кӧгдең чахсы кӧг истілче.\\nПозының ибін кӧре пастырт килген, хызыл хоор атты чечпее палғабысхан. Ибінде, алтон сӱрмес арғаа чайылып, хыс кізі пас чӧрче. Изен-минді\\nпирібіскенде, улуғ сірееге одырыбысхан. Хыс кізі улуғ стол тартып, ас-суғ салыбысхан, Тасха Матырны одыртып, аарлап, сыйлабысхан. Пайаағы\\nхыстаң Тасха Матыр анда сурабысхан: «Ноо теен чурт пол парды?»\\nСтрока 798: Строка 468:\\nТасха Матыр той кӧрерге тіп сых чӧрібіскен, айлан киліп, кире пасхан. Учең пигнің чайғы ибінде араға ісклепчедірлер. Учең пиг чадыған\\nтудын салған, кізідең кізее ал чӧрчедір.\\n—\\tТасха Матырның кӧгін кем кӧглир? Тасха Матырның\\nхайын кем хайлир? Тасха Матырның чахоы кӧгін хағыбысхан кізее чахсы ат мӱндірем, Тасха Матырның хайын хайлап пирген кізее чағазы чахсы кип\\nхайын кем хайлир? Тасха Матырның чахоы кӧгін хағыбысхан кізее чахсы ат мӱндірем, Тасха Матырның хайын хайлап пирген кізее чағазы чахсы кип кизірем.\\nСтрока 817: Строка 483:\\n—\\tКӱлӱк кізі ӧле чоғыл, алығ сағыстығ Тасха Матырны сахтабохчададырбын. Пӱӱн тӱзімде уғаа чахсы тӱс тӱзеем: Тасха Матыр айланар\\nосхас. Іди полып, тыңнап турза, кистінде ікі оол суулас турлар:\\t«Тасха Матырның кӧгін пу апсах хахпазын».\\nСтрока 837: Строка 501:\\nПір улуғ сара араға тутхан, Тасха Матыр чадыған ойнадыбысхан, кӧг сарнадыбысхан. Тасха Матырға уғаа тӧӧй сарнап парадыр. Хайхап, истіп\\nодыр турлар. Аннаң андар Тасха Матыр, хайди чӧргенін, чобалғанын, хағып ойнапчадыр. Чӧрген чирін пір сай хайлап, нандыра айландыр киліп,\\n«Орғах тасха» ағылған. Учең пиг хайди даа кӧр турза — Тасха Матыр. «Хай-дар-хайдар пиг Матырым, — тіп, хучахтабысхан апсах Матырны.\\nАлыптар тура сегірізіп килгеннер, Тасха Матырны, хаап, чоғар кӧдір турадырлар.\\nУр бе, ас па чуртап парыбысханнар, Тасха Матыр олох улуғ Матыр полыбысхан. Ипчізінең, хызы, оолғынаң чуртабысхан, ча-бал-чахсыны хада\\nАм пірсінде Ӱӌең пиг сылтағ чох Моол ханын чаалиоға тим-ненібіскен. Матырларын чыып ялып. чӧо сыхханнар. Моол ха-нының чиріне чидіп.\\nчаалабызарға тідінмееннер. Улуғ суғның олтырығын кичібізіп, чурт салыбысханнар. Мал соғарға итселер. мал чарып сӱр киледірлер кӱн\\nхараанда. Пастухтар сӱріс киледірлер.—\\tНоға іди кӧп мал сӱрчезер, хайдағ андағ чон полӌаңзар?\\nтудып алып, ӧдірібіскен. Ус кізінің ӧлген сӧӧгін аттарына арчы-лабысханнар, изерлерін оңдайлап, тіннерін сарып, ӱс атты аал-ны кӧре\\nсӱрібіскеннер. Чабас аттар чаза парбаан — аалны кӧре чортыс парыбысхан.\\nМоол хан тарыға тӱскен. Иң кӱлӱк алыптарын кӧрерге ысхан, Учең пигнің ах халтар адын тани харааннар. Тасха Матырның— хызыл хоор адын,\\nСааптың — кӧк пора адын. Алты алып Моол ханға оларны анда хоптааннар.\\nУлуг чаа олтырыхты ибіре турыбысханда, хараагы туста оғырдаң кір килгеннер. Моол ханның чааңылары пуларның ух-тарының пистерін чара\\nпасхлабысханнар, аттарын прай сыгар парыбысханнар. Уйгудагы Уңең пигнің алыптары анда сагыс хабын турлар: аттары чогыл, тикке тӱс\\nхалтырлар. Аннаңар ханнығ чаа пасталыбысхан. Холлагын тӧзене, кӧп алып аңдары-лыбысхан, холын частана, кӧп алып ӧлібіскен. Уңең пиг\\nатыры-бысхан. Кистінде атыс турган Саап оогылы сол азагын ӱзе аты-рыбысхан, Моол ханның оогылы хыйгылапчадыр:\\nСтрока 885: Строка 527:\\nТасха Матыр палыгладыбысхан, ойлап парчадыр. Хайалығ чирде хурдаң хурға хумалығ тон кискен хара кізі Тасха Матырдаң халбин сӱріс киледір.\\nТасха Матырның пір ле ух халған. Тӱс чирге чит киліп, халғанчы уғынаң атхан, хызыл хоор аттың харнына теген. Алып кізі алнында турыбысхан.\\nАны атыбызарға Тасха Матырның уғы чох полған: «Ӧлбестег полғазың, Тасха Матыр, ӧлчең кӱнің парох па? — тидір. — Чатпастағ полғазың, Тасха\\nМатыр, чатчаң кӱніңе читтӧксің ме?»\\nИргейек алыптың изі анда кірген Тасха Матырға: андох ух суура тартып алған. Ол улуғ нимес ухпынаң хара кізіні анда салыбысхан. Алып хара\\nкізі аңдарылыбысханда, Тасха Матыр, чыл киліп, адын алтына кире тартыныбысхан: «Ӧл париғандағы тӧзен парар тӧзек, частан парар частиим\\nполғай за,» — тіп, ан-наң андар, ээк салып, ӧл чӧрібіскен.\\nӦлбезек Матыр ла халған. «Орчых тасха» чидіп, Постай\\nАрыға анда сӧлеен. Постай Арығ сурағлап алған: харах чазын хан идіп, харых суун пус иткен. Постай Арығ кӧрініп алған, палазы хызычах пол\\nАрыға анда сӧлеен. Постай Арығ сурағлап алған: харах чазын хан идіп, харых суун пус иткен. Постай Арығ кӧрініп алған, палазы хызычах пол парған. Ат тимнеп, Постай Арығ чӧрібіс-кен. Андар чидіп, Учең пигнің сӧӧгін таап алған. Анда орлап-сыхтабысхан, Тасха Матырның ӧлген сӧӧгін чадап тапхан, ара-лары ырах нимес полған. Саап оғылы Ӱӌең пигні арта тӱс пар-тыр. Аннаңар орлап-сыхтап чӧр Постай Арығ:\\nпарған. Ат тимнеп, Постай Арығ чӧрібіс-кен. Андар чидіп, Учең пигнің сӧӧгін таап алған. Анда орлап-сыхтабысхан, Тасха Матырның ӧлген\\nсӧӧгін чадап тапхан, ара-лары ырах нимес полған. Саап оғылы Ӱӌең пигні арта тӱс пар-тыр. Аннаңар орлап-сыхтап чӧр Постай Арығ:\\nСтрока 958: Строка 586:\\nУчең чуртын тут полбас хызыбыс.\\nІчем чирі Моол чуртына,\\nСтрока 967: Строка 595:\\nТекущая версия на 21:24, 18 августа 2015","num_words":4855,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.077,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.085,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ӦМЕНЕҢ ХАПХАН ТӦГЕ НИИК ПОЛАДЫР\\n«Алтынай» хакас ипчілер пірігізінің араласчызы, Хакасияның чон узы Елизавета ЧАПТЫКОВА чыылысхан улусты тоғыстарынаң таныстырча\\nСан пиріс. Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы 2018 чылда иділген тоғыстарынаңар чонға искірген.\\nХАКАСИЯНЫҢ НАЦИОНАЛЬНАЙ ПАЗА ТЕРРИТОРИАЛЬНАЙ ПОЛИТИКА МИНИСТРІНІҢ ТОҒЫЗЫН ТОЛДЫРЧАТХАН МИХАИЛ ПОБЫЗАКОВТЫҢ САН ПИРІЗІН ИСТІП АЛАРҒА КІЗІ КӦП ЧЫЫЛЫСХАН. ААЛҶЫЛАРНЫҢ САНЫНДА РЕСПУБЛИКАНЫҢ МИНИСТЕРСТВО-ВЕДОМСТВОЛАРЫНЫҢ, АЙМАХ-ГОРОДТАРЫНЫҢ УСТАҒ-ПАСТАА, ХАЛЫХ ПАЗА КИРТІНІС ПІРІГІСТЕРІНІҢ, АЙМАХ НАЦИЯЛАР ДИАСПОРАЛАРЫНЫҢ АРАЛАСЧЫЛАРЫ ПОЛҒАННАР.\\nС.П.КАДЫШЕВТІҢ АДЫНАҢ КУЛЬТУРА КІНІНІҢ КІЧІГ ЗАЛЫНДА ТЫҒЫРАМА ОДЫРҒАН ЧОННЫ ИҢ ПАСТАП ХАКАСИЯНЫҢ ПАЗЫ ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ АЛҒЫСТААН.\\nАЛҒЫСТАСТАР ПАЗА СЫЙЫХТАР\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде Хакасияда 100 азыра нациялығ чон чуртапча. Піс оларнаң хада ынағ чуртапчатханыбыстың ӧріндірче. Улуғ алғыс читірерге кирек национальнай паза территориальнай политика министерствозына. Ол турғызылған пӧгіннерін - аймах чоннар культуралары аразындағы палғалысты тыыдары паза нацияларның халых пірігістерінің тоғызына хабазары - чахсы толдырча.\\nХайдағ даа чон республиканың экономика, культура, спорт тилізіне чахсы хозым итче нооза. Аннаңар ӱлгӱ паза халых чон ідӧк ле удур-тӧдір пілізізіп паза полызызып чуртазын, - таныхтаан Валентин Коновалов.\\nАнаң ол Хакасияда национальнай политиканы тилітчеткен киректе ӧткін араласчатхан улусха Хакасия пазының алғыстас пічіктерін читірген. Ол сыйыхха турысханнар: Ағбан городтың Хызыл Ағбан кічіг районының старостазы Людмила Степанова, Таштып аймаандағы «Тамыр» шорлар пірігізінің кнезі Борис Шулбаев, «Хакасия» ГТРК-ның хабарңызы Алексей Боргояков, национальнай паза территориальнай политика министрінің советнигі Татьяна Идимешева.\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашевтің адынаң сценаа Ӧӧркі Чӧп депутады Пётр Воронин сыххан.\\n-\\tМинистерствоның мындағ сан пиріс итчеткені республиканың тиксі тилізіне туза ағылчатхан халых пірігістерін, национальнай диаспораларын аарлапчатханын таныхтапча. Оларның хабазиинаң республика чуртазы уламох ӧңненче нооза. Пу сан пиріс ідӧк чахсы чуртассар теестегі хаалиибыс ползын, - таныхтаан ол чооғында.\\nАлғыстастар соонда сӧс национальнай паза территориальнай политика министрінің тоғызын толдырчатхан Михаил Побызаковха пирілген.\\nКУЛЬТУРАЛАР ПАЛҒАЛЫЗЫН ТЫЫДАРЫ\\nПылтырғы саннар хоостыра, Хакасияда иң кӧп орыстар (81,7 %) паза хакастар (12,1 %) чуртапчалар. Немецтернің саны 1,1 %-ке тиңнелче, украинецтернің - 1,0 %-ке, татарларның - 0,6 %-ке. Пасха нацияларның хада-пірге саны - 3,5 %.\\n2018 чылда Хакасияда, полған 41 пірігіске хоза, ӱс наа халых пірігізі санға алылған. Олар - регионда хакас тілін хайраллир паза тилідер «Ине тілі» пірігіс, ас саннығ шорларның «Хызыл суғ» род пірігізі, кибірлерні паза культураны тилідер «Славяночка» коммерческая нимес пірігіс.\\nКиртініс пірігістерінеңер чоохтаза, республикада амғы туста 84 православнай пірігіс, 24 - протестантскай паза неопротестантскай, мусульманнарның 4 пірігіс, буддисттернің - 2, пірер пірігіс иудаисттернің, католиктернің паза шаманнарның.\\nТаныхтирға кирек, Хакасияда хазнаның национальнай политиказын тилідеріне 2017 - 2021 чылларға алылған «Хакас Республиканың региональнай политиказы» хазна программазы хабасча. Ол программазар «Укрепление единства российской нации и гармонизация межнациональных отношения в Республике Хакасия» подпрограмма кірче. Аның ӱчӱн, Хакасияның национальнай политика министерствозынаң пасха, ӱгредіг, культура, спорт министерстволары нандырығлығ полчалар.\\nПодпрограмма хоостыра пістің регионға 2018 чылда 14 миллион 446 муң салковай позыдылған (2017 чылдағызынаң 50,4 %-ке кӧп). Ол ахчаның 10 миллион 328 муң салковайы мероприятиелер иртіреріне пирілген.\\nОл марығ-пайрамнарның санына Славян чонның пічиине паза культуразына чарыдылған хоостар марии, орыс тіліне чарыдылған республика форумы, «Чылтызахтар», «Хакас тілі - чонның худы», «Ине тілі» фестивальлар кірчелер.\\nНациональнай паза территориальнай политика министерствозы 2018 чылда ідӧк аймах нациялар пірігістеріне ӱлӱкӱннер иртірерге чахсы хабасхан. Кӧзідімге, Хакасияның Улуғлар чӧбінең хада-пірге Чыл пазы, Ӱртӱн тойы иртірілген. «Алтынай» ипчілер пірігізі, Асхыс, Таштып, Ағбан пилтірі аймахтарынзар чӧріп, чоннаң тоғасхан, ол-пу ағырсымнығ сурығларны ӱзӱрген.\\nКибірліг пайрамнарын иртіреріне ідӧк Азербайджан, Хырғыс, Корея чонына, поляктарға, немецтерге улуғ полызығ иділген. Паза, таныхтирға кирек, пылтыр пастағызын на диаспоралар аразында кічіг футболҷа «Кубок дружбы народов Хакасии» марығлар ирткеннер. Олар ідӧк национальнай спорт фестивальында хынып араласханнар.\\nХакасияда чурттығ аймах нациялар хайди даа Россияның танығлығ кӱннерін прайзынаң хада пайрамнапчалар. Тиксі алза, 2018 чылда национальнай паза территориальнай политика министерство хабазиинаң иртірілген мероприятиелерде 12 муң кізі араласхан. Олар прайзы хада-пірге пайрам-ӱлӱкӱннернің улуғ тузазын таныхтааннар. Ана оларда культуралар палғалызы, удур-тӧдір улуғлас тыыпча нооза.\\nХакасия пазы Валентин КОНОВАЛОВ Таштып аймаандағы «тамыр» шорлар пірігізінің кнезі Борис ШУЛБАЕВКЕ алғыстас пічиин читірче\\nМУНИЦИПАЛЬНАЙ ПӰДІСТЕРГЕ ХАБАЗЫП\\nХакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы коммерческай нимес пірігістернең (НКО-лар) пик палғалыстығ - оларға грант пирер - тоғыс апарча.\\nПӱӱнгі кӱнде Хакасияда андағ 693 пірігіс. Пылтыр оларға тиксі 2 миллион салковай позыдылған. Ол ахча чиңісчі полыбысхан 15 пірігіс аразында ӱлестірілген. «Алтынай» лига - чиңісчілернің пірсі. Хакас ипчілернің проекті Тун пайрамда чуртасха кирілген. Олар иртірген регионнар аразындағы конференцияда Туваның, Тағлығ Алтайның, Шорияның ипчілері араласханнар.\\nХакасиядағы НКО-лар ідӧк Президент чыындызының гранттар мариинда араласчалар. Пылтыр 13 пірігіс анда чиңіс тутхан. Оларға 12,2 миллион салковай пирілген.\\nХакасияда прай 99 муниципальнай пӱдіс. Национальнай паза территориальнай политика министерствозының паза пір ӧӧн пӧгіні - оларның тилізіне хабазары.\\nПылтыр министерство 2007 чылда чуртасха кирген «Республиканың иң артых муниципальнай пӱдізі» мариин узаратхан. Анда 57 муниципальнай пӱдіс араласхан. Чиңісчілер паза призерлар санына 29 пӱдіс кирілген. Оларға социальнай проекттерін чуртасха кирерге 200 - 600 муң салковай пирілген. Тиксі пу марыға 10 миллион салковай позыдылған.\\nІди Асхыс поселокта, Чоғархы Таштыпта суғлар кизіре тахталар, Пирікчулда саналығ чылҷаң чол, Бондаревте музея нааҷылалғаннар. Хубачарда, Буденовкада, Новотроицкаяда Илбек Ада чаа араласчыларына чарыдылған хумартхы тастарны иптебіскеннер. Пыдырахта олғаннарға ойнаҷан орын тимнеп пиргеннер. Томыҷахтағы паза Хойзадағы клубтарда наа кӧзенектер турғызылғаннар. Аршаннарда, тізең, хакас иб кӧрімніг этнокультурнай кін пӱдір салғаннар.\\n«Пу марығ аал-поселоктарның чуртазын чахсыландырарға тың тузалығ. Орындағы бюджет ахчазы андағ ла кӧп нимес нооза. Аннаңар піс ол аннаң андар иртіріл турзын тіп сағынчабыс», - ӱлескен Таштып аймааның пазы Алексей Дьяченко, залдағы устағҷыларзар айланып.\\nОрындағы пос устаныстарға ідӧк чахсы полысчалар ТОС-тар. Амғы туста оларның саны 143-тең 184-ке теере ӧс парған. Оларның аразында национальнай паза территориальнай политика министерствозы ахча утар марығлар иртірібӧкче. Пылтыр ТОС-тарнаң хада тоғынчатхан иң артых муниципальнай пӱдісті таллааннар. Сыйых чыындызындағы ахча 1 миллион 200 муң салковайға тиңнелген.\\nМына мындағ оңдайнаң чарыт пирген министерствоның ӧӧн кӧстеглерін Михаил Побызаков.\\nАнаң, 2018 чылда иртірілген «Иң артых муниципальнай газета» марығның салтарын идіп, муниципальнай газета устағҷыларына, тоғынҷыларына министерствоның алғыстас пічіктерін читірген. Пӱӱл министерствоның пу мариинда чиңісчілер Харатастағы, Таштыптағы паза Ширадағы газеталар полыбысханнар.\\nМинистрнің чон алнында ирткен чыл хоостыра піди сан пирістіг чоох тудары кибірге киріл парған. Пӱӱл Михаил Побызаков, министрнің тоғызын толдырчатхан кізі полып, чон алнынзар сыххан. Аннаңар аны истерге килген кізілернің кӧбізі аарластығ аалҷы полған Хакасия пазы Валентин Коноваловтаң аны «и.о» чох министрге табырах турғыс саларға сурынған. Халых пірігістерінің, НКО-лар араласчылары, орындағы пос устаныс пастыхтары ағаа Михаил Анатольевич Побызаковтың тоғызына чӧпсінчеткеннерін толдыразынаң чарыт пиргеннер.","num_words":883,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.097,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"СЕРГЕЙ МЕНЯЙЛО: «ПУ ПӦГІЛҶЕҢ СУРЫІҒ»\\nӰлгӱ. Ирткен неделяда Хакасиязар Россия президентінің Сибирьдегі федеральнай округтағы полномочиеліг кізізі Сергей Меняйло, кил парып, республика ӱлгӱлерінең хада ӧнетін чыылығ иртірген. Ӧӧн сурығ - ЖКХ сферазыңдағы чарытхы алымнарынаң палғалыстығ сидіксініс.\\nСергей МЕНЯЙЛО чыылығда алынҷа чахығлар пирген\\nИрткен пятницада, 27 апрельде, республиканың правительство туразында ӧнетін чыылығ ирткен. Чыылығны Россия президентінің СФО-дағы полномочиеліг кізізі Сергей Меняйло апарған. Чыылығда Хакасияның пазы Валентин Коновалов, Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев, республика правительствозының кізілері, «МРСК Сибири» ПАО-ның устағ-пастаа, Россияның минэнергозы, минстройы паза тарифтерҷе федеральнай служба специалисттері араласханнар. Чыылығның ӧӧн сурии республикадағы ЖКХ предприятиелерінің чарытхы ӱчӱн алымнарынаң палғалыстығ сидіксіністі пӧкчең оңдайлар табары полған.\\nСергей Меняйло, чыылығның тоғызын пастап, Россия президентінің толдырығлығ ӱлгӱлерге ӧнетін чахии парын таныхтаан. Ол пічік хоостыра регионнардағы ӱлгӱлер ЖКХ сферазында алымнар чох полары ӱчӱн нандырығлығ полчалар. Полпредтің искіриинең, Хакасияда пу сурығҷа сидіксініс пар: чарытхы ӱчӱн алымнар ӱс хати ӧс парғаннар паза 400 миллион салковайдаң ас парғаннар.\\nМының соонаң президенттің полномочиеліг кізізі Хакасияның пазы Валентин Коноваловха паза республика правительствозындағыларға сурығлар пиріп пастаан: «Регионда нинҷе ЖКХ предприятиезі?», «Оларның нинҷезі банкрот полчатхан оңдайда?», «Алымнар сығысчатханын��ң ӧӧн сылтаа?», «Алымнарның пӱдізі хайдағ?» Нандырығлар Меняйлоның кӧңніне кірбееннер, ноға-да республика чиновниктері искірген паза полпредтің холында полған саннар пасхалалчатханнар.\\n-\\tПӱӱнгі ӧӧн пӧгін - амғы алымнарның ӧзізін тохтадыбызары паза парчатхан тӧлеглерҷе тоғысты узарадары, - таныхтаан Россия президентінің Сибирьдегі федеральнай округтағы полномочиеліг кізізі. - Май айдаң наа чылығ пирҷең тусха тимненіс пасталыбызар. ЖКХ объекттері мындағ оңдайда полғанынаң піс хысхы тусха тимнен полбаспыс. Че позымның опыдымнаң чоохтирбын - пу пӧгілҷең сурығ. Піс киректің узы-пазына сығып аларбыс.\\nСергей Меняйло прай ЖКХ предприятиелерінің тоғызын сыныхтабызарға пӧгін турғысхан. Ол тоғысты федеральнай специалисттер командазы апарар, хайзынаң Россияның минстройы департаментінің директор орынҷызы Андрей Чибисов устир. Ол сыныхтағлығ тоғыстарның салтарларынҷа 15 майға теере сидіксіністін узы-пазына сыхчаң план тимнел парарға кирек.\\nФедеральнай ведомстволар сидіксіністі пӧкчең оңдайларҷа пуох тусха теере тоғыныбызарға киректер. Сергей Меняйло монополиялардаң тоғыр службаа чарытхы тарифтері экономика саринаң килістіре полчалар алай чох па тіп сыныхтағ иртірерге чахығ пирген. Істеніс инспекциязы банкрот полчатхан ЖКХ предприятиелеріндегі тоғынҷылардаңар искіріглерні чыып аларға кирек. Ростехнадзорға, тізең, предприятиелерге чарытхы пирері техническай броняға теере тӱзірілгенде, ноға олар тоғыстарын саңай тохтат турғаннарын сыныхтабызарға чахығ пирілген. Пу синде чарытхы пиргені котельнайларға тоғынарға оңдай пирче нооза. Предприятиелернің паспорттары техника кирексіністеріне нандырбинчалар тіп чігленіс пар тіп таныхтаан полпред, пу чахығны пиріп. Сергей Меняйло ідӧк республика прокуратуразын прай ЖКХ предприятиелерінің тоғызын сыныхтабызарға сурынған.","num_words":361,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.086,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АМҒЫ ТУСХА КИЛІСТІРЕ ИМНЕГ ТИРІГЛЕРІ\\nИмнег кирее. Республиканың олған имнег туразынзар наа оборудование алылған\\nНаа имнег тиріглері «Олған поликлиникаларының паза имнег организацияларындағы олған поликлиникалары пӧліктерінің материально-техническай тилізі» федеральнай программам алылған. Хайди таныхтаан Хакасияның хазых хайраллааң министрі Владимир Костюш, имнег оборудованиелері ӱс чыл федеральнай программаҷа паза нацпроект хоостыра алылар. Пастағы оборудование имнег туразынзар ирткен чылда алылған. Таныхтирға кирек, наа оборудованиелернің кӧбізі иргі аппараттарны алыстырча.\\nІди функциональнай диагностика пӧлиинде наа оборудование имҷілерге сыныхтағлар тоғызында наа оңдайлар хосча. Пӧліксер синхроннай видеозаписьтіг электроэнцефалограф алылған. Наа аппарат иргізінең сыныхтағ иртерге киректелчеткен пӧрігестернең пасхалалча. Иң улуғ пӧрік 18 частығларға кӧрілче, иң кічіг пӧрігес - ыңааҷахтарға, хайзылары кӧрілген тустаң ирте тӧрееннер паза кӧдірімнері 500 - 1000 грамм пасча. Диагностика пӧлиинің устағҷызы Людмила Лютенконың таниинаң, сыныхтағлар олғаннарға иргі оборудованиеде иртірілҷең, че иң кічіглерге, ыңааҷахтарға, иртірілбеҷең.\\nОларға сыныхтаға Хызылчардағы имнег туразынзар чӧрерге килісчең. Амды орындағы имнег туразында идер оңдай пар.\\nІдӧк УЗИ-диагностика кабинедінзер ікі УЗИ-аппарат алылған. Мындағ аппараттар имнег туразына уғаа кирек.\\n-\\tНаа аппараттың тоғынчатхан оңдайы иргізінең хай-хай артых. Аның амғы тусха килістіре датчиктері УЗИ істезіглерін алғыда иртірче. Иргі аппаратта андағ сыныхтағ иртір полбаӌаңмыс. Сыныхтағ амды алғым иртірілче, уламох чахсы паза орта салтарлар кӧзітче, - чоохтаан имҷі Елена Полякова.\\nРентген кабинетте ідӧк наа аппарат турғызылған, анын паазы - 16 миллион 600 муң салковай. Ол аппарат пӧзік синде рентген сомнарын итче. Тимде сомнар олох туста компьютерзер кирілче. Имҷі-рентгенолог Сергей Аверченко наа аппараттың оңдайларынаңар чоохтаан:\\n-\\tРентген сомнары электроннай базазар постары киріл парчалар, компьютерде архив тӧстелче. Имӌее рентген ирткен кізідеңер киректелчеткен танығларны табарға оой полча. Ідӧк иділген сомнар цифровой параметрде иділчелер, аннаңар, имӌі оларны істесчетсе, сомны улуғ идіп, чахсы кӧріп алҷаң оңдай пар. Иргі рентген аппаратта сомны тимнирге ӱр тус парыбысчаң, амды цифровой сомнарны істезерге хай-хай чахсы.\\nХарах одын сыныхтапчатхан кабинетте иргі аппараттар нааҷылалғанох. Имҷі-оф-тальмолог Юлия Фильчук наа аппараттарға ӧрінче, олар амғы тусха килістіре паза істезіг иртірерге уғаа чахсы. Хайди таныхтаан чиит специалист, иргі аппараттарнаң тоғынарға килісчең, оларнан тузаланарға чахсы ла полбаҷаң.\\n-\\t«Щелевая лампа» пістің пар полған, че ол иргі аппарат. Амды наа аппаратнаң сыныхтағлар иртірерге хай-хай ниик, іди порастанминчабыс. Пневмотонометр кізінің хараандағы давлениені сыныхтирына кӧрілче паза авторефрактометр, аның полызиинаң олғаннарның ырахха кӧр полбинчатханы, ырах кӧрчеткені сыныхталча. Ол аппараттар харах ағырығларын, наа ла сығыс килзе, ілезіне сығарарға оңдай пирче.\\nНаа оборудование имҷілерге тоғыстарын нииктепче паза сыныхтағларны уламох орта идерге полысча.\\nІдӧк республиканың олған имнег туразында «Хазых школазы» кабинет тӧстелген. Анда имҷі-аллерголог Наталья Топоева бронхиальнай астманаң ағырчатхан олғаннарнаң паза оларнын іҷе-пабаларынаң тоғазығлар иртірче. Хайди таныхтаан имҷі, Ағбанда «бронхиальнай астма» диагнозтығ 600 пала. Тоғазығларда имҷі ол ағырығдаңар паза хайди ағырығны сыныхтағда тудардаңар чарытча. Тоғазығлар неделяда пір хати иртірілче. Анда іҷе-пабаларны сағыссыратчатхан сурығларға нандырығлар пирілче.\\nОлған имнег туразына наа оборудованиелер алылчатханы имҷілерге дее паза чуртағҷыларға даа ӧрініс ағылча.\\nПӱӱл республиканың олған имнег туразынзар нацпроектче 45 миллион салковайға наа оборудование алылған. Чыл тоозылғанӌа хоза оборудование алылар. Тиксі хорадығлар пӱӱл 50 миллион салковайға тиңнелер. Ікі чыл аразына имнег туразында тиксі тыхтағ тоғызы иділері кӧрілче, - таныхтаан Владимир Костюш.","num_words":444,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.074,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Наа пастағлар чуртас алызығларын чахсы сизініп одырчатханнарны хаҷан даа, неке, сағысха тӱзірче: нимее ол кирек, хайдағ тузазы алай читпес сари пар? Чіг сағыстығлар пазох чонның пазын айландырчалар тіп улам чіглен сыхчалар.\\nХаҷан пістің республика позының «Хакас Республиканың кічіг аалларын хайраллиры паза тилідері» кӧстегліг программазын чуртасха киріп пастапчатханда, аның тузазын кӧрбинчеткеннер парох полған. Россияда андағ чӧрім пастағызын на нооза. Че республика пазы Виктор Зимин ол чолны чахсы, іле кӧрген. Позы аалда ӧскен кізі чирнең, мал-хуснаң айғасчатханнарның ӱлӱзін ӧтіре пілче. Аннаңар программа тоғынарына ікінҷілес чох полған. Пӱӱнгі кӱнде аның салтарлары пар, хайдағ туза ағылчатханы харах алнында.\\nТаштып аймаанда кӧстегліг программаны чуртасха киріп пастааннар Харағай паза Хызыл суғ аалыҷахтар. Алызығлар «тегілегі» оларны илееде уғзада пас парыбысхан. Хаҷан-да толдыра чуртас хайнаан ааллар саңай чох пол парарға чит тее парған полғаннар. Чуртағҷылары таңдағы кӱннең ниме сағирын, кӧні чоохтаза, пілбинчеткеннер. «Кӱн ирт парды - чарай ара» тіп сағын чӧрҷеңнер. Туралары салғанах-отха пастыр салған орамаларда чут туста иртері чох палғас. Андағ чуртасты ачығ суғнаң на «сіліглеп» аларға килісче. Аннаңар даа полар, кӧп кізі іскее кір парған. Чон саны ол сылтағнаң хызырылча.\\nМин ол кічіг ааллар, программаа киріл парған сылтаанда, харадаң ах пол парғаннар тиирге хараспинчам. Че оларзар алызығлар килгені іле пілдірче тізе, саба полбас тіп сағынчам. Кӧзідімге Харағай аалны алып аларға чараттым.\\nАмғы туста Пыдырах аал чӧбіне кірчеткен Харағай аал хаҷан-да уғаа саблығ полған. Колхоз тузында анда чуртас хайнаан. Чағынғы аалларның аразында ниикке чӧрҷең машина оларда ла полған тіпчелер. Школа, клуб, орындағы радиостанция тоғынҷаң. Амғы тӧлге аннаңар чоохтаза, нымах ла чіли пілдірче полар. Че ол полған Харағай аалның тархынында. Мағаа анда полған «Хызыл чазы» колхозтың кнезі Михаил Евграфович Мамышевнең чоохтазарға киліскен. Кӧп хынығ ниме аннаң искем.\\nСоонаң колхозтар совхоз пол парғанда, Харағайда «Абаза» совхозтың фермазы полған. Хаҷан кічіг аалларны улуғ аалларға піріктір сыхханда, аалдаң прай тоғынҷаң орыннарны пасха чирзер кӧзір парыбысханнар. Чоны, тізең, тоғыс тілеп, тарас сыххан. Іди Харағай, киизі сыхчатхан шар чіли, хызырыл парған. Паза чахсы тустар нандыра айланмааннар.\\nТуннель соонда чарых кӧріне тӱскен, хаҷан республиканың Харағай осхас кічіг аалларын хайраллир паза тилідер кӧстегліг программазы алыл парғанда. Ол санға кірген полған на аалыҷахтың кураторлары табылған. Іди Харағайны тилідерге культура министерствозы чапсынған. Ол туста министр полған Светлана Окольникова уғаа чапчаң хайынған. Тоғынҷылары, сыбыра киліп, аалдағыларға полызып, прай сӧп-сапты арығлааннар, хыйын парыбысхан сиденнерні нааҷылап салғаннар. Олох туста наа тура пӱдіріл парған. Анда клуб, библиотека тоғын сыххан. Хости олғаннар ойнаҷаң паза спортнаң айғасчаң площадка идібіскеннер. Пу аалдаң сыххан чон Илбек Ада чаада чат халған, тылда уйғу-чадығ чох тоғынған чир-суғҷыларына чарыдылған хумартхы тасты, чӧптезіп алып, пос кӱзінең турғыс салғаннар.\\nАалны таныбас таа иде чазабысхан ӧӧн орамазында асфальт салыл парған, наа чарытхы линиязы тартыл парыбысхан. Че пу, хайди тіпчелер, тастындағы ла алызығлар. Чуртағҷыларның мал кӧп тудар кӧңнілерін кӧдірерге, республика пазының чахии хоостыра полған на інек пас ӱчӱн ахча тӧлирге чарадығ алылған. Кӧзідімге, саалчатхан пір інек ӱчӱн ай сай 550 салковай пирілче. Пиилердең, хойлардаң ідӧк парыс алчадарға чарир. Мал кӧп тутчатханнарға чыл тооза илееде ахча сӧбіре ізебіне хозыл парча. Республика бюджедіне ол пілдірте чӱк тее полза, Виктор Зимин кічіг ааллардағыларға полызығны тохтатпаспыс тіпче. Андағ хайығ полчатса, чонның кӧңні кӧдірілче, иб аразындағы хоныхтарын улам алғыдарға кӧӧктірче. Паза хайди полар за, тастыхти орныхчатхан кічіг аалыҷахтарда мал-хустаң, чирдең пасха парыс алҷаң оңдай чоғыл нооза.\\nПӱӱн Харағай аал, хымнаң усхунған чіли, наа кӱснең чуртап сыхты. Чуртағҷылар, постарынзар хайығ салчатханын кӧріп, ідӧк палғасха сырайнаң тӱс парбасха сіренчелер. Пу сӧстеріме киречі полча аалдағыларның чыл сай мал саны хозылып одырчатханы паза орамада наа туралар пӱтчеткені. Ідӧк олған-узахха амды, чыылызып, ойнаҷаң площадка пар, книга хығырып аларға хынчатханнарға библиотека тоғынча. Клубта кружоктарға чӧрерге чарир. Аның устағҷызы Елена Кобзева чир-суғҷыларына ээрінерге пирбинче.\\nХайдағ даа аалның ӧзені пар полча. Ол пик чуртапчатхан, пасхазына кӧзідім полчатхан сӧбірелер. Андағлар Харағайда даа пар. Чииттең ала ортын часха читіре чуртап салған Валерийнең Маргарита Мамышевтер ирепчі. Олар пик хоных тутчалар, палалар ӧскірчелер, постары осхас кӱлӱк поларға ӱгретчелер.\\nАндағох тоғысчы пик сӧбірелернең чуртапчалар Нэля паза Евгений Торбостаевтер. Улуғ оолғы, Олег, позының кресен-фермер хониин тӧстеп алып, мал ӧскір парча. Туңмалары іҷе-пабаларына полысчалар. Нэля Захаровнадаңар алынҷа чоохтирға кирек. Ол аалда прай чуртастың пастағҷызы полча. Чир-суғҷыларының ал��ын алып, кӧп чӱгӱр чӧрче. Аннаңар аны сыбыра депутатха таапчалар. Ай-тыс пілбес оңдайлығ ипчі прай чирде маңнанча: ибде, халыхтар тоғызында.\\nЧиит тее ползалар, пик чуртапчалар Валентиннең Наталья Боргояковтар. Ирепчі аал ортызында улуғ иптіг тура пӱдір салған. Кӱскӱзін сӧбіре наа чуртха кірерге тимненче.\\nАал хонҷыхтарынаң тиңнең тиңе хаалапча Александрнаң Азалия Сагалаковтар сӧбірезі. Олар, кресен-фермер хониинаң айғазып, мал ӧскірчелер.\\nАалдағыларның чуртазы ниик нимес. Чыл чылға киліспинче нооза. Ӧзімнер чахсы сыхпаза, мал санын хозарға сидік. Че чир-чайаанның алығынаң ас полбассың. Аннаңар аал хониинда пик, сыдамахтығ, тӧдір пазынмас кізілер ле сыдас полчалар. Пу сӧстерге чахсы киречі полчалар Харағайның чуртағҷылары. Хайдағ даа аар, пілдізі чох тустар полза, олар маң пирбинчелер. Пу тӧреен, ӧскен чиріне хыныс, прай чӱреен, чуртазын ағаа пирчеткені полбас па?","num_words":756,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.147,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХЫСХЫЗЫНА ТИМНЕНІС - АЛЫНҶА ХАЙЫҒДА\\nЧыылығ. Кичее, от айының 30-чы кӱнінде, Хакасия пазы Валентин Коноваловтың устаанынаң правительствоның теестегі чыылии ирткен\\nЧыылығда ӧӧн хайығ 2019-2020 чылларнын хысхызына тимненіске, «Сибирьде хой паза ӧскі ӧскірері - отрасльда экспортты алғыдар оңдай» чоннар аразындағы наука-практикалығ конференцияның салтарларына, чуртағҷыларға хорғыс чох поларына паза Хакасия пазынаң кӧні эфирде кӧдірілген сурығларға айландырылған.\\nЧурт-коммунальнай хоных чағдапчатхан хысхаа хайди тимнелчеткеннеңер сан пирісті Хакасия пазының орынчызының тоғызын толдырчатхан Константин Харисов иткен. Правительство республикадағы чурт-коммунальнай хоных предприятиелерін наа пӱдісче тоғындырарға пӧгін турғыс салған: муниципальнай пӱдістердегі предприятиелерні аймахтарның холына пирерге, республикада, тізең, казеннай энергетика предприятиезін тӧстирге. Пу тоғыс кӧрілген план хоостыра толдырылча.\\nОлох туста чарытхы ӧдістерін айландырары улуғ хайығда тудылча. 2019 чылда айландырарға кӧрілген ӧдістің 32 милллион салковайы пиріл парған, ол тиксі синнің 25%. Тиксі чурт-коммунальнай хоныхтағы ӧдістернің 60% чуртағҷыларға килісче, че орыннарда ӧдістіг чуртағҷыларнаң тоғынҷаң комиссия ӱс муниципалитетте ле пар. Хысхызына чурт фонды, котельнайлар паза сетьтер 63% тимде, алында ол сан 34% полған. Константин Нурфаязовичтің таниинаң, ол тоғыстар иділ парған, че акттар толдырылбаанынаң палғалыстығ. Муниципальнай пӱдістер алнында пӧгін турча: ӱртӱн айының 10-ҷы кӱніне теере хара тастың хызырылбас синін, 20 муң тоннаны, чыып саларға, ӱртӱн айының 15-ҷі кӱніне - чурт фонды тимдедеңер паспорттар аларға, кічіг хырлас айының 1-ғы кӱніне - чылығ пирчең сетьтерге паспорт. Хакасия пазы Валентин Коновалов Харатас городта ��ысхызына тимненісті алынҷа хайығда тударға сурынған. Городтың ЖКХ инфраструктуразын СГК-ға пирерінче тоғыс кӧрілген оңдайҷа апарылча.\\nВалентин Коновалов Жемчужнай поселокта насостарны алыстырарынча тоғыс хайди парчатханын сурған. Республикадаң оларны алыстырарына 4,8 миллион салковай пирілтір, че пасха хан чирінде сығарылчатхан насостар чарыс айының 31-ҷі кӱніне ле читірілер осхас.\\nХакасияның аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфанов «Сибирьде хой паза ӧскі ӧскірері - отрасльда экспортты алғыдар оңдай» чоннар аразындағы наука-практикалығ конференцияның пӧзік синде ирткенін таныхтаан паза тӧлліг хойлар ӧскірерінҷе проектті чуртасха кирерге чарадылғанын искірген. Аалҷылар республикада чахсы мал азыралы парына чапсыптырлар. Сағам малҷылар ідӧк хысхызына тимненчелер, хыраҷылар 20-че кӱн пазынаң тоңастығларны кизіп пастирлар. Пу тоғыстар тӱзімніг паза тузында толдырылған ӱчӱн, оларға республика хабазии киректелче теен министр. Хакасия пазы Валентин Коновалов аның орынҷызы тоғызын толдырчатхан Ирина Войноваа аал хониина хабазарын алынҷа хайығда тударға чахаан.\\nІдӧк Ирина Войнованың искіриинең, республиканың паза муниципалитеттернің бюджет учреждениелерінде чал ахчазы тудығ чох тӧлелче. Пірее аймахтарда ла сала соона халчалар, че дотациялар оларға тузында ызылча. Школаларға паза олған садтарына субвенциялар ідӧк тузында пирілчелер. Пу сурығлар кӧні палғалыста республика пазына пирілгеннер. Паза пір сурығ Ибіг чуртағҷыларынаң кірген: олар наа Культура туразы пӱдірілері чылдырылчатханына сағыссырапчалар. Хакасияның культура министрі Леонид Ереминнің искіриинең, Культура туразының проект пічіктері «Культура» нацроектке паза «Россияда аалларның тиксі тилізі» хазна программазына кирерге ызылған. Министр проект оларның піреезіне кирілеріне ізенче.\\nПаза правительство чыылиинда Чиңістің 75 чылын таныхтирына тимненіс комитедін пу неделяда чыырға чарадылған. Ідӧк Хакасия пазы Валентин Коновалов, «Школазар чол» чахсы киректер акциязын чарлап, чуға чуртапчатхан паза кӧп палалығ сӧбірелерге полызар ӱчӱн, школаа кирек ниме-нооларны чыырға полызарға хығырған.","num_words":431,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.019,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.102,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КӰРЕС - ӦӦН ХЫНЫЗЫ\\nСпорт. Хакасияда чахсы спортсменнер кӧп. Оларның санында 19 частығ Наталья Пудованы адирға кирек\\nПӱӱл Наталья Пудова спорт кӱрезіне хынчатханнарны чидіглерінең ӧріндірче. Хакас хыс Россия первенствозында ӱзінҷі орынға сыххан, С.З.Карамчаковтың хумартхызына чарыдылған тиксі Россия мариинда командаа алтын медаль ағылған.\\nЧир-суғҷыбыс Асхыс аймаандағы Лырсы пилтірі аалдаң. Ол Ӱс чулдаң 4 километр оортах турча. Аалда ӱс ле тура. Оларның пірсінде Эдуард Степанович паза Светлана Александровна Пудовтар чуртапчалар. Ынағ ирепчінің 9 пала: пис оол паза тӧрт хыс. Наташа тӧртінҷізі. Кӱресчі хыс чоохтапча:\\n- Кирі пабам орыс кізі полған, аны хоостыра прайзыбыс Пудовтар полчабыс. Іӌемнің хыс фамилиязы - Амзаракова. Ол Тӧрт тас аалдаң. Постарыбысты хакастарға санапчабыс. Пастап Ӱс чулдағы школада ӱгренгем. 5-ҷі класс соонаң пабамнаң ічем мині Асхыстағы лицей-интернатсар ӱгренерге пирібіскеннер. Анда баскетбол секциязына пазын салғам. Че тӱрчедең ирістіг полыбысхан. Анаң олаңай кӱреске чӧрерге чаратхам. Туғаннарымның — аразында спортсменнер чоғыл. Анатолий аҷам пір туста бокснаң айғасхан, ідӧк Тимур харындазым грек-рим кӱрезі секциязына чӧрген.\\nСекцияда хынығ полған. Тренер Евгения Сергеевна Карамчакова пісті аймах микелерге ӱгретчең марығларда тӧреміл араластырӌаң. Пастағы марыға Кызлассар чӧргенімні оңнапчам. Ол туста 6-ӌы класста ӱгренчеткем. Андада ікінӌі орынға сыххам. Анаң Евгения Сергеевна Таштыпсар, Ағбанзар ал чӧрген. 9 класс тоосханҷа республика синінде чиңіс тударға, Сибирьдегі федеральнай округтың первенствозында аралазарға маңнанғам. Сибирь мариинда, ӱзінҷі орын ӱчӱн харбазып, утыр салғам.\\n9-ҷы класс соонаң Наташа имнег колледжінде ӱгренерге сағынтыр. Че тренері Е.С. Карамчакова Ағбаңдағы олимп резерві училищезінзер кірерге чӧп пирген. Ӧӧн сылтағ - кӱреснең айғазар оңдай полары. Ағбанда спортсмен Россияның саблығ тренері Марат Семёнович Кичеевтің холыңда узын таптапча. Кӱнде тренировкалар ікі хати иртчелер. Иртенгі тренировка пір час чарым парчаттыр, иирдегізі - ікі часча. Чечіме кӱнде хыстар иртен не чыылысчалар, позырахта тынанчалар. Чир-суғҷыбыстың чооғынаң, ағаа ӱгренерге дее, харбазарға даа тус читче.\\nМарат Семёнович ӱгренҷілерінең матап айғасча. Ағаа хоза Наташа Пудова Интернетте «ыырҷыларының» кӱрезінең танысча. Хыстар, постарының харбасчатханын видеоға суурып, алҷаастарын ӱзӱрчелер. Спортсмен чооғын узаратча:\\n- Пылтыр пандемия ӱчӱн марығлар полбаан даа. Пӱӱл салтарлар хомай нимес. Россия чииттері спартакиадазының ікінҷі чардығында чиңіс тутхам. Марығ Хызылчарда майда ирткен. Піс, Сибирьдегі федераральнай округтың командазына кіріп, финалда араласхабыс, хайзы Новочебоксарскта полған. Анда Венера Нафикованаң паза Полина Лукинанаң харбазарға ӱлӱс тӱскен. Олар кӱстіг спортсменнер.\\nЛукина пӱӱл Европа первенствозында чиңіс тутхан, Нафикова - кӱмӱс призер. Хыстарға утырып, сыйыхтығ орынға сых полбаам. Кӱстіг спортсменнең харбасханы - чахсы опыт, кізінің узы ӧсче.\\nАмды хакас хыстың ӧӧн пӧгіні - Россияның спорт узы нормативін толдырыбызарға. С.З.Карамчаковтың хумартхызына чарыдылған тиксі Россия мариинда чиңіс тутхан спортсменнер пу аарластығ атха турысчалар, че араласчылар 13 регионнаң поларға киректер.\\nПӱӱл, тізең, турнирде чон 12 регионнаң на полды. Чир-суғҷыбыс «чыл тоозылғанҷа кирек килізер тіп ізенче. Пу неделяда ол ӧӧрелерінең хада Россия первенствозында аралазар. Марығ 20 - 22 ноябрьда Татарстандағы Мамадыш городта иртер. Анда 2002 - 2004 чылларда тӧреен хыстар кӱстерін сынирлар. Ідӧк Наташа Пудова В.И.Чарковтың хумартхызына чарыдылған марығда паза Брайко харындастарның сыйыхтарына тиксі Россия турнирінде аралазарға пӧгінче. Марығлар декабрьда иртерлер.\\nЧир-суғҷыбыс Ағбандағы олимп резерві училищезінде 4-ҷі курста ӱгренче. 2022 чылда ол ӱгредиин тоос салар. Аннаң андар хакас хыс вузта пілізін алғыдарға сағынча. Аның кӧңніне спорт психологы профессия кірчеттір. Пу специальностьха Хызылчарда ӱгретчелер. Кирек киліссе, Наташа хонҷых регионзар ӱгренерге парыбызар. Чооғының халғанҷызынзар спортсмен таныхтаан:\\n- Сынында сағыстар кӧп. Мин пір ниме чахсы пілчем: амғы туста кӱрес - ӧӧн хынызым. Позырахта, тренировкалар чох, ниме идерін пілбинібісчем. Спорт мағаа кӧп ӧрініс ағылча.","num_words":494,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.099,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"САБЛЫҒ ХАЙӋЫНЫ ЧОН УНДУБАЗЫН\\nХумартхылас. Шира аймааның улуғлар чӧбі саблығ хакас хайҷы Семён Прокопьевич Кадышевке хумартхы тас турғызарына ахча чыыпча\\nШира аймааның Чон депутаттары чӧбі саблығ чир-суғҷы Семён Прокопьевич Кадышевті хумартхылирдаңар чарадығ 1992 чылда алған. Хайҷының хола бюсты аймах кінінің Пастағы май ачығында турғызылар тіп кӧрілген. Че ол сағыс андада чуртасха кирілбин парған.\\nАймахтың хакас родтарының улуғлар чӧбі ӱр чыллар соонаң, Депутаттар чӧбінің паза кӧп саннығ халых пірігістерінің хабазиин таап, ол сағысха хатап айлан килген. Саблығ нымахчаа хумартхы тас турғызарына ахча чыырға чарлалған.\\nПӱӱл 14 сентябрьда Хакасия Семён Прокопьевич Кадышевтің 135 чазын таныхтир. Пайрамға тимненіс хыызында парча, ӧӧн кӧстеглерінің пірсі - нымахчыны хумартхылиры. Шира аймааның хакас родтарының улуғлар чӧбі ундудылған сағысты чуртасха кирер чӧпнең сыххан - Ширада Семён Прокопьевичке хумартхы тас турғыс саларға. Бюстты нимес, хайди пастап кӧрілген полған, толдыра скульптураны, хайзы хайчының хакас культуразын хайраллирына паза тилідеріне хозым иткеніне турыстығ полар. Макет Хакас Республика искусстволарының саблығ деятельі Вячеслав Кученовтың проектінче тимде, орын табылғанох - чатханнаң ойнапчатхан нымахчының фигуразы аймахтың библиотеказы хыринда орнығыбызарға кирек. Паза ол библиотекаа Семён Прокопьевичтің ады пирілер.\\nАхчанаң сидіксініс полчатхан сылтаанда, хумартхы тасты турғызарынҷа пӧгінні толдырарына халых чонны - чахсы хайчатхан чуртағҷыларны паза идінҷектерні - тартарға чарадығ алылған. Чахсы пастаға ӱндезіглер амох табылча. Кӧзідімге, ахча чыыр тоғысха Чаа-тархын пірігізінің республикадағы пӧлии хозылған. Олох туста ахча ас нимес киректелче. Семён Про��опьевич Кадышевтің пластикриттең тимнелген скульптуразы 1 миллион 200 муң салковайға тур парар, холадаң толдырылғаны ікі хати аарлығ - 2 миллион 500 муң салковайға. Ахча кӧп арах чыыл парза, Чоохчыл аалдағы С.П.Кадышевтің адынаң тура-музейде хайчының бюсты хоза турғызылар.\\nАхча «Шира аймааның Культура туразы» муниципальнай бюджет учреждениезінің счедынзар кірер, хоза искіріглерні РДК директоры Людмила Булатовадаң телефонча алып аларға чарир - 8-913-050-92-26.\\nСемён Прокопьевич Кадышев 14 сентябрьда 1885 чылда Кимдегі губернияның Ачых тура уездінің Хызылларның чазы управазының Тарчы аалыҷағында тӧреен - амды ол Хакас Республиканың Шира аймаа. Хайҷы узына ол пабазынаң ӱгреніп алған. Кадышевтер роды нымахчыларынаң тӧлдең тӧлге сабланчаң.\\nХакасияның кӧп саннығ хайҷыларынаң Семён Прокопьевич иң не тың сабланған. Іди, кӧзідімге, 1954 чылда хакас фольклористтердең СССР-ның писательлер пірігізінзер ол иң пурун алылған. Аны 1958 чылда Ташкентте ирткен съездте Азияның паза Африканың писательлері искеннер. 1960 чылда Москвада востоковедтернің 25-ҷі конгрезінде хайлаан.\\nАның репертуарында 31 алыптығ нымах полған, оларның 21-і пазыл парған. Чарыхха сыхханнар «Албынҷы», «Алып Хан», «Алтын Арығ», «Хан Киҷегей», «Ай Хууҷын», «Ах Чібек Арығ», «Кӧк Хан» паза пасхазы.\\n-\\tСемён Прокопьевич чир-чайаан пирген хыйға паза илбек сағыстығ полған. 500 - 600 страницалығ текстті прай сағыста хайди тударға чарир - пір сӧсті дее ундубин. Пір нымахты ызарына, пір дее тынанмин хайлаан полза, ікі сутка парыбызарчых. Ол, тізең, отыс азыра андағ алыптығ нымах пілген! Анча кӧп алыптығ нымахты (полғаны ла 3 муңнаң 10 муңа теере сӧстіг), чӱзерлеп сӧспекті, сиспекті, кип-чоохты паза олаңай нымахты прай сағыста тутчаң. Ағаа хоза, олаңай ла нимес, пос оңдайынаң читірҷең! Олох туста Семён Кадышев кӧге чайалған кізі полған, позының аранжировкаларынаң тузаланҷаң, ол ырлар паза тахпахтар кӧп чайаан, - хайҷыны сағысха киріп, чапсыпчалар чир-суғҷылары.\\nНымахчының саблығ чайаачы чолы пірееде чарых, пірееде чобағлығ чардыхтардаң пӱткен. Революция соонаң чох-чоостарны паза чалҷыларны Совет ӱлгӱзі ӱчӱн турызарға кӧӧктірген, соонаң ахтардаң тоғыр тирігліг кӱрезігде ӧткін араласхан. Хасхылар аалны чаалаанда, Семён Прокопьевичтің ипчізі Акулина ӧдірт салча - Кадышев тӧрт палалығ чалғызан халған: Николай, Степан оолларынаң паза Наташа, Таня хыстарынаң. Ипчізін чідір салып, ол тың чобалған, пис чыл пазынаң на хатап ипчі алған.\\nИлбек Ада чаа чылларында улуғ частығ Семён Прокопьевич аал чӧбі кнезі полып тоғынған - Чоохчыл аалдаң прай даа чиит иреннер, ол санда аның Николай паза Степан ооллары, чааға парыбысханнар. Пу аар туста хайҷы аалдағыларны кирекнең паза сӧснең часхарған. Піреезінің ибінзер чобағ килзе, Семён Прокопьевич чат халған чааҷыны хайлап сағысха кирчең. Улуғ оолғы Николайға чарыдылған чобағлығ хайын толдырарға киліскенӧк.\\nСемён Прокопьевичтің прай даа чуртазы Чоохчыл аалда ирткен. Хайҷы ах чарыхтаң 30 июньда 1977 чылда парыбысхан.\\nСемён Прокопьевич Кадышевтеңер сағыс Хакас Республиканың культура паза чон чайаачызы кіні адында хумартхылалған. Полған на кізі, Чоохчыл аалдағы тура-музейде полып, анда саблығ хайҷы хайди чуртаанын кӧріп алар оңдайлығ. «Шира кӧл» курорттың Культура туразын хайҷы омазын кӧзітчеткен мозаика чазапча. Паза республиканың аймах-пасха аал-городтарында орамалар аның адын ал чӧрчелер. Талазығ чоғыл, соондағы тӧллер саблығ чир-суғҷы национальнай культураны тилідеріне хайдағ улуғ хозым иткенін ундутпинчалар. Шира аймааның улуғлар чӧбі хумартхы тас турғызар пастағнаң сыхханы анзына чахсы кӧзідім.\\nС.П.Кадышевке хумартхы тас турғызарына ахча чығчаң реквизиттер:\\nМуниципальное бюджетное учреждение Ширинский районный Дом культуры.\\nКраткое наименование: МБУ Ширинский РДК\\nПлатежные реквизиты: Получатель УФК по Республике Хакасия (МБУ Ширинский РДК л\/с 20806Х09210)\\nБанк: Отделение - НБ Республика Хакасия г. Абакан\\nНазначение платежа: пожертвование на памятник С.П. Кадышеву.\\nДиректор МБУ Ширинский РДК - Людмила Александровна Булатова","num_words":682,"character_repetition_ratio":0.07,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.109,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ӦӦНІ - ХОМАЙ ИТ САЛБАСХА\\nӦӧркі Чӧп. Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев президиум чыылиин иртірген. Ӧӧн сурығлар ӧкістерге чурт пирерінең палғалыстығ законнарзар алызығлар кирердеңер паза республиканың идінҷектер праволарын арачылирынҷа уполномоченнайының сан пирізі полған.\\nӦкістерге чурт пирерінең палғалыстығ законнарзар алызығлар кирілер. Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынңызы Елена Конева, пу сурығҷа чоох тудып, алызығлар федеральнай законодательство алыс парғанынаң палғалыстығ полчатханын чарытхан. Алызығларның пірсі - чурт алҷаң ӧкіс палаларның, паза андағларның санына кірчеткеннернің, теес пічиин тимнеҷең оңдайны, айланыстығ пічіктер пазар оңдайны, хайдағ пічіктер киректелерін, тееске турғызар (турғыспас) тусты паза сылтағларны Россия правительствозы чарадыға ал турар, амғы законда ол полномочиелер Россия субъектінің холында.\\nӦӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев, закон проекті социальнай кирексіністіг полчатханын таныхтап, олох туста республикада чурт кирексіпчеткен ӧкістернің саны хызырылбинчатханы хоостыра сағыссыразын искірген.\\n-\\tПістің 4 муңҷа ӧкіс пала теесте турча, - чоохтаан ол. - Хакасия пу кӧстегҷе теесті хызыр полбинчатхан регионнарның санына кірче.\\nӰзӱріг тузында законзар кирілчеткен хайзы алызығлар президиумдағыларны ікінҷілендірген. Кӧзідімге, оларны муниципальнай пӱдістернің иңніне пазох ла хоза полномочиелер артылары сағыссыратхан. Аннаңар конституционнай зако��одательство комитеттің кнезі Светлана Могилина пу закон проектінҷе хоза тоғыныбызарға чӧпнең сыххан.\\n-\\tОрта, - чарасхан Владимир Штыгашев. - Пірее нимелер мині ідӧк ікінҷілендірче. Закон проекті правительство пастаа хоостыра тимнелген, че іди дее полза... Ӧӧні -\\tхомай ит салбасха.\\nӦӧркі Чӧп президиумы ідӧк Хакасияның идінҷектер праволарын арачылирынҷа уполномоченнайның 2018 чылда хайдағ тоғыс иділгенінеңер сан пирізінең танызып алған. Уполномоченнай Василий Кудашкин сан пиріс толдырығлығ паза закон сығарҷаң ӱлгӱлернің хайиина азынадох ызылғанын, ідӧк Хакасия правительствозының порталында сығарылғанын таныхтап, сан пирізінең хысхаҷахти таныстырған.\\nКудашкиннің таниинаң, 5 чыл аразына андар идінҷектердең 500 артиинаң хоп кірген. Олар прай кӧрілгеннер, пар кӱсче полызығ пирілген. Уполномоченнай, тоғызында ағаа Ӧӧркі Чӧп чахсы хабасханын таныхтап, депутаттар корпузына алғызын читірген. Олох туста республика правительствозы саринаң хайығ уйан салылчатханын таныхтаан: 5 чыл аразына Хакасия пазынаң пір хати даа тоғас полбаанын паза правительство чыылиинда пір хати даа чоох тударға пирілбеенін.\\nПрезидиум идінҷектер праволарын арачылирынҷа уполномоченнайның сан пирізінеңер чарадығ аларға паза андар толдырығлығ ӱлгӱлернең палғалыс тударынҷа чӧптерні кирерге чарат салған. Уполномоченнайның 2018 чылдағы тоғыс салтарларынаңар сан пирізі чағынғы сессияда депутаттарның ӱзӱриине сығарылар тіп кӧріл парған.","num_words":313,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.08,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ӧтіг ӱнінең Хакас Чирін сабландырча\\n01.04.2022 • Пятница\\nИсточник: Газета «Хакас чирi»\\nВ.Г.Чаптыковтың адынаң республиканың филармониязында «алтын ӱнніг» ырӌы Зинаида Аршанованың чайаачы иирі ирткен.\\nКонцерт «Операның алтын чӱс чылы» проектке кірче. Пу проект филармонияда 2015 чылда тӧстелген. Ол тустаң піс, италия, немец паза орыс композиторларның кӧглерін истіп, чайаачы иирлернің киречілері полчабыс.\\nXIX чӱс чыл Италия операзының алтын тузына саналча. Кӧбізі ол чылларны композиторлар Джоаккино Россини паза Джузеппе Верди аттарынаң палғалыстырча. Ідӧк Руджеро Леонкавалло, Джакомо Пуччини, Пьетро Масканьи матап сабланғаннар. Андада Италиядағы опера искусствозы улам тилеен.\\n«Операның алтын чӱс чылы» чайаачы иирде пу илбек устарның опера кӧглеріне Россияның паза Хакасияның саблығ артизі Зинаида Аршанова симфоническай оркестрнең хада ариялар толдырған. Оркестрнең Хакасия искусствозының саблығ деятельі, дирижёр Вячеслав Инкижеков устаан.\\nВеризм стильнең пасчатхан композиторлар опера кӧглерінің темазын олаңай чуртастаң алҷаңнар. Оларның матырлары - олаңай кізілер. Джакомо Пуччининің «Богема» операзында хыныстаңар чоохталча. Кӧӧленісчеткен оолнаң хыс тың хызылып чуртааннар. Ӧӧн матыр Рудольф хоосчы полча, аның абахайы Мими - кип-азах тікчең ус. Опера тоозылчатса, Мими, чабал ағырыға хаптырып, ӱреп парча. Концертте Зинаида Аршанова «Богема» операдаң алылған абахай Миминің чооғын толдырған.\\nІдӧк Д.Пуччининің «Манон Леско» операзының ӱзігін истерге хынығ полған. Анда ідӧк хыныстаңар чоох парча. Чох-чоос чуртапчатхан оол Рене де Грие абахай Манон Лескоға кӧӧленібісче. Че хыс пай чуртаснаң чуртирға сағынча, аннаңар пай казначей Жеронт де Равуарға ирге парыбысча. Че Манон аннаң хада хыныс чох чуртирға истенминче. Ол ирінең тизерге сағыныбысча. Жеронт сыйлаан аарлығ сыйыхтарны хада алып алча. Че казначей, ипчізіне чидіп, аны, оғыр тіп пыролап, харибге одырт саларға итче. Манонны Америказар ызыға ысчалар. Хынғаны Рене де Грие корабльда хада парча. Америкада абахай Манон ағырып ӱреп парча.\\nЧайаачы иирде ырды Зинаида Семёновна ідӧк композиторлар Р.Леонкаваллоның паза П.Масканьинің кӧглеріне балладалар паза романстар толдырған. Пістің саблығ ырды опера ӱзіктерін саңай италия тілінең сарнаан.\\nАнтракт соонаң Зинаида Аршанова кӧрігділерге Д.Пуччининің «Мадам Баттерфляй» операзын читірген. Анда ідӧк хыныстаңар чоохталча. Кирек Японияда полча. Чиит офицер Бенджамин Франклин Пинкертон 15 частығ абахай хысты ипчее алча. Анаң пір чыл пазынаң ол Америказар тоғызы хоостыра парыбысча. Чиит ипчізі . Баттерфляй ибінде час палалығ халча. Ӱс чыл пазынаң лейтенант Япониязар пасха ипчіліг айланча. Ол Баттерфляйдаң оолағын алып алча. Сӧбірезі чох халып, часказын чідір салған ипчі, ачырғанып, позына хол салыныбысча. Концертте Зинаида Аршанова ол операның «Чио-чио-сан» ӱзігін улуғ нимес ойыннаң толдырған. Кічіг спектакльда ідӧк опера ырҷызы Наталья Фоменко паза пір кічіг оолах араласханнар.\\nЧайаачы иир соонаң кӧрігділер Хакасияның «алтын ӱнніг» ырҷызына сіліг чахайахтар читіргеннер. Хай піреезі кӧңнілерінең дее ӱлескен.\\n- Операа тың хынчам. Пу чахсы концертті кӧріп, идімхе соох ойлаан. Зинаида Аршанова - уғаа чайаачы кізі. Ол ідӧк уғаа абахай ипчі, аның ӧтіг ӱні хаҷан даа чапсытча, - теен тынағдағы ипчі Наталья Филиппова.\\n- Чахсы концерт полды, кӧңніме кірді. Зинаида Аршанованың ӱні ӧтіг. Ол чахсы ырлапча. Пу чайаачы иирге пісті ӧнетін хығырғаннар. Чиитте Зинаиданаң нанҷыласчаңмыс, - таныхтаан Ағбан городтың чуртағҷызы Валентина Сагоякова.\\n- Зинаида хада тӧреен туңмам полча. Ол уғаа таланттығ кізі, тилекейдегі хайдағ даа опера театрында сарнап полар. «Чио-чио-сан» ойынны Зина Англиязар ал чӧрген. Андада ол Хызылчарда тоғынған, - теен саблығ ырҷының пиҷезі Екатерина Чистогашева.","num_words":465,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.12,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"\"Хара паар\" (хакасская народная сказка) - Портал хакасского языка\\nДомой Т��ксты «Хара паар» (хакасская народная сказка)\\nХара паар. Сборник хакасских сказок. 1979\\nХакасская народная сказка на хакасском языке\\nХаӌан-да Чыланнығ хаста ікі харындас чуртаптырлар, Оксиннең Кӧксин теен кізілер. Улуғ харындазының, Оксиннің, олған-узах иб толдыра полтыр. Кӧксин, тізең, пала азырап полбаҷаң полтыр. Пала тӧрізе, пірее ниме полып, ӱреп ле парӌаң полтыр.\\nӰр бе, ас па чуртаан соонда Кӧксиннің ипчізі пазох тойлығ чӧрібістір. Ікі харындас чӧп сал турлар. Хайди наа тӧрир паланы хайраллап алӌаң тіп, чобаға тӱзіп чоохтас турлар. Ам чоохтас-чоохтас киліп, улуғ чонның чооғынаң ол паланы пірее ырах чирзер апарыбызарға чарат салдылар. Хаҷан паланың хараа чарыза, аны пас параанның пазы-тузынаң чабых ӧтіре тартып, ырах тайғазар апарып, азырап кӧрерге чӧптесчелер. Ам іди чӧптезіп, азынадох азых-тӱлӱк тимнеп турлар.\\nАм айы-кӱні чидіп, пала тӧріп парғанда, паланың харағы чараандох, ікі харындас, прай тимненіп алып, пас параанның тузына киліп, чабых ӧтіре тартып алып, сӧргекке сӧргеп алып, аттарына алтанып, тайғазар чӧрібістілер.\\nӰр-ас парғаннар, чолда саат ла чохта, парар чир-суғларына чит килгеннер бе хайдағ. Пір улуғ нимес чул хазында постарына сини алачых идіп алдылар. Халын тайғада пу чағын кізі-ниме пілдірбинчеткен осхас. Ам ікі харындас, паланы азырап, мында чуртабыстылар. Пірсі алачыхта паланаң халза, ікінӌізі аңнап-хустап парча, анаң пірсі халза, тігізі аңнап-хустап чӧредір. Ол оңдайнаң ікі харындас час паланы ӱс часха читіре азырадылар.\\nОл оолах ӱс часха читкенде, оох-теек нымысха сыдабысхан, чулзар суға алай ба тайға аразынзар узахтап пар килче. Хай-пірее кӱннерде, хаӌан тігілер ікӧлең аңнап-хустап парыбыссалар, пу оолах чіӌең ниме тимнеп пастабысхан.\\nПірсінде, кӱскӱ тузына сабыл парғанда, ікі харындас пазох аңнап-хустап парыбыстылар. Іди ӱр-ас чӧріп, аңнап-хустап алып, иирде алачыхсар чул хасти айланып одырзалар, ол чулны хастада ікі аран-чуланың ізі чадыр. Наа ла чаған час харда хара чирі сығара пас парыбыстырлар. Ол ікі аран-чуланың істері оларның алачығынзар парыбысхан осхастар. Хорыға тӱстілер пулар.\\nАлачыхтарына чидіп, кӧрзелер, о-о худай! Азырап чӧрген ӱс частығ оолағастары чоғыл. Паяғы аран-чулаларның істері, тізең, аннаңарох чул чохтап парыбыстырлар. Хайди поларын пілбин, ікі харындас, ол істерге кіріп, оларның соонаң чӧрібістірлер. Палаларын олар ла ал парыбысты тіп ачырған турлар. Илееде істес парғаннарында, тигір тӧзінең халын пулут сых киліп, чалбахтап хар чаап, паяғы істерні тундыр парыбысты. Ікі харындас, аннаңар істес полбин, ылғазып ала, алачыхтарынзар нандыра айлан турлар.\\nА сын кирек андағ полған. Ікі харындастың алачыхтары хыринӌа хан позырах аттығ паза хара пора аттығ ікі матыр парчатхан полтырлар. Алачыхты кӧр салып, кіре хонғаннар. Кӧрзелер, оолах ла чалғызаан. Анӌада хорых парған оолахты холға хапханнар, аттарына одырт��п чӧрібіскеннер.\\nОолағас оңарыл турза, кӧріп сынап париза, пу ікі матыр, халын тайға арали парып, суғ-чулатты кӧп кизіпчелер. Пу табаннар, хонар чирде хонып алып, тӱнир чирде тӱнеп алып, аннаңарох парчалар. Анаң улуғ нимес ачых чирге сыхтылар. Аннанар пазох хатап халын тайғаа кірчелер. Іди ӱр-ас парабас, халын тайғаны иртіп парып, ағас чох ачых чирге сыхтылар. Пу оолағас аннаңар кӧріп-сынап париза, мыннаң илееде ырах, чылбыраң чазы чирде аал кӧрінче осхас. Пу ікі матыр ол аалзар орта тут париған осхастар. Пара-пара парғанда, кӧрзе, аалның пазында улуғ ах иб турча ба хайдағ. Ікі матыр аал арали ол ибзер кӧні тут парирлар. Паяғы ибге тӱзіре киліи, ат палғаӌаң теекке палғап, оолахты хадох алып, ах ӧргее кіріп, изен пирчелер. Анаң от хазында одыр салдылар. Оолағас, кічіг кізі, хорығып, изен-минді дее пирбеді. Кірбинең, ізік кистінде тапсабин турыбысхан. Оолағас іди кӧр турза, от пазында пазы хазар парған, харағы пӱлес апсах одырча, аның хыринда ідок пазы хырал парған, харағы пӱлес иней кізі одырча. Хара пазы харалған, харағы пӱлес апсах кізі пулардаң сурағлап пастады:\\n— Хайдағ чурттығ чонзар? Ырах па, чағын ма чӧрдіңер, хайдар піди парирзар?\\n— Я, піс Моол ханның чоныбыс, пеер Хоорай тайғаларынзар аңнап килгебіс. Ам аннаң айланчабыс. (Хоорай — хаҷан-да хакас чонының хай пірее ада-сӧӧктерін паза олар чуртаан чирні іди адаҷаң полтырлар — ред.)\\nІди чоохтазып одырып, апсах кізі сағба алып тапсапча:\\n— Алай, сірернің паза арғызыңар парох па? Ізік хыринзар ниме сағбаланча полӌаң?\\n— Я, я, ағаң, улуғ нимес арғыс пар. Хоорай чирінде халын тайға аразында пала таап алып, чирібіссер пала идерге апарчабыс.\\n— О, палам, ноға анда ізік хыринда турчазың? Пеер иртсіне. Ізік хыринда турбаӌаң, — тапсапча апсах. Аннаңар апсах пу оолағасты садызып пастады.\\n— Че сірер, палаларым, пу паланы мағаа пирібізіңер. Пістің чазыбыс улуғ пол парды, палабыс чоғыл. Хаӌан пірее пістің, апсах-инейнің, пазыбыс хыйыннап парза, чуртыбыс тутчаң кізі кирегӧк полар. Сірер, чиит чон, пала таап алғайзар за, — тіпчедір иней-апсах.\\nАны истіп, ікі матыр чағын даа итпинчелер.\\n— Чох, чох! Анӌа ырахтын ағылып, садарға чарир ба за. Піске дее пала кирегӧк, піс тее кирібізӧк.\\nАпсах-иней, пулардаң азырылбин, ол оолағасты сур турлар.\\nОларның сурынчатханына полбин, ікі матыр удур-тӧдір туюххан сасхлазып, чӧптезіп алдылар: «Че садыбызаң даа, пу-ларның малының хап-чарымын алып алаң. Ол пістің анибыс полар».\\n— Че, — тісчелер, — сірерні дее хайди идер зе, сынап сірер хадарған малыңарның хап-чарымын пирер ползаңар, артызарбыс оолағасты.\\n— Э, палаларым, хадарған малымның хап-чарымының чарымын пирербіс. Аны даа алзаңар, пір улуғ пайның малынаң кӧбӧк полар. Ол даа чидер, палаларым.\\nІкі матыр постарының аразында чӧптесчелер: «Тайғадаң ағылған паланы пуларның малының хап-чарымының чарымына ноға пирбеӌең?»\\nОл пааға килізіп, оолағасты мында тастап, апсах-инейнің хадарған малының хап-чарымының чарымын алып, постарының чир-сууна талаза, алған малларын сӱрініп, хатхы-кӱлкінең чӧрібіскеннер.\\nАм мында ӱр-ас чуртап парғанда, ай пазы алты алызып иртедір, чыл пазы читі чылызып иртедір. Паяғы апсах-инейнің оолаа читі часха чидедір анӌада. Читі часха чидебес, пу оолах хадарған малның ээзі, халых чонның ханы полыбысхан. Оолағас хадарған малның санын аларға, халых чонының пӧгінін аларға тирініп, харах пӱлес пабазынаң іӌезіне тооғлада симірген тоғыс частығ сілекені соғып, пір хула атха алтанып, арғалар азыра чӧрібісті.\\nАпсах-инейнің кӧӧленістіг оолғы хадарған малның санын аларға, халых чонның пӧгінін аларға парыбысханда, апсах-иней, постарына паза иирде килер оолғына чіӌең ниме тімнеп, тас хазаннарын отха тік салдылар. Апсағас от хазында, хазың сіске хази сазып, хара паар сістеп одырғаінда, ізікті тартыіп, ікі кізі кір килді. Олар апсахха айланып сурағлааннар.\\n— Оолғың пар ба, апсах кізі? Апха пас чӧрбіс. (Апха— санға алғаны — ред).\\n— Ӧскен оолғым чоғыл. Оолғым кічіг… Тыығалах таа,— тапсапча апсах кізі.\\n— Читіліг ле.\\n— Піс читі частаң сығара апха пасчабыс. Ады кемдір?\\nАм апсах оолағының адын сӧлебізерге итсе, ады чоғыл. Одырып-одырып, хорыға тарта, апсах, паар сістепчеткеннеңер кӧр сағынып алып, піди тіпче:\\n— Хара Паар ады.\\nМатырлар ідӧк пас салғаннар.\\n— Че, апсах кізі, піс сағаа чарым айға молӌағ пирчебіс. Оолғың ол молӌаға прай тимде ползын. Чарым ай пазынаң апарарға килербіс. Хоорай чонынаң чаалазарға парарбыс. Іди тіп, хан позырах аттығ паза хара пора аттығ матырлар постарының чиріне — Моол ханның чиріне талаза чӧрібістілер.\\nИир тус полғанда, читі частығ оолах ибіне айлан килді. Ибге кіріп, іӌе-пабазынаң азыранып одырғаннарында, апсах-иней тӱрче полып ылғаза тӱзе халӌыхтар. Оолах, оларны кӧріп, чапсып сурағлапча:\\n— Ноо ниме пол парды, ылғас турзар?\\n— Я, — тісчелер, — Моол ханның ікі матыры килген. Хоорай чонынаң чаалазарға сині апха пас пардылар. Синің адың чохта, Хара Паар тіп адап пастыр салғам. Мында даа сині, палам, кізі чіли чӧргістірбестер ноо. Позың чирін табарчыхсың ма, алай андар парарзың ма? — сурчалар апсах-иней.\\n— Я, ноға таппаӌаң, табам, — нандырды Хара Паар.\\n— Че андағда, палам, чылғаа парып, анда хынған-кӧӧленген адыңны кӧр кил. Аннаң айлан килзең, кӧрген адыңны мағаа чоохтирзың. Минің чылғымдағы атты пір айға читіре палғаза, ол паана киледір. Ам за молӌағ хысха, хайди идер зе. Кӧӧленғен адыңны кӧр кил, амох тимнебіс, — чоохтапча апсах кізі.\\nИртенінде читі частығ Хара Паар, чылғаа парып, халын чылғының аразына кіріп кӧрзе, ат аттаң кӧп, хайдар-хайдар хылыс осхас аттар. Хайзын даа кӧрзе, пірсі пірсінең артых осхас. Оларның аразынаң Хара Паар хан позырах атты кӧріп тапты. Аран-чула хан позырах ат халын идінде чігі чох чіли, хатығ сӧӧгінде чӱлі чох чіли кӧрін чӧр.\\nЧиті частығ ��ара Паар ибіне айлан килгенде, пабазы сурча:\\n— Хайдағ ат кӧріп таптың, палам?\\n— Я, чылғыда хылыс осхас сыннығ, халын идінде чігі чох, хатығ сӧӧгінде чӱлі чох осхас хан позырах атты кӧріп таптым.\\n— Чох, оолғым, позырах ат, хайдағ даа кӱстіг полза, кӱлӱгі чазығ поладыр.\\n— Минің чылғымда хара пора тӱктіг ат кӱлӱк, арбас-турбас поладыр. Таңда, чылғаа парып, андағ тӱктіг ат кӧріп тут кил, палам, — тіпче апсах.\\nИртенінде пабазының чооғынаң Хара Паар, чылғаа парып, пір кӧӧленген хара пора атты тут килді.\\nОл сыынаң читі частығ Хара Паар хадарған малның санын аларға, халых чонның пӧгінін аларға чӧрерін тохтат салды. Кӱннің таңда, хара пора адын пабазының чир-сууна парарға тимнеп, істен турча.\\nАның-мының аразында чарым ай чағдап килді. Иртенінде алты аастығ ах сундухты азып, апсах, кӱмӱс чӱгенін, кӱрееліг тириин сығара тастап пиріп, чоохтапча:\\n— Че, палам, адың чидер иде пағда турбады. Пір ай палғирға кирек полған. Молӌағ хысха полды. Паза хайди идер зе, кӧӧлӌе пар, чӱгӱртпе. Чӱгӱртіп-нооссаң, ахсын тут полбассың, чоо чӱгӱртібізерзің, майых парар. Мыннаңар тың ырах нимес чирде халын тайғаа кір парзаң, иир пӱрӱңкі тус полар. Анда парчатсаң, ибіре саринаң полған на тағның пазында чил-аастар тапсирлар: «Тігіне Читі частығ Хара Паар парир. Тудыңар, сабыңар, атыңар!» Хорыхпассың. Анда хорыхчаң ниме чоғыл. Хорығып, адыңның ахсын пос салып, адыңны хамӌылап-ноостың…\\nАпсах-иней анымӌохтазыбысханнар, Хара Паар, хара пора адына алтанып, чир-сууна чӧрібісті.\\nӰр-ас парабас, ӧӧй пабазының чооғынаң, иир пӱрӱңкізіне халын тайғаа кірче. Іди тайғаӌа париғанда, ибіре саринаң чил-аастар тапсасчалар: «Тудыңар, сабынар, атыңар! Читі частығ Хара Паар парир!»\\nХара Паар, аны истіп, хорығып, хара пора аттың ахсын позыдып, хамӌы саап позытты. Іди чӱгӱртіп парирып, Хара Паар сағынча: «Мин ноға піди полчам? Пая пабам чоохтаан хайза, хорыхпассың, чӱгӱртпессің тіп». Аны сағына тартып, хара пора адын тохтада тартты. Ол туста паана читпеен хара пора, тын алын полбин, тынға пурлуғып, андох аңдарылып тӱсті.\\nӰр дее чатпаан, аның арығ тыны анда ӱзілген. Кӱмӱстиин суғынғанынаң, кӱреелиин урунғанынаң, кӱлӱк тӧреен хара пора аттың сӧӧгі, халын тайғаның ортызында, хастайып, анда халған. Хара Паарның атчаң-сапчаң тирии алын тиргее пӧктелгенінең, кисчең кибі, чіӌең тамаа кизін тиргее пӧктелгенінең анда халған.\\nЧиті частығ Хара Паар аннаңарох, чирін-суун талаза, аттаң чазағ парча. Іди ӱр-ас парабас, ачых чирге сыхты. Читі частығ Хара Паар суғдаң полза сухсапча, астаң полза астапча. Іди кӧріп-сынап париза, ырах нимес чирде оймах кӧрінче, Мында суғ полбазын тіп, андар алдыра парча. Чит парза, сынап таа, мында улуғ нимес кӧліӌек. Хара Паар, сухсунын хандыра ізіп алып, кӧріп сынап турза, ол кӧлні хасти арам-арам ағастар турғлапча. Хаӌанох «иріп, аңдарылғап чоон ағастар чатхлапча. Хайзылары миске пола чызығлап партыр. Хай��ылары улуғ сабан чіли кӱңӱрелте чызығлап партырлар. Оларны кӧрглеп алып, Хара Паар чир-суунзарох чол айныдарға пастыр сыхты.\\nОймахтаң сығыбодырып кӧрзе, ӱстӱнзарыхтын, тайға аразынаң, хара сеек чіли хайназып, тиріглг чон сыхча. Ол чонны устап-пастап хара пора аттығ паза хан позырах аттығ ікі матыр килилер бе хайдағ. Истіп турза, ол матырлар чарғы-чахығ пирчелер: «Тігі оймахсар орта тудыңар, анда кӧл пар, хонып аларбыстар». Аны истіп, Хара Паар оймахсар нандыра айланып, улуғ сабан чіли кӱңӱрелте чызаан тыт ағастың кӱңӱріне кірібісті.\\nПаяғы чон, кӧл хазына чидіп, аттарынаң тӱсклеп, изерлерін алып, аттарын отхарғлабызып, постарына чіӌең ниме тимнеп, азахнаң алызып, идекнең ибірлезіп, хара сеек чіли хайнасча. Ӱр-ас полғанда, азырал тимге сыхты ба хайдағ. Иир пурӱңкізі пол парды, чон сыбыра от хазында хайынысча. Хара Паар, ағас кӱңӱрінең сых киліп, ол чонға хозылып, оларнаңох хада хайынызып, азыранып алған.\\nИлееде полғанда, паяғы матырлар чарғы-чахығ пирчелер: «Узирға кирек, узуғлаңар! Хара пора атты паза хан позырах атты таң атыра харахтаң сығарбин кӧріп хадарынар», — тіпчелер.\\nАм чон чатхлап пастапча. Хара Паар сыбыра аттар хыринзар чадарға харасча. Харасхан кізі позының сағынған сағызын толдырған, аттар хыринзар чадып алды. Ікі матыр, тӧзектеріл салып, узубыстылар.\\nПаяғы ат хадарчатхан ікі кізі узубинчалар. Хара Паар, оларның узирларын сағып, харах таа чаппин, олардаң харахтарын хыя албин, китебіскен чадыр… Аның аразында іди кӧріп сынапчатса, ікі кізі таң наа ла чарып одырған туста сабыхсып пастадылар. Ӱр-ас полған, олар ікілерінен, харых тартып, узубыстылар.\\nХара Паар, хаӌан ол позының чир-сууна парарға тимненчеткенде, харағы пӱлес пабазынаң «Хара пора ат кӱлӱк полчаң» тіп чоохтаанын сағынып, сананып алған. Чатхан орнынаң тур киліп, аттарның хырина пастыр парып, хара пора аттың тінін аны хадарчатхан кізінің холынаң суура тартып, хара пора атха алтанып, хамӌы саап кӱс салды…\\nАт нызыртына ікі матыр усхуна чачырадылар. Кӧрзелер, хара пора атха пір кізі алтанып алып, хамӌы саап, алтынзарых иде тудыбысхан парир. Оларның пірсі, хан позырах атха алтаныл, хара пора аттың сын-соона кіріп, пу кізіні сӱрізіп, хысхыр парир: «Мин сині! Адайны! Позыңның идін позыңа чідіртем!».\\nХара пора аттың ээзі матыр піл турза, хан позырах аттың читӌең оңдайы чоғыл. Ол аны хаӌан даа чит полбас… «Че пу читі частығ Хара Паар полар, аннаң пасха кізі минің адыма алтан полбас, ахсын даа тут полбас», — тіп сағынып, аның соонан хысхырча:\\n— Че, Хара Паар, хаӌан пірее чир-сууңа читсең, тінін мойнына сарып, салыбызарзың. Пора ат мині хайдаң даа табар!\\nХан позырах аттығ матыр, илееде сӱріс парып, адының арығ кӱзі чит полбаста ла: «Че, парып одыр, адым чобадып, ноо ниме мин сині сӱрізіп одырам, тоғыр пасха кізінің ӱчӱн! Ат кирек полза, ээзі таап алғай за», — тіп айланыбысхан.\\nХара Паар, хара пора ат��ың хатығ ахсын чайхап, халын пудына хамӌы саап, халын полған тайғаны тобыра парып, ачых чирлерге сыхча. Харлап аххан чулларны полза, хазылған ӧзеннерні полза кӧп кизіп, кӧп иртіпче.\\nӰр-ас полғанда Хара Паар, халын тайғадаң сығып, ачых, ағазы чох чирге сыхты. Пу чазы чирде Хара Паар аттың сын чӧрізінең сыылада чортырча.\\nЫрах таа чир килбеді, хыри-пазы чох улуғ кӧлге читті, чортымнап кисчең кичии чоғыл ба хайдағ, ибір парӌаң пазы чоғыл ба хайдағ пу кӧлнің. Хайди поларын, кизерін пілбин, іди ибіре-сибіре кӧріп турча. Аннаң ырах нимес чирде, суғ хазында пір кізі палыхтапча ба хайдағ. Аны кӧріп, Хара Паар андар алдыра чӧрібісті. Чит парып, кӧр турза, мында пір апсах кізі палыхтапча.\\n— Пу кӧліні кизер кичіг пілбинчем. Чоохтадах, хайдадыр кичии, — ол кізідең сурча Хара Паар.\\n— Пу кӧл полбаӌаң, Ким суғ полӌаң, — нандырча ол кізі.— Аны ибір парӌаң пазы чоғыл. Полар-полбас чирдең кис полбассың. Мыннаңар индіре Хатығас аал пар. Ол туста чалаң кичіг пар, адың сыдир полза. Син кемнің палазы полчазың, оолағас? Хайдар парирзың? — сурча апсах.\\n— Мин Чыланнығ хаста чурттығ, Кӧксин теен кізінің палазы полчадырбын. Ам андар, пабамзар, айланчам,— нандырча читі частығ Хара Паар.\\n— Э, Кӧксиннің тайғада чідірген палазы син одырзың. Искем, искем. Синің пабаң пу наада ла ӱреп парған. Мыннаңар кӧні Ызых таға пар, аның алтында Ағбан суғ, ол тирең нимес, чортымнап кизерзің. Аннаңар ырах нимес ааллар пар, анда адаңның ибін таап алғайзың за позың, — тіп чоохтап пирді пу апсах.\\nОл апсахтың чооғынаң Хара Паар, Хатығас аалның тузына киліп, кизіп алған. Адазының чирі Чыланнығ хасты талаза чӧрібісті.\\nКиле-киле, Ызых тағның ӱстӱнең кӧрзе, Ағбан суғ хайнап тур. Суғның озаринда ааллар кӧрінчелер. Мыннаңар кӧні ле тӱсчең оңдайы чоғыл. Сала чабыс чирге парып, тағдаң тӱзіп, Ағбанны кизіп алып, Чыланнығ хассар чӧрібісті. Пір аалны арали парирып, кӧр париза, хости пір сиденде ікі киис иб турча. Ол иблернің алтынзариндағызына тартып парып, хара пора адынаң тӱзіп, тінін мойнына сарып, саңмайынаң сыйбап, сағырзынаң саап, салыбысты… Хара пора ат, хузуриинаң хамӌыланып, чилнінең чилбеніп, позының чирін талазып чӧрібіскен…\\nЧиті частығ Хара Паар, ізии азых турған алтынзархы ибге кире пастырып, инейге санал парған ипчі кізінең изеннесче. Изеннезіп алған соонда, ибнің ӱстӱнзаринда, от хазында одыр салды.\\nАның аразында ол ибге кӧксӧрел парған, чабынчахтығ апсах кізі кір килді. Ол апсах, изен-миндізін пиріп, иптн-тапти одырып алып, сурағлапча:\\n— Син хайдаң париған, хайдар париған пала полчазың?\\n— Я, мин Кӧксин теен кізінін палазы полтырбын. Алында ол мині тайғада азырапчадьпп, оғырлатырыбыстыр… Амды мин піди, ир синіне ӧс парып, пабамның чирін талаза килдім.\\n— Экей, палам. Синің пабаң Кӧксин пу наада ла ӱреп парған. Сала азынада айланған ползаң, пабаңны даа кӧріп аларӌыхсың. Пу наада ла 40 кӱні ирткен. Мин синің п��баңның улуғ харындазы Оксин полчам. Ағаң полӌаңмын. Пу одырған иней синің іӌең полӌаң, — чоохтапча апсах.\\nЧиті частығ Хара Паар пабазы Кӧксиннің ибінде асхан мал чіли, асхан хус чіли іӌезінең тоғасты. Анда иб ээзі полып, іӌезінең хада чуртап-мӧтеп халғаннар.\\nПредыдущая статьяВступительная статья к он-лайн спецкурсу «Грамматика хакасского языка для взрослых»\\nСледующая статьяАлтын Арчол, хакасская народная сказка (на хакасском языке)","num_words":2425,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИС ЧИРІНІҢ ТУРЫСТЫҒ ООЛҒЫНА ЧАРЫДЫП\\nПолтах аалзар спортсменнер Асхыс, Таштып, Алтай аймахтарынаң паза Харатас городтаң килгеннер. Марығ пайрамни азылчатханда, Руслан Чистыгашевтің чуртас чолынаңар чоохтап пиргеннер.\\nОл 5 декабрьда 1970 чылда Асхыс аймаандағы Полтах аалда тӧреен. Андох ортымах школаны тоозып, армияа хабылған. Службазын Руслан Чистыгашев кии-десант войсколарында ирткен. Чааҷы службазы соонаң ол хазна автомобильлер инспекциязында тоғынған. 2010 чылда Ис аал чӧбінің пазына табылған. Руслан Леонидович Ис аал чӧбінде паза Асхыс аймаанда спорт марығларын иртірерге хаҷан даа хабасчаң. Анаң, марығны азып, чоох тутхан Ис аал чӧбінің пазы, Руслан Леонидовичтің хада хонғаны, Елена Чистыгашева:\\n-\\tСоох кӱн турчатхан даа полза, марығда аралазарға кӧп кізі килген. Хада хонғанымны улуғлапчатхан ӱчӱн алғызым читірчем. Прайзыңарға оң ползын. Піс пу марығларны, Руслан Леонидовичтің тӧреен кӱніне чарыдып, чыл сай иртірерге пӧгін тутчабыс.\\nІдӧк Асхыс аймаа пазы Абрек Челтыгмашев спортсменнерзер паза аалҷыларзар айланған.\\n-\\tМин Ис аал чӧбінің пазы Елена Ивановнаа марығны тӧстеп салған ӱчӱн алғызым читірчем. Руслан Леонидович Чистыгашевтің чуртазы кинетін не ӱзіл парған. Ол иң кӱзінде чуртастаң парыбысхан. Ол Ис аал чӧбін паза Асхыс аймаан тилідерінҷе кӧп сағызын чуртасха кирерге маңнанмаан. Аннаңар пу марығны иртірерге полысхан кізілерге улуғ алғызым читірчем. Руслан Леонидович Чистыгашeвтiң ады хаҷан даа ундулбазын, - чоохтаан Абрек Васильевич.\\nПастап хурлығ кӱресче марығ иртірілген. Араласчылар 32 килограмм кӧдірімнең пасти кӱрескеннер. Кічіг кӱресчілернің харбазии табырах ирт парыбысхан. Олар удур-тӧдір матап тастасханнар. Іди Асхыс аймаа командазы ӱчӱн турысчатхан Илья Боргояков чир-суғҷызы Иван Илиевті асхынах тус аразына учазына чатырыбысхан. Пасха даа кӱрезіглер уғаа хазыр ирткеннер.\\nХайди таныхтаан кӱрес марииның ӧӧн чарғыҷызы Алексей Тороков, Ис аал чӧбінде алты кізі Социализм Істенізінің Матыры полған. Руслан Чистыгашевтің пастаанынаң оларның хумартхызына чарыдылған марығ чыл сай силкер айында иртірілҷең. Хада хонғаны Елена Ивановна амды ол кибірні узарадар.\\n-\\tКӱрес спорт кӧріміне спортсменнерні кічігдең тартарға ��ирек. Амғы туста чииттер пістің чоныбыстың кибірліг спорт кӧрімінең ӧткін айғаспинчалар. Че Татарстанда, Кавказта кӱрес уғаа пӧзік паалалча, - чоохтаан Алексей Евгеньевич.\\nІдӧк аар атлетикаҷа марығ хынығ ирткен. Анда ооллар даа, хыстар даа араласханнар. Спортсменнер аар пасчатхан штанганы чапчаң кӧдіргеннер. Харатастаң килген Татьяна Потехина, аар атлетиканаң айғазып, чахсы чидіглерге читкен. Амды хызы Дарья аның холында тимненче. Пу марығларда Дарья позының кӧдірімінде чалғызан араласхан. «Ыырҷылар» чох полған даа полза, ол чахсы салтарлар кӧзіткен. Іди спортсмен хыс, 58 килограмм кӧдірімде марығлазып, чирдең 32 килограмм штанганы кӧдірібіскен, кӧксінең - 43 килограмм штанганы. Марығның ӧӧн чарғычызы Руслан Чистыгашевтің тренері Владимир Еркибеев полған.\\nХайди таныхтаан Владимир Михайлович, Руслан аар атлетика секциязына 4-чі класста ӱгренчеткенде чӧр сыххан. Іди ол армияа хабылғанҷа пу спорт кӧрімінең айғасхан. Кӧп хати Хакас автоном облазының чиңісчізі полған, ідӧк сыйыхтығ орыннарға сыххан. Саарбахтар аразында Хызылчарда ирткен марығда ікінҷі орынға турысхан.\\n-\\tАрмияа парар алнында 67,5 килограмм кӧдірімніг Руслан 95 килограмм штанганы чирдең кӧдірібіскен, кӧксінең - 125 килограмм штанганы. Ідӧк аннаң хада ӱгренген ооллар аар атлетиканаң айғасханнар. Вячеслав Улугбашев спорт узы пол парған. Эдуард Топоев чахсы чидіглерге читкен. Ол республика марығларында, гиряны даа, штанганы даа хаап, чиңістер тутхан. Аннаң пасха ол Хызылчар крайы мариинда сыйыхтығ орынға сыххан, - сағысха кирген Владимир Еркибеев.\\n-\\tРуслан Леонидович, аал чӧбінің пазы полып, кізілерге полызарға кӱтенчең. Чон аны чахсы саринаң на пілче. Аның кӱзінең Полтах, Сафрон паза Печин аалларда Илбек Ада чаа араласчыларына хумартхы тастар турғызылғаннар. Андар ідӧк чаадаң айланған ветераннарның паза репрессияа хаптырған кізілернің аттары киріл парған. Ідӧк Руслан Леонидович алынча сурыныснаң килген аал чуртағҷыларына полысчаң, - чоохтапча Елена Ивановна.\\nІзенчебіс, пазағы чылларда Ис аал чӧбінің пазы полған Руслан Чистыгашевтің хумартхызына чарыдылған марығларда кӧптең кӧп спортсмен аралазар.\\nӦӦН КӦСТЕГ - НАЦПРОЕКТТЕРНӀ ТОЛДЫРАРЫ\\nХГУ-ның ТИЛӀЗӀ - ТОҒЫНҶЫЛАРЫНЫҢ МАТЛАМА ТОҒЫЗЫ\\n21.06.2019 СТУДЕНТТЕР - ЧИҢӀСЧӀЛЕР\\n21.06.2019 ХГУ ХЫҒЫРЧА\\n21.06.2019 ХУМАРТХЫЛАС ПАЗА ЧОБАҒ КӰНӀ\\n21.06.2019 ЧИИТ ТӦЛ ОРЫС ТӀЛӀН ПӀЛБИНЧЕ","num_words":538,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.119,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧАХСЫ-ХОМАЙ КИБІРЛЕР ХОСТИ ЧӦРЧЕЛЕР — sostik.info\\nЧАХСЫ-ХОМАЙ КИБІРЛЕР ХОСТИ ЧӦРЧЕЛЕР\\nВерсия от 17:18, 28 июля 2015; Admin (обсуждение | вклад)\\nСаңысхан аттығ ипчі магазинзер парды, ибде кӧп ниме кирек нооза. Саңысхан - табырах чӧрістіг, чапчаң ипчі. Аның холында, азах табанында прай ниме кӧйче. Аннаңар даа аның чурты ча��ғызын аймах чахайахта турча, чылның пасха даа тустарында аның ибін аалдағылар ырахтын чапсып кӧрчелер. Ол чонны таңнатчаң, чӱрек ӧріндірҷең пірее ниме сағынып ла алча: хысхызын ол Соох апсахты алай Хар хызыҷахты иб хыринда сомнап салча, Наа чыл чағдапчатса, тізең, ағастарында аймах ойнаҷахтар ілглеп салча, часхызы чағдапчатса, сиденнерін ӧтіг ӧңніг сырларнаң сырлабысча. Палалары даа аның хаҷан даа арығ чӧрчелер, иб аразында уғаа хайынҷахтар...\\nМагазинзер кірбинең, Саңысхан ілгӧрлерде чатчатхан прай нимені пір кӧріснең харбабысты. «Че-е, наа ниме кірбиндір. Алай сығарбааннар ба? - чалын чіли сағыс ойлабысты. - Чох-чох, андағ пол­бас. Сойоңның ипчізіне садығ идерге кирек, посха тоғынча нооза, хазнаа нимес. Прай ахча пос ізебіне кірче нооза». Прай нимені кӧріп алған соонда ла, ол магазиндегі кізілерзер хайығ айландырча. Кізі илееде полтыр, анаң на ол «изен» сӧзін читірче чонға:\\n- Изен ползын прайзына!\\n- Изен, изен, Саңысхан, - истілче аннаң-мыннаң.\\n- Э-э, чил-хуюн килді тізем, Саңысхан полтыр нооза, - нандырча пір хормачы ипчі прайзының соо- наң. Прай саринаң хатхы-кӱлкі истілче.\\n- Ноға мині чил-хуюннаң тиңнестірче пу? - сала тарынча Саңысхан.\\n- Анаң, чон аразына кірзе, пастап «изен» пирҷең кибір чоғыл ба синде?\\n- Ноға? Пар.\\n- Кӧрінминче, - нандырча пірсі.\\n- Хайди кӧрінминче? Изеннеспедім ме зе прайзынаң, - удурланча Саңысхан.\\n- Че-е, ниме Саңысханнаң тиңнесчезер. Ол хаҷан даа позының сӧзінең хада, сірерни ниме полҷаң. Кирек мында илееде парыбызарҷых, неке. Че ол туста ізік азыла тӱскен, магазинзер Уклинча ууҷа ағырин кіріп одыр. Ол, иркін алтап алып, прайзына «изен» ысхан:\\n- Изен ползын чон-чахсаа, прай мында турчатханнарға, прай ниме чахсы ползын.\\n- Кӧр-кӧр, ис, Саңысхан, хайди тудынарға кирек, - тарыхча, ӧкпезін пазын полбин, Ітлеңнің ипчізі Сарғаас.\\n- Че-е, - тысча анзын хости турчатхан ипчі.\\nОлар іди сӧстернең хабысчатхан туста, Уклинча ууҷа, прайзының соонзар парып, теесте турыбысты. Ибіре ап-амыр ла пола халған. Ууҷа, ізебінең хол сӱбӱрегін сығарып, харахтарын чысхлапча, анаң ибіре кӧрглеп кӧрче. Ол мында ниме-де полчатханын пайааох сизін салған, че пазымнығ хылығы аның хаҷан даа хада, полар-полбас нимее кіріспинче.\\nОл арада пір ипчі, пас киліп, ууҷаа тіпче:\\n- Сірер, ууҷа, теес тее чох ниме кирек алып алыңар. Пу син часха читіре чӧріп, андағ нимее турыстығ нимес пе ууҷа? - айланча ол прайзынзар.\\n- Чоох чоғыл ууҷадаңар. Иртіңер, ууҷа, алнынзар, - истілче прай саринаң.\\n- Алғыс, алғыс, хыстарым, чахсы сӧстерің, хылыныстарың ӱчӱн. Пірее туста тузаланып таа аларҷыхпын сірернің чарадииңарнаң, че пӱӱн мағаа кӱн-чайаан кӱс-хазых пирче, теесте турып, кирек ниме-нооны алып аларға. Чон аразында даа полып аларға сағынабох парчам нооза. Пірееде тылаас-хабар даа истіп аларға кирек.\\n- Я, анзы андағох полар, ууҷа. А піс мында Саңысханнаң талас парчабыс, - чоох тутча Сарғаас.\\n- Хайди полча сі��ерге Саңысхан, аннаң талазарға? Тылаас-харбазығ чахсаа ағылбинча. Анзын хаҷан даа ундубасха кирек.\\n- А-а, ол изенін ізікке хыстыр салча пірееде, ниме харбап аларға маңзырап. Чонда прайзынаң изеннесчең кибір пар нимес пе? - нандырча пірсі.\\n- Че-че, пілдім, пілдім ам, - нандырча ууҷа. - Пӱӱн чонда кӧп кибір сайбал парған, кибірге тудынмас пол парған амғы тӧл.\\n- А ноға? Чоохтап пиріңер Сірер, - халбинча Сарғаас.\\n- Амды полған на кізінің позының кӧрізі прай нимее. Кӧп ниме алысча, кибірлер дее алысча. Тӧлдең тӧлге парҷаң кибірлер тасталча, наа кибірлер кіріп одырча.\\n- Хайди іди? Мин улуғлар артысхан кибірлерге хайди полза тудынарға кӱстенчем, - нандырча Сарғаас.\\n- Анзы чахсы, хызым, че хайди полза тудынғаны ол чахсы ла нимес. Кӧп кізі порастанча, наа кибірлерні чуртасха киріп, - узаратча аннаң андар чоохты ууҷа.\\nУуҷаның чоох апарарына тимдезін сизініп, ипчілер, садығҷыдаң аар айланып, прайзы ууҷазар кӧр турлар. Чоох хыниина кірчеткенге тӧӧй полған.\\n- Сірер чоохтап пиріңер, ууҷа. Хайдағ андағ наа кибірлердеңер чоохтапчазар? - сурынча сала оортах турчатхан чиит ипчі.\\nУклинча ууҷа, харахтарын пазох ла чысхлап алып, ипчілерзер кӱлініп кӧрче. Анаң ол, прайзынзар айланып, тіпче:\\n- Ӱр ниместе ле пістің аалда хынии чох тылаас истілген нимес пе зе, Сағдай апсахтың палалары, іҷе-пабаларының чуртын ӱлезіп, тартысчалар тіп. Сірер испеезер бе?\\n- Иске-ебіс, - истілче аннаң-мыннаң.\\n- Чахсы ба ол? - сурча ууҷа.\\n- Ӱлесчең ниме парда, ӱлезерге кирек, ноо ӱлеспес аны, - сала маңзыри чоох алча Саңысхан.\\n- Пот-пот, сірерге кибір. Чахсы ба ол? Чахсаа ба ол іҷе-пабаның изін пыласчатханы? - пазох сурча Уклинча ууҷа.\\n- Та-а, - тіпче кем-де сала истілдіре.\\n- Эх, хыстарым. Мына сірерге чонға кірчеткен наа кибір. Че ол чахсы полза, хайтчаң. Хаҷан пістің чонда тӧллері іҷе-пабаның изін ӱлескен? Андағ ниме хаҷан даа полбаҷаң пістің чонда. Хомай ол, хомай. Хакас сӧбіреде полған на палаа, хоных хонза, ӱлӱс пирілче. Чурт очы оолни полҷаң хаҷан даа. Оол чох полза, іҷе-пабаны кӧрген палаа прай ниме халҷаң. Амғы тӧл хайди ла полза поларға сағынча. Чарабас андағ чабал кибірні чуртаста пиктирге, талаан полбас ол тӧлге, хуйахтары сайбалар оларның, пола-пола килзе, соондағы даа тӧлге ол туза полбас. Іҷе-пабаның чурты, хайдағ даа полза, хуйах тутча...\\nІди чоохтанып, Уклинча ууҷа ипчілерзер кӧрче, оларның ниме сағынчатханын сизініп аларға харазып. Итсе-де ууҷа, кӧрбезе дее, оларның ниме сағынчатханнарын оңнапча. Кӧпті кӧрген нооза ол пу чуртаста.\\n- Ноға сым на пол пардыңар? Сағынмаазар ба аннаңар? Пала ӧскірчезер, аннаңар піліңер ол нимені. Палаа ӱлӱс пір кӱнге тимнелбинче. Анзын ідӧк пілерге кирек. Ӱгредерге кирек паланы прай нимее кічігдең. Андада іҷе-пабаның чуртын чара тартчаң кізі чох полар.\\n- Сыннаң даа, орта чоохтапчазар Сірер, Уклинча ууяа, - нандырча Саңысхан. Аның прай істі-тасты усхунчатханға тӧӧй полған.\\n- Че, чарир, андағ полза, - нандырча ууҷа.\\n- Хайдағ наа чахсы кибірлер кірче пістің чонның чуртазына, ууҷа? Чоохтап пиріңер, - чоохты узарадарға харасча чиит ипчі Марик.\\n- Кӧпті чоохтирға чарир, хызым. Чахсы-хомай кибірлер хости чӧрчелер. Піс ле сизінмин, пілінмин халчатханыбыстаң полча, хызым, - тіпче ууҷа.\\n- Че, чоохтап пиріңер, пу син чоох киліскенде, - халбинча ууҷадаң Марик.\\n- А пот, хызым, чиит кізее чииттернің пірее кибірін чарыт пирим. Хаҷан полза палаларың хоных тӧстирге чит парар. Тус - ол табырах иртчеткен ниме, хызым. Хоных хончатханнар амды «Кӧӧленіс тағыҷахтарынзар» чӧрер пол парғаннар. Алында андағ ниме полбаҷаң. Че анзы хомай нимес. Чуртас алысча нооза, наа ниме полбин хайди полар. «Кӧӧленіс тағыҷахтары» ам кӧп чирде парлар. Мин пу кибірнең чарасчам. Тойны чазирға кирек нооза. Хоных хончатханнарның чӱректері кӧӧлбек полча ол туста. Аннаңар оларның аар-пеер парары килче. Пірдең, амды машина прай даа турада пар.\\n- Сыннаң даа, наа кибір. Кізі аннаңар сағынминдаача, - чоохха кірісче пайаағы Саңысхан.\\nИпчілернің сырай-омалары алысчатханын сизініп, ууҷа чооғын аннаң андар апарарға чаратча:\\n- Че-че, тың на маңзырабаңар ӧрінерге. Пу кибірнің пасха, хынии чох сари хости парча. Анзынаң кӱрезерге кирек. Улуғлар чоохтабаза, кем чоохтир за анзын тӧлге, кем ӱгредер оларны.\\n- Ок-а, хайди іди, - тыстанмин, суртлапча Саңысхан.\\n- Сында сірернің хайииңарны мындағ нимее айландырарға сағынчам. Кӧп чон чӧрчеткен чирлер, чон сурынчатхан чирлер ызых чирлерге айланчалар, пола-пола килзе. Анда ідӧк кибірли тудынарға кирек. Хоных хончатханнарны прайзы алғапча, оларның ӱчӱн сурынчалар, пазырчалар. Іди кӧп чахсы сӧс чоохталча хоных хончатханнарға, оларның чуртастары узах, часкалығ, толдыра ползын тіп. Сӧс - ол піліс нооза. Ол пілісті чииттер чӱректеріне салча. Сағыс-кӧгістіглері, чоохталған сӧстерні орта оңнап, андағ поларға кӱстенерлер соонаң чуртаста, пасхазыни, тізең, ӧтіре ах парыбысча. Че пу пір ле сари. Пу киректің хынии чоғы мындағ: кӧп ачығ суғ чайылча мындағ чирде, сӧп-сап артызылча, илееде ачығ суғ чирге тӧгілче, арағалығ сӱлейке ідістер оодылча ойын аразында. Чарабас ниме кӧп иділче. Араға хурты чиит сӧбірезер пу «Кӧӧленіс тағыҷахтарынаң» хада парча. Ол уғаа хорғыстығ. Соонаң алаң асчабыс: хайдаң килче іскі сӧбірезер? Улуғлар хас-хаҷаннаң араға хуртынаңар чоохтаҷаңнар. Араға - улуғ ас. Аны нимее салбин чӧрерге чарабас. Полар-полбасха алҷаң ас нимес. Ол хайдағ даа хыйғаны аңдарча, хайдағ даа пигні чох итче...\\nУклинча ууҷа мындағ сӧстернең чооғын тоосчатхан чіли пілдірген. Че ипчілернің кӧбізі сала мӧңіс пілдірген, олар, палаларын хоных хондырып, улуғ тойлар салғаннар нооза. Амды, арса, оларның хай піреезі ирткенін паалапча даа полар.\\nОл арада Саңысхан пазох ла тапси тӱсті:\\n- Уклинча ууҷа, пірее ниме пазох чоохтап пиріңер піске.\\n- Че чидер, прай нименің тузы паза сині пар. Киліссе, ��оох таа полар. Пӱӱн не кӱн нимес, Саңысхан, - нандырча ууҷа.\\n- Я, анзы андағ. Че, алғыс сірерге, Уклинча ууҷа, мин осхастарны пу чирге айландырчатхан ӱчӱн, - тіпче, пыросынып, Саңысхан. Анаң, прайзынзар айланып, теен:\\n- Че, ипчілер, тарынмаңар мағаа, мин дее пірееде иртіре хайыныбысчам нооза. Аның ӱчӱн ирім мині хырызыбохча, прай нимені кӧйгісчезің тіп.\\nСаңысханның піди чоохтанғанын прайзы чӱрекке алған. Садығ, тізең, пос оңдайынҷа амыр пар сыххан.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=ЧАХСЫ-ХОМАЙ_КИБІРЛЕР_ХОСТИ_ЧӦРЧЕЛЕР&oldid=831»\\nПоследнее изменение этой страницы: 17:18, 28 июля 2015.\\nК этой странице обращались 2022 раз.","num_words":1271,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.179,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Аал хонии. Пу кӱннерде Хакасия пазы Валентин Коновалов аал хониинда кӧп чыл тоғын салғаннарға паза істеніс марии чиңісчілеріне сыйыхтар читірген\\nХыраларда тоңастығлар кизіл парғанда, мал азии пилетел парғанда, прай чир тамаа хазыл парғанда, аал хонии тоғынҷыларын алғыстир тус чит килген. Аал хонии тоғынҷыларының ам сала маң тус пол килгенде, Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы пӧзік чидіглерге читкеннерні, кӧп чыл тоғын салған паза аал хониин тилітчеткен тоғынҷыларны правительство туразында чыып алған.\\nКӧп чыл тӱзімніг тоғын салған паза Хакасияның аал хониина улуғ хозым иткен ӱчӱн «Хакасияның істеніс сабланызы» медальға ӱс кізі турысхан: Асхыс аймаандағы кресен-фермер хонии пазы Георгий Сарлин, «Саянмолоко» ООО-ның слесарь-тыхтағҷызы Владимир Степанов, Хакасияның аал хонии министерствозының Боград аймаанҷа хазна техническай сыныхтаанҷа инженер-инспекторы Владимир Глебов. Республиның аал хонии сурығларынҷа айғасчатхан паза наука-істезігліг институдының ӧӧн наука тоғынҷызы Любовь Вильге паза олох институттың сӱттіг паза иттіг маллар ӧскірерінҷе ӧменің устағҷызы Марина Никитинаа «Хакасия аал хонииның саблығ тоғынҷызы» ат пирілген.\\nАал хониинда істеніс марииның чиңісчізі полыбысханнарға Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозының Аарластығ пічии паза 200 муң салковай читірілген. Пу сыйыхха читі кізі турысхан: «Аршановское» ООО-ның тоңастығларны сабарынҷа механизаторы Александр Сметанин, «Алтай» ООО-ның мал азиин пилетирінҷе механизаторы Михаил Данилин, «Июс-Агро» ООО-ның тоңастығларны таарирынҷа механизаторы Алексей Сапрыгин, «Целинное» ООО-ның інек сағңаҷы Анастасия Беспятова, «Андриановский» ООО-ның устағҷызы Сергей Лукьянов. Республиканың аймахтары аразында Алтай паза Пии аймахтары чиңісчі полыбысханнар. Пӱӱл пу аймахтарда тоңастығларның сығызы иң пӧзік полған. Алтай аймаа пазы Татьяна Раменскаяа I степеньніг диплом читірілген, Пии аймаа пазы Иннокентий Стряпковха - II степеньніг.\\n- Аал хонии паза ас-тамах тимнечең промышле��ность тоғынӌыларын сыйыхтар алғанынаң алғыстапчам! Республикаа, тиксі хазнаа паза полған на чуртағчаа сірернің тоғызыңар уғаа танығлығ паза кирек. Хазнада ас-тамах читкіче поларына аал хонии тилізі улуғ хозым итче. Ол ідӧк республиканың экономика политиказында ӧӧн кӧстег полча. Сірер тынағ чох тоғынчатхан сылтаанда, пістің чахсы ас-тамах алар оңдайыбыс шар.\\nТаныхтирчыхпын, пуул хыра тоғыстары оой нимес апарылғаннар. Часхы соох полған. Ӱртӱн айында хар чаап парған. Че, іди дее полза, сірернің опыдыңар паза кӱстенізіңер сылтаанда, пӱӱл тоңастығларны, чахсы ӧскіріп, прай чыып алғазар. Аның ӱчӱн сірерге улуғ алғыс.\\nОой нимес тоғыстарың, сыдамахтарың, аал хонии тилізіне улуғ хозым итчеткеннерің ӱчӱн алғызым читірчем! Сірерге пик хазых паза кӧш кӱс алғапчам, - алғыстаан Валентин Коновалов.\\nХакасия пазының орынҷызы Ирина Войнова аал хониинаң айғасчатхан кізілерге оой нимес туста тоғынарға паза кӧп сидіксіністі пӧгерге килісчеткенін таныхтаан. Фермерлернің ӧӧн ағырсымнығ сурығлары - тоғынҷылар чидіспинчеткені, техника паза удобрение паазы табырах ӧсчеткені.\\n- Тоғынҷылар чидіспинчеткеннеңер тоғасхан сай чоохтанчазар. Амғы туста пу улуғ сидіксініс полча. Чирде тоғынары - аар тоғыс, аннаңар анда тоғызына паза чиріне тың хынчатхан на кізілер істенчелер, - теен Ирина Войнова.\\nРеспублика пазының орынҷызы чооғынаң, Хакасия правительствозы аал хониина хабазарына ахчаның синін чылдаң ӧскірерге кӱстенче. Ол ахча фермерлерге паза аал хонии предприятиелеріне техника, оборудование, мал, ӱреннер, ГСМ алған ӱчӱн субсидия оңдайынаң пирілче. Ирина Войнованың чооғынаң, килер чылда тоңастығларны ӧскірчеткен хоныхтарға ахчалығ хабазығ таарығ тузы пасталғалахха пирілер, анзы хыра тоғыстарына азынада чахсы тимнен саларға оңдай пирер.\\nХакасияның аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфанов ідӧк алғыстастарға хозылған. Аның таниинаң, халғанҷы чылларда ӧзімнер ӧскірчеткен хоныхтарға чахсы хабазығ пиріл сыхханда, тоңастығларның сығызы даа ӧс парған, оларны чахсы хайраллап халар даа оңдай пол килген. Ағаа хоза, хойларны арған оңдайынаң тӧллендірҷең оборудование садызарына паза хурағаннар ӧскіреріне хазна хабазии пирілче.\\nАлтай аймаа пазы Татьяна Раменская аймахтың чуртағҷылары паза аал хониинаң айғасчатхан кізілер адынаң Хакасия правительствозына, аал хонии паза ас-тамах министерствозына чахсы хабасханнары ӱчӱн алғызын читірген. Пӱӱл Алтай аймааның аал хонии предприятиелеріне паза фермерлеріне 30 млн салковай хазна хабазии пирілген.\\n«Хакасияның істеніс сабланызы» медальны алған фермер Георгий Сарлин Хакасия правительствозына, аал хонии министерствозына, Асхыс аймааның аал хонии управлениезіне чӧптернең чахсы полысчатханнары ӱчӱң алғызын читірген паза прайзына хазых алғаан.\\nГеоргий Сарлин кічігдең аал хонииңда тоғынча. 9 частығдаң сығара хо��лар хадарып пастаан. Ӱгредіг алып алғанда, «Пуланнығ кӧл» совхозсар тоғынарға айланған. Тракторист, шофёр, соонаң чабан полған.\\n2005 чылда кресен-фермер хониин тӧстеен. Пастап аның пос хонии полған. Хойлар, маллар паза аттар саны ӧс парғаңда, фермер полыбысхан. Ферма хониин тилідерге Василий оолғы, Екатерина хызы паза Сергей кізӧзі полысчалар. Василий чабан полча, Екатерина - бухгалтер, Сергей - тракторист. Тоғынҷылар саны прай алты кізі. Амғы туста Пуланнығ кӧлнің паза хости ааллар чуртағҷылары аттар кӧп тутчалар, аннаңар орыңдағы фермерлер тоңастығларны таарыбинчалар. Георгий Сарлин суланы читкіңе садызып алча. Мал-хойлар хадарарына чирлер, от тоғынарына техника читче. От пилетирінде сидіксіністер чоғыл, ол чахсы сыхча. Фермер хониин пос кӱзінең не тилітче, хазна хабазиин албаан.\\nКилер чылда фермер хойларны арған оңдайнаң тӧллендірерге сағыс тутча. Амғы туста хоныхта хойларның саны 1 муңны ас парған.","num_words":690,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.129,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧИР-СУҒНЫ ӰГРЕНЕР, ПОС ТУСТЫ ТУЗАЛЫҒ ИРТІРЕР ОРЫН\\nАал библиотеказы. Виктория Анатольевна Кокова Чоохчылдағы культура туразының устағңызы полча. Олох библиотекарьның тоғызын толдырча\\nБиблиотекарь тоғызы пурунғы профессияларның пірсіне саналчаттыр, ағаа тӧрт муң чарым чыл артиинаң полтыр. Пастағы библиотекарьларға той табличкаларда пічіктер пасчатхан кізілер саналғаннар. Кӧп чыл аразына той, тос, ағас чардылары паза чаңын орнына чуртасха пӱӱнгі кӱңдегі технологиялар кирілгеннер. Ідӧк тиңнестірерге чарир амғы библиотекарьның тоғызын мының алнындағызынаң. Хаҷан-да олар книгаларны, чыып, санға алып, хығырығҷыларға читірҷеңнер.\\nАмғы туста чонның книга хығырарына тартылғаны тӧбін синге тӱс парғаны хайхастығ нимес. Чиит тӧл Интернетнең паза гаджеттернең тузаланча. Олар книгадаң пілістер аларын чуртастаң хыйа идіп одырчалар. Че кізі книганы хаҷан даа аарлаан. Аннаңар олар чох халас чох чуртас полар чіли пілдірче. Чон хығырар\\nӱчӱн, олар библиотекаларда хайраллалчалар.\\nСовет тузында кӧп ыраххы аалда библиотекалар, тӧстеліп, тоғынып пастааннар. Ӧӧнінде Илбек Ада чаа соонда оларның саны кӧптелген осхас. Пастағы тоғынҷылар 5 - 10 книгадаң даа библиотекаларын пайыдып одырғаннар. Хайдағ ол книгалар полған полҷаң, амды пілерге дее чапсых.\\nПӱӱнгі библиотекаларға, хығырығҷыларның санын хозар ӱчӱн, амғы тусха килістіре тоғыс апарарға киректелче. Че аалдағы библиотекалар компьютер технологияларына пай тіп полбассың.\\nСЕМЁН КАДЫШЕВТІҢ АДЫНАҢ БИБЛИОТЕКАДА\\nШира аймаандағы Чоохчыл аалның библиотеказы орындағы культура туразында орныхча. Аймахтың Чоохчылдағы библиотека пӧлии пастағызын 1953 чылда азылтыр. Анда Мария Николаевна Кокова тоғынған. 1957 чылда, наа клуб азылғанда, аның чардығында библиотекаа орын пирілген. 1967 чылда чыындаа 7607 книга кірген. Кӧп чыл анда Татьяна Ивановна Аёшина маңнаныстығ тоғынған. Ол тоғызына саңай пирін салған ипчі полған. Аннаңар аны кӧп хати хазна сыйыхтарынаң таныхтааннар.\\n1997 чылдаң сығара орындағы библиотека Семён Прокопьевич Кадышевтің адын ал чӧрче. Амды анда библиотекарь тоғызын Чоохчылдағы культура туразының устағҷызы Виктория Кокова толдырча. Пір турада орныхчатхан культура учреждениелерінің тоғызы хада-пірге апарылып одырча тиирге чарир. Виктория Анатольевнаның сылтаанда библиотека книга ла пирҷең орын полбинча. Амды анда сыбыра тоғынчатхан чарых пулуңастар пар, наа кӧзідіглер турғызыладыр, аалдағы олғаннар «Кӧклӧ» клубсар чӧрчелер, чоох-чаахнаң одырарға ууҷалар кіредір. Аалдағы библиотека, клуб чіли, халых паза культура чуртазының кіні полча. Ідӧк анда книгаларны ибзер аларға чарир. Библиотека Культура туразынаң паза школанаң хада тоғыс апарча. С.П.Кадышевтің адынаң библиотеказар олғаннар хынып чӧрчелер. «Кӧклӧ» клуб араласчылары аймах ойнаҷахтарны тимнепчеттірлер. Поғоларны хоостапчалар, хыплапчалар алай ба нинҷі салчалар. Оларның тимде кӧклӧлері алынҷа пулуңаста турғлапчатханнар.\\nІкі пӧлікке чарылчатхан библиотеканы Семён Прокопьевич Кадышевтің улуғ портреді чазапча. Хайҷаа чарыдылған пічіктер чыындызынаң хығырығҷаа танызып алар оңдай пар. «Хакасия Россияны чазапча», «Тӧреен чирім - Хакасия», «Чуртас» пулуңастар библиотека істін чазапчалар. Виктория Анатольевнаның чооғынаң, «Чуртас» пулуңасты 2011 чылда гранттар мариин утып алған сылтаанда тимнеп алғаннар. Грант ахчазына компьютер, принтер, столлар, стеллажтар паза литература алғаннар.\\nПрай пу нимелер библиотекаа хаҷанох киректелгеннер. Че Интернет палғалызы чохта, модем пастыра тоғындырчалар осхас.\\nБиблиотеканың чыындызында пӱӱнгі кӱнде 9 муң артиинаң книга саналча. Піди сағын кӧрзе, парчан пу книгаларны пір кізее хығырып алар оңдай пар ни? Чох, чоғыл сағынчам. Хығырығҷы книганы пос хынғанни таллап алча нооза. Саңай хығырбас кізіні, тізең, хамҷылап таа хығырт полбассың. Библиотека книгаларның ӧргезі паза культураның улуғ чардығы полча.\\nСеерчектерге толдыра турчатхан книгаларның аймаа харах ойнатча. Пілдістіг, мында иргі книгалар кӧп, ідӧк нааларның саны ас нимезӧк. Хоос литератураның аймаа парох. Аймах кӧстеглерҷе литература аал хониина, имнег киреене, иб аразындағы кирексіністерге, істеніс экономиказына паза пасха тузалығ нимелерге чарыдылчалар. «Хабар», «Хакасия», «Ширинский вестник» газеталар паза Россия синінде сыхчатхан ӱс журнал алчаттырлар.\\nАмғы библиотекаларның ӧӧн тоғызы чон пілізін, культура кибірлерін хайраллап халарына айлан парған. Кічіг дее аалдағы библиотека, орындағы тархынны чыып, хайраллап, тӧллерге халғысча. Аалда культура ис-пайы тӧріпче, чон кибірлері хайраллалча. Чоох-чылдағы библиотека тоғынҷызы чир-суғны ӱгренҷең киректі сыбыра апарча. Тархын паза пӱӱнгі кӱннің ӱзілбес палғалызын олар толдырчалар.","num_words":538,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.099,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КІЧІГ ПАЗА ОРТЫН БИЗНЕСКЕ ЧАХСЫ ХАБАЗЫҒ\\nПУ ЧЫЛ - МОНОГОРОДТАРҒА\\nПресс-конференция. 2019 - 2024 чылларда «Кічіг паза ортын бизнес паза идінҷектiң пастаана хабазары» национальнай проект хоостыра Хакасияа 1 миллиард артиинаң салковай пирілер. Пу чылға 220 миллион салковай кӧріл парған. Пу ахча хайди хорадыларынаңар чарыда чоохтап пиргеннер пу наада ирткен пресс-конференцияда\\nХакасияның экономика тилізі министерствозының паза республиканың тиліс фондының устағҷылары паза специалисттері пос киреенең айғасчатханнарға паза аны пастирға сағынчатханнарға пу национальнай проект пирчеткен оңдайлардаңар чоохтап пиргеннер.\\nТоғыс нинҷе-де кӧстегҷе апарылча. Иу пастағызы - пос киреенең айғазар ондайларны чахсыландырары. Мында идінҷектерге пос киреен азарына, хазна программаларында аралазарына полызығ иділче. Паза идінҷектернің адын кӧдірері ӧӧн пӧгін полча. Чииттер паза даа пасхазы пос киреен азарға хорыхпасха киректер. Хазна оларның пастағларына хабазарға тимде. Че азынада сизіндір саларға кирек, пу чыл ахчалығ полызығ моногородтардағы ла идінҷектерге пирілер: Абазадағы, Саяногорсктағы, Харатастағы, Тойымдағы паза Сорығдағы. Анзы федеральнай кіннің чахии полча. Моногородтардағы идінҷектерге хабазып, орында кічіг паза ортын бизнес тилиріне ізеніс пар.\\nСОЦИАЛЬНАЙ ИДӀНҶЕКТЕРГЕ ЧОЛ АЗЫХ\\nМының алнында социальнай идінҷектерге, чуға чуртапчатхан сӧбірелерге, кинектерге, ӧкістерге хабасчатханнарны санаҷаңнар. Амды хазнадағы социальнай идінҷектерге кӧріс алыс парарға кирек.\\n-\\tКемні социальнай идінҷекке санирға чарир? Ол кинек кізіні, паланы чалғызан ӧскірчеткен іҷені алай пабаны тоғысха аларға кирек. Ідӧк аның предприятиезінде кинек паланың іҷе-пабазы, тынағдағылар алай тынаға сығарға тимненчеткен улуғ частығлар, олған туразында ӧскен чииттер, харибдең сыххан кізілер паза даа пасхалары тоғынзыннар. Идінҷектің пос кирее хазых хайраллир, ӱгредіг, туризм, культура алай чир-чайаанны хайраллир сфераларнаң палғалыстығ поларға кирек. Мындағ идінҷек социальнай идінҷекке саналча. Ағаа национальнай проект хоостыра илееде ахчалығ полызығ алып алар оңдай пар, - чоохтапча Хакасияның экономика тилізі министрі Николай Евдокимов.\\nІди социальнай идінҷектерге грант мариинда аралазарға чарир. Пӱӱнгі кӱнде тӧрт муниципальнай пӱдіс араласча: Саяногорск, Харатас, Сорығ городтар паза Тӧӧ пазы поселок. Оларға тиксі 3,5 - 19 миллион салковай пирілер.\\n-\\tАхчаны алып алар ӱчӱн, идінҷектің налогтар алымы чох ползын, ідӧк бизнес-планы тимде ползын. Аның пос кирее хайди д��а ӱстӱнде адалған моногородтарда апарылзын. Пічіктер хоостыра сурығлар чох полза, ағаа 1,5 миллион салковайға теере грант ахчазы пиріл парарға айабас, - чоохты узаратча Хакасияның экономика тилізі министерствозынын пос кирее паза садығ тилізі департаментінiң пастығы Анастасия Ходько.\\nГрант чиңісчілеріне ахчаны айландырарға кирек чох полар. Аны тыхтағ тоғыстарына, наа оборудованиелерге хорадарға чарир. Паза амды грант ахчазына чылдырылбинчатхан ис-пайны аларға чарадылча. Мының алнында пу кирекке ахчаны хорадарға чарадылбинчатхан. Мындағ ондайнан грант ахчазын пиріп, пос киреенең айғасчатханнарның тоғызы улам чахсы пар сығарына ізеніс пар. Тиксі салтарлар сентябрьда иділері кӧрілче.\\nКРЕДИТ АЛАРҒА ООЙ ПОЛАР\\nНациональнай проект хоостыра, ідӧк ӧдіске алчатхан ахчаны ниик оңдайларча айландырары кӧрілче. «Гарантийный фонд - МКК Хакасии» коммерческай нимес пірігіс кічіг паза ортын бизнеснең айғасчатхан идінҷектерге банктаң кредит аларға полысча. Мында фонд поручитель полча. Ідӧк фонд идінҷектерге микрозайм аларға хабазар. Пу чыл ол моногородтардағы бизнесменнерге ахчанаң полызарға тимде.\\n-\\tПӱӱл пістің фондсар 60 миллион салковай ызылар. Ол ахча моногородтардағы идінҷектернің аразында ӱлестірілер. Амды пос киреенең айғасчатханнарның сурыныс пічіктерін чыыры парча. Килчеткен чылда, тізең, пірігістің полызиинаң Хакасияның прай даа идінҷектері тузалан поларлар, - чоохтапча «Гарантийный фонд - МКК Хакасии» коммерческай нимес пірігістiң пастығы Татьяна Крыцына.\\n3 млн салковайға читчеткен займ пос киреенең айғасчатханнарға 3 чылға пирілер. Аның проценттері дее идінҷектерні хомзындырбас.\\nЧе чир-чайаан ис-пайын аныпчатхан предприятиелерге, ойын бизнезінең айғасчатханнарға андағ хабазығ пирілбес.\\nПаза национальнай проект хоостыра Хакасияда кӱскӱзін «Минің бизнезім» кін азылар. Анда пір орында ла идінчектің прай сурығлары пӧгілер. Андох аның праволарын хайраллирынҷа полномоченнай кізінің кабинеді полар.","num_words":502,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.125,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Пайнаң аңӌы — sostik.info\\nВерсия от 12:10, 30 августа 2014; Admin (обсуждение | вклад)\\nПір улуғ аалда ачын, чабал сағыстығ Хара-хан тіп пай кізі чуртаптыр. Ол аалдағы чонға албан салып, ӱретчең полтыр.\\nОлох аалда чабалғына ибліг ӧкіс оол чуртапча. Аның прай пар-чох нимезі: чалғыс ах-сабдар ады паза ух-чааӌағы ла полтыр. Чиит, кӱстіг паза чахсы атығӌы полған сылтаанда, ол аң-хусты кӧп атчаң.\\nТаң пай кізі пірее ниме ӱчӱн хынмин сыххан ма аңуы оолға, таң аның істі кӧйуең ме, кем піледір аны; че аңуаа хоных пирбинібіскен.\\nНинуе пар аң-хузын албан тіп алчададыр. Аңӌы улам кӧп аң атыпчатса, Хара-хан ағаа уламох кӧп албан салчададыр. Пола, пола аңуы албанын тӧлеп полбиныбысхан. Албан тӧлебе��н ӱчӱн Хара-хан аның ах сабдар адын пылап алған. Пістің оолға уламох сидік полыбысхан.\\nАал азаанда хахпас ибліг апсах-иней чуртаптырлар. Оларның чалғыс ла хыс палалары пар полтыр. Аңуы оол ол хысха уғаа тың кӧӧленуең. Ам, ол хысты алып, мыннаң тизерге сағынча. Ӱр дее сағынмин, чииттер тайғазар чӧрібіскеннер.\\nАалдаң ырах тайға чирде, алачых идіп алып, чуртабыстылар пулар. Апсағы, аң-хус атып, ибіне тазыпчададыр. Ипчізі, апсағы ағылған аң-хус идін арығлап, сіліглеп пызырып паза тер истепчетчең. Прай ниме идерге кӱс, сағыстығ, сіліг ипчі полтыр ол.Пірсінде ханның оолғы Хара-Пидекей, тайғаа парып, пуларның алачығына учурап партыр. Алачых хырина чалаң пастыр киліп, соғанын тӱнӱкке кире тастабысхан. Тӱрче сағып алып, тапсапча: Соғаным сығар пиріңердек!\\n—\\tКирек полза, позың сығарып ал!— Тіп нандырча аңӌының ипчізі. Апсағы аңнап парыбысхан полтыр.\\nХара-Пидекей, адынаң тӱзіп, соғанын аларға алачыхха кір парған. Кӧрзе, иб эзі хайдар, хайдар сіліг чиит ипчі полтыр. Ағаа кӧре, істі хайнапчададыр Хара-Пидекейнің. Соғанын алып-алып, сых чӧрібіскен Хара-Пидекей.\\nПайның оолғы аңнирын даа ундубысхан. Адына алтан салған нан парир. Позы алнынӌа сағынчададыр: \"Мының алнында хараам хайда ла полды ни. амға читіре, хайди кӧрбеӌең полғам пу кізіні\".\\nИбіне чидіп, Хара-Пидекей пабазына чоохтапча:\\n—\\tАңӌы оол тайғада аңнап чуртапча. Аның ипчізі угъаа сіліг хат полтыр. Аңуының хатын пылап пир маға.\\n—\\tАтығуы оолның ах сабдарын албан-чағаа тӱзіріп алғабыс, — тидір Хара-хан,—кізінің алған хатын хайди алуаң поларбыс?\\n—\\tСин пайзың, син пигзің. Хайди хынзаң, іди ал пир,—тіпче оолғы.\\n—\\tЧе, оолғым, иртен хығыртхайбын,—тіпче хан.\\nОл кӱн иирде атығуы оол аң-хус чӱктеніп айлан\\nкилді отаана. Ань-хустарын арығлап-сіліглеп салып, узубыстылар пулар. Йртенінде Хара-ханның нымыс-чызы от отахха кір килген.\\n—\\tСині Хара-хан хығыртыпча,—тидір.\\n—\\tПарғайбын, пай хығыртыпчатханда, — тидір атығуы оол.\\nНымысчы сығып чӧрібіскен.\\nАтығӌы оол ипчізінең сурча:\\nНоо нимее хығыртыпча полӌаң Хара-хан?\\n—\\tПарзаң искейзің Хара-хан ниме тирін, — тіпче ипчізі.\\nАтығӌы оол аалзар чӧрібісті. Аалға чидіп, Хара-ханға килді. Ізік азып, изеннес турадыр, иркін алтап, пазыр турадыр. —\\tХанназа- ханым, пиглезе—пипм, хайдағ кирек полып хығыртып турзың?\\n—\\tХайдағ кирек полар,—тидір Хара-хан,—таңда минің оолғымнаң чазынчах ойна. Иртен килерзің, иртенӧк; тілеп табарзың. Таппазаң, пазың кис салам.'\\nАтығӌы оол, истіп алып, айланып сығыбысхан. Ибіне чидіп, пазын тӱзірібіскен одыр.\\nХайдағ кирекке алдыртты Хара-хан?—тіпче ипчізі.\\n—\\tОолғынаң чазынӌах ойнатча. Таппазам пазымкис салар полча. Ноо нимее іди полчатханын піл полбинчам.\\nАңчының ипчізі сизін салған Хара-ханның хайди полчатханын. Апсағына чоохтапча:\\n—\\tЧе сағысыраба, чадып узубыс, Хайди чазынӌах ойнирын иртен чоохтап пирем.\\nИртенінде ипчізі апсағын ирт��нӧк усхурыбысты. Апсағы азыранчатхан аразында, ипчізі аны ӱгретче:\\n—\\tМыннаң чидіп Хара-ханның ибіне кірзең, \"изен-минді\" тібе. Ибнің істіндеп нимені тооза оңар-тискер таста. Уналған ниме уналчатсын. Прай нимені оңар-тискер тӱзірғен соонда, тасхар сығарзың. Ат турӌаң хазааға кірзең, изерлеп тимнеп салған ӱс хара ат турар. Ӱзінең тӧп-тӧй аттар. Чахсаа кӧр, пір хара аттың сол харағы хыйбас чапых полар, суғлуғы-ның тӧзі таттап парған полар. Ол хара атха, сығар киліп, алтаныбызарзың. Ахсын чара тартып, пазынаң, харағынаң саап тур. Кӧр, аяба. Ниме поларын аннаңар позың кӧрерзің. Хара-хан тасхар, сині кӧріп, турчадар.\\nАңӌы, Хара-ханньің ибіне кіріп, изен дее, минді дее тібин, прай нимені оңар-тискер тӱзірче. Одылар ниме одылча, талалар ниме талалча. Прай нимені тискер айландырып, тасхар сых парды.\\nИбдең сыхпинаң, ат турӌаң хазаазар парды. Кӧрзе, ӱс тӧп-тӧй, тимнеп салған хара аттар тур. Чахсаа кӧрчетсе, пір хара аттың сол хараа хыйбас чапых. Ол атты систіп алып, тасхар сығарып, алтаныбысхан аңӌы оол. Турған чирдең, ахсын чара тартып, пір дее аябин, харых-пастаң саап парир. Іди илееде полғанда, хара ат Хара-ханның оолғы полып тура тӱсті. Харах-хулағы сіс парған, ахсынаң хан аххлапча. — Мына синің оолғың! — тіпче аңӌы.\\n—\\tЯ, таптың,—тидір Хара-хан,—че ам пан. Иртен минің оолғым синзер нарар. Таап алар иолза, пазың кис саларбын!\\nАңӌы оол ибіне килгенде, ипчізі сурча-\\n—\\tХара-ханның оолғын таптың ма?\\n—\\tТабарын тапхам, таңда иртен ол мині кілир. Таап алза, минің мойным кизерлер. Алачыхта хайдар чазынӌаң?\\n—\\tЧе чобалба, одыр азыран, иртен кӧргейбіс,— тіпче ипчізі.\\nАтар таң атып, кӱн сых килгенде, атығӌы ирепчі азыранып одырлар. Истіп одырзалар, габан табызы истілче, Хара-ханның оолғы килиген осхэс. Аңӌы оол тарыгыи одыр:\\n—\\tЧе, ӧлӌең не кӱн полар—алачыхта хайдар чазын-ӌаң?—тидір.\\n—\\tКилзін,—тидір ипчізі,—нимее чобалчазың?\\nХара-ханның оолғы аттаң тӱсчеткенде, ипчізі\\nаңӌы оолны хыпты идібіскен, тудынып алып, ниме хыптылап одыр, Хара-ханның оолғы, кір киліп алачых істінде прай нимені оңар-тискер тӱзіріп, алачых ибіре хазынғылаан, ам кілеӌең дее чирі чоғыл. Ах-тик ле тур.\\n—\\tТаппадың ма?—тіп сурча аңӌының ипчізі.\\n—\\tЧох, таппадым,—тіпче анзы.\\nХара-Пидекей кӧрбеен аразында аңуының ипчізі\\nхыптызын тӱзірібіскен. Хыпты тӱзерінең, аңӌы оол тура тӱскен, ипчізінең хада Хара-Пидекейге кӱлісче-лер. Хара-Пидекей, адына алтанып, наныбысхан. Ибіне чидіп, пабазына чоохтапча:\\n—\\tТаппадым аңӌы оолны.\\n—\\tТаппаан ползаң, хайди идер зе?—тіпче пабазы.\\n—\\tАл пир,—тіпче оолғы, — син пайзың, син пигзің. Ал пирбезең, синде оол чоғыл, минде паба чоғыл!\\n—\\tЧе чарпр, иртен кӧргейбіс, —тіпче пабазы.\\nАңӌы оол, иртен дңнап парарға тимненіп алып,\\nазыранып одырғанда, ханның нымЫсчызы килді.\\n—\\tСині Хара-хан хығыртыпча,—тидір.—\\tХайди полған Хара-хан полӌаң? Ниме ле ӱчӱн іди ӧчесчеткені полӌаң? ГІар кӧрим, пазох ниме тир ни зе?—тіп аңӌы оол Хара-ханзар пастырыбысхан.\\n—\\tХара тайғаның хара абазы пар, син парып сур ол хара абаның нинӌе часха чит парғанын. Аны піл полбазаң, пазың кизе сабам,—тіпче Хара-хан.\\nАңӌы оол ибіне пастырыбысхан. Алачығына чидіп. пазын тӱзірібіскен, сағысырап, одырыбысхан. Хайди полдың?—тидір ипчізі.\\n—\\tХара-хан мині \"тіп чирге\" ызыбызарға итчеткен осхас. Хара тайғаның хара абазы нинӌе часха чит парғанын сур килерге ысча.\\n—\\tЧобалба, чат тынан, мин аалзар чӧр килим,—тіп, ипчізі чӧрібіскен.\\nАалға чидіп, кӱрендіктең (сӧп тӧкчең чирдең) хайдағ полза талбах-тулбахтар, ирп-хурғу чурухтар терглеп алып нандыра килібісті. Хараазынаң ол ипчі чабал-чубал нимелерні хурастырып, читі пӧрік тік сал-ған. Таң атып одырғанда, апсағын усхурыбызып, ипчізі чоохтапча:\\nЧе тирін. Мына саға читі пӧрік. Хара тайғаа читсең хара абаның чатчаң чирі ӱс тиректің алтында полар. Кӧр, хорыхпа. Читпинең, інінің алнында ойда чадып, ікі пӧрікті ікі азааңа кизерзің, ікізін ікі тіс пазына паза ікізін ікі холыңа кизіп, паза пірсін пазыңа кис саларзың. Аннаңар ниме поларын кӧрерзің,—тидір.\\nАңӌы оол чӧрібісті. Ӱр бе, ас па парған, хара тзйғаа чит килді. Тайға аралап парчатса, ӱс тирек тур. Ӱс тирек алтында аба іні кӧрінче. Хорыхса даа, читіре пастыр киліп, абаның інінің алнында ойда чадыбы-зып, ікі азағына. ікі тіс пазына, ікі холына, пазына пӧрік кизіртібісті. Хара аба, аны кӧр салып, тура хон-ған. Харлап чоохтанча:\\nӰстӱнде турған ӱс тирек ӱс чӱс чылға чит парған, оларның алтында чатхан хара аба алтон часха чи-т парған. Алтон часха читкенӌе мындағ ла читі пастығ хара пасхаӌыл нимеиі хаӌан даа кӧрбеем.\\nАнаң хорыххатшнаң харлап, аңӌы оолны азыра сепріп, тайға аразына ойлабысхан.Атығӌы оол, турып алып, Хара-ханзар килді.\\nМин чахаан нимені піл килдің ме?—тидір Хара-хан.\\n—\\tЯ, піл килдім. Аба інінің ӱстӱнде турған ӱс тирек ӱс чӱс чылға чит партырлар, оларның алтында чатхан хара аба алтон часха чит партыр.\\nХара-хан, хара книга алып алып кӧрзе. хара аба алтон часха чит партыр, ӱс тирек ӱс чӱс чылға чит партыр,\\n—\\tЯ, сын чоохтадың.\\nІди теенде, атығӌы оол сығып наныбысты.\\nАиъчы оол наныбысханда, Хара-хан оолғына чоохтапча:\\n—\\tПасха даа кізі таап албаӌаң ма, оолғым? Чир ӱстӱнде хыс чоғыл ба?\\nХара-Пидекей кидейленібіскен, пабазының чооғын нстерге дее хынминча:\\n—\\tЧох, пасха кізі албаспын. Син пайзың, син пиг-зің. кӱзің, ӱлгӱң читпинче бе? Аны ал пирбезең, хайдағ пайзың, хайдағ пигзің син?\\n—\\tЧе, чарайза иртен пазох хығыртып кӧргейбіс, — тіпче пабазы, хол сабызып.\\nИртенінде Хара-хан нымысчызын пазох ысча, аңӌы оолны хығыртып.\\nКӱзӧк ӧчесті пу Хара-хан маға!—тидір аңӌы оол. Хара-ханға кіріп, ізік азып, изен пирче, иркін алтап минді пирче аңӌы оол.\\n—\\tХанназа—-хан кізі, пиглезе—пиг кізі, хайдағ ки-ректең хығырттың?—тіп сурча.\\nМинің пабам ӧліп отыс-хырых чылға чит пар-ған. Пабам ��лгенде, мин хара сикпен тон кизіргем. іӌем ӧлгенде, хара торғы плат тартхам. Син парып пабамнаң хара сикпен тоным, іӌемнең хара торғы пладым ал кил, пирзіниер нандыра. Чарым айдаң ағылбазаң пазың кис салам!\\nАңӌы оол ибіне айлан килген. Чобалғанынаң ас-тамах таа чібинче.\\nИпчізі сурағлапча ирінең:\\n—\\tХайди полдың? Пазох ниме тіпче Хара-хан?\\nАңӌы оол ноо ниме полғанын, Хара-хан хайдағ чарғы-чахығ пиргенін тооза чоохтап пирді ипчізіне.\\nАны истіп алып. ипчізі аңӌы оолға піди тіпче:\\n—\\tЧе пар, аал ибіре чӧріп, адайнйің хуу пазын таап кил. Мыиа пу чіпті алып ал,—тіп, ипчізі пір тоғылах ах чіп пирген.\\n—\\tПір пазын тудып алып, пу тоғылахты тастабызар-зың. Ол чіп тоғылахтан парып одырар, син соонаң пар. Адайның хуу пазын тастаба, холтыхха хыза тудып ал. Ол чіп сині тың ырах апарар. Пара, пара харасхы чирге кир парыбызар. Анда кірзең, хорғыс-тығ полар. Хорыхсаңох, адайның хуу пазын таста-бызарзың. Андархызын позың пілерзің. Че ампарып одыр, иркем-кинӌем,—чахыпча ипчізі.\\nПістің оол тоғылағын тастабысхан, аның соонаң парчададыр. Ӱр бе, ас па парған, тоғылағы хуйуға кір чӧрібіскен. Хайдағ-да чабал чирге кірчеткен осхас: ха-расхы, чабал чыс саапча. Атығӌы хорығып, адайның хуу пазын тастабысхан. Іди парчадып, сизінчетсе, хайдағ-да нимелер, кӧлеткі чіли, кӧрінчеткені пілдірче. Анаң табыс истілче:\\n—\\tӦкіс оол, кирек килдің ме?\\n—\\tЯ, Хара-ханның пабазы-іӌезі ӧлгеннең пеер отыс-хырых чылға чит партыр. Пабазына хара сикпен тон кизіртіптір, іӌезіне хара торғы плат тартыптыр. Ам ол нимелерні нандыра кілепче. Мин оларны апа-рарға килдім,—тидір.\\nХара кӧлеткілернің пірсі:\\n— Уғаа даа ачын пу Хара-хан. Хара сӱрееліг мал халган, иб істіне сыңмас ис халған. Киптігні чалаас идіп, аттығны чазағ идіп, ам даа тоспады ноо. Уғаа полбаанда хас-хаӌан ӱреен іӌе-пабазына кизірткен ки-бін нандыра тілепче ноо. Че мыннаң айлан парзаң — \"Харның тоспинчатхан полза, Хара-хан, хара тобыр-ғы полып, хараа кӱнӧрте хатығ ағасты соххлап чіпчет; ипчің Кӧкей-Пӱрчӱн, кӧк тобырғы полып, учухсын; Хара-Пидекей оолғың ала саасхан полып арых, тизек соххлап чӧрзін\",—тирзің, чітіг аңӌы, іди тіп чоохтап парарзың.\\n—\\tЧе хуу адай пазын нандыра алып ал, хараа кӱ-нӧрте ӱріп, піске уйғы-чадын пирбинче,—сурынчалар паяғы кӧлеткілер. Пу нимені истіп алып, аңӌы оол нандыра ай-ланыбысхан. Адайның хуу пазын албин,—\"ӱрчетсін аар\",- тіп, иртіре ойлабысхан. Ӱр бе, ас па парған аңӌы ах чібінің соонаң, че пір кӱн ол алачығына читкен. Кӧрзе, алачығында иір дее ниме чоғыл. Ойба-кӱл ле ойнап халтыр. Аннаиъар аңӌы оол Хара-ханзар чӧрібіскен. Аалға чидіп, истіпчетсе, той полча.\\n—\\tХара-Пидекей аңчы оолның иичізін алча,— тісче чон.\\nАңӌы туюхха Хара-ханның ибіне кір килғен. Іди кӧр турза, ипчізі Хара-ханға алдан тур:\\n—\\tТӱрче дее сағыңар. Аңӌы оол айланар, килер. Ам даа сині читкелек,—тіп ылгапча.\\nХайдаң килӌең ол, килер полза, килерӌік,— тіпче Хара-Пидекей,—молӌағ иртіп тее парир, килбес!\\n—\\tТикке ле іди сағынчазың, Хара-Пидекей, мнн чӧр килдім!—тидір аңӌы.\\nХара-хан, айлана тӱзіп, кӧрзе, сынап таа аңӌы оол.\\n—\\tКилерін кнлген осхассың, че минің чахиим ағылды ба ниң?—тидір.\\n—\\tМин синің іӌең-пабаңнаң чолабит ағыл-дым,—тидір аңӌы оол. -Хара-ханның чазы толды-ра малы, иб толдыра пзі харағына кӧрінминче по-лар чи? Чоннаң албан чыып ағаа даа тоспады. Уғаа полбаанда, ӧлген іӌезіне, пабазына кизірткен кибін нандыра кілет тур. Че аныиъ ӱчӱн Хара-хан хара то-бырғы полып, аның ипчізі, Кӧкей-Пӱрчӱн, кӧк тобырғы пол парзын, ікӧлень хараа-кӱнӧрте хатығ ағас сох-х.тапчатсыннар. Хара-Пидекей оолғы, ала саасхан полып, тизекте хазын чӧрзіи,—тіп чоохтап парарзың тееннер пабаңнаң іӌең, -тидір аңчы.\\nАңӌы іди тирінең, Хара-хан ипчізінең, тобырғы лолып, Хара-Пидекей саасхан полып, учуғыбысханнар.\\nТойға чыылған пайлар хорығып, піс ідӧк пол парбибыс тіп, сығара ойласхлап, улуғ чӱгӱрісте нанчададырлар.\\nЧох-чоостар, чыылызып алып, Хара-ханның малын лос аразында ӱлезіп алганнар, аңӌы оолны Хара-хан-ның орнына таап салғаннар.\\nОл сыынаң, андағы чон чырғап, пазығ чох чуртап халған тидірлер.\\n\"Пайнаң аңӌы\" тіп нымах 1947 чылда Щиро районында, Тарӌыда, 69 частығ С. П. Кадышев теен, хызыл кізідең пазылған. Кадышев Семён Прокопьевич — хакас чонының. саблығ, хыйға нымахчызы. Ол хакас чонының устнай творчествозын тың маңат піліп толдырча. Ол Широ районында Тарчыда тӧреен, олған тустох Семён Прокопьевич позының паба-іӌезінең кӧп ырлар, нымахтар, кип-чоохтар исчең. \"Пістің родыбыс нымахчы аңчы род полған, — тіпче ол.—Минің пабам, ағам, ағамның ағазы нымахчылар пӧлғаннар. Іӌем дее нлееде кӧп ыр, нымах пілӌең\". Алындағы аар чуртты сынаан. Великай Отечественнай чаа тузында Семён Прокопьевич колхозта інек хадарған. 1943 чылда аны сельсоветтің председательіне таап салғаннар. Кӧп нымах, кип-чоох, алыптығ нымах, сиспек, ыр, пословица, поговоркалар арачылап тутча пу маңат нымахчы позының сағызында, ол нимені тооза чонға чоохтапча. С. П. Кадышев пілчеткен, чонның устнай творчествозының илееде кӧп произведениелерін Хакасскай научно-исследоватеьскай институт пас салған. 1954 чылда Кадышев СССР-ның советскай писательлерінің союзының членіне алылған.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Пайнаң_аңӌы&oldid=185»","num_words":1834,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.094,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Чарас, Сас Той - Хакасская свадьба - AskizON\\nЧетверг, 19 февраля 2015 08:25\\nЧарас, Сас Той - Хакасская свадьба\\nУлуғ той алынӌа, оолнаң хысты харындастарға аалатчалар. Ааллап парчатса, типседе (улуғ айах) пызырған иттер иткен халастар, пирогтар паза 1 л. араға апарарға кирек. Оолнаң хысты 1 тураа, 3 тураа пазыртчалар. Хада тӧреен харындазы ирепчі хостанчалар, хада пазырчалар.\\nПастап ооллар пазырчалар ирет читірчелер:\\nХоных пастапчабыс, алғыстап пиріңер.\\nЧуртас чолына кірчебіс кірӧсчеп пиріңер.\\nПик чуртасха полыс пиріңер.\\nУс хати пазырчалар. Ирет читірчелер, типседегі нимелерні пазырған кізілерге пирчелер.\\nСоонаң хыстар пазырчалар.\\nНаа паланы сӧбірее кирчеткенде, хуйахтап пирінер.\\nРодты апарар килінні, кірӧстеп пиріңер.\\nПик чуртас пиктирге полыс пиріңер.\\nТипседегі нимелерні алып алза, андар айах, самнах, чірчелер, ідіс-хамыс салчалар, кӧмес ахчалар.\\nИбде іӌе-пабазына пазырчалар, иӌезі от инезин азырап, сурынча той итчебіс синің сурынчабыс, палаларым хазых, оспағ чуртазыннар, той иптіг иртсің, хазых-амыр ла ползыню. Пабазы арағанаң іліг ілче, ідӧк сурынча.\\nАалӌыларны столға одыратчалар алғыстар:\\nТоозылбас чурт ползын!\\nӰзілбес ӱрен ползын!\\nТӧгілбес хан ползын!\\nӦлбес мӧге ползын!\\nАлын идегің пала пассын!\\nКизін идегің мал пассын!\\nАлбас чирден ал турыңар!\\nЧібес чирдең чіп турыңар!\\nАйран идіп ізерге,\\nАх інек пирчем!\\nТойға мӱнер торығ ат пирчем!\\nАалға мӱнер ала ат пирчем!\\nСтолыңарға толдыра чиис ползын!\\nОградаңарға толдыри мал-хус ползын!\\nПастарың піріктіріп паар сас чӧріңер!\\nИрнілерің піріктіріп иркеледіс чӧріңер!\\nПасхан азааңар пик ползын,\\nСағынған сағызыңар ӧтіг ползын,\\nКӧрген харааңар чітіг ползын,\\nХонған хоныхтарың пір ползын.\\nХыстың тайызы кӱзені саапча:\\nПастағы хамӌыны саапчам, паарсах, ынағ пай чурттығ полыңар\\nІкінӌі хамӌызын саапчам, ирікпес тастаспас туған полыңар\\nІкінӌізін саапчам, оол-хыстығ,\\nУзах частығ полыңар.\\n1. Сас тойы. (Пір аалда Асхыс аймағында)\\nСас тойын наа айға итчелер.\\nНаа айға пазырчалар:\\n«Хара пастығ чоным изен ползын,\\nХадарған молын хазых турзан»\\nТой идер алнында, от инезін азрап аларға кирек:\\n«Отыс тістіг от ине,\\nХырых тістіг хыс ине,\\nКилигеннің кичинзің аннаң андар.\\nТой итчеткен оолның туғаннары:\\n1) Пабазынның харандыстары, улабалары, нигеӌелері, ӱмелері, килнілері – иң ӧӧн хайынӌаң кізілері.\\n2) Іӌезінің чағын туғаннары.\\n3) Оолның арғыстары.\\nТайға ӧнетін сілекені сохчаңнар, тадар (айран) арағазы тимнеӌеннер.\\nСас ӱрерге тимнелче:1 (тарған) расческа 2 лента пас плады кізі алчатхан оолның кизек (клок) сазы.\\n2. Чирі пастап пут парғанда.\\nЧылтыстар хада тӧреен полыптыр.\\nАх чарыхтың алтында,\\nАрған чон чуртап пастаан.\\nАрғалығ Тӧртібе кистінде\\nАх Ис суғның хазында,\\nИзеебі чох чон чуртаан.\\nХадарғаң малның ээзі полып,\\nХалых иптіг чон чуртаптыр.\\nТузы читкенде, чиит оол хоных хонча.\\nЧыылған аалӌылар сас тойына тимненчелер: стол салчалар, пасхалары ойын ойнапчалар. Улуғ кизілер тобит, хазых ойнапчалар. Чатхан хахчалар.\\n1) Улуғ тайым Трипунның 7 оолғы пар полӌаң. Астасчаңнар, сусханчаңнар, удур-тӧдір кӧрісчеңнер, хайди ла полза , полӌаңнар (фольклор)\\n2) Арба хоор, чарба хоор, хынғанын на хап. Туттыр салған кізее хараағы туу полған, миткеӌек ойнапчалар. Туттыр салған кізі тахпахтап��а.\\nТахпахтар, сиспектернең тузаланарға чарир.\\n«Хызыл пуғдай таарырбыс.»\\nОдырӌахтарны матка алтында турғысчалар, чииттерні хости одыртчалар. Хыстың сазын сайап, тарап чалар, ікее чарыбысчалар, састы ікі хыринаң абызыннары ӱрчелер. Олох туста ,пір харындас оолның кизек (клок) сас чалып, абызыннарға пирчелер, ода раны тулуна хосчалар, хади урчелер. Тулуңны тӱңере урчелер, лентаның пик палғап салчалар.\\nСас урчетсе, сарнапчалар тахпахтар, алғыпчалар. Тулуңны 1 хоных (сутка) сайирға чарабас (Пик чуртазас ползын тип)\\nИл полазын алып турып,\\nИліг сӱрмеін сайапчабыс.\\nАрғал палазын аарлап турып,\\nАлтон сӱрмезін тарапчабыс.\\nІкі тулуңа сас ӱрип,\\nЧиит абазынға чидінчебіс.\\nАзыр тулуңа сас ӱруп,\\nЧиит абазынныс хосчабыс.\\nСас ӱріп алғанда, пас пладын тарт салчалар. Амды чииттерні алтын столзар хығырчалар.\\nСтол кистінде алғыстар аймах-пасха.\\nӰзелбес чурт ползын,\\nТоозылбас хоных ползын.\\nТоозылбаадағ той ползын,\\nӰзілбеедег чырғал ползын.\\nӰзілбес ӱренің ползын,\\nТогілбес ханың ползын.\\n3. Сас тойы соонда чарасха парарға кирек. Мының алнында 3 чарас полған. Амғы туста 1-2 чарас полча, пастағы чарас, ортын чарас.\\nПастағы чарасха чағын туғаннары чӧрчелер. Хыс анирыбысхананын искірерге (Пыробыс тастанар, пыро ит салдыбыс, Оғыр ит салдыбыс) иркеннің хыринда матканы иртпеске кирек, турарға, сваттарны улуғлап, чоохтарынаң хоостыра поларға.\\nОлғаннар, чииттер хоных хонарға чит парғаннар, чуртас чуртирға чит парғаннар, иптеп-киптеп салдыбыс, тарынмаңар. Кибір хостыра хондыр салдыбыс. Хомзынманар.\\nНоо чирде чирлігзер?\\nНоо суғда суғлызар?\\nНоо родтың тӧм полчазар.\\nИс чирінде чирліг,\\nИс суғда суғлығ.\\nІкінӌі чарасха іӌе-пабазы парып, тойны хаӌан хайда идерін чоохтасчалар, ниңӌе тулуп апарарын, имӌек чалын хайди идерін чӧптесчелер.\\nСӱргӱнӌі сас тойы соонда килче, чарас пурнади парыбысса, сӱргӱнӌі килбеске кирек.\\nЧарасха парчатса (тулуп) столға саларға апарчалар, арағаны 10 бутылка, 1 ящик апарарға кирек паза 1 бутылканы іліг тастирға алынӌа апарылча, ідӧк чіӌең ниме.\\nДругие материалы в этой категории: « Ученые уточнили национальность Чингисхана\\tХакасы »","num_words":586,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.038,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТОҒЫНЫП ОПЫТ АЛЫНАРҒА КИРЕК\\nИмнег кирее. Халғанӌы чылларда Хакасияның имнег тураларында чиит специалисттернің саны хозылча.\\nШира аймаандағы ӧӧн имнег туразында 2018 чылда, ӱгредиин тоозып, ӱс специалист істеніп пастаан. Имнег туразы 25 муң азыра кізее имнег полызиин пирче. Оларның санында алты муңӌа палаа. Чиит имӌілердеңер хысхаӌахти ӧӧн имӌінің орынӌызы Татьяна Николаевна Игумнова чоохтап пирген:\\n-\\tШира аймаанда кізілерні хараа-кӱнӧрте чатырӌаң орыннығ ікі участковай имнег туразы, пис имнег амбулаториязы паза 16 фельдшер-акушер пункты тоғынча. Ідӧк асхынах чуртағӌылығ аалларда ибде полызығ пирӌең туралар тӧстелгеннер. Аймахта андағ пис тура тоғынча, олар 140 чуртағӌаа имнег полызиин пирчелер.\\nТаныхтирға кирек, пістің имнег туразында специалисттер саны хозылча. Че имӌілер ам даа киректелчелер. Кӧзідімге, пірее специалисттер декрет отпускында, оларның орнына ӱр нимеске имӌі алылча. Пір саринаң имӌі пар, че олох туста ол тоғынминча. Пӱӱнгі кӱнде Коммунардағы, Тойымдағы паза Ширадағы имнег тураларында тіс имӌілері чидіспинче. Аннаң пасха хирург паза акушер-гинеколог имӌілерні тоғысха аларға тимдебіс.\\nИрткен чылда аймахтағы ӧӧн имнег туразында ӱс чиит специалист тоғынып пастаан. Оларның ікізі чӧптезіг хоостыра, ӱгредиин тоозып, килген. Станислав Юрьевич Госсман - олған имӌізі паза Сергей Геннадьевич Тутарков - терапевт. Олар кӧстегӌе ӱгренгеннер. Амды, айланып, мында істенчелер. Ӱзінӌі чиит специалист Алина Станиславовна Госсман олған имӌізі полча. Ол - «Земский доктор» федеральнай программаның араласчызы. Хазна программазынӌа чиит специалистке ахчалығ хабазығ пір миллион салковай пирілген. Пу ӱс специалист ахчалығ хазна полызиин алған.\\nУлуғ опыттығ олған имӌізі Екатерина Эльясовна Хомина чиит специалисттерге чӧптернең полысча. Аннаңар олар сурығларнаң хаӌан даа Екатерина Эльясовназар айланчалар. Че ӧӧнінде чиит имӌілер тоғыстарын пос алынӌа толдырчалар, кӱстенчелер. Тоғысха хайди хайчатханнарын паза кӱстенчеткеннерін сизініп, чахсы специалисттер поларлар тіп ізенчем. Олар, прай имӌілер чіли, теестезіп, хараазын даа дежурстваа сыхчалар. Амғы туста оларға, кӧп тоғынып, опыт алынарға киректелче. Имӌілернің профессиязы андағ, оларға чуртас тооза ӱгренерге килісче (кӱлімзірепче. - Авт.). Имнег кирее пір орында турбинча, алызығлар табырах кирілче. Аннаңар пис чыл аразына полған на имӌі хоза ӱгредіг алча. Хай пірее специалисттер ӱс чыл пазынаң квалификацияларын кӧдірчелер.\\nШирадағы имнег туразының ӧӧн имӌінің орынӌызы Татьяна Игумнованаң чоохтазып алғанда, чиит специалист Сергей Тутарковнаң тоғасхам. Ол позының тоғызынаңар паза сағыс-кӧңнінең ӱлескен:\\n-\\tМинің тӧреен-ӧскен чирім - Шира аал. Ширадағы 4 № школаны тоозып, Хызылчардағы имҷілер хазна университедінзер ӱгренерге кіргем. Іҷем Екатерина Лагдановна Дампилова Шира аймаандағы ӧӧн имнег туразында терапевт полып істенген. Амды «Шира кӧл» курортында ӧӧн имҷі паза терапевт полча.\\nПабам Геннадий Михайлович Тутарков Ширада пірге палғалыс службазынаң устапча. Хыс туңмам Анна школа соонаң минӧк чіли, Хызылчардағы имҷілер университедінзер ӱгренерге кірібіскен. Амды ағаа пір чыл чарым ӱгренерге халған. Аннаң андар ӱгренерге ординатуразар кірбезе, терапевт полар.\\nСергей Тутарков кічігде іӌезінең хада тоғысха удаа чӧрӌең полған. Нименең айғасчатханын хынып кӧрӌең, саарбах таа тузында іӌезінің тоғызы хайиин тартчаң. Аннаңар школа соонаң, ікінӌілебин, имӌее ӱгренерге кірібісче.\\n- Имҷі тоғызы хаҷандаа кирексіністе. Минің кӧрізімнең, кізі чуртазында ибіркі чонға туза ағыларға кирек. Имҷілер, тізең, улуғ туза ағылчалар, - таныхтаан Сергей Тутарков.\\nЧиит специалист, имӌілер университедінде кӧстег хоостыра алты чыл ӱгретп, тӧреен аалынзар тоғынарға килген. Ӱгредіг тузындағы практиканы ол Ширадағыох ӧӧн имнег туразында ирткен. Амды позын терапевт тоғызында сынап кӧрерге чаратхан. Тоғыс кӧңніне кірзе, аннаң андар істенерге пӧгін тутча. Сидік пілдірзе, ӱгредиин алғыдып, алынӌа специалистке ординатурада ӱгренер сағыстарынаң ӱлескен. Чиит специалистке тоғызы кӧңніне кірче, аннаңар сидіксіністер чох тоғынар тіп ізенче.\\nПістің республикада пӧзік ӱгредіг алған имӌілерге, хайзылары наа ла тоғысха кірчелер, 150 муң салковай хазна хабазии кӧрілче. Сергей Тутарков ол хабазығнаң тузаланча. Иң пастап 30 муң салковай алған, пір чыл пазынаң 50 муң салковай пирілер, ікінӌі чылын тоғыныбысса - 70 муң салковай.\\nЧиит имӌінің кураторы ӧӧн имӌінің орынӌызы Татьяна Игумнова полча. Ол - улуғ опыттығ терапевт паза уғаа чахсы специалист. Сергей Тутарковтың тоғызы аның сыныхтаанда парча. Татьяна Николаевнаның полызиинаң тоғысха табырах кӧнікче тіп чоохтаан чиит имӌі.\\nТерапевт имӌі 19 частығ чииттердең пасти тынаға сыххан аға-ууӌаларны имнепче. Сергей Тутарковтың таниинаң, хысхы соохтарда кізілер, соохха хаптырып, кискекнең ағырыбысчалар. Алай чӱрек паза тӧреміл ағырығларынаң айланчалар. Анаң чиит имӌі пастағы тоғыс кӱнін сағысха кирген.\\n-\\tПастағы кӱн тоғынғанымда, уғаа тың чӱрексеем. Ағырчатханнарны сыныхтаам. Иң пурун кірген кізі соох кирін салған полтыр. Ағаа хайди паза хайдағ имнернең имненеріне рецепт пас пиргем. Ол кӱн маң чохха тӱскем, пазым айланчатхан чіли пілдірген. Амды сала ізестіг тудынчам паза кізілерні имнирінҷе опыт алынчам, -кӧңнінең ӱлескен Сергей Тутарков.\\nХысхыда кискек ағырығларынаң кӧп кізі ағырыбысча. Аннаңар чиит имӌі чонға мындағ чӧптер пирче: кізі хазии пик полар ӱчӱн, чылда ікі хати витаминніг имнер чиирге; тасхартын килзеңер, иң пастағызын хол чууп турыңар; кискек ағырии тың тарапчатхан туста вирустаң тоғыр имнер ізіңер; кӧп чон чыылчатхан чирде ползаңар, имнег масказын кизіңер.\\nСӦС СОО: Полған на тоғыстың пос сидіксіністері полча. Имҷілер тоғызы уламох сидік тіп санапчам. Олар кізі хазии паза чуртазы ӱчӱн нандырчалар. Аннаңар чиит имҷілер, чахсы тоғынып, опыт алынып істензіннер тіп алғапчам.","num_words":709,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.109,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Версия 20:52, 18 августа 2015 (просмотреть исходный код)\\n(Новая страница: «Ах ӱӱс суғның хазында, тарбы тағның алтында хадарған малның ээзі, халых чонның ханы тар і…»)\\nАх ӱӱс суғның хазында, тарбы тағның алтында хадарған малның ээзі, халых чонның ханы тар істіліг Тар пиг чуртаптыр. Ах ӱӱс суғның ол\\nсариндағы, Хара ӱӱс суғның пу сариндағы ханы-пигі полған. Изебі чох маллығ, пӧгімі чох чонюығ. Халых албаты чонында полған Оспа тағның\\nалтында чурттығ хара торааттығ атығчы Оспа. Атығчы Оспаның харындазы Таспа полған паза паарынаң сыххан палазы алты часха чит парған пір\\nАй алысхануа, чыл чылысхануа, кеен уырғап, кеен мӧтебіскен хара торааттығ атығӌы Оспа аңнап-хустапчададыр, Ах ӱӱсті кичіп парып, Хос\\nхулахты пастыра Ах ӱӱс суғның хазына чит килуең. Аң-хусты арға тиргее арт килзе, идін хости хонӌых кізілерге ӱлебісчең.\\nАтар кӱн атып, аарлығ кӱн харағы сых килгенде, іди суулазып одырғаннарында, аттығ кізі чиде тӱскен. Тӱрче полғанда, ізік азылып, сейзең\\nкізі кіре пасхан. Изен салып, изеннезіп, минді пиріп, минділесче. Атығчы Оспа тапсабысхан: «Одыр, одыр, аалчы кізі». Сейзең азах ӱстӱнде\\nВерсия 20:59, 18 августа 2015\\nхайдағ кирекке алдыртча?» —\\tМин пілбинчем ол киректі, — тіпче сейзең, — парзан — истерзің, чоохтассаң — пілерзін. Ам мал айландыра парирбын.\\nОспа пиг. Кӱн сых килгенде, от салып, ниме хайнат чееннер. Аттарына изер салып, тимненібіскеннер, аннаң андар атха алтанарға турып, Уӌеңес\\nаттаң кічичек хызыл хоор ат мӱн салған, ирдең амал кӧгістіг кізі сурабысхан: —\\tАттарың тут полбин турзың ма, хайзын тударға ит тур-зың Хайа, тут пирим ме...\\nсегірген. Тура тӱскенде, Кӱлбізек иртӧк салыбысхан. Меетке чидіп одырғанда, Тасха Матыр, хыйғы салып, азырох сегірібіскен, меетке кире ойлап парыбысхан. Анаң кӱрезерге марғысханнар. Тасха\\nтабызын чох иде соххан, ибге киріп, тахта алтына кире тееп, чӧрібіскен. Атар таң атханда, кӱн хараа сых парғанда, нандыра айланған Уӌең пиг.\\n—\\tАбаам харындас, Учең пиг, кпліс парған, оңнабин атыбысхам. Че аннаң андар Кӱлбізекті, ағылып. чоннаң кӧдіріп, кӧлет салғаннар. Ӧлген сӧӧктің суура-сабы чох парыбысхан, аннаңар чуртап мӧтеп\\n—\\tТасха Матырның кӧгін кем кӧглир? Тасха Матырның хайын кем хайлир? Тасха Матырның чахоы кӧгін хағыбысхан кізее чахсы ат мӱндірем, Тасха Матырның хайын хайлап пирген кізее чағазы чахсы кип\\nӦлбезек Матыр ла халған. «Орчых тасха» чидіп, Постай Арыға анда сӧлеен. Постай Арығ сурағлап алған: харах чазын хан идіп, харых суун пус иткен. Постай Арығ кӧрініп алған, палазы хызычах пол\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Тасха_матыр&oldid=838»","num_words":336,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.024,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.062,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КАНИКУЛЛАРҒА ТУЗЫНДА ПАРАРЛАР\\nШтаб чыылии. Коронавирустаң тоғыр кӱресчең оперштабтың теестегі чыылиинда ӱгренҷілерні каникулларға азынада ыспасха, Наа чыл ӱлӱкӱнін школаларда алынҷа ла класстарнаң таныхтирға чӧп пирілген\\nОперштабтың теестегі чыылиин Хакасия пазы Валентин Коновалов Москвадаң, анда тоғыс чорығы тузында полып, видеопалғалыс пастыра апарған. Улуғ городта ол тоғызын иртен 5.30 часта пастаан, республикада ковидтең тоғыр кӱрезіг хайди апарылчатханын хайығда тудар ӱчӱн.\\n9 декабрьға пирілген танығлардаң, регионда коронавируснаң халғанҷы суткада 148 кізі ағырыбысхан, оларның 98-і имнег тураларынзар чатырылған, ағырығдаң 517 кізі чазылып алған, 13 кізі тоозыл парған. Наа чуғынҷахнаң ағырып, ибде имненчеткеннернің саны - 3576 кізі. Имнег тураларында чуғынҷахты хаптырып алғаннарны имниріне 1251 орған тимнелген, оларның 299 (24 %) пос турча. Кислородтығ орғаннар саны - 819, оларның 299-зы (37%) - пос. Амды суткада 7 тонна кислород тузаланылча.\\nПу кӱнге ковидтең тоғыр вакцинаның I чардығын 245584 кізі турғыстырып алған, II чардығын - 179368. Ревакцинацияны 30417 кізі иртібіскен. Пу прививканы турғызарынҷа план 66,6 % толдырылған, 60 час ас парғаннарның аразында - 73,4 %.\\nТымо-тусхахтаң тоғыр прививка турғызарынҷа планны имнег тоғынҷылары 61,6 % толдырыбысханнар. Олғаннарға турғызарынҷа - 76 %, улуғларға - 55 %, азах аар чӧрчеткен ипчілерге - 100 %.\\nЧыылығда ӱгренҷілерні каникулларға азынада ызарға алай чох па тіп сурығның ӱзӱрии узарадылған. ОРВИ-наң ағырчатхан олғаннар саны ӧсчеткенде, республикадағы хай пірее школалар паза класстар чабылчалар, ӱгренҷілер ибдегі ӱгреніске ызылчалар. Хакасияның ӱгредіг министрі Лариса Гимазутинаның чооғынаң, пу кӱнде 46 школада 2668 ӱгренҷі ковиднең ағырчатхан алай ағырығ кізінең пір чирде полған сылтаанда карантинге ызылған, олар ідӧк дистанционнай ӱгредігде. 231 класстағы 5776 ӱгренҷі кискектеп ағырчаттыр. Хакасияда ӱгренҷілернің тиксі саны 74200 полтыр, киҷее оларның 8400-зі (11,7 %) ӱгренмеен.\\nХай пірее школаларда ОРВИ-ҷа эпидемияның 20 % синін алтабысханнар, аннаңар олар карантинге чабылғаннар. Ідӧк ол сылтағнаң хайзы-да класстар чабылчалар. Іди Ағбанда пу неделяда понедельникте 37 класс чабыл партыр, оларда ӱгренчеткен олғаннар саны - 1940. Че четвергте ол сан ікіҷе хати кӧп пол парған - 62 класс ибдегі ӱгреністе полған. Роспотребнадзорның Хакасияҷа управлениезі чахиинаң, килер понедельниктең Ағбандағы школаларның 5-8-ҷі класстары дистанционнай ӱгредіге кирілчелер. Сағам пір неделяа іди позытчалар тіп чоохталған.\\nХаратаста 3 школа чабыл партыр. Анда амды Роспотребнадзорның искіріглерін сахтапчалар, ағырчатхан палалар саны син сыхса, арса, школаларда даа ӱгредіг паза тохтадылбас. Саяногорскта, тізең, класстар ла чабылча, пір дее школаның ӱгредіг тоғызы пӱкӱлее тохтадылбаан. Хакас национальнай гимназияда пӱӱн 9 - 11 класстардағылар ла ӱгренчеттірлер, аннаң пасхазы ибде одырып ӱгренче.\\nЛариса Гимазутина Хакасия пазы Валентин Коноваловтаң сурынған, школа тоосчатхан ӱгренҷілерні школазар чӧргізіп ӱгредерге. 11 класстағы оол-хыстарға школада ӱгредіг 3 чыл изере иптіг иртірілбинче. Ідӧк ол сурығ 4-ҷі класстағыларға теелче теен министр. Паза ол ӧнетін ӱгредігліг школаларның тоғызы тохтадылбин апарыларға кирек тіп таныхтаан. Кӧзідімге, кӧрбинчеткен паза испинчеткен кинек палаларны ӱгредеріне кӧстелчеткен школаларда пӱӱн пір дее олған паза ӱгретчі ағырбинча. Андағох чахсы кирек техникумнарда парча. Ол сағам ӱгренҷілерні хысхы каникулларына азынада ызарға кирексініс чоғыл тіп искірген. Наа чыл ӱлӱкӱнін школаларда алынҷа класстарнаң на таныхтирға чарадылча.\\nСанитарнай имҷілернің танығларынаң, республикада ОРВИ-наң ағырчатханнарның саны ӧсчеткенде, ол эпидемия синін ас парыбысхан, ол 24 %-ке тиңнелче. Ағбанда кискектепчеткеннернің саны 64 %-ке ӧс партыр. Грипптең тоғыр прививка ӧӧн город чуртағҷыларының 35%-і-не ле турғызылтыр, республика чуртағҷыларының -37 %-іне. Пістің регионда гриппнең 17 кізі ағырыбысханы ілезіне сығысхан. Декабрьда Хакасияда ковидтең паза грипптең дее тоғыр прививка турғызарынҷа планны толдырыбызарға прай чоннаң кӱстенерге кирек тіп таныхтааннар чыылығ араласчылары.","num_words":452,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.124,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ӰЛГӰ ПРАЙЗЫНА АЗЫХ ПОЛЗЫН\\nЧуртағӌыларнаң тоғазығ. Хакасияның пазы Валентин Коновалов ирткен неделяда Боград аймааның чуртағӌыларынаң тоғасхан\\nБоград аймааның Культура туразында чон тығылысчатхан, одырҷыхтар читпеен кізілер коридорда азах узында турғаннар. Хайди за, республиканың иң пӧзік устаа чуртағҷыларнаң олаңай ла чоох алызарға, сурығларын истіп аларға пеер пастағызын на килді нооза. Хакасияның пазы пу тоғазыға позынаң хада республика правительствозының прай министерство-ведомстволар устағҷыларын ағылған.\\nСценада турғызылған столларда изере табличкалар хызылых: хазых хайраллаҷаң министр Владимир Костюш, ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина, финанстар министрі Ирина Войнова, Хакасия пазының орынҷызы Татьяна Курбатова, Хакасияның пазы Валентин Коновалов, Боград аймаа муниципальнай пӱдістің пазы Сергей Чернышов, пӱдіріг паза ЖКХ министрінің тоғызын толдырчатхан Илья Кононенко. Иң кӧп сурығ оларға пирілер тіп, оларны андар одыртчалар таң? Пасха министрлер залда пастағы рядта одырғаннар.\\nХакасия пазының полысчылары чуртағҷыларға сурығлар пирҷең чаҷыннар таратханнар, микрофоннар тимнеп салғаннар. Чон Валентин Коновалов килерін чидікпин сағаан. Ол министрлерінең хада залзар кіргенде, чуртағҷылар, тура хонып, оларны айа сабызынаң удурлааннар.\\nТОҒАЗЫҒЛАР ТӦРЕМІЛ ИРТІРІЛЕР\\nВалентин Коновалов, сценазар иртіп, чыылған чонға алғызын читірген. Аның чооғынаң, мындағ тоғазығлар полған на муниципальнай пӱдісте тӧреміл иртіріл турарлар. Ікі тоғазығ иртіріл парған - Харатаста паза Ағбан пилтірі аймаанда. Амды теес Боград аймаана читті. Чуртағҷыларға, сурығларын чаҷында пазып, сценазар пирібісчедерге кирек полар, нанд��рығ чох пір дее сурығ халбас. Ідӧк залдаң даа микрофон пастыра сурығ пирерге чарир.\\n- Прайзына, табығларда аралазып, ӱннерің пирген ӱчӱн улуғ алғыс читірчем. Амды ӱлгӱ прайзына азых полар. Піс, регион паза муниципалитеттер синінде прай сидіксіністіг сурығларны кӧдіріп, оларны ӱзӱріп, чарадар оңдайлар табарға кирекпіс. Удур-тӧдір истіп пілерге кирекпіс, іди, хада-пірге тудынып, прай сурығларны пӧгербіс. Чуртағҷыларға сығысчатхан сурығларны пӧгерінде ӧткін аралазарға кирек. Республика чуртазында сірер чапчаң аралазыңар. Мин позым сірерге прай саринаң хабазарға тимдебін. Телевидениеҷе пістің чуртазыбыстаңар аймах хабарлар таратчалар. Піс республика бюджедінің ахчазын ӱзӱрлеп пастапчабыс. Хай пірее министерстволарны правительство туразынзар кӧзіріп, аренда тӧлеглерінӌе 10 миллион азыра салковай ӱзӱрлеп аларбыс. Хара тас аныпчатхан предприятиелер устағҷыларынаң налогтар тӧлирінҷе чоохтазығлар апарчабыс. Пу сурығны чарадарынҷа олар тоғысчы ӧме тӧстеп алғаннар. Ам сірернің сурығларыңны истіп, оларны пӧгерге кӱстенербіс, - теен Валентин Коновалов.\\nЧооғын тоозып, Хакасияның пазы сан пиріс тударға Боград аймааның пазы Сергей Чернышовха сӧс пирген.\\nАЙМАХТЫҢ ТИЛИР ОҢДАЙЛАРЫ ПАР\\nСергей Чернышовтың чооғынаң, Боград аймаанда 10 аал чӧбі тоғынча, 28 аал саналча. Демография саринаң кӧрзе, аймахта 14600 кізі чуртапча, ортымах чал ахчазы 28183 салковайға тиңнелче (мындағ санны истіп, залдағы чон суулаза тӱскен. - Авт.). Аймахтың тилир паза инвестициялар кирер чахсы оңдайлары пар. Туризмні, маллар тудар тоғысты тилідерге чарир. Чирнің ис-пайы кӧп. Аны анып, экономиканы тилідер ідӧк чахсы оңдайлар пар.\\nАймахта канализация сетьтері саңай иргілен парған, кӧп тураа, оборудованиее тиксі тыхтағ киректелче. Мының алнында «Туманный» санаторий Боград аймаана кірҷең, ам ол городха пиріл парған прай налогтарынаң хада. «Бородино» совхозтың чирлерін, федеральнай собственностьтаң алып, аймахха пир салза, чахсы полар.\\nБоград аймааның пазы сан пиріс тударға хынминчатханы іле кӧрінген. Хайди ол таныхтаан, мин чонның алнында ла нандырығлығбын, хайзы мині аймах пазына, ӱнін пиріп, турғысхан.\\nВалентин Коновалов, аны трибуна кистінде турарға артызып, чуртағҷыларның сурығларына нандырарға тимде поларға чахығ пирген.\\nАнаң сурығлар пирер тус читкен. Чахында пазылған сурығларны Хакасия пазына пирчеткеннер. Валентин Олегович, оларны хығырып, сурығ хайдағ министерство тоғызына теелче, аның министріне сурыға нандырарға чахыпча. Сурығлар уғаа кӧп полған - чоллар тыхтирынаң паза орамаларны чарыдарынаң пастап, аймах кінінҷе ээлері кӧрбинчеткен інектер паза адайлар чӧрчеткеніне теере.\\nІди Пушной аалдағы котельнайның кочегарларына хаҷаннаң чал ахчазын тӧлебинчеттірлер. Алымнар 50 - 100 муң салковайға чит парған. Котельнай муниципальнай полча, че муниципалитеттің ахчазы чоғыл. Хакасияның пазы республиканың істеніс паза тоғыс тапчаң министрі Ирина Ахметоваа істеніс инспекциязынаң паза прокуратуранаң хада пу сурығны табырах пӧк саларға чахаан.\\n«Боградтаң Знаменказар автомобильліг чӧрҷең оңдай чоғыл, чолда оймах-соғыллар толдыра» сурығ полған. Хайди таныхтаан Хакасияның транспорт паза чол хонии министрінің тоғызын толдырчатхан Иван Белоус, ол чолда асфальт чоғыл, че сай урылған. Анда грейдер чолны удаа иптепче.\\nВладимир Костюшха хаҷан аймах кініндегі имнег туразында рентген иртчең кабинет полар тіп сурығ пирілген. «Пӱӱл», - нандырған Костюш. Имнег киреенҷе сурығлар кӧп полған. Іди специалист имҷілер чидіспинче. Чиит имҷілер, киліп, нинҷе-де чыл тоғынып, миллион салковай полызығ алып, тоғыстаң парыбысчалар. Пу сурығ аймахти ла нимес, регионни даа нимес, прай хазнани полар.\\nПрай сурығлардаңар пазарға кӧп чаҷын кирек полар. Валентин Коновалов, прайзына пазох алғызын читіріп, нандырығ албаан полған на сурыға хайди даа нандырығ полар тіп ізендірген.","num_words":643,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.138,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЫНАРХАС ЧИҢІС ТУТТЫ\\nСпорт. Хакасияның паза Якутияның командалары аразында олаңай кӱресче тоғазығ ирткен\\nПу кӱннерде Ағбандағы 24 № школаның кӱрес залында 11 - 14 частығ спортсменнернің аразында улуғ нимес марығ ирткен. Аның пастағҷызы - тренер Ефим Бургундосов. Мероприятие Хакас Республиканың 30 чылына чарыдылған.\\nЯкутияның командазын тренерлер Пётр Черкашиннең Владимир Савинов ағылғаннар. Марығ пасталар алнында оларнаң хысхаҷахти чоохтазып алғам. Пётр Петрович Черкашин Якутск городтаң, ол В.П.Керемясовтың адынаң олаңай кӱресче олған спорт школазында істенче. Тренер тоғызына 20 артиинаң чыл пир салтыр. Ӱгренҷілерінең 6 кізі Россияның спорт узы нормативін толдырыбысхан. Амғы туста Пётр Черкашиннің устаанынаң 46 пала олаңай кӱрестің чазыттарын асча.\\nАалҷының чооғынаң, Саха (Якутияда) олаңай кӱрес ӧӧн спорт кӧрімнері санына кірче. Аннаң илееде кізі айғасчаттыр. Якут чонынаң ікі олимп чемпионы сыххан. Саблығ кӱресчі Роман Дмитриев, 48 кг кӧдірімде харбазып, 1972 чылда Мюнхенде алтын медаль холға кирген, 1976 чылда Монреальда - кӱмӱс медаль. Ікінҷі олимп чемпионы - Павел Пинигин. Ол 68 кг кӧдірімде харбастыр. Ідӧк чон поғдархазы Александр Иванов полча. Спортсмен - Олимп ойыннарының кӱмӱс призеры. Павел Пинигиннең Александр Иванов медальларны 1976 чылда Монреальда утып алғаннар. Амғы спортсменнердең Айаал Лазаревті таныхтирға кирек. Ол, Киргизия ӱчӱн турызып, 2016 паза 2021 чылларда Олимп ойыннарында араластыр.\\nІкінҷі тренер Владимир Савинов Оймякон аймахтағы Томтор аалдаң. Тилекейде Оймякон аймах кізі тӧреміл чуртапчатхан иң соох чирге саналча. Хысхызын анда 60 градус соох поладыр. Томтор аал Якутсктаң пір муң кило��етр оортах орныхча. Владимир Николаевич орындағы спорт школазында істенче. Олңай кӱресче секцияа 26 пала чӧрчеттір. Ӱгренҷілерінең ӱс кізі Россияның спорт узы полча. Хайди тренер таныхтаан, республикада национальнай спорт кӧрімнерін улуғ хайығда тутчалар. Аннаңар спорт школазында ідӧк масрестлингче (ағас тартары) паза алтынзархы чоннарның кӧп оңдайлығ спорт кӧрімінҷе секциялар пар. Ағас тартарынаң прайзы даа таныс полар. Кӧп оңдайлығ спорт кӧрімінзер сырғайға урух тастиры, санах азыра атығары, тайахтығ чӱгӱрері, ікі азахнаң пір саңай атығары паза палтыны ырахха тастиры кірчеттір. Ол палты оңдайынаң бумерангка тӧӧй, тиріг 150 метр ырахха учухча.\\nСидіксіністердеңер чоохтаза, халғанҷы чылларда аалда чуртағҷылар саны хызырыл партыр. Амғы туста Томторда 1100 кізі чуртапча, школада 120 ӱгренҷі. Владимир Савинов оолағастарнаң на хада тоғынча, аннаңар палаларны секцияа чыып аларға оой нимес тіпче. Марығларға чӧрерге ахча чидіспинче. Кічіг спортсменнер чорыхтарға паба-іҷелерінің ахчазына чӧрчелер. Якуттар Хакасиязар Россияның саблығ пилоды Пётр Аткниннің хумартхызына чарыдылған региондағы турнирге килтірлер. Ол тынағ кӱннерінде Ағбан пилтірі аалда ирткен.\\nХакасия паза Якутия командалар аразындағы марығзар айланза, анда 14 кізі кӱзін сынаан. Полған на ӧмедең 7 кӱресчі сыххан. Спортсменнер, часха кічіг дее ползалар, матап сіренгеннер. 41 кг кӧдірімде ле хабыс табырах ирт парыбысхан. Владик Михайлов пістің оолахты ойнаан на чіли силібіскен. Василий Винокуровнаң Баел Талипов 51 кг кӧдірімде тоғасханнар. Баел матап удурласхан даа полза, якут кӱресчее 4:16 саннаң утыр салған. Хакасия командазына Владимир Боргояковнаң Намзарай Куулар чиңіс ағылғаннар, пасхазына оң полбаан. Тоғазығ 2:5 саннаң тоозылған. Якут спортсменнерін махтирға кирек. Ырахтын киліп, пасха регионда постарын турыстыра кӧзітчелер. Пістіңнерге, тізең, стенелер дее полыс полбааннар. Итсе-де, прайзы ынархас чиңіс тутты тіп чарас салған.\\nСизінгенде, кічіг спортсменнер кӧйтіктен полбинчалар. Олар прай кӧңнілерін салып харбасчалар. Полғаны ла «ыырҷызын» учаландырыбызарға кӱстенген. Марығ чарым час парған. Ол тоозылғанда, араласчыларға улуғ нимес сыйыхтар читірілген. Сыйыхтарнаң идінҷек Максим Аткнин хабас пиртір.","num_words":460,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.096,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧОННЫҢ АДЫ ХАҶАН ДАА ЧІТПЕЗІН\\nПӰӰЛ 24-25 АВГУСТТА АҒБАНДА С.П.КАДЫШЕВТІҢ АДЫНАҢ КУЛЬТУРА КІНІНДЕ «ХАКАС ЧОННЫҢ ЭТНОГЕНЕЗ СУРЫҒЛАРЫ» ТИКСІ РОССИЯНЫҢ НАУКА-ПРАКТИКАЛЫҒ КОНФЕРЕНЦИЯЗЫ ИРТКЕН. ОЛ ХАКАС ЧОННЫҢ ПАСТАҒЫ СЪЕЗДТЕРІНІҢ ПАЗА ЧОНЫБЫСТЫҢ АДЫН АЛҒАНЫНАҢ ПЕЕР 100 ЧЫЛ ТОЛЧАТХАНЫНА ЧАРЫДЫЛҒАН.\\nПУ КОНФЕРЕНЦИЯДА ААЛҶЫ ПОЛҒАННАР МОСКВАДАҢ ТАРХЫН НАУКАЛАРЫНЫҢ ДОКТОРЫ, РОССИЯНЫҢ АКАДЕМИЯ НАУКАЛАРЫНЫҢ АРХЕОЛОГИЯ ��НСТИТУДЫНЫҢ ӦӦН НАУКА ТОҒЫНҶЫЗЫ ИГОРЬ ЛЕОНИДОВИЧ КЫЗЛАСОВ ПАЗА ХЫЗЫЛЧАРДАҢ ТАРХЫН НАУКАЛАРЫНЫҢ ДОКТОРЫ, СИБИРЬДЕГІ ФЕДЕРАЛЬНАЙ УНИВЕРСИТЕТА ПРОФЕССОРЫ ВИКТОР ПАВЛОВИЧ КРИВОНОГОВ.\\nКОНФЕРЕНЦИЯ 24 АВГУСТТА 9.30 ЧАС ТУЗЫНДА ХАКАС ЧОННЫҢ САБЛЫҒ ООЛҒЫ СТЕПАН ДМИТРИЕВИЧ МАЙНАГАШЕВКЕ ХакНИИЯЛИ ТУРАЗЫНДА ХУМАРТХЫ ЧАРДЫЗЫ АЗЫЛҒАНЫНАҢ ПАСТАЛҒАН.\\nХУМАРТХЫ ЧАРДЫ ПАЗА ОРДЕН\\nАзылар тусха наука институдының туразы хыринзар Хакасия правительствозының кізілері, халых пірігістерінің устағҷылары паза олаңай кізілер чыылысханнар.\\nЧыылығны асхан ХакНИИЯЛИ-ның устағҷызы, тархын наукаларының докторы Валентина Николаевна Тугужекова. Ол хысхаҷахти С.Д.Майнагашевтеңер искіріг иткен паза хумартхы чардызы институттың туразында хызылғаны улуғ аарлас тіп таныхтаан. Анаң ах иснең чабылған хумартхы чардыны асхан, аны чайап салған пістің саблығ скульпторыбыс Вячеслав Николаевич Кученов.\\nАнаң сӧс пирілген хакас родтарының Улуғлар чӧбінің ӱр чыллар кнезі полған Владислав Михайлович Торосовха. Ол хакастарның пастағы съездтері нименең танығлығ полчатханын паза С.Д.Майнагашев кем полчатханын искір пирген.\\nХакасия пазы В.Зимин паза А.Сунчугашев\\nПір чӱс чыл мының алнында Чарков аалда инородецтернің (мының алнында хакастарны іди адаҷаңнар) ікінҷі съезді полған. Анда Степан Дмитриевич Майнагашев пістің чонға пурунғыдағы «хакас» атты айландырарға чӧп сығарған. Мының алнында чаанаң кил турған ыырҷылар, пістің чонның тархынын пілбин, оларны чуртапчатхан орыннары хоостыра адаҷаңнар: чулым, туба, канскай, ачинскай алай минсуғ татарлары. Іди ыырҷылар пір чонны алалынҷа племяларға ӧнетін чарҷаңнар.\\nСтепан Дмитриевич, пу сурығны тирең істезіп, Ӱстӱнзархы Сибирьдегі чоннар пір чон полчатханын паза оларның пурунғыда пір ат полғанын чарыт пирген. Ол «хакас» ат хыдаттарның пічіктерінде паза пасха даа архив документтерінде таныхтал парған. Ол хакастарны, пасха аттарнаң адап, оларны нимее салбин, хыйыхтааны полча тіп чоохтаан. Пістің чонның позының пурунғы тархыны, культуразы паза ады пар полған.\\nОл съездте чиит ученай пирген чӧп хоостыра прай делегаттар чоныбысха пурунғы «хакас» атты айландырарға пір ӱннең чаратханнар. Ол тустаң сығара піс хатап хакастар амға теере полчабыс. «Хакас» ат чонда тирең сиип парған, официальнай пічіктерде таныхталча паза республикабыс ол атты ал чӧрче. «Хакас» ат сағай, хаас, шор, хызыл диалекттернең чоохтасчатхан кізілерні піріктірче.\\nПӱӱн Степан Дмитриевичтің адын улуғ аарласнаң адапчабыс паза алғызыбыс читірчебіс. Ол пістің чонның матыр оолғы!\\nАнаң Владислав Михайлович Улуғлар чӧбінің адынаң С.Д.Майнагашевті «Алып» пӧзік халых орденінең хумартхылап таныхтаан. Орденні Л.Р.Кызласовтың адынаң чир-суғ ӱгренҷең музейге хаҷанға даа хайраллирға пирген.\\nХакас чонның пастағы съездтеріне чарыдылған наука-практикалығ конференция С.П.Кад��шевтің адынаң культура паза чон чайаачызы кінінің улуғ залында ирткен. Залға кізі толдыра полған. Ааллардаң кізілер ӧнетін килглептірлер. Хаҷанох удур-тӧдір тоғаспаан таныстар, изеннезіп-хуҷахтазып, хабарлас турғаннар.\\nУлуғ нимес ойын кӧзіткен соонда сӧс пирілген Хакасияның пазы Виктор Михайлович Зиминге. Ол, чыылысхан чоннаң хакас тілінең изеннезіп, чооғын пастаан. Пастап прайзын пу улуғ ӱлӱкӱннең алғыстаан. Анаң таныхтаан, пу олаңай ла ӱлӱкӱн нимес, че чонның тархынында улуғ танығ полча. Ол хакас чонның чуртазындағы улуғ киректердеңер киречілепче тіп чоохтаан. Чӱс чыл мының алнында пістің ӧбекелерібіс аннаң андар хайди парардаңар, хайди чир-суубыс тиліп турардаңар сағынғаннар. Хакасия пастап уезд, анаң автономнай область, амды, тізең, республика, Россия Федерациязының алынҷа тиң праволығ субъекті пол парған. Ол пастағы съездтерде кӧдірілген сурығлар амға теере иргіленмееннер. Че иң ӧӧні мында чуртапчатхан чоннарға оларны піріктірчеткен «хакас» ат пирілген. Ол съездтерні иртірерге паза чонға адын айландырарында улуғ тоғыс иткен ученай паза правовед, политика паза халыхтар тоғынҷызы Степан Дмитриевич Майнагашев.\\nАнаң Хакасия пазы правительство адынаң пу конференцияда кӧдірілген сурығларны, ӱзӱріп, чуртасха кирердеңер молҷаан. Чооғы соонда Виктор Михайлович хакас чонның иң турыстығларына хазна сыйыхтарын читірген. Іди Россия президентінің Аарластығ пічиинең таныхтатхан Владислав Михайлович Торосов. Анаң «За заслуги перед Хакасией» хазна орденін Улуғлар чӧбінің ӧткін тоғынчатхан кізізі Анатолий Иванович Сунчугашевке хазап пирген. Хакасия правительствозының алғыстас пічіктерін алғаннар ученайлар И.Л.Кызласов, В.П.Кривоногов паза В.Н.Тугужекова, Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы Ю.Г.Сагалаков, Хакас книга издательствозының директоры В.М.Тутатчиков.\\nАнаң чон алнынзар сыххан Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезінің орынҷызы Сергей Владимирович Комаров. Ол ідӧк прайзын ӱлӱкӱннең алғыстаан паза хакас чонның этногенез сурығлары хакастарға ла нимес, че прай Россияда чуртапчатхан чоннарға теелче тіп таныхтаан. Чонның тархын, культура паза сағыс-кӧгізі саринаң кӱзі ам даа улуғ, итчең нимелер кӧп. Хакасияның тархынын паза сіліг орыннарын кӧрерге ученайлар ла нимес, че ідӧк кӧп турист кил парча. Хакасияда істесчең паза кӧрҷең нимелер кӧп. Аннаңар пу конференция ол саринаң чахсы хабазығ пирер. Чооғын тоозып, Сергей Владимирович ідӧк\\nтурыстығ кізілерні Ӧӧркі Чӧптің алғыстас пічіктерінең таныхтаан. Андағ сыйыхты алғаннар Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының тоғынҷызы О.В.Доможакова, Хакасияның культура министрінің орынҷызы Л.Ю.Киштеева, ХакНИИЯЛИ-ның директор орынҷызы Е.И.Таштандинова, С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің режиссеры А.С.Тутатчикова, ХакНИИЯЛИ-ның ученай хачызы Н.А.Данькина.\\nЧыылығның халғанҷызында хакас чонның Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Иванович Воронин ідӧк чонзар алғыстас сӧзінең айланған. Ол Улуғлар чӧбі пу улуғ чыылығны иртірердеңер пастағнаң сыхханын таныхтаан. Наука-практикалығ конференцияны иртірерге полысхан ӱчӱн республиканың правительствозын алғыстаан. Іди хакастарның ікінҷі съезді ирткен Чарков аалны чазааннар, хакас хоосчыларының каталог книгазын сығарыбысханнар, С.Д.Майнагашевке хумартхы чарды хызылған, ағаа хоза, Майнагашевке турыстыра хумартхы тас (памятник) турғызардаңар пӧгін пар.\\nЧӀТ ПАРАРЛАР БА ХАКАСТАР?\\nКонференцияның ікінҷі чардығында наука тоғыстарының докладтары полғаннар. Постарының істезіглерінеңер чоохтааннар тархын наукаларының докторлары И.Л.Кызласов, В.П.Кривоногов паза В.Н.Тугужекова, ідӧк чоох тутханнар тархын наукаларының кандидаттары К.М.Торбостаев, Н.А.Данькина, Хакасияның «Национальнай архив» хазна учреждениезінің пӧлік пастығы Ю.А.Орешкова, Л.Р.Кызласовтың адынаң Хакас чир-суғ ӱгренҷең музейнің ученай хачызы И.И.Таштандинов.\\nМин мында аалҷыларның, тархын наукаларының докторлары И.Л.Кызласовтың паза В.П.Кривоноговтың искіріглерін пирербін. Игорь Леонидович Кызласов позын пу ӱлӱкӱнге хығырған ӱчӱн алғызын читірген. Ол хада хонғаны Л.В.Костякованаң хада пу пайрамға позы тимнеен «Хакасы» книгазын паза пӱӱл 4 сентябрьда пастағызын на Хакас тілінің кӱні пайрамға ідӧк «Енисейская письменность древнехакасского государства» книгазын ағыл килтір. Ол пістің чонға улуғ сыйых полча.\\nНоға кирек піске пу пайрам? Мында піс пілерге кирекпіс хайдағ пӧгіннер турғысханнар хакастар пастағы съездтерде. Ам пу чӱс чыл аразына ниме иділ парған паза хакастар чітпес ӱчӱн ниме идерге кирекпіс? Ам ол тоғысты тӱзімніг апарчалар ХакНИИЯЛИ-ның наука тоғынҷылары паза пасха даа ученайлар, пістің политика паза халых деятельлері. Чонның тархынын пілер ӱчӱн, пастап чонның худын оңарарға кирек. Ноға кирек полған ол пастағы съездтер? Тархынның сынын турғызар ӱчӱн! Пістің чонны чарар ӱчӱн мының алнында хайди ла полза адаҷаңнар. Аннаңар чонны піріктірер ат кирек ле полған. 1917 чылда хан ӱлгӱзі алысчатханда, хакастарның ол тустағы интеллигенциязы пурун чонның адын аарлирға сурығ турғысхан. Андағларның пірсі полған С.Д.Майнагашев, ученай паза политик, хакастарның ол тустағы пастағ-ҷызы. Ол «хакас» аттаңар алындағы орыс ученайларның тоғыстарында хығырған. Ӱстӱнзархы Сибирьдегі чоннар пір нация полчатханын пілген. Тиктең нимес ол тустағы Тува, Алтай паза Хакасия интеллигенциязы пір улуғ республика идіп аларға кӱстенген. Аның ӱчӱн олар постарының чуртастарын пир салғаннар.\\nАмды піс позыбыстың тархынын, культуразын паза тілні пір дее ундутпасха кирекпіс! Ученай Виктор Павлович Кривоногов хакастарның амғы ағырсымнығ сурығларына теелген. Ол Сибирьдегі асхынах саннығ чоннарның чуртазын отысча чыл істес парир. Совет ӱлг��зі тузында чітчеткен чоннардаңар тың на сағыссырабаҷаңнар. Улуғ нацияда кічіг нациялар кӧместең чідіп одырған, аннаңар аннаң тоғыр кӱрес тее полбассың тіп чоохтанҷаңнар. Амды ООН-да асхынах саннығ чоннарны арачылап халардаңар удаа чоохталча. Полған на чонның позының культуразы паза тілі пар. Ол чон чіт парза, кемге ол тузалығ? Пірдеезіне!\\nАмды кӧріп аларбыстар саннар хоостыра пу чағынғы отыс-иліг чыл аразына хакастар чіт парарлар ба алай чох?\\n1ди 1897 чылда хакастарның саны 43 муңа читчеткен. Амды халғанҷызын чуртағҷыларны санға алған соонда хакастарның саны 80 муңа чит парған. Анзы, піди кӧрзе, хомай нимес сан. Че нинҷе кізі пістің Гражданскай чаада, 1930 чыллардағы репрессияларда паза Илбек Ада чаада хырыл парған?\\n1890 чылларда хакастарның пір чир-де 90 %-і чуртаҷаң полтыр. Амды, 2007 чылдағы істезіглер хоостыра, пір орында 43 % хакас чуртапча, ӧӧнінде Асхыс аймаандағы аалларда. Пасха аймахтарда хакас ааллары пір-ікі ле саналча. Анзы - хомай. Итсе-де, 1990 чылларда Хакасиядаң ырах парыбысхан хакастарның илеедезі пос чирінзер айланған. Анзы - чахсы. Ідӧк кӧр кӧрелер хакастарның аймах тілліг кізілернең хоныхтар тӧстеенін. Отыс чыл мының алнында андағ сӧбірелернің саны 24 %-ке читчең, амды ол сан 26 % пол парған. Анзы хомай нимес. Чаа алнында хакастарның саны пос чирінде 16 % полған, амды - 11 %. 1980 чылларда ідӧк 10 % полған. Пу сан тӧбін тӱспинче, че олох туста кӧдірілбинче.\\nЧе амды иң ағырсымнығ сурығ - тіл киреенеңер. Тіл чох пол парза, нация даа чох полар. Пос тілінең чоохтасчатханнарның саны хызырылча. Кізілер постарын хакасха санапчалар, че пос тілін пілбинчелер. Іди халғанҷы сананыстар хоостыра пістің республикада пос тілінең 53 % кізі чоохтасчаттыр. Кічіг олғаннарның 33 %-і тӧреен тілінең чоохтаспинча, паба-іҷелері, тізең, пос тілін чахсы пілчелер. Мында кем пыролығ? Мында правительство даа, школа даа паза паба-іҷелер дее пыролығ ниместер. Мында кӧрерге кирек хайда олған чуртапча? Хакас аалларында даа палалар орыстапчалар. Олар ибде телевизор кӧрчелер, тасхар орыстапчатхан палаларнаң ойнапчалар, улам городтарда андағ киректер удаа полча. Аннаңар, хакас чонны ал халар ӱчӱн, пос тілінең прай чирде чоохтазарға кирек!..\\nВиктор Павловичті чон уғаа хынып искен. Аразында, хысхырып, айа саап турғаннар. Халғанҷызынзар, конференция араласчылары резолюцияның проектін алғаннар. Пастағызын олар конференцияны иртірерге полысхан ӱчӱн Хакасияның правительствозына, Хакасияның Улуғлар чӧбіне, Ағбан пилтірі аймааның устағ-пастаана паза пасхазына алғыстарын читіргеннер. Хакас хазна университедінде Хакасияның тархынынаңар чоохтирға тархын наукаларының докторы И.Л.Кызласовты хығырарға. Школаларда паза ӱгредіг заведениелерінде ученай С.Д.Майнагашевтің чуртазынаңар паза тоғыстарынаңар чоохтап турарға. Ідӧк С.Д.Майнагашевке хумартхы тас турғызарға.\\nХакасиядаңар пурунғыдаң амға теер�� тархын учебниктерін сығарарға. Ученайларға, писательлерге, культура тоғынҷыларына, ӱгретчілерге пістің чонның тархынынаңар, культуразынаңар паза ис-пайынаңар чайаачы тоғыстар паза халых-чарыдығлығ тоғыстар апарарға. Тілні хайраллир паза тилідер тоғысты тыыдарға. Сынап таа, тілібіс чіт парза, кем піс поларбыс?\\nЧАРКОВ ААЛЗАР ЧОРЫХ\\n«Хакас чонның этногенез сурығлары» Тиксі Россия наука-практикалығ конференцияның араласчылары ікінҷі кӱнінде Ағбан пилтірі аймаандағы Чарков аалзар чол тутханнар.\\n1917 чылда 20 - 30 июльда пу аалда хакас чонның ікінҷі съезді иртірілген. Чыылығда Минсуғ, Ачинск уездтерінең полған на родтың кізілері араласханнар, тиксі 75 кізі. Пу съездте пістің чонның иң ағырсымнығ паза сидік сурығлары ӱзӱрілген. Оларны делегаттар 10 кӱн ӱзӱргеннер. Ағырсымнығ сурығларның санында пос устаныс, чирнең тузаланары, чарғылас сурығлары паза пасхазы даа. Ідӧк чыылығда делегаттар пістің чон посты аданардаңар сурыға улуғ хайығ салғаннар. Степан Дмитриевич Майнагашевтің чӧбі хоостыра съездте посты «хакастар» аданардаңар чарадығ алылған. Іди 100 чыл мының алнында хакастарның чуртазы мыннаң мындар хайди тӧстелердеңер улуғ алызығлар пасталған.\\nПу тустаң 100 чыл ирт парғанын таныхтап, ирткен неделяда Чарков аалзар чон илееде чыылысхан: ученайлар, ӱгретчілер, артисттер паза пасхазы даа. Аалҷылар анда орындағы чуртағҷыларнаң тоғасханнар. Хайди чоохтапча Ағбан пилтірі аймаа пазы Елена Егорова, хакас чонның съездінің 100 чылын таныхтирына аймах администрациязы, Чарков аал чӧбі, орындағы школа-интернат, Культура туразы азынада улуғ тимненіс тоғызын апарғаннар. Іди чайғызын Хапчал - Чарков ааллар аразында чол нааҷылалған, школа істі-тастынаң иптелген, аның хыринда наа спортплощадка азылған, хумартхы тас арығлалған.\\n-\\tАал чуртағҷылары постарының туралары тастындағы сиденнерін, нааҷылап, сырлап, иптеп салғаннар, орамалардағы поғыр-похсахтарны тӧккеннер . Ідӧк Чарков аалның кресен-фермер хоныхтары, идінҷектер ахчанаң чахсы полые пиргеннер, - чооғында таныхтаан Елена Владимировна.\\nАалны ӱлӱкӱнге тимнирге полыс пирген идінҷектерге Аарластығ пічіктер читіргеннер. Таныхтатханнарның аразында Наталья Боргоякова полған. Ол кресен-фермер хонии пазы полча. Ікі чыл мының алнында, гранттар мариинда аралазып, ахча утхан. Ол ахчаа аар техника алған.\\n-\\tТоғысха пісті іҷе-пабам кічігдең ала кӧніктіргеннер. Тӧреем-ӧскем Чарков аалда. Мында хакастар кӧп чуртапча, кӧбізі пос тілін чахсы пілче . Аннаңар хакас чонның иң улуғ пайрамын таныхтирында паза аны иртірерінде прайзы араласхан. Піс, тізең, кресен-фермер хоныхтары, ідӧк полызарға кӱcтенгебiе. Кем-де ахчанаң хабасхан , пилорама тутчатханнар ағаснаң чахсы полыс пиргеннер. Ідӧк піс позыбыс, киліп , сиденнер сырлаабыс, аалдағы хумартхы тасты арығлаабыс. Сағынчам, аалның полған на чуртағҷызы пу кӱнні сахтаан полар , кӱскӱзін , тізең, піс Чарков аалда 100 ағас хорбызын одыртарбыс. Ол ідӧк хакас чонның пастағы съезді ирткенінең 100 чыл ирт парғанына чарыдылар, - таныхтапча чиит фермер.\\nЧарков аалның иң улуғ частығ чуртағҷыларының пірсі Раиса Даниловна Абдина полча. Ол пу аалда тӧреен паза ӧскен. Мында аның ікі палазы чуртапча.\\n-\\tПістің аалзар улуғ аалҷылар килгеніне матап чапсыпчам. Час алнынзар пар сыхханда, аар-пеер чӧрбинчем, аннаңар пӱӱн аалда мындағ мероприятие иртірілчеткенде, хакас кӧгенеем кизіп , пладым тартынып , хонҷиимнаң хада тоғазыға килдібіс. Кӧп чапсых кізіні кӧріп алдыбыс, 100 чыл мының алнында аалыбыста съезд хайди ирткенін истерге хынығ полған. Кізі улуғ полыбысса, кӧп ниме пілче тіп сағынча, че сынында андағ полбиндыр. Пӱӱн піс аалыбыстаңар кӧп чапсых ниме піліп алдыбыс, - кӧңнінең ӱлесче ууҷа.\\nШкола музейінде хакас чонның съездінің 100 чылына чарыдылған кӧзідіг тимнелген, орындағы ӱгренҷілер, тізең, хумартхы тас хыринда аалҷыларға кибелістер хығырғаннар. Чаа пасталыбысханда, пу аалдаң 300 азыра ирен парыбыстыр.\\nТоғазығ соонаң конференцияның араласчылары Уйбаттағы Чаа-тассар чӧргеннер. Анда улуғ нимес семинар ирткен.\\nАвтор : Илья ТОПОЕВ, Оксана СУНЧУГАШЕВА Сомнар Максим АХПАШЕВТИ","num_words":1850,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.135,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АЗЫҒ АЙЫНЫҢ ИҢ СИРГЕК ХЫҒЫРЫҒӋЫЗЫ\\nМарығ. Пӱӱн піс азығ айының иң сиргек хығырығҷызынаң таныстырчабыс. Ол - Улуғ Ноныптағы хакас тілі паза литература ӱгретчізі Эльза Алексеевна Чебодаева\\nКӧрік айының 10-ҷы кӱні. 9.00 час иртен. «Хакас чирі» газетаның редакциязы. Приёмнайда телефон сығдырапча. Референт, трубка алып, азынада тимнелген чаңында танығлар турғысча. Ир кізі «Иң сиргек хығырығҷы» марығ сурығларына нандырығлар тимнеп салтыр. Пис сурығның пірсіне орта нандыр полбады. Трубканы салыбысханда, ол хатабох сығдыри тӱсті. Референт чаҷында пазох танығлар турғысча. Пір алҷаас парох. Мында приёмнайзар аалҷы тохлатча. Газетабыстың иргі хығырығҷызы сурығларыбысха нандыр пирерге тіп редакциязар чиде тӱстір. Ол ідӧк пір сурыға орта нандыр полбаан. Телефон пазох сығдырапча. Ол полған Улуғ Ноныптағы Эльза Алексеевна Чебодаева. Пис суриибысха прай орта нандыр пирді. Піс аны сах андох газетабысты сиргек хығырчатхан ӱчӱн алғыстаабыс. Чоохтирға кирек, редакция Эльза Алексеевнанаң чахсы таныс. Ӱгретчі кізі ӱгренҷілерін газетаның кічіг хығырығҷылары аразында чарлалған хоостар мариинда аралазарға чӧптеен. «Хакас тілі - минің сӧбіремде» хоостар мариинда Эльза Алексеевнаның ӱгренҷізі Анара Тюкпиекова ӱзінҷі орынға турысхан. Амды ӱгретчі позы марығ чиңісчізі полыбысты паза азығ айының «Иң сиргек хығырығҷызы» атха турысты.\\nИрткен пятницада, кӧрік айының 20-ҷі кӱнінде, газета редакциязындағы конференц-залда марығ чиңісчізіне турыстыра сыйыхтар читірілген. Азығ айының чиңісчізін сыйыхтаан идінҷек Алексей Сунчугашев. Ол «Планета спорта» садығ туразының (Ағбан г., Щетинкиннің ор., 61) ээзі полча. Садығ туразында спорттың аймах кӧрімнерінең айғазарға кип-азах, килістіре маймахтар паза тиріглер садылча. Алексей Анатольевич марығ чиңісчізіне пу садығ туразының 3000 салковайға сертификадын тимнеп пирген.\\nАннаң пасха, газетаның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев «90 чыл чоннаң хада» киндені читірген. Пу кинде газетабыстың 90 чылына удур тимнеліп сығарылған. Анда газетабыстың улуғ нимес тархыны, устаан-тоғынған кізілернің чуртас чолы паза газета тилізіне хозымы пирілче. Пу сыйыхтарны читіріп, Радион Дмитриевич сиргек хығырығҷыны, Эльза Алексеевнаны, марығда араласхан ӱчӱн алғыстаан паза мыннаң мындар газетанаң ідӧк пик палғалыс тударға алғаан.\\n- Хайди пос чонының газетазына пазынмас, - чапсыпча газетаны хаҷаннаң ала алчатхан кізі. - Ол республика чуртазынаңар, чоныбыстың саблығ кізілерінеңер ле хабарлар нимес, ол тілібістің тынызы. Марығдаңар чарлағ кӧр салғандох, аралазарға чаратхам. Алында даа газетаны тиксі хығырҷаңмын. Ам уламох ситкіп хығырчам.\\nСурығларның пірсінде ле Эльза Алексеевна сала сидіксінтір, «кӱмӱс волонтерларның» устағҷызын таппин. Че хати-хати хығырғанда, орта нандырыға тоғасхам тіпче хығырығҷы.\\nЭльза Алексеевнаны чиңізінең алғыстапчабыс! Сірер, тізең, аарлығ хығырығҷылар, ундутпаңар, «Хакас чирі» газета, кӧрік айының иң сиргек хығырығҷызын тілеп, пазох марығ чарлаан. Пу айда наа спонсор полар, сыйых таа хомай полбас. Аралазыңар, марығ оңдайларынаң танызыңар. Пӱӱн, тізең, азығ айының марығ сурығларына орта нандырығларны пирчебіс:\\n1.\\tСаблығ кибелісчі, тілбесчі, істезігҷі Наталья Ахпашеваа хайдағ сыйии иң аарлығ? - Аман Тулеевтің медальы - 4.02.2020, 6 стр.;\\n2.\\t«Кӱмӱс волонтёрларның» устағҷызы кем? - Нина Чаптыкова - 12.02.2020, 8 стр.;\\n3.\\tКем Ағбан город синінде иртірілген хакас тілі ӱгретчілері мариинда пір саңай ікі номинацияда чиңісчі полыбысхан? - Лариса Ивановна Тинникова - l9.02.2020, 6 стр.;\\n4.\\tАлтай аймаандағы Киров аалның хакас ады? - Чынай аал - 2l.02.2020, 13 стр.;\\n5.\\tИбде хайыныбызып, хайдар маңзырапча Піҷі пазы аалның чуртағҷызы Геннадий Кротов? - Клубсар, репетицияа - 26.02.2020, 5 стр.","num_words":432,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.102,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ: «СІРЕР - ХАКАСИЯНЫҢ ПОҒДАРХАЗЫ»\\nТоғазығ. Ипчілернің чоннар аразындағы кӱні алнында, 7 мартта, Хакасия пазы Валентин Коновалов кӱстенӌік паза пӧзік чидіглерге читкен ипчілернең тоғасхан.\\nХакасия правительство туразының чыылығлар залында стол кистінде чазан салған ипчілер одырғаннар. 14 ипчінің полғаны ла пос чидиинең, хайхастығ кӱзінең паза сыдамах хылиинаң пасхалалча. Республика пазы оларның чуртас чолынаң паза чидіглерінең танызып алған паза алғызын читірген.\\n- Сірернің полғанының на пос чуртас чолы паза халых чон алнында чидіглерің пар, ол санда постарың алнындағы. Сірер осхас кізілер - республиканың поғдархазы. Алғыстапчам сірерні 8 Мартнаң - Ипчілернің чоннар аразындағы кӱнінең! Сірерге пик хазых, чахсы чуртас, наа чидіглер алғапчам. Часкалығ паза хыныстығ полыңар, - теен Валентин Олегович.\\nТатьяна Семёнова - кинек, че анзы ағаа спортнаң маңнаныстығ айғазарға харығ полбинча. Татьяна Вениаминовна кинектер аразында саналығ чарызарынҷа Россияның чемпионы сигіс хати полған. Слаломҷа паза слалом-гигантча Камчатканың паза Ыраххы Востоктың Кубогын холға кирген. Россияның піріктірілген командазына кіріп, Норвегиядағы Паралимп ойыннарында араласхан. Ағаа хоза, ол парапланнаң паза дельталётнаң учуғарға ӱгреніп алған.\\nСветлана Шутылева - 13 палалығ іҷе. Марина Василькина Харатастағы разрезте 220 тонна таарлағ самосвал водительі полча.\\nАнна Штанг Ӧӧк пилтіріндегі аал хонии предприятиелерінде кӧп чыл зоотехник полып істен салған. Хой ӧскіреріне 60 азыра чыл пир салған ууҷа ам даа аал хонии паза аал тилізінеңер сағыссырапча. Анна Сергеевна Хакасия алнындағы чахсы киректері ӱчӱн орденге турысхан.\\nПаза пір ветеран - Мария Данилина. Мария Александровна 35 чыл азыра пӱдірігде істен салған. Анын кӱстенізінең Ағбанда драма паза кӧклӧлер театрлары, радио туразы, «Ағбан» аэропорт паза пасха пӱдіріглер турғызылғаннар. Галина Саукина Хакасияҷа МВД-да ахча читірерінҷе кін пастығы, істіндегі киректер полковнигі полча.\\nЧииттер дее пос чирінеңер, культуразынаңар, ӧсчеткен тӧлдеңер сағыссырапчалар. Оларның санында Марина Мамышева паза Антонида Тюльберова. Марина «Алтыр» мода театрының устағҷызы паза модельер полча. Театр хакас ипчілернің кип-азаан тиксі Россияда паза пасха хазналарда сабландырча. Халғанҷызын абахайлар Хызылчарда ирткен Республикада 2019 чылда чонға тоғыс тапчаң службада санға алылған тоғыс чох 3690 кізее пособие тӧлелче. Ол санда 1756 кізі иң асхынах синніг пособие алча, аның сині 1950 салковайға тиңнелче, 1494 кізі - иң пӧзік синніг пособие, хайзының сині 10400 салковай полча. Пенсия ахчазы 146 кізее азынада тӧлелче. Материальнай полызығ пу чылда 24 кізее пирілген. Санға алылған тоғыс чох 74 ӧкіс кізі пособие алча - 48428 салковай, хайзы региондағы ортымах чал ахчазына тиңнелче.\\nУниверсиадада республиканың культура ис-пайын кӧзіткеннер. Марина республика пазының хада хонғанына хакас кип-азахтығ кӧклӧні читір пирген. Антонида, тізең, «Ӱлгер» ансамбльның араласчызы полча, ідӧк хакас фольклорын паза диалекттерін істесче.\\nАнна Борисова республиканың чиит ӱгретчілерінің ассоциациязынаң устапча. Пу чағында чиит ӱгретчілер фестивальын иртірерге тимненче. Ол Хакасия пазын фестиваль тузында ӱгретчілернең тоғазарға сурынған. Валентин Олегович сурынысха чӧпсінген паза тоғазыға ӱгредіг паза наука министрін тартарға молҷаан.\\nТоғазыға ідӧк пӧзік чидігліг спортсменнер хығыртылғаннар: Инга Карамчакова - кӱресче Россияның саблығ спорт узы, Россияның тӧрт хати чемпионы, Европаның ікі хати паза тилекейнің чемпионы; Татьяна Зырянова - хурлығ кӱресче саблығ спорт узы, Тилекей Универсиадазының чиңісчізі, тилекейнің тӧрт хати чемпионы, Россия чемпионадының паза Кубогының кӧп хати чиңісчізі полған; Даниела Колесник - пауэрлифтингче чоннар аразындағы спорт узы, Россия первенствозының 15 хати чиңісчізі, Россияның паза Европаның чиңісчізі, Тилекей первенствозының тоғыс хати чиңісчізі.\\nРеспубликада кӧп аймах чон чуртапчатханда, прай нацияларға тин хайығ айландырылча. Ипчілер кӱнінде дее анзы санға алылған. Тоғазыға Хакас чирінде 30 азыра чыл чуртап париған Махфират Насруллаева хығыртылған. Таджик ипчі Хакасиязар пір хыстығ ла кӧскен, амды аның 5 пала паза 13 парха. Ол таджиктернің паза узбектернің «Согдиана» пірігізінің кнес орынҷызы полча. Пірігістегілер аймах ӱлӱкӱннерде тӧреміл араласчалар, ол санда хакас чоннаң хада Чыл пазында Наврузты таныхтапчалар. Ӱлӱкӱннернің ӧӧн сағызы тӧӧй нооза: ікізі часхыда кӱн хараанаң тиңнес парчатханынаң палғалыстығ.\\nХайди кӧрчебіс, тоғазығда Хакасияның турыстығ ипчілері араласханнар. Валентин Олегович оларнын сурыныстарын истіп алған. Марина Мамышеваның кӧрізінең, Хакасияа премиум синіндегі сувенирлерні тимнирге кирек, республиканы пӧзік синде кӧзідер ӱчӱн. Пу сағысты чуртасха кирерге ол позы даа хозыларға тимде. Анна Штанг аал хониина хабазығны ӧскірҷең оңдайлардаңар сурған. Республика пазының нандыриинаң, сидіксіністер пар даа полза, чылдаң чылға хабазыға ахча сині ӧскірілер. Ӧӧн кӧстег кооперациялар тӧстиріне полар.\\nТоғазығны тоозып, Валентин Олегович ипчілерні тоғазыға тус тапханнары ӱчӱн алғыстаан. Прайзына тюльпаннар букеді паза сыйыхтар читірілген. Анаң ипчілер Хакасия пазынаң хада сомға суурынғаннар. Мына мындағ чапсых сыйых тимнелген Хакасияның хайхастығ ипчілеріне.","num_words":614,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.121,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АЙАС КӰННЕР ТУРЗА, ТОҒЫС ТАА ЧАХСЫ ПАРАР\\nХыра тоғызы. Амды Хакасияның аал хонии предприятиелерінің паза кресен-фермер хоныхтарының иң нандырығлығ тоғыс парча. Олар тоңастығларны паза пасха даа ӧзімнерні чыыпчалар\\nПИИ АЙМААНДАҒЫ СВЕТЛАНА ТРЕЙЗЕНІҢ КРЕСЕН-ФЕРМЕР ХОНИИ ТОҢАСТЫҒЛАРНЫ ӰРЕНГЕ ӦСКІРЧЕТКЕН ХОНЫХТАРНЫҢ ПІРСІ ПОЛЧА. АНДА ОРҒАХ АЙЫНЫҢ 20 КӰННЕРІНДЕ СУЛАНЫ ПАЗА ГОРОХТЫ СААП ПАСТАБЫСХАННАР. АМҒЫ ТУСХА ПУ ӦЗІМНЕРНІ ЧЫЫП АЛҒАННАР. ПӰӰНГІ КӰНДЕ ФЕРМЕР ХОНИИНДА ПУҒДАЙНЫ СААПЧАЛАР ПАЗА ГРЕЧИХАНЫ КИСЧЕЛЕР.\\nХЫРА ТОҒЫСТАРЫ ХАЙДИ ПАРЧАТХАННАҢАР КРЕСЕН-ФЕРМЕР ХОНИИНЫҢ УСТАҒҶЫЛАР��НЫҢ ПІРСІ АНДРЕЙ ТРЕЙЗЕ ЧООХТАП ПИРГЕН. ХОНЫХТЫҢ 1,5 МУҢ ТААРЫҒ ЧИРІ ПАР: 500 ГЕКТАРДА - СУЛА ПАЗА ГОРОХ, 500-зер ГЕКТАРДА - ПУҒДАЙНАҢ ГРЕЧИХА.\\n- Пӱӱл прай ӧзімнернің сығызы чахсы. Гектардаң 30 центнер горох сыххан. Суланың сығызы ідӧк чахсы - 33 центнер гектардаң. Горохты иң пурун таарып салғабыс, аннаңар аны ідӧк ирте чыып пастаабыс. Анаң суланы саап сыххабыс. Пӱӱнгі кӱнге оларны чыып алғабыс. Амғы туста пуғдайны саапчабыс.\\nПӱӱл ікі сорт пуғдай таарып салғабыс: «Алтайская-75» паза «Новосибирская-16». «Алтайская-75» сорт пуғдайны 2017 чылдаң таарыпчабыс. Аның сығызы пӧзік паза унға чахсы чарапча. Пӱӱл Хызылчар крайынаң «Новосибирская-16» пуғдайны садызып алғабыс. Ол, «Алтайская-75» сортнаң тиңнестірзе, 2-ҷе неделяа ирте пыс парча. Аны 7 сентябрьға прай чыып алғабыс. 10-ӌа гектардаң 300 тонна саап алғабыс. Пу пуғдайның сығызын санаалахпыс, пір гектардаң 30 центнер азыра сыххан тіп сағынчам. Амғы туста ідӧк гречиханы саапчабыс. «Дикуль» сорт ӧскірчебіс. Пістің климат паза чир пу гречиханы ӧскіреріне килістіре. 25-че чыл «Солянская» гречиханы ӧскіргебіс. Че «Дикульның» сығызы артых ла. Ол аар арах пасча, аннаңар республиканың хоныхтары пу гречиханы ӱренге чахсы алчалар, - таныхтаан Андрей Трейзе.\\nИрткен чылда Хакасияның прай даа хоныхтары тоңастығларны чахсы ӧскіріп алғаннар. С.Ф.Трейзенің кресен-фермер хониинда даа пылтыр кӧзідімнер пӧзік полған. Тоңастығларны паза гречиханы чахсы садып алған сылтаанда, пылтыр кӱскӱде наа комбайн паза удобрение садызып аларға оңдай полған.\\nХоных пазының чооғынаң, пӱӱл чахсы кӱннер турған: наңмыр тузында чаған, тоңастығларны чыыр тус чит килгенде, айас кӱннер турыбысханнар. Аннаңар даа сула паза пуғдай тузында пыс парғаннар.\\n- Чирнең орта тузаланарға кирек. Удобрение чайбаза, пір дее ниме ӧспес. Пылтыр прай ӧзімнерні чахсы ӧскіріп, иптеп чыып алған сылтаанда, піс илееде удобрение садызып алғабыс, аннаңар пӱӱл тоңастығларның, горохтың паза гречиханың сығызы уламох чахсы тіп сизінчебіс. Чахсы кӱннер турчатханы ӧріндірче. Ідӧк тоғынҷыларның кӱстенізін таныхтирӌыхпын. Олар иртеннең орайға теере хырада тоғынчалар. Че тоңастығлар сығызынаңар саннарнаң искірерге ам даа ирте. Прай чыып алған соонда ла санирбыс. Амды айас кӱннер турарына ла ізенчебіс, - теен Андрей Александрович.\\nХоныхтың хыралары Пии аалдаң 15 километр оортах орныхчалар. Хыралар ибіре ідӧк кізілернің покостары пар, анзын чатчатхан от рулоннарынаң сизінерге чарир. Пірее покостарда пылтырғы от ам даа чатча.\\nХыразар читкенде, тӧрт комбайн паза ікі таарлағ тарт чӧрҷең машина улуғ маң чохта хайыныс чӧрчеткеннер. Комбайннар пуғдайны саапчатханнар.\\nНаа комбайннаң Николай Кочелоров тоғынчатхан. Ол пу хоныхта 2006 чылдаң тоғынча. Аның алнында Куйбышевтегі совхозта істенген. Кӱн тооза айас полза, прай бригаданаң 70 гектар чирдең пуғдай саап алчалар.\\n- Мин «Полесье-812» наа комбайннаң тоғынчам. Аның двигательі кӱстіг, иргі комбайннарнаң тиңнестірзе. Иргі «Полесье» комбайнның кӱзі 210 ат кӱзіне тиңнелче, мин тоғынчатхан комбайнның - 230. Амғы комбайннарнаң тоғынарға даа истіг. Кабина істінде кондиционер пар, автомат оңдайынаң тоғындырчабыс. Мының алнында «СК-4», «Енисей» комбайннарнаң тоғынғам. Пӱӱнгі кӱнде тоғыс оңдайлары, чал ахчазы чахсы. Піс 8.00 частаң 21.00 часха теере тоғынчабыс. Харасхы полза, фаралар тоғындырчабыс. Пылтыр пістің ӱс комбайн тоғынған, чахсы кӱннер дее турбааннар, аннаңар тоңастығларны чыыр тус чарыс айына теере тартыл парыбысхан.\\nПабам Николай Александрович совхозта комбайнёр полған. Мин ағаа полысчаңмын, аннаңар даа пу тоғысха тартыл парыбысхам, неке, - теен Николай Кочелоров.\\nСветлана Трейзенің хыраларында тоғынчатханнарның кӧбізі Пии аалдағылар. Николай Кочелоров, тізең, Ут аалдаң чӧрче. Алындағы чылларда хоныхта тоғынҷылар чидіспинчеткен. Пӱӱл, тізең, тоғынңаң кӧңніліг кізі кӧп. Андрей Трейзенің чооғынаң, анзы хара тас разрезтері тоғынҷыларының санын хызырчатханынаң палғалыстығ.\\nХоныхтың пазы Светлана Трейзенің чооғынаң, амғы туста аал хонииндағыларға хазнадаң хабазығ чахсы пирілче. Оларның пірсі - техника садызып алза, хорадығларның чардығы айландырылчатханы. Пылтыр кӱскӱзін садызып алған «Полесье-812» комбайнның ӱчӱн ӱр ниместе 5 миллион салковай айландырылған. Ідӧк таарығ тоғыстарына ахчалығ хабазығ пирілче, хайзын хайдағ даа кӧстеглерге хорадарға чарир. Хабазығ полызиинаң аалдаң хыразар парчатхан чолға сай чайыбызарға оңдай пол килген. Чолны тыхтирына 500 муң салковай хорадылған. Ідӧк ӧзімнерні хурт-хоостардаң, ағырығлардаң, пуртах оттардаң арачылаңаң имнерге хорадылған ахчаның чардығы компенсация оңдайынаң айландырылча. Светлана Трейзе пу хабазығны ӱртӱн айында алып аларына ізенче.\\nХыразар Ағбандағы артисттернең хада читкебіс. Артисттер Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедінің искусство институдындағы музыка колледжінің ӱзінҷі курс студенттері, оларның са-нында ікі ӱгретчі полған. Олар хы-раңыларға концерт кӧзідерге ӧнетін килгеннер. Тоғынңыларның кӧңнін кӧдірер ӱчӱн «Полно вам горе горевать», «Бока мои бока» паза пасха даа кӧгліг ырлар толдырғаннар.\\n- Пістің ансамбль «Горенька» адалча. Хырада пастағызын на концерт кӧзіттібіс. Піс пӱӱн ідӧк «Бейское» ООО-да концертнең пол килгебіс. План хоостыра 8 алай 16 хоныхта ойын кӧзідерге кирекпіс. Мин Асхыс станциядаңмын. Пуғдайны хайди кисчеткеннерін ам на кӧріп алғам, - сағыстарынаң ӱлескен Анастасия Иванова.\\nС.Ф.Трейзенің хониинда чыл сай, кӱскӱ хыра тоғыстары иртчетсе, артисттер концерт кӧзітчелер. Ирткен чыл Пиидегі культура туразының тоғынҷылары ойын турғысханнар. Мындағ оңдайнаң хыраҷыларның кӧңнін кӧдірчелер.","num_words":735,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.144,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"НАА КӦСТЕГЛЕР - НАА ТИЛІС ЧОЛЛАРЫ\\nНацпроекттер. Хакасияда нацпроекттерні чуртасха кирерінҷе тоғыс хайди парчатханы правительство чыылиинда ӱзӱрілген.\\nРоссия президенті 2018 чылның майында пирген чахығларха национальнай проекттер тимнелген. Регионнар халғанҷы чарым чыл, оларны тӱптестіріп, постарының тиліс чолларын тӧстепчелер. Хакасия, пасхазының соона халбин, федеральнай синде пос проекттерін арачылапча. 4 февральда Хакасия пазы Валентин Коноваловтың устаанынаң правительствоның алынҷа чыылиинда тӧрт нацпроектче - «Цифровой экономика», «Кічіг паза ортын пос кирее паза идінҷектін алынҷа пастаана хабазары», «Істеніс сығарызы паза чонға тоғыс табарына хабазығ» паза «Чоннар аразындағы кооперация паза экспорт» - республиканың тоғызы паза кӧстеглері ӱзӱрілген. Чыылыға кӧстегліг министерство устағҷылары паза город-аймахтар пастары хығыртылғаннар. Министрлер национальнай проекттердеңер паза оларны хоостыра чуртасха кирілер регион проекттерінеңер алғыда искіргеннер.\\nКӧзідімге, тӧрт нацпроекттің прайзы даа Хакасияның экономика тилізі министерствозына теелче. Оларның ӧӧні - «Кічіг паза ортын пос кирее паза идінҷектің алынҷа пастаана хабазары». Аны хоостыра тӧрт кӧстегҷе тоғыс апарылар: пос киреенең айғазар оңдайларны чахсыландырарынҷа, ӧдіске ахчаны аларын нииктирінҷе, пос киреен табырах тилідерінҷе паза пос киреенең айғазарын сабландырарынҷа. Пу кӧстеглерҷе идінҷектерні хайдағ наа нимелер сағыпчатханнаңар толдыра искіріг Хакасияның экономика тилізі министерствозының департамент пастығы Анастасия Ходьконаң чоохтазығда пирілген («Хабар» газетаның 2018 чылның 26 декабрьында сыххан алай газетаның сайтында (http:\/\/ khakaschiry.ru) «Экономика» пӧлиинде табарзар.\\nЧоохтирға кирек, Хакасия пазы Валентин Коновалов чаратса, ирткен чылда пастағызын на ирткен бизнес-форум пӱӱл паза пазағы чылларда иртіріл турар. Форум пос киреенең айғасчатханнарның кӧңніне кірген. Тиксі алза, пу национальнай проект полызиинаң республикада пос киреенең айғасчатханнар саны 13 муң кізее хозыл парарға кирек: 2018 чылдағы 59 муң кізідең 2024 чылда 72 муң кізее теере. Чыылығда республиканың экономика тилізі министрінің тоғызын толдырчатхан Николай Евдокимов Хакасия пазынаң «Минің пос киреем» кінде тоғынар улусха республика бюджедінде 7 миллион азыра салковай паза Ағбанда кінге 500 квадрат метр улуғ тура табарға полызығ сурған.\\nАал хонииның алынҷа кӧстегліг национальнай проекті чоғыл, аннаңар Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы ікі нацпроектте тоғынар кӧстеглерге хозылча: пірсі - «Кічіг паза ортын пос кирее паза идінҷектің алынҷа пастаа» паза «Чоннар аразындағы кооперация паза экспорт». Оларны хоостыра «Фермерлерге хабазар оңдайлар паза аал хонии кооперациялар тилізі» регион проекті тимнел��ен. Аны хоостыра республикада Компетенция кіні тӧстелер, фермерлерге паза кооперацияларға гранттар паза субсидиялар кӧрілче. Алты чыл аразына федеральнай бюджеттең 140 миллион салковай паза республика бюджедінең 1 миллион 770 муң салковай пирілері кӧрілче.\\n«Цифровой экономика» национальнай программаҷа тимнелген регион проекттерінеңер искірген Хакасия правительствозының тоғызын тӧстирінҷе управление пастығының орынҷызы Екатерина Кузьмина. Оларны хоостыра республикадағы социальнай учреждениелерзер Интернет читірҷең сетьтер тартарына федеральнай бюджеттең илееде ахча пирілері кӧрілче. Аннаң пасха, ӱгредіг, имнег паза пасха учреждениелерге, ідӧк ӱлгӱ органнарына сайттар тимнелер. Чыылчатхан искіріг тарадылбас ӱчӱн алынҷа проект тимнелген. Пуох программаҷа «Хыйға город» наа устағ оңдайы чуртасха кирілер.\\n«Істеніс сығарызы паза чонға тоғыс табарына хабазығ» нацпроектче регионның ӱс проекті тимнелген. Оларның ікізі - «Істеніс сығарызын ӧскірерінҷе тиксі хабазығ оңдайлары» паза «Предприятиелерде істеніс сығарызын ӧскірерінҷе алынҷа хабазығ» (2021 -2024 чыллар) - Хакасияның экономика тилізі министерствозының холында, пірсі - «Чонға тоғыс табарына хабазары паза істеніс сығарызының ӧзізі ӱчӱн істеніс рыногын чахсыландырары» (2022-2024 чыллар) - тізең, Хакасияның істеніс паза чонға тоғыс тапчаң министерство холында. Ахчалығ хабазығ специалисттерні ӱгредеріне кӧрілче. Оларҷа ам даа тимнегліг тоғыстар парча, че предприятиелер, хайзылары тоғынҷыларны постарында тимнирге тимделер, амох табыл парғаннар: «Стальконструкция», «МаВР», «Абазадағы рудник» паза «СаянАл».\\nАлынҷа чоох экспорттаңар парған. Хакасияда пӱӱл экспорт хабазии кіні тоғынып пастир. Хазна регионға улуғ пӧгіннер турғысча: 2024 чылға республикада сығарылған ниме-нооның экспортха садии 7 миллион долларға чит парарға кирек. Чоохтирға кирек, Хакасияның министерстволары нацпроекттер пӧгіннері толдырыларына ікінҷілебинчелер.","num_words":509,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.092,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Меспектіг хоккей. 23 ноябрьда Пӧзік лиганың командалары араз тиксі Россиядағы марығлар пасталыбысханнар\\nМарығның I чардығы 2022 чылның 28 февральына теере иртер. Анда 23 хоккей командазы кӱзін сынапча. Прай командаларны тӧрт ӧмее чарыбысханнар. Кибір хоостыра «Саяны» тӧртінҷі ӧмеде ойнапча. Хоккеисттерібіс пус чазызында «Енисей-2» (Хызылчар), «Сибсельмаш-2» (Новосибирск), «Байкал-Энергия-2» (Иркутск), «Кузбасс-2» (Кемеров), «СКА-Нефтяник-2» (Хабаровск) паза «Восток» (Арсеньев) командаларынаң тоғазарлар.\\nПастағы матчтар 23-24 ноябрьда ирткеннер. Кемеровта «Енисей-2» паза «Кузбасс-2» ӧмелер удур-тӧдір ойнаан ползалар, Новосибирскте - «Саяны» паза «Сибсельмаш-2» командалар. Чоохтирға кирек, чайғызын «Саяныда» алызығлар пол парған. Ӧмедең алты кізі парыбысхан, оларның санында Евгений Ткачук, Тимофей Ващук, Дмитрий Бутаков, Андрей Осипенков. Ойнирға килгеннердең Роман Козулинні, Егор Егорычевті, Евгений Нероновты, Матвей Пантыкинні паза Иван Касаткинні таныхтирға кирек. Прайзы Суперлигада ойнаан спортсменнер. Халғанҷы хоккеистті бендиге хынчатхан улус таныпча полар. Иван Касаткин «Саяны» ӱчӱн турызарға маңнанған. Роман Козулин Ағбанзар Кировтаң кӧскен, Матвей Пантыкин - Новосибирсктең, Егор Егорычев - Иркутсктаң, Евгений Неронов - Сыктывкардаң.\\nАвгустта «Саяны» команда хабарҷыларға азых тренировка иртіргенде, устағ-пастағ опыттығ спортсменнер хоккей ӧмезін чиңістерге ағыларлар тіп ізенізінең ӱлескен. Че хайди пістің чонда тидірлер, ізенген тағда киик полбинча. Октябрьда «Саяны», Михайло Волковтың Кубогында аралазып, сигіс команданың аразында тӧртінҷі ле орынға сығып алған. Пу неделяда «Сибсельмаш-2» ӧменең ирткен матч пазох ӧріндірбеді, че аннаңар алғыда.\\n23\\tноябрьда ойын пасталарға даа маңнанмаан, пістің Алексей Севрюков Александр Захваткиннің полызиинаң 17 секундада «ыырҷының» хаалхазынзар меспекті кире сабысхан. Пастағы чидіг хоккеисттернің кӧңнін кӧдірчетпес пе. Олар пуста уламох ӧткін хайын сыхханнар. Новосибирсктегілер «Саянының» хазыр ойынына алаң ас парғаннар тиирге чарир. Че «Сибсельмаш-2» команданың хаалха хадағҷызы Владимир Ковалев, пір меспекті иртірібізіп, паза чідірінмеен. Пастағы таймда ол пис хати меспекке чол туйухтаан. Аның кӱстенізін кӧріп, таң, «Сибсельмаш-2» атакаа пар сыххан. Салтарында тайм 1:2 саннаң тоозылған. Новосибирсктегілер алнында.\\nТоғазығның ікінҷі чардығында сайбағлар кӧп полған. Чарғыҷылар хоккеисттерні ойыннаң сығарарға ла маңнанминчатханнар. Сайбағлар иткеннер санында опыттығ Роман Козулиннең Егор Егорычев. 59-ҷы минутада сан 1:3 пол парғаңда, «Саяны» тайм-аут алған. Че тренерлернің чӧптері Хакасияның командазына полыспааннар. 70-ҷы минутада пістің хаалхазар пазох меспек учух килген. «Саяны» 1: 4 саннаң утыр салған.\\n24\\tноябрьда ікінҷі матч ирткен. Пастағы таймда пазох новосибирсктегілерге оң полған. 7-ҷі минутада «Саяныға» голны Иван Кондратьев кире сабысхан, 35-ҷі минутада - Никита Терёхин. Пістіңнер удурластырлар, че кӱстеністері тикке парған. Ікінҷі таймда хаалхалар чарым час хуруғ турғаннар. Че 76-ҷы минутада Евгений Неронов Константин Жадановтың полызиинаң «ыырҷының» хаалхазынзар меспекті кире сабысхан. Сан - 1:2. 83-ҷі минутада пазох гол. Анзы Михаил Селедковтың чидии. «Сибсельмаш-2» тайм-аут алып алған. Че салтарлар андағох халған. Ойын 2:2 саннаң тоозылған. Марығлар оңдайларынҷа чиңіс ӱчӱн командаа 3 сан пирілче, тиңни ойнабысса - 1 сан, утыр салза - 0 сан. «Сибсельмаш-2» хоккей ӧмезі матч тузында 4 сан чыып алған, «Саяны» - 1 сан.\\n27-28 ноябрьда «Саяны» Кемеровтағы «Кузбасс-2» ӧменең тоғазар. Ағбанда матч��ар пазағы айда иртерлер. 6-7 декабрьда хоккеисттерібіс «СКА-Нефтяник-2» команданаң ойнирлар, 10-11 декабрьда - «Востокнаң», 18-19 декабрьда - «Кузбасс-2» ӧменең. 22-23 декабрьда пазох Новосибирскгегі «Сибсельмаш-2» команданаң тоғазар. Пастағы ойында «Саяны» позын турыстыра кӧзіт полбады. Че піс хоккеисттерібіске киртінчебіс. Сынап команданың ӱчӱн «ағырчатсаң», аннаң хада чиҷістерінең дее, хомзыныстарынаң даа ӱлезерге кирек.","num_words":440,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.098,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Улуғ Ӧлеңде хырых часха чит парған чалғыс ибліг ирепчі чуртаан полтыр. Оларның ікі оол полған. Улуғ оолғы он ікі, кічіг оолғы тоғыс частығ. Улуғ оолғының ады Сыба, кічіг оолғының ады Сығда полған. Олар іди аң нименең азыранып чуртапчатханнарында, Моол ханнаң кізілер чиде тӱскеннер. Прай аймах чонын сӱр турлар палаларынаң хада. Оларны Моол чиріне сӱрерге ит турлар. Ам пулар, арчымах-хапчых ниме идіп алып, палаларынаң чӧр сыхтылар ол чоннаң хада. Ала Хуланы кизіп, Сорығ суға читтілер. Кӧрзелер, Тоғыр тағда, Пӱӱр сӧӧк чирінде, ах пора аттығ хан кізі ол килген чонны Пӱӱр чирінде чыып тур ба хайдағ. Тоғыс тӱӱрліг Памох хам ол чонны чӧргізерге полыс тур. Прай чонны чыған осхастар. Чон сӱрееліг чыыл партыр. Пала-парха хадох. Аннаң-мыннаң чыылған чонны сӱрерге харас турлар. Табыс-тубус, ылғас-сыыт аннаң-мыннаң истіл турлар. Че ам сӱр сыхтылар. Пара-пара килгенде, Сойан тағларына читкеннер. Кізі чығӌаң сайзаңнарны позытхлабысхан иң улуғ кізізі, ах пора аттығ. Ол кізі піди чоохтап тур: — Мин пу тасхылның ӱстӱне сых парам. Анда пу чонны сағып алам. Анда сағирға кирек, —тидір. Чоны тағ алтында хоныбысхан. Ӧлеңнең килген ирепчі палаларынаң чатчадырлар илееде тастых, ипчізі анда сӧлепчедір: — Ам мин хазыбызим, — тіп. — Ой, піл саларлар, — тидір апсағы. — Хайдаң пілерлер, — тидір ипчізі, — пілбестер. Ол туста андағ кибір полтыр. Хаӌан чонны мыннаң сӱр паризалар, полған на кізі тағ ӱстӱнде пір тас сал салӌаң полтыр. Чонны іди санаӌаң полтырлар. Ол ипчі, палты-пычағын хызынып, чӧрерге идібісті. — Че, — тидір апсаана, — ол таға читсең, тӧрт тас тастабызарзың. Мында санын ал салғаннар, анда тӧрт тас тастабыссаң, саны тол парар. Амды ипчі, ікі палазын чидініп, апсаанаң палаларын анымӌохтастырып, тӱн хараада чӧрібісті. Іди чӧрібізіп, ол ікі палазынаң хайди-полза тӧреен чиріне, Ӧлең чазызына, читті. Харах частан тур, пурун суғлан тур ипчінің, позы, тізең, сағын тур істінде: піл салып, сӱр сыхпазыннар тіп. Иргі чуртта халарға чарабас тіп сағын тур. Хайдар-да пасха чирге парарға кирек. Ипчі, астаң астап, суғдаң сухсап, ікі оолғын изертіп, Сыбы тағның кистінӌе парып, Иней суғ чоғар Кӱлӱбӱс тағның тӧзінде хуюда чурт салыбысхан. Ирінің аңначаң тиріглерін хада алып алған. Анаң сыын-киик тутчаң айа тартып, аң иді��ең азыран турлар. Сыба он ӱс, Сығда он часха чит парған. Пабазының чааӌағын алып, ойын аразында хус атхлап чӧрчелер. Ічезін хус идінең азырап турлар оолахтар. — Че, — тидір іӌезі, — ырах-узах чӧрбеңер, айғахтығ аңа тутыр салдыңар. Оолахтар пірсінде хайалығ тағ ӱстӱне сых парғаннар. Кӧрзелер, пір аба чадыр, айғахтары хайдар-хайдар улуғ. Сыба сӧли-дір: — Мин мыны атыбызим, — тіп. Холтых алтына кӧстеп, атыбысхан. Аба азах-холға турыбысхан. Сығда, аны кӧріп, тартыбоғысхан. Аба, кил, аңдара парған. Ам хайадаң индіре ойлас килзелер, Сыбаның уғы, пір холтығынаң кіріп, пір холтығынаң сыхтыр, Сығданың уғы, паарынаң кіріп, сыртынаң оыхтыр. Іӌебіс ам киртінмес тіп, тӱгін ӱзе тартып алғаннар. Иблерінзер киліп, тӱгін кӧзіт турлар. — О-о, палаларым, улуғ айғахтығ аң — улуғ чабал аң. Хайди аттыңар? — тіпче. Анаң парып кӧрзе, сынап таа, ухтары пабаларыни. — Че, палаларым, ӧс партырзар, ам хорыхпаспын, — тидір ічелері. Ол аңның теерізін сойып, идін хуюзар ал килгеннер. Аннаң андар олар чуртап сыхтылар. Ооллары ӧзібіскен. Сыба он читі часха читті, Сығда он тӧрт часха читті. Пір дее нимедең хорыхпас пол пардылар. Киик, сыын ат килзелер, ӧзін-чілиин іӌезіне пирӌең полтырлар (пурунғы кізілер, ӧзін-чілиин кӧріп, ниме пілчең полтырлар). Пірсінде Сыба, ічезі суға парыбысханда, кииктің ӧзін-чілиин кӧр тур: — Че, — тидір, — мына піс чуртаан Иней суғ пасха суға кірчеткен чирде, сол саринда, читі кізі одырлар, ідӧк хасхан кізілер. Іӌезі килгенде, Сыба чілиин тастабысты. Ічезі: «Хайди пол парды, ӧзі-чілии хайда полчаң?»— тидір. — Позың чіп салған поларзың, — тісчелер ооллары. Иртен Сыба: — Че, парааң, — тидір Сығдаа, -— ол читі кізілерзер. Ам парчалар андар. Нинче суғ кизіп, ол читі кізілерзер читтілер. Олары охчаа ниме чох майылысхлабыстырлар. Ам Сыбанаң Сығда, ікі пулан атып пиріп, оларны азырап турлар. — Че, піс анда чуртапчабыс, пістің чирге парыңар, — тидірлер. Аннаң андар ікі харындас нандыра чӧрібістілер. Іӌелері ол туста сахсынып одырчаттыр, ноға піди ӱр чӧрчелер тіп. Ур ниместең читі кізі чиде тӱскеннер. Ам пулар мында чуртабысханнар. Паза пірсінде Сыба, ӧзін-чілиин позы чіп, пазох кӧр тур. Іди кӧр турза, пір чалаң кізі хас килтір Моол чирінең. Амды аны удурлирға пардылар. Кӧрзелер, сарааттығ чиит оол. — Хайдаң килдің? — тіп сурдылар аннаң. — Моол чирінең хас килдібін. Ам іӌем-пабамнаң тоғазарға тіп тарыхчам, — тидір. Аны постарына хозып, Ӧлең чазызына чуртирға пардылар прайзы. Анда тохтап, чурт салыбыстылар. Сӱрдірген кізілер килзе, постарына хозып, чуртапчалар. Іди оох-теек чонны пірік-тіріп, аңнап, азырап турлар. іди чуртап-мӧтепчедедірлер. Пірсінде Сыба ӧзі-чіліңнең пазох кӧр тур. Кӧрчетсе, чаа килчеткен осхас. Ам ол кізілерге, чара-чара тараңар тіп, сӧлеп тур. Ырах нимес изебі чох тыт тайға полған. Сыба тидір: — Читі Хуйас пазында хайа пар, анда поларзар, — тіпче. Ам андар пардылар. Пір кӱн иртті, ікі кӱн пол парды. Сарыс тур-лар. Сыбаны син чойлан салдың тісчелер. Читінч;і кӱнінде сӱрееліг чаа кил тур. Тоғыс тӱӱрліг Паламох хам чаа хамын хамнапча. Сигіс тӱӱрін хости-хости салып, то-ғызынӌы хола тӱӱрін холда тудып, хамнабысса, прай пасха тӱӱрлері кізі ибіре ойласхлап тур. Сыба: — Ам кӧрдер бе? — тидір. — Я, кӧрдібіс, — тісчелер. — Че, — тидір Сыба, — ам хамнабысса, прай пістің чоныбыс-ты піл салар, хамнаалахта тартып пар килим. Іди тібинең, охчаазын холға тартхан, позыдыбысты. Соғаны сыыли тӱсті. Іди тартыбысханда, Паламох хам ойда тӱсті. Чон хорылыбысхан, хысхы-табыс ол чонның аразында истіле тӱскен: — Хам ӧл парды, — тісчелер. — Хайдаң ух килді? — тіп хайхас турлар. — Тігі хайадаң аттылар одыр, — тісчелер. Пір кізі ух чолын піл салды. Ам ах пора аттығ алып кізі, хуйахтығ полза, ух тыынмас тіп, тулағазын тӱзірібісті. Сыбанаң Сығда, ікӧлең кӧстеп, ікі харағын аның ӧтіре аттылар. Чон пазох хорылыбысты. Олар піди атыс турғанда, ол чоннаң чарылып, пір хара хула аттығ кізі сых килген. Аны аттылар. Ат полбин халдылар. Анаң, кил, ол чон, хорылып, ӧлген кізілерні чыып, анда-мында от салғлабысханнар. Пуларның саринаң читі оолның пірсі, хара хула аттығ кізіні сӱріп, Сойан тағларына читіре сӱртір, ӧдір полбиндыр. Килген чаа нандыра парыбыстыр. Пулар пазох чуртап парирлар, иргі чылны иртіре, наа чылға читіре. Пірсінде Сыба: — Пазох чаа килир осхас, — тидір. Ам олар пазох Хуйас пазына пардылар. Сыба харап турчададыр. Кӧрзе, ікі пора ат мӱнген чалаң кізі килир. Оларның соонаң нинче-нинӌе ирет кізілер килир. Сыба чоохтапча Сығдаа: — Че, син, — тидір, — пірсін ат, мин пірсін атарбын. Аннаң андар охчаа хоолап-саалабысхан. Кӧрібіскенде, пу сариндағызы пу саринзар, ол сариндағызы ол саринзар аңдарыл тур. Килигеннер хорыла тӱскеннер. Ӧлген чоннарын харайтчалар. Чаа пазох нандыра парыпчадыр. Пулар, чаа полған чирге парып, чахсы-чахсы аттарын тудып алып, мӱн килібіскеннер. Ам кізілерінең пазох Ӧлең чазаа пардылар, хайди чуртаан постары, ідӧк чуртабысханнар. Нинӌе-де чыл пазынаң Сыба пазох чоохтапча ба хайдағ, пазох чаа килир осхас тіп. Ур ниместең он ікі чалаң кізі кил турлар: — Сірерзер ааллап килдібіс, — тісчелер. Чахсаан кӧрзелер, пір апсах кізі. Чоохтазып килгенде, анзы пуларның Моолға парған пабалары полтыр. Исселер, Моол ханы сурағ иттір: «Андағда чирде, андағда чон чуртапча. Аннаң килген кізі чоохтазын, Моол ханы паза чаалығ парбасха чоох пирче тіп». Амды атығчы кізіні пілерге тіп, Моол ханы он ікі кізі ыстыр. Оларны ағылтыр пуларның пабалары. Ол он ікі кізінің пазы, кнес кізі, чоох апарча: «Киик ӱргӱдіп, киик атып сыназарға. Кем чахсы атар?» Ам ол Моол ханның атығчылары хадағда одырчалар. Анаң Моол ханның кізілері ӱргӱтчелер. Сыбанаң Сығда хадағда. Оларның хыринча кииктер парлача. Моол чирінең килген кізілер кӧрзелер, кииктернің хулахтары тӱс халчалар. Ам Моол ханның кнезі хайхап тур: �� Че, сірернің кізілернің атыс артых полтыр, — тидір. Іди кӧрчетселер, хара хус тигірде учух чӧрче. Сыба чоохтапча: — Мин тумзуғын тӱзіре атарбын, — тидір, — хара тумзуғын сартлада атарбын.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Сыбанаң_Сығда&oldid=844»","num_words":1155,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.208,"stopwords_ratio":0.122,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧОНҒА ХОРҒЫС ПОЛБАЗЫНА - УЛУҒ ХАЙЫҒ\\nТоғыс салтарлары. Республикада сағыбаан саайлар полдыртпас паза оларның салтарларын чох идерінҷе пірге хазна системазының (РСЧС) ирткен чылдағы тоғыс салтарларын кӧрер мероприятиелер ирткен\\nЧыл сай Ағбанда Пастағы май площадьында чонны аймах хорғыстардаң арачылапчатхан службаларның техниказы паза оборудованиезі кӧзідіге сығарылча. Ам даа пу кӧзідігде кӧп техника полған: ӧрт ӱзірӌең автомобильлер, автоцистерналар, автокраннар, автовышкалар, аймах оборудованиеліг автобустар, дроннар паза даа пасха техника.\\nХакасияның пазы Валентин Коновалов МЧС тоғынӌыларын, арачылағӌыларны паза РСЧС тоғызында араласчатхан ведомстволар кізілерін чахсы тоғыс ӱчӱн алғыстап, пӧзік чидіглер кӧзітчеткен тоғынӌыларға алғыстас пічіктерін читірген. Ідӧк чахсы тоғынчатханнарны сыйыхтааннар Ӧӧркі Чӧптің комитет кнезі Валерий Старостин, Хакасиядағы федеральнай инспектор Иннокентий Сайбараков.\\nМЧС-тың Хакасияӌа Ӧӧн управлениезінің пастығы Александр Мулл, службада чахсы кӧзідімнер кӧзітчеткен тоғынӌыларға теестегі нимес званиелер азынада пиріп, оларға наа погоннар читірген. Аның соонда ол Хакасия пазына паза устағӌыларға площадьта турғызылған техниканы кӧзіткен паза оларның тоғызынаңар чоохтаан. Мыннаң площадьтағы мероприятие тоозылған.\\nАнаң правительство туразында РСЧС-тың ирткен чылдағы тоғыс салтарларын паалир алғым чыылығ ирткен. Анда араласханнар Хакасия правительствозының, Ӧӧркі Чӧбінің устағӌылары, министерство-ведомстволарның кізілері паза муниципальнай пӱдістер пастары. Арачылағ службаларының устағӌылары ирткен чылдағы тоғыс салтарларынаңар искіргеннер.\\nІди 2021 чылда Хакасияда ікі сағыбаан хорғыс таныхталған. Майда, наңмырлар кӧп чаап, хар табырах хайылған сылтаанда, Ағбан суғ чайыл сыххан. Суғ, кӧдіріліп, 7 муниципалитетке кірген. Аның салтарларын чох идерінде 600-че кізі паза 230 техника араласхан, арачылағ паза тӱзедіг тоғыстары апарылған. Участоктардаң суғ насостарнаң хыйа ағызылған, дамбалар, чоллар тыыдылған.\\nЧайылчатхан суғдаң хыйалға кірген 1264 кізее кирек полызығ иділген, 25 сӧбірее ахчалығ полызығ пирілген. Прай андағ полызығларға 7 миллион 570 муң салковай позыдылған. Аның соонда даа чарғылар алған чарадығларӌа кізілерге 500 муң салковай тӧлелген.\\nІкінӌі сағыбаан хорғыс декабрьда Таштып аймаанда полған. Анда алынӌа кізінің холында полған вертолет, сайбалып, тӱс парған. Аны т��хногеннай саайға санирға чарир. Ол вертолет Новокузнецктегі идінӌек Александр Говорның фирмазыни полтыр.\\nМуниципальнай пӱдістерде ӧрттер сығарбас профилактика тоғызы апарылған. Часхыда паза кӱскӱде ааллар ибіре ӧрттерні иртірбес полосалар тартылған, иргілері нааӌылалған, оларның тиксі узуны 1500 километрге читкен.\\nХакасияның Ӧрттердең тоғыр службазына хазна программазы хоостыра кирек техника паза оборудование аларына 51 миллион салковай позыдылған. Ол ахчаа ӧрт ӱзірӌең автоцистерна, оперативнай автомобиль алылған, ідӧк Тойым аалда ӧрт ӱзірӌеңнерге наа депо пӱдірілген, аны ноябрьда асханнар. Ӧрт ӱзірӌеңнерге пос кӧңнінең полысчатхан командаларға хабазарына муниципалитеттерге 10 миллион салковай субсидия пирілген, ӧрттердең хорғыс полбазына - 6 миллион салковай.\\nЧайғыда суға сомар туста республикада 20 пляж азылған, оларда республика бюджедінің ахчазына 16 арачылағ посты тоғынған. Арачылағ посттарын тоғындырарға муниципалитеттерге 500 муң салковай позыдылған. Официальнай оңдайнаң тоғынған пляжтарда пір дее кізі суғда саайланмаан.\\nГород-аймахтарда Пірге дежурнай диспетчер службаларын (ЕДДС), чонға искіріглер читірер системаларны, 112 табырах полызығ службазын паза «Хорғыс чох город» системаны кирерін тилідер тоғыс узарадылча. 2021 чылда кирек оборудование паза техника аларына ЕДДС-тарға 5 миллион салковай субсидия пирілген. Алтай Республиканаң паза Хызылчар крайынаң 112 системанаң регионнар аразында піріктірер тоғыс толдырылған.\\nЧыылығда министерство-ведомстволарның, предприятие-организацияларның, орындағы пос устаныс органнарның устағӌыларына паза специалисттеріне алғыстас пічіктері читірілген, профессия узына марығлар чиңісчілері дипломнарнаң сыйыхтатханнар.\\n- Хакасияның правительствозы сағыбаан саайлар полдыртпас сурығларға сыбыра улуғ нандырығнаң хайығ айландырча. Наа чылға турғызылған пӧгіннер чахсы толдырыларына ізенчем. Олар толдырылза, республикада сағыбаан улуғ саайлар поларынаң хорғыс асхынах полар, андағ оңдайнаң Хакасия чонына хорғыс ағылбас тоғыс пӧзік синде апарылар, - таныхтаан Хакасия пазы Валентин Коновалов.","num_words":476,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.113,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ӧӌең Матр — sostik.info\\nПістің чонда чоохтазадырлар: Ӧӌең Матр алып кізі полтыр тіп. Ол, позының хыйыхтатхан чонына турызып, атығӌызын, сыдамахтығ кӱзін кӧзіттір. Ол туста хакас чонына чаанаң Моол ханы кір турӌаң полтыр. Ӧӌең Матр Моол ханынаң кӧп чааласчаң полтыр тіп чоохтазадыр пістің чон.\\nПірсінде Моол ханы пазох чаанаң килтір. Ӧӌең Матр адын изерлепче. Ӧӌең Матр ух-чаазын тиргіленче. Аның сын чайзаңнары аалларӌа чон чыыпчалар.\\nӦӌең Матр арбын позыраана мӱнген, ахтығ хос-тозынаң пас ӱстӱнде пулғабызып, чоох тутча:\\n— Амыр кізілер, Моол ханы харасхы хара пулут осхас чаанаң килче піссер. Олар хой чӧрӌең чазы-бысты хобырах-сігенге айландырарлар, інек чӧрӌең чирібісте іңеліг от халдырарлар, чылғы чӧрӌең ос-хылларыбыста чылбыраң тас артызарлар. Одыбысты учурып, ойба-кӱлні чайарлар; очых тазын унадып, оорах оймах халғызарлар. Амыр минің чоным, чоннаң, ухнаң удурлааңар Моол ханын. Олған-узахты, апсах-инейні, турызып, арачылаңар, чоным-хайраным. Минің соомӌа, тастар, чайзаңнар!\\nАт табаны алтында хара чир халтыраза тӱскен. Чил халсарығ пазынӌа толғала тӱскен. Пулут осхас тозын чазыны чаап салған. Ол тозыннаң чікейте тутхан ікі хулахтығ ат пастары ла хастайысча. Пычах пізі сыртылығ ікі тасхыл хости турча. Ол тағларның оолиинда часпаң сӧл чайылча.\\nПееркі таана Ӧӌең Матр сыға салған. Хатығ холнаң ат пазын хасхайта тартхан. Кӧрібізер полза, Моол ханының чааӌылары аархы тағның тигейін, чайғыда азых турған сӱтке тӱскен хара сек чіли, чаап салтырлар. Таға артыл парған хара пулут ла чіли, тымыл пар-тырлар тағ тигейінде. Ух-чааларын аттарының ікі хулах аразына салып, Ӧӌейъ Матрның чонына позыдарға тимде одырлар.\\nӦӌең Матр, чонынзар айланып, Мооллардаң пуруннирға танығ иткен. Че маңнанмааннар олар. Мооллар соғаннарын позыдыбысханнар... аастығ, тілліг тіріг хос-толарын орладыбысханнар. Ах от ӱстӱне, хызыл чахаях чіли, ізіг хан тамӌылаан. Хай піреезі аттаң аңдарыл-ған. Кістезіп, оғыранызып, аттары тастых ойлас сыххан.\\n— Амды пістің сыйиибыс кӧр халыңар! — хыйғы салған Ӧӌең Матр. Пастухтарның соғаннары, кӱскӱдегі парчых ӧрі чіли, учуғысханнар. Моолларның аралары арамни тӱскен, оларны ӧтіре тигір чари кӧріне тӱскен. Че тағ тигейі кистінең Моол ханының чоны пазох сыхчаан на сыхча.\\nСоғаннар ікі таг хыринаң позып тӱскеннер. Ол чағынхызында тоозылбасча тозын турыбысхан, тохта-басча кӱгӱрт нызырабысхан: урунысхан соғаннарның пазынаң от сағылып, тигірнең чир тиксі кӧйген чіли пілдірче. Учурасхан соғаннар, хара пулутсар хада ой-лазып, анаң чіке хара чирге тӱзіп, ханат чӱгі хал-баанӌа чир хыртызына хазал турадырлар.\\nИбіре-сибіре кӧрібіссе, Ӧӌең Матр тіс алтынӌа ханда турча. Ибіре кӧп нимес алыптары ла халтыр. Хан позырах адының тоң кӧксін Моол ханы ысхан ух-чаа чара саап партыр. Ӧӌең Матр аттаң чазағ халды, аның чарым кӱзі ле халған осхас ам. Ӱр чаалаоханнар олар. Уламох тың ачығнаң позыт тур Ӧӌең Матр ух-чаазын, уламох тың орлас турлар тіріг хостолар.\\nМоол ханының туюх хана чіли турған чонында Ӧӌең Матр атсох, сиден ізігі асхан чіли азых чир халча. Че пазох сых тур ол саринаң чааӌылар. Час чарылған, чабылғай тӱскен... Моол ханының тіріг хостозы Ӧчең Матрның чӱрегіне хазалған. Сығара тартарға хол тыы читпеен, хабас итчең чайзаң халбаан. Ӧӌең Матрның тӱс парғанын кӧріп, Моол чоны ағын суғли тағ тӧбін тӱс сыххан. Ӧӌең Матрның чаачылары чааласчатхан чирні тастап, Ӧӌең Матрны ады кӧзінең хаап, чир суғларына тискеннер. Пирік чирде, ағын суғның таны-чилі сабар чирде чыып, постары тағли, тайғали чазынғлабысханнар.\\nМоол ханы апсах-инейлерні, чол читпезін ӧдіріп, тоғырланғанын азыр ағасха іліп, малны, чонны сӱр парыбысхан.\\n\"Ӧӌең Матр\" тіп полған нимені (былинаны) 1940 чылда Ағбан пилтірі райондағы \"Хызыл аал\" колхозта чуртапчатхан П. А. Доможаковтаң Н. Г. Доможаков пасхан паза литературнай иде тоғын салған. Иң пастағызын хакас тіліңең 1941 чылда \"Хакасскай фольклор\" тіп сборниктің 1 №-да \"Сибіӌек паза Сибдейек\" тіп аттығ сығарылған полған, стр. 115.\\nИнституттың фондтарында пу полған нименіңС.П. Кадышев, М. К. Добров нымахчылардаң пазылған варианттары пар. Пу полған нименің М. К. Добров-таң пазылған вариантында Ӧӌеңнің тӧреенінеңер чоохталча. Чон оңдайынаң Ӧӌең олаңай атығӌы кізідең тӧреен полча, аның соонаң аны хан кізі азырап алған полча. Институттың фонды 11236 № — \"Ӧӌең матр\".\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Ӧӌең_Матр&oldid=176»\\nПоследнее изменение этой страницы: 11:51, 30 августа 2014.","num_words":577,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.071,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"УЛУҒЛАР ЧООХТАНЗЫННАР, КІЧІГЛЕР ӰГРЕНЗІННЕР\\nХакасияның писательлері, культура паза наука тоғынҷылары литература чорығына чӧр килгеннер. Алында андағ чорыхтар Таштып паза Асхыс аймахтарында полған. Амды чорых Ағбан пилтіріндегі Чарков аалзар полған.\\nПу мероприятие хакас чонның пастағы съездтері ирткеннең пеер 100 чыл толчатханына паза Хакас тілі кӱніне чарыдылғаннар. Чол пар килерге автобусты С.П.Кадышевтің адынаң республиканың культура кіні пирген. Тоғазығ Чарков аалның ортымах школазында ирткен. Чыылығны апарған чон чайаачызы паза культура кінінің пӧлік устағҷызы, Хакасия культуразының саблығ деятельі Игорь Фёдорович Боргояков.\\nПастап чыылысхан олғаннарзар айланған драматург, хоосчы паза ученай Александр Иванович Котожеков. Ол ӱс чӱс чыл мының алнында Чарков аалның хыринда пічіктіг пӧзік кӧзее табылғаннаңар чоохтаан. Аны тапхан немец ученайы Даниил Готлиб Мессершмидт. Амды ол пурунғы тӱрк пічіктіг тас Минсуғ городтағы музейде хайраллалча. Писательлернің пропаганда бюрозының директоры Юрий Николаевич Забелин, хазыхта ол тасты пеер нандыра ағылып, мында музей тӧстирге сағынған.\\nТӱрк хазналары аразында Хакасияда ла Тӱрк пічии паза культура кӱннері таныхталча. Аннаңар ол пайрамны пу оңдайнаң Чарков аалда хайди даа иртір турарға кирек. Пуох аалда чӱс чыл мының алнында хакастарның ікінҷі съезді ирткен. Анда пістің чонға «хакас» ат пирерге чарадығ алғаннар. Ӱр ниместе хакастарның съездіне чӱс чыл толғанын мында таныхтааннар.\\nСоонаң сӧс пирілген олған писательі Галина Григорьевна Казачиноваа. Ол Чарковтаң ырах нимес Аев аалда тӧреен. 10 классты Чарковтағы ортымах школада 1957 чылда тоостыр. Аннаңар мындағы чирлер ағаа прай таныс. Галина Григорьевна олғаннарны Хакасия писательлерінің наа сыххан книгаларынаң таныстырған. Анаң ол книгаларны школа библиотеказына сыйлап пирген.\\nХакас тілін пілчеткеннерге хынығ полған полар истерге Турциядаң килген аалҷы хысты Шима Доғанны. Аннаңар пістің газетада алында пасхан полғабыс.\\n-\\tМин орыс тілін пілбинчем, аннаңар тадарлап чоохтанарбын, - пастаан чооғын Шима. Анаң хакас тілінең чоохтап сыххан Хакасиядағы позының тоғызынаңар. Ол Николай Георгиевич Доможаковтың «Ыраххы аалда» романын туроктар тіліне тілбестепче. Сӧстерні чахсы пілер ӱчӱн, хакас тіліне ӱгреніп алған. Пу аның «доктор» ученай атха тоғызы полча.\\n-\\tПос тілін чахсы пілерге кирек, аннаңар пос тілінең удаа чоохтазарға. Тіл чіт парза, чон даа чох пол парар, - теен ол, чооғын тоосчатханда.\\nТілдеңерӧк чоох тутхан ХакНИИЯ-ЛИ-ның наука тоғынҷызы, филология наукаларының кандидады Ирина Максимовна Чебочакова. Ол Шима Доғанның сӧстерін орыс тіліне тілбестеп пирген. Анаң ӱр ниместе ле Хакасиязар пасха хан чирінең килген хыс пір-ікі ле айға хакас тілінең чоохтан сыххан тіп таныхтаан.\\nЧоохтар тоозылғанда, Ағбаннаң парған «Кӱн чахайағы» чииттер ансамбльы олғаннарға теелбек сал пирген паза сарыннар толдырған. Устапча пу ансамбльнаң Дмитрий Сафьянов. Ағаа полысхан ырҷы Юлия Тиникова.\\nОлғаннарның соонда залға оларның паба-іҷелері чыылысханнар. Оларнаң ідӧк чоох-чаах парған паза «Кӱн чахайағы» ойыннарын кӧзіткен.\\nМин ол аразында школада тоғынчатхан хакас ӱгретчілернең танызып алғам. Пӱӱлгі наа ӱгредіг чылында школада олғаннарны хакас тіліне ӱгредерге килтір Екатерина Николаевна Бурнакова. Аның тӧреен-ӧскен чирі - Ьс чул аал. Ам мында тоғынып пастир. Хакас тіліне 2 - 9 класстардағы олғаннарны ӱгретче. Неделяда уроктарға ӱс час пирілче. Пасха класстардағылар хакас тіліне факультатив оңдайынаң ӱгренчелер.\\nПуох школада тоғын парчалар Надежда Мефодьевна Тутаркова паза Оксана Семёновна Чистанова. Олар пістің «Хабар» газетаны алчалар. Надежда Мефодьевна хабарлар даа пазыбысча. Ол география, биология паза химия уроктарын апарча. Аалда паза школада хакас ӱлӱкӱннерін иртірерінде ӧткін араласча. Ағаа полысча Оксана Семёновна. Ол 1-ғы класстардағы палаҷахтарны ӱгретче.\\nОларның чооғынаң, мындағ тоғазығлар тың кирек. Аалда кӧбізі хакастар даа полза, пос тілінең чоохтаспинчалар. Піди аалҷылар удаа ползалар, арса, аалда хакас тілі дее удаа истіл сығар. Ағбаннаң оларзар «Читіген» театр тӧреміл кил парчаттыр. Театрның артисттері хакас тілінең ойыннар кӧзітчелер паза хакас сарыннарын ырлап пирчелер. Аалдағы клубта хакас тілліг специалист полған полза, ӱлӱкӱннерні ідӧк хакас тілінең дее иртірерҷік.\\nМында хакас чонның пастағы съездтеріне 100 чыл толчатханын таныхтир ӱлӱкӱн алнында аал маңат чазал парған. Аның ӱчӱн республика ӱлгӱзіне паза Улуғлар чӧбіне улуғ алғызын читіргеннер.\\nТоғазығ соонда Ағбанзар нанчатханда, сағын салғам: пірее хаҷан-полза Чарков аалдағы кізілер Тӧӧ аалларындағы чіли хакас тілінең чоохтаспастар ни?\\nАвтор : Илья ТОПОЕВ Ағбан - Чарков - Ағбан","num_words":573,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.126,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КЕЕРКЕСТІГ ӰННЕРІНЕҢ АПТААННАР\\nМарығ. Ағбанда 12 майда «Голос-Ӱн» эстрада сарыннарының республикадағы V азых марии ирткен. Анда 5 - 18 частығ ырӌылар устарынаң сынасханнар.\\nФестивальны С.П.Кадышевтің адынаң культура кіні иртірче. Пастағы туста марығда чииттер паза улуғлар араласчаңнар. Че 2018 чылдаң фестиваль оңдайлары алыс парған, амды анда олғаннар паза саарбахтар устарын кӧзітчелер. Пӱӱл «Голос-Ӱн» марығда 36 кізі араласхан: 21 ырҷы паза тӧрт чайаачы ӧме. Олар Кемеров облазынаң, Бурятия, Тува паза Хакасия республикалардаң полғаннар. Марығласчатхан улусты частары хоостыра тӧрт ӧмее чарыбысханнар: 5 - 8 частығлар, 9 -12 частығлар, 13 - 15 частығлар паза 16 - 18 частығлар. Ырҷыларға ікі сарын толдырыбызарға киректелген, пірсі хайди даа тӧреен тілінең.\\nПастап сценаа иң кічіглер сыхханнар. Кӧклӧ осхас ачыныстығ Влада Чичинина «Час ханат» эстрада студиязының солизі полча. Сарынҷы хызыҷах «Кічіг туңмаңаам» паза «Кӧклӧ» ырларны прай кӧңнін салып толдырған. Ідӧк Соня Кускашева морсымнығ кӧрінген. Сонам Дамчат, школаа даа чӧрбинчетсе, кӧрігҷілерні аптирға пілче. Марыға Туваның кічіг чуртағҷызы «Танды Тува толу мен» паза «Минің армиям» сарыннарны таллап алтыр.\\n«Голос-Ӱн» фестивальда 9-12 частығлар ӧткін араласханнар. Он ырҷыдаң Владимир Мокану минің кӧңніме кірген. Іҷезі Татьяна Тинникованың таниинаң, 11 частығ оолах Ағбанның 7 № школазында ӱгренче, пос туста «Час ханат» эстрада студиязынзар паза олаңай кӱрес секциязынзар чӧрче. Вованың чидіглері кӧп. Кӧзідімге, пӱӱл часхызын ол Екатеринбургта ирткен чоннар аразындағы марығда III степеньніг лауреат атха турысхан. «Голос-Ӱн» фестивальда чир-суғҷыбыс «Ӱгӱ сарыны» паза «Кӱн» ырларны толдырған.\\nСоня Самрина хайди сарнапча! Таланттығ хызыҷах музыкант паза композитор Тамара Давлетованың холында ырлирға ӱгренче. Аны истіп, кӧрігҷілернін чӱрее-паары хайылған. Сіліг ӱнніг Мария Бабушкинаны алынҷа таныхтирға кирек. Саарбах Кемеров облазында чуртапча. Ол залдағы чонны шорларның чайаачызынан таныстырған.\\nТӧртінҷі номинацияда ӱс кізі араласхан: Камила Балдан, Екатерина Кызласова паза Ориса Боргоякова. Тува ырҷызы Камила узынаң даа, кип-азаанаң даа хайхатхан. Абахай хыс, тува паза орыс чоннарның сарыннарын толдырып, кӧрігҷілерге ӧрініс сыйлаан. Итсе-де, Орисанаң Екатерина аннаң пір дее халбинчатханнар. Чир-суғҷыларыбыс ырлар пастыра тӧреен чиріне паза хакас чонға хыныстарын читіргеннер.\\nЫрҷылардаң 16 - 18 частығлар сценаа халғанҷызын сыхханнар. Прайзы улуғ опыттығ чайаачылар. Кӧзідімге, Регина Тоскоракова «Час ханат» ӧмеде кічігдең сығара сарнапча. Пӱӱнгі кӱнде ол - ХГУ-ның искусство институдындағы музыка колледжінің студенті. Дарья Топоеваны махтирҷыхпын. Хакас абахай фестиваль тузында «Хынғаным» паза «Adagio» сарыннарны чӱрекке теерте толдырыбысхан.\\nМинің кӧрізімнең, ансамбльлар марии иң хынығ ирткен. Анда устарынаң ӧӧнінде аалдағы олғаннар сынасханнар. Асхыс аймааның алнын Кызластағы «Сюрприз» ӧме алған. Аның устағҷызы Виктория Бурнакова полча. Ансамбль 2017 чылда сентябрьда тӧстелген, хысхаҷах тус аразына аның араласчылары республика синінде паза регионнар аразындағы фестивальларда устарын кӧзідерге маңнанғаннар.\\nАлтай аймаандағы «Торғайах» ӧменің олғаннары кізілер хайиин тартханнар. Ансамбльны Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Мария Аткнина тӧстеен. Че, хомзынысха, пӱӱл саблығ ус ах чарыхтаң парыбысхан. Мария Иннокентьевнаның кӱстенізінең ӧменің репертуарында хакас сарыннар кӧп, оларны хакас таа, орыс таа палалар толдырчалар. Анзын «Голос-Ӱн» марығ киречілеен. Сергей Сартыков, Виктория Диденко паза Полина Коновалова «Часхы килді» ырны морсымнығ сарнабысханнар.\\nФестивальға Бурятиядаң килген Дари Долгорованы, Дарья Дондокованы паза Долгор Сангалованы хайди даа таныхтирға кирек. Хызыҷахтар Ацагат аалдағы школа-интернатта ӱгренчеттірлер. Пос туста «Бэлигэй ошонууд» ансамбльзар сарнирға чӧрчелер. Чайаачы ӧменең Любовь Янданова устапча. Любовь Намсараевнаның чооғынаң, мының алнында ол олғаннарны Улан-Удэзер марыға ал чӧрчең, че пӱӱл ӱгренҷілерін пасха регионзар апар килерге чаратхан.\\nТаланттығ хызыҷахтар кӧрігҷілерні «Хонгорхон холшорхон» паза «Наранай туяа» сарыннарнаң ӧріндіргеннер. Пастағызында тӧреен чирінеңер чоохталча, ікінҷізі кӱніҷекке чарыдылған.\\nХалғанҷы ӧме «Час ханат» студияның араласчыларынаң пӱткен. Алина Канзычакова, Регина Тоскоракова, Ориса Боргоякова паза Ксения Тохтобина, пір ӧмее пірігіп, «Полча кӧӧленіс» паза «Артист кізі» ырларны пӧзік синде толдырғаннар.\\nМарығ салтарларын араласчыларға, оларның хоос устағҷыларына паза «ағырчатхан» улусха пір час сағирға киліскен. Хайди таныхтаан жюри кнезі Артур Марлужоков, олған марығларын чарғылирға сидік. Піди кӧрзең, прайзы пастағы орынға турыстығ, че чиңісчі пір ле полча. «Голос-Ӱн» фестивальның салтарлары мындағ:\\nIII степеньніг лауреат атха Влада Чичинина, Юлия Волкова, Екатерина Кызласова паза Дарья Топоева турысханнар.\\nII степеньніг лауреат Сонам Дамчат, Артемий Котожеков, Ориса Боргоякова паза Регина Тоскоракова полыбысханнар.\\nI степеньніг лауреаттар - София Кускашева, Софья Самрина, Камила Балдан, Алина Канзычакова паза «Сюрприз» ӧме.\\nГран-приге изебі чох таланттығ Владимир Мокану турысхан. Кічіг ырҷының ӧрінізі пу чир полбаан.\\nПазағы «Голос-Ӱн» фестиваль тиксі Россия си��інде иртер. Аннаңох кӧп ыр-сарын чайылар, олғаннар кӧрігҷілерні устарынаң хайхадарлар.","num_words":606,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.106,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ӧӧркі Чӧп. Хакасияның Ӧӧркі Чӧп президиумы чыылиинда ӧӧн сурығларның пірсі аалларның полномочиелерінің чардығын, ЖКХ-наң палғалыстығларны, муниципальнай аймахтарға айландырардаңар закон проекті полған.\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев 3 апрельде президиум чыылиин иртірген. Президиумдағылар пастап «Хакас Республикадағы кӧп квартиралығ тураларда тиксі тыхтағ тоғыстарын иртірердеңер» республика законынзар алызығлар кирчеткен закон проектін ӱзӱргеннер. Хакасия правительствозы кирчеткен закон проектінең республиканың пӱдіріг паза ЖКХ министрінің пастағы орынҷызы Анатолий Безлепкин таныстырған. Аның искіриинең, закон проектінің ӧӧн кӧстее - тиксі тыхтағ сферазындағы хазна политиказын сын оңдайлығ идері.\\nЧоох парча лифт чох кӧп квартиралығ туралардаңар (ӧӧнінде пис хадыллығ туралар), хайзылары наари пӱдірілген лифттіг тураларнаң (читі паза аннаң даа кӧп хадыллығ туралар) пір адрестіг пол парғаннар. Іди ол туралар пічіктер хоостыра лифттіглерге саналчаттыр, аннаңар андағы чуртағҷыларға сынында чох полчатхан лифттің тиксі тыхтаа ӱчӱн тӧлирге килісче. Безлепкиннің чооғынаң, республикада андағ 35 кӧп квартиралығ тура: Ағбанда - 19, Саяногорскта - 15, Харатаста - 1. Пу туралардағы чуртағҷыларға тӧлегні сын оңдайлығ идер ӱчӱн республика законынзар алызығлар кирілчеттір.\\nШтыгашев закон проектінің ӱзӱрии тузында паза пір сурыға хайығ айландырған.\\n- Амғы туста кӧп квартиралығ тураларның кӧбізінде пастағы хадылларда садығ туралары, аймах-пасха идінҷектер орныхчалар, - таныхтаан Ӧӧркі Чӧп кнезі. - Тура хыриндағы чирнең олар пос хынғанни тузаланчалар, тиксі тыхтағ ӱчӱн улуғ нимес ахча тӧлепчелер. Тиксі тыхтағ ӱчӱн прай аар чӱк олаңай чурғағӌыларға арғылча. Аннаңар сағын кӧрерге кирек - хайди ол аар чӱкті тиңни ӱлестірібізерге? Че ол алынча сурығ.\\nПу закон проектін, тізең, кирілгенге санап, чағынғы сессияларның пірсінде ӱзӱрерге чаратханнар.\\nІкінҷі закон проектіне, хайзын Хакасия правительствозыох кирген, Ӧӧркі Чӧп президиумы саринаң хайығ улуғ полған. «Хакас Республикада орындағы алынҷа сурығларны аалларның холына пирердеңер» республика законының 2 статьязының 1 пункты кӱзін чідірген тіп санирдаңар закон проектін Анатолий Безлепкинӧк чарытхан.\\n-\\tЗакон проекті аалларның хайзы полномочиелерін муниципальнай аймахтар холына пирер пӧгіннең тимнелген, - искірген ол.\\n-\\tЧарытхы, чылығ, газ паза суғ пирерінең палғалыстығ полномочиелерні пӱӱнгі кӱнде тӱзімніг арах пӧгер ӱчӱн.\\nПӱдіріг паза ЖКХ министрінің пастағы орынҷызы чооғынаң, Сибирьдегі федеральнай округтың регионнарының кӧбізі 2014 чылдох мындағ оңдайға кірібіскен.\\n-\\tСибирьдегі федеральнай округта пу полномочиелер аалларның холында халғаннар Хызылчар крайында, Томск облазында, Хакасия паза Тува реепубликаларда ла, - танығ иткен Безлепкин.\\nВладимир Штыгашев хайдағ полномочиелердеңер чоох парчатханын чарыт пирген.\\n-\\tПілдістіг нимес ниме чох полар ӱчӱн. Пу сурығ олаңай, - искірген парламент устағҷызы. - Чурт-коммунальнай хоныхнаң палғалыстығ сидіксіністерні пазох аймахтар синінзер айландырары кӧрілче.\\nОлох туста Ӧӧркі Чӧп кнезі пу оой нимес сурығ пастағызын на кӧдірілбинчеткенін таныхтаан.\\n-\\tЖКХ сурығларынҷа полномочиелерні нандыра, аймахтарзар, айландырардаңар сурығны піс 2017 чылдох ӱзӱргебіс, - чоохтаан Владимир Штыгашев. - Андада ол туста республика пазы полчатхан Виктор Зимин закон проектін нандыра хығыртыбыехан.\\nВладимир Николаевичтің искіриинең, пу полномочиелерні нандыра айландырары пӱӱнгі кӱнде оой нимес сурығ полча.\\n-\\tПіс, хаҷан пу полномочиелерні ааллар синінзер пиргебіс, оларны орында пӧгерге оой арах полар тіп чоох апарғабыс, - чарытхан сидіксіністі Ӧӧркі Чӧп устағҷызы.\\n-\\tАмды піс оларны нандыра аймахтарзар пирібізерге итчебіс. Че пу тус аразына аймахтарның ЖКХ-наң палғалыстығ тыхтағ службалары чох пол парғаннар нооза.\\nАннаңар Владимир Штыгашев пу сурығҷа маңзырабасха чӧп пирген, пазох тоғазып, закон проектінің чахсы паза читпес сариларын ӱзӱрерге. Кирек полза, азых ӱзӱріглер иртірерге. Іди закон проектін Ӧӧркі Чӧпсер кирілгенге санирға, че аны хоостыра хоза тоғынарға чарат салғаннар.","num_words":459,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.139,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧАА ИМҶІЛЕРІН СЫЙЛАП ӰДЕСКЕННЕР\\nСыйыхтас. Алыңдағы кӱн, 30 августта, Хакасия правительствозы туразында республикада коронавирустаң тоғыр кӱрезерге полысхан чаа имҷілерiн паза чаа специалисттерін сыйыхтааннар\\nТаныхтирға кирек, пу чайғыда республикада чаа имҷілері 1 ай азыра коронавирус наа чуғынҷах ағырығдаң тоғыр кӱрезерге полысханнар. Олар пеер 7 июльда чиде салғаннар, анаң пазағы кӱнінде нинҷе-де имнег туразында чаа имҷілері чуртағҷыларға имнег полызиин пиріп пастааннар. Центральнай чаа округының специалисттері іди тоғынғаннар республиканың имнег туразында, Харатаста А.И.Лебедьтің адынаң реабилитация кінінде паза олох городтағы аймахтар аразындағы имнег туразында, пала тапчаң турада. Ідӧк чаа госпитальының мобильнай пунктында, Ағбанның ӧӧн площадьында орнығып, чуртағҷыларға коронавирустаң тоғыр вакцинация иртіргеннер. Анда 3 муң азыра кізее COVID-19 ағырығдаң тоғыр прививка турғызылған.\\nРоссияның арачыланыс министерствозы, хазна президентінің чарадии хоостыра, республикадағыларның айланызы соонаң Хакасиязар Центральнай чаа округының (ЦВО) соединениелернің п��рсінің мобильнай госпитальын Челябинск облазынаң ысхан. Іди пістің регионда ЦВО-ның алты имҷізі паза аннаң пасхазы чаа медицина службазының специалисттері корона-вирустаң тоғыр кӱрезерге полысханнар.\\nПу неделяда олар республикада тоғыстарын тоос салғаннарында, ЦВО-ның тоғынҷыларын Хакасия правительствозының алғыстас пічиинең таныхтааннар. Хакасияда наа чуғынчах ағырығдаң тоғыр кӱрезерге хабасхан ӱчӱн 20 чаа специализі сыйыхха турысхан, ол санда - ЦВО-ның 90-ҷы танктар дивизиязының 26-ҷы алынҷа имнег батальонының командирі, имнег службазының подполковнигі Дмитрий Щукин паза алты чаа имҷізі: Анастасия Костянова, Дмитрий Осинцев, Эсед Казиахмедов, Тамирлан Гаджиев, Наталья Михно, Надежда Колдакова. Ідӧк сыйыхтатхан Ағбандағы имнег туразының ӱс тоғынҷызы: имҷілер Юлия Дорофееванаң Мария Игнатенко паза медсестра Юлия Топакова.\\nОларға сыйыхтар читірер алнында, Хакасия пазы Валентин Коновалов республикаа сидік туста хабас пирген ӱчӱн чылығ сӧстер чоохтап, хазнаның арачыланыс министерствозына, чаа имҷілеріне паза имнег тоғынҷыларына алғызын читірген. Ол чооғында таныхтаан:\\n- Сірер республикаа иң сидік туста сынап чахсы полыс пирдіңер. Полызығны тың кирексіпчеткен тустарда пір ле хати полыспаазар. Іди армия ікі чыл изере чӧлег пол пирді. Піс аның ӱчӱн сірерге тоозылбас-парбас алғызыбыс читірчебіс. Алғыс ползын кӱзіңер, профессионализм, кӱстенізіңер ӱчӱн, пірге паза чапчаң тоғыс ӱчӱн Хада піс улуғ кӱс полчабыс, улам на хаҷан пістің ізестіг армия парда.\\nПик хазыхтығ полыңар паза сірерге тоозылбас-парбас кӱс, часкалығ чуртас, сӧбіреде пілізіп чуртирға алғапчам.\\nХакасия пазының холынаң сыйых алған соонаң Дмитрий Щукин, чоох тударға сурынып, регионның хазых хайраллирында тоғынар оңдай пирген ӱчӱн алғызын читірген. Пастағы туста гражданскай чоннаң тоғынарға оой полбаан теен. «Пістің тоғызыбыс сірерге дее, хазых министерствозына паза республика чуртағҷыларына даа тузалығ полған полар тіп санапчам», - таныхтаан ол. Анаң Дмитрий Александрович республика пазы Валентин Коноваловха чаа госпитальының тоғызына чарыдылған альбомны сыйлап пирген паза чааҷылар адынаң алғыстас пічиин читірген. Паза ол андағ пічікнең таныхтаан регион пазының орынҷызы Ольга Пономареваны, республиканың хазых хайраллаҷаң министерствозындағыларны, имнег тураларының устағҷыларын, оларнаң хада тоғынған имҷілерні паза пасхазын даа.\\nПу тоғазыға тулуптығ килген чаа специалисттеріне алғызын читіріп, Ольга Пономарева оларны Хакасиязар паза піди тоғынарға килбеңер, че пеер тынанарға ла кил турыңар алай чуртирға саңай кӧс киліңер тіп, ааллап хығырған. Мында сірерге имнег учреждениелерінде чахсы тоғыс таа табылар паза чурт таа пирілер тіп ізендірген. Пасха чооғында чааҷыларны, Хакасиязар киліп, тоғысты чапчаң пастаан ӱчӱн махтаан. Тоғазығның халғанҷызынзар пеер чыылысх��н улус хада сомға суурынғаннар.\\nХайди чоохтаан Ағбандағы имнег туразының имҷізі Юлия Дорофеева, чаа имҷілері - уғаа чахсы пілістіг специалисттер. Пӱӱл чайғызын коронавирус тымозы тузында Ағбанның имнег туразының алынҷа пӧлии тӧстелген. Ол коронавируснаң ағырыбысханнарны имниріне кӧстелген. Аның устағҷызына Юлия Дорофеева турғызылған. Пу пӧлік Харатаста А.И.Лебедьтің адынаң профилакторийде орныххан. Анда Ағбандағы имҷілер 6 чаа имҷізінең пірге тоғынғаннар.\\n- Олардаңар чахсы ла сағыстар халған. Тоғыс таа уғаа маңат апарылған. Чоохтирға кирек, чаа имҷілері Хакасияда пӱӱл пастағызын на гражданскай медицинадағылар чіли істенділер. Мындағ тоғыс оңдайына олар табырах кӧнігіп алғаннар. Пу кӱнде оларның полызиинаң пістің пӧлікте 239 пациент хазыхтанып алған, - сағыстарынаң ӱлезіп, чоохтаан имҷі.","num_words":547,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.113,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Беда — sostik.info\\nПір аалда ікі харындас чуртаптырлар. Оларның пірсі пай полтыр, пірсі—чох-чоос. Пай харындазы чох-чоос харындазын киліскен чирде микелеп, киліспеен чир-де тикке тоғындырып хыйыхтапчададыр.\\nЧох-чоос харындастың пар-чох нимезі—чабалғынаң хаңаа, чудап парған ала пииӌек ле. Нинӌе дее тоғынза, ағаа оң полар чоғыл. Хайди полза інекке чидінзе, анзы ӧлбес чирдең ӧл парадыр, хой садып алза—хойы ӱридір. Ас таарыза—азы сыға чоғыл. Іди ле муханып пай харындазының алны-кистіне чӧріп чазыпчададыр.\\nПірсінде пай харындазында ас кис чӧріп, ол ас аразында хапха ноо-да ниме чыып чӧреен ах сағаллығ апсах кізі кӧр салған. Кӧӧлӌе пас киліп, ол апсахты кистінең хаап алды:\\n— Ноо ниме ит чӧрзің мында?—тидір.\\n— Позыт, мин синің харындазыңның часказы-бын. Ағаа ис-пай чыыпчам,—тидір апсах.\\n— Часка ползаң, чоохтап пир: минің ӱлӱзім ноо нимедеңер андағдыр—нинӌе дее тоғынзам, пір дее оң полбинча?\\n— Синнең хада беда чуртапча. Син пу чирдең кӧӧлӌе, тапсабин, пасха чирге кӧзібіс, беда чуртыңда чат халар,—тіпче апсах.\\n— Чох-чоос харындас ибіне киліп, кӧӧлӌе кӧзерге тирінібіскен. Нинӌе-пар нимелерін хаңаазына таарлап алып, пала-пархазын, ипчізін одыртып алып чӧрібіскен. Ӱр бе, ас па парча ол іди, пір дее чир кӧңніне килізе чоғыл. Хайзы чирде ағас ырах полча, хайзы чирде от сапчаң чирі чоғыл, паза пірсінде хыра саларға хомай осхас. Іди парчадып пір кӧлге читкен—киліспинӧкче. Аннаңарох парир. Пара, пара пір чирге читті. Маңат чир осхас. Мал хадарӌаң, от сапчаң чир кӧп, хыраа даа чахсы осхас, суу, ағазы мындох. Мында тохтабысхан ол. Отах идіп аларға хабынза,—палтызы чоғыл—ундуп килтір. Хайди полза хаңаа алтында хонып алып, иртенінде, ала пиизіне алтанып алып, иргі чуртына палтызына парча. Ағаа параға ӱр полды ни зе, маға чоохтирға ла табырах полды.\\nИргі чуртына читсе, ибде ноо-да нименің таң сыхтааны ба, таң ула��ны ба истілче. Аны истіп паяғы кізі чапсыпча. Анаң ізік азып ибге кір килді:\\n— Ноо ниме сыхтапча мында?—тіп сурча.\\n— Минмін, синің бедаң. Ноға мині тасти парыбысхазың?—теен табыс истілче.\\n— Ноо нимее кирексің маға?—тіпче чох-чоос харындас.\\n— Чох, ам синнең халбаспын. - тіпче беда.\\n\"Пу нимедең пазох хайди осчаң\",—тіп сағынча чох-чоос харындас. Ам, палтызын алып алып, иркінге тамкы тартарға одырып алды. Кӧрзе, коробказында пір ле спичка. \"Пу нимені коробкаа суғып, алтын кӧлге кире тастабызим\",—тіп сағынып алды.\\n— Че халбас ползаң, кір пу коробкаа. Кір полар ползаң, парарзың, полбазаң—апарбаспын.\\n— Ноға кірбеӌең, кірем,—тіп беда коробка істіне пір ле пола халған. Паяғы кізі, коробканы тыыда пикти палғап алып, чӧрібісті. Кӧлге чидіп, коробказын суға кире тастабысты.\\nНаа чирге киліп, пу кізі маңат чуртабысты. Малы мал полып ӧсчедір, ас салза—азы астаң артых поладыр. Чох-чоос харындазының піди чахсы чуртапчатханы пай харындасха истіл парған. Аның істі кӧйіп, сыдап полбады. Ам ол, \"парып кӧр килим\" тіп, чох-чоос харындазы чуртаан чирге чӧрібісті. Чох харындас, пай харындасты чахсы удурлап, сыйлапча. Паарсазып, сыйлазып одырған аразында, пай харындазы чох харындазының ноо нимедеңер чахсы чуртабысханыи, иске патыбысханын піліп алған.\\n— Беданы хайдар иткезің зе?—тіп сурча.\\nМыннаң паризаң кӧл полар. Ол кӧлге кире\\nАарлас, сыйлас ирткен соонда, пай харындас наныбысхан. Ибіне киліп, киме, сӧзірбе алып алып, пис чалчызынаң паяғы кӧлзер чӧрібісті. Беданы тудып алып, харындазына нандыра апар саларға сағын салды, анзы хатабох ӱрезін тіп.\\nПір кӱн тастапчалар сӧзірбені, ікі кӱн тастидырлар ниме сыхпинча. Хайдағ даа палых сыхса, пай харындас „чох, пу нимес\" тіп, позыдыбысча. Ӱзінӌі кӱнінде спичка коробказы учурап парған.\\n— Харын даа ам учурады!—тіпче пай. Ол коробканы ізебіне суғып алып наныбысхан.\\nИбінде коробканы азыбысса, пір дее ниме кӧрін-минче. Истіп одырза, ноо-да ниме пис ӱстӱнде суғ сыға тудынып одырған чіли пілдірче.\\n— Эй, беда, хайдар сығып алғазың? Тӱс, амох мин сині эңе апар саларбын,—тапсапча пай.\\n— Чох,—тігіче беда,—парбаспын. Ол мині тик тее сала ла ӧдір салбады. Мин синде чуртим. Іди тібинең, беда чіт чӧрібіскен.\\nОл сыынаң пай харындазының хониинда обал обал соонаң полып пастабысхан. Малы, хонии ӱреи пастабысхан. Пай кізі пасха кізее хасхан оймағына позы кір чӧрібіскен.\\n\"Беда\" тіп нымах 1951 чылда 58 частығ М. М. Кокова теен хаас ипчідең пазылған. Пу нымах орыс варианттарға чағын. \"Русские народные сказки\" тіп сборниктегі \"Горе\" тіп нымахтаң тиңнестір. М. 1952 чыл.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Беда&oldid=195»\\nПоследнее изменение этой страницы: 12:07, 31 августа 2014.","num_words":605,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.145,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Версия 18:03, 20 о��тября 2014 (просмотреть исходный код)\\n(Новая страница: «Чуртаан полған пір хоосха. Олаңай ла хоосха. Че уғаа арғаас. Аннаңар аны «арғаас» тіп ада…»)\\nВерсия 08:24, 21 октября 2014 (просмотреть исходный код)\\nЧуртаан полған пір хоосха. Олаңай ла хоосха. Че уғаа арғаас. Аннаңар аны «арғаас» тіп адап салғаннар. Хости турада аның ӧӧрезі «кӱлӱк» тіп аттығ хоосха полған. Ол уғаа кӱлӱктеңер аны іди адаан полбасгар ба. Пір хати олар, тоғас парып, чоохтасханнар.\\n—\\tМинің ээлерім, апсах-иней, мағаа чоо паарсапчалар, — махтанған арғаас хоосха. — Иртен турзамох, айағымда сӱт полча. Агаа хоза, олар мағаа ит тее тасти пирчелер.\\n—\\tА минің ээлерім мині чоо тоғындыртчалар, — хомзынган кӱлӱк хоосха. — Кӱскелерні чох итірчелер. Кӱнзіре чӱгӱр салып, иптен ле тынанарға чадыбыссам, мині, ніткемнең хаап, оразар силібісчелер. Анаң андағы кӱскелерні хайындырарға килісче.\\nІзе, іди пол сыххан пу хоосха. Тоғынарга ынабиныбысхан. Ансах-иней андада, тарын парып, хоосханы азырабиныбысханнар. Астаза, кӱске тудып, чир тіп сағынғаннар.\\nВерсия 08:24, 21 октября 2014\\nОл тоғазығ соонда, тӱрче полғанда, пу арғаас хоосханың чуртын-да кӱскелер иртін сыхханнар. Хости турадаң пеер тизіп одырчалар. Андағы кӱлӱк хоосха оларның чаанына читкен полбас па.\\nАмды ирік чохта апсах-иней пу арғаас хоосханы тоғындьфарға кӱстеп сыхтылар.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Арғаас_хоосха&oldid=251»","num_words":167,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.051,"special_characters_ratio":0.224,"stopwords_ratio":0.156,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПРАЙ СУРЫҒЛАРҒА НАҢДЫРЫҒЛАР ПИРЧЕТКЕН КІН\\nКічіг паза ортын пос киреене хабасчаң кіннің ӧӧн специализі Татьяна БИЗЮК\\nИдінӌекке - полызыға. Пӱӱн піс Хакасияның тиліс чыындызының кічіг паза ортын пос киреене хабасчаң кіннің оон специализі Татьяна Бизюкнаң идiнҷектерге пирілчеткен полызығлардаңар чоохтасчабыс\\n-\\tХакасияның тиліс чыындызы тӧстелгеннең аның полызығлары пілдірте алғыдылған. Пӱӱнгі кӱнде чыынды хайдағдыр?\\n-\\tАмды Хакасияның тиліс чыындызында ӱс кін саналча: кічіг паза ортын пос киреене хабасчан кін, инвестиция кіні паза экспортха хабасчаң кін. Полған на кінде кічіг паза ортын пос киреенең айғасчатхан идінчектерге костегліг хабазығ пирілче. Мин, тізең, кічіг паза ортын пос киреене хабасчан кіннің Оон специализі полып, пу кіннің не тоғызын чарыт поларбын.\\n-\\tКічіг паза ортын пос киреене хабасчаң кін идінҷектерге хайдағ полызығлар паза оларны хайдағ оңдайларнаң читірче?\\n-\\tИң пастағызын, піс идінҷектерге ӱгредіг мероприятиелерін, тимнеп, иртірчебіс. Минің кӧрізімнең, ол уғаа чахсы хабазығ. Пос киреен азарға тимненчетсе алай асчатса, кобізінің аны маңнаныстығ апарарына піліс чидіспинче. Пӱӱнгі кӱнде идінҷектерге чарыдылған курстарның кобізі ахчаа турча, піс, тізең, ол ӱгредіге хорадығларны позыбысха алып алчабыс. Идінҷектерні ку��старға хығырчабыс. Спикерлерні тиксі Россиядаң тартчабыс, ол санда Москвадаң паза Санкт-Петербургтаң. Идінҷек ол ниик турбинчатхан курстарға сыдан полбас. Чыынды ағаа ол курстарны мында иртіп алар оңдай пирче. Аның ӱгредіг ирткеннеңер сертификат алчаң паза спикернең коні палғалысчаң оңдай пар. Ол - полызығларның пір костее.\\nПіс идінҷектерге чоннар аразындағы козідіглерде аралазар оңдай пирчебіс. Оларға козідіге пар килерге чарир. Ідӧк хорадығларның ӧӧн чардығын позыбысха алчабыс: козідігні турғызар орын ӱчӱн тӧлегні, пӱдірігні турғызарынҷа паза сувенир-полиграфия ниме-нооларын сығарарынҷа хорадығларны. Идінҷек чолға, чуртирға пос ахчазын хоратча. Пӱӱл аймах козідіглер илееде ирткен, пістің идінҷектерібіс оларның кобізінде араласханнар паза турғысхан погіннерін толдырғаннар тіп сағынчам.\\nІдӧк піс аймах сурығларҷа искіріг полызиин читірчебіс. Идінҷектерге бухгалтерия сурығларынҷа айланарға чарир, кӧзідімге, налог тӧлечең оңдайны таллап аларға алай аны алыстырыбызарға; ахча сурығларынҷа. Паза пістің кін пастыра сертификатты, декларацияны хайди алып аларынҷа искіріг полызии пар. Хайығ айландырчам, пу полызығлар оларға тикке пирілче, оларның орнына чыынды тӧлепче.\\nИң тузалығ полызығлар санында - сертификат алары. Хакасияның тиліс чыындызының сертификат тимнепчеткен подрядчик пар. Сертификат киректепчеткен идінҷек піссер айланча, піс аннаңар искірігні подрядчикке пирчебіс, ол аннаң андар идінҷекнең тоғынча. Пу полызығ ағаа ідӧк тикке читірілче.\\nПаза пір полызығ - франшизаны тимнирі. Компания позы сығарчатхан ниме-нооны, полызығны сабландырарға сағынча. Іди тӧстелчелер брендтер. Компания аның бренді рынокта таныс ползын тіп сағынча, аның ӱчӱн ағаа франшиза тимнирге кирек. Пу тоғыс нинҷе-де хаалағдаң пӱтче, компанияа аны прай иртібізерге киректелче. Тимде франшизаны пасха городтағы алай региондағы идінҷекке садарға чарир. Че бренднең тузаланар ӱчӱн, идінҷекке нинҷе-де кирексіністі толдырарға кирек. Ниме киректелче? Орнығар орын, аның улии, интерьері, оборудование, ниме-ноолар хайди салылары паза пасхазы - прай пу кирексіністер франшизада кӧзіділче. Ахчалығ кізее - ол тимде пос кирее. Ол садығ туразын хайди азарынаңар, ниме паза хайди садарынаңар сағыссырабас. Мына тимде франшиза пар. Идінҷек позының ниме-ноозына алай полызиина франшиза киректепчетсе, ол пос киреен алғыдарға сағынчатса, ағаа піссер айланарға киректелче. Пу полызығны ідӧк подрядчик чыындының ахчазына толдырча. Идінҷек пір дее ниме ӱчӱн тӧлебинче.\\n-\\tПос киреенең айғасчатхан кізі сірердең нандырығ чох парбинча полар?\\n-\\tЧарир іди дее тиирге. Пістің пӧгінібіс - аның суриина нандырығ таап пирерге. Позыбыс нандырығны пир полбинчатсабыс, піс полыс полар организацияны тілепчебіс.\\n-\\tПос киреен пастапчатхан идінҷекке нименең полыс поларзар?\\n-\\tПос киреен пастапчатханнарға иң пастағызын искірігліг полызығ пирілче. Хайди пос киреен пастирға? Хайди ағаа хорадығларны санап аларға? Хайдағ налог тӧлечең оңдайны таллап аларға? Прай пу сурығларға нандырығ тикке пирілче. Кізі піссер айланча, піс аны кирек полызығларны пирчеткен подрядчиксер ысчабыс. Ағаа полызығ пирілче, піс тӧлепчебіс.\\n-\\tСірернің ізииңер кічіг паза ортын пос киреенең айғасчатханнарға паза наа ла тоғынчатхан идінҷектерге азых. Кізінің ахчазы пар полза, че ол аны хайдағ кӧстеге хоратса, иң тузалығ поларын пілбинче. Сірер ағаа полыс поларзар ба?\\n-\\tМин сағынчам, андағ кізі идінҷек полбас, неке (Татьяна Ивановна ікінчілестіг хатхырыбысхан.-\\tАвт.). Пістің пар инвестиция кіні, хайда ағаа искірігліг полызығ хайди даа пирілер. Аның ікінҷілестері хыйа алылар: пос киреен алғыдарға алай наа кӧстеге инвестиция идерге бе... Пістің кіннің полызығларын алза, ағаа ӱгредіг полызығлары полыс полар сағынчам. Пос ахчазын хайди орта тузаланарынаңар пілістер аны сағысха тӱзірер: ниме идерге пар ахчанаң, кирек пе инвестиция идерге, инвестор поларға, пос киреен азарға ба, чох па, хайди азарға, хайдағ кӧстеге хайығ айландырарға?\\nМин ӱгредіг мероприятиелеріне киртінчем. Кізі пастап піліс аларға кирек, анаң аннаң тузаланарға. Піліс чох кізі ниме ит полар? Пір дее ниме. Олох ахчаны ол чідір салар алай пірее чирде утыр салар. Пілістер, тізең, аннаң орта тузаланар оңдай табарға полызарлар. Ол саринаң искірігліг полызығлар уғаа тузалығлар тіп санапчам.\\nПӱӱн идінҷек сығдыратхан. Пос киреен наа ла пастапчатхан кізі аның налог каникуллары парын пілбинчеттір. Льготалығ каникуллар пістің республикада, пасха регионнардағы чіли, хаҷанох тоғынчалар. Пар тус, хайзы идінҷекке пос киреен пастирға оңдай пирче. Ол налогты ниик оңдайнаң алай патент санға турғызып тӧлирге кирек, че пеер прай пос кирее кӧрімнері кірбинче. Пу искірігні пілбинчеткен идінчектер кӧп. Анзы олар пілістерні читіре\\nалбаанын киречілепче. Ағаа хоза, олар аннаңар искірігні хайда аларын даа пілбинчелер. Мин ағаа нандырығны таап пиргем паза бухгалтер полызиин аларға ызыбысхам, ол ағаа иң килістіре налог тӧлир оңдайны таллап пирер.\\n-\\tСаңай пасха кирек: кізінің пар сағыс, че аны чуртасха кирер оңдайлар чоғыл. Ағаа полыс поларзар ба?\\n-\\tМында ағаа ӧӧн полызығны инвестиция кіні пир полар. Ноға? Инвестиция кінінзер ідӧк инвестор полар кізілер айланчалар. Оларның ахча пар, че наа сағыстар чоғыл. Пістің инвесторлар кӧп тібеспін, нымах тіп сағынмазыннар. Иң не тузалығ полар пістің мероприятиелерде араласханы. Ӱгредіг мероприятиелерінде, бизнес-форумнарда кізілер палғалысчаң искіріглерінең ӱлесчелер. Оларның аразында ахчалығ кізілерні таап аларға чарир. Олар пос киреенең хаҷанох айғасчалар, че наа сағыстар кірбинче, аннаңар наа сағыстығ кізілерні киректепчелер, тілепчелер. Пу орыннар палғалыстарны пастирға, тыыдарға полысчалар. Ӧӧні - азых поларға, пос сағыстарынаң ӱлес турарға! Тиирге: мин тимдебін, хынығ полза, тоғазалар, чоохтазалар. Андағ кізілернең удаа тоғас турарға кирек. Піссер, пістің мероприятиелерге чӧрчеткен кізілер, ол оңдайнаң чахсы тузаланчалар.\\n-\\tЧыынды паза кін пирчеткен полызығларға кирексініс улуғ ба?\\n-\\tПіс полған на айланған идінҷекті, мероприятиеде араласхан кізілерні санға ал турчабыс. Халғанҷы туста полызығларға кирексініс ӧсчеткені чахсы пілдірче. Минің кӧрізімнең, кізілер чыынды пирчеткен полызығлардаңар піліп алчалар, пістеңер кӧп исчелер. Ол кірчеткен айланыстардаң, форумнарда араласчатхан кізілер санынаң кӧрінче. Халғанҷы форум - «Кимдегі Сибирь» регионнар аразындағы турист форумы - анзын чахсы киречілеен. Киртініс пар. Кізілер кирек полызығны алып аларына киртінчелер. Пілдістіг, кізі, киліп ле, ахча алып албас. Ол олох ахча тиирге кирек, че хайдағ-да полызығлар пастыра.\\nАхчалығ полызығ кӧні пирілбинібіскенде, кізілер аны тың аарлабинчатханын сизінерге килісче. Олар мероприятиее килбинчелер, иртір салчалар. Хаҷан кізі полызығ ӱчӱн позы тӧлепче, ол аны аларына прай кӱзін салар паза тус табар, нандырығлығ хайча.\\n-\\tХакасия, «Кічіг паза ортын пос кирее паза идінҷектің пастаана хабазығ» национальнай проектке кіріп, пӱӱл аны чуртасха киріп пастапча. Чыынды пу нацпроектті чуртасха кирерінҷе хайдағ тоғыс апарча?\\n-\\tЯ, піс ідӧк пу нацпроектті чуртасха кирерінде араласчабыс. «Идінҷек киреен сабландырары» федеральнай проектче улуғ тоғыс апарылча. Піс пос киреенең айғазары чахсы кирек полчатханын, идінҷек поларын махтирынҷа тоғыс апарчабыс. Ол тоғысты искіріглерні таратчатханнар (СМИ),телевидениелер, радиолар паза газеталар, толдырчалар. Паза пір кӧстег - пістің идінҷектер сығарчатхан ниме-нооларны паза сӧлепчеткен полызығларны сабландырары. Пу тоғысты кічіг паза ортын пос киреене хабасчаң кін толдырча. Полызығны аларына айланыстар кірген хоостыра маркетология компаниязы идінчектің сығарылған ниме-ноозына паза полызиина рекламаны пӱкӱлее тимнир. Пу полызығ ідӧк тикке читірілче.\\n-\\tТатьяна Ивановна, улуғ алғыс чоохтазығ ӱчӱн.","num_words":1094,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.197,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ӱгредіг. Пу наада ХГУ-ның ректоры Татьяна Краснова, хабарҷыларнаң тоғазып, университеттің наа чидіглерінеңер паза турғызылған пӧгіннердеңер чоохтап пирген\\nПӱӱнгі кӱнде Хакас хазна университеді пістің регионда иң улуғ пӧзік ӱгредігліг учреждение полча. Ректор Татьяна Григорьевнаның таниинаң, университет чылда 120 - 140 кӧстегҷе студенттерге піліс пирче. Чооғын пастап, ректор ӱр ниместе Россия президенті Владимир Путин Федеральнай Чыылыға айланызында регионнардағы пӧзік ӱгредіг пирчеткен вузтарны хайдағ алызығлар сахтапчатханын чарыда чоохтап пирген. Таныхтирға кирек, амды орындағы вузтар регионның экономика саринаң тилізі ӱчӱн нандырығлығ поларлар. Ӧӧнінде ол пӧзік пілістіг кадрлар тимнирі полча. Президенттің айланызынҷа, амды регионнардағы вузтарға «имҷі» специальностьча 70 % бюджет орны кӧстег хоостыра пиріл турар. «Педагогика» специальностьтарынҷа ідӧк кӧстегліг орыннар хозылар. Амды Хакасияның ӧӧн университеді ол алызығларны чуртасха кирерге тимненче.\\nТатьяна Краснова чооғында пӱӱнгі кӱнде Хакасияның пӧзік ӱгредігліг чииттерінің 75 %-і чир-суунда халча тіп таныхтаан. 25 %-і, улуғ городтарзар паза хырығ озаринзар парыбызып, анда чурт салынча.\\nЧоохтирға кирек, чуртастың алызығлары прай нимее теелче. Ол санда ӱгредіге дее. Амғы туста улуғ хайығ айландырылча наа технологияларға. Аннаңар ол специальностьтарҷа регионға пӧзік квалификациялығ специалисттер кирек полар. ХГУ-да ол кӧстегҷе инженер-технология институды бакалаврларны паза магистрлерні тимнепче. Анда пӧзік технологияларға чарыдылған лабораториялар тоғынча. Студенттер анда, чайаачы устарын тилідіп, мобильнай телефоннарға наа приложениелер тимнепчелер. Ідӧк оол-хыстар, 3D-технологияларнаң тузаланып, оларны ӱгредіг системазына кирерге пӧгінчелер.\\nИнженер-технология институдынаңар алынҷа чоохтаза, аның директоры Александр Валинецкийнің таниинаң, пӱӱнгі кӱнде анда 800 азыра студент ниик промышленность, пӱдіріг, экология, искірігліг технологиялар кӧстеглерҷе ӱгренче. Иң кӧп студент искірігліг технологиялар специальностьтарҷа: 100 артиинаң - бакалавр, 50 - магистр паза пір аспирант. Пасха ӱс кӧстегҷе 60 азыра студент ӱгренчеттір.\\nИрткен чылның сентябрь айында эксперимент оңдайынаң ХГУ-да чааҷылар тимнеҷең кафедра азылған. Анда 73 студент кии-хан тигір войсколарының «радиолокация станциязының операторы» специальнозына ӱгренче. Татьяна Краснованың таниинаң, анда дисциплинаа хатығ хайығ айландырылча.\\nТуснаң тиңе тилир ӱчӱн, чир-суубыстың иң улуғ университеді наа специальностьтар азарға пӧгінче. Ол санда - тағда апарылчатхан тоғыстар кирее. Пу специальностьха студенттерні ӱгредер ӱчӱн, вузха кӧп наа оборудование паза ӱгретчілер киректелче. Пӱӱнгі кӱнде университет ол сурығлар хоостыра СУЭК-наң палғалыс тутча. Ізенчебіс, килер ӱгредіг чылында наа специальность пістің чииттерге азыл парар.\\nЭкономикаа теелчеткен кӧстегҷе дее студенттерге наа специальностьтар саны хозылған. Амды оол-хыстар, «Чоннар аразындағы финанстар» кӧстегҷе ӱгреніп, институт тоозыбызып, килкім организацияларда тоғыс таап алчалар.\\nНаа ӱгредіг чылына ХГУ-ға 1441 бюджет орны пирілче. Амды университет час-хызын пазох абитуриенттерні удурлирға тимненче. Пӱӱнгі кӱнде, университетте аймах специальностьтар алып алар ӱчӱн, школа тоосчатханнарға пірге сыныхтағларны ортымахти 65 баллға тудыбызарға кирек. Ректорның таниинаң, вуз ол кӧзіді��нерні 70 баллға теере кӧдірібізерге пӧгінче. «Юрист» паза «имҷі» специальностьтарҷа, тізең, ол кӧзідімнер чылдан чылға 80 баллдаң даа пӧзік полча.\\nТаныхтирға кирек, Хакасияның ӧӧн вузы ідӧк пасха хан чирінең килген студенттерні ӱгретче. Пӱӱл пастағызын на Хакас хазна университедіне хырығ озаринаң килгеннерге 30 бюджет орны пирілген. Университетте «Орыс тілі, пасха хан чирінің тілі» кӧстегҷе США-даң, Хыдаттаң, Моол чирінең килген студенттер ӱгренчелер.\\nХГУ-ның аал хонии институдында «ветеринария» кӧстегҷе аймах істезіглер апарылча. Ирткен чылда ӱгретчілер студенттернең хада малларға витаминніг мал азиин, тимнеп, сығарыбысханнар. Мал азии хайди інектерге, пызоларға теелчеткенін піліп алар ӱчӱн, олар орындағы фермерлернең хада аны чуртасха киргеннер. Істезіг кӧзіткен: наа азырал полызиинаң пызолар табырах паза хазых ӧсчелер тіп іле сығарылған. Тӱрчедең институт наа мал азиина патент алып алар. Ол істезіглер Хызылчарда ирткен «Кимдегі Сибирь» чииттер форумында пӧзік паалалған тіп искірген ХГУ-ның наукаҷа паза инновацияларҷа проректоры Андрей Попов.\\nІдӧк ХГУ электроннай порталын тилітче. Ӱр ниместең абитуриентке, университетсер дее килбин, документтерін Интернет пастыра ызыбызып, хынчатхан специальностьча вузсар ӱгренерге кіріп алар оңдай полары кӧрілче.\\nӦріністіг кӧрерге, хайди наахылалча университеттің аймах корпустары. Аллығ заллар, аудиториялар студенттернің кӧңнін кӧдірче. Ректорның чооғынаң, ол тоғыстарға кӧп кӱс салылча.\\nПір сӧснең чоохтаза, Хакасияның ӧӧн университеді, пір орында турбин, алнынзар хаалапча. Аның студенттері халых, наука, культура чуртазында ӧткін араласчалар.","num_words":553,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.112,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"СИДІКСІНӀСТЕРНӀ ТОБЫРЫП, АЛНЫНЗАР ІЗЕНІСНЕҢ ХААЛИРҒА\\nЦелиннайда наа школа пӱдірілче\\nПресс-тур. Хакасияның журналисттер пірігізі республиканың хабарҷыларына пресс-тур сыбыра иртірче. Іди ирткен неделяда республиканың паза муниципальнай пӱдістернің хабарҷылары, чыылызып, Шира аймаанзар чол тутханнар\\nУлуғ чорых Шира аймаандағы аграрнай техникумнаң пасталған. Мында 700 азыра студент аал хонии специальностьтарын алча. Олар комбайнерларға, технологтарға, иттең паза сӱттең ниме-ноолар сығарҷаң устарға паза даа пасха специальностьтарға ӱгренчелер. Килчеткен ӱгредіг чылында анда ідӧк электроэнергетиктерні тимнирге пӧгінчелер. Хайди чоохтапча техникумның директоры Олег Недопекин, республиканың істеніс рыногында пу специалисттер улуғ кирексіністе.\\nХакасияның прай даа профессиональнай учреждениелерін алып алза, ол санда городтардағы, пірдеезінде мындағ амғы тусха килістіре наа оборудованиеліг паза наа техникалығ ӱгредіг учреждениезі чох полар, неке. Техникумнын ӱгредіг кл��зында комбайн кабиназының тренажеры турча. Анда студенттер пуғдайны, суланы орта чыырға ӱгренчелер. Компьютер пастыра хыра ас-тамааның узунын алай ба халынын алыстырыбызарға чарир. «Тоғыс» тоозылза, тізең, компьютер студент хыра ас-тамаан хайди чыыбысханын кӧзітче, паалағ турғыс пирче. Мындағ тренажер 300 муң азыра салковайға турча.\\nӰр ниместе, тізең, аграрнай техникум пазох наа техникаа чидінген. 2018 чылда пу техникум профессиональнай ӱгредіг учреждениелеріне хабасчатхан федеральнай грант мариинда араласхан. Хакасиядаң пасха, анда тиксі Россияның 700-че ӱгредіг организациязы сурыныс пічиин ысхан. Федеральнай синде 10 млн салковай полызығлығ ахчаны Хакасияа пирібізерге чарадығ алылған! Пу ахчаа ӱгредіг учреждениезі «Кировец К-739 Ст» алып алған. Ол суткада 100 азыра гектар хыра ас-тамаан чыып полча.\\n-\\tАмды студенттер практиканы учебниктерҷе нимес, Шира паза Орджоникидзе аймааның фермерлернің чазыларында ирт турарлар. Наа техникада чииттерге ах кӧгенектіг тоғынарға чарир. Анда кондиционер, холодильник, музыка, ідӧк илееде компьютер техникязы пар, - поғдархапча Олег Михайлович.\\nКилчеткен чылларда федеральнай кіннің чахии хоостыра техникумда пис наа лаборатория азыл парарға кирек. Аны азарға Шира аймаана республика правительствозы хабас пирер. Тиксі 3 миллион салковай киректелер. Амды, тізең, техникумның иттең паза сӱттең ниме-ноолар сығарҷаң паза итті сістечең цехтар тоғынча.\\n-\\tИтті паза сӱтті піс орындағы фермерлердең алып алчабыс. Студенттер преподавателълернiң устаанынаң аннаң ниме-ноолар сығарарға ӱгренчелер. Тимде ас-тамахты фермерлерге алай ба, садыбызып, ахчазын ээзіне айландыр пирчебіс, - чарытча Олег Недопекин.\\nВладимир САННИКОВ тоғынҷы Мария ГВОЗДЕВАНАҢ хада\\nІкінҷі тохтағ - Шира аймааның ӱгредіг учреждениелері. 2015 чылда Шира аймаанда хорғыстығ ӧрттер полғанда, Целиннай аалда туралар ідӧк кӧйгеннер. Че пу чобағ пӱдірілчеткен «Колосок» олған садын ибіре парыбысхан.\\nАннаңар наа учреждение олох чыл палаларны удурлаан. Амды «Колосоксар» 100 азыра пала чӧрче. Целиннайдаң пасха, олған садынзар палаларны ідӧк Палты кӧл паза Тустығ кӧл ааллардаң ағылчалар.\\n-\\tНинҷе-де чыл мының алнында Хакасияның аал хонии предприятиелерінің аразында марығ ирткен. Марығ чиңісчізiнің чирінде теестегі нимес олған сады пӱдірілер тіп чарлалған. Чыл салтарынҷа «Целинное» ООО прайзынаң артых полыбысхан. Олған сады пу аалда пӱдірілген, - чоохтапча «Целинное» ООО-ның ӧӧн директоры Владимир Санников.\\n-\\tОлған сады піске хайди даа кирек полған. Целиннайда кічіг палалар хаҷан даа илееде полған. Аның алнында 5 - 7 частығ палалар 1-ғы классха школада тимнeнҷeңнeр. Пасхазы, тізең, ибде одырҷаң, - хозылча чоохха «Колосоктың» директоры Марина Владимировна.\\nНаа олған сады хыринда аар техника кӱӱлепче. «Ӱгредіг» национальнай проект хоостыра анда наа школа пӱдірілче. Аалда школа пӱдірердеңер ирткен чылда Россияның просвещение министрі Ольга Васильева, Хакасиязар килгенде, чарадығ алған. Аның алнында олғаннар 1954 чылда пӱдірілген школада ӱгренгеннер. Изел париған тура ӱгренҷілерге паза тоғынҷыларға хачанох хорғыс ағылған. Амды нацпроект хоостыра Целиннайда 250 орыннығ наа школа поларына ізеніс пар. Пӱдіріг тоғызы тудығ чох парза, килчеткен чылда ӱгренҷілер наа школазар кӧзерлеріне ізеніс пар. Че хайдағ даа тоғыста ол-пу сидіксіністер сығыс ла килчелер, хайзы тоғысты тохтатча.\\n-\\tНаа школа иргі школа турған орында пӱдірілче. Мында састығ чир. Аннаңар оймахты улам тирең хазарға паза фундаментті пик тыыдарға киліскен. Пу тоғысха илееде тус парыбысханнанар, кӧріл парған тустаң кӧмес халчабыс. Че тоғыс пір кӱнге дее тохтабинча. Пӱӱл піске 150 миллион салковай тузаланыбызарға кирек, - чоохтапча Шира аймаа пазы Сергей Зайцев.\\nНаа школада улуғ столовай полар, хайзы иргізінде чох полған. Наа оборудование, мебель, компьютерлер паза даа пасхазы турғызылар. Ідӧк футбол ойнаҷаң улуғ нимес чазы полары кӧрілче.\\n«Целинное» ООО Шира аймааның поғдархазы полча тиирге чарир! 16 чыл мының алнында предприятие ээзі Владимир Санниковтың 425 пас мал полған полза, амды ол 1100 азыра мал ӧскірче. Мал саны хозылчатханда, наа комплекстер кирек. Владимир Николаевич пу сурығны ідӧк маңнаныстығ пӧкче. Пӱдіріг тоғыстары ам даа тоозылбаан.\\nАмды Владимир Санниковтың хониинда саңай маң чох тус. Тоғынҷылар, чазыда тоңастығларны чыып, маң чохха тӱсчелер.\\n-\\tПӱӱл чайғызын наңмырлар илееде чағаннанар, тамах чахсы ӧскен, - ӧрінче предприятие пазы. - Хысхызына читкіҷе тимненіп аларбыс, садыға даа чидер, неке. Аны чыырына паза ағыларына илееде ГСМ хорап парча. Кӱнде 600 муң салковай полар.\\n«Целинное» ООО-да тиксі 400-че кізі істенче. Оларның чал ахчазы 20 - 25 муң салковай полза, кӱскӱзін 40 муңнаң ас парча. Владимир Николаевич турыстыра чал ахчазынаң пасха, ідӧк тоғынҷыларына тикке чурт пирче паза столовайда азырапча. Хайди тидірлер чонда, кізее хайди хайзаң, ол сағаа ідӧк айланар. Аалда чуртағҷыларға тоғыс орны парда, уғаа чахсы. Мария Гвоздева «Целиннайда» илееде чыл істен парир. Пастап ол інек сағҷаң полған, ӱр ниместе, тізең, кӱлӱк тоғынҷыны бригадирге турғыс салғаннар. Пӧзік тахалығ ӧдіктіг ипчі мал цехтарынҷа чапчаң хайын чӧрче. Ағбаннаң килген хабарҷылар, амғы інек сағҷаңнарның тоғызына хайхап паза поғдархап, оларның тоғынҷаң оңдайлары чахсы паза чал ахчазы даа турыстығ тіп таныхтааннар.\\nУлуғ чорых Хакасияның культура министрі Леонид Ерёминнeң паза республиканың аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфановнаң тоғазығнаң тоозылған. Шира аймаанда этнотуризм чахсы тиліпчетсе, тиксі культура чуртазы тӧбін арах. Мында культура туралары асхынах паза чуртағҷыларға пос тусты чапсых иртірчең оңдайлар асхынах. Аннаңар искірген Шира аймаа пазы Сергей Зай��ев. Аның сӧстерінең министр Леонид Ерёмин чарасхан паза килчеткен чылларда национальнай проект хоостыра пу муниципалитетте илееде тоғыс иділер тіп таныхтаан, ол санда Шира аймааның ӧӧн культура туразын нааҷылирын паза андар наа оборудование алыларын.\\n«Тегілек стол» кистінде аал хонии тилізінеңер сурығлар кӧдірілгенӧк. Хабарҷылар Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфановха сурығлар пиргеннер: «Хаҷан республиканың хыраларында тамах илееде одыртылар?», «Мал ӧскірчеткеннерге хайдағ полызығ иділер, сӱтнең айғасчатханнарға хайдағ хабазығ пирілер?» паза даа пасхазы. Сергей Ивановичтің нандыриинаң, хайдағ даа чылларда аал хониинаң айғасчатханнарның тоғыстары аар полған. Ол ӧӧнінде хазнадаң хабазығ читіре пирілбеенінең, пӧзік электроэнергия тарифтерінең, аарлығ ГСМ-наң палғалыстығ.\\nХабарҷыларға тоғыс хоостыра илееде аал-городтарҷа чӧрерге килісче. Піреезінзер килзең, чӱрек сыстап сыхча. Илеедезінде совхозтар, предприятиелер чабыл парғаннаңар, орындағыларға тоғыс чоғыл, социальнай учреждениелер изелчелер. Шира аймаанда, тізең, сидіксіністер пар даа полза, ол алнынзар тилирге харасча. Піс полған Целиннай аал ӱчӱн улам ӧріністіг. Анда ӱгредіг учреждениелері пӱдірілче, прай социальнай объекттер пар. Че иң ӧӧні - ол тоғыс. Аалда «Целинное» ООО чуртағҷыларға тоғыс пирчеткені орындағы чуртағҷыларға таңдағызына ізеніс пирче. Кізее, тізең, амыр чуртасха ниме кирек? Чылығ иб, ізестіг тоғыс!\\nАвтор : Оксана СУНЧУГАШЕВА\\nТЕАТР ОЛ - ЧУРТАС, ЧУРТАС - ОЛ - ТЕАТР\\nПАЛА ТАПЧАҢ ТУРАДАҢ ИБЗЕР - ХОҒЫС ЧОХ\\nЧОЛЛАРНЫ ТАБЫРАХ АРАХ ТЫХТАП СЫХХАННАР\\n18.09.2020 ХАКАСИЯНЫҢ КОНФЕТТЕРӀ - ХЫРЫҒ ОЗАРИНДА\\n18.09.2020 ТИККЕ ӰГРЕДЕРЛЕР\\n18.09.2020 100 ЧАС АС ПАРҒАН 80 МУҢ АЗЫРА КӀЗӀ","num_words":992,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.127,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧААҶЫ ПОС ЧИРІНЗЕР АЙЛАНДЫ\\nПЫЛТЫР ЯНВАРЬДА «УСПАС ОТ» КЛУБТЫҢ ВОЛОНТЁРЛАРЫ, МОСКВА ОБЛАЗЫНЫҢ ОДИНЦОВО ГОРОД ОКРУГЫНДА ЯКШИНО ААЛ ХЫРИНДА ТІЛЕГ ТОҒЫСТАРЫН АПАРЫП, АДЫ-СОЛАЗЫ ЧОХ ЧААҶЫНЫҢ СӦӦГІН ТААП АЛҒАННАР. ХЫЗЫЛ АРМИЯНЫҢ ЧААҶЫЗЫН АРҒЫСТАРЫ ЧААЛАСХАН ОКОБЫНДА ЧЫЫП САЛТЫРЛАР.\\nАЛЕКСЕЙ КОБЯКОВ УСТАПЧАТХАН КУБИНКАДАҒЫ «УСПАС ОТ» ЧАА-ТАРХЫН КЛУБЫНЫҢ ТІЛЕГҶІЛЕРІ ЧААҶЫНЫҢ АДЫ-СОЛАЗЫН ПІЛІП АЛҒАННАР. ОЛ АЛЕКСАНДР МИХАИЛОВИЧ БАЙКАЛОВ ПОЛТЫР. АНЫҢ СООНДА ХЫЗЫЛ АРМЕЕЦТІҢ ТУҒАННАРЫН ТІЛИР ТОҒЫС ПАСТАЛҒАН. ВОЛОНТЁРЛАРҒА ОҢ ПОЛҒАН, БАЙКАЛОВТЫҢ ЧЕЕННЕРІ ХАКАСИЯНЫҢ ПИИ АЙМААНДАҒЫ УЛУҒ НОНЫП ААЛДА ТАБЫЛҒАННАР.\\nХакасиядаң чааға парып, Москваны арачылир чаалазығларда сағба чох чіт парған, че ӱр ниместе табылған матыр чир-суғӌыбыс, хызыл армеец Александр БАЙКАЛОВТЫҢ сӧӧгін чааӌылар самолёттаң Ағбандағы аэропортсар апарчалар.\\nХумартхылас. Илбек Ада чаада 1941 чылда Москва ӱчӱн чаалазығларда чуртазын пир салған Хызыл Армияның ч��аӌызы Александр Байкаловтың сӧӧгін 5 апрельде Хакасиязар ағылғаннар.\\n1907 чылда тӧреен Александр Байкалов, Илбек Ада чаа пасталыбысханда, фронтсар чаалазарға парыбысхан. 1941 чылда ноябрьда Москваны арачылир чаалазығларда ол сағба чох чіт парған. Покровка аалда (ам ол аал чоғыл) чуртаан туғаннары амға теере аннаңар пір дее ниме пілбееннер. Волонтёрларның тілег тоғызы сылтаанда пу кирек чарыдыл парды.\\nХакасия пазының орынҷызы Юрий Курлаев паза республиканың Москвадағы тӧреміл представительствозының устағҷызы Юлия Исмагилова, Москваны арачылап, чуртазын пир салған чааҷының сӧӧгін кічіг чир-суунзар ызар траур мероприятиезінде араласханнар. Байкалов Хакасияда тӧреен, мыннаң чааға парыбысхан.\\n5 апрельде чир-суғҷыбыс Александр Байкаловтың сӧӧгін «Москва-Ағбан» авиарейс толдырчатхан самолётнаң Ағбанзар читіргеннер. Хайди искірген Хакасияның чааҷылар комиссарының полысчызы, запастағы подполковник Олег Пагельс, чааҷының сӧӧгін, Пиизер апарып, андағы тигірибзер пирерлер. Анда аны туғаннары, орындағы ӱлгӱ кізілері, казактар пірігізінің араласчылары удурлирлар. Хызыл армеецтің сӧӧгін Илбек Чиңіс кӱні алнында, 6 майда, Улуғ Нонып аалдағы сыыратта чыып саларлар.\\nАғбандағы аэродромда чааҷылар Россия флагынаң чабылған харачахты, самолёттаң сығарып, строевой хаалағнаң аэропортсар апарғаннар. Анда оларны Пиизер апарҷаң автомобиль сағаан. Чааҷының сӧӧгін Москвадаң Юрий Курлаев паза Хакасия Ӧӧркі Чӧбінің депутады Виталий Ермолюк ағылғаннар.\\n- Волонтёрлар, Москва хыринда чаалазығлар парған орыннарны хазып, пістің чир-суғӌыбыстың сӧӧгін таап алғаннар. Ол Москва облазының Одинцово город округындағы Якшино аал хыринда, чаалазып, чуртазын пир салтыр.\\nАлександр Михайлович Байкаловты хада чааласхан арғыстары аның окобындох чыып салтырлар. Аннаң хада капсула пар полтыр, анда аның ады-солазы, Хакасиядағы Улуғ Нонып аал чӧбінең чааға парғаны пазылых полтыр. Улуғ алғыс тілегҷілерге, Байкаловтың туғаннарын таап алған ӱчӱн. Олар улуғ, тузалығ тоғыс апарчалар. Піс чааӌыны тапхан волонтёрларны Хакасиязар хығырғабыс, оларны мында экскурсияа ал чӧрербіс, Байкаловты чыып салған орынны кӧзідербіс.\\nХакасияның пазы Валентин Коновалов чааӌыны иптеп чыып саларға тоғысчы ӧмезін тӧстирге чахығ пирген Александр Байкаловты чеестеп, турыстыра чыып саларбыс. Ідӧк алғызым читірчем Одинцово город округының депутаттар чӧбінің кнезіне. Ол позының тоғынӌыларынаң хада траур мероприятиелерін иртіреріне чахсы хабасхан Пістің Ӧӧркі Чӧп депутады, бизнесмен Виталий Ермолюкты мероприятиелер иртірерге ахчанаң полысхан ӱчӱн алғыстапчам, - чоохтаан Юрий Николаевич.\\nБайкаловтың сӧӧгін Пиизер ӱдезерінде Виталий Ермолюк ідӧк араласхан. Аның чооғынаң, ол Ӧӧркі Чӧпсер Пии аймаанаң табылған. Аннаң чааға парып, чуртазын Ада чир-суубыс ӱчӱн пир салған чааҷының сӧӧгін чыып саларына хабазарын ол позының киреене санапча. Ідӧк чаа-патриот тоғызын апарчатхан волонтёрларға алғызын читірген.\\nПос чирінзер айланған Александр Байкаловтың сӧӧгін автомобильнең Пиизер апарыбысханнар. Ада чир-суубыс ӱчӱн, амғы чуртас ӱчӱн постарының чуртастарын пир салған чааҷыларның аттары хачан даа ундудылбазын.","num_words":468,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.09,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АБАЗАНАҢ СОРЫҒНЫҢ ИҢ ТАНЫҒЛЫҒ ПАЙРАМЫ\\nМеталлург кӱні. Ирткен неделяда Абаза паза Сорығ городтар Металлург кӱнін алғым таныхтааннар. 19 июльда Абазадағы тимір тас аныпчатхан рудниктің иң чахсы тоғынӌыларын чеестееннер\\nТІСПЕН ІСТЕНІСТЕРІ ТУРЫСТЫРА ПААЛАЛДЫ\\nПайрамнығ мероприятиеде Хакасияның пазы Валентин Коновалов паза Ӧӧркі Чӧп кнезінің пастағы орынҷызы Юрий Шпигальских араласханнар.\\nВалентин Коновалов Абаза город пазы Валентина Филимонованаң паза Абазадағы рудниктің директоры Виталий Михеевнең хада, саайлан парған тағҷыларға чарыдылған мемориал комплексінде пол киліп, монументке чахайахтар салған.\\nМеталлург паза город кӱннеріне чарыдылған пайрамнығ мероприятие Абазаның Культура туразында ирткен. Залға кӧп чон чыылыс парған. Килгеннернің кӧбізі - Абазадағы тимір тас аныпчатхан рудниктің тоғынҷылары.\\n-\\tАбазаға чир-чайаан ис-пайына паза чуртағҷыларына поғдархирға чарир. Тимір тастығ чирлері табылғаны город тӧстирінде улуғ туза полча. Пір предприятие ибіре тӧстелген город пір профильліг тіп адалча. Рудникте тоғынҷылар рекордтар турғысханнар паза пӧзік тоғыс чидіглеріне читкеннер. Предприятиенің таңдағы кӱні город чуртағҷыларына паза республикаа уғаа танығлығ полча. Абазаның тилізі рудникнең пик палғалыс парған. Городтың тиліҷең оңдайларын хайраллап халар, предприятие ӧңненізіне оңдайлар тӧстир ӱчӱн, піске кӧп хайығ саларға кирек.\\nАбазаның прай чуртағҷыларына городха хынчатханнары, тоғыстары ӱчӱн алғызым читірчем! Прайзына хазых, часка, пастағларда оң ползын тіп алғапчам! - алғыстаан чуртағҷыларны Валентин Коновалов.\\nАбазадағы тимір тас аныпчатхан рудниктің тоғынҷыларына, металлургия промышленнозында тӱзімніг тоғынчатханнары паза алынҷа туза итчеткеннері ӱчӱн, Хакасияның Аарластығ пічіктері читірілгеннер. Сыйых алғаннарның санында Анатолий Скулов паза Владимир Петров полғаннар. Александр Шиферовха, Вячеслав Егоровха паза Владимир Юрьевке Хакасия пазының алғыстастары читірілген. Предприятиеде кӧп чыл тоғын салған пасха даа тоғынҷылар Аарластығ пічіктерге, алғыстастарға турысханнар.\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезінің пастағы орынҷызы Юрий Шпигальских пайрамға килген чонны Ӧӧркі Чӧптің адынаң Город кӱнінең паза Металлург кӱнінең алғыстаан.\\n-\\tАбаза город - ол, металлургтар городынаң пасха, ідӧк ынағ тоғысчы ӧмелер городы. Мында халых организациялары уғаа чахсы тиліпчелер. Кӧзідімге, кинектер, ветераннар пірігістері, ТОС-тар. Абазада сидік тее оңдайлар полза, халых пірігістері ӧткін тоғынчалар паза тиліпчелер, - теен Юрий Шпигальских.\\nАбазадағы тимір тас аныпчатхан рудник 70 азыра чыл тоғын салған. Амды аның сидік тус. Че город чуртағҷылары, Хакасия правительствозының хабазиина ізеніп, рудник толдыра кӱзінең тоғын сығарына паза анда анылчатхан тимір тас хазнаның металлургия предприятиелерінде кирексіністе поларына ізенчелер.\\nПайрамнығ иирде Абазаның чайаачы ӧмелері, артисттері концерт турғысханнар. Ырҷыларның сарыннары Абаза городха чарыдылғаннар. Ырларда чонның городха хынызы, поғдархазы истілген.\\nСОРЫҒДАҒЫЛАР КОМБИНАТТЫҢ ПАЙРАМЫН ТАНЫХТАДЫЛАР\\nПу ирткен субботада, 20 июльда, Сорығ город пір саңай ӱс пайрам таныхтады: Город кӱнін, Металлургтар кӱнін паза Сорығдағы молибден комбинадының (ГОК) пайрамнығ 70 чылын.\\nСорығның ӧӧн площадьында город чуртағҷыларына «Минің городым - минің ӱлӱзім!» пайрамнығ концерт ирткен. Анда орындағы артисттер, чайаачы ӧмелер сарыннар толдырғаннар паза теелбектенгеннер.\\nПайрамнығ кӱнде ооғас наңмырағас пірее туста кинетін чаап килӌең, тӱрчедең, тохтап, кӱн чарып сыхчаң. Че ол чуртағӌыларның кӧңнін тӱзірбеен. Ӱлӱкӱн пасталар алнында городтың ӧӧн площадьынзар чон илееде чыыл парған. Чиит іӌе-пабалар кӧп полған. Олар, кічіг палаӌахтарын коляскаа одыртып алып, пайрамға килгеннер. Кибірли Сорығдағы ГОК-тың тоғынӌылары паза ветераннары істеніс колонназынаң культура паркына теере пастырғаннар. Анда оларға концерт кӧзіділген паза иң артыхтарын таныхтааннар.\\nСорығдағы молибден комбинады 70 чыл пір кӱнге дее тохтабин тоғынча. Ол хазнаның металлургия помышленнозының ӧӧн кӧстее полча. Комбинат Сорығ город чуртағӌыларына хоза тоғыс орнын пирче. Анда полған на 3 паза 4-ӌі чуртағӌы істенче. Аннаңар Металлургтар кӱні полған на кізее улуғ пайрам полча.\\nХакасия пазы Валентин Коновалов, Металлургтар кӱніне паза Сорығдағы молибден комбинадының пайрамнығ 70 чылына чарыдылған мероприятиеде аралазып, аның тоғынӌыларын чылығ алғыстаан паза иң чахсы тоғынчатханнарына Правительствоның Аарластығ пічіктерін читірген.\\n-\\t70 чыл мының алнында молибден комбинады тоғын сыхханда, мында улуғ нимес поселок тӧстелген. Ол чыллардаң «ӧскен» паза тилеен. Соонаң ағаа «город» статузы пирілген. Ол кӧп чонға тӧреен чирі пол парған. Амды комбинатта илееде кізі істенче. Пу кӱнде алынӌа алғыс сӧстері комбинаттың ветераннарына. Сірернің кӱстенізіңер сылтаанда амды городта тоғыс орыннары, сӧбірелерге палаларын ӧскірер чахсы оңдай пар, - таныхтаан Валентин Олегович.\\nГород чуртағӌылары Александр Михайловичнең Валентина Владимировна Ерохиннер ГОК-тың істеніс ветераннары полчалар. Оларның істеніс стажын хозыбысса, 80 чыл пол парча. Александр Михайлович Сорығзар істен��рге Хызылчардаң килген.\\n- 1972 чылда Сорығзар улуғ суғ килген. Туралар прай суғ алтында пол парғаннар, илееде кізінің тыны ӱзілген. Аның соонаң городты хатап пӱдіргеннер. Комбинатта тоғынӌылар чидіспинчеткен. Тоғысха кірерге килгенімде, мині сах андох алғаннар. Чарым чыл пазынаң пір пӧліктіг квартира пиргеннер. Чурт парда, сӧбіремні Хызылчардаң кӧзір килгем, - сағысха кирче істеніс ветераны.\\nАлександр Михайлович 43 чыл тыхтағ цеғында энергетик полып тоғын салған. Ол аймах техниканың электродвигательлерін тыхтаӌаң. Аның хада хонғаны Валентина Владимировна пастап комбинаттың столовайында істенген, анаң аны резиналардаң ниме-ноолар итчең цехсар алып алғаннар.\\n-\\tЧуртирға кирек анда, хайда тоғыс пар. Сорығда пістің 2-ҷі паза 3-ӌі палабыс тӧреен. Полған на пала тӧрізе, комбинат улуғдаң улуғ квартира пирӌең. Ӱзінӌі палабыс тӧреенде, комбинат піске 3 пӧліктіг квартира пирген, - чоохтапча Валентина Владимировна.\\nАмды Ерохиннернің улуғ оолғы, іӌе-пабазының чолынӌа парып, пуох комбинатта істенче. Ерохиннер осхас сӧбірелер Сорығда илееде. Комбинатта олар тӧлдең тӧлге істенчелер. Аннаңар Металлургтар кӱні полған на чуртағӌаа чағын паза улуғ пайрам полча.\\nОл кӱн ӱлӱкӱн орай иирге теере ирткен. Анда Ағбанның паза Саяногорсктың чайаачы ӧмелері концерт кӧзіткеннер. Пайрамнығ иир улуғ фейерверкнең тоозылған.\\nАвтор : Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА, Оксана СУНЧУГАШЕВА","num_words":742,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.121,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АБАЗАДАҒЫЛАР АЛЫЗЫҒЛАР САҒЫПЧАЛАР\\nРудниктің ӧӧн директоры Виталий МИХЕЕВ республика пазы\\nВалентин КОНОВАЛОВХА шахтадағы тоғысты чарытча.\\nТоғыс чорығы. Хакасия пазы Валентин Коновалов тоғыс чорығынаң Абаза городсар чӧр килді. Хосхар айының 23-ӌі кӱнін ол тиксі пу городха чарытхан тиирге чарир.\\nПРЕДПРИЯТИЕ ТИЛІЗІ ГОРОДХА ІЗЕНІС ПИРЧЕ\\nХакасия пазы Валентин Коновалов тоғысты Абазадағы рудниктең пастаан. Анзы тиктең нимес. Абаза городтың чуртас-экономика тилізі рудниктің тоғызынаң пик палғалыс парған. 2014 чылдаң пасти, хаҷан тимір-тис концентрадына паалар тӱс сыххан, рудниктегі сидіксіністер тиксі городха теелгеннер. Пу чылларға городта чуртағҷылар саны хызырыл парған, орындағы бюджеттің парыстары синген, ахча город кирексiністерін толдырарға чидіспинібіскен. Харын, республика ӱлгӱлері Абазадағы чалғыс килкім предприятиені хайраллап халар оңдай тапханнар. Хакасия пазы Валентин Коновалов, «Абазадағы рудник» ООО-ның устағ-пастаанаң чыылығ иртіріп, предприятие Абазаға ла нимес, ідӧк тиксі республикаа киректелчеткенін таныхтаан. Чоохтирға кирек, пӱӱнгі кӱнде предприятиенең Виталий Михеев устапча. Наа устағҷы рудниктің пӱӱнгі тоғызынаңар паза тилир оңдайларынаңар искірген.\\n-\\tРудник 1957 чылдаң сығара тоғынып пастаан, 1962 чылға теере чир ис-пайы азых оңдайнаң анылған, - предприятиенің тархынынаң искірігні пастаан Виталий Михеев. - Пӱӱнгі кӱнде рудникте шахта, руданы пайытчатхан фабрика паза тоғысты тӱзімніг апарарына киректелчеткен хоза пӧліктер тоғынча. Пӱӱл піс 1,9 миллион тонна анирға пӧгін турғысчабыс. Руда 43,5 проценте тимір-тиске пай. Анылған концентрат «ЕВРАЗ-ха» садылча, хайзы аны пайытхан соонаң тилекей рыногында сатча.\\nЧоохтирға кирек, предприятиеде 630 тоғынҷы істенче паза нинҷе-де кізі алынҷа чӧптезіг хоостыра тоғынча.\\n-\\tУғаа кӱстенҷік, тіспен кізілер. Предприятие «ЕВРАЗ-таң» сығыбысханда, олар халғаннар, уламох кӱстеніп тоғынғаннар, - махтаан тоғынҷыларны устағҷы. - Амды киректерібіс чахсыланча. Чал ахчазынҷа ӧдістер чоғыл, ортымах чал ахчазы 36 муң салковайға тиңнелче. Ирткен чылда наа техника алылған. Пӱӱл паза пір техника комплексы аларға пӧгін тутчабыс. Че прай пу сағыстарны сірернің, Валентин Олегович, паза правительствоның полызии чох чуртасха кирерге сидік поларҷых. Ӧӧн сидіксініс - ол налогтар. Сірер чӧптескен сылтаанда налог службазы піске удур парарға тимде. Абазадағы рудникті банкрот полдыртары тохтадылар.\\nЧыылығда ідӧк администрация устағҷызы Богдан Павленко, республиканың экономика тилізі министрі Николай Евдокимов паза Абаза город пазы Валентина Филимонова араласханнар.\\n-\\tСынап таа, предприятием хайраллап халарынӌа улуғ тоғыс иділ парған, -\\tхоза чарытхан Николай Евдокимов. - Ис-пайлыг орында 2029 чылға теере ӱзігі чох тоғынарға чарир. Налог службазы предприятиенің тилир оңдайларын кӧрчеткені паза ағаа удур парчатханы чахсы.\\nРудник устағ-пастаа республика пазы Валентин Коноваловты чир алтында тимір-тисті анирынча тоғыстар хайди парчатханын кӧрерге паза тоғынҷыларнаң чоохтазып аларға шахтазар тӱзерге хығырған. Устағчылар пастап лифттіг 95 синзер тӱскеннер, аннаң сығара тоғыстар апарылчатхан орынзар чазағ парғаннар. Республика пазы предприятие тоғынҷыларынаң хада чоохтазып алған паза оларның тоғыс оңдайларын паалаан.\\nГОРОДХА - ӦНЕТІН ОҢДАЙЛАР\\nТаныхтирға кирек, республика пазынаң пасха Абаза городсар полған на министерство-ведомствоның устағҷызы алай орынҷызы килген, олар кӧстегліг учреждениелерде пол килгеннер, тоғынҷыларнаң тоғасханнар. Обед соонаң Хакасия пазы устаанынаң республика правительствозының чорыхтағы чыылии ирткен. Чыылығ пайрамнығ киректең пасталған. Валентин Коновалов Абаза город пазы Валентина Филимоноваа Хакасия правительствозының Аарластығ пічиин читірген. Валентина Николаевна кӧп чыл кӱстеніп, прай пілізін салып тоғынча. Абаза пазына табылғанда, город чуртазын чахсыландырарынҷа ӧткін тоғынчатханы кӧрінче.\\nПравительство чыылии пӱӱнгі кӱннің ӧӧн сурығларынаң пасталған: суғ тазары паза ӧрттер сығызарынаң хорғыс. Хакасияның гражданскай арачыланысча, сағыбаан саайларҷа паза ӧрттең арачыланарынҷа устаа пастығы Николай Старков Абазаның хыринда Ағбан суғ пустаң позыдылғанын искірген. Пір неделя город чуртағҷылары чочыныста чуртааннар. Кирек 4.30 час иртен полтыр. Николай Старковтың таниинаң, пус ӧӧнінде кӱнӧрте иртче, аннаңар аның иртен пар сыхханы пасхаҷыл кирек. Абаза городтаң ӱс километр индіре пус, тайыс орында ирт полбин, читіҷе километр узунға тығылыс парған. «Лесник» паза «Черемушки» дача пірігістерінде 116 участок суға кірген, 17 кізі кӧзірілген. Администрация табырах сағыбаан саай режимін чарлаан. Хакасия правительствозы чара чачырас тоғыстарына 1 миллион салковай позытхан сылтаанда, пір кӱніндӧк Кузбасстағы компания кізілері, киліп, кирек тоғыстарны толдырғаннар.\\n-\\tПу суғ тазарына хорғыстығ тустың пастағы ла чардығы, - чарытхан Николай Старков. - Амды піс тайға суун сағыпчабыс. Наңмыр ла чағбаза, прай ниме амыр ирт парар.\\nВалентина Филимонова суғ ідізін тирең идердеңер сурығны кӧдірген. Хакасия пазы пу тоғыс нинҷее сых парарын санап саларға чахаан. Чағдапчатхан майдағы тынағ кӱннерінде республиканың министерство-ведомстволары кізілері, город-аймахтарны ӱлестіріп, анда сағыбаан киректер сығыспас ӱчӱн паза тынағ кӱннері хорғыс чох иртер ӱчӱн нандырарлар.\\nКемні-де хар-наңмыр чаапчатханы ӧріндірбинчетсе, хыраҷылар анзына чӧпсінчелер. Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрінің пастағы орынҷызы Александр Башковтың искіриинең, хысхызын хар ас-хынах чағаннаңар чир сығы чидіспинчеткен, апрель ортызына республиканың прай даа аймахтарында чаған хар ол киректі тӱзедібіскен. Пӱӱл таарыға 200 муң гектар хыра тимнелче. Пу чылға кӧрілген хабазығның 50% тӧлел парған. Халған чардығы июньдағы сан пирістер соонаң читірілер осхас.\\n-\\tПӱӱл федеральнай кін синінде таарыға хабазығны алар кирексіністер хатығлалғаннаңар, аны прайзы ал полбаан, - теен Александр Башков. - Амды хыраҷылар ол кирексіністернең таныстар, сағынчам, ирткен чылға пӱӱлӧк тимненіп пастирлар. Паза пір сидік сурығ - республикада тоғынчатхан банк учреждениелерінің кӧбізінде кредиттерге сурыныс пічіктері Москвадағы ӧӧн пӧліктерде ӱзӱрілчеткені. Орындағы кӱстіг дее предприятиелер кредит ал полбинчалар.\\nЧыылығның ӧӧн сурии Абаза городтың тилізі полған. Хакасия пазы Валентин Коновалов Абазаны тилітчең ӧӧн кӧстеглерні таныхтирға сурынған. Николай Евдокимовтың таниинаң, город бюджеді Абазадағы рудникнең 80% палғалыстығ, халған чардығы - Абазаэнергонаң. Хайди ӱстӱнде таныхталған, рудникте киректер чахсыланча. Аннаң пасха, 2017 чылда Абаза чуртас-экономика алнында тиліпчеткен орыннар санына кирілген. Аны хоостыра килкім инвесторларға городта пос киреен азарға ниик оңдайлар тӧстелче, сағам ікі резидент санға алылған, олар ағас киреенең айғасчалар. Моногородтарны тиксі тилідері хоостыра Абазада имнег учреждениелеріне оборудование алылча, ибіркі паза чон тынанҷаң орыннар и��телче. Город ідӧк нацпроекттерде араласча: демография, чурт, хазых хайраллиры паза пасха кӧстеглерҷе. Федеральнай даа, республика даа программалары городта чуртас синін чахсыландырарына кӧстелгеннер.\\nГород пазы Валентина Филимонованың искіриинең, устағ-пастағ Абазаның Суғ кизіре орныхчатхан чардығының кирексіністерінҷе тоғынып пастапча. Городтың пу чардығында 3800 кізі чуртапча. Культура туразы, ФАП тыхтағ тоғыстарын киректепчелер. Пуох орында льготалығ чуртағҷыларға тикке чир участоктары пирілген, амды инфраструктура суриин пӧгерге кирек. Пасха сидік сурығ - городха имҷілер паза ӱгретчілер чидіспинчеткені. Устағ-пастағ пу сурығны пӧкче, имҷілерге ікі чурт тимде. Прай сурығларны кӧстегліг министерство-ведомство кізілері санға алғаннар. Правительство чыылии пу сурығ ӱзӱриинен тоозылған.\\nСАҒЫССЫРАТЧАТХАН СУРЫҒЛАР ИЛЕЕДЕ...\\nХакасия пазы Валентин Коноваловнаң тоғазығда абазадағылар городтың сидік сурығларын кӧдіргеннер. Кибір хоостыра тоғазығ республика пазының чооғынаң пасталған, хайда ол табығларда ағаа чахсы хабазығ пирген ӱчӱн чонны алғыстаан, паза город пазы сан пиріс иткен. Пастыхтар чоох тутчатхан туста хыстар чуртағҷыларға чаҷыннар таратханнар, хайда оларға сурығларын читірер оңдай пирілген. Оларны, сах андох чыып, республика пазына пиргеннер. Хакасия пазы, сурығларны хығырып, нандырығлығ кізее - город пазына алай кӧстегліг министерство кізізіне - сӧс пир турған.\\nЧуртағҷыларны экология сурии сағыссыратчаттыр. Пос киреенең айғасчатханнар кӧп хадыллығ тураларда котельнайлар турғысхлап алтырлар, кии кірлелче. Пу сурығны республиканың чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы сыныхтаға алар. Абазада 12 турада газ тартылған полтыр. Ирткен чылда тиксі тыхтағ тоғыстары хоостыра тӧрт турада газ орнына чарытхы тартылтыр. Амды халған туралар чуртағҷылары ідӧк чарытхаа кірерге сағынчалар, че пу кӧстегҷе тоғыстар 2020 чылға ла кӧрілтір. Пус тығылысхан сылтаанда суға кірген 116 дача участогының ээлеріне иділген ӱрегні город устағ-пастаа паалир паза хабасчаң оңдай тілир. Кӧп сурығ чоллар хоостыра кірген: Озернай, Щетинкин, Ключик орамаларда чуртағҷылар сай даа ур саларға сурынчалар.\\nРудник тоғынҷылары чал ахчазы 2014 чылдаң сығара ӧскірілбееніне паза социальнай хабазығ толдыразынаң пирілбинчеткеніне хоптанғаннар. Рудниктің ӧӧн директоры Виталий Михеев пӱӱл майдаң чал ахчазы прай тоғынҷыларға 4,3% ӧскірілер тіп ізендірген, социальнай хабазығ хоостыра чоох апарарға ирте теен, азахха пик турып аларға тус пиріңер тіп сурынған.\\nСурығларның кӧбізі хазых хайраллирына теелген: Абазаның Суғ кизіре орныхчатхан чардығында аптека чох полтыр паза фАП-та пис орған кӧрілген полтыр, амды ікі ле халар осхас, че иң ағырсымнығ сурығ - имчілер чидіспинчеткені (имнег туразына 20 имҷі киректелче, ол санда тіс паза харах имҷілері). Аптека суриин город устағ-паста пӧгіп алтыр, пу наада азылар осхас. ФАП-та орыннар хызырылчатханын городта чуртағҷылар саны хызырылчатханынаң палғалыстырчалар. Абазадаң кӧстегліг оңдайнаң имҷее 20 студент ӱгренчеттір. Че кізілерге хазыхтарын сыныхтанарға паза имненерге ам кирек, пір чыл пазынаң нимес... Кӧзідімге, харах имҷізі Ағбаннаң айда ікі хати кил парча. Асхынах. Республика пазы хоза андағох оңдайнаң тоғынар имҷі тілирге чахаан.\\nСӧп-сап чыырынҷа паа чуртағҷыларны даа, город устағ-пастаан даа сағыссыратча. Республикада иң аарлығ паа Абазада паза Таштып аймаанда - кізідең 102 салковай. Сурығ ідӧк сыныхтаға алылған.\\nАвтор : Наталья СУБРАКОВА Тоғыс чорығы","num_words":1185,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧАБА ХУҶАХХА ХАБЫЗЫП...\\nГрек-рим курезі. Асхыста С.З.Карамчаковтың адынаң спорткомплексте, Семён Самуилович Мамышевті хумартхылап, грек-рим кӱрезінҷе республика турнирі иртті\\nУлуғ хырлас айының 21 кӱнінде иртенӧк спорткомплекссер кӱресчілер паза оларның тренерлері чыылызып пастааннар. Спортсменнер, кӧдірініп, кем хайдағ кӧдірімде харбазарын пілгенҷе 11.00 часха чит парған. Кӱресчілер, кибіске сығып, марығны пастааннар. Семён Самуилович Мамышевтің хумартхызына чарыдылған турнир чыл сай иртче. Семён чиитке пу чарыхтаң парыбысхан. Ол, аймах марығларда улуғ чидіглерге чидіп, СССР-ның грек-рим кӱрезінҷе (ол туста классика кӱрезі адалған) спорт узы полыбысхан. СССР первенствозында пастағы орынны холға киріп, ол Хакасияның кӱресчілері аразында андағ чидіге иң пастағызын читкен.\\n12.00 часта марығ пайрамни азылған. Пастағы сӧс Асхыстағы спорт школазы устағҷызының орынҷызы Андрей Фёдорович Челтыгмашевке пирілген. Ідӧк чоох тутхан Хакасияның грек-рим кӱрезінҷе федерациязынын ӧӧн тренері Николай Сергеевич Ачитаев. Грек-рим кӱрезінҷе Россияның саблығ тренері Геннадий Михайлович Боргояков чооғында таныхтаан:\\n- Олғаннар, хаӌан-да Семён Самуилович сірерӧк осхас полған. Ол позының чайалған кӱзін, чапчаңын тренировкаларда таптаан. Кӱрестерде аймах «ыырҷыларнаң» тоғазып, оларның микелерін ӱгреніп, пӧзік чидіглерге читкен. Сірер дее ідӧк кӱстенiңeр. Сидіктерні тобырғаны алнынзар парар оңдай пирер.\\nМарығның пайрамнығ чардығын чапхан турнирнің ӧӧн чарғыҷызы Виталий Григорьевич Чичинин: «Пу турнирге Хакасияның прай даа аймахтарынаң кӱресчілер чыылысханнар. Прай 91 спортсмен. Хомзынысха, Шира кӱресчілері килбееннер - оларның постарының кӱресче марығ иртчеттір». Анаң ол тоғазығ оңдайларын чарлап пирген.\\nХайди тидірлер спортсменнер, марығда тоғасчатхан ооллар сах андох алнына сығарға кӱстенчелер. Мында даа полған на кӧдірімде чиңіс тударға сіренгеннер.\\nМарығда 2002-2003 чылларда тӧреен саарбахтар араласханнар. Оларның кӱресчеткеннерін кӧрерге хынығ\\nполған. Саңай чаба хуҷахха хабызып, сімерке иртірерге кӱстенгеннер. Пірееде, сімеркені читіре дее тимнеп албин, «ыырҷыны» тастирға сіренгеннер.\\nСаңай пасха кирек улуғларның аразында. Оларның кӧдірімнері дее аар, постарын даа кӧрзең, оолахтарға ит кірібіскені кӧрінче. Олар, кибіске сығып, хол тудызып алзалар, чаба хуҷахха хабыс полбин илееде парыбысчатханнар. Улуғ марығларда кӱресчілернің, хабыс полбин, хол пыласчатханнарын кӧрче поларзар. Олар пірееде прай даа марығ тузын іди иртірчелер. Че піреезі ле, хол пылазып, ипти чаба хуҷахха хаап алза, кӧгіске алып силче.\\nПу даа марығда олар устарын кӧзіткеннер. Чахсы тимненіп, сімерке салып тастазалар, уғаа сіліг. Іди Алексей Пахтаев «ыырҷыларын» тастапчатханын кӧрерге киліскен. «Ол -2018 чылда Сибирьдегі федеральнай округтың чиңісчізі, - чоохтаан Виталий Чичинин. - Пу турнирде пастағы орын алған ооллар Сибирьдегі федеральнай округтың мариинда аралазарлар. Ол февраль айның пастағы кӱннерінде Ағбанда иртер».\\n42 кг кӧдірімде - Олег Тороков, Ағбаннаң.\\n45 кг кӧдірімде - Андриан Типчигешев, Ӱс чулдаң.\\n48 кг кӧдірімде - Виктор Сагалаков, Пилтірдең.\\n51 кг кӧдірімде - Денис Боргояков, Асхыстаң.\\n55 кг кӧдірімде - Аяс Топоев, Асхыстаң.\\n60 кг кӧдірімде - Карим Токояков, Ис пилтірінең.\\n65 кг кӧдірімде - Алексей Пахтаев, Ағбаннаң.\\n71 кг кӧдірімде -Тимур Кандыков, Пилтірдең.\\n80 кг кӧдірімде - Антон Пахтаев, Ағбаннаң.\\n80 кг пӧзік кӧдірімде - Александр Четверик, Ағбаннаң.\\nТурнирнің ӧӧн чарғыҷызы Виталий Чичининнің чооғынаң, марығ амыр, талас чох ирткен. Олғаннар кинебееннер.","num_words":404,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.087,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПІРГЕ ТОҒЫС ТУРҒЫСХАН ПӦГІННЕРІБІСТІ ЧУРТАСХА КИРЕРГЕ ПОЛЫЗАР\\n«Кимдегі Сибирь». Хакасия пазының орынӌызы тоғызын толдырчатхан Ирина Войнованың устаанынаң республика делегациязы Россияның финанстар министерствозындағы чыылығдаң чахсы салтарларнаң айланған\\n-\\tИрина Ивановна, чоохтап пиріцер, Москвада «Кимдегі Сибирь» килкім инвестиция проектінҷе чыылығда Хакасия хайдағ проекттернең араласхан?\\n-\\tХазнаның ӧӧн городында піс «Ағбан - Бийск» (транспорт коридорының) чол пӱдірии» проектті арачылаабыс, «Логистика кінін паза рапс сығарызын, аның экспортын тӧстирі» проектнең паза Хакасияда, ідӧк хондых регионнарда туризм тилізін піріктірчеткен концепциянаң таныстырғабыс. Пу концепцияда «Илбек Сойан-Алтай хурчаа» регионнар аразындағы турист чолы кӧзіділген, хайзына хабазарға чаратхан Россияның финанстар министрінің орынҷызы Андрей Иванов. Турист чолы алты субъект піріктірче: Хакасия, Алтай паза Тыва республикаларны, Алтай, Хызылчар крайларын, Кемеров облазын.\\n-\\tХайдағ чахсы сариларынаң пу проекттер федеральнай пастыхтарның хайиин тартханнар?\\n-\\tНинҷе-де регион араласчатхан килкім проекттер хаҷан даа хайығ тартчалар. Пірге тоғыс чағын итче паза піріктірче, ідӧк проекттің прай араласчыларының тилізіне улуғ кӱс пирче.\\nФедеральнай кін Ӱстӱнзархы Сибирьнің паза Ангара-Ким макрорегионнарның регионнар аразындағы турист чӧптерін тилідерінде концепцияны чуртасха кирерге инфраструктура тӧстиріне ахча пирерге тимде: чолларға, чарытхы линияларына, суғны арығлаҷаң пӱдіріглерге паза чылығ пирҷең сетьтерге.\\nАннаң пасха, Ағбан - Бийск чол Хакасияның паза Тываның экономиказына кӧріндіре чахсы теелер. Транспорт чолы хызырылза (аның узуны 1200 километр орнына 435 полар), пістің ниме-ноолар пасхазының хыринда хай-хай чахсы оңдайларда сығарылар.\\n-\\t«Ағбан - Бинск чол пӱдірии» проекті паза Ағбан - Ах тобырах чолның синін кӧдіргені Хакасияның паза Сибирьдегі пасха регионнарның экономиказына хайдағ оңдайлар асча?\\n-\\tАғбан - Бийск чол, таарлағ паза пассажирлерні тартарында тус паза ахча хорадығларын хызырып, Хакасияны Алтай Республиканаң, Алтай крайынаң, Новосибирск паза Кемеров областьтарынаң піріктірче. Аннаң пасха, Тыва, Хакасия паза Хызылчар крайының ӱстӱнзархы чардығы Новосибирсксер, Омсксар, Уралның паза Ортызындағы Россияның регионнарынзар сала хысха чолға чидінер. Автомобиль чолы мыннаң мындар Сибирь регионнарын хырығларны кисчең Хандагайты тӧстелер орында Моол чирінең паза Хыдаттың Синь-цзян-Уйгур автоном аймаанаң піріктірчеткен чолға кірер.\\nПу проекттерні - Ағбан - Бийск чол пӱдіриин паза, Ағбан - Ах тобырах чолны тыхтап, хырығларны кисчең Хандагайты орынны тӧстирін - тиксі чуртасха киргені уғаа пӧзік салтарларға ағылар. Хакасияда транспорттарға аймах полызығлар пирчеткен кіннер тӧстирге чарир. Пістің республиканың ыраххы аал-поселоктарынзар чол тартыбызарға оңдай полар. Моол чирінең хырығларны кисчең Хандагайты орын тӧстелзе, транспорт коридорлары пірікчеткен орыннарда логистика кіннерін асчаң оңдай полар. Андағ логистика кіннерінің пірсі -\\tрапсты хайраллаҷаң паза тимнеҷең кін. Ол Хакасиядаң, Хызылчар крайының ӱстӱнзартын, Кемеров облазынаң паза Алтай крайынаң рапс ӱренін пір орында чыырға паза экспортха ызарға полызар.\\nМындағ кіннерні тӧстеені чир ис-пайынаң паза тимде ас-тамахнаң палғалыстығ нимес отрасльларны кӧдірерге полызар, хайзылары сығарған ниме-нооларын ӱстӱнзархы саринзар, Моол чирінзер, Хыдатсар паза Ӱстӱнзархы Кореязар, ызарға сидіксінче.\\nПістің хазнаа ідӧк регионнар паза хазналар аразындағы палғалыстар уғаа кирек. Логистика туризмні паза аал хонии промышленнозын тилідерге, импорт орнына ниме-ноо сығарарға, пос сығарған аал хонии ас-тамаан хырығ озаринзар садарға полызар.\\n-\\tХакасия правительствозы алнында пу чағында хайдағ пӧгіннер турча?\\n-\\tХакасия пазы Валентин Коноваловтың устаанынаң піс республиканың 2030 чылға теере чон чуртазының паза экономиказының тиліс стратегиязын кӧ��ібіскебіс. Республика правительствозының пӧгіні - наа экономика пӱдізіне кірері, тимде ниме-ноо кӧстеенең хыйа парары, кластерлерге тӧстенчеткен политиканы чуртасха кирерге паза, предприятиелернің конкурент пол полар оңдайларына тӧстеніп, наа сығарыстар пастирға. Пу стратегия хоостыра Хакасияда национальнай паза инвестиция проекттері амох чуртасха кирілчелер, бизнеске льготалар кӧріл парған.\\nПӱӱнгі кӱнде экономиканы пасха кӧстеглерҷе тилідер сурығлар кӧрілген оңдайларда пӧгілче. Хакасияның чахсы тилир оңдайлығ экономика секторларының - туризмнің паза аал хонииның - тиліс концепциялары тимнелче. Аннаң пасха, турист орыннарын тилідерінде планнар тимнирінде тоғыс апарылча, киректелчеткен инфраструктураа проект-смета пічіктеріне ахча бюджетте кӧрілче, бизнеске чахсы оңдайлар тӧстелче.\\n-\\tХакасияның экономиказы пӱӱнгі кӱнде уламох хабазығ кирексіпче. Пістің республикаа «Кимдегі Сибирь» килкім инвестиция проектінің паза Ангара-Ким макрорегионның тилізі хай син тузалығ полар? Иң чахсы салтарларга чидер ӱчӱн, ниме киректелче?\\n-\\tАнгара-Ким макрорегион - уғаа алғым оңнағ. Россияның чирлерін тилідерінде стратегия хоостыра 12 макрорегион таныхталған, ол санда Ангара-Ким макрорегион, хайдар Тыва, Хакасия, Хызылчар крайы паза Иркутск облазы кирілгеннер. Ангара-Ким макрорегионның тиксі тилізі макрорегиондағы экономиканың пӱдізін алыстырарға, регионда сығарылчатхан ниме-ноо санында (ВРП-да) ниме-нооны тимнепчеткен сығарысты алғыдарға паза ниме-нооны аныпчатхан отрасль синін хызырарға, инфраструктураны паза социальнай сфераны тилідерге, инвестиция идеріне хабасчатхан хоза оңдайлар тӧстирге паза тоғын полар чуртағҷыларның кӧсчеткенін хызырарға полызар.\\nАмды Россия президенті чахииның паза Ангара-Ким макрорегионның чон чуртазының паза экономиказының тиліс стратегиязының проекттері тимнелче, соонаң хазна программазы тимнелер, хайзына ахча федеральнай кіннең паза регионнаң позыдылар. Хакасияда тоғысчы ӧме тӧстелген, хайда республика министерстволарының паза «Кимдегі Сибирьнің тиліс корпорациязы» АО-ның хакас офизінің кізілері хада-пірге тоғынчалар. Пу ӧме Ангара-Ким макрорегионны тилідерінҷе чӧптерін тимнеп салған, хайзыларын наа законнар, чарадығлар тимнирінде санға аларға киректелер.\\nПістің ӧӧн пӧгінібіс - экономиканың тимде ниме-нооға тӧстенминчеткен секторны тилідеріне кӧстелген инвестиция проекттеріне хабазары паза наа синге сығарары. Республиканың прай министерство-ведомстволарының паза «Кимдегі Сибирьнің тиліс корпорациязының» хакас офизінің пірге тоғызы турғысхан пӧгіннерібісті чуртасха кирерге полызар.\\nОЙЫННАРНЫҢ АЙМАҒЫН КӦЗІТКЕННЕР\\nЧУРТ-КОММУНАЛЬНАЙ ХОНЫХТА КӦП АЛЫЗЫҒ ПОЛАР\\nПӱдіріг паза ЖКХ министрі Сергей НОВИКОВ\\nУНИВЕРСИТЕТ ТУСНАҢ ТИҢЕ ХААЛАПЧА\\n29.01.2020 БИБЛИОТЕКАДА ОЙНАП АЛАРҒА ЧАРИР\\n29.01.2020 ЕГЭ-ға ТИМНЕНӀС\\n29.01.2020 ТРАНСПОРТ ПАЗА ЧОЛ ХОНИИ МИНИСТӀРӀНЕ НАА КӀЗӀ ТУРҒЫЗЫЛҒАН\\n29.01.2020 2021 ЧЫЛДА ТЕЕС ЧОХ ПОЛАР\\n28.01.2020 ЧИИТТЕР - НАА ПАСТЫХТАР\\n29.01.2020 ТИМӀР ЧОЛНАҢ ГЕРМАНИЯ УСТИР\\n28.01.2020 ПРЕЗИДЕНТКЕ ПАСТАҒЫЗЫН НА ИПЧӀ ТУРҒЫЗЫЛҒАН","num_words":743,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.108,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЫНАРХАС ЧИҢІСЧІ ПОЛЗЫН\\nМыңдағ фестиваль Хакасияда чуртапчатхан чоннарның аразында ынархасты тыыдар ӱчӱн иртірілче. Ідӧк хакас чонның национальнай спорт кӧрімнерін хайраллир паза хазых чуртас апарар ӱчӱн кирілче. Фестивальда республикадағы нацияларның халых пірігістерінің командалары араласханнар. «Асхыр» хакас чииттернің, «Ине тілі» чӧрімнің, «Аран Чула» республикадағы чилегеліг чоннарның хабарлар кінінің, «Тамыр» Таштып аймааңда чурттығ шорларның халых пірігізінің, «Пелеш» чуваштарның, «Менин Кыргызстаным» хырғыстарның, «Бародари» таджиктернің, «Чосон» кореецтернің паза немецтернің, азербайджаннарның, дагестаннарның командалары кӱстерінен сынасханнар. Тиксі он команда полған,\\n110 кізі араласхан.\\nФестивальны пайрамни азып, Хакасияның спорт министрі Владимир Кретов чоох тутхан:\\n-\\tХакасия пазы адынаң мин сірернi чалахай спорт фестивальыңаң алғыстапчам! Национальнай кӱрес олимпиецтернi ӧскірче. Прайзына оң ползын паза чиңістер алғапчам. Ынархас чиңісчі ползын!\\n-\\tСпорт хаӌан даа чонны піріктірчеткен кирекке саналча, - чооғында таныхтаан Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Побызаков. - Іди піс удур-тӧдір пілізiп одырчабыс. Мыңдағ фестивальлар хазнаның аймах регионнарында иртчелер. Салтарында ынархас утсын тіп сағынчам!\\nФестивальның ӧӧн чарғыҷызы Николай Свириденко полған. Марығлар соонаң иң матап «ағырчатхан» ӧме адалар. Аннаңар марығлар пасталғаннаң кӧрігҷілер, сым одырбин, постарының спортсменнері ӱчӱн сығырызып, аахтас турғаннар.\\nПастағызын чон алнынзар кӱресчілер сыхханнар. Чарғыҷы «кӱрес» сӧс тӱрк тіллерінде тӧӧй адалчатханнаңар искірген. Хакас кӱресте, тізең, чібек хурнаң хурчанған ооллар харбасчалар. Мында араласхан кӱресчілерге хызыл паза тигір кӧк ӧңніг хурларны палғааннар. «Ине тілінің» командазы «Бародари» таджиктер командазынаң тоғыр сыххан. 80 килограмм паза аннаң аар кӧдірімніглер анда араласханнар.\\nПастап хакас ооллар утыр саларлар чіли кӧрінген. Че олар 3:2 саннаң утып алғаннар. Пілдістіг, полғаны ла пос чоны ӱчӱн «ағырған».\\n«Асхыр» хакас чииттернің командазы Томыҷахтаң килген чуваш оолларнаң кӱрескеннер. Генрих Батцтың адынаң немецтернің диаспоразы азербайджан кӱресчілерінең тоғасханнар. Хайзы-да «ыырҷызын» кинетін сил тастабысчатхан, пасхазы, нинҷе-де тус ибіріліп, мике идерге кӱстенген. Чарым финалға «Асхыр», «Менин Кыргызстаным» паза немецтернің диаспоралары сыхханн��р. Хакас оолларны алза, кӱстіг кӱресчілер Денис Кичеев, Борис Мамышев, Михаил Болганов, Феликс Сунчугашев полғаннар. Команда утыр паритчатса, олар чиңіс ағылҷаңнар. Таджик, хырғыс паза азербайджан ооллар чахсы кӱресчеттірлер.\\nКӱрес парчатхан туста хости масрестлингче марығ ирткен. Ідӧк иреннер ағас тартханнар. Ікі кізі, удур-тӧдір тоғыр одырып, азахтарын чардыға тіреп, ағасты тартысчалар. Араласчатхан кізілер аны ікі хати тартчалар. Командалар тобит, теннис, дартс ойнааннар, арғамҷынаң урух тастааннар паза тартысханнар. Чиңісчілерге пастағы ӱс орын пирілген.\\nКӱресте I орын «Асхыр» хакас чииттернің халых пірігізіне, II орын «Ине тілі» хакас тілін хайраллирынҷа паза тилідерінҷе пірігіске, III орын «Менин Кыргызстаным» пірігіске пирілген.\\nАрғамҷынаң урух тастирында I орында Чечен Оожак (немецтер культуразының кіні), II орында Максим Сазанаков («Ине тілі»), III орында Максим Хегай («Чосон») полыбысханнар.\\nДартста иң кӧп сан «Ине тілі» команда тоғынып алған, олар пастағы орында пол парғаннар. II паза III орыннарны «Аран Чула» паза «Менин Кыргызстаным» алғаннар.\\nТеннисте ӧӧнінде чиит ооллар паза хыстар араласханнар. Хыстар аразында I орынны Диана Грошева («Пилеш») , II паза III орыннарны Ирина Пак («Чосон») паза Айгуль Давлетова «Менин Кыргызстаным» алғаннар. Ооллардаң I орынны Владимир Сагалаков («Ине тілі») холға кирген. Данил Судухин («Пилеш»), Алмазбек Абдыкадыров («Менин Кыргызстаным») II паза III орыннарда пол парғаннар.\\nТобит ойнап, ипчілер аразында пастағы ӱс орынны Алина Чанкова («Пилеш»), Айана Бутанаева («Тамыр»), Айгуль Давлетова («Менин Кыргызстаным») ӱлескеннер. Ооллар аразында чиңісті Виктор Бутанаев («Тамыр») тутхан. II паза III орыннарда Камат Кучугешев («Асхыр»), Василий Сагалаков полыбысханнар.\\nМасрестлингте иреннер хол кӱзінең сынасчалар. Пу марығда кӧп кізі араласхан. Че «Асхыр» чииттер пірігізі чиңіс тутхан. Фестивальның соонзар прай командалар арғамҷынаң тартысханнар. Мында «Бародари» пірігіс иң кӱстіг команда полыбысхан.\\nПрай саннарны алза, «Ине тілі» команда, чиңісчі полыбызып, чылдаң холдаң холға пирілчеткен кубокты алған. II орында «Менин Кыргызстаным», III орында «Асхыр» пол парғаннар. Иң артых «ағырғаннар» таджиктернің ӧмезі полыбысхан.\\nТиксі алза, фестиваль хынығ ирткен. Кӧрігҷілер пос чоны ӱчӱн матап «ағырғаннар». Хакас национальнай спорт кӧрімнерінҷе фестивальны Хакасияның спорт паза национальнай, территориальнай политика министерстволары иртіргеннер. Мындағ фестивальларны иртір турарға кирек. Чон, чыылызып, удур-тӧдір танысча, ынағласча, хазиин тыытча. Анда араласханнарға даа, кӧрігҷілерге дее чапсых полған тіп санапчам.","num_words":577,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.092,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Версия 14:27, 22 августа 2015 (просмо��реть исходный код)\\n(Новая страница: « СЫБАНАҢ СЫҒДА Улуғ Ӧлеңде хырых часха чит парған чалғыс ибліг ирепчі чуртаан полтыр. …»)\\n— Позың чіп салған поларзың, — тісчелер ооллары.\\n— Че, парааң, — тидір Сығдаа, -— ол читі кізілерзер.\\nВерсия 14:28, 22 августа 2015\\nУлуғ Ӧлеңде хырых часха чит парған чалғыс ибліг ирепчі чуртаан полтыр. Оларның ікі оол полған. Улуғ оолғы он ікі, кічіг оолғы тоғыс частығ. Улуғ оолғының ады Сыба, кічіг оолғының ады Сығда полған. Олар іди аң нименең азыранып чуртапчатханнарында, Моол ханнаң кізілер чиде тӱскеннер. Прай аймах чонын сӱр турлар палаларынаң хада. Оларны Моол чиріне сӱрерге пт турлар.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Сыбанаң_Сығда&oldid=841»","num_words":91,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.024,"special_characters_ratio":0.24,"stopwords_ratio":0.11,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КӦР ХАЛЫҢАР ПІСТІҢ ХЫЗЫҶАХТАРЫБЫСТЫ\\nРоссия марииның ӧӧн сыйии пістіңнернің холында\\nПістіңнер - Россия чемпионы. Пастағы орын ӱчӱн мини-футболҷа тоғазығ хазыр оңдайда иртчеткенін кӧрчеткен туста сала ағырыбыспаам. Алтын медаль иң чахсы им-том полған.\\nПрайзы даа чахсы пілче, футбол Англияда тӧстелген тіп санапчалар. Сынында чи? Пурунғы Египетте, индеецтернің майя племязы артысхан иргі хоостарда кізілер тоғылах мячнаң ойнапчатхан чардыхтар орта полчатханы хаӌаннаң таныхталча. Анзы кӧп кізіні сағысха тӱзіртче полар, неке.\\nИпчілер чи хаӌан футбол ойнап пастаан полӌаңнар? Мында хазнабыстың тархынынзар айланарға чарир. Ах ханның ӱлгӱзі тузындағы Россияда «Футбол» журнал сыхчаң полтыр. Анда хай пірее чапсых танығларға орта поларға чарир. Іди 1911 чылда ипчілернің «Пушкино» паза «Петрово-Разумовская» командалары аразында тоғазығ ирттір. Анзы пастағы марығ полар, неке.\\n1923 чылда, тізең, тимір чолда тоғынчатхан ипчілер футбол командазын тӧстеп алтырлар. Че, постарынаң тиңни ойнаӌаң командалар таппин, иреннернің марығларында аралас сыххан осхастар. Ипчілернің ӧрінізіне, сыбыра ла халғанӌы орында полбаӌаңнар. Футбол ойнапчатхан командаларның мариин кӧрерге кізілер сыбыра кӧп чыылысчаң осхас. Оларға хынығ полған, неке, ипчілер иреннернең хайди ойнапчатханнарын кӧріп аларға.\\nЕвропа хазналарында ипчілернің футбол командалары 1950 чылларда тӧстеліп пастааны таныхталча. Сах андох аймах-пасха марығлар иртіріл сыхханнар. Олох арада олаңай кізілер аразында талазығлар полған: футбол ойниры ипчілернің спорт кӧрімі бе? Андағ даа полза, ипчілер командалары аразында марығлар хайди иртчеткенін кӧрерге кӧп чон чыылысчаң. Хаӌан ипчілернің футбол командаларының мариин чайғы Олимп ойыннарына кирібіскенде, таластығ сурығ паза кӧдірілбинібіскен.\\nӰгренчеткен хызыӌахтарның футбол командалары аразында тиксі Россия синіндегі марығлар 2005 чылда пасталғаннар. Чайғызын олаңай футбол стадионнарында тимненістерін сыныхтаӌаң��ар, хысхызын мини-футбол ойнаӌаңнар. Олох туста Россия президентінің «Мини-футболны - школаа» чӧрімнеңер чарадии чарыхха сыххан. Анда оолағас-хызыӌахтарның даа командалары араласчалар. Частары хоостыра олар ал-алынӌа чарылчалар. 10 частығлар хаӌан даа 17 частығларнаң тиңни ойнап полбастар, чиңістер тутпастар.\\nАннаңар оолағастарны даа, хызыӌағастарны даа тӧреен чыллары хоостыра піди пӧлібізерге чаратханнар: 10-11, 12-13, 14-15, 16-17, 17-18 частығларның командалары. Оларның аразында пастап школаларда марығлар иртчеңнер. Кем чахсы тимненіс кӧзідер, чиңіс тудар, ол команда аймах алай город мариинда араласча. Анда прайзын утып алза, республика, анаң Сибирьдегі федеральнай округтың марығларында тимненістерін сынапчалар. Сынап анда оң полза, команда тиксі Россия мариинда аралазарға тимненіс пастапча. Уғаа нандырығлығ тус.\\n2005 чылда, хаӌан мини-футболӌа марығлар ӱгренӌілер аразында наа ла пасталчатханда, анда тың на кӧп команда араласпааны таныхталча. 2500 ле ӱгренӌі саналтыр. Хаӌан ол чӧрім тиксі хазнаӌа ізестіг хаалап сыхханда, командалар саны сах андох кӧптеліп пастабыстыр. Амды ӱгренӌілер саны хаӌанох миллион ас парыбыстыр. Командалар аразындағы марығлар чи хайдағ хазыр оңдайда иртчеткенін прайзы даа таныхтапча. Уламох чемпионнардаң тоғыр ойнапчатса, хайзы даа чиңіс тударға харасча.\\nПаза мындағ хоза танығ: «Мини-футболны - школаа» чӧрімде араласчатхан командада хайди даа пір школада ӱгренчеткен оолағастар алай хызыӌахтар поларға кирек. Пірдең, ӱгренӌілернің пірдеезі спорт школазында, ӧнетін секцияда футбол ойнирға кӧнікчеткен полбасха кирек. Оларның аразында алынӌа марығлар иртірілчелер нооза. «Мини-футболны - школаа» тиксі хазна синіндегі чӧрімнің ӧӧн пӧгіні - ӱгренӌілерні спортха тартары, хазых чуртас апарарға кӧӧктірері, аймах марығларда араластырары.\\nИрте часхызын, хаӌан ала хар соонаң чир иріп пастабысса, ӱгренӌілер тасхар чӱгӱріс чӧрчеткен поладыр. Физкультура уроктарында олғаннар футбол ойнирға тың хынчалар. Сах андох ал-алынӌа командалар тӧстелчелер. Оолағастарни ба, хызыӌахтарни ба - пасхазы чоғыл. Мында иң ӧӧні - саңай майыхханӌа чӱгӱр чӧріп алары. Ол даа сылтағнаң, неке, амғы туста физкультура урогы иң хынчатханнарның пірсіне саналча.\\nПилтір аалдағы школада физкультура уроктарын апарча Валентин Иванович Тормозаков. Андағларны позының тоғызына саңай пирін салған кізі тидірлер. Оолағастарны даа, хызыӌағастарньі даа футбол ойнирға кӧніктірче. Ӱгретчінің кӱстенізі тикке парбинча. Пістің хызыӌахтар 2018 чылда тиксі Россия мариинда араласханнарох. Че андада оларға оң полбаан, тиң частығлар аразында читінӌі ле орын алғаннар.\\nПіреезі мындағ даа кӧзідімге матап ӧрінерӌік. Че пістің хызыӌахтар пасха пӧгін тутчатханнар - сыныхтағлығ марығларда чиңістер тудып, пазох Москва облазында иртер тиксі Россия мариинда аралазарға. «Мини-футболны - школаа» чӧрімнің пір оңдайы -\\tазах мееттегі тоғазығларны хайди даа Москва облазындағы Щелково, Фрязино, Ивантеевка паза Пушкино городтарда иртір турары. Аннаңар пістің хызыӌахтар тиксі Россия марииның финалына сығып алар сағыснаң арға-мӧрійге тимнен сыхханнар. Валентин Иванович кічіг частығ футболисттернең кӧп тус иртір турған.\\nХаӌан хызыӌахтарыбыс азах меетке сых парыбысханнарында, прайзының даа ізеніс тӧреен - хайди даа маңат чидіг поларға кирек. Алныбыста сағыбаан оох-теек сурығлар сығысхлап турғаннар. Олардаңар пістің газетада чарыда пазылған, аннаңар ағаа теелбеспін. Улуғ нимес хоза танығ: хызыӌахтарыбысты тонандырарға, марыға чӧр килерге ахчалығ полызығ пирген прай чир-суғӌыларыбысха улуғ алғызыбыс читірчебіс.\\nУРА-А - ЧИҢІС!\\nХайди даа хоости пазарға кӱстензе, азах мееттегі тоғазығлар хайдағ хазыр оңдайда ирткенін пос хараанаң кӧріп аларға кирек тіп санапчам. Ойын тиңни парчатса алай хызыӌахтарыбыс утырчатса, хайди даа поларын пілбинібісчезің - амох ла чӱрек кӧксіңнең сығара чачырап парыбысхадағ осхас алай тың ағырыбысхадаға тӧӧйзің. Айаларың саңай ачысчалар - іди тың хол саапчазың; табаннарың сыстасчалар - іди матап азахнаң тепкленчезің. Че анзы тик чирге парбааны уғаа ӧріністіг.\\nТаныхтирға кирек, постарының частары хоостыра азах меетте аралазарға прай 112 команда килген. Оолағастарның паза хызыӌағастарның командалары. Прайзының пір сағыс, пір пӧгін: тиң частығлар аразында Россия чемпионы полыбызарға. Аның ӱчӱн чыылысча ниместер бе Москва облазынзар хазнабыстың аймах пулуңнарындағы школаларның оолағастары паза хызыӌахтары.\\nПастағы орын ӱчӱн пістің хызыӌахтарыбыс Москвадағы «Коммунарка» команданаң тоғасханнар. Азах меетке сығып алғаннары оларның чахсы тимненізінеңер маңат киречілепче нимес пе. Пірдең оларны марығ ээлеріне санирға чарир. Оңнығ маңат ойнабинчалар. Че пістіңнер дее оой ла утырбасха, уламох чиңіс тударға кӧстегліг пастырыс чӧрчелер.\\nТоғазығның ӧӧн чардығы 1:1 саннаң тоозылды. Амды кічіг частығ футболисттер пенальти теберге киректер. Холларыбысты мунзурухти тудып, тынмин даа турғлапчатханға тӧӧйбіс. «Че, хыстарым, тӧдір пазынмаңар!» - позым алынӌа сыбыхтанчатхан полтырбын. Пасхазы даа ниме-де чоохтанғлапча. Че харахтарыбыс ӱгренӌілерібісте ле -\\tолар пістең дее артых чӱрексінче, сағыссырапча поларлар.\\n3:2 саннаң утып алдылар. Ура-а, чиңіс пісти! Пилтір аалдағы 10-11 частығ хызыӌахтарыбыс - Россия чемпионы! Хайдағ ӧрініс! Хуӌахтасчабыс, алғыстасчабыс. Тӧреен чирібіс, чоныбыс ӱчӱн хайдағ улуғ поғдархас. Хызыӌахтарыбыс чи хайдағ айдастар, Россияда иң артыхтар. Кӧр халыңар пістің хызыӌахтарыбысты.\\nХан тигір алтында чуртап,\\nХакас чиріңерні аарлап чӧріңер.\\nХакас чонның оол-хыстары полып,\\nХалых чонда турыстыг чӧріңер.\\nХаҷан даа хазых чӧріңер,\\nЧуртазыңар чарых ползын,\\nӰлӱзіңер артых ползын.\\nАвтор : Наталья ТЮТЮ��ЕЕВА, Калининдегi школаның директоры","num_words":873,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"МИКЕЛЕР АЙМАҒЫНАҢ ТУЗАЛАНҒАННАР\\nОланай кӱрес. 1-2 февральда Хызылчар крайыңдағы Назаров городта 18 часха читкелек кӱресчі хыстар аразында Сибирьдегі федеральнай округтың марии ирткен\\nМындағ арға-мӧрійнің араласчылары чахсы оңарчалар: пос кӧдірімнерінде сыйыхтығ орынға сығып алза, Россия первенствозында аралазар оңдай пирілче. Паза сыйыхтығ орын алғаннары спорт узына кандидаттың нормативін толдырыбысча. Аннаңар чиңіске кӱстенер чахсы сылтағ пар нооза.\\n- Пістің кӱресчі хыстарыбыс андағ оңдайнаң тузалан халғаннар, сыйыхтығ орыннарға сыхханнар, - чоохтапча Россияның саблығ тренері, Хакасияның піріктірілген командазын СФО мариина ал чӧрген Марат Кичеев.\\nМарат Семёновичтің сӧстерінең, чир-суғҷыларыбыс санында спорт узына кандидаттар даа, пастағы разрядтығ даа кӱресчі хыстар полтыр. Піреезі мындағ пӧзік синдегі арға-мӧрійде пастағызын на араласча. Андағларны ӧӧрелері хайығдаң позытпин турғаннар, кӧңнілерін кӧдірерге харасханнар. «Пір хати махтанҷых арах хыснаң кибісте хабыза халғабыс. Кірер-парар чирін саңай тар иткем», - кӱлімзіреп ала чоохтап сыхча кӱресчі хыстарның піреезі. Сах андох пасхазы аның хыринзар чыылысча, СФО мариинда араласхан ӧӧренің тылаас-хабарын хынып исче. Андағ чоох-чаах аразында тус таа пілдіртпин ирте халча. Паза ла кӧрзелер, кибіссер сығар тус чит килтір. Кӧңні кӧдіріл парған кӱресчі хыс, мындағ марығда пастағызын на араласчатса даа, хомай харбаспас, тис чӧрбес. «Ундутпаңар, кибісте піс позыбыс ла ӱчӱн кӱреспинчебіс. Тӧреен-ӧскен Хакасиябыс, аның прай чуртағҷылары, туған-чағыннарыбыс ӱчӱн!» - кӧӧктірчелер ӧӧрелері.\\nАннаңар даа полбас па, чир-суғҷыларыбыс, кибіске сығып, аймах-пасха микелернең килістіре тузаланып, чиңістер тударға парчан кӱстерін, устарын сал турғаннар. Харбасчатхан туста ӧӧрелернің хысхырыстарын, утысха кӧӧктірчеткеннерін чахсы ис халчалар, уламох чапчаң хайын сыхчалар, пасха регионнаң килген кӱресчінің парар-кірер чирін саңай чох итчелер. Марығ чарғызы аның холын чоғар кӧдірчетсе, чиңіс тутханнаңар искірілчетсе - хайдағ ӧрініс.\\n-\\tХайдағ-да сылтағнаң Иркутск облазының командазы марығда араласпады. Прай пис команда саналған, 100-ке чағын кӱресчі хыс харбасхан, - чоохтапча саблығ тренер Марат Кичеев.\\nАның кӧрізінең, уғаа ӧріністіг полған, 46 кг кӧдірімде пістің кӱресчі хыстарыбыс прай медальларны утып алғанда. Пу кӧдірімде алтын медальны холға кирген спорт узына кандидат Валерия Карамчакова. Ікінҷі орында пол парған пастағы разрядтығ Алина Пахтаева. Пастағы разрядтығ Анна Коновалова хола медальлығ Ағбанзар айланған.\\n61 кг кӧдірімде харбазып, маңат тимненіс кӧзіткен, аймах микелернең тузаланып, прайзын хыра утхан спорт узына кандидат Дарья Токоякова.\\nКӱрес мариина Асхыстаң парған Карина Мастракова иң аар 73 кг кӧдірімде ӱзінҷі орын алған. Ол пастағы разрядтығ.\\nИң ниик 43 кг кӧдірімде харбазып, пастағы разрядтығ Алтынай Топоева Асхыссар хола медальлығ айланған.\\nСпорт узына кандидат Алина Сагалакова 49 кг кӧдірімде ӱзінҷі орыннаң пӧзік кӧдіріл полбин салған. 57 кг кӧдірімде харбасхан пастағы разрядтығ Тарина Бытотова хола медальлығ Ағбанзар айланған.\\nПастағы разрядтығ полған кӱресчі хыстарны, сыйыхтығ орынға сығып, спорт узына кандидаттың нормативін толдырыбысханынаң чылығ алғыстапчабыс. Паза, Россия первенствозында аралазып, маңат тимненіс кӧзідерге, сыйыхтығ орыннарға сығып аларға алғапчабыс.\\nАмды хығырығҷылар хайиина: февраль-март айларда Ағбанда чииттер паза улуғлар аразында СФО первенствозын паза чемпионадын иртірерге пӧгінчелер. Ідӧк март алай апрель айда чииттер аразында Россия первенствозы Ағбанда иртері кӧрілче. Пір дее алызығлар полбаза, чир-суғҷыларыбысха кӱрес марығларын кӧріп алар чахсы оңдай полар.\\nАҒЫРЧАТХАН ПАЛАА - ХОЗА ХАЙЫҒ\\n\"ЦСКА-ХАКАСИЯ\" - ФИНАЛДА\\nХАЗЫХ ӰГРЕТЧӀЛЕРӀНӀҢ ИҢ АРТЫҒЫ\\n21.10.2020 НАЦИОНАЛЬНАЙ ГИМНАЗИЯДА - ХООСТАР КӦЗӀДИИ\\n21.10.2020 \"ХАКАСИЯНЫҢ\" 90 ЧЫЛЫНА\\n20.10.2020 МАРЫҒДА АРАЛАЗЫҢАР\\n21.10.2020 ЖКХ ТОҒЫНҶЫЛАРЫН ТИМНЕҶЕҢ КӀН\\n20.10.2020 2021 ЧЫЛНЫҢ 31 ДЕКАБРЬЫ - ТЫНАҒ КӰНӀ\\n21.10.2020 СЕРГЕЙ ШОЙГУҒА - ЫНАРХАС ОРДЕН\\n20.10.2020 ЧААҶЫЛАРЗАР АЙЛАНЫС","num_words":454,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.079,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПАСХАЗЫНАҢ ТИҢЕ ТИЛІЗІН\\nТоғыс чорығы. Хакасия пазы Валентин Коновалов Копьёв аалда полған. Ол пастап правительство министрлерінең хада Орджоникидзе аймааның тилiзiне чарыдылған чыылығ иртірген.\\nАНДА ІДӦК ОРДЖОНИКИДЗЕ АЙМААНДАҒЫ ААЛ-ПОСЕЛОКТАРНЫҢ ПАСТАРЫ АРАЛАСХАННАР.\\n- ПУ АЙМАХТЫ ЫРАХ ОРНЫХЧАТХАН НА ӰЧӰН УНДИРҒА ЧАРАБАС. ХАКАСИЯНЫҢ ПАСХА АЙМАХ-ГОРОДТАРЫНАОХ ЧІЛИ, АҒАА УЛУҒ ХАЙЫҒ САЛЫЛЗЫН. ПРАВИТЕЛЬСТВО САРИНАҢ АНЫҢ ТИЛІЗІНЕ ХАБАЗАРҒА ХАЙДИ ДАА КИРЕК ТІП САНАПЧАМ. АННАҢАР ПІС АНЫҢ ТИКСІ ЧУРТАЗЫН ПІЛІП АЛАРҒА ӦНЕТІН КИЛДІБІС, - ТЕЕН ХАКАСИЯ ПАЗЫ ВАЛЕНТИН ОЛЕГОВИЧ.\\nАНАҢ ОРДЖОНИКИДЗЕ АЙМААНЫҢ ПАЗЫ АЛЕКСЕЙ ПОПКОВ АЙМАХТЫҢ ЧАХСЫ КИРЕКТЕРІНЕҢЕР ПАЗА СИДІКСІНІСТЕРІНЕҢЕР ИСКІРГЕН. ОЛ ІДИ ЧЫЫЛЫҒ АРАЛАСЧЫЛАРЫН АЙМАХ УСТАҒ-ПАСТААНЫҢ ХАЛҒАНҶЫ ТӦРТ ЧЫЛДАҒЫ ТОҒЫС САЛТАРЛАРЫНАҢ ТАНЫСТЫРҒАН.\\nКӧзідімге алза, пу тус аразына Орджоникидзе аймаанда 72 ӧкіс паза іҷе-паба хайии чох пала пос чуртына чидінген. Ол кирекке 90,5 миллион салковай хорадылған. Ӱс наа школа пӱдірілген: Хоғай, Хоҷых паза Ӱӱс аалларда. 15 миллион салковайға 11 культура учреждениезінде алғым тыхтағ тоғыстары иділ парғаннар.\\n- Тиксі алза, пӱӱнгі кӱнде Орджоникидзе аймаа ӧӧнінде чир ис-пайын, ол санда алтынны, аныпчатхан предприятиелер паза азахта п��к турчатхан аал хонии пірігістері сылтаанда тиліпче. Паза улуғ хозым итче аймахта туризм киреенең айғасчатхан улус. Чоохтирға кирек, пісте пір чылда 25 муң турист пол парыбысча. Олардаң орындағы бюджетсер кірчеткен парыс пір миллион салковайға читче. Аннаңар оларнаң уламох чахсы пілізіп тоғынарға киректелче, - таныхтаан Алексей Викторович.\\nЧе Хакасия пазы, аны тохтадып, аймахтағы сидіксіністердеңер алғым чоохтап пирер-ге сурынған. Алексей Попков пӧгілбинчеткен сурығлар илееде теен. Анаң полғанын на чарыдып пастаан:\\n- Иң пастап пісті Орджоникидзе аймаандағы чон саны хызырылчатханы сағыссыратча. Пӱӱнгі кӱнде тиксі аймахта 10 муң 703 чуртағӌы! Ӧнетін иртірілчеткен істезіглер хоостыра кӧрзе, чыл сай 300 - 350 кізее асхынах полып одырча. Улуғлары ӱреп парчалар, чииттер, тізең, тоғыс соонӌа алай ба Хызылчар крайынзар, алай ба Кемеров облазынзар чуртирға парыбысчалар. Паза Хакасияның иң ырах аймаанаң Ағбанзар кӧп чон кӧсче.\\nТаныхтирға кирек, аал хонии предприятиелерінің тоғынӌы-лары ідӧк пасха чирзер парыбысчалар. Аннаңар Орджоникидзе аймаанда олар полған на сай киректелчелер.\\nОлох туста имнег учреждениелерінде специалисттер чидіспинчелер. Моргтаңар алында чоохтирға кирек. Ол изел париған сылтағнаң пис чыл мының алнында чабыл парған. Орджоникидзе аймаандағыларға ӱрееннерні Ужурзар алай Ширазар ал чӧрерге килісче.\\nКӧп аалларда школаларны, клубтарны тыхтирға кирек. Гайдаровск посёлокта, тізең, клуб садығ туразында орныхча. Аймах кіні Копьев поселокта Культура туразына килістіре тураны нааҷылап алғабыс. Алында ол кино кӧрҷең зал полған. Паза поселоктағы чон стадион чох ирееленче.\\nАны пӱдірер чир пар, проекті дее тимнел парған. Пістің ахчабыс ла чоғыл!\\nЧе иң ӧӧн сидіксініс - ол ЖКХ сурығлары. Халғанҷы тӧрт чыл аразына піс оларны пір дее пӧк полбинчабыс. Кӧзідімге, Приисковай аалда котельнай тың иргі. Аның хазаннарын хаҷанох алыстырарға кирек. Пістің, тізең, пазох ла ахчабыс читпинче.\\nОрджоникидзе аймаа устағ-пастаанда ирткен чыылығда искірілген пу паза пасха даа сидіксіністерні санға алып, Хакасия пазы Валентин Коновалов министрлерге оларны пӧгерге полыс пирер оңдайлар тілирге чахығ пир салған.\\nАнаң аның министрлернең хада чолы Копьев поселоктағы Культура туразынзар узарадылған. Анда оларны залға толдыра чыылысхан чон чидікпин сахтаан. Чоохтирға кирек, республиканың аймах-городтары чуртағҷыларынаң тоғазығларны Валентин Коновалов кибірге кир салған. Хакасия пазы іди Харатас городта, Ағбан пилтірі поселокта полған. Сорығ городтағылар аннаң хада ідӧк чоох алысханнар.\\n-\\tМинистрлер кабинедінең хада піс олаңай ла чӧрбинчебіс. Піске иң ӧӧні республика чуртағҷыларының сидіксіністерін пілері, оларның чуртазын пос хараанаң кӧрері полча. Анаң оларны пӧгерге хабазарға. Улуғ ачырғасха, Хакасияда тыс пирбинчеткен сурығлар уғаа кӧп. Орджоникидзе а��маа, тізең, саңай ӱлгӱ хайии чох халған. Пу алҷаасты тӱзедерге кирек. Чоннаң хада-пірге тоғынзабыс, піс хайди даа чахсы салтарларға чидербіс тіп сағынчам, - пастаан чооғын Хакасия пазы Валентин Коновалов Копьев поселокта.\\nСоонаң сӧс Орджоникидзе аймаа пазы Алексей Попковха пирілген. Ол аймахтың тилізінеңер сан пиріс иткен.\\nАнаң на Хакасия пазының кибірге кирілген «сурығ-нандырығ» оңдайлығ чоох алызар тузы пасталған.\\nТиксі алза, Орджоникидзе чиріндегілерні иң пастап, пасха аймах-городтардағы чонны чіли, чарытхы паза ЖКХ полызығларының паалары тың сағыссыратча.\\n-\\tЧарытхы суриин піс сағам пӧкчебіс. Энергетиктернең чӧптесчебіс. Тіл алызарға сидік тее полза, кӱстенчебіс тарифтернің паазын синдіртерге, - нандырған Хакасия пазы.\\n«Суғ даа ноға андағ аарлығ?» тіп сурғаннар. Пу аймахтағыларға соох суғ ӱчӱн пір айда 73 салковай тӧлирге килісче осхас.\\nХакасияның иң ыраххы аймаандағы чуртағҷылар тиксі хазнадағы сӧп-сап реформазын ідӧк чағын ал полбинчалар. Хакасиядағы аймахтар паза городтар аразында сӧп-сапты полигонзар апарары иң аарлығ Орджоникидзе аймаанда сых парча - 133 салковай пір кізідең! Ағаа хоза, амғы туста муниципалитеттернің кӧп сабазында похсахты тӧкчең тимір ідістер ам даа чоғыл. Олар полардаң, хай пірее аалларда, ол санда Майрастарда, бункерлерні турғызар орыннар даа тимнелгелек. Оӧн сидіксініс - бюджетте ахча чоғыл.\\n«Чииттерні аалларзар айландыры-ңар!» - истілген залдаң.\\n- Хайди оларны айландырарға?\\n- Тоғыс орныларын тӧстеп ле! - нандырған Хакасия пазы Валентин Коновалов.\\nТоғыс орныларынаңар чоох парыбысханда, залдаң Копьевтағы сӱт цеғы ӱлӱзінеңер сурыбысханнар. Хайди чарыт пиргеннер орындағы чуртағҷылар, аны чабарға пӧгінче осхастар. Іди пол парза, пір саңай 50 кізі тоғыс чох халарға айабас. Ағаа хоза, чонға сӱт сатчаң орын чох пол парар. «Пу кӱнге ол сурығ пӱкӱлеезінең пӧгіл парған. Цех хайди тоғынған, ідӧк ле тоғынар», - ӧріндірібіскен Копьевтағы чонны Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрінің пастағы орынҷызы Александр Башков.\\nТоғазығда ідӧк Орджоникидзе аймаандағы имнег учреждениелерінде специалисттер чидіспинчеткенінеңер чоох парыбысхан. (Ол сурығны Алексей Попков аймахтың устағ-пастаанда ирткен чыылығда кӧдіргенӧк.)\\nХайди чарытхан Хакасияның хазых хайраллаҷаң министрі Владимир Костюш, кӧстегліг программаҷа имҷее ӱгреніп алар оңдай чыл сай пирілче. Че Орджоникидзе аймаанаң андағ сурыныс пічіктері най асхынах кірче. Пӱӱнгі кӱнде ӱс ле кізі іди ӱгренче. Олох оңдайнаң, аймахтағы моргты піс нааҷылап таа алзабыс, анда тоғынар специалист чох полар нооза. «Аннаңар пазох чоохтапчам, выпускниктерні имнег вузтарынзар постарың на кӧстебезер, піс пеер кӱснең пірдеезін ыс полбаспыс. Чиит специалисттерге республикада ідӧк «Земский доктор» программа тоғынча», - теен Владимир Фёдорович.\\nЧир-чайаанны хайраллирдаңар сурығ кӧдірілген. «Тиксі республикаҷа онкология ағырығлары иң кӧп пістің аймахта таныхталча. Ноғадаңар? Піс ол киректі чир-чайаан кірлелчеткенінең палғалыстырчабыс. Аймахтағы Ӱӱс, Чулым суғлар прай хызыл-кӱрең пол парчалар. Оларны сыныхтир оңдай чоғыл ба?» - сурғаннар залдаң.\\nНандырығны пирген Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Сергей Арехов: «Піссер андағ искіріг кірген. Орджоникидзе аймаандағы суғларны, чирлерні сыныхтир тоғыстарны тӱрчедең пастирбыс».\\nОрджоникидзе аймааның пазы Алексей Попков Хакасияның правительствозы паза чоны алнындағы сан пирізінде аймахта ортымах чал ахчазы 26 муң салковайға тиңнелче тіп таныхтаан. Паза Приисковай аалда ӧрт ӱзірҷеңнернің постын тӧстеен ӱчӱн ӱлгӱдегілерге алғызын читірген. Че пу тоғазығда ӧрт ӱзірҷеңнер оларның чал ахчазы най асхынах тіп чоохтааннар, хаҷан хозылар тіп сурғаннар. Хакасияның финанстар министрі Ирина Войнованың искіриинең, МЧС тоғынҷыларына чал ахчазы, ол сынап асхынах полған сылтағнаң, 10 %-ке кӧдіріл парған. Тӱрчедең, тізең, 4,5%-ке ӧс парары кӧрілче.\\nНандырығ алған иреннернің паза пір сурығ полған. Итсе, ол тиксі Орджоникидзе аймааның чуртағҷыларын сағыссыратча. Амғы наа технологиялар тузында пу аймахта сотовай палғалыс чоғыл! Приисковай аалда ла аны туризмні тилітчеткен идінҷек пос кӱзінең тарт салған. Хакасия пазы пу сурығны пӧгербіс тіп молҷаан.\\nЧоохтирға кирек, полған на мындағ тоғазығда чонға ағырсымнығ сурығларын, чаҷында пазып, чарыт пирер оңдай пирілче. Анаң правительствода оларны ӱзӱрчелер, пӧкчелер. Копьевта даа андағ чаҷыннар асхынах нимес чыыл парғаннар.\\nОл кӱн Валентин Коноваловты ідӧк Приисковай аалда сахтаан полғаннар. Че ағаа, Харатас городта паза Ағбан пилтірі поселокта пол парған киректерні пӧгіп, ӱр нимес тусха тудыларға киліскен. Аннаңар Орджоникидзе аймааның иң ырах аалындағы чыылығны ол чох иртіргеннер. Анда аймахтағы чир ис-пайын аныпчатхан предприятиелернің паза Приисковай аалда туризмнең айғасчатхан пірігістернің устағҷыларынаң хада Хакасияның экономика министрі Николай Евдокимов, экология министрі Сергей Арехов, Хакасияның аң-хустарны паза ибіркізін хайраллирынҷа хазна комитедінің кнезі Владимир Лебедев, Орджоникидзе аймааның пазы Алексей Попков араласханнар.\\nОӧн чоох пу аймахта «Ивановские озера» парк тӧстирдеңер паза аны хайраллалчатхан чирлер санына кир салардаңар парған.\\nМындағ паркты тӧстирдеңер сағыс олаңай ла килбеен. Хайди таныхтаан Владимир Лебедев, харлығ тағлардағы кӧллер ибіркізіндегі чирлерні туристтер матап типсепчелер. Аннаңар Хызыл книгаа кирілген оттар паза чахайахтар саңай чох пол парарға айабастар. Ағаа хоза, хазнабыстың аймах пулуңнарынаң Орджоникидзе аймааның хайхазын кӧрерге килчеткен чон соонда сӧп-сап илееде халча.\\nНоға чыылығ бизнестегілернең хада иртірілген? Оларның пос кирее ана ол чирлерде алғыдылча нооза. Алтынны андағыох тағларда аныпчалар. Пӱӱнгі кӱнге Орджоникидзе аймаанда алтыннаң тоғынчатхан 10 пірігіс саналча. Туризмні тилітчеткеннернің отель-гостиницалары ідӧк асхынах нимес. Аннаңар устағҷылар пу сурығны оларнаң хадапірге пӧгерге чаратханнар. Идінҷектер мындағ проекттең тоғыр полбааннар. Комитет кнезінің искіриинең, парк тӧстел парза даа, оларның тоғыстары тохтадылбас. Олаңай кізілерге ол чирлерде аңнирға даа, чистек-мискелер теерерге дее чарадылар. Оӧн пӧгін пу чирлерні хайраллиры паза арығ тудары полча.\\nПриисковайда гостиницаларны тутчатханнарның, тізең, сурыныс полған - аалны чахсыландырарға. Анзы орта тіп сағынчам. Сынап най изі чох пілдірче, хаҷан аалзар кірчетсең, изел париған тураларны, анаң оларның аразында нап-наа отель-гостиницаларны кӧрерге. Амғы туста, тізең, ол «хайхастығ» кӧрімні кӧртіктер ӱстӱнзер тасталчатхан сӧп-сап уламох тың «чазапча». Че аалны тилідері ол аймахтың паза аал чӧбі устағ-пастааның пӧгіні тіп чарытханнар чыылығда.\\n«Ивановские озера» парк тӧстиріне чарыдылған пастағы чыылығ ирт парды. Ол проектті чуртасха кирерге прайзы чарасхан. Амды халча теестегі тоғыстарны толдырарға. Ол санға ідӧк кірче парк полар чирні синирі паза таныхтиры.","num_words":1304,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.153,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Сыбанаң Сығда — различия между версиями — sostik.info\\nСыбанаң Сығда — различия между версиями\\nВерсия 14:29, 22 августа 2015 (просмотреть исходный код)\\nВерсия 14:30, 22 августа 2015 (просмотреть исходный код)\\nОлар іди аң нименең азыранып чуртапчатханнарында, Моол ханнаң кізілер чиде тӱскеннер. Прай аймах чонын сӱр турлар палаларынаң хада. Оларны Моол чиріне сӱрерге ит турлар.\\nАм пулар, арчымах-хапчых ниме идіп алып, палаларынаң чӧр сыхтылар ол чоннаң хада. Ала Хуланы кизіп, Сорығ суға читтілер. Кӧрзелер, Тоғыр тағда, Пӱӱр сӧӧк чирінде, ах пора аттығ хан кізі ол килген чонны Пӱӱр чирінде чыып тур ба хайдағ. Тоғыс тӱӱрліг Памох хам ол чонны чӧргізерге полыс тур. Прай чонны чыған осхастар. Чон сӱрееліг чыыл партыр. Пала-парха хадох. Аннаң-мыннаң чыылған чонны сӱрерге харас турлар. Табыс-тубус, ылғас-сыыт аннаң-мыннаң истіл турлар.\\nЧе ам сӱр сыхтылар. Пара-пара килгенде, Сойан тағларына читкеннер. Кізі чығӌаң сайзаңнарны позытхлабысхан иң улуғ кізізі, ах пора аттығ. Ол кізі піди чоохтап тур:\\n— Мин пу тасхылның ӱстӱне сых парам. Анда пу чонны сағып алам. Анда сағирға кирек, —тидір.\\nЧоны тағ алтында хоныбысхан. Ӧлеңнең килген ирепчі палаларынаң чатчадырлар илееде тастых, ипчізі анда сӧлепчедір:\\n— Ам мин хазыбызим, — тіп.\\n— Ой, піл саларлар, — тидір апсағы.\\nМоол ханның кнезі:\\n— Че, паза пу чирге чаалығ килбеспіс, хайди чуртаазар, ідӧк чуртаңар, — тіп партыр.\\nОл кизек чон иргіттер полтырлар. Соонаң ӧзіп, сӧӧктең сӧӧкке аннаң тараптырлар. Астап ӧскен сӧӧк Астанаевтер тіп адал-тыр. Кдрбічектер, Ахпашевтер аннаңох сыхтырлар. Оларның он ӱзінчі тӧлінде ӱс харындас — Халтар, Санпир, Саат теен кізі-лер пу наада чуртаптырлар.\\nОл кизек чон иргіттер полтырлар. Соонаң ӧзіп, сӧӧктең сӧӧкке аннаң тараптырлар. Астап ӧскен сӧӧк Астанаевтер тіп адал-тыр. Кдрбічектер, Ахпашевтер аннаңох сыхтырлар. Оларның он ӱзінчі тӧлінде ӱс харындас — Халтар, Санпир, Саат теен кізілер пу наада чуртаптырлар.\\nВерсия 14:30, 22 августа 2015\\nУлуғ Ӧлеңде хырых часха чит парған чалғыс ибліг ирепчі чуртаан полтыр. Оларның ікі оол полған. Улуғ оолғы он ікі, кічіг оолғы тоғыс частығ. Улуғ оолғының ады Сыба, кічіг оолғының ады Сығда полған. Олар іди аң нименең азыранып чуртапчатханнарында, Моол ханнаң кізілер чиде тӱскеннер. Прай аймах чонын сӱр турлар палаларынаң хада. Оларны Моол чиріне сӱрерге ит турлар. Ам пулар, арчымах-хапчых ниме идіп алып, палаларынаң чӧр сыхтылар ол чоннаң хада. Ала Хуланы кизіп, Сорығ суға читтілер. Кӧрзелер, Тоғыр тағда, Пӱӱр сӧӧк чирінде, ах пора аттығ хан кізі ол килген чонны Пӱӱр чирінде чыып тур ба хайдағ. Тоғыс тӱӱрліг Памох хам ол чонны чӧргізерге полыс тур. Прай чонны чыған осхастар. Чон сӱрееліг чыыл партыр. Пала-парха хадох. Аннаң-мыннаң чыылған чонны сӱрерге харас турлар. Табыс-тубус, ылғас-сыыт аннаң-мыннаң истіл турлар. Че ам сӱр сыхтылар. Пара-пара килгенде, Сойан тағларына читкеннер. Кізі чығӌаң сайзаңнарны позытхлабысхан иң улуғ кізізі, ах пора аттығ. Ол кізі піди чоохтап тур:\\n— Мин пу тасхылның ӱстӱне сых парам. Анда пу чонны сағып алам. Анда сағирға кирек, —тидір.\\n— Ам мин хазыбызим, — тіп.\\n— Ой, піл саларлар, — тидір апсағы.\\n— Хайдаң пілерлер, — тидір ипчізі, — пілбестер.\\nОл туста андағ кибір полтыр. Хаӌан чонны мыннаң сӱр паризалар, полған на кізі тағ ӱстӱнде пір тас сал салӌаң полтыр. Чонны іди санаӌаң полтырлар.\\nОл ипчі, палты-пычағын хызынып, чӧрерге идібісті.\\n— Че, — тидір апсаана, — ол таға читсең, тӧрт тас тастабызарзың. Мында санын ал салғаннар, анда тӧрт тас тастабыссаң, саны тол парар.\\nАмды ипчі, ікі палазын чидініп, апсаанаң палаларын анымӌохтастырып, тӱн хараада чӧрібісті.\\nІди чӧрібізіп, ол ікі палазынаң хайди-полза тӧреен чиріне, Ӧлең чазызына, читті. Харах частан тур, пурун суғлан тур ипчінің, позы, тізең, сағын тур істінде: піл салып, сӱр сыхпазыннар тіп. Иргі чуртта халарға чарабас тіп сағын тур. Хайдар-да пасха чирге парарға кирек.\\nИпчі, астаң астап, суғдаң сухсап, ікі оолғын изертіп, Сыбы тағның кистінӌе парып, Иней суғ чоғар Кӱлӱбӱс тағның тӧзінде хуюда чурт салыбысхан. Ирінің аңначаң тиріглерін хада алып алған.\\nАнаң сыын-киик тутчаң айа тартып, аң идінең азыран турлар. Сыба он ӱс, Сығда он часха чит парған. Пабазының чааӌағын алып, ойын аразында хус атхлап чӧрчелер. Ічезін хус идінең азырап турлар оолахтар. — Че, — тидір іӌезі, — ырах-узах чӧрбе��ер, айғахтығ аңа тутыр салдыңар. Оолахтар пірсінде хайалығ тағ ӱстӱне сых парғаннар. Кӧрзелер, пір аба чадыр, айғахтары хайдар-хайдар улуғ. Сыба сӧли-дір: — Мин мыны атыбызим, — тіп. Холтых алтына кӧстеп, атыбысхан. Аба азах-холға турыбысхан. Сығда, аны кӧріп, тартыбоғысхан. Аба, кил, аңдара парған. Ам хайадаң индіре ойлас килзелер, Сыбаның уғы, пір холтығынаң кіріп, пір холтығынаң сыхтыр, Сығданың уғы, паарынаң кіріп, сыртынаң оыхтыр. Іӌебіс ам киртінмес тіп, тӱгін ӱзе тартып алғаннар. Иблерінзер киліп, тӱгін кӧзіт турлар. — О-о, палаларым, улуғ айғахтығ аң — улуғ чабал аң. Хайди аттыңар? — тіпче. Анаң парып кӧрзе, сынап таа, ухтары пабаларыни. — Че, палаларым, ӧс партырзар, ам хорыхпаспын, — тидір ічелері. Ол аңның теерізін сойып, идін хуюзар ал килгеннер. Аннаң андар олар чуртап сыхтылар. Ооллары ӧзібіскен. Сыба он читі часха читті, Сығда он тӧрт часха читті. Пір дее нимедең хорыхпас пол пардылар. Киик, сыын ат килзелер, ӧзін-чілиин іӌезіне пирӌең полтырлар (пурунғы кізілер, ӧзін-чілиин кӧріп, ниме пілчең полтырлар). Пірсінде Сыба, ічезі суға парыбысханда, кииктің ӧзін-чілиин кӧр тур: — Че, — тидір, — мына піс чуртаан Иней суғ пасха суға кірчеткен чирде, сол саринда, читі кізі одырлар, ідӧк хасхан кізілер. Іӌезі килгенде, Сыба чілиин тастабысты. Ічезі: «Хайди пол парды, ӧзі-чілии хайда полчаң?»— тидір. — Позың чіп салған поларзың, — тісчелер ооллары. Иртен Сыба: — Че, парааң, — тидір Сығдаа, -— ол читі кізілерзер. Ам парчалар андар. Нинче суғ кизіп, ол читі кізілерзер читтілер. Олары охчаа ниме чох майылысхлабыстырлар. Ам Сыбанаң Сығда, ікі пулан атып пиріп, оларны азырап турлар. — Че, піс анда чуртапчабыс, пістің чирге парыңар, — тидірлер. Аннаң андар ікі харындас нандыра чӧрібістілер. Іӌелері ол туста сахсынып одырчаттыр, ноға піди ӱр чӧрчелер тіп. Ур ниместең читі кізі чиде тӱскеннер. Ам пулар мында чуртабысханнар. Паза пірсінде Сыба, ӧзін-чілиин позы чіп, пазох кӧр тур. Іди кӧр турза, пір чалаң кізі хас килтір Моол чирінең. Амды аны удурлирға пардылар. Кӧрзелер, сарааттығ чиит оол. — Хайдаң килдің? — тіп сурдылар аннаң. — Моол чирінең хас килдібін. Ам іӌем-пабамнаң тоғазарға тіп тарыхчам, — тидір. Аны постарына хозып, Ӧлең чазызына чуртирға пардылар прайзы. Анда тохтап, чурт салыбыстылар. Сӱрдірген кізілер килзе, постарына хозып, чуртапчалар. Іди оох-теек чонны пірік-тіріп, аңнап, азырап турлар. іди чуртап-мӧтепчедедірлер. Пірсінде Сыба ӧзі-чіліңнең пазох кӧр тур. Кӧрчетсе, чаа килчеткен осхас. Ам ол кізілерге, чара-чара тараңар тіп, сӧлеп тур. Ырах нимес изебі чох тыт тайға полған. Сыба тидір: — Читі Хуйас пазында хайа пар, анда поларзар, — тіпче. Ам андар пардылар. Пір кӱн иртті, ікі кӱн пол парды. Сарыс тур-лар. Сыбаны син чойлан салдың тісчелер. Читінч;і кӱнінде сӱрееліг чаа кил тур. Тоғыс тӱӱрліг Паламох хам чаа хамын хамнапча. Сигіс тӱӱрін хости-хости салып, то-ғызынӌы хол�� тӱӱрін холда тудып, хамнабысса, прай пасха тӱӱрлері кізі ибіре ойласхлап тур. Сыба: — Ам кӧрдер бе? — тидір. — Я, кӧрдібіс, — тісчелер. — Че, — тидір Сыба, — ам хамнабысса, прай пістің чоныбыс-ты піл салар, хамнаалахта тартып пар килим. Іди тібинең, охчаазын холға тартхан, позыдыбысты. Соғаны сыыли тӱсті. Іди тартыбысханда, Паламох хам ойда тӱсті. Чон хорылыбысхан, хысхы-табыс ол чонның аразында истіле тӱскен: — Хам ӧл парды, — тісчелер. — Хайдаң ух килді? — тіп хайхас турлар. — Тігі хайадаң аттылар одыр, — тісчелер. Пір кізі ух чолын піл салды. Ам ах пора аттығ алып кізі, хуйахтығ полза, ух тыынмас тіп, тулағазын тӱзірібісті. Сыбанаң Сығда, ікӧлең кӧстеп, ікі харағын аның ӧтіре аттылар. Чон пазох хорылыбысты. Олар піди атыс турғанда, ол чоннаң чарылып, пір хара хула аттығ кізі сых килген. Аны аттылар. Ат полбин халдылар. Анаң, кил, ол чон, хорылып, ӧлген кізілерні чыып, анда-мында от салғлабысханнар. Пуларның саринаң читі оолның пірсі, хара хула аттығ кізіні сӱріп, Сойан тағларына читіре сӱртір, ӧдір полбиндыр. Килген чаа нандыра парыбыстыр. Пулар пазох чуртап парирлар, иргі чылны иртіре, наа чылға читіре. Пірсінде Сыба: — Пазох чаа килир осхас, — тидір. Ам олар пазох Хуйас пазына пардылар. Сыба харап турчададыр. Кӧрзе, ікі пора ат мӱнген чалаң кізі килир. Оларның соонаң нинче-нинӌе ирет кізілер килир. Сыба чоохтапча Сығдаа: — Че, син, — тидір, — пірсін ат, мин пірсін атарбын. Аннаң андар охчаа хоолап-саалабысхан. Кӧрібіскенде, пу сариндағызы пу саринзар, ол сариндағызы ол саринзар аңдарыл тур. Килигеннер хорыла тӱскеннер. Ӧлген чоннарын харайтчалар. Чаа пазох нандыра парыпчадыр. Пулар, чаа полған чирге парып, чахсы-чахсы аттарын тудып алып, мӱн килібіскеннер. Ам кізілерінең пазох Ӧлең чазаа пардылар, хайди чуртаан постары, ідӧк чуртабысханнар. Нинӌе-де чыл пазынаң Сыба пазох чоохтапча ба хайдағ, пазох чаа килир осхас тіп. Ур ниместең он ікі чалаң кізі кил турлар: — Сірерзер ааллап килдібіс, — тісчелер. Чахсаан кӧрзелер, пір апсах кізі. Чоохтазып килгенде, анзы пуларның Моолға парған пабалары полтыр. Исселер, Моол ханы сурағ иттір: «Андағда чирде, андағда чон чуртапча. Аннаң килген кізі чоохтазын, Моол ханы паза чаалығ парбасха чоох пирче тіп». Амды атығчы кізіні пілерге тіп, Моол ханы он ікі кізі ыстыр. Оларны ағылтыр пуларның пабалары. Ол он ікі кізінің пазы, кнес кізі, чоох апарча: «Киик ӱргӱдіп, киик атып сыназарға. Кем чахсы атар?» Ам ол Моол ханның атығчылары хадағда одырчалар. Анаң Моол ханның кізілері ӱргӱтчелер. Сыбанаң Сығда хадағда. Оларның хыринча кииктер парлача. Моол чирінең килген кізілер кӧрзелер, кииктернің хулахтары тӱс халчалар. Ам Моол ханның кнезі хайхап тур: — Че, сірернің кізілернің атыс артых полтыр, — тидір. Іди кӧрчетселер, хара хус тигірде учух чӧрче. Сыба чоохтапча: — Мин тумзуғын тӱзіре атарбын, — тидір, — хара тумзуғын сартлада атарбын.\\nАтханда, сынап таа, ол хара хустың тумзуғын тӱзіре атты. Пабазы оолғының піди атханына хайхап: — Че, хаңан полза мында чон чуртабысса, мында чуртаан чон Тумзухтар аалы тіп адалзын, — тидір. Моол ханның кнезі: — Че, паза пу чирге чаалығ килбеспіс, хайди чуртаазар, ідӧк чуртаңар, — тіп партыр. Ол кизек чон иргіттер полтырлар. Соонаң ӧзіп, сӧӧктең сӧӧкке аннаң тараптырлар. Астап ӧскен сӧӧк Астанаевтер тіп адал-тыр. Кдрбічектер, Ахпашевтер аннаңох сыхтырлар. Оларның он ӱзінчі тӧлінде ӱс харындас — Халтар, Санпир, Саат теен кізілер пу наада чуртаптырлар.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Сыбанаң_Сығда&oldid=843»","num_words":1463,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.185,"special_characters_ratio":0.209,"stopwords_ratio":0.124,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АҒБАН ОЛҒАН САДТАРЫНА ПАЗА УЛУҒ ШКОЛАА ПАЙ ПОЛАР\\nПӱдіріг. Ағбанда пӱӱл теестегі наа олған садының пӱдіриин пастапчалар. Ол пуох чылда ноябрьда тузаланысха кирілер. Ідӧк городта 1 сентябрьға пір улуғ школа азылар.\\nИрткен пятницада городтағы пу ікі наа пӱдірігнең Ағбан пазы Николай Булакин Хакасия пазы Валентин Коноваловты таныстырған.\\nНаа олған сады городтың Хызыл Ағбан кічіг районында Литвиновтың орамазында орнығар. Ол 300 орынға кӧрілче. Анда иркеҷектер тиксі 12 группазар чӧр турарлар, ол санда ясля группазы полар. Аның проекті городтағы «Варенька» паза «Капитошка» наа олған садтарыни осхас. Пеер палаларын ӧӧнінде 6-ҷы паза 9-ҷы кічіг районнарның паза МПС-тың чуртағҷылары ағыл турарлар. Наа олған сады пӱдіриинең Хызылчардағы «Партнер» пӱдіріг компаниязы» ООО айғасча.\\n-\\tАғбанда кічіг чуртағҷылар саны кӧптең кӧп ле полып одырча, аннаңар чылда хайди даа пірер олған сады пӱдірілче. Че пӱӱл Ағбанда тузаланысха тиксі ӱс олған сады кирілер. Полғаны ла 300 орынға кӧріл парған. Андағ улуғ пӱдіріглер пістің республика олған садтарын паза ясляларын пӱдірерінҷе национальнай проекте ӧткін араласчатхан сылтаанда апарылчалар. Наа олған садтарында бассейн полар, - таныхтаан Николай Булакин.\\nВалентин Коновалов наа олған садының пӱдірии пасталчатханы республиканың ӧӧн городына паза Хакасияа даа танығлығ кӱн полча тіп таныхтаан. Аның чооғынаң, пӱӱл наа олған садтары ідӧк Асхыс паза Алтай аймахтарында азыларлар. Олар тузында тузаланысха кирілзіннер, анаң палачахтар, ӱгредіг заведениелерінің иркінін алтап, андар кӱннің сай чӧр турзыннар тіп алғаан.\\nЧоохтирға кирек, наа пӱдірігнің паазы - 172 миллион азыра салковай. Ахчаның 91 проценті федеральнай бюджеттең позыдылча, 9 проценті - Ағбан город бюджедінең. Наа олған садында ідӧк физиотерапия, логопедтің паза психологтың кабинеттері пар полар. Город администрациязының танығларынаң, Ағбанда пу 46-ҷы олған сады полар.\\nПӱдіріг пасталар орында Валентин Коновалов паза Николай Булакин пастағы ӧзекті сапханнар. Оларға хозылған пӱдірігні апарчатхан компанияның устағҷызы Дмитрий Медведев.\\nАнаң олох кӱн Валентин Коноваловнаң Николай Булакин Ағбанда пір муң ӱгренҷее кӧрілген школа пӱдіриинде пол килгеннер. Наа школа городтың 6-ҷы кічіг районында Крыловтың орамазында пӱдірілче. Ам пӱдіріг-монтаж тоғыстарының 15 проценті ле читіре иділгелек. Анда істіндегі пӱдіріг тоғыстары апарылча. Николай Булакиннін чооғынаң, пӱдірігде сыбыра 120 -140 кізі тоғынча.\\n- Чайғыда прай пӱдіріг тоғыстарын тоос саларға, школа тастындағы ибіркі чирні прай иптеп саларға киректер. Анаң ӱгретчілер ӧмезіне анда наа ӱгредіг чылына тимненер тус пар полар, - таныхтаан город пазы, республика устағҷызын наа школанаң таныстырып.\\nХайди ол чоохтаан, 3 хадыллығ школада пір сменада пір саңай 1000 пала ӱгренер. Сынап анда ікінҷі смена азылза, ӱгренчілер саны уламох кӧп полар. Школа пӱӱл тузаланысха кирілзе, наа ӱгредіг чылына андар олғаннар 1-ғы класстарға ла алылар, пеер, тізең, город лицейі пӱкӱлеезінен кӧзірілер. Лицей полған ӱгредіг учреждениезі, тізең, 29 № школа полыбызар. Пір муң ӱгренҷее кӧрілген школа пістің хазнада саннығ ла полтыр. Ам андағ улуғ школа Хакасияда пӱдірілче. Республикабыста анзы иң пастағы андағ школа полча. Пеер палаларын кӧп кізі чӧргізерге сағынча. Ол кічіг районнардағы школаларда ӱгренҷілер саны кӧптеңер, полған на классты читі-сигізердең азарға килісче. Аннаңар город устағ-пастаа пӱӱл Ағбанның 8-чі кічіг районында наа школа пӱдірерге пӧгінче. Анзы 31 № школа полар.\\nАм Ағбанда Крыловтың орамазында пӱдіріл париған 3 хадыллығ школада 44 класс, ікі спортзал, улуғ библиотека, актовай зал полар. Ідӧк пастыхтар улуғ столовай полар орынны кӧріп алғаннар. Ол пастағы хадылында орныхча. Город мэрінің сӧстерінең, анда пір саңай 412 пала азыранар оңдай кӧрілче. Полған на класста 25 - 30-ар пала ӱгренер. Пасталығ класстардағылар алынча блокта ӱгренерлер, проектче кічіг класстардағыларға 16 кабинет тимнел парарға кирек. Наа школаның ікінҷі хадылында устағҷылар актовай залның, кічіг спортзалның паза пасха даа кабинеттернің пӱдірии хайди парчатханын кӧріп алғаннар.\\nПу пӱдіріге ахчаның ӧӧн чардығы федеральнай бюджеттең хорадылча - 91 процент, аннаң пасха чардығы - муниципальнай бюджеттең. Тоғыстар прай тузында толдырылча тіп таныхталған. Пӱдірігні Хызылчардағы «Град» пӱдіріг компаниязы» ООО толдырча. Пӱдірігҷілер, істіндегі пӱдіріг тоғыстарынаң маңнанып алзалар, анаң школаның ибіркі чирін иптирлер. Школа стадионында волейбол паза баскетбол ойначаң площадкалар, футбол чазызы полар. Анаң пасха даа спорт паза ойын площадкаларында оборудованиелер турғызылар.\\nПу тоғыс чорығында устағҷылар пӱдірігҷілернің тоғызына чӧпсінгеннер. Наа школаның тастындағы кӧрімін кӧріп, морсынчазың. Хаҷан ол тиксі пӱдіріл парза, уламох чапсых кӧрінер тіп ізеніс тӧріпче.","num_words":588,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.121,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧОНҒА СЫН ИСКІРІГЛЕР ЧИТІРЕРГЕ\\nӰлгӱ. Хакасияның пазы Валентин Коновалов видеоконференц-залда правительство кізілерінең паза муниципальнай пӱдістер пастарынаң чыылығ иртірген\\nЧыылығның ӱзӱриине суғлар чайылчатханнаңар, ӧрттердең хорғыстаңар, чурт-коммунальнай хоных сферазының тоғызынаңар паза нацпроекттердеңер сурығлар сығарылған. Мероприятиеде араласханнар Хакасия пазының пастағы орынҷызы Николай Миронов, орынҷылары Ирина Войнова паза Татьяна Курбатова, Хакасияның пӱдіріг паза ЖКХ министрі Сергей Новиков, чир-чайаан ис-пайы паза экология министрінің тоғызын толдырчатхан Сергей Глушков, тарифтерҷе паза энергетикаҷа хазна комитедінің устағҷызы Манук Данданян, ГО, ЧС паза ПБ управление пастығы Николай Старков, МЧС-тың Хакасияҷа ГУ-зынын пастығы Александр Мулл, Ростехнадзор паза прокуратура тоғынҷылары, муниципальнай пӱдістер пастары паза даа пасхазы.\\nВалентин Коновалов коронавирус ағырығнаң палғалыстығ киректердеңер искірген:\\n-\\tАмғы туста прай хазна ӱлгӱ органнарына хада-пірге иптіг тоғыс апарарға киректелче. Регион кӧдірілген тимненіс режимінде чуртапча. Ағбанда коронавирус ағырыға хаптырған пір ле кізі ілезіне сығарылған, ол имнег туразында тудылча. Прай органнар чонға сын искіріглер читір турзыннар. Чуртағҷыларға хорғыс чох оңдайларҷа тудынардаңар сыбыра искіріңер. Кӧп чон чыылчатхан мероприятиелер иртірерге чарадылбинча. Чалғыс чуртапчатхан улуғ частығларға алынҷа хайығ салыңар.\\n«Ізіг линия» тоғынча, анда кирек искіріглер аларға чарир. Иді ізеен кізілер ибде одырзыннар, имҷіні хығыртсыннар. Ӱгренҷілер каникулға ызылғаннар, студенттер ибдең ӱгренҷең оңдайға кирілгеннер. Паба-іҷелерге, оңдай полза, палаларын олған садтарынзар апарбасха чарир. Аптекаларда арачыланҷаң маскалар чоғыл, ол кирек федеральнай сурыға айлан парған. Ибде ас-тамах пилетирге кирек чоғыл, складтарда ас-тамах кӧп, прайзына чидер. Садығ тураларында паалар сыныхтағда тудылчалар. Муниципальнай пӱдістер пастарына прай тоғыстарны ӧткін апарарға кирек. Республикада оперативнай штаб тӧстелген, аннаң минустапчам, Татьяна Курбатова орынҷы полча. Муниципальнай пӱдістерде андағох штабтар тӧстеп алыңар.\\nТатьяна Курбатова ідӧк коронавирус ағырығдаңар чоох апарған. Аның искіриинең, ағырыға хаптырған кізінең палғалыс тутхан ӱс кізі - имнег туразында. Аннаң пір самолетта учуххан пассажирлер ибде карантинде тудылчалар. Коронавирустығ хазналардаң айланған 10 кізі стационарда сыныхтағ иртче, 90 азыра кізі, ибдең сыхпин, карантинде тудылча. Муниципальнай пӱдістер пастарына постарының тоғызында Хакасия пазы чарадиинаң паза ӧӧн санитар имҷі чӧптерінҷе тудынарға кирек. Піс чонның алнында нандырығлығбыс. Имнег учреждениелері тоғынарға тимделер.\\nАмды чуртағҷылар пасха хазналардаң айланчалар, іди Таиландтаң 200 азыра кізі учух килген, ағырығлар чоғыл. Харатастағы А.И.Лебедьтің адынаң реабилитация кінінде ағырчатханнар полбас, ибде полхаң оңдай чох кізілер анда поларлар. Аннаңар ӱрӱгерге кирек чоғыл. Олғаннар каникулға ызылғаннар. Улуғлан парған, ағырчатхан кізілерге хорғыс пар. Иблеп чӧріп, чоннаң чоох алызарға кирек. Пірдеезі ӱрӱкпезін. Социальнай сетьтерде тайма искіріглер кӧп.\\nКоронавирустаңар чоохтар тоозылғанда, Николай Старков суғлар чайылар паза ӧрттер сығарынаң хорғыстардаңар искірген. Аның чооғынаң, амды піс хар хайылчатхан тустың пастағы чардығын кӧрчебіс. Абазада, Ағбан пилтірі, Асхыс, Алтай аймахтарында чир участоктарына паза ораларға суғ кіргені таныхталған. Алтай аймаанда суғны тохтадарға «Майрыхский» разрез техниканаң хабас пирген. Хубачар паза Абаза хыриндағы пусты чара чачырадарға тимненчелер.\\nРеспубликадағы чазыларда алты ӧрт таныхталған. Орджоникидзе аймаанда ӧрттің чалбаа пір километрге читкен. Ӧрттерні ӱзірерге 354 ӧме тӧстелген, 394 техника тоғынарға тимде. Пу сан пылтырғызынаң ікі хати кӧп, че аннаң даа тӱзімніг тузаланминчалар. 1 апрельдең республикада ӧрттердең тоғыр режим кирерге пӧгінчебіс. Пос кӧңнінең ӧрт ӱзірҷең дружиналарға ахча позыдылар. Амды муниципальнай пӱдістернің тимненізі сыныхталча, пӱкӱлее алза, прай тоғыс сыныхтағда тудылча.\\nСергей Новиков ЖКХ сферазы хайди тоғынчатханнаңар искірген. Аның чооғынаң, прай система олаңай режимде тоғынча. Ікі муниципальнай пӱдіске - Шира паза Асхыс аймахтарына - алынҷа хайығ салылча. Котельнайларға хара тас читкіҷе тартылча. Ол 14 кӱнге чидер иде пилетелерге кирек. Коммунальнай полызығларнаң тузаланған ӱчӱн тӧлеглерні чыыры 70 - 90 %-ке тиңнелче. Пу тоғыс уйан апарыл сыхты, іди Ағбанда тӧлеглер 100 % чыылҷаң полза, амды 87 ле %. Тӧлеглер иң тӧбін чыылчалар Абазада паза Боград аймаанда - 70 %. Ирткен ікі неделяа министерствозар алты айланыс кірген: Ағбаннаң - тӧрт, Харатастаң - ікі. Читпестер табырах тӱзеділген. Амды котельнайларға хара тас тартар наа чӧптезіглер идерге кирек. Тоғынҷыларға чал ахчазын тӧлирінҷе алымнар хызырылча. Тураларға чылығ пирҷең тус тоозылча, пазағы соохтарға тимненіп пастирға кирек.\\nМинистр чооғын тоосхан соонда, муниципальнай пӱдістер пастары постарының чирлерінде тоғыс хайди апарылчатханнаңар сан пиріс тутханнар.\\nИрина Войнова национальнай проекттерні регионда чуртасха кирер сурығларны кӧдірген. Хайди ол таныхтаан, прай муниципалитеттерге бюджеттеңер закон хоостыра ікі миллиард салковай читірілген. Контракттар, тізең, пір миллиард азыра ла салковайға иділ парған. Пӱӱл пір дее контракт иділбеен. «Демография» нацпроектче Шира аймаанда олған сады пӱдірілген, че оборудование ағыларға, аны турғызарға чӧптезіг иділбеен. Алтай аймаанда футбол ойнаңан чазы идеріне контракт чоғыл. Туралар аразын иптир программаҷа чӧптезіглер иділбинче. Муниципалитеттер пу тоғысты табырах толдырарға маңзырабинчатсалар, ахча пасха кӧстеглерге ызылар. Пу сурыға Валентин Коновалов хайығ айландырған.\\n-\\tПӱдіріге, чолларға теелчеткен национальнай проекттерҷе контракттарны 31 мартха теере идіп аларға кирек. Андағ тоғысты сӧӧ тартчатхан муниципалитеттерні хатығлирбыс. Оборудование аларын сӧӧ тартпаңар. Амды ӧрттер сығарынаң хорғыстығ тус чағдап килді. Ааллар ибіре минерализованнай полосалар тартыңар. Ідӧк пазағы соохтарға амох тимненіп пастирға кирек, - теен Хакасия пазы.","num_words":685,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.117,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Экология сурии. Н.Г.Доможаковтың адынаң национальнай библиотекада хакас чонның Улуғлар чӧбінің теестегі чыылии ирткен, хайзы республикадағы экология киреене чарыдылған\\nЧыылығда Хакасия пазы Валентин Коновалов, Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев паза Улуғлар чӧбінің кізілері, министрлер, депутаттар паза халыхчылар араласханнар.\\nЭкология сурии - Хакас Республиканың ӧӧн сидіксіністерінің пірсі, аннаңар ағаа улуғ хайығ айландырылча. Хакас чонның Улуғлар чӧбі пу сурығны пӧгер ӱчӱн Хакасияның Ӧӧркі Чӧбіне, правительствозына айланыс проектін тимнеп салған. Чыылыға килгеннерге ол айланысты таратханнар.\\n«Хакас чонның Улуғлар чобі Хакасияның Ӧӧркі Чӧбін паза правительствозын Россия Федерациязы Конституциязына алызығлар кирерінiе чӧптер тимнирінiе тоғысчы ӧмее паза Россияның Федеральнай Чыылиина Россия Конституциязының 9-ҷы статьязының 2-ӌі пунктынзар мындағ алызығлар кир саларға сурынча: «Чир паза чир алтындағы ис-пай, суғ, ӧзімнер паза аң-хус Россия Федерациязының кӧп нациялығ чонының ис-пайы (собственнозы) полча; «Чирнең чир алтындағы ис-пайнаң, суғнаң паза чир-чайаанның пасха даа ис-пайынаң тузаланар сурығлар Россия Федерациязының паза Россия Федерациязы субъекттерінің хазна ӱлгӱлері органнарының хада-пірге тоғынар ниме-ноозы полча».\\nХакас Республиканың ӱлгӱлеріне Хызылчар крайы ӱлгӱлерінең хада Россия Федерациязының 72 статьязы паза «Ибіркі чир-чайаанны хайраллирынаңар» Федеральнай законның 5-ҷі статьязы хоостыра, «Экология» национальнай проектче паза «Кимдегі Сибирь» килкім инвестиция проектінҷе Россия Федерациязы Правительствозынзар Хакас-Минсуғдағы ойымға «Алынӌа хайраллалчатхан чир-чайааннығ орын» статус пирердеңер чӧпнең айланарынӌа; марыға сығарылчатхан хара тастығ орыннарға пічіктерні тимнепчетсе, чир участогы ээлеріне чир хайызығлары сурығларын санға аларынӌа; «Кимдегі Сибирь» проектче федеральнай министерстволар паза Хакасияның, Хызылчар крайының аразында пу чарадығларда хол саларын кӧрібізерге: чирнең, чир алтындағы ис-пайнаң, суғларнаң паза чир-чайаанның пасха даа ис-пайынаң ту��аланар сурығларӌа; чир-чайааннаң тузаланарынӌа; ибіркі чир-чайаанны хайраллирынӌа; алынӌа хайраллалчатхан чир-чайаан орыннарынӌа; тархын паза культура хумартхы тастарын хайраллирынӌа; Ӱстӱнзархы Сибирьдегі регионнарзар газ пирерінӌе; Хакас Республикада потребительлерге чарытхы ӱчӱн тарифтерні тӱзірерінҷе; пестіг алынӌа тураларны чылығ пирҷең пасха оңдайнаң тузаланарға кӧстирге, хакас чонның «Ызых чирлерін» садыға сығарарын тохтадарынӌа, хара тас аныпчатхан чирлерні хатап тузаланысха кирер ӱчӱн «Экология чыындызын» тӧстирі; регионнар аразындағы чир-чайаанны хайраллапчатхан Хакас-Минсуғдағы прокуратуразын тӧстирі.\\nХакас чонның Улуғлар чӧбі Хакасия правительствозына ідӧк мындағ чӧптер пирген: Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозында «Экология сыныхтааның кіні» ведомство учреждениезін тӧстирге, хайзы Хакасияның экологиязын тиксі сыныхтир; экология паза чир-чайааннаң тузаланар сурығларӌа чонның сағыс-кӧрізін істесчеткен Халыхтар чӧбін тӧстирге; Алтай паза Пии аймахтарында «Хойбал чазызының кӧллері» чир-чайаан хазна заказнигін тӧстирдеңер Хакасияның Халыхтар палатазының чарадиина хабазары; республиканың хазна пічиинде санға алылған чир-чайаанға ӱрег ағылчатхан объекттерні хатап сыныхтабызарға.\\nАмғы туста Ағбан суғ кизіре тимір чоллығ ӱс тахта пӱдіриинің проект-сметазы тимнелче. Пӱдіріг Катанов паза Райковтар аразындағы чирлерде кӧрілче. Тиксі узуны 60 километр чир хабылар. Пілдістіг, полған на тахтаның техническай оңдайлары пар. Чоох парча Пиидегі хара тастығ орыннаң хара тасты тартарынаңар. Хакасия правительствозына сурығ: прайзы тузаланчатхан чолларның станцияларына теере (Хамыстығ, Кирбі, Хоных) хара тас тартылчатхан чолларда піреезі экология сыныхтаан иртірген ме?» - пазыл парған айланыста.\\nРеспубликаның Улуғлар чӧбі президиумының кізізі, Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің экономика политиказынҷа, промышленностьча, пӱдірігҷе, транспортча комитедінің кнезі Василий Шулбаевтің чооғынаң, экология суриинҷа чоннаң 40 айланыс кірген, ол санда 8 айланыс Россия президентінің устағ-пастаа пастыра. Айланыстар, ідӧк сыныхтағ органнарынзар, Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінзер кіргеннер. Оларның кӧбізі хара тас аныпчатхан наа разрезтер азарына лицензия пирерін тохтадарына, чара чачырас тоғыстарының тузын искірбееніне паза алынҷа предприятиелернің тоғыстарына чарыдылған. 2017 чылдаң республикада чуртағҷыларның саны синче. 2011 - 2018 чылларда Хакасияда онкология ағырығларынаң ағырчатханнарның саны 7 % ӧс парған. 2011 чылда 100000 чуртағҷаа ағырыбысханнарның саны 337,9 кізі киліскен полза, 2018 чылда - 428 кізі.\\n- Россияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы иң кірліг городтарның рейтингін тимнепче. 2016 чылдаң сығара иң кірліг кииліг городтарның санында Ағбан, Харатас паза Минсуғ городтар. Істезіглер хоостыра Хакасияда киині бензапирен кірлепче. Ол кииде 5 хати кӧп паза пастағы класстығ хорғыс ағылчатхан ниме-нооларның санына кірче.\\nОл чир-чайаанзар одың паза хара тас ӧртеен сылтаанда тарапча, чирде паза суғда даа учурапча. Ученайларның істезии хоостыра, рак сістерінің 75 процентi бензапиреннің ӱчӱн пол парча.\\n2018 чылда, 2017 чылдағызынаң тиңнестірзе, Ағбанның киизі кірлігдең кірліг пол парған, - теен Василий Шулбаев.\\nАның таниинаң, экология хомайланғаны хара тас аныпчатханынаң на палғалыстығ нимес, мында ідӧк хоза ікі сылтағ пар: регионда автомобиль транспорты паза алынҷа туралар саны ӧскені. Хакасия МВД-зының сананыстарынңа, 2015 - 2019 чылларда пістің регионда автотранспорт саны 222419-таң 287547-ее теере ӧс парған. Хакасияның пӱдіріг паза чурт-коммунальнай хоных министерствозы сананыстарынҷа, Минсуғ ойымда, Ағбан город хыринда пестіг алынҷа тураларның саны 33969 чит парған, ол санда Ағбанда - 17000.\\nВасилий Шулбаев ідӧк январьда тӧстелген экологияҷа тоғысчы ӧменің тоғызынаңар чоохтаан. Ӧме Аршаннардағы паза Майрыхтағы разрезтерде хайди тоғынчатханнарын піліп алар ӱчӱн пол килген. Хара тас аныпчатхан разрезтер ибіркі чир-чайаанға хайди хорғыс ағылчатханын Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы істесче, пу сидіксіністі Хакасияның правительствозы сыныхтағда тутча.\\nАғбан городтың Улуғлар чӧбінің кнезі Виктор Чепчигашев халғанҷы чылларда чир-чайаан ноға тың хомайлан парғаннаңар чоохтаан.\\n-\\tПӱӱнгі кӱнге Хакасия чонының 75 проценті Ағбан, Харатас, Саяногорск городтарда паза оларны ибіре чуртапча. Мында сыбыра ыс паза тубан турча. Пу городтарда кии хаҷанох кірліг. Хара тасты азых оңдайнаң аныпчатхан компаниялар киині кірлиріне «улуғ хозым» итчелер. Оларның прай даа тоғыстары (чара чачырастар, хара тасты унатханы, арығлааны, тартханы) чир-чайаанға улуғ ӱрег ағылча.\\nУлуғлар чӧбі президиумының кізізі Анатолий Сунчугашевтің таниинаң, хара тас аныпчатхан разрезтер, киидең паза чирдең пасха, ідӧк суғларны кірлепчелер. Разрезтер тоғынчатхан чазыларда Хызыл книгаа киріл парған ӧзімнер ӧсчелер, хайзыларын предприятиелер, хазып, пасха чирде одыртып саларға кирек полғаннар.\\n-\\tЧуртағҷыларның чооғынаң, хара тастығ эшелоннар кӱннің сай иртчелер. Машинисттер мағаа чоохтапчалар: «Пісті вагонға 60 тонна орнына 65 - 67 тонна таарлирға кӱстепчелер». Пірсінде ол тахта изелгенӧк. Хара тастығ таарлағ Ағбан суғзар тӱс парза, кем аның ӱчӱн нандырар? Минің чӧбім Сибирьдегі федеральнай округта чир-чайаанны хайраллаҷаң прокуратура тӧстирінҷе сурығнаң Россияның Федеральнай чыылиинзар, Россия правительствозынзар, ӧӧн прокурорзар айланарға кирек. Чир-чайаанны хайраллирынҷа прокуратура киинең не айғаспасчых.\\nАршаннардағы разрез пӱдірілер алнында, піске, Владислав Михайлович Торосовнаң, тозын кӧдірілбес ӱчӱн, аны ибіре 10 метр пӧзік стенелер пӱдірілер тіп молҷааннар. Хайда ��л стенелер? Разрез тоғызын тохтат салза, рекультивацияны кем иртірер? Предприятие тоғызын тохтатханҷа, аны иртірібізерге кӱстирге кирек. Олар парыбызарлар, пістің хуруғ чир халар. Минің паза мында чуртапчатхан хакастарның Хакасиядаң пасха чир чоғыл! Немецтернің Германия пар, поляктарның - Польша, чуваштарның - Чувашия. Оларның парҷаң чирлері пар. Пістің парҷаң чирібіс чоғыл! - таныхтаан Анатолий Иванович.\\nХакасияның кізі праволарынҷа уполномоченнайы Андрей Шулбаевтің чооғынаң, экология суриинҷа чоннаң кӧп айланыс кірче. Оларны хоостыра Андрей Олегович чӧптер тимнеп салған, хайзыларын президиумға читірер: 2 муң метрдең асхынах нимес санитарнай зонаны турғызарынҷа чӧпнең федеральнай органнарзар айланарға; Пии паза Алтай аймахтарында культура ис-пайын хайраллирынҷа мероприятиелерге ахча синін ӧскірібізерге; ӱлгӱлерге паза хара тас аныпчатхан разрезтернің устағ-пастаана чир алтындағы ис-пайны анир тоғыстарны пастирынаңар, чирнең тузаланарынҷа паза ибіркі чир-чайаанны хайраллирынҷа законодательствоның ӧӧн положениелерін чарыда чоохтап пирер ӱчӱн, чоннаң тоғазығлар иртірерге; Хакасияның Ӧӧркі Чӧбіне паза правительствозына чир алтындағы ис-пайны аныпчатхан объекттернің санынҷа пічіктерні тимнир пӧгіннең федеральнай ӱлгӱлерзер айланарға.\\n-\\tЭкология суриин пӧкпезе, республика аннаң андар тиліп полбас. Пылтыр правительство экологияа кӧп хайығ айландырған. Пу ағырсымнығ сурығ чылларнаң чыылған, че аны пӧгеріне хаалағлар иділбеен. Пӱӱнгі кӱнде Хакасия правительствозын пу сидіксініс сағыссыратча. Хакас чонның Улуғлар чӧбінің чӧптері экология суриин пӧгерінде улуғ хабазығ полар. Правительство азых, хада тоғынарга тимде. Хада-пірге тоғынзабыс, пу сидіксіністі хайди даа пӧгібізербіс, - таныхтаан Валентин Коновалов.\\nХакас чонның Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Ворониннің чооғынаң, чыылығның чарадиина хоза чыылығ араласчыларының чӧптері кирілер.","num_words":1051,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАЗЫХ ЧУРТАС ӰЧӰН\\nХакасия пазының социальнай сурығларҷа орынҷызы Татьяна Курбатова паза республиканың спорт министрі Владимир Кретов Ағбандағы спорт пӱдіріглері пӱӱл тузаланысха кирілерін сыныхтааннар. Оларнаң хада сыныхтағлығ чорыхта араласханнар Ағбан город администрациязының нандырығлығ тоғынҷылары.\\nИң пастап сыныхтағҷылар Ағбандағы теннис кінінде пӱдіріг тоғыстары хайди парчатханын кӧргеннер. Федеральнай кіннең «Демография» нацпроектті чуртасха кирерге кӧстегліг оңдайнаң 35 млн артиинаң салковай позыдылған. Республика даа, Ағбан даа пу пӱдірігні тузаланысха кирерге ахча позытхан. Прай 20 млн артиинаң салковай хозылған. Ағбандағы теннис кіні 2020 чылда тимге сығарға кирек полған. Пӱӱнгі кӱнге аның тимге сыхханы 39 %-ке тиңнелче. Аннаңар ікі ай мының алнында Хакасияның пазы Валентин Коновалов аны тимге сығарарға республика бюджедінең 20 млн салковай хоза пирердеңер чарадығ алыбысхан.\\nАмды теннис кінінің чабиин тимге сығарчалар. Кирек оборудование паза мебель аларына ам даа ахча киректелче. Республика бюджедінең 3,5 млн салковай, Ағбан бюджедінең 2,5 млн салковай хоза позыдары кӧрілче. Хайдағ даа сидіксіністер полза, теннис кінін пӱӱл тузаланысха кирерге пӧгін тутчалар.\\nТатьяна Курбатова сыныхтағлығ чорых тузында теннис кіні хыринда пӱдірілчеткен арған чабығлығ улуғ стадион, ниик атлетиканаң айғасчаң ӧнетін тӧзегліг чоллар хайди тимге сыхчатханын кӧрерге маңнанған. Ол пӱдіріг ідӧк пӱӱл тузаланысха кирілерге кирек. Мында пӱдіріг тоғыстары маңнаныстығ парчалар тиирге чарир. Тимге сыхханы 80 %-ке тиңнелче.\\nХайди таныхтапчалар тоғысчылар, проекттің ӧӧн чардығы тимге сых таа парды. Футбол ойнаңаң арған чабығлығ улуғ стадион паза ниик атлетиканаң айғасчаң чоллар кӧрілген тусха тимге сых парарға киректер.\\nСыныхтағлығ чорых тузында пастыхтар Хызыл Ағбанда пӱдірілчеткен универсальнай спортзалны кӧрерге маңнанғаннар. Ол Кедровай орамада орныхча. Мында кирек хомай ла нимес. Тимнегліг тоғыс 60 %-ке толдырыл парғаны таныхталған. Амды пӱдірігҷілер спортзалның істіндегі тоғыстарын толдырчалар. Олох арада спортзалның тастындағы кӧрімін чахсыландырар тоғыстар тохтабинчалар. Хызыл Ағбан микрорайонда спортзал пӱдіреріне федеральнай бюджеттең 12 млн, республика бюджедінең 1 млн, Ағбан бюджедінең 8 млн салковай позыдылғаны таныхталча. Прай пу хорадығлар «Демография» нацпроект хоостыра парчалар. Пу пӱдіріг дее пӱӱл тузаланысха кирілерге кирек. Тоғыс хайди парчатханын сыныхтаан туста федеральнай нацпроект пӱӱл чуртасха кирілерге кирек. Хубачарда полғаннар. Алтай аймааның кінінде арған тӧзегліг улуғ стадион паза ниик атлетиканаң айғасчаң ӧнетін тӧзегліг чоллар пӱӱл тимге сығарға киректер. Онетін тимнелген тӧзеглер Хубачарға федеральнай нацпроект хоостыра толдыразынаң пиріл парғаны таныхталған. Пӱдіріг тоғыстарын толдырарға федеральнай бюджеттең 40 млн салковай позыдылған. Республика бюджедінең 9,8 млн салковай пирілген.\\nТиксі Россияда ГТО комплексінің нормативтерін толдырарына улуғ хайығ айландырылча. Аннанар Хакасия пазының орынңызы Татьяна Курбатова паза республиканың спорт министрі Владимир Кретов сыныхтағлығ чорых тузында Ағбан пилтірі аймаандағы «Химик» стадионда полғаннар. Пӱӱл анда ГТО комплексінің нормативтерін толдырҷаң орын тимге сығарға кирек. Прай кирек оборудование орындағы муниципальнай пӱдіске толдыразынаң пиріл парған, орын тимде. Амды ол оборудованиені килістіре турғыс саларға кирек. Монтаж тоғыстары пу чағынғы кӱннерде пасталары кӧрілче.","num_words":396,"character_repetition_ratio":0.07,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.098,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КИНДІРЛІГ ПИЛТІРІ - САБЛЫҒ КІЗІЛЕРГЕ ПАЙ ААЛ\\nЧир-суубыс мында пасталча. Пии аймаандағы Киндірліг пилтірінзер, Совет Союзы Матыры Михаил Иванович Чебодаевтің тӧреен-ӧскен аалынзар, пар килер сағыс хаҷаннаңох полған.\\nТабат аал чӧбінің пазы Владимир ТРЕТЬЯКОВ\\nЧОЛ ХАСТАДА ААТ ИРЕПЧІ ЧӦРЧЕТКЕН\\nЧе аймах-пасха сылтағларнаң чорых киліспинчеткен. Аннаңар чорыхха сығыбысханыбыста, кӧңнім дее чалахай полған. Ағаа хоза айас кӱн, тасхар чылығ, «тимір адыбыс» табырах ойлатча. Киндірліг пилтірі Ағбанға чағын на нимес орныхча, чолға пірее ікіҷе час парыбызар тіп сананғабыс.\\nМына кӧріне тӱсті Киндірліг пилтірі. Ибіркі чир-чайааннаң ӧкерсініп парчабыс. Чол хастада хайылған хардаң улуғ нимес «кӧллер» пол партыр. Ол суғларда аат ирепчі наа ӧтіпчеткен кӧк отнаң нимістеніп чӧрчеткен. Андағ чағыннаң хустарны кӧріп, сомға суурып аларға тіп тохтабысхабыс. Че машина тохтаандох, олар, пістең чочып парып, учуғыбысханнар. Піс, сығып, ибіркі чир-чайаанға ӧкерсініп, арығ киинің «тадиина» морсынчатхабыс. Анаң аал хыриндағы тағда ах сырнаң ниме-де пазыл парғанын кӧр салғабыс. Ниме пазыл парғанын хығыр полбин, кӧр турғабыс. Сомҷыбыс Дмитрий тағда пазылған нимені, фотоаппаратнаң чағын тартып, сомға суурып алған. Анда Совет Союзының Матыры Михаил Иванович Чебодаевке чарыдылған пічік полтыр. Аал чуртағҷылары, матыр чир-суғҷыларын улуғлап, ағаа поғдархапчатханы ырахтынох кӧрінче.\\nААЛҶЫЛАРНЫ ЧЫЛЫҒ УДУРЛАПЧАЛАР\\nИң пастағызын аал чуртазынаңар паза сидіксіністерінеңер піліп алар ӱчӱн, аал чӧбінің пазы полып, тоғыс чыл істен салған Владимир Павлович Третьяковнаң тоғасхабыс.\\n- Табат аал чӧбінзер ӱс аал кірче, ол санда Киндірліг пилтірі аалда прай 315 кізі санға алылған, че чуртапча хай-хай асхынах. Кӧбізі аалда санға алылча, че постары Ағбанда, Саяногорскта паза пасха даа чирлерде чуртапчалар. Анзы тоғыснаң алай ӱгредігнең палғалыстығ.\\nАал чуртағҷылары ӧӧнінде пос хониинаң айғасчалар. Анда ӱс ле социальнай объект: фельдшер-акушер пункты, Культура туразы паза ортымах школа. Пілдістіг, аал чуртағҷыларының кӧбізіне\\nтоғыс анда чидіспинче. Пасхазына мал-хус тудып айғазарға халча, - чоохтаан Владимир Третьяков.\\nАймахта чиит сӧбірелерге хабазарға кӱстенчелер. Аал хонии управлениезі чиит сӧбірелерге 20-лер ине хой пирче. Соонаң пос хонии, тиліп, ӧзібіссе, олар ідӧк 20 ине хой айландырчалар. Пілдістіг, іди ле, олаңай парып, хойларны ал полбассың. Пічіктер тимнеп, хойларны тудар хазаалар пар поларға кирек. Киндірліг пилтірінде халғанҷызын 2017 чылда хойларны ӧскірерге алтырлар.\\nАал чӧбі таниинаң, 2019 чылда Киндірліг пилтірі, ыраххы аал чіли, кічіг паза ыраххы ааллар программазына киріл парарға кирек полған. Пӧгіннер кӧп полтыр, ол санда Культура туразында тыхтағ тоғыстарын апарарға. Че пӱӱл, тізең, программа тоғынминча. Итсе, пір улуғ тоғыс иділ парған: ӧрт ӱзірҷең машиналарға суғ алҷан скважина хазыл парған. Амды чылның ноо даа тузында ӧрт ӱзірҷең машиналар сидіксіністер чох, суғ алып, ӧрттер ӱзір поларлар. Ирткен чылда аал ортызында, тиксі чол кирексіністеріне тӧстеніп, ӧкер тохтағ турғызылған.\\nНаа кирілчеткен сӧп-сап реформазы прай даа муниципалитеттерні сағыссыратча, пілдістіг, Табат аал чӧбінiң пазы, пасхазыох чіли, ол сурығ хоостыра тоғыс апарча.\\nПрезиденттің чахиин хайди даа толдырарбыс. Хайдағ тарифтер поларын сағам чоохтап полбаспын. Азынада пілдістіг, сӧп-сап салҷаң 15 контейнер турғызарбыс. Оларның улии 8 кубометр полар. Иң улуғ аал - Табат, анда 10 контейнер турғызылар, Будёновкада - 3 паза Киндірліг пилтірінде - 2. Сурығлар кӧп, оларны ам даа ӱзӱрербіс. Пістiң аалларда, городтардағы чіли, садығ туразынаң ас-тамахты кӧп албинчалар, пости пардаңар. Аннаңар упаковкалар, картоннар кӧп полбинча. Ағаа хоза аал чуртағҷыларының пестері пар, хайда уғаа кӧп сӧп-сап ӧртелче.\\nАмғы туста чуртағҷыларға ол реформадаңар чарыда искірчебіс. Сидіксініс пол парча сӧп-сапты талластырарында. Чуртағҷыларға хатығ паза ӱӱҷіктегі сӧп-сапты алынҷа чар турарға кирек полар, - теен Владимир Павлович.\\nАал чӧбінің пазы Киндірліг пилтірінің чуртағҷыларын уғаа махтапча.\\n-\\tОлар кибірлерге тудынчалар паза хакас ӱлӱкӱннерін алғым таныхтапчалар. Хаҷан даа паарсахтар паза аалҷыларны чахсы удурлапчалар. Олар ӱлӱкӱннер иртірчетселер, хынып чӧрчем, - таныхтаан Владимир Третьяков.\\nЧОН ТЫНАНАРҒА ХЫНЧАТХАН ОРЫН\\nКлубнаң хости аал чуртағҷыларына тынанҷаң орын пар. Анда ағастаң иділген каток паза одырчыхтар турғызыл парған. Чарых ӧңнерге сырлалған полза, паза ағастар одыртыл парған полза, ол орын уламох чахсы кӧрінерҷік. Андох Илбек Ада чаа араласчыларына хумартхы тас турча. Ибіре арығ, сӧп-сап кӧрінминче. Одырчыхта ікі ипчі одырып, чоохтасчатхан, олғаннарға кӧрілген орында палаҷах ойнапчатхан. Оларнаң изеннезіп, чоохтас сыххам. Киндірліг пилтірі аалның чуртағҷызы Галина Анжиганова ӱс частығ хызыҷаа Викаҷахты ойнирға ағылтыр. Анда Маргарита Чигитееванаң, тоғазып, чоох-чаахнаң одырчатханнар.\\nКиндірліг пилтірі аал чуртағҷылары Маргарита ЧИГИТЕЕВАНАҢ Галина АНЖИГАНОВА\\n-\\tЧахсы, мындағ тынанҷаң орын парда, - тіпчем оларға.\\n-\\tСағам кізі мында чоғыл, че олғаннарның ӱгренізі тоозыл парза, палалар чыылыс парарлар. Хызыҷаам, ибде ирініп, мині пеер сығарды, - кӱлініп ала чоохтаан Галина Анжиганова.\\n-\\tПеер палаларнаң тынанарға килзе, аалдағы тылаастарны піліп алчабыс. Палалар даа ойнап алчалар, піс тее мында чахсы чоохтазып алчабыс, - хосхан Маргарита Чигитеева.\\nОларнаң аал чуртазынаңар паза палаларынаңар чоохтасчабыс. Пасхазыох чіли мал-хус тутчалар. Маргарита Чигитеева клубта техничка полып тоғынча. Аалда 1-ғы классха парған палаҷахтар хакас тілін пілчетсе, 10 муң салковай тӧлелчеттір. Пӱӱл 11 паладаң\\nалты палаа ахча пирілген.\\n-\\tПалаларнаң сыныхтағ иртірчелер, хакас тілін пілче бе, чох па. Анаң нинҷе-де ай пазынаң ахча тӧлепчелер, - чоохтаан Галина Анжиганова.\\n-\\tТігі тағда ниме пазыл парған? - сурчам олардаң...\\nУс холлығ Валерий САГАЛАКОВ самолёдын кӧзітче\\nТолдыразынаң пу материалларны хығырарға итсеңер, пазыныңар газетаның PDF-кӧрiмiне. Чарым чылға 200-ле салковай!\\nАвтор : Наталья ТЮКПЕЕВА, Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА, Сомнар Дмитрий СУНЧУГАШЕВТИ","num_words":721,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.115,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Чылыг пирчен тус тоозылганнан пiр ай чарым ирт парды - Национальное вещание - Вести Хакасия\\nСентябрь соонзар тураларзар чылыг хатап пирiл сыгар. Куску-хысхыны амыр, саай чох иртiрерге чахсы тимнен саларга киректелче. Ол тогыстар хайди парчатханы правительство туразында ирткен чыылыгда узурiлдi.\\nОл син ахчадан 180 млн.салковай регион синiндегi, 50 азыра миллион орындагы чолларны тыхтирына паа наачылирына ызылар.\\nМында Хакас чирiнiн сiлiг орыннарынан танысчатхан туристтер узiлбинчелер. Анда пол килген iдок пiстiн хабарчы Альберт","num_words":64,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.078,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.735,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ААЛҶЫНЫ УЛУҒЛАП ПІЛЧЕЛЕР\\nВолейбол. Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынӌызы Юрий Гаврилович Сагалаков пу наада Казахстаннаң айланды. Ол анда чоннар аразындағы марығда араласхан\\nТуваның волейбол федерациязының президенті Чингис Каминов позынзар сығдыратханда, Юрий Гаврилович хахап парған. Ол аны Казахстанда иртер чоннар аразындағы турнирде аралазарға хығырғанда, уламох тың чапсаан.\\n-\\tКазахстанның Талды-Курган облазында волейболҷа спорт ветераннары аразында улуғ турнир пастағызын на иртірілбинчеткен осхас. Анда аралазарға хығырчалар. Тува, Хакасия паза Хызылчар крайы пір команда тӧстеп аларға кирек, - чарыда чоохтап пирген Чингис Каминов.\\nАнаң мындағ чӧпнең ӱлескен: Тувадаң паза Хакасиядаң ікілер кізі, Хызылчар крайынаң ӱс кізі алып аларға. Іди чарат салғаннар.\\n-\\tХакасиядаң ікінҷізі кем парған? - сурчам.\\n-\\tСергей Зацепинні хада алып аларға чарадыбысхам. Ол «Европа» садығ кінінде администратор полча. Волейбол ойнирға тың хынча, марығларда араласча, - нандырча Юрий Гаврилович.\\nТалды-Курганда иртірілчеткен чоннар аразындағы марығ «Читі суғның Кубогы ӱчӱн» адалчаттыр. Анда пӱӱл 8 команда араластыр: Монголия, Киргизия, Узбекистан, Тува, Бурятия, Татарстан, Оренбург город. Казахстан ӱчӱн марығ ээлері турыстырлар. Пірдең, оларның команда капитаны - Талды-Курган облазының пазы Амандык Баталов.\\nМарығ марығнаң, че прайзы даа мындағ нимее хайығ айландыртырлар: орындағы чуртағҷылар аалҷыларны улуғлап пілч��лер. Анзы чӱрекке истіг полған осхас. Ағаа хоза, мындағ кӧзідім чапсытханын чазырбиндырлар: волейболҷа марығлар иртірерге улуғ спорт ӧргезі пӱдірілтір. Ол «Жастар» адалча. Ӱс муң кізее орыннығ. Ӱс кӱн ирткен марығны кӧрерге чон кӧп чыылыс туртыр. Че марығ ээлері ойнапчатса, спортзалға кӧрігҷілер сыыспинчатханға тӧӧй пілдірҷең осхас. Матап хысхырысчалар, полған на утып алған санға оңнығ ӧрініспинчелер.\\n-\\tКӱнӧрте волейбол ойнапчабыс, иирде Чоннар аразындағы ынархас кӱннерінде араласчабыс. Чазырбаспын, саңай хайхастығ ойыннар турғызылғаннар. Казахстанның прай даа саблығ «чылтыстары» анда араласханнар. Чиистің аймағынаң сыйлап турғаннарын махтирға кирек, - чоохтапча Юрий Гаврилович, ойыннар тузындағы сомнарны кӧзітчеткен аразында.\\nЧоннар аразындағы ынархас иирлері тузында ол чоох туттыр. Саңай пос тілінең чоохтанған даа полза, казахтар аны прай чахсы оңардыбыс теен осхастар. Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы Талды-Курган облазының пазына Владислав Торосовтың «Хакас чонның киктезі» чыындызын паза Ағбандағы национальнай школа-гимназияның ӱгретчізі Андрей Мамышев ағаста кирткен хоосты сыйлаптыр. Кӧрген ползаңар пастыхтың ӧрінізін. Владислав Михайлович хайдағ чыынды пас салғанын тыыда хығыр пиріп, кӧксіне чаба тудыбыстыр, пу минің кӱннің сай тузаланҷаң киндем полар тіп ізендір салтыр Амандык Габбасович.\\nАмды чоннар аразындағы арға-мӧрій хайди парғаннаңар. Анда араласчатхан командалар ікі подгруппаа чарылтыр. Полғанында ла тӧртер команда. Туваның піріктірілген командазы, марығ ээлеріне ле утырып, ікінҷі орында пол парған. Сыйыхтығ орыннар хайди ӱлестірілерін піліп алар ӱчӱн, пістіңнерге Татарстанның командазынаң ойнирға кирек. Таныхтирға чарир, татарларның уғаа чахсы команда. Олар, хазнабыстың «Динамо» спорт пірігізі ӱчӱн ойнап, Россия чемпионы полыбыстырлар. Анаң МЧС ӱчӱн ойнап, тилекей чемпионадында чиңіс тутхан осхастар. Андағы волейболисттер прайзы даа, теедег, чоннар аразындағы класстығ спорт устары. Пістіңнернің, тізең, разрядтары даа чоғыл тиирге чарир.\\n-\\tАндағ даа полза, піс оларны 2:1 саннаң утып алғабыс. Хайди тың тарындылар. Че ӱзінҷі орыннаң пӧзік кӧдіріл полбааннар, - чоохтапча Юрий Сагалаков.\\nЧиңісчілерге сыйыхха 1 млн тенге пирілтір, 2 орын алған командаа - 700 муң тенге, 3 орындағыларға - 500 муң тенге. Амды Талды-Курган облазының пазы, Казахстанның волейбол федерациязының президенті Амандык Баталов 2020 чылдаң сығара пу чоннар аразындағы турнирні тӱрк тілліг хазналар аразындағы спорт ветераннарының чемпионадына айландыр саларға пӧгін тутчатхан осхас. Хакасияның командазын анда аралазарға хығыр салтыр.","num_words":470,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.126,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПІСТІҢНЕР ПРАЙЗЫНЫҢ АЛНЫНД��\\nИрткен неделяда Ағбанда «Саяны» стадионда А.В.Мельниковтың адынаң «Ӱрілген меспек» клубтың финал ойыннары пайрамни чабылғаннар. Олох кӱнде марығның халғанҷы туры ирткен.\\nИртен 9.00 часта пуссар «Родина» (Киров) команда паза Индіркі Новгородтың піріктірілген командазы сыхханнар. Пастағы таймда ойын тиң парған. Командалар теести атакаа парғаннар. Тайм тоозылчатханда, Индіркі Новгород командазы алнынзар пар сыххан. 20-ҷі минутазында Тимофей Якушенко Иван Захаровха пас пиргенде, анзы меспекті хаалхаа кире сабысхан.\\nІкінҷі таймда «Родинаның» хоккеизі Артём Пысин 35-ҷі минутазында санны тиңнестірібіскен. Че пір минута ирткенде, индіркі Новгород командазы пазох алнынзар сыххан. Гол Иван Захаров кир пирген. Ойын тоозылчатханда, кӧрігҷілер Индіркі Новгород командазы чиңіс тудар тіп сағынғаннар. Че халғанҷы 40-ҷы минутада «Родина» хоккеизі Рудольф Садаков меспекті хаалхаа кире сапхан. Ойын 2:2 саннаң тоозылған.\\nІкінҷі ойында «Юность-ИЦС» (Иркутск) паза «Водник» (Архангельск) командалар тоғасханнар. Матч 1:1 саннаң тоозылған. 8-ҷі минутада Данил Пашков («Юность-ИЦС») паза 38-ҷі минутада Авдей Мыльников («Водник») голлар киргеннер.\\nЧе иң хынығ паза хазыр ойын пастағы орын ӱчӱн парған. Мында «ДЮСШ Абакан» (Ағбан) паза «Енисей» (Хызылчар) тоғасханнар. пістің олғаннарыбыс, пылтыр финалда утырт салғаннарында, пӱӱл пастағы орын утып аларға сағынғаннар. Че ойын пасталғанда, 6-ҷы минутада, «Енисей» атакаа парчатханда, ДЮСШ-тың олғаннары меспекті аутсар сабысханнар. «Енисейнің» хоккеизі Максим Митеев пулуңнаң меспекті сығарыбысханда, Антон Савлук гол кирібіскен. Че алты минута ирткенде, пасха хоккеисттің орнына сыххан Артём Фазлы меспекті «Енисейнің» хаалхазына кире сабысхан. Пастағы тайм 1:1 саннаң тоозылған.\\nІкінҷі таймда командалар ідӧк тиңе ойнааннар. Таныхтирға кирек, тиң ойнабысса даа, пістің команда саннар хоостыра пастағы орынға сығар. Че марығның халғанҷы ойынын хайди даа сіліг тоозарға кирек. Ойын тоозылчатханда, ДЮСШ-ның хоккеизі Матфей Лышко «Енисейнің» хаалхазынзар ікінҷі гол кирібіскен.\\nЧе «ыырҷы» утырарға сағынмаан. прай команданаң атакаа пар сыххан даа полза, «Енисей» паза гол кир полбаан, ол 1:2 саннаң утырт салған.\\nОйын тоозылғанда, пістің хоккеисттер ӧрініп, пір орында чыылызып, хуҷахтас турғаннар. Іди «ДЮСШ Абакан» команда «Ӱрілген меспек» клубтың мариинда чиңіс тутхан.\\nХалғанҷы ойында «Ерофей» (Хабаровск) хоккеисттері «Кузбасс» (Кемеров) команданы 8:2 саннаң утып алғаннар.\\nОйыннар тоозылғанда, «Ӱрілген меспек» клубтың Россия марии пайрамни чабылған. Олғаннарны алғыстирға Ағбан город пазы Николай Булакин сыххан.\\n- Аарлығ олғаннар, - чооғын пастаан Николай Генрихович. - Сірерге, чарғыҷыларға улуғ алғызым читірчем. Сірер улуғ пайрам піске сыйлап пиргезер. Марығлар тоозылды, чиңісчілер табылды. Чиңіс тутпаан командалар хомзынмазыннар. Мында олар устарын кӧдіріп алғаннар.\\nІдӧк Николай Булакин чиңісчее паза сыйыхтығ орыннарға сыххан командаларға кубоктар паза медальлар читірген.\\nI\\tорынға «ДЮСШ Абакан» (Ағбан) сыххан,\\nII\\tорында «Енисей» (Хызылчар) пол парған,\\nIII орында - «Ерофей» (Хабаровск).","num_words":362,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.088,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ОЛ ПОЗЫНАҢАР САҒЫНМААН\\nПістің махачыларыбыс. Пу кирек хаҷанох полған, че аны ундударға чарабас\\nПӱӱнгі олғаннарнаң махачы киректеңер чоох апар сыхсаң, олар сах андох кинолардағы матырларны талластыр сыхчалар. Че, сынында, сын матырлар пістің арабысталар. Піди кӧрзе, олар - олаңай чуртағдыар, че сидік алай хорғыстығ туста, пос хазии-наңар сағынмин, пасхазына полызарға маңзырапчалар. Андағларның санына кірче Асхыс аймаандағы Индіркі Паза аал чуртағҷызы Сергей Чертыков.\\nОл Индіркі Пазада ӱгретчілер сӧбірезінде тӧреен. 8 класс соонда национальнай школада ӱгренген. Анаң институтсар кіріп алған, че ӱгренер кӧңні чох полғаннаңар армияа парған. Службазы тоозылғанда, Пилтірдегі автохозяйствода істенген. Соонаң, 1987 чылда, Хызылчардағы политехническай институтта инженер-механикке ӱгреніп алып, Ағбандағы 1260 № Автоколоннада механик полып тоғынған. Ана ол туста пу хорғыстығ кирек пол парған.\\n-\\tИирде сменада полғам. Тоғыстағы арғызым Саша Ленковнаң столовайдаң сыххабыс. Кӧрчебіс, хайдаң-да хара ыс пурлапча. Аар-пеер хайбағынчабыс, че хайда ниме кӧйчеткенін піл полбинчабыс. Сиден азыра кӧрзебіс, чол кизіре бензин тартчатхан КамАЗ турча, кистіндегі тегiлегі, тізең, кӧйче, - сағысха кирген ирткен чылларны ирен.\\nСах андох Сергей Анатольевич, пір дее нимедеңер сағынмин, кӧйчеткен машиназар ойлаан. Кӧрзе, кабина ізии паза кӧзенее азых, че клӱс чоғыл. Хайди поларға? Пасхазы, арса, пу туста тис парыбызардых, че Сергей, ізебінең 10 ахча сығарып, машинаны аннаң тырладыбысхан. Ол арғызына ӧрт ӱзірҷеңнерні хығыртарға чахирға ла маңнанған, дамба саринзар ойлатхан. Ӧӧн пӧгін полған кӧйчеткен цистернаны город тастынзар сығарыбызарға.\\n-\\tОл туста хайдағ сағыстар полған?\\n-\\tМаң чох полған сағынарға. Пастап пір ле тегілек кӧйген полза, соонаң, атылып, от ікінҷізінзер сегірген. Че Мир орамазында ойлатчатханда, прицептің прай тегілектері отха хабылғаннар. Андада чочып пастаам, газ ла пазарға киліскен, -\\tтіпче ирен. - Че дамбаа читіре кӧп халбаан. Іди КамАЗ-ты кӧйчеткен прицебінең суға кире пастырыбысхам. Сах андох ӧрт ӱзірҷеңнер, имнег полызиин пирҷең специалисттер чиде салғаннар.\\nХайди Сергей Чертыков таныхтапча, андада ағаа оң полған. КамАЗ-тың цистерназына толдыра бензин полтыр. Хуруғ полған полза, цистерна ізіге сах андох чарыл парардых. Андада матыр чир-суғҷыбыс анзынаңар сағынмаан даа. Ол туста хорғыс пілбес кізі, позына айабин, пасхазынаңар сағынған. Бензинніг цистерна кӧйіп пастаан полза, ибіркідегі тураларны прай ӧртебізердік нооза. Аннаңар нинҷе кізі тынын ол ал халғаннаңар чоохтирға сидік. Пілдістіг, ол уғаа хорғыстығ саайны тохтатхан.\\nМындағ махачы кирек соонда хайди даа алғыстар читіріледір, че ноға-да ол туста нимес. КамАЗ-тың ээзі дее, ол тоғынчатхан пірігістің устағ-пастаа даа Сергей Чертыковсар пастырбааннар. Итсе-де, пӧлік устағдызы ағаа алғызын читірген паза сыйыхнаң таныхтаан тіпче ирен.\\nСоонаң махачы ирен Хызылчарзар кӧзібіскен. Ол махтағны сағыбаан, че анзы поларға кирек полған. Андағох сағыс аның чир-суғҷызы Александр Пашенныхтың. Ол матыр кізее сыйых читірер пӧгіннең илееде тус хайын чӧрген. Че хайда-да «ӱстӱнде» кирек тохтадылған. Ирен Хызылчарда чуртапча, андох сыйыхтар алзын тіп нандырығ полған. Че саайны ол Хакасияда тохтатхан нооза!..\\nСах андох сағысха кірче ирткен чылдағы мероприятие. Ағбанда «Россияның Тирігліг кӱстерінде контрактча чаады службазын таллап ал!» акция ирткен. Андар хазнабыстың «Соколы России» иң пӧзік пилотаж ӧмезі хығыртылған. Чоох чоғыл, истребительлернің кӧзідии прайзын чапсытхан. Андағ айдас кӧзідігні пістің чоныбыс хайда кӧрер. Салтарында, авиация ӧмезі «За заслуги перед Хакасией» орденнер алып ибзер айланған. Че ноға-да олар хайда чуртапчатханы пірдеезіне харығ полбаан...\\nМинің кӧрізімнең, аарластығ сыйых тӱзімніг алай махачы киректер ӱчӱн пирілерге кирек. Паза аннаң пеер нинде тус ирт парғанын санға албасха. Чахсы кирек хаҷан даа ундудылбазын паза полған на сыйых позының матырын тапсын.","num_words":489,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.17,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ААЛ ХОНИИ ТОҒЫНҶЫЛАРЫНА ТУРЫСТЫРА СЫЙЫХТАР\\n9 ДЕКАБРЬДА АҒБАНДА ДРАМА ТЕАТРЫНДА ХАКАСИЯНЫҢ ПРАВИТЕЛЬСТВОЗЫ ААЛ ХОНИИ ТОҒЫНӋЫЛАРЫН ЧЕЕСТЕДІ. УЛУҒ ЗАЛДА ПОС ОРЫН ЧОХ ПОЛҒАН. ААЛ ІСТЕНӋІЛЕРІНЕ ПУ УҒАА ТАНЫҒЛЫҒ КӰН НООЗА, МЫНДА ЧЫЛНЫҢ САЛТАРЛАРЫ ИДІЛЧЕ, ПРЕДПРИЯТИЕЛЕРНІҢ, ТОҒЫНӋЫЛАРНЫҢ ТОҒЫСТАРЫ ПААЛАЛЧА. ИҢ ПӦЗІК ЧИДІГЛЕРГЕ ЧИТКЕННЕР, ХАКАСИЯНЫҢ ТИЛІЗІНЕ УЛУҒ ХОЗЫМ ИТКЕННЕР СЦЕНАА ИҢ ПАСТАҒЫЛАР САНЫНДА СЫХХАННАР. ОЛАР ХАКАСИЯ ПАЗЫ ВИКТОР ЗИМИННІҢ ХОЛЫНАҢ ААРЛЫҒ СЫЙЫХТАР АЛҒАННАР. ОЛАРНЫҢ САНЫНДА ПОЛҒАННАР АСХЫС АЙМААНДАҒЫ ФЕРМЕР ВЛАДИМИР БОРГОЯКОВ ПАЗА БОГРАД АЙМААНДАҒЫ ФЕРМЕР ОЛЕГ БАЛГАЗИН. КӦП ЧЫЛЛАР ФЕРМЕР КИРЕЕНЕҢ АЙҒАСЧАТХАН ИРЕННЕР \"ХАКАСИЯ ААЛ ХОНИИНЫҢ САБЛ ЫҒ ТОҒЫНӋЫЗЫ\" ААРЛАСТЫҒ АТХА ТУРЫСХАННАР.\\nАал хонии тоғынӌыларына чарыдылған пайрамнығ тоғазығ лазер шоузынаң пасталған. \"Халас - прай ниме пазы\" кӧзідігде \"Звоны\" чон ансамбльы паза \"Контрасты\" ансамбль сарыннар толдырғаннар паза теелбектенгеннер.\\nСоонаң чиит хыс Хакасияның пазы Виктор Зиминге паза пасха аалӌыларға іпек читірген. Россияның паза Хакасияның гимннері толдырылған соонаң аал хонии тоғынӌылары алнында чоох тутхан республика пазы Виктор Зимин.\\nОл республикада аал хонии тилізінеңер, сидік сурығлардаңар паза оларны пӧгерінҷе апарылчатхан тоғыстардаңар чоохтаан.\\nХалғанӌы пис чылны алза, аал хонии хабазии пілдірте ӧс парған. Олох туста хабазығ аал хонии предприятиелеріне паза кресен-фермер хоныхтарына ла парбинча, ол ідӧк пос хониинаң, дачанаң, ӱӱӌікнең паза саднаң айғасчатханнарға кӧстелген. Тиксі хабазығ ас-тамахты Хакасия чуртағӌыларына читкіӌе сығарарға полысча. Олох туста, пу чылларда ярмаркалар удаа иртіріліп пастаанда паза республиканың аал хонии рыногы тоғын сыхханда, ас-тамах ниик паанаң садылча. Че хазна хабазии - ол пос хониин тилідері ле нимес, ол ідӧк улуғ нандырығлығ кирек, аннаңар грант алчатханнар тӧреміл чахсы салтарлар кӧзідерге киректер.\\n-\\tХалғанҷы чыллар аал хониина сидік ирттілер: пірде ізіг кӱннер чахсы ас-тамах сығарарына харығ полчалар, пірде - суғ тасханы, ӧрттер, пӱӱл, тізең, хар ирте чаап парған. Наа технологиялар чуртасха кирілчеткенде, аал хониинда кӱнге сылтанарға чарабас санапчам, - теен Виктор Зимин. - Тамахты тузында чыырға маңнанар ӱчӱн, техника санын хозарға кирек. Санға аларға кирек республикада аал хонии чирлерінің 57% ле тузаланылчатханын. Ол ідӧк тиліӌең оңдайлар.\\nЧапсых полған истерге - республикада сигіс племенной хоных тоғынчатханынаңар. Оларның піреезі пӱӱл ле кирек пічіктер алған. Ол санда - романовскай порода хойларны ӧскірчеткен Александр Поздняковтың хонии. Алынӌа таныхталғаннар \"Целинное\", \"Июс-Агро\", \"Бирюса\", \"Бейское\" ООО-лар паза даа пасхазы. Пу паза пасха хоныхтарның тоғынҷылары хаӌан даа аал хонии тоғынҷыларына чарыдылған пайрамнығ тоғазығларда аралазадырлар.\\nВиктор Михайлович аал хонии тоғынӌыларына чылығ алғыстас сӧстерін читірген соонаң хазна сыйыхтарын читіріп пастаан. Кӧп чыллар істенген ӱчӱн паза аал хонии тилізіне хозым иткен ӱчӱн, республиканың иң пӧзік сыйии \"За заслуги перед Хакасией\" орденге турысханнар Боград аймаандағы кресен-фермер хонииның пазы Василий Апрелков, Орджоникидзе аймаандағы \"Копьевский\" аал хонии кооперативінің кнезі Александр Бородай паза \"КАМСС\" ООО-ның ӧӧн директоры Сергей Гаврилов. Пис кізі \"Трудовая доблесть Хакасии\" медальнаң таныхтатхан: \"АЯН\" АО-ның инженер-механигі Иван Байкин, \"Сибири СП К ООО-нын, директоры Татьяна Дырина, \"Целинное\" 000-ның директор орынӌызы Сергей Лихтенвальд паза \"Агроснабкомплект Хакасия\" ОАО-ның ӧӧн директоры Сергей Кычаков. \"Хакасия аал хонииның саблығ тоғынӌызы\" аарластығ атха турысханнар Асхыс аймаандағы КФХ пазы Владимир Боргояков, Орджоникидзе аймаандағы \"Копьевский\" аал хонии кооперативінің ӧӧн бухгалтерi Альбина Ирякова, \"Черногорское\" федеральнай хазна предприятиезінің директоры Марина Шотт паза Боград аймаандағы КФХ пазы Олег Балгазин. Ағаа хоза пис тоғынҷаа алтын час читірілген.\\nИң ��анығлығ тус полған, хаӌан сценаа тоғынҷыларны Хакасияның аал хонии паза ас-тамаа министерствозының Аарластығ пічиин паза автомобиль клӱстерін аларға хығырғаннар. Автомобиль клӱстерін алғаннар \"Целинное\" ООО-ның комбайнеры Максим Платонов, механизаторы Николай Лихтенвальд, \"Июс-Агро\" ООО-ның агрономы Николай Гаппель, \"Андреевское\" ООО-ның машинанаң інек сағӌаң операторы Елена Герлах, \"Андриановский\" ООО-ның малӌызы Евгений Лебедев, палых ӧскірчеткен идінҷек Игорь Родин паза Асхыс аймаандағы КФХ пазы Елизавета Обухова. Сигізінҷі машинаның клӱзі Ағбан пилтірі аймааның чир-чайаан ис-пайы, чир тузаланызы, чир-чайаанны хайраллиры паза аал хонии управлениезіне читірілген.\\nВладимир Боргояков паза Олег Балгазин 1990 чылларда фермер полыбысханнар. Оларның хоныхтары хайди тиліпчеткені газетада чарыдылча. Фермерлер республикада аал хониинаң айғасчатханнарға хабазығ пирілчеткеніне чӧпсінчелер.\\n-\\tПіс аарластығ атха турызарбыс тіп сағынмаабыс, - сағыстарынаң ӱлесчелер фермер иреннер. - Позыбыстың тоғызыбысты толдырып одырғабыс, пос хониин тилідерінеңер сағыссыраабыс. Турыстыра таныхтааннары - ӧріністіг, алғыс республика ӱлгӱлеріне, аал хонии тоғынӌыларына мындағ ӱлӱкӱн иртірчеткеннері ӱчӱн.\\nЧе сыйыхтар мыннаң тоозылбаан. Хакасия пазы соонаң аал хонии істенҷілерін орынӌызы Иван Вагнер алғыстаан. Ол Хакасияның Аарластығ пічиин 15 кізее читірген, ол санда \"Июс-Агро\" ООО-ның технигі Рита Тайдоноваа, \"Нива\" ООО-ның машинанаң інек сағҷаң операторы Галина Токмашоваа, Ағбан пилтірі аймаандағы КФХ пазы Виктор Шулбаевке паза Таштып аймаандағы КФХ пазы Михаил Бозыковха.\\nАның соонаң сценаа сыххан Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрi Игорь Гердт. Ол устағӌыларның алғыстастарына хозылған паза олар теелбеен программадаңар чоохтаан. Аны хоостыра пӱӱл республиканың аалларындағы чурттығ 50 азыра чиит сӧбіре чурт оңдайларын чахсыландырып алған. Пу кӧстеге тиксі 25 миллион салковай пирілген, ол санда 13 миллион салковай федеральнай бюджеттең, 3 миллион салковай - муниципалитеттердең.\\nИгорь Гердттің холынаң министерствоның Аарластығ пічиин паза 10 муң салковай ахчалығ сыйыхты алғаннар 38 кізі. Олар - хыра тоғыстарынаң паза мал ӧскірерінең айғасчатхан тоғынҷылар, ол санда \"Копьевский\" аал хонии кооперативінің механизаторы Антон Абдин, \"Нива\" ООО-нын, механизаторы Андрей Токчинаков, \"Аскизский племенной\" ООО-ның чабаны Сергей Тодозаков, Е.В.Мачулиннің кресен-фермер хонииның конюғы Сергей Чанчиков.\\n\"Істеніс коллективтері\" номинацияның II степеньніг дипломына паза 100 муң салковай ахчалығ сыйыхха турысханнар Пии паза Шира аймахтары, III степеньніг дипломына паза 60 муң салковай ахчалығ сыйыхха - Таштып аймаа. Предприятиелер аразында I степеньніг дипломны паза 100 муң салковайны холға кирген \"Бейское\" ООО, II степеньніг дипломны паза 75 муң салковайны - \"Цел��нное\" ООО.\\nМал ӧскірчеткен фермерлер аразында I степеньніг дипломнаң паза 40 муң салковайнаң таныхтатхан КФХ пазы Виталий Капсаргин. Ирен Хойбалда чуртапча, андох фермер киреенең айғасча. Иреннің чооғынаң, марығ иртчеткенде, хоныхсар аймахтаң ӧнетін комиссия кил парған: малларны санааннар, турлағны кӧргеннер, арығ ба, чох па прай паалаан осхастар. Мына мындағ сыныхтағны иртіп, Виталий Васильевичтің хонии иң артых полыбысхан. Ікінҷі орында Михаил Бозыковтың кресен-фермер хонии. Малларнаң паза ӧзімнернең айғасчатхан фермерлер аразында пастағы орынға Олег Балгазиннің хонии сыхтыр. Ағаа ідӧк диплом паза 40 муң салковай читіргеннер.\\n\"Иң пӧзік істеніс сыйыхтары\" номинацияда тӧрт кізі министерствоның Аарластығ пічиин паза 40 муң салковай ахчалығ сыйых алған, тоғыс кізі Аарластығ пічік паза 80 муң салковай алған, ол санда \"Джирим-Агро\" ООО-нын, чабаны Василий Ульчугашев.\\nПӱӱл Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы ідӧк аал хонии мероприятиелерінде ӧткін араласчатхан культура тоғынҷыларын паза аал хонии сурығларын чарытчатхан хабарӌыларны таныхтирға чаратхан. Андағ оңдайнаң министерствоның Аарластығ пічиине паза 10 муң салковай ахчалығ сыйиина турысханнар Пии аймааның Культура туразы (устағӌы Сергей Фёдоров) паза «РТС» телекомпанияның \"Время села\" проектті суурчатхан ӧмезі (апарча Юлия Константинова).\\nСағынчам, пу син сыйых читірілген соонаң, пайрамнығ тоғазыға килген полған на аал хонии тоғынӌызы улуғ кӧңніліг ибінзер айланған полар. Алнында - наа пӧгіннер, наа чидіглер. Кем, тізең, хайдар тоғынарға парарға сағынча, ағаа аалзар парарға чӧп пирчебіс - аалдағы чииттерге чурт оңдайларын чахсыландырарына, фермер поларына хазна хабазии пирілче.","num_words":986,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.103,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТАРХЫНҒА ПАЗА ПІР КӰН КИРІЛ ПАРДЫ\\nПайрам. Асхыс аймааның Чоғархы Асхыс аалдағы школаның 100 чылы алғым таныхталды.\\nЧоғархы Асхыстағы ӱгретчілер ӧмезі пайрамда сарын толдырча.\\nШколаны мындағ пайрамынаң алғыстирға чон орындағы клубха толдыра чыылысхан. Аалҷыларның санында Асхыс аймааның устағ-пастаа, ветеран-ӱгретчілер, школаны аймах чылларда тоосханнар полғаннар. Алғыс сӧстерін паза сыйыхтар читірерге ідӧк Ағбаннаң килгеннер. Олар - Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының национальнай пӧлиинің ӧӧн специализі Анна Танбаева, национальнай паза территориальнай политика министрінің орынҷызы Нина Челтыгмашева, Ӧӧркі Чӧп депутады Геннадий Канзычаков.\\n-\\tАарлығ арғыстар! Улуғ алғыс прайзына, піссер килгеніңер ӱчӱн. Школа - ол пістің ікінҷі ибібіс нооза. Пастағы уроктар, пастағы ӱгретчілер сағызыбыста хаҷанға даа халчалар. Аннаңар, чылығ сӧстеріңе айабин, пӱӱн оларны читірерзер тіп ікінҷілебинчем. Ӱгренҷілерібіс, тізең уламох чахсы чидіглерге чит турзыннар, - пайрамны піди асхан Чоғархы Асхыстағы школаның устағҷызы Вадим Мамышев.\\nХайди таныхтаан Асхыс аймааның пазы Абрек Челтыгмашев, устағҷы, чиит тее полза, школа чахсы чидіглерге читче. «Чоғархы Асхыстағы школа ӱгретчілері олғаннарын пірге хазна сыныхтағларына тимнепчеткенін Асхыстағы лицей-интернаттағыларнаң тиңнестірерге чарир. Сағынчам, олар аннаң андар ідӧк ле тоғынарлар. Паза ниме чоохтирға сағынчам? Асхыс аймаандағы пасха школаларны алза, оларда ӱгренчеткен палаларны іче-пабалары Асхыстағы лицей-интернатсар пирібізерге кӱстенчелер, пӧзік пілістер алып алзыннар тіп. Че Чоғархы Асхыстағыларны андар ыспинчалар. Мында ӱгретчілер чахсы пілістер пирчелер нооза», - теен Абрек Васильевич.\\nПаза Абрек Челтыгмашев мағаа пу кӱнде тың уйадыстығ теен. «Школаның 90 чылын таныхтапчатханда, мин аның 100 чылын наа турада таныхтирбыс тіп молчаам, - чарытхан ол. - Че ол сурығ табырах пӧгілбинче. Піс пу тусха Ис пилтірі, Катанов аалларда наа школалар пӱдір салғабыс. Национальнай проекттер хоостыра Чоғархы Асхыста наа школа 2021-2022 чылларда ла пӱдірілері кӧрілче», - чарытхан устағҷы. Сағынчабыс, пу пайрамда ол иң ӧӧн искіріг полған. Чоғархы Асхыстағылар наа школаны хаҷаннаң сағыпчалар.\\nПу кӱнде Асхыс аймааның пазы ідӧк Чоғархы Асхыстағы школада тоғынчатхан улусха принтер сыйлап пирген. Паза ол школаны арығ паза чылығ тутчатханнарға Аарластығ пічіктер читірген.\\nАлександр Окунев сағам Чоғархы Асхыс аал чӧбінің кнезі полча. Че аның алнында ол 20 чыл пу школанаң устаан. Асхыс аймааның пазы ағаа ідӧк алғыстас пічиин читірген. Александр Кимович, тізең, аал чӧбі пазы адынаң Чоғархы Асхыс аалдағы школаа оргтехника сыйлап пирген.\\nТиксі алза, пайрамда алғыстастар кӧп полған, сыйыхтар ідӧк асхынах нимес иділген. Математика ӱгретчілері Алефтина Чугунекованаң Лариса Окунева ӱр чыллар тоғынчатхан ӱчӱн, Хакасияның ӱгредіг министерствозының алғыстас пічіктерін алғаннар. Оларны Анна Танбаева читірген.\\nНина Челтыгмашева, тізең, Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрінің адынаң алғыстас сӧстерінең пасха, школа устағҷызына хазна символын аларға сертификат сыйлаан.\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧп депутады Геннадий Канзычаков, школаның спорттағы, ӧӧнінде футболча, чидіглерін паалап, физкультура ӱгретчізіне аймах меспектер сыйлап пирген. Ӧӧркі Чӧптің алғыстас пічіктерін ол школа устағҷызының орынҷызы Татьяна Межековаа, англия тілі ӱгретчізі Нина Амзараковаа, математика ӱгретчізі Алефтина Чугунековаа читірген.\\nАсхыс аймааның ӱгредіг устанызының пастығы Ирина Кучугешева алғыстас пічіктерін чиит ӱгретчілерге читірген. «Оларның тоғынар кӧңні уламох кӧдірілзін», - теен ол. Чоохтирға кирек, пӱӱнгі кӱнде Чоғархы Асхыстағы школа ӱгретчілерінің кӧбізі - чииттер!\\nАсхыс аймаандағы школалар устағҷылары, прайзы х��да сценаа сығып, наа школа пӱдір пирзіннер тіп алғааннар. Піс, Чоғархы Асхыстағы школаны тоосхан улус, ідӧк наа школаны чидікпин сағыпчабыс. Теестегі пайрамны анда таныхтирына тың ізенчебіс.\\nСӦС СОО: Чоғархы Асхыстағы школаның 100 чылына удур «Хабар» газетада 21 паза 23 ноябрьда хабарлар сыхханнар. Хынчатхан школабыстаңар материалларны прай кӧңнібіснең тимнеен дее ползабыс, алӌаастар сығарыбох салтырбыс. Мина Макаровна орнына Нина Макаровна сых партыр. Зинаида Никифоровна Пакачакованың фамилиязы Патачакова тіп сых партыр. Пу алӌаастар ӱчӱн пыросынчабыс.\\nАвтор : Александра СУНЧУГАШЕВА","num_words":502,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.129,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АЙМАХ МЕДАЛЬЛАР САҒЫЛЫЗЫ\\nСпорт. Суғча чӱзерінӌе Сибирьдегі федеральнай округтың чемпионады паза первенствозы тоозылды. Пӱӱл анда кӧп кізі араласты. Ол пӧзік синде иртірілген.\\nПіс анзына кӧнік тее пардыбыс: «Ағбан» спорткомплекстегі бассейннің суу аалҷыларға уғаа килістіре пілдірче, наа чидіглерге чидерге маңат полысча. Ол даа сылтағнаң Сибирьдегі федеральнай округ (СФО) чемпионады паза первенствозы республиканың ӧӧн городында пизінңі хати иртірілді.\\nХазыр оңдайда ирт турған арға-мӧрій тузында маңат тимненіс кӧзіткен, сыйыхтығ орыннарға сыххан спортсменнернің кӧксілерінде алтын, кӱмӱс, хола медальлар сағылыс турҷаңнар. Чииттернің хыринда улуғ опыттығлар даа кӧрінҷеңнер, чиңіс тутханнарны алғыстаҷаңнар.\\nИң чахсы кӧзідімнерге читкеннер Омсктаң килген Мартин Малютин паза Новосибирск облазының чииттер комаңдазыңдағы Екатерина Никонова. Оларның хайзы даа тӧртер алтын медаль утып алған. 19 частығ Мартин чоннар аразындағы класстығ спорт узы полза, Екатерина часнаң аннаң кічіг спорт узы. Андағ даа полза, ол, улуғлар аразында даа марығлазып, чоннар аразындағы класстығ спорт устарын утхан. Тренерлер кӧрізінең, пу ікӧлең - СФО-ның на нимес, тиксі Россияның ізенізі.\\n-\\tЧир-суғҷыларыбыс санының Фёдор Киргинековты, Дарья Афанасьеваны таныхтирӌыхпың. Фёдор пу марығ тузында спорт узы кандидадыньщ нормативн толдырыбысханы ӧріністіг. Дарья даа чиңіске парчан кӱзін салған. Ағаа 14 ле час. Аның чидіглері поларына ізенчебіс, - чоохтапча Хакасияның суғҷа чӱзерінҷе піріктірілген командазының ӧӧн тренері Сергей Бережной.\\nТаныхтирға кирек, Екатерина Никонова чіли, илееде спортсмен СФО-ның первенствозында даа, чемпионадында даа аралас турған. Улуғ нимес хоза танығ: СФО первенствозында 18 частығ, пастағы разрядха читкен чииттер араласханнар. Аннаңар Мартин Малютинге 19 час таа полза, ол улуғлар аразында ла араласхан.\\nСФО-ның чемпионады паза первенствозы тузында улуғларнаң даа, чииттернең дее чоохтазарға киліскен. Оларның хайзы даа сала ла пір ӱннең таныхтабинча: Ағбанда ибдегі ле чіли истенчелер, чиңіске парчан кӱстерін салчалар. Аалҷыларның кӧбізі пістің городта постарының кӧзідім-чидіглерінең илееде ас парыбысчатхан осхас. Ол даа сылтағнаң Хакасиязар килерге хаҷан даа тимделер.\\nАндағох чылығ сӧстер таапчалар тренерлер, марығ чарғыҷылары, командалар устағҷылары. Мына ниме чоохтапча Новосибирск облазының піріктірілген командазының ӧӧн тренері Константин Колесников: «Хайхастығ даа, че пістің спортсменнер Хакасиязар килерге хынчалар, нанҷы-ӧӧрелерін чӧптеп алчалар. Аннаңар даа піс пӱӱл иң кӧп спортсмен ағылғабыс - 100 артиинаң кізі. Екатерина Никонова тӧрт алтын медаль утып алғаны пасхазына уғаа маңат кӧзідім».\\n-\\tМындағ улуғ марығны пӧзік синде иртірерге оой нимес. СФО марииның финалы Ағбанда пизінҷі чылы иртірілчеткені городха ізенчеткенібісті киречілепче. Пӱӱл пазох анзы чахсы кӧрінді, - таныхтапча Россияның суғҷа чӱзерінҷе федерация президиумының кізізі, Хакасияның ізестіг нанҷызы Сергей Кашников.\\nУғаа аарлығ сӧстер. Арға-мӧрій араласчылары суғҷа чӱзерінҷе аймах рекордтар турғысчатханы анзына маңат киречі полча. Чииттернің дее, улуғларның даа кӧксілерінде медальларның аймағын кӧрерге килісче. Піреезі, тізең, алынҷа тимнелген сыйыхтарға турысча, анзына медальлардаң даа артых ӧрінче.\\nУламох поғдархастығ полған чоннар аразындағы категориялығ марығ чарғыҷызы, Ағбанзар техническай делегат сыныхтағҷы поларға килген Юрий Жердевтің аптастығ сӧстері: «Хазнабыстың пасха округтарынаң тиңнестірзе, СФО финалының салтарлары уғаа махтағлығ. Пасха сӧстернең чоохтаза, Ағбанда ирткен марығларның кӧзідімнері пасха округтарның хыринда илееде пӧзіктер. Аннаңар Сибирьнің піріктірілген командазы Россия чемпионадында паза первенствозында уламох айдас чидіглерге чидеріне ізенчебіс».\\nАалҷыларыбыс, кӧксілеріндегі алтын-кӱмӱс-хола медальларын паарсах сыйбастырып ала, ӧріністерін чазырбин, Ағбаныбыснаң саңайға анымҷохтаспинчалар, хынчатхан городыбыс пол парған орынзар чыл даа сай кил турарға тимдебіс тіп ізендірчелер.\\nІди ле ползын. Хакасия аалҷыларны турыстығ удурлирға, ӧрініс сыйлирға, марығларны пӧзік синде иртірерге хаҷан даа тимде. Мында сах андох «Тӧӧ» спорткомплекс сағысха кірче - анда тимненіс ирткен саналығ чӱгӱрҷеңнер хайдағ чидіглерге читчеткенін прайзыбыс пілчебіс. «Ағбан» спорткомплексті, арса, андағох ӱлӱс сағыпча? Ноға полбаҷаң, пір дее айабас.","num_words":498,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.122,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АНЫМӋОХ, ТОКИО. ИЗЕН, ПАРИЖ\\nОлимп ойыннары-2020. Россия командазы 71 медаль холға кирген, олардаң 20 алтын полча\\nОлимпиаданың халғанҷы кӱннері «ізіг» полғаннар тізе, саба полбас, неке. Кізілер Мария Ласицкененің ӱчӱн ӧрінгеннер, кӱресчілернің чидіглеріне поғдархааннар, абахай гимнасттарнаң хада хомзынғаннар.\\nНиик атлетика марығларында Россиядаң 10 кізі араласхан. 2016 чылнаң тиңнестірзе, анзы чахсы. Че медальлар ӱчӱн Анжелика Сидорова паза Мария Ласицкене ле харбасханнар тиирге чарир. Сергей Шубенковнаң Дарья Клишинаа оң полбаан. Спортсменнер, марығлазарға даа маңнанмин, азахтарын пиртіндір салғаннар. Пасхазына сыйыхтығ орынға сығарға кӱс читпеен. Ниик атлетикада пастағы медальны Анжелика Сидорова ағылған. Ол шесттіг пӧзікке сегіріп, ікінҷізі полыбысхан. Кізілер Мария Ласицкененің ӱчӱн матап «ағырғаннар». 2014 чылдаң саблығ спортсмен, пӧзікке сегіріп, 45 турнирде чиңіс тутхан, че 2016 чылда Олимп ойыннарында ағаа аралазарға чаратпааннар. Нинҷе-де кізінің допинг таап алғанда, ниик атлетиканаң айғасчатханнарны прайзын нандырыға тартарға кирек нооза. Квалификация тузында Мария Ласицкене позын турыстыра кӧзіт полбааннаңар, кӧрігҷілер ол ӱзінҷі орынға сығып алза, чахсы поларҷых тіп сағынғаннар. Азах меетте тӧрт кізі халғанда, саблығ спортсмен, 2,02 метрге, анаң 2,04 метрге сегірібізіп, чиңіс тутхан. Марияның ӧрініс харах чазы хаҷанға даа спорт тархынында халар.\\nОлаңай кӱресте Россияның ӱс алтын паза ікі хола медаль. Завур Угуев 57 кг кӧдірімде олимп чемпионы полча, Заурбек Сидаков - 74 кг кӧдірімде. Ӱзінҷі медальны Абдулрашид Садулаев утхан, аны алынҷа таныхтирға кирек. Кӱресчі - авар чонның оолғы, сола ады «Орыс танк». 2016 чылда А.Б.Садулаев 86 кг кӧдірімде олимп чемпионы полыбысхан, пӱӱл 97 кг кӧдірімде чиңіс тутты. Ӱзінҷі орынға Артур Найфоновнаң Гаджимурад Рашидов сыхханнар. Токиода грек-рим кӱрезінең айғасчатханнар пір алтын паза ікі хола медаль холға киргеннер. Россияның пу спорт кӧрімінде мындағ салтарлар 1996 чылда Атлантада полғаннар. Ипчілер кӱрезінде киректер аннаңох уйан полтыр. Пӱӱл хыстарыбыс пастағызын на ибзер медаль чох айланғаннар. Тиксі алза, Россия кӱресчілерінің сигіс медаль: тӧрт алтын паза тӧрт хола.\\nТокиодағы марығлар Тываға танығлығ. Олаңай кӱресте 57 кг кӧдірімде Нурислам Санаев хола призер полыбысхан. Спортсменнің cын ады Артас Санаа, ол тыва чонның оолғы. 2014 чылдаң Казахстан ӱчӱн турысча. 2016 чылда кӱресчі, ислам киртініске кіріп, адын алыстырыбысхан. Амды хонҷыхтарның олимп призеры пар. Пу чидіге тывалар 1996 чылдох Атлантада чидерҷіктер. Че спортсмен Чечен-оол Монгуш, 52 кг кӧдірімде харбазып, тӧртінҷізі полыбысхан. Хакастардаң Олимп ойыннарында ӱс кізі кӱзін сынаан. Сыйыхтығ орынға Сергей Карамчаков ла сыххан.\\n1980 чылларда грек-рим паза олаңай кӱрестерні Олимп ойыннары программазынаң суурыбызарға кӱстенгеннер. Ӧӧн сылтағ - совет спортсменнері ле утчалар. Пір сӧснең, пістің кӱресчілерге чиңіс тударға аймах оңдайнаң харығ полңаңнар. Амды ол кирекке хоос гимнастиканаң айғасчатхан хыстар урундылар. Чарғыҷылар кӱҷӱрлееннеңер, абахайларыбыс 1996 чылдаң пастағызын на алтын медаль чох халғаннар. Алынҷа многоборьеде Дина Аверина кӱмӱс пр��зер полыбысхан. Гимнасттар Анастасия Близнюк, Анастасия Максимова, Ангелина Шкатова, Анастасия Татарева паза Алиса Тищенко, ӧменең ойын кӧзідіп, ідӧк ікінҷі орынға сыхханнар.\\n2000 чылдаң синхронист хыстар пістің командаа алтын медальлар тӧреміл ағылчалар. Пӱӱл олар пазох ікі хати чиңіс тутханнар. Ӱс чыл пазынаң Парижте оларны, гимнасттарны чіли, чарғыҷылар «тӱзірібізерге» кӱстенерлер, неке. Спортсменнерге тимде поларға кирек.\\nБоксерлардаң чидиинең Альберт Батыргазиев (57 кг) ӧріндірді. 23 частығ спортсмен - ногай чонның оолғы. Азах меетте ол Дюк Рейганны 3:2 саннаң утып, олимп чемпионы полыбысхан. Муслим Гаджимагомедов 91 кг кӧдірімде ікінҷі орынға сыххан. Хола медальларны Андрей Замковой (69 кг), Имам Хатаев (81 кг) паза Глеб Бакши (75 кг) холға киргеннер. Боксер ипчілердең сыйыхтығ орынға Зенфира Магомедалиева ла сыххан. Аның хола медаль.\\nКӧрігҷілер пістің команданың гандболда, волейболда паза пляж волейболында алтын медальлар поларына ізенгеннер.\\nЧе азах меетте гандболист хыстар даа, волейболист ооллар даа Францияның ӧмелеріне утыр салғаннар. Пляж волейболында полған на командада ікілер спортсмен ойнапча. Вячеслав Красильниковнаң Олег Стояновский, финалда Норвегияның дуэдінең тоғазып, аны ас полбааннар. Велосипед спортында улуғ чидіг. Пӱӱл ипчілер пастағызын на «мэдисон» дисциплинада кӱстерін сынааннар. Анда спортсменнер ікӧлең араласчалар. Гульназ Хатунцеванаң Мария Новолодская, Россия ӱчӱн турызып, хола призер полыбысханнар.\\nРоссия командазы Токиода ирткен Олимп ойыннарында 71 медаль утып алған: 20 алтын, 28 кӱмӱс, 23 хола. Пис чыл мының алнында Рио-де-Жанейрода пістің 55 медаль полған, олардаң 19 алтын. Медальлар мариинда Россия пизінҷі орында.\\nПастап США парча: 39 алтын, 41 кӱмӱс, 33 хола.\\nХыдаттың командазы 88 медаль холға кирген: 38 алтын, 32 кӱмӱс, 18 хола.\\nЯпония ӱзінҷ орында, 58 медальдаң 27 алтын, 14 кӱмӱс паза 17 хола.\\nІдӧк пістің алныбыста Великобритания парча. Спортсменнер 65 медаль утып алғаннар: 22 алтын, 21 кӱмӱс паза 22 хола.\\nПістің спортсменнер чалама паза гимн чох 2022 чылның 16 декабрьына теере марығлазарлар. Хысхы Олимп ойыннары тузында оларға пазох П.И.Чайковскийнің музыказын истерге килізер, неке. Марығлар пазағы чылда Пекинде иртерлер. Че 2024 чылда Олимпиада тузында Россия гимні Парижке толдыра чайылар.","num_words":638,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.085,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Халтар тай — sostik.info\\nОл тураның кӱн саринда пазын мӧңіс тӱзір салып турған. Ибіре сыыласчатхан сеектерге дее кирек халбин, харахтарын чаап салып, пірее-пірее улуғ тын салчатхан.\\nКӱн харағын ол пастағызын на чут часхы кӱнде кӧрген. Иртеннең сығара пірде хар, пірде наңмыр чаап турған. Чабыс сыннығ пис частығ халтар пииҷек, кизек таллар аразында хуруғ чир таап алып, ӧстеп ала ч��дыбысхан. Тӱрче полып, чадып истенмин, алын азахтарын суна тебізіп, турарға харасхан, че пазох, ӧзелістіг ніскеҷек ӱннең кістебізіп, чадыбысхан. Ол прай позы халтырас турған, сіліг харахтарын чабызып, улуғ ӧстеп салчатхан. Аарда полбаста, азахтарын сӧӧ тебізіп, чалбағынҷа чадыбысхан.\\nИлееде полғанда ол, сірлесчеткен азахтарына чадап ла турып алып, чирде чатчатхан ніске азахтығ позына тӧӧй хулунахсар айланған. Палазын тумзухнаң сасхлап, турғызарға харасхан. Хулун, пазын на кӧдір салып, пазох сым чадыбысхан. Іҷезі оғыранып ала аны, чалғап, хурут турған.\\nТӱрче полғандох, хулунах, узун азахтарын талтайта-талтайта пазып, имҷек кілеп, іҷезін харнынаң сасхлап чӧрібіскен. Іҷезі, аны ағырин сыртынаң чалғап, иркелеткен чіли оғыран турған. Ол сизінмин дее халған, хаиди чабызах сыннығ, тоғылах сыраилығ оолах, оларның хыринзар киліп, чағын кірерге тідінмин, одыр салған. Оолағас ӧрінгеніне тынмин даа одырчатхан, ирнілері ле пос алынҷа кібіренчеткеннер:\\n- Хулунах, минің хулунағым!\\nАнаң, ағырин-кӧӧлҷе турып алып, наа тӧреен адыҷахты хорғытпасха тіп, че олох туста аннаң харах ал полбин, нандыра пазынып, оортах парыбысхан. Кинетін не ӧӧр атыға тӱзіп, позы позын хамҷылап, ибзер ӱкӱс салған. Илееде чӱгӱрібізіп, айлана тӱскен, таң хулунах чіт парар тіп хорығып па, анаң пазох тібірет салыбысхан. Ӧрінгеніне сыдабин, ніскеҷек ӱннең «Хулунах!!! Минің хулунағым!» тіп, хыйғы пазыбыс турған.\\nОл парыбызып ӱр дее полбаанда, пір улуғлан парған кізінең хада айлан килген. Пабазының хыринда, адайах ла чіли, пірде алнына ойлап, пірде соона халып, тохтабин тілбіреп турған:\\n- Ам піс ікібіснең аттығбыс. Пірее чирзер парчатса, син халтар пиинең, мин, тізең, хулунахнаң хыылада хал турарбыс, я? Мин халтар пииге мӱн полбинчам. Син мағаа чӱген ит пирерзің, я, пабаң? Анаң - изер. Сағам за мин ӱчӱргӱліг дее ойлат чӧрем. Халтар пии хандыра, я? Хулунағы эм полча. Мин аны отхарам, суғарам.\\nАнаң, сынабох аттығ кізі чіли ӱӱктебізіп, алнынзар ӱкӱс салыбысчатхан. Пабазы, оолғының полчатханын кӧріп, сала кӱлін сал турған. Аның сурығларына, «Я. Андағ полбин, хайди полар за» тіп, пірее-пірее нандырчатхан. Ол, пу чуртта хулуннап алған пиизінеңер сағыссырап, чолын айныт салып одырчатхан. Соох таа кирін салбас па чазып парған мал.\\nОлар читкенде, халтар пии, палазын чазырып, оларға хыртыстанған чіли пілдірген. Че ээзін танып салып, удур пастыр киліп, аның иңнінзер пазын салыбызып, сым турыбысхан.\\n- Э-э, халтар пии, син соохха тооп парир одырзың, - кізінең не чіли чоохтасхан улуғ кізі. Адының арғазындағы харны, палғасты хахтағлаан.\\nАнаң, чӱген суғып, ағырин ибзер чидін сыххан. Хулунах, ам даа іҷезін хооп полбин, соона хала парған. Хайди поларын пілінмин, пір чирде ле типсеніп, ніскеҷек ӱннең ылғапчатхан на чіли кістебіскен. Оолағас, «ылғаба, че парааң» тіп, ағырин соонаң ідерге чапсынған, че олох туста, «йо» тібинең, хыйа чӱгӱрібіскен.\\n- Абаң, ол тепкленче, - ӧрчіде ыряаңнап ала хысхырыбысхан оолах.\\n- Мал полбаҷаң ма ол. Нимее чарбанчазың, талдыра тептіріп алзаң, ырҷаңнаан полар сағаа, - пабазы, тарынҷах полып, хырызыбысхан аны. Че олох туста аның ӱні чылығ, паарсастығ полған.\\nЧайғы чит килген. Пістің хулунах илееде ӧс парған. Кӱнзіре ойнап, тібірет чӧр. Ойлап-ойлап пар киліп, іҷезін азыра сегірерге харасхан чіли, аның ӱстӱне сегірібісче, анаң пазох тоңхар-тоңхар сегіріп, пазын пулғап, ойлап салыбысча. Іҷезіне зе ойнирға маң чох полған. Арғамҷылат салған, оттап пас чӧрген. Пірде, хулуны ырах парыбысханын кӧр салып, пазын кӧдіріп, ағырин кістеп, нандыра айландырча.\\nПолған на кӱн пасхазына тӧӧй. Иртен сай апсах, киліп, суғарыбысча. Орты кӱн тузында пайаағы оолах тібірет килче. Хулунах, аны кӧр салзох, хузуриин чочайта тудыбызып, удур ойлапча. Анаң оларның ойын пасталыбысча. Чарызып, пурлаза тӱсчелер. Хулунах нанҷызын пір-ікі ле тасти ойлабысча, анаң «хайдағ чазаңзың» теен чіли турыбызып, хылчаңнап салча, анаң, айлана тӱзіп, тулғап-тулғап, оолағасты нинҷе- нинҷе хати ибіре чӱгӱр пар килче.\\nАлай ба ырах нимес суғзар чӧре халчалар. Анда за пастағы орын оолахти. Табырах ла майкаҷағын суур тастабызып, пағаҷах чіли суға поғыри халча. Хулунах,\\nтізекке читіре ле суға кіріп, суғ ісчеткен кӱлӱк полып, тумзиин суғзар сух салча, анаң, сӧрӧнненіп алып, азахнаң суғны пулғап турча. Кинетін не чочып, суғдаң сығара хонып, хыйа пура салыбысча. Нанҷызы, тізең, китеп алып суғ чаба сазыбызып, хатхырып, ээрепче.\\nЧе пірсінде кӱскӱ хараада хыйал пол парған. Халтар пии, ӧрке ініне алын азағын кире пазыбызып, ахсабысхан. Нинҷе-нинҷе имнееннер, че азағы чазылбаан - ахсах пол парған.\\nПірсінде хысхы иртен апсах, хазааға кір киліп, халтар пиині сығар парыбысхан. Хулунах, аны хооп, кістеп ле халған. Илееде полғанда, нанҷызы чиде салған. Хулунах «іҷем хайда?» теен чіли сасхлаан. «Іҷең чоғыл, Халтарах, - мӧңіс чоохтан салған оолах.\\n- Че син хорыхпа, мин парзым нооза».\\nПаза ол іҷезін кӧрбеен, аның орнына пасха ат ал килгеннер. Ол кирі пора пии полған. Килгендӧк, ол, хулунахсар кӧрбин дее, тастап салған отсар пастырыбысхан. Танызарға полып хыринзар пастыр парғанда, хулахтарын чаба тудыбызып, сарығ тістерін ырсайтып, хулунахты хыйа сӱрген. Паза олар ынағлас полбааннар.\\nӰс чыл ирт парған. Хулунах поғда кӧгістіг, ніске азахтығ, ортымах сыннығ ат пол парған. Аал аразындағы хулун чабағаларның ээзі полыбысхан. Че ам даа хулун на чіли ойлап чӧредір. Пірде от аразынаң учуғыбысхан постарғайахтаң чочып, тыҷыри халча, ӧӧрі прай - соонҷа. Алай ба пулут кӧлеткізін сӱрізіп, ӱкӱс салыбысча. Чӱгӱріп-чӱгӱріп, тохтабысча, кӧлеткі аннаңох андар парыбысча.\\nНанҷызы ідӧк ӧзібіскен. Ол ам ніскеҷек сыннығ, тапсабас арах, уйатчыл оолғыҷах полыбысхан. Удаа чалғызан аалдаң парыбысча. Пірде чазызар парыбызып, анда пірее хыраңаста одыр салча. Ағырин-кӧӧлҷе кемнең-де чоохтасча, позының алынҷа хыңнанып одырча. Кӧбізін хыныстаңар ырларны. Алай ба пірее ат тудып алып, алааххан на ниме чіли чӱгӱрт чӧрче. Пірееде халтар тайзар парыбысча. Ол килібіссе, халтар тайға аттар кирек чоғыл. Нанҷызынзар ойлап киліп, аннаң халас хыс сыхча. Халас чіп алза, алғыстаан чіли оолахтың сырайын, холларын нымзах ирнінең сасхлапча. Анаң оолах, оортах арах парып, одыр салча, халтар тай, аның хыринзар киліп, хадох мӧңіссірепчеткен чіли пазын тӱзір салып, сым турыбысча. Тӱрче турзох, халтар тай, сым пол полбин, нанҷызын кинетін не пызо чіли аңдара сӱзібізіп, хыйа сегірібісче. Анаң хайдар-хайдар ниме ит салған кӱлӱк, хузуриин чочайта, пазын хасхайта тудыбызып, улуғ чорыхта оолахты ибіре ойлап пар килче. Тура тӱзіп, улуғ асхыр чіли пысхырыбысча. Анаң ікі нанҷы пазох ойнап чӧре парча.\\nПірсінде от кӧгерібіскен часхы туста чазыда ӱс чалаң кӧріне тӱскен. Халтар тай ӧӧрінең хада Тоғыр тағ тӧзінде оттап чӧрчеткен. Тигір ап-айас. Пастағы постарғайахтар, харах читпес иде ӧӧрлеп, чазаа толдыра кӧг сал турғаннар. Чир ӱстӱ кӧгемзік кибіс чазыбысханға тӧӧй полған. Тартхан хыралар ибіркі чирні уламох хоостап турғаннар.\\nЧалаңнарны кӧр салғандох, хайдағ-да хорғыс кірген халтар тайның чӱрегіне. Кизек ӧӧрні, чыы тартып, Иптіг хара суғзар алдыра тибіредібіскен. Чалаңнар оларныңох соона кірібіскеннер. Кизек ӧӧрні, ибіріп, аалзар индір чӧре парғаннар. Халтар тай, оларға харызып, ӧӧрінің алнында пірде пір саринзар ойлат тур. Паза пол полбаста, халтар тай, маллардаң чары- лып, Улуғ пил алнынзар ӱкӱс салған, ікі чалаң - соонҷох. Аарда асчаң оңдай чохта, халтар тай аалзар кӧні, нинҷе пар кӱзін салынып, хус чіли сыыли халған. Ибі хырина чӱгӱр килгенде, нинҷе-нинҷе кізі, хысхырызып, оградаа кире сӱрділер. Оградаа кире хонғанда, ізік тазыли халған - паза парҷаң чир чоғыл.\\nОграда ибіре чӱгӱр турған аразында мойнына хатығ арғамҷы теңені пілдіре тӱскен. Халтар тай ӱрӱккеніне ікі азахха тӱскен, че мойнына пыҷылдыра тартылған арғамҷыдаң позып полбаан. Тыныс читпин, паза полҷаа чохта, прай халтыразып турыбысхан халтар тай. Аның мойнына кирі аттың чызы пура саапчатхан хомутты кизіртібіскеннер.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Халтар_тай&oldid=860»\\nК этой странице обращались 605 раза.","num_words":1122,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"НАА ЧЫЛ ӦРІНІС СЫЙЛАЗЫН!\\nАлғыстапчабыс. «Хакас чирі» газетаның хығырығҷылары республика чуртағӌыларын, хада тоғынчатхан арғыс-ӧӧрелерін паза туған-чағыннарын чағдапчатхан 2022 чылнаң алғыстапчалар\\nН.Ф.Катановтың адынаң Хакас национальнай гимназия-интернаттың ӧмезі:\\n- Аарлығ олғаннар, іӌе-пабалар паза хада-тоғынчатханнар, прай чӱреебіснең сірерні Наа чылнаң алғыстапчабыс. Наа чыл - ол наа ізеніс, ӧзіс паза чиңіс. 2022 чылзар хайхастығ кӧңніліг, паарсах паза чарых сағыстығ хаалапчабыс. Ол чарых сағыстар чыл ибіре ползын. Сірер хаӌан даа чарых кӧңніліг, ах сағыстығ полыңар, наа чидіглерге киліңер. Прай чобағлар, хорғыстар иргі чыл идеенде чат халзын. Сірерге паза чағыннарыңа сӧбіреде амыр-хазых чуртас алғапчабыс, удур-тӧдір пілізіс пар ползын. Полған на кӱн чағыннарың хыныс паза паарсас сыйлазын. Иң ӧӧні, алнында хазых паза узах чуртас, пик хыныс ползын.\\nІдӧк арғыстарыбысты паза партнерларыбысты Наа чылнаң алғыстапчабыс. Сірер, ӧсчеткен тӧлні ӱгреніске кӧніктіріп, ӱгредігде тӱзімніг паза уғаа кирек тоғыс апарчазар. Мыннаң мындар пірге иткен тоғызыбыс уламох тыып-ӧзіп одырар, че сидіксіністер соонда халарлар. Прай ӧмелерге істеністе наа чидіглерге чидерге паза улам ӧңненерге алғапчабыс. Сірернің тоғызыңарда, кирееңерде оң ползын, наа пілістер туза ползын, наа пӧгіннер чуртасха кирілзін. Чағдапчатхан Наа чыл сірерге часкалығ, наа киректерге пай ползын, хоза кӱс пирзін. Хада тоғынчатхан арғыстарыңның улуғлазы, чарых кӧңніңерні кӧдіріп, чахсы чуртасха ағылзын. 2022 чылда наа пӧгіннер толдырылзын, тоғыстарың кӧдіре паалағ алзын! Наа чылнаң!\\nЕргаш Топоев, имҷі-невролог, Москва г.:\\n- Чағдапчатхан Наа чылнаң, аарлығ чир-суғҷыларым! Мин ізенчем, піс коронавирус пандемиязы тузында, хайраллазып, удур-тӧдір ситкіп хайарға ӱгреніп алғабыс, постың хазиин паза чуртасты улам на аарлан сыххабыс.\\nАлынҷа улуғ алғыс читірчем имҷі-коллегаларыма. Мындағ аар туста сірер позыңарның тоғызын айдас толдырчазар. Піс амды чахсы сизініп пастапчабыс: имҷі, имнег тоғынҷызы профессиязы - чонның хазых чуртазына ізестіг чӧлег. Аарлығ имҷілер, позыңарны хайраллаңар, туған-чағыннарың даа пик хазыхтығ ползыннар!\\nЧир-суғҷыларыма ідӧк пик хазых, сӧбіреде хаҷан даа хыныс, ырыс-часка, амыр чуртас ползын тіп алғапчам. Сағынған сағыстарың толзын. Хазых чуртасха, имңілернің ӧӧн чӧптеріне тудынзаңар, хазых поларзар, андада сӧбіреңерде часкалығ чуртас полар.\\nТатьяна Канзычакова, Орджоникидзе аймааның «Тамырлар» хакас чон культуразы кінінің устағҷызы:\\n- Тоозылча 2021 чыл, Пуға чылы. Хакасияда ол Алыптығ нымах чылы тіп чарлалған. Орджоникидзе аймааның «Тамырлар» хакас чон культуразының кіні ӧӧн тоғыстарны пу танығлығ чылнаң палғалыстырған. Ідӧк піс республика мероприятиелерінде араласхабыс. Чуғынҷах ағырығ пірее туста тың тараза даа, карантин кирілзе дее, піс тоғынғабыс паза алынҷа чидіглерге читкебіс.\\nНаа чыл алнында чӧптіг тоғынҷылар ӧмезіне пик хазых, чайаачы ӧзіс алғапчам, чобағлар паза хомай киректер теелбезін. Чайаачы чолыңарда хаҷан даа чарых чылтыс чарып турзын.\\nМарат Кичеев, Россияның саблыи тренері, спорт ветераннары аразында тилекей чемпионы:\\n- Аарлығ чир-суғҷыларым, сіліг харахтығ чоным, Ала парыс чылынаң алғыстапчам.: Наа чидіглер, толдыра ӱлӱстіг чуртас, чалтырама чиңістер алғапчам.\\nЧе иң ӧӧні - пик хазыхтығ, ачых-чарых кӧңніліг полыңар. Хайди тіпчелер хыйғаларыбыс, кізі хазиинаң аарлығ ниме чоғыл. Аннаңар прайзын хазых чуртас апарарға хығырчам. Андада ала парыс осхас кӱстіг, чапчаң поларбыс.\\nГалина ЧЕБОДАЕВА, Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназия-интернаттың воспитательі:\\n- Аарлығ гимназия тоғынӌылары! Наа чылнаң! Наа часканаң! Алғыстас сӧстерін читірчем, аарласты чӱреемнең сығарчам. Чуртас чоллары, иптеліп, часка хылларынаң сулғалзын. Сӧбіреде ынағлас, паарсас тыып одырзын. Тӱлгӱ чылында палаларың, туғаннарың, чылығ кӱлініс сыйлап, ӧріндірзіннер. Тураңарда чарых кӱн салзын, ізепте ахча хыӌырап ла турзын. Сырайыңарда тырысхахтар полбазын.\\nЧӱрееңерде сіліг чахайах чарылызы ӱзілбезін. Чылығ, иптіг, чалахай кӱлініс сырайыңарны чазап турзын. Чылдаң чылға хазыхтарың, тыып, хазың ағас осхас пик ползын. Сағыстарың, пілістерің пайып одырзын. Талаан ырызы, хуӌахтап, абыдып, чылыдып, хайраллап ла турзын! Улуғлапчам, паарсап, алғыстапчам.\\nТаринэ СУЛЕКОВА, Орджоникидзе аймааның «Тамырлар» хакас чон культуразы кінінің хоос устағҷызы:\\n- Орджоникидзе аймаанда пос кӧңнінең чыылған хор пар, аның араласчылары Майрастар, Хозаннар, Хуруннар паза Монастырлар аалларның чуртағӌылары полчалар. «Чазы ӱннері» хорның прай араласчыларын чағдапчатхан Наа чылнаң алғыстабызарға сағынчам. 2022 чыл хорға пайрамнығ чыл полча, ол 2012 чылның азығ айында тӧстелген. Он чыл аразына «Чазы ӱннері» хор аймахтың паза республиканың чуртағӌыларын сценада ӧріндірче. Марығларда посты турыстыра кӧзідіп, сыйыхтығ орыннарға турысча.\\nПрайзына пик хазых, узах чайаачы чыллар, тоозылбас-парбас кӱс, наа чиңістер паза сыйыхтар алғапчам.\\nСветлана АХПАШЕВА, Аибандағы «Кристаллик» олған садының воспитательі:\\n- Наа чыл чирібіс ӱстӱнӌе хаалапча,\\nИргі чыл сидіксіністерін соонда халғысча.\\nЧе мин алғыстирға маңзырапчам,\\nХазых, ачых-чарых ползын чоныбыс.\\nНаа чыл ырыс, аарлас ағылзын,\\nАрығ сағыстығ чоныбысха амыр чуртирға алғапчам!\\nИзольда ЧЕБОДАЕВА, Маткичіг аал чуртағҷызы:\\n- Килер чылда мин «Хакас чирі» газетабысха кӧп кізі пазын салзын тіп алғапчам. Кізілер газетабысты хығыр ла турбазыннар, ідӧк андар пічіктер пас турзыннар. Полған на аалда саблығ паза турыстығ кізілер пар ла полча нооза. Аал тархынынаңар пазарға кирек. Род-сӧӧктердеңер, тузалығ чӧптердеңер паза аалдағы чииттердеңер чоохтирға. Прай чоныбысты Наа чылнаң алғыстапчам! Ынағ, хазых паза пай чуртазыннар!\\nЛюбовь КУЗУРГАШЕВА, Ис пилтіріндегі школаның 6-чы класс ӱгренҷізі:\\n- Іӌең, алғыстапчам сині Наа чылнаң! Алғапчам сағаа часка, пик хазых, хыныс. Ідӧк аға-ууӌамны алғыстапчам! Хаӌан даа ағырбаңар, хазых чӧріңер. Хада ӱгренчеткен палалар, ӱлӱкӱннең сірерні! Чахсы ӱгреніңер, улуғларның чооғын истіңер! Хысхы тынағ кӱннерін маңат иртіріңер! Наа чылнаң прайзын!\\nДенис ЧЕРТЫКОВ, ниик атлетикача Россияның ��порт узы:\\n- Пӱӱл спортха танығлығ чыл полды. Хайди полза Токиода Олимп ойыннары иртірілгеннер. Санапчам, Россия командазы анда позын турыстыра кӧзіткен. Спортсменнер 71 медаль холға киргеннер. Позымның чидиим парох. Майда тағлығ чӱгӱрісче Россия чемпионадында чиңіс тутхам. Алында хазна чемпионаттарында призер ла полӌаңмын. 2022 чылда февральда хысхы Олимпиадазы полар. Россия командазы ӱчӱн «ағырарбыс». Килер чылда спортсменнерге наа чиңістер ту-дарға, рекордтар турғызарға алғапчам. Прайзының хазии пик ползын.\\nАзиза ЧЕБОДАЕВА, Марина ТОРБАСТАЕВА, Айсили ЧЕБОДАЕВА, Ис пилтіріндегі школаның ӱгренҷілері:\\n- Худай пирген чуртазыбысты\\nХайраллаңар, пір хатап тӧреенде!\\nХада тӧреен туған-харындастарны\\nАарлап чӧріңер хазыхта!\\nУдур-тӧдір полызызып чуртаңар!\\nПірсіне аар полза, полызыңар!\\nКізі чалғызан халбазын!\\nЧуртаста ынағлас, хыныс ползын!","num_words":803,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПӰДІРЕРГЕ ЧАЙАЛҒАН КІЗІЛЕР\\nЧИР ӰСТӰНДЕ ЧУРТ САЛЫНҒАННАҢ АЛА КІЗІ ПӰДІРІГНЕҢ АЙҒАСЧА, НЕКЕ. ЧЫЛДАҢ ЧЫЛҒА ПӰДІРІГЛЕР ПӦЗІКТЕҢ ПӦЗІК ПОЛЫП ОДЫРЧАЛАР. АҒБАН ГОРОДТЫ ДАА АЛЗА, 2000 ЧЫЛЛАРДА ГОРОДТА 13 ХАДЫЛЛЫҒ ТУРАЛАР ИҢ ПӦЗІК ПОЛҒАННАР. АМ 16 ХАДЫЛЛЫҒ ТУРА ПАР. ЧЕ ПӰДІРІГҶІЛЕР МЫНДАҒ ПӦЗІКТЕ ТОХТАБИНЧАЛАР, АМДЫ 19 ХАДЫЛЛЫҒ ТУРА ПӰДІРЕРІНЕ ЧАРАДЫҒ АЛЫП АЛҒАННАР.\\nПіске Дубайдағы алай Шанхайдағы осхас пӧзік-пӧзік тураларзар ам даа ырах. Хакасияда ол даа чох пӱдіріг халғанҷы чылларда ӧткін тиліпче.\\nХакасияның пӱдіріг паза чурт-коммунальнай хоных министерствозы искіриинең, республикада чарым чылға 49 муң 158 квадрат метр чурт тимге сығарылған, ол, тізең, 2016 чылның пуох тузының 116,7 % кӧзідиине тиңнелче (андада 42 муң 111 квадрат метр чурт тимге сығарылған). Ол санға ідӧк чирде пӱдірінчеткеннернің чурттары киріл парған. Оларға тимге сығарылған чурттың 48,7 % килісче. Пӱдіріг айныдылчатханнаңар, аннаң айғасчатхан предприятиелер дее, пӱдірігҷі тоғызын таллапчатхан кізілер дее саны чылдаң чылға хозылып одырча.\\nПістің пӱӱнгі матырларыбыс Ағбан городтың муниципальнай чурт фондында (МЖФ-та) істенчелер. Олег Сунчугашевнең Алексей Чебодаев - опыттығ тимір хабыстырҷаң устар. 42 частығ Олег Сунчугашев пу тоғыста 15 чыл істен парир, ол санда ікі чыл -МЖФ-та. Ағбанда тӧреен-ӧскен ирен городта 59 № профессиональнай училищені, амғы 6 № лицейні, тоосхан. Чахсы оңдайлар пирчеткен тоғыс орнын тілеп, алында ирен хайда ла істенмеен. Тӧреміл тӧлелчеткен чал ахчазы - хайдағ даа тоғыста ӧӧні неке.\\nАның арғызы Алексей Чебодаев городтағы 4 № профессиональнай училищеде ӱгренген. Істеніс чолы - 13чыл - МЖФ-наң на палғалыстығ. Предприятиенің устағ-пастаа тоғысчыны аарлапча, тӧреміл алғыстас пічіктерін читірче. Ирен Улуғ Нонып аалда тӧреен, Хызыл чазыда ӧскен, пӱӱнгі кӱнде сӧбірезінең Ағбанда чуртапча. Кӧп палалығ сӧбірее пу наада тикке чир участогын пиргеннер, 2010 чылда, тізең, компания пӱдіргенӧк турада Чебодаевтер квартира алып алғаннар. Амды наа пӧгіннер - пос туразын пӱдірерге.\\nАлексейнің чооғынаң, пӱдіріг предприятиезі тоғынҷыларына толдыра «социальнай пакет» пирче: отпусктар, больничнай листтер. Пӱӱнгі кӱнде пӱдірігде чахсы тоғыс оңдайларын тӧстепчеткен компанияларны таап аларға сидік, піреезі, тізең, тоғынҷыларнаң чӧптезіг дее итпинче. Аннаңар ізестіг компанияда чиит тоғынҷылар даа тудылчалар. Ол санда Николай Топоевнең Антон Сибиреков. Монтажник ооллар МЖФ-та ӱс чыл тоғын салдылар. Николай Топоевтің тӧреен-ӧскен чирі - Полтах аал, Антон Сибирековтың - Райков.\\nИреннер кӧп квартиралығ тура пӱдірчелер. Пӱӱнгі кӱнде пастағы теестегі тоғыстар тоғызынҷы хадылда хайнапча, ікінҷі теестегі - ӱзінҷі-тӧртінҷі хадылында. Тимір хабыстырҷаңнар тураның ӧӧн чардыхтарын піріктірчелер, оларның сооларынҷа кірпис салчатханнар тоғынчалар. Алтында, тізең, Николайнаң Антон колонналарны ӱстӱнзер кӧдірерге тимнепчелер, кранға хаптырчалар.\\nПӱдірігҷілерні махтапча звено устағҷызы Николай Зеленин. Аның сӧстерінең, тимір хабыстырҷаңнарның ікізі дее пизінҷі разрядтығлар. Аннаң пӧзік - алтынҷы ла разряд, иң аарлығ специалисттер газ паза нефть трубаларынаң тоғынчалар. Устағҷының искіриинең, пӱдіріг орнында ікі звенода чибіргілер кізі тоғынча. Пӱдіріг предприятиезі городта олған садтарын паза «Ағбан» спорткомплексті пӱдірген. 2015 чылның апрельіндегі ӧрттерде чурт чох халғаннарға туралар пӱдірерінде араласханох. Позы Николай Зеленин пӱдіріг предприятиезінде 2008 чылдаң сығара істенче. Аның специальнозы - сталь паза тимір - бетон конструкцияларының монтажнигі. Ирткен чылда ирен Хакасия правительствозының Аарластығ пічиин алған. Ағаа ол Ағбан городта «Варенька» олған садын пӱдіреріне туза ағылған ӱчӱн турысхан.\\nХакасияда кӧп квартиралығ тураларның пӱдірии киректелчеткенін республикада ипотека чахсы пирілчеткені киречілепче. Хакасияның национальнай банкының искіриинең, 2017 чылның пастағы пис айына аймах банктар чуртағҷыларға тиксі 1 миллиард 684 миллион 700 муң салковайға 1 муң 212 ипотека кредидін пир салғаннар. Ирткен чылның пуох тузындағы кӧзідігдең 19,5 % кӧп. Ағаа хоза, процент ставказының тӱсчеткені таныхталча. Пӱӱл аның ортымах сині - 11,7 %. Сағынчам, чуртағҷыларның ипотека ал полчатханы пӱдіріг предприятиелерінің тоғызын хай-хай нииктепче. Пӱдірігҷілернің, тізең, тоғызы пар.","num_words":485,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.101,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Архивные данные о хакасских бойцах, получивших награды за мужество в ВОв - Национальное вещание - Вести Хакасия\\nПылтыр Илбек Чинiстiн 75 чылы алгым таныхталган. Коп проект чуртасха кирiлге��. «Хакас чирi» газета 5 чыл мынын алнындох чаа архивiнiн таныгларын пирiп пастаан. Ол тогыстанар чоохтапча оон редактор орынчызы Альберт Толмашов. Аннан студияда чоох алысча Наталья Табакова. Сос агаа пирiлче.","num_words":52,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.541,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТАҒ ТАЙИИ ТУЗЫҢДАҒЫ КӰРЕС\\nХас-хаӌаннаң пістің чонның иң хынчатхан спорт кӧрімнері кӱрес паза ат чарызы полӌаң. Прайзын сас ойда тастапчатхан алып-кӱлӱк, ӧктем аттарны соонда артысчатхан аран-чуланың ээзі чонның сағызында ӱрге халӌаң, махтаға сыхчаң.\\nПу хазыр харбазығлар 1920 чылларда полған осхас. Итсе, пабам тағ тайии хайдағ туста полғанын хап-орта сағысха кир полбаспын теен. Хайди харбасханын чоохтапчатханда, мағаа, таң, 15 час, таң, 16 час полған. Пабам, улуғларнаң кӱрезерге сыхханда, 20 час толдыр салған полтыр. Ол 1899 чылда Харағай паары аалда тӧреен тіп таныхталтыр.\\nКирек, тізең, піди пасталтыр. Улуғларыбыс тағ тайиин иртірерге матап чыылысчаңнар. Андағ тустаңар пістің саблығ хайӌы-нымахчыларыбыс махалығ сӧстер таап алғаннар: чағынғы аалдағылар чазағ пастырчалар, ыраххылары хаңаалығ маңзырапчалар. Харағай паары, Тарбаған, Чыланнығ, Пыдырах , Ибіг, Сарығлар аалларның чуртағӌылары, иртӧк килглеп, хазаннар турғысчалар, чіӌең ниме тимнепчелер. Сала соонаң арах Тӧӧ істіндегі чон чыылызып пастапча. Туған-чағыннарға, таныстарға тоғасхлап, кӧгліг суум-саам кӧдірчелер. Чалбах чарыннығ кӱс тузындағы постаң ооллар сылағай сыннығ абахай хыстарзар сыныхти кӧр салчалар, танызып аларға харасчалар.\\nТағ тайии тоозылза, улуғ кӱлет пасталыбысча. Андағ туста хайди арға-мӧрій иртірбес. Ат чарызына хынчатханнар, сахлатха салӌаң ахчаларын сананып ала, ӧктем ас-хырлар хатығ туйғахнаң хара палғасты хан тигірзер сығара тепклеп турчатхан орынзар маңзырапчалар. Кӱрес кӧрерге сағынчатханнары чон поохти чыылысхан орында тохтабысчалар, піреезін чиңіске кӧӧктіріп, ӱннері саңай харылғанӌа хысхырызарға тимде турыбысчалар.\\nСарығлар аалынаң килген Колчинаев харындастар хаӌаннаң сығара кӱрес мариинда прайзын утчалар. Оларнаң тиңни харбасчаң чапчаң паза кӱстіг ооллар табылбинча. Аннаңар марыға тимнелген сыйыхты харындастарның піреезі хайди даа холға киріп аладыр. Мында даа кирек андағ оңдайнаң парча. Харбазарға сыххан кӱресчілерні пір дее ӱр іліндірбинчелер, саңай сас ойда тастапчалар. Андағ нимені кӧріп, Сарығлар аалының чуртағӌылары оңнығ ӧрініспинчелер, матап сууласчалар: мӧрій оларни полды.\\n-\\tТохтаңар, сыйых пирерге маңзырабаңар. Пістің кӱресчібіс, Илбей оол, амох чидер, - сууласчалар тӧӧдегілер.\\nЧон сурынчатханда, кӧмес сағып аларға чаратханнар. Прайзы Тӧӧ чирі чолынаң харах албинча, хайдағ андағ алып-кӱлӱк килче ни тіп сағыпча. Мына тӧӧдегілер ӧрчіліг хысхырыс сыхтылар: «Илбей читті!.. Илбей килді! Пістің саблығ кӱресчібіс ол полча!»\\nТағ тайиина чыылысхан чон саңай ай-сым. Аалӌы оолзар сыныхти кӧрчелер. Сынап таа, поғда-сыдир оол полтыр, харбасса ла, харбасхадағ. Че Колчинаев харындастар даа чиңіс тударға кӧнік парғаннар, тӧдір пазынарға сағынминчалар даа. Чон-чахсы харбазарға тимде турчатхан алып-кӱлӱктерні ибірібісті. Колчинаев харындастарның пірсі Тӧӧ чирінең килген кӱресчіні пастаң азахха, азахтаң пасха читіре сыныхти кӧр турча. Сах андох кӧместең-кӧместең изі чохтанып пастабысхан. Аалӌы оолның кӧрген кӧрізі кӧс осхас, тынған тынызы чалын осхас. Тастаза ла, тастаадағ, силзе ле, силгедег чіли тимде турча, марығ чарғыӌызының чарадиин сағыпча. Мына олар чібек хурларынаң пик тудынызыбыстылар. Марығ чарғыӌызы кӱрезіп пастирға чаратча.\\nКолчинаев харындастарның пірсі оңарарға даа маңнанмин халған, сах андох сас ойда тастатхан. Таштып чиріндегілер саңай ах-тик турғлапчалар: пірдеезіне утырбинчатхан кӱресчі мына, алныларында чатча. Андағох оңдайнаң Илбей Колчинаев харындастарның прайзын сас ойда тастады. Таштыптағыларға хайдағ уйат -\\tсыйых Тӧӧ чирінің кӱресчізінің холына кіргедег. Чох, іди полбасха кирек. Аннаңар даа, неке, Илбейнең чаба хуӌахха хабызарға Колчинаев харындастарның пабазы сых килді. Час чазап салған даа полза, тудынчатхан тудынызы ам даа пик. Че кӧпті кӧрген, кӧйее чалғаан ирен дее ӱр сыдаспады. Кӱресчілер хабырғаларына тӱс парғаннар, пір тиңе азах узына тура хонғаннар. Че марығ чарғыӌызы тоғазығны тохтатхан, улуғ кізінің пурнынаң хан ах сыххан. Чиит туста айдас кӱресчі полғаны пілдірче.\\nАмды тӧӧдегілернің ӧрчіліг хысхырысханы хай-хай ырахха тарапча - Илбей чиңіс тутты, мӧрій оларни полды. Кӱрес марииның чиңісчізіне тимнелген сыйыхты Тӧӧ чирінің алып-кӱлӱгі холға кирді нооза. Анзына хайди ӧрінмес, суулас кӧдірбес. Ол даа сылтағнаң чир-суғӌылары, хазыр харбазығларда ізестіг чиңістер тутхан Илбейні махтап, ир тӧрізе, андағ тӧрирге кирек тіп, улуғ поғдархаста пастырыс чӧрчеткеннерінде, Колчинаев харындастарның пірсі кинетін не кізілер аразында Акинча оолны кӧр салтыр. Анзы, таштыптағылары саңай хыра утырчатханына хомзынып, позы алынӌа сым-туюххан ӧктемненіп, азахтарын на алыстырарға маңнанмин турча ба хайдағ. Аннаңар кӱреске чайалған Колчинаев харындастарның пірсі, паза даа ӱр саадабин-чубанмин, постаң оолны, сала даа ікінӌілебин, холынаң тудып, чон алнынзар сығар килтір.\\n-\\tТохтаңар, аалӌыларыбыс, тың на маңзырабаңар, - аар-пеер таразарға тимде турчатхан тӧӧдегілерні тохтатча ол.\\n-\\tПір хати сас ойда тастадып, махаң ханмады ба, ай оол? Пістің Илбей пір дее кілебес, ікінӌізін дее чатыр салар, - кӧгліг хатхырысчалар тағ тайиина килген аалӌылар.\\n-\\tТалазығ чоғыл, Илбей - илбек кӱресчі. Ағаа пасхазы чох полза, ибзер айланар алнында пу оолнаң харбас кӧрзін, - алаң ас парған Акинчаны чон алнына сығара ідібісті анзы.\\nАндағ сӧстерні истіп, тарасхлап пастабысхан чон-чахсы табырах ла нандыра айлан сыхты. Нӧӧс, нӧӧс Илбейнең харбасчаң кӱресчі табылды Таштып чиріндегілер аразында? Кем полӌаң андағ махачы алып-кӱлӱк? Пу тусха читіре Илбейні, хара чирдең кӧдіріп, тастаӌаң кізі табылғалах полған нооза.\\n-\\tХарбасхазың, я? Кӧрді поларзың, аал-ӌының хынчатхан микезі - ырғах суғып тастиры. Син аннаң хорыхпа, ырғах сухса, сах андох позын учухтырыбыс, - сыбыхтапча Колчинаев харындастарның пірсі, Акинча Карамашевке чібек хур хурчапчадып.\\nМындағ туста чон сым турар ба - кӧгліг суулас сах андох ырах тарабысхан. Оларны истіп, хазаннар хыринда хайынчатхан ипчілер дее, абахай хыстар даа кӱрес кӧрерге чӱгӱріс килділер, сах андох Акинчаны чиңіске кӧӧктір сыхтылар. Тӧӧдегілер дее соона халбинчалар, хай-хай артых суулазып, оңнығ ла ӱӱктеліспинчелер, пістің оол хайди даа утып алар тіп хысхырысчалар.\\nКинетін не прайзы ай-сым пол парды. Соонда турчатханнары ниме пол парғанын кӧрбин халғаннар. Алнындағылары иңнілерін не хыймыратхлапчалар. Ол даа сылтағнаң, кізілер алнынзар іділізе тӱскеннер - прайзы анда ниме полчатханын кӧріп аларға харасча. Харын даа, Колчинаев кӱресчі Акинчаны чирдең кӧдіре тартарға, чалбах иңніне одыртыбызарға маңнанған. Сах андох ӧрчіліг хысхыр сыххан: «Мына чиңісчі!.. Мӧрій пісти полды!»\\nЧиит оолның утызын таныхтап, хайдағ улуғ кӱлет пасталды. Прайзының ахсында Акинчаның на ады - чоо махтапчалар, сыбыра чиңіс тударға алғапчалар. «Чир ӱстӱ, пас чӧрчетсе ле, нымзах пілдірче. Сас ойда тастатханда, хатығ полтыр», - піди махтаптыр Акинчаны Тӧӧ чирінің саблығ кӱресчізі Илбей!\\nАвтор : Арсентий КАРАМАШЕВ, Акинчаның оолғы","num_words":850,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.085,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ӦҢНЕН, АСХЫС ПОСЕЛОК!\\nӰлӱкӱн. Ирткен чечіме кӱнде Асхыс аймаандағы Асхыс поселоктың 70 чылына паза Тимірчолҷылар кӱніне чарыдылған пайрам ирткен\\nХынчатхан кічіг чир-сууның тӧреен кӱнін таныхтирға поселоктың прай даа чуртағҷылары чыылысханнар.\\nПайрам азылғанда, поселоктаңар сарын толдырылған. «Кто, если не мы» сарынның кӧӧ хоостыра ырҷылар поселокты паза аның чуртағҷыларын махтааннар.\\nЧир-суғҷыларын алғыстирға Асхыс поселок чӧбінің пазы Сергей Энграф сценаа сыххан.\\n-\\tАсхыс поселоктың аарлығ чуртағҷылары, прай чӱреемнең сірерні пістің поселоктың 70 чылынаң алғыстапчам. Мында тӧреен паза Асхыснаң чуртазын палғалыстыр салған чонға пістің поселоктаң сіліг чир чоғыл. Ӱлӱкӱн аймах тӧллерні піріктірібіскен. Піс тархыныбысха поғдархапчабыс. Че ӧӧні - поселок чуртағҷылары, оларның кӧбізі чуртазын тимір чолнаң палғалыстырыбысханы. Прайзын ідӧк Тимірчолчылар кӱнінең алғыстапчам, - чооғында таныхтаан Сергей Михайлович.\\nІдӧк ӱлӱкӱнге килген чонға алғыстас сӧстерін Асхыс аймаа па��ы Абрек Челтыгмашев паза аймахтың депутаттар чӧбінің кнезі Вячеслав Симаткин читіргеннер.\\n-\\t70 чыл аразына нинҷе-де тӧл алыс парған. Че поселок тӧстелгеннең Асхыс станциязының чуртазы тимір чолнаң пик палғалыс парған. Аймах тилізі тимір чол предприятиелері тилізінең палғалыстығ. Анзы налогтарнаң парыс кіргені паза кізілернің истіг чуртазы. Ікі чыл мының алнында Хызылчардағы тимір чолның устағ-пастаа профессиональнай ӱлӱкӱнні мында таныхтирға чаратхан. Аннаң сығара поселок илееде чахсылан парған. Тимірчолчыларның тоғыстары асхынах полбазын, прай предприятиелер тоғынзын, чал ахчазы турыстыра ползын тіп алғапчам.\\nПрай чуртағӌыларны поселоктың 70 чылынаң алғыстапчам, - алғыстаан Абрек Васильевич. Чооғын тоозып, Абрек Челтыгмашев Асхыс поселок пазы Сергей Энграфха алғыстас пічиин читірген.\\n- Асхыс поселок аймахтың тилізінің ӧӧні полча. Аарлығ ветераннар, 70 чыл тархынын сірер тӧстеезер. Сірер чох мында пір дее ниме полбасчых, - таныхтаан Вячеслав Иванович.\\nАймахтың прай аал чӧптерінің пастары адынаң чуртағҷыларны Асхыс аал чӧбінің пазы Марина Анжиганова алғыстаан. Аның чооғынаң, хонҷых ікі аалны кибірлер, сӧбірелер піріктірче. Ікі аал пір атнаң адалча. Оларның устағҷылары удур-тӧдір чахсы полызысчалар.\\nЧаа соондағы ӧзӧгістіг 1949 чылда Асхыс чирінде тимір чолны пӱдірердеңер чарадығ алылған. Ол таарлағларны, пӱдіріг материалларын паза пассажирлерні тартарына киректелген. Прай чон кӱзінең Ағбан - Сталинск тимір чол пастыра Хакас чирі прай хазнанаң палғалысхан. Пу пӱдірігде, Хакас автоном облазы чуртағҷыларынаң пасха, хонҷых Хызылчар крайынаң, Тувадаң килген кізілер араласханнар. Прай чон кӱзінең мында тимір чол, элеватор, туралар, школалар паза олған садтары пӱдірілгеннер. Килген кізілер палаткаларда чуртааннар.\\nАннаң сығара мында чуртас хайнап сыххан, Асхыс поселок пӱт парған. Аның чуртағҷыларының саны ӧзіп одырған. Сидік туста таңдағы тимірчолҷылар ӧскеннер. 1949 чылда поселокта кӧп пала тӧреен. Пӱӱл оларға 70 час тол парған. Пӱӱнгі кӱнде поселокнаң тиң частығ 47 кізі чуртапча. Улуғ пайрамда оларны чеестееннер. Олар чон алнына сыхханнарында, чыылған кізілер, турып, айа сапханнар.\\nАнаң сценаа пазох Абрек Челтыгмашев сыххан.\\n-\\tПӱӱл пістің аймаабыс 95 чылын ӱлӱкӱннеді паза Асхыс поселок 70 чылын таныхтапча. Піс, Ағбандағы тимір чол устағӌыларынзар айланып, турыстыра тоғынӌыларны сыйыхтир ӱчӱн оларның аттарын адирға сурынғабыс. Ідӧк мағаа Хакасия правительствозының Аарластығ пічіктерін читір пирерге чахығ пирілген, - таныхтаан Абрек Васильевич.\\nХакасия правительствозының Аарластығ пічиине Асхыс поселоктың тынағдағы чуртағҷызы Виктор Плаунов турысхан. Асхыс аймаа администрациязының Аарластығ пічиинең сыйыхтатханнар санында тимірчолҷылар Александр Сагатаев, Анатолий Аев, Владимир Бастаев, Людмила Боргоякова, Владимир Тардыбаев паза пасхазы полғаннар.\\nӰлӱкӱнде алтын той паза наа ла хоных хонған ирепчілерні чеестееннер. Пӱӱл Асхыс поселок чуртағҷылары Владимир Петрович паза Людмила Семёновна Черныхтар сӧбірезі хоных хоғанының 50 чылын таныхтады. Ирепчі ынағ, удур-тӧдір пілізіп чуртапча.\\nМендельсон маршы ойнап сыхханда, сценаа наа ла хоных хонғаннар Сергей паза Анастасия Богдановтар сыхханнар. Владимир Петрович оларға часкалығ, пілізіп чуртирға алғаан.\\nПолған на сӧбірее пала тӧреені - улуғ ӧрініс. Асхыс поселокта, аның 70 чылында, пу наада ікі ыңаачах Савелий Тинников паза Вероника Арбузова тӧрееннер. Сценазар оларның іҷелері Александра Тинникова паза Светлана Арбузова сыхханнар. Поселоктың наа ла тӧреен чуртағҷыларына нымзах ойнаҷахтар паза хазых ӧзерге алғас сӧстері читірілген.\\nЧе мыннаң алғыстастар тоозылбааннар. Асхыс поселоктың кӧп чуртағҷызы сыйыхха турысхан. Кӱн тооза аалға толдыра сарыннар чайылған. Ідӧк ӱлӱкӱнде волейболча, футболча, стол теннизінҷе паза арғамҷы тартарынҷа марығлар иртірілген. Пайрам поселок чуртағҷыларына улуғ ӧрініс сыйлаан.","num_words":562,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.103,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Матвей апсах — sostik.info\\nМатвей апсахты кӧп кізі танаан, че хайдаң ол пеер килгенін пірдеезі пілбеен. Апсах Чулым суғ хастада турчатхан аалларҷа чӧрҷең. Чайғызын, тізең, арығзар парыбысчаң.Пірсінде ол Монастырларзар читкен. Ол туста орай кӱскӱ полған. Апсах турадаң тураа чӧрген. Чурт ээлері аны, туразар киріп, азырааннар. Харааларда, кемде киліс парза, анда хонған. Іди теес Максимнің чуртына читкен. Аның ипчізі нымзах чӱректіг полған. Апсахты, стол кистіне одыртып, матап азырабысхан, хоза чӱс грамм хабах ур пирген. Апсах тосханҷа азыранып алған, чурт ээзін алғыстап, аның сӧбірезіне хазых алғаан. Тасхар сығып, тура тӧзінде одырып, тамкы тарт сыххан. Чурт ээзінің палалары хости одырыбысханнар. Иң кічиин хойнына одыртып алған. Апсах олғаннарнаң нимедеңер-де ағырин чоохтасхан. Палалар, апсахсар кӧріп, аны ситкіп тыңнааннар. Нюра, чурт ээзі, інектерні, удурлап, саап алған, иб аразында хайыныбысхан.\\nОл чылларда маллар кӧп тутханнар. Полған на хазаада ікі-ӱс інек, пызолар, хурағаннар, сосхалар, хастар, ӧртектер паза таңахтар полҷаң. Мал тутпинчатхан кізі арғаасха саналҷаң. Садығ тураларында алҷаң ниме чох таа полған. Кізілер тадылығ нимелерні паза чей ле алҷаңнар. Пасха ниме прай пости полған.\\nТынағ кӱннерінде аалда іпек чызы тараҷаң. Ыраххы аалларзар халас ағылбаҷаңнар, аннаңар ипчілер халасты постары итчеңнер. Айда пір хати ӱлӱкӱн полҷаң - автолавка килҷең. Теес улуғ полҷаң. Печенье, конфеттер, халва, баранкалар алҷаңнар. Ипчілер кип- азах таллааннар. Посха наа плат алай кӧгенекке ис алҷаңнар. Анаң хысхызын узун иирлерде, ипчілер, машинкалар кистіне оды­рып, алай холнаң чазанҷыхтар тікчеңнер...\\nЧурт ээзі Максим орай ла килген. Олғаннар апсахнаң хада турада ойнааннар. Апсах, ат полып, оларны пилінде ал чӧрген. Олғаннар, ӧрчіліг хатхырызып, хысхырысханнар: «Но, но, табырах!» Соонаң «адыҷахтары», майығып, аңдарыл сыххан, кістеен паза пысхырған - олғаннар, аның хыринда чадып, хатхырысханнар.\\nМаксим, кип-азаан суурбин, комнатазар кіре халған. Олғаннар, пабазын кӧр салып, андар чӱгӱргеннер.\\n- Паба, ура, паба!\\nАпсах, полда одырып, кӧӧлҷе изеннескен. Максим, пазын икібізіп, кухнязар кіре халған. Нюра плита алнында хайынған. Азыранчатханда, ирі ипчізіне тоғыстағы киректердеңер чоохтаан.\\nАпсах пес алнында одырған, стол хыринзар парарға чалтанған. Сығара сӱрдірерінең хорыххан. Мында ағаа ибдегі осхас чылығ паза истіг полған. Олғаннар аннаң хада хынып ойнааннар. Паарсап, аны «аға» адааннар.\\nХарасхы полыбысхан. Апсах, ниме-нооларын чыып алып, парарға тимненібіскен.\\nЭэлер нимедеңер-де сыбыхтасханнар. Максим, стол кистінең турып, апсахты тамкы тартып аларға тасхар хығырған. Матвей, кип-азаан алып, аның соонҷа сыххан.\\nТура тӧзінде одырып, чоохтаспин, тамкы тартханнар. Апсах чоох пастаан:\\n- Таңда айас кӱн турар.\\n- Ноға іди сағынчазың? - сурыбысхан Максим.\\n- Мин улуғ частығбын, танығларны пілчем...\\n- Анзы чахсы... - сағысха тӱзіп, теен Максим.\\n- Ибзер кіріңер, орай полыбысты, узирға кирек, - Нюра иреннерні хығырыбысхан.\\nАпсах оларда часхаа теере халған. Иб аразында хайынған, палаларны кӧрген. Ирте дее парыбызарҷых, че ағырығларға пастыр сыххан: тістері ағырған, хулағы «атхан». Ӱс айҷа ибдең сыхпаан. Ол чылда хазыр соохтар турған. Хулағы паза имнелбеен. Апсах хомай ис сыххан. Хулағын чаап, сӱбӱрек орап салҷаң.\\nМай ӱлӱкӱннері соонда Матвей аға иирдӧк кип-азаан чыып салған. Иртен иртӧк, чурт ээлерінең анымҷохтазып, парыбысхан.\\nПір дее кізі пілбеен, хайдар паза нимее ол парыбысхан. Чоохтасчалар, тайғаа ол тың хынған. Суғ хазында кӱрӱп хазып чуртаан.\\nАпсах, аалларҷа чӧріп, сӧбірезін тілеен. Арса, чаадаң контузиялығ айланып, сағызынаң алҷаастан турған. Орден-медальларны, сӱбӱрекке иптеп орап, хапта хайраллаан.\\nМаксим чахсы тоғысчы полған. Хонҷых областьта теер хырҷаң тоғысчы киректелген. Аны андар тоғынарға ызыбысханнар. Нюра ирінең тоғыр полбаан. Пос аалдаң парарға аар полған. Мында иб, мал-хус. Анда прай нимені наадаң пастирға кирек полар. Ағаа хоза, ӱс паланаң хада. Чайғызын, от тоғызы тузында, табырахха прай нимелерін садыбысханнар. Таарлағ машина килгенде, ідіс-хамысты, кип-азахты андар салып, кӧс парыбысханнар...\\nМатвей апсах, маңзырабин, аал арали парған. Пилінде аар хап полған.\\n- Айлан килдің ме? Ӱрге бе? Хайда полдың? - аал чуртағҷылары аны сурығларнаң удурлааннар.\\nОл, тохтап, кізілернең чоохтас турҷаң. Олғаннарға конфет-пряниктер ӱлеп, аннаң андар парған. Мына Максимнің паза Нюраның туразы. Апсах ээлерні хығыр сыххан. Пірде��зі сыхпаанда, ол оградазар кірген. Чуртсар кір парыбысхан. Иб істінде сымзырых полған. Оодыл парған ойнаҷахтар, кип-азахтар чайыл халтыр. Матвей апсах ээн тура істінде турған. Анаң турадаң ағырин сығыбысхан.\\nТура тӧзінде одыр салып, хаптаң конфеттер, ойнаҷахтар, платок сығарып, пос позынаң чоохтас сыххан:\\n- Сірерге сыйыхтар ағылғам. Сірер минің сӧбіремзер. Хайдазар сірер? Нимее мин мындабын? Сахтап полбаазар.\\nТӱреп парған наағынҷа харах частары аххан.\\n- Тоғынғам, сірерзер маңзыраам. Ам пазох сӧбіре чох халдым. Хайдағ часка чох кізібін мин.\\nСыйыхтарны хонҷыхтарға ӱлебіскен, Нюрадаңар паза Максимнеңер піліп алып, парыбысхан. Паза аны пір дее кізі кӧрбеен.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Матвей_апсах&oldid=830»\\nПоследнее изменение этой страницы: 17:15, 28 июля 2015.\\nК этой странице обращались 1958 раза.","num_words":653,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.126,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"13 СЕКУНДАА АЛЫС ПАРҒАН САЛТАР\\nСпорт. Россия ӱгренҷілерiнің чайғыдағы IX Спартакиадазының программазына кірчеткен грек-рим кӱрезінҷе Сибирьдегі федеральнай округтың арға-мӧрійі «Ағбан» спорткомплексте 30-31 мартта ирткен. Анда 2002-2003 чылларда тӧреен ооллар харбасханнар, алтын медаль утып аларға матап кӱстенгеннер\\nХакасияның піріктірілген командазының халғанҷы чыллардағы чидіглерін санға алза, грек-рим кӱрезінде кӧзідімнер андағ ла ӧріністіг полбаңаңнар. Пӱӱл чииттер тренерлерінің кӧңнілерін кӧдірчеткенге тӧӧйлер. Іди ӱр ниместе «Ағбан» спорткомплексте ирткен СФО мариинда чир-суғҷыларыбыс хомай нимес тимненіс кӧзіткеннер. Сыйыхтығ орыннарға сыххан оолларыбыс Россия первенствозында араласханнар. Олег Тороков позының кӧдірімінде ӱзінңі орын алған, ибзер хола медальлығ айланған.\\nАмды даа ағаа ізеніс улуғ полған. Ол, кибіссер сыххан сай, маңат тимненіс кӧзіт турған, чиңіс соонаң чиңіс тутчатхан. Азах меетсер тудығ чох парчатхан пасха даа кӱресчілер табылғаннар. Анзы кӧрігҷілерні тың ӧріндірчеткен. Тренерлер, тізең, постары оңдайынҷа матап сананып, пӧгінчеткеннер. Оларның даа сырайларында ӧрчіліг кӱлімзірес чітпинчеткен тиирге чарир.\\n- Пӱӱл чахсы харбасчатхан оолларның пастағы тренері Александр Худяков полча. Александр Михайлович оларны кічігдең микелерге ӱгреткен, хайзының даа ікінӌі «пабазы» полыбысхан, - чоохтапча Россияның саблығ тренері Геннадий Боргояков.\\nХаҷан сыйыхтығ орыннар ӱчӱн тоғазығлар пасталыбысханда, иң пастап Олег Тороков прайзыбысты тың ӧріндірген. Кибіссер сыххандох, Омсктаң килген Сергей Фатеевті аңдарып алған, паза даа оңарылар оңдай пирбин, изере пис хати «накат» идібіскен. 10:0 саннаң тоозылған харбазығ учазына сас ойда тастаанына тиңнелче. Пістің оол ізестіг утып алды.\\nРуслан Палтушев тее Новосибирсктең килген Беркут Жакыповтың сағызын саңай ��ығарған. Итсе, тоғазығның пастағы чардығында 2:1 саннаң сыххан, пір мике соонаң пасхазынаң тузаланча, Беркутха азахха турар оңдай пирбинібіскен. Іди, чапчаң хайынып, чир-суғҷыбыс 11:2 саннаң чиңіс тутхан.\\nХакасия ӱчӱн харбазып, ӱзінҷі алтын медальны утып алған Алексей Пахтаев. Тынанар алнында ол 5:0 саннаң утчатхан. Кӱрестің ікінҷі чардығында уламох табырах хайын сыххан. Іди ӱр ниместің не аразына саннар 9:0 пол парғаннар. Марығ оңдайлары хоостыра тоғазығ тузында кӱресчілернің піреезі 8:0 саннаң алнында парчатса, ағаа чиңіс пирілче, учазын кибіске чапсыра пазып алғанына тиңнелче.\\nАзах меетке сығып алған чир-суғҷыларыбыс санынаң Игорь Глазунов кибіске сых килді. Ағаа Новосибирсктең килген Ян Карабцовнаң харбазарға кирек. Тоғыртын кӧрзе, пістің чир-суғҷыбыс чапчаң даа, кӱстіг дее пілдірче. Аннаңар сала даа ікінҷілес чох Хакасияның чыындызына пазох алтын медаль кірді тіп сағынчатхабыс. Саба сағыс полтыр. Обекелерібіс ізенген тағда киик тее чох поладыр тіп тиктең не чоохтаспаңаңнар нооза. Аалҷы оолның тутхан холы тимір осхас, хапхан холы хысхыс осхас пілдірче бе таң чир-суғҷыбысха. Піди кӧріп одырза, позып полбастың холына кірген осхас чир-суғҷыбыс. Ян, тізең, пір ле холға киргенде, харчых чіли чапсын парған, пір дее позытпиныбысхан.\\nПастап ол марығ ээзін кибіске аңдарып алған, анаң на кірлектендір сыххан. Тӧрт хати «накат» иткенде, тоғазығны тохтатчалар. Марығ чарғыҷызы аалҷы оолның холын чоғар кӧдірче, чиңіс ағаа пирілче.\\nАлтын медаль ӱчӱн харбасчаң Антон Пахтаев халды. Ӱр ниместе СФО мариинда ол пістің командада чалғыс ла чиңісчі полған. Амды даа азах меетке сығып алған. Ибде хайди даа утарға кирек тіп, сала даа ікінҷілес чох одырғлапчабыс. Сынап таа, Антон кибісте ӧткін хайынча, ізестіг тудынча. Тоғазығның пастағы чардығы даа пісті тың ӧріндірген, 7:6 саннаң Антон алнында парчатхан.\\nТынанып алған соонда чир-суғҷыбыс 11:6 саннаң утчатхан. Кинетін не кӧйтік сӱмее кір парған, кибіссер учуға халды. Иркутсктаң килген Вадим Степанов пу чидігде тохтирға сағынминча, алнынзар ла сыынча. Амды Антон аны китеп алды, 4 санға сиилібісті. Вадим пазох ла саннарны тиңнестіріп алды. Че махалығ микелернең тузаланған сылтаанда, кӱрес тиң саннарнаң тоозылза, чиңіс Антон Пахтаевке пирілердеңер азынадох чарлалған. Аннаңар даа кӧрігҷілер прайзы азах узында. Пістің тренерлер сала ла чӱгӱріс чӧрбинчелер.\\n«15 секунда халды, сыдас, оол!.. 13 секунда халды!» - хысхырарға маңнанды кем-де. Анаң - сымзырых. Антон кибісте чатча. Вадимге 1 сан пирілче. Іди аалҷы оол, тоғазығның халғанҷы секундаларында кибіс ээзін аңдарып алып, 16:15 саннаң утхан.\\nРоссия ӱгренҷілерінің чайғыдағы Спартакиадазының программазына кірчеткен грек-рим кӱрезінің оңдайлары хоостыра федеральнай округтарда ирткен марығларда пастағы орын алған ӱгренҷілер ле финалда харбазарлар. Андағ оңдайнаң ӱгренҷілер Спартакиад��зында Хакасиядаң ӱзӧлең аралазарлар: Олег Тороков, Руслан Палтушев паза Алексей Пахтаев.","num_words":574,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.099,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«ХАЙДАҒ ЫНАҒ ЧОНЗАР»\\nМини-футбол. Москвада паза Москва облазының городтарында, «Мини-футболны - школаа» Россия проектін толдырып, пу спорт кӧрімінҷе 2008-2009 чылларда тӧреен хызыӌахтар командалары аразында финал ойыннары ирткен. Анда Апчанай аалның хызыҷахтар командазы чиңісчі полыбысхан.\\nОлғаннар Москвадаң айланған соонаң, пір кӱн пазынаң, оларның тренері, ӱгретчізі Валентин Тормазаковнаң, тоғазып, чоохтасхабыс. Пу оой ла нимес чорыхтаңар Валентин Иванович піди чоохтаан:\\n- «Мини-футболны - школаа» Россия проекті хоостыра пастағы марығлар аймахтар істінде иртче. Чиңісчі команда республика алай область марығларына парча. Анда утханнар округ марығларында араласчалар, пістің Сибирьдегі федеральнай округ.\\nПістің Апчанайдағы школа командазы, аймахта утып, Хакас Республика синіндегі ойыннарға Абазазар парған. Анда Ағбан, Хубачар, Ағбан пилтірі, Абаза командалары полған. Ағбаннаң Хубачарның командалары кӱстіг полған. Че, андағ даа полза, финалға Ағбан пилтірінің паза пістің команда сыххан. Хызыҷахтар чахсы ойнабысханнар, 6:2 саннаң утып алғабыс.\\nАндағ оңдайнаң піске Сибирьдегі федеральнай округтың марығларына парарға ӱлӱс тӱскен. Анда сигіс команда араласхан. Ікі группаа тӧртер команданаң чарыбысханнар. Пастап Иркутск командазынаң ойнаабыс, 4:2 саннаң утып алғабыс. Ікінҷі ойын Томск командазынаң полған, 4:1 саннаң утхабыс. Кемеровтаң килген команданы 2:0 саннаң чиңіп алғабыс. Іди піс подгруппада пастағы орынға сыххабыс. Чарым финал ойынында піс, Тува командазынаң ойнап, 9:2 саннаң утып алғабыс. Финалға сых парыбысхабыс. Финал ӱчӱн паза пір ойында, Кемеров паза Новосибирск ойнап, Кемеров утып алған. Піске пазох Кемеров командазынаң ойнир ӱлӱс тӱскен. Ойын пасталыбысхан, чиңіс тудары оой ла полбинча, андағ даа полза, пістің хызыҷахтар Кемеров командазын пазох утып алғаннар, амды 5:2 саннаң.\\nФедеральнай округ марығларында піс «ыырҷыны» улуғ саннаң утып алчатхабыс. Олар пістіңнердең пір пасха даа пӧзік ползалар, хызыҷахтар маң пирбееннер.\\nАғбанзар чиңіснең айланчабыс, пісті анда Асхыстағы спорткомплекс устағҷызы Александр Александрович Челтыгмашев удурлаан. Изеннезіп алғыстаан соонда Москвазар парарға тимненіңер теен. Мин ол чоохты хызыҷахтарға читір пиргем. Олар ӧрінгеннер.\\nПу кирек кӱскӱде полған. Хысхыда, тізең, тимненерге кирек. Футбол тасхар ойнапчабыс, соохты соох тібин. Іди тренировкалар иртірчеткен арада пістің аалда чуртапчатхан Леонид Михайлович Чебодаев мағаа тидір: «Автотранстың» чахсы спортзал пар, анда марыға тимненіңер. Мин сірерні андар тарт чӧрербін». Леонид Михайло��ич анда шофер полча, предприятиенің ӧӧн бухгалтерін тарт чӧрче. Іди ипти ле чӧптезіп алғабыс.\\nУроктар соонда Лёня олғаннарны «Автотранс» спортзалынзар тартчаң. Пис час иирде наңдыра ибзер ал килҷең.\\nТыңағ кӱннерінде 12 частаң 18 часха теере тренировка иртірҷеңміс. Палалар майыхханҷа ойнаҷаңнар. Угловойларны хайди теберін ӱгренҷеңміс. Чоохтирға кирек, пу спортзалда ойнапчатханыбыстаң пір дее кізі тоғыр полбаан.\\nРоссияның ӧӧн городынзар парарға тимнен парчабыс.\\nЕвгений Филиппович Мамышев сығдыратча, ол аймахтың мини-футболҷа улуғ тренері полча. «Ахча табыл партыр», - тіпче. Мин школада прайзына Москвазар парарбыс тіп чоохтапчам. «Хаҷан парарбыс?» - хызыҷахтар чидікпин сурчалар.\\nТӱрчедең Евгений Филиппович пазох сығдыратча: «Ағбан хайди-да полча, чарым чол ахчазын аймах тӧлезін, чарымын - піс, іди тіпчелер ағбандағылар». Евгений Филипповичнең, тоғазып, пастыхтарзар айланарға чӧптесчебіс. Андрей Фёдорович Челтыгмашевсер айландыбыс, ол ӱр нимеске спорткомплекс пастығы полча.\\n- Министерствода алызығлар полча, - тидір Андрей Фёдорович. - Футбол киреенең устапчатхан пастых піди тіпче: «Мин пу чаҷыннарны холға алып тимнеенҷе 24 мартха чит парар, анаң на ахча полар». 24 мартта, тізең, Москвада ойыннар тоозыл парар, піс ибзер килерге кирекпіс. Пістiң командаа Москвазар чол туюхталарға чӧр.\\nОл арада Калининдегі школа устағҷызы (пістiң школа аның филиалы полча) Наталья Васильевна Тютюбеева мағаа сығдыратча: «Мин ахча соонҷа чӧр кӧрим, ізенчем, ахча табарбыс». Іди ол Пилтірдегі идінҷек Иван Иванович Миндибековсар партыр. Че анзы ол туста орнында чох полтыр. Анда тоғынчатхан улус, пастых килзе, сірерге\\nсығдырадарбыс тіп, Наталья Васильевнаны ізендір салтыр.\\nНаталья Васильевна Тютюбееваның чооғынаң, Иван Миндибеков пір кӱнінде сығдырадыбыстыр. Нинҷе ахча кирегін сурып алтыр, чолға ахча пиртір, хызыҷахтарға хызыл ӧңніг спортивнай форма ал пиртір. Пастағы орыннығ айланыңар тіп алғаптыр.\\nВалентин Иванович палаларға полысчаң кізі табыл парчатханына ӧрінче, алғыс ползын тіпче. Чолға парар алнына олғаннарны Калининдегі школада чыып алғаннар. Іҷе-пабалары килгеннер. Асхыс аймаа пазы Абрек Васильевич Челтыгмашев паза Иван Иванович Миндибеков палаларны чолға алғабыстырлар, чиңістіг айланарға чахыптырлар. Олох кӱнде, кӧрік айының 19 кӱнінде, Хызылчарзар «Емельяново» аэропортсар чол туттырлар.\\n- Аэропортта хонғабыс, - тіпче Валентин Иванович.\\n- Диваннарны піріктіре чылдырыбысхабыс, палалар узааннар. Піс Наталья Васильевнанаң хада, узубин, таң асхабыс. Хайдағ уйғу полҷаң, сағыссырапчазың. Иртен, самолетха одырып, учуғыбысхабыс. 12.00 часта Москва аэропортына читкебіс. Анда пісті «Газель» микроавтобус сағыпчаттыр. Ідӧк туңмаларым сахтапчаттырлар. Микроавтобус пісті Фрязино теен чирзер ағыл килген.\\nКӧрік айының 21 кӱнінде Грязи городтаң килген команданаң ойн��рға киліс парған. Ойын алнында хызыҷахтар имҷілер сыныхтаан иртібіскеннер. Палаларға футбол ойнаҷаң форма пиргеннер. Ойын алнындох Интернет пастыра Москвадағы хакастарны ойын кӧрерге, хызыҷахтар ӱчӱн «ағырарға» хығырғабыс. Грязи город командазынаң ойнапчабыс, Света Чучунова пір меспек кире теебіскен.\\nЧоохтирға ундутчам, Москвазар сигіс хызыҷах парған: хаалха хадағҷызы Амеля Гринчук, защита Айселина Боргоякова, Айсели Сунчугашева, Камелия Торокова, нападающайлар Света Чучунова, Аяна Кайбарова, Оксана Чучунова паза Катя Тюмерекова.\\nПастағы ойын аар полған, піс матап чӱрексеебіс. Че андағ даа полза, 1:0 саннаң Грязи городтағыларны утып алғабыс. Кӧрік айының 22 кӱнінде Сыктывкардаң килген команданаң ойнаабыс. Хызыҷахтарға тіпчем: пастағы ойынны утхабыс, мынзын даа утарға кирекпіс. Сыктывкар командазы Никель городтаң килген команданы 6:0 саннаң утып алтыр. Хорғыстығ. Хызыҷахтар командазын тыыдып одырчам, чочыбаңар тіпчем.\\nОйын пасталыбысхан, сыктывкардағылар піске пір меспек теебіскеннер. Света Чучуноваа хайди даа кире теп тіпчем. Меспекті хаалхаа кирібіскен - 1:1 сан. Ойын аннаң андар узарадылча. Защита алҷаас идібіскен, пістің хаалхада пазох меспек. 2:1 саннаң «ыырҷы» утча. Тайм тоозыл парды. Тынанчалар. Хызыҷахтарға хайди ойнирын чоохтапчам, хайди піске ізеніп ӱдескеннерін сағысха кирчем. Ікінҷі таймда хызыҷахтар пір меспек кире теебіскеннер. Ойын 2:2 саннаң тоозылған. Чарир сағынчам, пістiң прай 4 сан пол парған.\\nПазағы ойын Мурманск облазындағы Никель городнаң полған. Пу команданы 6:0 саннаң оой утып алғабыс. Пістiң 7 сан пол парған.\\nПодгруппада пастағы орынға сыхханда, сағынчам, хайдағ команданаң ойнирға килізер. Подгруппаларда утхан командалар кірести тоғасханнар. Сыктывкарнаң Хабаровск подгруппада пастағы орын алғаннар. Піс, тізең, Копейск город командазынаң ойнаабыс. Піс оларны 8:0 саннаң утып алғабыс. 1\/8 финалға тӧрт подгруппадаң сигіс команда сыххан. Прайзы кӱстіг командалар. Амды піс Индіркі Новгород облазынаң килген Ильиногорск городтың командазынаң тоғасчабыс. Хабаровск городтан тоғыр Москваның «Коммунарка» командазы сыххан. Ойыннарын кӧрчем. «Коммунарка» - хорғыстығ команда. Хоза чоохтаза, прай команда «ыырҷаа» килкімге чылча.\\nИльиногорсктағылар Ставрополь крайынаң килген «Ираклий» команданаң ойнааннар. Ікізі дее тиң команда матап ойнапчалар. Ойын мин сағынған ондайнаң парыбысхан: кем пурун хаалхаа меспек кирібізер - ол утып алар. Ильиногорсктағылар пуруннабысханнар. «Ираклий» команданың меспек кире тебер ондайлар полған, че киліспеен.\\n«Коммунарканаң» Хабаровск ойнаанын кӧргем, матап ойнапчалар. Анын алнында Хабаровск Сыктывкар команданаң тиңни ойнааннар, пенальти теберге киліскен. Хабаровск утып алған.\\nПіс полуфиналда Ильиногорск командазынаң ойнаабыс. Піс оларны 2:0 саннаң утып алғабыс. «Коммунарка» Хабаровск команда��ын утып алған. Уғаа чахсы ойнапчалар. Піске «Коммунарканаң» «Щёлково» стадионда ойнирға кирек полған. Анда уғаа улуғ, чабых стадион, кӧрігҷі-лер орыннары толдыра, улуғ телевизор-монитор турча. Полуфиналда ойнаан командаларны пістің ойынны кӧрерге ағылтырлар. Хабаровск, Челябинск облазындағылар тіпчелер: «Піс сірернің ӱчӱн «ағырарбыс». Москваны утыңар».\\nМинің, тізең, хараа тооза уйғу чоғыл. Хайди пу команданы утып алҷан тіп сағынчам. Евгений Филипповичке сығдыратчам. «Коммунарканаң» ойнирбыс, - тіпчем.\\n- «Барселона» ла чіли ойнапчалар, пасты хап-орта пирчелер». Евгений Филиппович мағаа наңдырча: «Мин сірер утып алзын тіп Ӧӧркі чайааннардаң сурынарбын».\\nОлох туста Истең парған оол, амды Москвада чуртапчатхан Иргаш Топоев сығдырадыбысхан.\\n- Хайда ойнирзар? - тіп сурча.\\n- «Щёлковода», - наңдырчам.\\n- Сірерге пірее ниме кирек пе?- сурча.\\n- Кирек. Аяна Кайбарованың кроссовказы Щёлководағы спортзалның полына киліспинче, чылғайахтан чӧрче. Лакнаң чапхан паркетче саналығ ла чіли чыл чӧрче. Андағ чылғайах полға ӧнетін кроссовкалар пар, оңдай полза, ал пир.\\n- Хайдағ размер? - сурча Иргаш.\\nТелефонны Наталья Васильевнаа пирібіскем. Олар пір аалдаңнар, ипти чоохтазып аларлар. Чоохтазып, чӧптезіп, прай 8 хызыҷахха андағ кроссовкалар чахыбысхабыс. Москвадох чуртапча Артур Карамашев, ол сығдыратханох. Ана іди пістің чир-суғҷыларыбыс хызыҷахтарға кроссовкалар, вратарьға щитоктар ал пиргеннер. 12 час хараазын ағыл пиргеннер. «Ағырарға» килербіс тіп молҷааннар.\\nИртен стадионда хакас флагтары толдыра, оол-хыстарнаң танысчабыс. Столицадағы хакастар тіллерін пір дее ундутпиндырлар. Пір дее туртухпин чоохтасчалар. Піске ӧріністіг, аннаңар чон кӧңнін тӱзірерге чарабас, утарға кирек. Хада чуртаан тренерлер тидірлер: «Хайдағ андағ ӧмеліг чонзар».\\nОйын тузы чит килген, командалар ойын чазызынзар сыхчалар. Чарғыҷы ойын пасталча тіп сығыртыбысхан. Ӱр дее ойнабааннар, Светлана Чучунова, сол саринҷа меспекті апарып, оң саринзар Аяна Кайбароваа пас пирібіскен. Арығли азаана килістіре. Аянаа меспекті хаалхазар кире теебізерге ле халған. Аяна хандыра гол кирібіскен, 1:0 - піс алнындабыс. Чон хысхырча. Асхыстағы ла осхас, хакастар толдыра, «Хакасия» тіп прайзы хысхырча.\\n«Коммунарканың» хыстары ӧкпеленчелер. Хайди идерзің, москвадағылар прайзын хыра утханнар. Мында, тізең, хайдағ-да кізі пілбес чир тӱбінең килгеннер оларны утчалар. Ағаа хоза, сыннары даа, постары даа кічиҷегестер. Светлананы аңдара ідібістірлер, хызыҷахтың холы ағырча, ылғапча. «Кӱстен, - тіпчем. - Сағаа ла ізеніс». Чарғыҷы ойнирзың ма тіп сурча. «Ойним», - наңдырча Светлана. Ікінҷі ойында Аянаны «ыырҷы» хаалхазы хыринда ӧнетін аңдара ідібіскеннер. Пенальти пирбееннер. Ойын тоозыл париғанда, олар пістің хаалхаа пір меспек теебіскеннер. 1:1. Ӱр дее полбин, ойын тоозыл парған. Командалар ӱзер пенальти теепче.\\nПуру�� «Коммунарканың» хызыҷахтары тепкеннер. Меспек сеткада - 1:0. Анаң пістің Айсели Сунчугашева теепче, меспек сеткада - 1:1 сан. Олар пазох теепчелер - 2:1 сан. Пістің Айселина Боргоякова теепче - 2:2 сан. Пірер хати теберге халған. «Коммунарка» хызыҷағы чаза теебісті. Ӧрінчебіс, пістің чиңіске ізеніс пар. Пістің Аяна Кайбарова сых килді. Мин аның сырайынзар кӧрчем, хызыҷахтың сырайы амыр, пір дее ниме пілдірбинче. Че, сағынчам, хандыра. Аяна ипти ле теебісті - меспек сеткада. Піс ӧрінчебіс. Хызычахтарның ӧрінісчеткенін кӧрерҷіксер. Трибуна, тізең, кӱӱлепче.\\nПу марығда Светлана Чучунова аарлығ сыйых алған. «Айфон» смартфонны ағаа «Челси» команданың кізілері сыйлааннар. Олар Москвада илееде хайынчаттырлар, чахсы ойнапчатхан олғаннарға харах салчаттырлар.\\nИбзер учух киліп, «Емельяновода» тӱскебіс. Анда, тізең, пісті паба-іҷелер, Асхыс аймааның пастыхтары удурлааннар. Пістің халғанҷы ойыныбысты Интернет пастыра кӧртірлер.\\nЧиңіснең алғыстапчам сірерні, Валентин Иванович, хызыҷахтарның іҷе-пабаларын, мындағ кӱлӱк палалар ӧскірчеткен ӱчӱн.","num_words":1396,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.112,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КОНСТИТУЦИЯА АЛЫЗЫҒЛАР ПОЛҒАНЫБЫСХА ЛА ТЕЕЛЧЕ!\\nНоға Россия Конституциязына алызығлар\\tкиректелчеткенінеңер сағыс-кӧрізінең ӱлесче Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің конституция законнарын сығарарынҷа, хазна пӱдіриинҷе, законностьча паза правопорядокча комитет кнезі, «Единая Россия» партияның депутаттар фракциязының устағҷызы Светлана Могилина\\n- Конституцияа алызығлар кирерге киректелчеткеннеңер пастағы сӧстерні 15 январьда Россия президентінің Федеральнай Чыылығзар айланызы тузында искебіс. 20 январьда Хазна Думазынзар «Азых ӱлгӱні тӧстеҷең алынҷа сурығларны хайығда тударын чахсыландырардаңар» тоғысчы аттығ закон проекті кирілген. Пічік хоостыра Конституцияның 22 статьязына алызығлар кирілерге кирек. Оларның читізі пӱкӱлее наа редакцияда тимнелген. Сірер хазнаның ӧӧн пічиине улуғ алызығлар киреріне кирексіністі хайди паалапчазар?\\n-\\tПастап Россияның пӱӱнгі Конституциязы 1993 чылда алылғанын паза пу тусха теере андар алызығлар кирілбеенін, 2014 чылдағы алызығлардаң пасха, хаҷан Россияа Крымнаң Севастополь хозылған, сағысха кирерге кирек. Халғанҷы алызығлар тузында алылғаны пілдісгіг. Пастағы Конституция, СССР иңзеріліп, наа хазна тӧстелчеткенде, маңзытта, хазнаны хайраллап халар пӧгіннең тимнелген. Ол туста Россияның чоннар аразындағы хайыныстарға тоғырланҷаң кӱзі дее чох полған. Піске Югославияның ӱлӱзі тимнелген, хайзын, хомзыныстығ, піс ал халбаабыс. Пӱӱнгі кӱнде Россия чоннар аразында алылчатхан хайдағ даа чарадыға теелче. Олох туста танығлығ сари пар, чоннар аразындағы хайдағ даа чӧптер пістің хазнабыстағы законнарны аспас. Хазнан��ң палғалыс кибір-чозахтарнаң на пик нимес, ідӧк юридическай правозынаң кӱстіг поларға кирек. Аннаңар алызығларда чоохталча.\\n-\\tРоссия президент чӧптеен алызығлар нимезінең пасхалалчалар?\\n-\\tОларны нинҷе-де чардыхха чарарға чарир. Кӧзідімге, «Россия Федерациязының президенті» чардыхта ікі статья саңай алыстырылар. Пірсінде президент пол полар хазна чуртағҷыларына кирексіністер кӧзіділче, ідӧк хазнаның ӧӧн кізізінің полномочиелері алғыдылча. Пасха чардығы Федеральнай Чыылығның тоғызына теелче, халғанҷызы - орындағы пос устанызынаң паза чарғы системазынаң палғалыстығ сурығларға. Оларны прай хазна служащайларына паза табылчатхан кізілерге турғызылчатхан кирексіністер піріктірче. Піс прайзына, президенттең пасти муниципальнай служащайларға теере, пасха хазнаның граждансгвозын паза чуртаҷаң оңдайын аларға чарадылбинчатханнаңар чоохтапчабыс. Хазна структураларынзар службаа кірерге сағынчатхан хайдағ даа кізее Россиядаң пасха орында чуртирға чарадылбас.\\nІдӧк полған на категорияда кізінің тоғын полар чазы кӧрілер. Кӧзідімге, Россия президентіне 35 частаң пасти сығарға чарир, олох туста ол Россияда 25 чыл тӧреміл чуртап саларға кирек; сенаторларға - 30 частаң пасти, Хазна Думазының депутаттарына - 21 частаң.\\nЧарғыҷыларға, тізең, тоғын полар тус 25 частаң пасталча, че ағаа специальность хоостыра пис чыл тоғын саларға киректелер.\\nАннаң андар чуртағҷыларның чуртас синін чахсыландырарына теелчеткен сурығлар парча. Кӧзідімге, алызығлар ин тӧбін чал ахчазының синін пиктепчелер, ол тоғынчатхан чуртағҷылар чуртап парыбызар иң асхынах синнең тӧбін полбасха кирек. Чоохтирға кирек, ол ин пӧзік кӧзідіг. Пенсияа право ӱс оңдайча тӧстелері таныхталча - прайзына, сын оңдайнаң, тӧллернің пірге тудынызынаң. Чыл сай индексация идерін пас салып, хазна позына аны толдырарынҷа нандырығ алча.\\n-\\tАдаан алызығлар сынында хазна чуртазына киректелчелер. Че хайдағ тӱзедіглер политика пӱдізін тӧстиріне пілдірте теелерлер?\\n-\\tПіс кӧрчебіс наа хазна пӱдізі тӧстелчеткенін - президент устаан хазнадаң президент-парламент устапчатхан. Ол полномочиелернің чардығы пирілчеткен сылтаанда толдырылча. Парламент - Федеральнай Чыылығ - позының орнын тыытча. Ол правительство кнезіне кандидатнаң олаңай ла чарас турбас, че президент сығарған соонаң аны чарадар. Андағох оңдай теелер орынҷызына паза федеральнай министрлерге. Мының алнында пу оңдай тузаланылбаан. Ідӧк прокуратура органнарының устағҷыларын турғызары алысча. Амды аның ӱчӱн Федерация Чӧбі ле нандырар. Президент Ӧӧн прокурордаң пасти субъекттер прокурорларына кандидаттарны сығарча. Федерация Чӧбіӧк чарғыҷылар кандидаттарын чаратча - Конституция Чарғызы кізілерінең пасти республика-край чарғыларының кнестеріне теере. Олох туста президент устаанда кӱстер чардығын сыныхтағда тудары халча. Анзы пілдістіг: х��знаның хорғыс чох поларынаң палғалыстығ системаны пір кізі холында тударға кирек.\\nХалғанҷызы, тӧдір пазынмас чардых: Россия Конституциязы хайдағ даа синдегі чоннар аразындағы пічіктең пӧзік полары, сынап, ол право пічіктерібістең тоғыр парчатса. Андағ оңдайнаң, хазнабыстағы политика істіндегі киректерге алында теелген прай чӧптезіглер амды тоғынмастар.\\n-\\tХайди Сірер санапчазар, пу алызығлар тузында кирілчелер бе? Россия Конституциязын хайди даа алыстырарға кирек пе?\\n-\\tТархынны сағысха кир кӧрелер. Хазнабыстың иң пастағы Конституциязы 1918 чылда алылчатханда, ол хазна системазы алысчатханын кӧзіткен - пӱкӱлее монархиядаң наа хазна пӱдізіне кірчеткенін. Аннаң андархы 1924, 1936, 1977, 1993 чыллардағы алызығлар хазнадағы алызығларны кӧзіткеннер. Наа оңдайларда ӧскен тӧл СССР ниме полчатханын пілбинче, че олар пілчелер, наа Россия - кӱстіг, пос хазна. Пу чардыхты хазнабыстың ӧӧн пічиинде таныхтап саларға кирек.\\n-\\tТӱзедіглер тимнирінде регионнар араласханнарох, аннаңар пічіктің халғанҷы кӧрімі пілдірте алғым киліс парған. Конституцияа хоза танығларның ӧӧн сағызын чарыт пиріңер?\\n-\\tСынап таа, тиксі 900-че тӱзедіг кірген, олар алынҷа кӧстеглерге чарылғаннар. Пастағызы ӱлгӱ кізілеріне теелче. Хайдағ даа пастыхтың алай депутаттың пасха хан гражданствозынаң пасха, ідӧк Россия тастында пасха хан чирі банктарында счёт полбасха кирек. Ікінҷі танығ хоостыра ӱлгӱнің тоғынар оңдайы кӧзіділ парар. Аннаң андар Россияның суверенитедіне паза чирі пӱдізіне, Россия Федерациязы СССР-ның правозын алчатханына хайығ айландырылча, орыс тілі хазнаны тӧстепчеткен тіл чіли таныхталча. Олох туста чилегеліг ас саннығ чоннарның кибірліг чуртазын тилідеріне паза хайраллирына право пиктелче. Пастағызын на хырығ озаринда чир-суғҷыларыбысха хабазары киріл парған.\\nНаа кӧстеглер аразында ідӧк космос тилізі, ядернай тиріглерге паза саннығ технологияларға теелчеткен сурығлар пар. Ӱлгӱлернің пірге тоғынар кӧстеглері таныхтал парғаннар: ӱгредіг, чииттер политиказы, хазых хайраллирынҷа сурығларны иптирі. Пастағызын на, че уғаа хатығ, пірге нандырыға кибірліг сӧбірені арачылиры кирілче. Сӧбіре ол «иреннің паза ипчінің пірігізі» полчатханы таныхталча. Пенсия сурии чахсыландырылған - тӱзедігде индексация чылда пірдең асхынах нимес иртірілерге кирек.\\n-\\tПічік уғаа улуғ, аны чарадары ідӧк кӧп тус киректепче. Конституцияа алызығлар хайди алылча?\\n-\\tКӧрік айы тоозылғанҷа Хазна Думазы аны ӱс хығырығда алыбызарға кирек. Анаң аны регионнарның закон сығарҷаң ӱлгӱ органнары чаратча. Регионнарның 2\/3 чардығы чаразарға кирек. Анаң президент пічікті Конституция Чарғызына читірче, ол аны Конституция правозына килісчеткенін паалир. Пічік сығарылған соонаң прай чон ӱн пирерінҷе тоғыс пасталча. Ӧӧн кирексініс - Россияның 50 процент азыра чуртағҷызы пічікнең чарасханы. Пу ла кирексініс т��лдырылза, президент чарадығ алча, хайзының хоостыра алызығлар чуртазыбысха кирілчелер. Олох туста табылған орында тоғынчатханнар тус тоозылғанҷа тоғыстарын толдырарлар. Аннаңар наа табығлар, пастыхтарның алысчатханын кӧрбеспіс.\\nТиксі алза, алызығлар полғаныбысха ла теелчелер. Пістің сағыс-кӧрізібіснең Россия Конституциязына кирілер алызығларның сын полары палғалыстығ. Аннаңар, мин ізенчем, полған на сағыссырапчатхан кізі, табығ участогынзар киліп, алызығлар ӱчӱн ӱнін пирер.\\nАвтор : «Единая Россия» ВПП ХРО-ның пресс-службазы","num_words":864,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«САЯНЫ» ЧИҢІСТЕР ТУДАРҒА ТИМНЕНЧЕ\\nМеспектіг хоккей. Ағбандағы «Саяны» команда пӧзік лиганың мариина тимненче. Пу кӱннерде хоккеисттер азых тренировка иртіргеннер.\\nТренировка алнында «Саяны» команданың наа араласчыларынаң хабарҷыларны паза кӧрігҷілерні таныстырғаннар. Пастап пуссар командада полған спортсменнер сыхханнар, анаң - наа килген хоккеисттер. Пӱӱл Ағбандағы «Саянызар» алты араласчы хозылған: нападающайлар Василий Арестов паза Михаил Селедков, полузащитниктер Тимофей Ващук, Константин Жаданов паза Роберт Гиниатуллин, арачылағҷы Евгений Корин. Полған на хоккеистке хынған номерліг форма пирілген.\\n- Ойнаӌаң тусха тимненчеткенде, піс прай кӧрілген тоғыстарны толдырыбысхабыс. Хоккеисттер чемпионатха тимделер. Командаа пӱӱл хозылған оолларның піреезі прай оңдайларға кӧнік парған. Соонаң килген Михаил Селедковха паза Василий Арестовха кӧнігерге нинӌе-де тус киректелер. Жаданов, Корин паза Ващук пістің холыбыста ӧскеннер. Че соонаң олар командадаң парыбысханнар. Гиниатуллин Ульяновсктағы хоккей школазының ӱгренҷізі полча. Ирткен чылда ол Оренбургтағы «Локомотив» команда ӱчӱн ойнаан. Василий Арестов Кемеровта ӧскен. Ирткен сезонда Воткинск городтың «Знамя-Удмуртия» командазы ӱчӱн турысхан. Наа килген хоккеисттернің аразында иң саблығ Михаил Селедков полча. Ол Краснотурьинск городта ӧскен. Пылтыр супер-лигада Сыктывкардағы «Строитель» команда ӱчӱн ойнаан. Пӱӱл команда полған на ойында чиңіс тударға пӧтінче, - чоохтаан команданың ӧӧн тренері Евгений Ерахтин.\\n«Саяны» школаның ӱгренҷізі 17 частығ Евгений Корин ӧӧн ӧмее хозылғанына уғаа ӧрінче. Аның чооғынаң, команда араласчылары аны чахсы удурлааннар. Амғы туста ол ӧӧн араласчылар санына кірбинче. Че тӱрчедең полған на ойында ол пастағы минуталардаң сығара ойнирына ізенче.\\nХоккеисттернең таныстырған соонда команда тренировка иртір сыххан. Тренерлер хоккеисттерге хайдағ упражнение толдырарынҷа чахығлар пиргеннер. Команда араласчылары ӱр нимес тус пусча чыл чӧріп алғаннарында, тренерлер оларны ікі чарыбысханнар. Іди хоккеисттер улуғ нимес матч ойнабысханнар.\\nКоманданы�� ӧӧн имҷізі Павел Асочаковтың чооғынаң, марыға тимненчеткенде, нинҷе-де спортсмен пиртінген полған. Че амды прай хоккеисттер хазии хоостыра ойыннарға тимде. Олар полған на тоғазығ соонаң табырах кӱс алынар пӧгіннең имҷілер кӧп тоғыс толдырчалар.\\nКиҷее «Саяны» команда Кемеров городсар чолға сығыбысхан. Таңда пістің чир-суғҷыларыбыс орындағы «Кузбасс-2» командадаң тоғыр ойнирлар. Пӱӱл «Саяны» команда ӱчӱн турызарлар: Сергей Саблин, Владислав Атапин (хаалха хадағҷылары), Дмитрий Бутаков, Виталий Шнайдер, Иван Касаткин, Николай Верещагин, Евгений Корин (арачылағҷылар), Роберт Гиниатуллин, Евгений Ткачук, Олег Селиверсткин, Александр Захваткин, Вадим Афанасьев, Тимофей Ващук, Константин Жаданов, Евгений Попов (полузащитниктер), Михаил Селедков, Руслан Гавричков, Василий Арестов (нападающайлар).\\nАвтор : Антон ЧЕРТЫКОВ, сомнар Дина КАРАМЧАКОВАНИ","num_words":334,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.108,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ОКӀС ПАЛА ӦСКӀРЧЕТКЕННЕРГЕ АХЧА ХОЗЫЛАР\\nОӧркі Чӧп. Хакасияның Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев 18 мартта президиумның теестегі чыылиин иртірген. Депутаттар чыылығда республиканың алынҷа законнарынзар алызығлар кирчеткен закон проекттерін ӱзӱрібіскеннер\\nЗакон проекттерінің пірсі ӧкіс палаларны ӧскірчеткен іҷе-пабаларға теелген. Хакасияның пазы кирген закон проектінең республиканың ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы Юрий Сагалаков таныстырған. Хайди ол таныхтаан, закон проектінің ӧӧн кӧстее ӧкіс палаларны ӧскірчеткен іҷе-пабаларға тӧлег синін паза ӧкіс палаларға хазна саринаң толдыра хабазарына, социальнай хабазығ пирҷең хоза гарантиялар пиреріне кӧрілген ахча синін ӧскірері полча. Закон проектінде ол тӧлеглер 3%-ке ӧскірілер тіп кӧріл парған.\\n-\\tКӧзідімге, амғы туста ӧкіс палаларны ӧскірчеткен іӌе-пабаларға тӧлелчеткен ахча сині 7800 салковай полча, - чарытхан Юрий Сагалаков. - Закон проекті алыл парза, ол тӧлег 8034 салковай пол парар.\\nОкістерге паза оларны ӧскірчеткен іҷе-пабаларға социальнай хабазығның ахча синіне 2017 чылның январьынаң индексация иділбеен полтыр, ӧкіс палаларны ӧскірчеткен іҷе-пабаларға тӧлег синіне - 2018 чылның январьынаң сығара. Аннаңар пу закон проекті тимнелтір.\\nХакасияның Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев министр орынҷызынаң республика бюджедінде пу кӧстеге ахча кӧріл парған ма тіп сурған. Юрий Сагалаковтың нандыриинаң, республика бюджедінде пу закон проектін чуртасха киреріне ӱс чылға 516 миллион 596 муң салковай кӧріл парған.\\nЧе Владимир Николаевич ноға-да ол нимее тың на киртінмеен. Аннаңар Юрий Сагалаковты бюджетте пу кӧстегҷе ахча сынап салыл парғанын ситкіп сыныхтабызарға сурынған.\\n-\\tПу закон проектінӌе социальнай тӧлеглерге ахчаны азынада кӧр салары киректелче, - таныхтаан Оӧркі Чӧп устағҷызы. - Тиңнестір кӧріңер ікі санны: ирткен чылнин паза пӱӱлгізін. Ирткен чылда піске олаңай тӧлеглерге дее ахча чидіспин турған. Аннаңар мин ахча парына тың на ізенминчем.\\nІкінҷі закон проекті Хакасия пазының администрациязы чох иділчеткенінең палғалыстығ. Амды администрация орнына «Хакас Республика пазының - Хакас Республиканың правительство кнезінің паза Хакас Республика Правительствозының аппарады» полар.\\nХакасияның юстиция киректерінңе министрінің пастағы орынҷызы Елена Кудинова, закон проектін чарыдып, Хакасияның хазна ӱлгӱзінің толдырығлығ органнары системазында алызығлар полчатхан сылтаанда республиканың алты законынзар алызығлар кирерге кирек тіп таныхтаан.\\nПаза пу чыылығда чадыхты (валежник. - Ред.) теерердеңер ікі дее закон проектін ӱзӱргеннер. Оларның пірсін Ӧӧркі Чӧптің экологияҷа, чир-чайаан ис-пайынҷа паза чир-чайааннаң тузаланарынҷа комитедінiң кнезі Валерий Старостин паза Ӧӧркі Чӧптің сессиялар секретариадының устағҷызы Андрей Филягин тимнептірлер. Закон проектінің кӧстее - чуртағҷыларға чадыхты одыңа теерер оңдай пирері. Россияның Арығлар кодексі хоостыра 2019 чылның январьынаң пасти кізілерге андағ право пирілче, че анзына регион синінде чарадығ аларға кирек.\\n-\\tХакасияда амғы тусха теере чадыхты теерердеңер оңдай чарадыға алылбаан, - чарытхан Андрей Филягин, закон проектінен таныстырып. - Аннаңар «Хакас Республика чирінде ағаснаң тузаланӌаң пірее сурығларҷа оңдайны турғызардаңар» республика законын федеральнай законодательстваа килістіре ит салары кӧрілче, андар чадыхты теерерінең палғалыстығ чардыхты киріп.\\nФилягиннің чооғынаң, закон проекті алылғаны аалдағы чуртағҷыларға пестерін одынарына хорадығларны хызырарға оңдай пирерінең пасха, арығ-тайғаларны арығлир. Иргі, хуруғ ағастар ӧрттер сығарына паза хазых ағастарны ӱретчеткен хурт-хоос тарирына хорғыс ағылчалар нооза.\\nПуох сурығҷа паза пір закон проектін Шира аймааның депутаттар чӧбі тимнептір. Шира депутаттары чарадиинаң закон проектінең Пораҷах аал чӧбінің пазы Андрей Голышкин таныстырған - ол ӱр чыллар аңҷылар хониинда істентір, аннаңар ағас суриинаң чахсы таныс осхас. Ширадағылар чуртағҷыларға аалдаң пис километр ибіре полған прай чадыхты теерерге чарадығ пирерге чӧпнең сыхчалар.\\nАғаа хоза, чилге саптырып аңдарылған хазың ағастарны ідӧк чадыхха санирға чӧптепчелер. Мында чарыдарға кирек, чилегезінең хада аңдарылған ағастар чадыхха саналбинчалар, олар «чилге саптыртханнарға» (ветровал. - Ред.) саналчалар. Республикада ол хазыңнаң промышленнай кӧстегҷе тузаланминчалар даа тіп таныхтаан Голышкин. Чирде чатчатхан хазың, тізең, табырах іріктеп парчаттыр - ікі-ӱс чыл пазынаң ол ағас одыңа даа чарабас пол парча. Ӧӧн сылтағлар андағох - чадыхты теерерге чаратханы чуртағҷыларға одыңнаң сидіксіністі пӧгерге оңдай пирер паза ӧрттер сығы��арынаң арачылир.\\nВладимир Штыгашев пу закон проекттері ікізінең дее тузалығ, че оларҷа читіре тоғыныбызарға кирек полча тіп таныхтаан.\\n-\\tЗакон проекттерін ікізін чахсаан хати кӧрерге кирек, - салтарлар иткен Ӧӧркі Чӧп кнезі. - Ағас отрасльының специалисттерін тартып ӱзӱрерге, паза оларны пір закон проектіне піріктірңең оңдайны кёрібізерге. Иң ӧӧні - ағаснаң закон хыйыстыра тузаланарға сағынчатханнарға ара кірізеріне оңдай пирбеске.","num_words":575,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.104,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ӰЛГӰ ЧОН ӰЧӰН ТУРЫЗАРҒА КИРЕК\\nЧоннаң тоғазығ. Хакасияның пазы Валентин Коновалов чуртағҷыларнаң теестегі тоғазиин иртірген. Пу хати Харатас городта.\\nВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ 18 ЯНВАРЬ ИИРДЕ ХАРАТАСТА ЧОННАҢ ТОҒАСХАН. ТОҒАЗЫҒ «ЛУНАЧАРСКИЙ» КУЛЬТУРА ӦРГЕЗІНДЕ ИРТКЕН. ТАНЫХТИРҒА КИРЕК, ПУ КІЧІГ НИМЕС ПӰДІРІГ\\n-\\tКӦРІГҶІЛЕР ЗАЛЫНДА 420 КІЗІ СЫЫП ПАРЧА. ЧЕ, ІДИ ДЕЕ ПОЛЗА, ТОҒАЗЫҒА КИЛГЕН ЧОН ЗАЛҒА СЫЫСПИНЧАТХАН. СТЕНЕЛЕР ХЫРИНДА ДАА ПОС ОРЫН ЧОҒЫЛ, ОРАЙЛАТ САЛҒАННАР ӦӦН ІЗІК ХЫРИНДА ТЫҒЫЛЫСХАН. АНЗЫ ЧОН МЫНДАҒ ТОҒАЗЫҒЛАРНЫ КИРЕКСІПЧЕТКЕНІН КӦЗІТЧЕ.\\nХАКАСИЯНЫҢ ПАЗЫ ТОҒАЗЫҒА ОРЫНҶЫЛАРЫНАҢ ПАЗА МИНИСТРЛЕРНЕҢ ХАДА КИЛГЕН, СУРЫҒЛАРҒА ЧАПЧАҢ ПАЗА ЧАРЫДА НАНДЫРАР ӰЧӰН. ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ ТОҒАЗЫҒНЫ ПРЕМИЯЛАР ИБІРЕ ПАРЧАТХАН СУУМ-СААМНЫ ЧАРЫДАРЫНАҢ ПАСТААН.\\nЧарыда чоохтап пирген, хайди тӧстелче чиновниктернің чал ахчазы. Хакасия пазының таниинаң, премиялар хаҷаннаң сығара пирілчелер, алындағы команданың олар хай-хай пӧзік полғаннар паза ағаа хоза ай сай даа пирілчеңнер.\\n-\\tПістің министрнің оклады 22 муң салковайдаң тӧбін, - искірген ол. - Ол окладха хоза тӧлеглер хозылчалар: аймах паза север коэффициенттері. Чал ахчазының алынча чардығы премиялар полча. Андағ ниме хазнаның прай даа регионнарында пар.\\nРеспублика пазы наа правительство хорадығларны хызырарға кӧстегліг полчатханын таныхтаан. 2018 чылның декабрьында премияларға хорадығлар, 2017 чылның пуох тузынаң тиңнестірзе, ӱс хати хызырыл парғаннар тіп чоохтаан ол.\\n-\\tМин тоғызым ӱчӱн, ол санда 2019 чылның бюджеді ӱчӱн, хайзын піс алғабыс, толдыразынаң нандырарға тимдебін. Піс амды кӧрглепчебіс оңдайларны, хайзы регионның устағҷыларына премиялар пирерін кӧріндіре ит салар. Ол тоғысха, арса, халыхтарның кізілерін паза депутаттарны тартарбыс. Че премиялардаң саңай хыйа полыбызарға чарабас, ол полған на тоғынҷыны паза чиновникті, ол санда устағҷыны, тоғызын тӱзімніг толдырарға кӧӧктірче нооза, - премиялар суриин тоосхан Валентин Коновалов.\\nЧе, чыылысхан чонны кӧргенде, премиялар ибіре парчатхан суум-саам хара-тастағыларны тың сағыссыратпинчаттыр. Пу сурығҷа Хакасия пазына сурығлар паза пирілбеен. Город чуртағҷыларын саңай пасха сурығлар сағыссыратча. Харатас пір чыл чарым артиинаң город устағҷызы ч��х чуртап парир. Город пазы полчатхан Белоноговтың хоостыра істезіг ам даа парча, ол пос кӧңнінең тоғызынаң парыбызарға ынабинча, аннаңар аның полномочиелерін чарғы чарадиинҷа ла тохтадыбызарға чарир. Город пазының тоғызын толдырчатхан Ольга Леонтьева, тізең, ол тоғысха тың на сыданминчаттыр. Анзын Леонтьеваның сан пирізі соонаң залдаң кӧп сурығ пиріл сыхханы кӧзіткен. Сидіксіністернің кӧп чардығы орында пӧгілер оңдайлығ, орындағы пос устаныс органнарының полномочиелеріне кірчелер тиирге чарир. Олар чол чӧрізін хорғыс чох идеріне, автобустар чӧрізіне, орамаларда чарытхы тартарына, город кӧрімін иптиріне, ӱгренҷілерні школаларда азырирына, ээзі чох адайларнаң кӱрезеріне теелгеннер. Городтың устағ-пастаа, бюджетте ахча чоғылына сылтанып, иргі тураларны изелчеткен туралар санына кирерге хынминчатханынаңар хоп парох полған.\\n-\\tМин прайзын даа кӧзірібізерҷікпін, че пӱӱнгі кӱнде пістің парыстар чоғыл, - ахтанған Ольга Леонтьева. - Пӱӱн піс школаларда палаларны азырирына даа ахчаны хызырыбысхабыс, парыстар чохтаңар.\\nИлееде сурығ ЖКХ-ҷа полған. Харатас чуртағҷылары, устапчатхан компанияларның тоғызына чӧпсінмин, хоптанғаннар. Республика правительствозы мында юридическай саринаң полызығ пирерге тимдезінеңер искірген.\\nСурығларның пасха чардығы алғым арах, тиксі республикаа паза хазнаа даа теелчеткен полған. Кӧзідімге, сӧп-сап хоостыра кӧп сурығ пирілген. Город чуртағҷылары сӧп-сап ӱр тус апарылбинчатханынаңар, региондағы оператор полчатхан «Аэросити-2000» дежурнайларына телефонҷа сығдырат полбинчатханнарынаңар хоптанғаннар. Ідӧк чуртағҷыларны сӧп-сапты чох идер ӱчӱн тарифтер тың пӧзік полғаны сағыссыратча.\\n-\\tТариф кӧдіре полғаны хоостыра мин сірернең толдыразынаң чарасчам, - пу сурығны чарыдып, таныхтаан Хакасия пазының советнигі Александр Бурмистров.\\n-\\tМин пір айҷа пу сурығнаң айғасчам. Январь ӱчӱн тариф хати саналар, сын хорадығларға тӧстене.\\nХакасияның пазы Пригорск поселокка хайығ саларға сурынғаннар. Анда ісчең суғ арығ поларын хаҷаннаң сағыпчалар, Россия президенті адына даа пічік пастырлар. Че кирек молҷағлардаң ырах парбинчаттыр.\\n-\\tОл тоғыс уғаа хорадығлығ, 170 миллион артиинаң салковай кирек, - нандырған пу сурығҷа Хакасияның пӱдіріг паза ЖКХ министрінің пастағы орынҷызының тоғызын толдырчатхан Анатолий Безлепкин. - Постарың пілчезер, сірерзер тағ азыра суғ ағысчаң трубалар тартыбызарға оой нимес. Че 2020-2021 чыллар аразына піс пӱдірігні тоос саларбыс, Пригорск арығ суғлығ полар.\\nПӱдіріге ахча федеральнай, республика бюджеттерінең позыдылар тіп кӧрілче.\\nХакасия пазының пастағы орынҷызы Андрей Асочаков городты чылыдарын пір ле пірігістің холына пиргені Харатаста удаа сығысчатхан сидіксіністі, квартираларда соох полғанын, чох идібізерге оңдай пирерін чуртағҷыларға чарыт пирген.\\nРеспублика пазы Валентин Коновалов прай кірген сурығларҷа чахығлар пирілер, оларҷа специалисттер тоғынарлар тіп чуртағҷыларны ізендірген. Олох туста регион устағҷызы Ольга Леонтьеваа городты пис чардыхха пӧлібізерге паза оларда городтағыларнаң, неделя сай тоғазып, азых оңдайнаң чоох алыс турарға чӧп пирген. Республика правительствозы чіли.\\n-\\tӰлгӱні чон таапча, ол чонның кирексіністерін арачылазын тіп, - таныхтаан Хакасияның пазы Валентин Коновалов, чыылығны тоозып. - Че законнар килістіре ниместеңер, хомзынысха, прай сурығларны муниципальнай паза регион синінде дее пӧк полбассың Че кізілер хайди чуртапчатханын піс пілерге кирекпіс. Аннаңар чуртағҷыларнаң мындағ тоғазығларны піс, муниципалитеттерзер чӧріп, тӧреміл иртір турарбыс, пар оңдайларны кӧрглеп, полызарға кӱстенербіс.\\nТаныхтирға кирек, Хакасия пазынын чуртағҷыларнаң пу алғым тоғазии ікінҷізі полды. Пастағызы ирткен чылда декабрьның ортызынзар Ағбан пилтірінде ирткен.","num_words":676,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.146,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Инвалид-колясочник Дмитрий Чешев из Абакана стал финалистом онлайн-марафона - Национальное вещание - Вести Хакасия\\nАгбан городтын чуртагчызы, пастагы группанын кинегi Дмитрий Чешевтi кинода суурынарГа хыгырчалар. Андаг ондай прайзына ла пирiлбинче. Ол пуул пандемия тузында чоннар аразындагы онлайн-марафонда 5 мун азыра кiзi аразында араласхан, финалга чидiп алган.\\nКонституцияа алызыглар кирер хоостыра ун пирiс хазна тархынында iзiн хайди даа артыс салар. Пу кирекке пос…\\nЧайаачы кiзiлер тогыста ла нимес, чуртаста даа iдок тудынчалар. Анзына чахсы козiдiм Хакас Республиканын чон…","num_words":71,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.099,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.716,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"2020 чыл - Хакас тілі чылы. 23 январьда Таштып аймаандағы школаларның ӱгретчілері, писательлерні тоғазыға хығырып алып, Хакас тілі чылын пайрам кибірли астылар\\nМындағ ниме полҷаңох ноо - кічиҷегес «апсағастар», холларын чӱктен салып, Таштыптағы 2 № ортымах школаның коридорынҷа пойли пастырыс чӧрчеткені орындағы ӱгренҷілерні матап чапсытхан полар. Андағ тоғазыға таңнирға даа маңнанғалахта, оларның хыринда «инейлері» ӧткін хайынып пастабысханнар. Олаңай ла пастырыс чӧрбинчелер, «апсахтарына» ниме-де перінглепчелер.\\nПіди сизініп одырзабыс, пісті удурлирға, постарының чайаачы устарынаң хайхадарға тимнен салған ӱгренҷілер осхас. Анзы сах андох кӧңнібісті кӧдірген: Таштып аймаандағы ӱгретчілер паза ӱгренҷілер Хакас тілі чылын пӧзік синде азарға тимнен салған осхастар. Пастағы тоғазығлар анзына маңат киречі полчалар. Піске сағба иткен полғаннар: Хакас тілі чылы азылчатса, олғаннар аймах ойыннар кӧзідерлер. Палалар Валентина Шу��баеваның, Илья Топоевтің ойыннарының улуғ нимес чардыхтарын тимнеп саларлар. Ідӧк минің книгаларымның пірее кизектерін ойынға айландырарға пӧгін тутчалар.\\nВалентина Гавриловна Шулбаева, ағырыбызып, тӧреен-ӧскен чирінзер Хакас тілі чылын азарға пар полбин салған. Аның орнына кибелісчі-блогер Сибдей Томны чӧптеп алғабыс. Ол сах андох ынабысхан. Сергей Майнагашев, олох Сибдей Том, чиит тӧлнең тоғазарға, оларнан чоох алызып аларға хаҷан даа тимде. Ағаа хоза, пос тілін пілбинчеткен чир-суғҷыларыбысты хакас тіліне ӱгредер позының программазы пар. Мында ол наа технологияларның чидіглерінең алғым тузаланарға харасча. Аның даа ӱчӱн писатель нанҷыбысты махтирға чарир.\\nПайрам кибірліг тоғазығны азып чоох тутхан Таштыптағы 2 № ортымах школаның директоры Наталья Архипова. Ол ӱгренҷілерні, ӱгретчілерні, аалҷыларны Таштып чирінде Хакас тілі чылы азылчатханынаң чылығ алғыстаан. Тоғазығ тузында Наталья Викторовна прайзына искірген: пӱӱн, 23 январьда, Таштып чирінің чуртағҷыларынаң тоғазарға Хакасияның пазы Валентин Коновалов килче. Аннаңар аймахтың устағ-пастаа ол тоғазығда араласча.\\nПіснең чоох-чаах алызарға Таштып чиріндегі хакас тілін ӱгренчеткен школаларның ӱгренҷілері килердеңер сизіндірген полғаннар. Андағ пис-алты школа полар тееннер. Сынында тоғыс школа паза ікі олған садының тоғынҷылары ойыннар тимнеп килтірлер: Валентина Шулбаеваның паза Илья Топоевтің тӧртер ойын таллап алтырлар, минің книгаларымнаң тузаланып, ӱс ойын тимнептірлер. Хынығ даа пілдір парған.\\nХакас тілі ӱгретчілері устаанынаң олғаннар саблығ драматургтарның ойыннарының ӱзіктерін киртістіг, чахсы толдырарға прай устарын салғаннар. Пірее хати ол-пу сӧстерні ундут салчалар, пастарын тырбахтанғанҷа парчалар. Андағ туста ӱгретчілері полызыға килчелер, чоохтап пирчелер. Пір оолағас, тізең, ӱр дее сағынмин, залда одырчатхан ӱгренҷілерзер кӧні айланып, полызығ сурған. «Син пілбинчеткенде, піс хайдаң пілербіс», - кӧгліг хатхырысчалар оолағастар паза хызыҷахтар.\\nОйыннар кӧзідері тоозылғанда, пісті чон алнынзар сығарға хығырғаннар. Часнаң прайзының улии полып, пастағызын мағаа чоохтанарға киліскен. Таштып аймааның прай даа школаларынаң тоғазыға чыылысхан ӱгренҷілерні, ӱгретчілерні Хакас тілі чылы азылчатханынаң чылығ алғыстап, ойыннарда араласхан чайаачы кӧңніліг палаларны махтаам, наа чидіглерге чидерге алғаам. Анаң пісті пу тоғазыға ысхан Хакасиядағы Чайаачылар туразының директоры Надежда Афанасьевна Бурнакованың адынаң чылығ чолабит читіргем. Мындағ туста пістің республикадағы писательлерні хайди ундирзың, олардаң даа чолабит ағылдыбыс теем. Іди киліс парған, тоғазыға килген хайзыбыс таа «Хабар» газетада тоғынча. Илья Топоев ле тынағда, наа ойын пасча. Аны тоос салза, пазох редакциязар айланарға пӧгін тутча. Киліскенде, хайди пос тілінең сыхчатхан газетаа пазын саларға чӧптебес.\\nОңарылыстығ, сах андох аннаң-мыннаң «Пазынчабыс... алчабыс... хығырчабыс... пасхазын чӧптепчебіс» сӧстер истіл сыхханнар. Анзын истерге чӱрекке дее истіг. Газетабыс ӧбекелерібістең халған пай, сіліг, тадылығ тілібісті хайраллап халарында, аны тилідерінде хайдағ улуғ тоғыс апарчатханын хайди таныхтабас. Олох арада позымның хай пірее пӧгіннерімнең ӱлескем.\\nАндағох оңдайнаң тудынғаннар хада килген арғыстарым. Хығырығҷыларнаң мындағ чӱрексіністіг тоғазығлар чайаачы устарның кӧңнілерін хайди матап кӧдірчеткеннеңер, наа сағыстар тӧрітчеткеннеңер чоохтап пиргеннер, ӧріністерінең ӱлескеннер. Хакас тілі чылы азылчатханынаң прайзын алғыстап, соона салдырбас тоғысты ӧменең толдырарға кирек тееннер. Андада ла пу чарадығның тузазы полар.\\nСибдей Том, хомызын аймах ӱннең ӱннендіріп, чыылысхан улусха «Акунның ыры» сарынны толдыр сыхханда, ағаа прайзы даа хозылыбысхан тиирге чарир. Улуғлар полардаң, олғаннар даа кӧглесчеткеннер. Сарын тоозылғанда, айа сабызы тыҷыри тӱскен. «Пісте дее пар чи... Хайди махалығ толдырыбыстыбыс», - ӧрчіліг ӱннерні истерге чарир полған.\\nХалғанҷызын Хакасиядағы Чайаачылар туразының тоғынҷызы Татьяна Шулбаева прайзының хайиинда полған. Иң пастап Татьяна Владимировна чир-суғҷыларын Хакас тілі чылы Таштып аймаанда пайрам кибірли азылғанынаң чылығ алғыстаан. Анаң мындағ тоғазығларға піс хаҷан даа хуруғ холлығ чӧрбинчебіс теен. Аның соонда Чайаачылар туразы, республика правительствозының ахчалығ полызии сылтаанда, халғанҷы туста хайдағ чыынды-книгалар сығарыбысханынаң хысхаҷахти таныстырған.\\n-\\tАмды сыйыхтар аларға тимненіңер, - чарлаан Татьяна Шулбаева.\\nНаа сыххан чыынды-книгаларны тикке сыйыхха алып аларға прайзы даа чалахай кӱлімзіреснең сых турған. Алғыстас паза алғас сӧстерінің аймағын истерге киліскен. Сағынчам, школада тоғынчатхан ӱгретчілер тың на хомзынмастар, че Таштып аалдағы «Мӱндӱргес» паза «Кӱніҷек» олған садтарының тоғынҷылары прайзынаң артых ӧрінісчеткеннер. Анзына маңат сылтағ полған: олған садтарына, палаларға ӧнетін сығарылған кічиҷек, че ӧңніг хоостарға пай киндеҷектер сыйыхха пиріл турғаннар. Оларның ӧӧн чардығы хакас чонның нымахтарына тӧстеніп пазылған нооза. Андох аймах таптырғастар. Амғы оой нимес чуртас парчатхан туста андағ чыындыларны, таап, тоғыста тузаланарға уғаа кирек. Аннаңар олған садтарының тоғынҷылары пісті постарынзар тоғазыға алынҷа кил парарға матап хығырғаннар.\\nАмды пу тоғазығны ипти апарған паза аның пастағҷызы полған Таштыптағы 1 № ортымах школаның хакас тілі ӱгретчізі Эльза Константиновна Майнагашеваны таныхтабызарға, махтабызарға чарир. Ідӧк аймахтаң чыылысхан аалҷыларны паза писательлерні турыстығ удурлирына кӧп кӱс хоратхан Таштыптағы 2 № ортымах школада хакас тілі уроктарын апарчатхан Зинаида Семёновна Боргоякованы таныхтирға кирек. Таштып чиріндегі аалларда ӱгретчі полчатхан, хакас тілі уроктарын апарчатхан устарны ідӧк арығ чӱреебістең сыхчатхан чылығ сӧстернең алғыстапчабыс. Оларға ойыннарны ӧӧн тоғыс соондағы туста тимнирге киліскен.\\nМындағ оңдайнаң азылды Таштып чирінде Хакас тілі чылы.","num_words":789,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.089,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХОРҒАМӋЫ НАҢМЫР ТОБЫРА, ХАЗЫР ДНЕПРНІ КИЗІРЕ\\nХакас чонының сын оолғы, махачы чаахы, Совет Союзының Геройы Михаил Иванович Чебодаев прай даа Совет Союзында сабланча. Аны Литовскай ССР-дағы Скуодас городта чааҷылар сыырадында чыып салғаннар. Андох Геройның адынаң адалчатхан улица паза школалар пар.\\nАғбанда паза Асхыста Совет Союзының Геройы М.И.Чебодаевтің адынаң улицалар, школа адалғаннар. Чон-чахсы аны ундубинча. Илбек Чиңістің 30 чылы толчатханда, редакциязар махачы чааҷыдаңар пасхан пічіктер килчелер. Кічіг Мишадаңар Маткичігдең хада ӧскені Георгий Михайлович Сульбереков чылығ пасча. Краевед Михаил Данилович Глазков чааҷының махачы чорығынаңар искірче. Аннаңарох ӱгретчі Николай Егорович Тиников чахсы сағыснаң пасча.\\nМихаил Иванович Чебодаев Асхыс районындағы Киндірліг пилтірі аалда 1922 чылда 18 июньда тӧреен. Ол, Асхыстағы ортымах школаны тоозып, 1939 чылда ӱгретчілер курзында ӱгренген. Аның соонда Асхыс районындағы школаларда ӱгретчі полып тоғынған. Ол 1941 чылда Совет Армиязына парған.\\n- Піс Мишанаң хада ӧскебіс, - сағысха кирче ӱгретчі, Ада чаазының араласчызы Георгий Михайлович Сульбереков, - Киндірліг пилтірінде хада ойнаӌаңмыс, ӱгренӌеңміс. Ол чапчаң оолағас полған. Бабкалар, городок паза хоккей ойнаӌаң полғабыс. Чайғызын, тізең, колхозха от пилетирге полысчаңмыс. Ол прай киректерде паза ойыннарда чахсы араласчаң. Соонаң піс Асхыс алтындағы Сағайлар аалындағы пасталығ школада хада тоғынғабыс.\\nСағайлар аалында пір турада чуртаабыс. Хадох азыранӌаңмыс. Кічіг школада ікілер сменанаң тоғынғабыс. Книгалар, тетрадьтар паза даа пасха нимелер чидіспеӌең. Че сидік тее урунза, піс кӱстеніп тоғынӌаңмыс. Пос туста аалдағы чииттернең хада футбол, волейбол ойнаӌаң полғабыс. Аалда клуб чох полған. Аннаңар ойын турғызары, докладтар хығырары школада иртірілҷең. Прай пу киректерде Михаил Иванович чахсы араласчаң. Ол балалайканаң чахсы ойнаӌаң, ырлаӌаң. 1940 чылда чарылысхабыс. Мин ол чылда Совет Армиязына парғам. Чаада Сталинградта, Украинада араласхам.\\n1940 чылда Михаил Иванович Истегі Сафроннар аалындағы школазар тоғынарға килген. Ол анда Н.Е.Тиниковтың харындазында чуртаптыр. Олох школадаң сығара 1941 чылда Совет Армиязына парған.\\nЧебодаев пастап Ағбанда тӧстелген 309-ҷы дивизияда 955 стрелковай полкта чаа киреене ӱгренген. Ол дивизияның саблығ чолы 1942 чылда Дон суғ хазында пасталған. Пулеметчик Чебодаев пастағыд��ңох сығара махачы чааласча.\\n... «Пірсінде Белгород хыриндағы тӧңдегі окопта ікі чааҷы, ікі пулеметчик одырған, пасча «Чир-суубыс часказы ӱчӱн» фронт газетазы, хакас Михаил Чебодаев паза орыс Яков Каняев. Оларзар ыырҷының танктары паза чааҷылары удур килчеткеннер. Олар чағдапчалар. Полған на минута тоозылбас тус чіли пілдірче. Тӱрчедең пістің пулемет тыңыри тӱскен. Оларнаңох пір тиңе пістің чааҷылар ыырҷыны удур атханнар. Ыырҷы ирт полбаан».\\nАның соонда Орел паза Курск игірінде хатығ чаалазығлар ирткен. Украина чазылары. 1943 чылда сентябрь айда пістің войсколар Днепр суға читкеннер. Аның тігі саринда, тізең, ыырҷы ух-тирігліг тимде одырған. Ол суғны кизерге кирек.\\nХараа. Пір кимеде искі тартарға Михаил Чебодаев одырыбысхан. Ол арғыстарын Днепрнің оң саринзар кизірче. Ыырҷы суғны ракетанаң чарытча. Олох арада чар хазынаң ухтар наңмыр чіли урылчалар. Пістің ооллар алнынзар ла чӱсчелер. Мына чар хазы. Чааҷылар андар атыхчалар.\\nКиме нандыра чылча. Маңзырапча чааҷы Михаил Иванович. Ам даа пістіңнерні кизірерге маңнанарға кирек.\\n-\\tМайыхпадар ба? - сурчалар аннаң.\\n-\\tЧох. Ким мыннаң даа чалбах, - нандырған ол.\\nІди пір ле хараа Чебодаев ӱс хати кименең чааҷыларны кизірген. Соох кӱскӱдегі таң чарии. Пістің кӧп нимес саннығ чааҷыларны ыырҷы суға нандыра тастирға ӱкӱс салған. Хазыр харбазығ полыбысхан. Гранаталар чара чачырасчалар, ухтар сыыласчалар. Ол иртен Михаил Чебодаев 10 фашистті чох иткен.\\nСыдасханнар, турғаннар чааҷылар. Паза хараада ла пістіңнерге полызығ килген. Олар ыырҷыны пістің чирдең сығара сӱргеннер. Украина чирі ыырҷы пазиинаң позыдылған.\\n... Михаил Чебодаевтің іҷезі Агафья Владимировна прай пічіктерні чыып салтыр. Оолғынаңар пазылған газеталар, пічіктер прай чыындыдалар. Махачы чааҷының іҷезі сағам Ағбанда хызының палазынаң хада чуртапча. Андар удаа пионерлер кил парадырлар.\\n1975 чылда 2 майда «Ленин чолы» газетада музей тоғынӌызы Мария Чалкинаның Михаил Иванович Чебодаевке чарыдылған «Чӱректе халар, ундулбас» статьязы сых парған. Андар ол Михаил Чебодаевтің пічіктерінің ӱзіктерін кир салған. Піс Мария Чалкинаның статьязының ӱзігін пирчебіс:\\n«Пістің музейнің Илбек Ада чааға чарыдылған залында, витринада, сӱлейке алтында Михаил Иванович чаадаң туңмаларына, іҷезі Агафья Владимировнаа, нанҷызы Иван Боргояковха пасхан пічіктері кӧзіділче. Ирткен тустарға сарғал парған, ӱс пулуңнығ, хайзы тӧрткілли пӱгілген пічіктер. Конверттернің тастында Хакасиядағы пӧлиинің кнезі «Воинскай», «Фашист азымахчыларға ӧлім!» тіп пазыл парған. Пірсінің тастында ӱс танкист хоостал парған паза «Ӱс танкист, ӱс кӧгліг нанҷы» ырның сӧстері. Позының пічіктерінде Миша хайди чаада ағаа сидік полчатханын пір дее паспинча, позынаңар - «хазыхпын, тірігбін» не тіп хабарлапча. Хай піреелерін искір пирербіс.\\n«Изен, минің аарлығ туңмаӌаам, ізіг фронтовой чолабит ысча синің харындазың Миша... Сірердең иртен, 27\/VIII-44 ч. пічік алдым, сағамох нандырығ пасчам. Ӱр халбады, хаӌан піс, учуразып, пір чирде чыылызарыбысха.\\nХазых, тіріг халчам. Анымӌохтар, Сірернің Мишаңар. Сірер ідӧк хазых чуртаңар. Чолабит чоохтаңар туғаннарға, таныстарға, кирі аға-ууӌаларға. 27\/VIII-44 ч.»\\nИ.Боргояковха пасхан пічігі: «Ванька, пас, кем хайда тоғынча. Серафимні ибде паза ипчі ал салтыр тіп искем. Ол мағаа пічік паспинча, син пас аннаңар паза прайларынаңар даа.\\nХазых, тіріг халчам. Синің нанӌың Михаил. Пістің улицада ӱлӱкӱн поларох! (Арса, ол Чиңіс «Ӱлӱкӱн» тіп пасхан полар).\\nПазағы пічиинде колхозтаң пічік алғанын искірче паза колхозниктерге харазып тоғынарға, читкен чидіглерде тохтабасха чӧп пирче. Позы хайди полғанни полыс пирерін чоохтапча. Кӱзін аябин, ыырҷыны хырарын сағынғаны полған полар.»\\nАгафья Владимировна 1963 чылда Литвадағы Скуодас городсар оолғының сыырадынзар чӧр килген. Геройның іҷезін литовецтер улуғ аалҷы чіли удурлааннар. Чааҷылар сыырады хыринда Совет Союзының Геройы М.И. Чебодаевтің памятнигі турча.","num_words":765,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.122,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Хакас чонның съездіне - 30 чыл. Пӱӱн піс 30 чыл мының алнында Хакас чонның съезді хайди ирткенін «Тун» чӧрімнің кнес орынӌызы, халыхчы, учёнай, философия наукаларының кандидады Валерий Иванович Ивандаевнең хада сағысха кирчебіс\\nЧИР-СУУБЫСТЫҢ ААРЛЫҒ АДЫ\\n1990 чылларда тиксі Совет Союзының кӧп нациязы хатығ сынаға урунған. 70 азыра чыл пірге паза ынағ чуртап, социалистическай республикалар пірігізі сайбаларын пірдеезі сағыбаан. Че политикадағы хайызығлар пір кӧстеге «тоғынғаннар»: полған на союзнай республика суверенитетке тартылған. Наа сағыстар РСФСР істінде тарааннарох. Кічіг чоннар чуртапчатхан автоном областьтарының статузын кӧдірерге хынғаннар, оларның санында ідӧк хакас паза алтай чоннары полғаннар.\\n1991 чылның от айының 3-ҷі кӱнінде «РСФСР-ның Конституциязының (Ӧӧн законының) автоном областьтарын РСФСР пӱдізіндегі Советскай Социалистическай Республикаларға алыстырчатханынаң палғалыстығ алызығларынаңар паза хоза чардыхтарынаңар» РСФСР-ның законы алылған. Законның 1-ғы статьязы хоостыра тӧрт автоном республиказы тӧстелген: Адыгея, Тағлығ Алтай, Карачаево-Черкессия паза Хакасия.\\nХакас чон пу танығлығ киректі 19-ңы чӱс чыл пасталғаннаң ала сағаан. Республика ӱчӱн кӱрескен паза аның ӱчӱн ӱреттірген пір ле хыйға пас чат халбаан. Сынында ӱр ал чӧрген сағысты чуртасха кирерге политика саринаң «килістіре» оңдайлар тӧстелерге кирек полған осхас. Че аннаң пасха чон ӱні чох сурығның пӧгілері ідӧк ікінҷілестіг поларҷых. Аннаңар пӱӱн чоныбыс 30 чыл мының алнында, 1990 чылның орғах айының 10-11-ҷі кӱннерінде, Ағбан городта драма театрының туразында ирткен Хакас чонның съезді пу кирекке улуғ туза ағылғанын пӧзік паалапча.\\nХайди аны иртірердеңер сағыс тӧреен, ноға ол киректелген, хайди чоннаң тоғыс апарылған? Сағысха кирче Хакас чонның съездін иртірген, ол тоғыста пастағызынаң араласхан халыхчы, ученай-философ Валерий Иванович Ивандаев.\\n«ТУН» ЧОННЫҢ КӦҢНІН КӦДІРГЕН\\nВалерий Иванович Ивандаев, ол тусты сағысха киріп, чооғын «Тун» чӧрімнің ӧткіннерінең паза оларның хозымынаң пастаан:\\n- 1989 чылда Ленинградтаң ТУН-дағылар Александр Костяков, Игорь Таштандинов паза пасхазы Хакасиязар килгеннер. Олар анда ӱгренчеткендӧк пірігіс тӧстееннер. Ӧӧн кӧстег хакас чонның кӧгіс-сағызын, тиксі кӧңнін кӧдіреріне иділген. Ағбандағы чиит арғыстар, ідӧк пірігіп, чоннаң тоғынарға чаратхабыс. Пістің арабыста полғаннар Светлана Макаровна Вакуленко (позы хакас), піс аны соонаң Василий Иванович Чапаевтің ӧӧрезін чіли Анка тіп адап алғабыс, Иван Фёдорович Иптышев, Андрей Михайлович Боргояков. «Туннаң» устаан Александр Анатольевич Костяков, ағбандағыларнаң - мин, че піс пірігіс тӧстебин тоғынғабыс. Наа сағыстар пістің чонның на нимес тӧреен, пасха чон кізілері, ӧӧнінде политикада, сағыс-кӧрістерін алыстырып, партияларға пірікчеткеннер. Іди ӱлгӱдегілер паза ағаа чағын улус аразында демократтар сыхханнар. Хакастар, тізең, пастағызынаң сығара сала пасха оңдайларда турғаннар. Піс пос чирінде ас саннығ чонмыс амға теере. Перестройка тузында аны сизініп, чоныбысха ӱлгӱзер сыхчаң сала ниик оңдайлар тӧстирге киректелген. Іди пістің арабыста позыбыстың демократтарыбыс сығыс килген. Че анда даа пір чӧпке килерге киліспеен.\\n«Тун» араласчылары чоннаң улуғ тоғыс апар сыххан. Аймахтарңа чӧріп, тоғазығлар иртірҷеңнер.\\n- Кӧбізін Асхыссар чӧрҷеңміс, - чоохтапча Валерий Иванович. - Пілдістіг, ноға. Пу аймахта чоныбыстың ӧӧн чардығы чуртаҷаң. Алтынзархы аймахтарзар чӧрҷеңмізӧк. «Тун» араласчылары аразында Ширадаң кізілер полғанох. Олар ол саринда тоғынҷаңнар. Хызыл арғыстарыбыс полғанох. Чулым хакастарынзар читкебізӧк.\\nИң ӧткіннер аразында Валерий Иванович адапча Анатолий Иванович Сунчугашевті, Абрек Васильевич Челтыгмашевті, Константин Алексеевич Тохтобинні, Валентина Ивановна Шулбаеваны, Иван Иванович Сукинні, Арнольд Сергеевич Бабаевті (хакас ады Алёша) паза пасхазын. Пастағы туста чоныбыс кӧңнін хайди кӧдірердеңер, ӱлгӱ алысчатханда, чоныбысха наа ӱлгӱнең хайди палғалызардаңар, тоғынардаңар чоохтар апарылҷаң.\\n- Ноға піс съездтердеңер ундут салғабыс? - пірсінде Анатолий Иванович Сунчугашев піди чоохтанғанын сағысха кирген улуғ кізі. - Мының алнында чоныбыс съездтер иртір турҷаң, кирек сурығлар пӧк турҷаң. Ноға хатап чоннаң іди чыылыспаҷаң? Ӧткін чир-суғҷыларыбыс пу сағысха чӧпсінгеннер. Валерий Иванович «Тун» чӧрімнің кнезі Александр Анатольевич Костяковтың улуғ хозымын таныхтапча:\\n- Аның чарадиинаң тундағылар чирібістің прай даа город-аалларынзар читкеннер. Олар чуртағҷыларға Хакас чонның съездін иртірерге киректелчеткенін чарытханнар. Александр Костяков арғыстарын чахсы тимнебіскен сылтаанда, улуғ паза иң кирек тоғыс, чарыдығлығ тоғыс, тузында паза ипти апарылған. Чыылығлар иртіріліп, делегаттар табылғаннар. Пола-пола, тундағыларның хайыныстары ӱлгӱдегілернің, партиядағыларның хайиин тартхан.\\nІди съездке тимненеріне хозылғаннар Алексей Яковлевич Самрин (Ағбан пилтірі аймаанаң), Алексей Фёдорович Трошкин, Галина Алексеевна Трошкина паза пасхазы. Валерий Иванович оларның хозымнарын ідӧк таныхтапча. Олар пічіктер тимнирінңе, искіріглер тарадарынңа, чонны съездке тартарынңа, ахча суриин пӧгерінңе чахсы полыстырлар.\\nСъездтің кӱн суриинда пастағызын Хакас автоном облазының амғы социально-экономическай тилізі турғызылған. Ӧӧн искірігнең чоох тутханнар юрист сурығларынҷа Михаил Алексеевич Митюков, экономика сурығларынҷа - Владислав Михайлович Торосов. Ікінҷі сурығ - областьха республика адын пирері, ӱзінҷізі - «Тун» пірігістің мыннаң мындар тоғынар кӧстеглері. Халғанҷызында аймах сурығлар ӱзӱрии кӧрілген. Сан пирістерде талазар сылтағ чох полған полза, ікінҷі сурығның ӱзӱрии «ізіг» ирткенін чарытча Валерий Иванович:\\n- Съездте драмтеатр туразында чон толдыра полған, кізілер тастында турғаннар. Хакастар, немецтер, орыстар - кӧп кізі полған. Залда ӧӧнінде делегаттар одырған полза, пасха орыннарда - хығыртылған кізілер. Съезд президиумына табылғаннар Александр Костяков, Владислав Торосов паза мин. Ікінҷі суриинҷа ӧӧн талазығ партия кізілерінің чӧбі ибіре парған. Олар Хакас автоном облазын пурун Хызылчар крайынаң сығарыбызарға сӧлееннер, анаң хакас чонның ікінҷі съездінде Хакасияа республика адын пирерін кӧдірерге.\\nВалерий Иванович, пу сурығ хоостыра чоох тудып, чонны пір чарадығ аларға кӧӧктірібіскен тиирге чарир. Аныңох сылтаанда аны съезд чарадығларын чуртасха кирер пірігіс - Чон Чӧбі - пазына турғысханнар.\\n-\\tМин «Тун» пірігіс адынаң чоох тутхам, - чоохтапча пірігіс кнезінің орынҷызы полған кізі. - Хызылчар крайы - ол Россияның административно-территориальнай пӱдізі теем мин, аның политика статузы чоғыл. Піс республика тӧстирдеңер сурығ кӧдірчебіс, республика - ол хазна. Аннаңар республика статузы хоостыра крайдаң хай-хай пӧзік турча. Іди ол хазна істіндегі хазна пол парча. Крайдаң сығыбыссабыс, анда даа, мында даа чох пол парарбыс. Аннаңар піске амох чарат саларға кирек хайди піс поларбыс? Алай піс край холында халчабыс паза піске позыбысха чарадығ аларға чаратханнар. Андада сурығны край комитеді пӧгер, чон нимес. Сағысха киргем кізілерні, хайзылары Москва синінде пір ле хати нимес чирібіске республика статузын пирерінңе кӧдіргеннерін.\\nПартия синінде пу сурығ хаҷан даа иртпес тіп таныхтаам мин. Аннаңар піске пір саңай сурығны пӧгібізерге кирек полған. Аразында орыстаам, делегаттарның кӧбізі пос тілін пілбинчеткен. Паза пір аарлығ танығ иткем: чоннар аразындағы право хоостыра полған на чонның экономиказын, чир оңдайын посха кӧрер оңдай пар. Андада чоннар аразындағы право СССР Конституциязынаң кӱстіг полған.\\nПу ікі сылтағ сурығны пір саңай пӧгеріне чахсы ӧзен полыбысхан. Делегаттарның кӧбізі, Хакас автоном облазын Хызылчар крайынаң сығарып, ағаа республика адын пирер ӱчӱн ӱннерін пирген. Андағ оңдайнаң съездтің резолюциязы алылған. Ол ызылған Москвазар паза партияның областьтағы комитедінзер.\\n«ТУННЫ» - АССОЦИАЦИЯ СИНІНЕ\\n-\\tӰзінҷі сурығ хоостыра «Тун» пірігісті национальнай ассоциация пірігізіне айландырардаңар чоох парған. Ол чоныбысты піріктірерҷік паза ӱлгӱзер сығарға оңдай пирерҷік, - тіпче Валерий Иванович.\\nПу сурығ соонаң делегаттарға паза хығыртылған чонға сӧс пирілген. Олар ӱсче час чоох тутханнар. Микрофонзар хынған на кізі сыххан. Кӧдірілген сурығларны тиксі санға алып, пастағҷылар программа тӧстееннер. Областьтағы чон депутаттары чӧбінің депутадына табылып (анда чоннар аразындағы хайызығлар комитедінің кнезіне табылған) паза Чон Чӧбінің кнезі полып, ол программаны чуртасха кирерінең Валерий Ивандаев устаан.\\n-\\tКомитетнең устап, мин ТУН-дағыларға сурығларыбыс пӧгерге Москвазар учух чӧрерге ахча тапчаңмын. Удаа хада чӧрңеңміс. Чон депутаттарының чӧбінзер Хакас автоном облазынаң Алексей Михайлович Митюковха сығарға полысханыбыс тикке парбаан. Ол, кнес орынҷызына табылып, піске Хакас автоном облазын республикаа айландырарынңа сурығны тибіредерге полысхан. Съезд тимнеен чарадығ алылған. Анда хол салған Хасбулатов. Іди тӧстелген Хакас Советскай Социалистическай Республика.\\nАМҒЫ ТӦЛГЕ - АЛҒАС\\n-\\tПрай сидіксіністер ас саныбыснаң палғалыстығ, - тіпче Валерий Иванович. - Кӧп арғыстығ кізі позын кӱстіге санапча. Чон кӧп саннығ полза, аның кізілері ідӧк ізестіг хаалапчалар, алнынзар кӧрчелер. Аннаңар піске саныбыс ӧскірерінең тоғынарға кирек. Сӧбіреде ӱс паладаң асхынах полбазын. Мына пу сағыс чоныбыстың ӧӧн сағызы поларға кирек.\\nСӦС СОО: Репрессиялар тузы соонаң Хакас чиріне республика адын пирерге нинҷе-де кӱстеніс полған. Валерий Иванович пабазының чооғын сағысха кирче, хайди Влас Иванович Колпаков, ол 1954-1959 чылларда Хакас автоном облазындағы КПСС-тың область комитедінің пастағы хачызы, анаң 1961 чылға теере аның кнезі полған, Москвазар Хакас автоном облазына республика адын сурарға чӧргенін. Устағӌы кізі, областьта чӧптезіп алып, пічіктер тимнеп алып, Москвазар пір ле сурығнаң чӧртір: Хакас автоном облазын Хакас АССР-ға айландырардаңар. Че Москвада, аны истіп алып, пастап сахтап алыңар тіптірлер, анаң ибзер поездтіг ызыбыстырлар. Айланза, ол пастых нимес. Чоохтирға кирек, 1958 чылда (хайдағ-да сылтағнаң кӧрілген тустаң пір чылға соонаң) Хакасия Россияа піріккеннең 250 чылын таныхтаан.\\nКолпаковтың соонаң республика суриин кӧдіргеннерӧк, че иң кӱстіг сылтағларны таныхтаан философия наукаларының кандидады Виктор Семёнович Анжиганов. Ол Хакас автоном облазының кӧбізі экономика кӧстеглерінӌе илееде автоном республикалары алнында парчатханына хайығ айландырған. Че аны даа испееннер. Іди 1990 чылға теере пу сурығ пӧгілбеен.","num_words":1229,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.137,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"2018 ЧЫЛДАҒЫ ТОҒЫС САЛТАРЛАРЫНАҢАР\\nХакасияның читінҷі хығыртииның ӧӧркі Чӧбі 30 апрельде сигізінҷі сессиязын иртірген. Сессияны ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев апарған, аның тоғызында Хакасия пазының пастағы орынҷызы Андрей Асочаков, Хакасияның Федерация Чӧбіндегі кізілері Валерий Усатюк паза Александр Жуков, республика правительствозының кізілері, город-аймахтарның пастары араласханнар.\\nСессияның тоғызы, Хакасия правительствозының кнезі полған Алексей Лебедьті хумартхылап, пір минута сым турғанынаң пасталған. Хакасиянаң 12 чыл устаан Алексей Иванович 27 апрельде Москвада ах чарыхтаң парыбысхан.\\nСессияның кӱн суриинда 20 артиинаң сурығ полған. Пастап депутаттар ӧӧркі Чӧп депутады полыбысхан Наталья Кокореваның полномочиелері сын полчатханынаң чарасханнар. Наа депутат республика парламентінзер «Единая Россия» партияның списогынҷа кірген, Евгений Серебренниковтың орнына. Таштып аймааның территориальнай табығ комиссиязының кнес орынҷызы полған Наталья Кокорева хазых хайраллирынҷа паза социальнай политикаҷа комиссияда тоғынар. Республика депутаттары ідӧк Шира аймаандағы 2№ чарғы участогының мировой чарғыҷызына Павел Озорнинні турғызарға чарадығ пиргеннер.\\nТеестегі сурығ аңҷылар аразында лицензиялар ӱлестіреріне теелчеткен «Аңнирдаңар паза аң-хусты хайраллирдаңар» закон проекті полған. Ол февральдағы сессияда пастағы хығырығда алыл парған, че закон проектінҷе ам даа таластар тоозылбаанға тӧӧй. ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев Хакасия правительствозы закон проектін читіре тимнир пӧгіннең пу сессия ӱзӱриинең суурыбысханынаңар искірген. Ол майдағы сессияда ӱзӱрілер тіп кӧрілче.\\nСессияның ӧӧн сурығларының пірсі «Хакас Республикадағы идінҷектер праволарын арачылирынҷа уполномоченнай институдын чахсыландырары хоостыра Хакас республиканың алынҷа законодательнай акттарынзар алызығлар кирердеңер» закон проекті полған. Аны хоостыра идінҷектер праволарын арачылирынҷа уполномоченнайны табар оңдайны кізі праволарынҷа паза пала праволарынҷа уполномоченнайларныңох чіли ит салары кӧрілче.\\nЭкономика политиказынҷа, промышленностьча, пӱдірігҷе паза транспортча комитеттің кнезі Василий Шулбаевтің искіриинең, анзы Хакасиядағы идінҷектерге хабазар пӧгіннең паза уполномоченнайның тоғызы толдырығлығ ӱлгӱнең палғалыстығ полбас ӱчӱн иділче. Амғы туста идінҷектер праволарын арачылирынҷа уполномоченнайны Хакасия пазы турғысча паза ол экономика министерствозының хойнында тоғынча. Закон проекті марттағы сессияда пастағы хығырығда алыл парған полза даа, пу сурығҷа ӱн пиріс ноға-да оой иртпеен. Закон проектін ікінҷі хығырығда паза пӱкӱлее алары ӱчӱн 26 депутат ӱн пирген, тоғыр - 15. Іди пір ӱн сылтаанда ла закон проекті алыл парған.\\n«Кӧп квартиралығ тураларда тиксі тыхтағ иртірерін тимнирдеңер» республика законынзар алызығлар кирчеткен закон проектін ӱзӱріп пастир алнында, ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев пу сурығҷа министр нимес чоох тутчатханына (пӱдіріг паза ЖКХ министрі Илья Кононенконың орнына аның пастағы орынҷызы Анатолий Безлепкин чоох тутхан. - Авт.) хайиин салған.\\n-\\tӰзінҷі хати ӧӧркі Чӧпнең тоғазарынаң хыйа полча, - таныхтаан Владимир Штыгашев. - Ағаа, тізең, сурығлар иң не кӧп. Россия президентінің Сибирьдегі федеральнай округтағы полномочиеліг кізізі Сергей Меняйло кил парғанда даа, ол тоғызын пілбинчеткенін кӧзіткен.\\nӦӧркі Чӧп устағҷызы Хакасия правительствозын пу сурыға хайығ саларға сурынған. (Халғанҷы искіріглердең, Илья Кононенко пос кӧңнінең тоғызынаң парыбысхан, республиканың пӱдіріг паза ЖКХ министрінің тоғызын толдырчатхан кізее Анатолий Безлепкин турғызылған. - Авт.)\\nПасха ӧӧн сурығларның санында республикадағы кізі праволарынҷа паза пала праволарынҷа уполномоченнайларның 2018 чылдағы тоғыс салтарларынаңар сан пирістері полған.\\nИрткен чылда Хакасияда кізі праволары хайди арачылал турғанынаңар республикадағы кізі праволарынҷа уполномоченнайның тоғызын толдырчатхан Ольга Крафт искіріг иткен. Аның таниинаң, сайбағларның кӧбізі социальнай кирексіністерге ахча читкіҷе позыдылбинчатханынаң палғалыстығ полған, пір онынҷы чардығы - ЖКХ сферазынаң. Кӧп айланыс чарғы чарадиинаң чараспинчатханынаң (11%), істеніс хайызығларынаң (7%) палғалыстығлар. Алынҷа сурығ - имнег полызии читкіҷе нимес синде пирілчеткені паза имҷілер чидіспинчеткені.\\n-\\tЧалғыс ӧріністіг кирек, - таныхтаан Ольга Крафт, - хайзын чуртағҷылар махтапчалар, ол аал-городтардағы туралар ибіркізі иптелчеткені, чахсы кӧрімніг иділчеткені.\\nХакасиядағы кізі праволарынҷа уполномоченнайы 2018 чылда тиксі 240 тоғазығ иртіртір, хоптарнаң 295 кізі айлантыр. Ольга Крафт чооғын тоозып, кізі праволарын арачылир тоғыста ағаа полысхан, удур парған прай кізілерге алғызын читірген.\\nПала праволарынҷа уполномоченнай Ирина Ауль сан пирізінде айланыстар саны ӧсчеткеніне хайығ айландырған.\\n-\\tИрткен 2018 чылда пала праволары сайбалчатханынаң палғалыстығ сурығларнаң 600 артиинаң кізі айланған, - искірген ол. - 2017 чылда андағ айланыстар 400 азыра ла полған.\\nХоптарның кӧбізі пала праволары сӧбіреде сайбалчатханынаң, ол санда іҷе-пабалар алименттерін тӧл��бинчеткенінең палғалыстығ полтыр. Уполномоченнай ідӧк ирепчілер удаа чарылысчатханына хайығ айландырған: халғанҷы 5 чыл аразына иділген сананыстарҷа, 3 хоных тӧстееніне 2 хоных изелгені килісчеттір. Паза хоныхта нимес тӧреен палалар саны кӧптең кӧп полчаттыр. Олох туста халғанҷы пис чыл аразына кӧп палалығ сӧбірелер саны 45%-ке ӧс партыр. Региондағы прай палаларның пір пизінҷі чардығы андағ улуғ сӧбірелерде чуртапчаттыр.\\nИрина Ауль республикада социальнай хабазығ пирілчеткенін, че олох туста сидіксіністер пар полчатханын таныхтаан.\\nКӧзідімге кӧп палалығ сӧбірелерге чир участогы тикке пирілчеткенін ағылған. Че ол сӧбірелер ол чир участогынаң удаа тузалан полбин халчалар. Ӧӧн сылтағлар: чурт пӱдіреріне материаллар аларына оларның ахча чидіспинчеткені, пирілген чир участоктарында инфраструктура чох полғаны.\\n-\\tХалғанӌы читі чыл аразына республиканың муниципальнай пӱдістерінде 3,5 муң сӧбірее чир участогы пирілген, - таныхтаан пала праволарынӌа уполномоченнай. - Че оларның 17 проценті ӱстӱнде адалған сылтағларӌа чир участогын аларға ынабаан.\\nДепутаттар ідӧк Ӧӧркі Чӧптің 2018 чылдағы тоғыс салтарларынаңар истіп алғаннар паза Россия президентінің Федеральнай Чыылығзар Айланызын чуртасха кирерінӌе мероприятиелер планын чарадыға алыбысханнар. Владимир Штыгашевтің искіриинең, Ӧӧркі Чӧп 2018 чылда 10 сессия, 39 президиум чыылиин иртірген. Оларда 97 закон проекті ӱзӱрілген, оларның 87-зі алыл парған.\\nПрезиденттің Айланызын чуртасха кирерінӌе алынӌа хайығ национальнай проекттерге салылған. Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев национальнай проекттерӌе тоғысты парламенттің сыныхтаана алып аларға киректелчеткенін таныхтаан. Паза Ӧӧркі Чӧп устағӌызы радиология корпузы пӱдіриине хати хайығ айландырған.\\n-\\tОл - уғаа кирек объект, аннаңар піс правительствоны, Андрей Серафимович Асочаковты, пастағы орынӌыны чіли, пу сурығны хатығ хайығда тударға сурынчабыс, - таныхтаан Штыгашев.\\n-\\tТӧрт ле субъект, ол санда Хакасия, мындағ объект чох полча.","num_words":764,"character_repetition_ratio":0.07,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.114,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ханӌых — sostik.info\\nВерсия от 21:29, 23 августа 2015; Admin (обсуждение | вклад)\\nӦлең чазызында хызыл торааттығ атығӌы Ханӌых чуртаан. Хадарған малның ээзі халых чонның ханы кізі. Іди чуртапчатханда, Ханӌыхсар хараа оғыр чаа килген. Атығчы Ханӌыхты ӧдіріп, малын, чонын Урӱп теен суғзар атығӌы Тасха сӱр парған. Атығчы Ханӌыхтың инейі, ӱс частығ оолғын чидектеп, тайға аразынзар чӱгӱрібіскен. Ол, сип хазып, чистек нимедең азыранып, оолағын ӧскірген. Инейектің оолағы пірсінде ас халған. Анаң ол хызыл торығ хулуннығ хызыл торығ пииге учурап парған. Оолах аны ат идіп мӱнген, аңнап-хустап чӧріп, улуғ атығчы полыбысхан.\\nПірсінде Тізім тигейге сых парып кӧрзе, Сойғачы ��азызында кӧп нимес чон чуртапчаттыр, ибдең сыххлапчададырлар, ибге ідӧк імектеп кірчедедірлер. Пайаағы ӧкіс оол ол чонға читіре ластыр килген, изен-минді пиріп: «Экей, тидір, хайди піди майых парған чонзар?»\\n—\\tЯ, — тіпчелер, — мының алнында атығчы Ханӌыхтың чоны полғабыс. Оғыр чаа парчатханда, хараа пӧліл халғабыс. Пістің ам ікі ле атығчы. Олар пісті азырап сыдап полбинчалар. Соғып чічең малыбыс чоғыл. Син оларны сахтап ал.\\nОл іди сахтап турғанда, ікі атығчы атхан аңнарын артынып ағылып одырлар, аттарының чилні-хузуруғы ла сыылап одыр. Ол ит чонға кӧместең не киліскен. Ӱс кӱн атығчы оол, ол ікі кізінең пірігіп, чонны азырап турған. Амды ол ӱс атығчы чӧптес турлар: аң атып, пу чонны азырап полбаадағ. Мал азырирға кирек. Олар, хараа парып, мал, чара хаап, сӱр килгеннер. Анаң маллары ӧс сыххан, ӧңненіп, чуртап сыхханнар.\\nІди чуртапчатханнарында, анзы Ӱрӱп суғның хазындағы атығчы Тасхаа истіл парған. Тасха атығчы тың кізізін ысча. Анда ӧсчеткен атығчы Ханӌыхтың чиріндегі чоннаң марығлазыңар тидір, соонаң піс оларны хатап сӱр килербіс.\\nОл ӱс кізі атығчы Ханңыхтың оолғынзар килгеннер. Атығӌы оол оларны, аалчы идіп, холтыхтаң кирген, аттарын палғап салған, сурча: «Хайдаң килген кізізер?»\\n—\\tЯ, мыннаң ӱстӱнзер, Ӱрӱп суғның хазында, атығӌы Тасха чуртапча, — тіпчелер. — Ол пісті пеер ысхан. Атығчы кізі пар полза, атыс тиңнирге, кӱресчі кізі полза, кӱрес тиңнезерге.\\nОлар, аалӌы итіріп, ас-тамах чіп, хонғаннар. Арығ таң атханда, чарых кӱн сыхханда, аалӌылар аңнап-хустап парааңар тіпчелер, піс, ӱргӱдербіс, сірер атарзар.\\nПардылар, атығчы оол ӱргӱдібіскен, че пулар чаза атпинчатхан осхастар, аң ирткені чоғыл. Тӱрче ле полғанда, ікі атығчы алты атха артарға чидерінче аң-хус ат салғаннар.\\n—\\tЧе амды, — тіпчелер пулар, — піс ат кӧрербіс. Атығчы оол позының атығӌыларына сӧлепче: «Киикті ӧдіре атарға чарабас, хулағын на кизе атхлаңар». Атығчы Тасханаң килген кізілер кӧрчелер: кииктер иртіре ле ойласча, аңдарылған аң пір дее чоғыл. Анаң, кил, ӧрінісчелер: «Экей, сірер пір дее киик атпадыңар».\\n—\\tЧох, — тіпчелер пулар, — піс кииктің хулағын на ӱзе атхабыс. Ӱстӱнзер, сірернің чирзер, андағ кииктер атсаңар, атығчы Ханӌыхтың ӱс атығчызы атхан тирзер.\\nАмды пазох пір чирге чыылыс килділер. Атығӌы Тасханың тың кізізі кӱрес кӧрееңер тидір. Іди ах чазаа сых килгеннер. Атығчы Ханӌыхтың оолғы пиліне хыл арғамңы хурчаныбысхан. Пайаағы тың кізі, пу оолыы кӧдір киліп, тастаан. Анзы, пір азағына тайана, пір холына тайана тӱскен.\\n—\\tЧе, ам мин тастап кӧрим, тыыда сірен кӧр, — тіпче атығӌы Ханңыхтың оолғы. Сірен киліп тың кізіні тастаанда, пилі сын парғаін. Аны хыза пазыбызып, адына алтандырыбысхан.\\n—\\tХалых чонымны нандыра сӱрзін, — тидір оларға атығӌы оол.\\nАтығчы Тасханың кізілері, тың кізіні артынып, суғ хазына читтілер. Атығчы Тасха ханнары оларға удур сыххан. Кӧрзе, ікі атығчызы ниме арты�� килтірлер.\\n—\\tЯ, — тіпчелер пулары, — анда атығӌы кізі пар, кииктің хулағын на ӱзе атыпча. Тың кізізі пар, пістің аринӌа тың кізіні обааға наари пилін ӱзе атыбысхан. Анаң піди чоохтаан: «Халых чоным, хал«ых малым нандыра сӱрзін. Нандыра сӱрбезе, чаанаң парарбын».\\nАндада атығчы Тасха кізі малын нандыра сӱрген.\\nХанңых атығчының чоны анаң мында чырғап чуртабысхан.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Ханӌых&oldid=848»\\nПоследнее изменение этой страницы: 21:29, 23 августа 2015.","num_words":529,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.087,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАҶАН АТТАР ДАА МАХТАНЧАЛАР\\nАҒБАНДАҒЫ ИППОДРОМДА 9 СЕНТЯБРЬДА ХАКАСИЯНЫҢ ПАЗЫ ВИКТОР ЗИМИННІҢ КУБОГЫ ӰЧӰН «САЯНСКОЕ ДЕРБИ» МАРЫҒ ИРТКЕН. ПАСТАП АНЫ АТ ЧАРЫЗЫ ТІП ЧАРЛААН ПОЛҒАННАР. АНАҢ ДЕРБИ-ШОУ ТІП СОЛАЛАП ПАСТААННАР. АНДАҒОХ ТАНЫҒНАҢ ТУЗАЛАНҒАН ВИКТОР МИХАЙЛОВИЧ, ИППОДРОМЗАР ЧЫЫЛЫСХАН ЧОНЗАР АЛҒЫСТАС СӦЗІНЕҢ АЙЛАНҒАН ТУСТА.\\nПІСТІҢ РЕСПУБЛИКАДА ПАСТАҒЫЗЫН НА ИРТІРІЛГЕН «САЯНСКОЕ ДЕРБИ» МАРЫҒДА ХАКАСИЯНЫҢ ХЫЗЫЛЧАР КРАЙЫНЫҢ, КЕМЕРОВ ОБЛАЗЫНЫҢ КОМАНДАЛАРЫ АРАЛАСХАННАҢАР ЧАРЛАЛҒАН. ПРАЙ 150-ҷе СЕДОК ПОСТАРЫНЫҢ УСТАРЫН КӦЗІТКЕН, ӦӦН СЫЙЫХТЫ ХОЛҒА КИРЕР АРҒА-МӦРІЙДЕ АРАЛАСХАН.\\n«САЯНСКОЕ ДЕРБИ» МАРЫҒ-ШОУ ПАСТАЛАР АЛНЫНДА, ИППОДРОМНЫҢ ТАСТЫНДА АЙМАХ УСТАР ПОСТАРЫНЫҢ ЧАЙААЧЫ ТОҒЫСТАРЫНЫҢ КӦЗІДИИН ИРТІРГЕННЕР. ОЛАРНЫҢ ХЫРИНДА ПАЛАЛАР ТОЛДЫРА ЧЫЫЛЫС ПАР ТУРҒАННАР - АЙМАХ СЫЙЫХТАРНЫ ПОС ХОЛЫНАҢ ТИМНИРГЕ ӰГРЕНІП АЛАРҒА ЧАРИР. АЛАЙ БА АЙМАХ-ПАСХА ОРЫННАРДА ПОЛҒАН ЧІЛИ, СІЛІГ КИП-АЗАХТАР КИСКЛЕП АПЫП, СОМҒА СУУРЫН ТУРҒАННАР. ООЛАҒАСТАР ТАЙҒА-ТАҒЛАР АРАЗЫНДАҒЫ КӦРІМНІГ ОРЫННАРДА МАТАП СУУРЫНЧАТХАННАР.\\nПІЛДІЗІ ЧОХ ПАСТАҒ\\n«Саянское дерби» марығ 13.00 часта пасталардаңар тиксі чарлалған. Итсе, Хакасияның пазы Виктор Зимин чыылысхан чонның алнынзар 14 час 45 минутада сығарға, чоох тударға кирек полған.\\nЧе анзын олаңай кӧрігҷілер пілбинчеткеннер. Марығ программазы чох полған. Ол даа сылтағнаң кізілер, анда-мында пуухти чыылысхлап парып, халғанҷы тылаас-хабарларнаң ӱлезіп, пастарын чайхапчатханнар. Анаң кем-де тузалығ чӧп пирген: Хакасияның спорт министерствозының сайтынзар кіріп, марығ программазынаң танызып аларға кирек. Аның соонаң кӧрігҷілер саны кӧместең хызырылып пастабысхан чіли пілдірген.\\nОлар пеер ат чарызы хайди хынығ паза хазыр иртчеткенін кӧрерге килгеннер. Мында, тізең, хайдағ-да шоу-ойын полҷаң осхас. Аннаңар халғаннары, аар-пеер пастырыс чӧріп, хол чазынзар алай телефоннарынзар удаа кӧр салчатханнар. Чарым час ікее парир, че ипподромда ай-сым. Пірее кӧг дее ойнадарҷыхтар.\\nПіреезі, марығ кӧрерге англичаннар чіли фрактығ паза котелоктығ килерге киректелчеткенін сағысха киріп, андағларны тілеп сыххан. Тоғасхан ма, чох па сурыға холларын на чаза тутчатхан. Че мына оларның сырайларында ӧрчіліг кӱлімзірес: аар-пеер хайынчатхан чон аразында андағ пір кізі кӧріне тӱсті. Хайди танызып албаҷаң. Андар маңзырапчалар. Анзы, тигірзер сыххан ма, чир алтынзар кірген ме, саңай чіде халған. Соонаң на, джентльменнер аразында иң чахсы кип-азахха марығ пасталғанда, чон алнынзар сыххан, прай кӧрігҷілерні аптап алған, ӧӧн сыйыхты холға кирген. Сынап таа, ипподромзар чыылысхан нинҷе-де чӱс кізінің аразында фрактығ паза котелоктығ ол ла полтыр.\\nКип-азахтаңар чоох парыбысханда, ол марығ хайди ирткеннеңер искір пирим. Оолағастар аразында «Кічіг джентльмен» марығда Саша аттығ палаҷах махтаға сыххан. Аны ууҷазы чон алнынзар чидін килген. Пірее 2-3 частығ полар. Хызыҷахтар аразында андағох кічиҷегес Варя сыйых алған. Улуғлар аразында марыға 6 ирен сыххан, че Виктор, фрактығ паза котелоктығ ирен чи, пастағы орында пол парған. Чиит ипчілер аразында Елена прайзынаң артых тимнентір. Ол 15 абахайның аразында чиңіс тутханынаңар чарлалған.\\nКІЗІНІҢ ІЗЕСТІГ НАНҶЫЗЫ\\nДерби-шоу марығ аймах чон атха хайди хайығ салчатханнаңар паза хайда тузаланчатханнаңар тархын танығларынаң пасталған. Анаң кӧзідігліг чӧріс-чорыхтар пасталғаннар. Ипподромзар чыылысхан чонның алнынҷа хаңааға одырған кізілер ирт турғаннар. Чир-суғҷыларыбыс, кибірли тігілген хакас кӧгенектерін кис салып, хайдар-да ааллап парчатхан осхастар. Саарбахтар, чазағлығ кӧрімніг хаңаа алнынҷа чӱгӱріп, иргі кибір хоостыра аарлығ аалҷылар килчеткеннеңер сағба пирчелер.\\nАнаң орыстар, от тоғызын тоос салып, ыр-сарыннаң аалзар айланчатханнарын кӧзіткеннер. Пістіңнернің хаңаазында одырчатхан апсах чатхан хахчатхан полза, орыстарның гармошказы ырах ӱнненчеткен, сарыннар чалбах тараан.\\nМына казактар кӧріне тӱстілер. Прайзы чиит. Алнында абахайлар, сал хузух хазып ала, хатхы-кӱлкіде пастырчалар. Ооллар наннарында хылыстығ, килістіре кип-азахтығ, чалаңнар. Постарынзар кӧйтік, олох арада сыныхти кӧрчеткен хыстарға чапчаңнарын кӧзідерге харасчалар. Пірсі хылыснаң ойнап парып одырча, ікінҷізі ӧзек пазына турғызылған нимелерні ӱзе-чара сапхлапча.\\nКізінің ізестіг нанҷызы паза полысчызы полчатхан аттың тархынынаң таныстырған соонда сӧс пирілген Хакасияның пазы Виктор Зиминге. Ол прайзын, уламох хонҷых регионнардаң килген аалҷы спортсменнерні, дерби-шоу пасталчатханынаң алғыстаан. Таныхтирға кирек, Виктор Михайлович чон алнынзар олаңай кип-азахтығ сыххан.\\nАнаң губернатор хазыхтары уйан, че аттығ чӧрерге, марығларда аралазарға хынчатхан саарбахтарға сыйыхтар читірген. Мында улуғ нимес хоза танығ идерге кирек. «Саянское дерби» марығда 12 - 14 частығ оолағастарны паза хызыҷахтарны араластырарға чарадығ алылған полған. Ол саарбахтар кинек ниместер, че хазыхтары уйан. Пастап 16 пала марығда аралазардаңар искірілген. Килген 13 пала. Олар 8 сентябрьда марығласханнар. Сыйыхтығ орыннарға сыххан саарбахтарны Виктор Михайлович чылығ алғыс-таан, улуғларға чіли дипломнар паза медальлар читірген. Іди тиң частығлар аразында чиңіс тутхан Мария Парахина - «Алтын подкова» спорт клубы, Ағбан пилтірі аймаа. Ікінҷі орында пол парған Влада Сафьянова - А.А. Магдалиннің адынаң спорт школазы, Ағбан город. Сус поселоктаң килген Витя Ашихмин ӱзінҷі орында пол парған. Че губернаторның чахии хоостыра марығда араласхан прай палаларға нымзах ойнаҷахтар сыйыхха пирілген. Виктор Михайлович махтаан, оларнаң паза іҷе-пабаларынаң хада сомға суурынған.\\nКонкур теені ниме полҷаң? Ат чарызының ол кӧрімінҷе марығ пастирға тимненібіскеннеңер ипподромҷа чарлағ тарапча. Аннаңар марығ чарғыҷызы ол сӧсті хайди чарытчатханын исчебіс.\\nПіди сизініп одырчатса, мында астыхчаң даа ниме чох полтыр - аттарны сиденнер азыра атыхтырғаны. Ол пасха хан сӧзін чарыт пиргенде, пістің хал табаннарның махачыланғаннары сах андох сағысха кірчетпес пе. Паар-чӱреен хайылдырчатхан абахайны хасхыр парыбызарға сағынчатхан алып-кӱлӱк, ӧктем адына алтаныбызып, халын пудына хамҷы саап, ӱӱктеліп-кӧӧктіріп, хайдағ даа пӧзік сиден азыра учухтырҷаң, айдаң арығ ах сырайлығ тіріг кӧклӧҷекті изерге арти салып, табырах чилдең халбин, нандыра сегіртіп, хайда-хайда ырахта чіде халҷаң. Кӧр халыңар пістің оолны теені полбас па.\\nЧоох марығ чарғыҷызынаңар парыбысханда, пу кирек пістің республикада чабыс синде турчатхан чіли пілдірген. Марығның ӧӧн чарғыҷызы, аның полысчылары прайзы даа Хызылчардаң паза Кемеровтаң полғаннар. Пістің республикадаң пір кізі дее адалбааны пісті хомзындырған.\\nКонкурның пастағы кӧрімін «Атыхханның кӱзі» адап салтырлар. Аны піди оңарарға чарир: аттығ седок ікі сиден азыра сегірт парыбызарға кирек. Пірдең, пастағы сиденнің пӧзии алыстырылбинча. Че ікінҷізінің пӧзии полған на сай 10 сантиметрге кӧдіріліп одырҷаң. Пу марығда 10 седок араласхан. Спортсменнер аттарынаң хада аймах орыннардаң чыылыстырлар. Оларның аразында Дина Выходцева полған. Ол -Хызылчардаң, чоннар аразындағы класстығ спорт узы. Андағ чарлағ истіп, прайзыбыс таа аалҷы пу кӧрімде чиңіс тударға кирек тіп сағынғабыс. Сынында марығ саңай пасха оңдайнаң парыбысхан. Спорт ол спорт нооза. Сағыбаан чиңістернең ол пістің хайиибыс тартча, таңнатча, ӧріндірче.\\nСылтағ мӱн чӧрчеткен адында. Сиден азыра сегірерге хынминыбысхан. Хылиин кӧзітчеткен малны хайди идіп аларзың. Итсе, марығның пу кӧрімінде ӱс ат сиден азыра сегірерге хынминыбысхан. Ікі хати изере малхадыбысса, марығдаң суурылча. Аннаңар чир-суғҷыбыс Татьяна Чупинаа ізеніс полғанох. Ағбандағы седок пӱӱл спорт узының нормативін толдырыбысхан. Че ағаа даа оң полбин парған. Хызылчардаң килген спорт устары прай сыйыхтығ орыннарны холға киргеннер: 1 орын - Кристина Журавлева; 2 орын -Анастасия Кузиванова; 3 орын - Наталья Радионова. Олар 1 метр 70 сантиметр пӧзік сиденні аттарынаң азыра сегірт парыбысханна��.\\nАттар хылиинаңар чоох апарчатханда, оларны чахсы саринаң таныхтирға кирегӧк. Пӧзік сиденні азыра сегір парыбыссалар, кӧрігҷілер алнында оңнығ ла кеен пас чӧрбинчелер, пастарын аар-пеер чайхапчалар. Анзы кізілер алнында махтанчатханнары, уламох тың хол сабарға кӧӧктірчеткеннері полбас па. Э-эк, пу аттарны, чоохтан на полбинчалар.\\nДерби-шоу тузында кӧрігҷілерге ирістіг полбаан. Хакас-орыс сарыннары, табырах толдырылчатхан теелбектер, плесет салчатхан аттар, мотокроссча кӧзідігліг чарыстар, аттығ полицейскайның пӧзік узы паза пасха даа кӧзідіглер кізілер хайиин тарт турғаннар.\\nХайди ӱнің харылғанҷа кӧгліг хысхырбассың, хаҷан кічиҷегес пони аттарға мӱн салған оолағастар, сын марығда ла араласчатхан чіли, пірсі пірсін ас парыбызарға чоо сіренчеткенде. Мындағ туста хайдағ даа кізі пір орында сым одыр полбасчых. Сынап таа, піреезі, азах узына тура хонып, оңнығ ла аахтабинча, сығырбинча. Анаң олар, чиңіске кӧӧктірген оолағастың кічиҷегес пони адыҷағы соона халғанда, хайди матап, ачырғанып, хомзынчалар. Кічіг кӧрімніг алып аттарның седоктары 8 - 12 частығ оолағастар.\\nЧыылысхан чон пістің республикадағы саблығ чайаачы ӧмелерні сыбыра хазыр айа сабызынаң удурлап турған. Мында постарының пӧзік устарын «Айас» студия, «Саяночка» паза «Ынархас» теелбек ӧмелері паза пасхазы даа кӧзіткеннер. Хаҷан «Иренек Хан» кӧглеп пастабысханда, піреезі, аның солизі Юлия Тинникованаң хада ырлазып, одырчатхан орыннарында аар-пеер чайхалызып пастабысхан.\\nАнзы тиктең нимес. 9 сентябрьда уғаа алысхах кӱн полған. Пірееде наңмыр чаап килче. Анаң кӱн сустары кӧмес чылытча. Паза кӧрзең, топ-тоғылағас кічиҷегес пустар анда-мында сегірісклеп чӧрчелер. Ағаа хоза соох тан пасталыбысхан, прайзын трибуна чабии алтынзар кире сӱрген. Кӧмес чылынып-сегірісклеп алған соонда кӧрігҷілер пазох ла ипподром хырығлары хыринда пуухталыс парғаннар. Хайди тыстанып аларзың, хаҷан 10 аттың кӱзі чыылған кічиҷегес мотоцикллерге мӱн салған 8 паза 12 частығ оолахтар чарыс пастабысханда. Оларның азах меетте тохтирын улуғ частығ мотоциклисттер сағыпчатханнар. Спорт ветераннары, мотоцикллеріне мӱнібізіп, табырах ойладарында паза ырахха сегіртерінде постарының устарын кӧзіткеннер, хазыр айа сабыстарынаң тӧлег алғаннар.\\nПАЗОХ АТТАР ХЫЛИИ\\nАттығ сиденнер азыра сегіртер марығның узарадылғаны «Конкур дербизі» адалча. Аның марығ оңдайы илееде сидік арах. Сынап конкурның пастағы чардығында аттығ пӧзік сиден азыра сегіртерге киліскен полза, амды пір синде турчатхан нинҷе-нинҷе сиден азыра атты атыхтырарға килісчеткен. Прай чолның узуны 1000 метрге тиңнелче, аттарға 15 аймах сиден азыра сегірерге килісче. Пу марыға 16 седок сыххан.\\nМында Хызылчардаң килген Анна Кравченконың айдас чидіглері чапсытхан. Ол - чоннар аразындағы класс-тығ спорт узы, тиксі Россия синіндегі аймах марығларның чиңісчізі. Че пі��тің мындағы ипподромда сыйых чох хал-ған - аның ады, ідӧк хылыхтанып, сиден азыра сегірерге хынмин салған.\\nКонкур марии тузында андағ изі чох кӧзідімнер кӧптелчеткені піреезін сағысха тӱзірткен: арса, сынап таа пістің мындағы ипподромда аттар чӱгӱрҷең чоллар тың аар? Аннаңар Ағбанда иртірчеткен ат чарызында аралазарға пасха регионнарның командалары килерге хынминчалар ба? Алай пасха хазналардаң алылған аттар мындағы чолларға сидік кӧнікчелер бе? Кӧзідімге алза, Хызылчарның командазында Германиядаң, Голландиядаң алылған аттар пар полтырлар.\\nХайдағ даа чоллар, хайдағ даа аттар полза, марығда араласханнар санынаң чиңісчі табыларға ла кирек. Мында даа Хакасияның пазы Виктор Зиминнің Кубогын, диплом паза алтын медаль холға кирген кізі Анна Волкова пол парған. Ол - Хызылчардаң. Ікінҷі орын алған Анастасия Курмачева паза хола медальға турысхан Андрей Лойко, ідӧк Хызылчар крайынаңнар. Сыйыхтығ орыннарға турысхан седоктар санынаң Андрей Лойко ла спорт узына кандидат. Пасхазы спорт устары. Марығ ээлеріне пазох оң полбин парған.","num_words":1399,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.112,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПАТРИОТИЗМ - ПІСТІҢ САҒЫС-КӦГІЗІБІС\\nРоссияның Матыры Вячеслав БОЧАРОВ паза Хакасияныц Халыхтар палатазының кнезі\\nОльга ЛЕВЧЕНКО «тегілек стол» иртірчелер.\\nМатырнан тоғазығ. Хакасияның Халыхтар палатазында «Кізілерні патриотизмге ӱгредер сурығларда халых чон паза хазна хада-пірге тоғынары» сурығӌа «тегілек стол» ирткен.\\nХакасияның Халыхтар палатазының хығыртиинҷа республиказар Россияның Матыры, ФСБ-ның Ӧнетін кӧстегліг кінінің «Вымпел» управлениезінің офицері, отставкадағы полковник Вячеслав Бочаров килген. Ідӧк аннаң хада килгеннер Россияның Халыхтар палатазының араласчызы, Россияның саблығ арачылағҷызы Сергей Щетинин паза Халыхтар палатазының араласчызы Денис Разумов.\\nВячеслав Бочаров Бесланда полған теракт тузында заложниктерні арачылирында араласхан, анда ол аар палығлатхан. Чааҷы службазында 40 чыл полып, 1981 чылда Афганистандағы чаадаң пастап, ол прай даа «ізіг точкаларда» полған. Бесландағы терактта школазар ол пастағылар санында кире хонған, кізілерні спортзалдаң хорғыс чох орынзар сығарған. Россия президентінің Указынаң, ӧнетін пӧгінні толдырчадып, махачы паза матыр тудынған ӱчӱн, полковник Вячеслав Алексеевич Бочаровха Россияның Матыры ат пирілген. 2010 чылда ол отставкаа сых парған.\\n2014 чылдаң Вячеслав Бочаров Россияның Халыхтар палатазының араласчызы полча, амды ол Халыхтар палатазы хачызының пастағы орынҷызы. Ідӧк ол Россияның Паралимпийскай комитеді исполкомының араласчызы, чааҷыларға паза «ХХI век-теп чааҷылар чаалардаң тоғыр» чаалазығлар араласчыларына полысчаң чахсы киректер чыындызынаң устапча, Афганистанд��ғы чаа ветераннары пірігізінің устаана кірче.\\nӰр ниместе ол пазох пір сыйыхха турысхан. 10 апрельде кізілерні патриотизмге ӱгредерінде улуғ тоғыс апарчатхан ӱчӱн, Вячеслав Алексеевичке «Ынархас» орден читірілген.\\nХакасияның Халыхтар палатазының кнезі Ольга Левченко, мындағ матыр, саблығ кізі республиказар килгенін таныхтап, амды ол «тегілек столның» тоғызында аралазып, позының пай опыдынаң, кӧрізінең ӱлезерінеңер искірген. Мероприятиеде республиканың министерство-ведомстволарының, Халыхтар палатазының, халых пірігістерінің кізілері араласханнар.\\nВячеслав Бочаров, позының чуртас чолынаңар, хайдағ «ізіг точкаларда» полғаннаңар, Бесландағы терактта арғыстары, палаларны арачылап, чуртастарын пир салғаннаңар чоохтаан. «Амғы туста чааҷыларға сағба чох чіт парар оңдай чох ползын», - теен ол. Аның чооғынаң, ол «Кізілерні патриотизмге ӱгредер сурығларда халых чон паза хазна хада-пірге тоғынары» сурығҷа Халыхтар палатазы иртірчеткен «тегілек столда» аралазарға пӧгін тутхан.\\n-\\tИлбек Ада чаадағы Чиңіс кӱніне тимненчедіп, чонны патриотизмге ӱгредер тоғыста хазна паза халых чон хада-пірге тоғынарға киректелчеткеннеңер Россия президенті Владимир Путин кӧп хати чоохтаан. Патриотизмге ӱгредері хатығ тӧстеге тӧстенерге кирек, теен президент. Мин позым комсомолец полғам, чииттернең кӧп тоғыс апарғам. Пістің сағыс-кӧгізібістің кирексіністері - ол патриотизм. Президент Федеральнай Чыылығзар позының полған на айланызында аны таныхтапча.\\nАймах тӧллер аразында пасха кӧрістер полбазын. Амды пос кӧңнінең апарылчатхан тоғысты, волонтёрствоны, наставничествоны тилідерге кирек Пу кӱннерде хазнаның «Наставничество ӱчӱн» наа сыйии - танығ - тӧстелген. Мин кӧп городта, ол санда Магаданда, Махачкалада, Ростовта полғам. Андағы олғаннар, чииттер Чир-суубысты арачылир профессияны таллапчалар. Аннаңар школаларнаң сыбыра патриотизмге ӱгредер.\\nАмды Илбек Чиңістің 74-ҷі чылы чағдапча. Чиңістің тании Чиңіс Знамязы полча. Піс ам Халыхтар палатазының патриотизмге ӱгредер тоғызы хайди тӱзімніг апарылчатханын кӧрербіс, - чоохтаан Вячеслав Бочаров.\\n«Тегілек столның» тоғызын апарчатхан модератор Любовь Черчинская сӧс Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы Юрий Сагалаковха пирген. Хайди Юрий Гаврилович искірген, патриотизмге кізілерні ӱгредер тоғыс уғаа кирек. Пістің республикада андағ тоғыс чахсы апарылча. Иртірілчеткен мероприятиелернің кӧбізі ағаа чарыдылча. Ӱгредіг учреждениелері апарчатхан тоғыста партнёрлар сыбыра араласчалар.\\n-\\tПіс Ветераннар чӧбінең, ДО-СААФ-наң, военкоматнаң, пасха министерство-ведомстволарнаң кізілерні патриотизмге ӱгредер тоғысты хада-пірге апарчабыс. Іди хыйғалар ойыннары, сабланыс уроктары, Илбек Ада чаадаңар сурығ-нандырығлар, «Чиңіс» чаа-спорт ойыны иртірілче, митингтерде араласчабыс, пасха даа кӧп меропри��тие иртірілче. Патриотизмге ӱгредерінде каникуллар чох полча, - таныхтаан министр орынҷызы.\\nМында Вячеслав Бочаров георгиевскай ленталардаңар чоохтаан. Аның таниинаң, тӱрчедең орамаларда олғаннар, чииттер кізілерге георгиевскай ленталар тарадарлар, че олар постары ол ленталар ниме таныхтапчатханын пілбинчелер. Аннаңар мероприятие алнында оларнаң чарыдығлығ тоғыс апарарға кирек. Пасха хазналарда, георгиевскай ленталарны чаратпин, пістің хазнадаң тоғыр кӱрезіг апарчалар.\\nХакасияның чииттер киректерінҷе хазна комитедінің кнезі Татьяна Карташованың чооғынаң, республикада юнармеецтернең чахсы тоғыс апарылча. Регионда юнармеецтернің 63 отряды саналча, олар аймах ӱгредіглерде полчалар, спортнаң айғасчалар, тиріглернең тузаланарға ӱгренчелер. Пу тоғыста чааҷылар частьтары чахсы хабасчалар.\\nЛ.Р.Кызласовтың адынаң чир-суғ ӱгренҷең национальнай музейнің директоры Андрей Готлиб патриотизмге ӱгредеріне чарыдылған хайдағ кӧзідіглер иртірілчеткеннеңер чоох апарған. Аның чооғынаң, кӧп акция иртірілче, аймах проекттер чуртасха кирілче. Іди «Несокрушимая, легендарная...» проект хоостыра МВД-ның музейі позының экспонаттарын национальнай музейде кӧзіткен, аны кӧрерге 34 муң кізі кил парған.\\nХакасияның «Асхыр» чииттер пірігізінің кнезі Айла Тюньдешева пірігісте кӧп чиит улус, студент, тоғысчы араласчатханнаңар чоохтаан. Іди ӱр ниместе хакас чииттернің пастағы съезді ирткен, анда республиканың тархынын, культуразын, кибірлерін, хакас тілін хайраллир сурығлар ӱзӱрілген.\\nІдӧк мероприятиеде, чоох тудып, постарының патриотизмге ӱгредер тоғызы хайди апарылчатханнаңар искірігнең сыхханнар «Боевое братство» тиксі Россиядағы ветераннар пірігізінің Саяногорсктағы пӧлиинің кізізі Владимир Ивакин, Россияның ӱгренҷілері чӧрімінің региондағы пӧлиинің кнезі Пётр Макарчук паза даа пасхазы.\\nӰзӱріглер тоозылғанда, «тегілек стол» араласчылары республикада чонны патриотизмге ӱгредер тоғысты улам тӱзімніг апарардаңар резолюция алғаннар.\\nРоссияның Матыры Вячеслав Бочаров ідӧк Ағбанда Индіркі Соградағы «Заречье» культура-тынағ кінінде чуртағҷыларнаң тоғасхан. Хакас техническай институтта студенттернең тоғазығ иртірген. Ол позының чуртас чолындағы пай опыдынаң ӱлескен, сағыс-кӧрізін чонға читірген, ӧӧн хайығны патриотизм сурығларына айландырған.","num_words":712,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.114,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«ХАБАР» ГАЗЕТА - ИҢ АРТЫХТАР САНЫНДА\\nӦріністіг тоғазығ тузында: Ольга ШИРКОВЕЦ «Россияның иң артых пис национальнай изданиезі» марығның III степеньнiг дипломын «Хабар» газетаа читір пирген\\nПоғдархас. Пу наада Хакасияның журналисттер пірігізінің кнезі Ольга Ширковец Сочидең, «Тиксі Россия-2019» амғы журналистика форумынаң, «Хаб��р» газета тоғынҷыларына паза хығырығҷыларына оріністіг хабарнаң айланды\\nӰртӱн айының 21 - 27 кӱннерінде Сочиде «Тиксі Россия-2019» амғы журналистика форумы ирткен. Пу хабарҷыларға уғаа танығлығ паза тузалығ мероприятиені Россияның хабарҷылар пірігізі иртірче. Пір неделя аразына тиксі хазнабыстың СМИ устағҷылары, хабарҷылары пӱӱнгі сидік сурығларны, наа алызығларны паза кирексіністерні ӱзӱрчелер.\\n-\\tПӱӱл «Тиксі Россия» форум 23-ҷі хати иртірілді, - чоохтаан Ольга Валериановна, редакция тоғынҷыларынаң тоғасханда. - Ӱгредіг уғаа хынығ иртче. Фамилияларны ла адаза, форумның позік синде иртчеткені пілдістіг: «Московский комсомолец» газетаның Оон редакторы паза ээзі Павел Гусев, тиксі Россияның хазна телерадиокомпаниязының Ӧӧн директор орынӌызы Дмитрий Киселев, Россияның Хазна Думазынаң искіріг политиказынӌа, искіріг технологияларынҷа паза палғалысча комитет кнезі Леонид Левин паза пасхазы. Мастер-класстар аймах сурығларға чарыдылғаннар, прайзы хынығ полған, аннаңар пірее туста хайзынзар парарын таллап полбиндаачатхабыс.\\n«Тиксі Россия» форумда ӱртӱн айының 24-ҷі кӱні Национальнай СМИ кӱні тіп чарлалған. Россияның национальнай СМИ хабарҷылары пу кӱнге Онетін тимнен килтірлер.\\n- Хабарҷылар пос чонының кип-азаан, чазанҷыхтарын кис килтірлер, - чоохтапча Ольга Валериановна.\\n-\\tЯкут хыстары кӱмӱс ілҷірбелерінең чазан салтырлар, татарлар - чон кип-азаанаң, прайзы даа кибірліг ас-тамаан тимнептір. Полған кізі регионының саблығ таңмаларын паза танығларын ағылтыр. Че иң Оріністіг чардых - ол «Россияның иң артых пис национальнай изданиезі» марығ салтарлары. Мин сірерні алғыстапчам, «Хабар» газета анда ӱзінҷі орынға турысхан. 16 регионның 51 газета-журналлары аразында иң артыхтар санына кирілгені - ол пӧзік паалағ. «Хабар» газета ӧсчеткеніне ӧрінчем, прай чӱреемнең сірерні пу аарлығ сыйыхнаң алғыстапчам. Мыннаң мындар уламох пӧзік чидіглер алғапчам.\\nГазетаның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев Ольга Валериановнаны газетаның сыйиин читір пирген ӱчӱн алғыстаан. Олох туста устағҷы пу пӧзік сыйых тиксі редакция тоғынҷыларының тоғыс салтары тіп таныхтаан.\\n-\\tНациональнай газеталар аразында мындағ марығ иртірілчеткені уғаа чахсы, ол - тиліске хоза кӧстег паза пос тоғызын пасхазынаң тиңнестіріп алар оңдай, - таныхтаан Радион Дмитриевич. - Пӱӱнгі кӱнде чачында сыхчатхан изданиелер сидік тустарны тобырчалар. Иң пастағызын, ол хығырығҷылар саны хызырылчатхны. Анзы наа технологиялар тиліпчеткенінең дее, почта тоғызынаң даа палғалыстығ. Че хайдағ даа сидіксіністер тиліс чолында учураза, газета хығырығҷыларына тоғынча. Пӱӱнгі кӱнде «Хабар» газета ол республиканың хабар-искіріглері ле нимес, ол чоныбыстың тархынынаңар, кибір-чозахтарынаңар, культуразынаңар паза саблығ чуртағҷыларынаңар материаллар. Аның страницаларында кічіг-улуғ частығ хығырығҷылар по��тарына килістіре рубрика таапчалар. Иң кічіглеріне «Ноға-ноғаҷахтар» хоза сығарыс сыхча, школада ӱгренчеткеннерге - «Хола пырғыҷах», чииттерге - «Чиит тус». Чайаачы сӧс устар чолын пастапчатханнарға хоза сығарыс парох - ол «Таң солбаны». 2019 чылның наа проекті - «Чир-суубыс мында пасталча», хайда пістің хабарҷылар хакас аалларның аның чуртағҷыларының пӱӱнгі чуртазын чарытчалар.\\n«Россияның иң артых пис национальнай изданиезі» марығда тиксі пис номинация чарлалча: «Аймахтың (муниципалитеттің) иң артых газетазы», «Иң артых газета», «Иң артых журнал», «Иң артых олған изданиезі» паза «Иң артых литература-хоос изданиезі». «Иң артых газета» номинацияда ӱзінҷі орынға пістің газета сығарылған, ікінҷі орында - «Башкортостан» газета (Башкортостан Республика). Чиңісчі полыбысхан «Удмурт дунне» («Удмуртский мир») газета (Удмуртия Республика). Марығ «Национальнай СМИ ассоциациязы» пастаанаң паза Россияның журналисттер пірігізінiң, Россияның региондағы СМИ устағҷыларының альянсы хабазиинаң иртірілче.","num_words":468,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.092,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Алтын Арчол, хакасская народная сказка (на хакасском языке) - Портал хакасского языка\\nДомой Тексты Алтын Арчол, хакасская народная сказка (на хакасском языке)\\nХакас чонның нымахтары, 1956 г.\\nАлтын Арчол, хакасская народная сказка (на хакасском языке)\\nАзыраанда ада пілбес, эміскенде іӌе пілбес орай частығ харындас пиӌе чуртаптырлар. Чаӌазы — читі частығ, туңмазы — ӱс частығ. Хабырғаданъ хайызар чағыннары чоғыл оларның, тустаң турызар туғаннары чоғыл. Ады-солазы чох ир паланың мӱнӌең чалғыс ады пар полтыр.\\nПірсінде, харындас-туңма, таңари усхун парып, чатчатханнарында, табан тазылааны истіле тӱскен. Хыс пала, тура хонып, иб чарығынаң пахлапча. Кӧрзе, пуларзар ікі алып килчелер. Ибге читкеннер. Ат палғаҷаң алтын теекке аттарын палғап, алыптар ибге кірчелер. Изен-минді пиріскен соонда, ол ікі алып оолахха чоохтапчалар:\\n— Атхан ух айланмаӌаң, алып кізі чалтанмаӌаң. Піс ырахтаң килген алыптарбыс. Пісті синзер чир ӱстӱндегі читон хан, читон алып ыстылар. Чир алтынаң ханға тоспас Ирлік-Айна сых килтір. Ол айна чонны хырча ба хайдағ. Ханнар, алыптар сині Ирлік-Айнанаң харбас кӧрзін тіпчелер. Синнең пасха ағаа сыдаӌаң алып чоғыл.\\nОолах чаӌазын истерге дее хынминча:\\n— Изің иртібісті бе, чаҷаң? — тидір ол. — Чир ӱстӱндегі чон чахсы, читон алып хығыртыпчатханда, хайди парбаӌаң?\\nОолах сала маңзыри адын тутхан, ибіре пазып, изер салған; хости пазып, холлағ тартхан; ізеңее пазып, изер тӱбіне одырыбысхан. Чаӌазы аттың тiнiнең хапхан, харындазын хуӌахтапча.\\n— Мині хада апарбас ползаң, пір дее чирге позытпаспын! — тидір.\\nОолах ӧкпеленгенінең, тінін суура тартып, атха хамҷы саап, пиӌезін сала типсетпин, алып чахсыларның соонаң кӱс салыбысхан.\\nАрғалығ сынның ӱстӱнде Ирлік-Айна чатча. Ибіре хырин ол сиргек кӧрче, хулағына ая салып тыңнапча. Ол тигірге кӧрзе, пулуттар хызарып иртіпчедір, чирзер кӧрзе, кӧк от чалыннанып кӧйчедір. Тағ чағазында чир алтынаң читi айна пахласчалар; ӧрініп, хатхырызып, сыбырасчалар.\\nАх тасхылдаң ах пораат килер тееннер — ах хозан полған ноо, азыр тирекче алып килер тееннері — азайлығ пала полған ноо.\\nӰс частығ ир пала, айна чарымының ачығ тіліне ачырғанып, аттаң тӱзе сегіріп, чатчатхан Ирлік-Айнаны наахтап чӧре халған.\\nИрлік-Айна, тура хонып, оолахха удур чапсынған. Улуғ тудыс пасталып, ӱс кӱн иртіп парды. Айнаның кӱзі артых таа полза, оолахтаң азын иолбинча. Тӧртінӌі кӱнінде оолахтың кӱзі, хозылып, ыырӌынинаң тиңнес парған. Оолах арғалығ сынның Ӱстӱне сығарға харас чӧредір, айназы, тізең, тағ алтынзар тартыпча. Олған кізінің сӱмезі читпеді ни зе алай алӌаас полған ма, кем пілер анзын. Ам улуғ тудыс, улуғ хабыс арғалығ сынның алтында, чалбах талайның хазында парча.\\nАй алызып, чыл чылысчададыр, че улуғ кӱрестің тоозылӌаа пiлдiрбинче. Читі айна, чир алтынаң пахлап, читон хан, читон алып, хости тура кӧріп, хайхасчадырлар пуларға. Чир пӧзігі арғалығ сын, орнында тур полбин, олаңнас турадыр; талай тӧдір чайхалып, чарынаң азып, чазаа чайылча. Албаты чахсы чон, суғдаң тизіп, хадарған малынаң тағларзар сыхчададыр. Суға хызыл ханнаң хара хан хозылып ахча. Хызыл хан хара ханнаң даа, суғнаң даа поралызар чоғыл.\\n— Арығ хызыл хан — алып оолахтың ханы, хара хан-айна ханы, — тіпчелер алып-кӱлӱктер.\\nПола-пола хара хан кӧп полыбысхан. Ирлік-Айна, азахтаң ас пазып, аянаң кӧп таянып пастабысхан. Ӱр бе, ас па полғанда, орай частығ алып кізі, одыра тузіп, Ирлік-Айнаны хол узына кӧдірібіскен. Арғалығ сынның ӱстӱнде, ӱс хати пулғап киліп, хара чирге нари тастаан. Ac пилін азыр полбин, чабал тынын ӱс полбин чӧреенде, оолахтың ады, кізі тілінең тілленіп, чоохтапча:\\n— Ирлік-Айнаның кизін тиргізінде арчымах пар. Ол арчымахта он ікі пастығ сыр чылан. Ол аның тыны полар.\\nОолах, Ирлік-Айнаның адынзар пастыр киліп, кизін тиргідегі арчымағын аза тартарынаң, он ікі пастығ чылан сыылабинаң сых килген. Оолах ол чыланның он ікі пазын ӱзе сабарынаң, Ирлік-Айна ӧстеп, ӧл чӧрібіскен. Ирлік-Айна ӧлерінең, читі айна чир алтына кір чӧрібіскеннер. .\\nТалай орнына кірген, албаты чон хадарған малынаң айланча. Читон аймах алыптар, арғал чахсы чон ӧрінісчелер. Оолахты алғап-сулғап Алтын Арчол тіп, аның пиҷезін Алтын Кӧӧк тіп адап салғаннар.\\nОолахты позытпин, хада чуртирға сурынча албаты чон чахсы. Оолах пиҷезінзер кізі ысча. Хазых, тіріг чуртаан полчам тіп чоохтап парарға чахыпча. Позынзар кӧзерге алдыртча.\\nӰр бе, ас па полған, ол кізі, айлан киліп, чоохтапча:\\n— Ибдең сыхчадып, син аны атнаң урундыртырзың. Алтын Кӧӧк аңдарылған чирде сала тыннығ чатхан. Ам, синің хазых, тіріг полғаныңны п��л салып, оңдайлан парған.\\nОл арада Аязын-Хоо тіп хыс пала полтыр. Ол, аар айланза, ай осхас, пеер айланза, кӱн осхас сіліг, чалахай полтыр. Мында, айланып, хайыныс чӧреен чон пу чағында андағ сіліг хысты кӧрбеен полтырлар. Алтон хан, алтон алып Аязын-Хооны Алтын Арчолға пирерге чарат салып, ам улуғ той итчелер. Чағынхы чон чазағ килген поладыр пу тойға, ыраххызы ат хостап кил турлар. Тооза пасха чахсы чон, толғалызып, кӧглес турадыр пу тойда…\\nТоғыс кӱн паазында, тостағызы тоозылып, хазандағызы хахталған туста, прай алыптар Алтын Арчолны постарының пазы пдіп, Алтын Кӧӧкті пуларның чиріне, постарынзар кӧзір килгеннер.\\nАлтын Арчол Аязын-Хоо ипчізінең мында чуртап-мӧтеп халған. Алтын Кӧӧк чаӌазы, хости чурт салып, чуртап парча.\\n«Алтын Арчол» тiп нымах 1952 чылда Асхыс районында Хрущёвтың адынаң колхозтың членiнең, 50 частығ М.К.Добровтаң пазылған. Совет ӱлгӱзi пасталчатхан туста ол Хакасияда Совет ӱлгӱзi турғызарында активно араласхан. Аар ағырығ сылтаанда, ол 1925 чылда харах чох халған. Че андағ даа полза, Макар Константинович тоғыстаң хыя турыбыспаан. Ол харах чохтарның обществозының тоғызында улуғ тоғыс апарча: харах чохтарның обществозының областной соведiнiң председательi, аның соонаң харах чохтарның артелiнiң председательi полча. Тӱгенҷi чылларда Макар Константинович колхозта чуртапча. Ол областной газеталарның активнай селькоры полча.\\nДобров арғыс чон аразында улуғ нымахчы тiп сағбалығ. Аннаң пазылған илееде кӧп олаңай даа, алыптығ даа нымахтар орындағы печатьта сығарылчалар. Добров арғыстаң пазылған чонның устнай творчествозының илееде кӧп произведениелерi Хакасскай научно-исследовательскай институттың фондтарында чатча.\\n(Тимнеен Василий Доможаков)\\nПредыдущая статья«Хара паар» (хакасская народная сказка)\\nСледующая статьяХалдама. Хакасская народная сказка (на хакасском языке)\\nХалдама. Хакасская народная сказка (на хакасском языке)\\n«Хара паар» (хакасская народная сказка)\\nСказки на хакасском языке","num_words":842,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"НАА ЧЫЛҒА УЛУҒ СЫЙЫХ\\nӦрініс. Ағбан пилтірі аймаандағы Тазоба пилтірі аалда наа имнег амбулаториязы паза нааӌылалған культура кіні азылғаннар\\nАал чуртағӌыларының пу ӧріністіг кӱні 2021 чылның 30 декабрьында полған. Чонға тың кирек учреждениелерні пайрамни азарға Хакасия пазы Валентин Коновалов, республиканың хазых хайраллаӌаң министрі Олег Ананьевский, аал хонии министрі Сергей Труфанов, Ағбан пилтірі аймаа пазы Елена Егорова, Тазоба пилтірі аал чӧбі пазы Иван Сажин паза Ағбан пилтірі аймааның имнег туразы-ның ӧӧн имӌізі Екатерина Трефилова килгеннер.\\nТазоба пилтіріндегі ФАП онӌа чыл мының алнында чир тітіреен соонаң изел парған, аннаңар аны аал чӧбі туразынзар кӧзірі��ізерге киліскен. Фельдшерге анда пирілген кічіг орында кізілернең тоғынарға тың сидік полӌаң.\\nАмды, тізең, аал чуртағӌыларына аннаң он хати улуғ - 224 квадрат метр - имнег амбулаториязы ізиин азыбысты. Анда процедура кабинеді, аптека пар, ідӧк кічіг частығларның паза улуғларның хазиин сыныхтаӌаң алынӌа пӧліктер кӧріл парғаннар. Наа учреждение істінде ідӧк прай наа тиріглер турғызыл парғаннар. Пу амбулатория Хакасияның аал хонии министерствозы чуртасха кирчеткен «Аалларның тиксі тилізі» хазна программазы хоостыра пӱдірілген. Ахча федеральнай паза республика бюджеттерінең позыдылған - прай 12, 4 миллион салковай!\\n- Амды Тазоба пилтірі аалдағы чуртағчыларға пір ле орында хазиин пӱкӱлеезінең сыныхтабыс турарға чарир. Тиксі алза, пу программа хоостыра Хакасияда 2021 чылда мындағ 8 амбулатория пӱдіріл парған. Республикадағыларға пастағы имнег полызиин пирер оңдайларны хайығда чахсы тут чабыс, - теен Хакасия пазы Валентин Коновалов.\\nХакасияның хазых хайраллаӌаң министрі Олег Ананьевскийнің искіриинең, пу чағынғы чылларда республикада чонға имнег полызиин пирӌең ам даа 15 тура пӱдірібізер кӧстег пар.\\n- Оларның чарымы ФАП-тар, чарымы мындағ амбулаториялар полар. Иң килкім пӱдіріглерні алза, 2022 чылдаң сығара Асхыста олған поликлиниказының пӱдірии пасталар. Аны ікі чылға тимге сығарыбызарға кӱстенербіс. Иргі поликлиника, санитарнай кирексіністерні толдыр полбинчатхан ӱчӱн, най иргі тура полған, чарғы чарадии хоостыра чабыл парған. Пӧгінде ідӧк Ағбанда паза Харатаста олған поликлиникаларын пӱдірібізері. Пӱӱл аукцион иртірілер, анаң 2023-2024 чылларда ол пӱдіріглер пасталарға кирек, - теен министр.\\nАғбан пилтірі аймаандағы Тазоба пилтірі аалдағы культура туразында тыхтағ тоғыстары ідӧк «Аалларның тиксі тилізі» хазна программазы хоостыра иділген. Иң пурнада андағы кӧрігӌілер залының полы алыстырылған, анаң тасты нааӌылалған. «Культура» нацпроект хоостыра, тізең, аалдағы клубсар театр сіреелері алылғаннар.\\n- Культура туразы уғаа чылығ, чарых паза сіліг. Сағынчам, аал чуртағчылары пеер хынып чӧр турарлар. Мындағ улуғ тоғыс ӱчӱн алғыс читірчем Хакасияның культура, аал хонии министерстволарына, Ағбан пилтірі аймаа, Тазоба пилтірі аал чӧбі устағчыларына паза подрядчикке! - алғыстаан Валентин Коновалов.\\nТазоба пилтірі аалдағы культура туразы 1957 чылдох пӱдірілген. Аннаң пеер анда алғым тыхтағ тоғыстары пір дее иділбеен полған. Анда олғаннарға паза улуғларға кӧрілген 15 кружок тоғынча. Библиотека андох орныхча.\\n- Хакасияның аал хонии министерствозынаң хада піс ирткен чылда 4 культура туразында алғым тыхтағ тоғыстарын ир тірібіскебіс, 2 наа клуб пӱдір салғабыс.\\nКлуб аал чуртағчыларына тың кирек. Анда олар, аймах мероприятиелерге чыылызып, кӧңнілерін часхарып алчалар. Ол - чонның иң хынған орны! Пӱӱнгі кӱнде Тазоба пилтіріндегі культура туразында ӱс ле к��зі тоғынча. Че піс Ағбан пилтірі аймаа устағ-пастаанаң хада специалисттер суриин хайди даа пӧгербіс, - теен Хакасияның культура министрі Светлана Окольникова.\\nАғбан пилтірі аймаандағы Тазоба пилтірі аалда азылған имнег амбулаториязы паза клуб хости турчалар. Хайди искірген аал чӧбі пазы Иван Сажин, тӱрчедең наа учреждениелернің ибіркізі, сиденнеліп, прай иптел парар. Анаң, парк тӧстеп, ағастар одыртылар, асфальт салылар.\\nНаа чыл алнында сағынған сағыстар хайди даа толадыр. Ағбан пилтірі аймаандағы Тазоба пилтірі аал чуртағӌылары анзына киртінділер. Олар пу учреждениелерні ӱр сахтааннар нооза.","num_words":498,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.114,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"САБЛЫҒ ШИРА АЙМААНДА САҢАЙ ЧӀТЧЕ БЕ СЕЕКТӀГ ААЛ?\\nЧир-суубыс мында пасталча. Узах чорыхха сығар алнында чарых сағыстығ пӧгіннер турғысхабыс. Чидер чирге читкенде, кӧрізібіс саңай алысхан, ӧрінер орнына хомзынарға киліскен\\nОрта чоохтаптырлар. Аалдаң тың даа ырах ниместе чабызах хыраңас. Ээліг чир осхас. Тынанҷаң чабығлығ орын тимнелтір. Іліг іліп, от азыраҷаң чир аннаң хости. Хайди чоохтааннар Шира аймаандағы Хара кӧл аал чӧбінің администрациязында, мында чистек иң пурун пыс парчатхан осхас.\\nСыныхтапчабыс. Сынап таа, чистек хызарча. Хайди амзап таа албас. Аннаңар, аар-пеер пас чӧріп, чистек хайдағ чирде чахсы сыхханын кӧрглепчебіс. Олох арада кӧмес хомзынысхлапчабыс: хайди кічіг дее ідіс-кӧнек хада алып албадыбыс. Пілгебіс нооза, Шира аймаа им кӧллерге ле пай нимес, мында чистектің аймағы орта полча. Чазы чирлердең пасха аң-хусха пай тайға-тағларда кізілер матап тынанчалар. Ол даа сылтағнаң Шира чирі туристтерні позынзар матап тартча.\\nЧе ноға Хара кӧл аал чӧбінің ӧӧн специалисттері, пісті Сеектіг аалзар ысчадып, пастарын тӧбін тутчатханнар? Чох, анзы тиктең полбас. Пістің улуғ хомзынызыбысха, Хара кӧл аал чӧбінің пазы Алексей Николаевич Орловты Ширазар хығыртыбыстырлар. Аннаңар Сеектіг аалдаңар ӧӧн специалисттердең не сурастырарға киліскен.\\nОлар аалдағы улуғ частығларны адағлап пиргеннер, прай сурығларға нандырығ табарзар тееннер.\\nТынанҷаң чабығлығ орынның хыриндағы алғым ачыхта хызарысчатхан чистектер дее сағысха тӱзіртчеткеннер - аал чуртағҷылары ноға оларны теербинчеткен, сатпинчатхан полҷаңнар? Тик ахча холға кірче тиирге чарир. Пасха орыннарда, уламох Асхыс аймаанда, пірее сӧбіредегі олғаннар школаа парҷаң кип-азахха ахчаны, чистек ле садып, тоғынып алчатхан осхастар.\\nСеектіг аалда піске орындағы чуртағҷыларның иң улуғ частығларының пірсі Нина Перфирьевна Кагаеваны таап аларға кирек полған. Ол пу аалда тӧреен-ӧскен тееннер. Итсе, Сеектігде аннаң даа улуғлар пар осхас. Че олар пасха кізілернең чоохтазарға, тіл алызарға тың на хынминчалар ба хайдағ. Нина Перфирьевна, тізең, ам даа чітіг сағыстығ. 78 частығ даа полза, хазиина хомзынминча. Хайдағ даа сурығ хоостыра чоохтазарға сыдазар.\\nАны таап аларға сағынып, пір тура хыринда тохтабысхабыс. Ізік ас кӧргем, сах андох ікі адай удур сегірген, оңнығ ла хазырланминчалар. Табырах ла тӧдір пазынғам, кӧзенексер кӧрчем. Чох, пір дее кізі сағбаланминча. Тура алнындағы садта ӧс парған нымырт ағазында ам даа кӧк нымырттар. Оңнығ ла хойығ нимес.\\nКем-де пісті хығырча. Кӧрзебіс, пір тура азыра ипчі хол саапча. Позынзар хығырчатханға тӧӧй. Андар пастырчабыс. Чағыннап, изеннесчебіс. Анзы, изеннескен соонда, кемні тілеп чӧрчезер тіп сурча. Піске Нина Перфирьевна Кагаева кирек тіпчебіс. Пеер хайдағ кирекнең килгенібісті піліп алғанда, ӧрін тее партыр.\\n-\\tПірдеезінең хорыхпинчам, прай чоохтап пирербін, - холларын аар-пеер пулахтадып пастабысты ортымах частығ ипчі.\\nТанысчабыс. Марина Владимировна Янгулова полтыр. Аалда махтанҷаң, поғдархаҷаң хайдағ нимелер пар тіп сурғанымда, аның сырайы саңай алыс парыбысхан. «Олар пір дее сағып полбастар пісті мыннаң парыбызарын», - улуғ хомзыныста чоохтанған ол.\\nАны истіп, хахап таа парғам. Че хаҷан Марина Владимировна, хол салааларын ээлдіріп ала, оларның аалында садығ туразы даа, клуб таа, школа даа, имнег пӧлии дее чоғыл теенде, хахабас позым хахап парғам. Хайди андағ ниме полар амғы туста? Аалзар кірчетсе, олған площадказы орта полча. Автобус сағыҷаң орынның хыринда «Магазин» пазылых тура кӧрінче. Андағ полза, нимее іди хомзын парды орындағы чуртағҷы?\\nОл туста хонҷых тура хыринда «Почта» пазылых машина тохтабысхан. Ибдең чиит ипчі сых килді, машинадағыларнаң изеннесче. Хайдағ-да сурығ пирілгенде, холларын чаза тутхлапча. Прайзы даа піссер сыныхти кӧрче. Аннаңар оларзар пастырғам. Изеннескен соонда, хайда тоғынчатханымны искірчем, почта тоғынҷыларынаң чағын танызып аларға харасчам. Машинадағы иреннер изеннесчелер, че танызарға хынминчалар, тоғыс хоостыра чарабинча тіпчелер. Анаң турадаң сых килген чиит ипчее хайдағ-да тудынҷах пирібіскеннер, хыйа ойлада халғаннар, пасха аалзар маңзырапчабыс тееннер.\\nСтатьяны толдыразынаң хығырып аларға сағынчатхан улусха \"Хабар\" газетаның PDF- кӧрiмiне пазын саларға чӧптепчебiс пу страницада - http:\/\/khakaschiry.ru\/gazetaa-pazynys.php\\nАвтор : Анатолий СУЛТРЕКОВ Сомнар Дмитрий СУНЧУГАШЕВТИ","num_words":542,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.109,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Наа проект. Пу чылдаң Россияда «Земский учитель» проект чуртасха кирілче. Анда Хакасия аралазыбохча\\nХайди чарытхан Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы Елена Конева, ол «Земский доктор» проектке тӧӧй. Тоғынарға килген ӱгретчее ідӧк пір хати пір миллион салковай пирілче. Че «Земский учитель» проекттің кирексіністері пасха. Иң пастап, анда аалзар, тоғысчы поселоксар, город оңдайлығ поселоксар алай 50 муңа чағын чуртағҷылығ городсар килер кӧңніліг ӱгретчілерге аралазарға чарадылча. Ікінҷізі, олар 55 часха читкелек поларға киректер.\\n-\\tӦӧн кирексіністер хоостыра, республиканың прай даа муниципальнай пӱдістеріне пу проектте аралазарға ӱлӱс тӱскен. Ағбан, Харатас паза Саяногорск ла араласпааннар. (Оларда чуртағҷылар саны кӧп. - Авт.) Иң пурнада піс аймахтарда паза городтарда хайдағ предметтерҷе ӱгретчілер чидіспинчеткенін ілезіне сығарғабыс. Тиксі 60 вакансия пол парған! Пістің регионға 11 квота сур кӧрерге чарадығ алылған Хомзынысха, Хакасияа тиксі тӧрт ле квота пиріл парған: пӱӱл - пір, пазағы чылға - ікі, 2022 чылға - пазох пір. «Земский учитель» проект ӱс чылға кӧрілче, - чооғын узаратхан Елена Павловна.\\nПӱӱнгі кӱнде 2020 чылдағы квота хайдағ ӱгредіг учреждениезіне пиріл парғаны пілдістіг. Ол - Абазадағы 50 .№ ортымах тиксі ӱгредігліг школа. Андар англия тілі ӱгретчізін аларлар.\\n-\\tАны таллап алар ӱчӱн, пістің республикада марығ чарлал парған. Ол пис чардыхтаң пӱтче. Пастағызы 10 январьдаң 31 мартха теере иртер. Пу тус аразына аралазарға сағынчатхан ӱгретчілер Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозынзар сурыныс пічіктерін ағыларға киректер. Анаң 1 апрельдең 15 апрельге теере эксперттер комиссиязы чыылған пічіктерні сыныхтир. 16 апрельдең 30 апрельге теере комиссиядағыларға чиңісчіні таллап аларға киректелер. Соонаң, чиңісчі ӱгретчінің кӧңні полза, тоғынар ӱгредіг заведениезінзер - пу чылда Абазазар - пар килерге чарир полар, устағ-пастағдағыларнаң, ӱгретчілернең танызып аларға. Ол тус 1 майдаң 15 майға кӧрілче. Че чиңісчі ӱгредіг заведениезінзер тоғынарға парарға ынапчатханнаңар пічиин 15майға теере ағылбаза, аның орнына ікінҷі орынға сыххан ӱгретчее пір миллион салковай алып алар оңдай пирілер. Іди 1 июньға теере министерство тоғынарға парар ӱг ретчіні таллап аларға кирек, - тӱптестір пирген министр орынҷызы.\\nЧе ноғадаңар Абаза паза англия тілі?\\n-\\tХайди прайзы пілче, 2022 чылдаң англия тілі хайди даа тутчаң пірге хазна сыныхтағлар санына киріл парар. Абазадағы пасха даа школаларда, тізең, пу предметче ӱгретчілер чоғыл. Анзынаң пасха, пу улуғ нимес городта, аалларнаң тиңнестірзе, ӱгренҷілер асхынах нимес. Аннаңар кӧп палалығ муниципальнай пӱдісте англия тілін апарза, туза артых ла полар тіп чаратхабыс. Пазағы чылларда школаларны паза предметтерні пуох оңдайнаң таллирбыс, - нандырған Е.П.Конева.\\nПу марығда Хакасияның прай муниципальнай пӱдістеріндегі ӱгретчілерге аралазарға чарир. Пасха региондағы даа специалисттер пеер килер оңдайлығлар. Тиксі чоохтаза, прай кирек искіріглерні «Земский учитель» сайтта таап аларға чарир. Хайдағ пічіктер ағылардаңар анда ідӧк прай чарыда пазылых.\\nПаза, хайди таныхтаан устағҷы кізі, квота алып алған ӱгретчее пір миллион салковайны, чурт аларына ла нимес, п��с хынғанни хорадарға чарир! Хозыбызарға кирек, ахчаның 97 %-і федеральнай бюджеттең позыдылча, 3 %-і -\\tрегион бюджедінең. Че читіре тоғынмин парыбысса, Хакасияда пис чылдаң асхынах нимес, ол пу ахчаны пӱкӱлеезінең нандыра айландыр пирерге кирек.\\n-\\t«Земский учитель» федеральнай проект Россия президент Владимир Путиннің чарадиинаң чуртасха кирген. Сағынчам, ол - уғаа тузалығ паза тузындағы проект. Пӱӱнгі кӱнде чииттер, ӱгретчі специальнозын алып алзалар даа, школазар тоғынарға парбинчалар. Мында сылтағлар кӧп. Кем-де олғаннарнаң тіл алызарға сидіксінче, хайзы-да хазна саринаң социальнай полызығлар пирілбинче тіп сылтанча. Че кӧбізі чал ахчазына чӧпсінминче. Аннаңар пу проекттің ӧӧн пӧгіні аал-поселоктардағы школаларзар пӧзік пілістіг ӱгретчілерні тартары полча! Пастап, «Земский доктор» проекттегі чіли, чиит ле специалисттерні аларға сағыс полтыр. Че анаң опыттығларны даа аларға чарадығ алылтыр - 55 часха читкелектерні! - теен Елена Конева.\\nХакасияның ӱгредіг паза наука министрi орынҷызының искіриинең, сағамғы туста ӱгретчілер иң кӧп Приморьеде киректелче. Аның ӱчӱн ол регионға квоталар кӧп арах кӧріл парғаннар паза «Земский учитель» проект хоостыра пір хати пирілчеткен ахчаның сині ікі миллион салковайға тиңнелче!","num_words":536,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.16,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"САБЛЫҒ ИМҶІ-УРОЛОГ ПОЗЫНЫҢ ЧИР-СУУН ААРЛАҶАҢ\\nСағысха киріп. Хызылчарда имҷі-уролог полған, Россияның саблығ имҷізі, хакас чонның турыстығ оолғы Фёдор Петрович Капсаргиннеңер\\nХакас чонның турыстығ оолғы, саблығ имӌі Фёдор Петрович Капсаргиннеңер, сағысха киріп, чоохтирға сағынчам. Ол ах чарыхтаң парыбысханнаң пӱӱл улуғ хырлас айының 14-ӌі кӱнінде аның чылы полар. Фёдор Петрович чуртазын иң аарлығ кирекке чарытхан - кізілерні имниріне, оларның чуртазын ал халарына, чон хазиин хайраллирына. Ол - кічіг чир-сууның турыстығ оолғы!\\nПии аймаандағы Хойбал аал истіг чирде орныхча. Аны тайғалар, Ағбан суғ, арығлар, чазылар ибірче. Андағ сіліг чирде тӧреен-ӧскен Фёдор Петрович Капсаргин. Аалда пістің турабыс Капсаргиннернің чуртынаң ырах нимес турӌаң. Кӧргем, хайди ирткен аның олған, ӱгренӌі, чиит тузы. Ол Хойбалдағы пасталығ школада 2-ӌі классха теере ӱгренген. Ол туста Харатаста школа-интернат азылған, іӌе-пабазы, ӱр дее сағынмин, аны андар ӱгренерге кир салған. Орыс тілін пілбинчеткен хакас оолағас городтағы школазар 3-ӌі классха килген. Ибіне матап сағынӌаң, іӌе-пабазы, пиӌелері хости полбаанда, ағаа сидік полған.\\nАның хайдағ кізі полары олған тузындох кӧрінген. Чуртас, ӱгреніс саңай пасха пол парған. Федя интернат чуртазына кӧнік парыбысхан. Ӱгретчілерні ситкіп истіп, олғаннарнаң пілізіп, ӱгреніске тартыл сыххан. Ол орыс тіліне табырах ӱгреніп алған.\\nШколада чахсы ӱгреніп, турыстығ спортсмен полған. Грек-рим кӱрезінең айғасхан. Хакас автоном облазы синіндегі марығларда пастағы, ікінӌі орыннар алӌаң. Тренері Павел Петрович Мылтыгашев тіӌең: «Федя, кӱреснең айғазаң - улуғ спортсар парарбыс». Че оолах школа чуртазында ӧткін араласчаң. Школазындағы пионер паза комсомол организацияларынаң устаан. Ӱгретчілер аны махтаӌаңнар, ол пасхазына кӧзідім полӌаң. Фёдор Капсаргиннің сомы школаның аарлас чардызында сыбыра хызылӌаң, іди ол школа тоосханӌа полған. Іӌезі Полина Андреевна Артонова паза пабазы Пётр Фёдорович Капсаргин оолғы ӱчӱн ӧрінӌеңнер. Чахсы ӱгренчеткен ӧткін ӱгренӌіні Хара талай хыриндағы «Артек» тиксі Союзтағы олған лагерьінзер тынанарға ысханнар.\\nФёдор Капсаргин школаны саңай «5» паалағларға тоосхан. Аның алнында сурығ турыбысхан: «Хайдар ӱгренерге парарға?» Чуртаста ағаа чахсы кӧзідім полған ачы харындазы Прокопий Егорович Мылтыгашев. Ол чаа имӌізі, имнег службазының подполковнигі полған. Прокопий Егорович ідӧк пограничнай застава госпитальынаң устаан, Афганистанда служба ирткен, «За отвагу» паза «За боевые заслуги» медальларнаң сыйыхтатхан. Ол Хакасияның хазых хайраллаӌаң министрінің орынӌызы полып тоғынған. Ол Федяа чоохтаӌаң: имӌі тоғызы сидік, кізінің хазиин пиктирге, аны ӧлімнең ал халарға, чоннаң тіл алызарға оой нимес. Че чиит оол, аӌазы чіли, имӌі профессиязын таллап алча.\\n1981 чылда ол профессор В.Ф.Войно-Ясенецкийнің адынаң Хызылчардағы имӌілер институдынзар ӱгренерге кіріп алча. Анда алты чыл ӱгренче. Чахсы, махтағлығ ӱгренген, студенттер чуртазында ӧткін араласхан. Пос туста спортнаң айғасчаң, наука-практикалығ конференцияларда араласчаң.\\nИнститут тоозып, Фёдор Петрович Хызылчарда, халып, тоғынардаңар сағызын толдырча. Істеніс чолын пастаан Хызылчардағы пір муң орыннығ табырах имнег полызии имнег туразының (БСМП) поликлиниказында. Анда имӌі-уролог полып тоғынған. Пастағы тустаңох позын тирең пілістіг, тоғысха кӱстенӌік имӌі чіли кӧзітче. Чиит имӌі хирургия операцияларын идіп пастаан. Анзынаң ол хада тоғынчатхан арғыстарын хайхатхан. Хайди чиит имӌі операция ит полча тіп таңнаӌаңнар. Имненчеткен кізілер, тізең, Фёдор Петровичке алғызын читір сыхханнар.\\nЧуртаста мындағ ниме полған. Туғанымның оолғыӌаа, хазии уйан полып, Пии аймааның ӧӧн имнег туразында, анаң Ағбанда даа имненген. Че аның кирее хомай полған, имӌілер іӌе-пабазына аны имнеп полбаспыс тееннер. Хайди полӌаң? Палаа хомайдаң хомай полып одырча. Чахсаан сағынып алып, аны Хызылчарзар апарғабыс. Анда чир-суғӌыбыс, чиит имӌі Фёдор Петрович Капсаргин хирург-уролог полча тіп пілгебіс. Паланы имнег туразынзар чадап ла чатырып алғабыс. Фёдор Петровичнең хада тоғынчатхан арғыстары тың ағырчатхан палаа операция идерге тідінминчелер. Че чиит имӌі пу тоғысты позының холына алча. Полысчылар таап, пос кізізі хакас оолағастың чу��тазын ал халар ӱчӱн прай кӱзін салған. Тирең пілізін, пӧзік узын кӧзіт пирген имӌі-арғыстарына, хайзылары имнег киреенде илееде чыл істен салғаннар. Іди ол позын андада ырах парар, хыйға имӌі поларын кӧзітче. Оолағастың чуртазын ал халған. Анзы, тізең, постаң оол пол парып, амды сӧбіреліг чуртапча, ікі пала ӧскірче.\\nФёдор Петрович аның соонаң кӧп кізіні ӧлімнең ал халған. Киле-киле, ол наука тоғызына тартылча. Аның наука статьялары имнег журналларында сыхчалар. Кандидат диссертациязын арачылап алған. Аны тимір чол поликлиниказында урология пӧлии устағӌызына турғысчалар. Хызылчар крайының иң чахсы имӌілері санында таныхтатча. Кӧп тоғынча, пасха-пасха городтарзар чӧріп, симпозиумнарда араласча, лекциялар, докладтар хығырча. Ідӧк пасха чирлердегі имӌілерге кӧзідімніг операциялар иртірче. Соонаң, 2010 чылда, ол доктор диссертациязын арачылапча.\\nХыйға, пӧзік устығ уролог Сибирьде иң махтағлығ имӌее санал сыххан. Анзы мындағ кирекнең киречілелче - Фёдор Петрович Россиядағы урологтар пірігізі правлениезінің кізізіне алылған. Ол ӱгренізін тохтатпинча, пасха хан чирлерінзер чӧріп, андағы имӌілернің хайди тоғынчатханын кӧріп, пілізін алғытча паза оларнаң опыдынаң ӱлесче.\\nОл пасха хан тіллерін пілбинчеткеніне хомзынӌаң. Че анаң англия тілін кӧӧлӌе ӱгреніп алған. Пістің хакас чонның хыйға оолғы, имӌі полып, чир ӱстӱн ибірген. Аны кӧп чирде таныӌаңнар. Таныхтирға кирек, Фёдор Петрович тӧреен тілін уғаа аарлаӌаң. Хайдар даа чӧрзе, хакас омалығ кізілернең пос тілінең чоохтасчаң. Мынзынаң ол прайзыбысха кӧзідім поларға кирек.\\nОл Россияның иң кӱстіг имӌі-урологтарның пірсі полыбысхан. Ағаа «Россияның саблығ имӌізі» аарластығ ат пирілген. Ф.П.Капсаргинні Хызылчардағы имӌілер университедіндегі урология, андрология паза сексология кафедразы устағӌызына турғысчалар. Профессор ідӧк чиит имӌілерні ӱгретче.\\nХайди чоохтаӌаң аннаңар аның арғызы, имӌі-уролог Владимир Петрович Ботин, Фёдор Петровичке Худайдаң пирілген мындағ хыйға, пілістіг имӌі поларға. Ағбанзар киліп, піске лекция хығырӌаң, аның хыйға чооғын ахсыбыс азынып исчеңміс. Ол иптіг, маңзырабин чоох тутчаң. Орыс тілін матлама піліп, акцент чох чоохтанӌаң.\\nЧахсы тоғызы ӱчӱн, саблығ имӌі-урологка Аарластығ пічіктер, Ағбан город администрациязынаң пасти, аймах городтардаң, пасха хан чирлерінең пирілгеннер. Имӌі полып, ол 33 чыл істен салған, нинӌе-нинӌе кізінің тынын ал халған, кӧп ағырығдаң осхырған. Че позы коронавирус чуғынӌах ағырығдаң ос полбаан. Сынап, изен-хазых полған полза, ам даа кӧп тоғыс ит саларӌых. Илееде сағызы толбин халған.\\nХакастарның саблығ имӌізі тӧреен-ӧскен чиріне тың хынған. Пасха чирдең килген имӌі-урологтарны Хакасиязар ағылӌаң. Аалӌылар, орындағы имӌілерні наа нимее ӱгредіп, опыттарынаң ӱлесчеңнер. Андағ тоғыс профессор, ученай, Россияның саблығ имӌізі Ф.П.Капсаргиннің кӱстен��зінең иділӌең. Пӱӱл чайғызын Россиядағы имӌі-урологтар аның сӧӧгі чатчатхан сыыратта пол килгеннер. Хызылчардағы, Кемеровтағы, Москвадағы, Новосибирсктегі паза пасха даа улуғ городтарда істенчеткен арғыстары полғаннар. Олар, ахча чыып алып, хумартхы тас турғыс пиргеннер. Саблығ хакас оолдаңар хайдар чылығ, сіліг сӧстер чоохтааннар.\\nФёдор Петрович Капсаргин - Хакас чирінің сын оолғы. Аның чолын пасча хызы Любовь Фёдоровна Капсаргина. Ол имӌі, имнег наукаларының кандидады полча. Саблығ имӌінің Ағбанда чурттығ туңмазы Вера Петровна Чаптыкова-Капсаргина имӌі-венеролог полып істенче. Чеені, тізең, Мирген Прокопьевич Мылтыгашев - имнег наукаларының кандидады. Ол Ағбанда чуртапча.\\nИрткен айда Хызылчарда «Кимдегі форум» чоннар аразындағы наука-практикалығ конференция иртірілген. Ол саблығ хакас имӌі, ученай, профессор Фёдор Петрович Капсаргинге чарыдылған. Аймах-пасха городтардаң 300 имӌі чыылысхан. Конференция В.Ф.Войно-Ясенецкийнің адынаң имӌілер университедінде иртірілген, хайзында урология кафедразы устағӌызы полып істенген Фёдор Петрович.\\nАвтор : Олег ЧИЧИНИН","num_words":983,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.123,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«ТАҢДАҒЫЗЫН ТӦСТЕПЧЕБІС!» - ЧОННЫ САНҒА АЛАРЫНЫҢ ӦӦН САҒЫЗЫ\\nХакасия пу улуғ мероприятиені иртіреріне хайди тимненчеткеннеңер чоохтапча Хызылчар крайынӌа, Хакасияҷа паза Туваҷа хазна статистиказының федеральнай служба управлениезінің устағҷы орынӌызы Татьяна Шаршова\\n-\\tТатьяна Владимировна, тиксі Россияның чонын санға аларының ӧӧн кӧстеглерін паза тузазын чарыт пиріңер.\\n-\\tРоссия правительствозының чахиинҷа чуртағҷыларны санға алары 10 чыл пазынаң иртірілче. Пу тус аразына хазна экономиказы, чон чуртазы, пӱдізі алысча. Хазнаа чонның пӱдізін, хайдағ чирде хайдағ чон чуртапчатханын, оларның чуртас оңдайларын пілерге кирек, ол санда Хакасияда. Чуртағҷыларны санға алары аразында сан пиріс ідӧк чыылча, че ол искіріг ӧӧнінде демография паза миграция сурығларына теелче.\\nӦӧн тузалығ искіріг - ол чонның нациязы. Пу искіріг тиксі Россияда чонны санға аларында ла алылча паза аннаң хазна статистиказы ла айғасча. Сурастырығ тузында чуртағҷаа позының нациязын киречілепчеткен пічік кирек чоғыл. Искіріг чуртағҷының сӧстерінең чыылча.\\nХазнада хайдағ чоннар чуртапчатханы ӱлгӱлерге уғаа кирек искіріг, ол санда пістің республикаа, хайзының ӧӧн чоны хакастар полча. Ағаа тӧстеніп, ӱлгӱлер ас саннығ чоннарға хабазығ паза тиліс программаларын тимнепчелер паза чуртасха кирчелер. Пӱӱл иртірілер тиксі Россияның чонын санға алары (ВПН) 10 чыл аразына хазнабыста нацияларның саны хайди алысханын кӧзідер, анаң алындағы санға алғанының салтарларынаң тиңнестіріліп, алызығ салтарлары иділер.\\n-\\tХаҷан ол иртер?\\n-\\tЧоохтирға кирек, тымо сылтаанда 2020 чылда иртер тиксі Россияда чуртағҷыларны санға аларын пу чылға чылдырыбысханнар. Хазна правительствозы аны чарыс айының 15-ҷі кӱнінең кічіг хырлас айының 14-ҷі кӱніне теере иртірерге чаратхан. Алындағы чылларда даа ол пу туста иртірілҷең.\\n-\\tТымо тузы кізі чуртазына илееде алызығлар кирче. Чуртағҷыларны санға аларында искірігні чығӌаң хайдағ оңдайлар тузаланылар?\\n-\\tВПН-2020 саннығ оңдайнаң иртірілер. Искіріг ӧӧнінде электроннай анкетаҷа чыылар. Пастағы оңдай - «Хазна полызығлары» порталдағы пос пӧлии полызиинаң. Анда кізілерге тимде сурастырығлар сығарылар.\\nЧуртағҷаа сӧбірезіндегі полған на кізі ӱчӱн нандырарға чарир. Аны иртібіссе, полған на кізее сурастырии ӱчӱн QR-код пирілер, аны хайраллирға кирек. Пу оңдайнаң ВПН-да пастағы кӱннең пасти кічіг хырлас айының 8-ҷі кӱніне теере аралазарға чарир.\\nІкінҷі оңдай - санға алҷаң кізілер полызиинаң. Олар чарыс айының 18-ҷі кӱнінең сығара кічіг хырлас айының 11-ҷі кӱніне теере пос участогында тоғынарлар. Сурастырығны планшетте турғызылған сурастырығҷа иртірерлер, че ол сайбал парза, санға алҷаң кізі сурастырығны чаҷында узарат полар, анаң искірігні планшетсер кирер.\\nАннаң пасха, чуртағҷаа, санға алҷаң хынған на участоксар киліп, сурастырығда аралазарға чарир. Пістің республикада андағ 164 орын тоғынар, ол санда 57 участок Ағбан городта. Андағ участоктар ідӧк город-аймахтарның МФЦ тураларында орнығар. Анда сурастырығда араласхан чуртағҷаа ідӧк киречілепчеткен код пирілер. Санға турарға чарир хайдағ даа орында: кізінің хайда санға алылғаны хоостыра ла нимес. Халған ӱс кӱн чуртағҷыларның 10%-ін хатап сыныхтирлар.\\n-\\tТатьяна Владимировна, санға алӌаң кізілер читкіӌе алылды ба паза хайди олар тоғынарлар?\\n-\\tХакасияда чуртағҷыларны санға алҷаң кізілер читкіҷе, прай 977 кізі алылған. Полған на сурастырығны право хайраллаҷаң органнар пастыра сыныхталған, орта чоохтаза, хайдағ-да сайбағҷа нандырыға тартылған кізі чуртағҷыларны санға алҷаңнар санына алылбаан. Чуртағҷыларны санға алҷаң полған на кізее 550 кізі чурттығ участок килісче. Полғанына ла «ВПН-2020» танығлығ кип-азах - кепка, футболка паза хамзол, ідӧк тымо тузында арачыланҷаң ниме-ноо, перчаткалар паза маскалар, читірілер. Олар чуртағҷыларнаң орта тоғынарынҷа паза хорғыс чох тудынарынҷа инструктаж иртерлер. Полғанына ла чуртағҷыларны санға алҷаң кізі полчатханын киречілепчеткен удостоверение пирілер, ол аның паспортынаң хада кӧзіділзе ле, сын полар.\\n-\\tНаа туралар тузаланысха кирілгелек полза, андағы чуртағӌылар хайди санға алылар?\\n-\\tПістің алныбыста полған на чуртағҷыны санға аларға пӧгін турча. Аннаңар тимненіс азынада парған. 2019 чылда піс муниципальнай пӱдістер полызиинаң полған на аал-городтың, ол санда дача пірігістерінің, туралар схемазын хоостаабыс, наа паза чох иділген туралар санға алылған. Муниципальнай пӱдістер ту��аларның изерізі паза орамазы кӧзіділгенін хайығда тутчалар. Хакасияда чидіп аларға сидік орыннар чоғыл. Аннаңар ол саринаң санға аларын иртірерге ниик полар.\\n-\\tЧе тайғада чоннаң тастыхти чуртапчатхан Агафья Лыкова пар. Аны хайди санға аларзар?\\n-\\tОл «Хакасский» национальнай заповедниктің чирінде чуртапча, инспекторлар андар тӧреміл чӧрчелер. Піс заповедник устағ-пастаанаң Агафья Лыкованы санға аларынҷа чӧптезербіс. Паза тастыхти чуртапчатханнар чоғыл, че ибі чохтар пар. Оларны ідӧк санға аларбыс. Мында піске право хайраллаҷаң органнарның кізілері полызар.\\n-\\tСанға алҷаң кізі чуртағӌыны ибінде тут полбинчатса, ол ниме идер?\\n-\\tОл андар ӱс аймах туста кил парар. Ибде чох полза, хонҷыхтарын сурастырар. Искіріг ал полбаза, муниципальнай пӱдістең искірігні алар: чуртағҷы ипчі алай ирен полчатханынаңар, чазынаңар. Паза искіріг алылбас.\\n-\\tЧуртағҷыларны санға аларынӌа сурастырығлар алыстырылғаннар ба? Хайдағ наа нимелер кирілген?\\n-\\tПолған на сай сурастырығларға алызығлар кирілче. Ол хазнадағы законнарнаң паза хабазығ программаларынаң палғалыстығ. Чуртас алысча. Пӱӱл сурастырығда тиксі 30 сурығ кӧріл парған. Кізее ады-солазын искірерге киректелбес. Пастағы чардығы кізідеңер тиксі искіріге теелче: ипчі алай ирен полчатханы, чазы, нациязы, чуртапчатхан орны, ӱгредии, хоных хонғаны, пала саны паза пасхазы. Чоохтирға кирек, ӱгредіг синіне алызығлар киріл парған: ол школа алнындағы син, ортымах (профессия синінҷе), пӧзік (бакалавриат, специалитет алай магистратура). Тоғынчатханы, тоғынминчатханы ідӧк нинҷе-де оңдайнаң кӧзіділер. Тілге теелчеткен сурығлар полар: нинҷе тіл пілчеткені, хайзынаң хай син ӧткін тузаланчатханы. Кізінің хайдағ ахчаа чуртапчатханы таныхталар. Парызының сині кӧзіділбес, че хайдағ оңдайнаң парыстанчатханы кӧзіділер: пос кирее, чал ахчазы, пос посха тоғыс таапчатханы хоостыра, пенсия алай пособие паза пасхазы. Читі сурығ чурт оңдайларына теелер: пос чурты, чох па, алынҷа тура алай квартира, аның улиин, истіг оңдайларын кӧзідерге киректелер. Паза читі сурығ Россиязар ӱр нимеске килгеннерге теелер.\\nЧуртағҷыларны санға аларының ӧӧн сағызы - «Таңдағызын тӧстепчебіс!» Ол олаңай ла сӧстер нимес. Чыылған искіріг хазна паза республика ӱлгӱлеріне мыннаң мындар демография политиказын, чон чуртазын чахсыландырарға полызар. Пістің ӱлгӱ ам даа демографияны чахсыландырарынҷа, хазых чуртас узунын улғааттырарынҷа паза аның синін ӧскірерінҷе улуғ тоғыс апарча, че пу салтарлар соонаң наа кӧстеглер паза хабазығ кӧрімнері хайди даа алылар тіп сағынчам.\\n-\\tТілге теелчеткен сурығлар хайраллал халғаны пістің республикаа ідӧк кирек полар...\\n-\\tЯ, піс национальнай республикада чуртапчабыс, аннаңар тіл сурии хакастарға ла нимес, мында чуртапчатхан пасха даа чонға теелерге кирек тіп санапчам. Пасха чон чирібістің тархынын, чон культуразын, тіл��нің ӧӧн сӧстерін дее пілерге кирек.\\n-\\tХаҷан салтарлар иділер?\\n-\\tИскіріг саннығ оңдайнаң чыылчатханнаңар, аның пастағы салтарлары улуғ хырлас айында тимде поларына ізенчебіс, чардығы - 2022 чылның хосхар айында, тиксі хазнаҷа, аның регионнарынҷа паза город-аалларынҷа толдыра салтарлар 2022 чыл тоозыларына тимде полар.\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде Хакасия ВПН-ға тимде бе?\\n-\\tЯ, пӱӱнгі кӱнде пістің республиканың хазна статистика органнары чуртағҷыларны санға аларына тимде. Толдырығлығ ӱлгӱ органнары муниципальнай пӱдістернең хада санға аларына киректелчеткен тура пӧліктерін пиргеннер: анда санға алҷаң орыннар тоғынар паза искіріглер хайраллалар.\\nӰртӱн айының 10-ӌы кӱнінең пасти чарыс айының 31-ӌі кӱніне теере 9.0021.00 часта (москвадағы тус) «Тиксі Россиядағы чуртағӌыларны санға аларының «ізіг линиязы» тоғынар. Андар 8 (800) 707-20-20 телефонӌа тикке сығдырадарға чарир. Ідӧк кирек искірігні www.strana2020.ru сайтта таап аларға чарир.\\nАвтор : Чоохтасхан Наталья СУБРАКОВА","num_words":966,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.135,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ОЛАРНЫҢ ТОҒЫЗЫ - ЧОНҒА ТУЗАЛЫҒ\\nЗинаида МАЙНАГАШЕВА алғыстас пічиинең сыйыхтатхан\\nСоциальнай тоғынҷы кӱні. Хазнабыста чыл сай 8 июньда Социальнай тоғынҷы кӱні таныхталча. Ирткен четвергте Ағбанда Ветераннар пансионадында чонға социальнай полызығ пирчеткен улусты алғыстааннар\\nВетераннар пансионадынзар кізілер азынадох чыылысханнар. Анда чуртапчатхан аға-ууҷалар, ізіг кӱн сустарынаң чазынып, ағастар тӧзіндегі одырчыхтарда тынанып одырғаннар. Чыылысхан кізілер аразында чонға социальнай полызығ пирчеткен ведомстволарда, организацияларда кӧп чыл тоғын салған ветераннар полған. Ідӧк паарсах чӱректіг тоғынҷыларны республиканың устағ-пастаа алғыстирға килген.\\nЧоохтирға кирек, пістің республикада 8 июнь алнында социальнай тоғынҷылар марииның чиңісчілеріне ахчалығ сыйыхтар паза Аарластығ пічіктер читірері кибірге кір парған. Пӱӱл Хакасия правительствозының премиязына алты кізі турысхан. Оларға 50-ер муң салковай ахчалығ сыйых читірілген. «Социальнай полызығ пирҷең стационар учреждениезінің иң чахсы устағҷызы» номинацияда чиңісчі Татьяна Чудинова полыбысхан. Ол «Теремок» тура-интернаттың директоры паза «Россияның іҷелері» тиксі Россияның халых чӧрімінің Хакасиядағы пӧлиинің устағҷызы полча.\\n«Чонға социальнай полызығ пирҷең учреждениезінің иң чахсы социальнай ӱгретчізі» номинацияда Саяногорсктағы реабилитация кінінің тоғынҷызы Татьяна Кромаренконың узын, пілізін пӧзік паалааннар. «Чонға полызығ пирҷең учреждениезінің иң чахсы медсестразы» номинацияда Марина Скорева республика правительствозының премиязына турысхан.\\nІдӧк марығда социальнай тоғынҷыларның чайаачы устары алынҷа таныхталған. «Чайаачы узынаң тоғыста тузаланғаны» номинацияда «Теремок» тура-интернаттың ӱгретчізі Любовь Фёдорованың тоғызы пӧзік паалалған. Любовь Витальевна Фёдорова -\\tачых-чарых, кӱлімзіреес ипчі, кізізер прай чӱреенең хайча. Ол олғаннарынаңар уғаа хынып чоохтапча. Ӱгретчі тура-интернатта чуртапчатхан палаларны теелбектенерге паза аймах ниме-ноо чайирға ӱгретче. Фойеде аның ӱгренҷілерінің тоғыстары кӧзідіге сығарылған. Анда тиксі чыылған чон сарығ, хызыл, кӧк ӧңніг ойнаҷахтарны, тураҷахтарны хынып кӧрглеен. Ӱлӱкӱн пасталчатханда, Любовь Фёдорованың ӱгренҷілері сіліг теелбекнең кӧрігҷілерні ӧріндіргеннер. Ӱгретчі 10 чыл артиинаң олғаннарнаң тоғын парир. Аның тоғызын пӧзік паалааны ол уғаа нандырығлығ тіп таныхтаан ӱгретчі.\\n«Чонға социальнай полызығ пирҷең службаның иң чахсы чиит специализі» номинацияда Саяногорсктағы олған реабилитация кінінің массаж итчеткен медсестразы Арина Рассказова чиңісчі полыбысхан. «Чуртаста сидіксініске кір парған олғаннарнаң тоғынғаны» номинацияда Харатастағы частары читкелектернің реабилитация кінінің социальнай ӱгретчізі Светлана Тестова Хакасия правительствозының ӧнетін сыйиина турысхан.\\nІдӧк ӱлӱкӱнде аймах социальнай учреждениелерде кӧп чыл істен салған улусты алғыстааннар. Оларға Аарластығ паза алғыстас пічіктері читірілген. Ол санда Зинаида Майнагашеваа. Зинаида Михайловна илееде чыллар Кызластағы частары читкелектернің реабилитация кінінде тоғын парир.\\nЧонға социальнай полызығ пирҷең службаларда істенчеткен улусха алғызын читірген Хакасия пазының орынҷызы Татьяна Курбатова. Аның чылығ, паарсах сӧстері чыылған ипчі-иреннернің чӱреен тибіреткен:\\n-\\tСоциальнай полызығ пирҷең службаларда чағбан чӱректіг, сыдамах, кӱлӱк кізілер істенче. Хатығ чӱректіг кізі чоннаң тоғын полбас. Сірер, тізең, сидік чуртас оңдайына кір парған чонға чӧлег полчазар. Пірееде сидіксініске кір парған кізінің хыринда туған-чағыннары даа чох пол парча. Андада полызыға сірер килчезер.\\nПӱӱнгі кӱнде республикада социальнай полызығ пирҷең 13 управление, тоғыс стационар учреждениезі, социальнай полызығ пирҷең коммерческай нимес читі организация саналча. Анда тиксі 2 муң азыра кізі істенче. Оларның сидік паза нандырығлығ тоғызын пӧзік паалап, чыл сай июнь айның пастағы кӱннерінде устағ-пастағдағылар паза олаңай чуртағҷылар социальнай тоғынҷыларға алғыстарын читірчелер.","num_words":426,"character_repetition_ratio":0.091,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.094,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Чыылығ.Таштып аймааның улуғлар чӧбі теестегі чыылиин иртірген. Анда аймах пазы, улуғлар чӧбінің кізілері, Таштыптағы тигірибнің абызы, Асхыс аймаандағы улуғлар чӧбінің устағҷызы араласханнар\\nЧыылығның ӧӧн сурии ӱр ниместе Таштып паза Асхыс аймахтары аразында турғыс салған кірӧске чарыдылған, анзы ��арчын паза іліг ілӌең орыннаң кӧмес оортах турғызылған. Пӧзии 6 метр Иисуснаң кірӧсті 25 ноябрьда мындағы ӱлгӱ идінӌек Александр Исаковнаң хада турғыс салғаннар. Идінӌек тоғынӌыларынаң хада кірӧсті хузух ағазынаң ікі чыл иттірлер. Исаковтың таниинаң, кірӧсті идеріне 50-ӌе кізі ахча хозысхан. Че андағ кірӧс кемнің-де кӧңніне кірбиндір, ноға? Хайди ам аны идерге? Ол сурығларны чыылығда прай саринаң кӧргеннер.\\nУлуғлар чӧбінің устағӌызы Вера Сазанакова пастаан:\\n- Халғанҷы туста мағаа кӱннің сай Таштып паза Асхыс аймахтарының чуртағҷылары сығдыратчалар. Пӱӱн чыылығда чоохтазығ, сағынчам, суулас чох, ынағ ирт парыбызарға кирек. Алексей Александрович, сірерзер сурыныснаң айланчам, пірее ниме турғызар алнында піснең хада азынада чӧптезіп аларға кирек полған. Республикада аймах религиялығ чоннар чуртапча, оларның сағыс-кӧрістерін истіп аларға кирегӧк.\\nСынап таа, социальнай сетьтерде паза СМИ-ларда кірӧс турғыс салғанын ікінӌілеснең чарытчалар. «ВКонтакте» соцсетьте «Подслушано в Таштыпе» ӧмеде сурастырығ сығарылых. Анда 468 кізі кірӧстең тоғыр ӱн пирібістір, аймах чуртағӌыларының 14 % - аның ӱчӱн, пасхазының кирегі чоғыл пу сурыға.\\nТаштып аймааның пазы Алексей Дьяченко нандырған:\\n- Я, аймахта пасха-пасха чоннар чуртапча, іди алып алза, аймахтағы прай национальностьтарны хығырарға ба? Ікі чыл мының алнында мағаа кірӧс пӱдірібізер сағыс кір килген. Пастағызын аны Ибіг аал хыриндағы Имрек тағда турғызардаңар чоох парған. Че чуртағрыларнаң чӧптескен соонаң ол тағда турғыспасха чарадыға килгебіс, ызых чирге саналча тіп. Анаң Таштыптағы тигіриб хыринда фундамент тимнелген, че тигіриб реконструкциязы проектінӌе орын асхынах полған. Аннаңар Таштып аймаа алнындағы «Въездная группа» адалчатхан чирде турыс саларға чаратхабыс. Туризм тилізі хоостыра ол чирде искірігліг баннерлер турғызылар, анда аймахтың хайхастығ орыннарынаңар, хайди андар чидіп алардаңар, хайда хонып алардаңар пазыл парар. Ідӧк аалҷыларға хакас иб турғызар сағыс пар, чолыҷахтар, одырчыхтар кӧріл парар.\\nВера Дмитриевна аймах пазының сӧстеріне хомзын партыр:\\n- Прайзын хығыр полбассың, анзы пілдістіг, че піс прайзыбыс Хакас чирінде чуртапчабыс. Кірӧс турғыс салған чир ызых чирге саналча, анда хакас чоны іліг ілче, чахсы чол сурынча.\\n- Мин ідӧк Таштып аймаанда тӧреем, чуртазым мында иртче, чоннарны чарары саба, - нандырча Алексей Дьяченко.\\nУлуғлар чӧбінің кізізі Алексей Миягашев сурығ пирче:\\n- Кірӧс турғысхан чир кемни полча? Хас-хараннаң ол чолҷа хакас чоны Асхыс саринзар чӧрҷең, ол тағ ызых таға саналчатса, ноға кірӧс чӧптезіг чох турғызылған?\\n- Анда чол полғанын алай полбаанын сірер ам чоохтап полбассар. Итсе, ызых чирлер закон хоостыра пірее хайди таныхталғаннар ба? - теен Алексей Дьяченко.\\n«Алтынай» пірігізінің Таштып аймаандағы пӧлиинің устағӌызы Анна Топоева Хакасияның ызых чирлері республиканың законодательствозы хоостыра таныхталғаннаңар чоохтаан:\\n- Минсуғдағы абыснаң чоохтасханда, мин аннаң хаҷан чол хыринда кірӧстер турғысчалар тіп сурғам, ол теен: «Анда, хайда сайбағлар пол парчадыр».\\nКинектер пірігізінің устағӌызы Нина Бурнакова сағысха кирген, хайди сарчын турғызар орынны хамнар полызиинаң тапханнар. Сарчын турғызар орынны табар ӱчӱн, пис хамнаң чӧптезерге киліскен, че орын табылған, ам анда іліг салчалар.\\nАнаң талазығ хакас кибірлерінеңер, ызых чирлердеңер пар сыххан. Сӧс Таштыптағы тигірибнің абызы Роман Могилатха пирілген:\\n- Христиан киртінізі нинҷе-де чардыхха чарылча, оларның постарының тании пар. Я, кірӧс христиан таниина саналча, че хайди кӧрчезер, турғыс салған кірӧс чайааачы объектке тӧӧй, православнай нимес, католическайға тӧӧй арах. Россия Конституциязының 12 статьязы (5-ҷі пункт) хоостыра, чоннарны социальнай, национальнай, расовай саринаң ыырластырарға чарадылбинча. Интернетте кӧр кӧріңер, кірӧстеңер ниме ле полза пасчалар, удур-тӧдір сӧклесчелер.\\nАнаң Леонид Горбатов чоох тутхан:\\n- Кірӧсті турғыс салған соонаң мағаа Индіркі Тӧӧ, Ӱс чул паза Таштып аймаа хыриндағы аалларның чуртағҷылары сығдыратханнар. Сизінгем, ӧӧнінде хакас чонның кӧңніне кірбинчеттір. Хакастар киртінізінең, олаңай ла сын ызых чирге саналча. Анда кізілер Худайға пазырчалар, сеек-сеек итчелер. Нинҷе-де чыл мының алнында піс улуғлар чӧбінең Асхыс аймаандағы ызых чирлерні (пасха киртіністернің ызых чирлері ідӧк кіргеннер) пічікке кир салабыс. Паза сурығ Иисустың хоозына теелче, ноға ол андағ оңдайнаң иділ парған? Аны католиктернің таниина (символына) кирерге чарир, православнай нимес. Сағынчам, Таштып аймаанда ідӧк ызых чирлерні пічікке кир саларға кирек. Хамнарнаң даа чӧптезіп аларға чарир, олар чонда улуғласнаң тузаланчалар, постарының пӧгіннері ӱчӱн оларғаох аннаң андар нандырығ тударға килісче.\\nМин кірӧсті кӧріп алғам, ол минің кӧңніме пір дее кірбеді. Я, хузух ағазынаң иділік, анзы чахсы кӧрінче. Че ӧріндірбеді, аннаңар, андағ скульптуралар турғызар алнында, сағынчам, комиссия тӧстеп, прай саринаң істезіп, андағ сурығларны чахсы иде ӱзӱрерге кирек.\\nАнаң чоох ызых чирлердеңер пар сыххан. Анна Топоеваның сӧзінең, республиканың законодательствозында Хакасияның ызых чирлерінеңер закон пар. Че Таштып аймааның чирлерінеңер анда пазылғалах, неке.\\n- Прай тағлар-тағыҷахтар ызых полбинчалар тіп сағынчам, - чоохтанча Алексей Дьяченко, - че андағ алҷаас паза иділбес, азынада чӧптезербіс. Кірӧсті пасха чирзер апарбаспыс, пу проектке 2 чыл, ахча хорадыл парған. Ноға андағ «распятие» турғыс саларға чарат салғабыс? Сынны чоохтаза, ол минің сағызым полған. Хызым Томсксар ӱгренерге кіріп алғанда, мин удаа андар чӧр сыххам. Ол саринзар парзаң, Тисульскай аймах ӧтіре парчазың, сизінгенде, анда ӱс аалзар кірчетсең, «распятиелер» турчалар. Роман абысха сомны кӧзідіп, андағох кірӧс идібізер сағыс тӧреен.\\nТаныхтирға кирек, улуғлар чӧбінің кізілері кірӧсті Пиӌе хол аал хыринзар кӧзір саларға сурынғаннар, анда орын пар, хайда Худай тӱскенін кӧртірлер. Килістіре чир полбас па? Ол орынзар Тросин ӱлӱкӱнге кізілер кил парчаттырлар.\\nЛеонид Горбатов Таштып аймаа пазынзар айланча:\\n- Ахча хорадылған, анзы пілдістіг, че кем ол кірӧсті чӧптезіг чох турғыс салған, олох нандырығ тударға кирек, аны аның ахчазына кӧзірерге, ноға чон ирееленерге кирек?\\nЧыылығның салтары: улуғлар чӧбі Таштып аймаа пазының адына сурыныс пічиин тимнепче - кірӧсті пасха чирзер кӧзір парыбызарға. Ідӧк Таштып аймааның депутаттар чӧбінзер сығып, аймахтың ызых чирлерін пічікке кир саларға.\\nПос сағызынаң ӱлессе, сарчын хыриндағы кірӧс минің кӧңніме кірбеен. Ноға? Пір саринаң - сыын, пасха саринаң - беседканаң сарчын, кірӧс хайди-да ортызында ӧкіс пала чіли турча. Килістіре нимес ол орында. Иисус Христостың чуртазы сидік, уғаа ирееленістіг полған, олаңай скульптура чіли турғыс салғанда, пасхаӌыл пілдірче. Таныстардаң сурастырғанда паза интернетте комментарийлер хығырып, сизінгем, наа кірӧс хакастарның на нимес, ідӧк орыстарның даа кӧңніне кірбинче. Таштып аалзар кірер алнында кірӧс турчаох, Абазазар парчатсаң, сында пазох кірӧс... Кізілер ноға-да андағ нимедең чочынчалар, арса, сыыраттардағы кірӧстер сағысха кір килчелер. Че кірӧс арачылаӌаң тиріг паза христианнарның пазырӌаң орны полыбохча.","num_words":918,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.122,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧАТХАННЫҢ ПАЙ ӰНІ\\nТоғазығ. Асхыстағы библиотекада Хай кӱні ирткен. Ол «Чазы чонның хығыртии» адалған. Кӧрігҷiлерні ырларынаң хайҷы, ӱгретчі, чон узы Сергей Чарков ӧріндірген\\nМындағ мероприятие ӱзінҷі хати ирткен. Библиотеканың хығырҷаң залына чон тығырама чыылыс парған. Хайди таныхталған чайаачы иирде, пістің пурунғыларыбыс азығ айында ырлар иирін иртірҷеңнер. Пістің чонның чуртазында ырлар ӧріністе дее, хомзыныста даа полҷаңнар. Амғы туста ир кізі чуртазында ағас одырт саларға паза оол ӧскір саларға кирек. Че мының алнында ирен хайди даа сарын артыс саларға кирек полған. Іди ырлар тӧлдең тӧлге читірілҷеңнер. Хайҷыларны паза тахпахчыларны улуғлаҷаңнар. Чатхан паза хомыс хакас чонның кӧг тиріглерінің ӧӧннері полчалар.\\nЧайаачы иирні Арина Чебодаева асхан. Ол чыылған чонға «Ӱлӱкӱн» кӧгні хомыснаң толдыр пирген. Аның сіліг ойнааны кӧрігҷілернің кӧңнін кӧдірген.\\nАнаң сӧс Сергей Чарковха пирілген. Ол чуртас чолынаңар хысхаҷахти чоохтап пирген. Чон узы Асхыста тӧреен-ӧскен. Андох музыка школазында ӱгренген. Аның ӱгретчізі Валентина Давыдовна Сагатаева полған.\\n- Музыка школазында мин ноталар ӱгренерге кӱстенмеем, кӧгні истіп алып, аны ідӧк толдырҷаңмын, - ��оохтаан Сергей Трофимович. - Школа тоозып, Ағбандағы музыка училищезінзер кіріп алғам, «Кӱн чахайағы» ансамбльның араласчызы полғам. Позым ол чолны таллап алғам тіп сағынғам. Сынында анзына мині Валентина Давыдовна тимнеен\\nХайди таныхтаан чон узы, чатхан хакас чонның иң улуғлалчатхан кӧг тирии полча. Ол - хайҷыларның тирии.\\n- Пӱӱн мин позым чайаан чатханнарны ағылдым. Мында он тӧрт, он ікі, тоғыс паза читі хыллығ чатханнар кӧзідіге сығарылғаннар - чооғын узаратхан Сергей Трофимович.\\nСергей Чарков «Чатханнаңар» паза «Харағай» ырларны толдыр пирген. Чатханның сіліг ӱні прай библиотекаа чайылған.\\n-\\tМының алнында піс кӧп чатхан ал чӧргебіс. Анаң мындағ ниме идерге сағыс тӧреен, - искірген чон узы. Анаң чатханын тоңхар айландырыбызып, ойнап сыххан. Чатханның ӱстӱнде паза алтында хыллар тартылых полтыр.\\nТаныхтирға кирек, ол чатханнын алтындағы хылларынаң ойнааны саңай пасха оңдайнаң истілген. Сергей Трофимович, кӧрігҷілерні пу кӧг тириинең таныстырып, «Аттың чорығы» кӧгні паза «Пай кізі оолғының махтанызы» ырны толдыр пирген. Анаң ол килген чонны пос холынаң иткен чатханнарнаң таныстырарын узаратхан. Пір чатхан теердең иділген. Аннаң музыка школазының ӱгренҷізі ойнап пирген.\\n- Теердең паза ағастаң иділген чатханнарның ӱннері нименең пасхалалча? - сурыбысхан Сергей Трофимович.\\n- Теердең иділген чатханның ӱні туных арах истілче, - нандырған оол.\\nХайди таныхтаан Сергей Чарков, чатхан кӧг тирии аймах чоннарның пар. Че хакастарға читі хыллығ чатхан килісче. Пу кӧг тириинің пӱдізі олаңай, че полған на чатханның позының ӱні. Хыллары узун полза, тирігнің ӱні пай полча. Читі хыллығ чатханны узун идерге киректелбинче. Хыллар алтынзар ағас алай хазыхтар салылча. Анзы ідӧк чатхан ӱніне теелче. Чатханны хузух ағазынаң, сыбынаң паза тігеннең итчелер. Че ӧӧнінде хузух ағазынаң тимнепчелер. Че піреезі пір кӧг тириин аймах ағастардаң чайапча. Андағ чатханнарның ӱннері арығ. Пу кӧг тириинең ікі оңдайнаң ойнирға чарир: сиртіп паза хыл алыстырып.\\n- Минің кӧрізімнең, мындағ тоғазығлар уғаа кирек. Іди библиотекаларзар чон чӧр сығар. Ідӧк піс республика библиотеказында Чатхан иирлерін иртірчебіс. Палалар кӧг тиріглерінең ойнапчатханы уғаа чахсы. Совет Союзы тузында чоныбыс анзына хайбин турған Че амғы туста ӱгретчілер пар. Аннаңар пістің чонның кӧг тиріглерінең ойнапчатхан олғаннар саны ӧзер, - таныхтаан Сергей Чарков.\\nЧе мыннаң Асхыстағы библиотекада тоғазығлар иртірері тоозылбинча. Мыннаң мындар Хакасияның артисттері Асхыс чирінзер ааллап кил турарлар.","num_words":470,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.121,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«ХАРА АЛТЫННЫҢ» ІСКЕРКІ САРИНЗАР ЧОЛЫ\\nХара тас промышленнозы. Пӱӱнгі кӱнде Хакасия экономиказының ӧӧн кӧстеглерінің пірсі - хара та�� промышленнозы. Халғанҷы туста аның тилізінең палғалыстығ сидік сурығлар удаа сығысчалар\\nХара тас аниры пістің не республикада ӧспинче, пасха даа регионнар пу чир ис-пайын анирын тилітчелер. Пілдістіг, тилекейде хара тасха нинӌе кирексініс полар, ол син «хара алтын» пістің хазнада анылар. Олох туста тилекей рыногында чылығ пирчеткен ис-пайға паалар удаа «сегірчелер»: пірде тӧбін тӱсчелер, пірде чоғар кӧдірілчелер. Іди 2018 - 2020 чылларда хара тастың тилекей паазы тӧбіннең тӧбін полып одырған. 2019 чылда пір тонна 77 $ турған, 2020 чылда - 63,8 $. Аның сылтаанда республикадағы пірее разрезтер тоғыстарын даа тохтатханнар. Пасхазы алындағы чӧптезіглернің кирексіністерінӌе ле тоғын турған, че сығарыс синін тӱзір-беен. Ирткен чылда кирек чахсы саринзар алысхан: «хара алтын» паазы, чоғар кӧдіріліп, тонна ӱчӱн 144 $ читкен. Пу алызығлар кизек ле кирек полбинчатханы киречілелгенде, хара тас аныпчатхан предприятиелер аныс киреен хатап айныт сыхханнар.\\nАнылған хара тас ӧӧнінде іскеркі сариндағы пасха хан чирлеріне садылча. Чылда миллионар тонна ис-пай ол саринзар тартылча. Хара тас предприятиелері дее, тимірчолӌылар даа чылдаң чылға хозылчатхан таарығны іскер тартарға Транссибтің паза БАМ-ның кӱзі чидіспинчеткеніне хайығ айландырғаннар. Россия ӱлгӱлері пу саринзар тимір чолны алғыдарға чаратханнар. Пӱдіріг тоғыстары тӧртінӌі чылы апарылча. Че мында даа сидіксіністер чох кирек парбинчатханын чарытча РБК. Тоғыстарны сӧӧ тартхан подрядчик табылғанда, пӱдіріг кирее айныдыларына ізенерге халча.\\nЧе разрезтерге анаан хара тасты пӱӱнгі кӱнде іскер читірерге кирек. Хакасиядағы хара тас разрезтер ээлері регион ӱлгӱлерін сидіксініске хайығ айландырарға паза пу сурығны федеральнай синде пӧгерінӌе хабазарға сурынғаннар. Іди 2021 чылда Хакасия пазы Валентин Коноваловтың адынаң Россия правительствозы кнезі Михаил Мишустиннің адына айланыс тимнелген. Оӧн сурыныс - региондағы разрезтер анаан хара тасты іскеркі порттарзар читірерге хабас пирері.\\nРБК-ның пу неделядағы искіриинең, Россия президенті Владимир Путин Хакасиядаң, Бурятиядаң паза Тувадаң хоза 9-ар миллион тонна хара тас сығарарынаң чарасхан. Пу регионнардаң хара тастың хырығ озаринзар садии ікі хати сингеннеңер искірче федеральнай сығарыс. Олох туста Якутияда хара тас аниры ӧскірілтір. Аның сылтаанда СУЭК паза «Коулстар» компаниялар 1 миллиард доллар парыс читіре ал полбин халарӌыхтар. Пічікте Хакасиядаң паза Бурятиядаң 18 миллион тонна хара тасты (полған на республикадаң 9-ар миллион тонна, ол санда Хакасияның квотазына Тувадаң сығарылар хара тас сині - 0,4 миллион тонна хара тас сині - кирілген) Россияның тимір чолларына сығарардаңар чахығ пирерге сурыныс полған.\\nАның сылтаанда хара тас хырығ озаринзар сығарылбаан ӱчӱн регионнар бюджеттері ідӧк ӱреге кіргеннер. Хакасия ол санда. Аннаңар республика пазы Ва��ентин Коновалов Россия президенті пирген чахығларға чӧпсінче.\\n-\\tХакасияа тузалығ чарадығ алған ӱчӱн Россия президенті Владимир Путинні алғыстапчам. Ол республикада анылған хара тас чахсы пааға садыларына, регион бюджеді хоза парыс аларына гарантия пирче. Хоза кірген ахчаа піс социальнай кирексіністерні толдырарбыс паза тиліс программаларын чуртасха кирербіс. Ідӧк Россия правительствозы кнезінің пастағы орынҷызы Андрей Белоусовты алғыстапчам. Пу улуғ паза чахсы салтарлығ тоғыс ӱчӱн, хайзын ол, кӧстегліг министерстволарны паза федеральнай структураларны тартып, толдырыбысхан, - чарытхан Валентин Коновалов.\\nХакасия пазының финанс-экономика кӧстеглерінӌе орынӌызы Ирина Войнованың кӧрізінең, ідӧк улуғ тоғыс республика пазы, экономика тилізі министерствозы, федеральнай кіннең хада-пірге тоғынып, толдыр салғаннар. Пӱӱн піс ол салтарны кӧрчебіс.\\n- 2022 чылда хара тасха мындағох пӧзік паалар тудылза, республика бюджедінің парызы ідӧк чахсы ӧзерін сағыпчабыс, - таныхтаан Ирина Войнова.\\nЧоохтирға кирек, Хакасияда 2017 - 2030 чылларға промышленностьты тилідерінӌе концепция тоғынча. Аны хоостыра полған на чыл анылчатхан хара тас синін ӧскірері кӧріл парған. Кӧзідімге, 2025 чылға хара тас анирын 45 миллион тоннаа читірері кӧрілче. Республикада хара тас кластерін тӧстирінӌе Пиидегі хара тастығ орынны тилідері ӧзен полча. Анда разрезтернің азылғанынаң пасха, ідӧк чир ис-пайын чахсыландырӌаң фабрикалар пӱдірері, хара тастаң пасха чылығ паза кӱс пирӌең ниме-ноо, ол санда химия ниме-ноозын, тимнирі кӧрілче. Анылчатхан хара тастың сині, ӧӧнінде Д категорияа кірчеткені, пу кӧстегӌе тилісті кӧрерге оңдай пирче.\\nАвтор : Тимнеен Наталья СУБРАКОВА","num_words":557,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.113,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"МАТЫРЛАРҒА - ХУМАРТХЫ ТАС, ЧИИТ ТӦЛГЕ - КӦЗІДІМ\\nИлбек Чиңіс. Хакасияның Ӧоркі Чӧбінің кнезі. Владимир Штыгашев сілкер айының 8-ҷі кӱнінде Боград аймаандағы Сон пазы аалда ікі хумартхы чарды азарында араласхан\\nСОН ПАЗЫ ААЛДА ЧАА АРАЛАСЧЫЛАРЫНА ХУМАРТХЫ ТАС ЧОҒЫЛ, ЧЕ МЫННАҢ ДАА ИЛБЕК АДА ЧААҒА ИЛЕЕДЕ КІЗІ ХЫҒЫРТЫЛҒАН. ТИКСІ СОВЕТ СОЮЗЫНЫҢ ЧААҶЫЛАРЫНА ХОЗЫЛЫП, ОЛАР, ЧИР-СУУБЫСТЫ АРАЧЫЛАП, МАХАЧЫ ЧААЛАСХАННАР, АЗЫМАХЧЫ ЫЫРҶЫНЫ ЧИРІНЗЕР ХЫЗА ПАСХАННАР. ОЛАРНЫҢ САНЫНДА ІКІ ЧИИТ ООЛ ПОЛҒАН: АЛЬБЕРТ ВИКТОРОВИЧ КРОНИТ ПАЗА АНДРЕИ НИКИТОВИЧ ТАРТЫНСКИЙ. ІКІЗІ ХЫЗЫЛ АРМИЯА ХАКАСИЯДАҢ, СОН ПАЗЫ ААЛДАҢ, ХЫҒЫРТЫЛҒАН.\\nАльберт Кронит 1925 чылда кӧрік айының 11-чі кӱнінде Семипалатинскте тӧреен. Илбек Ада чаа алнында сӧбірезі Хакасиязар кӧскен. 9 классты Сон пазындағы школада тоосхан. Хызыл Армияа 1943 чылда хығыртылған.\\nПастап чиит оол Ачинскте Киевтегі пехота училищезінде ӱгренген, че аны тооспаан, фронтсар ызылған. Альберт Викторович 75-ҷі Гвардия атығҷылар дивизиязында чааласхан. Гвардияның кічіг сержанты, матыр чаалазып, Совет Союзының Матыры атха турысхан. Кирек полған 1943 чылда ӱртӱн айының 24-ҷі кӱнінде. Дивизия Киевтің алтынзар Днепр суғны чаанаң кискен. Кронит Днепрні танктаң тоғыр тирігліг салнаң кизіп алған. Плацдармда чааҷылар 11 хати ыырҷаа абылаттырғаннар, че тӧдір пазынмааннар. Хаҷан взвод командирі ӧдірт салғанда, Кронит аның орнына взводнаң устап пастаан. Ӱс хати арғыстарынаң хада немецтердең тоғыр холнаң кӱрезерге сыххан. Позы тоғыс фашистті чох иткен. Палығлатхан, че чаалазығны узаратхан. Іди чиит оолның махачы тудынызын хазна устағ-пастаа, ағаа Совет Союзының Матыры ат пиріп, турыстыра паалаан. Чаа соонаң Пермь городта ӱгренген, андох, хоных тӧстеп, чурт салынған. Совет Союзының Матыры Альберт Крониттің ады-солазы Москвада Илбек Ада чаа музейінде паза Ағбанда Чиңіс паркында Матырлар аллеязында пазылған. Ідӧк аның ады Пермь городтағы пір орамаа пирілген. 1983 чылда ӱртӱн айының 14-ҷі кӱнінде ӱреен. Матырны Пермьде ӱстӱнзархы сыыраттарда чыып салғаннар.\\nАндрей Никитович Тартынский Хызылчар крайында Казанка аалда 1925 чылда ӱртӱн айының 20-ҷі кӱнінде тӧреен, 1931 чылда сӧбірезі Хакасиязар Сон станциязар кӧскен (ол туста Сон пазы аал Сон станция адалҷаң). Мында оолах школаа чӧрген.\\n1942 чылда Хызыл Армияа разведка ротазынзар алылған. Ыырҷының істерінҷе чӧріп, махачызын пір ле хати кӧзітпеен. «Тіллерні» тудып, нинҷе-де хати палығлатхан. Халғанҷы чаалазии Польшадағы Рожан город ӱчӱн полған. 1944 чылның чарыс айының 10-ҷы кӱнінде чуртас кӧргелек позы чаалазығ тузында ханын тӧктірген. Ағаа 19 ла час полған. Махачы хылыхтығ Андрей Тартынский Сабланыс орденінің толдыра кавалері полча. Ол пу пӧзік сыйыхха турысхан иң чиит чааҷы.\\nЧоохтирға кирек, матыр чир-суғҷыларыбысты Хакасияда ундутпааннар. Сон пазындағы школаның ӱгренҷілері Альберт Кронитті, таап, ӧскен чирінзер ааллап хығырғаннар.\\n-\\t1970 чыллар пасталчатханда, піс Альберт Викторович Кронитті таап алғабыс, ағаа пічіктер пасчаңмыс, ааллап хығырғабыс, - сағысха кирче пу тус аразына частан парған Нина Ивановна Левенцова. - Аның ааллап кил парғаны сағызымда саңайға халған. Аннаң хада хабарӌылар кил парғаннар. Ол піске баяннаң кӧп ойнаан.\\nХомзынысха, матыр ӧбекелерібіс асхынахтаң асхынах хал парирлар. Совет Союзының Матыры Альберт Крониттің паза Сабланыс орденінің толдыра кавалері Андрей Тартынскийнің Илбек Ада чаада матыр тудынғаннарын чир-суғҷылары школа стенезінде хызылған хумартхы чардыларҷа ла пілерлер.\\n-\\tУндубаңар пу матыр чааӌыларның аттарын! Олар, 17 ле час толдырып, чаалазып, махачыларын кӧзіткеннер. Мин Илбек Ада чааны ызых чааға санапчам. Совет Союзы чирібісті ыырӌыдаң арачылирынӌа, аның азымахчы холынаң позыдарынӌа чааны апарған! Ундубаңар анзын! - айланған Сон пазы аал чуртағҷыларынзар Хакасияның Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев.\\nСовет Союзының Матырларына паза Сабланыс орденінің толдыра кавалерлеріне хумартхы тастар Россия президенті Владимир Путиннің паза Чаа-тархын пірігізінің устағҷызы Владимир Мединскийнің хабазиинаң турғызылча. Альберт Кронитке турғызылған хумартхы тас Хакасияда Совет Союзы Матырларына турғызылған халғанҷы, 35-ҷі, хумартхы чарды, Андрей Тартынскийге турғызылған хумартхы чарды - ікінҷізі. Чаа-тархын пірігізінің Хакасиядағы пӧлии устағҷызы Светлана Окольникованың таниинаң, Сабланыс орденінің толдыра кавалерлеріне хумартхы чардыларны турғызарынҷа тоғыс наа ла пасталча. Хумартхы чардыларны азарынҷа митингте республиканың паза аймахтың пастыхтары араласханнар. Прайзы матырларның пӱӱнгі тӧлге амыр тигір алтында чуртир оңдай пиргеннерін таныхтаан паза ӧсчеткен тӧлге аны, амыр чуртасты, хайраллирға киректелчеткеніне хайығ айландырған.","num_words":562,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.082,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧОНЫБЫС ХУДЫ СӦБІРЕДЕ ЧУРТАЗЫН\\nСыйыхтас. Ӱр ниместе Ағбанда С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің кічіг залында «Тӧреен тіл - чонның худы» сӧбірелер аразындағы марығда чиңіс тутханнарны таныхтааннар\\nЧыылған чонға позының теелбегін кӧзіткен «Кӱн чахайағы» сарын паза теелбек ӧмезі. Устағӌызы - Хакасияның саблығ артизі Анна Бурнакова паза балетмейстері - Александра Анжиганова.\\n«Тӧреен тіл - чонның худы» марығ республика синінде пӱӱл 5-ӌі хати ирткен. Аның тӧстегӌілері - республикадағы хакас чонның Улуғлар чӧбі, Хакасияның ӱгредіг паза наука, национальнай паза территориальнай политика паза культура министерстволары.\\nПу марығның ӧӧн пӧгіні хакас сӧбірелерде чон кибірлерін паза пос тілін хайраллиры паза тилідері полча. Марығ араласчылары пастап муниципальнай синде таллағ ирткеннер, анаң республика синіндегі марығда араласханнар.\\nМарығ ӱс номинацияӌа ирткен: «Хакастарның посты улуғлир киктезі», «Минің род-сӧӧгім» паза «Хакастарның алыптығ нымағы». Прай ӱс номинацияда араласхан сӧбірелер хоза 100 балл ал турғаннар.\\nІди, ӱс номинацияда аралазып, ӧӧн чиңіс тутхан сӧбірелерні сыйыхтирға сыххан республикадағы хакас чонның Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Воронин. Ол позының чооғында піди таныхтаан:\\n- Пу чылда танығлығ ӱлӱкӱннер полғаннар. Піс хакас чонның 14-ҷі съездін иртірібіскебіс, анаң Хакас Республиканың 30 чылын таныхтаабыс. Паза пӱӱл Алыптығ нымах чылы чар-лалған. Аны хоостыра 300 азырох мероприятие иртірілген.\\nМарығны иртіріп пастааннаң анда 400 азыра сӧбіре араласхан. Аның салтарлары кӧріндіре. Хакас тілін ӱгренчеткен паза пілчеткен олғаннарның саны чыл сай ӧсче. Чоохтирға кирек, пасха нация даа олғаннары хакас тіліне ӱгрен сыхханнар.\\nПалаларын хакас тіліне паза кибірлеріне ӱгретчеткен паба-іӌелерге улуғ алғызымны читірчем! Анаң П��тр Иванович Воронин чиңісчілерге сыйыхтар читірген.\\nІди пастағы орынны Таштып аалдаң килген Тороковтар сӧбірезі алып алған, ирепчее 10 муң салковайға сертификат паза сыйых пирілген. Ікінҷі орында Ағбандағы Домогашевтер сӧбірезі пол парған. Оларға 8 муң салковайға сертификат читірілген. Ӱзінҷі орынны Маткичіг аалдағы Чебодаевтер сӧбірезі алған. Оларға 6 муң салковайға сертификат пирілген.\\n«Чон кӧглері» ӧме (устағҷы Ираида Карачакова) «Кӧк тайғам» сарынны толдырған соонда сценаа Хакасияның культура министрінің орынҷызы Лариса Киштеева сыххан. Ол «Хакастарның алыптығ нымағы» номинацияда чиңіс тутхан сӧбірелерні таныхтаан.\\nІди пастағы орынға сыххан Асхыс аймаандағы Черебеевтер сӧбірезі. Оларға 5 муң салковайға сертификат читірілген. Ікінҷі орында Асхыс аймаандағы Чочиевтер паза Харатас городтағы Угдыжековтар сӧбірелері. Оларға 3-ер муң салковайға сертификаттар сыйлааннар. Ӱзінҷі орынға ӱс тее сӧбірені таллап алғаннар: Асхыс аймаанаң Томочаковтар паза Тайдоновтар сӧбірелері паза Харатас городтағы Шрамовтар сӧбірезі. Оларға 1500-ер салковайға сертификат пиргеннер.\\nАнаң «Минің род-сӧӧгім» номинацияда утхан сӧбірелерні сыйыхтиры парған. Ол киректі толдырған Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы Юрий Сагалаков. Ол пастап пос кибірлерін паза тілін сӧбірелерде хайраллапчатханнарны алғыстаан. Юрий Гавриловичтің таниинаң, пістің республикада 150 школада паза 83 олған садында 14 муң чарым олған хакас тіліне ӱгренче. Оларның 6 муңы хакас нимес. Анзы ӧріністіг. Килер чылда хакас тіліне пос алынҷа ӱгренер учебниктер паза сӧстіктер сығарылар.\\nАнаң Юрий Сагалаков чиңісчілерні сыйыхтаан. Чиңіс тутхан Асхыс аймаандағы Сунчугашевтер сӧбірезі. Ікінҷі орында - Ағбан городтағы Шулбаевтер паза Асхыс аймаандағы Бильтрековтар сӧбірелері. Ӱзінҷі орын ӱс сӧбірее пирілген: Ағбан городтағы Топоевтер паза Чебодаевтер сӧбірелері, ідӧк Шира аймаандағы Тороковтар сӧбірезі. Оларға ідӧк ахчалығ сертификаттар читірілген.\\n«Час ханат» эстрада студиязы теелбек салған соонда сценаа сыххан Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрінің орынҷызы Лев Сафьянов.\\nОл «Хакастарның посты улуғлир киктезі» номинацияда чиңіс тутханнарны сыйыхтаан. Чиңіс тутхан Ағбан городтағы Чебодаевтер сӧбірезі. Ікінҷі орында пол парғаннар Ағбан городтағы Топоевтер паза Шира аймаандағы Тороковтар сӧбірелері. Ӱзінҷі орынға ідӧк ікі сӧбіре сыххан: Ағбан городтағы Шулбаевтер паза Асхыс аймаандағы Тахтобиннер. Оларға ідӧк ахчалығ сертификаттар пиргеннер.\\nНиме ӧріндірген? Мындағ марығларда чыл сай араласчатхан сӧбірелер саны хозылчатханы. Че ниме хомзындырған: сертификаттар ахчазы асхынах полғаны. Мин сағынғанда, пос тілін паза кибірлерін, хайраллап, тилітчеткен сӧбірелерні турыстығ арах таныхтап\\tтурза, чахсы поларҷых.","num_words":522,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.092,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"-\\tМин пу ӱгредіг учреждениезінде 1997 чылдаң тоғынчам. Килгем андар Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедін тоосхан соонаң. Тӱптестіріп чоохтаза, АГПИ ол чылдаң сығара университет полыбысхан, піс ӱгренген национальнай школалар факультеді, тізең, Сойан-Алтай тюркология институды тіп адал сыххан. Анда алған специальнозым «Школа алнындағы педагогика паза психология» адалча. Пуох диплом хоостыра минің школада олғаннарны хакас тіліне ӱгредер правом пар.\\nАғбандағы лицейзер килген туста анда ӱр чыллар тоғын салған Евгения Ивановна Кичекова тынаға парчатхан полтыр. Аннаңар мині аның орнына хакас тілі ӱгретчізі поларга алып алғаннар, - позынаңар чооғын пастаан Лариса Ивановна.\\nХайди ол аннаң андар чарытхан, пу ӱгредіг учреждениезінде хакас тілі пастағызынаңох сығара факультатив чіли апарылча. Ағаа хоза, пасталығ класстарда ла!\\n- 2011-2012 чылларда 5-ҷi класстарға частар пиргенӧк полғаннар. Че соонаң оларны чох идібіскеннер. Пілдістіг, орыс школазында хакас тілін апарарга сидік. Наа ла тоғынып пастапчатханда, мин иң пурнада тиксі лицейдегі ӱгренҷілернің фамилияларын кӧрібісчеңмін. Андартын хакастарны алынҷа сығара пазып алҷаңмын. Анаң на оларны хакас тілі кружогына чӧрерге чӧптеӌеңмін. «Син хакассың, син пос тілін пілерге кирексің!» - тіҷеңмін мин палаларға. Че, хайди даа кӱстензем, прайзын чӧптеп аларга киліспеҷең. Уроктар соонаң іҷе-пабалар палаларын пасха кружоктарға апарыбысчаңнар.\\nАмғы туста, тізең, уламох сидік. Пасталығ класстарны ӱгредер хазна кирексіністері алыс парғаннар нооза. Пӱӱнгі кӱнде полған на пала кӱннің ікінҷі чардығында школадағы хайдағ-да 1 кружокка хайди даа чӧрерге кирек! А хайди прайзы пілче, Ағбандагы лицейде, уламох наа туразар кӧзібіскенде, робототехникаа улуг хайығ салылча. Олғаннарның кӧбізі ол кружокты таллап алча. Аннаңар хакас тілі кружогына чӧрчеткен палаҷахтар саннығла. Анзынаң пасха, олар пос тілін оңарбинчалар, - ӱлескен хакас тілі ӱгретчізі.\\nАндағ даа полза, Лариса Ивановна кӧңнін тӱзірбинче. Ағбандағы лицейде хакас тілін тилідер кирекке прай кӱзін салча. 2015 чылда Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедіндегі магистратураны тоозып, ол улуғ класстарда хакас тілін апарар оңдайлығ пол парған. (Пу кӱнге аның ідӧк информатика ӱгретчізінің 1 дипломы пар. Авт.) Ӱр ниместе кӧскен наа турада хакас тілі ӱгретчізіне алынҷа кабинет пирілген. Ол кабинетте пасталығ класстарға кӧрілген хакас тілі учебниктері тасхахтарға толдыра турғлапчалар.\\n- Кічіг класстарга учебниктер тимнирінде мин ідӧк ӧткін араласчам. Іди піс ӱр ниместе Хакасияның ӱгредіг тилізі паза ӱгретчілер узын кӧдірҷең институттың специалисттерінең хада 4-ӌі классха «Хығырҷаң киндені» чарыхха сығарыб��схабыс, - чоохтап пирген Л.И.Тинникова.\\nПаза ол город синдегі хакас тілі ӱгретчілері аразындағы марығларда тӧреміл араласча. Муниципалитеттегі марығда чиңіс тудып, республика синіндегі лауреаттар санында хайди даа пол парча. Пӱӱл, тізең, Хакас тілі чылына чарыдылған город синіндегі хакас тілі ӱгретчілері мариинда пір саңай ікі номинацияда пастағы орыннарға турысхан. Іди ол, азых урок пиріп паза олғаннарнаң тоғынчатхан пос методиказын кӧзідіп, иң артых пол парған.\\n- Пу чыл Хакас тілі чарлал парғанда, Ағбанда, тиксі республикада марығлар, пайрамнар кӧп иртірілері кӧрілче. Пістің школа оларда прайзында ідӧк аралазар кӧңнiліг. Сағам піс олганнарнаң хада «Чурта, тӧреен тілім!» марыға тимнен парчабыс. Паза 21 февральда, пасхазыох чіли, Пос тілінiң чоннар аразындағы кӱнi алғым таныхтирға пӧгiн тутчабыс, - ӱлескен лицейдегі ӱгретчі.\\nЧе, хайди ол таныхтапча, школада ӱгретчі хайди даа кӱстензе, іҷе-паба хабазии чох палаларны пос тілінең чахсы чоохтазарға пір дее ӱгрет полбас! «Аннаңар ибде паланаң хакас тілінең чоохтазарға кирек ле», - тіпче пай опыттығ ӱгретчі.\\nЛариса Ивановнаның хыс фамилиязы - Саражакова. Аның ӧскен чирі Асхыс аймаандағы Илимор аал полча. Школаны Ӱс чул аалда тоосхан. Аннаңар тоң хакас аалларда чуртаан, тоң хакас сӧбіреде ӧскен кізінің тіл хоостыра сағыс-кӧрізі прайзына пілдістіг полар, неке.\\nАвтор : 2020 чыл - Хакас тілі чылы. Лариса Тинникова Ағбандағы лицейде тоғынча. Ӱр ниместе ол город синіндегі хакас тілі ӱгретчілері аразындағы марығда пір саңай ікі номинацияның чиңісчізі полыбысхан","num_words":524,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.135,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАКАСИЯДА АРХЕОЛОГИЯ ИС-ПАЙЫНЫҢ КІНІН ТӦСТИРГЕ\\nХакасияның пазы Виктор Зимин, Москвада тоғыс чорығынаң полып, пасха хан чирі киректерінҷе министр Сергей Лавровтың хығыртии хоостыра регионнар аразындағы тоғысчы чыылығда араласхан. Тоғазығ Россия МИД-інің туразында ирткен. Хығыртылған регион устағҷыларының аразында Татарстанның президенті Рустам Минниханов, Башкортостан Республиканың пазы Рустэм Хамитов, Саха (Якутия) Республиканың пазы Егор Борисов, Алтай Республиканың пазы Александр Бердников полғаннар. Чыылығда ідӧк Россияның ЮНЕСКО киректерінҷе комиссиязының нандырығлығ хачызы Григорий Орджоникидзе, Россия президентінің культураҷа паза искусствоҷа советнигі Владимир Толстой араласханнар.\\nЧыылығ национальнай республикаларда иртірілчеткен танығлығ мероприятиелерні хайди-да піріктірер оңдай тілиріне чарыдылған. Хакасия тархын-культура ис-пайын хайраллирына чарыдылған дискуссиялығ площадказын ӧткін тилітче. Пасха субъекттерде постың мероприятиелері пар. Хайди чоохтап пирген республика пазы Виктор Зимин, хазнаның пасха хан чирі киректерінҷе министрі оларны, п��р календарьға киріп, піріктірібізерге паза хабазығ пир турарға чӧп пирген.\\n-\\tПіс пос чирінде кӧп хынығ паза кирек мероприятиелер иртірчебіс, че олар удаа иртірілчеткен чирдең ырах сых полбинчалар. Аннаңар пӱӱн кӱстеністерні піріктірерге, халых чонның паза эксперттернің, ол санда пасха хан чирлерінің, хайиин тартарға ӱгреніп аларға кирек. Піс пӧкчеткен пӧгіннер кӧп хабазығ паза хайығ табар ӱчӱн, хынығ паза олох туста азых арах пол турар ӱчӱн, - тоғазығның салтарларынҷа сағыс-кӧрізінең ӱлескен В.М.Зимин. - Мына, кӧзідімге, пістің тархын-культура ис-пайынҷа форумыбыс. Аның полызиинаң піс кӧп пӧгіннерні пӧк сыххабыс. Иң не пастап, пістің археология ис-пайын республиканы тилітчең кӱске паза культурадағы аарластығ нимелерні хайраллаҷаң системаа айландырар ӱчӱн.\\nРеспублика пазының чооғынаң, форумның иң улуғ чидіглерінің пірсі Хакасияның музей-культура кінінің пӱдірии полча. Ол ідӧк аймах кӧзідіглер, чарыдығлығ паза ӱгредігліг мероприятиелер, этнотуризм, наука істезіглерін иртірҷең орын полар пӧгіннең пӱдірілген.\\n-\\tХакасия пістің хазнаның иң улуғ музейлерінең, ол санда Эрмитажнаң, Хазнаның тархын музейінең, Россияның этнография музейінең, Кунсткамеранаң, пірге тоғынардаңар чӧптезіглер ит салған, - хосхан республика устағҷызы. - Чыылығда мин регионның археология ис-пайын хайраллирынҷа хайдағ тоғыс апарылчатханынаңар чоохтап пиргем. Улуғ Салбых кӱргені тӱрчедең ЮНЕСКО-ның тиксі тилекейдегі ис-пайының санына кирілердеңер. Хакас хазна университедінде республикада ЮНЕСКО кафедразын тӧстирінҷе улуғ тоғыс пасталыбысханынаңар. Ол кафедра ӱгредігліг, наука проекттері пастыра Сойан-Алтай чоннарының пос оңдайлығ культуразын хайраллирына паза тилідеріне хозым идер.\\nВ.М.Зиминнің кӧрізінең, пӱӱнгі кӱнде республикада археология ис-пайын хайраллирынҷа паза пасхазын аннаң таныстырарынҷа тоғыс апарарына прай оңдайлар тӧстелген. Ідӧк регион устағҷызы Виктор Зимин Хакасияда Евразиядағы археология ис-пайының кінін тӧстирге чӧпнең сыххан.\\n-\\tПолған на регионның саблығ нимелері, площадкалары пар, че піс кӱстеністерібісті піріктірерге кирекпіс, кӧп арах удур-тӧдір, пасха хазналарның кізілерінең хада чоохтазарға. Анзына полған на мероприятие хазнаның танығлығ киректер календарьында пос орнын табарға кирек, пір туста иртірілбин. Кӧзідімге, археология ис-пайын хайраллирынҷа сурығлар\\n-\\tХакасияни, анзынаң пірдеезі таласпинча. Пасха регионнарның - постың чапсых нимелері. Піс прайзы удур-тӧдір полыс полар оңдайлығбыс, андада кӧп нимее чидербіс. Мына мындағ нимелердеңер паза федеральнай кін ол сурығларҷа хайдағ хабазығ пир полардаңар парған чоох пу чыылығда, - таныхтаан Хакасияның пазы.","num_words":413,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.136,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"МОСКВАЗАР ВДНХ-ның ААЛ ХОНИИ КӦЗӀДИИНЕ ЧӦРГЕН.\\nКізі ӱлӱзі. Федосья Никитична Татарова Орджоникидзе аймааңдағы Майрастар аалның улуғ частығ чуртағчызы полча\\nЧАА ТУЗЫНДА ӰГРЕНЕРГЕ КИЛІСПЕЕН\\nФедосья Никитична Илбек Ада чаа тузында ӧскен паза істенген олғаннарның санына кірче. Ол 5 мартта 1931 чылда тӧреен. Аны Хозаннардағы аал чӧбінде пічікке киргеннер. Паба-іҷезі Никита Петрович паза Ирина Яковлевна Шандаковтар полғаннар.\\nСӧбіреде алты оол-хыс полған. Иваннаң Кирсантий харындастар паза Тамара, Марина, Елена, Федосья пиҷелер ӧскеннер. Олғаннар іҷе-пабадаң ирте ӧкіс халтырлар. 1ҷелері Ирина Яковлевна ах чарыхтаң ирте парыбысхан. Пабалары Никита Петрович 1893 чылда тӧріптір. Ол ыраххы тустарда Хозаннар, Майрастар паза оларнаң хости ааллар Шира аймаана кірҷеңнер. Іди пабазының тӧреенінеңер пічікте Шира аймаандағы Хозаннар аалда тӧреен тіп пазыл партыр.\\n-\\tПабамны Илбек Ада чааға апарғаннар, 1941 чылда ағаа 48 час полған, - сағысха кирче Федосья Никитична. - Ол Шира аймаандағы чааҷылар комиссариадынаң хығыртылған.\\nНикита Петрович Шандаков 246-ҷы атығчы дивизиязының 914-ҷі атығҷы полкының рядовой чааҷызы полтыр. Ыырҷы уғының тынын 24 апрельде 1945 чылда ӱзібістір. Аны Чехословакиядағы Острава городтың Чааҷыларның пірге сыыраттарында чыып салтырлар. Пабалары паза хада хонғаны ӱрееннеңер «хара пічік» ипчізі Ирина Яковлевнаның адына килтір. Анда мындағ сӧстер полтыр: «Сірернің апсааңар паза пабаңар, Конгаров аал чӧбіндегі Хозаннар аалның чуртағҷызы полған рядовой Шандаков Никита Петрович, Социалистическай Чир-суубыс ӱчӱн чаалазып, чааҷылар присягазына сын полып, махачызын паза матырын кӧзідіп, чаалазығлар тузында 24 апрельде 1945 чылда чат халған».\\nФедосья Никитичнаның 1925 чылда тӧреен улуғ харындазы Иван Никитич Шандаков, 18 чазын толдыр салып, ідӧк чааға хабылған. Ол улуғ сержант полтыр, че 1944 чылның октябрь айында ізі чох чіт парған одыр.\\nЧаа пасталғаннаң олғаннарға ӱгренерге дее киліспеен. Федосья Никитична 1-ғы классты ла тоостыр. Аннаңар пічік хығырарға паза пазарға пілбинче, че букваларны таныпчам тидір. Ағаа хара кічігдең малда істенерге киліскен. Пастап ол пызоларның соонҷа кӧрчең, анаң інек сағчаң полған. Ағаа 12-ер інек саарға пирчеңнер.\\n-\\tЧаа тузында 200 - 500 грамм халас ӱчӱн тоғынғабыс, - чоохтапча Ф.Н.Татарова. - Ол син халас пис кӱнге пирілчең. Че піс, астап, аны пір ле кӱнге чібісчеңміс. Тоғынмазаң, паек чох полар. Аннаңар, ӱгренмин дее, тоғынғабыс. Пістің сӧбіредең пір ле пиҷебіс пис класс тоосхан. Іҷе-пабабыс ах чарыхтаң ирте парыбыспаан ползалар, пісті ӱгредіп аларчыхтар тіп сағынчам. Уғаа хызығып чуртаабыс, хыстар ідӧк, тайғадағы аар тоғыстарда істеніп, хазыхтарын чідіргеннер.\\nИлбек Ада чаа тоозылғанда даа, сидік чыллар полған. Іҷемнің саринаң тай ағам 1947 чылда чайғыда ӱреен. Хомды тимнирге пір чарды даа чох полған. Андада иреннер иргі ікі ��ундухты, талап, піріктіріп, хомды чазап пиргеннер. Столын салҷаң ізіг чиис пызырҷаң тамах чох полған. Піс, пиҷелер, чазызар парып, сас муксунның сабын, ӱс киліп, столға салғабыс. Мындағ сидік чуртас полған.\\n1954 чыл полған. «Иргі Ӱӱс» совхоз малында інек сағҷаң полып, пӧзік чидіглерге читчеткен кӱлӱк постаң хысты устағҷылар Москвадағы Тиксі Союзтағы ВДНХ-ның аал хонии кӧзідиине ысчалар. Андада совхоз кнезі Семён Васильевич Ботин полған. Ол Ширадаң килген устағҷынаң хада Федосья Шандаковаа Москвазар парчатханнаңар чапсых хабарны искір пирерге чиде тӱстір. Андағ нимені исте, Федосья Никитична, парарға ынабин, кизе-тоғыр полған. «Мин пічік тее, орыс таа тілін пілбинчем! Хайди Москвазар парарбын!» - тоғырланған ол. Иреннер кӱлімзіреп ала аны чӧптеп алтырлар. Че постаң хыс, хакастар парбинчатса, нандыра килібізербін тіптір. «Ширазар парзаңар, анда хакастар полар, кӧрерзер дее», - ізендіргеннер аны.\\nІди аалдаң ырах чӧрбеен кізі Москвазар чолға сыхтыр. Ширазар читкенде, тимір чол вокзалында сыннаң даа нинҷе-де хакас полған. Чочынған хыстың чӱрее андада амыраан. Оларның кӧбізі інек сағҷаңнар полған.\\nФедосья Никитичнаның, Москвадағы кӧзідігде аралазып, экскурсияларға чӧрген 260077 № путевказы ам даа хайраллалча. Анда, Москвазар читсе, орта тудынар, экскурсоводтарзар айланар правилолар пазыл партыр. Кӧзідімге, чолға азынада, путевкада кӧзіділген тусха Москвазар чидерге кирек полған. Паза олох путевкада аал хонии тоғынҷыларынзар айланыс пар: «Амғы туста чонның ӧӧн пӧгіні - социалистическай индустрияның ӧзізі тузында чағдапчатхан ікі-ӱс чыл аразына чон кирексіпчеткен товарларны хазнаа читкіҷе пирерге, ниик паза ас-тамах промышленнозын тилідерге. Колхоз паза совхоз тоғызында наука чидіглерінең кӧзідігде араласчатхан алнында парчатханнарның пілістерінең тузаланарға! Тиксі Союзтағы аал хонии кӧзідиинде аралазар ӱчӱн, социализм мариин алғыдарға!»\\nОларны Москвада экскурсияларнаң хайдағ ла чирлерче ал чӧрбиндірлер. Кӧзідіглер ӧӧн павильоннаң пасха «Тамах», «Аал хонии механизациязы паза электрофикациязы», «Мал ӧскірері», «Тамах ӧскірері», «Яблах паза ӱӱчік тамаа» павильоннарында полғаннар. Пілдістіг, кӧзідігде араласхан чон пілістерінең ӱлескен. Пастағҷылар пасхазына кӧзідім полҷаңнар нооза.\\n-\\tОл туста ахча даа кӧп чох полчаң - чоохтаан ууча. - Москвадаң ибзер пірее чапсых ниме алып аларға сағыста даа чох полған. Че мин кӧгенекке ис паза улуғ нимес чорғанах алып алғам. Пістің хазнаның ӧӧн городында прай ниме хайхастығ пілдірген. Ізе, аалдағы иб-хазаадаң мал-хустаң пасха ниме кӧрбеенде, пас айланған тиирге чарир (хатхырча. - Авт.).\\nПісті Ленин чуртаан Сокольники орынзар паза Мавзолейзер апар килгеннерін чахсы оңнапчам. Пічік пілчеткеннер чачынға экскурсиялар хайда ирткенін пасчатханнар. Ідӧк пісті «чир алтынзар» киргеннер. Ол метро адалчаттыр. Чон, эскалаторнаң чир алтынзар тӱзіп, аннаң сығып, аар-пеер чылысчатханы хайхатхан.\\nИРТКЕН ТУСТАҢ ПӰӰНГӀЗЕР\\nВДНХ-зар чӧрген соонаң, Федосья Никитична Шандакова Хызылчар крайындағы Балахтин аймаанаң сыххан Кирсан Иванович Татаровха ирге парған. Чиит сӧбіреде ікі хыс тӧреен. Че хомзынысха, Ф.Н.Татарованың хада хонғаны час чазабаан, кинетін ах чарыхтаң парыбысхан. Олар хада 15 чыл чуртап салғаннар. Аннаң пеер Федосья Никитична хыстарын чалғысхан ӧскірген.\\nПӱӱнгі кӱнде ол Майрастар аалда хызы Надежда Кирсановнанаң хада чуртапча. Ууҷаны пис пархазы паза кӧргенегі ӧріндірче. Иб хыринзар машиналығ ойлат килгенібісте, турадағы кӧзенек алнында ӧңненчеткен ӧң-пазы чахайахтар хайиимны тартханнар. Хысхы соох кӱнде олар кӱннің чылығ сустары чіли кӧрінгеннер.Надежда хызы порчоларны мааннап ӧскірчеттір. Улуғ кізее, тізең, андағ чарых чуртта тынанарға даа истіг полар.\\nФедосья Никитична кӧп тахпах пілчеткен ус полтыр. Мағаа ол паба-ічезінің тахпахтарын сарнап пирген. Ідӧк позының ырын толдырған.\\nПабазы, чааға парчатханда, поездке одырар алнында піди тахпахтаптыр:\\nАлтон вагоннығ паровоз,\\nАғарып парар ханнығ чааға,\\nХаннығ чаада чат халзам,\\nЧарды-хомдызы кирек чох.\\nОрайда халған палаларым,\\nМин дее чохта, ир ӧскейлер.\\nЫстолда турған хола самоварым,\\nМин дее чохта, хола ла турзын.\\nИліг вагоннығ паровоз,\\nИгеріп парар ханнығ чааға,\\nХаннығ чааға апар салза,\\nТимір мылтыхнаң атып салзалар,\\nАчых чазыда чызаайбын,\\nАчых чазыда чызаайбын...\\nПабазы, чаадаң айланмазын пілген чіли, мындағ хумартхы тахпаан толдыртыр. Аны паза айланмас чолға ӱдескен улуғ пиҷезі тахпаан, сағын салып, туңмаларына читірген.\\nФедосья Никитичнаның улуғлары прайзы даа чахсы тахпахтаҷаңнар. Іҷезінің тахпаан ол мындағ сӧстернең сағысха кирче:\\nИрке іҷеҷеем азыраан,\\nИлбек пизіктің істінде.\\nПабаҷаам мині азыраан,\\nПаланың столы кистінде...\\nІдӧк позының хомзыныстығох тахпаан толдыр пирген:\\nХызыл ла торғы кӧгенеем,\\nХысхы ла кистім, оңмады,\\nХайди сағыдым, килбеді.\\nСарығ ла торғы кӧгенеемні,\\nСала ла кистім, оңмады,\\nУйғудаң усхут полбадым...\\nМындағ тахпахтарны исте, пу кізінің дее хараа частанадыр. Хайди идерзің, алындағы чуртас азырыхтарының хайдағ даа чолы тахпахтарнаң чонға читірілҷең нооза.","num_words":942,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.13,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КАЗАНЬЗАР ТУЗАЛЫҒ ЧОРЫХ ИҢ КИЛКІМ СПОРТ ФОРУМЫНДА\\nТоғыс чорыгы. Хакасия пазы Валентин Коновалов пу кӱннерде Татарстанда тоғыс чорығынаң\\nӰртӱн айының 8-ҷі кӱнінде Хакасия пазы Валентин Коноваловтың устаанынаң республика делегациязы «Россия - спорт державазы» чоннар аразындағы IX спорт форумының «Спорт-2030: наа оңдайларда пик тиліссер чол» ӧӧн сессиязында араласхан.\\nЧыылығның ӧӧн сурии коронавирус тарапчатхан туста спортты паза спорт инфраструктуразын тилідері полыбысхан. Хазых чуртасты апарарын сабландырары, чуртас-экономика ӧзізінің ӧзені чіли, чағынғы паза ыраххы тусха Россияда спорт тилізі паза спортта наа технологияларны тузаланары ӱзӱрілген. Спорттың чир ӱстӱне пірігерге, ырыс паза чонның иптіг тилізі ӱчӱн хазналарның хада-пірге тоғынарға полысчатхан кӱзі алынҷа таныхталған.\\nХакасия пазы Валентин Коновалов пасха регион устағҷыларынаң, федеральнай ведомство паза спорт пірігістері кізілерінең тоғазығлар иртірген. Ідӧк ол аалларда физическай культура паза спорт тилізіне чарыдылған «тегілек стол» тоғызында араласхан.\\nРеспублика пазы форум кӧзідиинде спорт тиріглері паза ниме-ноозы сығарызында, спорт пӱдіріглерінің проектінде паза пӱдіриинде, спорт кип-азаа паза ӧдік тимнирінде тузаланылчатхан амғы технологияларны кӧріп алған. Форумда амғы спорт орыннары тоғынған, аймах спорт кӧрімнерінҷе атлеттер кӧзідии ирткен. Прай наа нимелер паза пасха регионнарның опыды республикада спорт инфраструктуразын тилідерінде, физическай культуранаң паза спортнаң айғазарға оңдайлар тӧстирінде тузаланысха алылар.\\nХАДА СПОРТТЫ ТИЛІДЕРЛЕР\\nХакасия паза Россияның спорт министерствозы хада-пірге тоғынарлар. Аннаңар чӧптезігде ӱртӱн айының 8-ҷі кӱнінде Казаньда ирткен «Россия - спорт державазы» чоннар аразындағы спорт форумында хол салылған. Чӧптезігде хол салғаннар Россияның спорт министрі Олег Матыцин паза Хакасия пазы Валентин Коновалов. Аның пӧгіні - регионда физическай культуранаң паза спортнаң тӧреміл айғасчаң, аймах синдегі спорт марығларын иртірҷең, спорт араласчыларын паза тоғынҷыларын тимнеҷен оңдайлар тӧстирінҷе хада-пірге тоғынары.\\nПістің республика «Демография» нацпроекттің «Спорт - чуртас сині» федеральнай проектін чуртасха кирерінде аралазарын узаратча. Регионда спорт тилізіне алынҷа хайығ айландырылча. Чағынғы чылларда федеральнай, республика паза орындағы бюджеттернің ахчазына Хакасияда спорт пӱдіріглерін тӧстирі паза алыстырары, оларның ниме-ноозын паза техниказын нааҷылиры, аймахтарда ГТО орыннарын турғызары, спорт пірігістеріне хабазары кӧрілче. Ӧӧн пӧгін - прайзына физическай культуранаң паза спортнаң айғазар оңдайларны тӧстирі.\\nКиҷее Хакасия делегациязы Казаньда тоғызын узаратхан. Хакасия пазы Татарстанның инвестиция тилізі агентствозында паза Казаньдағы пӧзік технологияларның IT-паркында пол килген. Валентин Коновалов ідӧк Арскай сыыратта чыылған хакас ученай Николай Фёдорович Катановтың сӧӧгінде пол килерге пӧгінче.\\nВалентин Коновалов Хакасиязар пӱӱн айланар. Аның тоғыс чорығы тузында республика пазының тоғызын орынҷызы Ольга Понамарёва толдырған.","num_words":338,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.092,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«ХАЗЫХ ХАЙРАЛЛИРЫ» НАЦПРОЕКТ ЧУРТАСХА КИРІЛЧЕ\\nЧыылығ. Хакасия правительствозында федеральнай нацпроекттерні чуртасха кирерін сыныхтағда тутчатхан тоғысчы ӧменің теестегі чыылии ирткен.\\nЧыылығда араласхан Хакасия пазы Валентин Коновалов. Ол анда таныхтаан: «Нацпроекттер - регионны тилідерінҷе пӧгіннерібісті чуртасха киріп алар чахсы оңдай. Оларның полызиинаң республика уғаа кирек социальнай объекттерні пӱдір полар, коммунальнай сидіксіністернің чардығын паза чуртағҷыларның пасха даа ағырсымнығ сурығларын пӧгер».\\nТеестегі чыылығда республиканың хазых хайраллаҷаң министерствозының сан пирізінең танысханнар. Республика «Хазых хайраллиры» национальнай проектке кіріп алған, ам аны хоостыра регионның алты проекта чуртасха кирілер. Ол кӧстеглерге ахча федеральнай, республика бюджеттерінең паза хайди даа имнег страхованиезі фондынаң тиксі 13 миллиард азыра салковай позыдылар. Федеральнай проект 2019 - 2024 чылларға кӧріл парған.\\nИң не улуғ проект - «Онкология ағырығларынаң кӱрезері». Ағаа тиксі 11 миллиард азыра салковай хорадылар. Ол ахчаа онкология полызиин пирҷең амбулатория кіннері тӧстелер. Пӧгінде - республиканың онкология диспансерінзер оборудование алары. Олох диспансернің радиология корпузы пӱдіриине 1,5 миллиард салковай кӧріл парған. Онкологияҷа имнег полызиин пиреріне паза пу ағырығлар профилактиказына - 9 миллиард азыра салковай.\\n«Пастағы имнег-санитарнай полызығ тилізі» регион проектіне 900-че миллион салковай позыдылар. Ол ахчаа Хакасияда имнег амбулаториялары, фельдшер-акушер пункттары пӱдірілер. Пӱдіріглер 100 азыра кізі чуртапчатхан аалларда апарылар. Илееде ахча - 638 миллион салковай - тың ағырчатхан кізілерні республиканың имнег учреждениелерінзер санитарнай авиациялығ апарарына кӧрілген.\\n«Чӱрек-тамырлар ағырығларынаң кӱрезері» регион проектінҷе 2019 - 2024 чылларда 538 миллион салковай хорадылар. Хакасияда республиканың чӱрек-тамырлар ағырығлары кінінзер паза пу ағырығларча пастағы имнег полызиин пирҷең пӧліктерзер оборудованиелер алылар. Республиканың имнег учреждениелерінің материально-техническай базазы чахсыландырылар.\\nРегионның алынҷа проекті олғаннар хазиин хайраллирының тилізіне кӧстелче. Аны хоостыра олған поликлиникаларынзар оборудование аларына 250 миллион азыра салковай кӧрілген. Ідӧк пӧгінде - олған поликлиникаларында паза имнег организацияларының поликлиника пӧліктерінде тиксі тыхтағ, олаңай тыхтағ тоғыстарын иртірері.\\n«Имнег организацияларында квалификациялығ кадрлар читкіҷе полары» регион проектінҷе аннаң андар чуртасха кирілер «Земский доктор» паза «Земский фельдшер» программалар.\\nПірге саннығ система тӧстирінҷе регион проектінің пӧгіні - Хакасияның прай имнег учреждениелерінде Интернетнең тузаланҷаң оңдай полары, электроннай регистратуралар, пірге саннығ сетьтер тӧстирі.\\nАннаң пасха, Хакасияда федеральнай проекттерні чуртасха киреріне кӧстелчеткен хоза ікі регион проектінҷе тоғыс апарылар. Олар «Демография» национальнай проектке кірчелер: «Чонның хазиин пиктирі» паза «Улуғ тӧл». Олар хазых хайраллирында алынҷа мероприятиелер полчалар.\\nАвтор : Хакасияның хазых хайраллаӌаң министерствозы","num_words":314,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.096,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТАТАРСТАННАҢ ПАЛҒАЛЫСТАР ТЫЫДЫЛДЫ\\nТоғыс чорығы. Хакасия пазы Валентин Коноваловтың Казаньзар тоғыс чорығы ӱртӱн айының 9-ҷы кӱнінде узарадылған\\nІКІ РЕСПУБЛИКА ПАЗЫ ТОҒАСХАН\\nХакасия пазы Валентин Коноваловха ӱртӱн айының 9-ҷы кӱні Татарстан Республика пазы Рустам Миннихановнаң тоғазығдаң пасталған. Ікі харындас республика устағҷылары регионнар аразындағы садығ-экономика паза гуманитарнай палғалыстарны тилідерін ӱзӱргеннер.\\nПӱӱнгі кӱнде Татарстаннаң Хакасиязар КамАЗ-тарның хоза чардыхтары, дизель топливозы, бензин, шиналар, азот удобрениезі, имнег тиріглері, имнер, ас-тамах читірілче. Хакасия, тізең, Татарстанға бентонит порошогын, хара тасты, ит ас-тамаан паза пасха ниме-нооны пирче. Олох туста республикаларның садығны алғыдар прай оңдайлары пар.\\nАннаң пасха, Хакасияа паза Татарстанға городта истіг оңдайлар тӧстирінде, саннығ технологияларны кирерінде, ӱгредігде паза наукада пірге тоғынарға чарир, туризмде палғалыстарны алғытчаң оңдайлар парох.\\nВалентин Коновалов Рустам Нургалиевичке Хакасия делегациязын «Россия - спорт державазы» чоннар аразындағы ІХ спорт форумында чылығ удурлаан ӱчӱн алғызын читірген паза аны пістің республиказар ааллап хығырған.\\nНИКОЛАЙ КАТАНОВТЫ ХУМАРТХЫЛААННАР\\nХакасия пазы Валентин Коноваловтың устаанынаң республика делегациязы Казаньда тоғызын узаратхан. «Россия - спорт державазы» чоннар аразындағы ІХ спорт форумында аралазып, делегация кізілері ідӧк Арскай сыыратта чыылған тӱрк тіллерінің саблығ істезігҷізі, этнограф, халыхчы паза пастағы хакас ученай Николай Фёдорович Катановтың сӧӧгінде пол килгеннер паза чахайахтар салғаннар.\\n- 1894 чылдаң 1922 чылға теере, хаҷан тоозылған, Николай Фёдоровичтің наука, ӱгредіг паза халых тоғызы Казаньда ирткен, - чарытча республика пазы. - Мында ол істезігнең ӧткін айғасхан, Алтынзархы востоктағы археология паза этнография институдын тӧстирінде араласхан паза аның іскеркі пӧлиинің устағҷызына турғызылған, Казаньдағы университете, Чон ӱгредиинің пӧзік институдында, чуваш ӱгретчілерінің курстарында паза Іскеркі музыканың пӧзік школазында ӱгретчі тоғызын апарған.\\nУченай ӱреен соонаң аның пазылған улуғ ис-пайы халған, чардығы Татарстан Республиканың национальнай архивінде хайраллалча. Андох Николай Фёдорович экспедициялар тузында чыып алған 1700 азыра ниме-ноо хайраллалча.\\nХакасия делегациязы Татарстанның инвестицияларны тартарынҷа паза пӧзік технологияларны тилідерінҷе опыдынаң танысхан. Республика пазы инвестициялар тилізі агентствозында паза «ИТ-парк»-технопаркта пол килген. Техно-парктың ӧӧн кӧстее - республика экономиказында ІТ-кӧстегні ӧскірері. Аның ӱчӱн стартап-проекттерге паза ИТ-компанияларға тиксі хабазығ пирілче. Татарстан Россия регионнары аразында инвестиция оңдайларының национальнай рейтингінде тӧреміл иң пӧзік орыннарда турча.\\nВалентин Коновалов агентствоның паза «ИТ-парктың» пӱдізінең, республиказар инвестицияларны тартарынҷа паза регионның инвестицияларға хынығ полчатханын ӧскірерінҷе чахсы тоғыс оңдайларынаң танысхан.\\nХакасияа Татарстанның инвестиция оңдайларын тӧстирінҷе опыды уғаа кирек, уламох хаҷан ол аймах кӧстеглерҷе чылдаң чылға чахсыланып одырча. Олох туста Хакасияның инвестиция тартчаң оңдайлары, 2020 чылнаң тиңнестірзе, 10,9 пунктха чахсылан парған: ирткен чылда республика 85 орын аразында 71-ҷi полған полза, пӱӱл 29 регион аразында - 18-ҷізі.\\nХакасия пазы Валентин Коноваловтың таниинаң, казаньдағыларның тоғыс оңдайларын пістің республикада чуртасха маңнаныстығ кирерге чарир. Мыннаң мындар республика ӱлгӱлері Татарстанның инвестиция тилізі агентствозынаң паза технопаркнаң тӧреміл палғалыста поларға паза удур-тӧдір искіріглернең хабазарға чӧптес салғаннар.","num_words":386,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.093,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"166 МИЛЛИОН САЛКОВАЙ - ӦӦН КИРЕКСІНІСТЕРГЕ\\nАхча сурии. Хакасия ӱлгӱлері ирткен чыл тоозылчатхандох республикада ахчанаң сидіксіністер парын таныхтааннар. Олох сылтағнаң правительство резерв чыындызынаң 166 миллион салковайны ӧӧн кирексіністерге позыдарға чаратхан\\nПу искіріг пастағызын тарадылғанда, республика чуртағҷыларына ахча хайдағ чыындыдаң алылчатханы толдыразынаң чарыдылбаан. Аннаңар піреезі ахча Хакасия правительствозының сағыбаан саайларны паза хорылыстарны полдыртпазынҷа паза ӱреглерні чох идерінҷе резерв чыындызынаң алылча тіп сағын салған. Сынында, тізең, ол Хакасияның резерв чыындызынаң алылча. Ноға мындағ чарадығ алылғанын чарытча Хакасия пазының орынҷызы - финанстар министрі Ирина Войнова:\\n- Хакасияның пар ікі резерв чыындызы: республиканың резерв чыындызы паза саайлар тузына кӧрілген резерв чыындызы, -\\tтаныхтаан Ирина Ивановна.\\n- Хакасия правительствозының чарадиинҷа ахча позыдылар ӧӧн кӧстеглерні чарыт пирерге сағынчам. Тиксі 166 миллион салковай позыдылча. Нимее? Аның ӧӧн чардығы - 60 миллион азыра салковай - 3 - 7 частығ палаларға социальнай тӧлеглерге хоза ахча пиреріне позыдылча.\\nОл Россия президентінің Федеральнай Чыылиинзар айланызы хоостыра иділче. Сағысха кирчебіс, аймах хабазығ кӧрімнері уғаа кӧп таныхталған, ол санда 3 - 7 частығ палаларға тӧлеглер. Федеральнай кін регионға субсидия пирче, піске, тізең, позыбыс чардығын тимнеп саларға кирек: тиксі хорадығларның 91 процентін федеральнай кін пирче, 9 процентін - республика бюджеді.\\nІди 60 миллион салковай пу кӧстеге кӧрілче.\\nАннаң пасха, 20 миллион салковай Чоғархы Пазадағы школа пӱдіриине ызылар. Пӱдіріг тоозыл таа парир, че подрядчикнең саназыбызарға кирек.\\n40 миллион азыра салковай - Хубачарда имнег туразының пӱдіриин тоозарына. Прайзы пілче, ол имнег туразын 10-ҷа чыл пӱдірчеткенібісті. Орындағы чуртағҷылар ізеністерін чідір тее салғаннар. Ағаа хоза, ирткен чылда «Аалларның амғы кӧрімі» программаа пічіктер тимнеебіс, марығда араласханда, пу чылға имнег туразынзар оборудование аларына 50 миллион салковай федеральнай ахча пиргеннер. Аннаңар пу имнег туразын пӱдір саларға кирек.\\nКультура министерствозына 13 миллион салковай кӧріл парған. Социальнай сетьтерде чон тоғырланчатханын хығырғам. Ӧрттер сығызарына хорғыстығ тус, піс, тізең, культураа... Таныхтапчам, ол 13 миллион салковай 9 Майны таныхтирына кӧрілче. Полған на чыл 9 Майға, Республика кӱніне, выпускнойға піс килкім ахча хоратчабыс: чарытхы, искіріг оборудованиезі, экраннар арендаа алылчалар... Пӱӱл ол нимені прай садызып аларға чарадығ алылған. Чиңіс кӱнін, Республика кӱнін, выпускнойны алза, олох ла ахча киліс парарҷых, ол ахчаа оборудованиені сыбыра арендаа ал турған ползабыс.\\nТаныхтирға кирек, Хакасияның резерв чыындызында 30 миллионҷа салковай халған. Хакасия пазының орынҷызының таниинаң, киректелзе, ол ахча ідӧк саайларны полдыртпазынҷа паза чох идерінҷе резерв чыындызын толдырарына позыдылар. Ирина Войнова республика сағыбаан саайларға хорғыстығ тусха тимде тіп санапча, че хоза хорадығлар киректелбезіне ізенче.\\nИрина Ивановна ідӧк республика пӱӱл федеральнай бюджетке айландырар ӧдіс чардығын соонаң тӧлир оңдай сығызарын чарыт пирген. Чоох парча асхынах нимес ахчадаңар - 1,4 миллиард салковайдаңар. Аны Хакасия федеральнай кінге 2017 чылда иділген чӧптезіг хоостыра пӱӱл айландырарға кирек. Тиксі алза, республиканың федеральнай бюджетке ӧдізі 14 миллиардча салковайға тиңнелче.\\n- График хоостыра 1 миллиард 400 миллион салковайны республика пӱӱл октябрь-ноябрьда тӧлирге кирек, - чарытча республика пазының орынҷызы. - Тиксі ӧдістің 10-ынҷы чардығы. Че бюджеттің улуғ сидіксіністерін - хара тас отрасльынаң парысха пір дее налог кірбезін, алюминий отрасльында налог сині кӧп нимес ӧскенін, ідӧк коронавируснаң палғалыстығ сидіксіністерні - санға алза... Чуғынчах ағырығ Европада паза Азияда алғым тарапчатханы экономикаа тың теелче, ол санда, кӧзідімге, алюминий отрасльына. Россия правительствозы, аннаңар амох сағыссырап, пос киреенең айғасчатханнарға, чуртағӌыларға хабазар оңдайларны тілепче. Аннаң пасха, Россияның премьер-министрі Михаил Мишустин финанстар министрі Антон Силуановха регионнарның бюджет кредиттерінҷе тӧлеглерні соонаң айландырар оңдайны кӧр саларға чахаан. Пістің регионны алза, ол - пу чылға 1 миллиард 400 миллион салковай. Тӧлег соона артызылза, пістің бюджетке чахсы хабазығ полар.\\nАвтор : Пазып алған Наталья СУБРАКОВА","num_words":496,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Арғаас хоосха — различия между версиями — sostik.info\\nАрғаас хоосха — различия между версиями\\nВерсия 17:49, 21 октября 2014 (просмотреть исходный код)\\nВерсия 18:20, 21 октября 2014 (просмотреть исходный код)\\n—\\tПірее дее кӱске тутсаң, — чӧптепчелер олар аны. — Пасхалары, аны кӧріп, арса, тизібізерлер.\\n—\\tЯ, сірерге, — ыдырғахтанған арғаас хоосха. — Мин кеммін, іди кӱскелер соонӌа чӱгӱр чӧрерге? Хаӌан-да минің инем алай ууӌамоларны пырлат турӌаң полған. Амды пасха тус. Хынчам — узупчам, хынмаза — пас чӧрчем. Че піди мин хынминчатхан тоғысха мині кӱстирге сірернің ӱлгӱлерің чоғыл.\\n—\\tЯ, сірерге, — ыдырғахтанған арғаас хоосха. — Мин кеммін, іди кӱскелер соонӌа чӱгӱр чӧрерге? Хаӌан-да минің инем алай ууӌам оларны пырлат турӌаң полған. Амды пасха тус. Хынчам — узупчам, хынмаза — пас чӧрчем. Че піди мин хынминчатхан тоғысха мині кӱстирге сірернің ӱлгӱлерің чоғыл.\\nІзе, іди пол сыххан пу хоосха. Тоғынарға ынабиныбысхан. Ансах-иней андада, тарын парып, хоосханы азырабиныбысханнар. Астаза, кӱске тудып, чир тіп сағынғаннар.\\nЧе пу хоосха, ағаа хоза, малхатчых полған. Алған-да, ээлерінең парыбысхан. Пасха ээлер тілирге чорібіскен. Че кӱске тутпинчатхан хоосха кемге кирек се. Пір дее турада аны чағын итпееннер. Полбаста, арғаас хоосха, прай тӱреп парып, апсах-инейзер айланған. Че ээлері амды аны туразар кирбееннер.\\nЧе пу хоосха, ағаа хоза, малхатчых полған. Алған-да, ээлерінең парыбысхан. Пасха ээлер тілирге чӧрібіскен. Че кӱске тутпинчатхан хоосха кемге кирек се. Пір дее турада аны чағын итпееннер. Полбаста, арғаас хоосха, прай тӱреп парып, апсах-инейзер айланған. Че ээлері амды аны туразар кирбееннер.\\n—\\tПістің мында пасха хоосха чуртапча, — тееннер олар. — Ол кӱлӱк паза чапчаң. Кӱскелерні матап сӱр чӧрче.\\nВерсия 18:20, 21 октября 2014\\nЧуртаан полған пір хоосха. Олаңай ла хоосха. Че уғаа арғаас. Аннаңар аны «арғаас» тіп адап салғаннар. Хости турада аның ӧӧрезі «кӱлӱк» тіп аттығ хоосха полған. Ол уғаа кӱлӱктеңер аны іди адаан полбастар ба. Пір хати олар, тоғас парып, чоохтасханнар.\\n—\\tМинің ээлерім, апсах-иней, мағаа чоо паарсапчалар, — махтанған арғаас хоосха. — Иртен турзамох, айағымда сӱт полча. Ағаа хоза, олар мағаа ит тее тасти пирчелер.\\n—\\tА минің ээлерім мині чоо тоғындыртчалар, — хомзынған кӱлӱк хоосха. — Кӱскелерні чох итірчелер. Кӱнзіре чӱгӱр салып, иптен ле тынанарға чадыбыссам, мині, ніткемнең хаап, оразар силібісчелер. Анаң андағы кӱскелерні хайындырарға килісче.\\n—\\tМр-р-р, — кӱлімзірепче арғаас хоосха. — Син олардаң тизібіс. Пасха орында ээлер таап ал.\\n—\\tТа, пасха орынзар парарым даа килбинче, — нандырған кӱлӱк хоосха. — Мин оларда тӧреем, ӧскем нооза. Минің инем дее анда чуртаан.\\n—\\tЧе андағда позың кӧр, — тіп салған арғаас хоосха. — Мині іди иткен ползалар, мин сах андох тизібізерӌікпін.\\nОл тоғазығ соонда, тӱрче полғанда, пу арғаас хоосханың чуртында кӱскелер иртін сыхханнар. Хости турадаң пеер тизіп одырчалар. Андағы кӱлӱк хоосха оларның чаанына читкен полбас па.\\nАмды ирік чохта апсах-иней пу арғаас хоосханы тоғындырарға кӱстеп сыхтылар.\\nХайдар парӌаң за? Азыранары килче. Арғаас хоосха похсах тӧкчең орыннарӌа чӧр сыххан. Анда-мында хапхлан чӧрген.\\n—\\tМині пірдеезі тоғындырт полбас, — махтан турӌаң арғаас хоосха мындох чӧрген ибі чох хоосхаларға. — Ӧзӧгіп ӧлем, че пос чуртирбын.\\n—\\tЯ, я, орта, — мӧңіс чоохтан салчалар пасхалары.\\nІди ол арғаас хоосха ам даа похсах тӧкчең орыннарӌа чӧрчеткен одыр.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Арғаас_хоосха&oldid=253»","num_words":431,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.175,"special_characters_ratio":0.214,"stopwords_ratio":0.176,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«ТИРӀГЛӀГ, НАРКОТИКТІГ КАРАВАННАРНЫ ПОЗЫТПАСХА»\\nАфганистандағы чаада араласхан Вадим ТОДЫБАЕВ\\nЧарлалбаан чаа. Пӱӱл 15 февральда Совет Армиязының халғанӌы чааӌылары Афганистаннаң сығарылғанына 30 чыл толча. Андағы чарлалбаан чаада пістің кӧп чир-суғӌыбыс араласхан\\nАФГАНИСТАНДАҒЫ ЧААДАҢАР ХЫСХАҶАХТИ\\nСовет войсколарын Афганистанзар кирердеңер чарадығ 12 декабрьда 1979 чылда КПСС-тың ЦК Политбюрозының чыылиинда алылған. Пу хазнада гражданскай чаа пасталчатхан, США паза НАТО-ға кірчеткен хазналар постарының войсколарын андар кирерге сағыс тутханнар. Аннаңар піске, оларны позытпин, пуруннабызарға кирек полған. Улам Афганистанның устаа, полызығ сурып, СССР-зар кӧп хати айланчатхан. Пістің хазнаа позының ӱстӱнзархы хырығлары хыринда НАТО-ның войсколары полары кирек чох полған.\\nІди совет войсколары, Афганистандағы гражданскай чааға кире тартылып, аның араласчызы пол парғаннар. Ол чаада правительство армиязынаң тоғыр тирігліг оппозиция (оларны моджахедтер алай душманнар адаӌаңнар) кӱрезіг апарған. Анда хазнадағы ӱлгӱ ӱчӱн кӱрезіг парған. Душманнарға чаада США-ның чаа специалисттері, ідӧк Пакистанның ӧнетін службалары полысханнар.\\n25 декабрьда 1979 чылда совет войсколары ӱс чолӌа Афганистанзар кіріп пастааннар. Ідӧк Кабулдағы, Баграмдағы, Кандагардағы аэродромнарзар десанттар ызылған. Совет войсколарында 40-ӌы армияның частьтары, авиация, алынӌа бригадалар паза полктар полғаннар. Пу чаа 1979 чылдағы 25 декабрьдаң 1989 чылдағы 15 февральға теере 2238 кӱн парған. Итсе, чаа анда ам даа парча.\\nСов��т войсколары Афганистанда полғанын тӧрт чардыхха чарчалар: 1979-1980 чылларда пістің войсколар, гарнизоннарда полып, аймах объекттерні хадарғаннар; 1980 - 1985 чылларда, афган войсколарынаң хада чаалазығлар апарып, Афганистанның армиязын тыыдарында хабасханнар; 1985-1986 чылларда афган войсколарына ӧӧнінде авиациянаң, артиллериянаң паза саперларнаң полысханнар, спецназ хырығ озаринаң тиріглер, наркотиктер ағылчатханнаң кӱрезіг апарған; 1987 - 1989 чылларда афган войсколарына полызығ узарадылған, совет войсколарын Чир-суунзар айландырарынӌа тимненіс пасталған.\\nЖеневада иділген чӧптезіг хоостыра совет войсколарын 15 майда 1988 чылда Афганистаннаң сығарып пастааннар. 15 февральда 1989 чылда прай совет войсколары пу хазнадаң сығарылғаннар. 40-ӌы армияның чааӌыларын аннаң сығарарынаң устаан Афганистанда полған совет войсколарының халғанӌы командующайы генерал-лейтенант Борис Громов. Пу чаада Совет Армиязы 14427 кізі чідірген, КГБ - 576 кізі, МВД - 26 кізі. Ідӧк анда 53 муң азыра чааӌы палығлатхан паза контузия алған. Афганецтернің чідіріглері пір-ікі миллионӌа кізее тиңнелген (орта сан чоғыл).\\nХайди чоохталған, пістің илееде чир-суғӌыбысха Афганистандағы чааны иртерге киліскен. 1980 чылларда срочнай службаа хығыртылған оолларға андағ ӱлӱс тӱскен. Мында чоох парар ол чаада хатығ сыныхтағ ирткен Вадим Алексеевич Тодыбаевтеңер. Афганистандағы чаа аның чуртазына кӧнізінең теелген, армия службазы соондағы чуртазын саңай алыстырған. Ол, чаада палығладып, аннаң кинек айланған.\\nЧе мында аның чуртас чолынаңар кӧмес искір пирерге кирек. Піс, ӧнетін Асхыссар парып, Вадим Алексеевичнең чоох алысхабыс. Ол Ағбанда 1966 чылда тӧреен, іӌезі Маргарита Кононовна (Кидиековтар хызы) Ағбандағы ӱгретчілер институдының биология паза химия факультедінде ӱгренчеткен. Пабазы Алексей Корнилович Тодыбаев (ам изен нимес) Чоғархы Асхыста зоотехник, анаң Асхыста ӧӧн зоотехник полған. Алексей Корниловичті Истегі совхозтың директорына турғысханнарында, сӧбіре андар кӧс парыбысхан.\\n-\\tМин, Истегі ортымах школаны тоозып, пабамның чолынңа парарға сағыс тудыбысхам. Аннаңар, Хызылчарзар парып, анда аал хонии институдының зооинженерлер факультедінзер ӱгренерге кіріп алғам. Че пастағы курсты тоосханымда, мағаа военкоматтаң повестка килген. Іди 1985 чылда, пір ле чыл ӱгренген соонда, мині Совет Армиязында срочнай служба иртерге хығыртыбысханнар, - аар тын салып, чоохтаан Вадим Алексеевич.\\nІди чиит оол Горьковскай областьтағы (амғы Индіркі Новгород облазы) Арзамас городта пол парған. Анда атомнай промышленность предприятиелері тоғынча. Арзамаста чааӌыларның ӱгредіг частьында чиит чааӌыларны связисттерге ӱгреткеннер. Ӱгредіг часхыдаң кӱскее теере узарадылған. Командирлер кӧнізінең чоохтааннар: «Сірерні Афганистанзар ызарға тимнепчелер». Пу частьта ӱгредіг ирткен связисттерні, Афганистаннаң пасха, ідӧк Кубазар, Германиязар ысчатханнар.\\nӰс ай ӱгренген соонаң, ӧнетін связь батальонын тӧстеп, Афганистанзар чол тударға приказ пирілген. Анда алтынӌы чылы чаа парчатханын прайзы пілген. Че приказты толдырарға кирек, армияда аны ӱзӱрбинчелер.\\n-\\t«Интернациональнай полызығ пирерге, піснең нанҷы полчатхан чонға полызарға парчабыс. Афганистанның правительствозы Совет Союзынзар полызығ сурып айланча», - замполиттер піске тееннер. Іди пісті Афганистанның столицазы Кабулзар читіргеннер. Город хыринда ӧнетін связь батальонына алынҷа точка тимнелген. Анда уғаа кӱстіг радиостанциялар турғызылған. Точканың ӱстӱнңе пасха чирдең кӧрінмес маскировка сетьтері тартылых полған, - чооғын узаратхан Вадим Алексеевич.\\nАның чооғынаң, ибіре хуу чазы паза ағастар чох, хайалығ тағлар ла полған. Связисттерге разведчиктернең пик палғалыс тударға пӧгін турғызылған. Армияның Ӧӧн разведка управлениезінің разведчиктері Афганистан паза Пакистан аразындағы хырығларзар чӧрӌеңнер. Пакистаннаң моджахедтерге тирігліг, ух-тарлығ, наркотиктіг караваннар ысчатханнар. Разведчиктер, оларны таап, хайда иртчеткеннерінің координаталарын искірчелер. Авиация, кӧдіріліп, бомбалар тастап, ракеталар позыдып, андағ караваннарны чох итчең. Кирек полза, ырахха атчаң артиллерия даа тоғынып пастаӌаң. Іди разведка ӧмелері караваннарға «аңнаӌаңнар». Связисттер прай частьтарнаң палғалыс тутчалар.\\n-\\tЧирні хазып, окоптар идерге, блиндажтар пӱдірерге, антенналар тартарға киліскен, че душманнарнаң кӧнізінең атызарға киліспеен. Ибіре атыстар, чара чачырастар сыбыра полҷаң. Іди мин анда пір чыл азыра, 1986 чылдағы декабрьға теере, служба ирткем. Кинен полып, пазымнаң палығлат салғам. Аның сылтаанда мині нандыра Чир-суумзар ызарға чаратханнар. Миннең хада анда аймах нациялығ чааҷылар служба ирткеннер: украинецтер, молдаваннар, казахтар, узбектер паза даа пасхазы. Піс ам даа, удур-тӧдір сығдырадып, чоох алысчабыс, - Афганистанда полғаннаңар Вадим Алексеевич чоохтаан.\\nИбзер айланчатса, хайдағ даа кізінің кӧңні кӧдірілче, улам армиядаң, ағаа хоза чаадаң айланчатса. Вадим Алексеевич 1986 чылда декабрьда ибінзер Ис аалзар читкен, Наа чылны анда туғаннарынаң хада удурлаан. Ибде тоғыс чох одырбин, ол совхозта диспетчер тоғызына кіріп алған. Іди пір чыл тоғынған соонаң, ӱгредиин узарадарға сағыс тудып, пазох Хызылчарзар чол тутхан. Аны аал хонии институдында 2-ӌі курсха алғаннар. Ӱгренерге хатап кірерінде пір дее тудығ чох полған. Армиядаң, улам чаадаң айланған кізее хайдағ тудығ полар...\\nИнститутты Вадим Тодыбаев 1991 чылда маңнаныстығ тоосхан. Анда ӱгренчедіп, Минсуғдаң килген Людмила Дятлованаң танызып алған. Кӧӧленісчеткен чииттер наа сӧбіре тӧстееннер. Ӱгредіг тоозылғанда, чиит сӧбіре Хакасиязар айланча. 1990 чылларда ниме полғанын прайзы пілче, «хал чылларда» хазнада прай ниме изелчеткен, тоғыс чох полыбысхан. Чииттер Асхыста тохтабысханнар, Вадим Алексеевич тура пӱдіріп пастаан. Ипчізі Людмила Викторовна садығӌы полып тоғынған, Вадим Алексеевич аймах тоғыстар таап алӌаң, хадағӌы даа поларға киліскен. Ибде мал-хус тутчатхан сылтаанда ла, сӧбіре хайди полза чуртаан.\\nЧуртас сала иптел сыхханда, Людмила Викторовна орындағы военкоматсар тоғысха кіріп алған, Вадим Алексеевич, чаада палығладып, II группа кинегі полча. Ол ам даа пазы ағырып ирееленче, Афганистандағы чаа андағ іс артысхан, чуртазына тееліп, аны саңай алыстыр салған. Амды аның чир участогында ікі тура турча, іӌезін ол позынзар ағылып алған.\\nТодыбаев ирепчі ӱс оол ӧскір салған, ікізі ам пос алынӌа чуртапча, кічии паба-іӌезінең хада, ол - 9-ӌы класстың ӱгренӌізі. Вадим Алексеевичтің сыйыхтарынаңар чоохтаза, медальлары илееде, ӧӧнінде олар Тирігліг кӱстернің, совет войсколарын Афганистаннаң сығарғанының пайрамнығ чылларына чарыдылғаннар. Ідӧк алғыстапчатхан афган чонның медальы пар.\\nАсхыс аймаанда ла Афганистандағы чаада араласхан 32 кізі саналча. Олар, чыл сай 15 февральда чыылызып, хатығ чылларны сағысха кирчелер.\\nСӦС СОО: Кирек полған ма пістің хазнаа мындағ чаада аралазарға? Мында кӧрістер аймах-пасха полар. Политика саринаң кӧрзе, хазнаа ол кирек тее полған полар. Ол туста прай чуртаснаң КПСС устаан, ағаа Афганистанда позына чағын ӱлгӱ турғызарға киректелген. Че ноға оларның сағыс-кӧрізі ӱчӱн мынҷа кізіні чідірерге кирекпіс? Нинче кізінің чуртазын ол алыстырған, кӧп кізее чобағ ағылған.","num_words":994,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.109,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ирткен чылда улуғ хырлас айында «Хабар» газетаның 143 №-інде сыххан кибелісчі Геннадий Кичеевтің «Хара суғ соол парбас ӱчӱн» хабары минің сағыстарымны ирткен туссар тастабысхан. Аннаң олар мӧңіс таннаң айлан килгеннер. Чайаачыларны ӧскіреріне хайығ саларға паза оларнаң тоғыс апарарға кирек. Паза аның ӧӧн сағызынаң, «хакас литературазы соолча» теенінең, чарасчам.\\nОлох туста хакас литературазын хара суғнаң нимес, ағын суғнаң тиңнестірзе, орта полар. Ол, тізең, наа чиит чайаачылары, хара суғлары чох сыннаң даа соолча. Пола-пола, тайыс, чулаттап ахчатхан сууҷахха айлан парарға айабас.\\nСыхчатхан хара суғлар Хакасияда кӧп. Олар хуруғ чылларда даа соолбинчалар, соохта даа пусха айлан парбинчалар. Сылтағ пасха нимеде. Оларның кӧбізі, ағын суғзар чол таап полбин, чіт парча алай ба сас чирнің хойнынаң азырыл полбин халча. Хайылған хар алай ба наңмыр суу тағ ӱстӱнең чол позына таап алар ла. Че чир алтынаң сыххан хара суғларға, чиит чайаачыларға полызығ кирек ле.\\nХакас поэзиязының пӱӱнгі кӱнін алза, пазып пілчеткеннернің санына мин Г.Кичеевті, Ф.Тохтобинні, И.Миягашевті, С.Майнагашевті, Е.Сагатаеваны кирерҷікпін. Че оларны частарынаң алза, хакас поэзиязының «часхы пӱрлері», таңдағы кӱні тіп полбассың. Че хайда 1980 -1990 чылларда чари тӱскен наа Майнашевтер, Баиновтар? Чоғыл. Ол тӧл чіт парған. Ноға ба? Г.Кичеев орта таныхтапча: «Олар, улуғ арах пол парзалар, паспинчалар. Таң тузында хайығ салбинчабыс, таң піс, улуғлар, оларнаң тоғын полбинчабыс». Хап-орта. Чиит туста оларға хайығ салылбинча паза ӱгретчілеріне тоғаспин парчалар.\\nМин, чайаачы тоғыста пастағы хаалағларны итчеткен туста, ӱстӱнде адалған сылтағларға тоғасхам. Ол тустаң илееде суғ ах парыбысхан, че ачырғас халған.\\nПастағы кибелізім, школада улуғ класстарда ӱгренчеткенде, «Ленин чолы» газетада сыххан. Ол кибелістегі пастағы сӧстерні ам даа ундубинчам: «Хайдаң алим, сӧстернің мин сілиин?» Олар часхызын, чылығ, айас кӱнде пазылғаннар. «Мин поэтпін нооза». Кӧӧрестіг сағыснаң кӱн тооза ханаттығ хус чіли учух чӧргем. Анзын кӧрген, сизінген іҷем иирде теен: «Че, чидер! Чирзер тӱс».\\nХайдағ-да тус пазынаң почтадаң «тоғыс» ӱчӱн 3 салковай 80 ахча алғам. Пазып пастапчатхан чиит кізінің тоғыстары пірее-пірее дее чарых кӧрчетселер, аның пасчаң кӧңні тӱспинче, кӧдіріліп одырча.\\nАғбанда ӱгретчілер институдында ӱгренчеткенде, пастағы тустарда чарых ідӧк кӧрҷеңнерӧк. Студенттің ол туста алчатхан 40 салковай стипендиязына хоза айда 10-ға чағын салковай чыыл парҷаңох. Андада ол син ахчаа самолеттығ Хызылчарзар учуғыбызарға чарир полған. Миннең хада ӱгренген нанҷым Еремей Тороковтың кибелістері «Ленин чолы» газетада ідӧк удаа сыхчаңнар. Аның пір кибелізін ам даа ундубинчам. Анда мындағ сӧстер полған: «Тигірдең чылтыстар айамзар сурынчалар...» Мин ам даа санапчам, ол хакас поэзиязында чарыбин халған чылтызы чіли хала парған. Чарыбаан чылтысты сағысха киріп, соондағы чылларда пасхамох: «Чылтыстар тигірдең айамзар сурынчалар...»\\nСин мындағ кибеліс пасхазың.\\nПасхазың... Че чыллар чоохтапчалар:\\n«Хайдазың, син, пасхан арғызым?!»\\n«Литература страницазында» пірее чиит авторларның аймах сылтағларнаң чарых кӧрбеен тоғыстарын хомайлабысчаңнар. Чиит кізінің алҷаастарын таныхтапчатса, аны хайди даа нымзах, сиберли читір пир турарға кирек. Паза хайди даа чӧптер поларға кирек. Чиит кізінің тоғыстары сыбыра пӧзік синде полбинча. Критикаа «пыс парған» устар даа хынминчалар. Че піс оларның тоғыстарын паалапчабыс, ӱзӱрчебіс, кӧзідімге алчабыс.\\n- Миннең артых пасчатхан Еремейні хомайлапчатсалар, мині ноо ниме сағыпча? Ноо киректір? Пу сағыстарнаң кибелістерні мин дее паспиныбысхам.\\nАмды сағынчам, пазып пастапчатхан чииттернің, иң пастағызын, кӧңнін тӱзірбеске кирек. Соонаң ӱгретчі тоғаспаза даа, алҷаастарын ол позы кӧр таап пастапча, оларны тӱзетче. Че анзынаң хада ол тусты чідір салча. Сағынчам, піске Еремейнең хада позыбыстың тузында ӱгретчі тоғаспин парған. Іди пістің тӧлібіс чіт парған.\\nМында, тізең, Г.Кичеев чиит чайаачыларға холын позы су��ча, оларны кӧрглепче, удур парча. Ноға пызығ, пилен нимедең тоғыр полҷаң? Кӧдірген сурығ орта паза аның сағызына, кӧңніне удур парарға кирек. Ол тоғысты ӱгретчілернің тоғызынаң тиңнестірерге чарир. Аның салтарлары, пӱӱн-таңда нимес, нинҷе-де чыл пазынаң на харахха кӧрінер.\\nАвтор : Евгений ТОЛМАЧЁВ","num_words":540,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.182,"stopwords_ratio":0.157,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧУРТАЗЫ НИИК ПОЛБААН\\nПайрамнығ тӧреен кӱні. Пістің газетаның хығырығҷылары туған-чағыннарынаңар, чахсы таныстарынаңар чапсых хабарлар пазадырлар, тӧреен кӱннерінең алғыстидырлар. Мына андағ пічіктернің пірсі\\nПётр Григорьевич Чаптыков 8 июньда 1929 чылда Пии аймаандағы Чаптых аалда тӧреен. Аның пабазын кулак тіп санабысханнар, Минсуғда ат салғаннар. Іҷезін кічіг туңмазы Варяҷахнаң хада ызыға ызыбыстырлар. Харындазы Кирилл Григорьевич ол туста Ағбандағы педучилищеде ӱгренчеткен.\\nІҷезін хуҷахтағы палазынаң хада, хаңааға одыртып, аал хыриндағы тӧң ӱстӱнҷе ызыға апарчатхан осхастар. Мында халчатхан ӱс частығ Петя оолағазын чаҷазы Анна Азыр аалда чуртапчатхан ууҷазынзар апарча. Іҷезі, кічіг палазын хуҷахтап ала, халчатхан оолағынзар кӧріп, ылғап-сыхтап, ызыға парыбысхан.\\nІди оолағас ууҷазында чуртап халған. Чіҷең ниме чоғыл. Улуғ частығ иней, хайдағ-да оттар пызырып, азырапча. Аннаңар даа оолағастың сағызында кічіг тузы астап ла чӧрчеткен чіли халған.\\n-\\tІҷем ызығда ӱр бе, ас па полғанын пілбинчем. Че ол айланған, Бондаревте тоғынып пастаан, - сағысха кирче Пётр Григорьевич.\\nБондаревте іҷезі теер истеҷең. Пірее хати оларға, кӧмес тее полза, чіҷең ниме ағыл пирҷең. Соонаң іҷезі малда тоғын сыхтыр, палаларын пірее хати позына полызарға ал чӧрҷең. Кічіг палалары чахсы даа хабас полдылар ни? Хада ла полар ӱчӱн іди хылынған, неке.\\n-\\tАзыр аалда школа чох полған. Аннаңар ӱгренерге Чаптыхсар чӧрерге киліскен. Азых-тӱлӱк табылза, пірее неделя ӱгренчем. Азых чох полза, ибде халчам. Іди мағаа ӱгренерге дее киліспеен, - чоохтапча пайрамнығ тӧреен кӱнін таныхтапчатхан Пётр Григорьевич.\\nАғаа кічігдең сығара тоғынарға киліскен. Пуға кӧліп, хыра тартчаң. Оолағасха пуғаны чидін чӧрерге чаратчаңнар. Анаң салда тутхан. Кічіг частығ пала, салдаа сыдабин, аңдарыл парҷаң полтыр.\\nЧыллар чылысчалар, айлар алысчалар. Петя ідӧк ӧзіп одырча. Оолағас, трактористтерге полызып, техниканаң тоғынарға ӱгреніп алған. Іҷезі, палаларын ӧскіріп алар ӱчӱн, хараа-кӱнӧрте тоғынҷаң. Прайзына аар, сидік чуххан чаа чылларын ол сағысха кирерге тың на хынминча. Кирилл Григорьевичті армияа апарыбысханнар. Кічіг палаларға даа улуғларнаң хада тоғынарға килісчең. Оолағастарны тайғазар ағас тоғынарға ызыбысчаңнар. Мына хайда сидік чуххан.\\n-\\tПіс Мадыр тайғазында тоғынғабыс. Чиис чоғыл, кип-азаабыс хомай. Тайғазар чӧріп, сала л�� ӱреп парбаам. Харын, іҷем, орта полып, ал халған. Кізінің іҷезі ікінҷі Худай полчатханына киртінчем, - тіпче улуғ частығ кізі.\\nӦлімнең ос халғанда, Пётр Григорьевич тракторлығ тоғын сыххан. Істеністе маңат чидіглері ӱчӱн ағаа «Волга» машина аларға оңдай пиргеннер. Аның соонаң прайзы даа аны «Волга-Ванюша» тіп солалап сыххан. 1955 чылда, тізең, чахсы тоғынчатхан ӱчӱн аны Москвазар пар килер, ВДНХ-да полып алар путевканаң таныхтааннар. Че аның алнында, хаҷан ағаа 20 час толғанда, Пётр Григорьевич хоных хонған, Макиннернің абахай хызы Анисьянаң хада сӧбіре тӧстеен.\\nОлар уғаа ынағ ирепчі полғаннар. Удур-тӧдір хынызып, паарсазып, сигіс пала, ӧскіріп, чон аразына кир салғаннар. Пис хыс паза ӱс оол, чахсы ӱгредіг алып, маңат чуртап парчалар. Іҷе-пабазына кӧӧгіп, тоғыста махтаға сыхчалар. Улуғ хомзынысха, Анисья Степановна ах чарыхтаң парыбысхан. Аннаңар Пётр Григорьевич, чалғысхан халза даа, холларын пос тӱзірбинче, палаларына полызарға харасча, мал-хус тударға сыданча. Пілдістіг, палалары аны ӧріндірерге харасчалар, тынағ кӱннеріне орта тураа тол парчалар. Андада пархаҷахтары, кӧргенектері ағаны ӱр нимеске дее чалғысхан артыспинчалар, тынағ кӱннері тооза хаданаң хада ла полчалар.\\nПаланың палазы паар-чӱрекке тосхымнығ тіпчелер. Сах андағ полтыр. Аннаңар даа Пётр Григорьевич, чӱрее-кӧңнін пазын полбин, чон тахпағын кічіг частығларға кӧглеп пирче. Хайдағ даа аар, иреелестіг чылларны тобырарға киліскен полза, чиит туста ойназып-сарнасхан. Амды даа аның ӱнін истерге чапсых. Парха-кӧргенектеріне сарнапчатса, аға уламох матап кӧглирге харасча полбас па.\\nАлтанып мӱнген тай ториим\\nАлтон сӱрместіг хыс осхас.\\nАлтанып алып, чӧр сыхсам,\\nАзыр ханаттығ хус осхас.\\nИзерлеп мӱнген тай ториим\\nИліг сӱрместіг хыс осхас.\\nИзерлеп алып, чӧр сыхсам,\\nІкі ханаттығ хус осхас.\\n-\\tИк-ик, пабабысты, ӱні ам даа чииттегі осхас, - махтабысча аны палаларының піреезі.\\nАндағ чылығ сӧстерні истіп, Пётр Григорьевичтің кӧңні уламох кӧдіріл килчетпес пе. Аннаңар улуғ частығ кізі кӧӧленіскен хызын хайда кӧр тапханнаңар уламох хынығ, сіліг сарнап пирерге кӱстенче.\\nХызыл тууп маймаамны,\\nХумға пазып, ӱреткем.\\nХынған хызым Макин хызын\\nХызыл Октябрь колхозта кӧр тапхам.\\nСарығ тууп маймаамны,\\nСайӌа чӧріп, ӱреткем.\\nСағынғанымны, Макин хызын,\\nАзыр аалда кӧр тапхам.\\nПозының пайрамнығ тӧреен кӱнін, 90 чазын, таныхтаан Пётр Григорьевичті, тахпахчы-кӧгҷі кӧңніліг кізіні, тахпахнаңох алғыстирға чарадыбыстым. Аның пабазын Минсуғзар апарчатханнарында, кічіг палаларына айап, хайди тың чобалды ни. Аннаңар, тыстан полбин, піди кӧглирге чарадыбыстым:\\nАдаӌаам чирі Чаптығым,\\nАғбанның хазын чазапча.\\nАртысхан синің оолғыӌааң\\nАм даа чазын чазапча.\\nПір дее хомзынма, пабаӌаам,\\nПаарсах чӱрееңнең артысхан ӱчӱн.\\nПарбах салаалығ пай хазыңның\\nПар ам даа хорбыӌахтары.\\nХойып ӧзіңер хорбыӌахтар,\\nХойыдың��р пай хазыңны.\\nХомзынып парған пабаӌаам\\nХомзынмазын тӧріткен тӧліне.\\nАвтор : Полина АРТОНОВА","num_words":630,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.106,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПӰӰНГІ КӰННІҢ СУРЫҒЛАРЫ ТАҢДАҒЫЗЫНА САЛЫЛБАЗЫН\\n«Хабар» газетаның ӧӧн редакторы Радион СУНЧУГАШЕВ, Хакасия пазы Валентин КОНОВАЛОВ паза республика пазының пресс-служба управлениезінің пастығы Ирина ЕМЕЛЬЯНОВА\\nТоғазығ. Пу кӱннерде «Хабар» газетаның редакциязында Хакасия пазы Валентин Коновалов, хабарӌыларнаң тоғазып, оларның сурығларына нандырған.\\nРеспубликаның амғы устағҷызы Валентин Коноваловнаң чалғыс хакас газетазында мындағ чапсых тоғазығ пастағызын на иртті.\\n-\\t«Хабар» газетаның килкім тархыны па за пӱӱнгі кӱндегі тоғызы республикаа хайди даа кирек, - таныхтаан Хакасияның пазы. - Аннаңар піске хада-пірге аның мыннаң мындархы тилізін пӧгерге кирек.\\n«Хабар» газетаның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев, газетаның тархынынаң таныстырып, чидіглерібістеңер искір пирген. Редакцияда улуғлар чииттерні ӱгредіп, журналистика киреене кӧніктірчеткен кибір чылларнаң чуртасха киріліп одырчатханнаңар чоохтаан. Журналист паза писатель Анатолий Султреков редакцияда 42 чыл тоғын салған, пӧзік сыйыхтарға турысхан, 2018 чылның салтарлары хоостыра «Чыл журнализі» ат алған.\\nХакас газетазы республиканың политика паза халых чон чуртазын чарытча, хакас тілін, культуразын хайраллирында улуғ тоғыс апарча. Ідӧк аның страницаларында аймах нация чоны хайығ чох халбинча. 2015 чылда, тізең, хығырығҷыларнаң пик палғалызар ӱчӱн пос сайты тӧстелген.\\nХакасия пазының пресс-служба управлениезінің пастығы Ирина Емельянова, чоохха хозылып, таныхтаан: «Піс Радион Дмитриевичнең хаҷаннаң таныспыс, хада-пірге тоғыс апарчабыс. Аны республикада улуғлапчалар. Хакас тілін ӧтіре пілчеткен устағҷы чииттерні журналистиканың ӧӧн хаалағларына орта чолҷа кӧстеп одырча».\\nХабарҷылар Хакасия пазынзар сурығларнаң айланғаннар. Мында оларның ӧӧн сағызын читірчебіс. Ӧӧн сурығлар редакция ӧмезінің чал ахчазына паза техника кирексіністеріне теелче.\\nАнзы пӧгілер тіп ізендірген Валентин Коновалов.\\nАмды сурығ-нандырығ оңдайнаң чоох парар. Сурығларның кӧбізі хығырығҷылар адынаң пирілген.\\n-\\tМының алнында правительствода хакас тілінҷе паза культуразынҷа тоғысчы ӧме полған, амды оларның тоғызы апарылар ба?\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде Тиліс чӧбiнiң тоғызы хати тоғынып пастапча. Андар аймах проекттер кірчелер. Кӧзідімге, «Пос кирее», «Хакас культуразы паза тілі». Пасха даа тоғысчы группалар тоғынарлар.\\n-\\tРеспубликаның істіндегі паза регионнар аразындағы политиказын кӧрзе, чииттер Хакасиядаң пасха чирлерде тоғынарға халчатханы хоостыра чииттер политиказын алыстырарға киректелче.\\n-\\tПу сурығ тиксі Россияа теелче. Ааллар��аң городсар кӧсчелер алай ба пасха чирлерзер. Хакасия пу кирекке улуғ алызығлар кир полбас. Че пасха регионнарда ӱгренҷең чииттерні пос чирінзер айландырар тоғысты апарарға кирек.\\n-\\t«Республиканың кічіг паза ыраххы аалларын хайраллиры паза тилідері» программа тоғынар ба?\\n-\\tПу программаны хати кӧрібізерге кирек. Нога фермерлерге ахча позыдыларга кирек? Олар пасхазынаң тиңе, пос хониин тутчатхан кізілер чіли ахча алчалар. Программа, аалда чуртап, мал тутчатханнарга тогынарга кирек. Аннaңaр пу сурыг ам даа кӧрілер. Аал хонии чох аалларны хайраллап полбаспыс нооза.\\n-\\tСӧп-саптаңар алызығлар программазы хайди пӧгілче?\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде олох «Аэросити-2000» регион операторынаң тоғыс апарылча. Шира паза Орджоникидзе аймахтарында тӧлег паазын тӱзіріп алғабыс. Мыннаң мындар муниципальнай пӱдістерге постарына сӧп-сапты сығарар оңдайлар кӧрілер.\\n-\\tПии аймаандағы Салғын аал чуртағҷыларына паза пасха аалларға хара тас аныпчатханнар социальнай полызығ пирер оңдайлығлар. Ноға анзы чуртасха кирілбинче?\\n-\\tХара тасты анир тоғыс алғыдылчатхан ӱчӱн, разрезтер аал чуртағҷыларынаң социальнай чӧптезіглер азынада пӧк саларга киректер. Налог тӧлеглері муниципалитет паза республика бюджеттерне кірчелер. Харатасчылар чоннaң пір чӧпке килерге хынминчатханы ағырсымнығ сурыға айлан парған. Пӱӱнгі кӱнде партнерлар чӧптезии киректелче.\\n-\\tХысхызын Чапаев аалда чон ысха пурлухча. Экологияны арығ тударына хайығ салылар ба?\\n-\\tХакасия Минсуғ ойымында орныхча. Хара тас аныпчатхан разрезтер чох таа полған полза, автотранспорт, пос туралары одынылчатханы ӱчӱн киизер тӱдӱн матап кӧдірілче. Ағбанны ибірчеткен посёлоктарзар газ алай чылығ пирҷең суғ трубаларын тартарға киректелче. Че пу чағында ол сурығ пӧгілбес.\\nТоғазығда Асхыс аймаандағы 1011 частығ хызыҷахтарның футбол командазы, «Мини-футбол - школазар» президент программазы хоостыра марығда аралазып, Москвадаң чиңіснең айланған, че республика саринаң оларға полызығ пирілбеен, кип-азахты паза маймахтарны чон полызиинаң алғаннарынаңар чоох парған. Олғаннарның іҷе-пабалары республика пазы, чиңісчілерні чеестеп, тоғазығ иртірер сурыныснаң айланчалар. Валентин Олегович тоғазығ хайди даа пу чағында полар тіп ізендірген.\\nХакасия пазынаң тоғазығ уғаа чылығ ирткен. Мындағ тоғазығлар хабарҷыларға тузалығ.","num_words":536,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.112,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Суға тастаан тас — sostik.info\\nСуға тастаан тас\\nВерсия от 17:19, 28 июля 2015; Admin (обсуждение | вклад)\\nКічіг хырлас айының пастағы кӱннерінде Асхыстағы полиция пӧлиинзер пічік кірген. Анда Маргарита Викторовна Инкажаева чіт парғаннаңар пазыл парған. Пічікті аның іҷе-пабазы пасхан. Оларның чооғынаң Асхыстағы уголовнай істезіг тоғынҷылары піліп алғаннар: кічіг хырлас айының 3-ҷі кӱнінде 19 частығ Рита хыстары ибзер килерін мобильнай телефон пастыра искіртір, че ікі кӱн аның сағбазы чох полған. Рита Ағбандағы педколледжте 3-ҷі курста ӱгренчеткен полтыр. Іҷе-пабазы, хыстарынаң пірее хомай кирек пол парғанынаң хорығып, полицияа искіртірлер. Суға тастаан тас (чоох) Маргарита Инкажаева Асхыс аалда тӧреен, мындох ӧскен. Туралар кӧбізін ағастаң иділгеннер. Аалда пірее 6-7 муңҷа кізі чуртапча полар. Тимір чол саринаң кӧрзе, изі чох чирге тӧӧй пілдірҷең. Че халғанҷы чылларда аал уғаа табырах ӧсче. Мындағы чон удур-тӧдір прайзы даа таныс, аннаңар, хыстың чіт парғанын ис салып, Асхысча чоохтар тарап сыхханнар.\\nПолиция тоғынҷылары чіткен кізіні тілеп сых­ханнар. Ағбандағы ӧӧрезінең сурағ иткеннер. Вера Марушкина, Маргаританаң пір комнатада чуртапчатхан хыс, оларға искірген: «Субботада педколледжте ӱгреніс 14.30 часха теере полтыр. Аның соонаң олар, чахайахтар алып, чуртапчатхан общежитиезер килтірлер. 16.00 час тузында Рита Вераа электричкалығ ибзер, Асхыссар, парарын искіртір. Паза Рита кемнің-де тӧреен кӱніне парарға тимненчеткенін піліп алғаннар. Прайзы даа аның холында чахайахтар кӧртірлер. Ол хайдағ-да таныс ікі хызыҷахнаң хада тимір чол вокзалынзар парыбыстыр.\\nПолиция тоғынҷылары ол кӱн Асхыс саринзар электричкалығ нанған кізілерні тілеп сыхханнар. Ританың сомын кӧп кізілер чӧрчеткен орыннарда ілглеп салғаннар. Нинҷе-де кӱн пазынаң Асхыстаң ырах нимес аалда пір хысты таап алғаннар. Хыстың ады Надира Баскучакова полтыр. Ол ідӧк педколледжте 2-ҷі курста ӱгренчеттір. Кічіг хырлас айының 3-ҷі кӱнінде олар Ританаң паза пір таныс хыснаң электричкалығ Асхыс саринзар партырлар. Электропоезд вагоннарына кізі тығырама полтыр. Чолда эрістіг полбас ӱчӱн, хайдағ-да таныс паза таныс нимес оолларнаң хада чол тооза, карта ойнап, хатхы-кӱлкіде килтірлер. Тус табырах ирт партыр. Чертыковскай станцияда Надира тӱзібістір. Я, Ританың холында тіріг чахайахтар полтыр, пір таныс хыстың тӧреен кӱніне парарбын тіп чоохтаптыр ол. Надираны хада парарға чӧптептірӧк, че ол ынабиндыр. Надира ол хыстың чуртапчатхан чирін чоохтап пирген.\\nХаҷан полиция тоғынҷылары ол хыстың туразынзар килгеннерінде, іҷе-пабазы Рита оларда полбаанын искіргеннер. Хыстарына 18 час толтыр, ӧӧрелері прайзы даа килтірлер, че Рита оларның аразында чох полған. Олар даа Рита чіт парғанын телевизор пастыра истірлер. Полиция тоғынҷылары вагонда хада килген оолларны тілеп сыхханнар. Пірее алтонҷа кізідең сурағ иткеннер, че полған киректі ілезіне сығарарға сидік полған. Пірдеезі Маргаританы кӧрбиндір. Хайдар кірген ни чиит хыс? Телефоны даа тапсабаан. Аның іҷе-пабазы, паза полбаанда, хамнарзар паза ухаанҷыларзар чӧр сыхханнар.\\nПолиция тоғынҷылары хыстың сомын «Раздольнай» тохтағда, Асхыс автовокзалында ілглеп салғаннар. «Асхыс чайааны» ТВ пастыра кӱннің сай искіріглер итчеткеннер. Хыс тіріг поларына 7-8 кӱн аразына ізеніс халбаан даа. Мобильнай телефоны ам даа сым полчатхан. Рита позының станциязынаң ырах парбасха кирек полған.\\n«Раздольнайда» даа аның тӱскенін кізілер кӧрбееннер. Ол кӱн иирде электропоездтең чон толдыра тӱстір. Чол хыринда пір ле автобус паза тӧрт-пис такси туртыр. «Раздольнайдаң» Асхысха теере пірее 2-3 километрҷе полар, аннаңар кӧп кізі аалзар чазағ парча.\\nПуох туста Писхамҷыдаң ікі чааҷы тизібіскеннерінеңер искіргеннер. Прай чирде чааҷы патрульлары, полиция машиналары хадағда турчатханнар. Пірее кӱнде полиция тоғынҷылары паза хыстың туғаннары, изерістіре турыбызып, чағынғы арығларны, оймахтарны кӧрглеп чӧргеннер. Асхыстағы полиция пӧлиинің пастығы Александр Терентьевич Богаев істезігҷілерні тың хызааннаан, хомай тоғынчазар тіп.\\nПолиция тоғынҷылары, иртчеткен машиналарны, тохтадып, сыныхтааннар. Пірсінде олар Чебодаев иреннің машиназын тохтадыбысханнар. Полиция тоғынҷыларының сурығларына олар таныс нимес чааҷыларны кӧрбеебіс тееннер, че Оңхак аалдаң ырах ниместе, Ағбан суғ хазында, ікі кӱн мының алнында улуғ ӧрт кӧйгеннеңер чоохтааннар. Виталий Захарович хоза чоохтаан, анда палыхчыларның улуғ нимес отағы турча тіп. Полицейскайлар, оларны алғыстап, ол орынны кӧрерге парғаннар. Пилтір аалдаң сығара тулғорҷа парып, Оңхак аалдаң ырах ниместе от кӧйген чирні таап алғаннар. Отах тооза кӧй партыр, харғаларға тӧӧй хустар ибіре учух чӧрчеткеннер.\\nІстезігҷілер ибіре кӧрглеп сыхханнар. Лейте­нант Юрий Ошаров ырах ниместе адайны кӧр салған. Адайах пірее 50-60 метрҷе ырахта хара чирде ниме-де хасхлапчатхан. Полицейскайлар сала маңзыри андар пастырғаннар. Чағын парып, чочып таа парғаннар. Адай кізі холын сӧӧртепчеткен. Істезігҷілер аны пылап алғаннар. Суғ хазынзар тӱзіп, кӧй парған машинаны кӧр салғаннар. Ниикке чӧрҷең машина прай кӧй партыр. Нандыра парып, отах хыринда чирні хасханда, полицейскайлар ӧліг иренні таап алғаннар. Аның сӧӧгін моргсар экспертизаа ызыбысханнар. Иренні чітіг нименең, саап, ӧдіртірлер, анаң ӧртебістірлер. Соонаң, істезіглер идіп, ілезіне сығарғаннар: ирен Абазадағы таксист полтыр. Хараазын чолда ол таныс нимес ікі оолны одыртып алтыр. Олар Пилтір аалдаң наркоман ооллар полтырлар. Часхыда ла харибдең сыхханнар.\\nМаргаританы хатап тілирге киліскен.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Суға_тастаан_тас&oldid=833»\\nПоследнее изменение этой страницы: 17:19, 28 июля 2015.\\nК этой странице обращались 1940 раза.","num_words":688,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.129,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧИР-СУҒӋЫБЫСТЫҢ ЧАХСЫ ПАСТАҒЛАРЫ\\nАт чарызы. Кибірге кірген оңдай хоостыра Ағбанда республика синіндегі Ӱртӱн тойы полчатса, «Сибирьнің улуғ хурчаа» марығның азах мееттегі тоғазии иртедір\\nПу кӱнде Ағбанда Александр Магдалиннің адынаң ипподромда хара пасхаҷыл кирек полды - одырҷаң орыннарға кӧрігҷілер сыыспинчатханнар. Ол сылтағнаң азах узында турчатхан кізілер илееде полғаннар. Пірдең, саңай ла улуғ частығлар нимес. Ортын частығлар даа, чииттер дее кӧрінчеткеннер.\\nПастағызын мындағ сылтағ табылған - наңмыр пірее туста тың чаап килчеткеннеңер, ӱлӱкӱн араласчылары пеер чыылысхлап килділер. Че сынында кирек андағ полбиндыр. Наңмыр тохтап парып, кӱн сых килгенде дее, кӧрігҷілер саны хохчырааны пілдіртпеен, ідӧк ле орыннарында одырғлапчатханнар.\\nСынап таа, ат чарызы тузында марығлар уғаа хазыр, хынығ оңдайда ирт турғаннар. Чон алнынзар Хакасияның пазы Валентин Коновалов, республиканың аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфанов паза даа пасха устағҷылар сых килгенде, айа сабызы тыҷыри ле тӱскен. Чазырбин чоохтаза, Валентин Олеговичті ат чарызын кӧрерге килерін кізілер тың на сағыбаан полғаннар. Аннаңар кӧрігҷілер ӧрін тее партырҷыхтар.\\nХакасияның пазы Валентин Коновалов, ат чарызын асчадып, иң пастап прайзын Уртӱн тойынаң алғыстаан, анаң марығ араласчыларын чиңіске парчан кӱстерін паза устарын саларға алғаан. Пастағы чарыстар пасталар алнында чайаачы ӧмелер постарының устарын кӧзіткеннер, ипподромзар марығ кӧрерге чыылысхан улусты аймах кӧглернең, табырах толдырылчатхан теелбектернең ӱтертерге маңнан халғаннар.\\n- Пістіңнерге хайдағ уйат! Читі команда аразында тортiңі ле орындалар, - хомзынызын чазырбинча пір ирен.\\n- Ибде пасхазына кӧрҷең ниме кӧзідерлер... Пазох ла Иван Миндибеков прай сыйыхтарны холға киріп алар, -ол иреннең талазығ пастабыстылар хонҷыхтары.\\nСах андох прайзыбыс холыбыстағы программаны, асхлап, сыныхтап пастабыстыбыс. Ортын частығ ирен ол саннарны хайда-да кӧр тапханда, нӧӧс, піс аның соона халарға кирекпіс? Мына ол саннар. Сынап таа, пістіңнернің кӧзідімнері андағ ла чахсы нимес. Пастағы орында парчатхан Хызылчар крайы командазынаң 30 артиинаң санға соона халтыр. Ікінҷі орында Новосибирск облазы парча. Аннаң даа 25 санға халча\\nӰзінҷі орындағы Алтай крайынаң, пір ле санға соонда. Итсе, пастап таа пірее хати мындағ хомзыныстығ саннар полчаңнар. Че ибде иртчеткен марығнаң тузаланып, пірее хати пастағы орынға даа сығып алчаңнар. Халғанҷы туста, тізең, Сибирьдегі федеральнай округтағы регионнарда аттар тударына улуғ хайығ айландыр сыхханнар. Аннаңар чыл сай чиңіс тудары сидіктең сидік ле полып одырча.\\nПастағы чарыс Хакасия пазының сыйии ӱчӱн. Ӧктем аттарның поза пағларын холға алған ооллар паза хыстар ікі тегілектіг ниикке чӧрчең хаңааҷахтарға одырыбыстылар. Аттарға 2400 метр чолны иртерге кирек. Чорыхха сигіс ат сыхты. Сах андох кізілернің кӧгліг хысхырыстары ипподромға толча тиирге чарир. Хайди сым одырып аларзың, хаҷан аттар, пірсі пірсін азып, алнына сых килчетсе. Уламох азах меетке чидібіскенн��рінде, иреннер полардаң, ипчілер дее, палалар даа тура хонғаннар. Хызылчар крайынаң ағылған Колондайк паза Хакасия ӱчӱн чӱгӱрген Натан асхырлар кӧгістең кӧгіске азах меетке тиң читкеннер, кӧрігчілерні саңай ах-тик иткеннер. Кемге ле ӧрінерге килізер ни - аалҷыларға алай марығ ээлеріне? Прайзы сым полыбысты, сағыпчалар.\\n- Колондайктың тузы 3.06.5 секунда!.. Натанның... Натанның кӧзідімі 3.06.3 секунда-а! -сала ла хысхырбинча чарғыҷы-искірігҷі.\\nНиме пасталыбысхан пу сӧстер соонда. Кізілер, ӧрінісчеткеннеріне, матап хысхырызып, сала ла хуҷахтаспинчалар. Пір ипчі, кӧңнін пазын полбин, хости одырчатхан иренні, хада хонғаны полбас па, иңнінең чоо тоор парча. Пастағы чарыс пісти полды. Пірдең, хайдағ! Хакасия пазының сыйии ӱчӱн нооза. Аннаңар Валентин Олегович тее, Натан аттың ээзі Иван Миндибековха сыйых читірерге сыхханда, ӧрчіліг кӱлімзірезін чазырбинчатхан. Ідӧк сыйыхха турысхан Натанның поза паан тутхан Денис Присекарь.\\nАт чарызы тузында піске, орындағы чуртағҷыларға, ӧріністіг кӧзідімнер соонаң даа полғаннар. Андағ сағыбаан сыйыхтар тимнеп салтыр піске чир-суғҷыбыс, чӱгӱрҷең аттар ӧскірчеткен Иван Миндибеков. Оларның пірсі - Іче сыйии ӱчӱн чалаңнар марығласханы. Пу кӧрім ат чарызына пастағызын на кирілді. Пірдең, «Іҷе» сӧс хакас тілінең пазыл партыр программада. Чӱрекке хайдағ истіг. Уламох ӧріністіг полған, ол сыйыхты Иван Миндибековтың Лифт асхыры утып алғанда. Аның тінін тутхан седок Сергей Ольховский.\\nІкінҷі наа пастағ полған Хакасиянын Улуғлар чӧбінің сыйии ӱчӱн марығ. Ол ідӧк пастағызын на иртірілді. Аның пастағҷызы Иван Миндибеков полча. Мында азах меетке прайзынаң пурун читкен Омск облазынаң килген Елецк асхыр. Поза пағны тутхан Николай Чернов. Асхырның ээзі полчатхан Николай Бабаковха паза поза пағны тутхан Николай Черновха сыйых читірерге Хакасияның Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Воронин алай президиумның пірее кізізі сығар тіп сахсынғабыс. Че сыйыхты читірген Москвадаң килген аалҷы, аттар ӧскірчеткен заводтын ӧӧн директоры Юрий Прохоров.\\nАт чарызының чӧрімін хысхаҷахти таныхтаза, Иван Миндибековтың аттары чиңістер матап тутханнар. Че пасха даа командаларның аттары маңат тимненіс кӧзіткеннер. Пірее хати ӧктем асхырлар азах меетке тиңнең тиңе чит турғаннар. Харын даа, мындағ туста фотофиниш туза ағылча - секунданың даа чардыхтарын санға алча. Аннаңар кӧрігҷілер аразында талазығ полбинча: техниканаң талас полбассың нооза.\\nМарығ чарғыҷылары пірее хати командалар нинҷе сан хоза утып алғаннаңар искір турғаннар. Анзы пістің команда хайдағ орынға сығып алғанын табырах санабызар оңдай пирчеткен. Іди марығ ээлері тӧртінҷі орыннаң ікінҷі орынға сығып алғаны ӧрініс ағылған. Че пастағы орында парчатхан Хызылчар крайына читчең оңдай чох полған. Олох арада тӧртінҷі орыннаң ікінҷі орынға сығып алғаны махтағлығ кӧзідім тіп паалирға чарир.","num_words":733,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"СЫЙЫХХА - АВТОМОБИЛЬЛЕР\\nХазна хабазии. Пу кӱннерде Ағбанда Хакасия правительствозы туразы алнындағы Пастағы май ачығында кӧп палалығ тоғыс сӧбірее «Соболь» кічіг автобустарның клӱстерін читіргеннер\\nКІЧІГ АВТОБУСТАРНЫҢ КЛӰСТЕРІН СӦБӀРЕЛЕРГЕ ХАКАСИЯНЫҢ ПАЗЫ ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ ЧИТІРГЕН. ХАКАСИЯДА РЕГИОН ЗАКОНЫ ЧУРТАСХА КИРІЛ ПАРҒАН, ХАЙЗЫНДА ЧИТІ ПАЗА АННАҢ ДАА КӦП ЧАЗЫ ЧИТКЕЛЕК ПАЛАЛЫҒ СӦБІРЕЛЕРГЕ КІЗІЛЕР ТАРТ ЧӦРҶЕҢ МИКРОАВТОБУСТАР ПИРЕРДЕҢЕР ЧАРАДЫҒ ПАР. ІДӦК ПЕЕР КІРЧЕЛЕР ӦКІС ПАЛАЛАРНЫ ӦСКІРЕРГЕ АЛҒАН СӦБІРЕЛЕР.\\n- Кӧп палалығ сӧбірелерге мындағ машиналар уғаа кирек, - таныхтаан Хакасия пазы Валентин Коновалов. - Кӧп орыннығ автотранспорттығ аар-пеер пар килерге, тынаға чӧр турарға уғаа тузалығ полар. Прай сӧбірелерге ынағ, часкалығ паза хазых поларға алғапчам.\\nХакасияда кӧп палалығ сӧбірелер саны чыл сай ӧсче. Іди 2009 чылда 4534 сӧбіре полған полза, 2021 чылда, тізең, 9652 кӧп палалығ сӧбіре санға алылған. Оларға чыл сай социальнай полызығ алғыдылча.\\nІди 2009 чылда ол кирекке 22,9 миллион салковай позыдылған полза, 2020 чылда, тізең, 201,2 миллион салковай пол парған! Халғанҷы 10 чыл аразына кічіг автобустарның клӱстері кӧп палалығ 64 сӧбірее читірілген.\\nПастағы май площадьында ӧңніг чаламалығ паза шарларнаң чазалған тоғыс «ГАЗель» автомобиль турған. Оларның алнында микроавтобустар алңаң паба-іҷелер палаларынаң хада турғлааннар. Пастағы автомобиль хыринда Андрей Тюкпиеков сӧбірезінең хада тур салтыр. Андрейнің читі пала полған паза ипчізі Надежда Дорохованың пис пала. Анаң хоных хон салған соонда оларның ӱс пала тӧреен. Ээзінің чарадиинаң піс автомобиль істін кӧріп алғабыс. Салонда пис орын паза алнында ікі орын.\\n- Пеер ам прайзыңар сыңмассар, пазох пір «ГАЗель» сурыңар, - ойнап чоохтаныбысхам.\\n- Хайтпас, теестезіп, чӧрербіс, - хатхырған Андрей.\\nОлар Таштып аймаандағы Арбыт аалда чуртапчалар. Ибіре тайға. «Ам чистектеп чӧрерге маңат полар», - ӧрініснең теен сӧбіре пазы. Оларның ниикке чӧрҷең автомобиль пар, че аннаң тайғалап чӧрерге аар нооза.\\nАннаң андар Таштып аймаанаңох Чоғархы Таштып аалдаң Шулбаевтер сӧбірезі турған. Пабалары Александр Сергеевич читі палазын азырирға вахта оңдайынаң тоғынча. Палаларның іҷезі Анна Владимировна ибде иркеҷектерін кӧрче.\\nАсхыс аймаандағы Кызлас аалдаң Алефтина Какаева кічіг палаларынаң хада килтір. Апсаа Вениамин Боргояков, маң чохтанып, кил полбиндыр.\\n-\\tАм пу автобусты хайди апарып аларзар? - сурабысхам мин.\\n-\\tПіс шофер хада ағылғабыс, - кӱлімзіреен іҷе кізі.\\n-\\tАвтомобильнең чӧрер праволарың пар ба?\\n-\\tЧоғыл, - тіпче Алефтина Михайловна.\\n-\\tАпсааңарның пар полар?\\n-\\tАның чоғылох!\\n-\\tАнаң автомобильнең хайди чӧрерзер?\\n-\\tА піс ӱгренербі��.\\nАлефтина Какаеваның сӧбірезінде 7 пала. Улии Еленаа 21 час, ол Ағбанда Хакас хазна университедінде ӱгренче. Иң кічии Альфред пӱӱл пастағы классха парған. Автомобиль алҷаң теесте читі чыл тур салтырлар. Итсе-де, ам микроавтобус аларға килген сӧбірелернің прайзы даа теесте 6-7 чыл турғлаптыр.\\nПолтах аалдаң килген 34 частығ Павел Карамчаковтың сӧбірезінде 8 пала ӧсче! Улуғ оолғы Владислав Истегі ортымах школада 10 класста ӱгренче. Сӧбіреде пис оол паза ӱс хыс. Иң кічии, 6 частығ Айвар, школаа парғалах. Павел Николаевич Калининдегі ортымах школада машинист-кочегар полып тоғынча. Ипчізі Рада Владимировна пу улуғ сӧбірені холда тут парча.\\nАнаң прай автомобильлер сӧбірелерге читірілген соонаң, ээлері иблерінзер соон сӱрістіре ачыхтаң сығара ойлат парыбысханнар.\\nІди микроавтобустарны Таштып, Асхыс, Ағбан пилтірі, Пии, Алтай аймахтарының паза Ағбанның кӧп палалығ сӧбірелері алғаннар. Пір мындағ кічіг автобус 1 миллион 100 муң салковайға турча. Ана андағ аарлығ сыйых оларға пирілген.","num_words":436,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.11,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Россияның журналисттер пірігізіне - 100 чыл. 13-14 ноябрьда Москвада пайрамнығ мероприятиелерде Хакасияның хабарҷылары араласханнар.\\n100 чыл. Ол уғаа кӧп тус! Хазна тархынын алза, хайдағ тустарны тобырарға киліскен Россияа 1918 чылдаң пасти амға теере. Хабарҷылар, тізең, ол киректернің сын киречілері полчалар! Хазнабыстың журналистиказына 300 азыра чыл саналча. Аның тархыны «Ведомости» газетаның пастағы сығарызынаң пасталча. Че тиксі хазна хабарҷыларының пірігізі позының тоғызын 1918 чылның 13 ноябрьынаң пастаан, хаҷан Тиксі Россиядағы хабарҷыларның пастағы съезді иртірілген...\\nРоссияның журналисттер пірігізінің (СЖР-ның)100 чылына чарыдылған пайрамнығ мероприятиелеріне тиксі хазнадаң, ол, тізең, 85 регион, паза хонҷых хазналардаң 1500 азыра хабарҷы чыылысхан. Хакасиядаң Москвазар пар килерге 12 кізее оңдай пирілген. Делегациянаң республиканың хабарҷылар пірігізінің кнезі\\nОльга Ширковец устаан.\\n13 ноябрьда хабарҷыларға федеральнай министерство-ведомстволарда паза редакцияларда тоғазығлар иртірілген. Хакасияның хабарҷылары Россияның істеніс паза социальнай арачыланыс, экономика тилізі министерстволарында пол килгеннер. Істеніс министрінің пастағы орынҷызы Алексей Вовченко министерство араласчатхан «Демография» паза «Повышение производительности труда и поддержка занятости» национальнай проекттердеңер чарыда чоохтап пирген паза хабарҷыларның сурығларына нандырған.\\n14\\tноябрьда Россия армиязының Ӧӧн академическай театрында СЖР-ның 100 чылына чарыдылған пайрамнығ мероприятие ирткен. Республикабыстаң парған хабарҷылар пасхазының хайиин хакас оңдайлығ чазанҷыхтарынаң тартханнар.\\nИпчілер сигедектер, поғолар кис салғаннар, иреннер хоосталған хамзоллығ полғаннар. Пастағы алғыстас сӧзі Россия президентінің администрация устағҷызының орынҷызы Сергей Кириенкоға пирілген. Ол президенттің алғыстазын читірген. Ідӧк СЖР-ға Дмитрий Медведевтің, Вячеслав Володиннің паза пасха улуғ пастыхтарның адынаң чылығ сӧстер читірілген. Че хабарҷыларны Москваның мэрі Сергей Собяниннің алғыстазы иң тың ӧріндірген. Ол СЖР-ның кнезі Владимир Соловьевха Журналисттернің ӧӧн туразын тиксі тыхтирына 300 миллион салковайға сертификат читірген. Аарлығ сыйых ӱчӱн Москва мэрін хабарҷылар ізіг айа сабызынаң алғыстааннар.\\nХайди піс таныхтаабыс, 100 чыл - ол СЖР-ның на нимес, тиксі хазнанын тархыны. Концертте хазнаның паза халых пірігізінің тархыны театр кӧзідіглерінде піріктірілген. Аразында саблығ ырҷылар паза ӧмелер сых турғаннар: Лариса Долина, Олег Газманов, Ярослава Дегтярёва, Турецкийнің хоры паза пасхазы.\\nИң танығлығ кирек - Россияның журналисттер пірігізінің аарластығ сыйыхтарын читірері - соона артызылған. Хабарҷыларны «Журналистика легендазы», «Россияның алтын перозы», «Чыл медиаменеджері», «Профессия узы ӱчӱн» номинацияларҷа чеестееннер. «Журналистика легендазы» атха турысхан Россияның журналисттер пірігізінің аарластығ кнезі Всеволод Богданов. «Россияның алтын перозы» премияны алғаннар санында НТВ телеканал ведущайы Ирада Зейналова, «Известия» газетаның хабарҷызы Дмитрий Соколов-Митрич паза пасхазы.\\nХакасияның хабарҷылары танығлығ мероприятиеде пол килгеннеріне ӧрінчелер. Чоохтирға кирек, ыраххы чорыхха хабарҷылар Россияның журналисттер пірігізінің паза спонсорларның полызиинаң чӧргеннер. Пайрамнығ мероприятиенің спонсоры «Норникель» компания полча. Делегация устағҷызы Ольга Ширковец паза араласчылары СЖР-ның 100 чылына чарыдылған пайрамнығ мероприятиелерде аралазарға Москвазар пар килерге оңдай пирген прай кізілерге, организацияларға алғызын читірчелер.","num_words":366,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.096,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Хазых школазы. Республиканың олған имнег туразында іҷе-пабаларға «Имӌі хости» хазых школазы тӧстелген. Пу неделяда анда имҷiлер пастағы ӱгредігліг тоғазығны иртіргеннер\\nХакасияның имҷі-педиатрлары пӱӱл, наа проектче тоғынып, іҷе-пабаларға ӱгредігліг тоғазығларны тӧреміл иртір турарға пӧгінчелер. Аны хоостыра олар республиканың олған имнег туразында «Имҷі хости» школа тӧстеп алдылар.\\n20 январьда анда пастағы «урок» иртірілген. Андар Ағбандағы паза город хыриндағы ааллардағы іҷелер чыылысханнар. Оларны мындағ танығлығ кӱннең алғыстирға килген Хакасияның хазых хайраллаҷаң министрі орынҷызы Елена Быкова. Хайди ол таныхтаан, андағ мероприятиені мыннаң мындар ідӧк тиксі Хакасия чуртағҷыларынан иртірерге пӧгін турғызылча.\\n-\\tӰгредігліг тоғазығларның кӧстее - іҷелерні, пабаларны паза имӌілерні палаларны хазых ӧскірерінде хада-пірге тудынарға кӧніктірері. Республиканың олған имнег туразы палаларға имнег полызиин пирерінӌе регионның ӧӧн учреждениезі полча. Аның специалисттері, федеральнай хазых хайраллаӌаң учреждениелерде ӱгредіг иртіп, сыбыра пілістерін алғытчалар паза устарын кӧдірчелер. 2017 чылдаң 2019 чылға теере пу имнег туразында Хазых хайраллаӌаң тиксі тилекейдегі организацияның (ВОЗ) эксперттері олғаннарға имнег полызии хайди пирілчеткенін сыныхтааннар. Имнег туразының тоғызын чахсы паалааннар, - теен Елена Владимировна.\\nРеспубликаның имнег туразы, Инстаграм социальнай сетьте позының страницазын азып алып, анда пала ӧскірчеткен улустың сурығларына нандыр сыххан. Ам ол страницаа пір муң азыра кізі пазын салтыр, андар пазыныс ӧткін парчаттыр. Пу имнег туразының ӧӧн имҷізі Людмила Топанованың чооғынаң, іди Инстаграмҷа апарылчатхан тоғыс хоостыра мындағ школаны тӧстирге чаратханнар, іҷе-пабаларға ӱгредігліг тоғазығлар иртірерге. Оларны чуртағҷыларны сағыссыратчатхан сурығлар хоостыра айда пір хати иртір турарлар. Пу тоғазыға азынада пазын саларға киректелче.\\nИмҷілернің чооғынаң, амғы туста ӧткін іҷе-пабалар паланы хайди имнирдеңер, хайдағ имнер пирердеңер искіріглерні Интернет, СМИ-лар пастыра піліп аларға кӱстенчелер. Че имҷілерзер айланминчалар. Алай ба пала ағырыбысса, хайди орта имнирдеңер олаңай сурығларға нандырығ пілбинчелер. Аннаңар, іҷе-пабалар, пала ағырыбысса, имҷілерзер тузында айланзыннар тіп, улуғларын иркеҷекке орта хайарға ӱгредерге пӧгініп, мындағ хазых школазы тӧстелген. Анын хыйғызы - «Піс хада кӧп ниме ит поларбыс». «Анда аймах-пасха темалар ӱзӱрербіс. Кӧзідімге, ам соох туста кискек ағырығларынаңар, паланың хазиин пиктирдеңер чоох апарарбыс. Соонаң - паланы хайди орта азырирға, иркеҷек, кинен полып, пірее ниме азырыбысса, ниме идерге кирек, хайди ол ӧсче, тиліпче паза пасха даа сурығлар», - таныхтаан Людмила Владимировна.\\nПастағы тоғазығда чиит іҷелернен пілістерінең ӱлескеннер Хакасияның ӧӧн педиатры, пу имнег туразының ӧӧн имҷізінің орынҷызы Татьяна Кузнецова паза приёмнай пӧлік устағҷызы Ольга Тортумашева. Татьяна Григорьевна пеер килген улусха, маң тус таап, имҷілернең тоғасчатхан ӱчӱн алғызын читірген. «Ізенчем, піс, имҷілер, сірернің киртінізіңерге турызарбыс, туза ағыларбыс», -\\tтеен ол.\\nПу тоғазыға «Хаҷан паланы имҷізер табыраанҷа ағыларға кирек?» теманы таллап алғаннар. Имҷілер пос аразында аны «Ағырчатхан палаа инструкция» хормачыланып адап салтырлар.\\n«Инструкциянаң» танызып алып, улуғлар, кічіглерін постары имнебин, имҷізер тузында айланарлар тіп ізенчелер специалисттер. Пу чарыдығлығ тоғысты Татьяна Кузнецова иртірген. Иді ізіп, пала суғ іс полбинчатса, уйғаа пастырып, салых парған кӧңніліг полза, ойначахтарынзар пір дее хайбинчатса, теерізінде оох сіміскелер чайыл сыхса, табыраанча имчізер айланарға кирек тіп чоохтаан. Ідӧк пала, чиділіп, аар тынчатса, істі сӱрібіссе, теерізі хызар сыхса паза аның хазиина пасха даа оңдайнаң хорғыс сығыс килзе, табыраанҷа имчізер айланарға чӧп пирілген.\\nИмчі-педиатр Ольга Тортумашева олған имнег туразының приемнай пӧлии тоғызынаң таныстырған. Андағы кабинеттердеңер, табырах имнег полызии хайди пирілчеткеннеңер чоохтаан. Хайди ол таныхтаан, имчілер иң пурун хайығны тың ағырчатхан палаларға айландырчалар. Че іче-пабаларның хайзы-да, анзынаң чараспин, хырыс-табыс таа пастабысчаттыр пу пӧлікте. Андағларға иптіг нандыр пирчелер, оларзар айланған полған на паланы теес хоостыра хайди даа кӧрербіс тіп амыратчалар. «Піс, имҷілер паза іҷе-пабалар, пірге тудынып, пілізіп чоох алыс турзабыс, хада кӧп ниме ит поларбыс», - чооғынаң чыылысхан улуссар айланған Ольга Валерьевна.\\nЧӧптерні специалисттер Россияның профессиональнай имнег киреенің эксперттер пірігізінің паза ВОЗ-тың чӧптеріне тӧстеніп пирчелер. Имҷілер паланың хазиина паза чуртазына хорғыс ағылбас оңдайға тудынып тоғынчалар. Мыннаң мындар олар хазых школазын сахар диабедінең ағырчатханнарға азарға сағынчалар. Ол кӧстеге специалисттерні тимнепчелер.\\nТоғазығның халғанҷызынзар имчі-педиатрлар іҷелернің алынҷа сурығларына нандырғаннар. Кӧзідімге, пір іҷе, тузынаң ирте тӧреен палазы кискектебіссе, уғаа хатығ чиділ сыхча, ам 4 частығ иркечегін хайди орта имнирге кирек тіп сурығнаң айланған. Аннаң даа пасха сурығларға нандырығлар пирілген. Ағбанның чуртағҷызы Олеся Медведева пу ӱгредігліг тоғазыға чӧпсіндім тіп сағызынан ӱлескен. Ол - ӱс паланың іҷезі. Пазағы тоғазығларда хайди даа аралазарға пӧгінче. Оңдай полза, ЛОР имчее сурығ пирерчікпін теен.\\nОолағастарының паза хызыҷахтарының хазии ӱчӱн сағыссырапчатхан ноо даа кізее пу ӱгредігліг тоғазығда аралазарға чарир. Пазағы тоғазығ 12 февральда полар. Че анда аралазар ӱчӱн, азынада пазын саларға кирек 8(3902)215 - 057 телефонҷа алай Инстаграм пастыра @rdkb.19 профильде. Чоохтирға кирек, тоғазығ олған имнег туразының конференц-залында иртірілче. Анда ідӧк иркечектерге ойначаң ӧнетін пулуңас нымзах модульлардаң тимнелген. Анда палаҷахтар ойнапчатхан арада іҷелерге имҷілернің чӧптерін истіп аларға чарир. Ӱгредігліг тоғазығларда аймах-пасха специалисттер аралазарлар.","num_words":683,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.138,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧИҢІСТЕРГЕ ПАЙ ЧЫЛ ПОЛДЫ\\nСыйыхтас. Хакасияның спорт министерствозы, 2021 чылның салтарларын идіп, артыхтарын таныхтаан\\nКибір хоостыра декабрь - сыйыхтас тузы. Министерство-ведомстволар пӧзік чидіглерге читкен тоғынӌыларны чеестепчелер. Хакасияның спорт министерствозы чонны 16 декабрьда С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде чыған. Мероприятиені Хакасия пазының орынӌызы Ольга Пономарёва асхан. Ол республика пазы Валентин Коноваловтың адынаң залдағы улусха тӱзімніг тоғызы ӱчӱн алғызын читірген. Хайди таныхтаан Ольга Игоревна, спорт сферазында тоғысха кӱс чон істенче. Олар тӧреен чирін ырахха сабландырчалар. Хакасияның правительствозы спортты тилідерге кӱстенче. Ол пӧгіннең 2022 чылда, пӱӱлгізінең тиңнестірзе, республикадағы спортха 70 %-ке кӧп ахча позыдылар, ол санда федеральнай бюджеттең ахча кірер.\\nОльга Пономарёва чоох тутхан соонаң сыйыхтас пасталған. Ағбандағы ниик атлетикаӌа олимп резерві спорт школазының директоры Андрей Ромащенко «Хакасияның физическай культуразының паза спортының саблығ тоғынӌызы» аарластығ атха турысхан. Стол теннизінӌе тренер Ирина Мордакинаа Аарластығ пічік читірілген. Ирина Александровна хазии уйан спортсменнернең тоғынча. Пӱӱл ол Паралимпиадада тренер чіли араласхан. Комплекснай олған спорт школазының тренері Анатолий Мухин Россияның спорт министрінің алғыстазынаң таныхтатхан. Михаил Аёшинге, Игорь Лунгка, Юрий Дегтяренкаа паза Юсиф Самедовха «Россияның спорт узы» аарластығ атты киречілепчеткен танығлар паза пічіктер читіргеннер. Чоохтирға кирек, ооллар нормативті 2020 чылдох толдырыбысханнар. Пастағы ікі спортсмен - Ирина Мордакинаның ӱгренӌілері. Олар стол теннизінең айғасчалар. Юрий Дегтяренко пауэр-лифтингте кӱзін сынапча, Юсиф Самедов - кикбоксер.\\nПӱӱл спорт министерствозы 8 кӧстегӌе марығ иртірген. Олардаң иң танығлығ «Хакасияның поғдархазы» марығ полча тізе, саба полбас, неке. Аның оңдайларынӌа чылның иң чахсы спортсменнерін паза тренерлерін таллааннар. Пӱӱл олимп спорт кӧрімнерінде артыхха волейболист Анна Погорельченко, кӱресчі Артур Чебодаев паза дзюдоист Михаил Мамаев сыхханнар. Тренерлердең Ирина Золотухинаны паза Игорь Владимировты таныхтааннар. Ирина Петровна «ЦСКА-Хакасия» спорт школазында істенче. Аның хызыӌахтары волейболӌа Россия первенствозында тӧреміл чиңіс тутчалар. Игорь Владимиров - ниик атлетикаӌа тренер. Ӱгренӌілерінең хакас оол Денис Чертыковты адирға кирек. Пӱӱл чир-суғӌыбыс тағлығ чӱгӱрісче Россия чемпионадында алтын медаль холға кирген.\\nОлимп нимес спорт кӧрімнерінде Даниела Колесник (пауэрлифтинг), Фёдор Жибинов (гиря кӧдірері) паза Леонид Чебодаев (кикбоксинг) «Хакасияның поғдархазы» атха турысханнар. Паралимп спорт кӧрімнерінде - теннисист Инна Балахчина паза шахматист Руслан Драганов.\\nСценадаң Чебодаев фамилияны ікі хати адааннарында, чӱрекке ӧрініс толған. Леонид паза Артур Чебодаевтер - харындастар. Оларға пӱӱл чиңістерге пай чыл полды. Леонид тилекей чемпионадында чиңіс тутхан, Артур тилекей первенствозында кӱмӱс призер полыбысхан. Оолларның тӧреен-ӧскен чирі - Асхыс аймаандағы Пилтір аал. Ікізі д��е кічігде олаңай кӱресте кӱстерін сынаан. Че тӱрчедең улии боксха парыбыстыр, анаң Ағбанда кикбоксингнең айғас сыххан. Пӱӱнгі кӱнде 24 частығ Леонид Чебодаев - чоннар аразындағы класстығ спорт узы, Хакас хазна университедінде ӱгренче. Алында олимп резерві училищезін тоозыбызарға, армияа пар килерге маңнанған. Артур 3-ӌі класстаң олаңай кӱреснең айғасча. 2021 чылда ол Россия первенствозында алтын медаль холға кирген. Пу чидіг ағаа тилекей первенствозына чол асхан. Хакасия чуртағӌылары хакас оолның ӱчӱн матап «ағырғаннар». Чиит кізінің таниинаң, Россияда кӱстіг кӱресчілер кӧп. Прайзын кавказтағылар асчалар, че олардаң хорыхпасха, харбазарға кирек. Пу чағында спортсмен Иван Ярыгиннің хумартхызына чарыдылған чоннар аразындағы турнирде кӱзін сынирға пӧгінче, ідӧк ол 2022 чылда тилекей чемпионадында аралазарына ізенче. Артур Чебодаев чоохтаан: «9 класс соонаң Хызылчарзар ӱгренерге парыбызып, амға теере анда чуртапчам. Тӧреен чирімде мині чылығ удурлаанына ӱрӱккем. Кізілер синің ӱчӱн «ағырчатса», уламох чахсы харбазарға кӱстенчезің».\\nПайрамның халғанӌызынзар Хакасияның спорт министрі Сергей Кочан сӧс алған. Сергей Владимирович таныхтаан:\\n- Пӱӱл спортта чахсы киректер кӧп полды. Наа объекттер тузаланысха кирілгеннер, «2030 чылға теере Хакасия спортын паза физическай культуразын тилідер концепция» алыл парған. Ідӧк Оӧркі Чӧптің пӱӱлгі халғанчы сессиязында «Хакас Республикадағы физическай культурадаңар паза спорттаңар алызығлар кирердеңер» закон проекті алыл парған. Аны хоостыра чиит тренерлерге, таланттығ спортсменнерге хабазарбыс. Амды министерство прай спорт кӧрімнерінде чиңіс тутхан спортсменнерні сыйыхтир. Алында олимп спорт кӧрімнерін не хайығда тутчаңмыс. Прайзына тоғыс ӱчӱн алғызым читірчем, Наа чылнаң алғыстапчам.","num_words":549,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.086,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ОРТА ЧОЛҶА ПАРАРҒА ХАӋАН ДАА ОРАЙ НИМЕС\\nТанда - Наркоманиянаң кӱресчең чоннар аразындағы кӱн. Республикадағы наркология диспансерінде социальнай тоғыстарны толдырчатхан специалист Ольга Трошкина паза психиатр-нарколог Эльтона Ондар іскінең паза наркоманиянаң ағырчатхан кізілернең хайдағ тоғыс апарчатханнарын чарытханнар\\nІскі паза наркомания кізі хазиина улуғ ӱрег ағылча. Республикадағы наркология диспансерінің имӌілері, чуртастың саба чолынӌа парчатхан чуртағӌыларны тохтадып, оларға полыс пирерге кӱстенчелер.\\nХомай кӧнігістерге пастыр салған кізілер ӧӧнінде наркология диспансерінзер пос кӧңнінең килбинчелер. Оларны туған-чағыннары чидін килчелер. Законны хыйыстырып, уголовнай алай административнай киректерге тартылчатханнарны реабилитация иртерге наркология диспансерінзер ысчалар. Опека паза попечительство органнарының алай МВД-ның чазы читкелектернең тоғынчатхан пӧліктернің специалисттері имненерге салбыр чуртас апарчатхан кӧп іӌе-пабаны кӱстепчелер. Іскее тартылчатхан, тохтадынарға сағынминчатхан сӧбірелернің палаларын реабилитация кіннерінзер пирібісчелер, олар ирееленмезіннер паза ӧзӧкпезіннер тіп. Наркология диспансерінде хазыхтанып алғаннарға палаларын нандыра айландыр пирчелер.\\nСтационарда хомай кӧнігістернең имненчеткен кізі психиатр-наркологка позынаңар, ноға саба чолӌа пар сыхханынаңар, чуртаста хайдағ сидіксіністерге тоғасханнаңар, хайди іскее тартылып пастааннаңар алай наркотик амзап сыхханнаңар чоохтапча. Имӌі ол кізінің ағырии хайдағ сылтағнаң пасталғанын ілезіне сығарча, анаң имнепче, тузалығ чӧптер пирче. Стационарда иң асхынах ӱс неделя паза иң ӱр ікі ай имненчелер. Соонаң кізілер, нарколог-имӌізер ибдең чӧріп, хазиин пиктепчелер. Хысха курсты иртібіскеннерге справка пирілче.\\nТаныхтирға кирек, іскі паза наркомания кізі чуртазына тӧӧй теелчелер. Имӌізер тузында айланмаза, пу ағырығлар кізіні ах чарыхтаң ирте апарыбысчалар. Аннаңар психиатр-нарколог Эльтона Ондар чуртағӌыларны сах чуртас апарарға хығырча. Наркология диспансерінде реабилитация иртібіскен кізее аның иң ӧӧн чӧбі - хада араға іскен паза наркотик амзаан «арғыстарынаң» нанӌыласпасха. Андағлар тоғас парзалар, «изен-анымӌох» тібізіп, паза чоох-чаахха кірбеске. Ікінӌі чӧп: хайдағ даа ӱлӱкӱннерде, туған-чағыннар паза арғыс-ӧӧрелер хайди даа кӱстезе, пастағы чірчені амзабасха. Пастағы чірчені амзабысхан кізі тохтадын полбиныбысча. Ӱзінӌі чӧп: наркология стационарынаң сыххан соонаң, психиатр-наркологсар чӧріп, хазыхты оңдайлирын узарадарға. Пу чӧптерге тудынмаза, кізі пазох хомай кӧнігіске тартыл парыбызарға айабас.\\n- Пар кізілер, хайзылары имненчеткен туста диспансердең тизібісчелер, - тіпче социальнай тоғыстарӌа специалист Ольга Трошкина. - Сынында имнег учреждениезінең парарга чарадылбинча, че піреезі сыдаспинча. Хайзы садығ туразынзар чіӌең ниме алай чуунынӌаң ниме-ноо аларга пар килче.\\nНаркология диспансерінде реабилитация ирткен кізілер пазох салбыр чуртасха тартылчатхан киректер сыбыра тоғасча. Че, улуғ ӧрініске, имненген соонаң іскіні саңайға тохтадыбысхан кізілер ідӧк кӧп. Олар, наркология диспансерінзер киліп, стационарда имненчеткен кізілерге чабал ағырығдаң хайди озып алғаннарын чоохтапчалар, чуртасты чахсы саринзар алыстырарға хаӌан даа орай нимес тіп, тіріг кӧзідім полчалар.\\nНоға кізілер ачығ суға паза наркоманияа тартыл сыхчалар? Социальнай тоғыстарӌа специалист Ольга Трошкинаның чооғынаң, хомай кӧнігістер ӧӧнінде сӧбіредең пасталча. Ісчеткен паза наркотиктер амзапчатхан іӌе-паба палаа чахсы кӧзідім нимес. Иң чағын кізілерін кічігдең сығара изірік ле кӧрген пала мындағ чуртасха кӧнік парча. Анаң ӧс парза, іӌе-пабазының хомай кӧнігістерін поз��ның улуғ чуртазынзар хада алып алча. Ачырғасха, ідӧк ачығ суғ іс сыхча паза наркотик амзапча.\\nТолдыра нимес сӧбіреде, социальнай учреждениеде алай іӌе-пабазы хайии чох ӧскен палалар чуртаста саба чол таллап алчалар. Тоғызон чыллардағы саарбахтар, пӱӱнгі кӱнде ортын часха читклеп парып, тың ісчелер. Олған ачығ суғны алай наркотикті 13 - 17 частығдаң танып пастабысча. Андада саарбахтар, алынӌа группалар тӧстеп алып, удур-тӧдір чағын ынағласчалар.\\n- Пістің саарбахтарнаң тоғынҷаң ӧнетін кабинет пар, -тіпче специалист Ольга Владимировна. - Анда оларга ачыг суғның паза наркотиктернің хомайынаңар чоохтапчабыс. Таныхтирга кирек, олганнардаң пір дее ниме чазырбасха паза сурығларына сын нандырарга кирек.\\nПала хомай кӧнігіске тартыл парыбыспас ӱчӱн, полған на іӌе-пабаа иркезінең чахсы пілізерге, удур-тӧдір улуғлазарға кирек. Сӧбіренең сыбыра тынанарға, чир-чайаанзар чӧрерге. Ибде ачығ суғлығ ӱлӱкӱннер иртірбес-ке. Пала кемнең хада ойнапчат-ханын, ынағласчатханын хайығ-да тударға. Олған пірее кружок-ка алай секцияа чӧрзе, улам чахсы полар.\\nХомзынысха, тоғынчатхан кізілер тынағ кӱннерінде пиво алай араға ізібісчелер, неделя тооза істеніп, майых парғаннарына сылтанып. Чуртастың пу оңдайы пірее сӧбірелерде кибірге дее кір парған. Андағ оңдайнаң кізі, позы даа сизінмин, кӧместең іскее кірче. Ідӧк чонда пір хомай «кибір» пар: полған на пайрамны, ползын ол сӧбіре алай хазна ӱлӱкӱннері, кізілер хайди даа изірткіліг суғнаң таныхтапчалар. Палалар, тізең, ол «кибірлерні» миистеріне сииртчелер.\\nІдӧк хомай кӧнігістерге тартылчатхан сылтағлар: чағын туғаннарны чідіргені алай, тоғыстаң сығардырып, ӧӧн парыс чох халғаны. Нымзах хылыхтығ кізілер чуртастың аар тузын иртерге сидіксінчелер, аннаңар олар ачығ суға алай наркотикке тартыл парыбысчалар.\\nТаныхтирға кирек, республикадағы наркология диспансерінің тоғынӌылары чуртастың сидіксінізіне кір парған кізілерге полыс пирерге хаӌан даа тимделер. Чонға чағын полардаңар, олар социальнай сетьтерде «Наркология Абакан» группа азып алғаннар. Ідӧк диспансернің «ізіг линиязы» тоғынча, андар пу +7-913-831-15-55 номерҷе сығдырадарға чарир.\\n- Ӱр ниместе диспансерде пір ирен имненген, - чоохтапча Ольга Трошкина. - Ол II группаның кинегі полча. Ирен туған-чағыннарына хаӌанох кирек чоғыл, пічіктерін прай чідір салтыр. Стационарда пір ай имненген. Ол тус аразына піс ағаа паспортын итір пиргебіс. Ағбандағы чонға социальнай полызығ пирӌең управление хазна пошлиназын тӧлирге полыс пирген. Реабилитация иртібіскен ирен, паспортын алып, ветераннар пансионадынзар чуртирга парыбысхан. Іди пістің тоғызыбыста мындағ киректер тогазыбохча, хаӌан кізілерге чідірген пічіктерін айландырарға полысчабыс.\\nРеспубликадағы наркология диспансерінде имненген кізілер, полысхан специалисттерге алғыстарын читіріп, иблерінзер наа сағыс-кӧрістіг нанчалар.","num_words":732,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.138,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧИРІБІСТЕҢ ААРЛЫҒ НИМЕ ЧОҒЫЛ\\nКӱн сурии. Хайди Хакас чирінде чир-чайаанны паза ибіркі чирлерні хайраллап халарға? Пу сурыға нандырығ тілирге кӱстенгеннер Хакасияның Оӧркі Чӧбі иртірген «тегілек столда».\\nЧир-чайаан - уғаа «чуға» ниме. Кізі хазии хайдағдыр? Пірее ле чуға чӧрібіссең, соох кирін саларзың, кискектебізерзің... Чир-чайаанда сах андағох...\\nПір ле хати похсах чайыбыс, алызығларны тохтат полбассың. Мындағ кирек амғы ла туста нимес. Кізі пу чир ӱстӱнде хайынып пастааннаң ала ибіркі чир-чайаанға улуғ ӱрег итче. Хомзынысха, наа технологиялар тӧстелзе дее, чир-чайаанға хомай тееліс хызырылбинча. Хайди ӱрег иділген, ідӧк ле иділче.\\nХакасия. 2019 чыл. Ниме піс кӧрчебіс? Хара тас паза пасха чир-чайаан ис-пайын анаан соонаң халған «тағларны». Хай піреезінең хара ыс сыхча. Хара тастың халған ниме-ноолары кӧйче. Ағбан, Харатас городтар ыс-тӱдӱнге пастырчалар. Соох хысхыда кізее тынарға уламох аар. Пиидегі хара тастығ орыннаң тартылчатхан чоллар хастада чир хараллача. Хакас чирінің киин арығлапчатхан кӧк тайға чирі, садыға узурылып, нааҷыланарға маңнанминча. Іди чылдаң чылға чир-чайаанға хомай тееліс кізі хазиина андағох оңдайнаң айланча тиирге чарир: республикада ӧкпе ағырығларына паза ракка хаптырчатхан чуртағҷылар саны ӧсче.\\nРеспублика парламенті синінде «Хакасияда экологияны хорғыс чох полдыртарынңа амғы киректердеңер, ӧӧн сидіксіністердеңер паза табырах пӧкчең чарадығлардаңар» сурыға чарыдылған «тегілек стол» иртірілгені ӱлгӱлер сурығны хайығда тутчатханын киречілепче. Уламох чӱрекке чағын чоох тутхан Владимир Штыгашев. Кӧп чыл республика парламентінең устап, ол тиксі сидіксіністерні, ол санда хара тас анирынаң палғалыстығ сурығларны, ӧтіре пілче. Владимир Штыгашевтің кӧрізінең, ис-пайны анирға чарадарынҷа кирексіністер алыстырылғаны регионнар экологиязына ла нимес, ідӧк экономиказына улуғ ӱрег итче. 1990 чылларға теере ис-пай анирға чарадар ӱчӱн, федеральнай ӱлгӱлер регион ӱлгӱлерінең чарадығ алҷаң полғаннар. Че ол кирексініс чох иділген. Іди «ізіктер» Хакасияның ис-пайына азылғаннар. «Амды ниме піс кӧрчебіс? Ағбан Россияның иң кірліг городтары аразында «аарластығ» ікінҷі орында турыбысхан! Окпе ағырығлары пілдірте ӧс парған. Суғ ізерге чарабас...» - таныхтаан Владимир Николаевич.\\nИскіріглер тимнееннер санында полғаннар Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министрінің тоғызын толдырчатхан Сергей Арехов, Оӧркі Чӧптің экономика политиказынңа, промышленностьча, пӱдірігҷе паза транспортча комитет кнезі Василий Шулбаев, Хакасияның гидрометеорологияҷа паза ибіркі чир-чайаанны сыныхтирынҷа кін пастығы Вагиф Гусейнов, Хакасияҷа чир-чайааннаң тузалан��рын сыныхтаҷаң федеральнай служба управлениезінің устағҷы тоғызын толдырчатхан Григорий Рипский, Хакасияның аал хонии сурығларынҷа наука-істезігліг институдының науканың улуғ тоғынҷызы Егор Чебочаков паза техническай наукалар кандидады Сергей Баякин.\\nСергей Арехов кии паза суғ нимее кірленчеткеннерін искірген. Ағбандағы киині алза, анда иң кӧп бензопирен сині таныхталча. Аның чарымы хара таснаң одынчатхан алынҷа туралардаң киизер сыхча, 35% транспорт сығарча. Киині кірлиріне ідӧк хара тас аныпчатхан карьерлерде чара чачыратчаң тоғыстар теелчелер. Ӱлгӱдегілернің таниинаң, ис-пайны чир алтынаң сығарарын нииктир пӧгіннең чирні тӧреміл чара чачыратчалар, ағаа хоза чара чачыраҷаң кӱсті хосчалар. Ол, тізең, Ағбан, Харатас городтар чуртағҷыларының кӧңніне кірбинче. Владимир Штыгашев чара чачыратчаң кӱсті хызырарға кирек, мыннаң мындар, тізең, разрезтерні чабых оңдайнаң тоғындыртарға, андада ла чир-чайаанға ӱрег сині пілдірте хызырылар тіп санапча.\\nСуғны алза, аның сыныхтағлары чахсы одыр. Че мында пасха сурығ сығысча: суғны сыныхтаға хайда алчалар? «Тегілек стол» араласчыларының кӧрізінең, аны сыныхтаға аймах орыннарда аларға кирек, ол санда хайди даа разрезтердең кірчеткен суғларны.\\nНиме сӧлепче чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы, пу сурығларны пӧгер ӱчӱн? Киині дее, суғны даа тиксі паза тӧреміл сыныхтағда тудар ӱчӱн, чахсы лаборатория паза оларны сыныхтаға алар орыннарда оборудование кирек. Амғы оборудованиелер полызиинаң пілерге чарир хайдағ киинең пӱӱн піс тынчабыс. Чирдегі алынҷа тураларзар чылығ пирҷең ӧӧн сетьті тартарынҷа программа тимнирге. Арығларны нааҷылирынҷа сурығнаң тиксі айғазарға. Пу тоғыстар республика бюджедіне хоза ахча киректепчетселер, законнарға, алынҷа чарадығларға алызығлар кирерінҷе пастағнаң сығарға паза разрезтерде чара чачырастарны хызырарға ахча киректелбинче.\\nХакасияда экологияны чахсыландырарына ахча табар пір оңдайдаңар Василий Шулбаев искірген. Ол - «Экология» нацпроект. Аны хоостыра пис кӧстегңе 11 проект чуртасха кирілер. Федеральнай бюджет 2018 - 2024 чылларға пу нацпроектке 701 миллиард салковай кӧр салған, ағаа хоза 3,2 триллион салковайны пасха бюджеттердең тартары кӧрілче, ӧӧнінде чир-чайаанға хомай теелчеткен предприятиелердең. Паза пір оңдай - хара таснаң одынчатханнарны ыс сығарбинчатхан наа топливонаң одынарына тартары. Газ алай чылығ пирҷең сетьтер тартарына кӧп ахча кирек, мында песті килістіре идіп алза, киині кірлебин одынарға чарир.\\nПастыхтар Россияның Федеральнай Чыылиинзар 1990 чылларға теере тоғынған оңдайны хатап айландырардаңар закон пастаанаң сығарға паза экологияны сыныхтағда тударынҷа ведомстволар аразындағы комиссия тӧстирге чаратханнар.\\nЧоохтирға кирек, «тегілек столда» ідӧк Зоя Шурышева араласхан. Ол Алахтайлар аал чӧбіндегі муниципальнай чирлерні аа�� хонии тузаланызынаң промышленность тузаланазына пирердеңер сурығны чонға толдыразынаң читірбин пӧкчеткеннеріне паза чуртағҷыларның праволары сайбалчатханына хайығ айландырарға сурынған.\\n«Тегілек стол» республика парламенті пастаанаң иртірілгені чахсы сағынчам, ол чуртағҷыларға чир-чайаанны, ибіркі чирлерні паза чон хазиин хайраллирынҷа алызығлар поларына ізеніс пирче. Турғызылған пӧгіннер хайди пӧгілерін мыннаң мындар хайығда тударбыс.","num_words":681,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.123,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«ШАХТЁР САБЛАНЫЗЫ» ТАНЫҒА ІКІ ХАТИ ТУРЫСХАН\\n29 августта - Шахтёр кӱні. Хубачар чуртағҷызы Михаил Топоев 1989 чылдаң хара тас аныпчатхан разрезтерде тоғынча. Амғы туста ол «Іскеркі-Пии разрез» ООО-да экскаваторның машинизі полча\\nКӦП ЧЫЛ ХАРА ТАС ПРОМЫШЛЕННОЗЫНДА ТӰЗІМНІГ ТОҒЫН САЛҒАН ӰЧӰН, МИХАИЛ ТОПОЕВ «ШАХТЁР САБЛАНЫЗЫ» ТАНЫҒНЫ ІКІ ХАТИ АЛҒАН:\\n2004 ЧЫЛДА - 3-xi СТЕПЕНЬНІГ ТАНЫҒНЫ, 2019 ЧЫЛДА - 2-xi СТЕПЕНЬНІГ.\\nМихаил Леонидович Топоев 1970 чылда Ис пилтірі аалда тӧреен. Че анда ӱр чуртирға киліспеен, сӧбірезі Ағбанзар кӧзібіскен. Пабазы Леонид Ананьевич Ағбандағы авиапредприятиеде лётчик полған, Норильсксер, Алматызар, Иркутсксар, Барнаулзар, Хызылчарзар учух чӧрҷең. Іҷезі Лидия Елизаровна республиканың имнег туразында медсестра полып тоғынған.\\nМихаил Топоевке Ағбанның ӱс школазында ӱгренерге киліскен: 18, 8 паза 10 №№ школаларда. Анзы сӧбіре сыбыра кӧс чӧрчеткенінең палғалыстығ полған. 1985 чылда, 8 класс тоозыбызып, профессиональнай ӱгредіг аларға чаратхан.\\n- Минің кічігдең сығара харах оды уйан полған, аннаңар лётчик пол полбаспын тіп олған тузындох пілгем. Лётчик поларым килгенӧк, че имнег сыныхтаан ирт полбазын пілінгем. Мин тимірчолӌыларны тимнепчеткен техникумда ӱгренерге сағынғам. Че ол ибдең ырах, Хызылчар городтың алтында орныххан. Іӌе-пабам мині ибдең ырах нимес ӱгренерге чӧптеп алғаннар. Мин Харатастағы тағ техникумын таллап алғам. 1985 чылда андар ӱгренерге асхынах кізі кірген, аннаңар студенттерні читкіӌе чыып полбааннар. 1989 чылда ӧӧн электромеханик ӱгредиин алғам.\\nОл минің ӧӧн специальнозыма саналча. Хоза ӱгредіглер - электрик паза экскаватор машинизі, - сағысха кирген Михаил Топоев.\\nПрофессия алған соонда Михаил Ызыхтағы разрезсер экскаватор машинизінің полысчызына кіріп алған. 1989 чылда армияа хабылған. Служба ирткен соонда, 1992 чылда, Ызыхтағы разрезсер тоғысха кірібіскен. Анда Михаил Леонидович 13 чыл экскаватор машинизі полып тоғын салған. Анаң ӱс чыл «Степной разрез» ООО-да істенген. Халғанҷы 13 чыл «Іскеркі-Пии разрез» ООО-да чыл чӧрчеткен экскаватор машинизі полып тоғынча. Ноға экскаватор «чыл чӧрчеткен» адалча тіп сурғанымда, Михаил Леонидович піди нандырған:\\n-\\tЭкскаваторлар аймах-пасха полчалар: гусеничнай, гидравлическай, чыл чӧрчеткен. Ноға чыл чӧрчеткен? Ол ікі сана полызиинаң чӧрче. Аның алтында тегілек база пар, ол ағаа тіреніп ідінібісче, анаң сӧӧртеніп ала чыл чӧрібісче. Экскаватор алнынзар чыл полбинча, соонзар ла парча. Аның хамызына 10 кубометр чир кiрче, стрелазы 70 метр узун. Экскаваторнаң чирні хара тасха теере хасчабыс, хара тасты гидравлическай экскаватор сығарча. Хамыс чирні 27 метр тиреңнең сустып алар оңдайлығ паза оймахтаң сығара 65 метр пӧзік тастап полча.\\nМихаил Топоев «ЭШ-10\/70» экскаваторнаң тоғынча. Пу экскаватор 1983 чылдох сығарылған. Аның чооғынаң, мындағ техникалар тирең хазыл парған карьерлерде тоғынчалар. Экскаватор иргі, оодыл ла парча. Кӱнӧрте сайбал парза, слесарьлар тыхтирға полысчалар. Хараа, тізең, машинист полысчызынаң хада тыхтапчалар. Че хай пірее сылтағларнаң полысчызы чох полза, ағырыбысса алай кӱнӧрткі сменада тоғынза, экскаваторны чалғызан даа тыхтирға килісче.\\nПір сменаа (12 часха) экскаватор машинизі полысчызынаң хада карьердең 5 муң кубометр алай 700 хамыс чир сығарыбызарға киректер. Пірееде пу син тоғысты толдырарға киліспинче. Техника иргі, аннаңар удаа оодылча. Аны тыхтабызар ӱчӱн, тимір хабыстырҷаң даа, электрик тее поларға килісче. Чылда пір хати разрезтегі техника пір айға тыхтаға турыбысча. Ол пландағы тыхтаға саналча, хайзынаң Харатастағы техниканы тыхтаҷаң ӧнетін предприятие айғасча.\\nМихаил Топоев наа экскаватор алыларына ізенче. Разрезтің устағ-пастаа килер чылда наа техника аларға пӧгінче. Россияда чыл чӧрчеткен экскаваторларны пір ле завод сығарча - «Уралмаш завод» ПАО. Мының алнында Іскеркі-Пии разрез экскаваторның запчастьтарын Украинадаң садысчаң. Халғанҷызын олар Украинадаң 2013 чылда ағылғаннар.\\nМихаил Леонидович разрезтегі тоғыс оңдайларынаңар чоохтап пирген. Разрезсер тоғынҷыларны предприятие автобустары тарт чӧрчелер. Тоғынҷылар хости ааллардаң пасха, ідӧк Ағбаннаң, Харатастаң килчелер. Машинисттер тоғынар алнында иң пастап имнег сыныхтаан иртчелер. Тоғыс тузы хараа алай кӱнӧрте 12-лер час иртче. Экскаватор машинизінің полысчызы пар, хайзы аны алыстырча. Полысчы чох хараа тоғынарға сидік. Машинисттер руль кистінде узубысчалар. Чылдаң чылға хараа тоғынып, кізі хазии хомайланча. Аннаңар тоғынҷыларға аймах льготалар кӧріл парғаннар. Оларның пірсі - тынаға 55 частығда сығары. Михаил Топоевке тынаға теере тӧрт чыл тоғынарға халған. Аның чооғынаң, чиит туста хараа тоғынза, майыхпаҷаң паза хараағы смена алнында узубин тоғысха парҷаң. Амды хараа тоғынарға аар пілдірче, уламох полысчы чох полза. Экскаваторның хамызы чирні сузып алғанҷа паза тастаанҷа пір минута ирт парча. Пу тусха кізі сабыхсып таа парыбызар. Полысчызы хада полза, тынанып, азыранып алай книга хығырып аларға даа чарир. Кабина істінде чейник, холодильник, кондиционер пар.\\nІскеркі-Пии разрезте чииттер кӧп тоғынча. Михаил оларны ӱгретче паза опыдынаң ӱлесче. Тынағ кӱнінде экскаватор оодыл парза, аны тыхтирға иң улуғ опыттығ тоғынҷыны хығырчалар.\\nМихаил Топоев хара тас аныпчатхан разрезтерде 30 азыра чыл тоғын салған. Пу тоғысты таллап алғанына хаҷан даа ачырғанмаан.\\n2002 чылдаң сығара Михаил Леонидович сӧбірезінең хада Хубачар аалда чуртапча. Мында чир участогын алып, алынҷа тура пӱдір салған. Пӱӱл хызы Ирина Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедінде «биоэколог» специальнозын алып алған. Амды тоғыс тілепче. Отпуск тузында Михаил туған-чағыннарынаң хада Хакасияның кӧллерінзер тынанарға чӧрче. Аның кӧрізінең, пос чирінде тынанарға артых ла.\\nАвтор : Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВ","num_words":687,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПАСТААН ТОҒЫЗЫБЫСТЫ ПАЛАЛАРЫБЫС УЗАРАТСЫН\\nПИИ АЙМААНЫҢ МАТКИЧІГ ААЛДАҒЫ ФЕРМЕР КАЗАГАШЕВТЕРНІ АЗАХТА ПИК ТУРЧАТХАН ИДӀНҶЕКТЕР ТИИРГЕ ЧАРИР. СӦБІРЕНІҢ ХОНИИНДА 500 АЗЫРА ГЕРЕФОРД ПОРОДА ІНЕК, ПІР МУҢҶА ХОЙ, 800 АЗЫРА ГЕКТАР ЧИР. МЫНДАҒ ЧИДІГЕ ЧИДІП АЛАР ӰЧӰН, ИННОКЕНТИЙ ИННОКЕНТЬЕВИЧКЕ ПАЗА ЕЛЕНА ЕВДОКИМОВНАА ФЕРМАДА 20 АЗЫРА ЧЫЛ КӰННІҢ САЙ МАТАП ІСТЕНЕРГЕ КИРЕК ПОЛҒАН. ХАЙДИ ОЛАР ЧООХТАПЧАЛАР, ПАСТАП ТОҒЫС ААР ПАРҒАН, ЧЕ 2008 ЧЫЛДА, ФЕРМЕРЛЕРГЕ СУБСИДИЯЛАР ПИР СЫХХАННАРЫНДА, ОЛАР ХОНЫХТАРЫН ЧАХСЫ ТИЛІДІП АЛҒАННАР. УЛАМОХ УЛУҒ ХААЛАҒ ИРТКЕН ЧЫЛДА ПОЛҒАН - 2016 ЧЫЛДА КАЗАГАШЕВТЕР, ХАКАСИЯНЫҢ ААЛ МИНИСТЕРСТВОЗЫНЫҢ ГРАНТ МАРИИНДА АРАЛАЗЫП, 6 МИЛЛИОН АЗЫРА САЛКОВАЙ УТЫП АЛҒАННАР. АНДАР ПОС АХЧАЗЫН ХОЗЫП, ОЛАР ЧАЙҒЫЗЫН МАЛ ХАЗААЗЫН ПӰДІРІП ПАСТААННАР.\\nСӧбіре пазы Иннокентий Иннокентьевич ӱр чыллар Северде істенген, анаң, айланып, аалда чабан полып тоғынған. Тӧреен, ӧскен чирі - Маткичіг аал. Аның хонғаны Елена Евдокимовна ідӧк пу аалдаң. Сӧбіре 90 чылларда мал ӧскіріп пастаан. Пастап хоныхта 10 інек паза 10 хой полған. Аалда совхоз чирлерін чуртағҷыларға ӱлестірчеткенде, сӧбіре 80 гектар алып алған. Андада пу син чир оларға чидер тіп сағынғаннар. Пӱӱн пу чирде тоғыс хайнапча, пӱдіріг тоғыстары парча, че 90 чылларда Казагашевтер малларын хуруғ чазызар сӱр килгеннер. Пастап улуғ нимес хазаа паза тураҷах пӱдіріп алғаннар.\\n-\\tИң сидік тус полҷаң, хаҷан інектер тууп сыхсалар. Хараазын нинҷе-нинҷе хати тасхар сығарға, сыныхтирға килісчең. Наа ла тӧреен пызоны, ал халар ӱчӱн, туразар кирҷеңміс. Піс полған на малны ал халарға кӱстенҷеңміс, пілгебіс нооза, мал санын хозарға кирек, - сағысха кирче Иннокентий Казагашев.\\nХайдағ даа сидік туста сӧбіре мал санын хозарға кӱстенген. Пастап тоғыс аар парған, кӧп хорадығ мал азиина, ГСМ-ға паза техникаа парыбысчаң. 2008 чылда республика бюджедінең мал тутчатханнарға субсидия пир сыхханнарында, сала ниик полыбысхан. Казагашевтер хойлар паза герефорд порода маллар алып алғаннар.\\n-\\tХониибыс алғыдыл сыхханда, 80 ге��тар чирде піске тарғынҷах пілдірібіскен, аннаңар сӧбіре чыылиинда піс хоза чир алып аларға чаратхабыс. Малға чир кирек нооза, ол чох мал ӧскірерге сидік, - чоохтапча Елена Евдокимовна.\\nСӧбіре чирні Кирбі аал хыринда таап алған. Ирткен чылда чайғызын 1-2 частығ малларны андар 3 кӱн сӱргеннер. Туупчатхан малларны Казагашевтер чағын тутчалар, наа мал хазаазында. 1400 квадрат метр хазааның пір саринда туғҷаң маллар полчалар, пасхазы, тізең, ікінҷі пӧлиинде. Ирткен неделяда Хакасияның пазы Виктор Зимин, Пии аймаанзар тоғыс чорығынаң чӧргенде, Казагашевтернің фермазынзар кірген. Сӧбіре пазы Иннокентий Иннокентьевич аалҷыларға наа мал хазаазын кӧзіткен. Анда наа ла тӧреен пызоҷахтар инелерінең хада алынҷа пӧлікте полчалар, 1-2 ай пазынаң, пызолар тыып парзалар, оларны пасха орынзар кӧзірчелер. Виктор Михайлович мындағ оңдайнаң пӱдірілген мал хазаазына чӧпсінген. Подрядчиктер, ағаснаң тузаланмин, мал хазаазының хырын тимір листтернең чабарға чаратханнар. Хайди олар тееннер, тимір материал, ағаснаң тиңнестірзе, іріктебин, ӱр тудылар.\\n-\\tХазаа, тимір конструкцияларнаң чабылған полза даа, уғаа чылығ, - чоохтапча Иннокентий Казагашев.\\nМал хазаазы пӱдіріл парған даа полза, анда хай пірее идер тоғыс ам даа халған. Пӱӱл сӧбіре анда вентиляция системазын, чарытхы тарт саларға пӧгінче. Аны идерінде Казагашевтер сидіксіністерге урун парғаннар. Сӧбіре энергетиктернең фермазар чарытхы тартарынҷа чӧптезіг ит салған, че теес улуғдаңар, тоғыс сӧӧ тартылча. Хакасияның пазы Виктор Зимин пу сурығны пӧгерге хабас пирерге паза пуох неделяда энергетиктернең тоғазығ иртірерге молҷаан.\\nГрант ахчазына фермер мал хазаазын пӱдірген, ідӧк трактор паза ағаа киректелчеткен ниме-ноолар алып алған - от сапчаң, тырбаҷаң тиріглер, мал тартчаң прицеп паза даа пасхазы. Техника хоныхта иң кирек ниме нооза, уламох от тузында. Таныхтирға кирек, Казагашевтер, мал ӧскірерінең пасха, ідӧк сула паза кӧп чыл ӧсчеткен оттар одыртчалар. Хайди чоохтапча ферма пазы Иннокентий Иннокентьевич, хысхызын пу ӧзімнер малға иң тосхымнығ паза анда витаминнер кӧп.\\nИрткен чылда Казагашевтер 30 азыра тонна итті Хакасиядағы садығ тураларынзар садыға пирібіскеннер.\\n-\\tНоға піс іди кӱстенчебіс? - тіпче Елена Евдокимовна. - Пістің 2 оол: Артём паза Тимур. Улии техническай институт тоосхан, амды піснең хада хоныхта істенче, ӧӧн полысчыбыс полча. Кічии Тимур ідӧк хаҷан полза піске хозылар, че ағаа пастап институдын тоозыбызарға кирек. Ол Ағбанда зоотехникке ӱгренче, ӧнетін пу специальностьха ӱгренерге кірген.\\nИрепчінің ӧӧн пӧгіні - пастаан тоғысты палаларына артыс пирері. Хайди олар тіпчелер, ооллары, аалда чуртирға халып, іҷе-пабазы пастаан тоғысты узарадарға киректер.\\nХакасия пазы Казагашевтердең хайдағ полызығ кирек тіп сурғанда, ирепчі нандырған: «Піске ӧӧнінде мал хазаазы кирек полған. Аны пӱдірерге сіре�� ахчанаң чахсы хабас пиргезер. Амды хониибысты алғыдарға, тилідерге ниик полар. Аннаңар тоғысты позыбыс толдырарға кӱстенербіс».\\nПии аймаанзар тоғыс чорығынаң чӧргенде, Хакасияның пазы Виктор Зимин ідӧк «Бондаревское» аал хонии потребительлер кооперативінің тоғызынаң танысхан. Ол Бондарев аалда орныхча. Хайди искірген аның устағҷызы Николай Проценко, пӱӱнгі тусха кооперативсер 120 пос хонии паза 15 кресен-фермер хонии кірче. Олар Пии, Асхыс, Боград паза Алтай аймахтарынаңнар.\\n-\\tХакасияда «Бондаревское» чалғыс кооператив, хайзы, чоннаң малны садызып, аннаң ниме-ноолар тимнеп, тимде продукцияны садыға сығарча, - чоохтапча Николай Дмитриевич.\\nНиколай Проценконың сӱт паза ит цехтарында тоғыс кӱннің сай хайнапча. Пастағызында орындағы тоғынҷылар сӱттең ӧріңме, хайах, эҷігей, аймах сорт сыр паза даа пасха нимелер сығарчалар. Иттең, тізең, ідӧк кӧп ниме тимнелче. Мал сохчаң цехта чиит оол Степан Москвичев, итті ипти тоғырап, анаң тартча. Соонаң тоғынҷылар котлет-пельменнер итчелер.\\n-\\tТоғыс прай пос холынаң иділче. Тимде ас-тамах тиксі Хакасияҷа тарапча, - чооғын узаратча устағҷы.\\nЦехтарны кӧріп алған соонаң Виктор Зимин «Бондаревское» кооперативтің устағҷызына тимнелген ас-тамахты тарадар орыннарны алғыдарға чӧп пирген.\\nМал ӧскірчеткен фермерлерге Хакасияның правительствозы чахсы хабасчатханнаңар, республикада КФХ-лар саны тӧреміл ӧсче. Хайди чоохтапча Пии аймаа пазы Юрий Курлаев, халғанҷы чылларда Пии аймаанда сӧбіре фермаларының саны хозылча.\\n-\\tИрткен чылларда фермерлерге 1 - 2 миллион салковай пирген ползалар, амды 6 - 10 миллион даа алып аларға оңдай пар. Ол - фермерлерге чахсы хабазығ. Аннаңар Пии аймаа грант марығларында, аймах проекттерде тӧреміл араласча. Фермерлер аймах кӧстеглерҷе тоғынчалар. Інек, хой, ат ӧскірчелер, кем-де чир тамаанаң айғасча. Пии аймаанда 140 азыра кресен-фермер хонии, амды, хабазығ пирілчеткенде, оларның тоғынар, тилир кӧңнілері пар. Бондаревтегі аал чӧбін алып алза, мында ікі улуғ кресен-фермер хонии - Иннокентий Иннокентьевич Казагашевтің паза Юрий Семёнович Чебодаевтің. Халғанҷызы ідӧк мал ӧскірче, - чоохтапча Юрий Курлаев.\\nХайди искірчелер Хакасияның аал хонии министерствозында, тоғызын наа ла пастапчатхан паза хаҷанох мал ӧскірчеткен фермерлерге пӱӱл гранттар пирер тоғыс узарадылар. Пу кирекке 100-че млн. салковай кӧріл парған. Часхызын министерство фермерлердең грант мариинда аралазардаңар сурыныс пічиин алып пастир. Наа ла мал ӧскіріп пастапчатхан фермерлерге 3 млн. салковай кӧріл парған, сӧбіре фермазына, тізең, 30 млн. салковайға чағын.","num_words":903,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.13,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПӰДІРІГ-ТЫХТАҒ ТОҒЫСТАРЫ ХЫЫЗЫНДА\\nЧоллар. «Хорғыс чох чахсы чоллар» нацпроектче республикада тоғыстар хайди толдырылчатханнаңар искірчебіс\\nХакасияның транспорт паза чол хонии министерствозы искіриинең, республикада «Хорғыс чох чахсы чоллар» нацпроект чуртасха кирілче. Пӱӱл пу проектке Ағбан городта Пушкиннің орамазы паза город тастынҷа парчатхан чол (Крылов орамазы Итыгиннің орамазынаң сығара Молодежнайға теере) кирілген, Харатаста - тиксі тоғыс орама. Тиксі алза, нацпроекттің «Региондағы паза орындағы чоллар» регион проектінҷе 28 чолда пӱдіріг-тыхтағ тоғыстары толдырылча.\\nХАРАТАСТА - ТОҒЫС ОРАМА\\nХаратасчылар городында Мир, Украинскай, Инициативнай, Чиңістің 30 чылы, Садовай, Чапаев, Энергетик, Боград орамаларында паза Космонавттар проспектінде пӱдіріг-тыхтағ тоғыстары толдырылча. Пу тоғысха 77 миллион 738 муң салковай кӧрілген. Ол ахчаа 8,34 километр чол нааҷылалар.\\n«Ресурс» ООО-наң тӧрт чӧптезіг иділген. Энергетиктер, Садовай паза Чапаев орамаларындағы чолларда тыхтағ тоғыстарын пастирға тимненчелер, Инициативнай орамада асфальт 2,2 километрде тӧзелче. Анаң подряд пірігізі пасха чолларны иптирінең айғазар.\\n«Альтаир» ПФК тоғыстарға сыданминчатханнаңар, аннаң чӧптезіг тохтадылған. Наа чӧптезігҷе тоғыстар тузында толдырылча.\\nХакасияның транспорт паза чол хонии министерствозы неделя сай Харатас город устағ-пастаанаң хада штаб чыылиин иртірче, тоғыстарны сыныхтағда тутча куратор «ОКС» МКУ.\\nАҒБАННЫҢ ПУШКИН ОРАМАЗЫНДА...\\nТоғыстар ам даа тоозылбаан, итсе, подряд пірігізі оларны 19 августха тоос саларға кирек полған. Тарас Шевченконың паза Маршал Жуковтың орамалары аразында Пушкиннің орамазын нааҷылирынңа тоғыстарны «Прогресс-М» ООО толдырча. Чол узуны - 0,385 километр. Пӱӱнгі кӱнге подряд пірігізі асфальт тӧзебіскен, амды чол хыриларын иптепче. Тоғыстарны тузында толдырбаан ӱчӱн подрядчикті пӱдіріг-тыхтағ тоғыстарының кураторы «Архоград» МКУ хатығласха тартар.\\nЧОЛЛАРҒА - 897,7 МИЛЛИОН\\nОл син ахча кӧріл парған 2021 чылға «Региондағы паза орындағы чоллар» регион проектінңе республика чолларын иптиріне. Оӧн чардығы - 533 миллион салковай - федеральнай бюджеттең пирілген, 345 миллион 834 муң салковай - республика бюджедінең, 18 миллион 894 муң салковай - орындағы бюджеттернің ахчазы.\\nПроектке региондағы 9 чол паза орындағы 19 чол кирілген, тиксі алза, пӱдіріг-тыхтағ тоғыстары 53,92 километрде апарылчалар, ол санда 34,07 километр - региондағы чоллар, 19,85 - орындағы.\\nПӱӱнгі кӱнге тоғыстарға 445 миллион 770 муң салковай алай кӧрілген ахчаның 48 % позыдылған: федеральнай бюджеттең - 323 миллион 541 муң салковай алай 57 %, республика бюджедінең - 118 миллион 21 муң салковай алай 35 % паза орындағы бюджеттең - 4 миллион 208 муң салковай алай 21 %.","num_words":283,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.198,"stopwords_ratio":0.092,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Суғ кизіре хазыңас — различия между версиями — sostik.info\\nСуғ кизіре хазыңас — различия между версиями\\nВерсия 14:31, 26 августа 2016 (просмотреть исходный код)\\nВерсия 16:24, 26 августа 2016 (просмотреть исходный код)\\nПірсінде ағастар махтаныс сыхханнар, кем иң кӧп туза пирче.\\n—\\tМин, одың полып, хатығ хысхыда кізілернің тураларын чылытчам, — суулаан парбах паза погда тирек.\\n—\\tМин, одың полып, хатығ хысхыда кізілернің тураларын чылытчам, — суулаан парбах паза поғда тирек.\\n—\\tА мин, а мин чыл сай кізілерге харалта пыс парған чистектерім пирчем, — сыбдыраан сала маңзыри хатығ салаалығ нытпағас нымырт.\\n—\\tМин дее сірердең хомай нимеспін, — ығыраан чӱс частығ тыт ағас. — Мин кізілерге тура иӱдірерге туза полчам.\\n—\\tМин дее сірердең хомай нимеспін, — ығыраан чӱс частығ тыт ағас. — Мин кізілерге тура пӱдірерге туза полчам.\\nХазыңас ла сым полған. Ол ам даа чиит. Кізілерге туза иткелектеңер, махтанарға уйатхан. Пасха ағастар ағаа хатхырысханнар:\\n—\\tАның салааӌахтарынаң кізілер мылчада ла тузаланчалар!\\nХазыңнар даа кӧп туза пирчслер, че пу хазыңас пуларнаң\\nХазыңнар даа кӧп туза пирчелер, че пу хазыңас пуларнаң тартыспаан. Ол пос алынӌа ла сағын турған: хайдағ туза пирӌең кізілерге.\\nтартыспаан. Ол пос алынӌа ла сағын турған: хайдағ туза пирӌең кізілерге.\\nІди нинӌе-де тус ирт парған. Суғ хазынзар пір оол пас килген. Ағаа суғ кизерге кирек полған. Че суғ, улуғ даа полбаза, тирең.\\nВерсия 16:24, 26 августа 2016\\nӦскен суғ хазында хазыңас. Аны ибіре аймах ағастар паза оттар ӧскеннер. Полғаны ла пос оңдайынӌа чуртаан. Уреннерін чайғаннар, тӧллерін ӧскіргеннер, тузы читсе, тыӌырабинаң, чирге аңдарылып, хуруӌаңнар.\\n—\\tАарлығ тирек, пу суғ кизіре, тахта полып, чадыбыс, — сурынған оол тирек ағастаң. — Мин кӧӧленген хызымзар парчам, че чӱс пілбинчем. Полыс пир суғны кизерге.\\n—\\tЯ, сағаа, — суулаан поғда тирек. — Мин суғ кизіре чадыбыссам паза тур полбаспын. Сыхтығ пол парзам, мин одыңа даа чарабаспын.\\n—\\tАбахай нымыртах, полыс пир мағаа тігі саринзар кизіп аларға, — айланған оол нымыртсар.\\n—\\tХайдағ эгоист кізізің син, — сала хазахтаан нытпағас нымырт. — Мин суға чадыбыссам, кізілер минің нымырттарымнаң паза нимістенместер нооза. Мин мында прай кізілерні тосхырып алардаңар сағыссырапчам, а син... ай-ай-ай!\\n—\\tТыт ағаң...\\n—\\tМинзер айланма даа, — сала маңзыри ығыраан тыт ағас. — Мин Іди полған на кізінің алығын алған ползам, чӱс часха даа чит полбасчыхпын. Ол туста ниме-де тыӌыри тӱскен. Кӧрзелер, хазыңас сылағай сынынаң сууӌах кизіре чадыбысты. Салааӌахтары ла, ағыриина сыдазып, чайхалысчалар.\\nОол ағырин кизіп алған суучахты. Чарға читкенде, хазьщасты алғыстаан:\\n—\\tАлғыс сағаа, хазыңас. Мин синнеңер кӧӧленген хызыма чоохтап пирербін. Синнеңер сарыннар сарнирбын...\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Суғ_кизіре_хазыңас&oldid=863»","num_words":341,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.024,"special_characters_ratio":0.214,"stopwords_ratio":0.158,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАЙДИ ЧУРТАПЧАЗЫҢ, ХЫІЗЫЛ ЧАЗЫ?\\nАал чӧбінің кнезі Олег СУЛТРЕКОВ\\nААЛНЫҢ АҒЫРСЫМНЫҒ СУРЫҒЛАРЫ\\nАлтай аймааңдағы Хызыл чазы аал чӧбіне ікі ле аал кірче: Хызыл чазы паза Смирновка. 2017 чылдаң аал чӧбі пазы Олег Султреков полча. Аалдағы чуртастаңар, аның сидіксіністерінеңер піліп алар ӱчӱн, иң пастап аал чӧбінзер парғабыс, аның пазы хаҷан даа прай сурығларны ӧтіре пілче нооза. Аал чӧбінде пісті чиит хыс удурлаан. Олег Егорович пис минута пазынаң пастырар теен. Сынап таа, ӱр полбинаң аал чӧбі пазы килген.\\nАның чооғынаң, Хызыл чазы аалда 600 азыра кізі чуртапча. Аалда школа, фельдшер-акушер пункты, Культура туразы, ӧрт ӱзірҷеңнер посты, почта, олған сады, ӱс садығ туразы пар. Чуртағҷылар пу учреждениелерде паза хара тас аныпчатхан Іскеркі-Пии, Іскеркі-Кирбі, Аршандағы паза Майрыхтағы разрезтерде тоғынчалар, оларны тоғысха ӧнетін автобустар тарт чӧрчелер. Піреезі пасха регионнарзар вахтанаң тоғынарға чӧрче. Хызыл чазы аалның чуртағҷылары мал-хус тудып чуртапчалар, че пір дее чирде тоғынминчатхан, мал тутпинчатхан кізілер парох.\\nМайрыхтағы разрез Хызыл чазы аалдағы школаа паза олған садына хара тас тикке пирче. Клуб паза аал чӧбі чарытхынаң чылыдылча.\\nАалда тӧрт кресен-фермер хонии тоғынча: Егор Султрековтың, Александр Поздняковтың, Иван паза Анатолий Грызиннернің, Владимир Натейкиннің. Пӱӱл чуртағҷылар малларының чарымын хадарҷаң кізі табылбаан. Мал хадарар кӧңніліг кізі полған, че ат чохтаңар ынабиныбысхан. Аал чӧбі пазы фермер Александр Поздняковтаң чайғы тусха ат сурап алған, че мал хадарарға сағынған кізі нандырған: «Мағаа андағ ат кирек чоғыл». Чарым аалның малын хадарчатхан кізі прай даа чуртағҷыларның малын хадарарға тимде. Кізілерге малларын пір орынзар сӱр пирерге кирек, че олар хынминчалар. Мал хадарҷаң кізі табылбинчатханының ікінҷі сылтаа чуртағҷылар ахча тӧлебинчеткенiнең палғалыстығ.\\nАалдағы сидіксіністернің пірсі - ол суғ сурии. Хызыл чазыда сигіс орама, тӧрт орамадағы полған на тураа суғ водокачкадаң трубаларҷа пирілче, пасхазының скважиналары пар. Водокачкадағы суғ санитарнай кирексіністерге нандырбинча. Аның ӱчӱн аал чӧбіне нинҷе-нинҷе хати штраф салылған. Алтай аймааның депутады полған Геннадий Нежевец чахсы суғлығ орын таап аларға полыс пирген. Амды скважина сабарға ахча киректелче. Аал чӧбі пу сурығны пӧгер оңдайлар тілепче.\\nТыл істенҷізі Мария ТЮРКИНА\\nИҢ УЛУҒ ЧАСТЫҒ ЧУРТАҒҶЫ\\nХызыл чазы аалда Илбек Ада чаа араласчызы халбаан. Амды анда ікі тыл істенҷізі чуртапча: Мария Никоноровна Тюркина паза Мария Ивановна Токорева.\\nМария Никоноровнанаң тоғазарға парғаныбыста, пісті ортын частығ ипчі удурлаан. Ол ууҷаның очы хызы Ирина полтыр. Амғы туста Мария Тюркина чалғызан чуртапча. Хада хонғаны Иван Петрович сигіс чыл мының алнында сын чирзер парыбысхан.\\n- Мин 1929 чылның 19 октябрьында Мордовскай АССР-да Ельниковскай аймааңдағы Каньгуши аалда тӧреем. Пабам - Никонор Михайлович Грызин, іҷем - Матрёна Константиновна. Мордовияда чуртас уғаа аар полған, аннаңaр пабам 1940 чылда пеер кӧзерге чаратхан, іҷем, тізең, пір дее хынмаан. Хызыл чазы аалзар нинҷе-де сӧбіре кӧс килгебіс. Ол туста мында чуртас чахсы полған, чир тамаа, пуғдай чахсы сыхчаң. Кӱскӱде колхозтаң пуғдай ағылып, оградаа толдыра тӧгiбiсчеңңeр. Аны хайдар итчеен пілбечеңмiс. Пістің сӧбіре улуғ полған, прай сигіс пала. Чаа пасталыбысханда, Иван паза Фёдор аҷаларым фронтсар парыбысханнар. Ивaнның ӱс пала халған. Фёдор ипчі алғалах полған. Аҷаларым чааның пастағыох чылында Ада чир-суубыс ӱчӱн чуртастарын пир сaлғaңңaр. Ивaнның сӧӧгі табылған, че хайда ундут салғам. Пархалары аны мында чыып салғаннар. Фёдор ам даа табылбаан. Чаа пасталғанда, мағаа 11 час полған. От тaстaҷaңмын, маллар хадарҷаңмын. Прай даа тоғыстарда тоғынарға килісчең, - сағыстарынаң ӱлескен ууҷа.\\nЧаа соондағы чылларда Мария Никоноровна аалдағы совхозта тоғынған. Соонаң Иван Тюркинге ирге парыбысхан. Иван Петрович 1931 чылдаң, Мария Никоноровна чіли тыл істенҷізі полған. Ирепчі ӱс хыс паза пір оол чон аразына кир салған. Ӱc хызы Хызыл чазы аалда чуртапча, Николай оолғы - Абазада. Амды ууҷаның алты парха паза 11 кӧргенек саналча. Галина, Лидия паза Ирина хыстары туразын арығлап пирчелер, тоғазарға кӱннің сай кірчелер. Мария Никоноровна таңахтар, адай паза хоосха тутча. Яблах салча...\\nМатериал тооза нимес. Толдыразынаң хығырып аларға сағынчатхан улусха \"Хабар\" газетаның PDF-кӧрiмiне пазын саларға чӧп пирчебiс пу страницада - http:\/\/khakaschiry.ru\/gazetaa-pazynys.php\\nАвтор : Наталья ТЮКПЕЕВА, Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА","num_words":571,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.13,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ӧӧркі Чӧп сессиязы. Хакасияның депутаттары 2020 чылға паза пландағы 2021-2022 чылларға республика бюджедін ікінӌі хығырығда паза пӱкӱлее алыбысханнар\\nӦӦН СУРИИ РЕСПУБЛИКА БЮДЖЕДІ ПОЛҒАН. ИРТКЕН СЕССИЯДА АХЧАНАҢ ПАЛҒАЛЫСТЫҒ ЗАКОН ПРОЕКТІНҶЕ ТАЛАЗЫҒЛАР ПАР ПОЛҒАН ПОЛЗА, ПУ ХАТИ СУРЫҒ УҒАА ЧАПЧАҢ КӦРІЛ ПАРҒАН. ДЕПУТАТТАР САРИНАҢ СУРЫҒЛАР ПІР ДЕЕ ЧОХ ПОЛҒАН, САЛТАРЫНДА КИЛЕР ЧЫЛҒА РЕСПУБЛИКА БЮДЖЕДІНЕҢЕР ЗАКОН ІКІНҶІ ХЫҒЫРЫҒДА ПАЗА ПӰКӰЛЕЕ ЧАПЧАҢ АЛЫЛ ПАРҒАН.\\nСессияның тоғызын пастир алнында Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев хабарҷылар аразында чыл сай иртірілчеткен «Хрустальный барс-2019» марығның ӧӧн чиңісчізін сыйыхтаан. Гран-при кибір хоостыра сессияда читірілче. Пӱӱл парламент марииның ӧӧн чиңісчізі «Хакасия» ГТРК-ның хабарҷызы Марина Канадакова полыбысхан. Хайди искірілген сессияда, марығда 10 редакциядаң 17 журналисттің 107 тоғызы араласхан.\\nПу сессияның ӧӧн сурии «Хакас Республиканың 2020 чылға паза пландағы 2021-2022 чылларға республика бюджедінеңер» закон проекті полған. Ирткен сессияда республика бюджеді пастағы хығырығда алыл парған, пу хати аны ікінҷі хығырығда паза пӱкӱлее алыбызарға киректелген.\\nАхчалығ закон проектінҷе Оӧркі Чӧптің бюджетче комитедінің кнезі Олег Иванов чоох тутхан. Хайди ол искірген, бюджеттеңер законға ахчанаң палғалыстығ тӱзедіглер кірбеен, тӱзедіглер Оӧркі Чӧптің право комитедінең не кіртір. Ол тӱптестірчеткен тӱзедіглерні депутаттар пір саңай «пакеттең» алыбысханнар. Бюджет хоостыра депутаттар саринаң пу хати сурығлар пір дее чох полған. Прай талазығлар комитет-комиссияларның чыылығларында ирт парған тіп сағынарға халча. Итсе, прайзы ла мындағ бюджетнең чараспинча - Хакасияның муниципальнай пӱдістер ассоциациязы кӧрізінең, муниципальнай пӱдістерге килер чылға бюджетте ахча читкіҷе салылбаан. Республика правительствозы, тізең, город-аймахтар бюджеттерінің парыстарын постары ӧскірерге кирек тіп санапча.\\nТаныхтирға кирек, республика бюджедінің парыстары килер чылда 26 миллиард 216 миллион салковай полар тіп кӧріл парған, хорадығлар - 28 миллиард 521 миллион салковай, дефицит - 2 миллиард 305 миллион салковай.\\nБюджеттің 70 проценті социальнай хорадығлар полча, ол санда 40 проценті - бюджетниктернің чал ахчазы. Бюджетте ідӧк бюджетниктернің чал ахчазына индексация идері паза хайзы тоғынҷыларға чал ахчазын ӧскірері кӧріл парған. Кӧзідімге, ветеринарларға чал ахчазын 61 %-ке ӧскірері кӧріл парған, ӧрт ӱзірчеңнерге - 21 %-ке.\\nБюджеттеңер закон проектін халғанҷы хығырығда алары талазығлар чох ирткен. 35 депутат бюджетті алары ӱчӱн ӱнін пирген, 3 депутат - тоғыр, 4 депутат - тудыныбысхан. Андағ оңдайнаң, республика бюджеді пӱкӱлее алыл парған.\\n- Мин сірерні алғыстапчам паза прайзына тоғыс ӱчӱн алғызым читірчем, -\\tсалтарлар иткен Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев. - Хомзынысха, ол прайзын на чӧпсіндірбинче. Че мыннаң мындар тоғынарға кирек, ӧӧнінде бюджеттің парыстығ чардығын ӧскірерінче. Прай кӱснең паза прай кӧстеглерҷе.\\nСессияның пасха хайығлығ сурии «Хакас Республиканың 2030 чылға теере чуртас-экономика тилізі стратегиязын чарадыға алары» закон проекті полған. Пу сурығнаң Хакасияның экономика тилізі министрі Николай Евдокимов таныстырған. Министрнің чооғынаң, стратегияның ӧӧн пӧгіні республиканың экономиказын ӧскірері паза чуртағҷыларның чуртас синін кӧдірері полча. Ол пӧгінге чидіп аларына тоғыс 5 кӧстегҷе апарылар: кізі капиталы, экономиканың конкурент пол полар оңдайларын ӧскірері, хазна устаан тӱзімніг идері, наука-инновация тоғызын тилідері, чир-чайааннаң тӱзімніг тузаланары паза экологияны хорғыс чох идері.\\nСтратегияны чуртасха киргені, тізең, 2030 чылға мындағ салтарлар пирер тіп кӧрілче: республика чуртағҷыларының саны 542,9 муң кізее теере ӧс парар; чуртас узағы 79,9 часха теере ӧс парар; регионда сығарылчатхан ниме-ноолар, 2018 чылнаң тиңнестірзе, ікі хати ӧс парар; таарлалған ниме-нооларның сині - ӱс хати; аал хонии ас-тамаа сығарызы -ікі хати; республика бюджедінің пос парыстары - ікі хати. Че иң ӧӧні, Николай Евдокимовтың таниинаң, чох чуртас сині (чуртап парыбысчаң иң асхынах ахча синінең тӧбін ахчалығ чуртағчылар саны) 18 %-тең 9 %-ке теере тӱс парары.\\nПрай пу сағыстарны регионның 49 проекті полызиинаң чуртасха кирерге пӧгін турча. Ол 49 проектке тиксі 35 миллиард салковай хорадылар тіп кӧрілче, аның 22 миллиард салковайы федеральнай бюджеттең кірер тіп сахталча.\\nІдӧк Хакасия правительствозы 10 чыл аразына экономикада сырьелығ кӧстегдең хыйа парыбызарға, ӧӧн хайығны аал хониина паза туризмге саларға пӧгінче. Пу сағыстарны чуртасха кирерінде ідӧк «Кимдегі Сибирь» федеральнай инвестиция проекті хабазарына ізеніс пар.\\nОӧркі Чӧп депутаттары республиканың 10 чылға кӧрілчеткен тиліс стратегиязын пастағы хығырығда ла алыбысханнар. Законны пӱкӱлее аларын январьдағы сессияда ӱзӱрерге чарат салғаннар. Ол тусха теере депутаттар, закон проектінең чахсы танызып, читпестерні тілирлер паза пос чӧптерін тимнирлер.\\n-\\tСтратегияны тимнирінде піске прайзына аралазарға кирек, - таныхтаан Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев. - Ол полған на депутатха, полған на министрге паза полған на чуртағҷаа пос планы ползын. Ол олаңай сағынылған полбазын, толдыразынаң тимнелген ползын. Андада піс тиліс стратегиязын алыбызарбыс, хайзы 10 чыл пазынаң сынап чахсы салтарлар пирер. Іди тиктең нимес тоғынғабыс тіп чоохтан поларбыс.\\nСессияның паза пір законы Хакасия пазының администрациязына теелген, орта чоохтаза - аның реформазына. «Хакас Республиканың хазна должностьтарынаңар паза Хакас Республиканың хазна гражданскай службазынаңар Хакас Республиканың алынҷа законодательнай акттарынзар алызығлар кирердеңер» закон проектінҷе хазна должностьтары реестрінең «Хакасия Республика Пазы администрациязының устағҷызы» должность хыйа иділген. Ідӧк администрацияның пӱдізі алысчаттыр - управлениелер орнына амды департаменттер паза пӧліктер полар.\\nСессияның пасха сурығлары республиканың алынҷа законнарынзар алызығлар кирерінең палғалыстығ полған. Алызығлар пістің законнарны федеральнайларға килістіре тӱптестірер пӧгіннең кирілчелер. Аннаңар ол закон проекттері талазығлар чох чапчаң алылғаннар. Сессияның тоғызын тиксі алза, депутаттар уғаа чапчаң тоғыныбысханнар -\\tкӱн сурииндағы 20 сурығны обедке теере прай ӱзӱрібіскеннер.\\nОӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев, сессияның тоғызын тоозып, депутаттарға килер наа чылда улам тӱзімніг тоғынарға паза чахсы тимнелген. законнарны ал турарға алғаан. Оӧркі Чӧп пазағы сессияа 2020 чылның январьы соонзар чыылызар тіп кӧрілче.","num_words":737,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.137,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КІЗІ ЧУРТАЗЫН ОЛАР АЛ ХАЛЧАЛАР\\n27 декабрьда - Арачылағҷы кӱні. Чыл сай пу кӱнде Россияның арачылағҷылары постарының профессия ӱлӱкӱнін таныхтапчалар. Оларның кӱні алнында Ӱстӱнзархы Сибирьдегі тілег-арачылағ отрядының арачылағҷызы Артём Албычаковнаң чоох алысхабыс\\nПістің хазнада Арачылағӌы кӱні Россия президентінің Указынаң 26 ноябрьда 1995 чылда турғызылған. Ӱлӱкӱннің кӱнін олаңай ла таллап албааннар, 27 декабрьда 1990 чылда РСФСР-ның Министрлер Чӧбі чарадиинаң Россияның арачылағӌылар корпузы тӧстелген. Ідӧк пу кӱн Россияның МЧС-ы тӧстелген кӱнге паза арачылағӌыларның профессия ӱлӱкӱніне саналча.\\nЧе Ӱстӱнзархы Сибирьдегі тілег-арачылағ отрядының тархыны аның алнында, 1992 чылда, пасталған, хаҷан орыннардағы сыныхтағ-арачылағ службаларын гражданскай арачыланыс, сағыбаан саайлар паза оларның салтарларын чох идер киректерҷе хазна комитедіне пир салғаннар. Соонаң пу комитет МЧС пол парған. Пастап отряд Хакасияның тілег-арачылағ службазы адалған, анда 14 ле кізі тоғынған. 2003 чылда службаны Минсуғдағы паза Сустағы отрядтарнаң піріктіргеннер, аннаң сығара ағаа амғы ат пирілген.\\nХайди искірген Артём Албычаков, отряд ам Хызылчар крайының ӱстӱнзархы чардығында, Хакасияда, Тувада, Тағлығ Алтайда паза хонҷых пасха даа регионнарда арачылағ тоғыстарын толдырча. Прай Сибирьдегі регионнарның ӧӧн отряды Хызылчарда орныхча. Хайдағ регионнарда тоғынары ӧнетін турғызылбинча, андағ хырығлар чоғыл. Кирек полза, полызығ киректелчетсе, ноо даа регионзар парчабыс.\\n- Іди Ыраххы Востокта суғлар чайылчатханда, пісті андар полызарға ысханнар. Анда піс ӧӧнінде суға пастырчатхан туралардаң чуртағчыларны хорғыс чох орыннарзар кӧзіргебіс, тураларзар чайылчатхан суғны позытпас дамбалар пӱдіргебіс, - чоохтапча Артём Андреевич.\\nАның чуртас чолынаңар хысхаҷахти піди искірерге чарир. Ол Асхыс аймаандағы Пилтір аалда 1974 чылда олаңай сӧбіреде тӧреен. Пабазы Андрей Афанасьевич орындағы автомобиль заправказында оператор полып тоғынған, іҷезі Елизавета Ивановна андағы ағас комбинадында істенген. Олар ам изен ниместер. Пиҷезі Алевтина Ағбан пилтіріндегі Солнечнай аалда имҷі полча, улуғ харындазы Аркадий Москвада олаңай кӱресче тренер полып тоғынча.\\nСӧбіреде очы оол полчатхан Артём, Пилтірдегі ортымах школаны 1991 чылда тоозып, Ағбандағы политехническай институтсар (амғы ХТИ) ӱгренерге кірібіскен. Че институтты тоозарға киліспеен, пастағы курста ӱгренчедіп, аны тастабысхан. Анда-мында тоғынған, ол тусты ам «хал чыллар» адапчалар. 1993 чылда армияа хығыртылған.\\n- Мині пастап Хабаровсксар апарғаннар. Анда алты ай связисттер курстарында полғам. Аны тоосханда, Сахалин олтырыхсар Южно-Сахалинск городта орныхчатхан Хызыл Знамялығ алынча связь полкынзар служба иртерге ысханнар. Полк Ыраххы Востоктағы прай частьтарнаң палғалыс тударға хабасчатхан. Ол туста чаачылар срочнай службаны 1,5 чылға иртчеңнер. 1995 чылда ибзер айланғам, - чооғын узаратхан Артём Албычаков.\\nЧиит оол школадаң сығара кӱреснең айғасчаң. Аймах марығларда аралазып, олаңай кӱресче спорт узына кандидат нормативін толдырған. Аннаңар, аҷазы чіли тренер поларға сағыс тудып, Москвазар парған. Анда Россияның физическай культура хазна академиязынзар ӱгренерге кірібіскен. Аны 2001 чылда маңнаныстығ тоозыбызып, пазох ибзер айланған. Асхыста ол 18 № профессиональнай училищезер тоғысха кірібіскен, производство мастері паза олаңай кӱресче тренер полған.\\n2006 чылда Ағбанда чуртапчатхан арғызы Артёмны позы тоғынчатхан Ӱстӱнзархы Сибирьдегі тілег-арачылағ отрядынзар служба иртерге хығырып алған. Андар пик хазыхтығ, спортнаң ынағласчатхан кізілер киректелче. Ол туста Ергакиде арачылағ посты азылтыр, хай пірее арачылағҷылар отрядтаң андар парыбысханда, тоғынҷаң пос орыннар табыл партыр.\\n- Отрядсар олаңай ла тоғысха кірчеткен чіли албинчалар. Аймах нормативтер толдырарға киліскен: турникте тартынарға, чӱгӱрерге, суғда чӱзерге, саналығ чыларға паза даа пасха... Прай пис упражнение толдырғам. Пілдістіг, арачылағчаа спортта чахсы тимнегліг поларға кирек. Пу тоғысха минің кӧңнім чатча, мин ам 2 класстығ арачылағчы полчам. Арачылағчылар 1 - 4 класстығ полчалар, иң пӧзік класс - чоннар аразындағы класстығ арачылағчы. Отрядта андағ класстығ ікі специалист тоғынча, оларға пасха ханнар тіллерін хоза пілерге киректелче, - тіпче Артём Андреевич.\\nАмды Артём Албычаков сӧбірезінең Ағбанда чуртапча, хада хонғаны Наталья Александровнанаң ӱс пала ӧскірчелер. Улии Андрей - Хызылчардағы ӱгретчілер институдының физкультура факультедінің студенті, хызы Аня Хакас национальнай гимназия-интернатта, кічіг хызы Арина 7 № школада ӱгренчелер.\\nАртём Андреевичтің чооғынаң, отрядтың арачылағҷылары, тағларда, тайғаларда астых парған кізілерні, тілеп, таапчалар, суғлар чайылчатса, туралардаң кізілерні кӧзірчелер алай оларға ас-тамах ағылчалар паза даа пасха полызығ пирчелер. Іди халғанҷы туста чыл сай Абазада тоғынарға киліс парча. Чолларда улуғ саай пол парза, арачылағҷыларның полызии удаа киректелче. Оларның машиналарны кисчең гидравлическай хыптылар, пасха даа ӧнетін оборудованиезі пар.\\nСуғларда саайланчатхан кізілерні арачылирға, чӱсчеткен пустаң палыхчыларны суурарға кииліг подушкадағы суднонаң тузаланчалар. Артём Андреевичті андағ суднонаң чӧрерге ӱгредерге ӧнетін Иркутсксар ысханнар. Амды ол андағ судноның даа водительі полча. Арачылағҷаа кӧп профессиялығ поларға киректелче нооза. Ідӧк чыл сай Орджоникидзе аймаандағы Приисковай поселок хыриндағы тағларда андағ-мындағ тылаастар пол парча. Туристтер, хысхызын улуғ харҷа снегоходтығ чӧріп, чобағлығ кирекке кір парчалар. Ӱр ниместе пазох анда туристтер чіт парғаннар, че олар анда, хараазын хонып, поселоксар постары хазых айланғаннар. Туристтер, постарының маршруттарын арачылағҷыларға искірбин, чобаға кір парчалар.\\nАртём Албычаков пу тоғызында ікі медальнаң сыйыхтатхан: «За заслуги» паза «За спасение утопающих».\\n- Халғанчы медальын Ағбандағы дрена каналында часхыда суға саайланчатхан ипчіні арачылаан ӱчӱн пиргеннер. Ирен паза ипчі, чолларын хызырып, порт пусча дренаны кискеннер. Пус оларға сыдабаан, ікізі суғда пол парған. Кӧрген кізілер арачылағчыларны хығыртханнар. Андар киліп, мин, гидрокостюм кизіп, суғ ӱстӱнде тудылчатхан ипчіні сығарып алғам, ирен пат парыбыстыр, аның сӧӧгін водолазтар сығарғаннар. Тал парған ипчіні, пастағы полызығ пиріп, имчілернің холына пирібіскебіс, - чоохтапча Артём Андреевич.\\nХайди таныхтаан арачылағҷы, амды отрядта альпинисттер, водолазтар, кинологтар, инженер-техниктер тоғынчалар, анда адайлар даа, аттар даа пар. Техника кӧп, арачылаҷаң оборудование читкіҷе.\\nӰстӱнзархы Сибирьдегі тілег-арачылағ отрядының устағҷызы Александр Себов иң чахсы арачылағҷылар санында Артём Албычаковты адаан. Аның чооғынаң, арачылағҷылар хыйалға кірчеткен кізілернің чуртазын ал халчалар.","num_words":771,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.097,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"МЫҢДАҒ ЧАХСЫ КӦЗІДІМНЕР ПУ ЧАҒЫНДА ПОЛБААН\\nАал хонии. Хакасияның аал хонии предприятиелері паза кресен-фермер хоныхтары тоңастығларны чыырын тоостылар. «Хакасия» газетаның редакциязында пу сурыға чарыдылған пресс-конференция ирткен\\nХАКАСИЯНЫҢ ААЛ ХОНИИ ПАЗА АС-ТАМАХ МИНИСТРІ СЕРГЕЙ ТРУФАНОВ ОРЫНӋЫЛАРЫ АЛЕКСАНДР БАШКОВНАҢ ПАЗА АНАТОЛИЙ АЛЕКСЕНКОНАҢ ТОҢАСТЫҒЛАР ЧЫЫР ТУС ХАЙДИ ИРТКЕННЕҢЕР ИСКІРГЕННЕР.\\nРеспубликада аал хонии предприятиелерінің, кресен-фермер хоныхтарының 32 % ӧзімнер ӧскірерінең айғасча. Пӱӱл чахсы кӱннер турғаннаңар, тоңастығларны тузында таарып саларға паза чыып аларға киліскен. Тиксі 106700 гектар чирдең 143 муң тонна тоңастығлар паза бобовайлар чыылған. Кӧп чыллығ оттарнаң хада тиксі 204100 гектарда ӧзімнер салылған.\\n- Кӧп чыл аразына пӱӱл тоңастығлар сығызы иң пӧзік полды. Хай-пірее аймахтарда, козідімге Пииде, Ширада, Орджоникидзеде, аның сығызы 35 центнер гектарға тиңнелче. Республикада пір гектардаң ортымахти 20,4 центнер тоңастығлар алылды. 1928 чылдаң сығара пу иң пӧзік кӧзідім. 1988 чылда тоңастығларның ортымах сығызы 17,3 центнер гектардаң полған, 2011 чылда гектардаң ортымахти 18,3 центнер сыххан.\\nПӱӱл таарығ чирлерінің сині хызырыл парған даа полза, тоңастығларның сығызы ӧс парған.\\n2019 чылда республикада 13,1 муң тонна кӧче сабылған, 51,5 муң тонна сула, 5 муң тонна гречиха, 72,3 муң тонна пуғдай. Хай пірее аймахтарда тоңастығлар чахсы сыххан - гектардаң 35 - 40 центнер. Кӧзідімге, «Аршановское» ООО 80 гектарда кӧче таарып салған. Аның ортымах сығызы - 60 центнер гектардаң. Элитнай ӱреннер таарылғаны, минераллығ удобрениелернең тузаланғаны паза ӧзімнерні хурт-хоостардаң арачылааны мындағ салтарларға чидерге полысхан, -\\tтаныхтаан Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфанов.\\nРеспубликада элитнай ӱреннер ӧскірерінең ӱс хоных айғасча. «Бейское» ООО, В.Ф.Баузернің паза С.Ф.Трейзенің кресен-фермер хоныхтары. Тоңастығлар ӧскірчеткен прай хоныхтарға 17 муңҷа тонна ӱрен киректелче. Сергей Труфановтың чооғынаң, килер чыл пӱӱлгі осхас чахсы полза паза фермерлер чахсы ӱреннер таарызалар, ӧзімнер сығызы уламох пӧзік полар.\\nАмғы туста фермерлер тоңастығларны сатхалахтар, оларның паазы ниик. Хай пірее хоныхтарда пуғдайдаң ӱн тартарға пӧгінчелер, теербен алып турғысчалар. Хай піреезі пуғдай паазы кӧмес ӧс парарын сағыпча. Сергей Труфановтың чооғынаң, фермерлер, тоңастығлардаң ниме-ноо сығарып сатхан ползалар, чахсы парыстанарҷыхтар.\\nПӱӱл Хакасияда 217 муң тонна мал азии тимнел парған. От чахсы сыххан. Аал хонии предприятиелері, кресен-фермер хоныхтары 95 муң тонна сенаж, 31,5 муң тонна силос, 30 муң тонна сызыр пилетеп салғаннар.\\nРеспубликада чир тамаа 420 гектардаң 5,5 муң тонна чыылған. Анзы пістің регионға читкіҷе полар. Август, сентябрь айларда наңмырлар чаған, яблах хырадох чызып сыххан, аннаңар аның сығызы тӧбін. Яблах 5,5 муң тонна хазылған.\\n-\\tМал азиин тимнеҷең техникадаңар чоохтаза, пір комбайнға 150 -170 гектар килізерге кирек. Че пӱӱл пір комбайнға 309 гектар киліскен. Іди дее полза, хоныхтар таарығ чирлерінің улиин ӧскірерге сағынчалар. Пӱӱл Шира аймаандағы «Целинное ООО таарығ чирлерінің улиин 25,5 муң гектарға ӧскірібіскен.\\nШира аймаа пӱӱл прайзынаң кӧп тоңастығлар саап салған - 51 муң тонна, Орджоникидзе аймаа - 31 муң тонна, Пии аймаа - 29 муң тонна, Алтай аймаа - 20 муңҷа тонна, - теен аал хонии министрі Сергей Труфанов.\\nХалғанҷы чылларда Хакасияда мал саны ӧс парған. Аал хонии предприятиелері, кресен-фермер хоныхтары паза пос хоныхтары 188,5 муң пас мал тутчалар, 360 муң пас хой паза ӧскі, 39 муң пас ат. Че таңах саны тӱс парған. Амғы туста Ағбан пилтіріндегі хус фабриказын садызып аларынҷа тоғыс апарылча.\\nКилер чылда аал хонии тилізіне регион бюджедінең нинҷе ахча пирілері сессияда ӱзӱрілер. Республика бюджедінең 170 миллион салковай пирілеріне ізеніс пар. Федеральнай ахчанаң хада саназа, республиканың аал хониина 845 млн салковай позыдыларға кирек. Пу ахчаның чардығы аал хонии техниказын алған хоныхтарға хорадығларның 50 - 60 % айландырылар. 20 млн салковай ГСМ аларына пирілер.\\nАвтор : Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА\\n«ЫНАРХАСТЫҢ» ЧАЛАХАЙ ЧУРТАЗЫ\\nКЕМГЕ ХАБАЗЫҒ ПОЛАР?\\nӰЗӰРІГДЕ - ЭКОЛОГИЯНЫ ЧАХСЫЛАНДЫРАРЫ\\n01.04.2020 ИДӀНҶЕКТЕРГЕ ХАБАЗЫҒ\\n01.04.2020 КОММЕРЧЕСКАЙ КРЕДИТ АЛЫЛАР\\n01.04.2020 РЕГИОННАРҒА - 33 МИЛЛИАРД САЛКОВАЙ\\n31.03.2020 1 АПРЕЛЬДЕҢ ПЕНСИЯ ХОЗЫЛАР\\n01.04.2020 20 МУҢ ИМҶӀ ТОҒЫСХА АЙЛАНҒАН\\n31.03.2020 КЕМ ЧИР ТАМААН ЧЫЫР?","num_words":499,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"НАНДЫРЫҒЛЫҒ ПОЛЧАТХАНЫН УНДУБАЗЫННАР\\nӰлгӱ. Киҷее Хакасияның пазы Валентин Коновалов республика правительствозының чыылиин иртірген\\nПастап Валентин Коновалов хазна сыйыхтарын читірген. «Боевое братство» тиксі Россиядағы халых пірігізінің Хакас республикадағы пӧлиинің кнезі Александр Векшин Россия президентінің указы хоосты-ра «За заслуги перед Отечеством» II степеньніг орденнің медальынаң сыйыхтатхан. «Механизированная колонна №8» пӱдіріг компаниязының ӧӧн директор орынҷызы Сергей Можаровха «Хакас Республиканың саблығ пӱдірігҷізі» аарластығ ат пирілген.\\nМинистрлер кабинеді тоғысты хысхызына тимненістең пастаан. Пу сурығча Хакасия пазы орынҷызының тоғызын толдырчатхан Константин Харисов чоох тутхан. Аның искіриинең, республиканың коммунальнай хонииның тиксі тимненізі пӱӱнгі кӱнге 80%. Котельнайларға хара тас пилетелче. Сағыссырастығ кирек Харатас городта. Пӱдіріг паза ЖКХ министрі Сергей Новиков, хоза чоох тудып, аймахтарда чылығ пирчең муниципальнай-казеннай предприятиелер тӧстирінҷе тоғысха хайығ айландырған.\\n-\\tЧылығ пирҷең тус чағдапча, аннаңар тимненіске прай кӱстерні тастирға кирек, - таныхтаан Хакасияның пазы Валентин Коновалов. - Реформа иртірерін, райтоптар тӧстирін, хатығ сыныхтағда тударға кирек: сірер (муниципальнай пӱдістер) алай реформа иртірерзер, алай республика хабазығ пирерін тохтадыбызар. Ундирға чарабас - муниципальнай пӱдістернің пастары чылығ пирчең тусха тимненері паза аны иртері ӱчӱн алынча нандырчалар.\\nТеестегі сурығ ӱр ниместе ирткен бизнес-форумның салтарына чарыдылған. Хакасияның финанстар министрі Ирина Войнова ол турыстығ ирт парғанын таныхтаан.\\n- Араласчылар саны даа ӧсче. Ирткен чылда 400 кізі полған, пӱӱл - 500 артиинаң, -\\tискірген министр.\\nФорумның салтарынҷа кічіг бизнеске хабазарынҷа алынҷа чарадығлар алылған. Оларның пірсі идінҷектерге налог синін 15%-тең 7,5%-ке теере тӱзірердеңер полча тіп чоохтаан Войнова.\\nСоонаң министрлер чайғыдағы олғаннарны тынандырҷаң-хазыхтандырҷаң кампанияның салтарын паза наа ӱгредіг чылына тимненісті ӱзӱрібіскеннер. Палалар чайғыда хайди тынанғаннаңар республиканың социальнай арачыланыс министрінің тоғызын толдырчатхан Наталья Дьяченко искірген. Аның чооғынаң, пӱӱл тынағ лагерьлерінде 35867 пала хазиин тыытхан, ирткен чылнаң тиңнестірзе, 1539 палаа кӧп. Ідӧк пӱӱл суға кірген Иркутск облазынаң 39 пала РУСАЛ-ның хабазиинаң Хакасияда хазиин тыыдып алтыр.\\n1 сентябрьға тимненістеңер ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина чоохтаан. Министрнің искіриинең, республиканың прай даа ӱгредіг заведениелері наа ӱгредіг чылына тимделер, піреелерінде ле оох-теек читпестерні тӱзедерінҷе тоғыстар ап��рылча.\\nВалентин Коновалов Ағбандағы 1 муң ӱгренҷее кӧрілген школаның пӱдіриинҷе кирек хайди парчатханын город пазы Николай Булакинні искір пирерге сурынған.\\nАғбан пазы пӱдіріг федеральнай министерствонаң иділген чӧптезігҷе апарылчатханын искірген. Аның пӱдіриине федеральнай бюджет 675 миллион салковай позытча, город бюджеді - 240 миллион салковай. Пічіктерҷе 2018 чылның февральынаң сығара пӱдіріл сыххан школа 2020 чылның 5 февральына тимге сых парарға кирек. Город пӱдірігні 2019 чылның 1 сентябрьына тимге сығарарға пӧгінген. Че чыл пасталчатханда, федеральнай бюджеттең 4 айҷа ахча пирілбеен тіп чарытхан Булакин. Че пасталығ класстар корпузы 5 сентябрьдаң тоғынып пастабызар тіп кӧрілче. Школа-лицей, тізең, толдыразынаң 1-1,5 ай пазынаң тимде полар тіп ізендірген город пазы.\\nЧыылығның халғанҷы сурығларының пірсі ас кизер паза малға азырал тимнир тоғыстарға чарыдылған. Аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфанов ас кисчең кампания пу неделяда пасталыбысхан теен. Пурун Пии аймааның хоныхтары ас кис сыхханнар, оларның соонҷа -Алтай аймаандағылар.\\n-\\tПӱӱнгі кӱнге 870 гектар тоңастығлар кизілген, - саннарнаң таныстырған министр. - Тамахтың ортымах сығызы Пии аймаанда гектардаң 22,8 центнер, Алтай аймаанда -15,2 центнер.\\nТруфановтың искіриинең, министерство тоғынҷылары, чазыларҷа чӧріп, ӧсчеткен асты кӧргеннер. Пӱӱл ас чахсы сыхтыр. Малға азырал тимнир тоғыстар ам даа апарылча, амғы тусха республикада 112 муң тонна от тимнел партыр. Пасха фермерлер ӱӱчік тамахтарын чыып пастабыстырлар.\\nХакасияның пазы Валентин Коновалов аал хонии министрін ас кисчең паза малға азырал тимнир тоғыстарны хатығ сыныхтағда тударға паза неделя сай ағаа искір турарға чахығ пирген.","num_words":482,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.093,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АҒЫРСЫМНЫҒ СУРЫҒЛАР КӦДІРІЛГЕН\\nНаука конференциязы. ХакНИИЯЛИ-да республиканың 30 чылына чарыдылған «Хакас Республиканың чуртас-экономика паза культура тилізі сурығларынҷа (1991 - 2021 чыллар)» регион синіндегі наука-практикалығ конференция ирткен\\nКонференцияны республиканың ӧӧн істезігліг институды Хакасияның национальнай паза территориальнай политика, ӱгредіг паза наука министерстволары хабазииинаң иртірген. Чоохтирға кирек, пандемия наука чуртазына даа алызығлар кирче. Наа чуғынҷах ағырығ чонның хазиина хорғыс ағылчатхан сылтаанда пӱӱл чир-суубыстың пайрамына чарыдылған мероприятие zoom платформада ирткен. Анда Тыва, Алтай республикалардаң, Хызылчар крайынаң, Кемеров, Сахалин областьтарынаң, Москвадаң, Новосибирсктең паза аннаң даа пасха регионнардаң 80 азыра учёнай араласхан. Ідӧк мероприятиенің аймах секцияларында Хакас Республиканың Алтай, Асхыс, Боград, Орджоникидзе аймахтарының саблығ кізілері чоох тутханнар.\\nПленарнай чардыхта видеопалғалыс пастыра наука конференциязының араласчыларынзар ХакНИИяЛИ директорының тоғызын толдырчатхан Нина Майнагашева чылығ сӧстернең айланған. Ол, прайзына алғызын читіріп, республиканың Ӧӧркі Чӧбінің кнезі Владимир Штыгашевке сӧс пирген.\\n- Аарлығ конференция араласчылары, мин сірерні мындағ улуғ мероприятие азылғанынаң алғыстапчам. Ол Хакас Республиканың 30 чылына чарыдылча. 30 чыл мының алнында хазнаның кіні пістің регионның национальнай, культура тилізі пасха субъекттердең пасхалалчатханынаң чарасхан. 1991 чылда пістің чир-суубыс республика пол парған. Ол тустаң сығара мында чуртапчатхан чонның наа чуртас пасталған. 1995 чылның 25 майында республиканың пастағы конституциязы алылған. 30 чыл мында чуртапчатхан чоннар постың кибірлерін, культуразын тилідіп пастааннар.\\nЧе Хакас Республика сидік туста тӧстелген, ниик полбаан. Ол аар чылларда чуртағҷыларның 35 - 40% -і тоғыс чох халған. Чуртағҷыларның чуртас сині тӱс парған. Регионның экономиказы даа тӧбін синде полған. Ниик промышленностьтың тоғызы турыбысхан. Андағ аар чылларда, азахха турып, тилирге пастаан региондағы ӱгредіг паза культура сферазы. Прай сидіксіністерні тобырып, регионның устағ-пастаа орындағы промышленностьты тилідерге кӱстенген. Пӱӱнгі кӱнде Хакасия промышленность тилізінең 10 иң чахсы кӧзідімніг регионнарның санына кірче. Че чонға чуртирға чахсы оңдайлар тӧстирінҷе пістің регион пасха субъекттердең халча. Аннаңар пу кӧстегӌе піске федеральнай кіннең хада-пірге тоғынарға кирек, - теен, учёнайларзар айланып, Владимир Штыгашев.\\nТархын наукаларының докторы Елена Мамышева докладын пастир алнында Хакасия 2021 чылда пайрамнарға пай тіп таныхтаан. Пӱӱл республиканың ӧӧн городы Ағбан паза Хакас книга издательствозы 90 чылын таныхтапчалар. Ідӧк саблығ этнограф, хакас пӧлиинің тӧстегҷізі Степан Майнагашевтің пӱӱл 130 чазы таныхталча. Учёнай, чоох тудып, конференция араласчыларын хакастарның тархынынаң таныстырған.\\nПленарнай чардых соонаң араласчылар тӧрт секцияда постарының докладтарын хығырғаннар. Интернетче палғалызып, аймах регионнарның учёнайлары тілге, тархынға, культураа, экономикаа теелчеткен ағырсымнығ сурығларны кӧдіргеннер. Алынҷа секцияда тӧреен тіллерні паза аймах чоннарның культуразын хайраллирдаңар, тилідердеңер чоох парған. ХакНИИЯЛИ-ның тіл пӧлиинің устағҷызы, филология наукаларының кандидады Артём Кызласов орыс тілі хакас тілінзер хайдағ алызығлар кирчеткеннеңер чарыт пирген. Учёнайның таниинаң, пӱӱнгі кӱнде хакастарның литературнай паза чонда тузаланылчатхан тілі илееде пасхалалча. Анзын ол хакастар тӧреен тілінең асхынах чоохтасчатханынаң палғалысгырча. Ідӧк учёнай хакас чон, чоохтасчатса, предложениелерні орыс тіліне тӧӧй пӱдірче тіп искірген. Мының алнында чоохтағларның структуразы алыспин турған полза, амды, тізең, глагол чир-суғҷыларыбыстың чооғында ортызында даа пол парча одыр. Паза Артём Самуилович илееде хакас орыс сӧстерінең кӧп тузаланчатханын таныхтаан. Ол чоныбыстың ӧсчеткен тӧлі пос тілінең асхынах чоохтасчатханынаңар улуғ ачырғаныснаң искірген. Хаастарның паза хызылларның аразында пос диалектінең дее, литературнай тілнең дее кӧп кізі чоохтаспинчаттыр. Мыннаң мындар кирек іди парза, соонаң оларның аразында 1-2 ле кізі тӧреен тілін пілер, неке.\\nНациональнай гимназияның ӱгретчізі Николай Саражаков «Тӧреен тіл паза национальнай культура: хайраллиры паза тилідер оңдайлар» секцияның араласчыларын хакастарның тойларда иртіріл турҷаң ойыннарынаң таныстырған. Ӱгретчі ол ойыннарның хай піреезі пӱӱнгі кӱнде ундудыл парған тіп искірген.\\nНаука-практикалығ конференция тоғызын толдырчатханда, учёнайлар Хакас Республиканың 30 чылына чарыдылған мероприятиеде кӧп ағырсымнығ сурығ кӧдірілген тіп таныхтааннар. Амды аның салтарлары хоостыра пу чағында чыынды чарыхха сығарылар.","num_words":514,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.115,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТӦРЕЕН ЧИР КӰС ПИРЧЕ\\nПолған на чонның фамилиялары хоостыра хайдағ чирдең ол сыхханын піліп аларға чарир. Пістің дее, хакастарның, андағох. Кӧзідімге, Аршановтар - Аршаннар аалдаңнар, Шулбаевтер - Тлаҷахтаңнар.\\nТаштып аймаандағы Канзычаковтар - Ӧлең чазыдаңнар. Хас-хаҷаннаң, пу тайға пори чирде чурт салынып, тӧлдең тӧлге постарының родтарын узарат парчалар.\\nУЛУҒ СӦБІРЕ ПИК ӦЗЕННІГ ПОЛЧА\\nСергей Денисовичнең Мария Андреевна Канзычаковтар ирепчі Ӧлең чазыда улуғласта полғаннар. Олар, 7 оол, 1 хыс тӧрідіп, часкалығ сӧбіренең чуртааннар. Паба кізі пу аалда тӧреен-ӧскен. Аның хонғаны Чыланнығдаң Тохтобиннер хызы полған.\\n30 чылларда тӧреен кізілерге ӱгренер оңдай чох таа полған. Ирепчі ікізінең аал чуртағҷыларынаң сыххан, пос кӱзінең чуртирға салыл парған. Сергей Канзычаков, сыбыра мал ӧскіріп, аал хониинаң айғасхан сӧбіреде ӧскен. Ол сылтағнаң кресен тоғызы аның ханына сиип парған. Ир синіне чит парғанда, аал малын хадар чӧрген. Андағ тоғыста ат чох хайди за. Сергей Денисович аттарға хынҷаң, оларның хылиин чахсы пілҷең. Че хайди чонда тіпчелер, хайда аңдарыл парарын азынада пілзе, сызыр тӧзеп саларҷыхпыс. Сах іди киліс парған мал хадағҷызына: аттығ саайға кіріп, ол пір азаанаң кинек пол парған. Пірее кізі, андағ хыйалға кір парза, чуртасха хол сабызарҷых. Че Сергей Денисович тӧдір пазынмаан, прай кӱзін пір мунзурухха чыып алып, наа оңдайға килістіре тудынарға ӱгрен сыххан. Тураа толдыра кічіг палалар нооза, оларны хызылдырбин ӧскірерге кирек. Сидіктерге пирінмин, тырбахтанчатхан кізее Ӧӧркі чайааннар даа полысча тидірлер. Сергей Денисовичтің чуртазын сизінзең, сыннаң даа андағ полчатханына киртінчезің.\\nПал��лар, кӧместең ӧсклеп, тыып сыхханнар. Паба-іҷелерінің полысчылары пол парғаннар. Іди улуғ, тоғысчы сӧбіре пір дее нимедең хызылбин чуртаан. Кічігдегізін сағысха киріп, Лариса хызы піди чоохтапча:\\n- Аҷаларымнаң хада кічігдӧк иб аразында хайынарға ӱгрен парғабыс. Улуғларыбыс туңмаларын кӧрҷеңнер, пабабысха полысчаңнар. Іҷемнең хада, сӱрткістер тимнеп, чистектер, тееріп, сатчаңмыс. Кӧп тее полбаза, сӧбірее хоза ахча нооза. Мал-хус тудып, позыбыстың ит, сӱт читкіҷе полҷаң. Магазиннең тадылығ чиистер ле алҷаңмыс.\\nПаба-іҷебіс постары ӱгрен полбааннаңар полар, пісті піліс алып алзыннар тіп, матап кӱстенҷеңнер. Школаа чӧрҷең кип-азах, ӱгреніске кирек ниме-ноолар хаҷан даа толдыразынаң ал пирҷеңнер.\\nПасталығ класстарны піс прайзыбыс тӧреен аалыбыста тоосхабыс. Анаң 8 классха читіре Индіркі Сирде ӱгренгебіс. Школаны аҷаларым Таштыпта тоосханнар. Мағаа Ағбанда национальнай школада ӱгренерге киліс парған.\\nІди Канзычаковтарның палалары прайзы ортымах ӱгредіг алғаннар. Иң улуғ оолғы Евгений, армияа пар киліп, Хызылчардағы аал хонии институдын тоозыбызып, мал имҷізінің дипломын алған. Ол прай чуртазын специальнозы хоостыра тоғын парир.\\nАның алтындағызы Владимир, шофер профессиязын таллап алған. Пӱӱнгі кӱнде ол «тимір аттың» тінін тут парча.\\nӰзінҷізі, Пётр, улуғ аҷазы чіли, мал имҷізіне ӱгреніп алған. Таштыптағы мал ағырығларынаң арачылаҷаң станцияның Индіркі Сирдегі пӧлиинде істенче. Артём - сӧбіреде тӧртінҷі оол. Ол, паба-іҷезі чіли мал-хус тудып, тӧреен аалында чуртапча.\\nОолларның чалғыс пиҷе-туңмалары, Лариса, библиотека тоғызында позын таап алған. Пӧзік ӱгредігліг специалист Таштыпта аймахтың библиотека системазында тоғынча. Нинҷе-де чыл аның устағҷызы полғанох.\\nОлег харындазы чалғызан на аал хониинаң палғалыстығ нимес тоғысты таллап алған. Сағам ол Асхыс станцияда тимір чолда істенче. Александрнаң Аполлоннаңар алынҷа чоохтап пирерге сағынчам.\\nПОС ЧИРІНІҢ ЭЭЛЕРІ ПОЛЧАЛАР\\nСергей Денисовичнең Мария Андреевна постары осхас пик сыдамахтығ, кӱлӱк палалар ӧскір салғаннар. Чуртасха чахсы чол кӧзіт пиргеннер. Оларның полғаны ла, позының орнын таап алып, иптіг чуртап парча.\\nКічіг ооллары Александрнаң Аполлон аалда, хоных тӧстеп, малнаң айғасчалар. Александр Канзычаков кресен-фермер хониин азып алған. Аның холында 50 азыра інек, олох син пызо, торбахтар, 13 ат пар. Малларына от пилетеҷең 34 гектар чирі парох. Тоғынҷаң техниказы читкіҷе. Александр тӧреен-ӧскен аалында чуртапча.\\nАполлон позының хониин Индіркі Сирде тӧстеп алған. Ол сӧбіре фермазының пазы полча. Пос кӱзінең олар 99 мал ӧскірчелер. Оларның 36-зы - саалчатхан інек. 90 гектар тузаланчатхан чирлері пар. 2016 чылда, гранттар мариинда аралазып, Аполлон Канзычаков 3 миллион ахча алған.\\nКанзычаков харындастар Таштып аймаанда ай сай иртірілчеткен ярмаркаларда сыбыра араласчалар. Ит, сӱт тамаан сатчал��р. Чон Ӧлең чазыдаң килген оолларның ас-тамаан хынып алча. Хынып сиберлеп тимнелген татхыннығ ас-тамах - оларның тоғыстарына чахсы паалағ.\\nПозымның улуғ нимес чооғымда мин олаңай тоғысчы сӧбіренің чуртазынаңар пас пирдім. Андағлар пістің аалларда кӧп. Олар пасхазына чахсы кӧзідім полчалар.","num_words":583,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАРАТАСТА - ОБСЕРВАЦИЯЛЫҒ ИМНЕГ ТУРАЗЫ\\nИмнег кирее. Харатастағы пала тапчаң тура коронавирус чуғынҷах ағырығ тарапчатхан сылтаанда амды обсервациялығ имнег туразы чіли тоғынча. Андар кискектепчеткен тойлығ ипчілерні чатыр турарлар.\\nКискек ағырығларның сығысчатхан сылтаа аймах-пасха поладыр. Чуғынҷах ағырығлар іҷе поларға тимненчеткен ипчілернің хазиина улуғ хорғыс ағылчалар. Эпидемия тузында ор хазых пациенттерні кискектепчеткеннердең пӧлерінҷе тоғыс апарыларға кирек. Амғы туста, азах аар ипчілернің паза ыңааҷахтарның хазиина хорғыс чох полар ӱчӱн, Россияның прай регионнарында обсервациялығ пала тапчаң туралар тӧстелчелер. Анда кискектепчеткен ипчілерні имнирлер.\\nХакасияда обсервациялығ имнег туразына Харатастағы пала тапчаң тура кӧріл парған. Андағ имнег организациязын хысхаҷах тус аразына тӧстебізерге киректелген. Республиканың хазых хайраллаҷаң министерствозы пала тапчаң тураларның устағҷыларынаң паза специалисттерінең пірге істезіг тоғызын иртірібіскеннер. Салтарында, Харатастағы пала тапчаң турада обсервациялығ имнег туразын тоғындырарына прай оңдайлар пар тіп чарадыға килгеннер. Амғы имнег оборудованиеліг имнег туразында прай пӧліктер пар: операционнай, пала тапчаң алынҷа заллар, реанимация пӧлии, ыңааҷахтарға терапия полызиин пирҷең палаталар.\\nАнда акушер-гинекологтар, реаниматологтар, неонатологтар, УЗИ істезіглерін иртірңең имҷілер, хараа-кӱнӧрте тоғынып, имнег полызиин пирчелер. Ідӧк анда улуғ опыттығ имнег тоғынҷылары істенчелер.\\nХаратастағы пала тапчаң тура Хакасияның ӧӧн городы Ағбанға чағын. Тың ағырчатхан ипчілерні паза час палаларны ӱс улуғ имнег учреждениезінзер читіріп аларға оой полар: Г.Я. Ремишевскаяның адынаң республиканың имнег туразынзар, перинатальнай кінзер паза Харатастағы имнег туразынзар.","num_words":194,"character_repetition_ratio":0.106,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.072,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАКАС ТІЛІБІС НАА СӦСТЕРНЕҢ ПАЙЫЗЫН\\n4 сентябрьда - Хакас тілі кӱнінде. Пайрамнығ кӱнде республиканың прай даа муниципальнай пӱдістерінде хакас тіліне чарыдылған мероприятиелер ирткеннер. Ағбанда, тізең, С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде хакас тілін паза культуразын хайраллирына хозым итчеткен улусты таныхтааннар\\nСУББОТА - ТЫНАҒ КӰНІ. ТАСХАР ЧЫЛЫҒ, АЙАС... КУЛЬТУРА ТУРАЗЫНЗАР ХАКАС КИП-АЗАХТЫҒ, ЧАЗАҒЛЫҒ ПАЗА ЧАХСЫ КӦҢНІЛІГ ЧОН ИРТЕЕЗІНЕҢ ЧЫЫЛЫЗЫП ПАСТААН. КІННІҢ ФОЙЕЗІНДЕ В.М.ТОРОСОВТЫҢ АДЫНАҢ ХАКАС КНИГА ИЗДАТЕЛЬСТВОЗЫНЫҢ ТОҒЫНҶЫЛАРЫ ПАЗА ЧАЙААЧЫЛАР ТУРАЗЫНЫҢ ПИСАТЕЛЬЛЕРІ ХАКАС ТІЛІ УЧЕБНИКТЕРІН, МЕТОДИКА ЛИТЕРАТУРАЗЫН, СӦСТІКТЕР КӦЗІДІГЕ СЫҒАРАРҒА ТИМНЕНЧЕЛЕР. УЧЕБНИКТЕР СТОЛҒА СЫЫСПИНЧАТСАЛАР ДАА, ИПТІГ САЛЫБЫССА, ПРАЙЗЫ КӦРІНЕР. ЧОН ПІЛЕРГЕ КИРЕК НООЗА, ХАЙДАҒ ХАКАС ТІЛІ УЧЕБНИКТЕРІ ПАР ХАКАСИЯДА. ОЛАРНЫ КӦРІП, ОЛҒАННАР ХАКАС ТІЛІН ӰГРЕНЕР ӰЧӰН, ХАЙДАҒ КӦП УЧЕБНИК СЫҒАРЫЛЧА ТІП САҒЫСХА ТӰСЧЕЗІҢ!\\nМына пайрам пасталыбысты. Сценадаң чыылған чонзар Хакасия пазының орынҷызы Ольга Пономарева айланча. Ол чооғында тілге пасха хан тіллерінің сӧстері удаа кірчеткенін таныхтаан. Анзы орта сизіндіріг. Піс хакас тілі ӱчӱн кӧп сағыссырапчабыс, аны хайраллап халарға кӱстенчебіс. Че тирең сағын кӧрзе, орыс таа тілін англия сӧстері «кірлепчелер». Пасха хан тіллерінің сӧстері Интернеттең сыхчатпастар ба. Чооғында Ольга Игоревна, минің кӧрізімнең, уғаа орта сизіндіріг иткен, хаҷан хакас тілін пайыдардаңар таныхтаан:\\n- Хакас тілі чуртир паза тилир ӱчӱн, республикада пос тілінең кӧп кинде сығарарға, спектакльлар турғызарға кирек. Тілібіске наа сӧстер кирерге кирекпіс! Ирткен паза пу чыл республикада Хакас тілі паза Хакастарның алыптығ нымағына чарыдылған чыллар чарлалған. Пу тустаң пасти хакастарның сағызында тӧреен тілге кӧріс алызарға кирек тіп сағынчам. Олар, аннаң чоохтазып, тілні пайытсыннар, улуғлазыннар. Уғаа ӧріністіг, хаӌан Хакасияда хакас класстары азылча. Іди пӱӱл 1 сентябрьда тоғынып пастаан ӱс школаның ікізінде хакас класстары азылған - ол Ағбандағы 31№ паза Ағбан пилтірі аймаандағы Чапаевтегі школалар (залдағылар айа саапчалар. - Авт.).\\nАғаа хоза олған садтарында хакас тілін ӱгренчеткен группалар тӧстелче. 2019 чылда хакас тілі республиканың 76 олған садында иртірілген полза, пу чылда 90 азыра! Мынынаң Хакасияның правительствозы хакас тілін тилідерін тохтадарға сағынминча. Піс хакас группаларын паза класстарын мыннаң мындар даа азарбыс (залдағылар пу искіріге айа сапханнар. - Авт.).\\nТанығлығ кӱнде хакас тілін хайраллирына паза тилідеріне хозым итчеткен тоғынҷыларны таныхтааннар. Андағлар илееде полған. Іди «Хакасияныщ істеніс сабланызы» медальнаң таныхтатхан Н.Г.Доможаковтың адынаң национальнай библиотеканың тоғынҷызы Марина Аева. Хакасия пазының алғыстас пічиине турысханнар Надежда Барандаева (Тоғыр чул аалдағы школаның директоры), Инна Тодинова (Хакас радиозының хабарҷызы), Евгений Чаптыков («Хакасия» телевидениезінің телеоператоры), Юрий Челтыгмашев («РТС» телекомпанияның хабарҷызы), Валерий Боргояков («Читіген» театрның артизі), Анна Бурнакова («Кӱн чахайағы» ансамбльның устағҷызы), Мария Чертыкова (ХГУ-ның наука тоғынҷызы) паза даа пасхазы.\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧбінің кнезі Владимир Штыгашев чооғында республиканың ағырсымнығ сурығларын искірген. Аның чооғынаң, Хакасияа имҷілерні паза хакас тілі специалисттерін, ол санда ӱгретчілерін, тимнирге кирек. Ідӧк ол, Хакасия пазының орынҷызы Ольга Пономареваның сағызын узарадып, хакас тілінің таңдағызын таныхтаан.\\n- Айланчам хакас тілі специалисттерінзер, ученайларзар паза ӱгретчілерзер. Піске хакас тілін алғыдарға кирек. Андар наа сӧстер кирілзін. Орыс тіліндегі сӧстерні хакас тілінең хайди адирға? Кӧзідімге, «Интернетті». Пу сӧсті хакас тілінең чарыт пирер ӱчӱн нинӌе-нинӌе сӧс киректелер. Андағ полбасха кирек. Пу паза даа пасха сӧстер прай даа тілде пар, нӧӧс хакас тілінең килістіре сӧс табылбас?! - танығ иткен Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Николаевич.\\nОл ідӧк хакас тілін хайраллирына паза тилідеріне улуғ хозым итчеткен тоғынҷыларға алғыстас пічіктерін читірген. Іди таныхтатханнарның санында Ольга Усольцева (Ағбан городтың ӱгредіг управлениезінің пастығы), Евгений Араштаев (Асхыстағы лицей-интернаттың директоры), Лариса Челтыгмашева (Хакасияның тархын, литература паза наука істезігліг институдының наука тоғынҷызы), Светлана Чанкова (Хакас радиозының редакторы). Алынҷа таныхтирға сағынчам «Хакас чирі» газетаның социальнай пӧлиинің хабарҷызы Татьяна Тютюбееваны. Ол ідӧк Оӧркі Чӧптің алғыстас пічиине турысхан. Ол редакцияның пӱкӱлее ӧмезінең хада газетада наа сӧстер пӱдізіне улуғ хозым итче.\\n- Тӧреен тілібіс чуртир, тилир ӱчӱн піс, хакас чон, нандырығлығбыс. Хакас тілі кӱні чуртасха киріліп, алғым таныхталчатханы орта кӧстег. Ӱлгӱ чоннаң хада республиканың ікінҷі хазна тілін тилідерге аймах оңдайлар таапча. Пістің тілібіс сіліг. Чон кӧп чӧрчеткен орыннарда чииттер хакастапчатханын сыбыра исчем, аннаңар чӱреемде оларға поғдархапчам. Мині Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің алғыстас пічиинең таныхтааннар. Аның ӱчӱн «Хакас чирі» газетаның ӧӧн редакторы Радион Дмитриевич Сунчугашевке улуғ алғызым читірчем. Иң пурнада ол минің тоғызымны кӧрче паза паалапча. Чуртазымда чахсы кізілер тоғасчатхан паза хада тоғынарға килісчеткен ӱчӱн тың ӧрінчем, - таныхтаан чооғында Татьяна Евгеньевна.\\nТаныхтирға кирек, «Хакас чирі» газета чоннаң сыбыра тіл алысча. Ол прай ибіркіні хакас тілінең адапча, наа сӧстер сығарча, таныхтапча. Ідӧк ол пістің тілібісті алғытча.\\nРеспубликаның Улуғлар чӧбі ідӧк хакас тілін тилідер тоғысты маңнаныстығ апарчатхан улусты таныхтаан. Іди Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Побызаков «Чахсы киректер ӱчӱн» орденнең сыйыхтатхан, алғыстас пічиинең «Хакас чирі» газетаның корректоры Алёна Тодозакова паза даа пасхазы, хайзылары ӱгредігде, культурада хакас тілін тилітчелер.\\n«Благодарение» полызығлығ фонд Хакасияның ӱгредіг, хазых хайраллиры паза культура киреенде істенчеткеннерге сыбыра ахчалығ сыйых тимнеп салча. Алынҷа хайығ айландырча хакас тілі ӱгретчілеріне. Хакас тілі кӱніне удур полызығлығ фонд ідӧк улуғ нимес акция иртірген. Ол Хакасияның кӧп палалығ читі сӧбірезін республиканың «Хакас чирі» газетазына тикке пазындыр салған.\\n4 сентябрьда, тізең, «Благодарение» аймах сфераларда істенчеткен улусха ідӧк алғыстастығ пічіктер паза ахчалығ сыйыхтар тимнеп салған. Іди фондтың сыйиина турысханнар Ағбандағы «Дашенька» олған садының воспитательі, школа алнындағы организацияның иң чахсы ӱгретчізі Сарима Тюренева, «Чон кӧглері» ансамбльның хормейстері Ираида Карачакова, «Ӱлгер» ансамбльның артизі Юрий Шалгынов.\\nПайрамнығ кӱнде С.П.Кадышевтіщ адынаң культура кінінің чайаачы ӧмелері чыылған чонға улуғ нимес концерт кӧзіткеннер. Таныхтирға кирек, республикада Хакас тілі кӱні 2017 чылдаң таныхталча. Аның пастағҷызы «Хакас чирі» газетаның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев полча. Ол 2015 чылда Асхыс аймаанда ирткен хакас тілін паза культуразын хайраллирынҷа тоғысчы группаның чыылиинда иң пастағызын Хакасияда Хакас тілі кӱнін таныхтирдаңар сағысты искірген.","num_words":831,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.122,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ААЛДАҒЫЛАРҒА - НИИК ИПОТЕКА\\nЧурт сурии. Россияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы «Аалларның пик тилізі» программа тимнебіскен. Аның ӧӧн пӧгіні - аалларзар наа чуртағӌыларны тартары паза амғы туста чуртапчатхан чонға истіг оңдайлар тӧстирі\\n«Аалларның пик тилізі» программаның пір чардығы - аалдағы чонға пос чуртына чидінерге полызары. Программа пис чылға кӧрілген, 2020 чылдаң тоғынча. Аны хоостыра Россельхозбанк тӧбін проценттіг аалдағы ипотека пиріп пастапча.\\nРоссельхозбанктың Хакасиядағы пӧлиинің директоры Виктор Богушевич аалдағы ипотекадаңар толдыразынаң чоохтап пирген.\\nИПОТЕКА НИМЕЕ ПИРІЛЧЕ?\\nИпотека аалда пилен тура аларына алай чурт пӱдіреріне 25 чылға 5 млн салковайға теере пирілче. Аны алчатхан кізі чуртазына страховка итсе, чурт кредидін чылда 2,7 процентке пирчелер, страховка чох - чылда 3 процентке. Ипотеканы 21 - 75 частығ кізілер ал полар оңдайлығлар. Че кредитті тӧленгенҷе, 75 час аспасха кирек. Кӧзідімге, 60 частығ кізі аалдағы ипотеканы 15 чылға тӧленібізерге кирек. 70 частығларға ол пис ле чылға пирілер. Аалдағы ипотеканы алчатса, садысчатхан кізі чурт паазының 10 процентін тӧлебізерге кирек. Пастағы тӧлеге іҷе капиталынаң тузаланарға чарир. Пу ипотека кізее чуртаста пір ле хати пирілер.\\nПу ипотека полызиинаң аалда пӱдірілчеткен чуртты алай пилен тураны садызып аларға чарир.\\n- Тузаланылған чуртты садызарға сағынзаңар, аны кӧргеннеңер акт кирек полар. Муниципалитеттің устағ-пастаа комиссия тӧстепче, хайзы тура хайдағ полғанын актта пас салча. Анда тура капитальнай полғаны, ол нимедең пӱдірілгені, кірпистең алай брустаң хайдағ хырлығ, кӧзенектіг пазыл парарға кирек. Комиссия тураның тастындағы кӧрімінеңер, чарытхы парынаңар акт пазып, анда хол салыбысча.\\nУстағ-пастағдағылар чир участогы пос нимес, анда сынап тура парынаңар киречілеп пасча. Анаң чурт аларға сағынчатхан кізее пирібісче. Амды піс акттар пирер оңдайларны хайығда тутчабыс, - теен Виктор Богушевич.\\nАалдағы ипотека ахчазы холға пирілбинче. Ол чуртты сатхан кізінің счёдына ызылча.\\nХайдағ сылтағларнаң Россельхозбанк аалдағы ипотеканы кізее пирчетсе дее, ағаа чуртты садызып аларға киліспинче? Виктор Богушевичтің чооғынаң, кирек пічіктерні чыып алза, олар Москвазар Россияның аал хонии паза ас-тамах министерствозынзар ызылчалар. Министерствоның специалисттері оларны 10 тоғынҷаң кӱн кӧрчелер паза ипотека пирерін алай пирбезін ӱзӱрчелер.\\nПірееде чурт ипотека пастыра садызарына чарабинча. Андада кізее пасха чурт тілирге кирек. Ипотека пирілчетсе, садызар чуртты 90 кӱнге таап аларға кирек.\\nАалда чир участогы пар полза, анда тура пӱдіреріне пу ипотеканы алып аларға чарир. Че чир хайди даа собственностьта поларға кирек. Андағ ипотека пӱдіріг организациязы пастыра пирілче. Кӧзідімге, ипотеканың сині 2,5 млн салковай полза, пӱдіріг организациязы ол син ахчаа тураның проектін тимнеп саларға кирек. Тураны пӱдірер подряд организациязына ідӧк кирексіністер пар. Аның алынҷа туралар пӱдіреріне опыды ікі чылдаң асхынах нимес поларға паза ирткен чылның сан пирізін тимнеп саларға кирек.\\nПӱдіріге алған ипотека ахчазы холға пирілбинче. Ол подряд организациязының счёдына салылча.\\nИПОТЕКАНЫ АЛАР ОҢДАЙЛАР\\nАалдағы ипотека 2020 чылның 17 февральынаң пиріл сыххан. Виктор Николаевичтің чооғынаң, 13 мартха теере Хакасияда аны аларына 250 сурыныс пічии кірген. Амды оларны Россияның аал хонии министерствозында кӧрчелер. Чыл пасталғаннаң Россельхозбанктың тоғынҷылары пу ипотекадаңар чонға искірігні таратчалар. Пастағы ипотеканы Орджоникидзе аймааның чуртағҷызы тузаланған чуртты садызарына алып алған. Хайди таныхтаан Виктор Богушевич, ипотеканы кічіг парыстығ даа, тынағдағы даа кізі алып алар оңдайлығ. Че андада ағаа созаёмщик кирек полар. Ипотека алчатхан кізее ӱс кізіні хоза тартарға чарир. Че оларның парыстары чахсы поларға кирек.\\nАалдағы ипотека городта даа, аалда даа чурттығ кізее пирілче. Ӧӧні - садысчатхан алай пӱдірер чурт аалда ползын. Россияның пасха регионынзар кӧсчетсе, ідӧк пу ипотеканаң тузаланарға чарир.\\nАалдағы ипотеканы аларға сағынчатхан кізее Россельхозбанктың пӧлиинзер айланарға кирек.\\nАвтор : Чоохтасхан Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА\\nХАҶАН ТОЙЛАР ИРТІРЕРГЕ ЧАРАДЫЛАР?\\nХАДА-ПІРГЕ ТОҒЫНАРДАҢАР ЧӦПТЕЗІГ","num_words":492,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.134,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"НАА ОЙЫННАРНАҢ ӦРІНДІРЗІННЕР | Хакасский национальный драматический театр Топанова\\nНАА ОЙЫННАРНАҢ ӦРІНДІРЗІННЕР\\nАғбанда 11 ноябрьда драма театрында улуғ пайрам ирткен. А.М. Топановтың адынаң Хакас национальнай драма театры, 85 чылын таныхтап, наа сезонын асхан. Пайрамға театрның ӧмезі «Алаахтыртхан Хорхло» саблығ ойынны тимнеп салған.\\nНаа спектакльны кӧріп аларға кӧрігҷілер азынада чыылысханнар, прайзы чалахай кӧңніліг: хынчатхан артисттерінең тоғазарлар нооза. Кӧрігчілерні театр тоғынҷылары улуғ аалҷыларны чіли удурлааннар, фойеде оларны ирбенніг чейнең паза татхыннығ талғаннаң сыйлааннар. Ағаа хоза, хакас кӧгенектіг кӧрігҷілер ойынға тикке ирткеннер. Хакас кип-азахтығ кізілер уғаа ӧкерек кӧрінгеннер.\\nПайрамға хакас чайаачылары театрның тархынына чарыдылған стендтер тимнеп салтырлар, хайзында саблығ артисттернің паза режиссёрларның сомнарын кӧріп аларға чарир. Ідӧк фойеде декорациялар паза кип-азах кӧзідии тоғынған. «Пыром таста, чирім» спектакльдаң алылған хаңааны алай Гульфия Кокова кискен Регананың кип-азаан кӧрерге чапсых полған даа полза, прайзы «Алаахтыртхан Хорхло» ойынның пасталарын чидікпин сағаан.\\nТаныхтирға кирек, пу спектакль Хакас драма театрының тархынынаң пик палғалыстығ. Театр тӧстегҷізі Александр Михайлович Топановтың пьесазы пастағызын на 1942 чылда турғызылған. Илбек Ада чаа тузында сарыннардаң, тахпахтардаң паза теелбектердең пӱткен «Алаахтыртхан Хорхло» ойын кӧрігҷілернің кӧңнін матап кӧдірген, амыр чуртас айланар тіп ізеніс пирген. 70 чыл артиинаң аразына А.М.Топановтың пьесазын турғысханнар: Иван Самохвалов (1942), Александр Топанов (1945), Александр Тугужеков (1958, 1976), Сергей Болдырев (1990), Юрий Нестеров, Светлана Чаптыкова (2002). Мында ідӧк композиторларның улуғ тоғызын таныхтирға кирек. Аймах чылларда ойынға музыканы Александр Кенель, Георгий Челбораков паза Татьяна Шалгинова пасханнар. Оларның кӧглері спектакльны улам на чазаан паза пайытхан.\\nИрткен неделяда кӧрігҷілер читінҷі хати турғызылған «Алаахтыртхан Хорхлонаң» танызып алғаннар. Аны Хакасияның чон артизі, режиссёр Юрий Майнагашев турғысхан. Юрий Матвеевич кӧп чыллар Тапчының рольын толдырған, аннаңар ол чайаан спектакльны кӧріп аларға хынығ полған,\\nМинің кӧрізімнең, режиссер XIX вектің халғанҷы чылларындағы хакас аалның чуртазын прай саринаң чалтырама кӧзіт пирген. Иң пастап матырларның хакас чонның кибірли тіккен кип-азаа харахха тасталған. Кӧгенектер прай ипти иділгеннер, че олох туста театрның кип-азах тікчеткен устары оларны тың чазабиндырлар. Иб аразында пістің ӧбекелерібіс мындағ кӧгенектерні паза сикпеннерні кис чӧрҷеңнер. Ӧӧн матырларның чурттарында теербен, хайах ӱсчең сапчағас, соох, чир стол турчалар. Піреезінің ибінде пу ідіс-хамыс ам даа пар полар, че пӱӱнгі кӱнде оларны ӧӧнінде музейлерде ле кӧрерге чарир. Ідӧк спектакль тузында кӧрігӌілернің хакас чонның арға-мӧрійлерінең танызып аларға оңдай пар: Ӧңең Хорхлоның адынаң чарысча, Чанар паза Хоох пай кӱресчелер, чииттер хурнаң тартысчалар.\\nЧе прай ойын хыс оғырлир кибір ибіре парча. Пір саринаң драматург А.М.Топанов хакастарның пу кибірін кӱлкее тартхан, че олох туста пайларның иртіре полчатханын кӧзітче.\\nПолған на рольға режиссёр артисттерні килістіре таллап алған. Чиит хыстарға сырбалчатхан Хорхло пайның омазын Хакасияның саблығ артизі Виктор Коков чайаан. Ол пу рольны пастағызын на толдырбинча. Тырлосты ойнапчатхан Россияның саблығ артизі Татьяна Майнагашеваны кӧбізі таныбин даа халған полар. Пу матырны чайап, Татьяна Андреевна сценаа саңай пасха омалығ сыххан. Кӧрігҷілернің сағызында ідӧк Хакасияның саблығ артизі Кирилл Султреков ойнаан пристав ӱрге халар, неке. Че прайзынаң сидік, минің кӧрізімнең, Юлия Тиниковаа полған. Ол салчых паза сай Хорды ӧрекеннің рольын толдырған, хайзын кӧп чыллар Хакасияның чон артизі Алиса Кызласова чалтырама ойнаан. Таланттығ чиит хыстың Хордызы кӧрігҷілернің кӧңніне кірген, олар ағаа матап айа сапханнар.\\n«Алаахтыртхан Хорхло» - музыкалығ ойын, аннаңар спектакль тузында матырлар кӧп сарнапчалар паза тахпахтапчалар. Таныхтирға кирек, наа ойынға музыканы композитор Тамара Давлетова пасхан. Прай кӧглерні театрның «Хазыр суғ» ансамбльы толдырған. Ідӧк хореограф Анат Быдышевтің тоғызын таныхтирға кирек. Ол турғысхан кӧгліг теелбектер ойынны чазааннар.\\nНаа «Алаахтыртхан Хорхло» ойын кӧрігҷілерні аптаан, артисттернің узына морсынып, олар матап айа сапханнар. Таныхтирға кирек, Хакас драма театрының наа ойынын кӧріп аларға кӧп кізі килген, залда пос орын чох полған.\\nОйын соонда мин кӧрігҷілернең чоохтазып алғам. Олған садында психолог полып істенчеткен Евгения Патачакова таныхтаан: «Сӧбіремнең хада мағаа кӧп чыллар Хызылчар крайында чуртирға киліскен, аннаңар хакас тілінең турғызылған ойыннарны ӱр кӧрбеем. Хакас драма театрының наа ойыны минің кӧңніме тың кірген, ӧрінчем аны кӧріп алғаныма».\\nПозының сағыстарынаң ідӧк культура министрінің орынӌызы Лариса Киштеева ӱлескен: «Пӱӱл Хакас драма театры 85 чылын таныхтапча. Санапчам, уғаа чахсы пайрамнығ чылда «Алаахтыртхан Хорхло» спектакльны хатап турғысханы. Ойын ідӧк тахпахтардаң, сарыннардаң паза теелбектердең пӱткен. Музыказы чи хайдағ ..чахсы. Тамара Давлетова улуғ тоғыс ит салған. Ӧріндірче, театрда кӧп чиит паза таланттығ артисттер тоғынчалар. Алғыстапчам оларны театрның 85 чылынаң, мыннаң мындар кӧрігҷілерні наа ойыннарнаң ӧріндірзіннер».\\nК списку новостейЗавтра Хакасский национальный драматический театр им. А.М. Топанова откроет юбилейных сезон премьеройХан Мирген берёт Казань","num_words":651,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.101,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КОРОНАВИРУС ІСТЕНІСТЕГІ ХАЙЫЗЫҒЛАРНЫ ДАА СЫНАПЧА\\nФорум. «Халых чоохтазығ» гражданскай форумның араласчылары ирткен неделяда коронавирус пандемиязы тузындағы тоғыс оңдайларын ӱзӱргеннер\\nАзых ӱзӱріг Н.Г.Доможаковтың адынаң национальнай библиотекада ирткен. Анда республикадағы профсоюз организацияларының кізілері араласханнар. Олар тоғынҷыларның праволары хайди арачылалчатханынаңар чоохтааннар. Анда, ӧӧн чоох тудып, чыылысхан чонның сурығларына нандырған кізілернің санында полған Хакасияның істеніс паза социальнай арачыланыс министрінің пастағы орынҷызы Андрей Петров.\\nПрофсоюз организацияларының устағҷылары постарының отрасльында коронавирус пандемиязы тузында хайдағ сидіксіністерге учурапчатханынаңар чоохтааннар. Оларны хайдағ оңдайнаң пӧгердеңер чӧптер пиріп, кӧрістерінең ӱлескеннер.\\nХакасиядағы профсоюзтар федерациязының кнезі Евгения Ольховская имнег тоғынҷыларына мындағ аар туста хайдағ сидіксіністерні тобырарға килісчеткеннеңер чоох тутхан.\\n- Республика правительствозының мындағ гражданскай форумны иртірерінче кӱстенізін уғаа тузалығ тіп санапчам, - чооғын пастаан Евгения Васильевна. - Піс, ӱлгӱдегілернің коронавирус наа чуғынчахтаң тоғыр кӱрезіг апарарынча чарадығларын толдырып, кирілген хатығластарға урунчабыс. Піс санапчабыс, андағ хатығластардаңар паза олох кӧстегче иртірілчеткен кӧп мероприятиедеңер істенчеткен улустың пістің республика чуртағчыларының тоғыс пирчеткен кізілернің кӧріс-сағызына хайди даа хайығ айландырарға, оларға удур парарға кирек.\\nАның чооғынаң, халғанҷы ікі чыл аразына профсоюзтағылар 600 азыра имнег тоғынҷызына юрист полызиин пиргеннер, ол санда оларның праволарын чарғыда арачылааннар. Профсоюз кізілерінің кӧп айланызы сылтаанда чарғы-имнег экспертизазы имҷілері, табырах имнег полызии службазының водительлері, имҷі-патологоанатомнар, клиника-диагностика лабораториязы тоғынҷылары коронавирус тузындағы стимулирующай тӧлеглерні алар праволығ санал сыхханнар. Ідӧк имнег тоғынҷыларына андағ тӧлеглерні тузында паза толдыразынаң тӧлеп турардаңар кӧп сурығ сығысчаң.\\nКоронавирус ағырығ тарап сыхханда, хайзыда имнег тураларына тоғыс синінең кӧп артылған. Пасха имнег учреждениелері, тізең, планда кӧрілген имнег полызии пирілбинібіскенде, чабылғаннар, имнег тоғынҷыларына чал ахчазы толдыразынаң тӧлелбинібіскен. Оларда имнег полызии толдыразынаң алай пір дее пирілбеен тіп саналча нооза. Андағ хыйалға олар пӱӱн дее тоғасчалар. Ам республикада пландағы имнег полызиин пиріп пастабысхан даа ползалар, че андағ имнег туралары толдыра кӱзінең ам даа тоғынғалахтар. Ковиднең ағырчатханнарнаң тоғынминчатхан имҷілер мындағ сурығ кӧдірчелер - хазых хайраллирында специалисттер пӱӱн дее чидіспинчелер, че мыннаң мындар республикада пір дее специалист халбас, неке. Тоғ��с чох халып, оларның хайзы-да пасха регионзар кӧсче.\\nІдӧк сидік сурығларның пірсі - имнег тоғынҷыларына арачыланҷаң ниме-ноо (СИЗ) чидіспеңең. Анаң 2020 чылда августтаң ол пӧгіл сыххан. Істеніс кодексінің 10-ҷы чардығынзар - істеністі хайраллиры - алызығлар кирілчелер, олар кӱзіне 2022 чылда 1 марттаң кірчелер. Ол алызығлар ідӧк арачыланҷаң ниме-ноо суриина теелчеттірлер. Хайди санапча Е.В.Ольховская, имнег тоғынҷыларына арачыланҷаң ниме-ноо тоғыста хайди даа пирілерге кирек.\\nКоронавирус тарапчатханда, регионда хатығластар кирілчеткеніне пӱдіріг отрасльындағылар чӧпсінминчелер. Оларның кӧрізін форумда искірген «Хакасияның пӱдірігҷілері» ассоциацияның кнезі Михаил Борисов. Хатығластар кирілзе дее, че пасха регионнарда пӱдіріг отрасльының тоғызы пір дее тохтадылбаан. Че Хакасияда оларның тоғызы тохтадылған. Андағда андағ тусха пӱдіріг чӧптезіглерінің тузын узарадардаңар чарадығ алыларға кирек тіп санапча. Пӱдірігні апарарға пір дее ниме харығ полбасха кирек. Каменщиктерні, крановщиктерні паза пасха даа пӱдірігҷілерні дистанционнай оңдайда тоғындыр полбассың. Олох туста пу отрасльда тоғысчылар чидіспинчелер. Паза наа чуғынҷах «хайынчатхан» туста пӱдіріг материалларының паалары кинетін ӧс чӧрібіскеннер, пӱдірігҷілерні анзы сидіксініске кирче. Чӧп пиріп, ол таныхтаан, ӱлгӱдегілерге ол-пу сурығны пӧгерінде пӱдіріг отрасльындағыларнаң удаа тоғас турарға чарир. Паза республика правительствозындағы коронавирустаң тоғыр кӱрезерінҷе оперативнай штабта саңай ла чиновниктер араласчалар. Аның кӧрізінең, анда ідӧк халых организацияларының кізілері аралазарға кирек.\\nПу кӱнде ковидтең тоғыр вакцинаны турғыстырарға хынминчатхан кізілерні Роспотребнадзорның чахиинаң тоғыстаң хыйа идерге чарадылча. Кӧзідімге, энергетика отрасльындағы андағ чарадығны толдырарға сидіксінчелер. Сағам оларның тӧрт тоғынҷы, вакцинациядаң тоғыр полып, тоғыстаң хыйа иділген. Че ам оларның орнына специалисттерні таппинчалар. Анда чиит специалистке ӱсче ай стажировка, анаң сыныхтағлар иртерге кирек полтыр. Сыныхтағларда ағаа 600 сурыға нандырарға кирек. Энергетика паза пӱдіріг отрасльларындағыларны хатығласха кирбестеңер сурынчалар.\\nАзых ӱзӱрігде чоох пирілген ідӧк культура, ӱгредіг, почта тоғынҷыларына. Кӧзідімге, культура сферазындағылар, хатығластар, локдаун киріл сыхса, ойын-концерттерні иртір полбин сыхчалар. Паза азых чоохтазығда он-лайн палғалысча араласханнар Калининград облазындағы профсоюз организациязының кізізі, ідӧк Сибирьдегі федеральнай округтағы профсоюз федерациязының кнезі.\\nАнаң халғанҷызынзар аймах профсоюз организацияларының пу форумда пирілген чӧптерінҷе резолюциязынаң таныстырғаннар. Андар кирілген чӧптернің санында:\\n-\\tкоронавирустаң тоғыр кӱрезерінҷе федеральнай пірге стратегия тӧстирдеңер. Прай регионнарға эпидемия тузы��да хайди орта тудынардаңар пірге оңдайлар кӧріл парарға кирек;\\n-\\tоперштабта халых организацияларын паза тоғыс пирчеткен улусты араластырарға;\\n-\\tхазых хайраллиры паза ӱгредіг тоғынҷыларына, хайзылары коронавируснаң аар ағырғаннар, хазиин пиктирінҷе паза реабилитация иртерінҷе программаларда ахча кӧр саларға;\\n-\\tхалых орыннарында QR-кодтарны право хайраллаҷаң органнар тоғынҷыларына алай Роспотребнадзорның специалисттеріне ле сыныхтирға чарадарға.\\nФорумның тоғызы 23 декабрьға теере узарадылар. Анаң соонаң резолюцияны ӱлгӱдегілерге ызарға пӧгінчелер.","num_words":635,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.112,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Кӱмӱс книга — sostik.info\\nІкі харындас чуртаан иргептірлер. Оларның пірсі пай полтыр, пірсі чох-чоос. Ол хызығып чуртапча. Пала-пархазы ибге толдыра, хазии даа читіре нимес. Нинчъе дее кӱстеніп тоғынза, азахтан полбинча. Киптең чалаас, астаң астап чӧрче.\\nПай харындазына чуртпрға ниик: аның малын чалӌылары хадарча. Тирнің ачиин, тоғыстың хатиин піле чоғыл ол, нымзах тӧзекте чадып, пилен тамах чіпче, ааллап чӧрче. Хан пиглер аның ынағ нанӌылары. Че андағ даа полза, харам, ачын кізі полтыр ол.\\nПірсінде чох-чоос харындазы пуларзар ӧдіске ит тілеп партыр. Парза, харындазы ибде чоғыл. Аның ппчізі, апсағынаңох харам, ағас алып алып \"сағыбаан аалӌыны\" сӱрібістір.\\n— Ноға ла піди хомай чуртапча ним? Худай миннеңер пір дее сағысырабинча, пістеглерні аябинча... Парып анынаң санас кӧрерге кирек тіп сағынча пос алнында пістің оол, нанып одырып.\\nИбінекиліп, палты алып-алып,хазыңнаң улуғ тохпах идіп алған. Анаң, ол тохпахты чӱктеніп алып, хойығ тайға ӧтіре, ах чазы хуба сӧл кизіре кӱн сығызы чирзер худайны кілеп чӧрібісті. Ибіре хырин сиргек кӧріп одырадыр.\\nУьр парған, ас парған ол, пір сынны ас париғанда, ағаа ах пора аттығ апсах учурап парды. Изен миндізін пирген соонда, апсах кізі сурча: —\\tТохпахты хайдар апарчазың?\\n—\\tХудай кілеп чӧрбін,—тидір чох харындас,—пістеглерні хыйыхтагі, пайларға полысчатхан ӱчӱй, аны ӧдір саларға сағыс пар...\\n—\\tМин саға полыс пирем,—тидір апсах,—усхас.\\nУсхазып алып, пулар илееде ӱр чӧргеннер, че худайны\\nтаппадылар. Апсах кізі ибіне тирінібісті.\\n—\\tХомай даа полза, ибім пар, хайдағ даа полза, инейім пар,—тидір ол,—нан кӧрерге.\\n—\\tНанар алнында саға сыйых пирерге хынчам.— тіп, чох-чоос кізее пір улуғ кӱмӱс тастылығ книга пирді.\\nЧох-чоос кізі, ибіне киліп, апсах сыйлаап кӱмӱс книганы ачып хығырча:\\n—\\tИт, сметен, сӱт..,—тіп.\\nКӧрзе, пу ниме тооза столда тур. Ипчізі, олған-узағы, стол кистінде одырып алған, ит чіп, сӱт ізіп одырлар.\\nӦрінгенінең ол аннаңарох хығырча:\\n—\\tІпек, хаях, мӧт..,—тіп пазыл партыр книгада.\\nКӧрзе, пазох столда іпек, хаях, мӧт турча.\\nКнига улуғ, аның г.олған на лизінде кӧп сӧс пазыл партыр. Ноо даа ас-тамахты адаза, анзы столда тура тӱсче.\\nТосханӌа азыранып алып, ол книгазын чабысхан. Книганы чабызарынаң, столда пір дее ниме чох пол парған.\\nЧох-чоос харындастың книгазынаңар пай харындастың ипчізі піліп алтыр. Ам ол пуларзар ааллап килче.\\n—\\tОй, мына пір дее чӧрбес кізі кір килді. Ирт, одыр!—тісчелер чох-чоос ирепчі.\\nАарлығ аалӌы идіп, аны стол кистіне одыртыпчалар. Иб эзі книгазын хығырча—ас-тамахтың тоозылчаа чоғыл.\\nПай харындастың ипчізі, ибінзер айлан киліп, апсағын кимірче. Аның сағызында хараа-кӱнӧрте ол ла книга.\\n—\\tАлып ал, хайди даа алып ал харындазыңның кӱмӱс книгазын,—тіпче. —Пирбезе, садып ал, сатпаза, пылап ал. Олар анынаң ниме идерлер? Оларзар оңнығ кізі ааллап чӧре чоғыл, хан оларзар кіре чоғыл. Книга даа чох чуртирлар.Ам пай харындазы, чох харындазынзар киліп, садысча:\\n—\\tСат книгаңны. Чахсы идіп, харындас кізее сат. Іӌең-пабаңны ундубаан ползаң, маға сатпин, кемге садарзың?\\nМының алданғанын истіп, чох харындазы сыдап полбады:\\n—\\tХайди идер зе сині дее,—тидір,—садып ал...\\n— Нинӌе тілепчезің?\\n—\\tЧох-чоос харындазы, нинче сурарын пілбинче.\\n—\\tӰс чӱс..,—тіпче.\\n—\\tӰс чӱс манит? Че хая холың тут!—тіпче пай харындазы.\\nХол сабысхан соонда, пай харындазы ахчазын тӧлебіскен, книгазын хапхан, чӧрібіскен.\\nПай харындастың ипчізі прай пайларны ааллап хыгъыртып алған. Ханның соонаң хығыртығ ызыбысхан... Хараа-кӱнӧрте пуларда аалӌы тоозылбинча. Иб эзі книгазын на хығырып маңнанча. Столға нинӌе дее турғысса, халбинча...\\nЧох-чоос харындастың ахчазы ӱрге дее читпеен, тоозыл чӧрібіскен. Олған-узағы пазох астапча. Хараа-кӱнӧрте тоғынып, семьязын азырап сыдабинча. Хомай чуртха тарынып, ол ікі тохпах идіп алған, оларны иңніне арта тасти, пазох худай кӧрғлеп парир. Олох сында ах атха алтан салған апсах кізее учурады. Ол апсахха усхас салып, нинӌе-нинӌе кӱн, соғарға тіп, худайны кӧрглепчелер. Худайны таппин, апсах нанарға тіпче.\\n—\\tМа, пу книганы алып ал, сағаа, чиит кізее, хаӌан полза туза даа полғай,—тіп, апсах чох харындасха улуғ алтын тастылығ книга пирче. Аның соонаң, изен-миндізін пиріп, ибін талаза чӧрібіскен.\\nЧох харындас наныбоғысхан. Ибінде ӧрінгенінең прай чонын стол кистіне одыртып, книгазын аза тартхан. Кӧрзе, книгада иір дее ниме пазылбиндыр. Азых книгадаң ікі тохпах сых киліп, прайзын оңар-тискер тохпахтап сыхханнар.\\nКниганы чабызарларынаң иб істінде пір дее тохпах чох пол парған—постарының орнына кір чӧрібістілер.\\nЧох харындазының алтын книғазынаңар пазох пай харындазының ипчізі піл салған. —\\tПар, харындазыңның алтын книгазын ағыл. Ағылбазаң, паза снннең чуртабаспын... —тіпче хаты.\\nОл книганы тілеп, хараа ползын, кӱнӧрте ползын апсагына ай-тыс пирбинче.\\n—\\tСынап таа андағ книганы ноға холға киріп албаӌаң?—тіп чох харындазынзар килді.\\n—\\tСат алтын книгаңны. Сірерде пай аалӌылар чох поладыр, хан сірерзер чӧре чоғыл. Алтын книгадаң ниме идерзер сірер?—тіпче.\\nЧох харындазы садарға хынминча:\\n—\\tХаӌан пірее туза полғай... Минің палаларым тадылығ нимее хынадырлар...\\n—\\tСатпас ползаң, кӱснең пылап алам, —тіп, хыӌанча пай харындазы.—Позым пылап полбазам, ханға чоохтабызам. Ол солдаттар ыза пирер.\\n—\\tУғаа ла аларға итче ползаң, хайди идим зе, сатхайбын,—тіпче чох-чоос харындазы.\\n—\\tНинӌе пар малыңны пирер ползаң, ал.\\nПуларның чооғын пай харындастың ипчізі ізік\\nкистінде истіп турған полтыр. Чох харындазы пазох пірее ниме кілебіспезін тіп хорығып, апсағына кӧӧлӌе тапсапча:\\n—\\tАл табыраанӌа... Алтын книга піске прай ниме пирер. Таңдох ханнаң даа пай поларбыс.\\nПаазы килізіп, алтын книгазын садыбысты чох ха-рындазы.\\nТаңдазында пай харындассар аалӌылар чыылысхлап парғаннар: пайлар, кнестер, хамнар. Хан ипчізінең мындох. Кӱмӱс книганың сыйы ас полып, прайзы алтын книганың аарлығ сыйыхтарын сағып одырлар.\\n—\\tПу сыйых сыйых паза, амох мин артыхты кӧзі-дем,—тіп, иб эзі алтын книгазын аза тартхан.\\nАза тартарынаң, ікі тохиах: тох-тах! тох-тах! пола тӱскеннер. Аалӌыларны харах-хулах пастыра, хамах-пас орта соххлап сыхханнар. Иб істі, оңар-тискер тӱзіп, кӱгӱрт чіли кӱзӱрепчедедір.\\nПай харындас алаң асханнаң книгазын даа чабарын ундубысхан. Тохпахтар прайзын талдыра саапсалғаннар. Хайди полза оңарылып, книгазын чабызып, кӧрзе, хан стол алтында чадыр, аның ипчізі сірее алтына кір партыр. Аны кӧріп, пу пайның худы сыхча. \"Ам маға оңнығ полбас,\" — тіп сағынча ол.\\nХорыхса даа хайди итсін, ханны айылдырып хайынча.\\nАзахтанып алып, хан талай чіли тасча, парыс чіли сатырапча:\\n— Син, адай палазы, чӱлме, піди сыйлирға хығыр-ған нооң! Чахсы, амох кӧрӌеең кӧрерзің. Пиріс алыс-таң кинек полбас!\\nАның соонаң алны-кистіне чӧрӌең солдаттарына пай харындастың мойнын кизе саптыр салған.\\nЧох-чоос харындас, пай харындастағы кӱмӱс кни-ганы алыи алып, чуртап мӧтеп халған.\\n\"Кӱмӱс книга\" тіп нымах С. П. Кадышевтең пазылған. Иң пастап хакас тілінең 1946 чылда \"Хакасскай фольклор\" тіп сборникте публиковаться полылған, Абакан, 1946 чыл, 113 стр. Орыс тілінең \"Сказки народов Сибири\" тіп сборникте публиковаться полылған, Новосибирск, 1949 чыл, 20 стр.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Кӱмӱс_книга&oldid=199»\\nПоследнее изменение этой страницы: 14:03, 31 августа 2014.","num_words":897,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.137,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Хакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбi\\nХакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбi чонныӊ кирексiнiзiн арачылапча – кирек законнарны алчатса, табығҷыларныӊ кӧӊнiн санға алча паза чуртасха кирче.\\nПрокрутите вниз для просмотра материалов\\nХакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбiнiӊ официальнай сайтында Сiрерге алғыстас читiрерге чарадыӊар\\nПӱӱнгi кӱнде, наа технологиялар табырах тилiпчеткен туста, пiстiӊ чуртазыбысты Инт��рнет сеть чох пiлiп аларға сидiк полар. Iзенчем, пу Хакас Республиканыӊ чалғыс хазна ӱлгӱзiнiӊ сайты парламенттiӊ тоғызынаӊар ла искiрiглер пирбин, iдӧк пiстiӊ Республикадаӊар, хайзын «Сибирьдегi Швейцария» тiп адапчалар, пос кӧрiстерiн читірер.\\nИнтернет, чоох алысчаӊ оӊдай чiли, хырығларны паза ибiркi паалағларны пiлбинче. Iзенчем, сайттыӊ интерактивнай оӊдайы Хакасияныӊ законнарын аларында Сiрернiӊ араласчаң оңдайларыӊ тыыдар.\\nСiрерге постарыңарның прай чӧптерiӊ, тӱзедiглерiӊ паза парламент депутаттарынзар айланыстарыӊ пу интернет-порталныӊ страницаларында артыс саларға чарадылча. Хайди, пiлдiстiг, тоғыртын кӧрiс пiрееде сын паза орта чарадығ аларға полысча. Пiс прайзы пасхабыс – Хакасия пiстiӊ пiр. Аны прай саринаӊ тилiдерi паза ӧӊнендiрерi – мындағ ӧӧн пӧгiн парламент позыныӊ алнында турғысча.\\nХакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбiнiӊ\\nкнезi Владимир Николаевич Штыгашев\\nХакас Республиказыныӊ Ӧӧркi Чӧбiнiӊ тархыны\\n1990 чылның орғах айының 15-ҷі кÿнiнде Хакас автоном облазыныӊ Ӧӧркi Чӧбiнiӊ депутаттар Чӧбi Хакасияның политика, халых, экономика паза нация-культура кӧзідімнерiн тилідер ӱчӱн, РСФСР-ныӊ Ӧӧркi Чӧбiнзер Хакасияны ибiрчеткен хырығларынаӊ хада Хакасскай АССР-ға айландырарға сурыныснаӊ айланған. 1991 чылның от айының 3-ҷі кÿнiнде Хакас автоном облазы Россия Федерацияныӊ холындағы Хакас Совет Социалистическай Республика адал парған.\\n1991 чылның улуғ хырлас айында – 1992 чылның кӱрген айында Хакас Ӧӧркi Чӧбiнзер пастағы табығлар ирткеннер. Табығлар ирткен соонда Ӧӧркi Чӧптiӊ органнары тӧстелгеннер. Ӧӧркi Чӧптiӊ кнезi табылған, аныӊ орынҷылары, Ӧӧркi Чӧптiӊ комитеттерi паза комиссиялары тӧстелгеннер.\\nПастағы Правительство тӧстелген – Хакас Республиканыӊ Министрлер Чӧбi.\\nХакас Республиказыныӊ иӊ пӧзiк должностьтығ кiзiзi – ол Ӧӧркi Чӧптiӊ кнезi полча. Хакас Республиканыӊ Министрлер Чӧбi алай ба Хакас Республиканыӊ Правительствозы Ӧӧркi Чӧпке сан пирҷеӊ орган полча. Iдjк Ӧӧркі Чӧп Министрлер Чӧбiнiӊ кнезiн, аныӊ орынҷыларын таапча, министрлернi турғысча.\\n1992 чылныӊ кӱрген айының 29-ҷы кÿнiнде Хакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбi Россия Федерацияныӊ холындағы Хакас Республиказы адаларға чарадығ алған. 1992 чылныӊ кӧрік айында Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбінiӊ сессиязында Россия Федерацияныӊ холындағы Хакас Республиканыӊ ӧӧн праволарынаӊар, толдыра тузаланыс оңдайларынаңар паза молҷағларынаӊар Декларация алылған. Пу Декларация хайдағ-да тус аразына Хакас Республиканыӊ Конституциязы чiли тузаланылған.\\nФедеративнай чӧптезiгде хол салып, Хакас Республика Россия Федерацияныӊ тиӊ праволығ субъектi пол парған. РФ-ныӊ Конституциязы хоостыра Республика пос чирiнде прай хазна ӱлгӱлiг пол парған, Россия Федерацияныӊ Ӧӧркi органнарына пирiлгеннерiнеӊ пасха. 1995 чылның сiлкер айының 25-ҷі кÿнiнде Хакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧп депутаттарыныӊ пастағы хығыртииныӊ XVII сессиязында Хакасияныӊ тархынындағы пастағы Конституция паза аныӊ ӧӧн законнары алылған.\\nОл оӊдайнаӊ Республикадағы халых пiрiгiстернiӊ чӧптезии пиктел парған.\\nОл тустыӊ пасхалалчатхан сари – ол Хакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбi сыбыра чахығ пирчеткен паза толдырығ ÿлгÿнi сыныхтағда тутчатхан хазна ӱлгӱзiнiӊ органы полчатханы.\\nПастағы ӱс чыылығда Хакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбiнiӊ депутаттары (1992–1997; 1997-2001; 2001-2005 чч.) пiр мандаттығ округтарҷа табылҷаӊнар. Аннаӊ андархы чыллардағы табығларда (2005-2009 чч., 2009-2013 чч.) араластыра (мажоритарнай) системаҷа пiр мандаттығ округтарынҷа 37 депутат табылған, политика партиялар списоктарынҷа 38 депутат.\\nХакас Республика, Россия Федерацияныӊ субъектi полып, аныӊ Ӧӧркі Чӧбі, законодательнай (представительнай) орган полып, паза аныӊ депутаттарыныӊ саны Федеральнай законодательствозар кирiлген алызығлар хоостыра Россияныӊ хазна Конституциязынаӊ (уставынаӊ) паза орыннардағы табығҷылар санынаӊ палғалыстығ полча. Россияда парламенттерде депутаттар саны 75-теӊ 50-ге хызырыл парған.\\nХакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбінiӊ алтынҷы чыылии федеральнай паза республиканскай законодательстволары хоостыра тимнелген. 2013 чылда, Ӧӧркi Чӧптiӊ алтынҷы чыылиина депутаттарны табары тоозылғанда, Ӧӧркi Чӧпте политика партияларыныӊ фракциялары тӧстелген: «Единая Россия», «ЛДПР», «КПРФ» паза «Коммунисты России».\\n2017 чылда Хакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбi позыныӊ 25 чылын таныхтаан. Пу тус аразына Хакас Республикада 2000 чағын закон алылған, ол санда пiр муӊа чағыны ам даа тоғынча.\\n2018 чылныӊ ӱртӱн айыныӊ 9-ҷы кӱнiнде Ӧӧркi Чӧптiӊ депутаттарыныӊ читiнҷi чыылииныӊ табығлары ирткеннер. Пiр кӱн иртiрiлчеткен табығлар салтарлары хоостыра Ӧӧркi Чӧптiӊ депутаттарына 50 кiзi табылған, оларныӊ санынаӊ политика партияларыныӊ фракциялары тӧстелгеннер: «Единая Россия», «ЛДПР», «КПРФ» паза «Коммунисты России», «Справедливая Россия», «Патриоты России», «Российская партия пенсионеров за социальную справедливость».\\nӦӧркi Чӧптiӊ депутаттарыныӊ читiнҷi чыылииныӊ пастағы сессиязы 2018 чылныӊ ӱртӱн айыныӊ 19-ҷы кӱнiнде ирткен.\\nХакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбi, чуртас сурығларына нандырып, кирексiнiстiг сурығларны пӧгiп, позыныӊ тоғызында сыбыра Республика чуртағҷыларыныӊ паалағларына тӧстенче, гражданнарныӊ закон хоостыра праволарын паза киректерiн арачылирын ӧӧнге санапча.\\nКӱрген айы 1992 – кӱрген айы 1997 чч. 5 чыл\\nРоссия Федерациязына кiрчеткен Хакас Республиканыӊ «Россия Федерациязына кiрчеткен Хакас Республиканыӊ ӧӧн праволары паза молҷағлары» Декларациязы алылған (1992 чылның кӧрiк айы).\\nХакас Республиканыӊ законодательнай базазы тӧстелген.\\nХакас Республиканыӊ Ӧӧркi Чӧбiнеӊер, Хакас Республиканыӊ Правительствозынаӊар, Хакас Республикадағы чоннарныӊ тiллерiнеӊер, орындағы пос устаныстарынаӊар, чир сурығларынаӊар паза iдӧк 40 азыра налог паза бюджет законнарынаңар, чир паза ниме-ноолард��ӊар, хазна символиказынаӊар чоох парған.\\nӦӧркi Чӧптiӊ пастағы чыылиинда 70 закон алылған. 1995 чылныӊ сілкер айында сағамғы Хакасияныӊ тархынындағы пастағы Конституция – аныӊ ӧӧн Законы – алылған. Ол прай халыхтарныӊ аразындағы чӧптезiг чарадии полған. Пастағызын на хакас тiлi орыс тiлiнеӊ тиӊни хазна тiлiне санал сыххан.\\nКӱрген айы 1997 – кӱрген айы 2001 чч. 4 чыл\\nРегиональнай законодательство федеральнай законодательстваа килiстiре иділген.\\nАдминистрациядағы, чарғылардағы право тилiстерiнеӊ палғалыстығ, чир-чайаанны хайраллирдаӊар, суғны арачылирдаӊар, чол паза чурт пӱдiрiглерiнеӊ паза ибiркiнеӊ палғалыстығ сурығлардаӊар, олғаннарны, iҷелернi, кинектернi арачылир сурығлардаӊар законодательство алылған.\\nКӱрген айы 2001 – Кӱрген айы 2005 чч. 4 чыл\\nХакас Республиканыӊ Конституциязы федеральнай законодательстваа килiстiре тимнелген.\\nХакасияныӊ орындағы пос устаныстардаӊар 25 закон тимнелген. Бюджеттеӊер, налогтардаӊар паза чир-чайаанны хайраллирдаӊар законодательстваа алызығлар кирiлген.\\nЧир-чалбахтағы юстициядаңар законнар алары.\\nКӱрген айы 2005 – Азығ айы 2009 чч. 4 чыл\\nОрындағы пос устаныстардаӊар, налогтар чыырдаӊар, бюджеттер теелiстерiнеӊер законнар чахсыландырылған.\\n«Кризистеӊ тоғыр» оӊдайлар алылған.\\nТилiс программалары хоостыра 32 закон толдырылған.\\nХакас Республиканыӊ Пазын – Хакас Республиканыӊ Правительство Кнезiн табар кӧнi табығлардаӊ тоғыр полғаны.\\nКӧрiк айы 2009 – Кӧрiк айы 2013 чч. 4 чыл\\nКризистеӊ тоғыр законодательствоны алғаны паза чахсыландырғаны.\\nНаа законнарны алғаны: «Кiзiлернiӊ праволарын арачылаҷаӊ Уполномоченнайдаӊар», «Хакас Республикада олған праволарын арачылаҷаӊ Уполномоченнайдаӊар».\\nӰртӱн айы 2013 – Ӱртӱн айы 2018 чч. 5 чыл.\\nХакас Республиканыӊ гимнiн алардаӊар паза Хакас тiлiнiӊ кӱнiн таныхтирдаӊар законнарны алары.\\nХазна пӱдiриинеӊер, экономика паза финанстар, халых чуртазынаӊар политикадаӊар, культура, ӱгредiг паза наука сурығларын закон хоостыра пиктирiнеӊер.\\nРоссия Федерация Президентiнiӊ чахығларын закон хоостыра толдырары (законнар алылғаннар, ол санда «70 паза 80 часха чит парғаннарға полызығ пирердеӊер, кӧп квартиралығ турада идiлген тиксi ремонт ӱчӱн тӧлеглер идерiнеӊер», «Хакас Республикада патриотизмге ӱгредердеӊер»).\\nКоррупциядаӊ тоғыр поларынаӊар законодательствоны чахсыландырары.\\nРоссия Федерацияныӊ субъекттерiнiӊ хазна ӱлгӱлерiнiӊ парламенттерiнең палғалыстарны тыыдары чарадығлар хоостыра Калининградскай областьтағы Думанаӊ, Севастополь городтыӊ Законодательнай Чыылиинаӊ, Крым Республиказыныӊ Хазна Чӧбiнеӊ – Крым Республиканыӊ Парламентiнеӊ, Хазна Чӧбiнеӊ – Хасэ Адыгей Республиканаӊ, Чонныӊ Чыылиинаӊ (Парламентiнеӊ) Карачай-Черкес Республиканыӊ.\\nКӱрген айы 1992 – кӱрген айы 1997 чч. 5 чыл.\\nХакасия Россияныӊ пасха регионнарынаӊ алынҷа климады хоостыра пасхалалча, пӱдiзi пасха полчатханынаӊ, ай��ах-пасха аӊ-хустарынаӊ, хайзылары пу чирлерге хаталбас, пасхаҷыл кӧрiм пирчелер, хайзылары пеер аймах-пасха нимелернеӊ айғасчатхан кiзiлернi паза постарныӊ чӧрiстерiнде ниме-де наа ниме тiлепчеткен кiзiлернi тартчалар.\\nХакас Республика Iскеркi Сибирьнiӊ ӱстӱнзарых чардығында, Ким суғныӊ сол сариндағы чардығында, Сойан-Алтай тағларныӊ паза Хакас-Минсуғныӊ ойымында чатча.\\nАлтынзарыхтаӊ ӱстӱнзарыхха теере 460 км, кидеркiдеӊ iскеркее (иӊ чалбах саринаӊ алза) – 200 км. Алтынзарыхтаӊ, iскеркiдеӊ паза ӱстӱнзарых-iскеркi саринаӊ Хакасия Хызылчар крайынаӊ хости полча, ӱстӱнзарыхта – Тыва Республиканаӊ, ӱстӱнзарых-кидеркiде – Алтай Республиканаӊ, кидеркiде Кемеров облазынаӊ.\\nКлиматтыӊ паза ӧзiмнернiӊ аймағы – ол пӧзiк тағларныӊ чыл тооза хайылбинчатхан пустары, паза хар, тундра, арығлар паза чазылардағы пурунғы кӱргеннер аймағы Республиказын чазапчалар.\\nКлимат кинетiн алысхах, хуруғ паза iзiг чайғылығ паза соох асхынах харлығ хысхылығ. От айыныӊ ортын кии температуразы +17,9 °С, кӱрген айыныӊ –18,9 °С. Кӱннiг кӱннернiӊ саны, хости регионнарынаӊ тиӊнезе, хай-хай кӧп.\\nИбiркi орыннарныӊ пӱдiзiн кӧрзе – ӧӧнiнде чазылар, тағлар паза тайға. Сойан тағлары, хайзыларыныӊ пӧзии 2000 м. азыра пӧзiк, Республиканыӊ iкi ӱстiг чардығын тӧстепче.\\nХакасияда иӊ улуғ суғлар – ол Ким, Ағбан, Чулым паза Томь. Республикада 500 азыра кӧл, суғлар паза кiчиҷек сууҷахтар. Суғларныӊ тиксi узуны прай – 8 муӊ км.\\nХакас Республиканыӊ улии – 61900 кв. км. Ол 0,4% Россия Федерацияныӊ чардығы. Хакас Республиканыӊ ӧӧн городынаӊ Ағбаннаӊ Москваға теере 4218 км полча.\\nХакасияныӊ чирi 8 аймахха чарылча. Республикаға кӧнi теелчеткен городтар – Ағбан, Абаза, Саяногорск, Сорығ, Харатас. Прай Республиканыӊ чирiнде 271 чуртаҷаӊ орын (ааллар паза городтар).\\nХакасияда чуртапчатхан чонныӊ саны – 539,3 кiзi, ол санда Ағбан городта – 163, 2 муӊ кiзi.\\nХакас чирi – чалғыс ла чир-чайаан хоостыра пасхалалчатхан Россия Федерацияныӊ регионы. Мындағы орыннарда табылған, iстезiлген ис-пайны кӧрзебiс, мындағ салтарлар итчебiс: 25% тиксi Россиядағы молибден, 27% барит, 13% облицовочнай тастар, 6,5% бентонит, 3% харатас. Тимiр, алтын, минеральнай паза радоновай суғлар, барит, мрамор, граниттер анылча. Iстезiглер хоостыра пу орыннарда табылғаннар: чис, фосфориттер, свинец, цинк, асбест, гипс, нефрит, жадиет. Iстезiлген орыннарда табылған ниме-ноолар санына кiрчелер нефть паза газ.\\nРеспубликада iдӧк iзерге чарапчатхан чир алтындағы паза чир ӱстӱндегi суғлар кӧп. Прай даа суғлар кӧрiмнерi пар – ронай суғлар, каровай кӧллер, тағлар тӧзiндегi суғлар, кӧнi чирде ахчатхан суғлар. Суғларныӊ иӊ ӧӧнi – ол Ким суғ.\\nАғастар ӧсчеткен чирнiң улии – ол Республиканыӊ прай чирiнiӊ 65 процентi полча. Прай ағастарныӊ синi, кӧбi – 444,3 млн куб. метр, ол санда сабаллығ ағастар – 363,9 млн. куб. метр. Уғаа аарлыға саналчалар торым хузухтығ арығлар.\\nӦнетiн хайраллалчатхан чир-чайаан чирлерніӊ с��ні Республиканыӊ прай чирiнiң 7,6 % чардығына саналчалар.\\nПастағы хазна Ӱстӱнзархы Сибирьде пiстiӊ эраныӊ алнындағы IV-III чӱс чылларда тӧстелгенге саналча. Иргi хыдат пiчiктерi оларныӊ тӧстегҷiлерiн «динлиннер» чон тiп адап салғаннар, а хазнаны – «Динлин-го» (丁零国).\\nПiстiӊ эраныӊ алнындағы 201 чылда Динлин хазназы хунну чааҷыларына чох итiрген. Хакас-Минсуғ ойымынзар тюрк тiллiг хырғыстарныӊ племязы кӧс килген. Хыдаттар аннаӊ андархы чуртасты пiди хоостаҷаӊнар: оларныӊ (хырғыстарныӊ) племялары динлиннернеӊ аралас парғаннар. Хырғыстар орындағы чоннарныӊ наа чаа-аристократ пастыхтары полыбысханнар.\\nАзымахчы хонҷыхтарнаӊ хорғыстығ чаалазығларда (тюрк паза уйгур каганаттарнаӊ) пос чуртас ӱчӱн хырғыстарныӊ хазназы XIII чӱс чылға теере чааласхан, ол тус Сойан-Алтайныӊ пос оӊдайлығ тилiзiне хатығ урунған. Хакас чирi Чингисханныӊ паза аныӊ тӧллерiнiң XVIII чӱс чылы пасталғанына теере моол тiллiг пасха-пасха хазналарына кiрген, хайзылары Улуғ Моол Улусха чиӊдiргеннер, пiрее тустарда Хакас чирi Хыдатха даа кiрҷең.\\nXVII чӱс чылда орыстар килгеннер, олар Хырғыстар чирiн 4 княжестваа чарыл парғанына урунғаннар – улустарға, хакастарныӊ паза шорецтернiӊ ӧбекелерi анда чуртапчатхан. Пастағызын хырғыстар паза орыстар 1604 чылда Томсктағы эушинскай татарларныӊ чирлерiнде тоғасханнар – ол чон хырғыстарныӊ пайларына албан тӧлеҷең. Соонаӊ чӱс чыл азыра аар паза сидiк оӊдайнаӊ Хакасия Россия хазназынзар кiрген.\\nХакасияныӊ Россияа кiргенiне 1727 чылныӊ орғах айының 20 кÿнiн санирға кирек полар, хаҷан Россияның паза Хыдаттыӊ аразындағы хырығларны таныхтапчатхан пiчiк алылған. Прай чирлер, хайзылары Сойан тағларынаӊ алтынзарых чатханнар, Россияа пирiлгеннер, ӱстӱнзархызы – Хыдат империязына.\\nХакасияныӊ чирлерiн тоозазынаӊ кирерi сынында сала соонаң полған. 1758 чылда хыдат чааҷылары Алтайзар чаанаӊ кiрiбiскеннер, соонаӊ Джунгарияны унада сапханнар. Россияныӊ хырығларын сайбирына хорғыс полыбысхан. Ол чирлерде Ах хан ӱлгӱзi табырахха казактарныӊ гарнизоннарын турғызыбысханнар. Ол тустаӊ сығара, хаҷан казактар хырығларны хадар сыхханнар, Хакасия Россияни санал сыххан тирге чарир.\\nХакас автоном облазы 1930 чылның чарыс айының 20 кÿнiнде тӧстелген, илееде чыллар Хызылчар крайына кiрген; 1990 чылда Хакасскай АССР тiп адал сыххан, 1991 чылда – Хакас ССР. 1992 чылда Хакас ССР Хызылчар крайынаӊ сығыбысхан, аныӊ ады «Хакас Республика» пол парған.\\n2007 чылда Россия Банкынаӊ Хакас Республиказына чарыдылған танығлығ ахча сығарылған.","num_words":1532,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.073,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Кресен — sostik.info\\nПір аалда Кресен чуртаптыр. Чох таа полза, илееде улуғ ӱгредігліг полтыр.\\nПірсінде пірее службаа кірерге тіп, город чирзер парча.\\nГородта аны городской исправникке тапханнар. Горо��ской исправник полып, пір чыл тоғынды. Ікінӌі чылын тоғынча. Чон сығарарға хынминча аны, тоғысты чахсы апарча тіпчелер.\\nӰс чыл читкенде служить поларға ынабиныбысты.\\n—\\tИрігібістім, парчаңмын мин,—тидір,—хан гӧро-дынзар, анда пасха сдужбаа кірерге.\\nХанның тоғыс генерал-губернатор полтыр. Онынӌызына ол Кресенні тут салды. Мында служить полып, пір чыл иртіп парды, ікінӌі чылы парир. Тоғыс генерал-губернатор идер нимені Кресен чалғызан ит салча. Кресеннің оңдайын кӧріп, тоғыс генерал-губернатор сағысха тӱзібістілер:\\n—\\tПу оңдайнаң Кресен пісті прайзыбысты тоғыстаң сығарыбызар,—тіпчелер.\\nХайзы он сигізер, хайзы чибіргі пизер чыл служить полғлап салтырлар. Ноо даа ниме полза, оларға тик иртчең. Амды, тізең, Кресен, прай нимее хайып, прай нимені сис чӧрче. Ханның изін-пайын оғырлирға сидік полыбысхан.\\nТоғыс генерал-губернатор, пірігіп алып, чӧп салчалар: Кресенні пірее оңдайнаң мыннаң сығарарға тіп. Ханға мындағ пічік пирерге чӧптес салдылар: \"Кнуее килген Кресен пӱӱн піди чоохтапча: ікінӌі чылын слу-жить пол парим, ханның хызын аларға, аның соонда ӱлгӱзін аларға—ханның орнына хан поларға\".\\nТоғыс генерал-губернатор ол чой пічікті ханға пирчелер. Хан пу пічікті хығырып' тарынча:\\n—\\tКиӌее килген Кресен пӱӱнӧк минің хызым аларға тіп чоохтапча одыр: он сигіс, чибіргі пизер чыл служить пол париған минің тоғыс генерал-губернаторларымның аразында ам даа мындағ чоох чох полған, мындағ сағыс тутпааннар. Пу оңдайнаң ол сынап таа .хан поларға идібізер,—тіпче хан.\\nАм Кресенні ол алдыртып алды. Ол пічікті кӧзідіп, сурчадыр:\\n—\\tНоға піди сағынчатхан сағызыңдыр? Че анна-ңар сині пролапчам. Алты кӱнге позытчам мин сині. Алты кӱн пазынаң сыныңны табын, ағыл. Ағылба-заң, чарғың идербін.\\nАны искен Кресен хайдар даа парӌаан пілінминче, ноо нимені дее ағылдырчатханын пілбинче... Сығып пастырыбысты. \"Парӌаңмын кабаксар, анда кӱлеттирбін. Алты кӱнге ахчам чидер.—Алты кӱнге чидер ахчазын кабаксар пир салып, хаӌан кілезем, анда пир турарзың ізерге\",— тидір.\\nӰс кӱнге читіре істі. Іди ӱзінӌі кӱнінде кабаксар кір килзе, анда пір сағаллығ апсах одырча. Кӧр турза, тың кінӧлебіскен одыр. Ӧстеп-мастап, пазын тудын салып одырча. Кресен пір бутылка араға алып алды. Ол апсах кізіні сыйлапча. Позы, тізең, пазын чаба тудынып, ағыл сағыснаң сағынып, аллығ кӧксінең кӱрезіп одырчадыр: \"Хайдар парӌаңмын, ноо ниме ағыл-ӌаңмын пу ханға?\". Ол-пу полғанча паяғы апсах, кінӧзі чазылыбызып, кӱзӱреп тапсап одырадыр. Кресен, тізең, пазын даа чоғар кӧдірбин, улуғ чобағда одырча.\\n—\\tМинің кінӧм чазыл парған, ырлир даа кӧңнім пар. Син чи, арғыс, ноға піди пичелге тӱс парған одыр-зың?-тіп сурча апсах.\\n—\\tЯ,—тидір Кресен,—пу ханға генерал-губернатор полып, пір чыл чарым служить полып, пролаттым. Тоғыс генерал-губернатор, ханның хызын аларғатіп. пічік идіп, хоп киргеннер. Сағынып сағыста чох ниме полған, ��зуп тӱсте чох ниме полған. Аның ӱчӱн мині пролап, хан мині алты кӱнге молӌағ пиріп позытты.\\n—\\tПар,—теен,— ағыл.\\nХайдар ысчатхан чирін пілбинчем, ниме ағылдырчатханын пілбинчем. Алты кӱннің пазында чарғылирбыс тіділер. Кӧрчезің, ӧрінӌең дее ниме чоғыл.\\nЧе, нанӌы, тың даа хорғыстығ ниме чоғыл ба хайдағ, —тидір апсах,—параң піссер, мин сині пірее нимее ӱгрет саларбын, пірее чоох таа чоохтап пирем.\\n—Че, парза, параңох! —тидір Кресен. Позы кабактаң пір четверть араға алып алды.\\n—\\tМин пу городта кіленӌік апсахпын,—тидір ап-сах, —че чабал даа полза ибім, инейеем пар.\\nКресен, апсахтың ибіне кіріп, изен-миндізін ппрді. — Изенӧк, мнндӧк,—тидір апсах,—мындар стол кистінзер ирт, одыр.\\nАпсах инейіне стол тимнетірібіскен. Кресен столға четвертьінең пір бутылка урып алған, амды ізіп одырлар.\\nЧе, Кресен,—тидір апсах,—мин саға час ханаттығ голубок палазы пирем. Ол хайдар парза, андар парарзың, хайдар кірзе, андар кірерзің. Ол сині хан ысхан чирзер апарар. Чон чахсаа таңнастығ улуғ кӱс, ханға хатхы-кӱлкі ағыларға килізер.\\nАпсах ізебінең час ханаттығ голубок палазы сығарып алды, столзар салыбысты. Тӱрледе сілігініп одыр голубок палазы, тӱгін чазанып одыр. Налавказар сегірібізіп, анаң чирзер тӱзіре сегірді. Аннаң андар ізіксер чорғалап парир.\\nЧе голубок маңзырабысты,—тидір апсах,—амды пар кӧріңер.\\nГолубок иркінні азыра сегірібісті, ограда ізігінің алтьшаң ӧтіп парыбысты. Кресен ізік азып сых килзе, голубок улицаӌа чорғалап парир. Аның соонӌа чорта паза парчададыр. Голубок палазы улуғ чолӌа улуғ сынны талас парир. Улуғ сынға сыхсалар, сынның тігі саринда улуғ талай кӧрінче. Талай хазында искізі чох киме турча. Голубок палазы, ол кимее чидіп, кимені ханатнаң сыйбағлапча. Кресен ол кимені талайзар киреіт парир. Голубок палазы кимее кире сегірді, кименің тӱбіиӌе чорғалап, кименің хузуруғында парып одырыбысты. Кресен кимееӧк одырыбысты. Голубок кимені пір ханадынаң айландыра толғап, пір ханадынаң чӱгӱрте тартхан.\\nКресен одырып, сыдап полбиныбысты. Сыдап полбин, сығара чачырап парбим тіп, кименің тӱбіне тӱңдере чадыбысты, кименің кӱӱлеенінең, ыылаанынаң Кресен пір дее ниме исте чоғыл, кӧре чоғыл. Пазын кӧдір кӧрзе, талай ла кӧгерче, хыри пазы кӧріне чоғыл. Кӱннің хызарып талайзарох кірчеткені пілдіредір, Кресен пазох тӱңдере чадыбысты.\\nӰр бе, ас па полғанда кименің оттығ чирге кіргені пілдірчедедір. Пазын кӧдір кӧрзе, киме кӧбең кӧс тайға аразына кире ойлаптыр. Голубок палазы кимедең тӱзіре сегіріп, кимені ханатнаң сыйбағлапча, сығара сӧзіртіпчеткен осхас. Кресен, кимені сығарып тӱңдерібісті.\\nГолубок палазы ағас аразынзар чорғалап парир, ағас-тасты азыра сегір парчададыр. іди кӧріп парчатса, тӧрт пулуңнығ тура турча. Тураа чидіп, ізігін голубок тумзуғынаң тағығлапча. Аны кӧріп, Кресен ізікті аза тартты. Голубок иркін азыра сегірді. Кресен аныңох соонаң кірді.\\nГорницаның ізігі сӱлейкенең иділген полтыр. Андар кірзелер, улуғ стол турча, скатерть часхан. Ӧң-пазы тамах салыл партыр, пычах-вилказы прай пар арағалары андох турча.\\nГолубок налавкаа сегіріп, столға сегірді. Кресен одырох тӱсті стол кистінде. Голубок пу тамахты чіг-леп кӧрче. Кресен чібӧкче. Анзы хайдаң хахлаза, мынзы аннаңох алып чіпче. Голубок ханадынаң бутылканы сыйбап чӧр. Кресен арағаны чірчее урып, ізіп одыр, ӱс бутылканы прай ізібісті, тосханӌа азыранып алды. Ӧрай полыбысхан одыр, голубок, тӱзе сегіріп, улуғ пес ал-тынзар ойлап парир. Кресен андарох, парып, кірче. Андар кіріп, голубоктың хыринда чадыбысты.\\nИир хараазы пол килгенде, ізіктегі тураның ізігі азыла тӱскен. Хайдағ-да кізі ығырт-соғырт пастырып одыр. Горницазар иртіп, \"аас\" тіп полны тепкен. Кинетін от чари тӱскен.\\n—\\tНиме?—тибес, кізі тапсапча.\\n—\\tОо,—тидір мынзы,—пістің тимнеен нимебісті кізі чеен одыр, че син ам нааӌылап тимнебіс.\\nПаяғы Аас теен кізі тимнеен азын чыып, пасханох тимнебіскен, анда азыранып, чоохтазып одырлар. Кре-сен кӧріп одырза, тағ эзі одыр, аның хыринда солдат чӧрче.\\nТағ эзі тосханӌа азыранып алып, солдатха чоохтапча:\\n—\\tТаң алнында син столың нааӌылап тимнеп сал.\\nАнаң, ығырт-соғырт тӱспинең, сых парыбысхан.\\nКресен аннаң андар узухсып пастабысхан. Усхун килзе, таң чарып килтір, кӱн сығар тус чидіс килтір. Голубок тӱрледе сілігінген, пес алтынаң сых парир, Кресен аның соонаңох сыхты. Горницаа кіріп, пазох ікӧлең азыранып одырлар. Голубок хайзы бутылканы ханадынаң сыйбаза, Кресен аннаңох урып ісче. Ӱс бутылка араға істілер, ӱс табах ас чіділер.\\nГолубок ползар сегірібісті, азахтарынаң полны теп-клепче, мында \"Аас\" полар тіп. Кресен полны азахнаң тееп \"Аас\" тіп тапсапча.\\nКинетін солдат сых килді.\\n—\\tНоо ниме кирек?—тидір.\\n- Син мыны піске нааӌылап сал пир,—тидір Кресен.\\nАас солдат скатертьті пӱре-чаба тудып алып, сол карманына суғыбысты, анаң оң карманынаң сығарды, пазох столға толдыра ас-тамах пол чӧрібісті. Амды Аас солдатнаң Кресен ікӧлең сыйлазып одырлар.\\n—\\tСин хайдағ кізізің?—тидір Аас солдат.\\n—\\tМин Ах ханның кізізібін,—тидір Кресен.—Син чи хайдағ кізізің?\\n—\\tМин дее алында Ах Ханныңох кізізі полғам, талайда суднода чӧрчең полғам. Пірсінде іди чӧрчедіп, азып, асха хызылып, ӱреп пастаабыс, талайның тӱбіне тӱс парғабыс, че талай эзі пісті холға алып алған,— тидір, Аас солдат,—суғ эзінең тағ эзіне ас-тамах салып чӧрчедірбін.\\n—\\tСинің андағ кӱзің улуғ ба?—тидір Кресен.\\n—\\tЯ,—тидір Аас солдат,—синің городыңдағы чонны ӱс кӱнге тере ӱзілдірбин азырирға чидер. —\\tЧе миңің городымзар параң ол кӱсті кӧзідерге,—тидір Кресен.\\n—\\tХығырча ползаң, ноға парбаӌаң,—тидір анзы,\\n—\\tче минің парғанымны син кӧрбессің. Кирексіні ен чирде \"Аас!\" тіп чирні тепсең, анда сых килем, кізі харағына кӧрінмеспін, кізі хулағына пстілбеспін.\\nЧе андағда чарир,- тидір Кресе��, —минің чо-нымны сыйлап кӧрерзің парып, минің чоныма таң-настығ, чапсыстығ кӱс ӧл полар.\\nГолубок маңзырабысты, горница ізігін талаза парир.\\nАас солдат, чолға азыхха тігі, Кресенге пір булканың чарымын кис пирген. Голубок кимее чидіп, иң-нінең чоғар ітклепче. Аны кӧріп, Кресен кимені ойда тастаан, анаң суға кире іт парған. Голубок палазы кимее кире сегірген,—хузуриинзар ойлап парып, анда одыра тӱскен. Кресен одырыбысты. Голубок пір ханадынаң кимені айландыра толғаан, пір ханадынаң кимені чӱгӱрте тартхан. Аның чӧрізіне одырып сыдап полбин, Кресен киме тӱбіне тӱңдере чадыбысты. Ас па, ӱр бе ойлаан ол киме, пір ӱс этажтығ суднаа читіре ойлаан. Полған на кӧзенек сай кізі сырайлары кӧрінглепче.\\n—\\tИзеннер, минділер,—тіпче Кресен.\\n—\\tИзенӧк, миндӧк!—хысхырча ол чон.\\nХайдағ чон полчазар піди суднолығ чӧрчеткен?\\n—\\tтіп сурча Кресен.\\n—\\tПоламор-Хан полчам, -тіп нандырча лір хан кізі, —Талайда чӧріп азып, чоным азыхтаң хызығып ӧлерге чӧрбіс, адай-хузыбыс тоозох чідібіс, паза чіӌең нимебіс халбады,—тидір. Синің азых-тӱлииң пар полбазын?—тіп сурча хан кізі.\\n— Азиим пір дее чоғыл,—тидір Кресен.—Ол чарымдых булказын андар тастабысхан, ол чон аны пылазып пасхласчададыр.\\n—\\tЧе, іди хызыл-чӧрген ползаңар, минің кимемні хооп, судноларыңны ойлат кӧріңер пар-чох кӱснең.\\nГолубок палазы кимезін айландыра толғаан, хайдар парарға итчеткенін Кресен позы даа пілбинче. Киме хоолап-сыылап парыпчададыр, судно аның соонаң кіріп, пар-чох кӱзінең позытчададыр. Ас парғаннар, ӱрпарғаннар, киме чалбах чирге ойлап килген, чарға сығара хондылар. Голубок тӱзіре сегірген, чазыны талазып, чорғалап парып одырадыр, Кресен аныңох соонаң парча. Чазыда парып, чир тепклепче голубок. Аны кӧрген Кресен, \"Аас\" тибес, чирні тепкен.\\n—\\tХайди полды, нпме полды?—тіп Аас солдат хыринда тура тӱскен.\\n—\\tМында ас чӧрген судноға учурап пардым. Чон ас-тамах чох ӧзӧкче. Ол чонны азырап поларбыс па, Аас солдат?\\n—\\tНоға азырабаӌаң? Ам чон килзе, син мында устап пастап кӧр. Чонны сыртыларынаң чӧленістіре одыртарзың, сырайларынаң піргер. Іди алты-читі хадылға чптіре одыртарзың изерте.\\nАнӌада судно чидіп тохти тӱскен. Кресен Поламор-Ханға удур пастыр парған.\\n—\\tАрғал чоның сығар,—тидір,—пу чазаа сыртыларынаң чӧленістіре одыртып пар алты-читі хадыл.\\nЧиті хадыл одыр парғаннар пу чон, читі улица чіли пол парған. Аас солдат ізебінең скатерть суура тартхан, чирге тӧзеп, пу улицаларча чӧр сыххан. Пу пазынаң пастаза, тігі пазына ӧтіп парыбысча. Ӧң-пазы. ас-тамах тӧзеліп, бутылкалары хадох турғлап халадыр. Ас-тамағын чіп, арағазын ізігі, тосчададыр арғал чон Арам иде чіп парыбыссалар, пазох хатап сал пиріп одырадыр Аас солдат.\\nМыны кӧріп, Поламор-Хан чоохтапча: - Минің дее кӱзім парох, кӧрерге хынарзың ма? Минің кип киспес, ас чібес пір муңӌа чоным пар—ізенчеткен нимем ол.\\n—\\tХайдағ чоныңдыр ол, іди ізенчеткен?—тидір Кресен.\\n—\\tОл мындағ кӱс.—Минің мылтиим пар. Ол мылтыхты сығарып, хыйлаан тартыбыссам, хара сек сых киліп ханат саап учуғар. Анаң хара чирге тӱс парза, прай тимін тимненген, тим-тириин артынған пизердең хости тура тӱзіп солдат полып пас салыбызарлар.\\n—\\tАлдах пеер,—тидір Кресен,—кӧр кӧрең синің кӱзіңні. Поламор-Хан ойлап парып, суднодаң хос мылтых артын килген. Хыйлағларын тартхлабысхан: мылтых-тың істінең хара сектер учуғысчалар, хара чпрге тӱзіп кізі полып пизердең турғлабыстылар. Пу сыххан чон мылтыхтарын артын салып, чыдаларын суғын салып, чазызар пас салыбызып, хара сек чіли хайнасчалар.\\n—\\tМына пу,—тидір,—минің ізен чӧрген чоным.\\n—\\tЯ, пу улуғ кӱс!—тидір Кресен.\\n—\\tКӧңиіңе кірчетсе, синің ас-тамах салчатхан кӱзіңнең пу чонымны орназаң, —тидір Поламор-Хан.\\nАны искен Кресен ноо-да ниме сағын тур. Аас солдат, Тізең, аның хулағына сыбыранча:\\n—\\tОрнас. Ноға орнаспачаң? Минің кӱзім ікӧ-леңе дее чидер. Олох таа мин синде полам. Че син мині кӧрбессің.\\n—\\tЧе орназаң,—тидір Кресен,—чоныңны нанды-ра киир мылтығыңа.\\nКресеннең Поламор-Хан орназыбыстылар. Поламор-Хан мылтығының хыйлаан саптырғандох, паяғы тирігліг чон нандыра пизердең пас киліп, хара секке хубулып, мылтых істіне прай кірглеп пардылар.\\nАның аразында, Кресен кӧр турза голубогы парир. Анымӌох тибес, Поламор-Ханиың хос мылтығын нңніне тастаан, голубоктың соонаң чӧр салыбысты. Кимее чидіп одырыбыстылар, аннаң андарох ойлат парирлар. Кресен хос мылтығын хуӌахтана чатчадыр.\\nАс па, ӱр бе парғанда, киме тохти тӱсті. Кресен кӧрібіссе, киме орты чардығынча хуруғ чирге сығара ойлаптыр. Голубок, тӱзе сегіріп, чирін талаза чорғалап парир, Кресен аның соонӌа. Кресен пара-пара астабысты, голубокка чит полбиныбысты. Голубогын тохтадып, Кресен чирні \"Аас\" тибес, тепкен.\\nАас солдат алнында тура тӱсті. Ізебінең скатерть суура тартып, чіӌең ниме тимнеп пирді.\\n—\\tЧе,- тидір Аас солдат, — мыннаң чир-суупъа, городыңа читсең, ханға чоохтирзың нинӌе пар столларын чазызар сығарзын, нинӌе пар чонны прай одыртсын,—тіп.\\nАзыранып алған соонда аннаң андарох чӧрібіскеннер. Городха чидебес, кіленӌік кізее кірділер.миндізін пирген Кресен, одыра тӱзіп полны тееп, Аас солдатты хығырып, анда чоо сыйлазып одырлар.\\n— Амды парып ханға, Аас солдат хайди чаратча, ідӧк нтірерзің, ханны чонынаң хада сыйлап кӧрерзің. Мына пу минің сыным тирзің,—тіпче кіленӌік апсах.\\n—\\tИзенӧк, миндӧк, Кресен, пар килдің ме минің ысхан чирімзер?—тидір хан, Кресен килгенде.\\n—\\tЯ, пар килдім, —тіпче Кресен,—ал килдім.\\nМинің сыным мындағ: синің чоныңны прайзын\\nчалғызаан сыйлим. Амды син, хан кізі, чоныңны ах чазаа сығар, столларны, изерте улицали турғыстыр. Пу городтың істіндегі чонны прай сығарып, ол столларға одыртхла.\\nУлуғ-кічіг чонны халдырбин прай сығарып, столлар кистінзер одыртыбыза пиргеннер сигіс-тоғыс хадыл. Кресен анда ��арып, кӧрглегі пас чӧредір. Прай тимге сыхханда, Кресен кӧӧлӌе, \"Аас\" тіп, чирні теепче.\\nАас солдат, чиде тӱзіп, албаты чахсы чонны сыйлап чӧр. Ізебінең скатерть суура тартхан Аас солдат, хырннаң пасти амды тӧзеп пари ас-тамахты стол ӱстӱне, бутылкалары андох чайхалыс турлар. Пу хыринаң пастап, тігі хырина чит турадыр, тігі хыринаң сал киліп, пу хырина ӧтіп турадыр. Пу солдат сигіс-тоғыс хадыл улицаа тооза салды. Албаты пу чахсы чон чапсысчададыр.\\n—\\tХайдағ мындағ, хайдаң . килген кӱс полӌаң пу?—тіп.\\nАс-тамах тоозыл паризох, Аас солдат хатабох сал пир турадыр.\\nПу пайрам тоозылғанда, хайди холға кірчекъ Кресен полчаң пу тіп, Хан кізі генерал-губернаторлары-наң чӧптесче. Кресеннің кӱзінең хорығыбысханнар. Сағынып, сағынып хан Кресенге пазох чахығ пирерге чарат салды:\\n—\\tЧе, Кресен, син пазох пір чахығ толдыр сал, он ікі хозан хадар кӧр ӱс кӱн,—тидір.\\n—\\tЧарай за, хадар кӧргейбін,—тидір Кресен.\\nАнаң сығып паяғыох кіленӌік апсахсар парды: —\\tАғылған сыйығым ас полӌых,—тпдір Кресен.— Хатабох чахығ пирче. Ӱс сутка он ікі хозаным хадар тіпче. Ам ол хозаннарны адай-хус сӱректеӌең полба: па за, хайди-хайди хадарып алӌаң нимелері полӌаң?..\\n—\\tХорыхгіа, — тидір кіленӌік апсах. Ізебінең пыр-ғы сығарып пирче Кресенге.—Пу пырғыны тапсатсаңох, синнең пір дее хозан хыя парбас, ирай сині ле ибіре ойлас чӧрерлер, саға ла сырбал турарлар.\\nОл пырғыны алып алабас, Кресен ханзар парды. Тоғыс генерал-губернаторлар ханның хозаннарын пирерге хадар турлар, Кресен хозан санап тур: \"Пір\". \"ікі\" ле тирге маңнан халча Кресен, хозаны пір ле пола халча. Пір дее хозан халбады, прайзы город ара-зынӌа пытыраза халғаннар. Адай-хус оларны сӱректеп. сиден істінде ойлас чӧредір. Он ікі хозан санап алып. пырғызын тапсадып, Кресен улицаӌа парир. Хозаннары андар-мындартын хулахтарын устайтпинаң сыххлаг. килглепчелер. Оларны сӱрген адайларны ағас-тастаң миргелеп турадыр Кресен. Город улицазын тобырып, анаң ағас аразынӌа изертіп гіарир хозаннарны.\\nПір тигей чирге сығар парған. Хозаннары анда чӧрглепчедедірлер. Кӧр турза, ырах нимес пір чалаң кізі иртіп килир, хап тиргілен салтыр.\\n—\\tИзен ме, мннді бе, абаа кізі!—тидір чалаң кізі.\\n—\\tИзенӧк,—тіпче Кресен.\\n—\\tНиме иткен полчаңзың?\\n—\\tЯ,—тидір мынзы, — ханның он ікі хозанын ха-дарчам.\\n—\\tА-а, хозанны син хадарча нооң, я? Чахсы, чах-сы. Минің оолаам хозаннаң хызып, хозан ал пир тіп, маға тыс пирбинче. Пірее хозан садарӌыхсың ма?\\nПаазы киліссе, ноға сатпас, садарӌыхпын. Кресен сизінчетсе, пу генерал-губернатор осхас.\\n—\\tПаазы нинӌе полар?\\n—\\tЧӱс салковай ахча полар паза холыңның ус-тығ салаазын ӱзе саап алим.\\n—\\tЧох, син ахчазын ал, устығ салаам халзын.\\n—\\tЧох,—тіпче Кресен,—іди киліспес, маға устығ салаа кирек. Салаазы аястығ даа полза, Кресенні холға кирері КӱС.\\n—\\tЧе, чарайза, устығ салаам кизіп ал, хозаныңны ал пеер,—тидір чӱлен салған генерал.\\nКресен ахчазын алып-алып генералның устығ салаазын кизе саап алған. Пір хозан тут пирді.\\n—\\tЧе чідір салзаң, миннең паза сурба, —тидір.\\nГенерал хозанын хапха суххан, тиргее палғап тастаан. Генерал адына алтанған, хырызынып ала чӧрібіскен. Ырах таа парғалахта, Кресен пырғызын тапсатча, хозан хап тӱбін тизе кирткен, хазың аразынзар пір ле пола халған. Генерал кӧрзе, хозаны чоғыл.\\nОрай полыбысханда хозаннары ағас аразынзар тарап парғаннар, позы чадып узыбысхан. Иртенінде тур ки-ліп пырғызын тапсат тур. Хозаннары андар-мындартын сегірісклеп чыылысхлап килді, санап кӧрзе,—прайзы.\\nОбед тузы чит тее парғанда, олох чолӌа пір ча-лаң олған кізі килче. Кӧрзе, ханның оолғы килир.\\n—\\tИзен абаа кізі,—тидір.\\nИзенӧк, оолаам,—тіпче Кресен.\\n— Ниме итчезің мында?\\n—\\tХанның хозаннарын хадарчам.\\nПірее хозан садарзың ма?\\n—\\tПаазы киліссе, ноға сатпас, садарбын.\\n—\\tНинӌедір паазы?\\n—\\tІкі чӱс манит ахча паза чымалчааңны кизе саап аларға.\\n—\\tЧе син ахчазын ал, чымалчаамны артыс.\\n—\\tЧох, іди чарабас, сатпаспын.\\n— Че чарайза, тут пир пірее хозан.\\nКресен пір хозан тут пирді. Оол арчымаана суғып, чіспелеп салды. Ахчазын санап пиріп, чымалчағын тӧк-песке сал пирді. Ханның оолғы іӌең-пабаң тіп хыс-хырып, ыы-сыытнаң кӱс салыбысты ибінзер. Оңар-тискер ойлатча, арчымағы ла сабылча. Кресен мында пырғызын тагісат тур, хозан хап істінде тулғап тур. Тулғи, тулғи килгенде арчымахтың тӱбін тизе кир-тібісті, анаң сығып ағас аразынзар кӱс салыбысты. Оолах андар даа кӧрбеен, хысхырып ала чӧре халды.Ол харааны хоныбох алған Кресен хозаннарынаң. Санап кӧрзе, пір хозан артых. Хайдаң-да сас хозан хозылып алтыр.\\nӰзінӌі кӱнін хадар парир.\\nАм ипчі кізі килир олох чолӌа. Чағын иде килгенде, ханның ипчізі осхас, арчымах артын салтыр.\\n—\\tИзен, ағаң,—тидір Кресенге.\\n—\\tИзенӧк, хызым,—тіп нандырча мынзы.\\n—\\tНиме итчезің мында?\\n—\\tХанның хозанын хадарчам.\\nЭ-э, хозанны син хадарчатхан полған нооң, я? Минің оолаам, син хозан ағылиғаныңны кӧрін, тыс пирбеді. Аннаң андар хозан садып аларға тіп килдім синзер. Садарӌыхсың ма?\\nПаазы киліссе ноға сатгіас, садарӌыхпыи,—тидір Кресен, позы, тізең, ипчі кізінің алтын чӱстӱгінзер кӧрче.\\nХозанның паазы нинӌе полар?—тіп сурча ипчі.\\n—\\tӰс хап ахча полар, паза позың маға парам тіп чӱстӱгіңні киртіске пирзең, хозан сини иолар. Хоза-ның чідірібіссең, паза миннең сурбасха нолзын.\\nХанның ипчізі сағын кӧрзе, паазы кнлізер осхас. \"Хозанны ла холға киріп аларға кирек. Ол хозанның ӱчӱн Хан Кресеннің пазын чох идер. Пас чохтарның хат алғанын кем кӧрген\",—тігі сағынча ол пос алынча.\\n—\\tЧе, чарайза,—тидір.\\nАхчазын санап, чӱстӱгін сустып, Кресенге тутыра пирген.\\nКресен сас хозанны тудып алып ханның ипчізіне тутырыбысхан. Ханның хозаннары тооза таңмалығ полтырлар.\\nКресен пырғызын тапсадып, ӱзінӌі кӱнінде иирзер индір парир хозаннарын городсар. Санап кӧрзе, ��озаннары прай,—он ікі. Хозаннарын аларға генерал-губернаторлар сағыпчатхан полтырлар. Саназа, хозаннары прай. Генерал-губернаторлар чапсыпча. Парып ханға хозан прай тіп чоохтапча. Хан ипчізі ағылған хозанны кӧрзе, таңмазы чоғыл. Ол даа хайди итсін зе.\\n—\\tЯ, хозанны чахсы хадардың,—тіпче хан. — Амды ӱс хапха толдыра сын чоох чоохта. Аны толдырған соонда хайдар хынзаң, андар пар,—тіпче.\\n—\\tЧе чарир,—тіпче Кресен,—ӱс хап сын полар. Че син ікі тураның аразында тахта ит сал. Ол тахтаа мин таңда ӱс хап сын чоох ағылам.\\n—\\tЧарир, тахта полар,—тіпче хан.\\nКресен, городча парчадып, пічік таратча:\\n—\\tМинің сыйығым кӧрген ханның чоны таңда прайзы чыылыссын.\\nТаңдазында чон чыылызып, хара маас чіли хайнасча, хара сек чіли ыыласча. Кресен тахта ӱстӱнде ӱс хуруғ хаптар палғап салды. Амды ол тахта ӱстӱнең чоохтапча:\\nПу городтағы чонны ӱс кӱнге читіре сыйлаанымны кӧргезер бе? пілчезер бе? сын ма?\\n—\\tСын..,—тіпчелер арға чон, — сыйлаазың!\\n- Андағ лолза, истіңер минің чооғым. Аның соонаң ханның он ікі хозанын хадарғам. Хозан хадар чӧргенімде, минзер генерал-губернатор парған, хозан садып аларға тіп. Мин ағаа хозан сатхам. Пір хап ахчазын алғам паза устығ салаазын холынаң кизе саап алғам. Тайма полза, генерал-губернаторны ағылыңар пеер, аның салаазы мына пу хапта.\\nСын полар,—тісчелер чон,—генерал-губернатор имӌіде чатча, холын имнедіп.\\n—\\tЧе, чахсы, пір хап толды,—тидір хан.\\n—\\tІкінӌі кӱнінде ханның оолғы парған, хозанох аларға тіп. Аның ікі хап ахчазын алғам паза чымалчаан кизе саап алғам. Сын полар ба ол?—тіп сурча Кресен.\\n—\\tСын, сын,—тіп хысхырысча чон,—ханның оолғы нмӌіде чатча, холы ағырча одыр.\\n—\\tЧарир, ікінӌі хабы толды,—тіпче хан.\\nІкі хап парда, ӱзінӌізі поларох,—тіпче Кресен.— Ӱзінӌі кӱнінде ханның ипчізі парған, хозанох аларға тіп. Мин аның ӱс хап ахчазын алғам паза алтын...\\n—\\tЧарир, ӱс хап толды, —тіпче хан, Кресенні чи-тіре дее чоохтатпин.—Амды хайдар хынзаң, андар пар...\\n—\\tЧарнр, парам,—тіпче Кресен,—че парар алнында, сағаа ам даа пір кӱзім кӧзідер кӧңнім пар. Кресен, хос мылтығын ал киліп, хыйлағларын тартыбысхан. Хара сектер мылтыхтаң сығара учуғып, чазы чирде тӱзіп, тим-тирігліг солдаттар полып, пизердең хости турып, пас парыбысчадыр. Тӱрченің не аразында солдат чазаа тол чӧрібісті.\\nАны кӧрген чон, хысхырызып, ӧрінісчедедір. Ханның сырайы хорыхханынаң тостаң даа ах пол парган. Солдаттарға кӧріп:\\n— Тохта,—тидір, — мыиа хызым ал, хада ынағ по-ларбыс, минің орныма хан пол.\\nКресен, кӱлімсіреп, мылтығының хыйлағларын сап-тырыбысханда, солдаттары пазох хара сектер полып, мылтыхха нандыра кірглеп пардылар.\\nКресен, ханның хызын алып, улуғ тойын тойлап, улуғ пайын пайлап тура парған. Аас солдат ас-тамағын анда салып турадыр пу чонға. Читі кӱнге читіре пол-чададыр тойлары.\\nТой соонда, тоғыс генерал-губернаторны чыып алып, чарғаа пирче. Чарғы оларны прайзын, тайма ниме иткен ӱчӱн, пу городта тизек арығлирға чарғылап салтыр. Оларның орнына пастыхха чон пос аразынаң пасха кізілер тааптыр.\\n\"Кресен\" тіп нымах 1946 чылда Ағбан пилтірі районда, Чарковтар аалында чуртапчатхан 77 частығ В.А. Кайлағашев нымахчыдаң пазылған. Иң пастап хакас тілінең \"Алыптығ нымахтарда\" публиковаться полылған. Абакан, 1951 чыл, 244 стр. Пу нымах орыс варианттарына чағын. \"Андар пар, че хайдар парарын пілбинчем. Аны ағыл кил, че ниме ағыларын пілбинчем\" тіп ңымахнаң тиңнестір кӧр.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Кресен&oldid=188»\\nПоследнее изменение этой страницы: 12:16, 30 августа 2014.","num_words":2970,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.198,"stopwords_ratio":0.099,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Аат палазы хубай хус паза ир тохчын — sostik.info\\nАат палазы хубай хус паза ир тохчын\\nАлында-пурунда апсах-иней чуртаан-иргептірлер. Паарларынаң сыххан пала чоғыл оларның, істілерінең тӧреен ирке чоғыл. Орай часха чит парған, чабалғына тураӌахта чуртапчалар. Пір інегес, пір адыӌах пар оларның. Пуларға хонӌых полып пір садығӌы кізі чуртапча.\\nКирі кізі иртеӌіл нимес пе зе, пістің дее апсах иртен иртӧк турадыр.\\nПірсінде ол, чабал адын кӧліп алып, одыңнап парир. Ырах таа парбаан, одың таарлап алып, тынанып одыр. Тамкы тартарға полып, отых сахса, оды іди ле пызыңни тӱсче, ибіре хырин чарыдып. Апсах , кізі іди от чариина кӧрчетсе, ырах нимес ноо-да ниме хазарчатхан осхас. Алай хар ба пу тіп сағынча апсах. Таяхнаң ілдіріп алып, позынзар чылдырып алып, кӧрзе — нымырха. Пу ибіркі хая хоолларында чӧріп, апсах кізі аат нымырхаларын удаа тапчаң, че сарсыхха урунмаан полған.\\nОл нымырханы, хойнына суғып алып, ибіне ал килген. Одиин тӱзір салып, ибге кіріп, нымырхазын инейіне кӧзітче. Аатти осхас кӧк ала нымырха. Мының алнында апсах-иней чон аразында тунғус ааттың пастап ла туған нымырхазы ах кӱӌӱгес полӌаң тіп чоох исчең полтырлар. Пу тунғус ааттың пастағы нымырхазы полбазын тіп, апсах аны сынап кӧрерге итче. Аннаң андар апсах ол нымырханы холтых алтына суғып, палаланзын тіп, ит ізиине тутча. Іди ікі ай тутхан, соонда сынап таа нымырхадаң ах кӱӌӱгес чарылып сыхтыр. Ам ол кӱӌӱгесті пір дее кізее кӧзітпин азырапча.\\nПістің апсах пай садығӌы хонӌығынзар удаа кір чӧрӌең, атхан-сапхан аң-хус идіне, аң терізіне іпек орнас килӌең полған. Чалғыс інеенің сӱдін ах кӱӌӱгесті азырап салӌаң.\\nАх кӱӌӱгес адай сині ӧс парған, уяда тудылбиныбысхан. Апсах адайын аат палазы Хубай Хус тіп адап салған. Пірееде адайын тасхар сығарыбызадыр.\\nКічіг дее полза, ол адай эзіне ӧртек ағыл пирче. Соонзар аннаң даа улуғ хустарны, аңнарны даа тазып пастаан ах адай. Апсахтың ибінде аң-хус иді толдыра полыбысхан, аарлығ аң терізі дее тоозылбиныбысхан. Оларны орнасса орназып, сатса садып, апсах-иней чахсы чуртабысханнар. Пай хонӌыхсар даа чӧ��бес полыбысханнар.\\n— Апсах хайди чӧрбес полыбысты? Алай пірее чирде тыны сых парды ба кирі айнаның?— тіп сағынча пай садығӌы.\\nПірсінде, піліп аларға тіп, пай садығӌы апсах-инейзер кір парды. Кӧрзе аңның, хустың иді, терізі іди ле! Садығӌы сизін турза, апсах аарлығ аң-хус терізін пасха чирге сат турған осхас.\\n— Мынӌа кӧп аң-хусты хайдаң аладырзың, апсах?— тіп сурча садығӌы, нименің оңдайын пілерге хынып.\\n— Хайди полза аңнап аладырбын. Кирі дее кізінің ырызы полӌаңох полтыр,— тіп нандырча апсах.\\nСадығӌы кізі тарынғанынаң, ізігін тазылада чаап, сығып чӧрібіскен.\\nӰр бе, ас па чуртааннар іди апсах-иней. Пірсінде ӱлӱкӱнде, оларны ааллап хығыртып, пай садығӌы ат ыза пиртір.\\n— Пу тик ле полбинча... Кӧрген нимессің ме зе ізікті тазылада чапханын,— тидір инейек апсағына,— Ам ол піске араға ізірер. Аң-хусты ноо оңдайнаң піди илбек тутчатханыңны чоохтабаанда чарабас; оғырға санир. Чоохтабыссаң, Хубай Хусты садызар. Садыбызарға — адай аястығ, сатпасха итсең—ідӧк алып алар.\\n— Алай, иней, Хубай Хусты читі пызолығ інекке пирібізең ме?—тіп сурча апсағас инейінең.\\n— Чох,—тидір инейі,—нинӌені дее пирзе, садарға чарабас. Алар полза, кӱснең алзын.\\nАпсах-иней хайдар даа парзалар, Хубай Хус олардаң халбаӌаң. Пасха адайлар аның харнынӌа ла полӌаңнар. Ам пістің апсах-иней, хаңааға одыр салған, садығӌызар ааллап парилар.\\nСадығӌы пуларны аарлап, кірлесте удурлапча. Ибге киріп, астың тадылиинаң, арағаның хатиинаң сыйлапча.\\nИнейек, кӧйтіктеніп, іскен пол саладыр. Апсахтың, арағаа кӧріп, хыӌазы тудыбысхан, ол арағаа алдыртпас нимес, алтыртар осхас. Садығӌы ағаа урған ӱстӱне урып одыр. Іскен аразында садығӌы сурча апсахтаң:\\n— Син маға ноға талбах истебинібістің, апсах?—тіп.\\n— Харныма сыданчатханда, талбахты даа ноо нимее истим...,—тидір апсах.\\n— Хайди тик чирдең иске патыбысхазың?— Мының алнында чабал харныңа даа сыдабаӌааң хайза?— тіп сырбалып одыр садығӌы.\\n— Минің адай пар... иртеннең иирге читіре ибге аң-хусты тазып ла маңнанар чоғыл,- тіпче апсах.\\nПай кізі ол адайны садыс сыхты.\\n-- Че, чарайза. Читі пызолығ інек пирёр ползаң, алғайзың,—тігіче апсах.\\nИнейек апсахтың хабырғазынаң сасхлапча, че анзы илемезін иртібіскен осхас, пір дее ниме сизінминче.\\n—\\tЧох, Хубай Хусты мин сатгіаспын, —тидір иней-ек,—ӧдіртеечедіңер, сатпаспын.\\nСтол кистінде одырған аалӌылар инейекті чӧптеп-челер:\\n—\\tПирібізіңер. Сірер апсах-иней пол парғазар, адайнаң ноо ниме идерзер?.. Олох таа андағ адай тик халар,—тісчелер.\\n—\\tАдайыңар ӱчӱн читі пызолығ інек пирем, позы-ңарны ӱреенӌе азырим,—тидір садығӌы. Сарысса даа иней кізі, чоннаң азынып, хайдар парзын. Хайди даа итсе, оларни полар осхас. Ол туста истігнің кӱзі полӌаң полбас па за,—Хубай Хусты пирібіскеннер.\\nАат палазы Хубай Хус аны іди садыбысханнарын піл салтыр. Ам аңны хусты садығӌаа тазыпча. Садығӌы уламох пайыпча.\\nПірсінде Хубай Хус, тайғада чӧрчедіп, сыын сӱр париған пулан пысхағы саналығ кізее учурап парған. Ам Хубай Хус оларның ай соона кірібісті. Іди сӱрдір гіарирып, сыын сананып одырза, аның адайдаң даа, аңӌыдаң даа осчаң оңдайы чоғыл. Кӧрзе, алнында пір илееде улуғ кӧл (ол кӧл Ағбан пазында полған ма хайдағ). Чир осчаң оңдай чохта ла сыын ол кӧлге кире сегірібіскен. Аны сӱрген аңӌы тура тӱсті. Соонда ноо-да ниме килигенін сизін салып, ол айлана тӱскен. Кӧрзе, чоон ах адай пу килир... Хорыхханынаң аңӌы ойда одыра тӱскен, саналары, тізең, ол туста азахтаң азырыл парып, кӧлзер пір ле пола халғаннар. Адай чахсызы килген узынаң кӧні кӧлге кире сегірген. Сыынны сӱре чидіп ніткедең хапхан, кӧлдең сығарып одыр.\\nАңӌы кізі прай аң-хустың тілін пілӌең полтыр.\\nИстіп одырза, сыын алданчатхан осхас:\\n—\\tМині дее тудып син, аат палазы Хубай Хус, ӱр тох поларзың ма? Минің тӧрт палам ӧкіс халарға чӧрлер. Оларға даа ачындах, Хубай Хус!\\n—\\tМинің эм-кӱлиим апсағас мині пай садығӌаа садыбысхан. Садығӌы апсах-инейні ӧлгеннерінӌе азырир полған. Аң-хусха ачынып, оларны позыдыбыс турзам, садығӌаа ноо туза полар? Ол апсах-инейні азыраби-ныбызар,—тіп, ах адай сыынны арғазына арта тастап алып, ибін талаза пас салыбысхан.\\nАат палазы Хубай Хустың алып адай полғаны прай улуғ кічіг аң-хусха сағбаланчатхан полтыр. Аны паяғы аңӌы даа пілӌең полтыр. Аннаңар ол ах адайға мисет полбин наныбыстыр. Аның Ағбан пазында кӧлғе кірген пулан пысхағынаң иділген саналары соонаң Сырдаң ырах нимес кӧлде табылтыр. Аннаңар ол кӧлні \"Пуланнығ кӧл\" тіп адап салтырлар. Аат палазы ах адай сыыны чӱктеніп ибіне читсе, апсах-иней, частары алып, ӱреп партырлар. Адай чахсызы, эзіне сағынып, чобалчададыр: апсах-инейнің эн чуртында улупча. Ол чіг ниме чібечең полтыр. Пола-пола ол азах сани чӧрібіскен.\\nПірсінде, іди чӧрчедіп, ол пӱӱрлерге хозыл парған. Оларнаң хада мал тутча. Сын пӱӱр поларға итсе, чіг ит чіп полбинча, чӱрее пӱӱрни осхас сӧрӧн нимес. Ах адай астап, тӱреп парған.\\n—\\tСин, аат палазы Хубай Хус, чирні ӱс хати хаап. азыр,—тидір ағаа пірсінде тізі пӱӱр,—Анда пір дее ни-медең хорыхпас поларзың. Ноо даа нимее чӱреең хабар.\\nАдай чирні, ӱс хати хаап, азырыбысхан. Аның соонаң ах адайның чіг ит ле чирі кил чӧрӌең. Хубай Хус хыӌалығ, итке харны тоспас, ханға сухсуны ханмас пол парған.\\nІди аңнап, маллап чӧріп, Хубай Хус ікі чоон пуланны сӱр сыххан. Ос полбин, пуланнар турыбысханнар.\\n—\\tПісті дее тудып, пістің идібіске ӱр тох полар-зың ма, Хубай Хус? Пісті піди иткенӌе, син маллығларның малын тудып чізең артых полбас па?—тіс-челер пу ікӧлең.\\nХубай Хустың пуларны истері дее килбинче. Адайның амалын алчаа чохта пір пулан тапсапча:\\n—\\tСооңда килиген нимең полӌаң, Хубай Хус?—\\nАдай аар пеер айланған аразында ікі пулан аны ікі саринаң ӧдіре сӱзібіскеннер. Хубай Хус мында, ӧлбес чирде, ӧл халған.\\nПаяғы тізі пӱӱрдең читі сарығ пӱӱр, сигінӌізі хасха хара ��ӱӱр тӧріптір. Пулар прайзы аат палазы Хубай Хустың палалары. Пастап ах адай хозылған ӧрдегі пӱӱрлер тоозылған полтырлар.\\nЧир тустығ нименің тузы полӌаң нимес пе зе. Сигіс пӱӱр, сиирлері хатып, харахтары ханнанып, харнылары улам алғып, улам ачын полыбысханнар. Малны хуйдырып, аңны сиилдіріп, тудып, хыр тура парғаннар олар.\\nПуларның піди сайбағ итчеткені кӧбізін Моол ханына читчең. Пӱӱрлер аның малын тың ӱредібіскеннер. Сигіс пӱӱрнің пазы полып Хасха Хара Пӱӱр чӧрче.\\n—\\tПу аат палазы Хубай Хустаң тӧреен пӱӱр по-лар,—тіпче Моол ханы. — Паза андағ алып пӱӱр хайдаң килер?\\nАм ол, иң чӱгӱрік, иң кӱлӱк аттарны тапхлап алып, Хасха Хара Пӱӱрні сӱрдірче. Че Моол ханының олзрны сӱріп читчең ат чоғыл,—чит полбинчалар.\\n—\\tКим хазында, Тустығ Пӱкте, Ир Тохчын теен кізі чуртапча, —тидір Моол ханы.—Аның ӱс хара ады пар. Улуғ Харат, Ортын Харат, Очы Харат. Хасха Хара Пӱӱрге читсе Ир Тохчынның Очы Харады ла чидер. Паза аны читчең ат чоғыл. Очы Харатты тіледіп ызарға кирек.\\nМоол ханының оолғы Хара Моол, хызы Абахай Пахта полтыр.\\n—\\tХара Моолны ысса, ир кізее Ир Тохчын хатығ паарланар,—тидір Моол ханы,—адын пирбес. Хайдағ даа полза ипчі кізее ир кізі чағ паарлығ поладыр. Тың хатығланмас.\\nАм, араға тимнеп пиріп, Абахай Пахтаны ызыбыстылар.\\nАбахай Пахта Ким хырина, Ир Тохчынның тузына читкен.\\n—\\tКиме кизіріңер!—тіп хысхырча суғ озаринаң.\\nТохчынның чоны, аны истіп, чоохтапчалар:\\n—\\tКим озаринда ипчі хысхырча, киме тілепче,—тіп.\\nИр Тохчын кимеліг кізі ыза пирді.\\nАбахай Пахта арағазы, ас-тамаа хада килтір. Иб эзі Ир Тохчынны арағаның хатиинаң, ас-тамахтың тадгншаң сыйлап парир. Ӱр, ас полғанда, Абахай Пахта чоохтапча:\\n—\\tЯ, мині пабам ысхан. Хасха Хара Пӱӱр чаныбысха чит парир. Аны хайди даа сӱріп тударға кирек. Аны сӱріп читчең ат синің Очы Харадың полтыр. Аны сур килдім.\\n—\\tУ-у-у... Кічіг Харадымны аябин хайди пирер полғам. Улуғ Харадымны пирем,—тидір Ир Тохчын.\\nАбахай Пахта, \"Кічіг Харат, Кічіг Харат ла\" тіп, тохтабинча. —\\tУғаа полбаанда Ортын Харадымны даа ал.— тидір Ир Тохчын.\\nАраға кӱстіг ниме—кемге сыдабас? Іскен.ит ізеен туста, Ир Тохчын чӧпке кір чӧрібіскен.\\n—\\tЧе, чарайза. Пирем Очы Хараны даа,—тидір.\\nОл хараазын хонып, иртенінде Абахай Пахта парарға\\nЧе айытхан сӧс арығ ползын, атхан ух палығлығ ползын, Очы Харадыңны пир,—тидір Абахай Пахта.\\nИр Тохчын таң пирер полған, таң отказ иткен пілбинче.\\n—\\tИзіриим улуғ полған осхас. Пілбеске кір пар-тырбын. \"Адың пирер полғазың,\"—тіпче Моол хызы.\\nАндағ полған ма, апсах?—тіп сурча ол пір апсах-\\n—\\tЯ, —тіпче апсах,—пирер полғазың. Мин хол чарғам.\\nПаза хайди итсін Ир Тохчын, пазын тырбанып ала, Очы Хараны пирібісті.\\n—\\tЧиті ле кӱнге пирчем. Читі кӱн иртсе ағылба-заңар, адыма позым парам,—тидір Ир Тохчын.\\nХан хызы Хасха Хоорадына алтанған, Кічіг Ха-ратты чидекке алып, чирі-суун талаза чӧрібісті.\\nАң чабаллары мал ӱреде��ін тохтатпинчалар. Хара Моол Очы Харатха алтан салған. Чон чыып, Хасха Хара Пӱӱрні пазорлирға ысчададыр. Ам пулар сигіс пӱӱрні сӱр сыхтылар. Пір хырны азып, ікінӌізіне сыхчададырлар, пір ойдаң сығып, ікінӌізіне кірчедедірлер. Оңыл-соңыл тағларны оймах-осхыл чіли иртіпчедедірлер. Очы Харат пӱӱрге читіре ойлап, иртібісчедедір. Хара Моол атса, чаза ла атыпча. Атызы даа анӌа ла полған полбас па за. Позының уянын пілінмин, ачиин ат чах-сызына читірче: хыя атсох, Очы Хараттың пазынаң хамӌынаң саапча. Ахсы-тілі чох малғох аӌырғанып чабалланча:\\n— Алығ аастың, син хойлаға тохтирын пілбинчезің!\\nИирде, ибге айланып, Очы Харатты, тыын хазааға киріп, арғазына алтон пуд хум артып, алын азахтарын тимір кізеннең кізеннеп. постарының Хасха Хоор-адының мойнына палғап салғаннар. Тыын хазааны пиктеп салғаннар.\\nХараа Хасха Хооратнаң Очы Харат чоохтасчалар:\\n—\\tСинің эң-кӱлииң Хара Моол хайдағ андаг кізі полчаң?—Тіпче Очы Хара.—Хасха Хара Пӱӱрні атып полбаан ачиинаң мині сохча. Минің эм-кӱлиим Ир Тохчын пу синге читіре, пазымнаң сабардаң иртіп, пудымнаң даа саппаан. Че пістің чирзер тизең,. Хоорат.\\n—\\tПарза парардааӌыхпын. Арғадағы алтон пуд хумны хайдар идерзің? Азахтарыңкізенніг нимес пезе?Тыын Хозааны хайди азыра сегіріп аларзың? —тіпче Хоорат.\\n—\\tПір-ікі сілігінземӧк, алтон пуд хум тӱс халар.. Тимір кізен ӱзӱлбезе, азаамда ідӧк тее парар. Тыын хазааны азыра сегірібізем, хайди даа. Кӱзің албинчатса, саға даа полыс пирем,—тіпче Очы Харат.\\nАм пу ікі ат хачыбызарға чарат,салдылар.\\nОчы Харат пір-ікі сілігінерінең алтон пуд хум арғазынаң тӱс чӧрібіскен. Турған чирдең тыын хазааны азыра сегірген ол. Хасха Хоорат сегіргенде, кизін азахтары хандыр тузынаң хазааға арта чадыбысхан. Очы Харат, пастыр киліп, пазын суғып, кӧдірібіскен Хооратты. Орты хараа тузында ікі аран-чула ат Моол ханының чирін тасти чӧрібіскеннер.\\nЧаспаң чазыларны чорыхнаң иртіпчедедірлер, хойығ тайғаларны ӧтіп киліп одырлар ат чахсылары, тирең суғларны чӱзіп кизіп одырадырлар, тайыс суғларны чортымнаң кизіп чададырлар; хая тағларны хысхаӌахти ибіріп, чылбыраң тағларны кӧні азып одырадырлар. Ӱр бе, ас па парғаннар олар іди, Моол чирін ырах халдырып, Ир Тохчынның чиріне сабылыбыстылар.\\nІкі аран-чула гттың хачып одырғанын піл салып, читі сарығ пӱӱрнең Хасха Хара Пӱӱр сӱріс сыхтылар. (Пӱӱрні тик ле \"ухаанӌы\", \"чир хулах\" тібинче ниместер бе зе.)\\n—\\tУу-уу! Хооратты чирге кирек, симіс мал полтыр!—тісчелер читі сарығ пӱӱр.\\n—\\tЧох, Хоорат.симіс тее полза, Очы Харатты чирге кирек,—тіпче Хасха Хара Пӱӱр.—Хоорат, пістең озып, хайдар парбас, хаӌаы даа піске нымзах ит, тадылығ киміркі полар ол. Че Очы Харатты чіп салбазабыс, ол хаӌан даа пістің чаныбысха чидер...\\nИр Тохчынның Очы Харады ибдең сыххали пис хон салтыр. Хараа Ир Тохчын тӱс тӱзегіче: аның Очы Харады кізенніг килче. Анынаң хада хасха Хоорат килче. Олар хазып, Ир Тохчынның чиріне сабылыбыстылар. Кинетін читі сарығ пӱӱр, сигізінӌізі Хасха Хара Пӱӱр, киліп, оларны чіп чӧрібіскеннер...\\nИртеніНде, усхунып, Ир Тохчын ипчізіне чоохтапча:\\n—\\tТӱзім полӌаң ма, тӱлім полӌаң ма? Очы Харам ікі алын азағын кізеннет салған, Хооратнаң палғас-тыр салған хазып одыр. Ибге чидіп одырғаннарында, читі сарығ пӱӱр, сигізінӌізі Хасха Хара Пӱӱр, сӱріс киліп, Очы Харатты чіп салчалар.\\nИр Тохчын тыстан полбаан. Азыранып албинаң, Ортын Харатты изерлеп алып, чӧрібіскен. Ырах таа парбаан. Кӧрзе, Очы Хараттың тіні ле халтыр.\\nИр Тохчын, чап аңнарның ізіне кіріп, оларны Ағбан пилтірінде Ким хазында турған тағда тапхан. Пӱӱрлерні тағ чағали иртіре сӱр парирып, хысхыр парча:\\n—\\tПу ады чох тағ \"Ирт тағ\" ползын,—тіп. Пӱӱрлер, Ағбанға кире сегіріп, улуғ маңзытта кизіре чӱзіп, ойлас парчалар. Кидертін улуғ чил полча.\\nИр Тохчын пӱӱрлерні читпес нимес — чидерге чӧр. Анӌада Хасха Хара Пӱӱр ӧріне хысхыр парча:\\n—\\tТастығ чирӌе ойлаңар. Ортын Харат хызырах малдаң тӧреен иолза, табаны чуға полар. Чат таа хал-ӌаң полбазын.\\nЧиті сарығ пӱӱр тастығ чирні таллап ойласчалар, че Ортын Харат чағдаӌаан на чағдапча.\\n— Чил чоғар ойлазыңар. Ортын Харат кирі малдаң тӧреен полза, хамағы чуға полар. Чат таа халӌаң полбазын—тіп, хысхыр парча Хасха Хара Пӱӱр.\\nЧе Ортын Харатха тас таа хатығ нимес, чил дее ӧтіг нимес—читі пӱӱрні читкенни чит парир. Ол оң-дайнаң Ир Тохчын читі сарығ пӱӱрні пір ухха чізе атхан. Ам чалғыс Хасха Хара Пӱӱр халған. Ам Ир Тохчын, аны сӱріп, атхан чирде адап парча:— Ээгінең теңзе, \"Ӧӧк\" ползын; сыртынаң тең-зе, \"Сыр\" ползын; пазынаң теңзе, \"Паза\" ползын; істінең теңзе, \"Ис\" ползын; азаанаң теңзе, \"Асхыс\" ползын; тамағынаң теңзе, \"Тастып\" ползын; ирнінең теңзе, \"Ибіг\" ползын; арғазынаң теңзе, \"Арбат\" ползын; соонаң теңзе, \"Соос\" ползын; табанынаң теңзе, \"Табат\" ползын; учазынаң теңзе, \"Ут\" пол-зын; пилінең теңзе, \"Пии\" ползын; хамағынаң тең-зе, \"Хаал\" ползын; Хасха Хара Пӱӱрні ӧдіре атхан чир \"Хара тас\" ползын.\\nПалығлат салған Хасха Хара Пӱӱр, Кимні азыра се-ғірчем тіп, суғның тігі саринда суға тӱскен. Суғдаң сығып, Кимнің тігі саринда сілігін турғанда, аны Ир Тохчын ӧдіре атыбысхан. Ол Хара Тас тузында пол-тыр. Аннаңар Ир Тохчын Хасха Хара пӱӱрні атхан чирлер аның адаанынаң адалтырлар.\\n\"Аат палазы Хубай хус\" кип-чоох М. К. Добров-таң пазылған. Пу кип-чоохтың вариантын Н. Ф. Катанов пазып, публиковать полған. \"Образцы народной литера-туры тюркских племён\" тіп тоғысты кӧр, СПБ, 1907, 165 № паза пір варианты \"Хакасскай фольклор\" тіп сборниктің 1 № пар, Абакан, 1941 ч., 98, стр.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Аат_палазы_хубай_хус_паза_ир_тохчын&oldid=182»\\nПоследнее изменение этой страницы: 12:06, 30 августа 2014.","num_words":2186,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.102,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Пайнаң чылан — sostik.info\\nПай кізі чуртаан полтыр. Пірсінде ол, мылтых артын салып, холында ағас тудын салған аңнап парды. Чар хасти парчадып кӧрзе, чазыда ӧрт кӧйче, тӱдӱн тубан чіли чайылча. От арали, ӧрттең тизіп, чылан парча.\\nОл чылан пайзар чағдап киліп чоохтапча:\\n—\\tМині арачылап хал, мин сині прай аңнар тілі-не ӱгрет салам.\\nПай сағын кӧрзе, чыланны арачылап халары сидік нимес.\\nТурыстыра паа ӱчӱн ноға арачылабаӌаң—кӧр, чойланыс чох ползын,—тіп, чыланны хойнына сух салған.\\nӦртті иртіп парып пай чыланға:\\n—\\tЧе, сых!—тидір.\\nЧылан аның мойнын ибіре сарылып алған. Пазын сығарып тапсапча:\\n—\\tНоға сыхчаң полғам... Сығардаң полар мин амох сині сағыбызам.\\n—\\tПай хорығып:\\n—\\tМин сині ӧлімнең арачылап халғам. Ноо ниме ӱчӱн чахсыны чабалнаң нандырарға сағынчазың?— тіпче.\\n—\\tСин чи кемнең искезің пайның чахсыны чах-сынаң нандырчатханын?—тіпче чылан.\\nСағынып, сағынып пай кізі чахсыны чахсынаң тӧлеенін сағын таппады. — Че суғ хастада параң,— тидір ол,—пастап ла учураан ӱс нимедең сурарбыс. Олар даа чахсыны чах-сынаң нандырғанын пілбезелер, сағарзың.\\nАм олар чол хастап парчалар. Тал аразында пір кирі ат турча, пазын тӧбін тут салған, алтындағы ирнін салбаңнадып, сабыхсып турча.\\n—\\tПістің чарғыбыс чар пир,—тидір пай,—мин чыланны ӧрттең арачылап халғам, ол, тіз.ең, мині сағарға итче. \"Чахсыны чабалдаң читірчең\" тіпче.\\n—\\tОл сын чоохтапча,—тидір ат. —Мин чиит туста пір пайда полғам. Чалбах чазыны ибіре, тӱн тайғаны ӧтіре, соохты соох тібин, ізігні ізіг тібин, аны ал чӧрӌеңмін. Амды, киріп парғанымда, тӧңе сыхпас пол парғанымда, кирек чох пол пардым. Тістерім чох, астап-сухсап ӧлім сағып чӧрбін.\\n—\\tСын мини полды, —тіп ӧрініп, чылан сағарға тимнен салған.\\n—\\tТохта,—тидір пай,—ам даа ікі хати сурарыбыс халды.\\nАннаңарох парчалар. Оларға удур таахылығ адай ойлап одыр, кирееніне харах уян пол парған осхас, пір дее ннме кӧрбинче. Пай кӧрзе—аның адайы. Адын ундуп таа салған полза, ол сурча адайдаң:\\n—\\tЧахсыны чахсынаң нандырған к ізі истің ме?— тіп.\\n—\\tЧох, испеем,—тидір адай.—Чиит, кӱстіғ туста мин ээм-кӱлииме аң, хус тазыӌаң полғам. Ол пай кізі полған. Ам киріп парғанымда, ол мині сығара сӱрібіскен...\\nАм сурӌаңнары пір ле халды. Пай кӧрзе—пір хыраңда тӱлгӱ кӱскелеп чӧр. Пай ағаа тапсапча:\\n— Чахсыны чахсынаң тӧлепчеткен кізі истің ме син?—тіп.\\nТӱлгӱ чағын арах гіас киліп, хузуриин пулғап кӱлім-сірегіче:\\n—\\tАны пілері ноо кнректір сірерге?—тидір.\\n—\\tМин пу чыланны ӧрттең арачылап халғам, ол, тізең, мині сағарға итче, \"чахсыны чахсынаң тӧлебеӌең\" тіпче.\\n—\\tСин, чылан, тӱзіп турып ал, мойындағы нимені хайди чарғылаӌаң, анаң сағарзың. Чылан чирге тӱзіп алған. Хузуриина турып алып, пайны сағарға сӧӧ тартылча. Тӱлгӱӌек, тізең, пайның алпина істінде чоо чапсыпча, пазын агассар икіпче.\\nТӱлгӱнің ноо ниме итірчеткенін пай, ам на сизін салып, анаң таяғын��ң чыланның пазын ӱзе сабыс-хан. Тӱлгӱӌек пайны ибіре чӱгӱрглеп, хузуриин пулғапча. Аның терізі от ла чіли сағылча. Пай чахсыны чахсынаңох тӧлир тіп сағынды ни зе. Ол туста пайның, тӱлгӱ терізіне хыӌазы киліп, харахтары чылтырабысхан. Мылтиин иңнінең суурып, атарға сағынғанын сис салып, тӱлгӱӌек хыр озаринзар ойлабысхан. Аннаң хысхырча:\\n— Чахсы иткен ӱчӱн пайлар хайди тӧлепчеткенне-рін ам прайзына чоохтап салам!..\\nЧох-чоостар \"пайдаң таныс пол, наныңда палты-лығ пол\", тіп тикке ле чоохтабинчалар.\\n\"Пайнаң чылан\" тіп нымах 1951 чылда М. К. Добровтаң пазылғаң. Н. Ф. Катановтың записьтерінде пу нымахтыігь варианттары пар. \"Образцы народной литературы тюркских племён\" тіп тоғысты кӧр. СПБ, 1907 чыл, 579 №, 512 стр.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Пайнаң_чылан&oldid=202»","num_words":462,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.13,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Пу наада Асхыс аймаана ахчалыг полызыг пирер кiзi табыл парды - Национальное вещание - Вести Хакасия\\nЧоох 100-че миллион салковайданар. Итсе, закон хоостыра, ол ахчанын нинче-де чардыгы республика бюджедiнзер кiрер. Халганы Асхыс аймана парыбызар. Инвесторнын ахчазына угредiг паза культура учреждениелерiнде килкiм тыхтаг тогыстары идiлер.\\nОл кун хан тигiрзер пастагы кiзi учугыбысхан. Хызылчардагы имчiлер училищезiнiн студентi Ирина Иридекова ол туста…\\nТогыстар Харатас городта, Алтай, Пии паза Боград аймахтарында апарылчалар. Суга кiрген кiзiлерге ахчалыг полызыг…","num_words":68,"character_repetition_ratio":0.032,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.103,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.777,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Табыг комиссияларынын ман чох тус пасталыбысты - Национальное вещание - Вести Хакасия\\n5 февраля 2018 ГТРК «Хакасия»\\nТабыг комиссияларынын ман чох тус пасталыбысты\\nПрописка хоостыра чуртабинчатхан кiзiлерден 18 мартта ун пирiбiзерге сурыныс пiчiктерi кiрiп пастабысты. Ол чорiм 1 февральдан чарлалган. Комиссия араласчыларына тогысты хайди сайбаг чох апарарданар угредiглiг чыылыгда чоохталча. Кун суриина аннан даа пасха сурыглар сыгарылча.\\nУучанын квартиразы койген, аны наачылирга ахча киректелче. Че сагам республикадагы чоннан ундезiг тын на чогыл.","num_words":63,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.143,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.408,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧЫЛЛАРЫМ, МИНІҢ ЧЫЛЛАРЫМ...\\nПілерге чапсых. Кізі киріп парарына тимде поларға кирек. Пістің хайзыбысха даа, хаӌан полза, улуғ частығ кізінің ӱлӱзінең, сағыссыразынаң чаразарға килізер. Ол - чуртас.\\nАмыр-хазых, ынағ, пір чӧптіг чуртаан ирепчі кирир тус чит килгенін сизінмин дее халадыр. Че пу даа туста олар, холларын пос тӱзірбин, ідӧк ле сіліг, ӧкерсіністе чуртап парадырлар.\\nСынап т��а чир-чайаанның хомай тузы чоғыл тидірлер. Олох кӱскӱ чалахай часхыдаң ноо пӱлес. Я, кізі пу ах чарыхха нап-наазынаң килче. Хайди аның чуртазы салылар, кӧп ниме позынаң полар. Ӱр ниместе «Сыйлап пир мағаа ӱлӱкӱн» книганы хығырғам. Анда кізее пір хати пирілчеткен чуртастың «Кӱскӱ» тузын ідӧк ле сіліг иртір парарына тузалығ чӧптер пирілче.\\nХайзы ученайларның кӧрізінең, кізі 150 чылӌа чуртир оңдайлығ одыр. Кӧні чоохтаза, пістің хайзыбыс таа киріп парарынаң чочынча полар. Аннаңар сағынарға даа хынминчабыс. Че аннаңар сағынарға, чоох апарарға килізер ле. Пурунғы Рим тузында кізілернің кӧбізі 20 ле часха читіре чуртаӌаң полтыр. Париж Коммуназы тузында 28 частаң ас парӌаңнар. Че пола-пола час чазапчатханнарның саны ӧзіп ле одырған. Амғы туста халғанӌы 20 артиинаң чыл аразына час чазапчатханнар саны хозыл парды. Анзы ӧріністіг. 2025 - 2030 чыллар тустарында 60 час асханнарның саны 280 миллионға чит парар тіп санапчалар. Пӱӱн кӧп частығ кізілерінең Япония хазназы махтатча.\\nУлуғ частығлар кӧптелчеткені хазнаа ла сидіксіністер ағылбинча, че ідӧк киріп парғаннарға. Кізі киріп парарына, хайди даа полза, тимде поларға кирек. Чоох улуғ частығ кізі позына сыдан полардаңар парча. Саңай киріп парғанӌа, ол, ор сағызын чідірбин, чітіг чӧр турзын. Хайзы кізі, улуғ часха пастыр парып, ӱреп парар даа сағыстар тудадыр. Анзы пол парбас ӱчӱн, постаңар чииттеңӧк сағыссырирға кирек. Пір саринаң, сурығ мында кізі нинӌе чуртирынаңар нимес, ӧӧні - хайди чуртап парыбызарынаңар, хайдағ полар халған чыллар пу кізее.\\nАмды мындағ сурыға нандыр кӧріңер: хайдағ тустаң сығара посты кирі кізее санирға? Мында пір тӧӧй нандырығ ам даа чоғыл. Че халғанӌы туста мындағ кӧріске килчелер: чиит кізее 44 часха читіре саналча, ортымах частыға - 59 часха читіре, кирібіскен кізее - 74 часха читіре, «чиит» улуғ частыға - 89 часха, улуғ частыға - 90 час ас парза.\\nКізі ноға киріпчеткеннеңер ученайлар аразында таластар хаӌаннаң парча. Іди 1950 - 1980 чылларда 350 аймах кӧріс полтыр. Сынап таа, хаӌан кізі киріп пастапча? 20 час тустарынаң ма алай 60 - 70 частығдаң ма? Прайзы даа пілче полар: кізі органнары пір тиң кирібинчелер. Іди харахтар, тістер пурнада уйан пол сыхчалар. Кізі ағырчатханы киріпчеткенінең нимес. Ағырығ, иді-ханыбыста ниме-де чидіспинчетсе алай артых полза, сығыс килче. Че піліңер: ағырыбызарынаң хорыхханы - олох ағырығ. Сынап сірер ағырыға хаптыр салған ползаңар, аннаң чуртирға ӱгреніңер, сірерге хомай полбазын. Аннаңар ол ағырығдаңар ла сағын чӧрбеңер.\\nПурунғы Сирияда чуртаан имӌі Абдул Фарафис ағырчатхан кізізер піди айланӌаң полтыр: «Піс ӱзӧлеңміс: син, ағырығ паза мин. Сынап сірер ағырығның сарин алзаңар, сірер ікӧлең поларзар, чалғыс позымны утып аларзар. Че піс ікӧлең хада ползабыс, ағырығ чалғызан халар. Ол пістең ас полбас».\\nХайдағ кізілер ӱр чуртапчалар? Пірее ученайлар аны іӌе-пабазынаң (ӧӧнінде іӌезінең) пал��алыстырчалар. Пасхазы ол кӧріснең чараспинча. Андағ даа полза, узах час чазааны іӌе-пабадаң даа полча (60 %), хайдағ чирде чуртапчатханынаң (арығ ба, кірліг бе - 35 %) полыбохча. Іди аалдағылар городтағыларның хыринда ӱр чуртап полбинчалар. Ипчілер иреннердең ӱр чуртапчатханнарын хаӌанох пілчелер. Істезіглер танығларынаң, чуртапчатхан орыннарын, тоғыстарын алыстырбинчатхан кізілер узах час чазапчалар.\\nА хайди кирек парча пасха тіріг нимелернің? Олар даа пір тиң чуртабинчалар. Іди слоннарның иң кирілері 77 часха читіре чуртаптыр, попугай - 56, ине хас - 50, хоосха - 31, хымысха - 19 чылға.\\nУченайлар ӱр чуртирын ол-пу тіріг нименің ӧскенінең палғалыстырчалар. Іди ат 5 чыл ӧсче, 25 чыл чуртапча, тибе 8 чыл ӧсче, 40 чыл чуртапча. Кізі, тізең, ӧзерін 20 час тустарында тохтатча, чуртирға кирек 100 часха читіре. Пу оңдайнаң, чир ӱстӱнде кізі пасха узах частығлар санында пол парча. Кізінің час чазааны хайдағ хазнада чуртапчатханынаң, тоғынчатхан орнынаң, сӧбіредең, чуртас хайди апарчатханынаң палғалыстығ. Іди 1960 - 1970 чылларда пӱӱнгізінең кӧп арах чуртаӌаңнар. Алызығлығ 1990 чылларда иреннернің ортымах чазы 57 часха теере тӱс чӧрібіскен. Ам халғанӌы чылларда, чуртас оңдайланыбысханда, пу санның кӧдірілчеткенін кӧрчебіс. Пу киректе алнынзар ӧнетін кӧстег итче Россия президенті Владимир Путин. Португалияда пу сурығ хоостыра піди тіпчелер: «Ӱр чуртирға сағынчатсаң, табырах кізі полыбыс».","num_words":595,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.16,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ГАЗЕТА АДЫН АЛЫСТЫРАРЫ - ӰЛГӰ ӰЗӰРИИНДЕ\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашевтің устаанынаң президиум 13-ҷі сессия соонаң теестегі чыылыға чыылысхан\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧбінің президиумы теестегі чыылиинда республиканың сигіс закон проектінең танысхан паза федеральнай закон проекттеріне ӱндескен. Ідӧк президиум ӱзӱриине «Хабар» газетаның айланызы кірген. Газета хығырығҷылары, ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев паза тоғынҷылары учредительлерні, Хакасия Правительствозын паза Ӧӧркі Чӧбін, газета адын алыстырарға сурынчалар. «Хабар-Известия» газетаа «Хакас чирі» адын айландырардаңар айланыстар хаҷаннаң ала редакциязар кірчелер. Хакасия пазы Валентин Коновалов тоғызын пастаандох, газетаның хығырығҷылары, аннаң тоғазып, сурыныстарын читіргеннер. Пӱӱнгі кӱнде правительство газета адын алыстырарынаң чарасчатханнаңар чарадығ алыбысхан. Амды сурығнаң танызар Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі.\\nХакасияның закон проекттері аразында Профсоюзтар федерациязы оларның ис-пайына, Ағбан городтағы Чертыгашевтің орамазындағы профсоюзтар туразына, налог льготаларын пирердеңер сыххан. Федерация кнезі тоғызын толдырчатхан Евгения Ольховскаяның искіриинең, федерацияа 13 кӧстегліг профсоюз кірче, 35 муң араласчы саналча, хайзылары ай сай чал ахчазынаң 1% взнос тӧлепчелер. Ол ахчаның ӧӧн чардығы тоғыстағы саайларны істезеріне, тоғынҷыларнын правозын арачылирына парыбысча. Пӱӱл профсоюзтар тоғынҷыларның тоғыста кинен полған 50 киректі істесчелер, ол санда 12 тоғынҷының ӱреенін. 2018 чылның паза 2019 чылның ӱс кварталы ӱчӱн пу тураа налогча ӧдіс 948 миллион салковайға тиңнелчеттір. Евгения Ольховская, закон пӱӱл алылып, пу чылға льгота саналар тіп ізенген. Че налогтар республика бюджедінің парызы полчатханнаңар, закон проектін правительствоның ӱндезиине ызарға чарадылған. Чағынғы сессия ӱзӱриине ол сығарылбас.\\nПрезидиум чыылиина Хакасия правительствозының кізілері кӱн суриина кирілбеен тӧрт закон проектінең сыхханнар, ол санда 2020 чылда тиксі Россиядағы чуртағҷыларны санға аларына муниципальнай пӱдістерні тимнирінеңер паза ол кӧстеге ахча позыдардаңар. Хакасияның экономика тилізі министрі Николай Евдокимовтың таниинаң, федеральнай синде сананыс оңдайлары тимнелгеннеңер закон проектін тимнирі сӧӧ тартыл парыбысхан. Пу закон проекті 14-ҷі сессияда ӱзӱрілер.\\nӰндезіг пирілген проекттер аразында аалдағы чуртағҷыларға тузалығ проекта таныхтирға чарир. Пӱӱнгі кӱнде чуртағҷаа от сабарға чирні, аал чӧбінең чӧптезіп, ӱс чылға арендаа аларға чарир. Соонаң ол чуртағҷы чӧптезігні ӱсче хати узаратча. Аалдағыларға пір сурыныснаң полған на ӱс чыл пазынаң айланмас ӱчӱн, от сабар чирнең тузаланарға чӧптезігнің тузын он чылға ӧскірердеңер алызығлар кирерге сағынча Самарадағы Губернскай Дума. Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі пу алызығларнаң чарасхан.\\nКилчеткен сессия улуғ хырлас айының 11-ҷі кӱнінде 10.00 часта иртер. Депутаттар хайиина «Искірігліг паза телекоммуникациялар технологияларын тузаланып, хазна устанызының тоғызын чахсыландырып, Хакасия чуртағҷыларының чуртас синін кӧдірген тоғыстаңар» искіріг «правительство чазында» сығарылар.","num_words":339,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.068,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТУРИЗМНІ ТИЛІДЕРГЕ НИМЕ ХАРЫҒ ПОЛЧА?\\n«Тегілек стол». Хакасияның экономика тилізі министрі Николай Евдокимовтың устаанынаң Ағбанда «Минің бизнезім» кінде «Туристический рынок Хакасии через призму настроений бизнеса» «тегілек стол» ирткен. Анда пу сферада істенчеткен операторлар, идінӌектер, ассоциациялар араласханнар\\nИрткен чылға теере туризмнің тилізі Хакасияның культура министерствозының хойнында полған, ӱр ниместе, тізең, ол республиканың экономика тилізі министерствозының холына пирілген. Амды пу министерство Хакасияда туризмнің тилізінең айғасча. Пу чыылығда министерствоның устағҷызы Николай Евдокимов республикада туризмні тилідер сурығны кӧдірген.\\nЧазыт нимес, Хакасияда туризмнің тилізі сидік парча. Аны «тегілек столның» прай даа араласчылары таныхтааннар. Ниме харығ полча пу тоғысты чахсы апарарға? Хайди чооғында таныхтаан туризм тилізі ассоциациязының кнезі, «СаяныЭкоТур» ООО-ның директоры Татьяна Егорова, Хакасияда туризмнең айғасчатхан специалисттернің устарын тилідер сурығ иң ағырсымнығ полча.\\n-\\tРеспубликада экскурсоводтар, тілбесчілер, гидтер чидіспинче. Ағаа хоза амды тоғынчатхан специалисттернің устарын тилітчең курстар иртірілбинче, аннаңар, пістің кӧрізібіснең Хакасияның экономика тилізі министерствозына республиканың ӱгредіг паза наука министерствозынаң хада туризм отрасльында істенчеткен специалисттерге курстар иртірҷең ӧнетін программа тимнеп саларға кирек. Мындағ оңдайнаң олар, курстар иртіп, пілістерін алғыдарҷыхтар паза аттестаттар аларҷыхтар, - теен Татьяна Владимировна.\\nІдӧк чыылығда чол чӧрізінің паазы пӧзік полчатханы искірілген. Хакасияда экскурсиялар аарлыға турбинчатсалар, че чайғы паза ол-пу ӱлӱкӱннер тузында самолет паза тимір чол билеттер паазы хай-хай ӧс парча. Кӧзідімге, Наа чыл ӱлӱкӱннерінде кічіг палаларның паза улуғларның билеттері 50 - 60 процентке кӧдіріл парчалар. Анзы ідӧк туристтерні Хакасиязар тартып аларға харығ полча. Республикаа, тізең, туристтерге кӧзітчең ниме пар. Кӧзідімге, Абаза экология туризмін тилідерге кӱстенче, Асхыс аймаандағы Тӧӧ пазы поселок паза Орджоникидзе аймаандағы Приисковай аал хысхызын саналығ чылҷан туризмнең айғасчалар, Шира аймаа, тізең, кӧллерінең туристтерні тартча.\\nПу чыылығда туризмнең айғасчатхан операторлар, идінҷектер кӧп араласханнар, ол-пу сағыс-кӧрістерінең ӱлескеннер. Че, ачырғасха, чыылығда этнотуризм тилізі ӱзӱрілбеен. Хакасия - ол иң пастап национальнай регион. Анзынаң ол илееде субъекттердең пасхалалча. Мында туристтерге чапсых ниме-ноолар піліп паза кӧріп аларға чарир, хайзы пасха регионнарда чоғыл. Сағынчам, республикада этнотуризм хомай нимес тиліпче, тигір алтындағы азых музейлер пар. Андағ даа полза, оларның даа ол-пу сидіксіністері илееде, хайзын республика синінде ӱзӱрерге паза пӧгерге кирек.\\nХайди чооғында таныхтаан Хакасияның экономика тилізі министрі Николай Евдокимов, туризмні тилідіп алар ӱчӱн, республикаа федеральнай бюджеттең ахча тартып аларға кирек. Аны тартып алар ӱчӱн, тізең, нацпроекттерде, аймах программаларда аралазарға кирек. Пу тоғысты министерствоның специалисттері апарчалар.\\n- Туризмні тилідер оңдайларыбыс пар. Пӱӱл майда Хакасияда тиксі Россия форумын иртірербіс. Анда Ростуризмнің паза «Сибирское соглашение» ассоциацияның специалисттері аралазары кӧрілче. Октябрьда, тізең, «Хакасия - территория компетенций» регионнар аразындағы пастағы туризм чемпионадын иртірерге пӧгінчебіс, - чарытхан Хакасияның экономика тилізі министрі Николай Евдокимов.","num_words":382,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.131,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАЙЫҒ АЙЛАНДЫРЫҢАР! Кӧк хайа аалда футбол ойнаҷаң чазыны пайрамни азары пятницаа, 16 сентябрьға, кӧзірілче | Хакас Республиказының спортча Устағлас пӧлии\\nХАЙЫҒ АЙЛАНДЫРЫҢАР! Кӧк хайа аалда футбол ойнаҷаң чазыны пайрамни азары пятницаа, 16 сентябрьға, кӧзірілче\\nСпорт ниме-ноолары Хакасияда\\n16 сентябрьда 2016 чылда 15.00 часта Кӧк хайа аалда (Гагарин ор., 12 «б») республика спорт школазының ачығында наа футбол ойнаҷаң чазы пайрамни азылар.\\nМероприятиені иртірҷең изертезі\\n15.00-15.45 пайрамнығ чардығы.\\n16.00 часта ДЮСШ піріктірілген командалары аразында матч пасталар (2005 чч.т. оолағастар). Ол Футбол ойнаҷаң чазыны пайрамни азарына паза Илбек Ада чааның Чиңізіне 71 час толғанына чарыдылча: Евгений Тудвасовтың (Кӧк хайа аал) паза Иван Кунстманның (Ағбан город) командалары тоғасча.\\n17.00 часта мероприятиенің тоозылғаны.\\nСправка (толдыра искіріг мында)\\nКӧк хайа аалдағы спорт комплексі чапсых тархыннығ. Аның пӱдірии ирткен чӱс чылның 70 чылларының ортызындох пасталған. Ол Ағбан пилтірінің хус фабриказы хабазиинаң совхоз полған тураларда пӱдірілген.\\n1980 чылға пу орында хазнаның иң артых велобазазы пӱт парған. Анда кӧп ниме пар полған: велосипедтерні хайраллаҷаң орын, мастерскойлар, складтар, тренерлернің паза механиктернің кабинеттері, велозал, раздевалкалар, душевойлар паза ан. п.\\nМындох тӧрт чоллығ бассейн тоғынған. Тренировкалар иртірілҷең, хазых группалары полҷаң, ідӧк палаларға сомып аларға тус пирілҷең.\\nАның чирінде теннис, бадминтон, волейбол ойнаҷаң площадкалар пӱдірілген полған. ОФП занятиелеріне снарядтар тимнирінҷе сварочнай тоғыстар иділген полған.\\nУлуғ футбол ойнаҷаң чазызы иділген, ідӧк кӧдірілген виражтығ велотрек – L 400 метров салылған полған. Анда тректіг марығлар паза тренировкалар иртірерге чарир полған. Ідӧк кӧп марығлар ниик атлектикаҷа, велоспортча, футболҷа, городошнай спортча.\\nПу кінзер чӱс азыра кічіглер паза улуғлар чӧрҷең. Аның істінде велоспортча, хоккейҷе, теннисче секциялар апарылҷаң. Мыннаң пасха суғда чӱскені, волейбол, футбол, аар атлетика, городоктар, хазых группалары, кӧп кізі чылғаны, саналарны паза конькилерні тудынарға пирҷең орын полған. Соонаң ол прай чир сиденіл парған, паза анда чарытхылар турғыс салғаннар.\\n1975-1980 чылларда прай пу нимелерні кӧмезіктең пӱдіргеннер, че 80 чылда аны тузаланысха пирібіскеннер. 1980 – 1982 чч. – хазых чазылдырҷаң кін хоза пӱдір салғаннар. Прай тоғыстар 1985 чылға тоос салғаннар, оларның санында велозалдағы камин паза одыртылған чахайахтар. Он чыл спорт тилезін тіп чахсы оңдайлар пирілген.","num_words":293,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.014,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.126,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ӦӦН СУРЫҒ - СӦП-САП ТАРИФТЕРІ\\nХакасияның Халыхтар палатазының кнезі Ольга ЛЕВЧЕ��КО, депутаттар Александр ЖУКОВ паза Василий ШУЛБАЕВ сессия пасталар алнында ниме-де ӱзӱрчелер. Тариф суриин, арса?\\nӦӧркі Чӧп сессиязы. Хакасия депутаттары 30 январьда пу чылның пастағы сессиязына чыылысханнар. Ӧӧн сурығларның пірсі сӧп-сап реформазынаң палғалыстығ полған - депутаттар «правительство чазында» республика правительствозы пу сурығӌа хайдағ тоғыс апарчатханын истіп алғаннар.\\nСЕССИЯНЫ ХАКАСИЯНЫҢ ӦӦРКІ ЧӦП КНЕЗІ ВЛАДИМИР ШТЫГАШЕВ АСХАН. АНЫҢ ТОҒЫЗЫНДА РЕГИОН УСТАҒӋЫЗЫ ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ ПАЗА ПРАВИТЕЛЬСТВО КІЗІЛЕРІ АРАЛАСХАННАР. АНЗЫ ТИКТЕҢ НИМЕС, ПУ СЕССИЯНЫҢ КӰН СУРИИНА «ПРАВИТЕЛЬСТВО ЧАЗЫ» КИРІЛГЕН. ДЕПУТАТТАРНЫҢ СӦП-САП РЕФОРМАЗЫНӋА АС НИМЕС СУРЫҒ ЧЫЫЛ ПАРТЫР. СӦП-САП ТАРИФТЕРІ - ЧУРТАҒӋЫЛАРНЫҢ ӦӦН САҒЫССЫРАЗЫ.\\nЧе пастап Ӧӧркі Чӧп депутаттары республика законнарынзар алызығлар кирчеткен закон проекттерін ӱзӱргеннер. Тиксі алза, сурығлар саны кӧп полбаан. Кӱн суриинда пастап 15 сурығ турған, че ікі сурығ, оларны тимнееннернің сурынызы хоостыра, ӱзӱрігдең суурылған. Республика законнарынзар алызығлар ӧӧнінде пістің законнарны федеральнайларға килістіре тӱптестірер пӧгіннең кирілче. Оларҷа тоғыс комитеттерде паза комиссияларда азынадох апарылған, аннаңар пу тоғыс тохтағ чох паза чапчаң апарылған.\\nХайығлығ сурығлар санында «70 паза 80 часха чит парған чуртағҷыларға кӧп квартиралығ турадағы тиксі тыхтағ ӱчӱн тӧлеглерін айландырарына компенсация пирҷең кӧрімніг хабазығдаңар» законзар алызығлар кирчеткен закон проекті. Республиканың социальнай арачыланыс министрінің тоғызын толдырчатхан Наталья Дьяченко, пу сурығҷа чоох тудып, кирілчеткен алызығларҷа социальнай хабазығ алчатханнарның саны алғыдылчатханын таныхтаан. Льготалығлар санынзар хоза I паза II группа кинектері кирілчелер тіп чарытхан ол. Закон пастағы паза ікінҷі хығырығда алыл парғанда, Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев депутаттарға паза закон проектін тимнеен министерстволарға алғызын читірген.\\n- Пу закон улуғ частығларның паза кинектернің чуртазын кӧмес тее полза нииктир, - таныхтаан Владимир Николаевич.\\nПаза депутаттар республиканың хазна ис-пайын приватизацияа пирҷең 2019 чылға прогнозтығ планын (программазын) чарадыға аларын ӱзӱргеннер. Республиканың хайдағ хазна ис-пайы объекттерін пӱӱл садыға сығарарға итчеткеннерінең Хакасияның ис-пай паза чир хайызығлары министрінің тоғызын толдырчатхан Дмитрий Панарин таныстырған.\\nАның искіриинең, планзар 4 пӱдіріг кирілген, прайзы хазых хайраллиры объекттері - тузаланылбинчатхан фельдшер-акушер пункттары (ФАП-тар). Ол Асхыс аймаандағы Пирікчулдағы, Паза пилтіріндегі, Шира аймаандағы Чирімдегі паза Боград аймаандағы Абакано-Перевозтағы ФАП-тар. Азынада сананыстардаң, ол тузаланылбинчатхан объекттерні аукцион пастыра сатханы республика бюджедіне 1 миллион салковай парыс пирер.\\nЧе Ӧӧркі Чӧптің эконо��ика политиказынңа, промышленностьча, пӱдірігҷе паза транспортча комитедінің кнезі Василий Шулбаев, пу сурығҷа хоза чоох тудып, Паза пилтіріндегі ФАП туразын ол планнаң сығарарға чӧпнең айланған.\\n-\\tТузаланылбинчатхан хазна ис-пайы объекттерін приватизацияа пирерге кирек, - таныхтаан экономика политиказынча комитет кнезі. - Че мында ідӧк сурығның социальнай сарина хайығ саларға кирек.\\nПу сурығны істескені чуртағҷыларға пастағы имнег полызиин пирерінде пістің улуғ сидіксіністер парын кӧзіткен. Паза пилтіріндегі ФАП, хайзын пӱдіреріне 5 миллион салковай бюджет ахчазы хорадылған, иргі пӱдіріг нимес -\\t2012 чылда пӱдірілген. Аннаң кӧні кӧстег хоостыра тузаланарға чарир. Аннаңар комитет аны планнаң сығарарға чӧп пирче.\\nДепутаттар комитеттің кӧрізінең чарас салғаннар, Паза пилтіріндегі ФАП туразы приватизация планынаң сығарылған. Олох туста ааллардағы имнег учреждениелерінің кадрлар суриина хайығ айландырылған.\\n-\\tХакасия правительствозына хазна ис-пайынаң тӱзімніг тузаланарын хатығ сыныхтаға аларға кирек, - сизіндіріг иткен Владимир Штыгашев. - Мындағ нимелер, хаҷан фельдшер-акушер пункты анда тоғынҷаң специалист табылбинчатхан сылтаанда ла садыға сығарылча, паза полбасха кирек.\\nХакасияның пазы Валентин Коновалов правительство ол читпестерні тӱзедер тіп ізендірген.\\n-\\tХазых хайраллаҷаң министерстваа, мындағ ниме пол парғаны ӱчӱн, сизіндіріг иділер (объект пу министерствоның чӧбінҷе планзар кирілтір), - таныхтаан республика устағҷызы.\\nСессияның ӧӧн сурии сӧп-сап реформазына чарыдылған. Республика правительствозы «правительство чазы» тузында депутаттарны тиксі Россияда пасталыбысхан реформа пістің республикада хайди чуртасха кирілчеткенінең таныстырған. Таныхтирға кирек, Хакасия правительствозы сӧп-сап реформазының салтарларын нииктирінҷе пір ай чарымҷа тоғын парир. Ӧӧн пӧгін - региондағы операторға сӧп-сап тарифтерін тың ӧскірерге пирбеске.\\nОл тоғыс хайди апарылчатханынаңар Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Сергей Арехов чоох тутхан. Хайди ол таныхтаан, пу реформа наа полчатханынаңар правительство аны хатығ сыныхтағда тутча. Ӧӧн хайығ тариф хайди тӧстелчеткеніне паза сӧп-сап тузында тартылчатханына салылчаттыр. Чонға, пілдістіг, иң сағыссырастығ сурығ тариф полча. Нинҷе тӧлирге килізер пістің чуртағҷыларға амды сӧп-сап ӱчӱн?\\nМинистрнің искіриинең, региондағы оператор полыбысхан «Аэросити-2000» ООО пирчеткен полызығларға тарифтернің паалары (Хакасияда сӧп-сап чыырынҷа 5 орын тӧстелген, оларның полғанында ла постың тарифі - 55 салковайдаң 138 салковайға теере) 2018 чылның ноябрьында, Хакасия пазы Валентин Коноваловтың инаугурациязы иртчеткен кӱнде, чарадыға алылған. Амды республика ӱлгӱлері пу киректі оңдайлир пӧгіннең региондағы операторнаң тоғынчалар, тарифтер ахча хорадығлары саринаң сылтағлығ пола��ы ӱчӱн.\\nРегиондағы оператор, пілдістіг, республикада сӧп-сап тартарына хорадығлар улуғ полча тіп, тарифтерін пӧзік арах идерге кӱстенче. Аннаңар республика правительствозы, ол киректі сыныхтағда тудып, позы саринаң істезігліг тоғыс апарчаттыр.\\n-\\tСыныхтағ тузында піс читіре таарлалбаан мусоровозтарны ілезіне сығарғабыс, - искірген депутаттарға Сергей Арехов. - Ӏди республикада сӧп-сап кӧп полчатханын кӧзіт пирерге кӱстеністер иділче. Прайзы пілче, ол «кии» ӱчӱн чуртағҷыларға тӧлирге килізер. Піс андағ ниме идерге пирбеске кирекпіс. Аннаңар мында пістің сағыс-кӧрізібіс хатығ: региондағы оператор чуртағҷылар тӧлеен полған на салковай ӱчӱн нандырығ тударға кирек.\\nСӧп-сап ӱчӱн пастағы тӧлеглер чуртағҷыларға февраль пасталчатса килер тіп чоохтаан министр. Андада региондағы оператор хайдағ паалар турғыс салғаны кӧрін парар. Республика правительствозы, тізең, позы саринаң пӧзік тарифтерні тӱзіртіреріне прай кӱзін салар тіп ізендірген.\\nДепутаттар «правительство чазында» аймах сурығлар пиргеннер. Чӧптер полғанох, ол санда «Аэросити-2000» ООО-наң чӧптезігні тохтадар оңдай тілирдеңер. Ареховтың искіриинең, пу сурығҷа правительство, пасха регионнарнын опыдын ӱгреніп, тоғыс апарча. Че мында аның орнына пасхазы килерін санға аларға кирек, аннаңар региондағы операторның тоғызын хатығ сыныхтағда тутчаң оңдайны тимнирге кирек ле тіп таныхтаан Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі.\\nВладимир Штыгашев правительстваа пу сурығҷа чарыдығлығ тоғысты ӧткін арах апарарға чӧп пирген.\\n-\\tСМИ-ларда пу сурығны удаа паза тохтағ чох чарыдарға кирек, - таныхтаан Ӧӧркі Чӧп кнезі. - Ол сӧп-сап чыырынҷа пис орыннаңар чарыда чоохтап пирiңер. Оларда хайдағ паалар? Андағох чарыдығлығ тоғысты Хакасияның город-аймахтарында апарарға кирек. Депутаттар даа узы-пазына сых полбинчатханда, чон хайдаң оңарар?\\nСалтарында Ӧӧркі Чӧп Хакасия правительствозының сӧп-сап суриинҷа искірии иділгенін чарадыға алыбысхан, ол чарадығзар ідӧк депутаттарның чӧптері кирілген.","num_words":846,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КӦП ХЫҒЫРҒАНЫ ЧУРТАС ЧОЛЫН АСЧА\\nПос кӧрізі. Ӱртӱн айы пасталыбысханда, пістің республикадағы школаларда 74 муң азыра олған ӱгреніп пастабысхан, 8400-че пала пастағы классха килген\\nМин пастағы классха 1961 чылда парғам. Ол кӱн минің сағызымнаң сыхпинча. 1 сентябрь иртен іҷем мині иртӧк турғызыбысхан. Мин ӧрчіліг усхун килгем. Пастағызын на школаа парчам нооза! Иирдӧк тимнеп салған школа формазын кизібіскем. Ол туста пістің чааҷыларни осхас форма полған: пора ӧңніг гимнастерка паза ыстан, чылтырах пряжкалығ хур паза андағох чылтырах сарығ мархалар, ағаа хоза дуб ағас пӱрлері хоосталған кокардалығ фуражка.\\nПістің Хызыл Ағбан аалыҷахта (амды Пырған аалы) онҷа сӧбіре чуртаан, аннаңар школа, магазин, клуб паза чарытхы даа чох полған. Телевизор-радиолар тӱсте дее чох полғаннар...\\n-\\tТабырах азыран, тігіне олғаннар школаа парирлар, - маңзыратхан іҷем. Мин кӧзенексер кӧрібіскем - сынап таа минің арғыстарым, ідӧк чазанып, ырах нимес чолха Ис пилтірі аалзар парчалар.\\nМин, читіре дее азыранмин, тимнеп салған рюкзакты паза ӱӱҷіктең ӱс килген чахайахтарны тудынып, ибдең сығара чӱгӱргем. Анаң арғыстарыма чидіп алып, пис километр оортах школазар чоох-чаахнаң табырах чит парғабыс.\\nПісті, 1-ғы класстағыларны, иргі школанаң хости наа ла пӱдір салған ікі хадыллығ ағас школазар линейка соонда апарғаннар. Классар кіріп, піреезі, орын пылазып, ітклескен дее. Мин, чахсы ӱгренерге сағынып па, таң, пастағы парта кистіне одырыбысхам. Іди пасталған минің школадағы ӱгредіг чылларым.\\nМин ноға пу хабарымны пазарға чаратхам? Школада ӱгренчедіп, мин ноға-да алгебра, геометрия, физика паза химия уроктарына хынмаҷаң полғам. Ол предметтерҷе, кӧні чоохтаза, хомай ӱгренгем. Че мин литература паза тархын уроктарын чидікпин сағыхаңмын. Книгалар хығырарға най хынҷаңмын. Хайдаң пасталған полҷаң ол минің книгаларға пар чоғымнаң тартылғаны? Позым даа пілбинчем. Че амды, писатель полып, школаларда олғаннарнаң тоғазығлар иртірчетсе, мин оларға саблығ совет писательі Максим Горькийнің сӧстерін чоохтапчам: «Все что во мне есть хорошее, я обязан книгам». Мин дее, книгалар хығырбаан ползам, пу синҷе кізі поларҷыхпын ни?\\nМинің пабам пір класс ла тоостыр, іҷем - тӧрт класс. Аннаңар пістің ибде пастап книгалар чох таа полғаннар. Соонаң, учебниктердең пасха, хоос литература даа пол сыххан.\\nМинің пабам «Ис» совхозында чабан полып тоғынҷаң. Чайғы каникуллар тузында пабам мині совхоз хойларын хадарарға хада апарҷаң. Пір отараны (муңа чағын хой) ӱс чабан, теестезіп, ӱзер кӱн хадарҷаң. Чайғызын, тізең, піреезі отпускка парыбысса, алты даа кӱн хадарарға килісчең. Чайғызын хойларны ырах тағларзар пірее 10 - 15 километр оортах чайлаға апарыбысчаңмыс. Іди, ибдең ырах нинҷе-де кӱнге парыбызып, ниме идерзің зе. Ізіг кӱннерде, хойларны тағлар ӧзеннерінде кизекти ӧскен ағастар аразынзар кире сӱрібізіп, анаң иирге теере ол хойлар сӧрӧнде чораахтанмин чатчалар. Ол туста мин, хабыҷахтаң книга сығарып, хығырып чатчам.\\nИс пилтіріндегі аал библиотеказында пістің Хызыл Ағбаннаң парған Дора Макаровна тоғынҷаң. Ол мағаа таныс хоостыра нинҷе дее кирек книга пирҷең. Пір кізее тӧрт-пис книгадаң артых пирілбинчеткен нооза. Мин ол книгаларны ӱс кӱн аразына хығырыбысчаң полғам. Маңнанмазам, ибзер киліп, хығырхаңмын. Чайғызын аалдағы олғаннарға тоғыс кӧп полҷаң: інек-пызолар, хойлар хыраа кір парбазын кӧрерге, чир тамаан суғлирға, яблах одалирға паза даа аннаң пасхазы. Аннаңар мин, иирде одырып, сала хараа тооза книга хығырҷаңмын. Паба-іҷем перін турғаннар: ��Нимее хараазын, хығырып, харах ардатчазың?» Сынап таа, пістің чарытхы чохтаңар, керосинніг лампа чариина хығырчазың. Пірееде лампада керосин тоозыл парза, чоон яблахтың ортызын ойыбысчазың, андар чағбан хайах урыбызып, аннаң андар халын чіпті салып, кӧйдірібісчезің - чарытхы пол парча. Соонаң, фонариктерге чидініп алғанда, от хазаазы ӱстӱнде хараазын фонарик чариина книга хығырчазың.\\nПабам мині хакас кип-чоохтарны паза алыптығ нымахтарны позына хығыртчаң. Пірееде піс ол книгаларны алып, пістің аалдағы улуғ частығ апсах-инейлерзер парып, анда хығырҷаң полғам. Улуғлар, книгада пазылған кип-чоохтарны истіп, «мынзы саба, андағ нимес полған» тіп, талаза халҷаңнар.\\nАрмияда полғанда, минің кӧп книга хығырғаным ідӧк туза полҷаң. Политика ӱгредіглері тузында замполит, пісті стенеде ілілген улуғ картада хайда хайдағ хазна орныхчатханын сыныхтап, пісті ол карта пастыра сӱрҷең полған. Мин, тархын паза чорыхчылардаңар книгалар хығырған кізі, Африка паза Австралия хыриндағы кічіг хазналарны паза олтырыхтарны чахсы пілҷең полғам. Аннаңар картада оларны оой ла кӧзіт турғам. Соонаң замполит мині ол политзанятиелердең позытхан. Мин армияда даа орындағы библиотеказар пазын салғам. Библиотекарь, минің іди книга кӧп хығырчатханымны кӧріп, сурыбысхан: «Син кибелістер пасча поларзың?» «Я, пасчам», -\\tчойланыбысхам. «Мағаа кибелістеріңні кӧзіт пир», - сурынған ол. Іди Пушкин, Есенин паза пасха даа поэттернін кибелістерін хығырып, оларға кӧӧгіп, нинҷе-де кибеліс пас салғам. Библиотекарь ипчі аны сизінген дее полар, че ол мині хайди кибеліс алай чоох пазарға ӱгреткен. Ана андада, неке, минің улуғ литературазар пастағы хаалағлар иділген полар.\\nАрмиядаң киліп, пір чылҷа тоғынып, Ағбанда ӱгретчілер институдының хакас тілі паза литература пӧлиинзер кірібіскем. Олох чылда мин Михаил Еремеевич Кильчичаков устаан «Таң солбаны» литература кружогының араласчызы полыбысхам. Пір чыл пазынаң Москвадағы Литература институдында ӱгренерге ӱлӱс тӱскен. Институт соонда пістің республикадағы «Ленин чолы» (ам «Хакас чирі») газетада тоғынып пастаам...\\nКнигалар хығырбаан ползам, кем не поларҷыхпын? Миннең хада ӧскен арғыстарымның піреезі, ачығ суға пастырып, чуртас чолын тоос салған. Хай піреезінiң чуртазы саба саринзар парыбыс турған.\\nМин ам даа книгалар хығырчам. Кізі чуртас тооза ӱгренче нооза.","num_words":742,"character_repetition_ratio":0.032,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.14,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПОЛҒАН НА КИРЕККЕ - ПРАЙ ЧӰРЕЕНЕҢ\\n28 ноябрьда - Іҷе кӱні. Чыл сай тиксі Россияда ноябрьның халғанҷы тынағ кӱніңде Іҷе кӱні таныхталча\\n«ЧЫЛ КІЗІЗІ» АТХА ТУРЫСХАН\\nПӱӱнгі сығарыста Асхыс аймаандағы Ӱс чул аал чуртағҷызы Светлана Боргояковадаңар чоох парар. Светлана Семёновна - ӧткін тудыныстығ, чағбан чӱректіг кізі. Ол тоғызында даа маңнаныстығ істенче, сӧбірезін дее хайығ чох артыспинча. Олар хонғаны Леонид Осиповичнең пілізіп, ынағлазып, 35 чыл чуртап парирлар. Постарының ӱс палазын ӧскір салып, ӧкіс паза іҷе-пабазы хайии чох халған тӧрт палаа іҷе-паба полыбысханнар. Пӱӱл Чыл пазында Светлана Боргоякова Хакасияның Улуғлар чӧбінің «Чыл кізізі» таниина турысхан.\\nСветлана Боргоякова Ӱс чул аалда тӧреен-ӧскен. 5-ҷі класста Ағбандағы национальнай гимназиязар ӱгренерге парыбысхан. Школа тоозып, тӧреен чирінзер айланған. Аалдағы клубсар хоос устағҷызы полып тоғысха кірібіскен. Тоғызы кӧңніне кірген, ачых-чарых паза ӧткін тудыныстығ чиит хысха аймах ӱлӱкӱннер иртірерге хынығ пілдірҷең. Андағ мероприятиелернің пірсінде Леонид Боргояковнаң танызып алған.\\n- Хонғаным Ӱс чул аалдаңох. Піс 1985 чылда танызып алғабыс. Дискотека иртірібісчем, клубты чабызып, ибзер нанчам. Ол мині ибзер ӱдесчең полған. Мин ибзер читсем, кір парыбысчам. Пастап чоохтаспин даа чӧрчең полғабыс. Анаң чоохтас сыххабыс, - сағысха кирген Светлана Боргоякова.\\nХАКАС КИБІРЛЕРІНҶЕ ТОЙ\\nЧииттер 1986 чылда хоных тӧстееннер. Сас тойын 7 ноябрьда идіп, чыл азырбасха тіп, 27 декабрьда улуғ той иртіргеннер. Светлана Семёновнаның хыс фамилиязы - Боргоякова, хонғаны ідӧк Боргояков полча.\\n- 27 декабрьда сӧбіре тӧстелчеткенін аал чӧбінзер санға турғызарға парғабыс. Соорлығ аттарны чазап, суум-саамнаң, кӱлкі-хатхынаң аал чӧбінзер читкебіс. Анда, тізең, кізі чоғыл, хоныхты санға алчаң кізі тойыбыстаңар саңай ундудыбыстыр. Ибінең ағыл килгебіс, регистрация иртірче. Андағ танығлығ кӱнде чоохтанчаң чооғын тоозып, сӧбіре тӧстирге чарасчабыс па тіп сурыбысты. Анаң миннең сурча: «Хайдағ фамилия аларзың?» Мин, ойнап, ирімні позымның фамилияма алчам тіпчем. Туған-чағыннар хатхырысчалар. Аннаң андар той хакас чонның кибірлерінче ирткен, - чоохтапча Светлана Боргоякова.\\nӰГРЕДІГ АЛАРҒА КИЛІСКЕН\\nШкола тоозып ӱгредіг албаанда, соонаң ӱгренерге киліскен тіп чоохтаан Светлана Семёновна. Тоғыста ӱгредіг киректелген, аннаңар ол 1993 чылда Ағбандағы музыка училищезінзер заочно ӱгренерге кірче. Тун хызы Любаҷахха андада 11 ле ай полған. Сессияа парыбызып, паланы хонғанына артыс салған. Іҷе кізі чӱрее сыстап ала чӧрібіскен.\\n- Пір неделя пазынаң килгенде, пала имчек имерге сурынча. Ылғапча, мин хадох ылғапчам. Хазинем пір дее чаратпаан, чарабас теен. Пала чабал харахтығ пол парча тіп чоохтаан. Ікінҷі неделязында килгенімде, палам мині таныбиныбысхан, минзер пір дее хайбиныбысхан. Чӱрееме най изі чох полған, хатабох ылғапчам. Анаң нинче-де тус пазынаң хатап пілізіскебіс хызымнаң, - сағысха кирген Светлана Семёновна.\\nТоғызын матлама толдырғаннаңар, Светлана Семёновна 2004 чылда клуб устағҷызына турғызылған. Пір чыл пазынаң тоғыста хатығластар кирілгеннер, клуб устағҷызына хайди даа пӧзік ӱгредіг киректелген. Светлана Боргояковаа хат��п ӱгренерге киліскен. ХГУ-ның искусство институдынзар заочно ӱгренерге кірген. Олох чыл улуғ хызы Сойан-Алтай тюркология институдынзар кірген. Светлана Семёновна ахча тӧлеп ӱгренген, хызы - тикке. Сӧбіреде ікі студент, ахчанаң сидік пілдірген тіп сағысха кирген ол. Мал, ӧскіріп, садыбысчаңнар, анаң сессия ӱчӱн тӧлеҷеңнер. Мал-хус тутханы тузалығ полған теен Светлана Боргоякова. Ӱс чыл пазынаң ікінҷі хызы Маша, школа тоозыбызып, Хакас хазна университедінде биолог-эколог специальностьча ӱгренген.\\n- Ӱс студент, ахча саринаң уламох сидік полған. Хонғаным чахсы хабасчаң. Мин чылда ікі хати сессияа парыбысчаңмын, ағаа ибдегі прай тоғыстар артылчаң. Ӱгредіг ӱчӱн тӧлирге мал сохчаң полғабыс, ағаа хоза полған на сессияда тӧлег сині хозылчаң. Пӧзік ӱгредіг кирек, ӱгренгем. Сидік пілдірчетсе, хонғаным чӧптернең хабасчаң, ағаа улуғ алғыс. Оолғым Игорь ХГУ-дағы биохим факультедінде ӱзінчі курста ӱгренче, - чоохтаан Светлана Боргоякова.\\nКӦП ПАЛАЛЫҒ СӦБІРЕ\\nСветлана паза Леонид Боргояковтарның сӧбірезі кӧп палалығ полған, чуртас оңдайлары хоостыра аннаң даа улуғ сӧбіре пол парған. Хонғанының туңмазы чарылыс парғанда, ӱс паланы ипчізі хада ал чӧрібістір. Анаң пасха ирге парыбызып, палаларын кӧрбинібістір. Хомзынысха, палаҷахтарны іҷезі дее, пабазы даа ӧскірбееннер. Анаң опека тоғынҷылары, Леонид Осиповичтің прай харындастарын хығырып, палаларны піреезі, сӧбірезер алып, ӧскірзін алай олар олған туразынзар пиріл парарлар тіп сурығ турғысханнар.\\n- Паланы алчатса, ол сӧбіренің чуртапчатхан оңдайларын прай кӧрчелер. Алчатхан кізі хоныхтығ поларға кирек. Хонғанымнаң палаларны алып аларға чӧптезібіскебіс. Мин позым даа ирте іҷе чох халғам, аннаңар айастығ полған палаҷахтарны. Улии Маргарита андада 9 частығ полған, ортыны Геннадий 7 час толдыр салған, кічии Кристина 6 ла частығ, - чоохтаан Светлана Боргоякова.\\nПалаларнаң ӧӧнінде Светлана Семёновнаа айғазарға киліскен. Оларнаң хайди пілізердеҷер паза ӱгредігде хайди полызардаңар кӧп книга хығырарға киліскен. Психология саринаң уғаа кӧп литература хығыр салтыр паза опекада курстар ирткен. Оларны иб аразында хайынарға, ідіс-хамыс чуурға, поллар чысхлирға ӱгреттір. Хызыҷахтарны ипчі тоғыстарына ӱгреткен, оолғыҷахты хада хонғаны ир кізі тоғыстарына кӧніктірген.\\nАнаң, нинҷе-де тус пазынаң, Светлана Боргоякованың улуғ харындазының хызы ах чарыхтаң парыбызып, хызыҷағы чалғызан халған. Харындазы паза хада хонғаны хазых нимес. Андада туғаннары паланы олған туразынзар пирерге чоохтасханнар.\\n«Хонғанымның чееннерін ӧскірчем, позымның чеенімнің палаҷаан олған туразынзар пирібіссіннер бе?» - андағ сағыстығ Светлана хонғанын паланы алып аларға чӧптирге пӧгінтір. Хонғаньі, тізең, пуруннап, алып алаң тіп чоохтаныбыстыр. Окіс халған Айяна хызыҷахты ідӧк сӧбірезер алып алғаннар.\\nАмғы туста Маргарита 20 час толдыр салған, тоғыс класс соонаң Таштыптағы училищеде кип-азах тікчең усха паза чир тамаан ӧскірҷене ӱгренген. Геннадий ідӧк Таштыптағы ПУ-зар кірген, штукатур-маляр специальнозын алып алған. Ол спортнаң хынып айғасча. Школадох ӱгренчеткенде, кӱреске чӧріп, аймах марығларда аралазып, медаль-грамоталарға турысчаң. Кристина, пиҷе-харындазы чіли, Таштыпта ӱгредіг алча. Айяна школа тоосхалах.\\nСветлана паза Леонид Боргояковтарның иң улуғ хызы Любовь хоныхтығ, ӱс оол ӧскірчелер. Маша, ирге парып, пір оолғыҷахтығ. Игорь ам даа сӧбіре тӧстеелек.\\nОларның улуғ паза ынағ сӧбірезі чыылысса, кізі тураа толдыра пол парча. Хатхы-кӱлкі, суум-саам, улуғ той полчатханға ла тӧӧй. Полған на сай Наа чылны прай сӧбіре чыылызып удурлапчалар, аны сӧбіре кибірі дее тиирге чарир.\\nУЛУҒ СӦБІРЕ - УЛУҒ ӰӰҶӀК\\nАндағ улуғ сӧбіре, мал-хус тудып, чир тамаан салып чуртапча. Яблах улуғ ӱӱҷікте салылча, пасха даа чир тамаан асхынах нимес одыртарға килісче. Анаң, тізең, чайғы тооза тоғынып, кӱскӱзін пай ӱӱҷік тамаана ӧрінчелер. Ідӧк маллар, хойлар, сосхалар ӧскірчелер.\\n- Пістің сӧбіренің ӱӱчіктері улуғ, аннаңар чир тамаан паза яблах саларға прай палалар кил парчалар. Чайғызын ідӧк отты ӧменең тоғынчабыс. Кізӧлер городта тӧреен-ӧскеннер, аалзар киліп, прай тоғыстар идерге ӱгреніп алғаннар. Хонғаным оларны хой соғарға ӱгредіп алған, сӧбіреде чахсы пілізіп чуртапчабыс, - чоохтаан Светлана Боргоякова.","num_words":898,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.133,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПӦЗІК УЧУҒЫСТЫҒ «ЧАС ХАНАТ»\\nКультура. С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде «Час Ханат» чайаачы ӧменің 25 чылына чарыдылған концерт ирткен\\nХакасия культуразының тархынында 1990 чыллар иң танығлығ полчалар. Анзы таң Хакасия республика статустығ пол парғанынаң палғалыстығ, таң Ӧӧркі чайааннардаң іди салыл парған ма. Че ол сидік тустарда культурадағылар наа тыныс алынып алған осхастар. Республикада соон сӱрістіре чайаачы ӧмелер тӧстелчелер, хынығ проекттер чуртасха кирілчелер. Кӧзідімге, 1991 чылда пастағызын на «От ыры» фестиваль иртірілген, 1993 чылда - «Хысхы саңнары» марығ. 1994 чылда «Ӱлгер» ансамбльны Кидеркі Европазар чорыхха хығырчалар. Ідӧк ол чыл музыкант паза композитор Игорь Боргояковтың кӱстенізінең «Час Ханат» олған эстрада студиязы тӧстелген.\\nКӧрігілерні «Час Ханаттың» пастағыох концерттері чапсытханнар. Хакас палалар изебі чох таланттығ, ӧткін хылыхтығ полтырлар нооза. Ӱннері чи хайдағдыр! Ідӧк кізілернің кӧңніне ансамбльның сарыннары кірген. Прай даа кӧглернің авторы - «Час Ханаттың» устағҷызы. Пір чыл пазынаң кічіг ырҷыларға теелбекчілер хозылғаннар. Анзы концерт программаларын пайыдарға оңдай пирген. Игорь Фёдоровичтің устаанынаң хакас олғаннар 1994 чылдох Моол чирінзер чорыхтарнаң пар килгеннер. 1996 чылда, тізе��, «Час Ханаттың» ырҷылары Турцияда «Фомгед» чоннар аразындағы олған фестивальында, аралазып, лауреат атха турысханнар. Анда-да пілдістіг пол парған: чиит ӧменің «ханаттары» час таа полза, ол пӧзік учуғар.\\n25 чыл аразына «Час Ханат» олған эстрада студиязы кӧп чидіге читкен. Палалар аймах-пасха синде иртчеткен марығларда, аралазып, тӧреміл лауреат атха турысчалар.\\n«Час Ханаттың» чайаачызынаң, Россия регионнарындағы ла нимес, хырығ озариндағы кӧрігҷілер чахсы таныстар. 2017 чылда олған эстрада студиязы «Чон чайаачызының саблығ ӧмезі» аарластығ атха турысхан, аннаң хазнабыста артыхтарның артығы ла таныхтаттырча.\\nАраласчылардаңар алынча чоохтирға кирек. Оларның илеедезі чайаачы чол таллап алған. Кӧзідімге, Юлия Чепашева (Тиникова) Хакас драма театрында артист полып істенче паза «Иренек хан» рок-ӧменің солизі полча. «Кӱн сузы» ансамбльның артизі, «Мисс Абахай» марығның тӧстегҷілерінің пірсі Тимур Тюкпеев «Час Ханат» студияда теелбектенерге пастаан. Кееркестіг ӱнніг Виктория Димчикова олған студиязынаң, ӱгретчілерінең амға теере палғалыс тутча. Ӱр ниместе чир-суғҷыбыс, «От ыры» марығда аралазып, позын турыстыра кӧзіткен.\\nПӱӱнгі кӱнде «Час Ханат» студиязар 4-18 частығ 80 артиинаң пала чӧрче. Частары хоостыра кічіг артисттер ӱс ӧмее чарылчалар. Сарнирға хынчатханнар Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Светлана Аткнинаның холында устарын таптапчалар. Теелбекчілернең хореографтар Анна Тинникованаң Анжелика Топоева тоғынчалар.\\n«Час Ханаттың» пайрамнығ концерті 22 ноябрьда ирткен. Кічіг артисттерні кӧріп аларға кізілер залға тығырама чыылғаннар. Чалахай иирге ӧмедегілер иң сіліг сарыннарны паза теелбектерні таллап алтырлар. Олар пайрамны «Минің мӧге чирім» вокал-хореография сюитазынаң асханнар. Аны Игорь Боргояков 2007 чылда Хакасия Россияа піріккеннең пеер 300 чылына чарыдылған мероприятиее ӧнетін турғыстыр. «Час Ханат» сарыннардаң паза теелбектердең пӱткен ойын пастыра кӧрігҷілерні чирібістің пай тархынынаң таныстырған, Хакасияда тоғысха кӱс, чалахай кӧңніліг чон чуртапча тіп кӧзіткен. Сюитаны кӧріп, кізі чӱреенде ӧрініс паза поғдархас тӧріпче. «Минің мӧге чирім» ойынға кӧӧні Игорь Боргояковнаң Игорь Окольников пастырлар, теелбектерні балетмейстер Вячеслав Донгак турғысхан.\\nСюитадаң пасха олғаннар сарыннарны паза теелбектерні толдырғаннар. Мында 5 частығ Влада Чичининаны таныхтирҷыхпын. Таланттығ ырҷы, часха кічіг дее полза, аймах марығларда ӧткін араласча. Октябрьда Ағбанда «Илбек минің хазнам» чоннар аразындағы марығның региондағы чардығы ирткен. Влада анда II степеньніг лауреат атха турысхан. Ідӧк морсымнығ Владимир Мокану кӧрінген. Пис класстың ӱгренҷізі, «Ӱгӱнің сарынын» чӱрекке теерте толдырған. «Час Ханат» араласчызы Регина Тоскоракованың пӱӱл танығлығ чыл полды. ХГУ-ның искусство институдының музыка колледжінің студ��нті часхызын пастағы концертін иртірген.\\n«Час Ханат» олған эстрада студиязының пайрамнығ концерті пір тыныснаң ирткен. Кӧрігҷілер кічіг артисттерге, ӱгретчілерге паза ӧменің устағҷызы, Хакасия искусствозының саблығ деятельі Игорь Боргояковха ізіг айа сабызынаң алғыстастарын читіргеннер. «Час Ханатты» пайрамынаң алғыстирға килгеннер Хакасияның культура министрі Леонид Ерёмин паза Оӧркі Чӧптің культураҷа, ӱгредігҷе паза наукаҷа комитедінің кнезі Оксана Разварина. Аарлығ аалҷылар «Час Ханатха» пӧзік чидіглерге чидерге, кӧрігҷілерні чайаачызынаң ӧріндірерге алғааннар. Сыйыхтардаңар чоохтаза, Светлана Аткнина, тӱзімніг тоғызы ӱчӱн, Оӧркі Чӧптің алғыстас пічиине турысхан, «Час Ханаттың» араласчыларының илеедезі Хакасияның культура министерствозының алғыстас пічиинең таныхтаттырған. Ізенчебіс, кӱстіг «ханаттығ» чайаачы ӧменің учуғызы хаҷан даа пӧзік полар.","num_words":567,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Газетабысха - 95 чыл. 1927 чылда 1 июньда «Хызыл аалның» пастағы сығарызы чарых кӧрген. Ол тустаң сығара чоныбыс аразында тарапча, аны чидікпин сағыпчалар. Пӱӱл газетабыстың тӧреен кӱні, 95 чылы, таныхталар\\nПістің чонға танығлығ полған 1917 чылда 20-30 июльда Чарков аалда ирткен ікінҷі съезд. Анда 75 депутат араласханнаңар санға алылғаны искірілген. Ӱзӱріге сығарылған сурығлар кӧптеңер, делегаттарға 10 кӱн тоғынарға киліскен. Оларның ӧӧні - посты хайди аданарға? Піреезі «Минсуғдағы татарлар», пасхазы «инородецтер» тіп адаҷаң.\\nПу сурығ хоостыра сӧс алған Москвада ӱгренген Степан Дмитриевич Майнагашев. Хаҷан чоныбыстың хыйға оолғы, позының сағыстарынаң ӱлезіп, хакас тіп аданар чӧпнең сыхханда, делегаттар аразында суум-саам пасталған. Кӧбізі Степан Дмитриевичнең чарасхан. Че ол чӧпті кӧңнілеріне албинчатханнар табылғаннарох. Талазығ пасталыбысхан.\\nКӧдірілген суум-саамны уғаа килістіре тохтатхан съездтің кнезіне табылған пай Окунев. Сатик Окунев, чыылысхан чонзар айланып, Степан Дмитриевичтің чӧбінең чараспинчатханнарны постарының сағыстарынаң ӱлезерге сурынған, мин аны ӱзӱріге сығарарбын теен. Оларның андағ килістіре чӧптері табылбин парған, аннаңар съезд делегаттары пос посты хакас тіп аданардаңар чарадығ алыбысханнар. Прайзы хол кӧдірген.\\nАх ханның ӱлгӱзі хоостыра пістің чонға тузаланысха пирілген чирлерні хайди ээленіп алардаңар сурығҷа ідӧк хазыр талазығлар пасталыбысханнар. Пістің чонның аразында ӱгренген кізілер саны асхынах тіп чоох парғанох осхас. Аннаңар ӱлгӱ тутчатханнар пістіңнерні хайди хынчалар, іди алаахтырып алчалар, чирлерібісті холға кирчелер.\\nСъезд тузында пос тілінең газета сығарардаңар сурығ кӧдірілгенӧк. Анзы делегаттарның кӧңніне кірген. Че ӱгредіг алған чир-суғҷыларыбыс пу сурығны сала соона чылдыр салар чӧпнең сыхханнар. Мында иң ӧӧн сылтағ - чоныбыс пічік пілбинчеткені. Ағаа хоза, газета сығарар сурығ пӧгіл тее парза, хайдағ алфавитнең тузаланарға? Мында тимненіс тоғызын пір ле чыл апарарға киліспес. Андағ чӧпнең прайзы даа чарасхан.\\nЧе аны чуртасха кирері, чоныбысты пічікке ӱгредері, пос тілінең газета сығарары 10 чылға сӧӧ тартыл парыбысхан. Анзына кӧп аймах сылтағ табылған. Оларның ӧӧннерінің пірсі - халых-чарыдығлығ тоғыста ӧткін араласчатхан Степан Дмитриевич Майнагашевті, чон ыырҷызы тіп пыролап, харибге чаап салғаны, істезіг дее чох атысха чарғылааны.\\nХакас чонның пастағы паза ікінҷі съездтерінің чарадығларын чуртасха кирер сурығлар пістің хыйғаларыбысха ай-тыс пирбинчеткен. Хайдағ даа аар, сидік тус полза, чуртас ағыны тохтабинча нооза. Аннаңар пічік тӧстир сурығ хоостыра хазыр сарыстар пасталыбысханнар: хайдағ алфавитке тудынарға? Мында Терентий Дмитриевичтің проекті прайзының кӧңніне кірген. Ол - Степан Дмитриевич Майнагашевтің хада тӧреен харындазы. Аның кӧрізінең, хакас пічиин тӧстепчетсе, хайди даа орыс алфавидінең тузаланарға кирек. Хакас тіліндегі 6 букваны андар хос саларға. Уғаа килістіре чарадығ тіп саналған.\\nАнаң хакас пічиин тӧстеҷең комиссияа кірер кізілер адалғаннар. Оларны Минсуғда санға ал саларға кирек полған. Че мында пастағы сидіксініс сағыпчатхан. Ол туста Хакасия волость полған, Минсуғ уездіне кірчеткен. Хайдағ даа чарадығлар алар ӱчӱн, пістіңнерге уездтең сығып аларға кирек полтыр. Че анзын чоохтирға ла оой. Сурығ Москвада пӧгілче нооза. Аны чуртасха киреріне пазох нинҷе-де чыл хорадылған. 1923 чылда Хакас волость Хакас уездіне, 1925 чылда Хакас округына айландырылған. Анзы хайдағ даа сурығларны орында пӧгер чахсы оңдай пирген.\\nХакас пічиин тӧстеҷең комиссияа К.К.Самрин, С.И.Кусургашев, К.С.Тодышев, П.Т.Штыгашев, И.М.Киштеев паза М.И.Райков кіргеннер. Оларның тоғызынаң устирға Г.И.Итыгин турғызылған. Ол Хакас уездінің пастағы кнезі полған чахсы ӱгредігліг кізі. Итсе, аның алнында хоза пӧгін турғызылғанын прайзы ла чахсы пілбеен полар. Хакас пічиин тӧстепчеткен комиссияның алнында алфавит ле тимнирі нимес, ідӧк хакас литературазын тӧстир пӧгін турчатхан. Олох арада пу комиссияа кірчеткеннер удаа алысчаңнар. Піреезін пасха тоғысха ызыбысчаңнар алай учебниктер тимнирге чахыбысчаңнар. Олох арада халых-чарыдығлығ чуртаста аралазарынаң пірдеезі позыдылбаҷаң. Пос кӧңнінең ойыннар турғызары, стенгазеталар тимнирі, оол-хыстарны пічікке ӱгредері ӧткін хылыхтығ чииттернің иңніне артылҷаң.\\nХалых-чарыдығлығ тоғыс Хакасияның прай даа аалларында ӧткін апарыл сыхханы харахха тасталчатхан. Комсомолецтернің иңніне иң не нандырығлығ чахығлар артылҷаңнар. Ол чылларда «Позың ӱгреніп алғазың, нанҷыларыңны хығырарға, пазарға ӱгрет сал!» хыйғы тиксі тараан. Комсомолға алылған оол-хыстар ибілеп те�� чӧрҷеңнер, тиң частығларны даа, олғаннарны даа хығырарға паза пічік пазарға ӱгрет сыхханнар. Пірее хати чииттернең хости улуғлары даа одыр тастабысчаңнар. Хакас пічиинің тӧстегҷілері, тізең, постарының алнында турчатхан пӧгіннерні тузында паза чахсы толдырарға харасчаңнар. Тоғыстары айныпчатханда, ӧӧн кӱстерні учебниктер сығарарына салғаннар. Книгаларны Хызылчарда, Новосибирскте, Москвада сығарҷаңнар. Учебниктернің авторлары ол тоғысты сыбыра сыныхтағда тутчаңнар, тимге сыхханҷа хайығдаң позытпаҷаңнар. Аннаңар піреезіне нинҷе-нинҷе тоғыс толдырарға киліс парҷаң.\\nКӧзідімге алза, Константин Константинович Самрин округтың ӱгредіг пӧлиинің устағҷызына турғызылған. Олох арада литколлегияның устағҷызы полған. Аннаң хада Николай Гаврилович Катанов паза Тимофей Николаевич Балтыжаков литколлегияда тоғынчатханнар. Хайзы даа пу кӱннерде пос тілінең газета сығарар сурығ ӱзӱрілерін пілчеткен. Ол кирек табырах таа пӧгіл парҷаң полза тіп сағыстарынаң ӱлесчеңнер.\\nМына сағып алған осхастар. Пірсінде оларзар комсомолның округтағы комитедінің хачызы Иван Киштеев кір килген. Ӧрінізін чазыр полбинча. Изеннескен соонда чир-суғҷыларына хаҷанох сағаан хабарны искірче.\\n- Пӱӱн окрисполкомның ӱзӱриинде округ газетазын сығарар сурығ турғызылча. Ол газетаның ады кирек. Сірер аны хайди адирҷыхсар? - айланча арғыстарынзар.\\nЛитколлегияның тоғынҷылары тӱрче сағыс хабынғаннар. Пу хабарны сағаан даа ползалар, истіп, кӧмес алаң асханнар.\\n- Аның адын, мин кӧргенде, «Хызыл октябрь» адап салза, чарирҷых, - тапсады Николай Гаврилович Катанов.\\n- Іди чарирҷых, - чарасча аннаң Константин Константинович.\\nАалҷы кӧмес сым турған. Тапсабинча, ниме-де сағынчатхан осхас. Анаң мындағ чӧпнең ӱлескен: «Хакас тілінең сыххан газетабыс аалларңа чапсых, хынығ хабарлар тарадар нооза. Мин сағынғанда, аны «Хызыл аал» адап салза, чарирҷых, неке. Аны чи хайди кӧрчезер?»\\n- Чарир, чарир. «Хызыл аал» ползын, - сала ла пір ӱннең нимес чарасчалар Иван Михайловичнең литколлегия тоғынҷылары.\\nАнаң ниик ле тыныбысханнар. Оларның сырайларында чалахай кӱлімзірес - пос тілінең сыхчаң газетаа ат адирында араластылар нооза. Анзына хайди поғдархабас. Аннаңар Иван Михайлович Киштеевсер сыныхти кӧрчелер. Аалҷы сығарға маңзырабинча. Хайдағ-да сағысха тӱзібістір.\\n- Че, арғыстар, пос тілінең сыхчаң газетаның ады адал парды. Амды аның редакторына кемні адирҷыхсар? - сурыбысты пастых кізі, литколлегия тоғынҷыларынзар сыныхти кӧріп.\\n- Мин кӧргенде, мында астыхчаң оңдай чоғыл. Газетаны азахха турғызарға чарас кізі окронода тоғынчатхан Иван Иванович Коков полар. Аның пілізі дее чахсы, хакас тілінең дее маңат чоохтанча. Пу тоғысха сыданар, - сала даа ікінҷілебинче Самрин.\\nІди чарыхха сыххалах таа газетаның ады адал парған, турыстығ кізі редакторға турғызылған. Иван Иванович Коков «Хызыл аалның» пастағы «кірестеен пабазы» полыбысхан. Табырахха даа полза, ӧменең алылған чарадығ орта полғанын чуртас маңат кӧзіткен. 25 частығ Иван Коков позына пирілген ізеніске турыстығ тоғынған, прай тузын наа, чоныбысха кирек газетаа пир сыххан. Аннаңар даа, неке, хаҷан пір неделя пазынаң Минсуғдағы «Власть труда» газетаның хойнында «Хызыл аалның» пастағы номері кӧріне тӱскенде, аның редакторы прайзынаң артых ӧрінген полар, неке.\\n- Иван Иванович Коковтың сырайында ӧрчіліг кӱлімзірес ӱр чітпеен... Прайзыбысха даа улуғ пайрам полчатханға тӧӧй пілдірген, - сағысха кирҷең осхастар пастағы сығарыстың киречілері.\\n«Мына піс «Власть труда» газетаны холға алчабыс. Аның хойнынаң кічиҷегес ле кӧрімніг, ікі страницалығ «Хызыл аалны» сығарчабыс. Аны, аар-пеер айландырғлап, матап сыныхтапчабыс. Хакас тілінең сыххан кічиҷегес газетаа атархапчабыс. Ол сағам на андағ кӧрімніг. Пір ле лист чаҷында пӱкти тудыл парған. Че, андағ даа полза, пастағы харачхай. Кӧрерге, хығырарға чапсых», - ӱлескеннер сағыстарынаң литколлегия тоғынҷылары ол туста.\\n- Пос тілінең пастағызын на сыххан газетаны холға алып, ӧрінер орнына, ноға андар атархаснаң кӧр турғазар? - сурчам пістің редакцияда ӱр чыллар тоғынған Тимофей Николаевич Балтыжаковтаң.\\nТаныхтирға кирек, Илбек Ада чаа араласчызы, «Хызыл аал» газетаның редакторы полған Т.Н.Балтыжаков узах час чазаан. 1991 чылда ол позының 90 чазын таныхтаан. Мағаа аның пайрамнығ тӧреен кӱнінеңер материал тимнирге киліскен. Иртіре амыр хылыхтығ, тилем чоохтанмас кізінең илееде ӱр хабарласхабыс. Ах ханның ӱлгӱзі тузында чуртирға маңнанған, революцияны ӧрчіліг удурлаан, политика репрессиязын тобырған, ханнығ чааға пос кӧңнінең парған чайаачы уснаң чоохтазар, хакас пічиин тӧстирінде араласхан кізідең кӧп ниме піліп алар оңдайнаң хайди тузалан халбас.\\n- Нимее атархаабыс па? Андағ сылтағ табылған. Учебниктерні тимнепчебіс, книгалар пасчабыс. Че оларны соонаң на чарыхха сығарып алчабыс, холда тутчабыс. Мында пірее хысхаҷах таа хабар пазыбысчазың, таңда аны прай чон хығырча, - тың на маңзырабин, кӧӧлҷе ле чоохтан салған ол.\\nСӦС СОО: Амды «Газетабысха - 95 чыл» алай пірее пасха килістіре танығлығ материаллар удаа сых турарлар. Олар пос тілінең сыхчатхан газетабыстың тархынына чарыдыларлар. Анда пістің дее хығырығӌыларыбысты аралазарға чӧптепчебіс. Ӧріністе дее, хомзыныста даа 95 чыл чоныбыснаң хадабыс. Аннаңар ӱлесчең сағыстар полған на кізінің табылар. Улуғ частығлардаң пасти кічіглерге теере постарының чӱректеріне килістіре хабарлар таап алчалар нооза.\\nХайдағ улуғ ӧрініс ағылған чоныбысха пос тілінең сыхчатхан газетабыс ыраххы 1920 - 1930 чылларда. Хакасиябыстың прай танығлығ киректері анда чарыдыл турӌаңнар, паалалӌаңнар. Ол пӧгін пӱӱнгі кӱнде дее ӧӧні полып халған. Аннаңар хығырығӌыларыбыс постарының сағыс-кӧрістерінең ӱлес турарына ізенчебіс.\\nХығырығӌылары��ыстың піреезі сағынча полар, 25 частығ Иван Коков «Хызыл аалның» пастағы редакторына хайди турғызылған полӌаң? Аның чуртас чолы, тізең, мында хысхаӌахти даа таныхталбинча, я? Анзы андағ. Че іди киліс парған, газетабыстың пайрамнығ 95 чылы таныхталчатханда, Иван Иванович Коковтың 120 чазы хайди даа адаларға кирек. Ол 1902 чылда тӧреен нооза. Аннаңар газетаның пастағы редакторына чарыдылған материал сала соонаң хайди даа полар. Андағох оңдайнаң газетабыстың редакторларынаңар, ӱр чыллар тоғынған хабарӌыларыбыстаңар пас турарбыс. Газета сығарарында ӧткін араласчатхан тоғынӌыларнаң чағын таныстырарбыс. Аннаңар пу тоғыс чыл тооза апарыларына ізенчебіс.","num_words":1299,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.132,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИДӀНҶЕК ПОЛАРҒА ХЫҒЫРЧАЛАР\\nКӱн сурии. 2020 чылда республикада «Хакасияда пос киреен тӧсте» наа проект тоғынып пастапча. Ӱлгӱдегілер аның ӧӧн сағызын пресс-конференцияда читіргеннер\\nХакасияның ӱлгӱлері республикада пос киреенең айғазарына истіг оңдайлар тӧстирін узаратчалар. Анзына республикада алылған чарадығлар паза нацпроекттер чахсы хабасчалар. Че пирілчеткен хабазығлардаңар паза тӧстелчеткен оңдайлардаңар тиксі искіріг пос киреенең айғасчатханнарға паза айғазарға сағынчатханнарға тузында читірілер ӱчӱн, аннаңар тӧреміл чоохтирға кирек. Ол, тізең, наа проекттің пӧгіннерінің пірсі. Че «Хакасияда пос киреен тӧсте» проекттің ӧӧн пӧгіні -\\tидінӌектерні республиказар айландырып алары! Ниме аның ӱчӱн иділче паза иділер? Мына пу сурығларға нандырығларны Хакасия пазының орынӌызы Ирина Войнованың устаанынаң тимнеп килгеннер экономика тилізі министрінің орынӌызы Татьяна Речкова, федеральнай налог службазының Хакасияӌа управление устағӌызы Светлана Диденко, ис-пай паза чир хайызығлары министрінің орынӌызы Евгения Темерова, энергетика паза тарифтерні хайығда тударынӌа хазна комитедінің кнезі Манук Данданян, идінӌектер праволарын арачылирынӌа уполномоченнай Василий Кудашкин паза Тиліс чыындызының директоры Денис Пауль.\\nТатьяна Речкова идінӌектерге кӧрілген хабазығлардаңар чоохтаан. Пӱӱл пос киреенең айғасчатханнарға налог сині тӱзірілгеннеңер піс пір ле хати искірбеебіс. Амды кічіг паза ортын пос киреенең айғасчатханнар 4-7,5 % парысха налог тӧлирлер, аның сині идінӌек таллап алған налог системазынаң палғалыстығ. Че пар орыннар, хайда тоғынып пастапчатхан идінӌекке пастағы пис чыл пір дее налог тӧлебеске чарир. Ол Абазада, хайзы чуртас-экономиказы алында тиліпчеткен орын адына турысхан паза Харатас городта, хайзы моногородтар тилізі программазына кирілген. Килкім бизнеске, кем республикаа чахсы инвестициялар итче, ідӧк чахсы льготалар кӧріл парған.\\nХакасия «Кічіг паза ортын пос кирее паза идінӌектің пастаана ��абазары» нацпроектте араласча. Нацпроект идінӌектерге чахсы оңдайлар пирче, ол санда моногородтарда социальнай пос киреен азарына 1,5 миллион салковайға гранттар, Гарантия чыындызынаң 3 чылға 3 миллион салковайға теере тӧбін проценттіг (3,125 - 10 % теере) ӧдісті. Процент сині ідӧк идінчектің залог артысчаң оңдайларынаң паза орныхчатхан орнынаң палғалыстығ.\\nСветлана Диденко пос позына тоғыс таапчатханнарға налогтаңар (пічікте - «Профессия парызына налог») чарыт пирген. 2019 чылда наа налог тӧлечең система тӧрт регионда чуртасха кирілген, пӱӱл оларға 19 регион хозылған, ол санда Хызылчар крайы паза Омск облазы. Устағҷының искіриинең, пу системанаң тузаланчатхан улус аны чӧпсіністіг паалапча. 2020 чылның 1 июльынаң ол прай регионнарға тарадылар. Пос позына тоғынчатхан кізі, кӧзідімге, парикмахер алай пірее ус, «Мой налог» приложениені телефонына турғызып алза, ағаа паза пір дее чирзер чӧрерге кирек чох полар. Анда ол прай иткен тоғыстары ӱчӱн парызын санап полар. Олаңай кізілерге полызығ пирчеткеннерге налог сині - 4 %, юридическай лицоларға - 6 %.\\nХакасияның ис-пай паза чир хайызығлары министерствозы республиканың паза муниципалитеттернің чирлерін паза тибіреділбинчеткен ис-пайын санға алған. Толдыра пічікнең правительство порталында министерствоның пӧлиинде танызып аларға чарир. Хакасия правительствозы чарадии хоостыра идінҷектерге хазна ис-пайының аренда тӧлеглеріне льгота пирілче: пастағы чыл аренда ӱчӱн тӧлегнің 40 % тӧлирге чарир, ікінҷі чылында - 60 %, ӱзінҷі чылында - 80 %.\\nЕвгения Темерованың искіриинең, министерство ідӧк тибіреділбинчеткен ис-пайның кадастр паазы хатап саналчатханнаңар искірген. Чайғы тоозыларына ол искіріг тимде полар паза идінҷектерге, оларнаң, танызып, чараспинчатса, ӧнетін тӧстелген комиссиязар айланарға чарир.\\nИдінҷектерге иң ағырсымнығ сурығларның пірсі - чарытхы паалары. Олар тузаланчатхан чарытхы кӱзі илееде аарлыға турча: НН (тӧбін кӱстіг чарытхы) 1 Мегаватт\/час турча 6087,8 салковай, СН2 (ортымах кӱстіг) -\\t4909,82 салковай. Пу январьда турғызылған паалар. Манук Данданянның таниинаң, 2019 чылның июльындағы пааларнаң тиңнестірзе, пу паалар пілдірте тӧбін, че хазна комитеді пааларны тӱзірерінче тоғысты узарадар.\\nВасилий Кудашкин идінҷектерні сыныхтирын хызырарынҷа тоғыс хазна синінде апарылчатханына хайығ айландырған. Ідӧк идінҷектерге «ізіг линия» телефоны тоғынар: 8-913-056-78-67. Аннаң пасха, уполномоченнайның интернет-приёмнайы тоғынча. Пічікті электроннай почта адрезіне ызарға чарир: khakasia@ ombudsmanbiz.ru.\\nИрткен чылда декабрьда Ағбан городта «Минің пос киреем» кін азылған. Денис Паульның искіриинең, аның ӧӧн пӧгіні - идінҷектерге полызығларны пір орында пирері.","num_words":522,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.13,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПӀҶӀ ПИЛТІРІНДЕ - НАА ФЕЛЬДШЕР ПУНКТЫ\\n«Хазых хайраллиры» нацпроект. Ағбан пилтірі аймаандағы Піӌі пилтірі аалда наа фельдшер пункты пайрамни азылған. Наа пӱдіріг «Хазых хайраллиры» нацпроектче апарылған\\nАҒБАН ПИЛТІРІ АЙМААНДАҒЫ ПІҶІ ПИЛТІРІ ААЛДА ИРТКЕН НЕДЕЛЯДА НАА ФЕЛЬДШЕР ПУНКТЫ ТОҒЫНЫП ПАСТАДЫ. НАА ИМНЕГ УЧРЕЖДЕНИЕЗІН ПАЙРАМНАП АЗАР ӰЧӰН ПУ ААЛЗАР КИЛ ПАРҒАН ХАКАСИЯ ПАЗЫ ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ. ІДӦК АНДА АРАЛАСХАННАР ХАКАСИЯНЫҢ ХАЗЫХ ХАЙРАЛЛАҶАҢ МИНИСТРІ ВЛАДИМИР КОСТЮШ, АҒБАН ПИЛТІРІ ПАЗЫ ЕЛЕНА ЕГОРОВА ПАЗА ПУ АЙМАХТЫҢ ӦӦН ИМНЕГ ТУРАЗЫНЫҢ ӦӦН ИМҢІЗІ ЕКАТЕРИНА ТРЕФИЛОВА. ОЛАРҒА ТАНЫҒЛЫҒ КӰНДЕ ХЫЗЫЛ ЛЕНТАНЫ ХЫПЛИРҒА ӰЛӰС ТӰСКЕН.\\nВалентин Коновалов, Піӌі пилтірінің чуртағӌыларын наа фельдшер пункты азылғанынаң алғыстап, таныхтаан:\\n- Пӱӱнгі кӱнде республиканың правительствозы паза федеральнай ӱлгӱлер пастағы имнег полызиин пирҷең системаның реформазын иртірерінӌе тоғыс апарчалар. Ізенербіс, пу чағынғы чылларда хазых хайраллаҷаң система чахсы саринзар алыс парар.\\nВладимир Костюш, алғыстас сӧстеріне хозылып, Ағбан пилтірі аймаа наа имнег учреждениелері азылчатхан кирек хоостыра республикада сағам иң алнында хаалапча теен. Кӧзідімге, 2019 чылда Райковтар аалында наа имнег амбулаториязы азылған, амды, наа фельдшер пунктын азып, Піӌі пилтірі аал чуртағӌыларын ӧріндірчелер. Пӱӱл пір имнег амбулаториязы Зелёнай аалда азылар. Ідӧк пу чыл наа фельдшер пункты Орджоникидзе аймаандағы Хуйулығ хайа аалда пӱдіріл парар. Пу имнег учреждениелері «Хазых хайраллиры» нацпроектче «Пастағы имнег-санитарнай полызығның тилізі» регион проектінӌе пӱдірілчелер. Министр піӌі пилтіріндегілерні пір саңай ікі ӱлӱкӱннең алғыстаан: фельдшер пункты азылғанынаң паза Ада чир-суу арачылағӌызы кӱнінең.\\nАал чуртағӌыларынаң ӧрінізінең ӱлезіп, аймах пазы Елена Егорова теен: «Піс пу танығлығ кӱнні чидікпин сахтаабыс». Ол піди нацпроектче республикада улуғ тоғыс апарылчатхан ӱчӱн алғызын читірген республика правительствозына, хазых хайраллаӌаң министерстваа. Ідӧк ол аймахтағы ӧӧн имнег туразының устағӌызы Екатерина Трефилованы махтаан, имнег амбулаториязын алай фельдшер пунктын пӱдірердеңер сурығны кічезіп пӧкче теен. Піӌі пилтірінде хаӌан-да фельдшер-акушер пункты пар полтыр. Ол иргі турада орныххан. Анаң школа кабинедінзер кӧзірілтір. Че соонаң, ол чох иділгенде, аалдағыларға имнег полызии Московскай аалдағы имнег учреждениезінде пиріл сыххан. Піӌі пилтірі Московскай аал чӧбіне кірче, ол ӧӧн аалдаң 25 км оортахта орныхча. Паза піӌі пилтіріндегілерге имнег полызии иблерінде пирілӌең. Московскай аалдаң фельдшер пеер неделяда ікі хати кил турӌаң, ағырчатхан кізілерні иблеп чӧріп имнеӌең. Аннаң пасха, кӧс чӧрӌең мобильнай комплекс тоғынӌаң, ол Московскайзар чиде салза, пеер піӌі пилтіріндегілерні диспансеризация иртерге ӧнетін транспорттығ тарт ч��рӌеңнер. Іди хазиин сыныхтанарға, имненерге ырах чӧрерге оой нимес. Пу ӧӧн сылтағ полған Піӌі пилтірінде наа фельдшер пунктын пӱдіреріне. Ағаа хоза, пеер тынанарға килчеткеннернің, дачанаң айғасчатханнарның саны ӧс сыхханда, 2019 чылда наа пӱдірігдеңер чарадығ алылған. Пӱдіріге улии 0,1 гектар чир участогы пылтыр июньда пирілген.\\nМодуль конструкцияларынаң пӱдірілген фельдшер пунктының хыры ноған ӧңніг тимір листнең чабылған, тура тасты - сарығ ӧңніг. Тура тӧзі ідӧк от кӧк ӧңнең сіліглелген. Аалӌылар наа тураның иркінін алтааннарында, анда оларға экскурсияны Екатерина Трефилова иртірген. Пастыхтар анда кабинеттерні, наа имнег оборудованиезін прай пос хараанаң кӧріп алғаннар.\\nНаа фельдшер пунктында амды пастағы имнег полызии «Имнег кирее» профильӌе пирілер. Анда нинӌе-де кабинет пар: процедурнай, прививкалар турғысчаң, улуғларнаң паза кічіглернең тоғыс апарӌаң алынӌа кабинеттер, персоналға кӧрілген пӧлік, санузел паза пасха даа пӧліктер. Пеер наа оборудование алылған. Ол санда - электрокардиограф, электродтығ кардиостимулятор, ИВЛ аппарады (ӧкпелерге арған вентиляция итчең аппарат), электроннай весы, кічіглернің кӧдірімін сыныхтаӌаң весы, тонометр, ханның синін сыныхтаӌаң глюкометр, кислород ингаляторы, кізі сынын синеӌең оборудование, компьютер техниказы. Паза анда аптека тоғынар, хайзында чуртағӌыларға имнер рецепт чох садылар. Диспансеризацияны аалдағылар амды орындох иртерлер.\\nПу фельдшер пунктының пӱдіриине 4 миллион 649 муң салковай хорадылған, ол санда - регион бюджедінең 760 муң азыра салковай. Анда ам имнег полызии аалдағы 120 чуртағӌаа пирілер, ол санда - 20 палаа. Че пеер Московскай аалдағы имнег амбулаториязының тоғынӌылары кил турарлар. Сағам аалда сыбыра тоғынӌаң фельдшер чоғыл. Московскай аалдаң фельдшер неделяда ікі хати кил турар: вторникте паза пятницада. Паза пеер айда ікі хати имӌі кил парар. Іди чуртағӌыларның хазиин тиксі практика имӌізі Людмила Ахпашева сыныхтир.\\nИмнег тоғынӌылары наа турада тоғын сыхханнарына ӧрінчелер. Тура электричество кӱзінең чылыдылча. Наа оборудование полызиинаң, тізең, тоғынарға ниик полар. Олар паза чуртағӌылар даа ізенчелер, Піӌі пилтірінзер сыбыра тоғынӌаң фельдшер хаӌан-полза килер, неке.","num_words":599,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.088,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧУРТАЗЫНДА, ТОҒЫЗЫНДА РУЛЬНЫ ПИК ТУТЧА\\n27 октябрьда - Автомобилист кӱні. Таллап алған тоғызыңда 38 чыл істен парир Таштып аалның чуртағҷызы Александр Сагалаков.\\nМИН КІЧІГ ПОЛҒАН ТУСТА МАШИНАЛАР АСХЫНАХ ПОЛӋАҢ. ААЛЫБЫС ӦТІРЕ ПАРЧАТХАН ЧОЛӋА КӰНДЕ ПІР-ІКІ ТААРЛАҒ ТАРТ ЧӦРЧЕТКЕН АВТОМОБИЛЬ ТОЗЫН ПУРЛАДЫП ИРТЕ ХАЛЗА, АНЫ ДАА ХАЙДАҒ-ДА ХАЙХАСНАҢ КӦР ХАЛӋАҢМЫН. ІСТІМДЕ, АҒАА ОДЫРЫП, ХАЙДИ КАТАЙЛАН ПАР КИЛЕРӋІКПІН ТІП САҒЫНҶАҢМЫН. РУЛЬ КИСТІНДЕ ОДЫРЧАТХАН КІЗЕЕ ХАЙДИ АТАННАӋАҢ ПОЛҒАМ. АННАҢАР, УЛУҒ ӦС ПАРЗАМ, ХАЙДИ ДАА ШОФЕР ПОЛАРБЫН ТІП ПОЗЫМНЫ ІЗЕНДІРЧЕҢМІН.\\nМин сағынғанда, аалларда мин осхас кӧп оолағас полған полар. Илеедезі чуртазында машинанаң палғалыстығ тоғыста істенерге пӧгінген.\\nТаштып аймаандағы Харағай паары аалда тӧреен оолағас Александр Сагалаковха чуртаста позының чолын табарға пабазы Гаврил Иванович Сагалаков чахсы кӧзідім полған. Ол «Абаза» совхозта прай чуртазын тракторда тоғынған. Чахсы істеніс ӱчӱн илееде сыйых алған. Пабазын кӧріп, палалары ідӧк кӱлӱк поларға кӧніккеннер. Улуғ ӧс парғанда, пос чолынҷа пар сыххан ползалар даа, кічігдең кӱстенҷік поларға ӱгрен парғаннар хайда даа чахсы чидіглерге читчелер. Александрның улуғ харындастары Георгий, Григорий, Геннадий пістің республикада чахсы таныс кізілер. Георгий Гаврилович Хакасияның саблығ артизі полча, Григорий Гаврилович илееде чыл Таштып аймааның спорт комитедінең устаан. Геннадий Гаврилович, Асхыста чуртап, ол туста саблығ «Тасхыл» командада, футбол ойнап, кӧп чиңіс тутхан. Туңмазы Юрий Гаврилович Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынҷызы полча. Сӧбіреде чалғыс хыс Любовь Гавриловна Таштыпта садығ тоғызында істенче. Мына мындағ тоғысха кӱс сӧбіреде ӧскен Александр.\\nПасталығ школаны Харағай паарында тоозыбызып, ол ӱгредиин Чыланнығдағы 8 чыллығ школада узаратхан. Анда піліс алчатхан туста аразында чазағ чӧрерге, аразында интернатта чуртирға киліскен ағаа. Пу школаны тоосханда, пабазы чіли тоғынар сағыснаң Таштыптағы 27 № СПТУ-зар кірібіскен. Анда, ӱс чыл ӱгреніп, тракторист-машинист паза шофер специальнозын алған. Ӱгренізін тоосханда, Александрға 18 час тол парған. Чиит оолны армияа апарыбысханнар. Службаны ол ГДР-да ирткен. Чаа-кии войсколарынзар алғаннар хакас оолны.\\nАрмиядаң айланып, Александр пабазынаң хада совхозта тракторист полып тоғын сыххан. Ізестіг, кӱзіне кір парған оолны милицияда тоғынарға чӧптееннер. Че Александр ӱгренген специальнозынҷа тоғынар пӧгінін алыстырбаан. Іди ол 1982 чылда машинаның рульы кистіне одырыбысхан. Пу прай чуртазына сӧӧ тартыл парыбысхан тоғызы Таштыптағы профтехучилищеде пасталған. Анаң «Абаза» совхозсар парыбысхан. Пу хоныхта прай 19 чыл істенген. Че, улуғ алызығлар полып, хаҷан-да кӱстіг совхоз изел парған. Тоғысчылар тарас парыбысханнар. Александрға андағох ӱлӱс тӱс парған.\\n2001 чылда аны Таштып аймааның ӱгредіг пӧлиинзер тоғынарға алғаннар. Тоғысха кӱс, опыттығ шоферға ізенген полбастар ба? Ол тустаң амға теере Александр Сагалаков ӱгредіг пӧлиинде тоғынча. Халғанҷы чылларда олғаннарны автобустығ школаа тарт чӧрче. Чағынғы ааллардағы ӱгренҷілер Таштыпсар піліс аларға килчелер. Кӱннің сай аймахтың чолларынҷа иртен иртӧк «Дети» тіп пазылған сарығ автобустар хайынысчалар. Оларның пірсінің тінін Александр Сагалаков тутча. Аның тоғызы 6.00 час иртеннең пасталча. Кӱннің сай, летчиктер чіли, имҷіде сыныхтағ иртерге кирек. Палалар тартары ойын нимес нооза. Мындағ нандырығлығ тоғыста тилем кізі сыдаспас.\\nЧе кізі тоғыснаң на чуртабинча. Александрның пик сӧбірезі пар. Хада хонғаны Любовь Андреевна аймахтың ӧӧн библиотеказында тоғын парча. Сӧбіре тӧстеп алғаннаң 40 чылға чағын, хынызып, пілізіп чуртап парчалар олар. Ӱс хыс ӧскір салғаннар. Прайзы пӧзік ӱгредігліг. Улуғ хызы Эльвира Хакас гимназиязында істенче. Ортын хызы Эльза, Кемеровтағы имҷілер институдын тоозыбызып, Ағбанда олған имҷізі полча. Очы хызы Юлия Пыдырах аал чӧбінде специалист полып тоғынча.\\nАлександр - амғы туста пархаларының хынчатхан ағазы. Маң туста оларнаң айғасча. Пала-пархалар иптіг, хазых чуртапчатса, паза ниме кирек кізее пу чуртаста?\\nПу чылда Александр Сагалаковха тынаға парар тус чит килген. «Тимір аттар» тінін тудып, 38 чыл тоғын салған ол. Тынаға сых парзаң, паза тоғынарзың ма тіп сурғанымда, нинҷе кӱзім, хазиим читкенҷе сіренерге сағынчам теен ол. Мин аны чахсы пілчем, аннаңар пір дее ікінҷілебинчем аның нандыриинда.\\nЧағдапчатхан позырахта Россияда Автомобилист кӱнін таныхтирлар. Аннаңар мин Александрны паза прайзын, кем хараа-кӱнӧрте руль кистінде одырча, алғыстабызарға сағынчам. Чолларың чіке ползын, холларың рульны пик тутсын. Піліңер, сірерні иблеріңде хаҷан даа чидікпин сағыпчалар.","num_words":571,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.131,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Форум. 21-22 августта республиканың музей-культура кінінде «Кічіг нимес бизнес» форум ирткен. Анда пос киреенең айғасчатханнарға ӱгредiглiг площадкалар тоғынған\\nИртен иртӧк музейнің пастағы хадылында чон тығырама полған.\\nФорумда аралазарға килген идінҷектер аккредитацияны табырах иртіп аларға маңзырааннар. Пӱӱл форумда аралазардаңар 500 азыра идінҷек кӧңнін искірген, ол, ирткен чылнаң тиңнестірзе, 100 кізее кӧп. Араласчыларның саны хозылчатханы бизнес-форум улуғ кирексіністе полчатханын киречілепче. Форум пайрамни азылғанда, чыылған чонзар Хакасия пазы Валентин Коноваловтың адынаң айланған аның орынҷызы, республиканың финанстар министрі Ирина Войнова.\\n- Республиканың бюджедіне ахча ӧӧнiнде алюминий паза хара тас аныпчатхан улуғ предприятиелердең чӧрче. Че ікі чыл пазынаң Хакасия экономиказын кічіг паза ортын бизнес тилідерге кирек. Ӏди 2021 чылдаң пасти оларның бюджетке хозымнары 30 процентке ӧс парзын. Піс, тізең, сірернің тоғыстарың иптіг парзын тіп, прай оңдай лар тимнирбіс. Пӱӱнгі кӱнде кічіг паза ортын бизнеске улуғ хайығ салылча. Тиктең нимес Россия президенті «Кічіг паза ортын бизнес паза идінҷектің пастаана хабазары» национальнай проектті алынӌа таныхтаан. Анда идінҷектерге хабасчаң аймах программалар кӧріл парған, - таныхтаан чооғында Ирина Ивановна.\\n«Кічіг нимес бизнес» форумда спикерлер, модераторлар, орындағы министрлер, Ӧӧркі Чӧп депутаттары, комитеттер устағҷылары, халых пірігістерінің пастыхтары полғаннар. Эксперттер, тізең, прайзы Москвадаң хығыртылғаннар. Тиксі сигіс кізі Хакасиязар килген.\\nИң кӧп араласчы «Моментальная оценка человека» мастер-класста полған. Аны Владимир Малешин иртірген. Ол, Россияның аймах пірігістерінде 40 азыра чыл істеніп, кізілерні тоғысха алар сурығнаң айғасхан. Улуғ опыттығ эксперт, кізіні кӧріп ле, анын хылиинаңар, тоғынар кӧңнінеңер чоохтап пирерге тимде.\\nХайди ол чарытча, кізіні тонанчатханынаң, чоохтасчатханынаң піліп аларға чарир.\\nЭксперт Анна Бочарова Хакасиязар ікінҷі хати килді. Ол ирткен чылдағы бизнес-форумда араласханох. Пӱӱл ол пос киреенең айғасчатханнарға «Мотивация персонала» семинар иртірген. Ол идінҷектерні тоғынҷыларынаң орта чоох алызарға ӱгреткен.\\nИдінҷектернің иң ағырсымнығ сурии - пос товарын орта садары. Ол-пу ниме-нооларны сығарчатхан улуғ нимес предприятиелер, организациялар товарларын орта сат полбинчатхан сылтаанда, кӧбізі тилібинче алай ба чабыл парча. Эксперттернің кӧрізінең, Хакасиядаң хырығ озаринзар ағас, алюминий, хара тас апарылча. Ол кирекнең республиканың 98 процент килкім предприятиезі айғасча. Амды, тізең, андағ тус чит килді, хаҷан кічіг паза ортын бизнеске дее товарларын пасха регионнарзар алай ба хырығ озаринзар сығарарға кирек. Че андағ рыноксар кірер алнында, мында пос товарын иптеп аларға кирек.\\n-\\tИң пастап, Хакасияда пос товарын сабландырып аларға кирек, анаң на аны республикадаң сығарарға чарир, - сағызынаң ӱлескен Хакасияныц садығ-промышленность палатазының президенті Серж Адамян.\\nТоварны пасха регионнарзар алай ба хазназар сығарарына чарыдылған семинарда Ширадаң килген Трошкиннер ирепчі араласхан. Олар Орловскай рысак аттарны ӧскірчелер.\\n-\\tАттар ӧскірері - ол уғаа хорадығлығ бизнес.\\nПіс хаҷан даа парыстан полбинчабыс. Ағаа хоза, пос киреен хайди тилідерге паза палғалыстарны орта тілирге пілбинчебіс. Аннаңар «Кічіг нимес бизнес» форумда хынып араластыбыс, кӧп наа паза тузалығ ниме піліп алдыбыс, - чоохтапча Любовь Трошкина.\\nПу форум идінҷектерге удур-тӧдір танызып аларға, наа палғалыстығ поларға паза пос киреенде пастағы хаалағлар идерге полысча. Че аның ӧӧн пӧгіні - регионда пос киреен иптіг апарар оңдайлар тимнирі. Республиканың идінҷектерінің кӧңнілерін паза сидіксіністерін піліп алар ӱчӱн, форумның пастағы кӱнінде Хакасияның ӱлгӱзі орындағы идінҷектернең тоғасхан. Ниме бизнеске тилирге харығ полча? Мына пу тоғазығның ӧӧн сурии.\\nПос киреенең айғасчатханнарзар сыныхтағ органнары удаа «ааллап» килчелер. Ол ӧрт ӱзірҷең службаның, прокуратураның, налоговай службаның, істеніс инспекциязының паза даа пасха органнарның специалисттері. Олар бизнестің тоғызына харығ полчалар, паза, килкім предприятиелерге чіли, 100 - 500-ер муң штраф сал пирчелер:\\n-\\tтарифтер сыбыра ӧсчелер. Идінҷектернің ӱс ӧӧн хорадығ - тоғын чыларға чал ахчазын, налогтар паза чарытхы ӱчӱн тӧлирі! Постарына, тізең, парыс халбинча;\\n-\\tналоговай органда санға алылбин тоғынчатханнар пос киреенең закон хоостыра айғасчатханнарға илееде ӱрег ағылчалар. Кӧзідімге, ағас узырҷаң бизнесте. Хайди тоғазығда таныхтаан ағаснаң айғасчатхан идінҷек, кӱҷӱрлер ағаа айда 100 муң азыра салковайға ӱрег ағылчалар;\\n-\\tбанктар пос киреенең айғасчатханнарға пӧзік ставкалығ кредит пирчелер.\\nПу паза даа пасха ағырсымнығ сурығларны кӧдіргеннер орындағы идінҷектер. Оларның сурығларын ӱлгӱдегілер пӧк пирерге молҷааннар, че олох туста, кӧдірілген сурығларның кӧбізін федеральнай синзер сығарарға киректееннер.\\nМинистрлер паза Хакасияның Ӧӧркі Чӧп комитеттерінің устағҷылары идінҷектердең ӱндезіглер сахтапчалар. Хайдағ?\\n-\\tИдінҷектернің тоғыстарын нииктебізер ӱчӱн, 2020 чылда ӱс закон проекті кӱзіне кірер. Оларның иң кӧп хайығ тартчатханы налог тӧлиріне теелче. Килчеткен чылда пос киреенең айғасчатханнарға налог ставказы, 2,5 хати хызырылып, 7,5 % тиңнелер. Налог тӧбін пол парза, хай пірее идінҷектер «харасхыдаң» сығарларына ізенчебіс, ағаа хоза сірер наа тоғыс орыннарын азарын сахтапчабыс. Ідӧк пасха регионнарзар кӧс парыбысхан Хакасияның идінҷектері республиказар айланарға киректер, - салтар иткен Хакасия пазының орынчызы Ирина Войнова.\\nФорумның ікінҷі кӱнінде пос киреенең айғасчатханнар Александр Левитастың «Принципы партизанского маркетинга 2.0» семинарында араласханнар.\\n-\\tМин 25 чыл идінҷектерге бизнестерін алғыдарға полысчам. Оларны пос товарын орта садарға, клиенттернің санын хозарға паза парыстанарға ӱгретчем. Идінҷектерге хаҷан даа чоохтапчам, бизнес андада парыс ағылар, хаҷан садығ маңат парар паза клиенттер кӧп полар. «Принципы партизанского маркетинга 2.0» семинарда мин пу тоғысты хайди апарарға ӱгреткем, - тіпче Москвадағы эксперт Александр Левитас.\\nХакасияның идінҷектері сағыс-кӧрістерінең ӱлескеннер.\\n-\\tФорумның пастағы кӱнінде араласпаам, Александр Левитастың ӱгредігліг семинарына, тізең, ӧнетін килгем. Аның программазы Россияда ла нимес, тиксі хазнада сабланча. Аннаңар мындағ саблығ экспертті Хакасиязар хығыртханы уғаа чахсы. Позым мин Харатаста мебель идіп айғасчам.\\n-\\tМин алты чыл мының алнында сомнарнаң айғазып пастаам. Амды Ағбанда позымның студиязы пар. Пастап республикада сомнарнаң асхынах кізі айғасхан, амды пу сфера чахсы тиліпче, конкуренция улуғ. Аннаңар мағаа сыбыра наа пілістер аларға кирек. Пу бизнес-форумда пос киреен хайди тилідерге, сабландырарға піліп аларға кӱстенгем. Сағынчам, ол мағаа тузалығ полар.\\n-\\tПіс Ағбанда паза Харатаста улуғ частығ кинек чуртағҷыларға иб істін арығлирға полысчабыс. Организацияда 50 азыра кізі істенче. Тоғыста кізі кӧпте, оларнаң тоғыс орта апарарға кирек. Аннаңар Москвадағы эксперт Анна Бочарованын «Мотивация персонала» семинарында араласхам.","num_words":810,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.131,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПӦЗІК ПААҒА СЫН АС-ТАМАХ АЛЫЛЧА БА?\\nКӱн сурии. Хакасия правительствозы ікінӌі чылы республиканың социальнай учреждениелерінзер читірілчеткен ас-тамахты аларын иптирінҷе тоғыс апарча. Наа ӱгредіг чылы алнында пу сурыға алынҷа хайығ айландырылды\\nІкі чыл аразына иртірілген сыныхтағлар город-аймахтарның социальнай учреждениелерінзер ас-тамах аларынӌа илееде сидіксіністерні сығарған. Аннаңар чоох парған пу сурыға ӧнетін чарыдылған чыылығда. Хакасия пазы Валентин Коноваловтың устаанынаң анда араласханнар аның орынӌылары Ирина Войнованаң Ольга Пономарева, аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфанов, ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина, садығларда чӧптезіг киреен хайығда тударынӌа хазна комитедінің кнезі Дмитрий Бученик, Хакасия прокуроры Сергей Фирсов, Хакасияӌа УФАС пастығы Ксения Лебедева паза пасхазы.\\n- Ӧӧн сидіксіністер ас-тамахты аларында марығлар иртірілбинчеткенінең палғалыстығ, салтарында олар пӧзік паанаң паза кирексіністерге киліспинчеткен синніг читірілчелер, - чарытхан Валентин Олегович. - Кӧзідімге, чырғалда сӱттің ортымах паазы 55 салковай полза, школаларзар аны 84 салковайға, пірееде аннаң даа аарлыға алчаттырлар. Ол, тізең, илееде бюджет ахчазы. Ниме піс анаң кӧрчебіс: муниципалитеттер счеттар чабых тіп хоптанысчалар, че постары ӱзӱрлирдеңер сағынминчалар даа. Олох туста пістің пӧгінібіс, ас-тамах паазын тӱзірчетсе, паалар читірілчеткен ниме синіне теелбезін хайығда тудары.\\nХакасияның садығларда чӧптезіг киреен хайығда тударынӌа хазна комитедінің кнезі Дмитрий Бучениктің искіриинең, муниципальнай пӱдістер илееде чыл социальнай учреждениелерге ас-тамахты идінӌектердең кӧні садыс парирлар. 2020 чылда ас-тамах тиксі 360 миллион салковайға алылған, пӱӱл пастағы чарым чылға - 157 миллион салковайға. Хакасия пазы Валентин Коновалов сӱт пӧзік паанаң алылчатханын кӧзідімге пирген. Іди тоғынчалар Ағбан пилтірі, Асхыс паза Шира аймахтарында. Полған на учреждение сӱтті позы алынӌа садысча. Мында сӱт паазы чырғалдағызынаң ікі хати пасхалалчатса, эӌігей пис хати аарлыға алылчаттыр: чырғалда аның паазы пір килограмм ӱчӱн 160 - 190 салковай полза, Таштыптағы пірее учреждениелер аны 540 салковайға алчалар, Тазоба пилтірінде - 521 салковайға, Ағбан пилтірінде - 511 салковайға.\\nЧе «иң сидік» ас-тамахха ах хайахты санирға чарир: пастағызын, аны пӧзік паанаң садысчалар (чырғалда аның ортын паазы 342 салковай полза, учреждениелер аны 750 - 840 салковайға садысчалар), ікінӌізін, удаа ах хайах орнына поралыстырған «хайахты» читірчелер. Хайди кӧрчебіс, пӧзік паа сын ах хайах читірілеріне теелбинчеттір.\\nФальсификатты хыйа идер пӧгіннең Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы социальнай учреждениелерзер читірілчеткен ас-тамахты сыныхтаӌаң ӧнетін компания тапхан. Ирткен чылда сыныхтаға алылған 50 ас-тамахтаң 24-і алай 48 % кӧрілген синге нандырбаан, пӱӱл 151 ас-тамах сыныхталған, 40-ы алай 26,5 % кирексіністерге нандырбаан. Министр Сергей Труфановтың кӧрізінең, пу тоғысты ӧткін апарарға муниципалитеттер саринаң хайыныстар чидіспинче. Олар сыныхтағ иртірерінӌе сурыныстарнаң асхынах айланчалар, итсе, оларны иртіреріне республиканың финанстар министерствозы ахча пирче. Ағаа хоза, аал хонии министерствозы арығ ит, сӱт ас-тамаан, чир тамаан сығарчатхан орыңдағы идінӌектернің пічиин тимнеп салған. Ол искіріг учреждение устағӌыларына паза муниципалитет пастарына читірілген.\\nОлох туста ас-тамах пӧзік паанаң алылғаннаңар сизіндіріглер право хайраллаӌаң органнарзар читірілген. Олар сайбағларны ілезіне сығарарға киректер. Прокурорның таниинаң, удаа устағӌылар алынӌа идінӌектернең ӧӧркі пастыхтың «чӧбінӌе» чӧптесчелер. Істезіг тузында олар сым полчалар. Сурығлар, тізең, кӧп сығысча.\\nРеспублика пастыхтары прай пу сидіксіністерні пӧкчең пір чол кӧрчелер: муниципалитеттерге садығларны пірге иртірерге. Олох туста орындағы ас-тамах сығарчатхан идінӌектерге паза фермерлерге хайарға, аның ӱчӱн полған на аймахтағы учреждениелерге садығлар пірге иртіріл турар. Лариса Гимазутина пу оңдай иң артых тіп санапча. Хай пірее ӱгредіг учреждениелеріне ирткен чылдаң сығара ас-тамах пірге чахылча. Сағам ол чӧпсіністіг ле салтарлар пирче.\\nӰгредіг чылы чағдабысханда, республика ӱлгӱлерін пу сурығ уламох сағыссыратча. Республика бюджедіне ахча ӱзӱрлирге кирек, че иң улуғ сағыссырас палаларға: оларның хазыхтары арығ чиис чеенінең палғалыстығ нооза.","num_words":492,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.108,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"В Аскизском районе торжественно открыт единый пункт по оказанию госуслуг, предоставляемых МВД - Национальное вещание - Вести Хакасия\\nОл-пу пiчiктернi иттiрiп алар учун, мынын алнында коп тус хорадарга паза аймах чирлерче чорерге килiсчен. Амды, тiзен, ол кирек прай орыннарда нииктелче. Пу наада Асхыста чонга хазна услугаларын пирчен полiк азыл парды.\\nРеспубликанын угредiг министерствозы пiрге хазна сыныхтагларына тимненiп пастабысты. Школа тоосчатхан оол-хыстарнын…\\nАгбандагы 20-чi школанын угретчiзi Владимир Тохтобин угренчiлерiнен хада танктар паза мылтыхтар чыып илееде…","num_words":69,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.101,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.835,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"НИМЕЕ ХОМЗЫНҒАН ПИСАТЕЛЬ\\nСағысха кирiп. Пӱӱл писатель Николай Тиниковтың пайрамнығ тӧреен кӱні, 95 чазы, таныхталды. Аның чайаачы тоғыстарын кізілер хынып хығырчалар. Книгаларының ӱзіктері ӱгредіг программаларына киріл парғаннар\\nНиколай Егорович Тиников писатель полчатханын кічігдеңӧк сығара пілчеңмін. Аның кибелістерін, чоохтарын, нымағастарын «Ленин чолы» газетада хығырып алчаңмын. Харағай паары аалда тӧреен-ӧскен дее ползам, илееде чыллар Мадыр аалда чуртирға ӱлӱс тӱскен. Пабама тоғыс чох пол парғанда, тӧреен чирібісті артызып, аалычаабыстаң тибірирге киліскен.\\nМадыр, тізең, улуғ аал полған. Анда ӧӧнінде шорлар паза орыстар чуртачаңнар. Школада хакас тілі апарылза даа, улуғ хайығда полбаан. Орындағы олғаннар книгалар сағай диалектінең пазылған тічеңнер. Пістің ӱгретчібіс Пётр Тенешев, студент полғандох, «Кӱн чахайағы» ансамбльда ӧткін араластыр. Аның холында ӱгренгенімні ам даа улуғ алғыснаң сағысха кирчем.\\nШколадағы библиотекада полған хакас книгаларны прайзын даа хығыр салғам. Олох чылларда «Ленин чолын» хығырып пастаам. Пірсінде хада ӱгренчеткен Терентий Боргояковнаң газетабыссар кибеліс пазыбызарға чаратхабыс. Ол туста сыхчатхан газетадағы «Тас оолах» пулуңассар ниме-ниме пасхабыс - пілбес, че редакциядаң кӧк ӧңніг конверт-нандырығ чиде тӱскенін хайди ундир. Редакция устағҷызы Семён Константинович Добров мағаа журналистиказар кӧстег иткен тізем, пір дее саба полбас. Тиктең нимес пу хынығ, чоныбысха кирек улуғ тоғысха прай чуртазымны чарыт салғам тиирге чарир. Пуох тоғыс сылтаанда мағаа Тувада, Тағлығ Алтайда, Казахстанда, Моол чирінде, Москвада полып аларға ӱлӱс тӱскен.\\nТоғызымох хоостыра Хакасияның саблығ кізілерінең танызар, чоохтазар оңдай табылған. Іди пістің писательлерібіс Николай Доможаковтың, Михаил Кильчичаковтың, Моисей Баиновтың паза даа пасхазының хыйға сӧстері паза чӧптері сағызымда хаҷан даа чуртирлар. Улуғ кибелісчі Моисей Баиновнаң мағаа пір кабинетте, одырып, тоғынарға киліскен.\\nПу хабарымны ноға писатель Николай Тиниковтаң пастадым? Ибдегі архивімде хасхланчадып, аның хырых чыл мының алнында чарых кӧрген статьязына урун парғам. Аны ол «Паалалча ба кізі тоғызы» адап салтыр. Пастағыох сӧстерінең писатель хомзынызын искірче: «Мағаа сыбыра даа ачырғанарға киліс турадыр орыс писатель полбааным ӱчӱн. Ноға? Позының чирінде тоғызын паалат полбаан орыс писательлер, пасха чирзер парыбыссалар, постарының тілінең книгаларын чарыхха хайди даа сығарып алчалар... Пос чирінде таланттығ кізее чайаачы чолын табарға сидік. Кӧп хакас, пос чирінең тастых орыннарда тоғыс таап, анда туза ағылча».\\nАмғы туста мындағ нимелер полчатханын истерге киліспинче. Че олох туста хайзы оол-хыстарыбыс Москвадаң алай Санкт-Петербургтаң айланарға хынминчалар. Пір чахсы таныстарымның ооллары кирі іҷе-пабазынзар отпускка ла кил парчалар. Мын��а оларны кӧнізінең пыролап таа полбассың. Паза мындағ сағыс тӧріпче: пӱӱнгі кӱнде таланттығ чииттерібіс тӧреен чирінде тоғыс чох халбасчыхтар. Хомзыныстығ даа пілдір парча, хаҷан Ағбан городтың алай Хакасияның администрациязында хакас кізілер саннығ ла полза.\\nПисатель Николай Тиников пістің арабыста хаҷанох чоғыл. Че хаҷан ол хазых полғанда, Хакасиядағы писательлер пірігізінде аны кӧрерге киліспеҷең. Таң ол, орындағы устағҷыларнаң чағыннас полбин, тіл алыспаҷаң, анзын пілбинчем. Минің ибдегі библиотекамда хайраллалчатхан «Ах тасхыл» альманахтарда аның кибелістері, баснялары, чоохтары удаа сых турҷаң полтырлар.\\n1982 чылда Николай Егорович Хакасиядағы книга издательствозында «Кӱн сузында» паза «Тіріг кізі ӧлбеҷең» повестьтерін сығарыбысхан. Итсе, мағаа уламох аарлығ паза танығлығ аның 1977 чылда сыххан «Кавристің кӧглері» киндезі. Чазырбаспын, мағаа олғаннарға пазылған повестьтің ӧӧн матыры махачы паза кӱлӱк оолағастың чуртазы-ӱлӱзі тың на аарлығ пілдірбинче. Ол чыл пістін сӧбіреде тың сахтаан оолғыбыс тӧреен. Піс аны Каврис адап салғабыс.\\nСовет ӱлгӱзінің чыллары тузында сӧбірелерде хакас аттығ палалар саннығ ла полған. ЗАГС-тарда даа пу кибірге удур парарға тың на хынмаҷаңнар. Піске дее Ағбандағы ЗАГС-тың тоғынҷылары «Ноға Каврис, Гаврил нимес?» сурығлар пирглееннер. Че піс чарадиибысты алыстырарға сағынминчатхабыс.\\nАмғы туста удаа истерге килісче хакас аттығ оолағастарның илеедезі сабланысха сыхчатханы: Айдас, Аймир, Азархан, Алато, Акай, Арчымай, Артас, Арамис, Кадыр, Камзар, Камат, Картас паза даа пасхазы. Хызыҷағастар даа постарының хакас аттары ӱчӱн сала даа арынминчалар: Азарика, Айана, Айза, Саяна, Карина паза даа пасхазы.\\nПістің чонда хыйға чоох-сӧспек пар: «Пабаң-іҷең пирген ат - худай пирген ат». Аннаң уйадарға чарабас, чуртас чолынҷа турыстығ апарарға паза ӱлӱстіг поларға кирек.","num_words":568,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.134,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПУСТА ХАЗЫР КӰРЕЗӀГЛЕР ПАРҒАН\\nИрткен неделяда Ағбандағы «Саяны» стадионда А.В.Мельниковтың адынаң «Ӱрілген меспек» клубтың меспектіг хоккейҷе тиксі Россия марииның финал ойыннары пайрамни азылған. Марығда 2005-2006 чылларда тӧреен оолағастар араласча.\\nХакасияда меспектіг хоккейҷе сигіс команда чыылысхан: Кемеров, Хызылчар, Архангельск, Киров, Иркутск, Хабаровск городтарның, Индiркi Новгород облазының паза Ағбандағы ДЮСШ-ның командалары. Марығ 2 февральдаң 9 февральға теере иртче.\\nПастағы ойын 9.00 часта пасталған. Мында Архангельсктегі «Водник» паза Индіркі Новгород облазының піріктірілген командалары тоғасханнар. Ойын пасталар алнында командалар, хурчаға турып, хыйғыларнаң кӧңнілерін кӧдіргеннер.\\nОйын пасталғандох, «Водник» «ыырҷызын» хыс сыххан. Индіркі Новгород облазыны�� командазы меспекті чадап-чудап ла «ыырҷы» саринзар читіріп алҷаң. Мына «Водник» атакаа пар сыхты, че Индіркі Новгород облазының командазы, постарының саринда меспекті пылап алып, контратакаа пар сыххан. Іди олар меспекті пулуңнаң пирҷең оңдай тоғынып алғаннар, угловой сапханда, «Водник» меспекті хаалхазынаң оортах сабызарға кӱстенген, че Индіркі Новгородтың хоккеизі Руслан Сущев меспекті, тудып алып, хаалхаа кире сапхан. «Водниктің» хаалха хадағҷызы командазына полыс полбаан. 18-ҷі минута тоозылғанҷа 1:0 сан полыбысхан. Андағ саннаң пастағы тайм тоозылған.\\nІкінҷі таймда индіркі Новгород облазының командазы пастағы минуталардаң «ыырҷыны» хыс сыххан, ікінҷі гол кирібізерге маңзыраан. Че «Водник», меспекті холға киріп, контратакаа пар сыххан. Индіркі Новгородтың хоккеизі Дмитрий Атамашкин «ыырҷызын», правилоларны сайбап, тохтадып алған, ағаа тӧрт минута штраф пирілген.\\nИндіркі Новгород облазының командазы пір ойынҷызы чох халған, «ыырҷызына» хыстыр сыххан. 32-ҷі минута парчатханда, Александр Кузнецов меспекті Авдей Мыльниковха читірген. Анзы меспекті прай кӱзінең хаалхаа кире сапхан - 1:1. Индіркі Новгородтың ікінҷі тренері, ачырғанып, олғаннарны трибунадаң хырыс сыххан.\\nКомандалар теести атакаа парған даа ползалар, ойында сан паза алыспаан.\\nПастағы ойын тоозылғаннаң 10 минута ирткенде, ікінҷі матч пасталыбысхан. Пуссар Иркутсктаң килген «Юность-ИЦС» паза Хызылчардағы «Енисей» командалар сыхханнар. Ойын пасталғандох, «Енисей» атакаа пар сыххан. «Юность-ИЦС» команданың олғаннары полған на атаканы тохтат турғаннар. Че 7-ҷі минутада «Енисей» команда атакаа парчатханда, «Юность-ИЦС» олғаннары меспекті аутсар сабысханнар. Вадим Уполовников меспекті пулуңнаң Евгений Николаевке читірген, анзы хаалхазар кӧні сабысхан - 1:0. Че «Юность-ИЦС» команда утырарға хынмаан. Пазағыох атакада олар меспекті «ыырҷының» хаалхазынзар сапханнар, че меспек штангаа тееп парған. пастағы тайм тоозылчатханда, «Енисей» пазох пулуңнаң меспекті сапхан. Че «Юность-ИЦС» «ыырҷаа» пулуңнаң гол кирібізерге оңдай пирбеен. 20-ҷі минута тоозыл парғанда, Антон Савлук ікінҷі гол кирібіскен. Пастағы тайм соонда «Енисей» 2:0 саннаң утчатхан.\\nІкінҷі таймда «Енисей» «Юностьха» ідӧк маң пирбеен. 23-ҷі минута парчатханда, Евгений Хвалько, «Юность-ИЦС» команданың прай хоккеисттерін алаахтырып, ӱзінҷі гол кирібіскен. Ӱс минута пазынаң Евгений Николаев («Енисей») тӧртінҷі гол кирібіскен. Ойын тоозылчатханда ла «Юностьтың» капитаны Данил Пашков пір гол киріп алған. Іди «Енисей» 4:1 саннаң утхан.\\nМыннаң иртенгі ойыннар тоозылған. Олох кӱнде 15.00 часта «Ӱрілген меспек» клубтың марығлары пайрамни азылған. Анда Ағбан город пазы Николай Булакин, Хакасияның меспектіг хоккейҷе федерациязының президентi Юрий Шпигальских, республиканың спорт министрінің пастағы орынҷызы Виктор Струков паза Ағ��ан город администрациязының физическай культура паза спорт комитедінің пастығы Евгений Осадчук араласханнар. Прайзы, олғаннарны марығ азылғанынаң алғыстап, мыннаң мындар устарын тилідерге алғаан, пу марығда кӱҷӱрлестер чох ойыннар иртеріне ізенген. Алғыстас сӧстері соонда олғаннарға тадылығ сыйыхтар читірілген.\\nМарығлар азыл парғанда, пуссар «ДЮСШ Абакан» паза Кемеровтаң килген «Кузбасс» командалар сыхханнар. Ойын алнында «ДЮСШ Абакан» команданың тренері Игорь Лопухин команда финал ойыннарына хайди сыхханнаңар чоохтаан.\\n-\\tСибирь зоназындағы марығ Кемеров городта ирткен, - теен Игорь Геннадьевич. - Піс, марығның финалисттері полып, таллағ чох финалға сыххабыс. Че пӱӱлгі финалға таллағ ойыннарында хайди даа ойнирға киректелген. Кемеровта піс тӧртінҷі орынға сыххабыс. Анда, олғаннарның узын кӧдірер ӱчӱн, хоккеисттерні удаа алыстыр турарға оңдай полған. Пастағы орынға сығып аларына ізенчебіс.\\nТренернің чооғын искен чіли, «ДЮСШ Абаканның» пастағы атаказындох 37-ҷі секундада команда капитаны Виталий Дроздов меспекті хаалхазар кире сабысхан. Читінҷі минута пасталғанда, Сергей Кильчичаков «Кузбасстың» хаалхазына ікінҷі гол кирібіскен. 20-ҷі минута парчатханда, «Кузбасс» хоккеизі Аркадий Волосевич, «ыырҷызын» клюшканаң сапхан ӱчӱн, тӧрт минутаа ойыннаң суурылған. Ол сылтағнаң ікінҷі таймны «Кузбасстың» он на хоккеизі пастаан. Аннаңар даа таймның ікінҷі минутазында, Матвей Лышко пас пиргенде, ДЮСШ капитаны Виталий Дроздов ӱзінҷі голын кирібіскен. Ӱс минута пазынаң Сергей Кильчичаков тӧртінҷі голын киріп алған. Ойынның 33-ҷі минутазында Виталий Дроздов, «ыырҷызын» клюшканаң хаптырған ӱчӱн, тӧрт минутаа ойыннаң сығардырған. Че «Кузбассха» анзы полыспаан, Ағбанның командазы 4:0 саннаң утхан.\\nПаза пастағы кӱнде «Родина» (Киров) паза «Ерофей» (Хабаровск) тоғасханнар. Пу командалар тиң ойнааннар. Ойын 1:1 саннаң тоозылған.\\nПазағы кӱннерде ДЮСШ олғаннары пасха командаларға утып аларға оңдай пирбееннер. Іди пістің оолағастар марығның ікінҷі кӱнінде «Родина» (Киров) команданы 2:1 саннаң утып алғаннар. Пістің команда ӱчӱн Сергей Кильчичаков (12 метрдең) 9-ҷы минутада паза\\nаныңох полызиинаң Матвей Воробьев 21-ҷі минутада голлар киріп алғаннар. «Родина» пір голнаң нандырып алған. Аны 12-ҷі минута тоозылчатханда, Матвей Венеев пас пиргенде, Артем Пысин кирібіскен. Пасха ойыннарда «Водник»-«Кузбасс» 0:1, «Енисей» - «Ерофей» 2:1 паза «Юность» - «Индіркі Новгород обл.» 0:1 ойнабысханнар.\\nМарығның ӱзінҷі кӱнінде «Ерофей» паза «ДЮСШ Абакан» командалар аразындағы ойын 2:2 саннаң тоозылған. ДЮСШ-тың ӱчӱн голлар Андрей Суворов паза команда капитаны Виталий Дроздов киргеннер. «Ерофей» командада - Кирилл Рекунов штрафнойдаң паза Леонид Ильяшенко ойыннаң. Пасха ойыннарда «Родина» - «Юность-ИЦС» 1:2, «Водник» - «Енисей» 2:5 паза «Индіркі Новгород обл.» - «Кузбасс» 1:0 саннар��аң ойнабысханнар.\\n5 февральда марығлар узарадылған. Ол кӱн ідӧк хазыр ойыннар парған. Пістің оолағастар Индіркі Новгород облазының командазына нандырығлығ чох ікі гол кирібіскеннер. «ДЮСШ Абакан» команданың ӱчӱн Матвей Воробьев 19-ҷы минутада пос сабыснаң паза Сергей Кильчичаков 32-ҷі минутада ойыннаң голлар киргеннер. 2:0. Пасха ойыннарда «Родина» - «Водник» 3:0, «Ерофей» - «Юность-ИЦС» 1:0 паза «Кузбасс» - «Енисей» 0:3 саннарнаң ойнабысханнар.\\nМыннаң марығ тоозылбинча. Киҷее олғаннар тынанған ползалар, пӱӱн хазыр кӱрезіглер узарадылғаннар. Пӱӱнгі паза соондағы ойыннар салтарларынаңар хығырығҷылар пазағы номерлерде піліп аларлар.","num_words":806,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.084,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧАХСЫ ЧӦПТЕР ТОЛДЫРЫЛАРҒА КИРЕК\\nЧииттер съезді соонӌа. Ирткен айда «Хурултай» тиксі Россиядағы хакас чииттернің съезді пастағызын на ирткен. Ӱр ниместе, аның салтарлары иділіп, резолюция алылған.\\nРеспублика чииттерінің «Асхыр» халых пірігізі «Хурултай» хакас чииттернің чыылиин тӧстеен. Аның араласчылары съезд пӧзік синде иртер ӱчӱн кӧп кӱс салғаннар. Че хайдағ даа мероприятиенің ӧӧні - ол чахсы салтар. Аннаңар піс хакас чииттернің «Асхыр» халых пірігізінің кнезі Айла Тюньдешеванаң чоохтазып алғабыс.\\n- Айла, съезд соондағы сағыстарыңнаң ӱлес пиріңер. Турғызылған пӧгіннерің толған ма? Арса, пірее читпестер сығысханнар.\\n- Прай турғызылған пӧгіннерібіс толған тиирге чарир. Хайди піс хынғабыс, съезд ідӧк ирт парған. Чыылыға республиканың прай даа аймахтарынаң чон чыылысхан. Ідӧк пасха регионнарда чуртапчатхан хыс-ооллар пос сағызынаң килгені ӧріндірген. Олар Хызылчардаң, Томсктаң, Новосибирсктең, Москвадаң паза Санкт-Петербургтаң килглееннер.\\nМындағ съездті пастағызын на иртіргебіс, аннаңар читіре иділбеен нимелерні тӱзедербіс. Кӧзідімге, экология, туризм сурығларына алынҷа ӱзӱріг площадкаларын тӧстирбіс. Сизінгенде, чииттер ол сурығларға улуғ хайығ айландырчалар. Ідӧк чыылығда онлайн оңдайнаң ӱн пиріс читіре тоғынылбин парған. Анзы кӧп сурығ полғаннаңар сағынчам.\\nТаныхтирға кирек, съезд соонда «Асхыр» чииттер пірігізінің араласчылары саны илееде ӧс парған. Оріндірче, чииттер чоныбыстың ӱчӱн чӱрексіпчелер, чуртаста туза поларға сағынчалар.\\n-\\tХайдағ даа пастағда полысчы полча. Кем сірернің ӧӧн полысчыңар полған?\\n-\\tРеспубликадағы хакас чонның Улуғлар чӧбі чахсы хабасхан. Ідӧк алынҷа алғыс Хазна Думазының депутады Надежда Максимованың полысчызы Любовь Аёшинаа. Ол чуртазында нинҷе-нинҷе съезд иртір салған, аннаңар аннаң кӧп чӧптескебіс. Ідӧк алғыс читірерҷікпін Хакасия пазының пастағы орынҷызы Андрей Асочаковха, республикадағы хакас чонның Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Воронинге, Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Побызаковха, республиканың культура министрі Леонид Ерёминге паза Хакасияның чииттер киректерінҷе хазна комитедінің кнезі Татьяна Карташоваа.\\nСъезд тузында пис площадка полған, оларның устағҷылары уғаа чахсы тоғыныбысханнар. Тиксі алза, полысчылар кӧп полған. Кӧзідімге, аймахтардағы специалисттер паза олаңай ӧткін кізілер чахсы хайыныбысханнар, олар орындағы чииттерні, чыып, съездке ағылғаннар. Ідӧк спонсорларны таныхтирға кирек. Олар ахчанаң паза араласчыларны азырирында чахсы полыс пиргеннер. Оларның санында идінҷек Алёна Бурнакова, Мария Бурнакова, «Зов предков» печать студиязы паза даа пасхазы.\\n- Съезд соонаң аның ирткені хоос-тыра ӱндезіглер кірче полар...\\n-\\tЯ, піссер илееде ӱндезіг кірген. Кӧбізі іди чыылысханына ӧрінче. Съездте аралас полбааннары даа пасчалар, чайғызын пазох тоғазарға сурынчалар. Аннаңар оларға чайғызын ӧнетін лагерь тӧстир пӧгін пар. Ікінҷі съездін, тізең, ікі чыл пазынаң иртірербіс.\\n-\\tСъездтің ӧӧн салтары - ол резолюция. Анда илееде чӧптер алыл парған. Сірер оларның хайзын алынҷа таныхтирҷыхсар?\\n-\\tРезолюцияны тимнебізіп, піс аны Хакасияның ӱлгӱзіне ызыбысхабыс. Оларның ӧӧні - Ағбанда Чоннар ынархазының туразын пӱдірері, хакас чииттерні ӱлгӱ органнарындағы тоғыстарға алары. Республика муниципалитеттерінде оол-хыстарны идінҷектер тоғызына ӱгредерге паза маңнаныстығ идінҷектер пос киреенең наа ла айғазып пастапчатханнарнаң устир тоғысты чуртасха кирерге кирек. Резолюцияда ідӧк Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозына чӧптер пар, ол санда хакас тілі уроктарының частарын хозары, хакас тіліне, литератураа паза фольклорға чарыдылған наука істезіглеріне хоза хабазығ пирері паза даа пасхазы. Пу сурығлар резолюцияа кирілген чӧптернің улуғ нимес чардығы ла. Итсе-де, анда кӧріл парған прай даа чӧптерге хайығ айландырарға кирек.\\nЧоохтирға кирек, съезд хоостыра улуғ тоғыс иділ парған. Резолюция, тимнеліп, ызыл парған, че аны хоостыра піссер пірдеезі ам даа айланғалах. Пір чыл пазынаң ол чӧптер хайди толдырылчатханын кӧрербіс.","num_words":471,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.166,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПОС КИРЕЕН АЗАРЫНА - ЧАХСЫ ОҢДАЙЛАР\\nАзых чоохтазығ. Хакасияның экономика тилізі министрі Николай Евдокимов 2019 чылда республикада пос киреен паза экспортты тилідерінҷе толдырылған ӧӧн тоғыс салтарларынаңар паза пу чылдағы пӧгіннердеңер чоохтап пирген\\n- Николай Викторович, хазнабыстың кічіг паза ортын пос киреен, ідӧк экспортты тилідерінӌе килкім пӧгіннерні, тиксі алза, ол ікі нацпроектті, чуртасха кирерін Хакасия хайди толдырып пастады?\\n-\\t«Кічіг паза ортын пос кирее паза идінчектің пастаана хабазары» нацпроектте Хакасия ӧткін араласхан паза пос киреенең айғасчатханнарға аймах хабазығны чахсы тартып алған - тиксі 200 миллион азыра салковай кӧрілген. Аның алнында Хакасияа кічіг паза ортын пос киреене хабазарға ол син ахча пирілбеен полған.\\nНиме иділген? Иң танығлығ кирек 2019 чылның улуғ хырлас айында полған - «Минің пос киреем» кін азылған, хайзы идінҷектерге паза пос киреен азарға сағынчатхан кізілерге пір орында сурығларына нандырығ табарға паза аймах кӧстеглерҷе хазна хабазиин аларға полысча. «Минің пос киреем» піріктірче пос киреене хабасчаң кінні, экспортха хабасчаң кінні, инвестициялар кінін, кічіг ӧдістер пирчеткен пірігісті, бизнеске МФЦ-ны, федеральнай хазна ӱлгӱ органнарының кізілерін, Хакасиядағы идінҷектер праволарын арачылирынҷа уполномоченнайны. Андох чӧптезіг пӧліктері, 50 орынға ӱгредіг клазы паза коворкинг пулии (тоғынчаң орынны ӱр нимеске арендаа алып алар орын. - Ред.) орныхча. Пуох кін пастыра пістің идінҷектернің «Кічіг паза ортын пос кирее» корпорациязар сығып алар оңдай пар. Корпорация идінҷектерге ідӧк искірігліг паза ахчалығ хабазығ пирче. Ол льготалығ кредиттер паза гарантиялар, хайзыларын республиканың Гарантия чыындызы пир полбинча.\\nАлынҷа таныхтирға кирек экспорт кіні тӧстелгенін. Аның тоғыс салтары пар - ирткен чылда пір идінҷек экспорт чӧптезиин идіп алған. 2020 чылда пу тоғыс узарадылар. Пӧгінде чоннар аразындағы чӧптезіглерге І2 пос киреен сығарып аларға. Идінҷектер пасха хан чирлерінзер бизнес-миссияларға, кӧзідіг-ярмаркаларға пар килген соонаң экспортха сығарға пӧгінчелер. Чоохтирға кирек, пос киреенең айғасчатханнарға пу мероприятиелерге сығып аларға полысча экспортха хабазығ кіні.\\n2019 чылда «Гарантия чыындызы - Хакасияның МКК-зы» (МКК - кічіг кредиттер компаниязы. - Ред.) коммерческай нимес пірігіс позына сыданар синге сығып алған. Анзына чахсы чӧлег полған моногородтардағы идінҷектерге льготалығ ахча хабазиин (поручительстволарны паза кічіг ӧдістерні) пирер пӧгіннең пірігістің капиталын 70 миллион салковайға ӧскіріп алғаны. Салтарында ирткен чылда Гарантия чыындызы пос киреенең айғасчатханнарға 36,4 миллион салковайға 17 кічіг ӧдіс пир салған, 158,4 миллион салковайға -\\t48 поручительство.\\nАбаза, Харатас паза Саяногорск городтарда социальнай пос киреенең айғасчатхан 32 идінҷекке 45,1 миллион салковайға грант пирілген. Пу кӧстегнең тоғынчатханнарға республикада хабазығ пастағызын на пирілді.\\nАғаа хоза пос киреенең айғасчатханнарға хабасчатхан кін пастыра 3000 азыра кізі аймах кӧстегліг хабазығ алған: ӱгредіг, искіріг, сертификат аларынҷа паза пос киреен азарын сабландырчатхан. Халған ҷы кӧстегҷе Хакасияда улуғ искірігліг тоғыс апарылған.\\n- Ирткен чылда республика ӱлгӱлері бизнестегілерге хайығ айландырғаннарох. Алылған законнар пу чылдағы тоғынып пастапчалар. Идінӌектерге пу алызығлар ниме пирер паза хайдағ оңдайлар азар?\\n-\\tСынап таа, Хакасия правительствозы кічіг паза ортын пос киреен тилідерін тӧреміл хайығда тутча. Идінҷектерні Хакасиязар айланарға кӧстепчеткен паза республикада пос киреен тилідерге полысчатхан нинҷе-де закон алыл парған. Оларның пірсі - «Хакасияда кічіг паза ортын пос кирее тилізінеңер» - бизнестегілернің паза идінҷектерге хабазығ инфраструктуразын тӧстепчеткен ӱлгӱдегілернің аймах хайызығларын иптир пӧгіннең алылған. Аның ӱчӱн инвесторға кирексіністер турғызылған: инвестиция 15 миллион салковайны азарға кирек, тоғынҷыларның чал ахчазы, тізең, отрасльдағы ортымах чал ахчазынаң тӧбін полбасха.\\nРегионда кічіг паза ортын пос киреен тилідерін чахсыландырар алызығлар «Ниик оңдайнаң налог тӧлечең системада тузаланылчатхан налог ставказынаңар» законға кирілгеннер. Аны хоостыра налог ставкалары хызырылғаннар: парыстардаң хорадығларны алыбызып, налог тӧлееннерге 12 алай 15 процент орнына пір тиң 7,5 процент турғызылған, парыстарча налог тӧлепчеткеннерге - 5 алай 6 процент орнына пір тиң 4 процент.\\nПу алызығлар республикада пос киреенең туюххан айғасчатханнарны сын оңдайнаң тоғындырарға паза идінҷектерде істенчеткеннер санын хозарға полызар.\\n- Налог сині тӱзірілгені чахсы алызығларға ағылчатханын киречілепчеткен кӧзідіглер пар ба?\\n-\\tХалғанҷы туста кічіг паза ортын пос киреенде киректер уйан парған даа полза, 2019 чылның салтарларынҷа идінҷектернің пірге санға алылғаны хоостыра 2520 кізі пос киреен асхан, ол, тізең, 2018 чылдағызынаң 80 идінҷекке кӧп. Ідӧк пос киреен чаапчатханнар саны хызырылған: 2018 чылда 661 кирек чабылған полза, 2019 чылда - 263 алай алындағы чылдағызынаң 2,5 хати тӧбін!\\nІдӧк «Хакасиядағы инвестиция политиказынаңар» закон алылған. Аның иң танығлығ чардыхтарының пірсі - проект ӧӧн инвестиция проекттер санына кирілзе, инвестор ис-пай налогына 100 процентке теере льгота алып алар оңдайлығ.\\n-\\tИдінӌектер ідӧк чарытхаа пӧзік паалар, тибіреділбинчеткен ис-пайға кадастр паазы пӧзік турғызылғанына паза пасха даа сурығларға удаа хоптанчалар.\\n-\\tПу сурығларны республика ӱлгӱлері тӧреміл хайығда тутчалар паза пӧкчең оңдайларны тілирін узарадарлар. Аннаң пасха, идінҷектерні чир пирері, пӱдірігні пастирына чарадығ алары паза андар инфраструктура сетьтерін тартары сағыссыратча. Ол толдырығлығ ӱлгӱ органнарынаң палғалыстығ сурығлар.\\n- Пу чылға хайдағ пӧгіннер турғызылды? Пос киреенең айғасчатханнарны нименең ӧріндірерзер?\\n-\\t2020 чылда Хакасия кічіг паза ортын пос киреенең айғасчатханнарға хабазарға пазох 200 миллион азыра салковай тартып алған. Піс социальнай кӧстегліг пос киреене, экспортты тилідеріне хабазарбыс. Идінҷектерге хабасчаң кін ідӧк аймах оңдайнаң хабазарын узарадар. Пос киреенең айғасчатханнарға паза пір ӧріністіг хабар - пӱӱл Гарантия чыындызының капиталы 100 миллион салковайға кӧп полар, ол, тізең, республикадағы илееде идінҷекке ниик проценттіг (3,15 проценттең пасти) креди�� алҷаң оңдай.","num_words":714,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.12,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Версия 14:33, 22 августа 2015 (просмотреть исходный код)\\nТекущая версия на 16:56, 22 августа 2015 (просмотреть исходный код)\\nІӌебіс ам киртінмес тіп, тӱгін ӱзе тартып алғаннар. Иблерінзер киліп, тӱгін кӧзіт турлар.\\n— О-о, палаларым, улуғ айғахтығ аң — улуғ чабал аң. Хайди аттыңар? — тіпче.\\nАнаң парып кӧрзе, сынап таа, ухтары пабаларыни.\\n— Че, палаларым, ӧс партырзар, ам хорыхпаспын, — тидір ічелері.\\nОл аңның теерізін сойып, идін хуюзар ал килгеннер.\\nАннаң андар олар чуртап сыхтылар. Ооллары ӧзібіскен. Сыба он читі часха читті, Сығда он тӧрт часха читті. Пір дее нимедең хорыхпас пол пардылар. Киик, сыын ат килзелер, ӧзін-чілиин іӌезіне пирӌең полтырлар (пурунғы кізілер, ӧзін-чілиин кӧріп, ниме пілчең полтырлар).\\nПірсінде Сыба, ічезі суға парыбысханда, кииктің ӧзін-чілиин кӧр тур:\\n— Че, — тидір, — мына піс чуртаан Иней суғ пасха суға кірчеткен чирде, сол саринда, читі кізі одырлар, ідӧк хасхан кізілер. Іӌезі килгенде, Сыба чілиин тастабысты.\\nІчезі: «Хайди пол парды, ӧзі-чілии хайда полчаң?»— тидір.\\nСтрока 53: Строка 61:\\nАм парчалар андар. Нинче суғ кизіп, ол читі кізілерзер читтілер. Олары охчаа ниме чох майылысхлабыстырлар. Ам Сыбанаң Сығда, ікі пулан атып пиріп, оларны азырап турлар.\\n— Че, піс анда чуртапчабыс, пістің чирге парыңар, — тидірлер.\\nАннаң андар ікі харындас нандыра чӧрібістілер. Іӌелері ол туста сахсынып одырчаттыр, ноға піди ӱр чӧрчелер тіп.\\nУр ниместең читі кізі чиде тӱскеннер. Ам пулар мында чуртабысханнар.\\nӱр ниместең читі кізі чиде тӱскеннер. Ам пулар мында чуртабысханнар.\\nПаза пірсінде Сыба, ӧзін-чілиин позы чіп, пазох кӧр тур. Іди кӧр турза, пір чалаң кізі хас килтір Моол чирінең. Амды аны удурлирға пардылар. Кӧрзелер, сарааттығ чиит оол.\\n— Хайдаң килдің? — тіп сурдылар аннаң.\\n— Моол чирінең хас килдібін. Ам іӌем-пабамнаң тоғазарға тіп тарыхчам, — тидір.\\nАны постарына хозып, Ӧлең чазызына чуртирға пардылар прайзы. Анда тохтап, чурт салыбыстылар. Сӱрдірген кізілер килзе, постарына хозып, чуртапчалар. Іди оох-теек чонны пірік-тіріп, аңнап, азырап турлар.\\nПірсінде Сыба ӧзі-чіліңнең пазох кӧр тур. Кӧрчетсе, чаа килчеткен осхас. Ам ол кізілерге, чара-чара тараңар тіп, сӧлеп тур.\\nЫрах нимес изебі чох тыт тайға полған. Сыба тидір:\\n— Читі Хуйас пазында хайа пар, анда поларзар, — тіпче. Ам андар пардылар. Пір кӱн иртті, ікі кӱн пол парды. Сарыс тур-лар. Сыбаны син чойлан салдың тісчелер.\\nЧитінч;і кӱнінде сӱрееліг чаа кил тур. Тоғыс тӱӱрліг Паламох хам чаа хамын хамнапча. Сигіс тӱӱрін хости-хости салып, то-ғызынӌы хола тӱӱрін холда тудып, хамнабысса, прай пасха тӱӱрлері кізі ибіре ойласхлап тур.\\n— Ам кӧрдер бе? — тидір.\\n— Я, кӧрдібіс, — тісчелер.\\n— Че, — тидір Сыба, — ам хамнабысса, прай пістің чоныбыс-ты піл салар, хамнаалахта тартып пар килим.\\nІди тібинең, охчаазын холға тартхан, позыдыбысты. Соғаны сыыли тӱсті. Іди тартыбысханда, Паламох хам ойда тӱсті. Чон хорылыбысхан, хысхы-табыс ол чонның аразында истіле тӱскен:\\n— Хам ӧл парды, — тісчелер.\\n— Хайдаң ух килді? — тіп хайхас турлар.\\n— Тігі хайадаң аттылар одыр, — тісчелер.\\nПір кізі ух чолын піл салды. Ам ах пора аттығ алып кізі, хуйахтығ полза, ух тыынмас тіп, тулағазын тӱзірібісті. Сыбанаң Сығда, ікӧлең кӧстеп, ікі харағын аның ӧтіре аттылар. Чон пазох хорылыбысты.\\nОлар піди атыс турғанда, ол чоннаң чарылып, пір хара хула аттығ кізі сых килген. Аны аттылар. Ат полбин халдылар.\\nАнаң, кил, ол чон, хорылып, ӧлген кізілерні чыып, анда-мында от салғлабысханнар.\\nПуларның саринаң читі оолның пірсі, хара хула аттығ кізіні сӱріп, Сойан тағларына читіре сӱртір, ӧдір полбиндыр.\\nКилген чаа нандыра парыбыстыр. Пулар пазох чуртап парирлар, иргі чылны иртіре, наа чылға читіре.\\n— Пазох чаа килир осхас, — тидір.\\nАм олар пазох Хуйас пазына пардылар. Сыба харап турчададыр. Кӧрзе, ікі пора ат мӱнген чалаң кізі килир. Оларның соонаң нинче-нинӌе ирет кізілер килир.\\nСыба чоохтапча Сығдаа:\\n— Че, син, — тидір, — пірсін ат, мин пірсін атарбын.\\nАннаң андар охчаа хоолап-саалабысхан. Кӧрібіскенде, пу\\nсариндағызы пу саринзар, ол сариндағызы ол саринзар аңдарыл тур. Килигеннер хорыла тӱскеннер. Ӧлген чоннарын харайтчалар. Чаа пазох нандыра парыпчадыр.\\nПулар, чаа полған чирге парып, чахсы-чахсы аттарын тудып алып, мӱн килібіскеннер. Ам кізілерінең пазох Ӧлең чазаа пардылар, хайди чуртаан постары, ідӧк чуртабысханнар.\\nНинӌе-де чыл пазынаң Сыба пазох чоохтапча ба хайдағ, пазох чаа килир осхас тіп. Ур ниместең он ікі чалаң кізі кил турлар:\\n— Сірерзер ааллап килдібіс, — тісчелер.\\nЧахсаан кӧрзелер, пір апсах кізі. Чоохтазып килгенде, анзы пуларның Моолға парған пабалары полтыр. Исселер, Моол ханы сурағ иттір: «Андағда чирде, андағда чон чуртапча. Аннаң килген кізі чоохтазын, Моол ханы паза чаалығ парбасха чоох пирче тіп».\\nАмды атығчы кізіні пілерге тіп, Моол ханы он ікі кізі ыстыр. Оларны ағылтыр пуларның пабалары. Ол он ікі кізінің пазы, кнес кізі, чоох апарча: «Киик ӱргӱдіп, киик атып сыназарға. Кем чахсы атар?»\\nАм ол Моол ханның атығчылары хадағда одырчалар. Анаң Моол ханның кізілері ӱргӱтчелер. Сыбанаң Сығда хадағда. Оларның хыринча кииктер парлача.\\nМоол чирінең килген кізілер кӧрзелер, кииктернің хулахтары тӱс халчалар. Ам Моол ханның кнезі хайхап тур:\\n— Че, сірернің кізілернің атыс артых полтыр, — тидір.\\nІди кӧрчетселер, хара хус тигірде учух чӧрче. Сыба чоохтапча:\\n— Мин тумзуғын тӱзіре атарбын, — тидір, — хара тумзуғын сартлада атарбын.\\nАтханда, сынап таа, ол хара хустың тумзуғын тӱзіре атты. Пабазы оолғының піди атханына хайхап:\\n— Че, хаңан полза мында чон чуртабысса, мында чуртаан чон Тумзухтар аалы тіп адалзын, — тидір.\\nОл кизек чон иргіттер полтырлар. Соонаң ӧзіп, сӧӧктең сӧӧкке аннаң тараптырлар. Астап ӧскен сӧӧк Астанаевтер тіп адал-тыр. Кдрбічектер, Ахпашевтер аннаңох сыхтырлар. Оларның он ӱзінчі тӧлінде ӱс харындас — Халтар, Санпир, теен кізілер пу наада чуртаптырлар.\\nТекущая версия на 16:56, 22 августа 2015\\nУлуғ Ӧлеңде хырых часха чит парған чалғыс ибліг ирепчі чуртаан полтыр. Оларның ікі оол полған. Улуғ оолғы он ікі, кічіг оолғы тоғыс частығ. Улуғ оолғының ады Сыба, кічіг оолғының ады Сығда полған.\\n— Хайдаң пілерлер, — тидір ипчізі, — пілбестер.\\n— Че, — тидір апсаана, — ол таға читсең, тӧрт тас тастабызарзың. Мында санын ал салғаннар, анда тӧрт тас тастабыссаң, саны тол парар.\\nАнаң сыын-киик тутчаң айа тартып, аң идінең азыран турлар. Сыба он ӱс, Сығда он часха чит парған. Пабазының чааӌағын алып, ойын аразында хус атхлап чӧрчелер. Ічезін хус идінең азырап турлар оолахтар.\\n— Че, — тидір іӌезі, — ырах-узах чӧрбеңер, айғахтығ аңа тутыр салдыңар.\\nОолахтар пірсінде хайалығ тағ ӱстӱне сых парғаннар. Кӧрзелер, пір аба чадыр, айғахтары хайдар-хайдар улуғ. Сыба сӧли-дір:\\n— Мин мыны атыбызим, — тіп.\\nХолтых алтына кӧстеп, атыбысхан. Аба азах-холға турыбысхан. Сығда, аны кӧріп, тартыбоғысхан. Аба, кил, аңдара парған. Ам хайадаң индіре ойлас килзелер, Сыбаның уғы, пір холтығынаң кіріп, пір холтығынаң сыхтыр, Сығданың уғы, паарынаң кіріп, сыртынаң оыхтыр.\\n— Че, — тидір, — мына піс чуртаан Иней суғ пасха суға кірчеткен чирде, сол саринда, читі кізі одырлар, ідӧк хасхан кізілер. Іӌезі килгенде, Сыба чілиин тастабысты. Ічезі: «Хайди пол парды, ӧзі-чілии хайда полчаң?»— тидір. — Позың чіп салған поларзың, — тісчелер ооллары. Иртен Сыба: — Че, парааң, — тидір Сығдаа, -— ол читі кізілерзер. Ам парчалар андар. Нинче суғ кизіп, ол читі кізілерзер читтілер. Олары охчаа ниме чох майылысхлабыстырлар. Ам Сыбанаң Сығда, ікі пулан атып пиріп, оларны азырап турлар. — Че, піс анда чуртапчабыс, пістің чирге парыңар, — тидірлер.\\nАны постарына хозып, Ӧлең чазызына чуртирға пардылар прайзы. Анда тохтап, чурт салыбыстылар. Сӱрдірген кізілер килзе, постарына хозып, чуртапчалар. Іди оох-теек чонны пірік-тіріп, аңнап, азырап турлар. іди чуртап-мӧтепчедедірлер.\\nЧитінч;і кӱнінде сӱрееліг чаа кил тур. Тоғыс тӱӱрліг Паламох хам чаа хамын хамнапча. Сигіс тӱӱрін хости-хости салып, то-ғызынӌы хола тӱӱрін холда тудып, хамнабысса, прай пасха тӱӱрлері кізі ибіре ойласхлап тур. Сыба:\\nАннаң андар охчаа хоолап-саалабысхан. Кӧрібіскенде, пу сариндағызы пу саринзар, ол сариндағызы ол саринзар аңдарыл тур. Килигеннер хорыла тӱскеннер. Ӧлген чоннарын харайтчалар. Чаа пазох нандыра парыпчадыр.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Сыбанаң_Сығда&oldid=847»\\nПоследнее изменение этой страницы: 16:56, 22 августа 2015.\\nК этой странице обращались 4449 раза.","num_words":1093,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.127,"special_characters_ratio":0.213,"stopwords_ratio":0.113,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИЛІГ ЧЫЛЛАРДА ДАА ИЛ-ЧОН КӰЛӰК ПОЛҒАН\\nЧаа соондағы 1950 чылларда пістің чирібіс азахха турып пастапча. Чаадаң айланған иреннер, ибдегі тоғыстарға сағын парып, изелген хоныхтарын тынағ чох пӱдіргеннер. Аал хониинаң хости промышленность предприятиелері тӧстел сыхханнар.\\nОл туста «Хызыл аал» газетаның нандырығлығ редакторы полған Елена Антоновна Абдина. Амды ағаа 90 час азыра даа полза, пістің газетаа хабарлар пасча. Ол пістің газетаның тіріг тархыны полча.\\n1950 чылларда газетаның ӧӧн пӧгіні чон хониин, матыр істенҷілерні чалбах чарыдары полған. Газетада хазнабыстың істіндегі ле киректері кӧзіділбинче, ідӧк пасха хазналардағы хабарлар алғым искірілчелер. «Хызыл аал» газетада тоғынып пастапчалар хабарҷылар Николай Кученов, Пётр Тодышев, Борис Баинов, сомҷы Гаврил Чеменев, хоосчы Андрей Топоев.\\n1950 чылларда хайдағ танығлығ киректер полған пістің хазнабыста? 1953 чылда марттың пастағы кӱннерінде СССР-ның устағҷызы полған И.В.Сталин ӱреп парған. Ол чобағлығ хабар нинҷе-де номерде сыххан.\\nАнаң ӱс чыл пазынаң КПСС-тың ХХ съезді ирткен. Анда КПСС-тың ӧӧн хачызы Н.С.Хрущев СССР-да алызығлар полардаңар чоохтаан, ідӧк «Алынҷа кізінің культын паза аның сылтаанда пол парған алҷаастарны чох идердеңер» ӧнетін чарадығ сығарарға чӧп пирген.\\nХХ съезд соонаң пістің хазнада кукурузаны матап ӧскір сыхханнар. Мин кічігде оңнапчам, хайди пістің аал хыриндағы хыраларда кукуруза халын паза уғаа пӧзік ӧсчең, улуғ даа кізілернің пазы азыра полҷаң. Піс, олғаннар, анда, чазынып, хынығ ойнаҷаң полғабыс. Пістің аалның механизаторы Елизар Петрович Топоев, кукуруза ӧскіріп, уғаа сабланҷаң, газетада удаа сыхчаң, орденнер алҷаң.\\nМеханизаторлардаң пасха Хакасияда чабаннар сабланҷаңнар. 1954 чылда чиит чабан Варлам Сафьянов саблан сыххан. Соонаң ол Хызылчар крайының, Хакас автоном облазының чон депутадына пір ле хати табылбаан. Варлам Павлович Сафьяновтаңар соонаң пістің писательлер Сергей Чарков, Моисей Баинов паза Валентина Татарова очерктер пасхлааннар.\\nХазна ӱлӱкӱннерін чалбах таныхтаҷаңнар. Пастағы страницаа плакат сомнарны паза хоостарны редакцияның сомҷызы Гаврил Павлович Чеменев тимнеҷең полған. Ол сомға ла суурбаҷаң, ідӧк маңат хоостаҷаң. Гаврил Павлович маңнанминчатса, ағаа полысчаң хоосчы Андрей Алексеевич Топоев. Ол пейзажтар, кізілер омаларын паза хазалҷых, кӱлкістіг хоостар удаа сығарҷаң.\\n1955 чылда Хакас автоном облазы 25 чылын таныхтаан. Соонаң 1958 чылда Хакасия Россияа піріккеннең 250 чыл толғанын чалбах пайрамнааннар. 1957 чылда писатель Николай Георгиевич Доможаков пастағызын на пістің саблығ ученай Н.Ф.Катановтың 95 чазы толғаны хоостыра, аның адын кӧдіріп, улуғ статья пасхан. Амды піс пӱӱл майда Катановтың 155 чазын таныхтирбыс.\\nНиколай ��еоргиевич Доможаковтаңар чоох парғанда, таныхтирға кирек, ол «Хызыл аал» газетанаң тӧреміл палғалыс тутчаң. Газетаның страницаларында аның кибелістері, чоохтары, литератураа паза наукаа чарыдылған статьялары паза тілбестеглері удаа сыхчаңнар. 1957 чылның июньында аның «Ыраххы аалда» саблығ романы газетада сығып пастаан.\\n1950 чылларда уғаа ӧткін тоғынтыр писатель Михаил Чебодаев. Ол литература страницаларында ӱзӱрігліг статьяларын сығарча. 1955 чылда аның «Анымҷох» лирика поэмазы, «Азыр чолда» паза «Крепин» чоохтары пастағызын на сыхчалар. Соонаң піс оларны школа программазында иртчең полғабыс.\\nЧоохтирға кирек, «Хызыл аал» газетада литератураа хайығ чахсы салҷаңнар. Литература страницазы удаа сыхчаң, соонаң «Тынағ кӱннің страницазы» хозылған. Анда тузалығ чӧптерге хоза чоохтар паза кибелістер сыхчаңнар. Орыс классика писательлерінің пайрамнығ частарын улуғ статьяларнаң таныхтаҷаңнар. Ідӧк ол туста сабланчатхан Михаил Бубеновтың «Ах хазың» («Белая береза») паза Семён Бабаевскийнің «Алтын Чылтыстың кавалері» («Кавалер Золотой Звезды») романнарның ӱзіктері «Хызыл аал» газетаның страницаларында номердең номерге сых турғаннар.\\nГазета тоғынҷылары паза писательлер пірігізі наа пасчатхан авторларның аразында удаа чайаачы марығлар иртірҷеңнер. Чиңіс тутханнарға улуғ ахчалығ сыйых пирҷеңнер. Ол туста прай даа хакастар пос тілінең хығырҷаңнар паза чоохтасчаңнар, неке.\\nЧапсых полған «Сызыро апсахтың» хазалҷых чоохтарын хығырарға. Пастағы хазалҷых чоох 1958 чылның 18 апрельіндегі номерде сыххан. Соонаң «Сызыро апсах» удаа сых турған. 1990 чылларда демократия, алызығлар тузы пар сыхханда, «Сызыро апсағыбыс» паза «Тырбос инейібіс» чіт парыбысханнар.\\nПаза нименең танығлығ полған 1950 чыллар? Іди 1959 чылның 1 январьынаң «Хызыл аал» газета «Ленин чолы» тіп адал сыххан. Пу тустаң сығара пар сыххан «Ленин чолы» газетабыстың тархыны. Аннаңар сірер соондағы сығарыстарда хығырып аларзар.","num_words":551,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.113,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПАБАЗЫНЫҢ ЧОЛЫН ПАСЧА\\n1 августта - Тимірчолӌы кӱні. Хызылчардағы тимір чолзар ир чон олаңай ла тартылбинча, иң пастағызын, анда тоғынғаны турыстыра паалалчатхан ӱчӱн. Оларның пірсі - тепловоз машинизі Валерий Боргояков Ағбан городта тӧреен-ӧскен Валерий Ермолаевич Боргояков тимір чолда тиксі 18 чыл істен салды.\\n2002 чылда ол пастағызын на пу улуғ предприятиенің иркінін алтаан. Пастап ирен машинист полысчызының курстарына направление аларға килген. ӱгредігні Ағбандағы ӱгредіг кінінде иртчелер. Че ол курстарға прайзы ла чарадығ ал полбинча. Ӱгренерге сағынчатхан кізее хатығ кирексіністіг имнег паза психолог сыныхтаан иртібізерге кирек. Комиссия чарадығ пирзе ле, кізі ӱгредіге алылча. Валерий Ермо��аевич ол хатығ сыныхтағны чӧпсіністіг иртіп алған. Чарым чыл пазынаң холында машинист полысчызының удостоверениезін тутхан. Іди Валерий Ермолаевич уғаа нандырығлығ тоғысха Ағбандағы локомотив депозынзар килген.\\nӰгренгені - пір, тоғыста пілістернең орта тузаланып пілгені - саңай пасха кирек. Тӧртче чыл Валерий Боргояков машинист полысчызы полған. Ағбандағы локомотив депозына кірчеткен тимір чолларны аар-пеер тиксі чӧр салған паза уламох сизіктіг пол парған. Локомотивтің, тимір чолның килкім транспортының, тінін тутчатса, кізі сиргек харах-хулахтығ поларға кирек. Опыттығ машинисттің полысчызы тоғызын толдырып, ирен позын нандырығлығ тоғынҷы чіли кӧзіткен. 2006 чылда ол машинистке ӱгренерге чаратча. Ідӧк прай сыныхтағларны иртче, че ӱгредіг тузы сала узун - тоғыс ай.\\n-\\tМашинистке Хызылчардағы чол-техника школазында ӱгренгем, - сағысха кирче тимірчолҷы. - Пілгем, хайдар парчам паза хайдағ ол нандырығлығ тоғыс. Иң пастағызын, тимір чолда хорғыс чох поларға кирек. Саай чох чӧріс ӱчӱн машинист нандырча. Аның ӱчӱн алнындағы хайдағ даа танығларны тузында кӧрерге, чахығларны ситкіп истерге кирек.\\n2007 чылдаң сығара Валерий Ермолаевич машинист тоғызында істен парча. Аннаң хада ікі машинист полысчызы тоғынған, ол чіли, тимір чол чӧрізінең паза локомотивнең устирға ӱгренгеннер. Позы, тізең, пістің матырыбыс, ідӧк пілістерін нааҷылапча паза узын тыыдып одырча. Анзы класстарнаң паалалча: пастағы (I), ікінҷі (II) паза ӱзінҷі (III). Валерий Боргояков II класс машинизі полча.\\n«Россияның тимір чоллары» ОАО транспортын тӧреміл нааҷылапча. Іди локомотив депозының устағ-пастаа пӱӱл ле тимге сығарылған тепловоз тіні кистіне ізестіг тоғынҷыны одыртарға чаратхан. Сағам ол анда чалғызан тоғынча. Наа тепловознаң тоғынар ӱчӱн Валерий Ермолаевич ідӧк ӧнетін ӱгренген. Кабинада ікі устағ столы кӧріл парған. Пірсі, алнынзар парчатса, тоғынарға, ікінҷізі - нандыра. Че сынында машинистке пасхазы чоғыл, хайзының кистінде одырарға.\\n-\\tМашинист, ниикке чӧрҷең транспорт водительі чіли, ідӧк тоғынарға пирлген транспорт ӱчӱн нандырча, - тоғызын чарытча ирен. - Ӧӧн тоғыс вагоннарны кирек орынзар читірерінең палғалыстығ, піс оларны Ағбан городтың предприятиелеріне читірчебіс, олардаң сығара таарлалған вагоннарны ӧӧн тимір чолзар тартчабыс. Анаң кирек поездтерге хосчабыс.\\nЧе олаңай кізі ол чоллар аразында астых парар: хайзы хайдар парча, хайзы ӧӧні, хайзы хоза чол полча? Машинистке алҷаастирға чарабас. Алҷаас итпеске ағаа чаҷында тимнелген чахығ полысча. Пірдең, прай чолларҷа 18 чыл чӧр кӧр? Хайдағ даа кізі сағызына сиирт салар хайзы хайдар парчатханын.\\nТимір чол транспорты полызиинаң хазнабыстың пір пазынаң пасха пазынзар ниме-ноолар тартылча. Хакасияда сығарылчатхан ниме-ноолар ідӧк пасха регионнарзар тимір чолҷа читірілчелер. Хызылчардағы тимір чолҷа тартылчатхан таарлағның 45-48% Ағбандағы локомотив депозына килісче. Оӧн таарлағ - хара тас. Ол таарлағның 70-80% тиңнелче.\\n- Пӱӱнгі кӱнде таарлағ локомотивтері 25 паранаң чӧрчеткен полза, чағынғы чылларда оларның санын 40 параа теере ӧскірерге пӧгін турча. Прай ол хара тас аниры айныдылчатханынаң палғалыстығ, - чарыт пирген депо пастығының кадрларңа паза социальнай сурығларҷа орынҷызы Елена Ручканова. - Тымо ідӧк таарлағ тартарына теелген. 2021 чылның пастағы кварталында ол пілдірте тӱс парған, ікінҷі кварталында ӧзе халған. Салтарында тиксі чарым чылның саннары чахсылан парған.\\nПілдістіг, тимір чол алғыдылза, тоғынҷылар даа пӧзік кирексіністе полар.\\n-\\tВалерий Ермолаевич уғаа нандырығлығ машинист, - чоохтапча Елена Ручканова. - Хызылчардағы тимір чол пастығының алғыстас пічии аның тоғызы турыстыра паалалчатханын киречілепче. Олох туста Россияның тимір чоллары, тоғынҷыларының кӧңнін кӧдірер ӱчӱн, аймах социальнай программалар чуртасха кирче паза хазых пиктирге хабасча. Кӧзідімге, машинисттер, саай чох чӧрчеткен ӱчӱн, чыл тоозылчатса, ахчалығ сыйыхха турысчалар паза пис чыл пазынаң пір саңай чал ахчазының алты окладына теере ахчалығ сыйых алчалар.\\nЕлена Владимировна, тоғыстағы чидіглер ӱчӱн сыйыхтардаң пасха, ідӧк хазыхты пиктиріне кӧрілген хабазығларны чарыт пирген: санаторий-курорттарзар пирілчеткен путевкалардаңар, Хакасиядаң пасха, Хара талайдағы курортсар пар килерге чарир, паза орындағы хазых пиктеҷең кіннеңер. Тимір чол тоғынҷылары «Салют» хазых пиктеҷең кіннің путевка паазының 20% позының ӱчӱн паза 5% паланың ӱчӱн тӧлепчелер. Ыраххы чорыхтарға чылда пір хати тикке пар килерге чарир. Алынҷа турада чуртапчатханнарға хысхызына одынарға хара тас пирілче.\\nТимірчолҷылар ідӧк ікінҷі пенсиязын тоғынып алчалар. Пірееде ол хазна пенсиязынаң даа пӧзік поладыр. Анзы чазыт нимес. Кемнің таныстары тимір чолда істенче, олар андағ чахсы киректеңер пілчелер.\\n-\\tПенсия чыындызы тӧрт программа сӧлепче, - чоохтапча Валерий Боргояков. - Полғанында ла чал ахчазынаң чыындызар позыдылар син кӧзіділче, аннаң палғалыстығ хай син пенсия тоғынҷы алар. Тимір чолда тоғынып пастазох, ол программаа хозыларға кирек, андада пенсияа сығарына уламох кӧп ахча чыыл парар.\\nМашинист иргі пенсия законнары хоостыра тынаға 55 частығда парҷаң, Валерий Ермолаевич льгота хайраллалғанына ізенче. Андада ағаа ам даа онҷа чыл істенерге кирек. Чоохтирға кирек, Валерий Боргояковтың пабазы Ермолай Анатольевич ідӧк Ағбанда тимір чолда тынаға сыхханҷа істенген, іҷезі Светлана Никитична штукатур-маляр полып тоғынған. Валерийнің туңмазы Вячеславха тимір чолдағы тоғыс кӧңніне кірбеен. Уғаа хатығ кирексіністер. Валерий, олардаң чочынмин, пабазының чолын пасча. Тоғысха сменанаң чӧрче. Пір кӱн, пір хараа тоғынча, ікі кӱн тынанча. Пу чыллар аразына мындағ режимге ӱгрен парған.\\n-\\tКізі сменаа чахсы кӱс алынып аларға кирек, - чоохтапча пабазының чолын пасчатхан ирен. - Аннаң палғалыстығ хай син тоғынҷы сиргек полары. Смена алнында, уламох хараа алнында чахсы узуп алчам. Тынағ кӱннерінде ибде хайынчам, сӧбіремнең тус иртірчем.\\nМындағ режим кізі хазиина теелбин парбинча. Аннаңар Ағбандағы локомотив депозында тоғынҷыларға хазыхтарын пиктеҷең кін тоғынча. Амғы тусха килістіре тиріглер, тренажерлар, массажерлар турғызылған, релаксация пӧліктерінде нымзах креслолар турча, анда, амыр кӧӧ ойнадып, кӱс алынарға чарир. Хазых пиктеҷең кінзер чылда пір хати 10 кӱнге чӧрчелер.\\nВалерий Ермолаевич сӧбірезінең алынҷа турада чуртапча. Хада хонғаны Елена Ивановнанаң ікі хыс ӧскірчелер. Улии Екатерина Хакас хазна университедінде ӱгренче, очызы Виктория - школа ӱгренҷізі. Тынағ тузында сӧбіренең хада кӧллерзер чит пар килчелер, чистек теерерге чӧрчелер.\\nВалерий Боргояков тимірчолңы тоғызы аарласта полчатханын чахсы киречілепче, олох туста ол машинист тоғызы хайдағ нандырығлығ полчатханын кӧзітче. Полған на кізі мындағ пӧзік кирексіністіг тоғыста сыдаспинча, Валерий Ермолаевич, тізең, хынып тоғынча.","num_words":905,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.114,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Колоногастаң тӱлгӱ — sostik.info\\nПір пӧзік ағас пазында палалығ ікі Колоногас чуртаптырлар. Оларның палаларын чылның Тӱлгӱӌек апарыбысчаң полтыр. Ағас хырина киліп, сӱмеліг Тӱлгӱ тапсапча:\\n—\\tЭй, Колоногастар, мин сірерзер килдім! Хая, пірее палаңарны пеер тӱзіріңердек!\\n—\\tЧох, піс сағаа палабысты пирбеспіс,—тісчелер Колоногастар.\\n—\\tГіирбессер бе? Кӧрербіс адыр пирбезіңерні. Пирбезеңер дее аларбын!—тіпче Тӱлгӱчек.\\n—\\tАлбин за, хайди аларзың? — піс пӧзік чуртапчабыс, піске чит полбассың.\\nХайди чнтпечең? — тидір кӧйтік Тӱлгӱӌек. -Мыннаң тӱрілібіссем, тӱбен чылтыстарда полам; харылыбыссам, хазың пазында полам. Анда палаңардаң полар, позыңарны даа чіп салам.\\nТӱлгӱӌектің іди теенінең хорығып, Колоногастар, аязалар даа, пір палаларын тасти пирділер. Тӱлгӱӌек, аны артына, ағас аразына ойлабысхан. Колоногастар, тізең, палаӌахтарын аяп, ылғазып, сыхтазып одырлар.\\nІкінӌі кӱнінде Тӱлгӱӌек, \"чылыг кӧрген чирде, чылан ибіріледір\" тееннің пірсі, пазох чиде тӱскен.\\n—\\tХая, пазох пірее палаңар тастаңар пеер! Тастабазаңарох тӱрӱлібіссем, тӱбен чылтыстарда полам; харылыбыссам, хазың пазында полам!—тіпче. Хайди итсіннер зе, сағыстары хысха Колоногастар, пазох пір палаларын, аязалар даа, тасти пирділер. Колоногастар ам ікі ле палалығ, чобалызып, сыхтасчалар. Пірсінде, пулар піди чобалызып одырғанда, Турналар учух килгеннер:\\n—\\tНоо нимее сыхтазып одырзар, Колоногастар?— тіп сурчалар.\\n—\\tПіссер хоор Тӱлгӱ саңай ла киледір. Пісті хор-ғыдып, палаларыбысты апарыбысча.\\n—\\tСірерні хайди хорғыдадыр Тулгӱ?—тіп сурчалар Турналар.\\n—\\tАғас пазына сығып алып, прайзыбысты чіп салар полча, —тіп пір ӱнге тапсасчалар Колонок ирепчі.\\nАны истіп, Турналар кӱлімсіреп салғаннар:\\n— Тӱлгӱ ағас пазына хачан даа сых полбас, ол сірерні алахтырча. Хазың пазына сегірердең иртіп, хазың тӧкпесті дее азыра сегір полбас ол. Пазох киліп, сірерні хорғытчатса, че сегір кӧр тирзер. Аның соонаң ниме поларын кӧрерзер,—тіп, Турналар хыр паарли пӧзік нимес учуғыбысханнар.\\nКолоногастар постарының уяларында одыр халғаннар.\\nІкінӌі кӱнінде Тӱлгӱ ахыңнабинаң чиде тӱскен. Колоногастарға тапсапча:\\n—\\tХая, пірее палаңарны табыраанӌа тастаңардах, пӱӱн маға маң чоғыл,—тіп, позы чалғана тӱскен.\\nКолоногастар уяларында тапсабнн одырчалар. Постары хорығып Тӱлгее чоғартын кӧр саладырлар.\\nЧе, хайди полып айбынчазар анда?—маңзыратча оларны Тӱлғӱ.—Ол полбаза, мыннаң харылып хазың пазына сығар ползам, кирек хомай полар! —тіпче.\\nАғас пазынаң пір Колонок тапсапча:\\n—\\tСегір кӧрдек ле... піс кӧрибіс сегіргеніңні.\\nТӱлгӱ ачиинаң, тізін тазыладып, тӱрӱл киліп,\\nнинӌе пар кӱзінең сегірген... Ырах парар ба за—тӧкпес тӧзінде тӧкпейтен тӱскен. Турбин даа тӧкпес тӧзінде чатча.\\nКолоногастар, аны кӧре, хатхырысчалар. Тӱлгӱ уятханынаң ағас ибіре аар-пеер чӱгӱрглеп сыххан. Ӱр бе, ас па чӱгӱрглеен ол іди, ам сурча Колоногастардаң:Минің піди ағас пазына сых полбазымны сірерге кем чоохтаан?\\nТурнаӌахтар чоохтааннар!—ӧрінісчелер Колоногастар.\\nОлар ам хайдар пардылар?\\n—\\tМындар, хыр паарлн, индіре учуғыбыстылар.\\n\"Тохтаңар адыр. Мин сірернең санас салам,\" -тіп\\nсағын салған Тӱлгӱ пос алнынӌа. Ам ол Турналарны кӧрглеп парир. Ӱр бе, ас па парған, иир полыбысхаң, кӱн кірерге идіп, тигір тӧзі хызарыбысхан. Кӧрзе, Турналар ырах нимес учуххлап парирлар. Оларны сӱре чидіп, Тӱлгӱ хысхырча:\\n—\\tЭй, Турналар, кӧріңердек! Сооңарӌа тигірге сіри улуг ӧрт кӧйіп одыр. Ол ӧрттең озарға кирек. Че минің інімзер параңар, итпезе—ӧртке кӧй па-рарзар.\\nПозы аннаңарох ойлап парир.\\nТурналар кӧрзелер сынап таа тигірнің чарымы тооза хызарыбыстыр. Мындағ ӧртте кӧй тее парары ӱр нимес. Йрік чох Тӱлгӱнің чӧбіне кірерге кирек. Тӱлгіӌектің соонаң пір хаязар кӧӧлӌе, ханат саап, парирлар. Пара-пара пулар Тӱлгӱнің ініне чит килгеннер. Інзер пурнада кірерге хынмин, Тӱлгӱнең сарызып одырлар. Сарыза, сарыза килгенде, сӱмеліг Тӱлгӱ ас парды:\\n—\\tЧе сірер кіріңер, мин ахсында одырим,—тидір Тӱлгӱ,—Сірер ахсында одырзаңар, улуғ ӧрт килзе, кӧйглеп парарзар.\\nТурналар сағын кӧрзелер, сынап таа Тӱлгӱӌек сын чоохтапчатхан осхас. Пу чоохха киртініп, іннің иң тӱбіне кірібістілер. Тӱлгӱӌекке анзы ла кирек полган. Ам ол, ін ахсында одыр салған, чалғанғлап одыр.\\n—\\tЧе, нанӌыӌахтар... Колоногастарға ноо ниме чоохтаазар?—тіп кӱлімсіреп, сурча Тӱлгӱ.—Ам маға ниме тирниңер зе?\\nХармахха хаап парғаннарын Турналар ам на сизінчелер.\\n—\\tНиме чоохтир полғабыс... Пролығбыс,—т��пчелер Турналар,—че ӧлер алнында син піске кӱн харағын тӱрче дее кӧріп аларға пирдек. Тӱлгӱ чаратпинча. Пуларға ӱғаа тың тарынчатхан осхас.\\n—\\tЧе уғаа ла киртінминче ползаң, азааң даа алтынаң сарсых таа харахнаң кӧріп алибыс кӱн чариин,— тіп алданысчаЛар Турналар.\\nПуларның піди ӧзелісчеткеннеріне сыдабин, Тӱлгӱчек пір азағын кӧдір салған. Турналар, кӱн хара-ғын кӧрерге иткен полып, Тӱлгӱӌекті аңдара сазы-бызып, учуххлабысханнар. Тӱлгӱӌек турып айланғанӌа, ікі ле пала Турна сығарға маңнанмнн халғаннар.\\nАм мин сірерні кӱн харағын кӧзідербін,—тидір\\n—\\tЧох, Тӱлгӱӌек, син піске тың тарынма, —тіс-челер халған ікі пала Турна.—Піс сині улуғ талайны кизіре апар саларбыс. Анда син прай Турналарны чидерзің.\\nЧе, чарайза. Апарыңар,—тіпче Тӱлгӱ.\\nАм ікі Турнаӌах, хости одырыбызып, ханаттарын удур-тӧдір арта салып алғаннар. Тӱлгӱні одыртып алып,. улуғ талайзар учух парилар. Пара-пара пулар талай ортызына читтілер. Тӱлгӱӌек, чоғар кӧрзе—тигірдең пасха ниме кӧре чоғыл, алтынзар кӧрзе—талайның хыри-пазы кӧріне чоғыл. Ол туста ікі Турнаӌах кинетін, ікі чара парып, сӱмеліг Тӱлгӱӌекті талай тиреене тӱзірібізіп, учуғыбысханнар.\\n\"Колоногастарнаң Тӱлгӱӌек\" тіп нымах 1939 чылда М. К. Добров нымахчыдаң пазылған.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Колоногастаң_тӱлгӱ&oldid=208»\\nПоследнее изменение этой страницы: 19:07, 31 августа 2014.\\nК этой странице обращались 1308 раза.","num_words":672,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.097,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ООЛАҒАСТАР ЧАПЧАҢ ОЙНААННАР\\nАғбанда «Ӱрілген меспек» клубтың меспектіг хоккейҷе тиксі Россия марииның финал ойыннары узарадылча.\\nАнда сигіс команда араласча: «Юность-ИЦС» (Иркутск), «Кузбасс» (Кемеров), «Енисей» (Хызылчар),\\n«Родина» (Киров), «Водник» (Архангельск), «ДЮСШ Абакан» (Ағбан), Индіркі Новгород облазының піріктірілген командазы паза «Ерофей» (Хабаровск).\\nКиҷее тӧрт ойын ирткен. Пастағы ойында «Юность-ИЦС» (Иркутск) паза «Кузбасс» (Кемеров) командалар тоғасханнар. Мында «Юность-ИЦС» 3:0 саннаң чиңіс тутхан. Голлар Данил Пашков (22, 36 мин) паза Иван Воробьев (31 мин) киргеннер. 33-ҷі минута пар-чатханда, «Кузбассха» пенальти сабар оңдай пирілген. Че Дмитрий Демидов\\n12 метрдең меспекті хаалхадаң чаза сабысхан.\\nІкінҷі ойында «Енисей» (Хызылчар) паза «Родина» (Киров) командалар тоғасханнар. «Енисей» 2:3 саннаң утырт салған. «Родина» ӱчӱн турызып, Антон Пысин (3 мин), Илья Чернов (20 мин) паза Кирилл Шитов (36 мин) голлар киргеннер. «Енисей» командада ікі голны Антон Савлук 27-ҷі паза 35-ҷі минутада кирібіскен. Ікізінде дее пастар ағаа Вадим Уполовников пирген. 35-ҷі минутадағы гол пулуңнаң кирілген.\\nІдӧк киҷее «Водник» (Архангельск) паза «ДЮСШ Абакан» командалар тоғасханнар. Ойын уғаа табырах парған. 14-ҷі минута парчатханда, «Водниктің» хоккеизі Виктор Луковников «ыырҷызын», правилоларны сайбап, хаалхазының хыринда тохтадып алған. Че «ДЮСШ-тың» хоккеизі Сергей Кильчичаков пенальти сапханда, хаалха хадағҷызы меспекті тудып алған. 15-ҷі минутада Виталий Дроздов пас пиргенде, Сергей Кильчичаков гол кирібіскен. Пастағы таймда паза гол кирілбеен.\\nІкінҷі таймның 2-ҷі минутазында «Водник» санны тиңнестірібіскен. Голны Клим Четвериков кирібіскен. 32-ҷі минутада Виталий Дроздов меспекті Сергей Кильчичаковха читірген, анзы ікінҷі голын кирібіскен. Пістің олғаннар 33-ҷі минутада атакаа парчатханда, «Водниктің» хоккеизі Вадим Кадин правилоны сайбабысхан. Че Сергей Кильчичаков пазох 12 метрдең гол кир полбаан. Сергей ідӧк 35-ҷі минутада меспекті хаалхаа кире сабысхан. Ойын тоозылчатханда, 40-ҷы минутада «Водниктің» хоккеизі Василий Холопов ДЮСШ-тың хаалхазынзар ікінҷі гол кирген. «ДЮСШ Абакан» 3:2 саннаң чиңіс тутхан.\\nКиҷее Индіркі Новгородтың паза Хабаровсктың командалары тоғасханнар. Ойын 2:2 саннаң тоозылған. Индіркі Новгород командада Тимофей Якушенко (8 мин) паза Иван Захаров (25 мин), «Ерофей» командада Артём Гучок (9 мин) паза Кирилл Рекунов (32 мин) голлар киргеннер.\\nОйыннар уғаа хынығ ирткеннер. Олғаннар «ыырҷыларына» кирілген полған на голға ӧрінгеннер. Гол кирібіссе, команда хоккеисттері, матап хуҷахтазып, удур-тӧдір алғыстап турғаннар.","num_words":299,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.213,"stopwords_ratio":0.094,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"СПОРТХА ХЫНЧАТХАННАРНЫҢ ӰЛӰКӰНІ\\nСыйыхтас. Хакасия правительствозында Физкультурник кӱніне удур спорт киреенде тоғынчатханнарны чеестееннер\\nПістің хазнада Физкультурник кӱні 1939 чылдаң таныхталча. Ол - профессиональнай спортсменнернің не нимес, хазых чуртасты апарчатханнарның пайрамы. Хакасияда спорт сферазында 1,5 муң кізі істенче. Пеер тренерлер, физкультура инструкторлары, методисттер паза пасхазы кірчелер. Пічіктер хоостыра пістің республикада, хазыхты пиктеп, спортнаң айғасчатханнарның саны 241 муң кізее читче.\\nКиҷее Хакасия правительствозында артыхтарның артығын чеестееннер. Сыйыхтар читірер алнында, республика пазы Валентин Коновалов чыылған чонны ӱлӱкӱннең алғыстаан. Ол теен:\\n- Спорт Хакасияда танығлығ сфераларның пірсі полча. Пістің оол-хыстарыбыс, аймах-пасха синде иртчеткен марығларда кӱстерін сынап, сыйыхтығ орыннарға тӧреміл сыхчалар. Республикада пауэрлифтинг, спорт кӱрезі, ниик атлетика чахсы тиліпче. Волейбол ойнапчатхан хызыҷахтарны алынӌа таныхтирға кирек. Олар чидіглерінең тӧреен чирібісті сабландырчалар. Спорт ветераннарына улуғ алғызым читірерге сағынчам. Хакасияның спорт министерствозы тоғызын тӱзімніг апарча. Халғанӌы туста город-аймахтарда спорт объекттерінің саны ӧсче. Ізенчем, анзы кізілерге хазыхтарын пиктирге, пос тусты тузалығ иртірерге оңдай пирер. Прайзын ӱлӱкӱннең алғыстапчам, ӱгренӌілеріне пӧзік чидіглерге чидерге, рекордтар турғызарға алғапчам.\\nВалентин Олеговичтің чылығ сӧстеріне Хакасия пазының орынҷызы Ольга Пономарёва хозылған. Ольга Юрьевна республикада спорт инфраструктуразын чахсыландырар тоғыс аннаң андар апарылар тіп молҷаан. Республиканын спорт министрі Сергей Кочанны истерге чапсых полған. Хайди таныхтаан Сергей Владимирович, Хакасияда национальнай спорт кӧрімнерінңе федерация тӧстелген. 11 августта аның пастағы чыылии ирткен. Сентябрьға прай пічіктер тимде поларлар. Федерация кӱресті, тобитті, охчаадаң атарын, ат чарызын паза пасхазын тилідерге пӧгінче. Ідӧк пу чағында республиканың шахмат клубы азылар. Ведомство аалдағы спортты\\nхайығда тутча. Ӧӧн пӧгін - ӧсчеткен тӧлні хазых чуртасха кӧніктірері.\\nМероприятие тузында 20 кізі сыйыхтатхан. Тренер Михаил Хоботов «Хакасияның физическай культураның паза спорттың саблығ тоғынҷызы» аарластығ атха турысхан. «ЦСКА-Хакасия» спорт школазының директоры Оксана Топоеваа Хакасияның Аарластығ пічии читірілген. 11 кізі Хакасия пазының алғыстазына турысхан. Оларның санында тренерлер Юрий Кусургашев, Владимир Толмачев, спорт министерствозының ӧӧн эксперті Валерия Тамбовцева. Станислав Майнагашев, Андрей Челтыгмашев, Пётр Толмашов паза пасхазы Россияның спорт министрінің алғыстазынаң сыйыхтатханнар. Чыылған чон Хакасия пазы Валентин Коноваловнаң сомға суурынып алған соонда, чир-суғҷыларыбыснаң чоохтазып алғабыс.\\n«ЦСКА-Хакасия» спорт школазынын директоры Оксана Топоева спорт киреене 28 артиинаң чыл пир салған. Ол аймах спорт школаларында методист полып илееде чыл істентір. Тоғызын ӧтіре пілчеткен специалистті «ЦСКА-Хакасиязар» хығырғаннар. Анда ол директор орынҷызы полған. Пӱӱл мартта Оксана Юрьевнаны устағҷаа турғысханнар. Чир-суғҷыбыстың таниинаң, школада пис спорт кӧрімі: олаңай паза грек-рим кӱрезі, волейбол, дзюдо паза кикбоксинг. Тоғысты 13 тренер апарча.\\nСтанислав Майнагашев - олаңай кӱресче тренер. Ол Асхыс аймаандағы Хойза пилтірі аалдаң. Ӱгредии хоостыра мал имҷізі полтыр. Станислав Фадеевичтін чооғынаң, специальностьча совхозта тоғынарға маңнантыр. Анаң аны тренер тоғызына хығырғаннар. С.Ф.Майнагашев секцияны Хойза пилтірінде паза Кызласта апарча. Ӱгренҷілер саны 60-наң асча. Секциязар оолағастар паза хызыҷахтар чӧрчелер. Станислав Майнагашевтің пис ӱгренҷізі Россияның спорт узы нормативін толдырыбысхан.","num_words":401,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.07,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЫМАЙ ІӋЕ ЧОНЫБЫСХА ЫРЫСТЫҒ ЧУРТАС АҒЫЛЗЫН\\nХалых тоғызы. Саяногорскта Тӱрк пічии паза культуразы кӱннеріне чарыдылған улуғ пайрам полған. Ідӧк «Алтынай» пірігіс, Ымай iҷені аарлап, мероприятие иртірген\\nХакасияның «��лтынай» халых пірігізінің ипчілері - тыс пілбес кізілер. Ӱр ниместе абахайларыбыс, пірігістің 25 чылын таныхтап, улуғ пайрам иртіргеннер. Пу наада олар, чонны пазох чыып, Саяногорскта ікі ӱлӱкӱн пайрамнааннар. Пастағызы Тӱрк пічиине паза культуразына чарыдылған. Ікінҷі мероприятие - Ымай іҷені улуғлиры.\\nХакастарның илбек худайы сӧбірелерні, ипчілерні паза палаларны арачылапча. Че XIX чӱс чылларда тӧреен чирібісте кӱснең христианство кирілгенде, аның ады ундудыл сыххан. Совет тузында, тізең, прай киртіністерге хатығ чуххан. Итсе-де, чонда Ымай тағда чуртапчатхан худайдаңар чоох сыбыра чӧрчең. Сидіксіністерге кір парған улус андар полызығ сурап айланчаң. Тӧрт чыл мының алнында «Алтынайдағы» ипчілер Ымай іҷее чарыдылған пайрамнарны тӧреміл иртірерге чаратханнар. 2015 чылдаң пасти олар, аалларҷа чорыхха чӧріп, чуртағҷыларнаң тоғасчалар, сӧбіре арачылағҷызынаңар чоохтапчалар. Тоғазығ тузында ӧткін ипчілернің ӧӧн пӧгіні - аалдағыларға полысчаң оңдайны табары. Проектті чуртасха кирер ахчаны пірігістегілер Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозының грант марығларында, аралазып, утып алчалар. Пӱӱл «Ымай іҷені улуғлирдаңар» проект хоостыра алтынайдағылар Таштып, Пии, Асхыс, Алтай, Шира аймахтарда паза Саяногорск городта пол килгеннер. Тиксі ол тоғазығларда республика чуртағҷыларынаң 500 артиинаң кізі араластыр.\\nПу кӱннерде металлургтар городында проекттің иң танығлығ мероприятиезі ирткен. Ӱлӱкӱнде 70-ға чағын кізі араласхан. Олар Ким суғ хазында орныхчатхан городсар Шира, Пии, Асхыс, Алтай, Таштып аймахтардаң, Ағбан паза Харатас городтардаң килгеннер. Хакас чонның кибірли тігілген кип-азаан кис салған араласчылар морсымнығ кӧрінгеннер. Чоохтирға кирек, «Алтынай» Хакасияның устағ-пастаанаң, аймах организацияларнаң пик палғалыс тутча. Пірігіске хакас пайрамнарны иртірерге республика пазының орынҷызы Юрий Курлаев паза Ағбандағы гарнизонның пастығы Сергей Буланов полысханнар.\\nПайрам ікі чардыхтаң пӱткен. Пастап ӧткін абахайлар Тӱрк пічии паза культуразы кӱннеріне чарыдылған театр кӧзідиин кӧріп алғаннар. Анаң олар, сӧбірелерні, іҷелерні паза палаларны арачылапчатхан худайны чеестеп, Ымай тағ тӧзінде кибір иртіргеннер.\\nӰлӱкӱннің пастағы чардығы Саяногорсктағы этнокультура паза музей комплексінде ирткен. Аалҷыларзар чылығ сӧстернең город пазының орынҷызы Леана Саутина айланған.\\nХайди чоохтаан Леана Александровна, металлургтар городында Тӱрк пічии паза культуразы кӱннері тӧреміл иртчеткені уғаа танығлығ. Ол пайрам Саяногорскты пурунғынаң палғалыстырча. Городтағылар хакастарның пай культуразын хайди даа хайраллирға киректер. Анаң Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Побызаков чоох тутхан. Михаил Анатольевич, «Алтынай» пірігістің тоғызына пӧзік паалағ пиріп, ӧткін ипчілерні ӱлӱкӱннең алғыстаан, оларға часкалығ паза хазых чуртас алғаан. Ідӧк министр 2020 чылда Россияда чуртағҷылар санға алылардаңар искірген. Аның тузында пістің чонға хайди даа «хакас» пазынарға кирек. Чонның саны кӧп полза, піске праволарыбысты арачылап аларға хай-хай ниик полар. Михаил Побызаков пірігістегілерні ол сағысты чир-суғҷыларыбысха искірерге сурынған.\\nІдӧк чыылған чонны пайрамнаң Хакасияның ӧӧн чарғы приставы Алёна Романова, республиканың пала праволарынҷа уполномоченнайының полысчызы Маргарита Субракова паза «Алтынай» пірігістің улуғ арғызы Роман Булыгин алғыстааннар.\\nЧылығ сӧстер читірілген соонда ойын пасталған. Аны пастыра кӧрігҷілер, оларның санында орындағы школаларның паза училищенің ӱгренҷілері полғаннар, Ымай іҷенең, Чир Иненең, Пічік Ханнаң, Кӱн Пічікнең паза Ай Пічікнең танысханнар. Ол матырларнаң хада сценаа орхон-ким пічіктерні тапхан істезігҷі Даниэль Готлиб Мессершмидт сыххан. Ойынның ӧӧн сағызы -\\tтіллер Оӧркі чайааннардаң пирілче, піс, тізең, оларны хайраллабинчабыс. Хакастарның ӧбекелері сағыстарын тастарда артыс салғаннар, че тіл чіт парған. Пістің ӱлӱзібіс хайдағ полар ни? Чоныбыстың, тілібістің орнына «тархын істері» ле халар ба? Ойын сағысха тӱзіртче. Аның сценарийін артист паза «Алтынайның» устағҷызы Татьяна Майнагашеванаң писатель Галина Казачинова пастырлар. Прай рольларны Хакас паза Орыс драма театрларының артисттері толдырғаннар.\\nАктерлар ойынны кӧзідібіскенде, сценаа саблығ ырҷы Ираида Ахпашева сыххан. Кееркестіг ӱнніг чайаачы сіліг сарыннарынаң кӧрігҷілернің чӱреен кӧӧреткен.\\nПайрамның пастағы чардығы соонда халых пірігізінің ипчілері Ымай тағзар чол тутханнар. Полған на кізі Худайдаң пала-пархаларына, туған-чағыннарына пик хазых, ырыс сурынарға сағынған полбас па. Ызых чирзер читкенде, аалҷыларны, ирбен отнаң ыстап, арығлааннар. Анаң хам Виктор Киштеев, тӱӱр саап, тайығ иртірген. Олох туста ипчілер Ымай іҷені, алғыстап, азырааннар. От салылған чирдең ырах ниместе ӧсчеткен ағазахтарға чаламалар палғааннар. Прайзы ызых чирдең сағынған сағыстар толар тіп ізеніснең нанған.\\nХакас ӱлӱкӱннерні иртірерінде кӧп кізі араласхан. Че «Алтынайның» Саяногорсктағы пӧлиин алынҷа таныхтирға кирек. Андар ӧӧнінде имнег киреенде істенчеткен улус кірчеттір. Надежда Тимонинаның устаанынаң олар, Хакасияның аймах пулуңнарынаң килген улусты сыбыра чылығ удурлап, Ымай іҷее чарыдылған ӱлӱкӱн пӧзік синде иртсін тіп кӱстенчелер. Пайрам полған кӱнде тигір айас турған, чоныбыстың чуртазы андағох чарых ползын.","num_words":640,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.102,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХЫСХАҶАХ ХАБАРЛАРДА - ЧУРТАС ТАНЫҒЛАРЫ\\nПос тілінең сыхчатхан газетада пастағы тустаңох пасти хысхаҷахти пазылған аймах-пасха хабарлар, искіріглер, тылаастар хығырарға чарир полған. Андағ ӱлӱстіг поладыр тилекейдегі хайдағ даа газета. Хысхаҷах искіріглер хығырығҷыларның хайиин хайди даа тартча. Ол пулуңастарда кічіг ааллар чуртазынаң пасти тилекейдегі килкім хазналардағы чахсы алай хомай киректердеңер пазылҷаң.\\n«Хызыл аалның» хаҷанох сарғал парған страницаларын сиберли асхлапчатса, тӧреен-ӧскен чирібістің чуртазы толдыразынаң чарыдылчатханын сизінерге чарир. Совет ӱлгӱзін тыыдар чӧрім, пастағы колхозтар, пионер паза комсомол организацияларының ӧткін хайынызы, ханнығ чаа чыллары, Чиңіс кӱні кӧлей чирлер кӧдіргені, хан тигірзер учуғыс, Хакасиядағы килкім пӱдіріглер, аннаң даа пасха танығлығ киректер пірее хати хысхаҷахти, че уғаа салымнығ сӧстернең искірілҷеңнер, кізілерні ӧріндірҷеңнер алай хомзындырҷаңнар, че постарынзар сыбыра хайығ тартчаңнар.\\nАйлар алызып, чыллар чылыс турғаннар. Газетада сыхчатхан хысхаҷах хабарларны, искіріглерні, тылаастарны піріктіріп пастабысханнар. Иң пурун пасха хан чирлерінде полчатхан киректердеңер пазылған алынҷа пулуңастар сығарыл сыхханнар. Оларны пасха-пасха оңдайнаң адаҷаңнар: «Хырығ озаринда», «Тилекей ибіре», «Пасха ханнар хазналарында» паза даа пасхазы. Андағох оңдайнаң таныхталҷаңнар пістің хазнабыстағы аймах танығлығ киректер, чидіглер, хоныхты чахсы саринзар алыстырчатхан кӧзідімнер. Оларны полған на сай пір орында сығар турарға\\nкӱстенҷеңнер, хайдағ-да оңдайнаң таныхтап саларға харасчаңнар.\\nОрындағы чахсы киректердеңер, социализм мариинда чалтырама чидіглерге читчеткен істеніс матырларынаңар, аймах чыылығ-тоғазығлардаңар пазылған искіріг-хабарларны газетаның пасха-пасха орыннарында сығарыбысчаңнар. Оларның аразында пірее сурыныстар даа орта полҷаңнар. Іди 1980 чылларда Таштып чиріндегі Улуғ Арбыт аалның чуртағҷызы адын чідір салғаннаңар, аны тілирге полыс пирердеңер пічік пасхан. Аны газетада сығарарға чарадыбысхабыс. Хығырығҷыбыс адының таңмазынаңар, прай танығларынаңар пас салтыр. Халғанҷы ізенізім газетаа ла халды, аны кӧп кізі хығырча, арса, піреезі орта даа пол парар тіп пасчатхан кізее хайди айабассың. Нинҷе-де кӱн пазынаң олох кізі ӧрчіліг пічік ызыбыстыр, адым табыл парды, ибзер позы килген тіп пасча.\\nПаза пір хығырығҷының пічии тың чапсытхан паза редакцияда улуғ хатхы-кӱлкі кӧдірген. Иң не пасхаҷыл мына ниме: паҷазынаң изеннезіп, позынзар миске теерерге хығырча. Ибзер ікі хаңаа миске ағыл салдым, кізі хорғыстығ сыхтыр, прай туғаннарыңны ағыл тіп пасча. Пістеңер, редакция тоғынҷыларынаңар, пір сӧс тее чоғыл. Изеннеспинче дее, сурынминча даа, позының хығыртығлығ пічиин хайди даа сығарарына сала даа ікінҷілебинчеткен осхас. Ӱр таласхан-ӱзӱрген соонда аны газетада сығарарға чаратхабыс. Хығырығҷыларнаң тоғазығлар иртірчетсебіс, редакциязар улуғ ізеніснең пасчабыс, полыс пирерлеріңе най тың ізенчебіс тіп удаа чоохтан салҷаңнар.\\n1980 чылларда пістің редакцияда тілбесчі полып тоғынчатхан Алексей Тохтобин хысхаҷах хабарларға, искіріглерге, тылаастарға хоза «Аннаң-мыннаң аны-мыны» пулуңас сағын таап алған. Анда ӧӧнінде пасха хан чирлерінде полчатхан хынығ, чапсых киректердеңер искір турҷаң. Хығырығҷылар ол сығарысха сах андох хайығ айландырғаннар, пӧзік паалааннар, удаа тимнеп турарға сурынғаннар.\\n1990 чылларда газетаның ікінҷі страницазында орындағы, хазнабыстағы паза хырығ озариндағы хысхаҷах хабарларны, искіріглерні, тылаастарны сығарып пастаабыс. Олар ал-алынҷа пӧлілҷеңнер. Штаттағы нимес ӧткін хабарҷыларыбыстың піреезі пічіктерін ол пулуңас-сығарысха ӧнетін ысчаң. Хысхаҷахти пазылған хабар-искіріглерні прайзы даа хығырарға сыданча, аның искіриинең танызып алча. Пістің дее тоғынҷыларыбыс хысхаҷахти тимнелген оох-теек хабарлар, ӧріністіг искіріглер сығарыбызарға хынҷаңнар.\\nАнзы ӧӧнінде тоғыс хоостыра пірее орынзар чорых чӧр килген соонда полҷаң. Хайди хаңалҷостанысчаң полдыбыс - ізіг-чылиинаң пирілчеткен хабар. Постарының ады-солаларын кӧзідерге хынминчатхан тоғынҷыларыбыс хысхаҷахти пазылған искіріглер алтында «Пістің хабарҷы» танығ турғыс салҷаңнар.\\nАмды, халғанҷы тустағы кибір хоостыра, ирткен аймах чылларда хысхаҷахти пазылған хабарларнаң, искіріглернең, тылаастарнаң таныстырчабыс. Хакасияда полчатхан киректердеңер ӧӧнінде газетаның штаттағы нимес ӧткін хабарҷылары пасханнар.\\nХОНҶЫХ ААЛЛАРҶА ЧӦРЧЕЛЕР\\nТаштып районындағы Хызыл суғ аалның чииттері хонҷых аалларзар концерттер кӧзідерге чӧр килчелер. Іди олар Таңмалыхта тың хынығ концерт турғысханнар. Ойын салчатхан кружокнаң устапчатхан библиотекарь Клавдия Шулбаева орыс чонның тахпағастарын ырлаан паза плесет салған. Василиса Миягашева читі чыллығ планнаңар стих хығыр пирген. Ідӧк чахсы ойнааннар чииттер Таскаракова, Кужакова паза Сыргашева.\\nМ.МИЯГАШЕВ, Хызыл суғ аал, 1959 чыл.\\nМолибден - тың аарлығ, тың кирек металл. Промышленностьтың ӧң-пасха чардыхтарында молибденні чидікпин сағыпчалар.\\nСорадағы комбинаттың горняктары, ана андағ металлны кӧбдин пирібізер ӱчӱн, хатығ кӱрезіг апарчалар. Прай коллективтің сіреністіг тоғынғаны сылтаанда, 1959 чылда 18 декабрьда чыл планына кире халғанҷы килограмм молибден концентрады пирілген. Наа чылны горняктар, планнаң азыра миллион-нар салковайға продукция пирібізіп, удурладылар.\\nМ.ЗОНЕНКО, молибден комбинадының директоры,1960 чыл.\\nАҒАС ЧУҒЫН ЧЫЫП\\nАңчул тайғаларында ағас пилетирінең пасха хузух чуғын чыыпчалар. Чыл сай орындағы чух чығҷаңнар тоғыста пӧзік кӧзідімнерге читчелер. Пӱӱл дее олар ідӧк тӱзімніг істенчелер.\\nКӧрімге алза, чух чығҷаң М.Д. Шулбаев июль айда 1251 килограмм орнына 2100 килограмм чух чыып алған. Андағох пӧзік кӧзідімнерге И.И.Шулбаев, П.П.Шулбаев, Ф.Н.Чучумаков, О.П.Бурнаков паза даа пасхазы ч��ткеннер.\\nС.ШУЛБАЕВ Аңчул аал, 1977 чыл.\\nААРЛЫҒ АТХА ТУРЫСТЫҒ\\nСовет Союзының Матыры Александр Матросовтың адын ал чӧрчеткен Анатолий Решетниковтың бригадазы ирткен чыл чахиина ікі ай азынада сыдан салған. Коллектив 1984 чылда Сойан-Сус гидростанцияның тулғорына план азыра 3050 кубометр бетон тӧзебізерге обязательство алған полған. Пӱдірігҷілер пирген сӧске сын киректе турысханнар. Ағаа иткен тоғыстары чахсы киречі полча.\\nПІСТІҢ ХАБАРҶЫ, 1985 чыл.\\n1983 чылдағызынаң тиңнезе, ирткен чылда бригада подрядынаң тоғынчатхан коллективтернің саны ікі хати хозыл парған. Мының алнында алюминий заводының пӱдіриинде 14 ле бригада наа оңдайнаң тоғынған полған. Амды хозрасчетха кіріп тоғынчатханнарның саны 28-ке читче. Олар пылтырғы чылда алюминий заводындағы прай пӱдіріглернің 60 %-ін толдыр салғаннар. Пӱӱл хозрасчетха кіріп тоғынчатхан бригадаларның санын 80-85 процентке читір саларға пӧгінчелер.\\nПётр ТОДЫШЕВ, 1985 чыл.\\nАфрикадағы иң пӧзік тағларның пірсінде, Кенияның хырында, таңнастығ альпинисттер пол килділер. Аның ӱстӱне сығарында Найробидағы харах чох кізілер ӱгренҷең школаның 6 ӱгренҷізі паза харах чох ӱгретчі Каменди Альпинисты араласхан. Оларны ікі кізі ал чӧрген. Пӧзігі 5 муң метр Леннана хырға сығып, нандыра ин килгеннер. Таға сығары 12 час парған.\\n«Сельская жизнь» газетадаң.\\nТИГІРДЕ ПАСТАҒЫ КОРАБЛЬ\\nКаирнің прай газеталары пастағы страницаларында улуғ букваларнаң пасчалар: «Аары 4,5 тонна корабльны хан тигірзер Россия позытты», «Корабль тигірде чӱс чӧрче», «Хан тигірзер кізі учуғарына тимненерінде Россия наа хаалағ ит салды». Радио пастыра кӧп кізілер советскай ученайларны наа маңнаныснаң алғыстапчалар.\\nТАСС, 1960 чылда сыххан.\\nВИКТОР ГЮГОНЫҢ ЧЫЛЫ\\n1985 чылны Францияда «Виктор Гюгоның чылы» идерге чарлалған. Страна общественнозы саблығ поэттің паза писатель-трибунның ӱреенінең пеер чӱс чылны чалбах таныхтирға тимненче. Аның сабланызынаң мында хайдағ даа пасха француз литератор тиңнес полбас. Сынап таа Францияда пір дее город чоғыл, хайда площадь, проспект, улица алай ба бульвар Гюгоның адынаң адалбаан. Пу чағынғы айларда прай странада саблығ писательнің чуртазына паза творчествозына чарыдылған кӧп выставкалар иділер.\\nЧИНІС ШАРЫН АЗЫРЫБЫСХАН\\nАнглияның ікі тиремнезінің бильярдисттерінің Кӧлееде пайрамға чарыдылған кибірліг марии иртірілген. Ол марығ сала ла саайнаң тоозылбаан. Кристофор Гиффорд теен кізі, утып алғанына ӧрініп, чиңіс шарын, лузадаң сығарып алып, охсаныбызар орнына... аны азырыбысхан. Тузында чиде тӱскен имҷілер чиңісчінің тынын чадап ла ал халғаннар.\\nКубаның ікі палыхчызына матап сіренерге киліскен - сӧзірбее узуны 4,5 метр акула кір парған. Пу ачын палыхты 500 метр тиреңнең суғ ӱстӱнзер сығарып аларға уғаа сидік полған. Аары 350 килограмм акуланы чарға кран полызиинаң сығарарға киліскен.\\nІНЕККЕ - ХУМАРТХЫ ТАС\\nПу нааға теере чир-��албахта иң аарластығ малларның пірсіне - інекке - ӱс хумартхы тас турғызылған полған: Голландияда, Данияда паза США-да. Ӱр ниместе андағ тӧртінҷі тас турғызылған. Ол Румынияның улуғ нимес городында інек малның наа тӧлі - ала інек алылған чирде полча. Румынияның ала інее чылда ортымахти сигіс муң литр сӱт пирче.","num_words":1017,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.113,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПІСТІҢ АЙДАС ООЛ - РОССИЯНЫҢ ЧЕМПИОНЫ\\nСпорт. Хакас спортсмен Денис Чертыков тағ чӱгӱрізінҷе Россияның чемпионадында чиңіс тутхан\\nТархын пічіктері хоостыра тағ чӱгӱрізі пастағы марығларны Шотландияның корольы Ill Малькольм иртірген. Ол кирек XI чӱс чылларда полтыр. Марығда нинҷе кізі араласханы, дистанцияның узуны хайдағ полғаны хоостыра танығлар чоғыл, че орындағы чон тағ чӱгӱрізіне хынҷаң одыр.\\nАнда ӧӧнінде кресеннер паза мал хадарчылары кӱстерін сынаҷаңнар. Чӱгӱрік араласчыларны ахчалығ сыйыхтарнаң таныхтачаңнар, чон оларны улуғлаҷаң.\\nТағ чӱгӱрізі XIX чӱс чылларда наа тыныс алынып алған тиирге чарир. 1880 чылда Британиядағы ниик атлетикаа хынчатханнарның пірігізі тӧстелген. Аның араласчылары тағ чӱгӱрізін пір оңдайға киргеннер. Пу спорт кӧрімінҷе пастағы чоннар аразындағы марығлар 1985 чылда ирткеннер. Россияда ол 1995 чылда тиліп пастаан. Пӱӱнгі кӱнде тағ чӱгӱрізі тӧрт кӧрімге чарылча: узун чӱгӱріс (дистанцияның узуны 45 километрдең кӧп полбасха кирек), ӧменең чӱгӱріс, чоғар-индіре (спортсменнер, тӧңнерге сығып, индіре чӱгӱрчелер) паза чоғар (тағзар) чӱгӱріс. Пістің хазнада халғанҷы ікі кӧрімҷе марығлар иртчелер.\\nОларның пірсі пу наада Марий Эл Республикада полған. Анда хакас оол Денис Чертыков чиңіс тутхан.\\nРоссияның спорт узы Денис Чертыков Пии аймаандағы Чоғархы Киндірліг аалдаң. Ол кӧп палалығ сӧбіреде тӧреен. Пабазынаң іҷезі орындағы школада тоғынчалар. Сӧбіре пазы Михаил Николаевич пес одынып паза оох-теек тоғыстарны идіп істенче, Валентина Владимировна, чиис тимнеҷең ус полып, ӱгренҷілерні азырапча. Хакас спортсмен чоохтапча:\\n- Пістің сӧбіреде тӧрт пала, мин ӱзінҷібін. Туған-чағыннарымның аразында спортнаң айғасчатхан кізі чоғыл. Мині ниик атлетикаа Бондаревтегі школаның ӱгретчізі Владимир Александрович Другов кӧніктірген. Ол физкультура уроктарын апарған. Чоғархы Киндірлігде пасталығ ла школа, аалдағы олғаннар 5 класстаң Бондаревте ӱгренчелер. Кічігде секцияа чӧргенімні оңнабинчам, че аймах, республика синіндегі марығларда тӧреміл араласчаңмын. Владимир Александрович мині марығларға пос машиназынаң тарт чӧрҷең.\\nДенистің таниинаң, ниик атлетиканаң ол 10 класстаң толдыра кӱзінең айғас сыххан. Андадох ол Хакас хазна университедінзер «физическай культура» специальностьха ӱгренерге кірерге чаратхан. Вузта ол пастағы улуғ чидіглерге читкен. Чир-суғҷыбыс чооғын узаратча:\\n- Ағбанда узымны Игорь Альбертович Владимировтың холында таптаам. Амға теере мин аннаң тоғынчам. Пастағы чыл позымны турыстыра кӧзіт полбаам. Че пір чыл пазынаң, мині Сибирьдегі федеральнай округтың мариина апарғанда, пис муң метр дистанцияа чӱгӱріп, кӱмӱс медаль холға киргем. Ідӧк стипльчезте, кӱзімні сынап, ӱзінҷі орынға сыххам. (Стипльчез - ниик атлетиканың дистанциязы. Спортсменнер ӱс километр ӧнетін турғызылған ханалар азыра атығып чӱгӱрчелер. Ханалар саны 10-ға читче, оларның пӧзии - 91 сантиметр. - Авт.) Ол кирек 2013 чылда Кемеровта полған.\\n27 частығ Денис Чертыков - стайер. Ол узун дистанцияларға чӱгӱр чӧрче. Хакас спортсмен ӱс, пис, он муң метрлерде паза чарым марафонда кӱзін сынапча. Аның иң хынчатхан дистанциялары пис паза он километр стадионҷа полтыр. Иң улуғ чидіглерінеңер чоохтаза, Денис 2016 чылда Россия первенствозында кӱмӱс призер полыбысхан, Россия чемпионаттарында ӱс хати хола медаль холға кирген. Пӱӱл ол пастағызын на Россия чемпионы атха турысты.\\nПу спорт кӧрімінде Денис Чертыков пылтырох кӱзін сынирҷых, неке. Тренер Игорь Владимиров ӱгренҷізін чоғар (тағзар) чӱгӱрісте араластырарға сағынтыр. Че 2020 чылда, кинен пол парып, хакас спортсмен марығларда араласпаан. Ағаа хоза пандемия пӧгіннерні сайбабысхан. Денис Михайлович таныхтапча:\\n- Тағ чӱгӱрізі Россияның чемпионады Марий Эл Республикада Куяр поселокта ирткен. Аның хыринда харағайлығ арығ орныхча. Анда тӧңнер паза ойымнар пар. Оларча чӱгӱргебіс.\\nПір хурчағның узуны ікі километрге тиңнелче. Ир кізілер 12 километр алай алты хурчағ чӱгӱргеннер. Дистанцияда 10 тӧңні тобыр парыбызарға кирек. Пірее иністер уғаа чікім полтырлар, пастағы тӧрт километр мағаа сидік полған, чӱгӱрізімні тохтадарға иткем. Че соонаң кӧнік парыбысхам, халғанҷы ікі хурчағны чалғызан на чӱгӱргем. Чиңізіме ӧрінчем.\\nПӱӱл Марий Элде ирткен Россия чемпионадында 130 артиинаң спортсмен араласхан. Олар улуғ марыға хазнаның 23 регионынаң килгеннер. Денис Чертыков чиңіс ле тутпаан, ол, пу трассаны 48 минута 13 секундаа чӱгӱрібізіп, наа рекорд турғызыбысхан. Алындағы рекорд - 48 минута 36 секунда полған. Ипчілер марығда араласханнарох. Оларның дистанциязы сигіс километр полтыр. Абахайларның аразында Ксения Махнева (Чувашия) алтын медальны холға кирген.\\nДенис Михайлович Ағбандағы ниик атлетикача олимп резерві спорт школазының ӱгренҷізі полча. Тренировкалар кӱнде ікі хати иртчелер, позырахта спортсменнер тынанзалар даа, зарядкаа хайди даа сыхчалар. Ідӧк чир-суғҷыбыс ікінҷі чылы киидегі хорғыстардаң тоғыр арачыланызының 24-ҷі мобильнай зенитнай ракетнай бригадада контракча служба иртче. Хайди таныхтаан спортсмен, анын званиезі ефрейтор.\\nПу кӱннерде ӧріністіг хабар килген. Денис Чертыков, Сибирьдегі федеральнай округтың чемпионадында пис паза он километрге чӱгӱріп, ікі алтын медаль утып алған. Марығ 5-6 июньда Иркутскта ирткен.","num_words":622,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.084,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Чалӌы торсых — sostik.info\\nТабырах суғның хазында Хырым тіп пай кізі чуртаан полтыр. Аның ипчізі Хырха полтыр. Суға чӧрерге чағын ползын, сӧрӧн дее полар тіп олар чайғы иблерін суғ хазында турғысхан полтырлар.\\nПу пайларда чалӌы полып пір Торсых тіп чох-чоос кізі чуртаптыр. Олар Торсыхтың ибін, ол суғны тик албазын тіп, суғ хазында турғыстырбин хырға сығар салғаннар. Торсыхтың пар-чох нимезі пір хара інегес, пір хара хойыӌах паза пір хара адыӌах ла полтыр. Ол ипчіліг паза ікі палалығ чуртапча.\\nОл пайларда хырых чыл тоғынып, Торсых пір ниме тоғын полбинча, олардаң азырыл таа полбинча Чыл иртіп парып, Торсых саназарға килзе, аның пирӌее ле пар полча, Торсыхтың мойнына ла сых парған полча. Пай прай нимені санап салған полча, аның санабаан на нимезі чоғыл. Торсыхтың ипчізі нинӌе суғ алғйнын, хайӌа тизек одынғаиын—тооза санаан поладыр. Пирӌеенің ӱчӱн пазох тоғындырча.\\nАм олох оңдайнаң пол парған. Хыс тооза пайның чылғызын хадарып, Торсых пирӌеңнігӧк халды.\\nЧасхы туста, харачхайлар учуххлап киліп, пайның ибінде уя итклеп сыхханнар. Че аның ипчізі Хырха ол уяларны,—„пу хустар сӧп-сап ла итчелер, харығ полчалар,\" —тіп. изеглебіскен. Аның соонда, харачхайлар Торсыхтың ибінде уяланып алғаннар. Торсыхтың ипчізі, пеерінер орнына. ол хустарны пірее-пірее азырап сал турадыр.\\nііірсінде иртен харачхайлар тӱнӱк хыринда одыр салған чоохтасхлапчалар:\\n—\\tПайның ибінде полардаң, ибінің дее хыринда сӧп-сап итпеӌең полғабыс, ол пісті сӱрібіскен, уяла-рыбысты пзеп салған. Мында, тізең, пірееде сӧп тее ит салзабыс, иісті пір дее кізі хырысхлабинча, аннаң пола азырапчалар,—тіп.\\nОларның чооғын саасхан истіп салған, аның істі кӧйіп:\\n—\\tМнн чох-чоостарда пір дее ниме чир чоғыл-бын, чіксінедірбін. Пайларда кирек пасха нооза,— тидір.\\n— Син чут хуссың,—тіпчелер ағаа харачхайлар.— Хустарның аразында син прайзынаң хомайзың. Син пайларның тастандыларын чіп чӧрчезің, паға-палчах чидірзің. ізіг чирлерге пар полар чоғылзың.\\n—\\tКем чоохтаан сірерге мині чут тіп? Мин арығбын, хынзаңар, ахсым даа чыстап кӧріңер,—тидір саасхан.\\n—\\tПістің синзер чағын даа чӧрерібіс килбинче. Син чойзың. Чайғызын хатхыр чӧредірзің, хысхызын сыхтап чӧредірзің, —тіпчелер харачхайлар.\\nСаасхан, сыдап полбин, ӧкпеленіп учуғубысхан.\\nПір хати Хырымнаң Хырха, Торсыхтың палала-рын кӧр салып, пос алнында чоохтасчалар:\\n—\\tТорсыхты піс холда пик тутчабыс,—тіпче Хыр-ха.— Че палалары ӧсклеп парзалар, піске тоғынмастар.\\n—\\tТорсыхгың чуртын ӧртебізерге кирек, анда аның палаларын даа хулға кирербіс. Ағаа наа чурт идері ниик полбас,—тидір Хырым.\\nІди чӧптес салып, пулар хараа Торсыхтың чуртына от суғыбысханнар. Торсых усхун килзе, чурты кӧйче. Ипчізінең палаларын усхурыбысхан. Прайзы, ідіс-хамыс хаап алып, суға ойласчалар. Кӧрзелер, Хырымнаң. Хырха анда турлар, пуларға суғ пирбин турлар.\\n—\\tТик тее суғ ӱчӱн сірернің пирӌееңер пар,— тіпчелер олар Торсыхха. Харачхайлар, суғзар учуғып, ахсыларында суғ ағылып, ӧртке урчалар, саасхан, тізең, ӧртке хуруғ от тазып тастапча. Ӧрінғенінең хатхыр чӧредір:\\n—\\tХа-ха, ха-ха хайди маңат кӧйче! Прай кӧйзін, — тидір ол.\\nЧазыда кӱрген ӱстӱнде пӱӱр улупча:\\n—\\tОл кирек Торсыхха. Піске чирге пір дее хулун пирер чоғыл. Аның чурты прай кӧйзін. Інегінең хойын піс чирбіс.\\nТорсыхтың адайы ол туста пб ибіре ойлап,— „наңмыр даа полчаң полза чи, наңмыр даа полчаң полза чи\",-тіп хыңзып чӧрче.\\nЧылғыдағы хыр асхыр:\\n—\\tТорсых пісті хараа-кӱнӧрте хадарып, пір дее нимее хыйыхтатпаан. Улуғ наңмыр чаап ӧртті учур-зындах,—тіп кістепче.\\nСаасхан хатхырыбох пари:\\n—\\tХа-ха, ха-ха!.. Пӱӱр Торсыхтың інеен чіи салза, маға ніні халар.\\n—\\tНаңмыр чағзындах.., наңмыр чағзынлах...,— тіп, суғ тазып учуғысчалар.\\nКинетін чил полып, хара пулуттар сыххлап килген-нер. Анаң наңмыр полыбысхан. Ол наңмыр ӧртті учур чӧрібіскен.\\nКӧк пӱӱр хыр асхырзар пас киліп:\\n—\\tСин наңмыр кілеен ӱчӱн, мин сині чіп салам,— тидір.\\n—\\tСин пастап минің хузуриимда нинӌе хылдыр санап ал,—тіп, хыр асхыр пӱӱрзер соонаң айлан салған.\\n—\\tӰр бе аны саниры, амох санап салам,—тіпче пӱӱр. Санирға тіп чағдап килген иӱӱрнің иазын чара теебіскен хыр асхыр.\\nНаңмыр чағӌэан на чаапча. Улуғ наңмырға тазып, суғ чарларынаң сығыбысхан. Хырханаң Хырым наңмыр чаап сығарынаң, иблеріне кіріп, чадыбысханнар. Суғ тасчатханын пілбинчелер. Суғ, тазып, пуларның чурттарын ағыс чӧрібіскен. Олар постары суға пурлух парғаннар. Хырда турған Торсыхтың на ибі халған.\\nХарачхайлар ӧрініп ырласчалар. Саасхан уязын чабыс талда иткен полтыр. Суғ тазып, аның палаларын ағыс чӧрібіскенде, саасхан ам ол ағас пазында сыхтапча:\\n—\\tАлғайлығ потхызын чібин\\nАла торғы кибін киспин\\n—\\tХара сағыстығ саасхан\\nХара талда сыхтапча,—тіпчелер.\\nТорсых пайларның чалӌыларын чыып алған. Олар постарының аразында пайларның малын ӱлезіп алғаннар. Чар хазында наа чурт салып чырғап чуртап халғаннар.\\n\"Чалӌы Торсых\" тіп нымах 1953 чылда С. П. Кадышевтең пазылған. Н. Ф. Катановтың ӱстӱнде кӧзіділген тоғызында 22 № Саасханнаңар нымах пар. Ол нымах \"Чалӌы Торсыхн тіп нымахтағы Саасханның сыыдына тӧй.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Чалӌы_торсых&oldid=184»\\nПоследнее изменение этой страницы: 12:08, 30 августа 2014.","num_words":639,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.139,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПӦГІННЕР ОРТА ТУРҒЫЗЫЛЗА, ПОС КИРЕЕ ДЕЕ ТИЛИР\\nИдінҷек кӱні. Хакасия пазы Валентин Коновалов сілкер айының 26-ӌы кӱнінде, Россияның Пос кирее кӱнінде, «Минің пос киреем» кінде республиканың идінӌектеріне алғыстастар читірген\\nХакасия пазы Валентин Коноваловты «Минің пос киреем» кінде аның устағҷызы Денис Пауль паза республиканың экономика тилізі министрі Виктор Богушевич удурлааннар. Олар республика пазын кіннің тоғызынаң таныстырғаннар.\\nӦӧніңде анда идінҷектерге аймах кӧстеглерңе искірігліг-чарыдығлығ полызығ читірчеткен специалисттернің тоғыс орыннары кӧріл парған. Хакасияда Пос кирее неделязы иртчеткенде, специалисттер килген кізілерге полысчатханнар.\\nЧыылығ залында, тізең, сыйыхтар аларға килген идінҷектер тимде одырғаннар. Чоохтирға кирек, Хакасияның город-аймахтарынаң иң аллығ чӱректіг паза чахсы ниме-ноо сығарчатхан, пӧзік синде полызығлар читірчеткен идінҷектерні таныхтирға ысханнар. Анзын республика пазы Валентин Коновалов алғыстас чооғында ідӧк таныхтаан. Ол идінҷектерге Хакасия пазының алғыстазын паза Хакасия правительствозының алғыстас пічиин читірген.\\nАсхыс аймаанаң республика правительствозының алғыстас пічиине идінҷек Анатолий Валентинович Щетинин турысхан. Иреннің чооғынаң, пос киреенең ол 30-ча чыл айғас парир. Пӧзік ӱгредіг алып, пір чыл тоғынған полған. 1991 чыл. Хазнада ай-пораан тус пасталыбысхан, экономика даа, чон чуртазы даа тӱс сыххан. Аар тус пасталчатханын, че олох туста наа оңдайлар азылчатханын сизініп, Анатолий Валентинович позының предприятиезін санға турғысхан. Илееде чыл ол предприятиені арғызынаң хада кӧдірген. Нинҷе-де чыл мының алнында арғызы пос киреенең хыйа парыбызарға чаратхан. Амды ирен пос киреенең хада хонғанынаң айғасча, пу чылларға ол иң чағын полысчызы полыбысхан.\\nПастап садығ киреенең не айғасхан ползалар, амды Щетининнернің Асхыс аймаанда алты аптека саналча. Прай ол кирек ипчізінің устаанда, «хатығ холда» тіпче идінҷек Анатолий Валентинович.\\n- Мин, тізең, пӱдірігең айғазып пастаам. Асхыс аалда чахсы тура садызып аларға сидік, кӧбізі иргі, че паазынаң наадаң тың на пасхалалбинча. Пос чуртир чіли тураларны турғысчабыс. Алчатхан кізілер чӧпсінчелер, чуртапчалар, - чарытча Анатолий Валентинович.\\nПу кирекнең айғазып пастаанда, хум, сай хайдаң аларынҷа сурығ турыбысхан. Оларны амды олаңай ла, хынған на орында хазарға чарабас. Сидік сурығны пӧгер оңдайлар тілеп, ирен пір сағысха килген: кирек чарадығлар алып, посха хум-сайны тимнирге паза бетон сығарарға. Іди тӧреен наа пос кирее проекті.\\n- 2013-2014 чылларда Асхыс аймааның устағ-пастаа Асхыс аал индіре индустриальнай парк тӧстеен. Анда пос киреенең айғасчатхаш идiнӌeктeрні чир арендазы ӱчӱн тӧлеглердең позытчалар. Мин бетон сығарӌаң заводнаң Хакасияның тиліс программазына кирілгем. Ол ідӧк хоза оңдайлар пирче. Иң пастағызын, льготалығ кредиттерні аларынӌа. Іди мин экскаваторға чидінгем. Республиканың гарантия чыындызы, тізең, сала ла тикке нимес ӧдіске ахча пирче - чылда 1% ставкалығ ла. Прай пічіктерні тимнирге полысчалар, - чарытча Анатолий Валентинович.\\nПроектті тимнирі паза аны чуртасха кирері - уғаа сидік. Кізі прай кӱзін, оңдайларны санап алча, че ідӧк ле пірее санға алылбаан сурығ сығыс килчеттір.\\n- Хығыртыңар аны нандыра, хазыңар... - сығдырапчатхан телефонны алып, чоохтанча идінңек. - Завод орнығар орында суғ сығардырғабыс. 25 метр тирең хас пиргеннер, че суғ уйан сыхча. Піске часта пис муң тонна суғ кирек. Ам хоза хастырчабыс, - чарытхан ол.\\nПӱӱл бетон сығарчаң завод тоғынып пастир. Аймах чуртағҷылары анзын чидікпин сағыпчалар. Асхыс аймаа кінінде пӱдіріг хаҷан даа чахсы тилеен. Олох туста пос кирее проектінде тоғыс орыннары кӧріл парған. Идінҷек 10 на кізі аларға пӧгінген, че пӱӱнгі кӱнде аннаң кӧп кізі тоғысха алылған, итсе, завод толдыра кӱзінең тоғынғалах.\\n- Россия ӱлгӱлері ол саринаң чахсы оңдайлар тӧстеп пиргеннер. Тымонаң кӱрезіп чізе. Чонға тоғыс табарға полысчаң кінде санға алылған тоғыс чох кізіні тоғысха алып алзам, мағаа хазна иң тӧбін чал ахчазын (12 муң азыра салковай) паза ағаа хоза севернай тӧлег (30 %) чал ахчазына кӧрілген налогнаң хада хорадығларны чарым чыл айландырар. Андағ оңдайнаң 10 кізіні тоғысха алып алғам, - таныхтапча Щетинин.\\nИдінҷек аймахта пос киреен асчатханнарға чахсы хайығны таныхтаан. Пілдістіг, ол аймах паза орындағы пос устаныстарның бюджет парызы, чуртағҷыларға тоғыс орыннары. Пос киреенең айғазарға сағынчатханнарға паза чииттерге Анатолий Щетинин мындағ чӧптер пирче:\\n- Пос киреен асчатхан кізее ол ла кирекнең айғазарға кирек. Пір туста ікі кирeкнең айғасса, піреезі хайди даа турыбызар. ӧӧні - орта пӧгiннeр турғызып, оларны чуртасха кирері. Кізі хайдағ нимее чидінерге хынчатханын пілчетсе, уғаа чахсы. Ол сағыстарын чуртасха кирер. Паза пір алӌаас сағыс: «Пос кирее - ол пос тус». Андағ полар ӱчӱн, пастап тынағ чох 12 час, пірее туста аннаң даа кӧп тоғынарға кирек.\\nПӱӱнгі кӱнде Хакасияның идінҷектері республика чуртағҷыларына 60 муңа чағын тоғыс орнын пирчелер. Олар город-аймахтарның иң ізестіг арғыстары полчалар. Прай ӱлӱкӱннерде, сидік туста идінҷектер полызыға килчелер. 2020 чылда, тымо чылында, олар ідӧк хабасханнар: чуға чуртапчатханнарға ас-тамахнаң полысханнар, оларны тарадарға транспорт полызығларын пиргеннер. Республиканың идінҷектері сығарчатхан ас-тамах, ниме-ноо паза полызығларның синін чахсыландырчалар. «Россияның иң чахсы 100 товары» марығда тӧреміл утчалар паза сыйыхтығ орыннарға турысчалар.","num_words":669,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.138,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПАЗОХ НАА АВТОМОБИЛЬЛЕР\\n«Улуғ тӧл» проект. 30 сентябрьда Хакасия пазы Валентин Коновалов республика аймахтарының чонға социальнай полызығ пирӌең управлениелер директорларына наа автомобиль клӱстерін читірген\\nХакасияның сигіс а��маана «Газельлер» регионның «Улуғ тӧл» проекті хоостыра пирілген. Ол «Демография» национальнай проектке кірче.\\n-\\tРоссия президентінің чахии хоостыра Хакасияда национальнай проекттернің тоғызы узарадылча, - чооғында таныхтаан республика пазы Валентин Коновалов. - Пӱӱн аймахтардағы чонға социальнай полызығ пирҷең устаныстарның автопарктарында наа автомобильлер хозыл парды. Оларнаң ыраххы аалларда чуртапчатхан, 65 час толдыр салған чуртағҷылар тузаланар. Амды узах частығлар имнег тураларынзар сидіксініс чох чидіп ал турарлар.\\nТаныхтирға кирек, Хакасияның аалларында 65 час толдыр салған чуртағҷы илееде, 20 муң азыра кізі. Пӱӱл наа автомобильлер аларына федеральнай бюджеттең 15 миллион салковай позыдылған. «Газельлер» хазии уйан кізілерні тарт чӧрерге килістіре тиріндірілген.\\nХакасияның правительствозы пістің аймахха наа автомобиль читіргеніне уғаа ӧрінчем, - теен Алтай аймаандағы чонға социальнай полызығ пирҷең устаныс директорының тоғызын толдырчатхан Наталья Максимовна Баинова. - Ол піске туза ағылар. Пістің мындағ автомобиль чох полған.\\n- Пӱӱн піске наа «Газель» пирділер, -\\tідӧк ӧрінче Асхыс аймаандағы чонға социальнай полызығ пирҷең устаныстың директоры Ольга Васильевна Юнкгейм. - Піс аннаң ыраххы ааллардаң ууңаларны паза ағаларны имнег тураларынзар читір турарбыс. Чахсы машина, анда кинектерні, азахтарынаң пас полбинчатханнарны кӧдірҷең тиріглер пар.\\nЧонға социальнай полызығ пирҷең устаныстарның директорлары автомобильлерні апарарға водительлерінең хада килтірлер.","num_words":189,"character_repetition_ratio":0.101,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.058,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АРТИСТТЕРГЕ УСТАРЫН КӦЗІДЕР ОҢДАЙ ПИРЧЕ\\nДарья ТАЧЕЕВАНАҢ Георгий ТАСКАРАКОВ ойын ӱзігін кӧзітчелер\\n2019 чыл - Театр чылы. Ағбанда «Вдохновение» актер тоғыстарының марии читінӌі хати ирткен. Анда чиит устар ӧткін араласханнар\\nАктер тоғызы чааҷы службазына тӧӧй. Режиссер хайдағ роль пирер, аны толдырарға кирек. Сынап талааннығ чайаачылар аймах жанрларда устарын сынапчалар, че піреезі чылдаң чылға пір омадаң сыхпинча. Кӧзідімге, артистке оңнығ ла матырларның рольын толдырарға килісче. Ол сурығны пӧгер пӧгіннең Россияның театр деятельлері пірігізінің орындағы пӧлии (СТД) «Вдохновение» марығ иртірче. Аның оңдайларынҷа араласчыларға хайдағ даа произведение хоостыра ойынның ӱзігін тимнебізерге чарир. Марығда устарын актерлар ла нимес, ідӧк режиссерлар, драматургтар сынапчалар.\\nСТД-ның Хакасиядағы пӧлиинің кнезі Светлана Чаптыкованың таниинаң, пӱӱл марығ республиканың национальнай паза территориальнай политика министерствозы полызиинаң «Дебют на родной земле» проект хоостыра иртірілген. Жюри паза кӧрігҷілер (аарлығ аалҷыларның санында Россия культуразының саблығ тоғынҷызы, профе��сор Владимир Норенко полған) 15 артиинан эскизнең танысханнар. Чоохтирға кирек, оларның илеедезін чиит артисттер тимнееннер. Актер этюдтары, драмаларның ӱзіктері, пір кізінің спектакльы, поэт программалары чыылған чонны хайхатхан, кӧңнін кӧдірген.\\nГеоргий Таскараковнаң Анастасия Быдышева марыға Джон Стейнбектің «Кӱскелердеңер паза кізілердеңер» улуғ чооғының ӱзігін таллап алтырлар. Анда США-дағы Илбек депрессия тузынаңар чоохталча, хаҷан кізілер, пірее дее тоғысха кіріп аларға сағынып, штаттаң штатха кӧс чӧрҷеңнер. Ӧӧн матыр Ленни - уғаа кӱстіг, тоғысха чапчаң, че олох туста олған сағыстығ кізі. Ол кемге дее алаахтырт салар. Фермер Кёрлинің ипчізі Ленниге сырбалыбысханда, матыр аның кирексіністерін пір дее оңар полбинча. Кирек хомай тоозылча, Ленни абахайның мойнын сыы тудыбысхан. Іди дее полза, кӧрігҷілер ӧдірт салған ипчее нимес, ӧӧн матырға айапчалар.\\nНаталья Сарлинанаң Андрей Тюкпиеков писатель Антон Чеховтың «Егерь» чооғының ӱзігін кӧзіткеннер. Актерлар піліс полбин чуртапчатхан ирепчінің ӱлӱзін чахсы чарыт пиргеннер. Чиит ус Валентин Ульчугачев, поэт Сергей Есениннің «Ипчее пічік» кибелізін тыыда хығырып, кӧрігҷілернің чӱреен кӧӧреткен. Номернің халғанҷызынзар ӧӧн матыр атыныбысханда, прайзы алаң ас парған. Хыныс андағ ниме, кемге-де кӱс пирче, кемні-де ӧлімге ағылча.\\nПӱӱл Хакас драма театрынзар тӧрт чиит артист тоғысха кірген, оларның санында Дарья Тачеева. Хакас абахай марыға «Монолог о любви» эскиз тимнеп салтыр. Аркадий Аверченконың паза Михаил Зощенконың чоохтарына тӧстеніп турғызылған ойын залдағы чонны хайхатхан. Аны Орыс драма театрының артизі Владислав Загарский чайирға полыстыр. Жюридегілернің таниинаң, чир-суғҷыбыстың тоғызы - тимде спектакль, аны амох сценаа сығарарға чарир.\\n«Вдохновение» марығ пӧзік синде, пір тыныснаң ирткен. Салтарлар мындағ: «Иң чахсы ир кізінің рольы» номинацияда Георгий Таскараков чиңіс тутхан, «Иң чахсы ипчінің рольы» - Дарья Тачеева. Артисттер Валентин Ульчугачевке, Наталья Сарлинаа паза Андрей Тюкпиековха «Открытие «Вдохновения» дипломнар читірілгеннер. Юлия Чепашева марығда тӧреміл араласча, пӱӱл абахайыбыс Антон Чеховтың «Дядя Ваня» пьесазынаң алылған Соняның монологы ӱчӱн ӧнетін сыйыхнаң таныхтатхан.\\nАктер профессиязында чолын наа ла пастапчатхан Карина Ултургашеваны махтирға кирек. Ол, Джамиляның рольын толдырып, «Иң чахсы дебют» номинацияда утып алған.\\nЧингиз Айтматовтың саблығ повезі хоостыра эскизті режиссер Саяна Ултургашева турғысхан. Ипчі-режиссер хынығ ойыннар чайирға кӱс. Пылтыр ол, «Венадағы одырчых» эскизті турғызып, «Вдохновение» марығда чиңіс тутхан. Репетициялар соонда эскиз «Хыснаң оол» спектакльға айлан парған. Хысхаҷах тус аразына пу ойын «Ах иб» (Ағбан) паза «Киртінчем!» (Астрахань) фестивальларның пӧзік сыйыхтарына турысхан. Пастағызы регионнар аразындағы синде ирткен полза, ікінҷізі - тиксі Россияның синінде. Пӱӱл Саяна Сапиновна республика мариина «Джамилядаң» пасха хакас драматург Илья Топоевтің «Сабир паза Сабира» повезі хоостыра чайалған эскизті сығарған. Чалтырама турғызылған ойыннар паза чиит актерларға аймах жанрларда устарын сынирға оңдай пирчеткен ӱчӱн С.С.Ултургашева «Иң артых режиссер тоғызы» дипломнаң паза СТД-ның чайаачы чорығынаң таныхтатхан. Чоохтирға кирек, прай чиңісчілерге дипломнарнаң хада ахчалығ сыйых читірілген.\\nТаланттығ артисттерні чидіглерінең алғыстапчабыс, хынчатхан кӧрігҷілерні, тізең, ойыннарға хығырчабыс. 24 - 30 ноябрьда театрның афишазында - кӱлкістіг ойыннар паза нымахтар, оларның санында «Ханума» (12+) паза «Бибинур, йо, Бибинур» (12+) спектакльлар полар. Олар соох кӱннерде кізілернің кӧңнін кӧдірерлер.\\nАвтор : Светлана СЕЛИГЕЕВА, Хакас драма театрының литература полиинің устағҷызы","num_words":561,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.102,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТЫМО-ТУСХАХТАҢ ТОҒЫР ВАКЦИНАЦИЯДАҢАР\\nХазых. Тымо-тусхахтаң тоғыр прививканы пӱӱн коронавирус ағырығ «хайынчатхан» туста даа турғыстырарға кирек. Тымо-тусхахтың вирустары наа чуғынҷахтаң тӧдір пазынминчалар, олох таа сығыс килчелер паза оларның эпидемиязы пол сыхча\\nТымо-кискек - чуғынӌах ағырығ. Ол тыныс органнарын ағыртча. Ағырығның ӧӧн пілдіріглері: тамах ағырча, хуруғ чидіріг, кізі тыморапча, пас паза мышцалар ағырчалар, ит ізии кӧдірілче паза кізі соохха тоопча. Улуғлар аннаң пір-ікі неделя ағырчалар, че ағырығ улғаадыбысса, аның сылтаанда аар ағырығлар (менингит, энцефалит) полыбызадыр. Тымоға кізі иммунитеді чуғарап парча, іди ол аймах бактерияларға «чол асча». Ағырчатхан кізінің бактериялығ пневмония полыбызарға айабас.\\nКізілер чыл сай часхыда паза кӱскӱде, соох туста, тыморапчалар, тымо-тусхах эпидемиязы «А» паза «В» кӧрімніг вирустар тарапчатхан сылтаанда пол сыхча. Олардаң тоғыр кӱресчелер амғы тустағы вакциналар. Аннаңар тымо-кискектең тоғыр прививканы хайди даа турғыстырарға кирек.\\nЧыл сай - наа вакцина?\\nГрипп ағырығның «А» паза «В» вирустарының мутациязы уғаа табырах иртче, чыл сай нааӌылалчалар. Пістің иммунитедібіс іди чыл сай наа, таныс нимес «ыырӌаа» тоғасча. Аннаңар полған на кӱскӱде піске тымо-тусхахтаң тоғыр нааӌылалған вакциналар киректелче.\\nПу сурығ чоннар аразындағы синде пӧгілче. Тилекейдегі хазых хайраллаӌаң организация (ВОЗ) Гриппнең кӱрезерінӌе тиксі чир ӱстӱндегі программанаң устапча. Эпидемиологтар ол программа хоостыра аймах регионнарда «хайынчатхан» вирустарны істесчелер. Чыылған танығларӌа анаң хазналар наа вакциналарзар вирустың хайдағ штаммнарын кирердеңер сурығны пӧкчелер. Че, хомзынысха, пу кӱнде СОVID-19 ағырығның тымозы тарапчатханда, андағ істезігле��ні иртірерге оой нимес.\\nПрививка турғыстырған соонаң кізі иммунитеді чуғарап парбас па?\\nВакцинация иммунитетті сайбабинча, че ол кискекнең ағырыбыспасха кӱс хозар. Андағ вакцинада удаа «ӧліг» вирустар алай оларның чардыхтары ла (антигеннер) пар поладыр - «істері» ле халча тиирге чарир. Вакцинадаң чуғынӌах сығыспинча, че ол иммуннай системаа тымо вирустарының антигеннерін танып аларға оңдай пирче. Андағ «ыырӌы» тоғас парза, ол аны табырах чох итче.\\nПілерге кирек, вакцинация соонаң антителалар 8 -12 кӱн пазынаң пол килчелер. Иммунитет 12 айӌа пик поладыр. Тымодаң арачыланарға кирек, пірееде аннаң уғаа тың ағырчалар, пу ағырығдаң піреезі ӱреп парча. Тилекейде кискек ағырығларынаң чыл сай 650-ӌе муң кізі ӱрепче.\\nХайдағ сидіксіністерге ағылча пу прививка?\\nИнактивированнай вакциналарға кізі кілебинче. Прививка турғыстырған соонаң ӧӧнінде укол иділген орын хызар парадыр, ағырча паза кӧмес сіс парарға айабас. Піреезінің вакцинация соонаң аллергия пол сых ча, че андағ кирек арам тоғасча.\\nВакцинаны турғыстырарға чарабас: хаӌан нымырха ағына паза пасха вакциналарға аллергия пар полза, алында прививка соонаң аллергия полыбысхан, хан тӱс парған полза, сиирлер тартылызып, пасха даа хомай кирек пар полғанын санға аларға.\\nІдӧк тыморапчатхан туста, ит ізіпчетсе, коронавируснаң алай ОРВИ-наң ағырчатса, вакцинацияны иртпеске. Анаң хазыхтанып алған соонаң 2 - 4 неделя пазынаң на иртерге чарир, че прививка турғыстырар ӱчӱн имӌізер айланарға кирек.\\nКемге пу прививканы хайди даа турғызарға киректелче?\\nІкі часха читкелек палаӌахтарға, 60 час алтабысхан улусха, чӧреес ағырығларнаң ирееленчеткен кізілерге. Ідӧк имнег тоғынӌыларына, чурт хониинда полызығлар пирчеткеннерге, ӱгредігдегілерге, ӱгренӌілерге, студенттерге паза пасхазына даа.\\nТымодаң тоғыр вакцинацияны 6 айлығ паза аннаң даа улуғ палаларға, прай даа кізілерге иртерге чарир. Тымо вирустарына тарирға пирбес ӱчӱн прививка турғызарға киректелче. Чуғынӌах ағырығ кииӌе тарапча. Кізі чидірчетсе, апсырчатса, вирус сілегей пастыра матап таридыр. Ол кізі холларында хал парарға айабас. Пу ағырыға хаптырчалар кӧп чон хайынчатхан орыннарда, кӧзідімге, ВУЗ-тарда, школа-олған садтарында, улуғ предприятиелерде.\\nТымо хысхыда «хайынча», че ноға прививка кӱскӱде иділче?\\nВакцинация кампаниязы, кӱскӱзін пасталып, декабрьға теере иртірілче, прай нимені тузында идерге кирек. Тымо-тусхах эпидемиязы, ноябрь-декабьда пасталып, январь-февральда хыызында «хайынча», мартта тохтап парыбысча. Че пірееде тымо кізілерні соох тус пасталғалахха иреелеп сыхча. Прививка соонаң кізі иммунитеді 2 - 4 неделя аразына тыып парча. Эпидемия чағдап килген туста ла вакцинацияны иртсе, иммунитет кӱс алынарға маңнанмас. Аннаңар прививканы октябрьда, ноябрь пасталчатса турғыстырарға маңнан халыңар.\\nКоронавирус тарапчатхан туста. 2021 чылда т��мо-тусхахнаң пір туста коронавирус пандемиязы парча. Тымодаң тоғыр прививканы СОVID-19 ағырығнаң ағырбинчатса ла турғыстырарға кирек. Коронавирусты чухтырып алғаннаңар чігленіс пар полза, вакцинацияны соона салдырыңар. Пурун хазыхтанып аларға кирек.\\nТымо-тусхахтаң тоғыр прививканы хайда турғыстырарға чарир? Орындағы поликлиникалардағы прививка кабинеттерінзер айланарға, ӱгренчеткен улусха ӱгредіг учреждениелеріндӧк турғыстырып аларға чарир. Мобильнай имнег бригадалары, чахығлар хоостыра істеніс ӧмелерінзер киліп, тымодаң тоғыр вакцинаны турғыс пирчелер.\\nАмды салтарлар ит кӧрелер: тымодаң тоғыр прививка турғыстырған кізі соонаң тыморап ағырза даа, пу ағырығ улғаатпас. Ана пу кӧстегнең вакцинация иртірілче. Тымодаң тоғыр вакциналар кӱстіг паза хорғыс чох имге саналчалар. Позыңарны паза чағыннарыңны тымодаң хайраллаңар - прививка турғыстырып, хазых полыңар.\\nАвтор : Лариса ЛЕБЕДЕВА, республиканың имнег профилактиказы кінінің имҷі-методизі","num_words":636,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.131,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ВЕТЕРАННАРҒА ЧЫЛЫҒ ХАЙЫҒ\\nПолызығ. Илбек Чиңістің пайрамнығ кӱні алнында «Благодарение» полызығлығ фонд Хакас национальнай гимназияның ветераннарына ас-тамах паза ахчалығ сыйых читірген\\n-\\tХакас национальнай гимназия пістің пір ле, - тіпче «Благодарение» фондтың директоры Тарика Торокова. - Анда пістің палаларыбыс ӱгренчелер. Тӧстегҷілерібіс андох ӱгренгеннер. Пӱӱнгі полызығ Сталбек Степанович Мишаковтың сылтаанда пирілче.\\nТарика Торокова гимназия ветераннарының чуртапчатхан орыннарын Хакасияның ӱгредіг министерствозынаң таап алған. Министр орынҷызы Юрий Гаврилович Сагалаков 16 ветераннаңар искір пирген.\\n-\\tПіс чыл сай 9 Май алнында гимназияның ветераннарын алғыстапчабыс. Ол кибірге кір парған. Торт, конфеттер алып, чей ісчеңміс. Че пӱӱл іди тоғазып, одырып алҷаң оңдай чоғыл, кізілерге ибдең сығарға чарабас нооза. Аннаңар, улуғларыбысха ас-тамах читіріп, мындағ оңдайнаң оларны Илбек Чиңістің пайрамнығ кӱнінең алғыстапчабыс, - чоохтаан Тарика Торокова.\\n«Благодарение» фондтың кізілері, пастап ас-тамахты «Алтын Арығ» юртада машинаа таарлабызып, Ағбандағы 4 микрорайонда чуртапчатхан ветераннарзар чол тутханнар. Машина тінін Тарика Александровна позы тутхан. Олох ветераннарға, азынада сығдырадып, килчеткеннерінеңер искірген. Ӧӧрезі Зоя Валерьевна, тізең, чиистіг аар харчахтарны хаап чӧрген. Анда фрукттар, соктар, чағбан хайах, чарбалар, конфеттер, чейлер, консервалар, колбасалар полғаннар.\\nВетеран Зоя Константиновна Кадышева, «Благодарение» фондтың абахай хыстарын ачых-чарых удурлап, ӧрінізін чазырбинчатхан:\\n- Ам Кӱске чылы, аннаңар ибде одырҷаң режим тузында, кӱскеҷек чіли, ибімнең сыхпинчам. Садығ туразынзар пар килчем, анаң ибзер маңзырапчам.\\nЗоя Константиновна национальнай гимназияда 12 чыл істен салған. Ол интернаттың директор орынҷызы полған, соонаң тынаға сыхханҷа химия урогын апарған. Амғы ибде одырҷаң режим тузында кибелістер пасча.\\nНина Константиновна Кучугешева Хакас национальнай школаның интернадында, кастелянша полып, 20-ӌе чыл істен салған. Анда ол 1982 чылдаң 1999 чылға теере тоғынған.\\n-\\tОл чылларда национальнай школаның ӱгренҷілерін тонандырҷаңнар. Мағаа оларның кип-азаа, тӧзек-частығы арығ ползын тіп сыбыра сыныхтирға килісчең. Пала илееде полған, - сағысха кирче Н.К.Кучугешева.\\nНина Константиновна национальнай школадаң пис часха улуғ. Ол 1940 чылда 5 ноябрьда тӧреен. Пӱӱл ветеранға 80 час толар, национальнай гимназияа, тізең, 75 чыл, аннаңар 2020 чыл Нина Константиновнаа ікі хати танығлығ саналча.\\n-\\tЧаа тузында ӧкіс халған палаларны, прай Хакасиядаң чыып, национальнай школада ӱгретчеңнер, - сағысха кирче ветеран. - Мин олғаннарның кип-азаа паза тӧзек-частығын Жуковтың орамазында орныхчатхан мылчаның прачечнайынзар чуурға апарҷаңмын. Олох мылчазар пістің школаның ӱгренҷілері чуунарға чӧрҷеңнер. Тӧзек-частыхты прачечнайзар апарарға автобус пирілҷең. Ол ниме-нооны таарлирға ӱгренҷілерӧк полысчаңнар. Ынағ чуртаҷаңмыс.\\nИбде одырҷаң режим тузын Нина Кучугешева дачазында иртірче. Улуғ частығ ууха ам даа чітіг пас чӧрче.\\nІдӧк таныхтирға сағынчам, «Благодарение» полызығлығ фонд ӱр ниместе Асхыс, Пии аймахтарындағы паза Ағбандағы кӧп палалығ сӧбірелерге ас-тамах таратхан.\\n-\\tКарантин кирілгенде, кӧп кізі тоғыс чох халған. Кӧп палалығ сӧбірелер аал чӧптері пастарынзар, полызығ сурап, айланғаннар, - чарытхан Тарика Торокова.\\n«Благодарение» полызығлығ фонд ікі чыл тоғын парир. Пу хысха тус аразына ол кӧп кізее полызарға маңнанған.","num_words":382,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.081,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧУРТАҒҶЫЛАРНЫҢ ХАЗИИН ХАЙРАЛЛИРЫ - ӦӦН ПӦГІН\\nИмнег кирее. Ағбан пилтірі аймаандағы Піҷі пилтірі аал чуртағҷыларының хазиин, пеер Московскай аалдағы имнег амбулаториязынаң ӧнетін кил парып, сыныхтапча тиксі практикалығ имҷі Любовь Антоновна Ахпашева. Наа фельдшер пункты азылғанда, аалда имнег полызиин пирерге хай-хай оой пол парды\\n-\\tЛюбовь Антоновна, имӌі полып, аалда нинҷе чыл істен парирзар?\\n-\\tМин 2001 чылдаң Московскай аалдағы участковай имнег туразында тоғын сыххам. Итсе-де пу аал минің тӧреен чирім полча. Че мин алында аймах чирлерде тоғынғам, ӧӧнінде Асхыс аймаанда.\\nТӧӧ пазы поселокта имҷі-гинеколог полғам. Соонаң Кызластағы участковай имнег туразында имҷі-терапевт полып істенгем, анда ол туста кізілерні хараа-кӱнӧрте имнирінде 25 орын полҷаң. Анаң тӧреен аалымзар айланғам.\\nПіс, имҷі-терапевттер, 2002 чылда «тиксі практикалығ имҷі» кӧстегде пілізібісті алғытхабыс. 2004 чылдаң аймахтағы ӧӧн имнег туразының чахиинаң тиксі практикалығ имҷі полып тоғын сыххабыс.\\n-\\tИмнег амбулаториязында нинҷе тоғынҷы істенче? Анда тиксі нинҷе чуртағҷаа имнег полызии пирілче?\\n-\\tАнда имҷі мин полчам. Паза ікі медсестра істенче. Оларның пірсі улуғларнаң тоғыс апарча, ікінҷізі олған медсестразы полча. Алында санитаркалар тоғынҷаңнар, пу кӱнде пол чуғҷаң ікі кізі чарымар ставкада тоғынча. Тӧреен аалымда участковай имнег туразы полған, че ікі чыл мының алнында аны чабысханнар. Ол ам имнег амбулаториязы ла полча, анда кӱнӧрте имниріне ікі ле орын кӧріл парған.\\nПіс имнег полызиин Московскай аал чӧбінзер кірчеткен ӱс аал чуртағҷыларына пирчебіс: Московскай, Піді пилтірі, Халсарығ. Ӧӧн аалда 1600-че кізі чуртапча, ікі кічіг аалда - 120-лер кізі. Халсарығда фельдшер-акушер пункты пар, че андағы фельдшер илееде ағыр парир. Аннаңар сағам медсестрабыс пу аалзар неделяда ікі хати иртен чӧрче, обед соонаң - Піҷі пилтірінзер.\\n-\\tПіҷі пилтірінде наа фельдшер пункты азылғанда, ам мында тоғыс хайди апарылча?\\n-\\tПу аалда фельдшер чоғыл, аннаңар пеер пістің тоғындылар кил парчалар. Фельдшер пункты чох полғанда, пеер неделя сай чӧрҷеңміс. Аалдағыларны иблеп чӧріп имнеҷеңміс. Амды Піҷі пилтірінзер мин айда ікі хати кил турарбын, медсестра - неделяда ікі хати. Че чоохтирға кирек, чуртағҷылар анзынаң чараспинчалар. Хайди олар тіпчелер, неделяда пір-ікі ле хати кил парғаны асхынах, анда пірее фельдшер кӱннің сай тоғынзын. Сынында пу аалзар сыбыра тоғынҷаң фельдшер киректелче. Ағбан пилтірі аймааның ӧӧн имнег туразының имҷізі Екатерина Викторовна Трефилова, аалдағыларның сурынызын хайығда тудып, пу сурығны пӧгерге харасча. Сидіксініс пӧгілер тіп ізенерге халча. Наа фельдшер пунктында ідӧк пол чуғдаң кізі сыбыра тоғынар. Мында тоғынарға прай истіг оңдайлар пар: наа оборудование, санузел, алында кабинеттер, соох паза чылығ суғ. Наа тура чарытхы кӱзінең чылыдылча.\\n-\\tАмғы туста демография сурчина улуғ хайығ айландырылча. Чоохтап пиріңер.Піҷі пилтірінде пала кӧп тӧріпче бе?\\n-\\tЧох. Аалда 3 частығ пір ле пала, че ол Харатас город чуртағызына саналча. Ыңааахтар паза 3 часха читкелек палалар пір дее чоғыл. Аалда тиксі 20 пала саналча. Школа чоғыл. Ӱгренӌілерні Московскайзар школа автобузынаң тарт чӧрчелер. Пу аалда мының алнында пасталығ школа, ФАП таа пар полған, анаң олар чабыл парғаннар. Амды аалда кӧбізін тынаға сых парған улус чуртапча. Кічіг аалда наа фельдшер пункты пӱдіріл парғаны уғаа чахсы кирек. Че мында наа школа пӱдірілер ни? Чох, неке. Андағ минің пос алында кӧрізім...\\n-\\tАалдағылар ӧӧнінде хайдағ ағырығларнаң ирееленчелер?\\n-\\tӦӧнінде піссер, имҷілерзер, ханы кӧдірілчеткен хоостыра, сахар диабеді ағырығнаң ирееленчеткен кізілер айланчалар. Піҷі пилтіріндегі ікі кізі I паза III группа кинегі полча. Ідӧк хондроз паза пасха даа ағырығларнаң ағырчалар. Сахар диабедінең, тізең, мында 7 кізі ағырча, кічіг аалға пу сан кӧп полча тиирге чарир.\\n-\\tЧуртағӌылар хазыхтарын пиктирге постары кӱстенчелер бе?\\n-\\tОлар, хазиин сыныхтанар ӱчӱн, Московскайдағы имнег учреждениезінзер ӧткін айланчалар. Андох ӧӧнінде диспансеризацияны иртчелер. Ідӧк піс, имнег тоғынҷылары, Піӌі пилтірінзер кил парып, анализтерні лабораториязар алчабыс.\\nМин, тиксі практика имӌізі полып, ӧнетін аппараттар полызиинаң хулах-харахтарын сыныхтап, терапия алай неврология ағырығларын даа имнепчем, пасха специалисттерзер ыспин. Диагнозты хап-орта турғызарға киректелзе, аймахтағы ӧӧн имнег туразынзар кізілерні ысчабыс.\\n-\\tПаза пу чоохха хоза ниме чоохтирӌыхсар?\\n-\\tӰстӱнде чоохтаам нооза, Піӌі пилтірінзер тоғысха фельдшер киректелче тіп. Ам пу сурығны пӧгерге кӱстенчелер. Минің кӧрізімнең, пеер тоғынарға килер кізее аалда хайди даа чурт пирілерге кирек. Ол сурығ пірее хазна программазынӌа пӧгілген полза, чахсы поларӌых. Кӧзідімге, кічіг аалзар «Земский фельдшер» хазна программазынӌа имнег тоғынӌызын тоғысха тартып аларға чарир. Ол программада специалистке хазнадаң пирілчеткен ахчалығ полызыға, 500 муң салковайға, аалда чурт суриин пӧгіп аларға чарир тіп санапчам.\\nАвтор : Чоохтасхан Инора БОРГОЯКОВА","num_words":619,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.121,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХООСТАРДА - ЧИР-СУУБЫС ТАРХЫНЫ\\nКультура. Л.Р.Кызласовтың адынаң чир-суғ ӱгренҷең музейде наа кӧзідіг тоғынып пастады.\\nХакасияның ӧӧн музейінің чыындызы пай. Анда аймах экспонаттар, ол санда хоостар хайраллалча. Пу кӱннерде азылған наа экспозиция кізілерге пістің хоосчыларның чайаачызынаң паза Хакас чирінің тархынынаң танызып аларға оңдай пирче.\\n«Хакасияның XIX вектегі паза ХХ вектің I чардығының тархыны изобразительнай искусствода» кӧзідіге тиксі 52 хоос сығарылған. Олар хайах сырларнаң реализм кӧстегҷе чайалғаннар. Тоғыстарның кӧбізі - портреттер, анда саблығ чир-суғҷыларыбысты, аал хонии тоғынҷыларын, революционерлерні, Илбек Ада чаа араласчыларын кӧрерге чарир. Ідӧк экспозициязар пейзажтар, улуғ нимес скульптура тоғыстары кірчелер.\\nКӧзідіг ӱс чардыхтаң пӱткен. Пастағызы пӱӱл чайғызын азылған «Хакас ибі - хакастарның кибірліг чурты» этнография экспозициязын узаратча. М.Бурнаковтың («Сағай ипчінің портреді»), А.Топоевтің («Хамны ӱдескені»), В.Тодыковтың («I гиль-дияның садығҷызы Прока Инкижековтын портреді»), Г.Хлебниковтың («Чабан») паза даа пасхазының хоостары кӧрігҷілерні пістің чонның кибірлерінең, чуртас оңдайларынаң, пай чазалған кип-азаанаң таныстырчалар. Чир-суғҷыларының омаларын хоосчылар улуғ хыныснаң паза поғдархаснаң чайааннар.\\nИ.Паптевтің «Старая Черногорка» тоғызы пасха оңдайлығ. Аны хоостыра Хакасияда хара тас про��ышленнозы тӧстелгенін істезерге чарир. Пастағы шахталар пістің регионда 1907 чылда пӱдірілгеннер. Оларның ээзі идінҷек паза ученай Вера Баландина полған. Пу хооста ікі харатасчы кӧзіділ парған. Матырларның кип-азаа пастыра сизінерге чарир: олар Сибирьзер ӱр ниместе кӧскен орыс кресеннер. Мындағы улус тостаң ӱрілген ӧдіктерні киспеҷең. Хоостағы матырлар, Хакас чирінзер киліп, хыра таарирға пӧгінген поларлар. Че кирек киліспеенде, шахтазар тоғысха кірібіскеннер.\\nЭкспозицияның ікінҷі пӧлии Илбек Октябрь революциязына, гражданскай чааға чарыдылған. Хоостарда В.И.Лениннің, П.Е.Щетинкиннің, Я.Е.Боградтың омалары кӧзіділ партыр. Андрей Топоевтің «Хорылыстығ 20 чыллар» тоғызында хасхылардаң тоғыр харбазығдаңар чоохталча. Че минің хайиимны Александр Новосёловтың «Хакас хыс кинденең хада» хоозы тартхан. Хыл платтығ, торғы кӧгенектіг абахай А.С.Пушкиннің киндезін матап хығырча. Орыс поэттің кибелістері аны хайхатча.\\nСкульптура тоғыстарынаң «Гражданскай чааның матыры П.Е.Щетинкин» эскизті таныхтирға кирек. Аның авторы саблығ ус Георгий Лавров полча. Георгий Дмитриевич чайаачы чолын хоосчы Дмитрий Каратановтың холында пастаан, гражданскай чаа тузында А.В.Колчактаң тоғыр харбастыр, «Окна РОСТА» проектте аралазып, В.В.Маяковскийнең хада ынағласчаң. Скульпторның тоғыстары Хызылчарны, Харатасты, Минсуғны, Мариупольны паза пасха даа городтарны чазапчалар.\\nМинің кӧрізімнең, кӧзідігнің пу чардығында хакас чонның пастағы съездтеріне, этнограф паза политик Степан Майнагашевтің чуртазына, репрессияларға хабылған улусха чарыдылған хоостар чидіспинче. Олар Хакасияның тархынын толдыразынаң кӧзіт пирерҷіктер. Че мындағ тоғыстар музейнің чыындызында чох полар. Санапчам, ол читпесті пістің хоосчыларға тӱзедерге кирек. Искусство полызиинаң кӧп сурығны чарыт пирерге чарир.\\nЭкспозицияның халғанҷы пӧлиинде Илбек Ада чаадаңар чоохталча. Кӧзідіге сығарылған В.Кудриннің («Арыс кӧйче»), Г.Серебряковтың («Іҷе», «Фронттаң килген пічіктер»), А.Топоевтің («Чааҷы айланды», «Однополчане») хоостары чонның махачызын, пик сындырын, чабал фашисттерні унада сабызарына киртінізін чахсы кӧзітчелер.\\nАлынҷа композиция Совет Союзының Матыры Михаил Чебодаевке чарыдылған. Андар Василий Новосёлов чайаан хоос, скульптура портреді (автор кӧзіділбиндір), чир-суғҷыбыстың фронттаң ызылған пічіктері кірчелер.\\n«Хакасияның ХІХ вектегі паза ХХ вектің I чардығының тархыны изобразительнай искусствода» кӧзідігні азарында Хакасияның культура министрінің тоғызын толдырчатхан Вячеслав Инкижеков, ХГУ-ның искусство институдының директоры Светлана Окольникова, Хакасияның саблығ хоосчызы Виталий Кызласов араласханнар. Олар музейнің наа экспозициязына пӧзік паалағ пиргеннер. Светлана Анатольевна 2016 чылдаң сығара Россиядағы чаа-тархын пірігізінің (РВИО) орындағы пӧлиинең устапча. Аны�� таниинаң, пу тоғыстар олғаннарны Ада чир-суубысха поғдархирға ӱгретчелер. Виталий Кызласов хакас хоосчылар Михаил Бурнаковтың паза Андрей Топоевтің пӧзік узына морсынған. Ол таныхтаан: «Санапчам, пу кӧзідіг тӧреміл тоғынарға кирек. Кізілер музейзер килзіннер, таланттығ чир-суғҷыларыбыстың тоғыстарынаң таныссыннар».\\nЧе пӱӱнгі кӱнде Хакасияның ӧӧн музейінің андағ оңдайы чох полтыр, аннаңар чир-суубыстың тархынына чарыдылған экспозиция 30 ноябрьға теере тоғынар. Наа кӧзідігні кӧріп аларға маңзыраңар, ол сірерні сағысха тӱзірер, тархында полған киректерні наа оңдайнаң паалир оңдай пирер.","num_words":520,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.096,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТӦРЕЕН КӰНІНДЕ ААРЛЫҒ СЫЙЫХНАҢ ТАНЫХТАТХАН\\n3 мартта Асхыс аймаа администрациязы туразының улуғ залынзар 11.00 часха чон чыылызып пастаан. Асхыс аймааның пазы Абрек Васильевич Челтыгмашевті пайрамнығ 60 чазынаң чеестирге чыылысханнар.\\nМына пастыхтар кірчелер, таныбас кізі чоғыл. Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің кнезі Владимир Николаевич Штыгашев, аппарат тоғынҷызы Георгий Григорьевич Майтаков, Хакасия пазының администрация устағҷызы Валерий Васильевич Денщиков, спорт министрінің тоғызын толдырчатхан Виктор Андреевич Струков, Пии аймааның пазы Юрий Николаевич Курлаев, Асхыс аймааның депутаттар чӧбінің кнезі Владимир Михайлович Зимин паза даа пасхазы.\\nЧыылығны пастаан паза апарған Валерий Васильевич Денщиков. Ноо нимее чыылысханнарын чарыда чоохтап, сӧс Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің кнезі Владимир Николаевичке пирген. Ол Ӧӧркі Чӧптің, ӱлгӱнің адынаң Абрек Васильевич Челтыгмашевті 60 чазынаң алғыстаан, анаң, Асхыс аймаана, Хакасияның тилізіне кӧп тузалығ тоғыс иткен ӱчӱн, республика Правительствозы паза Ӧӧркі Чӧбі А.В.Челтыгмашевті «За заслуги перед Хакасией» орденнең сыйыхтапча тіп чарлаан. Сах андох орденні Абрек Васильевичке читіріп, кӧксіне хазаан. Кирек кӧмес киліспинчеткенге тӧӧй полған. Че Владимир Николаевич чарыт пирген: «Президент, орденнер сыйлап хазапчатса, оой ла хазап пирче. Оларның ӧнетін\\nсыйых полар алай пиджак лацканнары иртеезін тимнел парча полар». Орден Абрек Васильевичтің кӧксіне хазал парған, чон ӧрінче, айа сабызы тохтабинча.\\nАнаң Валерий Васильевич Денщиков Хакасия пазының алғыстас пічиин хығыр пирген. Георгий Григорьевич Майтаков Ӧӧркі Чӧптің адынаң авторучка сыйлап пирген. Олаңай авторучка полбас, неке, прай пызыңнапчатхан. Анаң Виктор Андреевич Струков, Юрий Николавич Курлаев паза Владимир Михайлович Зимин Абрек Васильевичті алғыстааннар.\\nАлғыстастар соонаң Абрек Васильевич чоох тутхан. Кӧбізін Владимир Николаевичнең Валерий Васильевичсер айланған. Владимир Николаевич хаҷан-да Асхыс аймаанда, КПСС-тың пастағы хачызы полып, илееде чыллар тоғынған. Чон ��ны чахсы таныпча, улуғлардаң полар, чииттер дее. Валерий Васильевич, тізең, спорт министрі полып, Асхыс аймаана кӧп хайығ салған. Ағаа «Асхыс аймааның аарластығ чуртағҷызы» ат пиргеннер.","num_words":261,"character_repetition_ratio":0.101,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.092,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ООЛ-ХЫСТАРНЫҢ УЛУҒ СПОРТСАР ХААЛАҒЛАРЫ\\nАғбан город пазы Николай БУЛАКИН баттерфляй оңдайынаң чӱзер марығ чиңiсчілерінең хада. Фёдор КИРГИНЕКОВ (сол саринда) ікінҷі орынға турысхан\\nСпорт. Ағбаңда 11 - 14 мартта суғҷа чӱзерінҷе Ағбан город пазы сыйыхтарына «Сибирь Кубогы» тиксі Россия марығларының пастағы чардығы ирткен.\\nАғбанзар арға-мӧрійге Сибирьнің тоғыс регионынаң 11 - 16 частығ спортсменнер килгеннер. Тиксі 600 артиинаң араласчы полған. 12 мартта марығлар пайрамни азылғаннар.\\n-\\tАғбан пазох «Сибирь Кубогының» араласчыларын удурлапча. Спортсменнерібіс пу марығларда постарының рекордтарын ас парыбыссыннар, трeнeрлeрiнiң чахығларын толдырыбызып, «Ағбан» спорткомплекстің табырах суунда чиңіс тутсыннар, - алғаан марығласчатханнарға Николай Булакин.\\nІдӧк оол-хыстарны алғыстааннар тиксі Россияның суғҷа чӱзерінҷе федерация президиумының кізізі Сергей Кашников, Хакасияның спорт министрі орынҷызының тоғызын толдырчатхан Виталий Мордакин, Хакасияның суғҷа чӱзерінҷе федерацияның президенті Валерий Левицкий.\\n«Сибирь Кубогы» суғҷа чӱзерінҷе марығлар чыл сай иртірілчелер. Анда кізі кӧптең кӧп араласча. Олғаннар аразында иртчеткен марығларға полған на регионнаң нинҷе-де команда килче. Пӱӱл пастағызын на мынҷа кӧп спортсмен Хакасияда марығласча.\\n-\\t«Ағбан» спорткомплекстің бассейнінде 1000 спортсменге дее марығлазар оңдай пар. Ӧӧн сидіксінiс - городтағы гостиницаларда анӌа кӧп кізее чуртаӌаң орын таап алары, - марығлар алнындағы пресс-конференцияда таныхтаан Николай Булакин.\\nПӱӱл Хакасияда «Сибирь Кубогы» 26 хати иртірілче. 1993 чылда сидік оңдайларда пу марығ пастағызын иртірілген. Олғаннарға ол туста пасха регионнарзар сығарға сидік полған. Пӱӱнгі кӱнде дее ыраххы чорыхха кӧп ахча киректелче. Амды марығлар кӧп регионда полчалар, че аның чардыхтары Ағбанда паза Барнаулда хайди даа иртірілчелер. Халған чардыхтарын иртірерінҷе регионнар аразында таллағ хазыр парча.\\n- Алты чыл мының алнында Хакасиязар 300 спортсмен килгенiн сағысха кирчем, - чоохтаан Сергей Кашников. - Амды Ағбанда марығлар сыбыра иртче. Чиит спортсменнер устарын табырах таптапчалар, «Ағбан» спорткомплекс оларға андағ оңдай пирче. Республика спортсмeннерiне чахсы чидіглер алғапчам.\\nПістің олғаннарға пасха регионнар спортсменнерінең тоғыр турызарға ам даа сидік. Че республикада чыл сай кӧп пала пу спортсар килче, Хакасия кӱстіг спортсменнерні тимнепче. Иң чахсылары тиксі Россия марығларына сыхча.\\n«Ағбан» спорткомплекс ��ох полғанда, Хакасияда марығлар аймах орыннарда иртірілҷеңнер. Андада кӧп кізі араласпаҷаң. Истіг спорткомплекс пӱдіріл парғанда, прайзы анда марығлазарға сағынча. Че полған на командаа нинҷе-де ле спортсменні сығарарға чарадылча. Орындағы наа ла спортнаң айғасчатхан олғаннарға улуғ опыттығлардаң тоғыр турызар оңдай пирілче. Іди Хакасияның суғҷа чӱзерінҷе федерациязы спортсменнерге устарын кӧдірерге хабасча.\\nӰс кӱн аразына араласчылар нинҷе-де кӧрімҷе марығласханнар. Фёдор Киргинеков пастағы кӱнде баттерфляй оңдайынан 100 метр чӱскен. 50 метр чӱс парыбызып, ол прайзын асчатхан, че азах меетке, тізең, ікінҷізі читкен. Пу аның хынчатхан кӧрімі полча. Че «Сибирь Кубогында» ол пасха даа кӧрімнерде араласхан. Ідӧк Валерия Конгарова, 100 метр пилінде чӱзіп, кӱмӱс медальны холға кирген.\\n- Февраль-март айларда Ағбанда ирткен Сибирь первенствозында марығласханда, мин спорт узына кандидат нормативін толдырыбысхам. Час хоостыра мағаа Россия чемпионадында аралазарға ам даа чарадылбинча.\\nПу марығларға Новосибирсктең, Алтай крайынаң кӱстіг спортсменнер килгеннер. Олардаң тоғыр турызарға сыбыра сидік полча, - теен Фёдор.\\nИң хазыр кӱрезіглер эстафета марығларында парған. Ағбан городтың ооллар командазы 4*100 м пос оңдайынаң чӱзер эстафетада кӱмӱс медальға турысхан. Ідӧк пасха-пасха оңдайнаң чӱзер эстафетада хызыҷахтар командазы ікінҷі орынға сыххан. Хакасияның оолағастар паза ооллар командалары олох кӧрімде эстафетада ӱзінҷі орыннар утып алғаннар.\\nІкі кӧрімніг марығда пістін чир-суғҷыларыбыс чахсы салтарлар кӧзіткеннер. Валерия Конгарова, пилінде чӱзіп, кӱмӱс медальны холға кирген.\\n-\\t«Ыырӌылар» кӱстіглер. Марығлар хазыр оңдайда иртчетселер дее, «Сибирь Кубогының» ікінҷі чардығына таллағ иртібізерге пӧгінчем. Марығ тузында нинӌе-де алӌаас идібіскем, оларны тӱзедер ӱчӱн, кӧп тоғынарға кирек полар. Піс кӱннің сай ікілер час тренировка иртірчебіс, - чоохтаан Валерия Конгарова.\\nФёдор Киргинеков ікі кӧрімніг марығда, баттерфляй оңдайынаң чӱзіп, ікінҷі орынға сыххан. Олох марығда нинҷе-де оңдайнаң чӱзерінде чиңіс тутхан. Че 200 метр чӱскенде, позының рекордынаң пір секундаа халғанына спортсмен тын ачырғанған. Ідӧк чир-суғҷыбыс Софья Степнова баттерфляй оңдайынаң чӱзерінде хола медальны утхан. Пасха даа спортсменнерібіс чахсы салтарлар кӧзіткеннер.\\n-\\t200 метрге пасха-пасха оңдайнаң чӱзерінҷе марығласханда, мағаа кӧп кӱс пир саларға киліскен. 400 метр чӱзерге ниик арах пілдірген. Алтын медаль утып алғаным мин спорт узы атха улуғ хаалағ иткенімні таныхтапча, - сағызынаң ӱлескен Фёдор Киргинеков.\\n-\\tПрай даа эстафеталарда піс сыйыхтығ орыннарға сыххабыс. Медальлар саны хоостыра «Сибирь Кубогында» пістің командаа оң полды, - таныхтаан марығның ӧӧн чарғыҷызы, Ағбан городтағы ДЮСШ-тың тренері Максим Бурмага.\\n-\\tМинің холымда тимненчеткен Фёдор Киргинеков марығдаң марыға чахсы салтарлар кӧзітче. Ізенчем, мыннаң мындар аны кӧп чиңіс сағыпча.\\nХакасия командазы 11 медаль утып алған - пір алтын, алты кӱмӱс паза тӧрт хола. Марығ салтарларынҷа пастағы орынға Новосибирск командазы сыххан. Ідӧк иң чахсы спортсменнер адалғаннар: Дарья Трофимова паза Александр Демченко (ікізі Новосибирсктең).","num_words":640,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.108,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ӰН ПИРІСТІҢ АЗЫНАДА САЛТАРЛАРЫ ИСКІРІЛГЕН\\nИрткен позырахта, 10 сентябрьда, тиксі Россияда аймах синніг табығлар ирткен. Хакасияда орындағы пос устаныс синінде 26 табығ кампаниязы иртірілген. Пірге ӱн пирҷең кӱнде республика чуртағҷылары 13 муниципальнай пӱдістің пазын паза 215 депутатты тапханнар.\\nКиҷее Хакасияның Табығ комиссиязының кнезі Александр Чуманин хабарҷыларнаң тоғазығда ирткен табығларның азынада салтарларынаңар искір пирген. Пресс-конференцияда ідӧк Хакасияның кізі праволарынҷа уполномоченнайы Александр Чистотин паза республика прокуратуразының федеральнай законодательство толдырылчатханын сыныхтирынҷа пӧлиинің пастығы Олег Загрядский араласханнар.\\nХайди таныхтаан Хакасияның Табығ комиссиязының кнезі Александр Чуманин, пу табығлар табығҷылар ӧткін нимес араласханынаң пасхалалча. Тиксі Хакасияны алза, табығ участоктарынзар табығҷыларның 25,46 %-і ле килтір. Чуманин тиңнестіріге 2012 чылдағы табығларны ағылған, андада табығҷыларның 65 %-і ӱн пирісте араластыр. Итсе, ол чылда Россия президентіне табығлар ирткен, аннаңар кізілер іди ӧткін ӱннерін пирген поларлар тіп хосхан ол.\\nНоға табығҷылар ӱн пирісте піди уйан араласханнар? Табығ комиссиязы кнезінің кӧрізінең, анзы кандидаттар паза партиялар агитацияларын ӧткін апарбааннарынаң палғалыстығ. Пірее кандидаттарның фондта агитация апарарына пір ахча даа кӧрілбиндір, хайзылары, тізең, кандидат полчатханынаңар постың удостоверениезін алып аларға даа килбиндір. Олох туста табығҷыларның араласханы тӧбін полған ӱчӱн нандырығны Табығ комиссиязы позынаң суурбинча тіп таныхталған.\\nЧе пасха саринаң кӧрзе, хайда муниципальнай пӱдістернің пастарын тапханнар, анда табығҷылар саны ас нимезӧк. Іди иң не ӧткін табығҷылар Асхыс аймаандағы Паза аалларында полтыр, табығҷыларның 59,38 %-і араластыр. Анда Паза аал чӧбінің пазын тапханнар нооза. Ікінҷі орында Таштып аймаа -44,69 %, анда Таштып аймаа пазын тапханнар. Анаң парчалар: Шира аймаа - 40,42 %, Алтай аймаа - 39,98 %, Абаза - 39,33 %. Оларда ідӧк аймах паза город пастарын тапханнар. Табығҷыларның араласханы иң тӧбін Харатаста полтыр - 12,02 %, анда город чӧбінің депутаттарын тапханнар.\\nТабығларның салтарларын алза, Абаза городтың пазына табығларда «Единая Россия» партияның кандидады Валентина Филимонова ізестіг чиңіс туттыр. Табығҷыларның 81,71 %-і ағаа ��нін пиртір. Алтай аймаа пазына табығларда ідӧк «Единая Россия» партия сығарған кізі Татьяна Раменская (60,41 %) утып алтыр. Таштып аймаа пазына табығларда кинетін пос позын сығарған кандидат Алексей Дьяченко (36,01 %) чиңіп алған. «Единая Россияның» кандидады полған Вера Сазанакова (26,65 %) ікінҷі орында хала парған. Мында таныхтирға кирек, Таштып аймаа пазына табығларға ноға-да кӧп хакас кандидат сыххан - 8 кандидаттаң 4-і хакас. Салтарында ӱннер чара тартылған, аннаңар Вера Сазанакова чиңіс тут полбаан, арса. Шира аймаа пазына хатабох Сергей Зайцев (44,02 %) табылған. Ол ідӧк «Единая Россияның» кандидады полча.\\nАал чӧптерінің пастарына табығларда чиңіс тутханнар:\\nХубачар аал чӧбі - Александр Мин Те Хо (36,81 %)\\nХызыл чазы аал чӧбі - Олег Султреков (73,49 %)\\nПаза аал чӧбі - Светлана Майнагашева (47,12 %)\\nКирбі аал чӧбі - Лариса Киреева (64,80 %)\\nУлуғ Сии аал чӧбі - Тамара Сазанакова (52,14 %)\\nТомыҷахтар аал чӧбі - Марина Ощенкова (43,08 %)\\nСолнечнай аал чӧбі - Николай Сергеев (53,99 %)\\nВесенненскай аал чӧбі - Владимир Иванов (62,41 %)\\nПалты кӧл аал чӧбі - Светлана Вашкевич (62,91 %)\\nІдӧк 10 сентябрьда 11 муниципальнай пӱдісте город-аймахтарның паза аалларның депутаттар чӧптерінзер табығлар ирткен. Таныхтирға кирек, Хакасиядағы табығларда 6 партияның региондағы пӧліктері араласхан: «ЛДПР», «ЕДИНАЯ РОССИЯ», «КПРФ», «КОММУНИСТЫ РОССИИ», «СПРАВЕДЛИВАЯ РОССИЯ» паза «ПАРТИЯ РОСТА». Табығлар аймастырылған оңдайнаң ирткеннер, депутаттарның чарымын пір мандаттығ кандидаттар санынаң тапханнар, пасха чарымын - партияларның списоктарынҷа. Салтарында партияларның депутаттар чӧптерінзер чиңіс тутхан кандидаттарның саны мындағ: «Единая Россия» - 142, «КПРФ» - 21, «Коммунисты России» - 4, «ЛДПР» - 9, «Справедливая Россия» - 5. Пос позын сығарып, депутат полыбысханнарның саны - 33.\\nХакасияның кізі праволарынҷа уполномоченнайы Александр Чистотин паза республика прокуратуразының кізізі Олег Загрядский табығлар тузындағы айланыстардаңар паза сайбағлардаңар чоохтап пиргеннер. Оларның саны тың кӧп полбиндыр, прай хоптар сыныхталтыр, табылған сайбағлар тӱзеділтір.","num_words":484,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.085,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"РЕСПУБЛИКА КАЛЕНДАРЬЫНДА ТУРЫСТЫРА ОРЫН ТАБАР\\nПӱӱл республикада ӱртӱн айының 4-ҷі кӱнінде пастағызын на Хакас тілі кӱні таныхталар. Хакас Республика тӧстелгеннең паза тілібіс хазна тілі полчатханынаңар закон алылған соонаң пу уғаа кирек паза турыстыра чарадығ. Аның ӧӧн пӧгіні - хакас тілін тиксі хайраллиры, тилідері паза хазна тілі полчатханы хоостыра тузазын, кирексінізін ӧскірері.\\nПу сурығ пір-ікі ле пӧгіл парбаан. Аны піс Хакасияның правительствозындағы Хакас тілін хайраллир паза тилідер комиссия пастыра, кӧдіріп, пӧгерге кӱстенгебіс, хығырығҷылар «Хабар» паза «Хакасия» газеталарның 2014 - 2017 чылларда сыххан номерлерінде хығырған поларлар. Че хайди даа полза, сурығ пӧгілген, закон алыл парған. Аннаңар республиканың толдырығ паза закон сығарҷаң ӱлгӱлерінің нандырығлығ кізілерін алғыстирға кирегӧк. Хайди тіпчелер, чатчатхан тастың алтынзар суғ ахпинча алай хыймыранзаң, хайдағ даа сурығ пӧгіліп одырча.\\nНоға кирек мындағ танығлығ кӱн? Чазыт нимес, республикабыста ӱлгӱ саринаң хайдағ даа хайығ салылза, чоныбыстың тиксі пос тілінең матлама чоохтанчатханнарның саны хызырылча. Тилекейде 6 муңҷа аймах тіл саналча. Оларның чарымы чіт парар оңдайда. Полған на кӱн ханҷа-да тіл чідіп одырча. Ачырғастығ, че хакас тілі чіт парар тіллернің санында саналча, Россиядағы даа тіллер аразында. Чуртаста удаа пол парча, хаҷан 8 Мартта піс ипчілердеңер, 23 февральда иреннердеңер, 9 Майда аға-ууҷаларыбыстаңар сағын килчебіс. Аннаңар пу ӧнетін кирілген Хакас тілі кӱні тілібісті, кибірлерібісті хайраллап тилідеріне паза тиксі чоныбысты сағыссыратчатхан сурығларны пӧгеріне хоза оңдай пирер. Ізенчебіс, пу кӱнде ӱгредіг, наука, культура учреждениелері паза халых пірігістері хакас тілінең палғалыстығ аймах мероприятиелер иртір турарлар. Газетабыстаңар даа сағынып, пазын турарлар. Хайди ол танығлығ кӱнні иртірердеңер пістің газетабыс иртірген сурастырығ чарыдыбохча. Сурастырығда хайығ тартча хонҷых Тува паза Алтай чирінең килген аалҷыларыбыстың чоохтары, хайди ол республикаларда тӧреен тіл кӱнін алғым таныхтапчалар.\\nТілібістің XIX - ХХ чӱс чыллардағы тузаланызынаңар, сидіксіністерінеңер паза тилізінеңер наука тоғыстарында, хакас газетабыста даа ас нимес пазылых. Мин пу улуғ нимес пічиимде хакас тілінің амғы 15 чыл аразындағы чуртазына хайығ айландырчам.\\nТаныхтирға кирек, пӱӱнгі туста республика ӱлгӱлерінің саринаң хакас тіліне улуғ хайығ салылча. Тиңнестірҷең оңдай пар. 2003 чылда «Хакас чирі» газетада тілібіс хайраллир паза тилідер сурығлар хоостыра статьям сыххан.\\nАнда, ол тустағы кирексіністер хоостыра, ӧӧн пӧкчең сурығлар таныхталых. Ол санда школаларда прай хакас палаларға хакас тілін ӱгренҷең оңдай пирерге, хакас тілі ӱгретчілеріне хоза тоғыс орнын паза хакас тілі кабинедін. Хакас тілінең тоғынчатхан специалисттерге хоза ахча тӧлирге. Хакас книга издательствозына ӱлгӱ саринаң полызығ пиріп, хатап тоғындырарға. Республиканың правительствозында алай ӱгредіг паза наука министерствозында Терминология комитедін тӧстирге паза пасхазы даа.\\nТаныхтирға кирек, амғы туста пу сурығлар пӧгіл тее парғаннар. Сағынминчам, ол туста ӱлгӱдегі кізілер ол статьямны ситкіп хығырғаннар, че тус парча, ӱлгӱдегілер алызыбохчалар, пӧгілҷең сурығлар пӧгілібӧк одырча.\\nКӧзідімге, ӱгредіг министерствозының искіриинең, хакас тілін ӱгренчеткен палаларның саны илееде ӧс парған, 2017 чылда республикада олған садтарының 62 учреждениезінде 2907 пала хакас тілін ӱгренче. Тиксі республикада 9150 хакас паладаң 7066 пала пос тілін ӱгренче, оларның санынаң 5904 пала предмет оңдайынаң, пасхазы факультатив оңдайынаң. Хакас тілі ӱгретчілерінің саны ідӧк хозылча паза оларға хоза ахча тӧлелче. 2004 чылдаң сығара ХакНИИЯЛИ-ның тіл секторында орнығып, ӱгредіг министерствозының Терминология комиссиязы тоғыныбохча. Хакас книга издательствозы наа учебниктер сығарар тоғысты ӧткін апарча.\\nТиксі таныхтаза, пӱӱн хакас тілінең газета сыхча, радио паза телевидение тоғынча, хакас тілін школада ӱгренчелер, ХГУ-да пӧзік ӱгредігліг специалисттер тимнепчелер. Ученайлар тілні аймах саринаң істесчелер. Хакас тілінең хоос литература, учебниктер, методлитература сыхча. Сценадаң хакас тілі паза хакас сарыннары истілче. Хакас тілін хайраллир паза тилідер аймах комиссиялар паза халыхтар пірігістері тоғыс ӧткін апарчалар, гранттар чарлалчалар. Республикада, тізең, хакас тілі орыс тілінең тиң хазна тілі полча.\\nПіди кӧрзең, тілібісті тилідерге прай даа оңдайлар пар. Таныхтирға кирек, Хакасияның пазы Виктор Михайлович Зимин хакас тілін хайраллир паза тилідер сурығларны тӧреміл хайығда тутча.\\nПолған на кізі пілче паза оңарча, кӧп ниме сӧбіредең пасталча. Пос тілін пілері паза чоохтазары аннаңох. Хоза таныхтирға кирек, тіл сурығларынаң айғасчатханнарның кӧрізінең, тіл чітпес паза тилир мындағ оңдайларда:\\n-\\tчонның кӧбізі тілнің функциязын (тузаланызын) алғыдарға кӱстензе;\\n-\\tпос тілі предмет чіли ӱгренілзе паза ӱгредіг тілі полза;\\n-\\tпос тілінең аймах литература, учебниктер, сӧстіктер, справочниктер сығарылза;\\n-\\tпос тілі, хазна статузын алып, аймах сфераларда тузаланҷаң оңдайлығ полза.\\nПу танығларның пастағызы ӧӧн ағырсымнығ сурығ полча. Наука істезіглерінің саннары кӧзітче, чоныбыстың чарымы пос тілін пілбинче...\\nПаза пӱӱнгі тустың пір тании сағыссыратча, хакас тілінің шор диалектінең чоохтасчатхан чоныбыс ас саннығ чон полыбысхан. Іди олар, шор общиналарын тӧстеп, федеральнай ӱлгӱдең, республикадаң алынҷа полызығ алчалар.\\n2013 - 2014 чылларда хакас тілінің хызыл паза хаас диалекттерінің амғы тустағы тузаланызының синін, олаңай чоохтаза, чуртазын, экспедиция иртіріп, істезерге оңдай полған. Салтарлар хомзыныстығ. Хызыл диалектінең чоохтанчатхан пір дее олған алай чиит кізі табылбаан, 60 час арадағы улуғлар ла чоохтасчалар, че олар даа прайзы нимес. Хызылчар крайына кір парған Шарып паза Ужур аймахтарында ідӧк хызыл диалекті чоғыл, кӧбізі орыс пол партыр. Хызыл диалектті ал халарға кӱстенчеткеннернің аразында хызыл тілі, хакас тілі нимес, учебнигін, тетрадьтарын кирексіп, устағҷылардаң сурарға сағыстығ кізілер парох.\\nСағынчам, пу киректер, ас саннығ чон полыбысханы алай алынҷа диалект учебниктерін кирексіпчеткені, тиксі хакас чонны чара тартчатхан чӧрім. Ол минің сағызым. Піс прайзыбыс диалект хоостыра сағай, хаас, шор, хызыл тіп чарыл парзабыс, ниме халар пістің соондағы тӧлібіске. Ӱр чуртир ба тілібіс, кибірлерібіс, хайдар парар Хакас Республикабыс?\\nПу ла кӱннерде хакас чонның пастағы съездтерінің паза чоныбыстың адын алғанынаң пеер 100 чыл толғанына чарыдылған улуғ чыылығ ирт парды. Хатабох таныхтирға кирек, ол тустағы чоныбыстың матырлары чоныбысты піріктірер, тілібісті, кибірлерібісті, тиксі чуртазыбысты, чир-суубысты тилідер чӧрім пастааннар. Кӧбізі чуртастарын даа пир салған.\\nПӱӱнгі туста піс ол тилісті сайбабасха кирекпіс. Улам, амғы тустағы чидіглерге тӧстеніп, ӱлгӱ хайиинаң паза законнарнаң толдыразынаң тузаланып, ынағ, пір чӧптіг тиліске тартыларға кирекпіс.\\nАарлығ хығырығҷылар, алғыстапчам сірерні чағдапчатхан Хакас тілі кӱнінең! Ізенчебіс, пу наа танығлығ кӱн, чуртасха кіріп, республикабыстың танығлығ календарьында турыстыра орын табар!\\nАвтор : Радион СУНЧУГАШЕВ, «Хабар» газетаның ӧӧн редакторы","num_words":849,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.126,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТААРЛАҒЛАР СИНІ ӦСЧЕТКЕНІ ТИЛІСТІ КӦЗІТЧЕ\\nКиҷее Хакасия правительствозында тимір чолҷа таарлағлар тартарын тӱзімніг идерінҷе регионның координационнай чӧбінің чыылии ирткен. Улуғ чыылығда Хакасияның пазы Виктор Зимин, Хызылчар тимір чолының пастығы Владимир Рейнгардт, республика правительствозының кізілері паза Хакасияда хара тас аныпчатхан улуғ предприятиелернің устағҷылары араласханнар.\\nРегионның координационнай чӧбі таарлағлар тартарын тӱзімніг идер кӧстегнең тӧстелген. Хакасияда мындағ чыылығ ӱзінҷі хати иртірілген.\\nХакасияның пазы Виктор Зимин, чыылығның тоғызын пастап, республикада таарлағлар сині пілдірте ӧс парғанын таныхтаан. Ол таарлағларның иң кӧп чардығы Хакасиядағы хара тас аныпчатхан предприятиелерге килісче. Хара тас кӧптең кӧп аныл сыхханда, таарлағларны тартарынӌа сидіксініс пол сыххан. Анзын ирткен чылның декабрьы кӧзіткен, хаӌан складтарда 2 миллионӌа тонна хара тас чыыл парған.\\nАннаңар регионның координационнай чӧбінің пӱӱнгі ӧӧн пӧгіннерінің пірсі, таарлағлар сині ӧсчеткенін санға алып, орындағы тимір чолны тилідері полған. Ол санда республиканың хара тас аныпчатхан предприятиелерінзер парчатхан тимір чоллар пӱдірері паза наа таарлағ станцияларын тӧстирі.\\n-\\tМин Владимир Гарольдович Рейнгардтха улуғ алғызым читірчем, пістің республикаа чахсы хайчатхан ӱчӱн, - таныхтаан Виктор Зимин. - Пу чыылығда піс, кирек чарадығлар алып , пірге тоғынарынңа пір чӧпке килербіс тіп ізенчем.\\nХызылчар тимір чолының пастығы Владимир Рейнгардт позының саринаң Хакасия промышленность саринаң ізестіг ӧзіс кӧзітчеткен орын полчатханын таныхтаан. Анзын регионда таарлағлар сині чылдаң чылға ӧсчеткені киречілепче. 2016 чылның салтарларынӌа Хакасияның предприятиелері тимір чол станцияларынаң 18,6 миллион тонна таарлағлар ызыбысханнар. Ол Хызылчар тимір чолының прай таарлағларының пір тӧртінӌі чардығы полча тіп таныхтаан Владимир Рейнгардт.\\nЧыылығның ікінҷі чардығы хабарӌылар чох, чабых оңдайнаң ирткен. Чыылығ тоозылғанда, Хакасияның пазы Виктор Зимин паза Хызылчар тимір чолының пастығы Владимир Рейнгардт хабарӌыларның нинҷе-де суриина нандыр пиргеннер:\\n-\\tЧыылығның чабых чардығында нимедеңер чоох парған?\\n-\\tЧоох парған экономика ӧзізінеңер. Пӱӱн Хакасия чахсы тиліс кӧзітче, иң не пастап хара тас аниры саринаң. Ол кирек транспорт инфраструктуразынаң пик палғалыстығ. Аннаңар тимір чолҷа тартчаң таарлағлар синін хайди ӧскірерін ӱзӱргебіс. Пу сурығ инвестиция ахчазын тартарын, істіндегі сурығларны пӧгерін киректепче.\\nЧоох парған пірге тоғынҷаң стратегиядаңар, істіндегі сидіксіністердеңер, хайзылары тиліске харығ полчалар. Пір сӧснең, тоғысчы чыылығ полған...\\n-\\tАғбанның тимір чол вокзалы нааӌылалар тіп искіріг пар. Анзы сын ма?\\n-\\t2019 чылда Хызылчарда Хысхы универсиадазы иртер . Ағбанның чоннар аразындағы аэропорты резервтегі чіли полар тіп кӧрілче. Аймах-пасха хазналардаң спортсменнер, Ағбанзар чидіп, мындартын Хызылчарзар тимір чол вокзалы пастыра чит турарлар тіп кӧрілче. Аннаңар ол чоннар аразындағы стандарттарға килістіре, кӧп арах пассажирлер кирер оңдайлығ поларға кирек.\\n-\\tПіске ол ідӧк чахсы хабар . Ол РЖД саринаң улуғ инвестиция, онарлап миллион салковай. Тимір чол вокзалы архитектура саринаң хайдағ поларын пӧгері піске, республикаа, пирілчеткені ӧріністіг. Техническай чардығын піс кӧргебіс, хайдағ кӧрімніг поларын, тізең, ам даа пӧгербіс, тоғынарбыс. Сағынчабыс, ол хайди даа Хакас Республикаа килістіре национальнай кӧрімніг поларға кирек.","num_words":396,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.124,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Амғы тӧл «Ӧлімі чох полкнаң» хада поғдархаснаң парча\\nИлбек Чиңіс. 8 паза 9 Майда прай Россияда, ол санда Хакасияда, Илбек Ада чаадағы Чиңістің 77-ҷі чылына чарыдылған пайрамнығ кӧп мероприятие ирткен. Коронавирус ағырығ таранчатхан туста ікі чыл мындағ кӧп чоннығ пайрам иртірілбеен полған\\nРеспубликада иртірілчеткен пайрамнығ мероприятиелер 8 майда Ағбанда Чиңіс паркында Успас от хыринда Хумартхылас ритуалынаң пасталған. Хакасия пазы Валентин Коновалов, парктың ӧӧн аллеязынӌа пастырып, Илбек Ада чаадағы полған на чылны таныхтапчатхан гранит плитазынзар чахайахтар салған. Аннаң андар ол, Успас отсар гвоздикалар салып, Чааӌылар сабланызы мемориал тӧзінзер, ӧнетін тимнелген орынзар, ӧӧн венок турғысхан. Аның соонӌа, олох чолӌа иртіп, чахайахтар паза венок салған Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев.\\nХумартхылас ритуалын узаратханнар Хакасиядаң Россияның Федерация Чӧбіндегі кізілері Валерий Усатюк, Александр Жуков, Хакасиядаң Хазна Думазының депутады Сергей Сокол, Ағбандағы епархияның абыстары, Ағбан город пазының пастағы орынӌызы Владимир Жуковский, Ағбан городтың депутаттары чӧбінің кнезі Альберт Тупикин, Россия президентінің Сибирьдегі федеральнай округтағы кізізінің Хакасияӌа ӧӧн федеральнай инспекторы Николай Холодов, Ағбандағы гарнизонның пастығы, полковник Сергей Буланов, правительство кізілері паза даа пасхазы.\\nВеноктар паза чахайахтар салылған соонда, чаада чуртастарын пир салғаннарны сағысха киріп, пір минута сым турары чарлалған. Чааӌылар сабланызы мемориал тӧзінде турған чааӌылар, автоматтардаң киизер ӱс хати атып, салют иртіргеннер. Россияның паза Хакасияның гимннері толдырылғаннар, ӱбӱрчең оркестр «Чиңіс кӱні» сарынның кӧӧнең мероприятиені тоосхан.\\nІдӧк 8 майда Ирт тағда орныхчатхан Ада чир-суубысты арачылап чуртастарын пир салған чааӌыларның хумартхы мемориал комплексінде «Алнындағы тӧллернің чӱректерінде сірернің махачыңар хачанға даа халар» республика акциязы ирткен. Пу мероприятиені олох мемориал комплексінде узаратхан тиксі Россияда иртірілчеткен «Хумартхылас свечізі» акция. Анда республиканың правительство кізілері, халых пірігістер, ӱгренӌілер, студенттер араласханнар.\\n9 Майда Ағбанда Пастағы май площадьында Илбек Чиңіс кӱніне чарыдылған ӧӧн пайрам ирткен. Тозыннығ, хазыр чилліг кӱннер турған соонда, пу ӱлӱкӱнге, ӧнетін чахаан чіли, чахсы кӱн турыбысхан.\\nЧиңіс кӱнінде хайдағ даа кӱн турза, чон сыбыра толдыра чыылысча. Ам даа площадь ибіре кізее иртчең оңдай чох полған. Кӧбізі палаларын чидініп ағылча, коляскалығ даа чииттер кӧп. Холларында флагтар, аймах ӧңніг шарлар тутчалар.\\nПравительство туразы алнында улуғ сцена турғыс салтырлар, аның ікі сариндағы трибуналарда ветераннар одырча. Площадьтың пасха саринда ідӧк улуғ нимес трибуналар кӧрігҷілерге турғызылғаннар, пулуңнардағы улуғ экраннарда площадьта ниме иртірілчеткені кӧзіділче. Мының алнында кӧп чаа техниказы полҷаң, анзы олған-узахха уғаа тузалығ полған, амды анда ӱс ле орудие кӧрінген.\\nПайрамнығ мероприятиені театр кӧзідіглері пастааннар. Чайаачы ӧмелер, чаа тузындағы кип-азахты кизіп, Илбек Ада чаада полған аймах киректерні кӧзіткеннер. Мына ЗиС «полуторка» адалчатхан грузовик иртче, аның кузовында хызыл флагтар тудынған гимнастеркалығ чааҷылар турчалар. Хаптардаң арачыланҷаң точкалар пӱдірчелер паза даа пасха сценкалар кӧзіткеннер.\\nПлощадьта турғызылған экраннардаң чонны ӱлӱкӱннең ветераннар, чииттер, юнармеецтер алғыстапчалар. Анаң митинг пасталған. «Парад, смирно!» - команда истіле тӱскен. «Священная война» кӧг толдырылча. Парадха кисчең кип-азахтығ Познанскай тимір чол бригадазының чааҷылары строевой хаалағнаң Россияның паза Чиңіс флагтарын ағылчалар. Ағбандағы гарнизон пастығының орынчызы Андрей Баринов гарнизонның пастығы, полковник Сергей Булановха гарнизон парадха тимдезінеңер рапорт итче.\\nПлощадьта 17 парад расчеды турча (чааҷылар, МЧС тоғынҷылары, кӱс структуралары, юнармеецтер, кадеттер паза даа пасхазы). Сергей Буланов паза Андрей Баринов строевой хаалағнаң полған на командазар айланчалар. Гарнизон пастығы, изеннезіп, оларны Чиңіс кӱнінең алғыстапча. Полған на команда ӱс хати «Ура!» хыйғынаң нандырча.\\nАның соонда митингте чыылған чонны паза чааҷыларны Хакасия пазы Валентин Коновалов Чиңіс кӱнінең алғыстаан.\\n- Аарлығ чир-суғҷылар, ветераннар! Сірерні Илбек Ада чаадағы Чиңістің 77-ҷі чылынаң алғыстапчам! 9 Май - иң аарлығ кӱн. Чыллар иртче, тӧллер алысча, че Чиңіс піске поғдархас, чаачылар сабланызының, махачызының тании полып халча. Пістің миллионнар чаахыбыс чаадаң айланмаан, амыр чуртағҷылар ыырҷыларның, нацисттернің бомбаларынаң чат халғаннар. Чобағ полған на сӧбірее теелген. Че Илбек Чиңіснең кӱс алынып, совет чоны, кӧдіріліп, хазнаны амғы тӧлге азахха турғысхан. Піске прайзына.\\nЧаа палалары! Чаа соондағы аар-чӱк сірерге артылған. Сірернің істенізіңер сылтаанда хазна иңзерілістең сығып алған. Промышленностьтығ, наукалығ, культуралығ сверх-держава полыбысхан.\\nХакасияның 70 муңҷа чуртағҷызы фронтсар парыбысхан, 30 муң азыра чир-суғчыбыс аннаң айланмаан. Ағбанда тӧстелген Пирятин дивизиязы, матыр чаалазып, Европаны арачылаан. Піс оларның махачызынаң поғдархапчабыс, чиңісчілернің тархынын хайраллапчабыс, олар, постарына айабин, сабланыстаңар паза сыйыхтардаңар сағынмин, нацист азымахчыларын чох иткеннер.\\nАчырғастығ, 77 чыл пазынаң пістің хазнаа Украинада пазын кӧдірчеткен нацизмнең паза бандеровщинадаң тоғыр пазох кӱрезерге килісче. Че піске пілерге кирек, Бандераа паза Шухевичке тудынчатханнарның кистінде Запад турча, олар пазох нацизмге хабасчалар. Піс оларға ам тоғырланчабыс!\\nЗапад сыбыра прайзы тиң праволығ полчатханнаңар чоохтачаң, ам, тізең, аннаңар пір дее ниме испеен чіли тудынча. Хазналарны «сынға» паза «сын нимеске» кӧнізінең чарча. Іди ол нацизм паза расизм сағыстарын пазох тӧрітче.\\nЧе піс оларға іди поларға пирбеспіс! Нацизмге, расизмге, бандеровщинаа сӧп-сап тӧкчең чирде орын! Пістің чоныбыс хахан даа сынның хадаанда турча. Піс ӧбекелерібістің сағыстарын, оңдайларын хаҷан даа алыстырбаспыс!\\nСанкциялар даа полза, пісті типсирге, тӧбін пазарға хайди даа кӱстензелер, Россия, аннаң хада Хакасия, тиліп ле турарлар! Піс хадабыс! Пістің худыбыс кӱстіг! Кӱзібіс уғаа улуғ! Піс алнынзар тӧреміл парчабыс! Ізенчем, піс матыр ӧбекелерібістің хумартхызына турызарбыс! Чиңіс пісти полар! - теен Валентин Коновалов.\\nМитингте ідӧк Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев чонны Илбек Чиңіс кӱнінең алғыстаан. Аның чооғынаң, Илбек Чиңіс харах частығ. Ноға? Піс ирткен чаа чылларын чахсы пілчебіс. Пирятин дивизиязынаң пасха, Хакасия фронтсар 50-ҷе батальон паза полк ысхан. Пістің чідіріглерібіс, чонны проценттер хоостыра саназа, Белоруссияның чідіріглерінең кӧп полған. Хакасиядаң 5 муң азыра ипчі фронтсар парған. Харатастағы летчиктер школазын тоосханнарның 14 кізізі Совет Союзының Матыры полыбысхан, пір кізі - ікі хати Матыр. Фронтсар Хакасия 19,5 муң ат ысхан. Амды Россия Украинада ӧнетін чаа операциязын иртірче, андағы фашисттерні, нацисттерні чох итче. Харындас Украина хаҷан даа піснең хада полар. Амды Илбек Ада чаа матырларының матыр ооллары, пархалары ӧс парғаннар.\\nПір минута сым турары чарлалған соонда, Валентин Коновалов чонны пазох ӱлӱкӱннең алғыстаан:\\n- Пӱӱн піске амыр чуртас сыйлааннарны, сағысха киріп, алғыстапчабыс. Матырлар хаҷан даа ундулбастар! Аарлас - ветераннарға! Пазыбыс тӧбін тӱзірчебіс! Аарлығ ветераннар, пик хазых алғапчам сірерге, хыныс, сағыссырас сірерні сыбыра ибірзін! Хакасияның прай чуртағчыларына часка, чахсы чуртас, ӧрініс алғапчам! Ӱлӱкӱннең! Илбек Чиңіс кӱнінең! Ура!\\nПарадха тимнен салған командалар ӱс хати «Ура!» нандырғаннар.\\nРоссияның паза Хакасияның гимннері толдырылған соонда пайрамнығ марш пасталған. Площадьча мотовездеходтар 8 фронттың штандарттарын апарғаннар.\\nХакасия пазы Валентин КОНОВАЛОВ паза\\nӦӧркі Чӧп кнезі Владимир ШТЫГАШЕВ пайрамнығ митингте\\nАнаң ретроавтомототехника ирткен. Хызыл Знамялығ Познанскай бригаданың тахталар, понтоннар батальоннары, 24-ҷі алынҷа зенитно-ракетнай бригаданың командалары ирткен. Пастағызын на Пастағы май площадьынча Ракеталығ бригаданың, «Боевое братство» пірігістің командалары, ХГУ-ның, ХТИ-ның студенттері ирткеннер. Парадта кӱс структураларының, юнармеецтернің командалары паза даа пасха расчеттар араласханнар.\\nӦЛІМІ ЧОХ ПОЛК\\nЧылдаң чылға «Ӧлімі чох полк» чӧрімге кӧп араласчы хозылча. Пӱӱл 9 Майда Ағбан городтың 15 муң азыра чуртағҷызы матыр пабаларының паза ағаларының сомнарынаң Н.Г.Булакиннің адынаң «Ағбан» спорткомплекс хыринда чыылысхан. Таныхтирға кии-рек, пандемия ӱчӱн пу чахсы акция ікі чыл онлайн ирткен. Аннаңар пӱӱлгі «ӧлімі чох полкты» прайзы чидікпин сахтаан.\\n12.00 часта улуғ колонна, спорткомплекстең тибіреп, Лениннің орамазынңа пастыр сыххан. Прайзының алнында Хакасия пазы Валентин Коновалов паза Ағбан город пазы Алексей Лёмин парғаннар. Валентин Олегович ағазының пабазы, майор полған Фёдор Кузьмич Циприковтың сомын апарған, Алексей Викторович - тай ағазы Савелий Максимович Бахтигозиннің сомын.\\nХарын, тасхар айас кӱн турған, анзы чӧрім араласчыларының кӧңнін улам кӧдірген. Колоннада парчатханнар, матыр туған-чағыннарының сомнарынаң пасха, ідӧк Чиңіс Знамязын апарғаннар. Олған-узахтың холыҷахтарында ах, хызыл паза кӧк ӧңніг шарлар кӧрінчеткеннер. Т.Шевченконың паза Г.Вяткиннің орамаларынзар чағдапчатханда, «ӧлімі чох полксар» ул��м кӧп кізі хозылған. Чӧрім тузында оол-хыстар ӱс хати «Ура-а-а!» тіп хысхыр турғаннар паза «Катюша» сарынны толдырғаннар.\\nОл арада піс чуртағҷыларнаң чоохтазарға маңнанғабыс, олар кемнің сомнарын апарчатханнарын искіргеннер.\\n- Мин ағамның сомын апарчам. Ол іҷемнің пабазы полған. Ады Николай (Денис) Владимирович Кайлачаков (1908 -1988), Асхыс аймаандағы Картой аалдаң. Хайди ічем чоохтачаң, ағам чаада Николай аттығ чӧрген, пічіктерде Денис пазылых полған. Ол чаадаңар кӧп чоохтабаҷаң одыр. Пір чыл чарым чааластыр, пленде ӱр полтыр.\\nІдӧк хонғанымның ууҷазы Ефросинья Павловна Пахтаеваның (Боргоякова) сомын апарчабыс. Ол Социалистическай Істеніс Матыры полған. Асхыс аймаандағы Абрамнар аалда чуртаан. Чаа тузында хыра тоғызында уйғу-чадын пілбин тоғынған.\\nӰзінчі сомда - Терентий Иосифович Пахтаев. Ол хонғанымның ағазы, Асхыс аймаандағы Ылырсы аалдаң полған. Чаадаңар кӧп чоохтаҷаң. Хызыл Армияа 1941 чылда хабылған. Илбек Ада чааны тооза ирткен, Берлинге читкен.\\nСомнарны мин палаларым Анастасия паза Кирилл Кулимеевтернең хада апарчам. «Ӧлімі чох полк» чӧрімде пастағызын на араласчабыс.\\n- Мин позым Таштып аймаандағы Чоғархы Ибіг аалдаңмын. Пӱӱн пабам Николай Трофимович Тыгдомаевтің (1912 - 1976) сомын апарчам. Ол Асхыс аймаандағы Оот пилтірі аалдаң полған. Пабам чаадаңар чоохтирға хынмаҷаң. Фронттаң айланғанда, Чоғархы Ибігдегі колхозтың кнезі полған. Аннаң сығара тӧрт хати ВДНХ-зар чӧрген.\\nПірсінде ол колхоз тоғысчыларына халасты пос кӧңнінең тикке ӱлебіскен. Анаң аны Асхыссар хығыртыбысханнар. Райкомның кнезі теен: «Коля, син ниме ит салдың? Полған на колхозтың кнезі халасты пос кӧңнінең ӱлезе, ай-пораан пасталыбызар». Анаң пабамны хайди хатығлирға пӧк сыхханнар. Ағбанзар сығдырадып, тееннер: «Николай Трофимович тӧрт планны толдыр салған. Артых халған халасты ӱлебіскен». Ағбандағылар Хызылчарзар сығдыратханнар. Андағылар даа пабамны хайди идерге пілбееннер. Хызылчардағылар Москвазар искіргеннер:\\n- Мында пір колхоз кнезі пос кӧңнінең халас ӱлебісті.\\n- Хайдаң ол халасты алған? - сурғаннар москвадағылар.\\n- Ӧскіріп алғаннар.\\n- Планны толдырыбысханнар ба?\\n- Я, тӧрт план толдырыбысханнар.\\n- Ам ниме идерге сағынчазар колхоз кнезінең? - сурғаннар москвадағы пастыхтар.\\n- Пілбинчебіс, арса, аны ат саларға кирек? - нандырғаннар хызылчардағылар.\\n- Сірер анда алчаах пардыңар ба?!-хырыссыхханнар москвадағылар. - Ағаа орден пирерге кирек.\\nІди пабама Лениннің орденін пиргеннер паза ВДНХ-зар хығыртханнар.\\nПабам ВДНХ-даң холмогорскай тӧлліг інектерні Хакасиязар ағылған. Аның ӱчӱн тың поғдархаҷаң.\\n- Мин «Ӧлімі чох полк» чӧрімде ағам Антип Владимирович Чебодаевтің сомын апарчам. Ол Илбек Ада чааға 23 июньда 1941 чылда Пии аймаандағы Маткичіг аалдаң парған. Ибзер 1945 чылда 9 Май соонаң айланған. Чаадаңар чоохтирға хынмачаң. Че пірсінде хайди аны самнах ал халғаннаңар чоохта��н. Аның ах хорғамчыл самнах пар полған. Ол аны сапогының тӱрейінде ал чӧрҷең. Хазыр чаалазығ тузында снаряд кизегі пабамзар учух килген. Ол самнах пабамның азағын ал халған. Піс ол самнахты ӱр хайраллаабыс.\\nІкінҷі сомда ідӧк минің ағам, ады - Пётр Георгиевич Кильчичаков (1906 - 1963). Ол Асхыс аймаандағы Оот пилтірі аалдаң. Чаа тузында разведчик полған. 1942 чылда істінең аар палығладыбысхан, анаң сигіс чыл ӱс ай Москвадағы госпитальда чатхан. Ибзер 1953 чылда айланған. Чаа соонаң Ӱс чулдағы ортымах школада география ӱгретчізі полып тоғынған, интернатта воспитатель полған.\\n- Сомда минің пабам Яков Романович Аткнин (1919 -1996). Ол Алтай аймаандағы Хубачар аалда тӧреен. 1939 чылда пабам 16 частығ полған. Аның нанҷыларын армияа апарыбысханнар. Пабамны албааннар. Ол пӧзік сыннығ оол полған. Анаң пабам позының чазын хозып алған. Іди 1939 чылдох ол 20 частығ пол парған. Арғыстарынаң хада Ыраххы Востоксар кавалерияда служба иртерге чӧрібіскен. 1942 чылда аны I Украинскай фронтсар ызыбысханнар. Анда разведгруппаның командирі полған. Аар палығлатхан соонаң 1944 чылда ибзер айланған. Пабам Илбек Ада чаа паза Хызыл Знамя орденнерінең таныхтатхан.\\n- Мин ағам Владимир Павлович Тодиновтың паза ууҷам Мария Всеволодовна Тюнистееваның сомнарын апарчам. Ағам Владимир Павлович Асхыс аймаандағы Казанов аал чӧбінің кнезі полған. Улуғ хомзынысха, ол ханнығ чаада ізі чох чіт парған.\\nМинің пабам Геннадий Владимирович ӧкіс халған. Ол Хакас национальнай школа соонаң Хызылчарда летчикке ӱгренген. Пабам гражданскай авиацияның пастағы хакас летчигі полған.\\nТатьяна САРЛИНА паза Надежда ЧЕРПАКОВА, ікіс пиче:\\n- Піс ағабыс Василий Семёнович Баскучековтың сомынаң парчабыс. Ол Таштып аймаандағы Пыдырах аалдаң полған. Андартын чааға хабылған. Ізі чох чіт парған тіп саналған. Ӱр ниместе ағабыс Смоленск хыринда чатча тіп піліп алғабыс. Ӱреен соонаң Хызыл Чылтыс орденінең таныхтааннар.\\n- Мин пабам Андрей Сергеевич Асочаковтың (1915 - 1970) сомын холда тутчам. Ол Асхыс аймаандағы Пилтір аалда тӧреен. Пабам Выборг городта срочнай служба иртчеткенде, хорғыстығ чаа пасталыбысхан. Андартын 1943 чылда оң холынаң тың палығлат салып айланған.\\nЧааласхан кізілер кӧп чоохтанмачаңнар. Че пір хати искем, хайди пабам чоохтаан, ыырҷынаң харахтаң харахха тоғас парза, піреезі андар удур чӱгӱр сыхчаң. Андада аны ат салчалар. Тизерге кӱстенчеткеннерні ідӧк атыбысчалар. Пабам кізі соонда халбасха паза алнында чӧрбеске кӱстентір.\\nОл ӧкіс ӧскен, аннаңар чаада сағынчаң полтыр «ӧл парзам даа, минің ӱчӱн пірдеезі ылғабас». Іди, саңай сағынып, ыырҷаа удур хорыхпин парчаң полтыр. Хыринҷа ухтар сыылап ла турғаннар.\\nПірсінде немецтерге ибіртібістірлер. Пабам андартын чалғызан на хазых сығып алтыр. Чаадаң айланғанда, пабам Пилтірде чабан полған.\\n- «Ӧлімі чох полк» чӧрімге мин пабам Антон Николаевич Моховтың (1913 - 2005) сомынаң килгем. ��л Ағбан пилтірі аймаандағы Хапчал аалда тӧреен. Пабамны Хакасияда кӧбізі таныпча. Профессиязы хоостыра ол ӱгретчі полған. Чаа алнында Асхыс аймаандағы Казанов аалдағы школада директор полған.\\n1943 чылда армияа хабылған. Танкисттер курстарын ирткен. Анаң Курск тӱгеезіне кір парған. Ідӧк ол Украинаны, Польшаны, Румынияны, Венгрияны азымахчылардаң арачылаан. Ханнығ чааны Австрияда тоосхан. Чаада ікі хати палығлатхан. Анда ол кӧп нанҷызын чідір салған.\\nЧаа соонаң Ағбандағы ӱгретчілер институдында ӱгренген. МГУ-да аспирантура тоосхан. Пабам Антон Николаевич Мохов Хакасияда педагогика наукаларының пастағы кандидады полған. Аспирантура соонаң Хакас национальнай школаның директоры полып тоғынған.\\nИліг чыллар тоозылчатханда, піс Хырғыс чирінзер кӧс парыбысхабыс. Пабам іҷемнең хада андағы университетте тоғынғаннар. Іҷем Галина Антоновна Орешкова тархын наукаларынаң айғасхан. Тоғызон чылларда, тынаға сыхханда, іҷемнең пабам Хакасиязар нандыра айланғаннар.\\nПабам позының сыйыхтарын Хакас национальнай гимназияа сыйлап пирерге чахаан. Ол Илбек Ада чаа паза Хызыл Чылтыс орденнерінең, «За освобождение Будапешта», «За освобождение Вены» медальларнаң таныхтатхан.\\n- Минің пабам Иван Павлович Кыстояков Алахтайлар аалынаң полған. Андада ол аал Асхыс аймаана кірҷең. 1940 чылда пабам армияа парған. Польша хырығларында служба апарған. Анда немецтерге ибіртібіскеннер. Ікі хати палығлатхан. 1946 чылда ибзер айланған. Хызыл Чылтыс орденінең паза «За отвагу» медальнаң таныхтатхан. Чуртас тооза совхозта шофёр полып тоғынған.\\nПабам чаадаңар кӧп чоохтачаң. Пір хати бронемашиналығ париғаннар, пабам руль кистінде полған, хыринда чиит лейтенант одырған. Анаң ыырҷыларның самолёттары атакаа кір сыхханда, пістің чаахылар машиналардаң сегіргеннер. Чиит лейтенант, пабамны ідібізіп, ӱстӱне чадыбысхан. Самолёттар учуғыбысханнарында, пабам лейтенантты хыймыратча. Анзы сым на чатча. Іди ол позының чуртазынаң пабамны ал халған. Аның ӱчӱн пабам ікі кізінің ӱчӱн чуртирға кӱстенген.\\nМин «Ӧлімі чох полк» чӧрімде чыл сай араласчам. Ветераннарыбыстың сомнарынаң хости парза, чӱрекке поғдархас толча. Матырларыбысты хахан даа ундутпаспыс.\\nӰлӱкӱнде чуртағҷыларны Хакасияның театрлары, филармония, ХГУ-ның искусстволар институды, С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің ӧмелері, концерттер кӧзідіп, ӧріндіргеннер. Иирде пайрамнығ салют полған.\\nАвтор : Николай СУЛТРЕКОВ, Татьяна ТЮТЮБЕЕВА","num_words":2060,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"УЛУҒЛАН ПАРҒАННАРҒА ХАЙЫҒ КИРЕК\\nКізі паза аның тоғызы. Таштып аймаанда ветераннар чӧбінең 2017 чылдаң сығара Нина Сергеевна Бурнакова устап парча.\\nТаштып аймаандағы ветераннар чӧбі тархын музейінде орныхча. Улуғлан парған��арға анда пір кабинет пиріл парған. Пеер киліп, олар чоох-чаахнаң одырып алчалар, ӧріністерінең, хомзыныстарынаң ӱлесчелер. Частан парғаннарға кӧп ниме кирек чоғыл нооза. Чӱрек-паарларында чыыл парған «оорны» позыдыбысса, кӧңнілері дее кӧдіріл парча полбас па. Полған на кірген кізіні чылығ удурлапча ветераннар чӧбінің кнезі Нина Сергеевна Бурнакова.\\nМин аннаң чоохтазып алғам.\\n-\\tНина Сергеевна, пастап постарыңнаңар чоохтап пиріңер: хайдағ чирліг-суғлығзар, кемнің тӧлізер?\\n-\\tТӧреен-ӧскен чирім - Шира аймаандағы Кӧл пилтірі аал. Анда минің чилегелерім. Мин Абдиннер хызы полчам.\\n-\\tАндағыох школада ӱгренгезер бе?\\n-\\tЯ, пістің аалда пасталығ школа полған. Мин анда ӱгренгем. Аны тоосхан соонда Наа чир аалдағы ортымах школада ӱгредиимні узаратхам. Анда пансион полҷаң. Ибіркі кічіг ааллардағы олғаннар анда чуртаҷаң полғабыс.\\n-\\tШкола соонаң хайдағ чол таллап алғазар?\\n-\\t1971 чылда, ортымах ӱгредіг алып, мин Ағбанда ӱгретчілер институдының филология пӧлиинзер кіріп алғам. Анда орыс, хакас тілі паза литература ӱгретчізіне ӱгренгем. Ол ӱгредіг заведениезінде ирткен минің студент тузым.\\n-\\tТоғысты хайда пастаазар?\\n-\\tИнститут тоозып, мин ӱгренген Наа чир аалдағы школамда тоғынып пастаам. Хайдағ даа полза, пос чирі кізее тыыдыс пирче полар. Мағаа ӱгретчінің чолын пастирға аар полбаан. Хости мині ӱгреткен, амды хада тоғынчатхан арғыстарым пол парған кізілер нооза. Хаҷан-да піліс пирген ӱгретчілерім мині тоғысха кӧніктіргеннер. Наа чир аалда ікі чыл тоғынып, Палты кӧл аалзар кӧс парыбысхабыс.\\n-\\tТаштыпта ноо тустаң сығара чурт салыныбысхазар?\\n-\\tЧуртас чолын азынада пілерге сидік нооза. Пістің сӧбірее ідӧк чуртаҷаң орынны алыстырарға киліс парған. 1989 чылда Таштыпсар кӧс килгебіс. Мин орындағы 1 № ортымах школада орыс тілі ӱгретчізі тоғызына кірібіскем. Апсаам РЭС-та электромонтер пол сыххан. Амға теере Таштыпта чуртапчабыс.\\n-\\tСірер Шира чиріндегі Абдиннер хызы хайди Асхыс аймаандағы Бурнаков оолға тоғас парғазар? Фамилияларың хоостыра сизінзе, илееде оортах аймахтарда тӧріптірзер нооза?\\n-\\tОл киректерні Ӧӧркі чайааннар пӧкче одыр. Пісті дее ідӧк тоғастырған поларлар (кӱлімзірепче. - Авт.). А кирек піди пол парған. Минің пиҷемнің хызы Ӱс чулзар ирге парыбысхан. Ол палазына тоғазарға удаа чӧр полбаҷаң, илееде ырах чол нооза. Аннаңар, мин Ағбанда ӱгренчеткенде, пиҷем хызына тоғазарға пар килерге чахығ пирген. Аның чооғын истіп, мин Асхыс аймаандағы ол аалзар парғам. Анда ааллапчатхан туста мин Роман Бурнаковнаң танызып алғам. Соонаң 2-ҷі курсха парғанымда, пісті, студенттерні, кӱскӱде совхозтарға полызарға ысханнар. Іди киліс парған, мині Ӱс чулзар апарыбысханнар. Анда Романнаң пазох ла тоғас парғабыс. Ікінҷі тоғазығ пісті чағыннадыбысхан. Анаң піс хоных хон салғабыс. Іди мин Бурнакова пол парғам.\\n- Пілдістіг. Ӧӧркі чайааннар сынап таа прай нимені орнылар��на турғыс салчаттырлар. Кӧріңер, хайди сірерні учурастыр салғаннар.\\nАмғы туста Нина Сергеевна тынағда. Че ай-тыс пілбес хылии аны пір чирде одыртпинча. Палаларына полысча, оңдай полза, пархаҷахтарын кӧр пирерге маңнанча. Нинҷе кӱс, хазых читкенңе кӱстенче ууҷа полчатхан кізі. Тоғызын даа саңай тастабаан. Сурыныстар хоостыра олғанахтарға хоза піліс пирерге тус таапча. Ағаа хоза халыхтар тоғызында ӧткін араласча. Таштып аймаандағы «Алтынай» хакас ипчілер лигазының кізізі полча. Постың чонына полызарға матап кӱстенче. Ол ідӧк пістің газетабысты тарадарға салымнығ хозым итче. Пірее кирекнең андар килген хакастарны прайзын газетаа пазындыр салча.\\nНина Сергеевнаның ӧӧн тоғызы даа кӧп кӱс кирексіпче. Частан парған кізілернең чоох алызып аларға, оларның сидіксіністерін пӧк пирерге полызарға оой ла нимес. Пастыхтарзар парып, пірее хати хатығ даа чоохтазарға килісче. Кӧбізін молҷағлар ла истіп аларға киліссе дее, апсах-инейлерні амырат салча, ізеніс пирче. Улуғларға анзы даа чахсы.\\nНина Сергеевна, нинҷе сыданғанҷа, ветераннарның алызығлар тың кӧрбинчеткен чуртазын чазирға кӱстенче. Автобус чаллап, музейлерҷе, чапсых орыннарңа апар килче. Іди чӧр килзелер, улуғларға наа тыныс кіргенге тӧӧй. Олар ағырығларын, чобағларын даа ундутчатхан чіли пілдірче. Аны кӧріп, хайди чӱрексінмессің? Паза итчеткен тоғызың тикке парбинчатханына ӧрінчезің.\\nЧооғыбыс тоозылчатханда, Нина Сергеевна пазох ла хайдар-да тимнен сыххан. Мині олғаннар сағыпчалар тіп чарыт пирген ол. Іди кӱннең кӱнге ман чохтанча Нина Сергеевна. Анзы уғаа орта тіп сағынчам. Тиктең нимес пасхан пір саблығ поэт: «Кирі тус мині ибде таппас, мин чолда поларбын».","num_words":591,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.122,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«От ыры» фестиваль-марыг 10 чыл мынын алнында тостелген - Национальное вещание - Вести Хакасия\\n18 апреля 2018 ГТРК «Хакасия»\\nПу тус аразына ол чоннар аразындагы синге читiре ос парган. Анда аралазарга пасха - пасха хазналардан ырчылар килчелер. Пу чылда iдок коп аалчыны сагыпчалар. Пу наада марыгнын тимнеглiг комитедiнiн пастагы чыылии ирткен.\\nИлимор саринча парчатхан таг хабаргазындагы чол чабых саналча, аны Тоо суг чууп парир. Ибiре тагларча сагам иртiп…\\nОлар март айнын халганчы куннерiнде Сибирьдегi Федеральнай округта ирткен марыгда 2-чi орынга турысханнар.","num_words":72,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.844,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПИК СӦБІРЕ - ХАЗНАНЫҢ ИС-ПАЙЫ\\nЧыылығ. Пу ирткен чечіме кӱнде Ағбанда С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде «Алтынай» хакас ипчілер лигазы улуғ чыылығ иртірген\\nПіди адалған «Алтынай» иртірчеткен хакас ипчілернің улуғ чыылии. Пу мероприятиені олар Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозының гранты хоостыра иртіргеннер.\\nЧыылыға «Алтынай» ипчілер пірігізінің аал-городтардағы пӧліктерінің кізілері килгеннер. Чон С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің кічіг залында чыылысхан.\\nЧыылғаннарның алнында алғыстас сӧзінең чоох тутхан Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Побызаков. Ол «Алтынай» хакас ипчілер пірігізіне республика чуртазында ӧткін араласчатхан ӱчӱн улуғ алғызын читірген. Пірігістің ӧткін ипчілері, республиканың аал-городтарынҷа чӧріп, сидік чуртас оңдайларына кір парған сӧбірелерге полысчалар, хакас кибірлерін пик тутчалар паза чонны культураа тартчалар. Министр пу пірігіске аннаң андар полысчадарға молҷаан.\\nАнаң «Алтынай» хакас ипчілер пірігізінің устағҷызы Татьяна Майнагашева позының чооғында тиксі хазнадағы паза пістің республикадағы ағырсымнығ сурығларға теелген. Халғанҷы чылларда ковид чуғынҷах ағырығ прай даа чир ӱстӱне хыйал ағылча. Аннаң кізілер матап ӱрепчелер, экономика сині тӱсче, сӧбірелер ирееленчелер.\\nИпчі чонны кӧп ниме сағыссыратча. Хайди олғаннарны хазых ӧскірерге, сӧбірені пик тударға паза ибні истіг идерге. Че араға ісчеткені улуғ хыйалға ағылча. Ирен іскее тартылза, чарым иб сайалча, че ипчі кізі араға іс сыхса, прай чуртха ӱрег пол парча. Іди Таштып аймаанда, араға ізініп алып, аға-ууҷа песте кічіг пархаҷағын ӧртебіскеннер. Шира аймаанда паба-іҷезі кӧрбеен сылтаанда читі частығ хызыҷах тасхар ибі хыринда соохха тооп парған. Нинҷе пала андағ ай-пораан іҷелернің сылтаанда астаң астапча, чалаас чӧрче.\\nХалғанҷы тустарда сӧбірелер дее пик полбинчалар. Оох-теек тартыс соонаң ирепчілер оой ла чарылыс парчалар. Олар палаларынаңар сағынминчалар, палалар хайди чобалчатханын сизінминчелер. Итсе-де, араға ізеечі, тоғынминчатхан паза ипчі-палазына хол кӧдірчеткен иреннең нимее хада чуртирға? Сах андох чарылызарға кирек. Че андағ чарылысхан ирен, палаларына алимент тӧлирге хынмин, тис чӧредір. Оларны хазна саринаң хатығлирға кирек.\\nКӧп чиит сӧбіре алынҷа чурт чох ирееленче. Аннаңар даа полар, пір-ікі ле пала таапча. Россияда чыл сай чон матап хызырылча. Сағам ағаа хоза коронавирус ағырығдаң кӱннің сай республикада он азыра кізі ӱрепче. Кӧбізі вакцинация иртпеен полча.\\nСӧбірелердеңер хоза чоохтаза, мының алнында кізілер улуғларның кибірлерін пик тутчаңнар. Олғаннар паба-іҷелерінең паза аға-ууҷаларынаң пос тілінің пайын, сарын-тахпахтарын ыңааҷах тустаң исчеңнер. Ирепчі чарылысса, улуғ тылаас пол парҷаң. Амды, тізең, ирепчілер оой ла чарылыс парчалар. Іди пылтыр, 25 муң чиит сӧбіре тӧстелген полза, оларның 15 муңы чарылыс парған. Палалары соонаң, постаң пол парзалар, ідӧк хылынарға айабастар. Хомзыныстығ, че хакастар кӧп чуртапчатхан Асхыс паза Таштып аймахтарында сӧбірелер удаа чарылыс��алар.\\nПісті сағыссыратча кічіг аалларның ӱлӱзі. Андағ аалларда школа чох полза, соонаң аал чох пол парча.\\nІди пылтыр Пии аймаандағы Кічіг Нонып аалда пасталығ школаны уғаа иргідеңер чабысханнар. Олғаннарны хонҷых аалзар тарт чӧрчелер, ӱгретчілерге прайзына ла тоғыс табылбаан. «Алтынай» пірігістің ипчілері Пии аймааның пазы Иннокентий Стряпковнаң тоғасханда, ол Кічіг Ноныптағы школаны, нааҷылап, тыхтабызарға молңаан. Анзы ӧріністіг хабар.\\nИпчілерге сӧбіреде сизіктіг поларға паза иркеҷектер кӧңнілерін пілерге кирек. Палаларға іҷе-пабадаң паарсас паза хыныс читпинче. Аннаңар даа олар постарына хол салыныбысчалар. Іди пылтыр республикада сигіс саарбах позы чуртастаң парыбысхан. Пірее олғаннар, тізең, прай чир ӱстӱне тарынып, мылтых хаапчалар паза кізілерні атчалар.\\n«Алтынай» пірігіс араласчыларының кӧбізі ӱгретчі. Алында ӱгретчілерзер худайларзар чіли кӧрҷеңнер, амды аның адын тӱзірчелер. Ӱгретчілер психолог поларғакиректер, олар олғаннарның сағыс-кӧгістерін пілчелер. Оларны книга хығырарға кӧӧктірерге кирек.\\nТатьяна Андреевна пістің республиканың ӱлгӱлеріне мындағ чӧптер искірген. Хакасияда чуға чуртапчатхан сӧбірелернің санын, оларға полызып, хызырарға. Ӱгренҷілерні школаларзар ӧнетін школа формалығ чӧргізерге. Андада пірее олғаннар аарлығ кип-азаанаң махтан полбастар.\\nСӧбірелерде пабаларны нандырығлығ поларына тартарға. Оларға чуртаста сидік полза, чӧптер пирҷең кіннер тӧстирге.\\nХакастарның сӧбірені паза олғаннарны хайраллапчатхан худай Ымай ине полча. Іҷелернің адын кӧдірер учун, кӱскӱзін 22 сентябрьда Ымай иненің кӱнін таныхтирға. Ол тынағ кӱні ползын. Ідӧк кӧп палалығ паза оларны иптіг ӧскірген сӧбірені, «Ымай ине» медаль тӧстеп, сыйыхтирға.\\nАнаң чоох тутханнар Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының национальнай ӱгредіг пӧлиинің пастығы Ольга Доможакова, Хакасиядағы олғаннар праволарынҷа уполномоченнай Ирина Ауль, «Ағбан олғаннары» фондтың координаторы Екатерина Серякова паза хырғыстар диаспоразының кізізі Марс Джумабаев. Олар прайзы «Алтынай» пірігіске уғаа кирек тоғыс апарчатхан ӱчӱн алғыстарын читіргеннер паза хада-пірге тоғынарға чӧптерін пиргеннер.\\nІдӧк полған на аймах иң турыстығ сӧбірені сыйыхтаан: Асхыс аймаанда - Александр паза Анастасия Асочаковтар, Таштып аймаанда - Олег паза Антонина Сагатаевтер, Шира аймаанда - Михаил паза Галина Абумовтар, Пии аймаанда - Григорий паза Изольда Чебодаевтер, Алтай аймаанда - Владимир паза Людмила Чаптыковтар, Саяногорск городта - Виктор паза Валентина Кочелоровтар.\\nЧыылған чон алнында сарыннарын толдырғаннар Хакасияның саблығ артизі Ирина Ахпашева, ырҷылар Татьяна Балахчина паза Аржан Тюденев.","num_words":667,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.121,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧАХСЫ КИРЕКТЕРНЕҢ ПААЛАЛЧА\\nКізі паза аның тоғызы. Орджоникидзе аймааңдағы культура устанызының хакас чонның чайаачызын тилітчеткен пӧлиинең Татьяна Канзычакова устапча.\\nХайди чарыт пирген Татьяна Владимировна, Орджоникидзе аймаандағы чон пу пӧлікті олаңай тiлнең хакастарның культура кіні тіп адапча. Ол Хуруннар аалында хаҷан-да олған сады полған турада орныхча.\\n-\\tХуруннар аалы - минің тӧреен чирім. Анда тӧрт классха теере ӱгренгем. Анаң Ағбандағы национальнай школазар парыбысхам. Аны тоозып, ӱгретчілер институдынзар кіріп алғам. Алған специальнозым хоостыра мин орыс паза хакас тіллерінің ӱгретчізі полчам. Че ікінҷі специальностьча мағаа тоғынарға киліспеен. Мин орыс ла школаларда істенгем нооза. Піс кӧп чыл Северде чуртаабыс. 1997 чылда ла чирібіссер айланғабыс. Андада іӌе-пабам хазых полған Хуруннар аалындох чурт салынғабыс. Хада хонғаным - инженер-пӱдірігчі, че ағаа мында килістіре тоғыс табылбаан Анаң ол садығнаң айғазарға чаратхан Ол киреен ам даа маңнаныстығ апарча. Мин ідӧк тоғыс чох пол парғам. 2000 чылда, тізең, мині Орджоникидзе аймаандағы культура устанызынзар хығырғаннар: хакас чон чайаачызының методизі поларға. Ӧӧн пӧгінім пос чонының культуразын тилідері полған Че мин ӱр сыдаспаам. Аймах пазы полған Иван Вагнерге теем: «Мин паза піди чӧр полбаадағбын Чолға ахча илееде хорапча, ағаа хоза, кӱннің іди чӧріп, майыхчам». Анаң мин саназыбысхам. Ӱр нимес тус пазынаң Иван Эрвинович орынӌызынаң хада минзер чиде салтырлар. «Тоғыс пір дее апарылбинча. Айланыңар. Хайда чоохтирзар, анда орын пирербіс», - тидірлер. Хуруннарда теенімде, чарасханнар. Хуруғ турчатхан олған сады полған турада кабинет ит пиргеннер», - чоохтаан Татьяна Владимировна.\\nЧох, ол позына ла килістіре таллабаан пу аалны.\\n-\\tОрджоникидзе аймаандағы пу аалда хакастар кӧп чуртапча нооза. Ағаа хоза, Майрастар, Монастырлар, Хозаннар ааллары Хуруннардаң ырах нимес орныхчалар. Чоныбысха пеер чыылызарға оой, -\\tчарытхан Татьяна Канзычакова, хыс фамилиязы - Ербягина.\\nАнаң наа орында аның палаларнаң даа, улуғларнаң даа хада наа оңдайлығ тоғызы маңнаныстығ пар сыххан. Олғаннар, хакас чонның кип-азаан кӧзідіп, теелбектерін турғызып, аймах паза республика марығларына чӧр турғаннар. Тӧреміл сыйыхтығ орыннығ айланчаңнар.\\nАнаң Татьяна Владимировнаны паза пір сурығ сағыссырат сыххан: олғаннарны хакас кӧг тиріглерінен ойнирға ӱгретчең специалистті хайдаң тапчаң?\\n-\\tАндағ специалисттер табылғаннар. Людмила Мамышева, Анна Кирсанова, Татьяна Балахчина миннең хада тоғынғаннар. Че, хайди прайзына пілдістіг, чииттер аалда халарға хынминчалар. Прайзы городсар парыбызарға сағынча. Пу даа хызыҷахтар мында ӱр тоғынмааннар, - ӱлескен Татьяна Владимировна.\\nСағам Хуруннар аалындағы культура кінінде хакас кӧг тиріглерінең ойнаҷаң паза пасхазын ӱгретчең кізі чоғыл.\\nЧе пу кінні�� ӧӧн поғдархазы «Чазы ӱннері» хор полча. Ол ідӧк Татьяна Владимировнаның кӱстенізінең 2012 чылда тӧстелген. Аның араласчылары - ибіркі ааллардағы хакас ипчілер паза иреннер.\\nСергей Арабкаев, пічіктер хоостыра, пу кіннің методизі полча, че сынында ол - хакас хорның аккомпаниаторы. Сергей Дмитриевич специальнозы хоостыра - баянист. Ол Ағбанда музыка училищезінде ӱгренген. 1984 чылда, аны тоозып, істеніс чолын Асхыс чирінде пастаан. Анаң тоғызын Монастырларда узаратхан. Соонаң Майрастар аалындағы школада музыка ӱгретчізі полыбысхан. Амды кӧгҷі кӧңніліг кізі чуртапчатхан аалындағы орыстарның «Россиянка» паза хакастарның «Чазы ӱннері» хорларының баянизі полча. Чоохтирға кирек, пастағы хорнаң ол пос кӧңнiнең не тоғынча. «Олар баяннаң ойнап пир тіп сурынзалар, мин тоғыр полбинчам», - тіпче Сергей Дмитриевич. Пос чонынаң хада ырлир-кӧглирге, тізең, ол чылның хайдағ даа тузында, кӱнінде тимде...\\nПу материал толдыра нимес. Парчазынаң танызарға сағынчатхан улусха \"Хабар\" газетаның PDF-кӧрiмiне пазын саларға чӧп пирчебiс.\\nЧарым чылға - 200-ле салковай!","num_words":469,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.168,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТАСХЫЛ АЗЫРА УЧУХХАН ХУСТАР ТАПСАС КИЛДІЛЕР ИРКЕ ЧИРІМЕ\\n«Чон кӧглері» ансамбльның чайаачылары чыылған чонны Чыл пазынаң алғапчалар\\nЧыл пазы-2019. Республика ипподромында 23 мартта Чыл пазы пайрамни таныхталған. Пӱӱлгі ӱлӱкӱннің программазы хынығ ойыннарға паза марығларға пай полды.\\nХЫСХЫЛЫХ - ЧАСКА ХУЗЫ\\nЧыл пазы Хакасия чуртағҷыларының иң хынчатхан ӱлӱкӱні полчатханында ікінҷілес чоғыл. Анзын республика ипподромынзар килген чонның саны киречілеен. Прайзы чалахай кӧңніліг, айас часхы кӱннер турыбысты нооза. Пайрамға тығырама чыылысхан улус аал хонии ярмарказында ас-тамахты ниик паанаң садызып аларға, татхыннығ ханнаң паза ӱгредең кӱс алынып аларға маңзыраан. Чапчаңнар паза кӱстіглер спорт ачығынзар чол тутханнар. Че кӧбізі ӧӧн сценаның хыринда орын таап аларға кӱстенген.\\nӰлӱкӱн «Ағын хустар учухчалар» театр кӧзідиинең азылған. Хакас филармониязының паза С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің артисттері ойыннар паза теелбектер пастыра хакастар ағын хустарны хайди удурлапчатханын кӧзіткеннер. Пір ойын хысхылыхнаң палғалыстығ полған. Пістің чонда ол часка хузы полча. Хысхылыхтың чӱгін таап алған, уламох атып алған аңҷы талааннығ кізее саналҷаң. «Чон кӧглері» ансамбльның араласчылары кӧрігҷілерні ол хусха чарыдылған кибірнең таныстырғаннар.\\nПайрам тузында кізілернің чоохтарын искенде, кӧбізі хысхылых пурунғыда Хакас чирінде тӧреміл учураҷаң тіп санапчаттыр. Че ученайларның таниинаң, Россия регионнарынзар, ол санда Хакасиязар, хысхылых пірееде ле учух килче. Оларның кӧбізі - чолда астых парған чиит хустар. Хайхастығ хус уйазын Казах чирінде паза Каспий талай хазында салча, хысхызына Алтынзархы Африказар учух парыбысча...\\nХакасия пазы Валентин КОНОВАЛОВХА хакас кип-азаан кизiртчелер\\nПістің республикада хысхылыхнаң палғалыстығ улуғ хабар 1981 чылда полған. Андада Ӧлең істіндегі Иней суғда хысхылыхтың палазы табылған. Ол танығлығ киректеңер хабар ырахха тараан.\\nЧыл пазынзар айланза, пӱӱл театр кӧзідиине турғызылған теелбектер хайхатханнар. Хустарға хубулған «Кӱн сузы» паза «Айас» ансамбльларның артисттері морсымнығ кӧрінгеннер. Тиктең нимес сомҷыларнаң операторлар оларны прай саринаң суурып аларға кӱстенгеннер. Ідӧк ӧӧн сценаның чазалғаны таңнатхан. Хакастарның кибірлерін турыстыра кӧзідерге пӧгініп, культура кінінің ӧмезі аны сомнарнаң паза хустар омаларынаң сіліглеп салтыр. Сцена ӱстӱнде ах чӱленге тӧӧй ойнаҷахты кӧрерге чарир полған. Ол уйазы ортызында турча, аннаң хус палалары амох тапсап сығарлар чіли пілдірче. «Ағын хустар учухчалар» ойынны режиссер Антонина Тутатчикова турғысхан, теелбектерні - хореограф Наталья Апуневич.\\nАРТЫХТАРҒА - СЫЙЫХТАР\\nХайхастығ ойын тоозылғанда, ӱлӱкӱнге килген улуссар алғыстас сӧстерінең Хакасия пазы Валентин Коновалов айланған. Ол чыылған чонны Наа чылнаң алғыстаан, прайзы часкалығ, хазых ползыннар тіп алғаан. Ідӧк Валентин Олегович чооғында тӱзімніг тоғыстары ӱчӱн республиканың Улуғлар чӧбіне паза город-аймахтарның устағҷыларына улуғ алғызын читірген. Хакасияның Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Воронин, пайрамға килген кізілерзер айланып, оларға пӧзік чидіглерге чидерге, сағынған сағыстарын чуртасха кирерге, амыр паза пик чуртас алғаан. Ідӧк чуртағҷыларға Хакасиянын муниципалитеттер пастарының алғызын читіріп, оларның адынаң Асхыс аймаанын пазы Абрек Челтыгмашев чоох тутхан. Абрек Васильевич Чыл пазы республика чуртағҷыларына чахсы ла ниме ағылар тіп ізенізінең ӱлескен.\\nАлғыстас сӧстері соонда аарлығ сыйыхтарнаң чир-суғҷыларыбыс таныхтатханнар. «Хакасияның чон артизі» пӧзік атха Хакас драма театрының «чылтызы» Юрий Иванович Котюшев турысхан, Аарластығ пічік Асхыстағы олған искусство школазының ӱгретчізі Мария Анатольевна Миндибековаа паза «Читіген» театрның артизі Вероника Валерьевна Ивандаеваа читірілген. Чайаачы устарның ӱчӱн ӧрініп, кізілер матап айа сапханнар.\\nЧыл сай мындағ пайрамда Улуғлар чӧбі, чоныбыстың иң артыхтарын таныхтап, оларға аарластығ аттар пирче. Пӱӱл «Чыл кізізі» пӧзік атха турысханнар:\\n- Алик Викторович Асочаков - Хакасияның ӧрттердең тоғыр служба отрядының 44 № ӧрт ӱзірҷеңнер частьының караул пастығы, грек-рим кӱрезінңе спорт узы. Чир-суғҷыбыс Асхыс аймааның делегациязынаң хада, республика олимпиадазында аралазып, III орынға сыххан;\\n-\\tИван Леонидович Казыгашев - Асхыс аймаанңа ОМВД-ның уголовнай тілег пӧлиинің оперуполномоченнайы. Ирткен чылда полицияның улуғ лейтенанты оперативнай служба салтарларынңа I орынға турысхан;\\n-\\tТатьяна Васильевна Ковалёва - Шира аймаандағы Хара кӧл аал чуртағҷызы, ӧкіс палаларны ӧскірче;\\n-\\tРуслан Владимирович Кулемеев - Асхыс аймаандағы Казанов аал школаның директоры. Аның устаанынаң школа 2018 чылда «ХХ! вектің ӱгредіг организациязы» тиксі Россия марииның лауреады полыбысхан;\\n-\\tАртём Михайлович Кулумаев - грек-рим кӱрезінӌе тренер. Артём Михайлович Хакасияның спорт тилізіне улуғ хозым итче, аның ӱгренӌілері тиксі Россия марығларында тӧреміл сыйыхтығ орыннарға турысчалар;\\n-\\tГеннадий Петрович Куюков Таштыпта чуртапча, ӧкіс палаларны ӧскірче;\\n-\\tСергей Михайлович Макин - имӌі-травматолог, республиканың имнег туразының операция пӧлиинің устағӌызы. Имнег туразында Сергей Михайловичтің кӱстенізінең операция залы азылған. Анда чылда 5,5 муң артиинаң операция иртірілче;\\n-\\tОльга Петровна Сагалакова - Пии аймаандағы Хызыл хара суғ аал школазының хакас тілі паза литература ӱгретчізі. 2013 - 2018 чылларда Ольга Петровнаның 26 ӱгренӌізі республика олимпиадаларында чиңіс тутхан паза сыйыхтығ орыннарға турысхан;\\n-\\tЛариса Михайловна Саражакова Асхыста чуртапча, ӧкіс палаларны ӧскірче;\\n-\\tЮрий Матвеевич Майнагашев -\\tХакасияның чон артизі, режиссер. 2018 чылда аның «Пыром таста, чирім» ойыны К.Тинчуриннің адынаң национальнай драматургияӌа чоннар аразындағы фестивальда чиңіс тутхан.\\nІдӧк Хакасияның Улуғлар чӧбінің чарадиинаң сыйых Хакасия пазы Валентин Коноваловха читірілген. Халых пірігістің кнезі Пётр Воронин Валентин Олеговичке сигедек кизірткен паза хакас орнаменттерінең чазалған хурны палғаан.\\n\"Чыл кiзiзi\" пӧзiк атха турысхан чир-суғҷыларыбыс\\nУлуғлар чӧбi кнезi Пётр ВОРОНИННЕҢ хада\\nЧир-суғӌыларыбыстың артыхтарын таныхтабысханда, аймахтарның паза городтарның аразында марығ пасталыбысхан. Муниципалитеттернің делегацияларына часхы хустарын кибірли удурлаанын кӧзіт пирерге киректелген. Омелер, марыға тимненіп, хакас чонның кибірли тігілген кӧгенектерін кискеннер, ӧнетін кип-азах тіккеннер. Араласчылардаң саяногорсктағыларны таныхтирға кирек. Олар, кип-чоохха тӧстеніп, хысхылыхтаңар улуғ ойын чайап салғаннар. Аңӌы Тарғай Часхы хысты тілепче. Махачы оол абахайны таппаза, харлар хайылбас, кізілер паза маллар ӧзӧгерлер. Оӧн матырға кӧп сидіксініс тобырарға, аймах аңнарнаң чоох алызарға килісче. Че аба полызиинаң хысхылыхты тудып албааңда, чиит кізінің кирегі пір дее киліспинче. Нымахты турғызып, саяногорсктағылар илееде кинде хығырған поларлар.\\nОрджоникидзе аймааның ойыны тааннарға чарыдылған. Таан ағын хустардаң иң пурун учух килче, аннаңар ӧбекелерібіс ол табызынаң часхыны хығыр килче тіп санаӌаңнар. Асхыс, Таштып, Пии аймахтарының делегациялары ідӧк чахсы ойыннар кӧзіткеннер.\\nАнаң ӱлӱкӱн программазы Хакас филармониязының концертінең узарадылған. Сіліг кӧглер паза теелбектер чыылған чонның чӱреен кӧӧреткеннер.\\nПӱӱл Чыл пазы уғаа чахсы ирткен. Кізілернің кӧңні ыр-сарыннарға, хынығ ойыннарға толған.\\nОлғаннарға чалаң чӧрерге хынығ\\nУСТАР КӦЗІДИИ ПАЗА ААЛ ХОНИИ ЯРМАРКАЗЫ\\nРеспубликабыстың муниципальнай пӱдістері чонны кӧзідіглернең, концерттернең, ойыннарнаң ӧріндіргеннер. Город-аймахтарның тадар иблері алнында «Часхының хустары» кӧзідіг ирткен. Ағбан пилтірі аймаандағылар кӧзідіге парчых уйаларын сығарғаннар. Аймахтағы «Ынархас» культура туразы олғаннар аразында хохты тимнирінӌе марығ иртірген. Анда Ағбан пилтірі аймааның прай даа ааллары араласханнар. Иң кічіг араласчаа ӱс ле час полған. Культура туразының методизі Анастасия Безъязыкованың чооғынаң, марығның пӧгіні - иң чайаачы паза пасхаӌыл парчых уйазын идері. Таныхтирға кирек, анда кибірли тимнелген хохтылар аразында тимір банкадаң, пластик бутылказынаң, картоннаң иділгеннер полған. Кем-де уйаны самолёт оңдайынаң, піреезі мультфильмдегі матырға тӧӧй ит салған. Ағбан пилтірі аймааның хакас ибіӌегінде ідӧк хустар паза кӧклӧлер кӧзідии ирткен. Олғаннар тимнеен хустар тіріг осхас полғаннар: харачхай уйа пасча, ағаста сығырай одырча, кӧлде ӧртектер «чӱс чӧрчелер».\\nТаштып аймааның тадар ибі алнындағы кӧлде хуулар, ӧртектер «чӱс чӧрчеткеннер». Таштыптағылар олғаннарға аймах ойыннар иртіргеннер.\\nПии аймаандағыларның ибіӌегі алнында «Казачья воля» ансамбль хынығ концерт кӧзіткен. Аны кӧрерге кізі кӧп чыыл парған. «Сос пилтірі» тигір алтындағы азых музей тоғынӌылары Мария Ачитаеванаң Геннадий Атконов талған, от чейлерін сатханнар. Мария Ачитаева талғаннаң, нымырттаң паза хузухтаң конфеттер тимнеп килтір. Піреезі, «Нимедір пу? Садылча ба?» сурығнаң айланып, садызып алӌаң.\\n-\\tЧыл пазы ӱлӱкӱнге матап тимненгебіс. Киӌее талған идіп маң чохтанғабыс. Пӱӱн кізілер талғанны даа, чейлерні дее чахсы алчалар, - теен Геннадий Атконов.\\nГеннадий Татьяна ипчізінең хада талғанны сыбыра итчелер, республика ӱлӱкӱннерінде сатчалар. Ідӧк «Сос пилтірі» тигір алтындағы азых музейде талған тимнирінӌе мастер-класстар иртірчелер.\\nГалина Ивановна КОСТЯКОВА кӧклӧлер паза поголар сатча\\n«Устар аалында» чапсых ниме кӧп садылған. Анда ағастаң киртілген, тойдаң иділген сувенирлер, ідіс-хамыс, палғаан кип-азах, ойнаӌахтар паза пасха даа ниме-ноо садызып аларға оңдай полған. Галина Костякова кӧзідіге 40-ча сантиметр пӧзік кӧклӧлер паза улуғ нимес, че уғаа сіліг поғолар сығарған. Прай кӧклӧлер хакас омалығлар. Оларның сырайлары, холлары япон пластигінең (моденадаң) тимнелгеннер, кип-азахтары - ӧңніг истең паза теердең. Галина Ивановна кӧклӧлерні идерге Минсуғдағы искусство институдында ӱгреніп алған. Пу кирекнең ол алтыҷа чыл айғасча. Нинӌе аның кӧклӧ парын ус холлығ ууӌа санабаан. Хай піреезінің ады пар: Ымай, Ах пӱӱр. Г.И.Костякова кӧзідіг-ярмаркаларда сыбыра араласча. Кӧклӧлер��і чон чахсы алчаттыр. Піреезі пір саңай нинҷенi-де садызып алча.\\nАғбан чуртағӌызы Ольга Тахтобина устар ярмарказында аралазарға матап тимнен килтір. Кӧзідіге палғаан пӧріктер, шарфтар, полимер тойдаң тимнелген чазанӌыхтар, магниттер ағылтыр.\\n-\\tСпицанаң палғирға хаӌанох ӱгреніп алғам. Ярмаркада ікінӌізін не араласчам. Пӱӱл Сарығ хайах ӱлӱкӱнде ярмаркада араласхамох, - теен Ольга Тахтобина.\\nЧыл пазында аал хонии ярмарказы алғым ирткен. Республика аймахтарынаң килген чон ит аймаан, сӱттең тимнелген ас-тамахты (ӧріңме, сыр, эӌігей), талған-чарбаны сатхан. Таныхтирға кирек, хакас чонның кибірліг ас-тамаан пасха даа чоннар чахсы алчалар. Ағбан чуртағӌызы Светлана Григорьева талғанны аларға ӧнетін килтір.\\n-\\tТалғаннаңар хаӌанох искем, че ол уғаа татхыннығ полчатханын ӱр ниместе ле, ӧӧрем сыйлаанда, піліп алғам. Хакасияда мындағ ас-тамах парын пілгем, че аны ӱр амзабааныма ам даа ачырғанчам. Амды, ибзер парып, хайдағ ас-тамах аннаң тимнирге чарирын Интернетте кӧріп алам. Мин талған конфеттерін чеем. Кӧңніме тың кіргеннер. Талғаннаң конфеттер ит кӧрерге сағынчам, - сағыстарынаң ӱлескен Светлана Григорьева.\\nИлимор аалның чуртағӌызы Сталина Томочакова аал хонии ярмарказында мал идін, хан сатхан. Чыл пазы пайрамына кӧп кізі килгеннеңер, садыға ағылған ит паза хан табырах садыл парған.\\nХакас чонның ас-тамаа (чарба, ӱгре, хан) асхынах садылғанын сизінгем. Теес, тізең, улуғ полған. Піреезі, теесте читіре турбин, хыйа парыбысчаң. Садығӌылар ханны кисклирге маңнанминчатханнар. Сістеен ит садылчатхан орыннарда теес ідӧк улуғ полған.\\nХас-хаӌаннаң кибірге кір парған оңдай хоостыра, хайдағ даа пайрам алып-кӱлӱктер марии чох иртпеӌең. Ат чарызы, кӱрес, хапчаң тас, ох-чаадаң таңма атары - мына спорт кӧрімнерінің хай піреезі. Кічіг частығлар даа арға-мӧрійдең хыйа турбаӌаңнар, улуғ суум-саам кӧдірӌеңнер, час чазап салған апсахтарны чарғыӌы поларға хығырӌаңнар.\\nИргі кибірлерге тудынып, амғы туста иртчеткен ӱлӱкӱннерде алып-кӱлӱктер мариин кӧрерге кізілер хынып чыылысчалар, туған-чағыннарын, таныстарын чиңіс тударға кӧӧктіріп, оңнығ хысхырыспинчалар, матап ӱӱктезіп алчалар. Марығ араласчыларына ол ла кирек осхас, уламох маңат чидіглерге чидерге, пасхазының кӧзідімнерін ас парыбызарға харасчалар.\\nИтсе, чуртас ағыны табырах алысча, спорт марығларының пірее кӧрімнері хыйа алылча, пасхазы тузаланысха кирілче. Іди, кӧрігӌілернiң улуғ хомзынызына, кӱресті хыйа идібіскеннер - харбасчаң килістіре оңдайлар чоғыл тіп. Олох арада хол пазызары, гиря кӧдірері прайзының хайиин тартча. Табырах сағыстығлар тобит ойнапчалар, кӧйтік сӱмелеріне пасхазын киріп аларға матап харасчалар.\\nХыстар гиря кӧдiрерiнде марығласчалар\\nАмды ат чарызынаңар. Чоныбыс хаӌаннаң кӧрерге хынчатхан, хай-хай ыраххы ааллардаң чыылысхан кізілернің ӧрчіліг хысхырыстарын истерге хынығ. Марығ тузында ��айди сахлат салбас, олаңай ла одырчадарға килбеезің нооза. Итсе, амғы тустағы кӧрігӌілер пурунғыдағыларнаң хайди тиңнезіп аларлар. Хал чӱректіглер ирткен чӱс чыллар тузында сахлатха килкім ахча полардаң, чурттарын даа, пасха даа ис-пайын салӌаңнар.\\n-\\tТігі ӱс иренні кӧрчезің ме? Олар пір дее марығ иртірбинчелер, сахлатха кӧместең ахча салчалар. Утханы пасхазын арачын аснаң сыйлапча, - кӧгліг хатхырча Хакасияның ат чарызынҷа федерация президентінің орынҷызы Геннадий Кайманов.\\nИпподром - аның чуртазы. Хакасияда ла нимес, прай даа Сибирьде чӱгӱрҷең аттар тутчатхан фермерлерні чахсы таныпча. Піс ікӧлеңнің пір тӧӧй сағыс - ат чарызы Хакасияда хайди ирт турғаннаңар, пӱӱнгі кӱнде ол спорт кӧрімі хайди тиліпчеткеннеңер хынығ книга сығарыбызарға. Че, хомзынысха, хайзыбыстың даа ол тоғысха чапсынар ахчабыс чоғыл. Ат чарызынаңар Геннадий Петрович хараа-кӱнӧрте чоохтирға тимде. Кӧрген ползаңар, андағ туста улуғ частығ кізінің харахтары хайди чылтыраза тӱсчелер. 1920 - 1930 чылларда Таштып чиріндегі ӧктем аттар прайзын асчаң полғаннаңар ипти-тапти чоллап пастабысса, минің кӧңні-чӱреемде улуғ ӧрініс. Тӧреен-ӧскен чирімні іди махтапчатханын нинҷе дее истерге тимдебін.\\n-\\tПӱӱл кибірге кірген оңдайҷа, аттарны 1200, 1600, 2400 метрге позыт турғаннар. Ікі тегілектіг хаңааҷахтарға кӧлілген аттарның чӱгӱрізін кӧрерге хаҷаң даа ӧкерсіністіг. Чалаң аттығлар хайди азах меетке табырах чағдапчатханын кӧріп алар ӱчӱн не чон пеер іди чыылысча, - ӧрінізін чазырбинча Геннадий Петрович.\\nИпподромда улуғ нимес ачых пар. Ол ибіре сиденнел парған. Аның істінде спорт марииның араласчылары. Сиден тастында кӧрігҷілер поохти турғлапчалар. Олар гиря кӧдірчеткен, хол пазысчатхан алып-кӱлӱктер ӱчӱн оңнығ «ағырбинчалар», чиңіске матап кӧӧктірчелер. Ол даа сылтағнаң полбас па, 80 кг кӧдірімде гиря хабарға марығласчатхан Виктор Меркулов «ыырҷызы» чидиинең пір санға ас парыбысханына тың ӧрінген, кӧрігҷілеріне алғызын читірген.\\nМарығның ӧӧн чарғыҷызы, аар атлетикаҷа CCCP-ның спорт узы Геннадий Грачевнаң чоохтас турчабыс. Ол туста кічіг гиряҷахтарны чыып пастабысханнар. Оолағастар паза хызыҷағастар оңнығ ла ӧткін хайыныспинчалар, сохтанысхлап, матап хаңалҷостанысчалар. Чыл пазы ӱлӱкӱнде полған марығда аралазып, сыйыхтар алғаннарына ӧрінісчеткеннерін чазырбинчалар, Аарластығ пічіктеріне, дипломнарына махтанысчалар.\\n-\\tНинҷе килограммның гирялары? - сурчам ӧӧн чарғыңыдаң.\\n-\\tИң нииктері 8 килограммнаң пасталча. Пӱӱл кізі кӧп чыылысты, марығ хазыр ирткен, - таныхтапча Г.Ф.Грачев.\\nАнаң Геннадий Филиппович пір хызыҷахты хығырыбысхан. Танысчабыс. Люда Учич полтыр. Сорығдаң. Мындағ марығда пастағызын на араласча. Позының кӧдірімінде ікінҷі ле орында пол парғаны аның кӧңніне пір дее кірбинче. Ибдең сығарда, хызыҷағас хайди даа алтын медаль утып аларға сағынтыр. Позынаң артых тимненіс кӧзіткен Харатастағы хызыҷах аны ікі ле санға ас парыбыстыр.\\nСпорт марығларының ӧӧн чарғыҷызы Николай Свириденконың таниинаң, арға-мӧрійнің хайдағ даа кӧрімінҷе тоғазығлар уғаа хазыр ирткеннер. Ол хол пазысчатханнарны хайығда тутхан. Анда ӧрчіліг хысхырыстар, хомзыныстар полтыр. Пірее хати кем утып аларынаңар азынада тӧлкелирге сидік пол турған осхас - спорт устары даа тимненістерін сыныхтаптырлар. Че оларның даа прайзына оң полбиндыр. Алыптаң артых алып хайди даа табыладыр.\\nАвтор : Майя КИЛЬЧИЧАКОВА Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА Анатолий СУЛТРЕКОВ Сомнар Дина КАРАМЧАКОВАНИ","num_words":1880,"character_repetition_ratio":0.027,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.095,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТИЛЕКЕЙ МАРИИНЫҢ ХАКАС ПРИЗЕРЛАРЫ\\nПоғдархас. Хакас кӱресчілер Артур Чебодаевнең Мария Тюмерекова тилекей первенствозында сыйыхтығ орыннарға сыхханнар\\nИрткен неделяда Хакасия чуртағҷыларының прай сағызы локдаунда полған полза, спорт кӱрезіне хынчатханнар тилекей первенствозынаң чуртааннар тиирге чарир. Анзы тиктең нимес. Россия командазы ӱчӱн чир-суғҷыларыбыс Мария Тюмерекова паза Артур Чебодаев турысханнар. Марығ 1 - 7 ноябрьда Белградта ирткен, анда 23 часха читкелек улус узын кӧзіткен.\\nПастап кибіске грек-рим кӱрезінең айғасчатханнар сыхханнар. Оларның салтарлары хомай нимес. Спортсменнер 9 медаль холға киргеннер: 4 алтын, 1 кӱмӱс паза 4 хола. 3 ноябрьдаң хыстар харбасханнар. Чоннар аразындағы класстығ спорт узы Мария Тюмерекова 50 кг кӧдірімде кӱзін сынаан. Хакасияда аны таныбинчатхаң кізі чоғыл даа, неке. Таланттығ хыс Таштып аймааңдағы Аңчул аалдаң. Пастағы тренері - Юрий Тюмереков. Чир-суғҷыбыс Россия, Европа первенстволарында, чоннар аразындағы турнирлерде тӧреміл чиңіс тутча. Кӧзідімге, пӱӱл Македонияда ирткен Европа первенствозында Мария алтын медаль утып алған. Ол илееде тус тренер Владимир Чучуновтың холында узын таптаан, 2021 чылдаң Кемеров облазы ӱчӱн турысча.\\nТилекей первенствозынзар айланза, марығның тӧртінҷі чардығында пістің хыс, Канададағы спортсменнең тоғазып, аңы 10:0 саннаң утып алған. Че чарым финалда ағаа оң полбиндыр. Индиядағы кӱресчі Шиваңи Павар чир-суғҷыбысты ікі чарынға сал салған. Азах метке сых полбаанда, Мария Тюмерекова хола медаль ӱчӱн харбасхан. Анастасия Янотованаң (Белоруссия) хабыс хакас хыстың чиңізінең тоозылғаң, саң - 10:0. Тиксі алза, абахай кӱресчілер читі медаль утып алғаннар: 5 кӱмӱс паза 2 хола. Итсе-де, первенствода япон чонның хыстары араласхан полза, салтарлар тӧбін арах поларҷых, неке. Пӱӱнгі кӱнде ипчілер кӱрезінде олар иң кӱстіг спортсменнерге саналчалар.\\n5 ноябрьда олаңай кӱресче марығлар пасталғаннар. Араласчыларның санында хакас оол Артур Чебодаев. Аннаңар хысхаҷахти чоохтап пирерге кирек. Спортсмен 1999 чылда мартта Асхыс аймаандағы Пилтір аалда тӧреен Арту�� спортха хынчатхан сӧбіредең. Пабазы Сергей Чебодаев - олаңай кӱресче СССР-ның спорт узы. Хомзынысха, ол час чазабаан, палалары кічіг полғанда, ах чарыхтаң парыбысхан. Улуғ харындазы Леонид пӱӱл октябрьда Италияда кикбоксингче тилекей чемпионадында чиңіс тутхан. Туңмазы Олимпия кӱреснең айғасча, пылтыр Россияның спорт узы нормативің толдырыбысхан. Ағбандағы олимп резерві училищезің тоозып, хакас хыс пілізің Хакас хазна университедіңде алғытча. Артурның паза Олимпияның тренері - Владимир Архипович Толмачев. Аның холында ідӧк харындас пиҷенің пабазы узын таптаан.\\nАртур олаңай кӱресче секцияа 2-ҷі класста ӱгренчеткеңде килтір. 6-ҷы класс соонда В.А.Толмачев оолағасты Асхыстағы кир салғаң. Анда спорт клазын асханнар. Палалар тренерлер Алексаңдр Майңагашевтің паза Виссарион Кольчиковтың устаанынаң харбасханнар. 9-ҷы класс соонда Артур Чебодаев Хызылчарзар ӱгренерге парыбысхан. Амғы туста чир-суғҷыбыс В.П.Астафьевтің адынаң педагогика университедінің студенті. Аның тренері Виталий Михайлович Кудрявцев полча. Спортсмен 57 - 61 кг кӧдірімнерде харбасча.\\n1 - 3 октябрьда Россия первенствозында чиңіс тутхан. Пу чидіг хакас оолға тилекей первенствозында аралазар оңдай пирген. Марығ тузында Артур Чебодаев пис хабыста аралазарға маңнанған. Иң сидік финалның сигізінҷі чардығы полтыр. Чир-суғҷыбыс, Нино Лейтертке (Швейцария) 1:6 саннаң утырчадып, «ыырҷызын» 10:6 саннаң чиңіп алған. «Ағырчатхан» улус чарым финал тузында тың чӱрексіптір. Че Моол чиріндегі спортсменнең хабыс 5:3 саннаң тоозылған. Азах меетте пістің оол Арсен Арутуняннаң (Армения) тоғасхан. Утыр салған даа полза, ол «ыырҷызына» матап удурласхан. Сан - 7:11. Артур Чебодаев - тилекей первенствозының кӱмӱс призеры. Олаңай кӱресте Россия командазының алты медаль: 2 алтын, 3 кӱмӱс, 1 хола.\\nМарығ тузында чир-суғҷыбыс улуғ нимес интервью пирген. Артурның таниинаң, чидіглерге чидерге ағаа пик хылии паза Владикавказсар сборларға чӧргені полысхан. Пістің кӱресчілерге Кавказта сборлар иртірілген полза, арса олар ідӧк чахсы харбазарҷыхтар?\\nПандемия тузында даа чуртас парча, марығлар иртірілче. Спортсменнерге наа чидіглер алғапчабыс, олар пісті аннаң андар сіліг кӱреснең ӧріндірерлер тіп ізенчебіс.","num_words":497,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.072,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАКАСТАР, ОРЫСТАР, ЧУВАШТАР ЫНАҒ ЧУРТАПЧАЛАР\\nЧир-суубыс мында пасталча. Ағбан пилтірі аймаандағы Томыӌахтар аал Ағбаннаң кӧп ле нимес, че пос культуразына паза кибірлеріне тудынарға кӱстенчелер.\\n«ЫРАХХЫ ААЛ» ЫРАХ НИМЕС\\nТомыңахтар аал чӧбіне Кирбі, Трайлар, Тутатчиков ааллар, Оросительнай паза Ильичтің адынаң поселоктар кірчелер. Пу аал чӧбіне кірчеткен ааллар чуртағҷыларының саны 1600-че кізі полар. Чазы чирде орныхчатхан ааллар Ағбан суғ хастада удур-тӧдір ырах нимес турчалар тиирге чарир.\\nХакасияның ӧӧн городы Ағбанзар килчетсең алай ба аннаң Асхыс саринзар парчатсаң, Томыҷахтар аал парын ӧӧн чол хыриндағы танығ хоостыра піліп аларзың. Асфальтча машиналығ ойладып, пӧзік нимес тӧңейекті ас парыбысса, Томыңахтар аал ӧӧн позынаң турыбысча.\\nПу аалның чуртағҷылары Ағбанзар паза пасха хонҷых чирлерзер тоғысха чӧрчелер. Чон, пасха ааллардағыох чіли, мал-хус тудып чуртапча.\\nАалзар кірчеткен ӧӧн чолҷа ойлат паричатханыбыста, алныбыста ікі ууҷа пастыр парчатханын кӧре, тохтабысхабыс. Холларында ікілер тайахтығ ипчілер иртен малларын чазызар сӱр парғаннар тіп сағынғабыс. Че анзы саба сағыс полтыр. Олар «космонавт-скандинав» чӧрізінең айғасчатхан тынағдағы Галина Ивановна Васильева паза Зинаида Геннадьевна Воробьёва полтырлар. Иртен иблерінең сығып, асфальтча аал тастынзар парып, нандыра айланчалар. Пу кирекнең пір чылҷа айғасчалар осхас.\\nАғбанда скандинавтар чӧрізінең пастырчатхан, саналар тайахтарын тудын салған ууҷаларны удаа кӧрерге килізедір. Оларны тренерлер пу кирекке кӧніктірчетселер, аалдағылар мындағ чӧрістің тузазынаңар телевизордаң піліп алтырлар.\\nШКОЛАНАҢ ОЛҒАН САДЫ - ПИСАТЕЛЬНІҢ АДЫНАҢ\\nТомыңахтар аалдағы социальнай учреждениелер аал ортызында орныхчалар. Садығ туралары, почта, культура туразы, школа паза олған сады, аал чӧбі, ФАП хости турғлапчалар.\\nӰс хадыллығ улуғ школа оортахтынох харахха тасталча. Андар кір килгенібісте, пісті вахтерның орнына одырчатхан Ольга Смирнова удурлаан. Ол школада техничка полча. Хабарҷыларбыс тіп чоохтааныбыста, Ольга Григорьевна хости одырчатхан ӧӧрезінең суулаза тӱскеннер.\\nПіс, тізең, олғаннарның часхы каникуллар тузы пасталыбысханнаңар ундудыбыстырбыс. Томыҷахтардағы ӱгренҷілер паза ӱгретчілер Ағбан пилтірінзер имнег сыныхтаана чӧрібістірлер.\\nЧе пастағы хадылдағы пір класстың ізии азых полған, аннаң олғаннарның кӧгліг суулазы истілчеткен. Анда классха толдыра ӱгренҷілер одырғаннар. Урок полбиндыр, олар, хайдағ-да мероприятиее тимненіп, кибелістерні кӧрбин хығырчатханнар. Пасталығ класстарның ӱгретчізі Тамара Васильевна Шикина школада 46 чыл тоғын парир.\\n-\\tХайди чуртап парчазар? - сурғам аннаң.\\n-\\tПрайзынаң артых! - кӧгліг нандырған ол.\\nКласстағы олғаннар аймах нация палалары полғаннар: хакас, орыс, чуваш, азербайджан...\\nТатьяна ТОРБОСТАЕВА хакас тiлi кружогын апарча\\nТомыҷахтарда хасха сӧӧктең сыххан Хакасияның саблығ оолғы, писатель Николай Георгиевич Доможаковтың адын школа паза олған сады ал чӧрче. Пу аалны Томыҷахтарның пастағҷызы 18 чӱс чылларда тӧстептір. Н.Г.Доможаков, тізең, Ағбан пилтірі аймаандағы Хызыл хас аалда тӧреен, Трайлардағы пасталығ школаны тоосхан.\\nАннаң андар чолыбысты «Тирегес» олған садынзар узаратхабыс. Хараабысха кӧрін парған пастағы ізіксер пастырғабыс, че ол ас-тамах пызырҷаң пӧ��іктің ізии полған. Олған садының ӧӧн ізии кистінде полтыр. Тасхархы пасхыснаң хости илееде велосипед турчатхан. Хар хайыл парғанда, олғанахтарға нимее чазағ чӧрчедерге.\\nОлған садында воспитательлер олғаннарнаң айғасчатханнар. Піс сомҷынаң олардаң хакас тілі кружогы апарылча ба тіп сурғабыс. Олар ікінҷі хадылынзар парарға чӧп пиргеннер. Андар парчатхан пір чалахай ипчі пісті кирек орынзар ӱдескен.\\n10.00 частаң анда хакас тілі кружогы апарылчаттыр. Кружокты школада паза олған садында Татьяна Владимировна Торбостаева апарча. Чиит ӱгретчінің кружогына алты олған ӧмезі частары хоостыра чӧрче. Татьяна Владимировна оларға хакас кибірлерінеңер чоохтапчатхан. Аны истіп, палаҷахтар Чыл пазы ӱлӱкӱнге чарыдылған хоостар чайааннар. Олғаннар хазың ағасты чаламаларнаң чазааннар.\\nСтол кистінде аймах нация палалары одырғлапчатханы харахха тасталча. Хакас тілі кружогына хакас, орыс, чуваш, хырғыс, азербайджан, таджик олғаннар чӧрчеттірлер. Пістің тілге тӧӧй тілліг нация палаларына хакас тілін ӱгренерге ниик тіп таныхтаан Татьяна Торбостаева.\\nЮСИФНЕҢ АСИФ - ФАП-сар\\nТомыҷахтарның ортызынҷа сӧӧлін парыбысхан чолда машиналар кӧрінминчеткен дее. Аалның алтынзархы саринаң таныс нимес ипчі ікі оолғыҷаанаң пастырып одырған. Азербайджан ипчінің ады Дарья полтыр. Пис палалығ ирепчі алты чыл мының алнында Томсктаң Хакасиязар кӧс килтір.\\nДарья іҷенең хада Юсиф паза Асиф оолахтар полғаннар. Олар ФАП-сар чол тутчаттырлар. Аалдағы имнег амбулаториязында кізі кӧп полбаан. Иркінні алтазаң, стенеде хызылған сӧстерге хайығ салчазың. Анда пӱӱнгі кӱнге килістіре сӧстер пазыл партыр: «Кем прай чирде чӧрче, аны харчых ызырча».\\nІдӧк Илбек Ада чаада араласхан матыр имҷілернің сомнары стенеде полған. Мария Байда (1922 - 2002 ч.ч.) чаа тузында санинструктор полған. Иван Фионов (І923 - 1943 ч.ч.), фельдшер полып, совет чааҷыларының чуртазын алған. Оларға Совет Союзының Матыры пӧзік ат пирілген.\\nТомыҷахтардағы фельдшер-акушер пунктында аптека пар, ол вторник паза пятница кӱннерде тоғынчаттыр. Оӧн имҷі Ағбанзар парыбысханнаңар ах халаттығ техничкалар чоохтап пиргеннер. Анаң кірген кізілерні кӧрчеткен имҷізер ӱдескеннер. Чиит ирен чоох алызарға кизе-тоғыр полыбысхан, федеральнай закон хоостыра имҷілерге ӧӧркі пастыхтар чарадии чох хайдағ-да искіріг пирерге чарабас осхас.\\nТомыҷахтардағы почтада ікі почтальон тоғынча. Олар интернет пастыра сурыныснаң айланған ипчее кирек искірігні тілепчеткеннер. Кӧзенек хыринда хадағҷының кип-азаан кис салған хакас ирен одырчатхан. Ол, телефонынаң харах албин, ниме-де кӧр парча.\\n-\\tСірер мында хадағҷы полчазар, неке? - сурғам мин.\\n-\\tЧох, мин Ағбаннаң почта ағылчам... - харығ полба теен чіли нандырған ол, адын даа чоохтирға хынмаан.\\nПочта столында сканвордтар журналлары чатхлапчатхан. Стенедегі сеерчектерде ас-тамах паза химия товарлары турғызылтыр, оларны садызып аларға чарир.\\nИтсе-де, Томыңахтарда садығ туралары пар. Почтанаң хости городтағы осхас магазин орныхча. Анда аймах ас-тамах, кип-азах садылча.\\nТомыҷахтар аалдағы Культура туразының хыринда пір хадыллығ ах ӧңніг тура турча. Чох, кізі чуртаҷаң тура нимес. Совхоз тузында анда контора даа полған полар. Че пӱӱнгі кӱнде ол идінҷектің холында. Аның ээзі - Людмила Сорокина. Пос киреенең айғасчатхан ипчі тураның пір улуғ пӧлиинде ниме-ноо сатча, ол санда ас-тамах аймаан, ікінҷі пӧлиин, тізең, аалдағы чонға арендаа пирче. Анда Ирина Сон сас хырыхчаң орын азып алған. Аны ол «Ис-пай» тіп адап салған. Мария Сунчугашева, тізең, кип-азах тікчең, нааҷылаҷаң ательенің ээзі полча.\\nАтелье ээзi Мария СУНЧУГАШЕВАЗАР\\nаал чуртағҷылары айланчалар\\n-\\tТомыҷахтар аалда іҷе-пабамның туразы халған. Мин Ағбаннан андар кӧзібізерге чаратхам. Ол кирек ікіҷе чыл мының алнында полған. Ӱгренгем мин Абандағы 3№профессиональнай училищеде. Аны, кип-азах тікчең ус-тың специальнозын алып, 2007 чылда тоосхам. Ағбанда тӧзек-частыхха кирек нимелер тікчең орында тоғынғам, ателье ас кӧргемӧк. Че анаң аалзар килібізерге чаратхам, - чарыт пирген ол піске, аның тоғынҷаң орнынзар танызарға кіргенде.\\n-\\tЧон Сірерзер удаа айланча ба? - пиргебіс теестегі суриибысты.\\n-\\tАалдағылар пу син тусха мағаа ӱгрен парғаннар. Кем-де иргі кип-азаан нааҷылап пирерге сурынча. Ол санда курткаларның застежкаларын алыстыр пирерге. Хайзына-да наа кип-азах тіктіріп аларға киректелче. Ӧӧн специальнозым тастына кисчең пальто-курткалар тігері полча. Аннаңар оларны, пызып, тігері кӧңніме уламох тың кірче. (Мария тимде хысхы курткаларны піске кӧзіт пирген. -Авт.) Мин прайзының сурыныстарын чахсы толдырарға кӱстенчем. Ағаа хоза, тоғыс ӱчӱн ахча тың кӧп албинчам. Город нимес нооза. Аалдағыларға удур парарға кирек, - нандырған ус холлығ Мария.\\nЧе, ачырғасха, Мария Сунчугашева, Томыӌахтар аалдағы туразын садыбызып, олох Ағбан пилтірі аймаандағы Сапогов аалзар кӧс парыбысхан. Амды ол андартын Томыӌахтарзар тоғынарға неделяда ікі хати кил парча.\\n«Тӱрчедең, тізең, мындағы ательемні чабызарбын. Сапоговта килістіре орын табылча, андар кӧзібізербін», - теен Мария.\\nЧоохтирға кирек, Мария Сунчугашева пос киреенең айғазарға кирек тиріглерні прай позының ахчазына алған. Аренда ӱчӱн ідӧк тоғынып алған ахчазынаң тӧлепче. Гранттар марығларынаңар испеем дее тіпче.\\nАмды ол киректі істес кӧріңер тіп паза талаан алғап, піс аннаң анымӌохтасхабыс. Ательедең сығып, пазох аал аразынӌа хаалап сыххабыс.\\nСадығ туразы алнында аалда «Изен, Чыл пазы!» ӱлӱкӱн таныхталчатханнаңар паза «Читіген» хакас театрының «Айланыс» фольклор ӧмезі 14.00 часта ойын турғызардаңар искіріглер хызыл партыр. Тоғасхан кізілер дее Чыл пазына пар килерге чӧп пиргеннер.\\nКирилл САГОЯКОВ, Вова ЧЕБОДАЕВ, Тарика САГОЯКОВА\\nАалда чуртапчатхан хакастар хайда ч��ылыс парғаны пілдістіг пол парған. Піс, машиналығ дамбаны азып, Ағбан суғ хастада арығнаң хости хакас кип-азахтығ чон чыыл парған орынзар читкебіс. Ачых чирде ис ибіӌек турғыс салтырлар. Аның істін сомнар чазааннар. Хазаннарға толдыра чарба ӱгре, хаарған хой иді паза хан хайнап турған.\\nПіс андар читкенібісте, хазыңа чаламалар палғир кибірні иртірчеткеннер. Улуғлары хазыңа пазырчатхан арада, олғаннар, ойнап, чӱгӱріс чӧрчеткеннер. Вова паза Саня харындастар, тӧңейектер азыра атығып, кӧглескеннер. Оларзар холында талған тудын салған Тарика хызыҷағас пастыр килген.\\n-\\tЧыл пазына чыл сай чӧрчезер бе? - сурығ пиргем.\\n-\\tЯ, пісті аға-ууӌаларыбыс пеер ағылчалар, - чоохтаан Вова. - Аннаңар пӱӱн олған садынзар парбаабыс. Чайғызын сӧбіренең ит сістирге пеерӧк килчебіс. Мында уғаа истіг!\\nАлексей САГАТАЕВ Ирина СОН\\nПалаларның ағазы Алексей Гаврилович Сагатаев полтыр. Ол пархаларын чаламалар палғирға хығырған. Алексей Гаврилович Томыӌахтарда 1973 чылдаң чуртапчаттыр, 30 чыл азыра тимір чолда істенче. Тоғысха Хан кӧл станциязар чӧрче.\\nАның алты парха пар. Ӱлӱкӱнге ӱс пархазын ағылтыр. Піс чоох алысчатхан туста, пір пархазы, киліп, хазыңа чалама палғирға хығырып, ағазын кистінең «іт» парыбысхан. Томыӌахтар аал чӧбінің депутады Ирина Сон (Туртугешева) Чыл пазын ӱзінӌі чылы таныхтапчабыс тіп чоохтаан.\\n-\\tМындағ оңдайнаң орындағы хакастарны, хада-пірге тудынар ӱчӱн, чыыпчабыс. Піске тілібісті хайраллирға кирек. Олғаннар пос тілін пілбинчелер. Аннаңар аалда «Туғаннар» халых пірігізін тӧстеебіс. Анда піс хакас тілінең диктанттар пасчабыс, «Хабар» газетаны хығырчабыс, сигедектерде чібекнең хоостапчабыс. Чыл пазы соонаң, ӧменең чазызар сығып, Тросинні таныхтирбыс.\\nИрина Анатольевна кӧксін иргі поғонаң чазап салтыр. Аны 100 чылӌа мының алнында ууӌазы Анна Петровна Райкова тимнеен. Амды поғо тӧлдең тӧлге пиріліп одырча.\\nСабаллығ ағаснаң \"арығлапчалар\"\\nӰлӱкӱнде мероприятиелерде сыбыра ӧткін араласчатханнарны адааннар. Олар Оксана Шнайдер апсаа Эдуард Султрековнаң, Лариса Чебодаева, Фёдор Кидиеков, пасхазын даа махтааннар. Пӱӱл пайрамнығ чазын Клара Егоровна Аданакова таныхтир одыр.\\nХакНИИЯЛИ-ның улуғ наука тоғынӌызы, экономика наукаларының кандидады Георгий Михайлович Шапошников хада хонғанынаң ӱлӱкӱнге килтір. Итсе-де, аны ӧнетін хығырғаннар.\\nГ.М.Шапошниковтың тӧреен-ӧскен чирі Томыӌахтар аалы полча. Ол пу аалдағы иргі пасталығ школаны тоосханнарның халғанӌы сығарыс ӱгренӌізі полғанын сағысха кирген.\\nПӱӱл Хакасияда саблығ писатель Михаил Еремеевич Кильчичаковтың пайрамнығ чазы таныхталчатханда, аның чуртас чолынаң таныстырғаннар. Анаң «Хайди хустар ханын тапханнар» нымах хоостыра хынығ ойын кӧзіткеннер. Анда ӧртек, ӱгӱ, таан, кӧӧк, хара хус паза пасха «хустар» араласханнар. Ойнапчатханнарны адаза, олар олох хус чіли хаахтабызарға кирек полғаннар. Ай��ах табыстарны истіп, чон хатхырысхан.\\nОйын соонаң чонны, пай стол кистінзер иртіріп, хакас чонның татхыннығ ас-тамаанаң сыйлааннар.\\nЧАЛАХАЙ КӰННІ САБЛЫҒ ӦМЕНІҢ ЫРЛАРЫ ЧАЗААН\\nАалдағы Культура туразынзар кіргенібісте, анда пірдеезі чох полған. Ээн пӧліктерзер пахлабызып, тасхар сыххабыс. Кӧрзебіс, ойлат килген машинадаң ирен сых килген. Ол Культура туразының устағӌызы Владимир Васильевич Матвеев полтыр.\\n«Айланыстың» артизі Александр САМОЖИКОВ\\nПіссер кӧре, «Айланыс» фольклор ӧмезінің артисттері килді полар тіп сағын партыр. Че піс позыбыс оларны сағыпчабыс теебіс. Аалдағы чон, тізең «Айланыс» ӧменің ойынын кӧрерге Культура туразынзар маңзыраан.\\nПӱӱнгі кӱнде улуғлар паза кічіглер чайаачы кирекнең айғасчалар. «Акцент», «Бусинки», «Малышки», «Илемле» олғаннарның теелбек ӧмелері тоғынчалар.\\nЧуваштарның «Пелеш» национальнай ӧмезі пу аалда хаӌаннаң тӧстелген, республикада аны чахсы пілчелер. Ідӧк «Палан», «Версаль» паза «Ынархас» клубтар тоғызы ӧткін апарылча. «Ынархассар» аймах нация чоны чӧрчеттір. Ипчілер хакас паза орыс сарыннарын ырлапчалар, ойыннар турғысчалар. Пу чағында аалның чайаачы ӧмелерінзер хакастарның «Туғаннар» халых пірігізі хозылды.\\nАвтор : Елена САГАТАЕВА, Александра КАРАМЧАКОВА, Сомнар Дина КАРАМЧАКОВАНИ","num_words":1531,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.108,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАРАХ ЧАСТАРЫ АРАЛИ ӦРІНІСТІГ ӰЛӰКӰН\\nПастағы май площадьында Илбек Чиңіс парадының араласчылары Чиңіс знамязын удурлапчалар\\nИлбек Чиңіс. 9 Майда тиксі хазнадағы чоннаң хада Хакасия чуртағӌылары Илбек Чиңістің 74 чылын алғым таныхтааннар.\\nТИГІР НИНҶЕ ДЕЕ КӰЗӰРЕЗЕ, ОЛАР ПАЗА ТУРБАСТАР\\n1945 чылдаң сығара чыл сай хазнабыстың полған на регионында, полған на городында, полған на аалында иң пастап, Илбек Ада чаада чат халғаннарны сағысха киріп, оларның ады пазылған хумартхы тастарзар, Успас оттар хыринзар тіріг чахайахтар салылчалар. Пу оңдайнаң піс амыр хоных сыйлаан ӧбекелерібіске алғызыбыс читірчебіс. Хакасияның ӧӧн городында пу кибір ідӧк уғаа чӱрексіністіг ирткен.\\nАғбанда Чиңіс паркындағы Успас от хыринзар чон илееде чыылысхан. 1941-1945 чылларда Илбек Ада чаада чат халған чааҷыларға чарыдылған мемориалзар тіріг чахайахтарны паза венокты иң пурнада Хакасия пазы Валентин Коновалов салған. Аның соонаң чуртастарын пир салған чааҷыларның хумартхы тазы хыринзар Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің кнезі Владимир Штыгашевнең Федерация Чӧбінің сенаторы Александр Жуков чахайахтығ пастырғаннар.\\nУлуғ частығ чаа ветераннарын кӧрерге тың чӱрексіністіг полған. Хаҷан-да пик сындырлығ полған ооллар Успас от хыринзар чадап ла пастырчатханнар. Оларның харах частары амох ла сых килерге тӧӧй полған. Хайдағ хорғыстығ чааны олар ирткеннер! Постарына айабин, ачын ыырҷынаң кӱрескеннер. Оларны кӧріп, пу даа кізінің харахтары частанған. Ачырғасха, ветераннарның саны хызырылып ла одырча. 8 майда Ағбанда ирткен митингте олар пизӧлең не полғаннар.\\nИзен-хазых паза чаада чат халған ветераннарға алғыстастарын читірерге ідӧк Хакасияның Ветераннар чӧбінің, министерство-ведомстволарның устағҷылары килгеннер. Ағбанның мэрі Николай Булакиннең городтағы депутаттар чӧбінің кнезі Альберт Тупикин хумартхы тассар чахайахтар салғаннар. Паза пу митингте республиканың ӧӧн городындағы аймах учреждениелернің тоғынҷылары араласханнар. Полғаны ла, Успас от хыринзар чахайахтар салып, Илбек Ада чаада араласхан позының ӧбекезіне алғызын читірген. Амғы амыр чуртасты ана ол махачы аға-ууҷаларыбыс піске сыйлааннар нооза.\\n«Тигір нинҷе дее кӱзӱрезе, чаада чат халғаннар паза турбастар. Тилекейдегі чонның тоозазы даа тасхар сых килзе, пу чааҷыларның чӱректері паза сабылбас». Піди пазылча Илбек Ада чаада араласханнарға чарыдылған пір кибелісте. Сағынчам, хап-орта сӧстер. Аннаңар ветераннарны хаҷан даа сағыста ал чӧрелер. Изеннері, тізең, хазых ла ползыннар.\\n8 майда Ирт тағдағы мемориал комплексінде «Хумартхы свечізі» паза «Сірернің махачыңар килчеткен тӧллернің чӱреенде халар», «Хумартхылас чир кизегі» акциялар ирткеннер. Чӧрімнерге чон илееде чыылысхан. Волонтерлар араласчыларға свечілер азынада ӱлеп салғаннар.\\nХумартхылас мероприятиезі «Сірернің махачыңар килчеткен тӧллернің чӱреенде халар» акциядаң пасталған. Асхыстағы культура паза тынағ кінінің иреннернің академическай чон хоры паза Ағбандағы уйан исчеткен олғаннарның школа-интернадының «Саңыҷахтар» студиязының палалары чаа тузындағы сарыннарны толдырғаннар. Полған на ырда Ада чир-сууна хынызы, чиңіске, амыр чуртасха ізеніс полған. Марк Бернестің «Турналар» сарыны ойнаанда, араласчылар, амыр чуртас ӱчӱн тыннарын пир салған кізілерні хумартхылап, тигірзер ах ӧңніг шарлар позыдыбысханнар. Анаң олғаннар, чон алнынзар сығып, чаадаңар кибелістер хығырғаннар.\\nПуох мероприятиеде «Хумартхылас чир кизегі» тиксі Россиядағы акция ирткен. Аны хоостыра чааҷыларны хада-пірге чыып салған орыннар-даң алылған пірер оос чир ӧне-тін нанңыхтарға суғылған. Автомобильлер чӧрізі тузында олар муниципальнай пӱдістердегі чааҷылар комиссариадының кізілеріне читірілгеннер.\\nОл нанҷыхтарда Шира аймааның чуртағҷылары 1942 чылда чаалазып ӱреен Дмитрий Степанович Коваленконың, 1941 чылда чуртазы ӱзілген Роман Иванович Твердохлебовтың, олох чыл Смоленск алтында ӱреен Михаил Парфилович Никитиннің сыыраттарынаң алылған чир полған, хайзы Москвадағы «Патриот» парксар ызылар. Акция тузында пу нанҷыхтарға хоза Ирт тағдағы чааҷылар сабланызы мемориал комплексінең алылған чирні «Патриот» парксар пирер ӱчӱн читіргеннер.\\nХалғанҷызын «Хумартхы свечізі» акция ирткен. Килген чонға волонтерлар сарығ паза хызыл ӧңніг светодиоднай свечілер ӱлебіскеннер. Улуғлар даа, кічіглер дее ол свечілерні, чарыдып, мемориал комплексі алнында турғысханнар. Кӧбізі пу мероприятиее туған-чағыннарынаң хада килген. Ағбан чуртағҷызы Наталья Овсюк хада хонғанынаң паза пархазынаң пу акцияда ікінҷізін араласты.\\n-\\tПабам Николай Лукьянович Белоусов паза хастым Михаил Викторович Овсюк - Илбек Ада чаа араласчылары. Олар ікізі Берлинге читкеннер. Михаил Викторович пленде полған. Піс, оларны хумартхылап, пу акцияда араласчабыс. Олар пістің сағызыбыста, чӱреебісте хаҷанға даа халғаннар, - уғаа чӱрексініп теен Наталья Овсюк.\\nПАСТАҒЫ МАЙ ПЛОЩАДЬЫНДА\\nПастағы май площадьында чон иртеннең сығара хайын сыххан. Илбек Ада чаа ветераннарын паза тыл істенҷілерін ӱлӱкӱнге такси автомобильлері ағылғаннар. Оларға сцена хыринда ікі трибуна тимнелген. Ідӧк анда кизек чаалазығлар ветераннары одырғаннар. Прай площадьха чаа тузындағы кӧглер чайылған.\\nОркестр марш кӧглерін толдыр сыхханда, площадьсар парад араласчылары кіргеннер. Парадта Ағбандағы тимірчолҷылар бригадазының, Кии-хан тигір кӱстерінің 24-ҷі зенитно-ракетнай бригадазының чааҷылары,\\nСаяногорсктағы кадеттер, ХТИ-ның чаа кафедразының, Олимп резерві училищезінің студенттері, право хайраллаҷаң органнар тоғынҷылары паза «Юнармия» чииттернің патриот чӧрімінің олғаннары араласханнар.\\nХайди таныхталған митингте, 74 чыл мының алнында хорылыстығ Илбек Ада чааның халғанҷы атыстары тоозылған. Че чыл сай піс сағыста ол сидік кӱннерзер айланчабыс. 9 Майда піс ветераннарға, тыл істенҷілеріне алғызыбыс читірчебіс. Олар, махачы тудынып, піске амыр чуртас сыйлап пиргеннер. Амғьі тӧл оларның алнында улуғ ӧдістіг полча. Ӱлӱкӱнде улуғ экраннарда ветераннарның алғыстазын кӧзіт пиргеннер. Ӧӧн сценада чаадаңар кибелістер хығырғаннар.\\nАнаң парадта араласхан аймах частьтарның чааҷылары паза кӱс структураларының подразделениелер тоғынҷылары сцена алнынзар маршнаң парғаннар. Знамя ӧмезі «Священная война» кӧг хоостыра Россия флагын паза Чиңіс знамязының хобырғанын сығарған.\\nПараднаң тимірчолҷылар бригадазы командирінің орынҷызы подполковник Андрей Баринов устаан, парадты бригада командирі, полковник Сергей Буланов алған. Андрей Баринов командирге парад араласчылары митингке тимдезін искірген. Анаң Сергей Буланов прайзын Илбек Чиңіс кӱнінең алғыстаан.\\nРетроавтомобильлер парадты асчалар\\nАнаң сӧс Хакасия пазы Валентин Коноваловха паза Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашевке пирілген.\\n- Аарлығ ветераннар, Илбек Ада чаа араласчылары, тыл істенӌілері, чаа палалары, пӱӱн піс хазнабыстың ӧӧн ӱлӱкӱнін, Чиңіс кӱнін, таныхтапчабыс. 74 чыл мының алнында Чиңіс часхызы читкен. Ол кӱн Россияның тархынында хазнабыстың полған на чуртағӌызының чӱреенде хаӌанға даа халар. Чаа, полған на туразар, полған на сӧбірезер кіріп, улуғ чобағ ағылған. Миллионнар кізінің чуртазы сайбалған, миллионнар пала паба-іӌезі чох халған. Олар ачых-чарых олған тузын пілбееннер. Айас тигір паза Ада чир-суубыстың амыр чуртазы ӱчӱн кізілер тыны ӱзілген. Пос чирі ӱчӱн чир-суғӌыларыбыс чуртастарын пир салғаннар. Оларның махачызы Хакасия чуртағӌыларының сағызында хаӌанға даа халған.\\nАарлығ ветераннар, сидік паза хан тӧгістіг чаалазығларда Чир-суубысты азымахчы холынаң позытхан ӱчӱн улуғ алғызым читірчем. Сірер, хазнаны азахха турғызып, аны илбек паза иң кӱстіг ит салғазар. Прай сидіксіністерні хазнабыс паза Хакасия турыстыра иртібіскен. Піс, чиит тӧл, Илбек Чиңістеңер пілерге, ундутпасха паза поғдархирға кирекпіс. Улуғ алғыс, аарлығ ветераннар, - чооғында таныхтаан Хакасия пазы.\\nІдӧк республика чуртағҷыларын Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев алғыстаан. Аның чооғынаң, совет чоны, ол туста иң хорғыстығ ыырҷыдаң тоғыр чаалазып, Чиңіс тутхан. Ол чиңіске Хакасия чуртағҷылары ідӧк улуғ хозым иткеннер. Чаалазығларда 30 муң артиинаң чир-суғҷыбыс тынын пир салған. Амды махачы пабаларның махачы ооллары, пархалары ӧс парғаннар. Олар пик хылыхтарын Илбек Ада чаа соондағы кизек чаалазығларда кӧзіткеннер.\\n-\\tПіс ветераннарға паза тыл істенӌілеріне улуғ алғызыбыс читірчебіс. Оларға хазых паза чахсы чуртас алғапчам. Прай чуртағӌыларға - часка паза амыр тигір. Ӱлӱкӱннең, аарлығ арғыстар, - чооғын тоосхан Владимир Николаевич.\\nАлғыстас сӧстері соонда пір минута сым турары чарлалған.\\n-\\tАмғы туста ол хорғыстығ чобағның киречілері асхынах халған. Піс ветераннарыбысха, тыл істенҷілеріне полызарға кирекпіс. Аарлығ ветераннар, тыл істенӌілері, чаа палалары прай чуртағӌылар адынаң Илбек Чиңіснең алғыстапчам, - теен Валентин Коновалов.\\nМитинг соонда Пастағы май площадьында пайрамнығ марш чарлалған. Парадты ретроавтомобильлер асханнар. Пастап площадьсар «Урал» мотоцикл сыххан. Парадта ГАЗ, ЗИС-5 («Катюша»), «Урал» автомобильлер араласханнар. Таарлағ автомобильлер ӱстӱнде чаа кип-азахтығ оол-хыстар, кӧрігҷілерге хол саап, «Ура-а!» тіп хысхырғаннар. «Мотовездеходтар» Илбек Ада чаа фронттарының штандарттарын площадьсар сығарғаннар. Анаң площадьсар чазағ чӧрчеткен чардых сыххан. Прайзының алнында знамя ал чӧрчеткен ӧме парған. Ідӧк парадта тимірчолҷылар бригадазының, зенитно-ракетнай бригаданың чааҷылары, «Боевое братство» пірігістін ветераннары, юнармеецтер, кадеттер, ХТИ-ның чаа кафедразының, Олимп резерві училищезінің студенттері, кӱс структураларының тоғынҷылары ирткеннер. Анаң чаа техниказы сыххан: «Ландер» мотовездеходтар, «Тигр» бронеавтомобильлер, «Град» реактивнай система, «Мста-Б» гаубицаларны таарлағ автомобильлері тартханнар, Росгвардияның бронетранспортеры паза пасха кӱс структураларының автомобильлері.\\nПарад тоозыл парғанда, ӧӧн сценада «Чиңістіг май, сыңыра!» ӱлӱкӱн программазы ирткен. Хакас драма театрының артисттері чаадаңар ойын кӧзіткеннер. Ойын хоостыра чиит оолларны туған-чағыннары чааға ӱдескеннер. Полған на чааҷы ибінзер айланар тіп молҷаан. Ойын тузында К.М.Симоновтың «Сағы мині» кибелізін хығырғаннар. Полған на чааҷы чаадаңар сағызынаң ӱлескен.\\nЧаа тоозыл парғанда, чиит ооллар иблерінзер айланғаннар. Че пір іҷе оолғын сахтап полбаан. Ойын тузында театр артисттері «Син тіріг халдың, чааҷы», «Аист тура хырында» сарыннар толдырғаннар.\\nКӱн тооза Пастағы май площадьында республиканың аймах чайаачы ӧмелері кӧрігҷілерні чапсых программаларнаң ӧріндіргеннер. Ӧӧн программадаң пасха чаа техниказының кӧзідии ирткен. Ӱлӱкӱн пайрамнығ салютнаң тоозылған.\\n«ӦЛІМІ ЧОХ ПОЛК» ЧӦРІМ\\nПастағы май площадьынаң пасха, город чуртағҷылары паза аалҷылары ідӧк «Ағбан» спорткомплекстің ачығында тоғасханнар. Андар нинҷе-де чыл изере Илбек Ада чаада араласхан чааҷыларның туған-чағыннары ветераннарның сомнарын ағылғаннар. «Ӧлімі чох полк» чӧрім пӱӱл Хакасияда читінҷі хати иртті. Анда 20 муң азыра кізі араласхан.\\nДаша АРЫШТАЕВАНАҢ Владимир СУНЧУГАШЕВ матыр туған-чағыннарының сомнарынаң\\n11.00 час иртен. Изі чох чил ӱбӱрче.Спорткомплекстiң ачығынзар чон наа ла чыылызып пастапча. Чуға курткалығ хызыҷах, чилге саптырып, матыр чааҷының сомын холында тутча. Чоох алысчабыс. Ағбандағы школаның 6-ҷы класстың ӱгренҷізі Даша Арыштаеваның холында ағазының пабазы Василий Карамчаковтың сомы. Хызыҷах, Василий Петровичке поғдархап, махачы полғанынаңар сах андох чоохтапча:\\n- Пір хати ағам паза аның чааҷы арғызын фашисттер хостаптырлар. Олар чазыда турчатхан кӧпен істінзер чазыныбысханнар. Немецтер полған на кӧпенні ағаснаң сасхлаптырлар. Ыырӌылар ағам чазын салған отха читкенде, тілегні тохтадарға чараттырлар - харасхы пол сыхтыр. Олар олох чазыда кӧпеннердең ырах нимес узирға чадыбысханнар. Ағам нанӌызынаң хада кӧпен істінде орты харааға теере пір дее хыймырабин чаттырлар. Ыырӌылар пик узубысханда, пістіңнер, кӧпеннең суулабин сығып, фашисттерні прай чох идібістірлер.\\nПір іҷе-пабадаң тӧреен ікі харындас Илья паза Роман Васильевич Сунчугашевтернің сомын Ильяның оолғы Владимир Ильич Сунчугашев апарча.\\n- Минің пабам Берлинге читкен. Уғаа чапчаң паза ӧткін чааӌы полған. Андағ полбаан полза, чаадаң айланмасчых таа, неке. Чаада полған пір киректеңер ол удаа чоохтаӌаң. Хатығ чаалазығларның пірсінде пістіңнернің илеедезі палығлатча осхас. Командир пабамны полызығ соонӌа ызыбыстыр. Пічік хоза пас пиртір. Аны пабам кӧксінзер суғып алтыр. Чӱгӱр париғанда, аның хыринда ыырӌының снаряды чара чачырап партыр! Пабам, чирзер чадыбызып, пазын на чабарға маңнанған. Арғыстары аны бинокльнаң китептірлер: «Васильичке снаряд тееп парды, турбинча...» тіп чоохтастырлар. Тӱрчедең пабам, турып алып, хахтанып, аннаң андар тыны хысханӌа чӱгӱртір. Полызығлығ айланғанда, ��рғыстары оңнығ ла ӧрінминдірлер. Олар аны хазых нимеске санаптырлар...\\nПабам чаадаң айланғанда, тӧреен чирінде, Чоғархы Асхыс аалда, почта пастығы полып тоғынған. Олар сӧбіреде тӧрт харындас полғаннар. Ікізі чаадаң айланған, ікізі, тізең, айланмаан. Роман Васильевич айланмаан...\\nМосквадағы инженерно-техническай институттың студентi Виктор Домогашев ағазы Николай Егорович Домогашевтің сомын холында тутча.\\n-\\tИлбек Ада чаа пасталар алнында, ағам Асхыс аймаандағы Ус чулдағы школада ӱгретчі полып тоғынған. Мағаа аны хазыхха кӧрерге киліспеен, че пабам чоохтаӌаң, хайди пістің чааӌылар немецтерні Крым хыринда абылааннар. Че пістіңнернің командирі чиит полтыр, опыды чох. Ыырӌыларны ибірібізерге 20 километр халғанда, чиит командир, чорыхты тохтадып, иртенге теере сахтирға чахығ пиртір. Хараазын, тізең, ыырӌы, пістіңнерні сизін салып, удур килтір. Іди 1942 чылда минің ағам паза аның нанӌылары пленге алылғаннар. Чаа тоозылғанда ла, оларны аннаң позытханнар. Чаа соонаң ағам тоғынарын школада узаратхан. Тӱрчедең ол школа директорына турғызылған. Минің ағам Хакасияда пастағы ӱгретчі полған, хайзы «Хакасияның саблығ ӱгретчізі» атха турысхан.\\nГалина Григорьевна Ботина «Ӧлімі чох полк» чӧрімге чыл сай чӧрче. 9 Май - ипчее ӧріністіг ӱлӱкӱн, че олох туста хомзыныстығ кӱн. 1941 чылда, Илбек Ада чаа пасталыбысханда, аның сӧбірезіндегі иреннер прайзы фронтсар парыбысханнар.\\n-\\tПабам Григорий Никанорович Ботин, чааға парыбызып, аннаң изен-хазых айланған, че ағам Никанор Иванович Ботин айланмаан. 1942 чылда Ленинградтағы фронтта аның тыны ӱзілген. Ікінӌі ағам Роман Егорович Чезыбаев ибзер айланған, че ӱр дее полбаанда, палығларына сыдабин, ӱреен. Іҷемнің харындазы Андрей Романович Чезыбаев ідӧк чаадаң айланмаан... Ол чааға 16 частығда парыбысхан, ибзер пічік тее пазарға маңнанмаан...\\nПӱӱл Галина Григорьевна «Ӧлімі чох полк» чӧрімге туған-чағыннарынаң хада килген. Олар харындастарының, пабаларының паза ағаларының сомнарын пасха ветераннарнаң хада апарғаннар.\\nЕгор Сафронович Ачитаевтің сомын оолғы Арсентий Егорович Ачитаев апарған.\\n-\\tПабам 1913 чылда Пии аймаандағы Сос пилтірі аалда тӧреен. Ол пастап финнердең тоғыр чааласхан, анаң Илбек Ада чаада Чир-суун арачылаан. Чаадаңар кӧп чоохтаӌаң. Анда ағаа уғаа сидік полтыр. Ол Днепр суғны кискен, Украинаа читкен, анаң, тізең, Деканькада палығлат салып, ибзер айланған. Пабам уғаа кӱлӱк паза ӧткін кізі полған. Аалдағы колхозта кнес орынӌызы полып ӱр чыллар тоғынған.\\nАндрей Григорьевич Иптышевтің сомын пархазы Александр Афанасьевич Иптышев апарған. Пӱӱл ол «Ӧлімі чох полкка» прай сӧбірезінең килген.\\n-\\tМинің ағам Асхыс аймаандағы Апчанай аалда тӧреен. Чааға парыбысханда, ибде ипчізі ӱс палалығ халған. 1943 чылда февральда Андрей ағам ӱреен. Ууҷам, чалғызан даа халған полза, прай палаларын ӱгредіп алған.\\n70 чылларда минің пабам ��рхивтер хоостыра ағам чатчатхан сыыратты таап алған. Ол Москвадаң ырах нимес чатча.\\n«Ӧлімі чох полк» чӧрім араласчылары\\nПістің Илбек Ада чаа матырларыбыс Карамчаковтың, Домогашевтің, Иптышевтің, Ачитаевтің, Ботиннің паза Сунчугашев харындастарның сомнары пасха ветераннарға хозылғаннар. Туған-чағыннары, пала-пархалары, кӧргенектері оларны, пір суғ чіли, Ағбандағы Ленин орамазынҷа Чиңіс паркындағы Успас отха теере апарғаннар.\\nКӱннер, айлар, чыллар иртче. Туснаң хада пістің ветераннарыбыс сын чирзер парып одырчалар. Нинҷе-де чыл мының алнында Хакасияда илееде чаа араласчызы полған полза, амды оларның саны хызырыл парған. Илбек Ада чаа араласчылары асхынах халып одырчатханда, піс, «Ӧлімі чох полк» чӧрімде оларның сомнарын апарып, улуғларыбыстың алнында пазыбыс тӱзірчебіс паза алғызыбыс читірчебіс...\\nАвтор : Александра КАРАМЧАКОВА, Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА, Антон ЧЕРТЫКОВ, Оксана СУНЧУГАШЕВА","num_words":1920,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИБІРКІНӀҢ СІЛИИН КӦРӋЕҢ ОҢДАЙ ХАҶАН ДАА ПОЛЗЫН\\n8 октябрьда - Харах оды кӱні. Харах одының кирексінізі паалачаа даа чоғыл. Аның полызиинаң кізі ибіркіні кӧрче, пас чӧрче, хығырча, пасча, чир-чайаанның сілиине ӧкерсінче. Пӱӱн піс Н.М.Одёжкиннің адынаң офтальмология имнег туразының имӌізі, кӱнӧрткі стационарның устағҷызы Людмила Михайловна Кабелькованаң (хыс фамилиязы Араштаева) харах одын хайраллирдаңар чоохтасчабыс.\\n-\\tЛюдмила Михайловна, ноға кізілернің харах оды уйан пол сыхча?\\n-\\tКізі чахсы кӧрбин сыхса, андада ла ол харах оды тың кирек полчатханын пілінче. Харах оды ус сыхса, кізі ибіркіні пӱлес кӧрче, сағызы даа сайбалча, хынған тоғысты даа толдыр полбиныбысча. Уйан кӧрчеткен чуртағҷыларның саны чылдаң чылға хозылча. Аның сылтағлары кӧп:\\n-\\tхарах ағырии іҷе-пабадаң палаа пиріл парча. Кӧзідімге, ырахха хомай кӧрчеткен кізілернің палаларында миопия ағырығ тилирге айабас;\\n-\\tкізі телефонда, компьютерде кӧп одырза, телевизор удаа кӧрзе;\\n-\\tулуғлан сыххан кізінің харах оды уйан пол сыхча. Харах мышцалары уурапча. Улуғланза, харах ӱді дее алысча;\\n-\\tхомай кӧнігістер, кізі сыбыра кӧңні чох полза, аар ағырығнаң ирееленчетсе, хомай азыранза, читіре узубаза, андада кізінің харах оды ідӧк сайбалча.\\n-\\tНоға харах имҷілері очки кис чӧрерге чӧп пирчелер?\\n-\\tУйан кӧрчеткен кізілернің харах мышцалары хатча, анаң харахтары табырах майых парча. Очки кис чӧрчеткеннернің харах одын оптика сӱлейкелері хайраллапча, ырахха алай чағынға кӧрерге сағынчатхан кізілер харах мышцаларын хаттырбинчалар, іди оларның харахтары тынанча. Очкиліг кізілернің харах оды табырах сайбалбинча.\\n-\\tОчки харах одына саба теелче бе?\\n-\\tЯ, кізі очкині имчі чӧбі чох алып кис чӧрзе. Кӧбізі саба очки садызып алча. Алай пасха ��ізінің очкизінең тузаланза. Офтальмолог-имчі ле, харахтар аразын орта синеп, кирек очки чоохтап пирер. Кізілерге очкині хайраллирға, аннаң орта тузаланарға пілерге кирек. Аның сӱлейкелері хачан даа арығ ползын. Кірліг сӱлейкеліг очки кізі хараан ардатча. Аннаңар очкині замша иснең алай нымзах хол пладынаң чысхлирға кирек. Очкині ӧнетін футлярда хайраллирға кирек, андада ол оодылбас паза сӱлейкезі тырбахталбас.\\nАстигматизмнең ирееленчеткен, ырахха алай чағынға уйан кӧрчеткен кізілер линзанаң тузаланчалар. Очкинең тиңнестірзе, линзаның чахсы сари кӧп ле. Ол харахта пик тудылча, ползар тӱс парбинча, тирлебинче. Линзалар кис чӧрчеткен кізілер аар-пеер чахсы ла кӧрчелер. Очкиліг кізее оправа кӧрерге харығ полча. Итсе-де, линзаны кизіп аларға сидік ле. Пӱӱнгі кӱнде кӧбізі линзанаң тузаланча: студенттер, артисттер, спортсменнер, чаачылар паза пасхазы.\\n-\\tАйас кӱнде хара сӱлейкеліг очкині хайди даа кизерге кирек пе?\\n-\\tУльтрафиолет сустары харахха хомай теелче. Аны тағларҷа сых чӧрчеткен альпинисттер, чорыхчылар чахсы пілчелер. Айас кӱнде ах харға харах матап айча паза ачыпча нооза. Мындағ оңдайларда кӱн сустарынаң арачылапчатхан очкилер кизерге кирек.\\nАғырығ харахтығ кізілерге сарығ-ноған сӱлейкеліг очки кизерге кирек. Андағ очки харах одын чарытхыдаң арачылапча.\\n-\\tКомпьютер харах одына хайди теелче?\\n-\\tКізі компьютер алнында ӱр (6 - 7 час) одырза, аның харағы майых парча, ол чағынға даа, ырахха даа кӧр полбин сыхча. Че катаракта, глаукома паза пасха ағырығлар компьютернең палғалыстығ нимес. Кізі экранзар, анаң столда чатчатхан чачынзар кӧрзе, харах ідӧк табырах майыхча.\\nХарахты хайди даа тынандырып ал турарға кирек, харах гимнастиказын идерге. Тасхар сығып, арығ киинең тынарға. Тынанчатхан арада олох компьютер ойыннарын ойнирға чарабас.\\n3 - 7 частығ палаларға экран хыринда кӱнде 15 минута одырарға чарир. 1 класстағы ӱгренҷілерге компьютер алнында, тынанмин, 10 минута тоғынарға чарадылча, 2 - 5 класстағыларға - 15 минута, 6-7 класстағыларға - 20 минута, 8-9 класстағыларға - 25 минута, 10-11 класстағыларға\\n-\\t30 минута, анаң, тынанып алған соонда, хоза 20 минута тоғынарға чарир. Техникумнарның, училищелернің паза колледжтернің студенттеріне пастағы курста компьютер кистінде кӱнде чарым час одырарға чарир, ікінҷі курста -\\t1 час, ӱзінҷі курста - 3 час. Вузтар студенттеріне пастағы курста компьютернең 2 час тузаланарға чарир, улуғ курстарда - 3 час.\\n-\\tКомпьютернең тоғынчатхан кізілер харах одына хайдағ профилактика идерге киректер?\\n-\\tМындағ ӧӧн чӧптер пирерҷікпін: тоғынчатхан орында экранны орта турғызып аларға; кізі харағы компьютердең 60-70 см оортах поларға кирек; тоғынчатхан пӧлікте чарытхы чарии чахсы ползын; харах одын офтальмологта сыныхтап алып, килістіре очки алып аларға; харахтарны компьютердең тӧреміл тынандырарға, ол туста харахха гимнастика идерге.\\n-\\t��гредіг чылы хыызында парчатханда, іҷе-пабаларға паза ӱгренҷілерге хайдағ чӧп пирерҷіксер?\\n-\\tКиндені алай тетрадьты харахха чағын тутпасха. 40 - 45 минута хығырып алза, 10 минута тынанарға кирек. Киндені диванда чадып алып алай транспортта хығырарға чарабас.\\nТаныхтирға сағынчам, харах оды кӧмес тее хомайлан сыхса, соона салдырбин, имҷізер айланыңар. Харахты посха имнирге чарабас.\\n-\\tЛюдмила Михайловна, постарыңнаңар чоохтап пиріңер.\\n-\\tМин Шира аймаандағы Наа чир аалда тӧреем, ӧскем. 1996 чылда Хызылчардағы имнег академиязын олған имҷізі специальностьча тоосхам. Институттаох харах имҷізіне ӱгренерім тың килген. Интернатура соонаң Томсктағы имнег университедінде «Офтальмология» специальность алғам. 2000 чылдаң сығара Одёжкиннің адынаң республиканың харах имнег туразында істенчем, 2011 чылдаң поликлиникадағы кӱнӧрткі стационарның устағҷызы полчам.\\nАвтор : Чоохтасхан Татьяна ТЮТЮБЕЕВА","num_words":645,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.18,"stopwords_ratio":0.11,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТУРИСТТЕРГЕ - ХАЙХАСТЫҒ ЧОЛ\\nТуризм. Пу наада Сойан-Сус ГЭС-та танығлығ кирек полған: РусГидро пірігістің ӧӧн директоры Виктор Хмарин паза Хакасия пазы Валентин Коновалов пістің республикада туризмні мыннаң мындар тилідер чӧптезігде хол салыбысханнар\\nАнзына киртінерге дее сидік, че хаҷан тиксі хазнабыста чорых чӧрерге хынчатханнар аразында сурастырығ иртіргенде, туристтернің илееде чардығы гидро-электростанцияларда полып аларға сағынчатханын искіртір. Пірдең, иң килкімнері хайди тоғынчатханын, ибіркі чир-чайаан хайди хайраллал халғанын кӧріп аларға сағынчатханнарын чазырбиндырлар, ахчаа харанмаспыс тіптірлер.\\nМында паза мындағ кирек чапсытхан осхас: пістің туристтерге пасха хазналарның чорых чӧрчеткеннері ікінҷілес чох хозылыбыстырлар. Аннаңар Ростуризмге сағысха тӱзерге киліскен, неке: пу сурығны хайди килістіре пӧгібісчең? Ағаа хоза, анзын ноға чазырҷаң за, пістің Хакасиязар килген туристтер Сойан-Сус ГЭС-та хайди даа полып аларға харасчалар, аның илбек кӱзіне, ибіркінің сілиине саңай таңнааннарын чазырбинчалар, чорых сығарға тимненчеткен таныстарына Хакасияда хайди даа полып аларға чӧп пирчелер.\\nАнзын санға алып, Ростуризм паза РусГидро пірігіс хада-пірге тоғынардаңар чӧптезіг идерге чаратханнар. Сынағ оңдайнаң пастағызын туристтерге чол асханнар Дагестанның Чиркейсктегі ГЭС-сар. Хайди таныхтапчалар Ростуризмнің тоғынҷылары, пастағы хаалағ тикке парбиндыр. Дагестан ідӧк тее кӧп саннығ туристтерні позынзар тартча. Амды ГЭС-сар чол азыл парды.\\nСала даа ікінҷілес чох, туристтерге андағ чол Сойан-Сус ГЭС-сар азыларға кирек полған. Амды андағ чӧптезігде хол салылды. Пістің чирзер килген аймах чорыхчылар тилекейдегі иң килкім гидростанцияларның пірсінде полып аларға хара��арлар. Анда кӧрҷең, хайхаҷаң паза таңнаҷаң орыннар толдыра табыларына прайзы даа ізенче. Анда аалҷыларны турыстығ удурлаҷаң оңдайларны чахсыландырары кӧместең пӧзік синге кӧдіріл турар. Анзын Сойан-Сус ГЭС-тың устағ-пастаа даа, Хакасияда туризмнең айғасчатханнар даа чахсы оңарчалар.\\nАнзын таныхтааннар чӧптезігде хол салчатхан туста Хакасия пазы Валентин Коновалов паза РусГидроның ӧӧн директоры Виктор Хмарин. Оларның сӧстеріне хозылғаннар Ростуризмнің тоғынҷылары, хайзылары Хакастуризмнең чӧптезіглерде хол салғаннар. Хакастуризмнің устағ-пастаа пасха регионнарнаң, иң пастап хонҷыхтарнаң, чӧптезіглерде хол салған. Халғанҷы туста туризмні тилідеріне улуғ хайығ айландырылча нооза.\\nЧӧптезіглерде хол салылчатхан туста піс, хабарҷылар, туризмнең айғасчатхан улус паза Сибирьдегі федеральнай университеттің Саяногорсктағы пӧлиинің студенттері прай пірікклеп парғабыс. Чоох-чаахнаң алысчаң чахсы оңдай табылған.\\nОл туста мин мында волонтерлар полчатхан ікі ӧӧредең нинҷе ӱр пу кирек узарадылардаңар сурыбысхам. Ікӧлеңнің пірсі, холындағы чаҷынзар кӧрібізіп, ам даа чарым часча тудыл парарбыстар теен. Аннаңар, тасхар сығып, ырах ниместе турчатхан тигірибзер пастыр сыххам. Пілчем, аны Сойан-Сус ГЭС-тағы саайда ӱреен кізілерге чарыдып хумартхы оңдайынан пӱдір салғаннар. Кічіг тигіриб алнында аймах ӧңніг сіліг розалар. Оларны санирға даа кирек чоғыл - 78 чахайах поларға кирек. Анҷа кізі саайланған, чуртазын пир салған хорғыстығ туста.\\nТигіриб ізігі чабых полтыр. Сағынғам, ол сыбыра азых полча. Тик нимес тартхлап кӧргем - азылбинча. Аннаңар позының суун, салғахтандыра чайхап ала, соох чирзер апарчатхан Ким хазынзар чағын пастырғам. Оңарылыстығ, илбек суғның чарлары хатығ пиктегде, тимір-бетоннаң пӱдірілтір.\\nУлуғ ӧрінізіме, саайда чуртастарын пир салған кізілерні сағысха кирерге килген чалғысхан на полбиндырбын. Ікі чиит ипчі, тигірибдең харах албин, постарының сағыстарынаң ӱлесчеткен. Оларны таныбинчам. Ноға-да телевидение хабарҷылары поларлар тіп сағын салғам. Сынында блогерлер полтырлар. Туризмні тилідер чӧптезігде хол салыларын чарыдарға, Сойан-Сус ГЭС-наң чағын танызып аларға хабарҷылар, блогерлер аймах-пасха орыннардаң чыылысханнар. Москвадаң килгеннерні постарын хайди кӧдіре тудынчатханнары хоостыра піліп аларға чарир полған. Че сала соонаң арах оларның даа оңдай-хылыхтары чахсы саринзар алысханы пілдірген: тӧреен чирібістің хайхастығ сіліг кӧрімнеріне саңай аптат салтырҷыхтар.\\nХаҷан туризмні тилідер чӧптезіглерде хол салыл парғанда, пісті Сойан-Сус ГЭС-тың музейінең таныстырғаннар. Анда даа кӧрчең-таңначаң экспонаттар толдыра полған. Олардаңар хынығ чоохтап пир турған Сойан-Сус ГЭС-та инженер полчатхан чиит специалист. Мин профессионал-гид нимеспін, че хайда тоғынчатханымны чахсы пілерге харазып, гидро-электростанцияның тархынынаң айғас сыххам тіпче. Позынзар, чииттеңер, Илья тіп айланарға чаратхан.\\nТаныхтирға кирек, музейзер чидер алнында піске ікі хати тохтирға киліскен. Хайзы даа ГЭС пӱдіриине танығлығ орыннар. Пастағы тохтағ - илбек кӱстіг Кимні чиңен, олаңай кӱрҷекнең чир хазып пастаан пӱдірігҷілерге тимнелген хумартхы тас. Ол тимір-бетоннаң чайалған, аймах специальностьтығ кізілер постарының тоғыстарын ыраххы 1963 чылда пастааннар. Итсе, тілег-істезігліг тоғыстар мында 1961 чылда иртіріл сыхханнар. Килістіре орын таап аларға кирек полған. Андағ орын Карлов хызымы полған. Пастағы килкім гидростанцияны пӱдірер проекттерні «Ленгидропроект» институттың специалисттері тимнееннер.\\nІкінҷі тохтағ «Сойан-Сус ГЭС-тың пастағы турбиназының тоғысчы терпегі» адалчатхан орында полған. Мына хайда аймах орыннардаң чыылысхан аалҷыларға ибіркі сілігнең ӧкерсініп алар оңдай табылған. Хабарҷылар телефоннарына, операторлар паза блогерлер видеокамераларына суурарға маңнанминчатханнар. Алныбыста, тізең, ГЭС ӧӧн позынаң хасхай турча. Пу махалығ кӧрім аалҷыларыбыстың сағызында хаҷанға даа халар.\\nНоға ба? ГЭС-тың плотиназында улуғ букваларнаң «Россия» пазылых. Ол сӧстің пӧзии - 52 метр, чалбаа -570 метр. Аны пазарында хазнабыс флагының ӧңнері хоостыра сырлар тузаланылғаннар. Пу килкім тоғысты 2020 чылда 15 хоосчы неделя тооза толдырған. Олар 9 муң литр сыр хорат салғаннар. Амды пу тилекейдегі техническай пӱдіріглерде пазылған, хазнаны таныхтапчатхан иң улуғ сӧс полча.\\nІкінҷі тохтағдаң музейге теере трамвайлығ парарға килізер тееннерінде, киртінерге сидік полған. Мына ол харахтарыбыс алнында турча. Ікі вагоннығ. Сойан-Сус ГЭС-тың тоғынҷыларын тарт чӧрчеткені таныхталча. Хаҷан трамвай орнынаң тибіребіскенде, ӧткін паза хаңалҷос хылыхтығ хабарчылар билет ӱчӱн 5 ахча чыыбызарға кирек тіп суулазып пастабысханнарында, чииттерібіс оларзар хахап парған харахтарнаң кӧрчеткеннер. Олар хайдаң пілерлер зе, пастағы троллейбус-трамвайларда билет паазы 5 ахча полғанын.\\nМузейде полар тус тоозылғанда, пісті автобустарға одыртыбысханнар. Ікі автобус СМИ тоғынҷыларына, пір автобус туроператорларға, пір автобус студенттерге, пір автобус аалҷы пастыхтарға.\\nМында улуғ нимес хоза танығ идерге чарир: музей соонаң СМИ тоғынҷыларын машиннай залзар апарғаннар. Мында хорғыстығ саай полған нооза. 70-80 тонна пасчатхан агрегаттар кииҷе ниик чӱктер чіли учуғыс чӧргеннер, полызыға хығырчатхан кізілернің ӱннері улуғ сууласта истілбинчеткен дее. Аннаңар, аны сағысха киріп, тың чӱрексінгем, кӧңнім амырат полбин, тасхар сых чӧрібіскем. Аны-мыны ла кӧрерге маңнан халғам: килкім не 10 турбина электричество тоғынчатхан улуғ залда амыр кӱӱлес турча, кізілер хайынчатханы саңай пілдірбинче. Хадағҷылар ла табырах пазытнаң ирте халчалар, сыныхтаҷаң орыннарны кӧрібісчелер.\\nКарлов хызымында чыыл парған суғ электричество тоғынарға прай тузаланылбинча. Аннаңар суғның чардығын олаңай ла позыдарға килісче. Анзы килкім не электротурбиналарны тоғындырчатхан орыннаң хости. Анзы пастағызы. Суғ олаңай ла позыдылчатхан ікінҷі орын пар. Аны тағ ӧтіре ағысчалар, суғ чыылған синні пір орында тударға харасчалар. Іди полбаза, чыылған суғ аар-пеер ах сығар.\\n- Пу плотинаның алнында чыылған суғның тирее 200 метр поларға кирек. Часхызын, хар хайыл сыхса, ол кӧзідім 240 метрге чит парча. Анзы даа хорғыстығ нимес. Че артых суғны тикке ағызарына улуғ хайығ айландырылча, - чоохтапча Сойан-Сус ГЭС-тың ӧӧн инженерінің орынҷызы Дмитрий Рыбалко, анаң хосча. - Гидроэлектростанция плотиназының пӧзии 242 метрге тиңнелче, чалбаа 1074 метр саналча. Плотинаның пӧзиин кем хайди хынча, іди тиңнестірче. Піреезі Хеопстың пирамидазынаң ікі хати пӧзік тіп санапча, пасхазы аны МГУ-ның ӧӧн туразынаң тиңнестірче. Мин кізілерге чоохтапчатсам, пасха кӧзідімнернең тузаланчам, плотинаның пӧзии 80 хадыллығ туранаң тиңнесче тіпчем.\\nМына піс ГЭС-тың иң пӧзік чиріндебіс. Пас айланыстығ сіліг кӧрім. Ким суғ инчеткені хоостыра хайдағ хайхастығ чирлер: пӧзік тағлар, халын ағастығ тайға, оох-теек сууҷахтар Кимге хозылчатханын кӧрерге чарир. Кистібісте, тізең, суғ чыылған орын. Карлов хызымында чыылған суғ ӱс хонҷых регионда тудылча: Хакасияда, Тувада паза Хызылчар крайында.\\nНинҷе кӧрчезің, анҷа хайхапчазың паза таңнапчазың: хай пірее орыннарда чіріліп пастабысхан пӧзік тағларны тимір-бетоннаң, «намачылап», тыыдып одырчалар. Пісті ӱдес чӧрчеткен, сурығларыбысха нандырчатхан Дмитрий Рыбалконың сӧстерінең, пу ГЭС-ты пӱдіреріне 9 млн кубометр артиинаң тимір-бетон тузаланылған. Алай ба ол Москвадаң Владивостокка читіре чахсы чол салыбызарға чидерчік тіп санапчалар специалисттер.\\nХысхачахти чоохтаза, Хакасиязар килген туристтерге азылған наа чол уғаа махалығ паза тузалығ. Хайхаҷаң, таңнаҷаң, ӧрінҷең орыннар толдыра. Сілігні ле орта паалап піл.","num_words":1080,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.117,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«СООХ АПСАХ ЧАХСЫ ООЛАХ-ХЫЗЫҶАХТАРҒА ЛА СЫЙЫХ ИТЧЕ»\\nУлуғ пресс-конференция-2021. 23 декабрьда Москвада Россия президенті Владимир Путиннің пресс-конференциязы 17-ҷі хати ирткен. Пӱӱл анда пандемия кирексіністері хоостыра 500 ле кізі араласхан. Оларның санында піс, Хакасиядағы ӱс хабарҷы, полғабыс\\nПолған на кізі хайдағ даа чорых алнында чӱрексіпче, неке. Мында, тізең, Россия президентінің пресс-конференциязында аралазарға часкалығ ӱлӱс тӱс парған! Аннаңар чӱрек уламох тың талбырапчатпас па! Пӱӱл пу мероприятиее кіріп алар ӱчӱн, аккредитациядаң пасха, наа чуғынӌах ағырыға хаптырбаанын киречілепчеткен пічіктер киректелгеннер. Іди піс ӱс кӱн ПЦР-сыныхтағларын ирткебіс. Аның салтарларын сахтирға ідӧк чӱрексіністіг полған. Пірсі ле хомай пол парза, чол чабыл парар нооза.\\nВладимир Путиннің пу чылдағы пресс-конференциязы «Манеж» ӧӧн кӧзідіг залында ирткен. Пасталған 12.00 часта (Москва тузынаң). Че хабарӌыларға кӧріл парған орында 11 частох поларға киректелген. Сынны чоохтаза, алнындағы хараада пір дее узуп полбаам. Сағыста - орайлат ла салбасха. Че ирте арах сыхханда, тузында читкем.\\n«Манежсер» ідӧк олаңай ла иртірбинчеткеннер. Пастап ПЦР-тесттерні кӧрібіскеннер, анаң, киптерібісті суурып, холдағы сумкаларны ӧнетін тирігнең сыныхтааннар. «Сумкаңарны азыңардах!» - хатығ сурыбысты миннең сыныхтағӌы. Азыбыстым, кӧрібісті - улуғ нимес ідістердегі антисептик паза духи хайығ тартхан осхастар.\\nАннаң андар позыдыбыстылар. Улуғ залда кізі толдыра. Тус читкелек. Чей-кофе ісчеткен туста хазнабыстың аймах пулуңнарынаң чыылысхан хабарӌылар удур-тӧдір танысчалар, чоох алысчалар - интервью алчалар. Піс, кір килгендӧк, музыкант Сергей Шнуровха урун парғабыс. Ол Путинге ідӧк сурығ пирерге килтір. «Хакасияда хаӌан даа полбаам. Че, оңдай ползох, кил парарбын», - теен ол піске.\\nЧӱрексіпчеткенімні, чей ізіп, пазынчатхан туста минзер пір ирен пастыр килген.\\n- Ринат Билалов, Татарстанның Хазан городындағы «Татар-информ» агентствоның ӧӧн редакторы полчам, - танызып пастаан ол.\\nМин дее кем полчатханымны паза хайдаң килгенімні ағаа чоохтап пиргем. Орта чоохтаза, Хазаннаң килген редактор сах андох миннең хысха интервью алып алған. Ол президентке хайдағ сурығ пирерге сағынчатханынаңар мағаа ідӧк искір пирген:\\n- Минің ӧӧн суриим ислам алылғаннаң 1100 чыл толчатханынаң палғалыстығ. Пу пайрамны пазағы чылда таныхтирға пӧгінчебіс. Піс Владимир Путиннең ол кирекке хайди хайчатханынаңар паза ӱлӱкӱнібіске кил полар ба тіп сурарға сағынчабыс.\\nПіс Ринат Билаловнаң хада илееде тус чоохтас турғабыс. Тӧӧй тілліг кізілерге тема таап аларға оой полған нооза.\\nМына пресс-конференция залынзар иртерге кирек тіп чарлабыстылар. Ӱстӱндегі хадылдағы залзар чол тутчабыс. Вирустарны чох итчеткен «ізіктерні» иртібістібіс. Анда онҷа секунда хайди даа турып аларға кирек, азахтаң пасти пасха теере «пырғыртырып» албаанда. Анаң пазох ла сумкаларны сыныхтап сыхханнар.\\nЧе, залзар иртіп алдыбыс. Кӧрчебіс, полған на одырчых аразы - 1,5 метр. Оларны пос хынғанни пасха орынзар турғыс полбассың - азахтарынаң пик палғал партырлар! Аннаңар, пір чирде одырып, президент Владимир Путиннің сығарын чидікпин сахтаабыс. Аның хайиин тартып алар ӱчӱн, хабарҷылар хайдағ ла полза плакаттар тимнеп килтірлер. Зал ортызында одырып, прайзын ситкіп кӧріп, сағын сыххам: «Пу син чонның аразында талааннығ ла кізілерге президентке сурығ пирерге ӱлӱс тӱсче, неке».\\n17-ҷі пресс-конференцияда аймах сурығлар полған - хазнаның экономика тилізінең пасти президенттің тынағ оңдайларына теере. «Пандемия тузында регионнарға коронавирустаң тоғыр кӱрезерге ахчалығ хабазығ чахсы пирілген», - теен Владимир Владимирович.\\n- Пілдістіг, пандемия хазых хайраллирына хорадығлар кӧп кирексеен. Аннаңар федеральнай кіннең ахча пирілгені ол уғаа чахсы полызығ. Піс ідӧк бизнестегілерге ахчанаң хабазарға тың кӱстенчебіс. Оларға ідӧк хазна программалары кӧріл парғаннар. Президент орта таныхтаан - регионнарның федеральнай кіннең пик палғалыста тоғынғаны сынап чахсы салтарлар кӧзітче, - теен Хакасия пазы Валентин Коновалов, президенттің пресс-конференциязы соонда.\\nПрезиденттең ноға Сибирьзер Шойгунаң на хада чӧрчезер, Мишустинні ал чӧрбинчезер тіп сурғаннарында, ол піди нандырған:\\n- Сибирь - хайхастығ чир! Аның чуртағҷылары уғаа чалахайлар. Андар тынанарға чӧрері - ол минің чуртазым оңдайы! Мишустинні хада ал чӧрзебіс, кем «лавка кистінде» турар?\\nПір сӧснең, Владимир Владимирович пресс-конференцияда хатығ даа чоохтанған, хормачыланыбысчатхан даа. Хабарҷылар ағаа ідӧк хаңалҷос оңдайлығ сурығлар пирерге маңнан турғаннар.\\n«Санкт-Петербургтағы юрист ӱгредігліг ирен, 23 чыл сағынған сағыстарын толдырбаан ӱчӱн, Соох апсахты чарғаа пирібістір. Сірер чи Соох апсахха хайди хайчазар?» - сурған Ярославльдағы хабарҷы.\\n- Мин дее Санкт-Петербургтаңмын, минің ідӧк юрист ӱгредии пар. Че мин Соох апсахтың адвокады полыбызарҷыхпын. Соох апсах чахсы оолах-хызыҷахтарға ла сыйых итче нооза, - нандырған Россия президенті, прайзын хатхыртып.\\nВладимир Путиннің 2021 чылдағы улуғ пресс-конфе-ренциязы тӧрт час ирткен. Ол федеральнай каналларҷа кӧні эфирде кӧзіділген. Кӧп чон аны кӧрген. Піске, анда араласхан хабарҷыларға, тізең, уламох поғдархастығ полчатпас па. Піс Россия президентін, ырахтын даа полза, телевизор пастыра нимес, пос хараанаң кӧргебіс, пос хулаанаң искебіс! Пілдістіг, сурығларыбысты пир полбаанда, тың ачырғастығ. Москвада танызып алған хазан тадар хабарҷаа даа андағ часкалығ ӱлӱс тӱспеен. Аннаңар, сағынчам, федеральнай каналлар паза регион-областьтардағы алай федеральнай округтардағы СМИ-лар тоғынҷыларына алынҷа пресс-конференциялар иртірілген полза, хай-хай кӧп сурыға - нандырығ пирілерҷік.\\nАвтор : Александра\\tКАРАМЧАКОВА","num_words":665,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.146,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПОС ЧИРІНІҢ ТАРХЫНЫН ПІЛЕРГЕ\\nХакасияның саблығ кізілері. Ағбанда С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде Хакас чонның алыптығ нымағы чылына паза Ким хазындағы пічіктіг тастар табылғаннаң пеер 300 чыл толчатханына чарыдылған наука чыылии ирткен\\nАнда араласхан Москвадаң килген ученай, тархын наукаларының докторы Игорь Леонидович Кызласов. Ол пістің саблығ ученай, тархын наукаларының докторы Леонид Романович Кызласовтың оолғы. Піс, оңдай полғанда, аны редакциязар ааллап хығырып алғабыс. Аннаң ӧӧні��де чуртазынаңар паза тоғызынаңар чоохтасхабыс. Итсе-де, кӧбізін ол чоохтап турған:\\n- Мин Москвада тӧреем. Ікіс туңмам Ирина пір час пазынаң тӧреен, аннаңар мин улии полчам. Пабам Леонид Романович Хакасияда тоғызы хоостыра кӱргеннер хасхан. Экспедиция кӱннері тоозылғанда, Москвазар, ибінзер, айланған. Аны Ярославскай вокзалда іҷемнің ікі пиҷезі удурлаан. Ам пабам сурапчадыр: «Минің кем тӧріп парды?» Пір пиҷезі тіпче: «Синің оол тӧреен, алғыстапчабыс!» Ікінҷізі ідӧк алғыстапча: «Синің хыс пала тӧреен!» Пабам оңар полбинча: «Кӧні чоохтап пирзер, оол алай хыс тӧреен». Тігілері нандырчалар: «Синің ікі пала, оолнаң хыс, пір саңай тӧреен». Пабам ӧрінгеніне таңнап парған.\\nПабам Леонид Романович, Илбек Ада чаа тоозылғандох, Москвада МГУ-зар археологка ӱгренерге кірібіскен. Ол андағы профессор Сергей Владимирович Киселёвты чахсы таныпчатхан. Киселёв Хакасияда удаа пол парҷаң. Ол соонаң саблығ Салбых кӱргенін хасхан нооза. Сибирьнің тархынын істесчеткен ученайлардаң ол иң пурун Ӱстӱнзархы Сибирьнің тархынынаңар книга пас салған. Пабам аның лекцияларына хынып чӧрҷең. Ол Киселёвты тархын киреенде позының пастағы ӱгретчізіне санаан. Соонаң археология экспедицияларында хада аралас турчаң.\\nМында ағаларымнаңар чоохтап пирерге сағынчам. Минің ағам, пабамның пабазы Роман Кызласов, хакас тілінең Уроман Афанасьевич, 1896 чылда Асхыс аймаандағы Кызлас аалда тӧреен. Тағ харғазы сӧӧктіг. Кресен полған. Сӧбіреде тӧрт пала ӧскен. Анаң 1901 чылда, чабал чуғынҷах ағырыға хаптырып, паба-іҷезі ӱреен. Ӧкіс палаларны тайызы Николай Сидорович Тодиков Уйбат чирінзер апарыбысхан. Уроман сигіс частығдаң сығара пайларда тоғынған. 14 частығда ол орыс букваларны танирға паза пазарға ӱгреніп алған. Орыс пайларда тоғынып, ол орыс тілінең чахсы чоохтасхан.\\nСовет ӱлгӱзі пастал сыхханда, 1919 - 1923 чылларда, Минсуғ, Хызылчар городтарда аймах курстарда тӧреміл ӱгренҷең, кӧп хығырҷаң. Олох чылларда Роман Афанасьевич потребкооперацияның санҷызы полған, соонаң кнезіне турғызылған. Хакас аалларҷа чӧріп, чонны пічікке ӱгредерінде араласчаң. Ол ідӧк Хызылчарда паза Минсуғда сыхчатхан газеталарзар хабарлар паза статьялар пасчаң. «Сағай-хаас» тіп пазынҷаң. Пос чонының пічиин табырах тӧстирге тіп, орыс-хакас сӧстігін тимнеен. Роман Афанасьевич хоос чайаачы тоғыстар даа пасчаң. Пірее кибелістерні орыс тіліне тілбестеңең.\\n1929 чылда аны сӧбірезінең хада Ленинград (амды Санкт-Петербург) городсар ӱгренерге ысханнар. 1934 чылда институт тоозып, экономиках пӧзік ӱгредіг алған. Ол андағ ӱгредіг алған пастағы хакас полған. Хакасиязар айланып, Хакас облазындағы потребсоюзнаң устаан, тоғызы хоостыра махтатчаң. Че 1937 чылда аны, «чон ыырҷызы» идіп, харибзер ал парыбысханнар. Анаң пір чыл пазынаң ат салғаннар. Ағаа 42 час таа толғалах полған. Ууҷам Христина Витольдовна чуртастаң ідӧк ирте, 39 частығда, парыбысх��н. Ууҷамның пабазы Витольд Гурницкий поляк полған. Ол Сибирьзер ыстырған поляктарның тӧлінең. Революция алнында Польша Россия империязына кірген полған. Гурницкий - чайаачы кізі, ол «Чуртас чолларынҷа» книга пас салған. Анда пір оолағас Сибирьзер ызыға ыстырған пабазын тілеп парғаннаңар пасча. Витольд Гурницкий, Хакас чирінзер киліп, аймах тоғыстарда тоғынған, ол санда кізілерні аттығ тарт чӧрҷең. Мында ол, хакас хысха хыныбызып, хакас тіліне ӱгреніп алған. Скрипканаң маңат ойнап, чиит хысты аптаан. Ідӧк теелбек чахсы салҷаң. Іди оларның хакас-поляк сӧбірезі тӧстелген. Ипчізі аны «минің полягым» паарсап адаҷаң.\\nМинің пабам ӧӧн хакас полған, ічем, тізең, Рязань чиріндегі ӧӧн орыстарның хызы. Іди минде нинҷе аймах чонның ханы аралас парған. Іҷемнің кӧппегес харахтар полған, аннаңар пабам аны «минің Анютины глазки чахайағым!» тіҷең.\\nПабам чайғы сай археология экспедицияларына парыбысчаң. Піс, тізең, Москва хыриндағы аалда тура арендаа алып чуртаҷаңмыс. Хости ағас аразы паза суғ ахчатхан. Мин, андар кӱннің сай чӧріп, хурт-хоостарны, ӧзімнерні хынып кӧрглеҷең полғам. Аннаңар биология урогында хынып одырчаңмын. Биология ӱгретчізі дее мағаа кӧп хайҷаң. Москвада олғаннарның биологияҷа олимпиадазында ӱзінҷі орын алып алғам. Мині чайғы тузында пірее заповедниксер биология экспедициязына ысчатханнар, че іҷем, «ам даа кічігзің» тіп, позытпаан. Іди ол мині археология чолына ал халған полар. Пабабыс пісті позының чолына тартпаан, че піс, мин паза Ирина, тархын науказын таллап алғабыс. Піс ікізібіс тее Москвадағы хазна университедінзер ӱгренерге кіріп алғабыс. Мин археологиянаң айғасхам, Ирина туңмам - пурунғы орыс искусствозын істезер науканаң, Леонид Романович тіҷең: «Мин пір паламны Хакасияа пирібіскем, ікінҷізін - Россияа».\\nМин студент тузындох пабамнаң хада Хакасиядағы археология экспедицияларына чӧр сыххам. Ибіркі чазыларда прай пол салғабыс. Пірееде, орайға теере кір парып, Ағбанзар харасхыда айланчатсабыс, шоферыбыс узубыспазын тіп, сарыннар тыыда толдырҷаңмыс, кӧбізін чаадаңар. Ол андағ сарыннарны кӧп пілчең.\\nПабам мағаа Хакасияның тархынынаңар кӧп чоохтаҷаң. Ол мағаа тетрадь сыйлап пирген, хайда пістің тағ харғазы сӧӧктеңер чоохталча. Читі уйаа теере пазыл партыр. Пір сӧснең, хаҷан орыстар, пеер киліп, пісті санға ал сыхханнарынаң сығара. Піс чыстаңастардаң сыххан чонмыс. Чыстаңастар (шорецтер) хас-хаҷннаң тимір устары полғаннар. Аннаңар ыырҷылар пістің чирлерде аарлығ аңнар теерлерін не нимес, ідӧк чаа тиріглерін - хылыстарны, хуйахтарны паза чыдаларны - албанға алып алчаңнар.\\nМиннең хада экспедицияда пасха даа студенттер полчаңнар. Пістің чирібістің сілиин кӧріп, пасха студенттерге махтанҷаңнар. Олар дӧк пеер чорыхха килерге кӱстенҷеңнер. Піреезі соонаң улуғ ученай пол парған, че Хакасияда полғанын ам даа ундутпинча.\\nПіс мында, Хакасияд��, археология службазын асхан полғабыс. Аны соонаң чох идібіскеннер. Амды Хакас хазна университедінде паза культура министерствозында археология пӧліктері пар. Анзы чахсы. Пістің Хакасияда археология саринаң істесчең тоғыстар толдыра. Килер чыл республикада Археология чылы тіп чарлалар одыр. Андада ол наукаа хайығ кӧп арах полар тіп ізеніс пар.\\nМин амды Хакасияның тархынына чарыдылған ікінҷі книганаң тоғынчам. Аны олғаннар школаларда ӱгренерлер. Пастағы книга сых парған. Пос чирінің тархынын кізі кічігдең сығара пілерге кирек.\\nАвтор : Пазып алған Илья ТОПОЕВ","num_words":835,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.139,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ОЛАРНЫҢ СЫЛТААНДА ААЛЛАР ЧУРТАПЧА\\n10 октябрьда - Аал хонии тоғынҷызы кӱні. Пу кӱнге чарыдып, кресен-фермер хонии пазы Валерий Кольчиковнаң, тоғазып, чоох алысхабыс\\nПолған на кізі фермер пол полбас, маллар тудары паза ӧзімнер ӧскірері кӧп кӱс кирексіпче. Пірее туста ол парыс пирбинче. Пу тоғыста сыдамахтығ, кӱстенҷік поларға кирек. Андағларның санына Асхыс аймаандағы Индіркі Тӧӧ аалда чуртапчатхан Кольчиковтар сӧбірезі кірче. 2017 чылда тӧстелген кресен-фермер хониинаң маңнаныстығ устапча Валерий Кольчиков. Пу аар тоғыста ағаа пабазы паза тайызы чахсы хабасчалар.\\nВалерий Индіркі Тӧӧ аалда от айының 16-i кӱнінде 1991 чылда тӧреен. Сӧбіреде ол чалғыс пала. Пабазы Геннадий Константинович мал имҷізі полып тоғынған. Іҷезі Татьяна Павловна, Топоевтер хызы, орындағы имнег туразында санитарка полып істенче. Школада ӱгренчеткенде, Валерий аймах спорт кӧрімнерінең айғасхан. Футбол секциязында ол тренер Виктор Еремеевич Боргояковтың холында тимненген. Аннаң пасха волейболнаң паза стол теннизінең айғасхан. Пу спорт кӧрімнерінҷе аны Артур Николаевич Субраков ӱгреткен. Спорт чидіглері чиит оолның чахсы полған. Индіркі Тӧӧдегі школаның волейбол командазы 2006 чылда аймах синіндегі марыға сыххан. Анда хазыр кӱрезіглерде индіркі тӧӧдегілер ӱзінҷі орынға турысханнар.\\n2009 чылда, школа тоозып, Валерий Кольчиков Ағбанзар чол тутхан, 1№ лицейзер электромонтажникке ӱгренерге кірібіскен. Че ӱгредіг заведениезін ағаа тоозарға киліспеен. Анаң чиит оол армияа хығыртылған. Чааҷы службазын 2010-2011 чылларда Приморскай крайда разведкада апарған.\\n-\\tСлужба тузында Россия паза Хыдат аразындағы кии хырығларын хадарғабыс. Разведчиктер самолеттарның радио палғалыстарын тутчаңнар. Че мин ол кирекнең айғаспаам, хадағ-да турғам, - чоохтапча Валерий.\\nИбзер Валерий Кольчиков 2011 чылда рядовой званиеліг айланған. Армия соонаң чиит оол паба-іҷезіне малларны ӧскірерге полыс сыххан. Кічігдең сығара пу тоғыснаң айғасхан кізее анзы чағын полған. 2015 чылда ол кресен-фермер хониин тӧстеен, азығ айында пос киреен санға турғыс салған. Ол туста Кольчиковтар сӧбірезінің пір трактор, от сапчаң тиріг паза трактор тырбос полған.\\nОлох чылда Валерий Кольчиков, чиит фермер полып, грантха пічіктер тимнеен, хонҷыхтарының пай чирлерін садыс сыххан. Оларны кадастр органында посха пазып алған. Мында ағаа хада хонғаны Надежда чахсы полыс пирген. Бухгалтер специальностьтығ кізі кирек пічіктерні прай орта тимнебіскен. Іди хазна сӧбірее 1 миллион 275 муң салковай грант пирген.\\nАнзы наа ла тоғынып пастапчатхан фермерге чахсы хабазығ полған. Валерий Кольчиков ол ахчаа хоза трактор паза маллар алып алған. Іди фермер 57 пас герефорд породалығ інекті ӧскіріп пастаан. Че пастағы чылдох ағаа сидік чуххан. Чайғы хуруғ полғаннаңар, мал азии сығызы уйан полған. Аннаңар Валерий Кольчиков ӱзінҷі чылы пуғдай, сула ӧскірче. Тоңастығларны чыырға сӧбіре складты арендаа алча.\\n- Тиксі алза, пір гектардаң ортымахти 20 центнер сула сыххан. Кӱннер хомай турчатханнаңар, пуғдайны ам даа читіре саппадыбыс. 2018 чылда тоңастығлар иң чахсы сыхханнар, ол чылда пір гектардаң ортымахти 20 артиинаң центнер сых парған, - чоохтапча Валерий Кольчиков. - Хыра тоғызынаң ӱзӧлең, пабамнаң паза тайымнаң, айғасчабыс.\\nПӱӱл Кольчиковтар сӧбірезі грант ахчазынаң толдыразынаң тузаланыбызар. Амды фермернің тӧрт трактор, комбайн паза тракторға кирек тиріглер пар. Тузаланчатхан чирнің улии 86 гектарға тиңнелче. Анзы тоңастығларны чахсы ӧскіріп аларға оңдай пирче. Фермер оларны 55 гектарда ӧскірче. Валерий Кольчиков тоңастығларны прай Асхыс аймаанха таратча. Аннаң пасха, аймах чуртағхылары олардаң сызыр садызып алчалар. Халған чирін Кольчиковтар покосха позытханнар, анда кӧп чыллығ от одырт салғаннар. Пазағы чылда аны пазох одыртарға киректелер.\\nЧииттер, городсар парбин, аалда азахха турчатханы ӧріндірче. Кольчиковтар осхас кӱлӱк, кӱстенҷік кізілер сылтаанда аалда чуртас ӱзілбинче.","num_words":477,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.13,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИДӀНҶЕКТЕР САНЫН ХОЗАР ЗАКОН АЛЫЛДЫ\\nОлох туста наа идінҷектер пос киреен пастаанҷа алай піссер пасха регионнардаң тартылғанҷа, орындағы бюджет парызы хызырыларына тимде поларға кирек. Экономика политиказынҷа, промышленностьча комитет кнезі Василий Шулбаевтің искіриинең, статистика саннарынаң, пис чыл аразына республикада 3000 идінҷек тоғызын тохтатхан. Пӧгін турча - оларны айландырып аларға. «Идінҷек - ол чалғыс кізі нимес. Ол - ӧӧнінде кічіг алай ортын предприятие, хайда кізілер тоғынчалар, оларның ӱчӱн ідӧк налог тӧлелче, ол - ис-пай паза чир, хайзының ӱчӱн ідӧк налог тӧлелче. Тиксі алза, налогтар орындағы бюджетке парчалар, аннаңар пу закон кічіг паза ортын пос киреен пастирға чахсы тӧстег поларына ізенчем», - салтар иткен Василий Иванович.\\nТОҒЫСТЫ ТОЛДЫРАРҒА 3 АЙ ПИРІЛЕР\\n«Хакасия правительствозынаңар» зак��нға алызығлар кирілген. Алызығлар киректелчеткенін Владимир Николаевич позы чарытхан. Кирек, тізең, правительствода пӧзік должностьтарға турғызылчатхан кізілер илееде тус «и.о.» полчатханынаң палғалыстығ. Закон хоостыра, тізең, республика пазының прай орынҷыларын паза финанстар министрін Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі чаратча, анзын иртпеенде, устағҷылар тоғысты толдырчатханға саналчалар. Пӱӱнгі кӱнде, тізең, республика пазы орынҷызының тоғызын толдырған кізілер, пу «иркінге» дее читпин, илееде тус тоғын салып, тоғыс орыннарын позытчалар. Алызығлар хоостыра амды «и.о.» хоза танығны ӱс айдан ӱр ал чӧрерге чарадылбинча. Хакасия пазы орынҷыларына паза финанстар министріне турғысхан кізіні ӱс ай аразына республика парламентінің ӱзӱриине сығарарға кирек. Амды финанстар министріне кізіні турғызарына ідӧк федеральнай министерство чарадиин пирче.\\nДЕПУТАТТАРНЫ ХЫСХЫ САҒЫССЫРАТЧА\\nМыннаң пасха, парламентте «правительство чазы» ирткен. Хакасияның пӱдіріг паза ЖКХ министрі Сергей Новиков хысхызына тимненіс хайди парчатханын искірген. Аның искіриинде улуғ алызығлар чоғыл. Республикада чылығ пирчең тус ӱртӱн айынын\\n14-ҷі кӱніндӧк пасталған. Чылығ иң пастағызын алтынзархы аймахтардағы поселок-аалларға пирілген. Предприятиелерге тимненіс паспорттары ӧдістер пары сылтаанда пирілбинчеттір. Ӧдістер ӧӧнінде чарытхы паза чылығ пирчеткен предприятиелер алнында осхас. Тиксі алза, республикада ЖКХ сурығларын иптир ӱчӱн, 2020 чылның бюджедінде читіре алылбинчатхан парысты айландырарына ахчаны толдыразынаң кӧр саларға кирек. Сергей Новиков бюджетті алчатса, депутаттарны анзын санға аларға хығырған. Сағам, тізең, пу тоғыс чарғы чарадиинаң пӧгілче. «Сибирьнің МРСК-зы» компанияа коммунальнай предприятиелернің ӧдізі 605 миллион салковайға чит партыр.\\nПаза пір сидіксініс - ЖКХ реформазын иртірері. Депутаттар законға алызығлар кирбеенде, пу киректі орнынаң тибіредерге сидік полар тіп санапча министр. Итсе, Ағбан пилтірі, Боград паза Алтай аймахтары муниципалитеттің казеннай учреждениелерін тӧстирінҷе ӧткін тоғынча осхастар.\\n-\\tХысхыны амыр ирте халарбыс па? - сурған Владимир Штыгашев министрдең.\\n-\\tУлуғ саайлар полбас тіп сағынчам, - нандырған Сергей Николаевич.\\nИтсе, мында хайди ізестіг нандырығ пиріп аларзың? Халғанҷы чылларда чылығ паза суғ пирчең сетьтерге кӧп ахча позыдылбаан. Халғанҷы сыныхтағлар хоостыра, сетьтернің чарымы 60%-ке иргі. Харатас городха чылығ пирерін СГК позына алып алғаны ідӧк пастыхтарның на нимес, депутаттарның даа кӧңнін кӧдірче. Че аннаң пасха, чылығ пирері Тӧӧ пазында, Бородинода, Тойымда алынча хайығда тудылча. Чуртағҷыларның чылығ пирерінҷе сурығлар паза айланыстар полза, министерствода «ізіг линия» тоғынча, андар пу телефонча сығдырадарға чарир: 8 (3902) 2210-75.\\n-\\tИрина Ивановна, чыл тоозылғанӌа чахсы тоғыныбызарға киректелче, - ай��анған Владимир Штыгашев. - Ӧдістерні айландырарына ӱс миллиардча салковай киректелче! Хада-пірге тоғынзабыс, узы-пазына сығарбыс.\\nЧыылығны тоозып, парламент кнезінің орынҷызы Юрий Шпигальских депутаттарны хузух ағазын одыртарында ӧткін аралазарға хығырған. Пу чағында Хакасияның Ӧӧркі Чӧбі хузух ағазының хорбыларын Таштып аймаанда одыртарға пӧгінче.\\nПРАЙ ЧОЛЛАР АЗЫХ\\nИЛЬЯ ТОПОЕВТӀҢ ТЕЕСТЕГӀ ЧИДИИ\\nСомда: Ива́н Я́ковлевич Я́ковлев (25 апрель [ https:\/\/ru.wikipedia.org\/wiki\/25_%D0%B0%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BB%D1%8F ] 1848 чыл - [ https:\/\/ru.wikipedia.org\/wiki\/1848_%D0%B3%D0%BE%D0%B4 ] 23 октябрь [ https:\/\/ru.wikipedia.org\/wiki\/23_%D0%BE%D0%BA%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8F ] 1930 чыл [ https:\/\/ru.wikipedia.org\/wiki\/1930_%D0%B3%D0%BE%D0%B4 ] )\\nЧАХСЫ ТОҒЫНЧАТХАН ӰЧӰН ААРЛАСТЫҒ АТХА ТУРЫСХАН\\n07.08.2020 ПАЗОХ МАРЫҒ!!!\\n07.08.2020 ПӰДӀРӀГ ПАЗА ЖКХ МИНИСТЕРСТВОДА НАА ОРЫНҶЫ\\n05.08.2020 ӀЗӀГ ЧИИСНЕҢ ТИККЕ АЗЫРИРЛАР\\n07.08.2020 ААЛЛАР ИПТЕЛЧЕ\\n05.08.2020 ӰС ЧАЛ АХЧАЗЫ ТӦЛЕЛЕР\\n05.08.2020 ИҢ КӰСТӀГ ЭЛЕКТРОВОЗ","num_words":500,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.112,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"НАА ИСТІГ КВАРТИРАЛАРДА ЧУРТИРЛАР\\nЧааҷыларға чурт. Россияның арачыланыс министерствозының «Центррегионжильё» ФГКУ-зының Ағбандағы пӧлиинің пастығы Андрей Балконский чааҷыларға чурт пирілчеткенін чарытхан\\nХайди Андрей Балконский искірген, Россияның арачыланыс министерствозының «Центррегионжильё» федеральнай хазна казённай учреждениезі пӱдіріл парған тураларда чааҷыларға квартиралар пирер тоғысты апарча. Ол гражданскай организация полча, чааҷылар комиссариадынаң пір дее палғалыстығ нимес. Позының тоғызында учреждение «Чааҷыларның статузынаңар» федеральнай законға паза арачыланыс министерствозының приказтарына тӧстенче. Ідӧк квартиралар пирер сурығларда хайди даа Чурт кодексі пастыра тоғынарға киректелче.\\n-\\t18 июльда Ағбандағы тимірчолҷылар бригадазында служба иртерге читі чиит лейтенант килген. Олар - Санкт-Петербургтағы армияның генералы А.В.Хрулёвтың адынаң чаа академиязын паза Ростовтағы хазна университедінің чаа кафедразын тоосхан офицерлер. Чаа академиязынаң материально-техническай киректерҷе специальностьтығ килгеннер, Ростовтағы университеттең - тимір чол транспортынҷа специальностьтығ. Оларға чааҷылар чуртапчатхан общежитиедегі комнаталар клӱстері читірілген, - чоохтаан Андрей Балконский.\\nАның чооғынаң, контрактча чааҷы службазын таллап алған чааҷыларға ӱс ай аразына служебнай чурт пирерге киректелче. Норматив хоостыра чааҷылар общежитиезінде пір кізее 6 квадрат метрдең асхынах нимес чурт пирілче, квартира пирілчетсе, пір кізее 18 квадрат метрдең асхынах нимес килізерге кирек. Общежитиеде чурт аларына чааҷы рапорт пасча, аннаң чӧптезіг иділче, ол чурт алар кізілернің реестріне кирілче. Пос орын пар полза, ағаа клӱс читірілче.\\nЧурттарны ікі чардыхха чарарға чарир: служебнайға паза тӧреміл чуртирына. Служебнай чурт фонды арачыланыс министерствозының холында, аны социальнай наймҷа чӧптезіг идеріне айландырарға, аннаң андар ағаа приватизация идерге чарадылбинча. Чааҷылар пір орында ла служба апарбинчалар нооза. Пасха орынзар ызылчатса, ол служебнай чуртты позытча, аның орнына андар пасха чааҷы паза аның сӧбірезі кирілче. Андағ оңдайнаң, служебнай чурт фонды хызырылбинча, арачыланыс министерствозы наа туралар пӱдірзе, ол хозылып одырча.\\nТӧреміл чуртир чурт 20 чыл азыра чааҷы службазын контрактча ирткен кізілерге пирілче. Ол стажха срочнай служба чыллары кірче. Служба тузында ниме ле пол парбинча: кізі палығлат салча, ағырыбысча, анаң хазии хоостыра чааҷы службазынаң парарға киліс парча. Оларға ідӧк тӧреміл чурт пирерге киректелче. Амды службадаң отставкаа парчатханнарға квартира пирілбинче, оларға хынған на город-аалда чурт садызып аларына субсидия алай ахчалығ сертификат пирілче.\\n-\\tАғбандағы гарнизонда 328 кізі квартира аларға теесте турча, оларның 138-і, общежитиеде чуртап, квартира сағыпча. Ідӧк 190 чааҷы городта чуртты арендаа алып чуртапча. Оларға чуртты арендаа алчатхан ӱчӱн компенсация тӧлелче. Арачыланыс министерствозы Ағбанда чааҷыларға кӧп квартиралығ пис тура пӱдір салған, олар пу адресче орныхчалар: Аскизскай орама, 240. Пір тура пылтыр тузаланысха кирілген, ол сигіс хадыллығ турада чааҷыларның сӧбірелері чуртапча. Тӧрт тура пӱӱл тузаланысха кирілер, аның соонда теесте 100-че ле кізі халар, - теен «Центррегионжильё» пӧлік устағҷызы.\\nПіс Андрей Балконскийнең хада республика военкомадынаң МПС микрорайонзар наа туралар пӱдіріл парғанын кӧрерге чӧргебіс. Сигіс хадыллығ турада кізілер чуртапчатханы кӧрінче. Тоғыс хадыллығ тӧрт тура, тастынаң кӧрзе, тимде турча. Олар пірер подъездтіглер, ізіктері пиктіг. Туралар аразында олғаннарға ойнаҷаң площадкалар тимде, автомобильлер турғысчаң орыннар пар, прай чоллар асфальтнаң чабылых. Туралар улуғ панельлердең пӱдірілтірлер, ам оларны сіліг иде сырлап салтырлар. Чааҷыларға пу тураларны Ағбанның пӱдіріг компаниязы пӱдірче.\\nХайди Андрей Григорьевич таныхтаан, пӱдіріг 2015 чылда пасталған. Пӱдіріг компаниязы позының тоғызын уғаа чахсы толдырча. Андағы квартираларда прай ниме пар: сантехника, электроплита, ванна, раковиналар паза даа пасха кирек ниме. Стенелерде - обойлар, полда -линолеум. Пір сӧснең, кір, чурта. Итсе, постың мебельін аларға кирек полар. Тураларда иң кӧп пір комнаталығ квартиралар, оларның улии 30 квадрат метрдең асча, ідӧк пис тее комнаталығ квартиралар пар, андар кӧп палалығ улуғ сӧбірелер кирілер. Улуғ сӧбіреліг чааҷылар саны асхынах нимес. Ікі, ӱс, тӧрт тее комнаталығ квартиралар пар.\\nАғбанда Аскизскай орамадағы 180-ҷы турада орныхчатхан общежитиені Россияның арачыланыс министерствозы 1993 чылда городтаң садызып алған. Мының алнында анда олаңай кізілер чуртаҷаң ползалар, амды ол чааҷылар общежитиезі полча. Пір сӧснең чоохтаза, Ағбандағы гарнизонда чурт сурии чахсы пӧгілче.\\nАвтор : Николай СУЛТРЕКОВ\\nПРЕЗИДЕНТ ӦӦН КӦСТЕГЛЕР ТУРҒЫСХАН\\n15.01.2020 ХАКАСИЯНЫҢ ИДӀНҶЕКТЕРӀН ЭКОНОМИКА ФОРУМЫНА ХЫҒЫРЧАЛАР\\n15.01.2020 ОЛҒАН ХООСТАРЫНЫҢ МАРИИ\\n15.01.2020 СЫЙЫХТАРҒА ТУРЫСХАН\\n15.01.2020 ААЛДАҒЫ ӰГРЕТЧЕЕ - 2 МИЛЛИОН САЛКОВАЙ\\n15.01.2020 ПЕНСИЯА СЫҒАР ТУС КӦДӀРӀЛЧЕ\\n2008-2020 © Хакас Республиканың газетазы «Хабар. Известия»","num_words":570,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.119,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КИСКЕКНЕҢ АҒЫРБАС ӰЧӰН\\nХазых. Хакасия чуртағӌыларына кискектең тоғыр прививкалар турғызылча.\\nАғбан городтың имнег туразының иммунопрофилактика пӧлиинің устағҷызы Ольга Пономаренконаң Ағбанда вакцинация хайди иртчеткеннеңер паза хайдағ прививка турғызылчатханнаңар чоохтасхабыс.\\n-\\tОльга Андреевна, иң пастап чарыт пиріңер, нимедір андағ кискек?\\n-\\tКискек - ол соохта хаптырылған чалғыс чуғынҷах ағырығ, хайзы, кізінің хазиина хорғыс ағылып, улғаатча. Ол кізінің хазиин на сайбабинча, ідӧк чуртазына хорғыс ағылча. Тыморабысхан кізінің хазии удаа сайбалча. Ол сайбағлар кискектепчеткен туста пілдіртпинчелер. Имненіп алған соонаң на сығыс килчелер. Кізі удаа пілінминче иді-ханы тоғызының сайбалғаны кискекнең ағырған соонда сығыс килгенін. Удаа чӱрек-тамыр, нерв системалары паза даа пасха кізі иді-ханының тоғызы сайбал чӧрібісче.\\n-\\tКискектең тоғыр нинӌе кізі прививка турғыстыр салған?\\n-\\tПрививка турғыстырҷаң тус пасталғанда, 23 августта піске 25 муң 290 кізее турғысчаң вакцина пирілген. Піс оларны ӱс неделя аразына прай турғызыбысхабыс. 14 октябрьдаң сығара кем турғыстырарға маңнанмаан паза кемге вакцина читпин парған, прививка турғызылча. Прай 23 муң азыра вакцина пирілген.\\nТаныхтирға кирек, пу прай вакцина нимес, хайзы пирілче, вакцина ӱзінҷі хати позыдылза, хоза прививкалар турғызылар. Піс тиксі 58 муң азыра кізее прививка турғызарға пӧгінчебіс.\\n-\\tВакцинация ӱс хати иртірілче. Хаҷан иң килістіре тус прививка турғыстырарға?\\n-\\tСағам - прививка турғыстырарына иң килістіре тус. Тасхар тың соох паза палғас нимес. Ӧӧні - хазых, ағырбинчатхан кізее прививканы турғызары. Хаҷан ОРВИ-наң ағырчатхан кізілернің саны асхынах паза кискекнең ағырчатханнар чоғыл. Вакцинация соонаң кізінің иммунитеді ӱс неделя тыыпча. Андада кізінің кискекке арачыланыс полча.\\n-\\tКискектең тоғыр прививка прайзына турғызылча ба?\\nПіс прививканы піссер айланған полған на кізее турғысчабыс. Россияның национальнай календарьына кирілген хайди даа итчең прививкаларны піс прайзына турғыспинчабыс. Оларны кізілер санға алылған орындағы имнег тураларында турғысчалар. Кискектең тоғыр прививкалар профилактика оңдайынаң иділчелер.\\nИң пастап вакцинация иділче кізілернең тоғынчатханнарға. Олар кискекнең ағырыбызарына чочыныс пар. Оларның санына кірчелер имҷілер, ӱгретчілер, садығҷылар паза даа пасхазы. Ідӧк олған садынзар чӧрчеткен палаларға, ӱгренҷілерге паза студенттерге, 60 час ас парғаннарға паза чӧреес ағырығларнаң ағырчатханнарға. Армияа хабылчатхан оолларға хайди даа кискектең тоғыр прививка турғызылча.\\n-\\tКискектең тоғыр прививканы полған на кізее идерге чарир ба алай турғыстырбас сылтағлар пар ба?\\n-\\tЯ, пар. Хайзы кізілернің нымырха киҷіріне аллергия полча, оларға кискектең тоғыр прививка турғызарға чарабас. Ол вакцина таңах нымырхазының киҷірінде ӧскірілче, аннаңар чарадылбинча. Андағ кізілерге прививка турғызарға чарадылбинчатханнаңар пічік пирчебіс.\\nКискекнең тың кӧп кізі ағырчатханы ілезіне сығысчатса, Роспотребнадзор паза организацияларның устағҷылары кискектең тоғыр вакцинация иртпееннерні, эпидемия ирткенҷе, тоғысха чӧрерге чаратпасха киректер. Мындағ чарадығ Роспотребнадзорның кирексіністерінҷе алылча. Ол кізілер тоғысха чӧрбинчелер, оларға чал ахчазы тӧлелбинче. Анзынаңар Роспотребнадзорда толдыразынаң чарыт поларлар.\\n- Пӱӱл кискектең тоғыр турғызылчатхан вакцина хайди адалча?\\n-\\tПӱӱл, ирткен чылдағы чіли, кискек ағыриинаң тоғыр турғызылчатхан вакцина «СОВИГРИПП» адалча. Прививка соонаң кізінің ағырыға 6 - 8 айға пик иммунитет тӧстелче. Турғызылчатхан вакцина чыл сай алысча. Анзы хайдағ кискек ағырии алындағы чылда ілезіне сығысханынаң палғалыстығ. Пӱӱл вакцина алыспаан.\\n-\\tПӱӱл хайдағ вакцина киректелчеткенін кем істесче?\\n-\\tТиксі тилекейдегі хазых хайраллахаң организация (ВОЗ) пар. Андағы ученайлар анзын істесчелер. Олар хайдағ вирус поларын ілезіне сығарчалар. Анаң хайдағ кискектең тоғыр, хайдағ пӱдістіг вакцина поларға киректеңер искірчелер. Оларның істезіглері хоостыра хазналар вакциналар тимнепчелер.\\n-\\tПрививкадаң пасха, кискек ағырығларынаң хайди арачыланарға?\\n-\\tКискек ағырығларына пик иммунитет полар ӱчӱн, прайзы даа пілчеткен олаңай нимелерге тудынарға кирек. Кізі хазых чуртас апарарға, араға іспеске паза тамкы тартпасха кирек. Чахсы азыранарға. Чахсы полар, хазыхты тыытса. Ідӧк часхы паза кӱскӱ тустарда поливитаминнер чиирге кирек.\\nКискекнең ағырчатханнарның саны тың кӧп полчатхан туста ундубасха кирек: ол ағырығ кии пастыра чухча паза вирустар холҷа кізее чух парчалар. Аннаңар эпидемия тузында ағырчатхан даа, ағырбинчатхан даа кізее маска кизерге киректелче. Тасхартын ибзер кірзӧк, холларны паза сырайны чууныңар.\\n-\\tПрививка турғыстырған соонаң кізілер кискекнең ағырыбысчалар ба?\\n-\\tИнъекция турғыстырған орын ағырча алай хызар парча. Пастағы, піреезі ікінҷі дее кӱнінде изі чохтанча, 37-ҷе градусха теере иді ізіпче. Прививка соонаң реакция ӱзінҷі кӱнінде полза, ол хайда-да ОРЗ алай ОРВИ чухтырып алған. Че кізілер кискекнең ағырбинчалар. Амғы вакцина арығлалған, ол мының алнында турғызылған прививкалардаң пасхалалча. Анда тіріг вирус бактериялары чоғыл, аннаңар вакцинация соонаң кізі ағырбинча.\\nІдӧк таныхтирға кирек, кізілер вакцинация соонаң ОРЗ паза ОРВИ ағырығларынаң ағырчалар тіп хомзынчалар. Пілерге кирек, прививка кискектең тоғыр турғызылча. Аннаңар сизінерге кирек, кискекнең ағырчатхан кізі идінің ізии 39 - 40 градус полча. Піреезінің, тізең, аннаң даа пӧзік кӧдірілерге айабас. Олох туста кізінің сӧӧктері сыстасчалар паза сиирі тартча. Ағырчатхан кізі, тур таа полбин, чатча. Ікі-ӱс кӱн пазынаң хоза чиділ паза пурун суу ах сыхча. Аннаңар кискек ағыриин ОРВИ паза ОРЗ ағырығларынаң пасхалирға кирек.\\n-\\tНаа ла ағырып пастабысса, ниме идерге?\\n-\\tУчастковай имҷіні ибзер хығыртарға кирек алай имнег туразынзар айланыңар. Имҷі, сірерні кӧріп, имнер пас пирер. Ибде посха имненерге чарабас. Паза, тоғысха чӧріп, пасхазына чухтырарға чарабазох. Хазыхтарыңны хайраллаңар.\\nАвтор : Чоохтасхан Наталья ТЮКПЕЕВА","num_words":682,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.136,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Тӱлгӱӌек — sostik.info\\nВерсия от 10:49, 20 августа 2014; Admin (обсуждение | вклад)\\nТӱлгӱӌек, хомыс тудынып алып, ойнап ала, ӧзен тӧ-бін чӧр сыххан. Илееде парабас, хозанахха учураппарды.\\n—\\tХайдар паризың, Тӱлгӱӌек пиӌе?—тидір хозан.\\n—\\tПір чирде той полча, тойға парим.\\n—\\tМині хада апарарзың ма?\\n—\\tАндағ улуғ тойға хайди апарбас...\\nАмды ікӧлең чӧр сыхтылар. Кӧглеп, сарнап, ӧзен тӧбін тӱс паризалар, удур Пӱӱр ойлап одыр.\\n—\\tХайдар паризар, нанӌылар?—тіпче.\\n—\\tТойға парибыс, Пӱӱр харындас!—тіпчелер пулар.\\n—\\tМині хада апарарзар ба?\\n—\\tМнні мӱндіріп алар ползаң, апарарбыс,—тидір Тӱлгӱӌек.\\n—\\tТуңмазын хайди апарбас,—тіп, Пӱӱр Тӱлгӱӌекті мӱндіріп алып, аннаң андарох чӧр сыхханнар. Тӱлгӱӌек хомызын ойнап одырча.\\nЫрах па, чағын ма парғаннар олар. Іди парчатханнарында, Абачах урун парды пуларға.\\n—\\tХайдар паризар, харындас-туңмалар?—тидір ол.\\n—\\tТойға парибыс, Аба ағаң, тойға. Снн чи хайдар пас чӧрзің?\\n—\\tХымысха кілеп пас чӧрчем. Мині чи хада апарарзар ба?\\n—\\tСині апарбаза, паза кемні апарарбысса, ағаң,— тидір Тӱлгӱӌек.\\nАмды тӧртӧлең улуғ кӧгде, улуғ сарында парирлар. Пара-пара тирең оймахха читтілер.\\n—\\tМына мында полар той. Аалӌылар чыылғанӌа, тӱрче сағыңар,—тіпче Тӱлгӱӌек. Тӱрче полып, пірсі пірсінең тудынып алып, кіріп алдылар ол оймахха. \"Кірерін кіріп алдым, хайдй ла сығар ним,\" — тіп сағынча Хозан. Кіргенде ноо ниме ползынза, ойын, кӧг пасталыбысхан. Ойни, ойни килгенде, Тӱлгӱӌектің азыранары килібіскен.\\nПӱӱріӌекке сыбыранып чоохтапча:\\n—\\tКӧрдек, тігі Хозан саға хайди ахсын чабал тудып одырча,—тіп.\\nАны ла искен, Пӱӱр Хозанахтың тӱк-тағын пурладыбысхан. Хозанахтың идін, ӱлесклеп алып, чіп одырлар.\\nТӱлгӱӌек иттіг-иттіг кизектерні кистінзер салып одырча. Той улғадып, улам нызырас, суулас парилар пулар. Хомыс табызы, хай, ыр-сарын оймахха толча. Ӧймахтаң тозын, ыс ла чіли, сыхча. Чир ӱстӱндегі аң-хус, аны кӧріп, хайхас турлар. Ойни, ойни килгенде, Тӱлгӱӌектің пазох азыранары килібіскен. Абаӌахха сыбыранча:\\nКӧрдек, Пӱӱр синзер хайди ахсын хойралтып, тілін сығарып одырча.\\nАба, Пӱӱрні хаап алып, олох чирзер ызыбысхан. Ам Абанаң Тӱлгӱӌек ікӧлең, игірлеріне ит толдырып, пӱгӱрлеріне мӱн толдырып, кӧглес парирлар. Тӱлгӱӌек чағлығ-чағлығ кизектерні кистінзер чазырып одырча. Ӱр бе, ас па полғанда, Тӱлгӱӌектің азыранары килібіскен. Амды ол кистіне тастаан чағлығ иттерін алып чіп одырча. Абаның, азыранары киліп, Тулғӱӌектең сурча:\\n— Син, туңмам, итті хайдаң алып чіпчезің?\\n—\\tМин харнымны чара тартып, андартын сығарып алчам,— тіп нандырча Тӱлғӱӌек.\\nАба, пт чирі киліп, харнын чара тартыбысхан. Парасхан андох ӧл чӧрібіскен... Аба иді чіп, Тӱлгӱ мынта нлееде ӱр айбыныбысхан. Абаның иді чызып таа ысхан. Ит чызына саасхан-хусхуннар чыылыс сыхханнар. Тӱлгӱчектің кирее хомай полыбысхан: хайди даа сыхчаан пілінминібіскен. Саасхан-хусхуннарны хығырып алып, оларны итке сығарарға чаллап алды. Олар аны сығарыбысх.аннар. Оймахтаң сығып алып, Тӱлгӱӌек, сарнап, кӧглеп, ӧзен чоғар ойли халған.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Тӱлгӱӌек&oldid=131»","num_words":355,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.082,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПӦЗІК ЧИДІГЛЕРЗЕР ПАСТАҒЫ ХААЛАҒЛАР МЫНДА ПАСТАЛЧА\\nАалдағы спорт. Таштып аймаандағы Аңчул аалда олаңай кӱрес чахсы тиліпче\\nТайға-тасхыллар аразында, улуғ чолларның тастыхти иптіг-амыр чуртазын апарчатхан Аңчул аалда пӧзік чидіглерге читкен кізілер кӧп полған, пар, ам даа полар тіп сағынчам. Ол санда спортта сабланчатханнар. Пу аалдаң сананаң чӱгӱрчеткен кустіг спортсменнер, амғы туста шахмат ойнапчатханнар удаа истіле тусчелер. Че иң кӧп сабланысты аалларына ағылчалар куреснең айғасчатханнар. Хайди таныхтапча позының аалына чарыдылған «Аңчул аал» киндезінде Вениамин Шулбаев, кибісте пӧзік чидіглерге читкен чир-суғҷыларының аразында 11 спорт узы. Таныхтирға кирек, Вениамин Прокопьевич позы даа чиит туста самбонаң айғасхан.\\nАмғы туста даа Аңчулдаң уғаа чахсы кӱресчілер сыхханнар. Чон аразындағы класстығ спорт узы, чииттер аразында Европа марииның чиңісчізі Мария Тюмерекова олаңай кӱреснең айғазарға позының тӧреен аалында пастаан. Аңчулдағы оолағастарны, хызыңағастарны кӱреске кӧніктір парча Юрий Тюмереков. Хаҷан-да позы чахсы харбасхан, спорт узы атха турысхан. Чоохха киліскенде, ол Хакасияның олаңай курезіне кӧп хозым иткен, таланттығ тренер полған Иннокентий Тюмерековтың туңмазы полча.\\nМин Аңчулда маңнаныстығ тоғын парчатхан Юрий Тюмерековнаң, тоғазып, чоохтазып аларға хаҷанох сағын чӧрчеткем. Че хайди-да чолларыбыс киліспин турған. Чуртас ағынында килістіре тус учурабинчатхан. Ӱр ниместе, тоғыс хоостыра Таштыпта полғанымда, Юрийнең тоғас парғабыс. Пазох маңзыт аразында даа полза, изеннезіп алып, кӧп нимес чоох-чаахнаң турып алғабыс. Тренер кізінің чахсы хабары пар полтыр. Ӱр ниместе аның ӱгренҷізі Николай Уксеков Сибирьдегі Федеральнай округтың мариинда 1-ғы орын алып алтыр. Марығ Тува Республиканың кінінде, Хызыл городта ирттір. Чоғархы Таштыптағы ортымах школаның 9-ҷы класстағы оол 52 килограмм кӧдірімде прайзын хыра уттыр. Ол марығда Тува Республиканың, Кемеров паза Хызылчар городтарның кічіг алыптары араластыр. Мыны санға алза, кічіг аалдаң парған оолның позын турыстыра кӧзіткеніне морсынарға килісче. Чиит куресчінің чидии ағаа спорт узына кандидат ат аларға оңдай пирче. Пічіктер тимнебізіп, ызыбысхабыс тіпче Юрий Николаевич. Сизінгенде, Аңчулда пазох пір чахсы кӱресчі улуғ спортсар чолын пастапча.\\n- Колядаң пасха, минің ӱгренҷілерім Алёша Миягашев паза Никита Шулбаев марығда араласханнар, - чоохтапча Юрий Николаевич. - Ол ікӧлеңе оң полбаан. Мындағ синніг марығларға чӧрер ӱчӱн, ам даа кӧп тоғынарға кирек пу оолағастарға. Тимненістері чахсы даа полза, опыттары читпинче.\\nАңчулдаң парған ооллар Хакасияның піріктірілген командазына кіртірлер. Ол 27 куресчінің аразында ӱзӧлең 2-ҷі орын алтырлар, пір оол 3-ҷі орынға сыхтыр. Пу салтарларны кӧрзе, кибісте харбазығлар хазыр парған осхас.\\nАңчулдағы олаңай кӱреснең айғасчатхан оол-хыстарның чидіглерін санға алза, олар уғаа чахсы спорт залында устарын таптапчалар тіп сағынчазың. Че сынында андағ нимес. Пӱӱнгі кунде Юрий Николаевич Аңчулда паза Чоғархы Таштыпта тоғыс апарча. Харын пу ікі аалның аралары ырах нимес. Аннаңар тренер прай чирде маңнанча. Аңчулдағы олғаннар советтер тузындох пӱдірілген школаның туразында айғасчалар. Чоғархы Таштыптағылар ідӧк иргі турада чыылызып алчалар. Пу тренировка иртірҷең ікі орынны спорт залы тіп полбассың. Матап тирлеп парған соонаң чайыныбызардаңар чоох таа чоғыл. Сағынчам, пасха даа аалларда тың на пасха полбас. Аннаңар пір саринаң олғаннарға айапчазың. Че пасха саринаң олар чуртас сидіксіністеріне маң пирбес поларға кічігдең ала кӧнікчелер.\\nАалларда тренер полчатханнарның паза пір ачырғастығ ӱлӱзі пар. Олар олғаннарны кічігдӧк спортха кӧніктірчелер. Школа тоосханҷа оларны ӧскірчелер. Че тузы читсе, ӱгренҷілері пасха орыннарзар парыбысчалар. Піреезі спортта, аннаң андар ӧзіп, саблан сыхча. Ол тустарда пастағы тренерлері хайди-да тастыхти тур халчатханға тӧӧй. Че хайди полар за, пӧзік чидіглерге спортсменнерні аалда тимнеп полбассың. Чииттерге дее хайда-да ӱгренерге кирек нооза. Аннаңар аалларда тоғынчатхан тренерлернің ӱлӱзі кічиҷек хусхаҷахтарны, ханаттарын тыыдыбызып, ӧӧрлендірібізері пол парча. Андағ чуртас.\\nСом «Земля таштыпская» газетаның архивінең алылған","num_words":514,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.161,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Кӱстіг Илка — различия между версиями — sostik.info\\nКӱстіг Илка — различия между версиями\\nВерсия 17:24, 20 октября 2014 (просмотреть исходный код)\\n(Новая страница: «Илка оолах кӱзі чох паза марлаас полған. Тасхар ойнирға парыбысчаң, анаң, тӱрче полза, мӱ…»)\\nТекущая версия на 17:26, 20 октября 2014 (просмотреть исходный код)\\n—\\tОйнап полбинчазың, одыр ибде, — хысхырған ол.\\n—\\tТаңда сині спортивнай секңияға апар саларбын, — хозьшған пабазы. — Кӱрезерге ӱгрен.\\n—\\tТаңда сині спортивнай секңияға апар саларбын, — хозылған пабазы. — Кӱрезерге ӱгрен.\\nТаңдазы пол килгенде, пабазы Илканы спортзалзар ағыл килген. Кӧрче Илка, аның тиңерек ле олғаннар чӱгӱр чӧрчелер, турникте тартынчалар, гантеляларнаң ойнапчалар. Оларны ӱгрет парча пӧзік сыннығ, поғда оол.\\nТекущая версия на 17:26, 20 октября 2014\\nИлка оолах кӱзі чох паза марлаас полған. Тасхар ойнирға парыбысчаң, анаң, тӱрче полза, мӱуребинең ойлап килче.\\n—\\tПаба—аң, Санка мині ти—ибіскен! — хоптанча Илка.\\n—\\tУдурлазарға кирек, — чоохтанча пабазы. — Син ир кізізің нооза.\\n—\\tМин ағаа сыдаби—инчам, — ыыңнапча Илка. —\\tМин сағаа нинӌе хати чоохтапчам, — тіпче пабазы, — иртен зарядка ит тур. Гантеляӌахтар сағаа ал пиргем. Кӱстіг полбазаң, кемге ле полза сохтыр чӧрерзің.\\nПабазы алнына турбинчатханда, Илка іӌезіне хоптанған:\\n—\\tІӌе—ең, Санка мині ти—ибіскен!\\nОк, парнактың палазы, мин аны амох! — ӧкпеленче іӌезі. Анаң тасхар чарғы идерге сых парыбысча.\\nНинӌе—де кӱн ирт парча. Илка олғаннарнаң пазох ойнапча. Ур дее полбаанда, мӱӱребинең ойлап килген.\\n—\\tНиме пазох пол парды? — сурча пабазы.\\n—\\tКоля минің мылтығазымны иыла—азып алған, — иазох ла Илка хоптанча.\\n—\\tАнаң, ойнап алза, пирібісиес ие, — чоохтанча пабазы. — Пирбинчетсе, нандыра пылазып ал.\\n—\\tМин ағаа сыдабинчам, — Илка ыыңнамча.\\n—\\tМин синің ӱчӱн чӱгӱр чӧрбесиін, позың турыс позыңа, — чоохтанған пабазы.\\nИлка іӌезінзер парған. Іӌезі сах андох тасхар сыххан. Тӱрчедең Илканың мылтығын агыл килген. Пазох, нинче—де кӱн ирт парғанда, Илка тасхар ойнирға парған. ӱрдее полбинаң, пурдай парып килген.\\n—\\tІӌең, мині олғаннар чазырхаах, хопчы хоор тіп сӧклепчелер, — хоптанган Илка.\\nІӌезі дее чӱгӱр чӧрерге чархан парған. Илканы позын иіткезінең айазынаң тошлат пиргсн.\\nИлканы алып алғаннар. Тыны хыстыхча, че чӱгӱртчелер аны. Пазы айланча, че турникте пірее дее хати тартынарға кӱстепчелер аны. Анаң харбасчаң сӱмелерге ӱгрет сыхханнар.\\nТир пырлапча Илканың. Ам даа ол тизібіскедег. Че аны хайди хыйыхтапчатханнарын сағын килзе, улам сіренче ол.\\n—\\tМаңат, маңат, — махтапча Илканы тренер оол. Іди пір ай ирт парды. Ікі ай. Илкаға тасхар ойнап чӧрерге маң чоғыл. Школа соонда ол спортзалзар маңзырапча. Ибде дее ыыңнап чӧрбинче, іӌе—пабазын чархандырбинча.\\nПірсінде Илка спортзалдаң айлан килчедір. Оларның туразы хыринда олғаннар ойнапчалар. Илканы кӧр салып, ниме—де чоохгазып, хатхырысчалар.\\n—\\tИзен, спортсмен, — кӱрленіп, пас килді Санка. — Хайа, соонзартын тееп пар килим.\\n—\\tТееп кӧр, — тіпче Илка.\\nСанка аны тееп пар килерге азаан кӧдіргенде, Илка аны азах харыбысхан. Санка сас—ойда напли тӱскен. Андада Коля чӱгӱр килген.\\n—\\tХайа, сумкаңны пылазып алим, — ачырғанча Коля.\\n—\\tПылас кӧр, — тіпче Илка.\\nКоля аның сумказын пылазып аларға холын сунғанда, Илка аны, холынаң хаап, пас азыра силібісті. Коля, тозын пурлада, кӱшли тӱскен.\\nОлғаннар амды Санканаң Коляға хатхырысчалар. Сым на полып, Санканаң Коля хыйа пас парыбысханнар.\\nНинӌе—де кӱн пазынаң Санканаң Коля Илказар пас килгеннер.\\n—\\tТарынма піске, чӧбе, — пыросынчалар олар. — Піс сині хайди ла полза итчең полғабыс.\\n—\\tТарынминчам, — тіпче Илка.\\n—\\tПісті спортзалзар хада алып ал, — сурынчалар олар.\\n—\\tЧе парарбыстар, — ынаан Илка. — Хада кӱрезербістер.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Кӱстіг_Илка&oldid=235»\\nПоследнее изменение этой страницы: 17:26, 20 октября 2014.\\nК этой странице обращались 1595 раза.","num_words":448,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.014,"special_characters_ratio":0.223,"stopwords_ratio":0.1,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ААЛ ХОНИИНА ХАБАЗЫҒ КИРЕК\\nӦӧркі Чӧп. Президиум чыылиинда депутаттар алынҷа законнарзар алызығлар кирерінең, федеральнай закон проекттеріне ӱндезерінең палғалыстығ сурығларны кӧрібіскеннер. Алынҷа хайығ часхы таарығ суриина салылған.\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев 10 апрельде президиум чыылиин иртірген. Пастағы сурығлар санында «Хакас Республиканың хазна гражданскай службазы должностьтарының реестрінеңер» республика законынзар алызығлар кирчеткен закон проекті полған. Кирілчеткен алызығлар республика правительствозына тоғызын апарарға полысчаң управление чох иділгенінең палғалыстығ. Управление апарған тоғыстың чардығы Хакасия пазының администрациязына артыл парған. Аннаңар хайзы должностьтар (Хакасия пазының полысчызы, пастағы орынҷызының полысчызы) администрациядағы хазна службазы должностьтары санынзар кирілген.\\nАннаң пасха, президиумдағылар «Хакас Республика чирінде муниципальнай чир сыныхтаан апарҷаң оңдайдаңар» паза «Хакас Республикадағы муниципальнай службадаңар» республика законнарынзар алызығлар кирчеткен закон проекттерін ӱзӱрібіскеннер. Алызығлар пістің законнарны федеральнайларға килістіре тӱптестірер пӧгіннең кирілче. Пастағы закон проекті чир тузаланызынаң палғалыстығ сыныхтағларны хаҷан паза хайдағ сылтағларнаң иртірерін тӱптестірче. Чарыда чоохтаза, андағ сыныхтағларның теезін орталатча. Ікінҷізі муниципалитеттердегі сыныхтағ органнарында кемнерге тоғынарға чарабас полчатханын чарытча. Іди орындағы сыныхтағсананыс органнарында муниципальнай пӱдістің пазына, депутаттар чӧбі пазына, орындағы администрация пазына, муниципалитет чирінде орныхчатхан чарғы паза право хайраллаҷаң органнарның устағҷыларына чағын туған полчатханнарға тоғынарға чарабас.\\nФедеральнай закон проекттеріне ӱндезер сурығлар аразында «Чир алтындағы ис-пайдаңар» федеральнай законзар паза Россия Федерациязының алынҷа законодательнай акттарынзар алызығлар кирердеңер» закон проекті хайығ тартхан. Закон проектін Россия правительствозы тимнептір. Иң пастағызын закон проекті хоостыра федеральнай законзар амды наа сӧс кирілче - «чир алтындағы ис-пайнаң тузаланғанының артхан-халған ниме-ноолары» («отходы недропользования»). Чарыда чоохтаза, наа закон чир алтындағы ис-пайны аныпчатханнарны ол артхан-халған ниме-нооларнаң хати тузаланарға кӧӧктірер. Анзына артхан-халған ниме-нооларнаң хати тузаланчатханнарға 2020 чылның 1 январьынаң сығара, ибіркі чир-чайаанға ӱрег итчеткен тӧлегні санапчатса, 0 коэффициент турғызылар. Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев пу закон проектіне хабазарға киректелчеткенін таныхтаан.\\n-\\tХалғанӌы 100 чыл аразына Россияда андағ артхан-халған ниме-ноолар 100 миллиардча тонна чыыл парған, - искірген ол. - Ол артхан-халған ниме-нооларда Менделеевтің чарым таблицазы чатча.\\nПрезидиумдағылар, чаразып, Россия правительствозы тимнеен закон проектіне хабазарға чаратханнар.\\nІдӧк депутаттар чағынғы сессияны иртірҷең кӱнні чарадыға алғаннар. Сессия 30 апрельде ир-тер тіп кӧріл парған.\\nЧыылығны тоозып, Ӧӧркі Чӧп кнезі алынҷа хайығ салған часхы таарығ суриина.\\n-\\tПіске Хакасия пазынзар, аал хонии министрінзер хати айланыснаң сығарға килізер, неке, - таныхтаан Владимир Штыгашев. - ГСМ паза ӱреннер паалары ӧс парғаны хоостыра аал хонииндағыларға хабасчаң оңдай кӧр саларға кирек. Амғы тусха республикада фермерлернің пірдеезі андағ полызығ алғалах. Часхы пӱӱл ирте пасталыбысхан, таарығ тузы ідӧк ирте пасталар. Аннаңар пу сурығӌа чапчаң тоғынарға кирек. Ундубаңар: «Часхының пір кӱні чыл тооза азырапча».\\nАал хонии политиказынча комитет кнезі Пётр Воронин президиумдағыларға таарығ тузына ахчалығ полызығ пирҷең оңдай тимнел парған тіп искірген. Че республиканың аал хонии паза финанстар министерстволары ахча сині хоостыра пір чӧпке кил полбинчалар осхас. Аннаңар Хакасия правительствозы синінде чарадығ ам даа алылғалах, че пу чағында ол сурығ пӧгіл парарына ізеніс пар.","num_words":414,"character_repetition_ratio":0.07,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.075,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Пайрамнығ тӧреен кӱні. Россияның паза Хакасияның саблығ артизі Евгений Улугбашев чоныбыс поғдархазы полча. Хайӌының кӱст��нізінең хакас кӧглерін Францияда, Италияда, Великобританияда, Японияда паза пасха даа хазналарда искеннер. Ол, чир ибіріп, тӧреен чирін, хакас чонның культуразын тилекейге сабландырча. 12 мартта изебі чох таланттығ чир-суғӌыбысха 50 час толды.\\nЕвгений Улугбашев ӱгретчілер сӧбірезінде тӧреен. Пабазы Александр Еремеевич ӧткін хылыхтығ кізі полған, ол школада істенген, аал чӧбінең устаан. Іҷезі Валентина Семёновна, хыс фамилиязы Кызылчакова, Истегі ортымах школада пасха хан тіллері уроктарын апарған. Олған тузын сағысха киріп, хайҷы чоохтапча:\\n-\\tПрайзы мині Ис аалдаң сыххан кізее санапча, сынында тӧреен чирім -\\tПии аймаандағы Бондарев аал. Іӌем институтты пабамнаң пір чылға пурун тоозыбысхан. Ол позы Ӧлең чазыдаң, че пастағы туста пабамның чирінде тоғынарға чаратхан, аннаңар Бондаревте чуртаан.\\nЖеняа пис ай толғанда, чиит ирепчі Ис аалзар кӧскен. Итсе-де, пастап Улугбашевтер Таштыпсар чол туттырлар. Совет тузында вузты тоозыбысхан улусха алған специальность хоостыра хайди даа ӱс чыл тоғыныбызарға киректелҷең. Александр Еремеевич істеніс чолын Таштып аймаанда пастирға кирек полған. Че ол туста Истегі школанаң аның чир-суғҷызы Фёдор Тюкпиеков устаан. Ол чиит ӱгретчілерні Ис аалзар тоғысха хығырған. Анда Улугбашевтер чурт салынғаннар, Женяның Слава паза Серёжа туңмалары тӧрееннер.\\nЕвгений Улугбашевтің таниинаң, Исте чуртас хайнаҷаң. Кізілер ӧӧнінде совхозта істенгеннер, пик чуртааннар. Орындағы школада иртеннең иирге палалар табызы истілҷең. Анда олғаннарға аймах секциялар тоғынған. Ӱгренҷілер кӱреске, волейболға, хорға чӧрҷеңнер. Женяны, тізең, паба-іҷезі Ус чулдағы олған музыка школазының Истегі пӧлиинзер кир саларға чаратханнар. Аннаң таланттығ музыкант Александр Тоданов устаан.\\n-\\tПабамнаң іҷем, мині музыка школазынзар киріп, чайаачы ус поларға кӧстебееннер. Олар мині сіліг кӧглерге тартылзын, искусствонаң таныссын тіп сағынғаннар. Школада пала толдыра полған, олғаннар ӱбӱрҷең кӧг тиріглерінең, баяннаң ойнирға ӱгренҷеңнер. Ӱгретчілер кічіг чайаачылардаң ӱбӱрҷең музыка инструменттерінің оркестрін тӧстеп алғаннар. Мині баян клазынзар пирібіскеннер, ӱгретчім Фёдор Табаев полған.\\nХакасияның делегациязы Казахстанда ирткен чоннар аразындағы фестиваль тузында. Алматы. 1993 чыл.\\nКічігде музыкант поларға сағыс чох полған. Музыка школазынаң пасха грек-рим кӱрезінҷе секцияа чӧрҷеңмін. Аны саблығ тренер Александр Кильчичаков апарған. Ол кӧп оолға спортсар чол асхан. Кӱрезерге кӧңніме кірӌең, чир-суғҷым Вениамин полбаан полза, кӱзімні спортта сынирҷыхпын, неке. Пӱӱнгі кӱнде Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы Вениамин Боргояковты прайзы таныпча полар. Андада ол студент полған, мині Ағбандағы музыка училищезінзер кірерге кӧӧктіріп алған.\\nМузыка училищезінде Евгений Улугбашев 1984 - 1988 чылларда ӱгренген. Хакас оолны баяннаң ойнирға пас��ап Василий Зырянов ӱгреткен, анаң чиит кізі Владислав Галочкиннің холында узын таптаан. Пӧзік устығ ӱгретчілер чир-суғҷыбысха тирең пілістер пиргеннер, кирек чӧптернең полысханнар.\\nОл туста училищенің прай студенттері «Кӱн чахайағы» ансамбльзар хайди даа чӧрерге кирек полғаннар. Оол-хыстар ырлаҷаңнар, теелбектенҷеңнер, музыканттар, тізең, оркестр тоғызында араласчаңнар. Саблығ артист чооғын узаратча:\\n-\\t«Кӱн чахайағынзар» неделяда ӱс хати чӧрҷеңміс, полған на репетиция ікі час парҷаң. Оркестрде тӧрт чыл контрабаснаң ойнаам, баяннаң кӧглерні толдырарға опыттығ музыканттарға ла чарадылҷаң. Училищеде ӱгренчеткенімде, оркестрнең паза ансамбльнаң Павел Ким устаан.\\nЕвгений Улугбашевтің ӱгретчілерінің санында хайди даа композитор Георгий Челбораковты адирға кирек. Хакас кӧгҷі музыка училищезінде чатхан уроктарын апарған. Евгений Улугбашев халғанҷы курстың студенті полғанда, Г.И.Челбораков аны драматург Михаил Кильчичаковсар хайлирға ӱгренерге ызыбысхан.\\n-\\tМихаил Еремеевичтің тоғыс кӧп полған. Че хайди даа маң чохха тӱссе, ол миннең пір айҷа айғасхан. Андада кирек киліспеен тіп сағынғам. Ноғадаңар? Семён Кадышевнең Михаил Кильчичаков кӱӱледе оңдайнаң хайлаҷаңнар, мин, тізең, хырлаҷаңмын. Пір дее орта хайлап полбинчатханыма ачырғанғам, сынында хырлап хайлаҷаң полтырбын нооза. Че анзын ӱс чыл пазынаң на оңарып алғам.\\nМузыка училищезін тоозыбысхан чиит специалист тоғысха Ус чулдағы олған музыка школазынзар кірген. Ӧмедегілер таланттығ оолны чылығ удурлааннар, ол тоғысха кӧнігерге маңнанған, че ӱс ай пазынаң хакас музыкант армияа хабылған. Евгений Александрович сағысха кирче:\\n-\\tСлужбаны иртчеткенімде, арғыстарым пістің областьта филармония азылғаннаңар искіргеннер, че, сынны чоохтаза, ол хабарға улуғ хайығ айландырбаам. Мині Ус чулдағы музыка школазында сағыпчатханнар, директор Владимир Албычаков тоғыс орнын тудар тіп молҷаан. Аннаңар служба соонда Ағбанзар читкенімде, музыка училищезінзер кіріп, анда ӱгренчеткен очы туңмам Сергейге тоғазып, ибзер табырах парыбызарға пӧгінгем.\\nУчилищеде, тізең, Павел Михайловичке тоғас парғам. Ол мағаа «Ӱлгер» ансамбльзар музыканттар киректелче теен. Анаң минзер кӧріп тіпче: «Син, Женя, баяннаң ойнапчазың, ағаа хоза чатхан саап пілчезің, пар сурыныс пічиин пас, ікі неделя пазынаң филармониязар тоғысха сығарзың». Ӱгретчімнің сӧстерін истіп, пастап алаң ас парғам. Армиядаң айланып, паба-іҷеме тоғазарға даа маңнанмаам, мині, тізең, тоғысха сӱрчелер. Хайди поларзың, іди кӱстепчеткенде, филармониязар тоғынарға кіргем. Ол кирек 1990 чылда кӱскӱзін полған. «Ӱлгер» ансамбльда пастағы чылларда концертмейстер полып істенгем, ідӧк, чатханнаң ойнап, хайлирға пастаам.\\nКӰМӰС ТАЙ ХАМНЫҢ КӦРГЕНЕГІ\\nХайҷы чолынзар кізілер аймахти кірчелер. Ӧӧнінде тахпахчы-хайҷыларның тӧлі хайлап сыхча, піреезінің тӱзіне хай ээзі кірче, чол асча. Евгений Улугбашевтеңер чоохтаза, ол кӱстіг хамның кӧргенегі полтыр. Аның ады - Кӱмӱс тай Сазанаков. Ол Таштып аймаандағы Улуғ Арбыт аалда чуртаан, кізілерге матап полысчаң, орындағы чон Кӱмӱс тай хамны амға теере аарласнаң сағысха кирче.\\nЕвгений Улугбашев, службаны иртібізіп, Михаил Кильчичаковсар хатап айланарға пӧгінтір. Хомзынысха, 1990\\tчылда чайғызын саблығ драматург ах чарыхтаң парыбысхан.\\n-\\tЧе мағаа талаан полған, Михаил Еремеевич музыкант Сергей Чарковты хайлирға ӱгрет саларға маңнантыр. Арғызым миннең пілістерінең ӱлескен. Сергей хайлир орнына ноға хырлапчазың тіп мині хырысчаң.\\n1991 чылда піс гастрольларнаң Тувазар чӧргебіс. Анда хоомейҷiлернең тоғасханда, Сергей Чарков тува чайаачыларына мині пасхаҷыл оңдайнаң хайлапча тіп чоохтаан. Олар хайның пу кӧрімін тувалар «каргыраа» адапчалар тіп чарыт пиргеннер. 1992 чылда хонҷых республикада ирткен хайҷылар мариинда араласханда, мин хырлап хайлаан ӱчӱн лауреат атха турысхам. Соонаң хайдағ ла марығларда узымны сынабаам, че пу чиңіс амға теере мағаа аарлығ.\\nУзын тилідерге пӧгініп, Евгений Александрович ХакНИИЯЛИ-ның, Хакас радиозының чыындыларын істескен. Ол, Семён Кадышевтің кассетаа пазылған хайын магнитофон пастыра истіп, кӧглерні ноталарға пасхан. Ідӧк магнитофон пастыра чиит кізі саблығ хайҷы чіли чатхан хағарға ӱгренген. Е.А.Улугбашевтің таниинаң, композитор Александр Кенельнің істезігліг тоғыстары уғаа тузалығ полған.\\nЧе чиит кізі сизінген, пілістерін алғыдарға кирек. Ол пӧгіннең артист 1994 чылда Курмангазының адынаң Казах консерваториязынзар ӱгренерге кірібіскен. Чир-суғҷыбыс таныхтапча:\\n-\\tКазахстанда консерватория 1944 чылда тӧстелген, ол тилекейге сабланча. Мин узымны Казахстан культуразының саблығ деятельі, доцент Абдулхамид Райымбергеновтың холында тиліткем, хомыс паза домбра клазынҷа заочно ӱгренгем. Ӱгретчілер сурынызынаң сессия тузында студенттерні чатханнаң таныстырҷаңмын, аннаңар дипломда ідӧк хакас чон тирии кӧзіділ парган.\\nПӧзік ӱгредігні мағаа хатығ 1994 - 1999 чылларда аларға киліскен. Паба-іҷем, сӧбірем полыспаан ползалар, сағынған сағызым толбасчых, неке. Аның ӱчӱн оларга улуғ алғызым читірчем. Абдулхамид Искаковичнең пик палғалыс тутчам. Ол Ағбанда иртчеткен Кенельнің адынаң тиксі Россия мариинда жюри тогызында тӧреміл араласча.\\nЕвгений Улугбашев гастрольларға матап чӧрче. Ол хакас культуразынаң США-ның, Францияның, Италияның, Швейцарияның, Великобританияның, Японияның, Турцияның, Ортын Азияның чуртағҷыларын таныстырған. Россия регионнарынҷа, тізең, чир-суғҷыбыс читі кірести чӧр салған. Ол чоохтапча:\\n-\\tЧорыхтарымны сағысха кирзем, пастағы гастрольлар иң танығлығ пілдірче. Таң андада чиит полғаным сылтаанда, таң кізі, аймах чирлерҷе чӧріп, кӧнік парча. Хырығ озаринзар пастағызын на «Ӱлгер» ансамбльнаң хада 1994 чылда чӧргем. Хада тоғы��чатхан арғыстарымнаң концерттерні Бельгияда паза Голландияда кӧзіткебіс.\\nЯпонияда поларга ӱс хати ӱлӱс тӱскен. Пастағы чорых 1997 чылда полған. Вячеслав Кученов, Сергей Чарков паза мин хакас тахпахтарын, ырларын толдырғабыс.\\n1999-2000 чылларда Абдулхамид Райымбергеновтың хығыртиинаң «Илбек чазының кӧглері» чоннар аразындағы проектте араласхам. Аның араласчылары Казахстаннаң, Кыргызстаннаң, Туркмениядаң паза Хакасиядаң полғаннар. 1999 чылда піс Италиядағы кӧрігӌілерні тӱрк чоннарының кӧглерінең таныстырғабыс. 2000 чылда, тізең, Франциязар гастрольларнаң чӧргебіс.\\nХалғанҷы чорыхтардаң Канныда ирткен Россия искусстволарының фестивальын таныхтирға кирек. Анда Хакас филармониязының симфоническай оркестрінең хада алыптығ нымахтың ӱзіктерін толдырғам.\\nЕвгений Улугбашевті хайҷы чолынзар Георгий Челбораковнаң Михаил Кильчичаков киргеннер. Саблығ устарның «сын ӱгренҷізі» полып, чир-суғҷыбыс 15 чыл артиинаң ӱгретчі тоғызынаң айғасча, олғаннарға паза чииттерге хай искусствозынзар чол асча. Аның ӱгренчілерінің санында музыкант Вячеслав Албычаковты, «Кӱн чахайағының» устағҷызы Дмитрий Сафьяновты, «Тигір хуры» ӧменің устағҷызы Алина Туденеваны адирға кирек. Оларны хайҷы ХГУ-ның искусство институдында ӱгреткен. Пӱӱнгі кӱнде чайаачы ус, республиканың олған искусство школазында істеніп, хакас палаларны чатханнаң ойнирға ӱгретче.\\nПайрамнығ чазынаңар сағыстарынаң ӱлезіп, Евгений Улугбашев таныхтапча:\\n-\\tЧуртас табырах иртчеттір, киҷее ле музыка школазының иркінін алтаам, пӱӱн, тізең, 50 час тол парды. Санапчам, чидіглерім пар, че итчең тоғыс аннаңох кӧп. Хакасияда хайҷылар искусствозын мыннаң мындар тилідерге кирек. Ол сағыснаң 2017 чылдаң сығара хайҷылар ӧмезін тӧстирінең айғасчам. Кирек килізер тіп ізенчем. Ӱгренҷілеріме толдырҷаң произведениелер чидіспинче, аннаңар наа кӧглер пазарға киректелче.\\nСӧбіремнеңер чоохтаза, палаларым Тимурнаң Карина - имнег вузтарының студенттері. Хада хонғаным Ирина Аркадьевнанаң ӧӧн пӧгінібіс -\\tоларны, азахха пик турғызып, чон аразынзар кир салары. Позым, тізең, кӧп тоғынарға, хынығ проекттерде аралазарға, чоныма туза ағыларга пӧгінчем.","num_words":1226,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.113,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КӦНІ СУРЫҒЛАРҒА - КӦНІ НАНДЫРЫҒЛАР\\nКӧні палғалыс. 20 ноябрьда Хакасия пазы Валентин Коновалов пастағызын на республика чуртағӌыларынаң улуғ палғалысха сыхты. Кӧні палғалыс Н.Г.Доможаковтың адынаң национальнай библиотеканың залында ирткен\\nХАЙДАF ДАА УЛУҒ ПАСТЫХТЫҢ ТОҒЫЗЫН ЧАРЫДАРЫ - ОЛ УҒАА НАНДЫРЫҒЛЫҒ ТОҒЫС. МЫНДА ХАЙДАҒ ДАА САҒЫСТЫ, АНЫ ЧООХТАНҒАН КІЗІНІҢ КӦНІ КӦРІЗІН САЙБАБИН, ЧИТІРЕРІ КИРЕКТЕЛЧЕ. АННАҢАР, ХАКАСИЯ ПАЗЫ ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВТЫҢ КӦНІ ПАЛҒАЛЫЗЫН ЧАРЫДЫП, ПУ ХАБАРНЫ «КӦНІ СУРЫҒЛАРҒА СЫН НАНДЫРЫҒЛАР» ТІП АДАП САЛҒАБЫС. ХАЙДИ ПІС КӦРЧЕБІС, ВАЛЕНТИН ОЛЕГОВИЧ ЧОНҒА ЧАҒЫН ПОЛАРҒА КӰСТЕНЧЕ, ИТСЕ, ОППОНЕНТТЕРІ АНЫҢ ПУ КӰСТЕНІЗІН САЛА ПАСХА САРИНЗАР АЙЛАНДЫРАРҒА КӰСТЕНЧЕЛЕР. ЧЕ РЕСПУБЛИКА ПАЗЫ, ПУ ОРЫНДА ПІР ЧЫЛ ТОҒЫН САЛЫП, НОҒА АЗЫХ ЧООХТАЗЫҒА КӦНІ ПАЛҒАЛЫСЧА СЫХХАНЫНАҢАР НАНДЫРИИНДА «МИНІ ЫРА-ЧАРА ТАРТ ПОЛБАССЫҢ» ТЕЕН.\\nКӦНІ ПАЛҒАЛЫС ӰЛГӰНІ ПАЗА ЧОННЫ ЧАҒЫННАТЧА\\nСынап таа, кӧні палғалыс тузында «хатығ» сурығлар пирілген дее полза, ол оларға сын паза кӧні нандырығ пирерге кӱстенген. Кӧзідімге, чал ахчазынаңар алай Наа чыл алнындағы премиялардаңар. Ундутпааннар хабарҷылар Валентин Олеговичтің табығ кампаниязы тузындағы молҷағларын толдырчатханнаңар сурарға. Че чонны аннаң пасха постарының чал ахчазының ӧзізі, чурт-коммунальнай хоных сурығлары, чоллар, имнег кирее, экологияа ниме-ноо сығарызының теелізі сағыссыратчаттыр.\\nКӧні палғалысты РТС, youtube телеканалларда паза Хакасия пазы Валентин Коноваловтың социальнай сетьтердегі аккаунттарында кӧрерге чарир полған.\\nАны РТС телеканалның ведущайы Эдуард Иванов паза «Абакан 24» телеканалның хабарҷызы Алексей Кириченко апарғаннар.\\nКӧні палғалыстың модераторы Хакасия пазы администрациязының пресс-служба паза искіріг управлениезінің пастығы Ирина Емельянова полған. Залда республиканың прай министерство кізілері, газета-телевидение устағҷылары паза хабарҷылар одырғаннар, видеопалғалыста, тізең, город-аймахтар пастары кӧні палғалыстың пасталарын сағааннар. Прайзы 19.00 часха тимде полған.\\nЧоохтирға кирек, республика пазына сурығлар азынада чыылған, тиксі алза, пір муң азыра айланыс Хакасиядаң ла нимес, ідӧк Тувадаң, Хызылчар крайынаң, Иркутск паза Новосибирск областьтарынаң кіртір. Сурығлар ЖКХ-ға, политикаа, чал ахчазына, чолларға, имнег киреене паза пасха илееде сурыға теелгеннер. Администрация прай сурығларны кӧстегліг министерство-ведомстволарға читірерге молҷаан. Ведущайлар постарынаң таныстырған соонаң кӧрігділерзер Хакасия пазы Валентин Коновалов сыххан. Ол чыылған чоннаң паза кӧрігҷілернең изеннескен соонаң Эдуард Иванов ағаа пастағы сурығны пирген: «Ноға мындағ оңдайнаң азых чоохтазыға сығарға чаратхазар?»\\n-\\tЧоннаң чоохтазығ мағаа наа ниме нимес. Пастағы кӱннең сығара палғалыс ӱзілбинче. Город-аймахтарда тоғазығлар иртірчем, алында тоғасчамох. График хатығ даа полза, мин кізілернең тоғазарға тус таапчам. Соцсетьтерде айланыстар тӧреміл юрче. Мин оларны, маң тус табылзох, кӧрчем. Мындағ оңдайнаң палғалысха пастағызынна сыхчам. Сағынчам, ол орта оңдай. Ниме дее полза, мині ыра-чара тарт полбассың. Мындағ кӧні палғалыс кӧп кізінең палғалызар оңдай пирче, ағаа хоза ол пістің министерстволарның чоннаң, оларның сидіксіністерінең тоғыстарын айнытча. Андағ оңдайнаң ӱлгӱ чонға азых, - нандырған Валентин Олегович.\\nАлексей Кириченко суриин республика пазының тоғызына оп��оненттернің хайиинаң палғалыстырған.\\n-\\tСынында мин оппоненттерге алғызым читірчем, - теен Валентин Коновалов. - Ӱлгӱнің тоғызын ӱзӱрерге кирек, ӱлгӱ азых, чазырдаң ниме чоғыл. Мин чахсыны хомайға, «ах нимені» «хараа» айландырчатханына кӧнік парғам. Че, андағ даа полза, хабарҷыларны тоғыстағы киктелерге тудынарға хығырчам. Молҷағлардаңар чоохтаза, пістің партиянаң пірге тимнелген программа полған. Анда таныхталған сурығларны толдырарға кӱстенчебіс, ӧӧн тиріг - Хакасияның тиліс стратегиязы. Пілдістіг, оларны пір чылға толдыр полбассың, ол асхынах тус, че, андағ даа полза, кӧп ниме иділ парған...\\nБЮДЖЕТ ПАЗА ХАБАЗЫҒ СУРЫҒЛАРЫ\\nПӱӱнгі кӱнде Хакасияның 2020 чылға паза кӧрілчеткен 2021-2022 чылларға республика бюджедінеңер закон проекті парламент холында, депутаттар азых ӱзӱріглер иртірібіскеннер, чағынғы сессияда аны пастағы хығырығда ӱзӱрерлер. Хакасия пазы Валентин Коновалов ағаа хомай нимес паалағ пирчетсе, аның орынҷызы Ирина Войнова пу бюджетті АМБИЦИОЗНАЙ санапча. Ноға? Пу сурыға ол кӧні палғалыста нандырығ пирген:\\n-\\t2020 чылда піс федеральнай кіннең 12 миллиард тартып аларға пӧгінчебіс, ол пу чылдағызынаң 2 миллиардха кӧп. Нацпроекттерде - 6 миллиард салковай, ол пӱӱлгізінең 1 миллиардха кӧп! Чоохтирға кирек, Хакасия нацпроекттерні чуртасха кирчеткен иң чахсы регионнар санында! Пу тоғыста муниципальнай пӱдістерге хайди даа алғыс читірерге кирек, олар проект-смета пічіктерін тузында тимнеп салчалар. Пу ла кӧзідіглерні санға алза, бюджетті амбициознай санирға чарир!\\nХабарҷылар Москвада чыылысхан комиссияның чарадиин пілерге хынғаннар. Валентин Коноваловтың таниинаң, 2019 чыл тооза республика федеральнай кінзер хабазығ сурап айланған. Пу наада чыылысхан комиссия чарадиинаң Хакасия бюджедінзер ноябрьда 400 азыра миллион салковай кірер, чыл тоозылғанда - 1,5 миллиардча.\\nАхча хайызығлары ідӧк Хакасия правительствозының паза Ағбан город устағ-пастааның талазығларына сылтағ полчатханы хабарларда тӧреміл таныхталча. Сынында кирек хайди полчатханын пілерге хынған Хакасияның журналисттер пірігізінің кнезі Ольга Ширковец. Валентин Коновалов таа, Ағбан город пазының тоғызын толдырчатхан Владимир Жуковский дее ӱлгӱ органнарының пілісчеткенін таныхтааннар. Анзын ідӧк пӱӱл ноябрьда Москвада «Хорғыс чох паза чахсы чоллар» нацпроект хоостыра хоза ӱлестірілген ахчадаң республикаа пирілчеткен 233 миллион салковайны прай Ағбан город чолларына позыдардаңар чарадығ киречілепче. Владимир Жуковскийнің искіриинең, ахча Пушкин орамазын Некрасовтаң пасти Жуковтың орамазына теере паза Павших коммунаров орамазын Хлебнайдаң Нагорнайға теере тиксі тыхтирына позыдылар.\\nААЛЛАРҒА ЧОЛЛАР КИРЕГӦК\\n«Хабар» газетаның хабарҷызы Наталья Субракова Хакасия пазын ааллар аразындағы чолларға хайығ айландырарға сурынған. Нацпроект хоостыра Ағбан-Харатас агломераци��зына улуғ хайығ айландырылча нооза. Ыраххы аалларзар чоллар, тізең, хайығ чох халчалар, кӧзідімге Асхыс аймаандағы Ӱс чул - Илимор паза Казанов - Аңдыл чон чоллар хаҷанох тиксі тыхтағ тоғызын кирексіпчелер. Хакасия пазының таниинаң, ол ӧӧнінде аймахтар нандырчатхан чоллар. Олар чол чыындызынаң пирілген ахчаны пос хынғанни хоратчаттырлар. Андағ даа полза, Хакасия пазы пу чолларны республиканың транспорт паза чол хонии министерствозына алында хайығда тударға чахаан.\\nЧоллар ідӧк Харатас городтың, Зеленай аалның, Тепличнай посёлоктың чуртағҷыларын сағыссыратчалар, уламох льготалар хоостыра чир участоктары пирілген орыннарда.\\nХАБАЗЫҒ КИРЕК, ЧЕ ОҢДАЙ ЧОҒЫЛ\\nХакасия казначейство хайиина кір парғаннаңар, ӱлгӱлернің холлары палғалых. Россияның финанстар министерствозынаң чӧптезіг хоостыра республиканың чуртағҷыларға хоза льготалар кирдең оңдай чоғыл. Чоох парча палаа 3 часха теере кӧрілген пособиені, пасталығ класстарның ӱгренҷілерін тикке азырирын паза даа пасха хабазығларны кирердеңер.\\nЧУРТАС ОҢДАЙЛАРЫ АЛЫСПААН, ЧАЛ АХЧАЗЫ ЛА\\nӀди тиирге чарир Хакасия пазының пос чуртазынаңар сурығларға нандырии хоостыра. Хайдағ квартирада Хакасия пазы Валентин Коновалов чуртапча? Хайдағ машиналығ чӧрче? Чал ахчазы хай син? Пу паза пасха сурығларны хабарҷылар ла нимес, чуртағҷылар даа пиргеннер.\\nЧуртапча республика пазы олох квартирада, чӧрче олох машиназынаң. Ағаа хоза сӧбіреде пір ле машина, пірее хаҷан паза пір машина аларбыс ла сағынчам теен Валентин Олегович. Чоохтирға кирек, сӧбіре ӱс пала ӧскірче. Чал ахчазын даа Валентин Олегович чазырбаан. Пастағы айда ол 90 муң салковайға тиңнелген полза, амды 200 муңа чит парчаттыр. Наа чылны ибде сӧбірезінең паза арғыстарынаң хада таныхтирға пӧгінче.\\nСУРЫҒЛАР - АННАҢ-МЫННАҢ\\nВидеосурығлар даа, эфир тузында пирілген сурығлар даа аннаң-мыннаң пирілгеннер. Ағбан город чуртағҷылары иң ӧткін араласханнар, аннаң пасха Харатастаң, Саяногорсктаң, Асхыс, Пии, Шира, Орджоникидзе аймахтарынаң сурығлар пирілгеннер. Кӧні палғалыста телефонҷа палғалыс читпеен, неке. Итсе, палғалысчаң оңдайлар ӧӧнінде Интернетті кирексееннер, республикада, тізең, прай ла аалларда мобильнай Интернет чоғыл. Пу пастағы кӧні палғалыс полчатханнаңар, пазағы палғалыста читпестер санға алылар тіп ізенчебіс.\\nТиксі сурығларны кӧрзе, Валентин Коноваловха республика пазына табылғаннаң сығара хазна ӧдізінҷе сурығлар пирілҷең. Аннаңар пу сурығ кӧдірілбеенде, правительство пу сурығҷа хайди тоғынчатханы пілдістіг нимес. Хакас чонына кӧні теелчеткен пір сурығ даа пирілбеен. Таң олар чох полғаннар, таң эфирге сығарылбааннар алай сағыссыратчатхан пір дее сурығ чоғыл ба? Піс экология суриина теелбеебіс, че сурығ полған, республика пазы ағаа нандырығ пирген, ол алындағы нандырығлардаң пасхалалбинча («Хабар» газетаа паза «Интерфаксха» пирген интервьюларда).","num_words":1028,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.144,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Тоғынып алған ахча — sostik.info\\nТоғынып алған ахча\\nМикей оолағасха ибде одырарға ирістіг полған. Кӱнӧрте прайзы тоғысха парғлабысча, че ол, тізең, ибде халча. Пабазы ырах чайлағда інектер хадарча, іӌезі андох інектер саапча. Камзар аӌазы хойлар хырығарға чӧрче. Хой хырыхчатхан туста орындағы пастыхтар тоғыс чох одырчатханнарны паза улуғ класстарда ӱгренчеткен олғаннарны хой хырых пирерге хығырӌаңнар. Микейнің аӌазы Камзар тоғыс класс тоос салған. Аннаңар андар чӧрче. Анаң оларға ахча пирӌең осхастар. Іди махтанған ағаа Камзар.\\nМикей ағаа атааннаан. Ол, хой хырығып пілӌең полза, ідӧк чӧрерӌік. Анаң ағаа ахча пирерӌіктер. Микей, маңат—маңат тоғынып, кӧн—кӧп ахча алып аларӌых. Ниме аларӌых ол? Ойнаӌахтар, тайнаӌаң саастар, конфеталар... Халған ахчазын паба—іӌезіне пирерӌік.\\nПір кӱн іди Микей, чалғызан халып, Камзар тогынчатхан орынзар парарға чарадыбысхан. Ол орын аал пазында полған. Микей нинӌе хати Камзардаң позын тоғысха хада алып алзын тіп сурынған. Че Камзар, син ам даа кічігзің тіп, аны аларға хынмаӌаң. Хайдаң ол кічіг! Тӧрт классха сыххан. Ам андар позы пар сыххан. Камзарға хырыстырарын пшзе дее, ӧчезіп парғап.\\nЧолда Тимка арғызы учурап парған.\\n—\\tСин хайдар парирзың? — сурған ол.\\n—\\tХой хырығарға, — нандырған Микей.\\n—\\tСин хой хырығып пілчезің ме? — ӱрӱкче арғызы.\\n—\\tЧох, мин кӧрерге ле парчам, — тіпче Микей.\\n—\\tЧе, андағда хада парааң.\\n—\\tЧе, парааң.\\nАннаң андар пар сыхтылар арғыстар. Парғаннар, парғаннар. Наа школа хыринӌа, иргі клуб сидені ӧтіре, чаада чат халғанчааӌыларға турғысхан хумартхы тастығ тӧңні азыра, солбырап ахчатхан сууӌах кизіре.\\nМына ол хойлар хырыхчатхан улуғ кошара. Ізіг кӱн дее полза, анда кізілер хайынысханнар. Оолахтар кошара істіне кіргеннер. Анда чииттер паза улуғлар хой хырыхханнар. Оларның аразынӌа парчадып, Микей аӌазын кӧр таап алған. Ол ах тӱктіг хойны хырыхчатхан. Электричество кӱзінең тоғынчатхан машинка, тырлабинаң, халын тӱкті алча. Хой сым на чатча. Мындағ ізігде хысхы тоннығ ағаа аар полған полар. Ам истиин тартып чатча. Че мына аӌазы хырығарын тоозыбысты. Хылчаңнап, пуларны кӧр салған.\\n—\\tСірер мында ниме итчезер? — хатығ сурған ол.\\n—\\tКӧрерге килгебіс, — нандырган Микей.\\n— Итчең ниме чоғыл сірерге мында, — чабалланча Камзар. —Наныңар ибзер!\\n—\\tПолзыннар ара, — чоохтаныбысхан ол туста хыринӌа парчатхан Сирток аға. Ол мында пастых полчатхан осхас. Анда—мында устап чӧрген. — Кӧрзіннер, хайди піс тоғынчабыс. Кирек полза, тӱк тазирға полыссыннар. Мына пу тӱкті тігізер апар салыңар.\\nОолахтар аның чахиин ӧрчіліг толдырғаннар. Камзар наа ла хырых салған тӱкті олар, пыласхахнаң харбап, Сирток аға кӧзіткен орынзар маңзытнаң апарғаннар. Мында столлар турғаннар. Анда ағылған тӱкті, талластырып, арығлааннар. Анаң улуғ хапха ныхти пасханнар.\\n—\\tО—о, піске хайдағ алыптар полызарға килгеннер! — ӧрчіліг чоохтанған Микей нименең хости чуртапчатхан Наста пиӌе. Ол мында тӱк арығлапчатхан хызыӌахтарнаң устап парчатхан.\\nОолахтар, тӱктерін столға салып, сала маңзыри нандыра чӱгӱргеннер. Пазох ағыл килгеннер. Пазох парчалар, пазох ағылчалар. Пазох парчалар, пазох ағылчалар. Соонаң майығыбыстырлар. Пірее чирде одырыбызарға харасчалар.\\n—\\tОк, алыптар майых партырлар, — кӱлімзіреен, оларны кӧріп, Сирток аға. — Че, ам чидер, ибзер парыңар. Ойнаңар. Мына сірерге тоғынған ӱчӱн.\\nСирток аға ізебінең он салковай чаӌынын сығар килген. Микейге пирген. Микей пастап туртуғып, че анаң алып алған. Тимканаң удур—тӧдір кӧрізіп, олар кошарадаң сала маңзыри сыхханнар. —\\tНиме алып аларбыс? — сурча Тимке чӱгӱрікте.\\n—\\tПірее конфета алай печенье, — гіпче Микей.\\n—\\tЧе, парааң магазинзер, ӧрінче Тимке.\\nОолахтар кӧні магазинзер чӱгӱргеннер.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Тоғынып_алған_ахча&oldid=233»\\nКатегория:Топоев Илья Петрович\\nПоследнее изменение этой страницы: 08:56, 20 октября 2014.","num_words":466,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.195,"stopwords_ratio":0.116,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАРАТАСТА КОРОНАВИРУС АҒЫРЫҒДАҢ ИМНИРЛЕР\\nТоғыс чорығы. Киҷее Хакасия пазы Валентин Коновалов тоғыс чорығынаң Харатассар чӧрген. Анда ол А.И.Лебедьтің адынаң социальнай-хазых пиктеҷең кінде паза городтағы имнег туразының хирургия пӧлиинде пол килген\\nПӰӰНГІ КӰНДЕ ХАКАСИЯ КӦДІРІЛГЕН ТИМНЕНІС РЕЖИМІНДЕ ЧУРТАПЧА, АНЫҢ СЫЛТАА - КОРОНАВИРУС ЧУҒЫНҶАХ АҒЫРЫҒ ТАРАПЧАТХАНЫ. ПІСТІҢ РЕСПУБЛИКАДА ПУ НАА АҒЫРЫҒА ХАПТЫРҒАН ПІР КІЗІ ІЛЕЗІНЕ СЫҒАРЫЛҒАНДА, КОРОНАВИРУСТЫ ТАРАТПАС ӰЧӰН КӦП ТОҒЫС АПАРЫЛЧА. АҒЫРЫҒА ХАПТЫРҒАННАРНАҢ ПІРЕЕ ЧИРДЕ ХАДА ПОЛҒАННАРНЫ АЛАЙ ОЛАРНЫҢ ТУҒАН-ЧАҒЫННАРЫН КАРАНТИНДЕ 14 КӰН ТУДАРЫНА ХАРАТАСТАҒЫ СОЦИАЛЬНАЙ-ХАЗЫХ ПИКТЕҶЕҢ КІННІ КӦР САЛҒАННАР. АНДАҒЫ КІЗІЛЕР АҒЫРБИНЧАТХАН ЧОНҒА САНАЛЧА, ЧЕ ОЛАР ХАЙДИ ДАА КАРАНТИНДЕ ПОЛЫП АЛАРҒА КИРЕКТЕР.\\nЧЕ КОРОНАВИРУСНАҢ АҒЫРЫБЫСХАНЫНА ЧІГЛЕНІС ТЕЕ ПОЛ КИЛЗЕ, КІЗІНІ АМДЫ ХАРАТАСТАҒЫ ИМНЕГ ТУРАЗЫНДАҒЫ ХИРУРГИЯ ПӦЛИИНЗЕР ИМНИРГЕ ЧАТЫР ТУРАРЛАР. ОЛ ПӦЛІК ПУ ЧУҒЫНҶАХ АҒЫРЫҒНЫ ИМНИР ӰЧӰН ПОЗЫДЫЛЧА. ХАРАТАСТА САҒАМ КИРЕКТЕР ХАЙДИ ПАРЧАТХАНЫН ПІЛІП АЛАР ПӦГІННЕҢ КИҶЕЕ АНДАР ТОҒЫС ЧОРЫҒЫНАҢ ХАКАСИЯ ПАЗЫ ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ ЧӦР КИЛГЕН.\\nПастап ол городта А.И.Лебедьтің адынаң социальнай-хазых пиктеҷең кінде полған. Пу чорыхта ідӧк араласханнар республика пазының орынңызы Татьяна Курбатова, регионның хазых хайраллаҷаң министрі Владимир Костюш, істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Ирина Ахметова, Харатастың пазы Василий Белоногов, Ӧӧркі Чӧптің депутаттары. Кіннің иркінін алтаандох, пеер килген улус пурун дезинфекция ирткен. Холны антисептикнең арығлабызып, сырайға имнег масказын кискеннер. Аалҷыларны удурлап, пу тоғысты позы сыныхтағда тутхан кін директоры Татьяна Романова.\\nПу кінде ам тынанчатхан пір дее кізі чоғыл. Анда тоғынҷылар ла хайынчалар. Хайди теен Татьяна Романова, олар карантинге кирілген кізілернең тоғынарға тимделер. Кізілерні азырирға ас-тамах читкіҷе пилетелген, пір хати тузаланҷаң ідіс-хамыс, ӧнетін кип-азах прай пар. Владимир Костюштың танығларынаң, кінде кізілерге «чуртир» прай оңдайлар тӧстел парған. Мында имҷілер сыныхтаанда тудылчатхан ор хазых кізілер поларлар. Оларның иб-чуртында карантинде полар оңдай чох полза, пеер киліп, ікі неделяҷа чуртирлар. Мындағ кӧстег республикада коронавирусты таратпас ӱчӱн иділче.\\nХакасия пазы тураның 4-ҷі хадылындагы кабинеттерні кӧріп алган. Хайди таныхталған, полған на кабинетте 2-3 кізі чуртир. Анда сӧбіренең дее поларлар. Кии арығлапчатхан алынҷа оборудование пар. Мында кізілер хадыллар аразынҷа удур-тӧдір ааллас чӧрбестер. Наа килген кізілерні пасхазынзар чағын кирбин тударлар. Санитарнай правилоларҷа учреждение «ап-арығ» паза «чуғынҷах» зоналарға пӧлілче.\\nКоронавирусты хаптырып алған пациенттерні Харатастағы имнег туразының хирургия пӧлиинзер чатырарлар. Ол амды чуғынҷах ағырығларны имнеҷең пӧлікке айландырылар. Ноғадаңар Харатастагы имнег туразын таллап алғаннар? Хайди чоохтаан Хакасияның хазых хайраллаҷаң министрі, санитарнай правилолар хоостыра алынча турчатхан имнег туразын таллап алганнар. Ол кӧп профильліг учреждение полбасха кирек. Анда компьютер томографы хайди даа пар поларға кирек, ідӧк - реанимация, анестезия, ӧкпелерге аран кии пирҷең оборудованиеліг (ИВЛ) пӧліктер. Харатастағы имнег туразы ол-пу кирексіністерге прай саринаң килістіре полтыр. Кӧрерге чӧртірлер республиканың ӧӧн, олған имнег тураларын, чуғынҷах ағырығларның имнег туразын паза пасха даа орыннарны. Ӧӧн кӧстеглерҷе пір ле тура килістіре пол парған.\\nВалентин Коновалов хирургия пӧлиин пос хараанаң кӧріп аларға пу имнег туразынзар чол тутхан. Че андар чиде салғанда, туразар сах андох кір полбаан. Аны кірлесте чыыл парған город чуртағҷылары сахтапчатханнар. Олар Хакасия пазын ӧрчіліг удурлабааннар. Ноға хирургия пӧлии чабылчатханын піл полбинчабыс тіп искіргеннер. Кӧп сурығ пирілген Валентин Коноваловха. Ол харатастағыларға наа чуғынҷах ағырығ хайдағ хорғыс ағылчатханнаңар, правительствоның мындағ чарадиинаңар чоохтап пирерге кӱстенген. Че чон аны истерге хынминчатхан, улам на суулап сыххан. Аалҷыларға хайди полза имнег туразынзар кірерге чол пиргеннер.\\nХаратастағыларға хирургия полызии Ағбанда городтың имнег туразында, республиканың ӧӧн имнег туразында пирілер. Харатаста кізілерні кӧрілген планҷа имнирін киҷеедең сығара тохтат сыхханнар. 3-ҷі хадылындағы хи��ургия пӧлиинде сағам имненчеткен 11 кізіні травматология пӧлиинзер кӧзірерлер. Анда тиксі 110 орын кӧріл партыр. Ам анда чуғынҷах ӧкпе ағырығларын имнеп сыхсалар, хараа-кӱнӧрте имҷі-терапевт, имҷі-педиатр тоғынарлар. Ідӧк ӧкпезін имнепчеткеннерге чӧптер пирҷең ӧнетін кін тӧстелер. Чӧптерні федеральнай клиникадағы имҷілер пир турарлар. Пу пӧлікте наа чуғынҷах ағырығдаң имниріне оңдайларны пуох неделяда тӧстеп саларға киректелчеттір.","num_words":552,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.129,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ФЕДЕРАЦИЯ ЧӦБІНДЕ ТОҒЫНҶАҢ КІЗІ ТАБЫЛДЫ\\nОӧркі Чӧп сессиязы. Депутаттар Хакасия пазына орыҷыларын турғызарға чарадығ пиргеннер паза Россияның Федерация Чӧбінзер сенаторны тапханнар.\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧп депутаттары 27 февральда теестегі сессияа чыылысханнар. Сессия Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашевтің устаанынаң ирткен. Аның тоғызында Хакасияның пазы Валентин Коновалов, Россияның Хазна Думазының депутады Надежда Максимова, республика правительствозының кізілері, город-аймахтарның пастары паза депутаттары араласханнар.\\nПастағы ӧӧн сурығлар санында Хакасия пазының ікі орынҷызын чарадары полған. Республиканың Конституциязы хоостыра оларны турғызарына Ӧӧркі Чӧп чарадығ пирерге кирек. Кандидатураларнаң Валентин Коновалов позы таныстырған. Хакасия пазының социальнай политика сурығларынҷа орынҷызына Татьяна Курбатованың кандидатуразы сығарылған. Ол ӱгредии хоостыра ӱгретчі, Ағбандағы ӱгретчілер институдын тоосхан. Ағбан пилтіріндегі школаның директоры, анаң Ағбан пилтірі аймаа пазының орынҷызы полған. Ідӧк Ағбан пилтірі аймааның депутаттар чӧбінің кнезі полып тоғынған.\\n-\\tТатьяна Анатольевнаның ӱгредіг сферазында опыды пар, - таныхтаан Хакасияның пазы Валентин Коновалов, депутаттарның алнында чоох тудып. - Депутаттар паза муниципальная пӱдістер пастарының кӧбізі аны чахсы таныпча. Амғы туста Хакасия пазы орынҷызының тоғызын толдырча, кандидатуразына чарадығ пирерге сурынчам.\\nӦӧркі Чӧп депутаттары Татьяна Курбатовадаң тоғыр полбааннар, ӱн пиріс салтарларынҷа (ӱчӱн - 36, тоғыр -9, тудыныбысхан - 1) республика пазының орынҷызына турғызылған.\\nЧарадығ алыл парған соонаң Валентин Коновалов теестегі орынҷызына кандидатуранаң таныстырған. Ха-касияның пазы ЖКХ сурығларынҷа орынҷызына Юрий Курлаевті турғызарға чӧпнең сыххан.\\n-\\tЮрий Николаевич - чонға ідӧк чахсы таныс кізі, -искірген регион устағҷызы. - Істеніс чолын Пии аймааның «Бондарев» совхозында пастаан. Ӱр тус Бондарев аал чӧбінең устаан, 2009 чылдаң сығара - Пии аймааның пазы.\\nДепутаттар кӧбізі ӱннең (ӱчӱн - 28, тоғыр - 15, тудыныбысхан - 3) аның кандидатуразына чарадығ пиргеннерӧк.\\nМының соонаң иң таластығ сурығның теезі чит килген - Россияның Федерация Чӧбінзер Ӧӧркі Чӧптің кі��ізін табары. Таныхтирға кирек, полған на регион Федерация Чӧбінзер ікі кізіні таапча: пірсін - толдырығлығ ӱлгӱдең сығара (кемні турғызарын регион устағҷызы позы таллапча), ікінҷізін - закон сығарҷаң ӱлгӱдең сығара (Ӧӧркі Чӧп сессияда таапча). Валентин Коновалов, ирткен чылның ноябрь айында чарадығ алып, Федерация Чӧбінзер тоғынарға Ӧӧркі Чӧп депутады полған Валерий Усатюкты (КПРФ) ызыбысхан полза, Ӧӧркі Чӧптең сығара сенаторны табары, нымзах чоохтаза, сӧӧ тартыл парған. Сенаторны ирткен чылдох, табығлар соотаң, таап саларға киректелген. Че октябрьдағы сессияда Ӧӧркі Чӧп депутаттары кандидатура хоостыра пір чӧпке кил полбааннар, 2006 чылдаң сығара сенатор полып тоғынған Евгений Серебренниковха («Единая Россия») 49 депутаттаң 20 ле депутат ӱнін пирген.\\nАмды Ӧӧркі Чӧп пу сурығзар хати айланған. Нинцеде ай соонаң кӧп партиядаң пӱтчеткен Ӧӧркі Чӧп, хайди полза, ікі кандидатурада тохтабысхан: «Единая Россиядаң» - Александр Жуков, ЛДПР-даң - Валерий Старостин. Пу сессияда пу ікі кізідең хайзында сенаторға табарға киректелген.\\n-\\tФедерация Чӧбінзер Ӧӧркі Чӧптің кізізін табарынҷа ӱн пиріс чазыт оңдайнаң иртірілче, - искірген Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев. - Электроннай система пастыра алай чаҷыннығ бюллетеньнер полызиинаң. Хайдағ чӧптер полар?\\nЛДПР депутады Татьяна Янусик чаҷыннығ бюллетеньнернең, тузаланып, ӱн пирерге чӧпнең сыххан, «Единая Россия» депутады Валерий Кяри - электроннай оңдайнаң. Депутаттарның кӧбізі бюллетеньнер ӱчӱн ӱнін пирібіскен. Аннаңар Ӧӧркі Чӧпке сананыс комиссиязын тӧстирге киліскен. Андар Алексей Нежевец («Единая Россия»), Ольга Ширковец («Патриоты России»), Татьяна Янусик (ЛДПР) паза Софья Колмакова (КПРФ) кирілгеннер.\\nКандидаттар, Ӧӧркі Чӧп депутаттары алнында чоох тудып, постарынаңар чоохтааннар паза Федерация Чӧбіндегі сенатор хайди то-ғынарға кирек полчатханынаңар сағыс-кӧрістерінең ӱлескеннер. Абазадағы рудниктің директоры, Ӧӧркі Чӧп депутады Александр Жуков Федерация Чӧбінде республиканың сидіксіністерін істінең пілчеткен паза муниципальнай тоғыста опыды пар кізі (ол 2009 -2014 чылларда Сорығ городтың пазы полып тоғынған) тоғынарға кирек полчатханын таныхтаан.\\n- Андағ опыт минің пар, - искірген ол. - Кандидатха сығарылған тустаң сығара мин сірернің полғаныңарнаң на тоғасхам, прайзыңарнаң піс пір тіл тапхабыс. Республика федеральнай кіннің хабазии чох тиліп полбас. Мин, Федерация Чӧбінде тоғынып, республиканың кирексіністері ӱчӱн турызарға тимдебін. Прай фракцияларнаң чӧптезіп тоғын турарбын.\\nӦӧркі Чӧп депутады Валерий Старостиннің кӧрізінең, Федерация Чӧбі чахсы законнарға чол пирчеткен, хомайларны тохтатчатхан фильтр чіли тоғынарға кирек. Аннаңар анда законнар сығарарынҷа опыды пар кізі тоғынарға киректелчеткенін таныхтаан.\\n-\\tМин халғанҷы 10 чыл тоғынғам мында (Ӧӧркі Чӧпте\\n-\\tред.), - айланған депутаттарз��р ол. - Прайзынаң ӱгренгем паза ам даа #ӱгренерге тимдебін. Федерация Чӧбінің кізізі хайди даа Ӧӧркі Чӧптің тоғызында, республиканың чуртазында ӧткін аралас турарға кирек тіп санапчам. Че иң не ӧӧні - хайдағ тоғыс иткенінеңер сан пиріс ит турарға.\\nЧазыт оңдайнаң ӱн пиріс. Сананыс комиссиязы салтарларны искірче: ӱн пирісте араласхан 46 депутат, 9 бюллетень сын нимеске саналған, Александр Жуковтың ӱчӱн\\n-\\t26 ӱн, Валерий Старостиннің ӱчӱн - 11. Андағ оңдайнаң Федерация Чӧбінзер Александр Жуков табыл парған.\\n-\\tАлександр Аркадьевич Хакасияның кирексіністері ӱчӱн турыстығ турызар тіп санапчам, - чоох тудып, таныхтаан Владимир Штыгашев. - Сенатор кізінің хылии аймах кӧрімніг поларға кирек, ол санда махачы даа. Киртінчем, аның андағ хылии пар. Аннаңар Хакасия чуртағҷыларының сурығларын паза сидіксіністерін федеральнай синде истіп саларлар тіп ізенчем. Александр Аркадьевичке тӱзімніг тоғынарға алғапчабыс.\\nСессияның пасха сурығлары республика законнарынзар алызығлар кирерінең палғалыстығ полған. Алызығлар ӧӧнінде федеральнай законодательство алыс парғаны хоостыра кирілгеннер. Халғанҷы сурығ, тізең, «правительство чазы» полған. Пу хати ол республика ӱлгӱлері часхыдағы суғ тазар паза ӧрттер сығызар тусха хайди тимненчеткеніне чарыдылған.\\nХакасияның ГО, ЧС паза ӧрттең арачыланарынҷа устаа пастығы Николай Старковтың искіриинең, амғы туста муниципальнай пӱдістернің часхыдағы суғ тазарына тимненізі сыныхталча, суғларда хорғыс ағылчатхан орыннар ілезіне сығарылча паза кирек орыннарда пусты харалтар, чара чачырадар тоғыстар иртірері кӧрілче. Гидротехническай пӱдіріглерні сыныхтир тоғыстар пасталыбыстыр. Сағыбаан саайларны чох идерінде араласчаң кӱстер паза техника азынада кӧріл партыр.\\n-\\tАнзынаң пасха сағыбаан саайларға Хакасия правительствозының резерв чыындызы тӧстелген, - искірген Николай Старков. - Аның сині - ӱс миллион салковай паза орындағы пос устаныс органнарында 26 миллион салковай артиинаң.\\nӦрттер сығызар тусха тимненіс ідӧк план хоостыра апарылчаттыр. Кӧйчеткен отты тохтатчатхан минерализованнай полосаларны нааҷылиры, ӧрт ӱзірҷеңнерге суғ алҷаң орыннарны сыныхтиры паза пасха даа тоғыстар прай кӧріл партыр.\\n-\\tПравительство ӧрттең арачыланарынҷа тоғыстарны азынада иртірче, че пістің сағыбаан саайлар удаа кинетін сығыс килчеткенін ундирға чарабас, - таныхтаан Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев. - Мин кӱскӱзін прай даа город-аймахтарҷа чӧргем. Кирек уйан, дачаларның паза олаңай ағас тураларның кӧбізі пуртах отха пастыр салған. Тоғыс апарылча, анзы чахсы. Че аймахтарның паза городтарның устағ-пастаан пу сурыға хайиин тартарға кирек.\\nДепутаттарның пасха даа чӧптер пар полған, оларны, прай чыып, Ӧӧркі Чӧптің республика правительствозына чӧп пирчеткен чарадиинзар кир салғаннар. Мыннаң сессияның тоғызы тоозылған.","num_words":885,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.116,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"БЮДЖЕТ ПАРЫСТАРЫН ӦСКӀРЕР ПӦГӀННЕҢ.\\nВладимир Штыгашев 6 сентябрьда Хакасияның Ӧӧркі Чӧп президиумының теестегі чыылиин иртірген. Ӧӧн сурығларның пірсі налогтарнаң палғалыстығ хайзы законнарзар алызығлар кирердеңер полған. Алызығлар Россияның финанстар министерствозының кирексіністерін толдырар паза республика бюджедінің парыстарын ӧскірер пӧгіннең кирілчелер.\\nРеспубликаның «Транспорт налогынаңар» паза «Организацияларның ис-пайына налогтаңар» законнарынзар хайдағ алызығлар кирілчеткенінең Хакасияның финанстар министрі Ирина Войнова таныстырған. Хайди ол таныхтаан, Хакасия Правительствозы кирчеткен алызығлар Россияның минфині хысчатхан кирексіністернең палғалыстығ. Федеральнай министерство пістің республиканы хорадығларны хызырарға паза пос парыстарын ӧскірерге хаҷанох хысча нооза. Аннаңар Хакасия Правительствозы, Ӧӧркі Чӧпнең хада тоғынып, ол кирексіністерні толдырарға, че олох туста республика бюджедіне тың ӱрег итпеске кӱстенче.\\nПастағы алызығлар транспорт налогын ӧскірерінең палғалыстығ. Таныхтирға кирек, ӧзіс двигательі кӱстіг машиналарға ла теелер\\n-\\tДвигательіндегі ат кӱзі 250-дең асчатхан ниик автомобильлерге паза таарлағ тартчатхан машиналарға.\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде двигательіндегі ат кӱзі 250-дең асчатхан ниик автомобильлернің налог ставказы - 100 салковай (пір ат кӱзі ӱчӱн), пол парар - 104 салковай. Таарлағ тартчатханнарның - 80 салковай, пол парар - 85, - чарытхан Ирина Войнова.\\nМинистр ідӧк пасха регионнарны тиңнестіріге ағылған. Хызылчар крайында андағ ниик автомобильлернің налог ставказы 102 салковай полча, Кемеров облазында - 135 салковай, Тувада - 98 салковай, Алтай Республикада -120 салковай. Таарлағ автомобильлернің налог ставказы Хызылчар крайында 85 салковайға тиңнелче, Кемеров облазында ідӧк 85 салковай, Тувада - 62 салковай, Алтай Республикада - 40 салковай.\\nДепутаттар министрдең андағ, ат кӱзі 250-дең асчатхан, машиналар Хакасияда кӧп пе тіп сурғаннар. Ирина Войнованың искіриинең, андағ автомобильлер республикада ас нимес. Ниик машиналар: организацияларның -149, чуртағҷыларның - 2500.\\nТаарлағ машиналар: организацияларның - 690, чуртағҷыларның -1352. Аннаңар республика бюджедінзер транспорт налогынаң парыс ідӧк ӧзер тіп сахталча. 2018 чылда 800 муң салковайға кӧп кірер, организациялар транспорт налогын аванстаң тӧлир сылтаанда, 2019 чылда 5,2 миллион салковайға кӧп, чуртағҷылар 2018 чылның транспорт налогын тӧлир сылтаанда.\\nІкінҷі алызығ организацияларның ис-пайына налог ахчазына теелген, орта чоохтаза - хайзы льготаларны чох идеріне. Хайди чарытхан финанстар министрі, ӧӧнінде лизингнең айғасчатхан пірігістернің льготазы\\nчох иділче. Андағ организациялар саны республикада ��ӧрт ле полтыр, аннаңар бюджет парызы тың хозылбас: 2018 чылда 200 муң салковай хоза кірері сахталча, 2019 чылда -300 муң салковай.\\nБюджетче комитеттің кнезі Сергей Комаров пу закон проекті тузында тимнелгенін паза аны аларға кирек полчатханын таныхтаан.\\n-\\tПіске Россияның финанстар министерствозының кирексіністерін толдырарға кирек. Нормативнай пічіктерні алып, піс кӧзіділген кирексіністерні толдырчатханыбысты киречілирбіс, - теен ол.\\nӦӧркі Чӧп президиумы пу чыылығда ідӧк Асхыс аймааның депутаттар чӧбі тимнеен закон проектін кӧрібіскен. Ағаснаң тузаланҷаң оңдайдаңар республика законынзар алызығлар кирер закон проектінең Асхыс аймааның депутаттар чӧбінің кнезі Владимир Зимин таныстырған. Чоох парча одыңны тикке тимнир праволығ чуртағҷыларның санын алғыдыбызардаңар тіп таныхтаан ол.\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде пос чуртында чуртапчатханнар ла андағ праволығ полчалар, социальнай найм чӧптезии хоостыра муниципальнай чуртта чуртапчатханнарның андағ право чоғыл. Аннаңар мында сидіксіністер сығысча, - чарытхан Владимир Зимин.\\nӦӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев асхыстағыларның закон проекті орта полчатханын, аалдағыларның кирексіністерін арачылапчатханын паза Хакасияның кӧбізі аймахтарына теелчеткенін таныхтаан.\\n-\\tАсхыс, Таштып, Ағбан пилтірі, Шира, Орджоникидзе аймахтарында песті одынарында ӧӧнінде ағаснаң на тузаланчалар. Хомзынысха, олар прайзы ла пос чуртының ээлері полбинчалар. Закон чурт ээзі полчатханнарға ла теелчеткені саба, аны тӱзедерге кирек, - закон проектіне хабазып чоохтанған Владимир Штыгашев.","num_words":438,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.096,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"90 ЧЫЛ ЧОННАҢ ХАДА\\nХакас газетабыс - Хакасияның иң улуғ частығ газетазы, аның пастағы номері 1 июньда 1927 чылда чарыхха сыххан. Ол ВКП(б)-ның Хакас округындағы комитедінің паза тоғысчы-кресен депутаттары чӧбінің Хакас округындағы толдырығлығ комитедінің печать органы полып сығарылча.\\n1927 - 1959 чылларда газета «Хызыл аал» адалған, 1959 - 1991 чылларда - «Ленин чолы», 1991 чылдаң «Хакас чирі» адал сыххан, 2008 чылдаң - «Хабар». 1977 чылда хакас газета «Знак Почета» орденнең сыйыхтатхан.\\n1930 чылға теере «Хызыл аал» Минсуғ округының «Власть труда» газетазында вкладыш чіли сығарылған. 1930 чылда, Ағбан пилтірі аалда (амғы Ағбан) типография азылғанда, ол алынҷа газета пол парған. Пуох туста округтың ікінҷі газетазы тӧстелче - «Советская Хакасия».\\n1927 - 1929 чылларда газета кириллицанаң сығарылча, 1929 - 1939 чылларда - наа тӱрк алфавиттіг латиницанаң, 1939 чылның 3 мартынаң хатап кириллицаа тӧстенчеткен хакас алфавидіне кірібісче.\\nГазетаның пастағы редакторы Иван Иванович Коков полған. 25 частығ хакас оол андада Минсуғдағы ӱгретчілер училищезін наа ла тоосхан полған. Аның соонаң редакторға Михаил Тимоф��евич Спирин турғызылған, анаң редактор полып тоғынғаннар Николай Иванович Конгаров, Сидор Николаевич Майнашев, Иван Фёдорович Спирин. Ол хазыр отыс чылларда прайзы ла тіріг халбаан. Кӧзідімге, Николай Иванович Конгаров 9 октябрьда 1937 чылда арестке алылған. Аны революциядаң тоғыр полча, буржуазно-националистическай террористическай пірігіссер кірче тіп пыролааннар. 13 июльда 1938 чылда Хызылчарда СССР-ның Ӧӧркі чарғызының чааҷылар коллегиязы аны иң аар хатығласха чарғылабысхан. Олох кӱн аны ат салғаннар. Андада ағаа 32 ле час полған. 21 майда 1957 чылда СССР-ның Ӧӧркі чарғызының чааҷылар коллегиязы Николай Иванович Конгаровты ахтабысхан, аның пырозы чох полған сылтаанда...\\nХакас национальнай газетаның тилізіне иң улуғ хозым иткен Семён Константинович Добров. Аны тиктең нимес пастағы профессиональнай хакас журналист тіпчелер. Ол аймах чылларда Хакас автоном облазының «Ленин чолы», «Советская Хакасия» газеталарынаң устаан.\\nПозының чуртас чолынаңар 16 январьда 1987 чылда Семён Константинович піди пасча: «Тӧреем Асхыс аймаандағы Ӧӧк пилтірі аалда, чох-чоос сӧбіреде. 1923 чылда Асхыс аалда ӱгреніп пастаам. 3-4 класстарны тоозып, Таштыпсар ол тусха чалғыс 9 чыллығ школазар ӱгренерге парғам... 1930 чылда Чоғархы Тӧӧдегі «Хоных чӧбі» колхозта санҷы полысчызы полғам, иирлерде Ӧӧк пилтірі аалдағыларны пічікке ӱгрет турғам. 1931 чылда Таштып пилтіріндегі Хызыл ибнің пропагандизі полыбысхам. Апрель айда мині «Хызыл аал» газетаның редакциязынзар тоғынарға ызыбысчалар, іди минің прай даа чуртазым андағы ӧменең палғалыс парча. Пастаам тілбесчі, пӧлік устағҷызы полып».\\n1936 чылда Семён Константиновичті Ленинградсар В.В.Воровскийнің адынаң журналистика институдынзар ӱгренерге ысчалар. 1939 чылда, аны тоозып, С.К.Добров Хакасиязар айланча, аны сах андох хакас газетаның ӧӧн редакторына турғысчалар. Че тӱрчедең чаа пасталыбысча. «Хызыл аал» газетаның кӧп журнализі Чир-суубысты арачылирға фронтсар парыбысхан. Че газета позының тоғызын узаратхан, «Прай нимені фронтха, прай нимені Чиңіске!» хыйғынаң тоғынған.\\nСемён Константинович Добровтың сағысха киргенінең: «Илбек Ада чаа пасталыбысхан. Чааның сидік оңдайларында піске, журналисттерге, редакциядаң паза типографиядаң суткаларнаң сыхпин тоғынарға килісчең.. . Кӧп журналист фронтта чат халған сылтаанда, кадрлар тың чидіспинчеткені іле пілдірген».\\nАнзы сын полған, чаа национальнай журналистикаа айландыр полбас ӱрег иткен. Хакас газетаның Илбек Ада чаада чуртастарын пир салған журналисттері: Николай Григорьевич Абдин (1943 чылда сағба чох чіт парған), Василий Васильевич Абумов (1944 чылда Венгрияда чат халған), Яков Петрович Аланов (1944 чылда Польшада чат халған), Иван Васильевич Барашев (1944 чылда Эстонияда чат халған), Алексей Фёдорович Доможаков (1941 чылда сағба чох чіт парған), Артём Яковлевич Котожеков (1942 чылда сағба чох чіт ��арған), Михаил Тимофеевич Спирин (1942 чылда чат халған).\\nГазетаның иң улуғ частығ ветераны Елена Антоновна Абдина Илбек Ада чаа тузында редакцияда тоғынып пастаан.\\n-\\tМағаа ікі чыл редакцияда хонарға киліскен, узуҷаңмыс стол алай газеталар подшивкалары ӱстӱнде. Чаа тоозылчатханда ла ағас турада 19 квадрат метрліг комната пиргеннер, - сағысха кирче Елена Антоновна. - Чорыхтарға чолдағы машиналарны алай хаңаалығ аттарны тохтадып чӧрҷеңміс, чазағ даа илееде чӧрерге киліскен. Пірсінде С.К.Добров мині Асхыссар ызыбысхан, минің ахчам тоозыл парған 30 километр чазағ парарға киліскен. Анаң чолда хаңаалығ кізі мині одыртып алған, станцияа теере ағыл салған. Ӱс салковай пиріп, Ағбанзар парчатхан поездке одыртыбысхан. Хараазын читкем, иртенӧк материал пазарға одырыбысхам...\\nЕлена Антоновна пӱӱнгі кӱнде дее пос газетазынаң палғалысты ӱспинче. Аның сағысха киргенінең, чаа чылларында «Хызыл аал» газетада тоғынғаннар Семён Константинович Добров, Серафима Яковлевна Арыштаева, Аграфена Георгиевна Окунева, Матрёна Матвеевна Кызласова-Инкижекова, Зоя Алексеевна Аткнина, Евдокия Петровна Тугарина. Арса, піреезін ундут таа салған поларбын тіп чоохтапча Елена Антоновна. Пу аар чылларда газета тоғынҷылары удаа алыс турҷаң. Чаа парған нооза...\\nЧаа соонда фронттаң чааласхан иреннер иблерінзер айланғаннар. «Хызыл аал» газетаның редакциязында тоғынып пастааннар Иван Мартынович Костяков, Тимофей Николаевич Балтыжаков, Иван Васильевич Капчигашев паза даа пасхазы.\\nЧаа соонда пістің хазнабысха азахха турарға кирек полған. Аннаңар чон ӧӧнінде аал хониин кӧдірерге прай кӱзін салған. «Хызыл аал» газетаның ӧӧн пӧгіні матыр тоғынчатхан кізілердеңер пазары полған. Хабарҷыларға аалларҷа аймах-пасха оңдайларнаң чӧрерге килісчең.\\n1950 чылларда газетаның ӧӧн пӧгіні чон хониинаңар, матыр істенҷілердеңер алғым чарыдары полған. Газетада хазнабыстың істіндегі ле киректері кӧзіділбинче, ідӧк пасха хазналардағы хабарлар алғым искірілчелер. «Хызыл аал» газетада тоғынып пастапчалар хабарҷылар Николай Кученов, Пётр Тодышев, Борис Баинов, сомҷы Гаврил Чеменев, хоосчы Андрей Топоев.\\n1960 - 1980 чылларда газетабыста кӧп пазылча аал хониин, промышленностьты кӧдірчеткен тоғысчылардаңар.Чапсых полған «Сызыро апсахтың», «Тырбос инейнің» хазалҷых чоохтарын хығырарға.\\nГазетада тіл суриина паза литератураа хайығ тӧреміл салылча. Амғы туста сыхчатхан газетаны 30, 40, 50 чыллардағызынаң тиңнестірзе, харахха кӧріндіре тасталча хайди пістің литература, тілібіс\\nӧс парыбысхан. Ол ӧзіске газета тоғынҷылары улуғ хозым итчелер. Литература тілі дее газетаның тіліне тӧстеніп пӱткен. Мында хайди даа таныхтирға кирек газетада тоғынған саблығ писательлер Моисей Романович Баиновты, Каркей Трофимович Нербышевті, Михаил Николаевич Чебодаевті, Александр Яковлевич Черпаковты паза аннаң даа пасхазын. О�� кибірні узарат парчалар Анатолий Егорович Султреков, Илья Прокопьевич Топоев.\\nПайрамнығ чылда алғыс сӧзінең адапчабыс газетабыстың ӧӧн редакторларын: Иван Иванович Коковты (1927 чыл), Михаил Тимофеевич Спиринні (1927 - 1932 чыллар), Николай Иванович Конгаровты (1932 - 1935 чыллар), Сидор Николаевич Майнашевті (1935 - 1938 чыллар), Иван Фёдорович Спиринні (1938-1939 чыллар), Сёмен Константинович Добровты (1939 чылдаң - тохтағларнаң - 1974 чылға теере), Серафима Георгиевна Арыштаеваны (1943 - 1946 чыллар), Тимофей Николаевич Балтыжаковты (1946 - 1948 чыллар), Парфирий Семёнович Коковты (1948 - 1950 чыллар), Агафон Павлович Балгановты (1950-1951 чыллар), Елена Антоновна Абдинаны (1954 - 1960 чыллар), Георгий Владимирович Сунчугашевті (1974 - 1982 чыллар), Гавриил Гаврилович Котожековты (1982 - 1996 чыллар), Анатолий Серафимович Угдыжековты (1996 - 2006 чыллар), Максим Константинович Чаптыковты (2006 - 2014 чыллар), Радион Дмитриевич Сунчугашевті (2014 чылдаң сығара).\\nІдӧк ӱр чыллар газетада тоғынған ветераннарыбысты: Пётр Иванович Тодышевті, Алексей Егорович Толмашовты, Алексей Иванович Котожековты, Николай Гаврилович Ахпашевті, Григорий Петрович Бурнаковты, Михаил Фёдорович Тутарковты, Олег Петрович Шулбаевті, Алексей Евдокимович Тохтобинні, Галина Васильевна Райкованы, Галина Ефимовна Чаптыкованы паза даа пасхазын.\\nПӱӱнгі туста редакцияның опыттығ тоғынҷылары Анатолий Егорович Султреков, Илья Прокопьевич Топоев, Альберт Иванович Толмашов, Алефтина Ананьевна Субракова, Николай Михайлович Султреков, Елена Михайловна Чезыбаева, Клавдия Михайловна Челтыгмашева, Надежда Николаевна Чучунова, чииттерні ӱгредіп, ынағ істен парчалар. Редакцияның ӧмезіне журналист ӱгредігліг чииттер хозылчалар. Ізенчебіс, олар хакас журналистиказының таңдағызын улам пӧзік синге кӧдірерлер.\\nГазетабыстың чуртазы тиксі хазнабыстың чуртазынаң палғалыстығ. Редакцияның тоғынҷылары, хайдағ даа тус полза, постарының тоғызын тӱзімніг толдырчалар. Мында Хакас чирінің 90 чыл тархыны, чоныбыстың худы-кибірлері, чуртас тилізі, хомзынызы паза ӧрінізі.\\nАлғыстапчабыс хакас газетабыстың пайрамынаң прай хығырығҷыларыбысты, редакцияның ветераннарын паза пӱӱн тоғын парчатхан ӧмебісті!\\nАвтор : Радион СУНЧУГАШЕВ, ӧӧн редактор, Альберт ТОЛМАШОВ, ӧӧн редакторның орынҷызы","num_words":1001,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.077,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"МАЛ АЗИИН ПИЛЕТЕПЧЕЛЕР\\nАал хонии. Хакасияның аал хонии предприятиелері, КФХ-лары, от саап, маң чохтанчалар\\nБОГРАД АЙМААНЫҢ ЧОҒАРХЫ ЧОРБА ААЛЫНДАҒЫ ОЛЕГ БАЛГАЗИННӀҢ ХОНИИҢДА 5 ИЮЛЬДАҢ СЫҒАРА ОТ СААП ПАСТАБЫСХАННАР. ФЕРМЕР 1995 ЧЫЛДАҢ ОТ ПИЛЕТИРІНЕҢ АЙҒАСЧА.\\n- Кӧп от тимнепчебіс. Хыстап парыбызар ӱчӱн, 5000 тӱӱк от киректелер. Артых отты Ағбанзар, Ширазар, Сорығзар, Асхыссар садыбысчам. Миннең отты сыбыра алчатха�� кізілер пар.\\nПӱӱл от чахсы сыхты. Наңмырлар сыбыра чағаннар. Мында чир чахсы, аннаңар прай ниме ӧсче. Пір гектардаң 30-ча центнер от сыххан полар. Посха от хаӌан даа читче, - таныхтаан Олег Васильевич.\\nӰс трактор от пилеттирінең айғасча. Оларның пірсінде Анатолий Иванников тоғынча. 1980 чылларда сығарылған «Беларус» тракторнаң механизатор чарым гектар сабысханда, ол оодыл парған.\\n-\\tТракторның топливо пирҷең трубказы сых парған. Амды мин аны тыхтапчам. Пылтырғызынаң тиңнестірзе, от маңат сыххан, - теен Анатолий Иванников.\\nТрактористтер пастап хыйығлардағы паза ӧзеннердегі отты саапчалар. Аңдағ орыннарда аар тоғынарға паза техника оодылча. Кӧні чирлерде от табырах сабылча. Пір трактор кӱнде 20 гектарны сабарға маңнанча. Амды механизаторлар кӱн хонғанҷа тоғынчалар. Айас кӱннерде отты чыыпчалар.\\nПӱӱл Олег Балгазин «Беларус» трактор садызып алған. Аннаң хыралардағы отты таарлапчалар. Наа трактор пір саңай 60 тӱӱк от таарлапча, иргі трактор - 20 ле. Тракторның кӱзі - 150 ат.\\n-\\t2002 чылдаң сығара тоңастығлар таарып пастаам. Ол туста техникам чох полған арендаа алӌаңмың. 2010 чылда ікі «Беларус» садызып алғам. Хорадылған ахчаның 50 процентін аал хонии министерствозы айландырған. 2012 чылда пазох трактор алғам, анаң - 2020 чылда. Пӱӱл 3 миллион 700 муң салковайға турчатхан «Беларус» садызып алғам. Ам ол 4 миллион 800 муң салковайға турча. Аны март айда Новосибирсктең ағъілғабыс. Амды техника читкіӌе. Ӧӧні - тоғынӌаң кізілер пары. Тоғыңӌылар даа чидісче. Амды хоныхта 11 кізі істенче, - таныхтаан фермер.\\nАмғы туста Олег Балгазиннің хониинда 180 пас інек паза пызо, 80 пас пии, 750 пас ине хой паза 702 пас хураған саналча. Фермернің ипчізі Наталья 18 інек саапча. Сӱтті «Саянмолоко» ООО-ға сатчалар. Пір литр сӱт 18 салковайға турча. Олег Васильевичтің чооғынаң, пандемия алнында ипчізі сыр, эңігей, ӧріңме, идіп, Ағбанзар парып, сатчаң.\\n- Кӱн тооза тоғынарға килісчең: інектер саап, сӱтті чарарға, сыр тимнирге. Коронавирус ағырығ тарап сыхханда, ипчім Ағбанзар садығнаң чӧрбинібіскен. Амды сӱтті, «Саян-молокодаң» киліп, апарыбысчалар. Ипчім кӱн тооза маңнығ, - сағызынаң ӱлесче Олег Балгазин.\\nМал азиин пилетирінең пасха, О.В.Балгазиннің хониинда килер чылға хыраларны тимнепчелер - «зелёнкаа» суланы таарыпчалар. Хоныхтың таарығ чирлерінің улии - 458 гектар, хайзында сула, кӧче ӧсче. Фермер тоңастығларнаң малларны, аттарны азырапча паза сатча. Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы искіриинең, пістің республикада прай 37,6 муң гектар чирде от сабыл парған, 25,2 муң гектардаң 39,5 муң тонна от чыыл парған. Ағбан пилтірі аймаанда иң кӧп чирде, 11,4 муң гектарда, от сабылған, 7,8 гектардаң 11,8 тонна чыып алғаннар.\\nОрджоникидзе аймаанда от сығызы иң чахсы - гектардаң 18,4 центнер. Алтай аймаанда сала асхынах - гектардаң 17,7 центнер, Боград аймаанда - гектардаң 15,8 центнер.\\nПӱӱл мал азиин пилетирінңе тоғыс ікі хати табырах апарылча, пылтырғызынаң тиңнестірзе. Ирткен чылда пу тусха 24 муңҷа тонна от пилетел парған полған.","num_words":415,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.213,"stopwords_ratio":0.101,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАЗЫХ ЧУРТАС ОҢДАЙЫНА ТУДЫНЫҢАР\\nПресс-конференция. Тиксі тилекейде 1 декабрьда СПИД-таң тоғыр кӱресчең кӱн таныхталча. Пістің республикада ол кӱнге удур аймах-пасха профилактика мероприятиелері иртірілче\\nӰр ниместе «Хакасия» газетаның пресс-центрінде специалисттернең кибірге кір парған тоғазығ иртірілген. Хабарҷыларнаң Хакасияның хазых хайраллаҷаң министрінің орынҷызы Елена Андрейчикова, СПИД-таң тоғыр кӱрезіг паза профилактика апарчатхан республика кінінің ӧӧн имҷізі Николай Конгаров паза Роспотребнадзорның Хакасияҷа управлениезінің эпидемиология пӧлии пастығының орынҷызы Ирина Каплярова тоғасханнар. Олар ВИЧ-чуғынҷах ағырығнаң республикада нинҷе кізі ағырчатханнаңар паза санға алылғаннаңар искіргеннер. Ідӧк хайдағ имнег, профилактика тоғыстары апарылчатханнаңар чоох парған.\\nХакасияда ВИЧ-чуғынҷах ағырығнаң ағырчатханнар прай муниципальнай пӱдістерде ілезіне сығысчалар. Республикада ол ағырығнаң ағырчатханнар 2753 кізі санға алылған. 2019 чылның он айы аразына Хакасияда ла ВИЧ-чуғынҷах ағырығнаң ағырыбысхан 319 кізі сығысхан, ирткен чылда - 405 кізі.\\nХакасияның хазых хайраллаҷаң министрінің орынҷызы Елена Андрейчикова искірген:\\n-\\tПӱӱл сентябрь айға теере ВИЧ-чуғынӌах ағырығнаң ағырчатхан 1321 кізі диспансерде санға алылған. Оларның 850 ле кізізі имненче, ол тиксі ағырчатханнарның 65 проценті пол парча. ВИЧ-чуғынӌах ағырығнаң ағырчатханнарға чуртас тооза сыбыра имнер ізерге киректелче. Ағырчатхан кізілер, специалисттернің чӧптеріне тудынмин, имнерні сыбыра іспин салчалар. Анзы сидіксініске ағылча.\\nСПИД-таң тоғыр кӱрезіг паза профилактика апарчатхан республика кінінің ӧӧн имҷізі Николай Конгаровтың чооғынаң, ВИЧ-чуғынҷах ағырығдаң имненіп алҷаң им чоғыл, че аны тузында ілезіне сығарып имнензе, аның чуғынҷағы чох иділер. Ол кізі чуртазын узах идер.\\n- ВИЧ-чуғынҷах ағырығ хан пастыра паза ікі кізі узыбысса, чух парча, ідӧк ағырығ іӌе ыңааӌаана имӌектеп чухтыр салча. Аннаңар чуғынӌахты ал чӧрчеткен кізіні, ілезіне сығарып, имнирге кирек. Ағырчатхан кізее, хазиин сыныхтанып, тузында санға турып имнензе, уламох чахсы полар. Имненчеткен кізінің чуғынҷағы чох иділче, аннаңар пасхазына ол хорғыс ағылбиныбысча.\\nПолған на кізі чурты хоостыра имнег поликлиникаларында вирусха сыныхтағ иртібізер оңдайлығ, - искірген Николай Конгаров.\\nІдӧк специалисттернің таниинаң, Хакасияда ВИЧ-чуғынҷах ағырығнаң ӧӧнінде 30 - 39 частығлар ағырыбысханы ілезіне сығысча, ол прай ағырчатханнарның - 45 проценті. 40 час ас парғаннар - 35 %. Олғаннар паза саарбахтар - 20 %. ВИЧ-чуғынҷах ағырығны чухтырғаннарның 70 азыра %-і ирен паза ипчі аразында полчатхан палғалыстар ӱчӱн, 25 %-і наркотиктернең тузаланған сылтаанда чухтыр салған.\\nИмҷілерні паза эпидемиологтарны ӱрӱктірче, 20 чыл аразына пастағызын на палаларның аразында ВИЧ-чуғынңах ағырығнаң тӧрт пала ағырыбысханы ілезіне сығысхан. Ікі ыңааҷахты ағырығ іҷе сӱдінең чухтыр салған, ікі саарбах ирен паза ипчі аразында полчатхан палғалыстар ӱчӱн ағырыбысхан.\\nИмҷілер араға іспеске, наркотиктернең тузаланмасха, хазых чуртас оңдайын апарарға чӧп пирчелер. Ідӧк ВИЧ-чуғынҷах ағырығнаң ағырыбыспас профилактика оңдайларына тудынарға чӧп пирчелер. Ағырығнаң ағырыбыспас ӱчӱн, хайралланыңар паза палаларыңа профилактика оңдайларынаңар толдыразынаң чарыдарға ундубин турыңар.","num_words":353,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.006,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.122,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"МАХАЧЫ ЧААЛАСХАН IKI ХАРЫНДАСТЫҢ ӰЛӰЗІ\\nИлбек Чиңістің - 75 чылына. Кӱннер, айлар, чыллар соон сӱрістіре алызып одырчалар. Туснаң хада піснең ветераннар анымҷохтасчалар. Илбек Чиңісті чағыннатхан чааӌылар асхынахтаң асхынах халып одырчалар. Пӱӱнгі чооғыбысты Спирин харындастарға чарытчабыс\\nШИРА ЧУРТАҒӋЫЗЫ, ИЛБЕК АДА ЧАА ВЕТЕРАНЫ НИКОЛАЙ ВАСИЛЬЕВИЧ СПИРИН ПӰӰЛ ПАЙРАМНЫҒ 95 ЧАЗЫН ТАНЫХТИР. ОЛ ХЫЗЫНАҢ ХАДА ЧУРТАПЧА. НИКОЛАЙ СПИРИННІҢ ӰС ПАЛА, СИГІС ПАРХА ПАЗА 15 КӦРГЕНЕК. УЛУҒ СӦБІРЕ, ЧЫЛЫҒ ИБ, УЛУҒ ЧАСТЫҒ КІЗЕЕ ПАЗА НИМЕ КИРЕК ТИИРҶІК КӦБІЗІ. ИТСЕ-де, ВЕТЕРАННЫҢ ЧӰРЕЕНДЕ АНДАҒ ЛА АМЫР НИМЕС. АНЫҢ УЛУҒ ХАРЫНДАЗЫ МИХАИЛ СПИРИН ЧААДАҢ АЙЛАНМААН. АННАҢ КӦРІСПЕЕНІНЕ, ХАДА УЛУҒЛАНМААНЫНА НИКОЛАЙ ВАСИЛЬЕВИЧ АМ ДАА АЧЫРҒАНЧА. ОЛАРНЫҢ АРАЗЫ АЛТЫ ЧАС ПОЛҒАН. ОЛАР ІКӦЛЕҢ КІЧІГДЕҢӦК ИРЕЕЛЕНІП ӦСКЕННЕР. ІҶЕЗІ, ТИФНЕҢ АҒЫРЫП, АХ ЧАРЫХТАҢ ИРТЕ ПАРЫБЫСХАН, ПАБАЗЫ, ТІЗЕҢ, КУЛАККА САНАЛЫП, ЫЗЫҒА ЫЗЫЛҒАН.\\n- Михаил харындазым іҷе-пабамны чахсы оңнаҷаң, мин, тізең, пір дее оңнабинчам. Кічіг тусты сағысха кирзем, хараам алнында олған тураларындағы ла чуртас турыбысча, - чоохтапча Николай Васильевич.\\nІҷезінің паза пабазының туған-чағыннары чох полған полар, неке, аннаңар ікі харындасты пірдеезі олған туразынаң албаан. Оларны пір олған туразынаң пасха олған туразынзар апарҷаңнар. Ол туста анда палалар хатығ хылыхтығ полҷаңнар. Тудыс-хабыс, хырыс-табыс удаа пол парҷаң. Аннаңар Михаилге позының паза туңмазы ӱчӱн удаа турызарға килісчең. Олған тураларында чуртап, оолахтарның хылыхтары тыып парған.\\n-\\tКічігдең ала пос позыбысха ізенерге кӧнік парғабыс, пасхазына маң пирбеске кӱстенҷеңміс, - сағысха кирче Николай Васильевич.\\nОлған туразынаң сыхханда, Михаилнi армияа апарыбысханнар. Андада харындастар халғанҷызын кӧріскеннер...\\n-\\tОл мағаа армиядаң пічіктер ысчаң, «Тӱрчедең килербін, туңмаӌаам» пасчаң ол. Мин аны матап сахтаӌаңмын, пу чир ӱстӱнде паза чағын кізі чо�� полған нооза. Че піске тоғазарға паза киліспеен... - харах чазын чысхланча улуғ частығ аға.\\n1941 чылда, Илбек Ада чаа пасталыбысханда, Михаилні армиядаң фронтсар апарыбысханнар. Андада Николайға 16 ла час полған.\\nНиколай паза пасха даа колхоз тоғынҷылары чаа пасталыбысханнаңар хыра тоғызы тузында піліп алғаннар. Аалдағы оолахтар пілінгеннер, чааға парарға оларның частары читкелек, че андағ даа полза, чааҷы комиссариадынзар фронтсар сурынарға чӱгӱргеннер.\\n«Хыра паза от тоғызында істеніңер, оолахтар, анзынаң сірер фронтха чахсы полыс пирерзер, тузы читсе, сірерге дее повестка килер», - нандырғаннар саарбахтарға.\\nСынап таа, 1943 чылда Николайға 18 час толғанда, ағаа Новоселовтағы чааҷы комиссариадынаң хығыртығ килген. Аны паза даа пасха оолларны чааға Ачинсктең Новосибирсксер апарғаннар.\\n-\\tПіске наа кип-азах, кӧп нимес чиис пиріп, Москва саринзар ысханнар. Чолда пісті фашисттер ат сыхханнар, пістің, тізең, оларға удурласчаң мылтыхтарыбыс таа чох полған. Чааӌыларның кӧбізі, фронтсар чидерге дее маңнанмин, тынын пир салған, хайзы тың палығлатхан. Хазых халған 90 кізінің тӧртін, ол санда мині, 105-ӌі атығӌы полкының 1-ғы Прибалтийскай фронтынзар алғаннар. Пасхазын ӧӧнінде пехотаа ысханнар, - чоохтапча ветеран.\\nНиколай Васильевич фронтха наа ла читкенде, аның Михаил харындазы ікі-ӱс чыл фашисттернең хатығ харбазығ апарчатхан. Ол 110-ҷы атығҷы дивизияның 1289-ҷы атығҷы полкында снайпер полған. 1942 чылда Калуга облазындағы Тулизово аал хыринда фашисттер чазынғаннар. Оларны сизін салып, Михаил Спирин, андар чалғызан парып, атарға чахсы орын таап, сахтаан... ӱр сахтаан. Аның пӧгіні - чазынчатхан фашисттерні прайзын чох идерге. Тус читкенде, ол пӧгінін толдырыбысхан. Тиксі 26 немецті чох идібіскен. Махачы тудынған ӱчӱн, ағаа «За отвагу» медаль читіргеннер. Хорғыс пілбес хакас чааҷы ідӧк пасхазынаң хада нинҷе-нинҷе хати атакаа чӧрген, сыбыра прайзының алнында чӱгӱрчең. Ыырҷыны чох идердеңер ле сағынҷаң. Ӱс хати палығлатхан даа полза, имненген соонаң хатап фронтсар айланарға харасчаң. Аның атхан уғынаң пір дее фашист хазых халбаҷаң. Тиктең нимес ол 1942 чылда «За боевые заслуги» медальға турысхан.\\n1943 чылда Хакасиядаң парған чааҷыдаңар «Красноармейская правда» газетада піди пасханнар:\\n«Снайпер Спирин 110-ҷы атығчы дивизияның иң опыттығ чааҷызы полча. Ол узын сыбыра тилідерге кӱстенче. Фашисттерні істезіп, оларны сахтап, илееде тус чазынып одырча. Кӱнде ӱс-тӧрт хати атып, ол ікі-ӱс фашистті чох итче. Михаил позынаң хада блокнот ал чӧрче. Анда ол нинҷе ыырҷыны чох идібіскенін пасча. Немецтер, Спириннең хорығып, пастарын даа кӧдірерге чочынчалар».\\nМихаил Спирин фронтта фашисттердең тоғыр хатығ харбасчатханда, аның туңмазы Николай Васильевич 1-ғы Прибалтийскай фронтта чааласхан. Пір чыл пазынаң оларны Латвиязар ысханнар. Анда Николай Васильевич арғыстарынаң хада кӧп хады��лығ кірпис пӱдірігде оборона тутхан. Фашист позытхан ух аның сол иңніне тееп парған. Че хакас оол чаалазарын тохтатпаан, мылтығын оң холына алып, аннаң андар ыырҷынаң кӱрескен. Аның ухтары тоозыл парғанда ла, немецтер, аны абылап, пленге алғаннар.\\nНиколай Спиринні палығлатхан чааҷылар госпитальынзар апарғаннар. Анда Николай Васильевич чіли палығлатхан чааҷылар илееде полған. Немецтер прайзына пір тӧӧй кип-азах пиргеннер, ӧдіктер, тізең, пирбееннер. Ол туста ӧдік иң кирексіністіг кип-азах полған нооза.\\n-\\tОрған орнына піс оттаң иділген чадында чатхабыс. Палығларыбысты пірдеезі палғабаан, имнебеен. Тың палығлатхан чааҷыларның палығларынзар сеектер одырарға харасчаңнар, ол орын соонаң хуртап сыхчаң... Піди ирееленіп, илееде чааҷы ӱреен. Мин иңнімні оң холымнаң чаап, сеектерні хуйдырҷаңмын, - сағысха кирче ветеран.\\nӦзӧгіп, сухсап паза палығларға сыдабин, илееде чааҷы ӱреен. Ӱс ай пазынаң пістіңнер, фашисттерні абылап, плендегілерні сығарғаннар. Николай Спириннің холын имҷілер ал халған даа ползалар, ух сӧӧгіне тееп парғаннаңар, холы чахсы тоғынмин сыххан. Кинек пол парғанда, Николай Васильевичті фронтсар паза ыспааннар. Аны пасха чааҷыларнаң хада Болгариязар ызыбысханнар. Совет Союзы чааны утып алғанын Хакасияның чааҷызы чолда піліп алған. Николай Васильевич Спирин чаалазығда махачы тудынған ӱчӱн, «За боевые заслуги», «За победу над Германией» медальларнаң таныхтатхан. 1946 чылда хысхызын ол ибінзер айланған. Андада ол Михаил харындазы палығлатхан соонаң Литвадағы госпитальда ӱреенін піліп алған.\\n- Мин Латвияда чааласхам, Михаил харындазым - Литвада. Удур-тӧдір ырах полбиндырбыс, че тоғазарға киліспееніне тың ачырғанчам, -\\tтіпче ветеран.\\nХарындазы чаада махачы снайпер полғанына Николай Васильевич матап поғдархапча, аннаңар пала-пархаларына удаа чоохтапча. Ідӧк ол Хумартхы киндеде харындазынаңар пазылғанын хыптынаң хыплап алып, аны хада ла ал чӧрче. Позы кинек пол парғанда, тоғынарға аар полған. Ширадағы «Восток» совхозта тынаға теере чабан полып істенген.\\nИлбек Чиңісті фронтовик полған на чыл сахтапча. Ширада иртірілчеткен парадта араласча. 9 Май соонаң 10 майда Николай Васильевичтің тӧреен кӱні. Хайди чоохтапча аның хызы, пу ікі кӱн ағаа уғаа танығлығ. Аннаңар 9 паза 10 майда ветеран хаҷан даа тоғынмаҷаң.\\nПӱӱл февральда Ширада меспектіг хоккейҷе марығ ирткен. Ол Илбек Ада чаа ветераны Николай Васильевич Спиринге чарыдылған. Марығда пис ӧме араласхан - Асхыс, Шира, Тойым, Копьев паза Катанов. Пастағы орынны Асхыстағы «Тасхыл» команда алған.","num_words":895,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.153,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧИҢІСЧІЛЕРГЕ - СЫЙЫХТАР\\nСпорт. Хакасияда меспектіг хоккей ойнапчатхан командалар аймах марығларда араласчалар. Оолағастарның, улуғларның маңат тимненіс кӧзітчеткен командалары кӧрігҷілерге ӧрініс сыйлапчалар\\nПістің республикада спорттың аймах кӧрімнерін тилідеріне улуғ хайығ салылча. Ол санда меспектіг хоккей ойнирға тартылчатханнарға. Олғаннарға орындағы «Саяны» команда чахсы кӧзідім полча. Андар кіріп алары, Хакасияны тиксі махтаға сығарары - полған на чиит хоккеисттің пӧгіні. Аннаңар даа республика первенствозында паза чемпионадында араласчатхан командалар чиңіс тударға, маңат ойын кӧзідерге парчан кӱстерін салчалар.\\nЧиңіс тутханнарны хайдағ-да оңдайнаң таныхтиры хаҷанох кибірге кір парған. Пу наада Ағбандағы олимп резерві училищезінің актовай залында Хакасияның иң артых командалары пазох чыылысханнар. Оңарылыстығ, мында орындағы «Саяны» команданың хоккеисттері прайзының хайиинда полғаннар. Олар чииттернең чоох-чаахнаң турыбысчатханнар, тоозылбас-парбас сурығларына хынып нандырчатханнар.\\nСыйыхтар аларға килген спортсменнерзер алғыстас сӧстерінен айланған Хакасияның спорт министрі Владимир Кретов. Владимир Константинович иң пастап «Саяны» команданы, меспектіг хоккейңе Россия чемпионадының пӧзік лигазында ойнап, чиңіс тутханынаң паза суперлигазар сығып алғанынаң чылығ алғыстаан. Анаң пу хоккей сезонында «Саяны» командаа суперлигада ойнирға киліспезін улуғ хомзыныста искірген. Сылтағ - ахча табылбинчатханында. Меспектіг хоккейңе Россия чемпионадының суперлигазында ойнир ӱчӱн, 60 млн салковай тӧлирге киректелче. Анҷа кӧп ахча пістің республикада пӱӱнгі кӱнде табылбинчатхан осхас. Че пу ағырсымнығ сурығ хайди даа пӧгіл парарына прайзы ізенче.\\nАнаң ол 2018-2019 чыллардағы хоккей сезонында Хакасия первенствозында араласхан олғаннар командаларына сыйыхтар читірген. Іди 2005-2006 чылларда тӧреен оолағастарның командалары аразында чиңіс тутхан Ағбандағы «ДЮСШ-2005» командаа холдаң холға чӧрчеткен Кубок, полған на хоккеистке алтын медаль паза Аарластығ пічік пирілген. Ікінҷі орында Кӧк хайа аалдағы «Саяны-Кӧк хайа» команда пол парған. 13-14 частығ саарбахтар, кӧксілерінде палыңнапчатхан кӱмӱс медальны сыйбастырып, ӧріністерін чазырбинчатханнар. Нымырттығ поселоктағы «Саяны-Энергия» команданың оолағастары хола медальнаң таныхталғаннар. Ағбандағы кӱстіг командаларнаң тиңни ойнааны олар соондағы марығларда уламох чахсы тудынарына ізеніс пирче.\\nМеспектіг хоккейҷе Хакасия чемпионады «А» паза «Б» подгруппаларға пӧлілген. «А» подгруппада Ағбандағы «Штурм» команда пастағы орынға сыххан. Ікінҷі орында ідӧк Ағбанның «ДЮСШ плюс» командазы пол парған. «Химик-2002» команда - ӱзінҷі орында. Пу команда Ағбан пилтірі поселоктаң.\\n«А» подгруппада иң чахсы хоккеисттер адалғаннар, сыйыхтар алғаннар. Іди иң чахсы хаалха хадағҷызы полыбысхан Павел Нечепурук - «Штурм» командадаң; иң чахсы защитник Сергей Родин - «ДЮСШ плюс» командадаң; иң чахсы полузащитник Кирилл Бутенко - «Химик-2002» командадаң; иң чахсы нападающай Денис Кукин - «Штурм» командадаң.\\n«Б» подгруппада Хакасияның чемпионы полыбысхан Ағбандағы «Авангард» команданың иң чахсы хоккеисттері (алнында, сол саринаң) Никита САГАЛАКОВ паза Анатолий АНЦИФЕРОВ\\n«Полярник» команда. Ікінҷі орында - Ағбандағы «ДЮСШ-2003» команда. Хола медальларға турысханнар Ағбан городтың «Авангард» команданың хоккеисттері.\\nМында иң чахсы спортсменнерге саналғаннар: хаалха хадағҷызы Анатолий Анциферов - «ДЮСШ-2003» команда; иң чахсы защитник Алексей Терентьев - «Полярник» команда; иң чахсы полузащитник Никита Сагалаков - «ДЮСШ-2003» команда; иң чахсы нападающай Геннадий Рязанов - «Полярник» команда.\\n«Саяны» команданың хоккеисттері Дмитрий Бутаков, Николай Верещагин, Руслан Гавричков, Иван Касаткин, Олег Селиверсткин, Виталий Шнайдер «Россияның спорт узы» атха турысханнар. Денис Казаковха паза Вячеслав Курбановха «Тиксі Россия синіндегі категориялығ марығ чарғыҷызы» удостоверение читірілген.\\nХакасияның спорт министрі Владимир Кретов, меспектіг хоккейҷе Хакасияның федерация президенті Юрий Шпигальских, «Саяны» команданың хоккеисттері паза сыйыхтарға турысхан спортсменнер хада сомға суурынғаннар. Анаң, ізіг чей ізіп, 2018-2019 чыллардағы хоккей сезоны хайди тоозылғанын сағысха киргеннер.","num_words":459,"character_repetition_ratio":0.07,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.094,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Прай тиксі кізілерде тјрелер (праволар) декларациязы\\nСјс алны (Преамбула)\\nСанға алып, постың синін пілінгенін саназарынын, хайзы прай кізілерде чоннар тјлінде пар, оларның тиң паза пыластырбас тјрее (право) пос чуртастың, пос оңдай чуртастың, сын паза прай тиксі амыр чуртас тјстігі (основа) полча; паза\\nсанға алып, нимее салбанын паза хырт кјріргенін кізі тјреелеріне (праволарға) нимее салбас оңдай чабал актарға ағылғаннар, хайзы чоннардың ах сағысты еректірчелер, паза андағ чир чарыхты педіргені хайда кізілер сјс паза киртініс (убеждение) пос оңдайы пар полар паза хорғыс чох паза хызылғаны чох чуртирлар паза, кізілерні пјзік кестеніске искірілген; паза\\nсанға алып, кізі тјреелері (право) елге арачылирға кирек толдырарын ечен, кізі ирік чох , халғанҷы кирек ниме чіли, тирания паза пазыныс тоғыра кјдірілебезін; паза\\nсанға алып, чоннарның ынархас палғалыс јзізіне полызарға кирек; паза санға алып, Піріккен Нацияларның чоннары Уставта постарының киртіністерін јјн кізі тјреелері, постың синін пілінгенін паза кізінің аарлиине паза ир паза ипчі кізілернің тиң праваларын киречілібіскеннер паза пјгінге алғаннар социальнай прогресске паза чуртас синіне хабазарға паза чуртас оңдайларын артых пос оңдайда чахсыландырарға; паза\\nсанға алып, хазналар-членнар Піріккен Нацияларның Организациянын хада, прай чоннар аразында кізі тјреелері паза јјн пос оңдайларны улуғланысха паза хабазарға паза хоостыра поларға сјс пиргеннер; паза\\nсанға алып, пу кізі тјрелері паза пос оңдайларны прай тиксі оңарғаны улуғ пілдірігліг пу сјс пиргенге толдыра пјгінге,\\nИскірче пу Прай тиксі кізілерні тјреелер декларациязын Пјгінге хайзын прай чоннар паза хазналар пјгерге кестенерге киректер андағ ползын полған на кізі паза полған на јменің органы, хаҷан-да санға алып, пу Декларацияны, кестенгеннер егредіг паза чарытханы хоостыра пу тјрелеерні паза пос оңдайларны улуғланысха хабазарға паза чіткіҷе пирерге, национальнай паза чоннар аразындағы прогрессивнай мероприятиялар хоостыра , прай тиксі паза эффективнай санасханы паза оларның толдырылғанын хайди хазналар Организация членнері чоннар аразында, ідјк чоннар аразында кемні территориялары оларның юрисдикция алтында.\\nПолған на кізінің пу Декларацияда искірілген прай кізі тјрелері паза прай пос чуртас оңдайлары (свободалары) поларға кирек, пір пасхаланыс даа чох, расовай, теернің јј, ир алай ипчі кізі, тіл, религия, политическай алай пасха даа киртініс, национальнай алай социальнай чонға кірчеткен хоостыра, ниме-ноо (имущественнай), сословнай алай пасха да положениеліг.\\nАғаа хоза, чарабинча политическай, правовой алай чоннар аразындаы хазнаны статузызы тјстегі хоостыра хайдығ да пасхазы идерге алай территория хайдар кізі кірче, санаспин пос алынаҷа территория алай чох, пос устағлығ алай ба пірее хайди хызырылған суверенитеттіг.\\nПолған на кізінің пар тјре чуртасха, пос оңдайлығ чуртасха паза теерге чарабазына (неприкосновенность).\\nПірдеене хулда поларға чарадылбинча; хул паза хулларны садығ хайдығ даа оңдайлығ чарадылбинча.\\nПірдеезін иреелирге алай чабал, кізі нимес чіли, пазынарға постың синін пілінгенін тезірерге чарадылбинча.\\nПолған на кізінің ,хайда даа ол полчатса, правосубъектнай санағлығ поларға тјре пар.\\nПрай кізілер елге алнында тиңнер паза пір даа пасхаланыс чох елге тиң арачылирына тјреліг. Прай кізілер полған на дискриминацияның, пу Деклапацияны сайбапчатхан, тиң арачылирына тјрелеріг, паза хайдығ да полған чабал кирекке андығ дискриминацияға тартханы.\\nПолған на кізінің пар тјре тјрелері компетентнай национальнай чарғылардың эффективнай праваларын чазылғанына хаҷан аның јјн тјрелері, конституцияның алай елгенің ағаа пирілген, сайбалчалар.\\nПірдеезін пойли арестовать полғанынаке, тутханысха алай сергеніне чарабинча.\\nПолған на кізінің пар тјре, позының тјреелері паза обязанностьтарын чарат саларға паза піліп аларға уголовнай пыролас тјстені, тјреліг, тиң полчатханында тјстегі хоостыра, аның чарғы кирегі сын азығ кјрілген паза прай киректеені санасха алылған пос алынҷа паза орта сын чарғының.\\n1. Полған на кізінің пар тјре, хомай кирек ечен пыролатчатхан кізінің тјре пар пыро чох саналарға аның пырозы законнай оңдайның табылған читіре сын азығ чарғы езеріг хоостыра хайда ағаа прай арачылыныс оңдайлар пірілчелер.\\n2. Пірдеезі чарғылат саларға чарадылбинҷа сайбағ ечен хайзы хай пірее сайбағ иткен тјстігде алай ниме итпеені ечен, хайзы оларды иткен туста национальнай законнар алай чоннар аразындағы право хоостыра сайбаға саналбаннар. Ідјк чарадылбинча хатығлас хайзы сайбағ иділген туста кирілген чарапчатхан хатығластың аар.\\nПірдеезіне чарадылбинча пойли аның позының чуртазына паза сјбіре чуртазына ара кірерге, пойли кізі теңмезін сайбирға харазарға, аның чурттының, аның пічіктерінің чазыт нимелерге кірерге алай аның чезіне паза репутациязына. Прай кізіниң андағ ара кірергенің елге арачылирына тјре пар.\\n1. Полған на кізінің пар тјре пос оңдайча чјріске сығарға паза чуртаҷаң чирге полған на хазна істінде.\\n2. Полған на кізінің пар тјре полған на хазназа парыбызарға, ол санда позы чуртапчатахан хазнаның, паза нандыра позының хазназынзар айлан кил турарға.\\n1. Полған на кізінің пар тјре хостадарның пасха хан-чиринде чазынҷаң чир тілирге паза пу чазынҷаң чирнің тузаланарға.\\n2. Пу тјреның тузаланарға чарабас хаҷан хостадар тјстелче, сынында политическай нимес сайбағ итсе, алай Піріккен Нацияларның Организациязының харазығтарына паза принциптеріне тоғыра парчатхан киректер.\\n1. Полған на кізінің гражданстволығ поларға тјре пар.\\n2. Пірдеезіне чарадылбинча пойли аның гражданствозын алай гражданство алыстырарын пыластырарға.\\n1. Чазы читкен ир паза ипчі кізілер тјреліг расовай, национальнай алай религия танығ хоостыра пір де хызырғаны чох хоных хонарға паза позынын сјбіре тестирге. Олар тің тјрелернің тузаланчалар хоных хонарда , хоных тузында паза чарылыста.\\n2. Хоных хонарға чарадылча пос паза толдыра ла ікібезинин хоных хончатханнардың чарадығларында.\\n3. Сјбіре јменің јјн паза сын уйазы паза аның тјре јменің паза хазнанын саринаң арачыласха пар.\\n1. Полған на кізінің пар тјре ниме-нооның ээленерге хайди пос алынча ідјк, пасхалардын хада.\\n2. Пірдеезіне чарадылбинча пойли аның ниме-ноо пылазарға.\\nПолған на кізінің пар тјре пойли сағысха,ах сағысха паза религия; пу правоға кирче пос алынча позынын религиязын алыстырырға алай киртініс паза позының религиязына киртінерге хайди пос алынча ідјк, пасхалардын хада, чонның алай пос алынҷа оңдайдың егредігде, Худайға пазырар туста ағ паза религиознай паза ритуальнай кибірлер толдырыста.\\nПолған на кізінің пар тјре пос оңдайлығ киртініске паза пос оларды чоохтирға; пу тјренің санда пар свобода тудых чох позының киртініс тудынарға паза пос оңдайлығ тілирге, аларға паза тарадарға информацияны паза идеяларды хайдығ да кирек нимелердің хазна границелерге даа кјрбин.\\n1. Полған на кізінің пар тјре пос оңдайлығ хорғыс чох чыылығларға паза ассоциацияларға.\\n2. Пірдеезі пірее ассоциацияза кестегліг кирерге чарадылбинче.\\n1. Полған на кізінің пар тјре пос хазна устирында айғазарға кјні алай пос табылған кізі хоостыра.\\n2. Полған на кізінің пар тјре тің хазнадағы службаға кірер оңдай позынын хазназында.\\n3. Чонның кестенізі елге правительствованын тјстігі поларға кирек; пу кестеніс позына искіргені периодическай паза сын табығларда табарға кирек, хайзы прай тиксі паза тиң табығ тјреліг иртірерге кирек чазыт табығлар хоостыра алай пасха тің формалдар хоостыра, табығлар свободазына читкіҷе пирерге.\\nПолған на кізінің пар тјре јмениң члені полып, социальнай читкіҷе пирергене паза кирек толдырғанына анның позының синін пілінгені полызарға паза анның алынҷа омазы пос јзізі экономическай, социальнай и культурнай областарда праволарын национальнай кестеніс хоостыра паза чоннар аразындағы хабазығ паза полған на хазнаның структуразы паза ресурстары хоостыра.\\n1. Полған на кізінің тоғысха пар тјре, пойли тоғыс таллирына, сын паза оңдайлығ тоғыс оңдайларға паза тоғыс чох полғанның тоғыр арачылааны.\\n2. Полған на кізінің пар тјре пірде дискриминация чох тин тоғыс ечен тиң тјлирге.\\n3. Полған на тоғынчатхан кізінің пар тјре орта паза сын сыйых пиргеніне, кізі чуртазына позына паза анын сјбирезіне турызар читкіҷе пирерге, паза кирек полза ,хозылғаны пасха социальнай кирек нимелер читкіҷе пирерге.\\n4. Полған на кізінің пар тјре профессиональнай союзтар тјстирге паза профессиональнай союзтарза кирерге позынын кирексіністерін арачылирга.\\nПолған на кізінің тјре тынанарға паза маң тусха пар, ол санда сағыстығ тоғыс кені хызырғаны паза тјлегліг периодическай отпуска тјре пар.\\n1. Полған на кізінің пар тјре андаг чуртас синіне, ол санда ас-тамах, кипазах, чурт, имнег сыныхтағ паза прай кирек социальнай полызығ, хайзы хазых паза чахсы хоных позына паза анын сјбіріне хабас пирерге кирек, паза тјре тоғыс чох полар туста, ағырығ, кинек полғаны, јкіс полғаны, улуғланыбысса кирт туста алай пасха да киректе хаҷан чуртирға кирек нимелер чідіргені ол пыролығ нимес оңдайлар киліс парған туста.\\n2. Іҷе полғаны паза олған тузы алынҷа сыныхтаға паза полызыға тјре пирчелер. Прай палалар хоныхта алай ба чох тјреннер тин социальнай арачылыныстын тузаланарга киректер.\\n1. Полған на кізінің егредіге тјре пар. Егредіг тике поларға кирек пастагы паза ортын угредиг теерге андағ поларға кирек. Пастагы егредіг обязательнай поларға кирек. Техническай паза профессиональнай егредіг прайзына киліскек поларға кирек, паза пјзік егредіг прайзына тин киліскек полған на кізінің келігі тјста поларга кирек.\\n2. Егредіг айландырыбызарға кізінің толдыра јскеніне айландырыбызарға кирек паза кізінің тјрелеріне паза јјн пос оңдайларға улуғланыс јскеніне. Егредіг прай чоннар ароазында,расовай паза религиознай группалар аразында удур-тјдір піліскеніне, сыдамаға паза ынархасха полызарга кирек, паза Піріккен Нацияларның Организацияның амыр чуртас турызары тоғызына хабазарға кирек.\\n3. Іҷе-пабалар приоритетнай тјрееліг постарының кічіг частығ палаларға егредіг кјрім таллирға.\\n1. Полған на кізінің пар тјре пос чон јмезиниң культурнай чуртаста пойли аралазарға, искусстванын тың хынып тузаланарға, научнай прогрессте аралазарга паза анын пайынаң тузаланарга.\\n2. Полған на кізінің пар тјре арачылысха аның моральнай паза материальнай кирексінстерін, хайзы ол авторы полчатхан научнай, литературнай алай художественнай тоғыстарның салтары полчалар.\\nПолған на кізінің социальнай паза чоннар аразындағы чаа чох, амыр чуртасха, хаҷ ан пу Декларацияда пазылған праволар паза свободалар тооза толдырарға чарир,тјре пар.\\n1. Полған на кізінің пар обязанностар јмезінің алнында, хайда ла аның омазына пос паза прай сариның тыырға оңдай полар.\\n2. Праволарның паза свободаларын толдырарында полған на кізі законнаң паза чон аразындағы кізі праволарнаң кјрілген (ограничениелер) (хызырчатхан мералар) ла тарадылчалар кізінің праволарның паза прайзының јјн свободалары улуғлап саңай пасхаларының праваларына паза свободаларына кирек санасханы паза улуғлааны читкіҷе пиргені ечен паза моральдың, чон аразындағы иптіг полғаны паза чонның чахсы чуртастың демократическай јмеде сын кирексіністер толдырарын ечен.\\n3. Пу праволар паза свободалар толдырғаны Піріккен Нацияларның Организациязының харазығларына паза принциптерине хайди де тоғыр полбасха кирек.\\nПу Декларацияда пір дее ниме пасха хазнаның, чонның, хайдағ-да јменең алай алынҷа кізнең хайдағ даа тоғыстаң айғазар алай пу Декларацияда пазылғанны сайбир право чоннарның праволарын чох идер педінін сайбабчатхан тіп саба чарыдылбазын.","num_words":1454,"character_repetition_ratio":0.09,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.198,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧААҶЫ СЫБЫРА ТИМДЕ ПОЛАРҒА КИРЕК\\nРоссия чааҷылары Душанбеде (Таджикистан) ирткен Чиңіс парадында араласхан туста. Михаил ДОРЖУ - оң саринда алнында\\nЧоохты, контракт службазында полып, аннаң ӱр ниместе айланған чир-суғҷыбыс Михаил Доржудаңар апарарға сағынчам. Олар ікі харындас, улии - Андрей. Пабазы Владимир Доржу ах чарыхтаң ирте парыбысхан, іҷезі Евгения Владимировна Созыева Асхыста М.Е.Кильчичаковтың адынаң аймахтың ӧӧн библиотеказында тоғынча. Михаил ДОРЖУ контракт службазын хайди ирткеннеңер чоохтаан.\\n-\\tМихаил, тӧреен-ӧскен тузыңнаңар чоохтап пиріңер?\\n-\\tТӧреем мин Ағбанда 1992 чылда. Пастап Асхыста ӱгренгем, анаң Ағбанда Хакас национальнай гимназияны тоосхам. Таныхтирым килче, спортнаң айғазып, кӱреске чӧріп пастааннаң хылиим алыс чӧрібіскен. Мағаа минің ӧзерімде, хылиим тыыдарында кӧп кӱс салғаннар тренерлерім Владимир Гаврилович Чучунов паза Владислав Владимирович Барашков. Кӱресче спорт узына кандидат полғам. Владимир Гаврилович мағаа чааҷылар училищезінзер ӱгренерге кір теен. Тузы читкенде, андар кірерге тимненібіскем, че ноға-да имнег комиссиязын ирт полбаам.\\nАнаң армияа чӧрібіскем. Пастап Читазар апарғаннар, анда танкистке ӱгреткеннер. Тӧрт ай пазынаң пісті, нинҷе-де кізіні, Пермь городсар ызыбысханнар. Мында мині артиллерияа кир салғаннар, службам тоозылғанҷа анда полғам.\\nИбзер айланып, армияа паза парбаспын тіп сағынғам. Нанҷым Вячеслав Федотов хайди-да сығдырадыбысхан. Таджикистанда служить полчаттыр, спецназта. Чоохтазыбысхабыс. Разведкада, спецназта служба иртерге хынығ нооза. Іди контракт пастыра армияа тимненібіскем.\\nТаджикистанзар мин 2013 чылда улуғ хырлас айының 30-ҷы кӱнінде читкем. Амды саназам, Таджикистанда Наа чылны тӧрт хати удурлаптырбын.\\n-\\tЧуртапчатхан орынны постарың арығлап турғазар алай гражданскай кізі чаллалҷаң ма?\\n-\\tСрочнай службада полғаннар андағлар: мин пол чуғбаспын, мағаа чарабас алай пасха сылтағ таапчатханнар. Контракт службазында саңай пасха. Піс тӧртӧлең чуртаабыс - прай нимені позыбыс итчеңміс, пір сӧбіре чіли. Пеер нинҷе-де оол килгебіс, пісті прай кубриктерҷе тарадыбысханнар. Ооллар сах андох чоохтап пиргеннер, пістің мында «апсахтар», «артых сӧӧктіглер» чоғыл, прай нимені позыбыс итчебіс.\\n-\\tМихаил, Сірер контракт службазында полғазар. Нарядтар иртібіссе, ноо нименең айғасчаңзар?\\n-\\tИртен физзарядка идіп алып, чуунып, азыранчазың. Анаң 9 часта занятиелерге парчазың. Неделяда 2 хати хайди даа мылтыхтаң атчаңмыс, анаң БТР-лығ чӧріп, пулемёдынаң атчазың. Тактическай занятиелер полча. Анзын ідӧк хайди даа иртерге кирек. Тағларҷа чӧріп, чалым хайаларзар сығарға ӱгренчебіс. Таджикистан - тағлығ чир. Суғлары уғаа хазыр ахча, ана оларны кизерге ӱгренчезің. Хайди тидірлер, сыбыра тимде поларға кирексің.\\n-\\tСірернің чааҷылар частьы хайда турча? Хыринда пірее аал алай город пар ба?\\n-\\tПіс Душанбе хыриндағы Гипрозем поселокта турғабыс. Душанбе - сіліг город, посёлок, тізең, тастал парған. Посёлокка піс тын пирчеткенге тӧӧй полған. Таджикистанның чарым чоны чааҷылар сылтаанаң чуртапча. Пістің поселокта прай нименің паазы аарлығ. Чааҷылар частьтары чох чирде ниме-ноо паазы ниик. Ахчаны піс ле, теедег, алчабыс. Піс кӧп ахча даа алчатсабыс, аны хорадыбызарға ӱр нимес. Піреезі удаа чарир-чарабас нимелер садызып алҷаң, чал ахчазынаң чал ахчазына теере чуртаан. Хаҷан даа андағ кӧп ахча кӧрбееннер, аннаңар ахчаларын хор тутчалар.\\n-\\tАнда хайдағ маллар тутчалар?\\n-\\tІнектер, аттар. Че оларға анда уғаа сидік полар тіп сағынчам. Наңмыр тың чаап парза, от кӧгере тӱсче. Че анда уғаа ізіг, ӱр дее турбин, от прай хоор парча. Мал кӧбізін тігенек чіпче. Тіген ізіге кілебинче, хазалҷых пӱрлерінде суғ кӧп нимес, андағ даа полза, малға читче полар.\\nЧайғы уғаа ізіг, узун. Капустаны чылда ӱс хати ӧскірчелер. Виноград кӧп одыртчалар. Піс турған орында ағас пір дее чоғыл. Хысхызын кӧсті резина ӧртеп хабысчабыс.\\nКӱн пӧзігіне парыбысса, тынанҷаңмыс. Он пір частаң тӧрт часха теере уғаа ізіг нооза. Палатка тартылых, аның ізиин азып кӧдірібісчебіс. Кӧлек пар, тан саапча. 200 литр бочказына суғ ур салчалар, піс аны тасхархы душ идіп алчабыс. Суғны урзаларох, чайынчабыс, кӧмес ӱр турыбысса, бочкадағы суғ ізіп парча. Ол душ алтына гимнастеркалығ кірібісчебіс. Анзы чарым час пазына хуруп парча. Термометр 50 градусха теере (анда ханҷа сан пар) кӧдірілче. Интернетте, тізең, алтон градус ізіг тіп искірілче. Уғаа ізіг.\\n-\\tМин искем, анда оолығ аймах хурт-хоос толдыра.\\n-\\tКӧрбеен чапсых хурт-хоостар пар. Скорпион уғаа оолығ паза фаланга-ірімҷік (пасха ады сольпуга. - Авт.) . Анзы андағох оолығ. Ағаа ызыртыбыссаң, ит ізии 3-4 кӱнге чит парча. Тының даа ӱзіл парарға айабас.\\nОоллар ол хурт-хоостарны удур-тӧдір тудыстырарға банкаа кире тастабысчалар. Скорпион ӱс фаланга-ірімҷікті ӧдірерге маңнанча. Ол чапчаң, хузурии оолығ нооза. Ноға ӱс фаланганы ӧдірерге маңнанча? Пастап хузуриинаң сахча, чарым оозы парыбысча, анаң пазох сахча, пазох чарым оозы парыбысча. Ӱзінҷізіне халыбохча, че тӧртінҷізін сағарға оозы халбинча. Ана андада тӧртінҷі фаланга ол скорпионны пір-ікі ле ыра-чара тартыбысча. Скорпионнаң пір дее ниме халбинча.\\nПаза варан килескені кӧргем. Узуны пір метр чарым полар. Чааҷылар аны, інінзер кір париғанда, хостазып, хузуриинаң хаап халтырлар. Ӧменең хайди полза сығара тартып алтырлар. Іні тирең полтыр. Ӱді 40 сантиметр чалбах полар. Ооллар, варанны сығара тартып, ахсын суғлухти палғап алып, азахтарын палғабысханнар. Тутчатханда, пір оолны маймаанаң ызырыбыстыр. Анаң ооллар пу табанны ӱргӱт парчалар - аның тістері оолығ, идің-ханыңа оо кір парған, ам ол сині китир, хаҷан син, ооға сыдаспин, ӧл парарзың.\\n-\\tКонтракт службазында пол килгенде, военкоматтағылар хайди удурлааннар?\\n-\\tПастап хазырланғаннар. «Сыдаспин, тизібістің, я?» - тіпчелер. «Чох, кӱннең кӱнге служба ирткем», - нандырғам. Сах андох прапорщиктер курстарына чӧрерге сӧлееннер. «Тӱрче сағынып алим», - нандырғам. Кӧрінер, хайди поларға.\\nМихаилнің сӧбірезі пар, ипчізі Юлия - хазан тадар хызы, хызыҷағы - Аяна. Сӧбірезін Таджикистанзар апарғанох, че анда ӱр полдыртпаан.","num_words":744,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.121,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ӦӦНІ - КІЗЕЕ ПОЛЫЗАРЫ\\nДонорлар - аарласта. Пу наада Ағбандағы чииттер ӧргезінде «Россияның аарластығ доноры» атха турысхан кізілерні чеестееннер\\nАмғы туста прайзы даа пілче, кізі чуртазын ал халар ӱчӱн, пос кӧңнінең ханын пирчеткен кізіні донор тіп адапчалар. «Россияның аарластығ доноры» атха турысча андағ кізі, хайзы ханны 40 паза аннаң даа кӧп хатап пир салған. Пӱӱл республикада андағ аарластығ ��тха 15 кізі турысхан. Оларға, имнег киреене андағ махтағлығ паза тузалығ хабазығ итчеткеннеңер, Хакасияның хазых хайраллачаң министрінің пастағы орынчызы Александр Стреленко паза хан кінінің ӧӧн имчізі Геннадий Русаков, алғыстап, танығлығ сыйых читіргеннер. Ідӧк кӧрігҷілерге «Ӧңніг тӱстер» студияның олғаннары концерт кӧзіткеннер. Хан кінінің удаа спонсоры полчатхан «Малинники» ООО-ның кізізі аарластығ донорларға тадылығ сыйыхтар читірген.\\nАарластығ атха турысханнарны алғыстап, чоох тутхан Александр Стреленко:\\n-\\t«Россияның аарластығ доноры» атха турысханынаң алғыстапчам. Сірер, имҷілерӧк чіли, кізілер чуртазын ал халарына улуғ хозым итчезер. Сірерні пірдеезі кӱстебинче, че кізі чуртазын ал халар ӱчӱн, пос кӧңнінең ханыңарны пирчезер. Аннаңар піс, имӌілер, паза сірер коллегалар полчабыс тиирге чарир. Мин имчі-анестезиолог полчам. Хакасияда пос кӧңнінең ханны сыбыра 7 муң азыра чуртағӌы пирче. Пӱӱнгі кӱнде чир-суубыста «Россияның аарластығ доноры» атха ікі муңӌа чуртағӌы турысхан.\\nИң ӧткін донорларға, ханын 40 хати пиргеннеңер, «Россиянын аарластығ доноры» удостоверение паза аарластығ танығны Хакас Республиканың хан кінінің ӧӧн имҷізі Геннадий Русаков читірген. Ол аарластығ атха турысхан донорларны, тың ағырчатхан кізілерге ханын пиріп, полысчатхан ӱчӱн алғыстаан. Аның таниинаң, 20І4-2015 чылларда республиканың хан кінінзер «Хазых хайраллирын тилідері» хазна программазы хоостыра киректелчеткен оборудование толдыразынаң алылған. Амғы тустағы оборудование имчілернің тоғызын хай-хай нииктепче. Геннадий Николаевичтің чооғынаң, республиканың хан кіні имнег учреждениелерінің чахығлары хоостыра тоғынча. Донорларны имнег учреждениелеріне хайдағ группалығ хан киректелчеткенін санға алып таллапчалар, анзы тӧӧй группалығ хан кӧп пол парбас ӱчӱн иділче. Ханны сыбыра пирчеткен донорлардаңар искіріглер ідӧк кінде чыылча. Хаҷан удаа тоғаспинчатхан алай ба кӧп хан киректелзе, ол ӧткін донорларны хан пирерге хығырчалар. Таныхтирға кирек, донор ханын ӧӧнінде кізее полыс пирер кӧңнінең пирче. «Россияның аарластығ доноры» атха турысхан кізее хай пірее хазна хабазығлары кӧрілче.\\nТаныхтирға кирек, аарласха турысхан донорларның аразында Хакасияның хазых хайраллачаң министерствозы Георгий Шапошниковты грамотанаң таныхтаан. ХакНИИЯЛИ -ның улуғ наука тоғынҷызы Георгий Михайлович «Россияның аарластығ доноры» атха ікінҷізін турысча тиирге чарир. Пілдістіг, удостоверение паза аарластығ танығ ікінҷізін пирілбинче, че андағ махтағлығ кізіні чеестирге ӧнетін хығырғаннар. Пастағызын на ханны 55 частығда пирген, амды ол 72 час толдыр салған. Тиксі пос кӧңнінең 82 хатап хан пирген.\\n-\\tИң пастағызын ханымны пирерге олаңай ла парғам, тимненмин дее. Че анаң сыбыра чӧр сыххам. Сизінмин дее халғам, ханымны сыбыра пирерге тартыл чӧрібіскем, - хормачыланып чоохтаан Георгий Михайлович.\\nХакасияда аарластығ паза ӧткін донорлар кӧп, анзы ӧріндірче. Чир-суғҷыларыбыстың кізі чуртазын ал халарына ханны пирчеткені махтағлығ. Алғыс ползын оларға.","num_words":404,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.131,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Меспектіг хоккей. Ағбандағы «Саяны» команда меспектіг хоккейнің 2018-2019 чыллардағы сезонында позының айғызында 6-7 декабрьда пастағы тоғазығларны иртірді. Пістіңнер Хызылчарның «Енисей-2» командазынаң ойнааннар.\\nМЕСПЕКТІГ ХОККЕЙҶЕ РОССИЯ ЧЕМПИОНАДЫНЫҢ ПӦЗІК ЛИГАЗЫНДА ОЙНАПЧАТХАН АҒБАНДАҒЫ «САЯНЫ» ПӰӰНГІ КӰНДЕ ИҢ ЧИИТ КОМАНДАЛАРНЫҢ ПІРСІНЕ САНАЛЧА. ХОККЕИСТТЕРНІҢ ОРТЫМАХ ЧАСТАРЫ - 22-23. 18 ЧАСХА ЧИТКЕЛЕКТЕРНЕҢ ХАДА 30 ЧАС АС ПАРҒАННАР ОЙНАПЧАЛАР, ПАЙ ОПЫТТАРЫНАҢ ЧИИТТЕРНЕҢ ӰЛЕСЧЕЛЕР.\\nАННАҢАР ДАА, ТАСХАР СООХ ТАА ПОЛЗА, ЧИР-СУҒҶЫЛАРЫБЫСТЫҢ КӦҢНІН КӦДІРЕРГЕ, ОЛАРНЫ ЧИҢІСКЕ КӦӦКТІРЕРГЕ ГОРОДТЫҢ ӦӦН СТАДИОНЫНЗАР КІЗІЛЕР ИЛЕЕДЕ ЧЫЫЛЫСХАН. ХОККЕИСТТЕРЗЕР, КӦРІГҶІЛЕРЗЕР АЛҒЫСТАС СӦСТЕРІНЕҢ АЙЛАНҒАННАР ХАКАСИЯ ПАЗЫ ВАЛЕНТИН КОНОВАЛОВ, ХАКАСИЯНЫҢ ӦӦРКІ ЧӦП КНЕЗІНІҢ ПАСТАҒЫ ОРЫНҶЫЗЫ, РЕСПУБЛИКАНЫҢ МЕСПЕКТІГ ХОККЕЙ ФЕДЕРАЦИЯЗЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ ЮРИЙ ШПИГАЛЬСКИХ, ХАКАСИЯНЫҢ СПОРТ МИНИСТРІНІҢ ТОҒЫЗЫН ТОЛДЫРЧАТХАН ЕВГЕНИЙ КОСТЯКОВ ПАЗА ДАА ПАСХАЗЫ.\\nАнаң ойын пасталыбысхан. Пу ікі команданың хайзы даа сыбыра чиңіс тударға харасча, сіліг ойын кӧзітче. Андағох оңдайнаң тудынғаннар хоккеисттер пастағы тоғазығда, 6 декабрьда. Хызыл ӧңніг меспек аар-пеер ле учух чӧрчеткен. Ам на пістіңнер «Енисей-2» команданың хаалхазы хыринда ӧткін хайынысчатхан ползалар, паза ла кӧрзең, хызыл меспекті айғы ээлері пыластырыбызып, арачыланарға маңзырапчатханнарына хомзынчазың. Стадион тымыл парча.\\nХайдағ ӧрчіліг хысхырыстар - «Саяны» команданың капитаны Евгений Ткачук кӱремҷігін чоғар кӧдірче -гол! Орта, ибде пастағы голны хайди даа айғы ээлері кирерге кӱстенчелер. Мында сах іди пол парды. Кӧрігҷілернін ӧрінізі тохтаалахта, Александр Захваткин махтаға сыхча. Кізілер, 28 градус соохха даа хайығ айландырбин, ӱннері харылғанха аахтасчалар, ікінҷі голны ізіг чейнең таныхтапчалар, стадионзар тикке килбиндірбіс тіпчелер.\\nХазыр ойынның пастағы чардығы тоозылғанда, пістіңнер 2:0 саннаң алнында парчатханнар. Мына стадионзар чыылысхан чонға хомзынар тус читті. Ойынның ікінҷі чардығы пасталар-пасталбастаңох, Олег Тарнауцкий пістің хаалхаа гол кирібісче. Чох-а, іди поларға чарабас, маңат арачыланарға кирек. Уламох чахсы поларҷых, пірее гол кирібіссе. Аннаңар кӧрігҷілернің хысхырыстары тыыпча.\\nОйын кӧрчеткен кізілернің кӧңнілерін кӧдірерге сағынған чіли, Руслан Гавричков гол кирібіскен. Кӧрігҷілер сала ниик тынчалар. 3:1 саннаң «Саяны» алнында. Че «Енисей-2» команданың хоккеисттері іди ле оой утырарға хынминчалар. Илья Деревцо�� пазох пістіңнерні хомзындырча. 3:2 сан пол парды. Чочындырчатхан кӧзідім.\\nАалҷылар, тізең, саннарны тиңнестіріп аларға харазып, алнынзар матап харасчалар. Хаалха хадағҷызы Сергей Саблинге хатығ чухча. Ағаа сыбыра сизіктіг тудынарға килісче. «Саяны» команданың защитниктері ағаа маңат полысчалар, аалҷыларны хаалхаа чағын кирбеске харасчалар. Андағ кӱстеніс тик чирге парбинча, аалҷылар паза гол кир полбин салғаннар. Пістіңнер санынаң Дмитрий Бутаковнаң Александр Захваткин пірер гол кирібіскеннер. Ибде ойнап, айғы ээлері 5:2 саннаң чиңіс тутханнар. Аалҷыларны утарға оой полбаан.\\n7 декабрьда андағох соох кӱн полған. Меспектіг хоккейге хынчатханнар анзына хайығ салбинчалар. Оларның саны сыбыра алызып одырча. Хайдағ даа соох кӱнде стадионзар чиде салчатханнарның аразында хакастар даа асхынах нимес. Пірее хати олар, пуухти одырыбызып, пос тілінең тыыда хысхырысчатханнарын ис халарға килісче. «Саяны» команданың прай даа хоккеисттерін чахсы таныпчатхан чіли тудынчалар, алнынзар чӱгӱрчеткен спортсменнерні ады-солазынаң адап, оңнығ ла кӧгліг хысхырыспинчалар, гол кирібізерге кӧӧктірчелер. Анзы гол кирібіссе, постары махтаға сыххан чіли ӧрінісчелер.\\n«Ок, пӱӱн пістіңнерге хатығ чуххадағ, утыр салбазыннар... Ибде утарға кирек», - чоохтасчалар олар.\\nСынап таа, ікінҷі ойын тузында айғы ээлеріне хатығ чуххан тиирге чарир. Анзын тоғазығның пастағы чардығы 1:1 саннаң тоозылғаны даа маңат кӧзітче. Мының алнындағы ойыннарның салтарларын санға алза, аалҷыларның кӧзідімнері ӧрініс ағылбинча. Подгруппадағы командалар аразында «Саяны» алнындағылар санында полза, «Енисей-2» команда ортызында парчатханнар санына даа кір полбинча. Аннаңар полған на тоғазығ тузында ағаа чиңіс тударға кӱстенерге килісче.\\nОйынның ікінҷі чардығы пасталыбысханда, чир-суғҷыларыбыс командазының капитаны Евгений Ткачук «Саяныны» алнынзар сығарча, гол кирібісче. Тынарға ниик полыбысты. Амды арачыланысха ӧӧн хайығ айландырарға чарир. Аалҷылар тудығ чох алнынзар харасчалар. Оларға хайди даа чиңіс кирек. Алай ба тиңни дее ойнабызарға. Анзы утырғаны нимес нооза.\\nМына Евгений Ткачук пазох ла алнынзар ойлапча. Меспекті позынаң ырах позытпинча, аалҷыларны піліп алаахтыр парчадып, кӧрібіскенде, Александр Захваткин хайығ чох халтыр. Ідӧк алнынзар табырах чӱгӱрче. Евгений паза даа ӱр чубанмаан, меспекті нанҷызынзар учухтырыбысхан. Александр андағ «сыйыхнаң» орта тузаланған, хаалха хадағҷызы Данил Клюшкиннің хыринҷа меспек кирібіскен.\\nАмды айғы ээлері сала пос салыныбысханнар. 3:1 саннаң утчалар. Ойын тоозыларға чит тее парды. Аннаңар пістіңнернің хаалхазы хыринда сайбаг иділген. Марығ чарғыҷызы 12 метр танығзар кӧзітче. Футболда пенальти поларҷых, хоккейде - буллит.\\nАалҷылар аразынаң Семён Чупин сых килді. Пу оол Ағбанда хоккей ойнап пастаан. Амды пістіңнердең тоғыр ойнапча. Мындағ чахсы оңдайны Семён орта тузалан халған, гол кирібіскен. Ойын тоозыларға 2 ле минута халған полған. Пілдістіг, саннар паза алыспааннар. Тоғазығ оой нимес оңдайда ирткен дее полза, чиңіс пісти полды. Анзы, тізең, айғы ээлері, ікі ойында утып, постарына 6 сан хосханына тиңнелче.\\nПӱӱл чайғызын, хаҷан «Саяны» команданың ӧӧн тренеріне Евгений Ерахтин турғызылғанда, ол хоккеисттернің алнында чоох тутхан, мындағ пӧгіннерінең ӱлескен: «Полған на тоғазығ тузында чиңіске кӱстенербіс, прай узыбысты кӧзідерге харазарбыс. Че меспектіг хоккейҷе Россия чемпионадының суперлигазынзар сығарға піске ам даа ирте. Тимде нимеспіс. Нинҷе-де чыл пӧзік лигада ойнап аларға, узыбысты таптирға кирекпіс». Евгений Николаевич пӧгінін чуртасха кирерге харасча.\\nАмды «Саяны» позының айғызында 14 - 15 декабрьда Арсеньев городтың «Восток» командазынаң ойнир. Аалҷылар мының алнындағы тоғазығларны ибде иртір турғаннар, чиңістер тутханнарох, утырғаннарох. Амды «Восток» алнында парчатхан командалар санында. Пістіңнерге ол хайдағ-да изі чох «ыырҷы». «Саяны» аннаң тоғыр хаҷан даа аар, сидік ойнапча. Ойын 13.00 часта пасталар. Кірері тикке.","num_words":741,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.082,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТӦРЕЕН ТІЛІБІС ПІЛЗЕБІС - ПАЗЫБЫС ПӦЗІК ТУДАРБЫС\\nХакас тілі кӱні. Пу неделяның таңмазы 4 сентябрьда ирткен Хакас тілі кӱні полча. Чиит ӱлӱкӱнні прай даа муниципалитеттерде таныхтааннар. Ағбанда ідӧк пу кӱнге чарыдылған улуғ пайрам ирткен\\nАҒБАНДА С.П.КАДЫШЕВТІҢ АДЫНАҢ РЕСПУБЛИКАНЫҢ КУЛЬТУРА КІНІНДЕ ХАКАСИЯНЫҢ ПРАЙ ДАА МУНИЦИПАЛИТЕТТЕР ДЕЛЕГАТТАРЫ ЧЫЫЛЫСХАННАР: КУЛЬТУРА ТОҒЫНҶЫЛАРЫ, ӰГРЕТЧІЛЕР, ХАЛЫХ ПІРІГІСТЕРІ АРАЛАСЧЫЛАРЫ, ТОҒЫНЧАТХАН ЧИИТТЕР ПАЗА ДАА ПАСХАЗЫ. УЛУҒ ЗАЛҒА ЧОН ТЫҒЫРАМА ПОЛҒАН. ПАЙРАМ ПАСТАЛАР АЛНЫНДА, ЧЫЫЛҒАННАРҒА ФОЙЕДЕ УС ХОЛЛЫҒЛАРНЫҢ ИТКЕН НИМЕ-НООЛАРЫН КӦРІП АЛАРҒА ПАЗА МАСТЕР-КЛАССТАРДА АРАЛАЗАРҒА ОҢДАЙ ПОЛҒАН.\\nХакас книга издательствозы хакас тілі учебниктерін, методика литературазын, сӧстіктер, хакас писательлернің книгаларын сығарарынҷа алғым тоғыс апарча. Оларны прайзын тимнелген кӧзідігде кӧріп аларға чарир полған. Пайрамға килген аалҷыларға ідӧк «Хабар» газетаны алып аларға оң полған. Че ол прайзына читпеен. Культура кінінзер иртеезін килген чон аразында хакас газета нинҷе-де ле тус аразына тарап парыбысхан!\\nХакас тілі кӱніне чарыдылған пайрамда улуғ аалҷылар полғаннар. Хазна Думазының депутады Надежда Максимова (ол ирткен чылда Хакас тілі кӱніне ідӧк республиказар кил парған. - Авт.), Хакасия пазы Валентин Коновалов министрлерінең хада. Культура кінінің улуғ залында Россияның паза Хакасияның гимннері толдырылған соонаң, хакас тілінің мының алнындағы, амғы паза таңдағы чуртазынаңар улуғ нимес видеофильм кӧзіділген. Анаң чыылған чонзар алғыстаснаң Валентин Олегович айланған:\\n- Пӱӱн республикада уғаа танығлығ пайрам - ол Хакас тілі кӱні! Аны хайраллирына паза тилідеріне Хакасияның правительствозы улуғ хайығ айландырча. Анзы амды тузазын кӧзітче. Іди ирткен ӱгредіг чылында республиканың школаларында тӧреен тілін 77 процент хакас пала ӱгренген полза, наа ӱгредіг чылында пу санны 80 процентке теере ӧскірібізерге кӱстенербіс. Республикада хакас тілі ӱгретчілеріне хабазар тоғыс алғым апарылча. Пӱӱл ӱс ӱгретчее Хакасия правительствозының сыйии пирілер. Ағаа хоза килчеткен чылда хакас учебниктерні сығарарына тоғыс миллион салковай кӧріл парған. Мыннаң мындар хакас тілін, культуразын хайраллирына паза тилідеріне улам улуғ хайығ салылары кӧрілче.\\nЧе ол чооғын тоосчатханда, ідӧк танығлығ искіріг иткен. Валентин Коновалов 2020 чыл Хакасияда Хакас тілі чылы полар тіп чарлаан!\\nПу сӧстер соонаң залда одырчатхан чон матап айа сапхан. Хайди чооғына хосхан Хакасия пазы, республикада Хакас тілі чылы чарлааны - ол ідӧк тӧреен тілні хайраллирына улуғ хаалағ.\\nХакасия пазы Валентин КОНОВАЛОВ Юлия ТИНИКОВАА, Радион СУНЧУГАШЕВКЕ паза Екатерина БАЛГАНОВАА Хакасия правительствозының Аарластығ пічіктерін читірген\\nАнаң Хакасия пазы Валентин Коновалов Хакас Республикаа паза хакас тілін хайраллирына улуғ хозым иткен кізілерге сыйыхтар читіріп пастаан. Андағлар пу кӱн илееде полған. Іди Хакас Республика правительствозының Аарластығ пічиине республика тилізіне улуғ хозым итчеткен ӱчӱн Хакас тілі кӱнінің пастағҷызы, «Хабар» газетаның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев турысхан. Ол 2016 чылда Асхыс аймаанда ирткен хакас тілін паза культуразын хайраллирынҷа тоғысчы группаның чыылиинда иң пастағызын на республикада Хакас тілі кӱнін таныхтирдаңар сағысты искірген. Пір чыл пазынаң тоғысчы группаның теестегі чыылиинда ол хатап пу сурығны кӧдірген. Іди 2017 чылда Хакас Республикада Хакас тілі кӱнін таныхтирдаңар чарадығ алыл парған!\\n-\\tМындағ кӱн піске, хакас чонына, уғаа кирек! Ноғадаңар? Амды хакас тілінің тузаланчатхан оңдайы тың на чахсы нимес, чіт парардаңар кӧп чоох парча. Че чит килче андағ тус, хаҷан піске хазна саринаң хоза полызығ кирек. Аннаңар республикада мындағ кӱн таныхтирдаңар чарадығ алыл парғаны уғаа килістіре! Пу танығлығ кӱнде Хакасияның ӱгредіг, культура паза даа пасха учреждениелерінде хакас тіліне чарыдылған мероприятиелер, тоғазығлар, класстағы частар илееде иртірілзін. Че иң пастап ибде! Хакас тілін хайраллирынҷа тоғыс сӧбіреде пасталарға кирек. Палалар хакас тілінің кирексінізін сизінерге киректер! - сағызынаң ӱлесче Радион Дмитриевич.\\nХакас тілі кӱнін пайрамнирға кӧп чон чыылысхан\\nТаныхтирға кирек, 2019 чыл Хакасияа танығлығ чыл полча. Пӱӱл піс Россияда Театр чылын, Хакасияда Писательлер чылын пайрамнапчабыс, ідӧк саблығ поэт, драматург Михаил Еремеевич Кильчичаковтың 100 ча��ын таныхтапчабыс. Ағаа хоза, пӱӱл Хакасияның ӱгретчілер узын тилітчең паза республиканың тархын, литература, тіл наука-істезігліг институттарның пайрамнығ чыл. Аның сылтаанда хакас тіліне чарыдылған ӱлӱкӱнде хакас театрларның артисттеріне, тоғынҷыларына, ХакИРО-ның паза ХакНИИЯЛИ-ның ученайларына, ідӧк республиканың ӱгретчілеріне, писательлеріне паза даа пасхазына, хайзылары хакас тілін хайраллирына улуғ хозым ит салғаннар, алғыстас пічіктер читірілген. Мындағох сыйыхтарны республиканың халых пірігістері араласчылары алғаннар.\\nХазна Думазының депутады Надежда Максимова чооғында ідӧк хакас чонны чиит пайрамнаң алғыстаан паза аның чолы ниик ползын тіп алғаан. Хайди ол сизінген, хакас тілін хайраллирында хакас газета паза хакас телевидение улуғ хозым итчелер.\\n-\\tРеспубликада хакас тілінең сыхчатхан газета чуртағҷыларға литература тілін, чоохтазығ тілін ӱгреніп аларға алай ба пілістерін тыыдып аларға чахсы оңдай пирче. Аннаңар мин хаҷан даа кізілерні сизіндірчем, пос тілін пілерге сағынчатсаңар, пос газетазын хығырыңар. Хакасияда, тізең, андағ оңдай пар. Аннаңар орындағылар хакас газета парына поғдархирға киректер! - теен Надежда Сергеевна.\\nСынап таа, республикада хакас тілінең сыхчатхан «Хабар» газета хакас тілін хайраллир тоғысты кӱннің апарча. Хайди чооғында таныхтаан аның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев, тілні хайраллиры ӧӧн нандырығ сӧбіреде, че ідӧк улуғ хозым итче ӱгредіг кирее (олған сады паза школа... - Авт.) паза хакас газетазы.\\n-\\t«Хабар» кӱннің сай чоннаң тіл алысча, пілісче. Ол прай ибіркіні хакас тілінең адапча, таныхтапча. Ідӧк ол, наа сӧстер пӱдіріп, пістің тілібісті алғытча, - теен ол.\\nРеспубликадағы хакас чонның Улуғлар чӧбінің кнес орынызы Григорий Майнагашев, сценаа сығып, прайзын ӱлӱкӱннең алғыстаан. Ідӧк ол хакас тілінең сидіксіністіг оңдайын искірген.\\n-\\tАмғы туста тілібіс «чуртир» ӱчӱн хазнадаң полызығ сахтирға кирек чоғыл тіп сағынчам, хакас чонға позына кӱстенерге кирек. Республиканың прай халых пірігістеріне, ӱгретчілеріне, чииттерге пірге тоғыс апарарға кирек, - сағызынаң ӱлескен ол.\\nГригорий Ильич Ағбан чуртағызы Андрей Карамчаковты «Род поғдархазы» орденнең сыйыхтаан. Андрей Николаевич хонғанынаң хада тӧрт пала ӧскір салған, хакас тілінең прайзы матлама чоохтасча. «Чахсы киректер ӱчӱн» халых орденнең Лариса Чебодаева таныхтатхан. Лариса Ильинична 30 чыл азыра хакас тілінең ӱгредіг пособиелер паза хоос произведениелер пасча.\\nН.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназия-интернаттың воспитатели Галина Чебодаева, пос чонына паза тіліне уғаа поғдархапчатхан паза аның ӱчӱн сағыссырапчатхан кізі:\\n-\\tПрайзын Хакас тілі кӱнінең алғыстапчам! Мыннаң мындар хакас тілібіс улам улуғ аарласта ползын. Чир-суғыларым, хынған сағыстарың хаан даа толзын. Прай чоныбыс, хакас тілін аарлап-улуғлап, аннаң чоохтас турзын. Ідӧк хакас тілінең наа проекттер сағынып, чуртасха киріп, алнынзар ла хаалирға хығырчам. Сӧбіреңер амыр, часкалығ паза талааннығ ползын. Сағынған сағыстарың толзын, хазыхтарың тыт ағас чіли пик ползын! - айланча чонынзар Галина Чебодаева.\\nХакас драма театрының артисттері «Алаахтыртхан Хорхло» ойынның ӱзігін кӧзіткеннер\\nРеспубликада Хакас тілі кӱнін таныхтиры чылдаң алғыдылча. Улам ӧріністіг, хаан олған садтарында паза школаларда пу пайрам полча. Хайди чоохтапча Пилтір поселоктың 1 № школазының хакас тілі ӱгретчізі ГалинаТюкпиекова, школада Хакас тілі кӱнін хынып таныхтапчалар.\\n-\\tШколада піс Хакас тілі кӱнін пір неделя пайрамнапчабыс. Аны піс хакас тілінең диктант пазарынаң пастапчабыс, соонаң ӱгретчілер, іҷе-пабалар, ӱгренҷiлер аразында «Хакас тілін тилідерінде минің хозымым» сурастырығ иртірчебіс. Анаң, тізең, библиотекада книга хығырар кӱн иртче паза ойын ойнапчабыс. Пайрамнығ неделяның халғанҷы кӱнінде салтар иділче паза стенгазета тимнелче. Хакас календарьында мындағ кӱн парда, уғаа поғдархастығ! - кӧңнінең ӱлесче Галина Константиновна.\\nТаныхтирға кирек, Хакас тілі кӱнін республиканың прай даа школалары піди алғым таныхтидырлар. Анзы олғаннар, чииттер тӧреен тілін улам кирексіп пастирларына ізеніс пирче. Тиктең нимес чонда тидірлер, тӧреен тілін пілчеткен кізі, хаҷан даа пазын пӧзік тутча. Че! Хакас чоным, пазыбыс ізестіг тудып, прайзыбыс алнынзар ізеніснең кӧрелер!","num_words":1031,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Алтын арчол — sostik.info\\nАзыраанда ада пілбес, эміскенде іӌе пілбес орай частығ харындас пиӌе чуртаптырлар. Чаӌазы — читі частығ, туңмазы — ӱс частығ. Хабырғадаң хайызар чағыннары чоғыл оларның, тустаң турызар туғаннары чоғыл. Ады-солазы чох ир паланың мӱнӌең чалғыс ады пар полтыр.\\nПірсінде, харындас-туңма, таңари усхун парып, чатчатханнарында, табан тазылааны истіле тӱскен. Хыс пала, тура хонып, иб чарығынаң пахлапча. Кӧрзе, пуларзар ікі алып килчелер. Ибге читкеннер. Ат палғачаң алтын теекке аттарын палғап, алыптар ибге кірчелер. Изен-минді пиріскен соонда, ол ікі алып оолахха чоохтапчалар:\\nАтхан ух айланмаӌаң, алып кізі чалтанмаӌаң. Піс ырахтаң килген алыптарбыс. Пісті синзер чир ӱстӱндегі читон хан, читон алып ыстылар. Чир алтынаң ханға тоспас Ирлік-Айна сых килтір. Ол айна чонны хырча ба хайдағ. Ханнар, алыптар сині Ирлік-Айнанаң харбас кӧрзін тіпчелер. Синнең пасха ағаа сыдаӌаң алып чоғыл.\\nОолахтың чаӌазы харах чазын хан итче, пурун суун пус итче — туңмазын ыспинча.\\n— Ол ам даа кічіг андағ харбастарға, пилі хатхалах, холы тыығалах, — тіпче.\\nОолах чаӌазын истерге дее хынминча: — Изің иртібісті бе, чаӌаң?- тидір ол. — Чир ӱстӱндегі чон чахсы, читон алып хығыртыпчатханда, хайди парбаӌаң?\\nОолах ��ала маңзыри адын тутхан, ибіре пазып, изер салған; хости пазып, холлағ тартхан; ізеңее пазып, изер тӱбіне одырыбысхан. Чаӌазы аттың тінінең хапхан, харындазын хуӌахтапча.\\nМині хада апарбас ползаң, пір дее чирге позытпаспын! — тидір.\\nОолах ӧкпеленгенінең, тінін суура тартып, атха хамӌы саап, пиӌезін сала типсетпин, алып чахсыларның соонаң кӱс салыбысхан.\\nӰр парғаннар, ас парғаннар олар. Талай хазында арғалығ сынға чиде тӱскеннер. Кӧрзелер, талай хазында чир ӱстӱндегі читон хан, алыптарның чахсылары чыылысхлап партырлар.\\nАрғалығ сынның ӱстӱнде Ирлік-Айна чатча. Ибіре хырин ол сиргек кӧрче, хулағына ая салып тыңнапча. Ол тигірге кӧрзе, пулуттар хызарып иртіпчедір, чирзер кӧрзе, кӧк от чалыннанып кӧйчедір. Тағ чағазында чир алтынаң читі айна пахласчалар; ӧрініп, хатхырызып, сыбырасчалар.\\nӰс частығ оолахты кӧр салып, Ирлік-Айна хатхыр салыбысхан:\\nАх тасхылдаң ах порат килер тееннері — ах хозан полған ноо, азыр тирекче алып килер тееннері — азайлығ пала полған ноо.\\nӰс частығ ир пала, айна чарымының ачығ тіліне ачырғанып, аттаң тӱзе сегіріп, чатчатхан Ирлік-Айна-ны наахтап чӧре халған.\\nИрлік-Айна, тура хонып, оолахха удур чапсынған. Улуғ тудыс пасталып, ӱс кӱн иртіп парды. Айнаның кӱзі артых таа полза, оолахтаң азын полбинча. Тӧртінӌі кӱнінде оолахтың кӱзі, хозылып, ыырӌынинаң тиңнес парған. Оолах арғалығ сынның ӱстӱне сығарға харас чӧредір, айназы, тізең, тағ алтынзар тартыпча. Олған кізінің сӱмезі читпеді ни зе алай алӌаас полған ма, кем пілер анзын. Ам улуғ тудыс, улуғ хабыс арғалығ сынның алтында, чалбах талайның хазында парча. Ай алызып, чыл чылысчададыр, че улуғ кӱрестің тоозылӌаа пілдірбинче. Читі айна, чир алтынаң пахлап, читон хан, читон алып, хости тура кӧріп, хайхасчадырлар пуларға. Чир пӧзігі арғалығ сын, орнында тур полбин, олаңнас турадыр; талай тӧдір чайхалып, чарынаң азып, чазаа чайылча. Албаты чахсы чон, суғдаң тизіп, хадарған малынаң тағларзар сыхчададыр. Суға хызыл ханнаң хара хан хозылып ахча. Хызыл хан хара ханнаң даа, суғнаң даа поралызар чоғыл.\\nАрығ хызыл хан - алып оолахтың ханы, хара хан — айна ханы, — тіпчелер алып-кӱлӱктер.\\nПола-пола хара хан кӧп полыбысхан. Ирлік-Айна, азахтаң ас пазып, аянаң кӧп таянып пастабысхан. Ӱр бе, ас па полғанда, орай частығ алып кізі, одыра тӱзіп, Ирлік-Айнаны хол узына кӧдірібіскен. Арғалығ сынның ӱстӱнде, ӱс хати пулғагі киліп, хара чнрге нари тастаан. Ас пилін азыр полбнн, чабал тынын ӱс полбин чӧреенде, оолахтың ады, кізі тілінең тілленіп, чоохтапча:\\nИрлік-Айнаның кизін тиргізінде арчымах пар. Ол арчымахта он ікі пастығ сыр чылан. Ол аның ты-ны полар.\\nОолах, Ирлік-Айнаның адынзар пастыр киліп, ки-зін тиргідегі арчымағын аза тартарынаң, он ікі пастығ чылан сыылабинаң сых килген. Оолах ол чыланның он ікі пазын ӱзе сабарынаң, Ирлік-Айна ӧстеп, ӧл чӧрібіскен. Ирлік-Айна ӧлерінең, читі айна чир алтына кір чӧрібіске��нер.\\nТалай орнына кірген, албаты чон хадарған малынаң айланча.\\nЧитон аймах алыптар, арғал чахсы чон ӧрінісчелер. Оолахты алғап-сулғап Алтын Арчол тіп, аның пичезін Алтын Кӧӧк тіп адап салғаннар.\\nОолахты позытпин, хада чуртирға сурынча албаты чон чахсы.\\nОолах пиӌезінзер кізі ысча. Хазых, тіріг чуртаан полчам тіп чоохтап парарға чахыпча. Позынзар кӧзерге алдыртча.\\nӰр бе, ас па полған, ол кізі, айлан киліп, чоохтапча: — Ибдең сыхчадып, син аны атнаң урундыртырзың. Алтын Кӧӧк аңдарылған чирде сала тыниығ чатхан. Ам, синің хазых, тіріг полғаныңны піл салып, оңдайлан парған.\\nОл арада Аязын-Хоо тіп хыс пала полтыр. Ол, аар айланза, ай осхас, пеер айланза, кӱн осхас сіліг, чала-хай полтыр. Мында, айланып, хайыныс чӧреен чон гіу чағында андағ сіліг хысты кӧрбеен полтырлар. Алтбн хан, алтон алып Аязын-Хооны Алтын Арчолға пирерге чарат салып, ам улуғ той птчелер. Чағынхы чон чазағ килген поладыр пу тойға, ыраххызы ат хостап кил турлар. Тооза пасха чахсы чон, толғалызып, кӧглес турадыр пу тойда...\\nТоғыс кӱн паазында, тостағызы тоозылып, хазандағызы хахталған туста, прай алыптар Алтын Арчолны постарының пазы идіп, Алтын Кӧӧкті пуларныпъ чиріне, постарынзар кӧзір килгеннер.\\nАлтын Арчол Аязын-Хоо ипчізінең мында чуртап-мӧтегі халған. Алтын Кӧӧк чаӌазы, хости чурт салып, чуртап парча.\\nАрға чонның чуртына айна кірбес пик полды, илбек чонның хониина илег кірбес истіг полды.\\n\"Алтын Арчол\" тіп нымах 1952 чылда Асхыс районында Хрущёвтың адынаң колхозтың членінең, 50 частығ М. К. Добровтаң пазылған.\\nСовет ӱлгӱзі пасталчатхан туста ол Хакасияда Совет ӱлгӱзі турғызарында активно араласхан. Аар ағырығ сьтлтааида, ол 1925 чылда харах чох халған. Че андағ даа полза, Макар Константпновнч тоғыстаң хыя турыбыспаан. Ол харах чохтарның обществозыныпъ тоғызында улуғ тоғыс апарча: харах чохтарның обществозының областной соведінің председательі, аның соонаң харах чохтарның артельінің председательі полча. Тӱгенӌі чылларда Макар Константиновпч колхозта чуртапча. Ол областной газеталарның активнай селькоры полча.\\nДобров арғыс чон аразында улуғ нымахчы тіп сағбалығ. Анпаң пазылған илееде кӧп олаңай даа, алыптығ даа нымахтар орындағы печатьта сығарылӌалар. Добров арғыстаң пазылған чонның устнай творчествозының илееде кӧп произведенпелері Хакасскай иаучно-исследовательскай институттың фондтарында чатча.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Алтын_арчол&oldid=175»\\nПоследнее изменение этой страницы: 11:49, 30 августа 2014.\\nК этой странице обращались 4937 раза.","num_words":857,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.105,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧӰГӰРІК АТТАР ОЙЛАСТЫ, ЧОНҒА ӦРІНІС ПОЛДЫ\\nМарығ. 12 июньда республика ипподромында «Сибирьнің улуғ хурчаа» марығның I чардығы ирткен. Ол Россия кӱніне чарыдылған\\n«СИБИРЬНІҢ УЛУҒ ХУРЧАА» - РОССИЯНЫҢ ИҢ ТАНЫҒЛЫҒ МАРЫҒЛАРЫНЫҢ ПІРСІ. ОЛ ТАРХЫНЫН 2006 ЧЫЛДАҢ АПАРЧА. 15 ЧЫЛ МЫНЫҢ АЛНЫНДА СИБИРЬДЕГІ АТ ТУТЧАТХАН УЛУС, ПІРІГІП, РЕГИОННАР АРАЗЫНДАҒЫ МАРЫҒНЫ ТӦСТИРГЕ ЧАРАТХАН. ӦӦН ПӦГІН - ТӦЛЛІГ АТТАРНЫ ӦСКІРЕРІН ТИЛІДЕРІ.\\nПастағы чыл иң чӱгӱрік аттар Ағбанда ла марығласхан ползалар, 2007 чылдаң олар устарын Сибирьнің аймах ипподромнарында кӧзіткеннер. Пӱӱнгі кӱнде регионнар аразындағы марығ алты чардыхтаң пӱткен. Тӧрт азахтығ спортсменнер Хызылчардағы, Омсктағы, Барнаулдағы, Новосибирсктегі паза Ағбандағы ипподромнарда чӱгӱрчелер. «Сибирьнің улуғ хурчаа» марығ оңдайынаң марафонға тӧӧй. Кӧзідімге, чӧптезіг хоостыра асхырлар паза пиилер Ағбанда 1600 метр чӱгӱрчелер, Хызылчарда - 2400 метр, Барнаулда - 3200 метр. Анзы аттарға чӱгӱрік хылиин прай саринаң сынирға оңдай пирче. Марыға чортчаң паза халыхтатчаң аттар сығарылчалар.\\nКӧп чыл Хакасияда «Сибирьнін улуғ хурчаа» марығның финалы иртчең. Че ікінҷі чылы изере Ағбанға ат марафонын азарға ӱлӱс тӱсче. Сизінгенде, ат чарызына хынчатханнар аны чидікпин сағааннар. Пылтыр марығ Роспотребнадзорның чарадиинаң кӧрігҷілер чох ирткен нооза. Пӱӱл чонны марыға киргеннер. Аның тузында 17 чарыс полған. Марығда 80-ға чағын тӧрт азахтығ спортсмен кӱзін сынаан. Чортчаң аттарны частар хоостыра чарғаннар. Ағаа хоза Орлов тӧлліг чортчаң асхырларны паза пиилерні алынҷа чарыстырғаннар. Анзы тиктең нимес. Пу ат хазнаның ис-пайына саналча, ол Россия империязында 1776 чылда сығарылған.\\nКӧрігҷілер аттарға ӧкерсінерге, оларның ӱчӱн «ағырып» хысхырарға маңнанчатханнар. Хакасияның ӧмезі «Сибирьнің улуғ хурчаанда» тӧреміл чиңістер тутча, пӱӱл оң полар ни? Пу сурығ чыылған чонны матап сағыссыраттыр. Ікінҷі чарыста Иван Миндибековтың паза Николай Сагалаковтың Восточный Буран асхыры утханда, кізілернің ӧрінізі пу чир полбаан. Кӧрігҷілер асхырның ээлеріне ле нимес, седок Юлия Наумоваа улуғ алғыс читіргеннер. Хайди таныхтаан Н.Г.Сагалаков, Восточный Буранға тӧрт час, олар аны «Дондағы» ат заводында садызып алғаннар. Пӱӱл ол пастағызын на республика ипподромынзар сыхты. Итсе-де, чир-суғҷыларыбыс Кэнди Шайн асхырға ізентірлер. 8 частығ тораат ікі хати «Сибирьнің улуғ хурчаа» марығның тиксі чемпионы полған.\\nВосточный Буранзар айланза, ол 1600 метрні 1,38,7 минутаа чӱгӱрібіскен.\\nХакасия пазының кубогына марығны кӧрерге хынығ полған. Анда Россияда тӧлленген чортчаң асхырлар устарын кӧзіткеннер. Чортыс ікі гитке ирткен. Марығ оңдайларынӌа чортчаң аттар пастап 1600 метр чӱгӱрібісчелер. Пір час чарым пазынаң пазох 1600 метр чӱгӱрчелер. Чарғыӌылар, ікі чортыстың салтарларын санға алып, чиңісчіні адапчалар. Кубокты Иван Миндибековтың Натан асхыры утхан. Сыйыхты Хакасия пазының орынӌызы Юрий Курлаев читірген. Таныхтирға кирек, чортчаң аттарға марығлар ӧӧнінде ікі гитке ирткеннер.\\nХалыхтатчаң аттардаң Машина Време��и пии кізі хайиин тартхан. Аны «Тубинск» АО-ның устағ-пастаа пылтыр «Дондағы» ат заводынаң садыстыр. 3 частығ чигірен пии 1800 метрні 1,54,1 минутаа чӱгӱрібіскен. Иң кӧп ат 14-ӌі чортыста араласхан. Анда Донт Вори асхырға оң полған. Аның ээлері Анатолий Андрияновнаң Максим Цыгикало полчалар. Специалисттернің таниинаң, аттар толдыра кӱзінең июльда чӱгӱрчелер, аннаңар 12 июньда рекордтар турғызылбаан.\\nАғбанзар улуғ марыға кізілер Сибирьнің аймах регионнарынаң килгеннер. Аарлығ аалӌыларның санында Томск облазы губернаторының орынӌызы, «Сибирьнің улуғ хурчаа» марығның тӧстегӌілерінің пірсі Андрей Кнорр полған. Хайди таныхтаан Андрей Филиппович, 15 чыл аразына тӧлліг аттарның чӱгӱріктері пілдірте хозыл парған. 10 чыл мының алнында тӧрт азахтығ спортсменнер 1600 метрні ікі минута аразына ирт парыбысса, улуғ чидіге саналӌаң, амды прайзы даа ол син тусха чӱгӱрче. А.Ф. Кноррға Ағбандағы ипподром талааннығ полтыр, аның асхырлары паза пиилері мында пір ле хати нимес улуғ сыйыхтар утханнар. Андрей Филиппович, амғы туста аттарны тутпинчатса даа, пеер марыға кил парарға кӱстенче.\\nІдӧк сағыстарынаң Алтай крайында орныхчатхан «Агро-Стандарт» аал хонии предприятиезінің директоры паза ээзі Александр Дёмин ӱлескен. Александр Александровичтің чооғынаң, регионнардағы ипподромнарда хайди даа тотализатор тоғындырарға кирек. Амғы туста ипподромнар лицензия ал полбинчалар. А.А.Дёмин тӧлліг аттар паза інектер ӧскірчеттір. Предприятиеде 126 Орлов тӧлліг чортчаң ат, олардаң 24 пас спорт марығларына сығарылча. Малларны кізілер чахсы садысчалар. Пір хулун 250 - 500 муң турчаттыр.\\n«Сибирьнің улуғ хурчаа» марығдаңар чоохтаза, 12 июньда аның пастағы ла чардығы ирткен. Салтарлар кӱскӱзін иділер. Хакасия анда пазох чиңіс тудар тіп ізеніс пар.","num_words":567,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.18,"stopwords_ratio":0.104,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Хакасияның Правительство туразында улуғ чыылығ ирткен. Анда Правительствоның, Ӧӧркі Чӧптің, МВД-ның, прокуратураның, аймах халых пірігістерінің кізілері араласханнар. Чыылығның ӱзӱриине «Улуғ тӧлні кӱҷӱрлердең арачылиры» сурығ сығарылған. Аның тоғызын республиканың Ӧӧркі Чӧп кнезінің пастағы орынҷызы Юрий Шпигальских апарған.\\nХайди Юрий Александрович таныхтаан, мындағ чыылығны Хакасияда иртірібізерге федеральнай синнең чӧп пирілген. Ӱзӱріге сығарылған сурығ амғы туста уғаа ағырсымнығ. Кӱҷӱрлернің «хахпанына» ӧӧнінде улуғлар кір парчалар. Хайығ чох, чалғыс чуртапчатхан улуғ частығ кізілерні алаахтырып аларға оой. Ӱзӱрігде аралазарға прайзына оңдай пирілче, аннаңар чыылығны «тегілек стол» оңдайынаң иртірібізерге кирек. Чоох тутчатхан кізілерге ӱзӱрчеткен сурығларны хайди пӧгер чӧптернең сығарға киректелче. Чыылығның пӧгіні - прай материалларны чыып, оларны чахс�� кӧріп, улуғ тӧлге кӱҷӱрлернің «хахпанына» кірбес, алаахтыртпас искіріглер тимнеп салары. Кирек полза, Россияның паза Хакасияның законодательствозына кӱҷӱрлерні хатығлир алызығлар кирер чӧпнең сығарға.\\nӦӧркі Чӧп президиумының чахиинҷа телевидение чыылығ араласчыларына кӧзідім оңдайынаң кӱҷӱрлер хайдағ схемаларнаң тузаланчатханнаңар аймах сюжеттер тимнеп салтыр. Аны залдағы телеэкранда кӧзіткеннер. Кӧзідімге мындағ сюжеттер сығарылған:\\n-\\tчастан парған ипчее телефонҷа сығдыратчалар: «Кізӧңер автомобильнең кізіні пасхладыбысхан. Амды аны уголовнай нандырыға тартпас ӱчӱн, істезігҷее 250 муң салковай пирібізерге кирек Такси килер, ағаа ахчаны пирібізерзер...» Ӱрӱк парған ипчі прай ахчазын пирібісче;\\n-\\tкӱҷӱрлер, имҷі полып, 78 частығ инейнің хазиин сыныхтирға телефонҷа сурынчалар. Сыныхтаға аның сазын на, хырығып, конвертнең ызыбызарға кирек. Анаң хорғыстығ диагноз искірчелер: «Миисте - рак, че аны 200 муң салковайға имнебізерге чарир». Иней чыған ахчазын ызыбысча, ағаа телефонҷа паза пірдеезі нандырбинча;\\n-\\tСірер аарлығ автомобиль утып алғазар тіп искірчелер. Аны холға кирер ӱчӱн, пірее товар аларына ахча ызыбызарға кирек. Ахча ызылча, че товар даа, автомобиль дее чоғыл;\\n-\\tХаратаста ирен, инейзер киліп, чарытхы ӱзӱрлеҷең наа технологиялығ прибор турғыс пирерге молҷапча. Ол 70 муң салковайға ла турча. Ахчаны алып, ирен приборға парыбысча, паза айланминча;\\n-\\tмагазинде ирен садығҷыдаң оох чаҷыннығ 25 муң салковайны килкімге алыстыр пирерге сурынча. Алыстырған соонда садығҷының холында ахчаның чарымы ла халча. Мында кӱҷӱр «сындырҷаң» оңдайнаң тузаланча;\\n-\\tцыган ипчі сыбырағҷы полча. Иренні ол 100 муң салковайға алаахтырып алған. Ортымах частығ ирен хайди алаахтыртып салғанына позы даа таңнапча;\\n-\\tулуғ частығ ирен банксар 2500долларны салковайларға орназарға килген. Пастыр килген чиит оол аны кӧдіре проценттерҷе пасха банкта орнастырып аларға чӧптепче. Тасхар оларзар пасха кӱҷӱр чӱгӱр киліп, «сірер мин тӱзір салған ахчалығ хапчығымны алып алғазар» тіп найнапча. Мында олар, удур-тӧдір сасхлазып, ніндісчелер, ол санда долларлығ иренні ідӧк ніндібісчелер. Аның соонда ирен ахча чох халча.\\nХайди чыылығ араласчылары таныхтапчалар, кӱҷӱрлерге алаахтыртхан кӧп кізі право хайраллаҷаң органнарзар айланарға чалтанча, уйатча. Кӱҷӱрлер кізілерні алаахтырҷаң саны чох оңдайлар сағын таапчалар. Удаа олар мобильнай телефоннаң, Интернетнең тузаланчалар. Кӧп андағ искіріглер килчелер Новосибирск, Самара, Москва областьтарынаң, Санкт-Петербургтаң. Кӱҷӱрлернің хылынызына тоғырланарға, чуртағҷыларнаң чыылығлар иртірерге, оларға кӱҷӱрлес оңдайларынаңар искірерге киректелче.\\nХакасияның социальнай арачыланыс министрі Наталья Карамашеваның чооғынаң, пірее кӱҷӱрлер, социальнай тоғынҷылар полып, квартираларҷа чӧрчелер. Че пілерге кирек, социальнай тоғы��ҷылар сурыныс чох хаҷан даа квартираларҷа чӧрбинчелер, пір дее ниме сатпинчалар, оларның удостоверениелері пар. Улуғларзар таныс нимес кізі килзе, сах андох участковайға сығдырадарбын тиирге кирек. Кӱҷӱр полза, ол табырах тизібізер.\\nКӱҷӱрлер кізінің иң ағырсымнығ сурығларынаң тузаланчатханнаңар чоохтапча республика прокуратуразының пӧлік пастығы Екатерина Абрамова. Олар, улуғларның киртінізіне кіріп алып, квартираларын даа холға киріп алчалар, телефонҷа кӧп кӱҷӱрлестер иділче, имнег приборларын сатчатхан полып, олаңай ниик паалығ приборлар пирібісчелер.\\nРеспубликаның Ветераннар чӧбі кнезінің пастағы орынҷызы Юрий Седых пенсия чыындызына 75 миллион салковай салған кізілер алаахтыртханнаңар чоохтаан. Аның чооғынаң, банкоматтарда ахча алчатса, хайдағ пин-код пасчатханын хости турчатхан кізілер\\nкӧрчелер. Банкоматты алынҷа комнатада турғызарға кирек. Аймах сыбырағҷылар газеталарда, баннерлерде дее реклама пирчелер. Оларны сыныхтабызарға кирек, налог тӧлебин, ахча алчалар нооза. Капитальнай тыхтағ ахчазынҷа кӧп кізі айланча. Льготалығ кізілерге ноға ахчаны прай тӧлирге кирек, анаң аны айландырчалар. 70 час ас парған кізілерге тибіреділбинчеткен ис-пайнаң садығ киректерін социальнай тоғынҷы чох апарарға чаратпасха чӧп пирерге кирек. Кӧп кізі алаахтырт салча.\\nХалыхтар палатазының кізізі Алексей Котельников кӱҷӱрлер оңдайларынаң тоғыр профилактика тоғызын СМИ-ларда кӧп апарарға паза ол сайбағларны Уголовнай кодексте чазы читкелектердең тоғыр иділчеткен сайбағларға тиңнестір саларға чӧпнең сыххан.\\nПенсия чыындызының Хакасиядағы пӧлиинің устағҷызы Виктор Филонов ӧӧнінде іҷе капиталынаң хайдағ кӱҷӱрлестер иділчеткеннеңер искірген. Аның чооғынаң, іҷе капиталын ахчаа табырах айландыр пирердеңер чарлағлар толдыра сыхча. Пірее кооперативтер, оох финанс организациялары постарының парыстарынҷа банктарға тиңнел парғаннар. Олар, іҷе капиталын ахчаа айландырған ӱчӱн, ол ахчаның чарымын постарына алып алчалар. Іҷе капиталының ахчазына кӱҷӱрлер пірее аалда чуртирға чарабинчатхан тураҷахты алчатхан полчалар. Хонҷых аймахтарда андағ тураҷах чуртирға чарабинчатханнаңар искіріг пирчеткен ползалар, Ағбандағы паза Харатастағы ӱлгӱлер Пенсия чыындызына андағ искіріглер пирбинчелер.\\nІдӧк іҷе капиталынаң пирілчеткен 20-30 муң салковайны табырах ал полбассар тіп, оох финанс организациялары, ол ахчаны табырах улуғ проценттерҷе пиріп, чонны тонапчалар.\\nЧыылығның тоғызын тоозып, Юрий Шпигальских аның тузазынаңар паза салтарларынаңар искірген. Аның чооғынаң, «тегілек стол» тӱзімніг, тузалығ ирткен, пирілген прай чӧптер санға алылған. Олар МВД-зар, прокуратуразар ызылар. Улуғларға полысчаң памяткалар тимнелер. Кӱҷӱрлестердең тоғыр тудынҷаң социальнай рекламалар СМИ-ларда пирілер. Халых пірігістеріне, чуртағҷыларнаң тоғазып, чыылығлар и��тіріп, кӱҷӱрлестердең тоғыр тудынар оңдайларны чарыдарға кирек полар.","num_words":733,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.136,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Сабаннаң сыххан оолах — sostik.info\\nСабаннаң сыххан оолах\\nАмдығының алнында, пурунғының соонда, Хара тағның. тӧзінде, Хара суғның хазында ӱс палыхчы чуртаан полтырлар. Азыраанда пала чох, тӧріткенде тӧл чох чуртаптырлар.\\nГІірсінде палыхтап парып, олар кӧп палых тудып алтырлар. Палыхты кимелеріне толдыра салып алып, сӧзірбелерін тӱгенчізін тартханнарында, пір дее ниме сыхпин, чалғыс ла туу чаап салған сабанах сых килген. Ам чоохтас турлар, пу сабанахты кемге пирерін. Пір апсағас: \"Маға пир салыңар паза пір дее палых кирек чох сірердең!\"—тіпче.\\nАпсағас, сабанахты ибінзер ал киліп, иптеп азыбысса, анда кічиӌек палаӌах чадыр. Ам азырапчадыр тапхан палазын. Анзы ӧзіплеӌе. Ӧзе пиріп, пабазынаң хада палыхтап сыххан.\\nПір хатап апсах оолғынаң хада ханзар партырлар. Ол ханға пулар палыхтаӌаң полтырлар. Хан, палаӌахты кӧр салып, садыс сыххан.. Тамах пирче, товар, мал пирче, че апсах кізі пирбинче. Апсах оолғын сатпинчатханда, хан апсахтың оолғын пылап алды.\\nОолах ам ханда чуртапча, іткіде-сасхыда чӧріп, полған на ниме итче. Хан кӧр турза, тың сағыстығ, сӱмеліг пала полтыр.\\nПірсінде ол чнрде айнаң кӱн чіт партырлар. Хан, оолахты хығырып алып, сӧлепче: — Пар, айнаң кӱнні таап кил, таппин пу чирзер айланма,— тіп сӱрібіскен. Оолах тасхар сығып ылғапчатханда, хыр чабаға, ойлап киліп, сурча:\\n— Ноо нимее ылғап одырзың, оолағас?\\nОолағас ағаа чоохтап пиргенде, хыр хулун аны\\nӱтертіп алып, пар, пис хулас товар тілеп кил тіпче.\\n— Айнаң кӱнні піс таппазабыс, кем табар за? Мыннаң мындар парчатсабыс, улуғ кӧл учурир, аның хазында кічиӌек тураӌах турча, анда кӱннің іӌезі чуртапча, ол прай нимені чоохтап пирер.\\nОолағас хыр чабағаа мӱнібісті, хамӌынаң хамӌылабинча, аны тінінең тартпинча, хыр хулун позы ла парып одырча.\\nӰр бе, ас па пэрғаннарында, улуғ кӧл кӧрінче, хыринда сынап таа кічиӌек тураӌах турча. Ибге кір парза, пір инейек чатча, пір хулаан чабын салган, иір-сін, тізең, частан салтыр. Мыны кӧр салып:\\n— Хайдаң килдің, хайдар чӧрзің?—тіп сурағ-лапча.\\n— Я,— тіпче оолах,—пістің чирде айнаң кӱн чіт парғаннар, оларны кілеп килдім, арса, син пілчезің?\\nИнейек товар сурчадыр. Оолах сыгар пиргенде, чоохтапча:\\n— Парып, товарыңны кӧл хазында час сал. Андар хастар тӱзер, оларның ханаттарында алтын чӱктер полар, аннаң суура тартып, кӧлечке пдіп, холыңа суғып аларзың. Ибге парып, чирге тастазаңох, айнаң кӱн айланарлар.\\nОолах парып, товарын кӧл хазында чазыбызып, позы алтына кірібіскен. Кӧрзе, хастар учуғып одырлар. \"Хайдағ чахсы кізі піске товар пирді\",—тіп, чыыл сыхханнар. Оолах, пір хасты хаап алып, алтын чӱгін суура тартыбызып, салаазына сари туды��ысхан, анзы кӧлечке пол парған. Аннаң киліп, кӱннің іӌезіне кірген.\\n— Че, хайдағдыр, чул полдың ма?—тіпче анзы.\\n— Я,—тіпче пу оолах.\\nАнаң, анымӌогын пиріп, чабағаа алтанып, нандыра сыылап одыр.\\nӰр дее парбин, ханның чуртына читтілер. Хан таптың ма тіп сурғанда, оолах алтын кӧлечкезін полға тастаанда, айнаң кӱн чарып сыхтылар. Хан оолахты махтапча, халых чон оолахха ӧрінче.\\nОолах азыранарға даа маңнанғалахта, хан хығырып, чоохтапча:\\n— Парып, маға хат таап кил. Мин хынмас, хомайны ал килзең, ӧдір салам. Кӧңніме кірерні ағыл.\\nОолахпазох ылғап одырғанда, хыр хулун киліп сурча:\\n— Ноо нимее ылғапчазың, оолах?\\n— Хайди ылғабас полғам, хан маға хат таптырча, кӧңніне кірерні.\\n— Ылғаба, піс таппаанда, кем табар? Пар, пис хулас хызыл товар тілеп кил.\\nХаннаң товар алып алып, чабағаа мӱніп алып, пазох чӧрібісті. ГІара, пара кӧл хазындағы кічиӌек тураӌахха читті. Ибге кір парза, ол инейек ідӧк чадыр. Иркін алтап изен пнредір, хости пазып хол. тудадыр иней кізее оолағас.\\n— Ноо киректең чорых иттің?—тіп сурча.\\nОолах тооза чоохтап пирді.\\nАндарох пар,—тіпче кирі иней,—алтын чӱгӧк суура тартарзың.\\nАм оолағас парып, товарын чазып, позы алтына кірібіскен. Пазох хастар килгенде, пірсінең алтын чӱк суура тартып, салаазынаох сарыбысты. Кӱннің іӌезінең анымӌохтазып, наныбысты.\\nИбге чидіп, тураа кіре ле, кӧлечкезін тастаанда, хайдар-хайдар сіліг хыс тура тӱзіп, тігі туразынзар пастырыбыСхан. Аннаң пазын сығарып сӧлепче ханға: — Минің алтын тарғаамны ағыл килзең, мин спннең хонарбын. Ағылбаанда, хонмаспын.\\nАм хан оолахты алтын тарғахха сӱрче. Пазох ылғап одырғанда, хыр хулун ойлап килді.\\n— Ноо ннмее ылғап одырзың?\\nОолах чоохтап пиргенде, хулун аны ханзар ах кӧк чіп тілеп ысча. Пулар пазох чӧр сыхханнар. Чолда хыр хулун чоохтап одыр: \"Мыннаң мындар парчатсабыс, хуу чазының ортызында тигірге читіре ӧскен тыт турча. Ағаа ах кӧк чіпті палғабаанда, сых полбассың. Анда ах хас уя салча. Син, аны хадарып алып, ханадынаң алтын чӱк суура тартып аларзың. Ол тарғах полар\",—тіпче.\\nТытха читкенде, ах кӧк чігіті сарынып сых чӧрібіскен. Уяға чидіп, одырча. Ах хас учух киліп: \"Хызымны апарғанда, алтыы тарғағын ноға апарбазың? Ам пазын даа таранмин чӧрче полар\",—тіп сыхтапча. Анаң ол хас одырыбысханда, оолах, аның алтын чӱгін суура тартып алып, тӱзібісті.\\n— Пасхан чирің пағыр ползын, тепкен чирің тимір ползын, хара пазың хазарғанӌа, хасха тізің сарғалғанӌа чӧр,—тіп алған халған хус чахсы.\\nОолах чидер читпестең хан сурчадыр:\\n— Таптың ма, алай арығ тының ӱзим ме?\\nАлтын тарғахты ноға таппаӌаң,—тіп, алтын\\nкӧлечкезін столға тастаанда, анзы алтын тарғах полып чада тӱскен.\\nХан ол тарғахты алып, айдаң, кӱннең сіліг хысха туда пирді.\\nОл хыс ам чоохтан тур:\\n— Алтын тарғахты таап пиргенде, ам халғанӌызын ӧліг суғнаң, тіріг суғны таап пир, анаң чуртирбыс.\\nХан харағын хазыра кӧріп, сырайын чабал тудып, оолахтох сӱрчедір. Оолах, тасхар сығып, ылғап одырчатханда, хыр хулуны, чиде тӱзіп: \"Хайди полып харах чазың хан итчезің, пурун суун пус итчезің?\"—тіпче. Оолах чоохтап пиргенде, „я, пу сидік ниме\",—тидір хулун.\\nЧолда париғанда чоохтап парир:\\n— Тіріг суғнаң ӧліг суғны хырых ас пӱӱр хадарча. Оларға сыдир ннме чоғыл.\\nОл чирзер читкенде, хыр чабаға ӱс кӱнге читіре тазылама соох итті. Хыр пастары хыртлас тур, тағ пастары тазылас тур. Пӧзік чирлерге чил тӱсче, чабыс чирлерге тубан чайылча. Хырых пӱӱр, соохха сыда-бин, чазы ибіре ойласчалар. Анаң ӱс кӱнге читіре сырлама ізіг иткенде, пӱӱрлер, кӧлеткее тартынып, усхунмас уйғунаң узи пиргеннер.\\nОл туста пулар ах путулға тіріг суғ, харазына ӧліг суғ урып, нандыра чӧрібіскеннер.\\nХырых пӱӱр, усхунып, пуларның соона кірін, ноо-ноо чирде ыың-ааң тӱс халғаннар.Ибге чидіп, ағылған нимелерін ханға туда пирді оол кізі.\\nХыс чахсы тіріг суғны оолға чаба сазыбысхан, ӧліг суғны, тізең, ханға. Хан турғанох чирінде ӧл парған. Ӧолах, тізең, улам на улуғ, улам на сіліг, кӱстіг пол парған.\\nАнаң оолахнаң пу хыс чуртап халғаннар. Хыр хулуннарын малдаң маңат, кізідең чахсы иде азырапчалар.\\n\"Хайзы ханнар чоннарын даа іди кӧре чогыллар\",— тіп чоохтас чададыр олардаңар чон чахсы.\\n\"Сабаннаң сыххан оолах\" тіп нымах 1946 чылда Асхыс районында, Кічіг Ноныпта, 20 частығ И. Тюкпие-ковтаң, пилтір кізідең, пазылған. Хакас тілінең \"Алыптығ нымахтар\" тіп сборникте сыххан, Абакан, 1951 г 253 стр.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Сабаннаң_сыххан_оолах&oldid=196»\\nПоследнее изменение этой страницы: 13:59, 31 августа 2014.","num_words":939,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.098,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Кинде тасхағында. Саблығ тренер Александр Кильчичаковтың «Кӱрес Асхыс аймаанда» киндезі чарыхха сыххан\\nПістің чон Александр Кильчичаковтың чайаачызынаң чахсы таныс. Аның пастағы киндезі 1995 чылда сыххан, ол «Хакас чирінің аң-хустары» адалча. Амғы туста пу тоғыс хакас тілінең сығарылған иң чахсы книгаларның санына кірче. 25 чыл аразына Александр Гордеевич алты кинде чайап салған, оларның кӧбізі спортха чарыдылған. Анзы тиктең нимес.\\nАлександр Кильчичаков - Хакасияның физическай культуразының паза спортының саблығ тоғынҷызы. Тӧӧ чирінең сыххан тренер олғаннарны грек-рим кӱрезіне ӱгредеріне 36 чыл пир салған. Аның ӱгренҷілері, аймах-пасха синде иртчеткен марығларда ӧткін аралазып, тӧреміл чиңіс тутчаңнар. Александр Гордеевичтің устаанынаң он артиинаң кізі СССР-ның паза Россияның спорт узы аарластығ атха турысхан. Ӱгренҷілерінең Иван Голощаповты алында таныхтирға кирек. Иван Иванович - грек-рим кӱрезінде чоннар аразындағы спорт узы. Хакасияда мындағ пӧзік атха нинҷе-де ле спортсмен турысхан.\\nТренер тоғызынаң пасха, чир-суғҷыбыс кӱресті улуғ хайығда тутхан. Чоохтирға кирек, хакас чонның иң хынчатхан спорт кӧрімі Илбек Ада чаа соонда ундудыл сыххан. Иң кӱстіг кӱресчілер хан тӧгістіг чаадаң айланмааннар, чииттерні микелерге ӱгретчең кізі халбаан. Ағаа хоза, СССР олимп чӧріміне хозылған сылтаанда, спорттың национальнай кӧрімнері, ол санда кӱрес, хайығ чох халғаннар. Ӱлгӱдегілер 1958 чылда, Хакас чирі Россияа піріккеннең пеер 250 чыл толчатханын таныхтап, область синінде кӱресче чемпионат иртірерге пӧгінтірлер, че кирек киліспин парған. Марығның таллағ чардығын Асхыс паза Таштып аймахтарында ла иртіріп алғаннар, пасхазында кӱресчең кізі табылбаан.\\nКӱрес наа тынызын 1970 чылларда алған. Анда Павел Боргояковтың, Анатолий Аданаковтың паза Александр Кильчичаковтың хозымы улуғ. Олар, хада-пірге тудынып, Асхыс аймаанда кӱрес марығларын иртірдеңнер, спортсменнернің узын пааладаңнар. Сибирь-де спорттың национальнай кӧрімнерінде чемпионаттар иртіріл сыхханда, кӱресчілерні марығларға тимнееннер. П.В.Боргояков 1975 чылда Сибирьнің чемпионадында кӱресче улуғ чарғыды полған. А.Н.Аданаков - РСФСР-ның саблығ тренері, аның ӱгренҷізі Сергей Карамчаков 1988 чылда Олимп ойыннарында хола медаль утып алған.\\nЧе кӱрестің тархынында иң танығлығ 1980 чыл полча. Андада пастағызын на Тун пайрам иртірілген. Тӧстегділер ӱлӱкӱннің программазынзар кӱресті кир саларға чаратханнар. Александр Кильчичаковнаң Анатолий Аданаков Тун пайрамға прай харбасчатхан спортсменнерні хығырғаннар. Ӱлӱкӱн тузында олар піліп алғаннар: кӱресті иртіреріне 45 минута пирілче, спортсменнер харбаспасха, кізілерні кӱреснең таныстырарға ла киректер. Сынында марығлар ікі кӱн изере парғаннар. Ол тустаң кӱрес Тун пайрамның ӧӧн тании полча.\\nПӱӱнгі кӱнде кӱреске чарыдылған ӱс кинде сыххан. Пастағызын педагогика наукаларының кандидады, Хакасияның физическай культуразының паза спортының саблығ тоғынҷызы Леонид Сагалаков пасхан. 1969 чылда сыххан киндеде кӱрестің микелері кӧзіділ парғаннар. Че чуртас орында турбинча, отыс артиинаң чыл аразына кӧп алызығ пол парған. 2006 чылда Леонид Николаевичтің «Кӱрес» тоғызы нааҷыли сыххан. Александр Кильчичаков киндені сомнарнаң, наа танығларнаң пайытхан, пірее алҷаастарны тӱзеткен. Пу тоғыс ідӧк теорияа пай.\\n«Кӱрес Асхыс аймаанда» кинде пасха оңдайлығ. Анда кӱрестің тархынынаңар чоохталча. Кӧзідімге, мының алнында кӱресчілер чайғызын отта, хысхызын харда харбасчаң полтырлар. Тойлар кӱрес чох иртпеҷең, полған на аалда пос микелеріне тудынҷаңнар. Ікі аалдаң кӱресчілер тоғасса, харбазар оңдайлардаңар азынада чоохтазып алҷаңнар. Авторның таниинаң, пастағы санға алылған марығ 1920 чылда 23 майда ирткен. Кӱрестең пасха, программада ат чарызы, гиря хабары полған. 1940 чылда Хакас автоном облазының 10 чылына чарыдылған спартакиадада 37 кізі харбастыр. Финалға сыххан пис спортсменнің ады архив пічіктерінде халтыр. Чиңісті Таштып аймааның ч��ртағҷызы Павел Почеряев тутхан. Ол кӱресче Хакасияның пастағы чемпионы полча. Спартакиаданың араласчыларының кӧбізі, ол санда П.П. Почеряев, фашисттердең тоғыр чаалазып, арығ тынын пир салған.\\nПасха спортсменнердеңер чоохтаза, хайди даа Топоевтерні таныхтирға кирек. Спорт ветераны Михаил Топоев 1958 чылда Асхыс аймааның чемпионы полған. 2016 чылда Тун пайрамда аның пархазы грек-рим кӱрезінҷе спорт узы Василий Топоев ниикке чӧрҷең машинаны утып алған. Кӱресчілерге машинаны сыйлир кибір 2007 чылда салылған. Пастап аарлығ сыйыхнаң Асхыс аймаанаң сыххан кӱресчілер ле таныхталҷаңнар, че 2011 чылдаң пасти Хакасияның правительствозы ідӧк машина сыйлапча.\\nАлександр Кильчичаковтың наа киндезі сомнарға пай. Авторға аны сығарарға Асхыс аймааның устағ-пастаа полысхан. Кинденің тиражы 250 экземпляр.\\nАвтор : Айара ЧЕБОДАЕВА","num_words":553,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.09,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИМНЕГ ТОҒЫНҶЫЛАРЫ КӰСТЕРІНЕҢ СПОРТТА СЫНАСХАННАР\\nИрткен пятницада Ағбандағы «Локомотив» стадионда имнег тоғынҷыларының спартакиадазы ирткен. Кибір хоостыра аны чыл сай имнег киреенде істенчеткеннернің кӱніне чарыдып иртірчелер. Мероприятиені Хакасияның имнег тоғынҷыларының профсоюзы республиканың хазых хайраллаҷаң министерствозы полызиинаң иртірген.\\nМарығлар сайбағ чох иртерін республиканың саблығ тренерлері, спорт устары хайығда тутханнар. Пӱӱл спартакиадада Хакасияның имнег организацияларының 23 командазы араласхан, тиксі - 575 кізі. Ол санда аймахтардағы, Ағбан, Абаза, Харатас, Саяногорск городтардағы имнег тураларының, Г.Я.Ремишевскаяның адынаң республиканың имнег туразының, онкология, ӧкпе ағырии диспансерлерінің, реабилитация, гигиена паза эпидемиология, хан кіннерінің, Н.М.Одежкиннің адынаң харах имнег туразының, «Ресфармация» учреждениенің, «Теремок» интернаттың тоғынҷылары. Спартакиада араласчылары ГТО нормативтерін толдырарынҷа, волейболҷа, стол теннизінҷе, шахматча, стритболҷа, скакалканаң сегірерінҷе марығласханнар. Ідӧк хай пірее командалар арғамҷы тартысханнар, че аның салтарлары тиксі марығларда санға алылбаан.\\nМероприятиені Хакасияның хазых хайраллаҷаң министрі Владимир Костюш асхан. «Піс 16-ҷы чылы пу стадионда тоғасчабыс. Марығларда аралазып, имнег тоғынҷылары республика чуртағҷыларына кӧзідім полчалар паза хазых чуртас оңдайын апарарға, пос хазиина хайарға, спортнаң айғазарға кирек полчатханына кізілернің хайиин айландырчалар. Прайзын профессиональнай ӱлӱкӱннең алғыстапчам. Сірер, позыңарны прай тоғысха пирініп, кізінің чуртазын, хазиин хайраллапчазар. Істенізіңер ӱчӱн улуғ алғыс, пик хазыхтығ, часкалығ полыңар, иң кирек, нандырығлығ профессияны таллап алғаныңарға поғдархаңар», - теен ол. Ідӧк чыылысханнарны Хакасияның п��офсоюзтар организациязы кнезінің орынҷызы Александр Теппе паза республиканың имнег тоғынҷыларының профсоюз кнезі Тамара Гольнева алғыстааннар.\\nМындағ кӧп кізі араласчатхан спартакиада хынығ ирткен. Полған на командаа 20 азыра кізі кирілген. Прай марығ кӧрімнері пір туста иртірілгеннер. Че ӧӧн хайығ волейболға айландырылған тізе, саба полбас. Пу ойыннар ӱр ирткеннер, аннаңар кізілер аймах-пасха марығларда аралазарға маңнанғаннар, анаң волейбол ойнапчатхан орында чыылысханнар. Полғаны ла позының командазы ӱчӱн «ағырған», ойнапчатханнар даа чиңіс тударға кӱстенгеннер. Че пастағы орынны Алтай аймааның имнег туразының командазы холға кирген.\\nМарығ марығнаң, че спартакиадада командалар аразында иң артыхтарны табары ӧӧні полбаан. Имнег тоғынҷылары, чыылызып, институтты хада тоосхан нанҷыларынаң тоғазып алар оңдай пирілчеткеніне ӧрінгеннер. «Институтты тоозып, хада ӱгренгеннер прай республикаҷа тарас парғабыс. Олаңай кӱннерде учураспинчабыс, мында, тізең, тоғазып, чоохтазып алчабыс. Пір чылда пір хати чыылызып алар оңдай пары прайзын ӧріндірче, - чоохтапча имнег киреенде 30 азыра чыл істен салған табырах имнег полызииның имҷізі Вячеслав Тогочаков. - Спартакиада нинҷе чыл иртче, ол син мында араласчам. Мин волейбол ойнаам, командабыста ветеранға саналчам, амғы туста марығларда араласчатхан чииттерібіс кӧп. Піс пу ойынға уғаа хынчабыс, хада тоғынчатханнарнаң, неделяда ікі-ӱс хати чыылызып, ойнаҷаң орынны арендаа алып ойнапчабыс. Ідӧк пӱӱн аймах ГТО нормативтерін толдырғам».\\nПаза спартакиадада хынып араласчатханнарның санына кирерге чарир Таштып аймааның имнег туразында ӧӧн медсестра полып тоғынчатхан Татьяна Доронинаны. «Мин имнег киреенде 2002 чылдаң сығара істенчем. Пӱӱнгі спартакиада чахсы иртті, сӧрӧн арах кӱн тур пиргені ӧріндірче, алындағы чылларда ізіглер полған. Командабысха 25 кізі кирілген, марығларның прай кӧрімнерінде араласхабыс. Оӧн имҷібіс Александр Фридман ипчізінең хада килгеннерӧк. Мындағ спартакиада иртірілчеткені тузалығ, таныстарнаң тоғазып аларға уғаа хынығ, чыл сай хынып мында араласчабыс. Таныхтирға кирек, Таштып аймаанда ГТО нормативтерін толдырарынҷа марығлар тӧреміл иртірілче. Чыл сай анда аймахтың прай учреждениелері араласча. Аннаңар піске имнег тоғынҷыларының спартакиадазында аралазарға сидік нимес».\\nСпартакиаданың тузазын Хакасияның хазых хайраллаҷаң министерствозы ідӧк пӧзік паалапча. Хайди чоохтаан республиканың хазых хайраллаҷаң министрінің полысчызы Михаил Мальгин: «Пӱӱл мында, пасха чылларнаң тиңнестірзе, уғаа кӧп команда араласча. Хакасияның хазых хайраллирының тархынында пу 16-ҷы спартакиадазы полча. Имнег тоғынҷылары, ӱлӱкӱннері алнында чыылызып, спортта кӱстерінең сыназып, хазых чуртас оңдайына тартылчатханнарын кӧзітчелер. Ікінҷі чылы спартакиадада ГТО нормативтері сыныхталча. Мында спортта улуғ чидіглер кӧзітпинчеткеннерге дее аралазарға чарир, хазыхтары ла чахсы ползын. Мының алнында спартакиадада ӧӧнінде чииттерге кӧрілген спорт кӧрімнері полған ползалар, ГТО нормативтері кирілерінең, мында 30 - 39, 40 - 49, 50 азыра частығларға аралазар оңдай пирілче. Аннаңар чылдаң пу спартакиадада араласчатханнарның саны ӧзіп одырча. Имнег тоғынҷыларының мындағ мероприятиезі иртірілчеткеніне ӧрінчебіс. Прайзын чағдапчатхан ӱлӱкӱннең алғыстапчам. Имнег киреенде тоғынчатханнарға пик хазых, тоғыста чахсы чидіглерге чидерге, физкультуранаң айғас турарға алғапчам».\\nПолған на спорт кӧрімінҷе чиңісчілер адалған, оларға грамоталар паза сыйыхтар читірілген. Ідӧк прай команданаң чахсы салтарлар кӧзіткеннер адалғаннар. Іди Г.Я.Ремишевскаяның адынаң республиканың имнег туразының командазы ӱзінҷі орынға турысхан, ікінҷі орынға - Ағбандағы табырах имнег полызии станциязының командазы, пастағы орынға - Ағбандағы имнег туразының командазы. Сыйыхтығ орынға турысханнар дипломнарнаң, кубоктарнаң таныхтатханнар, пасха командаларға грамоталар, волейбол меспектері читірілген. Арғамҷы тартызарында пастағы орынға турысханнарға ідӧк алынҷа сыйых пирілген.\\nАвтор : Татьяна КЫШТЫМОВА","num_words":632,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.109,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АСХЫС АЙМАА: ПӰӰНГӀЗӀ ПАЗА ТАҢДАҒЫЗЫ\\nПресс-тур. Пу наада Россияның журналисттер пірігізінің Хакасиядағы пӧлиинің устағ-пастаа республиканың СМИ тоғынӌыларына Асхыс аймаанӌа пресс-тур иртірген\\nАСХЫС АЙМАА: ПӰӰНГІЗІ ПАЗА ТАҢДАҒЫЗЫ\\nПастап журналисттер Асхыстағы С.З.Карамчаковтың адынаң спорткомплексі хыринда тохтааннар. Аймах пазы кӱстенізінең пӱдірілген спорткомплексче экскурсияны аның директоры Фёдор Боргояков иртірген. Спорткомплекс «Афалина» адалча. Аның улии - 1200 м2. Ол 2017 чылда декабрьда азылған. Аның узуны - 25 метр, иң тирең орны 2,05 метрге тиңнелче. Анда 300 артиинаң пала, чӱзерге ӱгреніп, марығларға тимненче. Ідӧк кинек палалар чӱзерге ӱгренчелер, оларға паба-іҷелері полысчалар. Улуғлар даа андар чӧрчелер. Хайди таныхтаан Фёдор Михайлович, бассейнзер чӧрчеткен палаларның прайзы чӱзерге ӱгреніп алған. Оларға ӧнетін секция иртірілче. Ідӧк физкультура уроктарында палаларны чӱзерге ӱгредер сағыс полған, че секциялар кӱн тооза тоғынчалар. Бассейн тоғынып пастааннаң анда аймах синіндегі ле марығлар иртірілче.\\nПасха пӧлікте волейболға, баскетболға паза мини-футболға кӧрілген площадка пар. Андох кӱрес марығлары иртірілче.\\nСпорткомлекссер ідӧк футбол ойнаҷаң чазы кірче. Аның пір саринда трибуналар орныхча. Хайди таныхтаан Фёдор Боргояков, пасха саринда баскетбол паза волейбол площадкалары пӱдірілер.\\nЧУРТАС ИСТІГ ПОЛЗЫН\\nАнаң чорых аймах администрациязынзар узарадылған. Анда Асхыс аймаа пазы Абрек Челтыгмашев чыылығлар залында хабарҷыларның сурығларына нандырған.\\n-\\tАбрек Васильевич, халғанҷы чылларға Асхыс аал ӧңненче. Аймахтың пасха аалларын ідӧк иптебізер оңдай пар ба?\\n-\\tХакасия Ӧӧркі Чӧбінің депутадына табылғанымда, Асхыс аймаанаңар хомай чоохтар удаа исчеңмін. Аймах чуртас-экономика тилізі хоостыра пасха муниципалитеттердең халчатхан. Аймах пазына табылғанымда, чуртағҷыларның кӧңніне кірер пірее пасхаҷыл ниме идібізерге сағыныбысхам. Италияда полғанымда, мин Помпеи городты кӧріп алғам. Аның сілиине чӧпсінгем. Делегациянаң Европазар чӧргенде, Голландиядаң тюльпан ӱреннерін ағылғабыс. Аймах кінінің ӧңненчеткенін кӧріп, аал чӧптері орыннарында андағох тоғыс апар сыхханнар. Закон хоостыра аалларны иптирі - орыннардағы устағҷыларның тоғызы. Піс, тізең, кӧзідім полчабыс. Аал чӧбі пазы нимее табылча? Кізілер чуртазын истіг идерге. Аннаңар аал чӧптері пастарынаң кӧп ниме палғалыстығ. Пу тоғысты олар апарарға киректер. Піс, тізең, полызарға кирекпіс.\\nМин тӧрт чыл тоғын салдым. Ол тусха пістің аймахта алтын аныпчатхан предприятие азылған. Піс аны аймахта санға турғысхабыс. Предприятие тилізі тохтадылбас ӱчӱн, піс прай оңдайлар тӧстепчебіс. Ол аймахтың чирлерін арендаа алып алған. Іди піске парыс кірче. Че предприятие тоғызына орындағы шор чоны тоғырлан сыххан. Піс, оларнаң чыылығлар иртіріп, бизнесті чаппас оңдай тапхабыс. Пылтыр предприятие Палыхтығ суғ аалдағы школада наа кӧзенектер турғыс пирген паза пасха даа чахсы киректер иткен.\\nИрткен чылда Асхыс аймааның бюджеді 1 миллиард 807 миллион салковайға тиңнелген. Андар аймахта пӱдірілчеткен объекттерге хорадығлар кірче. Национальнай проект хоостыра пӱӱл аймах кінінде олған сады тоғынып пастир. Пилтір аалда, Асхыс станциязында ідӧк олған садтарын, Чоғархы Пазада пасталығ школа пӱдіріп пастирбыс. Пасха даа улуғ пӱдіріглер кӧрілче.\\n-\\tСӧп-сап реформазы аймахта хайди тоғынча?\\n-\\tОл реформа уйан тоғынча. Аймахта сидіксіністер кӧп. Федеральнай законны чаратчатханда, аал чуртағҷыларын санға албааннар. Аал чуртағҷылары сӧп-сапты ӧӧнінде песте ӧртепчелер. Че пластикті полигонзар сығарчалар. Аның ӱчӱн тӧлеглер кӧріл парған. Амғы туста кирек алыспаан. Оператор сӧп-сапты ідӧк сығарча, че полызығ паазы аймах кінінде ікі хати ӧс парған, Тӧӧ пазында - пис хати. Аймах кінінде, тізең, ӧнетін турғызылған контейнерлерде похсах ӱӱлче. Оператор сӧп-сапты кӱннің сай сығарарға кирек, че ол сығарбинча. Іди похсах аалҷа тарапча. Чуртағҷыларға, тізең, квитанция килче. Аннаңар реформаны ааллар чуртағҷыларына килістіре идібізерге кирек. Аны хоостыра піс Хакасия пазының орынҷызы Юрий Курлаевнең тоғынчабыс.\\n-\\tЭнергетиктерге паза устапчатхан компанияларға ӧдстерҷе киректер хайди парча?\\n-\\tЭнергетиктерге ӧдістігбіс, нименең палғалыстығ? Мының алнында котельнайлар чарытхынаң тоғын сыхханнар. Че чарытхы паазы илееде ӧс парған. Аннаңар хорадығлар ідӧк ӧс парғаннар, оларның ӱчӱн компенсация, тізең, пирілбинче. Іди предприятиелер банкрот пол парчалар.\\nПу наада «МРСК Сибири» предприятиенің Хакасиядағы пӧлиинің устағҷызы Сергей Сергеевич Заворин Асхыссар кил парғанда, піс аннаң хада пу сурығны ӱзӱргебіс. Конкурс хоостыра устапчатхан «Аскизтеплоснаб» компания МРСК-ның холында тоғынча. Амды компания ӧдістері улуғ. Аны хоостыра «МРСК Сибири» Хакасия правительствозынаң чӧптезіг идерге тимненче осхас.\\n-\\tАал хониии тилідерінҷе аймахта хайдағ тоғыс апарылча?\\n-\\tАал хониина пӱӱл бюджет полызии илееде хызырыл парған. 2017 чылда кічіг аалларда мал ӧскірчеткен чуртағҷыларға тиксі 45 миллион салковай пирілген. Ол ахчаның чарымызы Асхыс аймаана позыдылған. Анзы чуртағҷыларға чахсы хабазығ полған. Пӱӱл полызығ сині хызырыл парған.\\nТаныхтирға кирек, Асхыс чирінің чуртағҷылары городтарзар кӧс сыхханнар. Ӧӧн сылтағ - аалларда тоғыс чоғыл. Чуртағҷылар бюджет организацияларында тоғынчалар алай маллар ӧскірчелер. Че ол аар тоғыс, аннаңар чииттер аннаң айғазарға хынминчалар. Кізілер саны хызырылчатхан сылтаанда, кресен-фермер хоныхтары ідӧк асхынах полып одырча. Че Асхыс аймаанда маллар саны хызырылбинча.\\n-\\tАймахта чиит специалисттернең кирек хайди парча? Бюджет организацияларында тоғынҷылар читкіҷе бе?\\n-\\tӰгредігдеңер чоохтаза, специалисттер чидісче. Имнег киреенеңер чоохтаза, университеттерні тоосханнарға піс чахсы полыс полбинчабыс. Асхыс аймаанда чиит имҷілерге піс чурт пир полбинчабыс. Ол сылтағнаң чуртағҷылар пасха орыннарзар парыбысчалар. Иң улуғ сидіксініс - фельдшерлер чидіспинчеткені. Кӧзідімге, Паза пилтірінде ФАП пӱдіріл парған, че анда тоғынҷаң кізі табылбинча. Ыраххы аалларда киректер ідӧк уйан парча. Мының алнында Томсктағы университетнең чӧптезіг полған, аны хоостыра ӱгредіг учреждениезі Асхыс аймаана кӧстегліг орыннар пирҷең.\\nАмды палғалыс ӱзіл парған. Аннаңар имҷілер чидіспинчеткені хоостыра сидіксіністер халған. Чииттер, тізең, Асхыс аймаана хынчалар. Оларның чооғынаң, аймахта ікі учреждение чидіспинче: фитнес кіні паза кинотеатр. Амды кинотеатр пӱдірерінҷе тоғыс апарылча. Пӱӱнгі кӱнде фитнес кінін пӱдірерінҷе идінҷектернең чӧптесчебіс. Асхыс чуртағҷылары хазых чуртасха тартылчатханы ӧріндірче...\\nПу чапсых материалны мыннаң мындар хығырарға сағынчатхан улусха \"Хабар\" газетаның PDF- кӧрiмiне пазын саларға чӧп пирчебiс пу адресче:\\nЧарым чылға 200-ле салковай!\\nПазыңар пiске пӀчӀк.","num_words":773,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.137,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АХЧА СУРИИ ООЙ НИМЕС\\nАзых ӱзӱрiглер. Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінде Хакас Республиканың 2020 чылға паза пландағы 2021-2022 чылларға республика бюджедінеңер ӱзӱріглер ирткен\\nРеспубликаның килер чылға бюджедін ӱзӱрерге илееде чон килген, Оӧркі Чӧптің улуғ залында пос орын чох полған. Ахча сурии прайзын сағыссыратча, улам республиканың муниципальнай пӱдістерінің устағҷыларын.\\nЧыылығны Ӧӧркі Чӧп кнезінің пастағы орынңызы Юрий Шпигальских апарған. Пастап сӧс пирілген Хакасияның экономика тилізі министрі Николай Евдокимовха. Ол чыылысхан чонны Хакас Республиканың 2020 чылға паза пландағы 2021-2022 чылларға чуртас-экономика тилізін хайди кӧрчеткенінең таныстырған.\\nМинистрнің чооғынаң, Хакасияның экономиказы килер чылларда ӧзіс кӧзідер. Оӧн ӧзіс чир алтындағы ис-пайны анирынаң палғалыстығ полар. Олох туста республиканың чуртас-экономиказы тилізінің читпес сарилары таныхталған: регион сырьелығ кӧстегҷе тиліпчеткені, бюджеттер ӧӧнінде улуғ налог тӧлепчеткен 10 предприятиенең палғалыстығ полчатханы паза тилекей рыноктарындағы паалар (хара тасти паза алюминийни) тӧбін тӱсчеткені. Аннаңар сырьелығ кӧстегдең хыйа парарға, республиканы пасха кӧстеглерҷе тилідерге кирек. Республика правительствозы пу пӧгінҷе тоғынчаттыр, алынҷа хайығны агропромышленностьха паза туризмге салары кӧрілче осхас.\\nАлынҷа хайығ нацпроекттерге салылған. Экономика тилізі министрі чооғынаң, чағынғы ӱс чылда республикада 49 регион проектін чуртасха киреріне 11 миллиардча салковай позыдылары кӧрілче. Экономиканың тилізін тиксі алза, министрнің сананыстарынаң, аның ӧзізі килер чылда 2 % полар.\\nУхаанҷылас саннары искірілген соонаң депутаттар, город-аймах пастары паза халыхтар кізілері алнынзар Хакасия пазының орынҷызы, финанстар министрі Ирина Войнова сыххан. Ол республиканың килер чылға паза пландағы чағынғы чылларға бюджедінің ӧӧн кӧзідімнерінең таныстырған. Бюджеттеңер закон проектіндегі саннар сағам олох (федеральнай бюджеттең пирілҷең ахчалығ хабазығ санға алылбаан):\\nпарыстар - 26 миллиард 216 миллион салковай;\\nхорадығлар - 28 миллиард 521 миллион салковай;\\nдефицит - 2 миллиард 305 миллион салковай (алай 9,3 %).\\nМинистрнің чооғынаң, парыстар пу чылдағызынаң 3 миллиард 457 миллион салковайға кӧп полар тіп саналған. Че олох туста пу кӧзідімнерге чидіп аларға сидік поларын таныхтаан, прай ниме хара тасха паза алюминийге тилекейдегі пааларнаң палғалыстығ осхас.\\nХорадығларның ӧӧн чардығы (70 %) - социальнай хорадығлар, оларның 40 %-і - бюджет сферазында тоғынчатханнарның чал ахчазы. Алынҷа танығлығ ниме - ӱр чыллар аразына пастағызын на республика бюджетниктерінің чал ахчазына паза социальнай тӧлеглерге индексация иділер: 2020 чылның 1 январьынаң - 4,3 %-ке, 2020 чылның 1 октябрьынаң - 3 %-ке. Ағаа хоза Ирина Войнова индексация амды, тиксі Россиядағыох чіли, чыл сай иділ турар тіп искірген.\\nРеспублика бюджедінде аал хониина хабазарына ахча хозылча.\\n-\\t2020 чылға пу кӧстеге 387 миллион салковай кӧріл парған, - чоохтаан Хакасияның финанстар министрі. - Ахча улу�� нимес, че пу чылнаң тиңнестірзе, 77 процентке алай 170 миллионҷа салковайға кӧп.\\nИрина Войнова чооғында Россия правительствозы килер чылда аал хонииндағыларға хабазар пӧгіннең паза пір пастағнаң сығарға пӧгінче тіп искірген. Чоох парча аалдағыларға чурт пӱдіреріне алай садызарына льготалығ ипотека пирердеңер (0,1 % -тең 3 %-ке теере).\\n-\\tАннаңар пістің пӧгінібіс, андағ чарадығ алыл парза, чуртағҷыларға аны читір пирерге, - таныхтаан Войнова. - Хайдар парарға, хайдағ пічіктер кирек, кемнің андағ правозы пар.\\nИпотека 21 - 65 частығларға 3 миллион салковайға теере пирілер осхас. Аннаң пасха, аалдағыларға чурт тыхтирына льготалығ потребитель кредидін (1 %-тең 5 %-ке теере) пир турардаңар сағыс пар тіп чоохтаан министр.\\nХакасияның финанстар министрі Москвадаң пирілер ахчалығ хабазығ бюджеттеңер закон проектінде чох полғанын таныхтаан. Че Хакасияа пирілер ахча синінеңер искір пирген, Хазна Думазы пу кӱннерде федеральнай бюджеттеңер законны ікінҷі хығырығда кӧрібіскен нооза. Войнованың чооғынаң, пу чылның бюджедіне хоза 1,5 миллиард салковай пирілер. Пазағы чылның бюджедінңе, тізең, мындағ саннар адалған: бюджетті тиңниріне дотация\\n-\\t3 миллиард 464 миллион салковай, бюджетті толдыр полар оңдайлығ идеріне - 1 миллиард 160 миллион салковай.\\n-\\tПу чылнаң тиңнестірзе, тиксі ӧзіс 781 миллион салковай пол парча, - таныхтаан Ирина Войнова.\\nОлох туста министр федеральнай бюджеттең ахчалығ полызығ кӧп арах полар тіп сағаанын чазырбаан. Пирілҷен ахча прай кирексіністерге читпес осхас, че ӧӧн нимелерге (чал ахчазына, ол санда индексация идеріне) чидер.\\nБюджетче ӱзӱріглерде кӧп кізі хоза чоох тутхан. Хайығ тартхан «Хакас Республиканың муниципальнай пӱдістер чӧбі» ассоциация кнезі Абрек Челтыгмашевтің чоох тутханы. Ол республикадағы муниципальнай пӱдістернің сидіксіністерінеңер искірген. Оларның кӧбізі пӱӱнгі кӱнде ахча саринаң уғаа сидік киректе пол парған. Чоох парча хайзы город-аймахтарның, аалларның счеттары алымнар ӱчӱн чабылғанынаңар. Салтарында кізілерге чал ахчазы тӧлелбинче, чарытхы ӱчӱн алымнар ӧсче, хара тас аларына паза налогтар тӧлиріне ахча чоғыл.\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде муниципальнай пӱдістерге счеттарын хатап тоғындырарына ла 499 миллионҷа салковай кирек, - таныхтаан Абрек Челтыгмашев.\\nТиксі, тізең, прай муниципальнай пӱдістерге пу чылны чуртап парыбызарына 1 миллиард 200 миллион салковай киректелче осхас. Абрек Васильевичтің кӧрізінең, килер чылға бюджет проекті андағох читпес сарилығ полча - анда муниципальнай пӱдістерге полномочиелерін толдырарға чидіспинчеткен ахча пазох ла кӧрілбеен.\\nХакасияның финанстар министрі Ирина Войнова, нандырып, пір саринаң бюджеттің читпес сарилары пар полғанынаң чарасхан, пасха саринаң - республика бюджедіне ле ізенмеске, пос парыстарын ӧскірерге чӧп пирген.\\nБюджетче ӱзӱріглернің салтарларынңа прай искірілген чӧптерні тӱзедіглер оңдайынаң тимнирге чарадығ алылған. Амды ол тӱзедіглерҷе тоғыс пасталыбысты тиирге чарир. Пастап оларны Ӧӧркі Чӧптің бюджет комитедінде ӱзӱрерлер, анаң чӧптезігліг комиссия оларҷа тоғынар. 27 ноябрьдағы сессияда, тізең, республика бюджедін пастағы хығырығда алыбызарға кирек.","num_words":679,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.109,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Сибіӌекнің сибдейек — sostik.info\\nМоол ханының оолғы чазағ чирі-сууна чадап ла читкен. Аны кӧр салып, Моол ханы хазырланыбысхан:\\n— Хайдадыр чааӌыларым? — сурған ол оолғынаң.\\n— Пабаң, — тіпче оолғы, — Ӧӌең Матрның ооллары прай атхлап салғаннар. Позым даа сала ла тіріг халдым.\\nМоол ханы чобал сыххан. Ам ол Ӧчең Матрның оолларының атыстарын сыныхтирға чарат салды.\\nМоол ханы прай чааӌыларын чыып алған. Ікі хурығ тіл кізі таллап алып, азых-тӱлӱк, араға тимнеп Сибіӌекнең Сибдейексер ыза пирген.\\n— Піс Моол ханынаң килдібіс. Ол сірернең чаразарға итче. Хан сірернің атызыңар пілерге итче. Сынап сірер аның чааӌыларын атыснаң ассаңар, Моол ханы сірернің пабаңарның нимезін прай наңдыра пирер тирзер, — тіп чарғы-чахаан пирче Моол ханы нымысчыларына.\\nПаяғыларың, Сибіӌекнең Сибдейекті чоо Сыйлап, Моол ханының чахиин читір пирділер.\\n— Піс пілчебіс, — тіпчелер харындастар, - Моол ханы сӱменең пісті холға киріп аларға хынча, соонаң ӧдір саларға итче. Че піс хортых нимеспіс, ханнаң хорыхпинчабыс. Парарбыс аның мӧрейіне.\\nМоол чазыларында мал тығылысча. Иблерде ис-пай тыхталча. Тӧр саринаң Моол ханының пиглері чыылысча \"Мирген атыс\" мӧрейіне. Моол ханының алтон атығӌызы, пістің ікі оол эн чазаа сыхтылар. Ханаттығ хусты, харсахтығ аңны ӱс кӱнде кем кӧп атар - моол кізілері бе алай Сибіӌекнең Сибдейек пе - кӧп атханы азар.\\nМӧрейнің сахлады, турғысхан чахии тиң нимес. Че хайди идер зе, ханның холы, хатығ, кізі чирі кӱстіг.\\nМоол ханының алтон чааӌызы аң-хустың урынғанын на атыпчалар.\\nІкіс оол, хайди даа полза, тузалығ аң-хусты тибіретпеске тіп чӧптезіп алғаннар. Ачын хустың тумзуғын ӱзе атарға, чабал аңның тістіг пазын ӱзе атарға чоохтазып алғаннар.\\nӰс кӱн пазында Моол ханының ибізінің хыринда сан санап, пӧгін пӧк сыхханнар.\\nАлтон чааӌы арығ аң-хусты ӱӱп салдылар. Мында пуланнар, сыыннар, сас хучалар, ах кииктер, хуулар, тодахтар, сӱленнер, хысхылыхтар.\\nПістің ооллар ікі тер хап артын килгеннер.\\nПістің чон аң-хустың чахсызын тикке ӱредер чоғыл. Хости одырған хууға теерердең хан тигірдегі киикчінің тумзуғын ӱзе атарының хайзы миргендір, хан кізі? — тіпчелер Сибіӌекнең Сибдейек. Іди тіп, хаптарын тӧгібіскеннерінде, — тигілгеннер, саасханнар, ӱгӱлер тумзухтары саны чох чайылча; хуналар, пӱӱрлер, абалар, чохыр аңнар пастары тістерін ырсайтысчалар.\\nСанабысханда, ікі оол алтон моолдаң илееде артых атып салтырлар.\\nЧобалып одыр Моол ханы. Ікі оол ас парды. Хыйғаларын даа кӧзіт пирділер: прай аң-хусты атпин, ачыннарын на хыртырлар. Кӧп ачын аң-хус хыр салғаннар олар.\\nОл арада хыӌырыстығ табыс истіл парған:\\n— Атығӌылар ползаңар, мині атып халыңар, — тіп пора хусхун тапсапча, позы тобынахча ла пӧзікте сиил парча.\\nӦрін тее парған Моол ханы, чааӌыларына хысхырча:\\n— Кӧзідіңердек атызыңарны!\\nАлтон чааӌы ипти кӧстеп киліп пір тиңе позыдыбыстылар ухтарын. Чалғыс таа чӱк тӱспеді хусхуннаң. Сибіӌек ікі чарнына тӱскен, чааӌаан тартып, соғанын позыдыбысхан. Тірлектене тӱскен хусхун. Моол ханы харах албин аңдыпча хусхунға. Сырайына ниме-де чоо тееп парған. Чочаанынаң тура хонған Моол ханы. Кӧрзелер, хусхун тумзуғы тӱс килтір.\\nМоол ханы сағынча: \"Мындағ атығӌыларнаң ынағ чуртирға кирек\".\\nӦӌең Матрның малын, чонын нандыра пиріп, ікі оолғын ибге позыдыбысхан.\\nСибіӌекнең Сибдейек ам даа чон аразында чуртапчалар тіп чоохтасчададырлар апсахтар.\\n\"Сибіӌекнең Сибдейек\" тіп былина 1940 чылда П. А. Доможаковтаң Н. Г. Доможаков пасхан паза литературнаи иде тоғын салған.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Сибіӌекнің_сибдейек&oldid=178»\\nПоследнее изменение этой страницы: 11:54, 30 августа 2014.","num_words":447,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.098,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АНЫҢ ЧАЙААН КӦКЛӦЛЕРІНЕҢ ЧЫЛЫҒ СААПЧА\\nПӱӱн - Улуғлар кӱні. Шира аймаандағы Хызыл чул аалның чоны, яблах хазып, чазыдаң от тартып, маңнанып таа алды.\\nПу кӱскӱ тоғыстарынаң сала позып алған ир чон Хос хулахсар тайға хузуғын теерерге чӧрібістір. Аалда ипчілер, олған-узах паза ууӌалар ла халтыр\\n-\\tПістің Хызыл чул аал ус холлығларға пай, оларның аразында Нина Павловна Тугузова полча, - тіпче чиит клуб устағҷызы Ирина Николаевна Абдина, мині ус холлығ ууҷаның ибінзер ӱдесчедіп. - Аның ибі музей осхас, шкафтарындағы тасхахтарда сіліг кӧклӧлер толдыра.\\nНина Павловна, тыморапчатхан даа полза, пісті чылығ удурлаан. Ол позынзар хабарҷылар сыбыра ааллап килчеткеніне кӧнік тее партыр.\\n-\\tПазох кӧклӧлерімні кӧрерге килдіңер бе? - сурча ууҷа, пісті залзар иртіріп. Ирина Николаевна сынны чоохтаптыр.\\nНина Павловна шкафтарын асхандох, анда чӱзерлеп аймах сіліг кӧклӧлер турчатханын кӧр салғам. Анаң ууҷа пасха пӧліксер чіде халған. Ӱр дее полбинаң андартын харчахтар сығар сыххан. Ол харчахтарда ідӧк аймах кӧклӧлер толдыра. Шкафтарынзар сыыспинчатханнарын алынҷа чыыпчаттыр.\\n-\\tМына минің палаларым, - тіпче Нина Павловна, кӧклӧлерінзер кӧзідіп. - Олар аймах нациялығлар.\\n-\\tМында нинҷе кӧклӧ полар? - сурған миннен хада килген клуб устағҷызы Ирина Николаевна.\\n-\\tІкі чӱс азыра полар, - теен амыр чоохтығ ууҷа.\\n-\\tИлееде кӧклӧ сыйлабысхам.\\nТасхахтарда хакас, казах, украин, чуваш, орыс, якут, нанаец, белорус паза пасха даа нациялығ кӧклӧлер турғлапча��ар.\\n-\\tПу чонның кип-азахтары хайдағ полчатханын хайдаң пілчезер? - сурғам мин. - Алай ӧнетін книга пастыра ӱгренчезер бе?\\n-\\tЧох, ӧнетін книгалар хығырбаам, - нандырча Нина Павловна. - Телевизорҷа концерттерде аймах чон плесет салчатханын кӧріп, анаң кӧклӧлерге кип-азахтар тікчем. Пірсінде башкир хыс пос тілінең кибеліс чоохтапчатханын кӧр салғам. Анаң табыраанҷа аның осхас кӧгенегес кӧклӧҷекке тік сыххам.\\nКӧклӧлер аразында ирепчілер, алтон сӱрместіг хыстар, ирге парчатхан ипчілер паза тӱӱрліг хамнар парох.\\nНина Павловна Тугузова Шира аймаандағы Чабак аалда Абдориннер сӧбірезінде тӧреен. Іҷезі Аграфена Борисовна ус холлығ кізі полған. Ол хакас кӧгенектер, мелейлер, пӧріктер тікчең полған. Пабазы Павел Антонович Абдорин, тізең, аттарына изерлер паза чӱгеннер дее тікчең полтыр. Кічіг Нинаҷах, улуғларын кӧріп, хакас кип-азаан тігерге ӱгреніп алған, ол іҷезіне истер пызарға сыбыра полысчаң.\\nОлған тузы хынығ ирткен тіпче Нина Павловна. Мал-хойлар хадарҷаң одыр, пабазынаң хада тайғазар хузухтап-чистектеп чӧрҷең.\\n1969 чылда Чабактағы 8 класстығ школаны тоозыбызып, чиит хыс Нина комсомол путёвказынҷа Харатас городсар штукатур-малярға ӱгренерге парыбысхан. Ол чылларда пӱдірігҷінің тоғызы улуғласнаң тузаланҷаң.\\nӰгреніп алып, Нина Ширазар айланған, совхозта пӱдіріг цеғында істенген соонаң Тойымдағы совхозта пызолар кӧрген, анаң тоғысчыларға ас-тамах тимнеҷең. Тынаға сыхханнаң 10 чыл ирт партыр.\\n-\\tПозымның сӧбіремні Виктор Курбанович Тугузовнаң хада тӧстеем, - стенедегі сомзар кӧзідіп, мӧңіс чоохтанған ууха. Сомда поғда, пӧзік, чітіг кӧрістіг ирен турчатхан. - Ол чуртас тооза Тойымдағы совхозта тракторист, анаң водитель полған. Пылтыр онкология ағыриинаң ӱреен. 44 чыл хада чуртап салғабыс.\\nТугузовтар сӧбірезі пір хыс паза ікі оол ӧскір салған. Татьяна хызы Хызыл чул аалдағы ФАП-та фельдшер полча. Ол ідӧк сіліг поғолар салча. Анын тӧрт пала. Хомзынысха, Нина Павловна постаң оолға теере ӧскіріп алған Вадим паза Виктор оолларын чідір салған. Харах частығ ууҷа ир палаларынын сомнарын хонғаны Виктор Курбановичтің сомынаң хости іл салтыр. Чоохтасчатхан арада, сомнарзар нинче-нинңе хати пастырып, сыйбап сал турчатхан.\\nАнаң чоох кӧклӧҷектердеңер парған.\\n-\\tЧабак аалда ӧкіс палаларның олған туразы полған, - сағысха кирче Нина Павловна. - Андағы хай пірее хызыҷахтар миннең пір класста ӱгренҷеңнер. Уроктар соонаң мин олған туразындағы палаларнаң хада кружоктарға чӧрҷеңмін. Іди кӧклӧлер чайирға ӱгреніп алғам.\\n-\\tКӧклӧлер нимедең иділчелер, Нина Павловна? - сурғам мин.\\n-\\tПастарын нымзах чаҷыннаң обойлар клейінең чапсырчам, - чоохтапча ус холлығ ууҷа. - Кӧксілері шампунь бутылкаларынаң иділче. Істінзер, сала аар ползын тіп, тазыҷахтар суххлап салчам. Холларын тимір эмектең итчем. Алюминий эмек киліспинче,\\nол порт, сын парча. Иң ӧӧн тоғыс - кӧклӧлерге сіліг кӧген��ктер тігері паза оларны чазиры. Омаларын олаңай сырнаң сырлапчам, хайзына ніске, хайзына тоғылах харахтар хоостапчам.\\n-\\tПу сіліг истерні, Ширазар алай Ағбанзар парып, садызып алча поларзар? - сурғам мин, кӧклӧҷектернің чарых ӧңніг кӧгенектерін кӧріп.\\n-\\tЧох, мағаа истерні аалдағы ипчілер пирчелер. Прайзы кӧклӧлер итчеткенімні пілче. Пірееде, ибзер килзем, кірлесте пакет халған полча. Анда ипчілер киспес кип-азахтарын сух салчалар. Олар кӧклӧлерге кӧгенектер тігерге чарапча. Нинҷідең поғоҷахтар салчам. Мының алнында садығ тураларында нинҷі ниикке турҷаң, амды олар даа асхынах халыбысты. Кӧклӧлерге састарны чіпнең ӱр пирчем, пірее иргі палғаан кофтаны сайабызып.\\nПір кӧклӧні чайирға тус ӱр парыбысча ба? - пілерге харасчам мин.\\n-\\tКӧклӧ чайирға одырыбыссам, мағаа харығ поларға чарабас, - хатхырча Нина Павловна. - Виктор Курбанович тее, изен-хазых полғанда, палаларға тiҷең: «Іҷеңерні пӱӱн паза кӧрбеспіс. Чiҷең нимені мағаа пызырарға килізер». Іди чоохтанып ала, ол кухняда хайынҷаң. Мин кӧклӧлер чайап сыхсам, чахсы сағыстарым тарап парбас ӱчӱн, ибде сымзырых поларға кирек. Кӧклӧні пір кӱнге тимнебізерге чарир. Че пірееде ӱс ай алай чарым чыл даа чайапчам.\\n-\\tАалда «Ус холлар» кружогын апаралар, Нина Павловна? - чӧптепче ус холлығ ууҷаны клуб устағҷызы Ирина Абдина. - Неделяда ікі хати кружок иртірзе, чарирҷых. Сірернең хоостыра позым даа кӧклӧлер чайирға ӱгреніп алархыхпын.\\n-\\tСоонаң, Ира, - амыр ла чоохтан салған Нина Павловна. - Ам тыморапчам. Чазылып аларға кирек.\\nПіс парарға тимненібіскенде, Нина Павловна мағаа хакас ирепчі кӧклӧлер сыйлап пирген.\\n-\\tПу кӧклӧлер сағаа часка ағылзын, - теен ол. Кӧклӧлерні холыма алғанда, олардаң чылығ саапчатхан.","num_words":734,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.082,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИНЕЙЕК, ТӦЛКЕ САЛ ПИРДЕК, АПСАҒАС, УХААНҶЫЛАДАХ...\\nКӧлееде кӱннері. Л.Р.Кызласовтың адынаң республикадағы музей-культура кінінің тоғынҷылары Мылтых кӱні алнында кізілерге тӧлке салғаннар.\\nМындағ кибірліг кирек «Пірсінде, Мылтых иирінде» адалған. Пу кӱнге теере, Кӧлееде кӱннерін\\nтаныхтап, тӧлке саларға чарадылча нооза. Хаҷан-пуруннаң Мылтых кӱні алнында тӧлке салғаны сын чуртаста тол парчатханнаңар киртініс пар. Тӱстер дее кізіні ниме сағыпчатханын сын ухаанҷылапча осхастар.\\nАннаңар 17 январьда музейзер тӧлке салдырарға кізілер маңзырааннар. Таныхтирға кирек, анда ӧӧнінде чииттер полғаннар, улуғ частығ ипчілер дее араласханнар. Пілдістіг, чиит оол-хыстарға таңдағы кӱнде оларны ниме сағыпчатханын піліп аларға кирек. Аннаңар олар, хынған сағыстарын сағынып, харахтарын даа нуупчатханнар.\\nИзерістіре турғызылған столлар кистінде тӧлке салчатхан «ухаанҷылар» одырғаннар. Оларның прайзынзар пастағызынаңох теес полған. Анда іңенең, ас-тамахха хосчатхан татхыннығ оттарнаң, тӧрт чірченең, кофе ӱреннерінең, Пурунғы хыдаттарның алызығлар книгазынаң, катанка тастир оңдайнаң паза хакас чонның кибірлерінең тӧлке салары парған. Чыылған чон прай даа тӧлкелир оңдайларда аралазып аларға кӱстенген.\\nМин дее, ниме полза, ол ползын тіп, стол кистіне одырыбысхам. «Ухаанҷы» ипчінің столында аймах-пасха тӧлкелир оңдайлар полған. Пастағызын Пурунғы хыдаттарның книгазы хоостыра таңдағы кӱнзер «ізік асхабыс». Хынған сағыс толар ба тіп, пос алынҷа сурығ турғысчазың. Ӱс аймах тимір ахчаны, айада сілігіп, столзар салчазың. Іди пис хати идерге кирек.\\n«Орёл» алай «решка» саринаң тӱскені хоостыра «ухаанҷы» ипчі чаҷында сиглер идіп одырған. Пастағы ӱс сиг кізінің чанынаңар искірчеткен полза, халғанҷы ікі сиг - чуртаста полар киректердеңер. Сиглер хоостыра саннар сығысча, аны хоостыра книгада тимде нандырығлар пар полтыр. Че нандырығ чахсы полбаза, анзына хайығ салбасха чӧп пирілген. Хыдаттар чуртаста хайдағ алҷаастар итпестеңер чӧптер пирчелер нооза. Кізілерге анзы тузалығ полар.\\nІкінҷі ухаанҷылас профессор Николай Фёдорович Катановтың «Тӱрк чоннарының литература кӧзідімнері» книгазы хоостыра полған. Анда хамнарның ырлары пирілче. Мында страницаның паза строканың санын адирға кирек. Мин страница хоостыра позымның тӧреен кӱнімнің паза строка хоостыра часкалығ саннарымны адаам. Книганы азып, хығырғанда, хап-орта нандырығ полғанына чапсаам.\\nУхаанҷылас тузында холнаң кӧп ниме палғалыстығ полтыр. «Кізінің холында - улуғ кӱс», - чоохтааннар. Аннаң андар мархаларнаң ухаанҷылас парған. Столда аймах мархалар чатханнар. Оларның сині паза ӧңі аймах-пасха полған. Мархаларны, кӧрбин, пірердең холға алып, столзар саларға кирек. Айада халған марха чуртаста ниме сағыпчатханнаңар чоохтапча. Минің холымда хара-кӧк ӧңніг улуғ марха халған. Пастағызын чахсаа нимес тіп чочып таа парғам. Че ол хомайға полбиндыр.\\nІдӧк хынған сағыстарны чаҷынға пазып, суғзар сігенні салып, ол толар-толбазын піліп алчазың. Сіген хай сариндағы чаҷынзар чағын чылар, ол сағыс толар осхас. Катанка даа тастир кізілер табылған. Анзы хада хонғаны хай саринаң поларын таныхтапча. Хара катанканы, тасхар сыхпин, музей істіндӧк тастааннар.\\nАс-тамахха хосчатхан оттар хоостыра ухаанҷылиры чапсых пілдірген. Стол кистіне одырған кізі кічіг пір синніг чабых ідістернің пірсін таллапча.\\nПирілген ӧзімнернің харахха кӧрінмее чазыт кӱстерінеңер піліп аларға чапсых полған. Базилик -кізіні арачылапча паза арығлапча, лавр пӱрі - хайдағ даа сағынған сағыеты толдырча, чеснок - кӱс тартынчатхан вампирлердең арачылапча, ирбен - хазыхха кӱс пирче, корица ахча тартча осхас.\\nАғасха хазалған піс паза чіпке хаптырылған кічіг тегілек тимір хоостыра хакас ухаанҷылазы полған. Хынған сағые толар алай чох па, чіптегі тимір чӧрізі хоостыра піліп аларға чарир. Столда чатхан тегілек чардының ортызында хызыл ӧңніг кӱн тании хоостал партыр. Аны ибіре тӧрт саринаң пурунғы хакас алфавидінең сӧстер пазылых. Олар чирнің тӧрт сарин таныхтапчалар. Чіптегі тимір ӱстӱнең алтынзар чӧргені сағыс толбазынаңар искірче, тоғыра чӧргені - толарынаңар.\\nПӱӱнгі кӱнде, кізіні таңда ниме сағыпчатханын пілібізер ӱчӱн, Кӧлееде кӱннерінде тӧлке салчаң кибірге киртінминчеткеннер парох, неке. Че таңдағы кӱнзер «ізік азар» мындағ киректе «киртінзең - киртін, киртінмезең - киртінме» тіпчелер. Аннаңар хайхастарға киртінчеткеннерӧк чазыт киректердеңер піліп аларға хынчалар. Кемге хайдағ ухаанңыластар тӱзері - анзы полған на кізінің кирее нооза.\\nКилген чииттердең хайдағ сағыстар толдырарға сағынчазар тіп сурғамох. Машина алып аларға алай алыстырыбызарға, пос чуртын аларға, пала табарға, чуртын, иптеп, чазап еалар сағыстар полтыр. Республикадағы Н.Г.Доможаковтың адынаң ӧӧн библиотеканың чир-суғ ӱгренҷең кіннің ӧӧн библиотекарьы Эльвира Торокова тӧлке саларында хынып араласхан. Оларның «библиотека хараазы» иртірілчетее дее, тӧлке салар кибір кирілбиндір. Интернетче музейде мындағ иир полардаңар хығырып алып, килерге сағыныбыехан одыр.\\n-\\tТӧлке саларға уғаа хынығ полтыр, - кӱлімзіреп чоохтаан Эльвира Торокова. - Мин кофе ӱреннерін тастаам. Оңнығ саннығ ӱреннер тӱссе - сағын салған сағые толар, оңнығ нимее саннығ полза - сағыс толбазын таныхтапча. Мағаа оңнығ саннарнаң кофе ӱреннері киліскеннер. Анзы мині ӧріндірген. Ідӧк хакас хоостығ тӧрт ідісті аймастыра чылдырып, пірсін асхам. Оларның алтында пурба, халае, ахча паза конфет полтыр. Мин пурбаны азыбысхам. Хоных хонған ипчее анзы часкалығ чуртае ағылчаттыр.\\nЭльвира Ильинична прай даа тӧлке салар оңдайларда аралазып аларға маңнанған. Теесте турған чон ухаанҷыластардаңар сағыстарынаң ӱлесчеткен. Чииттернің мындағ хайхастарға киртінчеткені іле кӧрінген тиирге чарир. Чир ӱстӱнде хайдағ ла ухаанҷыластар чоғыл. Мының алнында полған на аалда пілігҷілер чуртаан полар. Мин кічігде хонҷых ууҷа чіп паза іҷе чӧрізі хоостыра тӧлке салчатханын чахсы оңнапчам. Аалдағы чон андар, мал алай пасха ниме чіт парза, айланҷаң. Сын ухаанҷылапча тіҷеңнер.\\nАмғы туста медиумнарзар, хамнарзар паза пілігҷілерзер айланҷаң «мода» парча осхас. Анзы кізілернің, посха ізенмин, хайдағ-да хайхастарға киртінчеткенін таныхтапча нимес пе. Мындағ нимедеңер «Худайға пазыр, че позың узуба» тиирҷікпін.","num_words":747,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.112,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ӦКТЕМ АТТАРНЫҢ ХЫЛЫНЫСТАРЫ\\nАт чарызы. 1 Майда Ағбандағы ипподромда ат чарызы азылды. Анда ӧӧнінде Хакасияның паза Хызылчар крайының командалары араласты. Кибірге кір парған марығ 87-ӌі хати иртірілді.\\nХазыр чил, тобырах кӧдіріп, кӱн хараан тулғапчатханға тӧӧй. Че анзы ипподромның тастында. Хайда чон чыылыс парған, анда чилнің кӱзі тың нимес, ат чарызын иртірерге сала даа харығ полбинча. Кізілернің кӧбізі пеер 1 Май демонстрациязы соонаң килглептір. Палаларның холларында аймах ӧңніг шарлар, флажоктар.\\nАт чарызы пайрам кибірли азылчатханда, Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрі Сергей Труфанов Ағбан чуртағҷыларын, аалҷыларын чон хынчатхан спорт марии пасталчатханынаң чылығ алғыстаан. Ідӧк Сергей Иванович прайзына Хакасия пазы Валентин Коноваловтың адынаң Часхы паза Істеніс пайрамынаң алғыс сӧстерін читірген. Анаң ат чарызы пасталыбысхан.\\nМарығда чалаң даа ойлатханнар, ікі тегілектіг ниик хаңааҷахха кӧлілген аттар даа тимненістерін кӧзіткеннер. Улуғ кізілер, холларында программалар тудын салып, ӧктем аттарны чиңіске матап кӧӧктірчеткеннер. Іҷе-пабаларынаң, аға-ууҷаларынаң хада килген хызыҷахтар паза оолағастар аттарны тӱктері хоостыра танып, анзы прайзын ас парыбызарға кирек тіп хысхырысханнар.\\n-\\tКӧрдің, я, кӧрдің! Минің хара адым синің хызыл адыңны пір-ікі ле ас чӧрібісті! - оңнығ ла ӧрінминче пір хызыҷағас, ӧӧрезін аар-пеер ітклеп чӧрчеткен туста.\\nАнаң ипподромда кинетін не сым пол парған. Прайзының алнында парчатхан ӧктем пии, позының соонҷа ойлапчатхан атха ӧӧн чолны пирбин, пастағы орынға сығып аларға матап харығ полған. Хайдағ чарадығ аларлар ни марығ чарғыҷылары? Килістіре нимес сайбағ салылғанын, олар полардаң, олаңай кізілер дее кӧргеннер.\\n-\\tМолекула аттығ пии, сайбағ салып, ӧӧн чолны соонҷа килчеткен атха пирбеен ӱчӱн, сыйых чох халча, - чарлапча марығның ӧӧн чарғыҷызы Мария Гураль.\\nАның сӧстерін ӧрчіліг хысхырыстарнаң удурлапчалар. Іди поларға кирек. Прайзы даа чахсы кӧрген, Молекула позы оңдайынҷа ла іди пасхаҷыл хылынған. Поза пағ тутчатхан Максим\\nЦыгикало мында пір дее пыролығ нимес. Аннаңар даа ат чарызына хынчатханнар пазох ла программкадаң харах албиныбыстылар.\\n-\\tАмды прай ниме пілдістіг. Чиит мал нооза, марығда пастағызын на араласча, - тыыда чарлапча пір ирен.\\n-\\tПу чарыста прай даа аттар ікі частығлар. Пасхазы іди кӧйтіктенминче, - чараспинчалар аннаң.\\nСах андох улуғ нимес суум-саам кӧдіріл килген, талазығ пасталыбысхан. Оңарылыстығ, полғаны ла позының сағызын орта тіп санапча. Че марығ чарғыҷыларынаң талазарға тідінминчелер, постары аразынҷа ла сарысчалар. Сылтағ, тізең, кӧп нимес сахлат салғанында. Улуғ частығлар ӧӧнінде сахлатха 10 салковай салчалар. Анаң утып алғаны тынағ тузында хонҷыхтарына ізіг чей ағыл пирче. Чилліг кӱнде пір ле орында сым одырарға оой нимес, сыырығып таа пастабысчазың.\\nХаҷан чалаңнар пас меетте кӧріне тӱскенде, пазох ла сахлат салчалар. Марығда пазох ла ікі частығ аттар араласчалар. Пістің андағ малны чабаға тіп адидырлар. Анзы олаңай аал хонии тоғынҷылары аттарының хулуннары. Мында, тізең, чахсы породалығ чӱгӱрік аттарның хулуннары. Оларны чалаң ойладарға алай ба ікі тегілектіг ниик хаңааҷахха кӧлерге ирте кӧніктіріп пастабысчалар. Чӱгӱрерге чайалған ікі частығ чабағалар ӧктем хылыхтарын кӧзідерге матап сіренчелер.\\nАннаңар даа ипти ле чорыхнаң ойлапчатхан чабаға кизек чорыхха кірібісче. Марығ оңдайы хоостыра анзы сайбаға саналча. Че ікі частығ аттарға, сынап олар 1600 метрге ойлазалар, андағ ӱс сайбағ идерге чарадылчатханнаңар искіргеннер марығ чарғыҷылары.\\nПрай 11 аймах чарыс полған. Иван Миндибековтың даа, Виктор Калининнің дее, Хызылчар крайынаң килген дее аттар чиңістер тутханнар, ээлерін сабландырғаннар. Амды олар теестегі марығларға тимненчелер. Анда кем утар ни?","num_words":469,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.122,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧАРЫХ КӰН АЛТЫНДА ТОЛДЫРАЗЫНАҢ ЧУРТАПЧА\\nТурыстығ харындас. Хакасияның спорт ветераны Михаил Сергеевич Кунучаков 70 чазын толдырыбысты\\nЧыллар, чыллар...Хайди олар пілдірбин иртіп одырчалар. Киҷее ле хада ӧскен ӧӧрелеріңнең аал аразынҷа, ойнап, чӱгӱр чӧргенге тӧӧй, пӱӱн, тізең, хыр састығ улуғлан парған кізі пол партырзың. Прай даа частан парған кізілер ирткен чылларынаңар іди сағынча поларлар.\\nПістің аарлығ харындазыбыс Михаил Сергеевич Кунучаков пу чазына читіре чирні тикке типсебеен кізілернің санына ізестіг кірче. Анзында ікінҷілес пір дее чоғыл.\\nТӧреен Михаил Сергеевич Хакасияның иң сіліг орнында, тайға-тасхыллығ чирде, Таштып аймаандағы Пыдырах аалда, чир-суубыс Илбек Ада чаа соонда ам на амыр чуртасха кірчеткен туста. Аның пабазы чаада махачы чаалазып сабланған Сергей Николаевич Кунучаков полған. Іҷезі - Аграфена Николаевна Сайбаракова. Аалда ӱгретчі полып тоғынған. Чиит сӧбіреде ікінҷі оолағас тӧреенде, 1949 чылның ноябрь айы парчатхан. Хап-орта 21 числода, Мыкайла кӱнінде. Аннаңар тӧреен палаа ат пирері тың на сидік полбаан полар, неке. Тӧреен кӱніне килістіре Михаил тіп адап салғаннар.\\nПістің чонда чахсы ат полары хулуннаң тіп тиктең нимес чоохталча. Улуғларыбыстың сағысха киргені хоостыра кічігдең ала Мишаның пик сындырлығ полары кӧрінген осхас. Тоғысха кӱс, кӧйтіктенмес, кӧні чоохтығ хылии аннаң хада тӧреен одыр. Пу чазына теере чуртасха кӧрізін пик тутча. Аның ӱчӱн, санапчам, пістің харындазыбысты чон улуғлапча.\\nСағын салған сағызын ол хайди даа толдырча, аар-пеер сабылбинча. Кічігдең сығара аның спортха хынызы прай чуртазының кирее пол парған. Школа тоосхан соонда ӱгретчі полғанох. Асхыс аймаандағы Ӧӧк пилтіріндегі ортымах школада физкультура уроктарын апарған. Аны андар тайыбыс Василий Иннокентьевич Сайбараков хығырып алған. Позы ол паза ипчізі Мария Михайловна олох школада тоғынчатханнар.\\nСоонаң Миша аҷа Ленинградта чааҷылар училищезінде ӱгреніп пастаан. Че сӧбірезі сылтағларынаң ибзер айланарға ��иліс парған. Чирінзер киліп, Ағбандағы ӱгретчілер тимнеҷең институтсар кірібіскен. Ол туста, грек-рим кӱрезінең айғазып, чахсы чидіглерге читчеткен. Че ол институттаң ідӧк, читіре ӱгренмин, парыбысхан. Ам сизінгенде, харындазыбыс чуртазын саңай спортнаң палғалыстырыбызарға пӧгін алған осхас. Іди ол Хызылчардағы ӱгретчілер тимнеңең хазна институдындағы физвоспитание пӧлиинзер кірібіскен. Спортта пӧзік чидіглері ӧӧнінде, анда ӱгренчеткенде, полған. Іди харындазыбыс грек-рим кӱрезінҷе спорт узына кандидат пол парған.\\nХызылчарда ӱгренізін тоозыбызып, Хакасиязар айлан килген. Позының чирінде ол Ағбанда спорт школазының устағҷызы полып узах тоғыс чолын пастаан. Соонаң пасха даа орыннарда істенген. Таныхтирға кирек, прайзында устағҷы полған паза тоғызы спортнаң на палғалыстығ полҷаң. Иң кӧп чыл Михаил Сергеевич Ағбан городтың устағ-пастаанда спорт пӧлиинің пастығы полған. Тынаға аннаңох парыбысхан. Че устағҷылар, улуғ опыттығ, спорт киреен ӧтіре пілчеткен арғыстарын ам даа городха туза ползын тіп, спорт школазының директорына чӧптеп алғаннар. Пӱӱнгі кӱнде харындазыбыс, частан таа парған полза, тоғызын анда тӱзімніг апарча. Чиит арғыстарына пір дее маң пирбинче.\\nХайдағ даа тоғыста, улам устағҷы полчатсаң, хайди тіпчелер чааҷылар, кистінде ізестіг тыл поларға кирек. Харындазыбыстың андағ чӧленҷең пик сӧбірезі пар. Нигеҷібіс Зоя Андреевнанаң (Аданаковтар хызы) хада ипти, хынызып 50 чыл чуртап парирлар. Чон аразына пис пала, ӧскіріп, кир салғаннар. Амды пархаҷахтарын ӧскірерге полысчалар.\\nХарындазыбыстың тоғыс чолы турыстыра парча. Аның сыйыхтарын санап аларға даа сидік. Аймах-пасха медальлар, Аарластығ пічіктер шкафха толдыра. Ағаа хоза аарластығ аттар пар. Прай ол танығлар уғаа поғдархастығ даа ползалар, че ӧӧн поғдархазыбыс - ол пістің харындазыбыс, пір дее ниме алнында туртухпинчатхан, тӧбін пазынминчатхан, ізестіг тайағыбыс полчатхан Миша аҷабыс. Ол хаҷан даа піске ле нимес, полған на кізее полыс пирерге тимде. Андағ хылии ӱчӱн Ағбан чуртағҷылары аны илееде чыл депутатха тапханнар.\\nКізінің чуртап салған чылларын таныхтапчатхан саннар ол саннар ла. Оӧнінде син позың позыңны нинҷе часха тиңнепчеткені полар тіпчелер чонда. Анзы орта. Пістің харындазыбыс ам даа кӱзіндегі ортын частығ ир кізі синінде. Аның алнында ам даа узах чол, кӧп чахсы кирек пик тіп ізенчебіс. Аннаңар хазииң ізестіг ползын, сағызың улам чітіг ползын, харындас! Піс сағаа поғдархапчабыс, син піске кӧзідім полчазың. Тиктең нимес нооза сорлар сӧӧгінің аарластығ кізізі атты ал чӧрчезің.\\nАвтор : Аарласнаң синің харындастарың, туған-чағыннарың паза прай КУНУЧАКОВТАР","num_words":576,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.163,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТӦӦЙ НИМЕС ОЙЫННАР\\nКемнің узы артых по��ар ни?\\nМеспектіг хоккей. Ағбандағы «Саяны» позының айғызында Кемеровтаң килген «Кузбасс-2» команданаң тоғасхан\\nПістіңнер, марығ ээлері полып, ибде хайди даа утарға кирек полғаннар. Аннаңар 24 декабрьда ойын 19.00 часта даа пасталған полза, городтың ӧӧн стадионынзар кӧрігҷілер асхынах нимес чыылысханнар. Анзы пасха кӱннернең тиңнестірзе. Паза мына ниме чапсытхан - улуғлар аразында олғаннар матап чӱгӱріс чӧрчеткеннер. Оларның ӧтіг табыстары стадионға толчатханға тӧӧй пілдірген. Ойынны хынып кӧргеннер.\\nКӧрігҷілернің улуғ ӧрінізіне, пістіңнер 5:0 саннаң чиңіс тутханнар. Мында иң пастап Руслан Гавричковты махтирға кирек - ол ікі гол кирібіскен. Пірер гол киргеннер Фёдор Розвезев, Илья Деревцов паза Михаил Селедков. Ағаа хоза Илья Деревцовты таныхтирға чарир - «Саяны» командаа наа ла алылған чиит хоккеист пастағы гол кирібіскеніне матап ӧрінген.\\nТоғазығ тоозылғандох, кӧрігҷілернің піреезі санап пастабысхан - «Саяны» пастағы орынға сығып алды, ағаа чидер командалар пу чағында пар ба, чох па? Пасхазы, ойынны кӧріп, чир-суғҷыларыбысха тың ізенібізіп, пістіңнер пазох меспектіг хоккейҷе Россия чемпионадынын суперлигазынзар сығып алар ойыннарда аралазарын сағирға кирек тіп ізенчеткен.\\nУлуғ частығларның піреезі табырах сағыстығларны тызарға харасхан: пӱӱл «Кузбасс-2» команда маңат тимненіс кӧзітче, аның чиит хоккеисттері ӱр ниместе ирткен чоннар аразындағы марығдан чиңіснең айланғаннар. Че пасха кӧрігҷілер оларны истерге дее хынминчатханнар, ікінҷі тоғазығ тузында пістіңнер ізестіг чиңіс тударға киректер тіп ухаанҷылапчатханнар. Чир-суғҷыларыбысха іди тын киртінчеткені уғаа маңат.\\n25 декабрьда кӧрігҷілер аразында хазыр талазығлар тохтабинчатханнар. Амды саңай пасха сылтағ хоостыра: аалҷылар пістіңнерге турыстығ удурласчалар, саннар даа табырах алызып одырчалар. Ойын пасталғаннаң 6 минута ла ирткенде, «Саяны» команданың капитаны Евгений Ткачук пістіңнерні алнынзар сығарча. Че ӱр ниместің не аразына Игорь Котляренко саннарны тиңнестірібісче. Анаң Кирилл Девятых аалҷыларны алнынзар сығарча. Михаил Селедков саннарны тиңнестірібісті. Стадионзар килгеннернің пірдеезі сым турбинча. Кем сағаан полар ойын піди хазыр парарын.\\nКирек піди парза, пістіңнерге хатығ чуххадағ тіп сағынарға даа маңнанғалахта, Андрей Хроменков аалҷыларны алнынзар сығарча. Харын даа, тоғазығның пастағы чардығы тоозылар алнында, Михаил Селедков саннарны тиңнестірерге маңнанча. Анаң олох «Саяны» команданы алнынзар сығарча. Хоккеисттер тынаға парчатханда, 4:3 саннаң марығ ээлері алнында полғаннар.\\nОйынның ікінҷі чардығында аалҷылар санынаң Даниил Малинка махтаға сыххан. «Кузбасс-2» команданың хоккеизі ӱс гол кирібіскен. Пістіңнер пір ле гол кир полғаннар. Іди аалҷылар 6:5 саннаң чиңіс тутханнар. Марығ ээлері саринан Михаил Селедковты махтирға чарир - пу ойында ол 3 гол ки��ібіскен.\\nАмды пазох ла, тиң саннар чыып алып, меспектіг хоккейҷе Россия чемпионадының пӧзік лигазында ойнапчатхан іскеркі подгруппада «Саяны» паза «Кузбасс-2» пастағы орынны ӱлесчелер. Ағбанда тиңни ойнабысханда, хайзы даа команданың 21 сан. Че пістіңнер 56 гол киргеннер, постарының хаалхазына 28 гол кирдіргеннер. «Кузбасс-2» команда 47 гол кирген, постарының хаалхазына 41 гол кирдірген. Аннаңар «Саяны» алнында тіп саналча.\\n18 сан чыып алып, Хызылчардағы «Енисей-2» команда 3 орында парча. Теестегі тоғазығны ол позының айғызында «Кузбасс-2» команданаң иртірче. Ағбанзар, тізең, Новосибирск городтаң «Сибсельмаш-2» команда килче. Ол сағамғы туста 13 саннығ тӧртінҷі орында парча. Пістіңнер пу команданаң аның айғызында тоғасханнар. Пастағы ойында «Саяны» 8:2 саннаң утхан, ікінҷі тоғазығда 5:7 саннаң утыр салған. Амды ойыннар хайди ла тоозыл турарлар ни? Ағбандағы «Саяны» стадионда марығ ээлері аалҷыларнаң 28-29 декабрьда тоғазарлар. Ойыннар 13.00 часта пастал турарлар. Кірері тикке. Пістіңнерні чиңіске кӧӧктірерге киліңер.\\nОЛАРҒА УЛУҒЛАС ПАЗА ААРЛАС\\nТАЛҒАН - ХАКАС ЧОННЫҢ ХЫНҒАН АС-ТАМАА\\n01.12.2020 ГРАНТ ПОЛЫЗИИНАҢ\\n01.12.2020 ТУВАДА - \"СЛУЖЕБНАЙ ЧУРТ\" ПРОЕКТ\\n01.12.2020 БАЙДЕННӀҢ ПЛАННАРЫ","num_words":471,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.104,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧОН СИДІКСІНІСТЕРІ ӰЛГӰ ХАЙИИНДА\\nТоғыс чорығы. 18 мартта Хакасия пазы Валентин Коновалов Пии аймаанзар тоғыс чорығынаң чӧрген. Анда ол национальнай проекттерҷе пӱдірілчеткен объекттерні сыныхтаан паза чуртағҷыларнаң тоғасхан\\nШКОЛА НААӋЫЛИРЫН САХТАПЧА\\nХакасия пазы, Пии аймаанзар тоғыс чорығынаң сығып, пастап Новотроицкай аалдағы школазар чол тутхан. Анда орындағы 9 чыллығ школаны сыныхтаан. Ол 1962 чылда пӱдірілген. 1987-1988 чылларда школаа хоза ікі хадыллығ пӧлік пӱдіріп пастааннар. Че пӱдіріг тоғыстары, читіре иділбин, тастал парғаннар. Ол пӧлік пӱдіріг тоғыстары аннаң андар узарадыларын амға теере «сахтапча». Ағаа хоза, школаның оразынзар чир алтынаң сыхчатхан суғлар кіріп, андағы кірпис пес изел сыххан. Аннаңар ікі чыл мының алнында хазна экспертизазы ӱгредіг учреждениезінің ора ӱстӱндегі чардығында уроктар апарарға чаратпиныбысхан. Амды 87 ӱгренҷі оларның чуртазына хорғыс ағылбинчатхан чардығында ікі сменанаң ӱгренче.\\nШкола директоры Михаил Васаловтың таниинаң, тыхтағ тоғыстарына федеральнай бюджеттең 37 миллион салковай позыдылча.\\nОл тоғыстар «Россияның ӱгредиин тилідері» программа хоостыра апарылар. Пічіктер тимнел парза, тыхтағ тоғыстарын апарар фирма марығ пастыра табылар. Амды ӱгретчілер паза олғаннар уроктар апарылчатхан чардыхта паза читіре пӱдірілбеен пӧліктерде пӱдірігҷілер хайынып пастирын чидікпин сахтапчалар. Ідӧк школада ӱгренҷілерге чылығ туалет турғызары кӧрілче.\\nПастап Михаил Вас��лов Валентин Коноваловха орада суғ турчатханын кӧзіткен. Соонаң олар 2009 чылда пӱдірілген столовайзар чол тутханнар. Кічіг пӧлікте алты стол турған. Анда Хакасия пазы школа устағңызынаң хайдағ тоғыстар апарыларынаңар чоохтасхан. Валентин Олегович Хакасияның пӱдіріг паза чурт-коммунальнай хоных министерствозына Новотроицкай аалдағы школада пӱдіріг тоғыстары хайди апарылчатханын хайығда тударға чахығ пирген.\\nІдӧк республика пазы пастағы паза ікінҷі хадылындағы класстарда ирткен чылда апарылған тыхтағ тоғыстарын паалаан. Валентин Коновалов, потолокты ӱс бруснаң тіреп салғанын кӧріп, пӱӱл школа хайди даа нааңылал парарға кирек тіп таныхтаан.\\nОЛҒАН САДЫ ПӰДІРІЛЧЕ\\nНовотроицкай аалда полған соонаң Хакасия пазы Новокурсксар читкен. Анда 80 орыннығ олған садының пӱдірии хыызында парча. Пӱдірігҷілер киҷее ле ағылған кірпистерні тазыпчатханнар. Наа олған садын «Ӱгредіг» нацпроект хоостыра Хызылчар крайындағы «Строй-сектор» ООО ирткен чылда пӱдіріп пастаан. Наа олған сады ізиин иркеҷектерге чыл тоозылчатса азарға кирек.\\nВалентин Коновалов компанияның устағҷызы Илья Тарасовтаң тимнелген графиктең халчазар ба тіп сурған. Ол тоғысты аннаң андар узарадарға харығ полчатхан киректердеңер чазырбин кӧні чоохтап пирген. Сидіксіністер ӧӧнінде олған садының проектіне теелгеннер. Олған садының проекті пӱӱнгі кӱндегі СанПиНге килістіре нимес осхас. Аннаңар андар алызығлар кирерге кирек тіп таныхтаан Илья Иванович. Валентин Олегович, андағ хабарны истіп, Хакасияның пӱдіріг паза чурт-коммунальнай хоных министерствозына ол читпестерні табырах тӱзедібізерге чахығ пирген. Паза ол подряд организациязының устағҷызына, тоғысчыларның санын хозып, пӱдірігні сала табырах апарарға чахығ пирген.\\nЗАВЕТНАЙ ААЛ ПОЛАР НИ?\\nӰзінҷі тохтағ Саяногорсктаң ырах нимес орныхчатхан Заветнай аалда полған. Пу аалдаңар республиканың чуртағҷылары кӧп хати искен поларлар. 11 чыл мының алнында Саяногорсктың чуртағҷылары городтаң ырах нимес орныхчатхан аал хонии чирлерінде туралар пӱдірінгеннер. Соонаң олар чурттарын пічікке киріп пастаанда, закон хоостыра ол чирлерде пӱдірінерге чарадылбинчатханы ілезіне сығыс килген. Аал орныхчатхан орын Пии аймааның чирлеріне кірче. 10 чыл артиинаң андағы чуртағҷылар оларның туралары орныхчатхан чирлерні городха даа, алынҷа аал даа идіп пічікке кир полбин ирееленчелер.\\nОрындағы чуртағҷылар, чыылызып, Валентин Коноваловты, Пии аймааның пазы Иннокентий Стряпковты, Саяногорск пазы Михаил Валовты чидікпин сахтааннар. Устағ-пастаандағылар тоғазыға килгенде, чон матап суум-саам кӧдірген. Пастап чоох пирілген Пии аймааның пазына. Ол сидіксіністерні пӧкчең оңдайлардаңар чарыда чоохтаан. Че чуртағҷылар аның сӧстеріне чӧпсінмееннер. Андада чоох алған Михаил Валов. Ол республика пазынаң Заветнай аалны Саяногорскха хозыбызарға сурынған. 1 сентябрьға теере Пии аймаа пу сурығны пӧк полбаза, Заветнай аал городха піріктірілер тіп чӧптес салғаннар. Амды чуртағҷылар кӱскее теере чуртас чахсы саринзар айланарын сахтирлар.\\nХакасия пазының тоғыс чорығының халғанҷы тохтаа Саяногорскта полған. Анда город пазы Валентин Коноваловха «Тастар» тоғысчы аттығ наа сквер пӱдірілер орынны кӧзіткен. Аның орнын город чуртағҷылары ӱн пиріп таллап алғаннар. Амды городтың устағ-пастаа скверні «Городта истіг оңдайлар тӧстирі» программаҷа, Саяногорсктың 75 чылына чарыдып, пӱдірер.\\nНаа скверні аймах рудаларнаң чазирға пӧгінчелер. Чоохтирға кирек, андағ сіліг кӧрімніг парк алай сквер Хакасияда чоғыл. Че аны пӱдіреріне 11 миллион салковай киректелче. Городтың пис ле миллион салковай пар. Аннаңар Михаил Анатольевич Хакасия правительствозын ол пӱдіріге ахчанаң хабас пирерге сурынған. Валентин Олегович ол сурығны правительствода ӱзӱр кӧрербіс тіп нандырған.","num_words":600,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.09,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"СЫЙЫХХА - ХОККЕИСТТІҢ КИП-АЗАА\\nХоккеисттернең тоғазығ тузында\\nТоғазығ. Ағбандағы «Саяны» команда, меспектіг хоккейче Россия чемпионадының суперлигазында ойнир марығларда аралазып, ибзер чиңіснең айланды. Хакасияның пазы Валентин Коновалов «Саяны» команданың хоккеисттерінең, тренерлерінең тоғасхан.\\nХакасияның пазы Валентин Коновалов иң пастап «Саяны» команданың хоккеисттерін, оларның тренерлерін республика чуртағҷыларына чахсы, ізестіг ойыннарынаң, чиңістерінең улуғ ӧрініс ағылчатханнары ӱчӱн чылығ алғыстаан. Ідӧк Валентин Олегович позының чооғында пістің спортсменнерібіс меспектіг хоккейче Россия чемпионадының суперлигазынзар сығып алғаны хоостыра ӧрінізінең ӱлескен.\\nЧе піс, хабарҷылар, ӧӧн сурығ хоостыра хайдағ сӧстер истерге килізерін чидікпин сағыпчатхабыс: Хакасия правительствозы «Саяны» командаа Россия чемпионадының суперлигазынзар кіріп аларға ахчалығ полызығ пир полар ба, чох па? Кӧні нандырығ сағып полбаабыс.\\nМында улуғ нимес хоза танығ идерге кирек: ирткен чылларда «Саяны» команда Россия чемпионадының суперлигазында ойнир оңдай ікі хати алған. Че суперлигазар кіріп алар ӱчӱн, килкім ахча тӧлирге кирек. Ирткен чылларда ол 60 миллион салковайға тиңнелген. Амды илееде ӧс парды полар.\\nТоғазығның ӧӧн чардығы тоозыл парғанда, Хакасияның пазы Валентин Коновалов «Саяны» команданың устағ пастаан, тренерлерні, имҷіні, хоккеисттерні Хакасия правительствозының алғыстас пічіктерінең таныхтаан. Команданың устағ-пастаа Валентин Олеговичке хоккеисттің кип-азаан кизірткен паза прай спортсменнер хол салған кӱремчік сыйлап пирген. Республика пазы андағ хайығ салылғанына ӧрін парғанын чазырбинчатхан, амды, «Саяны» команданың хоккеизі полыбысханда, пол��зар оңдай табарға килізер теен.","num_words":189,"character_repetition_ratio":0.102,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.074,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"СУРЫҒЛАР ПОЛЗА, АЙЛАНЫҢАР\\nХакасия правительствозының прай министерство-ведомстволарында чуртағҷыларнаң тоғазығлар иртірҷең график тимнел парған. Ай сай аны регионның пазы чаратча. Хакасияның пазы Виктор Зимин ідӧк республика чуртағҷыларынаң тоғазығлар иртірче.\\nӰр ниместе республика пазынзар тоғазыға Ағбанда чуртапчатхан Стальмаков ирепчі килген. Хайхастығ сӧбіре, анда он папа ӧсче. Палалар ӧзіп одырчалар, турадағы душ улуғ сӧбірее чидіспинче. Тураа чапсыра мылча пӱдірер сағыс пар. Андағ пӱдіріг идіп аларға сидік полыбысханда, іҷе-паба, полызығ сурып, ӱлгӱзер айланарға чаратханнар. Тоғазығда Виктор Зимин мындағ улуғ паза ынағ сӧбіре ӧскірер кӧрістері ӱчӱн аалҷыларға алғызын читірген. Республиканың экономиказына сидік тее чухчатса, ол орынҷызы Валерий Марковха сӧбірее полые пирер оңдай табарға чахығ пирген.\\nОларның соонда Виктор Зиминнің аалҷылары полғаннар Ағбан пилтірінең килген Нина Мусатова паза аның пис частығ Никита оолағы. Никита кічіг дее полза, республика пазы аннаң, хол пиріп, изеннескен. Сӧбіренің сидіксінізі - суғ. Суғ алҷаң колонка тасхар. Хысхыда ол тооп парча, чайғыда удаа тоғынминча. Суғ чох, тізең, истіг чуртас чоғыл. Виктор Михайлович кирек ноға піди хомай пол парғаннаңар орындағы ӱлгӱдең хайди даа сурар. Амды оларға суғ алҷаң орынны ибде ит пирерлер. Чахығны толдырарға июль ай пирілче. Хайди ол толдырылчатханын Виктор Михайлович позы сыныхтағда тудар.\\nКізілернің сурығлары кӧп, Хакасия пазынаң тоғазып аларға ідӧк кӧп кізі сағынча. Че регион устағҷызынзар килер алнында, ноға сірернің сурииңар айланған орында пӧгілбееннеңер чоохтирға тимде поларға кирек. Хакасия правительствозы искіриинең, удаа сурығларны табырах пӧгібізерге нандырығлығ министрлерзер ле айланарға чарир.\\nТоғазыға 9.00 - 18.00 частарда пу телефоннарҷа пазын саларға чарир: 8(3902) 299-189,8(3902) 299-168.\\nІдӧк республика правительствозының сайтынҷа пазын саларға чарир: www.r-19.ru. Андар кірерге ӧӧн страницада «Общество» вкладка таап, сыххан менюда - «Интернет-приёмнайда» пазынарға кирек.\\nХакасияның правительствозында пу адресче чуртағҷыларнаң тоғазығлар иртірҷең график: Ағбан г., Лениннің ор., 67, 106 каб.\\n22\\tИЮНЬДА 10.00 частаң - хазых хайраллаҷаң министерство;\\n23\\tИЮНЬДА 10.00 частаң - ис-пай паза чир хайызығларынҷа министерство;\\n27\\tИЮНЬДА 10.00 частаң - экономика министерствозы;\\n28\\tИЮНЬДА 15.00 частаң - республика пазы орынҷызының тоғызын толдырчатхан кізі;\\n28\\tИЮНЬДА 10.00 частаң - транспорт паза чол хонии министерствозы;\\n29\\tИЮНЬДА 10.00 частаң - национальнай паза территориальнай политика министерствозы;\\n30\\tИЮНЬДА 10.00 частаң - социальнай арачыланыс министерствозы.","num_words":289,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.097,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАКАСИЯ ИНВЕСТОРЛАРНАҢ ТОҒЫНАРҒА ТИМДЕ\\nФорум. Хызылчардағы экономика форумында Хакасия правительствозының делегациязы араласча.\\nКиҷее Хызылчарда ХVІ экономика форумы (КЭФ) азылған. Анда Хакасия правительствозының делегациязы араласча, аннаң регион пазы Валентин Коновалов устапча.\\nПӱӱн пістің делегация Россия президентінің СФО-дағы полномочиеліг кізізінің хайииндағы чӧбінің паза «Сибирьдегі чӧптезіг» регионнар аразындағы ассоциацияның хадапірге чыылиинда араласча. Ідӧк «Роуд-шоу КИП» площадка тоғызында, «Кимдегі Сибирь» наа проекттернең танызып, инвестиция пӧгіннерін паалир оңдайнаң тузаланар. Анаң тоғыс «Конкурент пол полар национальнай пӧгін» чыылығда паза «Сибирь тилізінің стратегиязы» сессияда узарадылар.\\nФорумда Валентин Коновалов ідӧк электроэнергетика тилізі сурығларында правительство комиссиязының алғым чыылиинда аралазар.\\n- «Кимдегі Сибирь» проект Хакасия бюд-жедіне илееде ахча кирер, че ідӧк экономика алызығларының пірге ілҷірбезінің чардығы полар оңдай пирер. Ол алызығлар пір саңай ӱс регионға теелер, - таныхтаан Валентин Коновалов.\\nФорумда республика позының нинҷе-де проектінең таныстырча. Оларның полызиинаң инвестициялар пастыра 300 миллиард азыра салковай регионзар тартып аларға чарир. Инвестициялар кирілзе, наа тоғыс орыннары тӧстелер, республика бюджедінзер хоза парыс кірер, ол ахча регионның тилізіне туза полар.","num_words":147,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.068,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПОСТЫҢ ЧИЛЕГЕЛЕРІНЕ ӰЗІЛ ПАРАРҒА ПИРБЕСКЕ\\nЧонның чайаачызы. Таштып аймааның тайға-тасхыллар аразында Кулява сууҷахтың ікі чарында истіг ле орныхчатхан Мадыр аалда шор чонның культуразына чарыдылған фестиваль ирт парды\\nПістің республикада шор чоны ӧӧнінде Таштып аймаандағы Мадырда, Индіркі Мадырда паза Аңчулда чуртапча. Асхыс аймаанда -\\tПалыхтығ суғда. Тархынның салғахтары пу піске харындас чонны пістің чирзер ағыл салған. Амғы туста шорлар Хакасияның ӧӧн чуртағҷылары полчалар. Олох туста постарының чилегелерін ундубинчалар, пик тутчалар. Сыххан чирлерінең тастыхти даа полза, тіллерін, культураларын, кибірлерін тастабинчалар. Ағаа киречі полча родтар общиналары тӧстелчеткені.\\nІди, пірігіп алып, шорлар постарының культуразын, кибірлерін тилідерге кӱстенчелер. Мадырда республика синінде ирткен шор чонның культуразына чарыдылған фестиваль 4-ҷі хати полды.\\nМындағ пайрамның тӧстегҷілері полчалар Хакасияның национальнай паза территориальнай политика паза культура министерстволары. Фестивальда культура министрінің орынҷызы Лариса Юрьевна Киштеева, национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Анатольевич Побызаков араласханнар.\\nПостарының чайаачыларын кӧзідерге ыраххы тайға чиріндегі аалзар Асхыс аймаанаң килгеннер. Орындағы родтар общиналары прайзы полғаннар.\\nФестивальны апарған Таштып аймаа устағ-пастааның культура пӧлиинің тоғынҷызы Светлана Геннадьевна Чебодаева.\\nАалҷыларны алғыстирға пастағы сӧс пирілген Таштып аймаа пазының пастағы орынҷызы Георгий Гаврилович Тодиновха. Чооғында ол пір сағызынаң ӱлескен. Пу фестивальны аалда нимес, аймахтың кінінде иртір турарға. Анда чон кӧп чуртапча, аннаңар кӧрігҷілер саны ідӧк кӧп полар.\\nШор чонның культуразына чарыдылған фестивальда «Талай суг» родтар общиназының араласчылары\\nМинің кӧрізімнең, пу орта чӧп. Посты кӧп чон алнында кӧзідерге кирек. Итсе, Мадырдағы Культура туразына кізі толдыра полған.\\nКультура министерствозы адынаң чоох тутхан Лариса Юрьевна Киштеева. Хайди ол таныхтаан, піс, хакастар, шорларнаң пір чонмыс. Че олох арада оларның постарының тілі, культуразы, кибірлері пар. Культура министерствозы шорларның пос оңдайларын хайраллап халарға полызығ пирерге кӱстенчеттір. Чон кӧглерін толдырҷаң инструменттер сыйлап пиртірлер. Оларнаң ойнирға ӱгреттірлер. Пір сӧснең, Хакасияда чуртапчатхан шор чон хайығ чох халбинчаттыр.\\nХонҷых Асхыс аймаанаң килген аалҷылар адынаң алғыстаан Татьяна Михайловна Золотарева. Аның таниинаң, Асхыс аймаанда 500 артиинаң шор чуртапчаттыр. Итсе, халғанҷы чылларда оларның саны хызырыл партыр. Мында ӧӧн сылтағ чииттер ӱгренерге, тоғынарға парыбысханында осхас. Ниме ӧріндірче устағ-пастағдағы кізіні? Ол шор чонның тиліпчеткені. Улам чахсы чиит тӧл ӧткін араласчатханы. Паза Хакасияда шорларның ассоциациязы тӧстелгені.\\nАлғыстастар тоозылғанда, фестивальның ӧӧн чардығы пасталған. Программаны пастирға ӱлӱс тӱскен Писхамҷыдаң килген «Элим» шорлар общиназына. Ол чиит ӧме полтыр. Аны 2018 чылда ла тӧстеп алтырлар. Устағҷызы полча Вера Николаевна Орешкова. Асхыс аймаанаң килген аалҷылар шор чонның кип-азаан кӧзіт пиргеннер. Анаң «Карлыгаш» сарын ӧмезі постарының тілінең ікі сарын толдыр пирген. Хаҷан сценаа Самат Тинников сых килгенде, айа сабызы тыңыри тӱскен. Ол тиктең нимес. Аннаң хада «Комузум» сарынны толдырарға Кузбасстағы Б.Т.Штоколовтың адынаң хазна филармониязының солизі, шор чонның саблығ ырҷызы Чылтыс Таннагашева сых килген. Аннаңар чооғым сала соонда полар.\\nМадырдағы «Мустаг» шорлар общиназы 2014 чылда тӧстелген. Аннаң устапча Надежда Ефимовна Карамышева. Ол уғаа иптіг, нымзах ӱннең шорларның «Аңналар суғ» чон сарынын толдыр пирген. Кӧӧ уғаа сіліг.\\nПалыхтығ суғдаң килген «Чылтыстар» родтар общиназы сценаа сығарға тимненчеткен арада, фестивальны апарчатхан Светлана Чебодаева шор чонның кибелізін хығыр пирген:\\n-\\tЧахшы ӱгрен эне тилди, -\\nКойа Белчек маға айтты.\\nКе��се ааң сӧс - чӱрегімде.\\nПилчам мен шор тили амды.\\nУлуғ тили кайчылардың.\\nТуған тили - пайы пистиң.\\nПу сӧстер піди тілбестелчеттір:\\n-\\tУчи родной язык, учи, -\\nПоэт Койа Белчек сказал.\\nОн мудрым был и много знал,\\nИ не хотел, чтоб умирал\\nРодной прекрасный наш язык.\\n... Язык кайчи, Прошу - живи!\\nПу хыйға сӧстернің соонда палыхтығ суғдағылар «Танец огня» теелбек кӧзіт пиргеннер. 4 хызыҷах, уғаа килістіре тонан салып, сценада айлахтанысхан. Кӧрігҷілернің кӧңніне кіргеннері ізіг айа сабызынаң кӧрінген. Андағ морсымнығ теелбек соонда олох хызыҷахтар холнаң палғалған платтарын кӧзіт пиргеннер.\\n«Чылтыстар» родтар общиназы Палыхтығ суғда 2014 чылда тӧстелтір. Устағҷызы Марина Азатовна Янина полча.\\nКӧрігҷілер алнына пазох мадырдағылар сыхханнар. Светлана Ивановна Чебодаева устапчатхан «Талай суғ» родтар общиназы 2015 чылда тӧстелтір. Фестивальға олар пір сарын паза теелбек тимнеп алтырлар. Оларға кӧрігҷілер ідӧк ізіг айа сабызын сыйлап пиргеннер.\\nШор чонның родтар общиналарының аразында Аңчулдағы «Тамыр» иң улии тиирге чарир. Аны Борис Григорьевич Шулбаев 2008 чылдох тӧстеп алған. Пӱӱн оларның чоллары пасхазының хыринда сала узун. Аннаңар полар, аңчулдағыларның тимненізі дее сала кӧдіре пілдірче. Кӧзідімге, ағылған ниме-ноолары, кип-азахтары пай. Фестивальға олар «Кем иче» сарынны тимнеп алтырлар. Аны толдырған кічіг хызыҷағас Карина Шулбаева. Уғаа ачыныстығ полған кӧрерге Каринаҷахты.\\nАңчулдағыларның соонда сценада Палыхтығ суғдаң килген «Айдас» родтар общиназы чайаачы узын кӧзіткен. Ол 2012 чылда тӧстелтір. Устапча аннаң Дмитрий Михайлович Сосконаков. «Пайрам» теелбекті кӧзіткен соонда, Ирина Сосконакованаң Валерия Шулбаева «Пӧре» паза «Эзен» сарыннарны толдырғаннар.\\nФестивальда Индіркі Мадырдаң «Хызыл суғ» община пастағызын на араласча тіп чарлааннар. Аны 2018 чылда Владимир Михайлович Тоданов тӧстеп алтыр. Пу общинаның алнын Дмитрий Тоданов алған. Ол Таштып аймаанда чахсы таныс ырҷы. Аның толдыриинаң кӧрігҷілер «Ачынчам» паза «Тадар кыстар чакшы» сарыннарны истіп алғаннар.\\nМыннаң общиналар кӧзідіглері тоозылған. Че фестиваль узарадылған. Мин соона артысхан чооғымны ам чоохтап пирим.\\nСаблығ ырҷы Чылтыс ТАННАГАШЕВА\\nШор чонның пайрамының ікінҷі чардығын холға алған Чылтыс Таннагашева. Пӱӱнгі кӱнде ол Кемеров облазында позының адына турыстыра кізі полча. Шор чонның саблығ ырҷызы ырах чирлерге сабланча. Мадырдаңар хаҷанох искем паза пеер кил парарға тың сағынғам тіпче Кузбасстаң килген аалҷы. Пу фестивальда пол парғанына уғаа ӧрінчеткенін чоохтаан. Шорлар чирінде илееде мындағох пайрамнар, марығлар иртірілчеттір. Хысхаҷах чооғын тоозып, Чылтыс Таннагашева позының узын кӧзідіп пастаан.\\nПу чазыма теере кӧп хайлапчатханнарны истерге киліскен. Че, ипчі кізі иреннердең пір дее халбин хайлапчатханда, прайзы даа алаң ас парған полар. Ікі хыллығ хомызын хағып ала чирінеңер, чонынаңар иптіг ле хайын ызып одырча. Хайхастығ!\\nАнаң хакас тілінең «Тадар чоным» сарынны сарнап пирген. Хайди таныхтаан Чылтыс Таннагашева, чон инструменттерінең ойнирға, хакас сарыннарын сарнирға аны ӱгреттірлер Сергей Чарковнаң Александр Саможиков.\\nЧе иң хайхастығ, чапсыстығ полған, хаҷан шор чонның саблығ хызы «Тайға ӱннері» композициязын толдырғанда. Пасталған ол «нымах» тайға ағастары чилге сууласчатханынаң. Анаң тимір хомыс ӱні истіліп пастаан. Хайдағ сіліг кӧглер сығарча ол сын устың холында. Че анзы пасталғаны ла полтыр. Анаң тимір хомыс ӱнінің аразында тайға хустарының, аңнарының табыстары истіле тӱскен. Паза иссең, пӱӱр улчатханын сизінчезің, аймах хустар табызы истіл парча. Залда одырчатханнар тынмин даа исчеткеннер ол хайхастығ ӱннерні. Прайзының пір таңнастығ сурығ: «Хайди ол іди идіп алча?» Ниме тиирзің, сын ус! Кӧрігҷілерні піди хайхатхан соонаң чӱректі тибіретчеткен пасха даа сарыннарны пос тілінең толдыр пирген.\\nКӧні чоохтаза, Чылтыс Таннагашева фестивальны уғаа пӧзік синге кӧдірібіскен. Ол шор чонның ӧсчеткен палаларына уғаа чарых кӧзідім полды. Че ол кӱн ӧӧн пайрам фестиваль полған нооза. Аның салтарлары поларға кирек.\\nСӧс пирілген Михаил Анатольевич Побызаковха. Чооғын пастапчатханда, министр Чылтыс Таннагашеваның кӧзідиине теелбин пол полбаан. Хайди ол таныхтаан, шор чонның саблығ хызы позының чонының культуразын уғаа пӧзік синге кӧдір салған. Чииттерге аннаң ӱгренерге чӧп пирген.\\nФестиваль салтарларына айланып, Михаил Анатольевич прай шор чонның общиналарын алғыстаан, мыннаң мындар ідӧк чахсы тиліп одырарға алғаан. Анаң полған на шор чонның общиназына ахчалығ сыйых читірген.\\nФестивальның кӧзеңезі чабылар алнында Чылтыс Таннагашева пазох, сценаа сығып, сарнап пирген.\\nІди, тасхар наңмыр даа тоолапчатса, Мадырда шор чонның пайрамы кӱӱлеп, суулап ирт парды.\\nАвтор : Георгий КУНУЧАКОВ Сомнар Виктор ПЕРМЯКОВТИ","num_words":1031,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.096,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПОС КИРЕЕ ТОҒЫНАРҒА КИРЕК\\nФорум. «Халыхтарның чоохтазии» гражданскай форумның теестегі ӱзӱрии «Пос кирее коронавирус тузында» сурыға чарыдылған\\nМындағ сурыныснаң айланғаннар ӱлгӱлерзер республиканың пос киреенең айғасчатхан улузы. Чоох тутханнар санында полғаннар Хакасиядағы идінҷектер правозын арачылирынҷа уполномоченнай Василий Кудашкин, садығ киреендегі, таарлағ тартчатханнарның пірігістерінің, чонны азырапчатханнар паза гостиницалар кізілері. Полғаны ла коронавирус тузында хайди тоғынчатханнарын паза ӱлгӱ органнарының чуғынҷах ағырығнаң кӱрезер ӱчӱн алчатхан чарадығлары пос киреене хайди теелчеткенінеңер чоохтаан. Ідӧк чоохтазыға хонҷых регионнарның идінҷектерінің халых пірігістерінің кізілері хозылғаннар. Олар Хызылчар крайында паза Томск облазында ағырығ хайди тарапчатханын, локдаун хайди ирткеннеңер паза ӱлгӱ чарадығларының теелізінеңер чоохтааннар.\\nРоссия президентінің хайииндағы идінҷектер правозын арачылирынҷа уполномоченнайы локдаун кирілер алнында идінҷектер аразында сурастырығ иртірген: сурығлар хайди олар тоғынчатханнарына, локдаун кирілзе, хайди пос киреенең айғас поларларына, удаа урунчатхан сидіксіністерге паза хазна хабазииның тузазына чарыдылғаннар. Сурастырығ салтарларынаң пілдістіг полған, пос киреенең айғасчатханнарға кирілчеткен хатығластар пір дее оңдайнаң чахсы теелбинчелер. Идінҷектернің 35 %-і тоғынҷыларнаң саназыбызарға тимде, чарымы - чазыт оңдайнаң тоғынарға. Идінҷектернің 47 % хазнаның хабазиин, ол санда МРОТ-наң тиң айландырылбас субсидияны, тузалығ санапча, че читкіңе нимес. Тиксі алза, хазна экономиказы уғаа сидік тустарны иртчеткені таныхталған. Тоғыс тӧреміл тохтадылчатханда, хайдағ тилістеңер чоохтирға чарир.\\nОлох туста кӧбізі идінҷектер коронавируснаң кӱресчең кирексіністерні толдырчалар паза мыннаң мындар толдырарға тимделер. Оларның предприятиелерінде тоғынҷыларның 80 - 100 % прививка турғыстырып алған. Че оларны олох ла прайзынаң тиңнеп чабысчалар... «Премьер» садығ туразының ээзі Олег Гавловскийнің пос киреен апарарында пӱӱл иң улуғ сидіксінізі - инфляция. Ағас пӱдіріг материалларына паалар ӱс хати ӧс парған, тимірге - ікі хати! Пӱдіріг материаллары сығарызында ніске кӧстегҷе тоғынҷылар асхынах, аннаңар, оларның піреезі ағырыбысса, сығарыс турыбысча тиирге чарир. Олег Борисович, ӱлгӱ органнары мыннаң мындар хатығластар кирчетсе, ас-тамахтаң пасха ниме-ноо садығ тураларын чаппасха сурынча. Аның кӧрізінең, андағ садығ тураларынзар кӧп кізі чӧрбинче, ас-тамах садығ тураларын тиңнестіріге алза. Халғанҷы локдаунда пӱдіріг ниме-ноозының садығ туралары 150 -200 миллион салковай парыс ит полбин халғаннар. Ол ахчаны чуртағңылар хонҷых регионнарда хоратханнар, ол санда Минсуғда, хайда андағ хатығластар кирілбеен. Андағох улуғ ӱреге кіртірлер транспорт полызығларын пирчеткеннер.\\nЧонны\\tазырапчатхан предприятиелер адынаң чоох тутхан идінҷек Лариса Любимова. Аның таниинаң, тоғынарға сағынчатханнар хайдағ даа сидік туста наа тиліс чолын табарлар.\\n- Ам наа чыл ӱлӱкӱннері чағдапча, корпоративтер пасталыбызар. Мында ӧӧн сидіксініс сығысча - хайди чонны прививка итіртерге? Пос кирее олаңай чонның кирексіністеріне тӧстеніп тоғынча. Аның ӱчӱн тоғысчы ӧмеде прайзы прививка турғыстырып алғаң ікі чыл аразына коронавируснаң 60 кізідең 8-і ле ағырғаң че пӱӱнгі кӱнде ідӧк кискек тарапчатханда, пір саңай сигіс кізі ағырыбысхан. Хайди? - чапсыпча идінҷек. Лариса Любимова республика ӱлгӱлерін 102-ҷі чарадығны алыстырарға сурынған.\\nЧоох тутханнар аразында QR-код кирілчеткенінең тоғыр ��олчатханнар табылғанох. Оларның кӧрістерінең, кізі аннаң тузаланарға алай чағындағы искірігні хада ал чӧрерге позы таллирға кирек. Чиит ипчінің тоғызы саннығ технологияларнаң палғалыстығ даа полза, ол «иргі» оңдайлығларның сарин алған. Аның кӧрізінең, интернет уйан тутчатхан орында, олаңай телефоннаң тузаланчатханнарға ырах чолға сыхчатса, самолеттығ алай поездтіг, прививка турғыстырғанын киречілирге сидік полар. Че пӱӱнгі кӱнде имнег туралары кізее прививка турғыс пирзе, тимде QR-кодты вакцинациядаңар пічікке чапсыр пирчелер. Аннаңар чыылығ араласчылары пу тоғырланысты читіре оңар полбааннар.\\nХакасияның экономика тилізі министрі Виктор Богушевич идінҷектерні иң пастағызын пос хазиинаңар, чуртазынаңар сағыссырирға сурынған. Пӱӱн коронавирус чуртазыбысха саңай кір парғанын оңарарға кирек. Ол, кискек чіли, піснең хада чуртир. Посты арачылир оңдай пар: вакцина сығарыл парған. Прай тилекейде чон прививка турғыстырча.\\n- Идінҷек, алынҷа кізі хай син нандырығлығ, ідӧк ол кирілчеткен кирексіністерге тудынча, аның пос кирее санитар-эпидемиология кирексіністерінҷе тоғынча, аның сылтаанда ол пасхазына хорғыстығ нимес. Прайзыбыс іди тудынзабыс, тымо даа тӧбін пазынар, - таныхтаан Виктор Николаевич.\\nГражданскай форумның теестегі суриин чаап, Хакасияның садығ-промышленность палатазының кнезі Владимир Сорокин араласчыларның чӧптерін піріктірген:\\n-\\tхабазығ кӧрілген экономика кӧстеглерін алғыдарға;\\n-\\tӱлгӱлерге пос киреене теелчеткен алызығларны, чарадығларны паза закон проекттерін оларнаң хада ӱзӱр турарға;\\n- QR-код кирілчеткені кӧңніне кірбинчеткеннерге аның орнына тузаланар оңдайларны сағын таап чӧптирге, сым полбасха паза пасхазы.\\nПрай чӧптерні Хакасияның садығ-промышленность палатазы республика ӱлгӱлеріне читірер.","num_words":580,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.114,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ОЛҒАН ИМНЕГ ТУРАЗЫ ТИЛІПЧЕ\\nИмнег кирее. Пӱӱл республиканың олған имнег туразы 55 чылын таныхтапча\\nРеспубликаның олған имнег туразынаң Людмила Владимировна Топанова устапча. Ол, 1981 чылда Хызылчардағы хазна имнег институдының олған имҷізі пӧлиин тоозып, Шира аймаандағы имнег туразында тоғынған. Ординатурада ӱгредиин педиатрияҷа узаратхан. Анаң чиит специалист Г.Я.Ремишевскаяның адынаң республиканың имнег туразының олған пӧлиинзер тоғысха кірген. Анда илееде чыл істеніп, Хакасияның хазых хайраллаҷаң министерствозында 15 чыл тоғынған. 2016 чылның октябрьынаң Ағбан городтың олған имнег туразының ӧӧн имҷізіне турғызылған. Людмила Владимировна имнег киреенде 38 чыл істен салған. Аннаңар олған имнег туразының тоғызынаңар чахсы пілче.\\nПӱӱнгі кӱнде олған имнег туразында 650 кізі істенче: 122 имҷі, 300 азыра ортын имнег тоғынҷызы, 30 кічіг имнег тоғынҷызы паза пасхазы (бухгалтер, экономист, водитель, гардеробщик, кастелянша, техничка).\\nАғбанның олған имнег туразы республикани пол парғанда, ам андар Хакасияның прай аймахтарынаң имненерге килчелер. Хакасияда перинатальнай кін азылған соонаң, ол имнег туразынзар Г.Я.Ремишевскаяның адынаң имнег туразындағы олған службазы кір парған.\\nТаныхтирға кирек, ікі чыл аразына «Олған поликлиникаларына имнег оборудованиезін алары» федеральнай программам тоғысха киректелчеткен тиріглер алылған. Хорадығлар 50 миллион азыра салковайға тиңнелче. Программа ӱс чылға кӧрілче. Іди 2018 чылдаң 2020 чылға теере республиканың олған имнег туразынзар наа оборудование алылар. Пӱӱл чыл тоозылғанҷа 5 миллион салковайға турчатхан ікі оборудование имнег туразында турғызылар. Килчеткен чылда тиксі республиканың имнег тураларына 60 миллион салковай позыдылары кӧрілче. Олған имнег туразына ідӧк имнег оборудованиезі алылар, оларның санында рентген аппарады.\\nИмнег туразында олғаннарға хазых кіні тӧстелген. Анда ағырбинчатхан, че ағырыбызарға чочыныс пар палаларнаң тоғынчалар. Кӧзідімге, хурсахтары чахсы тоғынмин сайбалчатса, тамкы тартхан алай наркотиктер амзапчатхан олғаннарнаң профилактика тоғыстарын апарчалар. Хазых кіні школаларнаң палғалыс тудып істенче. Анда психологтар, наркологтар, олған имҷілері, психиатр-нарколог паза даа пасха специалисттер пар. Іҷелернің андағы специалисттерзер сурығлар пар полза, оларзар айланарға сағынчатсалар, 215-543 телефонҷа сығдырадарға чарир.\\nӰр ниместе, сентябрьда, олғаннарға хазых школазы тӧстелген. Анда бронхиальнай астманаң ағырчатханнарға специалист пар. Неделяда пір занятие иртірілче. Андар аллерголог имҷі полызиинаң алай посха 306-050 телефонҷа пазын саларға чарир. Имҷі ӧнетін тӧстелген группаа пір айҷа астма ағырығдаңар чарытча. Анда палаа тыныс читпинчеткен туста орта тынарға паза тынысты орта алынарға ӱгретчелер. Пала пурлухчатса, іҷе-пабалар чочаанына ингаляторнаң саба тузаланчалар. Хазых школазында имҷілер ингаляторнаң орта тузаланарға ӱгретчелер. Ідӧк сағыссыратчатхан паза ағырығдаңар пілбинчеткен сурығларға нандырығлар алып аларға чарир. Орта имнензе, ағырығ улғаатпас.\\nКилчеткен чылда хазых школазы ідӧк сахар диабедінең ағырчатхан олғаннарға азылар. Кізілер сахар диабеді ағырығдаңар пілерге кирек: хайди посты орта тудынарға паза хайдағ оңдайнаң ол кізее теелче.\\nОлған имнег туразында, пасха имнег учреждениелеріндӧк чіли, специалисттер чидіспинче. Чииттер кӧстегліг оңдайҷа ӱгренчелер. Олар, киліп, тоғынарына ізеніс пар. Амғы туста 30 студент аймах-пасха городтарда ӱгренче. Ӱгредіглерін тоозып, чиит специалисттер Хакасиязар тоғынарға айланчалар, че прайзы нимес. Аймах-пасха сылтағлар пол парча: кем-де, хоных тӧстеп, пасха регионда халча, піреезі экзамен тут полбинча алай аккредитация ирт полбинча. Пӱӱл ікі специал��ст килерге кирек полған, че киліспеен. Пу сидіксініс тиксі хазнадағы имнег тураларында тоғасча. Устағ-пастағ ол сурығны пӧгерінҷе тоғыс апарча.\\nАвтор : Наталья ТЮКПЕЕВА","num_words":432,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.081,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧЫЛЫҒ ПИРӋЕҢ ТУС ЧАҒДАПЧА\\nЧыылығ. Киӌее Хакасия правительствозында город-аймахтар пастарынаң видео палғалысча чыылығ ирткен\\nЧыылығ ӱс сурыға чарыдылған: республиканың чурт-коммунальнай объекттері чылығ пирҷең тусха хайди тимнен салғанына; «Арығ суғ» регион проектінҷе ісчең суғ объекттерін тыхтирына паза пӱдіреріне; «Городта истіг оңдайлар тӧстирі» регион проекті чуртасха хайди кирілчеткеніне.\\nХакасияның пӱдіріг паза ЖКХ министрі Валерий Келиннің чооғынаң, 1 сентябрьға республиканың чурт фонды 90 % хысхы тусха тимде. 26 августтаң 1 сентябрьға теере Копьёв, Приисковай аалларның паза Тойым посёлоктың кӧп квартиралығ туралары сыныхталған. 24 турада инженер коммуникациязында, суғ ағысчаң системазында 45 сайбағ сығысхан. Сайбағлардаңар искіріг прокуратура органнарынзар ызылған.\\nАмды Ағбан городтың чурт сыныхтаанҷа департамент кӧп квартиралығ 45 туранаң устапчатхан читі организациязында пландағы нимес сыныхтағларны иртірче. 30 августха Харатастың устағ-пастаа Пригорсктағы кӧп квартиралығ ікі тураны тиксі тыхтирына субсидия аларына сурыныс пічиин пирген. Пригорсктағы 4 паза 13 №№ тураларны тиксі тыхтирына пічіктер тимнелче. 1 паза 2 №№ тураларның ээлері, тізең, тураларны тиксі тыхтирынаң тоғыр полчалар.\\nТӧӧ пазы посёлокта кӧп квартиралығ 34 тура сыныхталған. Оларда чылығ пирҷең система арығлалған. Пу туралар «Комфорт» устапчатхан компанияның холында полғаннар. Че предприятие банкротха кір парғанда, кӧп квартиралығ 12 тура «Вершина» ООО-ның устанызына кірібіскен. Кӧп квартиралығ 22 тура устапчатхан компания тапхалах.\\nРеспубликаның 144 котельнайы (86 %) чылығ пирҷең тусха тимде. Чурт-коммунальнай объекттернің 90 % хысхызына тимнен салған. Пӱӱл коммунальнай инфраструктураны чылығ пирҷең тусха тимниріне Хакасия бюджедінең аал-городтар устағ-пастағларына 125,6 млн салковай субсидия пирілген. Ол ахчаның 79,7 миллионы хорадылған. Сорығда 8,4 млн салковайға тыхтағ тоғыстарына чӧптезіг иділбеен. Ідӧк Асхыс аал чӧбінде 3 № котельнайның трубадағы оборудованиезін тыхтирына 9,5 млн салковайға, Кирбі аал чӧбінде котельнай оборудованиезін садызарына 2,6 млн салковайға чӧптезіглер иділбеен.\\nХубачар аалдағы котельнайлар 75 % хысхы тусха тимде. 5 № котельнайына сеть насозын аларынҷа сурығ пӧгіл парған. Че аны 1 октябрьда ла ағыларлар. Валерий Келиннің таниинаң, октябрьда насосты турғызарға киліспинче. Аны турғысса, котельнайның тоғызын тохтадарға кирек. Аннаңар пу тыхтағны чылығ пирҷең тус пасталғалахха тоос саларға кирек. Хубачарда ідӧк Кировтың орамазында чылығ пирҷең сетьті тыхтирынҷа тоғыс апарылча.\\nПӱӱнгі кӱнге республикада хара тастың синминчеткен чыындызы 61,5 муң тоннаа алай 305 %-ке тиңнелче. Наа чир, Коммунар, Асхыс, Таштып аалларда хара тас чыындызын тӧстирінҷе сидіксіністер пар.\\n«Арығ суғ» проект хоостыра Пригорскта суғ пирҷең система пӱдірілерге, Жемчужнайда насос станциязы нааҷылаларға паза Наа чир аалда суғ алҷаң станция пӱдірілерге, суғ сетьтері тыхталарға кирек.\\nПригорсктағы пӱдіріге подрядчикнең чӧптезіг иділген, че ол тоғыстарны пастабаан. Ӧӧн сылтағ - пӱдіріг материаллары паазы ӧс парғаны. Подрядчикнең чӧптезіг чох иділген. Пӱӱнгі кӱнге проект-смета пічии тӱзеділген паза хазна сыныхтаана пиріл парған. Сыныхтағ ирт парза, подрядчик тілирінҷе аукцион чарлалар.\\nЖемчужнай аалда насос станциязының туразын нааҷылирынҷа тоғыс апарылча паза оборудование садызарына, аны ағыларына чӧптезіг иділ парған.\\nНаа чир аалда «Арығ суғ» проектче тоғыстар апарылбинча. Подрядчик тоғысха кірбеен. Аймахтың устағ-пастаа аннаң чӧптезігні чох идерге тимненче.\\n«Городта истіг оңдайлар тӧстирі» регион проектінҷе республикада 22 тура ибіркізі (59 %) паза кӧп чон чӧрчеткен 27 орын (51 %) иптел парған. Копьёв, Хубачар, Тойым, Таштып, Боград, Шира аалларда, Асхыс посёлокта прай объекттерде тоғыстар толдырылған.\\nПӱӱнгі кӱнге Ағбан городта 14 тура ибіркізі (70 %) паза кӧп чон чӧрчеткен 3 орын (27 %) нааҷылалған. 4 орын июльда иптел парарға кирек полған. Че амды тоғыстар тузында толдырылбазынаң хорғыс пар. Харатаста кӧп чон чӧрчеткен тӧрт орынны иптирі кӧрілче, че амғы тусха пір ле орын иптелген.\\nХакасия пазы Валентин Коновалов город-аймахтар пастарына хысхы тусха тимненісті паза проекттер хоостыра апарылчатхан тоғыстарны сыбыра сыныхтағда тударға чахаан.","num_words":475,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.101,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Версия от 14:32, 22 августа 2015; Admin (обсуждение | вклад)\\n— Хайдаң пілерлер, — тидір ипчізі, — пілбестер. Ол туста андағ кибір полтыр. Хаӌан чонны мыннаң сӱр паризалар, полған на кізі тағ ӱстӱнде пір тас сал салӌаң полтыр. Чонны іди санаӌаң полтырлар. Ол ипчі, палты-пычағын хызынып, чӧрерге идібісті. — Че, — тидір апсаана, — ол таға читсең, тӧрт тас тастабызарзың. Мында санын ал салғаннар, анда тӧрт тас тастабыссаң, саны тол парар. Амды ипчі, ікі палазын чидініп, апсаанаң палаларын анымӌохтастырып, тӱн хараада чӧрібісті. Іди чӧрібізіп, ол ікі палазынаң хайди-полза тӧреен чиріне, Ӧлең чазызына, читті. Харах частан тур, пурун суғлан тур ипчінің, позы, тізең, сағын тур істінде: піл салып, сӱр сыхпазыннар тіп. Иргі чуртта халарға чарабас тіп сағын тур. Хайдар-да пасха чирге парарға кирек. Ипчі, астаң астап, суғдаң сухсап, ікі оолғын изертіп, Сыбы тағның кистінӌе парып, Иней суғ чоғар Кӱлӱбӱс тағның тӧзінде хуюда чурт салыбысхан. Ирінің аңначаң тиріглерін хада алып алған. Анаң сыын-киик тутчаң айа тартып, аң идінең азыран турлар. Сыба он ӱс, Сығда он часха чит парған. Пабазының чааӌағын алып, ойын аразында хус атхлап чӧрчелер. Ічезін хус идінең азырап турлар оолахтар. — Че, — тидір іӌезі, — ырах-узах чӧрбеңер, айғахтығ аңа тутыр салдыңар. Оолахтар пірсінде хайалығ тағ ӱстӱне сых парғаннар. Кӧрзелер, пір аба чадыр, айғахтары хайдар-хайдар улуғ. Сыба сӧли-дір: — Мин мыны атыбызим, — тіп. Холтых алтына кӧстеп, атыбысхан. Аба азах-холға турыбысхан. Сығда, аны кӧріп, тартыбоғысхан. Аба, кил, аңдара парған. Ам хайадаң индіре ойлас килзелер, Сыбаның уғы, пір холтығынаң кіріп, пір холтығынаң сыхтыр, Сығданың уғы, паарынаң кіріп, сыртынаң оыхтыр. Іӌебіс ам киртінмес тіп, тӱгін ӱзе тартып алғаннар. Иблерінзер киліп, тӱгін кӧзіт турлар. — О-о, палаларым, улуғ айғахтығ аң — улуғ чабал аң. Хайди аттыңар? — тіпче. Анаң парып кӧрзе, сынап таа, ухтары пабаларыни. — Че, палаларым, ӧс партырзар, ам хорыхпаспын, — тидір ічелері. Ол аңның теерізін сойып, идін хуюзар ал килгеннер. Аннаң андар олар чуртап сыхтылар. Ооллары ӧзібіскен. Сыба он читі часха читті, Сығда он тӧрт часха читті. Пір дее нимедең хорыхпас пол пардылар. Киик, сыын ат килзелер, ӧзін-чілиин іӌезіне пирӌең полтырлар (пурунғы кізілер, ӧзін-чілиин кӧріп, ниме пілчең полтырлар). Пірсінде Сыба, ічезі суға парыбысханда, кииктің ӧзін-чілиин кӧр тур: — Че, — тидір, — мына піс чуртаан Иней суғ пасха суға кірчеткен чирде, сол саринда, читі кізі одырлар, ідӧк хасхан кізілер. Іӌезі килгенде, Сыба чілиин тастабысты. Ічезі: «Хайди пол парды, ӧзі-чілии хайда полчаң?»— тидір. — Позың чіп салған поларзың, — тісчелер ооллары. Иртен Сыба: — Че, парааң, — тидір Сығдаа, -— ол читі кізілерзер. Ам парчалар андар. Нинче суғ кизіп, ол читі кізілерзер читтілер. Олары охчаа ниме чох майылысхлабыстырлар. Ам Сыбанаң Сығда, ікі пулан атып пиріп, оларны азырап турлар. — Че, піс анда чуртапчабыс, пістің чирге парыңар, — тидірлер. Аннаң андар ікі харындас нандыра чӧрібістілер. Іӌелері ол туста сахсынып одырчаттыр, ноға піди ӱр чӧрчелер тіп. Ур ниместең читі кізі чиде тӱскеннер. Ам пулар мында чуртабысханнар. Паза пірсінде Сыба, ӧзін-чілиин позы чіп, пазох кӧр тур. Іди кӧр турза, пір чалаң кізі хас килтір Моол чирінең. Амды аны удурлирға пардылар. Кӧрзелер, сарааттығ чиит оол. — Хайдаң килдің? — тіп сурдылар аннаң. — Моол чирінең хас килдібін. Ам іӌем-пабамнаң тоғазарға тіп тарыхчам, — тидір. Аны постарына хозып, Ӧлең чазызына чуртирға пардылар прайзы. Анда тохтап, чурт салыбыстылар. Сӱрдірген кізілер килзе, постарына хозып, чуртапчалар. Іди оох-теек чонны пірік-тіріп, аңнап, азырап турлар. іди чуртап-мӧтепчедедірлер. Пірсінде Сыба ӧзі-чіліңнең пазох кӧр тур. Кӧрчетсе, чаа килчеткен осхас. Ам ол кізілерге, чара-чара тараңар тіп, сӧлеп тур. Ыр��х нимес изебі чох тыт тайға полған. Сыба тидір: — Читі Хуйас пазында хайа пар, анда поларзар, — тіпче. Ам андар пардылар. Пір кӱн иртті, ікі кӱн пол парды. Сарыс тур-лар. Сыбаны син чойлан салдың тісчелер. Читінч;і кӱнінде сӱрееліг чаа кил тур. Тоғыс тӱӱрліг Паламох хам чаа хамын хамнапча. Сигіс тӱӱрін хости-хости салып, то-ғызынӌы хола тӱӱрін холда тудып, хамнабысса, прай пасха тӱӱрлері кізі ибіре ойласхлап тур. Сыба: — Ам кӧрдер бе? — тидір. — Я, кӧрдібіс, — тісчелер. — Че, — тидір Сыба, — ам хамнабысса, прай пістің чоныбыс-ты піл салар, хамнаалахта тартып пар килим. Іди тібинең, охчаазын холға тартхан, позыдыбысты. Соғаны сыыли тӱсті. Іди тартыбысханда, Паламох хам ойда тӱсті. Чон хорылыбысхан, хысхы-табыс ол чонның аразында истіле тӱскен: — Хам ӧл парды, — тісчелер. — Хайдаң ух килді? — тіп хайхас турлар. — Тігі хайадаң аттылар одыр, — тісчелер. Пір кізі ух чолын піл салды. Ам ах пора аттығ алып кізі, хуйахтығ полза, ух тыынмас тіп, тулағазын тӱзірібісті. Сыбанаң Сығда, ікӧлең кӧстеп, ікі харағын аның ӧтіре аттылар. Чон пазох хорылыбысты. Олар піди атыс турғанда, ол чоннаң чарылып, пір хара хула аттығ кізі сых килген. Аны аттылар. Ат полбин халдылар. Анаң, кил, ол чон, хорылып, ӧлген кізілерні чыып, анда-мында от салғлабысханнар. Пуларның саринаң читі оолның пірсі, хара хула аттығ кізіні сӱріп, Сойан тағларына читіре сӱртір, ӧдір полбиндыр. Килген чаа нандыра парыбыстыр. Пулар пазох чуртап парирлар, иргі чылны иртіре, наа чылға читіре. Пірсінде Сыба: — Пазох чаа килир осхас, — тидір. Ам олар пазох Хуйас пазына пардылар. Сыба харап турчададыр. Кӧрзе, ікі пора ат мӱнген чалаң кізі килир. Оларның соонаң нинче-нинӌе ирет кізілер килир. Сыба чоохтапча Сығдаа: — Че, син, — тидір, — пірсін ат, мин пірсін атарбын. Аннаң андар охчаа хоолап-саалабысхан. Кӧрібіскенде, пу сариндағызы пу саринзар, ол сариндағызы ол саринзар аңдарыл тур. Килигеннер хорыла тӱскеннер. Ӧлген чоннарын харайтчалар. Чаа пазох нандыра парыпчадыр. Пулар, чаа полған чирге парып, чахсы-чахсы аттарын тудып алып, мӱн килібіскеннер. Ам кізілерінең пазох Ӧлең чазаа пардылар, хайди чуртаан постары, ідӧк чуртабысханнар. Нинӌе-де чыл пазынаң Сыба пазох чоохтапча ба хайдағ, пазох чаа килир осхас тіп. Ур ниместең он ікі чалаң кізі кил турлар: — Сірерзер ааллап килдібіс, — тісчелер. Чахсаан кӧрзелер, пір апсах кізі. Чоохтазып килгенде, анзы пуларның Моолға парған пабалары полтыр. Исселер, Моол ханы сурағ иттір: «Андағда чирде, андағда чон чуртапча. Аннаң килген кізі чоохтазын, Моол ханы паза чаалығ парбасха чоох пирче тіп». Амды атығчы кізіні пілерге тіп, Моол ханы он ікі кізі ыстыр. Оларны ағылтыр пуларның пабалары. Ол он ікі кізінің пазы, кнес кізі, чоох апарча: «Киик ӱргӱдіп, киик атып сыназарға. Кем чахсы атар?» Ам ол Моол ханның атығчылары хадағда одырчалар. Анаң Моол ханның кізілері ӱргӱтчелер. Сыбанаң Сығда хадағда. Оларның хыринча кииктер парлача. Моол чирінең килген кізілер кӧрзелер, кииктернің хулахтары тӱс халчалар. Ам Моол ханның кнезі хайхап тур: — Че, сірернің кізілернің атыс артых полтыр, — тидір. Іди кӧрчетселер, хара хус тигірде учух чӧрче. Сыба чоохтапча: — Мин тумзуғын тӱзіре атарбын, — тидір, — хара тумзуғын сартлада атарбын.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Сыбанаң_Сығда&oldid=845»","num_words":975,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПІЛІЗІП ТОҒЫНҒАНЫ ТАҢДАҒЫЗЫНА ІЗЕНІС ПИРЧЕ\\nИрткен тынағ кӱнінде, 2 сентябрьда, Хакасияның пазы Виктор Зимин Алтай аймаандағы Кӧк хайа аалзар тоғыс чорығынаң чӧрген. Анда ол орындағы котельнай хысхызына тимдезін, чоллар нааҷылалчатханын сыныхтаан. Ідӧк аалның улуғ частығ чуртағыларынаң паза чииттерiнең тоғасхан. Амды пу чорыхтаңар алғыда.\\nОрындағы котельнай Кӧк хайа аалға хысхы тооза чылығ пирче, че кӱзі хоостыра пасха даа хонҷых аалларға чылығ пирерге тимде. Кӧзідімге, Индіркі Сограа паза Ағбан городтың улуғ нимес чардығына. Пу тусха котельнай тоғынарға тимде. Тӱрчедең андар 400 азыра тонна хара тас кирілер. Котельнайның мыннаң мындархы тоғызын республика пазы пу кӱннерде теестегі чыылығда ӱзӱрерге чаратхан.\\nІдӧк тоғыс чорығында Виктор Михайлович аалның ӧӧн орамазын сыныхтап парыбысхан. Аалның Набережнай орамазында автомобильлер иң кӧп хайынчалар, пуох чолҷа илееде маршрут автобузы чӧрче. Аннаңар мыңда чол иң уйан.\\nӰр ниместе Набережнай орамада улуғ тыхтағ тоғыстары пасталыбысханнар. Чолҷылар, оймахтарны тӱзедіп, наа асфальт тӧзирге тимненчелер. Мындағох тоғыстар аалның Зеленай орамазында парча. Ікі ораманы нааҷылирына тиксі 5 миллион салковай хорадылар. Хайди таныхтаан Хакасияның транспорт паза чол хонии министрi Александр Попов, тоғыстар сентябрь айның ортызында тоозыларлар.\\nІдӧк пу тоғазығда аал чуртағҷылары чарытхы удаа ӱзірілчеткеннеңер искіргеннер. Таныхтирға кирек, Хакасияның муниципалитеттерінің аразында Алтай аймаанда, ӧӧнінде Кӧк хайа аалда, иң удаа паза ӱрге чарытхы ӱс парча. Аның сылтаанда чуртағҷыларның электротехниказы удаа кӧй парча. Хайди сан пиріс иткен Хакасия пазының орынҷызы Валерий Марков, план хоостыра электроэнергетиктер Алтай аймаанда 2018 чылда чарытхы суриин пӧгібізерге киректер.\\n-\\tСағыҷаң тус чоғыл. Тыхтағ тоғыстарын пуох чылда пастирға кирек, - хатығ чоохтанған Виктор Михайлович. - Иб аразында чарытхы сыбыра кирек. Чуртағҷылар иптіг чоллығ паза сыбыра чарытхылығ чуртирға киректер.\\nАннаң андар регион пазы аалдағы Чиңіс паркынзар чол тутхан. Анда Хакасияның спорт министерствозы Илбек Ада чаадаң айланмаан чааҷыларға паза тыл істенҷілеріне хумартхы тас турғысхан. Амды аалдағы улуғ-кічіглер пу орынзар тіріг чахайахтар саларға удаа кил парчалар. Ідӧк ан��а хай пірее уроктар иртче. Че паркты аннаң андар иптеп салар ӱчӱн, Алтай аймааның ветераннар чӧбі анда асфальт тӧзирге, олған площадказын турғызарға паза тигіриб пӱдір саларға пӧгінче.\\n- Амды пу орынзар аал чуртағҷылары удаа кил парчалар, постарының туған-чағыннарын ағылчалар, чаадаң айланмааннарны сағысха кирчелер. Че пу орынның пір дее кӧрімі чоғыл. Сиденнері дее иргі. Аннаңар паркты сиденнирге паза хумартхы тастарның ікі саринаң улуғ нимес чаа техниказын турғыс пирерге полыс пирерге сурынчабыс, - айланған регион пазынзар Алтай аймааның ветераннар чӧбінің араласчызы Людмила Михайловна Пленкина.\\nРеспублика пазы аал чуртағҷыларын истіп алған паза Чиңіс паркын иптеп саларға хабас пирерге молҷаан. «Кӧк хайа» спорткомплекс халғанҷы орын полған, хайда пол килген Хакасия пазы. Анда Виктор Зимин спорт школазы нааҷылалғанын, инвентарьларны, кип-азах алыстырҷаң комнаталарны, спортзалларны, футбол паза хоккей ойнаҷаң чазыларны кӧріп алған. Пу тоғыс спорткомплексте халғанҷы ікі чылға иділ парған.\\n-\\tХалғанҷы чылларда спорткомплексте тыхтағ тоғызы иділгенде паза наа спорт инвентарьы алылғанда, анда кӧп наа секциялар азарға оңдай полған. Школаның амғы тусха килістіре оборудованиезі пар, че ӧӧні- олғаннар спортнаң айғазып пастабыстылар, - таныхтаан чооғында республика пазы Виктор Зимин.\\nІдӧк ол спорткомплекссер чӧрчеткен олғаннарнаң тоғасхан. Анда велосипед секциязына чӧрчеткен чииттер Виктор Михайловичке оларға спорт формазын аларға хабас пирген ӱчун алғыстарын читіргеннер.\\nІди Алтай аймааның устағ-пастаа Хакасияның ӱлгӱзінең, хада-пірге тоғынып, чӧптезіп паза алнынзар пӧгіннер турғызып, муниципалитеттің аймах-пасха сфераларындағы ағырсымнығ сурығлары пӧгілче. Пу тоғыс ӧӧнінде орындағы чуртағҷыларның чуртазын нииктир ӱчӱн иділче.\\nАвтор : Оксана СУНЧУГАШЕВА Сомнар Дина КАРАМЧАКОВАНИ\\nКИЛЧЕТКЕН ЧЫЛ ТӰЗІМНІГ ПОЛЗЫН\\nИДІНҶЕКТЕРГЕ - ЛЬГОТАЛЫҒ КРЕДИТ\\nТӦРЕЕН ЧИРІБІСТІ ТИЛЕКЕЙГЕ САБЛАНДЫРЧА\\nРоссияның паза Хакасияның саблығ артизі Евгений УЛУГБАШЕВ\\n22.03.2019 ХАКАС АНСАМБЛЬЛАРЫ - КЕМЕРОВ ОБЛАЗЫНДА\\n22.03.2019 ЧОНҒА ИСКІРҶЕҢ СИСТЕМАЛАР СЫНЫХТАЛАР\\n22.03.2019 ЧИИТ УЛУС ТЕАТР ИСКУССТВОЗЫНАҢ ТАНЫЗАР\\n22.03.2019 ОЛҒАН САДЫ - НАЦПРОЕКТЧЕ\\n22.03.2019 АЛЫЗЫҒЛАР ХАЙХАТЧА\\n20.03.2019 ӰГРЕНҶЕЕ ПРЕЗИДЕНТТІҢ СЫЙИИ ЧИТІРІЛГЕН\\n22.03.2019 НАЗАРБАЕВ ОТСТАВКАА ПАРЫБЫСХАН\\n20.03.2019 США «ТАЛИБАННАҢ» ЧӦПТЕСЧЕ\\nАғбандағы \"Чиңiс\" тi...\\nХай -мӧрiй араласчыл...","num_words":537,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.093,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ағбандағы ипподромда ат чарызы ирткен || Радио Аскиза\\nАғбандағы ипподромда ат чарызы ирткен\\nИрткен субботада Ағбандағы ипподромда ат чарызы ирткен. Аттарны Хакасияның прай аймахтарынаң ағылғаннар.\\nІдӧк марығда Хызылчар крайынаң, Башкортостаннаң ағылған аттар араласханнар. Марығны ситкіп кӧргеннер Хакасия пазы Виктор Зимин, Россия Федерациязының Хазна Думазының депутады Надежда Максимова паза Хызылчардағы тимір чолның пастығы Владимир Рейнгардт. Пайрамны асханнар Хакасия пазы орынӌызының тоғызын толдырчатхан Иван Вагнер, Хакасияның ат спорты федерациязының вице-президенті Геннадий Кайманов паза ипподром директоры Владимир Кофферберг.\\n- Аарлығ арғыстар паза аалҷылар, аалларда аттар ӧскірчеткеннернің мариинда сірерні удурлирға уғаа ӧріністіг. Мындағмероприятие сигізінҷі чылы иртче. Марығда наа аттар, чалаңнар аралазарлар. Прайзыңарны пу ӱлӱкӱннеңалғыстапчам, - теен Иван Вагнер.\\nМарығда 16 аймах кӧрімҷе чарыстар ирткен, Полған на чарыста алынҷа сыйыхтар полған. Аттар аймах-пасха кӧрімнерде чарысханнар. Ӧктем аттар чарызарға чидікпинчеткені улам пілдірген. Кӧзідімге алза, 9-ӌы чарыста, чалаңнар аттарны тут полбин халған сылтаанда, фальстарт пол парған.\\n«Русское раздолье» сыйыхха пip хаңааҷахха ус ат хосталған. Пастап аттар маңзырабин чӱгӱргеннер. «Старт» орнынзар читкенде, саң сығдырадыбысханнар. Аттар, удур-тӧдір азып, азах меетке иң пурун чидерге маңзырааннар, олар чарысчатханын оңарчатханы пілдірген. Хаңааӌахтығ чӧрчеткеннерге аттарын тударға сидік полған тіп сағынчам. Финишке иң пурун Профиль асхыр читкен. Аннаң хости чӱгӱргеннер Заступ паза Застава. Оларны чиңіске Олег Люткайтис читірген. Ол Таштып аймаанаң.\\n«Сорренто» марығда алты ат чарысхан. Мында Асхыс аймаа ӱчӱн турысхан Кинкэннон Гановер асхырлығ Дмитрий Присекарь утхан. «Форс» сыйых ӱчӱн таарлағ тарт чӧрчеткен аттар араласханнар. Мында Рыжка асхыр чиңіс тутхан. Ол 1,5 тонна таарлағны 1600 метрге 4 минута 53 секундаа читірген.\\nАал хонии паза ас-тамах министерствозының сыйиина чалаңнар чарысханнар. Чиңіс тутхан Асхыс аймааның седогы Валерий Бурнаков. «Квадрат» сыйыхты Ағбан пилтірі аймаанаң килген седок Алексей Шeвалдин холға кирген.\\n«Аран Чула» сыйых ӱчӱн ӱс частығ аттар араласханнар. Чиңіске иң табырах Иван Миндибековтың Натан асхыры читкен.\\n«Надежда Хакасии» сыйых ӱчӱн чалаңнар араласханнар. Пастағы орынға Асхыс аймаандағы Татьяна Ким мӱнген Дворцовай асхыр сыххан.\\nАттар ӧскірчеткен хоныхтарның сыйии ӱчӱн алты ат чарысхан. Азах меетке иң табырах Касунамун ат читкен.\\n«Серебрянное стремя» марығда О-Нью асхыр чиңіс тутхан. Ол, пылтырғы рекордын 2 секундаа азып, чиңіске 2 минута 13 секундаа читкен.\\n«Холстомер» сыйых ӱчӱн ӱс частығ аттар араласханнар. Чарысха пис ат сыххан. Чалаңнарның аразында Иван Синден Карька асхырынаң чиңіс тутхан.\\nІдӧк ӱлӱкӱнде «Хысха чидіп ал» марығ иртірілген. Марығ араласчылары постарының ойынҷы хылыхтарын кӧзіт пирерге кирек полғаннар. Мында ӱс хыс ӱс оолдаң тискен. Ооллар, хыстарға чидіп, охсаныбызарға киректер. Хыстар, тізең, чит полбаан оолларны, сӱрізіп, хамҷынаң чыртчалар. Чиңісчілерні кӧрігӌілер таллааннар. Иң хынығ ондайнаңмарығны Ағбан пилтірі аймаанаң килген Виталий Кокояков паза Анна Южакова кӧзіткеннер. Кӧрігҷілер оларға пастағы орын пиргеннер.\\nЧылдаң чылға чарыстар хазырдаң хазыр полып одырчалар. Че Асхыс аймааның аттары хаҷан даа фавориттер полчалар. Чылдаң чылға ат чарызы алғым иртче. Марығ тоозылды. Салтарлар хоостыра орыннар піди ӱлестіріл парғаннар: I орында - Асхыс аймаа, II орында - Таштып аймаа, III орында - Ағбан пилтірі.","num_words":420,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"В Хакасии проходит акция «Вспомним песней Защитников Родины» - Национальное вещание - Вести Хакасия\\nПуул Илбек Чинiстiн 75 чылына чон чон чинiстiн чагыннатхан чаачыларнын аттарын хатап сагысха кирче. Позынын аарлазын паза погдархазын аймах-пасха чорiмнернен козiтче. iди Чаптыковтар роды чаада араласхан улугларыбысты сарыннан сагысха кирерге хыйгы салча.\\nТурналар (Расул Гамзатов)\\nХанныг чаада халган пiстiн чаачылар,\\nХатыг чирге олар чатпааннар.\\nАйас кок тигiрде учух парчалар,\\nАх турналар полып, сагызымда.\\nАмга теере агын хустар тигiрде\\nАчыргастыг уннернен тапсасча.\\nАны истiп, чуреем ачиин тудынып,\\nКорчем чогар, хустарны удезiп.\\nХызыл иирде турналар учухчалар,\\nМайыххан ханаттарын сабына.\\nМагаа ни орын олар артысчалар,\\n« Хада учугаан», - тiп тапсасчалар.\\nТузым читсе, турналар аразында\\nТиг1р паарынзар оорлеп учугам.\\nТастаан чонымнан анымохтазып,\\nТилекейче, тапсап, мин учугам.","num_words":95,"character_repetition_ratio":0.012,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.053,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.747,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Чайгы тынаг тузында олганнарнын хазиина, чуртазына пiр дее хоргыс полбазын - Национальное вещание - Вести Хакасия\\nЧайгы тынаг тузында олганнарнын хазиина, чуртазына пiр дее хоргыс полбазын\\nАндаг погiн тургысча республика улгузi. Аннан пасха, чылыг айларда чолларны тыхтабызарга кирек. Пу чагында, тiзен, «Сойан» стадионда республикадагы школаларны тоосчатхан чииттернi улуг чолга удезiбiзерге паза Тун пайрамны чахсы иртiрiбiзерге кирек.\\nЧе орындагы бюджетте ахча чохтанар, пу тусха читiре анда пiр дее ниме идiлбеен. Амды кирек орыннан тибiребiстi. Аймахтын\\nШкола угренчiлерi аттестат алгалахтар. Сагам оонiнде училище-колледж тоосхан оол-хыстар пiчiктерiн агылчалар.","num_words":79,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.139,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.491,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"МАЛ ӦСКІРЧЕТКЕННЕРГЕ ХАБАЗЫҒ ХОЗЫЛАР\\nРоссияда 2017 чылда наа ла тоғынып пастапчатхан фермерлерге, хайзылары мал ӧскірерге сағынча, 3 миллион салковайға теере гранттар пирерлер. Андағ пӧгіннерні искіргеннер Россияның аал хонии министерствозында.\\n- Пӱӱн мал ӧскірері аал хонии тилізінде ӧӧн кӧстеглернің пірсі полча, - таныхтаан Россияның аал хонии министрі Александр Ткачев. Аның танығларынаң, кічіг хоныхтар хазнадағы ниме-ноо сығарызының 40% толдырчалар. \"Аннаңар министерствода наа ла тоғынып пастапчатхан фермерлерге гранттар синін 1,5 миллионнаң 3 миллион салковайға теере ӧскірібізерге чарадылған\", - теен Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министрі Игорь Гердт.\\nІдӧк мал ӧскірӌең сӧбіренің фермаларына хабазығ ідӧк ӧскірілер - 30 миллион салковайға теере. Аннаң пасха, федеральнай министерство ферма хоныхтарына 3 миллион салковайға теере кредиттерні аларын нииктедерге сағынча.\\nОлох туста гранттарнаң тузаланчатханын сыныхтиры хатығлалар. Улуғ хайығ салылар ферма хоныхтарында наа тоғыс орыннарын тӧстиріне, сынында нинҷе тоғыс орны парын сыныхтирлар.\\nІдӧк Россияның аал хонии министерствозында пос хониинаң айғасчатханнарға нинӌе дее мал тударға чарадыларын, че ветеринар сыныхтағлары тыыдыларын искіргеннер. Пасха пӧгіннер аразында - чарадығларны алыстырары, фермерлерге аал хонии чирлерін пирерін нииктирі, мелиорация сурығларын паза аал хонии кооперацияларын тилідері.\\nАвтор : Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы","num_words":159,"character_repetition_ratio":0.103,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.063,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ӱлӱкӱн. Асхыста С.З.Карамчаковтың адынаң спорткомплекс чазызында аймах синінде олғаннарның Тун пайрамы ӱлӱкӱннелген. Ол фестиваль оңдайынаң ирткен.\\nӰлӱкӱнге илееде чон чыылыс парған, ӧӧнінде палалар. Спорткомплекстің кӧк чазызында аймах ӧңніг торғы кӧгенектіг олғаннар чахайахтар чіли кӧрінчеткеннер. Оларның ӧтіг хатхырызы пайрамның ӧӧн кӧӧ полған тиирге чарир. Кӱннің чылығ сустары даа палаҷахтарнаң хада ӧрінчеткенге тӧӧй полған. Асхыста айас кӱн турған полза, ибіре хара пулуттар чӱс чӧрчеткеннер.\\nКибір хоостыра кічіглернің Тун пайрамы Асхыс аймаандағы школалар ӧмелерінің чӧрімінең азылған. Национальнай кип-азахтығ, ачых-чарых кӧңніліг араласчылар ӧңніг чахайахтарнаң паза шарларнаң чыылыс парған чонны удурлааннар. Чӧрім тузында полған на школаның чидіглері адалған. Аны исте, сизінчезің, Асхыс аймааның махтанхаң нимезі пар. Кӧрігҷілер алнынҷа 20 школаның ӱгренҷілері паза ӱгретчілері ирткеннер. Мында Ис пилтіріндегі, Таштып пилтіріндегі, Чоғархы Асхыстағы, Кызластағы паза пасха даа школалар полғаннар. Кӧрігҷілернің кӧбізі мындағ чӧрімнің сині чылдаң чылға ӧзіп одырчатханын таныхтаан.\\nФестиваль араласчыларын паза аалҷыларын удурлап, Асхыс аймаа пазының орынҷызы Роман Чугунеков пайрам чиит тӧлні пос тілін, культуразын паза кибірлерін пілерге кӧніктірчеткенін таныхтаан. Аның сӧстеріне хозылып, пу мероприятиенің улуғ тузазынаңар чоохтааннар Хакасияның национальнай паза террито��иальнай политика министрінің орынҷызы Нина Челтыгмашева, республиканың ӱгредіг паза наука министерствозының ӧӧн специализі Анна Танбаева.\\n-\\tЧонның ӧзені тӧстелче аның кип-азаанаң, ӱлӱкӱннерінең, тілінең, ас-тамаанаң Кізі аны кічігдең ала пазында прай сииртіп одырчатса, ол позын хаҷан даа мин хакаспын тиир, - араласчыларзар айланған Анна Антоновна.\\nФутбол ойнаҷаң кӧк чазыдағы ӧӧн сцена ибіре хакас ибіҷектер турғызылғаннар. Полған на школа позының чуртын тимнеп килтір. Мағаа Пилтірдегі 1№ школаның ибіҷегінде пол килерге оң полған. Мында мині тура ээлері, хакас тілі паза литература ӱгретчізі Галина Константиновна Тюкпиекова ӱгренҷілерінең хада, чылығ удурлааннар. Олғаннар кибірлер мариина тимненчеткеннер. Олар килінні наа чуртха кирчеткен кибірні ойын оңдайынаң турғыс салтырлар.\\n-\\tПістің школада ӧӧнінде орыстар, че, андағ даа полза, чыл сай прай марығларда араласчабыс, - теен Галина Константиновна. - Хакас тілін чахсы пілбинчеткен олғаннарнаң сала сидік, аннаңар марыға иртеезін тимненіп пастапчабыс. Че пос тілінең матлама чоохтасчатханнар парох - ол Вова Чебодаев. Минің ӧӧн полысчым. Пӱӱнгі артисттерім - Артур Боргояков паза Дима Торбостаев.\\nМындох ырах ниместе Таштып пилтіріндегі школаның ибіҷегі орныххан. Анда мині школа ӧмезінің пай столлары хайхатхан. Пастағы стол сӱттең тимнелген ас-тамахха пай полған полза, ікінҷізі ит аймаанаң чапсытхан, аймах-пасха оңдайнаң тимнелген иттер столға сыыспинчатханнар. Іпектер санын даа санап полбаадағ, олар татхыннығ чызынаң кізі хайиин тартчатханнар. Тӧртінҷі столында чірчелерге аймах-пасха чей урыл партыр.\\n-\\tТиксі 101 аймах чей санап салғабыс, прайзы олар чоныбыс ісчеткен чейлер, - тіпче Таштып пилтіріндегі школаның устағҷызы Светлана Табурчинова. - Столларны саларға школа тоғынҷылары, іҷе-пабалар полысханнар. Іди полған на столға 100 азыра аймах ас-тамах тимнирге сіренгебіс.\\nПолған на ӱгредіг учреждениезі, кибірліг ибіҷеен кӧзідіп, аалҷыларны пай столларынаң удурлааннар, мындох кибірлернең таныстырып, пос холынаң иткен ниме-нооларына махтанғаннар. Таныхтирға кирек, полған на кӧзідігні чарғыҷылар алынҷа номинация хоостыра паалааннар.\\nПу тусха ӱлӱкӱн хыызында парчатхан. «Ай сілии» абахайлар марии чыл сай илееде кӧрігҷі чыып алча. Пӱӱл, тізең, араласчылар даа кӧп полған. Пірсі пірсінең кеен. Араласчылар аразында Ис пилтірінің абахайы Мария Жигулинаны таныхтирға кирек. Ол 2016 чылда пу марығда чиңіс тутхан, пӱӱл, тізең, «Ай сілии» атха турысчатханын пазох киречілирге килген. Чоғархы Асхыстағы хызыҷахтар Айсіли Сунчугашеванаң Алина Чанкова мындағ марығда пастағызын на араласханнар. Сцена кистінде оларның ӱчӱн музыка ӱгретчізі Ольга Сунчугашева «ағырчатхан».\\n-\\tОлғаннарның Тун пайрамына піс прай ӱгренҷілерні ағыларға сіренчебіс. Прайзы полбаза, 80 %-ін ағылчабыс. Пу ӱлӱкӱнні пілзіннер, кибірлерібісті улуғлазыннар, - таныхтаан Ольга Александровна.\\nАпчинайдағы ӱгренҷілер Анна ЧУЧУНОВА, Тимур ПАТАЧАКОВ, Яна ЧЕБОДАЕВА аалҷыларны удурлирға тимделер\\nПасха сценада тахпахчылар чыылысханнар. «Айтыс» араласчыларының кӧглері ырахтынох истілчеткен: «... Ада чирім - айдазах чир, алып, кӱлӱк чоныма пай. Ада палазы ай чіли позым, аарлығ чоныма тахпах салим!» Іди 9 частығ Аселяҷах тахпахтаан. Ніске, нымзах ӱнінең, матлама хакас тілінең ол прай кӧрігҷілернің хайиин тартхан. Тудынчатханынаң, тізең, сын артист! Аннаңар іҷезі Ирина Боргоякова хызыҷаа ӱр ниместең сценаа сығарға пастаан теені улам на чапсытхан. Итсе-де, пайрам тузында прай даа марығларда наа «чылтызахтар» сығысханнар. Анзынаң олғаннарның Тун пайрамы хынығ паза аарлығ.\\nПайрам тузында аймах кӧрімніг марығлар ирткеннер. Оларның полғанында ла чиңісчі табылған. Хайди чарғыҷылар таныхтааннар, марығлар араласчылары кӧп полған, прайзы кӱстіг, аннаңар хай пірее марығларда ікілер дее чиңісчінең таныхталған.\\nТаныхтирға кирек, Асхыс аймаанда кічіглернің Тун пайрамы хас-хаҷаннаң иртірілче. Пастап ол аалдағы школаларда иртчең, анаң аймах, республика синінде таныхтал сыххан. 2010 паза 2012 чылларда, ЮНЕСКО проектіне кіріп, пайрамналған. Пӱӱл ол «Сибирьдегі чоннарның тіллерін паза культураларын хайраллиры паза тилідері» III наука-практикалығ конференция хоостыра ирткен. Аннаңар ӱлӱкӱнде США-даң, Москвадаң, Тувадаң, Улан-Удэдаң паза пасха даа чирлердең килген аалҷылар полғаннар.\\n-\\tПайрам кӧңніме тың кірді. Олғаннар сарнасчалар, теелбектенчелер, че иң ӧӧні хакас тілінең чоохтасчалар. Аннаңар пу пайрам уғаа чахсы паза тузалығ мероприятие. Хакастарның культуразы уғаа пай, аны хайди даа хайраллап халарға кирек. Кӧрген нименең чӧпсіндім. Тоғыстағыларға аннаңар хайди даа чоохтирбын, - сағыстарынаң ӱлескен филология наукаларының докторы, профессор, Кемеровтағы хазна университедінің стилистика паза риторика кафедразының устағҷызы Людмила Араева.","num_words":717,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.137,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«НАСТЕНЬКА» ОЛҒАННАРНЫ УДУРЛАПЧА\\nТанығлығ кирек. Асхыс поселокта ӱр сағаан «Настенька» олған сады азылған. Ол «Демография» нацпроект хоостыра пӱдірілген\\nХАЛҒАНДЫ IKI ЧЫЛҒА «ДЕМОГРАФИЯ» НАЦИОНАЛЬНАЙ ПРОЕКТЧЕ ХАКАСИЯДА ПИС ОЛҒАН САДЫ ПӰДІРІЛ ПАРДЫ - ОЛ ХУБАЧАРДА, АҒБАНДА, КӦК ХАЙАДА, ПИЛТІРҶЕ, ТАЗОБА ПИЛТІРІНДЕ. АМДЫ, ТІЗЕҢ, АЛТЫНДЫЗЫ ТОҒЫНЫП ПАСТАБЫСТЫ - «НАСТЕНЬКА». ПУ ТУСХА РЕСПУБЛИКАДА ІДӦК ТӦРТ ШКОЛА АЛНЫНДАҒЫ ОРГАНИЗАЦИЯНЫҢ ПӰДІРИИ ПАРЧА.\\nӦМЕНЕҢ ПӰДІРІЛГЕН ОБЪЕКТ\\nОлған сады 80 олғанға кӧріл парған, аның пӱдіриине 83 миллион салковай хорадылған. Ӧӧн чардығы федеральнай бюджеттең позыдылған. Хайди чоохтапча Асхыс аймаа пазының орынҷызы Евгений Костяков, иң пастап пу 60 орыннығ олған ��ады поларға кирек полған. Че поселокта 7 часха теере палалар саны кӧптеңер, орындағы ӱлгӱ, пос ахчазын хозып, 80 орыннығ олған садын пӱдірерҷеңер чӧпке килген.\\n- Пудіріг тоғыстары аар парған. Кӧп сидіксініс сығысхан. Оларны пӧгерге аймах оңдайлар тапхабыс. Амды ол тимде, харах ӧріндірче, поселокта, тізең, олған садынзар теес чабылды,- таныхтаан чооғында Евгений Юрьевич.\\nОлған садында тӧрт группа, оларның ікізі иң кічіг паладахтарға кӧріл парған. Директор Ирина Шорникованың искіриинең, олған садында хайди даа хакас кружогы полар. Аны воспитатель Елена Кайдаракова апарар. Чиит специалист амға теере Калининдегі ортымах школадағы олған садында тоғынған полған. Демид оолғыҷаа ідӧк ол олған садынзар чӧрҷең. Асхыс поселокта олған сады пӱдіріл парғанда, аны «Настеньказар» тоғынарға хығырғаннар паза оолғыҷаана орын пиргеннер. Амды іҷе паза оолғыҷаа пір олған садынзар чӧрчелер.\\n- Наа олған сады пістің сӧбірее улуғ пайрам тиирҷікпін. Мині пеер хығырғаннарына уғаа ӧрін парғам. Улуғ паламны орындағы школазар угренерге пирібіскебіс, кічиинең хада пеер, олған садынзар, чӧрчебіс. Амды уғаа ниик пістің сӧбірее, палаларнаң\\nырах чӧрерге кирек чоғыл, - тіпче Елена Владимировна.\\n«Настенька» олған сады городтағы школа алнындағы организациялардаң пір дее хомай нимес. Анда палалар узуҷаң паза ойнаҷаң комнаталар пар. Ідӧк имҷінің, методисттің, ас-тамах хайраллаҷаң, кип-азах чуғҷаң орыннар, физкультура, музыка заллары, сенсорнай комната паза даа пасхазы пар. Улуғ хайығ айландырылған идінҷектерге хорғыс чох полғанына. Олған садында ӧрт сығызарынаң тоғыр сигнализация паза видеонаблюдение турғызылған.\\n«Настенькада» медсестра полып тоғынча Елена Николаевна Канзычакова. Ол имнег кабинедінеңер хынып чоохтапча.\\nОлған садынаң пасха мин ідӧк по селоктағы имнег туразында тоғынчам. Пістің анда олған садындағы осхас имнег оборудованиезі хаҷан даа полбаан. Хайдағ хайхастығ имнег кабинедім минің! Палаларға пастағы полызығ пирер прай тиріглер амғы тусха килістіре, паланың кӧдірімін синир паза даа пасхазы. Ідӧк мында изолятор пар.\\nПалаҷах ағырыбысса, группадағы олғаннарға чухтыр салбас ӱчӱн, аны изоляторзар кир саларға чарир, іҷе-пабазы килгенҷе. Мында мин ідӧк палаларға прививка турғыс турам, хазиин сыныхтим паза даа пасхазы. Пір сӧснең, мындағ олған садында тоғынарға уғаа чапсых, ниик, - ӧрінізін чазырбинча Елена Николаевна.\\nМындағ сіліг, амғы тусха килістіре олған садын пайрамни азарына Хакасияның устағ-пастаа кил парған - ол Хакасия пазы Валентин Коновалов паза аның орынҷылары, республиканың ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина, Асхыс аймаа администрациязы паза ӱгредіг управлениезі.\\n- Наа олған садтары азылчатса, хаҷан даа ӧріністіг паза чӱрексіністіг. Оларның проекттері тӧӧй дее полза, полғанының на позының сілии, хайхастығ сари пар. Аннаңар олар пірсі ��ірсінең артых тиирҷікпін. «Настенька», тізең, городтағы олған садтарынаң пір дее халбинча. Андағох сіліг, чарых паза истіг! Поселоктағы олғаннар мында, тирең піліс алып, сағыс-кӧрістерін алғытсыннар, - таныхтаан чооғында Валентин Олегович.\\n«Настенька» сіліг, чарых турчатхан полза даа, аның пӱдірии ниик ле парбаан. Хайди чооғында таныхтаан Асхыс аймаа пазы Абрек Челтыгмашев, халғанҷы ікі чылға муниципалитетте ӱс олған сады тимге сых парған, оларның аразында «Настенька» иң аар пӱдірілген.\\n- Пӱдіріг тоғыстарынаң Хызылчардағы «Партнер» подряд организациязы айғасхан. Пастап ол тоғызын чапчаң апарған. Че пӱдірігнің 90 процентін тимге сығарыбысханда, ол банкрот полыбысхан. Пілдістіг, прай пӱдіріг тоғызы турыбысхан, тус, тізең, парча. Хайди поларға? Нацпроект хоостыра пӱдірілчеткен объектті хайди даа тузында тимге сығарыбызарға кирек нооза. Піс Хакасия пазы Валентин Коноваловсар пу сурығ хоос тыра айланғабыс, ол нинҷе-де хатап піссер штабха килген. Чӧптезіглер тикке парбаан. Піс алынҷа подряд организацияларынаң тоғынарға кирек тіп чӧпке килгебіс. Іди пу олған садын 11 организация тимге сығарған! Кем-де вентиляция тартхан, кем-де олған площадкаларын тимнеен, кем-де электриканаң, сантехниканаң, пічіктернең айғасхан! Салтарында, піс тиксі ӧменең олған садын тимге сығарып алғабыс! - ӧрінізін чазырбинча Абрек Васильевич.\\n«Настеньканы» читіре тимге сығарарға полысхан организацияларға прайзына алғыстас пічіктері читірілген. Таныхтирға кирек, Асхыс поселокта пу ӱзінҷі олған сады - пастағызы тимірчолҷыларни, ікінҷізі орындағы школада орныхча. Муниципальнай олған сады, тізең, пастағызы! Аннаңар даа орындағыларның ӧрінізі улам улуғ!\\nНИМЕ САҒЫССЫРАТЧА ААЛ ЧӦПТЕРІН?\\nАсхыс аймаанзар тоғыс чорығынаң чӧргенде, Хакасия пазы ідӧк муниципалитеттің аал чӧптері пастарынаң, халыхчыларнаң тоғасхан, хайда ікінҷілеріне постарының ағырсымнығ сурығларын искірерге оңдай полған.\\nХайдағ сурығлар сағыссыратча аал чӧптері пастарын? Тӧӧ пазы Елена Елистратованың искіриинең, муниципалитетте хар удаа чаапчатханда, чолларны арығлаҷаң аар техника кирек, имнег туразында имҷілер паза медсестралар чидіспинче; Асхыс аал пазы Марина Анжиганова сӧп-сап реформазының читпестерін таныхтаан; Ӧӧк пилтірі аал чӧбі пазы Николай Спирин Ӧӧк пилтіріндегі имнег туразындағы специалисттерні паза тоғынҷыларны хызырбасха сурынған; Паза аал чӧбі пазы Светлана Майнагашева аалда чоллар, сотовай палғалыс хомайдаңар паза маршрут автобузы чӧрбинчеткеннеңер искірген. Пу сурығлардаң пасха, ідӧк туризм, ағас узурылчатханы, изел париған туралардаң кӧзірері, чурт-коммунальнай хоных, аал хонии паза даа пасха сурығлар пирілген.\\nХайди таныхтаан Хакасия пазы Валентин Коновалов, правительство Асхыс аймаана хаҷан даа алынҷа хайығ айландырча. Анда аал хонии, туризм паза производство чахсы тиліпче, хайзылары чуртағҷыларға тоғыс орыннарын пирче. Пӱӱл муниципалитетте нинҷе-де социальнай объект пӱдірілер, чол тыхтиры узарадылар, коммунальнай объекттер иптелер паза даа пасхазы. Тоғазығда кӧдірілген сурығларны Хакасия правительствозы Асхыс аймаа администрациязынаң хада пӧгер оңдай тілир.","num_words":793,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.136,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПУРУНҒЫ ЧААҶЫЛАР МИКЕЛЕРІ\\nАрға-мӧрій. 28-29 сентябрьда Ағбанда 18 часха читкелек оол-хыстар Сибирьдегі федеральнай округтың дзюдоҷа первенствозында араласханнар, постарының устарын сынааннар\\nПістің городта «Ағбан» спорткомплексте иртчеткен марығда 434 кӱресчі аралазарға тимненчеткенін ис салғанда, пастағы туста хахап таа парғам: анңа кӧп оол-хыс хайди ікі кӱн аразына прайзы харбазыбызарға маңнанар? Анаң позым позымны часхарғам, марығ чарғыҷылары хайди даа пірее ниме сағын таап аларға киректер. Сах іди пол парған. Ікі татами орнына ӱс татами тӧзеп салтырлар.\\nІкі татамиде ооллар устарын сынааннар. Ӱзінҷізінде хыстар харбасханнар. Кибір хоостыра арға-мӧрійні кічіг кӧдірімдегілер асханнар. Ооллар даа, хыстар даа чалаас азахтығлар, кимоноларын пик хурнаң хурчан салтырлар. Мында мындағ ниме чапсытча: полғаны ла, ол санда марығ чарғыҷызы даа, татамизер сыхчатса, ағаа пазырча. Чарат мағаа синде харбазып аларға тіп, аның ээзінең сурынчатхан чіли тудынча.\\nДзюдо Японияда пасталған спорт кӧріміне саналча. Анда ідӧк иң пастап каратэнең айғазып пастааны таныхталча. Итсе, тархында халған кӧзідімнер хоостыра, хас-хаҷанох спорттың пу кӧрімнерінең хазнаның пурунғы чааҷылары матап тузаланҷаң осхастар. Андағох оңдайнаң тудынҷаң полған ниместер бе пістің пурунғыларыбыс? Холларындағы чыда-хылыстарнаң пірее хати тузаланмин, аттаң тӱзіп, алып-кӱлӱктерібіс ыырҷыларынаң, чаба хухахха кірізіп, хабыза халңаңнар. Олаңай кӱресте тузаланылчатхан тізекке кӧдіріп алай нанға салып, саңай сас ойда тастир махалығ микелер пурунғыдаң хайраллал халғаннар. Иң кӱстіглері, тізең, ыырҷызын хол узына кӧдіріп, хайа-тасха чапсыра тастаңаңнар. Постары азах узында тур халҷаңнар.\\nАннаңар мині дзюдо марии тузында ікі мике най тың чапсытхан. Пастағызын кӱресчі «ыырҷызын», азах узында тур халып, саңай сас ойда тастаза, сах андох ағаа чиңіс пирілче. Ікінҷізі - дзюдо микелерінің аразында иң махалыға саналча - ырғах суғып силгені. Хакас кӱрезінде дее ол сӱме тузаланылча, иң сіліг микелернің пірсіне саналча. Мында ирік чохта сағысха тӱсчезің: аралары чағын нимес хазналар, че кӱрес микелері тӧӧй.\\nОлох арада Японияда пасталған дзюдо спорт кӧрімінің пасхалалчатхан ӧӧн оңдайы - татамиде чадып харбазарға паза аймах микелернең тузаланарға чарадылчатханы. Анзы олаңай алай грек-рим кӱрестерде партерде харбасханынаң саңай пасхалалча. Аннаңар піреезі пастап ӧнетін аңдарылып алчатханға тӧӧй, анаң наа «ыырҷызын» пӱктеп-толғап пастабысча. Мында ӧӧні - «ыырҷызын» мойнынаң поо пазыбызар микелернең тузаланғаны. Ол даа сылтағнаң марығ тузында кӧрігҷілернің піреезі «аны поо тудыбыс!» тіп хысхырчатса, пастағы туста хайди-да изі чох арах пілдірче, кізі идінҷе соох чӱгӱрче.\\nСФО мариинда най кӧп кӱресчі араласхан сылтаанда, татамиде ирткен хазыр харбазығлардаңар хысхаҷахти даа искірҷең оңдай чоғыл. Пірдең, мында чиңіс тутханнары Россия первенствозында аралазар оңдай алардаңар прайзы даа чахсы пілче. Аннаңар даа чиңіске парчан кӱс салылғаны ідӧк тее пілдістіг. Ол сылтағнаң пірее кӱресчілер татамиде кӧрілген тустаң илееде артых иртір турғаннар - утыс полбин, матап сіренісчеткеннер. Хайдағ даа тоғазығ тузында чиңісчі поларға кирек.\\nОңарылыстығ, СФО-ның полған на регионында дзюдо хомай нимес тиліпче. Аннаңар полған на командада Россия, Европа первенствозының араласчылары сыйыхха турысхан кӱресчілер полғаннар. Андағлар пістің чир-суғҷыларыбыс аразында табылғаннарох. Иң пастап спорт узына кандидат полчатхан Олег Генераловты, Захар Намны, Мария Клевцованы, София Кощееваны паза даа пасхазын адирға чарир.\\nІкінӌі чир-суғӌыбыс Олег Генералов, 46 кг кӧдірім-де харбазып, СФО чемпионы полыбысхан. Оң ползын чир-суғӌыбысха Россия первенствозында. Пу кӧдірімде Роман Батраков хола медаль утып алған.\\nАзах меетте оң полбин парған Сергей Скуратенкаа. Ол 50 кг кӧдірімде харбасхан, азах меетке чидіп алған. Анда утыр салып, кӱмӱс медальны холға кирген. Аның нанӌызы Рауф Мамедов, пуох кӧдірімде кӱрезіп, ӱзінӌі орыннаң пӧзік кӧдіріл полбаан.\\nХыстар аразында Мария Клевцованаң Анастасия Радыгина 44 кг кӧдірімде пастағы орын ӱчӱн харбасханнар. Мында Мария чиңіс тутхан, Россия первенствозында аралазар оңдай алған. Анастасия кӱмӱс медаль холға кирген.\\nІдӧк кӱмӱс медальлар ээлері полыбысханнар София Кощеева - 52 кг кӧдірімде, Сусанна Снхчян - 63 кг кӧдірімде. Иң ниик 40 кг кӧдірімде Алина Рыбакина хола медаль холға кирген.\\nАндағ оңдайнаң СФО мариинда чир-суғӌыларыбыс прай 10 медаль утып алғаннар: ікі алтын, пис кӱмӱс, ӱс хола. Прайзынаң кӧп медаль утып алғаннар Иркутск облазы паза Хызылчар крайы. Пасха даа командаларның кӱресчілері сыйых чох ибзер айланмааннар.","num_words":564,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.099,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИСТӀГ ААЛЫМ ПОЛБААН ПОЛЗА, КӰЛӰК ЧОНЫМ ПОЛБАСЧЫХ\\nАлахтайлар аал чӧбiнiң пазы Леонид ЧАПТЫКОВ\\nХОЙБАЛ РОДЫНЫҢ ЧИРІ\\nХойбал аал уғаа сіліг паза истіг чирде орныхча. Оң саринаң Ағбан суу ахча, ағастар ӧсче, сол саринда, тізең, тағлар хасхайысча паза чазылар чайылча. Андар чидіп алар ӱчӱн, аймах кінінең сығара 90-ҷа километр тобырарға кирек. Ол - хакас аал. Хайдағ чылда тӧстелгенінеңер пӱӱн пірдеезі орта чоохтап полбинча. Пілдістіг, мының алнында анда Хойбал родының аалы туртыр. Ідӧк хай пірее танығлардаң, полған тустар, хаҷан пу аалны род пазы адынаң Миткон тічең полтырлар. Ол кічіг аалыҷахта школа тӧстелген соонда андар хости чурттығ ааллар тартыл сыхтырлар. Ол - Хара суғ, Онан аал, Матвей аал, Малакан, Айдолаев, Сибалны, Хойбал, Чичин. Колхоз пӱткелекке, ол аал чуртағҷылары кӧп мал тутчаң полтырлар. Полған на сӧбіре 50-ер саалчатхан інек, 300-ер хой, 30-ар ат тутчаң полтыр.\\nОл тустаң пеер кӧп ниме алыс парған, че аал чуртағҷылары маллар тударын ам даа тастабинчалар. Анзын чазаа толдыра маллар киречілепчелер.\\nКӰСТЕНӋІК ЧОН ЧУРТАПЧА\\nТасхар 30 градус соох. Ибіркі чир-чайаан харнаң чабынып узупча. Мындағ соохта хусхаҷахтар даа тапсаспинчалар. Аалдағылар иртен иртенӧк, пестерін одынып, иб аразында хайынып пастапчалар. Олғаннар, соохха кілебин, арғыстарынаң ойнирға маңзырап, школазар чӱгӱрчелер. Піс, машиналығ ойлатчадып, пастап Алахтайлар аалынзар кірібізіп, аал чӧбі пазы Леонид Чаптыковнаң чоохтазып аларға чаратхабыс.\\nЛеонид Семёнович 2017 чылның февраль айынаң сығара аал чӧбінің пазы полып тоғын парча. Мындағ нандырығлығ тоғыста істенерге ағаа орындағы чон чӧлег полча. Ол, пісті чылығ удурлап, позынаңар паза аал чуртазынаңар хысхаҷахти чоохтап пирген.\\n-\\tМинің тӧреен-ӧскен чирім Алахтайлар аалы полча. Мында олған садынзар чӧргем, школа тоосхам. Пабам Чаптых аалда ӧскен, ічем - Хойбалда. Олар, хоных хон салып, Алахтайлар аалында чурт салынғаннар. Школа соонаң Хакас хазна университедінің аал хонии институдында налог паза налогооблажение кӧстегҷе ӱгренгем. Пӧзік ӱгредіг алған соонаң армия службазын ирткем. Анаң Асхыстағы ӱгредіг управлениезінде бухгалтер полып тоғынғам. Соонаң геодезистке ӱгреніп, ол профессияҷа Ағбанда істенгем. Сӧбіре тӧстеп, чир-суумзар айланғам. Амды хада хонғанымнаң мында чуртап, ікі пала ӧскірчебіс - искірген ол.\\nАлахтайлар аал чӧбінзер пис аал кірче: Алахтайлар, Чаптых, Ут, Салғын, Хойбал. Леонид Семёнович полған на аалның сидіксіністерін, хомзыныстарын чахсы пілче. Че пістің чорығыбыс Хойбалзар полған.\\n-\\tХойбал - хакастар аалы. Пічік хоостыра аалда 300 азыра кізі саналча, че сынында 200 азыра ла кізі чуртапча. Аал чуртағӌыларының саны кӧптеңер, Хойбал Хакасияның кічіг паза ыраххы аалларын\\tтилідер программаа кирілбеен. Наа кирілчеткен сӧп-сап реформазы хоостыра піс аалда бункерлер турғызар орыннар тимнеп салғабыс. Региональнай оператор анда сӧп-сап тастаҷаң бункер турғызарға кирек. Че оларны аалзар ам даа ағылғалахтар. Хойбалда ынағ, кӱстенҷік чон чуртапча. Олар удур-тӧдір хабасчалар. Уйан чуртапчатхан алай іскее кір парған сӧбіре чоғыл. Чон пос кӱзінең чуртирға кӱстенче. Анда тӧрт фермер аал хониинаң тӱзімніг айғасча. Ідӧк оларның піреезі, идінҷек полып, аалда садығ тураларын тутча. Полызығ кирек полза, олар х��ҷан даа піске хабасчалар. Светлана Ивановна Толмачева Наа чыл иирін чонға иртірерінде піске матап полысхан. Ол пос ахчазына олғаннарға паза улуғларға сыйыхтар тимнеен. Ідӧк Наа чыл иирін иртірерінде садығҷы Мира Валерьевна Майнагашева ӧткін араласхан. Клуб устағҷызы Вячеслав Петрович Кочелоров матап хабасхан. Олар полбаан ползалар, аал ӱлӱкӱні чох халарчых.\\nПолған на аалда хайдағ-да сидіксіністер пар. Хойбалда, улуғ хомзынысха, пасталығ школа ам даа читіре пӱдірілбин турча. Тыхтағ тоғыстары аннаң андар хаӌан узарадыларын мин чоохтап таа полбаспын. Ідӧк аалдағы орамаларда чарытхы тартыбызарға кирек. Ирткен чылда піс нинче-де фонарь турғысхабыс. Пӱӱл ол тоғыстарны аннаң андар узарадарға пӧгінчебіс. Хойбалда олған асхынах нимес. Чайғызын уламох кӧп пала аалда чыыл парча. Че олған площадказы чоғыл. Піс, аалдағыларнаң чӧптезіп, олған площадказының проектін тимнеп салғабыс. Аны піс клубтаң ырах нимес орныхчатхан паркта пӱдірерге сағынчабыс. Андох Илбек Ада чаа ветераннарына Хумартхы тас турча.\\nІдӧк Хойбалның чуртағҷылары. аалда наа клуб пӱдіріл парған полза, матап ӧрінерчіктер. Иргі Культура туразы 1970 чылда пӱткен. Хаҷанох пӱдірілген клубтың стенелері іріктеп парғаннар. Аннаңар, нинҷе дее пес одынзаң, клуб чылыбинча, - таныхтаан ирен.\\nЛеонид Семёновичнең чоох-чаах аразында ирткен часхыны сағысха киргебіс. 2018 чылда аал тастынча ахчатхан Ут суучах тасхан. Ол, кічіг сууҷах таа полза, часхызын илееде хозыл парып, федеральнай трассаны чуубысхан. Чуртағчыларның ӧрінізіне, чайылған суғ аалзар читпеен. Таныхтирға кирек, ирткен чылда Утыҷах (аалдағы чон суғны іди адапча. - Авт.) позының кӱзін орындағы чонға ікі хати кӧзідерге маңнанған. Че аал ибіре хаҷанох пӱдірілген дамба суға аалзар кірерге оңдай пирбеен. Аал пазы Л.С.Чаптыковтың таниинаң, Хойбал хыриндағы дамбаның узуны 15 километрге читче. Хакасияда ол иң узун дамбаларның пірсі полча. Часхыда ол аалны суғдаң чахсы арачылапча.\\nКЛУБТА ЧУРТАС «ХАЙНАПЧА»\\nАал хайда орныхча ни? Хайдағ тағлар аны ибірче? Минің хараам алнында хатабох хысхы чазылар хоосталча. Кӧзенексер ле кӧріп, сизінмин дее халғам, хайди Хойбалзар читкебіс. Аал чазы чирлерде орныхчаттыр. Машинабыс чалбах орамаҷа ойлатча. Турыбызып, ибіркі тураларны харапчабыс. Тураларның тастындағы кӧрімі иптіг. Сиденнері сырлалых. Піреезі туразын нааҷылапча. Аалда андағ хоостар кӧрінчетсе, чахсы! Че клуб хайда полчаң? Кӧрзебіс, чолның сол сариндағы туралар кистінде ідӧк орама пар чіли пілдірче. Піс ..андар парарға чаратхабыс. Ӱр дее полбин, клубсар читтібіс. Ол иргі дее полза, тастынаң иптіг кӧрінче. Че аны хаҷанох пӱдіргеннеңер, чирге чаба «ӧс парған» кірлес «чоохтапча». Культура туразының ізиин асханда, палалар табыстары истіле тӱскен. Кӧрзем, клубха толдыра палалар чыыл парып, меспектіг хоккей ойнапчалар. Хайдағ чапсых! Олғаннар, компьютер кистінде одырбин, чыылызып, кӱремчікнең меспек соонча чӱгӱр чӧрчелер. Клуб істінде пӱлес. Олар минзер дее хайбин ойнапчалар. Мині мында аалдағы библиотеканың тоғынҷызы Лариса Николаевна Уксекова, клуб устағҷызы Вячеслав Петрович Кочелоров паза аал старостазы Ольга Николаевна Кобрякова удурлааннар. Клуб істінде соох полтыр. Аннаңар прайзы чылығ тонан салтыр, неке. Піс тӧртӧлең, палалар суум-саам полчатханын кӧріп, библиотеказар парарға чаратхабыс. Пір оолағас, пістің париғаныбысты кӧріп, піске ізік ас пирген. Мин, кӱлімзіреп ала, ағаа алғызым читіргем. Ол, пазын икіп, аннаң андар хоккей ойнирға чӱгӱрген.\\nБиблиотека клуб істінде орныхча. Аннаңар анда даа чылығ полбаан. Хайди мындағ соохта Лариса Николаевна тоғынча полҷаң? Че хайди идерзің, соох таа полза, тоғынарға кирек. Пастап ачых-чарых ипчінең - библиотеканың ээзінең - чоохтазып аларға чаратхам. Ол мында пір чыл істен парир.\\n- Мин 14.00 частаң 17.30 часха теере тоғынчам. Олғаннар кӱннің сай библиотеказар книга хығырарға килчелер. Пістің аалда Интернет чоғыл нооза. Аннаңар олар пос тустарын книгаларға чарытчалар. Кӧрчезер, хайди олар ойнапчалар. Піс, кічіг полғаныбыста, ідӧк ойнап турғабыс. Школада ӱгренчеткеннері ӧӧнінде программа хоостыра книга алып хығырчалар. Чайғызын даа олар пеер килчелер. Ідӧк мин, мероприятиелер\\tиртірчетсем, оларны библиотеказар хығырчам. Улуғлар ӧӧнінде хысхызын книга кӧп хығырчалар. Чайғы - аалдағыларға маң чох тус. Ипчілер хыныстаңар романнар хығырчалар, иреннер - детективтер. Фантастика оңдайнаң пазылған книгаларны Валерий Шулбаев хынып хығырча. Пар пістің аалда ууҷа Любовь Чичинина, хайзы Пушкиннің кибелістерін кӧрбин чоохтирға ӱгренче. Ол сағызы пик ползын тіп кибелістерні ӱгренче осхас, -\\tтоғызынаңар чоохтаан ипчі.\\nСизінгенде, библиотекада ӧӧнінде иргі книгалар, наалары пеер асхынах читче осхас. Хакас тілінең книгалар парох. Че олар ідӧк иргілер. Андағ даа полза, олар орындағы чонның пос тузын чазапчалар.\\nТАҢДАҒЫ КӰНЗЕР ІЗЕНІСНЕҢ\\nОльга Николаевна Кобрякова аал старостазы ікі чыл полча.\\n-\\tПістің чуртағчылар, пасха ааллардағыларнаң тиңнестірзе, хомай чуртабинчалар. Кӧбізінің машиналар паза тракторлар пар, чуға чуртапчатхан сӧбіре чоғыл. Полған на сӧбіреде ӱс-тӧрт пала ӧсче. Селигеевтернің\\tсӧбірезінде читі пала. Олар мал-хус тутчалар. Пір сӧбіре пала алып ӧскірче. Орындағы чон чайғызын чистектер тееріп, парыс итче, - чоохтаан ол.\\nОльга Николаевна - ачых-чарых кӧңніліг ипчі. Ол пис паланың іҷезі полча. Улуғлары іҷе-пабазының уйазынаң «учух» парыбысханнар. Ікізі ам даа школаа парғалах. Аның таниинаң, хысхызын олғаннар пуста ойнапчалар. Че конькилер прайзының чоғыл. Аннаңар олар теестезіп пусча чыл чӧрчелер. Ипчінің чооғынаң, аалда тӧрт сӧбіре фермер полча: Капсаргиннер, Чебочаковтар, Кыжинаевтер, Толмачевтар. Ідӧк ікі сӧбіре аалда садығ туразын тутча: В.П.Кочелоров паза ��.И.Толмачева.\\nКлуб устағҷызы Вячеслав Кочелоров аал чуртазында ӧткін араласча. Аннаңар чуртағҷылар андар сурыныснаң удаа айланчалар. Чир-суғҷыларынаңар ол поғдархаснаң чоохтапча:\\n-\\tПістің аалыбыста кӱстенҷік улус чуртапча. Наа школа пӱдіріл парған полза, чахсы поларҷых. Чуртағҷылар школа аннаң андар пӱдірілеріне ізенминчелер дее. Ирткен чылда пір ле пала 1-ғы классха парған. Чииттерге аалда тоғыс чоғыл. Че чайғы туста олар, пасха аймахтар кіннерінзер алай Ағбанзар парып, ахча тоғынып алчалар. Холларын пос салбин, парыс идіп алар оңдай тілепчелер. Аннаңар мин амғы чииттерні махтапчам. Оларны кӧріп, кізінің кӧңні кӧдірілче. Піреезі ааллар 30 - 40 чыл пазынаң чіт парар тіп санапча. Мин, чииттерзер кӧріп, пістің аалның таңдағызынзар ізеніснең кӧрчем.\\nШКОЛА ПОЛЗА, ААЛ ДАА ПОЛАР\\nАал ортызында хызыл кірпистең пӱдірілчеткен наа тура турча. Че чағын пастырзаң, сизінчезің, андағ ла наа полбиндыр ол. Школа полҷаң тура, читіре пӱтпин дее, изеліп пастабыстыр. Тура тӧзінде чіктер кӧрінче, турғызылған кӧзенектернің дее, хайзы харах чох турча. Школа 2011 чылда пӱдіріліп пасталған, че кинетін тоғыс турыбысхан. Амды андар чуртағҷылар улуғ тыныснаң на кӧрчелер. Хаҷан-да ол аал чуртазына ізеніс пирчеткен тура полған, че кӱннің сай ол ізеніс туранаң хада изелче.\\nНаа школа пӱдірии - аалның ӧӧн ағырсымнығ сурии. Амғы туста Хойбалдағы пасталығ школа магазин полған турада орныхча. Пілдістіг, ол олғаннарға піліс пирчең орын нимес. Пӱӱнгі кӱнде анда 16 пала ӱгренче, ідӧк 6 пала школа алнындағы группазар чӧрче. Оларнаң ікі ӱгретчі паза воспитатель айғасча. Хойбалдағы школа Алахтайлардағы ортымах школаның филиалы полча. Аның директоры - Ольга Алексеевна Чаптыкова. Ол піске Хойбалдағы школаның сидіксіністерінеңер чоохтап пирген.\\n-\\tШколада суғ алҷаң орын даа чоғыл, ісчең суғны піс ӱгренҷілерге кӱннің сай Алахтайлардаң тартчабыс. Анда столовайға алынҷа пӧлік кирек, амды олғаннар школа фойезінде азыранчалар. Класстар кічіг...\\nСӦС СОО: статьяны толдыразынаң хығырарға сағынчатхан улусха \"Хабар\" газетаа пазын салҷаң оңдай пар - 200 ле салковай чарым чылға. Пазыңар пу сылтағ чолына.\\nАвтор : Екатерина ИНДЫГАШЕВА, Ольга ТОМОЧАКОВА Сомнар Дмитрий СУНЧУГАШЕВТИ","num_words":1393,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.118,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Суғ эзінең палыхчы — sostik.info\\nСуғ эзінең палыхчы\\nВерсия от 14:00, 31 августа 2014; Admin (обсуждение | вклад)\\nАлында-пурунда палыхчы чуртаптыр. Пірсінде ол. чар хазына киліп, сӧзірбе тыхтапча.\\n— Син ноо ниме итчезің?—тіп сурча суғ эзі аннаң.\\n— Сӧзірбе тимнепчем, суғ эзін тудып, чирге!— тіпче палыхчы.\\n— Че анзын піс кӧрербіс адыр, — тіп, суғ эзі палых-чыны хаап алған. Палыхчы, оңдай киліскенде, сӧзірбезін хаап алып, суғ эзінің ӱстӱне тастабысхан. Ам суғ эзі ол сӧзірбее сырбал парған чатча. Паза полӌаа чох сурынча:\\n— Сннің асханың полды, че таңда пазох кӱрезербіс,—тіпче ол.\\n— Маға сыдап полбаанда, синнең ноға кӱресчеңмін. Минің кічіг харындазымнаң кӱрес кӧр,—тіпче палыхчы. Таңдазында палыхчы аба чидектеп кнлген. Суғ эзі, суғдаң сых киліп, \"хуғ-хағ\" тібпнең, абаа чапсынған. Аба сорлабинаң, суғ эзін чаба-пӱре тут киліп, алтына кире тартып алған. Суғ эзі, хайди полза аба холынаң позып, суға сегірібіскен.\\nСуғ тӱбінең хысхырча палыхчаа:\\n— Таңда килерзің, сӱменең марғызарбыс! — тіп.\\nТаңдағызында палыхчы пазох килді суғ хазына.\\nСуғ эзі, чарға сых киліп, хамӌызын пулутха сығара тастады. Палыхчы аны кӧріп:\\n— Ол нимедір! Минін кӧр кӧрербіс адыр, — тидір. Анаң тал сындырып алып: \"Кӧр, мин пу кӱнге сығара тастим\", — тіпче.\\nСуғ эзі кӧрче. Харах албин кӧрдірче палыхчы. Кӱнге кӧріп, суғ эзінің харахтары частан парған.\\n— Тігіне, тігіне,—тіпче палыхчы,—кӱнге чит гіарды. Кӱнзер чоо аңдып, харахтарына. пір дее ниме\\nкӧрінминчеткенде, палыхӌы хысхырча:\\n— Ортах, ортах, тал пазыңа тӱс килер! —Іди хысхырып, палыхчы, маңаттап хуластан киліп, суғ эзін тигей пастыра кистіне тутхан талнаң улдурыбысхан.\\nСуғ эзі сах андох талӌых парған. Палыхчы чобалған полып тапсапча:\\n— Сӧлеем хайза, кӱн пӧзік нооза, тал тиліг тӱзер андартын.\\nСуғ эзі чадап ла айылған.\\n— Кӧрбин халғам тӱсчеткенін, — тіпче, пазын тудына ӧстеп.\\nСуғ эзі сағынча: \"Пу кізідең ас полбас одыр\".\\n— Хайди идер зе, синің асханың полды,—тіпче. —Сірер, кізілер, пістең кӱстіг полтырзар. Нинче хынғанӌа тудыңар палииңарны, паза сірерге мисет полбаспын.\\nОл сыынаң суғ эзі суғ тӱбінде палғаста чуртапча, чарға сыхпинча одыр тіп чонда кӱлкі чӧредір.\\n\"Суғ эзінең палыхчы\" тігі нымах 1946 чылда Бурнаков Сатаңнаң пазылған. Пу нымахтың, Н. Ф. Катанов пазып, публиковать полған варианты пар. \"Образцы народной литературы тюркских племён\" тіп книганы кӧр, СПБ, 1907 чыл.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Суғ_эзінең_палыхчы&oldid=197»\\nПоследнее изменение этой страницы: 14:00, 31 августа 2014.","num_words":314,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.224,"stopwords_ratio":0.096,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Газетаныӊ хоза сығарыстары\\nТАСХЫЛЛАР АЗЫП, ӀҶЕЗІНІҢ ЧИРІНЗЕР КӦСКЕННЕР\\nКсения Карповна КУВЕЗИНА\\nЧуртас салғағында. Ксения Карповна Кувезина-Кандыкова Тувадаң Хакасиязар ааллап киледір. Мында аның туғаннары чуртапчалар, пархалары ӱгренчелер.\\nЧАЛҒЫС ТИРЕКТЕҢЕР КИП-ЧООХ\\nУдаа поладыр, хаӌан чииттер улуғларының ирткен чуртастарынаңар чоохтарын, истіп, чаӌынға пас саларға тус таппинчалар. Соонаң, тізең, ол чоохтарны сағысха кирерге кирек тее полза, орай пол парча. Мындағ нимее прайзы даа урунча полар. Пістің арабыста ирткен тустың киречілері пар, оларнаң тоғазып, чоох алызарға кирек ле.\\nӰр ниместе мағаа Хакасияда тӧреен-ӧскен, амды Тувада чуртапчатхан Ксения Карповна Кувезина-Кандыкованаң танызып аларға киліскен. Ол саблығ «Ят-Ха» этно-рок кӧглерінің ӧме устағӌызы паза музыкант Альберт Кувезиннің іӌезі полча. Ксения Карповна 86 чазын апарча.\\nКандыковтар шалошин роды, хасха сӧӧкке кірчелер. Олар Пии аймаандағы Куйбышев аалда чуртааннар. Пабазы саринаң ағазы Алексей Чунухович Кандыков полтыр. Пии чирінде Алексей паза Клан ікі харындас чуртаптыр. Улии Клан мал хадарып чуртаан полза, Алексей хой хадарӌаң. Оларның пиӌелері пар полған. Соонаң Клан Кандыков Асхыс аймаандағы Паза аалзар кӧзіп, анда чурт салынтыр. Алексей Пии чирінде хой хадарып чуртаан.\\nКсения Карповнаа пабазы Карп Алексеевич Кандыковтарның род ағазы тирек полча тіп чоохтаӌаң. «Піс - тирек сағайбыс», - тіӌең полтыр ол.\\nЧе іди аданғаны тағ хабырғазында хайхастығ оңдайнаң ӧс парған чалғыс тиректеңер чоох хоостыра даа полар. Элексей (хакас оңдайнаң. Авт.) ағазы аалдаң ырах нимес тағ хабырғазында хойларын хадарӌаң. Аның сын полысчызы - тирек тайағы - сыбыра хада ла полӌаң. Пірсінде наңмырлығ кӱнде тайағын, тағ ӱстӱндегі тирең нимес оймахха кире сух салып, ундубыстыр. Наңмыр суу чыылған оймахтағы ағас чилегелен сыххан осхас. Соонаң ағаның пархалары Епифаннаң Кеша, Пии суун картузха сустып, «тайах-тиректі» суғлап турғаннар.\\nАмды ол тирекке чӱс артиинаң чыл полар. Аның чилегелері, чир ӱстӱне тӧгелер чіли сыххлап, тасха айлан парғаннар тиирге чарир.\\nАлында Пии хыстаанда Хаӌах Чистаев чуртаптыр. Хаӌахтың ікі оол Илке паза Адрос полған. Хыстары, ирге парып, пу фамилияны пасха родтарға хосханнар. Іди Чистаевтердең Тараскыровтар, Кыстояковтар, Кургундаевтер, Селигеевтер сыхханнар.\\nЧистаев апсахты хойбалларның илееде чонының ӧбекезі полча тиирге чарир. Ол чуртаан чирдегі тағларнын пірсін Хаӌах тигей адап салтырлар. Ол тигейнің пазынзар сых чӧрерге, ибіркі аалларны харап одырарға хынӌаң осхас. Тигейдең Пии, Ут, Чаптых аалларны кӧрерге чарир.\\nІдӧк Ксения Карповна, Пии хыстаанзар ызығдаң айланған, пай полған Узунов иренні сағысха кирген. Ол кізі чурты хыриндағы пӧзік орында каланча турғысхан полтыр. Ӱр тус анда турған одыр. Ис-пайының ниме-нооларын, кӱрӌек-тырбостарны, ат тиріглерін Кандыковтарда халғыстыр. Ызығдаң айланғанда, хайраллал халған нимелерін апарарға килтір. Ол туста кічіг полған Ксения пабазының сӧстерін ам даа сағыста ал чӧрче. Пабазы чоохтантыр: «Алып алзын, ол прай аның тиріглері».\\nЧАА АЛНЫНДАҒЫ ЧУРТАС\\nСовет Союзы тузында Куйбышев пастап «Хызыл аал» колхоз полған. 1930 чылларда ӧменең хоныхтар тӧстеп сыхханнар. Пиидең 25 километр оортах чазыдағы аал полар орынзар чайлағ-хыстағлардаң Селигеевтер, Кыстояковтар, Кискидосовтар, Кандыковтар, Алахтаевтер кӧскеннер.\\nКсения Карповнаның чооғынаң, чонны «Хызыл аал» колхозсар Илбек Ада чаа алнында 1937 чылда кӧзіргеннер. Колхоз кнезіне Карл Лукьянович Кобряковты турғыстырлар. Пии суғның ікі саринда кӧзірілген паза наа туралар турғлабысханнар. Ол ыраххы туста аалның кӧрімі дее пасха полған. Пӧзік нимес тағыӌах ӱстӱнде колхоз кнезінің чуртынаң хости ікі пӧліктіг тураның пір чарымында школа, ікінӌізінде имнег пӧлии полтыр. Колхоз кульстанында бригадалар асты сабар тоғысты толдырғаннар. Ас-тамах чығӌаң складтар полғанох. Чон, сад одыртып, ағастар ӧскірген.\\nЧУРТАЗЫ ТУВАНАҢ ПАЛҒАЛЫС ПАРҒАН\\nІӌе-паба хайдағ чирзер кӧзер, олғанның аннаң андархы чуртазы ол орыннаң палғалыс парадыр. Карп Кандыковтың хада хонғаны Моховтар хызы полған. Тӧреен-ӧскен Моховтар аалы (чох пол парған аал. - Авт.) Хызылчар крайы паза Тува хырығында орныххан. Мария Фёдоровнаның іӌезі ол аалда чуртаан.\\nМының алнында Тува, Хызылчар крайы паза Хакасия аразындағы «хырығлар» чох полған. Пір аалда хакас, орыс, тува чон чуртаан. Моховтар аалында аймах нация чоны ідӧк ынағ чуртаан.\\nКсения Карповнаның іӌе-пабазы Хакасияда пик чуртааннар, кӧп мал тутханнар. Аалда колхоз хонии тӧстелгенде, олар, малларын андар пиріп, Тувазар кӧзерге тимненібіскеннер. Ол туста сӧбіреде пис пала полған. Пу кирек чаа алнындағы чылларда полтыр. Кандыковтарның сӧбірезі, тудынӌаң-хабынӌан нимелерін, кип-азахтарын хаңааға таарлап, узах чолға сығыбысхан. Уса пилтірі аалға читкеннерінде, оларға аннаң андар чолын узарадарға киліспеен. Анда чааӌылар заставазы турчаттыр, олар хазна хырығларын хадарғаннар. Чонға аар-пеер кӧс чӧрерге чарадылбиныбыстыр. Аннаңар чааӌылар оларға Тувазар иртерге чаратпааннар.\\n-\\tХайдаң килгезер, андарох айланыңар. Малыңарны хайдағ колхозха пиргезер, андох чуртаңар, - оларға чахығ пирілген.\\nАндада часхы кӱзіне ам даа кіргелек полған. Тайға-тағлар арали парарға сидік паза чол даа чох полған. Ким суғ, тізең, пустаң позаалах. Пу сӧбірее улуғ суғ пустаң позирын сағирға киліскен. Улуғлар сал тимнебіскеннер. Іди оларға Ким суғӌа салнан нандыра Хакасиязар инерге киліскен.\\nКимӌе иніп, Саяногорскнаң хости полған Чайлағ аалға читтірлер. Анда туғаннары Чистаевтер чуртааннар. Карп Кандыков, сӧбірезін оларда артызып, чалғысхан Пиизер чӧрібістір. Соонаң айланып, сӧбірезін нандыра Хызыл аалзар апарған.\\nАнаң Илбек Ада чаа пасталған. Сӧбіре пазы Карп Алексеевич часнаң улғаадыбысхан полған, аны Хызылчардағы танктар тимнеӌен істеніс армиязына алғаннар. Ікі оолғы Иннокентий паза Николай чааға хабылғаннар. Улии Иннокентий палығлатхан соонаң, имненіп, аннаң андар чааласхан. Че аның чуртазы Кавказ чирінде ӱзілген.\\nНиколай Кандыков 1946 чылда ибзер айланған. Ибде тынанып алып, Тувадағы туғаннарынзар чол тутхан. Хызылда пабазының пиӌезін таап алтыр. Чаа соонаң Тувазар чол азыл партыр. Мындағ оңдайнаң Кандыковтар сӧбірезі анда чурт салынған.\\nКсения Карповна, ідӧк Тувада чуртап, 60 часха теере товаровед полып істенген. Хада хонғанынаң Альберт оолғын паза Камила хызын, ӧскіріп, чо�� аразына кир салғаннар.\\nАвтор : Елена САГАТАЕВА\\nАДА ЧИРІМ - АЙДАС ЧИР\\nАртисттер, ӱлӱкӱнні пайрамни азып, араласчыларны чылығ сӧстернең удурлапчалар\\nРОБОТТАР ЧАЙАПЧАТХАН ОЛҒАННАР\\nПІРГЕ ЧЫЫЛЫЗЫП ЧООХТАССА, НАА САҒЫСТАР ТӦРИДІР\\nТамара БОРГОЯКОВА конференция аалӌылары Москвадаң килген Айса БИТКЕЕВАНАҢ (сол саринда) паза Кемеровтаң килген Людмила АРАЕВАНАҢ хада\\n22.05.2019 «ЧАРЫСХА» ХЫҒЫРЧАБЫС\\n22.05.2019 ХАКАС ТІЛІН НАА ОҢДАЙНАҢ ӰГРЕНЕРЛЕР\\n22.05.2019 ПОС КИРЕЕН АЗАРЫНА - 120 МУҢ САЛКОВАЙ\\n22.05.2019 МАРЫҒДА АРАЛАССАҢ, ХАЗНА ХАБАЗИИ ПОЛАР\\n22.05.2019 РОССИЯННАРНЫҢ 73% ТОҒЫС АЛЫСТЫРАРҒА ТИМДЕ\\n21.05.2019 АЛТАЙДАҢ ЧЕЧЕН ЧИРІНЗЕР\\n22.05.2019 НАА ПРЕЗИДЕНТТІҢ МОЛҶАҒЛАРЫ\\n21.05.2019 ТІЛДЕҢЕР ЗАКОННЫ ЧОХ ИДЕРГЕ ХЫНМААННАР\\nЧыл пазы Ағбанда. 20...\\nТӧстегҷiлер: Хакас Республика Правительствозы, Ӧӧркі Чӧбі\\nӦӧн редактор - Радион Сунчугашев\\n655017, Ағбан г.,\\nЩетинкин орамазы, 34,\\nПриемнай - 22-22-97\\nОӧн редактор орынчызы - 22-21-47\\nСекретариат - 22-63-69\\nБухгалтерия - 22-27-49\\nӰгредіг паза наука - 22-85-67, 34-72-04\\nСоц. Политика - 22-85-66, 22-62-87\\nПраво Хайраллиры - 22-62-87\\nКультура паза спорт - 22-85-68, 22-61-16\\nХабарлар - 34-72-07;\\nЭкономика - 22-85-64\\nГазета неделяда ӱс хати сыхча: вторникте, средада, пятницада\\nГрафик хоостыра номер тимге сығарға кирек 18.00 часта.\\nГазетаны Хакас Республикадағы Россвязьохранкультураның\\nуправлениезі пічікке 13 августта 2008 чылда кирген.\\nПічікке кирген номері ПИ\\n№ТУ 19 - 00005\\n2008-2019 © Хакас Республиканың газетазы «Хабар. Известия»\\nЭлектронная версия газеты «Хабар. Известия»\\nг. Абакан, ул. Щетинкина, 34\\nтел. 8 (3902) 22-22-97","num_words":916,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.102,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ОЛҒАННАР - УЛУҒЛАР МАРЫҒЛАРЫНДА\\nСуғӌа чӱзерінӌе марығ. «Ағбан» спорткомплекстің суғӌа чӱзерінҷе бассейнінде Сибирьдегі федеральнай округтың (СФО) чемпионады паза первенствозы тоозыл парды\\nАғбан городтың суғҷа чӱзерінҷе олған спортшколазының воспитанниктері Виктория Бекасова паза Андрей Рачинский пу марығларны иртіреріне хабасхан «Майрыхский» разрезтің аарлығ сыйыхтарына турысханнар. Разрезтің директоры Максим Виноградов Ағбанның чиит спортсменнеріне электроннай частар читірген. Андрей Рачинкий пос оңдайынаң 400 метрге чӱзерінде алтын медальнаң сыйыхтатхан, ідӧк ол, олох оңдайнаң 200 метрге чӱзіп, хола медальны холға кирген. Виктория Бекасова сыйыхтығ орынға сығарға кирек полған, че чазы читпин (ағаа ам 13 ле час), сыйых ал полбин хала парған.\\nСибирьдегі федеральнай округтың регионнары аразында суғҷа чӱзерінҷе марығларның иң артых спортсменнеріне чидіглері хоостыра саналғаннар Арина Суркова, Дарья Трофимова, Арсений Десятов (Новосибирск облазы) паза Мартин Малютин (Омск облазы). СФО-ның иң кӱстіг спортсменнеріне чемпионаттың паза первенствоның аарлығ сыйыхтары читірілген.\\nОлар прайзы суғдағы салғахтығ чолларха уғаа табырах чӱскеннер. Кӧзідімге, Арина Суркова пос оңдайынаң 50 метрге читі спорт узынаң хада чӱскен. Андағ пӧзік титуллығ спортсменнернең кӱс сыназып, ол, 24,94 секунда салтар кӧзідіп, прайзын ас парыбысхан. Ікінҷі орында, 26,17 секунда салтар кӧзідіп, илееде соона халған Анита Грищенко (ол ідӧк Новосибирск облазынаң).\\nАринаның чооғынаң, пӱӱл Токиода чайғыдағы Олимп ойыннары иртер, ол андар иртіп алар таллағ марығларына тимненче, аннаңар ағаа хайди даа пу марығларда пӧзік салтарлар кӧзідерге кирек. Ідӧк ол майда иртер Европа чемпионадында аралазарға план тутча. Арина чоннар аразындағы класстығ спорт узы полча, хайдағ даа марығларда пӧзік чидіглер кӧзідерге кӱстенче. Суғда ол - спринтер, спорт марығларында аны іди адапчалар.\\nЕвропа чемпионадында паза чайғыдағы XXXII Олимп ойыннарында аралазар піріктірілген командаа кіріп аларға кӱстенче Данил Марков (Новосибирск облазы). Ағбанда тӧрт кӱн ирткен пу марығларда Данил пис алтын медаль алған.\\nЧоннар аразындағы категориялығ чарғыҷы паза суғҷа чӱзерінҷе тиксі Россия федерациязының техническай делегады Юрий Жердев Сибирьдегі командалардаңар піди искірген:\\n-\\tНовосибирсктең килген спортсменнер иң кӱстіг полғаннар. Оларның соона Омск паза Кемеров областьтарының командалары халғаннар. Хомзынысха, Хызылчар крайының командазы чахсы салтар кӧзіт полбады.\\nПӱӱл Ағбанзар Сибирьнің кӧп саблығ спортсмені килген, анзын ідӧк Юрий Жердев таныхтаан:\\n-\\tАғбандағы марығларда хазнаның піріктірілген командазының онҷа спортсмені араласхан. Олар кӧні тимненіс тренировкаларынаң килгеннер, анзы суғҷа чӱсчен бассейннің пӧзік статузын киречілепче. Мында алтынҷы хати Сибирьнің чемпионадын паза первенствозын иртірчебіс. Ағбанда иртірілчеткен чемпионаттың паза первенствоның тархынында пастағызын на Ағбан городтың суғҷа чӱзерінҷе олған спорт школазын хыстар командазын чемпионат эстафетазында аралазарға сығарған. Улуғларның марығларына команда сығарылчатханы спорттың тимненіс сині ӧсчеткенін таныхтапча.\\nСФО-ның Ағбанда ирткен марығларында Сибирьнің сигіс регионының 375 спортсмені араласхан. Прай аймах синніг 210 медаль комплекті читірілген. Ин кӧп медаль Новосибирск облазының командазы утхан: 37 алтын, 27 кӱмӱс, 21 хола. Иң кӧп медаль холға кирген Арина Суркова - 10 медальның 8-і - алтын. Александра Сабитованың (Кемеров облазы) - 12 медаль, 3-і - алтын.\\nИреннер аразында Мартин Малютин (Омск облазы) паза Данил Марков (Новосибирск облазы) 5-ер алтын медаль утып алғаннар. Владислав Резниченконың (Омск облазы) 3 алтын медаль.","num_words":418,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.089,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"О премьере спектакля \"Ызых таг\" (Священная гора) в газете \"Хабар\" || Читиген\\nПОЛҒАН НА КІЗЕЕ ПОС ЧИРІ ЫЗЫХ\\nЕвгения КОСТЯКОВАНАҢ Валерий ТОПОЕВ\\nКультура. «Читіген» театр режиссёр Андрей Асочаков турғысхан «Ызых тағ» ойынны пастағызын кӧзітті\\nТеатрлар чайғы тынаға парар алнында, чайаачы сезонын тоозып, чапсых ойыннар турғызадыр. «Читіген» хакас драма паза этническай кӧглер театры «Ызых тағ» наа ойынны чонға кӧзітті. Пу ойында тӧрт актер араласча. Андруйны Ильбекхан Асочаков ойнапча, Валерні - Хакасияның чон артизі Валерий Топоев, Майраны - Евгения Костякова, кинекті - Валерий Боргояков.\\nСпектакльның адалчатханын алза, пастағызынаңох хайдағ ызых тағдаңар чоох парчатханын піліп аларың килче. Хакасияда ызых тағлар кӧп. Пу ойында Ӱӱ тағдаңар чоох парча. Пістің матырлар аның тӧзінде тоғасчалар.\\nТигірдең киикчіннер табызы истілче. Соох танға хазыңдағы чаламалар хыймырасчалар. «Районный сад» пазылған тохтағда соохха тооп париған чалғыс Андруй аар-пеер пастыр чӧрче, машиналар даа тохтабинча. Андада ол Худайзар айланча. Худай аны исче. Ирен, ылғап ала, ағаа кӧп ниме киректелчеткенін искірче. Худайға, тізең, Андруйның сағыстарын толдырарға маң чоғыл. Че хай пірее сурыныстарын толдырча: пір айах чарба ӱгре, халас, палых ӱзӱргені, аймах чиис...\\n- Хайдағ синде пыро? - сурған Худай.\\n- Чир ӱстӱне тӧреен ӱчӱн...\\nМында режиссер нимее кізі чир ӱстӱне тӧріпчеткеннеңер сурығ турғысча. «Кем-де азыранар ӱчӱн чуртапча, кем-де чуртир ӱчӱн азыранча» тіп чоох пар. Мындағ оңдайнаң чуртапчатхан кізі малға даа айлан парар. «Ызых тағ» хомзыныстығ, олох туста кӱлкістіг ойында Андруйнаң Валер удаа тартыс сыхчалар. Мындағ оңдайда олар адайнаң хоосха чіли чуртапчалар тиирге чарир. Андруйнаң Валер чолзар машиналардаң тасталған тимір ахчаларны теер чӧрчелер, хайдағ-да оох ахчаҷахты пылас сыхчалар. Анаң пазох пірсі лупалығ, ікінҷізі тимір тілеҷең тирігліг ахча кӧрглеп сыхчалар.\\n- Ноға пу тағ хыринда ахча, чиис, тамкы тастапчалар? - сурча пірсі.\\n- Тағ ээлеріне, Худай-абаҷахха... Кӧп кізі тағның ызых кӱзіне киртінче.\\nСоонаң пу ікӧлеңе чир чидіспин сыхча. Олар, чол ортызынзар ағас салып, хырығ ит салчалар. Андруй, ағасты алтап парыбызып, Валерге сала атырт салбинча. Мында ідӧк экология сурии кӧдірілче: тиксі чирібісті сиденнеп салғабыс. Хазалҷых эмектерні чох идіп, хайда даа чӧрерге чарирҷых. Чирібіс, тіріг полған полза, пісті хаҷанох чох ит саларҷых.\\nМайра, чиит ипчі, ниик чуртасха тартыл парыбысхан. Аннаңар ол пос чуртаснаң чуртапча. Андағ ипчі тохтағда кӧріне тӱскенде, иреннер сала маңзыри хыр ӱстӱнзер сыға халчалар. Валер «Худай сілепеліг», Андруй «Айна мӱӱзі пӧріктіг» ол ипчіні ӱгрет салыбызарға сағыныбысчалар. Актерларның піди чӱленгені чуртастың ікі сарин кӧзіткені полча тіп сағынчам. Майраа даа позының чуртазынаңар пасха кізее чоохтирға, Худай алнында азынарға сидік. Пос чуртас чир ӱстӱнде пар ни? Чиитте кізі ниик сағыстығ поладыр, аннаңар пос чуртас пар тіп киртінче. Че андағ чуртас чоғыл, саңай пос чуртас сын чирде ле, неке. Сынап пу чирдегі чазыхтар чох полған полза.\\n«Ызых тағ» спектакльда актерлар чахсы ойнапчалар. Кинек кізі, тізең, харах оды паза чооғы чох сценазар сыхча. Ол, тӱӱрні саап, ідӧк ипти чіде халча. Тағ ээзі алай кем ол полған? Андруй, Валер паза Майра матап чочынчалар.\\nОйындағы полған на матыр пу чуртаста чалғыс кізее ле тӧӧй. Оларның чуртазы чахсы саринзар алыспинча, таңдағы кӱнге ізеніс пирбинче. Тохтағда чуртапчатхан кізінің чуртазы тохтап парғанға тӧӧй.\\nССылка на сайт газеты \"Хабар\": http:\/\/khakaschiry.ru\/news\/detail.php?ID=5897","num_words":462,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.126,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"САҒЫСТА ЧАХСЫ ЛА КӰННЕР ХАЛЗЫН\\nЧыл салтарлары. Алыптығ нымах чылы, хакас чонның съезді, Хакас Республикаа - 30 чыл, Хазна Думазынзар табығлар, нацпроекттер паза ковид - хайдағ полған Хакасияа 2021 чыл?\\nАлнындағы чыл, коронавирус чуғынңах ағырығ чапчаң тарапчатханы хоостыра, кізілернің чуртас оңдайын пілдірте алыстырыбысхан: хатығластар, ырахтын ӱгренері паза тоғынары, маскалығ чӧрері. Анымҷохтасчатхан 2021 чыл ӧӧнінде пуох ағырығнаң палғалыстығ полды. Чабал ағырығ тарааны чонны ікі чарыбысхан тиирге чарир - вакцина ӱчӱн полчатханнарға паза аннаң (аны турғыстырарға кӱстепчеткен оңдайнаң) тоғырларға. Полған на кізінің пос кӧрізі, анзынаң талас полбассың. Мин сағынчам, мында истерге кирек имҷілерні, интернет пастыра пасчатхан «дивандағы специалисттерні» нимес. Пу ағырығ кізі чуртазына сын хорғыс ағылча нооза. Туған-чағыннар, таныстар, хада тоғынчатхан арғыстар - нинҷе кізіні апарыбысты пу чабал ағырығ...\\nCOVID-19 тиксі тилекейдегі хазналарның экономиказына теелген, Россия даа кризистең оортах пол полбаан - паалар, инфляция ӧскен паза ам даа ӧсче. Че ағырығ хайынчатса даа, чуртас тохтабинча.\\nРоссияда 2021 чыл Наука паза технологиялар чылы полып ирткен. Республикада пу чылға чарыдылған мероприятиелер ас полбаан: алғым наука чыылығлары, конференциялары, марығлары. Че Хакасияа ол ідӧк Хакас чонның алыптығ нымаа чылы полған. Республика пазы Валентин Коновалов мындағ чарадығ алғаны, чазырбин чоохтаза, ӧріндірче: 2020 чыл Хакас тілі чылы полған, 2021 чыл - Алыптығ нымах чылы. Ӱлгӱ саринаң хакас чонына хайығ салылбинча тіп полбассың.\\nХакас чонның алыптығ нымаа чылы, тізең, чыл пасталчатханда, 28 январьда, С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде пайрамни азылған. Алыптығ нымах чылына чарыдылған кӧп аймах-пасха мероприятие ирткен, че, хомзынысха, пазох ла пандемия сылтаанда кӧп чон араласханы чох паза онлайн-режимде (Хакас чонның алыптығ нымаа чылының тиксі салтарларынаңар алынҷа материал сығар. - Ред.).\\nЧасхы хакас чонның 14-ҷі съезді ирткенінең танығлығ полған. Пис чыл пазынаң иртірілчеткен улуғ чыылығ 15 апрельде С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде ирткен. Делегаттар пу съездте хакас тілін хайраллир паза тилідер, хакас чииттерге вузтарда ӱгредіг орыннарын пирер, тоғыс табар сурығларны паза экологиянаң палғалыстығ сидіксіністерні кӧдіргеннер. Прай кӧдірілген сурығлар съездтің резолюциязынзар кирілген. Республиканың Улуғлар чӧбі пу сурығҷа Хакасия правительствозынаң тоғыс апарған, салтарында ол резолюцияны толдырҷаң мероприятиелер планы («чол картазы») чарадыға алылған.\\nӰлгӱ саринаң хакас тіліне алынҷа хайығ салылчатханын таныхтирға кирек. Пӱӱл кӱскӱзін республикада 2022 - 2027 чылларға хакас тілін хайраллирынҷа паза тилідерінҷе хазна программазы алыл парған. Программа тӧстирінҷе пастағнаң Хакасия пазы Валентин Коновалов сыххан. Мындағ алынҷа программа республикада пастағызын на алылды, мының алнында хакас тілінең палғалыстығ мероприятиелер «Регион политиказы», «Ӱгредіг тилізі», «Культура» хазна программалары хоостыра иртірілңеңнер.\\nПаза Хакасияда ікінҷі чылы пастағы классха парчатханнар аразында хакас тілін иң чахсы пілчеткенінҷе республика марии иртірілген. Пӱӱл марығның 100 чиңісчізіне 15-ер муң салковай читірілген. Пу марығ кемні-де ӧріндірче, кемні-де хомзындырча. Хайзы-да тіпче: «Тӧреен тілні ӱгренчеткені ӱчӱн хайди ахча алар?»\\nЧайғыны тиксі алза, республикаа ол амыр ирткен - чуғынҷах ағырығ тарапчатса даа, чон тоғынған, тынанған паза чуртасха ӧрінген.\\nЧайғының иң танығлығ кӱні - 3 июль. Пу кӱнде Хакас Республикаа 30 чыл толған. Хакасия, Россияның пос алынҷа субъекті полып, мынҷа тус чуртап салды, Хызылчар крайынаң позып алған соонаң. Мының алнында республика пайрамы алғым таныхталңаң полза, пӱӱл чуғынҷах ағырығ харығ пол парған. Чон Тун пайрам иртерін тың сағаан, пастап ол иртер тіп чарлалған. Че анаң, ковид тарааны ӧс сыхханда, ӱлгӱлер ӱлӱкӱнні иртірбеске чарадығ алғаннар. Хомзыныстығ, че кізі хазии артых ла.\\nРеспублика пайрамына чарыдылған кӧп аймах-пасха мероприятие, тізең, алғым полбаза даа, че ирткен. Олардаңар пістің газетада прай пазылған, хати чоохтирға кирек чоғыл, неке. Пір улуғ мероприятие, сала соонаң даа полза (август соонзар), ирткен - Ағбанның Пастағы май ачығында опера чылтыстары араласханынаң пайрамнығ концерт. Пу концертті республика чуртағңыларына ідӧк кӧні эфирҷе кӧріп аларға оңдай пирілген.\\nКӱскӱ улуғ табығлар ирткенінең танығлығ полған - Россияның Хазна Думазынзар. Пу табығлар хайди-да хынығ ирткен. Чыл пасталғандох, Хазна Думазы депутадына Асхыс аймаа пазы Абрек Челтыгмашевті худалааннар, ол даа тоғырланмаан. Ағаа хоза, хакас чонның съездінде Хазна Думазынзар табығларда аның кандидатуразына хабазардаңар хыйғылар искірілген.\\nЧе анаң кинетін, тигірдең ылачын чіли, наа кандидат сығыс килген - Сергей Сокол. Хакас кандидадыбыс чи? Пастап ӧкпеленген, партиядаң нимес, табығларға пос посты сығарған кандидат чіли сығар полған. Че анаң пола-пола наа кандидаттың с��ринда пол парған. Ниме полған ол? Ӧӧртін тӱзірілген сурыныс (чахығ)? Алай ол позы андағ чарадығ алған?\\nЧе, хайди даа полза, табығлар олаңай иртпеен. Пістің 35 № пір мандаттығ Хакас табығ округынҷа ол кӱрезігде 10 кандидат араласхан. Ӧӧн кӱрезіг «Единая Россия» партияның кандидады Сергей Соколның паза орындағы кӱстер сығарған, КПРФ кандидады Валерий Старостиннің аразында парған.\\nТаныхтирға кирек, пу кӱрезігде пос посты сығарған кандидат Евгений Челтыгмашев партия кандидаттарынаң пір дее халбаан - ӧткін хайынып, табығҷыларны позының саринзар тартхан.\\nІди ӱлгӱ партиязы кандидадынаң тиңе кӱресчең ікі кандидат полған - Валерий Старостин паза Евгений Челтыгмашев. Олар Хакасия чуртағҷыларына таныс политиктер, ікізі Ӧӧркі Чӧп депутады. Евгений Челтыгмашев - ідӧк хакас фамилиялығ чалғыс кандидат. Че, іди дее полза, олар пасха чирдең килген Сергей Соколны ас полбааннар. Ӱн пиріс салтарларынӌа, табығчыларның 28,97 %-і ағаа ӱнін пирген. Орындағы кандидаттар, Валерий Старостин (22,51 %) паза Евгений Челтыгмашев (16,83 %), соонда халғаннар.\\n2021 чыл тооза республикада нацпроекттерні чуртасха кирерінӌе тоғыстар ӧткін апарылған. Кӧзідімге, «Ӱгредіг» нацпроектче Хакасияда пӱӱл 3 школа (Ағбан городта -1 муң орынға 31 № школа, Чапаев паза Наа чир аалларда) паза 3 олған сады (Калинин, Пилтір аалларда, Асхыс станциязында) пӱдіріл парған.\\nКӧп школада тыхтағ тоғыстары апарылған, кирек ниме-ноо алылған. Ідӧк нацпроектче Хакасияда 13 «Ӧзіс кіні» азылған, 18 школа автобузы алылған. Наа автотранспорт республика аймахтары аразында ӱлестірілген.\\n«Хазых хайраллиры» нацпроектче ідӧк кӧп пӱдіріг апарылған. Чыл пасталчатханда Ағбан пилтірі аймаандағы Зеленай аалда наа имнег амбулаториязы азылған, Орджоникидзе аймаандағы Хуйулығ хайа аалда - наа ФАП. Мартта Хубачарда аймахтың поликлиниказы азылған. Имнег туразын 2008 чылдох пӱдірерге пӧгінгеннер, че пӱдіріг 2011 чылда ла пасталған, ам хайди полза тимге сығарып алғаннар. Пӱдірігні тоозарына кирек ахчаның ӧӧн чардығы -190,6 миллион салковай - республика бюджедінең 2019 чылда Хакасия пазының чахиинӌа позыдылған. Ноябрьда ідӧк Ағбан пилтірі аймаандағы Московскай аалда наа имнег амбулаториязы азылған.\\nРеспубликаның радиология корпузының пӱдірии тоозылча. Ол план хоостыра пу чыл тоозылчатса тимге сығарға кирек. Аның паазы -1 миллиард артиинаң салковай. 2022 чылның пастағы кварталында, лицензия алған соонаң, учреждение пастағы пациенттерні алар тіп кӧрілче.\\nРоссия правительствозының чарадиинӌа республиканың имнег учреждениелеріне - участковай имӌілерні, соона салдырбас имнег полызиин пирӌең паза ковиднең тоғынӌаң бригадаларны тарт чӧреріне - 21 ниик автомобиль читірілген. Оларны аларына 12 миллион салковай федеральнай ахча хорадылған. Ідӧк «Хазых хайраллиры» нацпроектче Хакасияа 39 ниик автомобиль пирілген, олар республиканың 14 имнег учреждениезі аразында ӱлестірілген. Транспортты аларына 27,3 миллион салковай хорадылған - 26,7 миллион салковай федеральнай бюджеттең, 600 муң салковай республика бюджедінең.\\nАннаң пасха, Хакасияның имнег тураларында тиксі тыхтағ тоғыстары апарылған, наа имнег оборудованиезі алылған.\\n«Культура» нацпроектче ас нимес тоғыс иділгенін таныхтирға кирек. Алтай, Пии, Орджоникидзе, Шира паза Ағбан пилтірі аймахтарындағы культура тураларында тиксі тыхтағ тоғыстары толдырылған. Боград аймаандағы Знаменка аалда культура туразында тыхтағ тоозыл парир. Ол тоғыстарға 36 миллион салковай позыдылған.\\nІдӧк нацпроект хоостыра пӱӱл 20,8 миллион салковайға тӧрт кӧс чӧрҷең кӧп функциялығ культура кіні алылған: Асхыс, Ағбан пилтірі, Боград паза Шира аймахтарына. Автоклубтар прай кирек обору-дованиеліг, сценалығ, оларның полызиинаң республиканың иң ыраххы аалларында даа концерттер кӧзідерге чарир.\\nАннаң пасха, Ағбандағы 2 № паза Асхыстағы чайаачы олған школаларында тиксі тыхтағ иртірілген. Тоғыстарның тиксі паазы - 1,6 миллион салковай.\\nХакасияның культура министерствозы национальнай проекттің таллағ марығларында ӧткін араласчаттыр. Министерство искіриинең, 2022 чылда нацпроектче Таштып аймаандағы Ибіг аалда паза Алтай аймаандағы Алтай аалда культура туралары пӱдірілері кӧрілче.\\nПаза республика аал хониинда чахсы чидіглерге читкенін таныхтирға кирек. Аал хонииндағылар пӱӱл хомай нимес урожай чыып алғаннар. Азынада сананыстардаң, Хакасияда пуғдай 81,9 муң тонна чыылған, сула - 59 муң тонна, кӧче - 7,4 муң тонна, гречиха - 6,2 муң тонна, рапс - 9,8 муң тонна. Мал ӧскірерінде ӱлгӱ аал хонииндағыларға аймах субсидияларнаң, гранттарнаң полысча. 2021 чылда нацпро-ект паза республиканың хазна программалары хоостыра пирілген хабазығның тиксі сині 123 миллион салковайға читтір.\\nРеспубликаның халых-политика чуртазын алза, Хазна Думазынзар ирткен табығларны санабаза, пӱӱл ол амыр ирткен тиирге чарир. Ӧӧркі Чӧптің декабрьдағы сессиязында республиканың килер чылға бюджеді дее хырыс-табыс чох алыл парған.\\nМындағ полған піснең анымӌохтасчатхан 2021 чыл. Пілдістіг, полған на кізее ол аймах сарилығ полған: кемге-де часкалығ, кемге-де чобағлығ, кемге-де ӧріністіг, кемге-де хомзыныстығ. Че хайди сарнапча ырӌы Олег Газманов: «Мин пӱлес кӱннерні ӱлӱске айландырчам, мин айас кӱннерні позыма артысчам». Піс тее хомайны соона артызалар, сағызыбыста чахсы ла кӱннер халзын.\\nЧағдапчатхан Наа чылнаң, аарлығ хығырығчылар! Килчеткен чыл сірерге ӧрініс ле ағылзын, часкалығ, чахсы чуртастығ паза иң ӧӧні - пик хазыхтығ полыңар!","num_words":1207,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.123,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЖКХ сурии. Ирткен чылда Хакасияның пазы Валентин Коновалов муниципалитеттерге ЖКХ предприятиелерін муниципаль��ай казеннайларға айлаңдырарға чахығ пирген. Амды ЖКХ реформазы хайди иртірілчеткенін піліп алар ӱчӱн, Хакасияның пӱдіріг паза чурт-коммунальнай хоных министрі Сергей Новиковнаң чоохтазып алғам\\n-\\tСергей Николаевич, чурт-коммунальнай хоныхта реформа иртірерінің ӧӧн пӧгіннері хайдағ?\\n-\\tПістің ӧӧн пӧгінібіс - отрасльны маңнаныстығ идері. Анда банкрот полбинчатхан, улуғ нимес парыс ағылчатхан предприятиелер тоғынарға кирек. Ноға улуғ нимес парыстығ? Ол предприятиелер чонға полызығ пирчелер. Оларның парызы улуғ полғаны чон артых ахча тӧлепчеткеннеңер чоохтапча. Хакасияның тарифтерҷе паза энергетикаҷа хазна комитеді анзын сыныхтағда тутча. Тариф алылза, андар сынында кӧрілчеткен хорадығлар кирілче: чал ахчазы, хара тас паза чарытхы ӱзӱрлеп хорадылғаны паза пасхазы даа. Хорадығлар пічікте пазыл парарға кирек. Оларны хоостыра тариф тӧстелче. Предприятиелер, ол тарифтерні алып, чонға чурт-коммунальнай полызиин пирчелер. Полызығлар чахсы читірілер ӱчӱн, отрасльны наачылирға кирек. Пілдістіг, ирткен чылларда чурт-коммунальнай хоных отрасльына ахча асхынах пирілген. Трубалар, котельнайлар иргілен парғаннар.\\nАмды пу сидіксіністер чыыл парғаннар, аннаңар саайлар пол парчалар.\\nАмды улуғ пӧгіннер - отрасльны піріктірері. Пу кӱннерде Хакасия пазының пастағы орынҷызы Николай Миронов Шира аймаандағы чурт-коммунальнай хоныхты сыныхтирынча комиссия чыылиин иртірген.\\nПіс организацияларны піріктірерге чӧп пирчебіс. Анзы компанияларға, ахча ӱзӱрлеп, маңнаныстығ тоғынарға оңдай пирер. Амды пу кӧстегҷе тоғыс апарылча.\\n-\\tХайдағ муниципальнай пӱдістерде ЖКХ реформазын иртірерінӌе тоғыс маңнаныстығ парча. Хайзында сӧӧ тартылча паза хайдағ сылтағнаң?\\n-\\tАғбан пилтірі аймаа прайзының алнында. Анда, чурт-коммунальнай полызиин пирчеткен читі предприятие піріктіріліп, аймах синіндегі муниципальнай казённай предприятие тӧстелген, хайзын улуғ хайығда тутчабыс. Аның тоғызы ӧтіре кӧрінче: чал ахчазының сині, хара тасха, чарытхаа хорадығлары, тарифтерні хайди арачылапчатханы. Предприятиенің паза аймах пазының тоғызы толдыразынаң кӧрінче. Хакасияның пӱдіріг паза ЖКХ министерствозы аның кураторы полча. Алтай аймааның предприятиелері ідӧк чахсы тоғынчалар.\\nАсхыс аймаа пу киректе соона халған. 2019 чылда хысхы тусха тимненеріне Асхыс аймаана ла (Асхыс аалға) 44 миллион салковай пирілген. Че, іди дее полза, Асхыстағы котельнайның тоғызы ӱр нимеске турыбысхан. Пу чағынғы чылларда котельнайларны чабарынҷа проект тимнирбіс. Чарытхыдаң тоғынчатханнарны чаап, хара тастаң тоғынчатхан котельнайлар азарбыс. Мында улуғ тоғыс толдырыбызарға кирек. Пу хорадығларға ахча позыдылғанох.\\nШира аймаанда хара тасты котельнайларзар тартар хорадығлар пӧзік. Пір тонна хара тасты пір километр тартарының паазы 4 салковайдаң аспасха кирек.\\nШирада пу хорадығлар асча. Пасха аймахтарда пу сурығ пӧгіл парған. Чылығ пирчең тус тоозыл парза, хара тас тартарынҷа хорадығларға нинче ахча ӱзӱрлеп аларға киліскенін санирбыс. Че піреезі алызығларға хынминча. «Піс мының алнында хайди-да тоғынғабыс», - тіпчелер. Анаң, банкрот полып, наа предприятие тӧстелче. Кізілер, тізең, анзына хынминчалар.Предприятиелер чахсы паза ӱр тоғынарға киректер. Піске наа оңдайнаң тоғынарға кирек.\\n-\\tХакасияда чурт-коммунальнай полызиин пирчеткен нинҷе предприятие муниципальнай казеннайға айлан парған?\\n-\\t2019 чылда пістің республикада 11 предприятие муниципальнай казённайға айлан парған алай хатап тӧстелген. Ол предприятиее ахча чидіспинчетсе, республика хабазығ пирче. Піс олар ахчаларын хайди хоратчатханнарын сыныхтағда тутчабыс.\\n-\\tМуниципальнай пӱдістер ЖКХ реформазын иртірерін сӧӧ тартханы нимее ағылар?\\n-\\tОл аймахтар соона халарлар. Пасхазы, алнынзар парып, чахсы тарифтерні арачылап, отрасльны нааҷылир. Чуртағҷылар турыстығ коммунальнай полызығларны аларлар. Чылығ паза суғ чахсы читірілер.\\nСоона халғаннары ахча асхынах алар. Чуртағҷылар муниципалитеттер устағ-пастаа хайди тоғынчатханын сизінчелер. Піс прайзына полыс пирерге кӱстенчебіс. Муниципальнай пӱдістер объекттерні нааҷылирға, тӧстирге киректер.\\n-\\tХайдағ город-аалларда коммунальнай саайлар иң удаа пол парча паза хайдағ сылтағнаң? Пу сурығ хайди пӧгілче?\\n-\\tТың иргілен парған котельнайлығ паза сетьтіг город-аалларда саайлар удаа полча. Оларның санында Харатас город, Сибирьдегі генерирующай компания чылығ пирҷең тусха тимненерінҷе илееде тоғыс ит салған даа полза.\\nШира аймаанда Жемчужнай аалда суғ проводы сайбалған. Анда суғ пирері тохтадылза, котельнай тоғызы тохтадылча. Система іди пӱдірілген. Пу ағырсымнығ сурығны Хакасия пазынаң ӱзӱргебіс. Суғ пирҷең проводтың 800 метр участогын алыстырарға килізер.\\n-\\tЧурт-коммунальнай хоныхтың сидіксіністері сетьтер иргілен парғанынаң паза предприятиелернің читіре алылбинчатхан парыстарынаң палғалыстығ. Пу кӧстеглерӌе ахча пирері кӧрілген ме?\\n-\\tСананыстар хоостыра, Хакасияда чылығ пирчең сетьтернің, котельнайлар оборудованиезінің, суғ пирҷең, суғ ағысчаң системаның 60 %-i иргілен парған. Амды федеральнай синде пу киректерге хабасчаң программа тимнелче. Піс федеральнай полызығ сағыпчабыс.\\nПу кӧстеглерге ахча сині ӧс парған, че мындағ чарадығны алар ӱчӱн, піске кӧп тоғынарға киліскен. 2020 чылда читіре алылбинчатхан парыстарча ЖКХ предприятиелеріне улуғ хабазығ кӧріл парған. Пӱӱл предприятиелернің читіре алылбинчатхан парыстарына 300 миллион салковай читірілер. Чарытхы, суғ паза чылығ пирчеткен предприятиелерге чарғы чарадии хоостыра Хакасияның финанстар министерствозы 2017 - 2019 чыллар ӱчӱн 700 миллион салковай тӧлеп салар.\\nПӱӱл ікі проектке федеральнай ахча пирілер. Пастағызы - ол Ағбаннаң Алтай аймаандағы Кӧк хайа аалзар 6 километр чылығ пирҷең трасса тартарына. Амғы туста Сибирьдегі генерирующай компаниянаң хада проектнең айғасчабыс. Ол улуғ проекттің паазы - 140 миллион салковай.\\nІкінҷі проект - Харатас городта чылығ пирчең сетьті алыстырары, хайзына тиксі 485 миллион салковай хорадылар. Пӱӱл чайғызын пу улуғ тоғысты узарадарбыс. Пу ікі проектке федеральнай бюджеттең 300 миллионҷа салковай пирілер.\\nПасха даа город-аалларның чурт-коммунальнай хониина ахча читірілер. Ол ахча 2020 чылның бюджедінде кӧріл парған. Чылығ пирчең тус тоозылғанҷа, ол ахчаны муниципалитеттерге читірерге кӱстенербіс. Олар, подрядчиктерні ирте таап, сетьтерде паза котельнайларда тыхтағ тоғыстарын майда пастирлар.\\nЧурт-коммунальнай хоных объекттерінің проекттерін тимниріне кӧп ахча позыдылған. Пӱӱл котельнайларның, канализация-арығлааң пӱдіріглернің, суғ пирҷең системаларның проекттерін тимниріне 40 миллионҷа салковай кӧріл парған. 2020 чылда котельнайлар пӱдірии проекттеріне 22 миллион салковай пирілер, канализация-арығлаҷаң станцияларның проекттеріне - 26 миллион салковай, суғ пирҷең системалар пӱдірер паза нааҷылир проекттерге - 28 миллион азыра салковай. Пір чылға пу син ахча уғаа кӧп.","num_words":763,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.123,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПААРСАХ СӦСТІҢ ТУЗАЗЫ\\nИмнег кирее. Ызых поселокта поларға киліскенде, чуртағҷылар, орындағы имҷінең хайди даа тоғазып, аны махтирға сурынғаннар. Анзы тиктең полбиндыр\\nІкі частығ иркеҷегі, пірее хати істін тудынып, орғанзар чадыбысчатханына іҷезі пайаадаң хайығ айландырча. Че оолағазы сағам пір дее нимее хоптанминча, сыңзыбинча. Кӧмес чадып алза, пазох ла ойынға сабыл парыбысча. Істі ағырыбысхан полза, хайди даа чоохтирҷых. Андрюшказы ӧткін хылыхтығ, пірее ниме пол парза, сым одырбинча.\\n-\\tПалам, істің ағырча ба?.. Хайди полыбыстың? - оолағастың хыринда тохтабысты ӱрӱк парған іҷезі.\\nАндрейка тоңхар чадыбысханда, Надежда Викторовна, паза даа ікінҷілебин, оолғыҷаан табырах тонандыр сыххан, амох имҷізер парарбыс теен. Ол, палазын хуҷахтап алып, имнег туразынзар маңзыраан. Анда аны Наталья Байтеева чылығ удурлаан, сах андох ниме пол парғаннаңар сурастыр сыххан. Имҷі кӧрче, паланың сырайы мӧңіссіреп партыр. Анзы тиктең полбас.\\n-\\tПозым даа пілбинчем. Амыр узаан, иртен ипти турып алған. Азыранып алған соонда, істін сыйбап, удаа чадыбысчатханда, пеер ағылдым, - холларын чаза тутхлапча іҷе.\\nИмҷі оолағасты ипти чатырыбысхан, харныҷағын сыйбастырып, хайда ағырчатханнаңар паарсах ӱннең сурастырғлапча. Наталья Александровна олох арада Андрейнің іҷезінең киҷее паза пӱӱн пірее фрукт алай чистек чеен ме тіп сурастырғлирға маңнанча. Надежда Викторовна иңнілерін не хыймырат салған, ікі частығ палаҷах ибде полбинча даа, аар-пеер ле чӱгӱре халча теен.\\nКинетін Андрей хатхырыбысхан. Имҷінің нымзах холлары аның холтых алтын тутхлапчатханда, хылҷығас пілдір парған, неке. Палазы іди хылынчатханы іҷезін ӧріндірген осхас. Сағаа ағырарға чарабас, олған садынзар чӧрерге тимненерге кирек теен. Имҷідең чарадығ алып алтырлар. Надежда Викторовна тоғысха сығарға тимненібістір. Аннаңар оолғыҷағы іди изі чохтанчатханы аны матап сағыссыратча.\\n-\\tАндрюшка, киҷее пірее чистек чеезің ме? Чазырба, мағаа ла ағырин чоохтап пир, - сыбыхтапча Наталья Александровна.\\nХайхастығ кирек, оолағас пазын икібіскен, тиң частығларнаң хада кічиҷегес ранеткалар чеен осхас. Кӧп ниместең. Олар ам даа читіре пыспиндырлар, тың хуйаң пілдіртірлер. Аны истіп алып, ах халаттығ ипчі, аар айланыбызып, кӱлімзіреп салған. Іҷезі, тізең, холларынаң чодаларын сапхлап ала, хайдағ соолғаннар полған, кізі ӱӱҷігінзер кір чӧрчелер тіп, оңнығ ла ӱрӱкпинче.\\n-\\tПіс оғырға кірбеебіс, ууҷа позы чаратхан, - теен оолағас.\\nАмды ипчілер, тыстан полбин, пір тиңе хатхырыбысханнар. Анаң имҷі паланы тонандырыбысхан, іҷезінін холына пирібіскен. Аны хайди имнирдеңер пас сыххан. Надежда Зеленская, Андрейнің іҷезі, ибдегі оңдайларнаң паланы хайди имнирге чарирдаңар сурастырғлапча. Піди сизініп одырза, аның имнер аларға кӧңні тың на чатпинчатхан осхас. Мында сылтағ ахча хорадарда нимес. Оолғыҷағы іди ле тың ағырбинча, азах узында даа иртіріп аларына ізеніс пар. Андағ даа полза, рецептті алып алған.\\n-\\tПіске ӧӧнінде олғаннарнаң паза улуғ частығларнаң айғазарға килісче. Имнег киреене ахча читкіҷе позыдылча, - тоғызынаңар чоохтапча ФАП устағҷызы.\\nНаталья Александровна Байтеева Ызых поселоктағы имнег пӧлиинең тӧрт чыл устапча. Пеер сӧбірезінең хада Казахстаннаң кӧстір. Сах андох тоғыс табылтыр. Орындағы чуртағҷылар аны чылығ удурлаптырлар. Пастап сыныхти кӧр чӧрчеткеннері, позының тоғызына хайди сыданчатханына паалағ пирчеткеннері пілдіртір. Амды прайзы даа чахсы пілче, ағырығлардаң имнер полызиинаң на чазылдырбинчалар, ідӧк чылығ, паарсах хайығ, кирек сӧстер кізілерні табырах азахха турғызып алча. Имҷінің ӱні дее нымзах сыхча, хайдағ даа ағырығ хорғыстығ пілдірбинібісче. Пеер чадап ла чидіп алған кізілер имнег туразынаң ізестіг хаалағнаң сыххлапчалар.\\n-\\tУлуғ частығлар удаа постары постарын хорыхтырып алчалар, хайдағ ла полза ағырығларны сағысха кир сыхчалар. Хаҷан оларнаң ипти чоохтассаң, киртіндіріп алзаң, ағырығлары даа хайдар-да чіде халғанға тӧӧй, -\\tчоохтапча аалдағы имнег пӧлиинің устағҷызы.\\n-\\tАға-ууҷалар полардаң, піс тее іди «ағырыбысчабыс» чи, - чалахай хатхырыбысты ікі частығ оолағастың іҷезі.\\nАнаң пеер килер алнында ла Андрюшказы хайди тың ағырыбысты, Алтай аймааның кініндегі имнег туразынзар чатыр саларлар тіп сағынып ала килгенін чазырбинча. Полған на кізінің, уламох ипчінің, ибде итчең тоғыс кӧп. Паланаң хада имнег туразынзар кір парзала��, табырах сых полбастар, прай нимее хол сабызарға килізер тіп сағынтыр. Амды, Наталья Александровнанаң тоғазып, чоохтазып алғанда, тасхар кӱн дее чарых чарыпчатханға тӧӧй пілдірібістір.\\n-\\tСірер миннең хада тоғынчатхан медсестранаң тоғасхан ползар, аны уламох тың махтирҷыхсар. Мына кем сын имҷі поларға кирек, - медсестра полчатхан Ольга Петровна Дудникованы махтапча ФАП устағҷызы.\\nАның полысчызы чайғыдағы тынағда. Имнег туразында ол 25 чыл артиинаң тоғын салтыр. Аалда улуғ аарласнаң тузаланчатхан осхас. Палалар даа, улуғ частығлар даа ағаа укол турғыстырарға хорыхпинчатхан одырлар. Ідӧк прайзын чалахай кӱлімзіреснең, паарсах сӧстернең аптап алчатханын таныхтапчалар.","num_words":611,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.129,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТИЛІС ЧОЛЫНДАҒЫ ІЗЕСТІГ ХААЛАҒЛАР\\nРЕСПУБЛИКАНЫҢ ХОЛЫНА «АҒБАН» АЭРОПОРТ ПИРІЛГЕННЕҢ ПИС ЧЫЛ ИРТ ПАРДЫ. ПУ ТУС АРАЗЫНА АНЫҢ ТИЛІЗІНЕ УЛУҒ ХАЙЫҒ САЛЫЛДЫ. ХАКАСИЯ АНЫ СЫНЫНДА УҒАА ААРЛАПЧА, ИҢ ПАСТАҒЫЗЫН, ЧАЛҒЫС КИИ ХААЛХАЗЫ ПОЛЧАТХАН ӰЧӰН. ЧОЛЛАР ХАЙДАҒ ДАА ЧАХСЫ ПОЛЗЫН, НИИККЕ ЧӦРҶЕҢ МАШИНАЛАР НИНҶЕ ДЕЕ ЧАХСЫЛАНДЫРЫЛЗЫН, ТИМІР ЧОЛ ТРАНСПОРТЫНДА ХАЙДАҒ ДАА ИСТІГ ОҢДАЙЛАР ТӦСТЕЛЗІН, ЧЕ ТУС ПӰӰН ААРЛЫҒ ЛА, АННАҢАР КІЗІЛЕР ПІР ОРЫННАҢ ПАСХА ОРЫНЗАР ТАБЫРАХ ЧИДІП АЛАРЫНА ТЫҢ ХАЙЧАЛАР. АНДАҒ ОҢДАЙ КИИ ЛЕ ТРАНСПОРТЫНЫҢ ПАР, ХАКАСИЯНЫҢ, ТУВАНЫҢ ПАЗА ХЫЗЫЛЧАР КРАЙЫНЫҢ ӰСТӰНЗАРХЫ АЙМАХТАРЫНА ОЛ ОҢДАЙНЫ «АҒБАН» АЭРОПОРТ ПИРЧЕ.\\n2014 ЧЫЛДА «АҒБАН» АЭРОПОРТ «СНГ ХАЗНАЛАРЫНЫҢ ИҢ ТӰЗІМНІГ ТИЛІПЧЕТКЕН АЭРОПОРТ» АТХА («АЭРОПОРТТАР АССОЦИАЦИЯЗЫ» ИРТІРЧЕ) ТУРЫСХАН. 2015 ЧЫЛДА «РОССИЯНЫҢ КИИ ХААЛХАЛАРЫ» ПРЕМИЯДА АЭРОПОРТ «ИҢ АРТЫХ АЭРОПОРТ-2015» (ЧЫЛДА 500 МУҢНАҢ АСХЫНАХ ПАССАЖИРЛІГ) НОМИНАЦИЯДА ІКІНҶІ ОРЫНҒА ТУРЫСХАН. ПРЕМИЯНЫ ГРАЖДАНСКАЙ АВИАЦИЯНЫҢ НАЦИОНАПЬНАЙ КӦЗӀДИИ NAIS ПАЗА AVIA.RU ПОРТАЛ ИРТІРЧЕЛЕР.\\nПӰӰН ПІС АНЫҢ ТИЛІС ЧОЛЫНАҢАР, ПӰӰНГІ ПАЗА ТАҢДАҒЫ ЧУРТАЗЫНАҢАР ЧООХТАСЧАБЫС «АҒБАН» АЭРОПОРТ» ОАО-ның ӦӦН ДИРЕКТОРЫ АЛЕКСАНДР ПОПОВНАҢ.\\n-\\tАлександр Владимирович, пӱӱнгі аэропорт 2012 чылдағы аэропорттаң нименең пасхалалча?\\n-\\t2012 чылда пістің предприятиенің чуртазында уғаа танығлығ кирек пол парған, хайзы аның аннаң андархы чуртазын пӱкӱлее алыстырыбысхан. Ол туста аэропорт ахчадаң хызылчатхан, че аның иң сидік сурии сертификат чох халары полған. Сертификат - ол хайдағ даа аэропорттың ӧӧн пічии, хайзы ағаа тоғынарға чаратча. Читпестер кӧп полған, аннаңар ӧӧн сыныхтағҷылар, ол санда Ространснадзор, пу сурығны турғысханнар. 2011 чылда аэропорт федеральнай собственностьтаң республикаа пирілген. 2012 чылда Хакасияның пазы Виктор Зимин позы араласханы паза республиканың транспорт паза чол хонии министерствозының кӱстенізі сылтаанда, аэропорт, ӧӧн читпестерні чох идіп, сертификадын хайраллап халған.\\nОлох чыл аэропорт федераль��ай программаа кирілген, хайзының сылтаанҷа пӱӱнгі кӱнге теере аэропортта нааҷылағ тоғыстары парча. Федеральнай бюджет полызиинаң «Ағбан» аэропорттың инфраструктуразы нааҷылалған: кӧдірілҷең-одырҷаң чол, перрон, ибіркі сиден, суғны сығарҷаң система, чарытхынаң искіріг пирҷең оборудование. Аэропорттың позының тузаланған суғны арығлаҷаң орны паза наа саай-арачылағ станциязы пӱдірілген. Пӱӱнгі кӱнге теере тоғыстар толдырылча, нааҷылалған пӱдіріглер тузаланысха кирілчелер. Халғанҷы пӱдіріг - ол ибіркі сиден, хайзы пӱӱл тузаланысха иң пурун кирілер сағынчам. Наа сиден иргі бетон сиден орнына пӱдірілген, ол сигнализациялығ полар, аннаңар безопасность службазының тоғызын нииктир.\\nПаза 2012 чылда аэропортта ортымах чал ахчазы 7-8 муң салковай полған. Аны отрасльдағы ортымах чал ахчазынаң тиңнестірерге киректелген. Хакасия пазының чахии хоостыра техническай специальностьтығ тоғынҷыларға чал ахчазы ікі хати ӧскірілген. Андағ оңдайнаң 2012 чылда аэропорттың чуртазында ӧӧн алызығлар пасталған.\\n-\\tЧе аэропортта пасха даа тоғыстар толдырылча, оларны иртірерге хайдаң кӱс таапчазар?\\n-\\tСынап таа, инфраструктураны нааҷылиры ӧӧн пӧгін полған. Ікінҷі сидік сурығ - 1987 - 1990 чыллардох сығарылған техника. Ол прай саринаң иргілен парған. Кии транспортынаң хорғыс чох тоғынар ӱчӱн, аны табырах алыстырарға киректелген. Техника аарлыға турча. Кӧзідімге, самолётха пусталарға пирбинчеткен машина, деайсер, 18 - 20 миллион салковай турған. 2013 чылда аэропорттың техниказын нааҷылирына паза пасха тоғыстарны толдырарына республика программазы чуртасха киріліп пастаан. Аэропорттың ӧӧн тӧстегҷізі - Хакас Республика - наа техника аларына паза лизинг тӧлеглеріне субсидия пирче. Ол программа хоостыра предприятие сигіс техника алып алған: деайсер, кӧдірілҷең-одырҷаң чолны арығлаҷаң техника, автобус, аэродром машиназы, трактор, ікі наа трап. Техниканы аларына 2013 - 2016 чылларда республика бюджедінең 45 миллион 669 муң салковай пирілген.\\nОлох программаҷа аэровокзалның тасты иптелген. Чоохтирға кирек, амды ол тастынаң на иптіг кӧрінминче, ідӧк піс аэровокзалны чылығлирынҷа тоғыстар апарғабыс. Пис чыл мының алында хысхызын уғаа соох полҷаң, пӱӱнгі кӱнде аның істінде чылығ. Пу тоғысха республика бюджедінең 25 миллион салковай пирілген.\\n2016 чылда піс аэровокзал алнындағы чирні иптирінҷе тоғыстарны пастабысхабыс. Пу тоғысха ӧӧн хабазығ, 500 муң салковай, республика бюджедінеңӧк пирілген. Пу часхызын аның кӧрімі пілдірте алыс парар: анда амғы тусха килістіре, тынанарға истіг, ӧзімнерге пай орын тимнелче, чарытхы алыстырылча, ниикке чӧрҷең машиналарны турғысчаң орын алғыдылча.\\nФедеральнай даа, республика даа программаларынҷа тоғыстарны толдырарына предприятие позының ахчазын хосча, ол ӧӧн кирексіністернің пірсі.\\n-\\tЧе сірер хосчатхан ахча оларнинаң асхынах полар?\\n-\\tАсхынах, олох туста піс позыбыс тоғынып алған ахчаа пасха тоғыстарны толдырчабыс. Кӧзідімге, туалеггерні аларбыс. Сағынчам, сірер миннең чаразарзар, пу орын хайдағ даа аэропорттың омазы. Піс оларны нааҷылап салғабыс. Ідӧк кафе, кассалар нааҷылалған. ФАП-та алызығлар пар, палалығ пассажирлерге алынҷа пӧлік ідӧк иптелген. Уйан хазыхтығ пассажирлерге улуғ хайығ айландырылча, уламох пас чӧр полбинчатханнарға. Оларға прай даа орыннарда ӧнетін оңдайлар тӧстелген. Оларны аэровокзал істінҷе ал чӧрерге ӧнетін техника алылған. Піс учухчатханнарға рейсті сағыҷаң орынны нааҷылабысхабыс, тоғыстарда Хакасияа килістіре хоостарны алғабыс. Амды пу залда самолётты сағирға даа истіг.\\n-\\tНааҷылағ тоғыстары предприятие тилізіне хайди теелче?\\n-\\tИң пастағызын, аэропортсар кӧрерге дее чапсых пол парғанын таныхтирҷыхпын. Аның наа кӧрімі кӧп пассажирлерні чапсытча. Піс килкім аэропорттарнаң тиңнес полбаспыс, че, андағ даа полза, чорыхха сыхчатханнарға прай саринаң истіг оңдайлар тӧстирге кӱстенчебіс. Пу чылларға оларның саны ікі хати ӧс парған: 80 муңнаң 200 муң кізіні аза халған. Рейстер саны ідӧк хозыл парған: регионнар аразындағы - Иркутсксар, Новосибирсксер, Томсксар паза Хызылчарзар, чоннар аразындағы - Маньчжурия (Хыдат), Анталия (Турция), Бангкок (Таиланд), Вьетнам. Аннаң пасха, Москвазар кӱнде ікі хати самолёт учухча, пірсі - «Аэрофлоттың», ікінҷізі - «S7» авиакомпанияның.\\nХомзынысха, регионнар аразындағы рейстер ӱрегліг саналчалар. Оларны тоғындырарға полысхан федеральнай программа, хайзының сылтаанда 2014-2015 чылларда хонҷых регионнарзар самолёттар учухханнар. Че хазнаның сидіксіністері пу даа программаа теелген, кӧстегліг хабазығ хызырылған. Пӱӱнгі кӱнде Томсксар рейс тоғынча, пасхазы тохтадылған. Июньнаң пасти Новосибирсксер рейс тоғызын хатап пастир. Неделяда тӧрт хати учух турары кӧрілче.\\n-\\tСубсидия пирілгені авиакомпанияларға чахсы хабасхан?\\n-\\tПрограмма пӱӱнгі кӱнде дее тоғынча, че хабазыға пирілчеткен ахча хызырылған, аннаңар ӧӧн хабазығ городтарны палғалыстырчатхан чоллар чох регионнарға пирілче. Хакасияның чахсы чоллар пар, Хызылчар крайынаң, тізең, тимір чол палғалыстырча. Субсидия чох авиакомпаниялар рейске хоратчатхан ахчаны айландыр полбинчалар, толдыра паа турғысса, кізілерге учуғарға тың аарлығ пол парча.\\n-\\tАлександр Владимирович, пӱӱнгі кӱнде аэропортта хайдағ инвестиция тоғыстары толдырылча?\\n-\\tАэровокзалда учух килгеннерге орын нааҷылалча. Предприятие ол тоғысты толдыразынаң пос ахчазына толдырча. Анда чылығ, чарытхы пирҷең сетьтер алыстырылча, кӧрімі ідӧк нааҷылалар, ол Хакасияның сіліг орыннарының сомнарынаң чазалар.\\n-\\tСірер ідӧк чал ахчазына теелгезер. Че 2012 чылда ідӧк тоғынҷыларны хызырарға киліскен. Амды киректер хайди парча?\\n-\\tЧал ахчазы тузында тӧлелче, Россияның істеніс кодексінің прай кирексіністері толдырылча. Тоғынҷылар саны, ��ізең, хозылча. 2012 чылдаң сығара пірее 100 азыра кізее хозыл парған. Ол сығарыс кӧзідіглері ӧсчеткенінең палғалыстығ. Предприятиеде наа пӧліктер азылған, кӧзідімге, кии транспортынаң чирде тоғынҷаң. Пӧлік самолётха суғ урча, самолёт істін арығлапча. Алында пу тоғысты пасха компания апарҷаң. Ідӧк предприятиеде профсоюз тоғын сыххан. Ол тоғынҷыларның даа, устағ-пастағның даа ӧӧн полысчызы полча. Профсоюз полызиинаң тоғынҷылар бассейнзер чӧрчелер, оларға хада тынанҷаң оңдай таапчалар. Мині профсоюз тӧстелгені ӧріндірче.\\n-\\tАлександр Владимирович, сығарыс кӧзідіглері ӧсчеткені предприятиенің парызына паза экономиказына теелчеӧк полар?\\n-\\tПредприятие ӱзінҷі чылы парыстығ тоғынча. Парызыбыс улуғ даа полбаза, ол ӧсче. Ағаа хоза предприятие пос ахчазына пӱдіріглерін паза техниказын тыхтапча. Лизинг тӧлеглерін ідӧк чардыхти чаапча. Тиксі сығарысха предприятие улуғ хайығ салча.\\n-\\tЧағынғы тусха предприятиенің алнында хайдағ пӧгіннер турча?\\n-\\tӦӧн пӧгіннернің пірсі - хырығны иртчең пунктты алғыдары. Піс аны алғыдарынҷа проект тимнеп салғабыс, хайзынаң Хакасияның тиліс чӧбінзер сыххабыс. Тоғыс ӱс чардыхха чарылған: пастап паспорт сыныхтаан иртчең кабиналар санын ӱстең писке теере ӧскірібізербіс, оларның пірсінде пас чӧр полбинчатханнарны иртірҷең оңдайлар тӧстелер. Ікінҷі паза ӱзінҷі чардыхтар пір саңай толдырылар: 2018-2019 чылларда самолётха одырҷаң орынны ікінҷі хадылзар кӧзірербіс. Ӧнетін павильон устағ-пастағ паза аэровокзал тураларының аразында пӱдірілер. Пу алызығларға тиксі 20 миллиард салковай киректелче. Пӱӱнгі кӱнде чоннар аразындағы рейстер пассажирлері тасхар турчалар.\\n-\\t«Ағбан» аэропорт хайдағ поларға кирек?\\n-\\tАэропорт пӱдірілген советтер тузында, андада кӧп кирексіністер, сыныхтағ чох полған, чемоданыңны тудын - пар. Теракттар даа чох полған. Пістің аэропорттың ам даа ӧсчең сині пар, че, андағ даа полза, ол Ағбан город осхас кічіг, че олох туста истіг регион аэропорты поларға кирек, хайда тохтирға даа чапсых полар. Тастын на алыстырыбысхабыс, аалҷыларыбыстың кӧрізі алыс парған, амды аны хайхастығ аэропортха санапчалар. Че піске тохтирға ирте - тиліс чолында ізестіг хаалағларыбысты узарадарбыс.","num_words":1126,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.135,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Кӱн арығ — sostik.info\\nХуйуда чазынып, Ӧӌең Матрның ипчізі Кӱн Арығ халтыр. Кӱн Арығдаң ікіс оолах тӧріптір. Сибічекнең Сибдейек тіп адап салтыр оларны чон.\\nӰр бе, ас па ӧсчелер ол ікі пала. Азах пазып тыығанда, оларға Кӱн Арығ чааӌах ит пирген. Позытхан соған тик парбинча пу палаларның.\\nІӌелері, палаларын аңнап ӱдесчетсе, чахығ пирче: Орайларым, ам даа кічігзер. Хара тағның кистіндегі хара чысха кірбеңер. Анда чабал аң, ол сірерні тутхлап таа салар.\\nЧарир, чарир, іӌең, — тееннер палалар, — андар піс парбаспыс.\\nПірсінде, содаң кӧк пӱӱрні сӱріс чӧріп, оолахтар хара чысха кір парғаннар. Анда оларға комолай содаң хара, інек осхас, ниме учурап парған. Чоо сорлапча, тӱкӱрче. Ікі чааӌах пір тиңе сыылаан. Хара \"інек\" хая индіре поғыри халған.\\nКӱн Арығ киртінмеен палаларының чооғына. Парып кӧрзе, сынап таа чоон хара кӱрең аба ӧзен тӱбінде чатча. Аны, кирі ипчі усхастырған апсах кізі, тиргізіне паза ат хузуриина палғап, тағ чоғар сығарча. Ол Тасхаӌах Матр полтыр.\\n— Тірігзің ме,- Тасхачах Матр? — Хысхырып сурча Кӱн Арығ. — Тірігбін, нигедің, Кӱн Арығ, — тіпче анзы. — Пирік тасхылда, хорым хаяда чазын халғабыс іӌем ӧрекеннең.\\nАм пулар пизӧлең чуртапчалар.\\nКӱн Арығ ам пілче: палалары ир ӧс парғаннар. Пірсінде оларға тӱзін чоохтапча:\\n— Палаларым, Моол хан пісті піл салтыр. Таңда иртен піссер хара хусхун учух килер. Ол Моол ханының харағӌызы полар. Аның тумзуғын ӱзе атып салыңар. Анда хусхун ниме кӧргенін чоохтап полбас.\\n— Хайди даа полза, Моол хан піссер чаанаң оолғын ызар, — тіп чоохтапча Кӱн Арығ. — Сірер аның чааӌыларын соонаң пасти атарзар. Анда ол пір ниме хабынмас. Позын аны тіріге тударға кирек. Пір нимее аянмаңар.\\nАндағ чахығ пирген Сибіӌекнең Сибдейекке хыйға Кӱн Арығ.\\nІкі харындас иртен турзалар, хуу кӧзӧде кӱрең хусхун одырча. Пір ӱннең сыылии тӱскен ікі соған. Хусхунның тумзуғы андох тӱс халған.\\nАс па, ӱр бе полған... Тасхыл пастарына хара пулуттар одырғлабысхан. Кӱнні пӱлес тозын пӱргеп сыххан. Че хара пулут нимес, Моол ханының оолғы чаанаң килче, Сибіӌекнең Сибдейекті тіріге тударға итче.\\nПис тағ пӧзиинде пис кізі турған. Моол чааӌыларын соонаң пасти ат сыхханнар. Соғаннар Моол ханының оолғының ӱстӱнӌе парып, адының соонда чир хыртызын чара саап турғанда, Моол ханының оолғы соонзар хайбаңни тӱзіп кӧрзе, чааӌылары хойығ тло чіли хастайысча. Хахап парған Моол ханының оолғы. Адын айландыра тартып, хамӌы сапхан.\\nПістің пизӧлеңнің аразында чалаң Тасхаӌах Матр ла полған. Ол сӱріс сыххан Моол ханының оолғының соонаң.\\nТасхаӌах Матр айланып чоохтапча:\\n— Чит полбадым Моол ханының оолғына. Аарда полбин адын ат салғам. Позы хойығ чысха кірібіскен.\\nКиртінминчелер абааларына ікі харындас, ікі ара.\\n— Чоным ыырӌызы — минің ыырӌым, — тіпче Тасха Матр. Хыйға Кӱн Арығ сарысха араласча, оолларына чӧп пирче:\\nСынны пілерге итсе, ат сӧӧгін кӧрбеӌең ме зе. Ол чӧпті алған ікі харындас. Кӧр килгеннер Моол ханының оолғының адының сӧӧгін. Абаалары сынны чоохтаптыр.\\nПу чиңіс соонда Моол чирінең кӧп чон тизіп айланған. Тайғаӌа, суғ чолынӌа, тасхылӌа, чазыларӌа чон тӧреен чирі-сууна субалысчатчаң...\\nКӱнӧрте кӱн алтын сағылызынаң чарыпча. Тиксі чир ӧрінче. Хараа ай позының сарғамзых чариин чазылар ӱстӱнӌе чайча.\\nӦӌең Матрның чиит омазы хатап-хатап чонзар кӧрчеткен чіли пілдірче\\n\"Кӱн Арығ\" тіп полған ниме (былина) 1940 ч. П. А. Доможаковтаң Н. Г. Доможаков пасхан паза лите-ратурнай иде тоғын салған. Иң пастағызын хакас тілі-нең \"Хакасскай фольклор\" тіп сборникте сыххан полған. 1 1941 чыл.\\nПу полған нименің (былинаның), олох сборникте \"Сыба паза Сығда\" тіп аттығ сыххан ікінӌі вариантында Кӱн Арығ позының хортых, пір нимее тідінмес иріне (аның ады былинада адалбиндаача) тоғыр турғызылча.\\nЛ. П. Потапов позының \"Очерки по истории и этнографии хакасов (ХУН-ХІХ в. в.)\" тіп книгазында (Абакан, 1952 ч., 102 стр ), 1703 чылда Кимдегі хырғыстарны (хакастарны) джунгарлар кӱснең сӱр чӧрібіскеннері сын полған тіп, пу вариантха ссылаться полча. Аннаң сығара кӧрзе, проф. Л. П. Потапов \"Кӱн Арығ\" тіп былинаның пу варианты 18 век пасталчатхан туста пӱткен тіп санапча.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Кӱн_арығ&oldid=177»\\nПоследнее изменение этой страницы: 11:52, 30 августа 2014.","num_words":562,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.103,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Абыснаң кресен — sostik.info\\nХас-хаӌанох пір абыс чуртаптыр. Пірсінде ол пір залзар палаларны крӧске тӱзірерге чӧртір. Нанып одырып, ағас аразында хаңаазынаң тузіп, андармындар позының киреенең пар килерге тохтаптыр. Іди парып, уғаа ӱр полыбысханда, хаңаалығ ады, секке сыдап полбин, пас салыбыстыр. Абыс чолға сыхса, кӧлігліг ады чоғыл.\\nХайди идер зе, олам чазағ парча. Ӱр бе, ас па парған, майых парып, пір хазыңның тӧзінде тынанып одырча. Кӧрзе, пір хара пииліг кресен чалаң пастырып одыр. Абыстың хырина читкенде, абыс аны тохтатча.\\nЧоох-чаахнаң олар орай пол парғанын.даа пілбин халғаннар. Абыс ол хазың тӧзінде хонарға тіпче. Кресен чарадыбоғысты. Ікӧлең хончалар.\\nИртен турзалар, кресеннің хара пиизі хулуныӌах тӧрідіп алтыр. Абыс ам чабалланча, аның істі кӧйче. Кресен ӧрінгенінең чоохтапча:\\n— Харын даа хара пиим чахсы тӧрідіп алды.\\n— Чох! чох!—тидір абыс,—синің хара пииң тӧрітпеен! Хулуныӌахты минің хазыңым тӧрітті!\\nКресен маң пирбинче, абыснаң тартысча. Че узун састығ айнадаң кем азар?\\n— Чарғаа параң,—тіпче абыс.\\nПозы пос алнында: \"Анда мин сннің кӧрӌеең кӧзідем\",—тіп сағынча. — Параңох!—тіпче кресен.\\nАм пу ікӧлең, хара ппиге усхазып алып, чарғаа парчалар, ӱр бе, ас па парғаннар, чарғаа читтілер.\\n— Син піске сынны чоохтап пир!—тидір кресен.\\n— Сын чоох чоохтаан ӱчӱн ахча кирек полча,—\\nтіп нандырча чарғыӌы.\\nАхчаны кресен хайдаң алзын за? Абыстың ахчазы пар даа полза, харамнанча: час малнаң ноо ниме пола чоғыл. Азынада ахча тӧлеп салза, ӧл тее парар тіп сағынча ол.\\n— Че, ах сағал апсағассар параң!—тіпче кресен,— ол ахча даа чох чоохтап пирер!\\nЫрах нимес аалда пір хыр апсах чуртаӌаң полтыр. Хачан даа пір дее кізіні микелебеӌең полтыр ол. Кічігні хыйыхтабин, киріні пазынмин, хызыханнарға полызып чуртаан ӱчӱн аны ах сағал тіӌең полтырлар. Абыстың андағ ах сағалзар парары килбинче. Че ол даа хайди итсін, парбасха итсе, хулунны холға кирері кӱс, парарға килісче.\\nПу апсахсар киліп, абыс пастағыдаң сығара хайди полғаннарын пурнада чоохтап пирді.\\nАпсах, абыстың чооғын истіп алып, кӱлімсірепче;\\n— Мин пӱӱл талайларға, океаннарға арыс ас салғам, пір дее ӧспин парды,—тидір.\\n— Тьфу! Алығ, талайда хайдағ ас ӧсчең!—тидір абыс, аны истіп алып.\\n— Тьфу! Алығ, хазың ағас хайди хулун тӧрітчең?—тіп нандырча ағаа апсах.\\nАбыс утыр таа салза, кресенні салбасха харасча:\\n— Че минзер параң, ноо ниме ӱчӱн хырысчадарбыс піс. Анда мпнің сыйым кӧрерзің,—тіпче ол.\\nАбыстың чуртапчатхан ибінзер килділер. Абыстың ипчізі пуларны ас-тамахтың чахсызынаң, арағаның хатиинаң сыйлапча. Кресен ам изіріп пастады, соонаң ол, пілбеске кіріп, чуул партыр. Абыс ирепчі ам пу кресенні посха хайди тоғыңдырӌаң тіп сағынчалар.\\nЙртен, кресен усхунғанда, абыс ағаа чоохтапча: Син минде пір чыл тоғынарзың!\\n— Нименің ӱчӱн?—тіп сурча кресен. — Ундубысхазың ма хараа, тоғынар полып, ахча алғаның?—тіпче абыс.\\nКресен, сағын кӧрзе, абысха микелет салтыр. Ол даа хайди итсін зе. Пос алынӌа сағынча: „Мындағдаң танысханда, хойныңда палтылығ поларға кирек полған. Ам мыннаң азырылары сидік\".\\n— Алған ползам, тоғын пиргейбін зе,—тидір.\\n— Чахсы, пӱӱнӌе тынанып ал, таңда хыра тартарға парарзың. Кірлес алтындағы петух тапсазох, турып парарзың!—тіп чахыпча абыс.\\nОр хараа ирткендӧк петух тапсады. Кресен, ус-хунып, ікі хара ат кӧліп, салдалығ парарға итче. Абыс тохта тидір:\\n— Мына, пу хара адай алныңӌа парар, ол чазыда парып, хайда чатса, анда тартарзың. Ол турбаанда, нанмассың.\\n— Чарнр,—тіпче кресен.\\nАм парир, адай алнында парча; пара-пара адай ча-зыда чадыбысты. Олох чирде хыра тартча кресен. Хараа пол парғанда, адай нанча, кресен наныбохча.\\nӰр бе, ас па тоғынған кресен. Ам хатығ, хазыр абыста хара чобағ кӧрібісті. Петух, хараа турып, кірлес алтьінда тапсачаан на тапсапча, кресен, тізең, хыразын тартчаан на тартыпча. Ам ол пу петухты ӧдірібізерге сағынып алды. Пірсінде кресен иртӧк, петух тапсир алнын-да турып алып, тасхар сыхты петухты ӧдірерге. Сығабас, петух \"ке-ке-рӱ-ӱ-ки\"—тіп париғанда, хаап, тамағын хысти ағаснаң сазыбысты. Петух паза сағба-суғба чох пол парды. Ол хараағызын кресен тосханӌа узуп алды.\\nАбыстың хаты, иртен тасхар сых пар киліп, абысха. хысхырча:\\n— Батюшка, іӌең кірлес алтында ӧл партыр!\\nАның хысхырғанына от хазаазында узыпчатхан\\nкресен тура салған. Кӧрзе, сынап таа ол петухты ӧдір-ген чирде, абыстың іӌезі чадыр. Ол сизін салған, пу петух полбиндыр, абыстың іӌезі петухха хубулып, тапеаӌаң полтыр.\\nАбыс кресенге чоохтапча:\\n— Син, хомды идіп, іӌемні чахсаан чыып сал. Кирі дее полза, минің изім, пайым чахсы кӧрӌең полған. Кресен, туюххаан уннығ аңмарға киріп, ӧлген инейні, ахсына ун тыхтап салып, холларына ағас тудындырып, одыртып салды. Иртен иртӧк абыстың ипчізі халас пдерге аңмарзар унға парды. Аңмар ізиин азыбысса, абыстың ӧлген іӌезі пу одыр. Абыстың хаты хорыхханынаң, таңах ла чіли, хысхырбннаң, аңмар ізиин чаппин даа, ойлабысхан. Ам абысха чоохгапча:\\n— Іӌең аңмарда ағастығ одыр, ун пирбинче.\\nАбыс аңмарзар ойлап парза, сынап таа іӌезі ун\\nАбыс пазох чахыпча кресенге:\\n— Іӌемні, сыыраттарзар апарып, чахсаан тыхтап сал. Пазох айлан килбезін.\\nКресен, ат кӧліп алып, абыстың іӌезін таарлап алып, чазызар апарча. Абыстың кӱрең асхырлығ чылғызы пар полтыр. Чазыда ол, чылғының кӱрең асхырын тудып алып, абыстың іӌезін ағаа мӱндіріп, аңдарылбас иде палғап салған, оң холына ағас тутыр салған. Анаң кӱрең асхырны салыбысты.\\nКресен айлан килгенде, абыс сурча аннаң:\\n— Чахсы тыхтадың ма?\\n— Маңат, маңат тыхтадым, батюшка!—тіпче кресен.\\nӰр бе, ас па полғанда, абыс пір пии мӱніп алып,\\nчалаң чылғыларыи кӧрерге парча. Чылғыларына чағдап одырғанда, кӱрең асхыр аның мӱн салған пиизін кӧр салып, кістебинең абыссар удур пу ойлап одыр. Абыс кӧрзе, ӱреен іӌезі кӱрең асхырға мӱн салған, холында ағастығ пу киліп одыр. Абыс аны ла кӧрбинең, сах аннаңох айландыра тартхан ибінзер, хамӌы саап, чӱгӱртіп сыххан. \"Ох, господи! Иисус Христос!\" — тіп, худайға крестенче.\\nКӱрең асхыр читпес нимес чидерге чӧр, чағдабинаң чағдап одыр. Ады пір канава азыра сегіргенде, абыс аңдарылып чӧрібіскен. Кӧрчетсе, ииизі ибзер ойлап парир, кӱрең асхыр, тізең, абысха чидіп одыр. Абыс, чазынарға тіп, канавазар тоғылахтана халды. Кӱрең асхырға алтанған іӌезі кӧні ибзер чӧрібісті. Олар пртіп парғанда, абыс, канавадаң сығып, харапча.\\nКӱрең асхыр ол пиині сиден ибіре сӱректеп киліп, ам чылғызынзар чалап одыр.\\nАны кӧріп, абыс нандырох канавазар, ӧрке чіли, кір чӧрібісті. Асхыр абысты иртіп парғанда, абыс сағыс чох ам ибінзер ӧстеп ала айланча. Уғаа даа кндей инеп тіп сағынча абыс. Чон кӧр салза, маға чуртас чох полар.\\nИбіне киліп, кресеннең сурча:\\n— Іӌемні хайди тыхтачаң, чир алтынаң сых полбас иде?\\n—Тых тирӌыхпын мин аны,—тидір кресен,—кӱзімсаам читпинче. Син, батюшка, мині чахсы азыра, чалын пир паза ибзер пір саңай позыт. Аны тыхтирын мнн пілем.\\n— Сых полбас ла иде тыхтазаң, мин саға кілеен не нимең пирем, паза ибіңзер нанарзың!—тігіче абыс.\\nКресен ӱс кӱнге читіре тынанча, тынанып алып, ам чазызар парды. Абыстың іӌезін, кӱрең асхырдаң тӱзіріп алып, сыыраттарзар апарып, чир хазып, тыхтап салды.\\nИирде, кресен айлан килгенде, абыс пазох сый-лапча аны. Анзы пис кӱн кӱлеттеп алған соонда, абыс аны, ікі хара ат кӧл пиріп, ибінзер позыдыбысхан.\\n\"Абыснаң кресен\" тіп нымах 1947 чылда Асхыс районында, Кызласовтар аалында, 70 частығП. М. Аданаков теен сағай кізідең пазылған. Хакас тілінең пастап \"Алыптығ нымахтарда\" публиковаться полылған. Абакан, .1951 Іыл, 240 стр. Пу нымах орыс нымахтарына чағын.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Абыснаң_кресен&oldid=192»\\nПоследнее изменение этой страницы: 12:34, 30 августа 2014.","num_words":1009,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.12,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Матфей 1, Наа Молҷағ (XKSNT) | The Bible App\\n1Иисус Христостың ӧбекелері: Ол Давидтің паза Авраамның тӧлі полча. Аның ӧбекелері мындағлар: 2Авраамнаң Исаак тӧреен. Исаактаң – Иаков, Иаковтаң – Иуда паза аның харындастары. 3Иуданаң Фамарьдаң Фарес паза Зара тӧрееннер. Фарестең Есром тӧреен, Есромнаң – Арам. 4Арамнаң Аминадав тӧреен, Аминадавтаң – Наассон, Наассоннаң – Салмон. 5Салмоннаң Рахавтаң Вооз тӧреен. Воознаң Руфтаң Овид тӧреен. Овидтең – Иессей. 6Иессейдең Давид хан тӧреен, Давид ханнаң Соломон тӧреен. Соломонның іҷезі, тізең, пастап Уриейнің ипчізі полған. 7Соломоннаң Ровоам тӧреен, Ровоамнаң – Авий, Авийдең – Аса. 8Асадаң Иосафат тӧреен, Иосафаттаң – Иорам, Иорамнаң – Озий. 9Озийдең Иоафам тӧреен, Иоафамнаң – Ахаз, Ахазтаң – Езекий. 10Езекийдең Манассий тӧреен, Манассийдең – Амон, Амоннаң – Иосий. 11Иосийдең Иоаким тӧреен Иоакимнең – Иехоний паза аның харындастары. Олар прайзы Израиль чоны Вавилонзар сӱрдірер алнындох, тӧрееннер. 12Вавилонзар сӱрдірген соонда, Иехонийдең Салафииль тӧреен. Салафиильдең Зоровавель тӧреен. 13Зоровавельдең Авиуд тӧреен, Авиудтаң – Елиаким, Елиакимнең – Азор. 14Азордаң Садок тӧреен, Садоктаң – Ахим, Ахимнең – Елиуд. 15Елиудтаң Елеазар тӧреен, Елеазардаң – Матфан, Матфаннаң – Иаков. 16Иаковтаң Марияның ирі Иосиф тӧреен. Мариядаң, тізең, Иисус тӧреен. Аны Мессий-Христос тіп адаҷаңнар. 17Ана іди Авраамнаң Давидке теере прай он тӧрт тӧл полған, Давидтең дее Вавилонзар сӱрдіртчең тусха теере он тӧрт тӧл сыххан, Вавилонзар сӱрдірткеннең пеер Мессий-Христос тӧреен тусха теере он тӧртӧк тӧл.\\n18Мына піди Иисус Христос тӧреен. Аның іҷезі Мария паза Иосиф хоных хонарға молҷас салған полғаннар, че Мария, хоных хонғалаххаох, Худай Худынаң азах аар пол партыр. 19Иосиф, тізең, аның ирі#1:19 Иудейлернің кибірі хоостыра хоных хонарға молҷас салған соонда, той полғалахха даа читтер ирепчее саналҷаңнар че хада чуртабаҷаңнар. , арығ чӱректіг кізі полған, аннаңар Марияны, тылаасха кір парбазын тіп, сым-туюххан позыдыбызарға иткен. 20Че ол іди идерге сағын чӧрген туста, тӱзінде андар Хан Худайның ангелі киліп, теен:\\n– Давид тӧлі, Иосиф! Мариядағы пала Худай Худынаң, аннаңар аннаң хоных хонарға хорыхпа. 21Мария Оол тӧрідер. Ол Позының чонын чазыхтардаң арачылир, аннаңар Аны Иисус тіп адап саларзың.\\n22Прай пу ниме, Хан Худайның Позының ухаанҷызы пастыра чоохтааны тол парар ӱчӱн, пол парған: 23«Хыс#1:23 Хыс – пу сӧс грек тілінде ир кізінең чағын палғалыста полбаан хысты таныхтапча. , азах аар пол парып, Оол тӧрідер. Аны Еммануил тіп адап саларлар». Еммануил «Худай піснең хада» теені полча.\\n24Иосиф, усхун парып, Хан Худайның ангелінің чахиин толдырып, Марияны ал салған. 25Че Мария позының Оолғын тӧріткенҷе, ол ағаа теңмеен. Иосиф тӧреен паланы Иисус тіп адап салған.\\n© Институт перевода Библии, 2011\\nស្វែងយល់បន្ថែមទៀតអំពី Наа Молҷағ\\nស្វែងយល់ Матфей 1 តាមខគម្ពីរ","num_words":362,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.18,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПЫДЫРАХТА СПОРТ ТИЛИРІНЕ ІЗЕНІС ПАР\\nПу чыл Пыдырахтағы школаа чахсы, ӧріністіг кирекнең пасталды. Чарым чыл тыхтағда полған спортзал тузаланысха кирілді.\\nПу спортзалның ӱлӱзі ниик ле полбаан. Школа пӱдіріліп пасталғандох, аны ноға-да соона артыс салғаннар. Ӧӧн пӧлиин, пӱдірібізіп, азыбысханнар, че спортзал полар чардығы ізік озаринда тур халған. Итсе, пӱдірігҷілер стенелерін кӧдір салған полғаннар. Че соонаң, хырын чабызып, ӱгренҷілерге физкультура уроктарын иртірҷең орын тимнеп пиргеннер. Хайдағ ӧрініс полды андада. Че ӱр ӧрінерге киліспеен. Ікі чыл пазынаң спортзалның поллары чызып парған. Спортнаң айғазарға анда хорғыстығ полыбысхан. Пос кӱзінең тыхтирға сіренгеннерӧк, че, пӱкӱлее полны алыстырбаанда, кирек киліспинчеткен. Ахча таап алып, тыхтағ идібіскеннер. Че ирткен тусха спортзалның пасха ниме-ноолары сайбал парғаннар. Аны пӱкӱлее нааҷылир тус чит килген. Іди Таштып аймааның устағ-пастаа ӱгредіг управлениезінең хада, ӧнетін кӧстегліг программаа кіріп, Пыдырахтағы школаның спортзалын тыхтир оңдай тапханнар.\\nФедеральнай бюджет 969 муң 957 салковай позытхан, республика бюджеді 157 муң 805 салковай пирген, аймах 303 муң 805 салковай хосхан. Іди 1 млн 431 муң 567 салковай чыыл парған. Ол ахчаа спортзалны нааҷылабысханнар. Ағас рамалығ кӧзенектерін пластикке алыстырыбысханнар. Амды, оларны азыбызып, арығ кии позыдыбызарға чарир. Стенелерні прай сӧзірбенең арачылап салдылар. Амды меспек, тееп, оларны кірлебес. Че иң не ӧӧні - поллар наа оңдайнаң иділ парғаны. Ӧнетін линолеум тӧзелген. Амды чӱгӱр чӧрерге, ойнирға даа чахсы, нымзах. Ідӧк спортзалның оборудованиезін прай алыстырыбысханнар. Ағаа 242 муң 483 салковай хорадылған. Пӱӱн Пыдырахтағы школаның спортзалынзар кірерге дее чахсы. Анда арығ, чарых, истіг.\\nКӱрген айының 27-ҷі кӱнінде нааҷылалған спортзалны пайрамни асханнар. Мындағ ӧрініснең аалдағыларны алғыстирға республикадаң, аймах кінінең аалҷылар килгеннер.\\nАймахтың пазы Василий Иванович Шулбаев позының чооғында аймахта хайдағ тоғыс парчатханын искір пирген. Хайди ол таныхтаан, ирткен чылларда пӱдіріг киреенде чидіглер чахсы. Наа школалар, олған садтары, ФАП-тар тузаланысха кирілчелер. Ағаа хоза иргілен парған объекттер нааҷылалчалар, чонға чурт пӱдірілче. Пӱӱн Пыдырахсар килер алнында Таштыпта ӱс хадыллығ наа тураның чуртағҷыларына клӱстер читірілген, теен аймахтың пазы.\\nПыдырахтаңар чоохтап, ол орындағы спортнаң айғасчатханнарны чахсы саринаң таныхтаан. Грек-рим кӱрезінҷе тренер Константин Андреевич Тодозаковтың ооллары пӧзік чидіглерге читчелер. Аймахта футболҷа пыдырахтағылар иң кӱстіг команда полча. Пӱӱн спортзал піди чахсы тыхтал парғаны аалда спортты тилідеріне салымнығ хозым полар тіп таныхтаан Василий Иванович.\\nАймах пазының сӧстеріне хозылған депутаттар чӧбінің кнезі Вера Дмитриевна Сазанакова. Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы адынаң чоох тутхан Ирина Евгеньевна Ауль. Ол Таштып аймаанда спорт киреене чахсы хайчатханнарын таныхтаан.\\nНандырығ сӧстерінең аалҷыларзар айланғаннар Пыдырах аал чӧбінің кнезі Семён Михайлович Боргояков паза школа устағҷызы Анастасия Васильевна Кулумаева. Олар аймахтың устағ-пастаана, ӱгредіг паза наука министерствозына, пӱдірігҷілерге улуғ алғыстарын читіргеннер, мындағ сыйых ит пирген ӱчӱн. Постарының саринаң спортзалны хайраллирға, чахсы спортсменнерні ӧскірерге молҷааннар.\\nАалның нааҷылалған спорт кінін хайди сыныхтабин халҷаң? Аймахтың устағ-пастаа позының волейбол ойнаҷаң командазын ағылтыр нооза. Пыдырахтағылар удур ікі команда турғызыбысханнар. Іди волейболҷа марығ пасталыбысхан.\\nПастағы тоғазығда Таштыптаң килген аалҷыларнаң Пыдырах аалның чииттері ойнааннар. Пастағы туста аймахтың устағ-пастааның спортсменнері уғаа матап хыс сыхханнар. Пыдырахтағылар сала туртухчатханға тӧӧй пілдірген. Іди ойын аалҷыларның чиңізінең тоозылған.\\nТынанып алған соонаң пыдырахтағылар сала чапчаң хайын сыхханнар. Саннар тиңнең тиңе парып одырған. Че, тимненістері читпин парып, аалдағылар утыр салғаннар. Пӱкӱлее тоғазығ 2:0 саннаң тоозылған.\\nІкінҷі ойынына пазох аалҷылар Пыдырахтағы школаның командазынаң тоғыр сыхханнар. Ӱгретчілер тың маң пирбееннер. Саннарнаң тиңнең тиңе парчатханнар. Че ниме-де читпин халчатхан, аалҷылар алнына сых парыбысчатханнар. Ікі ойында аалҷылар, чиңісчі полып, 2:0 саннаң утып алғаннар. Ӱзінҷі тоғазығда пыдырахтағылар удур-тӧдір тоғасханнар. Чииттер алнында пол парғаннар.\\nІди Пыдырахтағы школаның спортзалы наа тыныс алып алды тиирге чарир. Амды мында спорт чахсы тилиріне ізеніс пар.","num_words":518,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.097,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИЗЕБІ ЧОХ ХАЙҶЫ-НЫМАХЧЫЛАРЫБЫС\\n«Хан Орба» алыптығ нымахтаң Ричард СУБРАКОВТЫҢ хоозы\\nЧайаачыларыбыс. Таштып аймаанда хайҷылар саны ас полбаан. Оларның аразында Павел Тодановты адирға кирек.\\nХакас чонның фольклоры Россияда иң пай паза салымнығларның пірсі полар. Че алыптығ нымахтарның хаҷан ызылғанын хап-орта чоохтап таа полбас. Олар тӧлдең тӧлге, аастаң аасха чоохталып, читірілгеннер нооза.\\nИлігҷе чыл мының алнында хайҷы-нымахчылар полған на хакас аалда полчаңнар. Хызыл, хаас паза сағай хайҷылары полғаннар. Амғы туста Семён Прокопьевич Кадышевнең Пётр Васильевич Курбижеков��ы чахсы пілчелер. Оларның хайзы даа онарлап алыптығ нымах пілҷең, ысчаң.\\nС.П.Кадышев ле отысха чағын нымах пілген тіпчелер. Аның хайлааны ХакНИИЯЛИ-да паза республиканың радиокомитедінде хайраллалча. Совет Союзы тузында оларның хайлапчатханын чон радио пастыра хынып исчең.\\nАмды илееде кізі, олох Таштып аймаанда, хайҷы-нымахчылар асхынах полбаанын пілбинче дее полар. Пу тусха теере оларның саны нинҷе полғанын мин дее пілбинчем. Мағаа Россияның писательлер пірігізінің кізізі Алевтина Константиновна Майтакова хараам ас пирген тиирге кирек.\\n2001 чылда Хакасияның книга издательствозы ол чыған кип-чоохтарның, чазағ нымахтарның улуғ нимес чыындызын чарыхха сығарған. Алевтина Майтакова тӧреен чирінеңер, Таштып аймаанаңар, Аңчул аалынаңар уғаа чӱрексіністіг пас салтыр. «Соолап-суулап, тайға аразынҷа ағыпча ады арыбас Аңчул сууҷах. Тайға-тағ ээлерінің нымахтары анда сиип парған ма, хайа-тасхылларның чоохтары хозылған ма, хорғыстығ пӧзікте турчатхан кӧллернің, чир алтынаң сыхчатхан сууҷахтарның ӱннері бе. Че Аңчул суғдаң ырах нимес турчатхан аалның чоны хылыхтарынаң хайзы даа саринаң ибіркі тайғаа, чікім хайа-тасхылларға, кӧгліг суғларына тӧӧй. Халбырах халын харча чыл паризалар, уғаа чапчаңнар - аң-хусты сӱре читчелер. Пірее кӱлкістіг нимее хатхырар ползалар, пала осхастар, аңдарылғанҷа ээрепчелер. Тарынза, тимір чӱректіглер. Кадриль салза, ікі ханаттығ хус чіли учух чӧрчелер. Гармонь ойназа, тебінмес тее кізіні тебіндірерлер, сарнабас таа кізіні сарнадарлар. Тюмерековтар ирепчі, Лазарьнаң Стюра, балалайка паза гармоньнарын ӱннендір сыхсалар, частушка, тахпах кирее илееде пар сыхча. Іди ӱс кӱнге дее чит парғадағлар.\\nПурунғыларның нымахтарын, кип-чоохтарын ундубин, сағыста ам даа ал чӧрчелер олох Лазарь Тюмереков, Ринке Майтакова, Шура Уксекова, Пектит Тюмереков паза пасхазы. Ізе, мындағ ачых-чарых, хормачы, ӧтіг сӧстіг тахпахчы, хайҷы паза нымахчы чон чуртапча пу аалда. Минің ағам Алексей Николаевич Майтаков кӧп алыптығ нымах пілчең. Узун хысхы харааларда олған-узах паза улуғлар пістің тураа тол парчаңнар. Ағам нымахтарны ундулбас иде ӱннендірчең.\\nАды арыбас Аңчул аалым ӱні сіліг хайчыларға хайдағ пай полған. Илбек Ада чаа тузында олған-узах, Пайрамын Шулбаев хайҷы апсахта чыылызып, тіл алысчаң, хоос ӱннең сарнасчаң, хыйға пыласчаң. Ол, ағас хомыснаң ойнап, нымзах ӱнінең хайлачаң. Чаа соонда хайҷылар Е.Миягашев, Е.А.Шулбаев, П.В.Тоданов, С.И.Шулбаев сабланғаннар».\\nАлевтина Константиновна Семён Иванович Шулбаевнең кӧп тоғынғам тіп пасча. Аның «Хан Орба», «Хубан Арығ» алыптығ нымахтарын, литература тіліне килістіріп, чарыхха сығарған. Хайдағ пай хакас тілліг алыптығ нымахтар. Семён Иванович, чатханнаң ойнап, хайлаҷаң. Аны исчеткен улус нымахтың хомзыныстығ орыннарында харах чазын тоолатчаң. Пу хайҷы чуртастаң ирте парыбыспаан полза, аның пасха даа нымахтар халарҷых.\\nМағаа іҷе-пабамнаң, харындас-туңмаларымнаң Мадыр аалда илееде тус чуртирға киліскен. Пістең ырах нимес Павел Васильевич Тоданов чуртаан. Оларның улуғ сӧбіре полған. Павел Васильевичнең хада хызы чуртаан. Улуғ оолғы Костя Токчинаковнаң пір класста ӱгренгебіс, школаны хада тоосхабыс. Павел Васильевичтің ооллары гармоньнаң хандыра ойначаңнар. Ооллар пабазы осхас пӧзік сыннығ, поғда кізілер полғаннар.\\nПавел Васильевич Илбек Ада чаада араласхан. Окопта одырып, сала амыр полыбысса, ат хузуриинаң хыл тартып, чааҷыларға хомыснаң ойнап пирчең полтыр. Мағаа аның хомыс-чатханнаң ойнапчатханын, хайлапчатханын кӧрерге паза истерге киліспеен. Андағ даа полза, шорларның саблығ хайҷы-нымахчызын кӧргеніме, пілгеніме ӧрінчем, поғдархапчам.","num_words":507,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.101,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"РОССИЯ СЫЙИИНА ТУРЫСХАННАР\\nПайрам. Ирткен неделяда Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназия-интернатта иң чахсы ӱгретчілерні, воспитательлерні таныхтааннар. Улуғ пайрам Ӱгретчілер кӱніне чарыдылған\\nХынчатхан ӱгретчілерінің кӧңнін кӧдірібізер пӧгіннең, гимназияның ӱгренҷілері иртен иртӧк ӱгретчілерні паза воспитательлерні чахайахнаң паза сарыннаң удурлааннар. Кӱн тооза ӱгредіг заведениезінде амыр музыка ойнаан. Уроктар тоозылғанда, гимназияның актовай залында ӱгренҷілер ӱгретчілерін паза воспитательлерін, улуғ нимес концерт кӧзідіп, алғыстааннар. Пайрамнығ кӱнде гимназияның тоғынҷыларынзар директор Марина Сагатаева, чылығ сӧстернең айланып, Аарластығ пічіктер читірген.\\nӀди национальнай гимназияның ікі ӱгретчізі Россияның просвещение министерствозының сыйиина турысхан. Тархын паза обществознание ӱгретчізі, ӱгредіг тоғызынҷа директор орынҷызы Лилия Ахпашева ӱгредіг киреенде пӧзік чидіглерге читкен ӱчӱн, Россияның просвещение министерствозының Аарластығ пічиине турысхан. Халғанҷы ӱс чылда аның ӱгренҷілері пірге хазна сыныхтағларында тиксі республикада иң пӧзік салтарлар кӧзітчелер. Ідӧк Лилия Олеговнаның ӱгренҷілері тиксі Россия олимпиадаларында пӧзік чидіглерге читчелер.\\n-\\tНациональнай гимназиязар республиканың иң хыйға олғаннары чыылчалар. Олар экзаменнерні чахсы тудыбызарға, хазнаның турыстығ вузтарынзар ӱгренерге кіріп аларға паза чахсы специальность алып аларға сағынчалар, аннаңар оларны чахсы ӱгренерге кӱстирге кирек чоғыл. Ӱгретчілер дее мында уғаа турыстығлар. Олар иң пастап олғаннардаңар сағыссырапчалар, ӱгренҷілерге пӧзік піліс пирерге кӱстенчелер, - таныхтаан чооғында Лилия Олеговна.\\nІдӧк гимназияның тархын паза обществознание предмедінің ӱгретчізі Оксана Круподерова Россияның просвещение министерствозының «Почетный работник воспитания и просвещения Российской Федерации» знакнаң таныхтатхан.\\nПайрамнығ кӱнде национальнай гимназияның тоғынҷылары Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының, гимназия администрациязының Аарластығ паза алғыстас пічіктерін алғаннар. Ідӧк «Благодарение» фондтың устағҷызы Тарика Торокова гимназияның иң артых ӱгретчілеріне ахчалығ сыйых читірген.\\nН.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназия-интернадының директоры Марина Сагатаеваның искіриинең, гимназияның ӱгренҷілері Россия синінде иртірілчеткен ӱгренҷілернің олимпиадаларында сыбыра сыйыхтығ орыннарға турысчалар. Пӱӱл Хакасияның иң чахсы 3 ӱгренҷізі олимпиаданың халғанҷы чардығында Москвада араласхан. Олар прайзы - национальнай гимназияның ӱгренҷілері. Пӧзік салтар - ол ӱгренҷілернің не нимес, ідӧк класс устағҷыларының, воспитательлерінің кӱстенізінің салтары полча, хайзылары ӱгретчілернің иң пастағы полысчылары полчалар.","num_words":272,"character_repetition_ratio":0.093,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.092,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КИБІСТЕ ХАРБАЗЫҒ ХАЗЫР ПАРҒАН\\nСпорт. Ағбанда 20-21 октябрьда Олимп ойыннарының хола призёры С.З.Карамчаковтың хумартхызына чарыдылған олаңай кӱресче тиксі Россия марии ирткен\\nСаблығ кӱресчінің хумартхызына чарыдылған марығ - кибірліг турнир. Пӱӱл ол 19-ӌы хати иртірілді. Алында анда ооллар ла кӱстерін сынаӌаңнар, амды абахайлар хозылғаннар. Спортсменнер Пермь, Хызылчар, Хабаровск крайларынаң, Новосибирск, Иркутск, Кемеров областьтарынаң, Бурятия, Хакасия, Тыва, Саха-Якутия республикалардаң, Еврей паза Ханты-Мансийск автоном округтарынаң полғаннар. Тиксі алза, марығда 241 кізі араласхан: 183 оол паза 58 хыс. Хакасияның ӱчӱн 48 кӱресчі турысхан.\\nТурнир 20 октябрьда 18.00 часта пайрамни азылған. Пастап чыылған чонны «Алтыр» мода театрының ӧмезі чайаачызынаң ӧріндірген. Хакас абахайлар, «Кӱстер» ойынны кӧзідіп, чыылған чонның чӱреен кӧӧреткеннер. Оларның соонда «Ынархас» ансамбль сыххан.\\nКічіг артисттер «Минің Хакасиям» теелбек композициязынаң спортсменнернің паза тренерлернің кӧңнін кӧдіргеннер. Марығны пайрамни азарында Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев, Хакасия пазының орынӌызы Юрий Курлаев, спорт министрі Сергей Кочан, істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Владимир Чебодаев паза пасхазы араласханнар.\\nВладимир Николаевич, чыылған чонзар айланып, теен:\\n- Оӧркі Чӧп адынаң прай араласчыларны турнир азылчатханынаң алғыстапчам. Ол саблығ чир-суғҷыбыс Сергей Карамчаковтың хумартхызына чарыдылған. Спортсменнерге, сіліг кӱрес кӧзідіп, чиңістер тударға алғапчам.\\nВ.Н.Штыгашевтің чылығ сӧстеріне Юрий Курлаев хозылған. Хайди таныхтаан Юрий Николаевич, Хакасияда олаңай кӱрес ӧӧн спорт кӧрімнері санына кірче. Сергей Карамчаков чиңістерінең тӧреен чирін ырахха сабландырған. Спортсменнер марыға 12 регионнаң чыылысханы ӧріндірче.\\nПайрамнығ чардых соонда азах меетке сыххан кӱресчілер аразында харбазығ пасталыбысхан. Хакас ооллардаң финалға Геннадий Штыгашевнең Михаил Болганов сығып алғаннар. Гена Штыгашевке 19 час, ол Ағбандағы олимп резерві училищезінде 4 курста ӱгренче. Чиит кізі Таштып аймаандағы Мадыр аалдаң. Пастағы тренері - Юрий Кусургашев. Амғы туста Денис Карамчаковтың холында узын таптапча. Пӱӱл Сибирьдегі федеральнай округ синіндегі марығларда чир-суғӌыбыс хола медаль холға кирген. Пос чирінде хайди харбазыбызар ни? Азах меетте хакас кӱресчі Кежик Седеннең тоғасхан. «Ыырӌы» ікі часха улуғ, пылтыр Украинаның Азых кубогында чиңіс тутхан. Спортсменнер кибісте ӧткін хайынғаннар. Ікізі дее чапчаң, маң пирбеске кӱстенген. Че салтарында тыва кӱресчізі утып алған. Геннадий Штыгашев матап удурласхан даа полза, кӱзі читпиндір. Спортсмен 61 кг кӧдірімде Хакасияның командазына кӱмӱс медаль ағылған.\\n29 частығ Михаил Болганов 79 кг кӧдірімде харбасча. Олаңай кӱреснең 17-ӌі чылы айғас парир. Тренері Владимир Чучунов полча. Чидіглердеңер чоохтаза, 2014 чылда студенттер аразындағы Россия чемпионадында ікінӌі орынға сыххан. Азах меетте ағаа Эртине Мортуй-оолнаң харбазарға ӱлӱс тӱскен. Спортсменнердең ікізі дее - Россияның спорт узы. Марығларда тӧреміл тоғасчаттырлар. Олар удур-тӧдір китезіп харбасханнар. Че турнирде Михаилнің «ыырӌызына» оң полған. Ідӧк ооллардаң марығның пастағы кӱнінде Виталий Канзычаков командаа медаль ағылған. Ол 70 кг кӧдірімде хола призер полыбысхан.\\nОлаңай кӱресче марығларда Хакасиядаң 19 хыс араласхан. 20 октябрьда азах меетке Карина Барашкова сығып алған. Абахай хысха 21 час, ол Хакас хазна университедінде ӱгренче. Чир-суғӌыбыс Индіркі Ибіг аалдаң. Тренер Михаил Сагалаковтың холын\\nда харбазарға пастаптыр. Пӱӱнгі кӱнде Марат Кичеевтің устаанынаң узын таптапча. Финалда пістің хыс Чойгана Туматха утыр салған. Пу спортсменні алынӌа таныхтирға кирек. 2021 чылда тыва хызы Россия первенствозында чиңіс тутхан, тилекей первенствозында (ол августта Уфада ирткен. - Авт.) ӱзінӌі орынға сыххан. Амды Хакасияда иртчеткен тиксі Россия марығларының чемпионы полча.\\nПістің тренерлерге Анжелика Фёдорованың чиңізі улуғ ӧрініс ағылды. Чиит хыс Кемеров облазы ӱчӱн турысчатса даа, спортта пастағы хаалағлар мында иткен. Анжеликаның тӧреен-ӧскен чирі - Мадыр аал. Олаңай кӱреске Юрий Никитович Кусургашев кӧӧктірген. Спортсменнең чоохтасханда, ӧбекелерінің аразында орыстар, немецтер паза хакастар пар. Пӱӱл Анжелика Фёдороваа танығлығ чыл. 50 кг кӧдірімде ол Россия чемпионадында паза «Иван Ярыгин» чоннар аразындағы турнирде хола призеры полыбысхан. Тренері Виталий Казимирский чиит хыс 2023 чылда тилекей чемпионадында чиңіс тударына ізенче.\\nТурнирнің пастағы кӱнінде Хакасияның спортсменнері тӧрт медаль утып алғаннар: ӱс кӱмӱс паза пір хола. Кӱресчілерні аарлығ аалӌылар сыйыхтааннар. Кӧзідімге, 50 кг кӧдірімде хыстарға медальларны Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев читірген. Хакасия пазының орынӌызы Юрий Курлаев 61 кг кӧдірімде харбасхан оолларны чиңіснең алғыстаан. Спорт кӱрезі федерацияның президенті, олған хирургы Геннадий Канзычаков ідӧк оолларға медальлар читірген. Геннадий Степановичнең чоох алысханда, ол теен:\\n- Пу марығ Хакасияа уғаа танығлығ. Ол Сергей Карамчаковтың хумартхызына чарыдылған. Хакастарның аразында ол Олимп ойыннарының чалғыс призеры. Сергей Захарович час чазабаан даа полза, чоныбыстың адын тилекей синіне кӧдірерге маңнанған. Аны ундударға пір дее чарабас. Сидік туста спортсменнер турнирге чахсы чыылыстылар. Анзы махтағлығ.\\nПИК ХУЙАХТЫҒ ДЕНИС\\nІкінӌі кӱнінде спортсменнер ідӧк он кӧдірімде кӱстерін сынааннар. Орындағы улустың пір ле сағыс: «Алтын медаль полар ба?» 57 кг кӧдірімде пӧзік устығ кӱресчі Денис Карамчаков харбасча. Арса, ол чиңіс тудар? Чир-суғӌыбыс, пу турнирде аралазып, тӧреміл сыйыхтығ орыннарға сыхчаң. 2012 чылда чиңіс тутханда, ол ниикке чӧрӌең машинанаң сыйыхтатхан. Итсе-де, Денис Олеговичке 32 час, марығ араласчылары аразында часха прайзынаң улуғ полар.\\nКізілер тиктең нимес сағыссырааннар. Азах мееттің тӧртінӌі чардығында хакас ирен, мике ит париғанда, тал парған. «Ыырӌызы» ах-тик, кӧрігӌілер алаң ас парып турчалар. Харбазығ тузында кӱресчілер урыныс партырлар. Нашатырь чыстаттырғанда, Денис оңар килген. Аннаң андар харбазып, чиңіс тутхан. Чарым финалдағы хабысты чир-суғӌыбыс 15 секунда аразына тоос салған, таң. Ол, хуюн чіли учух киліп, «ыырӌызын» 10:0 саннаң чиңіп алған. Азах мееттегі харбазығ сидік арах парған. «Ағырчатхан» улус тынминыбысхан тиирге чарир. Денис Карамчаковха алай Жаргал Баяндуевке оң полар? Ікінӌі спортсмен - пӱрӱт чонның оолғы, ағаа 19 час. Аны Геннадий Штыгашевке тӧӧй кӧр салғам. Андағох чиит, маң пирбеске кӱстенче. Анзы орта, кибіске сыххазың - харбас. Жаргал, Гена чіли, ибзер кӱмӱс медальлығ айланған. Денис Карамчаковтың чиңізін залдағы чон айа сабызынаң удурлаан.\\nМарығ соонда Денис Олеговичнең хысхаӌахти чоохтазып алғабыс. Хайди ол таныхтаан, тал парғанын сизінмин дее халтыр. Оңар килзе, кибісте чатча. Марығдаң сығыбызарға сағыс чох полған. Командаа алтын медаль кирек. Турнирде паза аралазар ба, пілбинче. Аның ӧӧн тоғызы - тренер полары. Ӱгренӌілерінең амғы туста Геннадий Штыгашевнең Роман Астанаев маңнаныстығ харбасчалар. Иң чағынғы тиксі Россиядағы турнир декабрьда Кемеров облазында иртер. Спортсменнер анда аралазарға пӧгінчелер.\\nКӱресчі хыстарның чидіглеріне піс ӱгрен тее парғабыс. Аннаңар пастағы кӱнінде абахайларыбыстаң Карина Барашкова ла сыйыхтығ орынға сыхханда, таңнастығ даа пілдірген. Пӱӱн піреезі чиңізінең ӧріндірер ни? Чоохтирға кирек, 21 октябрьда пістің хыстар ікі ле кӧдірімде - 53 кг паза 57 кг - араласханнар. 62 кг, 68 кг паза 76 кг кӧдір��мнерде харбасчаң кізі чох полтыр. Пис хакас кӱресчідең азах меетке Наталья Пудова сығып алған. Ол Асхыс аймаандағы Ылырсы пилтірі аалдаң. Кӱреснең Асхыстағы лицей-интернатта Евгения Карамчакованың устаанынаң айғазарға пастаптыр. Ағаа 19 час, ол Ағбандағы олимп резерві училищезінде 4-ӌі курста ӱгренче. Пӱӱл Россия первенствозында Наташа Пудова хола призер полыбысхан. Финалда чир-суғӌыбыс Александра Карамзинанаң (Якутия) тоғасхан. Аны ол 6:2 саннаң утып алған. Хакас хыс, чиңіс тудып, Россияның спорт узы нормативін толдырыбысты.\\nСалтарлар итсе, пӱӱл С.З.Карамчаковтың хумартхызына чарыдылған турнирде Хакасияның кӱресчілері алты медаль холға киргеннер: 2 алтын, 3 кӱмӱс, 1 хола. Кибір хоостыра марығларда пастағы алты орынға сыххан спортсменнерні санға алчалар. Ооллардаң Сергей Бельчиковты (57 кг), Михаил Кулагашевті (74 кг), Исмаилжан Кадыровты (79 кг) хоза таныхтирға кирек. Олар постарының кӧдірімнерінде пизінӌізі полыбысханнар. Олох чидіге Надежда Саражакова (50 кг), Нина Абрамова (53 кг), Долаана Достай (55 кг), Ольга Абрамова (57 кг), Дарья Токоякова (59 кг) читкеннер.\\nПазағы чылда Хакасия саблығ кӱресчі Сергей Карамчаковтың пайрамнығ чазын таныхтир. Хазых полған полза, спортсмен 60 чазын толдырарӌых. Аның хумартхызына чарыдылған турнир 20-ӌі хати иртірілер.","num_words":1027,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.078,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«МИНІҢ БИЗНЕЗІМ» ИДӀНӋЕКТЕРГЕ ХАБАЗАР\\nПос кирее. Пу неделяда Хакасияның кічіг паза ортын бизнеснең айғасчатханнарның танығлығ кирек полған. Ағбанда «Минің бизнезім» кін азылды\\nРоссияның регионнарында 2019 чылдаң пасти «Кічіг паза ортын пос кирее паза идінңектің пастаана хабазары» нацпроект хоостыра «Минің бизнезім» кіннер тоғынып пастапча. Амғы туста 50 азыра кін тоғынча. 2024 чылға теере улуғ городтарда 100 азыра мындағ кін азыл парарға кирек. Пу неделяда «Минің бизнезім» кін ідӧк Хакасияда тоғынып пастады. Ол Ағбанда Чоннар ынархазы ораманың 2а туразында орныхча. Аны пайрамни азарында Хакасия пазы Валентин Коновалов, аның орынҷылары, министрлер паза идінҷектер араласханнар.\\n- Мындағ кін азыл парғанда, идінҷектер рыноктаң парбазына ізеніс пар. Олар пос киреен, чаппин, алғыдып одырзыннар. Кічіг паза ортын бизнеснең айғасчатханнарның саны хозылза, республиканың экономиказы даа алнынзар тилир паза тоғыс орыннары азылар, - чооғында таныхтаан Валентин Олегович.\\nИдінҷектернің чидіглерінеңер паза сидіксіністерінеңер Хакасияның пос киреенең айғасчатханнарның праволарын арачылирынҷа уполномоченнай Василий Кудашкин чахсы пілче. Аннаңар, Ағбанда идінңектернің тоғызын нииктепчеткен кін азыл парғанда, ол пос киреенең айғасчатханнарның адынаң Хакасия правительствозын чылығ алғыстаан.\\n- Пӱӱл 12 февральда Хакасия пазы Валентин Олегович ��еспубликада пос киреенең айғасчатханнарнаң тоғасхан. Пу тустаң пасти идінҷектерге хабазар тоғыс чахсы пар сыххан. Пу чылдаң оларға тӧбін проценттіг кредит аларға, асхынах налог тӧлирге паза даа пасха полызығлығ тоғыс иділген, амды, тізең, «Минің бизнезім» кін азыл парды. Ікінҷілебинчем, ол республикада пос киреен апарчатханнарға туза ағылар, - теен Василий Владимирович.\\n«Минің бизнезім» кіннің ӧӧн пӧгіні идінҷектерге алай ба пос киреен азарға сағынчатханнарға хабазары полча. Ідӧк ол «пір кӧзенек» оңдайынңа тоғынар. Ниме ол таныхтапча? Кінзер айланған кізее анда прай сурығларын пӧгіп аларға оңдай пар. Андағы специалисттер хайдағ даа сурығҷа полыс пирерге тимделер. Хайди чоохтапча кіннің тоғынҷызы Ольга Ивандаева, кін азылар алнында специалисттернең дее илееде тимнегліг тоғыс апарылған.\\n-\\tПіссер айланар идінҷектерге прай саринаң полыс пирер ӱчӱн, піс позыбыс пілістіг поларға кирекпіс. Аннаңар кіннің специалисттері квалификацияларын сыбыра кӧдіріп одырғаннар. Тоғыс пасталыбысхан даа полза, піс аймах курстарға чӧр турарбыс. Мында піс пос киреен азарға алай ба чабарға сағынчатхан кізілерге полызарбыс, хайдағ пічіктер чыырға чоохтирбыс. Идінҷекке юрист алай ба бухгалтер полызии кирек полза, пістің ағаа хабазар оңдай парох. Прай пічіктер, тимнеп, пир турарбыс. Аның алнында оларға хазнани нимес аймах кіннерзер ахча тӧлеп пічіктер тимнеттірерге кирек полған, - чарытча «Минің бизнезім» кіннің специализі Ольга Ивандаева.\\nАғаа хоза кінзер айланған идінҷектерге Роспотребнадзорзар, МЧС-сар паза даа пасха сыныхтағ органнарынзар чӧрерге кирек чох полар. «Минің бизнезім» кіннің специалисттері Интернет пастыра постары оларзар пічіктер ыс турарлар паза нандыра алып ал турарлар.\\n«Минің бизнезім» кін орныхчатхан турада ідӧк Хакасияның тиліс, гарантия чыындылары, экспортха хабазығ кіні орныхчалар. Аның алнында олар Ағбанның аймах пулуңнарында орныхчаңнар, аннаңар идінҷектер, оларҷа чӧріп, илееде тус хоратчаңнар.\\nАвтор : Оксана ИВАНДАЕВА","num_words":401,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.155,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ГАЗЕТАНЫ ЧАРЫМ ЧӰС ЧЫЛ ХЫҒЫР ПАРИР\\nМарығ. Пӱӱн піс «Иң сиргек хығырығҷы» марығның кӧрік айының чиңісчізін - Асхыс аймаандағы Ӱс чулдағы ортымах школаның ӱгретчізі Татьяна Тюмерекованы - алғыстапчабыс\\nГазетаның ай сай иртірчеткен марии хығырығӌылар кӧңніне кірчеткені, сурығларға нандырар тус чит килзе, чахсы кӧрінче. Хосхар айының 7-ӌі кӱнінде кӧрілген тусха, 9.00 час иртенге, телефон сығдыр-сағдыр тӱскен. Таң сурығлар сынында оой полғаннар, таң хығырығӌылар газетабысты іди сиргек хығырчалар, пастағызын сығдырадып алған кізі прай сурығларыбысха орта нандыр пирген. Ол полған Асхыс аймаандағы Ӱс чул аалдағы школаның хакас тілі паза литерат��ра ӱгретчізі Татьяна Тимофеевна Тюмерекова. Сах андох піс аны, орта нандырып, кӧрік айының иң сиргек хығырығӌызы полыбысханынаң алғыстаабыс.\\nЧоохтирға кирек, хосхар айы пасталчатханда, ибде одырар режим наа ла кирілген полған, аннаңар сыйых читірері сӧӧ тартыл парыбызарын пілгебіс паза чиңісчіні сизіндіргебіс. Кӧрік айында «Иң сиргек хығырығӌы» марығның спонсоры полыбысхан Ағбан городтағы идінӌек Яна Толмачева. Ол городта пайрамнығ иирлер иртірӌең «Алтын Арығ» тадар иблер комплексін тутча. Ах иб - иң улуғ. Анда 350 дее аалӌыны чыып аларға чарир. Хости сала кічіг ағас иб турча. Анда иң кӧп 50 кізіні чыып аларға чарир. Спонсор чиңісчее 3000 салковайға сертификат тимнеп пирген. Ол ахчаа чарир комплексте тимнеен чиисті ибзер чахып аларға. Ибдең сыхпас режим чарлалғанда, «Алтын Арығ» тадар иб комплексі тимде ас-тамахты ибзер читірерінең айғасча. Ідӧк кибірли редакция адынаң «90 чыл чоннаң хада» кинде сыйыхха тимнелген.\\nХакас чирі» газетаның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев киндеде, марығ чиңісчізін адап, хол салған. Пу кинде хакас газетазының 90 чылына сығарылған паза аның тархынына, ӧмезіне чарыдылған.\\nПу сыйыхтарны тимнеп алып, сілкер айының 8-ҷі кӱнінде піс Тӧӧ чирінзер чол тутхабыс. Ікі минута аразына сыйыхты читір пиріп, Татьяна Тимофеевнаны сомға суурып алғабыс. Сурығларыбысха, тізең, иң сиргек хығырығҷыбыс телефонҷа нандырған. Татьяна Тимофеевна Тюмерекова ӱгретчі тоғызын 49 чылы апар парир. Пу син тус аразына аның істеніс чолында пӧзік чидіглер пар. 1993 чылда ол «Хакасияның саблығ ӱгретчізі» атха турысхан. Ӱгретчі-методист ат алып, 5-9-ҷы класстарға «Хакас тілі» паза 1011 класстарға «Хакас литературазы» учебниктернің автор-составительі полча. Ӱгретчілерге уроктарны иртірер чӧптер сығарған. Пу тоғыстары ӱчӱн Улуғлар чӧбі аны «Чахсы киректер ӱчӱн» орденнең сыйыхтаан. Россия паза Хакасия синінде, позының узын кӧзідіп, пілістерінең ӱлезіп, аймах марығларда араласча. Ікі хати, 2007 паза 2015 чылларда, Россия президентінің премиязына турысхан. Олғаннарның таланттарын тилітчеткен ӱчӱн, «Алтын парыс» медальнаң таныхтатхан.\\n- Тиксі істеніс чолымда хакас газетазын алып, тоғызымда тузаланчам. Газета уғаа тузалығ. Аны пастағы страницазынаң халғанӌызына теере хығырчам, анаң тузалығ статьяларны, хыплап, ӧнетін тимнелген чыындыда кӧстегліг пӧліксер хосчам, - ӱлесче Татьяна Тимофеевна. - Іди мин газетаны ал сыхханнаң итчем.\\nИргі хығырығҷыбыс газетаны 1971 чылдаң сығара ал сыххан. Андада ол пастағызын на школазар тоғынарға килген. Че аның алнында даа Татьяна Тимофеевна газетаны хығыр турҷаң. «Удаа почтада садызып алҷамын, - тіпче ол.\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде газетаны хығырбазам, истенминчем».\\nПіди дее газетаны тооза хығырчатхан кізі ноға марығда араласпас? Салтар - кӧрік айының иң сиргек хығырығҷызы. Редакция ӧмезі Татьяна Тимофеевнаны пу чиңіснең алғыстапча паза газетанаң пик палғалысты мыннаң мындар узарадарына ізенче.\\nКӧрік айында пирілген сурығларны паза оларға нандырығларны пирчебіс:\\n1.\\tХайдағ федеральнай программаа кіріп аларға пӧгінче Хакасияның экология министерствозы? - «Арығ кии» федеральнай программаа - 3.03.2020, 4 стр.;\\n2.\\tВера Тинникова тоғыс соонҷа хайдағ аалзар кӧскен? - Казанов аалзар - 4.03.2020, 5 стр.;\\n3.\\t«Ӧӧні фамилия нимес, иң пастап синің хакас тілін тилідеріне кӧп кӱс салчатханын кӧрерге кирек!» -\\tкемнің пу сӧстері? - Элла Замшани - 17.03.2020, 4 стр.;\\n4.\\tКем совхоз тӧстебізерге тимде, сынап ам даа 100 час чазирын пілген полза? - Сергей Мамышев - 27.03.2020,\\t14 стр.;\\n5.\\tТуғаннары ікі похоронка алған, че чааҷы ибінзер хазых айланған. Кем ол? -\\tАнтон (Апон) Угдыжеков - 20.03.2020, 15 стр.","num_words":515,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.109,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Меспектіг хоккей. 28-29 декабрьда 2019 чылда Ағбандағы «Саяны» позының айғызында Новосибирсктең килген «Сибсельмаш-2» команданаң теестегі ойыннар иртірген\\nМарығ ээлеріне хайди даа чиңіс тударға кирек полған. Меспектіг хоккейңе Россия чемпионадының пӧзік лигазында ойнапчатхан іскеркі подгруппадағы командалар аразында «Саяны» пастағы орында парчатса, ікінҷі орындағы «Кузбасс-2» пістіңнердең 3 ле санға соона халчатхан. Аннаңар чир-суғҷыларыбыстың алнында пір пӧгін турған: ибде ізестіг чиңістер тударға. Ол сылтағнаң даа, неке, 28 декабрьда «Саяны» стадионзар кізілер илееде чыылысханнар.\\nТоғазығ пасталар-пасталбастаңох, кӧрігҷілер ай-сым одырғлабысханнар: пістіңнерге Иван Васильев гол кир пирді нооза. Ойын саңай пасха оңдайнаң пар сыхты. Оой ла чиңіс тудар орнына айғы ээлеріне арачыланарға килісче. Аалҷылар, тізең, пастағы гол кирібіскен соонда, пазох ла тудығ чох алнынзар кӱстенчелер. Мына «Сибсельмаш-2» команданың хоккеизі пістің хаалха алнынзар чалғысхан на сых килді, че меспек чаза учуға халған. Айғы ээлері прай команданаң арачыланчалар. Ол туста меспек Руслан Гавричковтың холына кірген. Амды чир-суғҷыбыс аалҷыларның хаалха хадағҷызынаң пірдең пірге тоғас парды - гол! Саннар тиңнес парғанда, кӧрігҷілер суулас сыхханнар, пістіңнерні гол кирерге кӧӧктіріп пастааннар. Михаил Селедков оларны ӧріндірді, аалҷыларға ікінҷі гол кирібіскен. Ол сан ойынның пастағы чардығы тоозылғанҷа алыспаан.\\nТоғазығның ікінҷі чардығында команда капитаны Евгений Ткачук пірсі пірсінің соонҷа аалҷыларға ікі гол кирібіскен. Амды кӧрігҷілер ӧріністерін чазырбинчатханнар: пістіңнер марығ ээлері полчатханын маңат кӧзітчелер, 4:1 саннаң алнында парчалар.\\n28 декабрьдағы ойын 6:1 саннаң тоозылған, Иван Касаткиннең Александр Захваткин пірер гол кирібіскеннер. Амды Хызылчарда «Енисей-2» Кемеровтағы «Кузбасс-2» команданаң хайди ойнабызарын сағып аларға кирек. Сынап айғы ээлері чиңіс тутса, пістіңнер пастағы орынны холдаң позытпастар. Че «Кузбасс-2» утып алза, саннар пазох тиңнес парарлар. «Енисей-2» команда 5:4 саннаң утыр салған. Пастағы орында пазох ікі команда пол парды: «Саяны» паза «Кузбасс-2». Оларның 24-ер сан. Аннаңар прайзы даа 29 декабрьдағы ойыннарны сағаан.\\nПістіңнерге чиңіс хайди даа кирек. Кӧрігҷілерні ӧріндіріп, тоғазығ пасталғандох, Александр Захваткин гол кирібіскен. Аның соонда Сергей Максимовнаң Михаил Селедков пазох пірер гол кирібіскеннер. Тоғазығның пастағы чардығы тоозылар алнында Денис Баранов, аалҷылар хоккеизі, пенальтидең пір гол кирібіскен. 4:1 саннаң пістіңнер алнында парчатханда, ойынның пастағы чардығы тоозылған.\\nТоғазығның ікінҷі чардығында Александр Захваткиннең Тимофей Ващук пірер гол киргеннер, Михаил Селедков ікі гол кирібіскен. Іди пу ойын тузында Михаил Селедков позының пӧзік узын кӧзіткен, аалҷыларның хаалхазына 4 гол кирібіскен. «Сибсельмаш-2» команда ӱчӱн ойнапчатхан Иван Кондратьев пір гол кирерге маңнанған. Тоғазығ 8:2 саннаң тоозылған, айғы ээлері ізестіг чиңіс тутханнар.\\nАмды пазох ла Хызылчардағы тоғазығ хайди тоозыларын чидікпин сағыпчалар. Сынап анда «Кузбасс-2» команда пазох айғы ээлерін утып алза, пістің подгруппадағы ікі команданаң тиң саннар пол парар. Хызылчардағы «Енисей-2» позының айғызында «Кузбасс-2» команданы 5:3 саннаң утып алғаннаңар сағба читкенде, кӧрігҷілернің дее, «Саянының» хоккеисттерінің дее ӧріністері улуғ полған.\\nАндағ оңдайнаң Наа чыл алнындағы ойыннар соонда пістіңнернің 27 сан. «Саяны» пастағы орында. «Кузбасс-2» команданың 24 сан, ол ікінҷі орында. 21 сан чыып алып, Хызылчардағы «Енисей-2» команда ӱзінҷі орында парча. Новосибирсктегі «Сибсельмаш-2» команда, 13 саннығ олох тӧртінҷі орында халды.\\nАмды 14-15 январьда пістіңнер пос айғызында Хызылчардағы «Енисей-2» команданаң тоғасчалар. Оңарылыстығ, пістіңнерге чиңіс тударға кирек. Че аалҷыларның даа андағ пӧгін. Сағам ікінҷі орында парчатхан «Кузбасс-2» команда даа тӧдір пазынарға сағынминча, неке.\\n14-15 январьда ойыннар 19.00 часта пасталчалар. Кірері тикке.","num_words":459,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.089,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"САБЛАНЫССАР АЙМАХ ЧОЛЛАР ЧАЛТЫРАМА\\nПайрамнығ тӧреен кӱні. Иреннер 45, 55, 65 частарын таныхтирға хынминчалар. Таныхтабинчалар даа. Аңдағох сағыс тутча Кызлас аалда тренер полчатхан Алексей Яковлевич Шулбаев. Ағаа 65 час толча. Че туған-чағыннары, ӱгренҷілері хайди даа чыылызарлар, аны алғыстирлар\\nСағысха кирчем 2000 чыллар наа ла пасталчатхан тусты. Андада Анатолий Султрековтың кӱресчі хыстардаңар «Алып хыстар чолы» паза «Сыйыхха - хызыл чистектер» чыындылары чарыхха сыххан полғаннар. Кӧрҷеңмін, хайди най хынып хығырчалар оларны ӱгренҷілер. Аннаңар позым даа хығыр кӧрерге чарадыбысхам.\\nСынап таа т��рыстығ книгалар полтыр. Сах андох хығырығҷыны аптап алчалар, кӱресчі хыстарнаң хада Россия, Европа, тилекей марығларында араласчазың, чиңістерге чоо ӧрінчезің, утыр салзаң, сым-туюххан харах частарың чысхлапчазың, соондағы марығларда хайди даа утып аларға сағынчазың.\\nОңарылыстығ, ӱгренҷілер улуғ класстарға сыхханда, ол книгалардаңар сағыстарынаң ӱлезіп, чоннар аразындағы класстығ спорт устары Татьяна, Лидия, Инга паза Наталья Карамчаковалардаңар, Лилия Каскараковадаңар паза даа пасхаларынаңар уғаа хынығ сочинениелер пасчаңнар, аймах паза республика синінде иртчеткен істезігліг марығларда араласчаңнар, сыйыхтығ орыннарға сыхчаңнар. Кӧрген ползар ол туста оолағастарның, хызыҷағастарның ӧріністерін - чуртаста кӧзідім алҷаң, оларға кӧӧгерге харасчаң чир-суғҷылары, кӱресчі хыстар тӧреен-ӧскен чирін тилекейге сабландырчалар. Хайди махтанмас, поғдархабас андағ саблығ кӱресчі хыстарға.\\nХаҷан чуртаста чахсы кӧзідім пар полза, ноға оларға кӧӧгерге чарабас? Ағаа хоза, аалда уғаа чахсы тренер тоғынча, ідӧк олаңай кӱрес микелеріне кӧніктірче. Кызлас аалдаңох сыххан нооза чоннар аразындағы улуғ турнирлернің чиңісчізі полған, РСФСР чоннарының чайғыдағы Спартакиадазында аралазып, ибзер алтын медальлығ айланған Алексей Карамчаков.\\n1980 чылларда «Тасхыл» совхознаң Роберт Карпович Кичеев устирға турғызылған. Ол туста пай пілістіг, ырах кӧрістіг пастыхтар Хакасияны тиксі махтаға сығар турғаннар. Асхыстағы хой совхозы, «Россия», «Борец», «Целиннай» паза даа пасха совхозтар областьта ла нимес, илееде ырах саблан турғаннар. Андада аал хонии тоғынҷыларының чуртазына ӧӧн хайығ айландырылҷаң, социализм марии хазыр оңдайда иртчең.\\nПістің Кызлас аалдағы культура туразының устағҷызына Людмила Анатольевна Тинникова турғызылғанда, анда халых-чарыдығлығ тоғыс хайнап пастабысхан. Пос кӧңнінең ойыннар турғысчатхан чайаачы ӧмелер аразында социализм марии уғаа хазыр оңдайда ирт турҷаң. Иң чахсыларына «чон ӧмезі» аарластығ ат пирілҷең. Андағох оңдайнаң істеніс ӧмелері аразында спорт марығлары иртчеңнер. Мында алынҷа спортсменнернің кӧзідімнері, ідӧк тиксі совхозтың чидіглері санға алылҷаңнар.\\nАндағ оңдайнаң Роберт Карпович аал хонии тоғынҷыларын спорт марығларына тимнеҷең кізі кӧрглепчеткен. Іди ол Абазадағы школа-интернатта ӱгретчі полчатхан олаңай кӱресче Россияның спорт узы Алексей Яковлевич Шулбаевті Кызлас аалзар тоғысха килерге чӧптеп алған. Наа орынзар килгендӧк, кӱресчі ӱгретчі аалда секция тӧстеен. Кӱрес микелеріне ӱгренерге хынчатхан оолағастар харбазарға хонҷых ааллардаң даа кил сыхханнар. Алексей Яковлевич пірдеезін хыйа итпеҷең.\\nОлғаннарнаң хайди хынып айғасчатханын позымның оолағастары хоостыра маңат сизінҷеңмін. Палаларым, школадаң айлан килзелер, табырах азыранып алчалар, иб аразында хайыныбысчалар. Анаң ибзер пирілген тоғ��старын толдырарға одырыбысчалар. Паза ла кӧрзем, пос-пас чӧрчелер. Харахтары стенеде іліл парған часта ла. Хайди полыбыстар, хайдар іди маңзырапчазар тіп сурзам, харбазарға чидікпинчебіс тіпчелер. Андағ туста ибзер пирілген тоғыстарын сала-сула ла толдыр салдылар тіп ікінңілес тӧріпче. Сыныхтабызарға чарадыбысчам, чох, прай чахсы ит салтырлар, хомайлаҷаң сылтағ чоғыл.\\nОолағастарымзар пазох сыныхти кӧрчем. Секцияа парар тус чағдаҷаан чағдабысты нооза. Палаларымның сырайларында ӧрчіліг кӱлімзірес хозылып одырча. Анзы мағаа чапсых таа пілдірібісче. Аннаңар Алексей Яковлевич сірерні хайдағ наа микелерге ӱгрет салған тіп хыныға ла сурыбысхам.\\nОолағастарым, паза даа ӱр чубанмин, турчатханох орыннарында хабыза халдылар. Пірсі мике саларға харасча, ікінҷізі піліп арачыланча. Пірее ниме харығ полчатса, андар кӧрбин дее, хыйа учухтырыбысчалар. Іди ӱр ниместің не аразына ай-пораан пол парған. Тохтатпинчам. Харығ поларға чарабас. Позым кӧӧктіріп алғам, аннаңар тыстанчам. Чолларында орта пол парар пірее нимелерні хыйа аларға алай оортах чылдырыбызарға маңнан халчам. Іди хылынмазам, анзы тігі учуғар.\\n-\\tЧе, че, чидер, тохтирға кирек. Кӧріңер, пис часха чит парир, секцияа чӱгӱріңер, - амыратчам иркелерімні.\\n-\\tІҷең, кӧрдің я, хайди мин аны орғанзар махалығ учухтырыбысхам? Арачыланарға даа маңнанмаан, - махтанча пірсі.\\n-\\tАнзы саналбинча. Мин тайлых парғам, - чараспинча ікінҷізі.\\nІди, сарызып-суулазып ала, ибдең сығара чӱгӱрібіскеннер. Паза ла кӧрзем, тігі шыылат парирлар, тренировкаа маңзырапчалар. Андағ хылыныс мағаа тоғыста тузаланарға наа тема сыйлаан тиирге чарир, ӱгренҷілерге аалның саблығ кізілерінеңер, ол санда олаңай кӱресче тренер Алексей Яковлевич Шулбаевтеңер сочинение пас саларға чахаам.\\nЧахиим толдырылғанда, ӱгренҷiлерімнің сочинениелерін хығырарға хынығ даа, чапсых таа, тузалығ даа полған. Кӱрес секциязына чӧрчеткеннер тренерні оңнығ ла махтабинчалар, чуртаста ағаа кӧӧгерге чарир тіп пасчалар. Пір оолағас Алексей Яковлевич марығ тузында позын хайди амыр тудынчатханын кӧзідіп, пасха тренерлернең маңат тиңнестірче. Сынап пасха оолағас-хызыңағастарның тренерлері, ӱгренҷілері утырчатса, хайди матап хысхырчатханнарын, палаларның кӧңнілерін тӱзірчеткенін кӧнізінең пас салтыр. Алексей Яковлевич, тізең, сым на пас чӧрче, че кӱресчілерінің прай алҷаастарын сизініп одырча, соонаң пірее тренировка тузында ол микені хайди орта паза табырах толдырарын парчан чарыда кӧзіт пирчеткен ӱчӱн махтапча. Тренер полза, андағ поларға кирек тіп паалапчатханынаң парчан чӱреемнең чарасчам. Мындағ кӧріс прай даа аал чуртағҷыларының.\\nАлексей Яковлевич Шулбаев Таштып чиріндегі тайға пори турчатхан Аңчул аалда тӧреен-ӧскенін палалар постарының сочинениелерінде хайди даа таныхтапчалар. Піреезі тренернің тастындағы кӧрімін хоостирға харасча: пӧзік сыннығ, чииттегі осхас кӱстіг, ибде прай тоғыстарны табырах паза чапчаң толдырыбысча, хаңан даа ачых-чарых кӧңніліг чӧрче, прайзынаң маңат чоохтасча.\\nПістің аалда олаңай кӱрес секциязын апарчатхан тренер позының турыстығ ӱгренҷілері санында иң пастап Марат Кичеевті адапча. Марат Семёнович пӱӱнгі кӱнде Россияның саблығ тренері полча. Кӱресчі хызыҷахтарның піріктірілген командазының Хакасияның улуғ тренері. Ағаа хоза, ол олаңай паза хакас кӱрезінҷе Россияның спорт узы. Андағ кӧзідімнерге читкен ӱгренҷізіне хайди поғдархабас, аның чалтырама чидіглеріне хайди ӧрінмес.\\nАннаң пасха, Алексей Яковлевичтің ӱгренҷілері ӱчӱн аалның прай чуртағҷылары Евгений Пакачаковтың, Григорий Томояковтың, Александр паза Сергей Сергеев харындастарның, Александр Кайдараковтың, Сергей Амзараковтың чиңістеріне ӧрінісчелер, пу адалған оолларның прайзы даа олаңай кӱресче Россияның спорт устары полчатханын таныхтапчалар. Ағаа хоза, Григорий Томояков, Тун пайрам ӱлӱкӱнінде харбазып, ниикке чӧрҷең машина утып алған.\\n«Минің кӧңніме кірче, хаңан тренерім кӧзіткен микелерні орта тузаланып, аймах марығлар тузында пасха кӱресчілерні кибіссер сас ойда тастап, чарыннарына чатыр салзам. Анзы «чисто» утханына саналча. Андада позымны алыптығ нымахтардағы ӧӧн матырға санап пастабысчам, тың ӧрінчем», - таныхтапча чахсы пазылған сочинениезінде пір маңат ӱгренчеткен оолағас. Анаң ол мындағ сағыстарынаң ӱлесче: Алексей Яковлевич чахсы тренер ле нимес, ідӧк пай пілістіг, аллығ чӱректіг олаңай кізі. Аннаң хада пірее хати ол-пу сурығлар хоостыра чоохтазып аларға чарир. Сидік тустарны ипти тобыр парыбызарға тузалығ чӧптернең полыс пирчеткенін тренернің ӱгренҷілері уғаа пӧзік паалапчалар.\\nПазох ла ӱгренҷілерімнің сочинениелерінзер айлан кӧрерге чарадыбыстым. Чайаачы тоғыстарында палалар постарының кӧңні-чӱректерін асчалар, ол-пу сағыстарынаң, пӧгіннерінең ӱлесчелер.\\n«Минің чӱрееме ӧрініс толча, хаҷан пістің аалдағы Культура туразының хыринда аймах машиналар толдыра турчатса. Піснең тиң частығ кӱресчі оолағастар паза хызыҷағастар ачых-чарых кӧңніліг аал арали пастыр чӧрчетселер, аалҷыларыбысха саблығ чир-суғҷыларыбыстаңар хынып чоохтапчабыс. Хаҷан піс оларның аалынзар харбазарға парзабыс, пісті ідӧк чахсы, чылығ удурлирлар, иблерінзер дее ааллап кирерлер», - пасча кӱресчі оолағас-хызыҷағастарның піреезі. Анаң постарының чазыттығ сағыстарынаң ӱлесчелер: постың аалында харбазарға хайдағ нандырығлығ полған. Хайди кӱресчеткеніңні тренер ле нимес, іҷе-пабаң, туған-чағыннарың кӧрчелер, паалапчалар, ӧрінчелер алай хомзынчалар. Итсе, андағ хайығ маңат харбазарға кӧӧктірче.\\nПістің аалда иртіріл турған республика синіндегі арға-мӧрій Илбек Ада чааның махачызы Антон Ефимович Пакачаковтың хумартхызына чарыдылҷаң. Махачы чир-суғҷыбыс II степеньніг Ада чаа паза Хызыл Чылтыс орденнернең, тӧрт медальнаң таныхталған. Ибзер айланып, чон хониин кӧдірерінде маңат істенген. Аның хызы, Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозында тоғынған Нина Антоновна Толмашова, марығ пайрам кибірли азылчатханында сыбыра араласчаң, кічіг кӱресчілерні чалтырама чиңістер тударға алғаҷаң, пабазы хайдағ кізі полғаннаңар чоохтап пирҷең. Чоохха киліскенде, мындағ хоза танығ идерге чарир: Нина Антоновна пабазынаңар чапсых кинде пас салған, чарыхха сығарған.\\nКибістегі харбазығлар хайди хазыр ирт турҷаң полғанын пос хараанаң кӧрерге кирек. Кӧгліг хысхырыстар, чиңіске кӧӧктірістер ӱр нимеске дее тохтабинчатханнар. Іҷе-пабалар, аал чуртағҷылары саңай ӱннері харылғанҷа аахтас-хысхырыс салҷаңнар. Пістің пірее оолағас, махалығ мике тузаланып, аалҷы кӱресчіні саңай сас ойда тастаза, орындағы Культура туразы аар-пеер чайхал сыхханға тӧӧй пілдірібісчең - чоныбыс іди тың ӧрінісчең. Андағ туста пірее хати Алексей Яковлевич Шулбаевсер кӧр салчатхабыс. Кӧп чахсы кӱресчілер тимнеп салған тренер амыр ла пас чӧрче, пу марығны иртірер ӱчӱн нинҷе кӱс паза тус хоратхан кізее тӧӧй нимес. Оңарылыстығ, прай сурығларны тузында паза орта пӧгібіс турарға орындағы даа пастыхтар, аймахтағы, республикадағы ӱлгӱлер хабасханнар. Улуғ алғыс прайзына аның ӱчӱн. Олох арада оларзар мындағ сурыныснаң айланарға сағыс пар: анҷа кӧп спорт устарын тимнеп салған, чиит тӧлні орта чолҷа парарға сыбыра кӧніктірчеткен тренер пір дее аарластығ атха турысхалах. Аны пірее оңдайнаң таныхтап салған ползалар, матап ӧрінерҷікпіс.\\nУғаа пазымнығ хылыхтығ тренерні махтап, мындағ хоза танығ идерге сағыс пар: пістің школаның ӱгренҷізі Илья Боргояков, хакас тілінің олимпиадазында аралазып, «Минің родым - минің поғдархазым» тема хоостыра істезігліг тоғыс тимнеен. Анда ол Алексей Яковлевич Шулбаевтің ӱгренҷізі Марат Боргояковтаңар уғаа чылығ сӧстер пасча, хада тӧреен харындазының чиңістерін адағлапча. Хаҷан оолағас аҷазының алтын-кӱмӱс медальларын сыныхтағлығ комиссияа кӧзіт пиргенде, сала даа ікінҷілес чох ағаа пастағы орын пирердеңер чарадығ алылған.\\nАлексей Яковлевич, тӧреен кӱніңернең алғыстапчабыс, тренер тоғызында наа чидіглер алғапчабыс. Сірерге иң ӧӧн сыйых - чонның хынызы, ӱгренҷілеріңнің ӧрінізі, хада хонғаныңның, ӱс палаңның, сигіс пархаҷааңның паарсазы.\\nАвтор : Мария КЫЗЛАСОВА, ӱгретчі","num_words":1324,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.109,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧИРІБІСТӀҢ ХАРА СУҒЛАРЫ СООЛБИНЧА\\nПоғдархас. Пістің чонның аразында Иннокентий Сафьянович Чичинин чіли чуртазын техническай наукаларға чарытхан кізі паза чоғыл даа, неке\\nТехническай наукаларның докторы Иннокентий Сафьянович\\tЧичинин Новосибирсктегі Академгородоктағы геология паза геофизика институдының ӧӧн наука тоғынҷызы полған. Ол сағын таап алған «Тайга» паза «Вибролокатор» тиріглер хазнаның тилізіне, аның экономиказына хай син хозым иткенін паалаҷаа даа чоғыл. СССР изелер тусха теере аның тоғыстарынаңар искіріглер чазытта тудылғанын чоныбыс ідӧк пілбинче полар. «Тимір кӧзеңе» чох иділгенде ле, Иннокентий Чичининнің позынаңар пасхан чоохтары, хара сууҷахтар чіли, сығып пастааннар. Пӱӱнгі хабарымда ана оларның кизектері тузаланылча.\\nИ.Чичинин: «Мин 1933 чылда Хакас автоном облазындағы Хойбал аалда тӧреем. Пӱӱнгі кӱнде Хойбал чазызының іскеркі саринда Сойан-Сус ГЭС турча.\\nЧичина - кічіг суучахтың ады. Ол илбек чазының хойнында кидеркі саринда ағып одырча. Пасталығ класстарға аалдағы школазар чӧргем. 1946 -1951 чылларда Ағбандағы национальнай школа-интернатта ӱгренгем. Ортымах ӱгредіг алған соонда Ленинградтағы университеттің физика факультедінзер кіргем. Андар пір ле ӧӧн кӧстегнең парғам - пос холынаң иткен ядернай бомбаларны капиталисттернің пастарынзар тӱзір турарға. Ноға? Чаа тузында ӧскен палаларны андағ сағыстығ поларға ӱгрет салғаннар! Чаа, тоозылбиң аннаң андар узараан полза, пісті камикадзелер ит саларға оой поларӌых, неке.\\nЛенинград кӧңніме кірбеен. Ол мағаа «тастығ хап» чіли пілдірген. Мин анда Сибирьнің хыри-пазы чох чазы-тайғаларына тың сағынҷаңмын. Аннаңар «ол хаптаң» озып алар ӱчӱн «Физика Земли» кафедраны таллап алғам. Аның специалисттерінең тӧстелген экспедициялар Пустығ тиңісте, Антарктидада, Таймырда, Чукоткада паза даа пасха ыраххы чирлерде тоғынҷаңнар.\\nУниверситетті тоосхан соонда мині аспирантурада артыс салғаннар. 1960 чылда Россияның наука академиязының Сибирьдегі пӧлиинің геология паза геофизика институдынзар тоғынарға ысханнар...»\\n1962 чылда чиит ученай Иннокентий Чичинин «техническай наукаларның кандидады» атты маңнаныстығ арачылабысхан, 1980 чылда, тізең, техническай наукалар докторларының санын хозыбысхан.\\nТиксі алза, ол, чуртазы тооза наукада істеніп, сейсмология киреене улуғ хозым ит салған. Аның тоғызының синін паалир ӱчӱн, пастап мындағ нимелерні чарыт пирерге кирек тіп санапчам.\\nПӱӱнгі кӱнде газты паза нефтьті 3-4 километр чир алтындағы хадыллардаң аныпчалар. Че ол орыннарның оңдайларын пілер ӱчӱн, пастап чир тӱбінде 40 - 50 километрде хайдағ хадыллар паза олар хайди чатчатханын істезіп аларға киректелче. Андағ тоғыстарны геофизиктер сынағлар алнындағы сынағлар тіпчелер. Че алнындағы чылларда андағ сынағларны иртірерге 6-7 суднодаң пӱткен улуғ экспедиция ла сыданчаң. Оларның пірсі сейсмостанцияның тоғызын толдырчаң. Пасхазы «Миг-2» ниик вертолетты, чир ӱтечең тирігні, телефон проводтарын тартчаң тягач-амфибияны паза чара чачырастарны итчең тиріглерні тарт чӧрерге кирек полған. Іди чачырас соонда чир тітірезінің сигналларын хобырар ӱчӱн кӧп тус, кӱс паза хорадығ киректелҷең.\\nИннокентий Чичининнің сағыс тӧреен - сейсмостанцияны холда ал чӧрчең чемоданға ла кир саларға. Ол регистратор радио сигналлары пастыра позы ла тоғынып пастап турарға кирек!\\nУченайның сананыстары хоостыра, вертолет пір учуғыста ла, андағ 5 - 10 регистратор турғыс салза, экспедицияның пір чылның планын толдыр турар.\\nИннокентий Чичинин: «Аппаратура хайдағ поларынаңар сағыс минде тыып парғанда, ол темаа чол азарға киректелген. Че аны тилідеріне институтта ізеніс чох таа полған. Аннаңар геофизика пӧлиинің устағ-пастаана сурығ турғысхам - пу темаҷа тоғыс апарылбаза, мин институттаң парыбызарбын! Олар, ӱрӱк парып, мині устағҷызар чидін килгеннер. Ол, хайхап парып, теен: «Хайди іди? Піске киректелчеткен аппаратураларны, сағын таап, сығарарынаң пір килкім институт айғасча нооза! Мында, тізең пір ле кізі! Кирек нимеде?»\\nАнаң ол автоматика паза электрометрия институдының директоры теен: «Страдиваринің\\tскрипказын идерінде краснодеревщик ле полғаны асхынах. Анда кӧглерні истіпчеткен хулах киректелген. Чичининнің анзы пар осхас. Аны минзер тоғынарға ызыңар. Піс аннаң хада сейсмикаа кирек нимелерні сағын таап турарбыс». Ол полған 1964 чылда...»\\nПістің чир-суғҷыбыс сағын тапхан «Тайга» аппаратура тиксі Совет Союзындағы, ол санда Антарктикадағы паза Арктикадағы, сынағларда ӧткін тузаланылған. Олох туста «Тайга-2» тирігнең Семипалатинсктегі атом полигонында чазыттығ оңдайнаң істезіглер иртірілгеннер. Анда пазылған сейсмограммаларны «перестройка» тузында ла пасха хан чирінің ученайларына пиргеннер.\\nИннокентий Сафьянович Чичинин 1968 чылда «Тайга» аппаратуразы ӱчӱн ВДНХ-ның алтын медальынаң таныхтатхан.\\nИннокентий Чичинин: «Амды хайди минзер «вибрация» тема чапсын парғаннаңар чоохтап пирим. 1963 чылда чайғызын пір сейсмопартиянаң хада «Тайғаның» киректерінең айғасчатхам. Анда пір таныс геофизик американецтер сейсмограммаа кирек искіріглерні чирні тітіредіп нимес, аны сілігіп алып алчалар теен. Мин олар аны хайди алып алчатханнарын сизін салғам.\\tАкадемгородоксар айлан килгенімде, оларның журналларында ол оңдайнаң пазылғанын хығырып алғам. Хайхаам. Формулаларымзар алҷаас кір парған полбазын тіп сағынғам. Хати-хати сыныхтаам. Алҷаас чох полған. Андада пазох сағысха тӱзібіскем - хайди минің оңдайымны чуртасха киріп аларға? Ол оңдай, американецтернің «Вибросейсінең» тиңнестірзе, аймах кӧрімнерҷе артых паза тӱзімніг полған. Соонаң аны частотнай «Вибролокатор» адап салғаннар. Нимее кирек ол локатор? Кізілерге пілдістіг ползын тіп, олаңай ла кӧзідімнернең тузалан кӧрерге чарир.\\nКӧп хадыллығ тураларда чуртапчатхан кізілер тура чирде пик турча ба, чох па тіп сағысха тӱсче поларлар. Чир тітірезе, салғахтарның кӱзі чир алтында 200 - 500 метрде хайдағ хадыллар чатчатханынаң палғалыстығ. Хайда салғахтарның хуластанызы улуғ, ол орында кӧп хадыллығ тураны пӱдірерге чарабас пол парча. Анд�� пірее стадион алай парк тӧстирге чарир.\\nАғбанда чуртапчатханнар чахсы пілчелер:\\tСойан-Сус ГЭС-тың тулғоры сайал парза, Ким суғча килген пӧзік салғах городтаң пір дее ниме артыспас. Тулғорның пик паза ізестіг турчатханын хайди сыныхтабызарға? Аны аймах саринзар сілігібізерге киректелче. Андада пӱдірігнің «ағырығ чирлері» ідӧк хуластанып пастирлар. Анзын ілезіне сығарып алза, оларны азынадох хуйахтабызарға чарир. Таныхтирға кирек, Сойан-Сус ГЭС устағҷыларынаң пістің палғалыс паза чӧптезіг пар. Мағаа, тізең тӧреен чир-суумзар, Хакасиязар, кил турар сылтағ пар пол турар...»\\nХойбал чазызының оолғы Иннокентий Сафьянович Чичинин ах чарыхтаң 2016 чылда парыбысхан. Ас саннығ чоннаң сыххан кізі пу чуртаста улуғ іс артыс салған. Амды аның чолын оолғы, физика паза математика наукаларының докторы Алексей Иннокентьевич Чичинин аннаң андар узаратча. Чирібістің хара суғлары соолбинча!\\nАвтор : Евгений ТОЛМАЧЕВ","num_words":807,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.159,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ТОҒЫСТАР ТУЗЫНДА ТОЛДЫРЫЛАРҒА КИРЕК\\nТоғыс чорығы. Хакасия пазы Валентин Коновалов 26 сентябрьда Ағбандағы паза Харатастағы чолларны сыныхтаан. Олар «Хорғыс чох паза чахсы чоллар» нацпроектче тыхталчалар. Ідӧк республика пазы Ағбан пилтірі аймаандағы имнег учреждениелерінде полған\\nАғбанда Пушкиннің орамазында наа асфальтты «ДЭП-369» ОАО подряднай организация тузында саларға маңнанминча. Чайғыдаң сығара тыхталчатхан чолның тоғызы 10 сентябрьға теере тоозыл парарға кирек полған. Че подрядчик чарым айға орайлатча.\\n-\\tТыхтағ тоғыстарын толдырарға наңмыр харығ полча, - тіпче подрядчик. - Наңмыр чаған соонаң чолның хурирын ікі кӱн сахтирға кирек.\\n-\\tАм хаҷан тоозарзар тоғыстарыңны? - сурған Хакасия пазы Валентин Олегович.\\n-\\t15 октябрьға тоозарбыс, - нандырған подрядчик.\\n-\\t15 октябрь иң халғанҷы кӱн, - хызааннаан В.О.Коновалов. - Тоғызыңар толдыр полбазаңар, сірер киртістең сых парарзар. Городтың ӧңненізі паза чахсы чуртазы сірернің тоғыстарыңнаң палғалыстығох.\\nАнаң регион устағҷызы транспорт министрінің тоғызын толдырчатхан Олег Емелинзер айланған:\\n-\\tПлан хоостыра чолларны тузында тыхтирға маңнанминчатхан подряднай организацияларның тоғыстарын кӱннің сай сыныхтағда тудыңар. Чоллар пик паза чахсы тыхталзын.\\nВалентин Олеговичтің сӧстеріне аның орынҷызы Юрий Курлаев хозылған. Ол подрядчиктерзер айланған:\\n-\\tСірер, наңмырға састырып, тоғыстарыңны тузында тоос полбинчабыс тіп сылтанчазар. Киҷее «Хорғыс чох паза чахсы чоллар» национальнай проект хоостыра Россия синінде чыылығ ирткен. Анда хазнабыстың алтынзархы регионнары кӧзідімге алылғаннар. Оларның часхы орай пасталча, чайғы, тізең, хысха. Че, андағ даа полза, соох регионнар нацпроекттің чӧптезіглерін 90 % толдыр салғаннар.\\nАннаңар Хакасияда наңмырлығ кӱннер асфальт саларға харығ полғаны - ол сылтағ нимес.\\nАғбанда Некрасовтың орамазында андағох сидіксініс подрядчиктер асфальтты кӧрілген тусха тӧзирге маңнанминчалар. Че мында пасха сылтағ - материал чидіспин парча.\\n-\\tПазағы чылда материалнаң сидіксініс чох полар ӱчӱн, аны хысхызынох тимнеп саларға киректелче. Піс ол сурығны ӱзӱрербіс, - теен Хакасия пазы.\\nХаратас городта пастыхтар Советскай орамадағы чолны кӧргеннер.\\n-\\tМында тыхтағ тоғыстары хаҷан тоозылар? - сурған подрядчиктең Валентин Коновалов.\\n-\\t30 октябрьға тоос саларға кирекпіс, - нандырғаннар ағаа.\\n-\\t30 октябрьға най орай, - теен регион пазы. - 20 октябрьға тоозарға кӱстеніңер. Октябрьның халғанҷы кӱннерінде, тасхар соохталып, хар даа чабызарға айабас. Тоғысчылар чаллаңар, техника хозыңар.\\nПӱӱл «Хорғыс чох паза пик чоллар» национальнай проектке республикада 17 чол кірген. Оларны тыхтирына 2019 чылда 546 миллион салковай позыдылған.\\nАнаң Хакасия пазы Ағбан пилтірі аймаандағы имнег учреждениелерінде тыхтағ тоғыстары хайди толдырылғанын кӧрерге чол тутхан.\\nАғбан пилтірі аймааның ӧӧн имнег туразында наа аптека тоғынча. Ол аптеканы республика пазы Валентин Коноваловха Хакасияның хазых хайраллаӌаң министрі Владимир Костюш кӧзіткен.\\n-\\tАймахта тиксі 4700 льготник саналча, - теен Владимир Фёдорович. - Аптека ӧӧнінде оларға азылған.\\n-\\tИмнернең сидіксініс пар ба? - сурған Валентин Олегович.\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде имнер чидісче. Льготниктерге тузында пирілчелер. Пу аптека чох полғанда, чуртағӌылар имнер аларға Харатассар чӧрӌеңнер. Аймахтағы ӧӧн имнег туразы позының ахчазына аптеканы азып алды. Мында диабеттең паза онкологиядаң имнер пар, - нандырған В.Ф.Костюш.\\nПӱӱнгі кӱнге Ағбан пилтірі аймааның ӧӧн имнег туразында 50 % имӌі чидіспинче. Аннаңар ағырчатхан кізілерге специалисттернең тоғазып аларға аар, олар узун теесте ікі дее час одыр салчалар. Пылтыр пу имнег туразынзар сигіс имӌі істенерге килген, пӱӱл - тоғыс специалист.\\nАғбан пилтірінде улуғ пастыхтар олған поликлиниказында иртірілген тыхтағ тоғыстарын кӧргеннер. Андағы имӌілер нааӌылалған тураларына чӧпсінчелер, че ахча хырын алыстырарға читпеен тіпчелер. Поликлиниканың хыры 40 чыл алыстырылбин парир одыр.\\nРасцвет поселоктағы ФАП-ха нацпроект хоостыра тыхтағ тоғыстарын иртірерге ідӧк ахча позыдылған. Ол ахчаа кабинеттер нааӌылалған, ЭКГ кабинеді паза имнег персоналына алынӌа пӧлік азылған. Аның алнында чуртағӌылар ЭКГ-ны иртерге Ағбан пилтірі аймааның ӧӧн имнег туразынзар чӧрӌеңнер.\\nПӱӱнгі кӱнде Расцветтегі ФАП-сар 989 улуғ частығ кізі хазиин сыныхтанарға чӧрче. Анда хан алчалар, прививкалар турғысчалар. ФАП-тох имнер садызып аларға чарир. Пӱӱл планға кирілген 268 кізінің 157-зі диспансеризация иртібіскен.\\nХакасия пазы Валентин Коновалов Тепличнай поселоктағы амбулаториязар читкенӧк. Тыхтағ тоғ��старынаңар чоохтаза, анда ізіктер алыстырылғаннар, стенелер тӱзеділгеннер, амбулаториязар кірчеткен ізік ӱстӱнде чабығ иділген. Ідӧк наа имнег оборудованиезі алылған. Амды амбулаторияның наа электрокардиограф, тимір шкафтар, одырчыхтар пар.\\nПір хомзыныс парох, амбулаторияның хырын алыстырарға кирек. «Ағаа ахча табарбыс, - теен Хакасия пазы. -Тура хырынаң наңмыр суу кір сыхса, пу тыхтағ тоғыстары тикке ле иртірілген тіп саналар».\\nИң ӧӧн ӧрініс - амды Тепличнай поселоктағы амбулаторияда компьютер паза Интернет пар. Аның полызиинан имӌілер ағырчатхан кізілерні аймахтағы ӧӧн имнег туразының тирең пілістіг специалисттерінзер пазындыр салчалар.\\nТаныхтирға кирек, амбулаторияда имӌілер читкіӌе.","num_words":583,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.103,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ӱлгӱ. Киӌее Хакасия пазы Валентин Коновалов республика правительствозының пу чылдағы пастағы чыылиин иртірген\\nХакасия пазы Валентин Коновалов правительство чыылиин Россия президенті Владимир Путиннің Федеральнай Чыылыға айланызында искірілген ӧӧн кӧстеглердең пастаан.\\n-\\tАйланыстың ӧӧн сурии кізі капиталын, хазна чонын хайраллиры полған, - искірген регион устағҷызы. - Пӱӱнгі кӱнде школалар, ФАП-тар паза пасха даа социальнай объекттер пӱдіриине уғаа кӧп ахча позыдылча. Че кемге олар пӱдірілчелер, 10 чыл пазынаң ол объекттер киректелбин сыхсалар, олған учреждениелері ээн хала парзалар? Хазна андағ нимені тоғызон чылларда ирткен. Аннаңар пӱӱнгі кӱнде сӧбірелерге хазна хабазиин пирері уғаа киректелче.\\nВалентин Коноваловтың кӧрізінең, президент позының айланызында искірген чӧптер демография саринаң хорғысты тобырарға оңдай пирер. Анзына іҷе капиталының программазы узарадылғаны, палаларға 3 частаң 7 часха теере пособиелер тӧлелері хабазар.\\n-\\tПістің, Хакасияда, 9 муң артиинаң кӧп палалығ сӧбіре саналча, - таныхтаан Валентин Коновалов. - Оларда 28 муңҷа пала ӧсче.\\nПалалығ сӧбірелердең кӧп сурығ кір сыхханы хоостыра Хакасия пазы республиканың істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Ирина Ахметоваа чуртағҷыларға прай чарыт пирерге чахығ пирген: хайди паза хаҷан чуртасха киріл сығарлар президенттің айланызында искірілген пастағлар, наа тӧлеглер аларына хайдағ пічіктер киректелерін паза пасха даа сығысчатхан сурығларны.\\nВалентин Коновалов ідӧк президенттің айланызында искірілген паза пір сурығда тохтаан - ӱгренҷілерні ізіг чииснең азырирында.\\n-\\tПу сурығ республикада пір ле хати кӧдірілбеен, - чоохтаан регион пазы. - Че пос кӱзінең, орнындағы синде дее, республика синінде дее пу сидіксіністі пӧгерге оңдай табылбаан. Аннаңар федеральнай бюджеттең полызығ пирілері ол сурығны пӧгеріне чахсы хабазығ полар.\\nХакасияның пазы пу сурығҷа республиканың ӱгредіг министрі Ларис�� Гимазутинаа пу неделя тоозылғанҷа республиканың полған на муниципалитедінде пасталығ класстарға нинҷе пала чӧрчеткенінеңер искіріг тимнеп саларға чахығ пирген.\\nАйланыста искірілген паза пір сурығдаңар, хазых хайраллирында кадрлар чидіспинчеткеннеңер чоохтап, регион устағҷызы пастағы имнег полызиин пирерінҷе специалисттер киректелчеткенін таныхтаан.\\nХайзы учреждениелерде 60%-ке теере имнег специализі чидіспинчеттір. Че пӱӱнгі кӱнде президент чарлаан кӧстеглерге (вузтарда кӧстегліг орыннарға квоталар ӧскірібізердеңер) тӧстеніп, пу сидіксіністерні пӧгіп пастирға чарир. Аны хоостыра Хакасия пазы орынҷызы Татьяна Курбатоваа орындағы вузтар устағҷыларынаң тоғазиин иртірерін тимнирге чахығ пирген.\\nВалентин Коновалов ідӧк СМИ-ларда халғанҷы туста удаа искіріл сыххан сурығны чарытхан. Чоох парча юрист чиновниктерге хоза тӧлеглер пирчеткен закон проектінеңер.\\n-\\tПу кирек хоостыра служебнай сыныхтағ иртірілген, - таныхтаан Хакасияның пазы. - Пуох сурығҷа мин Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашевнең тоғасхам. Правительство саринаң мында сайбағлар чоғыл. Пасха сурығ - Оӧркі Чӧп синінде ол тың на азых ӱзӱрілбеені.\\nХайди искірген республика пазы, ол хоза тӧлеглер пирчеткен тӱзедігні хыйа идерге чарадығ алылған. Анзына Ӧӧркі Чӧп депутаттары, ол законны сессияда хати кӧріп, чарадығ алыбызарға киректер.\\nМының соонаң республика правительствозы чыылығның кӱн суриинда турған сурығларны ӱзӱріп пастаан. Пастағызын Хакасия пазының орынҷызы Юрий Курлаевке сӧс пирілген. Ол республикада чылығ пирҷең тус ӱлӱкӱн кӱннерінде хайди ирткеннеңер паза амғы туста хайди иртчеткеннеңер сан пиріс иткен. Курлаевтің искіриинең, чылығ пирҷең тус пӱӱл амыр иртче, ЖКХ системазында улуғ саайлар чох полған. Сығысхан улуғ нимес саайлар сах андох чох иділ турғаннар.\\nВалентин Коновалов Харатаста газтаң сидіксініс пол парған сурыға хайығ айландырған. Юрий Курлаев андағ сидіксініс пар полғанын искірген. Газ паазы ӧс парған сылтаанда, «ЧерногорскГАЗ» ООО Харатастағы кӧп квартиралығ тураларзар, хайзыларында газ плиталары турча, газ пирбин сыхтыр. Хайди таныхтаан Курлаев, республика правительствозы ара кіріскенде ле, ол сидіксініс пӧгілген, амғы туста ол тураларға газ пирілчеттір.\\nСурығны саңай пӧк салар ӱчӱн, газты читірчеткен ізестіг пірігісті табарға киректелче осхас, «ЧерногорскГАЗ» ООО банкрот пол париған сылтаанда. Че Хакасияның пазы ол тураларны чарытхынаң тоғынчатхан плиталығ идер сурығҷа тоғынарға киректелчеткенін таныхтаан. Ӧӧн сылтағларның пірсі - газнаң палғалыстығ ниме-ноолар тиксі иргілен парғаны. Мындағ оңдайларда чобағ даа пол парарға айабас нооза.\\nІкінҷізін Хакасия пазының пастағы орынҷызы Николай Миронов чоох тутхан. Ол орындағы бюджеттернің парыстарын ӧскірҷең оңдайлардаңар искірген. Мироновтың искіриинең, ӧӧн оңдайларның пірсі - город-айм��хтардағы пічікке кирілбеен тибіреділбинчеткен ис-пай объекттерін таап, оларның ээлерін ис-пайын пічікке кирерге кӱстирге. Андада муниципальнай пӱдістернің бюджеттерінзер налог ахчазы даа кӧп арах кір сығар.\\nРосреестр специалисттері сананыстарынаң, пістің республикада 72 муң артиинаң объект пічікке кирілбеен. Аннаңар республика правительствозы па-зох орындағы ӱлгӱлерге, иблеп чӧріп, андағ объекттерні пічікке кирерге кӱстирге чӧп пирче тіп искірген Николай Миронов.\\n-\\tИрткен чылда нічікке кирілбеен объекттерні ілезіне сығарарынҷа тоғыс апарылған, - чоохтаан Хакасия пазының пастағы орынҷызы. - Чарым чыл аразына, 1 июльдаң чыл тоозыларына теере, иблеп чӧргені тузында 13260 объект пiчікке кирілбеені санға алылған. Аның соонаң 1780 объекттің ээзі ис-пайын пічікке кирген. Че ол уғаа асхынах сан, республикада тиксі 72 муң артиинаң объект пічікке кирілбеенін санға алза.\\nНиколай Миронов город-аймахтар пу кӧстегҷе читкіҷе нимес тоғынчатханнарын таныхтаан. Чахсы тоғынчатханнар санында Ағбан пилтірі паза Алтай аймахтары адалған, Шира аймаа паза Саяногорск прайзынаң халчаттырлар.\\nПасха парыстанҷаң оңдай -тузаланылбинчатхан аал хонии чирлерін, айландырып, хатап тузаланысха кирері паза чирлернең кӧстегліг тузаланары. Мында Хакасия пазының орынҷызы Шира аймаан кӧзідімге ағылған.\\n-\\tКӧзідімге, Пілӧ кӧл хыриндағы аал хонии кӧстегліг, улии 17 муң квадрат метр чир участогы ӱчӱн налог 3753 салковай тӧлелче, - искірген ол. - Ол чир алынҷа хайраллалчатхан чирге айландырылған полза, налог сині 37муң 344 салковай пол парарҷых. 10 хати кӧп налог ахчазын аларға чарирӌых ол чирлердең. Хакасияның испай паза чир хайызығлары министерствозы 2017 - 2019 чылларда 23 чир участогын, аал хонии кӧс-тегліглердең сығарып, алынҷа хайраллалчатхан чирлерге айландырған. Че ниме аймахтың чирінде орныхча, ниме ӱчӱн аймах нандырча - мында пір дее ниме иділбеен.\\nТузаланылбинчатхан чирлернең хоза парыстанҷаң тоғыс иң уйан Асхыс паза Шира аймахтарында парча.\\nХалғанҷызын коррупция профилактиказынҷа хайдағ тоғыс апарылчатханнаңар Хакасияның юстиция министрі Сергей Ромашов чоох тутхан. Аның искіриинең, халғанңы ӱс чыл аразына республикада коррупциянаң палғалыстығ сайбағлар саны пілдірте тӱс парған. Ідӧк чиновниктернің парыстары тӧреміл сыныхтағда тудылчаттыр. Пір сӧснең, коррупцияны азынада тохтадарынҷа прай кирек тоғыстар апарылчаттыр. Чооғын тоосчадып, министр правительство кізілерін декларация кампаниязы пасталыбысханынаңар сизіндіріп, 30 апрельге теере парыстардаңар искіріглерні пир саларға чӧп пирген.","num_words":830,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.119,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ААР ЧЫЛЛАРДА ПӦЗІК ӰГРЕДІГ АЛҒАН ИМҶІ\\nПістің улуғларыбыс. Пӱӱнгі матырыбыс піске кӧзідім ползын тіп сағынчам. Валентина Моисеевна Ботинаны Асхыс аймааның чуртағчылары чахсы таныпча поларлар. Ол Асхыстағы имнег туразында харах имчізі полған\\nВалентина Моисеевна 1939 чылда Алтай аймаандағы Аршаннар аалында Моисей Давыдович паза Агафья Григорьевна Покояковтарның сӧбірезінде тӧреен. Аның олған тузы хорғыстығ Илбек Ада чааға киліс парған, аннаңар хызыҷах пір дее чахсы ниме кӧрбеен. Колхоз тузында прайзынаң хада яблах хасчаң, хырада пазах теерчең.\\n- Пабам ызыға ыстырған, - сағысха кирче ууча. - Мин, ічем паза ікі пичем, Валянаң Галя, хадох чӧргебіс. Мағаа андада 7 час полған. Канск аймаанда пір аалыҷахта чуртаабыс. Ызығда хомай полған, астаң хызылғабыс.\\n1953 чылда, Сталин ӱреенде, пабамны позыдыбысханнар. Ызығдаң айланғанда, Ағбанда чуртаабыс, анаң Аршаннар аалынзар кӧскебіс. Чаа тузында кем чахсы чуртаан? Прайзы хомай чуртаан: яблах чіҷеңміс, чарбалығ ӱгре хайнатчаңмыс. Аршаннарда сала ниик полған. Пабам колхозта тоғынған, іҷем інек сағҷаң.\\nВалентина Аршаннарда 4 классха теере ӱгренген. Анаң аны Ағбандағы национальнай школазар ызыбысханнар. Ол чылларда школа директоры Григорий Николаевич Дорин полған. Хызыҷахты Ағбанда ӱгренерге ол чӧптеп алған. Валентина национальнай школада 10 класс тоосхан. Интернатта чуртааны аның сағызында саңайға халған. Анда чахсы азырачаңнар, кӧрчеңнер тіп сағысха кирче ол.\\nШкола соонаң, 1957-1958 чылларда полар, чиит хыс Хызылчардағы институтсар ӱгренерге кірген. Студент тузын даа Валентина Моисеевна чылығ сӧстернең сағысха кирче. «Институтта чахсы ӱгренгем, общежитиеде чуртаам», - тіпче ол. Имҷее ӱгреніп, пӧзік ӱгредіг заведениезін 1963 чылда тоосхан, анан Ағбанзар килген. Облздрав аны Асхыссар харах имҷізі полып тоғынарға ызыбысхан. Іди тынаға теере пір орында істенген.\\n- Трахомадаң тоғыр кӱрескебіс. Мының алнында пір чызынӌахнаң тузаланӌаңнар, аннаңар ол чуғынҷах ағырығ тараӌаң, - сағысха кирче тынағдағы имчі. - Трахоманы, анаң глаукоманы, катарактаны паза пасха даа харах ағырығларын чох иткебіс. Мин операциялар итпеем, имнернең имнеҷеңмiн. Асхыстағы имнег туразында, харах имҷізі полып, 1965 чылдаң сығара тынаға сыхханҷа тоғынғам.\\nВалентина Моисеевна Александр Григорьевич Ботиннең сӧбіре тӧстеен. Ол Калининдегі школада литература паза орыс тілі ӱгретчізі полған. Ынағ ирепчі ікі оол, Сергейнең Михаилні, ӧскіргеннер. Хомзынысха, пӱӱнгі кӱнде олар изен ниместер.\\n- Минің пір парха пар, ады - Елена Сергеевна. Ам хонғанының фамилиязын ал чӧрче, Кызычакова полча. Ол налог инспекциязында тоғынча, че сағам ибде кічіг паланаң одырча. Кӧргенегімнің ады - Ульяна, ағаа пір час.\\nСӧбірезінеңер чоохтапчатханда, Валентина Моисеевна, тайағына тайанып ала, шкаф саринзар пастырған. Андағы тасхахтаң сом алып, кӧзіткен: «Мына кӧргенегім минің». Сомда кічіг хызычах піске чалахай ла кӱлінчеткен.\\nПӱӱнгі кӱнде 82 чазын чазап салған ууҷаны «Сакура» коммерче��кай нимес пірігістің социальнай тоғынҷызы Наталья Витальевна Чанкова паза чағын туғаны Елена Григорьевна Асочакова кӧрчелер. Социальнай тоғынҷы Валентина Моисеевназар неделяда ікі хати чӧрче, квартиразын арығлабысча, пол чуубысча, тозын чысхлабысча, ас-тамах соонҷа садығ туразынзар, имнер соонҷа аптеказар пар килче. Елена Григорьевна кӱнде ӱс хати кил парча, чічең ниме пызыр пирче.\\n-\\tИбде нименең айғасчазар? Телевизор кӧрче поларзар? - сурғам мин ууҷадаң.\\n-\\tИбде газеталар хығырчам. «Хакас чирі», «Хакасия», «Аскизский труженик» газеталарға пазынчам. «Хакас чирінде» Анатолий Султрековтың материаллары кӧңніме кірче. Телевизорны олаңай ла тоғындыр салчам, анда ниме чоохтапчатханнарын испинчем, хулаам уйан.\\nІди ипти ле чоох-чаахнаң одырчатханда, Валентина Моисеевнаның квартира ізиинзер кем-де сығдырадыбысхан. Чурт ээзі кем килгенін кӧрерге сыххан.\\n-\\tО! Чеенім килтір! - ӧрін парған улуғ частығ кізі, анаң, сағыбаан аалҷызын чуртсар иртіріп, пісті таныстырған. - Семён Гаврилович Трояков, минің чеенім полча, пабамның туғаны.\\n-\\tАршаннардаң Катановсар парғам, анаң пеер килдім, хайди чуртап париғаныңны кӧрерге, - теен поғда ирен.\\n-\\tАғбандох чуртапчазар ба? - сурған ууча.\\n-\\tЯ, - нандырған аалчы кізі.\\n-\\tТоғынчазар ба? - пазох сурығ пирді Валентина Моисеевна туғанына.\\n-\\tМин тынаға сых парғам, ипчім Лида ам даа регистратурада тоғынча, - теен Семён Гаврилович.\\n-\\tПалалар хайди?\\n-\\tШколаа чӧрчелер.\\nСағыныс парған туғаннарға харығ полбасха тіп, мин, анымчохтазып, парыбысхам.","num_words":528,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.182,"stopwords_ratio":0.123,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПОС КИРЕЕНЕҢ АЙҒАЗАРЫ - ТУРЫСТЫРА КИРЕК\\nНацпроекттер. 2019 - 2024 чылларда Россияда «Кічіг паза ортын бизнес паза идінҷектің пастаана хабазары» национальнай проект чуртасха кирілер. Проект республиказар пір миллиард азыра салковай тартарға полызар.\\nПолған на регион «Кічіг паза ортын бизнес паза идінҷектің пастаана хабазары» национальнай проектте аралас поларын арачылаан. Хакасияның алнын аларға ӱлӱс тӱскен республиканың экономика тилізі министерствозының пос кирее паза садығ тилізі департаментінің пастығы Анастасия Ходькоға. Пӱӱн пос киреенең айғасчатханнарға паза аны пастирға сағынчатханнарға пу национальнай проект пирчеткен оңдайлардаңар чоохтасчабыс.\\n-\\tАнастасия Николаевна, Сірер, пу наада Челябинсксер чӧр киліп, республиканың кічіг паза ортын пос кирее ээлеріне уғаа чахсы хабар ағылдар: Хакасия Россияның паза пір нацпроектіне кіріп алғаннаңар. Ол проектче республиказар хай син ахча тартылар?\\n-\\tПу наада Челябинскте тиксі хазнабыстың прай субъекттерінің кізілері регион проекттерін арачылирға чыылысханнар. Піске иң пастағылар санында чоох тударға киліскен. Сағынчам, республика проектін турыстыра арачылаабыс. Хакасияның адынаң піс ікӧлең чӧргебіс: мин паза Тиліс чыындызының устағчызы Денис Пауль. Россияның экономика тилізі министерствозы регион проектін толдыразынаң чуртасха кирерге чаратхан. Іди 2019 - 2024 чылларда «Кічіг паза ортын бизнес паза идінчектің пастаана хабазары» нацпроект пастыра республиказар 1 миллиард азыра салковай кірер. 2019 чылға ла 220 миллион азыра салковай кӧріл парған.\\n-\\tПу син ахча пирілері уғаа чахсы. Хайдағ кӧстеглерге ол ахча парар?\\n-\\tПроектте пис ӧӧн кӧстег чарадыл парған. Пастағызы пос киреенең айғасчатханнарның адын кӧдіреріне кӧстелген. Пістің пӧгінібіс - пос киреенең айғазып пастирын ниик идерге, пастағы туста хабазарға. Чииттер пос киреенең айғазарға чочынмазыннар.\\nІкінҷі кӧстег - пос киреенең айғазар оңдайларны чахсыландырары. Пу кӧстегче улуғ тоғыс федеральнай синде апарылар. Кӧзідімге, федеральнай законда пос киреенең айғасчатханнарға пір налог тӧлечең системадан («упращёнкадаң») пасха, тиксі налог тӧлечең, ол сала хатығ оңдайлығ, системаа кинетін кірбес ӱчӱн ӧнетін тус кӧрілер. Сағам, тізең, налогты ниик оңдайнаң тӧлепчеткен идінчектің тиксі чыл парызы ортымах парызын аза халза, аны тиксі налог системазынча тӧлеттірчелер. Идінҷектің чыл тооза пос киреен тилідеріне хоратхан кӱзі тикке парча, алған парызы налогтар тӧлиріне парыбысча. Іди полбасха кирек.\\nПаза пір чахсы алызығ - идінчек онлайн-кассанаң тузаланза, ағаа сан пиріс идерге кирек чох полар. Пу алызығ 2020 чылдаң тоғынып пастир.\\nПуох кӧстегде тиксі хазнаа саблан парған «Посха тоғыс таапчатханнардаңар» закон тоғынып пастиры кӧрілче. Пу закон налог тӧлечең наа системаны кирер. Аннаң тузаланарлар посха тоғыс таапчатхан чуртағҷылар паза тоғынҷылар чох идінҷектер, ол теелбес акциз пирілчеткен киректернең айғасчатханнарға паза хай пірее пасха киректерге. Ӧӧн кирексініс - кізінің парызы чылда 2,4 миллион салковайны аспасха кирек, андада аның тиксі хорадығлары 4 - 6% тиңнелер. Ол пу налогтаң пасха хайди даа кӧрілчеткен тӧлеглерні тӧлебес. Ниме-ноозын олаңай кізілерге сатчатса, налог сині 4% тиңнелер, юридическай лицоларға сатчатса - 6%. Ағаа хоза кізее полызыға «Минің налогым» ӧнетін мобильнай приложение тимнелер. 2019 чылда закон Россияның тӧрт регионында тоғынар, 2020 чылдаң - Хакасияда. Піс, тізең, пу налог тӧлеҷен системанаң чуртағҷыларны таныстырарға тимненчебіс.\\nПаза пір закон, хайзын піс ідӧк сағаабыс, ол социальнай кӧстегліг пос киреен «Кічіг паза ортын пос киреенеңер» законға кирері. Пу кӧстег хазнада чахсы тиліпче, анзы уғаа ӧріністіг. Ӧріністіг, кізілер, ӧткін тудынып, сидік киректернең айғазарға хорыхпинчалар. Закон алыл парза, национальнай проектте социальнай кӧстегліг пос киреенең айғасчатханнарға ӧнетін хабазығ кӧрілер, ол санда ахчалығ.\\n-\\tИдінӌектерге пос киреен тилідер оңдайлар чахсыландырылчатханы чахсы, че ахчалығ хабазығ полған полза, олар уламох ӧрінерӌіктер.\\n-\\tНациональнай проектте ӧдіске алчатхан ахчаны ниик оңдайларҷа пирері ідӧк кӧрілче. Андағ нинҷе-де оңдай пар. Пастағызы, «Гарантийный фонд - МКК Хакасии» коммерческай нимес пірігісте улуғ нимес ахчаны тӧбін проценттіг ӧдіске аларға чарир. Чыындыны Хакасия Правительствозы тӧстеен, аның капиталы федеральнай паза республика субсидияларына толдырылча. Нацпроект хоостыра компания капиталы ідӧк толдырылар. Идінҷек пасха орында, банкта кредит алчатса, ағаа гарантия алай поручительство киректелзе, олар ідӧк пу Гарантия чыындызында пирілчелер.\\nІкінҷізі, федеральнай синде льготалығ лизингнең тузаланарға чарир. Россияның экономика тилізі министерствозы лизинг компанияларына нинҷе-де ле регионда орнығарға чаратхан, че хабазығнаң хайдағ даа регионда, орынзар чорыхха сыхпин, тузаланарға чарир. Хакасияда льготалығ лизинг хоостыра Тиліс чыындызынзар айланарға кирек. Аның Башкириядағы лизинг компаниязынаң чӧптезіг пар.\\nЧе иң ахчалығ кӧстег - Кічіг паза ортын пос киреенің табырах тилізі (акселерациязы). Ӧӧн хайығ пір профильліг орыннардағы идінҷектерге айландырылча. Хакасияда андағ алты орын саналча - Абаза, Саяногорск, Сорығ, Тойым, Тӧӧ пазы паза Харатас. Оларға пу кӧстегҷе 2019 чылда 110 миллион салковай кӧріл парған.\\n-\\tПу син ахча пирілгені алындағы чылларда пирілген хабазығдаң тың пасхалалча ба?\\n-\\tХакасия пу кӧстеге ахчаны чахсы алған 2015-2016 чылларда. Чылда 100 миллионҷа салковай. Тиңнестір кӧріңер, 2019 чылда тиксі национальнай проектче пирілчеткен 220 миллион салковайның чарымы пір профильліг городтарға кӧріл парған!\\nХабазығ ӱс кӧстегҷе пирілер: ӧдіске «ниик» ахча («Гарантийный фонд - МКК Хакасии» коммерческай нимес пірігіс пастыра); ниме-ноо сығарызынаң айғасчатханнарға лизингке хорадығларның 1,5 миллион салковайы айландырылар (оборудование, техника аларға лизингтің пастағы чардығына паза проценттерҷе хорадығларға); кӧстегліг кредит проценттеріне хорадығларның чардығы айландырылар; франшиза чӧптезиинҷе пос киреен асчатханнарның хорадығлары айландырылар (500 муң салковайға теере хабазығ). Айландырбас ахчалығ хабазығ социальнай кӧстегліг пос киреенең айғасчатханнарға кӧрілче. Мында ікі аймах хабазығ кӧріл парған: гранттар паза субсидиялар. Оңдайлар уғаа алғым, піс оларнаң муниципальнай пӱдістер устағ-пастағларын таныстырчабыс. Хабазығнаң тузаланарға чарир социальнай полызығ пирчеткеннерге, тоғыс табарға полысчатханнарға, культура-чарыдығлығ тоғыснаң айғасчатханнарға, 18 час толдырғалахтарға ӱгредіг полызығларын пирчеткеннерге, книгалар сығарызына паза пасхазына. Прай хабазығларны пос киреенең айғазарға сағынчатханнарға читірерге тимдебіс.\\nАннаң пасха, аал хонии кооперативтерін паза кресен-фермер хоныхтарын тилідерінҷе кӧстег пар. Анзын чуртасха кирер Хакасияның аал хонии паза ас-тамах министерствозы. Пу кӧстегҷе ӱс ӧӧн мероприятие иртірілер: аал хонии кооперативтеріндегі аймах-пасха сурығларны пӧкчең кін (ӱгредіг паза искірігліг полызығ) тӧстелер; кресен-фермер хоныхтарын тӧстиріне паза тилідеріне гранттар паза аал хонии кооперативтеріне техника, маллар паза оборудование алған хорадығлар чардығын айландырарына субсидиялар пирілер.\\n-\\tНацпроектче ідӧк экспортха хабазығ кіні тӧстелер. Нимее кирек Хакасияда экспортха хабазығ кіні?\\n-\\tМин дее, андағ кін тӧстир оңдайларнаң танысчатханда, пу сурығны турғысхам. Че Хакасияда экспортха ниме-ноо ысчатхан идінҷектер пар. Таможня службазы искіриинең, республикада андағ 70 предприятие, идінҷек саналчаттыр. Килкім предприятиелерні хыйа алыбысса, экспортха тоғынчатхан 60-ча идінҷек халча. Че аннаң пасха Россияда пасха регионнар хырығларынҷа тоғынчатханнар пар. Экспортха хабазығ кінін тӧстирін піс ідӧк арачылап алғабыс. Кін 2019 чылның ікінҷі чарым чылында Тиліс чыындызында тӧстелер. Ол Россияның экспорт кінінең хада-пірге тоғынар, аннаңар ниме-нооларын хырығ озаринзар садарға сағынчатханнарға сағыстарын чуртасха кирерге ниик полар. Россияның экспорт кіні хазнабыстың 55 садығ представительствозынзар чол асча. Кін идінҷектерге ниме-нооларына пічіктер тимнирге, сыныхтирға, аны пасха хазнада садар оңдайлар тӧстирге полызар. Хабазығларның пірсі - пасха хазналардағы кӧзідіглерге чорых.\\nЭкспортха хабазығ кінінең пасха, ідӧк «Минің бизнезім» кін тӧстелер. Ол пос киреенең айғасчатханнарға киректелчеткен прай полызығларны пір орында чыыр. Кізее городтын аймах-пасха пулуңнарынҷа чӧрерге киліспес. Ол прай сурығларына нандырығны пір орында таап турар.\\n-\\tАнастасия Николаевна, улуғ алғыс. Сағынчам, пу чоохтазығ уғаа тузалығ иртті.","num_words":963,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.13,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ААЛЛАР ЧУРТАЗЫНА НАА ТЫНЫС\\nНацпроекттерні - чуртасха.\\nХакасияның культура министерствозының кӱстенізінең пістің республикадағы илееде культура учреждениезі нааңыли тыхталча. Халғанҷы туста Хакасияның улуғ даа, кічіг дее аалларында ӱлӱкӱн-пайрамнар иртчеткені таныхтал сыхты. Анзы, федеральнай синдегі «Культура» национальнай проекттің аймах кӧрімнерін чуртасха киріп, аал чуртағҷыларына ӧрініс сыйлапчатханынаң палғалыстығ.\\nКӧзідімге алза, Орджоникидзе аймаандағы Оспа аалның Культура туразын нааҷыли тыхтирында тоғыс хыызында парча. Пӱдірігҷілер иргі тураның хырын чардыхти алыстырыбысханнар, ағас кӧзенек рамаларын ходырып, пластик кӧзенектер турғызыбысханнар. Ідӧк ағас полның орнына халын, пик фанера тӧзелген, аны ӱр чылларға сыдасчаң ӧнетін линолеумнаң чабысханнар. Стенелерні, тізең, чылығ тутчатхан гипсокартоннаң тыыдыбысханнар. Амды потолокты «Армстронг» материалнаң чаапчалар паза чарытхыны алыстырчалар.\\nОспа аал чӧбінің пазы Хакасияның культура министерствозынзар сурыныс пічиин тимнеп салған. Анда орындағы культура туразында материально-техническай базаны чахсылаңдырардаңар чоох парча. Кӧзідімге алза, андағы аппаратура 2009 чылдох алылғаны таныхталча. Кӧрігҷілер залындағы одырчыхтар 1974 чылдаң сығара тузаланыста, оларны сыбыра тыхтирға килісче. Аннаңар даа Оспа аалның чуртағҷылары культура туразы нааҷыли тыхталған соонда тузаланысха пирілерің чидікпиң сағыпчалар. Андада ӱлӱкӱн пайрамнарны пӧзік синде иртір турҷаң чахсы оңдай пар полар. Кізілер хынып чыылыс турарлар.\\nТаныхтирға кирек, олох Орджоникидзе аймаандағы Майрастар аалының Культура туразын тыхтир тоғыстар 2010 чылдох пасталған. Че аның салтары харахха іди ле тасталбаҷаң. Хайди тидірлер, пір орында нааҷыли тыхтап салза, пасха орында иргілен парча, тузаланыстаң сыхча. Андағ даа полза, ирткен тустың аразына кӧп тоғыс иділ парған. Іди орындағы культура туразының хыры алыстырылған. Ағаа хоза, кӧзенектерні, ізіктерні, полны, электропроводканы ӧӧнінде прай нааҷылабысханнар. Культура туразының тасты чарых сырларнаң сырлалған, кізілер хайиин тарт сыххан. Чылығ пирчеткен системаны, иргі хазаннарны прай алыстырыбысханнар. Наа аппаратура, светомузыка, мульти-проекторлар, ңоутбуктар паза даа пасха нимелер алылғаннар.\\nЧе 2010 чылда пасталған тыхтағ тоғыстары пӱӱл майда ла тоозылғаны таныхталча. Анзына федеральңай сиңде иртірілчеткен «Культура» национальнай проектте чиңіс тутханы маңат хабасханын прайзы даа оңарча. 2020 чылда Майрастар аал чӧбі паза Орджоникидзе аймаа администрациязының культура, чииттер паза спорт управлениезі федеральңай сиңдегі «Культура» нацпроектте аралазарға сурыныс пічиин килістіре тимнебіскеннер, таллағны ирт парыбысхаңңар.\\nАмды Майрастар аалының Культура туразы пайрамнығ 60 чылын таныхтирға тимненче. Нааҷылалған культура туразынзар\\nпайрамнирға аалҷыларны пӱӱл декабрьда хығырарға пӧгінчелер. Аал чуртағҷылары, культура тоғынҷылары аалҷыларны турыстығ удурлирға кӧнік парғаннар.\\nХакасия федеральңай сиңде иртірілчеткен «Культура» национальнай проектте тӧреміл араласча. Іди ол пӱӱл кӧп функциялығ автоклубтар алып аларға субсидия утып алған. Андағ пір автоклуб пӱӱл июльда Асхыс аймааның культура управлениезіне пирілген. Анда пӱӱнгі кӱнге килістіре мультимедийнай аппаратура пар. Аны тузаланып, ойыннар кӧзідерге, концерттер турғызарға, хоос фильмнер кӧріп аларға чарир.\\nПу чылның сентябрь-октябрьында андағ 3 автоклуб Хакасиязар чидер. Ахча тӧлел парған, че Санкт-Петербургтағы завод автоклубтарны тузында сығарарға маңнанмин салған. Олар килзе, Ағбан пилтірі, Боград паза Шира аймахтарының культура управлениелеріне пирілерлер.\\nХакасияның культура министерствозы «Культура» ңацпроекттің салтарлары чуртасха хайди кирілчетке��ін сыбыра сыныхтағда тутча.","num_words":404,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.097,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Алтон тайма — sostik.info\\nУс хырындас тайғазар аңнап парчалар. Аңнап парып, тайғада от одын полбинчалар. Харасхы пол парған. Кӧрзелер, ырах нимес от чарыпча. Очы харындаснаң ортын харындас улуғ харындастарын андар ысчалар, \"от ағыл кил\" тіп. Ол харындазы парыбысхан. Улуғ харындазы от кӧйчеткен чирге читсе, иртен одынған от ус таа парир, от хазында кирі апсах учазмн сістеп чатча, наах сағалы хурчаңада, эк сағалы, тізең, эчекте. Пу оолның килгенін истіп, тура хонды апсах. Изен, минді пирістілер.\\n—\\tОрай хараада, оолғым, ноо киректең чӧрзің, алай ас парған чӧрзің ме?—тіп сурча.\\n—\\tЧох, ағаң,—тидір анзы,—мында, ырах нимес тайғада тӱскебіс, отых тас ағылбин, от одын полбин турбыс, синзер от тілеп килдім.\\n—\\tПирербін, от маға аяғ нимес, че аның алнында син ма;ға алтон тайма чоохтап пир. Чоохтабыссаң— пирем, чоохтап полбазаң, тігі тытха чаба палғап салам.\\n—\\tЧе, чоохтаза, чоохтап таа пирим,—тидір пу оол.\\n—\\tАдамнаң тӧреенде мин, алтон асхыр мал хадарғам, алтон асхырның тӧлінде ала чохыр хулун тӧріп парған; чарир ба андағ чоӧх?—тіпче.\\n—\\tЧох, чойлан полбинча полтырзың. Че амды минин истіп кӧр, чоохтапчатсам \"поч\" тібіссеңӧк чоон тытха палғап салам. Апсах, хости турған тытсар кӧзідіп, пір-ікі ле чоох чоохтаандох, пу оол „поч\" тібісті. Чоохтасхан чоох тіп, апсах пу оолны чоон тытха чаба палғап салды.\\nІкі харындас улуғларын сағып полбин, соохха тооп турлар. Очызы ортынын ысча:\\n—\\tПар, табырах ал киліңер отты, ол анда чоох-чаахнаң одырыбысты полар.\\nОртын харындазы парып, ідӧк палғатыр салды.\\nОчылары сағып, сағып полбин, позы парды. Килзе, пір апсах ікі харындазын палғап салтыр, позы отха учаланча, арғазын сістеп.\\n—\\tХарындастарымны ноға палғап салғазың? Олар от тілеп килген полғаннар!— тидір.\\nОл апсах чоохтапча:\\n—\\tЧоох чоохтасхан полғабыс, хабар салып. \"Поч\" теен кізіні палғирға. „Поч\" теенде, мин оларны палғап салдым. Че амды хада чоохтазаң!—тидір апсах.— \"Поч\" тізе, палғирғох.\\n—\\tЧарир,—тіпче пу оолах.\\nАмды ол чоохтанча:\\n—\\tІӌемнең, пабамнаң тӧри ле, аңнап-хустап парғабын,—тидір.—Пір чирде парчатханымда, хамаама хазыраӌа хара сек одырыбысхан. Хара секті ая чалбағынаң сапхам; саап, холға тудып алдым. Холға тудып алып, харнын чара тартыбысхам. Харнын чара тартыбызып, терізін сойып кӧрзем, хадары харысча пол-тыр, хазызы тӧртіліг.\\nАннаң андарох чоохтапча очы оол:\\n—\\tАдымның изерін алып, апарып хуу тӧкпеске палғап салғам. Харнаң от одынғам, пуснаң сіс иткем; пуснаң сіс идіп алып, ол хара сектің идін чеем; хазызынаң маймаам сӱртклеем. Пірсін сӱртклеп, пірсін сӱртклирге ундуп салғам. Хонып, иртен тур килғем, маймаам кизерге хабынзам—пірсі анда, пірсі, сӱрткі чох маймаам, чоғыл. Сарсых маймаам кизіп алғам. Адыма парзам, адым чоғыл. Кӧрзем, адым кӧлде чӧр, хуу тӧкпеске палғаам тіп сағынғам: иртен кӧрзем, хуу мойнына палғап салтырбын, кӧлде чӱс чӧр. Хайди даа идіп, тудар оңдайын таппин, чалбах тасты киме иткем, тоғылах тасты искі иткем; кӧлғе кіріп, изініп, олхууны сӱр чӧріп, тудып алғам. Тудып алып, адымны систіп алғам, хууны салбин чӧргенімде, хуу мині кӧді ріп, учух чӧрібіскен. Ол учух парғаннаң тигірнің ӱстӱне сығара учуғыбысхан; тигірнің ӱстӱне сых парзам, мындағох чир осхас. Паяғы хууны салыбысхам. Чон мындағох чон осхас, підӧк хыра тартып, ас таарып, чурт тудып, хоных хончатхан чон полтыр. Чӧріп, чӧріп, сарсых маймахтығох чӧрчеттірбін, сарсых маймаам анда кӧрінер бе тіп кӧргем—кӧрінминче.\\nӰс чылға читіре чӧргем. Ӱс чыл пазында, чир-чуртым сағызыма кіріскен. Нанарға чир ӱстӱне тӱзерге оңдайын таап полбинчатхам. Астың сызырынаң арғамӌы хадып, тигір ӧткізінең тӱзіп нанғам. Тӱзіп одырзам, арғамӌым чирге читпин, салбаңнап турыбысхам тигірнең чирнің ортызында. Іди салбаңнап, тоғыс чылға читіре турғам. Хайди ползам іди полим тіп, холларым салыныбысхам. Чирге киліп, тискер хазал паргам тигейімӌе. Аннаң сых полбин, анда ӱс чылға читіре айбынғам. Ӱс чылның пазында, хайди даа идіп сых полбин, ибге киліп, салда пізі апарып, хазын сыххам...\\nАнаң пір аалға килгем. Ол аалға килзем, пір ибде той полча. Той полчатхан ибге кір парзам, чон араға ісче. Кӧрзем, чіт парған маймаам анда араға ӱлеп чӧр чонға. Ол чонға арағазын пиріп, мағаа иреет пирбин, иртір парчадыр, ікі хати иреет ирткенін сағаабын. Ӱзін-ӌізін хырима киліп, иреедін иртір париғанда, оос чалбағынаң наахтаңар аңдара саап, холнаң тудып алып, ууп-тееп, анаң Кис салғам. Синнең, апсах, адамның алӌаа алтон хап полған полтыр, хая сал пир ол ахчаны!\\nІди теенде апсах: \"Поч!\" Пабаң-іӌеңе хаӌан пирӌеем полтыр?—тіпчедір. \"Поч\" теен кізіні палғирға полған. Ол апсах \"поч\" тіп салған. Пу оол, тура хо-нып, ол апсахты палғап салды, палғап салып, ікі харын-дазын систіп алды, одын алыбох алды. Палғаанынаң ол агісах анда чат халған.\\nИртенінде кічіг харындас киліп, \"мының соонда хызыххан кізіні хыйыхтаба\" тіп, ол апсахты позыдыбысхан.\\n\"Алтон тайма\" тіп нымах М. К. Добров нымахчыдаң пазылған. Пу чон аразында сағбалығ нымах. Пір вариантын Н. Ф. Катанов пазып, публиковать полған. \"Образцы народной литературы тюркских племён\" тіп тоғысты кӧр, СПБ, 1907 чыл, 372 №. Паза пір вариант \"Хакасскай фольклор\" тіп сборниктің I № публиковаться полылған, Абакан, 1941 чыл, 110 стр. паза \"Алыптығ нымахтарда\", Абакан, 1951 чыл, 256 стр. Институттың рукописнай фондтарында \"Алтон алты тайма\" тіп нымах пар. Ол Широ районында, Ош кӧлде, 67 частығ П. М. Янгуловтаң, хызыл кізідең, пазылған. \"Хызыл аал\" газетада 14 октябрьда 1939 ч. 135 (1545) №-да П. Улчугашев сығарған.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Алтон_тайма&oldid=205»\\nПоследнее изменение этой страницы: 14:10, 31 августа 2014.","num_words":742,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.215,"stopwords_ratio":0.096,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Абахай пахта — sostik.info\\nАлында—пурунда полтыр пу кирек. Ӧӧк суғның хазында Абахай Пахта теен хыс пала чуртаптыр. Алтон сӱрмезі арғазына чайылып, иліг сурмезі иңніне чайылып, аар айланза, ай чіли, пеер айланза, кӱн чіли, пас чӧрӌең хыс чахсызы.\\nОлох чирде Хайырғас теен ооллығ ӧкіс ипчі чуртаптыр.\\nАбахай Пахта Хайырғасха кӧӧленӌең полтыр. Хайырғастың, тізең, Абахай Пахтаға кӧріп, істі хайыл чӧрчең. Чир тустығ нименің тузы полӌаң нимес пе зе, Хайырғас Абахай Пахтаға сӧс сӧлепче. Че пулар молӌас салған туста, Алтай чирінең ала хула аттығ Моол ханы киліп, Абахай Пахтаны Хайырғастаң пылап, апарыбыстыр.\\nАлтай чирінде Абахай Пахта, чирі—суун, кӧӧленгенін сағынып (чир ӱстӱнде олардаң аарлығ ниме пар ба?), чобаға тӱсче. Алты чыл чуртап, ӱс пала даа тапхан соонда, Абахай Пахтаның чобаа иртпинче, ирі кӧңніне кірбинче: ол апсағынаң даа, пасха даа кізінең пір дее сӧс алыза чоғыл.\\nЧитінӌі чылында Абахай Пахта апсағына чоохтапча:\\n— Ӱс оол тӧріттім сағаа. Амға читіре синнең пір дее ниме сурбаам. Ам мағаа пір чахсы ит пир: той ит. Прай чоныңны чығ. Ас—тамахтың тадылиин, арағаның хатиин тимнет.\\nМоол ханы ӧрінгенінең той идерге чахығ пирібісті. Чағынхы чон чазағ килчедір пу тойға, ыраххылары чалаң чыылысчалар. Тойда, ыр—кӧг пасталған туста. Абахай Пахта, чуулған полып, тӧзекте чадыбысхан. Ӱр бе, ас па полып, сизінчетсе, чон чуул партыр, сағба истілбинче.\\nИбдең кӧӧлӌе сығып, Абахай Пахта ат палғаӌаң алтын столбазар пастыр парған. Ала хула атха алтанып алып, апсағын, пала—пархазын тасти, ӧскен, тӧреен чирін талаза чӧрібіскен.\\nАла хула атнаң Кимні азыра сегіртіп, ікі тулиин чучап, сазын таранып одырғанда, Кимнің тігі саринда апсағы сӱргінӌінең чиде тӱстір.\\n—\\tАлғаным чахсы, Абахай Пахта, айлан. Ӱс палаа читіре чуртап, хайди полғаның полӌаң? Кис нандыра. Позың киспес ползаң, ала хула адымны салыбыс!— тіп тапсапча апсаа суғ озаринаң.\\nАбахай Пахта сағын кӧрзе: пір саринаң парынаң сыххан палалары аястығ, паза пір саринаң, ооллары ӧс парзалар, пабаларынаң хада ада чиріңе айтыс пирбес осхастар, улуғны улудар, кічігні кістедер осхастар. Хайнапчатхан чӱрегін пазына:\\n—\\tПалаларың ағылып, Кимнің ортызына таста, анда айланам! — тіп нандырча Абахай Пахта.\\nАны искен хан кізі, парып палаларын ал килген. Ӱс оолғын ӱзінең Кимнің ортызына сас ойда тастаан. Хазыр суғ Моол ханның орай час палаларын ағьіс чӧрібіскен.\\n—\\tАлғаным чахсы, Абахай Пахта, ікінӌі сурииңны толдырдым. Орлап халар оолғым чоғыл, хысхыр халар хызым чоғыл! Че ам кис пеер нандыра! —тіпче апсағы.\\n—\\tЧе ам минің оолларым минің чоныма ыырӌы полбастар,— тіп, Абахай Пахта, адына алтанып алып, чирі—сууна кӱс салыбысхан.\\nЧиріне читсе, Х��йырғас, хат алып, той итче. Олған—узах ойынға сых партыр. Хайырғастың іӌезі, Абахай Пахтаның килгенін кӧр салып, оолғынзар ойлабысхан.\\n— Алай палам, Хайырғазым, Алтон кииктің пазы полған Ах—ой киикті, Ӧӧкке килзе,\\nАтарӌыхсың ма оңдайлап?—тіп ырлапча оолғына. Хайырғас нандырча:\\n—\\tАлтай чиріне парған Абахай Пахта, алты чыл полып, Алты палалығ килзе,\\nАм даа алам, іӌем—иркем!\\nІӌезі пазох ырлапча:\\n—\\tАлай иркем, Хайырғазым, Читон кииктің пазы полған Чир ой киикті, Ӧӧкке килзе, Атарӌыхсың ма оңдайлап?\\n—\\tАлай, іӌең, ноға атпаӌаң читон кииктің пазын?—тіп Хайырғас ырлапча:\\nЧир чабалы кӱстеп апарған Абахай Пахта, читі чыл полып, Читі палалығ килзе, Чир дее чох тібеспін.\\nАны искен іӌе кізі оолғын аалзар чидектеп чӧрібіскен.\\nХайырғастың наа алған ипчізі мында ах—тик чатхалған.\\nКилзелер, Абахай Пахта алачых ибде одыр.\\n—\\tАлында—пурунда ал полбаан Абахай Пахтаны ам аларбын! —тіпче Хайырғас Абахай Пахтаға.\\n—\\tЧох, саға мині аларға чарабас,— тидір Абахай Пахта,— алып кізі пістің чирге сӱріс килзе, чонны аттаң чазағ, киптең чалаас халдырар, пісті тоозабысты ӧдірер. Синің алачииңда одырып алдым позыңны кӧріп алдым. Ам маға ниик полар. Маға, паарсаба. олох чазыда халдырған игічіңні ал,—тіп, Абахай Пахта тасхар сых чӧрібіскен.\\nАның соонаң, адына алтанып, халын путха хамӌы саап, Абахай Пахта чӧрібіскен.\\nХайырғас аны кӧріп, харах чазын хан идіп, улуғ чобағда чазызар пастырыбысхан.\\nОл сыынаң аны пір дее кізі кӧрбеен тидірлер.\\n\"Абахай Пахта\" тіп былина 1951 чылда Широ районындағы \"Алтын чул\" тіп колхозта чуртапчатхан 50 частығ И. Ф. Коковтаң пазылған. Пу былинаныъ вариантын Н. Ф. Катанов, 1889 чылда Асхыс районында Олтоков аалында пазып, \"Образцы народной литературы тюркских племён\" тіп книгада сығарған,СПБ, 1907 чыл, 393 №.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Абахай_пахта&oldid=180»\\nПоследнее изменение этой страницы: 12:04, 30 августа 2014.\\nК этой странице обращались 4567 раза.","num_words":597,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.099,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Халдама. Хакасская народная сказка (на хакасском языке) - Портал хакасского языка\\nДомой Тексты Халдама. Хакасская народная сказка (на хакасском языке)\\nХудожник Андрей Топоев\\nСалар сынның алтында, Салбырах суғның хазында кизек маллығ, кизек чоннығ Салар Хан чуртаан полтыр. Позы Салар Хан ир кирізі пол парған полған. Улуғ оолғы ах сабдар аттығ Амыр Сана, хызы — Ай Арығ хыс, иң кічии алты часха чит парған Халдама полған.\\nАх сабдар аттығ Амыр Сана атығӌы кізі, таң атсох, сабдар адына алтанып, аңнап-хустап ла чӧрчедедір. Хадарған даа малға хайбаӌаң Амыр Сана, халых полған чонға хайбаӌаңох — аңнап-хустап ла чӧрчедір. Ай Арығ хызы алты частығ Халдама туңмазынаң алынӌа чуртабысханнар.\\nПірсінде аңнап чӧрчең Амыр Сана орай иирде, аң-хус ��т полбин, хуруғ хурлуғы халбаңнап, саадағы салбаңнап килтір. Аңны-хусты аталбаан, тарығып, азыранмин даа узубысхан Амыр Сана.\\nОл хонығын хонып, атар таң атып, арығ кӱннің харағы сыхханда, аңнап чӧрӌең Амыр Сана, ах сабдар адына алтанып, пазох халын тайғазын кӧре аңнап-хустабох чӧрібіскен. Халын полған тайғаны аралап одырадыр Амыр Сана, азағы чалтырап ойлалчатхан аңны кӧре чоғыл. Хан хара суғлығ чирлерні хастап чӧредір Амыр Сана, ханат саап учухчатхан хусты кӧре чоғыл. Сынның пӧзиине сығабас, сыыннап парчададыр, сыын теен аңны таба чоғыл. Иртен парған Амыр Сана, иирге саап парыбысханда чирі-суун кӧре айланып, анда ибіріліп киледір. Пазох хурлух халбаңнап, саадах салбаңнап.\\nКун харағы кӧк тағларның пазына кӧленіп кір чӧрібіскен. Амыр Сана кисті хыринда турчатчаң Кирім сынға сых килді. Оор істіліг тирең ӧзеннің пазын ибір килеедір. Іди килигенде, истіп одырза, ол ӧзеннің істінде ипчі кізі сыхтап тур. Ах сабдар аттаң сегіріп, адын ағасха палғап, саадах хаба, чааӌағын анда суур тур, хурлух хаба, уғын суур тур. Оор істіліг ӧзеннің алны хыринаң аспахти кӧӧлӌе киліп одыр. Іди киліп одырып кӧрзе, пір хыс кізі тур.\\nКӱнніг бе, кӧрінмес ниме бе полӌаңзың? — тіп сур тур Амыр Сана.\\n— Я, алында кӱннігӧк кізі полғам, ам кӧрінмеске дее сабыл пардым ма хайдағ, — тидір.\\nАмыр Сана, хырина пас киліп, пазох сурған:\\n— Хайдағ кізінің палазы, хайдағ чирде чирліг полғазың?\\n— Я, Хара Ханның хызы Хара Торғы хыспын!- тидір, — Хара Хан адамның чурты улуғ чаада чобал халған. Ол чирдең хачып, парар чирім піле чоғылбын, астаң астап, суғдаң сухсап, ардап парған чӧрбін, — тидір.\\nАмыр Сана, ах сабдар адына читіріп, усхастырып алған ол хысты. Кистінде турған Кирім сынны индіре, чирі-суун кӧре улуғ аалға чӧр сыххан. Хараағы тӱн пол парыбысхан. Ибіне чидіп, ах сабдар адын палғап, Хара Торғы хысты ах ибіне кир килген. Иңніне кискен кибі тооза ӱзіл парған полтыр аның. Амыр Сана, кип-азах кизіртіп, тонандырыбысхан.\\nОл хонығын хонып, атар таң атып, арығ кӱн харағы сығыпчададыр. Амыр Сана турза, Хара Торғы, турып, ас-тамах иділ, хайын чӧр сӱмекчіннең хада. Кӧрзе, уғаа чахсы, уғаа сіліг хыс. Ам іди кӧріп, Амыр Сана аларға хыныбысхан аны.\\n«Адам Салар Ханнаң сур кӧрим, аларға чарадар ба, чаратпас па?» — іди сағынып, сых чӧрібіскен. Салар Хан пабазының ах ибіне кір килген оолғы.\\n— Изен ме, минді бе, Салар Хан паба кізі, — тидір.\\n— Изенӧк-миндӧк, иркем-кинӌем Амыр Сана, — тидір анзы. — Хайди кіре чоғылзың, иркем-кинӌем, адаңа тоғазарға.\\nАлтын столға ас-тамах тимнеттіріп, Амыр Сана оғылын сыйлап одыр адазы полған Салар Хан. Амыр Сана чоохтап одыр:\\n— Ада кізі Салар Хан, пір чоохтир чооғым пар, пір сурар суриим пар. Чарадазың ма, чаратпассың ма?\\n— Чоохта, чоохта, оғылым, — тидір. — Чарир чоох полза, чарадарбын, чарабас чоох полза, тохтат саларбыс.\\nКиӌеегі кӱнде мин, аңнап-хустап чӧріп, тайға аразынаң пір хыс таап килдім. Аны алып чуртирға чарадазың ма, ада кізі?\\nСалар Хан пазын тӱзіріп одырыбысхан. Пазын кӧдіріп, чоохтап тур ам.\\nЭкей, оғылым, мин чаратпин одырбын. Хас-хаӌаннаң чоохтасчаңнар, оор істіліг ӧзенде, тайға аразынаң тапхан ниме чахсы пола чоғыл. Чарабас, оғылым, тохтат.\\nАмыр Сана, ниме дее тапсабин, кӧңні тӱзіп, сығыбысхан. Че нанғанда, «алдырзаң даа — аларбын, алдырбазаң даа — аларбын!» — тіп сағын тур. Іди сағынып, ах ибіне кіріп, Хара Торғыны аларға худалабысхан.\\n— Аларға ит чӧрбін сині, парарӌыхсың ма мағаа? — тидір.\\n— Паза хайдар парам, парбин, паза парӌаң чирім чоғыл.\\nАдазы Салар Хан чаратпаза даа, Амыр Сана ол Хара Торғыны алып чуртабысхан, той даа итпеен. Аның соонаң Амыр Сана пазох аңнап, пазох хустап чӧр сыххан. Иртен парза, иирде айланадыр Амыр Сана, хурлуғы халбаңнап, саадағы сабылып, пір дее аң-хус ат пола чоғыл.\\nПірсінде, олар іди чуртапчатханда, арғалығ сынның ӱстӱне кизек чон сых килген. Ол кизек чоннаң ікі кізі аалға тӱс килген. Салар Ханның ибіне кире киліп, изен-минді тіп, ізік хыринда турыбысханнар.\\n— Иртіңер, одырыңар, — тидір Салар Хан.\\n— Піс одырарға килбеебіс, — тидір ікі кізі.\\n— Хайдағ чирдегі кізілер пол пардаар? — тіп сурчадыр Са­лар Хан.\\n— Піс Моол ханның атығӌыларыбыс. Аңның чахсызы хара тӱлгӱні сӱр килдібіс. Арғалығ сынның ӧзеніне парып, аал алтынаң, Салбырах суға чағын, хаялығ хорымға кір парды, — тидірлер. Атар таң атса, арығ кӱн сыхса, хабазығ пирерзің ме піске, Салар Хан?\\n— Пирербін, пирербін, — тидір Салар Хан.\\nАны истіп, ікі кізі сығыбысхан. Олар парыбысханда, Салар Хан апсах аңӌыларға хабар идібіскен, Моол ханның атығӌыларына полыссыннар тіп. Аалның істінде улғун-сулғун полыбысхан.\\nАлты частығ Халдама, аал аразында ойнап чӧре, аны ис салған. Ибінзер ойлап килді. Ай Арығ чеӌезіне чоохтап тур:\\n— Чече кізі Ай Арығ, арға чонның олғаннары пырсай охчааӌахтығ, хусхаӌах атхлапчалар. Охчаачах пирдек мағаа, чеҷ кізі, — тидір.\\n— Хайдаң ал пирем охчааӌахты, — тидір анзы.\\n— Хайдаң хынзаң, аннаң ал пир, — тіп, хысхырып, оорлал тур ир пала. Іди полчатханда, ізік азылыбысхан. Киріп парған улуғ кӧгістіг абысха кір килген:\\n— Хайди пол тур пу пала? — тидір.\\n— Хайди полар полған, миннең охчааӌах кілепче, хайдаң ал пирем мин ағаа? — тидір Ай Арығ чеӌезі.\\n— Э-э, палам, мин чи, охчааӌах пирем сағаа, — тидір. — Хая ағыл пирим. — Паяғы абысха сых парыбысхан.\\nТӱрче полғанда охчааӌах тудына кил чӧр. Кӧрзелер, хаҷанғы-пурунғы сарғал парған охчааӌах.\\n— Мына, оғылым, сағаа охчааӌах, амды мин киріп парғам, тудынмаспын. Мин кеммін, пілчезің ме? Мин Салар Хан адаңның чааға чӧрӌең сейзеңі полғам, че охчааӌаам ам сағаа пирдім, — тидір.\\nАлты частығ Халдама сарығ мӱӱс чааӌахтың кізірін, анда тыыдыбызып, анда кіңірет тур. Хайда-хайдар ӧрініп, сегір тур.\\nКӱн харағы таға кӧленіп, иир пол чорібіскен. Ай Арығ чеӌезінең, столға одырып, азыранып, узирға чадыбыстылар. Чада ла, алты частығ Халдама харых тартып узаан полыбысхан. Ай Арығ чеӌезін тыңнап кӧрчетсе, узубысхан осхас. Тӱрче полғанда Халдама тӧзектең кӧӧлӌе сых килді. Охчааӌах алып, алты частығ Халдама ах ибдең сых килді.\\nУлуғ аалны арали ойлап парир амды. Салбырах талай суға читіре ойлап парыбысхан. Чар алтына кіріп алып, Салбырах суғ хазынҷа ойлап килчедір ол. Салбырах талай, ах парып, арғалығ сынға чапсыра сапхан чирге читіре парған. Анда хызым чир, хара тӱлгӱнің кірген чирі анда полтыр. Моол ханның атығӌылары анда тохтағлабыстырлар. Хайзы хомыстығ хайлағлапча, нымах ысхлапча, хайзы узуғлабысхан. Алты частығ Халда­ма оларны тобыра салыбысхан. Пір дее кізі кӧрбеен аны.\\nОл хара хаяа читіре ойлап парыбысхан хараағы тӱнде. Аспахтап кӧӧлӌе сых килзе, хара тӱлгӱ ортызындағы хурда чадыр. Халдама, аны кӧр салып, чааӌағын позыдыбысхан. Хара тӱлгӱ, пір ле сегіріп, анда нымалахтаныбысхан. Алты частығ Халдама, ойлап киліп, теерізін сызыра тартыбысхан. Идін, чалбах хаяны кӧдіріп, аның алтына суғыбысхан. Ам теерізін хойнына суғыбызып, нандыра ойлап килді. Моол ханнын атығӌыларын пазох иртіп парыбысты. Таң чараалахтох ибіне чит килген. Ай Арығ тур килтір, хорығып одырчадыр:\\n— Хайдар хараазынаң ойлапчазың, — тіп кӱрлеп тур.\\nХалдама, хойнынаң хара тӱлгӱ теерізін суура тарты:\\n— Ма, чеӌе кізі, пӧрік идінерзің, — тидір.\\nАнзы, хайхап киліп, паза іди ойлаба тіп хатығланча.\\nАғарып таң атып, арығ кӱннің харағы сығыпчададыр. Моол ханның атығӌылары, ол хара хаяны хорылдырып, хара тӱлгӱні таппадылар. Кірген ізі пар хара тӱлгӱнің, аннаң сыхханы, аннаң парған ізі пір дее чоғыл. Таба чоғыллар. Моол ханның чо­ны чирі-сууна чӧрглебіскен.\\nАм ідӧк чуртап парилар. Амыр Сана аңнап-хустап чӧредір, хурлуғы халбаңнап, саадағы салбаңнап, хуруғ ла айланадыр, пір дее оң пола чоғыл ағаа.\\nІди чуртапчатханда, арғалығ сынға пазох тӧрт кізі сых киліп, ин тӱскеннер аалға. Салар Ханға кіріп, ізікте турып, изен пир турлар.\\n— Иртіңер зе, одырыңар, — тидір Салар Хан.\\n— Одырарға кірбеебіс піс. Пот, — тидірлер, — Салар Хан, аңның аарлиин оттығ тӱлігӱні сӱр килііп, олох хаяа кирібістібіс. Атар таң атса, арығ кӱн сыхса, хабазығ пирерзін. ме, хабазығ сур килдібіс.\\n— Пирербін, ноға пирбеӌең, — тидір Салар Хан. — Хайзы пӱӱнӧк парғлир.\\nКилген кізілер сыххлабысханнар. Салар Хан позының атығҷыларына-сабығӌыларыня хабар идібіскен: полызығ пирерге.\\nУлуғ аалның істінде улғун-сулғун тӱсчедедір: «Моол ханның атығӌылары чарых тӱлгӱ сӱр килділер».\\nАлты частығ Халдама ис салған ол хабарны, ах ибін кӧре ойлап килді.\\n— Ай Арығ чеӌе, — табырах азырабыстах, уйғум кил тур. — тидір.\\nЧеӌезі сағамох столға тамах сал пирді. Халдама азыранып одыр, тамах чеен аразында пазын столға тӱзіредір.\\nТабырах тӧзек оңдайлабыстах, чадарым килче, — тидір.\\nСтолдаң турбинаң, Халдама тӧзекке чадыбысхан. Хараағы тӱн пол парғанда, Ай Арығ, туңмазын хойнына суғып, пикти хуӌахтап чадыбысты. Халдама, узаачых полып, харых тартынчададыр. Ай Арығ чеӌезі узи чоғыл. Орты хараа тузы читкенде, Ай Арығ ирік чох узи пирген. Алты частығ Халдама, хойнынаң чылып, чеҷезінің азағы тузынаң тӱс килді. Хараағы тӱнде охчааӌағын алып, тасхар сых килген.\\nУлуғ аалны арали, Салбырах суғны кӧре, ойлан парир Хал­дама. Салбырах талай суға читіре ойлап, чар алтынча ойлап килді, чардан сығып кӧрзе, Моол ханның атығӌылары, хызым чирні кизіре от салып, от аразында одырлар. Хайӌылар хайласчададырлар анда, кӧгҷілер кӧглесчедедір, кӱресчілер кӱресчедедірлер анда. Хайзы кізілер узуғлапчададыр. Халдама, китеніп, оларны тобыра чыл парыбысты. Пір кізі пілбеен, пір кізі кӧрбеен аны.\\nХара хаяның ӱстӱне сых килзе, чарых тӱлгӱ ортындағы хурда от чіли чарып чадыр. Кӧрбинең, чааӌағын тартып киліп, атхан аны, Оттығ тӱлгӱ пір ле сегіріп, анда нымалахтанчададыр. Халдама, аның теерізін сызырып алып, нандыра ойлаан. Таң чарирға олох чит парғанда, ибіне анда читкен. Ибіне кіргенде, Ай Арығ чеӌезі анаң кӱрлепчедедір, «ноға іди ойлап чӧрчезің» тіп.\\n— Мына, чеӌе, чарых тӱлгӱні ат килдім, пӧрік идіп кизерзің, — тидір.\\nАтар таң атханда, арығ кӱн сыхханда, Моол ханның атығӌылары, хайынызып, хысхырызып-ӱргӱдіп, чарых тӱлгӱні пазох пір дее таппадылар. Хорылып-хорылып, Моол ханның атығӌылары чиріне пазох чӧрглебіскеннер.\\nАнаң андар пазох чуртап парған Салар Хан. Іди чуртапчатханда, пірсінде арғалығ сынның ӱстӱне пазох чон сыға салған. Ам аалзар сигіс кізі ин киліген. Салар Ханға кіріп, ізік те турып, изен пирчелер. Пазох чоох апарчалар.\\nСалар Хан, аңның кӱлӱгі ала парыс теен аңны сӱр килдібіс, — тидірлер, — Хара хаяаох кір парды. Атар таң атса, арығ кӱн сыхса, хабазығ пирерзің ме, Салар Хан?\\n— Я, пӱӱнгӧк кӱнде мин атығӌыларым тооза пирем, — тидір.\\nСигіс кізі сығыбысхан. Салар Хан улуғ аалның істіне хабар идібіскен: «Атығӌылар, пӱӱнӧк парып, Моол ханның атығӌыларына хабассыннар» тіп. Чон пазох суулазыбысхан: «Моол ханның атығчылары улуғ аң сӱр килтірлер» тіп. Халдама, аны искен, нандыра ибінзер ойлабох килді.\\n— Чеӌе кізі, табырах азырабыстах, чадып узирға.\\nАнзы сағамох столға тамах сал пирген туңмазына. Тамах чіп одырып, Халдама, узаан полып одыр.\\n— Чеӌе кізі, табырах чатырдах узирға,-тидір.\\nАй Арығ чечезі тӧзекке чатыр салған туңмазын. Халдама узаан полып чадыр. Ай Арығ чечезі, узирға чадып, алты частығ Халдама туңмазын хуҷахтап алған. Чеӌезі Ай Арығ узубин тур. Орты хараа иртіп парыбысхан, узубинохча Ай Арығ. Халдама харых тартып узаан полчададыр. Іди чадыпчатханда, Ай Арығ чеӌезі узубысхан. Халдама анда, хойнынаң чылып, сых чӧрібіскен. Охчааӌағын алып, ах ибдең сығара пастырыбысхан.\\nУлуғ аалны арали, Салбырах талайны кӧре, ойлап килді Халдама. Салбырах талайға чидіп, чар алтынаң ойлап, тарыхпас позы тарых килеедір. Паяғы сыхчаң чирдең сых килзе, чон хайнас т��р. Моол ханның атығӌылары, Салар Хан пабазының атығчылары изерістіре от салыбысхан одырлар. Хайзы ырлас тур, хайзы кӱрес тур, хайзы, хомыс хағып, хайлас тур. Халдама тарын тур: хайди ирт парӌаң ниме полӌаң. Іди кӧріп одырза, хайзы чирде чон одыра узуғлапча. Кізі узуғлаан чирге киліп, Халдама тобыра чыл парыбысхан: пір кізі кӧрбеен, пір кізі сизінмеен аны.\\nХара хаяа ойлап килді амды ол. Пір тигейге сых киліп, кӧрзе, ала парыс теен аң хара хаяда чох полтыр. Пилдегі оймах чирде чадыбыстыр. Алты частығ Халдама кӧрерінең, ала па­рыс аны кӧрібӧк салды, аның тӱгі пырсай турыбысхан. Халда­ма чааӌағын, киске тастап, кирбейте тартып, позыт салыбысхан. Чадыпчатхан ала парыс аңның ікі харах ортызынаң кире атхан. Ала парыс, пір ле сегіріп, аңдарылыбоғысхан. Халдама, ойлап киліп, теерізін сызырып, идін улуғ хая алтына чыып салған. Теерізін кӧксіне сарыныбысхан. Тарығып, ойлап килир.\\nАтығҷыларға чит киліп, оларны ирт парған: пір кізі кӧрбеен, пір кізі сизінмеен. Таңа пастырбасха полып, Халдама улуғ аалны арали тарых килеедір. Ах ибіне читкенде, таң чарып, кӱн сығар алны полыбысхан. Ибіне кірер-кірбестең, Амыр Сана абаазының ізігі азылып, Хара Торгы нигеӌізі сых килген. Алты частығ Халдама, ала парыс теерізін кӧксіне сарынып, ибге кір парғанын кӧр халды. А Моол ханның, тізең, атығӌылары, олох туста хара хаяны хорылдырып, таппадылар ала парысты: кірген ізі пар, сыхханы, парғаны чоғыл. Моол ханның атығӌылары, аны таңнап, аны чапсып, айланчададырлар, чирлеріне-суғларына парчададырлар.\\nАмыр Сана аңнап-хустабохчададыр. Хурлух халбаңнап, саадах салбаңнап, кӱннің хуруғ айланчададыр. Пір кӱн иирде нан килді хуруғох. Чидіп, ах ибіне кір килген. Хара Торғы абахайы столға ас-тамах сал тур. Амыр Сана ас чирге одырыбысхан столға.\\n— Экей, алған кізім Амыр Сана, кӱннің-таңның аңнап-хустаплачададырзың. Араӌын теен ас тимнеп салғам, кӧп нимес ізерӌіксің?\\n— Пар полза, іспин зе, кӱннең кӱнге ат ӱстӱнде чир пӧзігі арғалығ сыннарны кӧп сыннап чӧредірбін, кӧзіп-талып. Пір дее ниме чох полыбысты. Мының алнында чӧрзем, халын тайғаның аңы тайғаа сыыспинчатхандағ полӌаң. Хан хара суғлығ чирлерде хус сыыспинчатхандағ полӌаң, ханат чӱгі хахсалчатхандағ полӌаң. Ам нинӌе-нинӌе айға чит пардым, халын тайғаны кӧп чӧріп, харсахтығ аңны пір кӧрбедім, — тидір. Хан хара суғлығ чирлерні кӧп хастап, ханат саап, сыылап учуххан хус таппадым.\\nХара Торғы пір тозор араға турғыс пирген. Амыр Сана арачын теен асты ізіп одыр. Хара Торғы абахайы, алнында турып, чоохтап тур:\\n— Пот, алған кізім, Амыр Сана, синің алты частығ туңмаң Халдама пар, ададаң пірге сыххан. Хығыртыбысса, араӌын ас­ты чалғысхан хайди ізерзің, кӧп ниместең суулазып, ікі харындас ізерзер, — тидір.\\n— Я, алған кізім Хара Торғы, сын-сын синің чооғың, хығыр килзіннер Халдаманы.\\nСӱмекчін Ай Арығ чеӌезіне кір килді. Халдама Ай Арығ чеӌезінең стол кистінде ас-тама�� чіп одыр.\\n— Хайдар кірдің? — тіп сурча Ай Арығ.\\n— Я, — тидір, — Амыр Сана абаазы Халдаманы хығырчадыр.\\n— Парбас Халдама, парбас! Парып сӧле, парбас тіп.\\nСӱмекчін сығыл парыбысты, киліп чоохтапча:\\n— Килбес, хынминча, — тидір.\\nХара Торғы Амыр Сананың хырина ойлап килген:\\n— Кӧрдек, килбезе ле килбес. Сині пір дее нимее санабинчатханы полбас па за. Абаам тіп сағынза, килерӌік. Сині кізее пір дее санабинча Халдама туңмаң.\\nАмыр Сана тарыныбысхан:\\n— Пар пазох, килзін амох! — сӱрібіскен ол сӱмекчінні. Сӱмекчін пазох кірді Ай Арыға.\\n— Хайдар килдің пазох?- сурды Ай Арығ.\\nХығырчадыр Халдаманы Амыр Сана абаазы, килзін тіпче.\\n— Халдама парбас, — тидір Ай Арығ, — хаты нинӌе кӱнге читіре араға тимнеен, чалғысхан даа ізіп одырзын, — тидір.- Парбас.\\nСӱмекчін нандырох ойлап килді.\\n— Килер бе Халдама? — сур тур тарығып.\\n— Килбес, хынминча, — тидір сӱмекчін.\\nХара Торғы Амыр Сананың хырина пас килген:\\nАна, чир дее чоохтабаам ма за, килбес синің Халдама туңмаң. Хара тӱлгӱні олох атхан, оттығ тӱлгӱні олох атхан. Ала парыс аңны олох атхан! Хас-хаӌан полза, хан орнына олох хан полар, пу чирде пиг орнына олох пиг полар! Сағаа пір дее ниме читпес, Амыр Сана. Сағаа хына чоғыл ол. Хынӌаң полза, сағаа паяғох ойлап килерӌік. Аны даа піле чоғылзың, Амыр Са­на!\\n— Сынап таа андағ полар, алған кізім, Хара Торғым, сын, сын!\\nОл туста алты частығ Халдама чоохтапчадыр Ай Арығ чеӌезіне:\\n— Абаам Амыр Сана хайдағ даа полза, улуғ кізі, тарыныбызар, парим!\\n— Чох, парба! — тидір Ай Арығ чеӌезі.\\n— Парим, — тидір Халдама. — Амыр Сана абаам тарын тур полар. Ай Арығ чоохтапча:\\n— Че парзаң даа, араӌын-теен асты кӧп іспе!\\nХалдама, анда сығып, Амыр Сана абаазынзар килді. Ах ибіне кірзе, Амыр Сана изірік, итке кір парыбысхан одыр, араға ізіп. Изеннезіп-минділезіп, Халдама одыр салған.\\n— Э-э, алты частығ Халдама! Хайди іди пол парғазың, килбинчезің? Ікі хығыртығ ыстым! Уғаа тарых пардым. Че хайди идер зе, одыр пеер. Ас-тамах чеең, иркем-кинӌем Халдама!\\nАлтын столның кистіне одыртыбысханнар. Араӌын асты ала сарағаа анда урыбысхан Хара Торғы. Араға сыындыр тура парғаннар ағаа. ГІірдең ікее читкен, ікідең ӱске читіре ізірткеннер. Іди ӱс кӱнге сығара іс парыбысхан Халдама арағаны. Ӱс кӱннең ирткенде Халдама ах чарыхтаң азыбысхан, пілбеске кірібіскен. Сығарға тіп тур килген Халдама стол кистінең, ізікті кӧре пас сыххан. Аар сабылып, пеер сабылып параадыр ир чахсызы. Ізікке чит парған Халдаманы Хара Торғы нигеӌізі, кистінең пас киліп, идегінең одырта тартыбысхан. Хара чирге одыра тӱзіп, анда чуул чӧрібіскен Халдама. Харых табызы харлап, анда чатчададыр. Хара Торғы Амыр Сананы усхур тур:\\n— Турзыназа, Амыр Сана алғаным!\\nАмыр Сананың, узуп, уйғузы хан партыр. Тур килзе, Хара Торғы инейі оорлап тур.\\n— Хайди пол пардың, алған кізім Хара Торғы?\\n— Хайди полар, мына Халдама харындазың мағаа кӱл салды, кип-азаам тооза ӱз��-чара тартхлап салды.\\nАмыр Сана, аны кӧріп, тарыныбысхан. Мынзы, тізең аннаңарох:\\n— Халдаманы хайди идербіс ам? Чуртирға чурт пирбес туңмаң піске. Ам аны инедіп ӧдірерге кирек, — тидір Хара Торғы. — Мына мин пилетеп салғам, хаӌанох пілгем аның іди поларын, — іди тіп, иркін алтын кӧдірібіскен.\\nАмыр Сана кӧрзе, ипчізі, пол алтында чирні хастырып, тиреңі он ікі хулас кӱрӱп иттір салтыр.\\n— Мына, — тидір, — алған кізім Амыр Сана, ікі холынаң пас иргек сирін кисклебіс. Анда ол паза ниме атып полбас, ӧлбезе дее. — Хара Торғы холынаң тут пирче.\\nАмыр Сананың ағыл сағызы сайбал парчададыр, кизерге итсе. Анаң пазох Халдама туңмазын аябин кисклеп турадыр. Амыр Сана туңмазын аяп ачырған парчатса, Хара Торғы, аның чарнынаң саап, кӱстеп турадыр. Іди холының иргек сиирін, сыртынаң ікі ілігӌе киӌірлерні кисклеп салғаннар.\\nІди кисклеп алып, он ікі хулас кӱрӱпке анда тӱзірібіскеннер. Халдама чіт чӧрібіскен амды. Ай Арығ чеӌезі, сах андох сизін салып, чӱрее ачып сыххан. Кӱрӱп хастырғанын пілгенӧк Хара Торғының. Ам позының ибінең Ай Арығ чир алтынаң Амыр Сананың ибінін алтына кире чир хастырған, палғазын хара Салбырах талайға кире тартырған. Амыр Сананың ибіне читіре хастыр парыбызып, Халдаманы таап алды. Пырсай кисклеп, ардат салтырлар анзын. Ӧлер-парарына чит парған полтыр. Ай Арығ чеӌезі, сығарып алып, азырап, от пілӌең кізілерге от хастырып, имнеп, чон аразына сығарбиныбысхан, кізі харағына кӧзітпинібіскен.\\nІди чуртапчатханда, арғалығ сынға кизек чон сыға салған. Улуғ аалға хысхырызып-ноолып, инглеп килділер. Салар Ханның ибінің алнына читкеннер. Хайдағ-да нимені ат ӱстӱнең чирге аңдарчадыр ол чон.\\nАм ӱр дее полбаан, Салар Ханға ікі кізі кір килген.\\n— Изен ме-минді бе, Салар Хан, — тіс турлар. — Моол ханның чирінең килдібіс. Моол хан іди чоохтаан: «Хызыл пағыр ухты ӱс кӱннең Моол ханның чиріне читіре атсын тіп. Ӱс кӱнге читіре ат полбаза, паза ӱс кӱннең ағар чаа сахтап одырзын». — Іди чоохтаныл, Моол ханның чоны чӧр парыбысхан.\\nСалар Хан, сығып, кӧрібіскен хызыл пағыр чааӌахты, хызыл пағыр ухты. Хайдар-хайдар чааӌах, уғы андох чадыр. Ноо тӧлнің нимезі полӌаң тіп хайхап тур. Салар Хан, ибіне кіріп, сағыснаң саналызып, кӧгіснең кӱрес тура парған. Іди полып, улуғ оолғын Амыр Сананы хығыртыбысхан. Стол тартыбызып, Амыр Сананы столға одыртып, сыйлап одыр амды.\\n— Че, оғылым, Моол ханынаң хызыл пағыр чааӌах, хызыл пағыр ух килді, — тидір. — Хызыл пағыр ухты Моол чиріне читіре атып полбазабыс, паза ӱс кӱннең ағар чаа килер. Чаалазып, сыдабаспыс Моол ханға. Че, тартып поларзың ма, оғылым?\\n— Атарбын, — тидір Амыр Сана. — Хорыхпа, ада кізі Са­лар Хан.\\nАнӌада кӧп ниместең араға пир тур Салар Хан Амыр Санаа.\\n— Че атар ползаң, сығып, кірізін-нимезін тартып, сынал кӧрзе, — тидір.\\nАм іди чоохтазып, сығып килгеннер адалығ оол. Хызыл чааӌахтың хырина пас килділер.\\n— Че кӧдірібіс, иркем-кинӌем, Амыр Сана, — тидір Салар Хан.\\nАнзы кӧдірерге пір пазынаң хапхан, хыймырат полбаан. Са­лар Хан адазы анда тіп тур:\\n— Адаңа парып алып пол, іӌеңе парып кӱлӱк пол! — Салар Хан, тарығып, ах ибіне кір чӧрібіскен.\\nАх ибіне кіріп, сағынып одырчададыр: «А-а, минін Халдама оғылым парох ноза».\\n— Че пардах, Халдаманы хығыр кил, — тіп, сӱмекчінні ызыбысхан.\\nСумекчін Ай Арығның ибіне чӱгӱре кірді.\\n— Хайдар килдің? — тидір Ай Арығ.\\n— Алты частығ Халдаманы адазы Салар Хан хығырча — тіп турлар.\\n— Алты частығ Халдама, ам иске кір тур ба? Ӧлген нименің айы-кӱні ирт парған хаӌанох, — тидір Ай Арығ.\\nСӱмекчін сығара чӱгӱрген. Сӱмекчін сых парғанда, Халдама аны истіп, сых килді:\\n— Э-э, Ай Арығ чеӌе кізі, ноға іди чоохтап чӧрзің. Адам Салар Хан маңаттап тарыныбызар. Парарға кирек мағаа.\\nХалдама сых чӧрібіскен. Адазы Салар Ханның ибіне пас килеедір. Ізік азып кір килзе, Салар Хая адазының хамағы, харах чайылып, тағ чіли, тазып, талай чіли кӧӧп одыр.\\n— Изен ме-минді бе, ада кізі Салар Хан? — тидір Халдама.\\n— О-ой, иркем-кинӌем Халдама! Курба, сука Ай Арығ чойлан тур, ӧл парған тіп одыр. Палазы ӧлӌең полтыр, пабазы хайди испеӌең нимезі тіп тарынған полғам, — тидір. — Экей, Халдама оғылым, Моол ханның чирінең арға-мӧрий килібіскен: — хызыл пағыр чааӌах, хызыл пағыр ух. Хызыл пағыр ух­ты ӱс кӱннең читіре атып полбазабыс, ӱс кӱннең ағар чаанаң, килерге чӧр Моол хан. Хызыл пағыр чааӌахты кӧдір поларзың ма, хызыл пағыр ухты атып поларзың ма?\\n— Экей, ада кізі Салар Хан! Хызыл пағыр чааӌахты кӧдірерін кӧдірерӌікпін, хызыл пағыр ухты атарын атыбызарӌыхпын, че пырсай ардап парғам, ада кізі Салар Хан. — Одырғаннаң Халдама сыхтабысхан: харах чазын хан ит тур, харых суун пус ит тур.\\n— Хайди ардап парғазың, иіркем-кинӌем Халдама?\\n— Хайди ардиӌыхпын, абаам Амыр Сана, Хара Торғы нигеӌім мына ікі пас иргеемнің сиирін кисклеп салғаннар. Ікі чарнымның киӌірін кисклеп ал салғаннар, — тіп кӧзіт турадыр.\\nСалар Хан, тарынып, одырған чирде одыр полбин, тура салды:\\nТайға аразынаң таап килген хатты чир дее алба тіп тохтатхан полбаам ма за, алыбоғысхан одыр; Че, иркем-кинӌем Халдама, хайди даа полза, кӧдір кӧр хызыл пағыр чааӌахты, хайди даа полза, ат кӧр хызыл пағыр ухты.\\nХалдама сағын тур: «Кӧдірібӧк кӧрим зе хызыл пағыр чааӌахты». Андох ибдең сых килгеннер адалығ оол. Хызыл пағыр чааӌахтың хырина пас килген, хаап, кӧдіріп алған Халдама. Кірізін тартып кірістебіскен. Хызыл пағыр ухты алып, чазыбысхан. Чазыбызып, пічік пазыбысхан Халдама: «Хызыл пағыр ух Моол ханына чит парза, Моол ханы кӧрзін пу пічікті. Ӱс кӱннең Салар Ханның оолғы ол чирге чидер. Моол ханның хызын анда кӧрербін. Кӧңніме толза, аларбын, кӧңніме толбаза, Моол ханның чуртын унадарбын, очығын аңдарарбын, тӱнӱгін тӱңдерербін».\\nІди пазып, хызыл пағыр ухты анда киске тастаан Халдама. Анда тарта тура парған. Пір азағын алнына сӧӧ тастап, пір азағын кис��іне сӧӧ тастап, синге читіре тартчатханда, кӱн харағы кӱнӧрте тусха чит парып одырадыр, Халдама тартыбохлача, Инел турадыр, чобал турадыр ол: «Паба кізі, Салар Хан, арығ кӱзім хаппин параадыр», — тіп тур.\\nСалар Хан адазы ибіре ойлап турадыр: «Хайди даа полза тарт, хайди даа полза ат, иркем-кинӌем!» Халдаманың за сіренгеніне ікі чарын пазынаң хан тоолап турадыр, ікі пас иргектің тӧзінең хан аххлап турадыр Халдаманың. «Амыр Сана абаам хайди кискледі ни, хайди ардатты ни мині» тіті, инеліп-чобалып одырадыр. Иртен тартхан Халдама иирге сабыл параадыр. Хы­зыл пағыр чааӌахты ирік чох синіне читіре тартып парған. Хы­зыл пағыр ухты анда позытхан. Улуғ саң сапхан чіли, кіріс табызы кіңіреп-ыылап сых парған ол чирде. Улуғ кӱгӱрт кӱзӱреен чіли нызырап-соолап халған. Халдама анда тур килген. Чобалғанына харых-хамахтаң тир ах турадыр, хара харахтаң хан ах турадыр аның.\\nМоол хан ол туста стол кистінде ас чіп одырған. Ниме ле киле нызырап, ниме ле киле нӱклеп халған. Чочаанынаң Моол хан ах ибінең сығара ойлаан. Кӧрзе, ат палғаӌаң чечпе тӧзінде хызыл пағыр ух анда чадыр. Пас киліп кӧр турза, пічік пазыл партыр. Ам сағысха тӱсче Моол хан: «Ӱс кӱннең Салар Ханның оғылы Халдама чидер одыр. Хызым кӧңніне кірзе, алар, кӧңніне кірбезе, улуғ чуртым унадып, очығым ойдарып, тӱнӱгім тӱңдеріп, парыбызар. Хызыл пағыр чааӌахты позымнаң тапхам, палғастығ састағы нимені хай ла ходырып, хай ла ысхабын Салар Ханның чиріне. Амды ол ниме посхох чидерге чӧр».\\nПу чирде зе Салар Хан, Хара Торғыны тудып алып, сах андох ӧдірібіскен. Ол аархы чирге саннығ айна чабалы полтыр. Салар Ханның чуртын сайбирға килген иргептір ол. ӧдіріп, отха ӧртеп, ойбазын чилге саттырыбысхан. Улуғ оолын Амыр Сананы, чонға чоохтап, Халдаманы иреелеен чіли, ӧдіртібііскен.\\nХалдама, тізең, ӱс кӱннең Моол хан чиріне тимненібіскен. Адазы Салар Хан кӱлӱк оғылына хара кӱрең ат пирібіскен. Аны изерлеп, Моол ханның чиріне анда чӧрібіскен Халдама. Ӱр бе, ас па парғанда, чағдап килді Моол хан чиріне. Чир пӧзии Ал­тай сынға сығып, аалға ин килді. Ат палғаӌаң чепчее чидіп, адын палғап, Моол ханның ибіне айланып кірген.\\n— Изен ме, минді бе, хан кізі, Моол хан!\\nИзенӧк-миндӧк, алты частығ Халдама, — тіп, тура хонып, хол пир тур Моол хан. Холдаң хаап, холтыхтап, стол кистіне одыртыбысхан. Ас-тамағын турғызып, аарлап, сыйлап тура пар­ған Халдаманы.\\n— Ханназа, хан кізі, Моол хан, хызыл пағыр ух читкен ме?\\n— Я, я, читкен!\\n— Хызыл пағыр ух читкен полза, піліп одыр поларзың ниме кирегін.\\n— Я, пілчедірбін! — тіп, хызын анда хығыртыбысхан. Моол ханның хызы алтон сӱрмезі арғазына чайылған, иліг сӱрмезі иңніне чайылған, синіне чит парған хыс полтыр.\\n«Изен ме, минді бе» тіп, парып, пис салаа тутхан Халдама. Анаң айланып одыр салған. Халдама анда оңнап-сынап одыра парған Моол ханнын палазын. Кӧріп одырза, Моол ханның хызы чахсы, ах сағыстығ чадыр, ах ағыллығ чадыр. Хайдағ полза чабал сағыс сағынмас хыс полтыр. Моол хан хорыхханынаң тітірезіп одыр. Албаспын на тізе, ӧлбеен позын, Моол ханны, ӧдірер одыр, чатпаан позын, Моол ханны, чаттырар одыр. Хал­дама анда, пазын кӧдіріп, чоохтаныбысхан:\\n— Че, Моол хан, чарир, артых тойны идібіс.\\nМоол хан сейзеңнеріне сағамох хабар идібіскен, улуғ той салып, улуғ чырғал идерге тіп.\\nУлуғ той, улуғ чырғал ам полыпчадыр Моол ханнын чирінде. Алып кӱстіг Халдама аның хызын алыпчадыр. Хыстың тойы хысха полӌаң полтыр.\\nАм чибіргі-отыс ат тимнебіскеннер сейзеңнер. Асты-суғны анда артханнар чибіргі-отыс атха толдыра. Моол хан чааға мӱнӌең хара ой адын хызына тимнеп пирген.\\nПозың чиріңе читсең, — тіп одыр анзы Халдамаа, — хара ой атты, ӱс хати айландырыбызып, позыдыбызарзың, ол позы нанар пу чирге. Ам іди чоохтап пиріп, хасты кізі Моол хан ӱдезібіскен пуларны.\\nИбге чидіп, Халдама ирепчі мӧтеп-чырғап чуртабысханнар.\\nПредыдущая статьяАлтын Арчол, хакасская народная сказка (на хакасском языке)\\nСледующая статьяТест на хакасском языке на знание фундаментальных законов Тенгри (Вселенная) — Хан Тигірнің тӧстегліг чозахтары","num_words":3852,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.098,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Боград аймаандагы Толчай аалнын чуртагчылары суг чох ирееленчелер - Национальное вещание - Вести Хакасия\\n6 марта 2018 ГТРК «Хакасия»\\nБоград аймаандагы Толчай аалнын чуртагчылары суг чох ирееленчелер\\nМында 6 колонканын узi ле тогынча. Агаа хоза, пу наада башня суг сыгарбиныбысхан. Аалдагы чонга хар хайылдырарга килiскен.\\nАны пастаан 18-чi профессиональнай училище. Анан ол район синiне ос парган. Амды мында ыраххы-чагынгы аалларнын\\nФедеральнай программаларга кiрiп алар учун, таллама проекттер пазарга чахыг пирген.","num_words":61,"character_repetition_ratio":0.082,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.066,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.8,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАКАСПЫС АЛАЙ ТАДАРБЫС ПА?\\nПічікке нандырығ. Ӱр ниместе Таштып аалдаң пічік кірген. Анда сурығлар пирілче. Оларға нандырчабыс\\nМына ол пічік: «Мин пістің чалғыс газетабысты хынып паза ситкіп хығырчам. Уламох олғаннарға чарыдылған «Ноға-ноғаҷахтар» страницаны хығырарға хынығ. Іди ирткен чылда хырлас айының 17-ҷі кӱнінде сыххан номерде ӧдіктердеңер тілбестеглер пиріл парған. Хайиимны «сапыйан» маймах тартхан. Ол пістің хара ӧдікке уғаа тӧӧй. Минің іҷем аны иреннер, кӧбізін аңчылар, кисчеңнер тічең. Ноға ол «хара ӧдік» тіп адалғанын ічем чоохтап полбаан.\\nПаза минің мындағ сурығ пар. Пістің ученайларның сағызынаң, мының алнында Хакас чирінде хайдағ ла чон чуртабиндыр. Хырхыстар, тадарлар, анаң усанабас хакастар пол парғабыс. Хайдаң сых килген тадар чоныбыс, анаң ноға ол чох пол парған? Пістің улуғларыбыс постарын «��акас» тібечеңнер.\\nІдӧк мындағ сурығ. Орыс иреннер ипчілерін піди махтапчалар: «Кӧйчеткен ибге кірер паза чӱгӱрчеткен атты тохтадар». Пістің иреннер ипчілерін хайди махтидырлар? Оларның сағыстарын пілерге хынығ поларчых».\\nХығырығӌының пастағы суриина піди нандырарға чарир. Мының алнында хакас иреннер тахазы чох узун тӱрейліг нымзах тууп маймахтар кис чӧрӌеңнер. Оларны кӱннің сай кисчеткеннеңер «хара ӧдік» адаӌаңнар. Сапыйан ӧдікті орыс тіліндегі «сафьян» сӧстең тілбестеен поларлар. Анзын ӱлӱкӱннерде кисчеңнер.\\nІкінӌі сурии тадарлардаңар алай хакастардаңар полған. Ідӧк хырхыстар хайдаң сыхханнаңар піліп аларға харасча. Ол сурығны маңат чарыт пирген тархын наукаларының докторы Игорь Кызласов позының «Хакасы» книгазында. Ол 2017 чылда сыххан. Аннаңар ол книгадаң нандырығны пирчебіс.\\nРоссия империязы позының чирлеріне тӱрк тілліг чоннарны хосчатханда, оларны прайзын татарлар адаӌаңнар. Іди Крым татарлары, Хазан татарлары, Сибирь татарлары пол парған. Пістің чонны Минсуғ татарлары тіп адаӌаңнар. Аннаңар піс позыбысты тадар тіп аданӌаң полғабыс.\\nАнаң Илбек Октябрь революциязы соонаң 1917 чылда июнь айда Чарков аалда хакас чонның ікінӌі съезді полған. Анда ученай Степан Дмитриевич Майнагашев тадарларны хакастар тіп адирға чӧп пирген. Ол тустаң сығара пістің чон хакас полыбысхан. Степан Дмитриевич аны позы сағынып албаан. Хагяс алай хакас атты пурунғы тустох Хыдат пічіктерінде таныхтааннар. Соонаң орыс ученайлар А.А.Ярилов, Д.А.Клеменц, Н.Н.Козьмин паза даа пасхазы Минсуғ татарларын алай ба инородецтерні хакастар тіп адирға чӧп пирӌеңнер.\\nХырхыс сӧстеңер чоохтаза, Хыдат ӱлгӱлері пістің эра алнындох Ким суғ хыринда чуртапчатхан динлиннерні паза кӧс килген гяньгуннарны «хырхыстар» тіп адааннар. Соонаң хырхыстар пу чирлерде ӱлгӱ тутчатхан кізілер пол парғаннар. Россияның воеводалары пістің чирзер кірчеткенде, пічіктерінде «Киргизская землица» тіп таныхтааннар. Ол тустарда мындағы чирлерде хырхыс сӧӧктіг пиглер кнес пол турғаннар. (Кӧзідімге алза, Иренек хан). Оларның ӱлгӱлері тӧлдең тӧлге парӌаң. Аннаңар хырхыс сӧс ол этническай нимес, че политическай термин пол парча.\\nНоға Ортын Азиядағы хырхыстар пістің чирні пос-тарынина санапчалар? Хырхыс ученайлар паза оларның саблығ писательі Чингиз Айтматов позының «Белый пароход» улуғ чооғында хырхыстар Тянь-Шань тағларынзар Ким суғ хазынаң кӧс парыбысханнар тіп санапчалар. Че пістің саблығ ученай Леонид Романович Кызласов ол Ортын Азиядағы хырхыстарны пасха чон тіп таныхтаан. Олар Тянь-Шань тағларынзар Хыдаттың алтынзархы чирлерінең сыххан одырлар. Оларның андада аттары даа пасха полған. Ноға олар хырхыс пол парғаннар? Мында пазох 17-18 чӱс чылларзар айланарға кирек, хаӌан Россия империязы Сибирь паза Ортын Азия чирлерінзер кірібіскенде, андағы чоннарны прайзын даа хырхыстар тіп адааннар. Казахтар даа хырхыс-кайсактар полғаннар. Анаң Илбек Октябрь революциязы соонда ол Тянь-Шань тағлары хыринда чуртапчатхан чон хырхыс тіп аданған. Че пістің аристократ сӧӧктіг хырхыстар тадар полыбысханнар, анаң 1917 чылдаң сығара хакастар тіп адан сыхханнар.\\nХығырығӌының паза пір сурии полған: хайди пістің иреннер постарының ипчілерін махтапчалар? Андағ сурыға полған на ирен пос оңдайынӌа нандырар. Итсе-де, пістің алыптығ нымахтарыбыста даа хайӌылар ипчі чоныбысты махтаӌаңнар: аар айланза, ай осхас, пеер айланза, кӱн осхас, иңнілеріне иліг сӱрмес чайылча, арғазына алтон сӱрмес чайылча. Иртен турза, абахай ипчі алтын столын сығара тартча, столға чиистің тадиин, арачын астың хатиин турғысча. Ыырӌылар тӧреен чирінзер кірібісселер, пістің алып ипчілер иреннернең тиңнең тиңе харбасчалар.\\nПістің алып ипчілерібіс кӱлӱктер паза абахайлар!","num_words":563,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.139,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Название Матвей апсах\\nНазвание (перевод) Старик Матвей\\nПолное наименование Матвей апсах\\nОписание Матвей апсах (Старик Матвей) Ботина Надежда\\nАвтор Ботина Надежда\\nМатвей апсахты кӧп кізі танаан, че хайдаң ол пеер килгенін пірдеезі пілбеен. Апсах Чулым суғ хастада турчатхан аалларҷа чӧрҷең. Чайғызын, тізең, арығзар парыбысчаң. Пірсінде ол Монастырларзар читкен. Ол туста орай кӱскӱ полған. Апсах турадаң тураа чӧрген. Чурт ээлері аны, туразар киріп, азырааннар. Харааларда, кемде киліс парза, анда хонған. Іди теес Максимнің чуртына читкен. Аның ипчізі нымзах чӱректіг полған. Апсахты, стол кистіне одыртып, матап азырабысхан, хоза чӱс грамм хабах ур пирген. Апсах тосханҷа азыранып алған, чурт ээзін алғыстап, аның сӧбірезіне хазых алғаан. Тасхар сығып, тура тӧзінде одырып, тамкы тарт сыххан. Чурт ээзінің палалары хости одырыбысханнар. Иң кічиин хойнына одыртып алған. Апсах олғаннарнаң нимедеңер-де ағырин чоохтасхан. Палалар, апсахсар кӧріп, аны ситкіп тыңнааннар. Нюра, чурт ээзі, інектерні, удурлап, саап алған, иб аразында хайыныбысхан.\\nТынағ кӱннерінде аалда іпек чызы тараҷаң. Ыраххы аалларзар халас ағылбаҷаңнар, аннаңар ипчілер халасты постары итчеңнер. Айда пір хати ӱлӱкӱн полҷаң - автолавка килҷең. Теес улуғ полҷаң. Печенье, конфеттер, халва, баранкалар алҷаңнар. Ипчілер кип- азах таллааннар. Посха наа плат алай кӧгенекке ис алҷаңнар. Анаң хысхызын узун иирлерде, ипчілер, машинкалар кистіне одырып, алай холнаң чазанҷыхтар тікчеңнер...\\nАпсах, полда одырып, кӧӧлҷе изеннескен. Максим, пазын икібізіп, кухнязар кіре халған. Нюра плита алнында хайынған. Азыранчатханда, ирі ипчізіне тоғыстағы киректердеңер чоохтаан. Апсах пес алнында одырған, стол хыринзар парарға чалтанған. Сығара сӱрдірерінең хорыххан. Мында ағаа ибдегі осхас чылығ паза истіг полған. О��ғаннар аннаң хада хынып ойнааннар. Паарсап, аны «аға» адааннар. Харасхы полыбысхан. Апсах, ниме-нооларын чыып алып, парарға тимненібіскен. Ээлер нимедеңер-де сыбыхтасханнар. Максим, стол кистінең турып, апсахты тамкы тартып аларға тасхар хығырған. Матвей, кип-азаан алып, аның соонҷа сыххан. Тура тӧзінде одырып, чоохтаспин, тамкы тартханнар. Апсах чоох пастаан:\\n- Ноға іди сағынчазың?\\n- сурыбысхан Максим. - Мин улуғ частығбын, танығларны пілчем...\\n- Ибзер кіріңер, орай полыбысты, узирға кирек, - Нюра иреннерні хығырыбысхан. Апсах оларда часхаа теере халған. Иб аразында хайынған, палаларны кӧрген. Ирте дее парыбызарҷых, че ағырығларға пастыр сыххан: тістері ағырған, хулағы «атхан». Ӱс айҷа ибдең сыхпаан. Ол чылда хазыр соохтар турған. Хулағы паза имнелбеен. Апсах хомай ис сыххан. Хулағын чаап, сӱбӱрек орап салҷаң. Май ӱлӱкӱннері соонда Матвей аға иирдӧк кип-азаан чыып салған. Иртен иртӧк, чурт ээлерінең анымҷохтазып, парыбысхан. Пір дее кізі пілбеен, хайдар паза нимее ол парыбысхан. Чоохтасчалар, тайғаа ол тың хынған. Суғ хазында кӱрӱп хазып чуртаан. Апсах, аалларҷа чӧріп, сӧбірезін тілеен. Арса, чаадаң контузиялығ айланып, сағызынаң алҷаастан турған. Орден-медальларны, сӱбӱрекке иптеп орап, хапта хайраллаан. Максим чахсы тоғысчы полған. Хонҷых областьта теер хырҷаң тоғысчы киректелген. Аны андар тоғынарға ызыбысханнар. Нюра ирінең тоғыр полбаан. Пос аалдаң парарға аар полған. Мында иб, мал-хус. Анда прай нимені наадаң пастирға кирек полар. Ағаа хоза, ӱс паланаң хада. Чайғызын, от тоғызы тузында, табырахха прай нимелерін садыбысханнар. Таарлағ машина килгенде, ідіс-хамысты, кип-азахты андар салып, кӧс парыбысханнар... Матвей апсах, маңзырабин, аал арали парған. Пилінде аар хап полған.\\nОл, тохтап, кізілернең чоохтас турҷаң. Олғаннарға конфет-пряниктер ӱлеп, аннаң андар парған. Мына Максимнің паза Нюраның туразы. Апсах ээлерні хығыр сыххан. Пірдеезі сыхпаанда, ол оградазар кірген. Чуртсар кір парыбысхан. Иб істінде сымзырых полған. Оодыл парған ойнаҷахтар, кип-азахтар чайыл халтыр. Матвей апсах ээн тура істінде турған. Анаң турадаң ағырин сығыбысхан. Тура тӧзінде одыр салып, хаптаң конфеттер, ойнаҷахтар, платок сығарып, пос позынаң чоохтас сыххан:- Сірерге сыйыхтар ағылғам. Сірер минің сӧбіремзер. Хайдазар сірер? Нимее мин мындабын? Сахтап полбаазар.\\nТӱреп парған наағынҷа харах частары аххан. - Тоғынғам, сірерзер маңзыраам. Ам пазох сӧбіре чох халдым. Хайдағ часка чох кізібін мин.","num_words":541,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.182,"stopwords_ratio":0.109,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ФЕРМЕРГЕ ЧУРТ ПӰДІРЕРГЕ ЧАРАДАРҒА\\nӦӧркі Чӧп. Хакасияның Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев президиум чыылиин иртірген. Сурығларның кобізі федеральнаи закон проекттеріне ӱндезерінең палғалыстығ полған\\nӦӧркі Чӧп президиумы ӱзӱрген сурығларның пірсі аал хонииндағыларға теелген. Аал хонии политиказынҷа, ас-тамахча паза чирнең тузаланарынҷа комитеттің устағҷызы Пётр Воронин, Хазна Думазының депутаттар ӧмезі тимнеен федеральнай закон проектінең таныстырып, мында фермерлерге постың аал хонии чирлерінде чуртачаң тура пӱдірерге чарадардаңар чоох парча тіп чарытхан.\\nАмғы туста Чир кодексінің алынҷа статьяларынҷа, кресен-фермер хониинаң айғасчатханнарға оларның холындағы аал хонии чирлерінде чуртаҷаң тура пӱдірерге чарадылбинчаттыр. Хазна Думазының депутаттары ол читпесті тӱзедер паза КФХ-лар тилізіне хабазар пӧгіннең фермерлерге чурт пӱдірерге чаратчатхан федеральнай закон проектін тимнеп салтырлар. Хайди таныхтаан Пётр Воронин, олох туста фермерлер ол оңдайнаң тузаланарында иртіре парбас ӱчӱн (піреезі, арса, аал хонии чирлерінде кӧп тура пӱдір сығар) закон проектінде алынча кирексіністер турғызыл парған.\\nИң пастағызын, фермер туразын КФХ-ның алай КФХ-зар кірчеткеннернің холында полчатхан чир участогында ла пӱдірерге чарир. Ікінҷізін, тураның улии 600 квадрат метрдең артых полбасха паза тура орныхчатхан чир тиксі чир участогының 5%-інең ас-пасха кирек. Ағаа хоза пасха даа кирексіністер пар осхас.\\nОӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев пу федеральнай закон проектіне хабазарға киректелчеткенін таныхтаан.\\n-\\tХабас пирерге кирек, - чоохтанған ол. - Амды хайди пол парча, пістің пірее фермерлер, кавычкада, чирлерінде вагоныҷах турғыс салчалар, анаң чаллап алған тоғынҷыларын ол тизік-тазых пӱдірігде чуртатчалар. Тасхар, тізең, 35 градус соох. Піди тоғынҷыларға чуртаҷаң тура пӱдір саларға чарир пол парар.\\nПрезидиумдағылар пір ӱннең фермерлерге постың аал хонии чирінде тура пӱдірерге чарадар закон проектіне хабазарға чарат салғаннар.\\nПаза пір федеральнай закон проекті хазнаның культура ис-пайы полчатхан объекттерні хайраллирынаң палғалыстығ полған. Культураҷа, ӱгредігҷе паза наукаҷа комитеттің кнезі Оксана Разваринаның искіриинең, Россия правительствозы тимнеен закон проектінде культура ис-пайы полчатхан объекттернің фасадында тастындағы блоктығ кондиционерлер, аймах-пасха антенналар паза пасха даа техника тиріглерін (хадағ паза сигнализация тиріглерінен пасха) турғызарға чаратпастаңар чоох парча.\\n-\\tПӱӱнгі кӱнде Россияда 142 муң культура ис-пайының объекті реестрге кирілген, - таныхтаан Оксана Разварина. - 2018 чылда ол объекттер хайдағ оңдайда полчатханын сыныхтаҷаң мероприятиелер иртірілгенде, фасадтарда закон хыйыстыра андағ ниме-ноолар турғызылғаны 40 регионда тоғасхан.\\nФедеральнай закон проектінҷе чуртаҷаң тураларда, хайзылары культура ис-пайының объекті санында, ол чарадылбас ниме-нооларны чағынғы реставрация тузында хыйа идері кӧріл парған, чуртабинчатхан тураларда - закон кӱзіне кірібіскенінең пасти 180 кӱн ирткенче.\\nОӧркі Чӧп президиум�� пу закон проектіне ідӧк хабазығ пирерге чаратхан.\\nАвтор : Альберт ТОЛМАШОВ","num_words":346,"character_repetition_ratio":0.082,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.098,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Асхыстағы имнег туразына пирілген наа машинаның рульы кистінде - Павел АСОЧАКОВ\\nИмнег кирее. Хакасияа хазна хабазии хоостыра Наа чыл алнында 8 наа машина пирілген. Олар - табырах имнег полызии автомобильлері\\nТабырах имнег полызиин пирҷең машиналар клӱстері Хакасиядағы имнег тураларының ӧӧн имҷілеріне Г.Я.Ремишевскаяның адынаң республиканың имнег туразының ачығында пайрамни читірілген. Ол ачыхта изере 8 наа автомобиль турған.\\nИмнег киреенең айғасчатхан улусты танығлығ кӱннең алғыстааннар Хакасия пазының орындызы Татьяна Курбатова паза республиканың хазых хайралладаң министрі Владимир Костюш. Хайди таныхтаан Татьяна Анатольевна, пістің регионға халғанды чылларда хазна хабазиинда тиксі 68 наа автомобиль пирілген. Ам ағаа хоза 8 машина читірілген, хайзына 30 миллион азыра салковай хорадылған. Олар федеральнай бюджет ахчазына алылғаннар. Наа техника сылтаанда чонға имнег полызии тузында паза чахсы пирілер тіп ізендірген чооғында Татьяна Курбатова.\\nВладимир Костюштың чооғынаң, халғанды тӧрт чыл аразына табырах имнег полызиин пирчеткен автомобильлернің паркы 97 процентке нааҷылалған. Андағ танығлығ киректердеңер искіріп, министр пеер чыылысхан чонны ідӧк Наа чылнаң алғыстаан.\\nКинетін соохтал килген кӱнде наа транспорт клӱстерін табыраанда пайрамни читір пиргеннер, алғыстас сӧстерін хысхаҷахти чоохтап. Табырах имнег полызиин пирдең ӱс машина Ағбандағы имнег туразына пирілген. Пірер машина - Саяногорсктағы табырах имнег полызиин пирдең станцияа, Асхыс паза Ағбан пилтірі аймахтарындағы ӧӧн имнег тураларына. Наа транспорт санында ікі реанимобиль полған. Оларның пірсін республиканың ӧӧн имнег туразына алар ӱлӱс тӱскен, ікіндізін - Перинатальнай кінге.\\nАсхыс аймааның ӧӧн имнег туразына пирілген наа автомобильнің рульы кистіне водитель Павел Асочаков одырған. Ол - улуғ опыттығ водитель. Шофёр полып, 1980 чыллардаң сығара істенчеттір. Асхыста имнег туразында 7 чыл тоғын салған, халғанды 3 чыл табырах имнег полызиин пирҷең машинаның «тінін» тут парча. Ағаа наа машинаны Асхыс чирінзер читір саларға ӱлӱс тӱскеніне ӧрінізін чазырбинчатхан. Наа транспорт пирілчеткеніне ідӧк имнег тоғынҷылары ӧрінчелер.","num_words":252,"character_repetition_ratio":0.096,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.052,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АЙАС ТИГІР, АМЫР ХОНЫХ ӰЧӰН!\\nМайрастар аал чӧбінің ӧмезі кӧгліг ойыннаң аалӌыларны удурлаан\\nЧир ине-2019. Пістің республикада Чир ине ӱлӱкӱн 1995 чылдаң сығара таныхталча. 2003 чылдаң аны Хакасияның аймахтарында иртір сыхханна��. Іди ол кӧс чӧрчеткен пайрамға айлан парған. Пӱӱл Чир ине ӱлӱкӱнні Орджоникидзе аймаандағы Майрастар аалында таныхтадылар.\\nЧИР ИНЕ ӰЛӰКӰН 22 АПРЕЛЬДЕ ТИКТЕҢ НЕ ИРТІРІЛБИНЧЕ. ПУ КӰНДЕ ТИКСӀ ТИЛЕКЕЙДЕ ЧОННАР АРАЗЫНДАҒЫ ЧИР ӰНӀ ТАНЫХТАЛЧА НООЗА. ХАКАСИЯДА ОЛ УЛУҒ ӰЛӰКӰНГЕ АЙЛАН ПАРҒАН.\\nМАЙРАСТАР ААЛЫНЗАР РЕСПУБЛИКАДАҢ ПАЗА АЙМАХТАҢ УЛУҒ ААЛҶЫЛАР ЧЫЫЛЫСХАННАР. ОРДЖОНИКИДЗЕ АЙМААНЫҢ ААЛ ЧӦПТЕРІ МАТАП ТИМНЕН САЛТЫРЛАР. ОЛАРҒА ПОСТАРЫНЫҢ ЧАЙААЧЫЗЫН, УЗЫН, ААЛЛАРЫНЫҢ ТАРХЫНЫН КИЛГЕН ЧОНҒА КӦЗІДІП, ЧИТІР ПИРЕРГЕ КИРЕКТЕЛГЕН. ИРТЕННЕҢ МАЙРАСТАР ААЛЫНЫҢ КУЛЬТУРА ТУРАЗЫНЫҢ АЛНЫНДА УЛУҒ ХАЙЫНЫС ПАРЧАТХАН. ААЛ ЧӦПТЕРІНІҢ ЧАЙААЧЫ ДЕЛЕГАЦИЯЛАРЫ АРАЗЫНДА «ААЛЫҶААМ» ПАЗА ОЛҒАННАРНЫҢ ХООС ЧАЙААЧЫЗЫНҶА «ЧИРІМНІҢ ПАЙЫ» МАРЫҒЛАР ИРТІРІЛГЕН.\\nӰлӱкӱнні С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің «Кӱн чахайағы» кӧг паза теелбектер ансамбльы асхан. Ӧменің теелбекчі хыстары чонны ирбен отнаң аластааннар. «Ӱзілбес тамыр ӱчӱн! Улуғларыбыстың кибірі, оңдайы хоостыра чир-чайаанға пазырып, амыр хоных сурыналар!» - мындағ сӧстер истілгеннер.\\nЧир ине ӱлӱкӱн пайрамни азылғанда, Орджоникидзе аймааның пазы Алексей Попков, прайзын чылығ алғыстап, чоох тутхан:\\n-\\tНоға пу ӱлӱкӱн пӱӱн мында таныхталча сурығнаң минзер чон айланча. Че Майрастар аалы хаӌаннаң хакас чонның чирі полған, ол тӧрт чӱс чыл артиинаң мында орныхча. Орындағы чон кибірлерні аарлапча.\\nПӱӱн Чир кӱні таныхталча. Тиктең нимес піс аны Чир ине тіп адапчабыс. Чир піске кӧп ниме пирче нооза: тимір-тисті, тамахты, чир-чайаанны, арығ киині... Пістің аймахта хайхастығ орыннар кӧп! Сӱлектегі пурунғы пічіктер, Сундухтар, Майрастардағы иргі тигіриб паза пасхазы кӧп кізінің хайиин тартча. Прайзын мындағ чарых, чонға кирек ӱлӱкӱннең алғыстапчам!\\n-\\tПіс прайзы чир ӱстӱнде чуртапчабыс, - чоохты узаратхан аймахтағы депутаттар чӧбінің кнезі Анатолий Тайченачев. - Мин муниципальнай пӱдістің аал чӧптерінің пастарын паза чонын пір ӧменең ӱлӱкӱнні таныхтирға чыылысханнары ӱчӱн алғыстапчам! Алынӌа таныхтирға кирек Татьяна Владимировна Канзычакованы. Ол, чонны піріктіріп, хакас кибірлерін хайраллир тоғысты ӧткін апарча. Майрастар пӱӱн чазағлығ турча. Прайзына пик хазых, толдыра паза пай чуртас алғапчам!\\nТаныхтирға кирек, ӱлӱкӱнге ӧнетін тыхтанған чіли айас паза чылығ кӱн турған. Майрастардағы Культура туразы алнында аалның улуғ-кічіг чуртағҷылары кӧглескеннер. Мындағ ӱлӱкӱн оларның чирінде пастағызын на иртче нооза. «Мының алнында хакас кибірлерінең иртірілчеткен ӱлӱкӱн мында таныхталғанын оңнабинчам, - сағызынаң ӱлескен аалның улуғ частығ чуртағҷызы Федосья Никитична Татарова. - Мин, Чир ине ӱлӱкӱн поларын кізілердең истіп алып, пеер маңзыраам. Хызым, ибде маң чохтанып, кил полбаан. Че тайаамны тудынып, хайди полза чидіп алдым.Пістің аалда мынҷа чон чыылысханы хайхастығ даа пілдірче. Хайдағ абахай оол-хыстар чон алнынзар с��хчалар! Пӱӱн хакас ырларын тосханҷа истіп аларбын».\\n-\\tМында уғаа ачых-чарых, сіліг чон чуртапчаттыр! - чоох тутхан Ағбандағы улуғлар чӧбінің кнезі Виктор Чепчигашев. - Мының алнында пу чирде поларға киліспеен, че сірернің чиріңер уғаа сіліг паза хайхастығ! Чуртазыңар чалахай часхы чіли ӧңнензін!\\nЫзых отха пазырып, аны азырир паза хазыңа чаламалар палғир кибір иртірілген. Аалҷыларны От инее Хакасияның саблығ артизі, алғасчы Кирилл Султреков пазыртхан. Отты «Чирім ӱннері» Орджоникидзе аймаандағы хакас кінінің устағҷызы Татьяна Канзычакова азыраан. Аны ӱс хати ибіріп, аалхы чон хазыңа чаламалар палғаан. «Чонға чон, изібіске ис, малға мал хозылзын!» - ызых отха пазырғаннар. Артисттер сценада ырлар толдырғаннар, теелбекчілер чон алнынзар сых турғаннар. «Кӱн чахайағы» ансамбльның, «Хайҷы» эстрада студиязының чиит кӧгҷілері, часхы кӧглерін сарнап, кӧрігҷілернің кӧңнін кӧдіргеннер.\\n«Аалыҷаам» марығда араласчатхан аал чӧптері нимее ле махтанарлар ни? Че оларның полғанына ла саблығ чуртағҷыларына, чайаачыларына, пай столларына махтанарға чарир тиирҷікпін. Копьевтағыларның ибіҷеенде кӧрчең-паалаҷаң ниме кӧп полған. Олар саблығ кізілернің сомнарын хыс салтырлар, спортта паза культурада пӧзік чидіглерге читчеткеннерні, адап, таныхтааннар. Спортта оларның тилекей чемпионнары пар полтыр. Артём Зенчурин брейк-дансча, Михаил Зенчурин чирдең холнаң кӧдірінерінде тилекей чемпионнары полчалар. Копьевта спортха улуғ хайығ салылчаттыр. Анда дзюдонаң , самбонаң, бокснаң, аар атлетиканаң айғасчалар.\\nОолағас Евгений Берш чоннар аразындағы паза Россия синіндегі ырлар марығларының лауреады полча. Культурада оларның «Вираж», «Вариант» вокал ӧмелері, «Чулым палалары» пос кӧңнінең ойнапчатхан чон театры, «Вдохновение» теелбектер ӧмезі пар.\\nПолған на ибіҷекте жюридегі кізілерні ас-тамахха пай стол кистінзер иртіргеннер. Копьевта пос киреенең айғасчатханнар халас, тадылығ торттар тимнепчелер. Оларның постары сығарчатхан «Копьевское» колбаса парох.\\nМайрастардағы чайаачылар аалҷыларны ыр-сарыннаң удурлааннар. Олар матап тимнен салтырлар. Оларның аалыҷаанда улуғ частығларның, істеніс ветераннары Мария Андреевна Ботинаның, Елизавета Ивановна Усольцеваның, Николай Тимофеевич Коковтың, Владимир Петрович Машковтың сомнарын кӧрерге чарир. Идінҷектер Р.В.Канзычаковтың паза С.Н.Карпенконың сомнары анда полғанох. Кресен-фермер хониинаң Павел паза Андрей Доровойлар маңнаныстығ устап парчалар. Андрей Павлович ӱлӱкӱнге ӧскіҷеен ағыл килтір. Кізілер ачыныстығ Яшка кӱрең ӧскіҷекті сыйбастырарға хынғаннар. Аймах чирлерзер ойыннарнаң чӧрчеткен «Чазы ӱннері» хакас хоры Майрастардаң пасха парчан аймахты саблапча. Андар аал чӧбіне кірчеткен аалларның чайаачылары чӧрчелер.\\nМайрастар аалы 1650 чылда тӧстелтір. Пастағы хакастар 4-5 сӧбіре чуртынаң хоных пастааннар. Иргі тураларның паза хазааларның хырлары сызырнаң чабылғаннар, кӧзенектері мал істі-харнынаң тартылған полғаннар. Соонаң пеер ибіркі ааллардаң чон кӧскен. Анда тигіриб пӱдіргеннер. Чон аңнап, палыхтап, тамах паза мал ӧскіріп чуртаан.\\nКопьев аал чӧбінің ибіҷеен сырадаң тимнелген сиден ибірчеткен. Ана ол сиденде порчолар турғысчаң чапсых ідістерні кӧрерге чарир полған. Ваза орнына резина сапогтарнаң тузаланарға чарир полтыр. Мындағы чайаачылар ниме ле сағын таппиндырлар! Самоварларға слепелер кизіртіп, турғыс салтырлар, пір хыллығ балалайканаң ойнирға одырыбысхан кӧклӧ дее пар полған. Сомнарны алза, Илбек Ада чаа ветераннары паза істеніс ветераннарының омаларын кӧрерге чарир. Олар изен ниместер, че амғы тӧл оларны ундубинча.\\nОрджоникидзевскай аалда кибелістер пасчатхан Ирина Москалева чуртапча. Аның тӧреен чирі Казахстан полтыр. Хакасиязар 1992 чылда кӧстірлер. Андада Ирина 30 частығ полған. Ол кічігдең кибелістер пасхан. Амды аның чарыхха сыххан чыындылары пар. Ідӧк Ирина Москалева «Сибирячка» фольклор ӧмезінің хоос устағҷызы полча. Чир ине ӱлӱкӱнде аның тоғыстарының кӧзідии парған.\\nХызыл ӱӱстегілер аалҷыларны, «Часка хаалхазы» алтынҷа иртіріп, халас-туснаң удурлааннар. Мында даа ачых-чарых сарыннар, ас-тамахха пай столлар полғаннар.\\nӰлӱкӱн соонаң майрастағылар аал чӧбі пазы Сергей Богдановха алғыстарын читіргеннер. Сергей Николаевичтің чахсы тоғынчатханын, чонға полызарға кӱстенчеткенін таныхтапчалар. Чир ине ӱлӱкӱнде «Аалыҷаам» паза «Чирімнің пайы» марығларда араласханнарны дипломнарнаң сыйыхтааннар.\\nОйыннар тоозылғанда, чон таразарға маңзырабаан. Улуғлар паза чииттер, чоох-чаахнаң турғлап, сағыстарынаң ӱлескеннер. Майрастарда хакас чонның Чир ине ӱлӱкӱні ыр-сарыннаң иртті.\\nРеспубликаның халых пірігістерін паза устағ-пастағ кізілерін айраннаң сыйлапчалар","num_words":894,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.085,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Чорых салтарлары. Хакасия пазы Валентин Коновалов ирткен неделяда Москвазар тоғыс чорығынаң чӧрген. Ол федеральнай бюджеттең инфраструктура кредидін аларынңа сурынысты маңнаныстығ арачылаан\\nХакасия пазы Валентин Коновалов Москвазар тоғыс чорығынаң чарыс айының 13-14-ӌі кӱннерінде чӧрген. Тоғыс чорығының ӧӧн салтары - Хакасияа коммунальнай хоныхты нааӌылирына паза тыхтирына 191,5 миллион салковай бюджеттің инфраструктура кредиді пирілері.\\nРегионнар проекттерін арачылирына регионнар тилізінӌе правительство комиссиязының президиумы чыылии чарыдылған. Аны чарыс айының 14-ӌі кӱнінде вице-премьер Марат Хуснуллин иртірген. Хакасия пазы Валентин Коновалов федеральнай бюджеттең инфраструктура кредидін аларынӌа сурынысты арачылаан. Сурыныста региондағы нинӌе-де проекттің чуртасха кирілері таныхт��лған. Салтарында президиум Хакасияа бюджеттің инфраструктура кредидін пирерге чаратхан. Республика 191,5 миллион азыра салковай алар. Ол ахчаа Хубачарда 1,4 Гкал\/ч кӱстіг наа котельнай паза 1,4 километр чылығ сеть пӱдірілер, ідӧк Расцветте, Тепличнайда паза Зеленайда чылығ пирӌең сетьтер нааӌылалар: чылығ пирӌең сетьтерні Ағбандағы ТЭЦ-ха хозар пӧгіннең мында ікі ӧӧн чылығ пункттары пӱдірілер, 3,4 километр чылығ пирӌең сетьтер тартылар, 30 элеватор узелі турғызылар.\\nХакасия пазы Валентин Коноваловтың таниинаң, инфраструктура кредидінің сині регионның хазна ӧдізінең палғалыстығ, аннаңар республика улуғ ахча алып аларына ізенмеен.\\n- Сынында Хакасияа пу кредитті пирбесчіктер дее. Хазна ӧдізі пӧзік нооза. Хазна ӧдізі синінҷе Хакасия ікінҷі орында, Мордовия соонда. Аннаңар пу кредитті пиргені - Хакасия алынҷа хайығда полчатханын киречілепче, че чахсы саринаң, - чарытхан пу сурығны республика пазы, «Хакасия» ИА-ның сурығларына нандырып.\\nПроекттернің тиксі паазы - 383 миллион азыра салковай, киректелчеткен ахчаның халғанын алынӌа инвестор пирер.\\n- Пу орыннарда коммунальнай инфраструктураны нааҷылааны чуртағҷыларға чылығ читірерін ізестіг идер, киизер сығарылчатхан хомай ниме-ноо синін синдірер, чурт паза социальнай туралар пӱдіриин айныдар, наа тоғыс орыннары тӧстелер, - чарытча Валентин Коновалов.\\nРегионнарға бюджеттің инфраструктура кредидін пирердеңер Россия президенті Владимир Путин Федеральнай Чыылыға айланызында чоох апарған. Россия правительствозы, ол пастағны чуртасха киріп, пӱӱл от айының 14-ӌі кӱнінде 1189№ паза 1190№ чарадығларын алыбысхан. Пу пічіктерӌе Россияның регионнарына инфраструктураны тилідеріне бюджет кредиді пиріл турар. Федеральнай бюджеттең пирілген ахчаны регионнар ниик оңдайнаң айландырарлар: ахча 15 чылға паза аннаң даа ӱр тусха пирілче, кредит ставказы чылда 3%-ке тиңнелче, че пастағы тӧлеглер ӱзінӌі чылынаң пасталар. Ниик оңдайлар регион бюджеттерінің хорадығларын синдірче.\\nФедеральнай ахчаны алып алар ӱчӱн, регионнарға проекттерін арачылирға киректелче. Бюджеттің инфраструктура кредидінӌе алған ахчаны коммунальнай, социальнай паза транспорт инфраструктуразын алыстырарына, пӱдіреріне паза ол тоғыстарның проекттерін тимниріне позыдарға чарир. Ідӧк город транспортын аларына паза орыннарны тилідерінең палғалыстығ хай пірее пӧгіннерге хорадарға чарир. Россия правительствозының азынада сананыстарынӌа, 2024 чылға теере регионнарға пу кредитті 500 миллиард салковайға пирері кӧрілче.\\nІдӧк Хакасия пазы Валентин Коновалов вице-премьер Виктория Абрамченконаң тоғасхан. Виктория Абрамченко Россия правительствозында Сибирьдегі федеральнай округты хайығда тутча. Регион устағӌызы вице-премьерге Хакасия бюджедінің тиңни нимес тӧстелчеткенінең палғалыстығ сидіксіністерні паза республиканың чуртас-экономика тилізінің оңдайларын читір пирген.\\nВалентин Коновалов регион правительствозының ахча суриин чахсыландырарынӌа, экономиканың кӱстіг отрасльларын тилідерінӌе чӧптерін алынӌа чарытхан. Салтарында вице-премьер Хакасияның тилізіне костелген чӧптерге паза пӧгіннерге хабазарға тимдезін искірген.","num_words":419,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.079,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ИҢ КӦП КІЗІ ОҒЫРЛАС ӰЧӰН ЧАРҒЫЛАТЧА\\nПресс-конференция. Хакасияның Ӧӧркі чарғызында республика чарғыларының ирткен чылдағы тоғыс салтарларынҷа пресс-конференция ирткен\\nПресс-конференцияны иртіргеннер Хакасияның Ӧӧркі чарғызының кнезі Виктор Носов, Ӧӧркі чарғы кнезінің гражданскай киректерҷе орынҷызы Сергей Доможаков, Ӧӧркі чарғының уголовнай киректерде чарғы коллегиязының кнезі Виктор Нуртынов. Виктор Носовтың чооғынаң, республика чарғыларының ирткен чылдағы тоғыс салтарларын ӱзӱрер пресс-конференция чыл сай иртірері кибірге кір парған. Прай чарғылар гражданскай паза уголовнай киректерні кӧрерінде улуғ тоғыс апарғаннар. Хакасияда присяжнайлар араласчатхан чарғылар тоғынып пастааннар, че ноға-да чарғылатчатхан кізілер присяжнайларнаң тузаланарға тың кӱстенминчелер. Амды прай аймахтардағы чарғыларда аралазар присяжнайлар списоктары тимнел парған.\\nПресс-конференцияда республика чарғыларының ирткен чылдағы тоғыс салтарларынаңар хысхаҷахти мындағ саннар пирілген. Іди 2019 чылда Хакасияның федеральнай паза мировой чарғыҷылары, прай 163219 кирек кӧріп, чарадығ алғаннар, ол санда 4907 уголовнай кирекче, 128630 гражданскай паза административнай кирекче, 29682 административнай сайбағлардаңар киректерде. Прай кӧрілген киректер саны 4,2 % ӧс парған.\\nПылтыр аймах хатығластарға 4155 кізі чарғылатхан, анзы 2018 чылдағызынаң 10,4% асхынах. Иң кӧп кізі (1306) пасха кізінің собственнозынаң тоғыр сайбағ иткен ӱчӱн чарғылатхан, ӧӧнінде оғырлас иткен ӱчӱн - 957 кізі. Наркотиктернең палғалыстығ сайбағлар иткен ӱчӱн чарғылатханнарның саны хызырылча. Іди 2018 чылда 739 кізі чарғылатхан полза, пылтыр андағ сайбағ ӱчӱн 661 кізі хатығлатхан.\\nКізі чуртазынаң паза хазиинаң тоғыр сайбағлар иткен ӱчӱн кӧп кізі чарғаа тартылған. Пылтыр андағ сайбағлар ӱчӱн 258 кізі чарғылатхан, анзы 2018 чылдағызынаң 3,4 % асхынах.\\nЧолларда хорғыс чох чӧрер паза транспортнаң тузаланар сферада иділчеткен сайбағлар саны хызырылчатханы таныхталча. 2018 чылда андағ сайбағлар ӱчӱн 883 кізі чарғылатхан полза, пылтыр ол сан 798-ке тиңнелген.\\nКоррупциянаң палғалыстығ статьяларда пылтыр читі кізі чарғылатхан, 2018 чылда - 17 кізі. Мында коррупциядаң тоғыр кӱрезіг республикада чахсы апарылча тиирге чарабас. Право хайраллаҷаң органнар пу сферада уйан тоғынча поларлар алай андағ киректерде істезіг ам даа апарылча.\\nЧарғылатхан чазы читкелектер саны ідӧк хызырылча. 2018 чылда 79 чазы читкелек чарғылатхан полза, пылтыр ол сан 55 кізее тиңнелген. Чарғылатхан чазы читкелектернің 32,7% пір дее чирде тоғынминчатхан паза ӱгренминчеткен. 2018 чылда андағ сан 35,4 % полған.\\nРеспубликада пылтыр харибде одырарға 1294 кізі чарғылатхан (2018 чылда - 1397 кізі). Прай халған чуртазын харибде одырарға пылтыр ікі кізі чарғылатхан (Россияда - 63 кізі). Условнай оңдайнаң харибде одырар хатығлас пылтыр 1184 кізее пирілген, тӱзедігліг тоғыстарға 257 кізі чарғылатхан, хайди даа толдырҷаң тоғыстарға - 990 кізі.\\nХайди Виктор Нуртынов таныхтаан, амды кізіні ахтапчатхан чарадығлар алылчатханы хазнада гражданскай общество тиліпчеткенін таныхтапча. Андағ чарадығларнаң апелляция инстанциязы удаа чараспинча. Андағ киректер пастағы инстанцияда хати кӧрілчелер. Халғанҷы туста хайди даа толдырҷаң тоғыстарға кӧп кізі чарғылатхан, ідӧк чарғыҷылар тӱзедігліг тоғыстарға чарғылир хатығласнаң удаа тузаланчалар.\\nПрай халған чуртазын харибде одырарға чарғылатхан ікі кізідеңер чоохтаза, пірсі - таксист Лебедь, хайзы, кӱл салып, тӧрт кізінің чуртазын ӱскен. Ікінҷі кізі - пис кізіні турада ӧртеп, чох ит салған.\\nАмды чарғыдыларның тоғызын нииктир пӧгіннең, чарғы істезігҷілері институдын тӧстир сурығ ӱзӱрілче. Ағаа Россияның Ӧӧркі чарғызының кнезі Вячеслав Лебедев чӧпсінче. Ол сурығ ам даа ӱзӱрігде.\\nСергей Доможаковтың чооғынаң, гражданскай паза административнай киректер кӧп кізее теелче. Чарғызар кірген андағ прай материаллар тузында кӧрілчелер. Оларны чарадарға оой нимес. Кӧп кирек істеніс, банктарда кредит алған сфераа теелче. Ідӧк чоллардағы саайлардаңар кӧп кирек кӧрілче. Руль кистіне ізілік одырарға чарабас, ол хайди даа чобаға ағылар.","num_words":447,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.166,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧУРТ КИРЕЕНДЕГІ ЗАКОН АЛЫЗЫҒЛАРЫ\\nПресс-конференция. Хакасияның пӱдіріг паза чурт-коммунальнай хоных министерствозының хазна чурт сыныхтаа департаменті пресс-конференция иртірген.\\nПресс-конференция департаменттің 2018 чылның салтарларына паза чурт киреендегі законодательствозар кирілген алызығларға чарыдылған.\\nЧурт сыныхтаа департаментінің устағҷызы Максим Виноградов департаменттің ирткен чылдағы тоғызынаңар хысхаҷахти искірген. 2018 чылда андар чуртағҷылардаң 3299 айланыс кірген. Оларның кӧбізі, 1529 айланыс, чурт-коммунальнай хоных тӧлеглеріне чарыдылған, 718 айланыс - коммунальнай полызығларның качествозына, 699 айланыс - кӧп квартиралығ туралардағы тиксі ис-пайны иптіг тутпинчатханына.\\nИрткен чылда чуртағҷыларның айланызы хоостыра 813 сыныхтағ иртірілген. Законодательствоны сайбааннаңар 280 пічік паза 2412 толдырңаң пічік пирілген. 2018 чылда департамент инспекторлары аймах статьяларҷа административнай сайбағлардаңар 113 протокол пас салғаннар. Сыныхтағлар салтарларынҷа юридическай лицолар чурт-коммунальнай по-лызығлар ӱчӱн тӧлегні хатап санааннар. Ол сананыс-тарңа, кӧп квартиралығ туралар чуртағңылары коммунальнай полызығлар ӱчӱн 3 миллионңа салковай артых тӧлеп салтырлар.\\nМаксим Виноградов кӧзідімге хай пірее сайбағлардаңар искір пирген. Саяногорсктағы «Кедр» тибіреділбинчеткен ис-пай собственниктерінің пірігізі чылығ ӱчӱн тӧлег синін ӧскірібіскен. Іди кӧп квартиралығ пір тураның чуртағҷылары чылығ ӱчӱн тӧлегні пір миллион салковайға артых тӧлеп салғаннар.\\nМаксим Виноградов пресс-конференцияда ідӧк чурт киреене теелчеткен законодательство алызығларынаңар чоохтаан. Пастағы алызығ кӧп квартиралығ тураларнаң устапчатхан организацияларға лицензия пиреріне чарыдылған. 2019 чылдаң сығара устапчатхан компаниялар, ӱс сайбағны хатап ит салзалар, лицензияларын алдыртыбысчалар. Пастағы сайбағ - ол кізі чуртазына паза хазиина хорғыс ағылғаны; ікінҷізі - кӧп квартиралығ тураларға тиксі ис-пайға чарытхы, чылығ пирерінҷе чӧптезіг хоостыра чарытхы, чылығ читірілбеені; ӱзінҷізі - диспетчер службазы тоғызының кирексіністерін сайбааны; тӧртінҷізі - устапчатхан компания чарытхы, суғ, чылығ пирчеткен организацияларға алымнығ полғаны; пизінҷізі - кӧп квартиралығ тураларны хысхызына тимнир туста чылығ пирҷең системаны сыныхтабааны.\\nІкінҷі алызығ чылығ ӱчӱн тӧлеглерге чарыдылған. Кӧп квартиралығ тураларның чуртағҷыларына квартираларында чылығ синеҷең прибор турғыс саларға чарир. Аны хоостыра чылығ ӱчӱн тӧлег саналар, ағаа хоза кӧп квартиралығ тураның тиксі ис-пайы ӱчӱн тӧлеглері полар.\\nЧе ол прибор полызиинаң чылығ ӱчӱн тӧлегнің сині хай-хай асхынах полар.\\nӰзінҷі алызығ устапчатхан организацияны таллап аларына чарыдылған. Хай пірее кӧп квартиралығ тураларның устапчатхан компания чоғыл. Амды устапчатхан компания чох тураларға устапчатхан компанияларны муниципальнай пӱдістер таллирлар. Хайди таныхтаан Максим Виноградов, устапчатхан компания чох кӧп квартиралығ туралар табырах изел парчалар. Андағ кирек полбас ӱчӱн, хайди даа устапчатхан компания кирек.\\nТӧртінҷі алызығ чурттың пӧліктерін алыстырарына чарыдылған. Мының алнында чурт кодексінде чуртаҷаң на орынның пӧліктерін алыстырарынаңар пазыл парған полза, амды анда «чуртачаң орын» пілдірігнің орнына «кӧп квартиралығ орын» пілдіріг киріл парған. Таныхтирға кирек, кӧп квартиралығ тураларның пастағы хадылында пос киреенең айғасчаң орыннар (садығ туразы, салоннар паза пасхазы даа) орныхчалар. Оларның даа пӧліктері алыстырылча, аннаңар чурт кодексіне пу пілдіріглерні чарбас ӱчӱн, мындағ наа пілдіріг кирілген. Амды кӧп квартиралығ тураларның пос киреенең айғасчаң орыннарының пӧліктері хайди алыстырылғанын хазна чурт сыныхтаа департаменті сыныхтир.","num_words":387,"character_repetition_ratio":0.112,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.129,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"60 специалист Хакасияның имнег учреждениелерінзер тоғынарға килер || Радио Аскиза\\n60 специалист Хакасияның имнег учреждениелерінзер тоғынарға килер\\n2016 чылның сентябрьында Сибирьдегі федеральнай округының имҷілер тимнеҷең ВУЗ-тарын кӧстегліг оңдайнаң ӱгреніп тоосхан 60 специалист Хакасияның имнег учреждениелерінзер тоғынарға килер. Оларның санында терапевттер, акушер-гинекологтар, анестезиолог-реаниматологтар, неврологтар, педиатрлар, психиатрлар паза пасха даа имӌілер.\\nПрайзы олар республиканың бюджедінең стипендияларына хоза тӧлеглер алғаннар. Чиит специалисттернің кӧбізі Ағбанда тоғынар. 13 имҷі Хакасияның аалларынзар парар. Ідӧк Хакасияда пасха регионнардаң имӌілер килерін сахтапчалар.","num_words":67,"character_repetition_ratio":0.111,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.075,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Чарғы приставтары федеральнай службаның Хакасияҷа управлениенің (УФССП) устағҷызы Алёна Романова чон алымнары хоостыра брифинг иртірген.\\nИрткен чылда коронавирус чуғынӌах ағырығ тарапчатханнаңар, чарғы приставтары ӧдістіг кізілерні иблеп чӧрбееннер. Че іди дее полза, Хакасияҷа УФССП 2020 чылны чахсы салтарнаң тоосхан.\\nАлёна Романованың чооғынаң, халғанҷы туста управлениезер кӧп толдырҷаң производство кірче, ирт­кен чылда оларның саны 11%-ке ӧс парған. Кӧзідімге, 2018 чылда пір чарғы приставы 2600 толдырчаң производствонаң тоғынған, 2019 чылда — 2900, 2020 чылда — 3900. Тиксі алза, Хакасияха УФССП-зар 468 муң толдырҷаң производство кірген, оларнын 157 муңынҷа алымнар тиксі 3 милли­ард салковайға чыылған. Пандемия тузында чарғы приставтарының ӧӧн пӧгіні хазна бюджедіне ахча хозары полған, анзын олар 115%-ке толдырыбысханнар, хазнаның тиксі бюджедіне 1 миллиард 11 миллион салковай ызыбысханнар. Республика бюджедіне 45миллион салковай кірген, Ағбан городтың бюджедіне — 46 миллион сал­ковай. Амғы туста иң улуғ ӧдіс — уголовнай штрафча 25 миллион салко­вай.\\nРоссия президенті олған тузынын 10 чылын чарлаан сылтаанда, приставтар алимент ахчазын хызарына ӧӧн хайығ айландырғаннар. Че ӱс чыл изере алимент хоостыра толдырҷаң производстволар хызырылча. Пандемия тузында даа приставтар алимент тӧлебинчеткеннернең ӧткін тоғынғаннар. 2019 чылда тоғыс тапчаң кіннерзер 803 кізінін ӧдістері хоостыра толдырчаң произ­водство ызылған полза, 2020 чылда — 2000 артиинаң, олардаң 172 кізее тоғыс табылған. Ирткен чылда али­мент ахчазы 37 миллион салковайға кӧп чыылған. Іди чарғы приставтарының тоғызы сылтаанда палаларға 125 миллион салковай ызылған. Алымнығ кізілерге административнай сайбағлардаңар тиксі пір муңңа протокол пазылған. Ідӧк алимент хоостыра алымнығ кізілер уголовнай нандырыға тартылғанн��р, тиксі 419 кирек азылған. Таныхтирға кирек, ӧдістіглернің ниме-ноозы арестке алылча паза оларға хырығ озаринзар сығарға чарадылбинча. Андағ оңдайнаң тузаланып, чарғы приставтары 44 миллион салковайха хызып алғаннар. Ідӧк олар алымнығ кізінің автомобильліг чӧрер правозын тохтадар оңдайлығлар. Ирткен чылда ікі муңңа кізінің водитель удостоверениезін алып алғаннар. Андағ оңдайнаң приставтар 13 миллион салковай чыып алғаннар.\\nХакасияда даа, тиксі Россияда даа ЖКХ тӧлеглері хоостыра алымнар уғаа ағырсымнығ сурығ полча. Ирт­кен чылда устапчатхан компанияларға паза ТЭК-тарға алымнығ кізілерден чарғы приставтары 354 миллион сал­ковай хызып алғаннар.\\nӦкістерге чурт пирерінҷе киректер чылдаң чылға хозылча. Ирткен чылда республиканың чарғы приставта­ры 268 толдырчаң производствоҷа тоғынғаннар. Ӧкістерге квартиралар аларына 287 миллион салковай киректелче, че субвенциялар хоостыра 178 миллион салковай позыдылған. Ирт­кен чылда паба-іҷезі чох ӧскен 36 чиит кізее чурт пирілген.\\nЧарғы приставтары службазынзар коллекторлар тоғызы хоостыра кірген айланыстар саны пылтыр 47%- ке хозыл парған, 137 айланыс кірген. Мының алнында республикада пір коллекторлар агентствозы тоғынған, 2020 чылда Хакасияха УФССП хоза пір организацияа тоғынарға чаратхан. Чуртағҷылар айланызы хоостыра, коллекторлар агентстволары, удаа сығдырадып, алымнығ кізілерні чархандырғаннар. Ӧӧнінде айланыстарны кӧрчеткендӧк, андағ киректер тохтадылҷаң, че Хакасияда орныхпинчатхан ӱс организацияа штраф салылған. Коллекторлар агентстволарына паза банктарға алымнығ кізілерге тоғынҷаң кӱннерде 8.00 — 22.00 часта сығдырадарға чарир, тынағ кӱннерінде — 9.00 — 20.00 часта. Ідӧк ӧдістіг кізілернең кӱнде пір хати тоғазарға чарир, неделяда — ікі хати, айда — сигіс хати. Коллекторлар агентстволары кӱнде удаа сығдыратчатсалар, анзы пасха кізінің чуртазына ара кірісчеткені чіли саналча. Коллекторлар сығдырастар алай тоғазығлар хоостыра сайбағлар итчетселер, чарғы приставтарынзар айланарға кирек.\\nАвтор : Тимнеен Антон ЧЕРТЫКОВ\\nСАЛЮТ ПАЗА ЧӰГӰРЧЕҢ ХАРА АТ\\nӦӦН СУРЫҒЛАР КӦДӀРӀЛДӀ\\nЧОННЫҢ ИММУНИТЕДӀ ПОЛАРҒА КИРЕК\\n21.04.2021 ХАКАСИЯДА - ТУРИСТ ФОРУМЫ\\n21.04.2021 ПӦГӀН ТУРҒЫЗЫЛҒАН\\n21.04.2021 ХОРАДЫҒЛАР ХЫЗЫРЫЛАР","num_words":432,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.072,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"2020 ЧЫЛДАҢ СЫҒАРА ИДІНӋЕКТЕРГЕ НАЛОГ СИНІ - 7,5%\\nТоғазығның ӧӧн пӧгіні - Хакасияда пос кирее тилізін айныдар ӱчӱн, идінҷектернің сағыссырастарынаң, сидіксіністерінең танызары. Чоохтирға кирек, республика ӱлгӱлері пос киреенең айғасчатханнарнаң пастағызын на тоғаспинчалар. Аның алнында Хакасия пазы Валентин Коновалов оларнаң чоох алысхан. Андада тоғазығ республиканың наа устағҷыларынаң танысхан оңдайнаң ирткен. Пу тоғазығда, тізең, министрлер 2020 чылда ӱс наа закон чуртасха кирерге тимнелчеткенін искіргеннер паза хазна хабазығларын чарыт пиргеннер.\\n-\\tПос киреенең айғасчатханнар республика экономиказын тилідеріне чахсы хозым итчелер. Хакасия бюджедінзер, чыл сай аймах налогтар тӧлеп, олар 2,5 миллиард салковай кирчелер алай бюджеттің 12,5 проценты, - таныхтаан Ирина Войнова. - Пӱӱнгі кӱнде пістің алныбыста пӧгін турча: республикада пос киреенең айғасчатханнар санын хозарға. Алындағы ӱс чыл изере оларның саны хызырылған. Сылтағлар аймах-пасха, аннаңар республика ӱлгӱлері, ол санда Хакасия правительствозы, Ӧӧркі Чӧбі паза халых пірігістері, пастаанаң кічіг паза ортын пос киреене тоғынар оңдайларны чахсыландырарынҷа тоғысты апарчалар. Ізенербіс, алызығлар кӧңніңерге кірер.\\nПастап Хакасияда идінҷектер праволарын арачылирынҷа уполномоченнайын хайди табарын ӱзӱргеннер. Пӱӱнгі кӱнде пу тоғысты толдырарын узаратча Василий Кудашкин, хайзы пис чыл алнындох табылған. Июньда, тізең, Хакасия пазы Валентин Коноваловтың паза республиканың тиліс чӧбінің чарадиинҷа сығарылған кандидат Александр Мяхар Ӧӧркі Чӧпте ирт полбаан. Депутаттарның кӧбізі аннаң тоғыр полыбысхан. Анзына ӧӧн сылтағ пос киреенең айғасчатханнарның сағызы санға алылбааны полған тіп салтарға килерге чарир. Наа кізіні пос киреенең айғасчатханнарның пірігістеріне сӧлир оңдай пирілче. Республикада андағ нинҷе-де ле пірігіс: Садығ-промышленность палатазы, «Деловая Россия» халых пірігізінің региондағы пӧлии, пӱдірігҷілер пірігізі, «Опора России» пірігіс пӧлии, идінҷектер паза промышленниктер пірігізі, ниме-ноо сығарчатханнарның пірігізі, Сибирьнің кресен-фермер хоныхтарының ассоциациязы паза пасхазы. Пос киреенең айғасчатханнарның таниинаң, пу пірігістер аразында Садығ-промышленность палатазы иң улуғ паза ӱр тоғын парир, аннаңар ағаа киртініс пар. Пастыхтар паза идінҷектер пір чарадыға килгеннер - пу пірігіс Хакасияда идінҷектер правозын арачылирынҷа уполномоченнайға кандидатты табарынҷа тоғысты апарар. Табылған кізі республика ӱлгӱзінзер чарадыға ызылар.\\nИрина Войнованың искіриинең, 2020 чылның кӱрген айынаң пасти ӱс закон кӱзіне кірер. Сағам закон проекттерін республиканың правительствозы тимнепче. Пастағызы ниик оңдайнаң налог тӧлиріне теелче: килчеткен чылда аны хоостыра налог ставказы, 2,5 хати хызырылып, 7,5% тиңнелер. Ноға мындағ алызығларны кирче республика? Халғанҷы чылларда пос киреенең айғасчатханнарның регионнаң кӧсчеткені таныхталча. Анзын Хызылчардағы хазна статистика службазының танығлары киречілепче. Алызығлар кізілерге пос киреен пастирға паза пасха регионнардаң идінҷектерні тартарға полызарына ізенчелер ӱлгӱдегілер.\\nАннаң пасха, республикада инвестиция проекттеріне хабазығдаңар, кічіг паза ортын пос киреенеңер закон проекттері тимнелче. Ідӧк пос киреенең айғасчатханнарға Кічіг ��аза ортын пос кирее корпорациязы пирчеткен хабазығлардаңар чоохтап пиргеннер.\\nИдінҷектер пастыхтарның хайиин ӧӧн сидік сурығларына айландырғаннар: региондағы чурт-коммунальнай полызиина, чарытхы паа уламох пӧзік полчатханына, коммерческай кӧстегліг тибіреділбинчеткен ис-пайға кадастр паазы саба саналғанына, банктарның кічіг паза ортын пос киреене кредиттерні пӧзік ставкалығ пирчеткеніне паза пасхазына.","num_words":402,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.09,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ӰРТӰН АЙЫНЫҢ СІЛІГ КӦГЛЕРІ\\nДирижёр Вячеслав ИНКИЖЕКОВ паза фестивальный хоос устағҷызы Анастасия СУБРАКОВА гала-концерт тузында\\nФестиваль. Классика музыказының III чоннар аразыңдағы фестивальы кӧрігҷiлерге кӧп ӧрініс ағылды\\nХайдағдыр ол «Ӧлім теелбегі»? Нимедеңер виолончельнең скрипка «чоохтасчалар»? Кларнет хайдағ толбаан сағызын «искірді»? Прай пу сурығларға нандырған музыка фестивальы. Нандырған опера ӱзіктерінең, кӧглернең, хайхастығ музыканаң.\\nПӱӱл «Тилекейдегі чиит музыканттар Хакасияда» фестиваль ӱзінҷі хати иртірілді. Пастағы туста Европаның иң саблығ консерваторияларында ӱгренчеткен чииттер пеер килерінде ікінҷілестіг полған полза, амды пілдістіг пол парды: наа фестиваль кибірге кір парды. Чон аны чидікпин сағыпча. Араласчылар даа Хакасияда иртчеткен музыка пайрамына азынада тимненчелер.\\nФестиваль программазы ӱчӱн скрипач Анастасия Субракова нандырча. Хакас абахай чир-суғҷыларын тилекейдегі иң саблығ классика музыказының тоғыстарынаң таныстырарға кӱстенче. Аның кӱстенізінең пӱӱл пістің кӧрігҷілер П.И.Чайковскийнің, С.В.Рахманиновтың, Ф.Листтің, И.Брамстың, Б.Бартоктың, И.Ф.Стравинскийнің, Д.Д.Шостаковичтің произведениелерін истіп алғаннар. Ағаа хоза программада Дж. Вердинің, Г.Доницеттинің опера ӱзіктері полғаннар. Прай чайаачы тоғыстарны музыканттар пір тыныснаң толдырғаннар тиирге чарир.\\nФестивальға сығарылған произведениелердеңер чоохтаза, П.И.Чайковскийнің соонда И.Ф.Стравинскийнің чайаачызын оңарарға андағ ла оой нимес полтыр. Музыканттар орыс композиторнын «История солдата» сюитазын толдырғаннар. И.Ф.Стравинский андар орыс фольклорын, джаз кӧглерін кир салған, салтарында, минің кӧрізімнең, «какафония» пол парған. Пианист Кристоф Беррюэ Настянаң чӧптескен соонда фестивальға Ференц Листтің «Ӧлім теелбегі» саблығ тоғызын таллап алтыр. Венгр композиторы, аны чайап, хайдағ даа пай, хыйға, кӱстіг ползаң, хаҷан-полза Ӧлімге алаахтырт саларзың сағысты читірген. «Ӧлім теелбегін» истерге аар, анда саста чіли патчазың.\\nАнастасия Субракованаң Элиза Ханафина кӧрігҷілерні композитор И.Брамстың «Концерт для скрипки и виолончели с оркестром» тоғызынаң ӧріндіргеннер. Пӱӱнгі кӱнде пу произведение тилекейдегі иң саблығ концерт заллары��да толдырылча. Чоохтирға кирек, Анастасия, Элиза паза Кристоф, пірігіп, чайаачы ӧме тӧстеп алғаннар. Пӱӱл мартта олар «Kiwanis» фондтың мариинда (Швейцария) аралазып, ікінҷі орынға сыхханнар. Чайаачы ӧменің программазы улуғ, пӧгіннер кӧп. Элиза Ханафина Башкортостаннаң, татар чонның хызы полчаттыр. Фестиваль хоостыра сағыстарынаң ӱлезіп, виолончелист Боградтағы кӧрігҷілерні пӧзік паалаан. «Піс ӱс хати биске произведениелер толдырғабыс. Анда классика музыказына хынчатхан чон чуртапчаттыр», - теен Элиза. Ідӧк абахай музыкант татар паза хакас тіллері тӧӧй полчатханына чапсаан. Кристоф Беррюэ пис тіл пілчеттір, ол санда чахсы орыстапча. Аның кӧңніне Хакасияның чазылары кіргеннер.\\nКларнетист Андрей Бандуринні Настя фестиваль программазын пайыдар пӧгіннең хығыртыр. Украинадағы музыкант - тилем чоохтаспинчатхан кізі, че симфоническай оркестрнең хада сығып, ол Дж.Россининің «Анданте и вариации для кларнета с оркестром» тоғызын прай кӧңнін салып толдырған. Хайдағ сіліг кӧг! Тиктең нимес кӧрігҷілер Андрей Бандуринні сценадаң позыдарға пір дее хынминыбысханнар.\\nЧе прайзынаң тың Юки Цурусаки чапсытхан. Таланттығ ырҷы Италияның, Японияның ӧӧн городтарында концерттер иртірче. Пылтыр ол гонорар даа чох сарнирға ынаан. Мындағы чон аны чылығ удурлаан ӱчӱн пӱӱл хатап кил парды. Андағ оңдайнаң абахай Юки хакас кӧрігҷілерге алғызын читірген. Ол апсағы Жереми Шютцнең хада сарнирға пӧгінген. Че тенор ӱнніг ырҷыны Франциязар кинетін хығыртыбысхан сылтаанда, Юки Цурусаки Хакас филармониязының сценазынзар изебі чох таланттығ Алексей Пьянковнаң хада сыххан. Чиит кізі Артур Марлужоковнаң ынағласчаттыр. Юкинең Алексей хайди сарнадылар! Кӧрігҷілер оларны хараа-кӱнӧрте истерге тимде полғаннар.\\nТоғыс хоостыра мағаа классика музыказының фестивальын-да ӱс хати поларға киліскен. Сизінгенде, кӧрігҷілер саны чылдаң чылға ӧсче. Фестиваль программазы даа алғыдылча. Пӱӱл музыканттар концерттернең Боград аймаанзар пар килгеннер. Алында Харатас, Саяногорск, Минсуғ городтарзар ла чӧрҷеңнер. Чайаачы устар, ХГУ-ның искусстволар институдының студенттерінең тоғазып, чиит улустың аймах сурығларына нандырғаннар. Хакасияның культура министрі Леонид Ерёмин фестивальның прай гала-концерттерінде полған. Проектке пӧзік паалағ пиріп, Леонид Валентинович музыканттарға улуғ алғызын читірген. Ол таныхтаан: «Пӱӱн піс классика музыказының III чоннар аразындағы фестивальынаң анымҷохтасчабыс. Олох туста IV музыка пайрамын хығырчабыс». Аның сӧстерін кізілер айа сабызынаң удурлааннар.","num_words":532,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.107,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Пайдаң чох-чоос кізінің чарғыласханы — sostik.info\\nПайдаң чох-чоос кізінің чарғыласханы\\nПір аалда улуғ пай чуртаптыр. Олох аалда чо��-чоос кізі чуртапча. Аның семьязы улуғ, тоғынӌаң кізі—позы ла, уғаа тың хызылчададыр.\\nӰр бе, ас па чуртаан ол іди, кем піледір аны.\\nАм пір хати, часхы туста, пу аалда улуғ ӱлӱкӱн полча. Прай чон кӧглеп сууласча. Чох-чоос ла кізі мыннаңар хайди чуртап парарынаңар сағысха тӱзіп одыр. Сағынып, сағынып—чобал, чобалба—кирекке полыс ит полбассың тидір, пірее ниме иткейӧкпін. Іди одырып кӧрчетсе, аал арали пай килир. Аны кӧр салып, образ алнына тістенекти турып алып, хысхыр киліп худайға пазырча. Аны истіп, пай тыңнап тур.\\n— Худайға минің пазырғаным чидіп, пірее салковай ахча пирзін маға, пір дее ахча читпезе, алай пір ахча даа артых полза, албаспын,—тіпче.\\nПай ізебінең оох ахча сығар килген. 99 ахча санап алып, сӱбӱрекке сӧргеп, кӧзенектең кире тастабысты.\\nАхча чирде тӱкли тӱскенде, чох кізі санап кӧрзе, 99 ахча.\\n— Че салковайға читпезе дее худай пирген нимені алып аларға кирек,—тіп ізебіне сух салды.\\nТӱрче поларынаң пай кізі кіре салды.\\n— Хая ахчам, ноға алып алдың!—тидір.\\n— Хайди полғаныңдыр, хайдағ ахчаң, хаӌан алғам?\\n— Сағам худайдаң пір салковай тілеп, пазырынып одырғазың. Пір дее ахча читпезе, алай пір дее ахча артых полза, албаспын тееніңде, мин 99 ахча тастаам, сині алар ба, чох па тіп; син ол ахчаны алып алдың,—тіп, кӱрленче пай.\\n— Чох,—тіпче чох-чоос кізі,—синнең пір дее ахча албаам, сині кӧрбеем.\\n— Че син іди полча ползаң, мин сині ӱгредем. Адыр тӱрче тохта,—тіп пай кізі сых парды.\\nӰлӱкӱн ирткен соонда, пай, чох-чоос кізізер киліп, ӌабалланча:\\n— Че чарғаа параң. Анда кӧзідем саға кізі ахча-зын хайдн аларын.\\n— Чарғаа хайди парам мындағ чабал кнптіг, улуғ пастыхтар кӧр саларлар, кирбестер дее,—тидір чох-чоос кізі,—пірее кисчең кип пирзең, парам.\\nПай кізі ибінепарып, чахсы арах стан, кӧгенек ал киліп:\\n— Че чӧр, нимее чарабаан,—тіпче.\\nЧарғаа читіре ырах. Пу соохта, мындағ хырна тоннығ хайди парӌаң. Тон пирзеиъ—парам, пирбе-.зең—парбаспын,—тіпче чох кізі.\\nАм пай кізі, парып, тон ал киліп тіпче:\\n— Ма, кис, паза сылтанӌаң нимең чох полар неке. Че, сых, адың кӧл, параң табырах:.\\n— Сылтанӌаң даа ниме ноо ниме полар, минің адым чабал, чзрғаа ырах, чит полбас. Сынап чарғыла-зарға хынзаң, чарғаа пар килерге ат пир, хынмазаң, нимелерің нандыра апар, мин адым андар чобатпаспын,—тігіче чох кізі.\\nПай кізі сағын кӧрзе, пу кізі тик тее парбасха чох тібес, парбиныбысса—ачын кізее ахчазы аястығ. Парып, ат ал килген. Чох кізі ол атты кӧлігі алды. Парирлар.\\nАм пулар чарғаа киліп чарғыласчалар. Чарғыӌы пайдаң сурча:\\n— Хайди полғазар?\\n— Я, хайди полар полғабыс, пу кізі худайға пазыр-чатхан, худайдаң пір салковай ахча тілеп. Пір дее ахча читпезе, пір дее ахча артых полза, албаспын теек. Іди теенде, мин ағаа кӧзенектең 99 ахча тасти пиргем. Ахчаны алып алған, ам пирбинче. — Киртінмеңер ағаа, ол уғаа иртіре чой, чабал кізі,—тидір чох-чоос кізі,—тӱрче полза, мннің кискен кибімні мини��к тир.\\n- Ідик тее аның кискен кибі \"минн,—тидір пай.\\n— Кӧрчезер! Тӱрче полза, минің тонымны позынаох тартыныбызар.\\n— Йа, тоның мини полбин кемни полчаң,—тіпче пай.\\n— Сын нимес пе минің чоохтааным, тӱрче полза, кӧл чӧрген адымны миниӧк тібізер. Ол хаӌаннаң андағ чабал, чап, чой кізі, —тидір чох-чоос кізі.\\n— Мини, минің адымнаң чӧрзің!—тіп ачиин пазын полбнн, пай кізі хысхыр сыххан,—прай нпмең мини, сннің пір дее нимең чоғыл!\\n— Тызыңар пу алохханны. Ол маға даа тыынарға чох тібес,—тігіче чох кізі.\\nЧарғыӌылар кӧріп одырзалар, сынап таа пу кізінің сағызы чох арах осхас, сынап таа пу уғаа чой, чап кізі осхас. Чох кізінің чооғына киртініп, пайны с ығара сӱрібістілер, чох кізее, тізең, ол пролыг нимес, кӧлген ады, кибі ани позыни тіп пічік ит пиртірлер.\\n\"Пайнаң чох-чоос кізінің чарғыласханы\" тіп нымах 1950 чылда С. П. Кадышевтең пазылған.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Пайдаң_чох-чоос_кізінің_чарғыласханы&oldid=191»\\nПоследнее изменение этой страницы: 12:33, 30 августа 2014.","num_words":549,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.222,"stopwords_ratio":0.193,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПОЛҒАН НА СӦБІРЕНІ ХАЙЫҒА АЛАРҒА!\\nӰлгӱде. Хакасия пазы устаанынаң киҷее правительство чыылии ирткен\\nХакасия пазы Валентин Коновалов правительство чыылииның кӱн суриина сығарылған сурығларның ӱзӱриин пастир алнында ирткен тынағ кӱннеріндегі саайларзар хатап айланған. Пастағы саайда Асхыс аймаандағы Пилтір аалда ікі квартиралығ тура кӧйген сылтаанда, 42 частығ ирен ікі палазынаң хада ӱреен. Аннаңар республика пазы муниципальнай пӱдістер пастарын чахсы даа чуртапчатхан, че чуртастың сидік оңдайларына кір парған, ачығ суға тартылчатхан, уламох пала ӧскірчеткен сӧбірелерге хайығ айландырарға киректеен. Паза пір саай Приисковайда пол парған, пір турист, хар алтына кіріп, ӱреен. Хакасия пазының орынҷызы Юрий Курлаев пу саайларҷа апарылған тоғыстаңар искірген. Валентин Коновалов Приисковайда тоғынчатхан арачылағҷылар посты тоғызын иптирге чахаан. Посёлокта тоғынчатхан полған на идінҷекті сыныхтирынҷа паза оларда тохтапчатхан туристтерні постта санға алдыртарынҷа тоғынарға чахығ пирген.\\nЧыылығның кӱн суриина министерство-ведомстволар тимнеен закон паза чарадығ проекттері сығарылғаннар. Хакасияның ГО, ЧС паза ПБ управлениезі пастығы Николай Старков «Хакасиядағы чир-чайаан паза техногеннай сағыбаан саайлардаң чуртағҷыларны паза орыннарны арачылирдаңар» республика законына алызығлар кирердеңер закон проектінең таныстырған. Аны хоостыра пу саайлар сылтаанда чуртағҷылар хазиина паза ис-пайына иділген ӱрегні айландырарынҷа программаны тимнирі регион ӱлгӱлеріне пирілер. Ағаа хоза чуртха паза ис-пайға саайлардағы ӱрегдең страховка идері федеральнай синде кӧрілер осхас.\\n- Саайлар сылтаанда кӧп кізі чурт ч��х халча, піске пос кӱзінең полызығ тілирге килісче, аннаңар ис-пайға страховка иткені чахсы полызығ поларҷых, - таныхтаан Валентин Олегович.\\nИбдегі малларның паза аң-хустарның пойли чӧрчеткені, ээзі чох аң-хустарны тудары, оларға наа ээлерні табары паза ӧнетін приюттар тӧстирі ідӧк наа закон проектінде таныхталар. «Хакасияның хазна ӱлгӱ органнарының аң-хустарнаң айғазарынҷа полномочиелерні чарадарынаңар» закон проектінең таныстырған Хакасияның аал хонии министрінің орынҷызы Александр Башков. Хазна синінде приюттарны тӧстирі паза оларның тоғызы чарадыл парарға кирек. Хакасия пазы Валентин Коновалов иң пастағызын аң-хустарны иреелебин тударына хайығ айландырған паза республикада ээзі чох пойли чӧрчеткен адайларны тутчаң ӧнетін пірігіс тӧстир сурығны істезерге чахаан.\\nХакасиядағы чир-чайаан хайраллалчатхан орыннардаңар чоох тутхан республиканың ис-пай паза чир хайызығларынҷа министрі Евгений Тарасов. Пӱӱнгі кӱнде республикада 11 андағ орын саналча: «Хакасский» национальнай парк, пис чир-чайаан заказнигі паза пис чир-чайаан памятнигі. Пу чағында пір чир-чайаан паркын Турна кӧллерінде паза читі чир-чайаан заказнигін азарға пӧгінчелер. Пілӧ, Чирім, Шунет паза Тус кӧллерде аал хонии чирлерін хайраллалчатхан чир-чайааннығ чирлер санына кирерге пӧгін турча. Амды пу чирлерде, аал хонии тоғыстары апарылбин, чонға тынанҷаң паза хазиин пиктеҷең полызығлар пирілче.\\nХакасияның істеніс паза социальнай арачыланыс министрі Ирина Ахметова 2020 чылда транспорттығ кинектерге паза кинек пала ӧскірчеткен сӧбірелерге страхованиенің 50 % айландырардаңар правительство чарадиинаң таныстырған. Пу полызыға ахча федеральнай кіннең пирілер. Кинек палалығ сӧбірелернең тоғасхан соонаң оларның кирексіністері санға алылғаннаңар искірген Ирина Ахметова. Тиксі полызығларға 2020 чылда 5,5 миллион салковай кӧріл парған.\\nАннаң пасха, чолларның хысхызын арығлалчатханынаңар искірілген. Хакасия пазы таниинаң, хар тың чаған соонаң сыннарда чоллар хомай арығлалчатханнаңар айланыстар кірген. Хакасияҷа МВД министрі Андрей Кульков чоллар тузында иптелбинчеткеннеңер илееде саай полғанына хайығ айландырған. Чолларны арығлапчатхан предприятиелерге читпестерні чох идердеңер чахығ пирілзе дее, олар аны чох идерге маңзырабинчаттырлар. Салтарында, машиналар саайланчалар, кізілер пиртінчелер.\\nХакасияның ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина республикада ӱгредігдегі нацпроекттернің чуртасха кирілчеткенін чарыт пирген. Чоохтирға кирек, Хакасияда «Егредіг», «Демография» паза «Хазых хайраллиры» нацпроекттерңе тоғыс кӧріндіре апарылча. Хакасия пазы Валентин Коновалов чыылығда араласхан Россияның Хазна Думазының депутады Надежда Максимоваа алғызын читірген. Ол, республика кирексіністерін санға алып, хаҷан даа хабасча. Нацпроекттер хоостыра даа илееде сурығ пӧгілген.\\nӀҶЕ-ПАБАЛАРҒА - ӰГРЕДІГЛІГ ТОҒАЗЫҒЛАР\\nСАҒЫНҒАН САҒЫЗЫ ТОЛДЫ\\nКОНСТИТУЦИЯНЫ ТӰЗЕДЕРІНЕҢ ЧАРАСХАННАР\\n22.01.2020 МУЗЕЙДЕ - \"ЧИҢӀС ЧИРӀ\" ПРОЕКТТӀҢ КӦЗӀДИИ\\n22.01.2020 РОСИЯ МАРИИНАҢ - СЫЙЫХТЫҒ ОРЫН\\n22.01.2020 ПРАВИТЕЛЬСТВОДА - ЭКОЛОГИЯҶА ТОҒЫСЧЫ ӦМЕ\\n22.01.2020 ВЕТЕРАННАРҒА - 75 МУҢ САЛКОВАЙ\\n22.01.2020 ПРИНЦ ПИЧЕЛЛЕНЧЕ","num_words":526,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.116,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХОЙЛАР ХЫРЫҒАРЫНА ЧАХСЫ КӰННЕР ТУРЧА\\nАал хонии. Боград аймааның Чоғархы Чорба аалында Олег Балгазиннің хониинда хойларны хырыхчалар\\nПӰӰЛ ХАКАСИЯДА ХАНДЫХ АЙЫ НАҢМЫРЛЫҒ ПОЛҒАННАҢАР, ХОНЫХТАР ХОЙЛАРНЫ ХЫРЫХПААННАР. ОТ АЙЫНДА, АЙАС КӰННЕР ТУРЫБЫСХАНДА, КРЕСЕН-ФЕРМЕР ПАЗА ПОС ХОНЫХТАРЫ ХОЙЛАРНЫ ХЫРЫХЧАЛАР. ОЛАРНЫҢ САНЫНДА ОЛЕГ БАЛГАЗИННІҢ ХОНИИ. ПУ НААДА АНДА ПОЛ КИЛЕРГЕ ӰЛӰС ТӰСКЕН.\\n- Хандых айында наңмырлар чағаннаңар, хойларны хырых полбаабыс. Оларны айас кӱнде хырығарға киректелче, ізігде олар чахсы тирлепчелер, тӱк чахсы хырығылча. Пӱӱл хырыхчаң тус пір айға чылдырыл парған даа полза, анзынаң хойларға хомай полбас. Ам піс хойларны даа, хурағаннарны даа пір саңай хырығыбызарбыс. Пастап хурағаннарны орғах айында хырығарға пӧгінгебіс, - теен Олег Балгазин.\\nХоныхта 750 пас ине хой, 200 пас тӧлеге, 702 пас хураған саналча. Пу син хойны хырығарға тус илееде кирек.\\nОлег Балгазин хойларны 2000 чылдаң тудып пастаан, Киров аалдаң 34 пас садызып алған, неделя пазынаң 22 хойны пӱӱрлер тут салғаннар. Кӧместең хойларның саны ӧс парған. Олар асхынах арах полғанда, фермер оларны позы хырыхчаң, амды хой хырыхчаңнарны чаллапча.\\nХойларны кем хырыхчатханын піліп алар ӱчӱн, хазааларзар пастырғабыс. 600-че пас хой пиктегде турча, оларның кӧбізін хырығыбысханнар. Хойларны ікі ле кізі хырыхча, пасхазы, ӱс кізі, оларны тударға полысча паза тӱкті хаптапча. Хой хырыхчаң Сергей Сафьянов оолғы Евгенийнең хада пу хоныхсар чыл сай кил парчалар. Ікі кӱн чарымға ікӧлең 700 хойны хырығыбысханнар.\\n- Пір часха 20 хойны хырығыбысчабыс. 9.00 частаң 14.30 часха теере 100 хой хырығыбысхам, оолғым - кӧп арах. Киҷее мин 100 хой хырых салғам, оолғым - 120. Піс Чапаев аалдаңмыс, кӱннің пеер килчебіс. Чоғархы Чорбазар 8.00 часха чидіп алчабыс, Олег Балгазиннің ибінде машинабысты арғыс салчабыс. Ол пісті турлағзар ағыл килче. 9.00 часта тоғынып пастапчабыс. Хойларны совет тузында сығарылған МСУ-200машинканаң хырыхчабыс.\\nОлег Балгазиннің хониинда тоғынарға хынчабыс. Мында тоғынҷаң чахсы оңдайлар, полысчылар пар. Столовайда хаҷан даа азыранып аларға чарир, - теен Сергей Сафьянов.\\nОл 40 чыл хой хырығарынаң айғасча. Пу кирекке аны хой хырығарынҷа Хызылчар крайының чемпионы, тиксі Россия марығларының араласчызы, Хакасияның пір хати нимес чиңісчізі полған Александр Конгаров ӱгрет салған. Совет тузындох Сергей Сафьянов Аршаннардағы «Коммуни��мзер чол» совхозта ӱгреніп алған. 1988 чылда Алтай аймаанда хой хырыхчаңнарның мариинда чемпион полыбысхан.\\nАмғы туста Сергей Сафьянов, хазнаның аймах регионнарынҷа чӧріп, хойлар хырыхча. Аның бригадазына 8 - 10 кізі кірче. Улуғ хоныхтарда хойларны бригаданаң хырыхчалар, 1500 пас хойға теере хоныхтарда - Евгений оолғынаң хада. Пӱӱл хой хырыхчаңнар Хызылчар, Алтай крайларында пол килгеннер паза пістің републиканың хай пірее хоныхтарында тоғынғаннар. Хосхар айының халғанҷы кӱннерінде хойларны хырығып пастааннар. Хакасияда хандых айында наңмырлар чағаннаңар, хой хырыхчаңнар Алтай крайынзар тоғынарға парыбысханнар. Хой хырығарына чахығлар аймах орыннардаң кірчелер. Пасха регионнарзар парчатсалар, чол хорадығларын чаллапчатхан кізі тӧлеп пирче. Сергей Сафьяновха 40 чыл аразына аймах оңдайларда тоғынарға киліскен. 10 чыл мының алнында хосхар айында Кемеров облазында 20 градус соохта хойлар хырыххан. Пірсінде Тувада хуу чазыда хойларны хырығарға киліскен. Алтай крайында чӱзе наңмырда тоғынған.\\nАм Хакасияда хой хырыхчаң тус хыызында парча, хырыхчаңнар чидіспинче. Аннаңар Сергей Сафьяновха кӧп чахығ кірче. Олег Балгазиннің хониинда тоғынып алған соонда, ол пос хоныхтарынзар хойлар хырығарға парарға пӧгінче. Пӱӱл Сергей Сафьянов 2500 - 3000 хой хырығыбысхан. Хой хырығарынаң пасха, ол пӱдірігнең айғасча. Ідӧк Пиидегі катанкалар итчең цехнаң хада-пірге тоғынча - хой тӱгін таап пирче. Катанкаларға кӱскӱде хырыххан хойларның алай хурағаннарның тӱгі чарапча. Сергей Сафьянов пимокатнай цехха андағ тӱкті таап пирерге полысча. Аның оолғы Евгений - пабазының чахсы полысчызы. Ол читі чыл мының алнында пу кирекнең айғас сыххан. Евгений мебель фабриказында істенче, чайғыда, отпуск алып, пабазынаң хада хойларны хырыхча.\\n- Пабам мині кӧп нимее ӱгрет салған анзы чуртаста туза полча. Амғы чииттер хой хырығарға аар тіп сағынчалар. Че мағаа пу тоғыс сидік пілдірбинче. Хойларны хырығар ӱчӱн чайғыда отпуск алып аларга кӱстенчем, - сағыстарынан ӱлесче Евгений.\\nОл хойлар хырығарының хай пірее чазыттарынаң ӱлескен. Хырыхчатхан туста хой хыймырабасха кирек. Аның идіндегі хай пірее орыннарынзар пасса, ол пір дее хыймыран полбинча. Евгений хойның ол точкаларын чахсы пілче, оларны ағаа пабазы кӧзіт пирген.\\nПір кӱнге Евгений иң кӧп 150 хой хырығыбысхан. Амды ол пабазының рекордын, кӱнде 174 хой хырығыбысханын, ас парыбызарға сағынча. 2018 чылда Евгений Хызылчар крайында хойлар хырыхчаңнарның мариинда чиңіске турысхан. Анда 40 азыра кізі араласхан.\\nОлег Балгазин пылтыр хой тӱгін Ағбан пилтірі посёлоктағы «Сибвул» ООО-зар сатхан. Ол туста 1 килограмм тӱк 9 салковайға турған. Пӱӱл «Сибвул» ООО хой тӱгін 12 -15 салковайға садысча. Фермернің чооғынаң, хойлар хырыхтырарына илееде ахча парыбысча. Тӱкті сатхан ахча ол хорадығларны чаппинча. Хурағаннарның тӱгін Пиидегі катанкалар итчең цехсар садыбысча.","num_words":640,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.117,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Чайаачы устар. Таштып аймаандағы Пыдырах аал чайаачы чуртағҷыларға пай, оларның пірсі Нина Торокова полча. Аннаңар удаа пасчалар, че андағ таланттығ кізідеңер нинҷе дее пазарға чарир\\nАның чайаачы чуртазы 2009 чылда пасталған. 52 частығда ол, Пыдырахтаң Таштып аалдағы культура туразынзар чӧріп, хомыснаң ойнирға ӱгреніп алтыр. Сағысха кирзе, пістің сӧбіре ол туста Пыдырахтох чуртапчатхан, Нина Кононовнаның пастағы сарыннарын истерге килісчең. Кічіг тузымда ол почтальон полып тоғынчатханына ӱгрен парғам, аннаңар аның сарнапчатханына пастағы туста хайхаӌаңмын. Ам 10 чыл азыра ирт парды, чайаачы чир-суғӌыбыс позының сарыннар чыындызын сығарыбысхан паза «Тахпахи - душа народа, духовное нематериальное наследие хакасов» киндеде пасха хайӌы-тахпахчыларның тоғыстарынаң хада 2020 чылда сых парған.\\nАсхыс аймаандағы Ис суғ хазында турчатхан Кызлас аалдаң индіре Халарлар аалыӌах орныхча. Ол Нина Кононовнаның сыххан чирі полча, 16 декабрьда 1957 чылда Конон Васильевич паза Вера Ивановна Боргояковтарның ынағ, кӧп палалығ сӧбірезінде тӧреен. Іӌезі, балалайканаң позы ойнап, сіліг ырлап, кічігдең сығара палаларын сарнап ойнирға кӧніктірӌең. Ол толдырбаан ыр чох таа полӌаң, тахпах-частушкалар кӧп пілӌең.\\n1972 - 1976 чылларда Нина, Ағбандағы ӱгретчілер училищезінде ӱгреніп, домбранаң ойнирға ӱгреніп алған. Істеніс чолын Нина Кононовна Тӧрт тас аалдағы пасталығ школада пастаан. Тӧрт чыл пазынаң Хойза пилтірінде ӱгренӌілернең тоғынған. Анда сигіс чыл істен салған. Олғаннарны школада музыка уроктарында домбра хоостыра сарыннар сарнирға кӧніктірӌең.\\nЧуртас чолы чиит ипчіні Пыдырахсар ағылғанда, анда даа Нина Торокова чайаачы узынаң чонны чапсытча. Орындағы клубта ипчілернің «Абахай» ӧмезінде сарнапча. Ипчілер «Хьісхы саңнары», «Айтыс» марығларда, Ӱртӱн тойы, Чыл пазы, Ынархас пайрамнарда аралазарға кӱстенчелер. Ідӧк хонӌых аалларда ӱлӱкӱннерде постарының чайаачыларын тӧреміл кӧзітчелер.\\nГригорий ирінең хада сигіс пала ӧскір салғаннар. Улуғ хызының ады Аля полған... Ағаа 40 час тол парғанда, аның чуртазы ӱзіл парған. Хызын чыып салғанда, іӌе чыл тооза хомызынға теңмеен, ойнап полбаан. Чылына Аляның ӱні истілген чіли пілдірген: «Ойна, іӌем, ойна...»\\nІди «Син хараада килбеезің» наа сарын тӧреен. Чардығын пазып алғам.\\nОрай иирде, айас хараада\\nТӧзекте одырған, аймах сағыстар сағынған.\\nСизінмин халған, халғанҷы хараа килген.\\nАарлығ хынғанын чидікпин хадарған.\\nИткен тоғыстар иділбин парған.\\nХынып чуртаан часкалығ хоных\\nСаңайға сайбал парыбысхан.\\nСин иирде килбеезің,\\nСин хараада килбеезің,\\nСині хайди мин хадарғам.\\nХынған минің хыйға хызыҷаам\\nХалын уйғуда турбин узаан.\\n...Сіліг чах��йахтар пӱкте чайхалысча,\\nИркеҷеем не паза аны кӧрбинче.\\nПӧзік тағда, парбах хазың тӧзінде,\\nКӱн сузына чылынып, ипти чатчазың.\\nОдырчам хараада, узуп полбин,\\nХадарчам сині - амох килерзің...\\nТун палазын чідір салып, хайран іӌе ибіріг тузында хызының худын хадарча, хайда-да тохладыбызарын алай тураӌа пас чӧрерін сизінерге сағынча, че сахтап полбинча. Хайраллап полбаан ӱчӱн ачырғанча.\\nПылтыр «Син хараада килбеезің» сарынын паза «Хомызым» ырын Нина Кононовна «Хысхы саңнарында» толдырып, «Кибір» номинацияда пастағы орын утып алған. Ідӧк ирткен чылда «Россия чоннарының теелбек-сарыннары» II марығда «Хомызым» сарынына пастағыох орын пиргеннер. «Айтыс» республиканың фестиваль-мариинда «Олаңай тахпахтар» номинацияда 3 орыннығ дипломант пол парған, марығ ырахтын иртірілген.\\n- Пу марығларға мині «Тигір хуры» кіннің тоғынчылары Светлана Алексеевна паза Елизавета Петровна Баскучекова тимнееннер, аның ӱчӱн улуғ алғызым читірчем, - чоохтапча Нина Торокова, - минің ӱчӱн олар сағыссырааннар, кӧңнімні кӧдірерге полысханнар. «Айтыс» марыға видео пас саларға кирек полған. Суғ хазынзар парып, анда тоғыныбысхабыс. Паза марығларның жюри араласчыларына минің чайаачымны пӧзік паалаан ӱчӱн алғызым читірчем.\\nЧуртас хайди айлан парарын пірдеезі пілбинче, пірееде ол піске улуғ хыйал ағылча, хынчатхан туған-чағыныбысты апарыбысча. Хомзыныстығ даа полза, сағынчам, тігі чирде оларға сидік, піс тың чобалчатсабыс. Харға родының хызы Нина Торокова ханаттарын тӱзірбеен, хомызы, чайаачы кӧңні аны чуртасха айылдырған.","num_words":490,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.096,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПАЛА-ПАРХАА ТУЗА ПОЛАР\\nЧахсы кибір. Ӧбекелерібіс орта таныхтаҷаңнар: полған на кізі позының туған-чағыннарын 7 уйаа читіре пілерге кирек. Улуғ хомзынысха, ол кибір тастал таа парир. Ӧріністіг, хығырығҷылар пу сурығны пос кӧңнінең кӧдірчетселер\\nПӱӱлгі 30 октябрь піске танығлығ полды: хоных хонғаннаң 45 чыл толды. Пісті алғыстирға чыылысхан туған-чағыннарымзар, пала-пархаларымзар кӧріп, кинетін мындағ сағыс тӧреен - улуғлары чох пол парза, піди тоғас турарлар ни? Пасха сӧстернең чоохтаза, чағынғы-ыраххы туғаннарын чахсы пілерлер бе?\\nАннаңар піди чарат салғам: позымның родымнаңар ниме пілчем, аны пас саларға. Ол алынҷа книга-чыынды полбас, постарыбыс аразында ла тузалан турарбыс. Пілдістіг, андар хоза танығлар киріл турарлар. Чуртас пір орында турбинча нооза. Улуғларыбыс сын чирзер парыбысча, орныларына палалар тӧріпче, тус палғалызы ӱзілбинче.\\nМинің хыс фамилиям - Карамчакова. Хара чыстар родына кірчем. Род ағазы харағай полча. Ат таңмазы - «Л» . Ӧбекелерібіс ордазы - Тӧӧ пилтірі. Хайди чоохтаҷаң полған харындазым, Хызыл Ағбаннаң пасти Мадыр тайғаларына теере хыра тартчаң, от сапчаң, мал хадарңаң чирлерібіс полтыр. Ноға родыбыс хара чыс тіп адалча ба? Родтың андағ кибір полтыр: хырада тамах таарир алнында, ӧбекелерібіс, ӧӧркі чайааннардаң сурынып, ас-тамах чахсы сыхсын тіп, сырайларын хара палғаснаң сӱртчең осхастар.\\nПаза пістің родтаңар хайхастығ кип-чоох пар. Хас-хаҷанох пір кӱлӱк ирен, абанаң чӧптезіг идіп, хыра тартчаң, тамах таарыҷаң полтыр. Кӱскӱзін ӱлесчеңнер. Ир кізі позына тамахты алып алча, абаа сызыр паза чилегелер килісче. Хорғыстығ аң таласпинча, чӧптезіг хоостыра ӱлесчелер нооза. Нинҷе ле ӱр сӧӧ тартыларҷых ни пу кирек, сынап аба тамахты амзап кӧрбеен полза. Тосхымнығ даа, татхыннығ даа. Алаахтырт салғанын сизініп, пістің родтың ир чонын харғаптыр: хырых часха читсе, аңдарылып, тӱңдере тӱс турзын. Сынап таа, родыбыста час чазаан иреннер чоғыл даа.\\nРод тархынында паза пір поғдархастығ кип-чоох пар. Иреннер аразында уғаа кӱстіг, матыр кізі полтыр. Пір ле одырза, хой идін тооза чібісчең полтыр. Анаң, сапхы тудыныбызып, улуғ тағ аразындағы холда ӧскен отты тооза сабысчаң осхас. Амды, тізең, прай ол аар тоғыс техника кӱзінең толдырылча.\\n1990 чыллар алнында мағаа ӱгретчілер пілістерін кӧдірчеткен курстарда поларға киліскен. Ол туста пістің пір ле ӧӧн ӱгредіг полҷаң - алнынзар, коммунизмзер! Паза ла иссем, «биоэнергетика», «душа» паза пасха даа сӧстердеңер чоох пар сыхты. Алныбыста Виссарион теен кізі турча. Позын чирдегі тіріг худайға сананыбыстыр. Пістің арабыста пілігҷілер дее пар полған. Андағларның пірсінең Виссарионнаңар сурчам. Піс ағаа кӱзібісті пирчебіс тіпче. Сах ол туста хаҷан-да пабамнаң искен чоохты сағысха кир килгем. Тӧӧ пилтірі аалда род обаазы турҷаң. Хамнар андада матап удур-тӧдір «чааласчаң» полтырлар, пала худын хаап парыбызарға хынҷаң осхастар. Оларның аразында чыс хам уғаа кӱстіг полтыр, род обаазын чара сабыстыр. Родтар ӱлӱкӱннері иртіріл сыхханда, ол обааны, піріктіріп, тыыт салғаннар.\\nТӧӧ пилтірі аал турған орын амғы туста от сапчаң чирге айлан парған. Колхозтар тӧстелчеткен чылларда, кічіг аалларны піріктіріп, Ис пилтірін улуғ аалға айландырғаннар. Мин анда тӧреем, Колхознай орамада чуртаҷаңмыс. Піс харындазыбыснаң хада іҷемнің ікінҷі хонииның палалары полчабыс. Чаа чыллары соонда тӧреебіс. іҷемнің пастағы хонғаны Илья Тодинов полған. Ол чаадаң айланмаан. Оларның 1940 чылда Елена хыс тӧреен.\\nПабамны, тізең, уғаа кічіге хоных хондыр салтырлар. Аның пабазы ӱреен соонаң іҷезін, халдыхтап, Карамчаков Чон Аҷаасха ирге пирібістірлер. Пабамның улуғ аҷазы туңмазына ипчі ал пиртір - Межековтар хызын. Анзы пабамнаң пір часха ла улуғ. Пабам, іҷезіне сағынып, ӱс кӱн ылғаптыр. Амғы танығнаң стресс полған полбас па. іҷезінің очы оолғы нооза. Чазырхаас хылии мында сыххан, неке. Че, ылға-ылғаба, часнаң кічіг дее полза, холға пирілген хоныхты тударға, малға азых пилетирге, чуртында полчатхан прай ниме ӱчӱн нандырарға ки��ектелген.\\nУлуғ іҷем Топоевтер хызы полтыр, кӧп палалығ сӧбіреде ӧстір. Ады Плаң. Пабамның тайылары Тйеп паза Кӱске полтыр. Мин тӧреен соонаң 20 кӱн пазынаң улуғ іҷем ӱрептір. Ӧс парғанымда, аның сундуғында уғаа ӧкерек нимелер кӧр тапхам. Анда кічіг палаа кӧгенек, кічиҷегес охчааңах паза айағас полған. Прай пу нимелерні улуғ іҷем пархаларына сыйыхха тимнеен полар тіп чарат салғабыс.\\nХарындазым, пірее ӱлӱкӱннер соонда ачых-чарых кӧңніліг пастыр чӧрчетсе, мағаа чоохтан салҷаң: «Син, Галя, князь родынаңзың!» Че мин ноға-да аның сӧстеріне тың на хайығ айландырбаҷаңмын, пір дее ниме сурбаҷаңмын.\\nПӱӱл туңмам ах чарыхтаң парыбысхан. Хайдағ ачырғас. Карамчаковтар саринаң туғаннарнаң ол ла палғалыс тутчаң, родыбыстаңар кӧп ниме пілҷең. Сынап таа, кізі чуртазы хайдағ хысхаҷах. Ол чох таа полза, харындазымның хай пірее чоохтарын чиит тӧлібіске артыс пирим.\\nАмды XVIII чӱс чылзар айланчабыс. Россия ханы I Пётр Сибирьні істезерге 1722 - 1723 чылларда ӧнетін экспедиция ысхан. Аннаң устирға Д.Г.Мессершмидт Германиядаң ӧнетін хығыртылған. Ученай кізі Хакасияның тархынынаң, орындағы чуртағҷыларның тіллерінең, хайа-тастарда халған пурунғы пічіктернең айғасхан. Россия ханы ысхан кізее тӱзімніг тоғынарға прай оңдайлар пиріл турған, неке. Даниил Готлиб пістің чирҷе ікілердең хости кӧлілген 12 ат тарт чӧрчеткен сіліг хаңаа-каретада одырҷаң осхас. Пірсінде ол хаңаа Игір кӧлде пат партыр. Пу кирек орай кӱскӱде полтыр. Соох чил, наңмыр чаапча. 12 ат, хайди даа сірензе, хаңааны кӧлдең сығара тарт полбинча. Мындағ таңнастығ нимені кӧрерге чон чыылыстыр. Оларның аразында алып-кӱлӱк пӱдістіг ӧбекебіс полтыр. Саңай майых парған аттарға айап, чалаастаныбыстыр, соохты соох тібин, кӧлзер кіртір. Анда аттарны прай сайап, чарзар сығартыр. Позы, тізең, пазох кӧлзер кірче. Сіліг каретаның оғлабаларын тудып, хаңааны кӧлдең сығара тартып алтыр. Чыылысхан чон хайхапча, мындағ кӱстіг кізіні кӧрерге киліспеен тіп махтапча. Ученай кізі, алтын-кӱмӱснең палыңнапчатхан кительін суурып, ӧбекебістің иңніне салтыр паза пічік пас пиртір: хара чыстар родына кірчеткен чон албан тӧлебинче, князьтар родына тиңнелче.\\nПу киректі чон сағын таап алған кип-чоохха даа санирға чарирҷых, сынап анзын киречілепчеткен кӧзідім пістің турада табылбаан полза. Турабыстың сенегінің ікі саринда даа чоон, ирткен чылларға саңай харал парған сундухтар пірсі пірсінің ӱстӱнде турҷаңнар. Тус иртче, ӱлгӱ алысча. Кізілер туюхти тудынчалар, чуртастарына айапчалар. Сундухтар ла орныларында турғлапчалар. Че анда ниме хайраллалчатханын палалардаң артых кем пілер. Іди хада тӧреен харындазым, тиң частығларнаң ойнапчатса, иңнілеріне иргі эполеттер іл салғанын кӧрерге килісчең. Пілдістіг, 250 чыл мының алнында ученай-немец ӧбекебіске пирген китель прай чызып парчатпас па. Че эполеттер халғаннар. Туңмама ол ла кирек нооза. Улуғ частығлар��аң прай сурастырғлаан полбас па. Хыйғаларыбыстың чоохтарын тыңнирға, сурығлар пирерге ол пілҷең. Тиктең нимес ол родыбысты читі уйаа читіре чахсы пілҷең.\\nРЕДАКЦИЯДАҢ: Ӱгретчі полып тоғынған Галина Михайловна Майнагашеваның туған-чағыннарына пазылған улуғ пічіктің кічіг ле чардығы. Ол аны соонаң пос ондайли тимнелген чыынды чіли сығарыбызарға пӧгін тутча. Чиит тӧлге тузалығ полар тіп санапча. Уғаа орта, туза сағыс.\\nАвтор : Галина МАЙНАГАШЕВА (КАРАМЧАКОВА)","num_words":940,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.124,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Материалы сайта khakaschir.info — sostik.info\\nМатериалы сайта khakaschir.info\\n1 8 сентябрьдағы табығларда \"Родина\" прай регионнарда ирт парыбызарға пӧгінче\\n2 Монастырка аалның кӧрімі алызып пастабысхан\\n3 Чир - чайаан министрі пастағы ӱлгӱ чыылиинда араласты\\n4 Асхыс аймаанда чиит прокурор турғызыл парды\\n5 Аевта ісчең суғ полар паза чоллар иптелерлер (сом)\\n6 Космонавтика кӱнін ЛДПР - ның чииттері таныхтабыстылар(сом)\\n7 Асхыс аймааның чуртағӌылары прокурор чох халдылар\\n8 Хакасиядағы прокурорның орынӌызына Пӱрӱттегі кізі турғызыл парды (сом)\\n9 Хакасияда ПГТ - лар чох иділділер\\n10 Уго Чавес ӱреп парды\\n11 16 минута. Пу син тус аразына пӱӱнгі министрлер чыылии ирт парған.\\n12 Алексей Лебедь республиказар айланча\\n13 Сессия Зиминнің ӱчӱн, чылдырыл парды\\n14 Людмила Южакова тоғыстаң парыбызарға кирек\\n15 Хакас чирінде «Хакас тілі» тіп фильм суурыл парды\\n16 Кандидаттар пічікке киріл пардылар\\n17 Хубачар аал чӧбінің пазына табығларда ЛДПР — ның кандидады аралазар\\n18 Республика пазына Абрек Челтыгмашев табылды\\n19 Ӱлгее иреннер сығарға кӱстенчелер\\n20 Максим Аткнин депутат Москвазар кӧзібісті\\n21 Наа министерствонаң кем устиры ам даа пілдістіг нимес\\n22 Кічіг ааллар чуртағӌыларына книгалар сыйлирлар\\n23 Асхыстағылар прайзының пурун чайлағзар сығыбыстылар\\n24 Хакасияның чуртағӌыларына харатасты СУЭК компания ағыл пирерге тимде (сом)\\n25 Ах асхырзар РУСАЛ нимес, че Дерипаска кірче\\n26 Чурт ээлері, алаағып пастабыстар ба?\\n27 Алтай аймаандағы школа, олған садтары харатасха кірчелер\\n28 Копьевтағы ярмаркада узун теестер полғаннар\\n29 Пӱӱн минрегионға 2 чыл тол парды. Пайрам хоостыра, анда істезіг иртірібістібіс\\n30 Пиво ізерін тохтатса, артых ла полар\\n31 Хакас гимназияның ӱгренӌілері пенсиядаңар піліп алдылар\\n32 Пии чуртағӌылары постың інегінің сӱдін ізерге хорыхчалар - мал похсах чіпчеткен ӱчӱн\\n33 Хакасияның чуртағӌылары чирге кізі хорғыстығ хайчатханы специалисттерні чочындырча\\n34 Виктор Зимин хыдаттарның теплицаларына хайығ айландырча\\n35 Новосибирсктегі чир тітірезі Хакасиядағы чара чачырас ӱчӱн полған полар\\n36 Асхыста разрез азыбызарға сурынчалар орындағы чуртағӌылар\\n37 Хакас чирінде ағас одыртарға сағыныбыстылар\\n38 Чир - чайаан памятнигіне Ӱӱ тағ айлан парар\\n39 Кирек пе Хакасияа наа харатас аныӌаң \"Разрез Аршановский\"?\\n40 Хакасиядағы арығлар кӧйіп пастабыстылар\\n41 Аршандағы разрез азылбасха кирек тіп айланғаннар ӱлгӱлерзер анынаң тоғыр полған митинг араласчылары\\n42 Чир кӱнін Сартых аалдағылар таныхтирлар\\n43 Аршан разрезінең Успас от таа тоғыр\\n44 Хакасияда экология министріне харатасчы паза юрист турғызыл парды\\n45 Аршанда разрез полбас - республика чуртағӌылары анынаң тоғыр митингке тимненчелер\\n46 Сойан чуртағӌылары арығ кии ӱчӱн, Хакасияда кокс сығарӌаң завод пӱдірілбес\\n47 Чир — чайаанны хайраллирынаңар хакас тілі пастыра ӱгретчелер\\n48 Разрез ӱчӱн, кемге нинӌе ахча пирілген?\\n49 Вера Кардаш: \"ОВОС ӱзӱрілчеткендӧк, столовайда ах скатертьтіг столлар салылғаннар\"\\n50 «Аршановское» аал хониин разрез холға кирерге пӧгінче\\n51 Республика чуртағӌылары арығ кии ӱчӱн\\n52 Владислав Торосов: Аршан разрезіне азыларға пирбеспіс!\\n53 РУСАЛ \"Хакас чиріне\" нандырығ пирді: алюминий сығарар ӱчӱн, постың коксы хайди дее кирек\\n54 РУСАЛ чымыйып, кокс ізітчең завод пӱдірібізерге пӧгінче\\n55 Аршаннаң парарға сағынминчам, аннаңар разрезтiң тоғыр полчам\\n56 Чоннаң тимнелген закон\\n57 Кичеева, Доможакова, Чеменева - орыс тілінӌе ЕГЭ - ні 100 баллға тудыбысханнар\\n58 Кореядағы телекомпанияның суурӌаң ӧмезі Хакасиядағы тоғызын тоос салды\\n59 Клара Сунчугашева Н.Ф. Катановтың сыйиин алар\\n60 Пу позырахта Пииде олғаннарның Тун пайрамы иртер\\n61 Пыдырахтағы ӱгренӌілер хакас тілін мультимедийнай класста ӱгренчелер\\n62 Киндірліг пилтірі аал чуртағӌылары «Аалым – пубайым» программа тимнебіскеннер\\n63 Ағбанда \"Піліс\" ӱгредіг кіні азыл парды\\n64 Республика кӱніне \"Хакас чирі\" марығ чарлалча\\n65 Тынағ кӱндегі школада Хакасияның тархынын, культуразын, хакас тілін ӱгреніп аларбыс\\n66 Хакасияда тоғыс класс ӱгренӌізі кинде пазыбызып, аны чарыхха сығарыбысхан\\n67 Слава, оларның пыроларын таста! (сом)\\n68 \"Читіген\" театр олған тусты арачылапча\\n69 Ӱс Чулдағы ӱгретчі Лариса Чекурова пу чылдағы прай марығларны утып аларға тимде\\n70 МОК Хакасияда Михаил Побызаковты таныхтабысты\\n71 РУСАЛ хакас культуразына школа пастыра хайығ сал сыхты\\n72 Харатас чуртағӌылары чарытхы, ізіг паза соох таа суғ чох одырарлар\\n73 Абазадағы тигірибті читіре пӱдірібізерге полызығ киректелче\\n74 Пӱӱл ХГУ - ға ӱгретчіге кірӌең абитуриенттер кӧп арах кирек полар\\n75 \"Ынархас\" пір марығдаң ікі чиңістіг айланды\\n76 Тілні, кибірлерні пілгені - хайдағ даа кізінің пайы\\n8 сентябрьдағы табығларда \"Родина\" прай регионнарда ирт парыбызарға пӧгінче\\n8 сентябрьдағы региональнай паза муниципальнай табығларда \"Родина\" партия прай чирде кирек ӱн чыып алып, ирт парыбызарға пӧгінче. Аннаңар хабарӌыларға партия кнезі Алексей Журавлев искірген. \"Піс прай регионнарда кӱрезіг апарарбыс. Арса, чоннар аразындағы сидік чуртастығ Чечня, Хакасия осхас регионнарда араласпаспыс\"-, тіп хосхан ол.\\nВладимир Путиннің табығлар алнындағы 7 чтатьязын киріп алған даа ползалар, \"Родина\" партия \"Единая Россияның\" программазын хатабинчатханын чарыт пирген А. Журавлев. \"Президенттің статьялары тоозазынаң программаа киріл парғанын кӧрбеем\", - тіп искір пирген ол.\\n\"Единая Россиянаң\" пасхалылчатханынаңар чоохтап, \"Родина\" Чир-сууна хынарынӌа изерістіре арах тоғынча теен А. Журавлев. \"Родина\" тиксі Россиядағы чон фронтынаң пірге тоғынардаңар хосхан ол. \"ОНФ-наң хада піс чоохтазығ апарчабыс, пістің кӧп араласчыларыбыс андар кірчелер\",- теен А. Журавлев, партия фронтха кірерге сағынминча ба тіп сурыға нандырып.\\nМосква алтындағы Архангельское поселокта \"Родинаның\" чыылии ирткен, анда делегаттар партияның программазын алыбысханнар. Съезд араласчылары алнында ідӧк РФ-зының вице-премьері Дмитрий Рогозин чоох тутхан. Ол А. Журавлевха Калашниковтың автомадын сыйлап пирген.\\n\"Піс - президенттің спецназыбыс.Сағам пістің чаа тирии пар, аннаңар Россияның ыырӌыларына хорғыстығбыс\",- сыйыхтаңар чоохтап пирген хабарӌыларға А. Журавлев.\\nМонастырка аалның кӧрімі алызып пастабысхан\\nИюнь 05, 2013 Алтай районындағы Монастырка аалның кураторы Хакасияның транспорт паза чол хонии министерствозы полыбысхан. Пу кічіг аал республика программазына кірче. Республиканың минтранс специалисттері ӱр ниместе ол кічіг аалзар чӧр килгеннер.\\nАмғы туста прай кічіг ааллар республиканың министерстволары паза ведомстволары аразында ӱлестіріл парғаннар. Полғанының на холында нинӌе-де аал, хайзына олар, алынӌа хайығ салып, пос оңдайынаң хоза полыс турарлар. Хакасияның транспорт паза чол хонии министерствозы, субботник идіп, Монастырка аалға полызып пастабысхан. Министерствоның специалисттері чииттернең хада, сиденнерні нааӌылап паза сырлап, аалыӌахтың кӧрімін алыстырыбысханнар. Амды аалыӌахты таныӌаа даа чоғыл.\\nХайди искірчелер министерстводағылар, пірее ээлер иблерінде чох полғаннар. Айлан килзелер, мындағ алызыға чапсирлар. Хакасияның минтрансы пу полызығны пос кӱзінең паза спонсорларны таап иткенін таныхтирға кирек. Республика программазынӌа, тізең, пу кічіг аалға 1 миллион 800 муң салковай кӧрілче. Ол ахча аалның сидіксіністіг сурығларын пӧгеріне парар.\\nТимнеен Альберт Толмашов\\n\"Хабар\" газета, 05.06.13, №65(20567), 3-ӌі стр.\\nЧир - чайаан министрі пастағы ӱлгӱ чыылиинда араласты\\nАпрель 30, 2013 Пӱӱнгі ӱлгӱ чыылиин республика пазының орынӌызы Юрий Лапшин апарған. Чыылығ пасталғандох, ол чир - чайаан паза чир ис - пайынӌа наа министрБорис Варшавскийнең таныстырған. Лапшиннің чооғынаң, Варшавский тоғызын толдырарын пастабысхан. Ӱлгӱдегі алызығларға кирек пічіктер тимделер. Кӱскӱнің халғанӌы кӱннеріне министерство тоғынып пастир. Амды Хакасиядағы чир - чайаан паза чир ис - пайынӌа сурығларны Борис Варшавский кӧрче.\\nСағысха киріп, чир - чайаан паза чир ис - пайын��а министерство тӧстирдеңер чарадығ ирткен чылның декабрь айында алылған. Мының алнында Варшавский \"Разрез Степной\" харатас аныӌаң пірігістің устағӌызы полып тоғынған.\\nАсхыс аймаанда чиит прокурор турғызыл парды\\nАпрель 24, 2013 РФ - зының Ӧӧн прокуроры Юрий Чайканың 23.04.13 чылдағы чахиинаң, Асхыс аймааның прокурорына пастағы класстығ юрист Игорь Зайферт турғызыл парды тіп искірче республикадағы прокуратура.\\nИгорь Викторович 20 июльда 1984 чылда Хызылчар крайының Курагин аймаандағы Кошурников аалда тӧреен. 2007 чылда Н. Ф. Катановтың адынаң Хакас хазна университедін тоос салған. Олох чыл прокуратурада істен сыххан. Саяногорсктағы, Ағбандағы, республика синіндегі прокурорларның полысчызы полған. 2011 чылның июнь айынаң пасти Таштып аймаандағы прокурор орынӌызы полып істенген.\\nАевта ісчең суғ полар паза чоллар иптелерлер (сом)\\nАпрель 22, 2013 \"Хакас Республиказындағы кічіг аалларны ал халарынӌа паза тилідерінӌе программа 2013 - 2015 чылларға\" кӧріл парған. Пу программа хоостыра,ирткен кӱннерде Хакасияның ӱгредіг паза наука министрі Галина Салата Аев аалда пол киліп, орындағы чоннаң тоғас килген, оларның сидіксіністерін піліп алған.\\nСағам пу аалыӌахта 80 азыра кізі чуртапча, аалдағылар ибдегі мал - хусты тудып чуртапчалар. Анда кирек тирігліг, учебниктіг пасталығ школа пар.\\nПӱӱнгі кӱнге теере Аевтің чуртағӌыларының иң ағырсымнығ сурии - ол ісчең суғ полча. Аны олар ам даа Нин суғдаң алчалар. Чағынғы туста аалда 11 скважина пудірібісселер, оларның пу сидіксіністері пӧгіл парар. Ағаа хоза, аалдағыларның чооғынаң, Нин суғ кизіре турчатхан тахта изел парған. Ағбан пилтірінзер паза Пуланнығ кӧлзер чолны, тізең, ідӧк иптирге кирек.\\nПу чылда Аевтегі клубта, ФАП - та, тыхтағ тоғыстарын апарарына республика бюджедінең ахча позыдылар. Ол ахчаа ідӧк, тасхар чарытхы иділер, похсах тӧкчең бактар турғызыларлар. Аал чуртағӌылары, тізең, олғаннар ойнаӌаң ӧнетін орынны постары таллап алғаннар. Ол орын ідӧк бюджет ахчазына пӱдіріл парар.\\nТоғазығ тузында Галина Александровна піди таныхтаан:\"Пу чылда школада тиксі тыхтағ тоғыстары апарыларлар - кӧзенектер алыстырыларлар, школа істінде чылығ тасхын чӧрӌең орын иділер, школа сиденнел парар, анзына кирек пічіктер тимделер. Сағамғы класстардаң пасха, школаа парӌаң палаларны тимнеӌең кабинет азылар. Ідӧк, аал чуртағӌыларына кип - азах, ӧдіктер паза даа пасха кирек ниме - ноолар чыыпчабыс.\\nЧағынғы тустарда ӱгредіг министерствозы аалдағы ипчілерге тренингтер иртірер, олғаннарны имӌілер сыныхтабызарлар, аалдағы клубта ойыннар турғызылар. Май айдох, ӱгредіг министерствозының кізілері паза волонтерлар аалзар пазох киліп ағастар одыртарлар. Піди, Аев аал ӧңненіп пастир.\\nСағамғы туста, тізең, аал чуртағӌылары иблерін, ибі хырин арығлап аал ӱлӱкӱніне тимненчелер. Ол чайғының пастағы кӱннерінде иртер тіп искірче Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы.\\nКосмонавтика кӱнін ЛДПР - ның чииттері таныхтабыстылар(сом)\\nАпрель 12, 2013 Маң чох тус аразында хайдағ ӱлӱкӱннер таныхталчатханын ундуп салчазың. Харын Хакасияда ЛДПР партияның пӧлии пар. Олар ла космонавтика кӱні пӱӱн таныхталчатханынаңар хабар ызыбысханда, аннаңар сағын килдім.\\nПӱӱн, 12 апрельде Хан тигірзер пастағы кізі учуххан ӱлӱкӱн таныхталча. Ағаа чарыдып, ЛДПР - ның \"Время молодых!\" чииттер пірігізі \"Нам бы в небо!..\" тіп чӧрім иртірібіскеннер. Ағбанның ӱстӱнзархы чардығында Юрий Гагариннің адынаң орама пар. 108 минута аразына ирт париған чон, автомобилисттер шарлардаң иділген Хан тигір кимезін кӧріп алғаннар. Ол тус аразына \"Время молодых!..\" ӧткіннері Павел Знаменский, Елена Казанцева, Юрий Гагариннің паза ЦУП - тың аразындағы чоохтазығларны истілдіре хығырғаннар.\\nЛДПР - ның хабарлар пӧлии искіргенінең, город чуртағӌыларына мындағ патриотизмніг чӧрім кӧңнілеріне кірген. Ол прайзының пурун Хан тигірзер учуххан Юрий Гагаринге поғдархапчатханын паза ағаа алғыс читірчеткенін кӧзітче.\\nАчырғасха, ағырии ӱчӱн, пу чӧрімде Харатас городтың чуртағӌызы Валентина Седова аралас полбаан. Ол ӱр чыллар Байконурда тоғынған. Пірсінде, Юрий Гагаринні позы ӧнетін рецептче тимнеен окрошканаң азыраптыр.\\nАсхыс аймааның чуртағӌылары прокурор чох халдылар\\nХайдар кірген Асхыс аймааның прокуроры Олег Загрядский? Мындағ сурығ кірген пістің почтазар пу аймахтағы хығырығӌыдаң. Сынап таа, ирткеннеделяда Олег Загрядский Ағбандағы телевидение хабарларында пасха должностьта тоғынчатхан кізі чіли кӧрін парыбысхан. Хығырығӌының пу суриин піс республикадағы прокуратураа ызыбысхабыс. Пу наада хабарлар кінінең нандырығ килді. Мына ниме олар пасчалар:\\n- Сірернің Олег Загрядскийнің сурии хоостыра мындағ ниме искірчебіс. Россияның Ӧӧн прокурорының 30.01.2013 кӱндегі чахии хоостыра, Асхыс аймааның прокуроры Загрядский О.В пасха чирзер тоғысха турғызылған сылтаанда, иргі орнынаң парыбысхан. Пу прокуратура тоғынӌызы республика прокуратуразында істенер кӧңнін искірібіскен. Мында ол федеральнай законодательствоны сыныхтапчатхан пӧліктің устағӌызы полча. Асхыс аймаанда тӱрче полза, наа прокурор тоғынар. Кирек пічіктер РФ - зының Ӧӧн прокуратуразынзар ызыл парғаннар. Аймахтың прокурорына кем турғызыл парары республика прокуратуразының ӧнетін сайтында пазылар.\\nХакасиядағы прокурорның орынӌызына Пӱрӱттегі кізі турғызыл парды (сом)\\nМарт 27, 2013 РФ — зының Ӧӧн прокуроры Юрий Чайканың чахии хоостыра, ХР — дағы прокурорның орынӌызына Андрей Мондохонов турғызылды.А. Н. Мондохонов 27 декабрьда 1975 чылда Пӱрӱт чиріндегі Улан — Удэ городта тӧреен. 1998 чылда «Юриспруденция» специальнозынӌа Иркутсктағы хазна университедін тоосхан. Университетті тоозар алнындох, 1997 чылда Улан — Удэдегі прокуратурада істезігӌі полып тоғынған тіп искірче ХР — ның прокуратуразы.\\n2001 чылда Андрей Мондохонов Чита облазындағы Хилок городтың Хилокскай аймаанда прокурорға турғызылған. Халғанӌы тустарда Забайкальскай крайдағы прокуратурада тоғынған.\\nХакасияда ПГТ - лар чох иділділер\\nМарт 11, 2013 Хакасияда город оңдайлығ поселоктар паза полбас. Асхыс станциязы, Писхамӌы, Майна, Нымырттығ, Пригорск, паза Ағбан пилтірі город оңдайлығ поселоктарға, амды «істенӌі поселоктар» тіп юридическай аттар пиріл пардылар. Пу алызығлар федеральнай законодательствоны толдырып, алыс пардылар. Таныхтирға кирек, статустары алыс парған даа полза, оларға хайдағ — да наа льготалар алай ба пасха полызығлар пирілбестер. Оларға ахча позыдар оңдай андағох халар. Істенӌі поселоктарның чуртағӌыларына паспортта пропискадаңар наа печать турғыстырарға ідӧк кирек чох полар.\\nУго Чавес ӱреп парды\\nМарт 06, 2013 9 саннығ чазың апарчатсаң, сизіктіг поларға кирек тіпчелер пістің чонда. Венесуэланың президенті ідӧк 9 саннығ чазын апарчадып, сынчирге парыбысты. Ағаа 59 час полған. Президент ӱреенінеңер Венесуэладағы ӧӧн телеканалларӌа республиканың вице — президенті Николас Мадуро искірібіскен тіп чоохтапча ИТАР — ТАСС.\\n2011 чылның июнь айында Чавеске раковай сізікті чох идерінӌе пастағы операция идібіскеннер. Аның соонаң, тӧрт химиотерапия иртібізіп, ракты имнеп алғанынаңар искірібіскен. Че пір — ікі ай пазынаң, наа сыныхтағ ирткенде, анда наа опухоль таап алғаннар. Ағаа хоза, ол иргі опухоль орнында пазох сых килген. 2012 чылның февраль айында сізікті Гаваннадағы имнег туразында чох идібіскеннер. Июль айда, тізең, пазох ағырбинчатханынаңар искірген.\\nИрткен чылда, октябрь айда, Уго Чавес теестегі президент табығларында чиңіс тутхан. Че декабрь айда, ағаа пазох Кубазар ӱзінӌі операцияа парарға киректелген. Аның соонаң, ікі ай азыра Гаваннадағы клиникада чатхан, ікі неделя мының алнында, тізең, аны тӧреен чирінзер ағыл килгеннер. Ол чааӌылар госпитальында полған.\\n16 минута. Пу син тус аразына пӱӱнгі министрлер чыылии ирт парған.\\nФевраль 26, 2013 Хакасияда 4 олған сады пӱдірілер. Мындағ чарадығны пӱӱн Хакасияның ӱлгӱ чыылиинда алыбысханнар. Анда ідӧк, республикада харатас паазы аарлығ арах пол парарынаңар искіргеннер. Министрлер чыылиин республика пазының орынӌызы Юрий Лапшин апарған. Чыылығда 6 чарадығны алыбызарға киректелген. 2013 чылда Хакасияда пір тонна харатас паазы 1902 салковайдаң аспасха кирек. Мындағ чарадығны алыбызарға кирек полчатханынаңар республикадағы тарифтерӌе паза энергетикаӌа хазна комитедінің кнес орынӌызы Олег Базиев чоох тутхан. Пу чылда коммунальнай услугалар 2 хати кӧдіріл парарлар. Январь айда 14% - ке ол пастағы хати кӧдіріл парған. Ікінӌі хати ідӧк, 14 % - ке октябрь айда кӧдіріл парар. Коммунальнай услугалар аарлығ полчатханда, анзы харатас паазын кӧдірібізерге сылтағ пол парды. Ӱлгӱ чыылиинда харатас паазы 1902 салковайда�� аспасха кирек тіп чарадығ алылған. Олох туста, ағас паазы ирткен чылдағы осхас халар тіп искірілген. Пуох чыылығда азахха аар паза кічіг палалығ іӌелерге чахсы азыранар ӱчӱн, 700 салковай пирілерінеңер чарадығ алыл парған. Аның проектін Хакасияның хазых хайраллирынӌа министр орынӌызы Олег Ананьевский искірген. Министрлер тоғыр полбааннар. Іӌелерге 700 салковай пирілер. Пу ахчаны алып алар ӱчӱн, азахха аар паза кічіг пала азырапчатхан іӌелерге чуртапчатхан орындағы имнег туразынзар пічік пазыбызарға кирек полар. Хакас чирінде пу син ахчаны ал полар праволығ 1200 іӌе чуртапча. Таныхтирға кирек, республикада мындағ тӧлеглер пастағызын на чуртасха кирілчелер. 2013 чылда республикадағы бюджетке анзына 7 миллион азыра салковай кӧріл парған. Боград, Таштып, Шира, Ағбан пилтірі аймахтарда олған садтары пӱт парарлар. Анзына республика бюджедінең 73 миллион салковай позыдылар. Мындағ чарадығны ідӧк ирткен чыылығда алыбысханнар. Проекттіңер ӱгредіг министрі Галина Салата чоохтап пирген. Пӱдіріг тоғыстары «2015 чылға теере ХР — зында ӱгредігні тилідерінӌе» программа хоостыра апарыларлар. Пуох программа пастыра олған садтарында тыхтағ тоғыстары апарыларлар. Чоохтирға кирек, пӱӱнгі кӱнде, республикада олған садтарынзар тееске 14 — че муң пала турча. Пу теесті хызырыбызар ӱчӱн, республика ӱлгӱлері ирткен чыылығда паза пір чарадығ алыбысханнар. Хазнаның олған садтарынзар теес улуғ, частнайда - уғаа аарлығ. Пӱӱнгі кӱнде, паза пір оңдай пар — ол сӧбіре группалары. Олар, ӧӧнінде, сағам тоғынчатхан олған садтары істінде азылчалар. Мындағ группаларны асчатханнарға республика ӱлгӱлері хабас пирерге кӱстенчелер. Хакасияның бюджедінде пу кирекке 7 миллионӌа салковай кӧріл парған. Пу чылда, субсидия полызиинаң, хоза 378 орын азыл парары кӧрілче.\\nАлексей Лебедь республиказар айланча\\nФевраль 25, 2013 Алексей Иванович Лебедь республика кнезіне пастап ла 1996 чылда 24 декабрьда табылған. Тӧрт чыл пазынаң, 2000 чылда 70% ӱнтоғынып алып, республика кнезіне ікінӌі хати табылған. Пазох тӧрт чыл ирт парғанда, республика чуртағӌылары аны кнес орнына ӱзінӌі хати тапханнар. 2005 чылда «Единая Россия» партиязар кірібіскен. Ікі чыл пазынаң, ағаа уголовнай кирек азыбысханнар. Аны ікі чыл істескен соонаң, 2009 чылда Алексей Иванович кнес тоғызынаң суурыныбысхан. Чон тапхан кнестің орнына Россия президенті Виктор Зиминні позы турғыс салған. Кнес тоғызынаң парыбысханда, Хазна Думазының депутады полыбысхан. 2011 чылда «Единая Россия» партиядаң сығыбысхан. Пу партиядаң сығыбызып, Думазар табығларда КПРФ — таң устап парарға сағынған, че ноябрьда хазиина сылтанып, табығлардаң суурыныбысхан. Андадох политика тоғызынаң паза араласпаспын тіп чоохтанған. Ол тустаң ала СМИ — лерӌе Алексей Ивановичтеңер хабарлар тарабин сыхханнар. Пу наада, тізең, республиканаң 3 хати устаан кізідеңер пазох суулап сыхты��ар. Алексей Иванович пазох кандидат полыбысты, че сағам республика пазына нимес. Ирткен неделяда С. П. Кадышевтің адынаң культура туразында ХР — ның профсоюзтар кнезіне кандидаттарны тапханнар. Чыылығ тузында устағӌы орнына Андрей Петровтың, Федор Герасимовтың, Людмила Барабанованың паза Алексей Иванович Лебедьтің ады адалған. Ирткенӧк кӱннерде, республика пазын пу чыл Хакасияның чуртағӌылары постары табарлар тіп хабар тараан. Аның соонаңох, Алексей Лебедьтің фамилиязы истіле тӱсті. Позы, Алексей Иванович, республика пазына табығларда аралазардаңар кӧңнін ам даа искірбинче. Че ирткен чылларда 70 — ға чағын процент ӱн чыған кізі пӱӱн дее оларны тоғынып аларға айабас. Сағирбыс наа хабарларны.\\nСессия Зиминнің ӱчӱн, чылдырыл парды\\nФевраль 20, 2013 27 февральда ХР — ның Ӧӧркі Чӧбінің теестегі сессиязы иртерге кирек полған. Че республика пазының тоғызын ӱр нимеске толдырчатханВиктор Зиминнің сурынызы хоостыра, ол сессияны 6 мартха чылдырыбыстылар.\\nЖКХ тӧлеглерінең палғалыстығ, олған паза кізі правозын хайраллапчатхан уполномоченнайларның сан пирістерінде позы аралазар кӧңнін искірібіскен Виктор Зимин. 27 февральда ол хайда полары ам даа искірілбинче.\\nЧоохтирға кирек, Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев пу кӱннерде имнег туразынзар кір парған. Аның чӱреене операция иділ парды. Хазиине хорғыс чоғыл тіп чоохтап пирділер Ӧӧркі Чӧптің хабарлар кінінде.\\nЛюдмила Южакова тоғыстаң парыбызарға кирек\\nФевраль 20, 2013 Мындағ чарадыға килді Хакасияның Ӧӧркі Чӧбіндегі фракция. Иреннер ӱлӱкӱнінде «Абакан» спорт ӧргезі хыринда тоғырланыстығ митингиртер. Аның тӧстегӌілері чыылған чон аразында ХР — ның энергетикаӌа паза тарифтерӌе хазна комитедінің устағӌызы Людмила Южакованы тоғыстаң сығарыбызар ӱчӱн, хол салған пічіктер чыырлар. Хол салылған пічіктерні Хакасияның правительствозынзар паза РФ — зының президентіне ызыбызарлар.\\nХакас чирінде «Хакас тілі» тіп фильм суурыл парды\\nФевраль 12, 2013 Аны «Хакасфильм» киностудияның тоғынӌылары суурғаннар. Киноны суурарына ахчаны «Аран — Чула» тіп халых пірігіс позытхан. Наа фильмні киӌее национальнай паза территориальнай политика министерствозының 2012 чылны салтарлап, сан пирістіг чыылиинда кӧріп аларға чарир полған. Ирткен чылларда адалған министерство чыылығларын С. П. Кадышевтің адынаң культура кінінде иртірӌең полза, пӱӱл оларның чыылығлары Ағбанның «Чиңіс» тіп культура кінінде ирткен. Чоохтирга кирек, орыннаң пасха, сан пирістің пӱдізі дее алыстырылган. Ирткен чылларда министр тоғыс салтарларынаңар чооғын пастаӌаң полза, пӱӱл иң пастап муниципальнай пӱдістердегі хабарӌыларны алғыстааннар. Национальнай паза территориальнай политикаӌа министерство район — городтардағы хабарӌылар аразында чыл сай марыг иртірче. Постарының тоғыстарында, хабарӌылар аймахтағы алай городтағы халых чуртастағы ин ӧткін ��оннаңар чоохтапчалар паза орындағы ӱлгӱнің тоғызын чарытчалар. Сыйых алған хабарӌылар аразында «Земля таштыпская» газетаның хабарӌызы полчатхан Георгий Кунучаков полган. Ол чиит туста пу газетада тоғынған полтыр, аал пазы полып, 20 чыл ирт парғанда, газетазар нандыра айланған. Чоохтирға кирек, национальнай паза территориальнай политикаӌа министерствоның тоғызы 3 чардыхтаң пӱтче. Пастағызы — ол национальнай политика. Мында министерство тоғынӌылары республикадағы аймах чоннар аразында амыр чуртас полар тоғысты апарчалар. Ікінӌі чардыхта гражданскай обществоны тилітчелер. Мында министерство Хакасияның Халых палатазынаң хада — пірге тоғынып, халых пірігістерге паза олаңай чонға аймах полызығлығ чӧптер пирчелер. Паза халғанӌы чардых — орындағы пос устаныс. Мында национальнай паза территориальнай политика министерствозы кӧні аал, город пастарынаң тоғынчалар. Ідӧк, чон хайдағ синде чуртапчатханынаңар сурастырығлар иртірчелер. Аал чӧптері аразында гранттар чарлап, утханнарға ахчалығ полызығ пирчелер. Пастағы орын ӱчӱн, 350 муң салковай, 2 — ӌі орын ӱчӱн, 250 муң паза 3 -ӌі орын алғаннарға 150 муң салковай пирчелер. Министр орынӌызы Лариса Анжиганованын чооғынаң, аал пастары пу марығда аралазарға хынчалар. Утып алған ахчаа пос чирінде кирек тоғыстар итчелер. Кӧзідімге, Асхыс аал чӧбінің пазы Марина Анжиганованың чооғынаң, олар пу марығда ирткен чылда пастағызын на араласханнар, сах андох чиңісчі пол парғаннар. Грант пасхан тоғысха 350 муң утып алғаннар, че ол асхынах полғанда, район ӱлгӱлері ол грантты чуртасха толдыразынаң киріп алар ӱчӱн, 1 миллион салковай хоза пиргеннер. Чоохтирга кирек, пу чыл салтарларында министерство адына уғаа кӧп чылыг сӧстер чоохталғаннар. Аймахтардаң килген чон, халых пірігістерінің кізілері Надежда Парфирьевна устапчатхан министерствода уғаа пӧзік культуралығ, полызаачы специалисттер тоғынчалар тіп чоохтанғаннар. Ағаа хоза, пу министерство аал — городтарда тоғынчатхан халых пірігістерге, оларны ідӧк ТОС тіп адапчалар, орындағы чоннаң ӧткін тоғыс апарарға полысча. Таныхтирга кирек, Хакасиядағы пу пірігістер хости регионнардағы арғыстардаң артых тоғынчаттырлар. Анзы, ирткен чылда ноябрь айда Хызылчар городта ирткен чыылығда кӧрін партыр. Республикадағы аал — городтардағы халых пірігістернің устағӌылары андар ӧнетін пірее пілістер алып аларға парғаннар, че сынында пасха регионнардағы устағӌылар пістіңнердең опыт алып алтырлар. Прай пу чоохтар министерствоның чыылиинда чоохталған.\\nКандидаттар пічікке киріл пардылар\\nФевраль 04, 2013 Хакас Республиказында 3 мартха кӧріл парған аал пастарына табығларға кандидаттарны пічікке кирері тохтадыл парды\\nСағысха киріп, пу кӱн Алтай аймаанда Ызых паза Новомихайловка аал чӧптерінің пастарын табарлар. Хоза табығлар Хубачар депутаттар чӧбінзер 14 - ӌі № табығ округынӌа и��терлер. Боград аймаанда Боград аал чӧбінің пазын табарлар. Орджоникидзе аймаанда Наа аал депутаттар чӧбінзер 1 - ғы № округча паза Хызыл Ӱӱстегі депутаттар чӧбінзер 4 - ӌі табығ округынӌа депутаттарны табарлар.\\nСағамғы тусха, аал чӧбінің пазына парчатхан 14 кандидаттың паза депутат поларға сағынчатхан 7 кандидаттың аразында прайзы пічікке киріл парғаннар тіп искірче Хакасияның Табығ комиссиязы.\\nТабығ кампанязы амыр иртіпче, орындағы табығ комиссияларынзар хоптаныстар кірбееннер.\\nХубачар аал чӧбінің пазына табығларда ЛДПР — ның кандидады аралазар\\nЯнварь 23, 2013 ЛДПР — ның Алтай аймаанӌа координаторы Анна Плотникова Хубачар аал чӧбінін пазына 14 -ӌі табығ округынӌа табығларда аралазардаңар пічікке киріл парды. Мындағ чарадығны орындағы табығ комиссиязы 14 январьда алыбысхан тіп искірче партияның хабарлар кіні.\\nАнна Александровна Плотникова 30 частығ, пӧзік ӱгредігліг кізі, ХР — ның «Алтайская ветстанция» ГКУ — да тоғынча, Хубачарда чуртапча. Аның кандидатуразын ЛДПР — ның Хакасиядағы пӧлии сығарыбысхан.\\nТабығлар 2013 чылның 3 мартында поларлар.\\nРеспублика пазына Абрек Челтыгмашев табылды\\nЯнварь 15, 2013 \"Хакас чирі\" тіп хабарлар кіннің \"В Контакте\" тіп сайттағы группазында 2011 чылның 11 сентябрьында сурастырығ пасталған. Группа араласчыларына \"2013 чылда республика пазына табығларда ӱннеріңні кемге пирерӌіксер\" тіп сурыға нандырарға киректелген. Сурастырығ 4 ай парды. Кандидаттарның аразында республикадағы саблығ политиктер сығарылғаннар....\\nПастағызы - Алексей Лебедь. Алексей Иванович Хакас Республиканаң пазына 2 хати табылған. Кнес тоғызы соонаң Россияның Хазна Думазының Хакасиядаң сығар депутады полған. Сағам хайда чуртапча паза нименең айғасчатханы пілдістіг нимес, че Хакасиязар кил парыбысчатханы истіл парча.\\nІкінӌізі - Абрек Челтыгмашев. Абрек Васильевич Хакасияның Ӧӧркі Чӧп депутады, Асхыс аймааның пазы паза республика кнезінің орынӌызы полған. Сағам Асхыстағы Депутаттар чӧбінің депутады полча, \"Асхысавтотранс\" пірігістің устағӌызы.\\nӰзінӌізі - Виктор Зимин. Виктор Михайлович сағамғы туста Хакасия пазының тоғызын толдырча. Аны пу орынға Россия Президенті Владимир Путин турғыс салған.\\nТӧртінӌізі - Николай Булакин. Николай Генрихович илееде чыллар Хакасияның кіні, Ағбанның пазы полча.\\nПизінӌізі - Олег Иванов. Олег Альбертович Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінің амғы депутады полча. Пірдее партияа кірбинче, хакас таа полбаза, республиканың 2 - ӌі хазна тілінең чоохтас полча.\\nПу 5 кізі республика пазына табығларда пӱӱл араласхан ползалар, социальнай сетьтегі чонның ӱннері пирген хоостыра, орыннар піди ӱлестіріл парарӌыхтар. Алексей Лебедь, Николай Булакин паза Олег Иванов пір тиң 5.23% ӱн чыып аларӌыхтар. Олар прайзы 3 -ӌі орындалар. 20.35% ӱн чыып алып, 2 - ӌі орынға сағамғы туста Хакасия пазының тоғызын толдырчатхан Виктор Зимин сых парарӌых. Турыстыра 2 -ӌі орыннаң алғыстапчабыс Виктор Михайловичті!\\nЧиңісті паза республика пазының орнында социальнай сетьтегі чонның кӧрізінең, Абрек Васильевич Челтыгмашев поларға кирек. Аның ӱчӱн, 63.95% кізі ӱнін пирібіскен. Піс алғыстапчабыс Абрек Васильевичті мындағ чалтырама чиңіснең!\\nПу салтарлар сын чуртаста полған ползалар, Абрек Васильевичке анзы республика пазы полыбызарға чидерӌік. Сын чуртаста чонға ӱн пирері, тізең, ам даа пілдістіг нимес. Республика пазын, арса, Ӧӧркі Чӧп депутаттары табарлар нооза. Табығлар пу чылда, октябрь айда иртерге киректер.\\nӰлгее иреннер сығарға кӱстенчелер\\nЯнварь 09, 2013 2013 чылның 3 мартында иртер орындағы пос устаныс табығларға кандидаттарны пічікке кирер тоғыстар узарадылчалар. Республикадағы Табығ комиссиязы искіргенінең, пӱӱнгі кӱнге 21 кандидат пічікке киріл парды. Оларның 14 - ті пос алынӌа парча, 7 кізі политическай партиялардаң.\\nОрындағы \"Единая Россия\" партиядаң 5 кандидат сығарылған, ЛДПР - даң - 2 кандидат. Иң ӧткін иреннер тудынчалар - 13 кандидат. Иң чиит кизее - 21 час, иң улии 60 частығ. Таныхтирға кирек, тиксі пічікке кирілгеннернін 6 кандидат 30 часха читкелектер. Прай кандидаттарның ортымах чазы 42 тиңнелче.\\nИң не \"ізіг\" табығлар Ызых аал чӧбінің пазына парарға тӧӧй. Мында табығларда аралазардаңар 6 кандидат кӧңнін искірібіскен. Пір кізее асхынах кандидат Боград аал чӧбіне табығларда - 5 кізі. Новомихайловскай аал чӧбінін пазына табығларда 3 кізі араласча.\\nМаксим Аткнин депутат Москвазар кӧзібісті\\nДекабрь 15, 2012 Пу кӱскӱзін Хакасияның Москвадағы представительствозында устағ орынӌызына Максим Аткнин турғызылды. Пу орынға хакас кізіні турғызардаңар сурығ пістің чонның халғанӌы съездінде кӧдірілген. Аның соонаңох пу орынға культура министрінің орынӌызы Юлия Костякова турғызылчатхан. Ол Представительствозар чӧрген, Москвадағы чир – суғӌыларыбыстаң хада тоғазығлар даа иртірген. Алнындағы пӧгіннердеңер чоохтаан. Оларның аразында землячествоны пічікке кирері полған. Пірігістің устағӌызы даа табылчатхан. Тус ирт парған, че Юлия Викторовна ам даа культура министерствозында. Пу орынға Максим Петрович турғызыл парарынаңар пастағы хабарлар пӱӱл сентябрь айда таразып пастааннар. Октябрь ай пасталғанда, Максим Аткнинні Россия кінінзер кӧс парыбысхан тіп хабар хулах хыринӌа истіл парыбысхан. Представительствозар сағам сығдырадыбысханда, аны анда тоғынчатханын киречілеп пиргеннер.Максим Петровичтің тоғызына федеральнай министерстволарнаң, комитеттернең, ведомстволарнаң хада тоғынары кірче. Москвадағы чир – суғчыларыбыснаң хада тоғыс ідӧк апарылар тіп чоохтаан орынӌы, че ам даа ирте. Анзына хай пірее сылтағлар пар осхас. Пу тоғыс ам даа апарылғалах таа полза, кирек полза, чир – суғӌыларыбысты позынзар айланзын тіпче. Телефоннарын артысча : 8(495)650-60-05, 650-64-48. Чоохтирға кирек, Максим Аткнин Хакасияда Ағба�� пилтірі аймаанаң сығар Ӧӧркі Чӧпте одномандатнай округча депутат полча. Депутат полномочиелерін ам даа суурбаан. 31 октябрьдағы сессияны иртірібізер. Аның соондағызына килербін теен. Андада депутат сурии пӧгіл парар.\\nНаа министерствонаң кем устиры ам даа пілдістіг нимес\\nДекабрь 14, 2012 Республика ӱлгӱлерінің теестегі чыылиинда наа министерство тӧстелерінеңер искірілген. Адалар ол чир — чайаан паза экология министерствозы тіп. Ол сағам тоғынчатхан комитет — ведомство тоғынӌыларынаң пӱдер. Аның ӱчӱн, наа министерствозар наа тоғынӌылар алылбастар. Мындағ министерство тӧстирінде сылтағ Аршан хыринда харатас аныӌаң разрез азыларға итчеткенде, пол килген.\\nКічіг ааллар чуртағӌыларына книгалар сыйлирлар\\nАпрель 30, 2013 Хакасиядағы \"Молодежный центр стратегических инициатив и проектов\" чыынды кічіг ааллардағы библиотекаларға полызып, книгалар чыып пастапчатхан чӧрімнеңер искірче. Пу чӧрімге прайзының пурун Хакасияның экономика министерствозы хозылды. Чииттер кінінзер олар чӱс азырох книга пирібістілер.\\nСірернің дее артых книгалар пар полза, оларны Чоннар Ынархазы орамазар, 2А (2 ӌі хадыл) туразар ағылыңар. Сурығлар хоостыра 8 (3902) 215 - 230 телефонӌа сығдырадыңар.\\nАсхыстағылар прайзының пурун чайлағзар сығыбыстылар\\nАпрель 24, 2013 Республикада чылығ кӱннер турыбызып, інектерні тайғазар апарып пастабыстылар. Хакасияның аал хонии министерствозы искіргенінең, салылчатхан інектерні чайғы турлағларзар прайзының пурун Асхыс аймаандағылар апарыбыстылар. \"Овцевод\" аал хонии пірігістің інектері тайғада апрель айдаң пасти сентябрь айның халғанӌы кӱннеріне читіре поларлар. Ікі гурттың 340 пазы амох тайға хыринда оттап чӧрчелер. Хоныхтың ӧӧн устағӌызы Георгий Бодягиннің чооғынаң, пастағы майға читіре ам даа 2 гурттың 700 інегі тайғазар парыбызар. Силкер айының ортызынзар, тізең, \"Овцевод\" аал хониинің тиксі маллары тайғада поларлар.\\nХакасияның чуртағӌыларына харатасты СУЭК компания ағыл пирерге тимде (сом)\\nАпрель 11, 2013 Хакасиядағы СУЭК компанияның \"Разрез Изыхский\", \"Восточно - Бейский разрез\", \"Хакасская\" шахтазы паза обогатительнай фабриказы ӱр кӧйчеткен\\n\"Д\" маркалығ харатас сатча.\\nХаратасты посха пірігістің складтарынзар киліп садызып аларға чарир. Постың транспорты чох чонға, тізең, Хакасиядағы СУЭК компания, обогатительнай фабрикада сығарылчатхан ДПК маркалығ харатасты хыриндағы чуртағӌыларға постың транспортынаң ағыл пирерге тимде.\\nПрай сурығлар хоостыра СУЭК компаниязар айланарға чарир. Аның ӱчӱн, коммерческай устағӌы Евгений Богданович Фуртаксар 8(39031) 5 - 58 - 05 телефонӌа сығдырадыңар. Ідӧк, пӧлік устағӌызы Анатолий Николаевич Кузнецовсар айланарға чарир. Аның телефоны 8(39031) 5 - 58 - 45.\\nАх асхырзар РУСАЛ нимес, че Дерипаска кірче\\nАпрель 10, 2013 РУСАЛ компанияның ӧӧн устағӌызы чіли саблығ Олег Дерипаска Орджоникидзе аймаандағы Ах асхыр аал хыриндағы ис - пайны табарға тимненче.\\nАннаңар \"Ъ\" искірче. Хакасиядағы ис - пайны табар ӱчӱн, Дерипаска республиказар кореецтерні хығырча. Пу наада Олег Дерипаскох устапчатхан \"Союзметаллресурстың\" паза SeAn тіп ӱстӱнзархы Кореядағы иң улуғ металлургическай компанияларның аразында Ах асхырдағы медно - молибденовой орынны тилідердеңер меморандум пазыл парған.\\nПу орында уғаа кӧп молибден чатча, 150 муң тонна осхас. Анзынаң ол Россияда ӱзінӌі орында парча. Молибден пӧзік ізіге хайылбинча паза іріктебинче, аның ӱчӱн, тимірдең айғасчатханнарға ол аарлығ полча. Молибденнең пасха, пу орында 500 азыра тонна кӱмӱс паза даа пасха металлар толдыра.\\nМолибденнің концентраттарын сығарар ӱчӱн, наа завод пӱдіріл парар. Ферромолибден, тізең, Сорығдағы заводта сығарылар. Наа тоғыс хозылчатханда, заводтың даа кӱзін ідӧк хозарлар.\\nЧурт ээлері, алаағып пастабыстар ба?\\nАпрель 04, 2013 Ирткен кӱннерде соцсетьтегі пір тадар группада, хакастарға 7 муңа 18 кв. метр комнатаны суурарға пирібізербін тіп чарлағ хығырарға киліскен. Турчатхан паазын кӧріп, алтын комната полар алай город ортызында орныхча тіп сағыстар кірген. Сығдырадыбысханда. трубканы хыс кізі алып алған. Комнатаңар хайда орныхча тіп сурғанда, Ағбанзар кірчетсе, Аскизская орамада тіп нандыр пирген. Пу ла сӧстерні истіп салып, тілім сала тарт чӧрібіспеен. Аны алғыстап, трубканы салыбызарға иткем, че анзы изеп ала (10 час иртен полған полар) комнатаны иирде киліп, постың хараанаң кӧріп аларға чарир теен. Че - че ле тіп салып, анымӌохтазыбысхам. Сағынчазар, мин андар иирде пазох сығдыратхам? Орта. Сығдыратпаам. Ол чарлағ соцсетьте илееде кӱннер тур париғанда, пу ыраххы чирдегі чуртты пос тадарлары даа суурарға хынминчалар тіп салтар идерге чарир. Сағамғы туста, чурт ээлері ЖКХ тоғыстары аарлығ полчатханына састырып, аренда ахчазын хай хай кӧдірібістілер. Анзы андағ даа полза, квартиранттардаң парыстанған ахчаның кобізі чурт ээлерінің ізебіне кірче. Кӧзідімге, читі муңа турчатхан комнатаның ээзі налог тӧлепче полар ба? Читі муңның чардығын налоговай службаа пирібісче полар ба? Мына, мин чуртымны арендаа пирчем, аның парыстынған ахчазының чардығын алып алыңар тіп налог чығӌаңарның алнына сал пирче полар ба? Чох. Читі муңның пис алай алты муңын ол ізепке сухча. ЖКХ ӱчӱн, ол пір комната ӱчӱн, пір муңа чағын на тӧлепче. Андағ оңдайнаң, пӱӱнгі кӱнде, постың хакастарына чурт суурарға пирібізербін тіп чарлғларға киртінӌең оңдай чоғыл, олар пасха чоннарнаң тиңе, піске чуртты аарлыға пирчелер. Искірігні турғызылған сурығнаң тоосчам:\"Чурт ээлері, алаағып пастабыстар ба?\"\\nАлтай аймаандағы школа, олған садтары харатасха кірчелер\\nМарт 11, 2013 Ирткен кӱннерде аймах пазы Владимир Пономаренко, орынӌыларынаң, пӧліктер паза устаныстар устағӌыларынаң хада чыылығ иртірібіскен.\\nАлтай аймаандағы бюджетте сағам ахча кӧп чоғыл. Аның ӱчӱн, чыылығда ахчаны ӱзӱрлеп хорадар сурығ турған. Бюджеттегі учреждениелер чарытхы ӱчӱн, ахча кӧп тӧлепчелер. Аннаңар ирткен чыылығда аймахтағы школа, олған садтарны харатастаң чылыдар чарадығ алылған. ЖКХ пӧлиине харатастаң одынӌаң котельнайларны турғызар ӱчӱн, регион тилізінӌе министерстваа сананыстар тимнеп салар чахығ пиріл парған. Ідӧк, аймах кініндегі Культура туразында паза «Радуга» тіп олған кінінде тоғыс орыннарын хызырар сурығны ӱзӱрібіскеннер устағӌылар ирткен чыылығда.\\nКопьевтағы ярмаркада узун теестер полғаннар\\nМарт 11, 2013 Ирткен кӱннерде Орджоникидзе аймааның кіні, Копьев аалда аал хонии ярмарказы ирт парған. Анда аймахтағы 12 кресен - фермер хоныхтары, 4 аал хонии предприятиезі, паза алынӌа чуртағӌылар постарының ас — тамаан садыға сығарғаннар. Копьевтың чуртағӌыларына паза аалӌыларына иттең, сӱттең иділген ас — тамахты, мӧӧт паза даа пасха чиисті садып алар оңдай полған. Орджоникидзе аймааның хабарлар пӧлии искіргенінең, аарлығ даа паанаң садылған полза, прай даа ас — тамахтарға узун теестер полғаннар ирткен ярмаркада.\\nПӱӱн минрегионға 2 чыл тол парды. Пайрам хоостыра, анда істезіг иртірібістібіс\\nМарт 11, 2013 Хакасияның ӱлгӱзіндегі иң не чиит регионнар тилізінӌе министерстваа пӱӱн 2 чыл тол парды. Ол республика пазының тоғызын толдырчатхан Виктор Зиминнің кӱстенгенінең азылған. Пу министерство 5 чардыхтаң пӱдіп, аймах - пасха тоғыстар апарча. Сергей Новиков министрнің чооғынаң - хомай тоғынминчалар.\\nПіске, тізең, пасха сурығны істезібізерге хынығ пілдірібіскен. Министерство наа ла тӧстелгенде, анда пір хакас таа кізі тоғынминча тіп хабарлар тараан. Пу алӌаасты олар тӱзеткеннер бе, чох па, анзын піл кӧрдібіс. Нандырығ табар ӱчӱн, піс позы министрзер алай ба аның орынӌыларынзар айланмаабыс. Аның орнына Хакасия правительствозының порталында пу министерствоны таап алғабыс. Анда полған на кізінің ады - солазы, тоғыс орны, телефоны пазылых.\\nПастап ла пістің хараабысты Спирин фамилия хайығ тартхан. Хакастар полчалар нооза мындағ фамилиялығ. Телефон алып алып, сығдырадыбысхабыс. Трубканы Надежда Владимировна Спирина алып алған. Хакас тілінең чоохтан полчазар ба тіп сурғанда, чоохтан полбинчам, хакас нимеспін теен. Анаң андар парғанда, Мамышев фамилияа орта пол парғабыс. Сығдырадыбысханда, Конон Ефимович Мамышев трубка кӧдірібіскен. Боград аймаанда ӧскем, аның ӱчӱн, хакас тілін пілбинчем тіп нандырған, че позы улуғ частығ хакас. Анаң андар парғанда, Колмаков фамилия пістің хайиибысты тартхан. Колмаковтар хакастар полчаларох. Че нинӌе хати сығдыратхабыс, ол телефон пірдее албаан. Че тастындағы кӧрімінең хакасха тӧӧй тіп чоохтап пиргеннер аның коллегалары. Хакас тілінең чоохтанчатханын алай чоохтанминчатханын тоғыстағы арғыстары пілбинчелер. Минрегионда паза пір тадар фамилиялығ ипчі - Евгения Григорьевна Орешкова тоғынча. Анынаң хада піске чоохтазып аларға ідӧк киліспеен, че ол хакас нимес. Аның апсаа тадар полтыр, аннаңар хакас фамилиялығ.\\nРеспубликаның регион тилізінӌе министерствода 70 - ға чағын кізі тоғынча. Оларның аразында хакастар пар, че пір - ікі ле кізі. Олар даа хакас тілінең чоохтан полбинчалар. Ачырғастығ. Ӱлӱкӱннең, сірерні!\\nПиво ізерін тохтатса, артых ла полар\\nЯнварь 24, 2013 Пу чылның пастағы январь кӱнінең пасти Россияда киосктарда, ларектарда, паза даа пасха стационарнай нимес орыннарда пиво садарға чарадылбинча. Наа законны чарыт пирердеңер ХР - зынӌа Роспотребнадзор устанызынзар олаңай чуртағӌылардаң паза идінӌектердең аймах сурығлар кірчелер тіп искірче устаныстың хабарлар кіні Пу чылның пастағы январь кӱнінең пасти Россияда киосктарда, ларектарда, паза даа пасха стационарнай нимес орыннарда пиво садарға чарадылбинча. Наа законны чарыт пирердеңер ХР - зынӌа Роспотребнадзор устанызынзар олаңай чуртағӌылардаң паза идінӌектердең аймах сурығлар кірчелер тіп искірче устаныстың хабарлар кіні.\\nАрағаны садар законны ирткен чылдох кизекти чуртасха киріп пастааннар. Пивоны ларек - киосктарда садарға чарадылбинчатхан закон 2013 чылның 1 - ғы январьынаң тоғынып пастабысты. Наа законда пиво арағаа тиңнел парды. Ирткен чылда арағаа 1,5 проценттіг пиво саналған полза, амды арағаа 0,5 проценттіг дее пиво саналча. Аның ӱчӱн, 1 - ғы январьдаң пасти пиво ларектарда паза садылбасха кирек. Мындағ сидіксіністер полыбысханда, ларек - киосктарны тутчатхан идінӌектерге хайди парыстанып аларға? Олар ӧӧнінде пиводаң ахча тоғынӌаңнар нооза. Пу сурығӌа ХР - ның Роспотребнадзор устанызындағы санитарнай пӧліктің устағӌызы Иван Мазуриктің піди санапча:\\n- Идінӌектернің аразында наа нимее аймах кӧріс. Анзы пілдістіг. Че чоохтирға кирек, прай кічіг бизнес пиводаң на палғалыстығ нимес. Ӱр тус пиво хатығ іскее саналбин чӧрген. Аның ӱчӱн, ӧӧнінде, чиит тӧл аразында пиваа тартылғаны пілдірген. Пиво садылған ларек - киосктар хыринда чуртапчатхан чонның амды сидіксіністер ідӧк чох пол парды. Мының алнында олар, тура хыринда паза подъездетрде пу ачығ суғны іскен соонаң халчатхан кірнің ӱчӱн, хоптанӌаңнар тіп сағызынаң ӱлескен устаныс тоғынӌызы.\\nПивоны чарадылбинчатхан орыннарда сатхан ӱчӱн, хатығлиры кӧріл парған. Тутырған чон штраф тӧлетіріп, административнай нандырыға тартылар. Должностной лицолар 3 - 4 муң тӧлирлер, юридическай лицолар - 30 - 40 муң салковай. Ідӧк, частары читпеен саарбахтарға пиво сатхан ӱчӱн, нандырығ тудары \"аарлығ\" пол парған. Штрафтар сині 10 хати ӧс парғаннар. Физическай лицоларға 30 - 40 муң штраф тӧлирге килізер. Должностнойларға 100 - тең 200 - ке теере паза юридическай лицолар 300 - тең 500 - ке читіре штраф тӧлирлер. Ағаа хоза, садыға парған спирттіг ниме - нооны тоозазынаң алып ал турарлар.\\nХакас гимназияның ӱгренӌілері пенсиядаңар піліп алдылар\\nЯнварь 01, 2013 Пенсиядаңар чарыдығлығ уроктар пӱӱң тиксі Россияда ирткеннер. 25 сентябрьда пістің хазнада ”Пенсионнай граммотность” кӱні таныхталча.\\nАғбанда, Россияның Пенсия чыындызындағы урокта хакас гимназиязының ӱгренӌілері одырғаннар. Урокты оларға чыынды устағӌзы Виктор Филонов апарған.\\nПӱӱнгі кӱнде, Россияда постың пенсия ахчазын аймах хазнани нимес пірігістерде, страховой компанияларда чыып аларға чарир. Че оларға удаа ізес чох полча. Олар пір-ікі чыл тоғынып аларлар,анаң чох пол парарға айабастар.Россияның Пенсия чыындызы,тізең, хаӌан даа полар тіп киртініс пар.\\nРоссияның Хакасиядағы Пенсия чыындызының тоғынӌылары мындағ уроктарны декабрь айға читіре республикадағы прай ӱгредіг учреждениелерінде пирерлер.\\nПии чуртағӌылары постың інегінің сӱдін ізерге хорыхчалар - мал похсах чіпчеткен ӱчӱн\\nИюнь 05, 2013 Аалдағы ӧӧн похсах тӧкчең орыннаң чиллер чонның ӱӱчіктерінзер полиэтилен сӱмектерні, хаптарны паза харчыхтарны даа кӱннің дее сай ағыл килчелер. Учух чӧрчеткен похсахтаң кӱрезерге пастыхтар школа ӱгренӌілерін ызыбысханнар.\\nПиидегілернің садтарынзар паза ӱӱчіктерінзер похсах пу свалкадаң учухча, аннаң чағынғы свалказар чарым на километр. Че уйан тимір сиден позының похсахты тутчаң тоғызына сыданминча. Улуғ нимес таныӌах таа киизер кӧдір полар нимені апарыбысча. Кӧдірілген похсах аал чуртағӌыларның сиденнерінде тохтап парча.\\nПииде мал хадарылбинча, інектер хайда хынзалар - анда оттапчалар, иң хынған орыннары - похсах полча. Тасталған ас-тамахты олар сӱмектең хада чіпчелер, аннаңар ээлері сӱтті постары іспин садыбысчалар.\\nИгорь Малинин, Пии аал чуртағӌызы:\\n- Сӱттең Енисейкада \"Зоркино\" паза Саяногорскта \"Семенишна\" айғасчалар. Сӱтті постары іспин, оларға пирчелер.\\nМай айның пастағы кӱннерінең, інектерні похсах тӧкчең орыннаң ӧнетін турғызылған кізі сӱрче. Малға сыданчатхан полза, учухчатхан похсахтаң хайди кӱрезерге пілбинче.\\nЮрий Курлаев, Пии аймааның пазы:\\n- Похсах тӧкчең орынның паазы 54 миллион салковай. Ол улуғ ахча, аннаңар правительство полызии чох піс аны хаӌан даа пӱдір полбаспыс. Пӱӱл піс аны пӱдіріп пастабыстыбыс, прай ниме чахсы парза, килер чылда пӱдірігні тоос саларбыс.\\nСағамғы туста, наа похсах тӧкчең орын чаӌында ла пар. Ӱлгӱдегілер иргі полигонзар трактор кирібізерге пӧгінчелер, ол похсахты чирдең пӱргир. Чазыдағы сӱмектерні ӱгренӌілер чыыбызарлар.\\nАлександр Спирин, Пии аалның пазы:\\n- Ол тоғыстарға 30-ча кізі алылча. Піс похсахты тоозазынаң чыыбызарға кӱстенербіс, че аны толдыразынаң теерібізерге сидік полар.\\nСағам ӱлгӱлер амыр кӱннерге ізенчелер. Хакасияда чиллер амырап парзаларох, похсах тӧкчең орын иптіг кӧрімніг пол парар.\\nNota Bene, 03.06.2013 чылда сығарылған\\nХакасияның чуртағӌылары чирге кізі хорғыстығ хайчатханы специалисттерні чочындырча\\nМай 30, 2013 Хакас Республиказынӌа паза Тываӌа Россельхознадзорның устанызы чир законодательствозы толдырылчатханын сыныхтаанда, чуртағӌыларның чирге кізі хорғыстығ хайчатханы ілезіне сығысхан. Чирзер производствоның похсағы тӧгілче, канализациядағы кірліг суғ чирзер кіріп, кізінің паза мал - хустарның хазиине хорғыс ағылчатхан патогеннер чыыл парчалар.\\nМаллар оттапчатхан, сабылчатхан чирлер кишечнай палочканаң, энтерококтарнаң кірлелчелер. Олар чирде онарлап чыллар чуртапчалар. Азыралнаң хада мал істіне кіріп, ағырығлар пасталчалар паза иттең иділген ас - тамахты ардатчалар.\\nЧир законодательствозын сайбапчатханнар хара чирні ходырып, аның алтындағы чардыхтарын пӱдіріг тоғыстарына чарадығ чох аларға кӧнік тее парғаннар. Мындағ тоғыстарны апарар алнында, ол чирлерні хайди дее промышленнай категорияа айландырыбызарға киректелче.\\nЧирні похсахтапчатханы уламох ағырсымнығ турча хыдаттарның теплицалары ибіре. Оларның піди хайынчатханнарын теплицалардаң ырах нимес чуртапчатхан чонны, чирні нимее салбинчатхан чіли паалирға чарир. Ол чирлерні арендаа пирчеткеннер, чирге паза пос постарына ыырӌы полып, ӱрег итчеткеннерні сӱрерге маңзырабинчалар. Олох туста, пілдізі чох оолығ ниме - нооларға, пӱдін паза кӧйген полиэтилен сӱмектерге пастыр салған, эмектер тартылған чирні пӱӱн \"ӧліг\" тиирге чарир. Наа от пирбес чирні тірілдір тее полбассың.\\nӰстӱнде адалған сайбағларда пыро чир ээлерінде, арендаа пирчеткеннерде паза анынаң тузаланчатханнарда. Россия Федерациязының Конституциязының 9 - ӌы статьязы хоостыра, чирлер орыннарда чуртапчатхан чонға, оларның тузаланызына хайралалчалар. Чирні похсахтапчатхан ӱчӱн, Россия Федерациязының административнай сайбағларӌа уголовнай кодексі хоостыра, административнай хатығлас кӧріл парған. Физическай лицоларға - 1 муң салковай, юридическайларға - 40 муң салковай.\\nАның сылтаанда, Хакасияӌа паза Тываӌа Россельхознадзор устанызы чир ээлерінзер, арендаторларға паза чирдең тузаланчатханнарзар айланча: сірер чир законодательствозына тудынарға, чирге ӱрег ағылбинчатхан оңдайларнаң тузаланарға, похсатпасха, кирек чох оттар ӧскіртпеске, кірлетпеске, суғ паза чил эрозиязы полбас тоғыстар апарарға кирексер. Ардадылған чирлернің рекультивациязын орта идерге, чирде мынаң мындар даа ниме ӧзер тоғыстар апарарға кирексер.\\nВиктор Зимин хыдаттарның теплицаларына хайығ айландырча\\nМай 30, 2013 Ӱлгӱ чыылии Тазобадағы теплицалар ибіре сурығны ӱзӱрерінең пасталған - хыдаттарның теплицалары ӱчӱн, чир- тамаан одыртчатханнар паза орындағы чуртағӌылар нинӌе - нинӌе хати тартысханнар.\\nПу сидіксініске хайығ айландырбасха чарабас пол парды тіп таныхтаан чыылығда Хакасия пазының тоғызын толдырчатхан Виктор Зимин. Аның чооғын \"Хакасия\" хабарлар кінінің хабарӌызы искен.\\n\"Тоғынӌыларны эксплуатировать полчатханнар чахсы парыстанчалар. Олар постарының соонда улуғ похсах, талалған сӱмектер, сайалых теплицалар, пілдізі чох химия артысчалар. Кізілер тарыхчалар: чир, суғ кірлел парған, халғанӌы танығларнаң, ибдегі мал оохча\", - теен Зимин.\\nХакасия пазы право хайраллапчатхан органнарның танығларын пирген. Оларның хоостыра, республикада 1,5 - 4 муңа читіре легальнай нимес мигрант чуртапча. Хай піреелері сифилистіглер, ВИЧтіглер паза туберкулезтығлар.\\nЗимин позының орынӌызы Владимир Крафтха тоғысчы ӧме тӧстебізер чахығ пирген, андар прокуратура, МВД, Россельхознадзор паза даа пасха федеральнай службаларны хозыларға сурынған.\\nСыныхтағ тоғыстарын апарарға пір неделя пирілген. Чонның хоптаныстары сын пол парзылар, мигранттарға квотаны айландырыбызарбыс тіп чоохтанған республика пазы.\\nАғаа тоғырланыбысханнар: 57 участок Эдуард Ухварин идінӌектің холында, 36 - зы арендада, ээлері пасха хазналардалар, кемні - де нандырыға тартарға уғаа сидік.\\n\"Піс ӱлгӱ алай кем?\", - кизе тартхан Зимин паза пазох чоохтанған: тоғысчы ӧме тӧстел парарға кирек паза пір неделя пазынаң ағаа иділ парған тоғыстаңар искірібізерге.\\nНовосибирсктегі чир тітірезі Хакасиядағы чара чачырас ӱчӱн полған полар\\nМай 30, 2013 Ағбандағы ГО паза ЧС устанызының пастығы Андрей Клюев РИА хабарларына Хакасияның кінінең 3 км оортах харатас разрезінде теестегі чара чачырас иділгенінеңер искір пирген. Аның кӱзі 3 - че баллға читкен. \"Аннаң пасха чир тітіреені пілдіртпеен\" тіп искірген ол РИА хабарларына.\\nСО РАН - ның геофизическай службазының Алтай - Сойандағы пӧлии Ағбаннаң ырах нимес 3,1 баллығ чир тітірезі полғанынаңар искірче. МЧС промышленнай чара чачырас полған тіпче.\\nГеофизиктернің танығларынаң, кирек пятницада 4.58 часта, Гринвич хоостыра 51.75 широталығ, 91.37 долготалығ точкада пол парған. Кізілер чуртапчатхан иң чағын орын - Ағбан.\\nГеофизическай службаның искіргенінең, тітірестің энергетическай клазы 91.37 - ге чит парған.\\nЧир тітірезін Сибирь городтарында пілдірткен, ол санда кидеркі Сибирьдегі Томскта, Новосибирскте, Кемеровта паза даа пасхаларында.\\nАғбандағы ГО паза ЧС устанызының пастығы Андрей Клюев РИА хабарларына Хакасияның кінінең 3 км оортах харатас разрезінде теестегі чара чачырас иділгенінеңер искір пирген. Аның кӱзі 3 - че баллға читкен. \"Аннаң пасха чир тітіреені пілдіртпеен\" тіп искірген ол РИА хабарларына.\\nАсхыста разрез азыбызарға сурынчалар орындағы чуртағӌылар\\nМай 28, 2013 Силкер айының 23 - ӌі кӱнінде Хакасия пазы Виктор Зимин тоғыс чорығынаң Асхыс аймаанда пол парыбысхан. Асхыста\\nол наа пӱдірілчеткен микрорайонны, Пирікчулда - наа дамбаларны паза тыхтағ кирексіпчеткен Лестранхозтың школазын кӧріп алған.\\nАймах чуртағӌыларнаң тоғасханда, Асхыстағылар Виктор Зиминнең районда харатас аныӌаң разрез азыбызарға сурынғаннар. Мына хайди пасча тоғазығның пу кизегінеңер Альберт Толмашов республикадағы \"Хабар\" газетада (61 - ӌі №, силкер айының 28 - ӌі кӱні 2013 чыл., 3 - ӌі стр.) \"Асхыста - наа микрорайоннар, Пирікчулда - дамбалар паза школа\" тіп хабарда:\"...Хайхатхан Асхыс районында хара тас аныӌаң разрез азардаңар сурыныс. Хайда - да чон разрез азарына тоғырланча, мында, тізең, постары сурынчалар. Итсе, ӱрег итпинчетсе, ноға аспаӌаң? Тоғынӌаң орыннар полар...\"\\nАсхыс аймааның чуртағӌыларының мындағ сурынызына Виктор Зимин піди нандырған.(\"Хабар\" газетаның 61 - ӌі №, силкер айының 28 - ӌі кӱні 2013 чыл., 3 - ӌі стр. алылған кӧні чоох узарадылча)...\" Пу сурығны чоннаң пӧгіңер, чӧптезіңер. Чаратсар, таңдох, пічікте хол салыбызып, ол хара тастығ чирні торгтарға сығарарға тимдебін теен\" .\\nХакас чирінде ағас одыртарға сағыныбыстылар\\nМай 17, 2013 17 паза 18 май кӱннерінде Хакасияның район - городтарында ағастар одыртыларлар. Хорбыларға паза кӧрӌектерге ағас хониинің тоғынӌылары чапсынарлар, оларға орындағы ӱлгӱ тоғынӌылары, чуртағӌылар полызарлар.\\nКӧзідімге, Боград аалда ағастарны тынағ паркында одыртарлар, 100 азыра чиит хазыңнар Пиидегі коррекционнай школаны чазабызарлар, Саяногорсктағы имнег туразы хыринда харағайларның паркы иділ парар, чон полызиинаң, Асхыс аал кӧгерібізер.\\nПӱӱр пилтірі паза Тойымнаң Горячегорск аалларда Илбек Ада чаа ветераннарын сағысха киріп, оларға чарыдылған хумартхы тас хыринда хорбылар одыртыларлар тіп искірче Хакасияның ағас хониинӌа хазна комитеді.\\nМындағох сағыснаң, чиит ағастар Абазадағы, Саралығ Ӱӱстегі, Таштыптағы, Копьевтағы лесничестволарда одыртыл парарлар.\\nЧир - чайаан памятнигіне Ӱӱ тағ айлан парар\\nАпрель 25, 2013 Пу чыл тоозылғанӌа Хакасияда пастағы геология памятнигі тӧстел парар. Ол Асхыс аймаандағы Ӱӱ тағ полча. Пу тағны чир - чайаан памятнигі ит саларынаңар Асхыс аймааның пазы Михаил Побызаков ирткен чыллардох чоохтанған. Анзына улуғ сылтағ полған. Ӱӱ тағ - ол пір ле тағ нимес, ол нинӌе - нинӌе тағлардаң пӱт парып, сӧӧ тартыл парған.\\n2 чыл мының алнында пу тағлар хыринда, Ағбан суғ кизіре турчатхан тахта май айда иңзеріл парған. РУСАЛ компанияның поездтері тузаланчатхан тахтаны табырах пӱдіргеннер. Сай кирек пол парғанда, тізең, пӱдірігӌілер ызых Ӱӱ тағларын чара чачырат сыхханнар. Че ол хабар республикадағы хабарӌыларға чит парғандох, пӱдірігӌілер хакастарның ызых орнынаң чӧрібіскеннер. Мына пу изі чох кирек соонаң Асхыс аймааның пазы Ӱӱ тағны чир - чайаан памятнигіне айландыр салар чарадығ алған. Михаил Анатольевичтің пу чахсы пӧгіні 2013 чылда чуртасха кирілер осхас.\\nРТС хабарӌызы Марина Канадакованың чооғынаң, Хакасиядағы экологтар сағам Ӱӱ тағны ӧнетін хадарылӌаң орынға айландырар ӱчӱн, пічіктер тимнепчелер, пасха даа тоғыстар апарылчалар. Андағ оңдайнаң, Ӱӱ тағ хадарылӌаң орынға айлан парза, андар сай соонӌа пірдеезі кір полбас, олаңай даа чонға андар кірзе, иптіг тудынарға килізер.\\nКирек пе Хакасияа наа харатас аныӌаң \"Разрез Аршановский\"?\\nАпрель 23, 2013 Аршан аал хыринда хатарас аныӌаң разрез хоостыра, Экспертнай чӧптің теестегі чыылии ирт парған. Чыылған чонға ӱр сағаан \"Россияның ГЛАВГОСЭКСПЕРТИЗАЗЫНЫҢ\" салтарларын искір пиргеннер. Пічік 29 мартта 2013 чылда тимнел парған.\\nТоғысчы ӧменің кнезі, Хакасиядағы регион тилізінӌе министерствоның чир ис - пайынӌа пӧлік устағӌызы Андрей Метельский, экспертизаның салтарларын хығыр пирген:\\n- Проектная документация «Строительство угледобывающего предприятия ООО «Разрез Аршановский» на участке Аршановский 1 Бейского каменноугольного месторождения в Республике Хакасия» соответствует результатам инженерных изысканий и установленным требованиям.\\nАндағ оңдайнаң, юридическай саринаң сурығ пӧгіл парған полча.\\nАндағ даа полза, чыылыгда араласхан Аршан аал чуртағӌылары разрезтең тоғыр кӧңнілерін узаратчалар.\\n- Хайда харатас аныӌаң разрез аалға піди чағын турча?\\n- Аалда сыбыра тоозын турар!\\n- Харатас ла нимес, че ідӧк хум тоозынында!\\n- А пу чара чачырастар? Мына хайди Ағбанны паза Харатасты сірлестірчеткенде, мында ниме полар? Туралар изел парарлар!\\n- Породаларның отваллары чізе? Олар арығлалбинчалар нооза...\\n- Суғ андағох халар ба? Ағбан суғны ал халарға кирек!\\n- Хакасияа іди ле кирек пе пу харатас аныӌаң орын?\\n- Сӧсте ле нимес, че киректең кӧзітсе, пу разрезтің пӱдіриин тохтадарға кирек!\\nНаа разрезті пӱдірерінде аал чуртағӌыларынаң саназарлар ба?\\nХакасиядағы арығлар кӧйіп пастабыстылар\\nАпрель 16, 2013 Пастағы ӧрт киӌее Пии аймаандағы арығда сығыс килген. Аны ӱзӱрерінде «Беялессервис» САУ — ның сигіс тоғынӌызы, ӱс ӧрт ӱзірӌең машина паза трактор араласханнар. Специалисттер чапчаң хайынған сылтаанда, отты пір — ікі час пазынаң тохтадыбысханнар. Андада ӧрт 1,5 гектар чирге чайыл парған полған.\\nСпециалисттернің чооғынаң, арығдағы ӧрт орындағы чуртағӌыларның сылтаанда пол килген. Хуруғ паза чилліг кӱн, тізең, отха тарирға полысхан. Чоохтирға кирек, ирткен чылда чылығлар кинетін не пасталыбызып, ӧрттер ідӧк ирте пол сыхханнар. 2012 чылда 6 апрельде арығлар кӧйіп пастааннар тіп таныхталча. 16 апрель кӱніне, тізең, республикадағы арығлар 29 хати кӧйгеннер.\\nАршандағы разрез азылбасха кирек тіп айланғаннар ӱлгӱлерзер анынаң тоғыр полған митинг араласчылары\\nАпрель 16, 2013 Ирткен субботада КПРФ - тың региондағы пӧлии Харатас паркында митинг иртірген. Істіндегі киректер министерствозының танығларынаң, анда чӱс кізі араласхан. алған. Сынында, чӧрімге кізі хай - хай кӧп чыылған. Тӧстегӌілернің сананыстарынаң, митингке 350 кізі килген, разрез пӱдірерінең тоғыр пічікте, тізең, 300 кізі хол салыбысхан.\\nСағысха киріп, Аршандағы разрезтен тоғыр пастағы митинг Ағбанда ирткен чылның ноябрь айында полған. Аның соонаң Хакасияның правительствозы экспертнай чӧп тӧстирдеңер чарадығ алыбысхан, специалисттердең пасха андар Аршан аал чуртағӌылары кіргеннер. Хакасия пазы Виктор Зимин, тізең, аал чуртағӌылары аразында пір кізі дее разрезтең тоғыр полза, ол азылбас тіп сӧс пирген. Ирткен кӱннерде проект хазна экспертизазының чарадиин алып алғаннаңар пілдістіг пол парған, анзы разрезтің пӱдірии пу чағында пасталыбызарынаңар таныхтапча тіп искірче \"Абакан\" радио.\\nЧир кӱнін Сартых аалдағылар таныхтирлар\\nАпрель 10, 2013 ООН - ның чарадии хоостыра, 22 апрельде тиксі тилекейде Чир Іӌенің кӱні таныхталча. Аны пастап ла 1970 чылда США - да таныхтап пастааннар. 1990 чылда, тізең, ол Чоннар аразындағы чӧрімге айлан парған. Россияда пу ӱлӱкӱнні 1990 чылдаң пасти таныхтапчалар.\\n22 апрельде аймах хазналардағы ученайлар чир - чайаанға чарыдылған сурығларны пӧгерге \"тегілек стол\" кистінде чыылысчалар. Хазналарда аймах чӧрімнер, тоғыстар иртірілчелер. Оларның санында конференциялар, кӧзідіглер апарылчалар. Ідӧк, улуғ городтардағы улуғ орамаларда машианалар чӧрізін тохтадыбызар ӱчӱн, чоллар туюхталчалар. Пуох кӱн наа хорбылар одыртар паза ибі хырин арығлир кибір пар.\\nХакасияда пу ӱлӱкӱннің тӧстегӌілері С. П. Кадышевтің адынаң культура тоғынӌылары полчалар. Оларның устаанынаң, республика синінде иртірілчеткен \"Чир Ине\" ӱлӱкӱн, чыл сай пасха - пасха аалларда иртірчелер. Хакасияда пу танығлығ кӱнге удур ученайларның конференциялары алай ба чӧрімнер иртірілбинчелер, че пістің пайрам салылча.\\nІди, пу чылда \"Чир Ине\" ӱлӱкӱн Алтай аймаандағы Аршан аал чӧбіне кірчеткен Сартых аалда иртер. Ол 12.00 часта пасталып, 16.00 часха теере иртер. Пастап ла тайығлар иртірілерлер. Аның соонаң аймах синніг пастыхтар чоох тударлар. Оларның аразында Улуғлар Чобінің кнезі Владислав Торосов, республика пазының тоғызын толдырчатхан Виктор Зимин, ідӧк Алтай аймааның паза Аршан аал чӧбінін пастары чоох тударлар. Пастыхтарның чоохтары соонаңох, кибірге кір парған \"Ынархас Аллеязы\" тіп наа хорбылар одыртыларлар.\\nСартыхта иртер пайрамда аймах - пасха марығлар иртерлер. Ол \"Абахай Часхы\", \"Аалыӌаам\" паза олғаннар чайап салған хоостар марии полар. Ӱлӱкӱнге килер чонға хынығ ойын тимнелче. Кӧрігӌілерге Алтай аймааның артисттері, \"Час ханат\", \"Кӱн чахайағы\" ӧмелер паза Герман Танбаев, Ирина Кулагашева, Леонид Ивандаев ырӌылар ойын турғызарлар.\\nАршан разрезінең Успас от таа тоғыр\\nАпрель 05, 2013 Республикадағы Улуғлар Чӧбі паза КПРФ - тың орындағы пӧлии 6 апрельде, таңда ӱлгӱ туразы алнында Аршан аал хыринда разрез азылбас ӱчӱн, тоғырланыстығ митинг иртірерге тимненчеткеннер. Че пастағы май площадьта митингтер иртірер ӱчӱн, Хакасияның правительствозынаң чарадығ аларға кирек. Олар, тізең, чон разрезтең тоғыр полчатхан кӧңнілерін Кӱрең тура алнында кӧзідерге пирбеділер. Улуғлар Чӧбінің президиум араласчызы Николай Бозыковтың піске искіргенінең, митинг 13 апрельде Ағбандағы Успас от хыринда иртер. Пасталғаны 13.00 часта. Николай Федосеевичтіңӧк чооғынаң, орын пирбеен ӱчӱн, олар ӱлгӱдегілер��і чарғаа тартарлар.\\nХакасияда экология министріне харатасчы паза юрист турғызыл парды\\nАпрель 05, 2013 Хакасия ӱлгӱзінің ӧнетін порталында наа министерство ам даа пазылғалах, че \"Хакасия\" хабарлар кініне киртінзе, правительствода наа министерство тӧстел парды. Адалча ол \"Министерство природы и экологии\" тіп. Аны хакас тіліне тілбестезе, чир - чайаан паза чир - чайаан министерствозы пол парчаполар чи? Чир - чайанны хайраллирынӌа министерство пазарға итсе, \"защита\" сӧс чоғыл анда. Адынаң кӧрзе, пу министерство нименең айғазары пілдістіг нимес. Таң, чир - чайаанны хайраллир, таң уламох ардадарға полызар, министрге харатасчы турғызыл парғанда, ікінӌізі килістіре арах. Піреезінің пу кирекче сағыстар пар полза, пазыңар піске.\\nНаа министерство наа тоғынӌылар алылбаандыр. Ол ағас комитедін паза ибіркі чир - чайаанны паза аң - хустарны хайраллирынӌа комитеттерні піріктірібізіп, пӱт парды.\\nМындағ министерство кирек полчатханынаңар пастап ла сууластар пар сыхханда, анынаң Лариса Карамчакова устабызар тіп чоохтар полғаннарох. Сағам ол правовой комитеттең устапча. Че хабарлар кінінің искіргенінең, экологиянаң палғалыстығ министерствонаң устирға харатасчы, \"Степной\" разрезтің устағӌызы полған Борис Варшавский турғызыл парды!\\nВаршавскийдеңер хысхаӌахти чоохтаза, ағаа 34 ле час, юрист ӱгредігліг кізі, юридическай наукаларның кандидады полча. \"Шахтерская слава\" тании пар. \"Единая Россия\" партиядаң сығар Ӧӧркі Чӧп депутады полча.\\nАршанда разрез полбас - республика чуртағӌылары анынаң тоғыр митингке тимненчелер\\nМарт 26, 2013 «Хакас чирі» хабарлар кініне сағам на пілдістіг пол парды — КПРФ — тың Хакасиядағы пӧлии паза республикадағы Улуғлар Чӧбі хада — пірге Аршанда разрез азылбас ӱчӱн, тоғырланыстығ митинг иртірерге тимненче. Аны республиканың ӱлгӱ туразында иртірерлер, аннаңар сағамғы туста, чарадығлығ тоғыстар апарылча, пічіктер тимнелче.\\nПартия паза Улуғлар Чӧбінің президиум араласчызы Николай Бозыковтың піске чооғынаң, митинг 6 апрельге 13.00 часха кӧріл парған. Пір муң кізее чахығ пас салғаннар. Аның кӧні тузынаңар піс хоза искіріглер идербіс.\\nПӱӱнгі ӱлгӱ чыылиинда республика пазының тоғызын толдырчатхан Виктор Зимин, чир алтындағы кӧйчеткен харатасты ӱзірбинчеткен ӱчӱн, кии кірлелче тіп «Русский уголь» паза СУЭК компанияларны харатас аныӌаң лицензиялары чох халғыс саларбын тіп чоохтан салған. Аның пу сӧстерін хайди оңарчазар тіп сурыбысхабыс Николай Федосеевичтең. Мына ниме ол чоохтапча.\\n- Виктор Зимин ол компанияларның лицензияларын хаӌан даа ал полбас. Піс Аршан разрезінең тоғыр тимнелчеткен митингтеңер пічіктерні правовой комитетке пиргебіс. Олар за митинг поларынаңар ағаа чоохтаан поларлар. Амды ол лицензиялар алып алар полча. Комитетке пазылған пічікте, піс Хойбал чазызына экология саринаң амох улуғ ӱрег иділчеткенінеңер пасхабы��. Ол чазыда пӱӱнӧк, СУЭК - тың разрезтері харатас аныпчалар, РУСАЛ - ның САЗ паза ХАЗ заводтары алюминий сығарчалар. Аршан хыринда разрез азыл парза, чир - чайаанға паза кізі хазиина уламох улуғ ӱрег иділер тіп кӧзіткебіс нооза.\\nНиколай Федосеевичтіңӧк чооғынаң, пу митинг соонаң, республика ӱлгӱлері Аршандағы разрезті азарын тохтатпазалар, чайғызын хакас чонның теестегі нимес съезді иртер. \"Хакас чирі\" хабарлар кіні чағдапчатхан митингтеңер хоза хабарлар пазар.\\nСойан чуртағӌылары арығ кии ӱчӱн, Хакасияда кокс сығарӌаң завод пӱдірілбес\\nМарт 25, 2013 Ирткен пятницада САЗ - тың устағӌызы Антон Савченко хабарӌыларнаң тоғазығда кокс сығарӌаң завод пӱдірілбес тіп искірібіскен. Аннаңар 7 - ӌі телеканал чоохтапча. Савченконың чооғынаң, Сойан городтың чуртағӌылары халых искіріглерінде, завод кирек чоғыл тіп кӧңнілерін искірібіскеннер. Амды проектті чуртасха кирілер тоғыстар тохтадыл пардылар, чымйып, пірдее пӱдіріглер хаӌан даа апарылбастар.\\nПӱӱн піс САЗ - тың хабарлар пӧлиинзер сығдыратхабыс. Аның устағӌызы Владимир Шулекин, кокс сығарӌаң завод пӱдірілбес тіп Антон Савченконың чооғын киречілеп пирген.\\nЧоохтирға кирек, \"Хакас чирі\" хабарлар кініне пу завод пӱдірілерінеңер пілдістіг пол парғандох, \"Экологическая безопасность Хакасии\" халых пірігістегі экологтарнаң палғалыс тутхабыс. Наа завод ибіркі чир - чайаанға паза кізі хазиине хайдағ ӱрег иділерінеңер Вера Кардаш чарыда чоохтап пирген. Ол хоостыра пазылған тоғыстарны \"Чир - чайаан\" тіп пӧлікте хығырып аларға чарир.\\nСойан городтың чуртағӌылары пу заводтаң тоғыр полыбызып, компанияның региондағы устағ - пастаа аны пӱдірбеске чарадығ алыбысханда, оларны аның ӱчӱн, махтирға ла кирек.\\nПасха оңдайнаң ООО \"Разрез Аршановский\" тоғынча. Олар Аршан аалдағы чонны нимее салбин таң, разрез азар тоғыстарны узаратлаӌалар. Аал, район, республика ӱлгӱлерінің полызиинаң, олар аршандағыларның чуртастарына толдыразынаң кірібізерге пӧгінчелер. Аалдағы чон, тізең, пу разрезтең кизе - тоғыр полча. Піс се Аршан аалдағыларға пазох чоохтапчабыс, кӧзітчебіс хайдағ чуртас оларны сағыпча тура кистінде разрез азынып алзалар.\\nЧир — чайаанны хайраллирынаңар хакас тілі пастыра ӱгретчелер\\nМарт 12, 2013 Школа учебниктерінӌе олғаннарны прай саринаң пілістіг поларға ӱгретчелер. Ибіркі чир — чайаан тіп уроктарда чир — чайаанны хайраллирдаңар чоохтапчалар. Че экология сурығлары ідӧк хакас тілі учебниктері пастыра кӧдірілчелер. Хакас тілі пастыра чир — чайаанны хайралирына ӱгренӌілерні хайди ӱгретчеткеннерінеңер піс Хакасиядағы ӱгретчілер пілізін тилітчең институттың хакас кафедра устағӌызы Надежда Яковлевна Толмачеванаң чоохтасчабыс.\\n- Надежда Яковлевна, «Хакас тілі» учебниктері пастыра олғаннарға экологиядаңар хайди чоохтап пирерге чарир?\\n- Хакас учебниктерінде экология сурығларын пістің чонның кибірлеріне тӧстеніп пасчабыс. Хакас поэт — писательлер чазы — арыгларны, тайғаны хайраллирдаңар кӧп кибелістер пасханнар. Пілдістіг, арығ суғ ізерге прайзы хынча, ол хайди арығ поларынаңар, ӧрттер полбас ӱчӱн, заданиелер кирчебіс.\\n- Арса, Хакас чирінде харатас аныӌаң, алюминий сығарчатхан предприятиелер полбаза, суғлар, арығ — чазылар кірліг полбастар тіп ӱгренӌілерге кӧні чоохтирга кирек?\\n- Полбасха кирек тіп піс кӧні адабинчабыс. Пістің учебниктерде кирілчелер андағ заданиелер, хайзынӌа пос сағынып хыймырирға кирек. Палалар істезіг иртіріп, хайзы чахсы, хайзы хомай полчатханын постары таап аларға киректер. Кӧзідімге, аңнар чазыда алай зоопаркта чуртаза сіліг полчалар ба? Ідӧк, алюминий заводынаңар. Олғаннар постары кӧрерге киректер. Завод хыринда алай ол чох чирде чуртаза, арығ киидең тынарбыстар ба тіп сурығларға постары істезіг иртіріп нандырыг табарга киректер.\\nМына піди ибірте - ибірте чӧріп, ӱгренӌілерге алюминий, харатас предприятиелері ибіркі чир - чайаанға паза кізі хазиине ӱрег ағылчатханынаңар чоохтапчалар. Че ниме пілчелер пу предприятиелердеңер постары олғаннар? Піске Алтай аймаандағы ӱгренӌілернең чоохтазып аларға хынығ. Пу сурыға нандырып, Новомихайловка аалзар чит пар килербіс.\\nРазрез ӱчӱн, кемге нинӌе ахча пирілген?\\nМарт 04, 2013 Аршан аалда разрез азыл парар ӱчӱн, \"Разрез Аршановский\" пірігіске аал чуртағӌыларының разрезтең чарасчатханын хайди дее алып аларға\\nкирек. Че хайдағ оңдайнаң олар пу ӱннерні алып алчалар? Кемге нинӌе ахча пирчелер? Аршан аал чуртағӌыларының республика ӱлгӱлері хоостыра, кӧңнілері хайдағдыр? Пу сурығларға нандырып, \"Хакас чирі\" хабарлар кінінің хабарӌызы аал чуртағӌызы, ӧткін чиит оол Денис Конгаровнаң чоохтазып алған. Анынаң пазылған чоохты пу кӱннерде пісте хығырып аларға чарир полар. Разрезтеңер мындағ сын тоғыс Хакасиядағы СМИ - лерде пӱӱнгі кӱнге хаӌан даа пазылбаан, искірілбеен, кӧзіділбеен!\\nВера Кардаш: \"ОВОС ӱзӱрілчеткендӧк, столовайда ах скатертьтіг столлар салылғаннар\"\\nФевраль 21, 2013 Февраль айның 8 -ӌі кӱнінде Саяногорсктың устағ — пастаанда, кокс ізітчең завод пӱдірии хоостыра, халых искіріглер ирткеннер. Аны РУСАЛ компания САЗ хыринда пӱдірерге пӧгінче. Халых искіріглері городтың устағ — пастаа чӧбі хоостыра ирткеннер. Наа завод чир — чайаанға хай син ӱрег идеріне паалағ пирерге Новокузнецктегі «ИнЭко — Консалтинг» РОО (пуох пірігіс Аршан аал хыринда полар разрез хоостыра тоғынған ред.\"ХЧ\" ХК) пірігіс паза проектировщиктер чыылғаннар.\\nКокс ізітчең комплекстің проектін «РУСАЛ ИТЦ» ООО итче, ОВОС материалларын РУСАЛ — ның лаболаториязы пирген сыныхтағлары пастыра «РУСАЛ ИТЦ» «ИнЭко — Консалтингтең » пірге пас салғаннар.\\nКомпания нефтьтіг ізіткен коксты позы сығарарға пӧгінче. Мының алнында Хыдат чирінең ағылӌаңнар. Нефтьтіг кокс аймах — пасха химическай элементтердең пӱт парған. Олар чир — чайаанзар кіріп, амғы экологияны уламох тӧбін синге тӱзірерлер.\\nХалых искіріглер парчатханда, ОВОС — ты паза проектті тимнеен кізілер наа производствоны техника саринаң амғы тусха килістіре паза хорғыс таа ағылбинчатхан чіли чоохтанарға кӱстенгеннер. Киизер тасталар тоозынны тут халар ӱчӱн, ретортнай пестер турғыс салар чӧпті пирген ӱчӱн, проекттің устағӌызы одырчатхан чонға алғызын даа читірген. Мындағ чӧп алнындағы искіріглерде кірген полтыр. Постары проектировщиктер киині арығлирынаңар сағынмаан полтырлар!\\n«ИнЭко — Консалтинг» РОО - ның тоғынӌылары РУСАЛ — ның амғы заводтары чир — чайаанға хайдағ ӱрег ағылчатханынаңар уғаа табырах паза пірдее киртіндіре чоохтап полбааннар. Андағох полған кокс ізітчең производство хоостыра. Наа завод чир — чайаанға, кізі хазиине хайдағ ӱрег ағыларынаңар пірдее чоохталбаан. Чоох тутхан чон пір ойын ойнапчатханға тӧӧй полған. табырах — табырах паза пірдее ниме пілдістіг чоохтабин, искіріглерні тоос саларға сағынчатханнары пілдірген. Таныхтирға кирек, ол туста администрацияның пастағы хадылындағы столовайда аппағас скатертьтіг, пӧзік бокаллығ, свечіліг столларны банкет иртірерге тимнепчеткеннер.\\nМындағ нимені кӧріп, искіріглер тикке ирткен тиирге чарир. Чыылығның секретариадына паза городтың устағ — пастаана ОВОС — ча сизіндіріглер пирілгеннер. Ол текстті толдыразынаң, «Экологическая безопасность Хакасии» пірігісте кӧріп аларға чарир.\\nКокс ізітчең заводты Хакасияда пӱдірер алнында РУСАЛ компаниянаң палғалыстығ нимес экспертиза иртірібізерге кирек.\\n«Экологическая безопасность Хакасии» РОО\\n«Аршановское» аал хониин разрез холға кирерге пӧгінче\\nФевраль 20, 2013 Аршан аал чуртағӌылары амырап парзыннар тіп «Разрез Аршановский» ООО хайдағ ла ниме сағынып албинча! Ирткен кӱннерде Алтай аймааның пазы Владимир Пономаренко, тізең, Аршан чуртағӌыларының сиденнері кистінде разрез азыл парзын тіп кӧңнін пірдее кізідең чазырбин, уйатпин искір пирді. Пу наада Хубачардағы Культура туразында аймах пазы 2012 чылны салтарлап, сан пирістіг улуғ чыылығ иртірген. Чыылған чонның алнына сығып, ирткен чылда чуртастағы прай сфераларда пӧзік чидіглер полған тіп чоохтаан. Теес аал хониина читкенде, разрезтеңер чоохтана тӱскен. Іди, Пономаренконың искіргенінең, ирткен чылда «Аршановское» паза «Алтай» хоныхтарға наа тиріглер алыл парған. Чыл тоозылғанӌа аймахтағы мал тутчатханнар паза ӧзімнер ӧскірчеткеннер республикада иң артых полғаннар. Алтай районында ас — тамах сығарчатхан постың предприятиелері кирек. Алтай аймааның устағ — пастаа ол сурығны пӧкче, инвесторлар тілепче.\\nАндағ инвесторлар аразында «Разрез Аршановский» полбинза! Пу разрез Аршан аалда амох ӧткін тоғыстар апарчатханын Пономаренко чазырбинча. Іди, чағынғы тустарда, «Аршановское» аал хонии пірігісті разрез позының холына киріп аларға пӧгінче. Аны холға киріп алзаларох, анда сӱттең паза иттең иділген ас — тамах сығарып пастир осхастар.\\nАал хонии предприятизін азахха турғызарға полыс таа пирзіннер. Аршан аалдағыларға аал хониинаң айғазарға килістіре полар. Че олох туста, позы разрез аал хыринда полбасха кирек. Пу сурығ хоостыра Улуғлар Чӧбінің кнезі Владислав Торосовтың ідӧк пір ле кӧріс — разрез полбасха кирек. Ирткен кӱннерде Владислав Михайлович хара тас аныӌаң предприятие хоостыра пістің кінде хатығ чоохтанған. Мына ӱзік аның чооғынаң:\\n- Улуғлар Чӧбі разрез кізілері аалда ниме итчеткеннерін хайығда тутча. Оох — теек нимелер идіп, уғаа «илбек» тоғыс апарчабыс тіп сағынчалар. Ааллар, чӱзерлеп чонның хазии чох иділ парарынаң тиңнестірзе, пу тоғыстарға тӱкір саларға чарир. Піс сағам кӧрчебіс, че тӱрче полза, Россия ӱлгӱлерін тибіредіп, пу сурығны пӧгібізерінӌе тоғынарбыс!\\nРеспублика чуртағӌылары арығ кии ӱчӱн\\nФевраль 15, 2013 Ирткен кӱннерде \"Хакас чирі\" хабарлар кіні Сойан алюминий заводында кокс ізітчең завод пӱдірерге пӧгінчеткенінеңер хабарлар сығарған. РУСАЛ кізілері коксты хайди дее посха сығарарға кирек, аның ӱчӱн, алюминий паазы тың аарлығ полбас паза чир - чайаанға, кізі хазиине ӱрег улуғ полбас тіп чоохтааннар. Экологтар, тізең, компания тоғынӌыларын піди чоохтирын азынадох пілгеннер.\\nЧе ниме сағынчалар пу кирек хоостыра республика чуртағӌылары? Пу сурығнаң піс пӱӱн Ағбан чуртағӌыларынзар айланғабыс. Нинӌе кізідең сурғабыс - прайзы кокс заводынаң тоғырлар. Аның даа ӱчӱн, полғанынаң на чооғын алынӌа пирерге кирек чоғыл тіп санапчабыс.\\nИрткен неделяда, тізең, пу заводты пӱдірерінӌе Саяногорскта халых искіріглер ирт парғаннар. Ноғадаңар ол пасталар пасталбастаң, экологтар паза республикадағы Улуғлар Чӧбінің кізілері ол чыылығдаң сығыбысханнарын килер неделяда хығырыңар.\\nВладислав Торосов: Аршан разрезіне азыларға пирбеспіс!\\nФевраль 15, 2013 айдағ сағыс — кӧрістіглер Аршан разрезі хоостыра, республикадағы Улуғлар Чӧбі? Алай Хакасияның ӱлгӱлері чіли, разрез азылзын тіп сағынчалар ба? Пу сурығларға нандырып, пӱӱн «Хакас чирі» хабарлар кіні Улуғлар Чӧбінің кнезі Владислав Михайлович Торосовтың сӧстерін чонға читірче. Аршан разрезі — ол позы Аршанның, аның хыриндағы ааллар чуртағӌыларының паза Хакасияның ӧӧн чардығында чуртапчатхан чонның ағырсымнығ сурии полча. Ол азыл парза, хайдағ хорғыстығ киректер пол парарынаңар Улуғлар Чӧбі позының азых пічиинде чоохтаан. Пастағызы. Ӧӧнінде хакастар чуртапчатхан Аршан, Чаптых, Салғын, Хызыл салда ааллар чир ӱстӱнең хаӌанға даа чіт парарлар. Ікінӌізі. Илееде километр чирге тартыл парған «Хырых кӧл холы» саңайға чох иділер. Сағам анда амыр чуртас парча, че разрез кірібіскен соонаң, анда килкім ойым халар. Адалған аалларда тӧрт муң азыра кізі чуртапча. Разрез азыларынаң ол аалларның паза Ағбан, Харатас, ��убачарның, ідӧк, Ағбан суғ хазында чуртапчатхан 15 аалның чуртағӌылары тоғыр полчалар. Ол аалларда чуртапчатхан чонның ісчеткен суу кірліг, химиялығ пол парар. Разрезтің ӱчӱн, 300 азыра муң кізінің хазии ардадылар. Улуғлар Чӧбі, пірдее ниме чазырбин республика пазына разрез ағылар хорғысты азых пічік пастыра искір пирген. Ӱр ниместе нандырығ килген. Че кӧні турғызылған сурығларға олар пілдізі чох нандырығлар пиргеннер. Піс сурығларны кӧні турғысчабыс. Экономика тилирге кирек, че чир — чайаанға ӱрег итпин. Предприятие азылчатса, аның хыриндағы чон ағырбасха, оларның чуртас сині хызырылбасха кирек. Экономика паза экология тиңнең тиңе парарға кирек нооза. Мында, тізең, экология сурығларын пірдее кӧрбинчелер, аны нимее салбинчалар. Пӱӱнгі кӱнде, республикадағы СМИ — лерде разрезтің тузазынаңар ла чоохтапчалар. Че хайдағ ӱрег ағыларын пірдеезі искірбинче. «Хакасия» газетаны пу кирекче уғаа кӱстен парча тиирге чарир. Анда Абумов теен хабарӌы пар. Ол разрезтің политиказын апарча. Позының тоғыстарында ол оох — теек сурығларға хайығ айландырча. Кӧзідімге, чара чачырастар полза, разрез тураларның кӧзенектерін турғызыбызар. Тура хырығларын иптебізерлер, орамаларда даа чарытхы идібізерлер, харатас ағыл пирерлер. Кӧрчезер хайдағ «илбек» тоғыс олар апарарға тимделер. Хайдағ ниме поларынаң тиңнестірзе, мынзы оох — теек сурығлар полбаӌаң ма! Пу ааллар чох пол парарына, 300 муң азыра кізі кірліг суғ ізіп, хазыхтарын чох халарына хайығ айландырылбинча. Ӱр ниместе разрезтің ӧӧн экологы чоох тутхан. Кірліг суғ хайди арығлалар тіп сурығ пиргеннер ағаа. Суғ андар толдыра кірер. Ол, тізең, суғ «отстой» оңдайынаң арығлалар тіпче. Ағаа хоза, ол 3 чардыхти полар осхас. Айас сағыстығ кізі аның нандыриина киртінер бе? Чох. Кӧзідімге, тустығ суғны «отстой» пастыра тустығ нимес идіп аларға чарир ба? Чох. Анзы школа ӱгренӌізіне дее пілдістіг. Мында, тізең, разрезтің экологы прессада андағ нимедіңер ойнабин чоохтапча. Минің кӧрізімнең, мындағ специалисттер ниме чоохтапчатханнарын даа пілбинчелер. Ӱлгӱ органнары, тізең, оларға хабасчатханға тӧӧйлер. СМИ — лерӌе разрез ӱчӱн не пазарға чаратчалар, пасха кӧрісті иртірбинчелер нооза. Піс пасхан азых пічікті ӱс ай пірдее чирде сығарбинчалар. Анзы, чон разрезтеңер сынны піліп аларынаң хорыхханы полча. СМИ — лерде чоохтанар ӱчӱн, прайзының тиң правозы поларға кирек тіп искірген Россия президенті. Анзы минің кӧрізімнең, уғаа тың сайбалча. Ӱлгӱлерге ле нимес, че ідӧк олаңай чонға СМИ — лер азых поларға киректер. Пу уғаа ағырсымнығ сурығ полча. Республика ӱлгӱлері, тізең, пу сидіксініске сағам хайығ айландырбинчалар. Че тиктең не. Аршан хыриндағы разрез сурии ам даа пысхалах, ол ам на пасталча. Пірее - хаӌан сыдаспин чара чачырап парар. Че иң не ӧӧні хайдағ ниме? Разрезтің учредительі ӱс пай кізі полча. Сағам аттарын адабаспын, че тус читс��, хайди дее искірербіс. Ол ӱс кізінің хынған сағызы 300 муң чуртағӌаа чобағ ағылбасха кирек. Республика ӱлгӱлеріне, тізең, 10 на минута чидерӌік кемнің сарин алып аларға, чонның алай ба ол ӱс пай кізінің. Сағынчам, олар тиктең не пу сурыға хайығайландырбинчалар. Улуғлар Чӧбі разрез кізілері аалда ниме итчеткеннерін кӧрче. Чуртағӌылар амырып парзын тіп, оларға харатас ағыл пирчелер. Мындағ оох — теек нимелер идіп, уғаа «илбек» тоғыс апарчабыс тіп сағынчалар. Ааллар, чӱзерлеп чонның хазии чох иділ парарынаң тиңнестірзе, пу тоғыстарға тӱкір саларға чарир. Піс сағам кӧрчебіс, че тӱрче полза, Россия ӱлгӱлерін тибіредіп, пу сурығны пӧгібізерінӌе тоғынарбыс! \"Хакас чирі\" хабарлар кіні Владислав Михайловичтің чооғына хоза искіріг итче. Тӱрчедең Ағбанның орамаларында \"Аршан разрезінең тоғырбын\" тіп пазылых автомобильлер чӧріп пастирлар. Чӧрімні хакас чииттерінің наа тӧстелген халых пірігізі апарча. Мының алнында мындағох машиналар кремний заводынаң тоғыр полганнар. Автомобильлерің пар полза, сірер дее пу чӧрімге хозылыңар.\\nРУСАЛ \"Хакас чиріне\" нандырығ пирді: алюминий сығарар ӱчӱн, постың коксы хайди дее кирек\\nФевраль 08, 2013 Киӌее ле \"Хакас чирі\" хабарлар кіні \"РУСАЛ чымыйып, кокс ізітчең завод пӱдірібізерге пӧгінче\" тіп хабар пасхан. Пӱӱнӧк, САЗ - тың хабарлар пӧлии піске улуғ пічік ыс пирді. Аны хысхаӌахти сірерге пирчебіс:\\n- Анодтарны сығарарынӌа нефтьтіг кокс чылдаң чылға кӧп киректелче, аның ӱчӱн, кокс паазы кӧдірілче. Ол пости полза, САЗ паза ХАЗ сығарчатхан алюминийнің паазы кӧдірілбес. Комплексті пӱдірерінде иң не халғанӌы тиріглер паза технологиялар тузаланарлар.\\nНаа завод тоғынып пастабысса, ХР - зында хоза 91 пӧзік чал ахчалығ тоғыс орны азылар. Ортымахти чал ахчазы 50 муң салковай полар. САЗ - тағы чіли, тоғыс ӱс сменаа чарылып парар. Наа заводтаң Хакасияның паза Сойан городтың бюджеттерінзер чыл сай 60 миллион салковай кірер.\\nСпециалисттернің сананыстарынаң, наа завод чир - чайаанға улуғ ӱрег итпес. Ағаа хоза, наа производство хозылғаны САЗ - ты паза Саяногорскты тилідер.\\nХалых ӱзӱріглерінде араласхан чонның сизіндіріглері проекттіг пічікке киріл парарлар, анаң хазна экспертизазына ызыл парарлар.\\nРУСАЛ чымыйып, кокс ізітчең завод пӱдірібізерге пӧгінче\\nФевраль 07, 2013 Хакас чирі\" хабарлар кіні чир - чайаанны хайраллирынӌа сурығларны хайығда тутча. Пу наада, тізең, піске Сойан алюминий заводында коксты ізітчең пӧлік пӱдірерге тимненчеткенінеңер пілдістіг пол парган. Мындағ пӱдіріг Хакасияның ибіркі чир - чайаанына, кізі хайиина хай син ӱрег ағыларын 8 февральда Саяногорскта ӱзӱрібізерлер. Таңнастығ, че РУСАЛ тоғынӌылары иртер чыылығдаңар кӧп чонға искірбееннер, аны пос алынӌа ла иртірібізерге сағынчатханға тӧӧйлер. Чыылығ тоғызында полған на кізі аралас полбас, завод тоғынӌылары ла хығырған чон, хабарӌылар аралазарлар.\\nАлюминий заводын��а коксты ізітчең пӧлік пӱдіріл парза, чонға, малға, ӧзімнерге хайдағ киидең тынарға килізер паза хайдағ чирде ӧзерге, чуртирға килізер? Хорғыс пар алай чоғыл? Пу сурығларны піс Вера Кардаш экологка пиргебіс. Ол піске мындағ нандырығ ыс пирген.\\n\"Экологическая безопасность Хакасии\" халых пірігістің Хакасиядағы пӧлии завод тоғынӌылары азынада тимнеп салған пічіктерні кӧрібізіп, мындағ салтарға килген:\\n\"РУСАЛ Саяногорск\" ОАО - ның заводтары сығарчатхан алюминийнің чир - чайаанға хайди теелчеткеніне республика чуртағӌылары паза чир - чайаанны хайраллапчатхан органнар чӧпсінминчелер. ХАЗ - ча ОВОС - ты иртірібіскенде, РУСАЛ - ның заводтары оолығ істерін 100 километр чирге тарапчатханы пілдістіг пол парған. Наа пӧлік пӱдірібіссе, анзы чир - чайаанны паза кізі чуртапчатхан орыннарны уламох кірлир.\\nРеспублика бюджедіне нинӌе дее налог ахчазын позытсалар, анзы Сойан промузелде чуртапчатхан чонның ағырығлар санын паза чирні, суғны, ӧзімнерні кірлепчеткеннерінең арачылап полбастар.\\nПӱӱнгі кӱнде, РУСАЛ - ның заводтары чіли чир - чайаанны пірдеезі кірлебинче, аннаңар хабарларны ӧнетін чазырчалар.\\nКоксты ізітчең тоғыстың пічіктерін істезібіскенде, чоохтирға чарир. Ибіркі чир - чайаанға теелер тоғыстарны РУСАЛ - ныңох холындағы сыныхтапчатхан тоғынӌылар апарғаннар паза ол азынада салтарларны хазна эксперттері киречілеп пирбееннер, істезіг салтарлары пілдізі чохтар паза ікінӌілестіглер.\\nНефтьтіг коксты ізідіп пастабысса, Сойан промузелде чир - чайаанға ӱрег иділері уламох хозыл парар. Агаа \"тӧбін\" паалағ пир полӌаң оңдай чоғыл.\\n\"Экологическая безопасность Хакасии\" РОО\\nАршаннаң парарға сағынминчам, аннаңар разрезтiң тоғыр полчам\\nЯнварь 18, 2013 «Хакас чирі» хабарлар кіні чир — чайаанға чарыдылған пӧлік азыл парған тіп пазыбысхан соонаңох, піссер пастағы кізі айланды. Пу неделяда Н. Ф. Катановтың адынаң хакас тілінӌе олимпиада ирткенінеңер піс пасхан полғабыс. Пу марыға ідӧк, Аршан аалдаң ӱгретчі паза ӱгренӌілер килгеннер. Хакас тілін апарчатхан чиит ӱгретчі Валентина Вячеславовна Албычакованы Аршан аал хыринда харатас аныӌаң разрез азыл парары уғаа тың хомзындырча...\\nНоғадаңар паза аалда сағам хайдағ киректер парчатханынаңар ол khakaschir.info ресурстың хығырығӌыларынаң ӱлесче.\\n-Валентина Вячеславовна, чоохтап пиріңр хайдағ киректер парча сағам Сірернің аалыңарда?\\n-Аршан чиріндегі чон ікі чарыл парған тиирге чарир. Пастағылары разрезтің тоғыр полчалар, пасхалары — чарасчалар.\\n-Разрез ӱчӱн хайдағ чон ӱнін пирче, кемнер олар?\\n-Разрез ӱчӱн, ӧӧнінде, чииттер полчалар. Оларның ӧнетін ӱгредіглері чоғыл, ибде одырчалар алай ба Ағбанзар тоғысха чӧрчелер.\\n-Оларны разрезсер тоғысха аларлар ба, чох па, хайди сағынчазар?\\n-Минің кӧрізімнең, разрез ӱчӱн полчатханнар — олар читіре сағынминчатхан чон. Разрез азылза даа, оларға тоғыс анда табылбас. Ноғадаңар? Оларның ӧнетін горно — техническай ӱгредіглері чоғыл. Пістең ырах нимес «Ызых» паза «Чалпан» разрезтер пар. Оларда ӱр ниместе тоғынӌыларны хызырғаннар. Кӧп специалисттер тоғыс чох хала парғаннар. Аршандағы разрез азылзох, оларны пастағы теестең алып аларлар. Аннаңар пістің ӱгредии чох чииттерні тоғысха албастар.\\n-Ӱгредии чох чииттерні ӧнетін ӱгредербіс тіпчелер нооза разрез кізілері.\\n-Азып алар ла ӱчӱн, іди чоохтанча даа поларлар. Ахча хоратпас ӱчӱн, оларға тимде специалисттерні алып алза, артых ла полар. Аннаңар, хаңыртчалар тіп сағынчам.\\n-Разрезтің тоғыр чізе, хайдағ кізілер полчалар?\\n-Разрезтің тоғыр полчатхан чон постарының палаларының алнындағы чуртастарынаңар сағынчалар. Ноға? Пістің аалда сағамғы даа туста кӧп кізі онкология ағырығларынаң ағырча, ол санда палалар. Ӱрепчелер пу ағырығлардаң. Аалда экология ам даа хомай полза, разрез азыл парза, ниме анда поларынаңар чоохтирға даа хорғыстығ.\\n-Хайзылары кӧп, тоғыр полчатханнары алай чарасчатханнары?\\n-Сизінгенде, тоғыр полчатханнары кӧп, че ахча пирчеткеннерін искем. Разрез ӱчӱн полыбзар чонға кемге пір муң, кемге чарым пиртірлер.\\n-Республикадағы СМИ — лер разрез хоостыра, амырап таа парыбыстылар. Сынында чізе, хайдағ — да тоғыстар анда апарылчалар ба?\\n-СМИ — лер пістің аалдаңар хомай хабарлар кӧзіткеннер, хызи пасчатханнары пілдірген. Иң не талал парған тураларны кӧзіткеннер, че пістің аалда андағ туралар кӧп чоғыл. Аалдағы чон тураларын иптирге чахсы кӱстенче. Араға ісчеткеннерні дее кӧрбинчем. Мин сағынчам, андағ хабарларны ӧнетін суурған поларлар тіп. Пістің изел париған аал нимес.\\n-Сірер школада ӱгретчі полып тоғынчазар. Устағӌы Сірерні хызи пазарға кӱстенче?\\n-Устағӌыбыс андағ нименең айғаспинча. Хызи пазары СМИ саринаң пілдіртче. Мин пу аалда 6 — ӌы чылы чуртап парирбын. Минің анда тоғызым, сӧбірем. Пу аалдаң парарға сағынминчам, аннаңар разрезтең тоғыр полчам.\\nЧоннаң тимнелген закон\\nИюнь 10, 2013 Пістің газета искірген полған чииттерге чир пиреріне чарыдылған пресс-конференция ирткеннеңер. Пӱӱн ол чоохты узаратчабыс. Чииттерге чир пирер законның ӧӧн пӧгіннері: чиит улусты Хакасияда тут халарға паза ӱгренерге парыбысханнарны тӧреен-ӧскен чирлерінзер айландырарға, чон санын хозарға. Ідӧк пӱдіріг отрасльы тилир.\\nЧииттерге чир пирер законны чон законы адапчалар. Аны тимнирінде Хакасия правительствозы, Ӧӧркі Чӧп, \"Единая Россия\" фракция, чииттер парламенті, республикадағы Национальнай банк кнезі паза \"Молодежный центр стратегических инициатив\" фонд араласханнар. Хакасияның пазы Виктор Зимин прайзына улуғ алғызын читірген.\\nЭкономика министрі Татьяна Краснова пір кӧзідім чоохтап пирген:\\n- Ибзер тоғыс соонаң 21.00 час тустарында Ленин улицаӌа парчатхам. Март ай полған полар. Тасхар пӱрӱңкӱ полған. Минің соомӌа ікі чиит оол килчеткенін сизін салғам. Че, сағынчам, тизерге кир��к. Чӧрізім хосчам, олар, тізең, ідӧк табырахтаң табырах пасчалар. Олар мағаа чидіп алғаннар. Ам, сағынчам, сумкаӌағымны пылазып аларлар. Чох. Олар, чир участогын алып алар ӱчӱн, пічіктерні хайдар пирерге кирек тіп сурғаннар (чыылған чон хатхырысча. - Авт.).\\nПічіктерні хайдар пирерін Хакасия правительствозының официальнай сайтында таап аларға чарир.\\nКемнерге чир пирілер? Ӱзӱріглер иртіріп, ікі категория 18 - 35 частығ чииттерге чир участоктарын пирердеңер чарадығ алылған. Пастағызы, чиит сӧбірелер, хайзында ирепчінің пірсі халғанӌы он чыл Хакасияда чуртаан ползын. Ідӧк ирепчі ікізінең 18 - 35 частығ поларға кирек. Пала чох таа полза, чир пирілер.\\nІдӧк чиит специалисттерге участоктар пирілер. Сӧбіре дее тӧстеелек полза, чир алып алар. Ӧӧні - ол специалистте кирексініс пар полғаны. Списоктарны муниципальнай пӱдістер тимнепчелер. Хайди таныхтаан Хакасияның пазы, мында пӧзік ӱгредігліг специалисттердеңер ле чоох парбинча, республикада ідӧк тоғысчы специальностьтығлар чидіспинче. Кирексініс пар полза, пасха регионнардаң, пасха хазналардаң килген специалисттерге чир пирербіс теен Виктор Зимин.\\nЖурналисттер списоктарға кирілгеннер бе сурығ пирілген. Оларны кирердеңер чарадығ алылған.\\nХайдағ пічіктер киректелер? Чиит сӧбірелерге: чир участогын пирердеңер ікі сурыныс пічии (ирепчінің ікізі пасча); кізіні киречілепчеткен пічіктернің хобырғаны; муниципальнай пӱдісте тӧреміл чуртаанын киречілепчеткен пічік; сӧбіре пӱдізінеңер справка; хоных хонғанынаңар пічіктің хобырғаны. Чиит специалистке хоза мындағ пічіктер пирерге кирек: істеніс чӧптезиинің хобырғаны, профессиональнай ӱгредігдеңер пічіктің хобырғаны. Пічіктер прописка хоостыра алылчалар.\\nЧир участоктарнының улии 10 - 20 сотка полар. Аалларда 15 - 20 сотка пирілер, городтарда - 10 - 15 сотка. Ағбаннаңар чоохтаза, аның чииттеріне чир Алтай паза Ағбан пилтірі районнары паза Харатас чирлерінең пирілер.\\nЧоохтирға кирек, тееске турғызылған чииттерге, 35 час таа ас парзалар, чир пирілер. Олар теестең суурылбастар.\\nЧир 30 чылға теере арендаа пирілер. Тура пӱдіріп алзох, чиит улус чир ээзі пол парар. Аренда ӱчӱн тӧлег чир налогына тиңнелер.\\nХайди чоохтаан \"Молодежный центр стратегических инициатив\" фондтың кнезі Оксана Трусова, Ӧӧркі Чӧпте закон алыл парғандох, оларзар чииттер ле нимес, ідӧк іӌе-пабалар, аға-ууӌалар айлан сыхханнар, сығдыратчалар, килчелер. Фонд Ағбанда Чоннар Ынархазы улицада, 2 а, 3 хадылында орныхча. Андар 8(3902) 215-230 телефонӌа сығдырадарға чарир. Виктор Зимин прай муниципальнай пӱдістерде мындағ полызығлығ орыннар тӧстирге чахығ пирген.\\nЧииттерге чир участоктарын пирері ідӧк пӱдіріг отрасльын тилідер оңдай тӧстепче. Че чиит улус тура пӱдіриине ахча хайдаң алар? Хакасия пазының сӧстерінең, республикада 20 миллиард салковай кізілер счеттарында чатча. Чонның ахчазы пар. Че ол ӧӧнінде іӌе-паба��арның, аға-ууӌаларның ахчалары. Аннаңар олар палаларына тура пӱдірерге полыс пирерлер. Пу кибір хаӌаннаң чуртапча.\\nІдӧк амды чииттерге льготалығ кредиттер пирері ӱзӱрілче. Хайди чоохтаан Хакасиядағы Национальнай банк кнезі Ильшат Янгиров, чирні залогка пиріп, пӱдіріге ипотека алып алар оңдайлар тӧстелер. Банктарның азынада иділген чӧптезіглер хоостыра, чииттерге пастағы тӧлег чох, 12%, 25 - 30 чылға кредит пирері кӧрілче.\\nКичеева, Доможакова, Чеменева - орыс тілінӌе ЕГЭ - ні 100 баллға тудыбысханнар\\nИюнь 10, 2013 Хакасиядағы школа тоосчатханнарның аразында читі кізі орыс тілінӌе ЕГЭ - ні 100 баллға тудыбыстылар. Анна Кичеева (Ағбанның 12-ӌі № школазы), Валерия Дрможакова (Ағбанның гимназиязы), Алла Чеменева (Асхыс аймаандағы Чоғархы Асхыстағы школа), Виктория Галицына (Орджоникидзе аймаандағы Устино-Копьевскай школа), Антон Румянцев (Харатастың гимназиязы), Карина Чеботарева (Харатастың гимназиязы), Полина Дорохова (Саяногорсктың 2-ӌі № школазы) орыс тілінӌе иң пӧзік пілістер кӧзіт пиргеннер тіп искірче Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының хабарлар кіні.\\nПӱӱл школа тоосчатханнарның аразында 13,2% (361 кізі) пӧзік салтарлар кӧзіт пиргеннер. Иң тӧбін баллны 1% (26 кізі) алған, ортымах балл 50.6. Ирткен чылларда школа тоосханнарның аразында 3 ле кізі \"5\"-ке тудыбысханнар. 26 кізі иң тӧбін синні ирт полбааннар. Техникумнар паза училищелер тоосханнарның аразында 7 кізі 80 - 100 баллға тудыбысханнар. Иң тӧбін синні ирт полбааннар - 35 кізі, ортымах балл 51,7.\\n10,11 июнь кӱннерінде ЕГЭ салтарларынаң чараспинчатханнарға апелляцияа пирерге чарир. Пӱӱл тоосханнарға апелляцияны школада пирерге чарир, ирткен чылларда тоосханнарға - сыныхтағ парған пункта. 14 июньда, 09.00 часта Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозында конфликтнай ӧменің чыылии иртер.\\nКореядағы телекомпанияның суурӌаң ӧмезі Хакасиядағы тоғызын тоос салды\\nИюнь 07, 2013 Кореядағы телерадиокомпанияның суурӌаң ӧмезі Хакасиядағы тоғызын тоос салды. Гю-Сон Ён - Кореядағы хабарӌы. Аның пӧгіні - Хакасияның\\nкультуразынаңар кино суурыбызарға. Пастағы кӱнде хабарӌылар Кызласовтың адынаң музейде паза хакас гимназиязындағы искусство школазында пол парыбысханнар. Мында Гю-Сон Ён кӧг урогында полып алған паза гимназияның ӱгретчізі, Россияның паза Хакасияның саблығ артизі, хай узы Евгений Улугбашевнең чоохтазып алған.\\nГю-Сон Ённың чооғынаң, чатханнаң ойнааны паза хай аны часкалығ идібіскеннер. Че Кореядағы коллега интервью пирерге хынмаан (ол тоғынчатхан компанияның правилолары чаратпинча). Че оператор (чоохтирға кирек, ол Россиядаң) кӧрген нимедеңер кӧңнінең ӱлескен. Аның чооғынаң, хайны суурарға паза истерге хынығ.\\nХалғанӌы чылларда Хакасияның ады Россия ла нимес, че тилекей синінде дее хай хай ӧс парған тіпчелер культура министерствозында. Анзын аймах-пасха суурӌаң ӧмелер килчеткені, чыл сай иртірілчеткен чон ӱлӱкӱннері паза культура кибірінӌе форум иртірілчеткені киречілепче. Ол ідӧк пістің чирзер аймах хазналардағы чӱзерлеп аалӌыларны тартыпча.\\n\"Ирткен чылда пу син тигір алтындағы ачых музейлерге ам даа тоғаспаан полғам тіп таныхтаан Португалиядаң килген аалӌы,- теен культура министерствозындағы пӧлік устағчызы Светлана Сапрыгина. - Чоннар аразындағы паалағ піске чапсых\".\\nХакасияда ачых тигір алтындағы 10 музей. Прайзы даа олар халғанӌы тӧрт чыл аразына полғлап килгеннер. Телевидение тоғынӌылары \"Казановка\" паза \"Хуртуйах тас\" музейлерде пол парыбысханнар. Алынӌа хайығны олаңай чонның чуртазына салылған: чон тілі, кибірлер тӧлдең тӧлге хайди парчатханы. Гю-Сон Ённың чооғынаң, аның чонына пістің республиканың культуразы уғаа чағын. Аннаңар даа Хакасиядаңар фильмні Кореяда кӧрерге уғаа хынарлар. Пастағы кӧзідіг 8 июньдох иртер.\\nКлара Сунчугашева Н.Ф. Катановтың сыйиин алар\\nИюнь 07, 2013 Ӱлгӱде Н. Ф. Катановтың адынаң Хакас Республиканың хазна сыйиин читірерінӌе чӧптің чыылии ирткен. Сағысха киріп, сыйыхты гуманитарнай\\nістезіглерде, культурада паза искусствода турыстығларға ікі чылда пір хати пирілче. 2011 чылда аны Венедикт Григорьевич Карпов алған. Пу чылда культураа паза искусстваа хозым иткен ӱчӱн, сыйыхты аларына Хакасияның чон артизі Клара Ефимовна Сунчугашева сығарыл парды тіп искірче республиканың культура министерствозының хабарлар пӧлии.\\nТаныхталчатхан кізінің чуртас чолын паза чидіглерінеңер чаа, істеніс ветераннарының республика чӧбінің кнезі Галина Трошкина чоохтап пирген. Клара Сунчугашева ырлап полчатхан узы ӱчӱн, прайзының пурун республиканың Чон ырӌызы атха турысхан. Ол кӧг училищезінде ыр пӧлиин тӧстеен, илееде кӧп сарынӌыларны ӧскір салған. Клара Васильевна - позының киреене хынчатхан, чонның культуразын паза искусствозын таратчатхан кізі, пасчатхан ус. Ол 30 азыра тоғыс Хакасиядағы культура паза искусство кізілерінеңер пас салған. Оларның аразында Г. Челбораков, А.Кенель, паза даа пасха кӧп кізілер.\\nН. Ф. Катановтың адынаң сыйыхты пирӌең изеріс хоостыра, чазыттығ ӱн пиріс парған. Чӧптің араласчылары пірдеелері тоғыр полбин К.Е. Сунчугашеваны сыйыхха турыстығ тіп чарат салғаннар. Сағамғы туста Н. Ф. Катановтың адынаң сыйыхты читірерінӌе Хакас Республика ӱлгӱзінің чарадии тимнелче.\\nПу позырахта Пииде олғаннарның Тун пайрамы иртер\\nИюнь 05, 2013 Ол пу аймахта пастағызын на таныхтылар. Аны Пиидегі кинек олғаннарның школазы ӱгредіг министерствозының 204 муң салковайлығ грантын утып алып иртірче. Ол грант хакас тілін тилідеріне чарыдылча. Аны чуртасха кирерге, тізең, оларға Н.Ф. Катановтың адынаң Хакас хазна университедінің сигіс студенті полысча. Пӱӱнгі кӱнде пу школада \"Чылтыс\" тіп олған лагерьі тоғынча. Таңда анда хакас кип-азааның кӱні иртер. Анынаң олғаннарны Куйбышевтегі тікчеткен ус таныстырар паза кӧзідер. Аннаң пасха, таңда школа хыринда пӱт парған тадар ибінің тура тойы иртірілер. Таныхтирға кирек, аны пӱдірерге Пиидегі кинек олғаннарның школазы ідӧк ӱгредіг министерствозының 50 муң салковайлығ грантын утып алған полған. Тадар ибін пӱдірерге, тізең, прай 250 муң салковай хорадылған.\\nПір кӱнінде олар хакас ас-тамааның кӱнін иртірерлер. Анзынаң олғаннарны маткичігдегілер таныстырарлар паза хай пірее чиистерні пос холынаң идіп аларға ӱгредірлер.\\nПятница кӱн, тізең, спорт кӱніне чарыдылар. Анда палаӌахтар аймах-пасха спорт кӧрімнерінде марығлазарлар. Пу хакас чонның культуразынаң таныстырчатхан кӱннер позырахта олғаннарның Тун пайрамынаң чабылар.\\nПаза мында пір ниме таныхтирға кирек. Ӱр ниместе пиидегі кинектернің школазы хатабох грант утып алған. Аны оларға РУСАЛ пирген. Гранттың улии 150 муң салковай полча. Ол ахчаа школаның устағ-пастаа олғаннарны пос холынаң аймах-пасха ниме-ноолар идерге ӱгредерлер. Ӱгредіг тадар ибінде апарылар. Кинек олғаннарның устағӌызы Владимир Иванович Тимченконың чооғынаң, олар пӱӱл ӱс грант утып алғаннар. Ол гранттар хакас тілін тилідеріне паза хакас чонның культуразына чарыдылчалар.\\n\"Хакасия\" ГТРК, хакас радиозы, \"Хабарлар\"\\nПыдырахтағы ӱгренӌілер хакас тілін мультимедийнай класста ӱгренчелер\\nИюнь 03, 2013 аштып аймаандағы улуғ нимес аалда ӱгренӌілерге хакас тілін ӱгренерге наа технологиялар полысчалар. Клавиатура паза компьютер кӱскезі тетрадьтарны алыстырыбысханнар, доска орнына, тізең, сенсорнай экраннаң тузаланчалар. Ӧнетін класс школаның наа чардығында азыл парған. Наа ӱгредіг корпузы кӱскӱзінӧк азыл парған, че ол ам даа толдыразынаң тимде нимес.\\nНоутбуктарда ӧнетін программалар хакас тілінең турғызыл парғаннар. Тӧреен тілні ӱгренӌілер Елизавета Кулумаева ӱгретчінең ӱгренчелер. Мының алнында хакас тілін ӱгренерге хынминчатханнар наа техника ӱчӱн, амды хакас алфавидін ӱгреніп пастабыстылар.\\n\"Тус ирт парғанын сизінмин дее халчалар, пирілген заданиені толдырчалар - оңарынзалар ла урок тоозыл парған полча\", - тіп чоохтапча хакас тілінің ӱгретчізі Елизавета Кулумаева.\\nПыдырахтағы школа чардыхти пӱдірілген: 1990 чылларда ӧӧн корпузын паза спортзалны пӱдірибіскеннер. Анаң пӱдірігні тохтадарға киліскен - ахча позыдылбиныбысхан. Че тӧрт чыл мының алнында республика пу проектке ахча позыдыбызып, ол тоозазынаң пӱдіріл парған. Наа корпусха мебель паза тиріглер алылчалар. Правительство грантының ахчазына мында мультимедийнай класс азыбысханнар.\\nКиндірліг пилтірі аал чуртағӌылары «Аалым – пубайым» программа тимнебіскеннер\\nМай 30, 2013 Киндірліг пилтірі кічіг аалларны тилідер программаа кірбеен, аннаңар чуртағӌылар пу программаны тимнебізіп, аалны кӧдірерге пӧгінчелер.\\nПу чылда аалдағы клубта Совет Союзының Матыры Михаил Чебодаевке чарыдылған пулуңас нааӌылал парар. Ол кирекке культура тоғынӌылары Хакасияның культура министерствозының 30 муң салковайлығ грантын утып алғаннар. Ідӧк, олғаннарға хайығ сал сыхханнар. Пӱӱлгі халғанӌы саңда, Чаптыков актерлар сӧбірізі ӱгренӌілерге ахчалығ сыйыхтар иткеннер. Пу аалдаң сыххан Светлана Семеновна Чаптыкова - Чебодаеваның чооғынаң, Михаил Иванович Чебодаевтің тӧреен кӱні таныхталча, че аал чуртағӌылары аны сағысха киріп, 12 июньда чыылызарлар. Олғаннар спорт кӧрімнерінӌе марығлазарлар, хоостирлар, М. И. Чебодаевтеңер чоохтирлар.\\n(\"Хакасия\" ГТРК, хакас радиозы - \"Хабарлар\")\\nАғбанда \"Піліс\" ӱгредіг кіні азыл парды\\nМай 30, 2013 Кіннің тӧстегӌілері кибелісчі Сибдей Том, филология наукаларының кандидады Нина Майнагашева паза \"Ине тілі\" чӧрімнің устағӌызы Зинаида Чертыкова полыбыстылар. Пӱӱнгі кӱнге теере олар пу\\nкӧстегӌе алынӌа тоғынғаннар. Сибдей Том хакас тіліне Интернет пастыра ӱгреткен, Зинаида Андреевна школаларнаң тоғынған, Нина Семеновна хакас литературазынаң. Кіннің пастағы уроктары пӱӱн 18.00 частаң Щетинкин орамазының 21 - ӌі туразында пасталчалар. Пӱӱнгі кӱнге ӱгредіг кініне 10 компьютер паза даа пасха кирек ниме - ноолар алыл парғаннар.\\n- Хакас тіліне ӱгредіг тикке апарылар -, чоохтапча филология наукаларының кандидады Нина Семеновна Майнагашева. - Полған на кізі постаң пастирға кирек. Алынӌа тоғынзабыс, пістің тоғызыбыстаң улуғ туза полбас, аннаңар пірігіп алып, хакастарның ӱгредіг кінін азыбызарға чаратхабыс. Пастап хакас тілін саңай пілбинчеткен паза уйан пілчеткен аймах частығ 5 - 6 кізідең пӱдер ӧмелер тӧстирбіс. Оларны \"тіріг\" тілге ӱгредербіс. Пастағы ӧмелерге позыбыстың туған - чағыннарыбысты алып аларбыс. Пола - пола килзе, орыс пол парған хакастарны паза орыс чонынаң пӱдер ӧмелер азарбыс. Хакас тіліне ӱгредерінең пасха, хакас тілліг сайттар азарбыс. Пӱӱн хакас тілін пілчеткен дее, пілбинчеткен дее чииттер Интернетте одырчалар. Пістің ізіктерібіс постың хакас тілі ӱчӱн ағырчатхан чонға хаӌан даа азыхтар.\\nРеспублика кӱніне \"Хакас чирі\" марығ чарлалча\\nМай 29, 2013 \"Тӧреен кӱніңнең, Хакасия\" - олған хоостарының мындағ марии чарлалча Хакас Республиканың (\"Хакас чирі\") кӱніне удур.\\nАны чонға хабасчатхан \"Дорогою добра\" чахсы киректер чыындызы Хакасияның социальнай газетазынаң пірге иртірчелер.\\nМарығда Хакасияда паза Хызылчар крайының ӱстӱнзархы чардығында чуртапчатхан 5 - 13 частығ олғаннарға аралазарға чарадылча.\\nТоғыстарны хайди дее 2013 чылның 25 июнь кӱніне читіре пирібізерге кирек. Олар хайди дее \"Тӧреен кӱніңнең, Хакасия\" темаа чарыдыларға, А 4 форматтығ, рамка чох, аралазардаңар заявкалығ поларға киректер. Пасхазынина тӧӧй полбас иде тимнеп салған тоғыстар удурлалчалар. Тоғыстың пір саринда авторның ады - солазы, фамилиязы, нинӌе час полчатханы, палғалысчаң телефон паза тоғыстың ады пазыл парарға кирек.\\nМарығда араласчатса, полған на тоғыс ӱчӱн, 100 салковай чахсы кирекке поз��дарға киректелче. Ол ахчаны \"Дорогою добра\" чыынды ӧӧнінде аарлыға турчатхан имнег кирексіпчеткен олғаннарға пирер.\\nМарығ чиңісчілері 5 - 7, 8 - 10, 11 - 13 частығлар аразында табыларлар. Хоза чиңісчілерні www.dorogojudobra.ru сайтта ӱн пиріп табарлар. Оларға кӧрігӌілер сыйии читірілер.\\nМарығ чиңісчілерін 3 июльда, Республика кӱнінде чеестирлер. Утханнарға аарлығ сыйыхтар пирілерлер. Марыға ызылған тоғыстар ээлеріне нандыра айландырылбинчалар. Иң артыхтарын СМИ - лерде, Интернетте, социальнай рекламада сығарӌаң праволығ халчалар марығның тӧстегӌілері.\\nАралазарға итчетсеңер, 8 (3902) 21 - 09 - 21 телефонӌа сығдырадыңар алай ба Ағбан город, Промышленная орама, 31 - ӌі тура, 202 офиссер айланыңар. Ідӧк, хабарны www.dorogojudobra.ru сайтта хығырып аларға чарир.\\nТынағ кӱндегі школада Хакасияның тархынын, культуразын, хакас тілін ӱгреніп аларбыс\\nМай 29, 2013 Пу ӱгредіг чылы тооза Н. Ф. Катановтың адынаң хакас гимназиязында \"Кӱн чахайағы\" тіп тынағ кӱндегі школа\\nтоғынған. Аның тӧстегӌілері гимназия ӱгренӌілерінің іӌе - пабалары паза ӱгретчілері полчалар.\\nХакас чонның тілін, тархынын, культуразын ӱгренерге гимназияның 30 азыра ӱгренӌізі, іӌе - паба паза ӱгретчілер чӧргеннер. Хакас тілінең пасха, тынағ кӱндегі школаа чӧрчеткеннерге хакас писательлернің, кибелісчілернің, хоосчыларның тоғыстарынаң танызып алар оңдай полған. Театр ойыннарын турғызарында, чайаачы иирлерде араласханнар, чон ойыннарын ӱгренгеннер. Чыл тооза ӱгренӌілер паза оларның іӌе - пабалары Хакас Республиказындағы музейлерӌе паза тархын памятниктерінӌе чорыхха чӧргеннер тіп искірче Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы.\\nНаталья Калчинаева:\"Хакас гимназиязына, пістің хакас тілі ӱгретчізі Татьяна Федоровна Казанаеваа хакас тілінӌе хынығ уроктар апарған ӱчӱн улуғ алғыс. Ӱгренӌілерні паза оларның іӌе - пабаларын школадағы уроктарға паза апарылчатхан иирлерге чӧрерге хығырчам. Піс уғаа кӧп ниме тархынӌа, чонның пазылбаан чайаачызынӌа, чон ойыннарынӌа піліп алғабыс паза полған на чоох тутхан кізі артист рольында полып алған!\"\\nНадежда Лазарева:\"Тынағ кӱндегі школа кирек ле. Уроктар хынығ парчалар паза кӧп наа ниме піліп алчазың. Тӧреен Хакасиябыстың тархынын паза культуразын ӱгренер ӱчӱн, чир - чайаанзар чорыхтар полчалар, аймах ойыннар иртірілчелер, Хакасиядаңар фильмнер кӧріп аларға чарир. Піске, тӧреен тілні пілбинчеткеннерге, мындағ школа тоғынчатханда, кӧңніме уғаа кірче\".\\nСергей Чаптыков:\"Мағаа, ікі паланың пабазына чіли, тынағ кӱндегі школа уғаа кирек. Минің улуғ оолғым Н. Ф. Катановтың адынаң хакас гимназиязында ӱгренче, хызым - городтағы школада. Тынағ кӱндегі школада удур - тӧдір тіл алызар оңдай пар, анзы минің сӧбіремні піріктірче. Ӱгретчілер уғаа чайаачылар. Палалар школаа хынып чӧрер пӧгіннең анзы уғаа кирек, аның даа ӱчӱн, олғаннар тынағ кӱндегі школаны тың сағыпчалар - урокка парарға кӱсте��челер. Минің кӧрізімнең, хакас тіліне чӧргені - олғанның сағызын тилітче, пос чонының кибірлерін улуғлирға ӱгретче. Аның соонаң, тізең, іӌе - пабаны, улуғларны улуғлиры пасталча. Пос тілінең пасха, чатханнаң алай ба хомыстаң ойнирға ӱгреніп аларӌыхпын.\\nХакасияда тоғыс класс ӱгренӌізі кинде пазыбызып, аны чарыхха сығарыбысхан\\nМай 29, 2013 Он пис частығ Дарья Астанаева пазарынаң ӱр ниместе айғас сыххан. Пастап чоохтар паза сочинениелер\\nпазарға кӱстенген. Пір чыл мының алнында, \"Ты опоздал на 8 лет\" повесть пас сыххан. Азынада тимнелген полтазы пасчатханда, импровизацияа айлан парған. Позы авторның чооғынаң, киндеде иллюзиялар пӱдірбеске кирек полчатханынаңар пазылча.\\nСпециалисттернің чооғынаң, мындағ чиит туста кинде пасханы - ол чайаачы чолны пастирына чахсы хаалағ полча. Че пу син частығда ӧлімнеңер нимес, хынығ арах киректердеңер пазарға кирек.\\nNota Bene (24.05.2013г.)\\nСлава, оларның пыроларын таста! (сом)\\nМай 28, 2013 Хумартхылап пілгені - ол аарлығ, че Таштып аймаанда пасха сағыныбысханнар... Пастағызына кӧмес тархыннаңар. 2009 чылда Таштып аалда аймах бюджедінің ахчазына пайрамни Вячеслав Виссарионович Майнагашевтің адынаң\\nкічіг стадион азылған.\\nВячеслав Майнагашев - пістің чир - суғӌыбыс, армияа Хакас Республиказының Таштып аймаандағы Индіркі Хурлуғас аалдаң хығыртылған. 2000 чылның 12 август кӱнінде Баренцев талайдағы ӱгредіглер тузында \"Курск\" тіп суғ алтында чӱсчең кимедегі экипажтың араласчыларынаң хада саайлан парған.\\nМатыр чир - суғӌыбыстың адынаң стадионның ӱлӱзі ачырғастығ пол парды. Азылған соонаң 3 чыл пазынаң, 2012 чылда Вячеслав Майнагашевтің адынаң кічіг стадион иңзерілген, аның орнында олған сады пӱдіріліп пастаан.\\nЛДПР - ның райондағы пӧліктің кізізі Александр Сипкин аймах пазы Василий Шулбаевтің адына пічік пазыбысхан. Анда ол аймах пазын мындағ сурығларға нандыр пирерге сурынған: стадион пӱдіриине аймах бюджедінең нинӌе ахча хорадылған паза ол пӧгіннерге чоннаң нинӌе ахча чыылған.\\nНандырығны Василий Шулбаев пір ай пазынаң пирген: \"... сағамғы туста Таштып аймаанда палаларға олған садында орыннар пирӌең сурығ уғаа хатығ турча. Пу сурығны пӧгер ӱчӱн, Таштып аймааның чуртағӌыларының пір чӧпке килген сылтаанда, (чуртағӌылар аразында сурастырығ иртірілген) пу орында олған садын пӱдірер чарадығ алылған\".\\nАлылған чарадыға ЛДПР - ның Таштып аймаандағы Депутаттар чӧбінің депутады Владимир Бабич тарыхча:\\n- Минің кӧрізімнең, прай пу кирек \"показухаа\" тӧӧй. Тоғызы кӧрінзін тіп Василий Шулбаев ӧнетін чол хырин таллап алған, прайзы ырахтынох кӧрер оңдайнаң. Таштып аймаанда палаларға олған садында сынап орыннар чидіспинче. Пу кирек хоостыра, статистиканың официальнай танығларынӌа Таштып аймаа пӱӱн республикада сигізінӌі орында турча. Тиксі алып алып, пастағы сурыға айланза, минің кӧрізімнең, Матыр чіли тынын пир салған Вячеслав Майнагаш��втің адын пиріп пӱдірілген стадион - ол посты сабландырғаны полча. Ағаа хоза, таллалған чирде, олған площадкаларына орын пірдее чоғыл. Олар аны хайда идерлері ам даа пілдістіг нимес.\\nСтадион сағам чоғыл. Олған сады пӱдірілче, аның пӱдіриин хайди дее тоос саларлар. Прай ниме чахсы? Ноға мындағ чарадығларны пір ле кізі пӧкче? Матыр чіли ӧл халған матростаңар сағыс типсел парды. Чонда тиктең не чоохталбинча нооза:\" Сағыс халбаан орында - полар тус чоғыл\" тіп.\\nИрина Кычакова, Таштып аал\\n(\"ЛДПР в Хакасии\" газетада сығарылған, 18 - ӌі №, 2013)\\n\"Читіген\" театр олған тусты арачылапча\\nМай 28, 2013 Силкер айының 29 - ӌы кӱнінең пасти \"Читіген\" театрның Чоннар аразындағы Олған кӱніне чарыдылған тоғыстары пасталчалар. Илья Топоевтің матыр Айдолайдаңар \"Богач, бедняк\" нымағын \"Читігеннің\" артисттері 29 майда Ағбандағы олған садтарында кӧзідерлер.\\n31 майда Асхыс аймаандағы Ис аалда хакас тілліг \"Апыӌах сын нанӌы тілепче\" ойын турғызылар. Г. Сағайның ойынындағы Апыӌах кӱӌӱгес ибдең арығзар парыбызып, анда сын нанӌы тілепче. Хайдағ ла киректерге ол анда кір парбинча!\\nПастағы июньда, Чоннар аразындағы Олған кӱнінде театрның артисттері Алтай аймаандағы ӱс аал чуртағӌыларына нымахтар кӧзідерлер. Сартыхтағы, Аршандағы, Буденовкадағы оолах - хызыӌахтарға Олег Чугунековтың \"Хайхастығ хомыс\" тіп нымахты кӧріп алар оңдай полар. Кізінің сағыстарын толдырчатхан кӧг инструменті кинетін не хомай хылыхтығ кізінің холына кір парча. Че нымахта хаӌан даа хайхастар полчалар, аннаңар чахсы хомайны утып алча. Спектакльда кӧп хакас сарыннары паза кӧглер, сағынӌаң ойыннар парлар.\\n2 июньда \"Хайхастығ нымах\" ойын Асхыс аймаандағы Пуланнығ кӧл, Ӧӧк паза Ӧӧк пилтірі ааллардағы олған - узахха турғызылар.\\nӰс Чулдағы ӱгретчі Лариса Чекурова пу чылдағы прай марығларны утып аларға тимде\\nМай 21, 2013 22 майда кибірге кір парған республика синіндегі \"Россияның чыл ӱгретчізі - 2013\" марығ иртер. Пӱӱл ол пастағызын на Сойан городта иртірілер. Аның\\nтӧстегӌілері Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозынаң ӱгретчілер пілізін тилітчең институт полчалар.\\nПу чылдағы марығда читі ӱгретчі марығлазарлар. Олар Алтай, Пии, Ағбан пилтірі аймахтарынаңнар паза Саяногорск, Харатас городтардағы школа ӱгретчілері полчалар. Марығлазар ӱгретчілер аразында пір хакас тілі ӱгретчізі пар. Ол Асхыс аймааның Ӱс Чул аалындағы пасталығ класстар ӱгретчізі Лариса Чекурова полча.\\nРеспублика синіндегі марығны утып алған кізі Россия синінде Хакасияның адын алар.\\nЛариса Леонтьевнадаңар чоохтаза, ол Хакасияның саблығ ӱгретчізі полча, Россияның иң артых ӱгретчізі - \"Ӱгредіг\" тіп национальнай проект хоостыра, чӱс муң салковай холға кирген. 2010 чылда республикада иң артых хакас тілі ӱгретчізі полыбысхан. Пуох чылда Лариса Леонтьевна Москвадағы конкурста аралазып, Россиядағы иң артых ӱс ӱгретчінің санына кір парған.\\n2013 чылның апрель айында Ӱс Чулдағы ӱгретчі республика синіндегі хакас тілі кабинеттерінің мариинда ідӧк чиңісчі полыбысхан. Марығ Н. Ф. Катановтың адынаң хакас гимназиязында ирткен полған. Ӱр ле ниместе, май айда Хакасияның ӱгредіг министерствозы республикадағы иң артых тӧрт ӱгретчее 200 муң салковай читірген. Оларның аразында ідӧк Лариса Леонтьевна таныхталған.\\nМОК Хакасияда Михаил Побызаковты таныхтабысты\\nМай 21, 2013 Ирткен субботада Асхыс аймааның пазы Михаил Побызаковха 33 час тол парған. Олох кӱн Асхыста Хакасиядағы ӱгренӌілернің Спартакиадазы ирткен.\\nРайон пазының тӧреен кӱніне удур Чоннар аразындағы олимп комитеді ағаа спорт инфраструктуразын тилітчеткен ӱчӱн, алғыстастығ пічік ызыбысхан.\\nОлимп комитедінің президенті Жак Рогге хол салған пічікті Михаил Анатольевичке республикадағы спорт министрі Валерий Денщиков читірген.\\nАсхыс аймаанда удаа спорттаң айғасчаң орыннар пӱдірілчелер, чыл сай пу районда аймах синніг марығлар иртіпчелер. Аннаңар Район пазы Михаил Побызаковха Чоннар аразындағы олимп комитеді алғыстастығ пічік ысханы - ол орта кирек.\\nТаныхтирға кирек, Хакасиядағы устағӌылар аразында олимп комитедінің мындағ алғыстастығ пічии Михаил Побызаковха ла читірілді паза пірдеезінде ол чоғыл.\\nАсхыс аймаандағы чииттер киреенӌе пӧліктін тоғынӌылары район пазына ідӧк сыйых тимнеп пиргеннер. Олар Михаил Анатольевичті мындағ сӧстернең алғыстапчалар.\\nАарлығ пiстiң, Михаил Анатольевич! Алғыстапчабыс Сiрернi тöреен кӱннерiңнең! Часкалығ полыңар, таланнығ, хазых! Пастарыңны пӧзiк ал чӧреңер, Хыныстың ырыс Сiрернi тастабазын! Полыңар хачан даа андағох морсымнығ, iзестiг. Чуртас чолынӌа iдӧк пик пазыңар, орта чолӌа пiстi апарыңар. Ыырӌылар хорыхсын, арғыстар хада ӧрензiн. Прай Асхыс чирiнің чииттерi Сiрернi пу кӱннең алғыстапчалар. \"Хакас чирі\" хабарлар кінінің тоғынӌылары пу алғыстас сӧстеріне хозылчалар.\\nРУСАЛ хакас культуразына школа пастыра хайығ сал сыхты\\nМай 17, 2013 Хакас чирінде парыстынып, хакас чонның тілі, культура тилізіне хайдағ хозым итчезер тіп сурығнаң ирткен айда пістің хабарӌы РУСАЛ компаниязар\\nайланған. Амға теере олар піске нандырығ пирбеділер. Сағам за Хакасияның ӱгредіг министерствозы піске хабар ызыбысты. Анда РУСАЛ компания чарлаан грант салтарлары искіріл парғанынаңар чоохталча.\\nІди, пір грант ахчазы Пиидегі коррекционнай школаа пиріл парды. Оларға 150 муң салковайны чон сувенирлерін идіп, хакастарның тархынын паза культуразын ӱгренер ӱчӱн, пирчелер.\\nТаныхтирға кирек, Пиидегі пу школа халғанӌы чыл аразына муниципальнай, республика паза тиксі Россия синіндегі 5 марығлығ грантта аралазып, прайзын утхан. Ол гранттар ахчазы 1 миллионға чит парған. Утхан ахчаа школа хыринда тадар иб пӱдіріл парған, школадағы ӱгретчілернің паза ӱгренӌілернің \"Снежный барс\" тіп хоккей командазына кирек тиріглер алылған. Пу чайғызын, тізең, анда хакас тілін ӱгренерге сағынчатханнарға ӧнетін ӱгредіглер апарыларлар, анда 70 кізее орын полар. Ідӧк, чон сувенирлерін сығарар ӱчӱн, ӧнетін тиріг алылар.\\nМай айда пазох ікі тиксі Россия синіндегі грант салтарлары искіріл парар. Анда ідӧк Пиидегі 8 - ӌі кӧрімніг коррекционнай школа араласча.\\nХаратас чуртағӌылары чарытхы, ізіг паза соох таа суғ чох одырарлар\\nМай 17, 2013 Пӱӱн, 17.00 частаң 19.00 часха теере Харатас городтың хай пірее чардыхтарында чарытхы чох полар. \"Черногорск - информның\" \"Хакасэнергоға\" сылтанып искіргенінең, чарытхыны электросетьтерде парар тоғыстардаң ӱчӱн, кинетін не ӱзӱрерге киліс парған.\\n23 майда, тізен, пуох городта пір сутка ізіг суғ чох полар. Ол кӱн ізіг суғны иртірчеткен трубаларда тыхтағ тоғыстары апарыларлар. Пір кӱнінде, 24 майда, ідӧк кӱн тооза соох суғ чох пол парар. Анзы ідӧк, тыхтағ тоғыстарынаң палғалыстығ. Городтың устағ - пастаа чуртағӌылар алнында сидіксіністер ӱчӱн, пыросынчалар.\\nАбазадағы тигірибті читіре пӱдірібізерге полызығ киректелче\\nМай 17, 2013 Хакасияның тайғазында орныхчатхан Абаза городта Пресвятой Богородицаның тигірибі пӱдірілче. Пӱӱнгі кӱнге аның тастындағы кӧрімі кӧріндіре\\nпол парды. Кірпис салар тоғыстар тоозыл пардылар. Амды куполлар турғызарға тимненчелер.\\nТигірибде 7 купол полар. Иң улуғ купол сыңырос башнязында турыбызар. Сыңыростарны идібіскеннер, оларның тапсағларын чонға искіргеннер. Сағам тигіриб істіндегі тоғыстарны апарарға кирек, че анзына полызығ киректелче тіп искірче Абазадағы ТВ.\\nУлуғ даа нимес полызығ, пӱдірігні табырах арах тоозыбызарға полыс пирер тіп чоохтапчалар Абазадағы хабарӌылар.\\nПӱӱл ХГУ - ға ӱгретчіге кірӌең абитуриенттер кӧп арах кирек полар\\nМай 17, 2013 Н.Ф. Катановтың адынаң Хакас хазна университеді пу чылда тикке ӱгренер ӱчӱн, пастағы курсха 917 абитуриент ал полар. Пу син бюджеттіг орын пиріл\\nпарды ХГУ - ға марығ салтарлары хоостыра. Анзы ирткен чылдағызынинаң сала кӧп арах. Пӧзік піліс алаларға килгеннернің 600 - ке чағын кізізі очно ӱгренер тіп искірче университеттің хабарлар кіні.\\nМагистратура программазынӌа кӱнӧрте ӱгренерге 143 бюджеттегі орын пирілче. Иң кӧп тикке ӱгренӌең орыннар мындағ специальностьтарға пиріл парған: педагогика ӱгредии - 269; информатика паза санаӌаң техника - 57; прикладная информатика - 31; пӱдіріг - 35; агрономия , биология, психология, экология паза природопользование, техносферная безопасность, социальнай тоғыс - 25 - зер орыннаң. \"Имнег кирее\" ӱгредіге - 45 бюджеттіг орын пирілче.\\n\"Ынархас\" пір марығдаң ікі чиңістіг айланды\\nМай 17, 2013 10 - 13 май кӱннерінде Новосибирскте олғаннарның паза саарбахтарның \"Сибирь зажигает звезды\" тіп чоннар аразындағы марығ - фестивальі ирткен.\\nХакасияның адын анда \"Ынархас\" тіп теелбек ӧмезі алған. Чарғыӌылар чарадиинаң, пістің теелбекчілерге ікі номинацияда пастағы орын пирілген. Пастап, 16 - 25 частығлар аразында \"Хореография - народный танец\" тіп номинацияда чиңісчі полыбысханнар. Анаң, ідӧк 16 - 25 частығлар аразында \"Хореография - стилизованный народный танец\" номинацияны утып алғаннар.\\nЧоохтирға кирек, пу марығда теелбек салған ӧмедең пасха, аның устағӌызы Елена Шарай таныхтылған. Тӱзімніг тоғызы, олғаннарны кӧг пастыра орта ӧскірчеткен, оларны пос культуразына ӱгретчеткен ӱчӱн, ағаа \"Иң артых устағӌы\" тіп пічік пирілген.\\nТеелбек салчатхан ӧменің араласчыларын пу субботада алғыстабызарға чарир. 18 майда С. П. Кадышевтің адынаң культура туразының улуғ залында ӧменің пис чылына чарыдылған пайрамнығ ойын иртер. Пасталғаны 16 частаң тіп искірче ХР - ның ӱлгӱзінің хабарлар кіні.\\nТілні, кибірлерні пілгені - хайдағ даа кізінің пайы\\nИюнь 09, 2013 Ӧӧркі Чӧбінің депутады Роман Челтыгмашев, орындағы устанысча, халых пірігістерінӌе паза чоннар аразындағы палғалысча комитет араласчызы. Пӱӱн піс анынанаң хада чоохтасчабыс.\\n- Роман, син тиксі тилекейге саблығ Вирджиниядағы университетті тоосхазың, синің хада ӱгренген арғыстарың прай чир-ӱстӱнӌе тарасхлап парыбызып, улуғ компанияларда тоғынчалар. Піреелері саблығ политиктер полыбысханнар. Син тилекей карьеразын тастабызып, ноғадаңар Асхыс аймаанзар айланып, хойларнаң паза политиканаң айғас сыххазың?\\n- Пабам Абрек Васильевич полыс пирген. Постың Асхыс аймаан, республиказын тилідерге пілістіг специалисттер кирек теен. Таллаӌаң оңдай сынап полған, че ӱр сағынып, мин Чир-суумзар айланарға чаратхам. Анзына ачырғанминчам, ибде артых ла.\\n- Роман, син Ӧӧркі Чӧп депутады полып, ікі срок тоғын салғазың. Синің кӧрізіңнең, пу тус аразына ниме идерге киліскен, ниме киліспеен?\\n- Пір тоғазығ аразына пу сурыға нандырарға сидік. Сағынчам, иң ӧӧні, ол аймахха паза аның иң кирек объекттеріне ахча асхынах позыдарға пирбеенінде полча. Кӧзідімге, Ис пилтірі аалда школа пӱт тее парир, килер чылда пӱдіріг тоғыстары тоозыларына ізенчем. Алай ба Казановканы алып аларға чарир. Андағы школаны уғаа хысхаӌах тус аразына пӱдірібіскеннер. Турыстыра салтарлар полар ӱчӱн, прай синдегі ӱлгӱлернің пілізіс поларға кирек. Районның устағ-пастаа, орындағы ӱлгӱлер паза аймах синдегі депутаттар пір ӧмеліг тоғынарға кирек полча. Пістің Асхыс аймаанда анзы андағ, аның ӱчӱн иділген тоғыс пар.\\n-Депутаттың тиксі тоғызы аны-мыны пӱдірерінде бе?\\n- Чох, андағ нимес! Ол тоғыстарны толдырығлығ ӱлгӱ идерге кирек, депутаттар, тізең, законнар сығарарынаң айғазарға киректер. Анзы, тізең, толдырығлығ ӱлгее пос тоғызынаң кӧнізінең айғазар оңдай пирче. Мин пос устанысча комитеттің араласчызы полчам, кнес орынӌызыбын. Халғанӌы тӧрт чыл аразына пістің не комитет 60 азыра закон проектін кӧр салған! Кӧзідімге, хай пірее город осхас поселоктарның статустары пістің полызиибыстаң аалларға тиңнел парғаннар. Амды оларның льготалығ налогтар, коммунальнай тӧлеглер, ӱгретчілерге, культура тоғынӌыларына паза имӌілерге хоза тӧлеглер иділчелер, ФЗ-ның 131-ӌі законның проектін Ӧӧркі Чӧп депутаттары алнына мин позым сығарып, ол закон минің хығыртиимдағы депутаттарнаң алылған.\\n- Роман, политикада ниме синің кӧңніңе кірбинче?\\n- Политика - ол уғаа сидік ниме. Аннаңар, хайдағ пар - андағохнаң чаразарға кирек. Прай ниме законӌа иділзін паза чонның кирексіністерін толдырзын.\\n- Табығӌыларның киртінгені - сағаа нимені таныхтапча?\\n- Мағаа ӱн пирген чоннаң хаӌан даа тоғазып алып, оларның сурығларына кӧні нандыр пирері полча. Ниме-де хаӌан даа килізер, ниме-де - киліспес. Анзынаң хорығарға кирек чоғыл. Ӱн пиргеннернің киртінізін иділген киректердең кӧзідерге паза пос посты хаңыртпасха кирек.\\n- Роман, хайди сағынчазың, аймахтың экономиказын тилідер ӱчӱн, хайдағ наа ниме сағынып аларға чарир?\\n- Экономика уғаа хынығ наука. Пірееде саңай пасха киректер экономикаа чағын пол парчалар. Сағынчам, экономиканы тилідеріне ікі оңдай пар. Пастағызы, олаңай - налог льготалары, инвестициялар тартары, промышленнай пӱдіріглер хозары паза даа аннаң пасхазы.\\nПасха оңдай - олаңай нимес. Мында хай хай хынығ. Пісті ибірчеткен нимені - прай экономика тиирге чарир. Сағынып аларға кирек. Кӧзідімге, Асхыстағы лицей - интернатты Хакасияда иң артых идібізер пӧгін турғыс саларға чарир. Аның ӱчӱн, чахсы тиріглер ал саларға, кирек полза, ӧнетін иң артых ӱгретчілерні хығыртарға. Салтарлар тӱрчедеңӧк кӧрінерлер - асхыстағы палалар пасха олғаннарнаң пілістерінең марығлас поларлар. Анзы уғаа пӧзік чидіг полар. Кӧрібізелер экономикадағы парыстың синін.\\n- Ӱгредіг сині кӧдіріл парарынаң пасха?\\n- Йа-йа. Пос палазы чахсы піліс алып алзын тіп кӧбізі іӌе-пабалар сағынчалар. Аннаңар, аның соонӌа Асхыссар кӧс килӌеңнер табыларлар. Іди, Асхыста чурт киректел сығар. Анзы, тізең, пӱдіріг хониин кӧдірібізер. Аймахсар хоза тоғынӌылар килзе, марығ пастал сығар. Анзы тоғыс синін хозыбызар. Халғанӌызы, предприятиелернің парызын ӧскірібізер паза инвесторларны наа производство азарға кӧңнілерін кӧдірер.\\nМындағ сағыстарны нинӌе дее чоохтирға чарир. Пай хонӌыхтың законы теен нимені сағысха кирібізіңер. Хайдағ даа ис-пай ікі нимедең пӱтче: киректең паза сағыстаң. Кӧзідімге кізі чуртапчатхан тураларны алып алааңар: брус, кірпис, алай бетон - оларның ӱчӱн тура паа пасха - пасха полар. Пу кирек ползын. Сағыс, тізең, сидік арах. Кізі чуртир тураның орныхчатхан орны санға алылар. Пасха сӧстернең, Асхыстағы тура Ағбандағызынинаң ниик полар, че Чоғархы Асхыстағызынинаң - аарлығ турар. Пеер ідӧк, орындағы налогтарны, сайбағлар санын, хыринда школа пар ба, чоғыл ба паза аның ӱгренӌілерінің ортымах танығларын кир саларға чарир.\\n- Сағынчам, экономикадаңар чидер. Синің хынып айғасчатхан киреең пар ба?\\n- Ачырғасха, чоғыл. Че чӱрееме чадар олаңай кирек таап аларӌыхпын. Сіліг аңнарны ӧдірчеткен аңнап чӧрері минің кӧңніме кірбинче. Пос туста хығырарға хынчам. Кӧп хынығ журналларға пазынчам. Анзына іӌем, Маргарита Федоровна ӱгрет салған. Ол республикада иң артых пазынчатхан кізі атха турысчаң. Пір туста 65 томнаң пӱткен Улуғ Россия энциклопедиязына Россияда ікі кізі пазынӌаң: Маргарита Федоровна паза Ходорковский (кӱлінче - авт.).\\n- Роман, син хакас тілінең кічігдең ала чоохтанмазың, йа?\\n- Ол даа тустарда, ам даа городтағы палалар хакас тілінең чоохтаспинчалар даа. Харын мин хакас - тӱрк колледжінде ӱгренгем\\nАнда хакас, тӱрк, англия тіллерін апарӌаңнар. Хакас тілін лицейде ӱгренӌеңмін, ибде, тізең, ууӌаларымнаң чоохтасчаңмын. Олар тілні ӧтіре пілгеннер. Іди мин хакас тілін ӱгреніп алғам, англия тілін ӧтіре пілчем паза тӱрк тілінең чоохтасчам. Минің сағызымнаң, тілні, чонның кибірлерін пілгені - ол хайдағ даа хазнаның пайы, Россия, тізең, аймах чоннарынаң, культуразынаң кӱстіг.\\n- Синің национальнай идеяа хайдағ кӧріс?\\n- Нимедір зе андағ национальнай идея? Кізілер аны хазнанаң, киртіністең, тілдең палғалыстығ уғаа улуғ ниме тіп сағынчалар. Ол, тізең, спортха тӧӧй олаңай ниме полғадағ. 50 - 70 чылларда пістің аймахта олаңай паза грек-рим кӱрестерінең тиңе футбол тиліп сыххан, командалар полғлап сыхханнар. Асхыс аймааның футболисттері пастап областьта анаң пасха даа чирлерде иң артых полыбыс турғаннар. Хакас футболисттернің ойнапчатханын саблығ бразилецтернең тиңнестірчеткен чоохтар пасталғаннар. Постың Пелелері, Гарринчилері полғаннар. Ол туста иң хынған ойынӌы нападающай Роман Чаптыков полған. Кізілер аның ойынын кӧріп алар ӱчӱн, ааллардаң аттығ, мотоциклліг килӌең полтырлар. Ол чииттерге кӧзідім полӌаң. Олар РСФСР - ның чиңісчілері полыбысханнар. Мин мындағ команданың хоозын идібіскем. Ол илееде тус Асхыстың нулевой километрінде ілінген полған. Ноғадаңар пістің аймахты тилідер ӱчӱн, футболны национальнай идея ит салбасха? Алай кӱресті...\\n- Чайғыда иң килістіре сурығ - ол тынағдаңар. Хайда паза хайди тынанарзың?\\n- Чайғы - ол позы даа тынанӌаң тус. Сынап чоохтаза, ам даа сағынмаам. Хакасиядаң тастыхти хайдар - да парар кӧңнім чоғыл. Пасха чирлерзер хысхызын чӧрерге кирек. Мындағы ізіг кӱннерде мин \"паромда\" тынананарға хынчам, Асхыстағылар мині оңарарлар. Че постың соонаң похсах халғызарға чарабас, сірернің соонӌа аны пірдеезі теер чӧрбес.\\n- \"Отель \"Советский\" гостиницадаңар чоохтазып алар кӧңнім пар, клиенттер сым одырырға пирбинчелер тіп истерге киліскен. Андағ ба?\\n- Пістің Асхыста ікі ле гостиница. Че чонның чахсызы чайғы туста чахсы кил парча. Че мин бизнесмен чіли, номерлер хаӌан даа пос полбазыннар тіп сағынчам. Ачырғасха, анзы сағам андағ нимес. Піреелері экскурсияа интернационал истіп аларға килче, піреелері - совет тузындағы арам тоғаспас нимелер ағыл пирчелер. Оңдай полғанда, Асхыс аймааның чуртағӌыларынзар айланчам. Сірернің совет тузындағы ниме - ноолар пар полза, айастығ полбаза, ағылыңар піске.\\n- Фрукттар пирчеткен ағастар сынап Индонезиядаң килгеннер бе?\\n- Пістің кӱннер пірее-хаӌан Индонезиядағы чіли чылығ пол парзалар - ағастарны аннаң хайди дее ағыларбыс. Сағам удаа тоғаспинчатхан, пістің климатха кӧӧнік парған ағастар ӧсчелер. Пірее 10 - ӌа чыл пазынаң Индонезиядағы чіли, сіліг паза истіг пол парарына ізенчем. Ойнабин чоохтаза, ирткен чылда Асхыстың кӧрімін иптирінӌе піс пастағы орын алып алғабыс. Піс Англияның улуғ нимес кизегін мында пӱдір саларға пӧгінчебіс. Кізілер кӧріп, постың чуртын чазирға кӱстензіннер. Сіліг паза чазанӌых полғаны - пістің Сибирьдегі дее чонға кілістіре нооза.\\n- Кізінің алнындағы чуртазы хайдағ полары - ол постаң ла сылтағлығ. Политикада, бизнесте, паза синің позыңның чуртазыңда чидіглер ползыннар.\\n- Алғыс, іди ползын.\\nЧоохтазығны Игорь Боргояков апарған\\n(Газета \"Аскизский труженик\", стр.3, №23(118397)\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Материалы_сайта_khakaschir.info&oldid=276»","num_words":14374,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.012,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.123,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАКАС ТІЛІ ЧЫЛЫН ХАЙДИ ТАНЫХТИРБЫС?\\n2020 чыл - Хакас тілі чылы. «Хабар» газетаның «Сарчын» клубы Хакас тілі чылына чарыдылған тоғазығларны иртіріп пастапча. Пастағы аалӌыбыс - Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Побызаков. Тоғазығны тиктең нимес Михаил Анатольевичтең пастирға чаратхабыс. Республикада Хакас тілі чылын иртірерін ӱлгӱ синінде пу министерство ӧӧн нандырығ тутча. Аннаңар министр пу чыл хайдағ танығлығ киректерге пай поларын чарыт пирген паза хабарӌыларнаң чоох алысхан\\nТӧреен тілібіске чарыдылған чыл республикабыстың тархынында хаҷан даа полбаан. Аннаңар 2020 чыл піске мының алнындағы чылларға тӧӧй полбасха кирек. Че чылның пастағы айы ирт тее парды. Кӧбізі Хакас тілі чылы пайрамни азыларын сахтапча полар. Итсе-де, хай пірее аймахтар, организациялар, танығлығ чылны пос алынҷа азып, ол-пу мероприятиелерні иртіріп пастабысханнар. Хайди чоохтапча Михаил Побызаков, республикада Хакас тілі чылы азыларына алынҷа улуғ пайрам иртірілері кӧрілбинче. Аны муниципалитеттер амох иртіріп пастирға киректер.\\n- Хакасия пазы Валентин Коновалов 2020 чыл Хакас тілі чылы тіп чарлаан Ӱлгӱ саринаң тӧреен тілібіске улуғ хайыг салылчатханда, ӧріністіг. Сағынчам, полған на муниципалитеттегі ӱгредіг, культура паза даа пасха организациялар танығлығ чылны амох таныхтап пастирға киректер. Пу чыл прайзына танығлығ чыл ползын, - чооғында таныхтаан Михаил Анатольевич.\\nПу чылны таныхтир план тимнепчеткенде, министерствозар аймах организациялардаң 100 азыра ол-пу сағыс-кӧріс кірген. Оларны ӱгредіг, наука, культура, нациялар аразындағы хайызығлар паза СМИ темаларына чара��ға чарир. Амды полған на организация позының кӧріл парған планынҷа тоғынча. Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы, тізең, пӱӱл хакас тілінің толковай сӧстігін паза Владислав Торосовтың пастаа хоостыра Хакасия энциклопедиязының 3-ҷі книгазын сығарарға пӧгінче.\\n- Толковай сӧстік хакас тілінең айғасчатхан алай хакас тілін ӱгренчеткен специалисттерге, студенттерге, ӱгренӌілерге улуғ туза ағылар. Энциклопедия чонда улуғ кирексіністе полар, - теен Михаил Анатольевич.\\nХакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозына Россияда чуртапчатхан чоннарны піріктірҷең, ынағластырхан федеральнай агентство республикада ол-пу мероприятиелерні иртірерге ахча пирче. Ирткен чылда Хакасияа 80-ҷа мероприятие иртіреріне ахча позыдылған, пӱӱл, тізең, пирілген ахча Хакас тілі чылына чарыдылған мероприятиелерге кӧстелген.\\n- Піс «2020 чыл - Хакас тілі чылы» баннерлер тимнеп саларға пӧгінчебіс, орындағы телевидениелерде хакас передачаларның санын алғыдарға кӱстенербіс. Ідӧк тіл сурии хоостыра Хакас хазна университедінің учёнайларынаң хада істезіглер, наука-практикалығ конференциялар иртірербіс, - чарытча министр.\\nРеспубликада чылдаң чылға иртірілчеткен хакас мероприятиелер пӱӱл иртірілерӧк. Олар - фестивальлар, чайаачы марығлар, олимпиадалар, мастер-класстар паза даа пасхазы.\\n- Пӱӱл чапсых паза хакас тілін хайраллирына улуғ хозым итчеткен наа кӧстег турғысчазар ба, хайзын нинҷе-де чыл пазынаң «Ол Хакас тілі чылында пасталған алай иділген» тиирге чарир полар? - сурығ пирген «Хабар» газетаның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев.\\n- Тиксі алза, пістің министерствозар Хакас чылын иртірердеңер аймах сағыс-кӧрістер, чӧптер кірген. Олар прайзы даа тӧреен тілібісті хайраллирына кӧстегліг. Че оларны прайзын чуртасха киріп алар оңдай амды чоғыл. Оларны килчеткен дее чылларда чуртасха киріп одырарға чарир. Пӱӱл, тізең, піс пастағы классха килген ӱгренҷілернің аразында марығ иртірерге пӧгін тутчабыс. Хакас тілінең чахсы чоохтасчатхан олғаннарның сӧбірелеріне ахчалығ сыйых полар. Иң пастап мындағ марығ Пии аймаанда иртірілген, пу чылдаң, тізең, тиксі республикада. Пу кирекке 1 млн 500 муң салковай кӧріл парған, - нандырған Михаил Побызаков.\\nМинің кӧрізімнең, Хакасияда 2020 чыл Хакас тілі чарлал парғанда, ол иң пурун піске, хакас чонға, олаңай чыл полбасха кирек. Ӱлгӱ піске тӧреен тілібісті, хайраллап, тилідерге чахсы оңдай пирген. Піске аннаң орта паза толдыразынаң тузалан халарға кирек. Хайди чооғында таныхтаан Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Побызаков, прай чӧптерні, илбек сағыстарны чуртасха кирерге сағыс пар, че амды республикада ахчанаң киректер чахсы ла нимес.\\nЧе, итсе-де, тӧреен тілібісті хайраллап халар ӱчӱн піске ахча кирек пе? Чох! Піске аннаң чоохтазарға ла кирек! Ибде, то��ыста, чон аразында... Пос тілін хомай пілчеткеннерге хакас газетаны, телевидениені, радионы хығырарға, кӧрерге паза истерге чарир.\\nТиксі алза, тоғазығда республика газетазының тоғынҷылары Хакасияда хакас кінін пӱдірердеңер, Ағбан городтың омазын хакас оңдайли чазирдаңар, парк тӧстирдеңер, аалларда школалар пӱдірердеңер, автобус тохтағларын хакас хоостарнаң хоостирдаңар сурығларны ӱзӱргеннер.\\n«Хабар» газетаның тоғынҷылары тіл суриина кӧні теелчеткен Хакасияның министерство-ведомстволарының, халых организацияларның устағҷыларынаң, специалисттерінең тоғазарын аннаң андар узарадар. Полған на аалҷынаң піс чазыт чох чоох алызарбыс, ол-пу ағырсымнығ сурығларны кӧдірербіс. Сірерге дее, аарлығ хығырығҷылар, пістiң чооғыбысха хозыларға чарир. Сірернің Хакас тілі чылы хоостыра сурығлар паза чӧптер пар полза, редакция приемнайынзар сығдырадыңар, пазыңар. Кем пістің аалҷыбыс поларын, тізең, піс газетада азынада искір турарбыс.","num_words":629,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.116,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАКАСИЯНЫҢ ТИЛІЗІНЕ УЛУҒ ХОЗЫМ ИТЧЕЛЕР\\nСыйыхтас. Хакасия пазы Валентин Коновалов республикаа улуғ хозым иткен чуртағҷыларға Россия Федерациязының паза Хакас Республиканың хазна сыйыхтарын читірген\\nСыйыхтар алғаннарның аразында республиканың аймах учреждениелерінің тоғынӌылары полған.\\n- Иң пастап тоғызыңар ӱчӱн алғызым читірчем. Ол пістің республикаа тиліс паза туза ағылча. Пу сыйыхтар сірернің профессиональнай чидіглеріңні кӧзітчелер, - таныхтаан республика пазы Валентин Коновалов.\\nКоронавирус чуғынӌах ағырығдаң тоғыр кӱрезерінде улуғ хозым иткен ӱчӱн Сорығдағы имнег туразының ӧӧн имӌізінің орынӌызы Наталья Лехторовичке Лука Крымскийнің медальы читірілген. Республиканың клиническай онкология диспансерінің хирургия пӧлиинің устағӌызы Геннадий Стрижаковха «Россия Федерациязының саблығ имӌізі» ат пирілген. Н.Ф.Катановтың адының Хакас хазна университедінің ректоры Татьяна Краснова Россия президенті Владимир Путиннің Аарластығ пічиин алған.\\n«Хакасгражданстрой» ООО-ның директоры Олег Манжулаа «За заслуги перед Хакасией» орден читірілген, Россияның социальнай страхование фондының Хакасияӌа пӧлиинің устағӌызы Елена Шерманға - «Хакасияның істеніс сабланызы» медаль. Хакасияның Ағбандағы нотариальнай округының нотариузы Алла Жукова «Хакасияның саблығ юризі» ат алған, Хакасияның культуразын тилідеріне улуғ хозым иткен ӱчӱн саблығ хакас писатель Галина Григорьевна Казачиноваа (Кужаковаа) «Хакас Республиканың чон писательі» ат пирілген.\\n11 кізее Хакас Республиканың Аарластығ пічіктері читірілген. Оларның санында полғаннар: Асхыс аймаа устағ-пастааның муниципальнай ис-пайынаң устирынӌа комитеттің кнезі Эльвира Топоева, «Хакасский» заповедниктің директор орынӌызы Ирина Санникова, Асхыс аймаандағы «Россияның ДОСААФ-ы» организацияның кнезі Владимир Тохтобин, «Хакас Республиканың информатизация паза наа технологиялар кіні» хазна автоном учреждениезінің дворнигі Николай Кочелоров.\\nТатьяна Краснова сыйыхтатхан прай кізілернің адынаң Хакасия пазы Валентин Коноваловха алғыс читірген.\\n- Полған на сыйых - ол ӧменің тоғызы. Минің сыйиим - ол Хакас хазна университедінің прай тоғынхыларының чидии, хайзыларына кӧп сидіксініс иртерге киліскен. Пӱӱл 6 чылға аккредитация иртібіскебіс. 37 специальностьха аккредитация алып алғабыс.\\nХакасия правительствозы хабазиинаң тилекей синінде 15 наука-ӱгредігліг 15 кінзер кіріп алғабыс. Андар хазнаның 23 регионына кіріп алар ӱлӱс тӱскен. Аның ӱчӱн Сірерге, Валентин Олегович, улуғ алғыс! Сірер хабасхан паза наука гранттарын пирген сылтаанда, пістің андағ оңдай пар, - теен Татьяна Краснова.\\nТаныхтирға кирек, Хакасияның правительствозы паза республиканың ӱгредіг паза наука министерствозы хабазиинаң Хакас хазна университедінде «Горное дело» наа специальность азылар. 2022 чылда пу кӧстегӌе пастағы студенттер алылар.","num_words":303,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.083,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ӧлімні тоғындырӌаң оолах — sostik.info\\nӦлімні тоғындырӌаң оолах\\nӦкіс оолах чуртаан полтыр. Хайди полза ла кӱн азып чуртаӌаң полтыр. \"Парып пірее кізее чаллан кӧрерге кирек. Чахсы чуртабысчаң полбим\",— тіп сағынып, чӧр сыххан оолах пірсінде. Ас парған, ӱр парған, пір чулыӌахха учурап парып, ам чар хастап парғф. Іди парчатса, чолда пір хоос таях чадыр. Оолах, ол таяхты алып алып, аннаңарох парир. Пара-пара чолға читті. Чолның пірсі сол холзар, пірсі оң холзар парча. Хайдар даа парарын пілбин турыбысты.\\n— Оң холға парзаң—ӧлімге учурирзың, сол холға парзаң—читі хыстығ пайға учурирзың,—тіпче таяғас.\\nАм оолах сол холӌа париған чолнаң парча. Ӱр дее полғалахта, ағаа пай чурт учӱрап парды. Ибге кіріп кӧрзе, чоон ирепчі кізілер одырча, читі хыстығлар. Ирепчілер илееде улғат партырлар, хыстары прайзы чиит, сіліглер.\\n— Хайдар паризың, иоо ниме кілеп чӧрзің?—тіп сурча пай.\\n— Тоғыс кілеп чӧрбін,—тидір оолағас.\\n— Чаллан маға. Минің тоғыс чидер. Молӌағ мын-дағ полар: тоғысха сыданзаң—тоғынған ӱчӱн нинӌе хынзаң, анӌаны сур. Сыданмин салзаң—соғып-соғып сӱрібізем.\\n— Кірӌең-парӌаң чирі чоғыл оолахтың. Ирік чох пір чылға чаллан салды. Оолахха тапхан таяғы прай чирде полысча. Пай ноо даа ниме иттірзе, прай иділ парған поладыр.\\nПайның очы хызы прайзынаң артых осхас. Оолах-тың кӧңніне кірче. Ол даа оолахха кӧӧленчеткен осхас. Пір чыл ирткенде, пай оолахтаң сурча:\\n— Ниме пирим? Ахча кирек пе алай кип-азах кирек пе? —тіп.\\nТоғынған ӱчӱн син маға очы хызыңны пир,— тидір оолах.\\nПай кізі, тарыныбызып, оолахты соғып-соғып, пір дее ниме пирбин сӱрібіскен.\\nОолағас таяғын алып алған, ам сынны кілеп парир.\\nЧолда ағаа пір кип-кирі апсағас учурап парды. Аасха толдьтра, пӱӱрни осхас, чітіг тістіг, позы, тізең, иле-мезін иртіп тее парған, сӱрнӱгіп ала парча.\\n— Ноо теен кізізің, ағаң, хайдар паризың?— тіп сурча оолағас.\\n— О-о, палам, мин ӧліммін. Худайларзар ноо ниме, кемні чирім піліп аларға парчам.\\n— Олар чізе, худайлар, хайдалардыр?—тіп сурча оолағас.\\n— Уғаа ырах оларға читіре. Пара-пара тура пардым, ам даа чарым чолға даа читкелекпін. Пу чолӌа кӧп-кӧні тигірге сыххан пасхысха читіре парарға кирек. Ол пасхыс кӧнізінең худайларзар апарар. Пасхысча даа сығары тың ырах. Хайди ла чидер ним, пілбинчем.\\n— Андар чӧріп ноо ниме ирееленчедерзің. Снн мында одырып тынанып ал. Мин синің ӱчӱн ойлап пар килем,—тіпче оолах.\\n— Чарир, оолаам, пар кил,—тіп, ӧрінче апсах.\\nОолах ойлабысхан, ӧлім чоохтаан оңдайнаң. Тигірге пасхысча сығып кӧрзе: прай ла чирдегі осхас, салаа ла чылығ пілдірче. От, чыл ибіре хурыбин, кӧк турчатхан осхас, ағас пӱрі тӱспинчеткен осхас, ах пор-чолар ӧсче. Иблер чирдегідең сала улуғ пілдірче. Оолах иң сіліг ибге кір чӧрібісті. Кӧрзе, стол кистінде он худай улуғ книгалар кӧрглеп одырлар.\\n— Мині сірерзер ӧлім ысты. Кемні чирін сурча,— тидір оолах. — Ӱс чыл тӱреп парған апсахтарны чізін,—тіп худайлар оолахты нандырыбыстылар.\\nОолахха апсахтар аястығ полыбысхан. \"Тӱреп пар-ған полза, чох кізі полар,—тіп сағынча оолах,—чох кізіні ноға ӧдірӌең?\" Чирге тӱзіп нанып одыр. Таяғына таянзох, читі там чир иртіп парчатхан осхас. Пір кӱннің аразында пар килді.\\n— Худайлар сині ӱс чылға читіре тайғада ағас хастыриин чіп чуртазын тіпчелер,—тидір оолах.\\nӦстезе дее, итчең оңдайы чоғыл ӧлімнің. Тай-ғазар пастырыбысхан.\\nУс чыл пазынаң ӧлім пазох учурап парды оола-ғасха. Сала тыннығ килче. Оолахты кӧр салып, ӧстеп чоохтапча:\\nПу хастырыхха тістерім тооза сындырғладым, істім ардап парды... Худайлар маға ноо ниме ӱчӱн тарыныбысгы полӌаңнар.\\n— Чобалба, ағаң, худайлар ам чахсы поларлар. Син мында одыр. Мин оларзар ойлап пар килим.—тіп, оолах ойлабысхан. Худайларзар киліп чоохтапча:\\n— Тӱреп парған апсахтарны чіп, ӧлім позы даа сала ӧлбеді. Прай тістерін сындырғлап салған, істін ар-дат салған. Ам кемні чізін ол?—сурча оолағас.\\n— Ам ӱс чылға читіре олған-узах чіп чӧрзін,—тіп, худайлар оолахты позыдыбыстылар.\\nОлған-узах аястығ оолахха. Ӧлімзер айлан киліп, чоохтапча:\\n— Мин синің чобааңны худайларға прай чоохтап пиргем. Олар сині ӱс чыл палар чізін тіпчелер, палар нымзах, тіс ардатпас. -\\nӰс чыл иртібӧк парды. Алты чылның аразына пу чирде пір дее кізі хорабаан. Оолағас таяғын таян сал-тан, сынны кілеп чӧрче. Прай чирні читі ибіре чӧр килген—сын чоғыл. Чолда пазох ӧлім апсах учурап парды.\\nПрай кӧӧп парған килче апсах, палардаң кӧгер партыр. Оолахты кӧр салып, хопта��ча:\\n— Худайлар мині пір саңай чох идерге сағынчалар ба хайдағ. Саам тоозыларға чӧр. Минің дее ӧлӌең тузым чидіп одырған осхас..,—тіпче. — Син кӱн харағында одырып тынанып ал. Мин тигірзер чӱгӱр пар килим, синің хомзынызың чоох-тап килим,—тіпче оолах. \"Сынны тапаанда, ӧлімні дее чох идим\",—тіп сағынча позы.\\n— Чох,—тидір апсах,—худайларзар мин позым чӧр килим. Хайдағ пол парғанымны кӧрзіннер.\\nАпсах чолӌа пастырыбысты. Оолағас пурнада ой-лабысхан. Пасхысха чидіп, тигірге сыхчалар. Ӧлім ырах нимес парбинаң тынанып ла одырча. Олім тынанчатса, оолах тохтабогъысча. Оолахтың чыстаӌаң тамкызы пар полтыр. Тохтабыссаларох, ол тамкызын чыстапча. Оолахтың тамкы чыстапчатханын кӧр салып, ӧлім сурча:\\n— Син ниме чіпчезің, оолах?\\nМында минің хурутхан кізі иді пар. Кӧп ниместеп аны чіпчем, — тидір оолах.\\n— Маға кӧп нимес пирдек чіп кӧрерге. Минің полӌаам чох полыбысты,—тіпче ӧлім.\\n— Ноға пирбечең, пирем, ағаң. Че син, мин чіли, ал полбассың. Сарығ секке хубылып, табакеркаа кіріп ал, анда нинӌе кирексеенӌе чирзің, — тидір оолах.\\nӦлім, сарығ секке хубулып, табакеркаа кірерінең, оолах аның ахсын чабызып, чирзер тӱс килген. Мын-наң андар ниме идерін сағынып одыр.\\n— Ам ханзар пар. Анда прай пайлар кӱлеттепчелер. Синің пайың андох. Сыныңны анда табарзың.\\nОолах ам ханзар чӧрібісті. Таяғына таянзох, тоғыс там чирні тобыр парча. Ӱр бе, ас па парғанда, хан чуртаан аалға читті. Ханның ибінде улуғ той полчат-хан полтыр. Паяғы симіс пай мындох. Оолахты кӧр салып, ханға сыбыранча:\\n— Сӱр пу айнаӌахты. Аннаң оңнығ ниме кӧрбессің.\\nТабакеркада одырған ӧлім, ас-тамах чызын сис са-лып, тулғап сыххан, сала тыннығ сыылапча, аның сыылаанын оолах ла истіпче.\\n— Сығар азыранып аларға. Сығарзаң, ниме хынзаң аны идем саға,—тіпче ӧлім. Аның аразында хан оолахха кӱрлепче:\\n— Кем полӌаңзың андағ? Хайдаң килдің?\\n— Ханназа—чазының ханы; пиглезе —чазының пигі, синзер сынны кілеп килдім. Мына пу кізі мині микелеп салған,—тіп, оолах устуғ салаазынаң симіс пайзар кӧзітче.—Чоохта ағаа, тоғынған тоғызым ӱчӱн, мин кілеен нимені пирзін.\\nОолахтың піди, пір нимедең хорыхпин, чоохтасчатханына хан хайдар-хайдар тарыныбысхан.\\n— Сӱріңер пу айнаӌахты мыннаң, ағастаснаң сымалаңар,—тіп, хысхырча ол солдаттарына.\\nАны истіп, оолах табакерказындағы ӧлімге сыбыранча:\\n— Пу ибдегі симістерні тоозазын чіп салар ползаң, мин сині сығарыбызам, ағаң.\\n— Чим, чим... прайзын чим,—тіп, ӧстепче ӧлім.\\nХанның солдаттары оолахсар сегірізерлерінең,\\nтабакерказының ахсын азыбысхан. Аннаң сарығ сек сығара учухпинаң, чирге тӱзіп, ӧлім пол чӧрібіскен. Полған на симіс пайны азыр сыххан. Иң пастағызын ханны сирібіскен.\\nХанда хулда чӧрген илееде кӧп чон полтыр. Ханның малын, прайзына тиң ӱлестіріп, кибі чохтарға, кип пиріп, оолах тоозазын позытхлабыстыр. Позы, симіс пайның очы хызын алып, чахсы хоных кӧріп, чуртап-мӧтеп халтыр. Ах чазы, хуба сӧл, хатап ӧңненіп, хатап тірілчеткен чіли полтыр.\\nӦлімні, сарығ секке хубулдырып, оолах хатабох табакеркаа пиктеп салған.\\n\"Ӧлімні тоғындырчаң оолағас\" тіп нымах М. К. Добровтаң пазылған.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Ӧлімні_тоғындырӌаң_оолах&oldid=194»\\nПоследнее изменение этой страницы: 12:36, 30 августа 2014.","num_words":994,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.127,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Тоғыс пирчеткен улус, муниципалитет паза хазна тоғынҷызы полған кізіні тоғысха алчатса, аннаңар хайди даа искірерге кирек. || Радио Аскиза\\nТоғыс пирчеткен улус, муниципалитет паза хазна тоғынҷызы полған кізіні тоғысха алчатса, аннаңар хайди даа искірерге кирек.\\nРоссия законодательствозының коррупциядаң тоғыр кӱресчең оңдайларының пірсі - муниципалитет паза хазна служащайлары полған кізілерні тоғысха алчатханнаңар искірері. Андағ должностьтарның списогы полған на хазна паза пос устаныс органнарының сайттарында алай печатнай сығарыста пазылчалар.\\nМуниципалитетте алай хазна тоғызында істенген кізілерні тоғысха алчатхан искірігдеңер «Коррупциядаң тоғыр кӱрезердеңер» Федеральнай законның 12 статьязында кӧріл парған. Ол законны, тоғысха алар чӧптезігні иткен соонда, 10 кӱнге толдырыбызарға кирек.\\nХазна алай муниципалитет службазында тоғынғаннарны тоғысха алчатханнаңар искірер правилолар Россия Правительствозы 21.01.2015 чылда алған 29 № Постановлениенең турғызылған. Уведомлениеде гражданиннің анкета танығлары паза наа должнозы пазылых поларға кирек. Тоғыс пирчеткен кізі уведомление хазна органынаң алай пос устаныс органынаңпирілгенін сыныхтирға кирек. Андада ла тоғыс толдырыл парған тіп саналар.\\nТаныхтирға кирек, хазна паза муниципалитет службазында тоғынғаннарны тоғысха алчатханнаңар искірерге иргі тоғыстаң наа ла сыххан кізіні тоғысха алчатханнарға ла нимес, ідӧк соондағы даа тоғыс пирчеткеннер тоғыстаң сыхханнаң 2 чыл изере искірерге киректер.\\nИскіріг ызылбаза, тоғыс пирчеткен кізі административнай нандырыға тартылар. Хатығлас, тізең, уғаа хазыр: должностьтығлицоларға 20000-50000 салковай, юридическай лицоларға 100000-500000 салковай штраф салылары кӧрілче.\\nПрокуратура пірее организациялар коррупциядаң тоғыр законодательствоны толдырбинчалар тіп киречілепче. Должностьтығлицолар тоғысха алылған кізі хорғыс ағылчатхан тоғыста тоғынғанын пілбинчеткеніне састырчалар. Че ол сылтағлар законнаңкӧріл парған нандырығдаң оларны позытпинчалар.\\nПӱӱл чарым чылға ла прокурорлар административнай сайбағлардаңар 18 кирек азыбысханнар. Ол киректер хоостыра 12 должностьтығ лицо административнай нандырыға тартылған. Оларға 20000 салковай штраф салылған. Ӱс юридическай лицоға 50000 салковай штраф салылған, пірсіне -100000 салковай.\\nТаныхтирға кирек, Россия Федерациязының коррупциядаң тоғыр законодательствозын сайбаанынҷа административнай нандырыға тартылғаннар сайбағ иткеннең алты чыл пазынаң на санға алылбинчалар. Аннаңар административнай законодательствоны сайбаан организациялар паза оларның должностьтығ лицолары нандырығдаң тис полбастар.","num_words":266,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.039,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.147,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ООЙ НИМЕС ТУСТА ПОС КИРЕЕН ТИЛІТЧЕЛЕР\\nПос кирее. Улуғ хырлас айының 20-ҷі кӱнінде «Россияның иң чахсы 100 товары» паза «Хакасияның идінҷегі-2021» марығларның чиңісчілерін таныхтааннар\\nВ.Г.ЧАПТЫКОВТЫҢ АДЫНАҢ ХАКАС РЕСПУБЛИКАНЫҢ ФИЛАРМОНИЯЗЫНДА МАРЫҒ ЧИҢІСЧІЛЕРІНЕ КОНЦЕРТ ТУРҒЫЗЫЛҒАН. АНДА ПІСТІҢ РЕСПУБЛИКАНЫҢ ИҢ МАҢНАНЫСТЫҒ ПАЗА ӦТКІН ИДІНҶЕКТЕРІ ЧЫЫЛЫС ПАРҒАННАР. Хакасияның идінҷектері нандырығлығ тоғыстарынаң кӱстеністерінең регионның экономика тилізіне улуғ хозым итчелер. Регионда сығарылчатхан ниме-нооның 20% кічіг паза ортын бизнеске килісче.\\nТоғынчатхан кізілернің тӧртінҷі чардығы пос киреенде істенче. Ағаа хоза посха тоғыс таапчатханнарның саны ӧсче. Анзы кізілер, айғасчатхан киректерін санға турғыс салып, хазна алнында нандырығ апарарға тимде полчатханын кӧзітче.\\nАарлығ идінҷектер, ӧткін тудынчатханнарың ӱчӱн сірерге алғызым читірчем. Республикаа, хазнаа, тиксі тилекейге мындағ аар туста сірер пос киреен тилідерге кӱстенчезер. Пӱӱнгі кӱнге пик ле хылыхтығ кізілер хайдағ даа сидіксіністең сығып алар оңдайлар таапчалар. Тиліске наа оңдайлар хаҷан даа пар полча. Сірерге кӱс паза сӧбіреңернің хабазиин алғапчам. Пос киреен тилідеріне сӧбіреңернің полызии хайди даа кирек. Киректерің ӧңнензін! Хазых паза талааннығ полыңар! - алғыстаан идінӌектерні республика пазы Валентин Коновалов.\\nАмғы туста Хакасияның идінҷектеріне аймах хазна хабазии кӧріл парған. Пос киреенең айғасчатханнарға льготалығ кредиттер пирілчелер, «Минің пос киреем» кін паза Хакасияның тиліс фонды тоғынчалар. Ағаа хоза, пылтыр идінҷектерге налог сині ікі хати хызырыл парған. Валентин Коноваловтың чооғынаң, пӱӱл кічіг паза ортын пос киреене хабазарына республика бюджедінең 131 миллион салковай позыдылған, 2024 чылға теере пу кӧстеге 650 миллионҷа салковай кӧріл парған.\\nВалентин Коновалов «Россияның иң чахсы 100 товары» марығның алынҷа сыйиин - «За достижение в области качества» аарлығ танығны - «Хакасияның бентониді», «Алгоритм» ООО-ларға паза идінҷек Татьяна Пудоваа читірген. Саяногорск город пазы Михаил Валовха паза Ағбан пилтірі аймаа пазы Елена Егороваа кічіг паза ортын пос киреене кӧп хозым иткеннері ӱчӱн Хакасия пазының алғыстас пічіктері читірілген.\\nРеспублика пазының орынҷызы Ирина Войнова идінҷектерні алғыстирға килген.\\n- Пістің прай чуртазыбыс бизнеснең палғалыстығ. Хакасия правительствозы пос киреене хабазарға кӱстенче. Пандемия пасталғанда, федеральнай бюджеттең хоза хабазығлар пиріліп пасталған.\\nПӱӱл пастағызын на «Хакасияның идінҷегі-2021» марығны иртірерін чарадыға алғабыс. Пӱӱн пістің спонсорларыбыс финалисттерні таныхтирлар паза чиңісчілерге сыйыхтар читірерлер. Сірерні алғыстапчам! - теен Ирина Ивановна.\\nАнаң ол «Россияның иң чахсы 100 товары» марығның лауреаттарына дипломнар читірген. «Ас-тамах» номинацияда «Саянмолоко», «Вдоволь», «Елисей» ООО-лар таныхтатханнар, «Чонға промышленность товары» номинацияда - «Хакасияның бентониді» ООО, «Чон паза хоос чайаачызы» номинацияда - идінҷек Татьяна Пудова, «Чонға полызығлар пирері» номинацияда - «Восточный полигон Логистика» ООО.\\nХакасияның экономика тилізі министрі Виктор Богушевич, идінҷектерге наа паза чахсы проекттерні чуртасха кирерге маңнаныс алғаан паза «Россияның иң чахсы 100 товары» марығның регион чардығының чиңісчілерін таныхтаан. Оларның санында «Ас-тамах» номинацияда талған сығарчатхан идінҷек Павел Боргояков паза ит консервалары сығарызынаң айғасчатхан Константин Аёшин полғаннар. Ол ідӧк «Турист сувенирі» тиксі Россия кӧзідіг мариинда 1-ғы орынны утып алған. «Чонға полызығлар пирері» номинацияда идінҷек Елена Бурнакова чиңісчілер санында. Ол марыға хакас ас-тамаан сығарған. Елена Бурнакова пу марығда чыл сай араласча паза удаа чиңісчі полыбысча.\\nИдінҷек полуфабрикаттар, халас сығарызынаң паза чонны азырирынаң айғасча.\\n«Хакасияның идінҷегі-2021» марығ 7 номинацияҷа ирткен. Чиңісчілерге спонсорлар сыйыхха 100-ер муң салковай читіргеннер. «Чыл стартабы» номинацияда пір чылдаң асхынах тоғын салған идінҷектер араласханнар. Рекламанаң айғасчатхан идінҷек Наталья Королёва 1-ғы орынға турысхан. «Чыл тилізі» номинацияда 1-ғы орын идінҷек Михаил Захаровха пирілген, «Паарсах кирек» номинацияда - Александр Ивашкинге, «Тӧлдең тӧлге парчатхан бизнес» номинацияда - «Хакасияның чейлері» ООО-ға. «Пір хаалаға алнында» номинацияда 1-ғы орынға «Людвиг-Инвест» ООО турысхан, 2-ҷі орынға - «Бизнес-отель Саяногорск» ООО, 3-ҷі орынға - идінҷек Константин Аёшин. «Посха тоғыс таапчатхан» номинацияда 1 -ғы орын Юлия Кууларға пирілген, «Городтағы нимес бизнес» номинацияда - Тойымдағы паза Расцветтегі аал чӧптеріне.\\nПу марығда аралазарына 84 сурыныс пічии кірген. Араласчылар аразында идінҷектер, предприятиелер, посха тоғыс таапчатханнар паза аал чӧптері полғаннар. 21 араласчы финалға сығып алған. Марығ спонсорлар ахчазына иртірілген.","num_words":541,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.098,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧИҢІСТЕРГЕ ПАЙ ЧОРЫХ\\nМеспектіг хоккей. Ағбаңдағы «Саяны», теестегі тоғазығларын пасха командаларның айғыларында иртіріп, ибзер айлан килді. Олар хайди ирткеннеңер пӱӱнгі искіріг\\nИбдең сығып, пістіңнер пастап Иркутск городта тохтааннар. Анда орвида «Байкал-Энергия-2» команданаң ойнирға кирек полған. Пастағы тоғазығ 5:2 саннаң тоозылған, чир-суғҷыларыбыс чиңіс тутханнар. Пістіңнернің санынаң Михаил Селедков ӱс гол, Руслан Гавричков ікі гол кирібіскеннер.\\nІкінҷі ойын хынығ, че хазыр оңдайда ирткенін прайзы даа таныхтаан. Тоғазығ пасталғаннаң 15 минута ирт парған, че пір дее команда гол киргелек. Хоккеисттер тынаға парчатханда, 2:1 саннаң пістіңнер алнында полғаннар. Тоғазығның ікінҷі чардығында чир-суғҷыларыбыс устарын маңат кӧзіткеннер. Ойын 8:2 саннаң тоозылған. Пістіңнернің санынаң Руслан Гавричков ікі гол, Михаил Селедков, Иван Касаткин, Константин Жаданов, Илья Деревцов, Фёдор Розвезев, Кирилл Бутенко пірер гол кирібіскеннер. Ікі ойында чиңіс тудып, пістіңнер 6 сан «тоғынып» алғаннар. Маңат кӧзідім тиирге чарир.\\nИркутсктаң сығара Хабаровсксар читкеннер. Анда «СКА-Нефтяник-2» команданаң ойнааннар. Пістіңнер айғаа сығар алнында Фёдор Розвезевті матап иргіскеннер. Хабаровск - аның тӧреен-ӧскен городы нооза. Анзы ідӧк ойын пазында хаңалҷостанып нандыр турған. Че тоғазығ тузында айғы ээлерінің хаалхазына пастағы голны ол кире сабысхан. Таныхтирға кирек, халғанҷы голны ідӧк Фёдор Розвезев кирібіскен. Тоғазығ, тізең, 10:2 саннаң тоозылған, чир-суғҷыларыбыс утханнар. Пістіңнер санынаң Руслан Гавричков, Александр Захваткин паза Фёдор Розвезев ікілер, Иван Касаткин, Евгений Ткачук, Илья Деревцов паза Николай Верещагин пірер гол кирібіскеннер. Ікінҷі тоғазығ 10:5 саннаң тоозылған, чир-суғҷыларыбыс чиңіс тутханнар.\\nХабаровсктаң сығара «Саяны» команданың чолы Приморскай крайдағы Арсеньев городсар арланған. Пістіңнерні анда орындағы «Восток» команда сағыпчатхан. Чир-суғҷыларыбысха пу хайдағ-да изі чох «ыырҷы». Нинҷе хати тоғас парирлар, ойын хайди тоозыларын пірдеезі азынада ухаанҷылирға тідінминче. Итсе, «Восток» пістіңнернең не іди сағыбаан оңдайнаң ойнабинча. Пірее хати иң алнында парчатхан команданы оой ла утып алча, анаң соондағы уйан командаа чиңдірібісче. Аннаңар Ыраххы Востоктағы хоккеисттернің ӧмезін пілдізі чох командаа санапчалар.\\nАрсеньевте пастағы тоғазығ 3:2 саннаң тоозылған. Пістіңнернің санынаң Руслан Гавричков ікі гол, Михаил Селедков пір гол киргеннер. Айғы ээлері санынаң Дмитрий Барашков паза Семён Карташов пірер гол киргеннер.\\nІкінҷі ойынның пастағы чардығы 2:1 саннаң тоозылған, чир-суғҷыларыбыс алнында полғаннар. Хомзынысха сылтағ чох таа полған тиирге чарир. Айғы ээзі Павел Корев саннарны тиңнестірібіскенде дее, чиңіс тударына ізеніс чітпинчеткен. Олох хоккеист «Востокты» алнына сығарғанда, Александр Захваткин саннарны тиңнестірібісче. Тоғазығның 81-ӌі минутазында Никита Никитин марығ ээлерін алнына сығарча. 82-ӌі минутада, тізең, Семён Карташовнаң Андрей Савчук пірсі пірсінің соонҷа ��ірер гол кирібісчелер. Ойын 6:3 саннаң тоозылған, «Восток» чиңіс тутхан.\\nАмды пістіңнернің 20 ойын соонаң 45 сан, «Саяны» прайзының алнында. Ікінҷі орында «Кузбасс-2» команда, аның 28 сан, че ол 16 ла ойын иртірген. 18 ойын соонаң «Енисей-2» команда 27 саннығ, ӱзінҷі орында. Арсеньевтегі «Восток» 16 ойын соонаң 27 саннығ, тӧртінңі орында.\\nПіди кӧр килзе, пу чағында пістіңнерге читчең команда чоғылға тӧӧй. «Саяны» команда Ағбанзар айланды. Позының айғызында ол 20-21 февральда Иркутсктағы «Байкал-Энергия-2» команданаң тоғазар. Че аның алнында 15-16 февральда Хызылчардағы «Енисей-2» команданаң аның айғызында ойнир.","num_words":418,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.005,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.089,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧИҢІСТІ ЧАҒЫННАТХАН МАТЫРЛАРНАҢ ТОҒАЗЫҒ\\nАғбан город администрациязында ветераннарнаң тоғазығда\\nИлбек Чиңіс. 8 майда Ағбан городтың устағ-пастааның туразында Илбек Ада чаа ветераннарынаң, тыл істенҷілерінең, чаа палаларынаң тоғазығ ирткен.\\nМындағ тоғазығ чыл сай иртче. Ол кибірге кір парған тізе, саба полбас. Ағбан городтың пазы Николай Булакин, Илбек Ада чаа ветераннарынаң тоғазып, оларның амғы чуртазынаңар чоохтасхан паза оларны сағыссыратчатхан сурығларға нандырған.\\nПӱӱлгі тоғазыға 18 ветеран килерге кирек полған, че 14 ле кізі килген. Оларның санында Илбек Ада чааның 8 араласчызы: Пётр Иванович Буринов, Надежда Григорьевна Антипина, Иван Егорович Шмаков, Анатолий Александрович Марьясов, Михаил Николаевич Михайлов, Мария Павловна Семенюк, Елена Ивановна Сушкова, Иван Егорович Чернов; Ленинград хурчааның ікі чуртағҷызы Людмила Константиновна Соколова паза Галина Владимировна Фёдорова; тыл істенҷілері Елизавета Анисимовна Антонович, Аза Михайловна Побирашко, Алексей Дмитриевич Грушевский; фашист лагерьлерінде чобатхан Адам Андреевич Зозуля. Николай Булакин тоғазыға килген чонны чағдапчатхан Илбек Чиңіс кӱнінің 74 чылынаң алғыстаан.\\n-\\tСірер - пістің матырларыбыс. Таңдағы чиңіс пайрамы - сірернің чиңізіңер. Чиңіс кӱні -\\tпістің хазнада уғаа танығлығ ӱлӱкӱн. Оӧн ӱлӱкӱн тиирге чарир. Пу кӱн - чаадаңар, Илбек Ада чаа матырларынаңар, тыл істенҷілерінеңер, Чиңіс кӱніне читіре чуртап полбаан кізілердеңер хумартхы. Аннаңар Чиңіс кӱні алнында піс кибірли тоғасчабыс, - теен Н.Г.Булакин.\\nАнаң ветераннар город пазына аймах сурығлар пиргеннер паза алғыстар читіргеннер. Михаил Михайлов одыңны тикке алчатхан ӱчӱн алғызын читірген.\\n-\\tКӧп чахсы кирек ӱчӱн городтың устағ-пастаана, Сірерге, Николай Генрихович, улуғ алғызым читірчем. Ікінҷі чылы мағаа одың тикке пирілген. Аның ӱчӱн сірерге алғыс! - таныхтаан Михаил Николаевич.\\nАнаң Илбек Ада чаа ветераны саннығ телевидение паза национальнай проекттер ниме полчалар тіп сурығ пирген. Николай Булакиннін нандырии хоостыра ветераннар санн��ғ, кабель телевидениезінеңер піліп алғаннар. Национальнай проекттердеңер город пазы толдыразынаң чоохтап пирген. Ол проекттер хоостыра Ағбанда улуғ школа пӱдірілче. Май ай тоозылчатса, андағох ікінҷі школаның пӱдірии пасталар. Национальнай проекттер полызиинаң ідӧк олған садтары, спорт объекттері, парктар, скверлер пӱдірілчелер, чоллар тыхталчалар паза пасха даа кӧп тоғыс толдырылча. Аны хоостыра федеральнай бюджеттең ахча пирілче. Мындағ нандырыға ветераннар чапсааннар.\\nЕлизавета Анисимовна Антонович - Ағбандағы Индіркі Согра микрорайонның чуртағҷызы. Андағы чуртағҷыларның сурынызынаң ол мындағ сурығнаң айланған: «Индіркі Согразар троллейбус чӧргісчең оңдай полар ба?» Халғанҷы чылларда пу микрорайонда чурт кӧп пӱдірілче, чуртағҷыларның саны тың ӧс парған. Че иирде автобустар асхынах чӧрчеткеннеңер, чонға ибзер чидіп аларға сидік.\\nОрайға теере тоғынчатханнарға ибзер таксиліг парарға килісче.\\n-\\tКӧні чоохтаза, пу пӧгінні толдырарға сидік. Пылтыр пістің городха пис электробус алылған. Индіркі Согразар электробус чӧргізер оңдайны санға алза, анзы уғаа аарлыға тур парар. Пір электробус 11 миллион салковайға турча. Согразар линия азарға итсе, тӧртче электробус аларға кирек. Ахча саринаң киректер алысса, арса, линия азарбыс таа. Амды сірернің «наа Согра» ӧсче, туралар пӱдірілче. Анда хоза олған сады киректелче. Оңдай полза, национальная проект хоостыра пӱдірербіс, - таныхтаан Николай Генрихович.\\nЕлизавета Анисимовна Николай Булакинге наа клуб ӱчӱн алғызын читірген:\\n-\\tПіске, Индіркі Сограның чуртағӌыларына, уғаа чахсы клуб пӱдір пиргеннерің ӱчӱн алғызыбыс читірчебіс. Амды ӱлӱкӱннерде чииттер дее, улуғлар даа андар хынып чӧрчелер. Клубта чон тығырыма полча. Правительстваа паза Ағбан город устағ-пастаана улуғ алғыс! Анаң «Звоны» Ағбан городтың муниципальнай ансамбльы хынығ концерт кӧзіткен. «Синий платочек», «Катюша», «Смуглянка» паза пасха даа сарыннар толдырылғаннар.\\nТоғазығда ідӧк Ағбан городтағы ветераннар чӧбінің кізілері полғаннар. Оларның пірсі - Евдокия Яковлевна Ильинец. Ол 1939 чылда тӧреен. Чаа тоозылчатханда, ағаа 6 час полған. Кічіг дее полған полза, ол чаа чылларын чахсы оңнапча.\\n-\\tЧаа тузында чонға, уламох кічіг палаларға, уғаа аар полған. Мин, пасха олғаннар чіли, тың ағырғам. Ол туста Ағбан пасха полған. Чаа тоозылғанда, городта суғ турған. Суғ кӧп полған. Тротуарлар паза хай пірее чоллар чардыларнаң тӧзелгеннер. Чаа соонаң Ағбанның кӧрімі кӧместең алыс сыххан. Мин, сала теен парғанымда, Чиңіс паркында паза Харатас город саринзар ағастар одыртарға чӧрчеңмін. Чаа соонаң Ағбан городха тӧӧй кӧрімніг пол сыххан. Амды ол саңай пасха, - сағыстарынаң ӱлескен чаа палазы Евдокия Яковлевна Ильинец.","num_words":564,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.124,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧАРЫДАРБЫС, ПОЛЫЗАРБЫС, ПӦГЕРБІС\\nХакасия пазы Виктор Зиминнің 21 июльдағы кӧні палғалызы тузында республика чуртағҷыларынаң кірген прай сурығларға сах андох нандырығ пирерге оңдай чох полған. Че пирілген сурығларның пірдеезі хайығ чох артызылбаан. Пасхазына даа чапсых полар сурығларны сығарарын узаратчабыс.\\nРеспубликаның кӧп чуртағҷызын чоллар сағыссыратча. Кӧзідімге, Ағбан пилтіріндегі Чапаев аалның чуртағҷылары сурғаннар: «Хаҷан Чапаев аалзар чол иділ парар? Нинҷе машинаны сайбирға, онҷа чыл оймахтарҷа пағаҷахтар чіли атыхчабыс».\\nХакасияның транспорт паза чол хонии министерствозы искірче: пӱӱл чайғызын подрядчик ИП Сейранян М.В. Чапаевтегі Мир орамазында контрактча кӧрілген тоғыстарны толдырыбысхан. Амды пасха подрядчик - «ДСП-8» ООО - киректелчеткен тоғыстарны узаратча. 15 августта иділген контрактча чолҷылар Мир орамазынаң школадаң сығара Тихая орамаа теере кизегінде асфальт салыбызарлар. Ідӧк Тихая орамада, Тихий паза Шолохов переулоктарда, сай урып, чолны иптебізерлер, соонаң асфальт салар пӧгіннең. Тоғыстар 2017 чылның 15 сентябрьына теере толдырыл парарға киректер.\\nНовоенисейка аалдаң сығара Очыр аалға теере чолның изелген участогында машиналарның ээлері андағох сидіксіністерге урунчалар. Олар грейдернең дее тӱзедібізерге сурынчалар.\\nХакасияның транспорт паза чол хонии министерствозы искіриинең, пӱӱл Пии - Очыр чолда тыхтағ тоғыстары апарылар, 46+552 км - 48+392 км участокта. Тоғыстарны чол пӱдірии тузы тоозылғанҷа тоос саларлар.\\n«Белоярская орамаҷа сунғар тӧреміл разрезтің улуғ таарлағ машиналары чӧрче, - мындағ хоп кірген Хубачардаң. - Хараа-кӱнӧрте кӱзӱрт-хазырт. Хаҷан ол ниме тохтир?»\\nАмғы туста Алтай аймаандағы Аршаннар паза Ағбан пилтіріндегі Томыҷахтар ааллар хыринда Ағбан суғ кизіре тахта пӱдірілче. Ол проект чуртасха кирілзе, Хубачар - Пии -Асхыс трассаның Белоярскай орамадаң сунғар парчатхан участогында таарлағ тартчатхан транспорттың чӧрізі хызырыл парар.\\nХаҷан Чыланнығ - Харачул автомобиль чолы читіре пӱдіріл парар? Мындағ сурығ сағыссыратча андағы чуртағҷыларны.\\nЧыланнығ - Чанайлар аалы - Харачул автомобиль чолын чардыхти пӱдірері 2014 чылдаң республиканың паза Таштып аймаа кӱзінең апарылча. Пу тусха 10,8 километр чол тыхталған, ол санда андағы пӱдіріглернең хада (ікі тахта паза суғ ағысчаң трубалар)\\nАймах администрациязы паза ӱс километр чолны тыхтирына хазна контрактын ит салған. 2017-2018 чылларда чолның иң сидік участогында (аспахта) тоғыстарны толдырары кӧріл парған.\\nКӧні палғалысха кірген нинҷе-де айланыс Чарков аал пастыра парчатхан Ағбан - Сорығ чолны оңдайлирға кирек полчатханына теелген.\\nОрта чоохтаза, чоох парча Ағбан пилтірі -Чарков - Сорығ чолның 36 километрліг участогын нааҷылирдаңар. Хайди таныхтааннар Хакасия минтрансының специалисттері, пӱӱнгі кӱнге узун�� 10 километр участокта асфальт салҷаң тоғыстар толдырыл парған. Теестегі 6,2 километр участокта асфальт 2018 чылда салылар. Прай 36 километрні нааҷылирын 2020 чылда тоос саларға пӧгінчелер.\\nПии аймаандағы Бондарев аалның чуртағҷылары автобус тохтаан пӱдір пирерге сурыныснаң айланғаннар.\\nАвтобус тохтағларын турғысчаң проект-сметалығ пічіктер пу чағында тимнел парар. Оларның пӱдірии, тізең, 2018 чылға кӧріл парған.\\nХакасияның кічіг аалларының чуртағҷылары искірген сидіксіністер аразында ідӧк чолнаң палғалыстығ сурығ пар. Асхыс аймаандағы Аңҷыл чон аалдаң хоп кірген: «Аалҷа чӧрер оңдай чоғыл. Хаҷан піске чол ит пирерлер?»\\nНандырығ мындағ: «Хакасавтодор» учреждение узуны 800 метр артиинаң ораманы тыхтирына проект-сметалығ пічіктерні тимнеп салған. Тыхтаға пір миллион азыра салковай киректелер. 14 августта 2017 чылда Асхыс аймааның устағ-пастаа ол объектті «Хакас Республиканың кічіг паза ыраххы аалларын хайраллиры паза тилідері (2016 - 2018 чыллар)» программаа кирердеңер сурыныстығ пічікті ызыбысхан.\\n«Кічіг ааллар чуртағҷыларына мал тутчатхан ӱчӱн пастағы чарым чылның ахчазын хаҷан тӧлеп пирерлер?» - мындағ сурығ сағыссыратхан июльда Орджоникидзе аймаандағы Кічіг Сӧӧт аал чуртағҷыларын.\\nЧарыт пирербіс, мында чоох парча сӧбіре-істеніс хониинда пос малын тутчатхан ӱчӱн чардыхти ахчалығ компенсация тӧлирдеңер, хайзы «Хакас Республиканың чуртағҷыларына тоғыс табарында хабазары (2016 - 2018 чыллар)» республиканың хазна программазы хоостыра пирілче.\\nКічіг Сӧӧт аал чуртағҷыларына тӧлелҷең компенсацияның сині 2017 чылның пастағы чарым чылына 318,3 муң салковай пол парған. Хакасияның финанстар министерствозынаң ахча 16 августта кірген, Кічіг Сӧӧт чуртағҷыларына компенсация ахчазы пазағох кӱнде ызылған.\\nТОҒЫС ПАЗА ЧАЛ АХЧАЗЫ\\nУдаа кізілернің сидіксінізі тоғыс паза чал ахчазы полча: прсіне читіре тӧлебинчелер, пасхазына ахчаны «конвертте» тӧлепчелер, ӱзінҷізі, тзең, пір дее чирзер тоғысха кір полбинча.\\nІкі бухгалтериялығ махинациядаңар чоохтаза, прайзына пір нандырығ: айланыңар істенісче инспекциязар паза налоговайзар. Анзы оларның сурии.\\nІкі сурығ «Енисейская» паза «Хакасская» шахталарға теелген. Оларда тоғынғаннарға чал ахчазынҷа алымны тӧлирінең Харатастағы шахтер ветераннары чӧбі айғасча. Ол халых пірігізі тимнеен списоктарҷа паза теесче пирілче. Хакасияның финанстар министерствозы, тізең, позының саринаң ол пӧгінге бюджеттегі нимес хоза ахча табарынаң айғасча. Чал ахчазы тузында тӧлелбинчеткені ідӧк Саяногорсктың бюджетниктерін сағыссыратча.\\nСидіксіністің сылтаа - город бюджедінің парыстығ чардығында читкіҷе ахча чидіспинчеткенінде. Республиканың минфині амғы туста Саяногорсктың бюджедін оңдайлир сурығнаң айғасча. Анзына город бюджедіне пирілчеткен НДФЛ процентін ӧскірібізері кӧрілче.\\nМына ниме пасханнар паза: «Мин Хакасияның чир-чайаан министерствозының хайиинда полчатхан ағас хонии департаментінде тоғынчам. Чуртапчам Тойымда, тоғынчам Тойымдағы лесничествода. Хаҷан піске чал ахчазын кӧдір пирерлер? Минің окладым - 3750 салковай, прай хоза тӧлеглернең хада айда 14 муң салковай сых парча. Пiр дее нимее чидіспинче».\\nХазна органнары тоғынҷыларының окладтарын кӧдірер сурығнаң Хакасияның правительствозы айғаспинчатса даа, республика ӱлгӱлері амғы туста ағас хониинҷа федеральнай агентствонаң федеральнай бюджеттең пирілчеткен субвенция синін (ол санда чал ахчазына) 2018 чылға ӧскірібізер сурығҷа тоғынчалар.\\nПасхазы ол туста ам даа тоғыс тілепче, ағаа хоза посха нимес, пархазына: «Парха хызым, пастап психологка ӱгреніп, университет тоозыбысхан, анаң магистратураны. Пір чыл тоғыс таап полбинча (чуртағҷыларға тоғыс тапчаң службада санға алылған, позы даа резюмелер ысча). Тузазы чоғыл. Хайди ағаа поларға? Чиит специалисттерні тоғысха кирері хоостыра ниме-де иділче бе?»\\nОл чиит хыс килістіре тоғыс тілирінде полызығ кирексібинчеткені ілезіне сығысхан полза даа - іди ол теен Ағбандағы чуртағҷыларға тоғыс тапчаң кіннің специализінең тоғасханда - пазох искір пирерге чарир: Хакасияның чуртағҷыларға тоғыс тапчаң хазна комитеді-нің www.zankhakasia.ru интернет-порталы пар вакансиялар аразында килістірені табарға ла полыспинча, че ідӧк анда постың резюмезін артыс саларға чарир, хайзы специалистсер ызылар паза тоғыс тілепчеткен кізілердеңер базазар кирілер.\\nЧиит специалисттерні тоғысха кирері хоостыра ниме иділчеткенінеңер сурығны алза, Хакасияда хазна программазы тоғынчатханын таныхтирға кирек. Ол программаҷа юридическай лицоларға, пос идінҷектерге профессиональнай алай пӧзік ӱгредіг заведениезін тоозып, ам на тоғыс тілепчеткен 25 частаң чиит кізілерні ӱр нимес тусха тоғынарға алғаны ӱчӱн субсидиялар пирілче. Опыды чох чиит выпускниктерге - ол, опыт алынып, тоғыс тапчаң оңдай, тоғыс пирчеткеннерге, тізең, кӧӧктірҷең сылтағ.","num_words":844,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.094,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧИР-СУҒҶЫЛАРНЫ ЧАҒЫННАТЧАТХАН ӰЛӰКӰН\\nЧыл пазы. 30 мартта Хызылчардағы чир-суғӌыларыбыс хакас чонның ӱлӱкӱнін - Чыл пазын - алғым таныхтадылар.\\nСОЦИАЛЬНАЙ СЕТЬТЕРДЕ САНҒА АЛЫЛҒАН ЧУРТАҒӋЫЛАР РОССИЯНЫҢ АЙМАХ-ПАСХА ГОРОДТАРЫНДА ЧУРТТЫҒ ЧИР-СУҒҶЫЛАРЫБЫС ТӦРЕМІЛ ЧЫЫЛЫС ТУРЧАТХАННАРЫНАҢАР ПІЛЧЕЛЕР. ІДӦК ОЛАР ЧЫЛ ПАЗЫН ЧЫЛ САЙ ӰЛӰКӰННЕП ТУРЛАР. ХЫЗЫЛЧАРДАҒЫЛАР ЧЫЛ ПАЗЫН ТАНЫХТИРҒА ІСТЕНІС ПАЗА ЫНАРХАС ӦРГЕЗІНДЕ ЧЫЫЛЫСЧАЛАР. ПӰӰЛ ОЛ 30 МАРТТА, СУББОТАДА, АЛҒЫМ ТАНЫХТАЛҒАН. ӰЛӰКӰННІ ХЫЗЫЛЧАРДАҒЫ ЧИР-СУҒҶЫЛАРЫБЫСТЫҢ «ХАДА» ПІРІГІЗІ ИРТІРЧЕ. АНЫҢ КНЕЗІ - ВАСИЛИЙ ТАШТАНДИНОВ. ПІРІГІСТЕ ЧИИТТЕР ПӦЛИИ ПАР, АННАҢ МАРИНА ЧУГУНЕКОВА УСТАПЧА.\\nХызылчар городта чурттығ чир-суғҷыларыбыс паза аалҷылар, чоохтирға кирек, ол хакастар ла нимес, ідӧк пасха чоннар кізілері, ӧрге туразының алнында чыылысханнар. Анда Игорь Пакачаков Валентин оолғынаң хада, От инені азырап, Ӧӧркі чайааннардаң чахсы чуртас сурап, чыылысхан чонны аластааннар. Анаң прайзы ах хазыңа ӧңніг чаламалар палғаан. Чыл пазының ӧӧн кибірлері иртірілген соонаң аалҷыларны ӧргенің ікінҷі хадылынзар хығырғаннар. Анда чуртағҷыларға чайаачы тоғыстар кӧзідии, талғаннаң тимнеен татхыннығ тоғылағастар, айран паза хан тимнелген.\\nКӧзідіге Сибирьдегі искусство хазна институды студенттерінің чайаачы тоғыстары сығарылтыр: Николай Марткачаковтың, Эльвира Чанкованың паза Пиксен Ултургашевтің. Кӧзідігдеңер чоохтаан от кӧк хакас кӧгенектіг чиит оол. Ол Асхыс аймаандағы Ӱс чул аалның чуртағҷылары Эдуард Борисович паза Занета Ананьевна Ултургашевтернің оолғы Пиксен полтыр. Чиит кізі, Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназияны тоозып, Хызылчарда скульпторға ӱгренче. Пӱӱнгі кӱнде Пиксен - пизінҷі курста. Кӧзідіге ол ікі тоғыс сығарған: салғанахтығ хысты паза ханаттығ парысты. Пиксен чайаачы узын Олег Витальевич Гриневтың мастерскойында таптапча. Институтты тоосса, армия службазын иртерге пӧгінче, анаң істеніс чолы пасталар. Хайда? Чиит оол аннаңар ам даа сағынча.\\nМин аннаң чоохтас турчатханымда, аалҷылар пастырғаннар. Пірсі столдағы хоостарны кӧрчеткен, пасхазы - скульптураларны. Оларның аразында Юрий Михайлович Асочаков полған. Улуғ частығ кізіні оолғы ӱдес килтір. Асхыс аалда тӧреен-ӧскен ирен 1969 чылдаң Хызылчарда чуртапчаттыр. Шина заводында .40 чыл істен салтыр. Амды тынағда. Ӱс пала ӧскір салған. Оолғынаң хада пір хызы Хызылчарда чуртапчалар, ікінҷі хызы - Асхыста. Чыл пазына тӧреміл кил парча.\\nПаза пір ирен Валерий Васильевич Кинзенов Хызылчардағы «Хада» чир-суғҷылар пірігізі иртірчеткен мероприятиелерде полған на сай араласчаттыр.\\n- «Хада» пірігіс чахсы тоғынча, устағҷызы Василий Таштандиновтың кӱстенчеткені кӧрінче, - таныхтаан Валерий Васильевич. - Тынағ кӱннерінде хакас тілі кружогы апарылча. Ирткен тынағ кӱннерінде чиит хыстар аразында абахайлар мариина пастағы таллағ ирткен. Кӧрерге кил парғамох. Мындағ мероприятиелер иртірілчеткені чахсы, хакас чоныбыс танысча, тоғазып, тылаас-хабарларнаң ӱлезіп алча. Ӱр ниместе Виктор Коков ӧӧн матырны толдырчатхан «Апсах паза талай» ойын турғызылған. Ойынына морсынғам. Хандыра.\\nВалерий Васильевич Ағбан пилтірі аймаандағы Пӱӱр пилтірі аалда тӧреен-ӧскен. Хызылчардағы политехническай институтты тоосхан. Хакасияда пір-ікі чыл чуртап алып, Хызыл-чарзар айланған. Іди ол 1984 чылдан сығара пу городта. Тынаға чит парған даа полза, ирен тоғыс чох одырбинча. Валерий Васильевич пір орында ӱр одыр полбаан, таныстарын кӧріп, изеннезерге маңзыраан.\\nТаныхтирға кирек, Хызылчарзар Чыл пазына Хакасиядаң даа кізілер килтір. Піреезі, тізең, ӱлӱкӱнде поларғ�� килізер тіп сағынмаан даа. Андағ кізілернің пірсі Светлана Николаевна Сайборакова полған. Ипчі Хызылчарзар Таштып аймаандағы Ибіг аалдан килген. Хызы ӱр нимеске кічіг палазын кӧрерге хығыртыр. Чыл пазына пар килерге аны чеені Ирина Аева чӧптеп алған. Позы ол Асхыстаң. Национальнай гимназияны тоосхан соонаң ӱгретчілер институдынзар ӱгренерге кірген, амды 4-ҷі курста ӱгренче. Ирина ідӧк абахайлар мариинда араласча. Аның кӧрізінең, чон ӱлӱкӱннері паза аймах мероприятиелер пос чирінең, культуразынаң чағыннатчалар.\\nӦткін чир-суғҷыларыбыс Чыл пазына ибіре сағынып тимнентірлер. Олар кічіг-улуғларға чапсых паза хынығ ӱтертістер тимнеп салтырлар. Кічіг аалҷыларға алынҷа пулуңда стол турғызылған. Олғаннар сах андох сырлаҷаң хоостарға паза ӧңніг карандаштарға чапсынғаннар. Улуғларға паза чииттерге ойыннар тимнелген. Олар мелей тастасханнар, Хакасиядаңар пілістерін сыныхтааннар. Чир-суубыстың тадиин сағысха кирерге полысхан чоныбыстың ас-тамаа. Ӱлӱкӱннеңер сағыстар, тізең, сағыста ла нимес, ідӧк сомда халадыр. Кізілер, хакас ибнің сын кӧрімін читірчеткен килкім хоос алнында турып, сомға хынып суурынчатханнар. Аннаң хости чон кип-азаана чазанған хыснаң оолның хоостары тимнелтір. Омалары орнына - ӱт. Іди хакас кӧгенеен кис-пеен кізілер пір-ікі ле чазанҷыхтығ турыбысчатханнар, сомға суурарға тимде арғыстарына кӱлін пирчелер - сом тимде. Че ӱлӱкӱннің иң хынығ тузы концерт залында сағаан.\\nПолған на кiзi ӧңнiг чаламаны хазыңа палғап, чазыт сағыстары толзын тiп сағынча\\nЧир-суғҷыларыбыстың ӧрінізіне ӱлӱкӱнге оларға хандыра сыйых тимнелген: Герман Танбаев устапчатхан «Хайҷы» кӧглер студиязының концерті. Студияның араласчылары «Хабар» газетаның хығырығҷыларына чахсы таныстар. Таныхтирға кирек, чылдаң чылға оларның саны хозылып одырча. Герман Гаврилович чииттерге дее, улуғларға даа ырлир кӧңнілерін паза чайаачыларын тилідерге полызарға тимде. Хызылчардағылар чир-суубыстаңар, хыныстаңар сарыннарны паза ыр-тахпахтарны хынып искеннер.\\nЧоохтирға кирек, хонҷых регионда ӱгренчеткен чииттер чайаачы киректерге тус таапчаларох. «Алтын чон» ӧме теелбектерінең, Амыр Кидиеков, хомыснаң ойнап, концертті чазирға чахсы полысханнар. Чыылған чонны хакастарның Наа чылынаң Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозының, Хызылчар крайы правительствозының паза халых пiрігістерінің кізілері алғыстааннар.\\n«Хада» чир-суғҷылар пірігізінің кнезі Василий Таштандинов ӱлӱкӱнні иртірерге полысхан арғыстарын таныхтаан, ол санда иң ізестіг полысчызы, хада хонғаны Юлия Кочитаеваны. Ідӧк пірігістің тоғызында ӧткін араласчалар Наталья Сазанакова паза Регина Ахпашева. Пірігісте 35 кізі саналчаттыр. Василий Борисович алынҷа алғыс сӧстерін чир-суғҷылары адынаң «Хайҷы» студияа читірген. Олар ӱлӱкӱнні уламох пайытханнар паза чир-суғҷыларыбыстың кӧңнін толдырғаннар.","num_words":731,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.104,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"БОГРАД АЙМААН АЛНЫНЗАР СЫҒАРАРҒА КИРЕК\\nТоғыс чорығы. Хакасия пазы Валентин Коновалов тоғыс чорығынаң Боград аймаандағы Бородино паза Первомайскай аалларзар чӧр килген\\nБОРОДИНО АМЫР ХЫСТИР\\nТӧртінӌі чылы Хакасия правительствозы Бородино аалдағы котельнайны хайығда тутча. 30 чыл мының алнындох пӱдірілген котельнай тиксі иргілен парған, ӱс котёлдаң пірсі дее аалдағы тураларға чылығны читірерге сыдаспинчатхан. Республиканың толдырығлығ ӱлгӱлері, тізең, чуртағӌыларның хазии паза хорғыс чох чуртазы ӱчӱн нандырчалар. Бородино аалда анзы котельнайның, аалда чылығ паза суғ пирчеткен чалғыс коммунальнай предприятиенің, сайбағ чох, тӱзімніг тоғызынаң кӧні палғалыстығ. Алында, Бородинода тӧлліг малларны ӧскірӌең завод паза пасха аал хонии предприятиелері тоғынчатханда, чурт-коммунальнай полызығларынаң тузаланчатхан предприятиелер саны илееде полған. Амды андағ орын саны кӧп нимес: нинӌе-де садығ туразы, школа, олған сады, Культура туразы, физкультура паза хазых пиктеӌең кін, аал чӧбі. Тиксі аалда котельнайның полызығлары 295 чуртха читірілче.\\nІкінӌі сидік сурығ - ӧдістер. Чуртағӌыларның кӧбізі полызығлар ӱчӱн тузында тӧлебинче. Салтарында, предприятиенің ӧдізі ідӧк ӧсче, аның теестегі хорадығларға ахчазы чох пол парча. Муниципальнай предприятиенің пір ле чол - банкрот поларға. Иргі предприятие орнында наазы тӧстелче, че аның тоғызын, тиксі экономиказын паза чуртағӌылардаң полызығлар ӱчӱн тӧлеглерні тузында чыырынӌа тоғысты апарар оңдайларны амох кӧр салбаза, пір-ікі чыл пазынаң олох салтар полар. Пу ікі сидік сурығ тиксі котельнайның тӱзімніг тоғызын тӧстепче, аннаңар правительство хайзына даа улуғ хайығ айландырча.\\nЧоохтирға кирек, 2018 чылда кӱскӱзін котельнайда полғанда, ол тасты-істінең хорғыстығ кӧрінген: тӱдӱнге прай харал парған, пӱдін кӧзенек чох полған, соох... Пӱӱнгі чорыхта алызығлар іле кӧрінген: наа кӧзенектер турғызылтыр, котельнай туразында чылығ пирӌең система тыхталтыр. Хазна чахии подрядчигі «Промэнергострой» компания Бородинодағы котельнайда тыхтағ тоғыстарын толдырарынӌа ікінӌі чылы істенче. Компанияның ӧӧн директоры Сергей Маховтың таниинаң, котельнайның кӧзенектерін паза турадағы чылығ пирӌең системаны олар ирткен чылдох турғыс салғаннар. Пӱӱл резервтегі котёлны нааӌылапчалар паза песті алыстырчалар.\\nХакасияның пӱдіріг паза ЖКХ министрінің пастағы орынӌызынын тоғызын толдырчатхан Анатолий Безлепкиннің искіриинең, «Хакасияның коммунальнай инфраструктуразының тилізі паза чурт-коммунальнай полызығларын чахсы читірері» республика программазы хоостыра Бородино аал чӧбіне тӧрт чыл аразына 30,4 миллион салковай позыдылған. Ол ахчаа котельнайда котёллар нааӌылалған, суғ фильтрлері паза насостар алыстырылған. Пу кӧстеге 20 азыра миллион салковай парыбысхан. Халған ахча чылығ пирӌең сетьтерні тыхтирына позыдылған. Хакасия пазы Валентин Коновалов Бородинодағы котельнайда тиксі тыхтағ тоғыстары хайди парчатханын кӧріп алған паза подряд компаниязының устағӌызы Сергей Маховтаң сидіксіністердеңер сурған. Устағӌының искіриинең, тоғыстар тузында апарылча, сурығлар сығысса даа, аймах синінде пӧгілче. Боград аймаа пазы Сергей Чернышовтың таниинаң, котельнай тоғынӌылары ідӧк наа оборудованиенең тоғынарға ӱгренерлер.\\nПЕРВОМАЙСКАЙҒА НАА ПӰДІРІГЛЕР КИРЕК\\nБородинода Хакасия пазы Валентин Коновалов котельнайда ла полған полза, Первомайскайда аны ӧӧн социальнай учреждениелерде сағыпчатханнар. Аалда 2013 чылдох славяннарның культура-тынағ кіні пӱдірии пасталған, че фундаментті паза чир алтындағы хадылны кӧдірерінең пасха тоғыс пӱӱнгі кӱнге теере толдырылбаан. 2018 чылда Хакасия правительствозы Боград аймаана бюджетті иптиріне 500 миллион салковай пиртір, ол ахча кіннің пӱдіриин тиксі паалирға паза проект-смета пічіктерін пӱӱнгі кӱнге килістіре хатап тимнирге ызылтыр. Пӱӱл, тізең, пӱдірігні «Культура» нацпроектке киріп аларға чарир полған, че пічіктер орай тимнелгеннеңер, пастыхтар аны нацпроектке кирердеңер чоох таа апарбинчалар. Кінні пӱдіріп пастаан «Аалларның пик тилізі» программазар кирерге чарадылған. Пу чылда ол нааӌылалған паза «Аалларның тиксі тилізі» адалча.\\nЧоохтирға кирек, культура-тынағ кіні Первомайскайда ідӧк Культура туразының суриин пӧгерге полызар. Аалдағы Культура туразы 2009 чылда кӧйген соонаң 1954 чылдох пӱдірілген турада ікі пӧлікте орныхча. Пуох турада библиотека паза чонға аймах полызығлар пирчеткен идінӌектер тоғынчалар. Тура иргі, аалда культура чуртазын айныдарға киліспинче. Итсе, Первомайскайда чайаачы чуртағӌылар илееде, чон хоры маңнаныстығ тоғынча, ол республика тастынзар даа марығ-фестивальларға чит пар килче. Аннаңар чуртағӌылар Культура туразы пӱдірілерін чидікпин сағыпчалар.\\nАндағох иргі турада орныхча олған сады. «Колосок» 1963 чылда пӱдірілген ағас турада орныхча. Ол 72 орынға кӧрілген, че пӱӱнгі кӱнде андар 50 ле пала чӧрче. Тоғынӌылар даа, іӌе-пабалар даа тураның пілдірте иргілен парғанына хайығ айландырчалар. Хакасияның ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина олған садының пӱдіриин ідӧк «Аалларның тиксі тилізі» программаа кирерге чӧптеен. Аның таниинаң, «Демография» нацпроектке кірӌең оңдай парох, че сынап ӱлестірілген ахчадаң пірее ахча ӱзӱрлел халза. Чоохтирға кирек, нацпроектте араласса, республика пӱдірігнің проект-смета паазының 1%-ін не хосчатса, «Аалларның тиксі тилізі» программаӌа ағаа бюджеттең 9% хозарға килізер. Андағ даа полза, пу хорадығлар регионға кӧп нимес саналча. Алында субъекттерге пірее программаларда хорадығларның чарымын пос иңніне аларға килісчең.\\nЧонға паза пір кирек учреждение - ол имнег амбулаториязы. 2017 чылға теере, тізең, ол имнег туразы чіли тоғынған. Аның туразы ідӧк иргілен парған. 1964 чылда пӱдірілген турада пір хати даа тиксі тыхтағ тоғыстары толдырылбаан. 2017 чылдох тураның чардығынаң тузаланмасха чарадылған. Хакасияның хазых хайраллирынӌа министрінің орынӌызы Александр Стреленконың искіриинең, амбулатория 2021 чылда пӱдірілері кӧрілче. «Аалларның тиксі тилізі» программа хоостыра, имнег туразының пӱдіриинең пасха, оборудование паза техника алары кӧрілче. Имнег туразында наа имӌі істенче. Ол «Земский доктор» программаӌа Первомайскай имнег амбулаториязынзар килтір. Пір чыл істен салып, миллион салковай алып алтыр. Ол ахчаны специалист пуох аалда чурт аларына позыдыбысхан. Аннаң пасха амбулаторияда ікі фельдшер паза тӧрт медсестра істенче.\\nПу чорыхта Первомайскай аалдағы школа устағӌызының на сурынызы иң кічіг полған, неке. Школада кабинеттерде пластик кӧзенектері турғызыл партыр, коридорларда - чох. Хакасия пазы Валентин Коновалов устағӌыдаң кирексіністердеңер, чалтанмин, искірерге сурынған. Людмила Рощупкинаның искіриинең, оларға ікінӌі хадылында кабинеттер ізіктерін не алыстырарға халған, ол тоғыстар планға киріл парғаннар. Ӧрттердең тоғыр система нааӌылалтыр, оборудование ідӧк кӧместең алыстырылча осхас. Лариса Гимазутина школа уғаа чахсы, анда столовай, спортзал паза актовай зал пар теен. Кӧзенектер сурии пӧгілер.\\nТОҒЫС ЧОХ ААЛДА ЧУРТИРҒА СИДІК\\n- Аалларға хабазығ киректелче, - тоғыс чорығының салтарларынаң пастаан чуртағӌыларнаң тоғазығны Хакасия пазы Валентин Коновалов. - Федеральная программаларға кіріп алары ӧӧнінде орындағы пос устаныстың чапчаң хайынызынаң палғалыстығ. Ниме кӧрчебіс піс Боград аймаанда? Ол чуртас-экономика тилізі кӧзідіглерінің ӧӧн чардығынҷа соона халча. Проект-смета пічіктерін тимнирі - орындағы устағ-пастағның тоғызы.\\nАны чахирға ахча таап полбинчатханнары - ол пасха сурығ! Пӱӱнгі кӱнде прай муниципальнай пӱдістернің ӧӧн пӧгіннерінің пірсі - пос парыстарын чылдаң чылға ӧскірері. Пу кӧстегҷе маңнаныстығ тоғынчатхан аал чӧптері парох. Пар кемнең ӱгренерге.\\nБоград аймаанда чуртас-экономика сині, республикадағы пасха аймахтарнаң тиңнестірзе, илееде тӧбін. Анзын орындағы пастыхтар даа, республика синіндегілер дее чахсы пілчелер. Андағ киректің ӧӧн сылтаа -\\tорындағы пос устаныстарның уйан тоғызы. Аймах устағ-пастаа даа, аал чӧптерінің пастары даа кирек пічіктерні тузында тимнебин салған сылтаанда, кӧп сурығлар сӧӧ тартылчалар. Аннаңар, Хакасия пазы Валентин Коновалов школаның актовай залында Первомайскай аал чӧбінің чуртағҷыларынаң тоғасханда, Боград аймаа пазына даа, Первомайскай аал чӧбі пазына даа кӧп хызарарға киліскен. Чуртағҷылар ӧкпеленчеткеннерін чазырбинча��ханнар.\\nХакасия пазы Валентин Коновалов тиксі республиканың чуртас-экономика синін кӧдірерінҷе правительство тоғызын чарытхан. Иң пастағызын, анзына чахсы хабазар 2030 чылға теере республиканың чуртас-экономика тилізінің стратегиязы. Аны тимнирінде Хакасияның прай чуртағҷыларының араласчаң оңдайы пар. Андағох стратегияларны город-аймахтар паза аал чӧптері тимнирлер.\\nЧуртағҷыларны ідӧк аалларда тоғыс орыннары тӧстелбинчеткені сағыссыратча. Итсе, Первомайскайны алза, анда алында совхоз полған хоныхты чиит идінҷек Евгений Байкалов, пос холына алып, сӱт комплексін азарынҷа тоғыс апарча. ПредприятиенӀ тилідерінҷе проект «Кимдегі Сибирь» тиксі инвестиция проектінҷе хабазығ аларға кирек. Республика синінде пу проектке ӧрінчеткен ползалар, первомайскайдағыларның «часкалары» пілдірбеен. Уламох хазырланчатхан ипчі чон, иреннер сала амыр тудынчатханнар. Чал ахчазы тузында тӧлелбинче, малларны оохтырчалар, чирлернең орта тузаланминчалар паза пасха хоптар Евгений Байкаловха кірген. Таластар сала хатығ ӱннең пар сыхханда, республика пазы алынҷа тоғазарға сӧлеен. Пілдістіг, прай чуртағҷылар тӧӧй сағынмааннар. Чоллар сурии ідӧк кӧдірілген. Первомайскай аалзар кірчеткен чол хомай тіп хоптанғаннар чуртағҷылар. Сергей Чернышовтын нандыриинаң, республика пирген 9,6 миллион салковай прай аймах кініндегі чолларны иптиріне артызылған. Андағ чарадыға Боград аймааның депутаттар чӧбі килтір. Олар чолларны иптиріне паза айланыстар кірбеенін таныхтааннар. Первомайскай аал чӧбі пазы Андрей Поляков аал істіндегі чолларны иптиріне сурыныснаң айланмаанын искірген.\\nРеспублика пазынаң тоғазығларның кирексінізі пар тиирге чарир. Чуртағҷыларның айланыстары, сурыныстары паза хоптары санға алылча, оларның ӱчӱн нандырчатхан пастыхтарға алынҷа чахығлар пирілче. Тоғазығлар уламох тӱзімніг иртче, хаҷан Хакасия пазы Валентин Коновалов орындағы сидіксіністерні паза кирексіністерні тоғазығ алнында пос хараанаң кӧріп алза.","num_words":1160,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.121,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"МАРЫҒ ТООЗЫЛАР АЛНЫНДА\\nПаралимпиада-2020. Хаҷан алнында парчатхан командалар аразында Россия адалчатса, чӱрекке истіг пілдірче. Олох арада чидікпин сағыпчазың, хаҷан чир-суғҷыларыбыс ӱзінҷі орыннаң ікінҷі орынға сығып аларлар\\nПозырах кӱн, 5 сентябрьда, теестегі XVI Паралимпиада пайрам кибірли чабылар. Аның араласчылары, тилекей хазналарынаң чыылысхан кинек спортсменнер, ниик тыныбызарлар: соонда халдылар уйғу чох хараалар, ӧрініс алай хомзыныс хоостыра сыххан харах частары хуруп пардылар. Чиңіске турысханнары иблерінзер алтын, кӱмӱс, хола медальлығ айланарлар, теестегі марығларға тимненіп пастирлар. Спорттың хайдағ даа кӧрімінең айғасчатханнарның амыр чуртас ��оғыл нооза, пір марығ соонаң пасхазы пасталча.\\nСағам, тізең, Паралимпиаданың чӧрімі хыызына кірібісті. Марығ тоозылар алнында командалар аразында полған на медаль санға алылча. Чиңіс тутханнары махтаға сыхчалар, соона халғаннары хомзыныс чӧрчелер, теестегі арға-мӧрій тузында хайди даа утып аларбын тіп, ізеніснең чуртапчалар. Хазналарның піріктірілген командаларының устағҷылары, тренерлер спортсменнернің чидіглерін санға алчалар, кӧзідімнерні уламох чахсыландырып алардаңар сағыссырапчалар, алныларында аймах-пасха пӧгіннер турғысчалар.\\nСала даа ікінҷілес чоғыл, полғаныбыс ла андағох сағыс-сананыснаң теестегі марығ кӱні хайди иртерін сағыпча. Талазығ чоғыл, чиңіс саннары хоостыра Хыдат пастағы орында ізестіг хаалапча. Ағаа пір дее команда чит полбас. Че ікінҷі орын ӱчӱн харбазығ хазыр парғадағ. Великобританияның паза Россияның командалары сала ла тиңнең тиңе хаалабинчалар. Паза кӧрзең, пістің улуғ ӧрінізібіске, Чир-суубыстың командазы ікінҷі орынға сығып алған полча. Че Великобританияның спортсменнері дее маңат тимненіс кӧзітчелер, алтын-кӱмӱс-хола медальлар хоостыра алнына сых чӧрібісчелер. Итсе, саннарны санапчатса, хаҷан даа иң пастап алтын медальларға хайығ айландырылча.\\nХаҷан чир-суғҷыбыс Валерия Шабалина суғҷа чӱзерінҷе ӱзінҷі алтын медаль утып алғанда, андағ пик сындырлығ спортсмен ӱчӱн поғдархас тӧріпче. Ол туста, кӧңні-чӱреең пазын полбин, кӧр халыңар пістіңнерні тіп хысхырыбысчазың, позың на чалтырама чиңіс тутхан чіли, аар-пеер пас чӧрчезің. Нинҷе-де тус пазынаң велосипедтіг чарысчаң спорт кӧрімінең айғасчатхан Михаил Асташов, Токиозар киліп, ікінҷі алтын медаль утып алғаннаңар искірілзе, ӧрініс уламох тыыпча, командабыс амды хайдағ орында парчатханын табырах арах піліп аларға харасчазың. Арса... арса... Хыдаттың командазының махтағлығ кӧзідімнеріне сала даа чағдап алдыбыс? Чох-а, аар ла тын саларға килісче. Хыдаттың спортсменнері уламох кӧп алтын медаль утып алтырлар, паза пірдеезі постарына чит полбас пӧзіксер кӧдіріл парыбыстырлар.\\nЧе, мындағ килкім арға-мӧрійде аралазып, ікінҷі орын алғаны даа айдас кӧзідімге саналча. Аннаңар Великобританияның командазына чидіп аларға кирек. Чох, чидіп ле аларға нимес, ас парыбызарға. Пірдең, илееде алнынзар кіріп аларға. Андада ла тынарға ниик полыбызар. Алтын медальлар санынаң тың на кӧпке соона халбинчабыс - пір холның салаалары синінче ле. Оларның алтын 29 медаль, пістіңнернің алтын 24 медаль полған пір хати. Итсе, олар даа ікінҷі орынны холдаң позыдарға хынминчалар, алтын медальлар санын уламох хозып одырарға харасчалар. Марығ ол марығ нооза.\\nПаралимпиаданың читінҷі кӱні пістің командаа оңнығ полғанын прайзы даа таныхтапча. Чир-суғҷыларыбыс 13 медаль утып алғаннар. Оларның алтызы - алтын. Нӧӧс, нӧӧс, піс Великобританияны ас парыбыстыбыс? Ікінҷі орынға сығып алар ӱчӱн, Россияа ал��ын пис ле медаль кирек полған. Сынап таа, ікінҷі орынны холға киріп алтырбыс. Амды аны, холдаң позытпин, тут поларбыс ни? Матап кӱстенерге килізер...\\nЧир-суғҷыларыбыс санынаң ікілер-ӱзер кӱмӱс паза хола медаль утып алғаннарның саны илееде. Олар пістің командаа алнында парчатханнар санында поларға туза ағылчалар. Мындағ килкім марығда хайдағ даа медаль утханы улуғ чидіге саналча. Ағаа хоза, Россияның Паралимпийскай комитедінің чарадии хоостыра, пу арға-мӧрійде аралазып, 4 - 6 орыннар алған спортсменнерні 3-ҷі орын алғаннарнаң тиңни сыйыхтирлар.\\nМында ядро ідерінде тилекей рекордын ікі хати нааҷылаан Владимир Свиридовтың сӧстерін искір пирерге чарир. Хайди таныхтаан полғабыс, спорттың пу кӧріміндегі Паралимпиада араласчылары, кинектер колясказында одырып алып, ядроны холнаң ырахха ітчелер. «Мағаа ӱзінҷі сынағ пирілгенде, прайзын ас парыбысхам, тилекейнің наа рекордын турғызыбысхам. Анаң піди сағынып алғам: чиңіс мини, алтын медаль ізепте, амды позым позымнаң марығлас кӧрим. Аннаңар тӧртінҷі сынағны тузалан халарға сурынғам. Чаратханнар. Ядроны айама ипти салып алып, пар-чох кӱснең ідібіскем. Хайдар-да учуға халған. Марығ чарғыҷылары тилекейнің наа рекорды турғызылды тіп чарлапчалар. Іди позым позымны утхам, тилекейнің рекордын ікі хати нааҷылаам», - чоохтапча В.Свиридов.\\nТилекейдегі кинек спортсменнернің чайғыдағы XVI Паралимпиадазы Токиода пайрам кибірли азылчатханда, Россияның піріктірілген командазының знамязын апарған Андрей Вдовин, 1 сентябрьда 400 метрге чӱгӱрерінде аралазып, хаҷан-да позы турғысхан тилекей рекордын нааҷылабысхан. Амды ол рекорд 49,34 секундаа тиңнелче. Іди Андрей Вдовин алтын медаль утып алған.\\n1 сентябрьда Россияның піріктірілген командазы ікінҷі орынға сығып алған. Пістіңнернің 31 алтын, 19 кӱмӱс, 36 хола медаль. Ӱзінҷі орында парчатхан Великобританияның 30 алтын, 24 кӱмӱс, 30 хола медаль. Пастағы орында парчатхан Хыдаттың командазының 66 алтын, 42 кӱмӱс, 34 хола медаль.\\nАвтор : Тимнеен Анатолий СУЛТРЕКОВ","num_words":648,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.086,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Меспектіг хоккей. 14-15 декабрьда Ағбандағы «Саяны» команда позының айғызында Ыраххы Востоктағы Арсеньев городтаң килген «Восток» команданаң теестегі тоғазығларын иртірді.\\nПістіңнер ибде ойнапчатханда, тоғазығ хайди парарын кӧріп аларға, чир-суғҷыларыбысты чиңіске кӧӧктірерге городтың ӧӧн стадионынзар кізі кӧп чыылысхан тиирге чарир. Анзын пасха ойыннарнаң тиңнестірзе . Кӱн дее килістіре чылығ арах тур пирген. Аннаңар иргі таныс-нанҷылар, ирте арах киліп, хынығ чоох-чаахнаң одырғлапчатханнар, чир-суғҷыларыбыс ибде хайди даа чиңіс тударға кирек тіп чарасчатханнар. Че хайдағ саннаң ойын тоозылары - кӧрігҷілернің аразындағы ӧӧн чоохтазығ.\\n- «Восток» п��ӱл пір дее полынминча... Хаҷан-да, піссер киліп, утып таа алӌаң полбады ба, - ӱлесчелер сағыстарынаң олар.\\nСынап таа, аалҷыларның киректері пӱӱл чахсы ла нимес. Пістің подгруппада ол халғанҷы орында, пір дее чиңіс тутхалах. Спортта андағ тус поладыр, хаҷан «хара кӱннер» пасталыбысчалар. Пістіңнернің, тізең, кӧзідімнері прайзын ӧріндірче. Сағам «Саяны» пастағы орында. Аннаңар кӧрігҷілер дее ачых-чарых кӧңніліглер.\\n- Пӱӱн пістіңнерге хатығ чуххадағ.... Че-е, тӧлкеленіп одыр мында, - хызыл меспектең харах албинчатхан туста сағыстарынаң ӱлезерге маңнанчалар ойын кӧрерге килген кізілер.\\nСынап таа, тоғазығ пасталғаннаң пис минутаҷа ирт парды, че пір дее гол кирілгелек. Ибде ізестіг утарға киректелче. Аннаңар пістіңнер пірее хати прай команданаң алнынзар парчалар, удур-тӧдір чахсы пілізіп ойнапчатханға тӧӧйлер, че гол кир полбинчалар. Аалҷылар уғаа маңат арачыланчалар тиирге сидік, чир-суғҷыларыбысха оң полбин парча. Пірде, меспек хаалха хыринҷа учуға халча, пірде, аны Александр Дубровский тудып алча. Александр Дубровский -«Востоктың» хаалха хадағҷызы.\\nЕвгений Ткачукты «Саяны» команданың капитанына тиктең не таппиндырлар. Пасхазына кӧзідім полып, ол пастағы гол кирібіскен. Кӧрігҷілерібістің ӧрінізі тоозылғалахта, саннар тиңнес чӧрібіскеннер.\\nПістіңнерге Максим Бовт гол кирібіскен. Мында иң не ачырғастығ - Максим «Саяны» командада ойнаан. Пірдең, хомай нимес тимненіс кӧзітчеткенін прайзы даа таныхтаҷаң. Аннаңар, «Саяны» команданаң чӧптезіг тоозыл парғанда, аны сала даа ікінҷілес чох «Востоксар» хығырып алғаннар.\\nОйынның пастағы чардығы 3:1 саннаң тоозылған. Михаил Селедковнаң Александр Захваткин пірер гол кирібіскеннер. Сынап таа пістіңнерге прай устарын кӧзідер оңдай пирбеділер аалҷылар. Мында сала даа ікінҷілес чох хаалха хадағҷызы Александр Дубровскийні махтирға кирек. Ол кӧп хати командаа туза иткен, саннар кӧптелер оңдай пирбин турған, позынын пӧзік узын кӧзіткен.\\nПятница кӱндегі тоғазығ 5:3 саннан тоозылған. Пірдең, аалҷылар халғанҷы голны, ойын тоозылчатханда, кирібіскеннер. Пістіңнер анзына харығ поларға тын даа хараспаан чіли тудынғаннар. Хайдағ даа полза, чиңіс пісти нооза. Саннар паза алыспас тіп сағынған поларлар, неке.\\nСаңай пасха оңдайнаң ирткен суббота кӱндегі ойын. Кӧрігҷілер дее саны илееде хозылтырҷых. Тынағ кӱні нооза. Аннаңар даа, неке, сӧбірелерінең хада килген кізілер кӧрінчеткеннер. Кічіг палалары анда-мында чӱгӱріс чӧрчеткеннер. Ол туста паба-іҷелері, пістіңнерні чиңіске кӧӧктіріп, оңнығ ла хысхырыспинчатханнар, саңай ӱннері харылғанҷа аахтасчатханнар. Сым турчатхан алай одырчатхан кізіні стадионда кӧр табарға сидік полған.\\nХайди ӧрінмес, хаҷан Александр Захваткин пірсі пірсінің соонаң ікі гол кирібіскенде. Ӱзінҷі паза тӧртінҷі минуталарда ол махтаға сыххан. «Че-е, чиңіс пісти... Ойын килісчеткенге тӧӧй...» - чоохтас��алар кӧрігҷілер. Кізілернің кӧңні уламох кӧдірілген, хаҷан «Саяны» команданың хаалха хадағҷызы Сергей Саблин 12 метрдең сабылған пенальти-буллитті тудып алғанда.\\nПірдең, хайди сіліг, махалығ сегірді хаалхазын арачылап. Соонаң даа Сергей махтаға сых турған, маңат тимненіс кӧзіткен.\\nПістіңнернің ӧктемненчеткенін кӧмес тохтадарға харазып, «Восток» команда тайм-аут алча. Че анзы аалҷыларға сала даа туза ағылбинча, уламох пістіңнернің кӧңнін кӧдірче. Іди айғы ээлері ойынның пастағы чардығы тоозыларына орта сигіс гол кирібіскеннер. Ырах чол тобырған аалчыларзар кӧрерге айастығ пілдірген - саңай алаң асхан осхастар. Кирек піди ле парза, тоғазығ хайдағ ла саннаң тоозылар ни? Александр Захваткин не ӱс гол кирібісті, Михаил Селедков - ікіні. Руслан Гавричков, Константин Жаданов паза Николай Верещагин пірер хати махтаға сыхханнар. Команда капитаны Евгений Ткачук оларға чахсы пас пир турған, улуғ тимнегліг тоғыс апарған. Аны ідӧк махтааннар.\\nТоғазығның ікінҷі чардығында «Саяны» команданың ӧӧн тренері Евгений Ерахтин хаалха хадағҷызы Владислав Атапинге ойнап алар оңдай пирген. Ол даа маңат тимненіс кӧзіткен, позының хаалхазынзар пір дее гол кирдірбеен. Хоккеисттер санынаң Михаил Селедков махтаға сыххан. Ол ікі гол кирібіскен. Николай Верещагиннең Руслан Гавричков пірер гол киргеннер. Іди айғы ээлері 12:0 саннаң чиңіс тутханнар. Амды пістіңнернің 21 сан пол парды, олар подгруппада пастағы орындалар.\\nАалҷыларны тың на хомайлирға чарабас. «Восток» команда піс-тің подгруппада прайзының улуғ частығ командаа саналча. Ол 1932 чылда тӧстелгеннеңер искірілген. Меспектіг хоккейче Россия чемпионадының пӧзік лигазында сыбыра ойнапча. Мының алнында ол пістің командаа хайдағ-да «изі чох» ыырҷаа» саналҷаң. Позының айғызында полардаң, Ағбанзар даа киліп, пістіңнерні утып алчаң.\\nТеестегі ойыннарны чир-суғҷыларыбыс ідӧк позының айғызында иртірерге тимненчелер. Ағбанзар «СКА-Нефтяник-2» команда килче. Тоғазығ 18-19 декабрьда иртер. Ойын 19.00 часта пасталар. Кірері тикке.","num_words":656,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.113,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Ӧӧркі Чӧп. Хакасияның Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев президиум чыылиин иртірген. Ӧӧн сурығларның пірсі республиканың іӌе капиталынаң (100 муң салковайнаң) тузаланар оңдайны алғыдыбызардаңар полған.\\nХакасияның Ӧӧркі Чӧп президиумы 17 апрельде, теестегі чыылиин иртіріп, он артиинаң сурығ ӱзӱрібіскен. Ӧӧн сурығлар республиканың законнарынзар алызығлар кирчеткен закон проекттері полған.\\n«Постың полызығлығ хониинаңар» республика законынзар алызығлар кирчеткен закон проектінең аал хонии политиказынҷа, ас-тамахча паза чирнең тузаланарынҷа комитеттің кнезі Пётр Воронин таныстырған. Хайди ол чарытхан, алызығлар пістің законны ��ӱптестірер пӧгіннең кирілчелер. Ирткен чылда чирде чурт пӱдірерінең палғалыстығ федеральнай законодательство алыс парған. Амды постың полызығлығ хониин апархаң чир участогында чуртаҷаң тура пӱдіреріне пірге кирексіністер турғызылған.\\n- Мының алнында постың чир участогында нинҷе дее хадыллығ тура, ползын ол тӧрт, пис алай алты даа хадыллығ чурт, пӱдірерге чарадылҷаң, - чарытхан Пётр Воронин. - Амды посха чурт пӱдірерінде прайзына пірге кирексіністер турғызылча - ол алынҷа турчатхан, чир ӱстӱнде ӱс хадылдаң кӧп нимес, пӧзии 20 метрдең аспинчатхан тура.\\nЧурттың улиин алза, мында сағам алызығлар чоғыл тіп хосхан комитет устағҷызы. Президиумдағылар, республика законын федеральнайға килістіре тӱптестірерге кирек полчатханынаң чаразып, закон проектін чағынғы сессияда ӱзӱріге сығарарға чарат салғаннар.\\nІкінҷі закон проекті республика бюджедінең пирілчеткен іҷе капиталына теелген. «Хакас Республикада кӧп палалығ сӧбірелерге социальнай хабазығ пирҷең хоза оң-дайлардаңар» республика за-конынзар хайдағ алызығлар кирілчеткенінең хазых хайраллирынҷа паза социальнай политикаҷа комитеттің кнезі Евгений Молостов, ол ідӧк закон проектін тимнееннернің пірсі полча, таныстырған.\\n-\\tЧоох парча республиканың іҷе капиталынаң ол федеральнай іӌе капиталына хоза республика бюджедінең пирілчеткен 100 муң салковай (республиканың кічіг аалларында чуртапчатханнарға - 200 муң салковай), тузаланар оңдайны алғыдыбызардаңар, -\\tчарытхан Евгений Молостов.\\nАмғы туста республикадағы іҷе капиталына сертификаттары пар кӧп палалығ сӧбірелер ол ахчанаң ӱс ле кӧстегҷе тузалан полар оңдайлығлар: чурт оңдайларын чахсыландырарына, палаа (палаларға) ортын профессиональнай алай пӧзік ӱгредіг пиреріне, паланы (палаларны) имниріне. Че федеральнай закон регионнарның ізебінең тӧлелчеткен іҷе капиталын пасха даа кӧстеглерге позыт турарға чаратча осхас. Евгений Молостов закон проектін тимнирінде федеральнай законодательство паза пасха регионнарның опыды санға алылғанын таныхтаан.\\nІди федеральнай законодательствоҷа ол ахчаны кинек палаларға кирек ниме-ноолар паза полызығлар аларына позыдарға чарир. Закон проектінҷе ідӧк республиканың іҷе капиталынаң тузаланарына наа кӧстеглер кирері кӧрілче: мал-хус, аарлар паза аалда тоғынарына кирек аал хонии техниказын алары. Аннаң пасха кирілчеткен алызығларҷа регионның іҷе капиталын палаларны имнирге ле нимес, ідӧк іҷе-пабаны имниріне хорадарға чарадары кӧрілче.\\nПрезидиумдағылар хоза кирілчеткен кӧстеглер, иң пурнада аалдағыларға - ахчаны мал-хус, аал хонии техниказын аларында тузаланары, тузалығ полчатханын таныхтааннар. Че олох туста закон проектіне Хакасия правительствозының ӱндезии киректелчеткеніне хайығ айландырғаннар. Закон алыл парза, іҷе капиталынаң сах андох тузаланарға сағыныбысханнарның саны ӧс парарға айабас. Че сыдазар ба анзына республика бюджеді? Пу чылға бюджетте пу кӧстегҷе нинҷе ахча кӧріл парғанын санға аларға паза аны хоостыра закон проектінҷе хоза тоғынарға чарат салғаннар.","num_words":409,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.09,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Чатхан — sostik.info\\nВерсия от 20:36, 5 июля 2014; Admin (обсуждение | вклад)\\nАаӌан хачанох, тың ӱрде пір хадарчы апсах чур-таптыр. Аның ады Чатхан полтыр.\\nОл арада хан чуртаан полтыр. Малының саны чох, мал хадарӌаңнарның пӧгіні чох полтыр. Муханап, тың нлеп чуртаӌаңнар мал хадарчылары. Хатығ тут-чаң оларны хан. Чарых кӱн кӧрбеӌеңнер.\\nЧатхан апсах сағысха тӱсче: - Пу чонның чуртазын хайдн нииктеӌең, —тіп.\\nЧатхан апсах чуға чардыларнаң сӧӧлмек хаарчах иткен. Аны тӱңдеріп, пазынаң пазына, ах адының хузуруғынаң хыл чулып, хости читі хыл тартыбысхан. Хой хазыхтарын турғызып, хылларны кӧдірібіскен. Анань хах сыхханда, харачах, тілленген чіли, сыңылап сыххан.\\nИир сай Чатхан апсахсар пастухтар чыылыс сыхханнар, апсахтың ӱннендіре хахчатханын истерге.\\nУғаа ӧзелістіг ӱнненӌеңнер читі хыл. Кізілернің чӱректері сысталыс турӌаңнар. Учух париған хустар, ханат тохтадып, истіпчелер; харсахтығ аңнар, азах тохтадыгі, истіпчелер. Таңнас парған палыхтар, суғ ӱстӱне кӧдіріліп, истіп турлар пу апсахтың харачағының чапсыстығ ӱнін. Чилінніг чылғылар, пас кӧдіріп, тыңнан турлар, азыр мӱӱстіг інектер, тайнаныс тохтадып, истіп турлар, маарас парған хойлар, тымылып алып, истіпчелер. Пастухтарның кӧңнілеріне ниик полыбысхан. Малларны даа хадарарға оой полыбысхан. Мал пытырас-сыхсох, Чатхан апсах, кӧгӌі харачаан алып, хылын сап-сох, маллар піріге пазыс сыхчалар. Нинӌе дее кӧп мал полза, Чатхан апсах чалғызаан на хадарып сыдапча.\\nПірсінде обал пол парған.\\nТіріг тілліг харачахтаңар сығыр харахтығ чабаллар истіп салтырлар. Олар, тағ озаринаң киліп, Чатхан апсахты ӧдіріп, харачағын алып алғаннар. Чох-чоостарның малларын сӱр парыбысханнар. Чазаа толдыра чабал ханнынь на малы халған.\\nЧатхан апсахтың оолғының оолаауаа нолған. Ол оолах, пір хонза, пірліг полып; ікі хонза, ікіліг полчадыр.\\n—\\tУх-чаа ит пир маға,—тіп.\\nІӌезі оолаана талнаң чааӌах, табылғынаң соған ит пирген. Оң саринзар атса, оолах отыс хус тӱзірче, сол саринзар атса, хырых аң аңдарча.\\nІӌезі оолаана пӧзік тағны аспасха чахығ иткен. Че оолахтың тағ кистінде ноо ниме парын кӧрері уғаа тың килче. Пірсінде оолах тағ ӱстӱне сығара хонған. Кӧрібіссе, хуйу хыринда тура турча. Китеп, чағдап алған андар оолах. Турада чон, аар колодазындағы ла чіли, сууласча.\\n—\\tЧиис чоғыл...\\n—\\tХызыр пиині хығыртар кирек, — тіпче. Узінӌізі:\\n—\\tХызыр інекті, хызыр хойны алдыртар кирек. Араластыра чирғе. Пір мал иді ирігістіг,—тидір.\\nКинетін тура істіндегілер прайзы тымыл паргъаннар. Ундар чапсыстығ ӱн исті��е тӱскен. Оолахтың кӧксінде чӱрегі сабылбиныбысхан осхас полған. Ӧӧрчіліг час харахтарына тол килген... Ағастар илеңнезе тӱскеннер. Амыр кӱн дее полза, ағас пӱрлері халбырас турадыр. Алӌас турған аймах пасха порчолар чир хыртызына теңенӌе мӧкейіс турадырлар. Ибіре ниик, кӧгліг полыбысхан. Пии кісти тӱскен, інек мӱӱри тӱскен, хой майли тӱскен. Олар, тура хырина киліп, турғлабысханнар. Оолах, улуғ тас кистіне чазынып, ниме поларын китеп сыххан.\\nТурадаң читі хара кізі сых килген. Постары сығыр харахтығлар. Ахсылары уғаа улуғ, аас істінде ікі устығ азығ тістер.\\nМалларны тудып соғыбысханнар. Иттерін туразар тазып сыхханнар. Оолах мал идін хаӌан чеенін ундуп таа салған полған. Чоо ит чирі килче. Оолах, тас кистінең соғанын сунып, аттың, інектің, хойның тӧстерін хазағлап алған. Сарсых харахтығ чабаллар пір ниме сизінмеділер.\\nОолах тӧстерні ибге ал килген. Іӌезі чоо хырысхан аны. Че іӌезінің дее ит чирі тың килчеткен. Ит кӧрбинчелер нооза. Мал чабал ханда ла халған. Іӌезі, оолах итті хайдаң алғанын піл салып, уламох тың чобал сыххан.\\n—\\tСығыр чабаллар оңнығ итпестер,—тіпче.—Ол чабаллар синің ағаңны чох ит салғаннар. Пазох обал полар. піске. Ноға андар парғазың, палам?—тіпче іӌезі.\\n—\\tПір дее ниме полбас, іӌең, чобалба,—нандыр-ған оолах.\\nИртенінде оолах, чааӌағын алып алып, пазох ол туразар килді. Сығырлар чоо сарыс ит парчалар:\\n—\\tКем чеен ат тӧзін?—тіпче пірсі.\\n—\\tТуюххан позың тығыныбысхан полбассың ма за!—хырысча пірсі.\\nХойның даа, інектің дее, аттың даа тӧзін чеен кізі табылбады.\\nАмды салдаан сӧӧктерні ӱзӱр тӱстілер. Тӧс сӧӧктері пір дее табылбинча.\\n—\\tЭк, сизігі чох сирестер, сағызы чох сарысхалар!— хысхыр сыххан пірсі.— Чатхан апсахтың оолғының оолаа теенібіскен, аның хылығы полар. Параңар амох... Айы чох ит салбаанда, піске амыр чурт чох полар.\\nХоғдых-хағдых тӱзе халған тура істі. Харбаңназып, хол тудынызып, сӱрнігіп ала, тағзар тебіс парилар читі сығыр чабал.\\nСала тастых парыбысханнарында, оолах ізік хыринда тирең оймах хас салған, ӱстӱне сала ла ілінер иде тос чаап, хум чай салған, анаң тураа кіріп, ағазы иткен харачахты хаап, хах сыххан.\\nСығырлар, испинең, нандыра харбах-хурбах тӱсклеп одырлар. Прайзы оймахха чыплаза халдылар. Оолах оларны, хая тастарнаң миргелеп, чоо сапхлап салып, чирнең кӧӧм салған.\\nАғазының харачағын алып, оолах ойнап сыххан. Хуйулығ хахпах хаядаң ізік азылған. Мор-мар тӱзіп. мал сыхча андартыи.\\nМалы чох чонға мал таратча оолах.\\nПастухтар пазох истіг чуртабыстылар. Чир ӱстӱнде чуртирға уламох истіг полыбысхан.\\nОолах чонға тіріг харачахты чоо тіллендіре хахча, чабал ханнардаңар харғастығ кӧглер сарнапча, кӱстіг, хыйға алыптардаңар чалахай ӱннең ырлапча.\\nОл сыынаң пістің чонда тіріг тілліг читі хыллығ харачахты „чатхан\" тіп адап алтырлар, апсахтың адын аарлап, оолахты „хайӌы\" тіп адап салтырлар.\\nИсточник — «http:\/\/sostik.info\/wiki\/index.php?title=Чатхан&oldid=81»","num_words":682,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.089,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ПІС - ХАКАСПЫС!\\nПу кӱннерде Ағбанда ХакНИИЯЛИ-ның улуғ залында кізілер толдыра чыылыс парғаннар. Мында пістің саблығ ученай Игорь Леонидович Кызласовтың «Хакасы» наа сыххан книгазының презентациязы ирткен. Чыылығны апарған ХакНИИЯЛИ-ның устағҷызы, тархын наукаларының докторы Валентина Николаевна Тугужекова.\\nПастағы сӧс авторға, Игорь Леонидовичке, пирілген полған, че ол пурун чоохтанарға писатель Людмила Владимировна Костяковаа пирерге сурынған. «Пу книганы литература оңдайынаң сығарарға сағыс полған», - теен ол. Людмила Владимировна сағам Игорь Леонидовичтің хонғаны полча.\\nАннаңар ученай Кызласовтарның наука тоғыстарынаң паза чыындыларынаң чахсы таныс. Іди ол Игорь Леонидовичке сӧбіредегі архивтің пічіктерін олаңай чонға пілдістіг иде пазып, аны сығарыбызарға чӧп пиртір. Ол ідӧк редактор тоғызын апарған. Пу книганы сығарарға паза хоза сылтағ полған. Піс ам хакас чонның пастағы съездтері ирткеннең 100 чыл тол парғанын таныхтапчабыс. Ол пастағы съездтерде пістің чонны «хакас» тіп адирға чӧп сығарған ученай Степан Дмитриевич Майнагашев. «Хакас» ат хоостыра ам даа чон аразында талас парча. Кемміс піс: хакас, тадар, хырғыс алай хоорай? Аннаңар хакас родтарының Улуғлар чӧбі ученай Игорь Леонидович Кызласовсар ол сурығны чарыт пирерге айланған. Аның пабазы Леонид Романович Кызласов ол сурығҷа ідӧк кӧп статьялар сығарған полған. Амды пу книга комментариялығ пирілче.\\nАнаң чоох тутхан Игорь Леонидович Кызласов. Аның чооғынаң, пу книганы олаңай чонға хығырарға оой ползын тіп, наука тілінең паспин, хоос литература сӧзінең пасхан. Книганы, хакас чонның пастағы съездтерінең пеер 100 чыл толчатханына чарыдып, ӧнетін сығарғаннар. Мында Хакас книга издательствозын махтирға кирек. Аның тоғынҷылары чапчаң тоғыныбысханнар.\\nПістің чонны мының алнында хайди ла полза адаҷаңнар. Чонны піріктірчеткен пӱкӱлее ат чох полған. Хаҷан-да «кыргызтар» тіп адаҷаңнар, че ол чон ады полбаан. Хырғыстар - ӱлгӱ тутчатхан род полған. Соонаң орыстар, киліп, пістің чонны «татарлар» тіп адааннар. Олар орыс нимес тӱрк чоннарның прайзын «татарва» тіп нимее салбаҷаңнар. Пістің хакастарны даа ал-алынҷа «Минсуғ татарлары», «Кузнецкай татарлар», «Ачинскай татарлар» тіп адааннар.\\n1917 чылда июль айда хакас чонның ікінҷі съездінде чыылған 75 делегат пір ӱннең чонны «хакастар» тіп адирға чарадығ алған. Андағ ат пирерге чӧп пирген полған С.Д.Майнагашев. Ол пу атты позы сағынып албаан. Хакастардаңар алында ученайлар наука пічіктерінде таныхтаҷаңнар. Кӧзідімге алза, ученай Н.Н.Козьмин 1913 чылда «О хакасах» тіп статья сығарыбысхан.\\nКниганың пастағы чардығында «хакас» терминнеңер алғыда чоохталча. Мындох «кыргыз» паза «хоорай» терминнер хайдаң сыхханнарынаңар пазылча. Ікінҷі чардыхта 1703 чылда джунгарлар пістің чонның илеедезін пасха чирзер сӱр парыбысханнаңар хығырып аларға чарир. Ӱзінҷі чардыхта Тянь-Шаньдағы хырғыстар хайдаң сыхханнаңар піліп аларбыс. Сағам хырғыстар піс пу чирдең андар парыбысхабыс тіп чоохтанчалар. Анзы орта нимес. Олар мында хаҷан даа полбааннар.\\nАнаң сӧс алған Хакасияның правительство кнезінің орынҷызы Ирина Геннадиевна Смолина. Ол пу книга тузында сых парғанын таныхтаан. Автор, ученай кізі, пірдеезін сӧклебин, ипти чарытча позының темазын. Хығырарға сынап таа оой. Книгада пасха ученайларның танығлары пирілче паза хайдаң алылғаны кӧзіділче. Пу книга сых парғанда, «хакас» сӧстеңер паза таластар чох поларға кирек. Пу книга школаларда паза пӧзік ӱгредіг заведениелерінде учебник чіли ползын. Ученай кізінің тархынында полған на кирекке позының кӧрізі полча, че ол аны документ пічіктерінең киречілирге кирек.\\nИрина Геннадиевнаа хозылған Хакасиядағы ветераннар чӧбінің кнезі Галина Алексеевна Трошкина. Ол Леонид Романович Кызласов паза оолғы Игорь Леонидович Кызласов Хакасияның паза Россияның даа науказына улуғ хозым иткеннерін таныхтаан. Леонид Романович кӧп тоғыстары ам даа чарыхха сыхпааннар. Аның ол тоғыстарын Игорь Леонидович чонға читірерінеңер ізеніс пар. «Хакас» сӧс пістің республиканың Конституциязында пазыл парған. Аннаңар паза таластар чох поларға кирек.\\nЧыылығда алғыстас сӧстерінең чоох тутханнар Хакас книга издательствозының директоры Вячеслав Михайлович Тутатчиков, Хакасияның Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Иванович Воронин, паза ученай Валентина Евгеньевна Майногашева. Олар мындағ книга полған на сӧбіреде поларға кирек тіп таныхтааннар.","num_words":538,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.173,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"22 августта Россияда хазна флагынын кунi таныхталар - Национальное вещание - Вести Хакасия\\n22 августта Россияда хазна флагынын кунi таныхталар\\nАгаа чарыдып, пуун Хызылчардагы саблыг спортсменнер Инесай сугча чус парыбыстылар. Мохов аалдан сыгара Дивногорскка читiре. Улгу паза халых пiрiгiстерiнiн кiзiлерi спортсменнернiн сугдагы чорыгы тузiмнiг ползын тiп, алгааннар.\\nАмды оларнын iзенiс пол килдi. Пуун Хызылчардагы хирург Агбанда угаа хайхастыг операция иртiрдi. Андаг чахсы ондайнан\\nАнда чыл сай тиксi Сибирьдегi искусство школаларынын, ин артыхтары чыылысчалар.","num_words":66,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.653,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧАХСЫЛАРНЫҢ ЧАХСЫЛАРЫ УСТАРЫНАҢ СЫНАСТЫЛАР\\nМарығның халғанӌы чардығында олар тӧрт номинацияӌа устарынаң сынасханнар: «Изен-минді», «Чалтырама сӧс», «Ойын-кӧг» паза «Тадырада табырах чоох».\\nОлғаннарның ӱчӱн «ағырарға» залға толдыра чон чыылысхан. Сизінгенде, кӧрігӌілернің аразында илееде ӱгренӌі полған. Оолағас-хызыӌахтар арғыстарының ӱчӱн «ағырарға» килтірлер. Залда ідӧк ӱгретчілер кӧрінгеннер. Олар, пір орында одырбин, ӱгренӌілерінзер пастырып, палаӌахтарға ниме-де сӧлеп турғаннар.\\nТаныхтирға кирек, пӱӱлгі марығ М.Е.Кильчичаковтың 100 чазына чарыдылған. Аннаңар полған на номинациядағы номер саблығ хакас писательнің чайаачызына теелген. Андағ оңдайнаң олғаннар, «Ине тіліне» тимненіп, Михаил Еремеевичтің чайаачызынаң тирең танысханнар.\\nАраласчыларның устарын пӱӱл паалааннар Россияның саблығ артизі, Хакасияның чон артизі Светлана Чаптыкова, «Час ханат» эстрада студиязының устағӌызы, Хакасия культуразының саблығ деятельі Игорь Боргояков, педагогика наукаларының кандидады Алевтина Балгазина, ХакНИИЯЛИ-ның наука тоғынӌызы Лариса Челтыгмашева, писатель, драматург Илья Топоев.\\nКӧрігӌілернің аразында марығның тӧстегӌізі Зинаида Андреевна Чертыкова полған. Марығ пайрамни азылғанда, ағаа улуғ тоғыс апарчатхан ӱчӱн Аарластығ пічік читірілген. Хакасияның ӱгредіг паза наука министрінің орынӌызы Юрий Гаврилович Сагалаков Зинаида Андреевнаа алғызын читірген. Паза ол 2003 чылда марығ Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназияда хайди тӧстелгенін чыылған чонға чоохтап пирген. Аның таниинаң, амды «Ине тілі» республика синіндегі фестивальға айлан парған. Чылдаң марығда кӧп олған араласча. Ӱгренӌілер паза оларның ӱгретчілері марыға азынада тимненіп пастапчалар.\\nЧайаачы, ӧткін олғаннар «Изен-минді» номинацияда кӧрігӌілерні постарынаң таныстырғаннар. Ӱгренӌілер ӧтіг ӱннерінең чыылған чонның хайиин тартханнар. Чоохтирға кирек, полған на команда чахсы тимнен килтір. Че марығ - ол марығ, кем-де алнынзар сыхча, кемге-де, тізең, оң полбинча. Араласчыларның сценада ӧткін тудынғаны кӧрігӌілерні матап ӧріндірген. Минің кӧңніме тың кіргеннер Индіркі Тӧӧдегі паза Ус чулдағы ӱгренӌілер. Аннаңар олғаннар «Изен-минді» номинацияда кӧзідіглерін тоосханда, мин Тӧӧ чиріндегі оолах-хызыӌахтарның ӱчӱн «ағыр сыххам». Эк, хайдағ сіліг оларның чооғы. Олар пос тілінең матлама чахсы чоохтасчалар. «Ойын-кӧг» номинация соонаң мин Индіркі Тӧӧдегі Аселя Боргояковаа морсынғам. Кічіг сыннығ Аселяӌах кӧрігӌілерні аптаан. Хызыӌах, часха кічіг дее полза, уғаа сіліг тахпахтапча. Ол кибелістерні кӧрбин чахсы хығырча. Аселяӌах кирек орында тохтабысча алай, тың арах чоохтанып, кӧрігӌілернің хайиин сӧстерге айландырча. Кӱлімзіреес чайаачы хызыӌахсар прайзы харах албин кӧрген. Ол, тізең, «Хулғалар» пьесаның ӱзігін чахсы ойнап, чылтызах чіли сценада «пызыңнаан» тиирге чарир.\\nМарығ соонаң мин аннаң чоохтазып алғабын. Аселя Айима Боргоякованың туңмазы полтыр. Ол Индіркі Тӧӧдегі школада 4-ӌі класста ӱгренче. Мин, тізе��, хызыӌах 2-ӌі класста ла ӱгренче полар тіп сағынғам. Аселя сигіс частығдаң сығара тахпахтапча. Тахпахтирға аны іӌезі Ирина Боргоякова ӱгретчеттір. Ідӧк ағаа ӱгретчізі Домна Боргоякова хабасча тіп искірген Аселяӌах.\\nТӧрт номинацияӌа араласчылар устарынаң сынасхан соонаң, прайзы марығның салтарларын чидікпин сахтаан. Кем чиңісчі пол парар? Араласчылар чӱрексееннер. Жюридегілер ниме-де чӧптесчеткеннер. Залда сымзырых полған. Мин, Зинаида Андреевназар пастырып, сірернің кӧрізіңернең, кем пӱӱн чиңісчі пол парар тіп аннаң сурғам. Ол, суриимны ис салып, кӱлімзіребіскен. Че сурыға нандырбаан. Жюри чӧптескен арада піс аннаң марығ хайди ирт парғаннаңар чоохтазып алғабыс.\\n- Пӱӱл марығ наа оңдайнаң ирткен. Піс, аалларҷа чӧріп, иң чахсы ӧмелерні таллаабыс. Ус чулда иң чахсызын таллап аларға сидік полған. Анда 15 командадаң писті дее таллап аларға чарир полған. Че пістің андағ оңдай чох полған. Пӱӱл араласчыларның аразында Таштыптағы ПТУ-ның студенттері полғаннар. Олар хайдар чахсы тимнен килтірлер. Улуғ хомзынысха, олар финалға частары хоостыра кір полбааннар. Оларның ойыны минің кӧңніме уғаа кірген. Аннаңар пӱӱн олар мында чоғылына мин хомзынчам. Сағынчам, килер чылда чииттерге, ол санда студенттерге, алынҷа «Ине тілі» марығ иртірерге, - сағызынаң ӱлескен Зинаида Чертыкова.\\nНинӌе-де тус ирт парған-да, сценазар жюридегі кізілер сыхханнар. Олар олғаннарны марыға тимнеен ӱгретчілерге алғыстас пічіктерін читіргеннер. Анаң чиңісчілернің аттары адалған. Пӱӱл I орынға Ус чулдағы ӧме турысхан. Оларның хормачыланғанына залдағы чон матап хатхырысхан. II орын Индіркі Тӧӧдегі ӧмее пирілген. Олар чиңісчілерге пір баллға ла утыр салғаннар. III орынға Ағбандағы 24 № школа турысхан. Чиңісчілерге дипломнар паза кӧг тиріглері читірілген. II паза III орын алғаннарға чатхан сыйлааннар, I орын алғаннарға - хомыс.\\nСӦС СОО: Пӱӱл марығ наа оңдайнаң ирткені кӧп кізінің кӧңніне кірген. Араласчылар даа анзын таныхтааннар. Паза кӧрігҷілер пазағы чылда даа марығ ікі чардыхха чарылар тіп ізенчелер.","num_words":592,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.144,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"РУСАЛ РЕСПУБЛИКА ТИЛІЗІНЕ ХАБАСЧА\\nЧӧптезіг. Хакасия правительствозының паза республикадағы килкім промышленность предприятиелерінің аразында чуртас-экономика синін кӧдірерінҷе чӧптезіглер иділче. Оларның пірсі РУСАЛ компаниянаң хада.\\nХакасия правительствозы таниинаң, халғанҷы чылларда РУСАЛ компания республиканың иң ізестіг паза нандырығлығ партнеры полча. Пістің регионда предприятиелер тоғызын алғыдып, компания Хакасия бюджедіне тӧлепчеткен налогтар синін ӧскірче. РУСАЛ-ның тиксі предприятиелерінең кірчеткен налогтары республика бюджедінің налог парыстарының 15 процентіне тиңнелче. 2018 чылда, тізең, санкциялар даа полза, парысха налог ікі хати ӧскірілген паза 2,6 миллиард салковайға читкен. 2019 чылда компания организацияларынаң тӧлелчеткен налогтар синін ӧскірерін узаратча. Пӱӱл 1,3 миллиард салковай парысха налог республика бюджедіне кірген. Хайди кӧрчебіс, РУСАЛ компанияның предприятиелері, санкциялар даа полза, чахсы тоғынчалар. Че ол компанияның кӧні тузазы тиирбіс.\\nХакасия правительствозынаң хада чӧптезіг хоостыра компания республиканың чуртас-экономика синін ӧскіреріне хоза хозым итче. 2016 чылда ол республиканың чуртас-культура паза экономика программаларына 50 миллион салковай позытхан, 2017 чылда - 190 миллион салковай, 2018 чылда - 53 миллион салковай (США-ның хатығластары сылтаанда хабазығ сині хызырылған). Республиканың чуртас-экономика тилізіне хада-пірге тоғынардаңар тоғысты 2019 чылда узарадардаңар чӧптезіглер пӱӱнгі кӱнде ам даа апарылча.\\nАмды алындағы чылларда РУСАЛ компанияның социальнай инвестицияларына хайдағ тоғыстар толдырылғанын кӧр кӧрелер. Піс алындағы ӱс чылны ла албаспыс, 10 чылға ырах кӧрербіс. Іди 2008 чылда январьда Саяногорскта амғы тусха килістіре имнег кіні азылған, хайзының пӱдіриине компанияның инвестициязы 370 миллион салковайға читкен. Компания предприятиелер орныхчатхан орыннардаңар паза чуртағҷылардаңар сағыссырапчатханын ідӧк хазых пиктеҷең физкультура кіні азылғаны киречілепче. Аның пӱдіриине компания 70 миллион азыра салковай позытхан. Чоохтирға кирек, хайзы даа пӱдіріг предприятие тоғынҷыларына ла нимес, ідӧк Саяногорск город чуртағҷыларына азых.\\nРУСАЛ олған садтарына хайығ айландырча. Саяногорск устағ-пастаа компания полызиинаң городта олған садтарынзар теесті чабысхан. Іди 2008 чылда городта «У Лукоморья» олған сады пӱдірілген, 2013 чылда «Чипполино» олған сады нааҷылалған. 2018 чылда «Почемучка» олған садында ікі группаның пӧліктері нааҷылалған. Пу пӱдіріглерге компанияның тиксі хорадығлары 30 миллион салковайға читкен.\\nӦсчеткен тӧлге хайығ салары олғаннарға ойнаҷаң орыннар пӱдіриине хозым итчеткенінең узарадылча. 2013 чылда пір улуғ ойнаҷаң орын скверде турғызылған. 2017-2018 чылларда олған площадкалары тура хыриндағы орыннарда турғызылған. Оларға компания 6,5 миллион салковай позытхан.\\n34 миллион салковай Саяногорскта ветераннар пансионадын азарына позыдылған. Ол 2015 чылда часхызын пайрамни азылған.\\n2015 чылда тиксі Хакасияның чуртағҷылары чир-чайаан ӧрттері сылтаанда улуғ ӱреге кіргеннер. РУСАЛ улуғ чобалға кірген чуртағҷыларға иң пастағылар санында хабазып пастаан. Полызығ ахчанаң даа (23 миллион салковай чыылған: чарымын тоғынҷылар пирген полза, чарымын - компания), кип-азахнаң даа, ниме-нооларнаң даа (100 таарлағ машиназы). Аннаң пасха, компания Пии аймаандағы Новоенисейка аалдағы школаны тыхтирына паза нааҷылирына 4 миллион азыра салковай пирген, ол ідӧк 2015 чылның 12 апрельінде ӧртке хабылған.\\n2016 ч��лда Хакасия правительствозынаң чӧптескені хоостыра РУСАЛ хабазыға 48 миллион салковай пирген. Ол «Сибер Ил» чоннар аразындағы форумның, Тун пайрамның ӧӧн партнёры, «Чыл выпускнигі» республика концертінің спонсоры полған. Ол ахчаа ідӧк Хакасияның кӧп палалығ сӧбірелеріне ікі «ГАЗ» автомобиль алылған, Саяногорск устағ-пастаана - ікі чол техниказы, Хакасияның олимп резерві училищезіне - автобус паза пасха чахсы киректер иділген.\\n2017 чылда хабазығ сині ӧскірілген: ол 180 миллион салковайға читкен. РУСАЛ республика синіндегі ӧӧн мероприятиелернің партнеры полған. Асхыс аймаана ахча позыдылған: Тӧӧ пазындағы спорт тимненіс кіні пӱдіриине; Палыхтығ суғдағы имнег туразын алыстырарына паза оборудование аларына; Асхыстағы «Афалина» бассейнні пӱдіреріне.\\nТаштып аймаана - Ӧлең чазыдағы 70 орыннығ школа пӱдіриине паза оборудование аларына, Орджоникидзе аймаана - Ӱӱс аалдағы 150 орыннығ школа пӱдіриине. РУСАЛ Саяногорск городха чахсы хабасхан: Ай-Дайға суғ тартчаң сетьтернің проект пічіктері тимнелген, олған площадкалары турғызылған, спорт школазы нааҷылалған паза пасха чахсы киректер.\\n2018 чылда РУСАЛ ӧӧнінде Саяногорск городха хабасхан, ол санда городтағы орыннарны истіг идерінде араласхан, 6 № школаның 1 паза 2 корпустарын 55 миллион салковайға тыхтаан, «Почемучка» олған садындағы ікі ясля группазын нааҷылаан.\\nАннаң пасха «Территория РУСАЛа» программа тоғынча, хайзының полызиинаң аймах кӧстегліг проекттерге 2014 - 2017 чылларда 22,5 миллион салковай позыдылған.","num_words":534,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.088,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ЧААҶЫНЫҢ АДЫ УНДУЛБАС\\nХумартхылас. Пӱӱл 15 февральда Ус чул аалда М.Е.Кильчичаковтың адынаң ортымах школада чааӌы-интернационалист, гвардияның улуғ сержанты, Хызыл Чылтыс орденінің кавалері Анатолий Ананьевич Бурнаковтың хумартхызына чарыдылған мылтых атарынӌа марығлар иртті.\\nМарыға Асхыс аймаандағы школаларның 9 командазы чыылысхан. Полғанында ла ӱс оолах паза пір хызыҷах. Олар пневматическай мылтыхтардаң атханнар. Хайзы атығҷылар, командаа кірбин, пос алынҷа араласханнар.\\nМарығ иртірер кибір пылтыр салылған. Тӧӧ чиріндегі чон Афганистандағы чааның араласчызы Анатолий Бурнаковха ол ӱгренген школада хумартхы чарды хыс саларға паза чыл сай кічіг атығҷылар аразында марығлар иртір турарға чарадығ алған. Ноға хайығ пу спорт кӧріміне салылған? Анатолий уғаа мирген атыстығ разведчик полған. Аның чаа тирии - табыс чох атчаң паза харасхыда «Бурнаковский стрелок» онетін сыйых\\nкӧрҷең приборлар турғызылған Калашниковтың автомады. Разведчиктер ӧмезі хараазын хадағда одырчатса, моджахедтернің караваннары чағдап килзе, атысты хаҷан даа Тӧӧ чирінең парған оол пастаҷаң. Ыырҷылар ухтар хайдаң учухчатханнарын оңарылғанҷа, чир-суғҷыбыс нинҷе-нинҷе кізі чатыр саларға маңнанҷаң. Аның чичең атызынаң чаа операциязының салтары, пірее туста, тізең, прай ӧменің чуртазы палғалыстығ полҷаң.\\nТынағдағы полковник Вячеслав Сёмушкин (разведротаның командирі полған, амды Ростов-на-Дону городта чуртапча) паза Василий Криса (А.Бурнаковтың арғызы, ол Иерусалим городта чуртапча) марығ араласчыларына видеопічік пастыра матыр разведчиктің хумартхызына турыстығ полыңар, мылтых атарында пӧзік чидіглерге чидіңер тіп айланыс иткеннер. Олғаннарның алнында ідӧк чоох тутхан Асхыс аймааның ветераннар чӧбінің кнезі Валерий Ачитаев.\\nМарығ оңдайлары хоостыра, атығҷы 10 метр ырахтын 8 № таңмаҷа атарға кирек. Ағаа сигіс ух пирілче. Пастағы ӱс ухнаң ол тренировка оңдайынаң пір таңмаҷа ат кӧрче. Халғаннарынаң пірердең пис таңмаҷа атча. Ана ол атыстарның салтары санға алылча. Полған на кізінің иң кӧп 50 сан чыып алар оңдай полған. Че андағ ус атығҷы табылбаан. Марығлас хатығ парған. Чахсы тимненіс кӧзіткеннер Чоғархы Асхыс аалдағы олғаннар. Командалар аразында олар ізестіг чиңіс тутханнар. Ікінҷі орында - Истегі школаның ӱгренҷілері, ӱзінҷізінде - ис пилтіріндегілер.\\nАтығҷыларның алынҷа чидіглерін санға алза, Чоғархы Асхыс аалдаң килген Эдил Давлетов, 38 сан чыып алып, пастағы орында пол парған. Аның чир-суғҷызы Игорь Чочиев, ікі ле санға соона халып, ікінҷізі полыбысхан. Ӱзінҷі орында - Андриан Типчигешев. Ол Ус чулдаң. Аның чидии - 29 сан. Хызыҷахтар, тізең, орыннарны пу оңдайнаң ӱлезіп алғаннар: 30 сан чыып алып, пастағы орынны Аима Амзаракова (Чоғархы Асхыс аал) холға кирген, ікінҷі орында - Сабрина Чочиева (Чоғархы Асхыс аал), ол 24 санға атыбысхан, сыйыхтығ ӱзінҷі орын, тізең, Ис пилтірінең килген Ангелина Торбостаеваа киліскен. Аның чидии - 20 сан. Сыйыхтығ орыннарға турысхан командалар кубоктар, Аарластығ пічіктер паза ахчалығ сыйыхтар алғаннар.\\n1932 чылдаң сығара Илбек Ада чаа пасталар тусха теере СССР-да пӧзік устығ атығҷыларға «Ворошиловский стрелок» ат пирілҷең. (К.Е.Ворошилов 1925 - 1934 чылларда чаа паза талай киректерінҷе, 1934 - 1940 чылларда СССР-ның арачыланыс комиссары полған). Аарластығ атха 9 миллион азыра кізі турысхан. Олар поғдархаснаң ӧнетін танығ ал чӧрҷеңнер. Ус чулдағылар, тізең, марығның иң артых атығҷызын «Бурнаковский стрелок» тіп адап турарға чарадығ алғаннар. Аарластығ атха турызар ӱчӱн, уғаа хазыр харбазығ парған.\\nАфганистандағы чааның ветераны Анатолий Бурнаков кічігдең ала мылтых чахсы ат пілҷең. Аны пу кирекке тайғада чуртаан Игнат ағазы ӱгреткен. Ол саблығ аңҷы полған. Анатолий ухты тӧкпесте хази турғызылған пычахтың чітиине теерте паза чатчатхан бутылка ахсына кире атыбысчаң. Іди аңҷылар мылтых оңдайын сыныхтапчалар.\\nМарығны, тимнеп, иртірчеткен комитет сыйыхтығ орыннарға турысхан атығҷыларға устарын кӧзіт пирерге чаратхан. Оларға ухты бутылкаа кире атыбызарға киректелген. Полғаны ла ӱс ух атхан. Алты кізідең Игорь Чочиев (пылтырғы марығның чиңісчізі) паза Ангелина Торбостаева алнында пол парғаннар. Олар пірер ух кире атыбысханнар. Амды кем не утар ни? Кӧрігҷілер тынминыбысханға даа тӧӧй пілдірген. Пастағы атысты Игорь иткен. Ух чаза парыбысты. Теес Ангелинаа читті. Нинҷе-де секунда пазынаң хызыҷахтың уғы бутылка істінде сыңыри тӱскен. Чыылысхан чон Ангелинаны марығның иң артых атығҷызы полыбысханынаң ізіг айа сабызынаң алғыстаан. Ағаа ӧнетін чахығнаң иділген сыйых читірілген.\\nАнатолий Бурнаковтың хумартхызына чарыдылған марығ Асхыс аймааның спорт календарьында пик орнығыбысты. Аны иртірерінде С.З.Карамчаковтың адынаң спорт школазы ӧткін араласча. Ӧӧн тоғыстар, пілдістіг, Ус чулдағы ортымах школаа артылча. Ахчалығ сыйыхтар чааҷы-интернационалисттің школада хада ӱгренген арғыстарының, туған-чағыннарының паза таныстарының кӱзінең иділген.\\nХОЗА ТАНЫҒ: Анатолий Бурнаков 1962 чылда Чоғархы ТӦӦ аалда тореен. 1979 чылда Ӱс чулдағы школаны тоосхан. 1982 -1984 чылларда чаа службазын Афганистанда Кандагар провинцияда ирткен. Разведчик полған. 1984 чылда, махачы чааласхан ӱчӱн, Хызыл Чылтыс орденінең сыйыхтатхан. 1991 чылда, киненге кіріп, ӱреен.\\nАвтор : Алексей БОРГОЯКОВ","num_words":627,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.108,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ХАКАСИЯНЫҢ КОМАНДАЛАРЫН ЧЕЕСТЕЕННЕР\\nИрткен неделяда Ағбанда Олимп резерві училищезінде меспектіг хоккейҷе марығларның 2016-2017 чыллардағы салтарлары иділген.\\nМероприятиеде «Саяны» команданың тренерлерін паза спортсменнерін алғыстааннар, Хакасия чемпионадының паза первенствозының иң чахсы хоккеисттеріне паза командаларына сыйыхтар читірілген. Хакасияның чемпионады паза первенствозы пӧзік синде ирткен. Аның тӧстегҷізі - «Саяны» спорт школазы. Мероприятиеде Хакасия пазы администрациязының устағҷызы Валерий Денщиков, Хакасияның спорт министрінің тоғызын толдырчатхан Виктор Струков, Хакасияның меспектіг хоккейҷе федерациязының президенті Юрий Шпигальских, «Саяны» спорт школазының устағҷызы Александр Колесников, «Саяны» команданың тренері Евгений Баженов, сыныхтағ чӧбінің кізілері араласханнар.\\nХоккеисттерні алғыстирға Валерий Денщиков сыххан. Аның чооғынаң, амғы туста хоккейге Хакасияда улуғ хайығ салылча. Пу спорт кӧрімінде кӧп сидіксініс пар. Че республикада ойыннар чахсы ирткеннер. Хакасияның чемпионадында сигіс команда араласхан, республика первенствозында - читі команда, кубок мариинда -\\t15 команда. «Саяны» клубтың спорт школазы 10 мероприятие иртірібіскен, городтың спорт школазы - тӧрт мероприятие, Ағбан пилтіріндегі школа - ікі мероприятие. Анда кічіг спортсменнерге устарын тилідерге оңдай полған.\\nУлуғ частығ спортсменнер дее хоккей ойнапчалар. Пу наада «Кубок вызо��а» марығ ирткен. Анда Хакасияның піріктірілген командазы «Саяны» команданаң ойын иртіргеннер. Россия чемпионадында пӧзік лигадағы командалар аразында «Саяны» ӱзінҷі орынға сыххан.\\nХакасияда хоккей тилир ӱчӱн наа пӧгіннер турғызылған, кӧп олған хоккей секциязына килерге кирек, муниципальнай пӱдістерде тренерлернің хоза ставкалары кирілер паза суғ чайҷаң машиналар пирілер.\\n- Оңдай киліскенде, мин ветераннарға алғызым читірчем, - чоохтаан Валерий Денщиков. - Сірер хоккей тилізіне улуғ хозым итчезер.\\nЧыылысхан чон Ағбандағы «ДЮСШ-2005» команданы удурлаан. Ирткен сезонда «Плетеный мяч» марығда команда чиңіс тутхан. Аның тренері Игорь Лопухин полча. Аннаң пасха олғаннар Москва паза Россия патриархының сыйыхтарына марығда ӱзінҷі орынға сыхханнар. «Саяны» спорт школазының устағҷызы Александр Колесников олғаннарға чапсых наукалар музейінзер чӧр килерге оңдай пирчеткен сертификат читірген.\\nАнаң Хакасияның первенствозында сыйыхтығ орыннарға сыххан командаларны чеестееннер. Командаларны алғыстирға Виктор Струков сыххан. Аның чооғынаң, халғанҷы чылларда олған хоккейі тиліпче. Че ам даа кӧп ниме идерге кирек. Пір алай ікі чыл ирт парза, олғаннар чахсы хоккеисттер поларлар. Оларның піреезі «Саяны» командазар кірер. Хакасияның первенствозында ӱзінҷі орында «ДЮСШ-2002» команда пол парған. Тренер Юрий Тимофеев полча. Ікінҷі орында - «Тасхыл» (Асхыс) команда. Аның тренері - Алексей Чистогашев. Хакасия первенствозының чиңісчізі «Полярник» (Ағбан) пол парған.\\nХакасияның чемпионадында ӱзінҷі орынға «Университет» команда турысхан. Команда тренері Роман Галеев полча. Ікінҷі орынға - «Энергия-СШГ-ЭС» (Нымырттығ пос.). Команда тренері Сергей Кохачев полча. Хакасияның чемпионы - «Подсинее» команда, тренер Евгений Тудвасов полча. Командаа кубок паза алтын медальлар читірілген.\\nІдӧк чемпионаттың паза пер-венствоның иң чахсы хоккеисттері сыйыхтатханнар. Халғанҷызын сценаа «Саяны» команданың хоккеисттері паза тренерлері сыхханнар. Ирткен сезонда пӧзік лигада команда ӱзінҷі орынға сыххан. Команданың полузащитнигі Максим Василенко финал ойыннарының иң чахсы хоккеизі полыбысхан. Команданың хаалха хадағҷызы Артем Стародид паза защитнигі Матвей Азаренко, Белоруссияның піріктірілген командазына кіріп, тилекей чемпионадында араласханнар. Группа ойыннарында «Саяны» 28 ойында 26 чиңіс тутхан. Хоккеисттерні Юрий Шпигальских алғыстаан.\\n-\\tПӱӱн піс хоккей ӱлӱкӱнін таныхтапчабыс, - чоохтаан Юрий Александрович. - Пістің республикада кӧп кізі хоккейнең айғасча. Клюшкалығ палаларны кӧр салып, полған на кізі ӧрінче полар. Пістің олғаннарыбыс Россия чемпионы полчалар . Олар паза «Саяны» команда республиканы сабландырчалар. Сірерні чиңіснең алғыстапчам.\\nПу тоғазығда ідӧк «Саяны» спорт школазы алғыстас пічіктерін чиңістер тударына улуғ хозым иткен кізілерге читірген.","num_words":465,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.103,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"КӰСТІГ ЭКОНОМИКА - ОЛ ПОЛҒАН НА КІЗІНІҢ ХОЗЫМЫ\\nХакасия пазы Валентин КОНОВАЛОВ паза «КОУЛСТАР» холдингтің ӧӧн директоры Борис ВАРШАВСКИЙ инвестиция проекттерін чуртасха кирерінӌе чӧптезігде хол салчалар\\n28 - 30 мартта Хызылчардағы экономика форумы 16-ҷы хати иртті. Пӱӱл ол «Россияның конкурент пол полар саммидіне» чарыдылған.\\nКибірли улуғ форум «Сибирь» чоннар аразындағы кӧзідіг паза идінҷектер кінінде аалҷыларны чыған. Пӱӱл, ирткен чылдағы чіли, араласчыларны роботтар удурлабааннар. Анзы, сағынчам, форум полған на чыл пасха кӧстеге чарыдылчатханынаң палғалыстығ. 15 чыл аразына Хызылчардағы экономика форумы кӱс алынғаннаң алынып одырча, араласчылар саны, тізең, ӧскеннең ӧсче. Ӏди ирткен форумда тиксі алты муңҷа кізі араласхан. Олар - хазна устағҷылары, бизнесменнер, килкім предприятиелер устағҷылары, ученайлар паза чииттер. Ӱс кӱн олар Россияның экономиказын тилідер оңдайларны аймах чыылығларда, сессияларда ӱзӱргеннер. Чоохтирға кирек, араласчылар пастыхтарның сағыс-кӧрістерінең, істезігҷілернің паза ученайларның тоғыстарынаң паза пос киреенең айғасчатханнарның чидіглерінең танысханнар, опытнаң алысханнар, наа палғалыстар тапханнар.\\nСағынчам, уламох чахсы чарадығ экономика форумы тузында «Тӧл-2030» чииттернің площадказын иртірчеткені. Ол ӧсчеткен тӧлні амғы экономика кирексіністерінең паза таңдағы кӧстеглернең таныстырча, ағаа туза ағылар ӱчӱн. Чииттер, хазнаны кӧдірҷең паза экономиканы тилітчең хыйға кӱс полып, таңдағызына чахсы чӧлег поларға кирек. «Тӧл-2030» чииттер площадказында иң ӧткін паза аймах проекттерні чуртасха кирчеткен чииттер араласчалар. Площадканың спикерлері - ол киҷеегі андағох ӧткін, наа оңдайнаң сағынчатхан улус. Оларның піреезі чииттер площадказынаң, хайзы ол туста «Тӧл-2020» адалған, ӧскен, амды, тізең, пос киреенең маңнаныстығ айғасча, килкім проекттернең устапча.\\nФорумның пӧзік синде иртчеткенін федеральнай пастыхтар араласчатханы киречілепче. Пӱӱл Хызылчардағы экономика форумы Россия правительствозының кнес орынҷызы Дмитрий\\nКозактың устаанынаң ирткен. Аннаң пасха форумға федеральнай министрлер, оларның орынҷылары кил парғаннар. Россия президентінің Сибирьдегі федеральнай округча полномочиеліг кізізі Сергей Меняйло форумда округтағы регионнар пастарының чыылиин тӧреміл иртір турадыр. Пӱӱл дее аның устаанынаң чыылығ ирткен. Форум «ээзі» Хызылчар крайының губернаторы Александр Усс прай ӱс кӱн тоғынған. Ӱстӱнде адалған пастыхтар форумның ӧӧн спикерлері полғаннар тиирге чарир. Аннаң пасха, форумға тиксі Сибирьдегі федеральнай округтағы регионнар пастыхтары килгеннер.\\nХакасиядаң КЭФ-та республика пазы Валентин Конова��ов, Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев паза экономиканаң палғалыстығ ӧӧн министерство устағҷылары араласханнар. Олар Дмитрий Козак паза Сергей Меняйло апарған ӧӧн мероприятиелерде пол килгеннер.\\nХакасияа Хызылчардағы экономика форумы «Кимдегі Сибирь» тиксі инвестиция проектінең танығлығ полча. Ол ирткен чылдаң сығара ӱс регионның, Хакасияның, Хызылчар крайының паза Туваның, устағӌылары пастаанаң паза Россия президентінің чарадиинаң чуртасха кирілче. «Кимдегі Сибирь» ол килкім бизнеске ле нимес тиліс оңдайларын пирче, че ідӧк кічіг паза ортын пос киреене.\\n«ТӦЛ-2030». ХАЙДАҒ ОЛ ИСТІГ ГОРОД?\\nЧон аалдаң городсар, кічіг городтардаң килкім городтарзар кӧсчеткені чииттер площадказында кӧдірілген сурығларға кӧні теелген. Хайди Россия істіндегі миграцияны тохтадарға? Ниме читпинче чииттерге, тиксі чонға тӧреен-ӧскен чирінде халарға? Пу сурығларға нандырығ пирілген «Тӧл-2030» чииттер площадказының «Истіг город: кізі ӱчӱн марығ» ӧӧн чыылиинда.\\nМодератор Денис Терехов, чииттер программазының тӧреміл араласчызы, пос городында тоғынчатхан чииттернің пірсі полча. Аның арғыстарының кӧбізі, ол чіли, тӧреен-ӧскен чирінзер тартылча. Чооғын ол «пірдеезі тизерге сағынминча, че...» сӧстернең пастаан.\\nГородта истіг оңдайлар тӧстирінде Россияда ӧӧн кӧстегні Москванаң Санкт-Петербург тӧстепчелер. Пу городтардағы наа сағыстар, тиліс чоллары пасха городтарға тарапча. Кӧзідімге, Москва амды городтың ортызынаң на айғаспинча, ол ідӧк тастынзархы орыннарны тилідерінӌе тоғынча. Наа орыннар город чиріне кирілчетсе, аның тилізі тиксі саринаң апарылча: пір саңай туралар, садығ, устағ паза социальнай пӱдіріглер турғызылчалар. Олох туста кізілерге пос тусты хынығ иртірер орыннар киректелче: культура, спорт паза тынағ орыннары. Олардаңар ідӧк сағынарға кирек.\\nПу сурығлар городты инфраструктура саринаң истіг идеріне теелчелер. Аннаң пасха, чуртағӌылар пос хазиинаңар сағыссырапчалар. Килкім городтарда экология сурии сала хатығ турча, че халғанӌы туста Ағбанда даа ибіркі чир-чайаан кірлелчеткені сағыссыратча. Спикерлер пасха килкім городтарда пу сурығ хайди пӧгілчеткенін кӧзідімге ағылғаннар. Андағ оңдайнаң городтарны «хазых паза ӧлім машина-городтарға» чарарға чарир. Ниме итчелер улуғ городтар чуртағӌылар хазиин хайраллир ӱчӱн? Нью-Йорк паза Сингапур городтарда температураны кӧдірерінӌе тоғынчаттырлар, Лондонда ибіркі чирлерні иптирінӌе тоғыстар кӧрілчеткен страховой тӧлеглернең толдырылчаттыр, Сеул, тізең, велосипед чолларын алғытча, анзы город ортызында машиналығ чӧрчеткеннер санын хызырча, салтарында киизер хомай ниме-ноолар сығарызы хызырылча, кізі чӱрее пиктелче.\\nРегионнар пастыхтары Россия президентінің СФО-дағы полномочиеліг кізізі Сергей МЕНЯЙЛОНЫҢ устаанынаң иртчеткен чыылығда\\nЧуртағӌыларның сағыс-кӧрізін город тилізінде санға алар ӱчӱн, «Смарт-Сити» алай «Хыйға город» система тузаланысха кирілче. Аның полызиинаң ЖКХ, транспорт, хазых хайраллирынӌа сурығлар пӧгілчелер. Наа технологиялар санына чииттер сағын тапхан виртуальнай очкилерні кирерге кирек. Удмуртиядағы чииттер «Боб-гласс» сағын таап алғаннар. Аның иң чахсы сари - кинек палаа алай сидік операция соонаң хазиин оңдайлапчатхан олғаннарға полысчатханы. Кӧзідімге, паланаң пірее имнег-тренажер залында тоғынчалар. Имнег туразының стенелерін кӱннең кӱнге кӧргені ағаа тың на полыспинча, очки полызиинаң, тізең, ол олох залда тренажерда пазарға ӱгренчетсе, позын тасхар, пірее паркта пас чӧрчеткенін кӧрче.\\nГородтың истіг оңдайлар синін санапчатса, ниме паза санға алыларға кирек? Специалисттер аны санирында киректелчеткен кӧзідімнерні чыыпчалар: изелчеткен туралар, спорт паза олғаннар ойнаӌаң орыннар, одыртылған ағастар паза чахайахтар синін паза пасхазын. Оларның полызиинаң саналған син городтың истіг оңдайларын тилідерге паза Россия президентінің 2024 чылға теере ол синні ікі хати ӧскірердеңер чахиин толдырарға полызар. Аннаң пасха, чииттер чуртағӌыларны аймах мероприятиелерге, ол санда субботниктерге, хайди тартып алардаңар сағыссырапчалар.\\nИзелчеткен, тастал парған орыннардаңар, ӧӧнінде промышленность предприятиелерінеңер, чоох парыбысханда, оларға наа чуртас пирерге полысчатхан проекттернең таныстырғаннар. «Изелчеткен орыннарның оңдайлары: иргі заводтар - таңдағы креатив орыннары» алынӌа кӧзідігде ол проекттер алғыда ӱзӱрілген. Иң улуғ проекттернің ээзі Николай Матушевский полча. Ол 10 чыл мының алнында иргі заводха наа чуртас пирерге чаратхан. Іди тӧреен «Флакон» дизайн-завод. Андағох оңдайнаң тоғынчатхан орын Хызылчарда пар - ол «Каменка» культура орны. Олардаңар сала алғыда алынӌа пазарбыс.\\nӦӧн чыылығның салтарында брендингтеңер чоох парған. Ирткен чылдаң сығара Хакасия, Хызылчар крайы паза Тува «Кимдегі Сибирьні» тӧстеені пу атха тоғынарға кӧстепче тіп таныхталған. Анзы «Кимдегі Сибирь» экономика ла проекті нимес, ідӧк культураны паза туризмні тилітчең оңдай тіп санапчалар эксперттер.\\n«Тӧл-2030» чииттер площадказында городтың тиліс оңдайлары, ағаа чииттернің, пос кӧңнінең полысчатханнарның, пос киреенең айғасчатханнарның, наа технологияларның хозымы ӱзӱрілген.\\n«КИМДЕГІ СИБИРЬ» - ИНВЕСТИЦИЯ ПРОЕКТТЕРІНЕ ТИЛІС ЧОЛЫ\\nФорумның ікінӌі кӱні регионнарға иң танығлығ полған тиирге чарир. Пістің республикаа пирілген чӧптезіглер пӧлиинде Хакасия пазы Валентин Коновалов, пастағы орынӌызы Андрей Асочаков, орынӌызы паза республиканың Москвадағы тӧреміл представительі Юлия Исмагилова, финанстар министрі Ирина Войнова паза экономика тилізі министрі Николай Евдокимов сигіс частан тоғынып пастааннар тиирге чарир. Пастыхтар «Кимдегі Сибирь» тиксі инвестиция проектіне кірчеткен инвесторларнаң чӧптезіглер апарғаннар. Пастағы тоғазығ «Русский уголь» АО-ның ӧӧн директоры Станислав Грачевнаң паза «Востсибуголь-Хакасия» ООО-ның ӧӧн директоры Виктор Янцижиннең полған. Пу предприятиелер Хакасияда Пиидегі хара тастығ орынның ікі участогында (Ӱстӱнзархы паза Алтынзархы Кирбідегі) хара тас анирға пӧгінчелер.\\nАмғы туста Хакасияда «Русский уголь» холдингтің «Степной разрез» хара тас компаниязы ла тоғынча. Анда чылда 4,5 миллион тонна хара тас анылча. Наа разрезтерде тоғыс пасталыбысса, чылда 6 миллион тонна хара тас анылар. Пілдістіг, чылдаң чылға анылчатхан хара тас сині ӧскіріл турар. Наа участоктарда тоғыс пастирына 7,5 миллиард салковай инвестиция иділер, Станислав Грачевтың таниинаң, компания, республика бюджедіне тӧлеглерні ӧскірер ӱчӱн, аймах льготаларнаң тузаланмасха тимде. Ол ідӧк аймах мероприятиелерні иртіреріне хабасча паза алынӌа полызығ айланыстарына ӱндесче. Ирткен чылны алза, тиксі полызығ 4 миллион салковайға иділген. Хакасия пазы Валентин Коновалов экология кирексіністерін тиксі толдырарға киректеен. Станислав Грачевтың нандыриинаң, Кирбідегі участоктарда тузаланылчатхан суғны арығлаӌаң пӱдіріг турғызылар. Ағаа 400 миллионӌа салковай хорадарға кӧрілче.\\nХакасия пазының пастағы орынӌызы Андрей Асочаков чол суриина хайығ айландырған. «Русский уголь» компания Ӱр нимеске тузаланыс пӧлиинең (ОВЭ) хада-пірге тоғынчаттыр. Кирбі станциядаң ӱр нимеске хара тасты тартчаң тимір чол тартылған. Андрей Асочаков хара тас предприятиелері, ол санда «Русский уголь» компанияның разрезтері, чир ис-пайын, экологияа улуғ ӱрег итпин, тартар ӱчӱн Ағбан суғ кизіре тимір чол пӱдірерге пірігерге кирек теен. Станислав Грачев пу сурығны ӱзӱрерге тимдебіс тіп нандырған, че аралазарбыс тібеен.\\n«Востсибуголь - Хакасия» ООО-ның ӧӧн директоры Виктор Янцижиннің искіриинең, инвестиция проекті чуртасха киріліп пастаза, 150 кізее тоғыс орны тӧстелер, предприятие толдыразынаң тоғын сыхса - 460 орын.\\nЧӧптезіглер тоозылған соонаң Хакасия пазы Валентин Коновалов паза Виктор Янцижин инвестиция проектін чуртасха кирердеңер чӧптезігде хол салғаннар.\\nПу чӧптезігнің ӱзінҷі сари - Хызылчар крайының тиліс корпорациязы. Андағох чӧптезіг «КОУЛСТАР» компаниянаң иділген. Компания Хакасияда Пиидегі хара тастығ орындағы Майрых участокта тоғынча паза Кидеркі Пии участокты тоғындырар. Оларға тӧстеніп, инвестиция проекті тимнелтір: хара тасты пайытчаң комплекс пӱдірии. «КОУЛСТАР» компанияның ӧӧн директоры Борис Варшавскийнің искіриинең, пӱдіріг 2019 - 2027 чылларда апарылар, тиксі инвестициялар 43,13 миллиард салковайға тиңнелер. Че ӧӧні - ол тоғыс орыннары. Предприятиеде 3200 азыра тоғыс орны тӧстелері кӧрілче. Аннаң пасха, компания хара тасты таарлаңаң парк тӧстиріне 51 миллиард салковай инвестиция идерге тимде. Паркта нап-наа вагоннар тузаланылар. Пӧзік технологиялығ предприятиеде тоғыс орыннары даа асхынах - 250 орын, аннаңар чахсы пілістіг специалисттер киректелер.\\nМындағ килкім инвестицияларнаң тиңнестірзе, Кирбі станциядаң Хоныхсар Ағбан суғ кизіре тахталығ тимір чол пӱдіриине 6,2 миллиард салковай инвестиция кӧп пілдірбинче. Проект 2019 - 2024 чылларға кӧрілче.\\nЧӧптезігде хол салар алнында Борис Варшавский таныхтаан: «Чир-чайаанны паза ибіркі чирлерні хайраллирынҷа паза теелісті хызырарынҷа турғысхан пӧгіннерні піс чӧптезігде санға алғабыс. Хабазығ ӱчӱн алғыс, ізенчебіс, мыннаң мындар, республикаа туза ағылып, ідӧк пірге тоғынарбыс».\\nАндағох чӧптезіг «Первомайское» ООО-ның устағҷызы Евгений Байкаловнаң иділген. Пу предприятие орнында сӱт ас-тамаа комплексі тӧстелер.\\nТиксі «Кимдегі Сибирь» проектке Хакасиядаң 12 инвестиция проекті сығарылған. Че Хызылчардағы экономика форумы инвестиция проекттері аннаң даа кӧп поларын киречілеен. Оларның санына хозыларға сағынчалар «Бентонит Хакасии» компания паза «Поднебесье» турист комплексі.\\nХакасияның чӧптезіглер пӧлиинде тоғыс 30 мартта узарадылған. Республика пастыхтары Беларусь Республиканың Россиядағы посольствозының Хызылчардағы советнигі Виктор Щетьконаң тоғасханнар. Белоруссиядағылар Хакасиядағы хара тас паза аал хонии предприятиелеріне техника паза хоза чардыхтар читірерге пӧгінчелер. Аннаң пасха, пістің республика Беларусьтаң лифттер алча. Пӱӱл олар тиксі тыхтағ тоғыстары хоостыра Ағбандағы паза пасха городтардағы кӧп хадыллығ тураларда алыстырыларлар.\\nХАЙДАҢ ЭКОНОМИКАА КУС ХОЗЫЛЧА?\\nКонкурент пол полар ӱчӱн ниме кирек? Пу сурыға прайзы даа кізінің, предприятиенің алай хазнаның иң кӱстіг сариларын адир. Нинҷе кӧп андағ сари полар, ол син кӱстіг полар тиліс оңдайлары. Хазнаның экономиказына, тізең, кӱсті полған на кізі, пос киреенең айғасчатханнар, кічіг алай килкім предприятиелер, істезігҷілер, ӱгретчілер хосча. Андағ салтарға килерге чарир полған Хызылчардағы экономика форумының ӱс кӱн тоғызы соонаң.\\nОӧн чыылығ хазнаның конкурент пол поларына чарыдылған. Ол Богучандағы алюминий заводының ікінҷі теезін пайрамни тоғындырғанынаң пасталған. Завод - иң килкім инвестиция проекттерінің пірсі, хайзы 6000 тоғыс орнын пирче. Дмитрий Козак хазна синінде кічіг паза ортын пос киреене истіг оңдайлар тӧстирінңе хайдағ тоғыстар толдырылчатханнаңар искірген. Хазнаа ӧӧнінде киректелчеткен инфраструктураны тузында тӧстирге кирек. Сингапурдағы политолог, Ли Куан Юның адынаң хазна устанызы школазының науканың ӧӧн тоғынҷызы Параг Ханна, тізең, Россияның экономика оңдайларын паза теелістерін хазна хырығлары кидеркі саринда Европа хазналарынаң, іскеркі саринда Азия хазналарынаң иртчеткенінең палғалыстырған. Ученайның кӧрізінең, анзы Россияа уғаа чахсы оңдайлар пирче.\\nТиксі алза, экономиканың ӧӧн кӱзі - ол кізілер, хайзылары аны наа пастағларнаң, проекттернең, чидіглернең паза наукадағы істезіглернең тибіретчелер. Предприятие тилізінеңер сағынчатхан устағҷылар иң артых специалисттерні, тоғынҷыларны таапчалар. Наа кӧстег - пос лабораторияларын азары, хайда наука істезіглері парча, ілезіне сығарылған наа ниме-нооларға патенттер алылча. Кӧзідімге, Хызылчар крайындағы алтын аныпчатхан «Полюс» иң килкім предприятие 1980 чыллардох табылған бактерияларны алтын анирында тузаланчаттыр. Сульфаны «чіпчеткен» бактериялар алтынны арығлапчалар. Бактериялар соохта чуртапчалар, аннаңар оларны тударға килістіре оңдайлар тузаланылча.\\nХызылчардағы экономика форумы пастыхтарның, устағҷыларның кӧрістерін «нааҷылапча» тиирҷікпін. Ол тоғысты алыстырарға, проекттерні наа кӱснең чуртасха кирерге полысча. Андағ оңдайнаң, алынҷа кізілернің сағыс-кӧрістері тиксі хазнаның тиліс чолын тӧстирге чахсы ӧзен полча.","num_words":1659,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.107,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"«Алтынай» хакас ипчілер халых пірігізінің араласчылары Юлия ШРОО паза Ираида АХПАШЕВА\\nКӧзідіг. Илбек Чиңіс кӱніне «Алтынай» хакас ипчілернің халых пірігізі «Іӌенің чирі» хоос фильмні республиканың аалларынӌа ал чӧрген\\nСілкер айының 7-ӌі кӱнінде хоос фильм Пии аймаандағы Хызыл хара суғ аалзар читкен. Аны кӧріп аларға чаа палалары, тыл істенӌілері паза пасхазы килгеннер. Ідӧк танығлығ мероприятиеде Пии аймаа пазы Иннокентий Стряпков паза Улуғ Нонып аал чӧбінің пазы Андрей Челтыгмашев араласханнар. Улуғ аалӌыларны айраннаң паза талғаннаң удурлааннар.\\nПайрамнығ иирні Хакасияның саблығ артизі Ираида Ахпашева асхан, ол «Тадар чирім» сарынны толдырған. Хайди таныхталған мероприятиеде, Илбек Ада чаадаңар кӧп фильм суурылған, кӧп ыр сарналған, кӧп кибеліс чоохталған, кӧп кинде пазылған. Андағ даа полза, ол тоғыс хаӌан даа тохтадылбас. Ол чаадаңар толдыразынаң хаӌан даа чоохтап полбас. Хорғыстығ чылларны ирткен чир-суғӌыларыбыстың кӧбізі амды изен нимес. Че олар пістің сағызыбыста хаӌанға даа халарлар.\\nАндрей Челтыгмашев, чир-суғӌыларын ӱлӱкӱннең алғыстап, таныхтаан:\\n-\\t77 чыл мының алнында ағаларыбыс ол хорғыстығ чаада чиңіс тутханнар. Че фашизмнең тоғыр чаа тохтабаан. Амды пістің чааҷыларыбыс Украинада нацизмнең тоғыр харбасчалар. Хакасияның ооллары Украинада иртчеткен ӧнетін чаа операциязында ідӧк араласчалар. Прайзын чағдапчатхан Илбек Чиңіс кӱнінең алғыстапчам.\\nИннокентий Стряпковтың чооғынаң, пӱӱл Илбек Ада чаа араласчызы, Совет Союзының Матыры Михаил Чебодаевке 100 час толарӌых. Ол Киндірліг пилтірі аалда тӧреен-ӧскен. Матырның тоғылах чазына Пии аймаанда мероприятие иртірері кӧріл парған. Илбек Ада чаа тузында тыл істенӌілеріне аар тоғысты толдырарға киліскен. Амғы чиит тӧлге ол хорғыстығ чыллардаңар пілерге кирек.\\n��лғыстас сӧстері соонаң кӧрігӌілер «Іӌенің чирі» хоос фильмні кӧріп алғаннар. Анда ипчілернің чаа тузындағы чуртазы кӧзіділ парған. Иреннер чааға парыбысханда, прай аар тоғыс ипчілер иңнілеріне артылған.\\nЧаа палазы Елизавета Сагалакованың тайызы чаада чат халған, хасты чаадаң айланған, че аннаңар ол чоохтирға хынмаӌаң.\\n-\\tІҷелерібіс хараа-кӱнӧрте хырада тоғынңаңнар. Фильмде анзын чахсы кӧзіт пиргеннер. Ипчілерге паза палаларға хатығ чуххан, - сағысха кирче Елизавета Иосифовна.\\nФильм тоозылғанда, «Алтынай» пірігіс кнезінің орынӌызы Юлия Шроо чоох тутхан. Аның сӧстерінең, чир-чайаан піске улуғ сыйых иткен - сағыс пирген. Сағыс кӧп киректі ӱр тус ундутпасха оңдай пирче. Илбек Ада чаадағы киректер тархында халғаннар, че анда чуртастарын пир салған кізілерні, харах частығ Илбек Чиңісті чон хаӌан даа ундутпас. Ол киректернің киречілері ах чарыхтаң парыбыссалар даа, аннаңар сағыс кӧп чыл чуртир. Пурунғызын пілбинчеткен чонның таңдағызы чоғыл. Піс чаадаңар ундут салзабыс, ол пазох айланар.\\nИраида Ахпашеваның чооғынаң, «Алтынай» пірігіс, Илбек Чиңіс кӱніне чарыдып, мындағ тоғазығларны чыл сай иртірче. Пӱӱл пірігіс ідӧк Орджоникидзе аймаандағы Майрастар аал чӧбінде пол килген. Анда Илбек Ада чаа араласчылары халбаан, мероприятиее чаа палалары чыылысханнар.\\n-\\tПу фильмні «Алтынай» пірігіс 60 муң салковай грант ахчазына суурған. Чиңіс кӱніне чарыдып, аны республика аймахтарында кӧзітчебіс. Пӱӱл фильмні Пии паза Орджоникидзе аймахтарынха ал чӧргебіс. Пазағы чылларда пасха аймахтарзар парарбыс, - чоохтапча «Алтынай» пірігістің кізізі Ираида Захаровна.\\nАндрей Челтыгмашевтің сӧстерінең, пӱӱнгі кӱнде Улуғ Нонып аал чӧбінде ветераннарның ӧкіс халған ипчілері паза тыл істенӌілері санына кірчеткен тӧрт кізі халды. Ідӧк 30-ча чаа палазы чуртапча.\\n-\\tМинің кӧрізімнең, пу фильмні аймахтарҷа ал чӧрчеткені уғаа чахсы. Ол, пос тілінең суурылып, Хакасияның тархынын кӧзітче. Илбек Ада чааны чоныбысха кӧзідерге кирек, - таныхтапча Андрей Петрович. - Чииттерні чир-сууна хынарға ӱгредіп, школаларда паза культура тураларында аймах мероприятиелер иртірілче. Спорт марығларында оол-хыстар, республика синіне сығып, пос аалы ӱчӱн турысчалар. Пістің аал чӧбінің саблығ спортсменнері прай тилекейге сабланчалар, кӧзідімге Карамчаковтар сӧбірезі.\\nАмғы туста Улуғ Нонып аал чӧбі чааға парған чир-суғӌыларынаңар істезігліг тоғыс апарча. Ідӧк чаадаң айланған, че амғы туста изен нимес ветераннарның аттары хумартхы тастарзар кирілчелер.","num_words":518,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.112,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"ӦӦН СЫЙЫХ - ПИК ХАЗЫХ\\nТувадаң даа марыға килгеннер.\\nСаналығ чарыс. Таштып аймаандағы «Кӱмӱс хара суғ» олған хазиин тыытчаң лагерьде «Швыдковтың - Шулбаевтің саналығ чарызы» марығлар иртті.\\nТаштып аймааның саналығ чӱгӱрҷең марығлары амды республика синіне ӧс парған. Пасха даа хости регионнардаң пеер килерге хынчалар. Пу марығлар пасхазына кӧмес тӧӧй нимезінең танығлығ. Ноға?\\nТӧстелген тустох пір ӧӧн сағысха тудынғаннар - пу марығларда аралазарға кічіг палалардаң пасти частаң парғаннарға теере оңдай пирілче. Кем саналарда пик турча паза пасхазынаң марығласчаң кӱзіне ізенче, килзін, сана чолына сыхсын. 1994 чылдаң иртірілчеткен марығлар ол пӧгіннең пір дее хати хыйа парбааннар. Пӱӱл ол 26-чы хати иртірілді. Ноға ол іди адалчатханын чарыт пирим.\\nПу марығларның пастағҷызы полған Таштып аймааның чоннаң табылған пастағы пазы Георгий Прокопьевич Шулбаев. Школада ӱгренчеткендӧк, ол, саналығ чӱгӱріп, чахсы чидіглерге читчең. Соонаң Ағбанда, ӱгретчілер институдында ӱгренчеткенде, хынчатхан спорт кӧрімінең айғазарын узаратхан. Анда аны ӱгреткен Илбек Ада чааның араласчызы, тренер Николай Сергеевич Швыдков. Ол - Хакасияның саналығ чӱгӱрчең спорт кӧріміне улуғ хозым иткен кізі. Николай Сергеевич 5 спорт узы, 30 спорт узына кандидат, 200 артиинаң аймах разрядтығ спортсмен тимнеп салған. Тӱзімніг тоғызы ӱчӱн, 1995 чылда «Россия Федерациязы физкультуразының саблығ тоғынҷызы» атха турысхан. Позының ӱгретчізін улуғлап, аның адын чонда халғыс салар пӧгіннең, Георгий Прокопьевич Шулбаев саналығ чарысчаң марығлар тӧстеп, аны «Швыдковтың саналығ чарызы» адап салған. Наа ла азылған чылда Таштып чирінзер Николай Сергеевич Швыдков кил парған. Соонаң, хаҷан Георгий Прокопьевич ах чарыхтаң парыбысханда, Швыдковтьщ адына Шулбаевті хозыбысханнар. Іди 2008 чылдаң Таштып аймаанда иртірілчеткен марығлар «Швыдковтың - Шулбаевтің саналығ чарызы» адал сыххан.\\nИрткен 25 чыл аразына пу марығлар илееде ӧс парыбысхан. Амғы туста «Швыдковтың - Шулбаевтің саналығ чарызы» Таштып аймааның, Хакасияның спорт министерствозының паза саналығ чӱгӱрчең федерацияның хада-пірге иртірілчеткен марығлары пол парған. Ідӧк араласчыларның саны хозылып ла одырча. Хызылчар крайы, Тува постарының спортсменнерін сыбыра ағылчалар.\\nПу чылда саналығ чӱгӱрерге хынчатханнар пазох ла «Кӱмӱс хара суғзар» чыылыстылар. Анда кибірге кір парған «Швыдковтың - Шулбаевтің саналығ чарызы» марығ ирткен. Пазох ла чағынғы тағлар кізі табыстарынаң, кӱңӱреп турчатхан кӧглернең ікі кӱн аар уйазы чіли кӱӱлеен.\\nТаштып чирінзер Тувадаң, Хызылчар крайынаң, Ағбаннаң, Асхыс, Алтай, Ағбан пилтірі аймахтарынаң, Абазадаң, Нымырттығ посёлоктаң саналығ чӱгӱрҷеңнері марығлазарға килтірлер. Тувадағылар ікі команда ағылтырлар. Пірсі - республика кінінең, Хызылдаң, ікінчізі - Шагонар городтаң. Алтай аймаа ӱчӱн Новороссийскай аалдағылар турысханнар. Асхыс чирінең Пирікчулдаң, Палыхтығ суғдаң спортсменнер араласханнар. Уғаа кӧп кізі «Тея» спорт школазының ӱгренҷілері полтыр. Марығлар салтарл��рын кӧргенде, оларда тимненіс чахсы парчаттыр. Сыйыхтығ орыннарға сыхханнарның санында «Тея» спорт школазының ӱгренҷілері кӧп.\\nПылтырғы марығларнаң тиңнестірзе, пӱӱлгізі уғаа чахсы кӱннерде иртті. Киинің чылии спортсменнерге толдыразынаң постарының кӱзін кӧзіт пирерге полысхан. Кӧрігҷілерге, тізең, истіг тынанып аларға, пос кізілері ӱчӱн матап «ағырып» аларға оңдай пирген.\\nПастағы кӱнінде спортсменнер классика кӧрімінҷе марығласханнар, ікінҷі кӱнінде - конькиліг чӧріс кӧрімінҷе.\\nМарығлар улуғ пайрам чіли ирткен. Культура тоғынҷылары чонның кӧңнін матап кӧдіргеннер. Садығҷылар аймах ас-тамах, оох-теек ниме-ноолар ағылтырлар. Сістеен ит тайға чирінде улам татхыннығ полчатпас па. Аннаңар аны сатчатханнарға пос турарға маң пирбинчеткеннер. Ізіг чей, конфеттер пойли полған, пірдең, тикке. Нинҷе кӧңнің пар - оортап одыр.\\nМындағ спорт ӱлӱкӱні Таштып чирінде полды. Пӧзік чидіглерге читкеннері иблерінзер сыйыхтығ парыбысханнар.\\nМарығлар соонаң мин Таштып аймааның устағ-пастаандағы спорт пӧлиинің устағҷызы Сергей Васильевич Карамашевнең чоохтасхам.\\nПӱӱл марығ хайдағ синде ирткенін чарыт пирерге сурынғанымда, ол мағаа піди нандырған:\\n- Пу чылда ирткен саналығ чарыстар алындағы чыллардаң тың пасхалалбаан тиирге чарир. Ӧӧнінде олох чыл сай килчеткен командалар полған. Піс иртірчеткен марығлар пу спорт кӧрімінде хайдағ-да пӧзік аттар пирӌең синніг нимес, аннаңар піссер саналығ чӱгӱрерге хынчатханнар килче. Хайзылары улуғ марығлар аразында тимненістерін сыныхтабызарға пӧгінче, пасхазы хазиин пик идіп алар сағыснаң килче.\\nМарығларға тимненіс азынада парған. Кӧні чоохтаза, піс, неделя пасталчатхандох, тимде полғабыс. Сана чолларын, чон чыылҷаң орын прай ит салғабыс. Аның ӱчӱн Таштыптағы ДРСУ-ның, «Таштыплессервистің», «Сюгеш» базаның устағҷыларына улуғ алғыс. Марығлар парчатхан туста чахсы тоғынғаннар Таштыптағы ӧрт ӱзірчеңнернің, табырах имнег полызииның службалары, полиция тоғынҷылары, электриктер.\\nПір сӧснең, прайзы позының тоғызын сизіндіріг чох толдырған.\\nТаштып аймаандағылар постары тӧстеп алған марыға хайығ пӧзік синде айландырчалар. Аннаңар, сағынчам, «Швыдковтың - Шулбаевтің саналығ чарызы» узах чоллығ полар. Анда араласханнар прайзы сыйыхтығ орынға сых полбаан даа ползалар, ӧӧн сыйых оларға - пик хазых.","num_words":616,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.093,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"АЛҒЫМ КӦРЕРГЕ, НАА ОҢДАЙЛАР ТАБАРҒА\\nИдінӌек. Хакасияның тиліс чыындызы паза «Минің пос киреем» кін идінҷектерге паза пос киреен азарға сағынчатханнарға аймах оңдайнаң хабасчалар. Оларның пірсі - идінӌекке кӧзідігде аралазарына хабазығ\\nПу наада полызығнаң тузаланып, Москвада иртчеткен «World Food Moscow-2021» ас-тамахтың иң килкім кӧзідиинде кресен-фермер х��нии пазы Павел Боргояков аралас килді. Павел Геннадьевич республикада талғанны промышленнай оңдайларда сығарча. Чорыхтаң айланып, ол «Хакас чирі» газетанаң кӧңнінең ӱлескен.\\n-\\tМин пу кӧзідігде ікінӌізін аралас килдім. Пастағызын ирткен чылда чӧргем, - чооғын пастапча идінӌек. - Чыл сай Хакасияның тиліс чыындызы идінӌектерге кӧзідіглерде аралазар оңдай пирче. Россия алай чоннар аразындағы кӧзідігде аралазарға сағынчатханнар пу хабазығны аларынӌа марығда араласчалар. Хабазығ кӧзідігде орын аларға, сығарчатхан ниме-ноонаң, полызығнаң таныстырӌаң кӧзідіг-искіріг материалларын тимнирге, ол нимелерні читірерге паза кӧзідіг орнын тимнирге пирілче. Пос ахчазын чолға, городта чуртирға паза азыранарға хоратчазың.\\nПӱӱл Хакасиядаң «World Food Moscow-2021» кӧзідіге тоғыс пірігіс паза республиканың экономика тилізі министерствозының, тиліс чыындызының тоғынӌылары чӧргеннер. Кӧзідіг ӱртӱн айынын 21 - 24-ӌі кӱннерінде Москвада Крокус ЭКСПО кӧзідіглер кінінде ирткен. Анда 15 пӧлік тимнелген: аймах чиистердең паза ісчең суғлардаң пасти ас-тамах сығарызында, садиинда киректелчеткен полызығлар компанияларына теере. Пу кӧзідіг Россияның чырғалына ла кӧстелбеен, тилекейдегі пасха хазналар даа постарының ас-тамаан кӧзіткеннер. Пілдістіг, идінӌектер паза компаниялар кӧзідіглерде палғалыстарны тыыдарға паза наа партнерлар тілирге тіп араласчалар. Павел Боргояковтың пӧгіннері пасхалалбинча.\\n- Пасха регионнарзар сыхчаң сағыс пар, - тіпче ол. - Пӱӱнгі кӱнде талғанны Хызылчарзар паза Тыва Республиказар садарға алчалар. Wildberries интернеттегі садығ туразында садылча (Wildberries - ол чоннар аразындағы интернеттегі садығ туразы, анда кип-азах, ӧдік, олғаннарға, ибзер паза пасха ниме-ноо садылча. Ол Россия-да, США-да, Францияда, Италияда, Испанияда, Белоруссияда, Казахстанда, Киргизияда, Арменияда, Польшада, Словакияда, Германияда, Израильде паза Молдавияда тоғынча). Садығнаң чиит ооллар айғасчалар. Ирткен чылда «World Food Moscow» кӧзідігде араласхан соонаң олар постары минзер сыхханнар. Олар мағаа талған нинӌе кирек чахыбысчалар, мин ыс пирчем.\\n«World Food Moscow-2021» кӧзідіг тӧрт кӱн ирткен. Павел Геннадьевич кӧзідігнің полған на кӱніне талғаннаң конфеттер тимнеп алӌаң. Талғанны амзап кӧрерге сағынчатханнарға сыйлап турған. Пастағы кӱніндӧк андар хакас оол пастырғаны чапсытхан. Ол Москвада ӱгренчеттір. Чыл сай пу кӧзідігні кӧрерге кил парчаттыр.\\n- Мексиканецтер пастырғаннар, піліс полбаабыс, тіл пілбинчеттірлер, - хатхырча идінӌек ирен. - Тілбесчілерібіс, Хакасияның тиліс чыындызының специалисттері, англия ла тілін пілчелер.\\nХабазығ пірігістері Павел Боргояковха пу кӧзідіге талғаннаңар искірігліг брошюра паза визиткалар тимнеп пиргеннер. Пӧзік синдегі кӧзідігде аралазары аарлығ турча, хабазығда, тізең, араласчаң тӧлег кӧріл парған. Аннаңар Павел Геннадьевичке чол паза чурт суриин не п��гібізерге халған. Москвада туғаннар удур парғаннар. Іди идінӌек пу хабазығнаң тузаланып алғанына паза кӧзідігде пол килгеніне чӧпсінче.\\nЧоохтирға кирек, Павел Геннадьевич кӧзідігнің прай кӱннерінде хакас кӧгенеен кизіп араласхан. Анзы ідӧк араласчыларның паза кӧрігӌілернің хайиин тартхан.\\n- Хайдағ даа килкім мероприятие тузалығ поладыр, наа таныстарнаң хада оларның опыттарынаң танысчам, наа сағыстар тӧріпче, - чоохтапча Павел Боргояков. - Талғаннаң на пайып парбассың. Кӧзідіглер алғым кӧрерге паза наа оңдайлар табарға полысчалар. Хакасияның кічіг паза ортын пос киреенең айғасчатхан улусха килкім кӧзідіглерде аралазарға оңдай пирчеткен ӱчӱн, республиканың тиліс чыындызын паза «Минің пос киреем» кінні алғыстирға сағынчам, - чылығ сӧстернең айланызын пастаан идінӌек кізі. - Пу чорыхта полғанда, идінҷектерге хабазар пӧгіннең тӧстелген кіннер республикада чахсы тоғынчатханнарын паалаам. Хонӌых регионнардаң килген улус пос чирінде оларға тӧӧй пірігістер парынаңар даа испеендірлер, итсе, олар Россияның прай регионнарында тӧстелгеннер нооза. Ікі чыл аразына мин олар чарлапчатхан илееде ӱгредіг паза полызығ мероприятиелерінде араластым. Ӱгредіг ӧӧнінде тикке пирілче, пос киреен апарарға кӧп тузалығ искіріг алчам.\\nИдінӌектің чазыт сағыстарын аспаспыс, сағынған сағыстарын толдырарға оң ползын тіп алғирбыс. Хығырығӌыларға идінӌектің кӧзідімін санға аларға паза кічіг паза ортын пос киреене хабасчатхан пірігістерзер, Хакасияның тиліс чыындызынзар паза «Минің пос киреем» кінзер, айланарға чӧптирбіс. Полызығ аларына тимненерге тус илееде парыбысча, хайди улуғларыбыс улуғ чолға азынада тимненӌеңнер, амғы ӧткіннерге ідӧк ырах сағынып тудынарға кирек. Пір саңай прай ниме пирілбинче...","num_words":569,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.12,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"","collection":"madlad400","source":"CC 20220801","original_code":"kjh","text":"Наука конференциязы. Киҷее Хакас хазна университедінде Россия синінде «Сибирьде чуртапчатхан чоннарның тіллерін паза культураларын хайраллиры паза тилідері» III наука-практикалығ конференция ирткен.\\nТАНЫХТИРҒА КИРЕК, МЫНДАҒ КОНФЕРЕНЦИЯ ХАКАСИЯДА ЧЫЛ САЙ ИРТІРІЛЧЕ, ЧЕ ПӰӰЛ ОЛ ЧОННАР АРАЗЫНДА ЧАРЛАЛҒАН ЧИЛЕГЕЛІГ ЧОННАР ТІЛЛЕРІНІҢ ЧЫЛЫНА ЧАРЫДЫЛҒАН. МЕРОПРИЯТИЕЕ ИЛЕЕДЕ ЧОН ЧЫЫЛЫСХАН. ОЛАР - ХАКАСИЯДАҒЫ УЧЁНАЙЛАР, ӰГРЕТЧІЛЕР, ӰЛГӰДЕГІЛЕР, ХАЛЫХ ПІРІГІСТЕРШІҢ АРАЛАСЧЫЛАРЫ. ІДӦК МОСКВАДАҒЫ, НОВОСИ-БИРСКТЕГІ, КЕМЕРОВТАҒЫ, ХЫЗЫЛЧАРДАҒЫ, ХЫЗЫЛДАҒЫ, НОВОКУЗНЕЦКТЕГІ, ТОМСКТАҒЫ, УЛАН-УДЭДЕГІ НАУКА ПАЗА ӰГРЕДІГ КІННЕРІНЕҢ УЧЁНАЙЛАР КИЛГЕННЕР.\\nКонференцияның ӧӧн пӧгіні - Сибирьдегі чоннарның тіллерінңе істезіглер салтарларынаң ӱлезері, тіл политиказынаңар, ӱгредігдеңер чоох алызары паза опыттарынаң ӱлезері.\\nМероприятиені азып, аалҷыларны паза араласчыларны чылығ сӧстернең удурлааннар Хакас хазна университедінің гуманитарнай істезіглер паза сойан-алтай тюркология институдының директоры Тамара Боргоякова, ХГУ-ның наукаҷа паза нааҷыланыстарча проректоры Андрей Попов, республиканың Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Воронин. Олар, конференцияның улуғ тузазын таныхтап, араласчыларға тӱзімніг тоғыс алғааннар.\\nЧапсых аалҷылар аразында США-даң килген оолны, Фулбрайт программаның стипендиады Эйден Миллерні, таныхтирға кирек. Ол филология паза культуралар аразындағы палғалыс институдында стажировка иртче. Аның чооғынаң, Нью-Йоркта хас-хаҷаннаң чуртаан чоннар тіллеріне мындағ хайығ салылбинча, аннаңар ағаа мындағ конференцияда аралазарға чапсых.\\nРоссияның наукалар академиязынын Языкознание институдының наука тоғынҷызы, филология наукаларынын докторы Айса Биткеева (Москва г.) Сибирьдегі чоннарның тіллеріне паза культураларына чарыдылған конференцияда ікінҷі чылы араласча. Аннаңар, пеер киліп, ол пір чыл аразына Сибирьде тіл саринаң хайдағ алызығлар полғанын піліп аларға пӧгінче. Хакасияның тіл суриин хайди паалапчазар суриима ол піди нандырған:\\n- Республикада хакастар саны асхынах - 12 % ле. Аннаңар, пілдістіг, ноға ол сурығ сығыс килген. Ирткен чылда кӧргем, хайди хакастар пос тіліне паза культуразына паарсаснаң хайчалар. Анзы мині ӧріндірген. Пасха чоннарға ол кӧзідім поларға кирек. Россияда ӧӧнінде орыс тілі тузаланыста, аннаңар амды прай даа тіллерге олаңай нимес тус. Че хакастар пос тілінең чоохтазарға сіренчелер паза чоохтасчалар. Хазнабыста пар республикалар, хайда кирек улам на чочыныстығ, - сағызынаң ӱлескен Айса Николаевна.\\nТувадаң килген филология наукаларының кандидады Надежда Серээдарның чооғынаң, Хызылда даа тіл сурии хомзындырча. Хайди ол таныхтаан, амғы тӧл тува тілінең хомай чоохтасча. Аннаңар пу конференция ағаа туза поларында ол ікінҷілебинче. Надежда Чылбаковна Хакасияда иртчеткен конференцияларда тӧреміл араласча. Анын ӧӧн пӧгіні - пасха учёнайларның істезіглерінең танызып алары паза пос тоғыстарын чонға искірері.\\nКонференция тузында тӧрт секция тоғынған, оларның ікізі тіл суриина чарыдылған. Ідӧк учёнайлар алынҷа секцияда литература паза фольклор сурығларын кӧдіргеннер, че ӱгретчілер, тіл суриин ӱгредіг киреенең палғалыстырып, опыттарынаң ӱлескеннер.\\nХГУ-ның гуманитарнай істезіглер паза сойан-алтай тюркология институдының наука тоғынҷызы, филология наукаларының докторы Мария Чертыкованың таниинаң, мындағ конференцияның тузазы улуғ. Мында наа сағыстар, наа кӧстеглер тӧріпчелер. Мындағ мероприятие чонға тіл суриина хайығ айландырарға полысча, сидіксіністерні чарыхха сығарча паза оларны пӧгерінде наа оңдайлар табарға полысча.\\nПӱӱл ідӧк опыдынаң ӱлезерге Новосибирсктегі Россияның наукалар академиязының Сибирьдегі пӧлиинің филология наукаларының кандидады Елена Тюнтешева килген. Ол пу конференцияда пастағызын на араласча.\\n- Мында грамматикаӌа паза лексикаӌа искіріглерні истіп аларға сағынчам. Ағаа хоза, мағаа, хаӌан даа Хакасияда полбаан кізее, республиканы кӧріп аларға хынығ. Пӱӱн Ағбаннаң чӧпсіндім. Уғаа истіг город, ағастар кӧп, - таныхтаан учёнай.\\nПӱӱн конференция тоғызы Асхыс аймаанда узарадылча. Аннаңар аалҷыларға Хакасиянаң чағын танызып алар чахсы оңдай полар. Конференция араласчылары Асхыс аймаанда иртчеткен олғаннарның Тун пайрамында паза «Хуртуйах тас» музей-заповедникте пол килерлер, анда оларға чоныбыстың кибірлерін хайраллапчатханы хоостыра мастер-класстар кӧзіділер.","num_words":478,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.13,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"муж – “плохой”, “беспутный”, “глупый”, “беспечный”, “ревнивый”, “грубый”, “драчливый” и т.п., например,","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.35,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.167,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Мужик да собака всегда на дворе, а баба да кошка – в избе","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.246,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.931,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"ñèíòàãìà íà÷àëüíàÿ – ñèíòàãìà êîíå÷íàÿ, ãëàãîëüíûå áëîêè – áåçãëàãîëüíûå áëîêè, îáîáùåííûå áëîêè – êîíêðåòèçèðîâàííûå áëîêè","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"âûñêàçûâàíèÿ ñî ñâÿçÿìè ñâîáîäíîãî ñîåäèíåíèÿ ìåæäó ïðåäèêàòèâíûìè êîíñòðóêöèÿìè, âûñêàçûâàíèÿ ñ íåçàìåùåííîé ñèíòàêñè÷åñêîé ïîçèöèåé","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.105,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"актуализирует следующие “теневые” смыслы: 1) у неё жили другие животные; 2) то, что у неё жили хомячки, – самое неожиданное.","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.25,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Ñòèëåîáðàçóþùàÿ ïðèðîäà òåêñòà òðàäèöèîííî ñêëàäûâàåòñÿ èç äâóõ îñíîâíûõ ñîñòàâëÿþùèõ: ñîäåðæàòåëüíîé è ÿçûêîâîé, ïðè ýòîì ñîäåðæàòåëüíàÿ ñòîðîíà âûñòóïàåò ñâîåîáðàçíîé çàêîíîäàòåëüíîé äîìèíàíòîé, îñíîâàíèåì äëÿ âûáîðà òåõ èëè èíûõ õóäîæåñòâåííûõ ïðèåìîâ è ÿçûêîâûõ ñðåäñòâ, òîãäà êàê ëèíãâèñòè÷åñêèé ìàòåðèàë ÿâëÿåòñÿ âñïîìîãàòåëüíûì, ñïîñîáñòâóþùèì ñîçäàíèþ íåî��õîäèìîãî ñòèëèñòè÷åñêîãî ýôôåêòà. Âçàèìîñâÿçü ñîäåðæàíèÿ òåêñòîâîãî ôðàãìåíòà è åãî ñòèëèñòè÷åñêîé îôîðìëåííîñòè, à, ñëåäîâàòåëüíî, è åãî ÿçûêîâûõ îñîáåííîñòåé íàèáîëåå ÿðêî ïðîÿâëÿåòñÿ â äðåâíåðóññêèõ ïðîèçâåäåíèÿõ ñëîæíûõ æàíðîâ, òî åñòü, âêëþ÷àþùèõ â ñâîé ñîñòàâ íåñêîëüêî ïåðâè÷íûõ. Ê ïðîèçâåäåíèÿì ïîäîáíîé æàíðîâîé ñòðóêòóðû îòíîñÿòñÿ, â ÷àñòíîñòè, ëåòîïèñè îòëè÷àþùèåñÿ, êàê èçâåñòíî, øèðîêèì æàíðîâûì äèàïàçîíîì; ýòà îñîáåííîñòü äåëàëà âîçìîæíûì âàðüèðîâàíèå ñòèëåîáðàçóþùèõ ÿçûêîâûõ è õóäîæåñòâåííûõ ñðåäñòâ â çàâèñèìîñòè îò ñîäåðæàíèÿ îòäåëüíîãî ôðàãìåíòà ëåòîïèñè.","num_words":104,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"ââ. íà áàçå îáùåðóññêîãî ëåòîïèñíîãî ñâîäà, äîâåäåííîãî äî 1446 ã., è ìåñòíîãî, ñìîëåíñêîãî ëåòîïèñöà, îïèñûâàþùåãî ñîáûòèÿ ìåæäó 1431 è 1445 ãã. Òàêèì îáðàçîì, ÿçûêîâûå ðàçëè÷èÿ àíàëèçèðóåìûõ ôðàãìåíòîâ îáóñëîâëåíû ëèøü èõ ñòèëèñòè÷åñêèìè ðàñõîæäåíèÿìè.","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.217,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Áîðêîâñêèé Â.È, Êóçíåöîâ Ï.Ñ. Èñòîðè÷åñêàÿ ãðàììàòèêà ðóññêîãî ÿçûêà. – Ì.: Íàóêà, 1963. Ññ. 446, 450","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.366,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.219,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Êàðñêèé Å.Ô. Òðóäû ïî áåëîðóññêîìó è äðóãèì ñëàâÿíñêèì ÿçûêàì. – Ì.: Èçä-âî ÀÍ ÑÑÐ, 1962. Ñ.194","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.337,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.939,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Ôèëèí Ô.Ï. Ïðîèñõîæäåíèå ðóññêîãî, óêðàèíñêîãî è áåëîðóññêîãî ÿçûêîâ. – Ë.: Íàóêà, 1972. Ñ.503.","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.316,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.256,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"ждут (сейчас). Ынаар барба, шаптыктаар сен. Оля онаалгазын кыл=ып олур=ар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.219,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.858,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Туда не ходи, помешаешь. Оля (сейчас) [я не вижу, но знаю]. Мал эмчизи ам аалдар кез=ип чору=ур","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.274,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.914,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"тазыли тускен, хости турган аттар, соганнар чiли, тагзар солiнi��i халдылар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.65,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"мойнын бууй тартып ийген армакчыны сезип ийеле, оро карайлап, ачу","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.788,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"(ЛК,А, 53) – Изредка мыши, гуляющие среди кустов, шуршат; 3) Кырдын эдегинен чорлоп","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.289,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.885,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"×àíûìäà óëóñ áàðûí óòòó êààïêàí, ààæîê õyëyìçyðýýí ÷îð ìåí (Ñ)","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.226,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.895,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Jèèò, ñåíèn ÷àì÷àëàðûnäû ìûíäûé àðó ýòèðå êåì jóíóï òóðãàí? (ÊÊ, ÑÀ, 103)","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.301,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.885,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Jèíjè jèòòåðäèn áðèãàäàçûíäà èøòåï òóðãàí, áeãeí áàéëà êåëåð áîëáîé (ÝÏ, À, 10)","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.241,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.641,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"; Îë òóæûíäà áèñòèn ñàíàáûñ ëà áîëçî, jààí óëóñ áèñòè êûéíàï òóðãàí (ÊÒ, Ò, 25)","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.278,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.929,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":" òåõ ñëó÷àÿõ, êîãäà äååïðè÷àñòèå îáðàçóåòñÿ îò òâåðäîðÿäíîé ãëàãîëüíîé îñíîâû, èìåþùåé øèðîêèé îãóáëåííûé ãëàñíûé â êîðíå è îêàí÷èâàþùåéñÿ íà ñîãëàñíûé çâóê, â êà÷åñòâå ôîðìîîáðàçîâàòåëüíîé ìîíîôîííîé ìîðôåìû èñïîëüçóåòñÿ øèðîêèé îãóáëåííûé ãëàñíûé î: äüîðòî ‘åçäÿ (íà êîíå)’","num_words":35,"character_repetition_ratio":0.112,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Å.Ä. Ïîëèâàíîâ. Òðóäû ïî âîñòî÷íîìó è îáùåìó ÿçûêîçíàíèþ. Ì., 1991, ñ. 418.","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.373,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.355,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Ô.Ã. Èñõàêîâ. Ãàðìîíèÿ ãëàñíûõ â òþðêñêèõ ÿçûêàõ \/\/ Èññëåäîâàíèÿ ïî ñðàâíèòåëüíîé ãðàììàòèêå òþðêñêèõ ÿçûêîâ. Ì., 1955, ¹ 1.","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.266,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Â.À. Áîãîðîäèöêèé. Çàêîíû ñèíãàðìîíèçìà â òþðêñêèõ ÿçûêàõ \/\/ Âåñòíèê íàó÷íîãî îáùåñòâà òàòàðîâåäåíèÿ. Êàçàíü, 1927, ¹ 6.","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.258,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.266,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"читаем: “О Кукше”; в Арс.: “О Кукши и Никоне”; в","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.375,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.752,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"главы из книги “Далекое”? “Андрей Белый”, “Бальмонт”, “Бердяев” и др.), требуют особого внимания.","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.278,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.963,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"муж – “плохой”, “беспутный”, “глупый”, “беспечный”, “ревнивый”, “грубый”, “драчливый” и т.п., например,","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.35,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.167,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Мужик да собака всегда на дворе, а баба да кошка – в избе","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.246,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.931,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"ñèíòàãìà íà÷àëüíàÿ – ñèíòàãìà êîíå÷íàÿ, ãëàãîëüíûå áëîêè – áåçãëàãîëüíûå áëîêè, îáîáùåííûå áëîêè – êîíêðåòèçèðîâàííûå áëîêè","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.175,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"âûñêàçûâàíèÿ ñî ñâÿçÿìè ñâîáîäíîãî ñîåäèíåíèÿ ìåæäó ïðåäèêàòèâíûìè êîíñòðóêöèÿìè, âûñêàçûâàíèÿ ñ íåçàìåùåííîé ñèíòàêñè÷åñêîé ïîçèöèåé","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.105,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"актуализирует следующие “теневые” смыслы: 1) у неё жили другие животные; 2) то, что у неё жили хомячки, – самое неожиданное.","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.25,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Ñòèëåîáðàçóþùàÿ ïðèðîäà òåêñòà òðàäèöèîííî ñêëàäûâàåòñÿ èç äâóõ îñíîâíûõ ñîñòàâëÿþùèõ: ñîäåðæàòåëüíîé �� ÿçûêîâîé, ïðè ýòîì ñîäåðæàòåëüíàÿ ñòîðîíà âûñòóïàåò ñâîåîáðàçíîé çàêîíîäàòåëüíîé äîìèíàíòîé, îñíîâàíèåì äëÿ âûáîðà òåõ èëè èíûõ õóäîæåñòâåííûõ ïðèåìîâ è ÿçûêîâûõ ñðåäñòâ, òîãäà êàê ëèíãâèñòè÷åñêèé ìàòåðèàë ÿâëÿåòñÿ âñïîìîãàòåëüíûì, ñïîñîáñòâóþùèì ñîçäàíèþ íåîáõîäèìîãî ñòèëèñòè÷åñêîãî ýôôåêòà. Âçàèìîñâÿçü ñîäåðæàíèÿ òåêñòîâîãî ôðàãìåíòà è åãî ñòèëèñòè÷åñêîé îôîðìëåííîñòè, à, ñëåäîâàòåëüíî, è åãî ÿçûêîâûõ îñîáåííîñòåé íàèáîëåå ÿðêî ïðîÿâëÿåòñÿ â äðåâíåðóññêèõ ïðîèçâåäåíèÿõ ñëîæíûõ æàíðîâ, òî åñòü, âêëþ÷àþùèõ â ñâîé ñîñòàâ íåñêîëüêî ïåðâè÷íûõ. Ê ïðîèçâåäåíèÿì ïîäîáíîé æàíðîâîé ñòðóêòóðû îòíîñÿòñÿ, â ÷àñòíîñòè, ëåòîïèñè îòëè÷àþùèåñÿ, êàê èçâåñòíî, øèðîêèì æàíðîâûì äèàïàçîíîì; ýòà îñîáåííîñòü äåëàëà âîçìîæíûì âàðüèðîâàíèå ñòèëåîáðàçóþùèõ ÿçûêîâûõ è õóäîæåñòâåííûõ ñðåäñòâ â çàâèñèìîñòè îò ñîäåðæàíèÿ îòäåëüíîãî ôðàãìåíòà ëåòîïèñè.","num_words":104,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"ââ. íà áàçå îáùåðóññêîãî ëåòîïèñíîãî ñâîäà, äîâåäåííîãî äî 1446 ã., è ìåñòíîãî, ñìîëåíñêîãî ëåòîïèñöà, îïèñûâàþùåãî ñîáûòèÿ ìåæäó 1431 è 1445 ãã. Òàêèì îáðàçîì, ÿçûêîâûå ðàçëè÷èÿ àíàëèçèðóåìûõ ôðàãìåíòîâ îáóñëîâëåíû ëèøü èõ ñòèëèñòè÷åñêèìè ðàñõîæäåíèÿìè.","num_words":29,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.217,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Áîðêîâñêèé Â.È, Êóçíåöîâ Ï.Ñ. Èñòîðè÷åñêàÿ ãðàììàòèêà ðóññêîãî ÿçûêà. – Ì.: Íàóêà, 1963. Ññ. 446, 450","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.366,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.219,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Êàðñêèé Å.Ô. Òðóäû ïî áåëîðóññêîìó è äðóãèì ñëàâÿíñêèì ÿçûêàì. – Ì.: Èçä-âî ÀÍ ÑÑÐ, 1962. Ñ.194","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.337,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.939,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Ôèëèí Ô.Ï. Ïðîèñõîæäåíèå ðóññêîãî, óêðàèíñêîãî è áåëîðóññêîãî ÿçûêîâ. – Ë.: Íàóêà, 1972. Ñ.503.","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.316,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.256,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"ждут (сейчас). Ынаар барба, шаптыктаар сен. Оля онаалгазын кыл=ып олур=ар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.219,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.858,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Туда не ходи, помешаешь. Оля (сейчас) [я не вижу, но знаю]. Мал эмчизи ам аалдар кез=ип чору=ур","num_words":17,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.274,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.914,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"тазыли тускен, хости турган аттар, соганнар чiли, тагзар солiнiзi халдылар","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.65,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"мойнын бууй тартып ийген армакчыны сезип ийеле, оро карайлап, ачу","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.788,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"(ЛК,А, 53) – Изредка мыши, гуляющие среди кустов, шуршат; 3) Кырдын эдегинен чорлоп","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.289,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.885,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"×àíûìäà óëóñ áàðûí óòòó êààïêàí, ààæîê õyëyìçyðýýí ÷îð ìåí (Ñ)","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.226,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.895,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Jèèò, ñåíèn ÷àì÷àëàðûnäû ìûíäûé àðó ýòèðå êåì jóíóï òóðãàí? (ÊÊ, ÑÀ, 103)","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.301,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.885,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Jèíjè jèòòåðäèn áðèãàäàçûíäà èøòåï òóðãàí, áeãeí áàéëà êåëåð áîëáîé (ÝÏ, À, 10)","num_words":11,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.241,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.641,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"; Îë òóæûíäà áèñòèn ñàíàáûñ ëà áîëçî, jààí óëóñ áèñòè êûéíàï òóðãàí (ÊÒ, Ò, 25)","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.278,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.929,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":" òåõ ñëó÷àÿõ, êîãäà äååïðè÷àñòèå îáðàçóåòñÿ îò òâåðäîðÿäíîé ãëàãîëüíîé îñíîâû, èìåþùåé øèðîêèé îãóáëåííûé ãëàñíûé â êîðíå è îêàí÷èâàþùåéñÿ íà ñîãëàñíûé çâóê, â êà÷åñòâå ôîðìîîáðàçîâàòåëüíîé ìîíîôîííîé ìîðôåìû èñïîëüçóåòñÿ øèðîêèé îãóáëåííûé ãëàñíûé î: äüîðòî ‘åçäÿ (íà êîíå)’","num_words":35,"character_repetition_ratio":0.112,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Å.Ä. Ïîëèâàíîâ. Òðóäû ïî âîñòî÷íîìó è îáùåìó ÿçûêîçíàíèþ. Ì., 1991, ñ. 418.","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.373,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.355,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Ô.Ã. Èñõàêîâ. Ãàðìîíèÿ ãëàñíûõ â òþðêñêèõ ÿçûêàõ \/\/ Èññëåäîâàíèÿ ïî ñðàâíèòåëüíîé ãðàììàòèêå òþðêñêèõ ÿçûêîâ. Ì., 1955, ¹ 1.","num_words":14,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.266,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"Â.À. Áîãîðîäèöêèé. Çàêîíû ñèíãàðìîíèçìà â òþðêñêèõ ÿçûêàõ \/\/ Âåñòíèê íàó÷íîãî îáùåñòâà òàòàðîâåäåíèÿ. Êàçàíü, 1927, ¹ 6.","num_words":12,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.258,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.266,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"читаем: “О Кукше”; в Арс.: “О Кукши и Никоне”; в","num_words":10,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.375,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.752,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1} +{"url":"http:\/\/old.nsu.ru\/conf\/issc\/99\/philolog\/index.htm","collection":"languages_of_russia","source":"old.nsu.ru","original_code":"kjh","text":"главы из книги “Далекое”? “Андрей Белый”, “Бальмонт”, “Бердяев” и др.), требуют особого внимания.","num_words":13,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.278,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.963,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":-1}