diff --git "a/djr_Latn/fineweb-2_000001_keep.jsonl" "b/djr_Latn/fineweb-2_000001_keep.jsonl" new file mode 100644--- /dev/null +++ "b/djr_Latn/fineweb-2_000001_keep.jsonl" @@ -0,0 +1,86 @@ +{"text":"2\nDjesuy gapu bilmaraŋal djäma wiyika'yaŋal\nJesus changed the water into wine\nDjon 2:1-12\n1Ga märrman' ŋunhi munhany djuḻkthurr, bala dharrwan marrtjin ŋunhi yolŋuny walal ḻuŋ'thurr balan wäŋalil yäkulil Gaynalilnydja,* ŋunhi ŋayi ga ŋunhiyiny wäŋa dhärra makarrŋurnydja Galalin.#2.1 Cana; Galilee Ḻuŋ'thurrnydja marrtjin ŋunhi yolŋuny walal ŋathawnha ḻukanharaw, bala walal gan buŋgulnha djäma, ŋayaŋu-djulŋithinany gan dhika mirithinan, bili yolŋu maṉḏa miyalk ga ḏirramu märranhamin ŋunhiliyi wäŋaŋur. Ga ŋayi Djesuw ŋäṉḏi'mirriŋu ŋunhiliyi mala-manaparyi walalaŋgal balanyamirriyyiny. 2Ga ŋayipi Djesu, ga walal ŋunhi malthunamirr mala nhanŋu marrtjindhi balayi ŋathaw ḻukanharaw, ga ŋurikiyi buŋgulwu mala-manapanaraw, bili walal ŋunhi dhäruk-djuy'yunmin walalaŋ.\n3Yo Ḻukanan walal marrtjin ŋunhi ŋathany, ga yan bili-i-i, bala ŋayi ŋunhili gandarrŋurnydja marrtjin dhawar'yurra borumdja wiyikany' ŋänitjiny. Bala ŋayi ŋunhi Djesuwnydja ŋäṉḏi'mirriŋu marrtjinany, bala ŋayi lakaraŋala nhanukal bitjarra Djesuwalnydja, \"Way, gapuny ŋunha wiyikany' bilin dhawar'yurra.\"\n4Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra, \"Way Ŋäṉḏi. Nhaku nhe ga dhuwal lakaramany ŋarrakal dhuwaliyiny? Yaka yan ŋarraku dhuwal waluny galkithinya djämawnydja. Yaka ŋarrany gi gur'kur-gurrupul ŋula nhaku malaŋuw djämaw.\"\n5Bala ŋayiny ŋunhi ŋäṉḏi'mirriŋuny nhanŋu marrtjinany, bala waŋanan ŋunhi djämamirriwalnydja mala bitjarra, \"Ŋuli ŋayi dhu nhumalany ŋunha waŋa djäma gurrupan, nhumany dhu djäman yan ŋunhi nhaku ŋayi dhu waŋa nhumalany,\" bitjarr.\n6Manymak. Romdja walalaŋ gan ŋunhi dhärran Djuw bäpurruwnydja balanya gam', ŋurruŋuny ŋathil walal gan ŋunhi goŋ rurrwuyunmin walalanhawuynha walal, ga yurrnha nhakun walal gan ŋathany ḻukan. Ga banikin' mala marrtjin ŋunhiliyi buṉbuŋur dhärra'-dharran ḏilkurr, yurr goŋ-waŋgany ga waŋgany bäythinyawuy mala gan ŋunhi banikin'tja dhärran ŋunhiliyiny. 7Bala ŋayi Djesuny marrtjinan, bala waŋanan walalany ŋunhi djämamirrinhany mala bitjarra, \"Ŋunha banikin' mala dhärra'-dharra marrtji ḻikanŋur, ŋunhiwiliyiny banikin'lil malaŋulil nhuma dhu gapun buma, dhaŋaŋguman yan.\" Bala walal marrtjin rarryu'-rarryurra, yan bili-i-i ga dhaŋaŋdhin ŋunhiyi banikin' mala. 8Ga buluyi ŋayi waŋan walalany bitjarr, \"Gatjuy, dhiṯthurra dhuwaliyi gapuny dhipuŋuryiny banikin'ŋurnydja, ga gäŋuny balan ŋurikala yolŋuwalnydja, ŋunhi ŋayi ga djäga dhiyak buŋgulwu,\" bitjarr. Bala walal dhiṯthurra märr-ḻurrkun' ŋunhiyi gapuny, bala gäŋala nhanukal.\n9Gäŋala walal marrtjin ŋunhi, ga dhurrnha gurrupar ŋurikalyin. Ga ŋayiny ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy djägamirriynydja märraŋal, bala dhunupan ŋayi dhäkay-birrka'yurra ŋunhiyi gapuny. Yurr dhäkaynydja ŋayi ŋunhi birrka'yurrnydja manymaknha dhika, borumnha yan wiyikan' ŋänitjin. Yaka ŋayi ŋunhi djägamirrnydja ḏirramu marŋgi ŋurikiyi wiyikawny'tja, ŋunhi wanhal walal märraŋal. Walalawuynha yan ŋunhi marŋgimirrnydja ŋunhiwurryin ŋunhi djämamirra mala, wanhal walal ŋunhi dhiṯthurr ŋunhiyi gapuny. Bala beŋuryiny ŋayiny ŋunhiyiny ŋunhi buŋgul-djägamirrnydja ḏirramu wäthurra ŋurikin ḏirramuw wiripuŋuwnha ŋunhi ŋayi märraŋal miyalknha. 10Marrtjinan ŋayi, bala ŋayi ŋanya waŋanan bitjarra, \"Nhä dhuwal wiyika dhäkay nhe maḻŋ'maraŋal dhuḏitjtja, manymaknha muka? Ŋäthilnydja wiripuŋuŋurnydja buŋgulŋur malaŋuŋur, walal ŋuli ganha ḻukanha manymaktja wiyika gapu ŋurruŋu yan, ga bäy walal ŋuli gana'yinyan, ga beŋuryiny märr-dhä-gandarrkurrnydja walal ŋuli maḻŋ'maranha ga gurrupana märr gaŋga yan ŋamakurr gapu. Ga nheny dhuwal rulwaŋdhurr dhä-dhuḏitjkuny ḻukanharaw manymaknha yan mirithirra wiyika', latjun' yan dhika dhäkay.\"\n11Ga ŋunhi ŋayi Djesuy bitjarryiny djäma ŋunhiyi ŋoy-ganyim'thunamirrnydja rom ŋunhal wäŋaŋur Gayna makarrŋur Galali, ga ŋuriŋiyiny ŋanya ŋunhi maŋutji-lakaraŋalnydja ŋunhi ŋayiny God-Waŋarrwu warray Gäthu'mirriŋu. Ga ŋunhiliyin ŋunhi nhanŋu ŋurruŋuny gal'ŋu maḻŋ'thurr mäwilimirrnydja rom ga djeŋarra'mirrnydja rom, bala walalnydja nhanŋu ŋunhi Djesuwnydja malthunamirr mala dhunupan yan märr-yuwalkmirriyinan, ga märr-nhirrpanminan nhanukal.\n12Ga dhäŋur beŋuryiny walal marrtjinan Gapuniyamlila#2.12 Capernaum wäŋalil yäkulil, ŋayipi Djesu ga ŋäṉḏi'mirriŋu nhanŋu, ga yukuyuku'mirriŋu walal nhanŋu, ga bulu nhanŋu malthunamirr mala.\nDjesuy ḏarrtjalkkuŋal buku-ŋal'yunawuy buṉbu\nJesus cleansed the Temple\nDjon 2:13-25 (Mathuyu 21.12,13; Mäk 11.15-17; Luk 19.45,46)\n13Yo. Bala walal gan ŋunhi nhinanany ŋunhiliyin Gapuniyamnha* wäŋaŋur yan nhakun märr gurriri, bili galkin ŋunhi waluny ŋunhi walal ŋuli ḻuŋ'maranhaminya ŋunhal Djurutjalamdja,#2.13 Capernaum; Jerusalem wäŋaŋur ŋurikiyin waluw Ḻäy-djuḻkmaranhamirriwnha Bala ŋayi Djesuny rur'yurra, bala marrtjinan balayin Djurutjalamlila.\n14Yo, ga ŋunhi ŋayi Djesu bunanany ŋunhiliyi Djurutjalamdja wäŋaŋur, bala ŋayi marrtjinan balayin ŋunhi buku-ŋal'yunamirrilila buṉbulil, ga ŋunhiliyiny ŋayi nhäŋala yolŋunhan walalany, walal marrtjin buku-djuḻkmaranhamin gurrupanmin warrakan' mala, buliki ga bimbi ga murryil, mundhurr-wurrupanarawnha God-Waŋarrwun. Ga wiripuny gan ŋunhi yolŋu walal nhinan bala'palaŋura, rrupiyan walal gan gurrupanmin buku-djuḻkmaranhaminan. 15Bala dhunupan ŋayiny Djesuynydja märraŋal rakin' mala bala djäman burriṯiŋuyaŋala, bala ŋayi marrtjin warrakan'nhany mala ŋaŋ'ŋaŋ'thurra, dhawaṯmaraŋala warraŋullila beŋuryiny buku-ŋal'yunamirriŋurnydja buṉbuŋur. Ga ŋunhi bala'palany rrupiyapuynydja ŋayi marrtjin dhulmu-bilmaraŋala, ga ŋayiny marrtjin rrupiyany walalaŋ ḻarryurra. 16Bala ŋayi Djesuy waŋan ḏirramuwurrunhan ŋunhiwurrunhan ŋunhi walal gan warrakan' mala buku-djuḻkmaranhamin gurrupanmin bitjarra gam', \"Gatjuynha biyakun dhawaṯmaraŋun walal dhuwali warrakan'nhany malaŋuny. Yaka gi dhuwandja buṉbuny warku'yurr. Dhuwandja buṉbu ŋarrakalaŋaw warray Bäpaw wäŋa. Dhuwandja yaka wäŋa balanyarawyi buku-djuḻkmaranhaminyaraw nhumalaŋgalaŋaw ŋula nhaku malaŋuw rrupiyaw gurrupanminyaraw.\" Bitjarra ŋayi marrtjin Djesu waŋanany dhawaṯmaraŋalnydja walalany.\n17Bala walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja walal nhanukal gan nhäŋala yan ŋanya, bala walal guyaŋanan ŋanya dhäruknha ŋunhi djorra'ŋura, ŋunhi ga waŋa bitjan gam', \"God-Waŋarr Bäpa, ŋarra nhuŋu ga dhuwal buṉbunhany märryu warray ŋayatham mirithirr yan.\"\n18Ga walalnydja ŋunhi ŋurruḏawalaŋuynydja mala dhä-birrka'yurr ŋanya Djesuny ŋurikiyi buṉbuw, ḏälyun dhärukthuny bitjarra gam', \"Way, yolthu nhuna dhuwal waŋanany balanyarawyiny? Nhaliy romdhu nhe dhuwal bitjarryiny? Go mak milkuŋ ŋanapurruŋgal nhuŋuwuy nhe be ganydjarrnydja. Ma', milkuŋun ŋanapurruŋgal, märr napurr dhu nhäman, bala märr-yuwalkthirra nhuŋu.\"\n19Bala ŋayi Djesuny waŋan buku-bakmaraŋalnydja walalaŋ bitjarra, \"Gatjuy bakmaraŋ walal dhuwal buku-ŋal'yunamirr buṉbu, ga ŋarrany dhu balayi dhuḻ'yun roŋanmaramdhi ḻurrkun'thuny waluy.\"\n20Ga walalnydja buku-roŋanmaraŋal nhanŋu bitjarr warray gam', \"Nhäthayi way yanbi nhe dhu dhuwal ḻurrkun'thu waluy dhuḻ'yun dhuwal buṉbuny roŋanmaramdhi?\" bitjarr. \"Dhiyakuny buku-ŋal'yunamirriw buṉbuw walalany ŋupar djämaw weyinnha mirithirra dhuŋgarra, 46-nha waltjaṉ.\" 21Yurr yuwalktja ŋayi gan ŋunhi Djesuynydja buku-ŋal'yunamirrnydja buṉbu lakaraŋal ŋunhin ŋanyapinyan ŋayi rumbalnha. 22Ga yalalany dhäŋur beŋurnydja ŋunhi ŋayi Djesu walŋathinany dhiŋganhaŋurnydja, bala walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja walal nhanukal dhunupan bala yan guyaŋanan ŋunhi dhäruktja ŋanya Djesunhany, bala märr-yuwalkthinan yan ŋunhi wukirriwuynha God-Waŋarrwun dhäruk, ŋunhiyin dhäruk ŋunhi ŋayipi gan Djesuy ŋäthil lakaraŋal .\n23Ga balanyamirriyyi bili waluy Ḻäy-djuḻkmaranhamirriy ŋayiny gan ŋunhi Djesuny nhinanan ŋunhala Djurutjalamnha. Ga dharrwan gan ŋunhi yolŋu'-yulŋuny nhanŋu märr-yuwalkmirriyinany, bili walal gan nhäŋala ŋanya ŋunhi ŋayi gan djämany ŋamakurrnha romdja malany ganydjarryuny yindiynha dhika. 24Yurr ŋayipiny ŋunhi Djesuny yaka dhayuŋanminya ŋanyapinyany ŋayi walalaŋgal, bili ŋayi ŋäthil yan walalaŋ marŋgithin, yolŋuwnydja walalaŋ. 25Bäyŋun nhakun nhanŋu ŋula yolthuny yolŋuy Djesuwnydja ŋula nhäny mala lakaranha ŋunha yolŋunhany walalany ŋayaŋu, bili ŋayiny ŋunhi ŋäthil warray marŋgi.\nLoading reference in secondary version...","id":"","dump":"CC-MAIN-2014-10","url":"https:\/\/www.bible.com\/en-GB\/bible\/244\/jhn.2.djnt","date":"2014-03-17T18:50:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2014-10\/segments\/1394678705901\/warc\/CC-MAIN-20140313024505-00029-ip-10-183-142-35.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999557734,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":14,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999557733535767}","num_words":949,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.295,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"11\nDhuwandja djorra' ŋarrakuŋ Betawuŋ,*\nŋunhi ŋarra dhuwal djämamirr yan yolŋu ga djuy'yunawuynydja Djesu-Christkuŋ.\n2\nDhuwal ŋarra ga bukumirriyaman märr ŋayi dhu God-Waŋarrnydja maŋutji-wuyunna nhumalaŋ, ga nhina nhuma dhu ga ŋunhiliyin ŋunhi yuwalkŋura yan mägayaŋura romŋurnydja. Ga wiripuny nhuma dhu ga marŋgithirr bulun ga bulun dhika nhanukalaŋuwuynydja Garraywalaŋuwuy Djesuwalaŋuwuynydja limurruŋgalaŋuwuy.\n3\nGod-Waŋarryuny limurruny ŋunhi bilin gurrupara ŋuliwitjarryin ŋunhi nhanukiyingalaŋuwurra ŋayi romgurrnydja ganydjarrmirriwurra ŋunhiyiny nhä malany bukmak manymaktja dhiyakuny bala walŋaw nhinanharaw yuwalkkunharawnha yan, märr limurr dhu ga ŋayaŋu-ŋamathamany ŋanyapinyan yan God-Waŋarrnhan. Ga balanyamirriy ŋunhi limurr dharaŋarnha ŋanya, bala ŋayi limurruny ŋunhi rälimirriyaŋala nhanukiyingala ŋayi bala limurr ŋuli ga nhakun märraman ŋunhiyiny rom malany nhanukuŋuny ŋunhi latjuny' ga djeŋarra'mirrnydja.\n4\nYo, ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny yuwalk yan limurruŋguny gurrupar wäwun'tja ŋunhin mel-wiḏi'mirra mala, märr nhanŋu dhu ŋunhi djiwarr'wuynydja ganda' maḻŋ'thunna limurruŋgala walŋaŋurnydja, ga ŋuriŋiyin limurr dhu ga ŋunhi nhinany, märr limurruny dhu ŋunhi yakan dhuwalaŋuwuyyuny munatha'wuyyuny romdhu baku-ŋayatham ga garrwi'yun.\n5\nGa dhiyakiyin ŋunhi ŋayaŋuwnydja nhumany dhu ga ŋunhi mirithirra yan djämany ḏälkumany nhuŋuwuy nhe märr-nhirrpanminyawuynydja. Yo, ŋunhiwiliyiny nhe dhu märr-nhirrpanminyawuylilnydja ŋapalil ŋal'maram ŋamakurrnha rom ga dharaŋanamirrinhan romnha. Ga ŋunhiwiliyiny ŋunhi dharaŋanamirrilinydja romlil bukulil-ŋal'maraŋ\n6\nga ŋayaŋu-dharraḏanhan. Ga ŋunhiwiliyiny ŋayaŋu-dharraḏalilnydja bukulil ŋal'maraŋ ŋunhiyin ŋunhi nhe dhu yakan ŋula gandarrŋur märr-djawaryun bala ḏaḏawyunna, ga ŋunhiwiliyiny ŋapalil ŋal'maraŋ ŋunhi nhaltjan nhe dhu ga nhina nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun,\n7\nga märrmirriyi muka gi ŋunha wiripuwurruŋguny Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ, ga ŋunhiwiliyiny ŋapalil ŋal'maraŋ märr-ŋamathinyawuynha.\n8\nGa ŋuli nhe dhu marrtji ŋunhi ŋuthandja bala dhuwalatjandhiny dhukarrkurr dhiyaŋiyiny dhu ga ŋunhi maŋutji-lakaraman ŋunhi ŋuriŋiyiny marŋgi-gurrupanaray nhanukal Garraywalnydja Djesu- Christkalnydja limurruŋgalaŋuwal ŋunhiny nhakun nhuŋu walŋany bilin borummirriyinan ga mayali'mirriyinan.\n9\nYurr ŋuli nhe dhu ga yakany bitjandhiyi nhina, ŋunhiyiny nhakun nhe ga yakan barrku-ḏakthun nhäma ŋunhiny nhe bambaynha, bala nhe ŋunhiyiny ḻiya-dhumukthinan ŋunhi nhuŋu dhuwurr-yätjtja rom biliŋuwuynha muka bäy-lakaranhawuynha.\n10\nYo, ḻundu walal! Gatjuy djämany walal gi mirithin yan, märr dhu ŋuriŋiyiny ŋunhi djämay mala milkuman ŋunhi ŋayiny God-Waŋarryuny nhuna yuwalknha yan djarr'yurrnydja. Ga ŋuli nhe dhu marrtji ŋunhi bitjandhiny bala djäma, nhunanhany dhu ŋunhi bäyŋun ŋula nhaliynydja galkirrinyamaram.\n11\nBala ŋayi dhu ŋunhi Garraynydja limurruŋ walŋakunhamirrnydja Djesu-Christtja gumurr-ŋamathin nhuŋuny mirithin yan dhika ŋunhi nheny dhu boŋguŋ ŋayaŋuny mäwilimirriyin dhika ŋunhalnydja ŋunhi nhanukalnydja wäŋaŋur, ŋunhi ga ŋunhayi dhärra bitjanna bili yan wiyinŋumirra.\n12\nGa dhiyaŋuny bala nhe ga dhuwaliyi baṯ-bitjanna yan nhakun ŋayatham ŋunhiyiny ŋunhi yuwalknhany ŋunhi nhe bili märraŋal ŋäthil. Yurr ŋarrany dhu dhuwal nhuna buluyi guyaŋanhamirriyam dhiyakiyiny malaŋuw.\n13\nGa bitjanna ŋarra ga dhuwal guyaŋany gam', ŋarra dhu gi biyak bili yan guyaŋanhamirriyaŋ nhumalany, ga bäy ŋarra dhu ganarrthul dhuwal rumbal ŋarrakuwuy ŋarra.\n14\nGa, bili muka ŋayi ŋunhi Garrayyuny Djesu-Christthuny ŋarrakal lakaram dhawaṯmaram ŋunhi galki ŋarrany dhu bäyŋuthirra.\n15\nBala ŋarrany dhu ga dhuwal mirithirra nhakun djämany, märr nhumany dhu gi ŋunhi bawalamirriynydja guyaŋin dhuwaliyiny mala, ŋunhi ŋarra dhu ganarrthulnydja nhumalany.\n16\nYo, ŋunhi ŋanapurr gan dhäwuny nhumalaŋ lakaraŋal ganydjarrpuynydja nhanukalaŋuwuy Garraywalaŋuwuynydja Djesu-Christkalaŋawuynydja, ga gumurr-roŋiyinyawuynydja nhanukalaŋuwuy, yaka ŋunhiyiny dhäwu mala yolŋuwuŋuny ḻiyapuy djämapuy. Bili ŋanapurrnydja gan ŋunhi nhäŋal warray Djesu-Christnhany ŋanapurruŋgiyingalnydja maŋutjiy, ga nhäŋalyi ŋanapurr gan nhanŋu ŋunhi mäwilimirrnydja ganydjarr.\n17\nYo, ŋayiny ŋunhi God-Waŋarrnydja ŋunhi Ŋutu-Ḏälnydja ŋunhi ŋayi ga nhinany galumanyaŋnha, waŋanany nhanŋu märr-ŋal'yurrnydja bitjarra, \"Dhuwaliyin ŋunhi ŋarrakuwuynydja Gäthu'mirriŋu marrkapthunamirrnydja. Ga mirithirra yan ŋarra ga nhanukal dhuwal goŋmirriyirrnydja.\"\n18\nGa ŋanapurrnydja ŋunhi ŋunhiliyi muka rrambaŋi ŋanapurr Djesu, ŋunhiliyi ŋanapurr gan nhinan dharrpalŋur bukuŋur, ga ŋäkul ŋanapurr gan ŋunhi rirrakaynydja waŋanhawuynydja beŋurnydja djiwarr'ŋurnydja.\n19\nGa ŋunhiyiny dhäruk ŋunhi walal gan God-Waŋarrwal djawarrkmirriy mala lakaraŋal, ŋunhiyiny maḻŋ'thurrnydja yuwalkthinan yan napurruŋgala ŋunhiliyin ŋunhi dhuyuŋura bukuŋurnydja. Ga ŋunhiyiny ŋunhi mäwilimirrnydja dhäruk God-Waŋarrwuny balanyan nhakun baḏayalan' ŋunhi ŋuli ga djarraṯawun'mirriyaman buku-munhan' wäŋany. Gatjuy guyaŋiny gi ŋamathaŋun dhuwandja dhäruk, bili ŋayiny dhuwal balanya nhakun baḏayalan' ŋunhi ŋuli ga garkambarryaman, ga bäy ŋayi dhu djaḏaw'yun, bala ŋayi dhu Baṉumbirrnydja djeŋarra'yirra dhiyaliyiny ŋunhi ŋayaŋuŋurnydja nhokal.\n20\nŊurruŋuny ŋathil nhe dhu marŋgithirr dhiyakuny. Ŋunhi ŋunha ŋäthiliŋuŋurnydja djorra'ŋur dhäruk mala djawarrkthunawuynydja nhe dhu ŋunhi bäyŋun yan mayaliny' bilmaram ŋuriŋiyiny ŋunhi nhokiyingalnydja nhe djälyu.\n21\nBili yaka walal gan ŋunhi walalawuynydja nhakun dhäwu-gänhamirriynydja mala dhäwu ŋamaŋamayurr walalaŋgiyingalnydja ḻiyay, ŋany ŋunhiny walalany gan waṉa-gaŋalnydja Dhuyu-Birrimbirryu warray.\n21\nBe ŋäthilnydja baman'tja nyäḻ'yunayŋu djawarrkmirr mala gan maḻŋ'thurr beŋuryi Yitjuralpuyŋuwala*\nyolŋuwal walalaŋgal malaŋur. Ga bitjandhi bili dhu ŋunhi nyäḻ-marŋgi-gurrupanamirrnydja mala maḻŋ'thurr nhumalaŋgalnydja, ga walalnha dhu ŋunhi baḏuwaḏuyurr yuwalktja mala dhäwu, ga marŋgi-gurrupulnydja walal dhu gi ŋunhi djarrpin' mala dhäwuny beŋurnydja ŋunhi ŋurruŋuŋurnydja dhäwuŋur. Ga nhanŋuny walal dhu gi Garraywuny ŋunhi ŋayi walalany märraŋal dhawaṯmaraŋal walalnydja nhanŋu dhu ŋunhi ŋapa-bilyurra, ga ŋuriŋiyiny romdhu walal dhu ŋunhi bondin yan malany-dhawar'maranhamirr.\n2\nGa dharrwan mirithirra dhu ga ŋunhi yolŋuny mala malthun walalaŋguny ŋurikiwurruŋguny nyäḻ'mirriwnha burrpu'mirriwnha romguny. Ga wiripuwurruynydja mala yolŋu'-yulŋuy ŋuli ga ŋunhi nhäman walalaŋgal nyäḻnydja mala rom bala walal ŋuli ga ŋunhi dhä-yarrkthunna waŋany ŋurukuny ŋunhi yuwalkkuny dhäwuw.\n3\nYo, mirithirra walal dhu ga ŋunhi wanaŋa-ḏumurruyirrnydja rrupiyawnydja, yan nhakun dhu ga mayali'-gaman baḏuwaḏuyunna, ga waŋany walal dhu ga ŋunhi be yäwuluy'nha dhika rirrakayyuny. Yurr ŋayiny ŋunhi Mala-djarr'yunamirrnydja walalaŋ ŋuli gi yaka warray ŋorri yakurr, ŋayiny ŋuli ga ŋunhi nhäma yan walalany ŋunhi nhaltjan walal ŋuli marrtji djäma.\n4\nŊäthilnydja be God-Waŋarrwal dhäwu-gänhamirriy yolŋuy walal bitjarryi djäma yätjkurr, yurr ŋayiny ŋunhi God-Waŋarrnydja yakan walalaŋ wuyunna. Yanan ŋayi walalany ŋunhi ŋurrkaŋalnydja balan ŋunhi dhä-gir'yunamirrilila wäŋalilnydja, ga ŋunhiyin walal ga nhinany ŋunhiliyin ŋarŋgaŋurnydja buku-munha'ŋura wäŋaŋurnydja gupa-raki'mirra, galkunna walal ga ŋurikiyin dhä-dhawar'yunamirriwnha waluwnydja, ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryuny walalany mala-djarr'yurra.\n5\nGa balanyamirriy ŋunhi Nawamirriynydja†\nwaluy, yakan ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja walalaŋ wuyunna yanan ŋayi ŋunhi dhä-monyguŋala dhuwal wäŋany yirralkany gapuynha bala buwayakkuŋala bukmaknhan yan; ga walŋakuŋalnydja ŋayi ŋunhi ŋanyapinyan yan Nawanhan ga gurruṯumirrinhan mala nhanŋu ga bilin, ŋunhiyinhan ŋunhi ŋayi gan yuwalkkuŋala yan dhäwu lakaraŋal.\n6\nGa bitjarryi bili ŋayi dhä-gir'yurr yolŋuny walalany ŋunhiwurrunhany ŋunhi walal ŋuli ganha nhinanha ŋunhili märrma'ŋur wäŋaŋur yäkuŋur Djudum‡\nga Gumura.§\n7-8\nGa balanyamirriynydja waluy ŋayi God-Waŋarryu walŋakuŋal waŋganynhan yan yolŋunhany yäkuny Lutnhan,2.7Lot ŋunhi ŋayipin waŋganynha gan dhuwurr-dhunupany yolŋu nhinan ŋunhiliyiny. Ga nhinanany ŋayi gan ŋunhi Luttja mirithinan dhika ŋayaŋu-miḏikinany bili ŋayi gan ŋunhi nhäŋalnydja balayin dhuwurr-yätjlila romlilnydja djämalil bitjanan bili yan walu-ŋupanan, bala ŋayi gan ŋunhi nhinanany ŋayaŋu-yätjtjinan mirithinan yan dhika ŋuriŋiyiny yätjkurruynydja mala romdhu walalaŋgal.\n9\nYo manymak, ŋayiny ŋunha God-Waŋarrnydja marŋgi ŋunhi nhalayak ŋayi dhu dhuwurr- dhunupamirrinhany yolŋuny walalany walŋakuŋ balanyaŋuryi ŋunhi ŋayaŋu-wutthunamirriŋur romŋur mala, ga balanyayi bili ŋayi ŋunhi marŋgi nhaltjan ŋayi dhu ŋunhi dhä-gir'yurr dhuwurr-yätjmirriny yolŋuny walalany dhiyaŋ bala ga yalala ŋunhi Mala-djarr'yunamirriynha Waluy.\n10\nYuwalknha yan ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny dhä-gir'yurrnydja mirithin yan ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany rom-baḏuwaḏuyunamirrinhany mala, bili walal ŋuli ga ŋunhi walalawuynha yan guyaŋanhamirrnydja ga malthundja walal ŋuli ga ŋunhi ŋurikiyin bili yan djarrpiw'nha yan romguny walalaŋgiyingalaŋaw milnyaŋ'mirriwnha. Ga bäyŋun walal ŋuli gi ŋunhi märr-barrariny, ŋunhi walal ŋuli waŋa ga yätjkurruyamany ŋurukuwurruŋguny yolŋuw walala ŋunhi walal ga nhina ŋunha djiwarr'ŋur ŋunhi djeŋarra'mirriŋur wäŋaŋur.\n11\nYo, ga bäydhi ŋunhi God-Waŋarrwu dhäwu-gänhamirrnydja yolŋu mala mirithirr nhakun ganydjarr-ḏilkurr, ŋunhi walal ga bulun djuḻkmaram ŋunhiwurrunhany ŋunhi nyäḻ-lakaranhamirrinhany yolŋuny walalany. Yurr bäyŋun ŋula walalnydja ŋuli gi ŋunhi God-Waŋarrwalnydja dhäwu-gänhamirriy yolŋuy mala nyamir'yurrnydja walalany yätjkurr-lakaraŋuny ŋunhiwurrunhany nyäḻmirrinhany balany nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja.\n12\nDhuwalawurryiny ŋunhi nyäḻ-marŋgi-gurrupanamirrnydja mala ŋunhi balanyan bili yan nhakun ŋunhi wakinŋun warrakan' mala ŋunhi walal ŋuli ga nhina guyaŋanhamiriwnha, ŋunhi walalany ŋuli gaṯmaram bala yan buman rakunyguman. Ga walalnydja ŋunhiwurryiny ŋunhi nyäḻ-marŋgi-gurrupanamirr mala dhä-warranydjaḻ'nha yolŋu mala ga waŋany walal ŋuli ga ŋunhi bawalan yan. Bala ŋuriŋiyi walalaŋgal nyalmiriynydja ga burrpuynydja romdhu walalany dhu baḏuwaḏuyurra.\n13\nGa djämany walal gan ŋunhi yätjkurra ŋayaŋu-wutthunamirra rom, ga ŋunhiyi bili yan yätjkurr mala dhu walalaŋguny buku-roŋiyi. Walalnydja ŋuli ga ŋunhi guyaŋa yanbi dhuwal manymak walal dhu ga nhä mala yätjkurr djäma walupuy. Ŋayiny ŋunhi balanyanyayiny rom yätjkurra yan mirithirra, ga ŋathany walal ŋuli ŋunhi ḻuka mala-manapan nhumalaŋgalnydja, ga waŋanhamirrnydja walal ŋuli ga ŋunhi dhäwuny lakaranhamirr yätjkurra yan mala, märr walal dhu ga djäl manymakkunhamirr, bala walal ŋuli yan ŋayaŋu-wutthunmirra bala goramirriyirra.\n14\nGa guyaŋany walal ŋuli ga ŋunhi marramba'yinyarawnha yan. Ga bäyŋun walal ŋuli gi ŋunhi manygarrayiny balanyaŋuryiny mala yätjkurruŋur. Ga bondin yan walal ŋuli ŋunhi gaṯmaramany ŋayaŋu-yalŋgimirrinhany yolŋuny walalany rumbalkuman yan. Ga muḻkurrŋurnydja walalaŋgal ga dhaŋaŋdhirrnydja wanaŋan yan rom. Yo! Bilin muka, yindiŋura walal ŋunhi dhä-gir'ŋur God-Waŋarrwalnydja.\n15\nYo, ŋuriŋiwurruynydja nyäḻ'-marŋgi-gurrupanamirriynydja walal bilin gan ganarrthaŋala ŋunhiyiny ŋunhi yuwalktja ga dhunupany dhukarr, ga marrtjiny walal ga dhuwal ŋunha wiripuwurra dhukarrkurrnydja, malthundja ga romguny ŋurikin yolŋuw yäkuw Baylamgalaŋawnha**\nnyalmiriwnha burrpuw'nha romguny ŋunhi ŋayi gan nhinan ŋäthil be baman', gäthu'mirriŋuny ŋayi ŋunhiyi Beyuw.††\nBaylamdja ŋunhi God-Waŋarrwu dhäwu-lakaranhamirr, yurr ŋayi gan ŋunhi djämany djarrpi'kuŋal, rrupiyawnha yan gan wanaŋa-ḏumurruyin.\n16\nYurr waŋanany ŋanya ŋunhi Baylamnhany raypirri'yurrnydja balanyaŋurnydja yätjkurruyanhaŋurnydja djämaŋur nhanukiyingalyi yan duŋ'kiynydja, ga waŋanany ŋayi gan ŋunhi nhakun gan yolŋuynha yan gulmaraŋal ŋanya.\n17\nYo, walalnydja ŋunhi ŋunhiwurryiny ŋunhi nyäḻ'-lakaranhamirrnydja yolŋu walal balanyan nhakun gapun maŋutjin ŋunhi ŋuli ga dhärra gapumiriwnha baṉḏanynha. Ga wiripuny walal ŋunhi balanya nhakun waŋupini ŋunhi ŋayi ŋuli wataynydja boy'yun bawalamirrilila wäŋalil. Ga bilin ŋayi ŋunha God-Waŋarryuny gänaŋ'maraman wäŋany walalaŋ ŋurikiwurruŋguny ŋunhan yan dhä-gir'yunamirriŋura wäŋaŋurnydja, buku-munhan' ŋunhiyiny wäŋa mirithirra.\n18\nGa dhäwuny walal ŋuli ga lakaram yay'yayyunna dhika, bili walal ŋuli ga ŋunhi ŋunhiwurryiny ḻanydjatmaranhamirra, be nhina garramatkunhamirra. Ga rumbalkuman yan walal ŋuli ŋunhi baḏuwaḏuyundja butjulam ŋunhi ŋayaŋu-yalŋgimirrinhany yolŋuny walalany ŋunhi walal dhiyaŋ muka bili gänaŋ'maranhamirrnydja walalanhawuynha walal beŋurnydja ŋunhi djarrpi'ŋurnydja romŋur.\n19\nGa dhawu'-nhirrpandja walal ŋuli ga yolŋunhany walalany baḻanydjarratjarrawnha nhinanharawnydja manymakkunharawnha, yurr walalawuynydja ŋunhi ŋunhiwurryiny garrpinawuynha walalaŋgiyingalaŋawuŋuny yätjkurruwuŋ ŋunhi walalany ŋuli ga gäma ŋula wanhawala, dhiŋganhamirrilila romlil. Ŋunhi ŋayi dhu ŋula yol yolŋu yakany yaka'yun ŋula nhakuny yätjkurruw, ŋunhiny ŋayi balanyayiny yolŋu nhakun garrpinawuynha yätjkurruwuŋun romguŋ, bili ŋunhiyiny nhakun yätjkurrnydja rom buŋgawan nhanŋu.\n20\nGa ŋunhi ŋuli yolŋu yuwalkkumany nhakun marŋgithirr Djesu-Christkuny ŋunhi ŋayi limurruŋ Garray ga Walŋakunhamirr, bala walal ŋuli gananna ŋunhiyiny ŋunhi dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja rom yätjkurrnydja malany. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhiyi yolŋu dhäŋur beŋurnydja ŋunhi Garraywalnydja marŋgithinyaŋur buluyi nhakun bilyun balayi roŋiyirryi yätjkurrulil. Ga nhinany ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋunhiyiny yolŋu yätjkurra yan mirithirra djuḻkmaraman ga ŋunhiyiny walŋa ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan ŋäthil nhinan Garraywalaŋumiriw yan.\n21\nManymaktja nhanŋu ŋurikiyiny yolŋuw ŋayi balaŋ yakan yan marŋgithinya romgu dhunupawnydja, dhuŋan yan ŋayi balaŋ ganha nhinanha bili walal ŋunhi ḏiltjin-gurrupar ŋurikiyiny ŋunhi dharrpalwuny dhäwuw.\n22\nŊunhiny walal balanyan nhakun dhäwu ga ŋorra balanya gam': \"Wuŋgandja ŋuli marrtji'-marrtji ga balayi ŋayi ŋuli ga gaŋaru ŋanyapinya ŋayi ḻuka roŋanmaramdhi. Ga wiripuny bikipiki, ŋunhi ŋayiny biliŋuwuynha rurrwuyunawuynha ḏarrtjalknha, ga ŋayiny dhu ŋunhi buluyi balayi roŋiyirryi bala ḏur'yunmirra ŋanyapinya ŋayi dhoḻulila.\"\n31\nYo, marrkapmirr ḻundu walal, ŋäthilnydja ŋarra ŋunhi bili muka wukirri nhumalaŋ, ga dhuwandja ŋarra ga buluyi nhakun wukirri nhumalaŋ, yan ga biŋga'maram guyaŋanhamirriyaman nhumalany ŋurikiyin malaŋuw, märr nhuma dhu ga guyaŋany ŋamathaman, ḏarrtjalkthun yan guyaŋanhawuyyuny. Guyaŋiny walal gi ŋamathaŋun ga yakan meṉguŋuny ŋunhiyiny\n2\nŋunhi nhä mala, ŋunhi walal gan God-Waŋarrwal dharrpalyu djawarrkmirriy mala ŋäthil wukirri be bala baman'. Ga biyakiyi bili gi guyaŋiyi yan dhäruk-nhirrpanminyawuynydja Garraynhany limurruŋ Walŋakunhamirrinhany ŋunhi ŋayi gurrupar nhumalaŋ ŋurikiwurruŋgalaŋuwurryi djuy'yunawuywal yolŋuwal walalaŋgal limurruŋgalaŋuwal.\n3-4\nYo marŋgithi walal biyak, bili ŋunha ŋunhi galki dhawar'yunamirriynydja waluy yolŋuynydja walal dhu ga ŋunhi bäyŋun ŋula nhäny mala guyaŋi, ŋany malthurrnydja walal dhu gi ŋunhi walalaŋgiyingalaŋawnha walal djarrpiw'nha djälwuny. Ga warku'yurra walal dhu gi ŋunhi nhumalanhany, biyakun walal dhu gi ŋunhi waŋiny, \"Way be muka ŋayi ŋunhi Garrayyuny nhumalaŋgal dhawu'-nhirrpandja nhumalany roŋiyinyaraw räli? Ga bilin ŋunha limurruŋ mala-ŋurrkanhayŋuny mala yolŋu walal marrtjin murrmurryurra. Bukmaknha yan ga dhuwal wäŋany dhärra ŋunhiyi bili yan djambimiriwnha.\"\n5\nYo, biyakiyin walal dhu gi ŋunhi waŋiny, bili walal dhu ŋunhi maŋutji-nhäŋun moŋuny ga muḻkurrnydja walalaŋ dhu ŋunhi dhumukthin. Bäyŋun walal dhu gi guyaŋi ŋunhi dhuwandja munathany' ga djiwarrny'tja wäŋa baman'tja ŋayipi muka bokmar God-Waŋarryu nhanukiyingal dhärukthuny. Yo, dhuwandja ŋunhi munathany' wäŋa maḻŋ'thurr, dhawaṯthurrnydja marrtjin räli beŋur muka gapuŋur.\n6\nGa ŋuriŋiyi bili yan gapuy waŋganydhu ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu buwayakkuŋalnydja dhuwandja munatha'nhany wäŋany be muka ŋäthil yan baman'.\n7\nGa dhiyaŋuny bala ŋayi ga dhuwal God-Waŋarryuny ŋayatham yan ŋunhany ŋunhi djiwarr'nhany wäŋany malany ga dhuwal munathany' ga yan bili-i-i ga dhä-dhawar'yunamirriynha waluy, bala ŋayi dhu ŋunhi dhuwandja munatha'nhany wäŋany ga dhuwurr-yätjmirrinhany yolŋuny walalany gurthaynha buwayakkuŋ.\n8\nḺundu walal ŋarraku, guyaŋi ŋathil walal gi dhuwaliyi, ga yaka meṉguŋuny dhuwandja ŋunhi dhäwu gam'. Garraywalnydja dhuwal maŋutjiŋur ŋunhi 1,000-tja dhuŋgarra balanyan bili yan dharaŋanan nhakun waŋganynha yan walu nhanukalnydja. Ga ŋunhi waŋganydja walu balanyayi yan bili nhakun ŋunhi 1,000-nha dhuŋgarra.\n9\nGarrayyuny ŋuli gi dhuwal yaka yan ŋayathul nhanŋuwuy ŋayi dhawuny' mala wiyin-märraŋuny, ŋunhiny ŋayi ŋuli djäman yan bala ŋunhi nhä ŋayi ŋuli dhawu'-nhirrpan, yaka nhakun ŋunhi wiripuwurruy yolŋu'-yulŋuy ŋanya ŋuli ga guyaŋa ŋurikiyi waluw nhanukalaŋaw gumurr-roŋiyinyaraw. Yo, God-Waŋarrnydja ŋunha ŋayaŋu-galkunamirr, ga yaka ŋayi djäl ŋayi dhu ŋula waŋgany yolŋu dhiŋgam, ŋanydja djälnydja ŋayi limurr dhu bukmaknha yan bilyunna yätjkurruŋurnydja romŋur märr limurr dhu bukmaknha yan walŋathiny.\n10\nYo, yuwalk yan dhu ŋunhi Garraywuny walu buni, biyakun nhakun ŋuli ŋunhi manaŋa-ḏumurr yolŋu marrtji gayul djuḏapthun. Yo ŋayiny dhu boŋguŋ ŋunhi dhuwandja garrwarnydja wäŋa djiwarrny'tja winya'yurra yindiynha dhikan rirrakayyuny, ga ŋunhayi ŋunhi garrwarpuynydja nhä malany dhu marrtji nhärin warrpam'nha nyarra'yurra dhu ŋuriŋiyin ŋunhi gurthaynha. Ga dhuwandja ŋunhi munathany' wäŋa ga bukmaktja nhä mala dhu maḻŋ'thurra warraŋulthin.\n11\nYo, bukmaknha dhu ŋunhi nhäny mala buwayakthin. Ga nhumany dhu ga yanbi ŋunhi nhinany ŋamakurrnha yan, ḏarrtjalknha ŋula nhämiriwnha, gänaŋ'thunna dhu ga beŋurnydja ŋunhi yätjkurruŋurnydja, nhanŋuwuynha yan dhayuŋanmirrnydja ga djämany ga God-Waŋarrwun yan.\n12\nNhumany yanbi dhu ga ŋunhi nhinany galkunna dhukarr-nhäman ŋurikiyiny Godkalaŋumirriwnydja waluw, ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryuny mala-djarr'yurra bukmaknhan yan yolŋunhany walalany, ga birrka'yurr gi yan rälimirriyaŋ ŋunhiyiny waluny. Bili balanyamirriynydja ŋunhi waluy ŋayiny dhu boŋguŋ ŋunhi ŋunhany garrwarnhany wäŋany djiwarr'nhany buwayakkuŋun gurthaynha, ga bukmaktja dhu ŋunhi nhäny mala gorrmur'yin nyarra'yurra.\n13\nYurr ŋayiny ŋunha God-Waŋarryuny limurruŋ dhawu'-nhirrpar, ŋayi dhu djäma yuṯan djiwarrny'tja ga yuṯan, munathany' wäŋa, bala limurrnydja ga dhuwal Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal gatjpu'yunna, dhukarr-nhäman ga ŋurikiyin yuṯawnha wäŋawnydja, bili ŋunhaliyin dhu ga ŋunhi Godkalaŋumirrnydja yolŋu walal nhininy gi rom-dhunupan yan.\n14\nYo, ḻundu walal, dhuwal nhakun nhuma ga djämany galkundja ga yan baḏaktja, märr ŋayi dhu nhuna Garrayyuny boŋguŋ maḻŋ'maraŋuny rom-dhunupanhan ga ŋayaŋu-ḏarrtjalknhan. Nhininy walal gi mägayan yan.\n15\nGa yakan meṉguŋuny ŋunhi Garraynydja dhuwal ŋayaŋu-galkunamirr, bili ŋayiny ŋunha djäl ŋayi dhu bukmaknhan yan yolŋunhany walalany walŋakuŋ. Ga balanyayi bili yan ŋayiny ŋunhi limurruŋgal marrkapmirriynydja ḻunduy Bolyuny*\nŋäthilnydja djuy'yurr djorrany' nhumalaŋ, ga lakaraŋalnydja ŋayi gan ŋunhi ŋunhiyi bili yan dhäruktja dharaŋana, ga wukirriny ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarrwala yan djambatjthun guyaŋanharaynydja.\n16\nGa bitjarra ŋayi gan ŋunhi waŋanany djorra'kurrnydja nhanukal ŋunhi ŋayi gan wukirriny dhäwuny lakaraŋal, bili wiripuny ŋunhi nhanukuŋ Bolwuŋ wukirripuy mala dhäruk ḏälnha mirithirra dharaŋanaraw. Dharrway gan dhuŋamirriy yolŋuy walal, ŋuriŋiwurruy ŋunhi walal gi yaka dhärri ḏälthi God-Waŋarrwal romŋur, walalnydja gan ŋunhi Bolwuŋuny dhäruk mala wukirripuynydja wiripuŋuyaŋala bilmaraŋal. Ga bitjandhin bili yan walal ŋuli ga ŋunhi wiripuŋuyamdhi wiripuny mala ŋunhany ŋunhi ŋäthiliŋuŋurnydja djorra'ŋur dhäruk mala, bala walal gan ŋunhi baḏuwaḏuyunminan walalanhawuynhan walal.\n17\nMarrkapmirr ḻundu walal, bili muka nhumalanhany gan ŋunhi ŋäthil yan biŋga'maraŋalnydja. Yaka yan nhumany dhu galkithirr yätjkurrulilnydja romlil, märr ŋayi dhu ŋunhi yätjkurruynydja romdhu nhunanhany yakan galkirrinyamaram.\n18\nBiyak bili yan marrtji bala ŋuthanmaranhamirr ŋunhiliyi ŋayaŋu-wuyunamirriŋura ga dharaŋanamirriŋura romŋurnydja ŋunhi ŋuli ga dhawaṯthun beŋura ŋunhi limurruŋgalaŋuwala Garraywala ga Walŋakunhamirriwala Djesu-Christkala, ŋunhi ŋayin nhuna ŋuli marrtji guŋga'yundja bala. Yo, wokthurrnydja nhanŋu gi Djesuwnydja dhiyaŋun bala ga biyakun bili ga biyakun bili yan. Yo, yo.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/61%202PE%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-25T19:43:30Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218189032.76\/warc\/CC-MAIN-20170322212949-00641-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":1.0,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 1.0}","num_words":2387,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.382,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"1\nDhuwandja djorra' ŋarrakuŋ Djotkuŋ,*\nga djämamirrnydja ŋarra dhuwal nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkun, ga yukuyuku'mirriŋuny ŋarra dhuwal Djayimgu.†\nGa wukirriny ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ ŋurikiwurruŋ ŋunhi ŋayi God-Waŋarr wäthurr nhumalaŋ yäku-lakaraŋal nhanŋuwuylilyaŋal ŋayi, ga marrkapthunna ŋayi ga nhumalaŋgal, bala ŋayi ŋuli ga ŋunhi Djesu-Christthuny gungaman nhumalanhany.\n2\nGa dhuwal ŋarra ga bukumirriyaman nhumalaŋ God-Waŋarrwala, märr ŋayi dhu nhumalany dhaŋaŋguman nhanukiyingala ŋayi ŋuriŋin ŋunhi maŋutji-wuyunamirriynha ga mägayaynha ga märr- ŋamathinyamirriynha romdhuny.\n3\nMarrkapmirr walal ḻundu walal ŋarraku, ŋarrapiny gan ŋunhi djälthin ŋarra balaŋ nhumalaŋ ŋunhi dhäwuny muka wukirri nhawipuy, ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga God-Waŋarryu limurruny walŋakum dhiyaŋ bala nhakun walŋay. Yurr yuwalktja ŋarra dhu dhuwal dhäwuny nhumalaŋ wukirriny dhiyaŋun bala, märr nhumany dhu ŋunhi gurrkurr-ḏälthirra nhumalaŋguwuy nhuma märr-nhirrpanminyawuywuny ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhayuŋar bukmakku nhanukalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ ŋunhi bili yan waŋganymirr buku-waŋgany wiyinŋumirriwnha.\n4\nBilin barpuru dhuwal dharrwan mirithirra rom-dharaŋanamiriwnydja yolŋu walal gayulnha gulŋiyirr malalilnydja limurruŋgal, ga bitjanna walal ŋuli ga ŋunhi waŋany, \"Manymak limurr dhu ga ŋunhi marrambany' djäma ga ŋula nhäny mala yätjkurrnydja rom, bili ŋayiny ŋunha God-Waŋarrnydja mel-wuyunamirr\", bitjanna. Bala nhakun walal ŋuli ga ŋunhi ŋapay-ŋurrkaman Djesu-Christnhany, ŋunhi ŋayi muka limurruŋ waŋgany yan dhuwal Buŋgawany ga Garraynydja. Baman ŋäthil ŋula yolthu dhäruk wukirri Dhuyuŋur Djorra'ŋur gan lakaraŋal dhuwaliwurrunhan ŋunhi yolŋuny walalany nyäḻmirrinhan, ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryuny dhä-gir'yurrnydja walalany mirithin yan.\n5\nYo marŋgi muka nhuma dhuwal ŋurikiny ŋunhi ŋurruŋuwnydja dhäwuw, yurr buluyi ŋarra dhu dhuwal lakaram nhumalaŋgal ḻiyamirriyam nhumalany, ŋunhi nhaltjarr ŋayi God-Waŋarryu dhawaṯmaraŋal yolŋuny walalany beŋur ŋunhi Yetjipŋur‡\nmakarrŋur wäŋaŋur. Manymak wiripuwurruynydja gan ŋunhi yolŋuy walal bäyŋun yan märr-nhirrpanminyawuy ŋayathaŋal, ga beŋuryiny dhurrwaraŋur ŋayi walalany ŋunhi God-Waŋarryuny buwayakkuŋala yan.\n6\nNhumany guyaŋin ŋunhan ŋunhi God-Waŋarrwun dhäwu-gänhamirrinhan yolŋuny walalany, walalnydja gan ŋunhi ganarrthaŋala walalaŋguwuynydja wäŋa mala ga djäma mala. Bala yan ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny walalany ḏapmaraŋala. Ga dhiyaŋuny bala walal ga ŋunha nhinany ŋunhan ŋunhi wäŋaŋurnydja buku-munha'ŋura ŋarŋgaŋura biliŋuwuynha garrwi'-garrwiyunawuynha ḏälnha dhika djimuku'mirra, nhinan walal ga galkunna ŋurikiyin ŋunhi yindiwnha waluw mala-djarr'yunamirriwnha.\n7\nGa bitjarryi bili ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu baḏuwaḏuyurr ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walal gan nhinan ŋunhal wäŋaŋur yäkuŋur Djudum§\nga Gumura**\nga wiripuŋur mala wäŋaŋur ŋunhi marrtjin galkiwatj dhärra'-dharran. Ŋunhiliyiny gan ŋunhi yolŋuy walal djäma yätjkurra yan mirithirra burrpun' rom nyalmirin, yakan walal gan ŋunhi nhakun dhunupany märranhamin djirri-ḏilkurra walal ŋunhi balanyan. Bala ŋayiny gan God-Waŋarryuny walalany nhäŋal-a-a-a, bala yan ŋayi milkuŋala nhanŋuwuy ŋayi ŋaramurrnydja, ŋunhi ŋayi walalany gurthaynha dhä-gir'yurrnydja buwayakkuŋala dhawar'yunamiriwyun. Ga biyakiyin balaŋ ŋayi ŋunhi limurrunhany bukmaknhany.\n8\nGa bitjandhin walalnydja ŋuli ga ŋunhi dhiyaŋurruyyiny yolŋuy walal, bitjan yan bili dharaŋana yan nhakun walal gan wiripuwurruy yolŋuy walal be ŋäthil nhäŋal maŋutji-djurthinyawurr, yurr yuwalktja walal ŋuli ga ŋunhi warku'yunmirra rumbalnha walalaŋguwuy walal. Ga bulu walal ŋuli ga ŋunhi bukuy-ŋurrkam ŋunhiwurruny yolŋuny walalany ŋunhi ŋayi gan God-Waŋarryu waṉa-nhirrpar walalaŋ. Ga wiripuny walal ŋuli ga ŋunhi warku'yun dhä-yarrkthun waŋa ŋunhan djiwarr'puywun yolŋuw walalaŋ.\n9\nGa guyaŋa nhuma dhu ŋunhi dhäwu ŋunhi ŋayi Mawtjitjtja††\ndhiŋgaŋal, bala maṉḏany gan ŋunhi Mäykuḻnydja‡‡\nŋunhi ŋayi God-Waŋarrwu ŋurruŋu djämamirr, ga ŋunhi buŋgawany Mokuy ŋaŋ'ŋaŋ'thunminan gan rumbalŋurnydja nhanukal Mawtjitjkalnydja. Yurr ŋayiny ŋunhi Mäykuḻnydja yaka warray dhä-wapthunna waŋanha nyamir'yunna ŋanya ŋunhiyiny Mokuynhany, yanan ŋayi ŋunhi waŋanany nhanŋu bitjarra, \"God-Waŋarryun yan ŋayipin nhunanhany dhu dhä-gir'yun\", bitjarra yan ŋayi ŋunhi nhanŋu waŋanany ga bilin.\n10\nGa dhuwalawurryiny yolŋuy walal ŋunhi dhä-warranydjaḻ'nha mala, ŋunhi walal yakan yuwalk marŋgi ŋula nhaku malaŋuw. Ga nhinany walal ŋuli ga ŋunhi ŋuriŋiyin bili yan dhäkay-ŋänhawuyyun walalaŋgiyingal. Ga balanyan walalnydja ŋunhi nhakun wakinŋumirra warrakan' mala, wanaŋa-ḏilkurra ga guyaŋanhamiriwnha mala, ŋunhiny walal ŋuli ga nhakun rumbalnha yan baḏuwaḏuyunmirr walalaŋguwuy walal.\n11\nGa yindiŋura walal ŋunhi mariŋurnydja. Malthurrnydja walal gan ŋunhi romguny nhanŋun Gayingun,§§\nbili djämany walal ŋuli ga ŋunhi rrupiyawnha yan gämurruwny'tja, bitjarr nhakun ŋayi gan Baylamdhu*†\ndjäma. Ga wiripuny walal gan ŋunhi ḏiltji-bilyurra nhanŋuny God-Waŋarrwuny bitjarr yan bili nhakun ŋäthil ŋayi ḏirramu yäku Gora*‡\nŋunhi ŋayi gan yaka dhäruk-märraŋal ŋanya God-Waŋarrnha. Ga balanyaŋuryin gämurru'ŋur ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny dhä-gir'yurrnydja ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany.\n12\nYo guyaŋanhawuynydja mala walalaŋ ŋunhi yätjkurra yan mirithirra barrpan', ga goramiriwnha mala walal ŋunhi ga wanaŋa-ḏilkurra mala, ga ŋuriŋiyin romdhu walal ŋuli ga ŋunhi baḏuwaḏuyundja nhumalany ŋathalilnydja ḻukanhalil, ŋunhi nhuma ŋuli ḻuŋ'maranhamirrnydja buku-manapanmirrnydja ŋathawnydja ḻukanharaw. Balanyan walalnydja ŋunhi nhakun waŋupini ŋuli marrtji wakwakthun watawuŋ bo'yunawuy yurr dhulmu waltjaṉmiriwnha. Wiripuny walal ŋunhi balanyan nhakun dharpan marramiriwnha gurrkurrnydja marrtji warraŋulnha ŋorra'-ŋurra rakunynha, ga bäyŋun ŋuli ŋunhi borumdja ŋula ŋuthul ŋunhiliyiny dharpaŋur.\n13\nGa balanyayin ŋunhi gora-gurrupanamirra romdja walal ŋuli ga milkumany, nhakun gapu ḏowu ŋuli muḻmuḻmirriyirr, ga yaka wiyindja bala ŋuli yan winya'yunna. Ga wiripuny walal ŋunhi yolŋu walal balanya nhakun ganyu mala, ŋunhi ŋuli ga wirwiryun wäŋaw ḻarrum, ga ŋurikiyiny ŋayi God-Waŋarryu wäŋa gänaŋ'maraŋal ben bala buku-munha'ŋura, ŋunhi dhu ga dhärra wiyinŋumirriwnha.\n14\nYo baman' gan yolŋu nhinan yäku Yenuk,*§\nyurr ŋayi ŋunhi Yadamguny†*\nmarratja'mirriŋu, yurr ŋunha bala märr barrku. Ga ŋayin gan ŋunhi dhuwaliwurrunhany yolŋuny walalany lakaraŋal bitjarrnydja gam', \"Nhäŋun walal, dhuwanna ŋayi Garraynydja marrtjin ga rrambaŋin walalnha dharrpalmirra yolŋuny walal djiwarr'puynha, yurr dharrwan dhuwal mirithirra,\n15\nmarrtjiny walal ga dhuwal, walal dhu limurruny mala-djarr'yunna. Ga dhä-gir'yundja walal dhu ŋunhi yuwalk yan ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga ŋuyulkthirr nhanŋu God-Waŋarrwu ga dhärukku nhanukalaŋaw walal ŋuli ga waŋa yätjkurruyam!\"\n16\nYo dhuwalawurryiny ŋunhi nyäḻmirrnydja yolŋu walal, djäl walal, walal dhu ga nhinany galŋa-nyarrkthunna yan, gupa-waŋan ga, ga djäl-ganaŋumirra mala, ga maŋutji-gäma walal dhu ga wiripuwurrunhan yan yolŋunhany walalany, ga wiripuny walal ŋuli ga ŋunhi märr-wanaŋgunhamirra, bala ga mayali'-gäman, baḏuwaḏuyunna ga yan ŋulthu'maraman yätjkurrulila romlil, märr walal dhu märram ŋunhi nhaku walal djäl.\n17\nYo. Marrkapmirr ḻundu walal, guyaŋi yan walal gi ŋunhiny mala dhäwu ŋunhi walal gan Garraywal Djesu-Christkal djuy'yunawuyyu mala nhumalaŋ lakaraŋal.\n18\nGa lakaraŋalnydja walal marrtjin ŋunhi nhumalaŋ bitjarr; ŋunhi dhu waluny marrtji galkithi dhä-dhawar'yunamirrnydja, bala dhu ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal, ŋunhi walal ŋuli ga malthun walalaŋgiyingalaŋaw djälwu, ga wiripuny ŋunhi walal ŋuli ga ŋuyulkthirr God-Waŋarrwu, walalnydja boŋguŋ ŋunhi ŋunhiwurryiny marrtjin bala gi warku'yurra nhumalanhany.\n19\nGa dhiyaŋuny bala walal ga dhuwaliyi bitjandhin djämany gulk-gulkmaraman dhu marrtji yolŋu'-yulŋunhany, gänaŋ'maraman dhu marrtji walalaŋguwuynha walal malthunarawnydja. Bili walalany ga ŋunhi waṉa-gamany ŋuriŋin bili djälyun walalaŋgiyingal, ga bäyŋun gi ŋunhi God-Waŋarrwuny Birrimbirr nhininy walalaŋgal.\n20\nYo marrkapmirr walal biyak bili yan walal marrtji dhuḻyurrnydja bala dhuwaliyiny ŋunhi märr-nhirrpanminyawuynydja nhumalaŋguwuy nhuma dharrpalnhany, bala bukumirriyaŋuny marrtji Dhuyu-Birrimbirrwalaŋuwurra yan guŋga'yunawurrnydja.\n21\nGa biyak bili walal gi marrtjiny rrambaŋin yan ŋuriŋin ŋunhi nhanukala God-Waŋarrwala märr-ŋamathinyaraynydja, ga bitjandhiyin nhakun nhuma dhu ga ŋunhi galkundja nhan��uny Garraywuny Djesu-Christkuny ŋayi boŋguŋ milkuŋun nhanŋuwuynydja ŋayi maŋutji-wuyunawuy, bala ŋayi dhu gurrupula nhuŋu ŋunhi walŋa-wiyinŋumirrnydja.\n22\nGuŋga'yurra marrtji bala mel-wuyurra manapul ŋurikiny yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋuli ga baḏak yan märr-dhumbal'yun.\n23\nGa walŋakuŋun ŋunhiny yolŋuny ŋunhi ŋayi ga djälthirr walŋathinyaraw, biyak bili yan nhakun nhe dhu ŋula yolnha yolŋuny walŋakum gurthaŋur nhäranhaŋur. Yakan nhe dhu ŋunhi nhakun nhäma ŋanya ganarrthamany, ŋunhiny nhe dhu dhunupan yan waṉḏirra guŋga'yunarawnha nhanŋu ŋurikiyiny yolŋuw. Ga milkuŋun ŋunhi ŋayaŋu-wuyunamirrnydja romdja barrarikurra dhaḻakarrwurrnydja bala yan guŋga'yurra ŋanya. Yurr mel-nyaŋ'thurrnydja nhanukalaŋaw girriw'nha ŋunhi ŋayi moy'mirriyin dhuwurr-yätjthu romdhu.\n24-25\nGa gurrupula nhanŋuny God-Waŋarrwuny wokthunamirrnydja, ga märr-yiŋgathinyamirrnydja rom limurruŋgalaŋaw walŋakunhamirriwnydja, nhanukalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra ŋunhi ŋayi limurruŋ Garray. Bili ŋayipin ŋuli marrtji ŋunhi God-Waŋarryun galmumany nhumalany galkirrinyaŋurnydja, ga djämany ŋayi ŋuli marrtji nhuna ŋunhi dharrpalkuman, ga galŋa-djulŋithinyamaraman balan ŋunhi nhanukiyingala ŋayi djeŋarra'mirrilila dhunukulilnydja. Ga bukmak ŋunhi wokthunawuynydja rom djeŋarrany' ga märr-ŋal'yunawuynydja, ga ganydjarrnydja, bili nhepin yan ŋunhi ŋuyulkŋuny bukmakkuny ŋunha bala ŋurruṉaŋgal, ga dhiyaŋ bala, ga biyakun bili yan dhu wiyinŋumirra. Yo, yo.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/65%20JUD%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T15:53:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00004-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999970198,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":15,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999970197677612}","num_words":1169,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.405,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"11Dhuwandja ga ŋarran Djondhun nhumalaŋ wukirri, lakaraman ga ŋanyanhan ŋunhi Walŋamirrinhan Dhäruknhan, ŋunhiyin ŋunhi ŋayi gan nhinan be ŋäthil ŋurruṉaŋgal, balanyamirriy ŋunhi bäyŋu muka yan dhuwandja wäŋany munathany' gan dhärran. Yo, dhuwal ŋarra ga lakaramany ŋanyanhan ŋunhiyin, bili ŋanapurrnydja ŋanya marrtjin ŋäkul muka, ga bulu ŋanapurr ŋanya nhäŋal dhiyaŋ napurruŋgiyingal maŋutjiy, ga bitjarryi bili napurr ŋayathaŋalyi rumbalnydja ŋanya napurruŋgiyingal yan goŋdhuny.\n2\nYo, ŋunhiyiny Dhäruk walŋany gan nhinan ŋunhaliyi ŋäthilnydja, bala dhä-gandarrkurrnydja ŋayi yolŋun yänan rumbalnydja maḻŋ'thurr, bala nhakun napurrnydja nhäŋalnha ŋanyanhany ŋunhiyiny yäkuny Djesu-Christnhany. Ga dhiyaŋuny bala ŋanapurr ga dhuwal lakaraman ŋanya nhumalaŋgun, ŋunhiyiny ŋayiny gänan yänan nhanŋuwuynha ŋayi walŋan, waŋganynha yan God-Waŋarrnha, beŋur bili ŋurru-yirr'yunaŋur, ga bitjanna bili ŋayi dhu ga nhinany walŋan yan. Ga napurrnydja ga dhuwal lakaram nhumalaŋgun, bili ŋanapurruŋgiyingalnydja ŋayi bilin ŋanyapinya ŋayi milkunhaminan warralkunhaminan.\n3\nYurr lakaramany ŋanapurr dhu ga dhuwaliyi bili yan waŋgany dhäwuny' ŋunhi ŋanapurr gan nhä malany nhäŋal ga ŋäkul, märr dhu nhumany bitjandhi bili yan waŋgany-manapandhi ŋanapurruŋgal. Bili limurrnydja dhuwal Garraywalaŋumirrnydja walal waŋganyŋura, galkin yänan God-Waŋarrwala Bäpawala ga Gäthu'mirriŋuwal nhanukalaŋuwal Djesu-Christkala.\n4\nGa dhuwanna ŋanapurr ga wukirrin yulŋuny nhumalaŋ, märr limurr dhu ga ŋayaŋuny mirithirra yan dhika goŋmirriyirrnydja.\n5\nDhuwaliyiny dhäwu napurr ŋäkul nhanukiyinguŋun yan Gäthu'mirriŋuwuŋun lakaranhawuy, ga ŋunhiyi bili dhäwuny' ŋanapurrnydja dhu ga lakaram nhumalaŋgalnydja bitjanna gam'. Ŋayipiny dhuwal God-Waŋarrnydja baḏayala', ga bäyŋun nhanukal gi ŋula nhäny buku-munhany' ŋorri.\n6\nŊuli balaŋ ŋali ga guyaŋanhamirr ga lakaranhamirr bitjanmirrnydja, \"Ŋarrany dhuwal galkipuy warray nhanukalaŋuwuy, linyu warray waŋganyŋur Bäpan God-Waŋarrnha,\" ga ŋuli ŋali ga nhina baḏak ŋunhili bili yan buku-munhaŋurnydja romŋur, ŋunhiyiny nyäḻ'yunawuynha lakaranhawuy litjalaŋguŋ, yakan ŋali gi nhini ŋunhili yuwalkŋurnydja romŋur nhanukalnydja.\n7\nYurr ŋuli limurr dhu ga nhina baḏayala'mirriŋurnydja romŋur bitjandja nhakun ŋayi ŋuli ga nhina baḏayala'ŋur yan, bala limurrnydja dhu ga ŋunhi waŋganygurra märr-ŋamathinyamirrnydja yan bala-räli'yunmirra, ga ŋayiny dhu marrtji God-Waŋarryuny Bäpaynydja yänan bala rurrwuyunna ḏarrtjalkkuman ŋilimurruny ŋula nhäpuynydja malaŋuwuy yätjkurruwuynydja, ŋuriŋin ŋunhi Djesuwala maŋgu'-waṉḏinyaraynydja, nhanukiyingalaŋuwala ŋayi Gäthu'mirriŋuwal.\n8\nGa ŋuli ŋali dhu ga ŋunhi lakaranhamirr bitjanmirrnydja, \"Ŋarrany dhuwal ḏarrtjalk yan, yaka dhuwurr-djarrpi' yolŋu,\" bitjandja dhu ga, ŋunhiyiny nhakun ŋali dhu ga yänan märr-wanaŋgunhamirra, ga ŋunhiyiny nhakun gi bäyŋu litjalaŋgal yuwalktja ŋunhi ŋayaŋuŋur ŋorri.\n9\nGa ŋuli limurr dhu ga ŋunhi dhunupany yan lakaranhamirr bitjanmirrnydja gam', \"Ŋarrany dhuwal yolŋu dhuwurr-djarrpi' yan, yaka ŋamakurr,\" bitjandja, bala ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny bäy-lakaraman litjalaŋ ŋunhiŋuwuyyiny. Bili ŋayiny ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarryuny bitjanna bili djäman yan ŋunhiyiny nhanŋuwuynydja ŋayi wawun'-nhirrpanawuynydja limurruŋ, dhunupan yan ŋayi ŋuli ŋunhi djäman yan. Bala ŋayi dhu buwayakkuman litjalaŋ yätjkurrnydja dhuwurr, bala ḏarrtjalkkuman litjalany ŋayaŋuny yuṯakuman.\n10\nYo, God-Waŋarryuny ŋunhi lakaraŋal bitjarr, \"Bukmak ŋunhi yolŋuny walal dhuwurr-yätjin muka.\" Ga ŋuli ŋali dhu ga ŋamakurr-lakaranhamirr litjalanhawuynha ŋali bitjanmirr, \"Bäyŋu dhuwal ŋarrany djäma ŋula nhä yätjkurr,\" ŋunhiyiny mayali' djinawany' ga ŋunha lakaram nhakun ŋalin ga God-Waŋarrnhan nyäḻ'-lakaram, ga ŋali warray gi ŋunhi yuwalktja yakany dhäruk ŋayathul God-Waŋarrnhany litjalaŋgiyingal ŋali ŋayaŋuy.\n21\nMarrkapmirr walal djamarrkuḻi' ŋarraku, ŋarrany ga dhuwal wukirri dhäruktja nhumalaŋgun, djägamirriyaman ga nhumalanhan, märr nhuma dhu yaka djäma ŋula nhäny yätjkurrnydja. Yurr ŋuli nhe dhu djäma ŋula nhä yätjkurr, bala nheny dhu dhunupan yan bilyunna ŋuriŋiyi bili yan waluynydja bala nhanukal God-Waŋarrwala, dhuwalatjanna bili yan waŋganygurra dhukarrkurrnydja Djesu-Christkalaŋuwurra, bili ŋayipin ŋunhi dhuwurr-ŋamakurrnydja, ga bukumirriyamany ŋayi ga God-Waŋarrnhany Bäpanhany, ŋäŋ'thundja ŋayi ga limurruŋgun, märr dhu ŋayiny God-Waŋarryuny bäy-lakaraman limurruŋguny.\n2\nGa yuwalk muka ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny bäy-lakaramany, buwayakkumany dhu warrpam'thundja dhuwurr-yätjkurrnydja limurruŋ, bili Djesun ŋunhi ŋayipin yan burakin limurruŋgalnydja dharapulŋur. Yurr yaka ŋayi dhiŋganha limurruŋgiyingalaŋuwnydja yan yätjkurruw buwayakkunharaw; ŋany yuwalktja ŋayi ŋunhi dhiŋgaŋalnydja walŋakunharawnydja bukmakku yan yolŋuwnydja walalaŋ bawalamirrilil wäŋalil.\n3\nYo. Ga ŋuli balaŋ ŋali dhu ga ŋayatham baṯ bitjan ŋunhiyi dhäruk-gurrupanminyawuynydja yan ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu nhirrpar limurruŋgal, ŋuriŋiyiny ga ŋunhi maŋutji-lakaram ŋunhi limurrnydja yuwalk warray marŋgi nhanŋuny God-Waŋarrwuny.\n4\nGa ŋuli balaŋ dhu ga ŋula yol yolŋu yakany märr-ŋamathirr wiripuŋuwnydja yolŋuw, yänan ŋayi dhu ga ŋunhi lakaranhamirrnydja warku'yunmirra bitjanmirrnydja, \"Ŋarrany dhuwal marŋgi warray God-Waŋarrwu,\" balanyayin ŋayi ŋunhi yolŋu nyäḻ'-lakaranhamirrnydja, nyäḻ'yunmirra ŋanyapinya ŋayi ga ŋunhiyiny yolŋu; bäyŋun nhanukal gi ŋunhi yuwalktja God-Waŋarrnydja nhini ŋayaŋuŋurnydja, bili ŋuyulkthirra ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋurikiyiny romgu ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu nhirrpar.\n5-6\nGa ŋunhi nhakun ŋali ŋuli märramany dhäruk God-Waŋarrnhany, ga yuwalknha ŋali ŋuli ga ŋunhi märr-ŋamathirrnydja wiripuŋuwnydja yolŋuw, bala ŋali dhu ga yänan dharaŋanmirra, ŋunhiyiny nhakun ŋali ga yuwalknha nhina waŋganyŋura yan God-Waŋarrwalnha märr-ŋamathinyaŋurnydja. Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi ŋula yol yolŋu lakaranhamirr bitjanmirrnydja gam', \"Ŋarrany dhuwal ga nhina ŋayaŋu-manapanawuynha God-Waŋarrwala, ŋanyapinyan yan ŋarra ŋuli ga guyaŋany,\" yurr ŋayi dhu ŋunhi yolŋu balanyayiny dhäruk ŋunhi ŋayi ŋuli ga lakaranhamirr bitjanmirryiny, ŋayiny dhu yan yuwalkkuman malthundja goyurrwuny nhanŋuwuynha yan Djesuwnha. Ga dhiyaŋiyin ŋayi dhu ŋunhi milkunhamirrnydja ŋanyapinyany ŋayi yuwalkkuman yan lakaranhamirrnydja.\n7\nYo marrkapmirr walal, yaka ŋarra dhu dhuwal yuṯany rom nhirrpan nhumalaŋ, ŋany romdja dhuwali ŋunhi bili yan ŋäthiliŋu, ŋunhiyi bili yan ŋunhi nhuma gan ŋäkul beŋur bili ŋurru-yirr'yunaŋur. Bili muka nhuma marŋginy ŋurikiyiny ŋäthiliŋuwnydja romgu.\n8\nYurr dhiyaŋuny bala ŋarra nhumalaŋ dhu dhuwal lakaramany ŋunhiyi bili romdja, yurr yuṯakuman. Limurr ŋathil dhu nhäma ŋanyapinya Djesuny, ga nhanukalaŋuwurra bala limurr dhu yurrnha nhäma dhuwaliyiny ŋunhi rom yuwalkkuman yan. Ga bulu limurr dhu nhäma dhuwaliyi romnha ŋunhi ŋayi bilin dhawaṯthurra nhumalaŋgalaŋuwurra. Bili ŋunha ŋunhi munhany winya'yunna marrtji, ga ŋunhiyi yuwalktja djarraṯawun' bilin dhuwanna; bilin nhakun dhuwanna djeŋarra'yaman ŋayi ga dhuwandja munatha'nhany wäŋany.\n9\nŊuli nhe dhu ga waŋa bitjandja gam', \"Ŋarrany ga dhuwal nhina baḏayala'ŋur warray,\" bitjandja, yurr balanyamirriyyiny bili yan nhe ga ŋunhi nyamir'yundja ŋunhan ŋunhi wiripuŋunhan yolŋuny Garraywalaŋumirriny, yuwalktja nhe ga ŋunhi nhina buku-munha'ŋur yan romŋur.\n10\nGa ŋuli nhe ga yuwalkkumany märr-ŋamathirr nhokiyingalaŋaw nhe wäwa'mirriŋuwnydja walalaŋ ga yapa'mirriŋuwnydja mala, ŋurikiwurruŋguny ŋunhi Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ, ga ŋunhiyin nhe ga yuwalktja nhina baḏayala'ŋurnydja, ga bäyŋun nhuna dhu ŋula nhaliynydja buluny ŋurrkam yätjkurrulilnydja.\n11\nYurr ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋuyulkthirrnydja ga nyamir'yundja wiripuŋunhany yolŋuny Garraywalaŋumirriny, ŋayiny ga ŋunhiyiny yolŋu nhina baḏak yan ŋunhili bili buku-munha'ŋur yan, ga yakan ŋayi marŋgi wanhawitjan ŋayi ŋuli ga ŋunhi marrtji, bili ŋayi ga ŋunhi marrtjiny buku-munha'wurra yan, ga buku-munhayny'tja ŋuriŋiny ŋanya ŋuli marrtji bambaykuman maŋutjiny.\n12\nDjamarrkuḻi' ŋarraku nhumany ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja walal, God-Waŋarryuny bilin buwayakkuŋala nhumalaŋguny yätjkurr, bili nhumany gan märr-nhirrpanmin nhanukala Djesu-Christkala, ga dhiyakiyi ŋurruwnydja ŋarra ga dhuwal dhäruktja nhumalaŋ wukirri.\n13\nYo, nhuma yolŋu walal ŋunhi nhuma djägamirr mala Godkalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ, ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal wukirriny, bili nhumany dhuwal marŋgin Djesu-Christkuny, ŋunhi ŋayiny walŋa beŋur warray bili ŋurru-yirr'yunaŋur. Ga bitjandhi bili ŋarra nhumalaŋguny ga yuḏayuḏawnydja wukirriyi, bili nhuma ga dhuwaliyi dhärra ḏälthirrnha yan Garraywala yan gali'ŋur, ga bilin nhakun nhuma djuḻkmaraŋala, ŋunhiyiny yätjkurrunhany birrimbirrnha.\n14\nGa balanyayi bili ŋarra nhumalaŋguny ga wukirriyi Garraywalaŋumirriwnydja djamarrkuḻiw' ŋarrakalaŋaw, bili nhuma dhuwali bilin marŋgin God-Waŋarrwuny Bäpawnydja. Yo, ga dhuwal dhäruk nhumalaŋ ŋurikiwurruŋdhi bili djägamirriw yolŋuw walalaŋ, bili nhuma ŋurikiyiny Garraywuny bilin marŋgin, ŋunhi ŋayiny walŋa warray gan nhinan beŋur bili ŋurru-yirr'yunaŋur. Ga balanyayi bili nhumalaŋguny yuḏayuḏawnydja ŋarra ga wukirriyi dhipal djorra'lila, bili nhumapiny ga dhuwaliny dhärra ḏälnha yan Djesu-Christkalnydja, nhanukiyingala ŋuriŋin walŋay, bili ŋayathaman nhuma ga dhuwali baṯ bitjanna yan God-Waŋarrwuny dhäruk nhumalaŋgiyingalnydja nhuma ŋayaŋuy, ga bilin nhakun nhumapiny djuḻkmaraŋala ŋanyanhany ŋunhiyiny Yätjkurrunhany Birrimbirrnha.\n15\nYaka märr-ŋamathi gi ŋurikiny ŋunhi dhuwalaŋuwuywuny munatha'wuywuny romgu, ga yaka gi djälthi ŋula nhakuny malaŋuw munatha'wuywuny. Ŋuli nhe dhu ga märr-ŋamathirr dhuwalaŋuwuywuny yan munatha'wuywuny romgu, ŋunhiyiny nhakun nhe gi yakan yuwalktja märr-ŋamathi God-Waŋarrwuny Bäpawnydja.\n16\nBili dhuwalaŋuwuynydja ŋunhi munatha'wuynydja ŋula nhä malany gäna yan, gänaŋ'thunna ga beŋurnydja God-Waŋarrwalnydja Bäpawalnydja ŋula nhäŋur malaŋuŋur. Yakan dhu ga ŋula yolthu yolŋuy ŋayatham ŋula nhä malany rrambaŋiyam munatha'wuynhany ga djiwarr'puynhany. Yo, ŋunhi nhe nhakun ŋuli ga gatjpu'yundja ŋula nhakuny malaŋuw, ga bitjan bili nhe ŋuli ga malthun nhokiyingalawnha nhe yan djälwuny djarrpiw'nha, bala nhe ŋuli ga ŋunhi mel-ŋamathirra ŋula nhäny mala, ga garrwarkunhamirrnydja nhe ŋuli ga ŋunhi nhepin yan ŋuriŋiyin bili malaŋuy ŋunhi nhä nhe ŋuli ga ŋayatham, bala nhe ŋuli ga ŋunhi ŋurruŋu-lakaranhamirra nhunapinya nhe ŋuriŋiyiny malaŋuy, ŋunhiyiny nhakun nhe balanyayiny yolŋu yakan God-Waŋarrwuny Bäpawnydja; ŋunhiyiny nhe dhuwalaŋuwuynha banydjin munatha'wuynha yolŋu, bili dhuwaliyiny ŋunhi rom malany dhuwalaŋuwuy warray banydji munatha'wuy yan.\n17\nYaka gi biyak wanaŋa-ḏumurruyiny mirithiny ŋula nhakuny malaŋuw dhuwalaŋuwuywuny munatha'wuywuny, bili munathany' dhu dhuwal wäŋa dhä-dhawar'yurra, rrambaŋin dhu winya'yurr ŋunhi munatha'wuynha ŋula nhä malany ŋunhi ŋuli ga yolŋuy walal buku-mangum. Ga ŋunhiyi yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga djäma bitjan bili yan baḏaktja God-Waŋarrwalnydja yan ŋayaŋuy, ŋunhiyin dhu ga yolŋuny nhina bitjandja bili yan walŋa-wiyinŋumirrnydja.\n18Yo, djamarrkuḻi' ŋarraku, dhuwandja dhä-dhawar'yunamirra galkin waluny, galki ŋayi dhu God- Waŋarryuny buwayakkuman dhuwandja munathany' wäŋa, warrpam'nha dhu dhawar'maraman. Ŋäkul muka nhuma gan ŋunhi ŋunhiny yolŋuny yäkuny Djesu-Christku Ŋayan'mirr Miriŋu, ŋunhiyiny yolŋuny ŋunhi ŋayi dhu ŋuyulkthin nhanŋuny Djesu-Christkuny. Bilin nhuma ŋunhi ŋäkulnydja ŋanya, ŋunhi ŋayiny dhu galki bunan, galki ŋayi dhu maḻŋ'thunna, dhawaṯthunna dhu warraŋulthirra. Yurr dhiyaŋuny bala dhuwal dharrwa dhika yolŋuy walal ga djäma dhiyal munatha'ŋurnydja, ŋuriŋi bili yan yätjkurruynydja birrimbirryu, ŋunhi ŋayi ga ŋunhiyi ŋaramurryirr ga nyinyaŋdhun Djesu-Christku. Ga bilin ŋaliny marŋgin ŋunhi waluny dhä-dhawar'yunamirrnydja dhuwanna galkin.\n19\nŊäthilnydja walal gan ŋunhi dhuwalawurrnydja yolŋu walal waŋgany-manapar muka limurruŋgal Garraywalaŋumirriwalnydja, ga dhäŋur beŋuryiny bala walal yan ganarrthaŋala limurruny, bili walal yaka yuwalkkunha waŋgany-manapanminya limurruŋgal. Ŋuli balaŋ walal waŋganydhinyany ŋayaŋu limurruŋgalnydja manapana, walalnydja balaŋ ganha ŋunhi baḏak yan waŋgany-manapanna yan limurruŋgal. Yurr walal bilin nhakun ganarrthaŋala, märr limurrnydja dhu ga nhäma yuwalkkuman yan, bala dhu dharaŋana walalanhany ŋunhi walal gi yaka yuwalktja waŋganydhi limurruŋgalnydja Garraywalaŋumirriwalnydja, ga yaka walal ŋunhi yuwalktja marŋgi Djesu-Christkuny.\n20\nYurr bilin nhuma warrpam'nha marŋgin ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny, bili ŋayipi Djesu-Christthuny nhumalany nhakun ŋunhi dhaŋaŋguŋalnydja ŋuriŋi ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny, ga ŋayin ŋuli ga yuwalktja lakaram nhumalaŋ, nhakun marŋgikuman manapan nhumalany.\n21\nYo, nhumany marŋgin bilin ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny. Yaka ŋarra gi dhuwal guyaŋi nhumalany biyakuny yanbi nhuma dhuŋamirr. Ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal wukirriny bili nhuma marŋgin ŋunhi dhiyakuny, ŋunhi bäyŋun dhu ga dhawaṯthun nyäḻny'tja dhäruk beŋur yuwalkŋurnydja.\n22\nYol ŋayi ŋunhi nyäḻ'-lakaranhamirrnydja? Ŋunhiyi ŋunhi ŋayi ŋuli ga waŋa buku-nhirrpan Djesuny bitjan, \"Djesuny dhuwal yolŋu warray yan, yaka ŋayi ŋunhi Maŋutji- dhunupayanhawuynydja,*\nŋunhi Walŋakunhamirrnydja Djesu-Christtja beŋurnydja ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny djuy'yunawuy.\" Ŋunhiyin ŋayi ŋunhi yolŋuny Djesu-Christkuny Ŋayan'mirrnydja Miriŋu, bili ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋapay-ŋurrkam God-Waŋarrnha Bäpany ga Gäthu'mirriŋuny nhanŋu God-Waŋarrwu.\n23\nŊuli dhu ga ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy bukuy-ŋurrkamany ŋanya Djesunhany, yakany ŋayi dhu ga nhanŋu djälthirr ŋurikiyi Gäthu'mirriŋuwnydja, yuwalktja ŋayi ga ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy gumurr-dhar'yundja ŋanyapinyan God-Waŋarrnhan Bäpanhan. Ga ŋunhi ŋayi ŋuli ga yolŋu märr-yuwalkthirrnydja nhanŋu Djesuw, ga lakaramany ŋanya ŋayi ŋuli bitjan, \"Yuwalk muka ŋayi ŋunha God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu,\" bitjandja, ŋunhiyin yolŋu yuwalktja marŋgi God-Waŋarrwuny Bäpawnydja, ga nhinany ŋayi ŋuli ga waŋganyŋura nhanukala God-Waŋarrwala.\n24\nYo, ŋayathulnydja gi baṯ biyakun ŋunhiyin bili yan dhäruktja ŋunhi nhuma ŋäthil gan ŋäkul. Ŋunhi nhe dhu ga märr-yuwalkthirr ŋurikiny bili yan waŋganyguny dhäwuw, ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ga nhina waŋganyŋura yan nhuman Gäthu'mirriŋun, ga bitjandhi bili nhe dhu ga nhinayi galki yan nhanukalnydja Bäpa'mirriŋuwalnydja, waŋganyŋuryi yan nhuma.\n25\nGa dhuwaliyin ŋunhi ŋayipiny Djesu-Christthuny limurruny wäwunguŋal, walŋaw-wiyinŋumirriwnha nhinanharaw, limurr dhu ga nhinany walŋan yan.\n26\nYo, wukirri ŋarra ga dhuwal dhäruktja nhumalaŋgun Garraywalaŋumirriwnha yolŋuw walalaŋ, yan nhakun ga djägamirriyam lakaram nhumalaŋ, ŋurikiwurruŋgalaŋuwuy ŋunhi nyäḻ-lakaranhamirriwalaŋuwuy mala, märr nhumalany walal dhu yakan buluny mayali'-gäma ga bilmaram wiripuŋulilnydja dhukarrlil.\n27\nYurr nhumalaŋguny ŋayi ŋunhi Djesu-Christthuny bilin gurrupara nhanŋuwuynydja ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnha, bala ŋayi ga dhuwalin nhinany nhumalaŋgala ŋayaŋuŋurnydja. Yakan nhakun nhumany dhu ga ŋunhi ḻarrum warrya'yundja yolŋuwnydja ŋula nhakuny nhumalaŋ marŋgi-gurrupanarawnydja, bili ŋayin ga ŋunhi God-Waŋarrwala Birrimbirryu marŋgi-gurrupandja nhumalany bukmakkun ŋula nhakuny malaŋuw, ga lakaramany ŋayi ga ŋunhiyi yuwalknha yan, bäyŋun ŋayi gi ŋunhi nyäḻ'yurrnydja lakaraŋ. Yo, ŋayiny ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny bili muka marŋgi-gurrupar nhumalanhany yuwalkkuŋala yan. Gatjuy nhininy gi ŋunhilin bili yan dhärukŋurnydja, waŋganyŋura yan Garraywala.\n28\nYo, djamarrkuḻi' ŋarraku, biyakun gi nhininy galkin yan waŋgany-manapula Djesu-Christkala, märr nhe dhu ga dhärrany gumurrŋurnydja nhanukal ŋayaŋu-mulkan' yan, rum'rumdhunamiriwnha ŋula nhämiriwnha ŋunhi ŋayi dhu bunany. Gatjuy märraŋun ŋanya dhäruktja, märr nhe dhu yakan buluny dhuḏi-yarrkyarrkthun, gorany manapan nhanŋu ŋunhi ŋayi dhu roŋiyiny.\n29\nBili muka nhe marŋgi nhanŋu Djesu-Christkuny, ŋunhi ŋayiny rom-dhunupa warray. Ga ŋuli nhe dhu ŋula yolnha yolŋuny nhäma dhunupalilnydja yan djämalil, bala nhe dhu ŋunhi gakalny'tja nhanŋu nhäma dharaŋana, ŋunhiyin ŋunhi yolŋu biliŋuwuynydja yuṯathinyawuynydja ŋuriŋiyiny ŋunhi God-Waŋarrwalnydja walŋay.\n31Guyaŋi ŋathil walal, bala marŋgithin nhäthinya ŋunhi God-Waŋarrwuny Bäpawnydja märr-ŋamathinyawuy. Mirithirr yan ŋayi ŋuli ga ŋunhi märr-ŋamathirrnydja limurruŋguny, bala ŋayi ŋuli ga yäku-lakaramany limurruny bitjanna \"Djamarrkuḻi' God-Waŋarrwu.\" Ga yuwalk muka limurrnydja dhuwal God-Waŋarrwuny djamarrkuḻi'. Ŋunhiyi munatha'wuynha yolŋu walal limurruŋ yakany marŋgi, bili God-Waŋarrwuny walal ŋunhi bäyŋuyi yan marŋgi.\n2\nMarrkapmirr walal, dhiyaŋuny bala limurr dhuwal nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun djamarrkuḻiny', yurr ŋayipiny God-Waŋarryuny yaka muka yan mel-gurrupana limurruŋgal nhäthinyan ŋunhi limurr dhu yalalaŋumirriy. Yurr dhiyak yan limurr dhuwal waŋganygu marŋginy gam': Ŋunhi ŋayi dhu Djesuny buni rumbalnydja, limurrnydja dhu ŋunhi balanyan bili yan nhakun ŋayin, bili limurr dhu ŋanya ŋunhi nhäŋun, ŋunhi ŋayiny gäna warray dhika, ḏarrtjalk yan.\n3\nGa ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ga nhina dhiyal galkun yan baḏak, gatjpu'yun ŋayi ga ŋuriki bili yan waluwnydja ŋunhi limurr dhu nhäŋun ŋanya Djesuny, ŋayiny ŋathil dhu ŋunhiyiny yolŋu ḏaḏawmaranhamirr ŋanyapinya ŋayi yätjkurruŋurnydja, märr ŋayi dhu ga nhinany ḏarrtjalknha yan ŋula nhämiriwnha, bitjanna nhakun ŋunhi ŋayipin Djesun.\n4\nYo. Ga ŋunhi ŋayi ŋuli ga yolŋuy djäma yätjkurrnydja yan, ŋunhiyin ŋunhi yolŋu rom-bakmaranhamirrnydja, bili bakmaramany ŋayi ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarrwun romdja.\n5\nMarŋgi muka nhuma nhanŋu Djesuwnydja, ŋunhi ŋayiny maḻŋ'thurr dhiyal yolŋu muka yan rumbal, märr ŋayiny dhu limurruŋguny yolŋuwnydja walalaŋ yätjkurrnydja dhuwurr warrpam'thunna djaw'yundja dhawar'maraman yan. Yurr Djesuny ŋunhi ŋayipiny dhuwurr-yätjmiriw, ḏarrtjalk warray dhika, bäyŋun gi ŋorri nhanukalnydja ŋula nhä yätjkurr.\n6\nGa ŋunhi ŋayi ŋuli ga yolŋu nhina waŋgany-manapandja Djesu-Christkalnydja, ŋunhiyiny gi yolŋu bäyŋun djälthi ŋayi dhu ga djäma ŋula nhä yätjkurr wiyindja. Ga ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga bitjan bili yan djäma yätjkurrnydja, yakan ŋayi ŋuli gi ŋuriŋiyiny yolŋuy nhäŋu dharaŋulnydja Garraynhany Djesunhany nhäthinya ŋayi ŋunhi; bäyŋun ŋayi ŋunhi marŋginy nhanŋu.\n7\nYo, djamarrkuḻi' ŋarraku, yaka malthurr ŋurikiny yolŋuw ŋunhi ŋayi ga nhina wiripuŋuŋur romŋur; ŋayi balaŋ bäynha nhuna mayali'-gäŋun ŋuriŋin ŋunhi nyäḻ'yun romdhu. Ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋula yolthu yolŋuy djäma ŋamathamany, ŋunhiyin yolŋu ŋayaŋu-dhunupany, balanyany nhakun ŋayipiny Garraynydja Djesuny.\n8\nGa ŋunhi ŋayi ŋuli ga yolŋuy djäma yätjkurr bitjandja bili yan, ŋunhiyin yolŋu nhanŋuny ŋurikiyiny ŋunhi buŋgawawnydja Mokuywu, bili ŋayi gan ŋunhi djämany yätjkurrnydja rom beŋur bili yan ŋurru-yirr'yunaŋur yan, ga yan bili ga dhiyaŋun bala baḏaknha dhuwal. Ga dhiyakiyin ŋunhi ŋurruwnydja ŋayi ŋunhi God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu maḻŋ'thurr yolŋuthinany, märr ŋayi dhu buman buwayakkuman yan warrpam'thunna ŋurikiyiny ŋunhi Mokuywuny djäma malany.\n9\nŊuli nhe yuwalktja God-Waŋarrwuny nhanŋuwuynydja yolŋu, nheny dhu yakan ga djäma bitjandja bili yätjkurrnydja, bili nhanŋuwuynydja God-Waŋarrwuny walŋa dhuwaliyin nhokala ŋayaŋuŋur; yakan nhe dhu ga ŋunhi djäma bitjandja bili ŋunhiyiny yätjkurr, bili nheny dhuwali bilin walŋathinan ga yuṯathinan ŋuriŋin nhanukala God-Waŋarrwala walŋaynydja.\n10\nGa dhuwalatjandhin dhukarrkurr nhe dhu ga ŋunhi yolŋunhany walalany nhäma dharaŋandja, yolku ŋayi ŋunhi yolŋu yuwalk, God-Waŋarrwu, mak nhanŋu ŋurikiyi buŋgawaw Mokuywu. Ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi yolŋuy djäma yakany ŋamatham, ŋunhiyiny ŋayi yolŋu balanyayiny yakan nhanŋuny God-Waŋarrwuny, ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhiyi yolŋu yakany märr-ŋamathirr wiripuŋuwnydja yolŋuw walalaŋ, ŋunhiyiny nhakun bäyŋuyi yan nhanukal gi ŋayaŋuŋur nhini ŋunhi yuwalktja God-Waŋarrwuny walŋa.\n11\nBili muka nhuma gan ŋäkulnydja ŋunhiyi dhäwuny' beŋur bili yan ŋurru-yirr'yunaŋur, ga baḏak dhuwal dhiyaŋ bala nhuma ga ŋämayi yan, dhuwandja ŋunhi dhäwu gam'. Limurr dhu ga märr-ŋamathinyamirrnydja bala-räli'yunmirra yan.\n12\nGa limurr Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal dhu ga yaka ŋoy-murryun wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ bitjandja nhakun ŋunhi waŋgany yolŋu gan nhinan ŋäthil, yäkuny ŋayi Gayin.* Ŋayiny ŋunhiyiny Gayindja gan nhinan ŋula yolkal romdhu yätjkurruwal Birrimbirrwal, bala yan ŋayi yukuyuku'mirriŋuwnydja nhanukiyingalaŋaw ŋayi yäkuw Waybulwuny*\nḻiya-dhumukthinan, ga wutthurrnydja ŋayi ŋanya ŋunhi rakunygun yan murrkay'kuŋala. Bili nhäŋur ŋayi ŋanya ŋunhi ŋurruŋurnydja wutthurr? Bili ŋayiny ŋunhi Gayindja dhuwurr-yätj yolŋu, ga ŋayiny ŋunhi yukuyuku'mirriŋuny nhanŋu dhuwurr-dhunupa warray.\n13\nWäwa walal ŋarraku, yaka walal ṉirr'yurrnydja ŋunhi nhumalaŋ ŋuli ga yolŋuny walal ŋoy-murryun, dhuwalaŋuwuynydja ŋunhi munatha'wuynydja yolŋu walal.\n14\nYo, limurrnydja dhuwal Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal yaka gi nhini dhiŋganhawuynydja; ŋany walŋan limurruŋ dhuwal birrimbirrnydja, bili limurrnydja ŋunhi bilin ganarrthaŋala ŋunhiny dhiŋganhamirrinhany romnha, bala limurr wapthurra ŋunhawala ŋunhi walŋamirrilila romlilnydja. Ga nhaliy ga limurrunhany yuwalktja maŋutji-lakaram ŋunhi nhakun limurrnydja bilin ganarrthaŋala ŋunhi ŋäthiliŋunhany romnha? Dhuwal ŋunhi yuwalktja dhukarr, ŋuli limurr dhu ga yuwalkkuman yan märr-ŋamathirr wiripuwurruŋguny Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ. Ŋuli ŋali ŋula yol yakany gi märr-ŋamathi, ŋayiny ŋunhiyiny nhakun yolŋu ga nhina baḏak yan ŋunhiliyi bili dhiŋganhamirriŋur romŋur.\n15\nŊunhi ŋayi ga ŋula yol yolŋu ŋoy-murryundja wiripuŋuwnydja yolŋuw, ŋunhiyin ŋuli ga yolŋuny God-Waŋarryuny lakaram murrkay'-wutthunamirrnydja, bili nhanŋu ga djäl waŋa murrkay'wu yan bunharaw; yakan gi ŋula ŋorri God-Waŋarrwuŋuny ŋunhi yuwalktja walŋa ŋurikalyiny yolŋuwal murrkay'-wutthunamirriwalnydja.\n16\nGa ŋaliny marŋgin ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny märr-ŋamathinyawuywu, bili ŋaliny bilin nhäŋala Djesuwalaŋuwurra, ŋunhi ŋayi walŋa-gurrupanmin ŋanyapinya ŋayi, bala dhiŋgaŋala ŋayi ŋayipin litjalaŋgalnydja dharapulŋur, märr ŋaliny dhu ga nhina manymakkuman yan ga walŋan. Ga limurr muka dhu ga wiripuny märr-ŋamathirr ŋurikiwurruŋdhiny Garraywalaŋumirriwnydja yolŋu walalaŋ, ga bulu limurr dhu ga walŋa-gurrupanmirrnydja muka walalaŋ bitjandhi bili yan.\n17\nGa ŋunhi ŋayi ga ŋula yolthu yolŋuy ŋayathamany ŋula nhäny mala, ga yaka ŋayi gi ŋunhi ŋoy-wuyurrnydja ŋurikiny ŋunhi ŋurruwuykkuny yolŋuw, yan ŋayi dhu ga nhäman ŋanya ganarrthaman maŋutjiynydja ḏälyun, ga yaka ŋayi dhu ga ŋula guŋga'yundja ŋanya ga gurrupan nhanŋu ŋunhi ŋula nhäny mala, nhä muka ŋayi ŋuli ga balanyarayyiny ŋunhi yolŋuy märr-ŋamathinyawuynydja ŋayatham God-Waŋarrwuŋuny? Bäyŋun!\n18\nYo, djamarrkuḻi' ŋarraku, biyak märr-ŋamathi gi wiripuŋuwnydja yolŋuw yuwalkkuŋ yan; yaka gi yan dhäruktja waŋi waŋganydja biyakuny, \"Ŋarrany ga märr-ŋamathirr warray nhumalaŋguny yolŋuw walalaŋ.\" Yaka gi biyakiyiny waŋi waŋganydja dhäruktja yan. Yuwalkkuŋ biyak märr-ŋamathiny gi wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, ga djäma gi ŋula nhä guŋga'yurr muka walalany.\n19\nYo. Dhuwalatjandhin ŋali dhu ŋunhi dharaŋandja ŋunhi nhakun ŋali ga nhina yuwalkŋura ŋunhilin romŋurnydja, bala ŋali dhu ga nhinany yänan ŋoy-yal'yunan, yakan ŋali dhu ga ŋunhi barrarirr nhanŋuny God-Waŋarrwuny.\n20\nYo. Ga ŋuli balaŋ limurruŋgiyingal dhu ga ŋayaŋuy yätjkurr-lakaramany limurruny, ŋaliny dhu yakan barrarirr nhanŋuny God-Waŋarrwuny, bili God-Waŋarrnydja ŋunhi bulu warray yindi ŋurikalyiny ŋayaŋuwalnydja, ga marŋgi warray ŋayiny bukmakku.\n21\nGa ŋuli ŋali dhu ga ŋunhi yuwalkkuman ŋula märr-ŋamathirr wiripuŋuwnha yolŋuw, bala ŋayiny dhu ŋunhi ŋayaŋuynydja litjalaŋgal yakan yätjkurr-lakaramany limurruny; limurrnydja dhu ga ŋunhi marrtjin yan balany God-Waŋarrwalnydja galkithinyaraw barrarimiriwnha ga rum'rumdhunamiriwnha ŋula nhämiriwnha,\n22\nbala limurr dhu ŋunhi birrka'yunna ŋäŋ'thunna ŋanya God-Waŋarrnhany, bala ŋayiny dhu yan dhunupan gurrupanna litjalaŋguny. Bala ŋaliny dhu märraman yänan nhanukuŋuny ŋunhi ŋula nhä malany ŋamakurrnydja ŋunhi ŋali dhu ŋäŋ'thundja ŋanya, bili ŋayipiny ga mirithirra galŋa-djulŋithirr litjalaŋ, ŋunhi ŋaliny ga nhina ŋunhiliyin nhanukiyingala yan romŋur.\n23\nGa dhäruk-gurrupanminany ŋayi ŋunhi limurruŋ limurr dhu ga märr-yuwalkthirra Gäthu'mirriŋuwnydja nhanukalaŋaw Djesu-Christkuny, ga bitjandhi bili limurrnydja dhu ga ŋunhi märr-ŋamathinyamirryi bala-räli'yunmirryi, bitjan yan bili nhakun ŋunhi ŋayipi Djesu- Christthu rom-nhirrpar limurruŋ.\n24\nGa ŋunhi ŋali dhu ga ŋayatham ŋunhiyiny God-Waŋarrwuŋuny dhäruk-gurrupanminyawuy baṯ-bitjandja yan, ŋaliny dhu ga ŋunhi nhina God-Waŋarrwalnha yan, ga ŋayipiny dhu ga God-Waŋarrnydja nhina litjalaŋgala ŋayaŋuŋur. Ga dhuwalatjandhin ŋunhi ŋali dhu dharaŋanmirrnydja ŋunhi ŋayiny ga God-Waŋarrnydja nhina dhuwal warray djinawa' litjalaŋgal ŋayaŋuŋur, dhuwalatjan warray gämurru'kurr ŋunhi ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnhany gurrupar litjalaŋgala ŋayaŋulil.\n41\nYo, marrkapmirr walal, yaka gi bukmaknhany märr-yuwalkmirriyi ŋunhi walal ŋuli ga lakaranhamirr yanbi walalaŋgal ŋuli gi Dhuyu-Birrimbirr nhini. Birrka'yurr ŋathil ŋurruŋuny, wanha ŋunhi yuwalk God-Waŋarrwuŋ birrimbirr. Bili dharrwan barpuru dhuwal nyäḻnydja djawarrkmirr mala bilin ḻatjuwarr'yunna bawalamirrilila wäŋalilnydja buku-ḻiw'maraman.\n2\nYurr dhuwalatjandhin nhuma dhu ga ŋunhi dharaŋandja yolku ŋayi ŋunhi yuwalk birrimbirr, God-Waŋarrwu, ŋany yolku? Ŋuli ŋayi dhu ŋula yol yolŋu waŋa bitjandja gam', \"Djesuny ŋunhi Christ, ga maḻŋ'thurrnydja ŋayi ŋunhi yolŋu yan rumbalnydja dhiyal munatha'ŋurnydja,\" ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi yolŋu bitjandhiny waŋa, ga ŋunhiyin ŋayi yuwalktja nhakun ga waŋa ŋuriŋiny bili yan God-Waŋarrwalnydja Birrimbirryu waŋganydhuny.\n3\nGa ŋunhi ŋayi dhu ga yolŋu waŋa wiripuŋuyamany nhanŋu Djesuw, ga ŋunhiyiny ga yolŋu waŋa birrimbirrwal ŋula yolkala wiripuŋuwala, ŋurikala ŋunhi ŋayi ga nyinyaŋdhunna ŋuli Garraywun Djesu-Christkun. Nhumany gan ŋunhi bili muka ŋäkul ŋäthilnydja ŋunhi ŋayi dhu dhiyaliyin yätjkurrnydja birrimbirr buna, Djesu-Christkuny miriŋu. Ga bilin ŋayi nhakun dhuwanna, djäman ga dhiyala munatha'ŋura wäŋaŋurnydja dharrwawala yolŋuwalnydja walalaŋgal.\n4\nNhuma djamarrkuḻi' ŋarraku, nhumany dhuwal nhanŋuwuy yan God-Waŋarrwu malany, ga nhuman ŋunhi djuḻkmaraŋalnydja ŋunhiwurrunhany ŋunhi nyäḻ'yunamirrinhany yolŋuny walalany. Bili nhanŋuwuynydja God-Waŋarrwuny Birrimbirr dhuwaliyin, nhinan ŋayi ga nhumalaŋgala ŋayaŋuŋurnydja, ga ŋayiny bulu warray ganydjarr-ḏumurr, bulu warray djuḻkmaram ga ŋunhiyiny yätjkurrunhany birrimbirrnha, ŋunhi ŋayiny ga nhina ŋurikiwurruŋgalyin munatha'wuywala yolŋuwalnydja walalaŋgal.\n5\nYo, ŋunhiwurryiny nyäḻ'-lakaranhamirrnydja yolŋu walal dhuwalaŋuwuy warray munatha'wuy mala, ga dhäwuny' walal ŋuli ga ŋunhi lakaranhamirrnydja dhuwalaŋuwuynha yan wäŋapuy munatha'wuynha, bala ŋuli ŋunhi munatha'wuynydja yolŋu walal buthuru-bitjunna ŋurikiyin dhäwuw, bala walal ŋuli yan märr-yuwalkthirra walalaŋgalaŋawnha dhäwuwny'tja.\n6\nYurr limurrnydja dhuwal nhanŋuwuy yan God-Waŋarrwu yolŋuny walal, ga ŋunhi ŋayi ŋula yol yolŋu marŋginy God-Waŋarrwu, ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny yolŋu buthuru-bitjundja limurruŋguwuynha yan. Ga ŋunhi ŋayi bäyŋuny God-Waŋarrwu yolŋu, ga ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny yolŋu yakan buthuru-bitjun limurruŋguny. Ga dhuwalatjandhin ŋunhi, nhumany dhu ŋunhany yolŋuny wiripuŋunhany dharaŋan, yolthu ŋanya dhu ga ŋunhi gäma, yuwalkthu Birrimbirryuny? … ŋany yolthu, nyäḻ'yu birrimbirryu?\n7\nYo, marrkapmirr walal, go limurrnydja märr-ŋamathinyamirra dhu ga bala-räli'yunmirra yan, bili dhuwandja märr-ŋamathinyawuy nhanukiyinguŋun yan God-Waŋarrwuŋun gurrupanawuy. Ga ŋunhi nhe ŋuli ga nhakun märr-ŋamathirr wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, ŋunhiyiny nhakun nhe bilin God-Waŋarrwun yothu, marŋgin nhe ŋunhi nhanŋuwuynydja God-Waŋarrwuny.\n8\nGa ŋunhi yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli gi bäyŋu märr-ŋamathi wiripuŋuw yolŋuw, ŋayiny ŋunhiyiny yolŋu yakan marŋgi God-Waŋarrwuny, bili ŋayipiny ŋunhi God-Waŋarrnydja märr-ŋamathinyamirr warray.\n9\nGod-Waŋarryuny ŋunhi märr-ŋamathinyawuy nhanŋuwuynydja ŋayi bilin milkuŋala dhuwalatjarra gam'. Ŋunhiyiny märr-ŋamathinyawuy rumbalnha maḻŋ'thurr, yuwalknha ŋayi gan nhinanany dhiyala limurruŋgala munatha'ŋurnydja rumbalnydja yolŋun yan, bili God-Waŋarryuny ŋunhi djuy'yurr nhanŋuwuynydja ŋayi Gäthu'mirriŋuny dhipalnydja munatha'lilnydja, märr limurrnydja dhu walŋathirra ŋuliwitjandhin nhanukalaŋuwurra.\n10\nYaka muka yan limurrnydja dhuwal märr-ŋamathinya yuwalkkunhany ŋunhi ŋäthilnydja nhanŋuny God-Waŋarrwuny. Dhuwal ŋunhi yuwalktja märr- ŋamathinyawuy gam'. God-Waŋarrnydja ŋunhi märr-ŋamathin limurruŋguny, bala ŋayi yan gurruparnydja nhanŋuwuynydja ŋayi Gäthu'mirriŋunhany märryu-dhapinyaynha, märr ŋayin ŋunhi dhiŋgaŋal limurruŋgalnydja dharapulŋur, märr dhu nhanukalnydja maŋgu'-waṉḏinyaray limurruŋguny yätjkurr malany buwayakkumany warrpam'thunna.\n11\nMarrkapmirr walal, balanyayi nhanŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuny märr-ŋamathinyawuy limurruŋguny. Go limurrnydja märr-ŋamathinyamirrnydja bala-räli'yunmirra yan bitjanmirryi bili.\n12\nYaka ŋunhi ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy God-Waŋarrnhany nhäŋal nhanukiyingalnydja ŋayi maŋutjiy, yurr ŋuli ŋali dhu ga ŋunhi yuwalkkunhamirra märr-ŋamathinyamirr bala-räli'yunmirrnydja yan, ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram ŋanyanhan ŋunhi ŋayiny God-Waŋarrnydja ga nhina litjalaŋgala ŋayaŋuŋur. Yo, nhinany ŋayi ŋuli ga God-Waŋarrnydja dhuwanna litjalaŋgala ŋayaŋuŋurnydja, bala limurrnydja dhu ga nhina ŋuriŋiyin bili yan God-Waŋarrwala märr-ŋamathinyaraynydja, ŋuriŋiyin ŋunhi ŋayipin waŋganynha ḏarrtjalktja.\n13\nGa ŋunhi ŋali dhu ga märr-ŋamathirr wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋuriŋiny bili yan waŋganydhuny yuwalkthuny märr-ŋamathinyaray God-Waŋarrwalnydja yan, ga dhuwalatjandhin ŋali dhu ga ŋunhi yuwalkkumany dharaŋanmirrnydja nhänhamirr ŋunhi ŋaliny ga nhina yuwalknha yan waŋganyŋura God-Waŋarrwala, ga ŋayi ga nhina bitjandhi bili waŋganyŋuryi yan litjalaŋgal. Bili ŋunhiyiny yuwalktja märr-ŋamathinyawuy ŋuli ga dhawaṯthun beŋura yan Birrimbirrwuŋ God-Waŋarrwalaŋuwuŋun, ŋunhi ŋayi ŋanya gurrupar bilin nhakun litjalaŋgala ŋayaŋulilnydja.\n14\nGa ŋanapurrnha ŋunhi nhanukala malthunamirriy walal nhäŋalnydja ŋanya ŋunhiyiny God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋuny, ga yuwalk dhuwal ŋanapurr ga nhumalaŋ lakaramany dhuwandja ŋunhi dhäwu gam', God-Waŋarryuny Bäpaynydja ŋunhi Gäthu'mirriŋunhany nhanŋuwuy ŋayi djuy'yurr walŋakunharaw dhiyak wäŋaw, ŋayiny ŋunhi Walŋakunhamirr God-Waŋarrwuŋ yan djuy'yunawuynydja.\n15\nGa ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yolthu yolŋuy lakaramany ŋanya Djesunhany bitjandja, \"Ŋayiny ŋunhi God-Waŋarrwu Gäthu'mirriŋu,\" bitjandja, ŋurikalyin yolŋuwal ŋayi ga ŋunhi yuwalktja God-Waŋarrnydja nhina ŋayaŋuŋur, ga ŋunhiyin ga yolŋu nhina waŋganyŋurnydja nhanukiyingalnydja God-Waŋarrwalnydja Bäpawalnydja.\n16\nYo, limurrnydja dhuwal marŋgin ŋunhi ŋayiny God-Waŋarrnydja ga märr-ŋamathirr warray limurruŋguny, bala ŋaliny ga ŋunhi märr-nhirrpanmirra nhanukala märr-ŋamathinyawuylilnydja. Bili God-Waŋarrnydja ŋunhi ŋayipiny märr-ŋamathinyamirr warray, ga ŋuli ŋali dhu ga nhina märr-ŋamathinyamirriŋurnydja yan romŋur, ŋunhiyiny nhakun ŋali ga nhina waŋgany-manapanna nhanukala God-Waŋarrwala, ga God-Waŋarrnydja ga ŋayipiny nhina waŋgany-manapandhi yan litjalaŋgal.\n17\nGa ŋuli ŋali ga ŋunhi yuwalkkumany yan märr-ŋamathirr ŋunha wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, nhanŋuny ga romgu malthun Christkuny, ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan dhiyal nhinan, bala limurrnydja dhu ga ŋunhi yakan warwuyun ŋurukuny ŋunhi mala-djarr'yunamirriwnydja waluw.\n18\nGa ŋunhi nhe ŋuli ga nhina märr-ŋamathinyaraynydja yan, yakan nhe dhu gi ŋunhi barrariny ŋula nhakuny, bili ŋuriŋiyin ŋuli ga ŋunhi märr-ŋamathinyaraynha barrarinhany winya'maram. Yo, ŋunhi ŋali ga guyaŋa ŋula yolnha ŋunhi ŋayi litjalany dhu buma dhä-gir'yun, ŋurikiyin yolŋuw ŋali dhu ga ŋunhi barrarirrnydja. Ga ŋunhi nhakun ŋali dhu ga barrarirr nhanŋuny God-Waŋarrwuny, ŋuriŋiyiny ga maŋutji lakaram litjalanhany nhakun ŋali gi ŋunhiyiny yakan yuwalktja nhini ŋunhiliyiny ŋunhi God-Waŋarrwalnydja märr-ŋamathinyaŋur. Bili God-Waŋarryuny dhu dhuwal yaka litjalanhany dhä-gir'yun, ŋuli ŋali dhu ga märr-ŋamathirr yuwalkkumany ŋunha wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ.\n19\nGa ŋaliny ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal dhu ga märr-ŋamathirryi ŋurukuwurruŋguny ŋunhi wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, bili ŋayi muka ŋunhi God-Waŋarr ŋurruŋuny märr-ŋamathin litjalaŋguny.\n20\nYo. Ŋuli nhe dhu ga waŋa bitjandja gam', \"Ŋarrany ga märr-ŋamathirr God-Waŋarrwu warray yan,\" bitjandja, yurr nhe ŋuli ga balanyamirriyyiny bili yan ŋoy-murryun ŋurukun ŋunhi wiripuŋuwnha yolŋuw Garraywalaŋumirriw, ŋunhiyiny nhe nyäḻ'nha yolŋu, yakan nhe ŋuli gi yuwalktja lakaranhamirr nhunapinya nhe. Bili ŋayipiny ŋunhi God-Waŋarrnydja ga nhina ŋurikalyin yolŋuwal ŋunhi nhe ŋuli ga bukuy-ŋurrkam ŋanya ga ŋuyulkthirr nhanŋu. Ga ŋunhi nhe ŋuli gi yaka märr-ŋamathi ŋurikiyi yolŋuw, ŋunhi nhe ŋuli ga nhäma ŋanya dhiyaŋi maŋutjiy nhokiyingal nhe, ŋunhiyiny nhakun nhe ŋuli gi yakan yuwalktja märr-ŋamathi God-Waŋarrwun, ŋurikin ŋunhi nhe gi yakan ŋanya nhäŋu.\n21\nYo. Djesu-Christthu ŋunhi ŋayipi romdja nhirrpar limurruŋguny bitjarrnydja gam', \"Ŋunhi nhe ga märr-ŋamathirr nhanŋuwuynydja yan God-Waŋarrwuny, nheny dhu ga bitjandhi bili yan märr-ŋamathirryi ŋunha wiripuwurruŋguny ŋunhi Godkalaŋamirriw yolŋuw walalaŋ.\"\n51\nGa ŋunhi ŋayi dhu ga ŋula yolthu yolŋuy märr-yuwalkthirr ŋunhi Djesuny dhuwal Maŋutji- dhunupayanhawuy yolŋu, ŋunhiyiny ŋayi yolŋu nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun gäthu'mirriŋu, bili ŋayiny bilin märraŋala ŋunhi yuwalknhany walŋany nhanukiyingala ŋayi ŋayaŋuynydja. Ga ŋunhi nhakun ŋali ŋuli ga märr-ŋamathirr bäpa'mirriŋuw dhuwalaŋuwuywuny munatha'wuywuny litjalaŋgiyingalaŋaw, ga bitjandhiyi bili yan ŋali ŋuli ga ŋunhi märr-ŋamathirryi yothuwnydja nhanukalaŋaw.\n2\nGa ŋunhi ŋali dhu ga ŋunhi God-Waŋarrwuny Bäpawnydja yan märr-ŋamathirr, ga ŋuli ŋali dhu ŋunhi dhäruktja ŋanya märram, romguny dhu ga malthun nhanŋuwuynydja yan, ga dhuwalatjandhin ŋunhi, ŋaliny dhu ga ŋunhi yuwalkkumany yan märr-ŋamathirr ŋurukuwurruŋguny ŋunhi wiripuwurruŋguny nhanukalaŋaw Bäpawalaŋawnydja djamarrkuḻiw'.\n3\nŊuli ŋali dhu ga yuwalktja märr-ŋamathirr God-Waŋarrwuny Bäpawnydja yan, ŋaliny dhu ga ŋunhi märraman yan nhanukuŋuny raypirri', bala yan djäman nhanŋu. Yo. Nhanŋuny ŋunhi rom yaka warray gumurr-ḏäl litjalaŋguny,\n4\nbili God-Waŋarrwalnydja djamarrkuḻiy' ŋuli ga dhuwal djuḻkmaram warray dhuwalaŋuwuynhany ŋunhi munatha'wuynhany ŋula nhä malany. Ga nhaliy ŋali ŋuli ŋunhi djuḻkmaramany ŋula nhä malany dhuwalaŋuwuynhany munatha'wuynhany? Dhiyaŋ yan waŋganydhu gämurruyny'tja gam', märr-nhirrpanminyaray limurruŋgiyingal.\n5\nYo. Ŋuriŋiyi bili yan, ŋunhi limurr ŋuli märr-yuwalkmirriyirr Garraynha Djesuny, ŋunhi ŋayiny nhanŋuwuy warray yan God-Waŋarrwu Gäthu'mirriŋuny, ga dhiyaŋiyi bili yan waŋganydhu limurr ŋuli ŋunhi djuḻkmaramany munatha'wuynhany ŋula nhä malany.\n6\nBili ŋayipiny ŋunhi Djesu-Christtja marrtjin muka räliny dhipal munatha'lilnydja, yurr marrtjinany ŋayi ŋunhi märrmay' gämurruyny'tja, gapuy ga gulaŋdhu. Ga yuwalknha ŋayi ŋunhi ḻiya-ḻupthurrnydja gapuynydja, bala ŋayi God-Waŋarryuny lakaraŋalnydja ŋanya bitjarra, \"Dhuwandja gay'yi ŋarrakuwuy yan Gäthu'mirriŋu,\" bitjarra. Ga yaka ŋayi ŋunhi gänany ḻiya-ḻupthurr. Dhäŋur beŋuryiny buku-ḻupthunaŋurnydja bala yan nhanŋu dhunupan gulaŋdja waṉḏinan limurruŋguny walŋakunharaw. Yuwalk ŋunhiyiny, bala ŋaliny dhuwal bilin marŋgin, bili ŋuriŋi Dhuyu-Birrimbirryuny ŋuli ga ŋunhi milkumany yuwalknha yan ŋunhany ŋunhi ŋayaŋuŋurnydja litjalaŋgal, ga ŋunhiyi God-Waŋarrwuny Dhuyu-Birrimbirr yuwalk yan, yaka ŋayi ŋuli gi ŋunhi nyäḻ'yurrnydja lakaraŋ.\n7-8\nYo, ga ŋuriŋiwurruyyiny ga ḻurrkun'thuny maŋutji-marŋgimirriynydja lakaramany dhunupan ŋanyanhany Djesunhany, dhiyaŋuwurruynydja ŋunhi gam', Dhuyu-Birrimbirryuny, ga gapuynydja, ga gulaŋdhuny, ga dhiyaŋuwurruyyiny ga ḻurrkun'thuny malay lakaram ŋunhiyin bili yan dharaŋanan waŋganynhan, ŋunhi Djesuny dhuwal Gäthu'mirriŋu God-Waŋarrwu yan.\n9\nŊunhi ŋayi ŋuli ga marŋgiynydja yolŋuy lakaram dhäwuny', ŋaliny ŋuli ga ŋunhi nhanŋu yänan nhakun märr-yuwalkthirra; yurr ŋayiny ŋunhi God-Waŋarrnydja bulu warray yindi, be bala djuḻkmaram ga yolŋunhany. Ŋaliny dhu yänan märraman ŋunhiyiny dhäwu ŋunhi ŋayi gan God-Waŋarryu ��ayipi lakaraŋal litjalaŋ Djesuwalaŋuwuynydja, dhuwandja ŋunhi dhäwu gam', \"Ŋayiny ŋunhi ŋarrakuwuy yan Gäthu'mirriŋu,\" bitjarr.\n10\nGa ŋunhi nhe ŋuli ga märr-yuwalkthirr Djesuwnydja ŋuriki God-Waŋarrwalaŋawnydja Gäthu'mirriŋuw, nheny dhu yänan marŋgithirra dhuwaliny ŋunhi ŋayaŋuny nhuŋu, ŋunhi ŋayiny yuwalk warray God-Waŋarrwu Gäthu'mirriŋu nhanŋuwuy yan. Ga ŋuli nhe gi yakany märr-yuwalkthi God-Waŋarrwu, ŋunhi nhaltjan ŋayi ga lakaram ŋanya Djesuny, ŋunhiyiny nhakun nhe ga lakaram ŋanyanhan God-Waŋarrnhan yanbi ŋayin nyäḻ'-lakaranhamirrnydja, bili yaka warray nhe gi märr- yuwalkmirriyiny nhanŋu God-Waŋarrwuny, ŋunhi ŋayiny ŋuli ga lakaram yuwalkkum yan warraŋulkuman ŋanyanhany Djesunhany.\n11\nBili God-Waŋarryuny ga dhuwal lakaram bitjanna gam', \"Bilin ŋarra gurrupara ŋunhi yuwalknhany walŋany nhumalaŋgun, yurr märramany nhuma dhu ŋunhiyi walŋanhany ŋuliwitjanna bili yan Gäthu'mirriŋuwalaŋuwurra ŋarrakalaŋuwurr, waŋganygalaŋuwurra yänan.\"\n12\nYo, ga ŋuli ga ŋula yolthuny ŋayatham Gäthu'mirriŋunhany, ŋunhiny ŋayi ga ŋayathaman ŋunhi yuwalknhany walŋany, ga ŋuli ŋayi gi bäyŋuny ŋayathul God-Waŋarrwu Gäthu'mirriŋuny, ŋunhi nhanukal gi bäyŋun yan ŋorri ŋunhi yuwalktja walŋa wiyinŋumirrnydja.\n13\nDhuwal ŋarra ga wukirrin nhumalaŋ ŋurikiwurruŋgun yolŋuw walalaŋ ŋunhi nhuma bilin märr-yuwalkthinan yäkuwnydja nhanukalaŋaw Godkalaŋawnydja Gäthu'mirriŋuw, märr nhuma dhu marŋgithirra ŋunhi nhumany bilin märraŋala ŋunhi yuwalknhany walŋany, bala nhuma dhu ga nhinany walŋan yänan bitjanna bili.\n14\nLimurrnydja dhu yakan rum'rumdhun galkithinyaŋurnydja nhanukal, bili ŋayipiny God-Waŋarrnydja dhuwal yuwalk yan dhäruk-waŋgany warray, ga ŋunhi ŋali dhu ŋäŋ'thundja ŋanya ŋula nhakuny nhanukalnydja djälyu, ŋayiny dhu ŋäman yan litjalany.\n15\nYo, ŋäŋ'thundja ŋali ŋanya dhu ŋunhi ŋula nhakuny, bala ŋayiny dhu yänan ŋäman. Ga ŋunhi nhakun ŋali bilin marŋginy, ŋunhi ŋaliny dhu dhunupan bala yan märraman ŋunhiyiny ŋunhi ŋali ŋanya dhu ŋula nhaku ŋäŋ'thun.\n16\nŊunhi nhe ŋuli Garraywalaŋumirrinhany yolŋuny nhäma, ŋunhi ŋayi ŋuli djäma ŋula nhä yätjkurrnydja, nheny dhu ŋunhi dhunupan nhanŋu bukumirriyaman ŋurikiyiny yolŋuw dhuwurr-yätjkurruwnydja, märr ŋanya ŋayi dhu God-Waŋarryuny walŋakum muka. Ga ŋunhi ŋayi yolŋu bilin buthuru-gunganhaminan ŋanyapinya ŋayi, bili ŋayi ŋunhi yaka djäl Godkalaŋaw romgu, ŋuriŋiyiny yätjkurruynydja ŋanya ga gäma balan dhiŋganhamirrilila. Nheny dhu yakan bukumirriyam balanyarawyiny yolŋuw. Yakan ŋayiny dhu God-Waŋarryuny ŋanya ŋunhiyiny yolŋuny walŋakum. Ga wiripuŋuynydja yolŋuy ŋuli ga ŋunhi djäma yätjkurra yan bitjanna bili, yurr ŋayi ŋunhi yakan marŋgi God-Waŋarrwuny. Ga ŋurikiyin yolŋuw nhe dhu bukumirriyamany, märr ŋanya dhu God-Waŋarryuny walŋakuman. Yo, wiripuŋuynydja yätjkurruy ŋuli ga ŋunhi yolŋuny gäma balan bitjanna dhiŋganhamirrilila, ga yakan nheny dhu bukumirriyam ŋurikiyiny yolŋuw.\n17\nBukmakthu ga dhuwal yätjkurruynydja ŋula nhaliynydja malaŋuy gänaŋ'maraman barrkukuman limurruny God-Waŋarrwalnydja, yurr God-Waŋarryuny dhu ŋunhi bäy-lakaram ŋurikiny yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋathil dhu ŋäma ŋanya rirrakay God-Waŋarrnha, bala gananna ŋayi dhu nhanŋuwuy ŋayi yätjkurrnydja; ŋunhiyin yolŋuny ŋayi dhu God-Waŋarryuny walŋakum, yakan ŋayi dhu buluny gänaŋ'thun God-Waŋarrwalnydja muŋbunumany.\n18\nYo, dhiyak yan limurr dhuwal marŋginy gam'. Dhäŋur beŋurnydja ŋunhi, ŋunhi ŋali bilin nhakun walŋathinan ŋuriŋiyin ŋunhi God-Waŋarrwalnha walŋay, bala ŋaliny dhu ga ŋunhi yakan nhakun buluny djäma yätjkurrnydja rom bitjandja bili, bili ŋaliny ŋunhi God-Waŋarrwun yan djamarrkuḻi' nhanŋuwuynha, ga ŋayiny ga God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu djägan limurruŋ, gungaman ŋayi ga litjalany, märr ŋayi dhu ŋuriŋiyiny yätjkurruynydja Mokuyyuny yaka litjalanhany ŋayatham.\n19\nYo, bilin ŋaliny dhuwal marŋgin, ŋaliny dhuwal nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun djamarrkuḻi', ga nhina ŋali ga nhanukala goŋŋur, bäydhi ŋunhi dhuwal munathany' wäŋa bukmak yan nhanukal ŋurikalyi yätjkurruwal Mokuywal goŋŋur.\n20\nGa bitjarryi bili muka limurrnydja ŋunhi marŋgithindhi nhanŋuny God-Waŋarrwalaŋawnydja Gäthu'mirriŋuw, ŋunhi ŋayi räliny marrtjin dhipalnydja munatha'lilnydja wäŋalil, bala ŋayi ŋunhi maḻŋ'maranhaminany ŋanyapinyany ŋayi yuwalknha yan limurruŋgalnydja, märr limurrnydja marŋgithinan nhanŋu, bala ŋali yänan dharaŋara ŋanya ŋunhi ŋayipi yuwalktja God-Waŋarr. Ga ŋaliny ga dhuwal nhina ŋunhiliyin yuwalkŋura, bili ŋaliny dhuwal bilin waŋgany-manapanminyawuynha nhanukala Gäthu'mirriŋuwala yan, Djesu-Christkala. Yo, ŋayipi ŋunhi yuwalktja gal'ŋu Waŋarr, ga ŋayathamany ŋayi ga limurruŋ walŋany wiyinŋumirra yanan.\n21\nDjamarrkuḻi' ŋarraku, djägan nhumalaŋguwuy nhuma gi. Yakan gi waŋarrkuŋ dhuwalaŋuwuynhany munatha'wuynhany ŋula nhä malany, ga yaka gi nhirrpul ŋula nhäny mala ŋurru��uyaŋuny. Ga balanya.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/62%201JN%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T12:05:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218187945.85\/warc\/CC-MAIN-20170322212947-00335-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999880791,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999880790710449}","num_words":4864,"character_repetition_ratio":0.096,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.338,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"DJON 3\nDjondja ŋunhi balanyamirriynydja worruŋun ŋunhi ŋayi wukirriny dhuwal djorrany' balany ŋunhi ḻundu'mirriŋuwnydja nhanukiyingalaŋaw Gäyatjkuny.\nGa dharrway gan ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja yolŋuy walal Manymaknhany Dhäwuny gäŋal ḻatjuwarr'maraŋalnydja wiripulilnydja mala wäŋalil. Bala ŋayiny ŋanya ŋunhi Djondhuny buku-wurrpanna ŋunhi ŋayi ga manymakkum yolŋuw walalaŋ djäga balanyamirriy ŋunhi walal ga ŋulatjandhiny wäŋakurr marrtji.\nGa ŋunhiliyi ga wirpu yolŋu nhina yäku Diyatiripatj, ga yaka ŋayi ga bitjandhiyi djäma manymakkum, bala ŋayiny Djondhuny djägakuman Gäyatjnhan ŋayi dhu yaka bitjandhiyi nhakun ŋunhiyi yolŋu.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/DJON%203.htm","date":"2017-03-24T15:54:43Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00009-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999750853,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999750852584839}","num_words":76,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.342,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"BETA 2\nDhiyaŋuny ga djorray' lakaram ŋunhi ŋayi dhuwandja Betay wukirri bukmakkun Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ bawalamirrilila wäŋalil.\nGa waŋany ŋayi ga dhuwal ŋayaŋu-rur'maramany märr-yuwalkthinyamirrinhan yolŋunhany walalany, walal dhu ga nhinany ŋuriŋiyin romdhuny ŋunhi walal dhu ga ŋayaŋu-ŋamathamany ŋanyanhan God-Waŋarrnhan, ga baṯ-bitjanna walal dhu ga ŋayatham ŋunhiyiny ŋunhi yuwalknhany dhäwuny.\nWiripuy marŋgikunhamirriy mala ga marŋgi-wurrupan djarrpi'kuman walalany ŋunhiliyi djätjŋur, bala walalany ga wiripuŋuyaman waṉa-gämany beŋuryiny ŋunhi yuwalkŋurnydja dhukarrŋur. Yurr ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny walalany dhä-gir'yurra.\nGarraywalaŋumirrnydja mala dhu ga yanbi ŋunhi nhinany ŋamathaman yan ga ḏälthirra, märr balanyarayyiny romdhu walal dhu ga milkuman ŋunha wiripuwurruŋgun yolŋuw walalaŋ nhaltjan walal dhu ga nhina. Ga dharaŋanna yanbi walal dhu ga ŋunhi yuwalknhany yuwalkkuman yan, ga goli-nhirrpanmirr walal dhu ga, ga ŋayaŋu-galkunmirra marrtji.\nGa milkuman walal dhu ga walalaŋguwuy märr-ŋamathinyawuynydja nhanŋuny God-Waŋarrwuny ga bukmakkuny yolŋuw walalaŋ.\nGa yaka yanbi walal dhu ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja walal meṉgumany ŋunhi Garraynydja dhu roŋiyi yan räliny, bäydhi dhu ga ŋunhi yolŋu walal wiripuŋuyamany ga waŋa.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/BETA%202.htm","date":"2017-03-24T15:53:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00057-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":1.0000050068,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":13,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 1.0000050067901611}","num_words":155,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.439,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"1Dhuwandja djorra' wukirriwuy ŋarrakuŋ ŋunhi ŋarra waṉa-nhirrpanawuy djägamirr. Ga wukirriny ŋarra ga dhuwal nhuŋu marrkapmirr ḻundu Gäyatj.* Gaius Ga märr-ŋamathirrnydja ŋarra nhuŋu ŋuli ga dhuwal mirithirr yan ŋunhiŋuwuynha ŋunhi nhe ŋuli ga dhuwal yuwalkŋura yan dhärrany.\n2Marrkapmirr ḻundu ŋarraku, dhuwal ŋarra ga bukumirriyaman nhuŋu, märr ŋayi nhuna dhu ga God-Waŋarryuny gämany manymakkuman yan. Ga djälnydja ŋarra nhuŋu dhuwal, nhe dhu ga nhinany ḏäwalan yan rumbalnydja, bitjan bili yan nhakun ŋayaŋu nhuŋu dhuwal walŋa yan ga nhina. 3Mirithin yan ŋarra ŋunhi ŋayaŋu-djulŋithinany ŋurikiwurruŋguny ŋunhi Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal bunany ŋarraku dhiyalnydja, ga lakaraŋal walal nhuna ŋarrakal, ŋunhi nhe ŋuli ga baṯ-bitjan yan ŋayatham dhuwaliyiny ŋunhi yuwalknhany romnha. 4Ŋunhi ŋarra ŋuli ga ŋämany ŋarrakuwuy ŋarra djamarrkuḻi'nhany ŋunhi Garraywalaŋumirrinhany mala ŋunhi walal ŋuli ga marrtjiny yuwalkkurra yan dhukarrkurrnydja, ga ŋuriŋiyiny ŋarrany ŋuli ga ŋunhi mirithirra nhakun märr-ŋamatham; bäyŋun ŋarrany ŋuli ŋunhi biyakiyi ŋula nhaliynydja nhakun wiripuŋuynydja gämurruy' ŋayaŋu-djulŋithinyamaraŋ.\n5Marrkapmirr ḻundu, nheny dhuwal malthunayŋun yolŋu God-Waŋarrwun. Bitjanna bili nheny ŋuli ga ŋunhi guŋga'yunna ŋunha wiripuwurrunhany Garraywalaŋumirriny yolŋuny walalany, bäydhi ŋayi ŋunhi mulkuruny yolŋu, yakany ŋula gurruṯumirr nhuŋu. 6Yurr walal gan ŋunhi lakaraŋalnydja dhäwuny', napurruŋguny Godkalaŋumirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal nhokiyingalaŋuwuynha yan, nhaltjan nhe ŋuli ga ŋunhi märr-ŋamathirr dhiyaliyi walalaŋ. Buku-djulŋi, bulu walalany guŋga'yurr, ga djuy'yurrnydja walalany ŋayaŋuynydja manymakthun yan märr walal dhu marrtji djämany ŋamathaman yan, God-Waŋarrnhan yan ŋayaŋu-ŋamathamany. 7Bilin walal ŋunhi ganarrthaŋala dhuwandja walalaŋguwuynydja malany wäŋa yäkuynydja Djesuwalnha, ga lakaraŋalnydja walal marrtjin ŋunhi Garraywalaŋuwuynha wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, yurr yaka walal marrtjinya ŋunhi gombu'-gombunhany rrupiyany ŋula nhäny mala wiripuwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi Garraywalaŋumiriwnhany mala. 8Ga limurrnydja dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja yolŋuy walal guŋga'yun muka walalanhany, märr limurr dhu waŋgany-manapanmirra djämawnydja walalaŋgala, yindikunharawnha dhiyakiyiny ŋunhi yuwalkkuny dhäwuw.\n9Bili muka ŋarra ŋunhi wukirriny djorrany' nhumalaŋguny Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ dhipaliyiny ŋäthil muka yan, ga ŋayiny Diyatiripatjthuny† Diotrephes yaka warray märranha ŋarranhany dhäruk, bili ŋayi ga djälthirr buŋgawayinyarawnha nhumalaŋ. 10Ŋunhi ŋarra dhu marrtjiny dhipaliyiny, ŋarrany ŋathil dhu ŋurruŋuny maḻŋ'maram dhawaṯmaram bukmak nhä mala yätjkurr ŋunhi ŋayi gan djäma, bili bitjanna bili ŋayi ŋuli ga ŋunhi rom-nyamir'yunna ga gupa-waŋan ŋanapurrunhany. Ga yaka yan dhuwaliyiny, ŋany ŋayipiny ŋuli ga ŋunhi yakayi yan gumurr-ŋamathi Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ga guwatjman ŋanapurruny. Ga ŋunhi nhakun ŋuli wiripuwurruy Garraywalaŋumirriy yolŋuy walal ŋäŋ'thun wiripuwurruny yolŋuny walalany guwatjmanaraw balayi walalaŋgal ŋayiny ŋuli ga gulmaraman walalany, bala ga ŋaŋ'ŋaŋ'thunna dhawaṯmaraman.\n11Marrkapmirr ḻundu ŋarraku, yaka gi wanaŋguŋ ŋunhiwurrunhany, ŋunhi walal ŋuli ga djäma yätjkurrnydja yan; ŋany ŋunhiwurruny bili yan gi wanaŋguŋuny ŋunhi walal ŋuli ga djäma ŋamakurrnha yan. Bili ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga djäma manymaknha yan, balanyayin ŋunhi yolŋu nhanŋuwuynydja God-Waŋarrwuny. Ga ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga djäma yätjkurrnydja yan, ŋunhiny ŋayi balanyayiny yolŋu yakan marŋgi God-Waŋarrwuny.\n12Yo, dharrwaynha ŋuli ga dhuwal yolŋuynydja walal manymak-lakaraman Dimitirinhany,‡ Demetrius ga wiripuny ŋuriŋiyi bili yan yuwalkthun yan dhäwuy ŋunhi ŋayipi nhina ŋuli lakaram. Ga ŋarra muka wiripuny ŋanya ŋuli ga ŋunhi manymak-lakaram, ga bili nhuma marŋgi ŋunhi ŋarra ga dhuwal lakaramany yuwalknha yanan.\n13Dharrwa mirithirr ŋarra balaŋ ganha nhuŋu ŋunhi lakaranhany, yurr yakan ŋarra dhu dhuwal wukirriny dhipalnydja djorra'lilnydja. 14Bilin ŋarra ga dhuwal gatjpu'yunna marrtjinyarawnha dhipaliyin nhokala, märr ŋali dhu gi waŋanhamirrnydja dhiyaliyin.\n15Biyakun nhininy gi mägayan yan. Bukmakthu yan ŋunhi nhokalnydja ḻundu'mirriŋuy walal nhuŋuny märr-ŋamathinyawuy djuy'yurr. Ga nheny dhu gurrupan märr-ŋamathinyawuy ŋanapurruŋguŋuny waŋga'-waŋganygun ŋanapurruŋgalaŋawnydja ḻundu'mirriŋuw walalaŋ ŋunhi walal ga dhuwaliyi nhina nhokal wäŋaŋur. Ga balanya dhuwal dhäwuny' nhuŋu.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/64%203JN%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T15:55:06Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00063-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999910593,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":13,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999910593032837}","num_words":543,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.396,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"RIBALAYTJIN\nGod-Waŋarryuny ŋunhi gurrupar Djongalnydja yindi mirithirrr dhäwu maŋutji-djorthinyawurr, ga waŋan ŋayi ŋanya ŋayi dhu wukirrin nhä mala bukmak, märr ŋayi dhu bukmaknhany märr-yuwalkthinyamirriny walalany marŋgi-gurrupanna ŋunhiyiny dhäwu. Ga dhäwuny mala ŋunhi God-Waŋarrwalaŋuwuy ga Djesu-Christkalaŋuwuy nhä ŋayi gan lakaraŋal ga nhä ŋayi gan djäma.\nGa dhäwuny mala ŋunhi bakbakmaranhawuy ḻurrkun'lil gämurru'lilnydja:\n1. Dhuwurr-yätjkuny ganydjarr mala dhuwal ga djäman dhiyaŋuny bala dhuwandja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur, ga Garraywalaŋumirrnydja mala dhu ga ŋunhi marrtjin balanyakurryiny romgurr ŋunhi ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurrnydja, mak walal dhu wiripuny dhiŋgaman yan.\n2. Djesuny dhuwal Garray, ga djuḻkmaraŋun ŋayi dhu ŋunhi yolŋunhany walalany ga ŋula nhäny mala ganydjarrnha, ŋunhi walal ŋuli ga dorthu-ŋurrkam ŋanya God-Waŋarrnha.\n3. God-Waŋarryuny ga ŋayatham latju'mirr warray mirithirr yan mundhurr mala buku-roŋanmaranharaw ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal gan yuwalkthin yan nhanŋu beŋur bili ŋurruŋuŋur ga yän bili ga walŋa walalaŋ dhawar'yurr, ŋunhiwurr gal'ŋu yolŋu walal ŋunhi walal marrtjin murrmurryurr, bili walal gan Garraywu yan malthurr.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/RIBALAYTJIN.htm","date":"2017-03-24T15:52:50Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00110-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.999999404,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999994039535522}","num_words":144,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.438,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"GORINLIL 1\nDhuwandja djorra' nhanukuŋ Bolwuŋ, wukirriny ŋayi dhuwal bala yolŋuw walalaŋ Gurinlil wäŋalil, ga bulu bukmakkun yolŋuw walalaŋ bawalamirrilila wäŋalil.\nGa ŋunhiliyiny gan Gurindja wäŋaŋur yolŋu walal nhinan dhuwurr-yätjmirra, yakan manymak. Bala ŋayiny Bolyuny wukirrin walalaŋgun Garraywalaŋumirriwnha mala balayin wäŋalil marŋgikuŋala walalany nhaltjan walal dhu ga nhina nhanŋuwuy yan Garraywu ŋunhiliyi dhuwurr-yätjmirriwal yolŋuwal walalaŋgal malaŋur.\nDharrway wiripuwurruy yolŋu walal lakaraŋal nhanukal Bolwal ŋunhi ŋayi gan dhulmu-marimirriyin ŋunhiliyi Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal, balanya nhakun gan maŋutji-ḏiy' marrtjin ga mala-wulkmaranhamin gan yolŋu walal ga marramba' rom gan marrtjin ŋunhiliyi, ga walalnydja gan ŋunhi ŋurru-warryunnayŋuynydja yolŋuy walal yakan nhakun raypirri'yurrnydja yolŋunhany walalany ŋunhiliyiny.\nGa dhiyaŋ bala waluy limurr dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirriy yolŋu walal waŋa rom-lakaram raypirri'yunmirr balanyaŋuryi mala romŋur, nhä mala ŋayi dhu ga rom mala yätjkurr maḻŋ'thun dhuwalatjan limurruŋgalaŋuwurr ŋolkurr.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/GORINLIL%201.htm","date":"2017-03-24T15:55:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00123-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.999966979,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999669790267944}","num_words":128,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.305,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"DJON\nDhuwal nhe dhu ŋurruŋuny nhäma\nDhuwandja Djonguŋuny Manymak-Dhäwu ŋayiny ga lakaram ŋanyanhan ga dhunupamirriyam Djesunhan, bili ŋuruŋun ga maŋutji-lakaram dhärukthun ga gakal'yun nhanukal ŋunhi ŋayiny yuwalk yan Gäthu'mirriŋu God-Waŋarrwu. Ga yaka yan ŋayi ŋunhi Djesu maḻŋ'thunna balanyamirriynydja ŋunhi ŋayi Meriynha ŋanya dhawal-guyaŋan. Djesuny dhuwal Walŋa-wiyinŋumirr warray. Ga ŋuli limurr dhu ga ŋunhi dhäruktja ŋanya märram ga märr-yuwalkthirrnydja ŋunhi ŋayiny God-Waŋarrwu Gäthu'mirriŋu, limurrnydja dhu märraman ŋunhi walŋa-wiyinŋumirrnydja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/DJON.htm","date":"2017-03-24T15:53:12Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00124-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999649525,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999649524688721}","num_words":67,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.373,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Dhatjalunikalil 2\nDhuwal wiripuny nhanukuŋ Bolwuŋ djorra' balayi bili walalaŋ Dhatjalunikalil wäŋalil. Dhiyaŋuny djorray' ga ŋupan ŋunhiyi ŋurruŋuny djorrany'.\nGa ŋurru-yirr'yundja ŋayi ga dhuwal Bolnydja waŋa dhiyalnydja djorra'ŋur buku-wurrpannawuy nhanukuŋ, God-Waŋarrwu, ŋunhi walalaŋ yolŋuwnydja walalaŋ märr-yuwalkthinyawuynydja ga märr-ŋamathinyawuynydja ŋunhiliyiny Garraywalaŋumirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal bili nhakun ŋuthara ḏälthinan. Ga mirithin warray walal gan ŋunhi dhaŋga'ḏirryurrnydja mariynydja mala, yurr ŋayiny Bolyuny ŋayaŋu-marrparaŋguŋal walalany ŋunhi ŋayi God-Waŋarryuny walalany gan yaka dhä-gir'yurr, ŋunhiny ŋayi gan yän birrka'yurr walalaŋ märr-nhirrpanminyawuy.\nGa wiripuwurruy gan yolŋuy walal lakaraŋal yanbi ŋayi Garraynydja bilin gumurr-roŋiyinan. Ga ŋayiny Bolnydja waŋan walalaŋ walal dhu ga yaka märr-yuwalkmirriyirr balanyarawyi mala dhäwuw, bili ŋayi muka dhu ŋunhi ŋurruŋuny buni ŋunhiyi \"rommiriw yolŋu\".\nGa balanya bili ŋayi dhuwandja djorra' nhakun ŋunhi ŋurruŋu nhanukuŋ djorra' wukirriwuy. Ŋunhiliyi ŋayi gan Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal dhuwurr-marimirriyin, bala ŋayiny gan ŋunhi Bolyuny waŋanan walalany roŋanmaraŋala djämalila. Ga bitjarr ŋayi gan ŋunhi waŋanany walalaŋ gam', \"Ŋuli nhuma dhu yakany djäma, nhumany dhu yakan ḻuka ŋathany\"(3:10)","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/Dhatjalunikalil%202.htm","date":"2017-03-24T15:51:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00141-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999872446,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":13,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999872446060181}","num_words":153,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.32,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Dätitjku\nBolyu dhuwandja djorra' wukirri yolŋuw yäkuw Dätitjku, ŋunhi ŋayiny balanyayi bili yan nhanŋu djämamirr guŋga'yunnamirr.\nGa ŋurruŋu ŋayi Bolyu ŋanya djuy'yun Dätitjnha bala wäŋalil yäkulil Guritlil. Ga djuy'yundja ŋayi ŋanya ŋunhi ŋayi dhu djarr'yun yolŋuny walalany ḏirramuwurruny märr walal dhu ga djäga djätjku ŋunhiliyi ŋarakaŋur wäŋaŋur. Ga dhiyal djorra'ŋur ŋayi ga lakaram Dimithiwal nhäthinyarany yolŋuny walalany ŋayi dhu Dätitjthu djarr'yun.\nGa bitjandhi bili ŋayi ga Bolyu lakaram Dätitjkal nhaltjan walal dhu ga ŋunhi yolŋu walal malaŋur mala nhina, ga ḻiyamirriyam ŋayi ga ŋanya, walal dhu ga bitjandhi bili yan nhinany, bili nhaltjarr ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu djuy'yurr nhanŋuwuy ŋayi gäthu'mirriŋuny Djesu-Christnha: bala ŋayi God-Waŋarryuny walalany walŋakuŋala, bala rurrwuyurra ḏarrtjalkkuŋala ŋuriŋiyin ganydjarryuny Dhuyu-Birrimbirrwalnha, märr walal dhu buluyi ŋurru-yirr'yun yuṯa-marram, ga ŋayaŋu-gatjpu'yunnawuy dhu ga ŋorra walalaŋgal ŋuruk walŋa-wiyinŋumirriw.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/D%C3%A4titjku.htm","date":"2017-03-24T15:52:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00149-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999008179,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999008178710938}","num_words":126,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.405,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"DHUWANDJA BOLWUŊ DJORRA' DJUY'YUNAWUY WÄŊA-YIPATJATJPUYWU YOLŊUW WALALAŊ GARRAYWALAŊUMIRRIW\nDHUWANDJA BOLWUŊ DJORRA' DJUY'YUNAWUY WÄŊA-YIPATJATJPUYWU YOLŊUW WALALAŊ GARRAYWALAŊUMIRRIW\n11\nDhuwandja djorra' wukirriwuy ŋarrakuŋ Bolwuŋ, ŋunhi ŋarrany dhuwal Djesu-Christkuŋ Djuy'yunawuy, yurr ŋayaŋuny dhuwal nhanŋuwuy yan God-Waŋarrwun; ŋayi ŋarrany ŋunhi nhirrparnydja dhipalnydja djämalil. Bala ŋarra ga yurrnha nhakun dhuwal wukirriny dhäwuny' nhumalaŋguny Godkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ ŋunhi nhuma ga nhina dhuwaliyi Yipatjatj*\nwäŋaŋur, ŋurikiwurruŋgun ŋunhi nhuma malthunayŋun mala Djesu-Christku, ga nhinany nhuma ga dhuwali waŋgany-manapanna nhanukalnha.\n2\nŊarrany ga dhuwal ŋäŋ'thunna, bukumirriyaman ga nhumalaŋ, märr ŋayiny dhu limurruŋ God-Waŋarrnydja Bäpany ga Garraynydja Djesu-Christtja mel-wuyunna nhumalaŋ ŋuriŋin nhanukiyingalnha ŋayi märr-ŋamathinyaraynydja, märr nhumany dhu ga nhina mägayan yan.\n3\nGo limurr buku-gurrpanna God-Waŋarrnhany, ŋunhi ŋayi Bäpa'mirriŋu limurruŋgalaŋaw Garraywu Djesu-Christku, bili limurruŋ ŋayi ŋunhi gurrupar bukmak nhanŋuwuynydja ŋayi ŋunhi walŋamirrnydja mundhurr mala, ga gämany ŋayi ga limurruny manymakkuman yan, balanyamirriy muka yan waluynydja ŋunhi ŋayi waŋgany-manapara litjalanhany nhanukala Djesu-Christkala.\n4\nBe baman'tja ŋäthilnydja muka yan, ŋunhi yaka muka ŋayi God-Waŋarryu dhuwandja wäŋa munathany'djäma, balanyamirriyyi waluy ŋayi ŋunhi guyaŋanany limurrunhany, bala ŋayi yan gänaŋ'maraŋala limurruny, nhumalany ga ŋarrany, ga bukmaknha ŋunhi wiripuwurruny Godkalaŋumirriny mala; djälnydja ŋayi ŋunhi litjalaŋ ŋali dhu nhanŋuwuynha yan yolŋuny walal ŋuliwitjanna waŋgany-manapanawurrnydja Djesu-Christkalaŋuwurra, gänaŋ'thunna dhu ga yätjkurruŋurnydja, dharrpalnha yan ŋula nhämiriwnha nhanukala gali'ŋurnydja.\n5\nYo, be baman' muka ŋäthil yan, ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja märr-ŋamathinany limurruŋ mirithin yan, bala ŋayi gan guyaŋanan mirithinan dhukarrwuny djämaw, märr limurrnydja dhu ŋunhi nhanŋuwuynha yan djamarrkuḻiny' ŋulawitjanna ŋunhi Djesu-Christkalaŋuwurra. Bitjarryin ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu guyaŋanany ŋäthil yan muka, bili balanyarawyin ŋayi gan ŋunhi djälthinany.\n6\nGo limurrnydja yolŋuny walal mirithirra yan wokthundja nhanŋu, goŋmirriyirra manapan nhanukal. Yuwalk muka dhuwal God-Waŋarrnydja latjuny' mirithirrnydja, bili ŋayi gurruparnydja yänan bala nhanŋuwuynydja ŋayi ŋunhi Gäthu'mirriŋunhany marrkapnhan, märr limurrnydja dhu ga nhina walŋan yänan nhanukalnha manapan Djesuwalnha.\n7\nYo. Yuwalk muka ŋayi dhuwal God-Waŋarrnydja mel-wuyunamirrnydja limurruŋ, ŋunhi ŋayiny yänan buwayakkuŋalnha limurruŋ yätjkurrnydja malany rom ŋuliwitjarrnha nhanukalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurrnha maŋgu'-waṉḏinyawurrnydja.\n8\nMirithirr yan ŋayi ga märr-ŋamathirrnydja limurruŋ, bala ŋayi märryu-dhapinyaynha rarryurra nhanŋuwuynydja ŋayi nhä malany ŋunhi ŋamakurrnydja, bala yan ŋayi walŋakuŋalnha nhakun limurrunhany.\n9\nBili muka ŋayi ŋunhi limurrunhany marŋgi-gurrupar, märr dhu limurrnydja nhäma dharaŋana dhukarrnydja ŋunhi ŋayi nhirrpar ŋäthil baman'. Ŋäthilnydja muka gan ŋunhi ŋorran ŋula bäy djuḻuḻ'yurr; yaka bukmak yolŋu walal marŋgi ŋurikiyi ŋäthilnydja. Yurr dhiyaŋuny bala dhuwal limurr bilin marŋgin, bilin ŋayi God-Waŋarryuny limurruŋgal milkuŋala dhawaṯmaraŋala, bili ŋayi djäl litjalaŋ ŋali dhu ga marŋgithirra ŋurikiyiny ŋunhi ŋayi gan romdja ŋamaŋamayurr nhanukalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra yan.\n10\nGa dhuwal ŋayi ŋunhi nhirrparnydja gam'. Waluny ŋayi nhirrparyi, ga ŋunhiyiny dhu walu borumŋuny boŋguŋ buniyi, bala ŋayi dhu God-Waŋarryuny ḻuŋ'maraŋun marrtji bukmaknha yan nhäny mala ŋunhi nhanukiyinguŋuny ŋayi djämapuy, waŋgany-manapula dhu marrtji, bukmak ŋunha djiwarr'puy ŋula nhä malany ga dhuwalaŋuwuy munatha'wuy ŋula nhä malany; bukmakthin walal dhu boŋguŋ ŋunhi waŋganydhin, ŋuliwiyakkun ŋunhi nhanukalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra.\n11\nYo. Be muka baman' ŋäthil yan ŋayi guyaŋanany gänaŋ'maraŋalnydja God-Waŋarryu ŋanapurrunhany Djuw bäpurrunhany malany, yurr märr-ḻurrkun'nha, märr dhu napurrnydja nhanŋuwuynha yan malany wäwungunhaminyawuynha ŋuliwitjanna yan waŋgany-manapanminyawurrnydja Djesu-Christkalaŋuwurrnha. Ga bukmak nhä mala ŋunhi ŋayi ŋäthil God-Waŋarryu nhirrpar, ŋunhiyiny mala dhu maḻŋ'thurryi warraŋulthi, bili bukmak yan ŋunhiyi mala dhu ga maḻŋ'thundja God-Waŋarrwalaŋuwurrnha yan djälkurrnydja.\n12\nŊunhi ŋayi märraŋalnydja ŋanapurrunhany nhanukiyingalaŋuwurra yan Djesu-Christkalaŋuwurra, bala napurr gan ŋunhi yuṯa'-yuṯaŋumirriynydja dhukarr-nhäŋala nhanŋu, gatjpu'yurra manapar gan nhanŋun Djesu-Christkun bunanharawnha, bala ŋanapurr ga dhuwal wokthundja mirithirra nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja, bili ŋayiny ŋunhi latju' warray dhika mirithirr!\n13\nGa nhumany bili muka ŋäkul ŋunhi yuwalktja dhäwu, ŋunhiyiny dhäwu ŋunhi ga waŋa bitjan gam', \"God-Waŋarryuny dhu ŋunhi nhumalanhany walŋakumdhi mulwu'-mulwurnhany yolŋuny walalany ŋuliwitjan Djesuwalaŋuwurrnha,\" bala nhumany ŋunhi dhunupan yan märr-nhirrpanminan Djesu-Christkalnydja. Bala ŋayi God-Waŋarryuny nhirrparnha Dhuyu-Birrimbirrnhany ŋayaŋulilnha nhumalaŋgal, nhakun ŋayi ŋunhi dhawu'mirriyaŋalnydja nhumalany ŋäthil yan. Ga ŋunhiyiny nhakun nhuma ŋayaŋuny yiŋarray'yunawuynha nhanukuŋuny God-Waŋarrwuŋuny, lakaramany ga nhumalany bitjanna nhakun nhumany dhuwal biliŋuwuynha gänaŋ'maranhawuynha, nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun yolŋuny walal.\n14\nBilin nhakun ŋayi God-Waŋarryuny nhirrparnha Dhuyu-Birrimbirrnhany limurruŋgalnha ŋayaŋulilnydja, ga ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram ŋunhi limurrnydja dhu yuwalkkuŋ yan märraŋuny bukmak nhä malany ŋunhi ŋayi limurruny nhanukalaŋumirriny walalany dhawu'-nhirrpar yalalaŋumirriwnha yurr romgurr. Bala limurr dhu ga ŋunhi yänan marrtjiny ŋuriŋiyin märr-yuwalkthinyaraynydja, ga yan bili ga märraŋ limurr dhu yalalaŋumirriynha bukmaktja. Go limurr wokthunna mirithirra nhanŋuny God-Waŋarrwuny, bili ŋayiny ŋunhi latju' warray dhika mirithirr!\n15-16\nYo, yuwalk ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny rarryurr limurruŋ mirithiny dhika ŋunhi nhanŋuwuynydja ŋayi manymaktja malany, ga dhiyakiyin ŋayaŋuwnydja ŋarra ŋuli ga ŋunhi bukumirriyamany bitjandja bili nhumalaŋ. Ŋäkul warray ŋarra nhumalany gan bili, ŋunhi nhuma yuwalkkuŋal märr-yuwalkmirriyin Garraywal Djesuwal, ga yuwalkkuŋal yan nhuma gan märr-ŋamathinany God-Waŋarrwalaŋawnydja yolŋuw walalaŋ bukmakku yan. Ga bitjan bili ŋarra ŋuli ga buku-gurrpan God-Waŋarrnhany nhumalaŋ, ga bitjandhi bili ŋarra ŋuli ga wiripuny bukumirriyamdhi nhumalaŋ.\n17\nYo. Bili muka ŋunhi God-Waŋarrnydja milkunhaminany maḻŋ'maranhaminany ŋanyapinyany ŋayi ŋuliwitjarrnha ŋunhi limurruŋgalaŋuwal Garraywal Djesu-Christkalaŋuwurrnha, ga bulu nhakun ŋayi ŋunhi djeŋarran', latjun' mirithirra dhika Bäpany limurruŋ. Bala ŋarra ga nhakun yurrnha dhuwal ŋäŋ'thundja ŋanya bitjandja bili, märr ŋayi dhu gurrupanna nhanŋuwuynydja ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnhany nhumalaŋgala, märr nhumany dhu marŋgithirrnydja yuwalkkum yan, bili ŋayin dhu ŋuriŋiyin maḻŋ'maramany God-Waŋarrnhany nhumalaŋgalnydja, märr nhumany dhu yuwalknha yan marŋgithirr nhanŋuny God-Waŋarrwuny.\n18\nGa bitjandhi bili yan ŋarra ga ŋäŋ'thundhi ŋanya, märr ŋayi dhu djeŋarra'yamany nhumalaŋ ŋayaŋuny nhanukiyingal ŋayi ŋuriŋi djarraṯawun'thu, märr nhuma dhu yuwalk yan nhämany bala dharaŋana nhaku ŋayi ŋunhi ŋäthilnydja nhumalany yäku-lakaraŋal bala märraŋalnha nhanukiyingalnydja ŋayi. Ga buluny ŋarra ga dhuwal bukumirriyam nhumalaŋ, märr nhuma dhu yuwalknha yan dharaŋandja nhä ŋayi ga ŋunha ŋayatham nhumalaŋ ŋunhi Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ ŋunhi yindiny mirithirrnydja rom dhawu'-nhirrpanawuynydja yurr romgurr, ŋunhayin ŋunhi ŋamakurrnydja nhäny mala ŋunhi nhuma ga dhukarr-nhämany ga gatjpu'yundja märranharawnydja.\n19-20\nYo, ŋayiny ŋunha bulu warray ganydjarr-ḏumurr, ga ganydjarrnydja nhanŋu mäwilimirr, be bala garrwar. Ga ŋarrany djäl nhuma dhu marŋgithirra ŋunhi ŋayi ga God-Waŋarryuny djäman dhiyaŋuny bala limurruŋgalnydja märr-yuwalkthinyamirriwalnydja walalaŋgal, ŋuriŋi bili yan ganydjarryuny waŋganydhu ŋunhi ŋayi ŋuriŋiyi ganydjarryu rur'maraŋal walŋakuŋal Djesu-Christnha beŋur ŋunhi dhiŋganhaŋur, bala ŋayi roŋanmaraŋala ŋanya balayi djiwarr'lilyi, bala nhirrparnydja ŋanya ŋayi nhanukiyingalnha ŋayi dhunupa'ŋulilnha gali'lilnydja; ga ŋunhayin ŋayi yulŋuny, nhinany ŋayi ga ŋurruŋun.\n21\nYo, God-Waŋarryu ŋunhi nhirrparnydja ŋanya Djesu-Christnhany ŋurruŋuyaŋalnha ŋunhalnydja djiwarr'ŋurnydja, ŋunhi ŋayiny ga djuḻkmaraman bukmaknhany ŋula wiripuŋunhany ganydjarr-ḏumurruny ŋunhi ga dhiyal yindikunhamirr. Ŋayiny ŋunhi bulu warray ŋurruŋu ŋurikiwurruŋgalnydja buŋgawawal walalaŋgal ŋunhi dhuwalaŋuwuywalnydja munatha'wuywalnydja mala, ga mirithirr warray ŋayiny yindi, djuḻkmaraman muka ŋayi ga Djesuynydja mokuynhany malaŋuny ŋunhi ganydjarr-ḏilkurrunhany, ga be yolnha waŋarrnha malaŋuny, ga wiripuŋuny ŋula yolnha malaŋuny ŋunhi walal ŋuli ga nhina ŋurruḏawalaŋu ŋula nhaku malaŋuw. Yo, ŋayiny ŋunhi yäku bulu warray yindi mirithirr ga garrwar, djuḻkmaraman ŋayi ga ŋunhi ŋula yolnhany yolŋuny dhuwalaŋuwuynhany munatha'wuynhany yäku-ḏumurruny. Bala bukmaknha nhäny mala ŋunhi yäkumirrnydja mala dhu gi buku-nyilŋ'thurrnydja nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkun, dhiyaŋuny bala ŋunhi dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur, ga biyakiyi bili dhu ŋunhalnydja ŋunhi yuṯaŋurnydja wäŋaŋur ŋunhi dhu yalalaŋumirriy maḻŋ'thurr.\n22\nBili God-Waŋarryuny Bäpaynydja ŋula nhäny mala ŋunhi nhirrparnydja bukmak yan nhanukala ḻukulilnydja Djesu-Christkalnha, ga nhinany ŋayi dhu ga ŋunhaliyiny ŋurruŋun yan, nhakun ŋayin ŋunhi ḻiyany bukmakkun ŋula nhakuny malaŋuw, ga bitjarryi bili ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu nhirrparyi ŋanya Djesu-Christnhany ŋurruŋuyaŋalyi limurruŋguny yolŋuwnydja walalaŋ Garraywalaŋumirriwnydja.\n23\nBili God-Waŋarrwuny yolŋu mala dhuwal balanya nhakun ŋunhi rumbalnha ŋayi Djesu-Christnha. Ga ŋayipi yan Djesu-Christthu ŋuli marrtji dhaŋaŋgumany limurrunhany rumbalnydja nhanŋuwuy ŋayi ŋuriŋin nhanukiyingalnha ŋayi ganydjarryuny ga märryuny dharrwakurrnha dhukarrkurrnydja, ga bitjandhi limurrnydja ŋuli ŋunhi dhaŋaŋgumdhi nhanŋuny rumbal.\n21\nŊäthilnydja muka nhuma gan ŋunhi nhinan bäyŋu walŋa, bili balanyamirriyyiny nhumalaŋ ŋunhi birrimbirrnydja baḏak dhiŋganhawuy yan, gänaŋ'thurr gan God-Waŋarrwalnydja, bili nhuma gan ŋunhi djämany ŋula nhä malany yan yätjkurr romdja, bäyŋun nhuma ŋanya gan dhäruktja märraŋal God-Waŋarrnhany.\n2\nŊunhiyiny nhakun nhuma gan nhinan dhuwalaŋuwuyyu yan munatha'wuyyu romdhu, bili dhäruktja nhuma gan ŋunhi märraŋal balanyamirriyyiny mokuynhan yan, ŋunhiyi mokuynha ŋunhi ŋayi ga nhina ganydjarr yindi mirithirr dhika dhiyal munatha'ŋur wäŋaŋur, yurr garrwarnha. Yo, ŋayiny ŋunhiyiny buŋgawa, ŋurruŋu ŋayi ŋurukuwurruŋ ŋunhi yätjkurruw birrimbirrwu malaŋuw, ga dhiyaŋuny bala baḏak yan ŋayi ga djäma ŋuriŋi yätjkurruynydja Mokuyyuny ŋurikiwurruŋgalaŋuwurrnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi walal ŋuli gi yaka dhäruk märraŋ ŋanya God-Waŋarrnha.\n3\nYurr ŋäthilnydja muka limurr gan bukmak yan nhinan ŋurikalyi Mokuywal yan romdhu, bili nhinan limurr gan ŋunhi limurruŋgiyingal yan djälŋurnydja; ŋunhi nhakun ŋali ŋuli djälthinyany ŋula nhakuny malaŋuw, bala dhunupan ŋali ŋuli djäman yan, ŋurikiyin malthunna litjalaŋgiyingalaŋuwnha ŋali djarrpiw'nha guyaŋanhawuywuny ga djälwuny. Yo, ŋäthilnydja ŋunhi limurr gan nhinan yätjkurruŋur yan muka romŋur, ga dhuwaliyin dhu ŋunhi romnha yätjkurrunhany ŋayiny God-Waŋarryuny dhä-gir'yurr, bala ŋayi dhu buwayakkuŋuny gupaḏalnha yan. Ga yuwalktja limurr balaŋ ŋunhi märranhany ŋunhiyi dhä-gir'yunawuynydja ga ŋaramurrnydja nhanukuŋ God-Waŋarrwuŋ, rrambaŋi limurr ŋuriŋiwurruy wiripuwurruy yolŋuy walal dhuwalaŋuwuyyu ŋunhi dhuwurr-djarrpi'mirriy.\n4-5\nYurr ŋayipiny ŋunhi God-Waŋarrnydja bulu warray mel-wuyunamirr dhika; mirithirr yan ŋayi ga märr-ŋamathirrnydja limurruŋ, ga mel-wuyurrnydja ŋayi ŋunhi limurruŋ balanyamirriy muka yan ŋunhi limurrnydja gan baḏak yan nhinan märr-dhiŋganhawuy yolŋu walal ŋuriŋi limurruŋgiyingal yätjkurruy dhuwurryu, walŋathinyamiriw muka yan walal. Yurr God-Waŋarryuny limurruny ŋunhi yaka warray ganarrthanha ŋayaŋu-dhiŋganhawuynhany; ŋany yänan ŋayiny walŋakuŋalnha limurruny ŋuliwitjarr bili yan ŋunhi ŋayi rur'maraŋalnydja limurrunhan rrambaŋin Djesu-Christnhan beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja. Yo, waŋganydhu yan ŋurruynydja ŋayi limurruny walŋakuŋalnydja, nhanukiyingal ŋayi märr-ŋamathinyaray ga mel-wuyunaray.\n6\nBala ŋayi nhirrparnydja limurrunhany ŋunhawalnydja djiwarr'lilnydja rrambaŋin yan Djesu-Christnhan, gämurru'ŋun ŋayiny ŋula nhakun malaŋuw, ŋayaŋuny limurruŋ waŋganyŋura Djesu-Christkun.\n7\nYo, goŋ-djarryurrnydja ŋayi ŋunhi limurruŋ God-Waŋarrnydja, bala yan walŋakuŋalnha limurrunhany ŋuliwitjarryin Djesu-Christkalaŋuwurra, märr dhu dhipuŋurnydja gay'yi dhurrwaraŋur ga yan bili ga yalalaŋumirriynha ŋunhi dhu yuṯan wäŋa maḻŋ'thurr, bukmakthun dhu bawalamirriynha yolŋuynydja walal nhäŋuny dharaŋula God-Waŋarrnhany, ŋunhi nhanŋuny märr-ŋamathinyawuy ga mel-wuyunawuy yindi warray dhika mirithirr.\n8\nBili ŋayiny ŋunhi yuwalkkuŋal God-Waŋarrnydja limurruŋguny märr-ŋamathinany ga mel- wuyurrnydja, ga ŋunhi limurr märr-nhirrpanminany nhanukalnydja Djesu-Christkalnydja, ga balanyamirriynha ŋayi ŋunhi walŋakuŋalnydja limurrunhany. Yaka ŋayi limurruny walŋakunha ŋula nhaliynydja djämay ŋunhi limurr gan djäma ŋula nhä rom dhuwurr-dhunupany, bäyŋu yan.\n9\nYaka ŋunhi nhepiny gänany walŋakunhaminya nhokiyingalnydja nhe djämay; ŋunhiny dhuwal God-Waŋarryu yan ŋayipi limurrunhany walŋakuŋal, nhanukiyingal ŋayi mel-wuyunaray romdhu ga limurruŋgalaŋawurr märr-yuwalkthinyawurr. Märr dhu yakan ŋula waŋgany yolŋu waŋa manymak-lakaranhamirr bitjanmirrnydja, \"God-Waŋarrnydja ŋarrakuny ga djälthirr warray, bili ŋarrany ŋuli ga dhuwal djäma manymak yan bitjan bili,\" bitjandja.\n10\nBili ŋayipi muka gan ŋunhi God-Waŋarryu djäma litjalaŋgal ŋayaŋuŋurnydja, nhakun ŋayi gan yolŋukuŋalnydja, yuṯakuŋalnydja limurruny, dhuwalatjarryin bili yan ŋunhi ŋayi waŋgany-manapara limurrunhany Djesu-Christkalnha. Ŋayi limurruny ŋunhi djämany bitjarryiny yuṯakuŋalnydja märr limurr dhu ga djämany ŋamakurrnha yan romdja. Bili ŋayipiny djäl limurruŋ limurr dhu ga marrtji ŋuliwitjandhin bili yan waŋganygurra dhukarrkurrnydja ŋunhi ŋayi rulwaŋdhurr limurruŋ ŋäthil marrtjinyaraw.\n11-12\nNhumany yolŋu mala ŋunhi nhuma Djan'tayilnydja mala ŋäthilnydja nhuma gan ŋunhi nhinan gänaŋ'thurr muka God-Waŋarrwalnydja, ga yan bili ga walŋakuŋal ŋayi nhumalany nhanukalaŋuwurr Djesu-Christkalaŋuwurr maŋgu'kurr. Ŋuriŋiwurruynydja yolŋuy walal Djuw malaynydja ŋuli ganha nhumalany wakinŋun lakaranha muka nhänha, bili yaka nhuma ŋunhi nhanŋu God-Waŋarrwuny yolŋu walal ŋäthilnydja, ga bäyŋuyi yan nhuma gan gäŋal ŋunhiyi God-Waŋarrwuŋuny gumurrkunhaminyawuynydja rom nhumalaŋgiyingal nhuma rumbalyuny; dhä-barrkuwatj yan nhuma gan nhinan Djesu-Christkalnydja.\nŊunhiwurrnha dhuwal Yitjuralnydja yolŋu walal bäpurru nhanŋuwuynydja yan God-Waŋarrwuny mala, ga nhinanany walal gan ŋunhi nhanukiyingalnha yan goŋŋurnydja. Ga nhumany dhuwal, ŋunhi nhuma yakany Djuw bäpurru, nhumany dhuwalawurryiny Djan'tayilnha mala bäpurru, yaka yan nhuma ŋunhi yolŋu'-yulŋu nhanŋuny God-Waŋarrwuny balanyamirriyyiny waluy, bili ŋayi ŋunhi dhawu'-nhirrparnydja waṯaŋuny rom walalaŋguwuy yan waŋganygu Djuw bäpurruw yan, ga bäyŋun nhumalaŋguny dhukarr gan ŋorran balayiny marrtjinyaraw galkithinyaraw God-Waŋarrwalnydja, ga yakan nhuma ganha ŋayaŋu-gatjpu'yunany ŋunhi nhanukalaŋawnydja manymakkuny gurrupanaraw. Nhumany gan ŋunhi nhinan dhiyal munatha'ŋurnydja ŋayaŋu-gatjpu'yunamiriwnha ga Godkalaŋumiriwnha.\n13\nYo. Ŋäthilnydja nhuma barrku muka mirithirr God-Waŋarrwal, yurr God-Waŋarryuny nhumalany ŋunhi mala-manaparnydja ŋuliwitjarrnha bili yan waŋganygalaŋuwurrnha Djesu-Christkalaŋuwurra. Ga dhiyaŋuny bala nhuma dhuwal galkin yänan God-Waŋarrwalnha, bili ŋuliwitjana ŋunhi Djesu- Christkalaŋuwurra maŋgu'-waṉḏinyawurrnha yan.\n14\nBilin ŋayipin ŋunhi waŋganynha Djesu-Christnha mägayany limurruŋ; ŋayin ŋunhi limurrunhany Djuw malanhany gäŋal ga nhumalany Djan'tayilnhany yolŋuny walalany bala waŋgany-manapara limurruny rrambaŋiyaŋala. Ŋäthilnydja limurr ŋuli ganha ŋunhi yaka muka manymakkunhaminya nhänhaminya, bili limurr gan ŋunhi dhä-barrkuwatj yan nhinanany Djuw mala gäna ga Djan'tayil yolŋu walal gäna. Yurr ŋayipiny ŋunhi Djesu-Christthuny bakmaraŋal ŋunhiyiny barrkuwatjkunhamirrnydja rom ŋulatjarryin ŋunhi nhanukiyingalaŋuwurra ŋayi rumbalkurr burakinyawurr.\n15\nYurr ŋayipiny ŋunhi Djesu-Christthuny buwayakkuŋala ŋunhi ŋäthiliŋunhany Mawtjitjkuny romnha, bala ŋayi ḻapmaraŋalnydja yuṯan dhukarrnydja, märr maṉḏa dhu ŋunhi märrmany' bäpurru waŋganydhirra ga waŋganynha mala nhanukiyingala ŋayi manapar romgurrnydja mägayawurra.\n16\nYo. Balanyamirriynha ŋunhi ŋayi Djesu-Christnha dhiŋgaŋala ŋunhilin dharpaŋura, ŋunhiyiny nhakun ŋayi bumara dhawar'maraŋala ŋunhiyin ŋaramurrnhan romnha, ŋunhi gan ŋuriŋiyi romdhu barrkuwatjkuŋal yolŋu'-yulŋuny, märr ŋunhiyi maṉḏa märrmany' bäpurru, Djuw-ny mala ga Djan'tayilnydja yolŋu walal rrambaŋiyinan waŋganydhinan yanan nhanukala Djesu-Christkala, yuṯathinan malany. Bala ŋayi Djesu-Christthuny gäŋala ŋunhiyi yuṯanhany bäpurruny balan roŋanmaraŋala galkikuŋala God-Waŋarrwalnha.\n17\nYo. Yuwalk yan ŋayi ŋunhi Djesu-Christtja marrtjin räliny, bala ŋayi yan lakaraŋalnha gan mägayamirrnydja dhäwu birrŋ'maraŋala bukmakkala yan yolŋuwalnydja walalaŋgal, ŋurikiwurruŋgal ŋunhi nhuma Djan'tayil bäpurru mala ŋunhi nhuma gan nhinan barrkun yanan nhanukal God-Waŋarrwal, ga napurruŋgal ŋunhi Djuw bäpurruwal, ŋunhi napurr ga dhunukuŋurnha nhanukal nhinan God-Waŋarrwal.\n18\nBili ŋuliwitjandhin Djesu-Christkalaŋuwurra yan waŋganygalaŋawurra limurrnydja ŋuli ŋunhi marrtjin galkithinany God-Waŋarrwalnydja Bäpawalnydja, bäydhi limurr ŋunhi ŋula yol Djuw mala nhä mak yaka limurr Djuw mala; bukmak yan limurr ŋuli ŋunhi marrtjiny galkithirrnydja God-Waŋarrwalnydja Bäpawalnydja waŋganydhun yänan Birrimbirryuny.\n19\nGa dhiyakiyin ŋunhi ŋurruwnydja nhumany ŋunhiwurrnydja yolŋu walal Djan'tayilnydja*\nmala nhumany dhuwal bäyŋun buluny mulwu'-mulwur. Dhiyaŋuny bala nhuma dhuwal Bäpawnha nhanŋuwuynha yan malany balanyan bili yan yolŋu walal rom-waṯaŋumirra galkipuynha rrambaŋin ŋunhi God- Waŋarrwun yolŋu'-yulŋu, ga bukmaknha nhuma dhuwal nhanŋuwuynha yan gurruṯumirrnydja walal.\n20\nGa nhumany dhuwal God-Waŋarrwuny yolŋu mala balanya nhakun ŋunhi buṉbun djalkiri-nhirrpanawuynha ŋurikiwurruŋguŋun ŋunhi djuy'yunawuywuŋun walalaŋguŋ ga djawarrkmirriwuŋun walalaŋguŋ, ga ŋayipiny ŋunhi Djesu-Christtja balanyan nhakun yuṯuŋgurrnha ŋunhiŋuwuyyin buṉbupuy.\n21\nGa ŋayin dhu ga ŋunhi ŋayathamany ŋunhiyiny buṉbunhany, märr ŋayi dhu marrtji ŋunhi ŋuthandja bala manymakthirra ga dharrpalyirra nhanŋuwuynha yan Garraywun.\n22\nGa nhumany ŋunhi Djan'tayilnydja yolŋu mala ŋunhi nhuma gan nhakun märr-nhirrpanminany nhanukal, bala ŋayiny nhumalany ŋunhi nhirrparnydja waŋgany-manapara ŋurikiwurruŋgala yolŋu'-yulŋuwalnydja, märr nhuma dhu ga rrambaŋin dhärrany manymakkuman dhikan nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun buṉbuny, ŋunhi ŋayi dhu ga nhinan ŋunhiliyin buṉbuŋurnydja nhumalaŋgala, ŋuliwitjanna ŋunhi nhanukalaŋuwurra Dhuyu- Birrimbirrwalaŋuwurra.\n31\nGa dhiyakiyin ŋunhi ŋurruwnydja ŋarrany ga Bolnydja bukumirriyam mirithirrnydja nhumalaŋguny Djan'tayilwuny yolŋuw walalaŋ. Ŋarrany nhakun dhiyaŋuny bala dhuwanna dharruŋguŋura ga gulŋiyirr, yurr galkarnydja walal ŋarrany ŋunhi bili ŋarrany dhuwal Djesu-Christkun djämamirr, ŋunhiŋuwuynha ŋunhi ŋarra ŋuli ganha lakaranha nhumalaŋ dhäwu Djesu-Christkalaŋuwuy.\n2\nBili nhuma ŋarrany ŋunhi ŋäkulnydja muka? God-Waŋarrnydja gan mirithin ŋunhi mel-wuyurr ŋarrakuny, bala ŋayi ŋarrany yan märraŋalnydja gänaŋ'maraŋalnha, bala ŋayi gurrupara dhuwaliyiny dhäwu ŋarrakalnha djägalilnydja, märr dhu ga ŋarran lakaramany nhumalaŋguny Djan'tayilwuny yolŋuw walalaŋ.\n3-4\nŊäthilnydja ŋunhi, yolŋu'-yulŋuynydja gan guyaŋan yanbi gan God-Waŋarrnydja märr-ŋamathin ŋurukuwurruŋgun bili yan Djuw bäpurruwnha malaw. Yurr ŋarrakalnydja ŋayi maḻŋ'maraŋal dhuwaliyiny ŋunhi dhäwu, ŋunhi ŋäthilnydja gan djuḻuḻ'yurr muka ŋorran: ŋayiny nhumalany dhu walŋakumdhi Djan'tayilnhany yolŋuny walalany, ŋunhiwurrunhany ŋunhi nhuma yaka Djuw mala, ŋuliwitjanna yan waŋganygurra Djesu-Chriskalaŋuwurra. Dhuwaliyin ŋayi milkuŋalnydja ŋarrakal, dhawaṯmaraŋala yänan. Bilin ŋarra dhuwaliyiny dhäwu wukirrin dhipalnha djorra'lila, yurr märr ḻurrkun' nhakun. Ga ŋuli nhuma dhu ŋunhi nhämany dhuwaliyiny djorrany' maŋutji-ḻaw'maramany, bala nhuma dhu ŋunhi yänan dharaŋanna yulŋuny, ŋunhi ŋarrany yuwalk warray marŋgi dhiyakiyi dhäwuw Djesu-Christkalaŋaw, ŋunhi ŋayipi God-Waŋarryu Bäpay milkuŋal dhawaṯmaraŋalnydja ŋarrakal.\n5\nŊäthilnydja ŋunhi bäyŋu ŋula yol yolŋu waŋgany marŋgi dhiyakiyiny dhäwuw, bili yaka ŋayi God-Waŋarryu ŋunhiyi dhawaṯmaranha milkunha ŋula yolkalnydja. Yurr dhiyaŋuny bala ŋayi bilin dhawaṯmaraŋalnha milkuŋalnha ŋurikiwurruŋgalnha ŋunhi nhanukiyingalaŋuwalnha ŋayi dharrpalwalnha dhäwu-lakaranhamirriwala walalaŋgal, ga djawarrkmirriwala yolŋuwal walalaŋgal. Yurr yuwalktja ŋayi ŋunhi milkuŋalnydja warralkuŋalnydja walalaŋgal, ŋuriŋin ŋunhi nhanukiyingalnha ŋayi Birrimbirryuny.\n6\nGa dhuwal dhäwuny' gam'. Ŋuliwitjanna Djesu-Christkalaŋuwurra nhumany dhu ŋunhi märramdhi Djan'tayilyuny*\nyolŋuy walal ŋunhi ŋula nhäny mala ŋamakurrnydja ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny wäwun'kunhawuy ŋanapurruŋguny Djuw bäpurruwnydja malaw, bili God-Waŋarryuny ŋunhi nhumalanhany Djan'tayilnhany yolŋuny walalany waŋgany-manapara rrambaŋiyaŋala Djuw†\nbäpurruwala, ga dhiyaŋuny bala limurr dhuwal waŋganynha rumbal.\n7\nYo, God-Waŋarryu ŋarranhany ŋunhi märraŋal, bala yan ŋayi ŋarrany gänaŋ'maraŋala, goŋ-gurruparnydja ŋayi ŋarrakalnydja djägalil dhuwaliyin ŋunhi manymaktja dhäwu, bala ŋayipiyi yan ŋarrany ganydjarr gurruparnydja dhiyakiyi djämawnydja.\n8\nGa ŋarrapiny dhuwal yaka ŋula yindi mirithirr yolŋu. Yaka ŋarra ŋurruŋu. Ŋarrany dhuwal dhuḏiŋu ŋurukuwurruŋgal yolŋuw walalaŋ ŋunhi Godkalaŋumirriwalnydja mala. Yurr God-Waŋarrnydja gan ŋunhi ŋarrakuny mel-wuyurr warray, bala ŋayi djuy'yurra ŋarranhany nhumalaŋgala Djan'tayilwala yolŋuwal walalaŋgal, ŋunhi ŋarra dhu dhuwal lakaramany nhumalaŋgal dhuwandja ŋunhi manymaktja dhäwu, ŋunhi ga Djesu-Christthuny nhumalaŋ ŋayatham ŋula nhäny mala bulun dhika latjun' mirithirra, ŋunhiyiny mala ŋunhi dhu bäyŋun dhä-dhawar'yun.\n9\nŊäthilnydja dhuwaliyi dhäwu gan ŋorran dharrpal muka yan djuḻuḻ'yurr, bäyŋu ŋula waŋgany yolŋu marŋgi dhiyakiyi dhäwuw, God-Waŋarr yan ŋayipi waŋgany marŋginy, ŋunhiyin ŋunhi ŋayi bokmanayŋun. Yurr djuy'yurrnydja ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny ŋarranhan dhiyakiyiny gämurruw' lakaranharawnydja, ŋarra dhu lakaraman marrtji dhawaṯmaraman yolŋuwalnha walalaŋgal bukmakkalnha yan, nhaltjan ŋayi ga God-Waŋarryu guyaŋa, ga nhaltjan ŋayi dhu ŋunhi walŋakum walalany.\n10\nBili nhanŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuny ŋayaŋu ŋayi dhu nhakun milkuman nhanŋuwuy ŋayi ḻiya-djambatjtja guyaŋanhawuy ŋunhi ŋutu-ḏälnydja bukmakkun yan walalaŋguny ŋurikiwurruŋguny ŋunhi ganydjarr-ḏilkurrumirriwnydja waŋarrwu malaŋuw ga birrimbirrwu malaŋuw buŋgawamirriwnydja, ŋunhi walal ŋuli ga nhina garramat be bala djiwarr'ŋur. Ga nhämany walal dhu ŋunhi waŋgany manapanawuynha yan maṉḏanhany Djuw-bäpurrunhany ga Djan'tayilnhany yolŋuny walalany waŋganynha yan malany Garraywalaŋumirra yolŋuny walal.\n11\nYo. God-Waŋarryu ŋunhi djäma dhuwaliyiny, bili baman' ŋäthil yan ŋayi gan ŋunhi guyaŋanany bitjarryiny. Ŋayi djuy'yurrnydja Garraynhan Djesu-Christnhan, ga nhanukalaŋuwurrnydja Djesuwalaŋuwurrnydja God-Waŋarrwuny guyaŋanhawuy maḻŋ'thurrnydja yuwalknha yänan.\n12\nGa yuwalktja limurr dhuwal waŋganyŋura Djesu-Christnha, ŋunhi ŋali ŋuli märr-nhirrpanmirrnydja nhanukal. Yo, ŋunhi limurr ŋuli ga dhärrany nhakun galkin yänan gumurrŋura nhanukal God-Waŋarrwala, bala ŋali dhu nhakun marrtjiny galkithirrnydja nhanukal God-Waŋarrwalnydja marrparaŋnha, ŋula nhämiriwnha yänan, barrarinyamiriwnha.\n13\nYaka nhumany gi warwuyurr ŋarrakuny galŋa-miḏikinyaraw dhipalnydja ŋunhi dharruŋgulilnydja. Nhumany mukthurr gi yan nhini, bäydhi ŋunhi ŋarrany dhu ga galŋa-miḏikirr, bili ŋarrakalaŋuwurr muka djämakurrnydja nhumany dhu ŋunhi gärrin manymaklilnydja romlil djeŋarra'mirrililnydja.\n14\nYo. Ŋunhi ŋarra ŋuli guyaŋany nhanŋu God-Waŋarrwuny djambatja guyaŋanhawuy ga nhä malany nhanŋu ŋunhi ḻiya-ŋamaŋamayunminyawuynydja bukmaktja yan. Ga dhiyakiyin ŋunhi ŋurruwnydja ŋarra ga dhuwal buku-nyilŋ'thundja Bäpawalnydja bukumirriyamany ga nhumalaŋ.\n15\nBili ŋayipin ŋunhi God-Waŋarrnha waŋganynha Bäpa'mirriŋuny limurruŋ bukmakkun yan bäpurruwnydja. Ŋayi muka ŋunhi djämany limurruny bala gurrupara walŋany bukmakkala yan limurruŋgal, waŋga'-waŋganygal yan bäpurrulil malaŋulil, bäydhi limurr ga ŋunhi nhina ŋula wanhaminy wäŋaŋur bawalamirriŋurnydja, dhiyal munatha'ŋur, nhä mak ŋunha djiwarr'ŋur.\n16\nGod-Waŋarrnydja dhuwal mirithirr warray ŋutu' ḏäl, ga djeŋarra', ga bulu ŋayi wetj-ḏumurr, ŋayathamany ŋayi ŋuli ga ŋunhi nhanukiyingal ŋayi goŋdhuny bukmak yan dhika ŋula nhä malany ŋunhi. Ga yurrnha ŋarra ŋuli ga dhuwal bitjandja nhumalaŋ bukumirriyamany, ŋunhi ŋayi nhakun dhu nhumalany God-Waŋarryun ŋayaŋu-ḏälkumany ŋuriŋin nhanukiyingalnha ŋayi ganydjarryuny, ŋuliwitjanna ŋunhi nhanukiyingalaŋuwurra ŋayi Dhuyu-Birrimbirrwalaŋuwurra.\n17\nŊarrany dhuwal djäl nhuma dhu yuwalkkum yan märr-nhirrpanmirrnydja nhanukal, märr ŋayiny dhu ga Djesu-Christtja nhina muka dhiyaliyi nhumalaŋgalnydja ŋayaŋuŋur. Ŋarrany ŋuli ga dhuwal bukumirriyamany nhumalaŋ mirithirr yan, märr nhumany dhu ga dhärrany ḏälnha yan nhanukalnydja märr-ŋamathinyaŋur God-Waŋarrwalnydja, bitjan nhakun ŋuli ga ŋunhi dharpa yuṯuŋgurrmirr dhärra ḏäl yan, ṉiṉ'thun ŋuli ga ŋunhal munatha'ŋur djinawa'.\n18\nGa dhiyaki ŋarra ŋuli ga ŋunhi ŋayaŋuwnydja ŋäŋ'thun, märr nhumany dhu bukmaknha yan ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋu walal rrambaŋin marŋgithirrnydja Djesu-Christkalaŋawnydja märr-ŋamathinyawuywuny, märr nhuma dhu yuwalkkuman yan dharaŋandja ŋunhiyiny nhanŋuny märr-ŋamathinyawuy yindi warray dhika mirithirr, be bala garrwar, djuḻkmaram ga ŋunha garrwarnhany, ga ŋunha bala ḏandjanhany, ga nhä ŋunhiyi djakany', birrnha barrkun mirithirra.\n19\nYo, nhanŋuny märr-ŋamathinyawuy Djesu-Christkuny bulu warray yindi ga dhawar'yunamiriwnha; bäyŋu dhu ŋula yol yolŋu marŋgithirrnydja nhanukalaŋawnydja märr-ŋamathinyawuywu bukmakkuny yan. Yurr ŋarrany dhuwal djäl nhuma dhu ga marŋgithirrnydja yuwalkkum yan dhuwalin ŋunhi ŋayaŋun nhumalaŋ, märr dhu ŋunhiyiny ŋayaŋuny nhumalaŋ dhaŋaŋdhirra mirithirra ŋuriŋiyin God-Waŋarrwalnha walŋaynydja bukmakthun yan.\n20\nGo limurrnydja wokthunna nhanŋu God-Waŋarrwuny, bili ŋayiny dhuwal ganydjarr-ḏumurr warray, bulu ga djuḻkmaram, ga ŋuriŋiyin ganydjarryu nhanukalnydja, ŋayi ŋuli ga djämany limurruŋgalaŋuwurrnha. Limurruŋguny dhuwal guyaŋanhawuy ḏämbu-gurriri yan, nyumukuṉiny' mirithirr, ga ŋäŋ'thundja limurr ŋuli ga ŋanya nyumukuṉiny'kuyi yan. Yurr God-Waŋarryuny dhu gurrupan yindi warray mirithirr ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi, ŋunhi limurr dhu ŋula nhakuny ŋanya ŋäŋ'thun, ga djämany ŋayi dhu ga ŋunhi yindiyi yan mirithirr, djuḻkmaram ŋayi dhu ŋunhi limurruŋguny guyaŋanhawuy, ŋuriŋi bili yan ganydjarryuny waŋganydhu God-Waŋarrwal ŋunhi ŋayi ŋuli ga djäma ŋayaŋuwurr limurruŋgalaŋuwurr.\n21\nYo, ŋayiny ŋunhi God-Waŋarrnydja yuwalk yan ŋamakurr dhika, ga djeŋarra' ŋayi mirithirr, ga nhinany ŋayi ga dhuwanna limurruŋgala ŋayaŋuŋurnydja Garraywalaŋumirriwala yolŋu'-yulŋuwalnydja, bala limurrnydja dhu wokthunna yan ŋurikiny ŋunhi nhanukalaŋawnydja djeŋarraw', latjuwny'tja ŋurikiny. Ga bitjandhi bili dhu ŋunhi bukmakthuny yolŋuy walal nhämayi ŋunhiyiny djeŋarra' nhanŋuny God-Waŋarrwuny nhanukalalaŋuwurrnha Djesu-Christkalaŋuwurra.\nGo limurrnydja märr-yiŋgathirra, wokthunna manapan nhanŋu, bitjanna bili dhu yan wiyinŋumirra. Yo, yuwalk muka.\n41\nYo. Ŋäthil yan muka ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja wäthurrnydja nhumalaŋ, bala ŋayi dhukarrnydja gurruparnha nhumalaŋ nhinanharawnydja ŋamathanharawnha yan. Ga yurrnha nhakun ŋarrany nhumalaŋ ga dhuwal dhäruktja ḏälnydja waŋa, märr nhuma dhu ga marrtjin yan dhuwaltjandhin ŋunhi dhukarrkurr bitjanna bili, ga nhinan nhuma dhu ga ŋamathaman yan ga ḏarrtjalknha ŋula nhämiriwnha. Yo. Ŋarrapiny dhuwal dharruŋguŋur ga gärri bili ŋarra dhuwal nhanŋuwuy yan Garraywu djämamirrnydja, ga wukirriny ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ dhipuŋura ŋunhi djinawa'ŋura dharruŋguŋura.\n2\nBitjanna nhuma dhu ga dhuwali nhinany gam'. Nyilŋ'maranhamirra nhumalanhawuynhany nhuma, yakan yindikunhamirrnydja walal gi; mukthurra gi nhininy marimiriwyaŋun, yakan bondiny maḏakarritjthi; yan biyak bulnhan marrtji bala guŋga'yurrnydja. Biyakun bili gi märr-ŋamathinyamirrnydja walal bala-räli'yunmirra yan, bäydhi nhanŋu ŋunhi guyaŋanhawuy gänany, ŋula wiripuŋuyirrnydja ga nhokalnydja.\n3\nGod-Waŋarrwalnydja Dhuyu-Birrimbirryu ŋunhi bili muka nhumalany waŋgany-manaparnydja. Gatjuy nhumany gurruṯumirriyin walal borrmuŋuyin wiripuwurruŋguny bukmakkun yan Garraywalaŋumirriwnydja mala. Nhininy walal gi waŋganyŋura yanan mägayamirriŋura romŋurnydja ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋuriŋiyiny romdhu ḻuŋ'maraman dhä-manapanna waŋganyguman.\n4\nBili nhumany dhuwal God -Waŋarrwu warray yolŋu walal waŋganynha rumbalnydja, bili dhuwaliyin ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrnydja God-Waŋarrwuny nhinan ga nhumalaŋgalnha bukmakkal yan waŋga'-waŋganygala. Ga ŋayaŋu-gatjpu'yunawuynydja dhuwal nhumalaŋ waŋganynha yan, ŋurikiny ŋunhi ŋula nhakuny malaŋuw ŋamakurruwnydja, ga balanyarawyi muka ŋayaŋuwnydja ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny ŋäthilnydja yäku-lakaraŋalnydja nhumalanhany.\n5\nWaŋgany yan ŋunha Garraynydja limurruŋ bukmakku, ŋayipi Djesu, ga waŋganygalyi nhuma ŋuli ga ŋunhi märr-nhirrpanmirrnydja, nhanukiyingal yan Djesu-Christkal, ga ŋunhi nhuma ŋuli ga ḻiya-ḻupthundja waŋganygalaŋuwurr yan yäkukurrnydja Djesuwalaŋuwurr.\n6\nGa waŋganydhi yan ŋunhi God-Waŋarrnydja, Bäpany ŋayi ŋunhi limurruŋ bukmakku yan, barrkuwatjku bäpurruwnydja, ga ŋurruŋuny ŋayi ŋunhi bukmakku yan yolŋuwnydja walalaŋ; djämany ŋayi ŋuli ga dhuwal bukmakkalaŋuwurryi yan, ga nhinany ŋayi ŋuli ga bukmakkal yan.\n7\nYo. Yuwalk yan ŋayi gan ŋunhi Djesu-Christtja märr-ŋamathinany limurruŋ bukmakkuny, bala ŋayi yan wetjthuny gurruparnydja ŋula nhäny malany ŋamakurrnydja limurruŋgala waŋga'-waŋganygala, yurr mundhurrnydja malany ŋunhi gäna'-ganan barrku-barrkuwatjnha ŋayi ŋunhi Djesu-Christthuny gurruparnydja nhanukiyingal ŋayi guyaŋanharaynydja.\n8\nŊunha ŋäthiliŋuynydja ga djorray' lakaram bitjan gam',\n\"Ŋayia\nŋunhi marrtjin ŋäthilnydja balany garrwarlilnydja wäŋalil,\nGa dhäŋur beŋuryiny ŋayi gurrupara nhäny mala ŋamakurrnydja mundhurrnydja malany nhanukalaŋuwalnha yolŋuwalnydja walalaŋgal.\"\n9\nNhä dhuwandja mayali', ŋunhi ŋayi ŋäthilnydja marrtjin balany garrwarlilnydja wäŋalil? Dhuwanna ŋunhiyiny mayali' gam'. Ŋurruŋuny ŋathil ŋayi marrtjin räli yarrupthurr dhipal ŋoylil wäŋalil munatha'lil.\n10\nYo, ŋunhi ŋayi ŋäthilnydja marrtjin räli muka yarrupthurr dhipal munatha'lil wäŋalil, ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayi marrtjinan roŋiyinan balayi djiwarr'lilyi, yurr ŋunhi bili yan yolŋuny waŋgany dharaŋana, ga nhinany ŋayi ga ŋunhiyiny garrwarnha mirithirra ben bala, ŋunhiliyin wäŋaŋurnydja ŋunhi ga nhanukal djarraṯawun'thuny warrpam'nha yan ŋayathamany.\n11\nGa dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi Djesu marrtjinany bala djiwarr'lilnydja, bala ŋayi gurrupara ŋunhi nhäny mala ŋamakurrnydja mundhurrnydja malany nhanukiyingalaŋuwala ŋayi yolŋuwalnydja walalaŋgal, märr limurrnydja dhu ga djämany bitjanna bili yan ŋuriŋiyiny mundhurryu mala nhanŋuwuynha yan. Yo wiripuwurrunhany ŋayi gänaŋ'maraŋal djuy'yunarawnha, märr walal dhu ga lakaraman dhäwun, ŋuthanmaraman dhu marrtji ŋunhi Garraywun rumbal, ga wiripuwurrunhany ŋayi nhirrpar djawarrkmirra mala, märr walal dhu ga lakaraman dhawaṯmaraman yanan ŋunhiny dhäwu God-Waŋarrwuŋun ŋayaŋupuynydja lakaranhawuy, ga wiripuwurrunhany ŋayi yolŋuny walalany waṉa-nhirrpar, walal dhu ga marrtjin ḻiw'maraman wäŋalila ga wäŋalila, dhäwun' dhu marrtji lakaram Djesuwalaŋuwuynha bukmakkala yan yolŋuwalnydja walalaŋgal; ga wiripuwurrunhany ŋayi nhirrpar djägamirra mala, walal dhu ga djägan Garraywalaŋumirriwnha yolŋuw walalaŋ, ga wiripuwurrunhany yolŋuny walalany ŋayi gänaŋ'maraŋal marŋgikunhamirrinhan mala, märr walal dhu ga Garraywalaŋumirrinhan yolŋuny mala marŋgikum nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun ga dhärukkun nhanukalaŋaw.\n12\nGa bitjarryi bili ŋayi ŋunhi gurruparyi nhanŋuwuy ŋayi ganydjarrnydja ga djämany mala, märr dhu ga ŋunhi bukmaknha yan Godkalaŋumirrnydja yolŋu walal djämany nhanŋu ga ŋuthandja marrtji bala ŋamathaman yan, ga balanyarayyin dhu ŋunhi Djesu-Christkuny rumbalnydja marrtji ŋuthandja ḏälthirra.\n13\nYo. Bala limurr dhu ga nhakun ŋunhi märr-yuwalkthirrnydja waŋganydhun yan märr-nhirrpanminyaraynydja, ga marŋgithirrnydja limurr dhu marrtji waŋganygurryi yan rrambaŋin ŋunhi nhanŋuny God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋuw. Ga märr-nhirrpanminyawuynydja limurruŋ dhu ŋunhi bitjandhi bili ḏälthirryi, bala limurr dhu marrtji ŋunhi ŋuthandja nhanukalnha romŋurnydja, dharaŋanan yan nhakun ŋayipin Djesu-Christnha waŋganynha limurr dhu rrambaŋin.\n14\nGa dhäŋur beŋuryiny ga bäyŋun limurr dhu ga buluny nhina balanyany ḻiya nhakun ŋunhi yothuny, ḻiya-dhumuktja yan ŋurikiny Godkalaŋawnydja romgu. Ŋuli limurr dhu ga nhina balanyany nhakun yothuny yan ḻiya, ŋunhiny limurr balanyan nhakun ŋunhi dharpa ḏamba, ŋunhi ŋuli ga watay ga ḏowuy gäma bala-räli galwaŋ'maram, wakwakthun ŋuli ga. Ŋuli limurr balanya nhakun yothuny ḻiya, ŋayi dhu mak ŋula yolthuny yolŋuy lakaram ŋula nhä bawalamirra dhäwu, yan nhakun ŋayi dhu ga mayali'-gäman limurrunhan, bala limurrnydja dhu mak ŋurikiyiny märr-yuwalkthirra yan. Ga ŋunhiyiny yakan ŋamakurr.\n15\nBitjan bili limurr dhu ga ŋunhi lakaranhamirrnydja bala-räli'yunmirrnydja yuwalk yan dhäwuny', märr-ŋamathinyaray dhärukthuny. Ŋunhi limurr dhu ga nhakun bitjandhiny djäma waŋganygurrnydja, ŋunhiyiny nhakun limurr dhu Djesu-Christkuny Rumbal ŋuthandja ḏälthirra ga yindithirra, balanya bili yan dharaŋana nhakun ŋayipin Djesu-Christnha, ŋunhi ŋayiny ḻiya limurruŋ.\n16\nYo. Ŋayipin ŋunhi Djesu-Christthun waŋganyguŋalnydja limurruny, ga Rumbalnydja limurr dhuwal waŋganynha, yurr barrkuwatjnha wakany' mala, ga bäyŋu ŋula nhä waŋgany waka' beŋuryi rumbalŋur winya'yurr. Yo, ŋayipiny nhakun ŋunha muḻkurrnha limurruŋ. Ga ŋuli dhu ŋuriŋiwurruyyi waŋga'-waŋganydhu yan limurr djämany ga ŋamathamany, ga yakany dhu ga ŋula yol waŋgany yolŋu mäŋaŋayun, ŋunhiyiny nhakun dhu Rumbalnydja Garraywuny dhärran ga ḏälnha yan, ga buŋgaṯthunna, ga bitjandhin dhu marrtji ŋunhi ŋuthandja bala, bili limurruwuynydja dhu marrtji ŋuthanmaranhamirryi muka ŋuriŋiyiny ŋunhi märr-ŋamathinyaminyaraynydja.\n17\nGa dhuwalaŋuwuyyin ŋarra ga dhuwal lakaramany nhumalaŋ Garraywalaŋuwurr yan yäkukurrnydja, raypirri'yunna manapan ŋarra ga nhumalany. Yaka bulu gi nhini biyak nhakun ŋunhi wiripuwurr yolŋu walal, ŋunhi walal yaka marŋgi God-Waŋarrwu, bili guyaŋanhawuynydja ŋunhi walalaŋ ŋula nhän, waŋaran yänan dhäparŋ'nha.\n18\nYakan walal marŋgi ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny, ga nhinany walal ŋuli ga ŋunhi buku-munhaŋur yan, märrnydja dhiŋganhawuynha, barrkun God-Waŋarrwalnydja walŋamirriŋurnydja dhukarrŋur. Yakan walal marŋgi Godkalaŋawnydja romgu, bili walalaŋguny ŋunhi ŋayaŋu ḏälnha.\n19\nBitjanna bili walal ŋuli ga ŋunhi wanaŋirrnydja ŋurikin bili yan djarrpiw'nha romguny, ga yätjkurruwnha, ŋunhi ŋuli ga ŋuriŋiyiny romdhu gora-gurrupanna yolŋunhan walalany, yurr bäyŋu walal gi goriny walalaŋgiyingalnydja walal ŋuriŋiyi yätjkurruynydja romdhu; mirithirra yätjkurra yan walal ŋuli ga ŋunhi romdja djäma, ga yakan walal ŋuli gi ḏaḏawmaranhamirrnydja walalanhawuynhany walal yätjkurruŋurnydja.\n20\nYurr nhumany gan ŋunhi yaka marŋgithinya nhanŋuny Djesu-Christkuny balanyarayyiny guyaŋanharay nhumalaŋgal. Bäyŋun yan.\n21\nŊäkul warray nhuma ŋunhi dhäwuny' Djesu-Christkalaŋawuynydja, bala nhuma malthurra nhakun nhanŋu, ga yurrnha nhuma ŋunhi marŋgithinany ŋunhi ŋayiny Djesuny yuwalk warray yan ŋayipiny.\n22\nYakan gi buluny nhini biyakuny nhakun ŋunhi ŋäthil nhe gan nhinan; gatjuy gänaŋ'maranhamirra nhunapinya nhe beŋuryiny ŋunhi romŋur. Yakan gi buluny nhini biyakiyiny ŋuriŋiyiny bili yan dhukarryu, bili ŋuriŋiyiny ga ŋoy-ŋapu'yunamirriynydja romdhu nhumalany mayali'-gäman, balan ga ŋunhiyiny mel-warryun nhumalany dhiŋganhamirrilila.\n23\nBilyurra walal biyakun, märr nhumalany dhu God-Waŋarryuny ŋayaŋuny ga muḻkurrnydja guyaŋanhawuynydja nhumalaŋ yuṯakuman warrpam'nha.\n24\nYo, ga nhirrpulnydja yuṯan walŋany nhuŋuwuy nhe, märr nheny dhu ŋunhi yuṯan yolŋuny, märr-ḏarrtjalknha yan, gänaŋ'thunna dhu ga yätjkurruŋurnydja, bitjanna bili yan nhakun ŋayipin God-Waŋarrnha.\n25\nBilin ḏaḏawyurra nyäḻ'yunaŋurnydja, yakan nhe dhu ga buluny nyäḻ'yun lakaram, yan nhuma dhu ga lakaramany yuwalknha yan wiripuwurruŋgalnydja, bili limurrnydja dhuwal waŋgany-manapanawuynha, rrambaŋin limurr dhuwal Djesu-Christnha, waŋganynha yänan rumbalnydja.\n26\nŊuli nhuma dhu ŋula ŋoy-dhärrany ŋula nhaliynydja, yaka gi djäma yätjkurrnydja ŋula nhäny, ga yaka gi ŋaramurryi wiyin-märraŋuny; gatjuy gulyurr ŋathil beŋur ŋunhi ŋaramurryinyaŋurnydja romŋur, bala yurrnha marrtjiny ŋorranhalilnydja ŋuriŋiyiny munhay.\n27\nYo, yakan nhuma dhu ga ŋunhi ŋayatham ŋaramurrnydja baṯ bitjandja nhumalaŋgiyingal nhuma ŋayaŋuynydja, bili ŋaramurryuny dhu dhuwal, nhakun ŋali dhu ŋunhiyiny ḻapmaraman dhurrwaran nhanŋun ŋurikiyin ŋunhi buŋgawawnha Mokuywu gulŋiyinyarawnha. Yaka ŋula waŋgany dhaḻakarr gurrupul nhanŋu Mokuywuny gulŋiyinyaraw nhokiyingal nhe ŋayaŋuynydja.\n28\nŊuli nheny ŋula yol yolŋu ŋäthilnydja manaŋa-ḏumurrnydja muka, yurr dhiyaŋuny bala yakan buluny manaŋi djaw'yurr ŋula yolkuny yolŋuw. Biyakun djäman goŋdhun nhokiyingal nhe, märr nhe dhu ga ŋula märram nhuŋuwuynydja nhe gana' nhokiyingal nhe djämaynydja yuwalkkunharay yan, ga wiripuny mala nhe dhu gurrupan ŋurukuwurruŋgun ŋunhi ŋurruwuykmirriwnha.\n29\nYaka waŋi ŋula nhäny waŋganydja dhäruk yätjkurrnydja. Biyak bili gi waŋiny ŋamakurr yan dhäruktja, märr dhu balanyarayyiny dhärukthu guŋga'yun muka wiripuwurrunhany yolŋuny walalany, märr walal dhu ŋunhiwurrnydja ŋunhi walal dhu ŋäma nhuna waŋanhawuy, walalnydja dhu marrparaŋdhirra ŋuriŋiyiny dhärukthuny nhokal.\n30\nBili God-Waŋarrwuny ŋunhi Birrimbirr ḏarrtjalk warray, gänaŋ'thunna ga beŋuryiny yätjkurruŋurnydja. Yo. Ga yaka ŋanya ŋayaŋu-wutthurrnydja nhokiyingalnydja nhe dhärukthuny ga ŋula nhaliynydja malaŋuy djämay ga guyaŋanharay, bili ŋayiny dhuwaliyiny Dhuyu-Birrimbirrnydja balanya nhakun God-Waŋarrwuŋun baldhurr', yiŋarray'nha nhirrpanawuynha dhuwal ŋayaŋuŋurnydja litjalaŋgal, lakaraman ga litjalanhany ŋunhi ŋaliny dhuwal nhanŋuwuy yan God-Waŋarrwu. Yo, God-Waŋarryuny ŋunhi nhirrpar nhanŋuwuynydja ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnhany dhipalin nhokalnha ŋayaŋulil, ŋäthilmirriyaman ŋayi ga nhuna ŋurikiyin waluw ŋunhi ŋayi dhu boŋguŋ Djesuny marrtjin roŋiyin rälin.\n31\nYo, biyakun ŋaŋ'ŋaŋ'thurra, djalkthurra bukmaknha ŋula nhäny mala ŋunhi yätjkurrnydja rom. Yakan gi buluny ŋaramurryi, ga yakan gi buluny walal maŋutji-nyaḻyunmirr bala-räli'yunmirrnydja. Yaka nyinyaŋdhurr ŋula yolkuny yolŋuw, ga bäyŋu nhuma dhu ga yay'yayyundja, ŋarrtjunmirrnydja gupa-waŋanhamirrnydja.\n32\nYänan biyakun ŋayaŋu-wuyunmirra gi nhumalaŋguwuy nhuma; mirithin gi biyakuny märr-ŋamathinyamirrnydja nhumalaŋguwuy nhuma. Ga ŋunhi dhu ŋula yolthu nhumalany ŋayaŋu-miḏikumandja, nhumany dhu yänan bäy-lakaraman nhanŋu, bala yan ḏämbu-dhumukthin, biyakun nhakun ŋayi God-Waŋarryu nhuŋu bäy-lakaraŋal yätjkurruwuy, bala buwayakkuŋala ŋuliwitjarra Djesu-Christkalaŋuwurra.\n51\nYo. Nhumany dhuwal bilin marrkapmirra God-Waŋarrwun nhanŋuwuynha djamarrkuḻi', ŋayiny ga ŋunha märr-ŋamathirra nhumalaŋ mirithirra. Yänan biyakun nhininy walal gi dhuwurr-ŋamakurrnha, biyakun nhakun ŋayipi God-Waŋarrnha yan, Bäpa'mirriŋun nhumalaŋ.\n2\nNhuma dhu ga guyaŋany ga waŋany ga djämany dhukarryuny märr-ŋamathinyaraynha yan, bitjan nhakun ŋuli ga ŋayipi Djesu-Christ märr-ŋamathirr ŋilimurruŋ. Yo. Mirithin warray ŋayiny gan ŋunhi limurrunhany märryu-ḏapmaraŋal, bala ŋayi yan gurrupanminany ŋanyapinyan ŋayi walŋany, limurrunhan walŋakuŋal. Yurr ŋayi ŋunhi Djesu-Christtja walŋany gurrupanmin ŋanyapinyany ŋayi nhanukala God-Waŋarrwala, ga ŋunhiyiny nhakun buŋgan bäwny'tja latjuny' dhikan rur'yurra balan God-Waŋarrwala. Bala yan ŋayipiny God-Waŋarrnydja ŋoy-ḻayyurra ŋunhi ŋuriŋiny Djesu-Christkalnydja walŋa-gurrupanminyaray.\n3\nYuwalknha nhumany dhuwal God-Waŋarrwun yan yolŋuny walal. Bäyŋu yan nhuma dhu djäma marrambany', ga ŋula nhäny mala djäl-ḏumurruyinyamirrnydja rom, ga wanaŋa- ḏumurruyinyamirrnydja. Ga yaka walal gi waŋanhamirrnydja ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi yätjkurruwuynydja ŋula nhäpuynydja malaŋuwuy. Dhuwaliyiny mala ŋunhi yaka yanbi dhunupa ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi Godkalaŋumirriwnydja.\n4\nGa yaka gi waŋi biyak yätjkurrnydja dhäruk, biṉdharr'yurrnydja, ga yaka waŋi wakalkurrnydja ŋunhi ŋula nhäpuynydja mala dharrpalpuynydja; ga yaka gi waŋi dhärukthu waŋaraynydja. Biyak bili waŋiny gi ŋamakurr yan dhäruktja, ga buku-gurrpulnydja gi ŋanyapinyan yan God-Waŋarrnhan.\n5\nBilin nhakun nhuma marŋgin, ŋunhi dhuwurr-yätjmirrnydja yolŋu walal yakan dhu gulŋiyi God-Waŋarrwalnydja wäŋalil ga romlil ga märraŋuny ŋunhi dhawu'-nhirrpanawuynydja rom. Walalnydja dhu ŋunhi yarrkthurra bala yan, gänaŋ'thurra walal dhu God-Waŋarrwalnydja ŋunhiwurrnydja marramba'mirrnydja yolŋu walal, ga wurraŋatjarra'mirrnydja yolŋu'-yulŋu, ga rom-bakmaranhamirrnydja, ga wanaŋa-ḏilkurrnydja yolŋu walal, ŋunhi walalnydja ŋuli ga waŋarrkum rrupiyany muka ga ŋula nhä malany. Ga bukmak ŋunhiwurryi, yaka walal boŋguŋ yan gärriny nhanukalnydja muka wäŋalil Djesu-Christkalnydja ga märraŋuny ŋunhi dhawu'-nhirrpanawuynydja rom, bäyŋun yan.\n6\nWiripuwurruynydja ŋuli ga ŋunhi yolŋu'-yulŋuy lakaram nhumalaŋ nyäḻ'yunna, yänan nhakun nhumalany walal ga birrka'yunna mayali'-gäman, yanbi ŋunhiyiny manymaknha ŋunhi nhuma ŋuli ga yätjkurrnydja djäma, balanya nhakun dhuwal marrambany', ga wanaŋa-ḏumurruyinyamirrnydja, ga ŋula nhä malany ŋunhi rom- bakmaranhamirr rom. Yakan nhumany buthuru-bitjurr walalaŋguny dhärukku ŋurikiwurruŋguny mayali'- gänhamirriwnydja walalaŋ, bili God-Waŋarrnydja ŋuli ga ŋaramurryirr yätjkurruwnydja ŋurikiyiny romgu; yuwalk yan ŋayi dhu dhä-gir'yurrnydja walalany ŋunhiwurrunhany yolŋuny mala ŋunhi walal ŋuli gi yaka dhäruk ŋanya märraŋ, ga ḏiltji-gurrupanmirr walal ŋuli ga nhanukalaŋaw romgu.\n7\nYo. Nhumany dhu ga bäyŋun mala-manapan balanyawurruŋgalyiny yolŋuwal walalaŋgal.\n8\nBili ŋäthilnydja nhuma gan ŋunhi nhinan buku-munha'ŋur yan muka, ga dhiyaŋuny bala nhuma ga dhuwal nhina baḏayala'ŋura, galkin yänan Garraywalnha. Gatjuy biyakun bili gi yan nhininy manymakkuŋun, bili nhumany dhuwal yolŋu walal djarraṯawun'puynha, yakan ŋula buku-munha'wuy.\n9\nŊunhi ŋuli ga dharpa ŋuthan ŋunhal waluŋurnydja, baḏayala'mirriŋurnydja, bala ŋayi ŋuli ŋunhiyiny dharpa ŋuthandja marrtji manymakthirra, borummirriyirra, burumun'tja latjun' dhika, djilyilnha. Ga ŋuli ŋayi dhu ga yolŋu nhina God-Waŋarrwalnydja yan romŋur baḏayala'mirriŋurnydja, ga ŋunhiyiny dhu ga yolŋu nhina ŋamakurrnha yan, yuwalknha yan rom-dhunupan, balanyan nhakun ŋunhiyin dharpa borum- manymakmirra.\n10\nGatjuy walal, mirithin birrka'yurrnydja ḻarruŋun manapul ŋurikiyin ŋula nhakuny malaŋuw manymakkuny, ŋunhi nhaku ŋayi ga Garray djälthirr nhuŋu djämaw, bala djäman yan dhunupan ŋunhiyiny mala, ŋayaŋu-ŋamathaŋun ŋanyan Garraynhan.\n11\nYaka nhumany waŋgany-manapul ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi walal ga nhina buku-munhaŋur yan; walalaŋguny ŋunhi guyaŋanhawuy ga djäma ŋula nhän nhäŋiniŋ'nha, waŋaran. Yaka gi nhini walalaŋgalnydja romŋur; nheny dhu ga nhina märr-dhunupan yan, bala nhuma dhu yuwalkkuman lakaramany dhawaṯmaraman ŋunhi yätjkurrunhany romnha walalaŋguny.\n12\nYaka nhuma dhu marrtji lakaranhamirr ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi munhapuynydja rombuy, ŋunhi walal ŋuli ga yolŋu'-yulŋuy djäma gayul ŋunhiliyi buku-munha'ŋur, bili ŋunhiyiny rom mala walal ŋuli ga ŋunhi djäma mirithirra yätjkurra gora-gurrupanamirra.\n13\nŊunhiyiny dhuwal dhu boŋguŋ buku-munha'nhany wäŋany bukmaknha warrpam'thurra djeŋarra'yaŋun, bala bukmakthi yan ŋunhi nhäny mala dhu marrtji maḻŋ'thurra warraŋulthin.\n14\nYo. Ŋunhi ŋayi boŋguŋ God-Waŋarrwuny baḏayala' djeŋarra'yiny, bala ŋayiny dhu boŋguŋ ŋunhi ŋula nhäny mala bukmaknha yänan dhawaṯthurrnydja. Ŋula yolthu gan yolŋuy wukirri dhuwandja dhäruk gam':\n\"Biyakun bira'yurra nheny ŋunhi yakurr-ḏumurrnydja yolŋu,\nbala ŋayiny dhu nhuna Djesu-Christthuny djarraṯawun'mirriyaman, ḻiw'maraman dhika,\n15\nDjägany nhumalaŋguwuy nhuma gi ŋamathaŋ yan, ga nhinany nhuma dhu ga ŋunhi gurrum'nha. Yaka gi nhini wawuny, biyakuny nhakun ŋunhiwurr yolŋu walal dhuŋamirr. Ga guyaŋany nhuma dhu ga dhunupan yänan, ga nhinany nhuma dhu ga ḻiyany gaḏamannha.\n16\nBiyakun bili djämany gi walu-ŋupulnydja nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun; yaka gi ŋunhi walunhany gäŋu wawuny djämamiriwyaŋuny, bili baḏak yan dhuwal dharrwa mirithirr dhuwurr-yätjkurrnydja mala ga nhina ga yindithirra marrtji dhiyalnydja wäŋaŋur munatha'ŋurnydja.\n17\nYaka walal gi nhini dhuŋany, ḻiya-dhumukthiny. Yan biyak ḻarruŋuny gi mirithi yan ṉiṉ'thurr nhokiyingal nhe ḻiyaynydja, bitjan nhakun ŋunhi munatha' nhe dhu ga yaw'yun ḏandjakum; biyakiyin gi Godkalaŋawnydja märrwu ḻarruŋ, bala marrtjin gi ŋuliwiyakthin bili yan waŋganygurra dhukarrkurrnydja.\n18\nYakan gi leŋu ŋänitjiyny'tja, bili ŋuriŋiyi nhuna dhu ga mel-warryunna balan bitjanna yätjkurrulila, baḏuwaḏuyunna nhuna dhu ga, bala buwayakkuman nhuŋu rumbalnha. Ŋany biyakun bili gi nhininy dhaŋaŋdja nhanukalnha yan Dhuyu-Birrimbirryun.\n19\nGa waŋanhamirrnydja nhuma dhu ga ŋunhi bala-räli'yunmirra ŋuriŋin bili yan God-Waŋarrwala dhärukthuny. Bitjanna bili nhuma dhu ga ŋunhi ḏar'ṯaryunna God-Waŋarrwalnydja, ŋunhiyin walŋamirra manikaynydja mala dhiyaŋiyi nhumalaŋgiyingal nhuma ŋayaŋuynydja; wokthurrnydja walal gi Garraywuny manikaykurra, ḏar'ṯaryurrnydja gi märr-yiŋgathiny biyakun bili yan walu-ŋupula ga munhamandhin.\n20\nBiyakun bili gi buku-gurrpulnydja ŋanyapinyan yan God-Waŋarrnhan Bäpanhan; buku-gurrpulnydja ŋanya gi bukmakku yan ŋunhi ŋula nhakuny malaŋuw, yäkukurrnydja Garraywalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra yan.\n21Yo. Nheny dhu ga ŋunhi bäyŋun nhakun wiripuwurruŋguny ŋurruŋu-djuḻkthun; nhumany dhu ŋathil yan nyilŋ'maranhamirr nhumalanhawuynhany nhuma, bala nhuma dhu ga ŋunhi nhakun dhäruk-märranhamirrnydja walal bala-räli'yunmirrnydja yuwalkkunhamirra yan, bili nhakun nhuma ŋuli dhuwal märr-ŋal'yundja nhanŋun Djesu-Christkun.\n22\nGa nhe miyalktja, märr-nhirrpanmirrnydja gi yuwalkkuŋun yan nhokiyingalaŋuw nhe dhuway'mirriŋuwnydja. Märr-ŋal'yurrnydja gi nhanŋuwuy yan, bala dhäruktja ŋanya gi märraŋun, biyak bili yan nhakun nhe ŋuli ga ŋunhi dhäruk märram ŋanya Garraynha.\n23\nBili ŋayi ŋunhi dhuway'mirriŋuny nhuŋu, ḻiyan ŋayi ŋunhi nhuŋu, balanya nhakun ŋayipi Djesu-Christtja ḻiyan Godkalaŋumirriwnha yolŋuw walalaŋ. Bili God-Waŋarrwuny ŋunhi mala balanyan nhakun rumbalnha nhanŋu Djesu-Christkun dhiyal munatha'ŋurnydja, ga ŋayipiny ŋunhi Djesu-Christtja Walŋakunhamirra ŋurikiyin rumbalwun.\n24\nGa dhiyakiyi ŋunhi gämurruwny'tja God-Waŋarrwuny yolŋu walal dhu ga märr-ŋal'yundja Djesu-Christkun yan, bala walal dhu ga dhäruktja ŋanya märraman yan. Ga biyakthi bili yan nheny miyalktja märr-ŋal'yurryi gi dhuway'mirriŋuwnydja nhokiyingalaŋaw nhe.\n25\nManymak. Ga dhuwandja dhäwu nhumalaŋgun ḏirramuwurruŋguny muka. Nheny dhuway'mirriŋuny, märr-ŋamathiny gi ga märryuny gi ŋayathul yuwalkkuŋ yan nhuŋuwuy nhe miyalknhany, biyak yan bili nhakun ŋayi Djesu-Christthu ga märryu-ḏapmaram nhanukalaŋumirriny yolŋuny walalany. Mirithin yan ŋayi gan ŋunhi märr-ŋamathinany ŋurikiwurruŋguny nhanukiyingalaŋawnydja yolŋuw walalaŋ, bala yan ŋayi ŋunhi walŋany gurrupanminan ŋanyapinyany ŋayi, märr limurrnydja dhu ga nhina walŋan yan.\n26\nYo. Ŋayi muka ŋunhi limurrunhany dharrpalkuŋal, ŋuriŋin ŋunhi God-Waŋarrwalnha dhärukthuny. Yo rurrwuyurrnydja ŋayi limurruny ŋuriŋiyiny gapuynydja bala nhirrparnydja gänaŋ'maraŋala yan,\n27\nmärr dhu ga ŋunhi nhanŋuwuynydja yolŋu mala dhärra manymaknha dhikan, ḏarrtjalknha yänan ŋula nhämiriwnha, biliŋuwuynha girri'-ŋamathinyawuynha ŋamaŋamayunminyawuynha nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkun ŋunhi ŋayi dhu bunan, bala märraman dhu limurrunhany, märr dhu limurrnydja waŋgany-manapanmirra Djesu-Christkala gupaḏalnha yan wiyinŋumirra. Bili nhanŋuny dhu ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋu mala balanyan nhakun ŋunhi wäwun'mirra miyalk Djesu-Christkun.\n28\nYo, mirithirr yan ŋayiny dhu ga dhuway'mirriŋuny märr-ŋamathirrnydja ŋurikiny ŋunhi nhanukiyingalaŋawnydja ŋayi miyalkkuny, ga märryuny dhu ga ŋayi ŋanya ḏapmaram yuwalkkum yan. Ga djäga ŋayi dhu ga yuwalkkum yan dhika nhanŋu, nhakun ŋayi dhu ga ŋunhiyiny gungaman ŋanya, bitjan nhakun ŋayi ŋuli ga djäga nhanŋuwuy ŋayi rumbalwu.\n29\nNhä ŋuli ŋunhi ḏirramuny, nyinyaŋdhun muka nhanŋuwuynydja ŋayi rumbalwu? Bäyŋu warray. Ŋunhi ŋayiny ŋuli ga djäga muka nhanŋuwuynydja ŋayi bitjan bili yan manymakkum, ga ŋathay muka ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋuthanmaranhamirrnydja ḏälkunhamirrnydja ŋanyapinya ŋayi rumbalnydja, bitjan yan bili nhakun ŋayi ŋuli ga ŋunhi Djesu-Christ djäga nhanukiyingalaŋuw ŋayi yolŋuw walalaŋ.\n30\nBili ŋaliny dhuwal nhanukalaŋumirrnydja yolŋu walal, balanyan nhakun rumbalnydja ŋali dhuwal nhanŋuwuy yan Garraywun.\n31\nYo, djorrayny'tja ga dhuwal lakaram bitjan, \"Ŋunhi ŋayi dhu ḏirramuy miyalknhany märram, ŋunhiyiny maṉḏa nhakun dhu märrmany' rumbal waŋganydhirra. Dhiyakiyi muka ŋurruwnydja ŋayi dhu ŋunhi ḏirramuynydja ganan nhanŋuwuynydja ŋayi ŋäṉḏi'mirriŋunhany ga bäpa'mirriŋunhany, bala ŋayi dhu waŋgany-manapandja nhanukiyingalaŋuwalnha ŋayi miyalkkala, märr maṉḏa dhu ga waŋganyŋura yan nhinany bitjanna bili yan wiyinŋumirra.\" Yo. Bitjandhiyin ŋayi ga ŋunhi djorrany' waŋa.\n32\nGa dhiyaŋiyiny ga nhakun ŋunhi dhärukthu lakaram ḏirramunhan ga miyalknha nhanŋu. Yurr ŋarrapiny ŋuli ga dhuwal dharaŋan ŋunhi monitjtja dhäruk djinawa'wuynydja; bili ŋuriŋiyiny ga lakaram Djesu-Christnhan ga nhanŋun malany, lakaraman ga bitjanna ŋunhi ŋayiny Djesu-Christtja ga limurrnydja waŋganynha yan.\n33\nYurr wiripuny ga ŋunhi warraŋulkurrnydja mayaliy' lakaram ḏirramuny ga miyalknha nhanŋu. Nhuma dhuway'mirriŋu walal waŋga'-waŋgany, märr-ŋamathiny gi yuwalkkuŋ muka nhumalaŋgalaŋaw miyalkkurruwurruŋguny, ga märryuny-ḏapmaraŋ gi walalany biyak nhakun nhe ŋuli ga märryu-ŋayathanhamirr nhunapinya nhe. Ga nhuma ŋunhi bawalamirr miyalkkurruwurr, nhumany dhu ga märr-ŋal'yundja yuwalkkum yan nhumalaŋgalaŋuw dhuway'mirriŋuwnydja walalaŋ.\n61-2\nNhumany dhu ga ŋunhi djamarrkuḻiyny'tja dhäruktja märram muka ŋäṉḏi'mirriŋunhany ga bäpa'mirriŋunhany nhumalaŋguwuy nhuma, bili nhumany dhuwal nhanŋuwuyyi yan djamarrkuḻi' Garraywu. Dhunupa nhuŋu ŋunhi dhärukkuny märranharaw maṉḏaŋ, bili ŋayipi ŋunhi ŋäthil yan God-Waŋarryu romdja rulwaŋdhurr bitjarr gam', \"Märr-ŋal'yurr gi nhokiyingalaŋuwal nhe ŋäṉḏi'mirriŋuwal ga bäpa'mirriŋuwal.\" Ga bitjarryi bili ŋayi wäwun'tja nhirrpar, ga dhuwal ŋunhi wäwun'-nhirrpanawuynydja dhäruk gam',\n3\n\"Ŋuli nhuma dhu ga dhäruktja märram maṉḏany, nhumany dhu ga nhina ŋamathaman yan, wiyinŋumirra dhiyalnydja wäŋaŋur.\"\n4\nGa nhuma bäpa'mirriŋu walal, dhunupa muka ŋunhi nhumalaŋ raypirri'yunarawnydja, nhuma dhu ga waŋany gulmaramany nhumalaŋguwuy nhuma gäthu'mirriŋunhany walalany, yurr yaka walalaŋ ŋula mirithiny gumurr-ḏälnydja rom nhirrpul, märr walalaŋgal dhu yaka muka ŋula nhäny ŋal'yun bala dhu walalany barrkukuman. Yan gi raypirri'yurrnydja nhepi, gulmaraŋuny ga marŋgikuŋuny gi walalany yuwalkkuŋ yan ga dhunupaw dhukarrwuny, märr walal dhu marrtji ŋuthan muka dhuwalatjandja ŋunhi Garraywalaŋuwurra romgurrnydja.\n5\nGa nhumany ŋunhiwurrnydja ŋunhi nhuma ŋula yolkuŋ ḏapmaranhawuy djämamirr mala, dhäruktja nhuma dhu ga märram ŋunhi bili yan nhumalaŋguwuy nhuma buŋgawa'mirriŋuny. Märr-nhirrpanmirrnydja gi nhanukiyingal yan, ga djämany gi nhanŋu yuwalkkuŋ yan nhokiyingal nhe ŋayaŋuynydja, romdhuny barrarinyaray ga rum'rumdhunaray, bili ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ga bitjandhiyiny djäma, ŋunhiny nhakun nhe dhu ga dhäruktja märram ŋanyanhan Djesu-Christnhan.\n6\nYaka gi djäma yolŋuwnydja walalaŋ yan maŋutjiwnydja nhänharaw ga wokthunarawnydja, bala wiripuŋuynydja waluy ḏaḏawyurra djämaŋurnydja. Bili nheny dhuwal ḏapmaranhawuy djämamirr nhanŋu muka Christku, bala yurrnha nhakun nhe dhu ga ŋunhi mirithirrnydja nhakun djäma bukmakthuny yan nhokal ŋayaŋuynydja, ŋunhi bili yan djämany mala ŋunhi nhaku ŋayi ga God-Waŋarr nhuŋu djälthirr djämaw.\n7\nBiyak bili marrtji djämany bala yuwalkkuŋ yan, bili balanyarawyi muka ŋayipiny God-Waŋarrnydja djäl, nhe dhu ga djäma nhokiyingalaŋaw nhe munatha'wuywuny buŋgawa'mirriŋuw galŋa-djulŋithirr yan goŋmirriyirr manapan, bili yuwalktja nhe ga ŋunhi djämany nhanŋuwuy yan Garraywu, yaka ŋula yolkuny yolŋuw.\n8\nGuyaŋi ŋathil dhuwal biyak gam'. Ŋunhi nhe dhu ga djäma ŋula nhä ŋamathamany, ŋayiny dhu nhuna ŋunhi Garrayyuny gurrupanna buku-bakmaraman ŋamakurrnydja, balanya bili yan ŋunhi yaŋara'-bakmaranhawuynydja dharaŋana nhakun ŋunhiyi nhe ŋuli ga djäma, bäydhi nhe ŋunhi yolŋu djämamirr ŋula yolkuŋuny ḏapmaranhawuy, ga bäydhi nhe yolŋu djämamirr ŋunhi nhe yakany ḏapmaranhawuy.\n9\nGa nhumany ŋunhi buŋgaway walal, ŋayathulnydja walal gi ŋayaŋuynydja manymakthu dhuwaliyiny djämamirrinhany mala nhumalaŋguwuy nhuma, gäŋuny marrtji walalany biyak bulnha gurrum'thhurr manymakkuŋ yan, ga yaka walalany yänayiny barrari-gurrupul dhärukthu maḏakarritjthuny. Biyak walalany nhäŋuny ga guyaŋiny ŋunhi nhumalaŋ waŋgany yan ŋayipi buŋgawany ŋunhiyi ŋunhi ŋayi ga nhina ŋunha djiwarr'ŋur. Ga yalalan ŋayi dhu boŋguŋ marrtji nhäŋuny limurruny mala-djarr'yurrnydja rrambaŋikuŋun.\n10\nYo, dhuwandja ŋunhi dhäruk dhurrwara-ḏaw'yunna ga. Biyakun gi dhärriny wuṉḏaŋarrnha yan Garraywalnha; ŋayin nhuna dhu marrtji ganydjarrnydja gurrupan ŋuriŋin nhanukiyingalnha ŋayi ganydjarryuny, bili ŋayiny ŋunhi bulu warray dhika ganydjarr-yindi.\n11\nŊayiny ŋuli ga ŋunhi buŋgawany Mokuy dhärrany nhuŋu bitjanna bili yan ŋayan'mirra, djälthirr ŋayi nhuŋu ŋuli ga bilmaranharawnha balan bitjanna, ga bulu ŋayi ga ŋunhi djälthirr nhuŋu wutthunarawnha dhuṉu-wapmaranharawnha, galkirrinyamaranharawnha nhuŋu. Gatjuy märraŋun ŋunhiyiny maripuynydja girri' malany ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurrupar nhokal, bala dhaṯthunmirra nhunapinya nhe biyakun bukmakthun yan ŋuriŋiyiny mala, ga dhärriny ḻuku-burrpurryurra wuṉḏaŋarryin, ga bäyŋun nhakun ŋayiny dhu Mokuyyuny nhunany buluny galkirrinyamaram.\n12\nBili yaka limurr gi dhuwal ŋunhiwurrnydja bunhamirr yolŋuny walal balanyany nhakun ŋunhi rumbalmirrnydja mala ga gulaŋmirrnydja mala; yuwalktja limurr ga dhuwal bunhamirrnydja ŋunhiwurrnha ŋunhi waŋarrnha mala ga ganydjarrnha mala dhuwal ŋunhi buku-munha'wuynha ga ŋunhiwurrnha birrimbirr mala ŋunhi yätjkurra mirithirra ga ŋunhi walal ŋuli ga nhina dhika buku-ḻiw'maram buŋgawathirr.\n13\nGatjuy dhiyaŋuny bala märraŋun ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny maripuynydja girri', bala dhaṯthunmirra nhunapinyany nhe, märr nhe dhu ga dhärrany ḏälnha yan girri'-ŋamathinyawuynha, ŋunhi ŋayi dhu ŋula nhä yätjkurrnydja marrtji bunharawnydja nhuŋu ga baḏuwaḏuyunarawnydja. Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi dhärra dhaṯthunminyawuynydja yan ŋäthilmirriyanhawuynydja, nheny dhu nhanŋu ḏiltji-ḏuwaṯthunna, djuḻkmaraman dhu ŋanyanhany. Ga ŋunhi yalalaŋumirrnydja bäy dhu mariny dhawar'yundja, nheny dhu ga ŋunhi baḏaknha yan dhärra wuṉḏaŋarrnha.\n14\nYo. Dhärriny gi girri'-ŋamathin yan biyakun bili, ŋuriŋiny ŋunhi God-Waŋarrwalnydja girriy' galmunhamirriynydja.\nGatjuy dhaṯthunmirra nhunapinya nhe ŋuriŋiny yuwalkthuny, yuwalkkuŋ yan, biyak nhakun nhe ŋuli ŋunhi garrpinmirr ḏälkunhamirr gandarr biralyu.\nGa biyakiyi bili yan gumurrnydja gunganhamirryi nhunapinya nhe ŋuriŋin nhanukalnha God-Waŋarrwalnha romdhuny dhunupaynha, märr nhepiny dhu rom-dhunupayirra.\n15\nDhärriny gi dhapathuŋ'-ḏälmirra yan, girri'-ŋamathirra nhe dhu ga nhakun ŋunhiyiny marrtjinyarawnha ŋurukun ŋunhi dhukarrwu dhirrkthirrkkun, lakaranharawnha manymakkun dhäwuwny'tja mägayamirriwnha.\n16\nGa biyak bili yan gi märr-yuwalkthi God-Waŋarrnhany yuwalkkuŋ yan, bili märr- nhirrpanminyawuynydja dhuwali nhuŋu balanya nhakun ŋunhi gunganhaminyawuynha girrin' nhuŋu ga watjarr'mirra. Bili ŋuriŋiyi nhokal märr-nhirrpanminyaraynha nhe dhu marrtji ŋunhi bulŋuyukumany ŋunhiyiny ŋunhi bunarra'nhany ŋurru-gurthamirrinhany malaŋuny bukmakkuman yan, ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋuriŋiyi yätjkurruy birrimbirryu nhokal djalkthun.\n17\nBiyak bili gi yan guyaŋiny, ḏämbu-wiḻ'maranhamirrnydja nhunapinya nhe, nhaltjan ŋayi ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarryu walŋakum nhuna ga gungam ŋula nhäŋurnydja yätjkurruŋurnydja malaŋuŋur, bili dhuwaliyiny nhakun balanyayiny guyaŋanhawuy balanya nhakun ŋunhi muḻkurrpuynha girri' gunganhaminyawuynha.\nYo, ga marŋgithiny gi biyakun Godkalaŋawnydja dhärukku, bili God-Waŋarrwuny dhäruk dhuwal balanya nhakun ŋunhi djinbulknha mandjawak, ŋunhi ŋayi ŋuli Dhuyu-Birrimbirryu nhirrpan nhokal goŋlil.\n18\nBiyakun bili bukumirriyaŋun gi God-Waŋarrwalnydja, ŋäŋ'thurrnydja ŋanya gi guŋga'yunarawnydja nhuŋuwuy nhe, yurr bukumirriyaŋuny gi ŋuriŋi bili yan Dhuyu-Birrimbirryuny waŋganydhu. Nhininy gi bira'yurra yan, ga yaka djawaryurr gandarrŋurnydja bala ḏaḏawyurra. Ga biyakthi bili gi bukumirriyaŋdhi ŋurukuwurruŋguny ŋunhi wiripuwurruŋguny God-Waŋarrwalaŋumirriw malaw.\n19\nGa ŋarrakuwuynydja nhuma dhu ga bukumirriyamdhi, ŋäŋ'thun ŋanya Garraynha, märr ŋayi dhu gurrupan ŋarraku dhäruk waŋanharaw, märr ŋarra dhu marrtji lakaramany dhawaṯmaramany bala God-Waŋarrwu yan dhäruktja barrarinyamiriwnha ga ŋula nhämiriwnha. Yakan dhu ga buluny manymak dhäwu ŋorra djuḻuḻ'yunawuynydja.\n20\nŊunhi walal ŋarrany galkarnydja dhipalnydja ŋunhi dharruŋgulilnydja, bala walal ŋarrany ŋunhi garrpirnydja ḏälkuŋalnha yänan rranhdhiŋdhuny, bili ŋarrany ŋuli ganha ŋunhi dhäwuny' lakaranha Djesuwalaŋuwuynha yan, ŋunhi bili yan dhäwuny' ŋunhi ŋayi ŋarrany God-Waŋarryu djuy'yurr lakaranharaw ŋurikiyi dhäwuw. Yurr nhumany dhu ga bukumirriyaman ŋarraku, märr ŋarra dhu ga bitjana bili yan lakaramany dhuwaliyi dhäwuny' barrarinyamiriwnha yan, bili ŋayi ŋarrany ŋunhi God-Waŋarryu djuy'yurr dhiyakiyi muka dhäwuwny'tja lakaranharawnydja, dhunupawnha yänan dhawaṯmaranharawnydja.\n21\nGa djuy'yundja ŋarra dhu dhuwal Ditjikatjnhan*\nnhumalaŋgalnydja, ŋunhi ŋayi limurruŋ marrkapmirr wäwa'mirriŋu, märr dhu ŋayin nhumalaŋguny lakaram ŋarranhany, nhaltjan ŋarra ga dhuwal nhina dhiyal, ga nhä ŋarra ŋuli ga djäma; ŋayin nhumalaŋ dhu ŋunhi lakaramany bukmakpuy yan ŋarranhany, bili ŋayin ŋuli ga ŋunhi yuwalkkumany djäma Garraywuny.\n22\nDhiyakiyi ŋarra dhu ŋunhi ŋanya djuy'yundja nhumalaŋgalnydja, märr nhuma dhu marŋgithirra ŋanapurruŋ, nhaltjan ga God-Waŋarryu guŋga'yun ŋanapurruny, märr nhumalaŋ dhu ŋayaŋuny dhiyaŋ dhäwuyny'tja marrparaŋguman.\n23\nŊarrany nhumalaŋ ga dhuwal bukumirriyaman Garraywalaŋumirriwnydja yolŋu'-yulŋuw, ŋäŋ'thunna ga ŋarra God-Waŋarrnhan Bäpanhan ga Garraynhan Djesu-Christnhan, märr nhumany dhu ga ŋunhi nhinany ŋayaŋu-yal'yunan yan, marimiriwnha ŋula nhämiriwnha, märr-ŋamathinyamirra nhuma dhu ga bala-räli'yunmirra yan, ga märr-nhirrpanmirrnydja nhuma dhu ga ŋunhi nhanukiyingalnha yan Djesu-Christkala waŋganygalnha.\n24\nŊarrany nhumalaŋ ga dhuwal bukumirriyaman ŋunhi ŋayiny dhu God-Waŋarrnydja nhumalaŋ mel-wuyunna nhanukiyingalnha ŋayi märr-ŋamathinyaraynydja. Ŋarra ga dhuwal bitjandhiny bukumirriyamany bukmakkun yan nhumalaŋ, ŋunhi nhuma ga märr-ŋamathirrnydja nhanŋu Garraywuny Djesu-Christkuny, ŋuriŋi bili yan märr-ŋamathinyaraynydja ŋunhi dhu ga dhärran yan bitjanna bili wiyinŋumirra.\nGa dhuwaliyin nhumalaŋ dhäwuny'.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/49%20EPH%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T12:05:10Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218187945.85\/warc\/CC-MAIN-20170322212947-00489-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999783039,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999783039093018}","num_words":6801,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.33,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"DJON 2\nDhuwandja djorra' ŋurukuŋdhi bili yan Djonguŋ. Ga wukirriny ŋayi dhuwal yän ga ḻiyamirriyam ŋunhi ŋayi dhuwal märr-ŋamathinyawuynydja gämurru' ŋurruŋu mirithirr. Ga dhunupamirriyam ŋayi ga Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal walal dhu ga yuwalkkuman yan yuwalknhany dhäwuny mala lakaranhamirr, ga märr-ŋamathirra dhu ga yolŋuwnydja walalaŋ.\nGa wiripuny limurr dhu ga märr-yuwalkthirr ŋunhi Djesuny dhuwal yuwalk yan yolŋu, bala limurrnydja dhu ga ŋunhi märr-ŋamathinyamirra bala-räli'yunmirra.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/DJON%202.htm","date":"2017-03-24T15:54:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00173-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999866486,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":13,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999866485595703}","num_words":62,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.484,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"11\nDhuwandja djorra' ŋarrakuŋ Bolwuŋ,*\nŋunhi God-Waŋarryu ŋayipi ŋarranhany nhirrpar dhiyakuny djämaw, ga djuy'yunawuynydja ŋarra dhuwal Djesu-Christku. Bala ŋarra gan dhuwal wukirrin dhäwuny' nhumalaŋ Godkalaŋumirriwnydja malaw dhipaliyiny ŋunhi Gorinlilnydja†\nwäŋalil. Ga bukmakku yan nhumalaŋ dhuwal Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuwnydja walalaŋ mala bukmaklil yan dhipaliyiny ŋunhi Yäkiyalilnydja‡\nmakarrlil wäŋalil. Yurr rrambaŋin linyu ga dhuwal wukirriny Dimithiynha,§\nŋunhi wäwa'mirriŋuynha limurruŋgal.\n2\nDhuwal ŋarra ga bukumirriyaman nhumalaŋ yulŋuny, märr ŋayi dhu limurruŋgal God-Waŋarryuny Bäpaynydja ga Garrayyuny Djesu-Christthuny gurrupanna nhumalany ŋunhi ŋayaŋu-wuyunawuynydja, märr nhuma dhu ga ŋunhi nhinany mägayan.\n3\nGo limurr buku-gurrpanna God-Waŋarrnhany, ŋunhi ŋayi Bäpa'mirriŋu limurruŋgalaŋuw Garraywu Djesu-Christku. God-Waŋarrnydja dhuwal mirithirr yan mel- wuyunamirr limurruŋguny, bitjanna bili ŋayiny ŋuli marrtji ŋunhi limurrunhany marrparaŋguman yan.\n4\nŊunhi limurr ŋuli ga marrtji ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurrnydja romgurr, God-Waŋarrnydja ŋuli ŋunhi ŋunhiliyi muka limurruŋgal, guŋga'yun ŋayi ŋuli marrtji, märr dhu ŋaliny marrparaŋgum ŋunhan ŋunhi wiripuwurrunhan yolŋuny walalany. Yo, ŋayiny ŋuli marrtji ŋunhi God-Waŋarryuny marrparaŋgum limurruny muka, ga limurrnydja dhu ŋunhi guŋga'yun ŋunhan bala ŋunhi wiripuŋunhan yolŋuny, ŋuriŋiyi bili yan nhanukal marrparaŋgunharaynydja.\n5\nBili muka limurrnydja gan ŋunhi ŋayaŋu-miḏikinany mirithin yan rrambaŋin limurr Djesu-Christnha, ga bitjandhi bili ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny marrparaŋguman limurrunhany bulun gal'ŋu nhanukalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra.\n6\nLinyuny ŋuli ga dhuwal mirithirr yan ŋayaŋu-miḏikirrnydja, märr dhu ŋunhi ŋuliwitjandhiny ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurr, linyuny dhu ga ŋunhi guŋga'yunna, ŋayaŋu-roŋanmaraman nhumalanhan. Ga wiripuny ŋayi ŋuli God-Waŋarryu linyalany marrparaŋgum, märr dhu nhumany nhäman linyalaŋgalaŋuwurrnydja ŋunhi nhaltjan linyu ŋuli ga marrtji wuṉḏaŋarr yan dhuwalatjandhi ŋunhi ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurr romgurr nhanukal God-Waŋarrwal yan guŋga'yunaraynydja. Ga ŋuriŋiyiny dhu ŋunhi nhumany nhakun bitjandhi bili marrparaŋdhirryi, märr nhumany dhu ga bitjandhiyi bili yan dhärra wuṉḏaŋarrnha, ga yakan nhakun nhuma dhu ga ŋunhi dhuḏi-yarrkyarrkthundja, ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi märramany ŋula nhäny mala ŋayaŋu-miḏikinyamirrnydja rom.\n7\nYurr linyuny dhuwal ŋarrany ga Dimithiny ga märr-yuwalkthirra nhumalaŋguny, ŋunhi nhumany dhu yakan nhakun ḏaḏawyun, bäydhi limurr dhu ga ŋunhi ŋayaŋu-yätjirrnydja ŋula nhaltjandja rrambaŋi muka limurr, bili God-Waŋarryuny dhu ŋunhi limurrunhany bitjandhi bili marrparaŋgumany rrambaŋiyi yan.\n8\nWäwa walal, bili muka nhuma gan ŋunhi linyalanhany ŋäkul, ŋunhi walal gan ŋayaŋu-miḏikumar bumar linyalany mirithin yan ŋunhalnydja Yätjany**\nmakarrŋur wäŋaŋur. Ŋunhiyiny linyalaŋ maḻŋ'thurr mirithirra yan galŋa-ŋonuŋdhinyamirra, bala ŋuriŋiyiny linyalany balaŋ ŋunhi dhurrparanhan.\n9\nGa linyuny gan ŋunhi guyaŋan yanbi linyu ŋunhi dhiŋgaŋala. Ga yuwalk balaŋ linyu ŋunhi dhiŋganhany. Yo, ŋunhiyiny ŋayi bitjarryiny linyalaŋ maḻŋ'thurr, märr linyu dhu ga yaka guyaŋanhamirr bitjanmirr yanbi linyuny ḏälnha ga ganydjarr-ḏumurra. God-Waŋarrnydja dhuwal djäl linyalaŋ, linyu dhu marrtji märr-nhirrpanmirrnydja nhanukiyingala yan God-Waŋarrwala, ŋunhi ŋayipin ŋuli ga ŋunhi yolŋunhany walalany rur'maram dhiŋganhaŋurnydja.\n10\nGa yuwalk yan ŋunhi God-Waŋarryuny linyalany walŋakuŋal beŋuryiny romŋur ŋunhi marimirriŋurnydja. Ŋayi ŋunhi linyalanhany dhawaṯmaraŋal, ŋunhi linyu balaŋ burakinya muka murrkay', ga buluyi ŋayi dhu ŋunhi linyalany yalalaŋumirriynydja walŋakuŋdhi. Yo, linyuny ŋunhi yänan märr-yuwalkmirriyinan nhanŋu, ŋunhi ŋayiny dhu ga bitjanna bili yan walŋakuman linyalany.\n11\nŊarrany dhuwal djäl nhuma dhu ga guŋga'yun muka linyalanhany. Buku-djulŋimirr, bukumirriyaŋ walal gi linyalaŋ, märr dhu dharrwaynydja yolŋuy walal buku-gurrpandja God-Waŋarrnhan, ŋunhi ŋayiny dhu walŋakuman yan linyalanhany. Bala ŋayi dhu guŋga'yunna nhumalanhany ŋuliwitjanna ŋunhi nhumalaŋgalaŋuwurra bukumirriyanhawurrnydja, ŋunhi nhumany dhuwaliyi dharrwan mirithirra yolŋuny walal, ŋunhi nhuma ŋuli ga bukumirriyamany linyalaŋ.\n12\nYo, God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi linyalanhany nhirrpar dhiyakuny ŋunhi djämaw. Yurr dhiyaŋun linyu ga ŋunhi waŋganydhun yan märr-wiḏi'yundja gam', yaka warray linyalany ŋuli gi ŋunhi linyalaŋgiyingalnydja ŋayaŋuy yätjkurr-lakaraŋ, bili linyuny ŋuli ga ŋunhi nhina ḏarrtjalk yan nhanukiyingal warray God-Waŋarrwal yan romŋurnydja. Bitjanna bili linyuny ŋuli ga ŋunhi lakaramany Godkalaŋuwuynha yan dhäwuny' dhunupan yan ga yuwalknha, bukmakkalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ŋuriŋiyin ŋunhi waŋganydhun yan God-Waŋarrwala ganydjarryuny. Ga bitjandhi bili nhumalaŋguny ŋanapurr dhu ga ŋunhi lakaramdhi yan warraŋulkuman dhunupan yanan. Yaka linyu ŋuli gi dhuwal lakaraŋ nhumalaŋ dhäwu linyalaŋgiyinguŋuny guyaŋanharay, ŋany ŋuriŋi bili yan God-Waŋarrawal yan mel-wuyunaraynydja.\n13-14\nGa dhuwal ŋarra ga wukirrin nhumalaŋ djorrany', lakaramany ŋarra ga dhuwal dhunupan yänan dhawaṯmaraman ŋunhi yuwalknhany dhäwuny'. Yurr dhiyaŋuny bala nhuma ga dhuwaliyi märr gaŋga yan dharaŋandja. Ga ŋarrany djäl nhumalaŋ nhuma dhu ga baḏaknha yan marŋgithirrnydja, ga yan bili ga yuwalkkum yan nhuma dhu dharaŋan, märr dhu ŋunhi Garraynydja Djesuny roŋiyi räliny, bala nhumany dhu ŋunhi yänan märr-wiḏi'yurra linyalaŋgalnydja, ŋunhi linyu ŋuli marrtjinya lakaranha marŋgikunha nhumalany, ŋunhi nhumany walŋathinan linyalaŋgala djämay.\n15-16\nGa dhiyakiyin ŋunhi märrwu ŋarra gan ŋäthilnydja guyaŋan roŋiyinyarawnydja dhipaliyiny nhumalaŋgalnydja. Ŋarrany gan ŋunhi guyaŋan yanbi balaŋ nhumany gumurr-ŋamathinyan ŋarrakuny. Ga bitjarra ŋarra gan ŋunhi guyaŋanany gam', ŋurruŋuny ŋathil ŋarra dhu marrtji dhipaliyi nhumalaŋgal Gorinlil††\nwäŋalil, ga dhipuŋuryin dhurrwaraŋur ŋarra dhu marrtji balany bitjandja Matjataniyalilnydja‡‡\nmakarrlil wäŋalil. Ga buluyi ŋarra dhu roŋiyi räli ga buni nhumalaŋ dhiyaliyi, märr dhu nhuma ŋarranhany guŋga'yurr muka, ŋunhi ŋarra dhu marrtji balany Djudiyalilnydja§§\nmakarrlil wäŋalil. Yo, ŋarrany balaŋ ŋunhi buku-märrma'mirr muka bunanhany nhumalaŋ dhiyaliyiny, märr balaŋ nhumany ŋunhi buku-märrma'mirryi yan goŋmirriyinyany ŋarrakal.\n17\nNhumapin dhu ŋarraku guyaŋany. Ŋunhi ŋarra wäwun'tja nhirrpar ŋäthilnydja guwatjmanarawnydja nhumalaŋ, ga yaka ŋarra gan ŋunhi guyaŋanhamin ŋarranhawuynhany ŋarra. Bala nhuma ŋuli ga wiripuwurruynydja lakaranhamirr ŋarrany bitjanna, yanbi ŋarra ŋuli gi waŋi yoraŋ nhumalaŋ, ga beŋuryiny ŋarra ŋuli ḻiyany djambin, bala ŋarra ŋuli yaka'yunna. Yurr yaka dhuwal ŋarrany balanyayi yolŋu.\n18\nGod-Waŋarrnha ŋunhi ŋayipin yuwalktja marŋgi ŋarrakuny, ŋunhi ŋarrany gan dhuwal yakan nyäḻ'yurr nhumalany. Yaka ŋarra ŋunhi waŋan dhäruktja yan waŋganydja. Ŋunhiyiny ŋarra ŋäthil yan dhawu'-nhirrparnydja nhumalany.\n19\nBili Djesu-Christnha ŋunhi God-Waŋarrwun Gäthu'mirriŋu yuwalktja djambimiriw, ŋunhiyin ŋunhi ŋanapurrnydja gan ŋarrany ga Djälatjthuny*†\nga Dimithiynydja*‡\nlakaraŋal nhumalaŋguny; yaka ŋayi ŋuli gi ŋunhi God-Waŋarr waŋi märrmany' dhäruk yoraŋuny ga yaka'yurrnydja. Ŋany waŋany ŋayi ŋuli ŋunhi waŋgany yan dhäruktja yoraman yan ga bilin.\n20\nBili bukmak nhä mala ŋunhi ŋayi gan God-Waŋarryu dhawu'mirriyaŋal, ŋunhiyiny dhu dhuwal yuwalknha yan maḻŋ'thurr ŋuliwiyakun Djesu-Christkalaŋuwurra. Ga dhiyakiyin ŋunhi ŋayaŋuw limurrnydja ŋuli ga ŋunhi waŋa, bitjandja gam', \"Yo, yuwalk muka,\" bitjandja, ŋunhi limurr ŋuli waŋany nhakun märr-ŋal'yundja God-Waŋarrwuny ŋuliwitjandja ŋunhi nhanukalaŋuwurrnydja ŋunhi Djesu-Christkalaŋawurrnydja.\n21\nYo, God-Waŋarryu yan ŋayipi ŋuli marrtji limurruny ŋunhi ḏälkumany, ga dhärrany limurr ŋuli ga dhuwal waŋganyŋura yanan Djesu-Christkala, bili God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi gänaŋ'maraŋalnydja limurrunhany nhanukiyingallilyaŋalnydja ŋayi.\n22\nGa nhirrparnydja ŋayi ŋunhi yiŋarrayny'tja ŋunhiyin Dhuyu-Birrimbirrnhan nhanŋuwuy ŋayi limurruŋgalnydja ŋayaŋulil. Ga ŋunhiyiny Birrimbirr nhakun nhanŋu ŋurruŋun, waŋgany-manapanaraw ŋurukun ŋunhi dhuḏiŋuwnha märranharawnydja, ŋunhi ŋayi ga ŋunha ŋayatham limurruŋ.\n23\nYo, God-Waŋarrnha yan ŋunhi ŋayipin marŋgi ŋarrakuny, yuwalk yan ŋarra nhumalaŋ ga dhuwandja lakaram dhäwu, dhunupa yan, yaka ŋarra gi dhuwal nyäḻ'yurrnydja lakaraŋ. Ŋunhi balaŋ ŋarra marrtjinya dhipaliyi nhumalaŋgal ŋurruŋuny, ŋunhi ŋarra dhawu'-nhirrpar ŋarrakuwuy ŋarra marrtjinyaraw, ŋarrany balaŋ ŋunhi waŋanhany nhumalany raypirri'yunany mirithinyan yan ḏälyun dhärukthuny. Yurr yaka ŋarra dhuwal djäl nhumalaŋ ŋayaŋu-miḏikumanarawnydja, bala ŋarra ŋunhi ḏaḏawyunna marrtjinyarawnydja dhipaliyiny.\n24\nYaka dhuwal linyuny nhumalaŋ buŋgawa; ga yaka linyu dhu ga nhumalaŋ lakaram ŋunhi nhaltjan nhuma dhu ga nhina. Gatjuy nhumapi ŋathil mala-djarr'yunmirr, nhaltjan nhuma dhu ga märr-yuwalkthirr. Bilin nhuma ga dhuwali dhärrany wuṉḏaŋarrnha märr-yuwalkthinyaraynydja nhumalaŋgiyingal nhuma.\n21\nGa bitjanna ŋarra ŋunhi guyaŋany gam', \"Ŋarrany dhu dhuwal yaka yänayiny marrtji balayiny walalaŋgal, bili ŋarra gi dhuwal yaka djälthi ŋarra dhu walalany ŋayaŋu-miḏikumandja.\n2\nGa ŋuli ŋarra dhu dhuwal nhakun marrtjiny nhumalaŋgal dhipaliyiny, ga ŋayaŋu-miḏikumandja nhumalany, ga yolthun dhu ŋunhi ŋarranhany galŋa-djulŋithinyamaram, ŋuriŋiwurruyyi bili yan yolŋuynydja walal ŋunhi ŋarra walalany ŋayaŋu-wutthurr?\"\n3\nGa ŋurikiyin ŋunhi gämurruw' ŋarra djorrany' ŋathil yan nhumalaŋ wukirri. Ga ŋuli balaŋ ŋarra ŋunhi marrtjinyany dhipaliyiny nhumalaŋgal, ga ŋunhi balaŋ nhuma baḏaktja ganha nhinanha ŋunhiliyiny bili yan ŋayaŋu-miḏikinyamirriŋurnydja dhukarrŋur, ŋuriŋiyiny balaŋ ŋunhi ŋarranhany mirithinyan ŋayaŋu-miḏikumana. Ŋarrany gan ŋunhi guyaŋanany bitjarra, \"Ŋarrany ŋathil dhu dhuwal djorra' yan djuy'yundja walalaŋ ŋurruŋuny. märr walal dhu ŋäthil ŋamaŋamayunmirr walalanhawuynha walal, ga yurrnha ŋarrany dhu marrtji. Ga ŋuli ŋarra dhu maḻŋ'maram ŋunhi manymaktja yan dhika, bala ŋarra dhu ŋunhi ŋuriŋiyiny mirithirra yan goŋmirriyirrnydja, ŋayaŋu-djulŋithirra manapan.\" Ga bitjarra ŋarra gan ŋunhi guyaŋanany, bili nhumalanhany dhu ŋunhi galŋa-djulŋithinyamaram ŋuriŋin bili yan waŋganydhun ŋunhi ŋarran ŋuli ga galŋa-djulŋithirr.\n4\nYurr wukirriny ŋarra marrtjin ŋunhi dhäruktja mala maŋutji-milkarrimirriynha, bili mirithinan yan ŋarra ŋunhi warwuyurrnydja nhumalaŋ. Yaka ŋarra ŋunhi wukirri dhäruk ŋayaŋu-miḏikumanarawnydja nhumalaŋ, wukirriny ŋarra ŋunhi bitjarryiny, märr nhumany dhu marŋgithirra ga dharaŋana, ŋunhi ŋarrany ga dhuwal märryu warray ŋayatham nhumalanhany mirithirr yan.\n5\nYurr yaka ŋayi ŋunhi ŋarrakuny yätjkurr djäma, nhuma malany yan Garraywalaŋumirriny ŋayi ŋunhi ŋayaŋu-miḏikumarnydja. Bili wiripuwurrnydja nhuma ŋunhi goranan ŋuriŋiyi, ŋunhi ŋayi gan djäma djarrpi'kuŋal. Ga yakan dhu ŋarrany nhakun buluny ŋapalil ŋal'maram nhanukalnydja ŋurikalyiny yolŋuwal.\n6\nBilin ŋayi ŋunhi dhä-gir'yunawuynydja märraŋala nhumalaŋguŋuny wiripuwurruŋguŋuny, ga ŋunhiyiny nhakun bilin ganan'. Bilin nhakun ŋayi ŋunhi ganarrthaŋala nhanŋuwuy ŋayi yätjkurrnydja dhukarr.\n7\nDhiyaŋuny bala nhuma nhanŋu dhu bäy-lakaraman. Gatjuy biyakun walal ŋanya ŋayaŋu-roŋanmaraŋun marrparaŋguŋun. Yanan walal nhanŋu bäy-lakaraŋun, märr ŋayi dhu yakan galŋa-miḏikirr.\n8\nBuku-djulŋimirr, biyakun walal milkunhamirra nhanukal, ŋunhi nhumany ga dhuwali yuwalkkuman yan märr-ŋamathirrnydja nhanŋu.\n9\nYo. Ŋäthilnydja ŋarra ŋunhi lakaraŋal nhumalaŋgal dhä-gir'yunaraw muka nhanŋu, yan nhakun gan birrka'yurr manapar nhumalany, wanha balaŋ nhuma ŋunhiyiny dhäruktja ŋarrany märranhan warrpam'thunan ga yuwalkkunhan.\n10\nŊuli nhuma dhu ŋunhi bäy-lakaramany bawalamirriwnydja yolŋuw, ŋunhi walal dhu ga djäma yätjkurrnydja, ga ŋarrany dhu dhuwal bitjandhi bili yan nhanŋu b��y-lakaramdhi. Bilin ŋarrany dhuwal bäy-lakaraŋala ŋurikiyiny yolŋuw ŋunhi ŋayi gan djäma yätjkurr. Yuwalk yan ŋarra dhuwal bäy-lakaraŋalnydja nhanŋu yäkuynydja Djesu-Christkala, märr nhuma dhu ŋunhi malany waŋganynha yan, manymaknha yan ŋula nhämiriwnha.\n11\nLimurrnydja dhu ga ŋunhi bäy-lakaraman yan balanyarawyiny yolŋuw dhuwurr-yätjkurruwnydja, märr dhu limurrunhany yaka muka ŋayiny ŋuriŋiyiny Djaytindhuny*\ngaṯmaram. Bili limurr dhuwal marŋgi nhanŋu ŋurikiyiny ŋunhi yätjkurruwnydja birrimbirrwu, bitjanna bili ŋayiny ŋuli ga ŋunhi guyaŋany baku-ŋayathanharawnha yan.\n12\nGa ŋunhi ŋarra Yipatjatjtja†\nwäŋa ganarrtham, bala ŋarra marrtjinan balan Durawatjlila‡\ndhäwuwnha lakaranharaw Djesu-Christkalaŋuwnha. Ga ŋunhi ŋarra bunany ŋunhiliyi, bala ŋarra maḻŋ'maramany ŋunhi Garrayyuny bilin dhurrwarany ŋarraku ḻapmaraman. Ga yolŋuny walal ga ŋunhi mirithirra djälthirr Garraywalaŋuwnydja dhäwuw ŋänharaw.\n13\nYurr mirithirra ŋarra ŋunhi warwuyundja, bili yakan ŋarra ŋunhi maḻŋ'maraŋ ŋanyanhany wäwa'mirriŋunhany ŋarraku Dätitjnhany,§\nŋunhiliyiny. Bala yan ŋarra ganarrthaman ŋunhiyiny wäŋa Durawatjtja,**\nbala ŋarra marrtjin balan bitjanna Matjataniyalila.††\n14\nYurr ŋarra ŋuli ga dhuwal mirithirra yan buku-gurrpan God-Waŋarrnhany, bili ŋayiny ŋuli ga ŋunhi bitjanna bili yan gäma ŋanapurrunhany ŋurru-warryundja ŋuli marrtji manymakkuman yan, märr ŋanapurrnydja dhu ga djuḻkmaraman ŋunhiyiny Mokuynhany, waŋganygalaŋuwurra yan Djesu-Christkalaŋuwurra. Yo, dhuwalatjandhin ŋunhi ŋanapurruŋgalaŋuwurrnydja, God-Waŋarryuny ŋuli ga ŋunhi barrkuwatjkuman ŋunhiyiny dhäwu mala bawalamirrilila wäŋalilnydja malaŋulil. Balanyan ŋayi ŋunhi dhäwuny nhakun buŋgan-bäw'nha, märr ŋunhalnydja ŋunhi bawalamirriŋurnydja wäŋaŋur yolŋuny walal dhu ŋunhi bukmaknha yan marŋgithirrnydja nhanŋuny Djesu-Christkuny.\n15\nYo, God-Waŋarrnydja ŋuli ga ŋunhi mirithirr yan ŋayaŋu-djulŋithirr ŋuriŋiyiny buŋgan-bäw'yu, ŋunhi limurr ŋuli ga birrŋ'maramany dhäwuny lakaram Djesu-Christkalaŋuwuynydja bukmakkalnydja yolŋuwal walalaŋgal bawalamirriŋurnydja, ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi ŋayin ŋuli ga Djesu-Christthun walalany walŋakumany. Ga wiripuwurruŋ ŋurikiwurruŋ ŋunhi walal ŋuli ga marrtji walalaŋgiyingal walal dhukarryu dhiŋganhamirriy.\n16\nGa ŋunhi walal ŋuli ga yolŋu walal ŋuyulkthirrnydja ŋurikiyi ŋunhi manymakkuny dhäwuw, ŋunhiny limurrnydja nhanukalamirrnydja yolŋu walal balanyan nhakun buŋgan barrpan' walalaŋguny nhumanaraw. Ga ŋuriŋiyiny walalany dhu ga ŋunhi buŋgandhu barrpayny'tja gämany balan dhiŋganhamirrilila. Ga ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga mirithirr yan djälthirr Godkalaŋaw walŋamirriw dhärukku, walalnydja dhu ŋunhi yänan märraman, bitjanna nhakun yolŋu ŋuli djälthirr märranharaw manymakku buŋgan-bäw'ku. Bala walal dhu ga ŋunhi nhinany walŋan yan bitjanna bili wiyinŋumirra. Yakan ŋayi dhu ga ŋunhi ŋula yolthuny yolŋuy lakaram dhuwaliyiny dhäwu ŋamathamany ŋuriŋiny ŋunhi nhanukiyingalnydja ŋayi ganydjarryu.\n17\nYurr linyuny dhuwal yaka balanyayi nhakun ŋunhi wiripuwurr ŋunhi walal ŋuli ga djäma rrupiyawnha yan märranharaw.\n31\nGa yaka linyuny ŋuli gi dhuwal yindikunhamirr ga yaka linyu ŋuli gi gäŋu djorra' nhumalaŋgal ŋula yolkuŋuny wukirriwuy nhä mak linyalaŋgiyinguŋuny wukirriwuy ŋunhi gan lakaraŋal linyalaŋguŋ djämapuy mala. Ga yaka linyu dhuwal djäl nhuma dhu ga wukirri djorra' wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ linyalaŋgalaŋuwuynydja. Ga bitjandhiyin ŋuli ga ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal nhina, ŋunha dhäwu marrtji ŋorra walalaŋgalaŋawuy, ŋunhi walal ŋuli marrtji lakaranhamirr walalawuynha walal.\n2\nNhumany dhuwal balanya nhakun ŋunhiyin djorran' wukirriwuynha mala, ŋunhi ga ŋuriŋiyiny djorray' lakaram linyalanhan. Yurr linyuny ŋuli ga dhuwal gämany nhumalanhany ŋuruŋun ŋayaŋuynha linyalaŋgiyingal. Wiripuwurruynydja yolŋuy walal ŋuli ga nhäma nhumalany, ŋunhi nhaltjan nhuma ŋuli ga nhina, ga nhumalaŋgalaŋuwurra walal ŋuli ga ŋunhi nhämany dharaŋana linyalaŋguŋuny djämapuy.\n3\nNhumany dhuwal balanya nhakun ŋunhi djorran' wukirriwuynha nhanukiyinguŋun yan Djesu-Christkuŋun, ŋunhi linyalaŋgalaŋuwurra djämakurrnydja. Yurr Christthuny ŋuli gi ŋunhi yaka wukirri ŋula nhälilnydja, bilkpilklilnydja guṉḏalil ŋula nhaliynydja wukirripuyyu; ŋayiny ŋuli ga ŋunhi wukirri yolŋuwala walalaŋgal yan ŋayaŋulila, ŋuriŋiyin ŋunhi God-Waŋarrwala Birrimbirryuny walŋamirriynha.\n4\nBala linyu ŋuli ga ŋunhi yorrnha nhakun bitjandhiyiny lakaranhamirr, bili linyuny ŋunhi yuwalkkuŋal warray märr-yuwalkmirriyin God-Waŋarrwuny nhanukalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra.\n5\nLinyupiny dhuwal ganydjarrmiriw maṉḏa; bäyŋun linyu dhu gänany djäma linyalaŋgiyingalnydja ganydjarryu. Ŋayipin yan dhu ŋunhi God-Waŋarryun bitjandhiyiny djäma linyalaŋgalaŋuwurrnydja.\n6\nGod-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi linyalanhany djarr'yurr dhäwuwny'tja lakaranharaw djämamirr mala, ŋurikiyiny ŋunhi yuṯawnydja gumurrkunhaminyawuywu romgu. Bili ŋäthiliŋuny ŋunhi rom walal gan wukirri goŋdhu. Yurr dhiyaŋuny bala ŋunhiyiny yuṯany rom dhuwanna ŋayaŋuŋura limurruŋgal, ga gämany ŋayi ŋuli ga ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny limurrunhany balan walŋamirrilila. Ŋuriŋiny ŋunhi ŋäthiliŋuynydja ga romdhu lakaram waŋganynhan yan, ŋunhi nhaltjan ŋali dhu ga nhina, yurr yuwalktja ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋuriŋiyiny romdhu gäma yolŋunhany walalany balan bitjanna dhiŋganhamirrilila.\n7\nYo, ŋunhiyiny ŋunhi Mawtjitjkuny*\nrom gan wukirri märrma'lil bilkpilklil guṉḏalil. Ga balanyamirriy ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurruparnydja ŋunhiyi romdja Mawtjitjkalnydja, bala ŋunhi God-Waŋarrwu djeŋarrany' warraŋulthinan, bäydhi ŋayi ga ŋunhi ŋuriŋiyi romdhu nhakun lakaram yolŋuw walalaŋ walal dhu marrtji murrmurryundja, bili limurr gan ŋunhi bukmakthun yan djäma yätjkurrnydja. Bukuny nhanŋu ŋunhi Mawtjitjkuny mirithinan dhika djeŋarra'yinany ŋuriŋiyiny ŋunhi God-Waŋarrwalnydja djeŋarray'. Ga yakan walalnydja gan ŋunhi yolŋuynydja walal dharr-bitjanany nhänha ŋanya bukuny Mawtjitjnhany, bäydhi ŋayi marrtjin ŋunhi djeŋarrany' nhakun buwayakthin.\n8\nManymak dhiyaŋuny bala ŋunhiyiny djeŋarra' maḻŋ'thunna marrtji ŋuliwitjandhin ŋunhi djämakurrnydja Dhuyu-Birrimbirrwalaŋuwurra, yurr ŋunhiyiny nhanŋuny djeŋarra' bulun dhika gänaŋ'thunna ga, barrkun mirithirra ganydjarrmirra.\n9\nYo, ŋuriŋiyiny ga ŋunhi ŋäthiliŋuynydja romdhu lakaram ŋunhi yolŋuny walal dhuwal dhuwurr-yätjkurr yan, nhakun walal ga ŋunhi God-Waŋarrwalnydja gänaŋ'maranhamirra. Yurr romdja ŋunhi manymak yan; beŋur warray God-Waŋarrwuŋ gurrupanawuy. Ga ŋunhiyiny ŋunhi yuṯany rom dhawu'-nhirrpanminyawuy, bulun dhika latjun' ga djeŋarra'mirra, bili ŋuriŋiyin ŋuli ga ŋunhi yolŋunhany walalany ŋayaŋuny dhunupayam, ga waŋgany-manapandja marrtji God-Waŋarrwalnydja.\n10\nYo ŋunhiyiny ŋunhi djeŋarra' ŋunhi ŋayi ŋäthil maḻŋ'thurr ŋuliwitjarr ŋunhi ŋäthiliŋuwurr romgurr, ŋunhiyiny mirithirra yan djeŋarra'mirra, yurr ŋunhi dhuḏiŋuynydja ga djeŋarray' bulun djuḻkmaram ŋunhi ŋurruŋunhany.\n11\nYo, manymak warray ŋayi ŋunhiyiny ŋunhi ŋäthiliŋuny rom, bili yan ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny gurrupar guwarr yan. Yurr ŋunhiyiny ŋunhi yuṯany rom mirithirra yan dhika djeŋarra'mirra, ŋunhi dhu ga ŋunhiyiny dhärran yan bitjanna bili yan wiyinŋumirra.\n12\nYo, dhiyaŋuny bala ŋaliny ŋuli ga dhuwal gatjpu'yunna, dhukarr-nhäman ŋurikiyin, ŋunhi ŋali dhu nhäŋun ŋunhiyiny God-Waŋarrwuny latjuny' djeŋarra' warrpam'thurra, dhawaṯthurra dhu boŋguŋ. Ga dhuwaliyin linyuny gan ŋunhi lakaraŋal dhäwuny' Djesuwalaŋuwuynydja ŋayaŋuynydja ḏälyun, ga barrarimiriwyun.\n13\nŊayiny ŋunhi Mawtjitjtja dhurrthurryunmin ŋanyapinya ŋayi buku girriy', märr walalnydja gan ŋunhi Yitjuralpuyyuny†\nyolŋuy walal yakan nhäŋal ŋunhiyiny djeŋarra' ŋunhi marrtjin buwayakthin nhanukal. Yurr linyuny yaka warray dhurrthurryunna ŋunhiyiny dhäwu. Yaka linyuny djuḻuḻ'maranha mayaliny' ŋanya ŋunhiŋuwuyyiny dhäwupuy.\n14\nYo, ŋurukuwurruŋguny ŋunhi Yitjuralwuny‡\nbäpurruw' yolŋuw walalaŋ ḻiyany bambaykunhawuynha, yakan walal gan nhäŋal dharaŋarnydja, ga yan bili-i-i ga dhiyaŋun bala dhuwanna gäthura, baḏak yan walalnydja ga ŋunha Djuw malaynydja yolŋuy walal yaka yan dharaŋana, ga yaka walal gi marŋgithi. Ga ŋunhi walal ŋuli maŋutji-ḻaw'maram djorrany' ŋunhiyiny ŋunhi ŋäthiliŋuny gumurrkunhaminyawuy rom, ga baḏak yan walal ŋuli ga ŋunhi yakayi yan dharaŋulnydja, bäyŋun walal dhu ŋunhi ŋula mayaliny' maḻŋ'maram ŋurikiyi. Bili baḏak yan walalaŋ ŋunhi ḻiyany dhurrthurryunawuynha ŋuriŋin bili yan ŋula nhaliynha malaŋuy. Bili ŋayipin dhu ŋunhi waŋganydhun Djesu-Christthun yan ŋunhiyiny ḻapmaram, bala walal dhu yurrnha ŋamathamany nhäma bala marŋgithirra.\n15\nYo, beŋur bili yan ŋunhi ŋurruŋuŋur, ga yan bili-i-i, ga dhiyaŋun bala, ŋunhi walal ŋuli ga dhäruktja maŋutji-ḻaw'maram ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurrupar nhanukal Mawtjitjkal, yaka yan walal ŋuli gi ŋunhi dharaŋulnydja walalaŋgiyingal walal ŋayaŋuynydja.\n16\nYurr ŋunhi dhu ŋayi ŋula yol yolŋu bilyunna Djesuwala, ŋayiny dhu ŋunhi Garrayyuny ḻapmaraman ŋayaŋuny nhanŋu ga ḻiyany, bala ŋayi dhu nhäman yuwalkkuman yan ŋamathaman, bala yuwalknha yan ŋayi dhu ŋunhi marŋgithirrnydja.\n17\nBili Garraynydja dhuwal Dhuyu-Birrimbirr muka. Ga ŋunhi ŋayi ŋuli ga Dhuyu- Birrimbirrnydja nhina ŋula yolkalnydja yolŋuwal ŋayaŋuŋur, ŋunhiyiny ŋayi yolŋu bilin dhawaṯmaranhawuynha beŋurnydja ŋunhi dhä-gir'yunamirriŋurnydja romŋur.\n18\nGa bili limurr dhuwal bukuny yäkthunawuynha, ga milkuman limurr ŋuli ga ŋunhi Garraywuny djeŋarra', bala ŋaliny dhu marrtji ŋunhi bulun ga bulun dhika djeŋarra'mirrnydja, djambin dhu marrtj, märr limurr dhu dharaŋanayirra yan nhakun ŋayipin yan Garraynha limurruŋ ŋulatjandhin ŋunhi djämakurrnydja Godkalaŋuwurra Dhuyu- Birrimbirrwalaŋuwurrnydja.\n41\nYo, God-Waŋarryu ŋunhi linyalanhany nhirrpar dhiyakuny djämaw, bili linyalaŋguny ŋayi ŋunhi bitjarryi bili muka mel-wuyurryi, märr linyuny dhu ga lakaraman birrŋ'maraman dhuwaliyiny dhäwu. Ga yakan linyu ŋuli gi dhuwal ŋayaŋu-djawaryurrnydja ŋula gandarrŋurnydja dhiyaŋiyiny.\n2\nBilin linyuny ŋunhi ganarrthaŋala muŋbunuŋala bukmaktja nhä malany ŋunhi gora-gurrupanamirrnydja rom, ŋunhi ŋuli ga yolŋuy walal gayul djäma. Yakan linyu ŋuli gi dhuwal mayali'-gäŋuny ŋula yolnhany yolŋuny, ga bäyŋuyi yan linyu ŋuli gi dhuwal bilma'-bilmaraŋuny ga yalŋgikuŋuny gi lakaraŋ God-Waŋarrwuny dhäruk mala. Lakaramany ŋanapurr ŋuli ga dhuwal dhunupan yanan ga warraŋulkuman dhuwandja ŋunhi God-Waŋarrwuny yuwalktja dhäwu, märr dhu bukmakthun ŋunhi yolŋuynydja walal ŋämany ŋayaŋuynha walalaŋgiyingal, bala yan dharaŋana ŋunhi nhäthinya linyu ŋuli ga lakaram yuwalknha yan. Bili linyu ga dhuwal djämany märr-dhunupan yan ga yuwalkkuman, märr dhu ŋunhi yolŋuynydja walal dharaŋana ŋunhi linyuny dhuwal yuwalk yan djämamirr maṉḏa nhanŋu God-Waŋarrwu.\n3\nYo, lakaramany linyu ŋuli ga ŋunhi dhawaṯmaraman yanan warraŋulkuman, yakan linyu ŋuli gi ŋunhi mayaliny' djuḻuḻ'maraŋ. Yurr mayaliny' ŋayi ga dhuwali djuḻuḻ'yundja ŋorra ŋurikin yolŋuw walalaŋ ŋunhi winya'yunawuywun walalaŋ.\n4\nYo, baḏak yan ga dhuwal yolŋuny walal nhina buku-munha'ŋur yan, ŋuriŋiyi yätjkurruy birrimbirryu Mokuyyu, ŋunhi ŋayi ŋuli ga waŋarrkunhamirr dhiyak wäŋaw munathaw', ŋayin walalany gan ŋunhi bambaykuŋalnydja ŋunhiwurrunhany ŋunhi walal ŋuli gi yaka yuwalkkuŋ märr-yuwalkmirriyi. Ga bäyŋu walal ŋuli gi ŋunhi nhäŋuny ŋunhiyiny djarraṯawun' ŋunhi ŋayi ŋunhiyiny ŋunhiyin manymaknha dhäwu Christkalaŋuwuynha, bili ŋayi muka ga ŋunhi Djesu-Christnha nhina ŋuriŋiyiny djeŋarray' ga baḏayalay', balanyan bili yan dharaŋanan nhakun ŋayin God-Waŋarrnha.\n5\nBili yaka linyu ŋuli gi ŋunhi linyalanhawuynhany lakaranhamirr, yanbi linyuny garrwarnha mirithirra. Dhuwandja linyu ŋuli ga ŋunhi lakaramany garrwarkumany ŋanya muka Djesuny, ga linyalanhany ŋayi ŋunhi djuy'yurr djämamirra maṉḏa nhumalaŋgun guŋga'yunaraw.\n6\nYo, ŋunha ŋunhi Dhuyuŋurnydja Djorra'ŋur ga waŋa bitjanna gam', \"Baḏayalany' dhu ga ŋunhi nhäran yan, djeŋarra'yaman dhu ga buku-munhany'.\" Ga yuwalknha yan ŋunhi dhuwandja wäŋa baḏayala'mirriyinan. Ga ŋuriŋiyi bili yan ŋunhi waŋganydhu God-Waŋarryu limurrunhany ŋayaŋu-djarraṯawun'mirriyaŋal ŋuriŋin ŋunhi nhanukiyingala ŋayi baḏayalayny'tja, märr dhu limurrnydja yuwalkkuman yan marŋgithirrnydja, ŋunhi ŋayiny God-Waŋarrnydja djeŋarra' yan ŋayipiny. Bili limurrnha ŋuli ga ŋunhi yuwalkkumany nhäma ŋunhi God-Waŋarrwuny djeŋarra', ŋunhi limurr ŋuli nhämany nhakun bukuny ŋanya Djesu-Christnhany.\n7\nYo, ŋunhi limurr ŋuli God-Waŋarrwuny marŋgithirr ŋuliwitjandja ŋunhi Djesuwalaŋuwurrnydja, ŋunhiny nhakun ŋali ga bilin ŋayathaman God-Waŋarrwuŋuny ŋunhi latjuny' dhika mirithirrnydja mel-wiḏi'mirrnydja litjalaŋgiyingala ŋayaŋuynydja, bäydhi ŋali ŋunhi ŋula nhäny nhäŋiniŋ'tja, balanyany nhakun ŋunhi banikin' dhoḻu yolŋuwuŋ goŋbuy djämapuy. Ga ŋuli dhu ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal nhäma limurruŋgal ŋula nhäny ganydjarr-ḏumurrnydja rom, walalnydja dhu ŋunhi dharaŋana yan ŋunhi ŋayipi warray ga God-Waŋarryu djäma limurruŋgalaŋuwurrnydja, ŋuriŋiyin ŋunhi nhanukiyingala ŋayi ganydjarryuny yindiynha. Bili yaka warray limurrnydja ŋuli gi ŋunhi ŋula nhä manymak djäma dhiyaŋuny ŋunhi limurruŋgiyingalnydja ganydjarryu.\n8\nBitjan bili linyuny ŋuli marrtji dhuwal ŋayaŋu-miḏikirr ŋunhi ŋula nhaliynydja malaŋuy wiripuy ga wiripuy, yurr yakan linyalany ŋuli ŋunhi ŋuriŋiyiny malaŋuy monyguŋuny. Wiripuny linyu ŋuli warwuyun muka, bili bäyŋun linyu marŋgi ŋula nhakuny malaŋuw djämaw. Yurr yakan linyuny dhu dhuwal ŋula märr-djawaryundja ga ḏaḏawyundja, ga waṉḏirrnydja dhu winya'yundja, bäyŋun yan.\n9\nDharrwan dhuwal mirithirra yolŋuny walal ŋuli ga ŋuyulkthirrnydja, ga ŋaŋ'ŋaŋ'thundja ga linyalany, yurr bäyŋu warray linyu ŋuli gi dhuwal goŋ-gänany nhini. Ga bitjanna bili walal ŋuli ga ŋunhi buman linyalanhany dhiŋganhamaraman, yurr bäyŋu warray linyu ŋuli ŋunhi dhiŋguŋuny walalaŋguŋ.\n10-11\nŊunhi walal ŋuli marrtji yolŋuynydja walal bumany limurruny ŋayaŋu-miḏikumandja, bili limurrnydja dhuwal Garraywalaŋumirr mala. Bili bitjan yan bili limurrnydja ŋuli ga dhuwal gäma yan rumbalyuny limurruŋgiyingal rakunydhinyamirrnydja rom. Märr dhu ŋunhi nhanŋuny Djesuwnydja walŋa milkunhamirra limurruŋgalnydja walŋaŋur, ŋunhi dhu buwayakthin.\n12\nBala linyuny ŋuli ga ŋunhi marrtjiny dhiŋganhamirriwurra romgurrnydja, yurr nhuman dhu ga ŋunhi walŋamirrnydja nhina.\n13\nŊunha ŋunhi ŋäthiliŋuŋurnydja ga djorra'ŋur dhäruktja waŋa bitjanna gam', \"Waŋanany ŋarra gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋ, bili ŋarra gan märr-yuwalkthin.\" Ga balanyayi bili yan limurruŋ dhuwal märr-nhirrpanminyawuynydja waŋganygurr yan bukmakku, bala linyuny ŋuli ga dhuwal wiyinŋumirra lakaranhamirrnydja balanyayiny mala dhäwu,\n14\nGod-Waŋarryuny ŋunhi bili muka walŋakuŋal Djesunhany beŋuryiny moluŋurnydja, ga bitjandhi bili ŋayi dhu ŋunhi linyalanhany walŋakum dhiŋganhaŋur, waŋganygurryi yan Djesunhan. Bala ŋayi dhu linyalany gäŋun balan ŋunhi nhanukiyingala ŋayi dhunukulilnydja limurrunhan rrambaŋin.\n15\nYo, bäydhi ŋarrakuny dhu ga ŋunhi ŋula nhä mala buna, yurr ŋuliwitjandhiny ŋayiny dhu ga ŋunhi God-Waŋarryuny nhumalanhany guŋga'yunna, märr nhumany dhu ga ŋunhi walŋan nhina. Ga ŋunhiyiny dhu nhakun dharrwan mirithirra ŋula nhämunhan' yolŋuny walal walŋathirrnydja ŋuriŋiyiny ŋunhi dhäwuy, ga ŋula nhämunharay'yi yan yolŋuy walal dhu ga ŋunhi buku-gurrpandja God-Waŋarrnhany; bala mirithirra yan walal dhu ga ŋunhi märr-yiŋgathirrnydja nhanŋu wokthunna manapan.\n16Ga dhiyakiyin ŋunhi ŋayaŋuwnydja linyu ŋuli ŋunhi yakany ŋula gandarrŋurnydja djawaryurr ga ḏaḏawyurr. Bäydhi nhakun linyalaŋ dhu marrtji ŋunhi rumbalnydja yalŋgithirr bala worruŋuyirrnydja, galki dhiŋganharawnydja. Yurr bitjan bili walu-ŋupan yan God-Waŋarryuny ŋuli ga ŋunhany ŋunhi ŋayaŋuny linyalaŋ yuṯakuman ŋuriŋiyin ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryun nhanukal.\n17\nGa dhiyal ŋunhi munatha'ŋurnydja wäŋaŋur linyu ŋuli marrtji ŋayaŋu-miḏikirr burakirr, yurr dhuwaliyiny ŋunhi ŋayaŋu-miḏikinyamirr rom mala nyumukuṉiny' yan ga gurririŋuw. Bili dhiyaŋiyiny ŋunhi ŋayaŋu-wutthunamirriynydja mala romdhu ŋunhiyiny ga bukulila ŋal'maram ŋunhin latjun' malany rom dhika djeŋarra'mirra, ŋayaŋu-goŋmirriyinyamirra ŋunhawala ŋunhi djiwarr'lila, ŋunhi ga bulun djuḻkmaram dhuwalaŋuwuynhany munatha'wuynhany ŋayaŋu-wutthunamirriny romnha. Bili linyuny dhu gi ŋunhi nhini ŋunhalnydja God-Waŋarrwalnydja djeŋarra'ŋur biyakun bili yan wiyinŋumirra.\n18\nGa dhiyakiyin ŋunhi linyu ŋuli ga bitjandja bili yan ŋayaŋu-gatjpu'yundja, nhänhamiriwwun. Ga dhuwal ŋunhi limurr ŋuli ga nhä malany nhäma dhiyaŋ bala, dhuwaliyiny dhu gi dhärri gurriri yan, bala dhu dhawar'yurra, winya'yurra dhu. Yurr ŋunhany bala ŋunhi ŋula nhä mala limurr ŋuli gi bäyŋu dhiyal nhakun nhäŋu, ŋunhiyiny dhu ga dhärran yan, bitjanna bili yan wiyinŋumirra gupaḏalnha.\n51Yo, dhuwandja ŋunhi rumbalnydja ŋali balanya nhakun ḏalwaḏalwa, bili guwarr yan ŋali ga dhuwal nhina dhiyalnydja munatha'ŋurnydja. Ŋuli ŋayi dhu dhuwal ḏalwaḏalwany yupthurr, bala ŋali dhu ŋunhi ganarrthula dhuwandja rumbal. Bili God-Waŋarryuny ga ŋäthilmirriyaman limurruŋguny buṉbu ŋunhany djiwarr'ŋurnydja, ŋunhi ŋunhiyiny buṉbu yakan ŋula wiripuŋuwuŋ yolŋuwuŋ dhanuŋdhunawuy, ŋunhiyiny dhu ga dhärran yan bitjanna bili wiyinŋumirr yakan dhu buku-yupthun, ga ŋula ŋäthiliŋuyirr.\n2\nDhiyalnydja munatha'ŋurnydja limurr ŋuli ga ŋunhi mirithirra yan dhika ŋayaŋu-gatjpu'yundja bitjanna, \"Ye-e-e, nhäthan ŋarra dhu dhuwal marrtji manymaklilnydja wäŋalil ŋunha djiwarr'lilnydja?\"\n3\nBili ŋunhi limurr dhu märraŋuny yuṯany rumbal, ŋunhiny limurr dhu gi nhininy ŋunhalnydja yuṯaŋura yan wäŋaŋurnydja, bäyŋun bulu djolarra'.\n4\nDhiyaŋuny bala limurr ga dhuwal baḏak yan nhina munatha'wuyyu rumbalyu, bala limurr ŋuli marrtji ŋunhi ŋayaŋu-ŋonuŋdhirra ṉinydjak-ŋorr'yunna. Yurr yakan nhakun limurr ŋuli gi ŋula biyakiyiny guyaŋi ganarrthanharawnydja dhiyakuny gay'yi rumbalwu, bili yuwalktja muka limurr ga dhuwal djälthirrnydja ŋurukun ŋunhi djiwarr'puywun rumbalwuny dhaṯthunminyaraw. Märr dhu ŋuriŋiyiny yuṯaynydja rumbalyu dhawar'yunamiriwyuny dharapulnha djaw'yun dhuwalaŋuwuywun ŋunhi munatha'wuywun rumbalwu.\n5\nGa dhiyakiyi muka ŋunhi ŋayipiny God-Waŋarryuny limurrunhany ŋäthilmirriyaŋal, märr limurrnydja dhu ga yolŋuny walal nhina walŋan yan ŋunhalnydja djiwarr'ŋurnydja, bitjanna bili yan. Ga bili muka ŋayi ŋunhi gurruparnydja nhanŋuwuy ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnhany limurruŋgala ŋayaŋulilnydja ŋäthil muka yan. Ga ŋuriŋiyiny ga ŋunhi maŋutji-lakaram ŋunhi dhu God-Waŋarryuny limurruŋguny gurrupula bukmaknha yan nhäny mala ŋapa-ŋal'maraŋun dhu marrtji, ŋunhi ŋayi ga ŋunhayi ŋayatham nhanukalaŋaw ŋayi yolŋuw walalaŋ.\n6\nYo, dhiyakiyin ŋunhi ŋayaŋuw ŋarrany ŋuli ga ŋunhi nhinany ŋayaŋuny-mulkan barrarimiriwnha. Bili dhiyak warray ŋarrany ŋunhi marŋgi gam', Dhiyaŋuny bala ŋali ga dhuwal nhina dhiyal munatha'ŋurnydja dhuwandja rumbal, ŋunhiyiny nhakun ŋali ga nhina barrku yan beŋurnydja ŋunhi Garraywalnydja wäŋaŋur.\n7\nDhuwandja limurr ŋuli ga ŋunhi galkiny nhina God-Waŋarrwalnydja yaka ŋuriŋiyiny limurr ŋuli gi nhäŋu ŋanya dhiyaŋ maŋutjiy warraŋulpuyyu limurruŋgiyingal, ŋany dhiyaŋun bili yan waŋganydhun romdhuny märr-nhirrpanminyawuyyun yan.\n8\nYo, nhinany ŋali ŋuli ga ŋunhi ŋayaŋuny-mulkan', bili ŋali ŋuli ga ŋunhi guyaŋany bitjanna, \"Manymaknha muka ŋunhiyiny, märr ŋarrany dhu Garraywalnydja ga nhina galkin yanan.\"\n9\nBili dhiyakun ŋarra ŋuli ga ŋunhi yuwalktja djälthirr, ŋarra dhu ga ŋanyapinyan yan ŋayaŋu-djulŋithinyamaramany Garraynhan, bäydhi ŋunhi ŋarra dhu gi galkiny nhanukal nhini, nhä mak barrkuny yan nhanukalaŋaŋur, dhiyalnydja yan banydjiny munatha'ŋurnydja.\n10\nBili yalalany ŋunhalnydja bukmaknha limurr dhu ŋunhi dhärriny gumurrŋurnydja nhanukal Djesu-Christkalnydja. Bala ŋayi dhu marrtji ŋunhi nhäŋun mala-djarr'yurra limurruny, ga gurrupulnydja ŋayi dhu limurruny ŋunhi balanya bili yan dharaŋana nhäny mala ŋunhi nhaltjarr limurr gan waŋga'-waŋganydhu djäma manymak ga yätjkurr dhiyal munatha'ŋur.\n11\nYo, limurrnydja dhu ga ŋunhi mirithirra yan märr-ŋal'yundja God-Waŋarrwalnydja. Ga dhiyakiyin ŋunhi ŋayaŋuw ŋanapurrnydja ŋuli ga lakaramany bilmaramany yolŋunhany walalany, märr dhu walalnydja ŋunhi bitjandhi bili muka märr-ŋal'yundhi nhanŋuny God-Waŋarrwuny. God-Waŋarrnydja ŋunhi yuwalk yan marŋgi ŋayaŋuwnydja limurruŋ, ga nhuma ŋunhi wiripuwurr, ŋunhi nhumany marŋgi yan ŋarrakuny ŋayaŋuw.\n12\nYaka ŋanapurr gi dhuwal lakaranhamirr ŋunhi ŋanapurrunhawuynhany ŋanapurr, märr nhumany dhu ga yanbi ŋanapurruŋgun märr-ŋal'yun. Napurrnydja ga dhuwal dhäruk yan nhumalaŋ gurrupan, märr nhumany dhu märr-wiḏi'yun muka ŋanapurruŋgalnydja, bala nhuma dhu ga ŋunhi lakaramany dhunupan yan. Walalnydja ŋuli ga ŋunhi guyaŋa yanbi God-Waŋarryuny walalany ŋuli ga nhäma dhuwal yan warraŋul, ga yakan djinawany' ŋunha ŋayaŋuny, nhäthinya ŋayi ŋunhi yolŋu.\n13\nBala walal ŋuli ga ŋunhi bawa'mirra lakaram ŋanapurrunhany. Wiripuny ŋanapurr ŋuli ga djäma ŋula nhä mala, ga walalaŋgalnydja yanbi ŋunhiyiny bawa'mirra, yurr ŋanapurrnydja ŋuli marrtji ŋunhi djäma yan, bili ŋanapurr ga ŋunhi märr-ŋamathirrnydja nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun. Ga waŋany ŋanapurr ŋuli ga ŋunhi dhärukthuny bawa'miriwyun ga dhunupaynha ŋunhi ŋanapurr ŋuli marrtji lakaramany guŋga'yundja nhumalany.\n14\nYo, Djesu-Christkalnydja märr-ŋamathinyaray ŋuli ga ŋunhi marrtjinyamaraman ŋanapurrunhany. Bili ŋanapurr ŋunhi marŋgithinany waŋganygun yan yolŋuwnydja Djesu-Christkun, ŋunhi ŋayipin yan dhiŋgaŋal dharapul djaw'yurr bukmakkuny yolŋuw walalaŋ, ga ŋunhiyiny nhakun limurrnydja bitjarryi bili yan dhiŋgaŋalyi bukmak.\n15\nYo, ŋayiny ŋunhi dhiŋgaŋal bukmakku yan walŋakunharawnydja, märr dhu limurrnydja, ŋunhi limurr ga dhuwal walŋany nhina, ŋaliny dhu ga ŋunhi nhina nhanŋuwuynha yan. Ga yakan ŋaliny dhu ga buluny nhina litjalaŋgiyingalnydja djälyu, märr limurr dhu ga nhinany nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkun, ŋunhi ŋayi dhiŋgaŋal limurruŋ, ga buluyi ŋayi walŋathin.\n16\nDhiyaŋuny bala limurr dhu ga yakan nhäma yolŋuw warraŋulpuynydja ŋula nhä malany. Ŋäthilnydja ŋarrany ŋuli ganha ŋunhi guyaŋanha Djesu-Christnhany dhuwal yan warraŋul ŋapaŋur, ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan nhina dhiyal munatha'ŋur. Yurr yakan ŋarra dhu ga buluny ŋanya guyaŋa bitjandhiyi balayiny roŋiyirrnydja; guyaŋany ŋarra dhu ga ŋanya dhuwal balan bitjana djiwarr'lila.\n17\nGa ŋunhi ŋayi yolŋu bilin nhakun waŋgany-manapanminyawuynha nhanukala Djesu-Christkalnha, ŋunhiyiny ŋayi yolŋu wiripun dhika yuwalknha yan yuṯa. Ŋäthiliŋuny nhanŋu ŋunhi rom bilin winya'yurra buwayakthinan, ga dhiyaŋuny bala ŋayi yuṯan yolŋu, ga nhinany ŋayi ga ŋunhi yuṯaŋura yan romŋurnydja.\n18\nYo, God-Waŋarrwuŋuny dhuwal ŋanapurrnydja djämapuy bilin yuṯathinan. Bili ŋuliwitjarryin ŋunhi nhanukalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra burakinyawurr ŋayi ŋanapurrunhany bäyarran. Bala yan ŋayi ŋanapurruny djäman gurrupar, märr napurrnydja dhu ga ŋunhi dhäwuny lakaraman wiripuwurruŋguny ŋunhiŋuwuyyiny gumurrkunhaminyawuynydja rombuy, märr walalnydja muka dhu ga bitjandhi bili yan nhina waŋganyŋuryi yan nhanukal God-Waŋarrwal.\n19\nGa dhäruktja ŋayi ŋunhi gurrupar ŋanapurruŋgal lakaranharawnydja bitjarra gam'. Dhuwalatjanna bili yan Djesu-Christkalaŋuwurra ŋunhi ŋayi gan God-Waŋarryuny ŋayaŋu-manaparnydja bukmaknhany yolŋuny walalany. Yakan ŋayi dhu ga ŋunhi buluny nhäma limurruŋguny yätjkurr mala dhä-gir'yunarawnydja; yanan ŋayi ŋunhi djaw'yurra buwayakkuŋala limurruŋ yätjkurrnydja mala ŋuriŋiyin ŋunhi Djesu-Christkala maŋguyny'tja', märr limurrnydja dhu bukmaknha ga nhinany galkin yänan nhanukala galŋa'kalŋan.\n20\nGa waŋany ŋanapurr ŋuli ga dhuwal nhanukal muka dharapulŋurnydja Djesu-Christkal, ŋunhi ŋayi gan waŋan ŋanapurruŋgalaŋuwurr dhärukkurr. Ga dhuwalatjanna ŋunhi Djesu-Christkala yäkuynydja ŋanapurr ga waŋany nhumalany bitjandja, \"Buku-djulŋimirr, bilyurra walal ga märr-yuwalkthin Djesu-Christnhany, märr nhuma dhu ga nhinany galkin yänan God-Waŋarrwala mägayamirriŋura romŋurnydja.\"\n21\nŊayiny ŋunhi Djesu-Christtja yolŋu gänaŋ'thurra gan bukmakkalnydja yolŋuwal, ga bäyŋun ŋayi ŋunhi ŋula nhä waŋgany yätjkurrnydja djäma. Yurr ŋayiny God-Waŋarryuny warrpam'thurr ŋunhiyiny ŋula nhä mala yätjkurrnydja limurruŋguny rarr'yurrnydja nhanukala Djesu-Christkala, bala ŋayin ŋunhi rom-baḏatjtjurrnydja, märr ŋayi ŋunhi limurrunhany ŋayaŋu-dhunupan lakaraŋal.\n61\nYo, djämany ŋanapurr ŋuli marrtji dhuwal rrambaŋin God-Waŋarryun, ga yorrnha ŋanapurrnydja ŋuli ga ŋunhi waŋany nhumalaŋ bitjandja gam', \"Marrkapmirr walal buku-djulŋimirr, yuwalkkuŋun yan walal gi märraŋuny ŋunhiyiny ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny mel-wuyunawuynydja rom, yakan gi djalkthurrnydja ga bäykarraŋuny.\"\n2\nBilia\nGod-Waŋarrnydja ga ŋunha waŋa bitjanna,\n\"Ŋuli dhu ŋunhi dhawu'-nhirrpanawuynydja walu maḻŋ'thurr,\nBili ŋunhi dhu walŋakunhamirrnydja rom buni,\nBili dhuwanna ŋunhi waluny bilin bunanan.\nDhuwanna ŋunhiyiny walu nhuŋu walŋakunharawnydja.\"\n3\nŊanapurrnydja ŋuli gi dhuwal yaka djälthi napurr dhu ga dhukarr-gungam ŋula yolkuny yolŋuw. Märr ŋayi dhu yaka muka ŋula yolthuny yolŋuy maḻŋ'maram ŋula nhäny yätjkurrnydja dhiyalnydja Garraywalnydja djämaŋur, dhuwal ŋunhi ŋanapurruŋgalnydja goŋŋur.\n4\nŊanapurrnydja ŋuli ga ŋunhi nhina dhuwurr-ŋamathirr yan ŋunhi ŋula wanhawitjandja romgurr malaŋuwurr, märr dhu yolŋuynydja walal dharaŋan muka ŋanapurrunhany, ŋunhi ŋanapurrnydja dhuwal nhanŋu warray djämamirr mala God-Waŋarrwu. Bäydhi, ŋunhi ŋanapurr ŋuli ga marrtji marimirrikurrnydja romgurr mala, ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurrnydja, ga wiripuny napurr ŋuli ga nhina dhäparŋ'nha yan ŋula nhämiriwnha.\n5\nYo, bäydhi ŋunhi napurrunhany walal gan dhuwal bumara bartjunmaraŋal ga galkar gan dharruŋgulil, ga wiripuny ŋanapurruny ŋuli yolŋuynydja walal ḻiw'maranhan dhärranha bala ganha bunhan. Yurr ŋanapurruwuynydja ŋuli marrtjinya ŋunhi djämany mirithinyan yan, nhinan muka napurr gan dhuwal maŋutji-ŋorranhamiriw, ga bäydhi ŋoy-ŋathamiriwnydja mala.\n6\nYurr balanyarayyiny malaŋuy ŋuli ŋunhi ŋanapurrunhany bäyŋun bilmaranha ga ḏaḏawmaranha; ŋanapurrnydja ŋuli ga ŋunhi nhinany ŋayaŋu-ḏarrtjalknha yan ga rom-dhunupan. Ga ŋunhi ŋuli yolŋuy walal djäma ŋula nhä mala djarrpi'kunhany ŋanapurruŋ, ga ŋanapurrnydja ŋuli ŋunhi märranhan yanan walalaŋguŋ, ga yakan ŋanapurr ŋuli ŋunhi bondiny maḏakarritjthinya; bulnha ŋanapurrnydja ŋuli marrtjinya goŋ-rulwaŋdhunminya ŋurikiwurruŋguny ŋunhi wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ. Bili ŋayiny gan ŋunhi God-Waŋarrwuny Dhuyu-Birrimbirr nhinanany ŋanapurruŋgala, ga djäman ŋayi gan ŋanapurruŋgalaŋawurr. Ga yuwalknha yan ŋarrany ŋuli ga ŋunhi märr-ŋamathirrnydja wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ.\n7\nŊanapurrnydja ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäwu lakaram yuwalkkuman yan, ga djämany napurr ŋuli ga dhuwal God-Waŋarrwala yan ganydjarryuny. Ga nhinany ŋanapurr ŋuli ga ŋunhi ŋayaŋu-dhunupan yan, ga ŋuriŋiyin ŋanapurruny ŋuli ga ŋunhi romdhuny dhunupaynha gungamany warrpam'thunna yan. Ga bäyŋun ŋayi dhu ŋunhi ŋula yolthuny yolŋuy bumany ŋanapurruny.\n8\nYo, wiripuwurrnydja ŋuli ga ŋunhi yolŋu walal märr-ŋal'yun muka ŋanapurruŋ, ga wiripuwurruynydja yolŋuy walal ŋuli ga ŋunhi ŋanapurruny nhäŋiniŋ' lakaraman, ga wiripuwurrnydja yolŋu mala ŋuli ga dhä-wokthun ŋanapurruŋ. Ga wiripuŋuynydja yolŋuy walal ŋuli ga yätjkurr-lakaraman ŋanapurruny, bala walal ŋuli marrtji lakaranhamirrnydja ŋanapurrunhany yanbi ŋanapurrnydja nyäḻ'-ḏilkurra mala, yurr ŋanapurrnydja ŋuli ga ŋunhi lakaramany yuwalknha yan ga dhunupan dhäwuny' mala.\n9\nWiripuny walal ŋuli ga ŋunhi waŋa ŋarrakuny bitjanna, \"Yol dhika ŋayi yolŋu Bolnydja*\nyäku?\" yurr nhumany ŋunhi wiripuwurrnydja marŋgimirr warray ŋarrakuny mirithirr. Ga wiripuny walal ŋuli ŋunhi waŋa bitjanna ŋarraku, \"Galki ŋayi dhu ŋunha dhiŋgaman,\" ga bitjan. Yurr ŋarrapiny ga dhuwal baḏak yan marrtji walŋa yan. Ga raypirri'yurr warray ŋayi gan ŋunhi ŋanapurruny God-Waŋarryuny gumurr-ḏälkurrnydja romgurr, ŋunhi galki balaŋ ŋanapurrnydja dhiŋganhan muka, yurr bäyŋu warray ŋanapurr dhiŋganhany.\n10\nYuwalk warray ŋanapurr ŋuli ga ŋunhi marrtji galŋa-miḏikinyamirriwurrnydja romgurr, yurr ŋanapurr ŋuli ga ŋunhi nhinany galŋa-djulŋithirra yan. Napurrnydja dhuwal ŋurruwuyk mala yolŋu'-yulŋu, ŋula nhämiriw, yurr dharrwan dhu ŋunhi yolŋuny walal ḻukunydja'yirr dhuwalatjandhiny ŋunhi ŋanapurruŋgalaŋuwurrnydja djämakurr. Dhiyalnydja ŋunhi munatha'ŋurnydja ŋarra ŋuli ga ŋunhi nhina goŋ-waŋaran, yurr yuwalktja ŋarra ga dhuwal ŋayathamany warrpam'nha yan.\n11\nYo, marrkapmirr walal. Mirithirr yan ŋanapurr ga dhuwal märr-ŋamathirrnydja, nhumalaŋguny dhipaliyiny wäŋa-Gorinbuywuny†\nyolŋuw walalaŋ. Bili muka ŋanapurr gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋ dhunupan yan. Bäyŋun ŋanapurr gan ŋunhi ŋula djuḻuḻ'maraŋalnydja nhumalaŋgal. Ga bilin ŋanapurr gan dhuwal gumurr-ŋamathinan nhumalaŋguny.\n12\nYaka ŋanapurr dhuwal ŋayaŋu-gunganhaminya nhumalaŋguny. yurr nhumalaŋ warray dhuwaliyi ŋayaŋu-dhaḻyunawuynydja ŋanapurruŋgal märr-ŋamathinyaŋur.\n13\nNhumany dhuwal balanyan nhakun ŋunhi djamarrkuḻin' ŋanapurruŋ. Nhämirr balaŋ nhumany dhu ga märr-ŋamathirra ŋanapurruŋguny, biyakun märr-ŋamathin walal ŋanapurruŋ. Buku-djulŋimirr, gatjuy mirithin yan walal ḻapmaraŋuny birrŋ'maraŋun yan ŋayaŋuny nhumalaŋguwuy nhuma ŋanapurruŋguny märr-ŋamathinyaraw.\n14\nYakan gi buluny waŋgany-manapul ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi walal ŋuli gi yaka märr-yuwalkmirriyi Djesu-Christku, bili ŋunhiyiny walalaŋguny ga rom gänaŋ'thunna nhumalaŋgalaŋaŋurnydja. Yakan maṉḏany dhu ga ŋunhi rom-dhunupany yolŋu ga rom-djarrpiny' nhina waŋganyŋurnydja. Ga maṉḏa buku-munha' ga baḏayala', yaka maṉḏany dhu ga ŋunhi dhärra rrambaŋiny waŋganyŋurnydja dharapulŋur.\n15\nGa maṉḏa ŋunhi Djesu-Christtja ga Mokuynydja, yaka maṉḏany ŋunhi ḻundu'manydji. Ga ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga märr-nhirrpanmirr Djesu-Christkalnydja yan, nhanŋuny ŋunhi guyaŋanhawuy ga gänaŋ'thunna wiripuŋuyirra ŋurikalnydja yolŋuwal ŋunhi ŋayi ŋuli gi yaka märr-yuwalkmirriyi ŋanya.\n16\nNhäb\nŋunhi dhunupa nhe dhu ga gäma goŋbuynhany djämapuynha waŋarrnha malaŋuny räliny God-Waŋarrwalnydja buku-ŋal'yunamirrililnydja buṉbulil? Bäyŋu warray, bili limurrnydja dhuwal Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal God-Waŋarrwun buṉbu, ŋurikiyin Waŋarrwu ŋunhi ŋayi ga nhina walŋa-wiyinŋumirra. Bili ŋayipiny ga God-Waŋarrnydja waŋa bitjanna gam',\n\"Ŋarrany dhu ga nhina dhiyaliyin ŋarrakiyingalaŋuwala yolŋuwalnydja walalaŋgal,\nŊarrany dhu ŋunhi walalaŋgun God-Waŋarr,\n17\nGac\nwiripuny ŋayi Garray waŋan bitjarr,\n\"Yakan gi buluny ŋayathul ŋula nhä mala,\nGatjuy biyakun gänaŋ'maranhamirra nhunapinyany nhe walalaŋgalaŋaŋurnydja,\n18\nŊarrany nhumalaŋ dhu Bäpa'mirriŋun,\nBitjarra ŋayi gan ŋunhi Garraynydja Ŋutu' Ḏälnydja Yäwaynydja Waŋarrnydja waŋan.\n71Marrkapmirr walal, limurruŋgun ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar bitjarryiny. Gatjuy limurrnydja ḏarrtjalkunhamirra, djalkthunna limurr bukmaktja nhä malany djarrpiny', ŋayi balaŋ bäynha baḏuwaḏuyurra yätjkurruyaŋun rumbalnhan ga birrimbirrnhan limurruŋ. Yänan limurr dhu ga ŋunhi nhinany ḏarrtjalknha, bili limurr ga dhuwal makmakthun muka romguny God-Waŋarrwalaŋaw.\n2\nMarrkapmirr walal, nhumany ḻapmaraŋun nhumalaŋguwuynydja nhuma ŋayaŋu napurruŋguny. Yaka ŋanapurrnydja dhuwal djäma ŋula nhä yätjkurr ŋula yolkuny. Ga yakayi yan ŋanapurr ŋula yolnhany dhuwal bilmaranha yätjkurrulilnydja, ga bäyŋuyi yan ŋanapurr ŋula yolnhany mayali'-gänha.\n3\nYurr yaka ŋarra ga dhuwal waŋa yätjkurr-lakaramany nhumalany. Bili muka ŋarra gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋgal, ŋunhi nhuma dhuwal ŋayaŋumirr mala ŋanapurruŋgalaŋumirr. Yurr guyaŋi yan ŋanapurr dhu gi dhuwal nhumalany, ga märr-ŋamathi yan nhumalaŋ, bäydhi limurr dhu marrtji ŋunhi murrmurryurrnydja bala rrambaŋiny, nhä mak limurr dhu gi walŋany yan nhini. Bili muka ŋarra ŋunhi lakaraŋal nhumalaŋ ŋäthil yan bitjarryiny.\n4\nŊarrany ga dhuwal märr-yuwalkthirra nhumalaŋguny. Ga märr-wiḏi'yundja ŋarra ga dhuwal nhumalaŋgal mirithirr yan. Ga mirithirr yan ŋarra ga dhuwal ŋayaŋu-djulŋithirrnydja, ga ŋayaŋu-marrparaŋdhirrnydja nhumalaŋgal, bäydhi ŋanapurr ga ŋunhi dhiyalnydja nhakun nhina marimirriŋurnydja.\n5\nYo, ŋunhi napurr bunany dhiyalnydja wäŋaŋur Matjataniyany,*\nga bitjarr bili gan ŋunhi ŋula nhaliynydja malaŋuy ŋanapurrunhany ŋayaŋu-miḏikumar yan, ga yakan ŋanapurr gan ŋunhi nhinanany ŋula galkunminany. Bitjarra bili ŋanapurr gan ŋunhi dhä-ḏälthinyaminan waŋanhaminany bala-räli'yunminan yan ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ŋunhi walal gan yaka märr-yuwalkmirriyin Djesu-Christku. Ga ŋoy-gärrinany ŋanapurr gan ŋunhi mirithinan yan ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walal gan märr-yuwalkmirriyin nhanŋu Garraywu.\n6\nYurr God-Waŋarryu ŋayipi ŋuli marrtji ŋunhi marrparaŋgumany ŋunhiny yolŋuny ŋayaŋu-ŋonuŋnhany. Bala yan ŋayi djuy'yurra Dätitjnhan†\nŋanapurruŋguny marrparaŋgunharaw.\n7\nYaka yan ŋanapurr ŋunhi ŋayaŋu-djulŋithirr ŋuriŋiyiny ŋunhi goyurryuny nhanukal; ŋany wiripuny ŋayi napurruny ŋayaŋu-djulŋithinyamaraŋal dhäwuynha ŋunhi ŋayi gan lakaraŋal nhumalaŋgalaŋuwuynha, bili yuwalktja ŋunhi nhuman ŋanyanhany marrparaŋguŋal ŋunhiyiny yolŋuny Dätitjnhany. Ga lakaram ŋayi ŋunhi ŋanapurruŋgal, ŋunhi nhumany ga dhuwali djälthirrnydja nhänharawnha ŋarrakuny, bili ŋäthilnydja nhuma gan ŋunhi ŋayaŋu-warwumirriyaŋal ŋarrany. Dhiyaŋuny bala ŋarrany ga dhuwal mirithirra yan ŋayaŋu-djulŋithirrnydja.\n8\nGa yuwalknha nhuma ŋunhi ŋayaŋu-miḏikinany ŋuriŋiyiny, ŋunhi nhuma märraŋalnydja ŋunhiyi djorrany' ŋarrakuŋ. Yurr dhunupa ŋunhiyi ŋarrakuny, ŋunhi ŋarra djuy'yurrnydja ŋunhiyiny djorra' nhumalaŋgal ŋäthilnydja, ga bäydhi nhakun ŋuriŋiyi dhäwuynydja nhumalany ŋayaŋu-warwumirriyaŋal, yurr yän ŋunhiyiny guwarr. Yurr yuwalktja ŋarra ŋunhi wuyurr nhumalaŋ, ŋunhi ŋarra nhumalany ŋayaŋu-miḏikumarnydja ŋuriŋiyiny djorrayny'tja, ga dhiyaŋuny bala ŋarra dhuwal manymaknha.\n9\nYo, dhiyaŋuny bala ŋarra ga dhuwal ŋoy-djulŋithirra nhina. Yaka ŋarra gi dhuwal ŋayaŋu- ŋamathiny ŋuriŋiyiny ŋunhi ŋarra nhumalany ŋayaŋu- wutthurrnydja ŋuriŋiyi djorrayny'tja. Yurr dhuwalatjarryin ŋunhi nhumalaŋgiyingalaŋuwurra yan galŋa-yätjinyawurr nhumany ŋunhi bilin dhunupayanhaminan. Bala ŋayiny gan ŋunhi God-Waŋarrnydja djäman nhumalaŋgal ŋulatjarryiny ŋunhi djorra'kurrnydja. Ga yaka ŋanapurr ŋunhi djäma ŋula nhäny yätjkurrnydja nhumalaŋ.\n10\nŊunhi ŋayi ŋuli God-Waŋarryuny limurruny ḻiyamirriyamany ŋuliwitjandhi bili yan ŋunhi limurruŋgiyingalaŋuwurr yan galŋa-yätjinyamirriwurrnydja romgurr, bala limurrnydja ŋuli ŋunhi ḻiya-gulinybunhamirrnydja bala yan bilyunna ganarrthaman ŋunhi yätjkurrnydja, bala yan walŋathirra, ga ŋunhiny nhakun limurruŋ manymaknha. Yurr ŋuli limurr dhu ga ŋunhi munatha'wuyyuny yan warwuy warwuyun, ŋuriŋiyiny limurruny ga gäma dhiŋganhamirrilila romlil.\n11\nYo, yuwalk dhuwaliyiny. Gatjuy nhänhamirr ŋathil nhunapinya nhe. Dhiyaŋuny bala nhuma ga dhuwaliyi yuwalknha yan djälthirrnydja nhinanharawnydja dhunupawnha ga ŋamathanharawnha yan, bili nhuma ga dhuwali milkunhamirra ŋunhi nhuma ga dhuwali yuwalknha yan dhunupan nhinany. Bala nhuma ga dhuwali dhiyaŋuny bala ŋapiri-ŋurrkaman ŋunhiyiny yätjkurrnydja. Ga yorrnha nhuma ga dhuwal ganyim'thundja ŋurikiyiny romgu. Dhiyaŋuny bala nhumany ga dhuwal märrliyanhamirrnydja ŋarrakala. Dhuwandja nhuma ga mirithirra yan galŋarrarrayundja. Ga bilin nhakun nhuma ga dhuwali girri'-ŋamathirra nhinany, nhuma dhu yan dhä-gir'yunna ŋunhiyiny yolŋuny. Yo, dhiyaŋuny bala nhuma dhuwal milkunhaminan nhumalanhawuynhany nhuma, ŋunhi nhumany dhuwal dhuwurr-dhunupan balanyan yolŋu walal, yakan nhakun nhuma gi ŋunhi buluny djälthi ŋurikiyiny ŋunhi djarrpiwny'tja romgu.\n12\nYo, ŋunhi ŋarra djorrany' nhumalaŋ wukirri, yaka ŋunhi ŋurikiyiny yolŋuw dhä-gir'yunarawnydja, ŋunhi ŋayi gan nhumalany ŋayaŋu-miḏikumar nhanukiyingal ŋayi djarrpiy' mala romdhu. Yuwalktja ŋarra ŋunhi djorrany' wukirri nhumalaŋ milma yan God-Waŋarrwal, märr nhuma dhu nhumapiny nhänhamirra nhumalanhawuynhany nhuma, ŋunhi nhumany ga dhuwaliyi yuwalkkuman yan märr-ŋamathirr ŋanapurruŋguny.\n13\nBala napurrunhany ŋunhi mirithinan yan marrparaŋguŋal ŋuriŋiyiny dhäwuy ŋunhi ŋayi Dätitjthu‡\ngäŋal napurruŋ ŋunhiny mirthirra ŋayaŋu-djulŋithinyamirra, bili ŋayipiny ŋunhi Dätitjtja yolŋu goŋmirriyinany mirithinan dhika, bili mirithinan yan nhumany ŋunhi gumurr-ŋamathinany nhanŋu.\n14\nŊäthilnydja ŋarra gan lakaraŋal nhanukal Dätitjkal, ŋunhi nhumapiny dhuwaliyi ŋamakurr yan mala, ga bäyŋu nhuma ŋarrany ŋula gora-gurrupana. Bitjarra bili ŋarra gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋgalaŋawuynydja dhäwu manymaknha, ga maḻŋ'maraŋalnydja ŋayi ŋunhi yuwalknha yanan, ŋunhi ŋarrany gan lakaraŋal nhumalaŋgalaŋuwuynydja.\n15\nGa mirithirra nhakun ŋayi ga dhuwal nhumalaŋ märr-ŋamathirrnydja ŋunhiyiny yolŋu Dätitjtja, bili ŋayi ga ŋunha guyaŋan, ŋunhi nhaltjarr nhuma gan dhäruk märraŋal ŋanapurruny, ga nhaltjarr nhuma ŋunhi gumurr-ŋamathin nhanŋu, makmakthurr manapar.\n16\nMirithirra yan ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ ŋayaŋu-djulŋithirrnydja, ga yuwalknha yan ŋarra ga dhuwal märr-yuwalkmirriyirrnydja nhumalaŋ dhiyaŋuny bala.\n81\nWay, wäwa ga yapa walal, dhäwu ŋarra nhumalaŋ dhu dhuwal lakaram ŋunhi nhaltjan ga God-Waŋarryu djäma manymak mirithirr mel-wuyunamirr rom nhanukalaŋaw ŋayi yolŋuw walalaŋ, bäpurruw ga bäpurruw dhiyal wäŋaŋur Matjataniya.*\n2\nWeyin warray walal gan ŋunhi birrka'yurrnydja ŋayaŋu-miḏikumarnydja, yurr walalnydja gan ŋunhi bitjarra bili yan ŋayaŋu-djulŋithinan bili walal gan ŋunhi God-Waŋarrwala yan goŋŋurnydja ga djägaŋurnydja nhinan, bala walal gan ŋunhi yänan gurruparnydja märryuny dhapinyaynha, mel-wiḏi'yunamiriwnha, guŋga'yurrnydja gan ŋunha wiripuwurrunhany yolŋunhany walalany, bäydhi nhakun walalawuynydja ŋunhi ŋurruwuykmirr.\n3\nYo, ŋayathaŋalnydja walal gan ŋunhi nyumukuṉiny' yan, bäyŋu ŋula yindi. Yurr walal gan yänan gurruparnydja ŋayaŋuynydja dhapinyaynha; bäyŋun walal ganha ŋula dhuḏi'maranha walalaŋguwuynydja walal. Bili mirithinany walal gan ŋunhi djälthinany ŋurukun ŋunhi ŋurruwuykmirriwnha yolŋuwnydja walalaŋ guŋga'yunaraw.\n4\nGa bitjarra walal gan ŋunhi waŋanany ŋanapurruŋgalnydja gam', \"Buku-djulŋimirr, gäma nhuma dhu dhuwaliyiny mala mundhurr ŋanapurruŋguŋuny gurrupanawuy ŋurikiwurruŋgun ŋunhi Godkalaŋumirriwnha yolŋuwnydja walalaŋ balan Djudiyalila†\nwäŋalil.\"\n5\nGa ŋanapurrnydja gan ŋunhi guyaŋan yanbi walal gan ŋunhi gurrupar ŋula nhä nyumukuṉiny', bäyŋu, gurruparnydja walal gan ŋunhi bulu warray dhaŋaŋ mundhurrnydja buku-ŋal'maranhawuy warray. Ŋurruŋuny walalawuy ŋathil dhayuŋanmin Garraywal, ga dhäŋur beŋuryiny walal ŋunhi ŋanapurruŋgalnydja muka gurrupanmin ŋayaŋu djämaw, bili walal gan ŋunhi djälthin walal dhu ga guŋga'yun ŋanapurruny ŋuriŋiyin bili yan God-Waŋarrwala ŋayaŋuynydja.\n6\nGa ŋurikiyin ŋunhi ŋarra guyaŋan Dätitjkuny‡\ndjuy'yunaraw dhipaliyiny nhumalaŋgalnydja. Bili ŋunhi ŋayi ŋäthilnydja marrtji nhumalaŋgal dhipaliyi, bala nhumany ŋunhi ŋurru-yirr'yunna rulwaŋdhunna marrtji mundhurrnydja, bala dhä-gandarrŋurnydja nhuma ŋunhi märr-djawaryunna, bala yan ḏaḏawyunna. Ga dhiyaŋuny bala ŋayiny dhu ga Dätitjthuny nhumalanhan guŋga'yun, märr nhuma dhu dhawar'maram yan ŋunhiyi bili djäma, märr nhuma dhu milkuman märr-ŋamathinyawuynydja nhumalaŋguwuy nhuma ŋurikiwurruŋguny ŋunhi ŋurruwuykmirriwnydja yolŋuw walalaŋ.\n7\nNhumany ga dhuwal ŋayatham bukmak yan ŋunhi ŋula nhäny malany ŋamakurrnydja. Mirithirr yan nhuma ga dhuwali märr-yuwalkmirriyirr God-Waŋarrwuny, ga waŋany nhuma ga lakaramany God-Waŋarrwuny dhäwu nhakun dhawaṯmaraman warraŋulkuman, ga mirithirr yan nhuma marŋgi ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny. Bitjan bili yan nhuma ŋuli ga dhuwaliyi ralpa'-ralpayirr God-Waŋarrwalaŋawnydja djämaw, ga mirithirr yan nhuma ga märr-ŋamathirr ŋanapurruŋguny. Ga djämany nhuma ga dhuwaliyi nhäny mala ŋamathaman yan. Nhämirr balaŋ nhuma gi biyakiyi bili yan gurrupul märryu dhapinyayyi yan ŋamathaŋ? Ga dhuwalatjandhin ŋunhi dhukarrkurr, nhuma dhu ga ŋunhi yuwalkkumany milkum nhumalaŋguwuy märr-ŋamathinyawuynydja ŋunha wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ.\n8\nYaka ŋarra gi dhuwal dhar'thar-gurrupulnydja nhumalany, ŋany dhuwal ŋarra gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋgal wäŋa-Matjataniyapuynha§\nyolŋuny walalany, ŋunhi nhaltjan walal ŋuli ga gurrupan ŋayaŋuy dhapinyay, ga yan nhakun ga birrka'yun maḻŋ'maram nhumalaŋgalnydja, nhäthinya ŋunhi nhumalaŋguŋuny märr-ŋamathinyawuy yuwalk, wo yän ŋunhi dhäruk nhuma ŋuli ga waŋa?\n9\nBili muka nhuma dhuwal marŋgi Garraywuny limurruŋgalaŋaw Djesu-Christkuny, ŋunhi nhä mala ŋayi gan gurrupar limurruŋ, bili mirithin yan ŋayi gan ŋunhi märr-ŋamathinany limurruŋguny yuwalkkuŋala yan. Ŋäthilnydja ŋunhi Garraynydja Djesuny bulu warray ŋayiny gan nhinan ḻukunydja, bili bukmak ŋunhi nhäny mala warrpam' nhanŋuwuy yan. Yurr ŋayi ŋunhi warrpam'nha yan nhäny mala nhanŋuwuy ŋayi ganarrthaŋala, bala yan ŋayi dhiyalnydja munatha'ŋurnydja ŋurruwuykkunhaminan ŋanyapinya ŋayi, märr ŋunhi ŋuliwitjarryiny nhanukalaŋuwurrnydja ŋurruwuykthinyawurr limurrnydja dhu bulun dhika ḻukunydja'yirr.\n10\nYo. Dhuwaliyin mala ŋarra nhumalaŋ gan ŋunhi guyaŋanany. Ŋunhiyin ŋunhi manymaktja nhumalaŋ, nhuma dhu ŋathil dhawar'maram djäma nhumalaŋguwuy nhuma, ŋunhi nhuma ŋurru-yirr'yurr ŋuriŋi bala dhuŋgarray. Nhuma muka ŋunhi ŋäthilnydja ŋurru-yirr'yurr gurruparnydja gan, ga bulu nhuma rom-nhirrpar nhaliy dhukarryu nhuma dhu ga ŋunhi gurrupan mundhurr mala. Nhuma ŋunhi ŋäthilnydja gan bitjarryiny guyaŋan, ga yurrnha gan ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal guyaŋan balanyarawyiny gurrupanaraw.\n11\nNhämirr balaŋ nhuma dhu dhiyaŋuny bala dhawar'maraman ŋunhiyiny mala djäma. Ŋäthilnydja nhuma ŋunhi ŋayaŋu-djulŋithinyaray muka romdja-nhirrpar gurrupanarawnydja. Gatjuy, biyakun ŋayaŋu-goŋmirriyin gi gurrupulnydja, beŋuryiny ŋunhi nhä mala nhuma ga dhuwaliyi ŋayatham.\n12\nŊuli nhe ga ŋunhi yuwalktja djälthirr gurrupanarawnydja, yakan warwuyurrnydja ŋurikiyiny ŋunhi nhä mala nhe ga dhiyaŋ bala ḻurrkun' ŋayatham. Yänan nhe dhu ga ŋunhi gurrupandja dhipuŋuryiny mundhurrŋur ŋunhi nhämunha' nhe ga ŋayatham, bala dhu ŋunhi God-Waŋarryuny ŋayaŋu-djulŋithinyaraynha yan märramany ŋunhiyiny nhokuŋuny gurrupanawuy. Bili ŋayiny ga ŋunha nhäma ŋunhan ŋunhi ŋayaŋun djinawan', nhäthinya ŋali ŋuli ŋunhi gurrupan.\n13\nYaka ŋarra nhumalany ga dhuwal waŋa dharrwawnydja gurrupanaraw, märr walalnydja dhu ŋunhalnydja wiripuwurrnydja yaka muka ḏaḏawyun gurrupanaŋur. Ŋany yaka ŋarra djäl nhumalaŋ nhuma dhu ga nhina ŋurruwuyktja ga marryany'. Ŋarrany djäl nhumalaŋ nhuma dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal nhina rrambaŋi yan ga waŋganyŋur, märr dhu yaka ŋula yol yolŋu marrya'yirrnydja djägamiriwŋurnydja.\n14\nDhiyaŋuny bala nhumany dhu ga dhuwal ŋayathamany dharrwan mirithirra, bala yanbi nhumany dhu ga ŋunhiyiny gurrupanna. Guŋga'yurr muka ŋunhany ŋunhi yolŋuny goŋ-waŋaranhany mala, ŋunhi walal gi bäyŋu ŋula ŋayathul. Ga ŋuli walal dhu ga ŋayatham dharrwany, ga walalnydja muka dhu nhumalanhany guŋga'yundhi, märr balanyarayiny romdhu, walal dhu gana'yirr ga nhuma dhu gana'yirr.\n15\nBili ŋunha ŋunhi djorrayny'tja ga lakaram bitjanna gam',\n\"Ŋunhi ŋuli ga yolŋuy ḻuŋ'maram dharrwany mirithirrnydja, ga bäyŋun ŋayi gi ŋunhi ŋula bäythinyawuynydja ŋayathul nhanŋuwuynydja ŋayi. Ga ŋuriŋiny yolŋuy ŋunhi ŋayi ŋuli ga ḻurrkun' yan ŋayatham, yakan ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny yolŋu nhina marryany'.\"\n16\nYo, mirithirr yan ŋarra ga dhuwal buku-gurrpandja God-Waŋarrnhany, bili ŋayi ga ŋunha djäman Dätitjkalnydja**\nŋayaŋuŋur, ga yuwalknha ŋayi ga ŋunha Dätitjtja djälthirr guŋga'yunarawnydja nhumalaŋ, balanyayi bili yan nhakun ŋarrapi.\n17\nYaka ŋunhi ŋanapurrnydja gan ŋanya ganydjarr-gurrupar marrtjinyaraw dhipaliyiny nhumalaŋgalnydja. Ŋayipi yan ŋunhiyiny guyaŋan, bili ŋayi ga ŋunhi yuwalk yan djälthirr nhumalaŋ guŋga'yunaraw.\n18\nGa bitjarryi bili muka ŋanapurr ŋunhi wiripuŋunhany yolŋuny djuy'yurryi dhipaliyi nhumalaŋgal, Ŋayin dhu ga ŋunhiyin yolŋu marrtji rrambaŋin maṉḏan Dätitjnha, ŋunhi ŋayiny ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi dhuwalaŋuwuyyuny Garraywalaŋumirriy malay ŋuli ga bukmakthun yan manymak-lakaramany ŋanya, bili ŋayiny ŋuriŋiyiny ŋuli ga ŋunhi lakaramany birrŋ'maramany Djesu-Christkalaŋuwuynydja dhäwu manymakkuman dhika.\n19\nYo, ŋuriŋiwurruyyiny ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja malay guyaŋanany ŋanyanhan, bala walal yan nhirrparnydja ŋanya guŋga'yunarawnydja ŋanapurruŋgun. Napurrnha ŋuli ga ŋunhi marrtjiny rrambaŋin, ŋunhi ŋanapurr ŋuli marrtji wäŋalilnydja malaŋulil, mundhurrnydja marrtji gäma'-gama ŋurikiwurruŋguny ŋunhi ŋurruwuykmirriwnydja yolŋuw walalaŋ. Ga ŋuli dhu ŋunhi God-Waŋarrwalnydja yolŋuy walal märryu dhapinyaynydja gurrupan, bala walalnydja dhu ŋunhi wiripuwurruynydja nhäman God-Waŋarrwuny ŋunhi latjuny' rom djeŋarra'mirrnydja, bala walal dhu ŋunhi yanan dharaŋana limurrunhany, ŋunhi limurrnydja ga dhuwal yuwalk yan märr-ŋamathirr walalaŋguny. Ga ŋanapurrnydja ga dhuwal djägan ŋurikiyiny mundhurrwu mala ŋamathaman yan, märr walalnydja dhu ŋunhi yaka muka ŋanapurrunhany djäga-yätjmirrnydja lakaram, bili dhuwandja ŋunhi mundhurr nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun dhulŋuŋun.\n20\nNapurrnydja ŋuli ga dhuwal djäga dhiyakuny mundhurrwu mala ŋathaman yan, märr dhu yolŋuynydja walal yaka muka yätjkurr-lakaramany ŋanapurruny, yanbi ŋanapurr dhu ga ŋunhiyiny mundhurr mala manaŋirra beŋuryiny ŋurrukŋur ŋanapurruŋguwuynha.\n21\nBili ŋanapurr ga dhuwal djälthirrnydja napurr dhu ga djämany yuwalkkuman yan ga ŋamathaman, ŋunhi dhu ga ŋayaŋu-ŋamatham ŋanyanhan God-Waŋarrnhan ga yolŋunhan walalany.\n22\nGa bitjandhi bili ŋanapurr dhu djuy'yundhi nhumalaŋgal dhuwandja ŋunhi wiripuŋunhany wäwa'mirriŋuny limurruŋ, ga bilin ŋunhi napurr ŋanya gan dhuwal birrka'yurrnydja dharrwakurra romgurrnydja. Dhuwandja yolŋu bitjanna bili ŋayiny ŋuli ga ŋunhi djämany ŋamathaman yan, ga mirithirra yan ŋayi ŋuli ga ŋunhi djälthirr nhumalaŋguny guŋga'yunaraw, bili ŋayi ga dhuwal dhiyaŋuny bala märr-yuwalkthirra nhumalanhany. Ŋayiny dhu ŋunhi marrtjin yan nhumalaŋgal, waŋgany-manapanna dhu ŋurikalyin ŋunhi märrma'wala yolŋuwal maṉḏaŋgal.\n23\nGa nhanŋuny ŋunhi Dätitjkuny. Linyu muka ŋuli ga ŋunhi rrambaŋi djämany, ŋarra ga ŋayi, ga nhumalanhany ŋayi ga ŋunhi bitjandhi bili yan guŋga'yundhi. Ga bulu nhakun wiripuŋuynydja malay Garraywalaŋumirriy märraŋal wiripuwurrunhany wäwa'mirriŋuny mala limurruŋ, märr walal dhu ga marrtjiny rrambaŋin walalnha Dätitjnha. Walalnydja ŋunhi dhuwalawurryiny yolŋu walal ga wäŋgam dharapul-djaw'yun wiripuwurrunhan Garraywalaŋumirriny yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga yäku yindikum Djesu-Christnhan.\n24\nYo, buku-djulŋimirr, gumurr-ŋamathiny gi walalaŋ märr-ŋamathinyaraynha yan, märr walalnydja dhu ŋunhi marŋgithirra ŋunhi nhäpuy napurr ŋuli ga märr-wiḏi'yun nhumalaŋ.\n91\nBili muka nhuma gan ŋunhi ŋäthil ŋäkulnydja, ŋunhi ŋanapurr gan waŋgany-manaparnydja mundhurrnydja mala, malaŋurnydja ga malaŋurnydja, ŋurukuwurruŋguny ŋunhi Godkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ balany ŋunhi Djudiyalilnydja*\nwäŋalil. Ga yakan ŋarra dhu buluny nhakun lakaram nhumalaŋ.\n2\nŊarrany dhuwal marŋgin nhumalaŋ, ŋunhi nhumany ga dhuwali mirithirra yan galŋarrarrayundja nhuma dhu ga guŋga'yunna ŋunhawurrunhany ŋunhi ŋurruwuyknhany yolŋuny walalany. Ga bili muka ŋarra gan ŋunhi ŋäthil yan lakaraŋalnydja nhumalany yolŋuwalnydja walalaŋgal dhiyalnydja wäŋaŋur Matjataniyany.†\nŊarrany gan ŋunhi märr-wiḏi'yurrnydja nhumalaŋgal bitjarra gam', \"Ŋunhany ŋunhi yolŋu walal makarr-yindipuynydja Yäkiyapuynydja‡\nmala ralpa'-ralpamirr, beŋur bili yan ŋurruyirr'yunaŋur.\" Ga ŋunhi walal ŋämany nhumalany, ga walalanhany ŋunhi bitjandhi bili yan ganydjarr-gurrupan balanyarawyiny mundhurrwu gurrupanaraw.\n3\nDhuwandja ŋarra ga djuy'yunna Dätitjnhany§\nga bulu wiripuny maṉḏany nhumalaŋgala. Gatjuy ḻuŋ'maraŋun waŋgany-manapula, märr dhu ga ŋunhiyiny mundhurr mala ŋorran girri'-ŋamathirra. Yaka ŋarra dhuwal djäl ŋurukuwurruŋguny wäŋa-Matjataniyapuywuny yolŋuw walalaŋ, walal balaŋ bäynha biyakun birrka'yurr, yanbi ŋarra gan nyäḻ'yurra waŋan, dhäruknha yan waŋganynha.\n4\nBili wiripuny mak dhu dhuwal dhipuŋurnydja yolŋu walal wäŋa-Matjataniyapuynydja mala marrtjin malthurra ŋarrakun, ga djälnydja ŋarra, walal dhu yan maḻŋ'maraŋ mundhurrnydja mala goŋŋurnydja mala nhumalaŋgal. Ga ŋuli walal dhu ŋunhi nhumalany goŋ-waŋarany maḻŋ'maram, ga ŋuriŋiyiny romdhu ŋarrany dhu ŋunhi gorin nhakun mirithin.\n5\nGa dhiyakiyi ŋunhi ŋurruwnydja ŋarra dhu dhuwal djuy'yundja ŋunhawurrunhany ŋunhi wiripuwurrunhany ŋäthilnydja, ga yurrnha dhu ŋarrapiny marrtji, märr nhumany dhu marrtji yanan ḻuŋ'maraman ŋunhi mundhurrnydja mala, ŋunhi nhuma gan dhawu'mirriyaŋal. Nhumany dhu ga ŋäthila ŋunhiyiny mala ŋayathaman girri'-ŋamathinyawuynha, yurrnha nhakun dhu ŋarrany buna. Ŋuli walal dhu ŋunhi nhämany ŋunhiyiny mundhurrnydja mala, ŋunhi nhuma gan gurrupar ŋurruwuykmirriny yolŋuny walalany guŋga'yurr, bala walalnydja dhu ŋunhi nhämany dharaŋana ŋunhi nhumany gan gurrupar nhumalaŋgiyingal yan djälyu, yaka ganha ŋarra nhumalany gur'kur-gurrupana.\n6\nNhuma ŋathil dhu guyaŋa dhuwal gam', \"Ŋunhi ŋuli yolŋuy lämu-nhirrpan märr-ḻurrkun'tja ŋatha maŋutji, ga märramany ŋayi ŋuli ŋunhi balanyayi bili yan ḻurrkun'thi yan ŋathany. Ga ŋunhi ŋayi dhu ŋula yolthu lämu-nhirrpan dharrwany ŋatha maŋutji malany, ga ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy märramany dharrwan mirithirra ŋathany mala.\"\n7\nGa nhuma dhu ga waŋga'-waŋganydhu gurrupan mundhurr mala nhumalaŋgiyingal yan nhuma ŋayaŋuynydja ŋamaŋamayunminyaray; yaka gurrupul ŋayaŋuy wuṉḏaŋarryuny, ga yaka gurrupul ŋayaŋuy ŋula yolkalnydja dhar'thar-gurrupanaray. Gurrupulnydja marrtji nhokiyingal yan nhe djälyuny, ga märryuny dhapinyaynha, bili balanyarawyin yolŋuw ŋayiny ŋuli ga ŋunhi ŋunhi God-Waŋarrnydja mirithirrnydja märr-ŋamathirr, ŋunhi ŋayi ŋuli ga yolŋuy gurrupan ŋayaŋuy-djulŋithinyaray yan.\n8\nŊuli nhe dhu ga ŋunhi gurrupan märryu dhapinyaynydja, ga nhepiny dhu ga ŋunhi nhakun yakan dhäparŋ'tja nhina, bili God-Waŋarryuny ga ŋunha ganydjarr ŋayatham gurrupanaraw nhuŋuny bulu warray ŋapa-manapanaraw ga ŋapa-manapanaraw, gana' nhuŋuny dhu ga ŋorra ga bulu bäythinyawuynydja muka, märr nhe dhu ŋunhiyiny bäythinyawuynydja gurrupan wiripuwurrunhan.\n9\nBilia\nŋunha dhäruktja ga dhärra dhuyuŋurnydja djorra'ŋur, bitjan ga waŋa gam',\n\"God-Waŋarryuny ŋuli ga ŋunhi gurrupan märryu dhapinyay warray ŋurukuny ŋunhi yolŋuw ŋurruwuykkuny,\n10\nYo. God-Waŋarryu ŋuli ŋunhi gurrupandja ŋathany mala maŋutjiny yolŋuwalnydja walalaŋgal lämu-nhirrpanarawnydja, ga dhäŋur beŋuryiny, bala dhu ŋunhi ŋathany mala maŋutjiny ŋuthandja marrtji yolŋuwnha walalaŋ ḻukanharawnha. Ga ŋunhi nhe dhu ga gurrupan märryu dhapinyaynydja, ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ga lämu-nhirrpanna maŋutjin, ga yuwalknha ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny ŋuthanmaraman ŋunhiyiny, bala nhe dhu ŋunhi yänan märraman nhanukuŋuny God-Waŋarrwuŋuny, ŋunhi ŋula nhäny malany ŋamakurrnydja nhuŋuwuynha nhe. Ga buluny nhe dhu ŋunhi nhanukuŋ märram ŋurukun wiripuwurruŋgun yolŋuw walalaŋ gurrupanaraw.\n11\nGa ŋayiny dhu ŋunhi bitjandhi bili God-Waŋarryuny märryu dhapinyayyi yan nhuŋuny gurrupan, märr nheny dhu ga ŋunhi bitjanna bili yan wiripuwurrunhany yolŋuny walalany gurrupandhi. Ga ŋuli ŋanapurr dhu ŋunhi nhumalaŋguŋuny mundhurr gurrupan dhiyakuwurruŋguny ŋunhi ŋurruwuykmirriwnydja räliny dhipalnydja Djudiyalilnydja**\nwäŋalil, bala dhu ŋunhi dharrwaynydja yolŋuy walal buku-wurrpandja God-Waŋarrnhan.\n12\nYo, Bili ŋunhi nhuma ŋuli ga gurrupandja ŋula nhäny mala, ŋunhiny nhakun nhuma gan guŋga'yurra ŋunha God-Waŋarrwun yolŋu'-yulŋuny, märr walalnydja dhu ga yakan buluny nhina dhäparŋ', yurr buluny nhakun ŋunhi walal dhu ga wiripuwurrnydja yolŋu walal wokthun God-Waŋarrwuny mirithirra yan dhika.\n13\nYo, nhumany ŋuli ga ŋunhi lakaranhamirr bitjanmirra, \"Ŋanapurrnydja ga dhuwal nhina Djesu-Christkal warray romŋur,\" bitjan. Ga ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi bitjandhiny, ŋurruŋuny ŋathil walal gi dhäwuny märr-yuwalkthi nhanukalaŋuwuy ŋunhi Djesu-Christkalaŋuwuy, bala gurrupulnydja gi mundhurrnydja mala märryuny dhapinyaynha, märr walalnydja dhu ŋunhi wiripuwurruynydja nhämany dharaŋan muka, ga ŋunhiyin nhakun nhuma yuwalktja God-Waŋarrwuny yolŋu walal. Bala dharrwaynha nhakun dhu ga ŋunhi yolŋuynydja walal God-Waŋarrnhany manymak-lakaraman ga märr-ŋal'yunna nhanŋu.\n14\nBala walalnydja dhu ga ŋunhi märr-ŋamathirra nhumalaŋguny, ga bukumirriyaman walal dhu ga nhumalaŋ, bili nhumalaŋgalaŋawurra ŋayiny gan ŋunhi God-Waŋarryuny rarryurrnydja nhanŋuwuynydja ŋayi ŋunhi mel-wuyunamirrnydja rom walalaŋguny mirithinan yan.\n15\nGo limurrnydja buku-gurrpanna God-Waŋarrnhany mirithirra yan, bili ŋunhiyiny ŋayi God-Waŋarryu gurrupar limurruŋ mundhurr bulu warray dhika yindi mirithirr, ŋunhi dhu yan dhäruk mukmaraŋun limurrunhany.\n101\nYo, wiripuny nhuma ŋuli ga ŋunhi ŋarranhany yalŋgi-lakaraman, yanbi ŋarra ŋuli gi ŋunhi waŋiny dhärukthuny yäwuluy'nha, ŋunhi ŋarra ŋuli ga dhiyaliyiny nhina nhumalaŋgalnydja mala-manapandja. Ga dhärukthu ḏälyuny ŋarra ŋuli ŋunhi waŋa beŋura bala barrkuŋura wäŋaŋur, bala bitjandhin nhuma ŋuli ga ŋunhi ŋarranhany lakaranhamirr. Yaka ŋarra dhuwal djäl ŋarra dhu marrtji waŋany nhumalany dhärukthu gumurr-ḏälyuny, bili ŋayipiny ŋunha Djesu-Christtja ŋayaŋu-dharraḏa yan, yaka ŋayi ŋuli gi ŋunhi bondiny maḏakarritjthi; ga ŋarrany ga dhuwal ŋayaŋuw malthun nhanŋuwuynha yan.\n2\nŊunhi ŋarra dhu boŋguŋ buniny nhumalaŋ dhiyaliyiny, yaka walal dhar'thar-gurrupulnydja ŋarrany. Bili yuwalknha yan ŋarrany dhu ŋunhi waŋiny dhärukthuny ḏälyun ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walal ŋuli ga lakaranhamirr ŋanapurruny, yanbi ŋanapurr ŋuli gi dhuwal dhuwalaŋuwuyyu yan munatha'wuyyu romdhu nhini.\n3\nYuwalk muka limurr ga dhuwal dhiyalnydja nhina munatha'ŋurnydja, yurr djämany limurr ŋuli marrtji dhuwal God-Waŋarrwal yan gali'wurrnydja, ŋunhiyiny nhakun limurr ŋuli marrtji buman ŋula nhän ŋunhi yätjkurrunhan malaŋuny.\n4\nYaka limurr ŋuli gi dhuwal yätjkurrunhany buŋu dhuwalaŋuwuyyuny ŋunhi munatha'wuyyuny maripuyyu girriy', bili God-Waŋarrwuny ŋunhi ganydjarr mirithirr warray yindi. Ga ŋuriŋiyin ŋunhi God-Waŋarrwala yan ganydjarryuny limurr ŋuli marrtji ŋunhi bumany buḻ'waŋmaramany yolŋuwnydja mala djambatjtja guyaŋanhawuy ŋunhi walal ŋuli ga yindikunhamirr mirithirr, ŋurikiyiny ŋunhi yätjkurruwnydja malaŋuw.\n5\nWiripuny ŋuli ga yolŋu garrwar-lakaranhamirra yanbi ŋayiny marŋgin bukmakkun. Yurr ŋaliny dhu ŋunhi ŋunhiyiny nhä mala God-Waŋarrwala yan ganydjarryuny ŋurrkam, ŋunhiyiny ŋunhi garrwarkunhaminyawuynydja guyaŋanhawuy, ŋunhi ŋuli ga ŋuriŋiyiny yolŋunhan galkirrinyamaram, ga ḏaḏawmaraman beŋura ŋunhi God-Waŋarrwala marŋgithinyaŋur. Ga ŋunhi ŋayi ŋuli yolŋuy ga bitjandhiyiny djarrpi'kumany guyaŋa, yanbi nhanukuŋuny ŋunhi guyaŋanhawuy djambatjnha mirithirra, bala limurrnydja ŋuli ŋunhi nhanŋu ŋurikiyiny yolŋuw guyaŋanhawuynydja dhunupan märraman, bala bilmaraman ŋanya Djesu-Christkala, märr ŋayi dhu ga ŋuriŋiyiny yolŋuy dhäruktja märram waŋganynhan yan ŋanyapinyan Djesu-Christnhan.\n6\nGa dhäŋur beŋuryiny nhumany dhu ŋunhi bilyunna, bala dhu märraman Garraywuny dhäruk. Yuwalk yan ŋanapurr dhu ŋunhi dhä-gir'yundja balanyaranhany yolŋuny, ŋunhi ŋayi ŋuli ga baḏak yan ŋuyulkthirr God-Waŋarrwalaŋaw yuwalkku ŋuriki dhärukku.\n7\nŊula ga dhikayi yolŋu nhina ŋunhi ŋayi Djesu-Christku yolŋu? Gatjuy bulu ŋathil walal guyaŋi ŋamathaŋ. Bili ŋanapurrnydja dhuwal balanyayi bili yan, yolŋu walal nhanŋu Djesu-Christkuyi yan.\n8\nYo, yuwalk dhuwandja. Ŋunhi ŋarrany ŋuli marrtji nhumalaŋgalnydja, ŋunhiyiny nhakun ŋarrany ŋuli ga ŋanyapinyan Djesu-Christnhan maŋutji-lakaram, bili ŋayin ŋunhi ŋarranhany djuy'yurr nhumalaŋgalnydja. Bäyŋun ŋarra dhu gorany; ŋunhi ŋarrany dhu ŋuriŋiyiny märr-wiḏi'yunna, bili ŋuriŋiyin nhanukala dhärukthu napurr ŋuli ga ŋunhi ŋayaŋu-rur'maramany nhumalanhany, bäyŋun dhu ŋunhi ŋanapurruŋgalnydja dhärukthu nhumalanhany barrkuwatjkum ga baḏuwaḏuyun.\n9\nYaka ŋarra ŋunhi nhumalaŋ djorrany' wukirri barrari-gurrupulnydja nhumalany.\n10\nYurr wiripuny nhuma ŋuli ga ŋunhi lakaranhamirr ŋarranhany bitjanmirra, \"Bolyuny*\nŋuli ga ŋunhi djorra'lilnydja wukirri dhäruktja ḏälnha, yanbi ŋayi ŋunhi ganydjarr-ḏumurra. Yurr ŋayi ŋunhi yolŋuny yalŋgi ŋunhi ŋayi ŋuli marrtji dhipalnydja, limurruŋgalnydja ga mala-manapan, ga dhäruktja nhanŋu ŋunhi ŋula nhän, ganydjarrmiriwnha.\" Ga bitjandhin walal ŋuli ga ŋunhi waŋany.\n11\nYurr yuwalktja ŋunhiyiny nyäḻ. Bili dhiyaliyi nhumalaŋgal malaŋur, ga wiripuny djorra'ŋur, ŋarrany ŋuli ga ŋunhi dhäruktja waŋa balanya bili yan dharaŋana.\n12\nYuwalk dhuwaliyiny, bili ŋanapurrnydja ŋuli gi ŋunhi yaka ḻay-ḻaymaranhamirr lakaranhamirr, nhakun ŋuli ga ŋunhi wiripuwurr yolŋu walal lakaranhamirr. Yurr yuwalktja walalnha ŋunhi ḻiya-dhumukmirrnydja ga bawa'mirrnydja mala, bili walal ŋuli ga ŋunhi rom-nhänhamirr djämay mala walalaŋgiyingal.\n13\nYakan ŋanapurrnydja dhu ga ŋunhi bitjandhiyi ḻay-ḻaymaranhamirr. Napurrnydja ŋuli ga ŋunhi märr- ŋurr'yundja ŋurikiwuynha bili yan djämapuynydja ŋunhi ŋayi ŋanapurruny gan Garrayyu djuy'yurr. Bili nhumany ŋunhi ŋunhili bili yan muka djämaŋur.\n14\nŊanapurrnydja ŋuli gi ŋunhi yaka warray mirithi yindikunhamirr, bili ŋanapurr muka ŋunhi marrtjinany ga lakaraŋalnydja nhumalaŋgal Djesu-Christnhany, bili nhakun ŋanapurr gan ŋunhi djämany ŋuliwitjarryi bili yan dhukarrkurrnydja ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurrupar ŋanapurruŋgal djämaw.\n15\nYaka ŋanapurrnydja ŋuli gi dhuwal märr-wiḏi'yurr wiripuwurruŋgalnydja djämay, yanbi ŋunhiyiny ŋanapurruŋguŋun djämapuy mala. Ŋarrany ga dhuwal gatjpu'yun nhumalaŋ, ŋunhi nhumapiny dhu ŋuthandja ḏälthirra Garraywalnydja, dhiyaliyiny malaŋuŋur wäŋaŋur ŋunhi nhuma marrtji dhuwali nhina. Ŋunhi dhiyakiyi ŋanapurr gan ŋunhi mirithinany gatjpu'yurr.\n16\nYurr djämany limurr dhu ga ŋunhi ŋunhi bili yan, ŋunhi nhaltjarr ŋayi God-Waŋarryu ŋanapurruŋgal nhirrpar. Yakan limurr dhu marrtji ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ŋunhi walal gan biliny nhakun dhäwu mala ŋäkul ŋula yolkuŋuny lakaranhawuy; bäyŋun limurrnydja dhu ga ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja djämay märr-wiḏi'yun, yanbi ŋunhiyiny limurruŋguŋun djämapuy.\n17\nBili ŋunha God-Waŋarrwalnydja ga djorray' lakaram bitjanna, \"Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi märr-wiḏi'yun ŋula nhaliynydja malaŋuy, gatjuy märr-wiḏi'yurrnydja walal gi ŋuriŋin bili yan waŋganydhun ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga Garrayyu djäma.\"\n18\nŊunhi ŋuli ga yolŋu wokthunmirrnydja nhanŋuwuy ŋayi ŋula nhäpuynydja nhakun djämapuy, ŋunhiyiny nhanŋu wokthunawuy yakan yuwalk. Ga ŋuli dhu ŋunhi ŋayin God-Waŋarrnha nhanŋu wokthun, ŋunhiyin ŋunhi yuwalktja wokthunawuy.\n111\nYo, bawa'mirrnydja yolŋu ŋuli ga ŋunhi bitjanna bili yan märr-wiḏi'yunna, ŋurr'yunna manapan nhanukiyingal ŋayi. Yurr ŋarrany dhu dhuwal bitjandhi bili yan märr-wiḏi'yun ga yindi-lakaranhamirr bitjan nhakun ŋunha walal wiripuwurr.\n2\nGa nhirrpanmirr walal marrtji ŋarraku yulŋuny, bili yuwalk yan ŋarrany ŋuli ga dhuwal märr-ŋamathirr nhumalaŋguny, bitjan yan bili nhakun ŋayi ga ŋunha God-Waŋarr märr-ŋamathirr nhumalaŋ. Nhumany dhuwandja mala, balanyan nhakun ŋunhi wirrkuḻnha miyalk dhawu'mirra ŋula yolkun ḏirramuw; yurr ŋarrapiny ŋunhi nhumalanhany dhawu'mirriyaŋal nhanŋuwuynha Djesu-Christkun yan, märr nhuma dhu ga waŋgany-manapanmirrnydja nhanukiyingala yan waŋganygala.\n3\nYurr warwuyundja ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ mirithirrnydja, walal ŋuli bäynha nhumalany ŋula yolthun mayali'-gäŋu, bitjarr nhakun gan ŋuriŋiyi bäpiy mayali'-gäŋal miyalknha yäkuny Yepnha,*\nnhanukiyingal ŋayi gaḏamandhu dhärukthu. Wiripuny mak ŋayi nhumalany dhu ŋunhi bilmaraman, märr nhuma dhu yakan nhakun nhanŋuny Djesu-Christkuny yolŋu walal.\n4-5\nBili muka ŋanapurr gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋ dhäwuny Djesuwalaŋuwuynydja, ga bilin nhakun nhuma gan ŋunhi märraŋala Dhuyu-Birrimbirrnydja walŋalilnydja nhumalaŋgiyingal nhuma. Ga buluyi nhakun nhuma ga dhuwal wiripuny muka dhäwu mala galkan dhu wiripuŋuwuŋuny yolŋuwuŋ walalaŋguŋ lakaranhawuy. Ga dhuwandja nhuma ga galkun wiripuŋuwnha birrimbirrwu märranharaw, märr nhuma dhu ga dhäwu ŋäma wiripuny muka.\n6\nŊarrany ŋuli gi dhuwal yaka waŋi ŋula djambatjthuny dhärukthu biyakuny nhakun ŋunhi walal ŋuli ga waŋa. Yurr ŋarra dhuwal mirithirrnydja marŋgi ŋurikiyin ŋunhi yuwalkkun. Bili lakaraŋalnydja ŋanapurr gan dhuwal bukmak nhäny mala nhumalaŋgal, dhawaṯmaraŋala yänan, warraŋulkuŋala bitjarrnydja bili.\n7\nŊäthilnydja ŋarra gan ŋunhi nhinan dhiyaliyi muka nhumalaŋgal, bala ŋarra gan ŋunhi lakaraŋala nhumalaŋgal ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäwu. Yurr yaka ŋarra nhumalany gan ŋunhi gombu'-gumbuŋalnydja rrupiyany mala ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy. Yanan ŋarrany ŋunhi nyilŋ'maranhaminan, ga djämany ŋarra gan ŋunhi goŋdhun yan ŋarrakiyingal ŋarra, märr ŋarrany dhu nhumalanhan ŋurrulilnydja nhirrpan. Ŋany nhä warray dhuwaliyiny nhumalaŋgalnydja yätjkurr?\n8\nŊunhiyiny nhakun ŋarra gan bitjarryiny nhakun ŋarra gan ŋunhi djaw'-djaw'yurra rrupiyan beŋura ŋunhi wiripuwurruŋgala Garraywalaŋumirriwal malawal, märr ŋarra dhu guŋga'yun nhumalanhan ŋuriŋiyiny rrupiyay.\n9\nGa ŋunhi ŋarra gan dhiyaliyiny nhumalaŋgalnydja nhinan, wiripuny ŋarra gan ŋunhi yänan nhinan dhäparŋ'nha ŋula nhämiriwnha rrupiyamiriwnha. Bala walalnha gan ŋunhi wäŋa Matjataniyapuyyun†\nmala ŋarrakuny gäŋa'-gaŋal ŋula nhäny malany. Yaka ŋarrany gan ŋunhi ŋäŋ'thurr nhumalany ŋula nhakuny malaŋuw. Ga bäyŋuyi yan ŋarra ganha ŋäŋ'thuna ŋula nhaku malaŋuw ŋarrakuwuynydja ŋarra ŋunhi ŋäthilnydja, ga yakayi yan ŋarra nhumalany dhu ŋäŋ'thurr ŋunhalnydja bala ŋunhi yalalaŋumirriynydja. Bili Garraynydja dhuwal yuwalk yan, ga dhuwal ŋayi ga nhinany ŋarrakalnha.\n10\nYuwalk dhuwandja ŋarra nhumalaŋ ga lakaram, Djesu-Christku ŋunhi yuwalktja dhuwanna ŋarrakala, ga bäyŋun nhe ŋarrany dhu ŋunhi wiripuŋuynydja yolŋuy dhurrwara-mukmaramany bawalamirriŋurnydja dhiyalnydja wäŋaŋur Yäkiyany.‡\n11\nGa ŋuli ŋarra ga dhuwal bitjandhiyiny waŋa, ga nhän dhuwaliyi mayaliny'? … yanbi yakan ŋarrany ŋuli gi nhumalaŋguny märr-ŋamathi? God-Waŋarrnha dhuwal ŋayipin ŋarrakuny marŋgi, ŋunhi ŋarrany ga dhuwal märr-ŋamathirr warray nhumalaŋguny.\n12\nYurr bäyŋun ŋarra dhu ŋunhi rrupiyany märram nhumalaŋguŋ, märr dhu ŋunhi wiripuwurruynydja ŋunhi walal ŋuli ga garrwar lakaranhamirr, yanbi walal ŋunhi Garraywuŋun djuy'yunawuy, yakan walalnydja dhu ga ŋunhi waŋa yanbi, ŋunhi walalaŋguŋuny djämapuy dharaŋanan balanyan bili yan nhakun ŋanapurruŋguŋun. Bili bäyŋu ŋanapurr ŋuli gi ŋunhi djäma waŋganyŋurnydja rrambaŋiny walalaŋgalnydja.\n13\nŊunha ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal, yaka ŋunhi walalnydja yuwalk Djesu-Christkuŋ djuy'yunawuy mala, nyäḻ'yunmirra walal ŋuli ga ŋunhi. Ga djämany walalaŋguŋ ŋunhi ŋula nhän yan wakalnha, yanan walal ŋuli ga ŋunhi warku'yunmirra, nhumalanhan mayali' gäma.\n14\nWalalnydja ŋunhi balanya bili yan nhakun buŋgawa'mirriŋu walalaŋ Mokuy, ŋunhi ŋayiny yuwalknha mayali' gänhamirra. Bili ŋayiny ŋuli ga ŋunhi Mokuynydja bitjan bili wiripuŋuyanhamirr ŋanyapinya ŋayi, märr dhu yolŋuynydja walal ga guyaŋany ŋanya yanbi ŋayiny ŋunhi God-Waŋarrwun dhäwu-gänhamirr yolŋu. Ga milkunhamirrnydja ŋayi ŋuli ga ŋanyapinya ŋayi yanbi ŋayiny baḏayala'mirra.\n15\nGa yaka walal ṉirr'yurrnydja ŋunhi walal dhu mokuywuny mala djämamirr bitjandhiyiny bili yan wiripuŋuyanhamirr bilmaranhamirr, ga waŋany walal ŋuli ga ŋunhi mayali' gämany bitjanna gam, \"Ŋarran nhumalany dhu ga ŋunhi yuwalkkumany marŋgikum ga dhunupaynydja romdhu,\" bitjanna. Yurr märramany walal dhu ŋunhi dhä-gir'yunawuynydja nhanukuŋuny God-Waŋarrwuŋuny balanya bili yan dharaŋana ŋunhi nhaltjan walal ŋuli marrtji dhiyal djäma munatha'ŋur.\n16\nYo, buku-djulŋimirr, yaka walal ŋarrany bawa'mirr lakaraŋuny, ŋunhi ŋarra dhu dhuwal lakaranhamirrnydja ŋarranhawuynhany ŋarra. Ga yaka walal ŋarraku buthuru-djaw'yunmirrnydja.\n17\nYaka ŋarra dhuwal djäl ŋarra dhu ga wiyin-märramany waŋa yindikunhamirrnydja ŋarranhawuynhany ŋarra, bili dhuwaliyiny ŋunhi rom bawa'mirra yan mirithirra. Ŋayiny gan ŋunhi Garraynydja bäyŋu warray yindikunhamin ŋanyapinyany ŋayi. Yurr dhuwandja yuwalknha ŋarra nhumalaŋ dhu lakaranhamirrnydja; bitjanna ŋarra dhu dhuwal waŋany nhakun ŋunhi bawa'mirra yolŋu ḏalwurnha ŋuli ga waŋa, märr nhumany dhu dharaŋana, ŋunhi ŋarrany dhuwal yaka warray märr-gandarrpuy ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja djuy'yunawuywal malaŋuwal.\n18\nDharrwany yolŋu walal ŋuli ga dhuwal wiyinŋumirra märr-wiḏi'yun ŋuriŋiny ŋunhi dhäwuy warraŋulpuyyuny malaŋuy, ga ŋarrapiny dhu dhuwal bitjandhi bili yan märr-wiyin'thi yan ga yindi-lakaranhamirr.\n19\nYo. Ga nhuma ŋunhiwurr ŋunhi nhuma be ḻiya-djambatj mala, ŋunhi nhuma ŋuli ga ŋunhi buthuru-bitjun ŋayaŋu-djulŋithirr manapan ŋurikiwurruŋ ŋunhi bawa'mirriw yolŋuw walalaŋ, gatjuy mak walal ŋarrakuny biyakiyi bili yan buthuru-bitjurr.\n20\nGa ŋayaŋu-djulŋithirrnydja nhuma ŋuli ga ŋunhi gumurr-ŋamathirrnydja manapan ŋurikiyin yolŋuwnydja, ŋunhi ŋayi ŋuli ga buŋgawathirr nhumalaŋ. Bala ŋayiny dhu ga ŋunhi rrupiyan yan nhumalany gombu'-gumbum, yänan nhakun dhu ga baku-ŋayathaman ga warku'yunna ḻay-ḻaymaraman nhumalany, yanbi nhumany dhuwal balanya nhakun djamarrkuḻin' nhanukalnydja. Ga nhumany ŋuli ŋunhi yänan dhäruktja ŋanya märraman.\n21\nGa yaka ŋanapurrnydja gan ŋunhi nhumalany bitjarryi. Ŋarrany ga dhuwal goran ŋarrakuwuynydja ŋarra, bili ŋarrapiny dhuwal yalŋgi, ga yaka ŋarra ŋuli gi yindikunhamirr nhumalaŋ. Yanan ŋarra ga dhuwal waŋany bawa'yunna guḻu'kuḻukthunmirra bitjan, bitjan nhakun walal ŋuli ga bawa'yun waŋa.\n22\nWalalnydja ŋuli ga ŋunhi garrwar lakaranhamirr bili walal Djuw mala, Yitjural§\nbäpurru, beŋur nhanukal Yipurayimgal**\nyarraṯaŋur. Ga ŋarrany dhuwal balanyayi muka bili Djuw††\nyan yolŋu, Yitjural‡‡\nbäpurru, nhanukiyingal yan yarraṯaŋurnydja waŋganygal Yipurayimgal.\n23\nGa waŋany walal ŋuli ga ŋunhi bitjanna, \"Ŋanapurrnydja dhuwal djämamirr mala Djesu-Christku,\" bitjanna. Ga ŋarrany dhuwal Bolnydja§§\nbalanya bili yan yolŋu Djesu-Christkuyi yan djämamirr, mirithirr warray ŋarrany barrku walalaŋgalaŋaŋurnydja. Dhuwaliyiny dhäruk yuwalknha yan, yurr ŋarra ŋuli ga dhuwal baḏak yan waŋany bitjan nhakun ŋunhiyi bawa'mirr yolŋu mala ŋuli ga waŋa. Djämany ŋarra ŋuli ga mirithirr yan dhika, djuḻkmaraman ŋarra ga ŋurikiwurruŋguŋuny wiripuwurruŋguŋuny yolŋuwuŋ walalaŋguŋ djämapuy mala. Bili ŋarranhany walal gan dhuwal dharrwamirr warray galkar dharruŋgulil. Ga ŋula nhämunha'mirra walal ŋarrany ŋunhi bumarnydja bartjunmaraŋalnydja, galki balaŋ ŋarra ŋunhi dhiŋganhany dharrwamirr muka, ŋunhi ga bulun djuḻkmaram ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany bukmaknhan yan.\n24\nYo, wiripuny ŋanapurr bäpurruy ŋarrakiyingal yan malay Djuw malay, bumar ŋarrany gan bartjunmaraŋal rakiy' ŋula nhämunha'mirr ŋunhi yulŋuny, buku 5-mirra. Yurr bartjunmaraŋalnydja walal ŋarrany ŋunhi ŋula nhämunha'mirra dharrwamirra dhika mirithirra.\n25\nGa walalnydja muka gan Rawumbuyyuny*†\nmiriŋuy mala ŋarrany bartjunmaraŋal dharpaynydja, buku ḻurrkun'mirryi yan. Waŋganymirrnydja ŋarra balaŋ ŋunhi dhiŋganhan walalaŋguŋ ŋunhi walal ŋarrany gan bumar guṉḏaynydja. Ga wiripuny napurr gan marrtjin marthaŋayyu, ga ṉapuŋgan' balaŋumin dhulmuŋura, bala ŋunhi marthaŋaynydja bakthurra, ga galki balaŋ ŋarrany ŋunhi guḻwuḻyunan, ga bitjarryiny ŋunhi ŋarraku maḻŋ'thurr buku-ḻurrkun'mirr. Ga waŋganymirrnydja ŋarra marrtjin wakwakthurra dharpaynha yan, walu ŋupar-r-r ga yan bili-i-i ga munha yupthurr, ga bulu munhany muka gan warrwarr'yurr wakwakthurr.\n26\nBitjarrnha bili ŋarra gan ŋunhi marrtjinany wäŋalilnydja malaŋulil. Wiripuny ŋarra marrtjin buḏapthurr mayaŋ'ku dhaŋaŋdhu gapuy djatja'mirriwurr. Ga wiripuny walal manaŋa-ḏilkurruynydja yolŋuy walal ŋarrany ŋayathaŋala, bala gan bumara ŋarrany bartjunmaraŋala. Dharrwany gan ŋunhi Djuw*‡\nyolŋu walal ŋuyulkthinan ŋarrakuny. Ga bitjarryi bili walalnydja gan ŋunhi Djan'tayilnydja*§\nyolŋu walal ŋuyulkthindhi ŋarraku; djälthinany walal gan ŋunhi mirithinan yan ŋarrakuny murrkay'kunharawnha yan bunharawnydja. Ŋunhi nhakun ŋarra gan ṉapuŋgany' wäŋaŋur nhinan yolŋuny walal ŋarraku gan ŋunhi ŋayan'tharranan ḻiw'maraŋala bunharawnha ŋarraku. Ga ŋunhi ŋarra gan ŋunhalnydja nhinan gapu-ranhdhakŋurnydja wäŋaŋur, ŋarrany balaŋ ŋunhi dhiŋganhan muka djaṉŋarryun. Ga dharrwamirra ŋarra balaŋ ŋunhi ḻupthunany guḻwuḻyunan manapana ŋuruŋuny ŋunhi gapuy dhulmu-wäŋimirriynydja. Ga wiripuwurrnydja ŋuli ga ŋunhi ḻunduthirr ŋarraku, yan nhakun nyäḻ'yunna, märr walal dhu baḏuwaḏuyunna djäman ŋarraku.\n27\nGa dharrwamirr ŋarra gan dhuwal djawaryurrnydja, bili wiyinŋumirra ŋarra gan ŋunhi nhinanany, wiripuny munhawuny ŋarra ŋuli ganha nhinanhan yan, bäyŋun ŋarra ŋuli ŋorranha. Ga bitjarryi bili ŋarra gan ŋunhi nharaŋdhinany ga marrya'yinany. Ga wiripuny ŋarra balaŋ dhiŋganha guyiŋarryun, bili bäyŋun ŋarraku gan ŋula wäŋany dhärran mulkany', ga bäyŋu ŋarraku ŋula nhä girri' malany mulka'kunharawnydja.\n28\nGa bitjarra bili ŋarra gan ŋunhi ŋonuŋdja malany gäŋala yan, bili ŋarra gan ŋunhi warwuyurr Godkalaŋumirriwnha yolŋuwnydja walalaŋ malalil ga malalil.\n29\nYo, ŋunhi nhakun ŋayi ŋuli ŋula yol yolŋu ŋayaŋu-yalŋgithirrnydja, ga ŋarrany ŋuli ŋunhi bitjandhiyi bili yan dhäkay-ŋänhamirryi ŋayaŋu-yalŋgithinyawuy yan, rrambaŋi napurr. Ga ŋunhi ŋayi ŋuli ŋula yolnha yolŋuny galkirrinyamaramany yätjkurrulilnydja ŋula yolthuny ŋunhi wiripuŋuynydja yolŋuy, ŋarrany ŋuli ŋunhi ŋuriŋiyiny mirithirra yan ŋoy-dhärrany.\n30\nŊuli ŋarra dhu dhuwal guḻu'kuḻukthunmirrnydja, ŋarrany dhu dhuwal lakaranhamirrnydja waŋganybuynha yan ŋurikiwuynha yan bili mala ŋunhi ga ŋuriŋiyi mala maŋutji-lakaraman ŋunhi ŋarrapiny dhuwal yalŋgin yan.\n31\nGod-Waŋarrnha dhuwal ŋayipin ŋarrakuny marŋgi, ŋunhi ŋarrany ga dhuwal lakaramany yuwalknha yan, bäyŋun ŋarra gi dhuwal ŋula nyäḻ'yurrnydja. Go limurrnydja wokthunna God-Waŋarrwuny, ŋunhi ŋayi Bäpa'mirriŋu limurruŋgalaŋaw Garraywu Djesuw.\n32\nYo, ŋunhi ŋarra gan ŋäthilnydja nhinan ŋunhalnydja Damatjkatjtja†*\nwäŋaŋur, balanyamirriy waluy ŋunhi ŋayiny ŋurruḏawalaŋuny buŋgawa yäku Geŋ-Yaritatjtja†‡\ngan nhinan muka ŋunhiliyi, bala yan ŋayiny ŋunhi ŋuriŋiyiny buŋgaway ŋunhi ŋayi gan wäŋa-ŋayathaŋal Damatjkatj, miriŋunhan mala yolŋuny walalany, milŋu'nhan nhirrpar ŋunhiwiliny dhurrwaralilnydja malaŋulil ḻiw'maraŋala yan ŋunhiyiny buṉbu-dharrwamirrnydja wäŋa, yanbi balaŋ walal ŋarrany ŋayathanha muka.\n33\nYurr bäyŋu warray, bili ŋayiny God-Waŋarryuny gungaŋal ŋarrany ga walŋakuŋal warray. Walalnydja ŋunhi wiripuwurruynydja Garraywalaŋumirriy malay yupmaraŋala ŋarranhany balan ŋunhi ŋoylila ŋunha warraŋullila, yurr bathimirra, bala ŋarra yan miriŋuwalnydja walalaŋgal goŋŋur winya'yurra.\n121\nYo, yän nhakun ŋarra nhumalaŋ dhu dhuwal lakaranhamirr, bili ŋarrany dhuwal yaka warray waliwaliŋu yolŋu, bäydhi ŋunhi dhu yakany nhakun guŋga'yun wiripuwurrunhany yolŋuny walalany ŋuriŋiny ŋunhi ŋarrakalnydja märr-wiḏi'yunaray. Yurr waŋganynha yan ŋarra dhu dhuwal lakaramany nhumalaŋ maŋutji-djurthinyawuynha mala, ga nhä mala ŋunhi ŋayi gan Garrayyu ŋarrakal milkuŋal.\n2\nYo, balanyamirriy waluy ŋunhi 14-dhuŋgarra djuḻkthurr, ŋunhi ŋayi Djesu-Christthu djaw'yurr waŋganynha yolŋuny bala djiwarr'lil; mak ŋayi ŋunhi rumbalmirr yan marrtjin, nhä mak ŋarra ŋunhi maŋutji-djurthinyawurr yan nhäma. Yaka ŋarra marŋgi, ŋayipin God-Waŋarrnha ŋurikiyiny marŋgi.\n3\nYo, God-Waŋarryu ŋanya ŋunhi djaw'yundja ŋunhiyiny yolŋuny balan yanan ŋunhan nhanukiyingala marra-djulŋilila wäŋalilnydja, bala ŋayi ŋanya nhirrpandja ŋunhawala yanan djiwarr'lila. Mak ŋayi ŋunhi yuwalk balayiny marrtji, rumbalmirr yan, mak birrimbirr, yaka ŋarra marŋgi ŋayipin ŋunhi God-Waŋarrnha yuwalktja mirithirrnydja marŋgi.\n4\nYo, ŋunhalnydja ŋunhi djiwarr'ŋurnydja ŋayi ŋäkulnydja dharrwan mirithirra ŋunhi ŋula nhäny mala manymaknha dhika mirithirra, ŋunhi gi bäyŋun gana' dhäruk ŋorri dhuwurr-lakaranharaw ŋurikiyi malaŋuw, gulkurun balaŋ gi lakaraŋ.\n5\nYo, märr-wiḏi'yundja ŋarra ga dhuwal ŋurikalyin bili yan ḏirramuwalnydja ga ŋuriŋiyin ŋunhi ŋayi ga milkum ŋunhi ŋarrany dhuwal yalŋgi yan, ga bäyŋun ŋarra gi dhuwal ŋarrakiyingalnydja märr-wiḏi'yurr.\n6\nGa ŋuli balaŋ ŋarra dhu ga ŋunhi märr-wiḏi'yundja ŋuriŋiyiny mala ŋunhiny manymaknha, bili yuwalk yan ŋunhiyiny dhäwu, ga yaka ŋarra dhuwal bawa'mirrnydja. Yurr ŋarrany dhu ga dhuwal yakan garrwarkunhamirr ŋarranhawuynhany ŋarra, bili nhumany gan ŋunhi bilin ŋäkula ŋarrakalaŋawuynydja. Bala nhuma ŋuli ga ŋunhi garrwar-lakaraman nhäma ŋarranhany, yurr buluny nhuma dhu ga yakan ŋarrany bitjandhiyi nhäma.\n7\nŊarra balaŋ ganha ŋunhi yuwalktja yindikunhaminyany, bili ŋarrakalnha ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarryuny dhawaṯmaraŋalnydja buluny dhika ŋula nhä malany dharrwany. Bala ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny ŋarranhany dhayuŋara Djaytingala*\ngoŋlil, bala ŋayi ŋarrany bumara ḏirriṯirrin ŋarrakal ŋal'maraŋal rirrikmaraŋala rumbalnha ŋarraku, nhakun ŋayi ŋarrany ŋunhi ŋuriŋiyiny nyumukuṉiny'kuŋala, guyaŋanhamirriyaŋala ŋarrany, märr dhu ŋarrany yakan garrwarkunhamirr ŋarranhawuynhany ŋarra.\n8\nGa buku-ḻurrkun'mirrnydja ŋarra gan God-Waŋarrnhan ŋäŋ'thurr bukumirriyaŋala gan ŋurikiyin ḏirriṯirriwnha winya'yunarawnha, märr ŋayi dhu ŋunhiyiny yätjkurrnydja djaw'yunna ŋarrakalaŋaŋur.\n9\nYurr ŋayiny Garraynydja ŋarraku waŋan bitjarr, \"Nheny dhuwal ŋarrakiyingal yan djägaŋurnydja, yakan nhe dhu ŋunhi galkirriny. Yuwalktja nhe dhuwali baḏak yan yalŋgi, ga ŋuriŋin ŋarrakala ganydjarryu nhuna dhu ga ŋunhi gämany manymakkuman yan dhika,\" bitjarr ŋayi Garraynydja ŋarraku waŋan. Bala ŋarra yan mirithinan dhika ŋayaŋu-ŋamathinany, goŋmirriyinan manapar. Ga baḏaknha yan ŋarrany dhu ga dhuwal märr-wiḏi'yunna ŋunhi ŋarrany dhuwal yalŋgi, märr dhu Djesu-Christkalnydja ganydjarryu ŋarranhany dhurrthurryunna gungaman.\n10\nYo, yakan ŋarra dhu ga ŋunhi warwuyun yalŋgithinyarawnydja ŋarrakuwuynydja ŋarra. Ŋunhi dhu ga yolŋuny walal waŋa yätjkurruyamany ŋarraku, ga bumany marrtji ŋayaŋu-miḏikumandja ŋarrany, ga ŋuliwitjandhin ŋarra dhu ga ŋunhi marrtjiny ŋayaŋu-wutthunamirriwurra romgurrnydja, bili ŋarrany ŋuli ga dhuwal märr-ŋamathirrnydja nhanŋu muka Djesu-Christku. Bili ŋunhi ŋarra ŋuli dhäkay-ŋänhamirr yalŋgithinyawuynydja, ŋunhin ŋarra yuwalktja ḏäl.\n11\nŊunhi ŋarra gan bitjarryiny lakaranhamin, ŋunhiny ŋarra gan waŋanany bawa'yurra, bili nhuma ŋarranhany ga ŋunhi gur'kuryurr balanyarawyiny waŋanharaw, ŋunhi balaŋ ganha nhuma muka yuwalktja lakaranhany ŋarrakalaŋuwuynydja, ŋunhi nhaltjarr ŋarra gan djäma manymakkuŋal. Ga bäydhi ŋunhi ŋarra dhuwal yakany ŋurruwuŋmirr yolŋu, yurr ŋarra dhuwal yaka ŋoyŋurnydja ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi djuy'yunawuywalnydja walalaŋgal ŋunhi nhuma ŋuli ga be yindikum walalany.\n12\nMarŋgi muka nhuma dhuwali, ŋunhi ŋanapurrnydja dhuwal yuwalk yan God-Waŋarrwuŋuny djuy'yunawuy. Bili muka nhuma gan ŋunhi nhäŋalnydja ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan God-Waŋarryu djäma ŋanapurruŋgalaŋuwurr dhiyaliyi nhumalaŋgal maŋutjimara, ŋunhi yindiny mala ganydjarr ŋayaŋu-ganyim'thunamirrnydja rom, bäydhi gan ŋunhi ŋuriŋiwurruy wiripuwurruynydja ŋanapurruŋ mariny djäma.\n13\nYaka ŋarra gan ŋunhi nhumalaŋ märr-ŋamathin gaŋgany yanbi nhumany dhuwal wakinŋumirra ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja Garraywalaŋumirriwal malawal. Yurr waŋganynha yan ŋunhi gämurruny' dhuwanna gam', Balanydjany ŋarra nhumalaŋguŋ bäyŋu märraŋal, yurr bäy-lakaraŋ walal ŋarraku, bili ŋarra balaŋ nhumalany ŋunhi ŋäthil yan muka waŋanha ŋäŋ'thuna.\n14\nYo, dhuwandja ŋarraku dhu buku-ḻurrkun'thirra dhipaliyiny marrtjinyaraw. Yakan ŋarra dhu dhuwal gombumany nhumalany ŋunhi ŋula nhäny rrupiyany ŋarrakuwuynydja ŋarra. Yaka ŋarra dhuwal djäl ŋula nhaku malaŋuw nhumalaŋgalaŋawnydja ŋunhi nhuma ga nhä malany ŋayatham, rrupiyawnydja ga ŋula nhakuny malaŋuw bäyŋun. Ŋarrany dhuwal djäl nhumalaŋguwuy yan yolŋuw walalaŋ. Yakan mak ŋuli djamarrkuḻiyny'tja gurrupul ŋula nhä malany ŋunhi bäpa'mirriŋuwnydja; ŋany ŋayi ŋathil dhu bäpa'mirriŋuy gurrupandja ŋula nhäny mala nhanukiyingalaŋuw ŋayi djamarrkuḻiw'.\n15\nYo, ŋarrany dhu dhuwal gurrupanna nhumalaŋguny ŋunhi nhä mala ŋarra ga dhuwal ŋayatham, ga buluny walŋan ŋarra dhu ŋarrakuwuy gurrupanmirr warrpam'thunna, bäydhi ŋunhi ŋarrapiny dhu marrtji bala yalŋgithirrnydja ga djawaryundja balanyarayiny mala gurrupanaray. Bili baḏak yan ŋarrany ga dhuwal nhumalaŋguny mirithirr yan märr-ŋamathirr, ga nhumany dhu ga ŋunhi ŋarrakuny bitjandhi bili yan ga märr-ŋamathirryi.\n16\nYo, yuwalk dhuwandja, marŋgi muka nhuma, ŋunhi yaka ŋarra nhumalany ganha gombu'-gumbunha rrupiyan ga ŋula nhän malany. Ga wiripuwurrnydja nhuma gan ŋunhi waŋan yanbi ŋarra nhumalany gan mayali'-gäŋala, bala baku-ŋayathaŋala nhumalany ŋuriŋin ŋunhi ŋarrakiyingala nyäḻ'yun mala dhärukthuny.\n17\nWanhawitjanan balaŋ ŋarra ŋunhi bitjanayiny? Ŋunhi ŋarra djuy'yurrnydja yolŋunhany guŋga'yunaraw muka nhumalaŋ, ga nhaltjarra ŋayiny ŋuriŋiyiny yolŋuy? … djaw'-djawyurra gan ŋula nhän mala ga mayali'-gäŋala gan nhumalanhan?\n18\nŊarrany ŋunhi djuy'yurrnydja Dätitjnha†\nmuka, ga ŋunha ŋunhi wiripuny yolŋuny Garraywalaŋumirriny, maṉḏa ŋunhi marrtjinany. Nhaltjarr be ŋayiny Dätitjthuny? … manaŋin ŋayi nhumalaŋgalaŋuŋur? Linyuny dhuwal ŋarrany ga Dätitjtja, waŋganynha dhuwal linyuny ŋayaŋu, ga nhinany linyu ŋuli ga dhuwal waŋganyŋuryi yan romŋurnydja.\n19\nWiripuny nhuma ŋuli ga ŋunhi guyaŋa yanbi ŋanapurrnydja ŋuli gi ŋunhi lakaranhamirr ŋanapurrunhawuynhany ŋanapurr, märr nhumany dhu ga yaka muka nyamir'yun ŋanapurrunhany. Yurr yaka dhuwal nhumany mala-djarr'yunamirr mala napurruŋguny; ŋayipi dhuwal God-Waŋarr yan waŋgany ŋanapurruŋguny mala-djarr'yunamirr. Ga waŋany ŋanapurr ŋuli ga ŋunhi dhäruktja nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkun, bili bukmak nhä mala ŋanapurr ŋuli ga ŋunhi djämany, ŋunhiny napurr ŋuli ga nhumalanhan guŋga'yundja.\n20\nMarrkapmirr walal, wäwa ga yapa walal ŋarraku, ŋarrany ga dhuwal warwuyunna nhumalaŋ malawnydja. Ŋuli ŋarrany dhu nhakun marrtji nhumalaŋgalnydja dhipaliyiny, ga nhämany ŋarra dhu ŋunhi nhumalany romlilnydja mak wiripuŋulila, ga yakan ŋarra dhu ŋunhi ŋayaŋu-ŋamathirrnydja nhumalaŋgal. Ga mak nhumany dhu ŋunhi yakayi yan ŋayaŋu-ŋamathirr ŋarrakalnydja. Mak ŋarra dhu ŋunhi maḻŋ'maraŋuny nhumalany ŋarrtjunminyalila ga maŋutji-ḏiy'yunminyalila, ga ŋaramurryinyamirra nhuma dhu gi nhumalaŋguwuy nhuma, ga wiripuny ḻäy-ḏälthinyaminyalila, ga wiripuny nhuma dhu gi ŋayaŋu-wutthunmirra, ga gupa-waŋanhamirra ga ḻanydjatmaranhamirra, ga wiripuny mak nhuma dhu bunhamirra.\n21\nDhiyaŋuny bala ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ warwuyunna. Ŋunhi ŋarra dhu dhuwal marrtjiny dhipaliyiny, mak ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny ŋarrany gora-gurrupanna; bala mak ŋarra dhu dhuwal ŋäthiny bukmakkala nhumalaŋgal gumurrŋurnydja. Bili ŋarrany dhu ŋunhi ŋayaŋu-yätjirra, ŋäthin manapan ŋarra dhu ŋurukuwurruŋgun ŋunhi yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal gan rom-yätjin ŋäthil. Ga baḏak yan nhakun nhumany ga dhuwali nhina ŋunhiliyi bili yan romŋurnydja; yanan nhuma ga ŋunhi marramban' djämany, ga djäl-ḏilkurruyirra ga märranhaminyarawnha yan, ga yakan nhuma gi dhuwaliyi buku-goriny dhiyaŋiyiny romdhuny nhumalaŋgiyingal, ga bäyŋu yan yuwalktja nhuma gan ŋunhi ganarrthaŋalnydja dhuwaliyiny mala ŋunhi rom.\n131\nYo, ŋunha ŋunhi djorrany' ga waŋa bitjan, \"Ŋuli dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy romdja bakmaram, nhumany ŋathil dhu ŋurruŋuny buthuru-bitjundja ŋurikiwurruŋ yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal maŋutji-marŋgimirr; yurr märrmaw'nha yolŋuwnydja nhä mak ḻurrkun'kun nhuma dhu buthuru-bitjundja, märr ŋathil dhu nhumapi ŋurruŋuny mala-djarr'yun.\" Yo, yuwalk muka ŋarra ŋunhi ŋäthilnydja buku-ḻurrkun'mirrnydja nhumalany guwatjmar. Ga galki ŋarra dhu dhuwal buluyi nhakun marrtji dhipaliyi nhumalaŋgal.\n2\nGa märr-barpuruny ŋarra nhumalany ŋunhi guwatjman, ga balanyamirriynha ŋarra ŋunhi lakaram nhumalaŋgal. Bäydhi ŋarra ga dhuwal nhakun nhina dhiyalnydja bala barrkuny nhumalaŋgalaŋuŋur. Yurr ŋarra ga dhuwal gurrupandja nhumalaŋ ŋunhi bili yan dhäruktja ḏäl yan, yorrnha ŋarra dhu ŋunhi buniny nhumalaŋ.\n3\nYo, bilin nhuma ga dhuwaliyi nhäman dharaŋana ŋunhi ŋayi ŋuli ga dhuwal Djesu-Christtja waŋa muka ŋarrakalaŋuwurrnydja. Ga yaka nhanŋu ŋunhi dhäruk ganydjarrmiriwnydja raypirri'yunarawnydja nhuŋu, ŋunhiny ŋayi ŋuli ga djämany nhokalaŋuwurr ganydjarryuny yindiynha yan.\n4\nGa balanyamirriy ŋunhi ŋayi gan Djesu-Christ nhinan yolŋuny yan rumbal, ŋunhiyiny ŋayi yalŋgi yan ga ganydjarrmiriw, bala walal ŋanya yan bumara dharpalilyaŋala. Yurr dhiyaŋuny bala ŋayi ga ŋunha nhina walŋan yan ŋuriŋin ŋunhi God-Waŋarrwala ganydjarryuny. Ga ŋanapurrnydja dhuwal balanyayi bili ganydjarrmiriwyi yan mala, rrambaŋi ŋanapurr Djesu-Christ. Yurr djämany ŋanapurr dhu gi ŋunhi nhanukiyingala yan God-Waŋarrwala ganydjarryuny dhiyaliyiny nhumalaŋgalnydja ṉapuŋgany', bitjan yan bili nhakun ŋayi ga Djesu-Christ nhina ŋuriŋiyi nhanukal God-Waŋarrwal ganydjarryu.\n5\nGatjuy ŋathil walal nhänhamirr ga birrka'yunmirr nhumapi dhuwaliyi banydji. Yuwalk muka nhuma ga dhuwali märr-yuwalkthirrnydja Djesunhany? Ga ŋuli nhuma ga ŋunhi yuwalkkumany märr-nhirrpanmirr nhanukal dhiyaŋiyiny ŋunhi ŋayaŋuynydja nhumalaŋgiyingal, bala nhumany dhu ŋunhi marŋgithirra ŋunhi ŋayiny ga Djesu-Christtja yuwalknha yan nhina dhuwaliyiny ŋunhi ŋayaŋuŋurnydja nhumalaŋgal. Ga ŋuli ŋayi gi Djesu-Christ bäyŋuny nhokal nhini, ŋunhiny nhakun nhe baḏatjtjurra.\n6\nGa ŋarrany ga dhuwal gatjpu'yunna ŋunhi nhuma dhu maḻŋ'maramany linyalaŋgal ŋunhi ŋalinyuny gan bäyŋu warray djarrpi'kuŋal djäma.\n7\nŊanapurrnydja ga dhuwal bukumirriyaman ŋäŋ'thunna God-Waŋarrnhany nhumalaŋguny, märr nhumany dhu yakan ga djäma ŋula nhäny yätjkurrnydja. Yaka ŋanapurr ŋuli gi ŋunhi ŋäŋ'thurr God-Waŋarrnha nhumalaŋ, märr nhuma dhu ga ŋanapurrunhany guyaŋa, ŋunhi ŋanapurrnydja dhuwal yuwalk yan djuy'yunawuy beŋur yan God-Waŋarrwuŋ. Ŋany djälnydja ŋarra nhumalaŋ, nhuma dhu ga nhina märr-dhunupan yan, bäydhi ŋunhi dhu ga walal ŋarranhany yolŋuy walal muḻkurr-djarrpiny' lakaram yanbi ŋarra gan nyäḻ'yurra lakaraŋal.\n8\nYo, ŋanapurrnydja dhu ŋunhi yakan nhumalanhany dhä-gir'yun, ŋunhi nhakun nhumany ga dhuwali bilin nhinan yuwalkŋurnydja romŋur, bili ŋanapurrnydja dhuwal waŋganyŋur yan muka nhakun ŋunhawurr ŋunhi yolŋu walal, ŋunhi walal ga nhina yuwalkŋura yan gali'ŋurnydja dhunupaŋura.\n9\nYo, ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi dhärra yuwalkŋurnydja yan, ŋanapurrnydja dhu ŋunhi mirithirra yan ŋayaŋu-djulŋithirrnydja, bäydhi dhu ga ŋunhi yolŋuynydja walal nhakun ŋanapurrunhany yalŋgi-lakaramany. Ŋanapurrnydja ga dhuwal ŋäŋ'thunna bukumirriyaman nhumalaŋguny, märr nhumany dhu marrtji ŋuthandja ŋamathaman yan bala, ga yan bili-i-i, ga bukmak yan nhuma dhu dhuwurr-dhunupayi.\n10\nDhiyakiyin gämurruw' ŋarra ga dhuwal djorrany' ŋathil yan wukirri, yurrnha nhakun ŋarra dhu marrtjiny nhumalaŋgal dhipaliyiny. Ŋarrany dhuwal djäl, nhuma ŋathil dhu dhuwali nhumapi ŋamathanhamirrnydja walal, dhunupayanhamirrnydja, märr yakan ŋarrany dhu waŋa ḏälyuny dhärukthu nhumalany, ŋunhi ŋarra dhu buniny dhiyaliyiny. Yaka ŋarra nhumalaŋ dhuwal djäl dhä-gir'yunarawnydja, ŋarra dhu dhä-gir'yundja nhumalany ŋuriŋiny ŋunhi ganydjarryu Garraywalnydja, bili ŋayipiny ŋunhi Garrayyuny ŋarrany djuy'yurr, märr ŋarra dhu nhumalany ŋayaŋu-rur'maraman. Yakan ŋarra nhumalany dhu baḏuwaḏuyun.\n11\nBilin dhuwal wäwa walal, ŋarra dhu dhawar'maraman. Gatjuy dhunupayanhamirra marrtji nhumalanhawuynhany nhuma, ga buthuru-bitjurra ŋarrakuny dhärukku ŋunhi ŋarra ga wukirriny dhuwal dhipalnydja djorra'lilnydja marrparaŋgunharawnydja nhumalaŋ. Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi nhina waŋganydja yan ŋayaŋu ga waŋganydja guyaŋanhawuy, bala ŋayipiny dhu God-Waŋarrnydja Bäpany ŋunhi ŋayi märr-ŋamathinyamirrnydja ga mägayany galkithirra nhumalaŋgal bitjanna bili yan.\n12\nŊunhi nhuma dhu Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal waŋgany-manapanmirrnydja, bala nhuma dhu marrtji goŋ-djalk- djalkthunmirra, dhangi'yunmirra bala-räli'yunmirra, märr-ŋamathinyamirra yan nhumalaŋguwuy nhuma, bili nhuma ga ŋunhi nhinany mägayamirriŋura romŋurnydja Garraywala. Ga bukmakthu ga dhuwal Garraywalaŋumirriynydja yolŋuynydja walal djuy'yun nhumalaŋ märr-ŋamathinyawuynydja dhipuŋurnydja.\n13\nDhuwal ŋarra ga bukumirriyaman nhumalaŋ yulŋuny, märr nhuma dhu ga nhinany märr-ŋamathinyamirriŋura yan waŋgany-manapanmirra Garraywala Djesu-Christkala, God-Waŋarrwala yan märr-ŋamathinyaŋurnydja, waŋganygala ŋurikalyin ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrwala.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/47%202CO%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-25T09:37:07Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188914.50\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00204-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999974966,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999974966049194}","num_words":11274,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.374,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"1Yo, dhuwandja djorra' ŋarrakuŋ ŋunhi ŋarra waṉa-nhirrpanawuy djägamirr. Ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal wukirriny Godkalaŋumirriwnha yan yolŋuwnydja walalaŋ, ŋunhi nhumany dhuwali balanya nhakun ŋunhi gänaŋ'maranhawuynha miyalk, ga djamarrkuḻin' nhanŋu ŋuriki miyalkkun. Yuwalk yan ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal märr-ŋamathirrnydja, yurr yaka yan ŋarrapiny ŋuli gi dhuwal nhumalaŋ märr-ŋamathi; ŋunhiwurrnydja yolŋu walal bukmak yan ŋunhi walal marŋgi yuwalkku, walalnydja ga ŋunhi bitjandhi bili yan märr-ŋamathirryi nhumalaŋ, 2bili limurrnydja ga dhuwal ŋayathaman ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny yuwalktja rom, ga ŋunhiyiny ŋunhi yuwalktja dhu ga dhärran yan limurruŋgala bitjanna bili yan wiyinŋumirra. 3Yo. God-Waŋarryu ga nhanukal Gäthu'mirriŋuy Djesu-Christthuny, limurruny ŋuli ga ŋunhi gämany manymakkuman yan maṉḏaŋgiyingala märr-ŋamathinyaraynydja ga mel-wuyunaraynydja, märr limurr dhu ga ŋunhi nhinany mägayan yan. ga nhinany maṉḏa dhu ga ŋunhi bitjanna bili yan limurruŋgalnydja ŋayaŋuŋur romdhuny märr-ŋamathinyamirriynha ga yuwalkthun yan.\n4Yo, mirithinan yan ŋarra ŋunhi ŋayaŋu-djulŋithinany, bili ŋarra ŋäma nhumalany ŋunhi wiripuwurrnydja nhuma ga dhuwali nhina ŋunhiliyin yuwalkŋura romŋur, bitjan yan bili nhakun ŋayi God-Waŋarryu limurruŋ rom nhirrpar. 5Yo, marrkapmirr ḻundu dhuwandja yaka ŋula yuṯany dhäruk-gurrupanminyawuy rom ŋarra nhumalaŋ gi gurrupul, ŋany ŋäthiliŋu yan dhuwal ŋunhi ŋayipi Garray dhäruk-rulwaŋdhunmin be ŋäthil bitjarr, \"Gatjuy märr-ŋamathinyamirrnydja walal gi bala-räli'yunmirra yänan.\"\n6Ga dhuwal ŋunhi märr-ŋamathinyawuynydja gam', limurr dhu marrtji ŋunhi malthundja ŋurikin bili yan Garraywalaŋawnha dhäruk-gurrupanminyawuywuny, ŋunhi ŋayi ŋäthil dhäruk-nhirrpanmin limurruŋ. Ga dhuwal ŋunhi romdja nhuma ŋäkul ŋäthilnydja gam', \"Yuwalkkuŋun walal gi yan märr-ŋamathinyamirrnydja bala-räli'yunmirrnydja biyakun bili yänan.\" 7Bili dharrwan gan ŋunhi mayali'-gänhamirrnydja yolŋu walal bilin barrkuwatjthinan wäŋalila malaŋulil. Ga dhiyaŋiwurruyyin ŋuli ga ŋunhi mayali'-gänhamirriynha yolŋuy walal yakan dhunupany lakaraŋ Djesu-Christnhany, walalnydja ŋuli ga ŋunhi wiripuŋuyaman lakaramany bitjanna, yanbi dhuwal God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu yaka dhawal-guyaŋanha yolŋuwuŋuny guḻunbuy, ga yaka yanbi ŋayi ŋunhi yuwalktja yolŋuny yan rumbal marrtjinya dhipalnydja, bitjandhiyin walalnydja ŋuli ga ŋunhi ŋanya Garraynhany lakaram. Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi ŋula yol yolŋu bitjandhiny waŋa, ŋunhiyin ŋayi ŋunhi Djesu-Christkuny Ŋayan'mirrnydja Miriŋu. 8Biyakun djägan nhumalaŋguwuynydja nhuma gi. Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi buthuru-bitjun walalaŋgalaŋawnydja dhärukku ŋurikiwurruŋdhiny mayali'-gänhamirriwnydja yolŋuw walalaŋ, nhumany dhu ŋunhi yakan märram ŋula nhä ŋamakurr God-Waŋarrwuŋuny. Ŋayathulnydja gi baṯ biyakuny ŋunhin bili yan waŋganynha dhäruktja ŋunhi nhuma gan bili märraŋal ŋäthil ŋanapurruŋgalaŋuwurr djämakurr, märr nhuma dhu märram muka ŋula nhäny mala ŋamakurrnydja ŋunhany ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny, ŋunhi ŋayi ga ŋayatham nhumalaŋ.\n9Yo. Ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi yolŋu yakany nhakun nhina ŋunhiliyiny dhäwuŋur ŋunhi ŋayi gan ŋurruŋu marŋgithin Djesu-Christkalaŋuwuy ŋunhiny ŋayi ḏiltji-ḏuwaṯthurra ŋurikiyiny dhäwuw, ga bäyŋun ŋayi gi ŋunhi nhini rrambaŋiny waŋganyŋurnydja God-Waŋarrwalnydja. Ga ŋuli ŋayi dhu ga yolŋu nhina ŋunhiliyiny bili yan Djesu-Christkalnydja dhäwuŋur, ŋayin ga ŋunhi ŋunhiyin yolŋu yuwalktja nhina God-Waŋarrwalnydja manapan, ga Gäthu'mirriŋuwalnydja nhanukalaŋuwal Djesu-Christkalnydja. 10Ga ŋuli balaŋ ŋayi dhu ŋula yol yolŋu marrtji nhumalaŋgal, bala ŋayi dhu ga ŋunhi marŋgikuman nhumalany, yurr nhanukuŋ dhu ga ŋunhi marŋgikunhawuynydja marrtji djarrpin', yakan nhanŋu gumurr-ŋamathi balanyarawyiny yolŋuw, nhä mak nhuma dhu märram ŋanya balany nhumalaŋgiyingalnydja wäŋalil, bäyŋun yan. 11Ga ŋuli nhe dhu ŋunhi nhanŋu wäthun ŋayaŋuy gumurr-ŋamathinyaraynydja, ga ŋunhiyiny nhuma märrma'yirra djarrpin' yan maṉḏa; djarrpi'ŋura romŋur nhuma ga nhina.\n12Dharrwa muka mirithirr ŋarra nhumalaŋ balaŋ ganha ŋunhi lakaranhany, yurr yakan ŋarra dhu dhuwal wukirriny dhipalnydja gay'yi djorra'lilnydja. Bili gatjpu'yuna ŋarra ga dhuwal marrtjinyarawnha dhipaliyin nhumalaŋgala, märr limurr dhu ga waŋganyŋura waŋanhamirr dhiyakiyiny malaŋuw, märr limurr dhu yuwalknha yan ŋayaŋu-djulŋithinyamirrnydja bala-räli'yunmirra yan.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/63%202JN%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T15:52:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00199-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999889135,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":16,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999889135360718}","num_words":516,"character_repetition_ratio":0.07,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.366,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"11\nMarrkapmirr Dimithi,*\ndhuwandja dhäruk wukirriwuy ŋarrakuŋun Bolwuŋun†\nnhuŋu, ŋunhi ŋarrapiny dhuwal yolŋu Djuy'yunawuy warray Djesu-Christkuŋ, yurr God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi ŋarrany nhirrparnydja dhiyakiyiny djämaw, bili dhuwal nhanŋu ŋayaŋu. Ga djuy'yurrnydja ŋayi ŋarrany ŋunhi God-Waŋarryuny djawarrkthunarawnha yan nhanukalaŋawuynha Djesuwalaŋawuynha, ŋunhi ŋayin wäwunguŋal yuwalktja walŋa, nhaltjan ŋayi ŋuli ga walŋakum yolŋuny walalany God-Waŋarryu nhanukalaŋuwurra yan Djesu-Christkalaŋuwurra.\n2\nŊarra nhuŋu ga dhuwal wukirriny Dimithi, bili nheny dhuwal balanya nhakun yuwalknha yan marrkapmirra gäthu'mirriŋu ŋarrakun. Dhuwal ŋarra ga bukumirriyaman nhuŋu yulŋuny, märr dhu God-Waŋarryuny Bäpaynydja ga Garrayyuny Djesu-Christthuny gämany ga nhuna galkin yan nhanukiyingalnha ŋayi ŋuriŋin märr-ŋamathinyaraynydja ga mel-wuyunaraynydja, märr nhe dhu ga nhinany mägayan yan.\n3\nŊarra ga dhuwal buku-gurrpandja God-Waŋarrnhany mirithirr yan, dhuwaliyiny ŋunhi God-Waŋarr ŋunhi ŋarrany ŋuli ga buku-ŋal'yunna nhanŋu, ga djäma ŋayaŋuynydja ḏarrtjalkthun yan ŋarrakiyingal ŋarra, bitjan bili yan nhakun ŋunhi ŋarrakal gan mala-ŋurrkanhayŋuy walal djäma nhanŋu ŋäthil. Bitjan bili yan ŋarra ŋuli ga ŋunhi buku-gurrpandja God-Waŋarrnhany ŋunhi ŋarra ŋuli guyaŋany nhuna Dimithi, ga bukumirriyamany ŋarra ŋuli ga ŋunhi nhuŋu bitjanna bili yan munha-ŋupanna ga walu-ŋupanna.\n4\nŊarra ŋuli ga dhuwal guyaŋa yan nhuna, ŋunhi nhe gan ŋäthin ŋarraku balanyamirriynydja waluy ŋunhi ŋarra nhuna ganarrthaŋalnydja. Mirithirr yan ŋarra ŋuli ga dhuwal djälthirrnydja nhuŋu nhänharawnydja, märr ŋarra dhu mirithirr yan ŋayaŋuny dhika djulŋithirrnydja.\n5\nYo, guyaŋa yan ŋarra ga dhuwal nhuna ŋunhi nheny ga dhuwali yuwalkkuman yan märr-yuwalkthirr Djesu-Christkuny bitjan yan bili nhakun nhokal märi'mirriŋuy Lawatjthu* ga ŋäṉḏi'mirriŋuy nhokal Yonitjthu‡\ngan märr-yuwalkmirriyin.\n6\nDhiyaŋiyi gämurruy' ŋarra nhuna dhu nhakun buluny waŋa guyaŋanhamirriyam bitjanna gam'. Djämany gi mirithin yan dhika, bili God-Waŋarryuny nhakun gurruparnha bilin ŋäthilmirriyaŋala nhanŋuwuynydja ŋayi ganydjarr nhokalnha, balanyamirriy muka yan ŋunhi ŋarra gan bukumirriyaŋal, goŋ-ŋal'yurr manapar nhokal. Biyakun märraŋun dhä-yurrkuŋun ŋunhi gurthanhany, märr ŋayi dhu ga nhäran yan bitjanna bili, märr ŋayi dhu bäyŋun rirriwulthirrnydja ŋunhiyiny gurtha Dhuyu-Birrimbirrnydja nhanukuŋuny God-Waŋarrwuŋuny gurrupanawuy.\n7\nŊunhi nhe ŋuli ga rum'rumdhundja barrarirrnydja ŋula nhakuny malaŋuw, ŋunhiyiny barrari yaka beŋur God-Waŋarrwuŋ gurrupanawuy, bili God-Waŋarryuny ŋuli ŋunhi gurrupan nhanŋuwuy warray ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnha limurruŋgalnydja ŋayaŋulil, märr limurr dhu ga djämany ganydjarrmirriynha ga märr-ŋamathinyaraynha. Ga ŋuriŋiyi nhanukalnydja Walŋamirriynydja Birrimbirryu limurrnydja dhu gulmaranhamirra limurrunhawuynhany limurr ŋula nhäŋurnydja malaŋuŋur yätjkurruŋurnydja.\n8\nDhiyakiyiny malaŋuw nhe dhu ga ŋunhi yakan rum'rumdhun. Yäku-lakaraŋuny ŋanya Garraynhany bawalamirriŋura yan, barrarinyamiriwnha ŋula nhämiriwnha yan. Ga yaka gori dhiyaŋuny ŋunhi, ŋunhi walal ŋarrany galkar dhipal dharruŋgulil bili ŋarrany dhuwal nhanŋuwuyyi yan Djesu-Christku yolŋu. Ŋunhi nhe dhu ga lakaramany dhäwuny' Djesuwalaŋuwuynydja birrŋ'maraman yan, bäydhi walal dhu marrtji ŋunhi yolŋuynydja walal nhuna ŋayaŋu-miḏikumandja ŋula nhaltjandja; yurr nhepiny dhu marrtji ŋunhi märram ŋayaŋu-miḏikinyamirrnydja rom ŋuriŋi nhanukiyingal warray yan God-Waŋarrwal ganydjarryuny. Yo, dhärrin ŋarrakal yulŋuny, märr ŋali dhu rrambaŋin nhakun märramany ga dhuwandja ŋunhi galŋa-miḏikinyamirrnydja rom ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi manymakpuynydja dhäwupuy lakaranhawuy.\n9\nBili muka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny walŋakuŋalnydja limurruny, bala ŋayi ŋunhiyiny nhakun gänaŋ'maraŋalnha nhanukiyingallilyaŋalnha ŋayi limurrunhany. Yurr yaka ŋayi limurruny ŋunhi walŋakunha yanbi limurrnydja bilin dhuwurr-dhunupan ga ŋamakurrnha. Ŋany ŋäthil yan baman' ŋayipi God-Waŋarryu ŋunhi limurrunhany djarr'yurr, yurrnha dhuwandja wäŋany maḻŋ'thurr. Ŋayipi ŋunhi ŋayaŋu-wuyurrnydja limurruŋ, bala ŋayi yan walŋakuŋalnha limurrunhany nhanukalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra.\n10\nYo. Dhiyaŋuny bala nhanŋu ŋunhiyi mel-wuyunawuynydja bilin maḻŋ'thunna ga, bili ŋunhi ŋayipin Djesu-Christnha dhiyalnydja bunan limurruŋ Walŋakunhamirrnydja, bala ŋayi yan bakmaraŋalnha nhakun, buwayakkuŋala ŋunhiyiny dhiŋganhamirrnydja rom. Bala limurrnydja dhu ga nhina yalalany God-Waŋarrwalnydja, yolŋun yan rumbal bitjanna bili yan. Dhuwaliyi ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu romdja milkuŋal, dhawaṯmaraŋalnydja limurruŋ nhanukalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurrnha.\n11-12\nYo. God-Waŋarryu ŋunhi ŋarranhany nhirrpar gänaŋ'maraŋalnydja dhiyakiyin dhäwuwny'tja lakaranharaw. Ŋarrany dhuwal Djuy'yunawuynha nhanukuŋ, bala ŋarra dhu ga marŋgikumany dhuwaliyin ŋunhi dhäwuny' yuwalknha, bäydhi ŋunhi walal ŋarrany dhu ga ŋula nhaltjandja ŋayaŋu-miḏikumandja. Ŋarrany dhu ŋunhi yakan gora ŋuriŋiyiny ŋunhi nhanukalnydja dhäwuy, bili ŋarrany marŋgi warray Djesu-Christkuny; bilin ŋarrany märr-nhirrpanminan ŋarranhawuynhany ŋarra nhanukalnha, ga yuwalk yan ŋayi dhu ga djägany ga gungamany ŋunhiyiny dhäwu, ŋunhi ŋayi ŋarrakal gurrupar djägalil. Yo, dhuwaliyiny dhu ga ŋunhi dhäwu dhärran yan, ga yan bili ga balanyamirriynha waluy ŋunhi ŋayi dhu boŋguŋ dhiyalnha buni.\n13\nBili muka ŋarra gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhuŋu dhuwaliyiny dhäwu, nheny dhu ga ŋunhi ŋayathamany ŋunhin bili yan waŋganynha yuwalknhan dhäwunhany, ŋunhi nhe gan bili muka ŋäkul ŋarrakuŋ. Märr-nhirrpanmirrnydja gi Garraywal yan, ga märr-ŋamathiny gi nhanŋuwuy yan, ga ŋurukuwurruŋ ŋunhi wiripuwurruŋ yolŋuw walalaŋ, bili nheny dhuwal bilin waŋgany-manaparnha nhanukala Djesu-Christkalnha.\n14\nGod-Waŋarryuny gurrupar ŋunhi yuwalktja dhäwu nhokalnha djägalilnydja, ga nheny dhu ga djägan ŋurikiyiny manymakkuman, ŋuriŋiyin ganydjarryuny Dhuyu-Birrimbirrwalnha, ŋunhi ŋayi ga nhina dhuwaliyi nhokal.\n15\nBili muka nhe gan ŋunhi ŋäkulnydja ŋarranhany, ŋunhi ŋuriŋiwurruyyiny yolŋuy walal bukmakthu yan ŋunhalnydja ŋunhi Yaytjany* makarrŋur wäŋaŋur ganarrthaŋala ŋarranhany. Ga ŋuriŋiyiny märrmayny'tja yolŋuy maṉḏa Bitjilaynydja* ga Yamatjiniynydja,§\nmaṉḏany ŋarrany ŋunhi ganarrthaŋalyi, ḏiltjin maṉḏa gurrupanminany ŋarrakuny, bitjarr yan bili nhakun ŋunhi wiripuwurr.\n16\nYurr ŋuriŋiny Nitjipuraynydja**\nyolŋuy yäkuy yaka ŋarrany ganarrthanha. Ŋarrany ga dhuwal bukumirriyam, ŋunhi ŋayi dhu Garrayyu ŋanya gäma manymakkum dhika, ga nhanŋuwuy ŋunhi gurruṯumirriny walalany, bili bitjan warray bili ŋarranhany ŋayi ŋuli ga buŋgaṯmaram warray ga ŋayaŋu-djulŋithinyamaram, marrparaŋgum nhakun ŋarranhawuynhany. Ga bäydhi ŋarra ga dhuwal dhiyalnydja dharruŋguŋurnydja gulŋiyirr, ga yaka ŋayi ŋuli gi ŋunhi goriny ŋarraku.\n17\nŊunhi ŋayi bunanany dhiyalnydja wäŋaŋur Rawumdja††\nŋunhiyiny Nitjipurany yolŋu yäku, bala dhunupan yan ŋayi gan ŋunhi ḻarruŋalnha ŋarrakuny, yan bili ga maḻŋ'maraŋal ŋayi ŋarrany.\n18\nŊarrany ga bukumirriyam ŋayi dhu Garraynydja mel-wuyunna nhanŋu, balanyamirriynydja waluy ŋunhi ŋayi dhu Garrayyu mala-djarr'yurra marrtji yolŋu'-yulŋunhany. Ga nheny Dimithi marŋgi muka nhanŋu, nhaltjarr ŋayi gan ŋunhi guŋga'yurr ŋarrany ŋunhal wäŋaŋur Yipatjatj.‡‡\n21\nYo, ŋuriŋiwurruynydja wiripuwurruynydja yolŋuy walal ŋarranhany gan bilin nhakun ganarrthaŋala. Yurr nheny dhuwal Dimithi balanyan nhakun ŋarrakuwuynha gäthu'mirriŋu. Dhärriny gi birr biyakun ḏälthin God-Waŋarrwalnha yan ganydjarryuny, bili ŋayipin dhu ga Djesu-Christthun ŋunhi nhunanhany guŋga'yun.\n2\nBili muka nhe ŋarrany gan ŋunhi ŋäkulnydja, ŋunhi yuwalk muka ŋarra gan lakaraŋalnydja dhäwuny' birrŋ'maraŋalnydja milman dharrwawala yolŋuwalnydja walalaŋgal. Ga nheny dhu ga ŋunhi lakaramany dhuwali bili yan waŋganynha dhäwuny', gurrupul marrtji wiripuwurruŋgalnydja djägalil, ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi walal ŋuli ga manymakkum yan dhäwu lakaram, märr walalnydja dhu marŋgithirryi, bala lakaramany walal dhu ga dhunupan yänan wiripuwurruŋguny yolŋu'-yulŋuw.\n3\nYo, nheny dhuwal yolŋu balanya nhakun ŋunhi ŋuli yolŋu marrtji bala marilil miriŋun balanya, yurr nhe dhu ga ŋunhi dhärrany ŋoy-ḏälthirrnydja nhanukala yan Djesu-Christkala gali'ŋurnydja, bili ŋayi ŋunhi buŋgawany nhuŋu ŋurruŋuny. Ŋunhi nhe dhu burakirrnydja ŋunhiliyi mariŋurnydja, yakan ḏaḏawyurrnydja, yänan märraŋun ŋunhiyiny ŋayaŋu-miḏikinyamirrinhany romnha, ga yakan ŋanya ganurrnydja. Bili ŋunhiyiny ŋayaŋu-miḏikinyamirrnydja rom ga ŋorra bukmakku yan limurruŋ Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ.\n4\nYo. Ŋayiny yanbi dhu ga ŋunhi miriŋuny yolŋu girri'-ŋamathinyawuynha yan nhina, ga guyaŋany ŋayi dhu ga ŋunhi waŋganynha yan, ŋayi dhu ga dhäruktja märram ŋunhin bili yan nhanŋuwuynha ŋayi ŋurruḏawalaŋunhan. Ga yaka ŋayi dhu ga ḻay-ḻayyundja dhuwalaŋuwuyyuny ŋunhi wiripuŋuynydja malaŋuy romdhu.\n5\nYo. Ŋunhi nhakun ŋayi ŋuli ga yolŋu waṉḏirr djuḻkmaranharawnydja djälthirr, ga malthundja ŋayi ŋuli ga ŋunhiyiny yolŋu ŋurikin bili yan romguny waṉḏinyarawnha; ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi yakany waṉḏirr ŋurikiyiny romgu malthun, ŋayiny dhu yakan märram ŋula nhäny mundhurrnydja. Nheny dhu ga marrtji yan bala baḏak God-Waŋarrwal warray romdhu ga ganydjarryu, märr nheny dhu ŋunhiyiny märraman mundhurrnydja.\n6\nGa ŋuli dhu ga ŋunhi ŋuriŋiyi yolŋuy gätni-djämamirrnydja mirithirrnydja djäma ŋula nhäny mala borumdja ŋuthanmaram, ŋayi ŋathil dhu ŋunhi ŋuriŋiyi yolŋuy ŋurruŋuny märram nhanŋuwuy ŋayi borumdja malany ḻukanharawnydja beŋuryiny ŋunhi, ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋuthanmaram. Yo, ga djämany gi mirithi yan Garraywuny, bala nheny dhu märraman ŋunhi ŋamakurrnydja nhanukuŋ.\n7\nGuyaŋiny gi mirithi yan ŋunhiny dhäwu ŋunhi nhä mala ŋarra gan lakaraŋal nhokal, bili Garrayyun dhu ŋayipin nhuna marŋgi-gurrupandja, märr nheny dhu yuwalkkuman yan marŋgithirrnydja.\n8\nGuyaŋi ŋathil bala roŋiyi Djesu-Christnha, ŋunhi ŋayi ŋanya God-Waŋarryu rur'maraŋal beŋur dhiŋganhaŋur. Ŋarrany ŋuli ga dhuwal ŋurikalaŋuwuyyin dhäwu lakaram birrŋ'maramany, ŋunhi ŋayi dhawal-guyaŋanany beŋur yarraṯaŋurnydja Geŋ-Daybitkal.\n9\nGa dhiyaŋiyi ŋunhi dhäwuyny'tja yindikunharaynha ŋarrany ŋuli ga dhuwal nhina dharruŋguŋurnydja, garrpinawuynha djimuku'mirra, yanbi ŋarrany ŋula nhän dhuwurr-yätjkurra yolŋu. Yurr God-Waŋarrwuny dhäruk dhuwal yaka warray garrpinawuy ŋula yolkalnydja ganydjarryu.\n10\nDhiyaŋiyin gämurruy' ŋarrany ga dhuwal dhärra baḏaktja wuṉḏaŋarrnydja gali'ŋur Djesuwalnydja, ŋarra ŋuli marrtji märraman bala yan ŋula nhäny mala yätjkurrnydja ŋunhi walal ŋuli ga djäma ŋarraku, märr dhu ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal ŋunhi ŋayipi walalany God-Waŋarryu gänaŋ'maraŋal, walalnydja dhu ŋunhiwurryiny märr-yuwalkthirra yanan Djesu-Christkuny, bala walal dhu walŋathirra, ga nhinany walal dhu ga ŋunhala nhanukala latju'ŋura dhikan wäŋaŋurnydja djeŋarra'mirriŋura, bitjanna bili yan wiyinŋumirra.\n11\nYo, dhuwandja ŋarra dhu lakaram yuwalknha yan dhäruktja, balanyan gam',\n\"Ŋunhi nhakun ŋali dhu ḏaḏawyundja yätjkurruŋurnydja djämaŋur,\n12\nŊunhia\nŋali dhu ga dhärra ḏälnydja yan dhuwalatjandja ŋunhi ŋayaŋu-ŋonuŋdhinyamirriwurrnydja romgurr,\nŊuli ŋali dhu ŋuyulkthirrnydja nhanŋu, 'Yaka ŋarra nhanŋu marŋgi,'\n13\nBäydhi mak ŋali ŋunhi yolŋu märr-yuwalkthinyamiriwnydja ga dhä-märr-yuḻktja,\nŋayiny dhu ŋunhi djäman bala yan ŋunhiny ŋunhi nhä mala ŋayi wäwunguŋal.\"\n14\nYo Dimithi, waŋiny guyaŋanhamirriyaŋuny yolŋunhany walalany dhuwalaŋuwuynydja malaŋuwuy ŋunhi ŋarra dhu lakaramany nhokalnha walalaŋguny. Yurr yäkukurrnydja Garraywalaŋuwurra yan nhe dhu ŋunhi lakaramany walalaŋ, märr walal dhu ga yakan ŋarrtjunmirrnydja, ŋula nhaltjanmirrnydja dhä-ḏälthinyamirrnydja waŋanhamirr, bili ŋuruŋiyiny ŋarrtjunminyaraynydja romdhu ŋuli ŋunhi yakan guŋga'yurr ŋula yolnha yolŋuny; yänan ŋayi dhu ga ŋuriŋiyi dhä-manapanna yolŋunhan walalany, ŋunhiwurrunhan ŋunhi walal ŋuli ga ŋäma ŋarrtjunminyawuy.\n15\nGa nheny Dimithi, djämany gi mirithin yan, guyaŋin manapul nhinanharawnydja ŋamathanharawnha yan nhuŋuwuynydja nhe, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny manymak-lakaram muka nhuna. Nheny dhuwal God-Waŋarrwu nhanŋuwuy yan djämamirrnydja, yurr biyakun lakaraŋuny God-Waŋarrwuny dhäruktja walalaŋgal yuwalkkuŋun yan, warralkuŋun, ga dhunupayaŋun walalaŋgal, märr nheny dhu yakan gorany ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryuny mala-djarr'yundja marrtji djämapuynydja nhokuŋ.\n16\nGatjuy gänaŋ'maranhamirra nhunapinya nhe ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi walal ŋuli ga dhäwuny' djarrpin' lakaranhamirr; yaka walalaŋgal mirithiny galkithi waŋanhaminyaŋurnydja, bili balanyarayyiny dhärukthu ŋuli ga ŋunhi barrkukuman yolŋunhan walalany God-Waŋarrwalnha, yarrk-yarrkmaraman.\n17\nBili balanyan ŋunhi walalaŋguŋuny dhäruk mala lakaranhawuy marŋgikunhawuynydja, balanyan nhakun ŋunhi yätjkurra djetjin ŋuli dhärra yolŋuwalnha rumbalŋura. Ŋunhi ŋayi ŋuli ŋuthandja djetjiny, bala birrŋ'thunna yindithirra, bawalamirra ŋuli ŋunhi rumbalnydja ŋayatham, bala ŋuli ŋunhi yolŋunhany dhiŋganhamaraman ŋuriŋiyiny yätjkurruynydja. Ga märrmany' ŋunhiyi yolŋu maṉḏa, yäkuny maṉḏa ŋunhi Yaminiya* ga Bilita,*\nromdja maṉḏaŋ ŋunhi balanyayin, bili djarrpi' yan maṉḏa gan ŋunhi marŋgikuŋalnydja yolŋunhany walalany.\n18\nMaṉḏany moŋal warray ŋunhiny yuwalktja dhäwu, bala maṉḏa gan ŋunhi lakaraŋalnydja wiripun djarrpin' dhäwuny', yanbi walalnydja ŋunhi dhiŋganhawuynydja yolŋu walal bilin rur'yurra beŋurnydja moluŋurnydja. Bitjandhin maṉḏa ŋuli ga ŋunhi lakaram yolŋuwnydja walalaŋ djarrpi'kuman, ga ŋunhiyiny nhakun maṉḏa ga dur'yunna galkirrinyamaraman ŋunhi wiripuwurrunhan märr-yuwalkthinyamirrinhan yolŋuny walalany, bala walalaŋgal ŋuli ga ŋunhi ḻiyaŋurnydja dharrwathirra dhäruktja malany.\n19\nYurr God-Waŋarrwuny dhu ga ŋunhi yolŋu walal dhärra ḏäl yan, bäyŋu walal dhu galkirri, bili nhanŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋu walal balanyan nhakun ŋunhi ḻuku buṉbuw dhärranharaw, ŋunhiyiny dhuwal God-Waŋarrwuŋun nhanukiyinguŋun djalkiri-nhirrpanawuy. Ga dhuwaliyiny ga dhäruk dhärra bilin wukirriwuynha ŋunhiliyin buṉbuwalnha ḻukuŋura, bitjan ga ŋunhi dhäruktja waŋa gam', \"Ŋunhi ŋayiny marŋgi muka Garraynydja yolnha yolŋuny walalany ŋayi ŋunhi ŋäthil gänaŋ'maraŋal.\" Ga wiripuny ga dhäruk waŋa bitjan, \"Ŋula yol yolŋu ga lakaranhamirr bitjanmirra, 'Ŋarrany dhuwal Garraywun yolŋu.' Yurr ŋayiny ŋathil dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy ganan ŋunhi djarrpiny' dhukarr, ga yurrnha ŋayi dhu ga djälthirrnydja ŋamakurruwnydja nhinanharaw.\"\n20\nYo, ŋunha ŋunhi ḻukunydja'walnydja yolŋuwal wäŋaŋur dharrwan mirithirra banikin'tja malany; wiripuny banikin' malany djämapuy manymakmirra mirithirra dhikan, mel-wiḏi'mirra bulaymirra ga djilbamirra, ga wiripuny ŋunhi banikin' mala walal ŋuli ga ŋayatham dharpa malany ga wiripuny dhoḻu malany banikin', yurr bathanawuynha. Yo! Banikin'tja malany walal ŋuli ga ŋunhi bäkiny ŋula nhakun malaŋuw yan gämurruwny'tja mala, wiripuny djämaw manymakkunharaw yan, ga wiripuny bawalamirr yan waliwaliŋuw djämaw.\n21\nGa ŋunhi ŋayi dhu ŋula yol yolŋu ḏarrtjalkkunhamirrnydja ŋanyapinya ŋayi, djalkthunna ŋayi dhu ŋunhiny ŋula nhäny mala yätjkurrnydja, bala ŋayi dhu ga ŋunhiyiny yolŋu nhinan ga gänaŋ'maranhaminyawuynha nhanukiyinguŋ ŋayi, galkunna ŋayi dhu ga nhanŋuwuynha yan ŋurikiyin wäŋa-waṯaŋuwnha yolŋuw, mel-wiḏi'mirra ŋunhiyiny yolŋu nhanŋuwuynha yan Garraywun. Bala ŋayi dhu ga nhanukalaŋuwurrnydja ŋunhi Garrayyuny djämany ŋamakurrnha dhikan, bili bitjanna bili ŋayi dhu ga ŋunhi nhinany girri'-ŋamathirra yan djämawnydja God-Waŋarrwalaŋawnha yan.\n22\nYo. Nheny Dimithi ganarrthula, ŋapan-gurrupul ŋurikiyiny ŋunhi ŋula nhakuny malaŋuw, ŋunhi nhuma ŋuli ga yuṯa yolŋu walal djäl-ḏumurruyirr. Gatjuy gänaŋ'thurra beŋuryiny. Ga nhepiny dhu ga djälthirr ŋamakurruwnha yan ŋula nhakuny malaŋuw ga dhunupawnha yan romguny. Ga nhininy gi märr-yuwalkthinyaraynha yan, ga yuwalkkuŋun yan gi märr-ŋamathiny wiripuwurruŋguny, ga nhininy gi waŋgany-manapula ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal mägayaynha yan romdhuny, ŋunhi walal ŋuli ga yuwalkkum buku-ŋal'yun Garraywu ŋayaŋuynydja ḏarrtjalkthun. Dhiyakiyin malaŋuw nheny dhu ga ŋunhi mirithirrnydja djälthirr.\n23\nYaka gi ḻay-ḻayyurr waŋanharay ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi walal ŋuli ga waŋanhamirr be nhaliy dhärukthu gaḏaman-lakaranhaminyaray; ŋunhiyiny waŋaran dhäruk, yolŋuwuŋ yan walalaŋguŋ guyaŋanhawuy. Bili ŋunhiwurryiny yolŋu walal bäyŋun gi marŋgithiny ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny, bala walal ŋuli ga ŋunhi waŋanhamirrnydja ŋuriŋin bili yan dhärukthuny dhä-ḏälthinyamirriynha, ŋula nhaliynha nhäŋiniŋ'thun, ŋarrtjunmirra walal ŋuli ga bala-räli'yunmirra yan.\n24\nYurr nheny dhuwal nhanŋuwuy warray yan Garraywu djämamirr. Yakan nhuŋu dhunupa nhe dhu ga ŋarrtjun ŋunhi yolŋuny walalany bawalamirriny; waŋiny gi biyakun gurrum'thurra, yal'yunaraynha dhärukthuny. Marŋgikuŋuny yolŋunhany walalany ŋamathaŋ yan, ga yakan bondiny maḏakarritjthi ŋurikiwurruŋguny ŋunhi, ŋunhi walal ŋuli marrtji bulnha bala marŋgithirr, ga ŋunhiwurr yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga ŋayaŋu-miḏikuman nhuna.\n25\nGurrum'thurr marrtji bala waŋiny dhunupayaŋuny ŋunhiwurrunhany ŋunhi walal ga dhiyaŋ bala nhina ŋunha bala wiripuŋuŋur gali'ŋur, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny walalany bilmaram muka, bala walal dhu gananna ŋunhi walalaŋguwuy djarrpi'kunhawuynydja guyaŋanhawuy, bala yan marŋgithirra ŋurikin ŋunhi yuwalkkun yan dhäwuwny'tja.\n26\nYo, ŋuriŋiyiny ŋunhi buŋgawaynydja Mokuyyu bilin nhakun gaṯmaraŋalnha walalany, mayali'-gäŋala, märr walal dhu ga djämany nhanukiyingalaŋuwurrnha yan djälkurrnydja Mokuywalaŋuwurrnha. Ga ŋunhi walal dhu ga guyaŋa dhunupany yan, bala dhu ŋuriŋiny yuwalkthuny dhärukthu walalanhany dhawaṯmaraman beŋurnydja ŋunhi yätjkurruŋurnydja, ŋunhi ŋayi ŋuli marrtji baku-ŋayatham walalaŋ, gaṯmaram manapan.\n31\nYo. Gatjuy guyaŋin, bala marŋgithin dhuwandja ŋunhi dhäwu gam'. Ŋuriŋiny ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy, limurrnydja dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal marrtji ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurra romgurr.\n2\nBili balanyamirriyyiny waluy yolŋuny walal dhu gi ŋunhi guyaŋanhamirrnydja walalanhawuynhan walal waŋga'-waŋganynha yan, ga wanaŋa-ḏumurruyin walal dhu ŋunhi rrupiyawnydja. Ga bulu walal dhu gi ŋurruḏawalaŋun-lakaranhamirr walalanhawuynha walal, bala walal dhu gi ŋunhi buŋgawayin wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ. Ga wiripuny walal dhu gi ŋunhi wiripuwurrunhany yolŋuny walalany nyamir'yurra, dhuŋa-lakaraŋun. Ga yakan walal dhu gi ŋunhi dhäruktja märraŋ walalaŋguwuy walal ŋäṉḏi'mirriŋunhany ga bäpa'mirriŋunhany, djäl-gänaŋumirra mala, ga ŋayaŋu-roŋiyinyamiriwnha mala. Ga bäyŋun walal dhu gi ŋunhi guyaŋi God-Waŋarrnhany, ga romdja malany nhanŋu.\n3\nBalanyamirriyyiny walal dhu ŋunhi gi nhini märr-ŋamathinyamiriwnha; yänan walal dhu gi ŋunhi ŋuyulkthin bukmakkuny yolŋuw walalaŋ, ga bäyŋun walal dhu gi mel-wuyurrnydja ŋula yolkuny wiripuŋuwnydja yolŋuw. Ga balanyamirriyyiny walal dhu gi ŋunhi lakaraŋuny nyäḻ'yurra wiripuwurrunhany yolŋuny walalany, gupa-waŋin walal dhu gi. Ga biyakun bili walal dhu gi ŋunhi bunhamirra yulŋuny, bala walal dhu gi ŋunhi ŋuyulkthin ŋunhi ŋamakurruwnydja romgu.\n4\nBalanyamirriyyiny dhu ŋunhi yolŋuynydja walal wiripuwurrunhany ŋunhi yolŋuny walalany goŋ-gurrupula marrtji ŋurikiwurruŋgalnha ŋunhi miriŋuwalnha malaŋuwal. Bala walal dhu gi djämany guyaŋanhmiriwyun, ḻiya-dhumukthun yan, nhaltjan walal ŋuli ga ŋunhi guyaŋa ga djälthirr, bili walal dhu ga ŋunhi guyaŋanhamirrnydja walalanhawuynhan walal yanan ga yindikunhamirra. Bala walal dhu gi ŋunhi märr-ŋal'yurrnydja ŋula nhakun malaŋuw bawalamirriwnha yan, ŋurikin bili yan walal dhu gi ŋunhi goŋmirriyiny, ga bäyŋun walal dhu gi ŋunhi märr-ŋal'yurr God-Waŋarrwuny.\n5\nYo, yolŋuny walal dhu gi ŋunhi lakaranhamirrnydja biyakun, yanbi walal ŋunhi buku-ŋal'yunamirr mala nhanŋun God-Waŋarrwun, ga yanbi walal nhanŋun yolŋu God-Waŋarrwun. Yurr djämany walal dhu gi ŋunhi yätjkurra yan, yanbi ŋayiny gi God-Waŋarryuny bäyŋun ganydjarr ŋayathul walalaŋ guŋga'yunaraw, märr walal dhu ga nhina ŋamatham. Biyakun gänaŋ'maranhamirra nhunapinyany nhe Dimithi, balanyawurruŋgalyiny yolŋuwal walalaŋgal; yakan nhe dhu ga ŋunhi nhina galki walalaŋgal.\n6\nBili wiripuny dhu ŋunhi balanyayiny yolŋu ḻunduthirr ŋurikin ŋunhi yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋayaŋu-yalŋgi miyalk, märr ŋayi dhu yänan gulŋiyirra nhanukal wäŋalilnydja, bala ŋayi dhu ŋanya mayali'-gäman, baku-ŋayathaman dhu ŋurikiyin miyalkkun, ŋunhi ŋayi ŋayaŋu-ŋonuŋ yan yätjkurruy malaŋuy, bili mirithirr ŋayi ga ŋunhi djälthirrnydja ŋunhiyiny miyalk wiripuŋuw wiripuŋuw romguny malaŋuw malthunarawnydja.\n7\nBalanyayiny mala ŋuli ga ŋunhi miyalkkurruwurr buthuru-bitjun bawalamirriw yan ŋula yolkuny yolŋuw walalaŋ, yurr yakan ŋayi dhu ŋunhi yuwalktja marŋgithirr ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny gal'ŋu romgu.\n8\nŊäthilnydja baman'tja märrmay' ḏirramuy maṉḏa Djanatjthu* ga Djambiritjthu* ŋayaŋu-gulmaraŋal ŋanya Mawtjitjnha,*\nga bitjandhi bili yan walalnydja ga dhuwali dhiyaŋuwurruyiny ŋunhi yolŋuy walal gulmaram ŋunhiyiny ŋunhi yuwalknhany dhäwuny', bili guyaŋanhawuynydja walalaŋ ŋunhi mirithinan djarrpi'thinan, ga märr-nhirrpanminyawuynydja walalaŋ ŋunhi yanan wakalnha.\n9\nYakan walalaŋ dhu ga ŋunhi yolŋuny mala malthun wiyindja, bili bukmakthun dhu ŋunhi nhämany walalany ŋunhi dharaŋana, ŋunhi walalnydja ḻiya-dhumukmirra warrpam'nha. Bitjarryi walal ŋunhi ŋäthilnydja dharaŋar ŋunhi märrma'nhany ḏirramuny maṉḏany ḻiya-dhumuknhany maṉḏany Djanatjnhany ga Djambiritjnhany.\n10\nYurr nhepiny Dimithi marŋgi warray ŋurikiyiny yuwalkkuny dhäwuw', ŋunhi ŋarra warray gan nhunanhany marŋgikuŋal. Ga bilin nhe nhakun nhäŋalnha ŋunhi nhaltjarr ŋarra gan nhinan manymak yan. Marŋgi muka nhe ŋarrakuny, nhaku ŋarra ŋuli ga ŋunhi nhina bitjandhiny. Ga wiripuny nhe marŋgi ŋunhi ŋarra ga yuwalkkum yan märr-nhirrpanmirr God-Waŋarrwal. Nheny nhäŋal muka gan ŋarranhany, ŋunhi ŋarra marrtjin marŋgikuŋal bala yolŋuny walalany, ga djäma ŋarra marrtjin gurrum'thurr, bala nhe yan dharaŋarnha ŋarranhany, ŋunhi ŋarrany ga märr-ŋamathirr mirithirr yan yolŋuwnydja walalaŋ. Ga ŋunhi nhakun ŋarra ŋuli burakirrnydja galŋa-miḏikirrnydja, bala ŋarrany ŋuli ga bitjanna bili marrtjiny God-Waŋarrwalnha yan romgurrnydja.\n11\nMarŋgi muka nhe dhuwal yulŋuny, ŋunhi nhaltjarr ŋarraku maḻŋ'thurr ŋunhalnydja ŋunhi ḻurrkun'ŋurnydja wäŋaŋur yäkuŋur Yandiyuktja* ga Goniyamdja* ga Litjarany.†\nWäŋa-ŋunhiŋuwuyyu yolŋuy walal ŋarranhany gan bumar ŋayaŋu-miḏikumar, ŋarra balaŋ burakinyany murrkay' muka walalaŋguŋ, yurr yaka ŋarrapiny ŋuriŋiyi ŋayaŋu-ḏaḏawyuna, bili ŋayipi ŋarranhany Garrayyu warray walŋakuŋal, dhawaṯmaraŋalnydja ŋarrany beŋuryiny ŋunhi ŋula nhäŋurnydja malaŋuŋur romŋur.\n12\nŊuli balaŋ dhu ŋula yol yolŋu djälthirr nhinanharaw ŋamathanharawnydja, waŋgany-manapanaraw Djesu-Christkalnydja, ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny yolŋu ŋayaŋu- miḏikirra ŋurikiwurruŋguŋuny dhuwurr-djarrpi'mirriwuŋuny yolŋuwuŋ walalaŋguŋ.\n13\nBili ŋunhayiny ŋunhi yolŋu walal dhuwurr-yätjkurra mirithirra, bitjanna bili walal dhu ga ŋunhi walalanhawuynhany walal mayali'-gänhamirra yan. Ga bitjandhi bili walal dhu ga ŋunhi mayali'-gämayi ŋunhi wiripuwurrunhany yolŋuny walalany.\n14\nYurr nhepiny gi Dimithi baḏak yan marrtji, ŋayathulnydja gi baṯ biyakun ŋunhin bili yan waŋganynha yuwalknhan dhäwuny', ŋunhi nhe gan marŋgithin ŋäthil. Ŋurikiwurruŋdhiny yolŋuw walalaŋ nhe marŋgi muka, ŋunhi nhuna walal gan marŋgi-gurrupar.\n15\nYo, beŋur bili ŋunhi nhe nyumukuṉiny' muka yan, nhe marrtjin marŋgithinany bala God-Waŋarrwalaŋawnydja dhärukku ŋurikiny ŋunhi wukirriwuywuny, ŋuriki bili yan dhärukkuny ŋunhi ŋayi ŋuli ga God-Waŋarryu marŋgi-gurrupan yolŋuny walalany, märr walalnydja dhu walŋathirra dhuwalatjandhiny märr-yuwalkthinyawurrnydja Djesu-Christkalaŋuwurrnydja.\n16\nWarrpam'nha ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruk wukirriwuynha, ŋunhi marrtji bilin dhärran dhuwaliyin djorra'ŋura, warrpam' yan ŋunhi nhanukiyinguŋ God-Waŋarrwuŋ gurrupanawuynydja. Ŋayipi muka ŋunhi God- Waŋarrwal Dhuyu-Birrimbirryu marrtjin gurruparnydja dhäruktja malany yolŋuwalnydja walalaŋgal, bala walalnydja marrtjin yänan wukirrin dhipaliyin djorra'lila. Ga dhiyakiyin ŋunhi märrwuny ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarrwalnydja dhärukthu marrtji limurrunhany yuwalkkuman bala yan raypirri'yunna ŋunhi ŋula nhäŋurnydja malaŋuŋur yätjkurruŋurnydja. Ga bitjandhi bili ŋayi dhu ŋunhi dhiyaŋiyi dhärukthu limurruny dhunupayamdhi, bala dhu roŋanmaraman limurrunhany God-Waŋarrwalnha. Yo, dhiyaŋiyin ga djorray'nha limurruŋ maŋutji-lakaramany nhaltjan limurr dhu ga ŋunhi nhina ŋayaŋu-dhunupany yan,\n17\nmärr dhu ga ŋayiny ŋunhi God-Waŋarrwuny djämamirr nhina manymakkuman yänan, ga girri'-ŋamathirra dhu ga, märr ŋayi dhu ga djämany ŋula nhäny mala ŋamakurrnha yan.\n41\nDimithi, dhuwandja ŋarra nhuŋu dhu waŋany milma yan dhunukuŋur God-Waŋarrwal ga Djesu-Christkal, ŋurikal ŋunhi ŋayi boŋguŋ mala-djarr'yurra marrtji yolŋunhan walalany bukmaknhan yan dhiŋganhawuynhan walalany ga bulu walŋamirriny yolŋuny walalany. Yo waŋany ŋarra ga dhuwal nhuna dhiyak gämurruwny'tja gam':\n2\nGatjuy dhäwuny gi lakaraŋun yan manymaktja birrŋ'maraŋun God-Waŋarrwuny Dhäruk bukmakkala yan bawalamirriwala. Ga biyakiyi bili lakaraŋdhi marrtji ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walal ga djälthirr ŋänharaw God-Waŋarrwalaŋaw dhäwuw, ga wiripuwurruŋgal ŋurikiwurruŋgal ŋunhi walal gi yaka djälthi ŋänharaw; lakaraŋuny bukmakkala yan yolŋuwalnydja walalaŋgal. Ŋuli dhu ga ŋunhi ŋula yolthuny yolŋuy Garraywalaŋumirriy djäma yätjkurrnydja yan, nheny dhu dhunupan lakaraman nhanukal ŋunhiyin God-Waŋarrwun dhäruktja, waŋin ŋanya biyakun raypirri'yurra manapul, märr ŋayi dhu gananna ŋunhiyiny yätjkurrnydja dhukarr. Biyakun lakaraŋun yolŋuwalnydja walalaŋgal ŋunhi nhaltjanna walal dhu ga nhina ŋamathamany yan, yurr marŋgi-gurrupulnydja walalany marrtji bala bulnha yulŋuny, gurrum'thurr yan.\n3\nBiyak bili marrtji bala marŋgikuŋuny walalany, bili waluny dhu ŋunhi bunan, galkin dhuwanna, ŋunhi dhu yolŋuny walal yakan gi buluny buthuru-bitjurr ŋurikiyiny yuwalkkuny dhärukku, ŋany malthurrnydja walal dhu gi ŋunhi walalaŋgiyingalaŋuwnha yan djälwuny. Bala walal dhu gi ŋunhi marŋgikunhamirrinhan mala walalaŋguwuy walal wapmaraŋuny walal dhu gi marŋgikuŋun walalany ŋunhin mala dhäwu ŋunhi nhaku walal ŋuli ga djälthirr ŋänharaw.\n4\nDhiyaŋiyi ŋayaŋuy walal dhu ga ŋunhi yakany buthuru-bitjun ŋamathamany ŋurikiyiny ŋunhi yuwalkkuny dhärukku. Ga yuwalkkumany walal dhu ga ŋunhi djälthirr ŋurikiyin bili yan dhäwuwny'tja malaŋuw ŋula nhakun yan nhäŋiniŋ'kun ga mayali'miriwwun.\n5\nYurr nhepiny Dimithi marrtji yan gi biyak bili, ga guyaŋiny marrtji dhunupa yan, ga dhärri gi ŋunhili bili yan waŋganyŋur yuwalkŋur yan dhärukŋurnydja. Ga ŋuli nhuna dhu ga ŋunhi yolŋuynydja walal ŋayaŋu-miḏikuman, nheny yänan marrtji märraŋun ŋunhiyiny rom, bala marrtjin gi ŋuriŋin bili yan God-Waŋarrwala ganydjarryuny. Biyak bili marrtji lakaraŋuny bukmakkal yan yolŋuwalnydja walalaŋgal ŋunhi God-Waŋarrwuny manymaktja dhäwu, nhanukiyingalaŋuwuynha yan Djesuwalaŋuwuynha. Gatjuy marrtjin, djämany marrtji bala ŋamathaŋun yan God-Waŋarrwun, ga dhawar'maraŋ yan bukmak ŋunhiyi djäma ŋunhi ŋayi nhokal goŋlil gurrupar.\n6\nBili ŋarrakuwuynydja dhuwal walu galkin dhawar'yunna marrtji; galkin ŋarra dhu dhuwal dhiŋgaman, bala dhu gananna dhuwandja munathany' wäŋa.\n7\nBilin ŋarra gan djämany mirithinany dhika God-Waŋarrwuny ganydjarryuny yindiynha, bitjan nhakun ŋuli ga ŋunhi yolŋu waṉḏirr djuḻkmaranharaw ganydjarryu waṉḏinyaray mirithinyaray, ga yan bili ga buku ŋayi ŋuli ŋunha ŋayatham. Ga dhuwandja ŋarra bilin djuḻkmaraŋala ŋunhi bukmaktja nhäny mala ŋunhi ŋarrany gan ŋuriŋiyi mala gulmaraŋal. Bilin ŋarra dhuwal dhawar'maraŋala bukmak yan ŋunhi nhäny mala ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu ŋarrakal gurrupar djämaw. Ga djägany ŋarra gan dhuwal ŋamathaŋal yan dhiyakiyi dhäwuwny'tja, ŋunhi ŋayi gurrupar ŋarrakal djägalil, bala ŋarra gan lakaraŋalnydja ŋunhi dhunupan yänan dhawaṯmaraŋalnydja.\n8\nGa ŋuriŋi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy, bala ŋayi dhu Garrayyuny ŋarrakuny gurrupula nhä malany ŋamakurrnydja dhikany, ŋunhiny mala ŋunhi ŋayi ga ŋayatham ŋarraku ŋunhayi, bili ŋarrany gan nhinan ŋayaŋu-dhunupa yan. Yo, ŋuriŋiny dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy ŋayi dhu Garrayyuny dhunupan marrtji mala-djarr'yurra djämany mala ŋarrakuŋ. Bilin nhanŋuny ŋunhi dhunupa warray mala-djarr'yunaraw, yaka ŋayi ŋuli gi mala-djarr'yurr djarrpi'kuŋ. Bala ŋayi dhu yan gurrupula ŋarrakuny ŋamakurrnha malany, yaŋara'-bakmaraŋun ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy. Yurr yaka yan ŋunhi ŋarrakuwuynydja, ŋany bukmakku yan ŋunhi yulŋuny ŋurikiwurruŋ ŋunhi walal ŋuli ga yuwalkkum yan märr-ŋamathirr Djesuw, bala walal ŋuli ga märr-nhäman ŋanya, gatjpu'yunna manapan, ŋurikiyin ŋunhi roŋiyinyarawnha nhanŋu.\n9\nBuku-djulŋi Dimithi marrkapmirr, mirithi yan gi guyaŋiny räliny marrtjinyaraw ŋarrakalnydja, yurr bondi yulŋuny,\n10\nbili Dematjthuny* ŋarrany bilin ganarrthaŋalnha. Ŋayi gan ŋunhi märr-ŋamathinany mirithinany dhuwalaŋuwuywun munatha'wuywun ŋula nhakuny malaŋuw, ŋuriŋi warray ŋula nhaliy malaŋuy romdhu ŋoy-ŋapu'yunaray nhanukiyingal ŋayi, bala ŋayi yan ŋarranhany ganarrthaŋala, bala marrtjinan balan wäŋalilnydja Dhatjalunikalila.* Ga ŋayiny Guritjindja* marrtji balan bitjarra Galatjiyalila* wäŋalil yäkulil, ga Dätitjtja* marrtjin balan bitjarra Dalmatjalil*\nyäkulil wäŋalil.\n11\nWaŋganynha ga dhuwal yolŋuny nhina ŋayipin Luknha* dhuwandja ŋarrakalnydja. Gatjuy nheny märraŋ Mäknhan,†\nga garr'yurr ŋanya rälin ŋarrakalnha, bili ŋayin dhu ga ŋunhi ŋarranhany guŋga'yun dhiyalnydja djämaŋur.\n12\nYo, djuy'yurrnydja ŋarra ŋunhi Ditjikatjnhany* balan Yipatjatjlilnha‡\nwäŋalil.\n13\nŊunhi ŋarra ganarrthaŋal Durawatjtja* wäŋa, ga ŋunhayin ŋarra barpuru ganan ŋulwitjpuynydja girri' ŋarrakuwuy ŋarra, nhawikal djägaŋurnydja yolŋuwal yäkuwal Gäpatjkal;§\ngäŋun nhe dhu rälin dhipala ŋunhiyiny guyiŋarrpuynydja ŋarraku. Ga djorrany' mala ŋarraku nhe dhu gäŋuyi, yurr yuwalktja ŋarra djäl ŋuriki malaŋuw warrakan'ku barrwaṉ'ku djorrawny'tja ŋunhi biliŋuwuynha wukirriwuynha.\n14\nŊuriŋiny yolŋuy Yaliktjandaynydja**\nmari warray ŋarraku djäma yindi mirithirr, ŋuriŋiny yolŋuy ŋunhi ŋayi ŋuli ga djäma djimuku' malany. Garrayyuny ŋanya dhu ŋunhi yänan dhä-gir'yurra, bala dhu gurrupula nhanŋu buku-roŋanmaraŋuny balanyawuyyiny djämapuy miḏikumanawuynydja.\n15\nDimithi, djägany nhuŋuwuy nhe gi ŋamathaŋ yan nhanukalnydja Yaliktjandawalnydja yolŋuwal yäkuwal, bili ŋayiny gan ŋunhi mirithin yan dhika limurruŋguny dhärukku djuḻkthurr.\n16\nŊunhi dhä-ŋäthilnydja ŋarra gan dhärran muka gumurrŋur ŋurikiwurruŋgal yolŋuwal walalaŋgal rom-ŋamaŋamayunamirriwal mala, bala nhakun walal dhä-birrka'yurra gan ŋarrany, yurr ŋarra gan ŋunhi nhinanany gänan ŋarrapin, bili bukmakthuny ŋarrany ganarrthaŋalnha, bäyŋu ŋula waŋgany yolŋu dhuḏi'yuna ganha nhinanha ŋarrakal. Ŋarrany djäl ŋayi dhu God-Waŋarryuny bäy-lakaraman walalaŋ ŋunhiŋuwuyyiny.\n17\nYurr yaka ŋarra ganha gänany ŋunhi nhinanha ŋarrapiny, ŋayiny Garraynydja ŋunhiliyi muka galki yan ŋarrakal; ŋayi ŋarrany gan ŋunhi ganydjarr-gurruparnydja, märr ŋuriŋiyi nhanukalnydja ganydjarryu ŋarra gan lakaraŋalnydja bukmaknha yan warrpam'thurra dhäwuny' dhawaṯmaraŋala, ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal waŋgany-manapanmin ḻuŋ'thurr ŋunhiwiliyi, Djan'tayilnydja bäpurruny mala. Yo, ga walalnydja gan ŋunhi ŋaḻapaḻmirrnydja ŋayan'tharranan ŋarrakuny bunharawnha balanyamirriyyiny waluy, yurr ŋayipin ŋarrany Garrayyuny walŋakuŋalnydja, djaw'yurr ŋayi ŋarrany beŋuryi mariŋur yindiŋur.\n18\nGa ŋayiny dhu Garrayyuny ŋarrany walŋakuman, djaw'yunna dhu dhipuŋurnydja ŋunhi bukmakŋur nhäŋur malaŋuŋur yätjkurruŋurnydja, bala ŋayi dhu ŋarrany gämany balan ŋunhi nhanukiyingala ŋayi wäŋalilnydja djiwarr'lila, ŋunhi ŋayi ga ŋunhayiny nhina yuwalknha ŋurruŋu. Go limurrnydja wokthunna nhanŋu, bili ŋayiny ŋunha latju' mirithirr, djeŋarra'yirra ga; limurr dhu ga wokthundja nhanŋu bitjanna bili yan wiyinŋumirra. Yo, yuwalk muka!\n19\nGa biyakthi bili gurrupulyi ŋarrakuŋ märr-ŋamathinyawuy Biritjilawnydja* ga Guwilawnydja,* ga wiripuny gurrupul märr-ŋamathinyawuy ŋarrakuŋ Nitjipuraw††\nga nhanukalaŋaw gurruṯumirriw walalaŋ.\n20\nŊayiny Yiratjtatj* yolŋu yäku ŋunhayi banydji yan Gorin* wäŋaŋur, yaka ŋayi malthunna ŋarraku dhipalnydja. Ga Dopamatjnhany* yolŋuny yäkuny ŋarra ganarrthaŋal ŋunha banydji yan Milita‡‡\nwäŋaŋur, bili ŋayi gan ŋunhi rirrikthurr.\n21\nGo mirithi yan guyaŋiny räliny marrtjinyaraw dhipalnydja bondi yan, yurrnha boŋguŋ dhuwandja wäŋany dharratharramirriyi.\nGa ŋayiny Yupuluynydja* djuy'yurr märr-ŋamathinyawuy nhumalaŋ, ga bulu walal wiripuwurruy Butundhu,* ga Läniyay,* ga Guludiyay.§§\nGa wiripuwurruy Garraywalaŋumirriy yolŋuy walal bukmakthu yan djuy'yurryi yan nhumalaŋ märr-ŋamathinyawuy.\n22\nŊarrany nhuŋu ga dhuwal Dimithi bukumirriyam warray, märr nhe dhu ŋayaŋu-wuṉḏaŋarryirra ŋuriŋi Garraywalnydja ganydjarryu. Ga God-Waŋarryun dhu ga ŋunhi gämany nhuna nhanukiyingalnha ŋayi mel-wuyunaraynydja. Ga balanya.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/55%202TI%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T12:05:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218187945.85\/warc\/CC-MAIN-20170322212947-00544-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999887943,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999887943267822}","num_words":3855,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.351,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"BETA 1\nDhuwandja 1Betany djorra' Garraywalaŋumirriwnha yolŋuw walalaŋ, ŋunhi walalany walal gan ŋayaŋu-miḏikumar, ga gumurr-ḏälkurr romgurr walal gan marrtjin. Ga yaka walal gan ŋunhi mari mala märraŋal bili walal gan djäma ŋula nhä mala yätjkurrnydja rom, ŋunhiny walal gan mari märraŋal bili walal gan Djesuw malthurr. Bala ŋayi Betaynydja walalaŋ djorrany' dhuwal wukirrin ŋayaŋu-rur'maraman ga, walal dhu ga dhärrany ḏälnha yan.\nGa ḻiyamirriyam ŋayi ga Betay walalany, ŋunhi ŋayi gan Djesuny bitjarryi bili ŋayaŋu-miḏikin, ga dhiŋgaŋal warray ŋayiny. Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yolthu malthunnamirriy mariny märram gumurr-ḏälnydja rom, ŋunhiny walal marrtji rrambaŋin bala ŋayaŋu-miḏikirrnydja Djesun. Ga Garraywalaŋumirrnydja yolŋu yanbi dhu ga ŋunhi dhayuŋanmirra balanyarawyi romgu gumurr-ḏälwuny, bili walal ga ŋunhi märr-yuwalkthirr Djesuwalnha.\nGa buluyi ŋayi ga ḻiyamirriyam Garraywalaŋumirriny mala, walal dhu marrtji guyaŋa ŋunhany bala ḻirraŋuny. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi Garraynydja roŋiyi, walalnydja dhu ŋunhi wokthunnawuynydja märraŋun, bili walal gan dhärran birr-bitjarr. Ga bukmakthu märr-yuwalkthinyamirriy walal ga dhuwaliyiny gatjpu'yunnawuynydja rom ŋayatham.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/BETA%201.htm","date":"2017-03-24T15:52:09Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00221-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999985695,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999985694885254}","num_words":153,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.464,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"GULUTJILIL\nBolyu dhuwandja djorra' wukirri bala yolŋuw walalaŋ Gulitjay ga bukmakkun märr-yuwalkthinyamirriw walalaŋ. Gulitjaynydja ŋunhi wäŋa gan dhärran ŋurruwuŋmirr, ŋunhiliyi galki Yitjpatjtja wäŋaŋur. Ŋayipiny ŋunhi Bolnydja dhuŋa yan ŋurikiyiny wäŋaw, yurr ŋayi ŋunhi ŋayaŋu-djulŋithirra dhäwuny ŋäma ŋunhi Garraywalaŋumirrinhany yolŋuny walalany balayiny wäŋalil bili walalaŋ ŋunhi märr-nhirrpanminyawuynydja ŋuthanna ḏälthirra. Ga dhäwuny walal ŋunhi manymaktja ŋäma ḏirramuwuŋ yäkuwuŋ Yipaparatjkuŋ ŋunhi ŋayi ga nhina balanyamirriy walalalŋgal ŋunhililiyi. Ga ŋunhi ŋayi ga Bolyu wukirriny dhuwal djorrany' ŋayiny ga Yipaparatjtja nhinan ŋunhiliyin maṉḏan rrambaŋin Bolnha.\nGa ŋunhiliyi gan yolŋu walal nhinan Gulitjay wäŋaŋur ŋunhi gan yolŋuny walal malthurr dharrwawnha dhukarr ga guyaŋanhawuywu. Ga bitjarr walal gan ŋunhi guyaŋanany gam; Ŋunhi walal dhu ga yuwalkkumany märr-ŋal'yun God-Waŋarrwuny, walal dhu gulyunna wiripuŋurnydja mala djämaŋur ga buku-ŋal'yundja walal dhu ga djiwarr'puywun yolŋuw walalaŋ ga ŋula nhakun ganydjarr-ḏumurrumirriwnha birrimbirrwu malaŋuw. Yurr ŋayiny Bolyuny walalany bitjarra ḻiyamirriyaŋal gam', Ŋunhi Djesu-Christtja ga nhina ŋunhan God-Waŋarrwala djiwarr'ŋura, ga nhä malany ŋunhi bukmak ganydjarr malany dhuwalaŋuwuynydja ŋunhi buku-ḻiw'maramany ŋunhi nhanukala goŋŋur warrpam'nha. Ga yuwalktja walal dhu ga ŋunhi buku-ŋal'yundja nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkun yan ga bilin.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/GULUTJILIL.htm","date":"2017-03-24T15:52:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00290-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":1.0000027418,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 1.0000027418136597}","num_words":172,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.349,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"11\nŊarrany dhuwal Djayim,*\nga djämamirrnydja ŋarra dhuwal yolŋuny God-Waŋarrwu ga Garraywu Djesu-Christku. Yo, marrkapmirr walal, wukirriny ŋarra ga dhuwal dhäruktja nhumalaŋ Djuw malawnha 12-kun bäpurruwnydja, ŋurikiwurruŋgun Godkalaŋumirriwnha yolŋuwnydja walalaŋ bukmakkun yan, ŋunhi nhuma gan ḻatjuwarr'yurr barrkuwatjthin wäŋalil malaŋulil.\n2\nWäwa ga yapa walal ŋarraku, yanan walal ŋoy-djulŋithin ŋunhi nhuma dhu ŋayaŋu-miḏikinyamirrililnydja romlil gärri,\n3\nbili ŋuriŋiyiny ŋoy-gärrinyamirriynydja romdhu ga yan nhakun birrka'yun nhuna. Ga ŋuli nhe dhu ga bitjan bili märr-yuwalkthirr Garraynhany yan, ga yakany nhe dhu ŋanya märr-yuḻkthun, ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi, bala nheny dhu ga ŋunhiyiny yänan marrtji ŋayaŋu-wuṉḏaŋarrnha.\n4\nYo, biyak bili yan gi marrtjiny wawun bala, ŋunhi ŋula wanhawiyakkuny romgurr, ga yakan gulyurr gandarrŋurnydja ga galkirriny, märr nheny dhu rom-ŋamathirra ga gana'yirra nhanŋuny djämaw.\n5\nYo. Yurr ŋuli nhe dhu ga ŋunhi dhumbal'yundja, ga yakany nhe marŋgi nhaltjan nhe dhu ga ŋunhi djäma nhä mak waŋa ŋunhiliyi romŋur ŋayaŋu-miḏikinyamirriŋur, yanan bukumirriyaŋun God-Waŋarrwala Bäpawala, ŋäŋ'thurra ŋanya biyakun gam', \"God-Waŋarr Bäpa, nhaltjan dhika ŋarra dhu yulŋuny? Dhuwal ŋarra ga baḏak yan dhumbal'yun,\" biyakun ŋanya ŋäŋ'thurrnydja, bala ŋayiny dhu nhuna yänan marŋgikuman. Bili God-Waŋarryuny ŋuli ŋunhi gurrupan ŋula nhäny mala märryu-dhapinyay warray bukmakkun yan yolŋuwnydja walalaŋ, yakan ŋayi dhu nhuŋu ŋunhi ŋuyulkthirrnydja.\n6\nYurr ŋäŋ'thundja nhe dhu ŋunhi God-Waŋarrnhany waŋganydhun yan gämurruyny'tja, märr- yuwalkthinyaraynha nhokiyingal nhe, gatjpu'yurrnydja gi yänan bala märranharawnha. Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi guyaŋa märryu dhumbal'yunaraynydja bitjandja gam', \"Mak ŋayi dhu dhuwal gurrupan ŋarraku, mak bäyŋun bäy,\" bitjandja, nheny dhu ŋunhiyiny yakan märram ŋula nhäny nhanukuŋuny Garraywuŋuny. Bili balanyayiny ŋayi ŋunhiyiny yolŋu märr-yuwalkthinyamiriwnydja, balanyan ŋayi ŋunhi nhakun ŋula nhä ŋunhi ŋuli ga wakwakthun bala-rälin gapukurra, gäman ŋanya ŋuli ga wataynha ga ḏowuynha galwaŋ'-galwaŋmaram bawalamirrikurra.\n7-8\nYo, balanyayiny ŋunhi yolŋu ŋayaŋu-märrman', ḻiya-dhumuknha balanyan, yakan ŋayi ŋuli gi marrtji waŋganygurrnydja yan dhukarrkurr märr- yuwalkthinyamirriwurrnydja. Ga bäyŋun dhu balanyarayyiny yolŋuy märram God-Waŋarrwuŋuny ŋula nhä malany.\n9\nGa nhuma ŋunhi ŋurruwuykmirr yolŋu mala Garraywalaŋumirr, ŋunhi nhuma ga dhuwali nhina gurrupurumirriyirr, nhumany gi goŋmirriyin, bili nhumany dhu ŋunhi ḻukunydja'yin God-Waŋarrwalnydja romdhu.\n10\nGa nhumany ŋunhi ḻukunydja'mirrnydja yolŋu walal Garraywalaŋumirr, nhumany dhu ga ŋunhiyiny goŋmirriyirra nhina, bäydhi ŋayi dhu ga ��unhi nhumalaŋgal God-Waŋarryuny girriny' ga rrupiyany mala djalkthun nhumalaŋgalaŋaŋur. Bili ŋayiny dhu ŋunhi ḻukunydjany' yolŋu dhiŋgaman, winya'yunna dhu muŋbunuman, bitjanna nhakun ŋuli ŋunhi wurrki' räwakthirr bala ḻarryunna.\n11\nYo, ga wurrkiny' ŋuli ga ŋunhi dhärra märr-gurriri yan, ga ŋunhi nhakun ŋuli waluny gorrmur'yirr, bala ŋuli ŋunhi wurrkiny' räwakthirra, ga dhunupan ŋayi ŋuli ŋunhi ḻarryunna yan; märr-gurriri yan ŋayi ŋuli ŋunhi dhärra manymaktja. Ga ŋayiny dhu ŋunhi ḻukunydjany' yolŋu bitjandhiyi bili dhiŋgam, balanyamirriy bili yan waluy ŋunhi ŋayi dhu ga ḻay-ḻayyun ŋula nhäŋur malaŋuŋur nhanukiyingal ŋayi.\n12\nYo. Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi bitjandja bili marrtji ḏälnydja yan ŋuliwitjandja ŋunhi marimirriwurrnydja ga ŋayaŋu-yätjinyamirriwurrnydja, ga bäyŋun nhakun nhe dhu gulyun gandarrŋurnydja, nheny dhu ŋunhiyiny yänan ga ŋayaŋu-djulŋithirra, bili dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryu nhuna nhäŋu ŋayaŋu-ḏarrtjalktja ŋula nhämiriwnydja beŋuryiny ŋunhi birrka'yunaŋurnydja, ŋayiny dhu nhuna gurrupanna yuwalknha yan walŋa djeŋarra'mirra, ŋunhiyin walŋa ŋunhi ŋayi ŋäthil wäwunguŋal ŋunhiwurruny yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga märr-ŋamathirr nhanŋu.\n13\nYo, ga ŋuli nhuna dhu ga ŋunhi guwaḻ-ṉirr'maram ŋula nhaliynydja romdhu, ga nheny yaka waŋi biyakuny, \"God-Waŋarryuny ŋarrany dhuwal guwaḻ-ṉirr'maraŋal dhiyakuny yätjkurruw.\" Yaka nheny biyakiyi waŋa, bili God-Waŋarrnydja dhuwal manymak warray; bäyŋu ŋanya ŋuli gi ŋunhi ŋula yolthuny dharrwunuŋ ŋula nhakuny mala djämaw yätjkurruwnydja, ga ŋayi dhu God-Waŋarryu yakayi yolŋuny dharrwunum yätjkurrulil romlil.\n14\nŊany yuwalktja ŋuli ŋunhi yolŋunhany dharrwunum ŋuriŋi bili yan nhanukiyingal ŋayi yätjkurruy djälyu, ŋuriŋiyin ŋuli ŋunhi ŋanyanhany gaṯmaram, bala ŋayi ŋuli galkirrin yätjkurrulilnydja.\n15\nGa ŋunhi ŋayi dhu ga yolŋu bitjandja bili nhanŋuwuynydja ŋayi djälwu malthun, beŋuryiny nhanukiyinguŋ guyaŋanhawuyŋur djarrpi'kunhaŋurnydja dhu dhawaṯthundja ga yätjkurrnha yan, bala ŋayi dhu ŋunhi yurrnha nhakun djäma yätjkurrnydja, ga ŋunhiyi yätjkurrnydja dhu ŋuthanna yindithirra ŋayaŋuŋurnydja nhanukal, yan bili-i-i, ga dhiŋgam ŋayi dhu nhanukiyingal ŋayi yätjkurruy.\n16\nMarrkapmirr walal ŋarraku wäwa ga yapa, yaka walal mayali'-gänhamirrnydja nhumalanhawuynha nhuma.\n17\nGod-Waŋarryuny ŋuli ga ŋunhi gurrupan yolŋuwnydja walalaŋ manymak yan nhä malany, yakan ŋayi ŋuli gi gurrupul yätjkurrnydja. Ga nhä ŋunhi manymak mala ga ŋorra, ŋunhiyiny gurrupanawuy nhanukiyinguŋ God-Waŋarrwuŋ, ŋurukuŋundhi Bäpawuŋun ŋunhi ŋayi djäma bukmak baḏayala' dhuwal djiwarr'ŋur ŋunhi ŋuli ga baḏayala'mirriyaman dhuwal wäŋany munathany', ga yakan ŋayiny ŋunhi balanyany nhakun wuŋiḻiny' ŋunhi ŋuli ga yan mali'-maliyun. Yurr ŋayipiny ŋunhi God-Waŋarrnydja ŋuli gi bäyŋun bilyurr ga djambi; ŋayipiny ŋunhi djambimiriwnha.\n18\nGod-Waŋarryuny limurruny ŋunhi djarr'yurr limurr dhu nhanŋuwuynha yan yolŋuny walal ŋulatjandhin ŋunhi limurr märraŋal yuṯan walŋa nhanukalaŋuwurra yuwalkkurra yan dhäwukurrnydja, ŋurukurruŋgalnydja ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ŋurruŋun gal'ŋu ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja walŋamirriwal walalaŋgal ŋunhi ŋayi bokmar.\n19\nMarrkapmirr walal ŋarraku wäwa ga yapa, buthuru-bitjurrnydja God-Waŋarrwalaŋawnydja dhärukku manymakkuŋun yan, rukitjthin manapul, ga yaka dhä-wapthurr yänayiny bondiŋuwnydja lakaranharaw marŋgikunharawnydja marrtjinyaraw bala. Bulnha ŋathil gi galkurr; ŋurruŋuny ŋathil nhepi dhu ga nhina ŋunhiliyi God-Waŋarrwal dhärukŋur. Ga yaka yänayiny ŋaramurryi ŋula yolkuny yolŋuw,\n20\nbili yakan nhe dhu ŋuriŋiyi ŋaramurryuny dhärukthu ga ŋayaŋuy nhokiyingal nhe galkikum yolŋunhany, märr walal dhu nhina dhuwurr-dhunupa God-Waŋarrwal manymakŋur romŋur.\n21\nGanarrthula ŋula nhäny mala ŋunhi yätjkurrnydja, bala djalkthurra yan. Yakan gi buluny djäma ŋula nhäny yätjkurr; yänan nyilŋ'maranhamirra nhunapinya nhe God-Waŋarrwala, buthuru-bitjurra gi nhanŋu, bala märraŋun ŋunhiyiny dhäruktja ŋunhi ŋayi nhirrpar dhuwaliyi nhokal ŋayaŋulil, bili ŋunhiyiny dhäruk ganydjarrmirr warray, ganydjarr ga gäma walŋakunharawnha nhuŋu.\n22\nYo, ŋäkuny God-Waŋarrwuny dhäruk, bala djämamirriyaŋun yänan ŋunhi nhaltjan ŋayi ga God-Waŋarr waŋa nhokal. Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi ŋäma ganarrthamany, ŋunhiyiny nhakun nhe ga mayali'-wilkthunmirra nhunapinyan nhe.\n23\nGa ŋuli ŋayi dhu ga yolŋuy ŋäma ganandja yan God-Waŋarrwuny dhäruk, ga yakan ŋayi dhu ŋunhi ŋula djämamirriyamany, dhärukkuny malthun nhanŋuny God-Waŋarrwuny, ŋunhiyiny ŋayi yolŋu balanyan nhakun ŋunhi yolŋu ŋuli ga nhänhamirr giḻatjlil.\n24\nYo, nhänhamirrnydja ŋayi ŋuli ga ŋunhi, bala ŋayi ŋuli marrtjin, ga dhunupan bala yan ŋayi ŋuli meṉgunhamirra ŋanyapinya ŋayi nhäthinya ŋayi ŋunhiyi yolŋu.\n25\nGod-Waŋarrwuny dhuwal rom ḏarrtjalk warray, ŋula nhämiriw yan, gulmaram ŋuli ga yolŋuny yätjkurruŋur romŋur. Ga ŋunhi ŋayi dhu yolŋuy bulnha ŋathil marrtji bala nhäma, marŋgithirr ŋathil dhu marrtji God-Waŋarrwalaŋaw romgu, ga bäyŋuny ŋayi dhu ganarrtham, baḏak yan dhu ga djäma ŋuriŋiyi dhärukthu, bala ŋayiny dhu God-Waŋarryuny ŋanya gurrupan manymaknha ŋula nhäny mala, ga bukmak ŋunhi nhanukuŋ djämapuynydja dhu marrtji ŋamathirra yan dhika.\n26\nGa ŋuli ŋayi dhu ga yolŋu lakaranhamirr yanbi ŋayi romgu-malthunamirr, yurr bäyŋun ŋayi ŋuli gi ŋunhi dhäruktja nhanŋuwuy ŋayi goli-nhirrpul, ŋunhiyiny ŋayi ŋuli ga baḏuwaḏuyunmirra ŋanyapinya ŋayi, ga nhäny mala ŋayi dhu ga ŋunhi djäma, ŋunhiyiny wakalnha yan waliwaliŋun.\n27\nGa dhuwanna ŋunhi rom ŋamakurrnydja gam'; ŋunhi dhu ga djäl-ŋamatham God-Waŋarrnhany Bäpanhany, nheny yanbi dhu ga ŋunhi nhinany dharrpalnha yan ga dhukunmiriwnha. Ga guŋga'yunna nhe dhu ga ŋunhi dhurrwara ŋäṉḏimiriwnhany walalany ga buku-gurthapuynhany miyalkkurruwurruny, ga yakan gi buluny djäma dhuwurr-yätjtja rom ŋunhi dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja.\n21\nWäwa ga yapa walal ŋarraku, ŋunhi nhe ga märr-nhirrpanmirr Djesu-Christkalnydja, limurruŋgalaŋuwala Garraywalnydja, ŋunhi ŋayi ga nhina djarraṯawun'mirriyirr, ga yakan gi nyamir'yunmirrnydja gänaŋ'maraŋuny ŋunha wiripuŋunhany yolŋuny, ga ŋunha nhe dhu ga ŋurru-djarr'yun yan märr-ŋamathirr yol nhokal ŋayaŋuŋur.\n2\nŊuli nhuma dhu ŋunhi ḻuŋ'maranhamirrnydja waŋgany-manapanmirrnydja buku-ŋal'yunarawnydja, ga ŋuli dhu ŋunhi ḻukunydjany' yolŋu gärri girri'-manymakmirrnydja ga goŋ-bulaymirrnydja nhumalaŋgal, ga balanyamirriy bili ŋayiny dhu ŋunhi wiripuny muka yolŋu gärri ŋurruwuyknha girri' räwakmirra.\n3-4\nGa ŋuli nhe dhu ŋunhi waŋa ŋurikiny ḻukunydjawny'tja yolŋuw bitjanna gam', \"Go nheny dhiyal nhini manymakŋur nhinanhawuyŋur,\" bitjanna, ga beŋuryiny nhe dhu ŋunhi bilyun bala nhe dhu ŋunhi ŋurruwuykkuny yolŋuw waŋa bitjanna, \"Nheny dhärri ŋunhal bala, wo wiripuny dhiyal nhina ŋoyŋura galki ḻukuŋura ŋarrakal,\" bitjandja, ŋunhiyiny nhakun nhe ga barrkuwatjkuman maṉḏany, ga guyaŋanhawuynydja ŋunhi nhokuŋ yätjkurr yan mirithirr yakan dhunupa.\n5\nYo, ŋäkuny walal wäwa walal ga yapa walal ŋamathaŋun yan. God-Waŋarryuny ŋunhi djarr'yurrnydja ŋurruwuykmirriny muka dhipuŋurnydja wäŋaŋur munatha'ŋurnydja, märr walalnha dhu ŋunhi ḻukunydja'yirrnydja ŋunha märr-nhirrpanminyawuyŋurnydja ga waṯaŋuyirrnydja dhu ŋurukun nhanukalaŋawnha romguny ga wäŋawnydja, ŋunhi ŋayi dhawu'-nhirrpar ŋunhiwurruny ŋunhi ŋayi ŋuli ga märr-ŋamathirr walalaŋ.\n6\nYo, nhumany gan ŋunhi nyamir'yurr warray nhäŋal ŋunha ŋurruwuykmirrinhany yolŋuny walalany. Gatjuy lakaraŋun; yolthu bili nhumalanhany ŋuli ga ŋunhi rom-nyamir'yun, bala galkanna ŋuli dharruŋgulila? Walal muka ŋunhi ḻukunydjay' yolŋuy walal ŋuli ŋunhi nhumalany marililnydja galkan.\n7\nWalalnha muka ŋuli ga ŋunhi dhiyaŋurruyyin yolŋuy walal warku'yundja ŋanya Garraynhany nhumalaŋ.\n8\nYo, ŋunha ŋäthiliŋuynydjaa\nga djorray' lakaram bitjan, \"Märr-ŋamathiny gi wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ biyak nhakun nhe ŋuli ga märr-ŋamathirr nhuŋuwuy nhe.\" Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi dhärukku malthun ŋurikiyiny, ŋunhiny nhakun nhe dhu ga nhina yuwalkŋura ŋunhiliyin God-Waŋarrwala romŋurnydja.\n9\nGa ŋuli nhe dhu ga märr-ŋamathirr ŋurru-djarr'yundja yan, ŋunhiny nhe dhuwurr- yätjinan bili ŋayiny ga ŋunha romdja barraŋga'yun nhuŋu ŋunhi nheny rom-bakmaranhamirra.\n10\nGa ŋuli ŋayi dhu ga yolŋuy rom ŋayatham God-Waŋarrwuny yan, ga ŋuli nhakun ŋayi dhu bakmaram ŋula waŋganydja nyumukuṉiny'tja beŋuryi, ŋunhiyiny nhakun ŋayi bilin rom-bakmaranhamirra God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur, ga ŋuriŋiyiny ga mayali'-lakaram ŋunhi ŋayi bilin bakmaraŋala warrpam'nha yan ŋunhiyi God-Waŋarrwuny rom mala.\n11\nYo, God-Waŋarryu ŋunhi romdja nhirrpar waŋganydja balanya gam', \"Yaka marramba'yi,\" ga wiripuny rom ŋayi nhirrpar balanya gam', \"Yaka buŋu murrkay'kuŋ yolŋuny.\" Wiripuny mak nhe gan ŋunhi nhinan nhokiyingalaŋuwal nhe miyalkkal, nhä mak ḏirramuwal, yaka ganha djäma marramba', ga ŋuli nhe dhu nhakun buma yolŋunhan murrkay'kuman, ŋunhiyiny nhakun nhe balanyayiny yolŋu rom-bakmaranhamirra.\n12-13\nYo, God-Waŋarrwalnydja mel-wuyunamirriynydja ŋuli ga ŋunhi djuḻkmaraman dhä-gir'yunamirrinhany romnha, märr ŋali dhu ga ŋunhi yuwalkkuman yan märr-ŋamathirrnydja yolŋuwnydja walalaŋ. Ga mala- djarr'yundja ŋayi dhu limurruny God-Waŋarryuny ŋuriŋi bili yan romdhuny ŋunhi nhaltjarr limurr gan märr-ŋamathin wiripuwurruŋ yolŋuw walalaŋ. Yakan ŋayi dhu ga ŋunhi God-Waŋarrnydja mel-wuyun ŋurikiyiny ŋunhi yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋuli gi yaka mel-wuyurr wiripuŋuw yolŋuw. Ga ŋuli nhe mel-wuyunamirrnydja wiripuŋuwnydja yolŋuw, ga ŋayiny dhu bitjandhi bili yan mel-wuyundhi God-Waŋarrnydja nhuŋuny; bäyŋun ŋayi dhu nhuna yätjkurr-lakaramany ŋula ga dhä-gir'yundja nhunany. Ga ŋurikiyi gämurruw' ŋarra ga dhuwal waŋany bitjandja gam'. Ŋunhi nhe dhu waŋany, ga djämany ŋula nhäny, waŋiny gi ga djämany ŋunhiyi bili yan ŋunhi ŋayi ŋuli ga God-Waŋarryu manymak lakaram nhuŋu.\n14\nWäwa ga yapa walal ŋarraku, ŋuli ŋayi dhu ŋula yol yolŋu lakaranhamirr bitjanmirr, \"Ŋarrany ŋuli ga dhuwal märr-yuwalkthirr God-Waŋarrwu,\" bitjandja, yurr bäyŋun ŋayi ŋuli ŋunhi djämamirriyaŋuny ŋunhiyi dhäruktja nhanŋuwuy ŋayi, nhä ŋunhiyiny? manymak? Bäyŋu warray. Yakan ŋayi dhu ŋunhiyiny yolŋu walŋathirr balanyarayyiny märr-yuwalkthinyaray.\n15\nŊuli ŋayi dhu ga Garraywalaŋumirrnydja yolŋu nhina gurrupuruŋuny, ŋathamiriwnydja ŋula nhämiriwnydja, girri'miriwnydja,\n16\nga nheny dhu nhanŋu waŋa bitjanna, \"God-Waŋarryu nhuna dhu guŋga'yun. Nhininy gi marrparaŋdhi, ga ḻukiny gi maranhuyi,\" ga ŋuli nhe dhu waŋa bitjandhiyiny, ga bäyŋuny nhe dhu gurrupan nhanŋu ŋula nhä, nhä dhuwaliyiny? manymak? Bäyŋu warray!\n17\nGa ŋuli nhe dhu ga märr-yuwalkthirr waŋganydhuny yan muḻkurryuny, ga yakany djäma ŋula nhä ŋamakuli', nhakun milkumany nhuŋuwuy nhe märr-yuwalkthinyawuynydja, ŋunhiyiny nhakun nhuŋu märr-nhirrpanminyawuynydja wakalnha, yakan yuwalk; bäyŋun dhu balanyarayyiny märr-yuwalkthinyaray walŋakum ŋula yolŋuny.\n18\nWiripuny mak dhu ŋunhi yolŋu bitjanna waŋa, \"Wiripuny ŋuli ga ŋunhi yolŋu märr-nhirrpanmirra yänan, ga wiripuŋuynydja yolŋuy ŋuli ga djäma ŋamakurr, yurr märrma'yirr yan ŋunhiyi manymak yan maṉḏany,\" bitjan. Yurr ŋarrany dhu buku-roŋanmaramany balany nhanŋuny bitjanna, \"Wanhawitjan dhika ŋarrany dhu ga nhäma nhuŋuny märr-nhirrpanminyawuy, ŋuli nhe dhu ga yakany djäma ŋula nhä ŋamakurr?\" Yurr nheny yanbi dhu ŋunhi nhäman ŋarrany manymaklilnydja djämalil, bala nhe dhu ŋunhi dharaŋanna ŋunhi ŋarrany ga dhuwal yuwalk yan märr-yuwalkthirr God-Waŋarrwuny.\n19\nNheny ga ŋula märr-yuwalkmirriyirr muka ŋunhi ŋayipin waŋganynha God-Waŋarrnydja? Yo, ŋunhiyiny manymak. Ga walalnydja ŋunhi wakinŋuny mala birrimbirr marŋgiyi ŋunhi ŋayipin yan dhuwal waŋganynha God-Waŋarrnydja, bala walal ŋuli ga ŋunhi barrarirrnydja mirithirra dhika, marrmarryunna manapan nhanŋu God-Waŋarrwuny, yurr bäyŋu yan walal dhu walŋathiny ŋuruŋiyiny walalaŋgiyingal guyaŋanharay.\n20\nNhä nheny dhuwal ḻiyamiriw? Ŋarra nhuna marŋgi-wurrupanna. Ŋunhi ŋayi dhu ga yolŋu märr-yuwalkthirr God-Waŋarrwuny, yurr yakan ŋayi ŋuli gi ŋunhi djäma manymakkuŋuny, ŋurikiyiny yolŋuw märr-nhirrpanminyawuy ŋula nhän, nhäŋiniŋ'nha, dhiŋganhawuynha. Yakan ŋayi dhu walŋathirr balanyarayyiny märr-nhirrpanminyawuyyu.\n21\nNhäpuy ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu ŋayaŋu-dhunupany lakaraŋal limurruŋguny mala-ŋurrkanhayŋuny Yipurayimnhany?* Yipurayimdhuny ŋunhi dhäruk- märraŋal warray God-Waŋarrnha, bala yan ŋayi gurrupar nhanŋuwuynydja ŋayi gäthu'mirriŋuny Yitjaknhany*\nGod-Waŋarrwun, yanbi balaŋ ŋanya ŋayi bunha dhiŋganhamaranha ŋunhiliyi ŋal'-ŋalmaranhawuyŋur guṉḏaŋur, mundhurr gurrupana nhanŋu God-Waŋarrwu. Ga ŋayiny God-Waŋarryuny nhäŋal ŋanya Yipurayimnha, bala ŋayi marŋgithinan yan dharaŋara ŋunhi ŋayiny yuwalkkuŋal yan gan märr-nhirrpanmin God-Waŋarrwal, bili ŋayi ŋunhi djäma ŋunhiyi bili yan dharaŋana, ŋunhi nhaltjarr ŋayi God-Waŋarr nhanukal waŋan.\n22\nGuyaŋi ŋathil, bala marŋgithin. Yipurayimguny märr-nhirrpanminyawuy ga djäma waŋganyŋur yan. Yuwalkkuŋal yan ŋayi ŋunhi märr-nhirrpanminany God-Waŋarrwalnydja, bala ŋayi gan djämany ŋunhiyin bili yan ŋunhi nhaltjarr ŋayi God-Waŋarryu lakaraŋal nhanukal. Yaka yan ŋayi ŋanya ŋunhi märr-yuwalkthinyany, ga bilin, ŋany djämamirriyaŋala yan ŋayi ŋunhiyi dhäruktja ŋanya.\n23\nGod-Waŋarryunyb\nŋunhi bilin dhäruktja nhirrpara, ŋunhi ga waŋa bitjanna gam', Yipurayimdja gan ŋunhi märr-nhirrpanmin warray God-Waŋarrwal, bala ŋayi yan ŋanya ŋayaŋu-dunupan lakaraŋalnydja, nhakun ŋayi ŋunhiyiny märrmirriyinan nhanŋu. Ga dhiyakiyin ŋunhi gämurruwny'tja ŋayiny ŋanya ŋunhi God-Waŋarryuny lakaraŋal bitjarra, 'Ḻundun ŋayi nhanŋu God-Waŋarrwun.'\n24\nYo, bilin nhe dhuwali nhäŋala dharaŋarnha? Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi dhäruk märram God-Waŋarrnhany, ga djämany nhe dhu ga ŋamathamany yan, bala ŋayiny dhu God-Waŋarryuny nhuna ŋayaŋu-dhunupan lakaram ga ŋunhi nhe dhu ga waŋa dhäruktja yan waŋganydja bitjandja, \"Ŋarrany ga märr-nhirrpanmirr yuwalkkum yan God-Waŋarrwal,\" ŋayiny dhu God-Waŋarryuny nhuna yaka yänayiny ŋayaŋu-dhunupa lakaram.\n25\nYo, guyaŋi ŋathil balayi roŋiyi ŋunhiyi dhuwurr-yätjkurruny miyalknha yäkuny Rayapnha,†\nŋunhi ŋayi gan nhinan be baman' ŋäthil. Ŋayiny ŋunhiyiny gumurr-ŋamathin yolŋuw wäŋa-Yitjuralpuywu dhäwu- gänhamirriw maṉḏaŋ nhanukiyingal ŋayi wäŋaŋur. Ga walalnydja balaŋ wiripuwurruynydja yolŋu'-yulŋuy bunhan ŋunhiyi dhäwumirrinhany maṉḏany, yurr ŋuriŋiyi miyalkthu guŋga'yurr maṉḏany djuḻuḻ'maraŋal, bala walŋakuŋalnha, bala ŋayi djuy'yurra maṉḏany wiripuŋuwurra dhukarrkurr. Ga ŋayiny God-Waŋarryuny nhäŋala ŋanya ŋunhiyi miyalknhany, nhaltjarr ŋayi gan ŋunhi djäma ŋamathaŋal balanyamirriyyi, bala ŋayi God-Waŋarryuny ŋanya lakaraŋalnydja ŋayaŋu-dhunupan.\n26\nYo. Ŋuli dhu ŋunhi yolŋuny dhiŋgam, ga birrimbirryuny nhanukal ŋurikalyi yolŋuwal dhu ganarrthaman ŋanya, ga ŋunhiyiny rumbalnydja nhanŋu dhu ga ŋorran yan walŋamiriwnha. Ga balanya bili yan dhuwal limurruŋguny Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ. Ŋuli ŋayi dhu ŋunhi yolŋu waŋa bitjandja gam', \"Ŋarrany ga märr-nhirrpanmirr God-Waŋarrwal yan,\" bitjan, ga yakan nhakun ŋayi dhu ga djämany ŋamakurrnydja ŋuriŋiyi yolŋuy, ŋurikiyiny yolŋuw märr-yuwalkthinyawuy dhiŋganhawuynha, yakan ŋayi dhu ŋunhi ŋula yolnydja yolŋu walŋathirr balanyarayyiny märr-yuwalkthinyaray.\n31Wäwa ga yapa walal ŋarraku, yaka yanbi limurr dhu ga ŋunhi bukmak djälthirr limurr dhu ga marŋgikumany, bili marŋgikunhamirriwnydja yolŋuw walalaŋ ga dhuwal dhä-gir'yunawuy ŋorra yindi warray mirithirr.\n2\nGa wiripuny ŋali ŋuli bukmakthu yolŋuy walal baḏatjtjun muka, bala ŋali ŋuli galkirrin. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋula yol yolŋu gulmaranhamirr ŋathil ŋanyapinya ŋayi ŋäṉarr, ga yaka ŋayi dhu waŋa ŋula waŋgany dhäruk yätjkurr, ga ŋunhiyiny ŋayi yolŋu rom-dhunupan bilin; ga bitjandhi bili ŋayi dhu ŋunhi bukmak yan ŋanyapinya ŋayi rumbalnydja ḏaḏawmaranhamirryi yätjkurruŋurnydja mala.\n3\nGa nhäŋu ŋathil dhuwal dhäruk gam'. Ŋunhi ŋayi ŋuli marrtji yolŋu gorrum yarraman'ŋurnydja, ŋurruŋuny ŋathil ŋayi dhu ŋuriŋiyi yolŋuy nhirrpan nyumukuṉiny djimuku' dhälil ŋurikalyi yarraman'kal. Ga ŋunhi ŋayi dhu ga gämany ŋunhiyi yarraman'nhany dhurrwara-ŋunhiŋumirriyin girri'mirrnydja, ŋayi dhu marrtji ŋuriŋiyi nyumukuṉiny'thun girriy' bilma'-bilmaramany ŋanya ŋunhiyi yarraman'nhany, wanhawal ŋayi dhu ŋunhiyi yolŋu djälthirr marrtjinyaraw nhanŋu ŋurikiyi yarraman'ku.\n4\nGuyaŋi ŋathil marthaŋaynha balanyayi bili yindi mirithirr. Ŋunhi ŋuli ga wataynydja yindiynydja ŋanya gäma bala rälin, yurr balanyarayyi bili nyumukuṉiny'thu girriy' yäkuy goliy ŋayi ŋuli yolŋuy marthaŋay-gänhamirriy marrtji bilma'-bilmaram ŋunhiyi marthaŋaynhany, ŋunhi wanhawal ŋayi ŋuli ga yolŋu djälthirr marrtjinyaraw.\n5\nGa balanyayi bili ŋunhi yolŋuwnydja ŋäṉarr; nyumukuṉiny'thiyi yan ŋayi ŋunhi rumbalnydja, yurr ganydjarrmirra. Ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋuriŋiyiny ŋäṉarryuny djämany yindin mirithirra dhäruktja bulwata-nhirrpanmirra.\nGatjuy guyaŋi ŋathil walal. Ŋunhi ŋayi ŋuli yutjuwaḻany gurtha ŋäṉarr nhärany birrŋ'thuna, ga nhärany ŋayi ŋuli ŋunhi gunguyuyaman warrpam'thunna dhika, bawalamirra dharpany mala.\n6\nYo. Ga yolŋuwnydja dhuwal ŋäṉarr ŋupanayŋuyi yan nhakun ŋunhiyi gurtha. Yo, yolŋuwnydja dhuwal rumbal dharrwa mirithirr, balanya nhakun maŋutji, ŋurru, ga buthuru ga dhikan nhän malany. Yurr ŋäṉarrnydja dhuwal mirithirra yätjkurra; dhiyaŋiyin ŋuli ga ŋunhi bukmaknhan rumbalnhany miḏikumandja, ga ŋuriŋiyin nhakun ŋuli ga ŋunhi baḏuwaḏuyundja bawalamirra, bili ŋunhiyiny yätjkurrnydja dhäruk gurthathinyany ŋuli ga ŋunhi dhawaṯthun beŋura yanan dhä-gir'yunamirriŋura wäŋaŋurnydja.\n7\nYo, yolŋuny dhuwal marŋgi nhaltjan ŋayi dhu maŋutji-wuṯtji'yam wäyinnha mala marrtjinyamirriny ga buṯthunamirriny ga gaḻ'yunamirriny, ga ŋunha ŋunhi ŋarirriny malaŋuny ga miyapununy; ganydjarr ŋayi ga yolŋuy ŋayatham, ŋayi dhu yal'maram ŋunhiyi malany.\n8\nYurr bäyŋun ŋayi gi ŋula yolthu waŋganydhu ŋayathul ganydjarr gulmaranhaminyarawnydja ŋuriki nhanukiyingalaŋawnydja ŋayi ŋäṉarrwuny. Yolŋuny dhuwal ŋäṉarr yätjkurr yan mirithirr, balanya nhakun ŋunhi girri' walŋa-wulk botjin'; yaka ŋayi dhu ḏaḏawyun waŋanhaŋur yätjkurruyanhaŋurnydja.\n9-10\nYo, ḻundu walal marrkapmirr walal, dhiyaŋ muka ŋunhi ŋäṉarryuny limurruŋgal limurr ŋuli ga waŋa wokthun ga märr-yiŋgathirr limurruŋgalaŋaw Garraywun ga God-Waŋarrwun Bäpawnha. Ga dhiyaŋiyi bili yan ŋäṉarryu limurr ŋuli ga ŋunhi dhä-yarrkthundja nyamir'yundja ŋunha wiripuŋunhany yolŋuny, ŋunhi ŋayiny balanya muka bili yan dharaŋana birrimbirrmirr nhakun ŋayin God-Waŋarrnha, ga dhuwaliyiny yakan ŋamakurr.\n11\nNhäthinya nhe ŋuli ŋunhi maŋutjiŋurnydja gapu maḻŋ'maram waluy rarranhdharrwirriynydja? Raypiny wo dhäkay-murrkthunna?\n12\nYo, ga ŋula nhe ŋuli wuḻuymuŋ'ku dhakal märram beŋur munydjutjŋur dharpaŋur? Ga ŋula muka nhe ŋuli raypinydja gapu märram, beŋurnydja moṉukŋurnydja gapuŋur?\n13\nŊula ga yol yolŋu nhina dhiyaliyi nhumalaŋgal malaŋur ŋunhi ŋayiny marŋgin mirithirra ḻiya-djambatjnha Godkalaŋawnydja romgu? Gatjuy maŋutji-wurrupula dhuwaliyi romnhany ŋunhi nhe dhu ga nhinany ga djämany ŋamathaman yan ga dhunupan, ŋayaŋuynydja nyilŋ'maranhaminyaraynha ga djambatjthun guyaŋanharaynydja.\n14\nGa ŋuli nhokal ga ŋunhi ŋayaŋuŋur ŋorra maŋutji-ḏiyny'tja yan ga ŋanak-yätjirrnydja yan nhe dhu ga nhina, ga guyaŋanhamirr nhe ŋuli ga nhunapinyany nhe, yakan gi nyäḻ'yurrnydja lakaraŋ ga guḻu'kuḻukthunmirrnydja gi, yan gi ŋapa-dhurrthurryurrnydja ŋunhi yuwalknhany romnha.\n15\nGa balanyayiny ŋunhi djambatj-guyaŋanhawuy yakan God-Waŋarrwuŋuny, bili balanyayiny ŋunhi dhukarr ga rom dhuwalaŋuwuy warray banydji yan munatha'wuy, dhawaṯthun ŋuli ga yolŋuwuŋun guyaŋanhawuy, ŋurukuŋun ŋunhi buŋgawawuŋun, Mokuywuŋun gurrupanawuy.\n16\nGa ŋuli ŋayi nhokal ga maŋutji-ḏiyny'tja ŋorra, ga galŋa-ḏälthinyamirrnydja rom, bala dhu ga ŋunhi ŋayaŋuŋurnydja nhokal dhawaṯthundja marin, bala dhu ga ŋunhi yolŋuny walal bunhamirra barrkuwatjkunhamirra ga gurruṯumiriwyirra.\n17\nGa nhanŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuny djambatjtja-guyaŋanhawuy beŋur djiwarr'ŋurnydja, ŋayi dhu ga gämany limurruny ḏarrtjalkkuman yan ŋula nhämiriwyaman, ga mägayan ga märr-yolŋumirra ga ŋayaŋu gurrum'nha ga guŋga'yunamirra, ga yuwalknha yan.\n18\nYo, ga ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga djälthirr wiripuwurruŋ yolŋuw walalaŋ walal dhu ga nhina mägayaŋur yan, balanyarayyin dhu ga ŋunhi yolŋuy walal djäma manymakkuman yanan. Ga ŋuriŋiyi djämaynydja walalaŋgal dhu ŋunhi yolŋuny walal dhuwurr-dhunupayirra.\n41\nWäy, nhaku muka nhuma ŋuli ga ŋunhi yolŋuny walal bunhamirr ga ŋarrtjunmirrnydja bala-räli'yunmirrnydja? Yo, yuwalk muka nhuma ŋuli ga ŋunhi bitjandhiny, bili ŋunha ŋayaŋuny nhumalaŋ ŋuli ga bunhamirra yan, marin ŋuli ga dhärra, bili dhiyaŋiyin ŋunhi wanaŋa-ḏumurruyinyamirriynha romdhu ga djäl-gänaŋumirriynha romdhu, bala rumbalyuny ŋuli ga ŋunhi nhumalaŋgal djämamirriyaman.\n2\nDjälthirr muka nhuma ŋuli ga ŋunhi mirithirr yan ŋula nhakuny malaŋuw, yurr yakan ŋayiny dhu nhuŋu gurrupan ŋuriŋiyi wiripuŋuynydja yolŋuy, bala nhumany ŋuli dhunupan yan ŋaramurryirra nhanŋuny, bala yan bunharawnha nhanŋu djälthirr murrkay'kunharawnha. Wiripuny nhuma ŋuli ga ŋunhi bäyŋun bukumirriyaŋ ŋurikiyiny malaŋuw ŋunhi nhaku nhuma ŋuli ga djälthirr. Ga dhiyaŋiyin ŋunhi ŋurruynydja nhuma ŋuli gi bäyŋuny märraŋ ŋunhiny mala.\n3\nWiripuny nhuma ŋuli ga ŋunhi ŋanya God-Waŋarrnha ŋäŋ'thun muka, yurr guyaŋany nhuma ŋuli ga djarrpi'kum yan; nhumany djäl nhumalaŋgiyingalaŋaw nhuma ŋayaŋu-djulŋithinyaraw nhinanharaw, ga bäyŋun nhuma ŋuli gi guyaŋi ŋunha wiripuŋunhany yolŋuny guŋga'yunaraw. Yo, balanyaray guyaŋanharay djarrpi'kunharay nhuma ŋuli nhakun ŋäŋ'thun God-Waŋarrnha, ga ŋuriŋiyiny ŋurruy nhumany ŋuli ŋunhi bäyŋun nhakun märraŋuny God-Waŋarrwuŋuny.\n4\nYaka yan nhuma dhuwal marŋginy muka? Ŋunhi nhuma ŋuli ga marrkapthun dhuwalaŋuwuywuny yan ŋunhi munatha'wuywuny nhaku malaŋuw, ŋunhiny nhakun nhe God-Waŋarrwun miriŋu. Ga ŋuli nhakun nhe ga guyaŋa ḻunduthinyarawnydja dhiyakun munathawny'tja wäŋaw, ŋunhiny nhuma yuwalknha yan God-Waŋarrwun miriŋuny.\n5\nNhaltjan nhe ŋuli ga ŋunhi dhäruktja ŋunha Ŋäthiliŋuŋurnydja Djorra'ŋur ŋäma märr-yuḻkthun muka? Ŋunhi ga lakaram bitjan gam', \"God-Waŋarrnydja ŋuli ga mirithirr yan marraṉa'yirr nhanukiyingalaŋuwnydja ŋayi Birrimbirr ŋunhi ŋayi nhirrpar limurruŋgal,\" bitjandja.\n6\nBilia\nyuwalktja nhanŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuny märr-ŋamathinyawuy ga guŋga'yunawuy limurruŋguny bulun yindi, djuḻkmaraman ga ganydjarrnydja ŋurikiyiny malaŋuw ŋunhi djälwuny limurruŋgalaŋaw. Ga balanyarawyin ŋunhi ŋayaŋuw ŋayi ga ŋunha Ŋäthiliŋuŋurnydja Djorra'ŋurnydja dhäruktja waŋa bitjanna gam', \"Ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga garrwar-lakaranhamirrnydja ŋanyapinya ŋayi, ŋayiny God-Waŋarryuny ŋuli ga ŋunhi ŋapay-ŋurrkaman balanyaranhany yolŋuny. Yurr ŋayi ŋuli ga guŋga'yundja ga märr-ŋamathirrnydja ŋurikiyin bili yan yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋuli ga nyilŋ'maranhamirra ŋanyapinya ŋayi.\"\n7\nBiyakun nyilŋ'maranhamirra nhunapinya nhe God-Waŋarrwuny, bala dhäruktja gi märraŋun ŋanya. Yaka'yurrnydja gi waŋi ŋurikiyin buŋgawawnha Mokuywun. Ŋanyanhan gi yakany dhäruk märraŋ; yänan ŋanya biyakun ŋaŋ'ŋaŋ'thurra, bala ŋayiny dhu yan waṉḏirra, winya'yunna dhu nhokalaŋaŋur.\n8\nGo marrtjin galkithin God-Waŋarrwala, ga ŋayiny dhu bitjandhi bili yan galkithirryi nhokalnydja. Gatjuy goŋdja walal rurrwuyunmirra nhumany dhuwurr-yätjmirrnydja yolŋu walal, ga ŋayaŋuny walal biyakun ḏarrtjalkkunhamirra nhumalanhawuynhany, nhuma ŋunhi gali'-märrmany' yolŋu walal.\n9\nŊäthi ŋathil walal galŋa-warwumirriyi. Ga yaka muka gi gitkitthurrnydja yan galŋa-djulŋithiny, nyä'yurr ŋathil, gori-manapul ŋuriki nhokiyingalaŋaw nhe yätjkurruw romgu. Rom-nyamir'yunmirra, ga bilyurra ganarrthula ŋunhiyiny muŋbunuŋun yan.\n10\nBiyakun nyilŋ'maranhamirra nhunapinya nhe Garraywalnydja maŋutjiŋur, bala ŋayiny dhu nhuna ŋal'maraman garrwarkuman ŋurruŋukuman.\n11\nWäwa ga yapa walal ŋarraku, yaka nhuma dhu ga ŋunhi gupa-waŋanhamirrnydja nhumalanhawuynha nhuma, bili nhumany dhuwal wäwa'manydjiwurra Garraywalnydja romŋur. Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirrinhany yolŋuny walalany nyamir'yun ga gupa-waŋa, ŋunhiyiny nhakun nhe ga God-Waŋarrwun rom nyamir'yun ga gupa-waŋa. Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi ŋayaŋuy nhokiyingal nhe nyamir'yun ŋunhi God-Waŋarrwuny rom, ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram ŋunhi nheny yakan bulu buthuru-bitjunamirr ga dhäruk-märranhamirr yolŋu, ŋany ŋunhiyiny nhe yolŋu balanyany rom-mala-djarr'yunamirra God-Waŋarrwalaŋawnha romgu.\n12\nGod-Waŋarrnha ŋunhi ŋayipin waŋganynha yan rom-gurrupanamirrnydja ga mala-djarr'yunamirrnydja. Yo ŋayipin yan dhu ŋunhi waŋganydhun yan walŋakumany ga bulu ŋayi dhu buwayakkum. Ga nhakun nheny ŋuli ga ŋunhi wiripuŋunhany yolŋuny waŋa nyamir'yun?\n13Ŋäku ŋathil walal ŋarrany, nhuma ŋuriŋiwurruy ŋunhi nhuma ŋuli ga lakaranhamirr garrwarkunhamirr bitjanmirr, \"Dhiyaŋ bala nhä mak boŋguŋ goḏarr', ŋarrany dhu marrtjin balan nhawilila yindilila wäŋalil, ga nhininy ŋarra dhu boŋguŋ ŋunhiliny waŋgany dhuŋgarrany, ga djämany ŋarra dhu gi ŋunhi-i-i, ga bäy ŋarrapi dhu ga ḻukunydja'yi.\"\n14\nYo, wiripuny nhe ŋuli ŋunhi waŋa bitjandhiny, yurr yuwalktja nhuŋuwuy nhe yakan marŋgi, nhä nhuŋu dhu ŋunhi maḻŋ'thun wiripuŋuynydja waluy. Bili ŋaliny dhuwal yolŋuny balanya nhakun wakuluŋgul; gurriri yan ŋali dhu ga nhinany, bala ŋali dhu yan winya'yunna.\n15\nBitjanna nhe dhu ga ŋunhi yuwalktja waŋa, \"Ŋunhi Garraynydja ŋayipiny ŋarraku djäl, ŋarrany dhu ga nhina dhiyalnydja wäŋaŋur walŋa yan, ŋarrany dhu ga nhinan yan ga djäman yan ŋula nhäny mala.\" Bitjanna limurr dhu ga ŋunhi yuwalktja waŋany, bili ŋayipin dhuwal God-Waŋarrnha yan marŋginy litjalaŋ nhätha limurr dhu ŋunhi dhiŋgam.\n16\nYurr nhumany ŋuli ga ŋunhi guḻukuḻukthunmirrnydja ŋuriŋiyin ŋunhi yindi-lakaranhaminyaraynha nhumalaŋgiyingal nhuma, yurr yaka dhuwaliyiny dhunupa, ŋunhi nhuma dhu ga bitjandhiyiny ḻanydjatmaranhamirrnydja walal.\n17\nGa ŋuli nhe marŋgi nhä ŋayi ŋunhi dhunupa rom, ga yakan nhakun nhe dhu ga ŋunhi djämany ŋunhiyiny manymaktja rom, ŋunhiny nhe dhuwurr-yätjkurra yolŋu.\n51\nYo, nhumany ŋunhi ḻukunydjany' yolŋu walal, rrupiya-dharrwamirrnydja mala, ŋäthi ŋathil walal murruy'- murruyyurr, bili yätjkurra mirithirra dhu nhumalaŋguny ŋunhi maḻŋ'thun ŋoy-gärrinyamirra rom.\n2\nNhumany gan ḻuŋ'maraŋal nhumalaŋguwuy nhuma dharrwa mirithirr ŋula nhä malany buku-manguŋal marrtjin, yurr ŋunhiyiny nhä malany nhumalaŋ dhu winya'yurra boŋguŋ, buruŋgulkthin dhu, ga manymaktja girri' mala nhumalaŋ dhu ŋunhi ḏuŋgulmirriyin, ḻukin marrtji dhu djirriḻtjirriḻyun.\n3\nYo bilin nhumalaŋ gan ŋunhi rrupiyany mel-wiḏi'mirrnydja mala dhulwirmirriyinan, ga biyakiyin nhumalaŋguny dhu ŋunhi rumbalnydja nhäranhamaraŋ gurthaynydja, räwakkuŋun yan. Yurr baḏak yan nhumany dhu ga dhuwal ḻuŋ'maram buku-mangum nhä malany, ga walu marrtji dhuwal gumurr galkthirr dhä-dhawar'yunamirr.\n4\nWiripuwurruynydja gan djäma nhumalaŋ mirithin yan, ḻundukuŋal walal gan gulkthurr borumdja malany, yurr yakan nhumany ŋamathanha buku-roŋanmaranha balany walalaŋguny ŋunhiŋuwuyyiny djämapuynydja buku-gurrpana, yänan nhakun nhuma gan ŋunhi mayali'-gäŋala walalany. Ga dhiyaŋuny bala ŋunhiwurryiny ŋunhi walal gan djäma nhumalaŋ, walalnydja ga dhuwal wäthuna balan Garraywun, lakaraman ga nhumalany, bala yan ŋayiny God-Waŋarryuny ŋäkula walalany rirrakaynydja, bala ŋayi dhu yan guŋga'yunna walalany, bili ŋayiny ŋunha Garraynydja Ŋutu-Ḏäl.\n5-6\nDhiyal munatha'ŋurnydja wäŋaŋur nhuma gan nhinan ŋamathaŋal yan, galŋa-djulŋithin, ḻukunydja'kunhamin. Yo, ŋunhi ŋuli bulikiy ḻuka dharrwany mirithirrnydja mulmu, bala ŋayi ŋuli ŋuthanna yindithirra gandarr-ḏumurruyirra. Bala ŋayiny dhu ŋunhi yolŋuny marrtjin bala wutthunna ŋanya rakunyguman yan ḻukanharawnha. Ga bitjarryin nhumany gan ŋunhi ŋuthanmaranhamin, gandarr-yindikunhamin nhumalanhawuynhany nhuma, bawalamirriy yan ŋula nhaliynydja malaŋuy. Yurr galkin nhuma dhu dhuwal dhiŋgaman. Bili nhuma gan ŋunhi yätjkurr-lakaraŋal ŋunha yolŋuny walalany dhuwurr-dhunupamirrinhan, bala nhuma gan bumarnydja walalany murrkay'kuŋala, ŋunhi bäyŋu warray walalnydja gan buku-roŋiyin nhumalaŋguny.\n7Yo, wäwa ga yapa walal ŋarraku, bulnha gi marrtjiny bala, galkurr muka marrtji Garraywuny, ga yan bili ga buni ŋayi dhu. Nhäŋu ŋathil ŋunha gätni-djämamirriny, bala marŋgithin nhanukalaŋawurra. Ŋunhi ŋayi ŋuli marrtji gätni-djämamirriy yolŋuy lämu- nhirrpandja ŋathany munatha'lilnydja, bala yan ŋayi ŋuli ga ŋunhi galkundja baḏaknha, ga yan bili-i-i, ga bäy dhu ŋurru-djuḻ'yun ŋurruŋu waltjaṉ, ga beŋuryiny ŋayi dhu dharyun yindin waltjaṉ ga dhawar, ga ŋatha ŋamakuli'yan walu bala ŋayi dhu marrtji gulkthunna ŋathany ŋunhi manymaktja borumdja.\n8\nGa nhumany biyakiyi bili ŋayaŋu-galkunmirryi marrtji nhakun ŋunhi gätni-djämamirr mala, ga yakan gulyurrnydja gandarrŋurnydja, bili ŋayiny dhu Garraynydja galki bunan.\n9\nWäwa ga yapa walal ŋarraku, yaka yan nhuma dhu ga ŋunhi gupa-waŋanhamirrnydja bala-räli'yunmirrnydja, märr dhu God-Waŋarryuny yaka muka nhumalanhany rom-nyamir'yurr. Nhäŋu ŋathil ŋanya dhuwali Mala-djarr'yunamirriny Yolŋuny, dhuwaliyin dhärran ŋayi ga galkin dhurrwaraŋura.\n10\nYo, wäwa ga yapa walal, guyaŋi ŋathil ŋunhi djawarrkmirriny walalany be baman'ŋuwuynha mala, ŋunhi walal ŋuli ganha waŋanha Garraywal yäkuy. Walalnydja gan ŋunhiwurrnydja burakin warray, ŋayaŋu-yätjin dhika mirithin yan, yurr walal gan ŋunhi marrtjinany bitjarr bili yan ŋoy-dharraḏayin ŋuliwitjarryiny ŋunhi marimirriwurrnydja. Ga nhumany dhu ga malthun walalaŋguwuynha yan, munguyurrnydja gi goyurrnydja ŋupul walalanhawuynhan yan.\n11\nYo, nhinanany walal gan ŋunhi bitjarr bili yan mukthurr yuwalkkuŋal ŋuliwitjarryiny ŋunhi marimirriwurrnydja romgurr. Ga ŋunhiŋuwuyyiny limurr ŋuli ga walalaŋ dhiyaŋuny bala wokthunna ga manymak-lakaraman ga ŋunhiwurrunydhi djawarrkmirriny mala.\nBili muka nhuma gan ŋäkul baman'ŋuwuynhany yolŋuny Djawupnhany*\nyäkuny. Nhinanany ŋayi gan ŋunhi romŋurnydja dhaŋga'ḏirryunamirriŋur, yurr wiyinŋumirra. Yurr bitjarr bili ŋayi marrtjin ŋunhi märr-nhirrpanminany nhanukala Garraywala yan ŋayaŋuynydja- galkunminyaraynha yan, ga yalalan ŋunha dhawar'yunaŋurnydja bala ŋayi Garrayyuny ŋanya gurrupar dharrwan dhika mirithirra ŋula nhäny mala manymaktja. Yo, ŋayiny gan ŋunhi Garraynydja mel-wuyurr warray, ga märr-ŋamathinany nhanŋu ŋayi gan ŋunhi mirithinan yan.\n12\nWäwa ga yapa walal ŋarraku, buthuru-bitjurrnydja walal manymakkuŋ; dhuwandja dhäruk mirithirra ŋurruŋun. Yaka mayali'-gäŋu dhärukthu nhokiyingal nhe Garraywalnydja yäkuy. Ga yaka waŋi biyakuny gam', \"God-Waŋarr Yuwalk,\" biyakuny, ga yaka waŋi dhärukthu ḏälyuny, yäku-lakaraŋ ŋunha djiwarr'nhany wäŋany, ga dhuwal munatha'nhany wäŋany, ga ŋula nhä yäku-lakaraŋ wiripu bäyŋu yan. Ŋuli nhe dhu guyaŋa yoranharawnydja, nheny yänan bala waŋiny yoraŋun, märr-waŋganydhin yan biyakun gam', \"Yo,\" biyakun. Ga ŋuli nhe dhu guyaŋa yaka'yunarawnydja, ga nheny dhu waŋa yaka'yundhi yan, ŋunhiyin bili yan waŋganynha dhäruktja ga bilin. Bala ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny nhuna manymak-lakaraman.\n13\nŊuli dhu ŋula yol yolŋu nhumalaŋgal malaŋur gärri ŋunhiwiliny ŋunhi ŋayaŋu-yätjinyamirrililnydja romlil, ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy bukumirriyaman God-Waŋarrwala. Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yol yolŋu goŋmirriyirrnydja nhina, ŋayiny dhu ga yänan manikaynha ḏar'ṯaryun, wokthunna dhu ga God-Waŋarrwun manikaywurra.\n14\nGa ŋuli nhumalaŋgal malaŋur yolŋu ga rirrikthundja, ŋayiny dhu wäthunna ḻuŋ'maraman ŋunhiwurrunhan ŋunhi waṉa-nhirrpanawuynhan mala, ŋunhi walal ŋuli ga djäga Godkalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ, bala walal dhu bukumirriyaman nhanŋu, ga biḏi'yun wiyikay'nha ŋanya ḻiyan yäkukurrnydja Garraywalaŋuwurra.\n15\nGa ŋuli walal dhu ga ŋunhi bukumirriyam bitjandhiny, märr-nhirrpanminyaraynydja, ŋayiny dhu ŋunhiyiny rerrimirrnydja yolŋu ḏukthunna yan walŋathirra, bili ŋayipin dhu ŋunhiyiny Garrayyun rur'maram ŋanya ḏäwalayamany, bala dhu yan bäy-lakaraman nhanŋu ŋunhi yätjkurrnydja mala ŋunhi ŋayi gan djäma.\n16\nYo, ŋunhi nhuma ŋuli ga djäma yätjkurrnydja yan, yurr yakan dhurr'thurryurrnydja djuḻuḻ'maraŋuny ŋunhiyiny; yänan biyakun lakaranhamirra walal nhumalanhawuynha nhuma bala-räli'yunmirra, dhawaṯmaraŋun biyakun lakaraŋun ŋunhiyi yätjkurrnydja, bala yan ganarrthula. Ga biyakun walal gi bukumirriyaŋun nhumalaŋguwuy nhuma bala-räli'yunmirra yan, märr nhuma dhu walŋathirra buŋgaṯthunna manapan warrpam'thunna. Ga ŋunhi ŋayi dhu ga rom-dhunupany yolŋu bukumirriyam, nhanŋuny ŋurikiyiny yolŋuw bukumirriyanhawuy bulun dhika dhulmu-ganydjarrmirr, ŋunhiyin ŋayi manymaktja.\n17\nŊunhiyiny baman'ŋuwuynydja yolŋu yäku Yilaydjany†\nbalanya bili yolŋu yan nhakun limurr. Bukumirriyaŋalnydja ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarrwalnydja, ŋäŋ'thurrnydja ŋanya gan waltjaṉgun gulmaranharaw, bala ŋunhiyi wäŋany munathany' gan dhärran waltjaṉmiriwnha yan wiyinŋumirra, yakan ganha ŋunhi waltjaṉdja dharyuna ḻurrkun' dhuŋgarra ga 6-ŋaḻindi.\n18\nGa buluyi ŋayi Yilaydja bukumirriyaŋal God-Waŋarrwal, ŋäŋ'thurr ŋanya waltjaṉgu djuy'yunaraw, ga dhunupan yan ŋunhiyi waltjaṉdja dharyurra, bala ŋunhi munathany' wäŋa buluyi nhakun walŋathindhi, ga ŋathany mala buluyi ŋuthar manymakthindhi.\n19\nWäwa ga yapa walal ŋarraku, ŋuli balaŋ dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy ganandja ŋunhi God-Waŋarrwuny rom, bala dhu waṉḏirra yätjkurrulila, ga ŋuli nhe dhu ŋula yolthu yolŋuy waŋganydhu roŋanmaramany ŋanya räliyiny God-Waŋarrwalnydja, ga ŋunhiyiny nhakun manymaknha mirithirra.\n20\nGa ŋuli nhe dhu ga ŋunhi bitjandhiny roŋanmaramany dhuwurr-yätjmirrinhany yolŋuny, märr ŋayi dhu yakan buluny djäma yätjkurr, ŋunhiyiny nhakun nhe ŋanya djaw'yurra beŋuryin ŋunhi dhiŋganhamirriŋura romŋur, ga dhuwurr-yätjtja mala rom walalaŋ dhu ŋunhi bäy-lakaraman warrpam'nha. Ga balanya.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/59%20JAS%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T12:05:24Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218187945.85\/warc\/CC-MAIN-20170322212947-00623-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999756813,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999756813049316}","num_words":4378,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.343,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"GALATJIYALIL\nGalatjiyan dhuwal djorra' wukirriwuy nhanukuŋ Bolwuŋ ŋunhi ŋayi wukirri bala walalaŋ Galatjiyalil wäŋalil, ga bukmakkun Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ bawalamirrilila wäŋalil. Yo, dharrwan gan ŋunhi ŋunhiliyiny yolŋu walal nhinan ŋunhi walal yakan Djuw bäpurru. Ga yorrnha nhakun ŋayi ŋunhi Bolyuny wukirri dhuwandja djorra', ŋurruŋuny ŋathil ŋayi gan ŋayipiny Bolyuny djawarrkthurr dhäwu lakaraŋal walalaŋ ŋunhiliyiny wäŋaŋur Galatjiyany, ga bili muka walalnydja gan ŋunhi yolŋuny walal märr-yuwalkthin Djesu-Chriskuny, ŋunhi ŋayi dhu walalany dhawaṯmaraman garrpinnamirriŋurnydja romŋur.\nGa ŋunhi ŋayi Bolyu ganarrthamany ŋunhiyiny wäŋa, bala walalnydja ŋunhi Djuw-bäpurruny Garraywalaŋumirr mala marrtjinan bala walal gan lakaraŋala yolŋuwalnydja walalaŋgal bitjarra; yaka yan walal dhu ga märr-yuwalkmirriyirrnydja yan, ga bilin, ŋunhiny yaka gana'. Ga waŋanany walalany walal gan ŋunhi ḏarrtjalkkunhaminyarawnha ga malthunnaraw ŋurukun ŋunhi ŋäthiliŋuwnha mala romgu. Ga ŋayiny ŋunhi Bolnydja ŋaramurryinan walalaŋ ŋurikuwuydhiny. Bala yan ŋayi wukirrin walalaŋ djorran' balayiny, waŋan gan walalany walal dhu ga yaka märr-yuwalkmirriyirr balanyaraw yolŋuw walalaŋ. Ḏarrtjalkkunhawuy dhuwal dhapi-guḏanygunhawuy rom yaka maṉḏa dhu yoranhamirr ŋunhi nhaltjan dhu Garraynha märram, barrkuwatj maṉḏa dhuwaliyi.\nGa ŋayiny gan ŋunhi Bolyuny lakaraŋal walalaŋ bitjarra; yaka ŋayi walalany gan ŋunhi Djesu-Christthu dhawaṯmaranha garrpinnamirriŋur romŋur bili walal gan malthurr ŋurikiyin ŋunhi ŋäthiliŋuwnha romgu. Ŋunhiny ŋayi gan walalany dhawaṯmaraŋal bili walal märr-nhirrpanminan nhanukala Djesu-Christkala. Ga ŋayiny gan ŋunhi Bolyuny waŋan walalany djorra'kurrnydja walal dhu ga bitjanna bili yan märr-nhirrpanmirra yan nhanukal Garraywalnydja, ga malthun walal dhu ga yuṯawnha dhukarrwuny, ga yakan ga bulu roŋi'-roŋiyirr ŋäthiliŋuwnydja dhukarrwu\/romgu.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/GALATJIYALIL.htm","date":"2017-03-24T15:53:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00303-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":1.0000035763,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 1.0000035762786865}","num_words":228,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.382,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Dhatjalunikalil 1\nBolyu dhuwandja djorra' wukirri bala walalaŋ Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ Dhatjalunikalil wäŋalil. Ga dhuwaliyi wäŋa Dhatjalunika ŋurruwuŋmirr ŋunhili makarrŋur wäŋaŋur Guritjŋur. Ga dharrwa gan ŋunhi märr-yuwalkthinyamirrnydja yolŋu walal buku-ŋal'yurrnydja ŋula nhakun mala waŋarrwu ga yorrnha walal gan ŋunhi bilyurr Garraywalnydja. Ga bilin walal ŋunhi ŋutharnha ḏälthinan Garraywalnydja märr-nhirrpanminyawuynydja walalaŋ, bala walal gan ŋunhi Manymaktja Dhäwu gäŋala ḻatjuwarr'maraŋala bawalamirrilila.\nGa mari gan ŋunhi Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal ŋorran. Wiripuwurruy gan ŋunhi märr-yuwalkthinyamirriy yolŋuy walal guyaŋan ŋunhi ŋayi ga Garraynydja gumurr-roŋiyinan rälin, bala walal marrtjin gulyurra djämaŋurnydja mala. Ga wiripuwurr gan yolŋu walal warwuyurr bili walalaŋ gan ŋunhi gurruṯumirrnydja yolŋu walal murrmurryurra, ga yorrnha nhakun ŋayi ŋunhi Garraynydja gumurr-roŋiyin, bala walal gan ŋunhi märr-dhumbal'yurra nhaltjanna dhu ŋunhiwurrnydja yolŋu walal.\nBala ŋayi Bolyuny walalaŋgal dhunupayaŋala lakaraŋal nhä ŋayi dhu ŋunhi maḻŋ'thun, ga lakaraŋal ŋayi walalaŋ ŋunhi nhaltjan walal dhu ga nhina galku'galkun.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/Dhatjalunikalil%201.htm","date":"2017-03-24T15:54:58Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00305-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999727011,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999727010726929}","num_words":138,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.413,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"BILIMUNGU\nBolyu gan dhuwandja djorra' wukirri beŋur dharruŋguŋur yolŋuwal yäkuwal Bilimungal, ŋunhi ŋayi ḻundu'mirriŋu nhanŋu. Ga dhuwaliyi Bilimundja yolŋu ḻukunydja' mirithirr, yurr ŋayi ŋunhi Garraywalaŋumirr yulŋuny, ga dharrwa ŋayi gan yolŋuny walalany ŋayathaŋal ḏapmaranhawuynhan walalany, ŋunhi walal ŋuli ganha ŋunhiliyiny wäŋaŋurnydja nhanukal buku-ḻuŋ'maranhaminyan buku-ŋal'yunnarawnha God-Waŋarrwun.\nGa wukirriny ŋayi dhuwal djorrany' guŋga'yun ga ŋunha wirpuny yolŋuny yäkuny Wanitjimatjnha. Wanitjimatjtja dhuwal yolŋu ḏapmaranhawuy nhanŋu Bilimungu, yurr ŋayi nhanukal ŋunhi bili waṉḏirr winya'yun, nhakun ŋayi romnhan bakmaraŋal. Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur bala ŋayi ŋunhiyiny yolŋu Wanitjimatjtja walŋan-gurrupanmirr Garraywala, bala ŋayi ḻundu'thirra Bolwuny ga guŋga'yunnamirra ŋayi nhanŋu. Manyma, ga ŋayiny ŋunhi Bolyuny wukirri djorrany' nhanŋuny Bilimunguny waŋan ŋayi ga ŋanya ŋayi dhu yakan mari-bunany\/maḏakarritjthirrnydja nhanŋuny Wanitjimatjkuny, yänan ŋayi dhu bäy-lakaraman nhanŋu ga gumurr-ŋamathirra bili ŋayi ŋunhi Garraywun malthunnamirr.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/BILIMUNGU.htm","date":"2017-03-24T15:54:26Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00317-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9997965693,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9997965693473816}","num_words":123,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.325,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"11\nDhuwandja djorra' ŋarrakuŋ Bolwuŋ,*\nga wiripuny dhuwal Dimithiwuŋ†\nŋunhi linyuny dhuwal djämamirr maṉḏa Djesu-Christku. Dhuwandja djorra' nhumalaŋ bukmakku God-Waŋarrwalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ, ŋunhi nhuma ga nhina dhuwaliyi wäŋaŋur Bilipay,‡\nga märr-yuwalkthirr nhuma ga Djesu-Christku. Ga nhumalaŋ dhuwal wiripuny ŋunhi nhuma waṉa-nhirrpanawuy guŋga'yunamirr mala.\n2\nŊarraku bukumirriyanhawuynydja dhuwal, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny Bäpaynydja ga Garrayyu Djesu-Christthuny gurrupanna nhumalaŋ mel-wuyunawuynydja ga mägayamirrnydja rom.\n3\nGa bitjanna bili ŋarra ŋuli ga ŋunhi guyaŋany nhumalany. Ŋarrany ŋuli ga ŋunhi mirithirra yan buku-gurrpan God-Waŋarrnhany, ŋanyanhany ŋunhiyiny ŋunhi ŋarra ŋuli ga buku-ŋal'yun nhanŋu.\n4\nGa ŋunhi ŋarra ŋuli ga bukumirriyamany nhumalaŋ, ga ŋoynydja ŋarraku ŋuli ga ŋunhi djulŋithirr.\n5\nBili ŋarra ŋuli ga dhuwal guyaŋan yan, ŋunhi limurr gan djäma rrambaŋi beŋur bili yan ŋurru-yirr'yunaŋur, ŋunhi nhuma ŋurruŋuny ŋäkul manymaktja dhäwu, bala yan nhuma gan märr-yuwalkthinan. Ga dhiyaŋuny bala nhuma ga dhuwal ḻatjuwarr'maraman dhuwaliyiny mala ŋunhi manymaktja dhäwu.\n6\nŊayipi gan ŋunhi God-Waŋarryu muka nhumalany guŋga'yurrnydja ŋurru-yirr'yunarawnydja nhanukalaŋawnydja djämaw, ga yuwalk yan ŋayi dhu nhuna ŋunhi guŋga'yundja ŋunhiyiny nhanŋuny djäma, ga yan bili ga dhä-dhawar'yunamirriynha, ŋunhi ŋayi dhu Djesu-Christ roŋiyin.\n7\nGa yakan ŋarra dhu momany ŋunhiyiny mala, bili nhumany dhuwal mirithirr yan marrkapnha ŋarrakalnydja. Nhumany ŋarrany gan ŋunhi bukmakthu yan guŋga'yurrnydja, dhuwaliyiny djäma, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu ŋarrany gurrupar, ŋunhi ŋarrany dhuwal yan banydji dharruŋguŋur. Bilin nhumany nhakun dhuwal marŋgin ŋunhi nhaku ŋarrany walal galkar dharruŋgulil, ŋunhiyiny bili ŋarrany bäyŋun gulyunna manymakŋurnydja dhäwuŋur lakaranhaŋur yolŋu'-yulŋuwalnydja. Ga baḏak yan dhuwal dhiyaŋ bala bäyŋu yan ŋarra gulyun.\n8\nGa mirithirra yan ŋarra ga dhuwal guyaŋany, ŋunhi ŋarra dhu nhumalaŋgal mala-manapandhi. God-Waŋarrnydja marŋgi dhiyak, ŋunhi ŋarrany ga dhuwal yuwalk yan lakaramany. Ga ŋayi marŋgi, ŋunhi ŋarra ga märr-ŋamathirr nhumalaŋ bitjan yan bili nhakun ŋayi Djesu-Christ ga märr-ŋamathirr nhumalaŋ.\n9-10\nGa bitjan bili ŋarra ŋuli ga dhuwal bukumirriyamany, märr nhuma dhu ga ŋunhi mirithirra yan märr-ŋamathinyamirrnydja walal bala-räliyunmirra, bulu ga bulu yan nhuma dhu ga ŋunhi marŋgithirr dhunapaw' yan ḻiya-ŋamaŋamayunminyarawnydja ŋurikiny ŋunhi, ŋunhi nhaltjanna nhuma dhu ga nhina. Ŋuli nhuma dhu ŋunhi nhakun marŋgithirr ŋurikiyiny, ŋunhiyiny nhakun nhuŋu dhu walŋany ḏarrtjalknha yan, ga dhunupan ŋuriŋiyiny waluy ŋunhi dhu Djesu-Christtja roŋiyi.\n11\nNhumany dhu gi ŋunhi biyakun bili yan ḻay-ḻayyurrnydja djämaynydja manymakthun yan, guŋga'yunamirriynha, märr dhu ga ŋunhi balanyarayiny djämay ŋanyanhan Garraynhan yäku yindikum, bala dhu ga ŋunhi yolŋuny walal wokthundja, ga märr-maŋmaŋthundja nhanŋuwuynha yan.\n12\nMarrkapmirr walal wäwa ga yapa, djälthirrnydja ŋarra ga dhuwal, märr nhumany dhu marŋgi, ŋunhi dhuwandja dhäwu manymaktja bilin ḻatjuwarr'yunna, ŋuliwitjarr muka yan, ŋunhi nhä ŋarraku dhiyaliyi maḻŋ'thurr.\n13\nWalalnydja ŋunhi Rawumbuynydja§\nmiriŋu mala, ga bulu wiripuwurrnydja yolŋu'-yulŋu, bilin walal marŋgin ŋunhi ŋarrany ga dhuwal dharruŋguŋura gulŋiyirr, bili ŋarra gan ŋunhi djämany nhanŋu muka Djesu-Christku djämany mala.\n14\nGa märr dharrwaynha ŋuli ga ŋunhi märr-yuwalkthinyamirriynydja walal nhämany ŋarrany dhipalnydja ŋunhi dharruŋgulilnydja, bala walal ŋuli ga yan ŋoy-ḏälthirra, ga lakaramany walal ŋuli ga ŋunhi dhäwuny märr-barrarimiriwyun wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋunhi nhaku ŋayi ga God-Waŋarr walalaŋ djälthirr marŋgithinyaraw.\n15\nGa yuwalknha ŋunhi yulŋuny, ŋunhi wiripuwurruynydja dhuwurr-yätjmirriynydja yolŋuy walal ŋuli ga lakaram, wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, dhäwuny nhanukalaŋuwuynydja Djesu-Christkalaŋuwuynydja, bili yan walal ŋuli ga ŋunhi maŋutji-ḏiy'yunna ga märr-yuḻkthunna yan limurrunhan. Yurr wiripuwurruynydja ŋuli ga ŋunhi bitjandhiyi djäma, bili walal ga ŋunhi yuwalk yan djälthirr limurruŋ guŋga'yunaraw.\n16\nWalalnydja ga ŋunhi yuwalknha yan märr-ŋamathirr Djesu-Christkuny, ga marŋgi walal ŋunhi ŋarrany ga dhuwal dharruŋguŋura gulŋiyirr, bili ŋarrapiny ga dhuwal djälthirr ŋarra dhu ga dhärra yan dhiyakiyiny ŋunhi manymakkuny dhäwuw nhanukalaŋawnydja Djesu-Christkalaŋuwnydja.\n17\nYurr ŋunhiwurrnydja yolŋu walal, ŋunhi walal ŋuli ga maŋutji-ḏiy'yun limurruny, ŋunhiwurryiny ŋuli gi ŋunhi yakan nhakun goŋ-ŋayathanmirr nhanŋuny Djesu-Christkuny. Walalanydja ŋunhi djäl walal dhu ga mari yan djäma ŋarraku, ŋunhi nhakun ŋarrany ga dhuwal baḏak gärri dharruŋguŋur,\n18\nyurr bäydhi mak. Ga manymakdhi bili ŋunhi, bili yolŋuny walal marrtji dhuwal baḏak yan lakaranhamirr Djesu-Christkalaŋuwuynydja. Ga ŋunhi nhakun wiripuwurruynydja yolŋuy walal ŋuli ga bilin lakaraman Djesu-Christkalaŋuwuynydja, ga ŋarrapiny ŋuli ga ŋunhi mirithirra nhakun ŋayaŋu-ŋamathirrnydja. Ga ŋarrany dhu ga dhuwal bitjanna bili yan ŋayaŋu-ŋamathirrnydja,\n19\nbili ŋarrany marŋgi ŋunhi nhuma ga dhuwaliyi bukumirriyaman ŋarrakuny, ga dhiyaŋun dhu ga ŋunhi ŋarranhany guŋga'yun Djesu-Christkalnha Dhuyu Birrimbirryuny. Ŋarrany marŋgi ŋunhi ŋarrany dhu boŋguŋ dhawaṯthurr yan.\n20\nŊarrapiny gi dhuwal yakan djälthi ŋunhi djämaw bawalamirriwnydja, ŋunhi dhu ga ŋanyanhany Djesu-Christnhany yäku yätjkurruyam, ga yuwalk yan ŋarra ga dhuwal ŋayaŋu-gatjpu'yundja ŋarra dhu yakayi yan bitjandhiyiny ga gori-gurrupandja ŋanya.\n21-22\nYo ga ŋuli ŋarra dhu ga ŋunhi walŋany yan marrtji nhä mak ŋarrany walal dhu ŋunhi bumany rakunygumany, yurr ŋarra ga dhuwal djälthirrnydja ŋarra dhu ga dhärrany ḏälnha yan ga barrarinyamiriwnha nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkalaŋuwnha yäkuwnydja. Ga ŋuli ŋarra dhu ga ŋunhi walŋany yan marrtji, ŋunhiyiny manymakdhi bili, märr ŋarrany dhu nhakun buluyi dhayuŋanmirr ŋarranhawuynhany ŋarra dhiyakuny djämaw.\n23\nGa gumurr-ḏälnha dhuwal ŋarraku mala-djarr'yunarawnydja. Nhaltjan dhika ŋarra dhu yulŋuny? Bili ŋarrapiny ga dhuwal djälthirr dhiŋganharawnha, märr ŋarrany dhu marrtjin nhanukalnha Djesu-Christkalnha. Dhuwaliyin ŋarrakal ŋunhi mirithirrnydja manymak.\n24-25\nYurr ŋarra marŋgi ŋunhi nhuma ga bukmak yan baḏak djälthirrnydja ŋarraku. Ga marŋgi ŋarra ŋunhi ŋarrany dhu ga dhuwal märr wiyin yan walŋany nhina, guŋga'yunarawnydja, ḏälkunharawnydja nhumalaŋ ga ŋayaŋu-djulŋithinyarawnydja nhanŋuny Djesu Christkuny, ŋunhi nhumany dhu ga malthundja nhanŋuwuynha yanan.\n26\nŊuli ŋarra dhu ga ŋunhi walŋany yan nhina, bala nhumany dhu ga ŋunhi bulun dhika märr-wiḏi'yundja nhanukalnydja Djesu-Christkalnydja, ŋunhi limurr dhu buluyi nhakun gumurr-bunanhamirr.\n27\nGa buluny nhakun ŋayi ŋunhi ŋurruŋuny mirithirrnydja gämurru', dhuwanna gam, ŋunhi nhumany dhu ga nhinany walŋaynydja manymakthun yan, märr dhu ga ŋunhi yolŋuynydja walal manymak-lakaraman ŋunhany ŋunhi manymaktja dhäwu Djesu-Christkalaŋuwuynydja. Ga ŋuli nhakun nhuma dhu ga ŋunhi bitjandhiny djäma, ga ŋunhiny yakan warwu yalalaŋumirriwnydja, nhalayak limurr dhu ŋunhi bunanhamirr nhä mak bäyŋun, bili ŋarrany dhu ga ŋunhi ŋäman dhäwuny nhumalaŋgalaŋuwuynydja, ŋunhi dhuwal nhumany bukmakthuny ŋuli ga bitjandhiyin bili guyaŋany waŋganygurra yan. Märr ŋarrany dhu marŋgi ŋunhi nhuma ga dhuwaliyi rrambaŋi ganydjarr-warryundja ga djämany guŋga'yundja ŋunha wiripuwurrunhany yolŋuny märr-yuwalkthinyarawnydja ŋurukuny ŋunhi manymakkuny dhäwuw.\n28\nŊoynydja walal ḏälthin ŋunhi nhokal dhu miriŋuynydja walal nhuna ḻiw'maramany dhärra. Ga ŋuli walal nhuna dhu ga ŋunhi dhipaliyiny djämalil nhäma ga ŋoy ḏälthinyalilnydja, bala walalaŋgalnydja dhu ŋunhi buḻarryunna, ŋunhi dhu God-Waŋarryuny walalanhany dhä-gir'yurr yan. Ga bitjandhi bili ŋayi dhu ŋunhi milkumdhi nhokalnydja, ŋunhi nheny dhu boŋguŋ yan walŋathi. God-Waŋarryuny dhu ŋunhi biyakiyiny djäma yan, ga maḻŋ'thurr yan ŋayi dhu.\n29\nYo, ŋayi gan muka ŋunhi God-Waŋarryu nhuna bitjarryiny waṉa-gäŋal, märr nheny dhu ga ŋunhi balanyayiny mala maḻŋ'maram manymaktja malany. Ŋayi ŋunhi bitjarryiny nhä mala djäma nhumalaŋ, märr nhumany dhu ga ŋunhi märr-yuwalkmirriyirra nhanŋuny Djesu-Christkuny, ga bitjarryi bili nhe gan ŋunhi märr-miḏikinany nhanŋuwuyyi yan.\n30\nGa bili muka nhuma gan ŋunhi ŋarranhany nhäŋal dhaŋga-ḏirryunawuynydja, ga baḏak yan nhuma ga dhuwal mariny mala ŋäma ŋarrakalaŋuwuy. Ga dhiyaŋuny bala nhumany dhu ga ŋunhi bitjandhi bili yan waŋganygurryi dhaŋga-ḏirryundja.\n21\nYo, yuwalk muka ŋunhi Djesu-Christthuny ga dhuwal bilin nhumalany guŋga'yunna, ga bilin nhakun nhumany ga dhuwaliyi galŋa-djulŋithirra nhinany, bili ŋayiny ga ŋunha märr-ŋamathirra yan nhumalaŋguny. Ga walŋaŋurnydja nhumalaŋgal ga dhuwaliyi ŋunhi God-Waŋarrwuny Dhuyu-Birrimbirrnydja bilin djäman. Ga wiripuny ŋayi ga waŋgany-manapanna nhumalany, märr nhumany dhu ga ŋunhi ŋayaŋu-wuyunmirra nhumalaŋguwuynydja nhuma.\n2\nGatjuy nhumany ŋarranhany yuwalkkuŋun yan ŋayaŋu-ŋamathaŋuny, dhuwalatjanna ŋunhi, ŋunhi nhuma dhu ga yoranhamirra walal nhumalaŋguwuynydja nhuma, ga yuwalkkuŋun yan walal gi märr-ŋamathinyamirrnydja. Ga guyaŋiny walal marrtji ŋula nhäny mala waŋganygurra yan, bitjan nhakun ŋuli ga ŋunhi waŋganydhun yolŋuy guyaŋa, yakan dharrway.\n3\nGa yakan maŋutji-ḏiy'yurrnydja ŋunha ŋunhi wiripuŋunhany yolŋuny walalany. Ga yakan gi ḻanydjatmaranhamirrnydja nhunapinya nhe. Ga bäyŋun nhe dhu ga ŋunhi garrwarkunhamirrnydja. Biyakun nhäŋu ŋunhi wiripuwurrunhany yolŋuny walalany ŋurruŋu-djuḻkmaraŋun nhokiyingalnydja nhe.\n4\nGa djägany walalaŋ gi mirithi yan biyak nhakun nhe ŋuli ga ŋunhi nhuŋuwuy nhe djäga,\n5\nga guyaŋiny gi biyakun nhakun ŋuli ga ŋunhi ŋayin Djesu-Christthun guyaŋa.\n6\nDjesu-Christnha ŋunhi yuwalktja yan God-Waŋarr.\n7\nŊayiny ŋunhi ŋanyapinya ŋayi yolŋukunhaminan balanya nhakun dhuwal limurrnha.\n8\nGa yaka ŋayi gan Christtja ŋanyapinya ŋayi ŋula garrwarkunhaminyany God-Waŋarrnhan yan ŋayi ŋunhi waŋganynhan dhäruktja märraŋal,\n9\nGa dhäŋur beŋuryiny, bala ŋanya ŋayi yan God-Waŋarryuny nhirrparnydja Christnhany ŋurruŋuyaŋalnha.\n10\nGa yalalaŋumirriynydja bukmaktja dhu ŋunhi yolŋu walal bun'kumu-djipthurrnydja gi nhanukalnha Djesuwalnha.\n11\nGa bukmaknha dhu gi ŋunhi märr-yiŋgathiny ga wokthurrnydja nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun.\n12\nYo, marrkapmirr ḻundu walal ŋarraku, nhumany ŋuli ŋunhi djäman bala yan, ŋunhi ŋula nhäny mala, ŋunhi ŋarra gan lakaraŋal nhumalaŋ balanyamirriy ŋunhi ŋarra gan nhinan dhiyaliyi mala-manapar nhumalaŋgal. Ga dhuwandja ŋarrany ga dhuwanna nhina barrkun nhumalaŋgalaŋaŋur. Ga nhumany yanbi dhu ga ŋunhi bulun dhika mirithirra yan nhäny mala djäma, ŋunhi ŋarra gan lakaraŋal nhumaŋgal. Ga birrka'yurrnydja walal mirithin yan ḻarruŋuny bala yan maḻŋ'maraŋun, ŋunhi nhä ŋarra gan ŋunhi yuwalktja nhumalaŋgal mayaliny' lakaraŋal. Ga ŋunhiyi ŋarra gan ŋunhi lakaraŋalnydja, ŋunhi nhaltjanna nhuma dhu walŋathirr. Ŋuli balaŋ nhumany marŋgi, ŋunhi dhu boŋguŋ nhalayak maḻŋ'thurr ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, ŋunhi walal yakaŋuwuynydja bilyunawuy ga walŋathinyawuy, nhumany balaŋ marrtji ŋunhi gäna yan barrariynydja nhumalaŋgiyingal marrmarryurr walalaŋgalnydja waṉaŋur.\n13\nGa ŋarra marŋgi ŋunhi God-Waŋarryuny ga bilin djäman nhumalaŋgalaŋuwurr walŋakurrnydja. Ga guŋga'yunna ŋayi ŋuli marrtji nhumalany, märr nhumany dhu ŋanya dhäruktja märraman yän. Ga guŋga'yun ŋayi ŋuli marrtji nhumalany, märr nhumany dhu djäl-ŋamathirr muka nhanŋuny dhärukku-märranharaw.\n14\nŊuli nhuma dhu ga ŋunhi ŋula nhäny mala djäma, yakan marrtji walal ŋurru-ḏuŋ'thurrnydja, ga ŋarrtjunmirrnydja, dhä-ŋurrkanhamirrnydja.\n15\nBala nhumany dhu ŋunhi nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun djamarrkuḻiny', dhuwurr-dhunupan ga ŋula nhämiriwnha yan ḏarrtjalknha dhika. Nhinany nhuma ga dhuwaliyi yolŋuwalnydja walalaŋgal dhuwurr-yätjmirriwal yan malaŋurnydja. Yurr bäyŋun nhumany dhu ga ŋunhi djäma ŋula nhäny mala, ŋuli dhu ga ŋunhi walalnydja nhumalaŋ rom-ŋurrkamany ga yaka'yundja. Lakaraŋun gi yan ŋunhi manymaktja dhäwu yolŋuwalnydja walalaŋgal, ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi walal ŋuli gi yaka märr-yuwalkthi Christku. Ŋuli nhuma dhu marrtji ŋunhi bitjandhiyiny djäma, nhumany dhu ŋunhi bitjanna nhakun ŋuli ga ŋunhi baḏayala' nhära djeŋarra'yirr, yolŋuwnha walalaŋ nhänharaw,\n16\nbala ŋarrany dhu ŋunhi mirithin yan wokthurrnydja, ga märr-ŋurr'yurrnydja nhumalaŋgal balanyamirriynydja waluy, ŋunhi ŋayi dhu boŋguŋ Djesu-Christtja roŋiyi. Ga marŋgithin yan ŋarra dhu, ŋunhi ŋarrany gan nhakun yindiny djäma, yaka yan ŋula bawalany.\n17\nŊuli nhuma dhu ga ŋunhi bitjandja bili märr-yuwalkthirr nhanŋuwuynydja Garraywuny yan, ga djäma marrtji ŋunhi nhanukalnydja djämay malaŋuy, ŋunhi nhe dhu ga bitjandhiyiny djäma, ŋunhiny nhakun nhe ga nhunapinyan nhe mundhurr gurrupanmirr nhanukalnha. Ga ŋuli dhu ŋunhi ŋarrakuwuynydja nhakun maŋgu' waṉḏi, ŋunhiyiny dhu nhakun waŋgany manapula ŋunhiwiliyin mundhurrlil. Ŋuli dhu boŋguŋ ŋunhi biyakiyiny maḻŋ'thurr, ŋarrany dhu boŋguŋ ŋunhi mirithin yan ŋayaŋu-ŋamathiny, bili ŋunhiny dhu boŋguŋ ŋunhi ŋula nhäny mala manymaktja mirithirrnydja maḻŋ'thurr nhumalaŋgun.\n18\nGa ŋunhi dhu ŋarrakuny ŋula nhä mala maḻŋ'thun, ŋaliny yanbi dhu ga ŋunhi rrambaŋin ŋoy-djulŋithirrnydja\n19\nGa djäl ŋarra dhuwal ŋarra dhu dhäwuny ŋäman nhumalaŋgalaŋuwuynydja, märr muka dhu ŋarranhany ŋuriŋiyiny dhäwuy djäl-ŋamatham. Ga ŋayaŋu-gatjpu'yundja ŋarra ga dhuwal, märr ŋayi dhu Garraynydja ŋarrakal waŋan nhanŋuny Dimithiwnydja*\ndjuy'yunaraw dhipaliyiny nhumalaŋgalnydja.\n20\nBäyŋun nhumalaŋ gi nhini dhiyaliyi waŋgany ŋula yol djägamirrnydja, ŋunhi ŋayi balanyayiny yolŋu nhakun dhuwal Dimithiny.\n21\nGa wiripuwurruynydja ŋuli ga dhiyal guyaŋa ŋunhin bili yan, ŋunhi nhä malany walalaŋgal ŋurruŋu ŋayaŋuŋur, ŋunhi walal ŋuli ga ŋurruŋuyam, ga yakan nhakun ŋunhiyiny nhä mala ŋunhi nhanukuŋuny Djesu-Christkuŋuny ŋurruŋu limurruŋ.\n22\nYurr nhumany dhuwaliyi bili marŋgi ŋunhi nhäthinya ŋayi ŋunhiyiny yolŋu Dimithiny. Ŋayiny gan ŋunhi djäma ŋarrakal muka, ga balanyan ŋayi ŋunhi yolŋuny nhakun ŋayi ŋunhi ŋarrakun gäthu'mirriŋuny, ḻatjuwarr'maraŋal ŋayi gan lakaraŋal ŋunhiyi manymak mala dhäwu.\n23\nŊarrany ga dhuwal gatjpu'yunna, ŋarra dhu boŋguŋ djuy'yurra ŋanya nhumalaŋgala, yurr ŋurruŋuny ŋathil ŋarra dhu bulnha nhäma maḻŋ'maram, nhalayak dhu boŋguŋ ŋunhi ŋarrakuny maḻŋ'thurr.\n24\nŊarrapiny ga dhuwal dhäkay-ŋäma, ŋunhi yuwalk yan ŋayi dhu Garrayyuny ŋarrany ŋurru-warryurrnydja, ŋunhi limurr dhu boŋguŋ dhuwal bunanhamirr yan.\n25\nDhuwal ŋarra ga nhakun guyaŋany ŋarra dhu roŋanmaramdhi ŋanya djuy'yun ŋarrakuwuynydja ŋarra ḻundu'mirriŋuny Yiparudatjnhany†\nnhumalaŋgala, bili ŋayiny dhuwal balanyayi bili yan malthunamirryi ga miriŋu nhanŋu Garraywu, yurr djämamirrnydja ŋayi dhuwal balanya yan bili nhakun dhuwal ŋarra. Nhumany ŋunhi ŋäthilnydja djuy'yurr ŋanya räliny, ŋarraku muka djägaw.\n26\nYurr dhiyaŋuny bala ŋayi ga ŋunha mirithirra yan djälthirrnydja, ŋayi dhu buluyi nhumalany nhäŋu. Ga warwuyundja ŋayi ga ŋunha, bili wiripuwurruynydja yolŋuy walal lakaram nhumalaŋgal, ŋunhi ŋayi rerrikthun.\n27\nGa yuwalk ŋunhi yulŋuny, ŋunhi ŋayi rerrikthundja mirithirr yan galki balaŋ ŋayi ŋunhi dhiŋganhan. Yurr God-Waŋarr ŋunhi ŋayipi mel-wuyundja nhanŋu, bala yan walŋakuman ŋanya, bitjan yan bili nhakun ŋayi ŋarraku mel-wuyun. Bili ŋunhi balaŋ ŋayi Yiparudatjtja dhiŋganha, ŋarrapiny balaŋ nhanŋu ŋunhi mirithinyan yan warwuyuna.\n28\nGa djälthirrnydja ŋarra ga dhuwal mirithirra yan, ŋarra dhu ŋanya djuy'yunna nhumalaŋgala. Bala nhumany dhu ŋunhi ŋayaŋu-djulŋithirra nhämany ŋanya, märr ŋarrany dhu ga yakan nhakun buluny warwuyun.\n29\nYaka walal moŋuny gumurr-ŋamathinyarawnydja nhanŋu. Nhumany yanbi dhu ga ŋunhi gumurr-ŋamathinyawurr yan märram ŋunhi ŋula yolnhany yolŋuny ŋunhi ŋayi Garraywuny djämamirr.\n30\nGa djämany ŋayi gan ŋunhi Yiparudatjthuny ŋayaŋuynydja-djulŋithinyaray nhanŋuny Djesu-Christkuny, galki balaŋ ŋayi ŋunhi dhiŋganhan muka, ga marŋgi ŋayi dhiyakiyi, ŋunhi nhä nhanŋu dhu dhiyaliyi djämaŋur maḻŋ'thun, ŋunhi ŋarra ŋanya gan djäma gurrupar, bili nhumany gan ŋunhi maŋutji-ḏälthinan ŋarrakuny guŋga'yunaraw.\n31\nYo. Marrkapmirr walal wäwa ga yapa walal, biyakun walal gi galŋa-djulŋithin nhininy, bili nhumany dhuwal nhanŋun Garraywun yan yolŋuny walal. Ga yaka ŋarra gi dhuwal märr-djawaryurrnydja ŋuriŋiyiny dhäwuy malaŋuy lakaranharay, ŋunhi nhä ŋarra gan nhumalaŋ ŋäthil gurrupar. Ga yuwalktja dhu ŋayi ŋunhi mirithirra nhumalanhany nhakun guŋga'yun ŋuriŋiyiny dhäwuy malaŋuy.\n2\nGa djägan walal gi balanyarawyiny yolŋuw walalaŋ rom-yätjkurruwnydja, balanyanyarawnydja ŋayaŋuw nhakun wärraŋdhinyarawnydja mala, bili yätjkurra walalnydja ŋunhi mirithirra. Djälthirrnydja walal ga ŋunhi, walal dhu yaka yan waŋa nhumalany ḏarrtjalkunhaminyarawnydja. Bili yuwalktja walal ŋunhi yakany ŋayaŋu-ḏarrtjalk. Limurrnha yanbi dhuwal yuwalktja ŋayaŋu-ḏarrtjalktja, bili Dhuyu Birrimbirryun ŋuli marrtji ŋunhi limurruŋguny buku-ŋal'yunawuy waṉa-gäma.\n3\nBili limurr dhuwal yuwalktja ŋayaŋu-mimbumirr, yaka walal. Ga dhiyaŋiyin nhakun limurrnydja ga ŋunhi märr-ŋurr'yun, bili limurrnydja ŋuli ga buku-ŋal'yun nhanŋu God-Waŋarrwu ŋuriŋiyi nhanukal warray Birrimbirryu, ga nhinany limurr ŋuli ga ŋunhi ŋoy-djulŋithirra, bili limurruŋ ga walŋany nhakun dhä- manapanna nhanukala Djesu-Christkala. Yakan limurrnydja dhu ga buluny märr-nhirrpanmirr ŋurikiny ŋunhi warraŋulpuywuny romgu malaŋuw limurruŋgiyingalaw.\n4\nŊarra balaŋ gi ŋunhi yuwalktja garrwarkunhamirr, ŋunhi ŋula nhaliynydja malaŋuy djämay, ŋuli balaŋ ŋarra djälthiny balanyarawyiny. Yurr yaka ŋarra djäl ŋarra dhu bitjandhiyi. Wiripuwurrnydja ŋuli ga dhuwal yolŋu walal wokthunmirr walalaŋguwuy walal, yurr ŋarraku warray dhuwal dhunupany, ŋunhi dhu ga ŋarrany wokthunmirr ŋarrakuwuynydja ŋarra.\n5\nŊarrany ḏarrtjalkkunhawuy märraŋal warray, ŋunhi ŋarrany yothu yan yalŋgi. Ga dhawal-guyaŋanany ŋarra dhuwal ŋunhiliyi bili yarraṯaŋurnydja Yitjuralpuyŋuwal*\nyan yolŋuwalnydja walalaŋgal. Ga malaŋurnydja ŋarra dhuwal Bindjamangal.†\nYuwalk yan ŋarra dhuwal Yeburuny‡\nyolŋu. Ŋunhi ŋarra gan ŋäthilnydja nhinan ŋunhi Baratjiny§\nyan yolŋu, ŋarrany gan ŋunhi mirithinan yan goŋ-ŋayathanminany malthunarawnydja ŋurikiyiny ŋunhi Mawtjitjkalaŋawnydja**\nromgu.\n6\nGa mirithinany ŋarra gan ŋunhi marin yan djäma Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ. Bili ŋarra gan ŋunhi ŋurikiyin romgun mirithinany malthurr. Ga nhaltjarr ŋayi gan ŋunhi rom waŋan barraŋga'yurr yolŋuw walalaŋ djämaw, ŋarrany gan ŋunhiyi mala djäma yan. Bala yanbi ŋarra gan ŋunhi balanyarayiny malaŋuy djämay ŋayaŋu-ŋamathaŋalnydja God-Waŋarrnhan, ŋunhi ŋarra gan nhakun bitjarryiny nhä mala djäma.\n7\nYurr ŋayiny ŋunhi Djesu-Christthuny milkuŋala ŋarrakal, ŋunhin nhä malany ŋunhi ŋarra gan ŋäthil ŋurruŋuyaŋal ŋarrakiyingal ŋarra ŋayaŋuy, ŋunhiyiny nhäŋiniŋ'nha mala.\n8\nDhiyaŋuny bala ŋarra ga dhuwal nhanŋuwuynha yan djälthirr marŋgithinyaraw, bäyŋun ŋarrakal wiripuny mala ŋurruŋu walŋaŋur. Dhiyaŋuny bala ŋayin ŋunhi ŋarrakuny Djesu-Christnha yan. Bilin ŋarra dhuwal ḏiltjin gurrupar wiripuŋuwnydja malaŋuw romgu. Ŋunhiyiny rom mala ŋarrakalnydja dhiyaŋuny bala nhakun ŋula nhän barrpan', bili waŋganynha yan ŋunhi ŋarrakalnydja ŋurruŋu, ŋunhi mirithirra yan ŋarra ga dhuwal djälthirrnydja marŋgithinyarawnydja nhanŋun Djesu-Christkun.\n9\nŊarrany marŋgin ŋunhi ŋarrany dhuwal gurruṯumirra nhanŋuny God-Waŋarrwuny. Ga God-Waŋarryuny dhu dhuwal yaka yanbi ŋarranhany galkikum märram nhanukiyingallilyam ŋayi, ŋunhi ŋarra dhu ga mirithirrnydja malthun ŋurikiyiny ŋunhi ŋäthiliŋuwnydja romgu Mawtjitjkalaŋuwnydja.††\nŊayiny ŋarrany ŋunhi gurruṯumirriyaŋalnydja märraŋal waŋganydhun yan gämurruyny'tja dhiyaŋun, ŋunhi ŋarrany märr-yuwalkmirriyinan nhanŋun Djesu-Christkun, bäyŋun ŋula wiripuŋuynydja romdhu.\n10\nDhiyakun bili yan ŋarrany djäl, waŋganygun yan; ŋunhi ŋarrany ga ŋayiny Djesu-Christtja ŋayaŋumirra maṉḏa linyalaŋguwuynydja linyu, balanya nhakun galkipuynha gurruṯumirr maṉḏa. Ga wiripuny ŋarra ga dhuwal djälthirr ŋarra dhu ga dhäkay-ŋäman nhanukuŋ ŋunhiyiny ganydjarr, ŋunhi ŋayi God- Waŋarryu rur'maraŋal ŋanya Djesu-Christnhany beŋur dhiŋganhaŋur. Ga wiripuny ŋarra ga djälthirr ŋarra dhu ga djäma nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkun, bäydhi ŋunhi marikurrnydja dhaḻakarrwurr. Ga rakunydhirr ŋarra dhu, nhakun ŋayi dhiŋgaŋal.\n11\nBili ŋarrany ga dhuwal gatjpu'yunna ŋurikiyiny waluw, ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryu ŋarranhany muka rur'maraŋ beŋur ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja.\n12\nBäyŋu yan dhuwal ŋarra djämany dhawar'maraŋ, ŋunhi nhaku ŋayi ga God-Waŋarr ŋarraku djälthirr djämaw, dhiyaŋuny bala walŋay ŋunhi ŋarra ga dhuwal nhina. Ga yaka yan ŋarra dhuwal yuwalktja nhakun dhuwurr-dhunupany, Djesu-Christthu ŋunhi ŋayipi ŋarrakuny ŋayaŋu ŋayathaŋal, märraŋalnydja ŋayi nhanukiyingallilyaŋalnydja ŋayi. Ga ŋurikiyin ŋunhi gämurruw' ŋarra ga dhuwal baḏaktja waṉḏirr, ŋurikiyin mundhurrwu märranharaw.\n13\nWäwa ga yapa walal, yaka ŋarra gi dhuwal lakaranhamirr yanbi ŋarrany dhuwal bilin waṉḏinyaŋur ḏaḏawyuna. Baḏak yan muka ŋarra ga dhuwal ganydjarr-warryun yulŋuny, ŋurikiyiny märranharaw, ŋunhi nhä ga ŋunha bala ŋorra ŋarraku yalalaŋumirriw. Bala ŋarra ŋuli ŋunhi yätjkurrnydja mala ŋarrakuwuy guyaŋanhawuynydja ga djämapuynydja djalkthunna dhuḏi'maraman.\n14\nWaṉḏirrnydja ŋarra ga dhuwal ŋupandja ŋunhan ŋunhi dhawar'yunamirra, märr ŋayi dhu God-Waŋarrnydja wäthurr muka ŋarraku ŋunhawalnydja djiwarr'lilnydja. Ŋunhiyin ŋunhi ŋayi dhu boŋguŋ God-Waŋarryu ŋarrany gurrupulnydja, ŋunhi nhä ŋayi dhawu'-nhirrpar ŋarrany, bili ŋuriŋiyi bili yan gämurruyny'tja ŋunhi nhaltjarr ŋayi Djesu-Christthu djäma ŋarraku.\n15\nBiyakun walal gi guyaŋiny nhakun dhuwal ŋarra ŋuli ga guyaŋa, bili bukmak muka limurr gan ŋunhi dhärranany wiyinŋumirra Garraywalnydja. Guyaŋanhawuynydja limurruŋ dhuwal yakan yothuthinyany dhiyakuny ŋunhi walŋawnydja limurruŋgalaŋaw goli-nhirrpanaraw. Ga ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi yakany bitjandhi guyaŋa, ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny nhumalany nhäman bala mala-djarr'yunna.\n16\nYurr limurrnydja dhu ga baḏak yan marrtji ŋuliwitjandhi bili yan dhukarrkurrnydja ŋunhi limurr ga dhuwal marrtji.\n17\nWäwa ga yapa walal ŋarraku, ŋarrany dhuwal djäl nhumalaŋ djämawnydja, ŋurikiyi bili yan ŋunhi nhaltjan ŋarra ŋuli ga djäma. Ga bulu ŋarra ga djälthirr nhumalaŋ, nhuma dhu ga bitjandhi bili marŋgithirryi wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, bitjan yan bili nhakun nhä mala limurr ŋuli marrtji djäma.\n18-19\nDharrwamirra ŋarra nhumalaŋgal gan ŋunhi lakaraŋalnydja, ŋunhi dharrwaynydja yolŋuy walal ŋuli ga djäma nhanŋu Djesu-Christkuny ŋayaŋuynydja ḻikandhu-ŋurrkanharaynha, ga miriŋun walal ŋunhi nhanŋu yulŋuny. Bili yaka walal ŋuli gi ŋunhi yuwalkkuŋuny dharaŋul dhäwuny ŋurikiwuyyiny dharpawuy mälakmaranhawuynydja. Bala nheny yanbi dhu ga ŋunhi nhinany biŋgan' yan balanyarawyiny yolŋuw walalaŋ. Dhiyaŋuny bala ŋarrany ga dhuwal lakaraman, ŋunhiyi bili yan dhäruktja. Gatjuy biyakun walal gi nhininy bira'yurra. Dhuwal ŋarraku maŋutjiny milkarrimirriyinan, ŋunhi ŋarra marrtji dhuwal dhäruktja mala wukirri. Bili ŋunhiwurryiny dhu yolŋu wala marrtji balan ŋunhi dhiŋganhamirrilila wäŋalilnydja. Bili walal ŋuli ga ŋunhi märr-ŋal'yundja ga guḻungun yan walalaŋgiyingalaŋaw. Ga wiripuny walal ŋuli ga ŋunhi yindi lakaranhamirra walalaŋgiyingalaŋuwuynha walal djämapuynydja yätjkurruwuynha, ŋunhiŋuwuynha ŋunhi nyinyaŋmirriwuynha. Ga guyaŋany walal ŋuli ga ŋunhi nhä malany dhuwalaŋuwuynha yan munatha'wuynha.\n20\nYurr limurrnydja dhuwal Garraywalaŋumirrnydja yolŋu mala rom-waṯaŋumirr ŋurukun djiwarr'puywun wäŋaw. Ga dhukarr-nhäman limurr ga dhuwal gatjpu'yunna manapan ŋurikin waluwnydja, ŋunhi ŋayi dhu Garraynydja limurruŋ roŋiyin rälin beŋurnydja djiwarr'ŋurnydja. Ga limurruŋgal Garrayyu Djesu-Christthuny\n21\nga dhuwal ganydjarrnydja ŋayatham yindi warray mirithirr mäwilimirr, ŋunhi warrpam'kun yan ŋula nhakuny malaŋuw. Ga dhuwandja mala ŋunhi limurruŋ märr-ŋay'ŋay'mirrnydja rumbal, djambiny dhu biyakun nhakun nhanŋuwuynha yan ŋunhaŋuwuynha djiwarr'puynha rumbal bulun dhika latjun mirithirra!\n41Yo Marrkapmirr walal, ŋarrany ga dhuwal nhumalaŋ mirithirr yan märr-ŋamathirrnydja, ga yuwalk yan ŋarra ga dhuwal djälthirr mala-manapanarawnydja nhumalaŋgal. Ga mirithirra yan ŋarra ga dhuwal märr-ŋurr'yundja nhumalaŋgal. Ga ŋunhi nhakun ŋarra ŋuli guyaŋany nhumalany bala ŋarra ŋuli yan dhunupan nhakun galŋa-djulŋithirra. Gatjuy biyakun bili yan walal gi nhininy märr-nhirrpanminyaraynha yan Garraywalnydja, ŋunhi nhä ŋarra gan ŋäthil lakaraŋal nhumalaŋgal.\n2\nYuwawdiya*\nga Djin'tika,†\nnhumany dhuwaliyiny ŋunhi yolŋu maṉḏa nhanŋuwuy yan Garraywun. Wäy, buku-djulŋi maṉḏa ḏaḏawyurra maṉḏa ŋarrtjunminyaŋurnydja, biyakun maṉḏa marrtji rrambaŋin guyaŋiny bili nhumany dhuwaliyi yapa'manydji Garraywalnydja romŋur.\n3\nGa nheny dhuwaliyiny yolŋu Djitjkitjtja,‡\nŋunhi nheny dhuwal yolŋu, djäma waŋganymirra maṉḏa dhuwal ŋaliny, buku-djulŋi gatjuy guŋga'yurra dhuwaliyiny ŋunhi märrma'nhany miyalknha maṉḏany. Maṉḏany gan ŋunhi dhiyaŋiyiny miyalkthu maṉḏa djämany napurr muka rrambaŋi, ga wiripuny Giḻimitthu,§\nga bulu nhakun wiripuwurruy mala yolŋu'-yulŋuy. Ga lakaraŋalnydja maṉḏa gan ŋunhi manymaknha yan dhäwuny mala yolŋuwalnydja walalaŋgal wäŋakurrnydja malaŋuwurr. Ga ŋayipiny nhakun ŋunha God-Waŋarryuny bilin walalany yäkuny wukirrin walŋamirrililnydja djorra'lil.\n4\nBiyakun bili yan gi ŋoy-djulŋithin Garraywalnydja. Ga buluyi ŋarra dhu dhuwal waŋa. Gatjuy ŋoy-djulŋithin walal gi yan.\n5\nBiyak bili yan gi wiripuwurrunhany yolŋuny walalany nhäŋu ŋamathaŋdhi yan ga ŋayaŋuynydja-wuyunaraynha. Bili ŋayiny dhu ŋunhi Garraynydja galki bunan.\n6\nYakan gi warwuyurrnydja ŋula nhakuny malaŋuw. Yanan gi biyakun bukumirriyaŋun ŋula nhakuny malaŋuw bukmakkun yan. Ŋuli nhe ga ŋunhi ŋula nhakuny malaŋuw djälthirr nheny dhu ŋäŋ'thundja God-Waŋarrnhan, ga yakan meṉguŋuny buku-gurrpanarawnydja nhanŋu.\n7\nBala ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny galkandja nhokal ŋayaŋulilnydja ŋunhin mägayan romdja, ŋunhi dhu bäyŋun wiripuŋuynydja ŋula yolŋuy dhuwurr-ŋupan rom lakaram. God-Waŋarryun dhu ŋunhi ŋayipin nhuŋu bitjandhiny djäma, galmumany marrtji nhuŋu ŋayaŋunhany ga guyaŋanhawuynhany rrambaŋiyamany marrtji Garraywalnydja Djesu-Christkalnydja.\n8\nBitjanna ŋarra ga dhuwal waŋany, wäwa walal ga yapa walal, nhumany dhu ga ŋunhi yanbi ḻiyalilnydja galkan nhumalaŋgiyingal nhuma manymaknha yan guyaŋanhawuynydja mala dhuwanna mala ŋunhi gam': yuwalk, ga ḏarrtjalk, ga dhunupa, ga dhuyu, ga märr-yolŋumirr ŋayaŋu, ga manymaknha yan. Yakan gulyurr guyaŋanhaŋur manymakŋurnydja mala, ga yuwalkŋurnydja ŋunhi mirithirrnydja, märr dhu ga ŋunhi yolŋuny walal nhuŋuny yuwalknha yan wokthundja yuwalkpuynha yan djämapuynydja.\n9\nNhumany dhuwal bili muka marŋgi, ŋunhi nhä ŋarra gan nhumalany marŋgikuŋal. Ga bilin nhumany gan ŋunhi ŋäkula ŋarrany ŋunhi nhaltjarr ŋarra gan waŋan, ga bili nhuma ŋarrany gan nhäŋal, ŋunhi nhä ŋarra gan djäma. Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi ŋarrakuwuynydja yan malthun, bala ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarrnydja ŋunhi ŋayi ŋurruŋu mägayamirriw romgu dhu galkithirra nhumalaŋgalnydja.\n10\nŊarrany dhuwal marŋgin, ŋunhi nhumany ŋarrany ga dhuwal bukmakthun yan guyaŋany dhiyaŋuny bala. Ga dhiyaŋiyiny malaŋuy ŋarranhany ga ŋunhi mirithirra ŋoy-djulŋithinyamaramany, bili ŋunhiyiny ŋunhi walŋa ŋunhi Garrayyun ŋuli ga ŋunhi ŋayipin gurrupandja, ŋunhiyiny nhakun mirithirra manymak ŋarrakalnydja. Ga yuwalknha nhumany gan ŋunhi bitjarryiny guyaŋan ŋarranhany, yurr bäyŋun nhakun ga ŋunhi ŋula dhukarrnydja ŋorran milkunharawnydja gakal'wuny nhumalaŋgalaŋaw nhuma.\n11\nYaka ŋarra ga dhuwal rom-nyamir'yundja nhumalany, bili ŋarra gan dhuwal ŋula bäyŋuny gana' ŋayathanha guŋga'yunawuy nhumalaŋguŋ. Bili ŋarrany gan dhuwal marŋgithin ŋarrakiyingal ŋarra marŋgithinyaray, ga ganan' ŋarra dhuwal ŋunhi nhä malany ŋarra ga dhuwal nhakun ŋayatham.\n12\nMarŋgi ŋarra dhuwal nhäthinya ŋunhi ŋurruwuykthinyamirrnydja rom, ga marŋgi ŋarra dhuwal ḻukunydja'thinyamirriwnydja romgu. Nhinanany ŋarra gan dhuwal wiyinŋumirra ŋunhi ŋula wanhawitjarrnydja malaŋuwurr romgurr. Ga marŋgi ŋarra dhuwal nhaltjan ŋarra dhu ga marrya' nhina, nhä mak ŋarra dhu ga maranhu nhina. Ga marŋgiyi ŋarra dhuwal nhaltjan ŋarra dhu ga ŋunhi ŋayatham ḻurrkun' ga dharrwany ŋunhi ŋula nhä malany, ŋunhi nhaku ŋarra ga yuwalk nhakun djälthirr dhiyak walŋaw ŋarrakuwuy.\n13\nDjesu-Christthun ŋuli ga ŋunhi ganydjarrnydja ŋarrakuny gurrupan bawalamirriwnydja nhinanharaw.\n14\nGa wiripuny ŋarra ga buku-wurrpan nhumalany, ŋunhi nhuma ŋarrany gan guŋga'yurr, balanyamirriy ŋunhi ŋarra gan marilil malaŋulil gärrin.\n15\nWäwa ga yapa walal, ŋunhi nhuma ga nhina dhuwaliyi Bilipay.**\nŊunhi ŋarra nhakun ŋurru-yirr'yurrnydja dhäwu manymaktja gan lakaraŋal nhumalaŋgal dhiyaliyiny makarrŋur wäŋaŋur yäkuŋur Matjataniyany,††\nga nhumany gan ŋunhi nhumapin yan Garraywalaŋumirriynha yolŋuy walal guŋga'yurrnydja ŋarranhany. Mak nhuma ga dhuwaliyi baḏak yan guyaŋa, ŋunhi guŋga'yunawuynydja nhumalanhawuynhany nhuma. Ga dhurrwaraŋur beŋuryiny, bala ŋarra yan ganarrthaŋalnha Matjataniyany wäŋa. Ga nhumapiyi yan gan ŋunhi Garraywalaŋumirriy yolŋuy walal ŋarrannhany guŋga'yurr ŋunhi djämakurrnydja malaŋuwurr. Ga nhumapiyi ŋarrany marrtjin ŋunhi guŋga'yurr, ŋunhi ŋarra marrtjin marililnydja malaŋulil gulŋiyin, ga nhumapiyi yan gan ŋunhi ŋoy-djulŋithinany manymakthuny djämay mala ŋarrakal.\n16\nGa balanyamirriy ŋunhi ŋarra gan nhinan ŋunhal wäŋaŋur yäkuŋur Dhatjalunikany,‡‡\nnhumany ŋunhi waŋganymirrnydja ŋarranhany guŋga'yurr mirithinan yan dhika.\n17\nYaka ŋarra gi dhuwal waŋi nhumalany, nhuma dhu ŋarrany ŋula nhäny mala manymaktja gurrupan. Yurr djälthirrnydja ŋarra ga dhuwal, nhuma dhu ga nhumapiny ŋula nhä mala manymak ŋayathamdhi. Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi gurrupan wiripuwurrunhany, ŋunhi ŋula nhä malany manymak nhumalaŋguwuynydja, bala nhumany dhu ŋunhi bitjandhi bili yan märramdhi ŋula nhä malany manymak.\n18\nGod-Waŋarryuny gan ŋarrakuny buku-roŋanmaraŋal gurrupar nhä malany warrpam' ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi nhä mala ŋarra gan gurrupar. Bulun gan ŋayiny bukulil ŋal'maraŋal ŋarrakuny. Nhinany ŋarra ga dhuwal ŋayaŋuny manygarran ŋuriŋiyiny malaŋuy mundhurryu, ŋunhi nhuma gan goŋ-gurrupar Yiparudatjkal§§\nŋarraku. Ga mundhurrnydja mala ŋunhi latjun' mirithirra dhika balanyan nhakun buŋgan bäw'nha mala. Ŋunhiyin ŋunhi mundhurr mala dhunupany mundhurr gurrupanarawnydja, ŋunhi dhu ga ŋayaŋu-ŋamatham God-Waŋarrnhan balanyarayyiny malaŋuy.\n19\nGa bukumirriyam yan ŋarra ŋuli ga dhuwal God-Waŋarrwalnydja, märr ŋayiny dhu gurrupula yan nhumalany ŋunhiŋuwuyyiny mundhurrwuy-gurrupanawuy, ŋunhi nhakun limurr dhu gi bukmakthun märraŋ galumanyaŋdja rom nhanukalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra.\n20\nGa djälnydja ŋarra dhuwal, walal dhu ga yolŋuny walal wokthundja God-Waŋarrwuny, bitjanna bili yan dhu wiyinŋumirra. Yo! Yuwalk muka!\n21Yo, dhuwal ŋarra ga djuy'yunna ŋarrakuwuy ŋarra märr-ŋamathinyawuynydja bukmakku yan God-Waŋarrwalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ Djesu- Christkalaŋawurra.\n22\nGa dhuwal ŋanapurr ga bukmakthu Garraywal malthunamirriy walal, ga ŋarrapi nhakun märr-ŋamathinyawuynydja nhumalaŋ djuy'yun. Ga wiripuny dhuwal ŋurikiwurruŋguŋ yolŋuwuŋ walalaŋ, ŋunhi walal djämamirr mala ŋurikiyi ŋurruŋuw buŋgawaw wäŋa Rawumbuywu.*†\n23\nBukumirriyamany ŋarra ŋuli ga dhuwal, märr ŋayiny dhu Djesu-Christtja nhumalaŋ mel-wuyunna, ga gurrupandja ŋayi dhu nhumalany nhä malany manymaknha yan dhiyakuny bala walŋaw nhinanharaw.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/50%20PHP%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T12:06:07Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218187945.85\/warc\/CC-MAIN-20170322212947-00651-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":1.0000016689,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 1.0000016689300537}","num_words":3813,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.409,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"BILIPAYLIL\nDhuwal wiripuny nhanukuŋ Bolwuŋ djorra' beŋur ŋayi gan wukirri dharruŋguŋur, yan ŋayi gan buku-wurrpar Garraywu malthunnamirriny walalany balayi Bilipaylil wäŋalil ŋunhi walal ŋanya gan mundhurryu-wurrupan girri' malany ga bukumirriyaŋal walal gan nhanŋu. Ga ŋayipiny ga ŋunhi gatjpu'yurr walal balaŋ ŋanya dhawaṯmaranhan dharruŋguŋurnydja, ga bulu ŋayi guyaŋan ŋayi balaŋ bäynha ŋunhi dhiŋganhan.\nGa dhiyalnydja ŋayi ga Bolyu yan marŋgi-wurrupan walalany, ŋunhi walalnydja dhu bitjandhi bili yan ga ŋayaŋu-miḏikirr ŋuli walal dhu märr-nhirrpanmirr Djesuwalnydja, bitjan yan bili nhakun ŋayi Djesu dhaŋga-ḏirryurr, ga ŋayipi nhinan ŋunhi Bol dhaŋga-ḏirryurr nhinan ŋunhiliyi dharruŋguŋur, ŋunhi ŋayi gan wukirriny dhuwal djorrany' walalaŋ.\nGa mari gan walalaŋ ŋunhiliyi Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ ŋorran, bili wiripuwurruy gan yolŋuy walal ŋunhiliyi malaŋur lakaraŋal yanbi dhu ga ŋunhi yolŋuny walal ŋunhiliyiny malaŋur dhäruktja-märram Mawtjitjkalaŋuwnha Romgu, ga ŋuli bäyŋuny ŋayiny dhu God-Waŋarryuny walalany yakan walŋakum. Ga ŋayiny ŋunhi Bolnydja yakan ŋula ŋayaŋu-galkunminya, yanan ŋayi lakaraŋala ḻiyamirriyaŋala walalany, ŋunhi ŋayiny God-Waŋarryuny walalany walŋakuŋal, bili walal ŋunhi märr-nhirrpanmin nhanukal Djesu-Christkal, yaka ŋuriŋiyiny romdhu ŋunhi walal gan malthurr ŋäthiliŋuw mala romgu.\nGa bäy warray ŋayi gan ŋunhi Bol dhaŋga-ḏirryurrnydja, yurr ŋayi gan ŋunhi wukirriny ŋayaŋu-djulŋithinyaraynha. Ga guyaŋanhamirr ŋayi ga bitjanmirr ŋunhi ŋayi dhuwal Garraywu yan yolŋuny, ga bäydhi ŋayi dhu ŋunhi dhiŋgam bili ŋayi ga ŋunhi marrtjin balan Garraywala. Ga bitjandhi bili ŋayi ga guyaŋa ŋunhiwurruny yolŋuny walalany ŋunhi walal gan ŋayaŋu-ŋamathaŋal ŋanya ŋunhiliyi Bilipay wäŋaŋur, ŋunhi ŋayipiny gan nhakun mirithinan galŋa-djulŋithin.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/BILIPAYLIL.htm","date":"2017-03-24T15:52:16Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00357-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":1.0000011921,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":13,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 1.0000011920928955}","num_words":227,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.419,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"YIPATJATJLIL\nDhuwandja djorra' nhanukuŋ Bolwuŋ bala walalaŋ Yipatjatjlil wäŋalil, ga bulu bukmakkun yolŋu walalaŋ bawalamirrilila wäŋalil. Ga wukirriny ŋayi ga dhuwandja djorra' beŋura dharruŋguŋura. Manymak, ga lakaramany ŋayi ga dhuwal ŋayaŋun ŋanya God-Waŋarrnhan bukmakkun yan yolŋuw walalaŋ, beŋur bili yan ŋurru-yirr'yunnaŋur yorrnha ŋayi dhuwal munatha'nhany wäŋany djäma.\nGa dhuwanna nhanŋu ŋunhi ŋayaŋuny gam:\nDjesu-Christtja ŋunhi dhiŋgaŋal limurruŋgun dhawaṯmaranharaw beŋura ŋunhi dhuwurr-yatjŋura romŋur. Ga bili ŋayi ŋanya ŋunhi God-Waŋarryuny walŋakuŋala rakunyŋurnydja, ga dhiyaŋuny bala ŋayi ga ŋunhi nhinany galkin yanan God-Waŋarrwala ŋunhan djiwarr'ŋura, ŋunhi ŋayi ga ŋayathaman dhuwal munatha'nhany wäŋany nhanukiyingala ŋayi goŋdhuny. Ga ŋunha bala wäŋa ŋunhi yalalaŋumirriy dhu maḻŋ'thurr ŋunhiyiny nhanukiyingalyi yan goŋŋur\/ganydjarrŋur.\nDjesu-Christthuny ŋunhi bukmaknhany; Garraywalaŋumirrinhany ga Djuw bäpurrunhany ga Djantayilnhany yolŋuny walalany waŋganyguŋala, bukmaknha nhanukala ganydjarrŋur. Waŋgany yan dhuwal Garraynydja ga waŋgany yan dhuwal Dhuyu-Birrimbirrnydja ga waŋgany yan dhuwal God-Waŋarrnydja ŋunhi ŋayi bäpa'mirriŋun bukmakkun yolŋuw walalaŋ. Ga dhiyakiyin gämurruw walalnydja dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja walal ŋayaŋuny mala walalaŋguwuy dhayuŋanmirra Dhuyu-Biriimbirrwalnydja, märr walalaŋ dhu ŋayaŋuny waŋganydhirra yan, märr walal dhu ga ŋunhi nhinany manymakkuman yan marimiriwyaman bala-räli'yunmirra.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/YIPATJATJLIL.htm","date":"2017-03-24T15:54:50Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00395-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999809265,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999809265136719}","num_words":169,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.385,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Godkuŋ djämapuy mala\nLukthu ŋunhi dhuwandja dhäwu wukirri Dhiyalatjku ga bukmakkun yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal gan märr-ŋamathirr God-Waŋarrwu. Ga wukirriny ŋayi ŋunhi dhuwal dhäwuny märr ŋayi dhu dhäwu gurrupan walalaŋ yuwalk yan balayi yolŋuw walalaŋ, nhaltjarr ŋayi ŋunhi maḻŋ'thurr ga nhaltjarr ŋayi marrtjin ŋuthar.\nGa dhiyalnydja ŋayi ga dhäwu ŋurru-yirr'yun ŋunhiliyin ŋunhi wanhal walal ganarrtham Mathiyuy ga Mäkthu ga Lukthu ga Djondhu. Ga lakramany ŋayi ga dhiyalnydja djorra'ŋur\/dhäwuŋur ŋunhi nhaltjarra walal marrtjin ŋunhi Djuy'yunnawuyyu mala djäma, ga djäma ga lakaram nhanŋun Dhuyu-Birrimbirrwun.\nGa ŋurru-yirr'yurrnydja walal gan ŋunhi buku-manapanminany ŋunhal Djurutjalam wäŋaŋur, ga ŋunhiliyin walal marrtjin ŋunhi ḏälthinany bala marrtjin ŋunhi yolŋuny malany dhaŋaŋdhinan. Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur walalnydja ŋunhi rom-djägamirriynydja mala ga ŋurruḏawalaŋuynydja gapmandhu mala walalany ŋayaŋu-mi;ikumara, bala walalnydja gan ŋunhi märr-yuwalkthinyamirrnydja mala ḻatjuwarr'yurra beŋuryiny Djurutjalamŋurnydja wäŋaŋur wiripuŋulila mala wäŋalil. Yurr bäydhi walal ŋunhi nhakun ḻatjuwarr'yurrnydja, ga baḏak yan walal gan ŋunhi Manymaktja Dhäwu lakaraŋalyi yan ḻatjuwarr'maraŋal bukmakkal yan yolŋuwalnydja walalaŋgal ŋunhi nhälil walal gan marrtjin. Ga walalnydja ŋunhi Djamaritandhuny bäpurruy ga Djantayilyuny yolŋu walal märraŋala gan dhäwuny walalalaŋguŋ bala gan märr-yuwalkmirriyinan.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/Godkung%20dj%C3%A4mapuy%20mala.htm","date":"2017-03-24T15:55:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00426-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":1.0000054836,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 1.0000054836273193}","num_words":171,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.427,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"DJOT\nGa dhuwandja bäy nhanukuŋ djorra' Djotkuŋ, ŋunhi ŋayi wäwa'mirriŋu Djayimgu, bili ŋayi ga dhuwal lakaranhamirr. Ga dhiyal dhäwu'ŋur ŋayi ga ḏämbu-biŋga'maram djätjnha (Garraywalaŋumirriny yolŋuny walalany), bili waṉa-gänhamirriy yolŋu walal ga marŋgikum djarrpi'kum yolŋuny walalany. Ga lakaramany ŋayi ga dhuwaliyi ŋunhi dhuwal nyäḻ'nydja marŋgikunhamirr mala dhuwurr-yätjmirr, ga ŋayiny dhu walalany ŋunhi God-Waŋarryuny dhä-gir'yurra yan.\nGa Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal dhu ga ŋunhi yakan walalaŋ romgu malthun nhä mak walal dhu ga dhuḏakthundja(imitate)walalany. Walalnydja yanbi dhu ga ŋunhi malthundja dhukarrwuny God-Waŋarrwalaŋuwnha yan.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/DJOT.htm","date":"2017-03-24T15:54:09Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00470-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999924898,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999924898147583}","num_words":80,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.438,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"MATHIYU\nDhuwal nhe dhu ŋurruŋuny nhäma:\nMathiyuynydja gan ŋunhi dhäwu wukirri bala walalaŋ Djuw-w bäpurruw. Ga gämurruwnydja ŋayi ŋunhi wukirriny dhuwal dhäwuny, märr ŋayi dhu maŋutji-wurrupan walalaŋgal ŋunhi Djesuny dhuwal Maŋutji-dhunupayanhawuy, ga Walŋa-wiyinŋumirr Buŋgawa\/Ŋurru-warryunnayŋu.\nGa ŋurru-yirr'yundja ŋayi dhuwal Manymaktja Dhäwu lakaram ŋunha ŋathil mala-ŋurrkanhayŋuny yolŋuny walalany, märr ŋayi ga ŋunhi dhiyaŋiyiny warraŋulkuman lakaram ŋunhi Djesuny dhuwal mala-bunhawuy Geŋ-Daybitkuŋ ga Yipurayimguŋ ŋunhi ŋayi gan ŋäthil ŋunha Ŋäthiliŋuy Dhuyu Djorray' lakaraŋal. Ga yaka ŋayi ŋunhi Djesu maḻŋ'thunna dhiyal dhuḏi-dhäwumiriwnydja, bili walalnydja ŋunhi wäyin-djägamirrnydja mala ga gaḏamandja yolŋu walal marrtjin muka nhanŋu buku-ŋal'yunnarawnydja. Ga walalawuynydja gan ŋunhi Djuw bäpurruny yolŋu walal galkurr Maŋutji-dhunupayanhawuywun yolŋuw. Yurr ŋunhi ŋayi Djesuny dhawal-guyaŋan, walalnydja ŋanya ŋunhi Djuw bäpurruynydja yakan dharaŋanna nhänha, bili walalnydja gan ŋunhi gatjpu'yurr wiripuŋuw warray Buŋgawaw\/Ŋurru-warryunnayŋuw.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/MATHIYU.htm","date":"2017-03-24T15:53:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00505-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999395609,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999395608901978}","num_words":122,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.377,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"MÄK\nDhuwal nhe dhu ŋurruŋuny dhäwu nhäma\nŊayiny gan Mäkthuny wukirri dhuwal dhäwu bala Rawumlil Garraywalaŋumirriw mala. Ga gämurruny' ŋayi dhuwal wukirriny djorrany' märr ŋayi dhu lakaram ŋanyahan Djesunhan, djäma nhanŋu ga marŋgikunhawuy mala nhanukuŋ.\nMäkkuŋuny dhuwal dhäwu dhumbuḻ mirithirr, yaka wiyin. Ga ŋurru-yirr'yundja ŋayi ga dhuwal dhäwuny lakaram buku-ḻupthunnawuy nhanukalaŋuwuy ga guwaḻ-ṉirr'maranhawuy. Bala dhunupan yan ŋayi dhäwulila gulŋiyin, nhä mala ŋayi gan Djesuy djäma. Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur bala ŋayi ga ḻiyamirriyaman limurrunhan Djesuwalaŋawnha djämaw. Dhuwandja Mäkkuŋuny wukirriwuy Manymak-Dhäwu dhumbuḻ yan ga dhunupa.\nŊayipiny dhuwal Mäktja yolŋu yaka malthunnamirr Djesuw, ŋany malthurrnydja ŋayi gan dhuwal Bolwun balanyamirriynha ŋunhi ŋayi Bol\nŋurru-yirr'yurra marrtjinan gäŋala gan Manymaknha Dhäwu.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/M%C3%84K.htm","date":"2017-03-24T15:51:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00559-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9993529916,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":13,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9993529915809631}","num_words":106,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.368,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"DIMITHI 1\nBolyu dhuwandja wukirri djorra' bala Dimithiw, ga yuṯa ŋayi ŋunhi Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ waṉa-gänhamirr. Dimithiynydja gan ŋunhi djäma, ga marrtjin maṉḏa gan rrambaŋi Bol, ga balanyan ŋayi ŋunhi Dimithiny nhakun gäthu'mirriŋun Bolwuny.\nYo, dhiyalnydja djorra'ŋur ŋayi ga Bolyu dhunupayam ŋanya Dimithiny nhaltjan ŋayi dhu ga djäma guŋga'yun ga waṉa-gäma yolŋuny walalany Garraywalaŋumirriny walalany ŋunhiliyi djätjŋur, ga nhaltjan ŋayi dhu ga djarr'yun yolŋuny walalany waṉa-gänharaw yolŋuw walalaŋ ga nhaltjan walal dhu ga djäma rrambaŋi.\nGa wukirriny ŋayi ga dhuwal djorrany' nhanŋuwuy warray Dimithiw, yurr dhäruktja nhanukuŋ dhuwaliyi bukmakkun Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/DIMITHI%201.htm","date":"2017-03-24T15:54:18Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00596-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999859333,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.999985933303833}","num_words":91,"character_repetition_ratio":0.099,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.319,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"GORINLIL 2\nDhuwal nhanukuŋ wiripuny Bolwuŋ djorra' wukirriwuy balayi bili walal Gurinlil wäŋalil Garraywalaŋumirriw mal,a ga bukmakkun yolŋuw walalaŋ bawalamirrilila wäŋalil.\nDhiyaliyi yindiŋur wäŋaŋur yäkuŋur Gurin, yolŋu walal gan nhinan ŋunhiliyi ŋurru-warryunnayŋu mala ŋunhi walal gan marŋgikuŋal djarrpi'kuŋal Garraywalaŋumirriny yolŋuny walalany. Ga wiripuwurruynydja gan ŋunhi ŋurru-warryunnayŋu yolŋu walal waŋan nhanŋu Bolwuny yätjkurrkuŋala dhä-wiripuŋuyinan yanbi ŋayi ŋunhi yakan Djuy'yunnawuy yolŋu. Ga ŋayiny ŋunhi Bolyuny dhuwal djorrany' wukirri buku-roŋanmaraŋalnydja walalaŋ nhanukalnha yuwalkthu Garraywalnha, ŋunhi ŋayipi yan ŋanya Garrayyu djuy'yurrnydja balayiny dhäwuw'nytja lakaranharaw, ga dhäwuny ŋayi gan ŋunhi lakaraŋal yakan ŋula nyäl, ŋany yuwalknha yan dhäwu. Ga walalnydja yanbi nhanŋu dhu ŋunhi märr-ŋal'yunna, bili ŋayi ŋunhi Djuy'yunnawuynha yolŋu.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/GORINLIL%202.htm","date":"2017-03-24T15:51:43Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00624-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999299049,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999299049377441}","num_words":104,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.308,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"RAWUMLIL\nBolyuny gan ŋunhi wukirri Garraywalaŋumirriy walalaŋ bala Rawunlil, ga bulu bukmakkun Garraywalaŋumirriw walalaŋ bawalamirrilila wäŋalil.\nBolnydja ŋunhi bäyŋu yan marrtjinya balany Rawumlilnydja, yurr ŋayi gan djälthin ŋayi dhu marrtji balayi guwatjman walalany. Ga dhuwandja djorra' nhanukuŋ, yän nhakun ŋayi gan walalaŋgal lakaranhamin ŋurikiwurruŋgalyi ŋunhi Rawumbuywal Garraywalaŋumirriwal mala, ga yorrnha nhakun ŋayi dhu walalaŋ bunany, ga lakaraŋal ŋayi gan walalaŋgal ŋunhi nhän ŋayi dhu dhäwu walalaŋ lakaram ŋunhiliyi ŋunhi ŋayi dhu buniny.\nGa ŋurru-yirr'yundja ŋayi ga dhuwal dhäwuny lakaram buḻarrmaraman yan ŋurru-dhunupan, ŋunhi nhaltjarr dhuwal yolŋu walal warrpam' dhuwurr-miḏikin. Ga beŋuryiny ŋayi ga lakaram nhalayak ŋayi dhu God-Waŋarryu walalaŋ bäy-lakaraŋ ŋuli gal'ŋu walal dhu ŋula märr-yuwalkmirriyirr Djesu-Christkal. Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur ŋayi ga lakaram walalaŋ nhän boŋguŋ maḻŋ'thurr walalaŋ ŋurikiwurruŋguny ŋunhi märr-yuwalkthinyamirriwnydja walalaŋ, bili walalnydja ŋunhi bili Garraywalaŋumirra mala.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/RAWUMLIL.htm","date":"2017-03-24T15:51:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218188213.41\/warc\/CC-MAIN-20170322212948-00626-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999914169,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999914169311523}","num_words":128,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.398,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"11Marrkapmirr Dimithi, dhuwandja ga ŋarra Bolyu wukirri dhäwu nhuŋu, ŋunhi ŋarrapiny dhuwal Djuy'yunawuy Djesu-Christkuŋ. Yurr God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi ŋarranhany nhirrpar dhiyakiyiny djämaw, ŋuriŋiyi ŋunhi ŋayi limurruŋ Walŋakunhamirr, ga ŋayi ŋuriŋiyi Djesu-Christthu, ŋunhi limurr ga nhanŋu dhuwal gatjpu'yunna ga dhukarr-nhäman.\n2\nDimithi dhuwal ŋarra ga nhuŋu wukirrin, nheny dhuwali balanya nhakun yuwalknha yan ŋarrakuwuynha marrkapmirra gäthu'mirriŋu, bili nhuŋuny ŋunhi märr-nhirrpanminyawuy ḏälthin dhuwalatjarra bili yan ŋunhi ŋarrakalaŋuwurra djämakurrnydja.\nŊarra ga dhuwal bukumirriyaman nhuŋu yulŋuny, märr dhu ga God-Waŋarryu Bäpaynydja ga Garrayyu Djesu-Christthuny gämany nhuna galkin yänan nhanukiyingalnha ŋayi märr-ŋamathinyaraynydja ga mel-wuyunaraynydja, märr nhe dhu ga nhinany mägayan yan, waŋgany-manapanna Djesu-Christkala.\n3\nDimithi, bili muka ŋarra nhuŋu gan ŋunhi lakaraŋalnydja ŋäthil yan, yurrnha ŋarra ŋunhi ganarrthaŋalnydja nhuna, bala marrtjinan balan Matjataniyalila* makarrlil wäŋalil; ŋarra nhokal gan ŋunhi lakaraŋalnydja bitjarr gam', nheny dhu ga nhina ŋunhili bili yan wäŋaŋur Yipatjatj.*\nŊarra nhuŋu dhuwal djälnydja, nhe dhu ga nhinany ŋunhiliyin, ga lakaraŋ gi ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ biyakun, raypirri'yurrnydja marrtji walalany, gulmaraŋun, ŋunhi walalnydja ga lakaram marŋgikumany wiripun wiripun dhäwuny' malany, djarrpin' dhäwu ga nyäḻ'nha.\n4\nLakaraŋun walalaŋgal ŋurikiwurruŋgalyiny yolŋu'-yulŋuwal, märr walal dhu ga yaka ḻay-ḻayyun ga djalkthun ŋunhi waluny ŋula nhäŋur malaŋuŋur dhäwuŋurnydja lakaranhanminyaŋur walalaŋgiyingalnydja walal, bili bitjan bili walal ŋuli ga ŋunhi lakaranhamirrnydja ŋunhiwurrunhan bili yan, walalaŋguwuynhan walal mala-ŋurrkanhayŋunhany malaŋuny, ga djamarrkuḻi'nhan walalaŋ; bitjanna bili walal ŋuli ga yäkuny lakaraman walalany, yan bili-i-i ga djamarrkuḻi'wal walalaŋgalaŋuwal wapthun. Yurr ŋarrtjunmirra walal ŋuli ga ŋunhi yulŋuny ŋuriŋiyiny dhäwuy malaŋuy. Ŋunhiyiny nhakun yänan dhu ga ŋuriŋiyiny baḏuwaḏuyunna ḻiyan yolŋu'-yulŋunhan. Yanbi balaŋ walal dhu ga djämany manymakkuman yan, ga dhäwuny' walal dhu ga ŋunhi lakaranhamirr ŋunhiŋuwuynha bili yan ŋunhi nhä mala God-Waŋarrwuŋ guyaŋanhawuy ga nhirrpanawuy, walalaŋgiyingal walal märr-nhirrpanminyaraynha.\n5\nYo, lakaraŋun walalaŋ ŋurikiwurruŋdhiny yolŋuw walalaŋ, walal dhu ḏaḏawyunna beŋuryiny ŋunhi nhäŋiniŋ'ŋurnydja romŋur lakaranhaminyaŋur, märr walal dhu ga nhinany ŋayaŋu-ḏarrtjalk muka, ga yakan walalany dhu ga buluny yätjkurr-lakaraŋ ŋuruŋuny ŋunhi ŋayaŋuynydja walalaŋgiyingal; walalnydja dhu ga ŋunhi yuwalkkuman yan nhakun märr-nhirrpanmirrnydja nhanŋuwuynha yan Garraywun, bala walal dhu ga yurrnha nhakun walalaŋguwuynydja walal märr-ŋamathinyamirr bala-räli'yunmirrnydja.\n6\nYurr wiripuwurrnydja ŋunhi bilin nhakun gan ŋapa-bilyurra, ŋuyulkthinan gan dhiyakiyiny ŋunhi romgu dhunupawnydja; bitjanna bili walal ŋuli ga ŋunhi waŋanhamirrnydja ŋula nhaltjanmirra yan, mayali'miriwŋura dhäwuŋurnydja malaŋuŋur.\n7\nBe muka walalawuy ŋunhi djälthinany, walal dhu ga marŋgikumany yolŋunhany walalany ŋunhi bili yan Mawtjitjkuŋ†\nromdja, yurr walal ŋunhi yakayi marŋgi ŋurikiyiny God-Waŋarrwalaŋawnydja ŋula nhaku malaŋuw. Waŋa warray walal ŋuli ga dhärukthu wuṉḏaŋarryuny, yurr yakan walal ŋuli gi ŋunhi dharaŋulnydja ŋunhany ŋunhi djinawa'wuynydja mayaliny' mala, nhä ga ŋunhi yuwalktja mayali'-lakaram God-Waŋarryu.\n8\nYo, Limurrnydja dhuwal marŋgi ŋunhi dhuwal Mawtjitjkuny rom manymak warray, ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yolthuny yolŋuy ŋanya ŋamathamany dhuwaliyi romnha bäki.\n9\nBili yaka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu romdja nhirrpar ŋula yolkuny dhuwurr-dhunupawnydja yolŋuw; ŋany ŋunhiyiny dhuwal ŋayi God-Waŋarryu romdja nhirrpar ŋurikiwurruŋ yolŋuw walalaŋ dhuwurr-djarrpi'mirriwnha, raypirri walalaŋ ŋunhiyiny dhunupaw nhinanharaw, ḏaḏawmaranharaw walalaŋ beŋur ŋunhi yätjkurruŋur romŋur. Bili wiripuwurrnydja dhuwal yolŋu walal raypirri-waḏatjmirr yan baḏak, rom-bakmaranhamirr mala, ga yaka ŋayi ŋuli gi dhäruk märraŋ ŋula yolnha yolŋuny, gäna yan ŋayi ŋuli ga djäma nhanukiyingal ŋayi djälyu. Djämany ŋayi ŋuli ga ŋunhi romdja dharrwan mirithirra, bili ŋayi ga ŋunhi märr-ŋamathirrnydja dhuwalaŋuwuywun yan munatha'wuywun ŋula nhakuny malaŋuw. Bäyŋun ŋayi ŋuli gi ŋunhi guyaŋi God-Waŋarrnhany Bäpanhany; balanyayiny ŋayi ŋunhi yolŋu warku-ḏumurra, ga bumany ŋayi ŋuli ga yolŋunhany walalany murrkay'kuman yan, ga wiripuny ŋayi ŋuli ga galkipuynhan nhanŋuwuynha ŋayi ŋäṉḏi'mirriŋunhan ga bäpa'mirriŋunhan bumayi yan murrkay'kumdhi.\n10\nWiripuwurruynydja yolŋuy walal ŋuli ga djäma marramban', ga wiripuwurrnydja ŋuli ga ŋunhi märranhamirr djarrpin', balanya nhakun ḏirramuny maṉḏa ŋuli märranhamirr ḏirramun yan maṉḏa, nhä mak miyalktja maṉḏa ŋuli märranhamirr miyalknha yan maṉḏa. Bawalamirra nhän mala djarrpin' dhikan walal ŋuli ga ŋunhi djämany bitjandhiny. Wiripuny walal ŋuli yolŋunhan gayulnha märram, manaŋirra nhakun walal ŋuli ŋunhiyiny, bala walal ŋuli djalimnha rrupiyawnha walalaŋguwuy walal, nhä mak wiripuny walal ŋuli ga lakaranhamirr nyäḻ'yunmirra, bala dhäwuny' lakaram djarrpi'kuman, yänan mayali'-gäman ŋunhi wiripuwurrunhan yolŋuny walalany. Bitjanna bili walal ŋuli ga djämany yätjkurra yänan walalaŋgiyingalnha walal guyaŋanharaynydja ga dhuwurryuny djarrpiy'nha; bäyŋun walal ŋuli gi ŋunhi malthurr God-Waŋarrwalaŋawnydja dhukarrwu dhunupawnydja.\n11\nGa dhuwaliyi ŋunhi God-Waŋarryuny gurrupar romdja ŋurikiwurruŋguny ŋunhi dhuwurr-djarrpi'mirriwnydja yolŋuw walalaŋ, raypirri'yunna nhakun ga walalany yätjkurruŋura, bili walal yaka djäl ŋurikiyi ŋamakurruw dhäwuw ŋunhi ga lakaram God-Waŋarrwu märr-ŋamathinyawuy ga nhä malany ŋamakurr nhanŋu, ŋunhiyiny ŋamakurrnydja dhäwu ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurrupar ŋarrakal djägalil.\n12-13\nYo, ŋarrany ga dhuwal mirithirra buku-gurrpandja ŋanya Djesu-Christnhany ŋunhi ŋayi limurruŋ Garray, bili ŋayipi ŋarrany dhuwal djuy'yurrnydja dhiyak ŋamakurruwnydja dhäwuw lakaranharaw, ga bitjarryi bili ŋayi gurruparyi ŋarrakal ganydjarrnydja dhiyakiyi djämawnydja. Ŋarra ga buku-gurrpanna ŋanya, ŋunhi ŋayi ŋarrany märr-yuwalkthin dhiyakiyi djämaw nhanukiyingalaŋaw ŋayi, bala ŋayi ŋarrany yänan märraŋalnha yulŋuny, djaw'yurra beŋuryiny, bäydhi ŋarra gan ŋunhi ŋäthilnydja nhäŋal ŋanya nyinyaŋdhurr muka Djesunhany. Ŋarrany gan ŋunhi bumar ŋayaŋu-miḏikumar yolŋuny walalany nhanŋu, ga waŋan ŋarra gan ŋunhi nhanŋuwuynydja Garraywuny bitjarryi bili yan yätjkurruyaŋal, yurr ŋayipiny ŋarraku gan God-Waŋarrnydja mel-wuyurr yan, bili ŋarra gan ŋäthilnydja djäma ŋunhi bitjarryiny, märr-dhumbal'yurr manapar nhakun nhanŋu; yaka ŋarra marŋgi Djesu-Christku balanyamirriyyiny, ga yaka ŋarra gan märr-yuwalkthin nhanŋu Garraywu.\n14\nYurr ŋayipiny ŋunhi limurruŋ Garraynydja bulu dhika mel-wuyunamirr, bala ŋayi yan ŋunhi ḻupmaraŋalnydja ŋarrany nhanukiyingalnha ŋayi märr-ŋamathinyaraynydja manymakthun ŋuriŋin. Ga bulu nhakun ŋayi ŋarrany yuṯakuŋalnydja, bala dhaŋaŋguŋalnha ŋarraku ŋayaŋuny nhanukiyingalnha ŋayi ŋuriŋi walŋaynydja, märr ŋarrany dhu ga yuwalkkuman yan märr-yuwalkthirrnydja nhanŋu, ga märr-ŋamathirryi ŋarra dhu ga ŋurukuwurruŋguny ŋunhi wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, bili nhinany ŋarra ga dhuwal waŋganyŋura Djesu-Christkalnha yan.\n15\nYo, dhuwandja ŋunhi dhäwu yuwalk yan. Ŋaliny dhu märraman warrpam'thunna dhuwandja dhäruk gam': Djesu-Christtja ŋunhi marrtjin räliny dhipalnydja munatha'lilnydja wäŋalil walŋakunharaw yan ŋurikiwurruŋ dhuwurr-yätjmirriw yolŋuw walalaŋ. Ga ŋarrany dhuwal balanyayi muka bili yan dhuwurr-yätjkurryi yan yolŋu, mirithirr yan ŋarra dhuwurr-yätjkurrnydja, djuḻkmaram ŋarra ga ŋunhiwurrunhany wiripuwurrunhany yolŋuny walalany.\n16\nYurr ŋayipi ŋarraku ŋunhi mel-wuyurrnydja God-Waŋarr Bäpa, bala ŋayi ŋarrany yan dhawaṯmaraŋala walŋakuŋalnha, märr dhu ŋarrakalaŋuwurrnha yolŋuynydja walal nhäman ŋanya Djesu-Christnhany ŋunhi ŋayipi waŋgany yan mel-wuyunamirrnydja, ga ŋayaŋu-galkunamirrnydja. Bili mirithin ŋarra gan ŋunhi ŋaramurrthinany Djesu-Christkuny, yurr bäyŋun ŋayi ŋarrany bondiny dhä-gir'yunna ŋunhiŋuwuyyiny. Baḏak yan ŋayi gan galkurrnydja ŋarraku märr-yuwalkthinyarawnydja, märr dhu ŋunha wiripuwurrnydja marŋgithirra God-Waŋarrwuny ŋunhi ŋayiny mirithirr warray mel-wuyunamirr bukmakku yan ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, ŋuli walal ŋathil dhu märr-nhirrpanmirr nhanukal Djesu-Christkal, bala walal dhu märraman ŋunhi walŋa-wiyinŋumirrinhany yuwalkkuman yan.\n17\nGo limurr buku-ŋal'yunna God-Waŋarrwuny, nhanŋuwuy ŋunhi ŋayipi yan waŋgany yuwalktja Waŋarr, ŋunhi ŋayiny ga nhina walŋa warray, bäyŋun dhu ŋayiny dhiŋgam. Yo, bäyŋu limurr gi dhuwal nhäŋuny ŋanya dhiyaŋuny bala limurruŋgiyingalnydja limurr maŋutjiy, bili ŋayiny yaka warray dhuwalaŋuwuy munatha'wuy. Ŋayiny ga nhina ŋunha djiwarr'ŋurnydja buŋgawa warray Ŋurruḏawalaŋu; ŋurruŋun ŋayi bukmakkuny yan ŋula nhakuny malaŋuw. Go limurrnydja wokthunna nhanŋu, märr-yiŋgathirra mirithirra, ga yäkuny ŋanya yindikuman garrwarkuman, bitjanna bili dhu wiyinŋumirra! Yo, yuwalk muka.\n18\nDimithi, gäthu ŋarraku, ŋarrany dhuwal nhuŋu ga dhäruktja gurrupanna, yurr lakaramany ŋarra ga dhuwal ŋunhiyi bili waŋgany yan dhäruktja ŋunhi ŋayi nhaltjarr God-Waŋarryu gurrupar ŋäthil nhuŋu, ŋurikiwurruŋgalaŋuwurr ŋunhi dhäwu-gänhamirriwal yolŋuwal walalaŋgal dhäwukurr lakaranhawurr. Dhiyaŋiyin ŋunhi dhärukthuny nhe dhu ga marrtjiny manymakkumany, ga ganydjarrnydja nhuŋu dhu ga gurrupan, märr nheny dhu ga dhärra ḏälnha yänan, ga marrtjiny nhe dhu ga ŋunhi baḏaknha yan, bumany marrtji dhu ŋunhi yätjkurrunhany dhiyaŋiyin bili yan dhärukthuny God-Waŋarrwalnha.\n19\nDhiyaŋiyiny ŋunhi dhärukthuny nheny dhu yuwalkkuman yan märr-nhirrpanmirrnydja God-Waŋarrwuny, ga djämany nhe dhu ga ŋamakurrnha yan, märr dhu nhokalnydja ŋayaŋuy yakan nhunanhany yätjkurr-lakaram. Wiripuwurrnydja yolŋu walal yaka muka yan buthuru-bitjuna ŋunhi gan nhaltjarr walalaŋgiyingalnydja ŋayaŋuy walalany waŋan, raypirri'yurr yätjkurruŋurnydja; baḏak yan walal gan djämany walalaŋgiyingalnydja walal djälyuny, bala walalaŋ ŋunhi märr-nhirrpanminyawuynydja bilin winya'yurra, bitjarrnha nhakun ŋuli ŋunhi marthaŋay marrtji guḻwuḻyunna, guṉḏawuŋ bakthunawuy.\n20\nYo, dhuwaliyiny ŋunhi yolŋu maṉḏa Yaminiyany* ga Yaliktjandany,‡\nbalanyayin maṉḏany ŋunhi ŋayaŋu ŋunhi nhakun maṉḏa ḏaḏawyurrnydja märr-nhirrpanminyaŋurnydja, bala maṉḏa yan gulŋiyinany yätjkurrulila. Bala nhakun ŋarrapin maṉḏany ŋunhi dhayuŋarnydja ŋurikalnha goŋlilnydja Mokuywala Djaytingala,§\nmärr maṉḏa dhu guyaŋany bala yan marŋgithirra, ga yakan buluny maṉḏa dhu ŋula wakalkum God-Waŋarrnhany yäku, ga yätjkurruyamany ga waŋa.\n21\nDimithi,*\ndhuwal ŋarra dhu ŋurruŋuny dhäwu lakaram nhuŋu. Buku-djulŋi marrkapmirr, dhäruktja ŋarrany märraŋun, bala lakaraŋun ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi yolŋuwal walalaŋgal, dhuwandja ŋunhi dhäruk gam'. Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal waŋgany-manapanmirrnydja, yurr bukumirriyamany nhuma dhu ga ŋunhi mirithirra yan, ŋäŋ'thundja God-Waŋarrnhany bukmakkun yan yolŋuwnydja walalaŋ. Yaka yan gi bukumirriyaŋ ŋurikiwurruŋguny ŋunhi galkipuywuny yolŋuw walalaŋ; ŋany bukumirriyaŋuny gi bukmakku yan yolŋuwnydja walalaŋ. Ga biyakiyi bili buku-gurrpulyi gi ŋanyanhany God-Waŋarrnhany.\n2\nGa bitjandhi bili yan nhuma dhu ga ŋunhi bukumirriyamdhi ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ buŋgawawnydja malaŋuw, ga bawalamirriw wiripuwurruŋ ŋurruḏawalaŋuw malaŋuw ŋunhi walalaŋgal dhuwal wäŋa ga yolŋu malany djägaŋur, märr limurr dhu ga nhinany manymakkuman yan marimiriwnha ga mägayan, märr limurr dhu ga nhinany märryuny-ŋupan ŋanyapinyan yan God-Waŋarrnhan yan.\n3\nYo, manymak ŋunhi, ŋunhi limurr dhu ga bukumirriyamany bukmakkuny yolŋuw walalaŋ. Ga balanyarayyin dhu ŋunhi bukumirriyanharay ŋayipiny God-Waŋarrnydja limurruŋ Walŋakunhamirrnydja ŋayaŋu-ŋamathirr.\n4\nMirithirr yan ŋayi ga djälthirrnydja God- Waŋarrnydja bukmakku yan yolŋuwnydja walalaŋ walŋathinyarawnydja, bala walalnydja dhu marŋgithirra yan ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny nhanŋuny.\n5\nBili waŋganynha yan ŋunha yuwalktja God-Waŋarr, ga balanyayi bili waŋganydhuyi yan yolŋuynydja ŋuli ga gäma yolŋunhany walalany galkikumany God-Waŋarrwalnydja, Djesu-Christthu yan ŋayipi, ŋuriŋiyi ŋunhi ŋayi gan nhinanany dhiyalnydja rumbalnydja yolŋu muka yan.\n6\nYo, ŋunhiyin ŋunhi yolŋuny gurrupanminany ŋanyapinya ŋayi walŋany, nhakun ŋayin bukmaknhany yolŋuny walalany roŋanmaraŋalnydja balany God-Waŋarrwalnydja. Gatjuy nhäŋun walal, dhuwalatjandhin nhuma dhu ŋunhi nhämany dharaŋandja ŋunhi ŋayiny ga God-Waŋarrnydja yuwalk warray djälthirr ŋayi dhu walŋakuman bukmaknhan yänan yolŋunhany walalany.\n7\nGa dhiyakiyi ŋunhi gämurruwny'tja ŋarranhany ŋayi God-Waŋarryu gänaŋ'maraŋalnydja, bala ŋayi ŋarrany djuy'yurra, märr ŋarra dhu ga lakaraman ŋurukuwurruŋguny ŋunhi wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ bukmakku yan, ŋurikiwurruŋ ŋunhi Djan'tayilwu mala. Yuwalk yan ŋarra ga dhuwal lakaramany, yaka ŋarra gi dhuwal nyäḻ'yurrnydja. Ŋayi ŋarrany ŋunhi djuy'yurrnydja bala Djan'tayilwal yolŋuwal walalaŋgal lakaranharawnydja marŋgikunharawnydja, märr dhu walalnydja märr-yuwalkthirra, bala märraman ŋunhi God-Waŋarrwuny yuwalktja dhukarr.\n8\nYo, dhiyakiyi ŋarra djälnydja nhumalaŋguny ḏirramuwurruŋguny ŋuli nhuma dhu ŋunhi waŋgany manapandja Garraywalaŋumirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhiliyiny ŋunhi buku-ŋal'yunamirriŋurnydja buṉbuŋur nhumany dhu ga bukumirriyamany goŋ-garrwarthirra, God-Waŋarrwalnha. Ga bukumirriyaŋuny walal gi yakan ŋula nhämirriynydja ŋayaŋuy dhaŋarinymirriynydja ga ŋaramurryuny.\n9\nGa walalnydja dhu ga ŋunhi miyalkkurruwurrnydja dhaṯthunmirrnydja ŋamathanhamirra yan; yaka walal dhu ga ŋunhi dhaṯthunmirr girriy' ḻanydjatmaranhaminyarawnydja ga rom-nhänhamirrnydja ŋayi dhu ga, be nhaliynydja rrupiya-yindimirriynydja girriy' ga mel-wiḏi'mirriynydja bulayyu, ŋula nhaliynydja gulawuynydja, ga yaka walal dhu ga marwattja walalanhawuynha walal latjukunhamirr, balanyaraynydja romdhu ḻanydjatmaranhaminyaraynydja. Yaka dhuwaliyiny dhunupa ga ŋamakurr.\n10\nWalalnydja dhu ga ŋunhi djämany ŋamatham yan miyalkkurruwurruynydja, ga guŋga'yun walal dhu ga ŋunha wiripuwurrunhany yolŋuny walalany, ga balanyarayyin djämay walal dhu ga ŋunhi yuwalkkumany dhika latju'yirrnydja God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur.\n11-12\nYurr miyalkkurruwurrnydja dhu ga ŋunhi buthuru-bitjundja ŋuriki bili yan God-Waŋarrwalaŋaw dhärukkuny, ga marŋgithirrnydja. Yaka walal dhu ga guyaŋanhamirr walalanhawuynhany walal yanbi walal bilin djambatjnha God-Waŋarrwuny dhäwuw lakaranharaw, marŋgin nhakun bukmakkun. Yaka ŋarra dhuwal djäl balanyarawyiny, walal dhu ga ŋunhi miyalkkurruwurrnydja ŋurruŋu-djuḻkthun ḏirramuwurruŋguny. Miyalkthuny yanbi dhu ga dhuwal yaka marŋgikum ḏirramuwurrunhany; nhina ŋathil ŋayi dhu ga mukthun.\n13\nBili ŋäthilnydja ŋunhi God-Waŋarryuny ŋamaŋamayurr Yadamnha* muka, ga dhäŋur beŋuryin ḏirramuwalnha ŋayi djäma Yepnhan.†\n14\nYaka ŋayi ŋunhi Yadamnhany mayali'-gänha ŋuriŋiyi bäpiynydja; ŋayi ŋunhiyi miyalk mayali'-gänhawuynydja ŋurukuŋdhiny ŋunhi bäpiwuŋuny, bala yan ŋayi gärrinan ŋunhiwiliyiny yätjkurrulila romlil.\n15\nYurr God-Waŋarryuny ŋanya dhu ŋunhiyi miyalknhany walŋakumdhi dhuwalatjanna ŋunhi ŋayi dhu ŋuriŋiyi miyalkthu yothunhan gäma. Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhiyi miyalk bitjandja bili manymakkumany djäga ga rom-nhänhamirr ŋanyapinya ŋayi, ga märr-nhirrpanmirr ŋayi dhu ga Garraywalnydja yan, ga märr-ŋamathirr ŋayi dhu ga ŋunha wiripuŋuw yolŋuw, ga gänaŋ'maranhamirr ŋayi dhu ga ŋanyapinya ŋayi beŋuryiny ŋunhi yätjkurruŋurnydja romŋur, bala ŋayi dhu ga ŋunhiyiny miyalk nhina walŋan yänan God-Waŋarrwalnha gumurrŋurnydja.\n31\nYo, dhuwandja yuwalknha yan dhäwu, ŋunhi ŋuli ga yolŋuy walal lakaram dhuwandja dhäwu gam', \"Ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yol yolŋu djälthirr ŋayi dhu ŋurruŋu-djägamirrnydja ŋurikiwurruŋguny ŋunhi Godkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ, dhuwaliyiny manymak nhanŋu, bili ŋunhiyin ŋunhi yuwalktja mirithirrnydja ŋurruŋuny djäma.\"\n2\nYurr ŋayi dhu ŋunhiyiny ŋurruŋu-djägamirrnydja yolŋu Garraywalaŋumirriwnydja walalaŋ balanyan gam'. Nhinany ŋayi dhu ga ŋamathaman yan, märr dhu yakan ŋula yolthuny maḻŋ'maram nhanukal ŋula nhäny mala yätjkurrnydja. Ga nhinany ŋayi dhu ga ŋunhi miyalk-waŋganymirra yan; ŋunhi bili yan nhanŋuwuy miyalktja waŋgany yan ŋayi dhu ga ŋayathamany. Yakan ŋayi dhu ga ŋunhi malthun ŋurikiny ŋunhi nhanukiyingalaŋawnydja ŋayi djälwu; ŋayiny ŋathil dhu ga ŋurruŋuny waŋanhamirr gulmaranhamirr ŋanyapinyany ŋayi beŋurnydja ŋunhi yätjkurruŋurnydja. Ga guyaŋany ŋayi dhu ga ŋunhi dhunupan yan; ḻiya-waŋganynha ŋayi dhu ŋunhiyi yolŋuny guyaŋanharawnydja. Yakan ŋayi dhu ga dharrwakumany guyaŋa. Ga märramany ŋayi dhu ga gumurr-ŋamathinyawurr yan ŋunhi mulkurunhany yolŋuny walalany nhanukiyingalnydja ŋayi wäŋalil, bäydhi ŋayi ŋunhi yakany gurruṯumirr nhanŋu galkipuynydja. Ga marŋgi muka ŋayi ŋunhi God-Waŋarrwalaŋawnydja dhärukku, m��rr ŋayi dhu ga yuwalkkuman yan marŋgikumany yolŋunhany walalany.\n3\nŊunhiyiny waṉa-gänhamirrnydja yolŋu, yakan ŋayi dhu ga leŋu ŋänitjiyny'tja. Ga yakan ŋayi dhu ga ŋula mariny djäma ga bumany marrtji, ga ŋarrtjundja wiripuŋunhany yolŋuny walalany maḏakarritjthuny dhärukthu. Yänan ŋayi dhu ga marrtjiny gurrum'thunna, djämany marrtji bala ŋunhi yolŋunhany walalany; bäyŋun ŋayi dhu bondiny maḏakarritjthirr. Yakan ŋayi dhu ga ŋunhiyiny yolŋu wanaŋa-ḏumurruyirr rrupiyawnydja.\n4\nBitjanna bili ŋayi dhu ga ŋunhi djägany nhanukiyingalaŋawnydja ŋayi galkipuywuny gurruṯumirriwnydja walalaŋ, raypirri'yunna ŋayi dhu ga walalany manymakkuman, märr dhu ga ŋuriŋiwurruyyiny djamarrkuḻiyny'tja nhanukal dhäruktja ŋanya märram muka, bala walalnydja dhu ga märr-ŋal'yunna nhanŋu.\n5\nYo. Ga ŋuli nhanŋu dhu ga ŋurikiyiny yolŋuw waṉa-gänhamirriwnydja wäŋany dhärra dhurrŋimirrnydja yan, ga marimirrnydja, bili ŋayi ŋunhiyi ḏirramu yaka marŋgi nhaltjan ŋayi dhu ga marŋgikum nhanŋuwuy ŋayi djamarrkuḻiny' ŋunhalnydja banydji wäŋaŋurnydja. Ga nhaltjanna ŋayi dhu ga ŋunhi balanyayiny yolŋu djäga manymakkum ŋurikiwurruŋguny ŋunhi Godkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ, märr walalnydja muka dhu ga nhina ŋamathamdhi, ga waŋganyŋur.\n6\nYo. Yakan ŋayi dhu ga ŋunhi ŋula yol yolŋu bondiny ŋurruŋu-djuḻkthun; ŋurruŋuny ŋathil ŋayi dhu ga ŋunhi ŋuthanmaranhamirr ŋanyapinya ŋayi God-Waŋarrwal romdhu, märr ŋayi dhu ga yalalaŋumirrnydja yakan yindi lakaranhamirr ŋanyapinyany ŋayi. Ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi waṉa-gänhamirr yolŋu garrwarkunhamirrnydja, ŋayiny dhu God-Waŋarrnydja nhanŋu ŋaramurryirra, bitjanna nhakun ŋayi ŋunhi ŋäthil ŋaramurryin ŋurikiyi ŋunhi buŋgawaw Mokuywu.\n7\nYo, waṉa-gänhamirrnydja dhu ga ŋunhi yolŋu nhina manymakkuman yan, ḏarrtjalknha yan ŋula nhämiriwnha, märr dhu yakan ŋula yolthuny yolŋuy walal warraŋulpuyyuny maḻŋ'maramany nhanukal ŋunhi ŋula nhäny mala yätjkurrnydja, märr dhu yakan ŋuriŋiyiny ŋunhi Mokuyyuny gaṯmaramany ŋanya ŋula nhaliynydja romdhu, bala galkirrinyamaramany.\n8\nGa balanyayi bili ŋunhi wiripuny yolŋu waṉa-nhirrpanawuyyi yan guŋga'yunamirr Godkalaŋamirriwnydja malaw; ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny yolŋu nhina ŋamathaman yänan. Yakan ŋayi dhu ga ŋula djäma ŋayaŋuy märrmayny'tja. Yuwalkkum yan ŋayi dhu ga ŋunhi guŋga'yundja yolŋunhany walalany waŋganydhun yan ŋayaŋuynydja. Ga yakan ŋayi dhu ga ŋunhi djäl-ḏumurruyirrnydja ŋänitjiwny'tja ḻukanharaw. Ga bäyŋuyi yan ŋayi dhu ga ŋunhi wanaŋa-ḏumurruyirr rrupiyawnydja.\n9\nŊany ŋunhiyi bili yan waŋganygu God-Waŋarrwu dhäruktja ŋayi dhu ga ŋayathamany baṯ bitjandja, ŋunhin ŋunhi yuwalknhan dhäwuny' ŋunhi limurr ga ŋuriki märr-yuwalkthirra, dhuwaliyin ŋunhi dhäwuny' ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu bilin dhawaṯmaraŋala ṉapuŋga'lila nhirrparnydja limurruŋgalnha. Yuwalkkuman yan ŋayi dhu ga ŋunhi guŋga'yunamirrnydja yolŋuny marrtji nhanukiyingalnha yan dhukarryuny God-Waŋarrwalnha, ŋayaŋuynydja baḻanydjarratjarraynha.\n10\nBäyŋun dhu ŋunhi bukmaktja yolŋu gärri ŋunhiwiliyiny djämalil; ŋurruŋuny ŋathil nhuma dhu ga nhäma ŋanya mala-djarr'yun birrka'yurr ŋanya, ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi rom-dhunupayirra maŋutjiŋura nhumalaŋgal, bala yurrnha ŋanya nhuma dhu nhirrpandja ŋunhiwiliyiny djämalil.\n11\nGa dhuwandja rom miyalkku guŋga'yunamirriw. Ŋayiny dhu ga ŋunhi nhina ŋamatham yan dhika, ga guyaŋany ŋayi dhu ga latju'kuman yan, yakan djarrpi'kumany, ga yaka ŋayi dhu ga djäma ŋula nhaltjandja wakalkumany. Ga bäyŋuyi yan ŋayi dhu ga gäma ŋunhiny yätjkurrnydja dhäwu malany, ŋula yolnhany wiripuŋunhany yolŋuny gupa-waŋany, ga yaka ŋayi dhu ga malthun nhanukiyingalaŋawnydja ŋayi djälwu. Ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny miyalk nhina märr-yuwalkthinyamirra yan, märr dhu wiripuwurruynydja yolŋuy walal dharaŋan muka ŋanya nhäma, ŋunhi ŋayi dhu ga djäma manymakkumany nhäny mala.\n12\nGa ŋunhiny ḏirramu ŋunhi ŋayi guŋga'yunamirr waṉa-nhirrpanawuy Godkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ, nhinany ŋayi dhu ga ŋunhi miyalk-waŋganymirra yänan, ŋunhiŋumirra bili yan ŋunhi nhanŋuwuynha miyalk. Ga bitjandhi bili ŋayi dhu marrtji ŋunhi nhanŋuwuy ŋayi djamarrkuḻi'nhany marŋgikumdhi manymakkum yan, ḏaḏawmaram dhu marrtji bala yätjkurruŋurnydja, märr nhanŋu dhu ga wäŋany dhärra manymaknha yan dhika ga mägayan.\n13\nŊuli ŋayi dhu ga ŋuriŋiyi yolŋuy waṉa-nhirrpanawuyyu djäma manymakkumany yan God- Waŋarrwuny, walalnydja dhu ga ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal nhämany ŋanya bala manymak-lakaraman, bala ŋayi dhu ga ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruktja lakaram ŋula nhämiriwnha yan goramiriwnha, ga rum'rumdhunamiriwnha, bili mirithirra nhakun ŋayi dhu ŋunhiyiny yolŋu märr-nhirrpanmirrnydja Djesu-Christkalnydja.\n14-15\nDimithi, ŋarrany ga dhuwal gatjpu'yun, galki mak ŋarra dhu dhuwal marrtjin dhipaliyin, bala nhäŋun nhuna. Yurr yaka ŋarra marŋginy ŋunhi ŋarrany nhakun dhu gulmaram ŋula nhaliy gandarrŋurnydja. Bala ŋarra ga dhuwal yurrnha nhakun dhäruktja nhuŋu wukirri dhipal djorra'lilnydja, märr nhe dhu marŋgithirra nhaltjan dhu ga ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋu walal nhina ŋamathamany. Yo, God-Waŋarrwuny dhuwal yolŋu walal balanyan nhakun ŋunhi yolŋu walal ŋuli ga nhina waŋganyŋur buṉbuŋur, galkipuynha gurruṯumirra mala walalaŋguwuy walal; ga balanyayin nhanŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋu mala waŋganynha yänan, ŋurikiny God- Waŋarrwu ŋunhi ŋayi walŋa-wiyinŋumirr warray. Yo, limurruŋgiyingalaŋuwurr nhinanhawurr ŋamathanhawurrnydja, limurrnydja nhakun ŋuli ga ŋunhiyiny Godkalaŋumirriynydja yolŋuy walal ŋal'maramany garrwarkumany ŋunhiyin nhanŋun yuwalknhan romnhany God-Waŋarrwun, märr ŋayi dhu ga marrtjin yan bala dhuwaliyiny rom bitjanna bili yan.\n16\nYo, yuwalk dhuwal yulŋuny. God-Waŋarrwuny ŋunhi rom bulu warray yindi mirithirr ga dharrpal, yakan dhu ŋunhiyiny maḻŋ'maram ŋula yolthuny yolŋuy nhanukiyingalnydja ŋayi be guyaŋanharay djambatj-lakaranhaminyaraynydja. Yurr ŋayiny ŋunhi God- Waŋarryuny bili muka mel-gurrupar limurruŋ dhukarrnydja ŋuliwitjarra Djesu-Christkalaŋuwurrnha. Wiripuny limurr ŋuli ga ŋunhi yäku-lakaram ŋanya Djesu-Christnhany manikaykurra bitjanna gam',\nDjesu-Christtja ŋunhi milkunhamin ŋanyapinya ŋayi yolŋun yan rumbalnydja,\nBala wiripuwurrnydja yolŋu walal yänan gan märr-yuwalkthinan nhanŋu,\n41\nYo, Dhuyu-Birrimbirryuny ŋuli ga ŋunhi lakaram dhunupa limurruŋ bitjandja gam'. Ŋuriŋiny waluy dhä-dhawar'yunamirriynydja, wiripuwurrnydja yolŋu walal dhu gulyurra märr-yuwalkthinyaŋurnydja, yakan walal dhu gi ŋunhi buluny märr-yuwalkthirr ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny dhäwuw. Ŋany ŋurikin bili yan walal dhu gi ŋunhi buthuru-bitjurrnydja nyäḻ'wun birrimbirrwuny mayali'-gänhamirriwnha, ga malthundja walal dhu ga rirrakaywuny Mokuywalaŋawnha yan dhäwu-gänhamirriw walalaŋ, ŋunhi walal ŋuli ga marŋgikum yolŋunhany walalany nyäḻ'yun dhärukthuny.\n2\nGa ŋuriŋiwurruyyiny yolŋuy walal mayali'-gänhamirriynydja mala ŋuli ga lakaram ŋula nhän nyäḻ'nha yan dhäwuny', bili walalaŋ ŋunhi ŋayaŋuny biliŋuwuynha dhiŋganhawuynha, yakan walal nhakun buluny marŋgi ŋurikiny ŋunhi, wanha ŋunhi yuwalktja dhunupany dhäwu ga wanha nyäḻ'.\n3\nBala walal ŋuli ga ŋunhi dhäruktja gurrupanmirr yolŋuwalnydja walalaŋgal, dhar'thar-gurrupandja walalany bitjanna gam', \"Nhumany dhu ḏirramuny ga miyalktja yakan ga märranhamirr; nhumany dhu ga nhina barrkuwatjnha yan, märrma'thirra ḻunin yan maṉḏa.\" Ga wiripuny walal ŋuli waŋa bitjanna, \"Yaka ḻuki ŋunhi ŋula nhäny mala ŋatha.\" Bitjanna walal ŋuli ga ŋunhi waŋany. Yurr bukmak ŋunhi ŋathany mala ŋayi God-Waŋarryu djämany bukmakku yan yolŋuw walalaŋ ḻukanharawnydja, ga ŋunhi ŋali ŋuli ga märr-yuwalkthirrnydja God-Waŋarrnhany, ga marŋgithirr ga yuwalkkuny, ŋaliny dhu buku-gurrpan muka ŋanyanhany God-Waŋarrnhany ŋunhiŋuwuyyiny ŋathapuynydja malaŋuwuy ŋunhi ŋayi bokmar, bala yan ŋali dhu ḻukan ŋula nhäny mala ŋunhi ŋatha, bawalamirra yan.\n4\nBili God-Waŋarryuny ŋunhi djäma ŋula nhäny mala bukmak yan manymak warrpam', ga yaka ŋali dhu ga ŋunhi ŋunhiyiny mala yätjkurr-lakaramany nyamir'yundja, bala gali'lila rulwaŋdhun; märramany ŋali dhu bukmak yan, bala buku-gurrpanna ŋanyanhany God-Waŋarrnhany ŋunhiŋuwuyyiny malaŋuwuy.\n5\nBili ŋuriŋi God-Waŋarrwal dhärukthu ga limurruŋgal bukumirriyanharay, ŋaliny dhu yänan märraman ŋunhiyiny ŋatha God-Waŋarrwuŋuny yäraŋukunhawuynydja, bala yan ḻukan, märr dhu ŋuliwitjandhiny ŋathakurrnydja ŋayiny dhu God-Waŋarryuny limurrunhany marrtji ganydjarr-gurrupanna.\n6\nYo, Dimithi, nhe dhu dhuwal lakaramany guyaŋanhamirriyamany ŋunhiwurrunhan Garraywalaŋumirrinhan yolŋuny walalany ŋunhiŋuwuynha mala ŋunhi ŋarra gan bilin nhakun lakaraŋala ŋäthil muka yan. Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi bitjandhiny djäma, ŋuriŋiyiny ga djämay maŋutji-lakaram nhunanhany ŋunhiyiny nhakun nheny yuwalknha yan manymaknha djämamirra nhanŋun Djesu-Christkun. Ga nheny dhu bitjandhi bili yan ŋuthanmaranhamirryi nhunapinyany nhe dhiyaŋiyi bili yan dhärukthuny waŋganydhu, ŋunhi limurr ga märr-yuwalkmirriyirra dhiyakiyiny dhärukku. Ga mukthurr yan gi bala marrtjiny dhiyaŋiyiny ŋunhi ŋamakurruynydja dhärukthu ŋunhi nheny bilin märraŋalnha bala yan malthurra.\n7\nGänaŋ'maranhamirra nhunapinyany nhe beŋurnydja ŋunhi dhäwuŋur waŋaraŋurnydja malaŋuŋur ganydjarrmiriwŋurnydja; nhe balaŋ bäynha ŋula yakan marŋgithi God-Waŋarrwuny balanyarayyiny malaŋuy. Biyak bili yan gi ḏälkunhamirr God-Waŋarrwalnydja dhärukthu, märr nhe dhu ga yuwalkkuman yan nhinany nhanukalnha rom-dhunupany.\n8\nManymak warray nhuŋu, ŋunhi nhe dhu ga rumbalnydja ḏälkunhamirr nhunapinyany nhe, märr nhe dhu ga waṉḏirrnydja ḏälnha yänan rumbalnydja. Yurr mirithirrnydja ŋunhi ŋamakurr nhuŋu, ŋunhi nhe dhu ga birrimbirrnha ḏälkunhamirr nhunapinya nhe ŋuriŋiyin djämay God-Waŋarrwala, bili ŋuriŋiyin nhe dhu ga ŋunhi nhinany ŋamathamany dhika dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur, ga ŋunhal djiwarr'ŋurnydja yalalaŋumirrnydja.\n9\nDhuwaliyin ŋunhi dhäruk yuwalktja; nhe dhu märraman bala yan warrpam'thunna dhuwaliyiny mala, bala yan märr-yuwalkmirriyin.\n10\nBili bukmaknha limurr ga dhuwal djälthirrnydja, limurr dhu ga nhinany ŋamathaman yan dhäŋur beŋurnydja ŋunhi, ŋunhi limurr dhu dhiŋgamany. Ga dhiyakiyi gämurruwny'tja ŋali ŋuli ga ŋunhi nhakun mirithirrnydja ḏaḏawmaranhamirrnydja litjalanhawuynhany ŋali yätjkurruŋurnydja, bala ŋali ŋuli ga ŋunhi djämany mirithirrnydja nhanŋuny God-Waŋarrwuny, bili ŋalipiny dhuwal märr-nhirrpanminany ŋurikalyin yuwalkkalnha God-Waŋarrwalnydja walŋawalnha, ŋunhi ŋayi Walŋakunhamirr Garray bukmakku yan yolŋuw walalaŋ. Yuwalktja ŋayi dhu ŋunhi walŋakuŋuny ŋunhiwurrunhan bili yan yolŋunhany walalany ŋunhi limurr gan märr-nhirrpanmin nhanukal God-Waŋarrwal.\n11\nYo, lakaraŋuny marrtji dhuwaliyi gämurruny' mala, biyakun yänan dhunupan dhawaṯmaraŋun bala yan ŋurikiwurruŋdhiny yolŋuw walalaŋ dhärukthuny ḏälyu yan, märr walalnydja dhu märraman ŋunhiyiny dhäruk, bala yan marŋgithirra.\n12\nNheny dhuwal märr-yuṯa yan yolŋu, yurr yaka gi nhini biyakuny nhakun ŋunhi yothuny, wawuny ḻiya-dhumukthiny, märr walalnydja dhu bäyŋu muka nhunanhany yothu-lakaram, bala dhu buthuru-djaw'yunmirra walal nhuŋu dhärukkuny. Biyak nhininy gi ŋamathaŋ yan, ga waŋiny gi manymakkuŋ yan. Yuwalkkuŋ gi yan märr-ŋamathiny ŋunhi wiripuŋuwnydja yolŋuw, ga märr-yuwalkthiny gi God-Waŋarrnhany bukmakthu yan ŋayaŋuynydja nhokiyingal nhe. Nhininy gi ḏarrtjalk yan ŋula nhämiriw, märr dhu ŋuriŋiwurruynydja Garraywalaŋumirriynydja yolŋuy walal nhäma muka nhuna, bala dharaŋana yan ŋunhi nhaltjanna walalnydja dhu ga nhina ŋamathamany, märr dhu walalnydja malthundhi munguyundhi marrtji bala nhuna.\n13\nGa ŋunhi nhuma dhu Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal ḻuŋ'maranhamirrnydja waŋganydhirrnydja, bala nheny dhu maŋutji-ḻaw'maraman ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruk wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ga waŋin marrtji lakaraŋun dhawaṯmaraŋun yan God-Waŋarrwuny dhäruk. Biyak bili marŋgikuŋuny marrtji bala walalany. Gatjuy djämany gi biyakiyin bili yan, ga yan bili ga buni ŋarra dhu.\n14\nBilin nhakun nhe ŋunhi märraŋalnha God-Waŋarrwuŋuny mundhurr-gurrupanawuynydja ŋurikiyiny djämaw, balanyamirriy muka yan waluy ŋunhi walal gan waṉa-nhirrpanawuy djägamirr mala goŋ-ŋal'yurr nhokal bala bukumirriyaŋalnha nhuŋu; ga walalaŋgalaŋuwurra ŋayiny gan ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny lakaraŋala nhokal, ŋunhi nhaltjan ŋayi dhu ga God-Waŋarryu djäma nhokalaŋawurr. Yakan ganarrthul ŋunhiyiny mundhurr, ga ŋapany-gurrupanmirr ŋurikiyi, yakan yan.\n15\nBiyak bili djämany gi ŋunhiyi malany, märr dhu ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal nhäman nhunanhany, ŋunhi nheny marrtji dhuwali ŋuthanna bala God-Waŋarrwalnydja romŋur.\n16\nBiyak bili waŋanhamirrnydja marrtji nhunapinyany nhe, dhä-birrka'yunmirra marrtji bala biyakun gam', \"Nhä, yuwalk muka ŋarra ga dhuwal nhina God-Waŋarrwalnydja romŋur? Marŋgikumany ŋarra ga God-Waŋarrwalnydja dhärukthu dhawaṯmaramany dhunupa?\" Bitjanna nhe dhu ga ŋunhi waŋanhamirrnydja nhunapinya nhe. Biyakiyin marrtji djämany bala yan, märr-mukthurra ŋuriŋiyi bili yan romdhuny, märr nhe dhu ga ŋunhi dhuwalatjandhiny romgurr walŋakunhamirra nhunapinya nhe, ga ŋunhiwurruny ŋunhi walal nhuna dhu ga ŋäma.\n51\nYo Dimithi, ŋuli ŋayi dhu ga worruŋuynydja ḏirramuy djäma ŋula nhäny yätjkurrnydja, ga nheny dhu yaka waŋa dhärukthu ḏälyuny ŋanyanhany balany ŋula nhaltjandja. Yän nhanŋu waŋiny dhunupa, märr ŋayi dhu dhunupayirr, yurr waŋiny ŋanya gurrum'thu dhärukthuny, biyak bili yan nhakun nhe ŋuli ga ŋunhi waŋa nhokiyingalaŋuwal nhe bäpa'mirriŋuwal. Ga biyakiyi bili ŋunha ŋunhi yuḏayuḏanhany ḏirramuwurruny waŋi gi raypirri'yurryi, biyak bili yan nhaltjan nhe ŋuli ga ŋunhi waŋa nhokalaŋaw nhe yukuyuku'mirriŋuw, dhunupayam ŋanya.\n2\nGa worru'-wurruŋunhany miyalkkurruwurruny nhe dhu ga ŋunhi waŋa bitjandhi bili yan ŋamathamdhi; waŋiny walalany biyak nhakun nhe ŋuli ga ŋunhi ŋäṉḏi'mirriŋuny nhuŋuwuy nhe waŋa. Ga maralmaralnhany miyalkkurruwurruny waŋi, ŋuriŋiyi bili yan dhärukthuny ŋunhi nhaltjan nhe ŋuli ga nhuŋuwuy nhe yapa'mirriŋuny waŋa, ŋayaŋuy ḏarrtjalkthu ga dhunupay.\n3\nWiripuwurrnydja miyalkkurruwurr ŋunhi bilin nhakun dhuway-rakunymirra ga nhina, ga nhumany dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja mala guŋga'yunna walalany ŋunhiwiliyiny, ŋunhi walal ga nhinany goŋ-gänan, djägamiriwŋura.\n4\nYurr ŋuli ŋayi ga ŋunhi ŋayatham djamarrkuḻi'nhany ga ŋula nhä'mirriŋunhany gutharra'mirriŋunhany ga gaminyarr'mirriŋunhany walalany nhanŋuwuy ŋayi, ŋunhiyiny nhakun walalawuynha dhu ga djägany nhanŋu ŋurikiyiny buku-gurthapuywuny miyalkku. Bili God-Waŋarrwuny ga ŋunhi rom waŋa bitjan, limurrnydja dhu gurrupandhi buku-roŋanmaramdhi ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walal limurruŋ gan djäga djamarrkuḻiw' muka yan ŋäthil. Bala yan ŋayiny dhu God-Waŋarryuny yurrnha nhämany galŋa-djulŋithirra manapan, ŋunhi ŋali dhu marŋgithirrnydja dhiyakiyi romguny, bala yan dhäruktja märraman ŋanya.\n5\nWiripuny ŋuli ga ŋunhi miyalk nhina dhuway-rakunymirrnydja goŋ-gänan, bili ŋayi ŋunhi djamarrkuḻi'miriw yan, ga bäyŋun nhanŋu ŋula galkipuynydja gurruṯumirr; yurr dhäŋur beŋurnydja ŋunhi nhanŋu dhuway'mirriŋuny bilin dhiŋgaŋalnha, ŋayiny gan ŋunhi märr-nhirrpanminany God-Waŋarrwalnha yan, ŋunhi ŋayi nhanŋu dhu ga djäga. Bala ŋayi ŋuli ga ŋunhiyiny miyalk bukumirriyamany bitjanna bili walu-ŋupanna yan ga munhamandhirra, ŋäŋ'thundja ŋayi ŋuli ga God-Waŋarrnhan yan, märr ŋayiny dhu ŋanya guŋga'yunna. Bala nhumany dhu ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal märr-ŋal'yundhi ŋurikalyiny miyalkkal, ga ŋäthilmirriyaŋ nhanŋu ŋula nhä mala gurrupul marrtji, märr ŋayi dhu ga yaka muka dhäparŋ'tja nhina ŋula nhäŋurnydja.\n6\nGa wiripuny nhakun ŋunhi dhuway-rakunymirr miyalk, ŋayi ŋuli ga guyaŋanhamirr ŋanyapinya ŋayi yan, bala ŋayi ŋuli ga djalkthunna rrupiyany ŋula nhäny mala, ga ḻay-ḻayyundja ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋula nhäŋura yan mala romŋurnydja. Ŋunhiyiny miyalk, balanyan nhanŋu ŋayaŋuny nhakun dhiŋganhawuynha, bäydhi ŋayi ŋunhi rumbalnydja walŋa God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur.\n7\nYo, nheny ŋathil dhu ŋunhi rom-lakaramany Godkalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal, märr dhu yaka muka ŋula yolthuny maḻŋ'maram walalaŋgal yätjkurrnydja. Ga biyak lakaraŋuny walalaŋgal gam'.\n8\nNhumany dhu ga ŋunhi waŋga'-waŋganydja yolŋu walal djäga muka nhumalaŋgiyingalaŋawnydja nhuma gurruṯumirriwnydja walalaŋ, gurrupul muka marrtji ŋula nhäny mala walalaŋ. Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi bitjandhiny miḏikumandja djäga walalaŋ, ŋunhiyiny mayali' nhakun nhe bilyurra, dhukarrnha meṉguŋal God-Waŋarrwun, ga märr-nhirrpanminyawuynydja nhuŋu bäyŋun, wir'yunan. Ŋunhi nhe ŋuli gi yakany djäga walalaŋ manymakkuŋuny, ŋuriŋiyiny ga ŋunhi nhokalnydja yätjkurruynydja romdhu djuḻkmaraman ŋunhiwurrunhany ŋunhi märr-yuwalkthinyamiriwnhany yolŋuny walalany.\n9-10\nDimithi, wukirriny nhe dhu marrtji ŋunhi yäkuny ŋunhiwurruny bili yan dhuway-rakunymirriny yolŋunhany walalany, ŋunhi walal ga nhina goŋ-gänan djägamiriwŋura. Yurr yäkuny nhe dhu wukirri dhipaliyiny djorra'lilnydja ŋunhiwurruny bili yan miyalkkurruwurrunhany ŋunhi walal bilin ŋayathaŋala dhuŋgarra 60-ny, ga yaka ŋunhiwurrunhany miyalkkurruwurruny dhä-gandarrpuynhany mala. Yo, ga yäkuny marrtji wukirri ŋunhiwurruny bili yan miyalkkurruwurrunhany, ŋunhi walal gan ŋäthil nhinan ḏirramuwurruŋgal waŋga'-waŋganygal yan, ŋunhiyin ŋunhi wiripuwurruynydja ŋanya ŋuli ga manymak-lakaraman. Yo, ga ŋuthanmaraŋalnydja ŋayi gan ŋunhi nhanŋuwuy ŋayi djamarrkuḻi'nhany ŋamathaŋal yan, ga gumurr-ŋamathin ŋayi gan ŋurikiwurruŋguny ŋunhi mulwu'-mulwurwuny nhanukiyingal ŋayi wäŋaŋurnydja. Ga djägany gurrum'thuna ŋayi ŋuli ganha ŋunhi walalaŋ ŋurikiwurruŋguny ŋunhi Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ, ga yaka ŋayi ganha ŋula yindikunhaminyany ŋanyapinya ŋayi. Ga bitjarryin ŋayi gan ŋunhi borrmuŋuyaŋalnydja ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ganha galŋa-miḏikinya nhinanha, ga wiripuny ŋayi gan guŋga'yurr ŋunhi yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ganha gurrukanha ŋonuŋ. Ga bitjarrnha bili ŋayi gan ŋunhi djämany ŋamakurrnha yan, guŋga'yurrnydja marrtjin bala wiripuwurrunhany yolŋuny mala. Nhe dhu ga yäkuny nhirrpan djorra'lilnydja balanyayin ŋunhi yolŋunhany walalany buku-gurthapuynhany mala, märr nhumany dhu ga God-Waŋarrwuny mala ŋunhi djägan walalaŋ.\n11\nGa ŋuli ŋayi ŋunhi dhä-gandarrpuynydja dhuway-rakunymirr, märr yuṯany nhakun yolŋu, yaka yänayiny ŋunhiyiny yolŋuny yäku nhirrpul dhipaliyi djorra'lil; ŋayi ŋuli bäynha malthurr nhanukiyingalaŋawnha ŋayi djälwu bala ganarrthula Djesu-Christnhany, bili ŋayi ga ŋunhi baḏak yan djälthirr wiripuŋuw nhakun ḏirramuw märranharaw.\n12\nBili dhuwanna ŋunhi yakany ŋamakurr gam', ŋunhi ŋayi dhu ŋurruŋuny ŋathil dhawu'-nhirrpanmirr Garraywal, märr ŋayi dhu ga nhina nhanŋuwuynha yan Garraywun waŋganygun, ga dhäŋur beŋuryiny dhawu'-nhirrpanminyaŋurnydja, bala ŋayi dhu ḻiya- bilmaranhamirra ŋanyapinya ŋayi, bala ŋayi dhu märram wiripuŋunhan ḏirramuny, nhakun ŋayi dhu ŋunhiyiny bakmaraman ŋunhiyi romnhan dhäwu-nhirrpanminyawuynha. Ga dhuwaliyiny dhukarr ŋunhi yakan manymak.\n13\nWiripuny ŋayi ŋuli ga ŋunhi dhuway-rakunymirrnydja miyalk nhina yänan nhakun djämamiriwnha, bala ŋayi ŋuli ga marrtjiny wäŋalila ga wäŋalila malaŋulil, gäma ŋayi ŋuli ga ŋula nhän dhäwu wiripu wiripun, yänan ŋayi ŋuli ga nhakun djarrma-gäman, ga marin djäma ŋuriŋiyiny dhäwuy.\n14\nDhuwandja ga ŋarrapin waŋa Bolnha nhuŋu Dimithi. Bili dhuwaliyiny ŋunhi gämurru' ŋunhi ŋarra bili lakaraŋal ŋäthil yan. Manymak warray nhanŋu ŋurikiyi yuṯawnydja miyalkku, ŋayi dhu nhakun märram wiripuŋunhany ḏirramuny, dhäŋur beŋurnydja ŋunhi, ŋunhi dhu nhanŋuwuynydja dhuway'mirriŋu bilin bäyŋuthirra. Bala ŋayi dhu nhakun bulu yothu gäma, märr ŋayi dhu ga ḻay-ḻayyun ŋuriŋiyi djägay djamarrkuḻi'wal nhanukiyingalaŋuwal ŋayi ga wäŋay. Ga walalnydja dhu ŋunhi wiripuwurruynydja yakan maḻŋ'maram yätjkurrnydja nhanukal, ga waŋany walal dhu ga yätjkurruyamany bäyŋun bukmakkuny yolŋuw walalaŋ Garraywalaŋumirriwnydja mala.\n15\nBili wiripuwurrnydja ŋunhi miyalkkurruwurr yuḏayuḏa dhuway-rakunymirra mala, bilin gan bilyurra Garraywalnydja, bala walal gan malthurrnydja ŋurikin yätjkurruwnha Djaytingun dhukarrwuny.\n16\nYo, ŋuli nhe ŋula yol Garraywalaŋumirrnydja miyalk galkipuynydja gurruṯumirr ŋuriki dhuway-rakunymirriwnydja miyalkku, nheny dhu ga yänan djägan ŋurikiyiny miyalkku, märr ŋayi dhu ga ŋunhiyiny nhina nhokal muka djägaŋur, märr dhu ga ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋu walal djägany ŋurikiwurruŋgun bili yan buku-gurthapuywun mala, ŋunhi bäyŋu walalaŋ gi galkipuy gurruṯumirr mala nhini.\n17\nYo, nhumany dhu ga ŋunhi märr-ŋal'yun yan ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal waṉa-nhirrpanawuywalnydja djägamirriwal mala, ŋunhi walal ŋuli ga waṉa-gäma nhumalany ŋamatham yan, ga djäga walal ŋuli ga manymakkum yan wiripuwurruŋ yolŋuw walalaŋ. Mirithirr yan nhuma dhu ga ŋunhi djägany walalaŋ, bili walal ŋuli ga ŋunhi mirithirr yan djämany, djawarrkthundja ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruk, ga bulu marrtji marŋgikumany muka warraŋulkumany ŋunhiyi dhäruknhany. Yo, ga märryu-dhapinyaynha nhuma dhu ga ŋunhi buku-roŋanamaramany walalaŋ rrupiyany ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy mala.\n18\nBili ŋunha ga ŋäthiliŋuynydja djorray' lakaram bitjan gam', \"Ŋunhi ŋuli marrtji bulikiyny'tja djäma dhurrpa'-dhurrparamany ŋathanhany malany maŋutjinhany, gänaŋ'maramany marrtji beŋurnydja ŋunhi dhukunŋurnydja, yaka ŋanya dhäny ḏapmaraŋ; yänan ganarrthula ŋunhiyiny, märr ŋayi dhu marrtji ḻuka muka ŋathany beŋuryiny ŋunhi.\" Ga wiripuny ŋunha ga djorray' lakaram bitjan gam', \"Ŋunhi dhu ga yolŋuy djäma guŋga'yundja nhuna, nheny dhu nhanŋuny gurrupandhi balany buku-roŋanmaramdhi ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy.\"\n19\nGa ŋuli ŋayi dhu ga waŋganydhuny yolŋuy nhakun lakaram dhäwuny', yanbi ŋayi gan ŋuriŋiyi wiripuŋuy waṉa-nhirrpanawuyyu yolŋuy Garraywalaŋumirriy djäma yätjkurruyaŋal, nheny dhu ŋathil yaka yänayiny märr-yuwalkthirr ŋurikiyiny dhärukku waŋganyguny yan. Ŋurruŋuny ŋathil maḻŋ'maraŋ maŋutji-marŋgimirriwal yolŋuwal walalaŋgal ŋula nhämunhawal, nhä ŋunhiyi yuwalk dhäwu, ga lakaramany walal dhu ga ŋunhi, ŋunhi bili yan waŋgany dharaŋana dhäwuny', bala nheny dhu yurrnha märr-yuwalkmirriyirrnydja.\n20\nGa ŋuli nhakun ŋayi ŋuriŋiyi yolŋuy bilin djäman yätjkurruyaŋalnha, ga nheny dhu yurrnha raypirri'yundja ŋanya, waŋiny dhärukthuny ḏälyun ŋanya, milman bukmakkalnha yan ŋurikiwurruŋgal yolŋuwal walalaŋgal Garraywalaŋumirriwal, märr dhu walalnydja wiripuwurruynydja nhäman ŋanya, bala walalnydja dhu ŋunhalnydja märr-barrarirra balanyarawyiny yätjkurruwnydja djämaw.\n21\nDimithi, buthuru-bitjurrnydja yuwalkkuŋun yänan, ŋamathaŋun. Dhuwandja ŋarra ga lakaram nhuŋu ŋunhi milman God-Waŋarrwala ga Djesu-Christkalnha, ga djiwarr'puywalnha yolŋuwal walalaŋgal. Ŋayathulnydja gi baṯ biyakun yan dhuwaliyiny ŋunhi rom malany ŋunhi ŋarra gan lakaraŋal nhuŋu. Nhe dhu ga nhämany bukmaknha yan yolŋunhany walalany rrambaŋiyaman yan waŋganyguman, yakan gänaŋ'maraŋuny.\n22\nGa yaka yänayiny nheny bondiny nhirrpul ŋula yolnhany yolŋuny Garraywalnydja djämalil; bulnha ŋathil gi nhäŋu ŋanya, bala yurrnha nhe dhu goŋ-ŋal'yundja muḻkurrlilnydja nhanukal, gänaŋ'maramany ŋanya ŋurikiyiny djämaw Godkalaŋuwnydja. Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋuriŋiyi yolŋuy ŋula nhäny yan djäma yätjkurrnydja, dhäŋur beŋurnydja ŋunhi nhe ŋanya bilin nhirrparnha, ŋunhiyiny nhakun nheny djäma yätjkurryi, rrambaŋin nhuma ŋuriŋiyin yolŋuy. Nheny yanbi dhu ga ŋunhi nhina ḏarrtjalknha yan dhika ŋula nhämiriwnha, gänaŋ'thunna dhu ga yätjkurruŋurnydja malaŋuŋur.\n23\n\"Yurr yaka nhe dhu ŋunhi ŋuḻkthun gapuny waŋganydja. Wiripuny nhe dhu ŋunhi ḻuka wiyika muka borum ŋänitji, yurr gaŋga ŋuḻkthurrnydja ḻurrkun' yan, bili ŋunhiyiny balanya nhakun mirritjin'nha nhokalaŋaw guḻungun dhiyakiyi yarrpalanygunharawnha, bili wiripuny nhakun nhe ŋuli ga rirrikthun dhuwali ŋunhi guḻun nhuŋu.\"\n24\nYo, wiripuny ŋuli ga yolŋuy djäma yätjkurrnydja mel-warraŋulnha, bala dharrwaynydja ŋuli yolŋuynydja walal nhämany, bala yan marŋgithirra nhanŋu yätjkurruwnydja; ŋuriŋiyiny dhu nhakun yolŋuy dhä-gir'yunawuynha märraŋ yalalaŋumirrnydja. Ga wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋuli ga ŋayaŋuŋur yätjkurr ŋorra djuḻuḻ'maranhawuynha yan; ŋunhiyin ŋuli gi bäyŋuny nhäŋu wiripuwurruynydja yolŋu'-yulŋuy, yurr yalalany ŋayi dhu ŋunhiyi mala ŋurru-dhawaṯthunna marrtji warraŋulthirra bukmakkun yan nhänharawnha ga marŋgithinyarawnha.\n25\nGa balanyayi bili ŋupanayŋuyi, bukmakthuny ŋuli ga ŋunhi nhäman ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy mel-gurrupandja djämany ŋula nhäny mala ŋunhi ŋamakurrnydja. Ga ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋula yolthu yolŋuy ŋamatham djäma gayulnydja nhakun, yakan dhu ga ŋunhiyiny nhanukuŋ djämapuy ŋorra djuḻuḻ'yunawuy wiyindja, dhawaṯthurra boŋguŋ yan warraŋulthin.\n61\nGa ŋunhiny ḏapmaranhawuynydja djämamirr yolŋu, ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny märr-ŋal'yundja ŋurikin bili yan buŋgawa'mirriŋuwnha nhanukiyingalaŋaw ŋayi, ga dhäruktja ŋayi dhu ga märram ŋanyapinyan yan, märr dhu ga yaka muka ŋula yolthuny yolŋuy yätjkurr-lakaramany God-Waŋarrnhany yäku, ga nyamir'yundja dhuwaliyiny dhäwu, ŋunhi limurr ŋuli ga marŋgikum walalany.\n2\nŊuli ŋayi ŋunhi ŋurikiyi djämamirriwnydja buŋgawa'mirriŋuny yuwalktja ŋunhin God-Waŋarrwun yolŋu, ŋunhiyiny nhakun maṉḏa wäwa'manydjin. Yurr ŋayiny dhu ga ŋuriŋiyiny djämamirriynydja yolŋuy yakan ŋanyanhany buŋgawa'mirriŋunhany nhanŋuwuy ŋayi märr-yuḻkthundja; yänan bala ŋayi dhu ga djämany manymakkuman dhikan nhanŋu yulŋuny, bili ŋayi ga yuwalktja ŋunhiyi guŋga'yundja ŋunhiwurrunhan yolŋuny walalany märr-yuwalkthinyamirrinhan mala, ŋunhiwurruny bili yan ŋunhi nhanŋuwuynha marrkapnhan wäwa'mirriŋuny mala.\nDhuwaliyi mala ŋunhi nhe dhu ga Dimithi lakaramany yolŋuwalnydja walalaŋgal, marŋgikumany walalany. Lakaraŋuny gi mirithin yan, märr dhu walalnydja dhuwaliyiny dhäruktja ga märraman bala yan.\n3\nYuwalktja dhuwal dhäruk nhanŋu limurruŋgalaŋaw Garraywu Djesu-Christku, ga dhuwali ŋunhi dhäruktja nhanŋu manymaktja raypirri'yunarawnydja ga marŋgi-wurrupanarawnydja Godkalaŋawnydja romgu, yurr ŋayiny ŋunhiyiny ŋunhi ŋayi nyäḻ-lakaranhamirrnydja yolŋu marŋgi-gurrupanamirr ŋayiny dhu ga ŋunhi wiripun rom malany marŋgi-gurrupan, ga ḻikandhu-ŋurrkamany ŋayi dhu ga ŋunhi nhanŋun Garraywun Djesu-Christkun marŋgi-wurrupanawuynydja, ŋunhi yuwalknha manymak.\n4\nŊayiny ŋuli ga ŋunhiyiny yolŋu nyäḻ-ḏumurrnydja yänan ŋanyapinya ŋayi yindikunhamirra nhakun, yanbi ŋayi marŋgin warrpam'nha bukmakkun, yurr bäyŋu warray ŋayi yuwalktja marŋgi, bili guyaŋa ŋayi ŋuli ga djarrpi'kum yan. Bitjan bili ŋayi ŋuli ga ŋunhi waŋany dhä-ḏälthirra yan, yänan nhakun ŋayi ŋuli ga ŋunhiyiny yay'yayyunna, bili waŋany ŋayi ŋuli ga ŋunhi dhäruknha yan waŋganynha. Yakan balanyayiny ŋamakurr, bili beŋuryiny dhu ŋunhi dhawaṯthun dharrwan mirithirra yätjkurrnydja malany, balanyan mala gam'. Yolŋuny walal dhu ga maŋutji-ḏiy'yunmirra, bala dhu ḻatjuwarr'yunna wiripuwurrnydja barrkuwatjthirra, bala walal dhu ga nhakun ŋunhi gupa-waŋanhamirrnydja bala-räli'yunmirra yan, ga wiripuny walal dhu ga nhakun galka-birrka'yunmirra.\n5\nBitjanna bili walal dhu ga ŋunhi ŋarrtjunmirra yan, bili muḻkurrnydja walalaŋ ŋunhi guyaŋanharawnydja waŋaran ga djarrpin', bili walal ŋunhi ḏiltjin gurrupanmin ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny romgu. Ŋunhiyiny nhakun walal ŋuli ga yänan märr-warku'yunmirra, yanbi walal ŋunhi Garraywun yolŋu mala, bili walal ŋuli ga guyaŋanhamirrnydja ŋunhi bitjanmirra, yanbi walal dhu ḻukunydja'yirra, ga märram walal dhu ŋula nhän mala ŋamakurrnha balanyarayyiny romdhu.\n6\nYuwalkkumany dhu ŋunhi yolŋu ḻukunydja'yirrnydja, ŋunhin yolŋu ŋunhi ŋayi dhu ga yuwalkkum yan nhina God-Waŋarrwal romŋur, ga märr-ḏaw'yun ŋayi dhu ŋuriŋiyi bili yan romdhu.\n7\nYaka gi djälthi mirithiny dhuwalaŋuwuywuny munatha'wuywuny ŋula nhaku malaŋuw, bili limurrnydja dhuwal dhawal-guyaŋanany dhiyalnydja wäŋaŋur munatha'ŋurnydja goŋ-waŋara muka yan ŋula nhämiriw, ga ŋunhi ŋali dhu dhiŋgamany, bala ganarrthaman dhuwandja munathany' wäŋa, bäyŋun ŋali dhu ŋunhi gäŋuny ŋula nhäny mala.\n8\nYo, ŋunhi ŋali ga nhakun ŋatha ŋayatham ganany', ga girri' malany gurrukanharawnydja, ŋuriŋin bili ŋali dhu ŋunhi ŋayaŋu-ḏaw'yundja.\n9\nBili ŋunhiny yolŋu wanaŋa-ḏumurrnydja, guyaŋa ŋayi ŋuli ga nhanŋuwuy ŋayi ḻukunydja'kunhaminyaraw, ŋanyanhany dhu ŋunhiyiny yolŋuny garrpinna dhuwalaŋuwuyyun munatha'wuyyun ŋula nhaliy malaŋuy, bili bitjan bili ŋayi ga ŋunhi ŋoy-ŋapu'yundja bawalamirriwnha yan ŋula nhakuny malaŋuw, ga ŋuriŋiyin romdhuny ŋanya ŋuli ga ŋunhi dharrwunumany ŋula nhakun malaŋuw bawalamirriwnha yätjkurruwnydja. Dhuwaliyiny rom bawa'mirra nhakun, bili ŋunhiyiny dhu yolŋuny walŋa-winya'maraman balanyarayyiny romdhu ŋoy-ŋapu'yunaraynydja, ŋunhiyiny nhakun ŋanya ŋuli ga barrkukuman manymakŋurnha romŋur ga mägayaŋura, bala nhanŋu dhu ŋunhi walŋany baḏuwaḏuyundja ŋuriŋiyin bili yan nhanukiyingalnha ŋayi djälyuny.\n10\nYo, ŋunhi ŋuli ga nhakun yolŋu djälthirr mirithirr rrupiyawnydja, ŋunhiyiny ŋoy-ŋapu'yunamirrnydja rom ŋuli ga ŋorra ŋunhal ŋayaŋuŋur nhanukal, balanya ŋunhi rumbalnydja nhakun maŋutji ŋatha, bala beŋuryin dhu ŋunhi dhawaṯthundja bawalamirra ŋula nhäny mala yätjkurrnydja. Wiripuwurrnydja bilin bilyurra gan God-Waŋarrwalnydja bili ŋuriŋiyi walalaŋgiyingal ŋoy-ŋapu'yunaray romdhu, ŋunhi walal gan djälthin mirithin rrupiyaw; bäyŋun ŋayi gi märr-yuwalkthi Garraynhany buluny, bala ŋayaŋuny nhanŋu ga bitjanna bili dharpumany warwuynha ga ŋula nhaliynha galŋa-miḏikinyamirriynha romdhu.\n11\nYurr nheny dhuwal Dimithi nhanŋuwuynha yan yolŋuny God-Waŋarrwun, bilin nhakun nhe ganarrthaŋala ŋunhany ŋunhi rom; yaka nhe dhu ga nhakun buluny ŋoy-ŋapu'yun ŋula nhakuny malaŋuw rrupiyawnydja ga bulu munatha'wuywu ŋula nhaku malaŋuw. Nheny dhu ga ŋunhi gatjpu'yundja dhiyakun malaŋuw yan gam'. Nhe dhu ga djämany ŋamathaman yan, ga nhina nhe dhu ga God-Waŋarrwal yan romŋurnydja. Märr-nhirrpanmirrnydja nhe dhu ga Garraywal yan, ga yuwalkkum yan nhe dhu ga märr-ŋamathirrnydja wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ. Bitjanna bili yan nhe dhu ga marrtjiny marimirriwurrnha ŋula wanhawitjandja, ga yaka nhe dhu ŋunhi gandarrŋurnydja ḏaḏawyun. Guŋga'yun nhe dhu marrtji bala wiripuwurrunhany yolŋuny walalany gurrum'thun yan. Ga balanyarawyin malaŋuw nheny dhu ga ŋunhi mirithirrnydja djälthirr.\n12\nYuwalkkuŋuny gi mirithiny märr-yuwalkthi God-Waŋarrnhan yan, ga ŋayathulnydja gi mirithiny baṯ biyakuny nhanŋuwuynha yan romdja God-Waŋarrwun, biyak nhakun ŋuli ga ŋunhi yolŋu waṉḏirr mirithirr yan, märr ŋayi ŋuli ŋunhi märraman ŋunhalnydja bala ŋula nhäny ŋunhiŋuwuyyiny waṉḏinyawuy. Yurr nheny dhu ga ŋunhi mirithirra yan waṉḏirrnydja ŋuriŋi warray ŋunhi God-Waŋarrwal dhukarryuny, ŋunhi ŋayi nhuŋu wäthurr yäku-lakaraŋal nhuna milma yolŋuwal walalaŋgal.\n13\nDimithi, dhuwandja ŋarra ga dhäruk-gurrupanmirrnydja nhokal mirithirra, yuwalknha yan ḏälyun dhärukthuny; lakaramany ŋarra ga dhuwal yäkuynydja God-Waŋarrwal yan ga bulu nhakun dhunukuŋur nhanukal, ŋurikalyi ŋunhi ŋayi yuwalk yan walŋa-gurrupanamirrnydja bukmakku yan ŋula nhakuny malaŋuw, ga wiripuny nhanukal yäkuy Djesu-Christkal ga dhunukuŋur nhanukal, ŋarra ga waŋa. Ŋurikalyin ŋunhi ŋayi yuwalk yan waŋan milma, warralkunhamin nhanukal Bäylitkal,*\nŋunhi ŋayi gan yuwalk yan märr-yuwalkthin nhanŋu God-Waŋarrwu.\n14\nDhuwal ŋunhi ḏälnydja dhäruk ŋarra nhuŋu ga gurrupan gam'. God-Waŋarrwuny dhuwal rom ḏarrtjalk warray, gänaŋ'thun ga, ga nheny dhu ga ŋunhi nhina ŋamathaman yan ŋula nhämiriwnha ŋunhiliyi bili yan romŋurnydja waŋganyŋur, märr nhokal dhu yaka ŋula yolthuny maḻŋ'maram ŋula nhä yätjkurrnydja malany, yan bili-i-i ga ŋayipi dhu Garray Djesu-Christ buna.\n15\nYo, yuwalk muka ŋayi dhu ŋunhi marrtjiny räliny, bili ŋayipi dhu ŋunhi God-Waŋarryu djuy'yundja ŋanya räliny ŋuriŋi bili waluynydja ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu ŋayipi nhirrpar, ŋuriŋiyi God-Waŋarryu ŋunhi ŋayi ga ŋunhayi nhina ŋayipi waŋgany yan Ŋurruŋu ga Djeŋarra'mirrnydja. Yo, ŋayipin yan ŋunhi waŋganynha Ŋurruḏawalaŋuny bukmakkuny yan buŋgawaw malaŋuw, ga ŋayipiyi yan ŋunhi Garraynydja ŋurikiwurruŋguny ŋunhi wiripuwurruŋguny garraywu malaŋuw.\n16\nŊayipi ŋunhi waŋgany walŋa-wiyinŋumirrnydja Waŋarr, ga nhinany ŋayi ga djarraṯawun'ŋura, djeŋarra'yirrnydja ga dhika; bäyŋun dhu ŋayi ŋunhi yolŋuny galkithirr ŋunhiwiliyiny baḏayala'lil gänany ŋayipiny. Yaka ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy ŋäthil nhänha God-Waŋarrnhany, ga bäyŋuyi ŋuli gi dhiyaŋuny bala ŋula yolthuny ŋanya nhäŋu. Go limurrnydja märr-ŋal'yunna nhanŋuwuynha yan, bili ŋayipi muka ŋunhi wäŋa-waṯaŋuny limurruŋ. Bukmak nhä mala dhika warrpam' yan nhanukiyingal goŋŋur, ga nhinany ŋayi ga ŋunha mirithirra ganydjarr-ḏumurra, bitjanna bili dhu. Go limurrnydja wokthunna nhanŋu. Yo, yuwalk muka.\n17\nDimithi, lakaraŋun ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi ḻukunydja'mirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walal ga ŋayatham dharrwa mirithirr ŋula nhä malany dhuwalaŋuwuy munatha'wuy, ga waŋi raypirri'yurrnydja walalany biyakun gam', \"Yaka gi garrwarkunhamirrnydja nhunapinyany nhe, yanbi nhe garrwarnha mirithirra wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal. Ga yaka gi guyaŋi biyakuny yanbi nhe dhu ga ŋamathamany nhina ŋuriŋiyiny ŋula nhaliynydja malaŋuy ŋunhi dhu gi dhulwirmirriyin, bala dhu winya'yunna, buḻ'waŋdhunna dhu. Yaka märr-ŋal'yurr gi ŋurikiny ŋunhi ŋula nhakuny malaŋuw. Bili ŋayipin waŋganydhun God-Waŋarryun ŋuli ga gurrupan ŋula nhäny mala yuwalktja ŋamakurr, yurr ŋayi dhu ŋunhi gurrupandja marrtji rarryu'-rarryunna wetjthuny dhapinyaynha bukmakkal yan limurruŋgal, märr ŋaliny dhu ga nhina ŋayaŋu-djulŋithirra dhikan mirithirra.\"\n18\nGa lakaraŋdhi bulu nhakun ŋurikiwurruŋguny ḻukunydja'mirriwnydja yolŋuw walalaŋ, walal dhu djäman ŋamakurrnydja, ga gurrupandja walal dhu marrtji märryuny dhapinyaynha, djulu'-djululuyunna marrtji dhu wiripuwurruŋguny, nhakun bawalamirriwnha yänan, märr walalnydja dhu ga nhina yuwalknha ḻukunydjan' God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur.\n19\nYo, ŋunhi ŋali dhu gurrupan yänany wiripuwurrunhany yolŋuny walalany nhakun märryu-dhapinyaynydja, ŋunhiyiny nhakun ŋali ga bukulil ŋal'maram litjalaŋguwuynha ŋali balan djiwarr'lila, märr ŋaliny dhu ga yalalany nhina ŋamathaman ŋunhaliyiny. Lakaraŋuny walalaŋ biyakiyin, märr ŋunhalnydja walal dhu märram yuwalknhan walŋany, bala walal dhu ga nhinany ŋamathaman yänan wiyinŋumirra.\n20\nMarrkapmirr Dimithi, ŋayathulnydja gi baṯ biyakun yan dhuwaliyi dhäruktja Garraywuny ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurrupar nhokal djägalil, bala gänaŋ'maranhamirra nhunapinyany nhe beŋurnydja ŋunhi ŋula nhäŋurnydja mala dhäwuŋur nhäŋiniŋ'ŋurnydja, ŋunhi walal ŋuli ga be lakaranhamirr ḻiya-djambatjthinyawurr guyaŋanhawurr walalaŋgiyingal walal. Yaka gi ḻay-ḻayyurr ŋuriŋiny mayali'miriwyuny dhäwuy malaŋuy.\n21\nWiripuwurrnydja gan yolŋu'-yulŋu bilin märr-yuwalkthinan ŋurikiyiny be nhakuny nyäḻ'wuny dhärukku, yanbi ŋunhiyin djambatjtja guyaŋanhawuy, bala ŋunhi ŋuriŋiyin walalanhany bilmaraŋal dhipuŋurnydja ŋunhi yuwalkŋurnydja dhukarrŋur; bilin walal nhakun ŋunhi winya'yurra Garraywalnydja, bili bäyŋun buluny walal ŋuli gi märr-yuwalkthi Garraynhany.\nŊayipin dhu ga ŋunhi nhuna gämany God-Waŋarryun nhanukiyingalnha ŋayi märr-ŋamathinyaraynydja.\nGa bilin dhuwal dhiyalnha dhäwuny' dhawar'yurr.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/54%201TI%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T12:05:17Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218187945.85\/warc\/CC-MAIN-20170322212947-00015-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999934435,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999934434890747}","num_words":6130,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.359,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"BETAWUŊ DJORRA' DJUY'YUNAWUY GARRAYWALAŊUMIRRIW YOLŊUW WALALAŊ NAMBA 1\nDhuwal nhe dhu ŋathil ŋurruŋuny nhäma\nBETAWUŊ DJORRA' DJUY'YUNAWUY GARRAYWALAŊUMIRRIW YOLŊUW WALALAŊ NAMBA 1\nDhuwal nhe dhu ŋathil ŋurruŋuny nhäma\nŊurru-yirr'yunawuy dhäruk\n11\nŊarrany dhuwal yolŋu yäku Beta,* ga Djuy'yunawuynydja ŋarra dhuwal Djesu-Christkuŋ. Ga dhuwal ŋarra ga wukirrin nhumalaŋguny, ŋurikiwurruŋguny ŋunhi Godkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ, dhuwali nhuma ga nhina barrkuwatjŋur wäŋaŋur malaŋuŋur, ga dhiyaŋuny bala nhuma dhuwali ga nhinany balanyan nhakun mulkurun yolŋu walal wäŋa-waṯaŋumirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal maŋutjiŋur. Yo, nhinany nhuma marrtji dhuwali dhiyaliyiny barrkuwatjŋura wäŋaŋurnydja ŋarakaŋurnydja mala, ga dhuwal ŋunhi wäŋany mala yäkuny gam', Bunditj,* ga Galatjiya,* ga Gapadutjiya,* ga Yaytja* ga Bithiniya.*\n2\nGod-Waŋarryu nhumalany ŋunhi gänaŋ'maraŋalnydja nhanukiyingallilyaŋalnydja ŋayi, ga bitjarryiny ŋayi ŋunhi nhirrpar ŋäthil muka yan. Bala ŋayi nhumalany ŋuriŋiyi Dhuyu-Birrimbirryuny gänaŋ'maraŋala, nhuma dhu ga ŋunhi nhinany nhanŋuwuynha yan yolŋu walal. Yo, ŋayipin ŋunhi Djesu-Christthun rurrwuyurrnydja nhumalany ḏarrtjalkkuŋalnydja ŋuriŋiyin ŋunhi nhanukiyingala ŋayi maŋgu'-waṉḏinyaraynydja, märr nhumany dhu ga dhäruktja märram ŋanyapinyan yan Djesu-Christnhan.\nŊarrany dhuwal djäl nhumalaŋ nhuma dhu ga nhina dhaŋaŋ yan dhika, ŋuriŋiyiny nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja mel-wuyunaray ga mägayay.\nBiyakun gi dhukarr-nhäŋun ŋurikin bili yan, ŋunhi limurr dhu gi nhininy biyakun bili ŋunhalnydja nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja\n3\nGo limurr wokthunna God-Waŋarrwuny, ŋunhi ŋayi Bäpa'mirriŋu limurruŋgalaŋaw Garraywu Djesu-Christku. Bili ŋayiny ŋunha God-Waŋarrnydja limurruŋ mirithirr yan manymak, ŋunhi ŋayi rur'maraŋal ŋanya Djesuny beŋur dhiŋganhaŋur bala yan ŋayi gurruparnydja limurruŋ yuṯan walŋany ga märr-gatjpu'yunawuynydja ŋunhi dhu ga dhärran bitjanna bili yan wiyinŋumirra.\n4\nGa ŋunhaliyin limurr dhu ŋunhi märraŋuny nhanukuŋ God-Waŋarrwuŋuny ŋayaŋupuy dhawu'nhirrpanawuynydja yurr romgurra, nhä mala ŋunhi mel-wiḏi'mirrnydja mala ŋunhi ŋayi ga ŋayatham ŋunhayi djiwarr'ŋur, ga bäyŋun nhanukuŋ dhu ŋunhi wetjpuynydja ŋäthiliŋuyiny ga dhulwirmirriyiny ga buwayakthiny.\n5\nYo, bilin nhuma ga dhuwaliyi märr-yuwalkthirra nhanŋuny God-Waŋarrwuny ŋunhi nhanukalnydja ganydjarryu nhumalany ŋayi ga galmuman ga yan bili-i-i ga dhä-dhawar'yunamirriynha waluy. Bala yan ŋayi dhu nhumalany ŋunhi walŋakuŋun biyak yan bili nhakun ŋayi ḻiya-ŋamaŋamayunmin nhumalaŋ ŋäthil nhalayak ŋayi dhu ŋunhi djäma.\n6\nYo, balanyamirriynydja waluy nhumany dhu gi ŋunhi mirithin yan ŋoy-djulŋithiny goŋmirriyin manapul, bäydhi nhakun nhuma ga dhuwal dhiyaŋuny bala marrtji gumurr-ḏälkurrnydja ga dhaŋga-ḏirryunamirriwurrnydja romgurr mala.\n7\nYo, märr-nhirrpanminyawuynydja nhumalaŋ dhuwaliyi balanya nhakun ŋunhi mel-wiḏi'mirra bulay ŋunhi gan nhäran gurthay ḏarrtjalkthin, ga balanyayin ŋunhi nhumalaŋguny märr-nhirrpanminyawuy mel-wiḏi'mirryi yan, yurr ŋayiny ga bulun djuḻkmaram ŋunhi bulaynhany, bili bäyŋun ŋayi dhu ŋunhi dhuwaliyiny winya'yun ga buwayakthirr. Ga bitjandhin ŋayiny ŋuli marrtji ŋunhi God-Waŋarryuny birrka'yun nhumalaŋguny märr-nhirrpanminyawuynha balanyakurryin gumurr-ḏälkurra romgurrnydja yän ŋayi ŋuli marrtji maḻŋ'maramany nhä litjalaŋ ŋunhi märr-nhirrpanminyawuy ḏäl ga yuwalk. Yurr ŋayiny ŋunhi mel-wiḏi'mirrnydja bulay dhu dhawar'yun bala buwayakthirra, ga ŋayiny dhu ga ŋunhi märr-nhirrpanminyawuynydja dhärran yan bitjanna bili yan dhawar'yunamiriwnha. Bala walal dhu ŋunhi wokthurra Djesu-Christkuny ŋunhi ŋayi dhu roŋiyiny räliny.\n8\nNhumany dhuwal yaka warray ŋanya nhänha rumbal Garraynhany, yurr nhuma ga märr-ŋamathirra nhanŋu ga märryun ŋanya ga ŋayatham. Ga bäydhi ŋunhi nhuma gi yakany ŋanya nhäŋu nhumalaŋgiyingal nhuma maŋutjiynydja dhiyaŋuny bala, yurr nhuma ga dhuwaliyi nhakun märr-yuwalkthirra nhanŋu. Bala nhuma ŋuli ga ŋunhi nhinany nhakun goŋmirriyirra mirithirra dhikan, ŋayaŋuny nhumalaŋ ŋuli marrtji dhaŋaŋdhirra mirithirra, ŋunhi nhumalaŋ ŋayi dhu dhäruktja dhawar'maram dhäwuŋurnydja lakaranhaŋur.\n9\nYo, bitjandhiny nhuma ŋuli ga ŋunhi goŋmirriyirrnydja, bili nhuman dhu ga ŋunhi nhina walŋamirriŋurnydja romŋur, ŋunhi ŋayi ga ŋunhayi ŋäthilmirriyam nhumalaŋ, ŋunhi nhuma ŋuli ga märr-nhirrpanmirr nhanukal.\n10\nYo. Wiripuwurruynydja gan ŋunhi djawarrkmirriy mala bili muka lakaraŋal nhumalaŋ, nhaltjarr ŋayi gan God-Waŋarr mel-wuyurr nhumalaŋ. Ga ḻarruŋalnydja walal gan ŋunhi mirithin yan maḻŋ'maraŋalnydja gan nhaltjan ŋayi dhu marrtji ŋunhi God-Waŋarryu walŋakum nhumalany.\n11\nYo, bilin ŋayiny gan ŋunhi Christkalnydja Birrimbirryu lakaraŋala walalaŋgal nhaltjan ŋayi dhu ŋunhi ŋuriŋiyi ŋunhi Maŋutji-dhunupayanhawuyyu yolŋuy märraŋ ŋunhiyi ŋayaŋu-miḏikinyamirr rom, ga dhiyakiyin walalnydja gan ŋunhi djawarrkmirrnydja mala ḻarruŋal ŋäthilnydja, yol ŋayi ŋunhiyi yuwalktja Maŋutji-dhunupayanhawuy yolŋu, ga nhätha ŋayi dhu dhuwaliyi waluy maḻŋ'thurr.\n12\nBala ŋayiny God-Waŋarrnydja gan waŋanan ŋurikiwurruŋgalyiny djawarrkmirriwalnydja walalaŋgal bitjarra, \"Dhuwaliyiny dhäwu nhuma ga lakaram, yaka dhuwali nhumalaŋguny dhäwu. Ŋany dhäwuny' dhuwaliyi ŋurikiwurruŋ malaw ŋunhi walal dhu yalalaŋumirriy maḻŋ'thurr,\" bitjarr. Yo, dhuwaliyiny dhäwu nhumalaŋgun; yan walalnydja gan ŋunhi ŋuriŋiwurruyyiny lakaraŋal ŋäthilnydja ŋunhiyiny ŋunhi walŋamirrinhany romnha, ga dhiyaŋuny bala dhuwanna maḻŋ'thurra bilin. Ga bili muka nhuma ŋunhi ŋäkulnydja ŋunhiyi dhäwuny' ŋurukuwurruŋguŋuny ŋunhi dhäwu-gänhamirriwuŋuny yolŋuwuŋ walalaŋguŋ, ŋunhi walal marrtjin dhä-gandarrkurr lakaraŋal dhäwu-birrŋ'maraŋal, ga lakaraŋalnydja walal marrtjin ŋunhi ganydjarryuny Dhuyu-Birrimbirrwalaŋuwurra, ŋunhi ŋayi djuy'yunawuynydja beŋura yanan djiwarr'ŋura.\nGa bitjandhi bili walalnydja ga ŋunha God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirrnydja yolŋu walal djälthirryi walal dhu dharaŋana ga marŋgithirra ŋurikiyiny romgu mala ŋunhi nhaltjan ŋayi ga God-Waŋarryu djäma dhiyal munatha'ŋur wäŋaŋur yolŋuwalaŋuwurr.\nGod-Waŋarryuny nhuna ŋunhi gänaŋ'maraŋal ŋayaŋu-ḏarrtjalkkun yan nhinanharawnydja\n13Yo, bilin nhumany dhuwal ga nhina dhukarr-nhäman gatjpu'yunna manapan ŋurukun bala ŋunhi waluwnydja djiwarr'puywun. Dhiyakiyin ŋunhi ŋayaŋuwnydja nhuma dhu ga bira'yundja yan nhina, ga guyaŋany ga ŋamathaman yan. Gatjuy dhukarr-nhäŋun gi, goŋmirriyin manapul ŋurikin bili yan waŋganygun ŋunhi ŋayi God-Waŋarryuny dhu gurrupanna nhuna ŋunhi ŋayaŋu-wuyunamirrnydja, balanyamirriynha waluy ŋunhi ŋayi dhu Garraynydja Djesuny roŋiyin rälin.\n14\nŊäthilnydja nhe ŋunhi dhuŋa muka God-Waŋarrwu, yaka nhanŋu nhe marŋgi, nhinanha muka nhe ŋuli ganha bitjana bili yan nhokiyingal nhe djälyuny ga romdhuny. Yurr dhiyaŋuny bala nhe dhuwal yolŋu nhanŋuwuynha yan, God-Waŋarrwun yan nhuma djamarrkuḻi'. Gatjuy ganarrthula ŋunhi ŋäthiliŋuny dhukarr, bala märramany nhe dhu ga ŋunhi ŋanyapinyan yan dhäruktja.\n15\nGod-Waŋarrnydja dhuwal ŋayaŋu-dharrpal warray, gäna yan ŋula nhämiriw. Ga nhumany dhu ŋunhi bitjandhi dharrpalkunhamirr gänaŋ'thundhi beŋuryiny yätjkurruŋurnydja mala, balanya nhakun ŋayipi yan, ŋunhiyi God-Waŋarr ŋunhi ŋayi yäku-lakaraŋal limurruny märraŋal.\n16\nYo,a\nŋunha dhuyuynydja djorray' ga lakaram ŋunhiyi bili dhäruk bitjan warray gam', \"Nheny yanbi dhu ga ŋunhi nhina dharrpalnha yan ŋula nhämiriwnha, bili ŋarrapiny dhuwal God-Yäwaynydja dharrpal.\" Ga ŋuriki ŋurruw nhumany dhu ga ŋunhi djämany ŋamathaman yan, ŋayaŋuynydja ḏarrtjalkthun.\n17\nYo. Nhumany ŋuli ga ŋunhi ŋäŋ'thun God-Waŋarrnhany bukumirriyanhawurrnydja, yäku-lakaramany ŋanya bitjanna, \"Bäpa,\" bitjanna, ŋunhiyiny God-Waŋarrnha ŋunhi ŋayi ŋuli ga mala-djarr'yunna yolŋunhany walalany bukmaknha yan waŋga'-waŋganynha rrambaŋiyam ŋunhi nhä mala walal gan djäma. Yo. Ga ŋuriki ŋurruwnydja nhumany dhu ga ŋunhi nhinany rom-dhunupan yan bitjanna bili, märr-barrarirra manapan nhanŋun God-Waŋarrwun.\n18\nŊäthilnydja nhuma ŋuli ganha ŋunhi nhinanha ŋunhili bili romŋur ŋunhi nhuma gan märraŋal nhumalaŋgiyingalaŋuwuŋ mala-ŋurrkanhayŋuwuŋ walalaŋguŋ, yurr bäyŋu nhuma ŋunhi yuwalkkuŋalnydja marŋgithin ŋurikiny ŋunhi Godkalaŋawnydja dhukarrwu balanyarayyiny ŋäthiliŋuynydja romdhu. Bala ŋayipiny God-Waŋarryuny bilin nhumalany gan dhawaṯmaraŋala beŋuryiny ŋunhi romŋur nhäŋiniŋ'ŋurnydja. Yurr yaka ŋayi nhumalany ŋunhi dhawaṯmaranha mel-wiḏi'mirriynydja guṉḏay ŋunhi dhu dhiyal banydji warray boŋguŋ buwayyakthi.\n19\nŊany dhawaṯmaraŋalnydja ŋayi nhumalany dhuwal ŋuliwitjarra yan ŋunhi Djesu-Christkalaŋuwurra burakinyawurrnydja, ŋunhi nhanŋun maŋgu' waṉḏin nhumalaŋgalnydja dharapulŋur. Yo, ŋayiny ŋunhi Djesu-Christtja balanya nhakun bimbin, ŋula nhämiriwnha warrakan' ḏarrtjalknha yan.\n20\nYurr ŋäthil yan ŋayi ŋanya ŋunhi God-Waŋarryuny gänaŋ'maraŋalnydja Christnhany, yurrnha ŋayi dhuwandja munathany' wäŋa djäma. Ga ŋorranan gan ŋunhi wäwun'tja wiyinŋumirra, ga yan bili-i-i, ga dhiyaŋun bala waluy dhuwanna, bala yuwalkthinan ŋunhiyi dhawuny' maḻŋ'thurr limurruŋgalaŋumirriynha waluynydja.\n21\nGa ŋunhi ŋayi Christtja bunan ŋunhiyiny ŋayi nhakun mel-warryurra nhumalanhany märr nhumany dhu ŋunhi märr-yuwalkthirra nhanŋuny God-Waŋarrwuny, ŋunhi ŋayi ŋanya rur'maraŋal beŋur dhiŋganhaŋur ga ŋunhayin ŋayi ŋanya ŋunhi nhirparnydja ŋurruŋuyaŋalnha nhanukiyingala ŋunhi manymaklila dhikan djarraṯawun'mirrilila romlilnydja. Ga dhiyakiyin ŋunhi märrwuny ŋunhi nhuma ga dhuwal nhakun yuwalknha yan märr-nhirrpanmirrnydja nhanukal God-Waŋarrwalnydja.\n22-23\nYo, bilin nhuma gan ŋunhi dhäruk-märraŋala ŋunhi yuwalknhany dhäwuny, bala ŋayaŋuny nhumalaŋ ŋunhi ḏarrtjalkthinan, märr nhumany dhu ŋunhi märr-ŋamathinyamirrnydja nhumalaŋguwuy nhuma yuwalkkunhamirra yan, yurr biyakun bili yan walal gi märryu-ḏapmaranhamirra yulŋuny bala-räli'yunmirra, bukmakthun yan nhumalaŋgiyingal nhuma ŋayaŋuynydja. Gatjuy biyakun bili walal marrtji bala märr-ŋamathinyamirrnydja, bili ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny bilin nhakun gurrupara nhumalaŋ ŋunhi yuwalknhany walŋany wiyinŋumirrnydja ŋunhi ŋayi dhu bäyŋun barrpa'yirr ga buwayakthirr ŋulatjarryin ŋunhi manymakkurra dhäwukurrnydja ŋunhi dhu ga dhärran bitjanna bili yan dhawar'yunamiriwnha.\n24\nBilib\nnhanŋu ga ŋunha dhäruktja dhärra bitjanna gam',\n\"Yolŋuny walal dhu ga ŋunhi nhina märr-gurriri yan dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur,\nYo. Dhuwanna ŋunhi dhäruk ŋamakurrnydja, ŋunhi ŋanapurr gan lakaraŋalnydja nhumalaŋgal.\nNhumany dhuwal bilin nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun yolŋuny walal\n21Yo, bilin nhakun nhuma gan dhuwal yuṯathinan ŋuriŋiyin ŋunhi God-Waŋarrwala dhärukthuny, ga yakan gi ŋaramurryinyamirrnydja nhumalaŋguwuy nhuma, ga yakan gi mayali'-gänhamirrnydja. Ga yakan gi biyakuny nhakun ŋunhi gali'-märrmany' yolŋu. Yakan gi maŋutji-ḏiy'yurrnydja ŋunha ŋunhi wiripuŋunhany yolŋuny. Ga yaka walal gi yätjkurruyanhamirrnydja waŋanhamirr, dhika nhalayakkuny nyamir'yunmirrnydja, gupa-waŋanhamirrnydja walal gi bala-räli'yunmirrnydja, yakan.\n2\nYo, God-Waŋarrwuny dhuwal dhäruk balanya warray nhakun ŋunhi ḏarrtjalknha ga walŋamirra ŋamun'kurr. Nhumany dhu ga ŋunhi djaṉŋarrthirr muka Godkalaŋawnydja dhärukku, bitjan nhakun ŋuli ga ŋunhi yuṯa yothu mirithirr yan nharaŋdhirr ŋamun'kurrwu ŋäṉḏi'mirriŋuw.\n3\nYo,a\nŋunha ŋäthiliŋuynydja ga djorray' lakaram bitjanna gam',\nYo, nhumany dhu ga ŋunhi bitjanna bili yan marrya'yirrnydja ŋurikiyiny dhärukku Godkalaŋawnydja.\n4\nGo rälin walal marrtjiny Djesu-Christkala, bili ŋayiny ŋunhi balanyan nhakun ŋunhi walŋamirra guṉḏa. Yolŋuynydja walal ŋanya ŋunhi bili muka ŋurrkaŋal, yakan walal gan ŋunhi djälthinany nhanŋu. Yurr ŋayi ŋunhi God-Waŋarrwalnydja bamay'ŋur warray ga ṉapuŋga'. Yo, God-Waŋarryuny ŋunhi ŋanya muka Djesuny gänaŋ'maraŋalnydja, bala ŋanya ŋayi yan nhirrparnydja ŋurruŋuyaŋalnha dhika.\n5\nGa nhumany dhuwal balanyayi bili nhakun ŋunhiyi guṉḏa mala walŋamirryi yan, ŋunhi ŋayi ga God-Waŋarryu dhuḻ'yunna waŋgany-manapanna buṉbun nhanŋuwuynha ŋayi. Ga ŋunhiliyiny buṉbuŋur nhumany dhuwal bukmaknha ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal djirrikaymirra mala, gänaŋ'thunna ga dharrpalnha nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun djämaw, märr nhuma dhu ga ŋunhi mundhurr- gurrupandja ŋunhi God-Waŋarrwuny ŋula nhäny mala ŋunhi dhu ga ŋuriŋiyiny malaŋuy ŋanyanhan ŋayaŋu-ŋamatham.\n6\nYo,b\nŋunha ŋunhi ŋäthiliŋuynydja djorray' ga lakaram bitjanna gam'.\n\"Djarr'yurrnydja ŋarra ŋunhi waŋganynha yolŋunhany,\nBala ŋarra ŋanya ŋunhi nhirrparnydja ŋunhawala wäŋalilnydja yäkulil Djäyanlila.*\nGa ŋuli ŋayi dhu ŋula yol yolŋu märr-nhirrpanmirrnydja nhanukal,\n7\nYo,c\nnhumany dhuwal malthunamirr mala nhanŋun Garraywun, ga ŋunhiny ŋayi guṉḏa nhumalaŋgalnydja mel-wiḏi'mirra mirithirra. Ga yakany ŋayi ŋunhi mel-wiḏi'mirr ŋurikiwurruŋgala yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi walal ŋuli ga ŋuyulkthirra nhanŋu malthunaraw.\n\"Ga dhiyaŋurruyin ŋunhi yolŋuy buṉbu-dhuḻ'yunamirriynha mala ŋunhi ŋapay-ŋurrkaŋal ŋunhiyiny guṉḏa ŋunhi ŋurruŋunhany ga dharrpalnhany.\"\n8\nYo,d\nwalalnydja ŋunhi märr-yuḻkthurr warray ŋunhiyiny dhäwuny, bala yan walal gan galkirrinan, gaṯmaraŋala walalany gan ŋuriŋiyiny guṉḏay, bili walal ŋunhi bilin dhä-gir'yunawuynha. Yurr ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi walal ŋuli ga yakany ŋanya märr-yuwalkmirriyi, walalaŋgalnydja ŋayi ŋunhi ŋula nhän nhäŋiniŋ'nha yakan mel-wiḏi'mirr. Ga walalanha ŋunhi ŋuriŋiwurruynha ḻikandhu-ŋurrkaŋal ŋunhiyiny guṉḏa.\n9\nYurr nhumany dhuwal yolŋu walal God-Waŋarrwuŋuny bilin gänaŋ'maranhawuynha goŋmirra walal, märr nhuma dhu ga dhärrany yuṯan bäpurruny, nhanŋuwuynha yan malany. Yo, nhumany dhuwal bilin djirrikaymirra mala nhanŋun, ŋunhin dharrpalnha malany nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun. Yo, ŋayi muka nhumalaŋ ŋunhi God-Waŋarr wäthurrnydja yäku-lakaraŋalnydja nhumalany dhawaṯmaraŋalnydja beŋurnydja ŋunhi buku-munha'ŋurnydja, ga dhiyaŋuny bala nhuma ga dhuwal nhinany nhanukala djarraṯawun'ŋurnydja ŋunhilin manymakŋura.\n10\nŊäthilnydja nhuma ŋunhi bäyŋu muka God-Waŋarrwuny yolŋu walal, nhinanany nhuma gan ŋunhi goŋ-gänan yan, djägamiriwŋura. Yurr dhiyaŋuny bala nhuma dhuwal nhanŋuwuynha God-Waŋarrwun yolŋuny walal nhanukala nhuma ga goŋŋurnydja nhina. Ŋäthilnydja nhuma gan ŋunhi nhinan galŋa-miḏikin yan, bili nhuma ŋunhi bäyŋu märraŋal God-Waŋarrwuŋuny mel-wuyunawuy. Bala ŋayi yan God-Waŋarrnydja nhumalaŋ mel-wuyurra, ga dhiyaŋuny bala nhuma nhakun ga dhuwal nhinany nhanukala djägaŋurnydja.\nNhininy gi rom-dhunupan yan, ga dhäruktja gi märraŋuny God-Waŋarrnhan yan, biyakun nhakun ŋunhi ḏapmaranhawuynha djämamirr yolŋu\n11\nYo, marrkapmirr walal, ḻundu walal ŋarraku, nhumany dhuwal nhanŋuwuy yan God-Waŋarrwun yolŋuny walal, ga yuwalktja nhumalaŋ ŋunhi wäŋany ŋunhan djiwarr'nha. Biyak bili walal gi nhininy God-Waŋarrwala yan romŋurnydja, bili nhinany nhuma ga dhuwal dhiyaŋuny bala dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur balanyan nhakun ŋunhi mulkurun yolŋu walal, yan nhakun ga guwarr nhuma nhina, yaka nhuŋu dhuwandja wäŋa yuwalktja. Gatjuy marrkapmirr walal biyakun gänaŋ'thurra beŋurnydja ŋunhi djälŋurnydja nhokiyingal nhe, bili nhuŋu ga dhuwali djälnydja ga ŋayaŋuny ŋuli ga bunhamirra yan.\n12\nYo, dhiyalnydja nhuma ga dhuwal nhina ŋurikiwurruŋgala yolŋuwalnydja walalaŋgal ŋunhi walal yakan marŋgi God-Waŋarrwuny. Gatjuy nhininy gi manymakkuŋun yan, bäydhi walal dhu marrtji ŋunhi nyamir'yundja nhumalany yätjkurr-lakaramany. Walalnydja dhu marrtji ŋunhi nhäma nhumalany ŋunhi nhaltjan nhuma ŋuli ga djäma manymakkum, bala walal dhu bilyunna bala manymak-lakaraman nhumalanhany, bala walal dhu ŋunhi wokthurrnydja God-Waŋarrwun balanyamirriynydja waluy ŋunhi ŋayi dhu roŋiyiny räliny mala-djarr'yunarawnydja.\n13\nYo, nhumany dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja yolŋuy walal, dhäruktja märraman ŋunhi wäŋa-dhuwalaŋuwuynhany buŋgawany mala. Ga märr-ŋal'yurra gi walalaŋ ŋurikiyiny ŋunhi ŋurruŋuwnydja buŋgawaw wäŋa Rawumbuywuny,†\nŋunhi ŋayi ga ganydjarr ŋayatham limurruŋ bukmakku.\n14\nGa biyakiyi bili gi märr-ŋal'yurryi ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi wäŋa- ŋayathanhayŋuwalnydja buŋgawawal mala, bili walalany muka ŋayi ŋunhi ŋuriŋiny ŋurruŋuynydja buŋgaway waṉa-nhirrpar, märr walalnha dhu ga ŋunhi dhä-gir'yundja ŋunhiwurrunhany ŋunhi rom-bakmaranhamirrinhany yolŋuny walalany, bala walal dhu ga yan wokthunna rom-dhunupamirriwnydja yolŋuw walalaŋ.\n15\nYo, balanyarawyi muka ŋayi ga ŋunha God-Waŋarrnydja djälthirr, nhuma nhakun dhu ga dhäruktja walalany märraman, märr nhokal dhu ŋunhi manymakthuny romdhu dhäruk-mukmaraman ŋunhiwurrunhany ŋunhi guyaŋanhamiriwnhany yolŋuny walalany, ŋunhi walal ŋuli ga waŋa yätjkurruyam nhumalaŋ Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ.\n16\nGarrayyuny Djesuynydja ŋunhi bili muka nhumalany dhawaṯmaraŋal beŋuryiny ŋunhi yätjkurruŋurnydja. Nhininy gi dhiyalnydja ŋayaŋu-dhunupan yan, yakan baku-ŋayathanhawuy, yurr yakan gi djäma ŋula nhäny ŋunhi yätjkurrnydja. Yakan waŋi biyakuny, \"Ŋarrany dhuwal bilin dhawaṯmaranhawuynha. Ŋarrany dhu ga dhuwal djäma ŋarrakiyingala ŋarra djälyu.\" Yakan biyakiyiny waŋi.\n17\nMärryu-ḏapmaraŋuny walal gi bukmaknhan yan yolŋunhany walalany, ga yakan gi märr-yuḻkthurrnydja. Nhuma Garraywalaŋumirr yolŋu walal, nhumany dhu ga ŋunhi märr-ŋamathinyamirrnydja bala-räli'yunmirra yan, guŋga'yunmirra manapan, bili nhumany dhuwali balanya nhakun galkipuynha gurruṯumirra mala nhumalaŋguwuy nhuma. Ŋayaŋuny walal barrari muka God-Waŋarrwuny, ga märr-yuwalkmirriyi muka gi ŋurikiyiny yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋurruŋu buŋgawa dhuwalaŋuwuy munatha'wuy, yaka ŋanya märr-yuḻkthurrnydja.\nGoyurrwuny gi malthurr nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkun ŋurikin ŋunhi, ŋunhi ŋayi gurrupanmin ŋanyapinya ŋayi dhiŋganharaw\n18\nNhuma ḏapmaranhawuy yolŋu walal djämamirr mala, märryu-ḏapmaraŋ gi nhumalaŋ buŋgawanhany walalany, ga dhäruktja walalany gi märraŋuny yuwalkkuŋun yan. Bäydhi ŋayi nhuŋu ŋunhi buŋgawa mirithirrnydja ŋamakurr ŋoy-wuyunamirrnydja, ga bäydhi mak ŋayi nhuŋu ŋunhi buŋgawa'mirriŋu gumurr-ḏälnydja dharrwununhamirrnydja, yurr nheny dhu ga dhäruktja ŋanya märram yan, yaka ŋuyulkthiny nhanŋu.\n19\nŊuli nhe dhu märram ŋayaŋu-yätjinyamirrnydja rom, ga yakan ŋuriŋiyiny ŋayaŋu-miḏikiny bala dhunupan maḏakarritjthin nhanŋu. Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi märr-nhirrpanmirr God-Waŋarrwalnydja yan, bala ŋayiny dhu nhuna ŋunhi manymak-lakaraman.\n20\nYo, yuwalk muka, bäyŋun yan walal nhuŋu dhu ŋunhi wokthundja girrirriyundja ŋuli nhe dhu ŋula gärri marililnydja yätjkurruyanhawuynydja djämapuy nhokiyingalaŋuwuy nhe, yurr ŋuli nhuna walal dhu ŋunhi ŋayaŋu-miḏikuman manymakpuynydja djämapuy, bala nheny ŋuli marrtji ŋunhi dhayuŋanmirra yan ŋurikiyiny ŋunhi gumurr-ḏälwuny romgu, ŋayiny nhuna dhu God-Waŋarryuny ŋayaŋu-ŋamathaman.\n21\nŊayipiny ŋunhi Djesu-Christtja dhaŋga-ḏirryurr muka ga ŋayaŋu-miḏikindhi nhumalaŋgalnydja dharapulŋur, ga ŋayiny God-Waŋarrnydja nhuŋu djäl, nheny dhu ga ŋunhi malthundja nhanŋuwuynha yan goyurrwuny, ŋuliwitjandhiny ŋunhi ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurrnydja romgurr. Yo, ŋurikiyin ŋunhi ŋurruwnydja ŋayi nhuna God-Waŋarryuny yäku-lakaraŋalnydja märraŋalnydja.\n22\nDjesuynydja ŋunhi yaka ŋula nhä djäma yätjkurr, ga yaka ŋayi ganha dhäwu lakaranha nyäḻ'yunany.\n23\nGa waŋanany walal gan ŋunhi nhanŋu yätjkurruyaŋala warray, yurr ŋayipiny yaka warray walalaŋ buku-roŋanmaranha yätjkurr. Walal warray ŋanya bumarnydja bartjunmaraŋalnydja, bala dhuḻ'yurra ŋanya dharpalila, yurr ŋayipiny yakan waŋanha balany walalaŋguny bitjanany, \"God-Waŋarryuny nhumalany dhu ŋunhi dhä-gir'yun balanyaŋuryiny djämaŋur,\" bitjanany ŋayi ŋula bäyŋun waŋanha. Yän ŋayi marrtjin ŋunhi märr-nhirrpanminan nhanukiyingala yan God-Waŋarrwala, ŋurikala ŋunhi ŋayi dhunupa mala-djarr'yunamirr.\n24\nBilin ŋayin ŋunhi Djesu-Christthun djaw'yurr limurruŋguny yätjkurr malany, ga ŋunhiliyin dharpaŋura ŋayi dhiŋgaŋalnydja, limurruŋgun dharapul djaw'yurr. Nhanŋun ŋunhi rumbalnydja burakin, märr limurrnydja dhu gananna ŋunhiyi yätjkurrnydja rom, bala limurr dhu ga nhinany dhuwurr-dhunupan God-Waŋarrwala yan romŋur. Yo, ŋuriŋiyin nhanukala ŋanak-barr'yunaraynydja ga dhaŋga-ḏirryunaraynydja limurrunhany ŋayi bilin ḏukmaraŋala.\n25\nŊäthilnydja nhuma gan ŋunhi waṉḏin ḻatjuwarr'yurr, bitjan nhakun ŋuli ga ŋunhi bimbi mala winya'-winyayun wäŋgam djägamiriwŋur. Ga beŋuryiny bala nhuma gan roŋiyinan, märr nhuma dhu ga ŋunhi galkin yanan malthundja nhanŋuwuynha Djesuwnha, bili ŋayipin ŋunhi nhumalaŋ djäga-manymakmirrnydja; gungaman dhu marrtji nhumalany yätjkurruŋura mala.\nDhuwandja dhäwu miyalkkurruwurruŋ ga dhuway'mirriŋuw walalaŋgalaŋaw mala\n31-2\nYo, nhuma miyalkkurruwurr ŋunhiwurr ŋunhi nhuma wäŋamirr mala, dhuwandja nhumalaŋ dhäwu. Dhäruktja gi märraŋ walal nhumalaŋguwuy nhuma dhuway'mirriŋunhany walalany, ga yaka nhuma dhu ga buŋgawakunhamirrnydja walalaŋ. Wiripuny mak ŋayi ŋunhi nhokal dhuway'mirriŋuy yakan ŋuli gi märr-yuwalkthi God-Waŋarrnhany dhäruk, bili ŋayi ŋunhi yakan djäl ŋurikiyi romgu. Yurr ŋuli nhe dhu ga nhina ŋunhi ŋamathamany yan, ga bäyŋuny nhe dhu ga dhar'thar-gurrupan nhuŋuwuy nhe ŋunhi dhuway'mirriŋunhany bilyunaraw Garraywalnydja, bala ŋayiny dhu ŋunhi dhunupan nhäman nhuna, nhaltjan nhe ŋuli ga ŋunhi nhina manymakkum, ŋayaŋu-barrarirr manapan nhakun nhanŋu God-Waŋarrwu, bala ŋayiny muka dhu bilyun, märr-yuwalkthirra manapan ŋayi dhu nhanŋun Garraywun.\n3\nWiripuny nhuma ŋuli ga ŋunhi miyalkkurruwurrnydja dhaṯthunmirr girriy' latjuy'nha dhika ga mel-wiḏi'mirriynha mala bulayyu, ga bitjandhi bili nhuma ŋuli dhaṯthunmirr marwattja, manymakkunhamirra yan. Yurr yaka gi biyak waŋganydja yan warraŋulnydja dhaṯthunmirr.\n4\nŊany dhaṯthurrnydja gi mirithiny ŋunhan ŋunhi ŋayaŋunhan nhuŋuwuy nhe, ŋuriŋiyin malaŋuy romdhu ŋunhi mirithirra ŋurruŋun God-Waŋarrwalnydja ŋayaŋuŋur. Gatjuy, biyakun gi nhininy ŋayaŋu-dharraḏan yan, ga waŋiny gi gurrum'thun dhärukthuny.\n5\nGa walalnydja ŋunhi baman'ŋuwuynydja miyalkkurruwurr ŋunhi walal gan märr-nhirrpanmin nhanukal God-Waŋarrwal, walalnydja gan ŋunhi dhäruk märraŋal walalaŋguwuy walal dhuway'mirriŋunhany mala walalaŋguwuy, ga ŋulatjarryin walal gan ŋunhi nhakun rom-ŋamathinany.\n6\nYo, Djäraynydja* gan ŋunhi dhäruk-märraŋal ga ŋurruŋuyaŋal ŋayi gan ŋanya ŋunhi nhanŋuwuynydja ŋayi dhuway'mirriŋuny Yipurayimnhany.*\nYo nhumany dhuwal nhanŋun Djärawnha djamarrkuḻi', ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi ŋamathamany nhina, ga yakany nhuma dhu ga barrarirr ŋula nhaku malaŋuw.\n7\nGa dhuwandja nhumalaŋgun dhäwu ḏirramuwurruŋgun. Nhininy gi nhokiyingalaŋuwal yan nhe miyalkkalnydja, ga märr-ŋal'yurrnydja gi nhanŋuwuy yan. Nhumany dhu ga ŋunhi guyaŋany ŋamathaman yan nhuŋuwuy nhe miyalknhany, ga djägany nhe dhu ga nhanŋu manymakkuman yan dhika, bili ḏirramuny dhuwal rumbal ḏäl muka miyalkkalnydja. Yurr God-Waŋarryuny dhu ŋunhi gurrupan nhanŋuny ŋurikiyiny miyalkku balanyayi bili yan walŋa wiyinŋumirr, bitjan nhakun ŋayi dhu nhuŋu ḏirramuw gurrupan. Yo, guyaŋiny manymakkuŋun yan nhuŋuwuy nhe miyalknhany, ga djägany gi nhanŋu biyakun bili yan ŋamathaŋun, märr dhu yakan ŋula nhaliynydja gungam nhokuŋ bukumirriyanhawuynydja, bili rrambaŋi nhuma ŋunhi wäwunŋu yan maṉḏa ŋurikiyiny walŋaw märranharaw.\nDjämany gi ŋamathaŋun yan, bäydhi nhe dhu marrtji ŋunhi burakirrnydja\n8\nGa dhuwandja dhawar'yunamirra dhäruk nhumalaŋ; bukmakkun ŋarra nhumalaŋ dhu lakaramany. Biyakun nhininy waŋgany-manapanmirra walal waŋganydhun ŋayaŋuynydja. Djägany nhumalaŋguwuy nhuma gi bala-räli'yunmirra, ga yuwalkkuŋ yan märr-ŋamathinyamirrnydja, bili nhumany dhuwal wäwa'manydjiwurra ga yapa'manydjiwurra Garraywalaŋumirra mala. Mel-wuyurr muka wiripuŋuwnydja yolŋuw, ga yaka garrwarkunhamirrnydja nhunapinyany nhe, yanbi nheny buŋgawan wiripuwurruŋguny. Gatjuy nyilŋ'maranhamirra nhunapinya nhe, bala guŋga'yurra walalanhany.\n9\nŊuli ŋayi dhu ga ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy djäma yätjkurruyamany nhuŋu, nheny yaka buku-roŋanmaraŋ balany nhanŋuny yätjkurr. Ga ŋunhi ŋayi dhu ga ŋula yol yolŋu nhuŋu waŋa yätjkurruyamany, ga nheny yakayi nhanŋuny waŋi yätjkurruyaŋuny balany, yanan nhanŋu buku-roŋanmaraŋuny manymakthun dhärukthuny. Bukumirriyaŋun nhanŋu, ŋäŋ'thurra God-Waŋarrnhany, märr ŋayi guŋga'yunna ŋanya. Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi bitjandhiyiny guyaŋa, nheny dhu ŋunhi wäwun'-nhirrpanawuynydja ŋunhi manymaktja God- Waŋarrwuŋuny märraŋun yurr romgurra, ŋunhi ŋayi nhuna dhawu'-nhirrpar.\n10\nYo. Bilia\nŋunha God-Waŋarrwalnydja djorray' ga lakaram bitjan gam',\n\"Ŋuli nhe djäl galŋa-ŋamathinyarawnydja ga ŋayaŋuw yal'yunarawnydja nhinanharaw,\n11\nGanarrthula ŋunhiyiny yätjkurrnydja rom, bala djämany manymaknha;\n12\nBili Garrayyuny ŋuli ga ŋunhi bitjan warray bili nhäma,\nYurr ŋayi ŋuli ḏiltji-gurrupanmirrnydja\nBitjan ga ŋunhi djorrayny'tja lakaram.\n13\nYo, yuwalk ŋunhiyiny. Ŋunhi ŋali dhu ga djäma mirithirrnydja manymaktja malany bitjandja bili yan, ŋayiny dhu ŋunhi bäyŋun ŋula yolthuny yolŋuy limurruny ŋayaŋu-miḏikumandja.\n14\nGa ŋuli balaŋ dhu yolŋuynydja nhuna ŋayaŋu-yätjkurruyamany bili nhe ŋuli ga ŋunhi nhina ŋunhilin bili yan manymakŋura romŋur, bala nheny dhu ga ŋunhi nhina galŋa-djulŋithirra yan. Yakan gi barrariny walalaŋ ŋula yolkuny, ga yaka gi warwuyurrnydja ŋula nhakuny malaŋuw ŋunhi dhu yalalaŋumirr nhuŋu maḻŋ'thun.\n15\nNhininy gi galkin yänan Djesu-Christkala, märr-ŋal'yurrnydja gi nhanŋuwuynha yan, ga Garraykuŋuny ŋanyapinyan yan. Gatjuy girri-ŋamathin gi nhininy märr nheny dhu ŋunhi lakaramany dhawaṯmaraman dhunupan yan wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi nhuna ŋayi märr-gatjpu'yunawuynydja gurrupar yuwalknha yanan.\n16\nYurr waŋiny balany dhärukthuny gurrum'thun, ga yakan garrwarkunhamirrnydja nhunapinya nhe. Ŋuli ŋayi dhu yätjkurrnydja guyaŋanhawuy muḻkurrkurrnydja nhokal dhawaṯthun, nheny dhunupan ŋurrkuŋun ŋuriŋi bili yan, yaka gi wiyin-märraŋuny guyaŋi ŋunhiyiny dhäruk. Ga bäydhi nhuna walal dhu warku'yun ŋula nhaltjandja yätjkurr-lakaramany, nheny gi yan djämany manymakkuŋun Djesu-Christkala yan djälyuny, bala walalnydja dhu ŋunhi goran ŋurikiny ŋunhi walalaŋgiyingalaŋawnydja walal dhärukku.\n17\nYo, manymaktja nhuŋu nhe dhu dhäruk-märraman God-Waŋarrnhan yan bala djäman ga yan ŋunhi rom-ŋamakurrnydja, märr nhuna walal dhu ŋunhi ŋayaŋu- miḏikumandja ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy ŋunhiny manymakthi yan. Yurr yakany nhuŋu manymak ŋunhi nhe dhu ŋayaŋu-miḏikirr ŋurikiyin ŋunhi nhokiyingalaŋaw nhe yätjkurruwuywun djämapuywu.\n18\nBili waŋganymirr yan ŋayi ŋunhi Djesu-Christtja dhiŋgaŋal ŋurikiyiny ŋunhi dhuwurr-yätjkuny romgu limurruŋgalaŋaw mala. Limurrnydja dhuwal bukmak dhuwurr-yätjkurr mala, ga ŋayiny ŋunhiyiny yolŋu rom-dhunupa warray dhiŋgaŋal limurruŋgalnydja dharapulŋur, märr ŋayi dhu limurrunhany gäman galkikuman God-Waŋarrwala. Ga bumarnydja walal ŋanya ŋunhi dhiŋganhamaraŋalnydja rumbal yan waŋgany, yurr birrimbirrnha nhanŋu ŋunhi walŋathinany.\n19\nŊunhi ŋayi gan rumbalnydja ŋorran ŋunhiliyi moluŋurnydja, ŋayipiny ŋunhi Djesu-Christtja birrimbirrnydja marrtjin balayin ŋunhi dhiŋganhamirrilila wäŋalilnydja, ŋunhi ŋäthiliŋu dhiŋganhawuy yolŋu walal birrimbirr gan nhinan ŋunhiliyi. Ga ŋunhiliyin ŋayi gan ŋunhi Djesu-Christthuny dhäwuny' lakaraŋal walalaŋgala garrpinawuywala yolŋuwalnydja walalaŋgal.\n20\nYo ŋunhiyiny ŋunhi birrimbirr yolŋu walal ŋunhiwurrnha ŋunhi walal gan yakan dhäruk-märraŋal ŋanya God-Waŋarrnha, yurr ŋayiny gan ŋunhi God-Waŋarryuny ŋayaŋu-galkurr yan walalany balanyamirriy yan muka waluynydja ŋunhi ŋayi gan Naway dhuḻ'yurr marthaŋaynha. Yurr yaka warray walalnydja buthuru-bitjuna ga märranha nhanŋu dhäruktja, bäyŋu yan, bala walal marrtjin dhiŋga'-dhiŋgaŋala ŋuriŋiyin gapuynha ŋunhi ŋayi walalany ḏämbu-ḻupmaraŋal warrpam'thurr. Ga 8-thun yan yolŋuy walal dhäruktja ŋanya märraŋal God-Waŋarrnhany, bala walal yan gärrinyaminan ŋunhiwiliyin marthaŋaylila, bala walal ŋunhi dhunupan walŋathinan beŋuryiny ŋunhi yindiŋurnydja gapuŋur.\n21\nGa ŋuriŋiny ga gapuynydja maŋutji-lakaram buku-ḻupnha limurruŋgun Garraywalaŋumirriwnha yolŋuw walalaŋ. Märraŋalnydja ŋali ŋunhi God-Waŋarrnhany dhäruk, bala ganarrthaŋala ŋunhiyi yätjkurrnydja, ga dhäŋur beŋuryiny limurr gan ḻiya-ḻupthurra, bala ŋayi yan God-Waŋarryuny limurruny walŋakuŋala. Ga ŋunhiyiny nhakun limurr gan marrtjinan ŋuliwitjarryin gapukurra, balany ŋunhi yuṯalilnydja gärrin, walŋamirrililnydja romlil. Yurr yaka yan limurr ŋunhi rumbalnydja waŋganydja ḻupthurr ḏarrtjalkkuŋal; ŋunhiyiny nhakun limurr bitjarryiny buku-ḻuptja märraŋal, ŋunhiyiny balanya nhakun limurr God-Waŋarrwala lakaranhamin bitjanminan, \"Go Garray walŋakuŋun ŋarrany, ŋarra dhu ga nhinany ŋayaŋuny ḏarrtjalknha nhokiyingala yan manymakŋura romŋurnydja.\" Ga yuwalk yan ŋayi God-Waŋarryuny ga nhuna walŋakuman ŋuliwitjandja ŋunhi Djesu-Christkalaŋuwurrnydja, bili ŋunhi ŋayipiny Djesuny walŋathindhi beŋur dhiŋganhaŋurnydja.\n22\nBala yan ŋayi Christtja marrtjinan roŋiyinan djiwarr'lila, ga ŋunhayin ŋayi ga nhinany galkin yänan nhanukala God-Waŋarrwala dhunupa'ŋuŋura gali'ŋurnydja; yurr ŋayi ga ŋunha nhinany ŋurruŋun ŋurukuny ŋunhi djiwarr'puywuny dhäwu-gänhamirriw yolŋuw walalaŋ, ga bukmakku ŋurruḏawalaŋuw walalaŋ, ga be ganydjarrwu malaŋuw, bukmaknha yan ŋunhiny ŋoyŋura nhanukal, ga ŋayipiny ŋurruŋun walalaŋ bukmakkun yan.\nNhininy gi God-Waŋarrwal yan dhukarryuny, yakan nhokiyingalnydja nhe romdhu\n41Yuwalk yan ŋayi ŋunhi Djesu-Christtja ŋayaŋu-miḏikinany bala burakinan, ga nhumany dhu ga ŋunhi bitjanna guyaŋany gam', \"Garraynydja ŋunhi dhaŋga-ḏirryurrnydja ŋarraku muka. Bäydhi ŋarrany dhu ŋunhi ŋayaŋu-yätjirr nhä mak dhiŋgamany, ŋarrany dhu ga dhuwal malthundja nhanŋuwuynha yan.\" Ga ŋunhi nhe dhu ga bitjandhiyiny guyaŋa, ŋunhiyiny nhe ga ŋayaŋu-ḏälkunhamirra nhunapinyan nhe. Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi dhaŋga-ḏirryunawurrnydja dhukarrkurr marrtji, nheny dhu ga ŋunhi yakan buluny djälthirr ŋurikiny yätjkurruwnydja romgu; ga yuwalkkuŋala yan nhe ŋunhi ganarrthaŋalnydja muŋbunuŋala.\n2\nŊunhiny mayali' nhakun nhe ŋunhi bilin ganarrthaŋala nhuŋuwuynydja nhe djäl, bala nhe ga ŋunhi djälthirrnydja dhäruk-märranharawnydja God-Waŋarrwalaŋuwnha yan djälwuny bitjanna bili yan wiyinŋumirra.\n3\nYo, bili muka nhuma gan ŋunhi ŋäthil yan waluny miḏikumar djalkthurr ŋunhili ŋunhi ŋäthiliŋuŋur romŋur mala, nhakun ŋuriŋiwurruy, ŋunhi walal yakan marŋgi God-Waŋarrwu. Ŋunhiyiny nhakun nhuma gan djalkthurra nhumalaŋguwuynha nhuma walŋan, ŋunhi nhuma gan marrambany' djäma, ga ḻeŋun ŋuli marrtjinya. Bitjana bili nhuma ŋuli ganha ŋunhi yätjkurra yan djämany, ŋunhiyiny nhuma gan rommiriw yan nhinan ŋäthilnydja. Ga romdja nhumalaŋ ŋunhi milnyaŋ'mirra, ŋunhi nhuma ŋuli ganha buku-ŋal'yunany waŋarrkunhany ŋunhiyiny nhä mala ŋunhi yolŋuwuŋun goŋbuy djämapuy.\n4\nYurr bili muka nhuma ŋunhi beŋuryiny romŋur ḏaḏawyurr. Ga ŋuriŋiwurruynydja ŋunhi walal yaka marŋgi God-Waŋarrwu, walalnydja ŋuli ga nhäma nhumalany ganyim'thunna, bili nhumany ŋuli gi ŋunhi yakan buluny nhini waŋgany-manapul walalaŋgalnydja ŋunhiliyiny romŋur, bitjandja nhakun ŋunhi ŋäthil. Bala walalnydja ŋuli ga ŋunhi waŋany yätjkurruyaman, ŋula nhaltjanna beyarrmakkuman nhumalanhany.\n5\nYurr yalalaŋumirriynydja walal dhu boŋguŋ dhärrin nhanukal gumurrŋurnydja bala lakaranhamirra walal dhu walalawuynha God-Waŋarrwala ŋunhi nhaltjarr walal gan nhinan ga djäma, bili galkin ŋayi dhu bunin mala-djarr'yunarawnha bukmakkun yan yolŋuwnydja walalaŋ walŋamirriw yolŋuw walalaŋ ga dhiŋganhawuywu yolŋuw walalaŋ.\n6\nGa walalnydja ŋunhi dhiŋganhawuyyuny yolŋuy walal bili muka dhäwu manymaktja Garraywalaŋuwuynydja märraŋal, bäydhi nhakun walal ŋunhi rumbalnydja dhiŋgaŋal balanya nhakun ŋunhi bawalamirriŋur yolŋu walal ŋuli marrtji murrmurryun, yurr birrimbirrnha walalaŋ dhu ga ŋunhi walŋany yan nhina, bitjanna nhakun ŋayipin God-Waŋarrnha ga nhina, walŋan yan.\nDjämany gi manymakkuŋun yan ŋuriŋiny ŋunhi God-Waŋarrwalnydja ŋamakuliyny'tja mundhurryu ŋunhi ŋayi gurrupar nhokal djägalil\n7\nYo, yuwalk ŋunhiyi yulŋuny. Galki dhu dhuwal munatha'wuynydja ŋula nhä malany dhawar'yunna. Ga dhiyakiyin limurr dhu ga ŋunhi nhinany bira'yundja, gulmaranhamirrnydja dhu marrtji beŋurnydja ŋunhi yätjkurruŋurnydja, märr limurr dhu ga ŋunhi yuwalkkuman yan bukumirriyamany.\n8\nGa ŋurruŋuny ŋunhi mirithirrnydja rom dhuwanna gam': märr-ŋamathinyawuynha. Gatjuy märryu-ḏapmaranhamirrnydja walal gi yuwalkkunhamirra yan, bili märr-ŋamathinyaraynydja romdhu ŋuli ga ŋunhi dhurrthurryunna yolŋuwnydja yätjkurr malany.\n9\nGumurr-ŋamathinyamirra gi ŋunhiliny ŋunhi nhumalaŋgiyingalnydja nhuma wäŋaŋur malaŋuŋur, nhuma ŋunhiwurrnydja Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal, ga yakan gi ŋurru-ḏuŋ'thurrnydja.\n10\nWaŋga'-waŋganygu yan limurruŋ ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny mundhurrnydja mala manymaktja gurrupar nhanukal mel-wuyunaraynydja, yurr wiripuŋuwnha wiripuŋuwnha djämawnydja malaŋuw. Ga djämany limurr dhu ga ŋunhi ŋamathaman yan ŋuriŋiyiny mala ŋunhi ŋayi märr-barrkuwatj gurrupar litjalaŋgal djägalil, bili ŋunhiyiny gurrupanawuy nhanukiyinguŋ warray, yaka ŋunhiyiny nhuŋuwuy; ŋuriŋiyiny mala nhe dhu ga guŋga'yunna ŋunha ŋunhi wiripuwurrunhan yolŋuny walalany.\n11\nWiripuwurrnydja nhuma ŋunhi dhäwu-lakaranhamirra yolŋu walal, nhumany dhu ga lakaraman God-Waŋarrwun dhäwuny', yurr lakaraŋuny yakan ŋula nhokiyinguŋuny nhe guyaŋanhawuy. Ga wiripuny nhuma djägamirr walal ŋurukun ŋunhi rerrimirriwnha yolŋuw walalaŋ ga gänaŋuwuywun yolŋu'-yulŋuw, djägan nhuma dhu ga ga guŋga'yunna walalany nhanukala God-Waŋarrwala yan ganydjarryuny. Yo, ga ŋula nhäny mala bawalamirrnydja nhe ga djäma, djämany gi ŋamathaŋ yan, märr dhu yolŋuny walal wokthun muka ga märr-ŋal'yundja nhanŋun God-Waŋarrwun, nhanukalaŋawurra Djesu-Christkalaŋawurra, bili ŋayipin ŋunhi waŋganynha mirithirrnydja latjuny' dhika, djeŋarra'mirrnydja ga ganydjarr-ḏumurrnydja. Ga nhinany ŋayi dhu ga ŋunhi bitjanna bili yan wiyinŋumirra. Yo! Yuwalk dhuwandja.\nŊoy-djulŋithi gi yan, ŋunhi nhuna walal dhu ŋayaŋu-miḏikumandja bili nheny ŋunhi Garraywalaŋumirr warray yolŋu\n12\nYo, ḻundu walal ŋarraku, yaka walal ganyim'thurrnydja ga ŋoy-gärriny ga barrariny, bili dhuwaliyiny nhakun nhe ga marrtjiny birrka'yunamirriwurrnydja romgurr balanya nhakun nhe ga gurthakurra marrtji.\n13\nŊuli nhe dhu marrtji ŋunhi burakirrnydja ga ŋayaŋu-miḏikirrnydja, nheny yänan biyakun nhininy gi märr-yiŋgathin, goŋmirriyin gi manapul, bili nheny ga ŋunhi märram ŋayaŋu-wutthunamirrnydja rom, rrambaŋin nhuman Djesu-Christthun, märr nheny dhu ŋunhi mirithin yan märr-yiŋgathiny ga goŋmirriyiny balanyamirriynydja ŋunhi waluy, ŋunhi nhanŋuny dhu manymaktja rom maḻŋ'thurr djeŋarra'mirrnydja.\n14\nŊuli nhunany dhu ŋunhi ŋula yolthuny yolŋuy yätjkurr-lakaramany bili nheny dhuwal Djesu-Christku malthunamirr, nheny yänan galŋa-djulŋithin, bili ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram ŋunhi God-Waŋarrwuny djeŋarra'mirrnydja Birrimbirr ga nhinan nhokala.\n15\nYo, nhumany dhu ŋunhi gärri warray ŋayaŋu-miḏikinyamirrililnydja romlil. Yurr yuwalkkuman yan nhuma dhu ga ŋunhi djägany nhumalaŋguwuy nhuma, märr nhuma dhu yaka ŋunhiyi märram ŋayaŋu-yätjinyamirrnydja rom ŋunhiŋuwuynydja nhumalaŋgiyingalaŋawuynydja yätjkurruyanhawuynydja djämapuy mala, balanya nhakun dhuwal mala gam', moṉuŋu, manaŋa, rom-bakmaranhamirr, nhä mak djäl-ŋupanamirr.\n16-18\nYurra\nnheny yakan gori ŋunhi nhe ga marrtji ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurrnydja romgurr, bili nheny dhuwal Garraywalaŋumirra yolŋu, yänan biyakun gi wokthurrnydja God-Waŋarrwun. Yo, waluny dhuwal bilin bunanan bilin ŋayi marrtji dhuwal God-Waŋarryuny ŋurru-yirr'yunna mala-djarr'yunna yolŋunhany walalany. Ŋurruŋuny ŋathil ŋayi dhu marrtji God-Waŋarryuny ŋunhi mala-djarr'yurrnydja limurruny, nhanŋuwuy ŋayi yolŋuny walalany. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryu ŋurruŋuny mala-djarr'yurr nhanŋuwuynydja ŋayi yolŋuny walalany, ga nhalayakkun boŋguŋ ŋunhi maḻŋ'thurr ŋurikiwurruŋguny ŋunhi dhuwurr-yätjmirriwnydja yolŋu walalaŋ ŋunhi walal ŋuli gi yakan dhäruk nhanŋu märraŋ God-Waŋarrwu.\nŊunha ŋäthiliŋuynydja ga djorra' lakaram bitjan,\n\"Yo, gumurr-ḏäl dhuwal dhuwurr-ŋamakuliwny'tja yolŋuw walalaŋ gulŋiyinyaraw ŋunhawalnydja ŋunhi walŋamirrililnydja wäŋalil.\nGa nhaltjanna dhu ŋunhi maḻŋ'thun ŋurikiwurruŋguny dhuwurr-yätjkurrumirriwnydja,\n19\nYo, ŋuli nhuŋu dhu ŋunhi ŋayaŋu-wutthunamirrnydja rom maḻŋ'thun, ŋuliwitjandja ŋunhi nhe ŋuli ga marrtji God-Waŋarrwal yan ŋayaŋuynydja, yakan buluny barrkuthi ga roŋiyiny balayiny bilyurr; biyakun gi mukthurra marrtjiny manymakkuŋun, märr-nhirrpanmirra marrtji nhanukiyingala yan God-Waŋarrwala, ŋurikalyin ŋunhi ŋayi bokmar nhuna. Yuwalk muka ŋayi dhu ŋunhi djägany marrtji nhuŋu, ŋunhi nhaltjarr ŋayi ŋäthil wäwun'kuŋal.\nBiyakun djägany gi ŋamathaŋun yan God-Waŋarrwalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ\n51\nYo, dhuwandja dhäruk nhumalaŋgun ŋurikiwurruŋgun ŋunhi nhuma waṉa-nhirrpanawuy djägamirr mala Godkalaŋumirriwnha yolŋuw walalaŋ. Ga ŋarrany dhuwal balanyayi bili djägamirryi, rrambaŋi nhakun limurr. Ŋarrapiny dhuwal maŋutji-marŋgi nhanŋuny Djesu-Christkuny ŋunhi ŋayi burakin, ga biyakiyi bili ŋarrany dhu gi ŋunhi nhini waŋgany-manapulyi galki nhanukal, ŋunhalnydja ŋunhi latju'ŋurnydja wäŋaŋur djeŋarra'ŋurnydja, ŋunhi dhu yalalaŋumirriy maḻŋ'thurr yuwalknha yan.\n2\nNhuma buku-djulŋimirr, nhuma dhu ga djäga ŋurikiwurruŋguny ŋunhi yolŋuw walalaŋ ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu nhirrpar walalany nhumalaŋgal djägalil. Yurr djägany marrtji walalaŋ gurrum'thurr yan bala, biyak nhakun ŋuli ga ŋunhi wäyin-djägamirr yolŋu djäga bimbiw malaŋuw nhanukiyingalaŋaw ŋayi. Ga djäl-ŋamathi walalaŋ gi djägany, ŋuyulkthinyamiriw ŋula nhämiriw. Yaka yan gi djäma rrupiyawnydja waŋganyguny ga bilin. Djäman gi yan biyakun wawun.\n3\nYakan gi buŋgawa-lakaranhamirrnydja nhunapinyany nhe ŋurikiwurruŋguny ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu walalany gurrupar nhokal djägalil. Ŋany nhininy gi manymakkuŋun yan, märr walalnydja dhu marrtji ŋunhi bitjandhi bili malthundhi wanaŋgum nhuna goyurrnydja.\n4\nGa ŋunhi ŋayi dhu ŋurruŋuny Warrakan'-djägamirrnydja gumurr-roŋiyiny, bala ŋayi dhu nhuŋu gurrupula buku-roŋanmaraŋun ŋunhiŋuwuyyiny djämapuynydja nhokalaŋuwuy ŋunhin ŋunhi ḻiyapuynha girri' ŋunhi djeŋarra'mirra ŋunhi dhu bäyŋun räwakthi ga buwayakthi.\n5\nNhumany ŋunhi yuḏayuḏany ḏirramuwurr, yakan nhuma dhu ga ŋunhi yindi-lakaranhamirrnydja walal; yan biyak walal gi nyilŋ'maranhamirr, ga marŋgithi manapul marrtji bala ŋurikiwurruŋgal yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi waṉa-nhirrpanawuywal djägamirriwal mala ŋunhi walal God-Waŋarrwu yuwalk marŋgi. Ga bukmak nhuma dhuwal ŋunhi Garraywalaŋumirr yolŋu walal, biyakiyi bili walal gi nyilŋ'maranhamirryi nhumalanhawuynha nhuma, bala-räli'yunmirr yuwalkkuŋ yan, bili ŋunha ŋäthiliŋuynydja ga djorray' lakaram bitjanna gam', \"God-Waŋarrnydja ŋuli ŋapa-gurrupanmirra ŋurikiyiny yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋuli ga ḻanydjatmaranhamirrnydja ga mel-wuyundja ŋayi ŋuli ŋurikin yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋuli ga nyilŋ'maranhamirra ŋanyapinya ŋayi.\"\n6\nGatjuy nyilŋ'maranhamirra nhunapinya nhe nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja ganydjarrmirriŋurnydja dhunukuŋur, märr ŋayiny dhu nhuna ŋunhi nhirrpan balan yänan garrwarlila ŋuruŋiyin ŋunhi nhanukiyingala ŋayi yan waluynydja.\n7\nYakan gi warwuyurr ŋula nhakuny malaŋuw, yänan gurrupula warwuny nhuŋuwuy nhe nhanukala God-Waŋarrwala goŋlil, bili ŋayi warray nhuŋuny ŋuli ga djäga yuwalkkumany.\n8\nBiyakun yanan bira'yurra gi ga raypirri'yunmirra nhumalanhawuynha nhuma, bili ŋunhiyiny miriŋuny nhumalaŋ mokuynydja dhiyaŋuny bala marrtjin ga, nhäman marrtji mala-djarr'yunna nhumalany, ŋayi dhu djaw'yunna nhumalany. Bitjanna ŋayi ŋuli ga ŋunhi marrtjiny djuḏapthundja gayulnha, nhakun ŋunhi wärraŋ maḏakarritj yäku läyin ŋuli ga ḻarrum warrakan'ku ḻukanharaw.\n9\nMarŋgi muka nhuma, ŋunhi bukmak Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal dhuwal buku-ḻiw'maram ga nhina wäŋaŋur mala, walalnydja ga bitjandhi bili yan marrtji gumurr-ḏälkurr ga ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurr romgurr nhakun yan nhuma.\n10\nYurr yaka nhumany dhu ga ŋunhi bitjandhi ŋayaŋu-miḏikirr wiyin-märramany, bili God-Waŋarrnydja ŋunha mel-wuyunamirr warray. Ŋayi ŋunhi nhumalany yäku- lakaraŋal, bala ŋayi nhirrparnydja nhumalany waŋgany-manaparnydja nhanukala Djesu-Christkala, märr nhuma dhu ga nhinany ŋunhaliyiny rrambaŋin nhanukala djeŋarra'mirriŋura romŋurnydja manymakŋura, bitjanna bili yan wiyinŋumirra. Yo, dhäŋur dhipuŋurnydja gay'yi ŋunhi nhuma marrtji dhiyaŋ bala gurririny yan ŋayaŋu-miḏikirr, God-Waŋarryu dhu ŋayipiny nhumalany manymakkuman ŋula nhämiriwyaman; ga rur'marany ŋayi dhu nhuna ŋunhi ga nhirrpandja ḏälkuman, märr nhe dhu ga bitjanna bili marrtjiny ḏälnha yan nhanukala ganydjarryuny.\n11\nYo, God-Waŋarrnydja dhuwal mirithirr warray ganydjarr-ḏumurr ga ŋutu' ḏäl, ŋayipin dhu ŋunhi ŋurruŋuny bitjanna bili yan wiyinŋumirra. Yo, yuwalk muka.\nDhawar'yunna ga dhiyalnydja dhäruk\n12\nDhiyaŋ ŋunhi dhuwurr-dhunupay malthunamirriy Djälatjthu*\nŋarrany ga dhuwal guŋga'yundja wukirriny dhuwaliyi dhäruktja mala dhipal djorra'lilnydja, yurr gurriri dhuwal dhäruktja, yaka wiyindja. Ga djuy'yundja ŋarra ga dhuwal djorrany' dhipaliyin nhumalaŋgun ŋayaŋu-marrparaŋgunharawnydja, bili ŋarrany nhumalaŋ djäl nhuma dhu marŋgithirra God-Waŋarrwuny ŋunhi ŋayiny mel-wuyunamirr warray ga yuwalk yan ŋayi djäga-manymakmirrnydja nhumalaŋ. Dhärriny gi dharraḏan biyakun bili yan God-Waŋarrwala märr-ŋamathinyamirriŋura djägaŋurnydja.\n13\nŊuriŋiwurruy Garraywalaŋumirriy yolŋuy walal ŋunhi walal ga nhina ŋunha Bapilun* wäŋaŋur, ŋayipi ŋunhi God-Waŋarryu märraŋalnydja walalany, bitjarr nhakun ŋayi nhumalany märraŋal. Ga walalnydja ga dhuwal djuy'yundhi walalaŋguwuynydja märr-ŋamathinyawuy nhumalaŋguny Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ ŋunhi nhuma ga nhina dhuwaliyi barrkuwatjŋur wäŋaŋur. Ga balanyayi bili Mäkthuny†\nnhumalaŋ djuy'yurryi märr-ŋamathinyawuy, ga ŋayiny dhuwaliyiny yolŋu balanyan nhakun ŋarrakuny ŋayi ŋunhi gäthu'mirriŋun.\n14\nGa ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal waŋgany-manapanmirrnydja, dhangi'yunmirra walal marrtji ga goŋ-djalk-djalkthunmirra bala-räli'yunmirra yan, milkunhamirra nhumalaŋguwuy nhuma märr-ŋamathinyawuynha.\nŊarrany ga dhuwal ŋäŋ'thunna God-Waŋarrnhany, märr nhumany dhu ga ŋunhi bukmaknha yan Djesu-Christkuny yolŋu walal nhinany mägayaŋura romŋurnydja nhanukala God-Waŋarrwala. Ga balanya.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/60%201PE%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T12:05:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218187945.85\/warc\/CC-MAIN-20170322212947-00112-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999923706,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999923706054688}","num_words":4826,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.002,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.327,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"11\nDhuwandja djorra' ŋarrakuŋ Bolwuŋ,*\nŋunhi ŋarrany dhuwal djarr'yunawuy nhanukiyinguŋ God-Waŋarrwuŋ, bala ŋayi ŋarrany ŋunhi nhirrparnydja nhakun djuy'yunawuynha nhanŋun Djesu-Christkun. Ga wiripuny dhuwal Dimithiwuŋ†\nŋunhi ŋayiny wäwa'mirriŋu limurruŋ Garraywalaŋumirr,\n2\nga nhumalaŋ linyu ga dhuwal djuy'yundja Garraywalaŋumirriw ŋunhi nhuma ga nhina dhuwali wäŋaŋur yäkuŋur Gulutjay.‡\nŊarraku bukumirriyanhawuynydja dhuwal märr ŋayi dhu Djesu-Christthuny gurrupanna nhumalaŋ mel-wuyunawuynydja ga mägayany rom.\n3\nDhuwal napurr ŋuli ga bukumirriyaman nhumalaŋ bitjanna bili, ŋunhi napurr ŋuli ḻuŋ'maranhamirrnydja, bala napurr ŋuli yan guyaŋan nhumalanhany, bala buku-gurrupanna God-Waŋarrnhany ŋunhi ŋayi bäpa'mirriŋu limurruŋgalaŋaw Garraywu Djesu-Christku.\n4\nBili ŋanapurr ŋuli ga dhuwal dhäwuny ŋäma yolŋu'-yulŋuwuŋuny nhumalaŋgalaŋawuynydja, ŋunhi nhumany ga mirithirra yan märr-nhirrpanmirrnydja nhanukalnydja Djesu-Christkalnydja, ga djämany nhuma ŋuli ga ŋunhi manymaknha yan mirithirra romdja malany guŋga'yundja marrtji ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋuny walalany, bukmaknha yan, ŋayaŋuynydja märr-ŋamathinyaraynha.\n5\nYo, ŋunhi walal gan Garraywalaŋumirriy ŋurruŋuny nhumalaŋ dhäwu manymaktja lakaraŋal, ŋunhiyiny walal gan yuwalkuŋala yan lakaraŋalnydja nhumalaŋ dhunupan yan Djesu-Christkalaŋuwuynydja. Ga bitjarra walal gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋ, ŋunhi nhumany ga dhuwal galkunna yanan dhukarr-nhäman ga ŋurikiny ŋunhi ŋula nhaku mala manymakkuny ŋunhi ga ŋorra manymakŋur djägaŋur ŋunha djiwarr'ŋur.\n6\nDhiyaŋuny bala dhuwal God-Waŋarryuny ga gurrupanna nhanŋuwuynydja ŋayi ŋunhi ŋula nhäny malany manymaktja ŋayaŋuŋurnydja nhanukiyingal ŋayi, ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, ŋunhi walal marrtjin ŋäkul ŋunhiyi manymak dhäwu mala, ŋunhili barrkuwatjŋur wäŋaŋur malaŋuŋur walalaŋgiyingal buku-ḻiw'maraŋal. Ga dhuwaliyin nhanŋu ŋunhi ŋayaŋuny God- Waŋarrwuny, balanyayi bili yan nhakun nhuma ŋunhi ŋurruŋu märraŋal nhanukuŋ, balanyamirriy muka yan waluy ŋunhi nhuma yuwalkkuŋala yan märr-dharaŋar märr-ŋamathinyamirrnydja rom ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurrupar bukmakku yan yolŋuw walalaŋ.\n7\nBili muka nhumalaŋgal gan ŋunhi Yipaparatjthuny lakaraŋal dhuwalaŋuwuyyiny ŋunhi manymakpuynydja dhäwupuy. Mirithirr ŋarra ga nhanŋu dhuwal Yipaparatjkuny§\nmärr-ŋamathirr, bili linyu ŋuli ga ŋunhi rrambaŋi yan djämany nhanŋu Djesu-Christkuny, guŋga'yundja ga nhakun nhumalany bitjandja bili ŋayaŋu-rur'maramany.\n8\nBitjarr ŋayi ŋunhi Yipaparatjthuny**\nlakaraŋal napurruŋgal, ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryun nhumalanhany ganydjarr-gurrupar marŋgikuŋalnydja manapar ŋunhi nhaltjan nhuma dhu ga märr-ŋamathirr ŋunha ŋunhi wiripuwurruŋ yolŋuw walalaŋ.\n9\nYo, ŋunhi ŋanapurr gan dhäwuny ŋäkul nhumalaŋgalaŋawuynydja, bala ŋanapurr gan yan bukumirriyaŋala nhumalaŋ, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny dhaŋaŋguman nhumalany ŋuriŋiyin nhanukiyingala ŋayi djambatjthun ga dharaŋanamirriynha romdhuny, ŋunhi ŋayipin ŋuli ga Dhuyu-Birrimbirryun gurrupan.\n10\nŊuli nhuma dhu ŋunhi märramany ŋunhiyi djambatjthinyamirrnydja rom, ga ŋuriŋiyin nhakun nhuma dhu ga ŋunhi guŋga'yundja ŋunha wiripuwurrunhany yolŋuny walalany dharrwakurra dhukarrkurrnydja, ga ŋulatjandhin romgurr nhuma dhu ga ŋunhi God-Waŋarrwuny buluny nhakun marŋgithirr.\n11-12\nGa ŋarrany ŋuli ga dhuwal bukumirriyaman God-Waŋarrwalnydja, märr ŋayi dhu nhumalany djämany ḏälkuman ŋuriŋiyi bili yan ganydjarryuny ŋunhi ŋayi ga ŋunhayi ŋayatham, märr nhumany dhu ga dhärra ḏälnha yan, nhirrpanmirra dhu marrtji nhaku malaŋuw bukmakkuny ŋayaŋuynydja dharraḏaynha, ga dhäŋur beŋuryiny bala nhuma dhu ga ŋunhi buku-gurrupandja ŋanya God-Waŋarrnhany ŋayaŋu-djulŋithinyaraynha. Yuwalk muka ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny nhumalaŋ bitjandhiyiny djäma, bili ŋayipi ŋunhi wäwunguŋalnydja ŋula nhäny malany ŋunhi manymaktja ŋayaŋuŋurnydja nhanukal, ga dhunupa yan ŋunhi märranharawnydja nhumalaŋ ŋurikiyiny malaŋuw, ŋayi dhu gurrupandja nhanŋuwuynha ŋayi yolŋunhany walalany. Yo, bilin nhakun nhuma dhuwali nhanŋun yolŋuny walal, nhinan ga nhanukala djarraṯawun'mirriŋura romŋurnydja.\n13-14\nŊäthilnydja limurr gan ŋunhi nhinan ŋunhili buku-munha'ŋur yan romŋurnydja, ŋunhi gan yätjkurruy limurruny ŋayathaŋal, yurr ŋayipiny ŋunhi God-Waŋarryuny walŋakuŋala limurruny beŋuryiny ŋunhi buku-munha'ŋurnydja romŋur, bala yan ŋayi nhirrparnydja limurruny ŋunhiwiliyin Gäthu'mirriŋuwala nhanukalaŋuwal romlilnydja, ŋunhi ŋayiny ga God-Waŋarrnydja mirithirra yan märr-ŋamathirr nhanŋu. Ga dhuwaliyin ŋunhi romdja nhanŋu God-Waŋarrwuny, ŋayi ŋunhi litjalanhany dhawaṯmaraŋal, märr ŋali dhu ga yänan nhakun nhinany baḻanydjarratjarran ŋulatjandhin nhanukalaŋuwurra Gäthu'mirriŋuwalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra, bala yan ŋayi bäy-lakaraŋala limurruŋ ŋunhi yätjkurrnydja malany.\n15\nBäyŋu ŋilimurr ŋuli gi dhuwal God-Waŋarrnhany nhäŋu, yurr ŋunhi limurr ŋuli marŋgithirrnydja nhanukalaŋuw Gäthu'mirriŋuwnydja, bala limurr ŋuli dhunupan nhakun marŋgithirra nhanŋuny, bala yan dharaŋana nhäthinya ŋunhi ŋayi God-Waŋarrnydja, bili maṉḏany ŋunhi balanya bili yan dharaŋana yan maṉḏa ŋupanayŋu. Bili ŋayiny ŋunhi Djesuny bulu warray yindi ga ŋurruŋu, djuḻkmaraman ga wiripuŋunhany ŋunhi ŋula nhäny malany ŋunhi ŋayi gan God-Waŋarryu bokmar.\n16\nDjämany ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny bukmak yan ŋula nhäny malany ŋunha djiwarr'ŋur ga dhipal munatha'lil yindi ga nyumukuṉiny, yolŋuny ga birrimbirrnha malaŋuny ŋuliwitjarra bili yan nhanukalaŋuwurra yan Djesuwalaŋuwurra. Ga nhä malany limurr ŋuli ga nhäma ga nhä malany nhänhamiriw, ŋayiny Djesuny mirithirra yindi ŋurikiwurruŋgalyiny. Ganydjarrnydja nhanŋu ŋunhi Djesuwnydja bulu dhika barrku mirithirr, djuḻkmaraman ga mokuynhany malaŋuny ŋunhi walal ŋuli ga nhina dhiyal munatha'ŋur, buŋgawayirr walal ŋuli ga, ga ŋurruŋuyirr yolŋuw walalaŋ. Yo, God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi yan ŋamaŋamayurrnydja bukmaktja yan nhä malany, yurr ŋuliwitjarra bili yan, märr ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny milkuman bukmakkala yan, ŋunhi Gäthu'mirriŋunhany nhanŋuwuy ŋayi Djesunhany, ŋunhi ŋayiny yindi warray, ga ganydjarr-ḏumurr.\n17\nŊayipiny gan ŋunhi Djesu-Christtja walŋa muka yan nhinan yorrnha ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu bokmarnydja bukmaktja ŋula nhäny mala. Bili ŋayi gan God-Waŋarr djälthin bukmakku ŋunhi ŋamaŋamayunawuywuny nhanukuŋ walal dhu ga djälku-malthundja nhanŋuwuynha yan Djesuwnha.\n18\nGa bulu nhakun ŋayi Djesu-Christ ŋurruŋu yan buŋgawa ŋunhi Garraywalaŋumirriwnydja malaw, ŋunhi ŋayiny nhakun ḻiyan, gämurru'ŋun balanyan, ga limurrnydja dhuwal Garraywalaŋumirrnydja balanya nhakun rumbalnha nhanŋu. Ga nhanukalaŋuwurr yan limurr ŋuli ga ŋunhi walŋany märram, rumbalyuny nhanukal, bili ŋayipi yan ŋuli ga ŋunhi djägany limurruŋ. Ŋayiny ŋunhi Djesuny maḻamarr Gäthu'mirriŋu God-Waŋarrwu, ŋunhi God-Waŋarryu yan ŋayipi rur'maraŋalnydja ŋanya beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja, ŋurruŋu djuḻkthurrnydja wiripuwurruŋguny ŋunhi Garraywalaŋumirriw, märr ŋayiny dhu Djesuny ŋurruŋuyirra ga buŋgawayirra bukmakkun yan.\n19\nYo God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu dhuwal mirithirra yindi ga ŋurruŋu, bili ŋayi God-Waŋarr gan djälthin nhanŋu maṉḏa dhu waŋganyŋur yan gandany ŋupanayŋu yan nhakun ŋayipi God-Waŋarr.\n20\nGa nhanukalaŋuwurra ŋunhi Gäthu'mirriŋuwalaŋuwurra ŋayi God-Waŋarryuny gumurrkuŋala bukmaknhany yolŋuny walalany nhanukiyingallilyaŋalnydja ŋayi. Ga djämany ŋayi ŋunhi burrmiḏiny rom nhanukalaŋuwurra Gäthu'mirriŋuwalaŋuwurra maŋgu'wurr ŋunhi ŋayi gan gorruŋala ŋunhiliyin dharpaŋur mälakmaranhawuyŋura, bala ŋayi roŋanmaraŋala bukmaknha yan nhäny mala dhuwal munatha'ŋur ga ŋunha djiwarr'ŋur nhanukiyingallilyaŋalanydja ŋayi.\n21\nŊäthilnydja nhuma ŋunhi ḏiltji-gurrupar muka nhanŋuny God-Waŋarrwuny, yaka yan nhuma nhanŋu marŋgi, bili nhumalaŋguŋ ŋunhi guyaŋanhawuynydja ga djämapuynydja yätjkurra yan mirithirra.\n22\nYurr dhiyaŋuny bala ŋayi God-Waŋarryuny nhumalany bilin galkikuŋala. Yo bitjarryin ŋayi ŋunhi djämany, ŋunhi ŋayi djuy'yurr nhanŋuwuy ŋayi Gäthu'mirriŋunhan, bala ŋayi yolŋukunhaminan bala yan dhiŋgaŋala. Märr limurrnydja dhu ŋunhi gärriny balany ŋunhi dhunukulilnydja nhanukal God-Waŋarrwalnydja dharrpalnha ga rum'rumdhunamiriwnha, ga ŋula nhämiriwnha.\n23\nYurr nhumalaŋguny dhu ga dhuwaliyi märr-nhirrpanminyawuy dhärra ḏälnha yan nhanukalnydja Garraywalnydja, bitjanna nhakun ŋuli ga ŋunhi dharpa yuṯuŋgurrmirr dhärra yan, ṉiṉ'thun ŋuli ga ŋunha munatha'lil djinawa'lil. Yo nhumany ga dhuwal galkunna yanan dhukarr-nhäman ŋurikin ŋunhi manymakkun romguny ŋunhi dhu maḻŋ'thurr nhumalaŋ yalalaŋumirriy ŋunhal djiwarr'ŋur. Dhuwaliyin ŋunhi manymaktja dhäwu ŋunhi nhuma marrtjin ŋurruŋu ŋäkul, ga yakan walal dhipuŋuryiny dhäwuŋur ḏaḏawyurr wo ŋula yolthuny nhumalany dhu baḏuwaḏuyun. Djesu-Christkuny dhuwal djämamirrnydja mala bilin ḻatjuwarr'yurra bawalamirrilila wäŋalil, dhäwuwnha lakaranharaw manymakkun, ga ŋarra wiripuny muka Bolyu††\nga dhäwu lakaramdhi bitjandhi bili yan.\n24\nDhiyaŋuny bala ŋarrany ga dhuwal marrtji ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurra romgurrnydja, yurr nhumalaŋ ŋayaŋuwnydja. Yurr ŋayaŋuny ŋarraku dhuwal ga djulŋithirra, bäydhi ŋunhi ŋarra ga dhuwal marrtji marikurrnydja dhaḻakarrwurr. Bili ŋarrapiny dhuwal marŋgi ŋunhi baḏak yan ga dhuwal mariny mala ŋorra limurruŋguny Djesu-Christkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ dhiyalnydja munatha'ŋurnydja, märr nhanŋu dhu limurruŋgalaŋaw Djesu-Christkuny rumbal ŋunhi bäythinyawuynydja gana'yirr muka djämawnydja nhanukalaŋaw. Ga dhiyakiyin ŋunhi märrwuny ŋarrany ga dhuwal marrtji dhuwalatjandhiny marikurrnydja.\n25\nGod-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi ŋarranhany djarr'yurr dhiyakuny ŋunhi djämaw, ga bulu ŋayi dhäruk-gurrupanminany ŋarrakal dhäwuwny'tja lakaranharaw bukmakkuyi yan, märr ŋarrany dhu yakan ŋula dharrpan dhäwuny nhumalaŋgalaŋaŋur, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny yuwalk yan dhaŋaŋgumany nhumalany ŋuriŋiyiny ŋunhi nhanukiyingalnydja ŋayi manymakthu.\n26\nBeŋur bili yan ŋurruyirr'yunaŋur ŋayi gan God-Waŋarryu ŋayathaŋalnydja ŋunhiyi romdja nhanŋuwuy ŋayi dharrpalkuŋalnydja bukmakkal yan yolŋuwalnydja walalaŋgal. Yurr dhiyaŋuny bala ŋayi lakaraŋala nhumalaŋ dhawaṯmaraŋala ŋunhi nhanukiyingalaŋuwala yolŋuwalnydja walalaŋgal bukmakkala yan.\n27\nGa ŋunhiyiny dharrpalnydja rom God-Waŋarrwuny, mirithirra ŋayi ŋunhi mel-wiḏi'mirra dhika ga latjun', ŋunhi ŋayi ga God-Waŋarrnydja djälthirra bukmakkuny yolŋuw walalaŋ marŋgithinyarawnha ŋurikiyiny, ga nhinanharaw ŋunhiwiliyin ŋunhi nhanukala romlilnydja. Ga dhuwaliyi nhanŋu ŋunhi ŋayaŋuny, ŋunhi ŋayi gan ḻiya-ŋamaŋamayunminany ŋäthilnydja lakaranharaw yan ŋurikiyiny dharrpalwuny nhanukiyingalaŋaw ŋayi, märr dhu ŋunhi nhanŋuwuynydja yolŋu walal marŋgin ga nhina. Ga dhuwanna ŋunhi nhanŋu dharrpalnydja rom gam', Djesu-Christtja yuwalknha yan bilin ga nhinan dhuwaliyin ŋayaŋuŋura nhumalaŋgala. Ga ŋuruŋiyiny ga maŋutji-lakaraman ŋunhi ŋayipiny dhu God-Waŋarryuny gurrupanna yan nhumalaŋguny ŋunhi ŋula nhäny malany manymaktja ga mäwilimirrnydja rom. Ga märr-yuwalk yan ŋayi dhu ŋunhiyi maḻŋ'thurrnydja djämapuynydja nhanukuŋ God-Waŋarrwuŋuny.\n28\nBala ŋanapurr ga dhuwal yorrnha nhakun dhäwuny lakaram Djesu-Christkalaŋawuynydja bukmakkun yan nhumalaŋ, God-Waŋarrwal yan djambatjthuny guyaŋanharay napurr dhu ga marŋgikumany, raypirri'yundja marrtji nhumalany, ga djägakumany yolŋunhany walalany ŋunhi nhaku ŋayi ga God- Waŋarr djälthirr. Märr walalnydja dhu ŋunhi yolŋuny walal ŋayaŋumirr muka nhanukalaŋumirr Djesu-Christkalaŋumirrnydja, ŋunhi walal dhu dhärriny nhanukal gumurrŋurnydja God-Waŋarrwalnydja yalalaŋumirriynydja.\n29\nŊunhi ŋarra ŋuli ga nhakun djämany ŋunhiyiny mala, ga marrtjiny ŋarra ŋuli ga ŋunhi gumurr-ḏälkurra ga marikurra dhaḻakarrwurrnydja, yurr ŋarrany ŋuli marrtji mukthunna bala yan djämany. Ga guŋga'yunawuynydja ŋarra ŋuli ga märram ganydjarrnydja, ŋunhiyi bili yan nhanukuŋ Djesu-Christkuŋ gurrupanawuynydja, ga ŋunhiyiny ganydjarr, ŋuli maḻŋ'thundja ŋunhan ŋunhi wiripuwurruŋgala yolŋuwalnydja walalaŋgal ŋarrakalaŋuwurrnydja guŋga'yunawurr, ŋuriŋiyin ŋarranhany ŋuli ga ŋunhi ŋayaŋu ḏälkum.\n21-2\nDhuwandja ŋarra ga lakaraman nhumalaŋ ŋunhi nhaltjarr ŋarra gan djäma yindi nhumalaŋ, ga ŋurikiwurruŋ yolŋuw walalaŋ wäŋa Layaditjiyawuywu*\nwalalaŋ, ŋayaŋuynydja ḏapmaranharay, märr ŋunhi balanya nhakun ŋarrany, walalnydja dhu ŋunhi bäyŋun barrarirr ŋula nhakuny malaŋuw barrari-wapthunamirriwnydja romgu, märr walalnydja dhu bitjandhiyi bili milkunhamirr walalaŋguwuynydja märr-ŋamathinyawuy bala-räli'yunmirr yan, nhakun dhuwal ŋarra ga walalaŋ djäma, märr walal dhu ga nhämany ŋamathaman ga barrku-ḏakthunna, bala walal dhu ŋunhi dhunupan yan marŋgithirra, ŋunhi nhaltjan ŋayi ga God-Waŋarryu walalaŋ djäma. Manymaknha nhakun ŋunhiyiny mirithirra ŋunhi nhe dhu yuwalkkumany marŋgithirr dharaŋandja manapan. Yo, bala walal dhu maḻŋ'maraman ŋunhiyiny God-Waŋarrwuny yuwalknhany dharrpalnha, ŋunhi gan ŋayipin ŋayathaŋal yolŋuwalnydja walalaŋgal marŋgithinyaŋur.\n3\nWaŋganygurra yanbi limurr dhu ŋunhi yuwalktja marŋgithirr God-Waŋarrwalaŋuwnydja romgu ga dhukarrwu nhanukiyingalaŋuwurra yan Djesu-Christkalaŋuwurra, ŋunhi limurr ganha bäyŋu ŋäthil dharaŋana ga maḻŋ'maranha.\n4\nGa wiripuny dhuwal yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga nyäḻ'yunna dhäwu lakaram, ga waṉa-gämany walal ŋuli ga djarrpi'kuman. Nhumany yakan yan walalaŋ märr-yuwalkmirriyi, bäydhi walal dhu ga ŋunhi yuwalkkumany dhäwu nhumalaŋ lakaram.\n5\nŊarrany ga dhuwal barrkun nhina nhumalaŋgalaŋaŋur, yurr ŋarra ga dhuwal nhumalany guyaŋa yulŋuny, ga dhuwal ŋarra ga nhumalaŋ galŋa-djulŋithirr yulŋuny ŋunhi nhumalaŋ dhuwali märr-nhirrpanminyawuynydja Djesu-Christkalnydja ḏälnha mirithirra.\n6\nŊayathulnydja gi baṯ biyakun yan Djesu-Christnhany. Yo, bitjandhiyin nhe dhu ga ŋunhi nhinany, bili nhakun nhe ŋunhi bilin märraŋala ŋanya Garraykuŋala nhokiyingala nhe ŋayaŋuynydja muŋbunuŋala.\n7\nGa biyak bili yan gi marrtjiny galkithiny nhanukal Garraywalnydja, ga dhäruktja ŋanya gi biyakiyi bili yan märraŋdhi, märr-nhirrpanmirra manapul nhanukal marrtji bala. Yo, bili muka nhe ŋunhi ŋäkulnydja, ŋunhi nhaltjan nhe dhu ga ŋunhi nhina, bala yan djämamirriyaŋun. Ga buku-gurrpulnydja ŋanya God-Waŋarrnhany biyak bili yan ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi nhä malany manymak ŋayi gan djäma nhumalaŋ.\n8\nGatjuy dharraḏayin yan, walal balaŋ bäynha nhumalany mayali' gäŋu ŋuriŋin ŋunhi walalaŋgiyingala walal guyaŋanharaynydja munatha'wuyyun marŋgi-gurrupanawuyyu, ŋuriŋin ŋunhi dhärukthuny waŋaraynha dharaŋanamiriwyun. ŋunhi gan ŋunhiyi marŋgithinyawuy marrtjin beŋur ŋunhi yolŋuwal walalaŋgal ga wakinŋuwal birrimbirrwal ganydjarryu munatha'wuywal, ga yakan nhanukuŋuny Djesu-Christkuŋuny.\n9\nŊayipin yan ŋunhi Djesu-Christnha yuwalktja yolŋu, balanyany bili yan dharaŋanany nhakun God-Waŋarrnydja yan. Ga nhä malany ŋunhi bukmak yan God-Waŋarrwuny rom, ŋayin ga ŋayatham.\n10\nGa ŋunhi nhakun nhuŋu walŋany dhambay-manapar Garraywalnydja, bala ŋayi God-Waŋarryuny gurrupara nhuŋu ŋunhi yuwalktja walŋa. Djesu-Christ dhuwal buluny dhika ganydjarr yindiny, djuḻkmaraman ŋayi ga ŋunhi wiripunhany mala birrimbirrnha ŋunhi limurr ŋuli ga yolŋuy walal märryu-ŋayatham.\n11\nYo, ŋunhi ŋayi nhuna God-Waŋarryu dhambay-manaparnydja Djesu-Christkalnydja, ŋunhiyiny nhakun ŋayi ḏarrtjalkkuŋala ŋunhan ŋunhi ŋayaŋun nhuŋu, gänaŋ'maraŋala yätjkurruŋura, yaka ḏarrtjalkkunhawuy yolŋuwuŋuny djämapuy. God-Waŋarryu dhuwal nhunanhany ḏarrtjalkkuŋal, balanyamirriy muka yan ŋunhi ŋayi nhuna dhawaṯmaraŋala beŋuryin ŋunhi ganydjarrŋur yätjkurruwala, ŋunhi ŋayi gan nhinan dhiyaliyi ŋayaŋuŋur nhokal djinawa'.\n12\nŊunhiyiny ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu bitjarra djäma gam', nhakun nhuma ŋunhi rrambaŋin dhiŋgaŋalnydja Garraynha, ga rrambaŋiyi yan ŋayi ŋunhi nhumalany rur'maraŋalnydja dhiŋganhaŋurnydja. Ŋunhi nhe buku-ḻuptja märraŋal ŋuriŋiyin ga ŋunhi maŋutji-lakaramany, ŋunhi walal nhuna djurrkuḏupmaraŋal balan gapulila, ga buluyi nhuna walal dhawaṯmaraŋal.\n13\nŊäthilnydja nhe ŋunhi yolŋu dhiŋganhawuy muka, bili yaka yan nhakun nhe ŋunhi waŋganydja dhuwurr-yätjkurrnydja, ŋany barrkun nhe mirithirra Godkalaŋumirriwalnydja yolŋu'-yulŋuwal, yätjkurra yan mirithirra, bäyŋu yan nhe marŋgi ŋurikiny ŋunhi romgu, ŋunhi ŋayi gurrupar Mawtjitjkal.†\nYurr dhiyaŋuny bala nhe dhuwal walŋan, rrambaŋin nhuman Garraynha. Yo, yuwalk muka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu bäy-lakaraŋalnydja limurruŋ yätjkurrnydja mala. Balanyan dhuwal limurrnydja, nhakun yolŋuy ŋuli djorra' märram bala ŋayi ŋuli marrtji wukirrin bukmak yan nhämunha' ŋayi gan dhukarrarrayurr, ga ŋunhiŋuwuyyin mala ŋayi dhu ŋunhi buku-roŋanmaramany bukmakpuynha yan. Ŋunhiyiny nhakun ŋayi God-Waŋarryuny bäy-lakaraŋala limurruŋ.\n14\nŊunhiyiny ŋayi bitjarrnha nhakun ŋayi ŋunhi djorrany' märraŋal bala ŋayi dhuḻ'yurra balayin dharpalila mälakmaranhawuylila.\n15\nBilin ŋayi ŋunhiliyiny dharpaŋur mälakmaranhawuyŋurnydja Garrayyu djuḻkmaraŋala rom mala yätjkurrnydja, ga dhiŋganhamirrnydja, bala yan ŋayi ŋunhi ganydjarrnydja walalany yätjkurrunhany birrimbirrnha malany ŋunhi mokuynhany ga be buŋgawany mala ganydjarr-ḏilkurruny dhuwalaŋuwuynha ŋunhi munatha'wuynhany mala gombuŋala warrpam'thurra yan, ga yuwalknha yan walalnydja ŋunhi ganydjarrmiriwnha mala.\n16\nWiripuny ŋuli ga yolŋuy walal lakaram nhumalaŋ bitjanna; Bäyŋu nhe dhu dhuwandja gay'yi ḻuka, ga ŋunhany bala, ga gatjuy ŋunhi dharrpalnydja walu mala gänaŋ'maraŋun, ga ŋula nhä ŋunhi buŋgul mala nhuma dhu ga djäma, ga wiripuny waŋganynha yan walu gänaŋ'maraŋ dharrpalkuŋ. Dhuwaliyiny mala ŋunhi rom nhokiyingala guyaŋanharaw, wanha nhe dhu malthun dhiyakiyi malaŋuw romgu wo yakan yan.\n17\nGa ŋunhiny yolŋu mala, ŋunhi walal nhumalaŋ ŋuli ga lakaram balanyayiny mala dhäwu, ŋunhiyiny yan wuŋuḻi dhuwalaŋuwuy munatha'wuy, yurr ŋayipi warray ŋunhi yuwalktja Djesu-Christ yan ŋunhi ŋayi Maŋutji-dhunupayanhawuynha.\n18\nWiripuny ŋuli ga ŋunhi yolŋuy walal lakaram nhumalaŋgal yanbi nhumany dhu gi ŋunhi bäyŋun yalalaŋumirriynydja mundhurr märraŋ, ŋunhi nhuma ŋuli ga galkun ŋurikiyi märranharaw, bili yaka yanbi nhe ŋuli gi ŋunhi mirithiny bukumirriyaŋ, ga bäyŋu nhe ŋuli gi märr-ŋal'yurr Godkalaŋuw dhäwu-gänhamirriw walalaŋ. Ga lakaramany walal ŋuli ga ŋunhi dhäwuny nhumalaŋguny bitjandhiyin, bili walalnydja gan ŋunhi ŋäthilnydja balanyayi mala maḻŋ'maraŋal. Nhumany dhu bäyŋun ga walalaŋguny märr-yuwalkthirr, bili dhäwuny mala walal gan ŋunhi lakaraŋalnydja walalaŋgiyinguŋun nyäḻ'puynha guyaŋanhawuynydja mala.\n19\nBili walalnydja ŋunhiwurryiny yolŋu walal biliŋuwuynha gänaŋ'maranhaminyawuynha Garraywalnydja, bäyŋun walal ŋanya gi buluny märr-yuwalkthi, yurr ŋayipi yan ŋunhi waŋgany ŋurruŋuny Godkalaŋumirriwnydja yolŋuw bukmakku yan, balanya nhakun ŋunhi dhuwal muḻkurrnydja waŋganynha yan bukmakkuny rumbalwu. Bili ŋayipi yan ŋunhi Garray muḻkurrnydja Godkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ, bala ŋuli ŋunhi märr-nhirrpanminyawuynydja ḏälthirra ŋulatjandhiny, ŋunhi nhaku ŋayipi ga God-Waŋarr walalaŋ djälthirr. Ga biliŋuwuynha limurrnydja dhuwal waŋgany-manapanminyawuynha yolŋuny walal, galkiwatjnha yan mirithirra, balanyan bili yan nhakun dhuwal rumbalŋur limurruŋgal marrtji mam'thu-mam'thun wiripun ga wiripun wakany' mala.\n20\nŊäthilnydja nhuma gan ŋunhi nhinan ŋurikiwurruŋgalyi goŋŋur wakinŋumirriwal birrimbirrwal munatha'wuywal walalaŋgal, ga ŋayathaŋalnydja walal nhumalany gan ŋunhi baṯ bitjarra yan rambuŋala. Yurr ŋayiny ŋunhi Djesu-Christtja dhiŋgaŋal, ŋunhiyiny nhakun nhuman rrambaŋin dhiŋgaŋalnydja, ga yakan walal nhuŋu ŋunhi buluny buŋgawa ŋunhiyiny mala wakinŋumirrnydja birrimbirr ŋunhi dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja. Ga nhakun nheny ŋuli ga ŋunhi bitjandhiyiny nhina munatha'wuywalnydja yan romdhu? Nhakun nheny ŋuli ga ŋunhi yolŋuwnydja walalaŋ buthuru-bitjun, ŋunhi walal ŋuli ga waŋany bitjandja gam',\n21\n\"Yaka dhuwandja nhuŋu ŋayathanharaw, ga yaka dhuwandja ḻuki,\" wo \"Yaka dhuwandja bala ŋayathul.\"\n22\nGa balanyayin walalaŋguŋ ŋunhi rom-nhirrpanawuynydja nyäḻnha, ŋunhi yaka wiyin'tja bala ŋayi dhu ŋunhi buwayakthirra, bäyŋun ŋayi dhu ga ŋunhiyi rom ŋorra wiyinŋumirr, bili nhä mala limurr ŋuli ŋunhi djämany wo ḻukany limurr ŋuli ŋula nhä mala, bala ŋuli ŋunhiyiny nhä mala dhawar'yunna yan.\n23\nŊurruŋuny limurr gan ŋunhi ŋäkul balanyayi mala muka dhäwu, ga rom walal gan ŋunhi lakaraŋal limurruŋgal, yanbi ŋunhiyiny mala yuwalknha, bili limurr gan ŋunhi bitjarra guyaŋanany gam', \"Ŋarrany dhu ga dhuwal nyilŋ'maranhamirra ŋarranhawuynhany ŋarra ŋurukuwurruŋguny ŋunhi dhäwu-gänhamirriwnydja yolŋuw walalaŋ, ga mirithirra yan ŋarra dhu ga dhuwal bukumirriyamany.\" Ga ŋuli nhe ŋuli ga ŋunhi dhar'thar-gurrupanmirr balanyarawyiny malaŋuw djämaw, bala nhe dhu ga ŋunhi gulkurun nhakun gulmaranhamirrnydja nhunapinya nhe balanyaŋuryiny malaŋuŋur djälŋur.\n31\nŊunhi ŋayi God-Waŋarryu rur'maraŋalnydja ŋanya Djesu-Christnhany dhiŋganhaŋurnydja, ŋunhiyiny ŋayi bitjarr djämany gam', nhakun ŋayi nhunanhany bitjarryi bili rur'maraŋalyi balanyamirriy bili yan waluy. Ga dhiyaŋuny bala ŋayiny Djesu-Christtja ga nhina ŋurruŋun, ŋunhan djiwarr'ŋura God-Waŋarrwal dhunupa'ŋuŋura gali'ŋurnydja.\n2\nBiyak bili marrtji guyaŋiny ŋunhayin ŋunhi ŋula nhäny mala ŋunhi djiwarr'ŋura marrtji ŋorra, ga yakan gi mirithiny guyaŋi ŋula nhä mala ŋunhi dhuwandja banydji munatha'ŋurnydja marrtji ŋorra.\n3\nYo yuwalk ŋayi ŋunhi Djesu-Christtja dhiŋgaŋal, ga ŋäthiliŋuny ŋunhi nhe dhiŋgaŋalyi, ga dhiyaŋuny bala nhuŋu walŋa yuṯan. Yaka yan dhuwal waŋgany ŋula yol yolŋu marŋgi ŋurikiyiny ŋunhi yuṯawnydja walŋaw, nhäthinya ŋayi ŋunhi, bili bäyŋu gi ŋula yolthuny yolŋuy nhäŋu ŋanya Djesu-Christnhany, ŋunhi ŋayiny ŋunhayi God-Waŋarrwal.\n4\nGa ŋunhayiny yuṯany walŋa nheny yanbi dhu marŋgithirra, bala märr-ŋamathirra nhanŋu Djesu-Christkuny. Ga ŋunhi walal dhu boŋguŋ yolŋu'-yulŋuy buluyi ŋanya nhäŋu dhiyalnydja munatha'ŋurnydja, ga nhäŋuny walal dhu ŋunhi limurrunhany nhanukala, rrambaŋin limurra dhu gi Djesu-Christnha nhininy, ŋunhalnydja God-Waŋarrwalnydja djeŋarra'mirriŋurnydja romŋur.\n5\nGa yakan gi buluny dhukarrwu malthurr ŋurikiyiny ŋunhi ŋäthiliŋuwnydja djälwu nhuŋuwuy nhe, ga yakan gi buluny marramba'yi, ga ŋoy-ŋapu'yurr gi ŋula nhakuny malaŋuw yätjkurruwnydja. Yo, ga guyaŋanhany nhe ŋuli ganha ŋunhi ŋula nhäny mala yätjkurra mirithirra milnyaŋ'mirra, ga bitjanan bili nhe ŋuli ganha ŋunhi guyaŋanhany marramban' yan, ga ŋula nhän mala yätjkurra yan. Ga bulu bulu nhe ŋuli ganha ŋunhi djälthinya ŋula nhakuny malaŋuw, ŋunhiyiny nhakun nhe ŋuli ga waŋarrkumany ŋunhiyin bili mala, bala nhe ŋuli ga buku-ŋal'yundja ŋurikiyin yan malaŋuw.\n6\nGod-Waŋarrnydja dhu boŋguŋ ŋunhi ŋaramurryin ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walal ŋanya ŋuli gi yaka dhäruk märraŋ.\n7\nYo, nheny ŋuli ganha ŋunhi bitjanayi muka djäma ŋunhi ŋula nhäny mala bitjana muka bili.\n8\nYurr dhiyaŋuny bala nhe dhu gulyunna, balanyaŋuryiny malaŋuŋur djälŋur ga wiripuŋur wiripuŋur, ga wiripuny nhe ŋuli ga djälthirr ŋayi dhu ga ŋula yol yolŋu nhokuŋ dhaŋga-ḏirryuna yan. Ga yaka gi waŋi y��tjkurr matha yolŋu'-yulŋuw, biṉdharr'yurrnydja gi.\n9-10\nYakan nyäḻ'yunmirrnydja lakaranhamirr, bili balanyayi muka nhe ŋunhi ŋäthiliŋuny, bitjarryin nhe gan ŋunhi ŋäthilnydja djäma. Ga yakan gi buluny gupa-roŋiyi ŋurikiyiny ŋäthiliŋuwnydja. Nheny dhuwal bilin yuṯan yolŋu. God-Waŋarr ŋunha ŋamaŋamayunamirrnydja ŋurikiyiny yuṯawnydja walŋaw nhokalaŋaw, ga djämany ŋayi ŋuli nhuna bulu, ga bulu, bitjanna bili yan nhakun ŋunha ŋayipin, märr nheny dhu galkithirra nhanukalnydja mirithirra.\n11\nŊunhi ŋayi ŋuli God-Waŋarryu djäma Djuw*\nmalanhany, ga wiripunhany bäpurruny yuṯakumany, ŋunhiny maṉḏa bäyŋun buluny barrkuwatj. Ŋunhi ŋayi ŋuli ḏarrtjalkkunhawuynhany walalany ga yakany ḏarrtjalkkunhawuynha waŋganygumany yuṯakumany, ga bäyŋun walal ŋunhi buluny nhakun barrkuwatj, waŋganyŋura yan walal ŋunhi yulŋuny. Ga ŋunhi ŋayi ŋuli bitjandhiny djäma, wakinŋunhany yolŋuny, ga maḏakarritjnhany mari-ḏilkurrunhany yolŋuny, ga ḏapmaranhawuynhany yolŋuny, ga bäyŋuyi yan ŋunhi walalnydja ŋunhiwurryiny barrkuwatj wiripuŋuwalnydja yolŋuwal, ŋurikalnydja baḻanydjarratjarrawalnydja yolŋuwal walalaŋgal. Djämany ŋayi gan ŋunhi Djesu-Christthuny bitjarryin bili dharaŋanan yan bukmakkalnydja walŋaŋur, ga ŋunhiyin ŋunhi djäman nhanŋu mirithirrnydja ŋurruŋu.\n12\nNheny dhuwal ŋurikiwurruŋgala malaŋur Godkalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal. God-Waŋarryuny nhuna ŋunhi djarr'yurr, märr nheny dhu nhanŋuwuynha yan, bili ŋayi gan nhuŋu ŋunhi märr-ŋamathin. Nheny biyakun ŋayaŋu-yal'yurra ga mel-wuyurra, ga yakan gi buŋgawa-lakaranhamirrnydja, nyilŋ'maranhamirra nhunapinya nhe, ga gurrum'thurr biyak, ga yakan bondiny maḏakarritjthi wiripuŋuwnydja yolŋuw.\n13\nNheny nhunapinyany nhe ŋoy-dharraḏakunhamirra wiripuŋuwnydja yolŋuw, ŋunhi ŋayi nhuna dhu ŋoy-marimirriyamany, yanan biyakun bäy-lakaraŋun. Bäy-lakaranhamirrnydja walal bala-räli'yunmirra, bitjarr nhakun ŋayi Garrayyu bäy-lakaraŋal nhuŋu.\n14\nGa buluny ŋunhi ŋurruŋuny mirithirrnydja rom dhuwanna gam', Märr-ŋamathinyamirrnydja walal gi bala räli'yunmirra yan. Ŋunhi ŋuli ga yolŋuny walal nhakun märr-ŋamathinyamirr, bala walal ŋuli ga ŋunhi djämany ŋula nhäny mala rrambaŋin yan waŋganyŋura.\n15\nGod-Waŋarryuny nhuna ŋunhi djäma waŋga'-waŋganynha yan, yurr wakany' nhe beŋuryi bili yan Djesu-Christkalaŋumirriwal yolŋuwalnydja walalaŋgal, ga märraŋalnydja ŋayi ŋunhi nhuna, nhuma dhu ga nhinany mägayan yan. Ga ŋuli nhe guyaŋan nhe dhu djäma ŋula nhä, nhäŋuny ŋathil ŋanya Djesu-Christnha märr ŋayi dhu nhuna waṉa-gämany, märr nhuŋu dhu ŋayaŋuny dharraḏayirra. Ga yaka meṉguŋuny buku-wurrpanarawnydja nhanŋu.\n16\nGa manymak nhakun nhuma gan ŋunhi ŋäkul dhäwuny mala nhanukalaŋuwuynydja Djesu-Christkalaŋuwuynydja, yurr waŋan ŋayi dhu ga nhumalaŋgal ŋayaŋulila. Marŋgikunhamirrnydja walal marrtji mirithi yan, ga latjukunhamirr. Manikaynydja walal gi ḏar'ṯaryurrnydja walŋamirra ga ŋunhin dharrpalnha nhanukalaŋuwuynha. Ŋuli nhe dhu ŋunhi manikaynydja ḏar'ṯaryun God-Waŋarrwalnydja, ḏar'ṯaryurrnydja ŋayaŋuynydja buku-wurrpanaraynha, bukmakpuy yan ŋunhi ŋula nhäpuynydja malaŋuwuy, ŋunhi nhä mala ŋayi gan nhuŋu djäma.\n17\nBiyak bili ŋanya gi Garraynhany Djesunhany ŋurruŋukuŋ yan ŋunhi ŋula wanhawiyakuny malaŋukurr djämakurr, ŋunhi limurr dhu ga buku-wurrpandja God-Waŋarrnhany nhanŋu.\n18Nhe miyalk ŋunhi nhe wäŋamirr, dhuway'mirriŋunhany nhuŋuwuy nhe dhu ga dhäruk märram, bili dhuwaliyin ŋunhi yuwalktja dhukarr Garraywalaŋumirriwnydja miyalkkurruwurruŋ, bitjanna yanbi nhe dhu ga ŋunhi nhinany.\n19\nGa nhe ḏirramu ŋunhi nhe wäŋamirr, märr-ŋamathi gi nhokiyingalaŋaw nhe miyalkkuny, ga yaka ŋanya gi dhar'thar-gurrupulnydja ŋula nhakuny malaŋuw djämaw.\n20\nNheny djamarrkuḻi', dhärukkuny gi märr- yuwalkmirriyi nhokiyingalaŋaw nhe ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja ga bäpa'mirriŋuwnydja, bitjandhi yanbi dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja djamarrkuḻi' nhina, bili ŋuriŋiyiny romdhu nhe dhu ga ŋunhi märr-ŋamatham God-Waŋarrnhan.\n21\nGa nhuma ŋunhiwurr ŋunhi nhuma djamarrkuḻi'mirr mala, yaka gi biyakuny bili yan rom-nyamir'yurrnydja walalany, djamarrkuḻi'nhany nhuŋuwuy nhe, ŋunhi ŋula nhäpuynydja mala yätjkurruwuynydja djämapuy, walal balaŋ bäynha yalalaŋumirrnydja yakan gi djälthi ŋula nhakuny malaŋuw djämaw.\n22\nGa nhe ŋunhi nhe djämamirr yolŋu, biyak bili gi märr-yuwalkmirriyi ŋunha ŋunhi buŋgawa'mirriŋunhany nhuŋuwuy nhe, ŋunhi nhaltjan ŋayi nhuna dhu ga waŋa ŋula nhaku malaŋuw djämaw. Biyak bili yan gi märr-ŋamathaŋ walalany, yaka yan balanyamirriynydja, ŋunhi ŋayi dhu ga nhämany nhuna ŋuriŋiyi buŋgawa'mirriŋuy nhokal, yuwalkkuŋ walalaŋ gi djämany ŋayaŋuynydja manymakthu yan, märr nheny dhu ga ŋunhiyiny märr-ŋamathamany Garraynhan.\n23-24\nNhä mala djäma nhokal goŋŋur marrtji ŋorra ŋunhi nhe ga djäma, djämany gi manymakkuŋ yan. Djäma gi, ga guyaŋiny gi biyakun nhakun nhe ga ŋunhiny Garraywun djämany, bala ŋayiny dhu nhuna mundhurr-gurrupanna ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy, ŋunhi ŋayi ŋäthilmirriyaŋal nhuŋu ga yolku bukmakku yolŋuw.\n25\nGod-Waŋarrwalnydja dhuwal limurr maŋutjiŋur bäyŋun barrkuwatj. Ga dhä-gir'yurrnydja ŋayi dhu ŋunhi bukmaknha yan yolŋunhany walalany ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi nhä walal marrtjin djäma yätjkurr, ga ŋunhi bili yan dhu ŋunhi walalaŋguny buku-roŋiyi.\n41-2\nNhuma buŋgawa mala, ŋamathaŋ ga yuwalkkuŋ yan marrtji djägany nhokiyingalaŋaw ḏapmaranhawuywuny djämamirriw mala, ga biyakun guyaŋiny ŋunhi nhuŋuny ga buŋgawa'mirriŋu nhinadhi ŋunha djiwarr'ŋurnydja, ga nhäma ŋayi ga nhuna. Biyak bili yan gi bukumirriyaŋuny. Ga ŋunhi nhe dhu ga bukumirriyamany, ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ga guyaŋany ŋunhiny nhe ga waŋany God-Waŋarrwala, ga buku-gurrpulnydja ŋanya gi ŋunhi bukmakpuynha yan ŋula nhäpuynydja mala ŋunhi nhä mala ŋayi gan nhuŋu djäma.\n3\nGa wiripuny gi bukumirriyaŋ, märr ŋayi dhu dhukarr-buma limurruŋ marrtjinyaraw, ŋuruk dhärukku nhanukalaŋuw lakaranharaw, märr limurr dhu ga walalaŋgal lakaraman ŋunhi God-Waŋarrwuny dharrpalnydja guyaŋanhawuy nhanukalaŋuwuynydja Djesu-Christkalaŋuwuynydja, bili dhiyakiyin gämurruw' ŋarra ga dhuwal gulŋiyirr dharruŋguŋurnydja.\n4\nNhumany dhu ga ŋunhi bukumirriyaman yan, märr ŋarrany dhu yanan marrtji lakaraman warraŋulkuman yolŋuwalnydja walalaŋgal ŋunhiyiny mala dhäwu, ŋunhi nhä mala ŋarra dhu ga lakaram walalaŋgal, bili dhuwaliyin ŋunhi mirithirrnydja manymak.\n5\nGa ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi mala-manapandja wiripuwurruŋgalnydja yolŋu-yulŋuwal ŋunhi walal yakany Garraywalaŋumirr mala, nhinany nhuma dhu ga walalaŋgal gakal ŋamathirra ga gaḏamandhin, gurrum'thurra biyak djägany marrtji walalaŋ, märr ŋuliwitjandhin romgurr nhuma dhu ga ŋunhi walalany rälimirriyamany nhumalaŋgiyingalnydja nhuma ga nhanukal Garraywal.\n6\nGa waŋany nhuma dhu ga ŋunhi manymakkum yan, djäl-gurrupan muka ŋunha wiripuwurrunhany, ga ŋuli walal dhu ŋunhi ŋäŋ'thundja nhumalany dhäwuwnydja ga nhumany dhu walalaŋ ŋunhi dhunupan yan buku-ḏaw'maraman.\n7\nYo marrkapmirr walal, nhuma Garraywalaŋumirr mala, Ditjikatjthun*\ndhu ŋunhi lakaramany nhumalaŋ dhäwuny ŋarrakalaŋuwuynydja. Ga mirithirryi yan ŋarra ga dhuwal nhanŋuny märr-ŋamathirr Ditjikatjkuny, bili bäyŋun ŋayiny ŋuli gi ŋunhi ḏuŋḏuŋdhi. Ga linyu muka ŋuli ga ŋunhi djämany nhanŋuny Garraywuny rrambaŋi yan.\n8\nDjälthirr ŋarra ga, ŋarra dhu ŋayaŋu-ŋamathaman ga galŋa-djulŋithinyamaraman manapan nhumalany, ga dhuwal ŋarra ga djuy'yunna ŋanya, märr ŋayi dhu buni nhumalaŋ dhiyaliyi ga lakaraŋ ŋayi dhu boŋguŋ napurruŋgalaŋawuy dhäwu, ŋunhi nhaltjan ŋanapurr ga dhuwal nhina.\n9\nGa waŋgany yolŋu ŋunhi ŋayi nhumalaŋgal nhakun malaŋur yäku Wanitjimitj†\ndhu marrtjiyi malthun nhanŋu, ga bitjandhi bili ŋarra ga dhuwal märr-ŋamathirryi nhanŋuny Wanitjimitjkuny. Bili ŋayiny dhuwal balanyayi bili Garraywu yan malthunamirr, ga bäyŋu ŋayi ŋuli gulyurr malthunaŋur nhanukal Garraywalnydja. Maṉḏa dhu lakaraŋuny nhumalaŋ Ditjikatjthun ga Wanitjimitjthun, ŋunhi nhä mala ga dhuwal manymak dhiyal nhakun maḻŋ'thun.\n10\nGa ŋayi dhuwal Yaritakatj‡\ndhäruk djuy'yunmin nhumalaŋ, yän nhakun ŋayi ga djuy'yun nhanŋuwuy ŋayi märr-ŋamathinyawuy. Ŋayiny dhuwal, linyu ga rrambaŋi gulŋiyirr dharruŋguŋur. Ga ŋayi ga dhuwal Mäkthu§\nbitjandhi bili yan djuy'yundhi nhanŋuwuy ŋayi märr-ŋamathinyawuy nhumalaŋ, ŋunhi ŋayiny galkipuynha gurruṯumirr Bänabatjkun.**\nBili muka nhumalany ŋunhi waŋa, nhuma dhu boŋguŋ gumurr-ŋamathi nhanŋuny Bänabatjkuny ŋunhi ŋayi dhu buniny nhumalaŋ.\n11\nGa dhuwandja nhanukuŋun Djatjuwawuŋun††\nnhumalaŋ dhäruk ŋunhi ŋayiny bitjarryi bili yan djuy'yurryi nhanŋuwuynydja ŋayi märr-ŋamathinyawuy nhumalaŋ. Djatjuwany dhuwal yolŋu ŋunhi walal ŋanya ŋuli ga wiripuny yäku lakaram Djatjatj. * Yo dhuwalawurryiny ŋunhi ḻurrkun'tja yolŋu walal Djuw‡‡\nmalan, ŋunhi walal Garraywun Djesu-Christkun märr-yuwalkthin. Dhiyaŋuwurruyin ga ŋunhi yolŋuy walal napurrnydja djäma rrambaŋiny God-Waŋarrwuny rom malany, ga walal nhakun ŋarrany ga dhuwal mirithirr yan guŋga'yundja.\n12\nGa Yipaparatjthuny§§\nga bitjandhi bili yan djuy'yundhi nhanŋuwuy ŋayi märr-ŋamathinyawuy, bili ŋayi muka ŋunhi wiripuny yolŋu nhumalaŋgal malaŋur, ŋunhi ŋayi gan djäma Djesu-Christku. Yipaparatjtja ŋuli ga dhuwal bitjanna bili yan mirithirra bukumirriyamany nhumalaŋ. Ŋayin ŋuli ga ŋunhi ŋäŋ'thun God-Waŋarrnhany nhumalaŋ, märr ŋayiny dhu guŋga'yunna nhumalany, märr nhumany dhu yuwalkkuman yan malthun Garraywuny, bitjan bili yan ŋunhi nhaltjarr walal gan ŋäkul ga märr-yuwalkmirriyin Christkalaŋawuy, ga djämany walal ga ŋunhi, ŋunhi bili yan ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan God-Waŋarr walalaŋ djälthin djämaw. Ga nhumany yanbi dhu ŋunhi bäyŋun gulyundja, ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi marrtji gumurr-ḏälkurrnydja romgurr.\n13\nGa ŋarra ŋuli ga nhakun nhämayi ŋarrakiyingalnydja ŋarra maŋutjiy, ŋunhi ŋayi ŋuli ga bitjandhiyi bili yan djämayi nhumalaŋgalaŋuwurrnydja dhiyaliyiny wäŋaŋur Layaditjiyany*†\nga Yarayapulitjtja.*‡\n14\nGa maṉḏa ga dhuwal Lukthu*§\nga Dematjthu†*\ndjuy'yun maṉḏaŋguwuy märr-ŋamathinyawuy nhumalaŋ. Luktja dhuwal limurruŋ marrŋgitj, ga märr-ŋamathirrnydja napurr ŋuli ga nhanŋu dhuwal mirithirr yan.\n15\nYo, ga lakaraŋ yapaw walalaŋ ga wäwaw walalaŋ ŋunhi Garraywalaŋumirriw walalaŋ ŋunhayi wäŋaŋur Layaditjiya,†‡\nŋunhi napurr walalany ga guyaŋayi manymakkum yan, ga biyakiyi bili lakaraŋ Nim'pawalnydja†§\nga ŋunhi wiripuwurruŋgal Garraywalaŋumirriwal malaŋuwal, ŋunhi walal ŋuli ga ḻuŋ'maranhamirr nhanukal wäŋaŋur.\n16\nGa dhurrwaraŋur dhipuŋurnydja ŋunhi nhuma dhu nhämany dhuwal djorrany', ga ŋayi dhu ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy bitjandhi bili yan maŋutji-ḻaw'maram ŋunhalnydja ŋunhi buṉbuŋurnydja ŋunhal Layaditjiyany,‡*\nga biyakiyi bili walal maŋutji-ḻaw'maraŋ ŋunhiyiny djorra', ŋunhi dhu Garraywal malthunamirriy mala gäma beŋur Layaditjiyaŋurnydja nhumalaŋgal.\n17\nGa waŋganynha bulu; lakaraŋ ŋarrany dhäruk Yätjipatjkalnydja;‡†\nDjämany nhe dhu ŋunhi yuwalkkum yan dhawar'maram ŋunhiny ŋunhi ŋayi Garrayyu nhokal goŋ-gurrupar djämaw.\n18\nDhuwandja ŋarra ga wukirriny ŋarrapi yan; Dhuwal ŋarra ga dhäruk djuy'yunmirra nhumalaŋ, ŋarra Bolyu‡§\ndjuy'yun ŋarra ga märr-ŋamathinyawuy nhumalaŋ. Yaka yan walal meṉguŋuny ŋunhi ŋarrany dhuwal dharruŋguŋura ga gulŋiyirr. Ga ŋarra ga bukumirriyam nhumalaŋ, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny nhumalany guŋga'yundja dharrwakurra dhukarrkurrnydja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/51%20COL%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T12:05:52Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218187945.85\/warc\/CC-MAIN-20170322212947-00198-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999946356,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999946355819702}","num_words":4006,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.364,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"11-2\nDhuwandja djorra' ŋarrakuŋ Bolwuŋ,*\nŋunhi ŋarrany dhuwal yolŋu djuy'yunawuy, ga wiripuny dhuwal ŋurikiwurruŋguŋ ŋunhi walal malthunamirr mala Garraywu. Bäyŋu ŋarranhany dhuwal ŋula yolthuny yolŋuy märranha ga waŋanha dhiyakuny djämaw. Ŋarranhany dhuwal djarr'yurr ŋayipi yan Djesu-Christthu ga God-Waŋarryu Bäpay yan, dhäwu-gänhamirrnydja yolŋu. Ga marŋgi muka nhuma ŋunhi ŋayipi yan God-Waŋarryu walŋakuŋalnydja ŋanya Djesunhany, beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja. Ga wukirriny napurr ga dhuwal nhumalaŋ bukmakthu yan rrambaŋi Garraywalaŋumirriy walal, ŋunhi ŋanapurr ga dhuwal nhina, dhipaliyi nhumalaŋ Galatjiyalil†\nmakarrlil wäŋalil, ŋurikiwurruŋ ŋunhi nhuma ga dhuwaliyi nhina Garraywalaŋumirr mala.\n3\nŊarra ga dhuwal bukumirriyamany God-Waŋarrwal Bäpawal ga limurruŋgalaŋuwal Garraywal Djesu-Christkal, märr ŋayi dhu maŋutji-wuyun muka nhumalaŋguny, ga guŋga'yunna manapan nhumalany nhinanharawnydja mägayawnha romguny.\n4\nDjesu-Christthuny ŋunhi God-Waŋarrnhany dhäruk märraŋal muka, bala yan ŋayi walŋany mundhurr-gurrupanminan ŋanyapinya ŋayi, nhakun ŋayi ŋunhiyiny gumurr-yalŋgikuŋal ŋanya God-Waŋarrnhan bäy-lakaranharawnha limurruŋgalaŋawnha yätjkurruw, ga dhawaṯmaranharawnha limurruŋ dhipuŋura wäŋaŋur, ŋunhi ŋayin ŋuli ga dhiyalnydja yätjkurra yindikunhamirr dhiyakuny wäŋaw.\n5\nGo limurr yuwalkkuman yan wokthundja nhanŋuny God-Waŋarrwuny bitjanna bili yan. Yo, Yo!\n6-7\nDhuwandja ŋarra ga nhumalaŋ wukirrin, bili ŋarra barpuru mirithirra ṉirr'yunna ŋämany nhumalany. Ŋunhi bondi yan muka nhuma barpuru dhuwal bilyundja ga ḏiltji-wurrupanmirrnydja nhanŋuny God-Waŋarrwuny, ŋurikiyiny ŋunhi ŋayi nhumalaŋ gan märr-ŋamathin, ga märraŋal ŋayi nhumalany nhanukiyingallilyaŋal ŋayi. Bala nhumany barpuru dhuwal ḏaḏawyunna märr-yuwalkthinyaŋurnydja nhanukal, ŋunhi yuwalkŋurnydja gal'ŋu dhäwuŋur Djesu-Christkalaŋuwuynydja, bala nhuma ŋuli ga ŋunhi wiripuŋuyaman dhäwuny mala.\n8\nGa bukumirriyamany ŋarra ga dhuwal ŋäŋ'thundja God-Waŋarrnhany, märr ŋayi dhu dhä-gir'yunna yan bawalamirrinhan yolŋunhany walalany, napurruny nha mak djiwarr'puynha dhäwu-gänhamirriny walalany, ŋunhi walal ŋuli ga djarrpi'kum nhumalaŋ dhäwu lakaram beŋuryi mala dhäwuŋur ŋunhi nhä mala napurr gan lakaraŋal nhumalaŋ yuwalk yan dhäwu mala Garraywalaŋuwuy.\n9\nGa buluyi ŋarra dhu dhuwal waŋa; Gatjpu'yundja ŋarra ga dhuwal ŋayi dhu God-Waŋarryuny dhä-gir'yunna yan balanyaranhany yolŋuny, ŋunhi ŋayi dhu ga djarrpi'kumany dhäwu lakaram nhumalaŋ, beŋuryiny dhäwuŋur ŋunhi nhuma gan ŋäthil märraŋal ŋunhiyi mala ŋunhi yuwalk yan dhäwu.\n10\nGa nhaltjanna nhumany ŋuli ga ŋunhi guyaŋa, yanbi ŋarrany ŋuli ga ŋunhi dhäwu lakaram yolŋuwnha wokthunaraw? Yäw! Bäyŋu warray. Ŋarrany ŋuli ga dhuwal dhäwu lakaram ŋanyapinyan yan God-Waŋarrnhan märr-ŋamatham. Ga ŋuli dhu ga ŋunhi ŋarrapiny nhakun gänany djälthirr dhiyakiyiny dhäwuw djämaw, ŋunhiyiny nhakun ŋarrany yakan yuwalk Djesu-Christkuny djämamirr.\n11\nḺundu walal ŋarraku. Yan muka, märr limurrnydja dhu marŋgi. Dhuwandja ŋunhi dhäwu, ŋunhi ŋarrany ŋuli ga lakaram, yaka dhuwandja dhäwu yolŋuwuŋuny guyaŋanhawuy.\n12\nBäyŋun yan ŋarrakalnydja dhuwal ŋula yolthuny yolŋuy lakaranha, ga dhäruk-gurrupanminya dhiyakiyiny dhäwuw lakaranharaw. Ŋayipi yan ŋarrakalnydja dhuwal Djesu-Christthu dhuwandja dhäwu gurrupar lakaranharaw, ga marŋgikuŋal ŋayi ŋarrany, balanyamirriy ŋunhi ŋayi ŋarrakal milkunhamirra.\n13\nGa bili muka nhuma ŋarrakuny marŋgi, ŋunhi nhaltjarr ŋarra gan ŋäthilnydja nhinan dhiyaŋuny ŋunhi Djuwwalnydja‡\nromdhu. Ŋäthilnydja ŋarrany gan ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋuny walalany bumar muka murrkay'kuŋal. Wiripuny ŋarra ŋuli ganha gulmaranhan walalany dhäwuŋura gänhaŋur manymakŋura.\n14\nŊäthilinydja ŋarrany gan ŋunhi Djuwwal muka romŋur nhinan, yurr romdja malany ŋarra gan ŋunhi ŋayathaŋalnydja baṯ bitjarra yan. Ga ŋunhiyiny rom mala ŋunhi walal gan ŋarrakal märi'mumirriŋuy walal, ga mala-ŋurrkanhayŋuy ŋäthil lakaraŋal, ŋunhiyiny ŋarrakalnydja ŋayaŋuŋur ŋurruŋun. Ga bitjarra ŋarra gan ŋunhi milkuŋalnydja, yanbi ŋarrany manymaknha dhuwurr-dhunupan mirithirra wiripuwurruŋgalnydja maŋutjiŋur yolŋuwal walalaŋgal.\n15-16\nŊayiny ŋunhi God-Waŋarryuny ŋarrany djarr'yurr dhiyakuny gay'yi djämaw ŋäthil yan, ŋunhi ŋarrany baḏak yan ŋunhal banydji muka ŋäṉḏi'mirriŋuwal ŋarrakalaŋuwal wälkŋur. Ŋayi ŋunhi ŋarrakuny märr-ŋamathin, bala yan ŋayi ŋarraku guyaŋanan dhiyakuny djämaw, bala yan ŋayi milkuŋal nhanŋuwuy ŋayi Gäthu'mirriŋunhany ŋarrakal, märr ŋarrany dhu dhäwuny lakaraman nhanukalaŋuwuynha ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi walal bäpurru Djan'tayil§\nmala. Yurr bäyŋu muka yan ŋarra dhuwal lakaranhany ŋula yolkalnydja yolŋuwal ŋäthilnydja.\n17\nGa yakayi ŋarra ŋunhi bukuny dhäruk dhawaṯthunna waŋanha ŋunhalnydja Djurutjalamdja**\nwäŋaŋur ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja djuy'yunawuywal walalaŋgal, bili balanyamirriyyiny ŋarrany ŋunhi bäyŋu yan muka djuy'yunawuy nhanukuŋuny. Yurr balanyamirriynydja ŋarrany ŋunhi marrtjiny dhunupan yan balan makarrlil wäŋalil Yaraybiyalila,††\nga dhurrwaraŋur beŋuryiny ŋarra roŋiyirra Damatjkatjlila.‡‡\n18\nGa dhurrwaraŋur ŋunhi ḻurrkun'ŋurnydja dhuŋgarraŋur, bala ŋarra yan marrtjinan Djurutjalamlila,§§\nBetawnha*†\nnhänharaw, ga nhinanany ŋarra ŋunhiliyiny nhanukalnydja ga märr ḻurrkun'nha yan waluny.\n19\nGa waŋganynhan yan ŋarra ŋunhi yolŋunhany djuy'yunawuynhany maḻŋ'maraŋal ŋunhiliyiny ŋanyapinyan Djayimnhan*‡\nyan, ŋunhi ŋayiny ŋunhiyiny Garraywun wäwa'mirriŋu.\n20\nGa märr-yuwalk yan ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ lakaramany, bäyŋun balaŋ ŋarra dhuwal nhumalaŋgal nyäḻ'yurrnydja, bili ŋayiny ŋarrany ga dhuwal God-Waŋarryuny nhämayi muka ŋunhi nhaltjan ŋarra ga dhuwal waŋa.\n21\nGa dhurrwaraŋur Djurutjalamŋurnydja,*§\nŋarra marrtjin balan wäŋalil yäkulil Djiriyalila†*\nmakarrlil wäŋalil ga Djilitjiyalila†‡\nwäŋalil.\n22\nYurr bäyŋun walal ŋunhi maḻŋ'maraŋ ŋarranhany ŋunhiliyiny Djudiyany†§\nwäŋaŋur, walalnydja ŋuriŋiwurruynydja yolŋuy walal, ŋunhi walal ŋuli ga mala-manapan Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal.\n23\nGa ŋäkul warray walal gan ŋunhi dhäwuny ŋarrakalaŋawuy. Ga bitjarra walal gan ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal lakaraŋal gam', \"Dhuwandja ga ŋuriŋiyin yolŋuy dhäwu manymaktja lakaram muka, ŋunhi ŋayi gan ŋäthil yolŋuny walalany bumar murrkay'kuŋal, ga gulmaranhan ŋayi ŋuli ganha yolŋunhan walalany dhäwuŋur manymakŋura lakaranhaŋur\", ga bitjanminan walal gan ŋunhi lakaranhaminany.\n24\nBala walal gan ŋunhi yolŋuny walal mirithinan yan dhika wokthurrnydja nhanŋu God-Waŋarrwuny ŋarrakalaŋuwurrnydja.\n21\nDhäŋur 14-ŋurnydja dhuŋgarraŋur, bala linyuny ŋunhi ŋarrany ga Bänabatjtja*\nmarrtjin roŋiyirra balan Djurutjalamlila.†\nGa garr'yundja linyu ŋunhi Dätitjnhan.‡\n2\nGa marrtjinany ŋarra ŋunhi balayiny, bili ŋayipi ŋunhi God-Waŋarr ŋarraku djälthirr marrtjinyaraw balayiny. Ga gänayi yan ŋarra walalaŋguny buna ŋurikiwurruŋguny ŋunhi ŋurru-warryunayŋuwnydja yolŋuw walalaŋ. Ga lakaramany ŋarra walalaŋgal ŋunhiliyiny Djurutjalamdja wäŋaŋur manymaknha dhäwuny bukmakkala yan miyalkkurruwurruŋgal ga ḏirramuwurruŋgal, ŋunhi walal Djan'tayil§\nmala. Ga waŋany ŋarra ŋunhi walalaŋ bitjanna gam', ŋunhi nhä mala dhäwu ŋarra dhu ga lakaram, ga walalnydja dhu ga nhakun ŋarrany ŋunhi nhäma ŋunhiwiliyiny, märr walal dhu lakaram ŋarrakal buku-roŋanmaram ŋarraku ŋunhi ŋarrany ga yaka yan ŋula dhä-bawalany dhäwu lakaram, yan nhakun ga waluny ŋarrakuwuy ŋarra djalkthun.\n3\nYo Dätitjtja**\nŋunhi marrtjindhi malthurryi ŋarraku bala Djurutjalamlil. Ga yolŋuny ŋayi ŋunhi Gurik,††\nyurr bäyŋu ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy waŋanhany rom-nyamir'yunany ŋanya, ŋunhi ŋayiny ŋunhiyiny yolŋu yakaŋuwuynha ḏarrtjalkkunhawuy.\n4\nGa marrtjiny ŋanapurr ŋunhi Djurutjalamlilnydja, bili yolŋu walal napurruŋ buna ŋunhiliyi, bala walal ga lakaranhamirrnydja yanbi walal ŋuli gi märr-yuwalkmirriyin Garraywun, ga ŋulatjandhin walal dhu ga ŋunhi napurruŋguny rukitjthirr. Ga birrka'yundja walal ga ŋunhi walal balaŋ napurruŋ baḏuwaḏuyuna ŋunhi manymak ga baḻanydjarratjarra walŋa, ŋunhi napurr gan nhinan ŋuriŋiyi walŋay, ŋunhi ŋayi napurruny gan Garrayyu guŋga'yurr ŋunhiwiliyi walŋalil. Ga djälthinany walal gan napurruŋ, napurr balaŋ ganha ŋunhi walalaŋgun djälwuny ga romguny malthuna.\n5\nYurr napurrnydja gan ŋunhi djälthin, nhuma dhu ga dhäwuny ŋäma napurruŋguŋuny yuwalk yan ga dhunupa. Ga dhiyakiyin ŋunhi märrwu ŋanapurrnydja yakany malthuna walalaŋguny djälwu, bäyŋun yan.\n6\nGa walal ŋunhi wiripuwurruy yolŋuy walal lakaram napurruŋgal, ŋunhi ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi napurr walalaŋ buna ŋunhal Djurutjalam bitjanna walal ŋunhi lakaramany gam', \"Ŋunhiny barpuru nhumany ga waŋa ga ŋurru-warryunayŋuwal yolŋuwal walalaŋgal\", ga bitjan. Yurr ŋarrakiyingalnydja nhakun, ŋarrany ŋunhi yakan warwuyurr, yolkal ŋarra ga ŋunhi waŋa. Bäyŋun dhuwal waŋgany ŋula yol yolŋu garramat ga wiripuwurrnydja ŋunha ŋoyŋur, nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur. Ga bäyŋun ŋula waŋganydhu ŋurru-warryunayŋuy yolŋuy lakaraŋ ŋarrakal bilmaraŋuny nhakun ŋarrany beŋuryiny dhäwuŋur lakaranhaŋur.\n7\nGa walalaŋgalnydja ŋunhi yolŋuwalnydja walalaŋgal buḻarryuna, bala yan walal dharaŋana, ŋunhi God-Waŋarryu yan ŋayipi ŋarranhany djuy'yun ŋurikiwurruŋgalyiny yolŋuwal walalaŋgal, ŋunhi walal yaka Djuw,‡‡\nŋurikiyiny dhäwuw ŋunhi manymakkuny lakaranharaw nhanukalaŋuwuynydja God-Waŋarrwalaŋuwuynydja, nhakun ŋayi Betany§§\ndjuy'yun, ŋurikiyi bili yan dhäwuw lakaranharaw manymakkun walalaŋguny ŋurikiwurruŋdhiny ŋunhi walal Djuw mala.\n8\nŊayipi yan ŋunhi God-Waŋarryu djuy'yurr Betanhany*†\ndhäwuw lakaranharaw manymakkuny, ga dhiyaŋuny bala ŋayi ga nhakun ŋarranhan bäki ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi Djan'tayilwuny*‡\nmalaw.\n9\nWalalnydja ŋunhi Djayimdja*§\nga Betany†*\nga Djondja†‡\nŋurruḏawalaŋun mala ŋunhiliyiny Garraywalaŋumirriwalnydja malaŋur, ga bitjarryi bili yan walalnydja ŋunhi dharaŋaryi, ŋunhi ŋayipi yan God-Waŋarryu ŋarrakalnydja gurrupan ŋunhiyiny ŋunhi dhäwu nhanukalaŋuwuynydja mel-wuyunawuy. Ga goŋ-djalk-djalkthun walal ŋunhi linyalany yulŋuny, ŋuriŋiwurruyyiny buŋgawaynydja mala, ŋarranhany ga Bänabatjnhany,†§\nga milkunhamirr walal linyalaŋgal ŋunhi nhakun walal yoram linyalaŋ dhäwuwnydja lakaranharaw ŋurikiwurruŋguny ŋunhi Djan'tayilwuny malaw. Märr walalnydja dhu ŋunhi ŋuriŋiwurruynydja Betaynydja‡*\nga Djayimdhuny‡†\nga Djondhuny‡§\nwalalaŋgun dhäwu lakaram Djuw malawnha, bili gan ŋunhi yoranhaminyawuynydja bilin ŋorranan ŋanapurruŋguny.\n10\nGa waŋayi walal ŋunhi linyalanhany, linyu dhu dhäwuny lakaramdhi ŋurikiwurruŋguny ŋunhi ŋurruwuykmirriwnydja yolŋuw walalaŋ, ga ŋuriŋiny nhakun ŋarrapiny ŋunhi mirithirra dhika galŋa-djulŋithirrnydja, bili mirithinan yan gan ŋunhi ŋarrapiny nhakun djälthin balanyarawyiny djämaw.\n11\nGa waŋganymirrnydja ŋayi Betany§*\nmarrtjin Yandiyuklila,§†\nga ŋarrany ŋanya ŋunhiliyiny dhunupayaman rom-lakaraman nhanŋu, milman yolŋuwala walalaŋgal malaŋura.\n12\nŊunhi ŋayipiny gan Betaynydja ḻukan muka ŋatha mala-manapar walalaŋgal ŋurikiwurruŋgalnydja Garraywalaŋumirriwal ŋunhi walal Djan'tayil§‡\nmala. Ga ŋayiny muka Djayimdhunyu\ndjuy'yun ḻurrkun'nha Garraywalaŋumirriny walalany balayi. Ga ŋunhi nhakun ŋayi Betay nhäŋalnydja walalany, bala ŋayi yan goranan, bala dhunupan gulyurra ŋathaŋurnydja ḻukanhaŋur walalaŋgalnydja Djan'tayilwalnydja yolŋuwal walalaŋgal Garraywalaŋumirriwal.\n13\nGa ŋayiny ŋunhi Betaynydja, ga wiripuwurruynydja Djuwv\nmalay, yakan walal gan ŋunhi djämany ŋunhiny ŋunhi nhä walal balaŋ ganha ŋunhi yuwalk djäma, ga ŋayiny muka Bänabatjtjaw\nga balayi malthundhi walalaŋ.\n14\nGa bäyŋun nhakun walal gan ŋunhi yuwalkkuŋalnydja djäma, bili walalnydja marŋgin ŋunhi ŋunhiyiny dhäwu manymaktja yuwalknha yanan, ga ŋunhiyin ŋarrany ŋunhi nhäŋal walalaŋgal, bala ŋarra waŋan ŋanya Betanhany raypirri'yunna. Ga waŋany ŋarra nhanŋu ŋunhi bitjanna, \"Beta, nheny dhuwal Djuw yolŋu. Yurr nhe ga dhuwal nhinany, nhakun nhe dhuwal Djan'tayilnha.x\nGa nhakun nhe ga dhuwal dhar'thar-gurrupandja walalanhany Djan'tayilnhany yolŋuny walalany dhiyakuny ŋunhi Djuwwalaŋuwnydja romgu malthunaraw?\"\n15\nLimurrnydja dhuwal Djuw mala yan yolŋu walal. Yaka napurr dhuwal nhakun ŋunhawurrnydja ŋunhi Djan'tayilnydja mala ŋunhi dhuwurr-djarrpi'mirrnydja mala.\n16\nYurr limurrnydja dhuwal bili muka marŋgi ŋunhi God-Waŋarryuny ŋuli dhuwal yolŋunhany märram, yakan ŋuriŋiyiny ŋunhi ŋayi ŋuli ga malthun Mawtjitjkalaŋawnydjay\nromgu ŋany ŋuriŋiyin bili yan waŋganydhun gämurruyny'tja märr-yuwalkthinyaraynha, ŋunhi ŋayi ŋuli märr-nhirrpanmirra nhanukala Djesu-Christkala. Ga limurrnydja ŋunhi bitjarryi bili muka märr-yuwalkmirriyin nhanukalnydja Djesu-Christkalnydja märr ŋayiny dhu limurruny ŋunhi märraman yan yolŋukuman limurruŋgalaŋuwurr märr-nhirrpanminyawurr nhanukal, ga yaka ŋulatjandhiny gämurru'wurr ŋunhi limurr dhu ga malthun ŋurikiyiny bili yan Mawtjitjkalaŋuwnydja yan romgu.\n17\nGa bitjanna nhakun ga dhuwaliyi mayaliny' waŋa, nhakun limurrnydja ŋunhi yolŋuny walal bukmaknha yan dhuwurr-yätjinan, balanyan yan bili nhakun ŋunhiwurrnha yolŋu walal ŋunhi walal yaka Djuw mala, bili limurrnydja ŋuli ga ŋunhi lakaranhamirr bitjanmirra, yanbi ŋayiny dhu God-Waŋarryuny limurruny märramany, bili yanbi limurrnydja galkin yanan dhä-manapana ga Djesu-Christkala. Ga nhän nhakun ŋayi dhuwaliyi mayaliny', ŋayin ga limurrunhany Djesu-Christthun dhar'thar-gurrupandja, limurr dhu ga nhinany dhuwurr-yätjkurra yan? … Bäyŋu!\n18\nŊuli balaŋ ŋarra dhu ga ŋunhi Mawtjitjkalaŋuwnydjaz\nyan romgu gupa-roŋiyirr, ga dhäwu ŋarra dhu ga lakaram ŋunhiŋuwuynydja bili yan, ŋunhiny ŋarra rom-bakmaranhamirra yolŋu.\n19-20\nYakan ŋarra dhu ga dhuwal buluny balayiny roŋi'-roŋiyirr ŋäthiliŋulilnydja romlil, bili ŋuriŋiyiny gan ŋunhi romdhuny ŋarrany bumar muka dhiŋganhamaraŋal, bala ŋarrany ŋunhi ganarrthaŋala ŋunhiyiny rom muŋbunuŋala. Bili ŋarrany ŋunhi bitjarra nhakun ŋarra dhiŋgaŋala rrambaŋin linyun Djesu-Christnha. Ga ŋarrapiny dhuwal balanyan nhakun dhiŋganhawuynha yolŋu, yurr Djesu-Christnha ŋayipin ga ŋunhi nhina ŋarrakalnydja walŋaŋur, ga walŋan ŋarra ga dhuwal nhina nhanukalnydja walŋay, bili ŋuliwitjandhin ŋarra ga ŋunhi märr-nhirrpanmirrnydja nhanukal God-Waŋarrwalaŋuwalnydja Gäthu'mirriŋuwal, ŋurikalyin ŋunhi ŋayi ŋarraku märr-ŋamathin ga dhiŋgaŋal ŋayi ŋunhili dharpaŋur mälakmaranhawuyŋur ŋarraku walŋakunharaw.\n21\nGa nhanŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny mel-wuyunawuy yindin yan mirithirra, ga ŋarrany nhakun dhu ŋunhi bäyŋun yan ŋurikiyiny ḏiltji-gurrupanmirr. Bili ŋuli balaŋ ŋayi God-Waŋarryu limurruny manymak-lakaranha ŋulatjana bili yan, ŋunhi limurr ŋuli ga dhärukku malthun ŋurikiyi Mawtjitjkalaŋaw romgu, ga ŋuriŋiyiny ga nhakun maŋutji-lakaram ŋanyanhany Djesu-Christnhany, ŋunhi ŋayiny dhiŋgaŋal limurruŋgalnydja dharapulŋur märr-yanan, ŋula nhän wakalnha mayali'miriwnha.\n31\nNhä nhuma dhuwal wäŋa Galatjiyawuynydja*\nyolŋu walal bawa'mirra walal! Dhuwal nhumalany yolŋuy walal nyirawunum muka? Bili muka ŋarra gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋgal, ŋunhi nhaltjarr ŋayi Djesu-Christ dhiŋgaŋal ŋunhiliyi ŋunhi dharpaŋur mälakmaranhawuyŋur.\n2\nGo, mak lakaraŋun walal ŋarrakal dhuwandja ŋunhi waŋganydja gämurru': nhaltjarr ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny gurruparnydja nhumalaŋgal nhanŋuwuynydja ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnha. Nhaliy romdhuny? Ŋuriŋiyi ŋunhi nhuma gan romgu-malthurr ŋurikiyi ŋunhi Mawtjitjkalaŋuw†\nromgu, wo nhuma ŋunhi ŋäkula dhäwun nhanukalaŋawuynha Djesu-Christkalaŋawuynha bala nhuma gan märr-yuwalkthinan nhanŋu?\n3\nNhä nhuma dhuwal, ḻiya-bawa'mirr mala? Nhumany ga dhuwal guyaŋa yanbi nhuma dhu djäma dhuwaliyi dhawar'maram, ŋunhi nhaltjarr ŋayi Dhuyu-Birrimbirryu ŋurruyirr'yurr dhiyaliyi ŋunhi walŋaŋur nhumalaŋgal?\n4\nBäyŋu yan nhuma dhuwal marŋgithinany muka, ŋunhi nhä nhuma gan märraŋal ŋäthil? … yuwalktja balaŋ nhuma dhuwal marŋgimirra.\n5\nMa, biyakun lakaraŋun walal ŋarraku. Ŋunhi ŋayi God-Waŋarryuny gurrupar nhumalaŋgal, nhanŋuwuynydja ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnhany, bala ŋayi gan ŋunhi djäman nhumalaŋgal ŋunhi ŋula nhäny mala rom manymaktja ŋoy-ganyim'thunamirrnydja. Nhaliy ŋunhiyiny romdhu ŋayi God-Waŋarryu bitjarryiny djäma, bili nhuma dhäruk-märraŋal ŋunhi Mawtjitjkuŋ‡\nrom gurrupanawuy, wo ŋunhi nhuma dhäwun ŋäkul Djesu-Christkalaŋawuynha, bala yan nhuma märr-yuwalkmirriyinan nhanukal?\n6\nYo, ŋunha ga ŋunhi ŋäthiliŋuynydja djorray' lakaram bitjan; ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu Yipurayimnhany§\ndhuwurr-dhunupany lakaraŋal, bili ŋayi ŋunhi märr-nhirrpanmin nhanukal God-Waŋarrwal.\n7\nGa dhiyakuny muka nhuma marŋgi, ŋunhi dhu ŋula yol yolŋu märr-nhirrpanmirr nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu balanyan nhakun gäthu'mirriŋun nhanŋun Yipurayimgun.\n8\nŊäthil muka yan ŋunhi ŋäthiliŋuy djorray' gan lakaraŋalnydja, ŋunhi manymaktja dhäwu, yurrnha gan dhuwal limurruŋgalaŋumirrnydja walu maḻŋ'thurr. Ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryu dhuwurr-dhunupany lakaram yolŋunhany walalany ŋunhi walal Djan'tayil**\nmala, ŋuriŋiyin bili yan waŋganydhun romdhuny, märr-yuwalkthinyaraynha yan. Bili bitjarr ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja waŋan Yipurayimguny††\nŋunhiliyiny ŋunhi ŋäthiliŋuŋurnydja djorra'ŋur gam': \"Ŋarraku dhu ŋayaŋu-guŋga'yunamirrnydja rom dhawaṯthun, ŋunhi wiripurruŋguny bukmakkuny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ga nhina dhuwal wäŋaŋur malaŋumi buku-ḻiw'maram, nhokalaŋuwurrnha.\"\n9\nYo, ŋunhi ŋayi Yipurayimdja märr-yuwalkmirriyinany God-Waŋarrwalnydja, bala yan ŋayi märraŋala ŋunhi ŋula nhäny mala manymaktja nhanukuŋuny Waŋarrwuŋuny. Ga ŋuli dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu bitjandhiyiny märr-yuwalkmirriyirr nhakun Yipurayimdja, ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy ga bitjandhiyi bili yan märram nhanukuŋ God-Waŋarrwuŋ, ŋunhi ŋula nhä malany manymaktja.\n10-11\nGa yalalaŋumirriynydja ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynydja, ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny dhä-gir'yurra ŋunhiyinhany yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ga mirithirr yan birrka'yun ŋayaŋu ŋamatham ŋanya God-Waŋarrnha, malthun ŋuli ga yan ŋurikiyi bili Mawtjitjkalaŋaw‡‡\nŋäthiliŋuw romgu. Bili ŋunha ga ŋäthiliŋuŋurnydja djorra'ŋur waŋa bitjan gam': \"Ŋuli ŋayi dhu ga yolŋuy yakany dhäruk-märram nhä mala ŋunhi bukmak rom ŋunhi marrtji dhärra biliŋuwuynha wukirriwuynha ŋunha Mawtjitjkal Romŋur, ŋunhiyinhany yolŋuny dhu dhä-gir'yunna yan.\" Yo bäyŋun ŋayi dhu ga ŋunhi yolŋuy ŋayaŋu-ŋamatham God-Waŋarrnha ŋuriŋiyiny ŋunhi ŋayi dhu ga malthun ŋurikiyiny bili yan romguny, bili ŋayi ga ŋunha dhäruktja waŋa bitjanna gam': \"Ŋunhiyin bili yan ŋayi dhu dhuwal yolŋunhany walŋakum, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu ŋanya bilin ŋayaŋu-dhunupan lakaraŋal märr-nhirrpanminyawurra yan ga bilin.\"\n12\nŊayiny ga ŋuriŋiyiny ŋäthiliŋuynydja romdhu dhawu'-nhirrpan walŋa ŋurikiwurruŋgun bili yan yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ga mirithirr malthun ŋurikiyin bili yan romgu malaŋuw bukmakku yan. Ga märr-yuwalkthinyarawnydja ŋayiny ga ŋunhiyiny rom yaka'yunna.\n13\nYurr ŋayiny ŋunhi Djesu-Christthuny buluyi limurruny roŋanmaraŋal beŋurnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja dhä-gir'ŋur, ŋunhi ga lakaram ŋuriŋiyi ŋäthiliŋuy romdhu. Ŋayin ŋunhi Djesu-Christthun djaw'yurr limurruŋguny dhä-gir' nhanukiyingala ŋayi rumbalyuny. Bili bitjan ŋuli ga ŋunhi ŋäthiliŋuŋurnydja djorra'ŋur dhärra wukirriwuynydja gam': \"Ŋuli dhu ŋunhi yolŋuy märram dhä-gir'yunawuy, ŋanyanhany dhu ŋal'maram dharpalila mälakmaranhawuylila, märr ŋayi dhu dhiŋgaman, ga ŋunhiyiny dhä-gir'yunawuy nhanukuŋun yan God-Waŋarrwuŋun.\"\n14\nYo, Djesu-Christnha ŋunhi ŋayipin gurrupanminany ŋanyapinyan ŋayi balayiny God-Waŋarrwalnydja dhä-gir'lil, bäynha limurrnydja, märr ŋulatjarryiny romgurr ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny gurrupara nhanŋuwuynydja ŋayi ŋayaŋu-guŋga'yunamirrnydja ŋurikiwurruŋgun yolŋuw walalaŋ ŋunhi Djan'tayilwun§§\nbäpurruw mala, ŋunhi gan ŋunhiyi ŋayaŋu-guŋga'yunamirrnydja ŋorran nhanukiyinguŋun God-Waŋarrwuŋun dhawu'mirr nhanŋuwuy Yipurayimgu.*†\nMärraŋalnydja ŋayi ŋunhi Djesu-Christthuny dhä-girny'tja nhanukuŋ God-Waŋarrwuŋuny limurruŋgun dharapul-djaw'yurr, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny gurrupanna limurruŋ Dhuyu-Birrimbirrnydja ŋunhi ŋayi dhawu'-nhirrpar ŋäthil.\n15\nMarrkapmirr walal ḻundu walal ŋarraku, dhuwal ŋarra dhu bäki rom dhuwalaŋuwuynha munatha'wuy limurruŋgun. God-Waŋarryuny ŋuli gurrupanna yan limurruŋ ŋunhi ŋula nhäny malany manymaktja, bili ŋayipi ŋuli ŋunhi dhawu'-nhirrpandja limurruny ŋunhiyiny malany. Manymak, balanya ŋayi dhuwaliyi romdja nhakun ŋuli ŋunhi märrma' yolŋu maṉḏa yoranhamirr ŋula nhaku djämaw, bala maṉḏa ŋuli dhäruktja ga yäkuny maṉḏaŋguwuy maṉḏa nhirrpanmirra djorra'lila, ḏälkuman nhakun ga ŋunhiyin romnhan, djugun' djäma maṉḏaŋguwuy maṉḏa, yakaŋuwnha bakmaranharaw.\n16\nYo, God-Waŋarryu ŋunhi dhawu'-nhirrparnydja Yipurayimnha ga mala-ŋurrkanhawuynha nhanŋu, ŋunhili ŋäthiliŋuŋurnydja dhuyuŋur djorra'ŋur, ga yaka ŋayi gi ŋunhi biyakuny lakaraŋ gam' \"Mala-ŋurrkanhawuywuny walalaŋgal nhanukalaŋuw\", yakayi dharrwawnydja ŋany \"mala-ŋurrkanhawuywu\" mayali' waŋgany yan yolŋu ŋunhi ŋayi Maŋutji-dhunupayanhawuynha Djesu-Christnha.\n17\nGa bitjanna ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ lakaramany gam', ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrparnydja ŋunhi gumurrkunhaminyawuynydja rom nhanukalnydja Yipurayimgalnydja, ŋunhiny wiyinŋuwnha yan ŋayathanharaw. Ga yalalan ŋayi ŋunhi romdja nhanŋuwuy ŋayi gurrupar Mawtjitjkalnydja bäy ŋayi 430-dhuŋgarra djuḻkthurr. Ga yakan ŋayi ŋunhi ŋuriŋiyiny romdhuny bakmaranha wo bilmaranha ŋunhiyiny ŋunhi ŋurruŋunhany dhawuny' nhanŋu God-Waŋarrwu.\n18\nGa ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhi God-Waŋarryu mundhurr mala gurrupan limurruny bili limurr ŋuli ga ŋunhi Mawtjitjkalaŋuwnydja yan romgu malthun, ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram ŋunhi ŋunhiyiny mundhurr mala limurr ŋuli märram ŋunhiyiny yakan romgurr dhawu'-nhirrpanminyawurrnydja ŋunhi maṉḏa ŋäthil djäma God-Waŋarryu ga Yipurayimdhu. Yo, ŋulatjarryi bili yan ŋunhi dhawu'-nhirrpanminyawurr romgurr ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny gurrupar ŋunhiyiny mundhurr nhanŋuny Yipurayimguny.\n19-20\nYo, Nhän nhakun ŋayi dhuwali gämurruny' dhiyakiyiny ŋunhi Mawtjitjkalaŋuwnydja*‡\nromgu? Yän ŋayi ŋunhi dhuwaliyiny romdja ŋapalila ŋal'yurr, märr ŋayi dhu ga dhiyaŋiyiny limurruŋ milkuman ŋunhi nhä dhuwal yätjkurr rom. Ga dhärranhany ŋayi balaŋ ganha dhuwaliyi romdja, ga yän bili ga ŋayin ŋunhin mala-ŋurrkanhawuynha nhanukuŋ Yipurayimguŋ*§\nbunan, ŋunhiyin yolŋu ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhawu'- nhirrpar ŋanya. Yo, yuwalktja ŋunhi romdja yaka nhanukiyinguŋuny God-Waŋarrwuŋuny gurrupanawuy, ŋunhiyiny gan dhuwal God-Waŋarrwal djiwarr'puyyu yolŋuy lakaraŋal nhanukalnydja Mawtjitjkalnydja, bala ŋayiny Mawtjitjthuny gan yorrnha gurrupar yolŋuwnydja walalaŋ.\n21\nYo, ga nhämirra ŋunhi Mawtjitjkuny ŋäthiliŋuny rom, gänaŋ'thuna ga beŋurnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja dhawu'-nhirrpanminyaŋurnydja romŋur? Yäw, bäyŋu warray, bili ŋuli balaŋ ŋayi God-Waŋarryu lakaranha yolŋu'-yulŋuw ŋunhi romdja ŋunhi walŋakunhamirr, bala ŋunhiyiny balaŋ ŋayi God-Waŋarryuny limurrunhany dhuwurr-dhunupan lakaranha, ŋunhi limurr balaŋ ganha malthunany ŋurikiyi romguny nhanukalaŋaw mirithinyany.\n22\nYurr ŋunha ga ŋäthiliŋuynydja djorray' lakaram bitjan warray gam': ŋunhi bukmaknha ga dhuwal yolŋuny walal nhina buku-ḻiw'maramany wäŋakurrnydja malaŋuwurr ganydjarrŋurnydja dhuwurr-yätjkurruwala. Ga ŋunhiyiny mala ŋunhi mundhurr ŋunhi ŋayi gan dhawu'-nhirrparnydja, ŋunhiny ŋurikiwurruŋgun bili yan yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal gan märr-nhirrpanmin Djesu-Christkala.\n23\nŊäthilnydja baman'tja, yurrnha limurr gan ŋunhi märr-nhirrpanmin Djesu-Christkalnydja, ŋayiny gan ŋuriŋiyiny ŋunhi ŋäthiliŋuynydja Mawtjitjkalnydja romdhu limurruny mirithin yan dhika garrwi'yurr, ga yän bili ga dhuwaliyi ŋayi märr-nhirrpanminyawuy maḻŋ'thurr warraŋulthin.\n24\nŊayiny ŋunhiyiny romdja balanyan nhakun marŋgikunhamirra limurruŋ, ga bäy ŋayipi ga Djesu-Christnha bunan, märr limurrunhany ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny ŋayaŋu-dhunupan lakaraŋal bala märraŋala, ŋunhi limurr märr-yuwalkthinany nhanŋuny Djesu-Christkuny.\n25\nGa ŋunhi ŋayi dhu ŋula yol yolŋu märr-yuwalkthirr nhanŋuny Djesuwnydja, bala ŋunhiyiny dhu romdja bäyŋun nhakun buluny nhanŋu marŋgikunhamirr.\n26\nYo, dhiyaŋuny bala nhumany dhuwal nhanŋuwuynha God-Waŋarrwun yan djamarrkuḻiny', bili ŋuriŋiyin ga lakaram, ŋunhi nhuma märr-yuwalkthinany Garraywal, bala yan nhuma märr-nhirrpanminan nhanukal.\n27\nŊunhi nhuma gan buku-ḻuptja märraŋal, ŋunhiyiny nhumalaŋ romdja ga gakalny'tja wiripuŋuyinan bilyurr, bitjarra nhakun yolŋuy ŋuli ŋäthiliŋuny moy'mirrnydja girri' ḻarrmaraman, bala ŋayi ŋuli nhirrpandja yuṯan ḏarrtjalknha. Yo, ga nhinanany nhuma gan ŋunhi, balanyan bili yan nhakun ŋayipin Djesu-Christnha.\n28\nGa bäyŋun limurr dhuwal barrkuwatjtja bäpurru, Djuw†*\nmala ga ŋunhiwurr ŋunhi Djan'tayil†‡\nmala. Ga ḏapmaranhawuynydja dhuwal yolŋu bäyŋuyi barrku ŋurukalnydja ŋunhi baḻanydjarratjarrawalnydja yolŋuwal. Ga bitjandhi bili ḏirramuny dhuwal bäyŋuyi yan barrku miyalkkalnydja. Ga bukmak yan limurr dhuwal ŋunhi märr-yuwalkthinyamirrnydja mala waŋganyŋura yänan, bili ŋayin ŋunhi Garrayyun limurrunhany waŋganyguŋal.\n29\nGa ŋunhi ŋali yuwalktja Djesu-Christkuny yolŋu ŋunhiyiny ŋali nhanukala Yipurayimgala†§\nyarraṯaŋurnydja, bala limurr dhu ga ŋunhi märraman yanan nhanukuŋ ŋunhi ŋula nhäny mala manymaktja, bili limurrunhany ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrparyi, bitjarr bili nhakun ŋayi gan Yipurayimnha gurrupar nhä malany ŋäthil.\n41Yo, bulu ŋarra dhu dhuwal nhumalaŋ lakaram, märr nhumany dhu ga marŋgimirra nhina. Ŋunhi ŋuli yolŋuny bäpa'mirriŋu dhiŋgam, bala ŋayiny ŋuli ŋunhi gäthu'mirriŋuynydja nhanukal märraman ŋunhi ḏämbu-meṉgunhawuynydja girri', bukmaknha yan ŋunhi ŋayi gan bäpa'mirriŋuy ŋayathaŋal. Yurr ŋuli ŋayi ŋunhi gäthu'mirriŋu yutjuwaḻany yan, ga bäyŋun nhakun dhu ŋunhi ŋayipiny gumurryu-märram ŋunhiyiny girriny' malany.\n2\nBili ŋayipiny, ŋunhiyiny yothuny ga wiripuŋuwal muka yolŋuwal djägaŋur nhina, ga ŋurikalyin nhakun dhu ga ŋunhi yolŋuwal waṉa-nhirrpanawuywala ŋorra ŋunhi ŋula nhäny mala bukmaktja girri', ga yan bili, ga bäy ŋayi dhu ŋunhi yothu ŋuthan ŋaḻapaḻyirr. Ga balanyamirriynha ŋayi dhu ŋunhi märramany ŋunhi girriny' mala, nhanukiyingalnydja ŋayi goŋlil wapmaram.\n3\nGa bitjarryin gan ŋunhi limurrnydja nhinan ŋäthilnydja wiripuŋuwal goŋŋur, wakinŋuwal birrimbirrwal munatha'wuywal walalaŋgal, walal limurruny gan garrwi'yurr, bala walal gan ŋunhi buŋgawayinan limurruŋguny.\n4\nGa ŋunhi nhakun nhanŋu God-Waŋarrwu waluny galkithin bala yan ŋayi djuy'yurra nhanŋuwuy ŋayi gäthu'mirriŋunhany, ga maḻŋ'thurrnydja ŋayi ŋunhi yolŋun yan, ŋäṉḏi'mirriŋuwalnydja yolŋuwala, ga nhinanany ŋayi gan ŋunhi ŋuriŋiyin romdhuny Djuw-walnha,*\n5\nmärr ŋayi dhu ŋunhi buluyi roŋanmaramdhi limurrunhany beŋuryiny romŋur, bala limurr dhu ŋunhi yolŋuny walal nhanŋuwuynha yan.\n6\nDhiyaŋuny bala limurr dhuwal nhanŋuwuynha djamarrkuḻi', ŋayi ŋunhi djuy'yurr nhanukiyingalaŋaw ŋayi Gäthu'mirriŋuwnydja birrimbirr, bala ŋayi galkarnydja limurruŋgala ŋayaŋulilnydja. Ga ŋuriŋiyin nhanukal birrimbirryun ŋuli ga ŋunhi lakaramany limurruŋgalnydja ŋunhi ŋayiny God-Waŋarrnydja limurruŋ bäpa'mirriŋun. Ga ŋuriŋiyi bili birrimbirryu limurr dhu ŋunhi buku-gawaw'yundja nhanŋu märrliyanhamirrnydja nhanukal marrtji waŋa bitjandja, \"Mäḻu' ŋarraku marrkapmirr,\" bitjandja.\n7\nBäyŋun nhuma dhuwal dhiyaŋuny bala buluny garrpinawuy yolŋu walal. Nhumany dhuwal God-Waŋarrwun djamarrkuḻi', ga gurrupandja ŋayi nhuna dhu ŋunhi, ŋunhi bili yän ŋunhi nhä mala ŋayi gan nhuna dhawu' nhirrpar.\n8\nYurrnha nhuma gan ŋunhi God-Waŋarrwalnydja galkithin, ŋunhiny limurr gan ŋäthilnydja nhinan romŋur ga ganydjarrŋur birrimbirrwal munatha'wuywal walalaŋgal, walal nhumalaŋ gan buŋgawayin. Bala nhuma gan ŋunhi märr-yuwalkthinan ŋurikiyiny malaŋuw birrimbirrwu, yanbi ŋunhi walalaŋgalnha goŋŋur limurruŋguny walŋa yalalaŋumirriwnydja wiyinŋumirriwnydja nhinanharaw, yanbi ŋunhi walalnha gan ganydjarrnydja ŋayathaŋal. Yurr walal ŋunhi yuwalktja bäyŋun yulŋuny, ganydjarrmiriwnha mala.\n9\nGa dhiyaŋuny bala nhuma ga dhuwal nhina galkin yanan ŋurikalnydja yuwalkkalnydja God-Waŋarrwal. Ga manymaktja ŋunhi mirithirrnydja, ŋunhi ŋayiny ga ŋunhiyiny yuwalktja God nhinany galkin yanan nhumalaŋgala. Ga nhakun nheny ga dhuwal buluny galkikum ŋunhiyiny malany birrimbirrnha dhiyakuwuynhany ŋunhi munatha'wuynhany, walal dhu ga nhuŋuny buŋgawayirr. Bäyŋun walal ŋunhi bilin ganydjarrmiriwnha mala yalŋgin balanyan.\n10\nGa bilin nhakun nhuma ŋuli ga dhuwaliyi märr-yuwalkmirriyirra nhokiyingala nhe ŋayaŋuynydja, ŋunhi bitjanna bili nhuma dhu ga ŋunhi buŋgulnydja djäman yan, ga ŋula nhäny mala rom ŋamaŋamayun walu-ŋupanna, ŋaḻindi-ŋupanna, dhuŋgarramandhirra, ŋurikin bili nhina romgu malthun ŋäthiliŋuwnha.\n11\nMirithirra yan ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal warwuyundja. Ga bitjanna ŋarra ga dhuwal nhämany, nhakun ŋarra gan ŋunhi dhäwuny lakaraŋal yänan nhakun ŋayaŋumiriwwun walalaŋ nhumalaŋguny, yänan nhakun ŋarra gan ŋunhi walun ŋarrakuwuy ŋarra djalkthurr nhumalaŋgal.\n12-13\nMarrkapmirr ḻundu walal ŋarraku, buku-djulŋimirr buthuru-bitjurrnydja walal ŋamathaŋ. Ŋarrakun walal yan romguny malthurr. Biyakun walal gi nhininy nhakun dhuwal ŋarra ga nhina, ganarrthula walal nhäny mala bukmaknha, ŋunhi nhä ŋayi ga rom mala ŋorra garrpinamirr. Biyakun walal ŋarrakuny malthurr nhakun ŋarra gan nhinan nhumalaŋgal dhiyaliyi, ŋunhi yaka nhuma ŋarrany ŋula ŋayaŋu-miḏikumana. Guyaŋa nhuma ga dhuwal ŋunhi ŋurruŋuny dhäwu, ŋunhi ŋarra gan lakaraŋal nhumalaŋgal dhiyaliyi, ga rirrikthurr ŋathil ŋarra, rerriy ŋarrany ŋayathaŋal.\n14\nGa nhumany ŋarraku ŋunhi mirithinan warwuyurrnydja, yurr bäyŋu nhuma ŋarraku ŋuyulkthinyany ga gali'-nhirrpanminany, ga buthuru-djaw'yunminany. Nhumany ŋunhi ŋarraku mirithinan yan gumurr-ŋamathinany, bitjarra nhakun ŋarrany ŋunhi God-Waŋarrwun dhäwu-gänhamirr, ga wiripuny nhakun ŋayipin yan Djesu-Christnha.\n15\nYo, ga ŋäkulnydja nhuma gan ŋunhi dhäwuny ŋarrakuŋ, ga märraŋalnydja nhuma gan ŋunhi galŋa-djulŋithinyaraynha. Ga dhiyaŋuny bala wanhan ŋunhiyiny rom? Nhaltjanna winya'yunna muka? … Bili nhumany ga ŋunhi djälthirr ŋarraku guŋga'yunaraw muka. Ga dhuwal mak balaŋ ŋarra ŋula maŋutji rirrikthurr, ga nhumany mak balaŋ ŋunhi nhumalaŋguwuynydja maŋutji ḏulŋurr'yunmirra bala ŋarrakala mam'maraŋ, ŋuli balaŋ ŋunhi gumurr-yalŋginy balanyarawyiny djämaw.\n16\nNhän dhuwal ŋarrany nhumalaŋ miriŋun dhiyaŋuny bala muka? Bili ŋarra gan ŋunhi dhäwuny yuwalkkuŋala dhunupayaŋala yan lakaraŋalnydja.\n17\nGa ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga dhäwu nhumalaŋ djarrpi'kumany ga nyäḻ'yundja lakaram, beŋurnydja ŋunhi dhäwuŋur yuwalkŋurnydja, yan walal ga ŋunhi djälthirr walal dhu ga galkithirr nhumalaŋgal, ga bäyŋun walal gi ŋunhi nhumalany yuwalkkuŋuny guŋga'yurr. Ga djälnydja walal nhumalaŋ, walal dhu ga yan baku-ŋayathaman nhumalany ŋarrakalaŋaŋur, ŋunhi nhaku ŋarra ga nhumalaŋ djälthirr, märr yanbi dhu ga nhumany walalaŋguwuynha yan djälwu malthun djäma ŋunhi ŋula nhän malany.\n18\nGa ŋuli walal balaŋ ganha ŋunhi galkithinya nhumalaŋgal ŋunhi ŋula nhaliynydja gämurruy' manymakthuny, bala ŋarrany balaŋ ganha ŋunhi yakan nhakun nhumalaŋ mirithinyany warwuyuna. Bäydhi ŋunhi walal balaŋ ganha ŋunhi nhinanha nhumalaŋgal dhiyaliyi wiyinŋumirr, ŋunhi balaŋ ŋarrany yaka dhiyaliyi.\n19\nMarrkapmirr walal djamarrkuḻi', rirrikthunna ŋarra marrtji dhuwal galkunaraynydja ŋurikiyiny waluw, ŋunhi nhuma dhu ga nhinany ŋamathaman dhika nhakun ŋayipin yan Djesu-Christnha, galŋany ŋarra marrtji dhika rirrikthunna warwuyunaraynydja nhumalaŋgal, bitjanna ŋarra ga dhuwal dhäkay-ŋämany rerrinhany nhakun yothuy ŋuli marrtji buma-puma miyalknha.\n20\nYe-e-e, wanha balaŋ ŋarra ganha dhuwal dhiyaliyin nhinanha nhumalaŋgala, märr balaŋ ŋarra marrtjinya nhumalany waŋanha. Mirithirra yan ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ warwuyundja.\n21\nWiripuny nhuma ga dhuwal djälthirr nhuma dhu ga nhina ŋuriŋiyin bili yan romdhuny, ŋunhi ŋayi gurrupar Mawtjitjkal. Ga ŋula nhe marŋgi warrpam'kun ŋurikiyiny dhäwuw malaŋuw, ŋunhi ga ŋuriŋiyi ŋäthiliŋuy romdhu ŋayatham?\n22\nGa bitjan ŋayi ga ŋunhi dhäwuny dhärra gam' nhe dhu nhämany Yipurayimnhan†\nŋunhi nhanŋu yothu maṉḏany märrma ḏirramu. Yo waŋganydhuny nhanŋu yothu gäŋal Yipurayimgu, ḏapmaranhawuyyu miyalkthu. Ga wiripuŋuynydja ŋunhi nhanŋu yothu gäŋal baḻanydjarratjarraynha ŋunhi ŋayi yakan ḏapmaranhawuy.\n23\nYo, ŋayiny ŋuriŋiyiny ḏapmaranhawuyyuny miyalkthu yothuny gäŋal bitjarr yan bili nhakun ŋuli bawalamirriy miyalkthu yothuny gäma. Ga ŋayiny Djaraynydja nhanŋu yothu gäŋal Yipurayimgu, ŋunhiyin ŋunhi maŋutji-dhunupayanhawuynydja, dhawu'-nhirrpanawuynydja nhanukuŋuny God-Waŋarrwuŋuny.\n24\nGa dhäwuny ŋayi ga dhuwaliyi yindin mirithirra ŋorra, mayaliny' nhanŋu djinawan' mirithirra, maṉḏany ga ŋunhi ŋuriŋiyiny miyalkthuny maṉḏa maŋutji-lakaram ŋunhi gumurrkunhaminyawuynha rom maṉḏany. Yo ŋurikiyiny ŋunhi ḏapmaranhawuywuny miyalkku Yägayawnydja‡\ndjamarrkuḻi' ḏapmaranhawuynha yan, ŋunhi ga ŋuriŋiyiny maŋutji-lakaram ŋunhiyin ŋunhi rom ŋäthiliŋunhan ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurrupar ŋunhiyi rom Mawtjitjkal§\nŋunhal bukuŋur yäkuŋur Djäniya,**\nŋunhal makarrŋurnydja Yaraybiya.††\n25\nGa Yägaynydja‡‡\nga maŋutji-lakaram ŋunhan wäŋa Djäniyan,§§\nyuṯuŋgurrŋur Yaraybiya*†\nga wiripuny ŋunha Djurutjalamnha.*‡\nGa yolŋu mala ŋunhi dhiyaŋ bala walal ga nhina ŋunhiyi Djurutjalamdja wäŋaŋur ŋunhiny walal bukmaknha ḏapmaranhawuynha mala.\n26\nYurr limurruŋguny dhuwal yuwalktja ŋäṉḏi'mirriŋu ŋunhan bala Djurutjalam ŋunhan djiwarr'ŋura, ga yakan ŋayi ŋunhayiny wäŋa ŋula garrpinawuy.\n27\nGaa\ndhäwuny ŋayi ga ŋunha djorra'ŋurnydja ŋorra ŋurikiyiny wäŋaw bitjanna gam',\n\"Nhe miyalk ŋunhi nhe bäyŋu ŋula yothuny gänha.\nŊäthilnydja nhe yothumiriw, ga dhiyaŋuny bala nhe dhu djamarrkuḻi'nhany märram dharrwan mirithirra,\n28\nḺundu walal ŋarraku, nhumany yanbi gan dhuwal maḻŋ'thurr dhiyaliyi dhawu'ŋur, balanyayin bili yan nhakun Yitjaknha.*§\n29\nGa ŋunhiny mala djamarrkuḻi' gan maḻŋ'thurr bitjarr nhakun wiripu mala djamarrkuḻi' ŋuli ga maḻŋ'thun, yakany ŋunhiliyi dhawu'ŋur nhanukal God-Waŋarrwal, walalnydja ŋuli ga marin yan djäma ŋurikiwurruŋguny wiripuwurruŋguny djamarrkuḻiw'. Ga balanyan bili mariny ŋuli ga dhuwal maḻŋ'thun dhiyaŋuny bala dharaŋanan yan.\n30\nŊunha ŋunhi God-Waŋarrwalnydja ga dhärukŋur waŋa bitjanna gam', \"Djuy'yurra ŋanya dhuwaliyiny miyalknha garrpinawuynhany ga yothunhany nhanŋu. Bäyŋun dhu ŋanya ŋunhi ŋula yolthuny gurrupan ŋula nhä.\"\n31\nMarrkapmirr walal ḻundu walal ŋarraku, limurrnydja dhuwal djamarrkuḻi' ŋurukuŋdhi miyalkkuŋ ŋunhi ŋayiny baḻanydjarratjarra, yakan ŋayi garrpinawuy ŋula yolkuŋ.\n51\nBilin ŋayi ŋunhi Djesu-Christthuny limurruny dhawaṯmaraŋala. Bilin limurrnydja dhuwal yuwalknha yan ŋayaŋu-ḻayyunan. Ga biyakiyin bili yan gi nhininy baḻanydjarratjarran yan, yakan dhu buluny ŋayi nhuŋuny ga buŋgawayirr ŋunhiyiny ŋunhi Mawtjitjkuny*\nrom.\n2\nŊuli nhuma dhu ga ŋunhi balayiny roŋi'-ruŋiyirr romlilnydja yan, dhayuŋanmirr nhuma dhu ga mitthunminyarawnydja, ŋunhiyiny nhakun ŋayiny nhumalaŋgal Djesu-Christtja bäyŋun waliwaliŋun. Bala nhakun nhuma ŋuli ga ŋunhi bitjanna waŋany gam', \"Ŋarrany dhu dhuwal walŋathirr ŋuriŋiyin bili yan romdhun, bäyŋun ŋarrany dhu Djesu-Christthuny walŋakum.\"\n3\nGa dhuwal ŋarra dhu waŋan nhumalaŋ yulŋuny marŋgikuman manapan, ŋuli nhe dhu ga ŋunhi ŋurikiyiny bili yan waŋganyguny romguny malthun, nheny dhu ga ŋunhi djämany bukmaknha yan ŋunhi Djuw-malawnydja†\nrom malany.\n4\nŊuli nhuma dhu ga ŋunhi malthun ŋurikiyiny bili yan romgu Mawtjitjkalaŋawnydja, yanbi dhu ga ŋuriŋiyiny nhe ŋayaŋu-ŋamatham God-Waŋarrnhan; ŋunhiyiny nhakun nhe bilin gänaŋ'maranhaminan nhunapinya nhe nhanukala Djesu-Christkala, bala gulmaranhaminan nhe nhanukal mel-wuyunaŋura ga märr-ŋamathinyaŋura. Ga bäyŋun nhe ŋunhi buluny ŋunhiliyiny märr-ŋamathinyaŋur nhanukalnydja.\n5\nYurr yuwalktja yanbi ŋunhi nhanukalaŋumirrnydja yolŋu walal marŋgimirra, ŋunhi ŋayiny dhu God-Waŋarryuny walalany märraŋun yan, bili walal ŋuli ga ŋunhi märr-nhirrpanmirrnydja nhanukiyingala yan. Ga ŋayin ŋuli marrtji ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryun guyaŋanhamirriyamany limurruny, ŋunhi God-Waŋarryuny limurruny bilin dhuwurr dhunupan lakaraŋal, bili limurr ŋunhi märr-nhirrpanminan nhanukala Djesu-Christkala.\n6\nGa ŋunhi nhe gali'lil wapthurr nhanukalnydja Garraywalnydja, bäydhi nhe ḏarrtjalkkunhawuy, ga bäydhi nhe mak yakany ḏarrtjalkkunhawuy. Ga dhuwanna ŋayi ŋunhi mirithirrnydja ŋurruŋuny gämurru' gam', ŋuli nhe ga ŋunhi märr-yuwalkthirr Garraynhany yan, bala nheny dhu ga ŋunhi bitjandhi bili yan märr-ŋamathirra ŋunha ŋunhi wiripuŋuwnydja yolŋuw.\n7\nŊäthilnydja nhuma gan ŋunhi nhinan manymakkuŋal dhika Garraywal yan dhukarryuny dhunupay. Ga yolthun nhumalany ŋunhi gulmaramany beŋuryiny ŋunhi yuwalkŋurnydja dhukarrŋur.\n8\nGa ŋayiny God-Waŋarryuny, ŋunhi ŋayi djarr'yurr nhuna, yaka ŋayi ŋunhi waŋanha ŋunhayiny ŋunhi wiripuŋunhany yolŋuny nhuŋuny marŋgikunharaw.\n9\nYolŋuy walal ŋuli ga dhäwu lakaram mayali'kurr bitjan gam', \"Ḻurrkun'thu yan ḏambakunhawuyyu ŋuli ŋunhi ŋathanhany dämbanhany ŋuthanmaram yindikumany, bala bukmaknha ŋayi ŋuli ŋunhi wiripuŋuyirrnydja ŋuriŋiyiny ḻurrkun'thuny ḏambakunhamirriy,\" bitjan. Ga bitjandhiyi bili yan dhu ŋunhi ḻurrkun'thuyi yan yolŋuynydja walal baḏuwaḏuyundja nhumalanhany bukmaknhan ŋuriŋiyin ŋunhi walalaŋgiyingalnha walal djarrpiy'nha dhäwuynydja mala.\n10\nNhumany dhuwal Garraywun yan yolŋuny walal. Yurr ŋayiny ga ŋunha Garraynydja ŋarraku djälthirr ŋarra dhu marrtji nhäma ga maḻŋ'maram nhumalaŋgal, märr nhuma dhu marrtji djämany ŋunhiyi bili yan ŋunhi nhaku ŋayi ga God-Waŋarr nhumalaŋ djälthirr, ga yakan nhuma dhu ga buthuru-bitjun ŋunha wiripuŋuwnydja yolŋuw. Ga ŋunhiny yolŋu mala ŋunhi walal ŋuli ga nhumalany marilil galkan, God-Waŋarryuny walalany dhu ŋunhi dhä-gir'yurra yan.\n11\nḺundu walal ŋarraku, wiripuwurrnydja dhuwal yolŋu walal ŋuli marrtji lakaranhamirra ŋarranhany, yanbi ŋarran ŋuli gi ŋunhi waŋi yolŋunhany walalany ḏarrtjalkkunhaminyarawnydja. Ga nhakun walal ŋuli ga ŋunhi yolŋuynydja walal ŋarranhany gulmaram dhäwuŋurnydja lakaranhaŋur? Ga ŋunhi balaŋ ŋarra ganha ŋunhi waŋanha yolŋuny walalany ḏarrtjalkkunhaminyaraw, ŋunhiny nhakun balaŋ ŋarrakuny dhukarr gumurr-yalŋgin yan dhäwuwny'tja lakaranharaw, ŋarrany dhu dhäwu lakaram nhanukalaŋuwuynydja Garraywalaŋuwuynydja dhiŋganhawuy, ŋunhi ŋayi dhiŋgaŋal ŋunhiliyi dharpaŋur mälakmaranhawuyŋur.\n12\nŊarra ga dhuwal gatjpu'yundja walal dhu ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal nhumalany ŋuli ga ŋayaŋu-wutthun ga marilil nhumalany galkan, nhämirr balaŋ walal dhu ga walalawuynha mitthunmirr, wiripuny walal dhu yan warrpam'thunna gulkmaranhamirr.\n13\nḺundu walal ŋarraku, bilin ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny limurruny märraŋala dhawaṯmaraŋala yanbi yänaŋuwnha nhinanharawnha baḻanydjarratjarrawnha. Ga yakan marrtji buluny djäma ŋunhi ŋula nhäny mala nhokiyingalnydja nhe djälyu, bili nheny dhuwal dhuwurr-dhunupan yolŋu. Djämany walal marrtji guŋga'yunmirrnydja bala-räli'yunmirra yan, bili nhumany ga ŋunhi märr-ŋamathinyamirra.\n14\nYo, ga bukmaktja ŋunhi rom mala ŋunhi ŋayi gan gurrupar Mawtjitjkal, waŋganyguŋala yan ŋayi waŋganylila, ga dhuwanna ŋayi ŋunhi romdja waŋganygunhawuynydja nhirrpanawuy gam': \"Limurrnydja dhu ga ŋunhi märr-ŋamathirra ŋunha wiripuŋuwnydja yolŋuw mirithirra yan, bitjan nhakun limurr ŋuli ga märr-ŋamathirr limurruŋguwuy limurr waŋga'-waŋgany\", ga dhuwaliyin ŋayi ŋunhi romdja.\n15\nGa ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi ŋarrtjunmirrnydja yan bitjandja bili, bitjandja nhakun ŋuli ga ŋunhi wuŋgan mala wakinŋu wärraŋ bunhamirr ŋuli marrtji, ŋunhiyiny nhakun nhuma ga bitjandhiyiny malan dhawar'maranhamirr, ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi yakany nhumalaŋguwuy nhuma djäga.\n16\nŊurruŋuny djuḻkmaraŋ ŋanya Dhuyu-Birrimbirrnha walŋalilnydja nhokiyingal nhe, märr nheny dhu ga yakan buluny djälthirr ŋula nhakuny malaŋuw ŋunhi nhä mala nhokal dhu ga maŋutjiŋur ŋamathirr.\n17\nGa ŋayaŋuny nhanŋu dhuwal Dhuyu-Birrimbirrwuny gänaŋ'thunna ga limurruŋgalaŋaŋurnydja ŋayaŋuŋur, ga limurruŋguny dhuwal ŋayaŋu bitjandhiyi bili ga gänaŋ'thundhi beŋurnydja ŋunhi nhanukalnydja ŋayaŋuŋur Dhuyu-Birrimbirrwalnydja, ga miriŋun ŋunhi maṉḏa maṉḏaŋguwuy yulŋuny, ga bäyŋun nhe ga ŋunhi djäma ŋula nhä mala nhokiyingalnydja nhe ŋayaŋuy.\n18\nGa ŋuli ŋayiny dhu ga ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny yan waṉa-gäma dhuwaliyiny ŋunhi djälnhany nhuŋu, nhanukiyingalnydja ŋayi djälyu, bala ŋayi dhu ŋunhi ŋunhiyiny rom ŋunhi ŋayi ŋäthil gurrupar Mawtjitjkal yakan dhu ŋayi nhuŋu ŋunhi buluny buŋgawayirr.\n19\nLimurruŋguwuynydja dhuwal djäl yolŋuwnydja djarrpin' yan mirithirra, djälthirrnydja ŋayi ŋuli ga bitjanna bili yan yätjkurruwnha yan djämawnydja, limurr dhu ga guyaŋany djarrpi'kuman yan, ŋunhin milnyaŋ'mirra yan guyaŋanhawuy mala, ga gora-gurrupanamirra.\n20-21\nGa buku-ŋal'yundja walal ŋuli ga ŋunhi wiripuŋuwnha goŋbuywun djämapuywu waŋarrwuny malaŋuw, ga wiripuny walal ŋuli ga marŋgithirr galkawnha romgu, walal dhu ga buman yolŋunhan walalany, wiripuny walal ŋuli ga ŋaramurryirr wiripuŋuwnha yolŋuw ŋoy-dhärran ga bitjanna ŋuli murrkay'kuman yan yolŋuw, bala ŋuli ga ŋunhi balanyarayyiny djämay yätjkurruynydja malaŋuy maḻŋ'maramany gumurr-ḏälnha. Ga yindin walal djäl maŋutji-ḏiy'yunarawnydja ga maḏakarritjthinyarawnydja ŋunha wiripuŋuwnydja yolŋuw walalaŋ. Ga wiripuny ŋayi ŋunhi yolŋu ḻäy-ḏälnha, guŋga'yunamiriwnha balanyan. Ga wiripuny walal djäl walal dhu ga ŋarrtjun yolŋuny wawuŋulila, yänan nhakun dhu ga marin ŋamaŋamayun. Ga wiripuny dhuwal yolŋu walal djäl walal dhu ga ŋänitjin' yan ḻuka, bala ga mala-manapan ŋunha dhuwurr-yätjmirriwala yolŋuwal walalaŋgal, bala walal dhu ga ŋunhi djämany ŋula nhän yan yätjkurra mirithirra. Ga bili ŋarra nhumalaŋgal ŋunhi lakaraŋalnydja bitjarrnydja gam', ŋuli nhe yolŋu, ŋunhi nhe djäl yindiny balanyarawyiny malaŋuw djämaw yätjkurruwnydja, bäyŋun nhe dhu boŋguŋ ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy märraŋ ŋula nhäny mala manymaktja nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja romŋur. Ga yaka yan dhuwaliyiny meṉguŋ.\n22\nYo, God-Waŋarrwalnydja ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryu limurrunhany ŋuli marrtji guŋga'yunna, limurr dhu ga märr-ŋamathinyamirr, ga ŋayaŋu-djulŋithirr, ga nhina limurr dhu ga mägayan yan ga ŋayaŋu-dharraḏan ga ŋayaŋuy mel-wuyunamirriynha, ga manymakkuman yan, ga ŋayaŋu- ḏaḏawyunamiriwnha\n23\nga ŋayaŋuy nyilŋ'maranhamirriynha, ga goli-nhirrpanmirr limurr dhu marrtji ŋunhi ŋayaŋuny mala limurruŋguwuy. Ga bäyŋun nhuna ŋayi dhu ŋunhi buluny romdhu dhuwalaŋuwuyyuny munatha'wuyyuny ga ŋayatham.\n24\nGa ŋunhiny yolŋu mala ŋunhi walal gan bilin nhakun mala-manapara nhanukala Garraywala, bilin walal gan ŋunhi dhuḻ'yurra dharpalilyaŋal walalaŋguwuynydja walal nhä malany ŋunhi yätjkurrnydja rom nhakun ŋunhi dhuwal djäl-ḏumurruyinyamirr rom ga ŋoy-ŋapu' rom ga djäl- gänaŋumirr rom, ŋunhiyiny mala bilin dhiŋgaŋala.\n25\nBilin ŋayi ŋunhi limurrunhany walŋakuŋala ŋuriŋiyin ŋunhi Birrimbirryuny nhanukiyingala ŋayi, bala limurr dhu ga ŋunhi djämany ŋunhin bili yan ŋunhi nhaltjan ŋayi ga Dhuyu-Birrimbirr ŋuli djälthirr limurruŋ.\n26\nGa yaka ŋuriŋiyiny märr-ŋurr'yurr, bala marrtji lakaranhamirrnydja yolŋuwalnydja walalaŋgal, yän nhakun gi marŋgi lakaranhamirrnydja, ga yaka gi maŋutji-ḏiy'yunmirrnydja bala räli'yunmirrnydja.\n61\nYo, wäwa walal ŋarraku, ŋunhi dhu ŋula yolnha yolŋuny gaṯmaramany ŋula nhaliy yätjkurruynydja, ga nhumany dhu ŋunhiwurryiny ŋunhi nhuma ga nhina God-Waŋarrwalaŋumirr Dhuyu Birrimbirrmirr, nhumany dhu dhuwalawurryiny marrtjin balayin ŋurikalyin garrpinawuywala yolŋuwal, bala waŋin ŋanya ŋuliŋuryiny bilmaraŋun; yurr gurrum'thu dhärukthuny ŋanya waŋiny ŋayaŋu-roŋanmaraŋuny, yaka maḏakarritjthuny dhärukthu. Yurr djäga marrtji nhuŋuwuynydja nhe, nhe ŋuli bäynha ŋula nhepin gärri ŋunhiwiliyi guwaḻ-ṉirr'maranhamirrilil romlil.\n2\nGa ŋuli dhu ga ŋula yolthu yolŋuy gäma ŋonuŋdja mirithirrnydja, nheny marrtjin bala guŋga'yurra ŋanya gi marrparaŋguŋun manapul. Biyakun guŋga'yunmirra nhumalanhawuynha nhuma, bili dhuwaliyin ŋunhi Djesu-Christthu romdja nhirrpar limurruŋ.\n3\nYaka nhe dhu ga guyaŋanhamirr yanbi nheny manymaknha mirithirra djuḻkmaraman ga ŋunha wiripuwurrunhany yolŋuny walalany. Ga ŋunhiyiny nhakun ŋayi dhu ga bitjandhiyiny yolŋuy guyaŋa, ŋunhiny ŋayi ga yänan nhakun warku'yunmirra ŋanyapinyan ŋayi.\n4\nGa djämany nhe dhu ga ŋunhi nhuŋuwuynydja djäma malany manymakkum yan birrka'yurr marrtji ŋanya bala, märr nhe dhu ŋunhi märramany manymaknha yan ŋurikiwuyyiny djämapuy. Yurr yaka nhunapinya nhe waŋgany-manapul ŋunha wiripuwurruŋgalnydja djämalil.\n5\nMärr-barrkuwatj yan limurr dhu marrtji djämany, ŋunhi bili yan, ŋunhi nhaku ŋayi ga God-Waŋarr djälthirr limurruŋ djämaw.\n6\nGa biyak bili marrtji gurrupul bala ŋunhi ŋula nhä mala nhuŋuwuynydja nhe ŋunha wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, bili walalnydja gan ŋunhi guŋga'yurr muka nhuna marŋgikuŋal manapar, ŋunhi nhaltjarr ŋayi marrtjin God-Waŋarr waŋan limurruŋ.\n7\nYaka nhunapinya nhe mayali'-gänhamirrnydja. Ga yaka biyakuny guyaŋi yanbi nheny dhu God-Waŋarrnhan balanyarayyiny romdhu mayali'-gäma, yaka ŋayiny ŋunha God-Waŋarrnydja marŋgi bukmakku yan. Ga nhä nhe ŋuli ŋunhi ŋatha maŋutji lämu-nhirrpan, ga gulkthundja nhe dhu ŋunhi, ga ŋunhiyi bili yan ŋupanayŋu, ŋunhi nhä nhe ŋuli dhakal ŋatha lämu-nhirrpan.\n8\nGa ŋuli nhe dhu ga ŋunhi bitjandhiyiny djäma, ŋunhi nhaltjan nhuŋu ga dhuwaliyi rumbal ŋuli djälthirr, nheny dhu ŋurikiwuyyiny djämapuy märraŋ dhiŋganhamirra rom. Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi djälyu marrtji, ga djäma nhanukalnydja Dhuyu-Birrimbirrwalnydja yan, nheny dhu märram walŋa-wiyinŋumirra.\n9\nGa yaka yänayiny djawaryurr bala gulyurrnydja guŋga'yunaŋurnydja ŋunha wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal. Bala ŋayiny dhu boŋguŋ God-Waŋarryuny gurrupula nhuna manymaktja ŋurikiwuyyiny djämapuy balanyamirriynydja ŋunhi nhanŋu dhu waluny galkithi.\n10\nLimurrnydja yanbi dhu ga ŋunhi guŋga'yunna ŋunhi yolŋunhany walalany bawalamirriy yan waluy, ŋunhiwurrunhany gal'ŋu ŋunhi Garraywalaŋumirrinhany mala.\n11Ga bili nhuma ga dhuwaliyi nhämany ŋarrakuŋ djorrany' wukirriwuynydja. Wukirriwuynydja ŋarrakuŋ dhuwaliyi ga märr yindimirr.\n12\nGa ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga waŋa nhumalany ḏarrtjalkkunhaminyarawnydja, ŋunhiyiny walal ga yänan nhakun milkunhamirra walalawuynhan walal nhumalaŋgal, yanbi walalnydja garrwarnha mirithirra. Yakan walal ga ŋunhi djälthirr walal dhu dhäwuny lakaram nhanukalaŋuwuynydja Djesu-Christkalaŋuwuynydja dhiŋganhawuy ŋunhi ŋayi dhiŋgaŋal ŋunhiliyi dharpaŋur mälakmaranhawuyŋur, bili walal ga ŋunhi barrarirra, walal balaŋ bäynha ŋula marilila gulŋiyi.\n13\nBilin walalnydja gan ŋunhi ḏarrtjalkkunhaminan, yurr bäyŋun walal ŋuli gi ŋunhi ŋurikiyiny romguny malthurr ŋunhi ŋayi gurrupar Mawtjitjkal, yän walal ga ŋunhi djälthirrnydja walal dhu ga lakaranhamirra garrwarkunhamirra bitjanna, yanbi nhumany gan ŋunhi ḏarrtjalkkunhamin walalaŋgalaŋawurra.\n14\nYurr ŋarrany dhu dhuwal ŋarrapiny bäyŋun lakaranhamirr ŋula nhäpuy, ŋarrany dhu ga dhuwal lakaramany ŋurikiwuynha yan dharpawuy mälakmaranhwuynha ga nhanukalaŋawuynha yan Djesu-Christkalaŋawuynha. Ga bäyŋun ŋarrakal gi dhuwal ŋula nhäny ŋorri ŋarra dhu ga ŋayaŋu-roŋiyirrnydja dhiyakuny ŋunhi munathawny'tja wäŋaw, bili dhuwaliyiny ŋunhi rom mala bilin dhiŋganhawuynha ŋarrakalnydja.\n15\nBäydhi nhe ŋunhi ḏarrtjalkkunhawuy, ga yaka nhe ḏarrtjalkkunhawuy. Waŋganygu yan ŋayi gan ŋunhi Garraynydja djälthin, ŋurikiyin ŋunhi ŋayi bilin nhakun nhuna djäman yuṯakuŋala, ga bilin.\n16\nGa ŋuli nhe dhu ŋanya ŋunhi dhäruktja märram, bala nheny dhu ŋunhi yuwalknha yan God-Waŋarrwun yolŋuny, bala ŋayiny nhuŋu dhu ŋunhi mel-wuyunna bala ŋayaŋuny nhuŋu mulka'kuman nhanukiyingala mägayay.\n17\nDhuwal rumbalŋur ŋarrakal dhika ŋorra marrtji bärr mala, ŋunhi ŋarrany walal bumar bartjunmaraŋal Garraywal yäkuŋur, ga dhiyaŋiyin mala ga ŋunhi maŋutji-lakaramany ŋunhi ŋarrany dhuwal yolŋu nhanŋuwuynha yan Garraywun Djesu-Christkun. Ga yakan ŋarrany walal gi buluny waŋi.\n18\nḺundu walal ŋarraku dhuwandja ŋarra ga bukumirriyaman nhumalaŋ bukmakkun yan, märr nhanŋu dhu Garraywu Djesu-Christkuny mel-wuyunawuynydja dhiyaliyin nhumalaŋgala ŋayaŋuŋurnydja. Yo, Yo.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/48%20GAL%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-24T12:05:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218187945.85\/warc\/CC-MAIN-20170322212947-00200-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999932051,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999932050704956}","num_words":5589,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.354,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"11\nDhuwandja dhäwu napurruŋguŋ Bolwuŋ,*\nDjälitjkuŋ,†\nga Dimithiwuŋ‡\nnhumalaŋ Garraywalaŋumirriw mala dhipaliyi wäŋalil Dhatjalunikalil,§\nnhumany dhuwal yolŋu walal limurruŋgalaŋawnha God-Waŋarrwun Bäpawnha ga Garraywun Djesu-Christkun.\n2\nŊarrany ga dhuwal ŋäŋ'thunna, bukumirriyaman ga nhumalaŋ, märr ŋayiny dhu limurruŋ God-Waŋarrnydja Bäpany ga Garraynydja Djesu-Christtja mel-wuyunna nhumalaŋ, ŋuriŋin ŋunhi nhanukiyingala ŋayi märr-ŋamathinyaraynydja, märr nhumany dhu ga nhinany mägayan yan.\n3\nYo, ḻundu walal marrkapmirr walal, dhunupa ŋunhi napurruŋguny napurr dhu ga buku-wurrpan God-Waŋarrnhany nhumalaŋ, bili nhumalaŋ marrtji dhuwaliyi märr-nhirrpanminyawuynydja ŋuthanna yindithirra God-Waŋarrwalnydja, ga bulu nhakun nhumalaŋ dhuwali märr-ŋamathinyawuy bala-räli'yunminyaraw ŋuthandhi bala yindithirryi bitjanna bili yan.\n4\nGa yorrnha nhakun napurrnydja ga dhuwal mirithirrnydja lakaram nhumalaŋgalaŋuwuynydja dhäwu ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal. Lakaramany napurr ga dhuwal walalaŋgal, ŋunhiŋuwuynyha ŋunhi nhuma ga dhuwali nhina ŋayaŋuynydja-galkunminyaraynha yan, ga dhärra nhuma ga ḏälnha yan bitjanna bili, bäydhi nhakun nhuma ga dhuwali marrtji yindikurrnydja marikurr ga ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurrnydja romgurr.\n5\nGa bukmakthu ga dhiyaŋiyi mala ŋunhi maŋutji lakaramany, ŋunhi ŋayiny God-Waŋarrnydja dhunupa mala-djarr'yunaraw, ga djämany ŋayi ga ŋunhi nhuna, märr nheny dhu boŋguŋ ŋunhi märraŋ yan ŋula nhä malany manymak nhanukalnydja romŋur, dhuwalaŋuwuyyiny ŋunhi nhe ga marrtji ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurr romgurr.\n6\nGa nhanŋuwuynha yan ŋunhi God-Waŋarrwun dhunupany dhä-gir'yunaraw ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ga mari mala djäma nhumalaŋ.\n7\nYurr ŋayin dhu ŋunhi God-Waŋarryun nhumalany ŋayaŋu-ḻaymaramany beŋuryiny ŋunhi mariŋurnydja malaŋur nhumalaŋgal. Ga biyakiyi bili ŋanapurruŋguny ŋayi dhu ŋunhi djämayi, balanyamirriynydja waluy ŋunhi ŋayiny dhu Garraynydja Djesuny buni, roŋiyiny ŋayi dhu beŋur djiwarr'ŋurnydja, ŋapa-malamirra, ŋunhi dhäwu-gänhamirra yolŋu walal djiwarr'puynha mala, ŋunhi ganydjarr-ḏilkurra.\n8\nGa rrambaŋin maṉḏa dhu ŋunhi boŋguŋ yarrupthurrnydja beŋurnydja djiwarr'ŋurnydja, ŋayi Garray Djesu ga gurtha ŋäṉarr nhäri dhu boŋguŋ marrtji ŋatŋatthurr. Ga ŋuriŋiyin ŋayi dhu ŋunhi dhä-gir'yurrnydja bukmaknhan yan yolŋunhany walalany ŋunhi walal yaka nhanŋu God-Waŋarrwu marŋgi, ga ŋunhiwurruny ŋunhi walal gan bäyŋu dhäwu märraŋal nhanukalaŋuwuy Djesuwalaŋuwuy.\n9\nGa dhä-gir'yunawuynydja walal dhu ŋunhi märraŋuny mirithirra yan ḏäl ga wiyinŋumirra, ŋunhi dhu walalany buwayakuŋuny dhika warrpam'thurra yan, ga bäyŋun yan walal dhu gi ŋunhi gumurrŋurnydja nhanukal nhini Garraywalnydja, ga ŋunhalnydja ŋunhi nhanukalnydja ganydjarrmirriŋurnydja ga galumanyaŋurnydja romŋur.\n10\nGa dhuwaliyiny dhu ŋunhi rom maḻŋ'thurr balanyamirriynha waluy ŋunhi dhu ŋayin Garraynha roŋiyi, bala dhu ŋunhi bukmaknha yan nhanŋuny yolŋu walal märr-yuwalkthinyamirrnydja mala wokthurrnydja nhanŋu gi mirithin yanan, märr-ŋal'yurra manapul. Ga nhumany dhu boŋguŋ ŋunhi biyakiyi bili mala-manapul wokthurr gi nhanŋuny Garraywuny märr-maŋmaŋdhurra manapul nhanŋu, bili nhumany gan ŋunhi märr-yuwalkthinan ŋurikiyin ŋunhi dhäwuw ŋunhi nhaltjarr ŋanapurr gan lakaraŋal nhumalaŋgal.\n11\nGod-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi nhumalany djarr'yurrnydja; bala napurr ga yurrnha nhakun dhuwal bukumirriyamany nhanukal God-Waŋarrwalnydja, märr nhumany dhu ŋunhi nhanŋuwuynha yan yolŋuny walal. Ga bukumirriyam ŋanapurr ga dhuwal God-Waŋarrwal märr ŋayi dhu nhumalany guŋga'yunna ganydjarryuny nhanukiyingala ŋayi djämawnydja manymakkuny mala ŋunhi nhuma ga dhuwaliyi gatjpu'yun, ŋunhi nhaltjan nhumalaŋ ga dhuwaliyi märr-nhirrpanminyawuy djälthirr nhaku malaŋuw djämaw.\n12\nGa bukumirriyam ŋanapurr ŋuli ga dhuwal, märr dhu nhanŋu dhuwali yäkuny Djesu-Christkuny, limurruŋgalaŋaw Garraywuny yindithirra bawalamirriŋura wäŋaŋurnydja, ga wiripuny dhuwaliyi walŋaŋur nhumalaŋgal, bili ŋayiny ŋunha God-Waŋarrnydja limurruŋ mirithirr warray mel-wuyunamirr, nhakun ŋayipin yan Djesu-Christnha.\n21\nŊunhi dhu limurruŋ Garraynydja Djesuny gumurr-roŋiyiny, limurrnydja dhu ŋunhi waŋgany manapanmirrnydja ŋunhala nhanukala. Ga dhuwanna ŋarra ga waŋan nhumalany yulŋuny ḻundu walal,\n2\nyaka walal yänayiny ŋoy-gärriny ga maḏakarritjthiny yolŋuwnydja walalaŋ ŋunhi walal ŋuli marrtji lakaram yanbi Garraynydja bilin roŋiyinan. Ga lakaramany walal ŋuli ga ŋunhi yanbi walal gan ŋunhi dhäwuny ŋäkul dhunupan beŋura Dhuyu-Birrimbirrwuŋun, nhä mak wiripuwurruŋguŋ yolŋuwuŋ walalaŋguŋ lakaranhawuy, ga wiripuny mak walal gan nhäŋal djorra'ŋur ŋunhi ŋanapurruŋguŋuny yanbi wukirriwuy mala.\n3\nYurr yaka walal bawa'yurrnydja. Yolŋuny walal dhu marrtji ŋunhi ḏiltji-bilyurra Godkalaŋaŋurnydja. Bala dhu ŋunhi Ŋoy-burrpuny' yolŋu milkunhamirra, ŋunhiyiny ŋunhi ŋayi dhu boŋguŋ buwayakthin. Ga yurrnha dhu ŋunhi ŋayiny Garraynydja gumurr-roŋiyi.\n4\nBala ŋayi dhu ŋuriŋiyi Ŋoy-burrpuynydja yolŋuy ḻikandhu-ŋurrkuŋun warrpam'nha yan ŋunhiyiny mala ŋunhi manymaktja mala ga dhuyuny. Bala ŋayi dhu gi ŋunhi nhininy ŋunhala God-Waŋarrwala Dhuyuŋura Buṉbuŋurnydja, ga lakaranhamirrnydja ŋayi dhu gi ŋunhi biyakun yanbi ŋayin God-Waŋarrnydja.\n5\nGuyaŋin walal gi ŋunhiyiny nhä mala ŋunhi ŋarra gan lakaraŋal nhumalaŋgal, ŋunhi ŋarra gan nhinan dhiyaliyi.\n6\nNhumany bilin marŋgin ŋurikiyiny ŋunhi yolŋuw Ŋoy-Burrpuwny'tja, ŋunhi ŋanyanhany ga gulmaram ŋula yolthu yan. Ga ŋuriŋiyi bili yan waluynydja nhanukal märr-gurku'yunaray, bala yan ŋayi dhu ŋunhi milkunhamirra.\n7\nGa ŋunhi nhanŋuny dharrpalnydja ganydjarr nhänhamiriwnydja bilin dhuwanna munatha'ŋura limurruŋgala. Yurr waŋganydhun yan ga ŋunhi ganydjarrnydja nhanŋu gulmaram. Ga dhukarr-gungamany ŋayi ga ŋunhi, ga yan bili-i-i ga bäy ŋayi dhu dhukarr-yarrkthurrnydja,\n8\nbala ŋayiny dhu ŋunhi Ŋoy-Burrpuny' yolŋu dhawaṯthurra. Ga ŋayiny dhu Garrayyuny Djesuynydja ŋanya buŋuny rakunyguŋun ŋir'yun yan nhanukiyingal ŋayi, bala yan ŋayi dhu ŋanya buwayakkuŋun nhanukiyingal ŋayi ŋuriŋiyin ŋunhi gumurr-roŋiyinyaraynha.\n9\nGa ŋunhi nhakun dhu ŋunhiyiny Ŋoy-Burrpuny' yolŋu dhawaṯthurr bala ŋayiny dhu ŋunhi yätjkurruynydja birrimbirryu Djaytindhuny*\ngi mayali'-gäŋun djäman ŋunhi ŋula nhän mala ganydjarr yindin mirithirra ŋoy-ganyim'thunamirra.\n10\nGa mayali' gäŋuny ŋayi dhu gi ŋunhi boŋguŋ ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany mirithin yan, ŋunhi walal bäyŋu märranha Garraynha Djesuny walŋay walalaŋgiyingal walal. Ga bili muka walalaŋ gan ŋunhi lakaraŋal manymaktja dhäwu ŋurikiwurruŋguny ŋunhi winya'yunawuywuny yolŋuw walalaŋ, yurr walalnydja gan ŋunhi yaka warray märr-yuwalkmirriyinya ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny dhäwuw.\n11\nBala yan ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny dhayuŋara walalany balayin bili ŋunhi nyäḻ'lila romlilnydja, märr walal dhu yuwalkkuman yan märr-yuwalkmirriyirr ŋunhi ŋunhiyiny rom nyäḻnha yan.\n12\nGa bukmakthun yan walal dhu ŋunhi dhä-gir'yunawuynydja märraŋ, bili walal gan ŋunhi djälthin walal dhu ga yätjkurra yan romdja malany djäma; ga bäyŋun walal gan ŋunhi yuwalkkuny märr-yuwalkmirriyin.\n13\nYo, ḻundu walal ŋarraku, Garraynydja ga dhuwal märr-ŋamathirr nhumalaŋ, ga dhunupa warray ŋunhi ŋanapurruŋguny God-Waŋarrwuny buku-gurrpanaraw. Ŋarrany ga dhuwal God-Waŋarrnhany buku-gurrpanna nhumalaŋgalaŋawuynydja. God-Waŋarryu nhumalany ŋunhi märraŋalnydja ŋurruŋuny walŋakuŋal nhanukiyingal ŋayi Dhuyu-Birrimbirryu, ŋunhi ŋayi djäma nhumalany dharrpalkuŋal, ga bulu ŋayi nhumalaŋ märr-nhirrpanminyawuynydja nhirrpar ŋunhawalnha ŋunhi yuwalklilnha.\n14\nGod-Waŋarryuny ŋunhi bäki ŋanapurruŋguŋuny djawarrkthunawuy, ga ŋuliwitjarryin ŋayi ŋunhi dhukarrkurr wäthurrnydja nhumalaŋguny, märr nhumany dhu ŋunhi nhinin ŋunhalnydja ŋunhi nhanukalnydja djeŋarra'ŋur limurruŋgalaŋuwalnha Garraywal Djesu-Christkalnha.\n15\nYo! ḻundu walal ŋarraku, dhiyakiyin ŋunhi gämurruw' nhuma dhu ga ŋunhi ŋayaŋu-dhunupany yan nhina, ga malthundja nhuma dhu ga ŋunhi ŋurikiyin bili yan romguny, ŋunhi nhaltjarr ŋanapurr marrtjin marŋgikuŋal nhumalany, yan napurr ŋuli rumbalnydja nhumalaŋ bunanha ga yänany djorrany' muka nhumalaŋ djuy'yunna.\n16\nGod-Waŋarrnydja Bäpany ga limurruŋ märr-ŋamathirr, ŋayiny ŋunha ŋayaŋu-yal'yunamirr, ga gurruparnydja ŋayi limurruny ŋunhi walŋany-wiyinŋuwnha ŋayaŋu-mulka'kunhaminyarawnydja, ga latju' yan mirithirr dhika ŋayaŋu-gatjpu'yunawuynydja wiyinŋuwnha. Ga bukumirriyaman napurr ga dhuwal limurruŋgalaŋuwal Garraywal Djesu-Christkal ga God-Waŋarrwal Bäpawal\n17\nmärr ŋayi nhumalany dhu ŋayaŋu-rur'maraman ga guŋga'yunna nhumalany marrtji bitjanna bili, märr nhuma dhu ga waŋany dhäruktja dhunupayirra yan.\n31\nYo, ḻundu walal dhuwandja ŋarraku dhawar'maranhamirra dhäruk. Buku-djulŋimirr bukumirriyaŋ walal gi ŋanapurruŋ, bili dhiyaŋiyin romdhu ŋayi dhu ŋunhi bondiny nhakun dhäwuny ḻatju'warryun Garraywalaŋuwuynydja, bala dhu ga ŋunhi bukmaktja yolŋuny walal wokthunna nhanŋu märr-ŋal'yunna manapan, bitjan nhakun nhumalaŋgal maḻŋ'thurr ŋunhi ŋäthil.\n2\nBukumirriyaŋ walal gi yan ŋanapurruŋ, märr napurrunhany dhu ga ŋunhi gungam muka ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi dhuwurr-yätjmirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal. Bili limurrnydja marŋgi yan muka ŋunhi bäyŋu yan limurr gi dhuwal bukmaktja märr-nhirrpanmirr.\n3\nYurr nhumany dhu ga ŋunhi märr-nhirrpanmirrnydja Garraywalnha, bili ŋayipin dhu nhumalany marrtji ŋunhi ḏälkumany ga guŋgamany yätjkurruwalnydja birrimbirrwal.\n4\nYurr ŋanapurrnydja ga dhuwal yuwalk yan märr-yuwalkthirr nhanukalnydja Garraywalnydja ŋunhi nhumany ga dhuwali djäman yan dhäruk-märraman ŋunhi ŋanapurruŋguŋuny marŋgi-gurrupanawuy.\n5\nGa bukumirriyam ŋarra ga dhuwal Garraywal märr ŋayi dhu waṉa-gämany nhumalany balanyarawyin nhinanharawnydja, nhuma dhu ga märr-ŋamathinyamirra yan, nhakun ŋayipi yan God-Waŋarr, ŋunhi ŋayiny märr-ŋamathinyamirr limurruŋ, ga wiripuny ŋarra ga dhuwal bukumirriyam nhumalaŋ, ŋayaŋu-dharraḏayinyarawnha nhinanharaw nhakun ŋayipin yan Djesu-Christnha.\n6\nYo, marrkapmirr ḻundu walal ŋarraku, yäkukurrnydja Djesu-Christkalaŋawurr ŋarra nhumalany ga dhuwal waŋany. Yakan walalaŋgal gi mala-manapul ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ŋunhi walal ŋuli ga ŋaraka-ŋurr'yun ḏuŋḏuŋdhirr ga djämamiriwyam ga nhina, ga ŋuyulkthirr ga buthuru-djaw'yunmirr dhukarrwu malaŋuw, ŋunhi ŋanapurr nhumalany gan ŋurikiyi romgu dhäruk-gurrupar.\n7\nGa bili muka nhuma dhuwali marŋginy, nhumany dhu ga ŋunhi romguny malthun ŋarrakuwuynha yan. Ŋanapurrnydja gan ŋunhi yaka warray bitjarryi walu djalkthurr, nhinan gan djämamiriw.\n8\nGa ŋunhi ŋanapurr ŋuli ŋunhi wiripuwuŋuny yolŋuwuŋ walalaŋguŋ ŋatha ḻukanha ŋanapurrnydja ŋuli ŋunhi wuŋuḻi'yunna muka ŋunhiwuyyiny. Ŋanapurrnydja gan ŋunhi djäma munha-ŋupar ga bulu walu-ŋuparnydja, märr napurr dhu ga ŋunhi yaka muka nhumalanhany ŋayaŋu-ŋonuŋgum.\n9\nGa dhunupa ŋunhi ŋanapurruŋguny ŋunhi balaŋ nhuma ganha napurruny guŋga'yunany, yurr napurrnydja ŋunhi wiripu märraŋal dhukarr dhuwal bala ŋunhi djämamirr, märr ŋanapurr dhu maŋutji-wurrupan nhumalaŋgal nhaltjan nhuma dhu ga nhina ga djäma.\n10\nGa bulu ŋanapurr ŋunhi bitjarrnydja muka waŋan nhumalaŋ rom-nhirrpar gam, \"Ŋuli nhuma dhu ga yakany djäma nhumany dhu bäyŋun yan ŋathany ḻuka,\" bitjarr.\n11\nGa dhiyaŋuny bala napurr ga dhuwal marŋgithirra, ŋunhi wiripuny mala nhuma ŋuli ga dhuwaliyi nhina djämamiriwnha, ŋunha ga wiripuŋunhan yan yolŋuny ḻäy-nhäma djämaw, ga nhina nhuma dhu ga djarrma-gänhaminyarawnha yan, dhuwaliyin bili nhumalaŋguny djäma.\n12\nBala napurr ga nhumalany dhuwal dhiyaŋuny bala waŋan nhakun ŋayaŋu-rur'maraman, nhanukala Djesu-Christkala yäkuynydja, gatjuy gulyurra walal dhipuŋuryiny romŋur ḻay-ḻaymaranhamirriŋurnydja, bala yan ŋurruyirr'yurra djäman, märr nhuma dhu ga ŋunhi ŋathany ḻuka nhumalaŋgiyinguŋ yan wuburrwuynydja, yakan dhu ga ḻäy-nhäma ŋunha wiripuŋuny yolŋuny.\n13\nMarrkapmirr ḻundu walal ŋarraku djäma yan walal gi, ga yakan walal djawaryurrnydja ga gulyurrnydja dhipuŋuryiny ŋunhi dhunupaŋurnydja djämaŋur.\n14\nGa djägan gi nhumalaŋguwuy nhuma yulŋuny mirithin yan, ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi walal ŋuli gi yaka dhäruk märraŋ ŋanapurruny dhuwalayak ŋunhi djorra'kurr. Yakan walalaŋgalnydja mala-manapul, märr walalnydja dhu goran walalaŋguwuy walal.\n15\nGa yaka walalany biyakuny guyaŋi yanbi walal ŋunhi miriŋun mala nhumalaŋ, ŋany waŋiny walalaŋ marrtji gurrum'thurr yan rälimirriyaŋ ŋayaŋuynydja mel-wuyunaraynha.\n16\nBukumirriyaman ŋarra ga dhuwal Garraywala ŋunhi ŋayi waṯaŋun ŋurikiyi mägayamirriwnha romgu, ŋayi dhu gurrupara nhumalaŋ ŋunhiyiny mägayany rom bawalamirriŋura. Yo, Garraynydja nhumalaŋgal dhu bukmakkal galki yan.\n17\nGa bitjandhi bili ŋarra ŋuli ga dhuwal yäkuny ŋarranhawuynhany ŋarra wukirriny djorra'lilnydja malaŋulil, nhakun dhuwal dhiyaŋ bala, ŋarra ga wukirri ŋarrapinya ŋarra yäku Bol.*\n18\nGa bukumirriyamdhi yan ŋarra ŋuli ga dhuwal, märr ŋayi dhu limurruŋ Garraynydja Djesu-Christtja maŋutji-wuyunna nhumalaŋ bukmakkun yan. Ga balanya.","id":"","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/aboriginalbibles.org.au\/Djambarrpuyngu\/Conc\/53%202TH%20-%20DjambarrpuynuPrint.htm","date":"2017-03-25T19:43:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218189032.76\/warc\/CC-MAIN-20170322212949-00563-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999991655,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999991655349731}","num_words":1508,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.378,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Dhuwandja ga lakaram ŋurukun ŋunhi djiwarr'puywun buku-ŋal'yunaraw\nWorship in heaven\nRevelation 4.1-11\n1Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋarra nhäŋala maŋutji-djurthinyawurra, ŋayi gan dhurrwarany dhärran ḻapthunawuynha ŋunha djiwarrny'tja wäŋa. Bala ŋarra ŋäkula rirrakaynha, yindin dhikan mirithirra, balanyan nhakun ŋuli ga yiḏaki ḏopthun, balanyayin bili yan ŋarra ŋunhi ŋurruŋuny rirrakay ŋäkul, bala ŋayi ŋarraku wäthurra bitjarra gam', \"Go rälin marrtji, dhawuṯthurra dhipala. Ŋarra nhuŋu dhu milkuman ŋunhi nhä malany dhu ga maḻŋ'thun yalala.\"\n2Ga dhunupan yan ŋayi ŋarrany ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny djaw'yurra, bala nhirrparnydja ŋarrany ŋunhawala yänan djiwarr'lila, bala ŋarra gan yan ŋayaŋuynydja ŋarrakiyingal ŋarra nhäŋala maŋutji-djurthinyawurra nhä malany ŋunhayi djiwarr'ŋur marrtji ŋorra. Ga buluny ŋarra nhäŋal nhinanhawuynha, balanya nhakun ŋuli ga ŋunhi buŋgawa yäku geŋ nhina ŋunhiliyi, ga ŋula yolnha yan gan ŋunhi nhinanany ŋunhiliyi. 3Ga bukuny ŋayi ŋunhi latjun' dhikan miḻŋ'miḻŋdhurra gan nhinanany balanya nhakun ŋunhi guṉḏan bulaynha, djaḻkarr'yurra gan, ga djäriynydja ŋanya ŋunhi warrpam'nha gungaŋal ḻiw'maraŋala yan, yurr latjun' ŋunhiyi miny'tjiny dhikan banydjin, djaḻkarr'yurra gan bulun dhika ḏarrtjalknha. 4Ga ḻiw'maraŋalnydja ŋanya gan ŋunhiyi waŋganynhany nhinanhawuynha 24-ynha wiripuŋuynha mala nhinanhawuyyu, ga ŋunhiliyiny marrtjin nhina'-nhinan 24-n waṉa-nhirrpanawuynha worru'-wurruŋu mala, yurr warrpam'nha ŋunhi girri'-watharrmirra yulŋuny, ga ḻiyaŋurnydja walalaŋgal marrtjin gorru'-gurruŋal muḻkurrpuynha girri' bulaymirra. 5Ga beŋurnydja ŋunhi ṉapuŋga'ŋurnydja nhinanhawuyŋur gan djaḻkarr'yurra, ga rirrakaynydja gan ŋunhi dhawaṯthurr yindin dhika mirithirra, murryu'-murryurra marrtjin balanyan nhakun wolman. Ga gumurrŋurnydja nhanukal marrtjin dhärra'-dharran 7-nha lanhdhirrany mala, yurr ŋäṉarr gurthamirra ŋunhi yulŋuny, nhäranan marrtjin ŋatŋatthurra, ga ŋuriŋiyiny gan ŋunhi ŋäṉarryuny gurthaynydja mayaliy' lakaraŋal God-Waŋarrwun Dhuyu-Birrimbirrnhan. 6Ga wiripuny ŋunhili bili yan wäŋaŋur gan dhärran balanya nhakun ŋunhi gapun guḻunnha, yurr lanyiŋnha banydjin, garrkuḻuknha mirithirra.\nGa ŋunhiliyi gali'ŋurnydja ga gali'ŋurnydja marrtjin dhärra'-dharran ṉapuŋga'yaŋalnydja ŋunhi nhinanhawuynydja ŋula nhaliynha malaŋuy ḏämbumiriwyun walŋamirriynha, yurr maŋutjiny mala walalaŋgal marrtjin ŋunhi dhärra'-dharran dharrwan mirithirra dhika gumurrŋurnydja ga ḏiltjiŋurnydja. 7Ga waŋganydja ŋunhiyi walŋamirr dharaŋanan nhakun warrakan' yäku läyin, ga wiripuny gan ŋunhiliyi dhärran balanya nhakun ŋunhi bulikin, ga wiripuny gan buku-yolŋuthinyan, ga wiripuny balanyan rumbal nhakun ḏamalan buṯthunamirra. 8Ga ŋurikiwurruŋdhi ḏämbumiriwwu walŋamirriw binbarrnydja mala barrkuwatjnha yan 6-warrpam'. Yurr ŋunhiyi binbarrnydja mala walalaŋ warrpam' maŋutjimirra ḻiw'maraŋal yan, djinawa'wurr ga warraŋulkurr ŋuliwitjarryi binbarrwurr. Ga bitjanna bili walal ŋuli ga ŋunhi ḏar'ṯaryundja walu-ŋupanna ga munha-ŋupanna, yakan walal ŋuli ŋula ḏaḏawyundja; ga bitjanna walal ŋuli ga ŋunhi ḏar'ṯaryundja gam',\n\"Garray God-Waŋarr Ŋutu' Ḏäl,\nnheny ga dhuwal gänaŋ'thun warray, ḏarrtjalk yan, ga dharrpal.\nDhuwal nheny nhepi yan,\nga be bala nhe nhepi yan,\nga ŋunha bala yalalaŋumirriy nhepi yan dhu buni.\"\n9Yo, ŋunhiwurrnydja ŋunhi walŋamirrnydja walal, bitjanna bili yan walal ŋuli ga ŋunhi ḏar'ṯaryundja, wokthundja manikaywurra, märr-ŋal'yundja, buku-gurrpandja ŋanya, ŋunhiyiny ŋunhi ŋayi ga ŋunhayi nhina ṉapuŋga, ŋunhiyi ŋunhi ŋayi dhu ga nhina walŋan yan bitjanna bili. 10Ga ŋunhi walal ŋuli marrtji ḏar'ṯaryundja, bala walalnydja ŋuli ga ŋunhiwurrnydja ŋunhi 24-ny worru'-wurruŋu mala gumurrlila djalkthunmirr nhanukal, ŋurikalnydja ŋunhi ŋayi ga nhina ṉapuŋga gal'ŋu, buku-nyilŋ'thundja manapan nhanŋu, ŋurikiny ŋunhi ŋayi ga nhina walŋa-wiyinŋumirra; walalnydja ŋuli ŋunhi ḻarrmaraman walalaŋguwuy walal ŋunhi lanyiŋdja malany ḻiyapuynydja, bala yan djalkthundja marrtji gumurrlila nhanukal, ga waŋany walal ŋuli marrtji ŋunhi bitjanna,\n11\"Garray ŋanapurruŋ God-Waŋarr,\nnheny bulu warray garrwar.\nDhuwandja dhunupa ŋanapurruŋ,\nŋanapurr ga märr-ŋal'yundja nhuŋuny,\nga manymak-lakaramany nhuna,\nga lakaranhamirrnydja ŋanapurr ga dhuwal nhokalaŋuwuynha,\nŋunhi nheny dhuwal be bala garrwar, ga ganydjarr-ḏumurr warray.\nNhepi yan ŋunhi bokmar bukmak nhäny mala,\nnhokiyingal warray nhe djälyuny, ga warrpam'nha gan dhuwal nhäny mala walŋathinan;\nbukmak yan marrtjin ŋunhi maḻŋ'thurrnydja warraŋulthinany nhokiyingalaŋuwurra yan djämakurrnydja.\"\nGa bitjanna walal ŋuli ga ŋunhi wokthundja nhanŋu God-Waŋarrwuny.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/REV\/4\/","date":"2019-12-09T20:29:18Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540523790.58\/warc\/CC-MAIN-20191209201914-20191209225914-00000.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9998775721,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9998775720596313}","num_words":547,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.342,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Djesuy ḏukmaraŋal gaṉuŋnha yolŋuny\nJesus healed a crippled man\nDjon 5.1-18\n1Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi, bala ŋayi gan Djesuny märr-wiyinnha nhinanany Galaliny* wäŋaŋur, ga bulu nhakun ŋayi marrtjin balan Djurutjalamlila wäŋalil, bili walalaŋ waluny marrtjin galkithinan ŋunhi walal ŋuli Djuw bäpurruw yolŋu walal ḻuŋ'maranhminya ŋuriki dharrpalwu buŋgulwu ŋunhiliyi Djurutjalam wäŋaŋur. 2Ga ŋunhili Djurutjalam wäŋaŋur, galki dhurrwaraŋurnydja ŋunhi walal ŋuli ganha yäku-lakaranha bitjana \"Bimbiw Dhurrwara\", ŋunhiliyiny gan ŋunhi bulyurr gapun guḻunnha, ga Yeburukurrnydja* dhärukkurr ŋayi ŋunhiyi yäku Bithtjatha. Ga ŋunhiliyi goŋ-waŋgany djämapuy warraw' mala marrtjin dhärra'-dharran, ḻiw'maraŋal yan ŋunhiyi gapuny guḻunnha. 3-4Ga dharrwan marrtjin ŋunhi rerrimirrnydja yolŋu walal ŋorra'-ŋurran ŋunhiliyiny, balanya nhakun bambay yolŋu, ga bundhurr, ga yalŋgi yolŋu, rerrimirr mala balanya; ŋorranha walal ŋuli marrtjinya ŋunhiliyi, galkuna walal ŋuli ganha gapuw wirwiryunaraw.\n5Ga ŋunhiliyi bili yan yurr galkin yanan gapuŋura gan ŋorran waŋgany yolŋu, ŋunhi ŋayi gan rirrikthurr wiyinŋumirra, 38-nha dhuŋgarra. 6Bala ŋayi Djesuny marrtjinan ŋunhiwiliyiny wäŋalil, ga nhäŋal ŋayi ŋanya, bala marŋgithinan ŋunhi ŋayi gan rirrikthurr wiyinŋumirr, bala ŋayi waŋanan nhanukal Djesuny, dhä-birrka'yurra ŋanya bitjarra, \"Djäl muka nhe ŋula walŋathinyarawnydja?\" bitjarr.\n7Ga ŋayiny ŋunhi rerrimirrnydja ḏirramu waŋan bitjarra, \"Ḻundumiriwnha ŋarra dhuwal. Bäyŋu ŋarrany ŋuli gi ŋula yolthu guŋga'yurr, ga gäŋu, ga rulwaŋdhurr ŋunha gapulil. Ŋunhi ŋayi ŋuli ŋunha gapuny wirwiryun, ŋayiny ŋuli wiripun yolŋu ŋäthilnydja ḻupthun, ŋurru-ḏakthundja ŋarranhany, bili ganydjarrmiriwyirra ŋarra ŋuli balayiny marrtjinyaraw gapulilnydja.\"\n8Bala ŋayi Djesuny waŋanan nhanŋu bitjarra, \"Ma' rur'yurra, ga märraŋun nhuŋuwuy nhe dhuwali miṉdhalany, bala marrtjin.\" 9Bala ŋayi dhunupan yan ŋunhi yolŋuny rur'yurrnydja, ga dhoṯkuŋalnydja nhanŋuwuy ŋayi gayanh'thany, bala yan dhunupan marrtjinan, manymaknha dhikan ḏäwalan. Yurr walŋakuŋalnydja ŋayi ŋanya ŋunhi ŋuriŋiyin dharrpalyun waluynydja Nhinanhamirriynha. 10Bala walalnydja ŋuriŋi ŋurruḏawalaŋuynydja malaŋuy nhäŋala ŋunhiyi ḏirramunhany ḏukthunawuynhan, ŋayi marrtjin gä��al gayanh'tha nhanŋuwuy ŋayi. Bala walal waŋanan ŋanya bitjarra, \"Way yolŋu! Dhuwandja dhuwal dharrpalnha walu. Yakan yanbi dhuwal dhunupa, ŋayi dhu ga yolŋuy gäma nhanŋuwuy ŋayi gayanh'tha dhiyaŋuny ŋunhi Nhinanhamirriynydja waluy.\"\n11Ga ŋayiny buku-bakmaraŋal bitjarr, \"Dhuwandja ŋarrany waŋan ŋuriŋiyin yolŋuy ŋunhi ŋayi ŋarrany walŋakuŋal; ŋayi ŋarraku ŋunhi bitjarrnydja waŋan, 'Dhoṯkuŋun nhuŋuwuy nhe gayanh'thany, bala marrtjin,' bitjarr.\"\n12\"Yol dhika ŋayi yolŋuny? Yolthu nhuna ŋayi waŋanany dhiyakiyiny gayanh'thawnydja märranharaw bala marrtjinyarawnha?\" Bitjarr walalnydja dhä-birrka'yurr ŋanya. 13Yurr ŋayi ŋunhiyi ḏirramuny yaka marŋgi nhanŋuny Djesuwnydja, yolthu ŋanya ŋunhi walŋakuŋal, bili dhaŋaŋdhin gan ŋunhi yolŋuny walal ŋunhiliyiny wäŋaŋur, ga ŋayiny Djesuny ŋunhi gayulnha marrtjin winya'yurr ŋurikalyiny ḏirramuwal.\n14Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi walal gan dhä-birrka'yurrnydja ŋanya, ŋayiny ŋunhiyiny ḏirramu dhunupan marrtjinan balayin ŋunhi buṉbulil buku-ŋal'yunamirrilila, ga ŋunhiliyin ŋayi Djesuy maḻŋ'maraŋalnydja ŋanya ŋunhiyiny ḏirramuny, bala ŋayi waŋanan nhanŋu bitjarra gam', \"Way, nheny dhuwal bilin walŋan. Ḏaḏawyurra ŋini? … yätjkurruŋurnydja romŋur. Ŋuli nhe dhu ga baḏaktja yan djäma bitjandja yan bili yätjkurrnydja dhuwurr, nhunanhany dhu ŋayatham ŋuriŋiyin ŋoy-yätjinyamirriynha romdhu, bulun yan nhe dhu galŋa-miḏikirr.\"\n15Bala ŋayi ŋuriŋiyi ḏirramuynydja ganarrthaŋala ŋanya Djesunhany, bala marrtjinan, ga lakaraŋala ŋurikiwurruŋgalyin ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwala mala ŋunhi walal ŋanya gan dhä-birrka'yurr ŋäthil, ga bitjarra, ŋayi ŋunhi lakaraŋalnydja, ŋunhi Djesuy ŋanya ḏukmaraŋalnydja.\n16Ga walalnydja ŋunhi ŋunhiwurryiny ŋurruḏawalaŋuny yolŋu walal mirithinan dhika maḏakarritjthinany nhanŋu Djesuwnydja, bili ŋayi ŋunhi ḏirramunhany walŋakuŋal ŋuriŋiyin waluynydja Nhinanhamirriynha. 17Bala ŋayi Djesuny waŋanan walalaŋguny ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwnydja yolŋuw walalaŋ, buku-bakmaraŋalnydja bitjarra, \"Ŋarrakalnydja Bäpa'mirriŋuy ŋuli ga dhuwal djäma yan bitjan bili, ga ŋarrany dhu ga bitjandhi bili yan djämayi.\"\n18Ga ŋuriŋiyiny dhärukthu walalanhany ŋunhi ŋurruḏawalaŋunhany yolŋuny walalany ŋoy-dhuŋgur'yurra. Ga djälthinany walal gan nhanŋu ŋunhi Djesuwnydja bunharawnha yan murrkay'kunharawnha, bili ŋayi gan ŋunhi romnhan bakmaraŋal Nhinanhamirriwuynha walupuy, ga buluny gal'ŋu walal gan nhanŋu ŋaramurryin bili ŋayi gan God-Waŋarrnha bäpa'yurr, yanbi ŋayi God-Waŋarrnydja nhanŋu be bäpa'mirriŋun, ga dhiyaŋiyin ŋayi gan ŋunhi lakaranhaminany ŋanyapinya ŋunhi maṉḏa dhuwal God-Waŋarrnydja rrambaŋin waŋganyŋura.\nGod-Waŋarryuny ŋunhi nhirrpar ŋurruŋuyaŋalnydja nhanŋuwuynha ŋayi Gäthu'mirriŋunhany\nGod gave authority to his Son\nDjon 5.19-29\n19Bala ŋayi Djesuny buku-bakmaraŋala ŋurruḏawalaŋuwnydja yolŋuw walalaŋ bitjarra, \"Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Ŋarrany dhu dhuwal Gäthu'mirriŋuynydja yakan gänany djäma ŋarrapiny; nhämany ŋarra ŋuli ga dhuwal Bäpany ŋarrakuwuy ŋarra, bala djäman, wanaŋguman ŋanya. Yo, djämany ŋarra ŋuli ga dhuwal ŋunhiyi bili yan, ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga Bäpay djäma. 20Bili ŋayiny Bäpa'mirriŋuynydja ŋarrakal, ga mirithirr yan märryuny-ŋayatham ŋarranhany, ga milkumany ŋayi ŋuli ga ŋunhi bukmak yan nhäny mala ŋarrakal, ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga djäma. Ga nhumalaŋgalnydja ŋayi dhu milkum djäma malany bulun yindin dhika mirithirra ŋarrakalaŋuwurrnha, bala nhuma dhu ŋunhi nhämany ṉirr'yunna, märr-maŋmaŋdhunna manapan. 21Ga ŋayiny ŋuli ga dhuwal God-Waŋarryuny Bäpaynydja rur'maram warray yolŋuny dhiŋganhaŋur, ga bulu ŋayi ŋuli walŋany gurrupandhi, ga ŋarrany ŋuli ga Gäthu'mirriŋuynydja bitjandhi bili walŋa-gurrupandhi ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi yolku ŋarra ŋuli djälthirr walŋakunharaw. 22Yo, yakan dhu ŋunhi boŋguŋ Bäpaynydja mala-djarr'yurr yolŋunhany walalany; ŋany ŋarrapin dhu gi ŋunhi Gäthu'mirriŋuynha yan mala-djarr'yurrnydja bukmaknhany yolŋuny walalany, bili ŋayiny ŋunhi Bäpaynydja ŋarranhan bäkumirriyaŋal ŋurikiyiny djämaw. 23Ŋayin ŋarranhany ŋunhi Bäpaynha nhirrpar ŋurruŋuyaŋalnydja, märr dhu ga ŋunhi yolŋuny walal märr-ŋal'yundja ŋarrakun, bala dhäruktja walal dhu ga ŋunhi märramany ŋarranhawuynhan yan, bitjan bili yan nhakun walal ŋuli ga ŋunhi märr-ŋal'yun Bäpaw, ga dhäruk ŋanya märram. Ŋuli nhe gi bäyŋuny märr-ŋal'yurr Gäthu'mirriŋuwalnydja, ga ŋunhiyiny nhakun nhe gi yakayi märr-ŋal'yurr Bäpawnydja, ŋurikiyiny ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli dhipal.\"\n24\"Yuwalk yan ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany, märr-yuwalk dhuwandja. Ŋuriŋiny yolŋuy ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋäma ŋarrany dhäruk bala yan märr-nhirrpanmirra ŋurikalyin ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli, ŋuriŋiyin ga yolŋuy ŋayatham walŋa-wiyinŋumirrnydja; ga yakan ŋayi dhu ŋunhi dhärri mala-djarr'yunarawnydja, ŋany bilin ŋayi ŋunhi dhawaṯthurra beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhamirriŋurnydja romŋur. 25Märr-yuwalk dhuwal ŋarra ga lakaramany nhumalaŋ. Waluny dhuwal galkin, bilin dhiyaŋuny bala dhuwanna, ŋunhi dhu bukmakthun yan dhiŋganhawuyyuny yolŋuy walal ŋäkun ŋarranhany rirrakay ŋunhiyiny ŋunhi God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋuny. Ga ŋunhi ŋayi dhu ŋarrany ŋula yolthuny yolŋuy dhäruktja märraŋ, ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny yolŋu nhina walŋan yan. 26Walŋamirrnydja ga ŋunha rom ŋayatham ŋarrakalnha Bäpay, ga beŋuryin ŋuli ga ŋunhi yuwalktja gal'ŋu walŋa marrtji nhanukuŋun. Ga bitjandhi bili ŋuli ga ŋunhi walŋa marrtji ŋarrakuŋuny Gäthu'mirriŋuwuŋuny, bili Bäpaynydja ŋunhi nhirrpar nhanŋuwuy ŋayi ŋunhi yuwalktja walŋa ŋarrakalnha. 27Bala ŋayi Bäpaynydja ŋunhi ŋarranhan waṉa-nhirrpar ŋurikiyiny djämaw, ŋunhi ŋarran dhu ga mala-djarr'yundja yolŋunhany walalany, bili ŋarrany dhuwal Gäthu'mirriŋu muka Yolŋu.\"\n28\"Yaka walal ṉirr'yurrnydja dhiyaŋiyiny dhärukthu. Waluny dhu ŋunhi bunan, ŋunhi dhu yolŋuny walal ŋunhi walal ga ŋayathanhamirr ŋunha moluŋur, walalnydja dhu bukmakthun yan ŋäkuny ŋarrany rirrakaynydja, 29bala yan walal dhu walŋathin, dhawa-yawaṯthurra dhu beŋurnydja moluŋurnydja. Yo, ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ganha djäma ŋamathanhany yan dhiyal munatha'ŋur, walalnydja dhu ŋunhi ŋunhiwurryiny rur'yurra, bala walŋan yan walal dhu gi nhininy biyakun bili yan. Ga ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ganha djäma yätjkurrnydja yan, walalnydja dhu ŋunhi rur'yurra moluŋurnydja, bala walal dhu gi nhinin galkurra dhä-gir'yunarawnha.\" Bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja.\nḺurrkun'thu yan yolŋuy ŋuli ga dhuwal lakaram Djesuwalaŋuwuynydja\nThree witnesses tell about Jesus\nDjon 5.30-47\n30Bala ŋayi Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋgal ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi ŋurruḏawalaŋuwalnydja mala bitjarra gam', \"Bäyŋun ŋarra dhu ŋunhi djäma ŋula nhä malany gänany nhakun ŋarrapiny. Ŋarrany ŋuli ga dhuwal mala-djarr'yun bitjan yan bili, ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga God-Waŋarryu lakaram ŋarrakal. Ga mala-djarr'yundja ŋarra ŋuli ga ŋunhi dhunupayaman yan, bili ŋarra ŋuli ga ŋunhi dhärukkuny malthun nhanŋuwuynha yan, ga yaka ŋarra ŋuli gi ŋunhi ŋarranhawuynhany ŋarra djäl-manymakkunhamirr.\"\n31\"Ŋuli ŋarra dhu ga ŋunhi gänany nhakun lakaranhamirr ŋarranhawuynhany ŋarra nhumalaŋgal, ŋunhiyiny dhunupan nhumalaŋguny nhuma dhu ga yakan ŋarrakuny märr-yuwalkmirriyirr. 32Yurr waŋgany ga dhuwal nhinany ŋunhi ŋayi ŋuli ga lakaramany ŋarranhany, ga ŋunhiyiny ŋayipin yan God-Waŋarrnha Bäpan; ga lakaramany ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋarranhany yuwalknha yan, yakan ŋayi ŋuli gi ŋunhi nyäḻ'yurrnydja.\"\n33\"Ŋäthilnydja nhuma ŋunhi djuy'yurr nhumalaŋguwuy yolŋuny walalany Djongal dhä-birrka'yunaraw, yurr ŋayiny gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋgal dhunupan yan ŋarrakalaŋuwuynydja. 34Manymak ŋayi gan ŋunhi Djondhuny lakaraŋal bitjarryiny yuwalkkuŋal yan ŋarrakalaŋuwuynydja, yurr ŋayipiny ŋunhi yolŋu dhuwalaŋuwuy yan munatha'wuy. Yan ŋarra ga dhuwal lakaramany, märr nhumany dhu marŋgithirra bala yan walŋathirra. 35Djondja ŋunhi yolŋu balanya nhakun baḏayala', nhäran gan djeŋarra'yin, yan nhakun ŋayi gan milkuŋal, baḏayala' gurrupar, yurr märr-gurriri nhuma ŋunhi galŋa-ŋamathinany nhinan ŋunhiliyiny nhanukalnydja baḏayala'ŋur, bala yan nhuma ganarrthaŋala ŋanya. 36Djondhuny gan ŋunhi yuwalkkuŋal yan lakaraŋal ŋarrakalaŋuwuynydja, yurr dhiyaŋiyin ŋunhi waŋganydhun ga lakaram ŋarrakiyingalaŋuwuynydja, ŋunhi ŋayi ga bulun djuḻkmaram nhanukuŋuny ŋunhi Djonguŋuny lakaranhawuy. Nhä mala ŋarra ŋuli ga ŋunhi djäma ŋunhiyiny ŋarrakalaŋuwuŋ Bäpawuŋ djäma-gurrupanawuy, ga dhiyaŋiyiny ŋunhi djämay ŋoy-ganyim'thunamirriynydja maŋutji-dhunupayaman ga lakaram ŋarranhan, ŋunhi ŋarrany dhuwal djuy'yunawuy nhanukiyinguŋ yan Bäpawuŋ. 37Ga ŋayin ŋuli ga ŋunhi Bäpaynha lakaram ŋarranhany, ŋuriŋiyin ŋunhi ŋayi djuy'yurr ŋarrany räli. Yaka warray nhuma ŋanya ŋunhi rirrakaynydja ŋänha God-Waŋarrnhany, ga yaka nhuma nhänhany ŋanya rumbalnydja; 38ga bäyŋu muka nhuma gi dhuwal ŋayathulnydja ŋanya dhäruktja nhumalaŋgiyingal nhuma ŋayaŋuynydja, bili nhuma gi dhuwal yaka warray märr-yuwalkthiny ŋarraku, ŋunhi ŋayi ŋarranhany djuy'yurr räli Bäpay. 39Nheny ŋuli ḻarrum ṉiṉ'thun ŋunha dhuyuŋur djorra'ŋur, bili nhuma ŋuli ga guyaŋa yanbi nhe dhu maḻŋ'maram walŋa-wiyinŋumirrnydja dhipuŋuryin djorra'ŋura. Ga yuwalk dhuwali yulŋuny, bili ŋuriŋiyiny ga dhärukthuny lakaram dhunuk-dhunukmandja ŋarrany muka; 40yurr yaka warray nhumany gi ŋunhi djälthi marrtjinyaraw räliny ŋarrakalnydja, märr nhuma dhu märraman ŋunhiyiny ŋunhi walŋa-wiyinŋumirrinhany ŋarrakuŋun.\"\n41\"Ŋarrany ŋuli ga dhuwal djäma yaka yolŋuwnydja wokthunaraw. 42Ga marŋgi ŋarra dhuwal nhumalaŋ ŋayaŋuwnydja yaka nhuma gi dhuwal yuwalktja märr-ŋamathi ŋuli God-Wa��arrwuny. 43Ŋayipi muka ŋunhi Bäpay ŋarranhany djuy'yurr räliny, ga yäkuynydja ŋarra ŋunhi marrtjinany räliny dhipalnydja nhanukal muka, yurr yakan nhumany ŋunhi ŋarrakuny gumurr-ŋamathinya. Yurr nhuma dhu gumurr-ŋamathirr wiripuŋuw yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli guwatjman nhumalany nhanukiyingal ŋayi yäkuy. 44Ga ŋarrakuny nhuma gi dhuwal yaka warray märr-yuwalkthi; nhumany dhuwal djäl balanyaraw bili yan ŋunhi dhu ga yolŋu walal nhumalaŋ wokthun, bala nhuma ŋuli ga ŋunhi djäman walalaŋ wokthunarawnydja. Yurr yaka warray nhuma ŋuli gi ŋunhi ḻarruŋ ŋurikiny ŋunhi waŋganyguny wokthunaraw nhanŋuny God-Waŋarrwuny.\"\n45\"Yolthun nhumalany dhu ŋunhi God-Waŋarrwalnydja Bäpawalnydja rom-nyamir'yun? … ŋarra? Bäyŋu ŋarrany nhumalany dhu ŋunhi nyamir'yun. Nyamir'yundja nhumalany dhu ŋunhi, ŋuruŋ bili yan waŋganydhu ŋunhi Mawtjitjkal yan romdhuny, ŋunhi nhuma ŋuli ga guyaŋa yanbi nhumalany ŋayi dhu walŋakum ŋuriŋiyiny romdhu. 46Ŋuli balaŋ nhuma yuwalktja gal'ŋu märr-yuwalkthinya Mawtjitjkuny, ŋunhi ŋayi muka dhäruktja nhirrpar, nhumany balaŋ ŋunhi märr-yuwalkthinyany ŋarrakuny, bili ŋarrakalaŋuwuynha ŋayiny gan ŋunhiyiny wukirri. 47Yurr yaka nhuma ŋuli gi dhuwal märr-yuwalkthi Mawtjitjkalnydja dhärukthu. Ga nhaltjanna nhuma dhu ŋunhi ŋarrakuny märr-yuwalkthirr dhärukku?\" Bitjarr ŋayi Djesuny waŋan.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/JHN\/5\/","date":"2019-12-09T20:40:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540523790.58\/warc\/CC-MAIN-20191209201914-20191209225914-00018.warc.gz","language":"djr","language_score":0.999997735,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999977350234985}","num_words":1587,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.359,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Dhäwu gätni-djämamirriwalaŋuwuy\nA story about a farmer\nMathuyu 13.1-9\n(Mäk 4.1-9; Luk 8.4-8)\n1Ga ŋuriŋiyi bili yan waluy bala ŋayi Djesuy ganarrthaŋala ŋunhiyiny buṉbuny, bala yan ŋayi marrtjinan yarrupthurra raŋilila, ga ŋunhiliyin ŋayi gan marŋgikuŋalnydja yolŋunhany walalany. 2Ga dharrwan mirithirra marrtjin ŋunhi yolŋuny walal ḻuŋ'thurr ga bäyŋun nhanŋuny dhaḻakarr, bala ŋayi ŋal'yurra marthaŋaylila ga ŋunhiliyin ŋayi gan nhinanany. Ga walalnydja ŋunhi yolŋu'-yulŋuny gan baḏak yan dhärran ŋunhili bili yan raŋiŋur.\n3Ga dhäwuny ŋayi gan ŋunhi lakaraŋal dharrwa mirithirr, ga waŋganydja ŋayi dhäwu walalaŋ lakaraŋal bitjarra gam',\n\"Waŋganydhu ḏirramuy gätni-djämamirriy marrtjin djalkthurr ŋatha mala maŋutji birrali munatha'lil. 4Ga ŋunhi ŋayi marrtjin djalkthurrnydja, ga wiripuny marrtjin galkirrin dhukarrlila, ga warrakan'tja mala ŋunhi buṯthurr bala yan ḻukanan. 5Ga wiripuny ŋatha mala maŋutji galkirrinan guṉḏamirrilila munatha'lil, munatha' ḏaŋawuklila ga dhunupan yan ŋunhi ŋathany maŋutjiny dhamany'tjurra. Yurr ŋayi ŋunhi munathany' gaŋga manymak ŋathawnydja ŋuthanaraw. 6Ga ŋunhi ŋayi waluny garramatthin ḏälthinany, bala ŋunhi waluynydja nhäŋala räwakuŋala, bili wärrurrny'tja mala nhanŋu ŋunhi märr-ḻurrkun' yan. 7Ga wiripuny ŋunhi maŋutji ŋatha mala galkirrin ḏirriṯirrimirrilila munatha'lil, bala gan ŋunhi ŋuriŋiyiny ḏirriṯirriynydja mala garrwi'yurra ŋunhiyiny ŋunhi ŋathany mala maŋutjiny birraliny, bala warrpam'nha ŋunhi räwakthinany.\"\n8\"Ga ḻurrkun'nha yan ŋunhi ŋatha maŋutji galkirrin manymaklilnydja munatha'lil, ga ŋunhiliyiny munatha'ŋur maŋutjiny ŋathany ŋuthar manymakthinan dharrwathinan, waŋganybuy yaŋarapuy 100 maŋutji ŋatha, ga wiripuny beŋuryi yaŋaraŋur 60 maŋutji ŋatha, ga wiripuny 30 maŋutji ŋatha.\"\n9\"Ŋuli nhe buthurumirrnydja dharraḏayin ga ŋäkuny ŋamathaŋun.\"\nNhaku ŋayi gan ŋunhi Djesuy mayali'kurrnydja dhäwu lakaraŋal\nWhy Jesus used parables\nMathuyu 13.10-17\n(Mäk 4.10-12; Luk 8.9-10)\n10Ga dhurrwaraŋur beŋuryiny Djesuw malthunamirrnydja mala marrtjinan ga bunan walal nhanŋu, bala walal ŋanya gan dhä-birrka'yurra bitjarra, \"Wäy! Nhaku nhe ŋuli ga dhuwal dhäwu lakaram bitjandhiny mayali'mirriyamany yolŋu'-yulŋuwnydja?\"\n11Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal walalaŋ bitjarr, \"Nhumany dhuwal bilin marŋgin ŋurukuny ŋunhi Godkalaŋuwnydja Romgu ŋurukuny ŋunhi djinawa'wuywuny mayaliw', bilin ŋarra gan ŋunhi lakaraŋala nhumalaŋgalnydja warralkuŋala. Yurr walalnydja ŋunhawurrnydja yaka warray marŋgi, bili bäyŋu ŋarra walalaŋgalnydja ŋula milkunha God-Waŋarrwu rom malany. 12Ŋuli ŋayi ga ŋula yolthu yolŋuy ŋayathamany yan ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny nhä mala gurrupanawuy, ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny buluyi gurrupan ŋapa-ŋal'maram ŋurikiyiny yolŋuw. Ga ŋuli ŋayi ga yolŋu nhina dhaparŋ'tja yan, nhanŋuny dhu ŋurikiyiny yolŋuw nhä malany winya'yunna bäydhi ŋunhi ŋayi ga ŋayatham ŋula nhä nyumukuṉiny'tja mirithirrnydja. 13Yo waŋany ŋarra ŋuli ga ŋunhi mayali'kurrnydja walalaŋgalnha. Bili walal ŋuli ga nhäma walalaŋgiyingal maŋutjiy, yurr bäyŋun walal ŋuli ŋunhi yuwalkkuŋuny dharaŋul. Ga ŋunhi walal ŋuli ga ŋämany, ga bäyŋun walal ŋuli ŋunhi yuwalktja dharaŋan. 14Yo God-Waŋarrwu dhawuny' ŋunhi maḻŋ'thurr yuwalkthinan yan, ŋunhi ŋayi gan djawarrkmirriy yäkuy Yitjayay lakaraŋal bitjarr gam',\n'Dhiyaŋuwurruynydja dhu ga yolŋuy walal ŋäma yan,\nga bäyŋun walal dhu ŋunhi yuwalkkumany ŋäma dharaŋandja.\nGa nhäma warray walal dhu ga, yurr walal dhu bäyŋun yuwalkkumany nhäma dharaŋan.\n15Bukmakkun walalaŋ dhuwaliyi ḻiyany bilin gunganhawuynha ga buthuruny walalaŋ dhaḻ'yunawuynha.\nGa maŋutjiny walalaŋ dhuwaliyi bilin bambaykunhawuynha,\nbäyŋun walal dhu ga nhäma, ga ŋäma,\nga dharaŋan yuwalkkumany.\nŊuli walal balaŋ ganha dharaŋanany, walalnydja balaŋ ŋunhi bilyunan muka ŋarrakala, bala ŋarrany balaŋ ŋunhi ḏukmaranhan walalany.' \"\n16\"Yurr nhumany dhuwalawurrnydja goŋmirra mala yolŋu'-yulŋu God-Waŋarrwalnydja, bili nhumany ga nhäman ga ŋäman God-Waŋarrwuny Rom. 17Dharrwa gan ŋunhi djawarrkmirr yolŋu mala ga bulu wiripu yolŋu mala manymakmirr djälthin mirithin yan nhänharaw dhiyak mala ŋunhi nhä nhuman ga dhiyaŋun bala nhäma. Ga mirithin yan walal gan djälthin ŋänharaw dhiyakuny mala dhäwuw ŋunhi nhä mala nhuma ga dhiyaŋun bala ŋäma. Yurr bäyŋun walalnydja gan ŋunhi ŋuriŋiwurruyiny nhäŋal ga ŋäkul.\"\nDjesuy lakaraŋal warraŋulkuŋala dhäwu gätni-djämamirriwalaŋuwuynha\nJesus explains the story about the farmer\nMathuyu 13.18-23\n(Mäk 4.13-20; Luk 8.11-15)\n18\"Ŋäkun walal dhuwal dhuḏin mayalin' nhanŋu dhiyakiyiny dhäwuw ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan gätni-djämamirriy ŋatha mala djalkthurr maŋutji.\"\n19\"Yo maŋutji mala ŋatha ŋunhi gan galkirrin dhukarrlilnydja ga maŋutji-lakaram ŋunhin yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ŋäma warray dhäwu Godkalaŋuwuy rombuy, yurr ŋayi ŋuli ŋunhi yakan dharaŋulnydja. Bala ŋayi ŋuli ŋunhi yätjkurrnydja birrimbirr marrtjiny bala yan djaw'yunna nhanukal dhäwuny' ŋayaŋuŋurnydja. 20Ga ŋunhiny ŋatha maŋutji ŋunhi marrtjin galkirrin munatha'-ḏaŋawuklilnydja guṉḏamirrililnydja, ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram ŋunhin yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli märram ŋunhiyi dhäwu mala manymakkum ŋayaŋuy nhanukiyingal ŋayi, balanyamirriy ŋunhi ŋayi ŋuli ŋämany ŋunhiyi dhäwuny. 21Yurr yakan ŋayi ŋuli ŋunhi dhäwuny nhakun gärri ŋunha djinawa'lilnydja ŋayaŋulilnydja bala ŋuli ŋunhi yakan dhäwuny wiyindja ŋorri. Bili ŋunhi ŋuli ŋula nhä ŋayaŋu-wutthunamirrnydja rom maḻŋ'thun, ga dhunupan ŋayi ŋuli ŋunhi gulyunna God-Waŋarrwalnydja märr-nhirrpanminyaŋur. 22Ga wiripuny ŋunhi ŋatha maŋutji galkirrin ḏirriṯirrimirrililnydja, ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram ŋunhin yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli bili muka ŋämany God-Waŋarrwuny dhäruk, yurr ŋayi ŋuli ga ŋunhi mirithirra dhika warwuyundja ŋula nhakun malaŋuw dhuwalaŋuwuywun, ŋunhi ŋayi ŋuli ga buku-manguman ŋayi dhu ga ḻukunydjan' yan nhina. Ga dhiyaŋiyin malaŋuy romdhu ŋuli ga ŋunhi nyumukuṉiny'kumany God-Waŋarrwuny dhäruk, ga yakan ŋayi ŋuli ŋunhiyi yolŋu ŋuthandja ŋamathamany. Ga balanyan walalnydja ŋunhi nhakun yaŋaran borumgun, yaŋaran yan waŋganynha burumun'miriwnha. 23Ga wiripuny ŋunhi ŋatha maŋutji galkirrin manymaklil munatha'lil, ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram ŋunhin yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋäma God-Waŋarrwu dhäruk manymakkum yan dhika, ga märram walal ŋuli marrtji yuwalkkum yan dhäruk God-Waŋarrwu. Ga dhaŋaŋdhirra walal ŋuli ŋunhi God-Waŋarrwalnydja ŋula nhaliy malaŋuy, bitjanna nhakun ŋunhi dharpa baṉa' ŋuli ga dhärra borummirr dhirrimukmirr.\"\nḎimiṯimirr mala ga ŋatha maŋutji manymak\nWeeds among the wheat\nMathuyu 13.24-30\n24Ga buluny ŋayi Djesuy wiripuny muka dhäwu lakaraŋal bitjarr gam', \"God-Waŋarrwuny dhuwal Rom balanya nhakun lämu-nhirrpanamirr yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli marrtji djalkthun manymak ŋatha maŋutji munatha'lil. 25Ga ŋunhi bukmaktja yolŋu walal ŋuli ga wawun ŋorra, bala ŋayiny ŋuli ŋunhi miriŋuny marrtjin bala djalkthunna marrtji ḏimiṯimirrnydja mulmu mala ŋunhiwiliyin munatha'lila maŋutji-manapanna bala yan ganarrthaman.\"\n26\"Ga ŋunhi ŋayi ŋathany ŋuthar dhakalmirriyinany, bala ŋunhi djämamirriynydja mala nhäŋala ŋunhiyiny ḏimiṯimirrnydja mala, maṉḏa gan rrambaŋin ŋutharnydja. 27Bala walalnydja ŋunhi djämamirrnydja mala ŋunhi ŋurikiyiny lämu-nhirrpanamirriwnydja ḏirramuw marrtjinan bala yan bunanan nhanŋu ŋurikiyiny ḏirramuwnydja, bala waŋanan nhanukal bitjarrnha, 'Way! Ŋunhany muka nhe ŋunhi maŋutjiny ŋathany djalkthun manymak birrali yan, ga wanhaŋuwuynha ŋunha ḏimiṯimirrnydja mala?' \"\n28\"Bala ŋayiny ŋunhiyiny ḏirramuny bitjarra waŋan, 'Dhuwaliyiny ŋunhi bitjarryiny djäma miriŋuynha yan,' bitjarr.\"\n\"Ga walalnydja ŋunhi djämamirrnydja mala waŋan bitjarra, 'Muka djäl nhe, napurr dhu ḏulŋurr'-ḏulŋurryunna ŋunha ŋunhi ḏimiṯimirrnydja mulmu mala?' \"\n29\"Ga ŋayiny ŋunhi ḏirramuny waŋan bitjarra, 'Yaka! Nhuma ŋuli bäynha ḏulŋurr'yurr rrambaŋin manymaknha ŋathany birralinhan. 30Ganarrthul ŋathil, ga bäy maṉḏa dhu marrtji rrambaŋi bala ŋuthan, ga gulkthunamirriynha waluy ga balanyamirriynha. Bala ŋarra dhu waŋin djämamirrinhany mala walal dhu boŋguŋ marrtji ḻuŋ'maraŋun ŋunhi ḏimiṯimirrnydja mala mulmu, bala yan bathulnha gurthaynha. Ga manymaktja ŋatha birraliny ŋarra dhu marrtji rarr'yurra balan biyakun buṉbulila ŋarrakiyingal ŋarra.' \"\nMayali'mirr dhäwu Godkalaŋuwuy rombuy\nParable about God's kingdom\nMathuyu 13.31-33\n(Mäk 4.30-32; Luk 13.18-21)\n31Ga buluny ŋayi Djesuy lakaraŋal wiripun dhäwu bitjarr gam', \"God-Waŋarrwuny dhuwal Rom balanya gam', nhakun ŋuli ŋunhi yolŋu gätni djämamirr marrtji bala ŋayi ŋuli lämu-nhirrpanna maŋutjin ŋathan genydjan'. 32Ga nyumukuṉiny ŋayi ŋunhi mirithirr yulŋuny maŋutjiny, yurr ŋuthandja ŋuli ŋunhi yindithirra dhika mirithirra, djuḻkmaraman ŋuli ga ŋunhi wiripunhany dharpany mala. Bala ŋuli ŋunhi warrakan'tja mala buṯthundja bala yalun walalaŋguwuy djäma waṉa-waṉalilnydja ŋunhiwiliyi dharpalil.\"\n33Ga bulu ŋayi Djesuy lakaraŋal bitjarr: \"God-Waŋarrwuny dhuwal Rom balanya nhakun ŋuli miyalkthu märram banikin' ga dharrwan ŋayi ŋuli ŋunhi dämbany rarryun ŋunhiwiliyi. Bala ŋayi ŋuli ḻurrkun'nha yan djalkthun ŋathawuynydja ḏambakunhawuy ŋunhiwiliyiny ŋunhi maŋutji-manapan dämbalilnydja. Ga yaka wiyindja bala ŋuli ŋunhi dämbany marrtji ḏulul'yunna ŋuthanna yindithirra.\"\nNhaku ŋayi gan ŋunhi gämurruw' dhäwuny lakaraŋal\nThe reason for teaching with stories\nMathuyu 13.34-35\n(Mäk 4.33-34)\n34Ga dharrwamirr ŋayi gan Djesuy bitjarryiny dhäwu lakaraŋal mayali'mirriyaŋalnydja yolŋu'-yulŋuwalnydja. 35Bala ŋunhi dhawuny' yuwalkthinan yan maḻŋ'thurr, ŋunhi ŋayi gan God-Waŋarrwal djawarrkmirriy bitjarr lakaraŋal gam',\n\"Ŋarrany dhu gi dhuwal dhäwu lakaraŋ ŋarrakuwuynydja ŋarra mayali'mirriyaŋ yolŋuwalnydja walalaŋgal,\nga lakaraŋuny ŋarra dhu gi ŋunhi dhawaṯmaraŋun yan,\nŋunhiny mala dhäwu ŋunhi gan ŋorran djuḻuḻ'yurr,\nŋunhal bala ŋunhi ŋurruyirr'yunamirriy waluy.\"\nDjesuy lakaraŋal mayalin' ḏimiṯimirrwuy mulmupuy\nJesus explains the story about the weeds\nMathuyu 13.36-43\n36Ga ŋunhi ŋayi Djesuy ganarrthaŋalnydja yolŋunhany walalany bala ŋayi beŋuryiny dhurrwaraŋur marrtjinan gulŋiyinan buṉbulila, ga walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu marrtjin nhanukal ga waŋan walal ŋanya bitjarr, \"Go mak napurruŋguny dhunupayaŋun lakaraŋ warraŋulkuŋun, ŋunhiny dhäwu ŋunhi ḏimiṯimirrwuynydja ga birralipuynydja.\"\n37Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal walalaŋ bitjarr, \"Ŋunhiny ḏirramu ŋunhi ŋayi marrtjin ga dholkuŋal manymaktja maŋutji ŋatha, ŋunhiyiny Yolŋun Gäthu'mirriŋu, 38ga ŋunhi dhulmu-gaykarraŋdja munatha', ŋunhiyiny nhakun dhuwanna ŋayipin wäŋan ŋarakan munathan'. Ga ŋunhi manymaktja ŋatha maŋutji ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram ŋunhiwurrunhan yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga nhina God-Waŋarrwal yan Romŋur. Ga ŋunhi ḏimiṯimirriynydja ga mulmuy maŋutji-lakaram dhuwanna ŋunhi yolŋuny walalany ŋunhi walal ga yätjkurruwal birrimbirrwal romŋur nhina, 39ga ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga ḻatjuwarr'maramany ŋunhiyiny ŋayipin ŋunhin buŋgawan Mokuy. Ga ŋunhi ŋatha-ŋamakuli'mirrnydja walu ŋuriŋiyiny ga maŋutji-lakaram dhawar'yunamirra walu, ŋunhi walal dhu boŋguŋ God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirrnydja mala marrtjin bala yan ḻuŋ'maraŋun marrtji yolŋunhany walalany.\"\n40\"Ga ḏimiṯimirrnydja mulmu dhu marrtji ŋunhi ḻuŋ'maraŋun, bala yan dhuŋgur'yurra. Ga biyakiyin ŋayi dhu boŋguŋ ŋunhi yalalaŋumirriynydja maḻŋ'thurr. 41Ŋayiny dhu boŋguŋ Yolŋuynydja Gäthu'mirriŋuy djuy'yurra nhanŋuwuynydja ŋayi djiwarr'punhany djämamirriny walalany, bala walal dhu marrtji ŋunhi ḻuŋ'maraŋun yolŋunhany walalany bukmaknhan yan beŋurnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja yolŋu'-yulŋuwal, ŋunhiwurrunhany ŋunhi walal ŋuli ga djäma yätjkurr, ga ŋunhiwurruny wiripuwurruny yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga wiripuŋuny yolŋuny walalany dhar'thar-gurrupan yätjkurrulil. 42Ga djalkthurrnydja ŋayi walalany dhu dhä-gir'yunamirrilila wäŋalilnydja, ŋunhawalnha yanan gurthalila, ŋunhi dhu gi ŋunhiliyiny yolŋu walal ḻirra-ḻäwunhamirra baḏarratjtjurra manapul. 43Ga ŋunhiny mala yolŋu mala ŋunhi walal gan djäma manymaktja yan, walalnydja dhu gi ŋunhi nhini ŋunhala Bäpa'mirriŋuwala walalaŋgalaŋuwal wäŋaŋur, djarraṯawun'mirriyin nhakun walu ŋuli ga ŋunhi dhärra ḏämbuy waluy. Ŋuli nhuma buthurumirrnydja mala ŋäkuny ŋamathaŋun!\"\nMel-wiḏi'mirr rom balanya nhakun bulayi\nA hidden treasure\nMathuyu 13.44\n44\"God-Waŋarrwuny dhuwal Rom balanya nhakun ŋunhi yolŋu ŋuli marrtji bala ŋayi ŋuli maḻŋ'maraman ŋula nhän bulayi mel-wiḏi'mirra yurr dholkunhawuynha ŋunhi wiripuwuŋ yolŋuwuŋ. Ga ŋunhi ŋayi ŋuli maḻŋ'maramany ga buluyi ŋayi ŋuli balayi dholkum bala ŋayi ŋuli marrtjin wäŋalila ga marrtjiny ŋayi ŋuli ŋunhi galŋany djulŋithirra dhika mirithirra yan goŋmirriyirr. Ga marrtjiny ŋayi ŋuli, ga nhä mala nhanŋu wäŋaŋur ga ŋorra'-ŋurra ŋunhiny ŋayi ŋuli warrpam'nha djalim rrupiyawnha, märr ŋayi dhu ŋunhi rrupiyany märram ŋunhiŋuwuyyiny bala ŋayi dhu bäyimnha ŋunhiyin wäŋan munathan' ŋunhi ŋayi djuḻuḻ'maraŋal ŋunhiyi bulayi mel-wiḏimirr.\"\nMel-wiḏi'mirr gulawu\nA valuable pearl\nMathuyu 13.45-46\n45\"God-Waŋarrwuny dhuwal Rom balanya nhakun, ŋunhi ŋuli waŋgany yolŋu djälthirr ŋayi dhu bäyim muthiyarra yurr latju'mirr mirithirr. 46Ga ŋunhi ŋayi ŋuli maḻŋ'maramany ŋunhiyiny latjuny' mirithirrnydja muthiyarra, bala ŋayi ŋuli djalimnha nhäny mala nhanŋuwuy ŋayi bukmaknha yan, märr ŋayi dhu märraman ŋunhiyin muthiyarran.\"\nGuyaw ganybu\nThe fish net\nMathuyu 13.47-50\n47\"God-Waŋarrwuny dhuwal Rom balanya gam', nhakun ŋuli bitjan maḻŋ'thun, yolŋuy ŋuli ŋurrkam ganybu gapulil guḻunlil, ga gulŋiyirrnydja ŋuli ga ŋunhi ŋarirriny mala ganybulilnydja wiripu wiripun mala. 48Ga ŋunhi ŋuli ganybuny ŋunhi dhaŋaŋdhirr guyaynydja, bala walal ŋuli marrtji warryunna dhawaṯmaraman ganybuny ŋarirrimirrnydja raŋilila, bala ŋuli walalnydja ŋunhi ŋarirri djämamirrnydja mala nhinan bala marrtji mala-wulkmaraman barrkuwatjkuman, yätjkurrnydja mala ŋarirri walal ŋuli marrtji djalkthunna, ga rulwaŋdhundja walal ŋuli marrtji manymakmirra ŋarirri.\"\n49\"Ga biyakiyin ŋayi dhu boŋguŋ ŋunhi yalalaŋumirriynydja maḻŋ'thurr dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy. Walalnydja dhu ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirr mala marrtjiny bala marrtji mala-wulkmaraŋun manymakmirrinhany yolŋuny walalany beŋurnydja ŋunhi yolŋuwal walalaŋgal dhuwurr-yätjkurrumirriwalnydja. 50Bala dhu boŋguŋ ŋunhi dhuwurr-yätjkurrumirrinhany yolŋuny walalany djalkthurra gurthalila, ga ŋunhiliyin walal dhu gi ŋunhi ŋäthinyamirrnydja ḻirra-ḻäwunhamirrnydja.\"\nYuṯa ga ŋäthiliŋu rom mala\nNew and old laws\nMathuyu 13.51-52\n51Bala ŋayi Djesuy dhä-birrka'yurra ḻundu'mirriŋunhan mala nhanŋuwuy wanha walal ganha ŋunhi dharaŋana ŋunhiyi mala dhäwu warrpam'. Ga walalnydja yoraŋal, \"Ŋe bili muka.\" 52Bala ŋayi waŋanan walalany bitjarra, \"Nhuma bukmak, ŋunhi nhuma gan marŋgithin ŋäthiliŋuw djorraw' ga romgu nhanukalaŋaw, nhumany ŋunhi malthunamirra mala Godkalaŋawnha Romgu djiwarr'puywun. Bili nhuma ŋuli ga ŋunhi nhakun dhawaṯmaraman yuṯany ga ŋäthiliŋuny ŋula nhä malany mel-wiḏi'mirr beŋura ŋunhi buṉbuŋur ŋunhi walal ŋuli ga galkan ŋula nhä malany walalaŋguwuy walal.\"\nDjesuw wäwunŋuny yolŋu walal yakan nhanŋu djälthinya\nJesus' own people did not want him\nMathuyu 13.53-58\n(Mäk 6.1-6; Luk 4.16-30)\n53Ga ŋunhi ŋayi Djesu dhawar'yurrnydja dhäwuŋurnydja lakaranhaŋur, 54bala ŋayi ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa bala yan marrtjinan roŋiyinan balayin nhanukiyingala ŋayi wäŋalil. Bala yan ŋayi gan marŋgikuŋala yolŋunhan walalany ŋunhilin ŋunhi Djuw malawal buku-ḻuŋ'thunamirriŋur buṉbuŋur. Ga ŋuriŋiwurruy ŋunhi walal gan ŋäkul ŋanya, walalnydja ŋunhi mirithinan dhika ṉirr'yurrnydja nhanŋu ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan marŋgi-gurrupar. Bala walal gan ŋunhi dhä-birrka'yunminan bitjanminan, \"Way, nhaliy ŋayi gan dhuwal marŋgithinany, ga wanhaŋur ŋayi gan dhuwal balanyayiny guyaŋanhawuy märraŋal, ga djämaw ŋayaŋu-ganyim'thunamirriwnydja romgu?\"\n55\"Dhuwandja dhuwal ŋunhi warray bala'-dhuḻ'yunamirriw gäthu'mirriŋu muka, ga ŋäṉḏi'mirriŋuny nhanŋu ŋunhi Meri muka. Ga wäwa'mirriŋuny mala nhanŋu ŋunhi Djayim ga Djawutjip ga Djäyman ga Djudatj, 56ga yapa'mirriŋuny mala nhanŋu ŋuli ga ŋunhi dhiyal muka nhina limurruŋgala wäŋaŋur.\"\n57Bala ŋunhi yolŋuny walal gan yakan gumurr-ŋamathinany nhanŋu, ŋurru-bil'-bilyurra walal gan nhanŋu. Yurr ŋayiny Djesuny waŋan bitjarr, \"Djawarrkmirrnydja yolŋu ŋuli ŋunhi marrtji wiripulilnydja wäŋalil, ga walalnydja ŋuli ŋunhi wäŋa ŋunhiŋuwuyyiny yolŋuy mala dhäruk ŋanya märram ga märr-ŋal'yun nhanŋu. Yurr ŋayi ŋuli ŋunhi nhanukiyingalnydja wäŋalil marrtji nhanukiyingalaŋuwalnydja yolŋuwal walalaŋgal gurruṯumirriwalnydja, walalnydja ŋuli ŋunhi yakan ŋanya dhäruk-märraŋ ga märr-ŋal'yurr nhanŋuny bäyŋun.\" 58Ga bäyŋun ŋayi ŋunhi Djesuynydja ŋoy-ganyim'thunamirrnydja rom djäma ŋunhiliyiny wäŋaŋur bili bäyŋun walalaŋ ŋunhi märr-yuwalkthinyawuynydja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/MAT\/13\/","date":"2019-12-10T05:36:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540525821.56\/warc\/CC-MAIN-20191210041836-20191210065836-00485.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999808073,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999808073043823}","num_words":2015,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.355,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"1Yo, bukmak ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirr mala ŋunhi walalany ŋuli djarr'yunna beŋur wiripuwurruŋgal ŋunhi ḏirramuwurruŋgal, walalnha dhu ga ŋunhi dhärrany maŋutji-lakaranhamirrnydja ŋunha wiripuwurruŋguny yolŋu'-yulŋuw, walalaŋgun ŋunhi djäma ŋunhalnydja ŋunhi Ŋärra'ŋurnydja, mundhurr-wurrupanna dhu ga bukumirriyaman, märrliyaman manapan nhanukala God-Waŋarrwala dhuwurr-yätjnha yolŋuwnha walalaŋ. 2Ga djämany nhanŋu ŋunhi ŋurikiyiny ŋurruŋu-djirrikaymirriwnydja ŋayi dhu ga djägany gurrum'thun yan ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi djäl-gänuŋumirriwnydja ga dhuŋamirriwnydja, bili ŋayipiny ŋunhiyiny ŋunhi ŋurruŋu-djirrikaymirrnydja yolŋu ga balanyayi bili muka yan ŋayaŋu-yalŋgi. 3Ga dhiyakiyin ŋunhi gämurruwny'tja ŋayi dhu ga ŋunhi ŋurruŋu-djirrikaymirriynydja mundhurr-gurrupan ŋurruŋuny nhanŋuwuynydja ŋathil ŋayi dhuwurr-yätjkurruw djaw'yunaraw, ga buluny ŋunha wiripuwurruŋgun muka yolŋu'-yulŋuw dhuwurr-yätjku djaw'yunaraw. 4Ga ŋayipi yan God-Waŋarryu ŋuli ga dhuwal märramany djarr'yundja Ŋurruŋu-djirrikaymirrinhany. Bäyŋun yan ŋayi dhu ŋula gänany ḻiya-ŋärra'mirriyirr nhanukiyingalnydja ŋayi djälyu, nhakun muka ŋayipi yan God-Waŋarryu ŋunhi djarryurr märraŋal ŋanyanhany Yärannhany Ŋurruŋu-Djirrikaymirr.\n5Ga bitjarryi bili nhanŋuny ŋunhi rom maḻŋ'thurr Djesu-Christkuny. Ŋunhi ŋayiny ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirriyin, yaka ŋunhiyiny nhanukiyingalnydja ŋayi djälyu, märr dhu ŋunhi yolŋuny walal wokthunna nhanŋu, yurr bäyŋu warray. Ŋunhiny dhuwal ŋayipi yan God-Waŋarr warralkunhamin bala yan bäkumirriyaŋala ŋanya, lakaraŋalnydja ŋayi ŋanya ŋunhi bitjarra gam',\n\"Nheny dhuwal ŋarrakun Gäthu'mirriŋu,\ndhuwandja dhiyaŋuny bala ŋarrany nhuŋu Bäpathinan.\"\n6Ga wiripuŋuminy ŋayi God-Waŋarr waŋan bitjarr gam',\n\"Nheny dhu Djirrikaymirr wiyinŋuwnha yan nhinanharaw,\nbalanyan bili gandany nhakun ŋunhi djirrikaymirr yolŋu yäku Melkitjidik.\"\n7God-Waŋarryuny gan ŋunhi ŋayathaŋal ganydjarr walŋakunharaw nhanŋuny Djesuwnydja beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhamirriŋurnydja romŋur. Ŋunhi ŋayi gan Djesu nhinan dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur, ga bukumirriyaŋalnydja ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarrwalnydja mirithinan yan yindiynha rirrakayyuny milkarriynha manapar ŋupar. Ga bukumirriyaŋalnydja ŋayi gan ŋunhi nhanukal muka God-Waŋarrwal, ŋunhi ŋayi gan ganydjarr ŋayathaŋal nhanŋu Djesuw walŋakunharaw beŋur dhiŋganhaŋur. Ga ŋayiny ŋanya ŋunhi God-Waŋarryuny ŋäkul, bili ŋayi gan nhanŋu ŋunhi yuwalkkuŋal yan buku-ŋal'yurrnydja nhanŋu ŋayaŋuynydja nyilŋ'maranhaminyaray ga dhayuŋanminyaray. 8Ga bäydhi ŋayi ŋunhi Djesuny nhanŋuwuynydja yan God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu, yurr ŋayi ŋunhi marrtjin yan ŋuliwitjarryiny romgurr dhaŋga-ḏirryunamirriwurrnydja, märr ŋayi dhu yuwalkkum yan marŋgithirr ŋunhi nhaltjan ŋayi dhu ga dhäruk märram ŋanya God-Waŋarrnha. 9Yo Djesuny ŋunhi bilin nhakun gana'yinan God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur. Bili ŋayi marrtjin ŋuliwitjarryi ŋunhi dhaŋga-ḏirryunamirriwurr romgurr, ga dhiyaŋuny bala ŋayi dhu bitjandhi bili yan walŋakumdhi ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany dhäruk-märranhamirrinhany walalany. 10Yo bitjarr ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarr dhäruk-nhirrpanminany, \"Nheny dhuwal ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirra, balanyan nhakun ŋunhin yolŋu yäku Melkitjidiknha.\"\nDjägamirriyam ga märr nhe dhu yaka ḏiltji-bilyun God-Waŋarrwal\nWarning against turning away from God\nYeburu 5.11—6.12\n11Dharrwa dhuwal gämurruny' ŋarra balaŋ gi nhumalaŋ lakaraŋuny. Yurr gumurr-ḏäl dhuwal dhuwurr-lakaranharawnydja bay', bili nhuma ŋuli ga dhuwal bulnhan bala marŋgithirrnydja dhiyakiyi dhäwuwny'tja galŋa-wurkmirr dharaŋanarawnydja dhiyak gämurruwny'tja. 12Balanyaraynydja nhuma balaŋ dhuwal Marŋgi-gurrupanamirra mala, yurr baḏak yan napurrnydja nhumalany dhu ga dhuwal marŋgi-wurrupan yan, ŋunhiyiny ŋunhi ŋurruŋuny mala gämurru' marŋgi-wurrupanawuy ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan God-Waŋarryu lakaraŋal. Nhumany dhuwal djäl nhuma dhu ga ŋamun'kurr yan ḻuka ga yaka nhuma dhuwal djäl ŋurukuny ŋunhi ḏälwuny ŋathaw. 13Bili ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga ŋamun'kurrnydja yan ḻuka, walalnydja ŋunhi balanyan nhakun dhä-ŋaminimirra yothun, ŋunhi walal yakan marŋgi nhä ŋayi ŋunhi yuwalktja ga dhukarr ŋorra. 14Yo ḏälnydja dhuwal ŋatha ŋurikiwurruŋgun bili yan ŋunhi walal biliŋuwuynha birrka'yunawuynha, girirriknha, bilin walal gan marŋgithinan wanha ŋayi dhunupa dhukarr beŋur djarrpi'ŋur.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/HEB\/5\/","date":"2019-12-08T02:36:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540504338.31\/warc\/CC-MAIN-20191208021121-20191208045121-00141.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999932051,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999932050704956}","num_words":483,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.358,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Djon ŋunhi ŋayi ḻiya-ḻupmaranhamirrnydja yolŋu dhiŋgaŋalnha\nThe death of John the Baptist\nMathuyu 14.1-12\n(Mäk 6.14-29; Luk 9.7-9)\n1Ga balanyamirriynydja waluy ŋayiny ŋunhi buŋgawaynydja Yaritthuny ŋäkula dhäwuny Djesuwalaŋuwuynydja, 2bala ŋayi lakaraŋala ŋunhi nhanukiyingalaŋuwala ŋurruḏawalaŋuwala gapmangal mala bitjarra, \"Dhuwaliyiny Djonnha ŋunhiyin Ḻiya-ḻupmaranhamirra yolŋu. Ga buluyi ŋayi barpuru dhuwal walŋathirr rakunyŋurnydja, bala ŋayi ga dhuwaliyi ganydjarrnydja ŋayathaman balanyarawyiny djämaw malaŋuw ganydjarr-ḏumurruwnydja romgu.\"\n3-4Bili ŋayiny ŋunhi Yaritthuny ŋäthil yan muka ŋanyanhany Djonnhany ḏapmaram, garrwi'-garrwiyurrnydja rakiyny'tja bala yan galkanna dharruŋgulila, ga bitjandhiny ŋayi ŋunhi Yaritthu djäma bili ŋayi Djondhu ŋanya waŋa ŋurru-dhunupa bitjan, \"Yaka nhuŋu dhuwal dhunupa nhe dhu dhuwaliyi miyalknha yäkuny Yirutikany märram bili ŋayi dhuwaliyi yukuyuku'mirriŋuw nhokalaŋaw miyalk Bilipku.\"\n5Bala ŋayiny gan ŋunhi Yarittja bunharawnha yan nhanŋu Djonguny djälthin murrkay'kunharawnha yan, yurr yaka yan ŋayi ŋanya ŋunhi yänayiny bunha bili ŋayi gan ŋunhi barrarin yolŋuw walalaŋ, bili walalnydja gan ŋunhi yolŋuynydja walal guyaŋan yanbi ŋayi ŋunhi Djondja djawarrkmirra yolŋu.\n6Ga ŋunhi nhanŋu Yaritkuny waluny bunan, ŋunhi walal dhu ŋathan nhanŋu ḻuka dhawal-guyaŋanhawuynha nhanukalaŋuwuy, bala gan ŋunhi yothuny nhanŋu ŋurikiyi miyalkkuny yäkuw Yuritikawnydja burr'yurra ŋunhiliyin yolŋuwnha walalaŋ djuwun'. Ga ŋayipiny ŋunhi Yarittja 7mirithinan yan galŋa-djulŋithinany ŋuriŋiyiny buŋgulyuny nhanukal, bala ŋayi yan ŋanya dhawu'-nhirrpara ŋunhiyiny yothunhany ŋayi dhu gurrupanna yan ŋanya ŋula nhäny ŋunhi ŋayi dhu ŋanya ŋuriŋiyi miyalkthu yothuy ŋäŋ'thun. 8Ga ŋayiny ŋuriŋiyiny ŋäṉḏi'mirriŋuynydja waŋa ŋanya ŋunhiyiny yothunhany miyalknhany ŋayi dhu waŋany bitjanna, \"Djälnydja ŋarra dhuwal Djongalaŋaw ŋunhi Ḻiya-ḻupmaranhamirriw muḻkurrwu! Yurr bilkpilkthu banikin'thu nhe dhu gämany ŋanya ŋarrakal.\"\n9Bala ŋayi ŋunhi buŋgawany Yarittja galŋa-miḏikirra ḻiya-ŋarrtjunmirra manapan ŋunhiŋuwuynha ŋunhi ŋayi ŋanya ŋunhiyi yothuny dhawu'-nhirrpan milma nhakun yolŋu'-yulŋuwala. Yurr yakan ŋayi gan ŋunhi djälthin ŋayi dhu bakmaramany ŋunhiyi dhawuny'. 10Bala yan ŋayi dhäruk-gurrupanminan djämamirriwala mala nhanukalaŋuwal, walal dhu marrtji bala dharruŋgulil ga muḻkurrnha gulkthun Djonnhany. 11Ga muḻkurrnydja walal ŋunhi Djonnhany rulwaŋdhurrnydja bilkpilklila banikin'lilnydja, bala walal gäman ŋurikalyin miyalkkala yothuwala, ga ŋayiny ŋunhi yothuynydja gurrupan ŋäṉḏi'mirriŋuwala.\n12Ga walalnydja ŋunhi Djongalnydja ḻundu'mirriŋuy mala märramany Djonnha rumbalnydja bala walal dholkuman. Ga yorrnha walal ŋunhi dhäwu gäma Djesuwnydja bala lakaraman nhanukal.\nDjesuy maranhu-gurrupar 5,000-nha yolŋuny walalany\nJesus feeds five thousand people\nMathuyu 14.13-21\n(Mäk 6.30-44; Luk 9.10-17; Djon 6.1-14)\n13Ŋunhi ŋayi Djesuy dhäwuny ŋäkul Djongalaŋuwuynydja, bala ŋayi marrtjinan buḏapthurra ŋurikiyiny Galaliwuywuny guḻun'ku, märr ŋathil ŋayi dhu ga gäna nhina yolŋumiriw. Yurr walalnydja ŋunhi yolŋuny walal marŋgithin nhanŋu bala yan ganarrthala walalaŋguwuynydja wäŋa, bala yan dhurputjnha marrtjin djalkiriynha ḻarruŋala nhanŋu. 14Ga ŋunhi ŋayi gan Djesu wapthurrnydja marthaŋayŋurnydja, bala yan ŋayi nhäŋala yolŋunhany walalany dharrwanhan dhika mirithirra. Bala yan ŋayi walalaŋ ŋayaŋu-warwumirriyinan, bala ŋayi gan yan ḏukmaraŋala bukmaknhan yan ŋunhi rerrimirrinhany mala.\n15Ga ŋuruŋun ḻäy-bilyunaraynha bala walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu Djesuw marrtjinany bala waŋanany bitjarrnha, \"Wäy ŋayilpi'yinan dhuwal wäŋany, galki ŋayi dhu dhuwal munhany-yupthunna. Dhuwandja yolŋunhany mala djuy'yurra walal marrtjin wäŋalila, märr walal dhu ŋunha ŋathan marrtji walalaŋguwuy märra'-marram.\" 16Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal walalaŋ bitjarr, \"Yaka walalany djuy'yurr. Nhämirr balaŋ dhu nhumany walalany gurrupan ŋula nhä ḻukanharaw?\"\n17Ga walalnydja waŋan bitjarr, \"Bäyŋun dhuwal goŋ-waŋgany yan dämbany ga märrma' yan ŋarirriny.\"\n18Ga ŋayiny Djesuynydja waŋan ŋunhi ḻundu'mirriŋunhany mala nhanŋuwuy ŋayi bitjarr, \"Go räli walal gäŋu dhuwaliyi ŋathany,\" 19bala ŋayi yolŋunhany walalany dhunupan yan waŋanan nhinanhamaraŋala mulmulila. Bala ŋayi Djesuynydja märraŋala ŋunhi goŋ-waŋganydja dämbany mala ga ŋarirriny maṉḏany, bala yan ŋayi dhupuŋala djiwarr'lila, bala buku-wurrpara ŋurikiyi ŋathawnydja. Bala ŋayi bakmaraŋala ŋunhiyi ŋathany, bala ŋayi gurrupara malthunamirriwala mala nhanukalaŋuwal, ga walalnydja gurrupar marrtjin ŋunha yolŋunhan walalany. 20Ga bäy walal marrtjin ḻukan ga maranhuyin yan bukmak, bala ŋunhi Djesuwal ḻundu'mirriŋuynydja mala marrtjin wapmaraŋala bäythinyawuynydja bathilila, ga dhaŋaŋguŋalnydja walal ŋunhi 12 bathiny bäythinyawuyyuny ŋathay.\n21Ga dhaŋaŋ ŋunhi mirithirr ḏirramuwurrnydja ŋula nhämunha mala 5,000, ga yaka walal bothurru' miyalkkurruwurrunhany ga djamarrkuḻi'nhany.\nDjesu gan marrtjin garrwarkurr gapukurr\nJesus walks on the water\nMathuyu 14.22-33\n(Mäk 6.45-52; Djon 6.15-21)\n22Ga dhurrwaraŋur beŋuryiny, bala yan ŋayi dhunupan Djesuynydja waŋanan ŋunhi malthunamirrinhany mala nhanŋuwuy djuy'yurra ŋäthila marthaŋayyun. Yurr ŋayipiny ŋunhi ŋunhiliyin banydjin ŋurr'yurr, ga baḏak ŋathil ŋayi gan yolŋuny walalany djuy'yurr wäŋalil roŋanmaraŋal.\n23Bala ŋayi ḏuwaṯthurra bukulila ga ŋunhiliyin ŋayi gan gänan nhinanany bukumirriyaŋala, ga yan bili-i-i ga munha yupthurr. 24Ga ŋayiny ŋunhi balanyamirriyyiny marthaŋaynydja ŋunhala barrkun dhulmuŋura, bala ŋunhi wäŋiny walalaŋ bunanan yindin dhikan mirithirra bumara marrtjin ŋunhi marthaŋaynhany, bala gan ŋunhi marthaŋaynhany ḏowuynydja gäŋala bala-rälin. 25Ga baḏak yan ŋayiny gan ŋunhi munhany gorruŋal yurr goḏarr'mirra, bala ŋayiny gan ŋunhi Djesuny marrtjinan ŋapakurra gapukurr balayin guwatjmara walalany marthaŋaylila. 26Ga ŋunhi walal ŋanya nhäŋalnydja bala yan walal barrarinan ŋapa-ŋayathaŋala yatjunminan, bili walalanydja ŋunhi guyaŋan yanbi gan mokuyyun walalany guwatjmar.\n27Yurr ŋayiny Djesuny waŋanan walalaŋgal bitjarra, \"Way ŋoy-ḏälthi walal. Yaka barrari! Dhuwandja ŋarra muka,\" bitjarr.\n28Bala ŋayi Betany waŋan bitjarra, \"Garray ŋuli dhuwaliyi yuwalktja nheny, dhäruk-gurrupanmirra ŋarraku, märr ŋarrany dhu marrtjin dhipaliyin nhokalnha.\"\n29Bala ŋayi Djesuny wäthurra nhanŋu, \"Go marrtjin,\" bitjarra. Bala ŋayi Betany wapthurra marthaŋayŋurnydja bala gan djartjaryurra gapukurra gumurr'yurra Djesuwnha. 30Ga ŋunhi ŋayi gan Beta marrtjinany, bala ŋayi nhäŋala ḏowunhan ga watanhan ŋayi marrtjin yindithin, bala yan ŋayi ŋoy-gärrinan ga dhunupan ŋayi ŋunhi guḻwuḻyurra yulŋuny gapulila. Bala ŋayi wäthurra, \"Wäy Garray, walŋakuŋ ŋarrany,\" bitjarr.\n31Ga dhunupan ŋayiny Djesuny goŋ-djarryurra nhanŋu bala yan ŋayathaŋala ŋanya. Bala ŋayi waŋanan nhanŋu bitjarra gam', \"Nhä dhuwal nhuŋu märr-yuwalkthinyawuynydja nyumukuṉiny yan? Nhaku nhe ŋuli ga dhuwal märr-yuḻkthundja?\" 32Ga ŋunhi maṉḏa Beta ga Djesu wapthurrnydja marthaŋaylilnydja bala ŋunhi watany gulyurra, ga wäŋany wapurarryinan. 33Bala ŋunhi ḻundu'mirriŋuny mala nhanŋu Djesuw buku-ŋal'yurra gan nhanŋu, bitjarra, \"Yuwalk muka nhe dhuwal God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu.\"\nDjesuy walŋakuŋal rerrimirriny yolŋu'-yulŋuny mala ŋunhal Ginitjarath\nJesus heals sick people in Gennesaret\nMathuyu 14.34-36\n(Mäk 6.53-56)\n34Manymak walalnydja ŋunhi Djesuny ga ḻundu'mirriŋuny mala nhanŋu buḏapthurra ŋurikiyiny guḻun'kuny, ga dhawaṯthurrnydja walal ŋunhilin wäŋaŋur yäkuŋur Ginitjarathnha. 35Ga dhunupan walalnydja ŋunhi yolŋuynydja walal nhäŋal ŋanya Djesunhany ŋunhi ŋayi ŋunhiliyiny bunan wäŋaŋur, bala walal dhunupan marŋgithinan yol ŋayi ŋunhi yolŋu, bala gan yolŋuny walal dhäwu gänhaminan ŋunhiliyiny ŋarakaŋur wäŋaŋur. Bala walal marrtjin yolŋuynydja walal gäŋa'-gaŋala rerrimirrinhan yolŋuny walalany balayin nhanukala Djesuwala. 36Bala walal gan waŋanan ŋanya mirithinan dhika buku-ḏuwaṯthurra nhanŋu walal balaŋ ŋunhi rerrimirriynydja mala yan girrin' yan nhanukalaŋumirr ŋayathanha yurr djinmir'nha. Ga ŋunhi walal gan bitjarryiny djäma girriny' yan nhanŋu ŋayathaŋal, walalnydja gan yan ŋunhi dhunupan ḏukthurra rerriŋurnydja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/MAT\/14\/","date":"2019-12-10T05:48:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540525821.56\/warc\/CC-MAIN-20191210041836-20191210065836-00516.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999605417,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999605417251587}","num_words":966,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.34,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Marŋgikunhawuy rom mala limurruŋgalaŋawuŋ mala-ŋurrkanhayŋuwuŋ mala\nThe teaching of the ancestors\nMathuyu 15.1-9\n(Mäk 7.1-13)\n1Ga balanyamirriynydja waluy walalnydja ŋunhi Baratjiny mala ga Marŋgikunhamirr mala ŋunhi Mawtjitjkalaŋawnydja Romgu wäŋgaŋala walal beŋurnydja Djurutjalamŋurnydja. Bala walal dhä-birrka'yurra ŋanya Djesunhany bitjarra, 2\"Nhaku ŋuli ga ŋunhi nhuŋuny malthunamirr mala bäyŋuny romgu malthurr ŋurikiyiny romgu ŋunhi ŋäthiliŋuwnydja, ŋunhi nhaltjarr walal gan limurruŋgal ŋaḻapaḻmirriy mala marŋgi-wurrupar limurruny? Bäyŋun walal ŋuli gi dhuwal goŋdja rurrwuyunmirr bay ŋathawnydja ḻukanharaw.\"\n3Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal walalaŋ bitjarr, \"Ga nhaku nhuma ŋuli ga ŋunhi rom bakmaram nhanŋuny God-Waŋarrwuny dhäruk-gurrupanminyawuy, bala nhuma ŋuli ga ŋunhi malthundja nhumalaŋgiyingalaŋawnha yan romguny ŋäthiliŋuwnha mala ŋurrŋgitjkun. 4Muka bäyŋu ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu nhumalany waŋanha nhuma dhu ga märr-ŋal'yun nhumalaŋgiyingalaŋaw ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja ga bäpa'mirriŋuwnydja? Ga ŋuli dhu ga ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy gumurr-dhar'yun ŋäṉḏi'mirriŋunhany nhanŋuwuy ŋayi ga bäpa'mirriŋunhany, ŋanyanhany dhu ŋunhi ŋunhiyinhany yolŋuny buman yan murrkay'kuman? 5-6Yurr nhumany walalany ŋuli ga ŋunhi nhäman yan bay'nha, bili bäyŋun walal ŋuli gi ŋunhi yuwalkkuŋuny guŋga'yurr walalaŋguwuy gurruṯumirrinhany mala. Bala nhuma ŋuli ŋunhi ŋulthu'maraman walalany, märr walalnydja ŋuli ŋunhi bitjanna waŋany gam', 'Ŋarrany dhu dhuwal mundhurr gurrupan God-Waŋarrwun nhanŋuwuynha dhulŋuŋun.' Ga ŋunhi walal ŋuli ga bitjandhiny waŋa, nheny ŋuli ga ŋunhi manymak lakaraman walalany. Yurr nhuma ŋuli ga ŋunhi yakan nhakun guŋga'yurrnydja ŋäṉḏi'mirriŋunhany ga bäpa'mirriŋunhany nhumalaŋguwuy nhuma. Ga bitjandhin nhuma ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruk gali'lila ŋurrkam, bala nhuma ŋuli ga ŋunhi djarrpi'kuman marŋgikumany wiripuwurrunhany yolŋuny walalany, märr walal dhu ga ŋunhi mirithirrnydja malthun ŋurikiyin bili yan nhumalaŋgiyingalaŋawnha ŋurrŋgitjkun romguny ŋäthiliŋuwnha. 7Nhä nhuma dhuwal rom-gali'märrma' yolŋuny walal. Märr-yuwalk muka ŋayi ŋunhi djawarrkmirriynydja yäkuy Yitjayaynydja wukirri dhäruktja ŋanya God-Waŋarrnha ŋäthilnydja bitjarrnydja gam',\n8'Nhumany ŋuli ga dhuwal wokthun ŋarrakuny dhärukthu yan waŋganydhu,\nga bäyŋun nhuma ŋuli gi dhuwal yuwalkkuŋuny guyaŋi ŋarranhany.\n9Ga ŋunhi nhuma ŋuli buku-ŋal'yundja ŋarraku,\nŋarrany ŋuli ŋunhi yakan nhumalaŋ buthuru-bitjun.\nBili nhuma ŋuli ga dhuwal romdja ŋayatham baṯ-bitjandja ŋunhiyin yolŋuwuŋun guyaŋanhawuynydja.\nYakan God-Waŋarrwuŋuny.' \"\nNhaliy ŋuli yolŋuny walalany dhuwurr-yätjkurrkum\nWhat really makes people unclean\nMathuyu 15.10-20\n(Mäk 7.14-23)\n10Bala ŋayi Djesu wäthurra bukmakkun yolŋuw walalaŋ waŋganylila ḻuŋ'maraŋal, bala ŋayi waŋanan bitjarra, \"Ŋäkuny walal ŋamathaŋun yan ga yuwalkkuŋun yan dharaŋulnydja ŋunhi nhaltjan ŋarra dhu dhuwal lakaram. 11Yolŋuny dhu dhuwal yaka ŋayaŋu-yätjirr ŋula nhaliy ŋunhi ŋayi ŋuli galkan ŋula nhä malany dhurrwarakurr nhanukiyingal ŋayi, ŋany ŋayaŋuny ŋayi ŋuli yätjirr ŋuriŋin ŋunhi nhä nhanukal ŋuli yätjkurr dhurrwarakurr dhawaṯthun.\"\n12Ga walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu marrtjin nhanukal ga dhä-birrka'yurr walal ŋanya bitjarr, \"Marŋgi nhe. Dhuwaliyiny nhe bitjarryiny waŋan ŋayaŋu-wuthurra walalanhan ŋunha Baratjinhan walalany?\"\n13Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarr, \"Ga bukmak ŋunhi dharpa mala, ŋunhi ŋarrakal Djiwarr'wuyyu Bäpa'mirriŋuy yaka lämu-nhirrpanna, ŋunhiyiny ŋayi dhu ḏulŋurr'yurra bala yan ŋurrkuŋun. 14Yaka walal galkithi dhiyakurruŋgalnydja Baratjiwalnydja mala, bili walalnydja dhuwaliyi bambaymirra mala. Ga ŋunhiny yolŋu mala ŋunhi walal ŋuli ga malthun walalaŋ romgu, walalnydja ŋunhiwurryiny balanyayi bili bambaymirryi, ga rrambaŋin maṉḏa dhu ŋunhi galkirriny ŋarŋgalilnydja, ŋayi maŋutji-warryunamirr ga ŋayi malthunamirr yolŋu.\"\n15Ga ŋayiny Betany waŋan bitjarr, \"Nhä ŋayi dhuwaliyi mayaliny', ŋunhi nhe waŋan bitjarrnydja, 'Yolŋuny dhu ŋunhi yaka ŋayaŋu-yätjirr ŋula nhaliy ŋunhi nhanukal dhu dhurrwarakurr gulŋiyirr,' bitjarrnydja.\"\n16Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal nhanŋu bitjarr, \"Muka yaka yan nhuma gi dhuwal dharaŋulnydja ŋunhi nhaltjan ŋarra ga dhuwal waŋa dhiyaŋ bala? 17-18Muka yaka yan nhuma dhuwal marŋginy, ŋunhi nhuma ŋuli ŋula nhä ŋathany ḻuka dhurrwarakurrnydja galkan, bala ŋuli ŋunhi ŋathany mala dhawaṯthunna rumbalŋurnydja nhumalaŋgalaŋaŋur? Ga nhä mala dhäruk ŋunhi ŋuli ga dhawaṯthun dhuwalatjandhi dhurrwarakurr nhumalaŋgalaŋawurr, ŋunhiny ŋuli ga dhawaṯthun beŋura ŋayaŋuŋura nhumalaŋgal. Ga ŋuriŋiyin mala ŋuli ga ŋunhi nhumalany ŋayaŋuny yätjkurrkum, nhuma dhu ga yakan ŋunhi märr-ŋal'yun God-Waŋarrwuny manymakkumany. 19Dhipuŋuryin ŋuli ga ŋunhi ŋayaŋuŋura dhawaṯthun yätjkurrnydja mala balanyany mala nhakun: djarrpi'kunhawuynydja guyaŋanhawuy, murrkay'-wutthunamirrnydja rom, marrambany', ḻäy-ŋarr'ŋarrnydja rom, manaŋany, mayali'miriwnydja rom, ŋayaŋu-miḏikumanamirrnydja rom ga nyäḻny'tja mala. 20Dhiyaŋiyin mala ŋuli ga ŋunhi ŋayaŋuny mala nhumalaŋ yätjkurrkum. Ŋuli nhuma dhu ŋunhi ŋathany ḻuka goŋdhu rurrwuyunamiriwyuny, dhiyaŋiyiny nhumalany dhu ŋunhi yakan gulmaram God-Waŋarrwalnydja buku-ŋal'yunaŋur.\"\nWaŋganygu miyalkku märr-nhirrpanminyawuy\nA woman's faith\nMathuyu 15.21-28\n(Mäk 7.24-30)\n21Bala ŋayi Djesuy ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa, ga marrtjinany ŋayi balan ŋarakalil wäŋalil galki ŋunhi gan märrma' yindi maṉḏany wäŋa dhärran yäku Däya ga Djaydan. 22Manymak marrtjinan ŋayi gan ŋunhi Djesuny dhukarrkurra, ga ŋunhiliyiny dhukarrŋurnydja miyalknha nhanŋu marrtjin wäthurr Djesuwnydja, yurr ŋayi ŋunhi miyalktja ŋunhaŋuwuy Gaynanbuy, ga wäthurrnydja ŋayi marrtjin ŋunhi mirithinan yan dhika bitjarrnha, \"Way Garray, Gäthu'mirriŋu Daybitku, mel-wuyurr ŋarraku. Yothu ŋarraku ŋunha miyalk, yurr ŋayi ga ŋunha nhinany dhaŋaŋnha wakinŋumirrnydja birrimbirrmirr.\"\n23Yurr ŋayiny Djesuynydja ŋäkul ŋanya ganarrthaŋal, ga mukthurr yan bala ŋayi gan marrtjin dhärukmiriw. Ga ŋayiny ŋunhi miyalktja gan malthurr yan nhanŋu yatjurr marrtjin bala. Ga walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal Djesuwal waŋanan ŋanya Djesunhany ŋayi dhu ŋaŋ'ŋaŋ'thunna ŋanya ŋunhiyiny miyalknhany.\n24Ga ŋayiny Djesuny waŋanan bitjarrnha, \"Ŋarrany dhuwal marrtjin räli Yitjuralpuyŋuw yan yolŋuw walalaŋ walŋakunharaw. Bili walal dhuwal balanya nhakun bimbi mala winya'yunawuy.\"\n25Ga ŋayiny ŋunhi miyalktja marrtjin galkithin nhanukal bala yan ŋayi bun'kumu-djipthurra bala gan ŋäŋ'thurra ŋanya Garraynhany bitjarra, \"Garray marrkapmirr ŋathil guŋga'yurr ŋarrany!\"\n26Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal nhanŋu bitjarr, \"Yaka dhuwal dhunupa ŋunhi dhu yolŋuy märram ŋatha ŋunhi djamarrkuḻiwny'tja bala ŋayi dhu djalkthunna wuŋgangun.\"\n27Ga ŋayiny ŋunhi miyalktja waŋan bitjarra gam', \"Yuwalk dhuwaliyiny Garray. Yurr ŋayiny ŋuli ŋunhi wuŋgandhuny muṉguynha ḻuka, beŋurnha ŋunhi Buŋgawalnha ḻukanhaŋur.\"\n28Bala ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal nhanŋuny bitjarra, \"Gumurrtjararrk miyalk, yuwalk muka nhuŋu dhuwal märr-nhirrpanminyawuynydja yindi mirithirr, nheny dhu dhuwal märraman yan ŋunhi nhaku nhe gan ŋäŋ'thurr.\" Ga balanyamirriyi bili yan nhanŋu ŋunhi yothuny ŋurikiyi miyalkkuny ḏukthurra.\nDjesuy walŋakuŋal dharrwany yolŋuny walalany\nJesus heals many people\nMathuyu 15.29-31\n29Ga ganarrthaŋal ŋayi ŋunhiyiny wäŋa Djesuy bala ŋayi beŋuryiny gan marrtjin raŋikurra ŋunha Galaliwurra. Ga marrtjinany ŋayi gan ŋunhi-i-i, dhutnha nhinan bukuŋura. 30Ga dharrwan ŋunhi mirithirra yolŋuny walal bunanany nhanŋu ŋunhiliyiny, ga dharrwany yan walal gan ŋunhi gäŋal rerrimirrinhany mala nhanukal Djesuwalnydja balanya nhakun bundhurrmirriny ga gaṉuŋnha ga bambaynha ga dhärukmiriwnhany yolŋuny walalany. Ga gäŋalnydja walal gan ŋunhi walalany bala rarr'yurrnydja gumurrlila nhanukal Djesuwalnydja. Ga bukmaknhan yan ŋunhi rerrimirrinhany yolŋuny walalany ŋayi gan Djesuynydja ḏukmaraŋala. 31Ga walalnydja ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal gan nhäŋalnydja ga ŋäkulnydja ganyim'thurra, bili ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ŋäthilnydja dhärukmiriwnydja ŋunhiny ŋayi gan waŋanan dhärukmirriyinan ga maṉḏany gan gaṉuŋdja ga bundhurrnydja bilin marrtjinan, ga bambayyuny gan nhäŋala. Ga bukmaknha walal gan ŋunhi wokthurrnydja nhanŋu God-Waŋarrwuny, ŋurikiyiny God-Waŋarrwu Yitjuralpuyŋuwnydja.\nDjesuy maranhu-gurrupar 4,000-nha yolŋuny walalany\nJesus feeds four thousand people\nMathuyu 15.32-39\n(Mäk 8.1-10)\n32Bala ŋayi Djesuny wäthurra nhanukalaŋaw malthunamirriwnydja mala, ga waŋanany ŋayi walalany bitjarra, \"Dhuwal ŋarra ŋayaŋu-wuyurra bay, dhiyakurruŋgun yolŋuwnha walalaŋ. Bilin walal gan dhuwal malthurrnydja ŋarraku ḻurrkun'nha waluny, ga bäyŋun walalaŋ dhuwal ŋula ŋathany ḻukanharawnydja. Ga yakan ŋarra gi dhuwal djälthi djuy'yunarawnydja walalaŋ walal ŋuli bäynha ŋula marryay'nha dhiŋgu'-dhiŋguŋ gandarrŋura.\"\n33Ga walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu waŋan bitjarr, \"Wäy, dhuwandja dhuwal wäŋa ŋayilpin' balanyan ŋathamiriwnha. Wanhala bili dhu ŋula ŋathany maḻŋ'maram maranhuny gurrupanarawnydja walalaŋ dhiyakiwurruŋguny?\" 34Ga ŋayiny Djesuynydja dhä-birrka'yurr walalany bitjarr, \"Nhämunha nhumany ga dhikayiny ŋatha ŋayatham?\" Ga walalnydja waŋan, \"Dämbany dhuwal djabin yan ga märr ḻurrkun' nyumukuṉiny mala ŋarirriny'.\"\n35Ga ŋunhi ŋayi gan Djesuy waŋanany yolŋunhany walalany nhinanhamaraŋalnydja, 36bala ŋayi märraŋala ŋunhiyiny dämbany mala ga ŋarirriny' ḻurrkun'tja, bala yan ŋayi buku-wurrpara God-Waŋarrnhan ŋurikiyi. Bala yan ŋayi bakmaraŋala ŋunhiyi dämbany mala ga ŋarirriny', bala goŋ-gurrupara malthunamirriwala mala nhanukalaŋuwal, ga walalnydja marrtjin gurrupara ŋunha yolŋu'-yulŋunhan mala.\n37Ga bukmakthun ŋunhi ḻukanany maranhuyinan yan, ga bäythinyawuyyuny mala ŋathay walal dhaŋaŋguŋal djabin yindimirr mala nyäḻka.\n38Ga nhinanany gan ŋunhi ŋunhiliyiny 4,000 ḏirramuwurrnydja, yaka walal miyalkkurruwurrunhany ga djamarrkuḻi'nhany bothurru'.\n39Ga ŋunhi ŋayi gan Djesuy djuy'yurrnydja yolŋunhany walalany roŋanmaraŋalnydja, bala yan ŋayi marrtjinan, wapthurrnydja ŋayi marthaŋaylilnydja bala yan buḏapthurra ŋurikiyiny guḻunguny. Ga dhawaṯthurrnydja ŋayi ŋunha galin' galki wäŋaŋur yäkuŋur Makatannha.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/MAT\/15\/","date":"2019-12-10T06:01:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540525821.56\/warc\/CC-MAIN-20191210041836-20191210065836-00547.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999892712,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999892711639404}","num_words":1199,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.349,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"1Dhuwandja djorra' ŋanapurruŋguŋ ŋarrakuŋ Bolwuŋ, Djälatjkuŋ ga Dimithiwuŋ. Nhumalaŋ dhuwal yulŋuny dhipaliyi Dhatjalunikalil wäŋalil Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ, ŋunhi nhumany dhuwal yolŋu walal God-Waŋarrwun ga Garraywun Djesu-Christkun. Bukumirriyaman ŋarra ga dhuwal, märr ŋayi dhu God-Waŋarrnydja ŋayaŋu-wuyunna nhumalaŋ ga dhaŋaŋguman nhumalany nhanukiyingala ŋayi mägayaynha romdhuny.\n2Ŋanapurrnydja ga dhuwal buku-wurrpanna God-Waŋarrnhan nhumalaŋ, ga yäku-lakaram napurr ŋuli marrtji nhumalany ŋanapurruŋgiyingal ŋanapurr bukumirriyanhawurrnydja, 3ga lakaram napurr ŋuli marrtji ŋunhi God-Waŋarrwalnydja Bäpa'mirriŋuwalnydja limurruŋgalaŋuwal märr-nhirrpanminyawuynydja nhumalaŋ, ga djämapuynydja nhumalaŋguŋ manymakpuynydja, ga ŋayaŋu-gatjpu'yunawuynydja nhumalaŋ ŋunhi nhumany dhu bäyŋun djawaryun ga gulyun ŋula gandarrŋurnydja nhanukalnydja Garraywalnydja limurruŋgalaŋuwal.\nWäŋa-Dhatjalunikapuywu yolŋuw walalaŋ märr-yuwalkthinyawuy ga djäma malany manymak ŋunhi walal gan milkuŋal\nThe Thessalonians' faith and example\n1 Thessalonians 1.4-10\n4Ḻundu walal ŋarraku, God-Waŋarrnydja nhumalaŋ ga dhuwal märr-ŋamathirra, bili ŋanapurruwuynydja marŋgi muka, ŋunhi ŋayi djarr'yurrnydja nhumalany, märr nhumany dhu ŋunhi nhanŋuwuynha yan yolŋuny walal. 5Ŋunhi napurr gan dhäwuny nhumalaŋ lakaraŋal manymaktja, yaka ŋunhi dhäruktja yan waŋganydja dhulmu-waŋarany, ŋany dhulmu-ganydjarrmirr ŋunhi yulŋuny, ŋayaŋu-ḏapmaranhamirra beŋura yan nhanukuŋun Dhuyu-Birrimbirrwuŋun. Nhumany marŋgi ŋunhi nhäthinya dhuwal ŋanapurrnydja yolŋuny walal, ga nhaltjarr ŋanapurr gan nhumalany guŋga'yurr. 6Ga ŋunhi nhuma gan dhäwuwny'tja mala märr-yuwalkmirriyin bala nhuma gan ŋunhi wanaŋguŋalnydja ŋanapurrunhan ga Garraynhan. Bala nhe gan ŋunhi dhaŋga-ḏirryurrnydja mirithinan yan, yurr ŋayiny ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny nhumalany galŋa-djulŋithinyamaraŋala.\n7Ga nhinanany nhuma gan ŋunhi walŋaynydja manymakthun, wiripuwurruŋguny Garraywalaŋumirriw walalaŋ nhänharaw ŋunhiliyiny Matjataniyany makarrŋur wäŋaŋur ga Yäkiyany ŋunhi ŋayi makarr wäŋa Gurikpuy. 8Ga nhumalaŋgalaŋuwurra gan ŋunhi Garraywalaŋuwuynydja dhäwu ḻatjuwarr'yurr bawalamirrililnydja wäŋalil, ŋuliwitjarryiny ŋarakawurr wäŋakurr. 9Dharrwan ga dhuwal yolŋuny walal lakaranhamirrnydja nhumalaŋgalaŋuwuy, ŋunhi nhaltjarr nhuma ŋanapurruŋ gan gumurr-ŋamathin, ga nhaltjarr ŋunhi nhuma ḏiltji-gurrupanmin munatha'wuywu waŋarrwu malaŋuw, bala nhuma gan märr-ŋal'yurrnydja yuwalkkun yan walŋawnha God-Waŋarrwuny. 10Ga lakaranhamirryi walal marrtji bala dhuwandja ŋunhi nhaltjanna nhuma ga dhuwaliyi galkun dhukarr-nhäman ga Garraywun roŋiyinyaraw rälin beŋura djiwarr'ŋura. God-Waŋarryuny ŋunhi rur'maraŋal ŋanya beŋur dhiŋganhaŋur, ga mala-djarr'yunamirriynydja waluy ŋayiny dhu Djesuynydja walŋakuŋun limurrunhany beŋurnydja ŋunhi Godkalaŋuŋurnydja dhä-gir'ŋur.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1TH\/1\/","date":"2019-12-08T02:15:48Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540504338.31\/warc\/CC-MAIN-20191208021121-20191208045121-00273.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999758005,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999758005142212}","num_words":294,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.32,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Lätjuritj dhiŋgaŋal\nThe death of Lazarus\nDjon 11.1-16\n1-2Ga yolŋu yäku Lätjuritj* gan rirrikthurr ŋunhili wäŋaŋur yäkuŋur Bithini.* Ga yapa'mirriŋuny maṉḏa nhanŋu ŋunhi Meri* ga Mätha. Dhuwandja ŋunhi Meriny yäku miyalk ŋunhi ŋayi buŋgan bäw'nha rarryurr Garraywala Djesuwala ḻukulil, bala ŋanya ŋayi ŋunhi mulka'kuŋalnydja ḻukuny marwatthun nhanukiyingal ŋayi.\n3Bala maṉḏa ŋunhi yapa'mirriŋuny maṉḏa dhäruk djuy'yunminan nhanŋun Djesuwnha lakaraŋala ŋunhi nhanŋu gan ḻundu'mirriŋuny Lätjuritjtja rirrikthurra.\n4Ga ŋunhi ŋayi Djesuy ŋäkulnydja ŋanya Lätjuritjnhany, bala ŋayi yan waŋanany bitjarra, \"Ŋunha ŋayi rirrikthurr, yurr yakan ŋayi dhu ŋunha dhiŋgamany. Rirrikthurrnydja ŋayi ŋunha, märr dhu dhuwaltjandhin ŋunhi rerriwurra yolŋuynydja walal nhäman latjuny' ŋunhi God-Waŋarrwuny ganydjarrmirrnydja rom, bala walal dhu wokthunna nhanŋu ŋurikiyiny ŋunhi Godkalaŋawnydja Gäthu'mirriŋuw.\"\n5Manymak. Mirithin yan ŋayi gan ŋunhi Djesuny marrkapthurr Mäthawnydja ga Meriwnydja ga nhanŋuwuynydja nhakun Lätjuritjkuny. 6Ga ŋunhi ŋayi Djesuy ŋäkulnydja ŋanya rerrililnydja, ga yakan ŋayi ŋunhi bondiny guwatjmanna walalany, nhinanan ŋayi gan ŋunhi ŋunhilin banydjin yan wäŋaŋura, yan bili ga märrma' munha djuḻkthurr. 7Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan nhanŋuwuy ŋayi malthunamirrinhany mala bitjarra, \"Go limurr marrtjin roŋiyirra Djudiyalilyi makarrlil wäŋalil.\"\n8Ga walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu waŋan, \"Way Garray. Märr-barpuruny ŋunhi Djudiyapuynydja yolŋu walal ga ŋayan'tharran bunharawnha nhuŋu, walal balaŋ ganha bunhan nhuna guṉḏaynha rakunygunhan. Ga nheny ga dhuwal balayi bili djälthirr roŋiyinyaraw ŋunhiwiliyi bili yan wäŋalil?\"\n9Bala ŋayipiny Djesuny waŋan walalaŋ bitjarra, \"Waluny ŋuli ga dhuwal dhärra walupuynydja märr-wiyin, ga yurrnha nhakun ŋuli ŋunhi munhawuyirrnydja, munhany ŋuli yupthun. Ŋunhi ŋuli ga yolŋu marrtji walupuynydja, ŋayiny ŋuli ga ŋunhi marrtjiny ŋamathaman, yakan ŋayi ŋuli ŋula galkirriny, bili baḏayala'mirr muka dhuwal wäŋany. 10Ga ŋunhi nhakun ŋayi ŋuli yolŋu marrtji munhawuny, ŋunhiny ŋayi ŋuli yan ḏaŋgalkthunna galkirrin, bili baḏayala'miriwnha ŋunhiny wäŋa.\"\n11Ga ŋunhi ŋayi gan Djesu bitjarryiny waŋan, ga buluny ŋayi waŋan bitjarra, \"Lätjuritjtja, ŋunhi ḻunduny limurruŋ, yakurrnha ga ŋorra. Yurr ŋarrapiny dhu dhuwal marrtjin bala dhirr'yunna ŋanya.\" 12Bala walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu waŋan bitjarr warray, \"Way Garray. Ŋunhi ŋayi ga ŋunha yakurrnydja ŋorra, ŋayiny dhu ŋunhi ŋamathirra balanyarayyiny ŋorranharaynydja.\" 13Yurr ŋayi gan ŋunhi Djesuy mayaliny' lakaraŋal ŋanya rakunydhinyawuynha, yurr walalnydja gan ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal guyaŋan yanbi ŋayi gan ŋunhi mayali' lakaraŋal waŋganybuy yan yakurrpuy ŋorranhawuy.\n14Bala ŋayi Djesuynydja dhunupayaŋala yan lakaraŋal walalaŋgal bitjarra, \"Yolŋuny ŋunha bilin dhiŋgaŋala, 15ga ŋarrapiny ga dhuwal galŋa-djulŋithirra mirithirra ŋunhi ŋarra bäyŋu ŋunhiliyi nhanukal, bili ŋulatjandhin nhuma dhu ŋunhi märr-yuwalkthirrnydja. Go limurr marrtjin nhanukal.\"\n16Bala ŋayi waŋganydja yolŋu yäku Dumitjtja, ŋunhi ŋayi wiripuny yäku Yaŋara-Märrma', waŋanan ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja malthunamirriwal walalaŋgal bitjarra, \"Go limurr marrtjin malthunna Garraywun, märr limurr dhu rrambaŋin dhiŋgamany.\" Bala walal marrtjin wäŋgaŋala balan Bithinilila wäŋalil.\nDjesu dhuwal yuwalktja walŋa, ga bulu ŋayi walŋa-gurrupanamirr\nJesus is the resurrection and the life\nDjon 11.17-27\n17-19Ga ŋunhi ŋayi Djesu bunanany ŋunhiliyiny Bithininy* wäŋaŋur bala ŋayi ŋäkula ŋunhi Lätjuritjtja* gan märrkitjthinan mathirraŋura, ga ḏämbumiriwnha nhanŋu ŋunhi waluny ŋunhiliyiny mathirraŋurnydja. Yurr ŋunhi Bithininy wäŋa galki Djurutjalam,* ga dharrwaynha ŋunhi yolŋuynydja walal wäŋa Djudiyapuyyuny* guwatjmarnydja maṉḏany Mäthanhany* ga Merinhany, marrparaŋgunharawnydja maṉḏaŋ, yukuyuku'mirriŋuwalnydja bäpurrulil.\n20Bala ŋayi Mäthaynydja ŋäkula ŋanya Djesunhany bunanhawuynha, bala ŋayi dhunupan gumurr'yurra nhanŋu, ga ŋayiny Meriny yakan gumurr-waṉḏinya nhanŋu, nhinanan ŋayi gan ŋunhal banydji yan buṉbuŋura. 21Bala ŋayi Mäthany waŋanan nhanukal Djesuwalnydja bitjarra, \"Way Garray, ŋuli balaŋ nhe ŋunhi ŋäthilnydja bunanha, ŋayiny balaŋ ŋunhi wäwa'mirriŋuny ŋarraku bäyŋun dhiŋganha. Yurr dhiyaŋuny bala dhuwal dhuḏitjnha nhuŋu. 22Yurr ŋarrapiny ga dhuwal dharaŋan nhuna, ŋuli nhe dhu ŋunhi ŋäŋ'thundja ŋanya God-Waŋarrnhany ŋula nhakuny, ŋayiny nhuna dhu ŋunhi gurrupanna yan.\"\n23Ga ŋayiny Djesuny waŋan nhanŋu bitjarra, \"Wäwa'mirriŋuny nhuŋu dhu ŋunhi buluyi walŋathirr.\" 24\"Yo Garray,\" bitjarr ŋayiny Mäthany buku-bakmaraŋal. \"Marŋgi warray ŋarra dhiyakiyiny, ŋunhi ŋayi dhu walŋathiyi ŋuriŋiny ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy.\"\n25Yurr ŋayiny Djesuny lakaranhamin bitjanminan, \"Ŋarrapi dhuwal yuwalktja walŋa, ga ŋarra muka ŋuli ga ŋunhi walŋakumany yolŋunhany walalany beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja, bili ŋarrapi dhuwal walŋa-gurrupanamirrnydja. Ŋuli balaŋ dhu ga ŋula yolthu yolŋuy märr-yuwalkmirriyirr ŋarranhany, ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny yolŋu walŋan yan nhina, bäydhi nhanŋu dhu ŋunhi rumbalnydja dhiŋgam. 26Ŋuli dhu ga ŋula yol yolŋu ŋarrakuny märr-yuwalkthirr, ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu bäyŋun dhiŋgam, nhinany ŋayi dhu ga ŋunhi bitjanna bili yan wiyinŋumirra. Märr-yuwalkthirr muka nheny ga dhuwal? … dhiyakiyiny malaŋuw?\"\n27\"Yo Garray,\" bitjarr ŋayiny Mäthany buku-bakmaraŋal nhanŋu Djesuwnydja. \"Yuwalk yan ŋarra ga dhuwal märr-yuwalkthirrnydja nhuŋu, ŋunhi nheny dhuwal ŋunhiyi warray Maŋutji-dhunupayanhawuy Gäthu'mirriŋu God-Waŋarrwu, yäku Masaya, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu wäwunguŋal ŋäthil, ŋunhi ŋayi dhu yarrupthun räli dhipal munatha'lil.\"\nDjesuny ŋäthinan\nJesus wept\nDjon 11.28-37\n28Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi gan Mätha waŋanany nhanŋu bitjarryiny, bala ŋayi roŋiyinan wäŋalila, ga garr'yurr ŋayi nhanŋuwuy yukuyuku'mirriŋuny Meriny, yurr gayulnha maṉḏa ŋunhi gaḏaymanminany. Bala ŋayi Mäthany waŋanan Meriwnydja bitjarra gam', \"Way dhuwanna ŋayiny Marŋgikunhamirrnydja, ŋunha dhärra ŋayi ga dhukarrŋur, yurr ŋayi ŋunha waŋanany nhuŋun.\" 29Ŋäkulnydja ŋanya ŋayi ŋunhi Meriynydja, bala ŋayi yan burruḏaw'nha rur'yurrnydja, bala marrtjinan guwatjmara ŋanya Djesunhany.\n30Yurr ŋayiny ŋunhi Djesuny bäyŋu muka yan gärrinya ŋunhiwili buṉbu-dharrwamirrililnydja wäŋalil, ŋunhal banydji yan ŋayi gan galkurrnydja dhukarrŋur, ŋunhi ŋayi nhanŋu Mätha bunan ŋunhili ŋäthil. 31Ga walalnydja ŋunhi ŋuriŋiwurruynydja yolŋuy walal ŋunhi walal gan maṉḏany Meriny ga Mäthany ŋayaŋu-marrparaŋguŋal, nhäŋala walal ŋanya Merinhany rur'yunawuynha, bala walal ŋunhi guyaŋanany bitjarrnha yanbi ŋayi ŋunhi marrtjinya balan mathirralila ŋäthinyarawnha, bala walal yan bukmaknha ḻaw'yurrnydja goyurr-ŋupara ŋanya.\n32Ga ŋunhi ŋayi Meri bunanany nhanŋu Djesuwnydja, bala ŋayi yan dhunupan ḻukulila nhanukal Djesuwalnydja ḏur'yunmin, bala ŋayi waŋanany bitjarra, \"Garray, ŋuli balaŋ nhe ŋäthilnydja bunanha dhiyal, ŋayiny balaŋ ŋunhi wäwa'mirriŋuny ŋarraku bäyŋun dhiŋganha.\"\n33Ga ŋunhi ŋayi Djesuy nhäŋalnydja ŋanya Merinhany ŋäthinyalilnydja, ga bitjarryi bili ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal gan ŋäthinyamindhi, bala ŋanya warwuynha ŋayathaŋal yindiynha. 34Bala ŋayi dhä-birrka'yurra walalany bitjarra, \"Wanhawal dhika nhuma barpuru ŋanya molulilnydja gäma?\" Bala walal garr'yurra ŋanya, \"Go marrtjin Garray. Nhe dhu nhepin nhäma,\" bitjarr. 35Bala yan ŋayi Djesuny dhunupan ŋäthinan.\n36Ga ŋunhi walal yolŋuynydja walal nhäŋalnydja ŋanya Djesunhany ŋäthinyalilnydja bala walal waŋanhaminan bitjanminan, \"Nhäŋun ŋathil ŋanya. Mirithirr yan ŋayi ga ŋunha märr-ŋamathirrnydja nhanŋu.\" 37Yurr walalnydja ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal waŋan bitjarra, \"Dhuwandja ḏirramu ŋunhiyi muka? … ŋunhi ŋayi maŋutjimirriyaŋal bambaynha yolŋuny? Ga nhakun ŋayi ŋunha ganarrthaŋal ŋunhayiny yolŋuny, bili ŋayin ga dhuwal ganydjarrnydja ŋayatham walŋakunhamirrnydja, märr balaŋ ŋayiny yaka muka dhiŋganha?\"\nLätjuritj bulu walŋathindhi\nLazarus came alive again\nDjon 11.38-44\n38Ga baḏak yan ŋayiny gan ŋunhi Djesuny ŋayaŋu-warwumirriyin mirithin yan, bala yan ŋayi dhunupan marrtjinany balayin mathirralila, yurr dhurrwarany ŋunhiyi mathirrany gan dhärran dhaḻ'yunawuynha; yindiynha guṉḏay gan gunguŋal. 39Bala ŋayi waŋanan ŋunhi yolŋunhany walalany bitjarra, \"Ma', giṯmaraŋun walal dhuwali guṉḏany dhurrwaraŋurnydja.\"\nGa ŋayiny Mäthany waŋan bitjarra, \"Way Garray, ḏämbumiriwnha dhuwal munhany nhanŋu dhiyaliyiny mathirraŋurnydja ŋayi dhu limurruny gurrupanna.\"\n40Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarra, \"Bili muka ŋarra nhuŋu ŋunhi lakaraŋalnydja ŋäthil yan, 'Ŋuli nhe dhu ga yuwalkkumany yan märr-yuwalkthirr, nheny dhu ŋunhi nhäman ŋunhiyiny God-Waŋarrwuny mäwilimirrnydja ga djeŋarrany' rom.' \" 41Bala walal yan giṯmaraŋala ŋunhi guṉḏany, ḻapmaraŋala beŋurnydja ŋunhi dhurrwaraŋurnydja.\nBala yan ŋayi Djesuny buku-garrwarthinan, ga waŋanany ŋayi ŋunhi bitjarra, \"Bäpa, ŋarra nhuna ga dhuwal buku-gurrpandja mirithirr yan dhiyakuny, ŋunhi nheny ŋuli ga buthuru-bitjun warray ŋarrakuny. 42Ŋarrany dhuwal marŋgi dhiyakiyi, ŋunhi nheny ŋuli ga bitjan bili yan buthuru-bitjun ŋarrakuny. Yurr dhuwal ŋarra ga waŋany nhuna milman dhiyakuwurruŋgala yolŋuwala walalaŋgal, märr walalnydja dhu märr-yuwalkthirra ŋunhi ŋarrany dhuwal nhokuŋ warray djuy'yunawuy.\"\n43Ga ŋunhi ŋayi bukumirriyanhaŋurnydja dhawar'yurr, bala ŋayi yan Djesuny dhunupan wäthurra bitjarra, \"Go Lätjuritj, dhawaṯthurra rälin.\" 44Bala ŋayi ŋunhiyiny dhiŋganhawuynydja yolŋu rur'yurra, bala dhawaṯthurra beŋuryiny ŋunhi mathirraŋurnydja walŋathinan. Yurr ŋayi ŋunhi dhawaṯthurrnydja ŋunhiŋumirr bili yan manydjarrka'mirrnydja, garrpi'-garrpinawuy yan ŋapa-manapanawuy waṉa maṉḏany ga rumbal, ga yan bili ga ḻukulil wapthurr, ga buku. Bala ŋayi Djesuny waŋanan, \"Gatjuy ḻarrmaraŋun walal girriny' nhanukal rumbalŋurnydja, dhayaḻakuŋun ŋanya.\" Bala walal marrtjin ḻarrmaraŋala nhanukal ŋunhi manydjarrkany', bala ŋayi marrtjinan wäŋalila.\nŊurruḏawalaŋu mala waŋanhamin bunharawnha nhanŋu Djesuw\nThe leaders planned to kill Jesus\nDjon 11.45-57\n(Mathuyu 26.1-5; Mäk 14.1-2; Luk 22.1-2)\n45Yo. Ga dharrwaynha gan ŋunhi yolŋuynydja walal nhäŋalnydja ŋanya ŋunhi nhaltjarr ŋayi Djesuy walŋakuŋal Lätjuritjnha* beŋur ŋunhi moluŋur, ŋuriŋiwurruynydja wäŋa-Djudiyapuyyuny* yolŋuy walal ŋunhi walal gan marrtjin balayi ŋayaŋu-marrparaŋgunharaw nhanŋu Meriw. Bala walal nhakun märr-yuwalkthinan nhanŋu. 46Ga wiripuwurrnydja ŋunhi yolŋu walal marrtjin balan ŋurikiwurruŋgala Baratjiwala yolŋuwal walalaŋgal, ga lakaraŋalnydja walal gan ŋunhi ŋunhiŋuwuyyin dhäwuny' ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan Djesuy djäma.\n47Bala walalnydja ŋunhi Baratjiny yolŋu walal ga ŋurruŋu djirrikaymirrnydja mala ga wiripuwurrnydja rom-djägamirr mala, ḻuŋ'maranhaminan waŋganylila dhäruknha gan bakmaraŋal. Ga bitjarra walal ŋunhi waŋanhaminany gam', \"Nhaltjanna limurr dhu ŋanya? Djämany ŋayi ga dhuwal dhiyaŋiyi ḏirramuynydja romdja ganydjarrmirra mirithirra. 48Ŋuli limurr dhu dhuwal yakany ŋanya gulmaram, bala dhu ŋunhi bukmaknha yolŋuny walal malthundja, ga märr-yuwalkthirrnydja ga nhanŋun. Ga walalnydja dhu ŋunhi Rawumbuyyuny buŋgaway mala djuy'yunna miriŋunhan mala, walal dhu marrtjin bala bakmaraman dhuwandja ŋunhi dhuyunhany buṉbuny limurruŋguny, ga limurrunhany walal balaŋ dhuwal buŋun bäpurruny dhawar'maraŋun yan.\" Ga bitjarra walal gan ŋunhi ḏilkurruwurrnydja waŋanhamin.\n49Ga waŋgany ḏirramu rom-djägamirr yäku Gäyapatj, ŋunhi ŋayiny balanya bili yan ŋurruḏawalaŋu djirrikaymirr yolŋu, waŋan ŋayi bitjarr, \"Nhä nhuma dhuwal yolŋuny walal? … baḏak yan dhuŋamirr? 50Yaka yan nhuma dhuwal marŋginy muka? Manymak dhuwal, ŋunhi ŋayi dhu waŋganydja yan yolŋu dhiŋgam bukmakkuny limurruŋ Djuw malaw yolŋuw walalaŋ, märr dhu yakan ŋunhi bukmaktja bäpurru mala buwayakthirr,\" bitjarr.\n51Yurr ŋunhiyiny dhäruk ŋunhi ŋayi waŋan bitjarryiny, yaka ŋunhiyiny nhanukiyinguŋuny Gäyapatjkuŋuny guyaŋanhawuy. Ga balanyamirriynydja dhuŋgarray ŋayin gan ŋunhi nhinan ŋurruḏawalaŋuny djirrikaymirr, bala nhakun ŋayi gan ŋunhi lakaraŋalnydja dhunupamirriyaŋalnydja ŋanyanhan Djesunhan, ŋunhi ŋayi warray dhu yuwalktja dhiŋgam ŋurikiwurruŋdhiny Djuw malawnydja yolŋuw walalaŋ. 52Ga bitjandhi bili ŋayi dhu ŋunhi dhiŋgamdhi ŋurikiwurruŋguny bukmakku yan Godkalaŋumirriwnydja djamarrkuḻiw', ŋunhi walal gan barrkuwatjthin, bäpurru ga bäpurru, märr dhu ŋayiny waŋgany-manapandhi limurrunhany, waŋganynha yan dhu malany.\n53Yo. Ga dhäŋur beŋuryiny, bala walalnydja marrtjin ŋunhi rom-djägamirrnydja yolŋu walal waŋanhaminan nhanŋu Djesuwnydja bunharawnha, nhaltjan walal ŋanya dhu ŋunhi buma murrkay'kum. 54Bala ŋayi Djesuny gan ŋunhi yakan marrtji'-marrtjin gaykarraŋgurrnydja wäŋakurr; yänan ŋayi ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa Djudiyany, bala ŋayi ŋunhi marrtjinany balan bitjarra wäŋalilnydja yäkulil Yiprayimlila, yurr galkin ŋunhi wäŋany ḏiltjiŋura gapu-ranhdhakŋura, ga ŋunhilin wäŋaŋur ŋayi gan ŋunhi nhinanany nhanukiyingalaŋuwalnha ŋayi malthunamirriwalnydja walalaŋgal.\n55Yurr waluny marrtjin ŋunhi bilin galkithinan Ḻäy-djuḻkmaranhamirra, bala dharrwan marrtjin ŋunhi yolŋuny walal ḻuŋ'thurr balayiny wäŋalil Djurutjalamlilnydja, wäŋapuy ga wäŋapuy ga wäŋapuy, yolŋuny mala; ḻaw'yurra walal ŋunhi ŋäthila ḏarrtjalkkunhaminyarawnha, girri'-ŋamathinyarawnha ŋurikiyin waluw.\n56Ga ŋunhiliyiny gan ŋunhi yolŋuny walal maŋutji-ḻarruŋala nhanŋuny Djesuwnydja; ga ŋunhiliny ŋunhi buṉbuŋurnydja buku-ŋal'yunamirriŋurnydja walalnydja marrtjin dhä-birrka'yunminan bala-räli'yunminan bitjanminan gam', \"Nhaltjan nhuma ga dhuwal guyaŋany nhanŋu? Ŋula muka ŋayi dhu marrtji räliny dhipalnydja ŋunhi buŋgullil Ḻäy-djuḻkmaranhamirrililnydja?\" 57Bala walal ŋunhi ŋurruŋu djirrikaymirrnydja yolŋu walal, ga Baratjiynydja mala, bilin dhäruk gurrupanminan yolŋuwalnydja walalaŋgal, ŋuli walal dhu nhämany ŋanya Djesuny ŋula wanhaminy, walal dhu lakaraman yan walalaŋgal. Ga bitjarryin walal gan ŋunhi gatjpu'yurrnydja nhanŋu ŋayathanharawnydja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/JHN\/11\/","date":"2019-12-08T02:48:07Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540504338.31\/warc\/CC-MAIN-20191208021121-20191208045121-00279.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999855757,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999855756759644}","num_words":1662,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.349,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"God-Waŋarrnhany dhu ŋunhi dhiyaŋ malaŋuy walŋay ŋayaŋu-manymakkum\nA life that pleases God\n1 Thessalonians 4.1-12\n1Yo, ḻundu walal ŋarraku nhuma ŋunhi Garraywalaŋumirr mala. Buku-djulŋimirr dhuwal napurr ga mirithirra yan ŋäŋ'thundja nhumalany yäkuynydja Garraywal Djesuwal, märr nhuma dhu ga manymakkuman yan nhinany, bitjan yan bili nhakun nhaltjarr ŋanapurr gan marŋgikuŋal nhumalany ŋäthil nhinanharaw ŋamathanharaw yan. Yo, ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi bitjandhiny nhina ŋamathamany, ŋunhiny nhakun nhuma dhu ga ŋanyanhan God-Waŋarrnhan ŋayaŋu-manymakkumany. Ga bilin nhakun nhuma ga dhuwaliyi bitjandhin nhinany manymakkuman, yurr bulu walal gi mirithi yan birrka'yurrnydja Garraywalaŋuwnydja romgu nhinanharaw. 2Marŋgi muka nhuma dhuwali dhäwuwtja ŋunhi nhaltjan nhuma dhu ga nhina, ŋunhi napurr gan gurrupar nhumalaŋ nhanukalaŋuwurr Djesu-Christkalaŋuwurr, ŋunhi ŋayi gan ŋanapurruny gurrupar dhuwaliyi mala djäma lakaranharaw nhumalaŋ. 3Nhanŋuny ŋunhi God-Waŋarrwuny ŋayaŋu nhuŋuny, nhe dhu ga ŋayaŋu-ḏarrtjalknha yan nhina, ga gänaŋ'maranhaminyawuynha nhanŋuwuynha yan. Ga yakan nhe dhu ga ŋunhi marrambany' djäma ga djirriny. 4Ga nhumany ḏirramuwurrnydja märr-ŋal'yurr muka gi, ga djäga nhumalaŋgiyingalaŋaw miyalkkuny malaŋuw. 5Ga yaka gi nhini ŋoy-ŋapu'yunamirriynydja romdhu, biyakuny nhakun ŋunhiwurrnydja yolŋu walal, ŋunhi walal yaka marŋgi God-Waŋarrwu. 6Yo, nhumany dhuwal Garraywalaŋumirra yolŋu walal, wäwan ga yapan walal. Ga yakan nhuma dhu ga ŋunhi bawa'-gurrupanmirrnydja ga ŋoy-ŋorranhamirrnydja nhumalaŋguwuy nhuma, marrambany' dhu ga djäma. Ga ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi bitjandhiny baḏaktja yan djäma, ga dhuwandja nhuma dhu yakan moma dhäwu ŋunhi ŋanapurr gan bili lakaraŋal nhumalaŋ ŋäthil. Ga buluyi nhakun napurr ga dhuwal mirithirr yan waŋany lakaramany nhumalaŋgal dhiyaŋuny bala, ŋunhi ŋayiny dhu God-Waŋarryuny mirithin yan dhä-gir'yurr ŋunhiwurrnhany yolŋuny walalany ŋunhi walal ga baḏak yan djäma balanya malany rom. 7Yaka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu limurruny märraŋal balanyarawyiny, limurr dhu ga ŋunhiliyiny bili yan romŋur nhina yätjkurruŋurnydja ŋoy-ŋapu'yunamirriŋurnydja marrambany' dhu ga djäma. Ŋany dhiyak ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja limurruŋ djäl gam' limurr dhu ga nhina manymakkuman yan ga ŋayaŋu-ḏarrtjalknha. 8Ga ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi yakany nhakun malthun dhiyakiyiny romgu, ŋunhiyiny nhakun nhuma ga bäyŋun ŋanyanhany God-Waŋarrnhany dhäruk-märram, ŋunhi ŋayin ŋuli ga ŋunhi gurrupan nhumalaŋ nhanŋuwuynydja ŋayi Dhuyu-Birrimbirr, yaka ŋunhi ŋanapurrnydja.\n9Bilin nhakun nhumalany ŋunhi God-Waŋarryuny marŋgi-gurrupara ŋunhi nhaltjan nhuma dhu ga nhina märr-ŋamathinyamirr. Ga dhuwalaŋuwuyyin ŋunhi napurr dhu yakany nhumalaŋ djorra' djuy'yun. 10Ga bilin nhakun nhuma ga milkuman märr-ŋamathinyawuynydja nhumalaŋguwuy nhuma ŋurikiwurruŋguny ŋunhi bukmakkuny yolŋuw walalaŋ ŋunhi wäŋa Matjataniyapuywuny walalaŋ. Yurr buluyi nhakun ŋanapurrnydja ga dhuwal waŋa nhumalany, nhuma dhu ga bulu yan mirithirr birrka'yundja bitjandhiyiny djäma, ga yaka gulyurrnydja dhipuŋuryiny romŋur ŋunhi märr-ŋamathinyamirriŋurnydja.\n11Mirithi yan gi birrka'yurrnydja nhinanharaw manymakkunharawnydja, ga djämany gi mirithin yan, ga yaka gi ḻay-ḻayyurr wiripuwurruŋgalnydja yolŋu'-yulŋuwal, biyak bili gi nhininy ŋunhi nhaltjarr ŋanapurr gan marŋgikuŋal nhumalany, 12märr nheny dhu ga ŋunhi yakan ḻäy-nhäma ŋunha wiripuwurrunhany yolŋuny walalany ŋula nhakuny malaŋuw. Bala nhuŋu dhu ga ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal, ŋunhi walal yakany Garraywalaŋumirr mala, walalnydja dhu ga nhumalaŋ märr-ŋal'yunna.\nNhanŋu Garraywu gumurr-roŋiyinyaraw\nThe Lord's coming\n1 Thessalonians 4.13—5.11\n13Yo, ḻundu walal ŋarraku, dhuwandja ŋarra dhu buluyi lakaram nhumalaŋ, märr nhumany dhu yan dharaŋana ga marŋgithirra, ŋunhi ŋuli Garraywalaŋumirrnydja yolŋu dhiŋgam ga nhäthinyan ŋayi ŋuli ŋunhi romdja maḻŋ'thun walalaŋ? Dhuwandja dhäwu nhumalaŋ, märr nhumany dhu yakan warwuyun bili ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal yakany Garraywalaŋumirr, walalnydja ŋuli ga ŋunhi mirithirra yan ŋayaŋu-warwumirriyirrnydja, bili bäyŋun walalaŋguny gi ŋunhi ŋula ŋayaŋu-gatjpu'yunawuynydja ŋorri. 14Märr-yuwalkthirra limurr ga dhuwal, ŋunhi ŋayi Djesuny dhiŋgaŋal ga buluyi nhakun ŋayi walŋathindhi rakunyŋurnydja. Ga bulu limurr ga märr-yuwalkthirr ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryuny ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany Garraywalaŋumirrinhany märraŋun, ŋunhi walal ŋäthil dhiŋga'-dhiŋgaŋal, balanyamirriynydja ŋunhi ŋayi dhu Djesu roŋiyiny räliny. 15Yo, lakaramany napurr ga nhumalaŋ dhuwal ŋunhi bili yan dharaŋana ŋunhi nhaltjarr ŋayipi gan Djesuy lakaraŋal. Ŋunhi ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja mala ŋunhi walal ŋäthil dhiŋgaŋal, walal ŋathil dhu ŋunhi ŋurruŋu-djuḻkthurrnydja ga Garraywuny buni, balanyamirriynydja ŋunhi ŋayi dhu roŋiyiny räliny, yurrnha nhakun limurrnydja walŋamirrnydja dhu ŋunhi nhanŋu Garraywu buni.\n16Bili balanyamirriynydja ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarrwuny buŋgawany gal'ŋu ŋunhi dhäwu-gänhamirrnydja yolŋu djawarrkthurrnydja gi rirrakayyuny yindiynha. Ga yiḏakiny muka dhu ḏopthurr mirithin yan dhikan, bala ŋayiny dhu ŋunhi Garraynydja yarrupthurra roŋiyin rälin beŋurnydja djiwarr'ŋurnydja. Ga ŋunhiwurrnydja ŋunhi Djesu-Christkalaŋumirr mala ŋunhi walal ŋäthil gan murrmurryurr, walal ŋathil dhu ŋunhi ŋurruŋuny ḏurryurr beŋurnydja ŋunhi moluŋurnydja. 17Ga yurrnha limurrnydja, ŋunhi limurr ga baḏak yan walŋa marrtji. Limurrnydja dhu rur'yurr, bala yan limurr dhu gumurr-bunanhamirra Garraynha, ga ŋunhiwurrnha ŋunhi walal ŋäthil murrmurryurr ŋunhala garrwarnha. Ga maŋandhun limurruny dhu ŋunhi djaw'yurrnydja. Ga ŋunhiliyin limurr dhu gi boŋguŋ ŋunhi nhininy nhanukala Garraywala biyakun bili yan gupa-ḏalnha. 18Yo, dhuwal nhumalaŋ dhäruktja, biyakun walal ŋayaŋu-rur'maranhamirra dhiyaŋiyiny malaŋuy dhärukthu mirithin yan.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1TH\/4\/","date":"2019-12-09T20:23:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540523790.58\/warc\/CC-MAIN-20191209201914-20191209225914-00366.warc.gz","language":"djr","language_score":1.0000053644,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 1.0000053644180298}","num_words":709,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.362,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Djesuny gan dharrwunuŋal Mokuyyu\nJesus tempted by the devil\nMathuyu 4.1-11\n(Mäk 1.12-13; Luk 4.1-13)\n1Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi Djesu ḻiya-ḻupthurrnydja, bala ŋanya yan Dhuyu-Birrimbirryuny mel-warryurra balan bitjarra ḏiltjilila gapu-ranhdhaklila wäŋalil, märr ŋanya dhu ŋunhiliyiny buŋgawaynydja Mokuyyu guwaḻ-ṉirr'maraman birrka'yunna manapan. 2Ga nhinanany ŋayi gan ŋunhi Djesuny ŋunhiliyiny gapu-ranhdhakŋurnydja wäŋaŋur märr wiyinnha 40-walu ga munha, bala yan ŋayi Djesuny mirithinan dhika djaṉŋarrthinany. 3Bala ŋayiny ŋunhi Mokuynydja dhunupan yan bunanan nhanŋu Djesuwnydja, bala yan bitjarra nhanŋu waŋan gam', \"Ŋuli nhe be God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu, ma' bilmaraŋun dhuwal guṉḏanhany mala ŋathakuŋun, dhiyaŋiyi dhärukthu yan nhokiyingal nhe.\"\n4Yurr ŋayiny Djesuny waŋan buku-bakmaraŋal nhanŋuny bitjarr warray gam', \"Yaka. Bili ŋunha dhuyuynydja djorray' ga dhuwal lakaram bitjan,\n'Yaka dhu ga dhuwal yolŋuny nhina walŋa ŋathaynydja yan waŋganydhuny.\nŊany bukmakthu yan God-Waŋarrwal dhärukthu ŋunhi ŋuli ga dhawaṯthun nhanukal dhurrwarakurr,\nŋuriŋiyin dhu dhuwal ga yuwalktja yolŋuny nhina walŋany.' \"\n5Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi ŋanya ŋunhi buŋgawaynydja Mokuyyu garr'yurra Djesunhany, balan ŋunhi dharrpallila wäŋalil Djurutjalamlila, ga nhirrparnydja ŋayi ŋanya ŋunhiwilin ŋunhi buku-ŋal'yunamirrilila buṉbulilnydja, yurr garrwarlila dhika. 6Bala ŋayi gan waŋanan ŋunhiyiny Mokuynydja bitjarra gam', \"Ŋuli nhe be God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu, ma' mak wapthurr dhipuŋuryiny garrwarŋurnydja bala'ŋur balan ŋoylila munatha'lila. Bili ga ŋunha Djorrayny'tja lakaram bitjan warray gam',\n'Ŋayiny dhu God-Waŋarrnydja dhäruk-gurrupanmirra djiwarr'puywalnydja yolŋuwal walalaŋgal dharraykuman nhuŋu,\nmärr nhe dhu yakan galkirriny,\nga ḻukuny ŋula burakirr guṉḏaynydja.\nMa' biyakun wapthurra balan ŋoylila munatha'lila.' \"\n7Ga ŋayiny Djesuny bitjarr warray nhanŋu buku-roŋanmaraŋal waŋan gam', \"Yaka nhe dhu dhuwal Garraynhany birrka'yun, ŋunhi ŋayiny nhuŋu God-Waŋarr.\"\n8Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayi ŋanya ŋuriŋiyi Mokuyyuny garr'yurra balan bitjarra bukulila wäŋalil djinmir'lila, ga ŋunhiliny ŋayi milkuŋal nhanukal Djesuwalnydja bukmaknhan bäpurruny malaŋuny wäŋalil ga wäŋalil, ŋunhi nhäthinya dhuwal wäŋa buku-ḻiw'maram ga dhärra manymak mirithirr ga ganydjarr malany walalaŋ. 9Ga bitjarra ŋayi nhanŋu ŋunhi mokuynydja waŋan, \"Dhuwandja ŋarra dhu bukmaknha yan nhäny mala nhokalnha goŋlil gurrupan, ŋuli nhe dhu ŋunhi ŋarrakuny buku-ŋal'yun.\"\n10Bala ŋayiny Djesuynydja waŋanan ŋaŋ'ŋaŋ'thurra ŋanya ŋunhi Djaytinnhany bitjarra, \"Gatjuy waṉḏin. Bili ŋunha ga God-Waŋarrwalnydja Djorray' lakaram bitjan warray gam', 'Nheny dhu nhanŋuwuynha yan waŋganygun bun'kumu-djipthundja Garraywun, ŋunhi ŋayi nhuŋu God-Waŋarr, buku-ŋal'yundja nhe dhu nhanŋuwuynha yan waŋganygun ga dhäruktja märram.' \"\n11Bala ŋayi ŋanya ŋunhi ŋuriŋiyiny buŋgawaynydja Mokuyyu ganarrthaŋala Djesunhany. Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur, bala walalnydja ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirrnydja yolŋu walal bunanan nhanŋu Djesuwnydja, bala yan guŋga'yurra ŋanya ŋunhiliny ŋayilpi'ŋurnydja wäŋaŋur.\nDjesuy ŋurruyirr'yurr djäma ŋunhili makarrŋur wäŋaŋur yäkuŋur Galali\nJesus began his work in Galilee\nMathuyu 4.12-17\n(Mäk 1.14-15; Luk 4.14-15)\n12Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur, ŋunhi ŋayi Djesuy ŋäkulnydja Djongalaŋuwuynydja dhäwu, ŋunhi walal ŋanya galkar dharruŋgulil, bala ŋayi roŋiyinan dhunupan balayin Galalililnha makarrlila wäŋalil. 13Bala ŋayi ganarrthaŋal Nätjuritjtja wäŋa, bala marrtjinan balan bitjarra wäŋalil yäkulil Gapuniyamlila, ŋunhi dhuwandja wäŋa gan dhärran raŋiŋur ḻaypa ŋurikiyi yindiw gapuw guḻungu yäkuw Galaliw, ŋunhili makarrŋurnydja wäŋaŋur Djapalan ga Napalin, ga ŋunhiliyin ŋayi gan ŋunhi Djesuny nhinan. 14Bili ŋäthilnydja baman'tja God-Waŋarrwal djawarrkmirriy yäkuy Yitjayay wukirri bitjarr,\n15\"Nhuma yolŋu walal ŋunhi nhuma ga nhina Djapalan ga Napali wäŋaŋur,\nŋunha gali'ŋur Djodan mayaŋ'ŋur,\nga ŋunhili dhukarrŋur ŋunhi marrtji ŋorra bala guḻunlil gapulil yäkulil Galalilil;\nNhuma Djan'tayilyuny mala yolŋuy walal ŋäkun dhuwandja dhäruk gam'.\n16Ga nhuma, ŋunhi nhuma ga buku-munha'ŋur romŋur nhina,\nnhumany dhu nhäman yindin mirithirra djarraṯawun'tja.\nGa nhumalaŋgalnydja ŋunhi nhuma ga nhina dhuwali dhiŋganhamirriŋur wäŋaŋur.\nYurr nhumalaŋgalnydja dhu ŋunhi yuṯan walu djaḏaw'yun dhiyaliyiny.\"\n17Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur bala ŋayi Djesuny ŋurruyirr'yurra djawarrkthurra marrtjin, dhäwun lakaraŋal yolŋu'-yulŋuwnha bitjarra gam', \"Bilyurra walal bala ganarrthula nhumalaŋguwuy nhuma dhuwurr yätjtja mala, bili God-Waŋarrwuny Rom dhuwal galkin.\"\nDjesuy garr'yurr ḏämbumiriwnha guya-djämamirriny\nJesus called four fishermen\nMathuyu 4.18-22\n(Mäk 1.16-20; Luk 5.1-11)\n18Waŋganymirrnydja waluy ŋayi Djesuny gan marrtjin ḻäy-ŋupara bala raŋikurra, galki guḻunkurr yäkukurr Galali, ga ŋunhili ŋayi nhäŋal märrmany' wäwa'manydjiny yäkuny Djäymannha ŋunhi wiripuny ŋayi yäku Beta ga wiripuny Wanduruny, maṉḏa gan ganybu djalkthurr guyaw, bili maṉḏa ŋunhi marŋgi mirithirr guya djämamirr maṉḏa. 19Bala yan ŋayiny Djesuny waŋanan maṉḏaŋ bitjarrnha gam', \"Way! Maṉḏa go marrtjin maṉḏa ŋarrakun malthurr, märr ŋarrany dhu nhumalany marŋgikuman nhaltjan nhuma dhu ga yolŋunhan walalany gaṯmaram.\" 20Ga dhunupan bala yan maṉḏany ŋunhi wäwa'manydjiynydja ganarrthaŋala yan ŋunhiyi ganybuny, bala yan malthurra nhanŋun Djesuwnha.\n21Ga bulu ŋayi Djesu marrtjin waṉḏin bala raŋi-ŋupar, dharr'nha ŋayi nhäŋal wiripuŋunhany muka wäwa'manydjiny maṉḏany Djayimnhan ga Djonnhan ŋunhi dhuwaliyinyiny maṉḏa gäthu'mirriŋu ḏirramuw yäkuw Djibidiwnha. Yurr bukmakthu yan walal gan ŋunhi bäpa'manydjikurruwurrnydja gärrin marthaŋayŋur djinawa', djetjiraŋal marrtjin ganybu, galki balaŋ walal ŋunhi marrtjinyan guyalila. Bala ŋayiny Djesuny maṉḏaŋguny muka waŋan Djayimguny ga Djonguny, bitjarryi bili malthunaraw nhanŋu. 22Bala dhunupan maṉḏany muka Djayimdja ga Djondja malthurra nhanŋun Djesuwnha, bala maṉḏa ganarrthaŋalnha maṉḏaŋguwuy maṉḏa bäpa'mirriŋunhany ŋunhiwilin banydji yan marthaŋaylila.\nDjesuy ḏukmaraŋal rerrimirriny mala\nJesus heals sick people\nMathuyu 4.23-25\n(Luk 6.17-19)\n23Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur, bala ŋayi yan Djesuny gan buku-ḻiw'maraŋala marrtjin ŋulatjarryiny Galaliwurrnydja makarrkurr wäŋakurr. Yo, dhäwun marrtjin lakaraŋal manymaknha nhanukalaŋawuynha God-Waŋarrwalaŋawuynha rombuy, marŋgi-gurrupara marrtjin manapar walalany ŋunhilin ŋunhi Djuw-malawal buku-ḻuŋ'maranhamirriŋur buṉbuŋur ŋunhi marrtjin dhärra'-dharran. Ga nhämunha ŋunhi rerri malany nyumukuṉiny ga yindi, ŋayiny gan ŋunhi Djesuynydja warrpam'nha yan ḏukmaraŋal. 24Ga ŋunhiliny makarrŋur wäŋaŋur yäkuŋur Djiriyany, dhäwuny gan ŋunhi nhanukalaŋawuynydja Djesuwalaŋawuynydja ḻatjuwarr'yurra dhika mirithinan. Ga bulu walalnydja muka gäŋal rerrimirrinhany mala nhanukal Djesuwal, wiripuny rerri yätjkurra mirithirra marrmarryunamirra rerri, ga wiripuny bundhurrmirra marrtjin nhanukal ḏukmaranharaw. Ga wiripuwurrnydja marrtjin Djesuwal ŋunhiwurrnha ŋunhi wakinŋumirra birrimbirrmirr mala, ḻiya-bawa'mirra mala. Yurr ŋayiny gan ŋunhi Djesuynydja bukmaknhan yan walalany ḏukmaraŋal beŋuryiny rerriŋurnydja malaŋuŋur. 25Ga dharrwan mirithirra gan ŋunhi yolŋuny walal malthurr nhanŋu Djesuwnydja, beŋur Galaliŋur wäŋaŋur ga wiripuny beŋura bala makarrŋur wäŋaŋur yäkuŋur Dikabulatjŋura ga wiripuny Djurutjalamŋur ga Djudiyaŋur, ga ŋunha gali'puynha mayaŋbuy Djodinbuynha.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/MAT\/4\/","date":"2019-12-08T02:45:43Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540504338.31\/warc\/CC-MAIN-20191208021121-20191208045121-00339.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999049902,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.999904990196228}","num_words":869,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.258,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Rom-lakaram ga Garraywalaŋumirriw nhaltjan dhu ga mala-djarr'yunmirr ŋunhal ŋärra'ŋur\nGuidelines of how to judge Christians in court\n1 Corinthians 6.1-11\n1Ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy ŋula nhä mari ŋayatham waŋganygu ŋula Garraywalaŋumirriw yolŋuw, ga yolkala nhe ŋuli ŋunhi gämany mariny nhuŋuwuy nhe ŋunha dhuwurr-yätjmirriwala yolŋuwalnydja walalaŋgal mala-djarr'yunarawnydja? … wo Godkalaŋumirriwal yan yolŋuwal walalaŋ? 2Yaka yan nhe dhuwal marŋginy, ŋunhi dhu dhuwal Godkalaŋumirriy muka yolŋuy walal mala-djarr'yurr dhuwalaŋuwuynhany munatha'wuynhany yolŋuny walalany. Ga ŋuli nhakun nheny dhu ŋunhi mala-djarr'yurr dhuwal ŋunhi munatha'wuynhany yolŋuny walalany, nhämirr balaŋ nheny nhuŋuwuynydja nhe mari nyumukuṉiny'tja dhawar'maraŋ gänan nhepin yan.\n3Yaka yan nhe dhuwal marŋginy ŋunhi limurr dhu biyakiyi bili yan mala-djarr'yurr ŋunha ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäwu-gänhamirriny yolŋuny walalany? Ga ŋuli balaŋ dhu ŋunhi biyakiyiny nhakun maḻŋ'thurr, limurrnydja balaŋ gi ŋunhi biyakiyi bili muka mala-djarr'yurr nhä mala mariny walu-ŋupul yan. 4Nhakun nheny ŋuli ga ŋunhi mari mala gäma balany ŋunha wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋunhi ŋayi barrku mirithirr Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal? 5Dhuwandja ŋarra dhu waŋany gora-gurrupanna nhumalany? Gatjuy ŋathil walal nhumapi mala-djarr'yunmirr ga dhunupayanhamirr. Ga wanha balaŋ gi dhiyali nhumalaŋgal malaŋur ŋula waŋgany yolŋu nhini ŋunhi ŋayi gaḏaman ŋayi dhu waŋa raypirri'yun, ga buluyi buku-manapan nhumalany. 6Nhakun nheny ŋuli ŋunhi waŋganydhuny gäma ŋunha wiripuŋunhany Garraywalaŋumirriny mala-djarr'yunaraw balanya Garraywalaŋumiriwwalnydja yolŋuwal? 7Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi waŋganydhu yolŋuy marilil galkan romgurr waŋganynha yolŋuny, nhumany ŋuli ŋunhi bukmakthun baḏatjtjundja. Ga manymaktja nhumalaŋ nhuma dhu dhayuŋanmirra balanyarawyin yan romguny manaŋinyarawnha ga bawa'-gurrupanminyarawnha. 8Ga nhumapiny ŋuli ga ŋunhi bawa'-gurrupanmirryi nhumalanhawuynhany nhuma, ga wiripuny nhuma ŋuli ga dhuwal bawa'-gurrupan ŋunha Garraywalaŋumirrinhan yolŋuny wäwa'mirriŋunhan limurruŋ. 9-10Muka yaka yan nhuma dhuwal marŋginy ŋunhi dhu dhuwal dhuwurr-yätjmirriynydja mala bäyŋun dhu märraŋ ŋunhi dhawu'-nhirrpanawuynydja ŋula nhä malany manymaktja God-Waŋarrwalnydja romŋur? Bilin baḏuwaḏuyunmirrnydja nhunapinya nhe? Bäyŋun dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga lakaranhamirr rommiriw, nhä mak ŋayi ŋuli ga buku-ŋal'yun wiripuŋuw goŋbuywu waŋarrwu, ga marramba'-ḏilkurrnydja mala, ga ŋuli ŋayi ŋuli ga melyu-bukuy nhäma, wo ŋunhi walal ŋuli ga märranhamirr ḏirramuny ḏirramun yan maṉḏa ga miyalktja miyalknha yan maṉḏa, wo wanaŋa-ḏumurrnydja ga manaŋa-ḏumurrnydja ga ŋänitji'-ḻukanhamirrnydja, wo ŋula yolnydja yolŋu ŋunhi ŋayi dhu ga dhä-ḏälthirr yan wo bawa'-gurrupanamirrnydja, dhiyaŋuwurruynydja dhu ŋunhi bäyŋun boŋguŋ märraŋ ŋula nhä malany manymak God-Waŋarrwalnydja romŋur. 11Balanyayin nhumany mala ŋunhi ŋäthilnydja, yurrnha ŋunhi God-Waŋarrwalnydja Birrimbirryu rurrwuyurr nhunanhany ḏarrtjalkkuŋal yäkuy Djesu-Christkalnydja, bala gänaŋ'maraŋala nhanŋuwuynha yan djämawnydja God-Waŋarrwun yan.\nRumbalnydja nhe dhuwali buṉbu Godkalaŋawnha Dhuyu-Birrimbirrwu\nYour body is the temple for the Holy Spirit\n1 Corinthians 6.12-20\n12Yo. Ga wiripuny ŋayi ŋuli Garraywalaŋumirr yolŋu waŋa bitjanna, \"Ŋuli ŋarra dhu ŋula nhakuny djälthirr djämaw, ŋunhiyiny manymak ŋarraku, ŋarra dhu djäman bala yan, bili ŋarra ga dhuwal nhina gaṯkaṯmiriw.\" Yo, yuwalk dhuwaliyiny, yurr yakan ŋunhi bukmaktja nhuŋu manymak. Ŋarrany balaŋ gi dhuwal djäma yan ŋunhi nhaku ŋarraku ga ŋayaŋu djälthirr, yurr yakan dhu ŋunhi ŋarrakiyingalnydja djälyu malany ŋarranhany ga buluny garrpin.\n13Wiripuny ŋuli yolŋu waŋa bitjan, \"God-Waŋarryu muka dhuwal djäma rumbalnydja ŋathawnydja ḻukanharaw, ga ŋathany dhuwal nhakun rumbalwun ḏälkunharaw.\" Ga ŋarrany nhuŋu dhu lakaram bitjanna gam', \"Yalalany dhu ŋayi God-Waŋarryuny dhuwaliyiny maṉḏany buwayakkuŋun märrma'kuŋun yan.\" Yaka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu djäma dhuwali rumbal ŋathawnydja yan maranhu-gurrupanminyaraw, ga yaka ŋayi nhuna dhuwali rumbal djäma marrambawny'tja yan. Rumbalnydja nhe dhuwali nhanŋuwuy yan dhulŋuŋu Garraywu, märr ŋayi dhu ga nhokal gärri rumbalŋur. Ga ŋayipi yan Garrayyu nhuna dhu gurrupandja bukmak ŋula nhäny mala ŋamakurrnydja dhiyakiyiny rumbalwuny nhokalaŋaw. 14Bili God-Waŋarryuny boŋguŋ limurruny walŋakuŋun beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja ŋuriŋiyi bili yan waŋganydhu ganydjarryuny nhanukiyingal ŋayi, ŋuriŋiyi ganydjarryu ŋunhi ŋayi walŋakuŋal limurruŋ Garraynha Djesuny-Christnha.\n15Yaka muka yan nhuma dhuwal marŋginy muka? Dhuwaliyiny nhe dhuwal rumbalnydja nhanŋuwuy yan Djesu-Christku. Nhä nhuŋu ŋunhi dhunupa balanyarawyiny djämaw ŋunhi nhe dhu dhuwaliyi rumbalnha nhuŋuwuy nhe dhä-manapan ŋunhawal marramba'mirrwalnydja yolŋuwal? Yakan dhuwaliyiny ŋamakurr. Nhä nhuma dhuwal, dhuŋamirr yolŋuny walal? 16Yaka yan nhe dhuwal marŋginy muka? Ŋunhi nhe ŋuli märramany marramba'mirrinhany yolŋuny, ŋunhiyiny nhuma, nhe ga ŋunhiyi marramba'mirr yolŋu, bilin waŋganynha yan rumbalnydja. Bili ŋunha dhuyuŋurnydja djorra'ŋur ga waŋa bitjanna gam', \"Ŋunhi dhu yolŋu maṉḏa märranhamirrnydja, waŋgany-manapanmirrnydja ḏirramu ga miyalk, ŋunhiyiny maṉḏa nhakun waŋganynha yan rumbalnydja.\" 17Ga ŋuli ŋayi dhu yolŋu waŋgany-manapan Garraywalnydja, maṉḏany dhu ŋunhiyiny waŋganynha yan birrimbirr, ŋayi ŋunhiyi yolŋu ga Garray. 18Yaka gi djäma marrambany', yänan biyakun ganarrthula ŋunhiyiny yätjkurrnydja rom. Bili bukmak ŋunhi warraŋulpuynydja yätjkurr mala ŋunhiyiny ŋapaŋur warray, yurr marrambany' ŋunhi rom yätjkurra yan, bili dhiyaŋiyiny ŋuli ŋunhi marrambayny'tja ga rumbalnhan miḏikuman. 19Nhä nhe dhuwal yolŋuny, dhuŋa? Yaka nhe dhuwal marŋginy muka? Rumbalnydja nhuŋu dhuwali dharrpal, nhanŋuwuy yan buṉbuny Dhuyu-Birrimbirrwun, ŋurikiyin Dhuyu-Birrimbirrwu ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurrupar balanya nhakun mundhurrnha nhuŋu. Ga yakan nhe dhuwaliyi gänany nhuŋuwuynydja nhe rumbal.\n20Bilin ŋayi nhuna ŋunhi God-Waŋarryuny walŋakuŋala, nhakun ŋayi dhawaṯmaraŋala nhuna märraŋala beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhamirriŋurnydja romŋur, ŋuriŋin bili yan gulaŋ-waṉḏinyaraynydja nhanukiyingala ŋayi, ŋunhiyiny ŋayi märraŋalnydja nhuna nhanukiyingallilyaŋalnha ŋayi ŋuriŋiyin yindiynha yan romdhuny. Yo, ga yolŋuny nhe dhuwal nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun, bala nheny dhu ga ŋunhi djämany dhiyaŋiyiny rumbalyuny nhokiyingal nhe, ŋanyanhan gi yan God-Waŋarrnhan märr-ŋamathaŋuny, nhanŋun wokthunarawnydja yan ga bilin!","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1CO\/6\/","date":"2019-12-09T22:02:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540523790.58\/warc\/CC-MAIN-20191209201914-20191209225914-00388.warc.gz","language":"djr","language_score":0.999979496,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999794960021973}","num_words":786,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.304,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Djon ŋunhi Ḻiya-ḻupmaranhamirr Yolŋu\nJohn the Baptist\nMathuyu 11.1-19\n(Luk 7.18-35)\n1Ga ŋunhi ŋayi Djesu dhawar'yurrnydja waŋanhaŋurnydja malthunamirriwalnydja mala nhanukalaŋuwal, bala ŋayi yan dhunupan marrtjinan, bala ŋurruyirr'yurra marrtjin dhäwun lakaraŋal marŋgikuŋala walalany wäŋakurra malaŋuwurr.\n2Ga ŋayiny Djondja balanyamirriyyiny ŋunhala gan dharruŋguŋura djinawan' nhinan, ga beŋuryin ŋayi gan ŋunhi dhäwuny ŋäkul nhanukalaŋuwuynydja Djesuwalaŋuwuynydja ŋunhi nhä ŋayi gan djäma. Bala ŋayi Djondhuny djuy'yurra nhanŋuwuynydja ŋayi malthunamirriny walalany, 3märr walal dhu ŋanya ŋäŋ'thun Djesuny bitjan, \"Muka nhe dhuwal ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋanapurr ŋuli ga dhukarr-nhämany, … nhuŋun? Wo baḏak yan ŋanapurr dhu ga galkun wiripuŋuw yolŋuw?\"\n4Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra, \"Gatjuy marrtjin ga lakaraŋun nhanukal Djongalnydja ŋunhi nhä nhuma ŋäkul ga nhäŋal. 5Bilin ga dhuwal bambayyuny nhäman, ga gaṉuŋdja ga marrtjin. Burrunhdhiya'mirrnydja yolŋu walal dhuwal bilin ḏukthunawuynha, ga buthuru-dhumukthuny ga ŋäman. Dhiŋganhawuynydja ga yolŋu walŋathirra, ga ŋurruwuykthuny ga ŋäman dhäwu manymaktja. 6God-Waŋarryuny dhu ŋunhi dhaŋaŋguman nhanukiyingala ŋayi manymakthuny ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli gi yaka ŋapiri-ŋurrkuŋ ŋarrany, dhuwalaŋuwuy ŋunhi nhä ŋarra ga djäma.\"\n7Ga ŋunhi walal Djongu ḻundu'mirriŋuny mala marrtjinany, bala ŋayiny Djesuny waŋanan yolŋuwalnydja walalaŋ dhäwun lakaraŋal Djongalaŋuwuynha, \"Nhäthinya ŋayi ŋunhiyiny yolŋu, ŋunhi nhuma nhäŋal ŋanya ŋunhalnydja gapu-ranhdhakŋurnydja wäŋaŋur? Nhäthinya ŋayi ŋunhi balanya nhakun djaka'-wiyin mulmu ŋunhi ŋanya gan watay boy'yurr bala-räli'? 8Nhäthinya ŋayi ŋunhiyiny yolŋuny nhuma nhäma? Ŋula nhuma nhäŋalnydja ŋanya manymaklil girri'lilnydja? Bitjandhiyiny ŋuli ga ŋunhi yolŋu walal dhaṯthunmirr manymakthuny girriy' ŋunhaŋuwuynha manymakpuynha yan wäŋapuy. 9Nhaku nhuma ŋunhi yuwalktja marrtjin balayiny nhänharaw? Nhä ŋayi ŋunhi yolŋuny djawarrkmirr muka? Yo, yuwalk muka. Ŋarra nhumalaŋ lakaraman. Ŋunhiyiny yolŋu bulun ŋayi ga djuḻlkmaram djawarrkmirrinhany yolŋuny. 10Ŋunhany ŋunhi djorra'ŋurnydja God-Waŋarryuny ga lakaram ŋanya bitjanna,\n'Ŋarrany ga dhuwal ŋurruŋuny djuy'yun dhäwumirriny,\nmärr ŋayi dhu ŋäthilmirriyaman dhukarrnha-yäkthun nhuŋun.' \"\n11\"Dhuwandja ŋarra nhumalaŋ dhu lakaram yuwalknha yan: Djondhuny ga dhuwal djuḻkmaram bukmaknha nhämunharany yolŋuny ŋunhi ga nhina dhiyal wäŋa��ur munatha'ŋur. Yurr ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal dhu ga ŋämany ŋarrany dhäruktja, ga nhinany ŋayi dhu ga ŋunhiyiny yolŋu God-Waŋarrwala yan romŋurnydja, ŋuriŋiyin ga ŋunhi yolŋuy buluny djuḻkmaram ŋanyanhany Djonnhany, bäydhi ŋayi ŋunhi ŋunhiyiny yolŋu ŋula gali'puynydja, wakinŋuny balanyany.\"\n12\"Balanyamirriy waluy ŋunhi Djon Ḻiya-ḻupmaranhmirr gan nhinan, ga yan bili-i-i ga dhiyaŋun bala waluy dhuwanna, mari-ḏilkurrnydja gan yolŋu walal mirithinan yan djälthin walal dhu ga rom djuḻkthunna ŋunhi God-Waŋarrwalaŋuwnydja Romgu dhar'thar-gurrupanaraynha. 13Bukmakthu gan djorray' mala lakaraŋal, ŋunhi djawarrkmirriy mala gan wukirri, ga Mawtjitjkal Romdhu gan lakaraŋalyi ŋunhiyi, ŋunhi nhaltjan dhu ga rom mala maḻŋ'thun, ga yan bili-i-i-i ga ŋayin ŋunhiyin yolŋu Djonnha bunan. 14Ga ŋuli nhuma ga nhakun märr-yuwalkthirra ŋunhi ŋayiny Djondja ŋunhiyin yolŋu yäku Yilaydjan, ŋunhiyin djawarrkmirr ŋunhi nhuma ga galkunna nhanŋu. 15Ga ŋuli nhuma buthurumirrnydja walal gatjuy ŋäkuny walal manymakkuŋun.\"\n16\"Nhumany dhuwal dhuwalawurrnydja balanya nhakun djamarrkuḻi', ŋunhi walal ŋuli marrtji nhina dhukarr-djaw'yun, 17wäthunmirr ŋuli marrtji wakallil. 'Napurrnydja gan buḻ'yurr yiḏakiy galŋa-djulŋithinyamaraŋal nhumalany, yurr nhumany yaka ŋula rur'yuna ga giritjinya. Ga wiripuny napurr gan ḏar'ṯaryurr manikay mala mokuylil bäpurrulil, ŋäthin manapar, ga nhumany bäyŋu warray mala-manapar ŋanapurruŋgal ga ŋäthinyamin.' \"\n18\"Ga ŋunhi ŋayiny gan Djondja marrtjin dhuwalatjarr, ga bäyŋu warray ŋayiny marrtjinya ŋula nhä ḻukanha ŋatha wo ŋänitji, ga nhumany nhanŋu bitjarr warray waŋan, 'Dhuwandja ḏirramu yätjkurrwalaŋumirr birrimbirrmirr.' 19Yurr ŋayiny ga ŋunha Yolŋuny Gäthu'mirriŋu marrtji ga ḻuka ŋayi marrtji ŋatha ga gapu, ga bitjanna nhuma ga nhanŋuny waŋa gam', 'Dhiyaŋuny ga yolŋuy mirithirra ḻuka. Ga wiripuny ŋayi dhuwal ḻundu'mirriŋu ŋurukurruŋgun ŋunhi rrupiya-märranhamirriwnha mala, ga dhuwurr-yätjmirriwnha.' Yurr God-Waŋarrwuŋuny ŋunhi djambatj guyaŋanhawuy bulu warray dhika barrkun mirithirra.\"\nWäŋa mala ŋunhi walal gan ŋuyulkthin Garraywu\nThe unbelieving towns\nMathuyu 11.20-24\n(Luk 10.13-15)\n20Ga ŋunhiliyiny wäŋaŋur mala ŋunhi ŋayi gan Djesuy dharrwany nhakun djäma yindiny malany rom ŋayaŋu-ganyim'thunamirrnydja, ga yolŋuny mala ŋunhi wäŋa ŋunhiŋuwuyyiny mala bäyŋun ga djälthin bilyunaraw God-Waŋarrwalnydja. Bala ŋayiny Djesuny walalaŋ ŋunhi maḏakarritjthinan, ga bitjarra ŋayi walalaŋ waŋanany, 21\"Nhumany dhuwalawurrnydja yolŋu walal Guritjinbuynydja ga Bithdjaydawuynydja wäŋapuy mariŋura. Ga ŋuli balaŋ ŋayi ganha dhuwaliyi rom mala ŋunhi ŋayaŋu-ganyim'thunamirr mala maḻŋ'thuna ŋunhalnydja wäŋaŋur Däyany ga Djaydandja, ga walalnydja balaŋ ganha ŋunhi yolŋuny walal bilyunan God-Waŋarrwalnydja ŋäthil muka yan. Ga nhirrpanany walal balaŋ ŋunhi ŋäthiliŋun girriny' mala barrŋbarrŋnha, ga ḻiyany walal balaŋ ŋunhi dholkunhaminya ganuy'nha. 22Ga yalalaŋumirriynydja ŋunhi mala-djarr'yunamirriynydja waluy, walalnydja dhu ŋunhi Däyapuyŋuynydja ga Djaydanbuyŋuynydja yolŋu'-yulŋuy dhä-gir'yunawuynydja märraŋ nyumukuṉiny'nha yan. 23Ga nhuma ŋunhi yolŋu walal Gapuniyambuy mala, nhumany ga guyaŋa yanbi nhumalaŋguny walal dhu gi ŋunhalnydja djiwarr'ŋurnydja wokthurra? Dhuwal nhumany dhu boŋguŋ marrtji balan biyakun burralkulila. Ga ŋuli balaŋ ŋunhi ŋayaŋu-ganyim'thunamirr rom maḻŋ'thuna ŋunhalnydja Djudumdja, ŋayiny balaŋ ganha ŋunhi ŋunhiyiny wäŋa balanyaraynydja baḏak yan dhärranha. 24Ŋarra nhumalaŋ lakaraman. Balanyamirriynydja ŋunhi dhä-gir'yunamirriynydja waluy, walalnydja dhu ŋunhi wäŋa Djudumbuyyuny yolŋuy walal dhä-gir'yunawuynydja märraŋ nyumukuṉiny'nha yan.\"\nGo marrtjin ga nhinin ŋarrakalnha\nCome to me and rest\nMathuyu 11.25-30\n(Luk 10.21-22)\n25Ga balanyamirriyyiny ŋayi Djesu waŋan bitjarra, \"Bäpa ŋarraku, ŋunhi nhe Garray djiwarr'wu wäŋaw ga dhiyak munathaw', ŋarrany dhuwal nhuna buku-gurrpara ŋunhi nhe gan dhuwaliyi rom mala djuḻuḻ'maraŋal gaḏamangalnydja yolŋuwal ga djambatjkalnydja, ga milkuŋalnydja nhe gan ŋunhi dhuŋamirriwala. 26Yo Bäpa, dhiyaŋiyin ŋunhi nhunanhany märr-ŋamathaŋal.\"\n27\"Ŋarrakalnydja dhuwal Bäpay gurrupar nhä mala warrpam' yan ŋarrakal, ga ŋayipin ŋunhi waŋganynha yan marŋginy ŋurikiyiny ŋunhi Gäthu'mirriŋuwnydja. Yurr ŋayiny ga ŋunha Gäthu'mirriŋuny djälthirr ŋayi dhu milkuman warraŋulkuman Bäpa'mirriŋuwalaŋuwuynydja, märr walal dhu nhanŋuny marŋgithirryi.\"\n28\"Ga ŋuli nhe ga ŋula yolŋu djawaryundja ŋonuŋdhuny gänharay, rälin walal marrtji go ŋarrakala, ga ŋarrany dhu nhumalany buŋgaṯmaraman. 29Märraŋun marrtji ŋarrakuŋuny djämapuy bala yan marŋgithin. Bili ŋarrany dhuwal mel-wuyunamirr warray ga ŋayaŋu-gurrum', ga maḻŋ'maramany nhe dhu ŋunhi yal'yunan ŋayaŋuwnydja nhokiyingalaŋaw nhe. 30Ŋarrakuŋuny dhuwal djäma gurrupanawuy gumurr-yalŋgi, ga rom ŋunhi ŋarrakuŋuny yaka warray galŋa djawaryunamirr.\"","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/MAT\/11\/","date":"2019-12-09T21:08:15Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540523790.58\/warc\/CC-MAIN-20191209201914-20191209225914-00423.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999901056,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999901056289673}","num_words":871,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.325,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Mundhurr mala Dhuyu-Birrimbirrwuŋ gurrupanawuy\nThe gifts of the Holy Spirit\n1 Corinthians 12.1-11\n1Yo, wäwa ga yapa walal, ŋarrany ga dhuwal djälthirr nhuma dhu ga marŋgithirrnydja yuwalkkuman yan, ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga Dhuyu-Birrimbirryu ganydjarr-gurrupan Garraywalaŋumirriny yolŋuny walalany barrkuwatjku mundhurrwu malaŋuw djämaw.\n2Nhumany dhuwal marŋgi ŋunhi nhäthinya nhuma gan ŋäthilnydja nhinan, ŋunhi yaka muka yan nhuma Garraywalnydja goŋŋur. Ŋayin nhumalany gan ŋunhi ŋuriŋiyin ŋunhi ŋula yolthun bilmaraŋalnydja gäŋalnydja ŋurikalyin waŋarrwalnydja goŋbuywala djämapuywalnydja dhärukmiriwwala buku-ŋal'yunarawnydja. Ga balanyamirriyyiny ŋunhi waluy, bala nhuma gan ŋunhi wiripuwurrnydja waŋanany dhäruktja dharaŋanamiriwnha mayali'miriwnha ŋula yolkuŋun dhäruk-gurrupanawuynydja. 3Yo, ŋarrany ga djälthirr nhumalaŋ nhuma dhu yuwalkkuman yan dhiyakuny gämurruw' marŋgithirr gam', Ŋuli ŋanya dhu ga ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny waṉa-gäma, ga bäyŋun ŋayi dhu ŋunhi waŋa nyamir'yundja ŋanya Djesunhany. Ga yakayi ŋayi dhu ŋunhi ŋula gänany märr-yanany waŋa bitjandja gam', \"Djesuny dhuwal Garray,\" bitjandja, ŋuli nhanukal gi bäyŋuny Dhuyu-Birrimbirr nhini walŋaŋurnydja nhanukal.\n4Yo, gäna'-gana ŋunhi mundhurrnydja malany ŋuli maḻŋ'thundja waŋga'-waŋganygal yan Garraywalaŋumirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal, yurr ŋurukuŋdhi bili yan waŋganyguŋ Birrimbirrwuŋuny gurrupanawuynydja ŋunhiyi mundhurrnydja malany barrkuwatjnha. 5Ga bitjandhi bili ŋayi ŋuli ŋunhi djämany gurrupandhi yolŋuwalnydja walalaŋgal, wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋayi ŋuli djäma gurrupan nhakun wiripu, ga wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋayi ŋuli djäma gurrupan wiripu yan gäna, yurr ŋayi ŋuli ŋunhi barrkuwatjnha djämany mala gurrupan waŋga'-waŋganygal yan goŋlilnydja yolŋuwalnydja walalaŋgal, yurr ŋurukuŋdhi bili yan waŋganyguŋ Garraywuŋuny goŋ-gurrupanawuynydja, ga djämany malany ŋunhi barrkuwatjnha. 6Ga balanyayi bili ŋayi ŋuli ŋunhi ganydjarrnydja gurrupan barrkuwatjthi yan ŋurikiny ŋunhi djämawnydja malaŋuw, bawalamirriwalnha yolŋuwalnydja walalaŋgal, yurr ŋuriŋiyi bili yan waŋganydhu God-Waŋarryuny ŋuli ŋunhi ganydjarrnydja gurrupan bukmakku yan waŋga'-waŋganygu yolŋuwnydja walalaŋ, ŋunhiwiliyiny djämalil malaŋulil barrkuwatjlilnydja.\n7Yo. Waŋga'-waŋganygal yan ŋayi ŋuli marrtji ŋunhi yolŋuwalnydja walalaŋgal Garraywalaŋumirriwalnydja, milkunhamirrnydja ŋanyapinya ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnydja, bukmakkal yan ŋuliwitjandhi djämakurrnydja walalaŋgalaŋuwurr, märr walal dhu ga ŋunhiwurryi bukmaknha nhinany ŋamathaman yan. 8Yo, waŋganygalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli Dhuyu-Birrimbirryu gurrupan dhäwu ŋunhin dhulmu-ganydjarrmirra, djambatjnha, ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli dhäwu gurrupan marŋgithinyarawnha marrtjinyaraw. 9Ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli ŋuriŋiyi bili yan waŋganydhu Birrimbirryu mundhurr gurrupan märr-nhirrpanminyawuy yuwalknha yan ḏälnha, märr ŋayi dhu ŋunhiyiny yolŋu märr-yuwalkmirriyirra Djesu-Christkala ŋula nhakun malaŋuw djämaw yindiwnha. Ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli gurrupan mundhurr ḏukmaranharawnha, märr ŋayi dhu ga ŋuriŋiyiny yolŋuy ḏukmaraman ŋunha ŋunhi rerrimirrinhan yolŋuny walalany. 10Ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli Dhuyu-Birrimbirryu mundhurr gurrupan ganydjarrnha djämawnha ŋurikin ŋunhi ŋayaŋu-ganyim'thunamirriwnha romgu, ŋunhi gi bäyŋun wiripuŋuynydja ŋula yolthuny yolŋuy ŋayathul balanyayiny ganydjarr. Ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli Dhuyu-Birrimbirryu marrtji dhäruknha gurrupan, bala ŋayi ŋuli ga ŋunhiyiny yolŋu waŋa dhäruktja ganydjarrmirra, ga lakaramany ŋayi ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarrwalnha yan ŋayaŋuynydja ga guyaŋanharaynydja. Ga wiripuŋunhany yolŋuny ŋayi ŋuli ŋunhi gurrupan mundhurr dharaŋanarawnha yolŋuwnha walalaŋ, märr ŋayi dhu ga ŋuriŋiyi yolŋuy ŋäma muka dharaŋan ŋunhiyi dhäruk, ga djäma malany ŋunhi ŋuli ga yuwalktja dhawaṯthun beŋura yänan Walŋamirriwuŋun Birrimbirrwuŋ gurrupanawuy, ga wiripuny ŋayi ŋuli dhäruk dharaŋandhi ŋunhi ŋula wanhaŋuwuynydja, nyäḻny'tja ŋunhi, ŋula yolkuŋuny birrimbirrwuŋ mokuywuŋuny gurrupanawuy. Ga wiripuŋuwalnydja yolŋuwal ŋayi ŋuli Dhuyu-Birrimbirryu dhäruk gurrupan wiripun ŋunhi mulkurun dhäruk dharaŋanamiriwnha, yurr ŋuriŋiyi bili yan Birrimbirryuny waŋganydhu ŋuli ga ŋunhi dhäruktja gurrupan wiripuŋuwalnydja yolŋuwal mayaliwny'tja lakaranharawnha ŋurikiny ŋunhi mulkuruwnydja dhärukku.\n11Yo. Dhuwaliyi mala ŋunhi mundhurrnydja ga bukmak yan ŋuli ga ŋunhi marrtjiny ŋurukuŋdhi bili yan waŋganyguŋ Dhuyu-Birrimbirrwuŋ yan wetjpuynydja gurrupanawuy, ŋunhi bili yan Birrimbirrnydja waŋgany yan nhanŋuwuy God-Waŋarrwu. Ŋayi ŋuli ga ŋunhi djämany dhiyaŋiyiny mala mundhurryuny yolŋuwalnydja walalaŋgal, yurr ŋayi ŋuli marrtji ŋunhi gurrupandja gäna'-ganan, yurr waŋga'-waŋganygal yan yolŋuwalnydja walalaŋgal bukmakkal yan.\nDjesu-Christku Rumbal\nThe Body of Christ\n1 Corinthians 12.12-31\n12Yo. Limurrnydja dhuwal Garraywalaŋumirrnydja mala Djesu-Christkun rumbal. Gatjuy limurr ŋathil guyaŋa dhuwal rumbal yolŋuny. Yolŋuny dhuwal rumbal waŋgany yan, yurr ŋunhiŋuwuyyi rumbalpuy waŋganybuynydja barrkuwatjnha wakany' mala, balanya nhakun waṉa, ga ḻuku maṉḏany, ga maŋutji, ga buthuru, ga bukmak ŋunhi wiripun malany. Yurr bukmak ŋunhiyi wiripuny malany waŋgany-manapanawuynydja waŋganybuynydja rumbalpuy, waŋganynha yan. Ga limurrnydja dhuwal Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal rumbal waŋganynha yänan Djesu-Christkun. 13Ga balanyayi bili limurrnydja dhuwal bukmak ŋunhi ḻiya-ḻupmaranhawuynydja yolŋu walal waŋganydhi yan rumbal, nhanukalnydja Dhuyu-Birrimbirrwalnydja ganydjarryu. Wiripuwurrnydja limurr dhuwal Djuw mala, ga wiripuwurrnydja limurr dhuwal yaka Djuw mala, ga wiripuny limurr ḏapmaranhawuy yolŋu ŋula yolkun buŋgawaw, ga wiripuwurrnydja limurr dhuwal yaka yan ḏapmaranhawuy djämamirr. Yurr ŋunhiyi Walŋamirrnydja Birrimbirr waŋgany yan ŋuli ga nhina limurruŋgal waŋga'-waŋganygal yan ŋayaŋuŋurnydja, ga ŋunhi nhakun ŋali ŋuli ŋunhi buku-ḻuptja märram, bala ŋali ŋunhi rumbalnydja waŋganynha yanan.\n14Yo. Yolŋuny dhuwal rumbal yaka yan rumbalnydja waŋganydja, ŋula nhämiriwnydja. Rumbalŋurnydja dhuwal ŋula nhäny mala dharrwan mirithirra. 15Ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ḻukuny waŋa bitjandja gam', \"Yaka dhuwal ŋarrany rumbalpuy waka', dhuwal ŋarrany gänan, bili yaka dhuwal ŋarra goŋ,\" yurr yuwalktja ŋayi dhuwali ḻukuny rumbalpuy yan muka, balanya bili nhakun ŋunhiyi goŋ. 16Ga ŋuli balaŋ ŋayi dhu ŋunhi buthuruny waŋa bitjan, \"Ŋarrany dhuwal yaka warray maŋutji, ga yaka ŋarra ŋunhiŋuwuy rumbalpuy,\" bitjan ŋayi dhu, yurr ŋayi ŋunhi buthuruny yuwalk yan waka' ŋunhiŋuwuyyi waŋganybuy rumbalpuynydja. 17Ŋuli balaŋ ŋayi ŋunhiyi rumbal maŋutjiny yan waŋganydja, ŋayiny balaŋ ganha ŋunhi buthurumiriwyuny rumbalyu bäyŋun ŋänha. Ga ŋuli balaŋ ŋayi rumbal buthuruny yan waŋganydja, yurr nhaliynha balaŋ ŋayi ganha ŋunhi ŋurruynydja nhumana? 18Yo, yurr marŋgi limurr dhuwal, ŋunhi ŋayipiny God-Waŋarryuny nhirrpar barrkuwatjnha ŋunhi ŋula nhäny mala yolŋuwalnydja rumballil nhanukiyingal ŋayi yan djälyuny. 19Ŋuli balaŋ ŋayi bäyŋuny ŋula nhä malany ŋunhiŋuwuyyi rumbalpuy, buthuruny balaŋ ganha yan waŋganydja dhärranha, ga ŋunhiyiny yakan yuwalk rumbal yolŋu. 20Yurr yuwalktja ŋunhi yolŋuwalaŋuwuynydja rumbalpuy dharrwan mirithirra, wiripuŋuwnha wiripuŋuwnha djämawnydja barrkuwatjkun, yurr waŋganynha walalaŋ ŋunhi rumbalnydja ŋurikiwurruŋdhiny.\n21Yo, yuwalk. Yakan ŋayi dhu ŋunhi maŋutjiny waŋa goŋgalnydja bitjandja gam', \"Ŋarra ga dhuwal buluny djuḻkmaram nhuna, ga ŋarrapi yan dhu dhuwal djäma bukmak ŋula nhäny mala.\" Ga ŋayiny dhu muḻkurrnydja yaka waŋa ḻukuwnydja bitjan gam', \"Ŋarrany dhuwal bulu warray garrwar, ga ŋarrapi yan dhu dhuwal djäma bukmak ŋula nhä malany.\" Yaka yan ŋayi dhu ŋunhi bitjandhiny waŋa. 22Wiripuny dhuwal rumbalpuy ŋula nhä malany yalŋgi, yurr ŋuli ŋayi dhu ŋunhi waŋganydja ŋula nhä ŋunhiyiny yalŋginy wiḏi'yun ŋuliŋuryiny rumbalŋur, ŋunhiyiny nhakun nhanŋuwuynydja rumbalwuny yakan manymak nhinanharaw balanyarawyiny gänaŋuwnydja. 23Ga ŋunhiŋuwuy rumbalpuy ŋula nhä malany ŋunhi ŋayi yaka limurruŋgal ŋayaŋuŋur ŋurruŋu, yurr baḏak yan limurrnydja ŋuli ga dhuwal djägany manymakkuman yan ŋurikiyiny malaŋuw. Ga ŋunhiyiny nhä malany ŋunhi dharrpalnhany gayulpuynydja ŋayathanhawuy limurr ŋuli ga gungaman ŋula yolkalnydja nhänhaŋur. 24Yurr ŋunhiyi wakany' malany limurruŋ ŋunhi manymak ŋunhi ŋula yolkuny nhänharaw, yakan limurr ŋuli gi ŋunhi djägany nhakun gunguŋuny. Yo. Yurr ŋayipi ŋunhi God-Waŋarryu waŋganyguŋalnydja rumbalnydja nhirrpar, ga ŋurukuny ŋayi ŋuli ga ŋunhi ganydjarrmiriwwuny yalŋgiwnydja djäga manymakkumdhi yan. 25Bili balanyarawyi muka ŋayi ŋunhi rumbalnydja djäma, märr dhu ŋunhi bukmaktja nhäny mala ŋunhi waŋganynha yan rrambaŋin, yakan dhu barrkuwatjthirr, märr walalnydja dhu waŋganynha yan rumbal djägan dhu ga walalaŋguwuy walal ŋamathaman yan. 26Ga ŋuli dhu ŋula waŋgany ŋunhiliyi rumbalŋur bakthun ŋula nhä, ŋayiny dhu ŋunhi bukmaknha rumbalnydja rirrikthunna, ŋayaŋu-yätjirra manapan. Ga ŋunhi dhu ŋula waŋganygu rumbalwu yolŋu wokthun, ŋunhiyiny nhakun dhu ga bukmaktja ŋunhi ŋula nhä malany ŋunhiŋuwuyyiny waŋganybuynydja rumbalpuy galŋa-djulŋithirra.\n27Yo. Bukmak nhuma dhuwal ŋunhi Djesu-Christkalaŋumirrnydja waŋganynha yan rumbal nhanŋuwuynha yan, yurr bukmak yan nhuma dhuwal beŋuryi waŋganyŋur wakany' malany. 28Ga bitjarryin ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu nhirrparnydja nhanŋuwuynydja yolŋu'-yulŋuny Garraywalaŋumirrinhany mala ŋamathaŋal yan, bala ŋayi djämany marrtjin gurrupara waŋga'-waŋganygun yan, wiripun ga wiripun barrkuwatjnha djämany malany. Ŋurruŋuny ŋayi ŋunhi nhirrpar djuy'yunawuynha mala, ga beŋuryiny ŋayi wiripuwurrunhany nhirrpar djawarrkmirrinhan mala. Ga dhurrwaraŋur beŋuryiny ŋayi nhirrpar marŋgikunhamirrinhan walalany. Ga beŋuryiny ŋayi God-Waŋarryu ganydjarr-gurrupar wiripuwurruŋgalnydja djämaw, märr walal dhu ga djäma yindin mirithirra ŋayaŋu-ganyim'thunamirra rom. Ga wiripuwurruŋgal ŋayi gurrupar ganydjarr walŋakunharawnha yolŋuwnha walalaŋ rerriŋura. Ga wiripuwurruŋgal ŋayi goŋ-gurrupar djäma guŋga'yunarawnha, ŋurikiwurruŋgun yolŋuw gurrupuruŋuwnha walalaŋ. Ga wiripuwurrunhany ŋayi nhirrpar ŋurru-warryunayŋunhan mala, walal dhu ga waṉa-gäman yolŋunhan walalany. Ga wiripuwurruŋgalnydja ŋayi gurrupar djäma waŋanharaw mulkuruwnha dhärukku dharaŋanamiriwwun.\n29Yo, waŋga'-waŋganygal muka ŋayi ŋuli ŋunhi gurrupandja marrtji djämany mala. Yaka nhuma dhuwal bukmaktja djuy'yunawuynydja mala, ga yakayi yan nhuma dhuwal bukmak djawarrkmirrinydja mala, nhä mak marŋgikunhamirrnydja walal, bäyŋu yan. Ga yaka muka nhuma ŋuli gi dhuwal bukmakthuny djäma ŋayaŋu-ganyim'thunamirrnydja ŋunhi rom. 30Ga yaka muka yan nhuma ŋuli gi ŋunhi bukmakthuny märraŋ ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrwuŋuny ganydjarr yolŋuwnydja walalaŋ walŋakunharaw rerriŋurnydja. Ga bäyŋuyi yan nhuma bukmakthu ŋuli gi lakaraŋ God-Waŋarrwu dhäruk ŋunhi wiripuŋuwurrnydja dhärukkurr mulkuruwurrnydja. Ga yakayi yan nhumalaŋgal bukmakkal ŋayi ŋuli gi ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny mayaliny' warraŋulkuŋ ŋurikiny ŋunhi dhäwuw ŋunhi ŋayi ŋäthil waŋan mulkuruwurr dhärukkurr.\n31Yo, galŋarrarrayurrnydja gi mirithiny ŋurikiyin mala mundhurrwuny ŋunhi nhä mala ŋurruŋu nhakun nhanukal God-Waŋarrwal maŋutjiŋur. Yurr bulu waŋganynha ŋarra nhumalaŋ dhu dhäwu lakaram ŋunhi mirithirr ŋurruŋun dhuwandja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1CO\/12\/","date":"2019-12-08T02:15:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540504338.31\/warc\/CC-MAIN-20191208021121-20191208045121-00419.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999740124,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999740123748779}","num_words":1326,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.325,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Märranhaminyawuy gämurru'\nQuestions about marriage\n1 Corinthians 7.1-16\n1Manymak dhuwandja ŋarra nhumalaŋ dhu lakaraman buku-bakmaraman ŋurikiyin ŋunhi nhuma ŋäthil ŋarraku djuy'yun djorra' dhä-birrka'yun ga ŋarrany ŋunhi märranhaminyawuynha rom. Yo manymak ŋunhi ŋayi dhu ga ŋula ḏirramu nhina gänany miyalkmiriwnydja. 2Yurr dhiyaŋuny bala ŋuli ga dhuwal dharrwaynha yolŋuynydja walal marrambany' djäma dhiyaliyiny. Ga manymaktja dhuwal nhämirr balaŋ nhumany dhu märranhamirra yan, nhe miyalk ga nhe ḏirramu. 3Ŋunhi ŋuli miyalk ga ḏirramu bili nhakun märranhamirra ŋunhiyiny maṉḏa waŋganynha yan; ŋayi dhu ḏirramu gurrupanmirr ŋanyapinya ŋayi rumbal miyalkku nhanukalaŋaw ŋayi, ga ŋayi dhu miyalk gurrupanmirr ŋanyapinya ŋayi rumbal ḏirramuw nhanukalaŋaw, märr maṉḏa dhu ga nhinany ŋunhiliyin bili yan märr-mukthunna ga märr-dharaŋanmirra. 4Bili ŋunhiyiny miyalktja rumbal yakan nhanŋuwuynydja ŋayi, ŋunhiyiny ŋayi rumbalnydja dhuway'mirriŋuwnha muka nhanukalaŋaw. Ga balanyayi bili yan ḏirramuny rumbal, yaka ŋayi ŋunhi nhanŋuwuynydja, ŋany miyalkkun nhanukalaŋaw ŋayi ŋunhi rumbalnydja. Ga yakan maṉḏa dhu ga ŋunhi rumbalwuny maṉḏaŋguwuy maṉḏa buŋgawakunhamirr, ŋany yanan maṉḏa dhu ga ŋunhi dhayuŋanmirra. 5Yaka maṉḏa ŋuyulkthinyamirrnydja nhumalaŋguwuy nhuma. Wiripuny maṉḏa yan waŋanhamirr barrkuwatjku ŋorranharaw, märr nhuma dhu ga barrkuwatj guyaŋa ga bukumirriyam Garraywal. Ga yän ŋula gurriri nhuma dhu barrkuwatjthirrnydja, ga buluyi nhakun waŋgany-manapanmirr maṉḏa ŋorri, yaka wiyin-märraŋuny maṉḏa nhini barrkuwatjtja; ŋayi ŋuli bäynha nhuna guwaḻ-ṉirr'maraŋ mokuyyun gandarrŋurnydja, bili nhepiny marrtjin ŋunhi yaka goli-nhirrpanmin. 6Yaka ŋarra gi dhuwal rommirriyaŋuny nhumalaŋ, ŋany yan ŋarra ga lakaram guyaŋanharaw yan nhumalaŋ. 7Ga gatjpu'yurrnydja ŋarra gan dhuwal ŋunhi nhumany balaŋ dhuwal bitjanan nhakun ŋarran ḻunin yan, yurr barrku-barrkuwatj limurruŋ dhuwal mundhurrnydja mala God-Waŋarrwuŋuny.\n8Yo. Dhuwandja nhumalaŋgun ḻuni'-ḻuniwnha, ga buku-gurthapuywun walalaŋ ŋarra dhu lakaram. Manymak ŋunhi nhuma dhu ga gänany nhina nhakun dhuwal ŋarra. 9Ga ŋuli nhe dhu ga yakany nhunapinya nhe goli-nhirrpanmirr, gatjuynha bala wäŋalila wapmaranhamirr, manymak ŋunhi nhuŋu nhe dhu märramany, märr nhuŋu dhu ga ŋayaŋuny yakan buluny ŋar'ŋaryun.\n10Dhuwandja nhumalaŋgun ŋarra ga dhäruk-gurrupanmirr wäŋamirriwnha yolŋuw walalaŋ, yaka dhuwal ŋarrakiyinguŋuny guyaŋanhawuy, ŋany beŋur Garraywuŋ; Yakan ŋayi dhu ŋunhi miyalkthu ganarrthamany nhanŋuwuy ŋayi dhuway'mirriŋunhany; 11ga ŋuli ŋayi bilin nhakun ganarrthaŋala, manymaktja nhanŋu ŋayi dhu ga gänan yan nhina, ga ŋuli bäyŋuny, ŋayiny dhu balayi dhuway'mirriŋuwal nhanukalaŋuwal roŋiyirr; ga ŋayiny dhu ḏirramuynydja yakan ŋurrkam ŋunhiyiny miyalknhany nhanŋuwuy ŋayi, ŋunhiny ŋayi ga romnha bakmaram.\n12Dhuwandja ga ŋarrapin waŋa yakan Garraynydja walalaŋgun wiripuwurruŋgun yolŋuw walalaŋ miyalkku ga ḏirramuw ŋunhi walal yaka Garraywalaŋumirr mala. Ga ŋuli ŋayi miyalk nhuŋu yakany Garraywalaŋumirr, ga djälthirr ŋayi ga ŋayi dhu ga nhina yan nhokal, nheny Garraywalaŋumirriynydja ḏirramuy yaka ŋanya ŋurrkuŋ ga rom bakmaraŋ. 13Ga ŋuli nhe Garraywalaŋumirrnydja miyalk ga nhina ḏirramuwal ŋunhi ŋayi yakany Garraywalaŋumirr, ga djälthirr ŋayi ga ŋunhi ḏirramu ŋayi dhu ga nhina yan nhokal, nheny yakan ŋanya Garraywalaŋumirriynydja miyalkthu rom-ŋurrkuŋ. 14Bili ŋayiny ŋunhiny Garraywalaŋumirrnydja dhuway'mirriŋu bilin nhakun dharrapalyinan ŋuriŋiyin romdhu ŋunhi ŋayi ga nhina waŋganyŋurnha miyalkkala nhanukalaŋuwal Garraywalaŋumirriwala. Ga ŋayi ŋunhi Garraywalaŋumiriw miyalk bilin dharrpalyinan ŋuriŋiyin romdhu ŋunhi ŋayi ga nhina waŋganyŋur dhuway'mirriŋuwala nhanukalaŋuwal Garraywalaŋumirriwala. Ga ŋuli balaŋ dhuwaliyi yakany yuwalk, walalnydja balaŋ ŋunhi djamarrkuḻiny' nhumalaŋ wakinŋun mala. Yurr yuwalktja walal ŋunhi nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja goŋmirra mala ga dharrpalnha.\n15Yurr ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋuriŋiyi yolŋuy, ŋunhi ŋayi yakany Garraywalaŋumirr, ganarrthamany nhanŋuwuy ŋayi Garraywalaŋumirrinhany yolŋuny, ŋunhiyiny ŋayi rom manymak, bili balanyaŋuryiny romŋur ŋayiny dhu ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja yolŋuy miyalkthu ga ḏirramuy djäman bala yan ga mukthunna, bili yaka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny nhumalany märranha bunhaminyarawnydja, ŋany nhinany nhuma dhu ga ŋunhi mägayaŋura yan romŋurnydja. 16Bili nhen dhu mak ŋunhi Garraywalaŋumirriynha miyalkthu walŋakumany ŋunha dhuway'mirriŋunhany nhuŋuwuy nhe Garraywalaŋumiriwnhany, ga bitjandhi bili nhe mak dhu ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja ḏirramuy walŋakumdhi yan nhuŋuwuy nhe miyalknha ŋunhi ŋayi yaka Garraywalaŋumirr, bili yaka nhe marŋgi nhä nhumalaŋ dhu ŋunhi maḻŋ'thurr.\nBiyak bili gi dhäruk-märraŋ God-Waŋarrnhany nhakun ŋayi nhuna yäku-lakaraŋal märraŋal\nLive as God called you\n1 Corinthians 7.17-24\n17Dhuwandja gay'yi rom ŋunhi ŋarrapin ŋuli ga Bolyun marŋgi-gurrupan Garraywalaŋumirrinhan mala. Nhumany dhu ga ŋunhi bitjanna bili yan nhinany ŋunhi nhaltjarr ŋayi nhumalany Garrayyu ŋamaŋamayurr. 18Ga ŋuli ŋayi ḏarrtjalkkunhawuyyuny ḏirramuy bilin nhakun rirrakaynydja märraŋala God-Waŋarrnhany, ga yakan ŋayi dhu ŋunhi baḏuwaḏuyun ŋunhiyi mimbuny. Ga ŋuli ŋayi ŋunhi gaḏakuynydja yan yolŋuy ŋäkul rirrakay God-Waŋarrnha, ga yakan ŋayi dhu ŋula guyaŋa ḏarrtjalkkunhaminyarawnydja. 19Ga bäydhi ŋunhi ŋayi yolŋu ḏarrtjalkkunhawuy, nhä mak ŋayi gaḏaku yan, yurr mirithirrnydja ŋunhi ŋurruŋuny gämurru' ŋayi dhu ga God-Waŋarrwun dhäruktja märram. 20Nhumany yanbi dhu ga ŋunhi nhinany bitjan yan bili nhakun nhe ŋanya ŋäthil rirrakay ŋäkul. 21Nhä muka nhe gan ŋunhi ŋäthilnydja nhinan ḏapmaranhawuy yolŋu, ga yurrnha ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny nhuna märraŋal? Yurr bäydhin ŋunhiyiny, gatjuynha galŋarrarrayurra walal yulŋuny. Ga ŋuli nhe ga nhina baḻanydjarratjarrany gatjuy biyakiyin bili yan gi nhininy. 22Ga ŋunhiyiny ŋunhi ḏapmaranhawuynydja yolŋu ŋunhi ŋanya Garrayyu märraŋal ŋunhiyiny ŋayi yolŋu baḻanydjarratjarran nhanŋuwuynha yan Garraywun yolŋu, ga ŋunhi ŋayi baḻanydjarratjarrany yolŋu ŋunhiny ŋayi ḏapmaranhawuynha yolŋu Christ-kun. 23Djesu-Christkala ŋunhi maŋguy' mundhurryu-wurrupar nhunanhany, märr nheny dhu ga ŋunhi yakan buluny nhina ḏapmaranhawuy wiripuwurruŋguŋuny yolŋuwuŋ. 24Yo, wäwa ga yapa walal ŋarraku, nhumany dhu ga ŋunhi ŋunhiliyin bili yan nhinany God-Waŋarrwala yan romŋurnydja, ŋunhi wanhaŋur ŋayi nhuna God-Waŋarryu märraŋal.\nDhuwandja ga lakaram nhaltjan dhu ga ḻuni ga buku-gurthapuy mala nhina\nInstructions for how unmarried and widows should live\n1 Corinthians 7.25-40\n25Yaka ŋarra marŋgi nhaltjarr ŋayi Garrayyu lakaraŋal nhumalaŋgalaŋuwuynydja ŋunhi nhuma wirrwu-wirrwuḻ ḻuni'-ḻuni mala. Yurr dhuwandja ŋarra dhu lakaramany ŋunhi nhaltjan ŋarra ga guyaŋa, ga nhumany dhu ŋarrakun yan märr-yuwalkmirriyirrnydja, bili ŋayiny gan Garrayyuny guŋga'yurr ŋarranhany nhanukiyingal ŋayi mel-wuyunaray.\n26Dhuwandja walu limurr ga marrtji gumurr ḏälkurra romgurr. Ga ŋarrany ga guyaŋa, manymaktja nhuma dhu ga dhiyaliyin bili yan nhina. 27Ga ŋunhi nhuma wäŋamirrnydja mala, nhininy walal gi biyakiyin bili yan. Ga ŋuli nhuma ḻuni'-ḻuniny, yakan wäŋalil wapmaranhamirr. 28Yaka ŋayi dhuwal djarrpiny', ŋuli nhuma dhu märranhamirrnydja, bäydhi ŋunhi nhe gan ḻuniny nhinan ŋäthilnydja. Yurr ŋunhiwurrnydja ŋunhi walal dhu märranhamirrnydja, walalnydja dhu ga ŋunhi maḻŋ'maram märr gumurr-ḏäl yalalaŋumirriynydja, ga ŋarrany ga yaka djälthirr nhumalaŋ nhuma dhu ga ŋayaŋu-miḏikirr nhina.\n29Marrkapmirr ḻundu walal ŋarraku, yuwalktja ŋarra ga dhuwal lakaramany ŋunhi ŋayiny dhu Garraynydja galkin bunan, bäydhi ŋunhi nhe wäŋamirr nhä mak nhe ḻuni. 30Ga balanyayi bili, ŋuli nhe ga ŋäthi wo gitkitthun, wo ŋuli nhe ga girri' nhä malany wuŋuḻi'yun, wo yän nhe ga ŋurruwuykthirr nhina, 31yaka ŋayi dhuwaliyiny yuwalktja gämurru', ŋunhi nhä malany manymak nhe ga buku-mangum, ga djälmirriyirr nhe ŋuli ga nhaku malaŋuw dhiyakuwuywu munatha'wuywu. Ŋany dhiyak warray limurr yuwalktja marŋgi, ŋunhi dhuwal munathany' wäŋa marrtji winya'yunna bäyŋuthirra.\n32Ga djälnydja ŋarra nhumalaŋ dhuwal, märr nhumany dhu ga yakan warwuyun. Ŋayiny ŋuli ga ŋunhi ḻuniny ḏirramu warwuyun ŋayi dhu ga märr-ŋamatham Garraynhan yan. 33Ga ŋayiny ŋuli ga ŋunhi wäŋamirrnydja ḏirramu warwuyun ŋayi dhu ga djäma, märr ŋayi dhu ga märr-ŋamatham ŋunha miyalknha nhanŋuwuy ŋayi, 34bala ŋayi dhu ga ŋunhi ŋayaŋuny gombunhamirra. Ga ŋayiny ŋuli ga ŋunhi ḻuniny miyalk ga wirrkuḻnydja miyalk nhänhamirr ŋanyapinya ŋayi, ga djäma ŋayi dhu ga nhanŋuwuynha yan Garraywun, bili ŋayi ga djälthirr ŋayi dhu gänaŋ'maranhamirr ŋanyapinya ŋayi rumbal ga birrimbirr. Yurr ŋayiny ŋunhi wäŋamirrnydja miyalk djäl ŋayi dhu ga ŋayaŋu-bakthun munatha'wuyyu yan ŋula nhaliy malaŋuy, bili ŋayi ga djälthirr ŋayi dhu ga djäl-ŋamatham ŋunha dhuway'mirriŋuny nhanŋuwuy. 35Yän ŋarra ga dhuwal bitjandja waŋa guŋga'yun nhumalany, yakayi gi nhumalaŋ gumurr-ḏälkuŋuny, ŋany djälnydja ŋarra dhuwal nhuma dhu ga manymakkum yan nhina, ga märr-ŋamathirr dhu ga Garraywun yan.\n36Ga ŋuli nhuma miyalk ga ḏirramu dhawu'-nhirrpanmin märranhaminyarawnydja, ga buluyi nhakun nhuma guyaŋan nhuma dhu yakan märranhamirr, bili nhe ga ŋunhi ḏirramuny nhänhamirr ŋunhi nhe dhuŋgarra-yindimirra, yurr ŋayaŋuny nhuŋu ŋuli ga ŋunhi gatjpu'yun yan nhe dhu märram yan ŋunhiyi miyalknha. Gatjuynha märraŋun yan ŋanya, ŋuli nhe dhuwurrmirrnydja. Ga ŋunhiyiny nhe ga yaka nhakun dhuwurr-yätjkurrnydja rom djäma. 37Ga ŋuli ŋayi ḏirramu yakan gi ŋoy-ŋapu'yurr märranharaw, bilin ŋayi raypirri'yunminan ŋanyapinya, ga manymakthi yan nhanŋu ŋunhiny ŋayi dhu yakany märram miyalknha. 38Ga ŋunhiny ḏirramu wäŋamirrnydja nhinany ŋayi ga ŋunhi bilin manymakkuman, yurr buluny gal'ŋu mirithirrnydja manymak ŋurikin yolŋuw ḻuniwnha.\n39Wäŋamirrnydja miyalk dhu ga nhina dhuway'mirriŋuwala yan, ga bäy ŋayi dhu dhiŋgam, ga yurrnha ŋayi dhu wiripunhany ḏirramuny märram, bäy ŋayi dhu gaṯkaṯmiriwnha ga nhina, yurr märramany ŋayi dhu ḏirramunhany ŋunhi ŋayi Garraywun malthunamirr. 40Dhuwal mak ŋarra ga bitjandhiny waŋa, bili mak ŋarra ga dhuwal Godkalaŋuwnha Birrimbirrwuny dhärukkuny malthun, … nhanŋuny ŋurukuny miyalkkuny gänaŋuwnydja nhinanharaw galŋa-djulŋithinyarawnydja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1CO\/7\/","date":"2019-12-08T03:56:24Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540504338.31\/warc\/CC-MAIN-20191208021121-20191208045121-00419.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999699593,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999699592590332}","num_words":1292,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.372,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Bilyurra beŋurnydja ŋunhi nhumalaŋgiyingalnydja yätjkurruŋur märr nhumany dhu yakan dhiŋgamany\nTurn from your sin so you will not die\nLuk 13.1-5\n1Ga balanyamirriyyi waluy wiripuwurruynydja gan yolŋuy walal lakaraŋal Djesuwal bitjarrnha, \"Ŋuriŋiny buŋgaway yäkuy Bäylitthuny* gan bumar rakunyguŋalnha yolŋunhany walalany wäŋa-Galalipuynhany mala, ŋuriŋi bili yan waluynydja ŋunhi walal gan mundhurr gurrupar God-Waŋarrwu warrakan'nha malaŋuny maŋgu', ŋunhiliyi djinawa' buku-ŋal'yunamirriŋur buṉbuŋur.\" 2Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal balany walalaŋguny bitjarra, \"Nhumany walalany ga guyaŋa ŋunhi walalnydja dhiŋgaŋal yanbi walal yätjkurra mirithirra muka? … wiripuwurruŋgalnydja wäŋa-Galalipuywal yolŋuwal walalaŋgal? 3Yurr bäyŋu warray. Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Ŋuli nhuma dhu yakany bilyun nhumalaŋgal yätjkurruŋur romŋur, bala ganarrthaman ŋunhiyiny muŋbunumany, nhumany dhu bukmaknha dhiŋga'-dhiŋgaman bitjandhi bili yan nhakun ŋunhiwurryi ŋunhi yolŋu walal. 4Nhuma dhu guyaŋa ŋathil ŋunhiwurruny yolŋuny walalany 18-nha ŋunhi walal murrmurryurr ŋunhal wäŋaŋur Djurutjalam,* balanyamirriy waluy ŋunhi walalaŋ guṉḏa buku-wiyin dhuḻ'yunawuy yäku Djäylam buku-ḻarryurr, bala yan dhä-monyguŋalnha walalany. Nhä warray ŋunhiwurryiny dhiŋgaŋal? Nhumany mak ŋuli ga guyaŋa walalanhany, yanbi walalnydja gänan yätjkurra mirithirra wiripuwurruŋgalnydja ŋunhi wäŋa-Djurutjalambuywal yolŋuwal walalaŋgal, muka? 5Bäyŋu warray. Ŋarrany nhumalaŋ dhu dhuwal yuwalknha yan lakaramany. Ŋuli nhuma dhu dhuwal bäyŋuny bilyun nhumalaŋgiyingal nhuma yätjkurruŋur romŋur, bala ganarrthaman muŋbunuman, nhumany dhu boŋguŋ biyakiyi bili yan dhiŋgu'-dhiŋguŋ nhakun ŋunhiwurryi yolŋu walal.\" Ga bitjarr ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋ.\nDhiyaŋuny ga mayaliy' dhäwuy lakaram ŋunhi dharpany borummiriwnha\nThe parable of the unfruitful fig tree\nLuk 13.6-9\n6Bala ŋayi Djesuy dhuwandja dhäwu mayali'mirra lakaraŋal bitjarrnha gam', \"Waŋgany yolŋu gätni-waṯaŋu gan nhinan, ga ŋunhiliyi nhanukal gätniŋurnydja gan dhärran dharpa gupa-borummirr. Ga waŋganymirrnydja ŋayi marrtjinan ŋunhiyin dharpan nhäŋal borumgun. Marrtjinany ŋayi ga-a-an, ga ŋunhi nhakun ŋayi nhäŋalnydja dharpany bäyŋu yan, waŋara borummiriw. 7Bala ŋayi waŋanan ŋurikalyiny djämamirriwalnydja nhanukiyingalaŋuwal ŋayi bitjarrnha, 'Way, dhuwal ŋarra marrtjinany ḻurrkun'nha dhuŋgarrany mil'thurrnydja dhiyakuny borumguny, yan bäyŋu. Gatjuy djatthurra. Nhaku ŋayi ga dhuwal dharpa dhärra gupa-borummiriwnydja yänany waŋarany?' 8Bala ŋayi djämamirrnydja waŋan bitjarrnha, 'Ganarrthul ŋathil! Ŋayi dhu dhärra bulu waŋgany dhuŋgarra. Ŋarrany nhanŋu dhu ga djäga manymakkum dhiyakiyiny, munatha' ŋarra dhu ga yaw'yun ḻiw'maram, bala gapun ŋarra dhu ga rarryu'-rarryun, ga miniwany' muka ŋarra dhu djalkthun, ŋuthanmaramany ŋanya. 9Ga ŋuli ŋayi dhu ŋuthan borummirriyirrnydja dhiyaŋuny bala, ga ŋunhiyiny manymak warray. Ga ŋuli ŋayi dhu ga dhärra borummiriwnydja yan bitjandja bili, ga ŋunhiyin nhuŋu djatthunarawnydja.' \" Ga bitjarr ŋayi gan Djesuy mayali'kurrnydja dhäwu lakaraŋal.\nDjesuy walŋakuŋal ḏiltji-nyaḻyunarany miyalknha ŋuriŋi waluy nhinanhamirriy\nJesus healed a crippled woman on the Sabbath day\nLuk 13.10-17\n10Ga waŋganymirrnydja waluy balanyamirriy ŋunhi Nhinanhamirriy, ŋayiny gan Djesuny nhinan ŋunhilin ŋunhi Djuw malawalnha buku-ḻuŋ'maranhamirriŋura buṉbuŋur, yurr ŋayi gan ŋunhi lakaraŋala marŋgikuŋala yolŋunhan walalany. 11Ga ŋunhiliyi buṉbuŋur gan waŋgany miyalk nhinan rerrimirr, yurr ŋayi gan ŋunhi rirrikthurrnydja wiyinŋumirra, 18-nha dhuŋgarrany, bili ŋuruŋiyi yätjkurruy birrimbirryu ŋanya gurrupar rerri ḏiltjilil; marrtjinany ŋayi gan ŋunhi ḏiltji-baḻwaḻyunan yan bitjarra bili, ga bäyŋun ŋayi ŋuli ganha dhärranha dhunupany. 12Bala ŋayi ŋunhi Djesuynydja nhäŋalnha ŋanya ŋunhiyi miyalknhany, bala ŋayi nhanŋu wäthurra, galkikuŋalnha ŋanya bitjarrnha, \"Way miyalk, bilin nhe dhuwal dhiyaŋuny bala ḻayyurrnha beŋuryiny ŋunhi rerriŋurnydja,\" bitjarr. 13Bala ŋayi yan Djesuny goŋ-ŋal'yurra dhunupan ḏiltjilila nhanukal, bala yan ŋayi ŋunhiyiny miyalktja ḏiltjiny dhunupayinan, ga mirithinan nhakun ŋayi dhika buku-gurrparnydja, goŋmirriyinan manapar God-Waŋarrwuny.\n14Bala ŋayiny ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny gapman djägamirrnydja yolŋu ŋurikiyiny ŋunhi Djuw malawnydja buku-ḻuŋ'maranhamirriw buṉbuw mirithinan maḏakarritjthinany nhanŋu Djesuwnydja, bili ŋayi ŋunhi yolŋuny ḏukmaraŋal ŋuriŋiyin ŋunhi Nhinanhamirriynha waluynydja. Bala ŋayi ŋunhiyiny yolŋu waŋanany bukmakkun yolŋuwnydja walalaŋ bitjarrnha gam', \"Waluny dhuwal djämawnydja waŋgany yan goŋ ga waŋgany bäythinyawuy. Ŋuli nhuma dhu ga ḏukmaranhaminyarawnydja nhumalaŋguwuy nhuma djälthirr, marrtjiny gi räliny dhipalnydja djämamirriy yan waluy. Ga nhinanhamirriynydja waluy nhe dhu yakan marrtji räli walŋakunharaw.\"\n15Bala ŋayipiny Garraynydja waŋanan buku-bakmaraŋal nhanŋu bitjarrnha, \"Nhä nhuma dhuwal yolŋuny walal, rom gali'-märrma'? Ŋunhi balaŋ nhuŋu gi duŋ'ki nhä mak bulikiny dhärri garrpinawuynydja yan wäŋaŋurnydja nhokal, nheny balaŋ ŋunhi yakan rakiny' yapmaraŋ mayaŋŋurnydja nhanukal, ga gäŋuny ŋanya balany ŋunhi gapuwnydja gurrupanaraw ŋuriŋiyiny waluy Nhinanhamirriynydja? 16Ga dhuwandja ŋunhi miyalk beŋur warray yarraṯaŋur Yipurayimgal,* yurr ŋayi dhuwal ganydjarrpuynydja garrpinawuynydja mokuywuŋ, Djaytinguŋun yulŋuny, ŋayi ŋanya gan ŋayathaŋalnydja garrpirnydja wiyinnha, 18-nha dhuŋgarrany. Ga nhakun nhuma ga ŋarranhany gulmaram ŋunhi ŋarra dhu walŋakumany ŋanya dhuwal miyalknhany dhiyaŋuny ŋunhi Nhinanhamirriynydja waluy?\" 17Ga dhiyaŋiyi dhärukthu nhanukiyingal ŋayi Djesuy gora-gurruparnydja ŋunhi, ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walal gan rom-nyamir'yurr ŋanya Djesuny. Yurr wiripuwurrnydja yolŋu walal mirithinan goŋmirriyinan nhanukal Djesuwal, ŋunhi ŋayi gan djäma yindi mirithirr ganydjarr milkuŋal; latju' mirithirr dhika ŋula nhä malany gan maḻŋ'thurr nhanukalaŋuwurr.\nMayali'mirr dhäwu Godkalaŋawuy rombuy\nParables about the kingdom of God\nLuk 13.18-21\n(Mathuyu 13.31-33; Mäk 4.30-32)\n18Ga bulu ŋayi Djesuy ŋäŋ'thurr bitjarr, \"Nhäthinya dhika ŋunhi God-Waŋarrwuny rom? Yolkal ŋarra dhu ŋula munatha'wuywalnydja romlil mam'maram, dharaŋanarawnydja nhumalaŋ 19God-Waŋarrwuny dhuwal rom walŋa warray, ga ŋuthanamirr, balanya dhuwal nhakun ŋunhi genydja' nyumukuṉiny maŋutji borum. Yo. Genydjany' dhuwal maŋutji mirithirr nyumukuṉiny', ga ŋunhi ŋuli yolŋuynydja nhakun lämu-nhirrpandja ŋunhiyiny maŋutji munatha'lilnydja, bala ŋayi ŋuli ŋunhiyi maŋutjiny dhamany'tjunna, bala marrtji ŋuthanna yindithirra, bala walalnydja ŋuli warrakan'tja mala buṯthunna, bala marrtji nhinan ŋunhiwiliyiny dharpalil, ga djämany walal ŋuli wäŋan walalaŋguwuy walal yalun ŋunhiliny waṉaŋurnydja malaŋuŋur.\"\n20Ga bulu nhakun ŋayi Djesuy dhä-birrka'yurr bitjarr, \"Nhaltjan bili ŋarra nhumalaŋgal dhu ŋunhi God-Waŋarrwuny rom dhuwurr-lakaram? 21Balanya ŋayi dhuwal ŋunhiyiny rom nhakun miyalkthu ŋuli märram banikin', bala dharrwan ŋayi ŋuli ŋunhi rarryun ŋathany ŋunhiwiliyi banikin'lilnydja. Bala ŋayi ŋuli ŋunhi ŋathapuynydja ḏambakunhawuy djalkthun ḻurrkun'nha yan, mel-manapandja ŋunhiwiliyiny. Ga yaka wiyin, bala ŋayi ŋuli ŋunhi ŋathany ḏulul'yunna yindithirra ŋuli marrtji, wiripuŋuyirra, yurr ḏiku yan ŋunhi ŋathany.\" Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋgal.\nYaka dhu ŋunhi bukmaktja yolŋu walal gulŋiyi God-Waŋarrwalnydja wäŋalil ga romlil\nNot everyone will enter into God's kingdom\nLuk 13.22-30\n(Mathuyu 7.13-14,21-23)\n22Yo. Djesuny gan ŋunhi baḏak yan marrtjinany bala Djurutjalamlilnydja. Yurr gulŋi'-gulŋiyin ŋayi marrtjin wäŋalilnydja malaŋulil, bitjarr bili yan bala. Gärri'-gärrinany ŋayi marrtjin ŋunhi, marŋgikuŋal marrtjin yolŋuny walalany. 23Ga ŋayiny waŋganydhu yolŋuy ŋanya dhä-birrka'yurr bitjarr, \"Way Garray, nhämunhan' dhu ŋunhi yolŋuny walŋathirr muŋbunumany? Märr-ḻurrkun' yan? Ŋany nhämunha', dharrwa mirithirr muka?\"\nBala ŋayiny Djesuynydja lakaraŋala nhanŋuny ŋurikiyiny yolŋuw balany bitjarra, 24\"Mirithi yan gi birrka'yurrnydja ŋurukuny ŋunhi gärrinyaraw Godkalaŋawnydja romgu, bili mirithirr ŋunhi nyumukuṉiny' dhurrwarany. Dharrwa warray dhu ga yolŋuny walal djälthirr gulŋiyinyarawnydja balany God-Waŋarrwalnydja wäŋalil, yurr yakan walal dhu ŋunhi gärriny, bili gumurr-ḏälnha nhakun walalaŋ ŋunhi balayiny gärrinyaraw. 25Bili ŋayiny dhu boŋguŋ ŋunhiyi wäŋa-waṯaŋuny yolŋu rur'yurrnydja, bala ŋayi dhu yan dhurrwarany gunguŋun. Mak nhumany dhu gi boŋguŋ ŋunhi dhärri'-dharriny ŋunhilin banydjin yan warraŋulnha, dhurrwaran mak nhuma dhu gi wutthu'-wutthurr, ga waŋiny nhuma dhu gi ŋunhi biyakun, 'Way Garray! Ḻapmaraŋ ŋanapurruŋ dhurrwara!' biyakun. Ga ŋayiny mak dhu ŋunhi buku-bakmaram nhumalaŋguny beŋurnydja djinawa'ŋurnydja biyakun, 'Yaka ŋarra nhumalaŋ dhuwal marŋgi. Wanhaŋuwuy mala nhuma dhuwali?' biyak. 26Ga nhumany dhu buku-bakmaraŋ balany nhanŋuny biyak, 'Garray, bili muka napurr ŋunhi ŋathany ḻukan nhokal, ga gapuny. Ga marŋgikunhany nhe ŋuli ganha napurrunhany ŋunhal ŋunhi ŋanapurruŋgiyingal wäŋaŋur mala.' 27Yurr ŋayiny dhu bulu boŋguŋ waŋi nhumalaŋguny biyakun, 'Yakan dhuwal ŋarrany marŋgi nhumalaŋguny. Wanhaŋuwuy mala nhuma dhuwali? Gatjuy ḻatjuwarr'yurra walal ŋarrakalaŋaŋur, nhumany dhuwalawurryiny dhuwurr-yätjmirrnydja yolŋu walal bukmaknha yan.' 28Bala nhumany boŋguŋ gi ŋunhi ŋäthinyamirra mirithin yan, ḻirra-ḻawunhamirra manapul, bili nhumalanhany dhu ŋunhi djalkthurr balan ŋunhi warraŋullila, bili nhuma dhu boŋguŋ ŋunhi nhäŋun walalanhan Yipurayimnhan* ga Yitjaknhan* ga Djaykupnhan, ga wiripuwurruny ŋunhi djawarrkmirriny walalany, walal dhu gi ŋunhi nhininy ŋunhaliyin God-Waŋarrwalnha wäŋaŋurnydja. 29Yo. Yolŋuny walal dhu marrtji ŋunhi ḻuŋ'thurra bawalamirriŋura wäŋaŋurnydja malaŋuŋur ŋunhiwiliyin waŋganylila wäŋalilnydja; beŋur bala gali'-djalathaŋŋur, ga bärra'ŋur gali'ŋur, ga beŋur bala gali'-dhimurru'ŋur, ga ŋulaŋur bala ḻuŋgurrmaŋur gali'ŋur, gulŋiyin boŋguŋ marrtji dhaŋaŋnha God-Waŋarrwalnydja wäŋalil, bala marrtji dhu ŋathan ḻuki. 30Yo. Ga balanyamirriyyiny waluy boŋguŋ dhu ŋunhaliyiny ŋathamirriŋurnydja ŋurruŋuyiny ŋunhiwurrnha yolŋu walal ŋunhi nhuma ŋuli ga gali'puy lakaram walalany. Ga ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ga dhiyaŋ bala ŋurruŋu dhärra, ga balanyamirriyyiny walalnydja dhu gi ŋunhiwurryiny dhuḏiŋun dhärri.\" Ga bitjarr ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja.\nDjesuny gan mirithin yan marrkapthurr Djurutjalambuywuny wäŋaw\nJesus loved Jerusalem very much\nLuk 13.31-35\n(Mathuyu 23.37-39)\n31Ga ŋuriŋi bili waluy yolŋu walal marrtjin ŋunhi Baratji mala, bala waŋanan ŋanya Djesuny bitjarrnha gam', \"Way Garray, ganarrthaman nhe dhu dhuwandja wäŋa, bala marrtjin wiripuŋulila wäŋalil. Bili buŋgawany ŋunhi ŋurruḏawalaŋuny Yarittja yäku nhuŋu ga djälthirr bunharawnha.\"\n32Ga ŋayiny Djesuny waŋan bitjarr, \"Gatjuy nhumany dhu lakaraman nhanukal ŋurikalyiny yolŋuwal ḻiya-dharrwawalnydja bitjanna, 'Dhiyaŋuny bala waluy gäthurnydja ŋarrany dhu ga dhuwal djäman dhawaṯmaram ŋunhi wakinŋunhan birrimbirrnha malaŋuny yolŋuwalnydja walalaŋgal, ga rerrimirrinhany mala ŋarra dhu ga ḏukmaram. Ga boŋguŋ goḏarr' ŋarra dhu biyakiyi bili yan djäma. Ga ŋuriŋin bala wiripuŋuynha waluy, ŋunhiyiny ŋarra dhu goŋ-dhawar'yurra djämaŋurnydja.' 33Yo. Marrtjinyarawnydja ŋarraku dhuwal dhiyaŋ bala gäthur ga boŋguŋ, ga ŋuriŋi bala waluy. Bili yaka dhuwal dhunupa God-Waŋarrwalaŋuwnydja djawarrkmirriw yolŋuw ŋayi dhu dhiŋgam ŋula bawalamirriŋurnydja wäŋaŋur ŋany ŋunhili bili yan ŋayi dhu dhiŋgam Djurutjalam yan.\"\n34Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi Djesu waŋan bitjarrnha, \"Nhuma wäŋa-Djurutjalambuy yolŋu walal! Nhumany gan dhuwal bumar murrkay'kuŋal yan ŋunhi God-Waŋarrwuny djawarrkmirriny yolŋuny walalany, ga bitjarryi bili nhuma gan ŋunhi guṉḏaynydja bumar ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi ŋayi gan God-Waŋarryu djuy'yurr walalany nhumalaŋgal dhipaliyi. Yurr ŋarrapiny ga dhuwal mirithirr yan märryu-ḏapmaram ŋunhi Djurutjalamnhany wäŋany. Dharrwamirr muka ŋarra balaŋ ganha dhuwal nhumalany ḻuŋ'maranhany ŋarrakiyingalnydja ŋarra, bitjanan dhangi'yunan ganha nhumalany ŋarrakiyingalnha ŋarra waṉay, bitjan nhakun ŋuli ga ŋunhi gurrwawuy ḻuŋ'maram nhanŋuwuy ŋayi djamarrkuḻiny', ga binbarryuny ŋayi ŋuli ga galmuman ŋula nhäŋura malaŋuŋur. Yurr nhumany yaka warray gurrupanminya ŋarrakalnydja. 35Ŋarra balaŋ nhumalany ganha walŋakunha warray, yurr dhiyaŋuny bala ŋayi dhu God-Waŋarryuny ganarrthaman dhuwal nhumalaŋ buṉbuny buku-ŋal'yunawuynydja. Yakan nhuma dhu bulu nhäma ŋarranhany, yan bili ga walu ŋarraku dhu gilitji, ga balanyamirriyyin waluy nhuma dhu ŋunhi märr-dharaŋulnydja, gumurr-ŋamathiny manapul, bala nhuma dhu ŋunhi biyakuny waŋiny, 'Dhuwanna ŋunhi yolŋuny marrtji ga yäkuynydja Garraywalnydja. Go limurr buku-ŋal'yunna nhanŋu.' \" Ga bitjarr ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja ŋunhi yalalaŋumirriwnydja waluw.","id":"","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/LUK\/13\/","date":"2019-12-10T05:37:18Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540525821.56\/warc\/CC-MAIN-20191210041836-20191210065836-00135.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999771118,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999771118164062}","num_words":1524,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.302,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"BOLWUŊ DJORRA' WUKIRRIWUY GALATJIYALIL\nDhuwal nhe dhu ŋurruŋuny nhäma\nGalatjiyany dhuwal djorra' wukirriwuy nhanukuŋ Bolwuŋ ŋunhi ŋayi wukirri bala walalaŋ Galatjiyalil wäŋalil, ga bukmakkun Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ bawalamirrilila wäŋalil.\nYo, dharrwan gan ŋunhi ŋunhiliyiny yolŋu walal nhinan ŋunhi walal yakan Djuw bäpurru. Ga yorrnha nhakun ŋayi ŋunhi Bolyuny wukirri dhuwandja djorra', ŋurruŋuny ŋathil ŋayi gan ŋayipiny Bolnydja djawarrkthurr dhäwu lakaraŋal walalaŋ ŋunhiliyiny wäŋaŋur Galatjiyany, ga bili muka walalnydja gan ŋunhi yolŋuny walal märr-yuwalkthin Djesu-Chriskuny, ŋunhi ŋayi dhu walalany dhawaṯmaraman garrpinamirriŋurnydja romŋur.\nGa ŋunhi ŋayi Bolyu ganarrthamany ŋunhiyiny wäŋa, bala walalnydja ŋunhi Djuw-bäpurruny Garraywalaŋumirr mala marrtjinan bala walal gan lakaraŋala yolŋuwalnydja walalaŋgal bitjarra; yaka yan walal dhu ga märr-yuwalkmirriyirrnydja yan, ga bilin, ŋunhiny yaka gana'. Ga waŋanany walalany walal gan ŋunhi ḏarrtjalkkunhaminyarawnha ga malthunaraw ŋurukun ŋunhi ŋäthiliŋuwnha mala romgu. Ga ŋayiny ŋunhi Bolnydja ŋaramurryinan walalaŋ ŋunhiŋuwuyyiny. Bala yan ŋayi wukirrin walalaŋ djorran' balayiny, waŋanan gan walalany walal dhu ga yaka märr-yuwalkmirriyirr balanyaraw yolŋuw walalaŋ. Ḏarrtjalkkunhawuynydja dhuwal rom dhapi-guḏanygunhawuynydja gänaŋ'thun warray ga beŋurnydja ŋunhi nhaltjan dhu ga Garraynha märram.\nGa bitjarryin ŋayi gan ŋunhi Bolyuny lakaraŋal walalaŋ; yaka ŋayi walalany gan ŋunhi Djesu-Christthu dhawaṯmaranha garrpinamirriŋur romŋur bili walal gan malthurr ŋurikiyi ŋunhi ŋäthiliŋuwnydja romgu. Ŋunhiny ŋayi gan walalany dhawaṯmaraŋalnydja bili walal gan märr-nhirrpanminan nhanukal Djesu-Christkal. Ga ŋayiny gan ŋunhi Bolyuny waŋan walalany djorra'kurrnydja walal dhu ga bitjanna bili yan märr-nhirrpanmirra yan nhanukal Garraywalnydja, ga malthun walal dhu ga yuṯawnha dhukarrwuny, ga yakan ga bulu roŋi'-ruŋiyirr ŋäthiliŋuwnydja dhukarrwu. Dhiyalnydja gali'ŋur 5.22 ŋayi ga Bolyu lakaram ŋunhi nhaltjan ŋuli ga Dhuyu-Birrimbirryu yuṯakum limurruŋ walŋa mala.\n1\n1-2 Dhuwandja djorra' ŋarrakuŋ Bolwuŋ,* Paul ŋunhi ŋarrany dhuwal yolŋu djuy'yunawuy, ga wiripuny dhuwal ŋurikiwurruŋguŋ ŋunhi walal malthunamirr mala Garraywu. Bäyŋu ŋarranhany dhuwal ŋula yolthuny yolŋuy märranha ga waŋanha dhiyakuny djämaw. Ŋarranhany dhuwal djarr'yurr ŋayipi yan Djesu-Christthu ga God-Waŋarryu Bäpay yan, dhäwu-gänhamirrnydja yolŋu. Ga marŋgi muka nhuma ŋunhi ŋayipi yan God-Waŋarryu walŋakuŋalnydja ŋanya Djesunhany, beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja. Ga wukirriny napurr ga dhuwal nhumalaŋ bukmakthu yan rrambaŋi Garraywalaŋumirriy walal, ŋunhi ŋanapurr ga dhuwal nhina, dhipaliyi nhumalaŋ Galatjiyalil* Galatia makarrlil wäŋalil, ŋurikiwurruŋ ŋunhi nhuma ga dhuwaliyi nhina Garraywalaŋumirr mala.\n3 Ŋarra ga dhuwal bukumirriyamany God-Waŋarrwal Bäpawal ga limurruŋgalaŋuwal Garraywal Djesu-Christkal, märr ŋayi dhu maŋutji-wuyun muka nhumalaŋguny, ga guŋga'yunna manapan nhumalany nhinanharawnydja mägayawnha romguny. 4 Djesu-Christthuny ŋunhi God-Waŋarrnhany dhäruk märraŋal muka, bala yan ŋayi walŋany mundhurr-gurrupanminan ŋanyapinya ŋayi, nhakun ŋayi ŋunhiyiny gumurr-yalŋgikuŋal ŋanya God-Waŋarrnhan bäy-lakaranharawnha limurruŋgalaŋawnha yätjkurruw, ga dhawaṯmaranharawnha limurruŋ dhipuŋura wäŋaŋur, ŋunhi ŋayin ŋuli ga dhiyalnydja yätjkurra yindikunhamirr dhiyakuny wäŋaw. 5 Go limurr yuwalkkuman yan wokthundja nhanŋuny God-Waŋarrwuny bitjanna bili yan. Yo, Yo!\nWaŋganynha yan dhuwal yuwalktja dhäwu\nThe only true message\nGalatians 1.6-10\n6-7 Dhuwandja ŋarra ga nhumalaŋ wukirrin, bili ŋarra barpuru mirithirra ṉirr'yunna ŋämany nhumalany. Ŋunhi bondi yan muka nhuma barpuru dhuwal bilyundja ga ḏiltji-wurrupanmirrnydja nhanŋuny God-Waŋarrwuny, ŋurikiyiny ŋunhi ŋayi nhumalaŋ gan märr-ŋamathin, ga märraŋal ŋayi nhumalany nhanukiyingallilyaŋal ŋayi. Bala nhumany barpuru dhuwal ḏaḏawyunna märr-yuwalkthinyaŋurnydja nhanukal, ŋunhi yuwalkŋurnydja gal'ŋu dhäwuŋur Djesu-Christkalaŋuwuynydja, bala nhuma ŋuli ga ŋunhi wiripuŋuyaman dhäwuny mala. 8 Ga bukumirriyamany ŋarra ga dhuwal ŋäŋ'thundja God-Waŋarrnhany, märr ŋayi dhu dhä-gir'yunna yan bawalamirrinhan yolŋunhany walalany, napurruny nha mak djiwarr'puynha dhäwu-gänhamirriny walalany, ŋunhi walal ŋuli ga djarrpi'kum nhumalaŋ dhäwu lakaram beŋuryi mala dhäwuŋur ŋunhi nhä mala napurr gan lakaraŋal nhumalaŋ yuwalk yan dhäwu mala Garraywalaŋuwuy. 9 Ga buluyi ŋarra dhu dhuwal waŋa; Gatjpu'yundja ŋarra ga dhuwal ŋayi dhu God-Waŋarryuny dhä-gir'yunna yan balanyaranhany yolŋuny, ŋunhi ŋayi dhu ga djarrpi'kumany dhäwu lakaram nhumalaŋ, beŋuryiny dhäwuŋur ŋunhi nhuma gan ŋäthil märraŋal ŋunhiyi mala ŋunhi yuwalk yan dhäwu.\n10 Ga nhaltjanna nhumany ŋuli ga ŋunhi guyaŋa, yanbi ŋarrany ŋuli ga ŋunhi dhäwu lakaram yolŋuwnha wokthunaraw? Yäw! Bäyŋu warray. Ŋarrany ŋuli ga dhuwal dhäwu lakaram ŋanyapinyan yan God-Waŋarrnhan märr-ŋamatham. Ga ŋuli dhu ga ŋunhi ŋarrapiny nhakun gänany djälthirr dhiyakiyiny dhäwuw djämaw, ŋunhiyiny nhakun ŋarrany yakan yuwalk Djesu-Christkuny djämamirr.\nBolnhany ŋunhi ŋayipi yan djarr'yurr Djesu-Christthu bala yan ŋanya nhirrpara dhiyakiyin djämaw\nHow Paul became an Apostle\nGalatians 1.11-24\n11 Ḻundu walal ŋarraku. Yan muka, märr limurrnydja dhu marŋgi. Dhuwandja ŋunhi dhäwu, ŋunhi ŋarrany ŋuli ga lakaram, yaka dhuwandja dhäwu yolŋuwuŋuny guyaŋanhawuy. 12 Bäyŋun yan ŋarrakalnydja dhuwal ŋula yolthuny yolŋuy lakaranha, ga dhäruk-gurrupanminya dhiyakiyiny dhäwuw lakaranharaw. Ŋayipi yan ŋarrakalnydja dhuwal Djesu-Christthu dhuwandja dhäwu gurrupar lakaranharaw, ga marŋgikuŋal ŋayi ŋarrany, balanyamirriy ŋunhi ŋayi ŋarrakal milkunhamirra. 13 Ga bili muka nhuma ŋarrakuny marŋgi, ŋunhi nhaltjarr ŋarra gan ŋäthilnydja nhinan dhiyaŋuny ŋunhi Djuw-walnydja* Jew's romdhu. Ŋäthilnydja ŋarrany gan ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋuny walalany bumar muka murrkay'kuŋal. Wiripuny ŋarra ŋuli ganha gulmaranhan walalany dhäwuŋura gänhaŋur manymakŋura. 14 Ŋäthilinydja ŋarrany gan ŋunhi Djuw-wal muka romŋur nhinan, yurr romdja malany ŋarra gan ŋunhi ŋayathaŋalnydja baṯ-bitjarra yan. Ga ŋunhiyiny rom mala ŋunhi walal gan ŋarrakal märi'mumirriŋuy walal, ga mala-ŋurrkanhayŋuy ŋäthil lakaraŋal, ŋunhiyiny ŋarrakalnydja ŋayaŋuŋur ŋurruŋun. Ga bitjarra ŋarra gan ŋunhi milkuŋalnydja, yanbi ŋarrany manymaknha dhuwurr-dhunupan mirithirra wiripuwurruŋgalnydja maŋutjiŋur yolŋuwal walalaŋgal. 15-16 Ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny ŋarrany djarr'yurr dhiyakuny gay'yi djämaw ŋäthil yan, ŋunhi ŋarrany baḏak yan ŋunhal banydji muka ŋäṉḏi'mirriŋuwal ŋarrakalaŋuwal wälkŋur. Ŋayi ŋunhi ŋarrakuny märr-ŋamathin, bala yan ŋayi ŋarraku guyaŋanan dhiyakuny djämaw, bala yan ŋayi milkuŋal nhanŋuwuy ŋayi Gäthu'mirriŋunhany ŋarrakal, märr ŋarrany dhu dhäwuny lakaraman nhanukalaŋuwuynha ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi walal bäpurru Djan'tayil* Gentiles mala. Yurr bäyŋu muka yan ŋarra dhuwal lakaranhany ŋula yolkalnydja yolŋuwal ŋäthilnydja. 17 Ga yakayi ŋarra ŋunhi bukuny dhäruk dhawaṯthunna waŋanha ŋunhalnydja Djurutjalamdja* Jerusalem wäŋaŋur ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja djuy'yunawuywal walalaŋgal, bili balanyamirriyyiny ŋarrany ŋunhi bäyŋu yan muka djuy'yunawuy nhanukuŋuny. Yurr balanyamirriynydja ŋarrany ŋunhi marrtjiny dhunupan yan balan makarrlil wäŋalil Yaraybiyalila,* Arabia ga dhurrwaraŋur beŋuryiny ŋarra roŋiyirra Damatjkatjlila.* Damascus\n18 Ga dhurrwaraŋur ŋunhi ḻurrkun'ŋurnydja dhuŋgarraŋur, bala ŋarra yan marrtjinan Djurutjalamlila,* Jerusalem Betawnha* Peter nhänharaw, ga nhinanany ŋarra ŋunhiliyiny nhanukalnydja ga märr ḻurrkun'nha yan waluny. 19 Ga waŋganynhan yan ŋarra ŋunhi yolŋunhany djuy'yunawuynhany maḻŋ'maraŋal ŋunhiliyiny ŋanyapinyan Djayimnhan* James yan, ŋunhi ŋayiny ŋunhiyiny Garraywun wäwa'mirriŋu. 20 Ga märr-yuwalk yan ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ lakaramany, bäyŋun balaŋ ŋarra dhuwal nhumalaŋgal nyäḻ'yurrnydja, bili ŋayiny ŋarrany ga dhuwal God-Waŋarryuny nhämayi muka ŋunhi nhaltjan ŋarra ga dhuwal waŋa.\n21 Ga dhurrwaraŋur Djurutjalamŋurnydja,* Jerusalem ŋarra marrtjin balan wäŋalil yäkulil Djiriyalila* Syria makarrlil wäŋalil ga Djilitjiyalila* Cilicia wäŋalil. 22 Yurr bäyŋun walal ŋunhi maḻŋ'maraŋ ŋarranhany ŋunhiliyiny Djudiyany* Judea wäŋaŋur, walalnydja ŋuriŋiwurruynydja yolŋuy walal, ŋunhi walal ŋuli ga mala-manapan Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal. 23 Ga ŋäkul warray walal gan ŋunhi dhäwuny ŋarrakalaŋawuy. Ga bitjarra walal gan ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal lakaraŋal gam', \"Dhuwandja ga ŋuriŋiyin yolŋuy dhäwu manymaktja lakaram muka, ŋunhi ŋayi gan ŋäthil yolŋuny walalany bumar murrkay'kuŋal, ga gulmaranhan ŋayi ŋuli ganha yolŋunhan walalany dhäwuŋur manymakŋura lakaranhaŋur\", ga bitjanminan walal gan ŋunhi lakaranhaminany. 24 Bala walal gan ŋunhi yolŋuny walal mirithinan yan dhika wokthurrnydja nhanŋu God-Waŋarrwuny ŋarrakalaŋuwurrnydja.\n*1:1-2 Paul\n*1:1-2 Galatia\n*1:13 Jew's\n*1:15-16 Gentiles\n*1:17 Jerusalem\n*1:17 Arabia\n*1:17 Damascus\n*1:18 Jerusalem\n*1:18 Peter\n*1:19 James\n*1:21 Jerusalem\n*1:21 Syria\n*1:21 Cilicia\n*1:22 Judea","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"https:\/\/ebible.org\/djr\/GAL01.htm","date":"2020-01-18T07:17:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579250592261.1\/warc\/CC-MAIN-20200118052321-20200118080321-00473.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999850988,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999850988388062}","num_words":1054,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.351,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"BOLWUŊ DJORRA' DJUY'YUNAWUY BILIPAYLIL\nDhuwal nhe dhu ŋurruŋuny nhäma\nDhuwal wiripuny nhanukuŋ Bolwuŋ djorra' beŋur ŋayi gan wukirri dharruŋguŋur, yan ŋayi gan buku-wurrpar Garraywu malthunamirriny walalany balayi Bilipaylil wäŋalil ŋunhi walal ŋanya gan mundhurryu-wurrupan girri' malany ga bukumirriyaŋal walal gan nhanŋu. Ga ŋayipiny ga ŋunhi gatjpu'yurr walal balaŋ ŋanya dhawaṯmaranhan dharruŋguŋurnydja, ga bulu ŋayi guyaŋan ŋayi balaŋ bäynha ŋunhi dhiŋganhan.\nGa dhiyalnydja ŋayi ga Bolyu yan marŋgi-wurrupan walalany, ŋunhi walalnydja dhu bitjandhi bili yan ga ŋayaŋu-miḏikirr ŋuli walal dhu märr-nhirrpanmirr Djesuwalnydja, bitjan yan bili nhakun ŋayi Djesu dhaŋga-ḏirryurr, ga ŋayipiny Bolnydja gan dhaŋga-ḏirryurr nhinan ŋunhiliyi dharruŋguŋurnydja, ŋunhi ŋayi gan wukirriny dhuwal djorrany' walalaŋ.\nGa mari gan walalaŋ ŋunhiliyi Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ ŋorran, bili wiripuwurruy gan yolŋuy walal ŋunhiliyi malaŋur lakaraŋal yanbi dhu ga ŋunhi yolŋuynydja walal ŋunhiliyiny malaŋur dhäruktja-märram Mawtjitjkalaŋuwnha Romgu, ga ŋuli bäyŋuny ŋayiny dhu God-Waŋarryuny walalany yakan walŋakum. Ga ŋayiny ŋunhi Bolnydja yakan ŋula ŋayaŋu-galkunminya, yanan ŋayi lakaraŋala ḻiyamirriyaŋala walalany, ŋunhi ŋayiny God-Waŋarryuny walalany walŋakuŋal, bili walal ŋunhi märr-nhirrpanmin nhanukal Djesu-Christkal, yaka ŋuriŋiyiny romdhu ŋunhi walal gan malthurr ŋäthiliŋuw mala romgu.\nGa bäy warray ŋayi gan ŋunhi Bol dhaŋga-ḏirryurrnydja, yurr ŋayi gan ŋunhi wukirriny ŋayaŋu-djulŋithinyaraynha. Ga guyaŋanhamirr ŋayi ga bitjanmirr ŋunhi ŋayi dhuwal Garraywu yan yolŋuny, ga bäydhi ŋayi dhu ŋunhi dhiŋgam bili ŋayi ga ŋunhi marrtjin balan Garraywala. Ga bitjandhi bili ŋayi ga guyaŋa ŋunhiwurruny yolŋuny walalany ŋunhi walal gan ŋayaŋu-ŋamathaŋal ŋanya ŋunhiliyi Bilipay wäŋaŋur, ŋunhi ŋayipiny gan nhakun mirithinan galŋa-djulŋithin. Dhiyaŋuny djorray' ŋayi ga Bolyu ḻiyamirriyam Garraywalaŋumirrinhan yolŋuny walalany walal dhu dhayuŋanna nhäny mala bukmaknha nhanukala Garraywala (gali'ŋur 2.5-11). Ga bulu ŋayi ga lakaram limurruŋ ŋunhi limurr dhu yuwalkkumany yan marŋgithirr nhanŋu Djesuwnydja ŋunhi ŋayiny Garray ŋunhiyin ŋunhi ŋurruŋuny mirithirrnydja gämurru' walŋawnydja limurruŋgalaŋaw (gali'ŋur 3.7-11).\n1\n1 Dhuwandja djorra' ŋarrakuŋ Bolwuŋ,* Paul ga wiripuny dhuwal Dimithiwuŋ* Timothy ŋunhi linyuny dhuwal djämamirr maṉḏa Djesu-Christku. Dhuwandja djorra' nhumalaŋ bukmakku God-Waŋarrwalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ, ŋunhi nhuma ga nhina dhuwaliyi wäŋaŋur Bilipay,* Philippi ga märr-yuwalkthirr nhuma ga Djesu-Christku. Ga nhumalaŋ dhuwal wiripuny ŋunhi nhuma waṉa-nhirrpanawuy guŋga'yunamirr mala. 2 Ŋarraku bukumirriyanhawuynydja dhuwal, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny Bäpaynydja ga Garrayyu Djesu-Christthuny gurrupanna nhumalaŋ mel-wuyunawuynydja ga mägayamirrnydja rom.\nBolwu bukumirriyanhawuy Garraywalaŋumirriw yolŋu'-yulŋuw bala Bilipaylil wäŋalil\nPauls prayer for the church in Philippi\nPhilippians 1.3-11\n3 Ga bitjanna bili ŋarra ŋuli ga ŋunhi guyaŋany nhumalany. Ŋarrany ŋuli ga ŋunhi mirithirra yan buku-gurrpan God-Waŋarrnhany, ŋanyanhany ŋunhiyiny ŋunhi ŋarra ŋuli ga buku-ŋal'yun nhanŋu. 4 Ga ŋunhi ŋarra ŋuli ga bukumirriyamany nhumalaŋ, ga ŋoynydja ŋarraku ŋuli ga ŋunhi djulŋithirr. 5 Bili ŋarra ŋuli ga dhuwal guyaŋan yan, ŋunhi limurr gan djäma rrambaŋi beŋur bili yan ŋurruyirr'yunaŋur, ŋunhi nhuma ŋurruŋuny ŋäkul manymaktja dhäwu, bala yan nhuma gan märr-yuwalkthinan. Ga dhiyaŋuny bala nhuma ga dhuwal ḻatjuwarr'maraman dhuwaliyiny mala ŋunhi manymaktja dhäwu. 6 Ŋayipi gan ŋunhi God-Waŋarryu muka nhumalany guŋga'yurrnydja ŋurruyirr'yunarawnydja nhanukalaŋawnydja djämaw, ga yuwalk yan ŋayi dhu nhuna ŋunhi guŋga'yundja ŋunhiyiny nhanŋuny djäma, ga yan bili ga dhä-dhawar'yunamirriynha, ŋunhi ŋayi dhu Djesu-Christ roŋiyin.\n7 Ga yakan ŋarra dhu momany ŋunhiyiny mala, bili nhumany dhuwal mirithirr yan marrkapnha ŋarrakalnydja. Nhumany ŋarrany gan ŋunhi bukmakthu yan guŋga'yurrnydja, dhuwaliyiny djäma, ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu ŋarrany gurrupar, ŋunhi ŋarrany dhuwal yan banydji dharruŋguŋur. Bilin nhumany nhakun dhuwal marŋgin ŋunhi nhaku ŋarrany walal galkar dharruŋgulil, ŋunhiyiny bili ŋarrany bäyŋun gulyunna manymakŋurnydja dhäwuŋur lakaranhaŋur yolŋu'-yulŋuwalnydja. Ga baḏak yan dhuwal dhiyaŋ bala bäyŋu yan ŋarra gulyun. 8 Ga mirithirra yan ŋarra ga dhuwal guyaŋany, ŋunhi ŋarra dhu nhumalaŋgal mala-manapandhi. God-Waŋarrnydja marŋgi dhiyak, ŋunhi ŋarrany ga dhuwal yuwalk yan lakaramany. Ga ŋayi marŋgi, ŋunhi ŋarra ga märr-ŋamathirr nhumalaŋ bitjan yan bili nhakun ŋayi Djesu-Christ ga märr-ŋamathirr nhumalaŋ.\n9-10 Ga bitjan bili ŋarra ŋuli ga dhuwal bukumirriyamany, märr nhuma dhu ga ŋunhi mirithirra yan märr-ŋamathinyamirrnydja walal bala-räliyunmirra, bulu ga bulu yan nhuma dhu ga ŋunhi marŋgithirr dhunapaw' yan ḻiya-ŋamaŋamayunminyarawnydja ŋurikiny ŋunhi, ŋunhi nhaltjanna nhuma dhu ga nhina. Ŋuli nhuma dhu ŋunhi nhakun marŋgithirr ŋurikiyiny, ŋunhiyiny nhakun nhuŋu dhu walŋany ḏarrtjalknha yan, ga dhunupan ŋuriŋiyiny waluy ŋunhi dhu Djesu-Christtja roŋiyi. 11 Nhumany dhu gi ŋunhi biyakun bili yan ḻay-ḻayyurrnydja djämaynydja manymakthun yan, guŋga'yunamirriynha, märr dhu ga ŋunhi balanyarayiny djämay ŋanyanhan Garraynhan yäku yindikum, bala dhu ga ŋunhi yolŋuny walal wokthundja, ga märr-maŋmaŋthundja nhanŋuwuynha yan.\nNhaltjarr ŋayi gan Bolyu nhäŋal walŋamirriny romnha ga dhiŋganhamirriny\nWhat life means to Paul\nPhilippians 1.12-30\n12 Marrkapmirr walal wäwa ga yapa, djälthirrnydja ŋarra ga dhuwal, märr nhumany dhu marŋgi, ŋunhi dhuwandja dhäwu manymaktja bilin ḻatjuwarr'yunna, ŋuliwitjarr muka yan, ŋunhi nhä ŋarraku dhiyaliyi maḻŋ'thurr. 13 Walalnydja ŋunhi Rawumbuynydja* Rome miriŋu mala, ga bulu wiripuwurrnydja yolŋu'-yulŋu, bilin walal marŋgin ŋunhi ŋarrany ga dhuwal dharruŋguŋura gulŋiyirr, bili ŋarra gan ŋunhi djämany nhanŋu muka Djesu-Christku djämany mala. 14 Ga märr dharrwaynha ŋuli ga ŋunhi märr-yuwalkthinyamirriynydja walal nhämany ŋarrany dhipalnydja ŋunhi dharruŋgulilnydja, bala walal ŋuli ga yan ŋoy-ḏälthirra, ga lakaramany walal ŋuli ga ŋunhi dhäwuny märr-barrarimiriwyun wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋunhi nhaku ŋayi ga God-Waŋarr walalaŋ djälthirr marŋgithinyaraw.\n15 Ga yuwalknha ŋunhi yulŋuny, ŋunhi wiripuwurruynydja dhuwurr-yätjmirriynydja yolŋuy walal ŋuli ga lakaram, wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, dhäwuny nhanukalaŋuwuynydja Djesu-Christkalaŋuwuynydja, bili yan walal ŋuli ga ŋunhi maŋutji-ḏiy'yunna ga märr-yuḻkthunna yan limurrunhan. Yurr wiripuwurruynydja ŋuli ga ŋunhi bitjandhiyi djäma, bili walal ga ŋunhi yuwalk yan djälthirr limurruŋ guŋga'yunaraw. 16 Walalnydja ga ŋunhi yuwalknha yan märr-ŋamathirr Djesu-Christkuny, ga marŋgi walal ŋunhi ŋarrany ga dhuwal dharruŋguŋura gulŋiyirr, bili ŋarrapiny ga dhuwal djälthirr ŋarra dhu ga dhärra yan dhiyakiyiny ŋunhi manymakkuny dhäwuw nhanukalaŋawnydja Djesu-Christkalaŋuwnydja. 17 Yurr ŋunhiwurrnydja yolŋu walal, ŋunhi walal ŋuli ga maŋutji-ḏiy'yun limurruny, ŋunhiwurryiny ŋuli gi ŋunhi yakan nhakun goŋ-ŋayathanmirr nhanŋuny Djesu-Christkuny. Walalanydja ŋunhi djäl walal dhu ga mari yan djäma ŋarraku, ŋunhi nhakun ŋarrany ga dhuwal baḏak gärri dharruŋguŋur, 18 yurr bäydhi mak. Ga manymakdhi bili ŋunhi, bili yolŋuny walal marrtji dhuwal baḏak yan lakaranhamirr Djesu-Christkalaŋuwuynydja. Ga ŋunhi nhakun wiripuwurruynydja yolŋuy walal ŋuli ga bilin lakaraman Djesu-Christkalaŋuwuynydja, ga ŋarrapiny ŋuli ga ŋunhi mirithirra nhakun ŋayaŋu-ŋamathirrnydja. Ga ŋarrany dhu ga dhuwal bitjanna bili yan ŋayaŋu-ŋamathirrnydja, 19 bili ŋarrany marŋgi ŋunhi nhuma ga dhuwaliyi bukumirriyaman ŋarrakuny, ga dhiyaŋun dhu ga ŋunhi ŋarranhany guŋga'yun Djesu-Christkalnha Dhuyu Birrimbirryuny. Ŋarrany marŋgi ŋunhi ŋarrany dhu boŋguŋ dhawaṯthurr yan. 20 Ŋarrapiny gi dhuwal yakan djälthi ŋunhi djämaw bawalamirriwnydja, ŋunhi dhu ga ŋanyanhany Djesu-Christnhany yäku yätjkurruyam, ga yuwalk yan ŋarra ga dhuwal ŋayaŋu-gatjpu'yundja ŋarra dhu yakayi yan bitjandhiyiny ga gori-gurrupandja ŋanya.\n21-22 Yo ga ŋuli ŋarra dhu ga ŋunhi walŋany yan marrtji nhä mak ŋarrany walal dhu ŋunhi bumany rakunygumany, yurr ŋarra ga dhuwal djälthirrnydja ŋarra dhu ga dhärrany ḏälnha yan ga barrarinyamiriwnha nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkalaŋuwnha yäkuwnydja. Ga ŋuli ŋarra dhu ga ŋunhi walŋany yan marrtji, ŋunhiyiny manymakdhi bili, märr ŋarrany dhu nhakun buluyi dhayuŋanmirr ŋarranhawuynhany ŋarra dhiyakuny djämaw. 23 Ga gumurr-ḏälnha dhuwal ŋarraku mala-djarr'yunarawnydja. Nhaltjan dhika ŋarra dhu yulŋuny? Bili ŋarrapiny ga dhuwal djälthirr dhiŋganharawnha, märr ŋarrany dhu marrtjin nhanukalnha Djesu-Christkalnha. Dhuwaliyin ŋarrakal ŋunhi mirithirrnydja manymak. 24-25 Yurr ŋarra marŋgi ŋunhi nhuma ga bukmak yan baḏak djälthirrnydja ŋarraku. Ga marŋgi ŋarra ŋunhi ŋarrany dhu ga dhuwal märr wiyin yan walŋany nhina, guŋga'yunarawnydja, ḏälkunharawnydja nhumalaŋ ga ŋayaŋu-djulŋithinyarawnydja nhanŋuny Djesu Christkuny, ŋunhi nhumany dhu ga malthundja nhanŋuwuynha yanan. 26 Ŋuli ŋarra dhu ga ŋunhi walŋany yan nhina, bala nhumany dhu ga ŋunhi bulun dhika märr-wiḏi'yundja nhanukalnydja Djesu-Christkalnydja, ŋunhi limurr dhu buluyi nhakun gumurr-bunanhamirr.\n27 Ga buluny nhakun ŋayi ŋunhi ŋurruŋuny mirithirrnydja gämurru', dhuwanna gam, ŋunhi nhumany dhu ga nhinany walŋaynydja manymakthun yan, märr dhu ga ŋunhi yolŋuynydja walal manymak-lakaraman ŋunhany ŋunhi manymaktja dhäwu Djesu-Christkalaŋuwuynydja. Ga ŋuli nhakun nhuma dhu ga ŋunhi bitjandhiny djäma, ga ŋunhiny yakan warwu yalalaŋumirriwnydja, nhalayak limurr dhu ŋunhi bunanhamirr nhä mak bäyŋun, bili ŋarrany dhu ga ŋunhi ŋäman dhäwuny nhumalaŋgalaŋuwuynydja, ŋunhi dhuwal nhumany bukmakthuny ŋuli ga bitjandhiyin bili guyaŋany waŋganygurra yan. Märr ŋarrany dhu marŋgi ŋunhi nhuma ga dhuwaliyi rrambaŋi ganydjarr-warryundja ga djämany guŋga'yundja ŋunha wiripuwurrunhany yolŋuny märr-yuwalkthinyarawnydja ŋurukuny ŋunhi manymakkuny dhäwuw.\n28 Ŋoynydja walal ḏälthin ŋunhi nhokal dhu miriŋuynydja walal nhuna ḻiw'maramany dhärra. Ga ŋuli walal nhuna dhu ga ŋunhi dhipaliyiny djämalil nhäma ga ŋoy-ḏälthinyalilnydja, bala walalaŋgalnydja dhu ŋunhi buḻarryunna, ŋunhi dhu God-Waŋarryuny walalanhany dhä-gir'yurr yan. Ga bitjandhi bili ŋayi dhu ŋunhi milkumdhi nhokalnydja, ŋunhi nheny dhu boŋguŋ yan walŋathi. God-Waŋarryuny dhu ŋunhi biyakiyiny djäma yan, ga maḻŋ'thurr yan ŋayi dhu. 29 Yo, ŋayi gan muka ŋunhi God-Waŋarryu nhuna bitjarryiny waṉa-gäŋal, märr nheny dhu ga ŋunhi balanyayiny mala maḻŋ'maram manymaktja malany. Ŋayi ŋunhi bitjarryiny nhä mala djäma nhumalaŋ, märr nhumany dhu ga ŋunhi märr-yuwalkmirriyirra nhanŋuny Djesu-Christkuny, ga bitjarryi bili nhe gan ŋunhi märr-miḏikinany nhanŋuwuyyi yan. 30 Ga bili muka nhuma gan ŋunhi ŋarranhany nhäŋal dhaŋga-ḏirryunawuynydja, ga baḏak yan nhuma ga dhuwal mariny mala ŋäma ŋarrakalaŋuwuy. Ga dhiyaŋuny bala nhumany dhu ga ŋunhi bitjandhi bili yan waŋganygurryi dhaŋga-ḏirryundja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"https:\/\/ebible.org\/djr\/PHP01.htm","date":"2020-01-18T06:01:40Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579250592261.1\/warc\/CC-MAIN-20200118052321-20200118080321-00543.warc.gz","language":"djr","language_score":1.0000016689,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 1.0000016689300537}","num_words":1354,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.439,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Dhuwandja ga lakaram mayali'-gänhamirrinhan yolŋuny waṉa-gänhamirriny\nTelling about false teachers\n2 Beta 2.1-22\n1Be ŋäthilnydja baman'tja nyäḻ'yunayŋu djawarrkmirr mala gan maḻŋ'thurr beŋuryi Yitjuralpuyŋuwala yolŋuwal walalaŋgal malaŋur. Ga bitjandhi bili dhu ŋunhi nyäḻ-marŋgi-gurrupanamirrnydja mala maḻŋ'thurr nhumalaŋgalnydja, ga walalnha dhu ŋunhi baḏuwaḏuyurr yuwalktja mala dhäwu, ga marŋgi-gurrupulnydja walal dhu gi ŋunhi djarrpin' mala dhäwuny beŋurnydja ŋunhi ŋurruŋuŋurnydja dhäwuŋur. Ga nhanŋuny walal dhu gi Garraywuny ŋunhi ŋayi walalany märraŋal dhawaṯmaraŋal walalnydja nhanŋu dhu ŋunhi ŋapa-bilyurra, ga ŋuriŋiyiny romdhu walal dhu ŋunhi bondin yan malany-dhawar'maranhamirr. 2Ga dharrwan mirithirra dhu ga ŋunhi yolŋuny mala malthun walalaŋguny ŋurikiwurruŋguny nyäḻ'mirriwnha burrpu'mirriwnha romguny. Ga wiripuwurruynydja mala yolŋu'-yulŋuy ŋuli ga ŋunhi nhäman walalaŋgal nyäḻnydja mala rom bala walal ŋuli ga ŋunhi dhä-yarrkthunna waŋany ŋurukuny ŋunhi yuwalkkuny dhäwuw. 3Yo, mirithirra walal dhu ga ŋunhi wanaŋa-ḏumurruyirrnydja rrupiyawnydja, yan nhakun dhu ga mayali'-gaman baḏuwaḏuyunna, ga waŋany walal dhu ga ŋunhi be yäwuluy'nha dhika rirrakayyuny. Yurr ŋayiny ŋunhi Mala-djarr'yunamirrnydja walalaŋ ŋuli gi yaka warray ŋorri yakurr, ŋayiny ŋuli ga ŋunhi nhäma yan walalany ŋunhi nhaltjan walal ŋuli marrtji djäma.\n4Ŋäthilnydja be God-Waŋarrwal dhäwu-gänhamirriy yolŋuy walal bitjarryi djäma yätjkurr, yurr ŋayiny ŋunhi God-Waŋarrnydja yakan walalaŋ wuyunna. Yanan ŋayi walalany ŋunhi ŋurrkaŋalnydja balan ŋunhi dhä-gir'yunamirrilila wäŋalilnydja, ga ŋunhiyin walal ga nhinany ŋunhiliyin ŋarŋgaŋurnydja buku-munha'ŋura wäŋaŋurnydja gupa-raki'mirra, galkunna walal ga ŋurikiyin dhä-dhawar'yunamirriwnha waluwnydja, ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryuny walalany mala-djarr'yurra. 5Ga balanyamirriy ŋunhi Nawamirriynydja waluy, yakan ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja walalaŋ wuyunna yanan ŋayi ŋunhi dhä-monyguŋala dhuwal wäŋany yirralkany gapuynha bala buwayakkuŋala bukmaknhan yan; ga walŋakuŋalnydja ŋayi ŋunhi ŋanyapinyan yan Nawanhan ga gurruṯumirrinhan mala nhanŋu ga bilin, ŋunhiyinhan ŋunhi ŋayi gan yuwalkkuŋala yan dhäwu lakaraŋal. 6Ga bitjarryi bili ŋayi dhä-gir'yurr yolŋuny walalany ŋunhiwurrunhany ŋunhi walal ŋuli ganha nhinanha ŋunhili märrma'ŋur wäŋaŋur yäkuŋur Djudum ga Gumura. Ga buwayakkuŋalnydja ŋayi ŋunhi ŋunhiyiny wäŋany maṉḏany gurthaynha, ga nhäranany ŋayi gan ŋunhi wäŋany ga ḻirrwi-ḏaw'yurr. Ga ŋuriŋiyiny ga ŋunhi mel-lakaram limurruŋgun bawalamirriwnha, ŋuli dhu ga ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy mala bitjandja bili yan djäma yätjkurrnydja, ŋunhiyinhany dhu ŋunhi yolŋuny mala bitjandhin buma buwayakkuman yan.\n7-8Ga balanyamirriynydja waluy ŋayi God-Waŋarryu walŋakuŋal waŋganynhan yan yolŋunhany yäkuny Lutnhan, ŋunhi ŋayipin waŋganynha gan dhuwurr-dhunupany yolŋu nhinan ŋunhiliyiny. Ga nhinanany ŋayi gan ŋunhi Luttja mirithinan dhika ŋayaŋu-miḏikinany bili ŋayi gan ŋunhi nhäŋalnydja balayin dhuwurr-yätjlila romlilnydja djämalil bitjanan bili yan walu-ŋupanan, bala ŋayi gan ŋunhi nhinanany ŋayaŋu-yätjtjinan mirithinan yan dhika ŋuriŋiyiny yätjkurruynydja mala romdhu walalaŋgal. 9Yo manymak, ŋayiny ŋunha God-Waŋarrnydja marŋgi ŋunhi nhalayak ŋayi dhu dhuwurr-dhunupamirrinhany yolŋuny walalany walŋakuŋ balanyaŋuryi ŋunhi ŋayaŋu-wutthunamirriŋur romŋur mala, ga balanyayi bili ŋayi ŋunhi marŋgi nhaltjan ŋayi dhu ŋunhi dhä-gir'yurr dhuwurr-yätjmirriny yolŋuny walalany dhiyaŋ bala ga yalala ŋunhi Mala-djarr'yunamirriynha Waluy.\n10Yuwalknha yan ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny dhä-gir'yurrnydja mirithin yan ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany rom-baḏuwaḏuyunamirrinhany mala, bili walal ŋuli ga ŋunhi walalawuynha yan guyaŋanhamirrnydja ga malthundja walal ŋuli ga ŋunhi ŋurikiyin bili yan djarrpiw'nha yan romguny walalaŋgiyingalaŋaw milnyaŋ'mirriwnha. Ga bäyŋun walal ŋuli gi ŋunhi märr-barrariny, ŋunhi walal ŋuli waŋa ga yätjkurruyamany ŋurukuwurruŋguny yolŋuw walala ŋunhi walal ga nhina ŋunha djiwarr'ŋur ŋunhi djeŋarra'mirriŋur wäŋaŋur. 11Yo, ga bäydhi ŋunhi God-Waŋarrwu dhäwu-gänhamirrnydja yolŋu mala mirithirr nhakun ganydjarr-ḏilkurr, ŋunhi walal ga bulun djuḻkmaram ŋunhiwurrunhany ŋunhi nyäḻ-lakaranhamirrinhany yolŋuny walalany. Yurr bäyŋun ŋula walalnydja ŋuli gi ŋunhi God-Waŋarrwalnydja dhäwu-gänhamirriy yolŋuy mala nyamir'yurrnydja walalany yätjkurr-lakaraŋuny ŋunhiwurrunhany nyäḻmirrinhany balany nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja.\n12Dhuwalawurryiny ŋunhi nyäḻ-marŋgi-gurrupanamirrnydja mala ŋunhi balanyan bili yan nhakun ŋunhi wakinŋun warrakan' mala ŋunhi walal ŋuli ga nhina guyaŋanhamiriwnha, ŋunhi walalany ŋuli gaṯmaram bala yan buman rakunyguman. Ga walalnydja ŋunhiwurryiny ŋunhi nyäḻ-marŋgi-gurrupanamirr mala dhä-warranydjaḻ'nha yolŋu mala ga waŋany walal ŋuli ga ŋunhi bawalan yan. Bala ŋuriŋiyi walalaŋgal nyalmiriynydja ga burrpuynydja romdhu walalany dhu baḏuwaḏuyurra. 13Ga djämany walal gan ŋunhi yätjkurra ŋayaŋu-wutthunamirra rom, ga ŋunhiyi bili yan yätjkurr mala dhu walalaŋguny buku-roŋiyi. Walalnydja ŋuli ga ŋunhi guyaŋa yanbi dhuwal manymak walal dhu ga nhä mala yätjkurr djäma walupuy. Ŋayiny ŋunhi balanyanyayiny rom yätjkurra yan mirithirra, ga ŋathany walal ŋuli ŋunhi ḻuka mala-manapan nhumalaŋgalnydja, ga waŋanhamirrnydja walal ŋuli ga ŋunhi dhäwuny lakaranhamirr yätjkurra yan mala, märr walal dhu ga djäl manymakkunhamirr, bala walal ŋuli yan ŋayaŋu-wutthunmirra bala goramirriyirra. 14Ga guyaŋany walal ŋuli ga ŋunhi marramba'yinyarawnha yan. Ga bäyŋun walal ŋuli gi ŋunhi manygarrayiny balanyaŋuryiny mala yätjkurruŋur. Ga bondin yan walal ŋuli ŋunhi gaṯmaramany ŋayaŋu-yalŋgimirrinhany yolŋuny walalany rumbalkuman yan. Ga muḻkurrŋurnydja walalaŋgal ga dhaŋaŋdhirrnydja wanaŋan yan rom. Yo! Bilin muka, yindiŋura walal ŋunhi dhä-gir'ŋur God-Waŋarrwalnydja.\n15Yo, ŋuriŋiwurruynydja nyäḻ'-marŋgi-gurrupanamirriynydja walal bilin gan ganarrthaŋala ŋunhiyiny ŋunhi yuwalktja ga dhunupany dhukarr, ga marrtjiny walal ga dhuwal ŋunha wiripuwurra dhukarrkurrnydja, malthundja ga romguny ŋurikin yolŋuw yäkuw Baylamgalaŋawnha nyalmiriwnha burrpuw'nha romguny ŋunhi ŋayi gan nhinan ŋäthil be baman', gäthu'mirriŋuny ŋayi ŋunhiyi Beyuw. Baylamdja ŋunhi God-Waŋarrwu dhäwu-lakaranhamirr, yurr ŋayi gan ŋunhi djämany djarrpi'kuŋal, rrupiyawnha yan gan wanaŋa-ḏumurruyin. 16Yurr waŋanany ŋanya ŋunhi Baylamnhany raypirri'yurrnydja balanyaŋurnydja yätjkurruyanhaŋurnydja djämaŋur nhanukiyingalyi yan duŋ'kiynydja, ga waŋanany ŋayi gan ŋunhi nhakun gan yolŋuynha yan gulmaraŋal ŋanya.\n17Yo, walalnydja ŋunhi ŋunhiwurryiny ŋunhi nyäḻ'-lakaranhamirrnydja yolŋu walal balanyan nhakun gapun maŋutjin ŋunhi ŋuli ga dhärra gapumiriwnha baṉḏanynha. Ga wiripuny walal ŋunhi balanya nhakun waŋupini ŋunhi ŋayi ŋuli wataynydja boy'yun bawalamirrilila wäŋalil. Ga bilin ŋayi ŋunha God-Waŋarryuny gänaŋ'maraman wäŋany walalaŋ ŋurikiwurruŋguny ŋunhan yan dhä-gir'yunamirriŋura wäŋaŋurnydja, buku-munhan' ŋunhiyiny wäŋa mirithirra. 18Ga dhäwuny walal ŋuli ga lakaram yay'yayyunna dhika, bili walal ŋuli ga ŋunhi ŋunhiwurryiny ḻanydjatmaranhamirra, be nhina garramatkunhamirra. Ga rumbalkuman yan walal ŋuli ŋunhi baḏuwaḏuyundja butjulam ŋunhi ŋayaŋu-yalŋgimirrinhany yolŋuny walalany ŋunhi walal dhiyaŋ muka bili gänaŋ'maranhamirrnydja walalanhawuynha walal beŋurnydja ŋunhi djarrpi'ŋurnydja romŋur. 19Ga dhawu'-nhirrpandja walal ŋuli ga yolŋunhany walalany baḻanydjarratjarrawnha nhinanharawnydja manymakkunharawnha, yurr walalawuynydja ŋunhi ŋunhiwurryiny garrpinawuynha walalaŋgiyingalaŋawuŋuny yätjkurruwuŋ ŋunhi walalany ŋuli ga gäma ŋula wanhawala, dhiŋganhamirrilila romlil. Ŋunhi ŋayi dhu ŋula yol yolŋu yakany yaka'yun ŋula nhakuny yätjkurruw, ŋunhiny ŋayi balanyayiny yolŋu nhakun garrpinawuynha yätjkurruwuŋun romguŋ, bili ŋunhiyiny nhakun yätjkurrnydja rom buŋgawan nhanŋu.\n20Ga ŋunhi ŋuli yolŋu yuwalkkumany nhakun marŋgithirr Djesu-Christkuny ŋunhi ŋayi limurruŋ Garray ga Walŋakunhamirr, bala walal ŋuli gananna ŋunhiyiny ŋunhi dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja rom yätjkurrnydja malany. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhiyi yolŋu dhäŋur beŋurnydja ŋunhi Garraywalnydja marŋgithinyaŋur buluyi nhakun bilyun balayi roŋiyirryi yätjkurrulil. Ga nhinany ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋunhiyiny yolŋu yätjkurra yan mirithirra djuḻkmaraman ga ŋunhiyiny walŋa ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan ŋäthil nhinan Garraywalaŋumiriw yan. 21Manymaktja nhanŋu ŋurikiyiny yolŋuw ŋayi balaŋ yakan yan marŋgithinya romgu dhunupawnydja, dhuŋan yan ŋayi balaŋ ganha nhinanha bili walal ŋunhi ḏiltjin-gurrupar ŋurikiyiny ŋunhi dharrpalwuny dhäwuw. 22Ŋunhiny walal balanyan nhakun dhäwu ga ŋorra balanya gam', \"Wuŋgandja ŋuli marrtji'-marrtji ga balayi ŋayi ŋuli ga gaŋaru ŋanyapinya ŋayi ḻuka roŋanmaramdhi. Ga wiripuny bikipiki, ŋunhi ŋayiny biliŋuwuynha rurrwuyunawuynha ḏarrtjalknha, ga ŋayiny dhu ŋunhi buluyi balayi roŋiyirryi bala ḏur'yunmirra ŋanyapinya ŋayi dhoḻulila.\"","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/2PE\/2\/","date":"2020-01-26T11:39:13Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579251688806.91\/warc\/CC-MAIN-20200126104828-20200126134828-00478.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999996424,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999996423721313}","num_words":1042,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.404,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"BOLWUŊ DJORRA' DJUY'YUNAWUY GULUTJAYLIL\nDhuwal nhe dhu ŋurruŋuny nhäma\nDhuwandja ŋayi Bolyu djorra' wukirri bala yolŋuw walalaŋ Gulutjaylil wäŋalil ga bukmakkun märr-yuwalkthinyamirriw walalaŋ. Gulutjaynydja ŋunhi wäŋa gan dhärran ŋurruwuŋmirr, ŋunhiliyi galki Yipatjatj wäŋaŋur. Ŋayipiny ŋunhi Bolnydja dhuŋa yan ŋurikiyiny wäŋaw, yurr ŋayi ŋunhi ŋayaŋu-djulŋithirra dhäwuny ŋäma ŋunhi Garraywalaŋumirrinhany yolŋuny walalany balayiny wäŋalil bili walalaŋ ŋunhi märr-nhirrpanminyawuynydja ŋuthanna ḏälthirra. Ga dhäwuny walal ŋunhi manymaktja ŋäma ḏirramuwuŋ yäkuwuŋ Yipaparatjkuŋ ŋunhi ŋayi ga nhina balanyamirriy walalaŋgal ŋunhiliyi. Ga ŋunhi ŋayi ga Bolyu wukirriny dhuwal djorrany' ŋayiny ga Yipaparatjtja nhinan ŋunhiliyin maṉḏan rrambaŋin Bolnha.\nGa ŋunhiliyi gan yolŋu walal nhinan Gulutjay wäŋaŋur ŋunhi gan yolŋuny walal malthurr dharrwawnha dhukarrwu ga guyaŋanhawuywu. Ga bitjarr walal gan ŋunhi guyaŋanany gam; Ŋunhi walal dhu ga yuwalkkumany märr-ŋal'yun God-Waŋarrwuny, walal dhu gulyunna wiripuŋurnydja mala djämaŋur ga buku-ŋal'yundja walal dhu ga djiwarr'puywun yolŋuw walalaŋ ga ŋula nhakun ganydjarr-ḏumurrumirriwnha birrimbirrwu malaŋuw. Yurr ŋayiny Bolyuny walalany bitjarra ḻiyamirriyaŋal gam'; ŋunhi Djesu-Christtja ga nhina ŋunhan God-Waŋarrwala djiwarr'ŋura, ga nhä malany ŋunhi bukmak ganydjarr malany dhuwalaŋuwuynydja ŋunhi buku-ḻiw'maramany ŋunhiny nhanukalnha goŋŋur warrpam'nha. Ga yuwalktja walal dhu ga ŋunhi buku-ŋal'yundja nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkun yan ga bilin. Ga gali'ŋur 3-ŋurnydja ŋayi ga Bolyu lakaram nhaltjan walal dhu ga Gulutjaywuy yolŋu walal nhina Garraywalaŋumirr yan.\n1\n1 Dhuwandja djorra' ŋarrakuŋ Bolwuŋ,* Paul ŋunhi ŋarrany dhuwal djarr'yunawuy nhanukiyinguŋ God-Waŋarrwuŋ, bala ŋayi ŋarrany ŋunhi nhirrparnydja nhakun djuy'yunawuynha nhanŋun Djesu-Christkun. Ga wiripuny dhuwal Dimithiwuŋ* Timothy ŋunhi ŋayiny wäwa'mirriŋu limurruŋ Garraywalaŋumirr, 2 ga nhumalaŋ linyu ga dhuwal djuy'yundja Garraywalaŋumirriw ŋunhi nhuma ga nhina dhuwali wäŋaŋur yäkuŋur Gulutjay.* Colossae Ŋarraku bukumirriyanhawuynydja dhuwal märr ŋayi dhu Djesu-Christthuny gurrupanna nhumalaŋ mel-wuyunawuynydja ga mägayany rom.\nBolyu buku-gurrpar God-Waŋarrnha ŋayaŋuynydja buku-gurrpanaray\nA prayer of thanks\nColossians 1.3-8\n3 Dhuwal napurr ŋuli ga bukumirriyaman nhumalaŋ bitjanna bili, ŋunhi napurr ŋuli ḻuŋ'maranhamirrnydja, bala napurr ŋuli yan guyaŋan nhumalanhany, bala buku-gurrupanna God-Waŋarrnhany ŋunhi ŋayi bäpa'mirriŋu limurruŋgalaŋaw Garraywu Djesu-Christku. 4 Bili ŋanapurr ŋuli ga dhuwal dhäwuny ŋäma yolŋu'-yulŋuwuŋuny nhumalaŋgalaŋawuynydja, ŋunhi nhumany ga mirithirra yan märr-nhirrpanmirrnydja nhanukalnydja Djesu-Christkalnydja, ga djämany nhuma ŋuli ga ŋunhi manymaknha yan mirithirra romdja malany guŋga'yundja marrtji ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋuny walalany, bukmaknha yan, ŋayaŋuynydja märr-ŋamathinyaraynha. 5 Yo, ŋunhi walal gan Garraywalaŋumirriy ŋurruŋuny nhumalaŋ dhäwu manymaktja lakaraŋal, ŋunhiyiny walal gan yuwalkuŋala yan lakaraŋalnydja nhumalaŋ dhunupan yan Djesu-Christkalaŋuwuynydja. Ga bitjarra walal gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋ, ŋunhi nhumany ga dhuwal galkunna yanan dhukarr-nhäman ga ŋurikiny ŋunhi ŋula nhaku mala manymakkuny ŋunhi ga ŋorra manymakŋur djägaŋur ŋunha djiwarr'ŋur.\n6 Dhiyaŋuny bala dhuwal God-Waŋarryuny ga gurrupanna nhanŋuwuynydja ŋayi ŋunhi ŋula nhäny malany manymaktja ŋayaŋuŋurnydja nhanukiyingal ŋayi, ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, ŋunhi walal marrtjin ŋäkul ŋunhiyi manymak dhäwu mala, ŋunhili barrkuwatjŋur wäŋaŋur malaŋuŋur walalaŋgiyingal buku-ḻiw'maraŋal. Ga dhuwaliyin nhanŋu ŋunhi ŋayaŋuny God-Waŋarrwuny, balanyayi bili yan nhakun nhuma ŋunhi ŋurruŋu märraŋal nhanukuŋ, balanyamirriy muka yan waluy ŋunhi nhuma yuwalkkuŋala yan märr-dharaŋar märr-ŋamathinyamirrnydja rom ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu gurrupar bukmakku yan yolŋuw walalaŋ. 7 Bili muka nhumalaŋgal gan ŋunhi Yipaparatjthuny lakaraŋal dhuwalaŋuwuyyiny ŋunhi manymakpuynydja dhäwupuy. Mirithirr ŋarra ga nhanŋu dhuwal Yipaparatjkuny* Epaphras märr-ŋamathirr, bili linyu ŋuli ga ŋunhi rrambaŋi yan djämany nhanŋu Djesu-Christkuny, guŋga'yundja ga nhakun nhumalany bitjandja bili ŋayaŋu-rur'maramany. 8 Bitjarr ŋayi ŋunhi Yipaparatjthuny lakaraŋal napurruŋgal, ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryun nhumalanhany ganydjarr-gurrupar marŋgikuŋalnydja manapar ŋunhi nhaltjan nhuma dhu ga märr-ŋamathirr ŋunha ŋunhi wiripuwurruŋ yolŋuw walalaŋ.\nLakaram ga Garraynha, yol ŋayi ga nhaku ŋayi dhiŋgaŋal\nThe person and the work of Christ\nColossians 1.9-23\n9 Yo, ŋunhi ŋanapurr gan dhäwuny ŋäkul nhumalaŋgalaŋawuynydja, bala ŋanapurr gan yan bukumirriyaŋala nhumalaŋ, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny dhaŋaŋguman nhumalany ŋuriŋiyin nhanukiyingala ŋayi djambatjthun ga dharaŋanamirriynha romdhuny, ŋunhi ŋayipin ŋuli ga Dhuyu-Birrimbirryun gurrupan. 10 Ŋuli nhuma dhu ŋunhi märramany ŋunhiyi djambatjthinyamirrnydja rom, ga ŋuriŋiyin nhakun nhuma dhu ga ŋunhi guŋga'yundja ŋunha wiripuwurrunhany yolŋuny walalany dharrwakurra dhukarrkurrnydja, ga ŋulatjandhin romgurr nhuma dhu ga ŋunhi God-Waŋarrwuny buluny nhakun marŋgithirr. 11-12 Ga ŋarrany ŋuli ga dhuwal bukumirriyaman God-Waŋarrwalnydja, märr ŋayi dhu nhumalany djämany ḏälkuman ŋuriŋiyi bili yan ganydjarryuny ŋunhi ŋayi ga ŋunhayi ŋayatham, märr nhumany dhu ga dhärra ḏälnha yan, nhirrpanmirra dhu marrtji nhaku malaŋuw bukmakkuny ŋayaŋuynydja dharraḏaynha, ga dhäŋur beŋuryiny bala nhuma dhu ga ŋunhi buku-gurrupandja ŋanya God-Waŋarrnhany ŋayaŋu-djulŋithinyaraynha. Yuwalk muka ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny nhumalaŋ bitjandhiyiny djäma, bili ŋayipi ŋunhi wäwunguŋalnydja ŋula nhäny malany ŋunhi manymaktja ŋayaŋuŋurnydja nhanukal, ga dhunupa yan ŋunhi märranharawnydja nhumalaŋ ŋurikiyiny malaŋuw, ŋayi dhu gurrupandja nhanŋuwuynha ŋayi yolŋunhany walalany. Yo, bilin nhakun nhuma dhuwali nhanŋun yolŋuny walal, nhinan ga nhanukala djarraṯawun'mirriŋura romŋurnydja. 13-14 Ŋäthilnydja limurr gan ŋunhi nhinan ŋunhili buku-munha'ŋur yan romŋurnydja, ŋunhi gan yätjkurruy limurruny ŋayathaŋal, yurr ŋayipiny ŋunhi God-Waŋarryuny walŋakuŋala limurruny beŋuryiny ŋunhi buku-munha'ŋurnydja romŋur, bala yan ŋayi nhirrparnydja limurruny ŋunhiwiliyin Gäthu'mirriŋuwala nhanukalaŋuwal romlilnydja, ŋunhi ŋayiny ga God-Waŋarrnydja mirithirra yan märr-ŋamathirr nhanŋu. Ga dhuwaliyin ŋunhi romdja nhanŋu God-Waŋarrwuny, ŋayi ŋunhi litjalanhany dhawaṯmaraŋal, märr ŋali dhu ga yänan nhakun nhinany baḻanydjarratjarran ŋulatjandhin nhanukalaŋuwurra Gäthu'mirriŋuwalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra, bala yan ŋayi bäy-lakaraŋala limurruŋ ŋunhi yätjkurrnydja malany.\n15 Bäyŋu ŋilimurr ŋuli gi dhuwal God-Waŋarrnhany nhäŋu, yurr ŋunhi limurr ŋuli marŋgithirrnydja nhanukalaŋuw Gäthu'mirriŋuwnydja, bala limurr ŋuli dhunupan nhakun marŋgithirra nhanŋuny, bala yan dharaŋana nhäthinya ŋunhi ŋayi God-Waŋarrnydja, bili maṉḏany ŋunhi balanya bili yan dharaŋana yan maṉḏa ŋupanayŋu. Bili ŋayiny ŋunhi Djesuny bulu warray yindi ga ŋurruŋu, djuḻkmaraman ga wiripuŋunhany ŋunhi ŋula nhäny malany ŋunhi ŋayi gan God-Waŋarryu bokmar.\n16 Djämany ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny bukmak yan ŋula nhäny malany ŋunha djiwarr'ŋur ga dhipal munatha'lil yindi ga nyumukuṉiny, yolŋuny ga birrimbirrnha malaŋuny ŋuliwitjarra bili yan nhanukalaŋuwurra yan Djesuwalaŋuwurra. Ga nhä malany limurr ŋuli ga nhäma ga nhä malany nhänhamiriw, ŋayiny Djesuny mirithirra yindi ŋurikiwurruŋgalyiny. Ganydjarrnydja nhanŋu ŋunhi Djesuwnydja bulu dhika barrku mirithirr, djuḻkmaraman ga mokuynhany malaŋuny ŋunhi walal ŋuli ga nhina dhiyal munatha'ŋur, buŋgawayirr walal ŋuli ga, ga ŋurruŋuyirr yolŋuw walalaŋ. Yo, God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi yan ŋamaŋamayurrnydja bukmaktja yan nhä malany, yurr ŋuliwitjarra bili yan, märr ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny milkuman bukmakkala yan, ŋunhi Gäthu'mirriŋunhany nhanŋuwuy ŋayi Djesunhany, ŋunhi ŋayiny yindi warray, ga ganydjarr-ḏumurr.\n17 Ŋayipiny gan ŋunhi Djesu-Christtja walŋa muka yan nhinan yorrnha ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu bokmarnydja bukmaktja ŋula nhäny mala. Bili ŋayi gan God-Waŋarr djälthin bukmakku ŋunhi ŋamaŋamayunawuywuny nhanukuŋ walal dhu ga djälku-malthundja nhanŋuwuynha yan Djesuwnha.\n18 Ga bulu nhakun ŋayi Djesu-Christ ŋurruŋu yan buŋgawa ŋunhi Garraywalaŋumirriwnydja malaw, ŋunhi ŋayiny nhakun ḻiyan, gämurru'ŋun balanyan, ga limurrnydja dhuwal Garraywalaŋumirrnydja balanya nhakun rumbalnha nhanŋu. Ga nhanukalaŋuwurr yan limurr ŋuli ga ŋunhi walŋany märram, rumbalyuny nhanukal, bili ŋayipi yan ŋuli ga ŋunhi djägany limurruŋ. Ŋayiny ŋunhi Djesuny maḻamarr Gäthu'mirriŋu God-Waŋarrwu, ŋunhi God-Waŋarryu yan ŋayipi rur'maraŋalnydja ŋanya beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja, ŋurruŋu djuḻkthurrnydja wiripuwurruŋguny ŋunhi Garraywalaŋumirriw, märr ŋayiny dhu Djesuny ŋurruŋuyirra ga buŋgawayirra bukmakkun yan.\n19 Yo God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋu dhuwal mirithirra yindi ga ŋurruŋu, bili ŋayi God-Waŋarr gan djälthin nhanŋu maṉḏa dhu waŋganyŋur yan gandany ŋupanayŋu yan nhakun ŋayipi God-Waŋarr.\n20 Ga nhanukalaŋuwurra ŋunhi Gäthu'mirriŋuwalaŋuwurra ŋayi God-Waŋarryuny gumurrkuŋala bukmaknhany yolŋuny walalany nhanukiyingallilyaŋalnydja ŋayi. Ga djämany ŋayi ŋunhi burrmiḏiny rom nhanukalaŋuwurra Gäthu'mirriŋuwalaŋuwurra maŋgu'wurr ŋunhi ŋayi gan gorruŋala ŋunhiliyin dharpaŋur mälakmaranhawuyŋura, bala ŋayi roŋanmaraŋala bukmaknha yan nhäny mala dhuwal munatha'ŋur ga ŋunha djiwarr'ŋur nhanukiyingallilyaŋalanydja ŋayi.\n21 Ŋäthilnydja nhuma ŋunhi ḏiltji-gurrupar muka nhanŋuny God-Waŋarrwuny, yaka yan nhuma nhanŋu marŋgi, bili nhumalaŋguŋ ŋunhi guyaŋanhawuynydja ga djämapuynydja yätjkurra yan mirithirra. 22 Yurr dhiyaŋuny bala ŋayi God-Waŋarryuny nhumalany bilin galkikuŋala. Yo bitjarryin ŋayi ŋunhi djämany, ŋunhi ŋayi djuy'yurr nhanŋuwuy ŋayi Gäthu'mirriŋunhan, bala ŋayi yolŋukunhaminan bala yan dhiŋgaŋala. Märr limurrnydja dhu ŋunhi gärriny balany ŋunhi dhunukulilnydja nhanukal God-Waŋarrwalnydja dharrpalnha ga rum'rumdhunamiriwnha, ga ŋula nhämiriwnha.\n23 Yurr nhumalaŋguny dhu ga dhuwaliyi märr-nhirrpanminyawuy dhärra ḏälnha yan nhanukalnydja Garraywalnydja, bitjanna nhakun ŋuli ga ŋunhi dharpa yuṯuŋgurrmirr dhärra yan, ṉiṉ'thun ŋuli ga ŋunha munatha'lil djinawa'lil. Yo nhumany ga dhuwal galkunna yanan dhukarr-nhäman ŋurikin ŋunhi manymakkun romguny ŋunhi dhu maḻŋ'thurr nhumalaŋ yalalaŋumirriy ŋunhal djiwarr'ŋur. Dhuwaliyin ŋunhi manymaktja dhäwu ŋunhi nhuma marrtjin ŋurruŋu ŋäkul, ga yakan walal dhipuŋuryiny dhäwuŋur ḏaḏawyurr wo ŋula yolthuny nhumalany dhu baḏuwaḏuyun. Djesu-Christkuny dhuwal djämamirrnydja mala bilin ḻatjuwarr'yurra bawalamirrilila wäŋalil, dhäwuwnha lakaranharaw manymakkun, ga ŋarra wiripuny muka Bolyu* Paul ga dhäwu lakaramdhi bitjandhi bili yan.\nLakaram ga Bolwu djäma, ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan Garraywu djäma\nPaul's service to the church\nColossians 1.24—2.5\n24 Dhiyaŋuny bala ŋarrany ga dhuwal marrtji ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurra romgurrnydja, yurr nhumalaŋ ŋayaŋuwnydja. Yurr ŋayaŋuny ŋarraku dhuwal ga djulŋithirra, bäydhi ŋunhi ŋarra ga dhuwal marrtji marikurrnydja dhaḻakarrwurr. Bili ŋarrapiny dhuwal marŋgi ŋunhi baḏak yan ga dhuwal mariny mala ŋorra limurruŋguny Djesu-Christkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ dhiyalnydja munatha'ŋurnydja, märr nhanŋu dhu limurruŋgalaŋaw Djesu-Christkuny rumbal ŋunhi bäythinyawuynydja gana'yirr muka djämawnydja nhanukalaŋaw. Ga dhiyakiyin ŋunhi märrwuny ŋarrany ga dhuwal marrtji dhuwalatjandhiny marikurrnydja. 25 God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi ŋarranhany djarr'yurr dhiyakuny ŋunhi djämaw, ga bulu ŋayi dhäruk-gurrupanminany ŋarrakal dhäwuwny'tja lakaranharaw bukmakkuyi yan, märr ŋarrany dhu yakan ŋula dharrpan dhäwuny nhumalaŋgalaŋaŋur, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny yuwalk yan dhaŋaŋgumany nhumalany ŋuriŋiyiny ŋunhi nhanukiyingalnydja ŋayi manymakthu. 26 Beŋur bili yan ŋurruyirr'yunaŋur ŋayi gan God-Waŋarryu ŋayathaŋalnydja ŋunhiyi romdja nhanŋuwuy ŋayi dharrpalkuŋalnydja bukmakkal yan yolŋuwalnydja walalaŋgal. Yurr dhiyaŋuny bala ŋayi lakaraŋala nhumalaŋ dhawaṯmaraŋala ŋunhi nhanukiyingalaŋuwala yolŋuwalnydja walalaŋgal bukmakkala yan. 27 Ga ŋunhiyiny dharrpalnydja rom God-Waŋarrwuny, mirithirra ŋayi ŋunhi mel-wiḏi'mirra dhika ga latjun', ŋunhi ŋayi ga God-Waŋarrnydja djälthirra bukmakkuny yolŋuw walalaŋ marŋgithinyarawnha ŋurikiyiny, ga nhinanharaw ŋunhiwiliyin ŋunhi nhanukala romlilnydja. Ga dhuwaliyi nhanŋu ŋunhi ŋayaŋuny, ŋunhi ŋayi gan ḻiya-ŋamaŋamayunminany ŋäthilnydja lakaranharaw yan ŋurikiyiny dharrpalwuny nhanukiyingalaŋaw ŋayi, märr dhu ŋunhi nhanŋuwuynydja yolŋu walal marŋgin ga nhina. Ga dhuwanna ŋunhi nhanŋu dharrpalnydja rom gam', Djesu-Christtja yuwalknha yan bilin ga nhinan dhuwaliyin ŋayaŋuŋura nhumalaŋgala. Ga ŋuruŋiyiny ga maŋutji-lakaraman ŋunhi ŋayipiny dhu God-Waŋarryuny gurrupanna yan nhumalaŋguny ŋunhi ŋula nhäny malany manymaktja ga mäwilimirrnydja rom. Ga märr-yuwalk yan ŋayi dhu ŋunhiyi maḻŋ'thurrnydja djämapuynydja nhanukuŋ God-Waŋarrwuŋuny.\n28 Bala ŋanapurr ga dhuwal yorrnha nhakun dhäwuny lakaram Djesu-Christkalaŋawuynydja bukmakkun yan nhumalaŋ, God-Waŋarrwal yan djambatjthuny guyaŋanharay napurr dhu ga marŋgikumany, raypirri'yundja marrtji nhumalany, ga djägakumany yolŋunhany walalany ŋunhi nhaku ŋayi ga God-Waŋarr djälthirr. Märr walalnydja dhu ŋunhi yolŋuny walal ŋayaŋumirr muka nhanukalaŋumirr Djesu-Christkalaŋumirrnydja, ŋunhi walal dhu dhärriny nhanukal gumurrŋurnydja God-Waŋarrwalnydja yalalaŋumirriynydja. 29 Ŋunhi ŋarra ŋuli ga nhakun djämany ŋunhiyiny mala, ga marrtjiny ŋarra ŋuli ga ŋunhi gumurr-ḏälkurra ga marikurra dhaḻakarrwurrnydja, yurr ŋarrany ŋuli marrtji mukthunna bala yan djämany. Ga guŋga'yunawuynydja ŋarra ŋuli ga märram ganydjarrnydja, ŋunhiyi bili yan nhanukuŋ Djesu-Christkuŋ gurrupanawuynydja, ga ŋunhiyiny ganydjarr, ŋuli maḻŋ'thundja ŋunhan ŋunhi wiripuwurruŋgala yolŋuwalnydja walalaŋgal ŋarrakalaŋuwurrnydja guŋga'yunawurr, ŋuriŋiyin ŋarranhany ŋuli ga ŋunhi ŋayaŋu ḏälkum.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"https:\/\/ebible.org\/djr\/COL01.htm","date":"2020-01-18T05:46:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579250592261.1\/warc\/CC-MAIN-20200118052321-20200118080321-00023.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999964237,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999964237213135}","num_words":1597,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.354,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"BOLYU WUKIRRI DHATJALUNIKALIL NAMBA 2\nDhuwal nhe dhu ŋurruŋuny nhäma\nDhuwal wiripuny nhanukuŋ Bolwuŋ djorra' balayi bili walalaŋ Dhatjalunikalil wäŋalil. Dhiyaŋuny djorray' ga ŋupan ŋunhiyi ŋurruŋuny djorrany'.\nGa ŋurruyirr'yundja ŋayi ga dhuwal Bolnydja waŋa dhiyalnydja djorra'ŋur buku-wurrpanawuy nhanukuŋ, God-Waŋarrwu, ŋunhi walalaŋ yolŋuwnydja walalaŋ märr-yuwalkthinyawuynydja ga märr-ŋamathinyawuynydja ŋunhiliyiny Garraywalaŋumirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal bilin nhakun ŋuthara ḏälthinan. Ga mirithin warray walal gan ŋunhi dhaŋga'-ḏirryurrnydja mariynydja mala, yurr ŋayiny Bolyuny ŋayaŋu-marrparaŋguŋal walalany ŋunhi ŋayi God-Waŋarryuny walalany gan yaka dhä-gir'yurr, ŋunhiny ŋayi gan yän birrka'yurr walalaŋ märr-nhirrpanminyawuy. Ga wiripuwurruy gan yolŋuy walal lakaraŋal yanbi ŋayi Garraynydja bilin gumurr-roŋiyinan. Ga ŋayiny Bolnydja waŋan walalaŋ walal dhu ga yaka märr-yuwalkmirriyirr balanyarawyi mala dhäwuw, bili ŋayi muka dhu ŋunhi ŋurruŋuny buni ŋunhiyi \"rommiriw yolŋu nyalmiri burrpu.\"\nGa balanya bili ŋayi dhuwandja djorra' nhakun ŋunhi ŋurruŋu nhanukuŋ djorra' wukirriwuy. Ŋunhiliyi ŋayi gan Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal dhuwurr-marimirriyin, bala ŋayiny gan ŋunhi Bolyuny waŋanan walalany roŋanmaraŋala djämalila. Ga bitjarr ŋayi gan ŋunhi waŋanany walalaŋ gam', \"Ŋuli nhuma dhu yakany djäma, nhumany dhu yakan ḻuka ŋathany.\" (3.10) Bolyu ga ŋäŋ'thun Garraywalaŋumirriny bala Dhatjalunikalil walal dhu ga bukumirriyam nhanŋu ga bulu ŋurikiyi Garraywalaŋuw dhäwuw' ŋayi dhu ḻatjuwarr'yun.\n1\n1 Dhuwandja dhäwu napurruŋguŋ Bolwuŋ,* Paul Djälitjkuŋ,* Silas ga Dimithiwuŋ* Timothy nhumalaŋ Garraywalaŋumirriw mala dhipaliyi wäŋalil Dhatjalunikalil,* Thessalonica nhumany dhuwal yolŋu walal limurruŋgalaŋawnha God-Waŋarrwun Bäpawnha ga Garraywun Djesu-Christkun.\n2 Ŋarrany ga dhuwal ŋäŋ'thunna, bukumirriyaman ga nhumalaŋ, märr ŋayiny dhu limurruŋ God-Waŋarrnydja Bäpany ga Garraynydja Djesu-Christtja mel-wuyunna nhumalaŋ, ŋuriŋin ŋunhi nhanukiyingala ŋayi märr-ŋamathinyaraynydja, märr nhumany dhu ga nhinany mägayan yan.\nŊunhi ŋayi dhu Maŋutji-dhunupayanhawuynydja yolŋu roŋiyi räliny dhipalnydja munatha'lilnydja\nWhen Christ returns\n2 Thessalonians 1.3-12\n3 Yo, ḻundu walal marrkapmirr walal, dhunupa ŋunhi napurruŋguny napurr dhu ga buku-wurrpan God-Waŋarrnhany nhumalaŋ, bili nhumalaŋ marrtji dhuwaliyi märr-nhirrpanminyawuynydja ŋuthanna yindithirra God-Waŋarrwalnydja, ga bulu nhakun nhumalaŋ dhuwali märr-ŋamathinyawuy bala-räli'yunminyaraw ŋuthandhi bala yindithirryi bitjanna bili yan. 4 Ga yorrnha nhakun napurrnydja ga dhuwal mirithirrnydja lakaram nhumalaŋgalaŋuwuynydja dhäwu ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal. Lakaramany napurr ga dhuwal walalaŋgal, ŋunhiŋuwuynyha ŋunhi nhuma ga dhuwali nhina ŋayaŋuynydja-galkunminyaraynha yan, ga dhärra nhuma ga ḏälnha yan bitjanna bili, bäydhi nhakun nhuma ga dhuwali marrtji yindikurrnydja marikurr ga ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurrnydja romgurr.\n5 Ga bukmakthu ga dhiyaŋiyi mala ŋunhi maŋutji lakaramany, ŋunhi ŋayiny God-Waŋarrnydja dhunupa mala-djarr'yunaraw, ga djämany ŋayi ga ŋunhi nhuna, märr nheny dhu boŋguŋ ŋunhi märraŋ yan ŋula nhä malany manymak nhanukalnydja romŋur, dhuwalaŋuwuyyiny ŋunhi nhe ga marrtji ŋayaŋu-miḏikinyamirriwurr romgurr. 6 Ga nhanŋuwuynha yan ŋunhi God-Waŋarrwun dhunupany dhä-gir'yunaraw ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ga mari mala djäma nhumalaŋ. 7 Yurr ŋayin dhu ŋunhi God-Waŋarryun nhumalany ŋayaŋu-ḻaymaramany beŋuryiny ŋunhi mariŋurnydja malaŋur nhumalaŋgal. Ga biyakiyi bili ŋanapurruŋguny ŋayi dhu ŋunhi djämayi, balanyamirriynydja waluy ŋunhi ŋayiny dhu Garraynydja Djesuny buni, roŋiyiny ŋayi dhu beŋur djiwarr'ŋurnydja, ŋapa-malamirra, ŋunhi dhäwu-gänhamirra yolŋu walal djiwarr'puynha mala, ŋunhi ganydjarr-ḏilkurra. 8 Ga rrambaŋin maṉḏa dhu ŋunhi boŋguŋ yarrupthurrnydja beŋurnydja djiwarr'ŋurnydja, ŋayi Garray Djesu ga gurtha ŋäṉarr nhäri dhu boŋguŋ marrtji ŋatŋatthurr. Ga ŋuriŋiyin ŋayi dhu ŋunhi dhä-gir'yurrnydja bukmaknhan yan yolŋunhany walalany ŋunhi walal yaka nhanŋu God-Waŋarrwu marŋgi, ga ŋunhiwurruny ŋunhi walal gan bäyŋu dhäwu märraŋal nhanukalaŋuwuy Djesuwalaŋuwuy. 9 Ga dhä-gir'yunawuynydja walal dhu ŋunhi märraŋuny mirithirra yan ḏäl ga wiyinŋumirra, ŋunhi dhu walalany buwayakkuŋuny dhika warrpam'thurra yan, ga bäyŋun yan walal dhu gi ŋunhi gumurrŋurnydja nhanukal nhini Garraywalnydja, ga ŋunhalnydja ŋunhi nhanukalnydja ganydjarrmirriŋurnydja ga galumanyaŋurnydja romŋur. 10 Ga dhuwaliyiny dhu ŋunhi rom maḻŋ'thurr balanyamirriynha waluy ŋunhi dhu ŋayin Garraynha roŋiyi, bala dhu ŋunhi bukmaknha yan nhanŋuny yolŋu walal märr-yuwalkthinyamirrnydja mala wokthurrnydja nhanŋu gi mirithin yanan, märr-ŋal'yurra manapul. Ga nhumany dhu boŋguŋ ŋunhi biyakiyi bili mala-manapul wokthurr gi nhanŋuny Garraywuny märr-maŋmaŋdhurra manapul nhanŋu, bili nhumany gan ŋunhi märr-yuwalkthinan ŋurikiyin ŋunhi dhäwuw ŋunhi nhaltjarr ŋanapurr gan lakaraŋal nhumalaŋgal.\n11 God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi nhumalany djarr'yurrnydja; bala napurr ga yurrnha nhakun dhuwal bukumirriyamany nhanukal God-Waŋarrwalnydja, märr nhumany dhu ŋunhi nhanŋuwuynha yan yolŋuny walal. Ga bukumirriyam ŋanapurr ga dhuwal God-Waŋarrwal märr ŋayi dhu nhumalany guŋga'yunna ganydjarryuny nhanukiyingala ŋayi djämawnydja manymakkuny mala ŋunhi nhuma ga dhuwaliyi gatjpu'yun, ŋunhi nhaltjan nhumalaŋ ga dhuwaliyi märr-nhirrpanminyawuy djälthirr nhaku malaŋuw djämaw. 12 Ga bukumirriyam ŋanapurr ŋuli ga dhuwal, märr dhu nhanŋu dhuwali yäkuny Djesu-Christkuny, limurruŋgalaŋaw Garraywuny yindithirra bawalamirriŋura wäŋaŋurnydja, ga wiripuny dhuwaliyi walŋaŋur nhumalaŋgal, bili ŋayiny ŋunha God-Waŋarrnydja limurruŋ mirithirr warray mel-wuyunamirr, nhakun ŋayipin yan Djesu-Christnha.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"https:\/\/ebible.org\/djr\/2TH01.htm","date":"2020-01-18T05:42:15Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579250592261.1\/warc\/CC-MAIN-20200118052321-20200118080321-00029.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999935627,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999935626983643}","num_words":663,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.342,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"BOLYU WUKIRRI DHATJALUNIKALIL NAMBA 1\nDhuwal nhe dhu ŋurruŋuny nhäma\nBolyu dhuwandja djorra' wukirri bala walalaŋ Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ Dhatjalunikalil wäŋalil. Ga dhuwaliyiny wäŋa Dhatjalunikany ŋurruwuŋmirr ŋunhili makarrŋur wäŋaŋur Guritjŋur. Ga dharrwa gan ŋunhi märr-yuwalkthinyamirrnydja yolŋu walal buku-ŋal'yurrnydja ŋula nhakun mala waŋarrwu ga yorrnha walal gan ŋunhi bilyurr Garraywalnydja. Ga bilin walalaŋ ŋunhi ŋutharnha ḏälthinan märr-nhirrpanminyawuynydja, bala walal gan ŋunhi Manymaktja Dhäwu gäŋala ḻatjuwarr'maraŋala bawalamirrilila.\nGa mari gan ŋunhi Garraywalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal ŋorran. Wiripuwurruy gan ŋunhi märr-yuwalkthinyamirriy yolŋuy walal guyaŋan ŋunhi ŋayi ga Garraynydja gumurr-roŋiyirra rälin, bala walal marrtjin gulyurra djämaŋurnydja mala. Ga wiripuwurr gan yolŋu walal warwuyurr bili walalaŋ gan ŋunhi gurruṯumirrnydja yolŋu mala murrmurryurra, ga yorrnha nhakun ŋayi ŋunhi Garraynydja gumurr-roŋiyin, bala walal gan ŋunhi märr-dhumbal'yurra nhaltjanna dhu ŋunhiwurrnydja yolŋu walal.\nBala ŋayi Bolyuny walalaŋgal dhunupayaŋala lakaraŋal nhä ŋayi dhu ŋunhi maḻŋ'thun, ga lakaraŋal ŋayi walalaŋ ŋunhi nhaltjan walal dhu ga nhina galku'-galkun. Ga waŋa ŋayi ga Bol ŋayi dhu ga Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal nhina galŋa-djulŋithirra yan, ga bukumirriyaman dhu ga bitjanna bili yan ga buku-gurrpan ŋanya God-Waŋarrnhan (gali'ŋur 5.16-18).\n1\n1 Dhuwandja djorra' ŋanapurruŋguŋ ŋarrakuŋ Bolwuŋ,* Paul Djälatjkuŋ* Silas ga Dimithiwuŋ.* Timothy Nhumalaŋ dhuwal yulŋuny dhipaliyi Dhatjalunikalil* Thessalonica wäŋalil Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ, ŋunhi nhumany dhuwal yolŋu walal God-Waŋarrwun ga Garraywun Djesu-Christkun. Bukumirriyaman ŋarra ga dhuwal, märr ŋayi dhu God-Waŋarrnydja ŋayaŋu-wuyunna nhumalaŋ ga dhaŋaŋguman nhumalany nhanukiyingala ŋayi mägayaynha romdhuny.\n2 Ŋanapurrnydja ga dhuwal buku-wurrpanna God-Waŋarrnhan nhumalaŋ, ga yäku-lakaram napurr ŋuli marrtji nhumalany ŋanapurruŋgiyingal ŋanapurr bukumirriyanhawurrnydja, 3 ga lakaram napurr ŋuli marrtji ŋunhi God-Waŋarrwalnydja Bäpa'mirriŋuwalnydja limurruŋgalaŋuwal märr-nhirrpanminyawuynydja nhumalaŋ, ga djämapuynydja nhumalaŋguŋ manymakpuynydja, ga ŋayaŋu-gatjpu'yunawuynydja nhumalaŋ ŋunhi nhumany dhu bäyŋun djawaryun ga gulyun ŋula gandarrŋurnydja nhanukalnydja Garraywalnydja limurruŋgalaŋuwal.\nWäŋa-Dhatjalunikapuywu yolŋuw walalaŋ märr-yuwalkthinyawuy ga djäma malany manymak ŋunhi walal gan milkuŋal\nThe Thessalonians' faith and example\n1 Thessalonians 1.4-10\n4 Ḻundu walal ŋarraku, God-Waŋarrnydja nhumalaŋ ga dhuwal märr-ŋamathirra, bili ŋanapurruwuynydja marŋgi muka, ŋunhi ŋayi djarr'yurrnydja nhumalany, märr nhumany dhu ŋunhi nhanŋuwuynha yan yolŋuny walal. 5 Ŋunhi napurr gan dhäwuny nhumalaŋ lakaraŋal manymaktja, yaka ŋunhi dhäruktja yan waŋganydja dhulmu-waŋarany, ŋany dhulmu-ganydjarrmirr ŋunhi yulŋuny, ŋayaŋu-ḏapmaranhamirra beŋura yan nhanukuŋun Dhuyu-Birrimbirrwuŋun. Nhumany marŋgi ŋunhi nhäthinya dhuwal ŋanapurrnydja yolŋuny walal, ga nhaltjarr ŋanapurr gan nhumalany guŋga'yurr. 6 Ga ŋunhi nhuma gan dhäwuwny'tja mala märr-yuwalkmirriyin bala nhuma gan ŋunhi wanaŋguŋalnydja ŋanapurrunhan ga Garraynhan. Bala nhe gan ŋunhi dhaŋga-ḏirryurrnydja mirithinan yan, yurr ŋayiny ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny nhumalany galŋa-djulŋithinyamaraŋala.\n7 Ga nhinanany nhuma gan ŋunhi walŋaynydja manymakthun, wiripuwurruŋguny Garraywalaŋumirriw walalaŋ nhänharaw ŋunhiliyiny Matjataniyany* Macedonia makarrŋur wäŋaŋur ga Yäkiyany* Achaia ŋunhi ŋayi makarr wäŋa Gurikpuy.* Greek 8 Ga nhumalaŋgalaŋuwurra gan ŋunhi Garraywalaŋuwuynydja dhäwu ḻatjuwarr'yurr bawalamirrililnydja wäŋalil, ŋuliwitjarryiny ŋarakawurr wäŋakurr. 9 Dharrwan ga dhuwal yolŋuny walal lakaranhamirrnydja nhumalaŋgalaŋuwuy, ŋunhi nhaltjarr nhuma ŋanapurruŋ gan gumurr-ŋamathin, ga nhaltjarr ŋunhi nhuma ḏiltji-gurrupanmin munatha'wuywu waŋarrwu malaŋuw, bala nhuma gan märr-ŋal'yurrnydja yuwalkkun yan walŋawnha God-Waŋarrwuny. 10 Ga lakaranhamirryi walal marrtji bala dhuwandja ŋunhi nhaltjanna nhuma ga dhuwaliyi galkun dhukarr-nhäman ga Garraywun roŋiyinyaraw rälin beŋura djiwarr'ŋura. God-Waŋarryuny ŋunhi rur'maraŋal ŋanya beŋur dhiŋganhaŋur, ga mala-djarr'yunamirriynydja waluy ŋayiny dhu Djesuynydja walŋakuŋun limurrunhany beŋurnydja ŋunhi Godkalaŋuŋurnydja dhä-gir'ŋur.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"https:\/\/ebible.org\/djr\/1TH01.htm","date":"2020-01-18T05:42:36Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579250592261.1\/warc\/CC-MAIN-20200118052321-20200118080321-00044.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999696016,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999696016311646}","num_words":471,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.352,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Djesu-Christthun ŋuli ga dhuwal ŋayipin gurrupan baḻanydjarratjarrany rom\nChrist gives Freedom\nGalatians 5.1-15\n1Bilin ŋayi ŋunhi Djesu-Christthuny limurruny dhawaṯmaraŋala. Bilin limurrnydja dhuwal yuwalknha yan ŋayaŋu-ḻayyunan. Ga biyakiyin bili yan gi nhininy baḻanydjarratjarran yan, yakan dhu buluny ŋayi nhuŋuny ga buŋgawayirr ŋunhiyiny ŋunhi Mawtjitjkuny rom.\n2Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi balayiny roŋi'-ruŋiyirr romlilnydja yan, dhayuŋanmirr nhuma dhu ga mitthunminyarawnydja, ŋunhiyiny nhakun ŋayiny nhumalaŋgal Djesu-Christtja bäyŋun waliwaliŋun. Bala nhakun nhuma ŋuli ga ŋunhi bitjanna waŋany gam', \"Ŋarrany dhu dhuwal walŋathirr ŋuriŋiyin bili yan romdhun, bäyŋun ŋarrany dhu Djesu-Christthuny walŋakum.\" 3Ga dhuwal ŋarra dhu waŋan nhumalaŋ yulŋuny marŋgikuman manapan, ŋuli nhe dhu ga ŋunhi ŋurikiyiny bili yan waŋganyguny romguny malthun, nheny dhu ga ŋunhi djämany bukmaknha yan ŋunhi Djuw-malawnydja rom malany. 4Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi malthun ŋurikiyiny bili yan romgu Mawtjitjkalaŋawnydja, yanbi dhu ga ŋuriŋiyiny nhe ŋayaŋu-ŋamatham God-Waŋarrnhan; ŋunhiyiny nhakun nhe bilin gänaŋ'maranhaminan nhunapinya nhe nhanukala Djesu-Christkala, bala gulmaranhaminan nhe nhanukal mel-wuyunaŋura ga märr-ŋamathinyaŋura. Ga bäyŋun nhe ŋunhi buluny ŋunhiliyiny märr-ŋamathinyaŋur nhanukalnydja. 5Yurr yuwalktja yanbi ŋunhi nhanukalaŋumirrnydja yolŋu walal marŋgimirra, ŋunhi ŋayiny dhu God-Waŋarryuny walalany märraŋun yan, bili walal ŋuli ga ŋunhi märr-nhirrpanmirrnydja nhanukiyingala yan. Ga ŋayin ŋuli marrtji ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryun guyaŋanhamirriyamany limurruny, ŋunhi God-Waŋarryuny limurruny bilin dhuwurr dhunupan lakaraŋal, bili limurr ŋunhi märr-nhirrpanminan nhanukala Djesu-Christkala. 6Ga ŋunhi nhe gali'lil wapthurr nhanukalnydja Garraywalnydja, bäydhi nhe ḏarrtjalkkunhawuy, ga bäydhi nhe mak yakany ḏarrtjalkkunhawuy. Ga dhuwanna ŋayi ŋunhi mirithirrnydja ŋurruŋuny gämurru' gam', ŋuli nhe ga ŋunhi märr-yuwalkthirr Garraynhany yan, bala nheny dhu ga ŋunhi bitjandhi bili yan märr-ŋamathirra ŋunha ŋunhi wiripuŋuwnydja yolŋuw.\n7Ŋäthilnydja nhuma gan ŋunhi nhinan manymakkuŋal dhika Garraywal yan dhukarryuny dhunupay. Ga yolthun nhumalany ŋunhi gulmaramany beŋuryiny ŋunhi yuwalkŋurnydja dhukarrŋur. 8Ga ŋayiny God-Waŋarryuny, ŋunhi ŋayi djarr'yurr nhuna, yaka ŋayi ŋunhi waŋanha ŋunhayiny ŋunhi wiripuŋunhany yolŋuny nhuŋuny marŋgikunharaw. 9Yolŋuy walal ŋuli ga dhäwu lakaram mayali'kurr bitjan gam', \"Ḻurrkun'thu yan ḏambakunhawuyyu ŋuli ŋunhi ŋathanhany dämbanhany ŋuthanmaram yindikumany, bala bukmaknha ŋayi ŋuli ŋunhi wiripuŋuyirrnydja ŋuriŋiyiny ḻurrkun'thuny ḏambakunhamirriy,\" bitjan. Ga bitjandhiyi bili yan dhu ŋunhi ḻurrkun'thuyi yan yolŋuynydja walal baḏuwaḏuyundja nhumalanhany bukmaknhan ŋuriŋiyin ŋunhi walalaŋgiyingalnha walal djarrpiy'nha dhäwuynydja mala. 10Nhumany dhuwal Garraywun yan yolŋuny walal. Yurr ŋayiny ga ŋunha Garraynydja ŋarraku djälthirr ŋarra dhu marrtji nhäma ga maḻŋ'maram nhumalaŋgal, märr nhuma dhu marrtji djämany ŋunhiyi bili yan ŋunhi nhaku ŋayi ga God-Waŋarr nhumalaŋ djälthirr, ga yakan nhuma dhu ga buthuru-bitjun ŋunha wiripuŋuwnydja yolŋuw. Ga ŋunhiny yolŋu mala ŋunhi walal ŋuli ga nhumalany marilil galkan, God-Waŋarryuny walalany dhu ŋunhi dhä-gir'yurra yan.\n11Ḻundu walal ŋarraku, wiripuwurrnydja dhuwal yolŋu walal ŋuli marrtji lakaranhamirra ŋarranhany, yanbi ŋarran ŋuli gi ŋunhi waŋi yolŋunhany walalany ḏarrtjalkkunhaminyarawnydja. Ga nhakun walal ŋuli ga ŋunhi yolŋuynydja walal ŋarranhany gulmaram dhäwuŋurnydja lakaranhaŋur? Ga ŋunhi balaŋ ŋarra ganha ŋunhi waŋanha yolŋuny walalany ḏarrtjalkkunhaminyaraw, ŋunhiny nhakun balaŋ ŋarrakuny dhukarr gumurr-yalŋgin yan dhäwuwny'tja lakaranharaw, ŋarrany dhu dhäwu lakaram nhanukalaŋuwuynydja Garraywalaŋuwuynydja dhiŋganhawuy, ŋunhi ŋayi dhiŋgaŋal ŋunhiliyi dharpaŋur mälakmaranhawuyŋur. 12Ŋarra ga dhuwal gatjpu'yundja walal dhu ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal nhumalany ŋuli ga ŋayaŋu-wutthun ga marilil nhumalany galkan, nhämirr balaŋ walal dhu ga walalawuynha mitthunmirr, wiripuny walal dhu yan warrpam'thunna gulkmaranhamirr.\n13Ḻundu walal ŋarraku, bilin ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny limurruny märraŋala dhawaṯmaraŋala yanbi yänaŋuwnha nhinanharawnha baḻanydjarratjarrawnha. Ga yakan marrtji buluny djäma ŋunhi ŋula nhäny mala nhokiyingalnydja nhe djälyu, bili nheny dhuwal dhuwurr-dhunupan yolŋu. Djämany walal marrtji guŋga'yunmirrnydja bala-räli'yunmirra yan, bili nhumany ga ŋunhi märr-ŋamathinyamirra. 14Yo, ga bukmaktja ŋunhi rom mala ŋunhi ŋayi gan gurrupar Mawtjitjkal, waŋganyguŋala yan ŋayi waŋganylila, ga dhuwanna ŋayi ŋunhi romdja waŋganygunhawuynydja nhirrpanawuy gam', \"Limurrnydja dhu ga ŋunhi märr-ŋamathirra ŋunha wiripuŋuwnydja yolŋuw mirithirra yan, bitjan nhakun limurr ŋuli ga märr-ŋamathirr limurruŋguwuy limurr waŋga'-waŋgany\", ga dhuwaliyin ŋayi ŋunhi romdja. 15Ga ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi ŋarrtjunmirrnydja yan bitjandja bili, bitjandja nhakun ŋuli ga ŋunhi wuŋgan mala wakinŋu wärraŋ bunhamirr ŋuli marrtji, ŋunhiyiny nhakun nhuma ga bitjandhiyiny malan dhawar'maranhamirr, ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi yakany nhumalaŋguwuy nhuma djäga.\nGod-Waŋarrwu Walŋamirr Birrimbirr ga yolŋuw ŋayaŋu\nGod's Spirit and our own desires\nGalatians 5.16-26\n16Ŋurruŋuny djuḻkmaraŋ ŋanya Dhuyu-Birrimbirrnha walŋalilnydja nhokiyingal nhe, märr nheny dhu ga yakan buluny djälthirr ŋula nhakuny malaŋuw ŋunhi nhä mala nhokal dhu ga maŋutjiŋur ŋamathirr. 17Ga ŋayaŋuny nhanŋu dhuwal Dhuyu-Birrimbirrwuny gänaŋ'thunna ga limurruŋgalaŋaŋurnydja ŋayaŋuŋur, ga limurruŋguny dhuwal ŋayaŋu bitjandhiyi bili ga gänaŋ'thundhi beŋurnydja ŋunhi nhanukalnydja ŋayaŋuŋur Dhuyu-Birrimbirrwalnydja, ga miriŋun ŋunhi maṉḏa maṉḏaŋguwuy yulŋuny, ga bäyŋun nhe ga ŋunhi djäma ŋula nhä mala nhokiyingalnydja nhe ŋayaŋuy. 18Ga ŋuli ŋayiny dhu ga ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny yan waṉa-gäma dhuwaliyiny ŋunhi djälnhany nhuŋu, nhanukiyingalnydja ŋayi djälyu, bala ŋayi dhu ŋunhi ŋunhiyiny rom ŋunhi ŋayi ŋäthil gurrupar Mawtjitjkal yakan dhu ŋayi nhuŋu ŋunhi buluny buŋgawayirr.\n19Limurruŋguwuynydja dhuwal djäl yolŋuwnydja djarrpin' yan mirithirra, djälthirrnydja ŋayi ŋuli ga bitjanna bili yan yätjkurruwnha yan djämawnydja, limurr dhu ga guyaŋany djarrpi'kuman yan, ŋunhin milnyaŋ'mirra yan guyaŋanhawuy mala, ga gora-gurrupanamirra. 20-21Ga buku-ŋal'yundja walal ŋuli ga ŋunhi wiripuŋuwnha goŋbuywun djämapuywu waŋarrwuny malaŋuw, ga wiripuny walal ŋuli ga marŋgithirr galkawnha romgu, walal dhu ga buman yolŋunhan walalany, wiripuny walal ŋuli ga ŋaramurryirr wiripuŋuwnha yolŋuw ŋoy-dhärran ga bitjanna ŋuli murrkay'kuman yan yolŋuw, bala ŋuli ga ŋunhi balanyarayyiny djämay yätjkurruynydja malaŋuy maḻŋ'maramany gumurr-ḏälnha. Ga yindin walal djäl maŋutji-ḏiy'yunarawnydja ga maḏakarritjthinyarawnydja ŋunha wiripuŋuwnydja yolŋuw walalaŋ. Ga wiripuny ŋayi ŋunhi yolŋu ḻäy-ḏälnha, guŋga'yunamiriwnha balanyan. Ga wiripuny walal djäl walal dhu ga ŋarrtjun yolŋuny wawuŋulila, yänan nhakun dhu ga marin ŋamaŋamayun. Ga wiripuny dhuwal yolŋu walal djäl walal dhu ga ŋänitjin' yan ḻuka, bala ga mala-manapan ŋunha dhuwurr-yätjmirriwala yolŋuwal walalaŋgal, bala walal dhu ga ŋunhi djämany ŋula nhän yan yätjkurra mirithirra. Ga bili ŋarra nhumalaŋgal ŋunhi lakaraŋalnydja bitjarrnydja gam', ŋuli nhe yolŋu, ŋunhi nhe djäl yindiny balanyarawyiny malaŋuw djämaw yätjkurruwnydja, bäyŋun nhe dhu boŋguŋ ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy märraŋ ŋula nhäny mala manymaktja nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja romŋur. Ga yaka yan dhuwaliyiny meṉguŋ.\n22Yo, God-Waŋarrwalnydja ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryu limurrunhany ŋuli marrtji guŋga'yunna, limurr dhu ga märr-ŋamathinyamirr, ga ŋayaŋu-djulŋithirr, ga nhina limurr dhu ga mägayan yan ga ŋayaŋu-dharraḏan ga ŋayaŋuy mel-wuyunamirriynha, ga manymakkuman yan, ga ŋayaŋu-ḏaḏawyunamiriwnha 23ga ŋayaŋuy nyilŋ'maranhamirriynha, ga goli-nhirrpanmirr limurr dhu marrtji ŋunhi ŋayaŋuny mala limurruŋguwuy. Ga bäyŋun nhuna ŋayi dhu ŋunhi buluny romdhu dhuwalaŋuwuyyuny munatha'wuyyuny ga ŋayatham. 24Ga ŋunhiny yolŋu mala ŋunhi walal gan bilin nhakun mala-manapara nhanukala Garraywala, bilin walal gan ŋunhi dhuḻ'yurra dharpalilyaŋal walalaŋguwuynydja walal nhä malany ŋunhi yätjkurrnydja rom nhakun ŋunhi dhuwal djäl-ḏumurruyinyamirr rom ga ŋoy-ŋapu' rom ga djäl-gänaŋumirr rom, ŋunhiyiny mala bilin dhiŋgaŋala. 25Bilin ŋayi ŋunhi limurrunhany walŋakuŋala ŋuriŋiyin ŋunhi Birrimbirryuny nhanukiyingala ŋayi, bala limurr dhu ga ŋunhi djämany ŋunhin bili yan ŋunhi nhaltjan ŋayi ga Dhuyu-Birrimbirr ŋuli djälthirr limurruŋ. 26Ga yaka ŋuriŋiyiny märr-ŋurr'yurr, bala marrtji lakaranhamirrnydja yolŋuwalnydja walalaŋgal, yän nhakun gi marŋgi lakaranhamirrnydja, ga yaka gi maŋutji-ḏiy'yunmirrnydja bala räli'yunmirrnydja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/GAL\/5\/","date":"2020-02-27T15:24:37Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875146714.29\/warc\/CC-MAIN-20200227125512-20200227155512-00096.warc.gz","language":"djr","language_score":0.99999547,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999954700469971}","num_words":1053,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.387,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Djesuy ŋäthilmirriyaŋal guyaŋanhamirriyaŋal yolŋuny walalany märr walal dhu yaka ŋayaŋu-märrma' ga nhina\nJesus warned the people about hypocrisy\nLuk 12.1-7\n1Ga dharrwan ŋunhi yolŋuny walal ŋula nhämunhan' mala marrtjin ḻuŋ'thurrnydja balayiny Djesuwalnydja, ŋapa-ŋal'maranhaminan marrtjin ḏur'-ḏuryunminan. Yurr ŋayipiny ŋathil Djesuny waŋan nhanukiyingalaŋuwnydja ŋayi malthunamirriw walalaŋ bitjarr gam', \"Nhumany dhu walal djägan nhumalaŋguwuynydja nhuma, märr nhuma dhu bäyŋu malthun ŋurukuwurruŋguny romgu ŋunhi Baratjiwnydja walalaŋ, bili ŋunhiwurryin ŋunhi yolŋu walal rom gali'-märrma'mirrnydja. Bäyŋun nhumany dhu ga bitjandhi nhakun ŋunhawurryi yolŋu walal. 2Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi ŋula nhä djuḻuḻ'maram dhiyaŋ bala, ga yalalany dhu ŋunhiyi warrpam'nha maḻŋ'thurr, warraŋulthin dhu. 3Ga ŋunhi nhe gan ŋula nhaltjarr waŋan buku-munhaŋur, ga yalalany dhu gi ŋunhi boŋguŋ nhuna ŋäkun waŋanhawuynydja walupuynha gaykarraŋŋura. Ga ŋunhi nhuma gan waŋanhamin ŋula gayulnydja yawyawyunminany djinawany' buṉbuŋurnydja dhurrwara-gunganhawuyŋurnydja, ga yalalany walal dhu gi ŋunhi ŋäkun mirithinyawuynha waŋanhawuy yatjunawuynha, ŋunhala garrwarnha ŋapaŋura buṉbuŋur.\"\n4\"Ḻundu walal ŋarraku, ŋarra nhumalaŋ lakaraman. Yaka walal barrari ŋula yolku yolŋuw ŋunhi ŋayi dhu nhunany buma murrkay'kum; ŋunhiyiny walal nhunany dhu rumbal yan buwayakkum waŋgany, ga bilin. 5Yuwalktja nhuma dhu ga ŋunhi barrarirrnydja nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun, bili ŋayipin ga waŋganydhun ŋunhi ganydjarrnydja ŋayatham märrmaw'nha yan ŋurruwnydja, rakunygunharaw bala ŋurrkanharawnha balan ŋunhi dhä-gir'yunamirrilila wäŋalil. Yo. Barrariny gi waŋganygun God-Waŋarrwun yan nhanŋuwuynha ga bilin.\"\n6-7\"Yo, nhumany dhuwal goŋmirr warray nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja. Nyumukuṉiny'tja dhuwal warrakan' djikayny'tja märr gaŋga, ga ŋunhi ŋuli yolŋuy bäyim goŋ-waŋganydja djikay' mala nyumukuṉiny'thuny rrupiyay, märrmayny'tja yan ŋarakay, yurr yakan ŋayiny ŋuli ŋunhi God-Waŋarryuny ŋunhi waŋganydja moŋu. Ga balanyayi bili nhuŋuwuynydja ŋayi God-Waŋarr marŋgiyi yan bukmakku, balanya nhakun ŋayi marŋgi marwatku nhokalaŋaw, nhämunha' nhuŋu marwat ga gorrum ḻiyaŋur. Yakan nheny barrari. Dhuwal nhumany yolŋu walal goŋmirr warray God-Waŋarrwal yan goŋŋur, bulu warray ga djuḻkmaram ŋunha warrakan'nhany mala.\"\nLakaranhamirra nhunapinya nhe ŋunhi nheny dhuwal Garraywun yolŋu; yaka walalaŋgal djuḻuḻ'maranhamirrnydja\nSay that you are the Lord's person; don't deny him\nLuk 12.8-12\n(Mathuyu 10.32-33; 12.32; 10.19-20)\n8\"Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ dhu dhuwal lakaramany. Ŋuli nhe dhu ga lakaranhamirr nhunapinya nhe yolŋuwalnydja walalaŋgal bitjanmirrnydja, 'Ŋarrany dhuwal yolŋu Garraywalaŋumirr,' bitjandja, bala ŋarrany nhuna dhu Yolŋuynydja Gäthu'mirriŋuy bitjandhi bili yan lakaram ŋurukuwurruŋgalnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja dhäwu-gänhamirriwal walalaŋgal bitjanna, ŋunhi nheny dhuwal ŋarraku warray yolŋu. 9Ga ŋuli nhe dhu ga nhunapinya nhe yolŋuwal walalaŋgal lakaranhamirr bitjanmirrnydja, 'Ŋarrany dhuwal yaka Garraywalaŋumirr,' bitjandja, bala ŋarrany dhu nhuŋuny ŋunhi biyakiyi bili yan dhumbal'yurr milman yan gumurrŋura ŋurukuwurruŋgala ŋunhi djiwarr'wuywala dhäwu-gänhamirriwala walalaŋgal, bitjanna gam', 'Dhuwandja yolŋu yaka ŋarraku,' biyakun.\"\n10\"Ga ŋuli dhu ga ŋunhi ŋula yol yolŋu dhä-wiripuŋuyirr waŋa Yolŋuwnydja Gäthu'mirriŋuw, yurr ŋathil ŋayi dhu bilyun beŋuryi nhanukiyingal ŋayi yätjkurruŋur, bala ŋayiny dhu God-Waŋarryuny nhanŋu bäy-lakaraman ŋunhiŋuwuyyiny. Yurr bäyŋuny ŋayi dhu God-Waŋarryu bäy-lakaram ŋurikiyin yolŋuw ŋunhi ŋayi dhu dhä-wiripuŋuyirr waŋa Godkalaŋuwnha Dhuyu-Birrimbirrwun.\"\n11\"Yo. Yakan nheny wilwilyurr ga warwuyurr ŋunhi walal nhuna dhu gämany balany ŋunhi Djuw malawalnydja buku-ḻuŋ'maranhamirrililnydja buṉbulil, ŋurruḏawalaŋuwalnydja walalaŋgal ga buŋgawawalnydja, märr walal dhu mariny nhuŋu djäma bili nheny dhuwal ŋarrakalaŋumirra. Yaka ŋurru-ḏakthurr ŋunhi nhaltjan nhe dhu ga waŋa, 12bili ŋayin dhu ŋuriŋin Dhuyu-Birrimbirryun nhunanhany gurrupan dhäruk waŋanharawnydja, balanyamirriy bili yan ŋunhi nhe dhu rur'yun waŋanharaw.\" Ga bitjarr ŋayi gan Djesuny waŋan.\nDjesuy gan lakaraŋal mayali'mirr dhäwu ḏirramuwalaŋuwuy ŋunhi ŋayi ḻukunydja'\nThe parable of the rich man\nLuk 12.13-21\n13Yo. Dharrwan gan ŋunhi mirithirra yolŋuny walal buthuru-bitjurrnydja nhanŋu Djesuwnydja. Ga ŋayiny bäy waŋgany ḏirramu waŋan nhanŋu Djesuw bitjarr gam', \"Wäy Marŋgikunhamirr! Nhämirr nhe dhu marrtji ga waŋa ŋunha wäwa'mirriŋuny ŋarraku, ŋayi dhu mala-wulkmaraman ŋarrakuny ŋula nhä malany, ŋunhi ŋayi bäpa'mirriŋuy linyalaŋgal ganarrthaŋal.\"\n14Bala ŋayiny Djesuny waŋanan buku-roŋanmaraŋalnydja nhanŋu bitjarra, \"Way ḏirramu! Nheny ga nhaltjan dhuwal ŋarranhany guyaŋa, yanbi ŋarrany dhuwal nhä, mala-djarr'yunamirra yolŋu? Bäyŋu warray ŋarraku dhuwali ŋula yolthuny yolŋuy gurrupar djäma mala-wulkmaranharawnydja.\" 15Bala ŋayi Djesuny bilyurra, ga waŋan bukmakkun yolŋuw walalaŋ bitjarra, \"Guyaŋiny walal gi barrku-ḏakthurra, märr nhumalany dhu yakan garrwi'yun buku-mangunhamirriynydja romdhu. Bäyŋun nhe dhu ŋunhi girri'-dharrwamirriynydja yolŋuy wiyingum nhuŋuwuy nhe walŋany ŋuriŋiny rrupiyaynydja nhokiyingal nhe. Bäydhin nhe dhu gi ŋayathulnydja bukmaktja ŋula nhä malany ŋunhi dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja. Bäydhi mak nhe ŋunhi ŋula ḻukunydjany' yolŋu.\"\n16Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi Djesuy dhäwun' lakaraŋal mayali'kurra bitjarra gam', \"Waŋganymirrnydja yolŋu gan nhinan ḻukunydja' mirithirr, yurr ŋayi ŋunhiyi yolŋuny ŋatha-lämu-nhirrpanamirr, ga ŋathany ŋunhi nhanukuŋ gan ŋutharnydja manymakthinan ga dharrwathinan. 17Bala ŋayi ŋuriŋiyi ḏirramuynydja guyaŋanan bitjarra, 'Dhuwal ŋarraku buṉbuny ŋathapuynydja nyumukuṉiny' yan? Wanhawala ŋarra dhu dhuwal rulwaŋdhundja ŋathany mala ŋarrakuwuy ŋarra?' 18Bala ŋayi gan guyaŋana-a-any, bala ŋayi waŋanhaminan bitjanminan, 'Dhuwal ŋarra dhu dhuwal bili wäŋa wutthun bakmaram, bala ŋarra dhu yindikuman djäma, märr ŋarra dhu ŋathany mala galkan balayin yindilila bala'lilnydja, ga wiripuny ŋarra dhu girri' mala ŋarrakuwuy ŋarra galkan ŋunhiwiliyi bala'lil. 19Bala ŋarra dhu ŋunhi waŋanhamirra ŋarranhawuynha ŋarra bitjanmirra: Ŋarrany dhuwal ḻukunydja' mirithirra. Bilin ŋarra gan rulwaŋdhurra ŋathany mala ga ŋula nhäny mala ŋarrakuwuy ŋarra, märr ŋarra dhu ga nhinany yänan. Ga ḻukany ŋarra dhu ga ŋathan yan ga gapun, ga nhinany ŋarra dhu ga goŋmirriyirra mirithirra bitjanna bili yan dhuŋgarra-ŋupanna,' bitjarr.\"\n20\"Yurr ŋayiny God-Waŋarrnydja waŋan ŋurikiyi ḏirramuwnydja bitjarra, 'Nhä nhe dhuwal yolŋuny, bawa'mirra? Dhuwal nhe dhu dhiyaŋuny bala gäthurnydja dhiŋgaman. Ga yolnha dhika dhu nhokalnydja dharapulŋur ḻukunydja'yirr ŋurikiny ŋunhi nhe gan ŋäthil girri' malany märraŋal nhuŋuwuy nhe?' \"\n21Bala ŋayi Djesuny waŋan dhawar'maraŋalnydja bitjarra, \"Ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yol yolŋu ḻay-ḻayyun ŋula nhaliynydja malaŋuy munathawuyyuny, bukulilnydja ŋal'maram dhu marrtji ŋula nhä malany nhanŋuwuy ŋayi, ŋunhiyiny nhakun ŋayi balanyayiny yolŋu ḻiya-dhumuknha bawa'mirra, bili ŋunhalnydja ŋayi dhu gi ŋunhi God-Waŋarrwalnydja gumurrŋur boŋguŋ dhärri goŋ-waŋaran, dhäparŋ'nha.\"\nGatjuy märr-dharaŋula God-Waŋarrnhany, bala ŋayiny nhuna dhu maranhu-gurrupanna\nTrust God, and he will provide for you\nLuk 12.22-34\n(Mathuyu 6.25-34)\n22Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan nhanŋuwuy ŋayi malthunamirrinhany walalany bitjarra, \"Ga balanyan dhuwal dhäwuny' ŋarra dhu lakaraman nhumalaŋ gam'. Yaka nhuma dhu ga ŋunhi warwuyun mirithirr ŋathawnydja ḻukanharaw maranhuyinyarawnydja, ga nhaltjan nhuma dhu ga nhina walŋa. Ga yakan gi warwuyurr girriwny'tja ŋunhi nhä malany nhe dhu ga gurrukam rumbalyu nhokiyingal nhe; 23ŋany guyaŋany nhe dhu ga ŋanyapinyan God-Waŋarrnhan yan, ga nhanŋun ŋula nhä malany. Nheny dhuwal yolŋu, ga djäma ŋayi nhuna ŋunhi rumbal yolŋukuŋal yan, märr nheny dhu ga ŋunhi nhina walŋan yänan nhanukala goŋŋurnydja ŋamathaman yan. Yaka ŋayi nhuna ŋunhi djäma ŋathawnydja yan ḻukanharaw ga girriwny'tja dhaṯthunminyaraw, ga bilin. Ŋayiny nhuna ŋunhi djäma manymakku mala yan gämurruw'. 24Guyaŋi ŋathil walal ŋunha ŋunhi warrakan'nha wäknha malaŋuny. Yaka walalnydja ŋuli gi ŋunhi munathany' buḻŋu'kuŋ, ga dholkuŋuny marrtji lämu-nhirrpulnydja ŋathany mala maŋutjiny, ga bulu marrtji gulkthurrnydja ŋunhi ŋathanhany, bala yan'thawuŋuny muka bala'lilnydja ŋurukuny wiripuŋuwnydja waluw. Yurr ŋayipi ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarryu maranhu-gurrupandja walalany. Ga nhumany dhuwal yolŋu walal, djuḻkmaraman ga ŋunhayiny ŋunhi warrakan'nhany malaŋuny. 25Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi warwuyundja yan ga guyaŋa nhe dhu ga bitjandja gam', 'Ye-e-e, wanha balaŋ ŋarra gi dhuwal walŋan yan wiyinnha nhini dhiyalnydja wäŋaŋur?' Ga nhaltjanna nhe dhu ga ŋunhi balanyarayyiny guyaŋanharay? Yuwalk muka nhe dhu ga ŋunhi walŋa-wiyindja nhina dhiyalnydja wäŋaŋur? 26Bäyŋu. Yaka nhe dhu ga walŋa nhuŋuwuy nhe wiyingum balanyarayyiny warwuyunaraynydja nhokiyingal nhe. Yaka nhuŋu dhuwal manymak warwuyunaraw, nhe dhu ga warwuyun ŋula nhaku malaŋuw. 27Ŋunha ŋathil nhäŋuny wurrkiny' mala ya ŋunha ŋuthanawuy. Bäyŋu walalnydja ŋuli gi ŋunha djäma, ga girri' mala walal ŋuli gi bäyŋuyi yan barrtjurr walalaŋguwuy walal. Ga be ŋäthil buŋgawa yäku Djalaman gan nhinan yurr ŋayi ŋunhi ḏirramuny mirithirr ḻukunydja' ga girriny' mala nhanŋu ŋunhi mirithirr yan latju'mirr dhika. Yurr bäydhi ŋayi ŋunhi yolŋu girri'-manymakmirrnydja, yurr wurrkin' mala ŋunhi buluny gal'ŋu latju', djuḻkmaraman ga ŋunhiyiny ŋunhi nhanŋuny Djalamanguny girri' malany. 28Bili God-Waŋarryu ŋayipi ŋuli ga ŋunhi mulmunhany mala ŋuthanmaram, ga djägany ŋuli ga manymakkumany, bäydhi ŋuli ga ŋunhi gurririny ŋayi walŋa dhärra, nhakun dhiyaŋ bala ga dhärra walŋa, bala dhu ŋunhi mulmunhany dhuŋgur'yurra räwakkuŋun. Yurr yolŋuny dhuwal mirithirr warray ŋurruŋu God-Waŋarrwalnydja ŋayaŋuŋur, djuḻkmaraman ga mulmunhany, ga yuwalknha ŋayi dhu ga ŋunhi djägany nhumalaŋ manymakkumany. Ga nhä nhumany dhuwal, dhä-märr-yuḻk yan yolŋu walal? Gaŋga yan nhuma ŋuli ga dhuwal märr-nhirrpanmirr God-Waŋarrwalnydja muka?\"\n29\"Yakan nheny dhu ga ŋunhi warwuyun ŋathawnydja ga gapuwnydja. 30Ŋunhiwurrnha dhuwal bäpurru yolŋu walal ŋuli ga mirithirrnydja warwuyun ŋunhi walal dhuŋamirra God-Waŋarrwu. Yo, ŋayiny ŋunhi nhuŋuny Bäpa'mirriŋu marŋgi warray mirithirr nhuŋuny, ŋunhi nhaku mala nhe ga dhuwaliyi djälthirr. 31Nheny gi ŋurruŋuyaŋuny God-Waŋarrwun yan romdja ga nhä malany ŋunhi nhanŋun; bala nhä malany ŋunhi bukmaktja dhu nhuŋun.\"\n32\"Yo. Nhuma dhuwalawurr ŋunhi djamarrkuḻi' ŋarraku ḻurrkun', yaka walal barrariny, bili nhumalaŋgal djiwarr'puyyuny Bäpa'mirriŋuy nhumalany dhu gurrupanna nhanŋuwuynydja ŋayi rom nhumalaŋgun. 33Yaka gi ŋayathul baṯ-biyakuny ŋunhi dhuwalaŋuwuynhany munatha'wuynhany ŋula nhä malany; biyakun gurrupula marrtji ŋurikiwurruŋguny ŋunhi ŋurruwuykmirriwnydja yolŋuw walalaŋ, märr nheny dhu märram nhuŋuwuynydja nhe ŋunhi yuwalknha, ŋunhaŋuwuynha djiwarr'puynha ŋula nhä malany, ŋunhiyin ŋunhi dhu yakan ŋäthiliŋuyirr ga gararrkararryirr. Märryuny ŋupul gi ŋunhiyin bili yan djiwarr'puynha yan nhä malany. Ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ga bukulila ŋal'maram nhuŋuwuy manymakmirr ŋunhaŋuwuynha djiwarr'puynha; ga ŋunhiyiny dhu ga nhä malany bitjanna bili yan ŋorran wiyinŋumirra. Yakan dhu ŋunhiyiny ŋula yolthuny djaw'yun, ga ŋula gälkalyuny dhu gi bäyŋun ḻuki. 34Ŋuli nhe dhu ga ḻuŋ'maram buku-mangum munatha'wuynydja yan ŋula nhä malany, ga ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ga märr-ŋamathirrnydja dhuwalaŋuwuywun bili yan munatha'wuywun. Ga ŋuli nhe dhu ga guyaŋa ŋunhaŋuwuynydja bili yan djiwarr'puynydja ŋula nhä malany, ŋuriŋiyiny nhuŋu ga maŋutji-lakaram ŋunhiyiny nhakun nhe ga märr-ŋamathirrnydja ŋurikiyin bili wäŋawnydja, nhakun ŋunhiyin nhuŋuny wäŋa.\"\nGod-Waŋarrwuny djämamirr yolŋu walal dhu ga bira'yunna nhina, galkunna dhu ga dhukarr-nhäman nhanŋu roŋiyinyarawnha\nGod's servants should be awake, ready for his return\nLuk 12.35-40\n(Mathuyu 24.45-51)\n35\"Yo. Nhininy gi biyakun bira'yurra, dhaṯthunmirra gi girriyny'tja, ga lanhdhirrany nhuŋu dhu ga nhäran yan; dhärrin gi biyakun girri'-ŋamathin. 36Dhärriny gi, biyakun nhakun ŋuli ga ŋunhi djämamirr yolŋu dhärra, galkunna ŋayi ŋuli ga nhanukiyingalaŋaw ŋayi buŋgawa'mirriŋuwnha, ŋunhi ŋayi dhu roŋiyirra rälin beŋura buŋgulŋura. Ga ŋunhi ŋayi nhanŋu dhu buŋgawa'mirriŋuny buna, bala ŋayi dhu dhurrwaran wutthu'-wutthun, ga dhunupan nhakun yan ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny djämamirriynydja nhanukal dhurrwarany nhanŋu ḻapmaraman. 37Yo. Walalnydja dhu ŋunhiwurryiny ŋunhi djämamirrnydja mala mirithirra galŋa-djulŋithirrnydja, ŋunhi ŋayi dhu buŋgawa'mirriŋuny walalaŋ roŋiyirr ga maḻŋ'maramany walalany girri'-ŋamathinyawuynha ga bira'yunawuynha. Yuwalk yan ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Dhunupan yan ŋayi dhu ŋunhiyiny buŋgawa'mirriŋuny waŋany ŋurr'maraman walalany ŋunhiwiliyin nhanukiyingala ŋayi wäŋalilnydja, bala ŋayi dhu walalaŋ ŋathan djäma. 38Yo. Yurr ŋayi dhu mak ŋunhi bunany djeḏa, guwaḻyun munhay, nhä mak ŋayi dhu buna bäy galki djaḏaw'yunaraynha, bala walalnydja dhu ŋunhiwurrnydja djämamirrnydja mala ŋayaŋu-djulŋithirra yänan, ŋuli ŋayi dhu buŋgawa'mirriŋuynydja walalany maḻŋ'maram bira'yunalilnydja ga dhukarr-nhänhalilnydja. 39Guyaŋa nhuma dhu dhuwal ŋunhi gam'. Ŋuli ŋayi dhu ŋunhi yolŋu wäŋa-waṯaŋu marŋgithirrnydja nhaliy waluy ŋayi dhu ŋunhi manaŋa-ḏumurr yolŋu buna, ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu bira'yundja ŋäthil yan, ga nhinany ŋayi dhu ga dhukarr-nhäman, märr ŋayi dhu yakan ŋunhiyiny manaŋa-ḏumurrnydja yolŋu gärri ga djaw'yun ŋula nhäny beŋuryiny wäŋaŋurnydja nhanukal. 40Ga bitjandhin nhumany dhu ga ŋunhi nhinany bira'yunna girri'-ŋamathinyawuynha, bili ŋunhiyiny Yolŋuny dhu Gäthu'mirriŋu bunany ŋuriŋiyin waluynydja ŋunhi nhuma gi yakan gatjpu'yurr nhanŋu bunanharawa.\" Ga bitjarra ŋayi gan Djesuny waŋan.\nGod-Waŋarrwalnydja djämamirriy yolŋuy walal dhu ga bitjanna bili yan djämany nhanŋu manymakkuman\nGod's servants should work well for him\nLuk 12.41-48\n(Mathuyu 24.45-51)\n41Ga ŋayi Betay dhä-birrka'yurr ŋanya Djesuny bitjarr, \"Way Garray, yolku nhe ga dhuwal mayali'kurrnydja dhäwu lakaram? … ŋanapurruŋguwuy yan? … Ŋany yolku, dhiyakuwurruŋ bukmakku muka?\"\n42Bala ŋayi Djesuynydja lakaraŋal wiripun dhäwu mayali'mirryi yan bitjarr gam', \"Ŋuli ŋayi dhu ŋunhi buŋgawany yolŋu märr-gurku'yun wiripuŋulilnydja wäŋalil, yan nhakun guwarr, ga yolkala goŋlil ŋayi dhu ŋunhi nhirrpan ŋunha ŋunhi wiripuwurrunhany djämamirrinhany mala nhanŋuwuy ŋayi? Yänan ŋayi dhu nhirrpandja walalany ŋurikala bili yan goŋlilnydja ŋunhi ŋayi ŋuli ga djäma yuwalkkum yan, ga malthunayŋu ŋayi; ŋayin dhu ga ŋunhiyin djägany walalaŋ manymakkumany, ga maranhu-gurrupandja ga walalany. 43Ga ŋunhi nhakun ŋayi dhu buŋgawa'mirriŋuny roŋiyirr ga bunany walalaŋ, bala ŋayi dhu ŋunhi maḻŋ'maramany djämamirrinhany yolŋuny ŋayi dhu ga djägany walalaŋ manymakkum yan, bala yan ŋayi dhu ŋunhi buŋgawa'mirriŋuny märr-ŋamathirra nhanŋu wokthunna manapan, ga ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu djämamirrnydja bitjandhi bili yan goŋmirriyirryi. 44Yo. Dhuwandja ŋarra ga märr-yuwalknha nhumalaŋ lakaram. Ŋuriŋiyiny buŋgawa'mirriŋuynydja dhu bukmaknha gurrupan nhanukiyinguŋuny ŋayi ŋula nhä malany warrpam'thunna yan ŋurikalyin djämamirriwala yolŋuwal djägalilnydja. 45Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋuriŋiyi djämamirriy yolŋuy guyaŋa bitjandja gam', 'Dhika ŋunhi buŋgawa'mirriŋuny ŋarraku ga wiyinnha nhina muka, yakan ŋayi dhu ŋunhi bondiny roŋiyirr,' bitjandja, bala yan ŋayi dhu ŋuriŋiyiny djägamirriynydja yolŋuy buman ga wiripuwurrunhany djämamirriny walalany, miyalkkurruwurruny ga ḏirramuwurruny, bala ŋayipiny dhu ga ŋunhi ḻay-ḻayyunna ŋathaŋura yan ḻukanhaŋur, ga leŋun ŋayi dhu ga, dhika nhaltjanna. 46Bala ŋayiny dhu ŋunhiyiny buŋgawa'mirriŋuny yolŋuny gumurr-roŋiyirrnydja ŋuriŋi bili yan waluynydja ŋunhi ŋayi gi yaka ŋanya guyaŋi, bili yakan ŋayiny marŋgi nhätha ŋayi dhu ŋunhiyi buŋgawa buna. Ga dhunupan ŋayi dhu ŋunhiyiny buŋgawa'mirriŋuny mirithirra maḏakarritjthirrnydja nhanŋu ŋurikiyiny yolŋuw djämamirriwnydja, bala dhu ŋayi ŋanya ŋunhi dhä-gir'yundja mirithirra yan; bili ŋayi ŋunhi dhäruk-märranhamiriw yolŋu.\"\n47\"Ga ŋuli ŋayi yolŋu djämamirr marŋginy ŋunhi nhaku ŋayi buŋgawa'mirriŋu nhanŋu djälthin djämaw, ga ŋuli ŋanya ŋayi dhu bäyŋuny dhäruk märram ŋunhiyiny ŋayi dhu ŋuriŋiyiny djämamirriynydja märram dhä-gir'yunawuynydja yindin mirithirra nhanukuŋ. 48Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋuriŋiyi djämamirriy yolŋuy djäma märr djarrpi'kumany, bili yaka ŋayi marŋgi nhaku ŋayi ŋunhi buŋgawa'mirriŋu nhanŋu djälthin djämaw, ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny djämamirriy yolŋuy dhä-gir'yunawuynydja märraŋ märr gaŋga yan. Yo. Ga ŋuli nhe ŋuli ga märram dharrwany mirithirrnydja nhanukuŋ God-Waŋarrwuŋuny, ŋayiny ga God-Waŋarrnydja nhuŋu djälthirr, nheny dhu ga ŋunhi balanyayi bili yan dharrwayi yan gurrupan. Ga ŋunhi ŋayi dhu ga God-Waŋarryu gurrupan nhokalnydja djägalil dharrwany mirithirrnydja, ga ŋunhiyiny nheny dhu ga djäma God-Waŋarrwuny mirithirryi yan, bala ŋayi dhu waŋany nhuŋu bitjanna, 'Nheny dhu ga balanyayi bili yan gurrupan dharrwayi yan mirithirr ŋarrakuny roŋanmaramany.' \"\nGurruṯumirrnydja walal dhu ga barrkuwatjkunhamirra yäkuy Djesuwalnydja\nRelatives will be divided because of Jesus\nLuk 12.49-53\n(Mathuyu 10.34-36)\n49Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi Djesu waŋan bitjarra, \"Yo. Marrtjinany ŋarra dhuwal räliny dhipalnydja munatha'lilnydja märr ŋarra dhu dhuŋgur'yunna gurthan, ŋunhi ŋayi dhu nhärany bawalamirriwurra wäŋakurrnydja. Ye-e-e, wanha balaŋ ŋayi dhuwal ŋäthil yan nhäranha! 50Galŋa-yätjinany ŋarra dhuwal mirithinan yan galŋa-ŋonuŋdhinan manapar, ga yan bili ga dhawar'yurr dhu boŋguŋ. 51Nhumany ŋuli ga guyaŋa yanbi ŋarrany ŋunhi marrtjin räliny, yanbi dhu ga ŋunhi yolŋuny walal nhina dhiyal munatha'ŋurnydja mägayan? Bäyŋu warray. Yolŋuny walal dhu ga ŋunhi ŋarrakalnydja yäkuy barrkuwatjkunhamirra. Yakan dhu ga ŋunhi bukmaktja djälthirr ŋarrakalaŋaw galkiwnydja nhinanharaw. 52Dhiyaŋuny bala gurruṯumirrnydja walal dhu ga ŋunhi mala-wulkmaranhamirra, ḻurrkun' yolŋu waŋganyŋur gali'ŋur, mak märrmany' dhu ŋunhala bala gali'ŋur, bitjanna dhu ga. 53Mak dhu ŋunhi bäpa'mirriŋuny dhiyala gali'ŋur ŋarrakala, ga gäthu'mirriŋuny nhanŋu dhu ŋunhala bala wiripuŋuŋura gali'ŋur. Nhä mak ŋayi dhu gäthu'mirriŋu nhanŋu ŋarrakalnydja gali'ŋur, ga ŋayiny mak dhu bäpa'mirriŋuny nhanŋu ŋunhala bala gali'ŋur, wiripuŋumin. Ga ŋäṉḏi'mirriŋuny dhu ga waŋganyŋur gali'ŋur, ga ŋayiny dhu mak yothuny miyalktja nhanŋu ŋunhala bala wiripuŋuŋura gali'ŋur. Ga ŋayi dhu mukul'mirriŋu waŋganyŋur gali'ŋur, ga ŋayiny dhu gäthu'mirriŋuny ga ŋunhala bala wiripuŋuŋura gali'ŋur. Yo, galkipuynha dhu ga ŋunhi gurruṯumirr walal bitjandhiny barrkuwatjkunhamirr, bili wiripuwurrnydja dhu ga ŋunhi djälthirr ŋarrakun malthunaraw, ga wiripuwurrnydja dhu ŋunhi bäyŋun ŋarraku malthun.\" Ga bitjarra ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja.\nNheny yanbi dhu ga ŋunhi dharaŋana ŋunhi nhä ga maḻŋ'thun dhiyaŋ bala dhiyal munatha'ŋur\nYou should understand what is happening in the world\nLuk 12.54-59\n(Mathuyu 16.2-3; 5.25-26)\n54Ga wiripuny ŋayi Djesuy lakaraŋal bitjarra gam', \"Ŋunhi nhuma ŋuli nhäma gurrŋan'thinyawuy maŋan dhiyal bala gali'-bärra'ŋur, bala nhuma ŋuli ŋunhi waŋany bitjanna, 'Way, dhuwandja limurruny dhu dharyunna!' Ga yuwalknha yan ŋayi ŋuli ŋunhi dharyundja. 55Ga wiripuny nhuma ŋuli dhäkay-ŋäma watany, ŋayi ŋuli galkirri beŋur bala gali'-djalathaŋŋur, bala nhuma ŋuli waŋan bitjanna, 'Wäŋany dhu dhuwal gorrmur'yirra bäy?' Bala yuwalknha ŋayi ŋuli ŋunhi gorrmuryirra wäŋany. 56Nhumany dhuwal dhä-warku'-ḏilkurr yan yolŋu walal. Ŋunhi nhuma ŋuli nhäma ŋunha djiwarrny'tja wäŋa ga dhuwandja munathany', bala nhuma ŋuli ga lakaranhamirra ga guyaŋany nhuma ŋuli ŋayi dhu ŋula nhän maḻŋ'thun, yanbi nhuma dhuwal ḻiya-djambatjnha mala. Yurr nhä nhuma dhuwal, dhuwal nhuma baḏak yan bambaymirr mala? Bili dhuŋamirr yan nhuma dhuwal, bäyŋu nhuma ga dharaŋan ŋunhi nhä mala marrtji maḻŋ'thunna dhiyaŋuny bala, ga nhä boŋguŋ ŋunhi maḻŋ'thurr yalalaŋumirriy.\"\n57\"Nhaku nhuma ŋuli gi dhuwal yakany guyaŋi ga mala-djarr'yurr nhä ŋunhi ŋamakurr ga dhunupa nhumalaŋ djämaw? 58Ga ŋuli ŋayi nhuna dhu ŋula yolthu marililnydja galkan romgurrnydja, nheny ŋathil ŋurruŋuny nhepi nhanŋu buni, ga waŋanhamirr maṉḏa dhunupayanhamirr ŋunhiyi djarrpi'kunhawuy nhumalaŋguŋ, biyakun ḻundukunhamirra maṉḏa, märr ŋayi dhu yaka muka nhuna gäma ŋärra'lilnydja. Ŋayi ŋuli bäynha nhuna ŋula ŋuriŋin ŋaḻapaḻyun romgu mala-djarr'yunamirriynha yolŋuy waŋi yätjkurr-lakaraŋun, bala ŋayi ŋuli goŋ-gurrupula nhuna balan ŋunhi ŋamakuli'ŋuwala, ga ŋayiny balaŋ nhuna galkurr dharruŋgulila. 59Ga ŋunhiliyin nhe dhu ga nhinany dharruŋguŋura, yakan yan nhe dhu ŋunhi beŋuryiny yänayiny dhawaṯthurr, ga bäy ŋathil nhe dhu gurrupul bukmak yan ŋula nhä malany buku-roŋanmaraŋ, yaŋara'-bakmaraŋ walalaŋ.\" Bitjarra ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/LUK\/12\/","date":"2020-02-27T14:46:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875146714.29\/warc\/CC-MAIN-20200227125512-20200227155512-00104.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999744892,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999744892120361}","num_words":2604,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.344,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"God-Waŋarryuny dhu ŋunhi mala-djarr'yurrnydja bukmaknha yan yolŋunhany walalany\nGod will judge all people\nRomans 2.1-16\n1Yo. Yakan nheny dhu ga ŋunhi ŋula yolnydja yolŋu dhuŋa lakaranhamirrnydja ga djuḻuḻ'maranhamirrnydja nhunupinya nhe ŋunhi ŋula nhäpuynydja mala nhe ŋuli ga djäma. Bili nheny ŋuli ga ŋunha wiripuŋuny yolŋuny rom-nyamir'yun, ga nheny ŋunhi balanyayi bili yan rom-bakmaranhamirryi yolŋu. 2Yo bukmak limurr dhuwal marŋgi, ŋunhi God-Waŋarrwun yan dhuwal dhunupany mala-djarr'yunaraw yolŋuwnydja walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ga djäma balanyayi mala ŋunhi rom yätjkurr malany.\n3Yo, nheny ŋuli ga ŋunhi yätjkurr-lakaram wiripuwurrunhany yolŋuny walalany, yurr nhepiny ŋuli ga dhuwali monhamirr ŋunhi nhe ŋuli ga djäma bitjandhi bili yan yätjkurryi. Nhaltjanna nheny ŋuli ga ŋunhi guyaŋa, yanbi ŋayi dhu ŋunhi God-Waŋarryuny yakan nhunanhany dhä-gir'yurr? 4Nhumany mak ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarrnhany guyaŋa bitjanna gam', \"Bäydhi ŋarra dhu ga ŋunhi djäma yätjkurrnydja. Bili ŋayiny ŋunha ŋoy-wuyunamirr ga ŋayaŋu-galkunamirr warray yolŋuw walalaŋ.\" Yo, yuwalk warray ŋayi ŋunhi balanyayiny ŋayaŋu; yaka ŋayi ŋuli yolŋuny bondiny dhä-gir'yurr. Bili muka nhuma ŋuli ga ŋunhi dharaŋandja, ŋunhiny ŋayi ŋuli ga God-Waŋarrnydja maŋutji-wuyun nhumalaŋ, bili ŋayi ga djälthirr nhumalaŋ, wanha balaŋ nhuma dhu ḻiya-gulinybunhamirra ga ganarrthaman ŋunhiyiny yätjkurrnydja malany rom, bala bilyunna nhanukala. 5Yurr nheny dhuwal ŋayaŋu-ḏäl warray yolŋu. Bäyŋun mak nhe dhu ŋunhi bilyundja. Bala nhe ga dhuwal ŋapa-ŋal'maraman nhuŋuwuy nhe ŋunhi God-Waŋarrwuŋuny dhä-gir' nhokiyingala nhe balanyamirriwnha waluw ŋunhi nhe dhu boŋguŋ dhärrin nhanukal gumurrŋura ŋunhi boŋguŋ nhanŋu God-Waŋarrwuny ŋaramurr maḻŋ'thurra warraŋulthin. 6Bili ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny ŋunhalnydja gurrupulnydja marrtji waŋga'-waŋganygu yan yolŋuwnydja walalaŋ buku-roŋanmaraŋuny, balanyayi bili yan romdja, dharaŋana yan nhakun ŋunhi nhä limurr ŋuli ga djäma dhiyal munatha'ŋur.\n7Yo, wiripuwurrnydja gan ŋunhi yolŋu walal nhinan dhiyal ga djäma walal gan manymak yan rom mala, märr boŋguŋ ŋayi God-Waŋarryuny walalany manymak-lakaraŋun ga wokthurra walalaŋ, bala ŋayi walalany dhu gurrupula ŋunhi walŋa-wiyinŋumirrnydja. 8Ga wiripuwurrnydja gan ŋunhi yolŋu mala bäyŋun djälthin ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny gal'ŋu romgu, ga nhinany walal ŋuli ga ŋunhi ŋuriŋiyin bili yan walalaŋgiyingala walal djälyuny mala nyalmiriynha burrpuy'nha. Bala ŋayi dhu God-Waŋarryuny rarryurra nhanŋuwuy ŋayi ŋaramurrnydja ŋunhi ŋoy-gärrinyamirrnydja. 9Yo, bukmakthun dhu ŋunhi dhuwurr-djarrpi'mirriynydja yolŋuy walal märraŋ dhä-gir'yunawuynydja, ga dhaŋga-ḏirryurrnydja walal dhu ŋunhi mirithin yan dhika; ŋurruŋuny ŋathil walal Djuw malay, ga beŋuryiny dhu Djan'tayilyun yolŋuy walal märraŋ ŋunhiyi dhä-gir' nhanukuŋ. 10Yurr God-Waŋarrnydja dhu ŋunhi ŋayaŋu-ŋamathiny, manymak-lakaraŋuny ga wokthurrnydja ŋurikiwurruŋdhin yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal gan djäma manymak yan rom malany; ga nhinany walal dhu ga mägayamirriŋura yan romŋurnydja, ŋurruŋuny ŋathil walal Djuw mala yolŋu walal, ga beŋuryiny ŋunhiwurrnha ŋunhi Djan'tayilnha yolŋu walal. 11Bili God-Waŋarryuny dhu ŋunhi bukmaknhan yan yolŋunhany walalany mala-djarr'yurr rrambaŋiyaŋun.\n12God-Waŋarryuny dhu boŋguŋ dhä-gir'yurr yan ŋunhi Djan'tayilnhany yolŋuny walalany ŋunhi walal dhu ga dhuwurr-yätjirrnydja yan, bäydhi walal gan ŋunhi yakany nhakun ŋayathaŋal ŋunhiyi ŋunhi Mawtjitjkuŋuny rom. Ga biyakiyi bili yan ŋayi dhu ŋunhi dhä-gir'yurr Djuw malanhany yolŋuny walalany ŋunhi walal dhu ga bitjandja bili yan djäma dhuwurr-yätjtja rom, bäydhi nhakun walal gan ŋunhi ŋayathaŋalnydja ŋunhiyi romnha. 13God-Waŋarryuny dhu dhuwal yaka limurruny dhuwurr-dhunupa lakaram waŋganydhuny yan ŋänharaynydja nhanukal romdhu, ŋany dhuwurr-dhunupany ŋayi dhu God-Waŋarryu lakaram ŋunhiyinhan yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ga dhäruknha ŋanya märram nhaltjan ga nhanŋu rom barraŋga'yun. 14Yo. Ga walalnydja ŋunhi Djan'tayilyuny malay ŋuli gi yaka warray ŋunhi Mawtjitjkuŋuny romnha ŋayathul. Yurr walal ŋuli ga ŋunhi nhinany manymakkuman walalaŋgiyingala romdhuny mala, ŋunhiny walal ŋuli ga nhakun botjam walalaŋguwuynha yan rom mala, bäydhi nhakun ŋunhi nhaltjan ŋayi ŋuli ga ŋunhi Mawtjitjku rom waŋa barraŋga'yun. 15Bili ŋuriŋiyiny ga ŋunhi gakal'yuny walalaŋgal lakaram ŋunhi nhakun ŋunhiyiny Mawtjitjkuny rom bilin nhakun ŋunhan ḏoṯurrkŋura ga gärri walalaŋgal. Ga ŋunha dhäkay-ŋänhawuyyuny walalaŋgal ga bitjandhi bili yan lakaramdhi dhunupayam ga, bili ŋunha guyaŋanhawuyyuny walalaŋgal ŋuli ga wiripuny yätjkurr-lakaraman nyamir'yunna walalany, ga wiripuny ŋayi ŋuli ga ŋunhi manymak-lakaraman walalany. 16Ga yalalan ŋunha mala-djarr'yunamirriynha waluy, limurrnydja dhu ŋunhi bukmaknha yan dhärriny nhanukal gumurrŋurnydja God-Waŋarrwalnydja, bala dhu ŋunhi gayulpuynydja limurruŋguŋ guyaŋanhawuy warrpam'nha dhu dhawaṯthurrnydja warraŋulthin, bala ŋayi dhu marrtji Djesu-Christthuny mala-djarr'yurra limurrunhany yolŋunhany walalany. Yo, dhuwaliyin ŋunhi dhäwu manymaktja ŋunhi ŋarra gan lakaraŋal bukmakkalnydja yolŋuwal walalaŋgal.\nDjuw malay bakmaraŋal God-Waŋarrwu rom\nThe Jews broke God's law\nRomans 2.17-24\n17Yo. Ga dhuwandja dhäruk ŋarra dhu lakaram nhumalaŋguwuyyi yan Djuw malaw. Wiripuwurrnydja nhuma ŋuli ga ŋunhi lakaranhamirr nhumalanhawuynhany nhuma bitjanmirra, \"Ŋarrany dhuwal Djuw yolŋu. Napurrnydja dhuwal nhanŋuwuy God-Waŋarrwu yolŋu walal galkipuy, bili ŋanapurruŋgal muka ŋayi ŋunhi Djuw malawal gurruparnydja nhanŋuwuy ŋayi romdja malany.\"\n18Marŋgi muka nhuma dhuwal ŋunhi nhaku ŋayi ŋuli ga God-Waŋarr djälthirr nhumalaŋ djämaw, ga marŋgithinany nhuma ŋunhi ŋulatjarryin muka Mawtjitjkalaŋuwurra romgurrnydja nhä ŋunhi dhunupa. 19-20Yo. Nhumany ŋuli ga ŋunhi waṉa-gämany bambaymirrinhan yolŋunhany walalany, ga baḏayala'mirriyaman nhuma dhu walalaŋ dhukarrnydja marrtjinyarawnydja ŋuli walal dhu ga ŋunhi marrtji buku-munha'wurrnydja. Ga marŋgikumany nhuma dhu ga ŋunhi ŋunhiwurrunhan ŋunhi ḻiya-dhumukmirrinhan dhuŋamirrinhan ga djamarrkuḻi'nhan. Yo, yuwalk dhuwandja. Nhumany ŋuli ga ŋunhi guyaŋanhamirr yanbi nhuma dhuwal Djuw malany yolŋu walal marŋgi ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny romgu bukmakkun yan, bili nhuma ga ŋayathaman ŋunhiyi ŋunhi Mäwtjitjkuny romnha. 21Nhumany dhu ga ŋunhi marŋgikum ŋunha wiripuwurruny, yurr nhumapiny dhu ŋunhi yaka marŋgikunhamirr nhumalanhawuynhany nhuma? Ga waŋa nhuma ŋuli ga wiripuwurruny bitjan, \"Yaka manaŋiny!\" bitjan. Yurr nhumany ŋuli ga ŋunhi manaŋirryi muka. 22Ga wiripuny nhuma ŋuli waŋa bitjan, \"Yaka gi marramba'yiny!\" bitjan. Ga nhumany ŋuli ga ŋunhi monhamirra? Nhuma muka wiripuny ŋuli ga ŋunhi marramba' djämayi. Ga wiripuny nhuma ŋuli waŋa bitjan, \"Yaka gi buku-ŋal'yurr ŋula nhakuny ŋunhi goŋbuywuny djämapuywu waŋarrwu,\" bitjan, yurr nhumapiny ŋuli marrtji ŋunhi goŋ-djuḻuḻ'yun yan, beŋurnydja ŋunhi dhuyuŋurnydja buṉbuŋur wiripuŋuwalnydja waŋarrwal walalaŋgal.\n23Yo, mirithirra nhuma ŋuli ga dhuwal garrwarkunhamirrnydja bili nhuma marŋgi Godkalaŋaw romgu. Yurr nhumapiyi ŋuli ga ŋunhi romnhany bakmaram, nhumapi yan ŋuli ŋunhi God-Waŋarrnhany gora-gurrupan ŋunhi nhuma ŋuli bakmaramany ŋunhiyi romdja nhanŋu. 24Bili djorrany' ga ŋunha wukirriwuynydja waŋa bitjanna gam', \"Ŋunha Djan'tayilyuny malay ŋuli ga dhuwal God-Waŋarrnhany yätjkurr-lakaraman, bili ŋuriŋiyin nhumalaŋgala Djuw malawala yätjkurruynydja romdhu.\"\nYol dhika yuwalktja Djuw malany yolŋu?\nWho is a real Jew?\nRomans 2.25-29\n25Marŋgi muka nhuma ŋurikiny romgu limurruŋgiyingalaŋawnydja Djuw malawalaŋawnydja, ŋurikiny ŋunhi limurr ŋuli mitthun ḏirramuyam djamarrkuḻiny', bili ŋunhiyiny limurruŋ rom balanyan nhakun yiŋarray'nha. Ga ŋuli balaŋ nhe gi bäyŋuny ŋayathul ŋunhiyi God-Waŋarrwu rom, nhumany balaŋ ŋunhi yakan ḏarrtjalkkunhawuynydja rom märranha. 26Ga ŋuli dhu ga ŋunhi ḏarrtjalkkunhamiriwyuny yolŋuy baṯ-bitjandja yan ŋunhiyiny rom ŋayatham, ŋunhiny ŋanya dhu God-Waŋarryuny lakaramany bitjanna, \"Dhuwanna ŋarrakuny yolŋu. Ŋarrakalnydja ŋayi dhuwal ŋayaŋuŋura bili ŋayi dhuwal ḏarrtjalkkunhawuynha yolŋu.\"\n27Yo. Ŋayiny ŋunhi mulkuruny yolŋu dhuŋa yan Godkalaŋawnydja romgu. Yurr ŋuli ŋayi dhu ga ŋunhiyi mulkuruny yolŋu nhina manymakkumany yan, bitjandja nhakun ŋunha nhaltjan ga God-Waŋarrwu rom waŋa, bäydhi ŋayi ŋunhi gaḏakuny yan, yalalany ŋanya dhu ŋunhi God-Waŋarryuny manymak-lakaraman. Bala nhanukalnydja dhu ga manymakthuny romdhu ŋunhi nhumalanhany Djuw malanhany yätjkurr lakaraman, bili nhuma warray ŋunhi marŋginy God-Waŋarrwalaŋawnydja romgu, ga bulu nhuma mitthunawuy ḏarrtjalkkunhawuy yolŋu walal, yurr bäyŋu warray nhumany ŋuli gi ŋunhiyiny romnha bukmakkuŋuny ŋayathul.\n28Yol dhika ŋayi yuwalktja Djuw-ny yolŋu? Ga yol be ŋayi yuwalktja God-Waŋarrwuny yolŋu? Ŋunhi yolŋu ŋunhi ŋayi dhawal-guyaŋan Djuw-wal bäpurruŋur? … mitthunawuynha ŋayi bilin ḏarrtjalkkunhawuynha? Bäyŋu warray. Ŋunhiyiny mimbu ḏarrtjalkkunhawuynydja waŋgany yan ga gämurru' lakaram warraŋul dhuwal, bili yolŋuwnydja ŋunhany ŋunhi ŋayaŋuny bäyŋu warray dhu ḏarrtjalkthirr ŋula nhaliynydja romdhu mitthunaraynydja. 29Yo, yuwalktja dhuwal Djuw-ny yolŋu balanyan gam', ŋunhi ŋayaŋuny nhanŋu ŋunha djinawany' bilin warrpam'nha ḏarrtjalkkuŋala ŋuriŋin ŋunhi God-Waŋarrwala Birrimbirryuny, yaka ŋuriŋiyi ŋunhi nhä walal gan goŋdhu rom mala wukirri. Ga balanyarayyiny ŋunhi yolŋuy dhu ga märram wokthunawuynydja God-Waŋarrwuŋun yan yakan ŋula yolkuŋuny yolŋuwuŋuny.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/ROM\/2\/","date":"2020-02-21T01:58:49Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875145438.12\/warc\/CC-MAIN-20200221014826-20200221044826-00309.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999991655,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999991655349731}","num_words":1166,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.348,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Marramba' rom Garraywalaŋumirriwal\nImmorality in the Church\n1 Corinthians 5.1-13\n1Ŋämany ŋarra nhumalaŋgalaŋawuy dhuwal dhäwuny yätjkurra mirithirra bay. Ga yuwalk yan nhuma ga dhuwal nhinany yätjkurrkuman yan, djuḻkmaraman nhuma ga ŋunhi mulkurunhany Djan'tayinhany yolŋuny walalany, ŋunhi walal dhuŋamirra Garraywu. Wiripuny ŋuli ga dhuwal ḏirramuy miyalkkum dharrathir'nhan ŋäṉḏi'mirriŋuny. 2Bala nhuma ŋuli ga dhuwal märr-wiḏi'yunna ḏäpthundja, wokthunmirra, ŋunhi yanbi nhuma ŋuli gi balanyapuyyiny rombuy yuwalktja ŋanak-miḏikin nhini, ga balanyaranhany yolŋuny ḏirramuny nhuma ŋuli ŋaŋ'ŋaŋ'thurra dhawaṯmaraŋun.\n3-4Ga bäydhi ŋarra ga dhuwal nhina barrkuny nhumalaŋgal rumbalnydja, yurr ŋayaŋuny ŋarraku nhumalaŋgal dhiyaliyi. Ga bilin ŋarra barpuru dhuwal mala-djarr'yurryunan, ŋunhiyiny ḏirramuny yäkukurrnydja limurruŋgalawurr Garraywalaŋawurr Djesuwalaŋawurr, ŋunhiŋuwuynydja yätjkurruwuynydja djämapuy nhakun ŋarrany barpuru dhiyaliyin nhumalaŋgala. Ga ŋunhi nhuma ŋuli ḻuŋ'maranhamirrnydja ga nhanŋuny ŋuli ganydjarr Garraywu Djesuwnydja dhiyaliyin nhumalaŋgala, ga ŋarraku birrimbirrnydja ŋuli ŋunhi ŋunhiliyin. 5Nhumany dhu ŋunhi dhayuŋanna dhuwaliyi ŋunhi ḏirramunhany balan ŋunhi ŋurruŋuwala yätjkurruwal birrimbirrwal, märr nhanŋu dhu rumbalnydja buwayakthirra, ga birrimbirrnydja nhanŋu dhu ŋunhi walŋathirra ŋuriŋiyiny waluy ŋunhi ŋayi dhu Garray roŋiyin.\n6Bilin gi ḻanydjatmaranhamirrnydja! Bili muka nhe marŋgi ŋunhi ŋuli ḻurrkun'thuny ḏambakunhawuyyu ŋuthanmaramany yindikuman yan birrŋ'maraman ŋathanhany dämbanhany. 7Gatjuy biyakun djalkthurra ŋunhiyiny ŋäthiliŋuny mala ḏambakunhawuy, bala nheny dhu ŋunhi bitjanna nhakun manymaknha yan ŋatha dämba, ga balanyayin nheny ŋunhi yuwalktja. Limurruŋguny ŋunhi Ḻäy-djuḻkmaranhamirr Bimbi ŋayipin yan Djesu-Christnha, ŋunhi ŋayi walŋa-gurrupanmin limurruŋ. 8Go limurr buku-ḻuŋ'thunna bala märr-yiŋgathirra ŋurikiny ŋunhi limurruŋgalaŋawnydja Ḻäy-djuḻkmaranhamirriw Bimbiw, yakan ŋuriŋiyiny ŋäthiliŋuynydja burrpuyny'tja ŋayaŋuy, ŋany ŋuriŋin ŋayaŋuynydja ḏarrtjalkkunhawuyyun ga yuwalkthun. 9Ŋunhiliyiny ŋunhi wiripuŋurnydja djorra'ŋur ŋarra nhumalaŋ wukirri, ga waŋany ŋarra ga ŋunhi bitjanna; nhumany dhu ga ŋunhi yakan mala-manapan dhuwurr-yätjmirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal. 10-11Yurr yaka ŋarra gan ŋunhi lakaraŋal wiripuwurrunhany yolŋuny walalany dhuwalaŋuwuynhany ŋunhi munatha'wuynhany mala. Bili nheny balaŋ ŋunhi marrtjin ŋula wanhawala winya'yurra yolŋumiriwlila wäŋalil ŋunhi ga bäyŋun ŋula nhä mala yätjkurr rom mala wirwiryun. 12Yaka nhe dhu nhina ga ḻuka ŋula nhä mala-manapan walalaŋgal. Ga nhakun dhu ŋunhi ŋarrany mala-djarr'yun ŋunha wiripunhany yolŋuny. Limurrnydja ŋathil dhu ga ŋunhi mala-djarr'yundja dhiyal yan banydji Garraywalaŋumirriny yolŋuny walalany. 13God-Waŋarryun dhu ŋunhi ŋayipin mala-djarr'yurr limurruny bukmaknhany. Bili ŋunha ga dhuyuŋurnydja djorra'ŋur dhäruk waŋa bitjanna, \"Djuy'yurra dhuwaliwurrunhany yolŋunhany mala nhumalaŋguwuy, ŋunhi walal ŋuli ga djäma yätjkurr yan.\"","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1CO\/5\/","date":"2020-02-21T04:34:13Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875145438.12\/warc\/CC-MAIN-20200221014826-20200221044826-00357.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999662638,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999662637710571}","num_words":338,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.314,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"1Ga nhumany dhu ga ŋunhi wanaŋgumany ŋarranhawuynhan yan, nhaltjarr ŋarra nhumalaŋ gan milkuŋal bili ŋarrany ŋuli ga dhuwal ŋanya muka wanaŋgumany Christnhan.\nBuku-ŋal'yunawuy rom malany\nRules for worship\n1 Corinthians 11.2-16\n2Yo dhuwandja ŋarrany ga mirithirra yan nhumalaŋgal märr-wiḏi'yundja, bili nhumany dhuwal dhäruk-märranhamirra yolŋu walal, märraŋal nhuma marrtjin ŋunhi romdja malany ŋarrakuŋ bala gan djämamirriŋala, ga bitjan bili nhuma ŋuli ga ŋunhi guyaŋa yan ŋarranhany. 3Yo! Ga dhuwanna nhuma dhu ŋunhi mirithirrnydja gal'ŋu dharaŋan gam', ŋunhi ŋayipiny dhuwal Christtja ŋurruŋu bukmakkun yan yolŋuwnydja walalaŋ, balanyan bili nhakun ŋayi ŋunhi dhuway'mirriŋu ŋurruŋu miyalkkun nhanukiyingalaŋaw ŋayi. Ga ŋayiny ŋunhi God-Waŋarrnydja ŋurruŋu nhanŋun Christkun. 4Ga ŋuli ŋayi dhu ga ḏirramuy ḻiya-dhurrthurryunawuyyuny bukumirriyam, nhä mak djawarrkthundja ŋayi dhu ga dhäwuny' lakaram, ŋunhiny nhakun mirithirra gora-gurrupanamirra rom.\n5Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋula yol miyalk bukumirriyam ga dhäwu ŋayi dhu ga lakaram ḻiya-manydjarrka'miriwyuny, ŋunhiny ŋayi gora-gurrupara ŋunha dhuway'mirriŋunhan nhanŋuwuy ŋayi. Ŋunhiyiny ŋayi miyalk balanyan bili yan nhakun ŋunhi ḻiya-räwaknha miyalk marwatmiriwnha. 6Ga ŋuli ŋayi dhu ga miyalk yakany ŋanyapinya ŋayi ḻiya dhurrthurryunmirr, ga nhämirra ŋayi dhu marwattja nhanŋuwuy ŋayi gulkthunna warrpam'thunna yan.\n7Yurr ŋayiny dhu ḏirramuny bäyŋu warray muḻkurr gunganhamirr ŋula nhaliy girriy', bili ŋayi ŋunhi bokmanawuy God-Waŋarrwuŋ, balanya bili dharaŋana yan nhakun ŋayipi yan, märr ŋayi dhu ga ŋunhiyi ḏirramuny nhina ḏarrtjalknha yan ga wokthundja ŋayi dhu ga nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun. Ga miyalknhany ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu bokmar, märr ŋayi dhu ga märr-ŋal'yun ḏirramuw. 8Bili ŋurruŋuny ŋayi ŋunhi Waŋarryuny bokmar ŋanya muka ḏirramuny, ga yurrnha ŋayi ŋunhi miyalknhany märraŋal beŋura ḏirramuwala dhawaṯmaraŋal, yaka ŋayi ŋunhi Waŋarryu bokmar miyalknha ŋurruŋu ga ŋanya ḏirramunhany yanbi djäma dhawaṯmaraŋal beŋura miyalkkala, bäyŋu! 9Yaka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu bokmar ḏirramunhany miyalkkuny, ŋany miyalknha muka ŋayi ŋunhi bokmarnydja nhanŋu ḏirramuw. 10Ga dhiyakun ŋunhi märrwuny, ga wiripuny walalaŋ Godkalaŋuw dhäwu-gänhamirriw walalaŋ, walalnydja dhu ga ŋunhi miyalkkurruwurrnydja gunganhamirra muḻkurrnydja girriy'nha, ŋunhi walal dhu ga bukumirriyamany ga djawarrkthundja ga dhäwuny lakaram. Ga dhuwalatjandhin romgurr walalnydja dhu ga ŋunhi miyalkkurruwurrnydja milkunhamirra ŋunhi walalnydja malthunayŋun yan.\n11Yurr nhanŋuny ŋunhi Garraywuny guyaŋanhawuy balanya gam', ŋunhi yaka ŋayi dhuwal ḏirramu ḻiya-gana ga ŋayi miyalk yakayi yan ḻiya-gana, bäyŋu! 12Ga yuwalk warray ŋunhi yulŋuny ŋunhi dhuwal miyalktja ŋurruŋuny dhawaṯthurr beŋur muka ḏirramuwal. Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur bukmaktja gan ŋunhi ḏirramuwurr dhawal-guyaŋanany miyalkkuŋun, bili ŋayipi muka ŋunhi God-Waŋarr yan bokmanayŋuny bukmakkuny. 13Nhumany ŋäŋ'thunmirra nhumalanhawuynhany nhuma nhä ŋayi dhuwali nhakun dhunupa ga manymak, ŋunhi ŋayi dhu ga miyalktja bukumirriyam ga muḻkurrnydja ŋayi dhu ga yaka ŋula gunganhamirr girriyny'tja? 14Bili dhiyaŋ ga munathay' wäŋay maŋutji-lakaram ga marŋgi-gurrupan ŋunhi ŋayi ŋula yol ḏirramu marwat-wiyindja ŋunhiny nhakun gora-gurrupanamirra rom. 15Yurr walalaŋguny ŋunhi miyalkkurruwurruŋguny manymak warray mirithirr ŋunhi walal dhu ga marra-wiyindja marrtji, märr walal dhu ga muḻkurrnha gunganhamirr ŋuriŋiyin marraynha walalaŋgiyingal ŋarrmaŋdhirr. 16Ga ŋuli nhe dhu ŋula yolthu ŋarrany rom-ŋurrkamany, ŋarrany nhuŋu dhu yan bitjanna waŋa; bäyŋun gi dhuwal limurruŋ ga wiripuwurruŋ Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ ŋula wiripuny ŋula rom dhärri dhuwalatjan ŋunhi buku-ŋal'yunawurrnydja romgurr.\nMärr-yuwalkthinyaray yan ḻuki Garraynhany rumbal ga gulaŋ\nEat the Lord's Supper by faith\n1 Corinthians 11.17-34\n(Mathuyu 26.26-29; Mäk 14.22-25; Luk 22.14-20)\n17Yo, wiripuny ŋarra nhumalany ŋäma dhipaliyi nhuma ŋuli ga buku-ḻuŋ'maranhamirr buku-ŋal'yunaraw, yurr ŋarrapiny nhumalaŋ ŋuli gi dhuwal yaka wokthurr dhiyakiyiny romgu. Bili romdja nhumalaŋ ŋunhi guŋga'yunamiriwnha. 18Buthuru-bitjurr ŋathil walal. Wiripuny ŋarra ŋäma ŋunhi nhuma ŋuli ga buku-ḻuŋ'maranhamirrnydja, bala nhuma ŋuli ga ŋunhi barrkuwatjnha nhinany, yakan waŋganyŋurnydja. Ga yuwalktja mak balaŋ ŋarrany ŋunhi nhumalaŋgalaŋawnydja dhäwuw märr-yuwalkthinyan. 19Yo, yuwalk muka nhuma ŋuli ga dhuwal mala-gulkmaranhamirrnydja, ga dhuwalatjandhin romgurr walalnydja dhu ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal nhäman dharaŋana ŋunhi yol mala yolŋu walal yuwalk gal'ŋu rom-dhunupamirr. 20-21Yo, ŋunhi nhuma ŋuli waŋgany-manapanmirrnydja Garraywuny rumbalwu ga gulaŋgu ḻukanharaw, yakan ŋunhi yuwalkthuny ŋayaŋuy nhuma ŋuli ḻukiny, ga nhumany ŋuli ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋu'-yulŋuy ŋäthila marrtji djaw'-djawyunna ŋathany, bala nhuma ŋuli marrtji ḻukan, ga wiripuwurrnydja ŋuli ga baḏak yan marrya' nhina, ga nhuman ŋunhi wiripuŋuynha malay ŋuli ŋunhi ḻuka dharrwany ŋatha, bala maranhuyirra, ḻeŋun ŋuli ŋuriŋiyin gapuynha. Ŋunhiyiny yaka yuwalk Garraywu rumbal ga gulaŋ nhuma ŋuli ŋunhi bitjandhiny ḻuka. 22Ŋuli nhe ŋunhi yindiny djäl ḻukanharaw balanyarawyiny ŋathaw, nheny ŋathil dhu ga ḻukany ŋunhili banydji yan wäŋaŋur nhokiyingal nhe ŋurruŋuny, ga yurrnha nhe dhu ŋunhi marrtjiny balany buku-ŋal'yunarawnydja, Garraywalaŋawnydja rumbalwu ga gulaŋgu rrambaŋiwnydja ḻukanharaw. Nhaku nhumany djäl? Walal dhu ŋunhi wiripuwurruynydja warraŋulpuyyuny yolŋuy walal yätjkurr lakaram ŋunhan ŋunhi Garraywalaŋumirrinhan yolŋuny walalany? Nhumany dhuwal djäl nhuma dhu ga gora-gurrupan yan ŋunhawurrunhany ŋunhi ŋurruwuykmirrinhany? Yaka dhuwal ŋarrany dhu ga nhumalaŋ wokthun balanyarawyiny romgu; yaka dhuwaliyiny ŋamakurr ŋunhi nhuma ga bitjandhiny ŋuli djäma.\n23Bili Garrayyu gan ŋunhi ŋarrakalnydja lakaraŋal ŋunhiyiny dhäwu, ŋunhi ŋarra gan ŋäthil lakaraŋal nhumalaŋ, ga dhuwanna ŋunhi dhäwuny' gam'. Balanyamirriy munhawu ŋunhi ŋayi Djudatjthu ŋanya gumurryu-gäŋal Garraynha Djesuny, balanyamirriynha ŋunhi, ŋayiny gan ŋunhi Garrayyuny Djesuynydja ŋathan ḻukan nhanukiyingalaŋuwala malthunamirriwal walalaŋgal. Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi märraŋal ŋathan dämban, 24buku-gurrparnydja ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnhany, bala yan bakmaraŋala, ga waŋanany ŋayi ŋunhi bitjarra gam', \"Ŋay', dhuwandja ŋarra rumbalnha, ŋunhi ŋarra gurrupanminan burakinyarawnha nhumalaŋgalnha dharapulŋur. Ma' ḻukin, ga guyaŋiny balayi roŋiyi ŋarrany.\"\n25Ga dhäŋur ŋathaŋurnydja, bitjarryi bili ŋayi ŋunhi wiyikany' märraŋal, bala ŋayi bitjarra waŋan, \"Dhiyaŋuny ga ŋarrakalnydja maŋguy' maŋutji-lakaram yuṯan rom gumurrkunhaminyawuynha. Ŋay', ŋuḻkthurra, ga guyaŋin ŋarrany.\" Bitjarra ŋayi ŋunhi Djesuny waŋan.\n26Ŋunhi nhuma dhu ga bitjandja bili ḻuka Garraywuny rumbal ga gulaŋ, ŋunhiyiny nhakun nhuma dhu ga bulun lakaram burakinyawuynha ŋanya Garraynhan, ga yan bili ga gumurr-roŋiyirr ŋayi dhu räli.\n27Yo. Ga ŋuli ŋayi dhu, ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy ḻuka Garraywuny rumbal ga maŋgu' wakalkurrnydja, ga märr-yuḻkthunawurrnydja romgurr, ŋunhiyiny ŋayi dhu ga nhakun yätjkurruyaman djäma ŋunhiyin Garraywun rumbalnha ga gulaŋnha, yanbi ŋayiny Garraynydja ŋula nhän nhäŋiniŋ'nha. 28Ga nhumapin dhu ŋunhi yolŋun walal waŋga'-waŋganynha yan nhänhamirrnydja nhumalaŋguwuy nhuma ŋayaŋuny, yurrnha nhuma dhu ŋunhi ḻukany ŋunhiyiny Garraywuny rumbal ga gulaŋ. 29Ŋuli nhe dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy ḻukany ŋunhiyiny ŋatha ga gapu guyaŋanhamiriwyuny, dharaŋanamiriwyuny nhä ga ŋunhi Garraywu rumbal maŋutji-lakaram, ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ŋurrkanhamirra nhunapinyan nhe balan bitjanna romlil dhä-gir'yunamirrilila. 30Ga dhiyaŋuny bala dharrwan ga dhuwal rerrimirrnydja yolŋu walal ga yalŋgimirrnydja nhina, ga wiripuwurrnydja nhuma bilin gan murrmurryurra, nhaliy ŋunhiyiny? … bili nhuma gan ḻukan Garraywu rumbal guyaŋanhamiriwyu ga dharaŋanamiriwyu. 31Yo, limurrnydja ŋathil dhu mala-djarr'yunmirr limurrunhawuynha limurr ŋayaŋu malany, märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny yaka muka limurruny dhä-gir'yundja. 32Yurr bilin dhuwal ŋayi gan Garrayyuny limurrunhany mala-djarr'yurra ga raypirri'yurra marrtjin, märr ŋayi dhu ŋunhi yakan boŋguŋ limurruny mirithiny dhä-gir'yurr balanyamirriynydja ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy, ga ŋurrkuŋuny limurruny muŋbunuŋuny rrambaŋiyaŋuny ŋunhi dhuwurr-yätjmirrinhany yolŋuny walalany.\n33Yo, wäwa ga yapa walal. Ŋunhi nhuma ŋuli marrtji ḻuŋ'thun ḻukanharaw Garraywalaŋawnydja ŋathaw ga gapuw, yaka walal marrtji dhaŋ'thunmirrnydja, yan walal marrtji biyak bulnha ŋathil märr-nhänhamirr. 34Ŋuli nhuma dhu ŋunhi mirithirrnydja marrya'yirr, nhumany ŋathil dhu ŋunhili banydji yan wäŋaŋur nhumalaŋgiyingal ḻuka, bala yurrnha nhuma dhu ŋunhi balayiny marrtji buku-ŋal'yunarawnydja, Garraywalaŋawnydja ŋathaw ḻukanharaw, märr nhuma dhu yaka muka dhä-gir'yunawuynydja märram ŋunhi nhuma dhu waŋgany-manapanmirrnydja buku-ŋal'yunarawnydja Garraywuny. Yo, ŋunhi ŋarra dhu marrtjiny guwatjmandja nhumalany, yän nhakun ŋarra dhu ŋunhiliyiny dhunupayam wiripun malany gämurru' nhumalaŋgal.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1CO\/11\/","date":"2020-02-21T02:25:49Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875145438.12\/warc\/CC-MAIN-20200221014826-20200221044826-00388.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999595881,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999595880508423}","num_words":1100,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.345,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Dhuwandja ga lakaram yolŋuny nyäḻ'nha marŋgikunhamirriny\nFalse teachers\n1 Dimithi 4.1-5\n1Yo, Dhuyu-Birrimbirryuny ŋuli ga ŋunhi lakaram dhunupa limurruŋ bitjandja gam'. Ŋuriŋiny waluy dhä-dhawar'yunamirriynydja, wiripuwurrnydja yolŋu walal dhu gulyurra märr-yuwalkthinyaŋurnydja, yakan walal dhu gi ŋunhi buluny märr-yuwalkthirr ŋurikiny ŋunhi yuwalkkuny dhäwuw. Ŋany ŋurikin bili yan walal dhu gi ŋunhi buthuru-bitjurrnydja nyäḻ'wun birrimbirrwuny mayali'-gänhamirriwnha, ga malthundja walal dhu ga rirrakaywuny Mokuywalaŋawnha yan dhäwu-gänhamirriw walalaŋ, ŋunhi walal ŋuli ga marŋgikum yolŋunhany walalany nyäḻ'yun dhärukthuny. 2Ga ŋuriŋiwurruyyiny yolŋuy walal mayali'-gänhamirriynydja mala ŋuli ga lakaram ŋula nhän nyäḻ'nha yan dhäwuny', bili walalaŋ ŋunhi ŋayaŋuny biliŋuwuynha dhiŋganhawuynha, yakan walal nhakun buluny marŋgi ŋurikiny ŋunhi, wanha ŋunhi yuwalktja dhunupany dhäwu ga wanha nyäḻ'. 3Bala walal ŋuli ga ŋunhi dhäruktja gurrupanmirr yolŋuwalnydja walalaŋgal, dhar'thar-gurrupandja walalany bitjanna gam', \"Nhumany dhu ḏirramuny ga miyalktja yakan ga märranhamirr; nhumany dhu ga nhina barrkuwatjnha yan, märrma'thirra ḻunin yan maṉḏa.\" Ga wiripuny walal ŋuli waŋa bitjanna, \"Yaka ḻuki ŋunhi ŋula nhäny mala ŋatha.\" Bitjanna walal ŋuli ga ŋunhi waŋany. Yurr bukmak ŋunhi ŋathany mala ŋayi God-Waŋarryu djämany bukmakku yan yolŋuw walalaŋ ḻukanharawnydja, ga ŋunhi ŋali ŋuli ga märr-yuwalkthirrnydja God-Waŋarrnhany, ga marŋgithirr ga yuwalkkuny, ŋaliny dhu buku-gurrpan muka ŋanyanhany God-Waŋarrnhany ŋunhiŋuwuyyiny ŋathapuynydja malaŋuwuy ŋunhi ŋayi bokmar, bala yan ŋali dhu ḻukan ŋula nhäny mala ŋunhi ŋatha, bawalamirra yan. 4Bili God-Waŋarryuny ŋunhi djäma ŋula nhäny mala bukmak yan manymak warrpam', ga yaka ŋali dhu ga ŋunhi ŋunhiyiny mala yätjkurr-lakaramany nyamir'yundja, bala gali'lila rulwaŋdhun; märramany ŋali dhu bukmak yan, bala buku-gurrpanna ŋanyanhany God-Waŋarrnhany ŋunhiŋuwuyyiny malaŋuwuy. 5Bili ŋuriŋi God-Waŋarrwal dhärukthu ga limurruŋgal bukumirriyanharay, ŋaliny dhu yänan märraman ŋunhiyiny ŋatha God-Waŋarrwuŋuny yäraŋukunhawuynydja, bala yan ḻukan, märr dhu ŋuliwitjandhiny ŋathakurrnydja ŋayiny dhu God-Waŋarryuny limurrunhany marrtji ganydjarr-gurrupanna.\nDhuwandja ga lakaram nhäthinyan ŋayi dhu ŋunhi yolŋu djäma-manymakmirrnydja Djesu-Christkuny\nTelling how to be a good servant of Christ Jesus\n1 Dimithi 4.6-16\n6Yo, Dimithi, nhe dhu dhuwal lakaramany guyaŋanhamirriyamany ŋunhiwurrunhan Garraywalaŋumirrinhan yolŋuny walalany ŋunhiŋuwuynha mala ŋunhi ŋarra gan bilin nhakun lakaraŋala ŋäthil muka yan. Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi bitjandhiny djäma, ŋuriŋiyiny ga djämay maŋutji-lakaram nhunanhany ŋunhiyiny nhakun nheny yuwalknha yan manymaknha djämamirra nhanŋun Djesu-Christkun. Ga nheny dhu bitjandhi bili yan ŋuthanmaranhamirryi nhunapinyany nhe dhiyaŋiyi bili yan dhärukthuny waŋganydhu, ŋunhi limurr ga märr-yuwalkmirriyirra dhiyakiyiny dhärukku. Ga mukthurr yan gi bala marrtjiny dhiyaŋiyiny ŋunhi ŋamakurruynydja dhärukthu ŋunhi nheny bilin märraŋalnha bala yan malthurra. 7Gänaŋ'maranhamirra nhunapinyany nhe beŋurnydja ŋunhi dhäwuŋur waŋaraŋurnydja malaŋuŋur ganydjarrmiriwŋurnydja; nhe balaŋ bäynha ŋula yakan marŋgithi God-Waŋarrwuny balanyarayyiny malaŋuy. Biyak bili yan gi ḏälkunhamirr God-Waŋarrwalnydja dhärukthu, märr nhe dhu ga yuwalkkuman yan nhinany nhanukalnha rom-dhunupany. 8Manymak warray nhuŋu, ŋunhi nhe dhu ga rumbalnydja ḏälkunhamirr nhunapinyany nhe, märr nhe dhu ga waṉḏirrnydja ḏälnha yänan rumbalnydja. Yurr mirithirrnydja ŋunhi ŋamakurr nhuŋu, ŋunhi nhe dhu ga birrimbirrnha ḏälkunhamirr nhunapinya nhe ŋuriŋiyin djämay God-Waŋarrwala, bili ŋuriŋiyin nhe dhu ga ŋunhi nhinany ŋamathamany dhika dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur, ga ŋunhal djiwarr'ŋurnydja yalalaŋumirrnydja. 9Dhuwaliyin ŋunhi dhäruk yuwalktja; nhe dhu märraman bala yan warrpam'thunna dhuwaliyiny mala, bala yan märr-yuwalkmirriyin. 10Bili bukmaknha limurr ga dhuwal djälthirrnydja, limurr dhu ga nhinany ŋamathaman yan dhäŋur beŋurnydja ŋunhi, ŋunhi limurr dhu dhiŋgamany. Ga dhiyakiyi gämurruwny'tja ŋali ŋuli ga ŋunhi nhakun mirithirrnydja ḏaḏawmaranhamirrnydja litjalanhawuynhany ŋali yätjkurruŋurnydja, bala ŋali ŋuli ga ŋunhi djämany mirithirrnydja nhanŋuny God-Waŋarrwuny, bili ŋalipiny dhuwal märr-nhirrpanminany ŋurikalyin yuwalkkalnha God-Waŋarrwalnydja walŋawalnha, ŋunhi ŋayi Walŋakunhamirr Garray bukmakku yan yolŋuw walalaŋ. Yuwalktja ŋayi dhu ŋunhi walŋakuŋuny ŋunhiwurrunhan bili yan yolŋunhany walalany ŋunhi limurr gan märr-nhirrpanmin nhanukal God-Waŋarrwal.\n11Yo, lakaraŋuny marrtji dhuwaliyi gämurruny' mala, biyakun yänan dhunupan dhawaṯmaraŋun bala yan ŋurikiwurruŋdhiny yolŋuw walalaŋ dhärukthuny ḏälyu yan, märr walalnydja dhu märraman ŋunhiyiny dhäruk, bala yan marŋgithirra. 12Nheny dhuwal märr-yuṯa yan yolŋu, yurr yaka gi nhini biyakuny nhakun ŋunhi yothuny, wawuny ḻiya-dhumukthiny, märr walalnydja dhu bäyŋu muka nhunanhany yothu-lakaram, bala dhu buthuru-djaw'yunmirra walal nhuŋu dhärukkuny. Biyak nhininy gi ŋamathaŋ yan, ga waŋiny gi manymakkuŋ yan. Yuwalkkuŋ gi yan märr-ŋamathiny ŋunhi wiripuŋuwnydja yolŋuw, ga märr-yuwalkthiny gi God-Waŋarrnhany bukmakthu yan ŋayaŋuynydja nhokiyingal nhe. Nhininy gi ḏarrtjalk yan ŋula nhämiriw, märr dhu ŋuriŋiwurruynydja Garraywalaŋumirriynydja yolŋuy walal nhäma muka nhuna, bala dharaŋana yan ŋunhi nhaltjanna walalnydja dhu ga nhina ŋamathamany, märr dhu walalnydja malthundhi munguyundhi marrtji bala nhuna. 13Ga ŋunhi nhuma dhu Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal ḻuŋ'maranhamirrnydja waŋganydhirrnydja, bala nheny dhu maŋutji-ḻaw'maraman ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruk wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ga waŋin marrtji lakaraŋun dhawaṯmaraŋun yan God-Waŋarrwuny dhäruk. Biyak bili marŋgikuŋuny marrtji bala walalany. Gatjuy djämany gi biyakiyin bili yan, ga yan bili ga buni ŋarra dhu. 14Bilin nhakun nhe ŋunhi märraŋalnha God-Waŋarrwuŋuny mundhurr-gurrupanawuynydja ŋurikiyiny djämaw, balanyamirriy muka yan waluy ŋunhi walal gan waṉa-nhirrpanawuy djägamirr mala goŋ-ŋal'yurr nhokal bala bukumirriyaŋalnha nhuŋu; ga walalaŋgalaŋuwurra ŋayiny gan ŋunhi Dhuyu-Birrimbirryuny lakaraŋala nhokal, ŋunhi nhaltjan ŋayi dhu ga God-Waŋarryu djäma nhokalaŋawurr. Yakan ganarrthul ŋunhiyiny mundhurr, ga ŋapany-gurrupanmirr ŋurikiyi, yakan yan. 15Biyak bili djämany gi ŋunhiyi malany, märr dhu ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy walal nhäman nhunanhany, ŋunhi nheny marrtji dhuwali ŋuthanna bala God-Waŋarrwalnydja romŋur. 16Biyak bili waŋanhamirrnydja marrtji nhunapinyany nhe, dhä-birrka'yunmirra marrtji bala biyakun gam', \"Nhä, yuwalk muka ŋarra ga dhuwal nhina God-Waŋarrwalnydja romŋur? Marŋgikumany ŋarra ga God-Waŋarrwalnydja dhärukthu dhawaṯmaramany dhunupa?\" Bitjanna nhe dhu ga ŋunhi waŋanhamirrnydja nhunapinya nhe. Biyakiyin marrtji djämany bala yan, märr-mukthurra ŋuriŋiyi bili yan romdhuny, märr nhe dhu ga ŋunhi dhuwalatjandhiny romgurr walŋakunhamirra nhunapinya nhe, ga ŋunhiwurruny ŋunhi walal nhuna dhu ga ŋäma.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1TI\/4\/","date":"2020-02-27T13:19:07Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875146714.29\/warc\/CC-MAIN-20200227125512-20200227155512-00477.warc.gz","language":"djr","language_score":1.0000021458,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 1.000002145767212}","num_words":834,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.344,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Djesu-Christtja walŋathinan moluŋurnydja\nChrist rose from the dead\n1 Corinthians 15.1-11\n1Yo, wäwa walal. Dhuwandja ŋarra dhu lakaraman ŋunhi yuwalknha dhäwu, guyaŋanhamirriyam nhumalany, ŋunhi bili yan dhäwuny' ŋunhi ŋarra ŋuli ganha ŋäthil lakaranha nhumalaŋ. Bili muka nhuma ŋunhi märraŋalnydja, bala nhuma gan ŋunhi dhärranany dhiyaliyin. 2Ga dhiyaŋiyin nhe dhu ga ŋunhi manymakthun dhäwuy walŋany nhina, ŋuli balaŋ nhe dhu ga ŋunhi ŋayathamany baṯ-bitjandja yan wiyinŋumirrnydja. Ga ŋuli nhe ŋunhi yakany yuwalkkuŋal märr-yuwalkthin, nheny dhu ŋunhiyiny yakan walŋathirr ŋuriŋiyiny dhäwuy.\n3Yo, dhuwandja dhäwu ŋunhiyin ŋarra dhu lakaraman nhumalaŋgal, ŋunhiyiny ŋurruŋuny ga dharrpalnydja. Yurr yaka dhuwal ŋarrakiyinguŋuny ḻiyapuynydja maḻŋ'maranhawuy; yan ŋarrany gan dhuwaliyi dhäwu märraŋal ŋurukuwurruŋguŋ ŋunhi wiripuwurruŋguŋ. Ga balanya ŋunhi dhäwuny' gam', Djesu-Christtja ŋunhi dhiŋgaŋal limurruŋgalnydja dharapulŋur, bili limurruŋgal muka yätjkurruynydja, bitjan yan nhakun ŋunha djorray' ga ŋäthiliŋuy ŋanya lakaram dhiŋganhawuy.\n4Bala walal ŋanya ŋunhi rulwaŋdhurrnydja molulila, ga ŋorranany ŋayi ŋunhiliyiny moluŋurnydja märrma' munhany, bala wiripuŋuynydja waluy ŋanya ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny walŋakuŋala beŋuryiny ŋunhi moluŋurnydja. Yuwalk ŋunhi dhuwaliyiny bitjarryiny maḻŋ'thurr, bitjarr yan bili nhakun ŋunha djorray' ŋanya ga ŋäthiliŋuy lakaram ŋäthilmirriyaŋal. 5Ga dhäŋur beŋuryiny, bala ŋayi milkunhamin ŋanyapinya ŋayi Betawala, ga dhäŋur beŋuryiny nhakun buluny ŋayi maḻŋ'maranhamin ŋanyapinya ŋayi nhanukiyingalaŋuwala djuy'yunawuywalnydja walalaŋgal, ŋurikiwurruŋgala ŋunhi 12-gala yolŋuwal walalaŋgal. 6Ga dhäŋur beŋuryiny nhakun, dharrwan mirithirra nhanŋu malthunamirrnydja walal ḻuŋ'thurrnydja marrtjin waŋgany-manapanminan waŋganylila yänan, ŋunhi djuḻkmaraŋalnha 500-nhany nambany, ga bukmakthun yan ŋanya walal ŋunhi nhäŋalnydja Garraynhany Djesunhany. Ga wiripuny mala dhuwal baḏak yan ga walŋa nhina beŋuryiny ŋunhi malaŋur, yurr wiripuwurrnydja ŋunhi märr-ḻurrkun'tja bilin murrmurryurra. 7Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayiny muka ŋanya nhäŋal Djayimdhuny, ga buluny ŋanya nhäŋal ŋuriŋiwurruynha ŋunhi djuy'yunawuyyun mala nhanukal.\n8Ga ŋarrakalnydja ŋayi ŋunhi Bolgalnydja milkunhamin dhä-dhuḏitjnha, bitjarr nhakun yothu ŋuli ŋunhi dhawal-guyaŋa dhä-dhuḏitj. 9Yuwalk warray ŋarra dhuwal djuy'yunawuynydja yolŋu, yurr ḻäypuy balanya, bili ŋarra muka gan ŋunhi Garraywalaŋumirrinhany yolŋuny walalany bumar ŋayaŋu-miḏikumarnydja. 10Bili God-Waŋarrwal maŋutji-wuyunaray ŋarrany dhuwal djuy'yunawuynha yolŋu, ga bäyŋun nhanŋu ŋunhi God-Waŋarrwu bäythinany ŋunhiyi manymaktja maŋutji-wuyunamirrnydja rom. Yurr ŋarra warray gan ŋunhi mirithinany djäma murruy'-murruyyurrnydja, djuḻkmaraman ga ŋunha wiripuwurrunhany djuy'yunawuynha mala. Ga nhanŋuwuy yan ŋunhi God-Waŋarrwu maŋutji-wuyunawuynydja gan djämany ŋarrakalaŋuwurrnydja, yakan gänany ŋarrapiny.\n11Bili muka nhuma gan ŋunhi ŋäkula dhäwuny ŋarrakuŋ ga bulu wiripuwurruŋguŋ, ga dhuwal napurr gan ŋunhi lakaraŋalnydja gam', \"Djesuny dhuwal Walŋan.\" Ga dhuwaliyi bili muka nhuma gan ŋunhi dhäwuny märr-yuwalkmirriyin.\nGarraywalaŋumirrnydja yolŋu walal dhu ŋunhi walŋathiyi moluŋurnydja\nThe resurrection of Christians\n1 Corinthians 15.12-34\n12Yo, bili muka ŋanapurr gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋ ŋäthil yan bitjarrnydja gam', \"Djesu-Christtja walŋathinan beŋurnydja ŋunhi moluŋurnydja,\" bitjarrnydja, bala nhuma gan ŋunhi bilin märr-yuwalkmirriyinan. Ga nhaku nhuma ŋuli ga ŋunhi wiripuwurrnydja waŋa bitjandja, \"Ŋunhi ŋuli yolŋuny dhiŋgam, bala ŋayi dhu ga ŋunhi ŋorran moluŋurnydja wiyinŋumirra, yakan ŋayi dhu ŋunhi rur'yundja beŋurnydja dhiŋganhaŋurnydja,\" bitjandja?\n13Ga ŋuli balaŋ dhuwaliyi yuwalktja yan, ŋunhiyiny mayali', nhakun ŋayiny balaŋ ŋunhi 14Djesu-Christtja bäyŋun walŋathinya rakunyŋurnydja, ga dhäwuny' ŋunhi napurruŋguŋuny lakaranhawuy ŋula nhän mayali'miriwnha nhäŋiniŋ'nha. Ga bäyŋun nhumalaŋguny gi ŋunhi ŋorri ŋula nhä ŋunhiliyiny dhäwuŋur nhakun märr-yuwalkthinyarawnydja. 15Ga buluny dhuwanna gam', ŋuli ŋayi ŋunhi wiripuwurruŋguŋuny dhäwu dhunupany, ga napurrnydja dhuwal nyäḻ-ḏilkurra God-Waŋarrwalaŋawuynydja dhäwuw. Bili ŋanapurr muka gan ŋunhi God-Waŋarrnhany lakaraŋal ŋunhi ŋayi Djesu-Christnha walŋakuŋal beŋur dhiŋganhaŋur. Yurr ŋuli dhuwaliyi yuwalktja dhäwu ŋunhi dhu dhiŋganhawuynhany bäyŋuny nhakun rakunyŋurnydja walŋakuŋ, ga ŋunhiny ŋayiny bäyŋuyi yan God-Waŋarryuny walŋakunha Christnhany dhiŋganhaŋur.\n16Yo, ŋuli dhu ŋunhi rakunymirrnydja yaka walŋathirr, ŋayiny balaŋ ŋunhi Djesu-Christtja yakayi walŋathinya. 17Ga ŋuli ŋayi ŋunhi Djesu-Christtja yaka walŋathinya beŋur dhiŋganhaŋur, ŋunhiny nhumalaŋ märr-nhirrpanminyawuynydja ŋula nhän nhäŋiniŋ'nha, balanya nhakun bawa'mirriy yolŋuy ŋuli maŋutji-djurthirr. Ga baḏak yan nhe ga ŋunhi nhinany garrpinamirriŋur yan romŋurnydja. 18Ga balanya bili, ŋunhi ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ Garraywalaŋumirriwnydja mala ŋunhi walal marrtjin ŋäthil murrmurryurr, walalnydja marrtjin ŋunhi murrmurryurr gupa-ḏälnha yan.\n19Ga ŋuli limurruŋ ŋunhi märr-gatjpu'yunawuy Djesu-Christkalnydja, dhiyakuny bili yan munathawny'tja wäŋaw, ga yakan ŋula wiripuŋuwnydja wäŋaw yalalaŋumirriwnydja, ga ŋunhiny ŋali yolŋu yuwalknha yan gumurr-djararrknha.\n20Yo, dhuwandja yuwalknha yan. Djesu-Christtja ŋunhi walŋathin moluŋurnydja yuwalk muka yan, walŋan ŋayi ga ŋunha nhinany djiwarr'ŋurnydja; ŋunhi ŋayi rur'yurrnydja, bala ŋayi dhämirriyaŋala limurruŋguny, märr dhu ŋunhany ŋunhi dhiŋganhawuynydja yolŋu walal moluŋurnydja walŋathirrnydja marrtji bitjandhi bili yan, goyurr-ŋupan ŋanyanhan.\n21Yo, dhiŋganhamirrnydja ŋunhi rom maḻŋ'thurr ŋuliwitjarryi nhanukalaŋuwurr waŋganygalaŋuwurr yan yolŋuwalaŋuwurrnydja dhiyalnydja ŋunhi munatha'ŋurnydja, ga bitjarryi bili ŋayi ŋunhi waŋganygalaŋuwurryi yan yolŋuwalaŋuwurr walŋathinyamirrnydja rom maḻŋ'thurr, märr dhu ŋunhi yolŋuny walal walŋathirra moluŋurnydja. 22Yo, ŋunhiyiny yolŋu Yadamdja dhiŋgaŋal, bala yan bukmaknha limurrnydja ŋunhi dhiŋgaŋalyi nhanukalaŋuwurr Yadamgalaŋuwurr. Yurr ŋayiny ŋunhi Djesu-Christtja walŋathin moluŋurnydja, ga bitjandhi bili limurrnydja dhu ŋunhi walŋathirryi dhiŋganhaŋur ŋuliwitjandhin nhanukalaŋuwurra Christkalaŋuwurra walŋathinyawurr. 23Yurr yaka ŋunhi limurruŋguny walu waŋganygurrnydja Djesu-Christkuny; ŋayi ŋathil ŋunhi ŋurruŋuny walŋathin beŋur moluŋurnydja, ga limurrnydja dhu ŋunhi nhanŋuny yolŋu walal, walŋathirr ŋuliwitjandhin ŋanyanhan munguyun, balanyamirriynha ŋunhi ŋayi dhu roŋiyin rälin.\n24Yo, ŋayiny dhu ŋunhi Djesuynydja djuḻkmaraŋun ŋunhi ganydjarr-ḏilkurrunhany waŋarrnha malaŋuny ga nhä mala ganydjarr dhiyakuwuy munatha'wuy ga ŋurruḏawalaŋuw malaŋuw ŋunhi walal ŋuli ga buŋgawayirr dhiyal. Bala ŋayi dhu ŋunhi dhawar'yunamirrnydja walu bunin. Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi dhu dhawar'maraŋuny warrpam'thurrnydja, bala ŋayi dhu Garrayyuny Djesuynydja gumurryu-wurrupula ŋunhi God-Waŋarrwuny rom nhanukiyingala yan God-Waŋarrwala Bäpawala, märr dhu ŋayipin ŋunhi waŋganynha yan ŋurruŋuny bukmakkun yan. 25Bili ŋayipin dhu ga ŋunhi nhina Djesu-Christnha ŋurruŋuny, ga yan bili ga bukmakkum yan ŋayi dhu God-Waŋarryu djuḻkmaramany ŋunhiwurrunhany ŋunhi walal nhanŋu miriŋu mala; bala walal dhu marrtji ŋorriny bukmaknha Garraywala yan ŋoyŋura ganydjarrŋurnydja. 26Ga dhurrwara-ḏaw'yurrnydja ŋayi dhu djuḻkmaraŋ ŋanyanhan ŋunhi miriŋunhan nhanŋuwuy ŋayi dhiŋganhamirrinhan romnha.\n27Bili ŋunha ga ŋäthiliŋuynydja djorray' lakaram bitjanna, ŋunhi dhu bukmaktja ŋula nhä malany ŋayi dhu rulwaŋdhurrnydja ḻukulila nhanukiyingal, ga ŋayipin yan God-Waŋarrnha bäyŋuny, bili ŋayi muka ŋunhi God-Waŋarryu gan rulwaŋdhurr bukmaktja nhä malany nhanukalnydja Christkalnydja ganydjarrlil. 28Ga ŋuli dhu marrtji ŋunhi ŋula nhäny mala bukmaknha ŋorri nhanukala Djesu-Christkala ganydjarrŋur, bala dhu ŋunhi ŋayipiny Gäthu'mirriŋuny ŋanyapinya ŋayi ḻukulila nhanukal nhirrpanmirr God-Waŋarrwalnydja, märr dhu ŋayipiny God-Waŋarrnydja ga nhina mirithirra ŋurruŋun bukmakkun yan ŋula nhakuny malaŋuw, bitjanna bili dhu.\n29Gatjuy guyaŋi ŋathil walal ŋunhawurruny ŋunhi yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga buku-ḻup märram dhiŋganhawuywu mala dharapul-djaw'yun. Ga nhaku walal ŋuli ga ŋunhi bitjandhiny djäma? Ga nhaliy ŋunhi gämurruyny'tja walal ŋuli ga ŋunhi buku-ḻuptja märram rakunymirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal dharapulŋur, ŋunhi walal ŋuli ga märr-yuḻkthun muka, ŋunhi yanbi gi dhuwal bäyŋun bulu walŋa ŋorri yalalaŋumirriwnydja dhäŋur dhiŋganhaŋurnydja?\n30Ga nhaku nhuma ŋuli ga ŋunhi guyaŋa, bitjandja, yanbi ŋarrany ŋuli gi dhuwal yakan barrari dhiŋganhamirriwnydja romgu? 31Wäwa walal ŋarraku, ŋarrany ŋuli ga dhuwal marrtji warray dhiŋganhamirriwurr romgurr, bitjan bili walu-ŋupan. Dhuwal ŋarra ga ŋunhi lakaramany nhumalaŋ bitjandhiny, bili ŋarra ga dhuwal warwuyunna nhumalaŋ. Ga bulu ŋali dhuwal waŋganynha nhakun rrambaŋin, waŋgany manapanna ga Djesu-Christkala, ŋunhi limurruŋgalaŋuwala Garraywal. 32Ga ŋuli dhu gi ŋunhi rakunymirrnydja yolŋu walal bäyŋuny walŋathi, ga nhäpuynha ŋarrany gan ŋunhi mari märraŋal yindiny ŋayaŋu-wutthunamirrnydja rom ŋunhalnydja ŋunhi Yipatjatjtja wäŋaŋur? Ga ŋuli ŋayi ga ŋunhi bäyŋuny yan yuwalktja walŋathinyamirr rom ŋorri yalalaŋumirriwnydja, bäydhin, go limurr ḻukan marrtji maranhu-wurrupanmirra ḏaynha dhiŋgu'-dhiŋguŋ goḏarrny'tja.\n33Yaka walal ḻay-ḻaymaranhamirrnydja, ŋuli nhe dhu ga mala-manapan dhuwurr-yätjmirriwalnydja yolŋuwal, nhe ŋuli bäynha ŋunhi biyak nhakun walalnha. 34Gatjuy bulu ŋathil walal guyaŋi ŋamathaŋ ŋini, ga ḏaḏawyurra walal yätjkurruŋurnydja romŋur. Yo wiripuwurrnydja dhuwaliyi yolŋu walal yaka yan marŋgi God-Waŋarrwu, ga ŋunhiny goramirra nhakun rom.\nLimurrnydja dhu yuṯan rumbal yalalaŋumirrnydja\nLater on we will have new bodies\n1 Corinthians 15.35-58\n35Wiripuny nhuma dhu ŋunhi dhä-birrka'yun bitjan gam', \"Nhäthayi ŋuli dhuwal dhiŋganhawuynha yolŋuny walalany walŋakuŋ rakunyŋur? Ga nhäthinyan walalaŋ dhu ŋunhi rumbalnydja?\"\n36Nhä nhuma dhuwal? … ḻiya-dhumukmirr? Ŋunhi nhe ŋuli yuṯany maŋutji ŋatha dholkum munatha'lilnydja, ŋurruŋuny ŋathil ŋayi dhu ŋunhiyi maŋutji dhiŋgam, bala beŋuryiny dhäŋur dhiŋganhaŋurnydja, ŋayi dhu dhawaṯthunna walŋathirra, yuṯan ḏukitj. 37Yo, ŋunhiyiny nhe ŋuli dholkumany maŋutji yan waŋgany, mak ŋula nhä borum maŋutji ŋatha, yurr beŋuryiny dhu ŋunhi maŋutjiŋur maḻŋ'thundja wiripun rumbalnydja, ŋunhi ŋayi dhu marrtji ŋuthandja bala. 38God-Waŋarryun ŋuli ŋunhi rumbalnydja mala gurrupan yurr bawalamirr, ŋunhi nhaku ŋayi ŋuli ga djälthirr.\n39Ga balanyayi bili ŋunhi nhä mala bukmak walŋa ŋali ga nhina, balanya nhakun yolŋu ga warrakan' ga guya, yurr bukmakku ŋanaktja mala limurruŋ ga rumbalnydja mala ŋunhi barrkuwatjnha.\n40Bukmak nhä mala marrtji dhärra'-dharra dhuwal ŋunhi garrwar djiwarr'ŋur, ŋunhiny warrpam' rumbalmirr. Ga bukmak nhä mala ŋunhi dhuwal munatha'ŋur rumbal, ŋunhiny dhiyak banydji yan munathaw' wäŋaw, ga bukmaknha ŋunhi rumbalnydja mala barrkuwatjnha nhanŋu djiwarr'puywu wäŋaw gäna rumbal ga dhiyak munathaw' wäŋaw gäna yan rumbal. 41Ŋayiny ŋunhi waluwnydja rumbal yaka balanya nhakun ŋaḻindiwnydja, ga ŋayi ŋunhi ŋaḻindiw rumbal yaka balanya nhakun ganyuwnydja mala, ga ganyu mala ŋunhi ga gäna'-gana yan rumbal.\n42Yo biyakiyin dhu ŋunhi limurruŋguny yolŋuwnydja walalaŋ rumbal, ŋunhi limurr dhu walŋathiny beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja. Dhuwandja ŋunhi rumbalnydja mala limurruŋ dhu balayi munatha'yi, yurr dhipuŋurnydja dhu ŋunhi moluŋurnydja wiripun rumbal rur'yurr yuṯan, ŋunhi ŋayi dhu bäyŋun yan buwayakthi. 43Dhuwal yalŋginy rumbal mala dhu barrpa'thin, bala beŋuryiny dhu boŋguŋ ŋamathin dhika, ga ḏälthin. 44Ga dholkum warray walal dhu dhuwaliyi ŋunhi rumbal munatha'wuynydja, balan dhu rulwaŋdhun munatha'lila, yurr rur'yundja ŋayi dhu ŋunhi wiripun walŋamirra djiwarr'puynha rumbal. Bili dhuwandja limurr ga ŋunhi nhina dhiyalnydja munatha'wuyyu rumbalyu, ga balanyayi bili yan ga djiwarr'puynydja rumbal walŋamirrnydja ŋorrayi.\n45Bili djorray' ga ŋunha lakaram bitjan, \"Ŋäthilnydja ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu waŋganynha yolŋuny djäma yolŋukuŋal yäkuny Yadamnha muka, yurr ŋayi gan walŋany ŋayathaŋal dhiyal munatha'ŋur.\" Ga dhuḏiŋuny Yadam ŋunhin ŋunhi ŋayi Dhuyu Birrimbirrnha walŋa-gurrupanamirra.\n46Ga ŋayi ŋathil ŋuli ŋunhi ŋurruŋuny maḻŋ'thun munatha'wuy rumbal, ga yurrnha nhakun ŋayiny dhu ŋunhi djiwarr'puynydja walŋamirrnydja maḻŋ'thun dhuḏi-yapalan. 47Ga ŋurruŋuny ŋunhi yolŋu yäku Yadamdja ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu ŋamaŋamayurr rumbal yolŋukuŋal dhipuŋur munatha'ŋur, ga ŋayiny ŋunhi wiripuny Yadam, beŋura yarrupthurr djiwarr'ŋura räli. 48Yo, munatha'wuynydja dhuwal yolŋu rumbal dhuwalaŋuwuy yan maḻŋ'thunawuy munatha'wuy. Ga walalaŋgun dhuwal ŋurikiwurruŋgun yolŋuw walalaŋ rumbal djiwarr'puynydja, balanya nhakun ŋayi ŋunhi ŋayi marrtjin räli beŋura djiwarr'ŋura. 49Yo, ga dhuwal limurr ga dhiyalnydja nhina rumbal dharaŋana yan nhakun munatha', balanya nhakun ŋayi ŋunhiyi munatha'wuy yolŋu Yadam. Ga ŋunhalnydja yalalaŋumirrnydja limurrnydja dhu rumbal djiwarr'puynha ga yan nhina, balanyan nhakun ŋunhiyin dharaŋanan djiwarr'puynha yolŋu.\n50Märr-yuwalknha ŋarra nhumalaŋ ga dhuwandja lakaram, wäwa ga yapa walal. Dhuwandja ŋunhi rumbal dhuwalaŋuwuy banydji yan munatha'wuy. Yakan ŋayi dhu ga ŋunhi ŋarakamirrnydja ga gulaŋmirrnydja rumbal nhini ŋunhalnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja romŋur, bili yakan dhu marrtji ŋunhi ŋula nhäny mala ŋorra buwayakkunhamirrnydja yalalany ŋunhalnydja djiwarr'ŋurnydja, bili ŋunhaliyiny dhu ŋunhi ŋula nhä malany walŋan yan warrpam'nha bitjanna bili dhu, yakan dhu buwayakthirr. 51-52Yo ŋäkun walal dhuwandja ŋunhi yuwalktja ga dharrpalnydja dhäwu, ŋarra dhu lakaraman nhumalaŋgal. Yaka limurr dhu ŋunhi bukmaktja dhiŋgu'-dhiŋguŋ. Ga balanyamirriynha bäy ŋayi dhu dhuḏiŋun yiḏaki ḏopthurr, bala limurr dhu yan bukmaknha yan Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal rumbalnydja djambin, wiripuŋuyin dhika, bondin yan dhika bitjan nhakun ŋali ŋuli ŋunhi maŋutji-ḏaŋga'-ḏaŋgawapthun. Ga bäyŋun limurr dhu ŋunhi buluny dhiŋguŋ, ga djambiny limurr dhu ŋunhi bukmaknha rumbalnydja yakaŋuwnha buluŋuw dhiŋganharaw. 53Limurruŋ dhu barrpany' dhiŋganhawuynydja rumbal djambin dhika wiripuŋuyin, ŋunhi dhu bäyŋun bulu dhiŋguŋ ga barrpa'yi. 54Dhuwandja dhiyaŋuny bala limurr ga rumbal ŋayatham yalŋgi ga dhiŋganhamirr. Yurr yalalaŋumirriynydja limurr dhu märraŋ wiripun rumbal ŋunhi dhu bäyŋun dhiŋguŋ. Bala yan ŋayi dhu ŋunhi ŋäthiliŋuŋurnydja gali'ŋur dhuyuŋur-djorra'ŋur dhäruktja rumbalthin, ŋunhi ŋayi ga waŋa bitjan gam',\n\"Dhiŋganhamirrnydja rom dhuwal bilin buwayakthinan,\nbili ŋanya djuḻkmaraŋala.\n55Dhiŋganhamirr rom, wanhan dhika nhuŋu ganydjarrnydja.\nDhiŋganhamirr rom wanha nhuŋu ḏimirrnydja,\nŋunhi nhe ŋuli ganha\nyolŋuny walalany ŋayaŋu-miḏikumana?\"\n56Dhiŋganhamirriwnydja romgu ŋuli ga dhuwal ganydjarr-gurrupan dhuwurr-yätjthu romdhu, ga ŋayiny ŋuli ga dhuwurr-yätjthuny ganydjarr märram Mawtjitjkalaŋaŋura Romŋur. 57Yurr limurrnydja ga dhuwal buku-wurrpan God-Waŋarrnhan, ŋunhi ŋayi dhayuŋar Garraynha Djesu-Christnha, märr limurrnydja dhu ganydjarrnha märram ŋurukun ŋunhi dhuwurr-yätjkun romgu djuḻkmaranharaw. 58Marrkapmirr ḻundu walal ŋarraku, dhärriny walal gi wuṉḏaŋarrnha yan, yakan nhumalany dhu ŋunhi wingil'maram ŋula nhaliynydja. Biyak bili gi ḻay-ḻayyurrnydja ŋunhilin bili yan djämaŋurnydja nhanukala Garraywala, bili nhe marŋgi ŋunhi nhanŋuny Garraywuny djäma yaka warray waliwaliŋu.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1CO\/15\/","date":"2020-02-21T03:06:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875145438.12\/warc\/CC-MAIN-20200221014826-20200221044826-00512.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999791384,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999791383743286}","num_words":1830,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.341,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"1Dhuwandja dhäwu ŋarrakuŋ Bolwuŋ ŋunhi ŋarrany dhuwal Djesu-Christkuŋ djuy'yunawuy, ga God-Waŋarrwuŋ ŋarra dhuwal nhanukiyinguŋ djarr'yunawuynydja, ga Djutjthanitjkuŋ dhuwal wiripuny ŋunhi ŋayiny balanyayi bili malthunamirryi yolŋu.\n2Dhuwandja ŋunhi Godkalaŋumirriwnha mala yolŋu'-yulŋuw ŋunhi Gorinlila wäŋalil. Ŋayi muka ŋunhi Djesu-Christthu nhumalany djarr'yurrnydja märr nhumany dhu ŋunhi nhanŋuwuynha yan yolŋuny walal, buku-ŋal'yun dhu ga nhanukalaŋawnha yan yäkuwnydja, bitjan nhakun dhiyal napurr, ga nhuma dhiyaliyi, ga wiripuwurruy ŋunhi nhuma ŋuli ga lakaram ŋanya \"Garray Djesu-Christ,\" bitjan.\n3Märr limurruŋgal God-Waŋarryuny Bäpaynydja ga Garrayyuny Djesu-Christthuny dhu gurrupanna nhumalany nhanŋuwuy ŋayi ŋunhi maŋutji-wuyunawuynydja ga burrmiḏiny rom.\nGod-Waŋarrwuŋ maŋutji-wuyunawuy, ŋunhi limurr märraŋal Djesu-Christkalaŋawurr\nGod's blessings that we have received in Christ\n1 Corinthians 1.4-9\n4Ga buku-gurrpandja ŋarra ŋuli ga dhuwal bitjanna bili yan nhumalaŋ God-Waŋarrnhany, ŋunhiŋuwuynydja ŋunhi ŋayi gurrupar nhumalaŋ mel-wuyunamirr rom nhanukalaŋawurr Djesu Christkalaŋawurr. 5Ga ŋunhi nhuma waŋgany-manapanminany Christkalnydja, nhumany ŋunhi märraŋalnydja dharrwan mirithirra nhanukuŋuny, ga bitjarryi bili ŋayi gan nhumalany ŋunhi guŋga'yurryi djawarrkthunarawnydja ga dharaŋanarawnydja yuwalkkunharawnha yanan. 6Bala ŋunhi dhäwuny nhanukalaŋuwuynydja Christkalaŋawuynydja maḻŋ'thurrnydja nhokalnydja yuwalkthinan yan, 7märr nheny dhu ŋunhi yakan bäythi ŋula walŋamirriwnydja mundhurrwu, balanyamirriynydja ŋunhi ŋayi dhu boŋguŋ limurruŋ Garraynydja Djesu-Christtja maŋutji-gurrupanmirr. 8Ga wiripuny ŋayi nhuna dhu ŋunhi ŋayaŋu ḏälkuman, ga yan bili-i-i ga dhä-dhawar'yunamirriy, märr nheny dhu ga ŋunhi ŋayaŋu ḏarrtjalknha nhina balanyamirriyyiny waluy ŋunhi limurruŋ dhu Garraynydja Djesu-Christtja gumurr-roŋiyi. 9Bala limurrnydja dhu ga ŋunhi God-Waŋarrnhan yan märr-yuwalkmirriyirrnydja, ŋunhi ŋayin limurrunhany märraŋal waŋgany manaparnydja nhanukala Gäthu'mirriŋuwal nhanukalaŋuwal Djesu-Christkala limurruŋgalaŋawala Garraywal.\nYolku dhika limurr dhu ga malthundja?\nWhom should we follow?\n1 Corinthians 1.10-17\n10Yo wäwa walal ga yapa walal, waŋany ŋarra nhumalany ga dhuwal yäkukurrnydja Garraywal Djesu-Christkal. Nhininy walal gi waŋganyŋurnha yan, waŋganydhun gämurruy', waŋganydhun yan guyaŋanharay, yan walal marrtji bala yoranhamirrnydja rrambaŋin yan bukmaknha, ŋula nhakuny malaŋuw, märr ŋayi dhu ga yakan dhiyaliyi mala-wulkmaranhamirrnydja rom ŋorra nhumalaŋgal. 11Bili Gilawiwalnydja gurruṯumirriy mala ŋarrakal lakaram ŋunhi nhumany ŋuli ga dhuwaliyi ŋarrtjunmirra yan. 12Ga wiripuwurrnydja nhuma ga waŋa lakaranhamirr bitjanmirra, \"Ŋarrany ga malthun Bolwu\" ga wiripuny ga waŋa, \"Ŋarrany Yapulitjku,\" ga wiripu ga waŋa, \"Ŋarrany dhu ga malthun Betaw.\"\n\"Ga ŋarrany ga malthun Djesu-Christku,\" bitjarra. 13Nhän ŋunhi ŋayiny Christtja gulk-gulkmaranhawuynha? Bili ŋarra ŋunhi nhumalaŋguny dhiŋgaŋal dharpaŋur mälakmaranhawuyŋurnydja? Ŋarrakal nhe ŋunhi yäkuy buku-ḻuptja märraŋal? 14Ŋarrany ga dhuwal buku-gurrpan God-Waŋarrnha ŋunhi ŋarrany bäyŋu buku-lupmaranha ŋula yolnhany walalany nhumalany, ŋany maṉḏanhawuynha yan Giritjpitjnha ga Gäyatjnha. 15Bäyŋun yan balaŋ dhu ŋula yol waŋganydja yolŋu lakaranhamirr ŋunhi ŋayi ŋarrakalnydja yäkuy buku-ḻupthurr. 16Waŋganymirr yan ŋarrany ŋunhi buku-ḻupmaraŋal Dhepanatjku yan gurruṯumirriny mala. Ga bäyŋun ŋarra gi dhuwal ŋula buluny wiripuŋunhany yolŋuny guyaŋi ŋunhi ŋarrakuŋuny buku-ḻupmaranhawuy. 17Bili ŋayiny ŋunhi Djesu-Christthuny ŋarrany yaka djuy'yunna buku-ḻupmaranharawnydja. Ŋany djuy'yurrnydja ŋayi ŋarrany ŋunhi dhäwuw yan lakaranharaw, ga lakaramany ŋarra ŋuli ga ŋunhi dhäwuny yaka yolŋuwalnydja djambatjthuny guyaŋanhawuyyu, ŋunhi dhu marrtji djaw'-djawyundja ganydjarrnydja Christkalaŋuwuynydja mälakmaranhawuynydja dharpawuy.\nChristnha dhuwal God-Waŋarrwuny ganydjarr ga djambatjtja-guyaŋanhawuy\nChrist is God's power and wisdom\n1 Corinthians 1.18-31\n18Ŋunhiyiny ŋunhi dhäwu dharpapuy mälakmaranhawuynydja ŋunhiyiny mayali'miriwnha ŋurikiwurruŋgalnydja winya'yunawuywalnydja yolŋu'-yulŋuwal. Yurr ŋurikiwurruŋguny ŋunhi yolŋuw walalaŋ ŋunhi limurruny ŋayi ŋuli ga walŋakumany yan, ŋunhiyiny dhuwal ganydjarrnha nhanŋun God-Waŋarrwun. 19Ŋunhany ŋunhi dhuyuŋurnydja djorra'ŋur God-Waŋarrwuny ga dhäruk waŋa bitjanna,\n\"Ŋarrany dhu ŋunhi buwayakkuman ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ guyaŋanhawuy,\nŋunhi walal ŋuli ga guyaŋanhamirr yanbi walal djambatjnha, ga baḏuwaḏuyundhi yan ŋarra dhu walalaŋ guyaŋanhawuynydja\nŋunhi walal ŋuli ga guyaŋanhamirr yanbi walal marŋgimirra.\"\n20Wanhan bili walal ŋunhiwurryiny ŋunhi djambatjmirrnydja yolŋu walal? Wanhan walal be gaḏamanmirrnydja God-Waŋarrwalaŋawnydja dhäwuw? Wanhan walal ŋunhiny mala ŋunhi walal ŋuli ga dhä-ŋurrkanhamirrnydja yan? Bili muka ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu milkuŋalnydja ŋunhi dhuwal dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja djambatj-guyaŋanhawuy bäyŋun bawa'mirra. 21God-Waŋarrnydja ŋunhi djambatj warray mirithirr, bala ŋayi yan gumurr-ḏälkuŋala märr dhu ŋunhi yolŋuny walal yakan nhanŋu marŋgithirr walalaŋgiyingalnydja walal djambatjthu guyaŋanharay. Yurr God-Waŋarryuny ŋunhi djarr'yurrnydja waŋganynha yan dhukarrnydja, ŋunhiyin ŋunhi bawa'mirra dhäwu walŋakunharawnydja ŋurikiwurruŋguny, ŋunhi ŋayi dhu ŋula yol märr-yuwalkthirrnydja nhanŋu. 22Djuw malany djäl ŋayaŋu-ganyim'thunamirriw romgu, ga Guriktja mala djäl ŋula nhaku malaŋuw gaḏamandhinyarawnha romgu. 23Yurr ŋanapurrnydja ŋuli ga dhuwal dhäwu lakaram nhanukalaŋuwuynha Djesu-Christkalaŋuwuynha ŋunhi ŋanya walal dhuḻ'yurr dharpalil. Ga dharrwan ŋuli ga ŋunhi Djuw malany yolŋu walal nyinyaŋ'dhunna dhiyakuny dhäwuw, ga walalaŋgalnydja dhuwali dhäwu Djan'tayilwalnydja yolŋuwal walalaŋgal mayali'miriwnha. 24Ga nhumalaŋguny ŋurikiwurruŋguny ŋunhi Djuw malawnydja ga Gurikkuny yolŋuw walalaŋ ŋunhi ŋayi nhumalaŋ God-Waŋarr wäthurr yäku-lakaraŋal djarr'yurr nhumalany, dhuwandja dhäwu Djesu-Christkalaŋuwuynha ŋunhi ŋayi ganydjarrnha ga djambatjnha-guyaŋanhawuy nhanŋun God-Waŋarrwun. 25Bäydhi yanbi ŋayi ŋunha God-Waŋarrnydja bawa'mirr limurruŋgalnydja yolŋuwalnydja guyaŋanhawuyŋur, yurr ŋuriŋiyiny ŋunhi nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja bawa'mirriynydja guyaŋanharay ŋuli ga ŋunhi djuḻkmaraman limurruŋguny djambatj guyaŋanhawuy mala. Ga limurrnydja ŋuli ga ŋunhi guyaŋa yanbi ŋayi ŋunhi ganydjarrmiriw, ŋunhiny dhuwal ŋayiny be bala barrku mirithirr, bulu warray ganydjarr, djuḻkmaraman ga limurruŋguny ganydjarr mala.\n26Marrkapmirr walal ḻundu walal, guyaŋi yan walal gi ŋunhi nhäthinya nhuma gan ŋäthil nhinan, yorrnha ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu djarr'yurrnydja nhumalany bili walalnydja gan ŋunhi dhuwalaŋuwuyyuny yolŋuy walal nhäŋal nhumalany, ŋunhi ḻurrkun' yan nhuma gan marŋgimirrnydja nhinan ga ganydjarrmirrnydja mala, ga goŋmirrnydja mala. 27Yurr ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny djarr'yurrnydja ŋunhiyin bawa'mirrinhan, märr ŋayi dhu djambatjnhany gora-gurrupanna. 28Ga bäkiny ŋayi ŋunhi God-Waŋarryuny nyamir'yunawuynhan ḻäypuynhan, baḏuwaḏuyunarawnydja ŋurikiny ŋunhi yolŋuy walal ŋuli ga guyaŋa yanbi ŋunhiny mala ŋurruŋun. 29Ga bitjarryiny ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu djäma, märr ŋayi dhu yakan yan boŋguŋ ŋula yolnydja yolŋu guḻu'-guḻukthunmirr ŋanyapinya ŋayi ŋunhalnydja nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja dhunukuŋur.\n30Yurr God-Waŋarryu ŋunhi ŋayipi nhumalanhany märraŋal, bala waŋgany-manapara nhumalany nhanukala Djesu-Christkala, ga ŋayi ŋunhi Djesu-Christnha limurruŋguny djambatj-guyaŋanhawuy beŋurnydja God-Waŋarrwuŋuny. Ga nhanukalaŋuwurra limurr ŋunhi walŋathinany ga rom-dhunupayinany ga baḻanydjarratjarrayinany ga dharrpalyinany. 31Ga ŋuli nhe ŋula yol yolŋu djäl guḻu'-guḻukthunminyarawnydja, gatjuy guḻu'-guḻukthurrnydja gi Garraywalaŋuwuynha yan.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1CO\/1\/","date":"2020-04-10T13:25:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585371896913.98\/warc\/CC-MAIN-20200410110538-20200410141038-00233.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999839067,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999839067459106}","num_words":854,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.35,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Ŋayipin dhuwal waŋganynha Bimbin yuwalktja ganany' ḻapmaranharawnydja dhiyakiyiny ŋunhi djorrawny'tja\nOnly the Lamb is good enough to open the book\nRevelation 5.1-14\n1Dhäŋur beŋuryiny ŋarra nhäŋal djorran', ŋayipin gan ŋayathaŋal dhunupa'ŋuynha goŋdhu ŋuriŋiyin ŋunhi ŋayi ga ŋunhayi nhina ṉapuŋga; yurr djorrany' ŋunhiyi warrpam'nha wukirriwuynha dhärukmirra yuṯuŋgurrmirra yulŋuny, ŋunha bala djinawa'wurr ga warraŋulkurr, yurr dhoṯkunhawuynha ŋunhiyi djorrany', ga biliŋuwuynha ŋunhi dhaḻ'maranhawuynha ḏälkunhawuynha, ḏälnha ŋula nhämirra girri'mirrnydja, yurr mam'maranhawuynydja ŋunhi 7-nha. 2Ga beŋuryiny ŋarra nhäŋal God-Waŋarrwun dhäwu-gänhamirrinhan yolŋuny djiwarr'puynhan ganydjarr-ḏumurrunhan, ŋayi marrtjin waŋan yatjurra. Ga bitjarr ŋayi marrtjin ŋunhi waŋanany gam', \"Yolthun dhika ŋayi dhu ḻapmaramany ŋunhany ŋunhi djorrany'? Yolnha ŋayi ŋunhi yuwalktja dhunupa ŋurikiyiny ḻapmaranharaw?\" 3Yurr ḻarruŋalnydja ŋayi gan ŋunhiyi, ŋunhal ŋathil banydji djiwarr'ŋur, ga bulu dhiyalnydja muka munatha'ŋurnydja, ga be bala djinawa' ḏandjaŋur munatha'ŋur; ga bäyŋu warray ŋayi ŋunhi ŋayi maḻŋ'maranhany ŋula yolnhany waŋganynha yuwalknhany dhunupany yolŋuny ŋurikiyiny djorrawny'tja ḻapmaranharaw, ga nhänharaw ŋurukuny ŋunhi djinawa'puywuny. Ḻarruŋalnydja ŋayi gan ŋunhi ḏaḏatjnha, bäyŋun ŋayi maḻŋ'maranhany. 4Bala ŋarra yan ŋäthinany, murruy'-murruyurra dhikan, galŋa-miḏikinan manapar, bili bäyŋun gan nhinan ŋula waŋgany yolŋu maŋutji-dhunupayanhawuy ga ganany' ḻapmaranharawnydja ŋurikiyiny djorraw'. 5Bala ŋayi waŋganydhuny worruŋuy ŋarrany waŋanan bitjarra, \"Way, yaka nhe gi ŋäthi!\" bitjarr. \"Nhäŋun. Dhuwanna ŋunhi dhuwurr-dhunupany yolŋu, ŋunhi walal ŋuli ga lakaram ŋanya bitjan, Läyin Djudawal* yarraṯaŋur ŋunhi Geŋ-Daybitkuŋ mala-bunhawuy, ŋayin dhuwal yuwalktja gal'ŋu Djuḻkthunayŋuny; ŋayin dhu marrtji ŋunhi ḏiwirrkthundja ŋunhiyiny ŋunhi 7-nhany mam'-mamaranhawuynha, bala dhu marrtji ḻap-ḻapmaraman ŋunhiyi djorrany'.\"\n6Bala ŋarra nhäŋala ŋunhi Bimbinhany God-Waŋarrwuny, ŋayi gan dhärranany dhunupan yan ŋunhiliyin ṉapuŋgan' nhinanhawuyŋura, ga ṉapuŋga'yaŋalnydja ŋanya gan ŋunhi ḻiw'maraŋalnydja ŋuriŋiyin ḏämbumiriwyun walŋamirriynha buṯthunamirriy mala, ga ŋuriŋiwurruy ŋunhi waṉa-nhirrpanawuyyu worru'-wurruŋuy, nhinanany walal gan ŋunhi ḻiw'maraŋala ŋanya. Yo, ga dhärranany ŋayi gan ŋunhiyi Bimbiny mimbu'mirra, dharpunhawuynha yurr dhandurruŋmirra ga djabin nhanukal gan ŋunhi dhandurruŋdja gorruŋal, ga maŋutjiny mala nhanukal ŋunhi ga balanyayi bili yan djabindhiyi yan, ga mayaliny' ga ŋuriŋiyi lakaram djabindhuny maŋutjiy malaŋuy Dhuyu-Birrimbirrnhan, ŋunhi ŋanya ŋayi djuy'yurr ŋanya räli dhipal munatha'lil wäŋalil buku-ḻiw'maraŋal yan, bawalamirrilil wäŋalil malaŋulil. 7Bala ŋarra nhäŋala ŋunhi God-Waŋarrwuny Bimbiny, ŋayi marrtjin waṉḏinany warrnha-märraŋal ŋunhiyiny djorrany' dhunupa'ŋuynha goŋdhu, ŋurikalyiny goŋŋur ŋunhi ŋayi gan nhinan ṉapuŋga' nhinanhawuyŋur.\n8Ga dhunupan yan ŋayi ŋunhi Bimbiynydja märraŋalnha ŋunhiyiny djorrany', bala walalnydja ŋunhi ḏämbumiriwnydja walŋamirrnydja ga 24-ny worru'-wurruŋu galkirrinan gan, buku-nyilŋ'thurra gan gumurrlila nhanukal ŋurikalyin Bimbiwala. Ga bukmak ŋunhi ḏämbumiriw walŋamirr mala ga ŋaḻapaḻmirr yolŋu walal, goŋ-getamirra walal gan ŋunhi dhärra'-dharranany, ga bulaymirr banikin' mala walal marrtjin ŋunhi ŋaya'-ŋayathaŋalnydja, yurr wiyika'mirra mala ŋunhi warrpam'nha, buŋgan bäw'mirra mala yulŋuny; ga mayaliny' ga ŋuriŋiyi buŋgan-bäw'yuny maŋutji-lakaram bukumirriyanhawuynha Godkalaŋumirriwuŋun yolŋu'-yulŋuwuŋ, ŋunhi ŋuli marrtji dhawuṯthunna bala bukumirriyanhawuynydja walalaŋguŋ. 9Bala walal marrtjin ŋunhi ḏar'ṯaryurrnydja yuṯan manikaynydja bitjarra,\n\"Nhepin yan dhuwal waŋganynha ŋamakurrnydja,\nnhuŋuwuynha waŋganygun dhuwal dhunupany ga ganany' märranharaw dhiyakuny ŋunhi djorrawny'tja;\nnhepin yan dhu waŋganydhun bakmaramany ŋunhi ḏälkunhawuynydja mam'maranhawuy,\nbala dhu ḻapthunna.\nBili nhepi muka ŋunhi gurrupanminany nhunapinya nhe,\nbala yan nhe dhiŋgaŋala yolŋuwnydja walalaŋ,\nnhokiyingal warray nhe gulaŋdhu roŋanmaraŋal yolŋu'-yulŋunhany balayi God-Waŋarrwalnydja.\nYo, bala nhe märraŋala dhawaṯmaraŋala yolŋunhany walalany beŋurnydja ŋunhi bukmakŋurnydja malaŋur ga malaŋur bäpurruŋur,\nbala yan nhe nhirrparnydja walalany God-Waŋarrwala romlilnydja.\nGa walalnydja dhuwal nhuŋuwuynha yan, waŋganynha malany;\n10nhe walalany ŋunhi waṉa-nhirrparnydja, ga walalnydja dhuwal djirrikaymirra mala nhuŋun,\nbuku-ŋal'yunarawnydja ga djämawnydja ŋanapurruŋgiyingalaŋawnha God-Waŋarrwu,\nbala walal dhu yan ŋurruŋuyirra yulŋuny ŋunhalnydja munatha'ŋurnydja bawalamirriŋura wäŋaŋurnydja.\"\n11Ga buluny ŋarra nhäŋal, ga ŋäkul rirrakaynha dharrwanhan dhika mirithirra dhäwu-gänhamirrinhany yolŋuny walalany djiwarr'puynhany mala, ga walal ŋunhi ḏämbumiriwyuny walŋamirriynydja mala ga worru'-wurruŋuynydja gan ḻiw'maraŋala dhärran ŋunhi nhinanhamirrinhany ŋunhi gan dhärran ṉapuŋga', ga bukmak ŋunhi djiwarr'puynydja yolŋu walal marrtjin dhärran ŋuliwitjarra warraŋulkurra, yurr bulun dhika dhaŋaŋnha yan mirithirra, 12ga ḏar'ṯaryurrnydja walal marrtjin ŋunhi yatjurra mirithinan bitjarra gam',\n\"Dhuwanna ŋayi Bimbiny ŋunhi yuwalktja gal'ŋu garrwar;\nburakinany ŋayi ŋunhi, bala gulaŋdja nhanŋu waṉḏinan.\nYurr gänan ŋayiny, ḏarrtjalknha warrpam'nha;\nŊayipin ŋunhi waŋganynha ganany' ga dhunupany ganydjarrwuny märranharaw God-Waŋarrwalaŋawnydja,\nga ŋula nhakuny malaŋuw ḻukunydja'kunharawnydja.\nGuyaŋanhawuynydja nhanŋu ŋunhi garrwar mirithirr,\nga ganydjarrnydja nhanŋu ŋunhi yindin\nga yuwalknha ga dhunupan yan.\nGo limurr lakaranhamirra ŋanya yäkun yindikuman,\nbala manymak-lakaraman ŋanya,\nga wokthundja nhanŋu mirithirra yan,\nmärr-ŋal'yundja manapan, goŋmirriyirra mirithirra yan dhika.\"\n13Bala ŋarra yan dhäŋur beŋuryiny ŋäkul manikaynha ḏar'ṯaryunawuynha, yindin dhika rirrakaynydja; ŋunhi nhä malany ga nhina dhiyal barrkuwatj, ŋäkula ŋarra gan ḏar'ṯaryunawuynha walal gan wokthurra nhanŋu, ŋunhaŋuwuynha ŋunhi djiwarr'puynha ŋula nhäny mala, ga dhuwalaŋuwuy munatha'wuy, ga wiripuny dhika djinawa'puynha ḏandjapuynha munatha'wuy ŋula nhä malany, ga ŋunha bala ŋunhi gapupuy nhä malany warrpam'; ŋunhiwurryiny gan ŋunhi bukmaknha yan märr-yiŋgathinany wokthurra gan, ga bitjarra walal gan ŋunhi ḏar'ṯaryurrnydja gam',\n\"Go limurr wokthunna dhiyakuny ŋunhi, dhuwal ŋayi ga nhina ṉapuŋga',\nga bitjandhi bili limurr dhu nhanŋuny Bimbiwnydja wokthundhi.\nLimurr ŋanya manymak-lakaraman,\nbili ŋayipin dhuwal yäku yindiny, buluny gal'ŋu garrwar.\nLimurr wokthundja nhanŋu bitjanna bili yan wiyinŋumirra.\"\n14Bala ŋunhi ḏämbumiriwnydja walŋamirrnydja mala buku-bakmaraŋal bitjarra, \"Yo, yuwalk yan dhuwaliyiny!\" Bala marrtjin ŋunhi worru'-wurruŋuny yolŋu walal buku-nyilŋ'thurra, märr-ŋal'yurra manapar nhanŋu.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/REV\/5\/","date":"2020-04-08T04:40:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585371810617.95\/warc\/CC-MAIN-20200408041431-20200408071931-00031.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999088049,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999088048934937}","num_words":764,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.315,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Dhulŋuŋu mundhurr God-Waŋarrwu rrupiya\nA collection for God's people\n1 Corinthians 16.1-4\n1Yo dhuwandja ŋarra nhumalaŋ dhu buku-roŋanmaraman ŋunhiŋuwuynha ŋunhi nhaltjan nhuma dhu ga rrupiyan märram guŋga'yunaraw Garraywalaŋumirriwnha yolŋuw walalaŋ wäŋa Djudiyapuywun mala. Ga djämany nhuma dhu ga ŋunhi bitjan bili yan nhakun nhaltjan ŋarra ŋunhi lakaram Garraywalaŋumirriw yolŋuw walalaŋ wäŋa Galatjiyapuywu walalaŋ. 2Ga bitjan nhuma dhu ga ŋunhi gam', Nhumany dhu ga ŋunhi bitjan bili yan gänaŋ'maram rrupiyany baḏatjtjunamiriwnha nhanŋuny God-Waŋarrwuny, balanyamirriynydja ŋunhi nhuma dhu ḻuŋ'maranhamirrnydja buku-ŋal'yunarawnydja nhanŋu God-Waŋarrwuny. Ŋuli nhe dhu ŋunhi yindiny märram ga nheny dhu yindi yan gänaŋ'maraŋ. Ga ŋuli nhe nyumukuṉiny'tja märraŋal, nheny nyumukuṉiny' yan gänaŋ'maraŋ, ga wiripuny nhe dhu ga ŋunhi yanan rulwaŋdhunna. Ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi bitjandhiny djäma, ŋunhiyiny nhakun nhuma ga djäman nhumalaŋguwuy nhuma nyumukuṉiny'kum, märr nhumany dhu ŋunhi yakan buluny märram rrupiya balanyamirriynydja ŋunhi ŋarrany dhu buna nhumalaŋ dhiyaliyiny.\n3Ŋunhi ŋarra boŋguŋ buniny, nhumany boŋguŋ dhunupan märraŋun malthunamirrinhan mala nhumalaŋguwuy, gänharawnha dhiyakiyin mundhurrwun rrupiyawnha, märr walal dhu gäŋun balan Djurutjalamlila, märr ŋarrany dhu muka yoranhawuy djorra' djuy'yurr walalaŋgal. 4Ga ŋuli nhuma ga guyaŋa ŋarra dhu malthundja walalaŋ balayiny Djurutjalamlilnydja, ŋunhiyiny nhakun manymaknha walal dhu ŋarrakuny malthun.\nBol gan wanhalatjarr marrtjin\nPaul's travel plans\n1 Corinthians 16.5-12\n5Ga nhumalaŋguny ŋarra dhu buni, bäy ŋathil ŋarra dhu bala Matjataniyalil makarrlil wäŋalil boŋguŋ marrtji. 6Ga dhiyaliyiny ŋarra dhu nhumalaŋgalnydja nhini märr wiyinnha. Mak ŋarra dhu dhiyaliyiny nhumalaŋgalnydja nhini dharratharramirriynha waluy, ga yan bili-i-i ga dhawar'yurr dhu, märr nhuma dhu ŋarrany guŋga'yurr muka, ŋunhi nhäkurr ŋarra dhu bulu nhakun marrtji. 7Ŋuli ŋayi dhu ŋunhi Garrayyuny ŋarrany dhayuŋan nhumalaŋgal, ŋarrany balaŋ ŋunhi yalalaŋumirra nhumalanhany guwatjmul, märr balaŋ ŋarra gi ŋunhi wiyinnha nhini dhiyaliyiny nhumalaŋgalnydja, yakan guwarr'kuwarryurrnydja. 8Ga nhininy ŋarra dhu dhiyalnydja Yipatjatjtja, ga yan bili-i-i ga Bin'tikutjmirriynha waluy. 9Bili ŋarra ga nhäma ŋunhi manymak mirithirr ŋarraku dhuwandja wäŋa ŋarra dhu ga dhiyalnydja djäma, yurr wiripuwurrnydja ga dhuwal yolŋu'-yulŋu nhina buku-ḏol'mirra walal ŋarrakuny. 10Ga ŋuli dhu ŋunhi Dimithiny buna nhumalaŋ dhiyaliyi, gurrupul walal nhanŋu manymak yan gumurr-ŋamathinyawuy. Ŋayiny dhuwali balanya bili yan Garraywu djämamirr nhakun dhuwal ŋarra. 11Djäga nhanŋu walal ŋamathaŋ yan, yaka walal ŋanya nyamir'yurrnydja nhäŋu, yan walal ŋanya djuy'yurrnydja mägayaynha romdhuny märr ŋayi dhu buluyi boŋguŋ roŋiyi räli ŋarrakal, bili ŋarra ga dhuwal gatjpu'yun nhanŋu roŋiyinyarawnydja, walal rrambaŋi ŋunhiwurr ŋunhi djämamirr mala. 12Ga wiripuny ŋunhi limurruŋ wäwa'mirriŋu Yapulitjtja yäku, ŋayiny ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋarrany ŋanya gan mirithin yan guŋga'yurr, ŋayi balaŋ ŋunhi marrtjinya muka nhumalaŋgal dhipali, walal ŋunhi wiripuwurr malthunamirr mala. Yurr yaka ŋayipiny ga djälthirr ŋayi dhu marrtji nhumalaŋgal dhiyaŋuny bala, yurr yalalaŋumirriy ŋayi dhu ŋula marrtjiny nhumalaŋgal dhipaliny, bäy ŋayi dhu ŋathil ŋamaŋamayunmirr.\nBolwu ŋayaŋu-rur'maranhamirr dhäwu malany\nPaul's personal concern and greetings\n1 Corinthians 16.13-24\n13Biŋga' yan gi nhininy, märr-nhirrpanminyawuynydja nhuŋu dhu ga dhärra wuṉḏaŋarrnha yan. Yaka barrariny ŋula yolkuny, dhärriny gi ḏälnha yan. 14Bawalamirriŋur yan nhäŋur mala djämaŋur milkuŋ märr-ŋamathinyawuy. 15Marŋgi muka nhuma ŋunhi ḏirramuw yäkuw Dhipanayaw ga gurruṯumirriwnydja mala nhanukalaŋaw, walal muka ŋunhi ŋurruŋuny märr-yuwalkthin Garraywuny dhiyaliyiny makarrŋur wäŋaŋur yäkuŋur Yäkiyany. Walalanydja gan ŋunhi mirithin yan djäma God-Waŋarrwalaŋumirriwnydja yolŋu'-yulŋuw ŋunhiliny wäŋaŋur. Ga nhumalanhany ŋarra ga dhuwal waŋan nhakun mirithirra, marrkapmirr wäwa walal ŋarraku. 16Malthurr yan walal marrtji ŋunhi balanyarawyiny yolŋuw walalaŋ, ga dhikayi mala wiripuwurr ŋunhi walal ŋuli ga rrambaŋi nhakun djäma. 17Ŋarrany ŋunhi mirithirr märr-ŋamathirr nhäma Dhipanayanhany ga Butunatatjnhany ga Yätjikatjnhany, bili walalnydja gan ŋunhi nhinan dhiyalnydja ŋarrakalnydja bitjarr yan bili nhakun nhuma gan nhinan ŋarrakal. 18Ŋayaŋu-ḻaymaraŋal walal ŋarrany gan, bitjarr bili nhakun walal gan nhumalany ŋayaŋu-ḻaymaraŋal. Nhumany balaŋ gi dhuwal mirithin yan balanyawurrunhany yolŋu'-yulŋuny buku-wurrupul. 19Bukmakthu ŋunhi Garraywalaŋumirriy mala ŋunhi walal ga nhina ŋunha makarrŋur wäŋaŋur yäkuŋur Yätja, djuy'yun walal ga nhumalaŋ märr-ŋamathinyawuy. Ga wiripuny maṉḏa Guwilay ga Biritjilay ga bukmakthu Garraywalaŋumirriy ŋunhi walal ŋuli ga ḻuŋ'maranhamirr buku-ŋal'yunaraw ŋunhili maṉḏaŋgal wäŋaŋur, walalnydja ga bitjandhi bili yan djuy'yundhi märr-ŋamathinyawuy nhumalaŋ Garraywal yäkuynydja.\n20Ga bukmakthu Garraywal malthunamirriy walal, ga djuy'yun nhumalaŋ märr-ŋamathinyawuy. Dhangi'yunmirr walal Garraywal märr-ŋamathinyaray.\n21Dhuwal ŋarra ga yäkuny nhirrpanmirra ŋarranhawuynhany ŋarra dhipal djorra'lilnydja, dhuwal gam', \"Bol.\"\n22Dhuwal ŋarra ga bukumirriyaman märr ŋayi dhu God-Waŋarryuny dhä-gir'yunna yan bawalamirrinhany yolŋuny, ŋunhi ŋayi ga yaka nhanŋu Garraywu märr-ŋamathirr. Ga wiripuny ŋarra ga dhuwal waŋa bitjanna, \"Go Garray marrtjin rälin.\"\n23Dhuwal ŋarra ga bukumirriyamany märr ŋayi dhu Garraynydja Djesuny maŋutji-wuyun muka nhumalaŋguny.\n24Ga märr-ŋamathirr ŋarra ga dhuwal bukmakku yan yolŋuwnydja walalaŋ ŋunhi nhuma Djesu-Christkalaŋumirrnydja mala.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1CO\/16\/","date":"2020-04-10T12:18:16Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585371896913.98\/warc\/CC-MAIN-20200410110538-20200410141038-00543.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999803305,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999803304672241}","num_words":687,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.364,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Yolthu yolŋu ŋurruŋuyirrnydja?\nWho is the greatest?\nMathuyu 18.1-5\n(Mäk 9.33-37; Luk 9.46-48)\n1Ga balanyamirriy bili yan bala walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal Djesuwal dhä-birrka'yurra ŋanya, yol boŋguŋ ŋunhi buŋgawayi ŋunhal God-Waŋarrwal yirralkaŋur. 2Bala ŋayi Djesuny gawaw'yurra yothuwnha ga nhirrparnydja ŋayi ŋanya galkin yanan nhanukiyingala ŋayi.\n3Bala ŋayi yan waŋanan bitjarra, \"Dhuwandja ŋarra nhumalaŋ dhu yuwalknha yan lakaram. Ŋuli nhuma dhu ŋunhi yakany bilyun ga bitjandja nhina nhakun dhuwal yothuny, nhumany dhu ŋunhi bäyŋun yan gärri balany ŋunhi God-Waŋarrwalnydja yirralkalil. 4Yurr ŋuli nhuma dhu ga ŋunhi nyilŋ'maranhamirrnydja nhumalanhawuynha nhuma nhakun dhuwal yothu, ŋunhiny nhuma ŋurruŋun mirithirra ŋunhalnydja God-Waŋarrwalnydja yirralkaŋur. 5Ga ŋuli nhe dhu ŋunhi gumurr-ŋamathirr balanyarawnydja nhakun dhiyak yothuw ŋarrakalnydja yäkuy, ŋunhiyiny nhe ŋarrakun gumurr-ŋamathin.\"\nŊoy-bur' mala ŋunhi ŋuli ga nhuna dharrwunum yätjkurrulila romlil\nTemptation to sin\nMathuyu 18.6-9\n(Mäk 9.42-48; Luk 17.1-2)\n6\"Yätjkurra dhu ŋunhi mirithirra yan maḻŋ'thurr ŋurikiyiny yolŋuw ŋunhi ŋayi dhu bilmaram ŋula waŋganynhany yothuny ŋarrakalaŋumirriny bala ŋunhi yätjkurrulil romlil. Manymaktja ŋunhi balanyarawyiny mala yolŋu'-yulŋuw ŋoy-burrpuwny'tja, walalany dhu yan mayaŋnha garrwi'yun rakiy'nha guṉḏamirriyaman, bala yan ŋurrkaman balan dhulmulila gapulila. 7Dhuwandja wäŋa munathany' dhu mariŋura, bili ŋayi ŋuli ga yolŋuny walalany waṉa-gäma yätjkurrulil dhukarrlil. Ga ŋorra ŋayi ga dhuwaliyi balanyayiny rom mala yätjkurrnydja, bitjan bili, ga mel-warryun ga bala dhuwurr-yätjlil. Yurr ŋunhi ŋayi dhu ga ŋula yolthu yolŋuy bitjandhiny djäma, ŋayiny dhu ŋuriŋiyiny yolŋuy märraŋ yindin yan mirithirra mari.\"\n8\"Yo, ŋuli ŋayi nhuna goŋdhu nhokal nhä mak ḻukuy nhokal gäŋal nhuna bala yätjkurrulilnydja romlil, nheny yanan gulkmaranhamirra nhunapinya nhe goŋdja ga ḻukuny bala yan ŋurrkuŋun, bili manymaktja ŋunhi nhuŋu, nhe dhu balany ŋunhi gärri walŋamirrililnydja wäŋalil, bundhurrnha ga gaṉuŋnha, yakan goŋmirrnydja ga ḻukumirrnydja. Märr nhunanhany dhu ŋunhi yakan ŋurrkuŋ balany ŋunhi gurthalilnydja, ŋunhi ŋuli bäyŋun yaŋara'-dhawar'yurr.\"\n9\"Ga ŋuli nhokal waŋganydhu maŋutjiy nhuna bilmaraŋal yätjkurrulil, nheny yanan ŋunhiyiny melnydja nhunupinya nhe waŋganydja wilaŋ'thunmirra bala yan ŋurrkuŋun. Bili ŋunhiny nhuŋu manymaknha, ŋuli nhe dhu ŋunhi waŋganymirrnydja yan melmirr gärri ŋunhawalnydja ŋunhi walŋamirrililnydja wäŋalil, yakan märrmayny'tja melyu, nhuna balaŋ ŋunhiyiny balan ŋurrkuŋ, dhä-gir'yunamirrilila wäŋalil.\"\nWinya'yunawuy Bimbi mala\nThe lost sheep\nMathuyu 18.10-14\n(Luk 15.3-7)\n10-11Ga bulu ŋayi Djesu bitjarr waŋan, \"Yaka walal ŋula wakinŋu-ŋupul dhuwalawurrunhany djamarrkuḻiny ŋini! Bili walal ga ŋunha djägaŋurnydja nhina ŋurukurruŋgala ŋunhi God-Waŋarrwala dhäwu-gänhamirriwalnydja malaŋuwal, ŋunhi walal ŋuli ga nhinan dhunukuŋura ŋarrakalaŋuwala Bäpa'mirriŋuwal ŋunhala djiwarr'ŋura.\"\n12\"Yo, ŋarra dhu ŋäŋ'thun nhumalany dhuwal gam', nhalayakun balaŋ nhuma ŋunhi, ŋunhi balaŋ nhuma gi ŋayathul 100-dja bimbi mala, ga ŋunhi balaŋ ŋula waŋganydja bimbi winya'yurr? Ŋula balaŋ nheny muka ganarrthul ŋunhiyiny ŋunhi 99-dja bimbi mala ŋunhili bukuŋur, bala nhe balaŋ yan marrtjin ḻarruŋun ŋurikiyin waŋganygun winya'yunawuywun bimbiw?\"\n13\"Yo, ŋunhi nhe dhu maḻŋ'maramany ŋunhiyiny waŋganynhany bimbiny winya'yunawuynhany, bala nhe balaŋ ŋunhi mirithin yan dhika galŋa-djulŋithiny ŋurikiyiny waŋganyguny bimbiw, bulun ga djuḻkmaram ŋunhi 99-guny bimbiw mala, ŋunhi walal bäyŋu winya'yurr. 14Ga balanyayi bili nhumalaŋ ŋunha Djiwarr'puynydja Bäpa'mirriŋu. Yaka yan ŋayi djäl nhuma dhu nhanŋuny djamarrkuḻi' winya'yun nhanukalaŋaŋurnydja goŋŋur.\"\nYolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli dhuwurr-yätjirr\nWhen someone sins\nMathuyu 18.15-17\n15\"Ŋuli ŋayi dhu ŋula waŋganydhu yolŋuy malthunamirriy ŋarrakal, ŋayaŋu-miḏikuman nhuna, nheny marrtji balayi guwatjmul ŋanya ga nhina nhanukal ga maḻŋ'maraŋ nhanukal, nhä ŋunhi nhanukal miḏikin. Yurr nhumapi ŋathil ŋurruŋuny waŋanhamirr maṉḏa gayul. Ga ŋuli ŋayi dhu nhuŋu buthuru-bitjundja, ŋunhiny nhakun nhe ŋanya märraŋala ŋayaŋu-roŋanmaraŋala, nhuŋu wäwa'mirriŋunhany ŋunhi Garraywalaŋumirrinhany. 16Yurr ŋunhi ŋayi dhu yakany nhuŋu buthuru-bitjun, nheny marrtjin ga garr'yurra wiripuwurrunhan yolŋuny walalany. Bili ŋunha ga Dhuyuŋurnydja Djorra'ŋur ga lakaram bukmak yan, ŋuli nhe dhu ŋunhi nyamir'yun wiripuŋunhany yolŋuny. Bala beŋuryiny ŋayiny dhu ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy garr'yun bulu waŋganynha yolŋuny, wo ŋula nhämunhany, märr walal dhu bukmakthun yan ŋanya dhäruktja ŋäma waŋanhawuynydja. 17Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi yakany buthuru-bitjun ŋurikiwurruŋguny ŋunhi bukmakkuny yolŋuw walalaŋ, nheny balan gäŋu ŋunhiyiny gämurru', ŋunhi bukmakkalnha yan Garraywalaŋumirriwalnha yolŋu'-yulŋuwal walalaŋgal. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy märr-yuḻkthundja ga ŋunhi Garraywalaŋumirrinhany mala, bala nhumany dhu ŋunhinhany yolŋuny bitjanna nhäma nhakun ŋayi Djan'tayilnha yolŋu, wo rrupiya-märranhmirra yolŋu gapmangun mala.\"\nDhayuŋanmirr ga yaka dhayuŋanmirr\nAllowing and not allowing\nMathuyu 18.18-20\n18\"Dhuwandja ŋarra nhumalaŋ ga märr-yuwalknha yan lakaram. Ŋuli nhuma dhu ŋunhi ŋula nhaku malaŋuw yoranhamirr dhiyalnydja munatha'ŋurnydja wäŋaŋur, ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarrnydja bitjandhi bili yan yoramdhi ŋunhalnydja djiwarr'ŋurnydja. Ga ŋuli nhuma dhu ŋunhi yakany dhayuŋanmirr dhiyal munatha'ŋur, ŋayiny dhu ŋunhi bitjandhi bili yan yakayi dhayuŋan ŋunhal djiwarr'ŋurnydja.\"\n19\"Ga märr-yuwalk, ŋarra ga nhumalaŋ dhuwal lakaramany, ŋuli nhuma dhu ŋunhi märrma' yolŋu maṉḏa Garraywalaŋumirr maṉḏa yoranhamirrnydja ŋula nhakuny malaŋuw, ga ŋuli maṉḏa dhu ŋunhi ŋäŋ'thundja bukumirriyamany, ŋayiny dhu ŋunhi ŋarrakalnydja Bäpa'mirriŋuy djiwarr'puyyuny djäman bala yan nhumalaŋguny. 20Ga ŋuli nhuma dhu ŋunhi waŋgany-manapanmirrnydja ŋarrakalnydja yäkuy, ŋarrany dhu ŋunhiliyin nhumalaŋgalnha.\"\nBuŋgawaw yan djämamirr yaka'yurr bäy-lakaranharaw\nAn official who refused to forgive\nMathuyu 18.21-35\n21Bala ŋayi yan Betany marrtjinan Djesuwalnha bala ŋayi ŋanya dhä-birrka'yurra bitjarra, \"Nhämunhamirr ŋarra dhu dhika yuwalktja bäy-lakaram ŋula yolkuny yolŋuw, ŋuli ŋayi dhu ŋarrany ŋayaŋu-miḏikumandja? Muka gana' ŋunhi ŋarra dhu 7-mirrnydja yan bäy-lakaram nhanŋu?\"\n22Ga ŋayiny Djesuny bitjarr buku-bakmaraŋal nhanŋu, \"Yaka yan nhe dhu 7-mirrnydja bäy-lakaram nhanŋu, ŋany ŋula nhämunhamirra yan dharrwamirra mirithirra!\"\n23\"Yo, Dhiyaŋuny dhäwuy nhunany dhu guŋga'yun nhäthinya ŋunhi God-Waŋarrwu Djiwarr'puy Rom. Yo! Ga ŋunhili gan nhinan waŋgany Buŋgawa Ŋurruḏawalaŋu wäŋaŋur. Ga waŋganymirrnydja waluy bala ŋayi wäthurra djämamirriwnha mala nhanukalaŋaw, märr walal dhu buku-roŋanmaraman nhanŋu ŋunhiyi bili yan rrupiya ŋunhi nhämunha nhanukal goŋŋur walal ŋäthil märraŋal. Bala ŋayi yan wäthurra walalaŋ waŋga'-waŋganygun. 24Manymak ga ŋunhi ŋayi marrtjin dhä-birrka'yurrnydja walalany. Bala walal waŋganynhany djämamirriny gärrinyamaraŋala, ŋunhi ŋayi ga gan dhukarrarrayurr ŋanya dharrwan dhika mirithirra rrupiya mala 50,000,000-nha. 25Yurr bäyŋun ŋayi gan ŋunhi balanyamirriyiny ŋula rrupiyany ŋayathaŋal buku-roŋanmaranharawnydja. Bala ŋayiny ŋunhi yan buŋgawany waŋanan djalimgun ŋurikiyiny ḏirramuwnydja ga miyalkkuny nhanukalaŋaw ga djamarrkuḻiwny'tja nhanukalaŋaw, ga bukmak yan nhä malany ŋayi gan dhukarrarrayurr, märr ŋayi dhu ŋunhi yaŋara'-bakmaraman ŋunhiyin rakunynhan rrupiyany. 26Bala ŋayiny ŋunhiyiny djämamirrnydja yolŋu ŋurrkanhamirra ŋurikalyiny buŋgawawalnydja gumurrlila, bala gan waŋanan dhä-wurrupuruŋala, 'Buku-djulŋi ŋathil wuyurr ŋarraku, ŋarra nhuŋu dhu ŋunhi buku-roŋanmaraŋuny bukmak yan rrupiyany malany, ŋunhi ŋarra nhuna dhukarrarrayurr!' \"\n27\"Bala ŋayiny ŋunhi buŋgawany nhanŋu mirithirra yan wuyundja ga bäy-lakaramany nhanŋu ŋayi bukmakpuynha yan ŋunhiŋuwuyyiny malaŋuwuy, bala yan ŋayi ŋanya djuy'yurrnydja ŋayaŋuynydja-manymakthun, ga waŋan ŋayi ŋanya ŋayi dhu yakan ŋunhiyiny rrupiyany buku-roŋanmaram.\"\n28\"Ga ��unhi ŋayi marrtjin ŋunhiyi djämamirr dhawaṯthurrnydja, bala maṉḏa gumurr-bunanhaminan wiripun yolŋu djämamirr, ŋunhi maṉḏa ŋäthil bitjarryi dhukarrarrayunmin. Bala ŋayi yan dhunupan ŋanya mayaŋnha ŋayathaŋal, baṯ-bitjandhi galki balaŋ ŋayi ŋunhi wiripuny ḏirramu ŋoy-wulkthuna muka, ga bitjanna ŋayi nhanŋu ŋunhi waŋany gam', 'Dhuwandja nhe dhu ŋarraku buku-roŋanmaraŋ yan ŋunhiyiny ŋunhi 100-dja ŋaraka rrupiya, ŋunhi nhe ŋarrany dhukarrarrayurra!' \"\n29\"Bala ŋayi ŋunhi wiripuny yolŋu djämamirr gumurrlila ŋurrkanhamirr nhanukal bala waŋan bitjarra dhä-wurrupuruman, 'Buku-djulŋi, bulnha ŋathil ŋarrany galkurr, ŋarra boŋguŋ nhuŋu rrupiya ŋunhi buku-roŋanmaraŋ,' bitjarr. 30Yurr ŋayiny ŋunhiyiny ŋurruŋuny djämamirr, bäyŋun ŋayaŋu-wuyuna nhanŋuny ŋurikiyiny wiripuŋuwnydja djämamirriw. Ŋany yanan ŋayi ŋanya galkanna dharruŋgulila, ga bäy ŋayipi-i-i ga buku-roŋanmaraŋal yan ŋayi nhanŋu ŋunhiyi rrupiya.\"\n31\"Ga ŋunhi walal wiripuwurruynydja djämamirriy walal ŋäkul nhä ŋunhi maḻŋ'thurr, bala walal yan wuyurra dhika ŋurikiyiny wiripuŋuwnydja yolŋuw djämamirriw ŋunhi ŋayi gan gulŋiyin dharruŋguŋur. Bala walal yan lakaraŋala buŋgawawalnha. 32Ga ŋayiny ŋunhi buŋgawany wäthurra ŋurikiyiny ŋunhi ŋurruŋuwnydja djämamirriw, bala waŋan bitjarra, 'Nheny dhuwal dhuwurr-yätj yolŋu. Nheny marrtjin ŋarranhany dhä-gurrupuruŋuyaŋal waŋan, ga ŋarrany nhuŋuny wuyurr warray, ŋurikiwuyyiny ŋunhi dhaŋaŋbuynydja rrupiyawuy, ga bäyŋun nhe ŋunhi ŋarranhany gurrupana buku-roŋanmaranha ŋula waŋganydja yan nyumukuṉiny'tja rrupiya. 33Ga nheny muka balaŋ dhuwal bitjanayi bili ŋunhi wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋayaŋu-wuyuna muka, nhämirr ŋarrany nhuŋuny ŋayaŋu-wuyurr?' 34Bala ŋayi ŋunhi buŋgawany mirithirra yan maḏakarritjthirrnydja nhanŋu bala yan ŋayi dhäruk-gurrupara djämamirriwalnha, ŋanya walal dhu dhä-gir'yundja mirithirra yan dhika dhaŋga-ḏirryunna manapan, ŋunhilin dharruŋguŋura, ga bäy ŋayipi-i-i, ga bukmak yan ŋayi dhu roŋanmaram ŋunhi nhämunha' ŋayi dhukarrarrayurr. 35Ga biyakiyin dhu boŋguŋ ŋunhi ŋarrakalnydja Bäpa'mirriŋuy djiwarr'puyyuny milkuŋ balanyayin rom ḏälnha yan mirithirra, bawalamirriwydja yolŋuw walalaŋ, ŋunhi ŋayi dhu yakany nhakun bäy-lakaram wiripuŋuwnydja yolŋuw ŋunha gal'ŋu ŋayaŋuynydja nhanukiyingal ŋayi.\"","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/MAT\/18\/","date":"2020-04-08T04:27:21Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585371810617.95\/warc\/CC-MAIN-20200408041431-20200408071931-00080.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999616146,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999616146087646}","num_words":1228,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.323,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"1Yo manymak God-Waŋarryuny ŋunhi bilin gurrupara limurruŋguny ŋunhiyiny dhawu'-nhirrpanawuy, ŋunhi limurrnydja dhu märraŋun yan ŋunhiyiny ŋunhi mägayamirr rom ŋunhi ŋayi gan lakaraŋal. Limurrnydja dhu ga djägan, märr limurr dhu bäyŋu yan boŋguŋ bäythiny ŋurikiyiny ŋunhi dhawu'-nhirrpanminyawuywuny. 2Ŋäkulnydja limurr gan ŋunhi manymaktja dhäwu bitjarryi bili yan nhakun walal, ŋäkul warray walal gan ŋunhi dhäwuny yurr yakan walalany ŋunhi guŋga'yurrnydja, bili walal gan ŋunhi ŋäkul ga yakan walal ŋula märraŋalnydja walalaŋgiyingal märr-nhirrpanminyaraynydja. 3Limurrnydja ŋunhi märr-yuwalkthinyamirriynydja mala märraŋala yan ŋunhiyiny ŋunhi mägayamirrnydja rom ŋunhi ŋayi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar. Ŋunha ŋunhi ŋäthiliŋuynydja ga djorray' lakaram bitjan gam',\n\"God-Waŋarrnydja walalaŋ ŋunhi maḏakarritjthinan,\nbala yan ŋayi ŋunhi waŋanany yolŋuwnydja walalaŋ bitjarrnha,\n'Bäyŋun walal dhu ŋunhi gärriny balany ŋunhi wäŋalil ŋunhi ŋarrany\nbalaŋ walalaŋ gurrupana mägayamirrnydja rom.' \"\nGa bitjarryiny ŋayi ŋunhi God-Waŋarr waŋan bäydhi marrtjin ŋunhi djämapuynydja nhanukuŋ ŋorranan dhawar'yunawuynha, balanyamirriy yan ŋunhi ŋurruṉaŋgalyu muka yan waluy. 4Bili ŋunha ga Ŋäthiliŋuŋur Djorra'ŋur bitjan waŋa gam', \"Bala ŋayi God-Waŋarrnydja ŋayaŋu-ḏaw'yurrnydja dhuwalaŋuwuynydja ŋunhi wäŋapuynydja djämapuy 7-dhun waluy, bala yan ŋayi ŋir'yunminan.\" 5Ga dhuwalatjandhi bili yan gämurruwurr ŋayi ga bulu waŋa bitjan gam', \"Bäyŋu yan walal dhu ŋunhi balayiny wäŋalil gärri, ŋunhi ŋarrany balaŋ walalaŋ gurrupanna, ŋunhiyiny ŋunhi mägayamirrnydja rom.\" 6Ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋurruŋu ŋäkul manymak dhäwu, yurr bäyŋun walal ŋunhi märranhany ŋunhiyiny mägayamirrnydja rom, bili walal raypirri-waḏatjthin. Yurr ŋunhiyiny dhawu'-nhirrpanminyawuy baḏak yan ga ŋorra ŋamakuli' ga ḻapthunawuy gärrinyarawnydja ŋunhiwiliyiny wäŋalil mägayalilnydja. 7Ga dhä-dhuḏitjtja ŋayi God-Waŋarr waŋan yolŋuwal yäkuwal Daybitkala, märr ŋayi dhu buluyi ŋunhiyi dhawuny' yuṯakum, bitjarr yan nhakun ŋarra gan ŋunhi lakaraŋal ŋäthil,\n\"Ŋuli nhe dhu ŋämany ŋanya rirrakaynydja dhiyaŋuny bala,\nyakan ŋayaŋuny dhaḻ'yunmirr.\"\n8Ŋunhi balaŋ ŋayi Djatjuwaynydja gurrpana ŋunhiyi mägayamirrnydja rom ŋunhi God-Waŋarryu dhawu'-nhirrpar, ŋayiny balaŋ ŋunhi God-Waŋarryuny yakan buluny lakaranha ŋula wiripuny walu ŋir'yunminyaraw. 9Ga ŋunhiyiny mägayamirr rom walalaŋguny ŋunhi Godkalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ ŋorra yan baḏak, balanyayi bili yan nhakun ŋayi God-Waŋarr nhinan goŋ-dhawar'yunamirriynha waluy. 10Ŋuriŋiyiny ŋunhi waluy nhanŋuny dhu ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋu walal gulŋiyin mägayamirrilila romlil, nhakun walal dhu ŋir'yunmirra djämaŋurnydja walalaŋgiyingalaŋaŋur, biyak yan bili nhakun ŋayi God-Waŋarr ŋir'yunmin nhanukiyingal ŋayi djämaŋur. 11Limurrnydja dhu djämany ŋamathaman märranharawnydja ŋurikiyiny ŋunhi mägayaw, märr dhu yakan ŋula waŋganydja yolŋu galkirri bitjarr nhakun walal witjarryurr, bili walal raypirri-waḏatjdhin.\n12God-Waŋarrwuny dhuwal dhäruk walŋa warray, djäman ŋuli ga ŋunhi ŋula nhäny mala; balanyan ŋayi ŋunhi nhakun mandjawak gali'-märrma', yurr djinbulknha dhikan mirithirra. Bili ŋuriŋiyiny ŋunhi God-Waŋarrwalnydja dhärukthu ŋuli mar'wakmaraman yan dharpumany yolŋuwnydja ŋayaŋu, bala ŋayi ŋuli marrtji mala-djarr'yunna ŋunhi nhäny mala limurruŋguŋuny yolŋuwnydja guyaŋanhawuy ga djäl mala ga nhaltjan ŋayi ŋuli ga ŋunhi guyaŋa murrŋa, barrkuwatjkuman ŋuli marrtji, gänaŋ'maraman ŋuliŋurnydja Birrimbirrwal God-Waŋarrwalnydja ŋunhi guyaŋanhaŋur, bitjanna nhakun ŋuli ga ŋunhi yolŋuy gänaŋ'maram djukurrnha beŋur djinawa'ŋur ŋarakaŋur.\n13Bäyŋun gi ŋunhi ŋula nhäny ŋorri djuḻuḻ'yunawuynydja nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur, bili nhä mala bukmak ŋunhi nhanukuŋuny djämapuy ŋunhiyiny warrpam'nha gaykarraŋŋura, nhäman ŋayi ga warrpam'nha. Ga bukmaknha yan limurr dhu boŋguŋ ŋunhi lakaranhamirrnydja nhanukal.\nDjesuny dhuwal Yuwalknha yan Ŋurruḏawalaŋu Djirrikaymirr\nJesus the Great High Priest\nYeburu 4.14—5.10\n14Yurr limurruŋguny ŋunhi Yuwalktja Ŋurruḏawalaŋu Djirrikaymirr ŋayipin yan Djesun, ŋunhi ŋayiny bilin marrtjinan bala gärrinan djiwarr'lila. Yo limurrnydja dhu ga ŋayathamany baṯ-bitjanna ŋunhiyiny mala märr-nhirrpanminyawuynydja ŋunhi limurr ŋuli ga dhäwu mala lakaranhamirr nhanukalaŋuwuy Djesuwalaŋuwuy ŋunhi ŋayi Gäthu'mirriŋu God-Waŋarrwu. 15Ŋayipin ŋunhi yuwalktja limurruŋguny ŋurruḏawalaŋu-djirrikaymirr yolŋu Djesun, ga marŋgi ŋayi ga dhäkay-ŋäman ŋayi ŋuli ga limurrunhany yolŋu'-yulŋunhany, ŋunhi limurrnydja dhuwal yalŋgi warray ga ganydjarrmiriw. Ga ŋayipiny ŋunhi limurruŋgalnydja ŋurruḏawalaŋuy-djirrikaymirriy gan märraŋal balanyayi bili yan dharaŋana guwaḻ-ṉirr'maranhamirr rom, yurr bäyŋun ŋayiny ŋula nhä yätjkurr djäma. 16Go walal, limurrnydja marrtjin galkithirra nhanukal God-Waŋarrwalnydja barrarinyamiriwnha yakan limurr dhu ga ŋunhi gorany ga rum'rumdhundja nhanŋu, bili ŋayiny ŋunha märr-ŋamathinyamirr warray ga maŋutji-wuyun ŋayi ŋuli ga limurruŋ.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/HEB\/4\/","date":"2020-04-08T05:01:40Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585371810617.95\/warc\/CC-MAIN-20200408041431-20200408071931-00110.warc.gz","language":"djr","language_score":1.000000596,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 1.0000005960464478}","num_words":580,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.345,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Djämamirr mala borum ŋuthanamirriŋur guḻun'ŋur\nWorkers in a vineyard\nMathuyu 20.1-16\n1Waŋganymirrnydja Djesuy gan dhäwu lakaraŋal mayali'kurr bitjarr gam', \"God-Waŋarrwuny dhuwal rom balanya nhakun waŋgany ḏirramu wäŋa-waṯaŋu borum ŋuthanmaranhamirr.\"\n\"Waŋganymirrnydja ŋayi ŋunhiyiny ḏirramu marrtjinan munhawumirra, bili ŋayi gan djälthi ŋayi dhu yolŋuny walalany garr'yun balayi djämaw. 2Manymak marrtjinany ŋayi gan ŋunhi bala ŋayi nhäŋala yolŋunhany walalany, walal marrtjin dhärra'-dharran djämamiriw mala, bala ŋayi waŋanan walalany bitjarra, 'Nhämirr nhumany ŋuli dhuwal marrtji ga djäma ŋarrakun ŋunhala. Ga gurrupandja ŋarra nhumalany dhu waŋga'-waŋganynhany barrwaṉ diyin-dula ŋurikiwuyyiny waŋganybuynydja walupuy djämapuy.' 3Ga märr ŋayi gaŋga walu ŋal'yurr, ga bulu ŋayi ŋuriŋiyi ḏirramuy nhäŋal wiripuwurrunhany muka yolŋuny walalany walal gan dhärra'-dharran djämamiriw mala. Ga waŋan ŋayi walalany garr'yurr balayi djämalil nhanukiyingal wäŋalil, 4ga dhäwu-nhirrpar ŋayi walalany rrupiyaw gurrupanaraw. 5Ga yuwalkthi walalnydja wäŋgaŋala balayin.\"\n\"Ga bulu ŋayi ŋunhiyi ḏirramu marrtjin ḻäy-bilyunaraynha, ga bitjarryi bili yan garr'yurr wiripuwurrunhany muka yolŋuny walalany, ga waŋan ŋayi walalany dhawu'-nhirrpar rrupiyaw gurrupanaraw. 6Ga buluny ŋayi marrtjin ŋuruŋun bäyipthun waluy balayi bili wäŋalil, ga bitjarrnydja dharr-nhäŋal wiripuwurrunhany muka yolŋuny walalany, walal gan dhärra'-dharran. Ga waŋan ŋayi walalany bitjarr, 'Nhaku nhumany ga dhuwal wirwiryundja dhuwalatjandja djämamiriwnydja.' 7Ga walalnydja nhanŋu buku-bakmaraŋal bitjarr, 'Bili bäyŋu napurruny ŋula yolthu yolŋuy waŋanha djämaw.' Bala ŋayiny walalany ŋuriŋiyiny ḏirramuynydja garr'yurra balayin nhanukiyingala wäŋalil djämawnha.\"\n8\"Manymak djämany walal gan ŋunhi bukmakthun ŋuriŋiyiny mala, ga yan bili-i-i ga walu-gärrinyaraynha, bala ŋayi ŋunhi wäŋa-waṯaŋuny ḏirramu wäthurra waŋganygun djägamirriwnha yolŋuw. Bala ŋayi waŋanan nhanukal bitjarra, 'Ŋay'yi dhuwanna rrupiyany, Gatjuy wäthurra walalaŋ ŋurikiwurruŋguny djämamirriwnydja mala, bala gurrupula buku-roŋanmaraŋun walalaŋ djämapuynydja. Ŋurruŋuny nhe dhu gurrupan ŋurikiwurruŋ ŋunhi walal dhä-dhuḏitj ŋurruyirr'yurr djäma. Ga biyakiyin marrtji bala-a-a ga ŋunha wapthurr ŋurikiwurruŋgal ŋunhi ŋarra walalany ŋurruŋu garr'yurr räli munhawumirr.' 9Bala yan ŋayi ŋunhi djägamirrnydja ḏirramu wäthurra ŋunhi djämamirriwnydja mala, bala yan marrtjin walalany rrupiyany gurru'-gurrupara waŋga'-waŋganygu diyin-dula yan mala barrwaṉ'.\"\n10\"Manymak. Ga walalnydja ŋunhi ŋurru'-ŋurruŋuynydja djämamirriy walal guyaŋan yanbi balaŋ walalanhany gurrupana märr yindin rrupiya ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi walal dhä-gandarrkurr ga dhuḏi'-dhuḏiŋuy djäma. Ga ŋunhi walal nhäŋalnydja balanya warray bili nhakun ŋunhi wiripuwurruy gan djämamirriy walal märraŋal, 11ga ŋaramurryinany walal ŋunhi mirithinan yan dhika bala walal gan ŋanya gupa-waŋanan, ga lakaraŋalnydja walal ŋunhi nhanukala ŋurikalyin wäŋa-waṯaŋuwalnha yolŋuwalnydja. 12Ga bitjarra walal gan ŋunhi waŋanany, 'Way buŋgawa, walalnydja ŋunhi dhiyaŋurruynydja gay'yi yolŋuy walal djäma märr-dhumbuḻ yan walu, nyumukuṉiny' dhu walal waluy ŋurruyirr'yurr, ga napurrnydja gan dhuwal djäma beŋur bili yan munhawumirriŋur, dhärran gan djäma walu ŋupar ga muk munhawuyin. Ga nhaku nhe walalany dhuwal balanyany bili rrupiya gurrupar nhakun dhuwal napurruŋguny?' \"\n13\"Bala ŋayi ŋunhi wäŋa-waṯaŋuny buku-bakmaram bitjanna, 'Ŋarrany ŋuli gi dhuwal yaka maŋutji-yarrkthurr gurrupul bukmaknha yan yolŋuny. Bili muka nhe ŋunhi yoraŋalnydja ŋurikiyiny rrupiyaw diyin-dulawnydja, nhe dhu waŋganypuynydja walupuy djämapuy märram dhuwaliyin rrupiya diyin-dulan yan, 14ga bilin nhakun nhe dhuwaliyi märraŋala rrupiyany, gatjuy marrtjin wäŋalila. Ŋarrany dhuwal djäl ŋarra dhu balanyayi bili yan dhuḏi'-dhuḏiŋuwnydja yolŋuw walalaŋ gurrupan ŋupanayŋuyi yan nhakun ŋunha ŋurru'-ŋurruŋuw yolŋuw walalaŋ. 15Bili dhuwandja ŋunhi ŋula nhä mala ŋarrakuwuy yan, ŋarrapi yan dhu marrtji gurrupan ŋarrakiyingal djälyu. Ga nhakun nheny ga dhuwal maŋutji-ḏiy'yun ŋarrany dhipalnydja ŋunhi ŋayaŋu-dhapinyalilnydja romlil?' \"\n16Bala ŋayi Djesu dhawar'maraŋalnydja waŋan bitjarra, \"Yo walalnydja dhu ŋunhi dhuḏi'-dhuḏiŋuny ŋurruŋun ga ŋurru'-ŋurruŋuny dhu dhuḏiŋun.\"\nDjesu buluyi lakaranhamin ŋanyapinya ŋayi dhiŋganharaw\nJesus again tells about his death\nMathuyu 20.17-19\n(Mäk 10.32-34; Luk 18.31-34)\n17Yo. Walalnydja marrtjin ŋunhi Djesuny ga malthunamirrnydja mala nhanŋu wäŋgaŋala ḏuwaṯthurra bala dhukarr-ŋupara Djurutjalamlila. Bala ŋayi Djesuynydja ḻuŋ'maraŋala walalany waŋganylila ŋunhi 12-nhany nhanŋuwuynydja ŋayi malthunamirriny malany, bala ŋayi lakaraŋala walalaŋgal gayulnha ŋunhi nhaltjan nhanŋu dhu maḻŋ'thun ŋunhal Djurutjalam. 18Ga bitjarra ŋayi marrtjin walalaŋgal ŋunhi lakaraŋalnydja gam',\n\"Ŋämany nhuma dhu manymakkum yan walal. Limurrnydja ga dhuwal marrtji balan Djurutjalamlila, ga ŋunhaliyin walal dhu ŋunhi Yolŋunhany Gäthu'mirriŋuny märramany bala gäman goŋ-gurrupanna ŋurruŋu djirrikaymirriwala mala ga rom-marŋgikunhamirriwala malaŋuwal märr walal nhanŋu dhu waŋanhamirra bunharawnha, 19bala walal dhu goŋ-gurrupanna ŋanya Djan'tayilwalnha yolŋuwal malaŋuwal. Walalnha ŋanya dhu ga ŋunhi warku'yundja, dhupthundja ŋanya, ga bartjunmaramany burruṯiŋuynydja, ga bumany ŋanya walal dhu murrkay'kuman. Yurr ŋayi dhu ŋunhi buluyi nhakun walŋathiyi ḻurrkun'thuny waluy.\"\nGa bitjarr ŋayi gan Djesu lakaranhaminany ŋanyapinya ŋayi.\nŊayipi yan dhu God-Waŋarr yoramany, yol dhu ŋurruŋuyi nhanukal romŋur\nGod alone approves leaders for his kingdom\nMathuyu 20.20-28\n(Mäk 10.35-45)\n20Ga beŋuryiny, ŋayiny ŋunhi ŋäṉḏi'mirriŋuny maṉḏaŋguny Djayimguny ga Djonguny marrtjinan guwatjmara ŋanya Djesunhany, ga gäŋal ŋayi ŋunhi maṉḏany yulŋuny. Manymak marrtjinany ŋayi ŋunhi miyalktja bala bun'kumu-djipthurra Djesuwala. Bala ŋayi waŋanan bitjarra, \"Way Garray, waŋa ŋarra dhu dhuwal nhuna bay.\" 21Ga ŋayiny waŋan, \"Go bay waŋin,\" bitjarr. Bala ŋayi waŋanan ŋunhi miyalktja ŋäṉḏi'mirriŋuny, \"Ŋunhi nhe dhu ŋurruŋuyirr ŋurukuny ŋunhi nhokiyingalaŋuwnydja nhe romgu, ŋarrany dhuwal djäl maṉḏaŋguny dhiyakuny maṉḏaŋ maṉḏa dhu gi nhininy ŋurruŋun, galkin yanan nhokalnha, waŋgany dhunupa'ŋuŋur gali'ŋur ga waŋgany wiṉ'kuŋuŋur gali'ŋur.\"\n22Bala ŋayiny Djesuny waŋan bitjarra, \"Maṉḏa, yaka nhuma dhuwal marŋgi nhaku nhuma ga dhuwal ŋäŋ'thun. Nhä bili balaŋ nhuma dhuwal ŋuḻkthurr dhipuŋurnydja banikin'ŋur, ŋunhi ŋarra dhu ŋuḻkthun?\" Ga maṉḏany Djayimdja ga Djondja buku-bakmaraŋal nhanŋu bitjarr, \"Yo Garray! Linyuny dhu ga dhuwal malthunna yan nhuŋu, bäydhi ŋunhi burakinyamirriwurrnydja romgurr.\"\n23Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarr, \"Yuwalk muka nhuma dhu dhuwal galŋa-miḏikirrnydja bitjan yan bili nhakun ŋarra. Yurr ŋarrany dhu dhuwal yaka ŋarrapiny djarr'yun ŋula yolnhany yolŋuny ŋurruŋuthinyarawnydja nhinanharaw ŋunhawalnydja ŋunhi galki ŋarrakalnydja. Ŋayipi yan dhu ŋunhi God-Waŋarryu djarr'yun ŋula yolnhany yolŋuny ga ŋurruŋukumany dhu nhirrpan ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi ŋayi ŋäthil walalany bili djarr'yurr.\"\n24Ga ŋunhi walal wiripuwurruynydja ḻundu'mirriŋuy walal ŋäkul walalany waŋanhaminyawuynydja, bala yan walal mirithinan maḏakarritjthinany ŋurikiyiny maṉḏaŋ wäwa'manydjiwnydja. 25Yurr ŋayiny Djesuny walalaŋ wäthurr buku-manapar walalany, bala ŋayi waŋanan, \"Marŋgi muka nhuma ŋunhi romgu walalaŋguny Djan'tayilwuny malaŋuw, ŋunhi ŋurru'-ŋurruŋu mala walalaŋ ŋuli ga buŋgawakunhamirr, ga balanyayin walalaŋ ŋunhi romdja walal dhu ga ŋunha wiripuwurrunhan yolŋunhany walalany dhar'thar-gurrupandja nhakun djämamirrinhan mala walalaŋguwuy. 26Yurr nhumany yaka biyakiyi walalanhany gi wanaŋguŋ. Ga ŋuli nhe ŋula yol yolŋu djäl ŋurruŋuyinyarawnydja nhinanharaw, nheny yakan buŋgawa lakaranhamirr. Biyakun nyilŋ'maranhamirra nhunapinya nhe ga djäman gi yan guŋga'yurra wiripuwurrunhany yolŋuny walalany, nhakun dhu nhen djämamirrnydja walalaŋ. 27Ga nheny ŋunhi nhe ga djälthirr nhe dhu ŋurruŋuyirr, nheny ŋathil djämamirriyanhamirr, bukmakkun yan yolŋuw. 28Bili balanyarawyi muka dhuwal ŋarrany bunan dhiyal, Yolŋuny Gäthu'mirriŋu. Yaka ŋarra dhuwal räli marrtjinya walal dhu ga yolŋuy walal ŋarrany guŋga'yun, ga djäma walal dhu ga ŋarraku. Ŋarrany dhuwal marrtjin räli dhipalnydja, ŋarra dhu ga djäma yolŋuw walalaŋ, ga bitjandhiyi bili ŋarra dhu walŋany walalaŋ gurrupanmirr walalaŋguny walŋakunharaw.\"\nGa bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesu waŋanany.\nDjesuy ḏukmaraŋal bambaynha yolŋuny maṉḏany\nJesus heals two blind men\nMathuyu 20.29-34\n(Mäk 10.46-52; Luk 18.35-43)\n29Ŋunhi walal marrtjin Djesu ga ḻundu'mirriŋu mala nhanŋu wäŋgaŋalnydja bala-a-a, baṯnha ŋayathaŋal Djarikawnydja wäŋa yäku. Ga ŋunhi walal ganarrthaŋal ŋunhiyiny wäŋa, ga walalnydja ŋunhi dharrwan mirithirra yolŋuny mala malthurr dhukarr-ŋuparnydja. 30Ga ŋunhili gali'ŋur dhukarrŋurnydja gan nhinan yolŋu maṉḏa yurr bambay maṉḏa, Ga ŋunhi maṉḏa ŋäkul Djesunhany ŋayi gan ŋulawitjarryiny dhukarrkurr marrtjin, bala maṉḏa wäthurra, \"Way, Garray! Gäthu'mirriŋu Daybitku, wuyurr linyalaŋ go,\" bitjarr.\n31Bala walalnydja ŋunhi dharrwaynha yolŋuynydja mala mukmaraŋalnydja maṉḏany, yurr maṉḏany mirithinan dhika yatjurr, \"Garray! Gäthu'mirriŋu Daybitku, wuyurr linyalaŋ go,\" bitjarr.\n32Ga ŋunhi ŋayi Djesuy ŋäkulnydja maṉḏany, bala yan ŋayi gulyurra bala dhä-birrka'yurra bitjarra, \"Nhaku nhuma djälnydja nhaltjan ŋarra nhumalaŋ dhu yulŋuny?\"\n33Ga maṉḏany buku-bakmaraŋal bitjarr, \"Garray linyuny dhuwal djäl, linyu dhu nhäman!\"\n34Bala yan ŋayi Djesuny maṉḏaŋ wuyurra. Ga dhunupan maṉḏa ŋunhi maŋutjimirriyinan nhäŋala maṉḏa gan, bala maṉḏa gan malthurra nhanŋu Djesuwnha dhukarr-ŋupara bala.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/MAT\/20\/","date":"2020-04-08T05:16:06Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585371810617.95\/warc\/CC-MAIN-20200408041431-20200408071931-00233.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999713898,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999713897705078}","num_words":1161,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.318,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"1Ḻundu walal ŋarraku nhuma ŋunhi Garraywalaŋumirr mala, yaka ŋarra dhu ga dhuwal dhipalnydja djorra'lilnydja wukirri, ŋunhi dhu ga lakaram waluny ga dhuŋgarrany nhäthinyamirriy ŋayi dhu gi ŋunhi dhuwaliyi mala rom maḻŋ'thurr. 2Bili nhumany bili muka marŋgi, ŋunhi ŋayiny dhu Garraynydja roŋiyi räliny, ŋunhiny dhu ŋayi biyakun maḻŋ'thurrnydja nhakun manaŋa-ḏumurr yolŋu ŋuli ga marrtji djuḏapthun nhokal wäŋalil guwaḻyu munhay. 3Ga yolŋuny walal dhu ŋunhi marrtji lakaranhamirrnydja biyakun gam', \"Nhä dhuwal manymaktja wäŋa way! Dhuwal limurr ga manymakkuman nhina, bäyŋun dhuwal mariny, nhinany limurr ga dhuwal mägayaŋura.\" Ga bäy walal dhu ŋunhi biyakiyin waŋin, bala ŋayiny dhu ŋunhiyiny ŋoy-waṉḏinyamirrnydja mari maḻŋ'thurra. Ga biyakun boŋguŋ ŋayi ŋunhi maḻŋ'thurrnydja nhakun ŋuli marrtji ŋunhi miyalkthu dhäkay-ŋäma rerri balanyamirriy, ŋunhi ŋayi ŋuli marrtji ŋäma'-ŋaman yothunhan dhawal-guyaŋanharawnha. Ga bäyŋun dhu ŋunhi ŋula yolnydja yolŋu waṉḏiny winya'yurrnydja beŋuryiny mariŋur.\n4Yurr nhumany ŋunhi marrkapmirr walal, yaka warray nhumany ga dhuwaliyi nhina ŋunhiliyiny buku-munha'ŋurnydja romŋur. Nhumany ga dhuwal djarraṯawun'ŋura nhina, märr dhu ŋayi yakan ŋuriŋiny waluy nhumalanhany ṉirr'maraŋ, biyakuny nhakun ŋunhi ŋuriŋiyiny manaŋa-ḏumurruynydja yolŋuy. 5Bukmak yan nhuma ga dhuwali nhinany baḏayala'mirriŋura romŋurnydja. Walupuynydja nhuma ŋuli ga ŋunhi bira'yun nhina, ga munhawuny nhuma ŋuli ŋunhi ŋorran; bili yaka nhuma gi dhuwali nhini ŋunhiliyiny buku-munha'ŋurnydja romŋur. 6Yo! Limurrnydja dhu ga ŋunhi yakan ŋorrany yan mäŋaŋayundja, bitjandja nhakun ŋunha ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal. Limurrnydja dhu ga bira'yunna yan, ga ḻiyany dhuwandja biŋgan ga nhina. 7Ŋunhi ŋuli munhawuyirrnydja, bala ŋuli ŋunhi yolŋuny walal ŋorran, yurr ŋunha ŋunhi wiripuwurrnydja yolŋu walal ŋuli ga leŋun ŋänitjiynha. 8Yurr limurrnydja dhuwal yaka warray balanyayi nhakun ŋunhiwurryi leŋumirr mala, limurruŋguny dhuwal rom walupuywuy yan. Ma! Limurrnydja nhirrpanna ŋunhiyin mala girriny' Garraywuŋun gurrupanawuynydja. Limurr dhaṯthunmirra ŋuriŋiyin märr-nhirrpanminyawuyyun ga märr-ŋamathinyamirriynha romdhuny. Bitjanna ŋali dhu ŋunhiyiny gäma nhakun gumurrpuynha girri' gunganhaminyawuynha. Ga muḻkurrlilnydja limurr dhu nhirrpan ŋunhi walŋakunhamirra rom ŋunhi ŋuli ga ŋayipin gäma ŋunhiyiny Garrayyun, bili dhiyakiyin limurr ŋuli ga ŋunhi märr-gatjpu'yundja romguny walŋamirriwnha.\n9Yo, ŋayiny ŋunhi God-Waŋarryuny yaka limurruny märranha, limurr dhu ga märram ŋunhiyiny ŋaramurrnydja nhanukuŋ, ŋany djarr'yurrnydja ŋayi ŋunhi limurruny, märr limurr dhu ga märramany ŋunhin walŋamirra rom nhanukuŋuny ŋuliwitjanna ŋunhi Garraywalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra. 10Dhiŋgaŋalnydja ŋayi ŋunhi limurruŋ muka walŋakunharawnydja, märr limurrnydja dhu ga nhina rrambaŋin yan nhanukala. Bäydhi ŋunhi ŋali ga baḏaktja yan walŋany nhina nhä mak ŋali dhiŋganhawuynydja, ŋaliny dhu gi nhini nhanukala Djesuwala, balanyamirriynydja waluy ŋunhi ŋayi dhu gumurr-roŋiyiny räliny. 11Ga dhiyakiyin ŋunhi gämurruwny'tja nhumany dhu ga guŋga'yunmirrnydja mirithirra yan ŋayaŋu-rur'maranhamirrnydja walal bala-räli'yunmirra yan, nhakun nhuma ga dhuwali bitjandhi djäma dhiyaŋ bala.\nDhurrwara-ḏaw'yunna ga raypirri ga gumurr-ŋamathinyawuy rom\nFinal instructions and greetings\n1 Thessalonians 5.12-28\n12Yo, ḻundu walal ŋarraku Garraywalaŋumirr mala. Buku-djulŋimirr ŋanapurr nhumalany ga dhuwal mirithirr yan waŋany, märr nhuma dhu mirithirr yan märr-ŋal'yundja ŋayaŋuynydja manymakthu ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ŋunhi walal ŋuli ga djäga ga waṉa-gäma nhumalany Garraywalaŋawurr romgurr. 13Yo, milkuŋuny walalaŋ gi manymak yan romdja ŋayaŋuynydja märr-ŋamathinyaray bili walalnydja ŋuli ga dhuwaliyi djäma Garraywu muka. Nhininy walal gi biyakun manymakkuŋun rrambaŋin mägayan yan. 14Marrkapmirr walal ḻundu walal ŋarraku, dhuwal ŋanapurr ga waŋan nhumalany mirithirra yan, märr nhumany dhu raypirri'yunna ŋula yolnhany yolŋuny wiripuŋunhany ŋunhi ŋayi ŋuli gi yaka märr-dhunupayi nhini. Ga ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walal ga dhäkay-ŋänhamirr yanbi walal gänaŋun mala, biyakun walalanhany ŋayaŋu-rur'maraŋun rälimirriyaŋun. Ga guŋga'yurryi ŋunhany ŋunhi yolŋuny walalany ŋunhi walal yalŋgimirrnydja. Ga djämany marrtji bala guŋga'yurrnydja walalany bukmaknhan yan yolŋunhany ŋayaŋuynydja galkunminyaraynha ga gurrum'thun. 15Ga yaka gi ŋaramurryiny wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, bäydhi ŋunhi walalnydja ŋuli ga nhumalaŋguny ŋaramurryirr. Yurr nhumany dhu ga ŋunhi bitjanna bili yan milkumany manymaknha walalaŋguny ga nhumalaŋguwuynydja nhuma.\n16Ga biyakun bili gi nhininy ŋoy-djulŋithin yan. 17Ga bukumirriyaŋuny gi biyak bili yan, ga yaka gulyurrnydja. 18Ga ŋuli dhu ŋunhi ŋula nhäny nhuŋu maḻŋ'thun, nhumany biyak bili yan gi buku-gurrupul God-Waŋarrnhany Djesu-Christkalaŋawurra, bili balanyarawyi muka ŋayi ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarrnydja nhuŋu djälthirr. 19Yaka baku-ŋayathul God-Waŋarrwuny Dhuyu-Birrimbirrnhany ŋayaŋuynydja nhokiyingal nhe, 20ga bäykarraraŋuny ŋäku nhanŋu dhäruk-gurrupanminyawuynydja. 21Yurr nhäny mala nhuma dhu marrtji ŋunhi birrka'yun bukmak yan, maḻŋ'maram marrtji nhä ŋayi ŋunhiyi yuwalk wo nyäḻ. Yo, ga märramany nhe dhu ŋunhi ŋunhiyi bili yan manymak ŋayaŋuynydja nhokiyingal nhe, 22ga nhä ŋunhi yätjkurrnydja mala, beŋuryin nhuma dhu ḏaḏaw'maranhamirrnydja.\n23Dhuwal ŋarra ga bukumirriyam God-Waŋarrwala ŋunhi ŋayi ŋuli ga gurrupan limurruŋ nhanŋuwuy ŋayi mägaya rom. Märr ŋayi dhu warrpam'thunna yan ḏarrtjalkkumany nhumalaŋ, birrimbirrnydja, ŋayaŋuny, ga rumbalnydja, märr nhumany dhu ga nhinany buŋgaṯthunna ga goramiriwnha, galkundja ga nhanŋuny Garraywuny Djesu-Christkuny, ŋunhi ŋayi dhu roŋiyiny räliny. 24Ŋunhi ŋayi nhuna yäku-lakaraŋalnydja ga märraŋalnydja nhuna, ŋayiny dhu ŋunhi djäman bala yan, ŋunhi nhä ŋayi gan guyaŋan ŋäthilmirriyaŋal nhuŋu, yakan ŋayi nhuna dhu ŋunhi nyäḻyundja.\n25Marrkapmirr ḻundu walal ŋarraku, biyakun walal gi bukumirriyaŋun ŋanapurruŋguny.\n26Yo, marrkapmirr walal, ŋuli nhuma dhu ŋunhi gumurr-bunanhamirrnydja, yänan walal biyakun dhangi'yunmirra ga wälkunhamirra burumun'nha, yurr ŋuriŋiyin bili yan ḏarrtjalkthun Garraywala märr-ŋamathinyawuyyuny.\n27Yo, Garraywal yan yäkuynydja nhanukiyingal ŋarra nhumalany ga dhuwal waŋany nhakun mirithirrnydja, märr nhuma dhu maŋutji-ḻaw'maramany ga dhuwaliyi djorrany' bukmakkala yan Garraywalaŋumirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal.\n28Bukumirriyamany ŋarra ga dhuwal nhumalaŋ, märr ŋayiny dhu Garraynydja limurruŋ Djesu-Christtja mel-wuyunna nhumalaŋ, ŋuriŋiyin ŋunhi nhanukiyingala ŋayi märr-ŋamathinyawuyyuny ga mel-wuyunaraynydja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1TH\/5\/","date":"2020-06-06T09:57:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590348513230.90\/warc\/CC-MAIN-20200606093706-20200606123706-00037.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999916553,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999916553497314}","num_words":799,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.357,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"1Ŋarrany dhuwal Djayim, ga djämamirrnydja ŋarra dhuwal yolŋuny God-Waŋarrwu ga Garraywu Djesu-Christku. Yo, marrkapmirr walal, wukirriny ŋarra ga dhuwal dhäruktja nhumalaŋ Djuw malawnha 12-kun bäpurruwnydja, ŋurikiwurruŋgun Godkalaŋumirriwnha yolŋuwnydja walalaŋ bukmakkun yan, ŋunhi nhuma gan ḻatjuwarr'yurr barrkuwatjthin wäŋalil malaŋulil.\nLakaraman ga marŋgikuman märr-nhirrpanminyawuynydja rom\nTeaching about faith\nDjayim 1.2-8\n2Wäwa ga yapa walal ŋarraku, yanan walal ŋoy-djulŋithin ŋunhi nhuma dhu ŋayaŋu-miḏikinyamirrililnydja romlil gärri, 3bili ŋuriŋiyiny ŋoy-gärrinyamirriynydja romdhu ga yan nhakun birrka'yun nhuna. Ga ŋuli nhe dhu ga bitjan bili märr-yuwalkthirr Garraynhany yan, ga yakany nhe dhu ŋanya märr-yuḻkthun, ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi, bala nheny dhu ga ŋunhiyiny yänan marrtji ŋayaŋu-wuṉḏaŋarrnha. 4Yo, biyak bili yan gi marrtjiny wawun bala, ŋunhi ŋula wanhawiyakkuny romgurr, ga yakan gulyurr gandarrŋurnydja ga galkirriny, märr nheny dhu rom-ŋamathirra ga gana'yirra nhanŋuny djämaw.\n5Yo. Yurr ŋuli nhe dhu ga ŋunhi dhumbal'yundja, ga yakany nhe marŋgi nhaltjan nhe dhu ga ŋunhi djäma nhä mak waŋa ŋunhiliyi romŋur ŋayaŋu-miḏikinyamirriŋur, yanan bukumirriyaŋun God-Waŋarrwala Bäpawala, ŋäŋ'thurra ŋanya biyakun gam', \"God-Waŋarr Bäpa, nhaltjan dhika ŋarra dhu yulŋuny? Dhuwal ŋarra ga baḏak yan dhumbal'yun,\" biyakun ŋanya ŋäŋ'thurrnydja, bala ŋayiny dhu nhuna yänan marŋgikuman. Bili God-Waŋarryuny ŋuli ŋunhi gurrupan ŋula nhäny mala märryu-dhapinyay warray bukmakkun yan yolŋuwnydja walalaŋ, yakan ŋayi dhu nhuŋu ŋunhi ŋuyulkthirrnydja. 6Yurr ŋäŋ'thundja nhe dhu ŋunhi God-Waŋarrnhany waŋganydhun yan gämurruyny'tja, märr-yuwalkthinyaraynha nhokiyingal nhe, gatjpu'yurrnydja gi yänan bala märranharawnha. Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi guyaŋa märryu dhumbal'yunaraynydja bitjandja gam', \"Mak ŋayi dhu dhuwal gurrupan ŋarraku, mak bäyŋun bäy,\" bitjandja, nheny dhu ŋunhiyiny yakan märram ŋula nhäny nhanukuŋuny Garraywuŋuny. Bili balanyayiny ŋayi ŋunhiyiny yolŋu märr-yuwalkthinyamiriwnydja, balanyan ŋayi ŋunhi nhakun ŋula nhä ŋunhi ŋuli ga wakwakthun bala-rälin gapukurra, gäman ŋanya ŋuli ga wataynha ga ḏowuynha galwaŋ'-galwaŋmaram bawalamirrikurra. 7-8Yo, balanyayiny ŋunhi yolŋu ŋayaŋu-märrman', ḻiya-dhumuknha balanyan, yakan ŋayi ŋuli gi marrtji waŋganygurrnydja yan dhukarrkurr märr-yuwalkthinyamirriwurrnydja. Ga bäyŋun dhu balanyarayyiny yolŋuy märram God-Waŋarrwuŋuny ŋula nhä malany.\nDhuwandja ga lakaram ŋurruwuykmirriny ga ḻukunydja'mirriny\nPoverty and riches\nDjayim 1.9-11\n9Ga nhuma ŋunhi ŋurruwuykmirr yolŋu mala Garraywalaŋumirr, ŋunhi nhuma ga dhuwali nhina gurrupurumirriyirr, nhumany gi goŋmirriyin, bili nhumany dhu ŋunhi ḻukunydja'yin God-Waŋarrwalnydja romdhu. 10Ga nhumany ŋunhi ḻukunydja'mirrnydja yolŋu walal Garraywalaŋumirr, nhumany dhu ga ŋunhiyiny goŋmirriyirra nhina, bäydhi ŋayi dhu ga ŋunhi nhumalaŋgal God-Waŋarryuny girriny' ga rrupiyany mala djalkthun nhumalaŋgalaŋaŋur. Bili ŋayiny dhu ŋunhi ḻukunydjany' yolŋu dhiŋgaman, winya'yunna dhu muŋbunuman, bitjanna nhakun ŋuli ŋunhi wurrki' räwakthirr bala ḻarryunna. 11Yo, ga wurrkiny' ŋuli ga ŋunhi dhärra märr-gurriri yan, ga ŋunhi nhakun ŋuli waluny gorrmur'yirr, bala ŋuli ŋunhi wurrkiny' räwakthirra, ga dhunupan ŋayi ŋuli ŋunhi ḻarryunna yan; märr-gurriri yan ŋayi ŋuli ŋunhi dhärra manymaktja. Ga ŋayiny dhu ŋunhi ḻukunydjany' yolŋu bitjandhiyi bili dhiŋgam, balanyamirriy bili yan waluy ŋunhi ŋayi dhu ga ḻay-ḻayyun ŋula nhäŋur malaŋuŋur nhanukiyingal ŋayi.\nLakaram ga birrka'yunawuy ga guwaḻ-ṉirr'maranhawuy\nTesting and temptation\nDjayim 1.12-18\n12Yo. Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi bitjandja bili marrtji ḏälnydja yan ŋuliwitjandja ŋunhi marimirriwurrnydja ga ŋayaŋu-yätjinyamirriwurrnydja, ga bäyŋun nhakun nhe dhu gulyun gandarrŋurnydja, nheny dhu ŋunhiyiny yänan ga ŋayaŋu-djulŋithirra, bili dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryu nhuna nhäŋu ŋayaŋu-ḏarrtjalktja ŋula nhämiriwnydja beŋuryiny ŋunhi birrka'yunaŋurnydja, ŋayiny dhu nhuna gurrupanna yuwalknha yan walŋa djeŋarra'mirra, ŋunhiyin walŋa ŋunhi ŋayi ŋäthil wäwunguŋal ŋunhiwurruny yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga märr-ŋamathirr nhanŋu. 13Yo, ga ŋuli nhuna dhu ga ŋunhi guwaḻ-ṉirr'maram ŋula nhaliynydja romdhu, ga nheny yaka waŋi biyakuny, \"God-Waŋarryuny ŋarrany dhuwal guwaḻ-ṉirr'maraŋal dhiyakuny yätjkurruw.\" Yaka nheny biyakiyi waŋa, bili God-Waŋarrnydja dhuwal manymak warray; bäyŋu ŋanya ŋuli gi ŋunhi ŋula yolthuny dharrwunuŋ ŋula nhakuny mala djämaw yätjkurruwnydja, ga ŋayi dhu God-Waŋarryu yakayi yolŋuny dharrwunum yätjkurrulil romlil. 14Ŋany yuwalktja ŋuli ŋunhi yolŋunhany dharrwunum ŋuriŋi bili yan nhanukiyingal ŋayi yätjkurruy djälyu, ŋuriŋiyin ŋuli ŋunhi ŋanyanhany gaṯmaram, bala ŋayi ŋuli galkirrin yätjkurrulilnydja. 15Ga ŋunhi ŋayi dhu ga yolŋu bitjandja bili nhanŋuwuynydja ŋayi djälwu malthun, beŋuryiny nhanukiyinguŋ guyaŋanhawuyŋur djarrpi'kunhaŋurnydja dhu dhawaṯthundja ga yätjkurrnha yan, bala ŋayi dhu ŋunhi yurrnha nhakun djäma yätjkurrnydja, ga ŋunhiyi yätjkurrnydja dhu ŋuthanna yindithirra ŋayaŋuŋurnydja nhanukal, yan bili-i-i, ga dhiŋgam ŋayi dhu nhanukiyingal ŋayi yätjkurruy.\n16Marrkapmirr walal ŋarraku wäwa ga yapa, yaka walal mayali'-gänhamirrnydja nhumalanhawuynha nhuma. 17God-Waŋarryuny ŋuli ga ŋunhi gurrupan yolŋuwnydja walalaŋ manymak yan nhä malany, yakan ŋayi ŋuli gi gurrupul yätjkurrnydja. Ga nhä ŋunhi manymak mala ga ŋorra, ŋunhiyiny gurrupanawuy nhanukiyinguŋ God-Waŋarrwuŋ, ŋurukuŋundhi Bäpawuŋun ŋunhi ŋayi djäma bukmak baḏayala' dhuwal djiwarr'ŋur ŋunhi ŋuli ga baḏayala'mirriyaman dhuwal wäŋany munathany', ga yakan ŋayiny ŋunhi balanyany nhakun wuŋiḻiny' ŋunhi ŋuli ga yan mali'-maliyun. Yurr ŋayipiny ŋunhi God-Waŋarrnydja ŋuli gi bäyŋun bilyurr ga djambi; ŋayipiny ŋunhi djambimiriwnha. 18God-Waŋarryuny limurruny ŋunhi djarr'yurr limurr dhu nhanŋuwuynha yan yolŋuny walal ŋulatjandhin ŋunhi limurr märraŋal yuṯan walŋa nhanukalaŋuwurra yuwalkkurra yan dhäwukurrnydja, ŋurukurruŋgalnydja ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ŋurruŋun gal'ŋu ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja walŋamirriwal walalaŋgal ŋunhi ŋayi bokmar.\nLakaram ga marŋgikum ŋänhawuynha ga djämapuynha\nTeaching about hearing and doing\nDjayim 1.19-27\n19Marrkapmirr walal ŋarraku wäwa ga yapa, buthuru-bitjurrnydja God-Waŋarrwalaŋawnydja dhärukku manymakkuŋun yan, rukitjthin manapul, ga yaka dhä-wapthurr yänayiny bondiŋuwnydja lakaranharaw marŋgikunharawnydja marrtjinyaraw bala. Bulnha ŋathil gi galkurr; ŋurruŋuny ŋathil nhepi dhu ga nhina ŋunhiliyi God-Waŋarrwal dhärukŋur. Ga yaka yänayiny ŋaramurryi ŋula yolkuny yolŋuw, 20bili yakan nhe dhu ŋuriŋiyi ŋaramurryuny dhärukthu ga ŋayaŋuy nhokiyingal nhe galkikum yolŋunhany, märr walal dhu nhina dhuwurr-dhunupa God-Waŋarrwal manymakŋur romŋur. 21Ganarrthula ŋula nhäny mala ŋunhi yätjkurrnydja, bala djalkthurra yan. Yakan gi buluny djäma ŋula nhäny yätjkurr; yänan nyilŋ'maranhamirra nhunapinya nhe God-Waŋarrwala, buthuru-bitjurra gi nhanŋu, bala märraŋun ŋunhiyiny dhäruktja ŋunhi ŋayi nhirrpar dhuwaliyi nhokal ŋayaŋulil, bili ŋunhiyiny dhäruk ganydjarrmirr warray, ganydjarr ga gäma walŋakunharawnha nhuŋu.\n22Yo, ŋäkuny God-Waŋarrwuny dhäruk, bala djämamirriyaŋun yänan ŋunhi nhaltjan ŋayi ga God-Waŋarr waŋa nhokal. Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi ŋäma ganarrthamany, ŋunhiyiny nhakun nhe ga mayali'-wilkthunmirra nhunapinyan nhe. 23Ga ŋuli ŋayi dhu ga yolŋuy ŋäma ganandja yan God-Waŋarrwuny dhäruk, ga yakan ŋayi dhu ŋunhi ŋula djämamirriyamany, dhärukkuny malthun nhanŋuny God-Waŋarrwuny, ŋunhiyiny ŋayi yolŋu balanyan nhakun ŋunhi yolŋu ŋuli ga nhänhamirr giḻatjlil. 24Yo, nhänhamirrnydja ŋayi ŋuli ga ŋunhi, bala ŋayi ŋuli marrtjin, ga dhunupan bala yan ŋayi ŋuli meṉgunhamirra ŋanyapinya ŋayi nhäthinya ŋayi ŋunhiyi yolŋu. 25God-Waŋarrwuny dhuwal rom ḏarrtjalk warray, ŋula nhämiriw yan, gulmaram ŋuli ga yolŋuny yätjkurruŋur romŋur. Ga ŋunhi ŋayi dhu yolŋuy bulnha ŋathil marrtji bala nhäma, marŋgithirr ŋathil dhu marrtji God-Waŋarrwalaŋaw romgu, ga bäyŋuny ŋayi dhu ganarrtham, baḏak yan dhu ga djäma ŋuriŋiyi dhärukthu, bala ŋayiny dhu God-Waŋarryuny ŋanya gurrupan manymaknha ŋula nhäny mala, ga bukmak ŋunhi nhanukuŋ djämapuynydja dhu marrtji ŋamathirra yan dhika.\n26Ga ŋuli ŋayi dhu ga yolŋu lakaranhamirr yanbi ŋayi romgu-malthunamirr, yurr bäyŋun ŋayi ŋuli gi ŋunhi dhäruktja nhanŋuwuy ŋayi goli-nhirrpul, ŋunhiyiny ŋayi ŋuli ga baḏuwaḏuyunmirra ŋanyapinya ŋayi, ga nhäny mala ŋayi dhu ga ŋunhi djäma, ŋunhiyiny wakalnha yan waliwaliŋun. 27Ga dhuwanna ŋunhi rom ŋamakurrnydja gam'; ŋunhi dhu ga djäl-ŋamatham God-Waŋarrnhany Bäpanhany, nheny yanbi dhu ga ŋunhi nhinany dharrpalnha yan ga dhukunmiriwnha. Ga guŋga'yunna nhe dhu ga ŋunhi dhurrwara ŋäṉḏimiriwnhany walalany ga buku-gurthapuynhany miyalkkurruwurruny, ga yakan gi buluny djäma dhuwurr-yätjtja rom ŋunhi dhuwalaŋuwuynydja munatha'wuynydja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/JAS\/1\/","date":"2020-06-06T10:43:40Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590348513230.90\/warc\/CC-MAIN-20200606093706-20200606123706-00042.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999834299,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999834299087524}","num_words":1092,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.358,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Dhuwandja ga lakaram God-Waŋarrwun djämamirriny walalany\nServants of God\n1 Corinthians 3.1-23\n1Yo, wäwa walal ŋarraku. Ŋunhi ŋarra gan dhiyaliyiny nhumalaŋgalnydja nhinan, ga yaka ŋarra nhumalaŋgal gan ŋunhi lakaraŋal ŋuruŋuny ŋunhi djinawa'wuyyuny nhakun dhärukthu, nhakun ŋarra ŋuli ga bitjandhiyi ŋunhi waŋa ŋurikiwurruŋgala ŋunhi walalnydja ga nhinan dhaŋaŋnha ŋurikimirra walŋamirra birrimbirrmirr, bili nhumany gan ŋunhi balanyamirriynydja nhinan djamarrkuḻi' yan Djesu-Christkalnydja romŋur, munatha'wuyyu yan guyaŋanhawuyyu. 2Yo, nhumany ŋunhi balanya nhakun yutjuwaḻa djamarrkuḻi' yan, bala ŋarra ŋuli ganha ŋunhi gurrupanany nhumalany ŋamun'kurrnha, bili yakan nhuma gan ŋunhi ḻukan yindimirrnydja ŋatha nhakun warrakan'tja ŋanak, ga baḏak yan nhuma ga dhuwal yaka'yun ḏälwuny ŋathaw. 3Baḏak yan nhuma dhuwal djamarrkuḻi', bili yaka nhuma ŋuli gi ŋunhi yuwalkkuŋuny dharaŋul ŋunha ŋunhi djinawa'wuynydja God-Waŋarrwuny dhäwu, ga märraŋ nhuma ŋuli gi bäyŋu, bili nhuma ŋuli ga ŋunhi nhinany munatha'wuyyu yan romdhuny. Nhinany nhuma ŋuli ga dhuwal maŋutji-ḏiy'yunminyaŋura ga ŋarrtjunminyaŋura bitjanna bili yan. Dhuwaliyiny ŋunhi munatha'wuynha rom, ga ŋunhi nhuma ŋuli ga nhina bitjandhiny, ŋunhiyiny nhakun nhuma baḏak yan dhuwalaŋuwuy munatha'wuy yolŋu walal, bäyŋu nhanukalaŋumirr mala.\n4Wiripuny nhuma ŋuli ga ŋunhi lakaranhamirr bitjanmirra, \"Ŋarrany dhuwal yolŋu Bolwu yan,\" ga nhuma wiripuwurr ŋuli ga waŋa bitjan, \"Ŋarrany dhuwal Yapulitjku yolŋu,\" bitjan. Yo, ŋunhi nhuma ŋuli ga ŋarrtjunmirrnydja bitjanmirryiny, ga waŋany nhuma ŋuli ga dhuwali bitjan yan bili nhakun ŋunhi munatha'wuynha yolŋu walal. 5Yol dhuwal ŋayi Yapulitjtja yolŋu? Ga yol dhuwal ŋarrany Bolnydja yolŋu? Linyuny dhuwal djämamirr yan maṉḏa nhanŋu muka God-Waŋarrwu. Linyuny ŋuli ga djäma ŋunhi nhä malany ŋayi gan gurrupar linyalaŋgal, märr nhumany dhu märr-yuwalkthirra nhanŋuny Garraywuny. 6Yo, ŋäthilnydja ŋarra gan ŋunhi lakaraŋal dhäwuny' nhumalaŋ, nhakun ŋarra gan ŋunhiyiny lämu-nhirrpara maŋutjin ŋathan ŋayaŋulila nhumalaŋgal. Ga ŋayiny Yapulitjtja yolŋu balanya yan bili nhakun ḻupmaranhamirra ŋayi ŋurikiyin ḏukitjkun, bili ŋayi ŋuli ga nhumalany marŋgikuman lakaraman, märr nhumany dhu ŋuthanna Garraywalnydja romŋur. Yurr God-Waŋarr yan dhuwal ŋayipi yan waŋgany walŋa-gurrupanamirrnydja ŋurikiyiny ŋathaw rumbalwuny ŋuthanmaranharaw. 7Yo, limurrnydja dhu ga ŋunhi yakan wokthun ŋurikiwurruŋguny yolŋuw walalaŋ ŋunhi lämu-nhirrpanamirriwnydja mala ga ḻupmaranhamirriwnydja walalaŋ. Limurrnydja dhu ga wokthundja nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun, bili ŋayipi yan waŋgany ŋunhi walŋa-gurrupanamirrnydja ŋurikiyiny ŋathawnydja ŋuthanaraw. 8Ŋunhiyi djäma lämu-nhirrpanamirr ga gapu-gurrupanamirrnydja balanya bili waŋganyŋur yan rrambaŋi, God-Waŋarrwuŋ yan djäma-gurrupanawuy waŋga'-waŋganygu, bala ŋayi dhu marrtji God-Waŋarryuny ŋunhalnydja nhäŋun bawalawamirriwuŋun yan yolŋuwuŋuny walalaŋguŋ djämapuynydja, bala ŋayi dhu gurrupula waŋga'-waŋganygu yan yaŋara'-bakmaraŋuny ŋunhiŋuwuynydja djämapuynydja mala, ŋunhi nhaltjarr walal gan djäma. 9Yo, linyuny dhuwal Yapulitjtja yan linyu ga dhuwal djämamirr maṉḏa nhanŋu muka God-Waŋarrwu, ga nhumany dhuwali balanya nhakun God-Waŋarrwun munathan' wäŋa borumgun ŋuthanmaranharaw. Ga balanyayi bili nhumany dhuwali balanya nhakun ŋunhi buṉbun dhuḻ'yunawuynha God-Waŋarrwuŋun. 10Ga mirithin yan ŋayi ŋarraku ŋunhi God-Waŋarrnydja mel-wuyurr, bala yan ŋayi ŋarrany märraŋala, bala marrtjin marŋgikuŋala ŋarrany mirithinan yan gaḏamanguŋal ŋunhi nhaltjan ŋarra dhu buṉbu dhuḻ'yun. Ga ŋarrapi muka ŋunhi ḻukuny rulwaŋdhurr ŋurikiyiny balawny'tja, ga wiripuŋuynydja yolŋuy buṉbu-ŋal'maranhamirriy ŋuli marrtji dhuḻ'yunna ŋunhiwiliyin ŋunhi ŋarra ḻuku-nhirrpar. Yurr, limurrnydja ŋunhi djämamirriynydja mala God-Waŋarrwal buṉbu-dhuḻ'yunamirriynydja mala waŋga'-waŋganydhu yan, dhuḻ'yundja marrtji limurr dhu, djämany bala ŋamathaman ga yuwalkkuman ŋunhiwiliyiny ḻukulil. 11Yo, ŋunhiwiliyi bili yan waŋganylil ḻukulilnydja nhuma dhu marrtji dhuḻ'yundja bala, Djesu-Christkala yan nhanukiyingala, ŋunhiwili bili yan ŋunhi ŋayipi God-Waŋarryu bilin ḻukuny rulwaŋdhurra; bäyŋun dhu ŋunhi ŋula yolthuny yolŋuy rulwaŋdhun buluny ŋunhiwiliyiny ḻukulil God-Waŋarrwalaŋawnydja buṉbuw. 12Yo, ŋunhi ŋali ŋuli Garraywalaŋumirriy yolŋuy walal djäma bawalamirrnydja ŋula nhä malany, ŋunhiyiny ŋali ga nhakun ŋal'maraman dhuḻ'yunna marrtji ŋunhiwiliyin ḻukulila. Wiripuwurruynydja ŋali ŋuli ga djäma nhanukiyingal yan God-Waŋarrwal yan guyaŋanharaynydja ga ganydjarryuny, ŋunhiyiny buwayakthinyamiriwnha ga dhawar'yunamiriwnha nhä malany, balanyan ŋunhiyiny nhakun ŋunhi bulay mel-wiḏi'mirra ga djilban. Ga wiripuny ŋali ŋuli ga djäma litjalaŋgiyingala ŋali guyaŋanharay ga ganydjarryu, ga ŋunhiyiny nhakun ŋali ga dhuḻ'yun balanya nhakun mulmun ga dharpan ga ŋula nhän mala ŋunhi dhu buwayakthin. 13Yurr yalalany dhu ŋunhiyi ŋunhalnydja yolŋuynydja walal bukmakthun nhäŋun nhäthinya ŋunhi djämapuy limurruŋguŋ waŋga'-waŋganyguŋ. Bili balanyamirriynydja dhu ŋunhi Djesu-Christkalnydja waluy, God-Waŋarryuny dhu marrtji ŋunhi birrka'yurra limurruŋguŋuny djämapuynydja mala, nhärin dhu gurthaynha. 14Yurr ŋunhin guṉḏan mala yakany dhu nhäri ŋunhin djeŋarran' latjun' dhikan rarralan, ŋorran dhu ga yan ŋunhin bili, bäyŋun ŋayi dhu nhäri buwayakthi ŋuriŋiyiny ŋunhi gurthaynydja. Bala ŋayi dhu God-Waŋarryuny gurrupula buku-roŋanmaraŋun latjun' mirithirra ŋurikiyiny yolŋuw ŋunhi ŋayi gan djäma nhanukiyingal God-Waŋarrwal yan guyaŋanharay ga ganydjarryu. 15Ga ŋuli balaŋ dhu ŋunhi dharpany ga mulmuny mala nhäri warrpam'thurra ŋuriŋiyin gurthaynha; bukmaknha dhu marrtji ŋunhi dhawar'yurra limurruŋguŋuny yolŋuwuŋuny guyaŋanhawuy ga ganydjarrpuy, ŋunhiyiny dhu yan warrpam'thurra buwayakthi. Ga ŋuriŋiyiny dhu yolŋuy ŋunhi nhanŋu dhu djämany bili nhakun nhärin, bäyŋun ŋayi dhu ŋunhi buku-roŋanmaranhawuynydja märraŋ; bukmaknha dhu ŋunhi nhäriny, winya'yurra yan. Yurr yolŋuny dhu ŋayipiny walŋa warray gi nhini yurr waŋaran, dhäparŋ'nha ŋula nhämiriwnha.\n16Nhä nhe dhuwal? Dhuŋa yolŋuny? Yaka yan nhe yuwalktja marŋgi? … ŋunhi nhuŋu dhuwali rumbalnydja dhuyun buṉbu nhanŋuwuynha God-Waŋarrwun? Yo, yuwalk dhuwaliyi yulŋuny, bili God-Waŋarrwuny Dhuyu-Birrimbirrnydja dhuwalin nhinan ga nhokala ŋayaŋuŋurnydja. 17Ga ŋuli nhe dhu ga ŋunhi baḏuwaḏuyun dhuwaliyi ŋunhi God-Waŋarrwu dharrpal buṉbu, ga ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny buwayakkuman nhunanhany. Bili nhumany dhuwali nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun dharrpalnha buṉbu. 18Yaka nhe yänayiny ḻay-ḻaymaranhamirr! Ŋuli nhe ga guyaŋanhamirr yanbi nheny djambatjnha dhiyaŋ ŋunhi ŋula nhaliy malaŋuy munatha'wuywuny, nheny ŋathil dhu nyilŋ'maranhamirr bitjan nhakun ŋunhi ḻäy-bawa'mirr yolŋu, ga yorrnha nhakun nhe dhu ŋunhi yuwalktja djambatjthirr. 19Ga ŋurikiyin ŋunhi gämurruw' ŋayiny ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarryuny lakaram dhuwalaŋuwuynhany ŋunhi munatha'wuynhany djambatj-guyaŋanhawuy nhäŋiniŋ'nha. Ga bitjandhiyin ŋayi ga ŋunhi dhuyuŋurnydja djorra'ŋur lakaram gam', God-Waŋarryuny ŋuli ŋunhi ḻirraŋun gungam, bala ŋayi ŋuli yan djaw'yunna nhä mala djambatjtja-guyaŋanhawuy, ŋunhi ŋuli ga ḻäy-ŋarr'ŋarr marrtji nhanukalaŋaw djambatjku romgu. 20Ga bitjan ŋayi ga ŋunha wiripuny dhuyuŋur djorra'ŋur dhäruk waŋa gam', \"Ŋayiny ŋunha Garraynydja marŋgi ŋurikiwurruŋguny ŋunhi gaḏamanmirriwnydja yolŋuw walalaŋ guyaŋanhawuywu ga dhukarrwu, bili ŋunhiyiny mala nhäŋiniŋ'nha.\" 21-22Bilin ḏaḏawyurra walal guḻu'-guḻukthunaŋurnydja ŋula yolkalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋurru-warryunayŋuwalnydja walalaŋgal ŋunhi walal ŋuli marrtji nhä mala djäma. Walalnydja ŋunhi Bolnydja ga Yapulitjtja ga Betany bukmak muka yan nhumany dhuwal walalaŋgal ŋurrukŋur balanya bili yan nhakun walal. Märr-yuwalk yan dhuwandja, bili nhä mala ŋunhi bukmak ŋunhiyiny nhuŋun. Ga dhuwal wiripuny wäŋa munatha' ga walŋa ga dhiŋganhamirr rom, ga dhiyaŋ bala, ga yalalaŋumirriy nhuŋuwuyyi yan warrpam'. 23Ga nheny dhuwal Christkuŋ, ga ŋayiny ŋunhi Christtja God-Waŋarrwuŋun.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/1CO\/3\/","date":"2020-06-06T11:56:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590348513230.90\/warc\/CC-MAIN-20200606093706-20200606123706-00055.warc.gz","language":"djr","language_score":0.999977231,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999772310256958}","num_words":960,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.35,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"1Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋunhi wiripuŋuynydja muka djiwarr'puyyu yolŋuy dhäwu-gänhamirriy ḏopthurr yiḏaki, bo-o-op bitjarryi, bala ŋarra nhäŋala ŋayi marrtjin yupthurr beŋur djiwarr'ŋurnydja ŋula yolnha yan yolŋu balanyan rumbalnydja nhakun ganyun. Ga marrtjinany ŋayi ŋunhi, bala ŋayiny nhanukal God-Waŋarryuny goŋ-gurrupar gonydjiŋnha ŋunhaŋuwuynha ŋunhi buku-munha'wuynha wäŋapuy, dhika wanhaŋuwuynha wäŋapuy, mirithirra ḏandjapuynha. 2Ga dhunupan ŋayi ŋuriŋiyi yolŋuynydja ḻapmaraŋala ŋunhiyiny wäŋa buku-munhany', bala nhanukalaŋuwurr ŋunhi dhurrwarakurrnydja gan ŋawulul'nha dhawaṯthurr, yindin mirithirra dhika molnha gaḏumgaḏumdhurra marrtjin, balanya nhakun ŋunhi gurtha yindi mirithirr, ga wäŋany ŋunhi warrpam'nha buku-munha'yinan, ga walunhany ŋayi ŋuriŋiyi gungaŋala, bäyŋun gan garkambarryinany, bili ŋuriŋiyin gurrŋan'thun ŋawulul'yu. 3Ga ŋulatjarryiny ŋawulul'kurrnydja marrtjin dhawaṯthurr balanya nhakun ḏetjnha, bala nhinanan marrtjin dhipala munatha'lila wäŋalil. Yurr ŋunhiyi ḏetjtja mala ḏimi-ḏimirrmirra, ga mariny walal ŋunhi ḏetjkuny mala balanyan bili yan dharaŋanan nhakun ŋuli ŋunhi buthuŋuy dharpum. 4Yurr ŋayipiny ŋunhi God-Waŋarryuny gulmaraŋal ŋunhiyiny ḏetjnhany mala walal dhu yaka marrtji buma mulmunhany ga dharpanhany malaŋuny ŋunhi marwatmirrinhany ga yumurrkunhany dharpany mala; ŋany bumany walal dhu ga yolŋuny walalany yan, ŋunhiwurruny bili yan ŋunhi walal gi yaka gäŋu bukuy God-Waŋarrwuŋ namba mala nhirrpanawuy. 5Yurr yaka walalany walal gan barrtjurr dhiŋganhamaraŋalnydja ŋany rirrikmaraŋal yan, märr walal gan ŋunhi rirrikthurrnydja goŋ-waŋgany yan ŋaḻindiny ŋupar ga yakayi murrkay'kuŋalnydja dhiŋganhamaraŋalnydja. Ga rerriny ŋunhi balanya bili yan nhakun buthuŋuwuŋ dharpunhawuy. 6Yolŋu'-yulŋuny dhu ga ŋunhi mirithirra galŋa-yätjirrnydja nhina ŋuriŋiyiny barrtjunaraynydja, galki dhiŋganharaw muka, yurr yakan walal dhu ŋunhi dhiŋgamany. Walalnydja dhu ga ŋunhi gatjpu'yundja dhiŋganharawnha yan, yurr bäyŋun walal dhu ŋunhi dhiŋgamany.\n7-8Yo, yurr ḏetjtja mala ŋunhi ŋula nhän yan dhika, wiripun, balanyan nhakun ŋunhi yarraman' mala ŋuli marrtji dhärra'-dharra girri'-ŋamathirra balan marrtjinyarawnha marilila. Ga muḻkurrpuynydja mala walalaŋ bulaymirra. Ga bukuny walal ŋunhi balanya nhakun yolŋun. Ga ḻirrany walalaŋ ŋunhi wiyin'kurra mirithirra balanya nhakun warrakan' ŋunhi maḏakarritj, ga muḻkurrŋurnydja walalaŋgal marrtjin marwattja wiyinnha dhaŋgaŋal, balanya nhakun miyalkku ŋuli marrtji marwat djalkthunmirr watawuŋ. 9Ga gumurrnydja walal ŋunhi ḏälnha mirithirra balanya nhakun djimukun'. Ga ŋunhi walal marrtjin buṯthurrnydja binbarryuny, ga rirrakaynydja marrtjin ŋunhi ganydjarr bunanany bitjarrnha nhakun ŋuli ga ŋunhi dharrwan yarraman' mala waṉḏirr balan marilila, warryun ŋuli marrtji miriŋuw nhinanhamirr lorriny mala. 10Ga yaŋarany mala walalaŋ ŋunhi dharpunharawnydja rirrikmaranharawnha yan, balanyarawnha nhakun ŋuli marrtji ŋunhi buthuŋuy barrtjun, ga ŋuriŋiyi dharpunharaynydja yolŋuny walal dhu ga ŋunhi dhaŋga-ḏirryundja mirithirra yan, goŋ-waŋgany ŋaḻindiny dhu ŋupan. 11Ga ŋurikiyi ḏetjkuny malaŋuw waŋgany gan buŋgawa nhinan, ŋunhiyi ŋunhi ŋayi buŋgawan ŋurukun ŋunhi buku-munha'wuywun wäŋaw, ŋurukun bala ŋunhi ḏandjapuywun munathaw', ga yäkuny ŋayi ŋunhiyi Yeburukurrnydja* mathakurr Wapatun,* ga Gurikkurrnydja* mathakurr Wapulyun, ga mayaliny' ŋayi ŋunhiyi yäkuny \"Rumbal-buwayakkunhamirr, ga Walŋa-dhawar'maranhamirr,\" balanya nhakun galka.\n12Ga ŋunhi ŋurruŋuny ŋoy-gärrinyamirr rom bilin djuḻkthurra, ga dhurrwaraŋur dhipuŋurnydja buluny dhu märrman' ŋoy-gärrinyamirr rom maḻŋ'thun.\n13Ga dhäŋur beŋuryiny ga wiripuŋuynydja muka dhäwu-gänhamirriy yolŋuy djiwarr'puyyu yiḏaki ḏopthurr bo-o-op bitjarryi, bala yan ŋarra ŋäkula rirrakaynha, ŋayi gan waŋanan beŋuryin ḏämbumiriwŋura ḻikanŋur malaŋuŋur, beŋura ŋunhi gurthamirriŋura djimuku'ŋur bulaymirriŋura, ŋunhi ga dhärra ŋunhayi gumurrŋur God-Waŋarrwal. 14Ga bitjarr ŋayi gan ŋunhi rirrakaynydja waŋan ŋurikalnydja ŋunhi waŋganygalnydja dhäwu-gänhamirriwal djiwarr'puywal gam', \"Gatjuy nheny marrtjin bala yan yupmaraŋun dhayaḻakuŋun ŋunhiwurrunhany ŋunhi ḏämbumiriwnhany djiwarr'puynhany yolŋuny walalany, ŋunhi walal ga nhina ḏapmaranhawuy galki yindiŋur mayaŋŋur yäkuŋur Yipuraytitj,\" bitjarr. 15Bala yan ŋayi ŋunhi yuwalkthi marrtjinany, bala dhawaṯmaraŋala walalany ŋunhi djiwarr'puynhany yolŋuny walalany, dhayaḻakuŋala, bili ŋayipi ŋunhi God-Waŋarryu ḏapmaraŋalnydja walalany ŋäthil yan, märr walal dhu mariny djäma yindin mirithirra, winy'tjunna dhu marrtji yolŋuwnha walalaŋ; ga marrtjiny walal dhu ga ŋunhi buku-ḻiw'maraman dhikan wäŋakurra malaŋuwurr, buman marrtji dhu murrkay'kuman dharrwanhan yolŋunhany walalany.\n16Ga rirrakaynydja ŋarra ŋunhi ŋäkulyi, ŋayi gan lakaraŋal ŋarrakal bitjarr, \"Nhäma muka nhe ga ŋunha yarraman'nhany mala, ga yolŋu'-yulŋuny ŋunha walal marrtji gorru'-gurrum ḏiltjiŋur mala yarraman'kal? Malany ŋunha dhaŋaŋnha mirithirra, 200-milyinnha ŋunha malany, ga marrtjiny walal ga ŋunha marilila, yolŋuwnha walalaŋ bunharawnha murrkay'kunharawnha.\" 17Ga nhäŋalyi ŋarra ŋunhi ŋarrakiyingalaŋuwurr maŋutji-djurthinyawurr, yarraman'nhany dharrwayi yan mirithirr mala, ga yolŋuny walalany yarraman'-gänhamirriny mala, walal marrtjin gorru'-gurruŋal yarraman'kal malaŋuwal. Yurr walal gan ŋunhi marrtjinany gumurr-djambakamirra mala warrpam'nha, wiripuny miny'tji balanya nhakun gurthan, ga wiripuny mulkuminy ga wiripuny buthalak. Ga muḻkurrnydja ŋunhi yarraman'tja mala balanya nhakun warrakan' maḏakarritj yäku läyin. Ga dhurrwarakurrnydja walalaŋgal marrtjin ŋunhi dhawaṯthurr gurthan ŋäṉarrnha, ŋawulul' manapara, ga ŋula nhän yan buŋgan yätjkurra ŋoy-wutthunamirra marrtjin buŋbulyurrnydja gaḏumgaḏumdhurra marrtjin buku-munha'yinan. 18Ga dharrwan mirithirra yolŋuny walal marrtjin murrmurryurr ŋuriŋiyi gurthaynydja ga ŋawulul'yuny ga ŋuriŋiyi buŋgandhu butjiriynydja, ŋunhi marrtjin dhawaṯthurr beŋur yarraman'kal dhurrwaraŋur. 19Ga ganydjarrnydja mala ŋunhi dhiyakiyi yarraman'kuny ga ŋorra ŋunha muḻkurrŋura walalaŋgal ga dhurrwaraŋura ga yaŋara'ŋura walalaŋgal. Ga yaŋarany mala walalaŋ ŋunhi balanya nhakun bäpin yurr muḻkurrmirra mala, ga ŋuriŋiyin walal ŋuli ga ŋunhi yolŋunhany mala buma rirrikmaramany.\n20Yo, yolŋuny walal marrtjin ŋunhi dharrwan mirithirra dhiŋga'-dhiŋgaŋalnydja ŋuriŋiyiny yätjkurruynydja malaŋuy, ga märr ḻurrkun'nha yan gan ŋunhi walŋany nhinan. Yurr yakan walal ŋunhi bilyunany ŋula ganarrthanhany ŋunhiyiny yätjkurrnydja malany rom walalaŋguwuy. Ga bäyŋuyi yan walal ḏaḏawyunany buku-ŋal'yunaŋur beŋurnydja ŋunhi wakinŋumirriwalnydja birrimbirrwal malaŋuwal. Baḏak yan walal gan ŋunhi buku-ŋal'yurrnydja ŋurikiyiny ŋunhi maḏayin'kuny malaŋuw, ŋunhi goŋbuywuny djämapuywu, ŋunhi walal gan ŋamaŋamayurr mel-wiḏi'mirriynydja bulayyu ga djilbay ga guṉḏay ga wiripuny dharpaynha. Yo! djämany walal gan ŋunhi, ŋunhiyin malany waŋarrkuŋalnydja, ŋunhi ŋuli gi ŋuriŋiyi mala bäyŋun ŋula ŋäku wo nhäŋu, ga bäyŋu walal ŋula marrtjinyamirr, walŋamiriwnha balanyan. 21Ga bäyŋu yan walal bilyuna beŋuryiny romŋur ŋunhi walal gan galka bumar yolŋuny walalany, ga be nhäŋur goŋ-dhakaṉdhinyaŋur ŋunhi walal ŋuli ganha mäwiya'mirriyanha gaḏamangunhaminya nhanukal ŋurikalyi mokuywal ganydjarryu, wo marramba'yinyaŋur ga manaŋaŋur, bäyŋu yan walal ŋula gulmaranhaminya.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/REV\/9\/","date":"2020-06-06T10:15:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590348513230.90\/warc\/CC-MAIN-20200606093706-20200606123706-00155.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999674559,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999674558639526}","num_words":851,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.328,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Ŋäthiliŋuny dhuwal rom wuŋuḻi' yan ganydjarrmiriwnha, ga yuṯany dhuwal rom yuwalknha yan rumbalnha\nThe old law is just a powerless copy, the new law is the true reality\nYeburu 10.1-18\n1Yo ŋunhiyiny ŋunhi Djuw malawnydja rom, yaka ŋunhiyiny gana' wuŋuḻi yan balanya gan ŋorran, bäyŋu gan ŋamathaŋal maḻŋ'thurr ŋunhiyiny nhä malany ŋamakurrnydja, ŋunhi ŋayi dhu yalalaŋumirriynydja yuwalkkuŋun yan warraŋulthin maḻŋ'thurr. Yo bili dhuŋgarra-mandhin gan walalnydja ŋunhi djirrikaymirriynydja walal mundhurryu-gurrupar. Ga nhaltjanna ŋayi dhu ŋunhi buluny nhakun ŋuriŋiyiny ŋäthiliŋuynydja romdhu dhuwurr-dhunupayam ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ga marrtji galkithirr nhanukal God-Waŋarrwal? 2Ga ŋuli walal balaŋ ŋunhi ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ga buku-ŋal'yun God-Waŋarrwu yuwalkkunhawuynydja be ŋayaŋu-ḏarrtjalkkunhawuy dhuwurr-yätjŋurnydja romŋur, walalnydja balaŋ ganha ŋunhi yakan buluny buku-goranhany, bala walal balaŋ ŋunhi ḏaḏawyunan buluŋuŋurnydja mundhurr gurrupanaŋur God-Waŋarrwalnydja. 3Yurr walalnydja ŋuli ganha ŋunhi baḏak yan warrakan'nhany maŋgu'-waṉḏinyamaranha bitjanan bili yan dhuŋgarra ŋupanan. Ga ŋuriŋiyiny gan ŋunhi maŋutji-lakaraŋal ŋunhi yolŋuny walal gan baḏak yan nhinan dhuwurr-yätjmirr nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur. 4Yo! Bili ŋunhi buliki'walnydja ga nanikutkalnydja maŋguy' ŋuli bäyŋun yan buwayakkunha ŋula yolkuny yolŋuw rom-bakmaranhawuynydja. 5Ga dhiyakiyin ŋunhi gämurruw' ŋayiny gan ŋunhi Djesu-Christtja ḻiya-ŋamaŋamayunminany marrtjinyarawnydja räliny dhipalnydja munatha'lilnydja, bala ŋayi waŋanany God-Waŋarrwalnydja bitjarra,\n\"Yaka dhuwal nheny djäl balanyarawnydja mundhurrwu ŋunhi ŋuli ga yolŋuy walal gäma nhakun warrakan' ga ŋula nhä ŋatha mundhurrwu-gurrupanaraw nhuŋuny.\nBala yan nhe gurruparnydja ŋarranhany rumbalnha, märr ŋarrany dhu ŋunhi nhunanhany dhäruktja märraman.\"\n6Yaka nheny ŋuli gi dhuwal ŋayaŋu-ŋamathi bathanawuywuny warrakan'ku\nŋunhi ŋuli ga bärŋŋur nhära nhä mak mundhurr-wurrupanawuywuny dhuwurr-yätjkurruwnydja djaw'yunaraw.\n7Bala ŋarrany ŋunhi waŋan bitjarra, \"Dhuwanna ŋarra God-Waŋarr,\nŋunhi ŋarra dhu ga dhuwal djämany nhokalaŋuwurra yan djälkurrnydja,\nbitjan yan bili nhakun ga ŋunhi Rommirriŋur djorra'ŋur lakaram ŋarrany.\"\n8Yo bitjarr ŋayi ŋunhi ŋurruŋuny waŋan, \"Yaka nheny ŋunhi djälthinya ŋula warrakan'kuny mundhurrwu, nhä mak ŋula nhakuny ŋathawnydja mundhurrwu, nhä mak bathanawuywuny warrakan'ku, nhä mak ŋula nhakuny wiripuŋuwnydja mundhurrwu malaŋuw walal dhu ga gurrupan nhuna ŋurikiyi dhuwurr-yätjkurruwnydja romgu djaw'yunaraw.\" Yo bitjarryin ŋayi ŋunhi waŋanany, bäydhi nhakun walal gan ŋunhi ŋurikiyiny bili yan romguny Mawtjitjkalaŋuwnydja malthurr. 9Bala ŋayi Djesu-Christtja dhurrwaraŋur beŋuryiny waŋanan bitjarra, \"Dhuwanna ŋarra God-Waŋarr, ŋarra dhu ga dhuwal djämany nhokalaŋuwurra yan djälkurrnydja.\" Bala ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu ŋäthiliŋuny rom yarrkmaraŋala, ga ŋunhiwiliyiny dharapullil ŋayi nhirrpar yuṯan dhukarr. 10Ga ŋunhi nhakun ŋayi Djesu-Christthu dhäruktja märraŋal God-Waŋarrnhany, nhäthinya God-Waŋarrwu ŋayaŋu nhanŋu, bala bilin nhakun dhuwal limurrnydja rurrwuyunawuynha ḏarrtjalkkunhawuynha limurruŋgalaŋaŋurnydja dhuwurr-yätjkurruŋurnydja romŋur, ŋulatjarryin romgurrnydja ŋunhi ŋayipin dhayuŋanmin nhanŋuwuynha rumbal burakinyarawnydja ŋunhin bilin waŋganymirra yan bukmakkun. 11Yo walalnydja gan ŋunhi djirrikaymirriynydja yolŋuy walal bitjarr bili yan mundhurryu-gurrupar warrakan' God-Waŋarrwuny, bili walal gan ŋunhi yolŋuny walal dhuwurr-yätjtjinan yan walu ŋupara, bala gan ŋunhi ŋuriŋiyiny ŋunhi warrakan'kalnydja mundhurryu-gurrupanaray bäyŋun buwayakkuŋal yätjkurrnydja mala rom. 12Bala yan ŋayi Djesu-Christtja gurrupanminan nhanŋuwuynydja rumbal rakunydhinyarawnha, ŋunhi bili yan buku-waŋgany. Ga dhurrwaraŋur beŋuryiny ŋayi marrtjinan bala nhinanan galkin yanan God-Waŋarrwalnha dhunupa'ŋuŋura gali'ŋurnydja. 13Ga nhinan ŋayi ga ŋunha galkunna God-Waŋarrwun, bäy ŋayi dhu boŋguŋ walalany djalkthurr ŋunhi miriŋuny walalany wakinŋukuŋun. 14Yo ŋunhi bili ŋayi ŋunhi burakinany waŋganymirr yan buku-waŋgany, ga ŋulatjarryin ŋayi ŋunhi bukmaknhany yolŋuny walalany ŋayaŋuny ḏarrtjalkkuŋal, ŋunhiwurrunhany ŋunhi walal ŋuli marrtji dhayuŋanmirr yäraŋukunhaminyaraw ŋuruŋ ŋunhi nhanukal maŋguy'. 15Ga bitjandhi bili yan ŋayiny ŋuli marrtji ŋunhi Dhuyuy-Birrimbirryuny lakaramdhi limurruŋgal marŋgikum limurrunhany. Ŋurruŋuny ŋayi ga bitjan lakaram gam',\n16\"Ŋuli ŋayi dhu ŋunhiyiny walu buni,\nga dhuwanna ŋunhi gumurrkunhaminyawuynydja rom ŋarra ga dhawu' nhirrpanna yolŋuwnydja walalaŋ ŋarrakalaŋaw.\nŊarrany dhu ŋunhi romdja mala ŋarrakuwuy nhirrpandja ŋunhan ŋayaŋulila walalaŋgal ga gänayi ŋarra dhu wukirri muḻkurrlilnydja walalaŋgal,\nbala walal dhu ga malthunna dhärukkuny ŋarrakalaŋaw.\"\n17Ga buluny ŋayi waŋa bitjanna, \"Bäyŋun buluny ŋarra dhu guyaŋa ŋula nhäny mala ŋunhi dhuwurr-yätjtja rom walalaŋ wiyin märramany, yänan ŋarra dhu ŋunhi buku-dhumukthirra.\" 18Yo bilin ŋayi gan ŋunhi yolŋuwnydja walalaŋ bäy-lakaraŋala yätjkurruwuynydja djämapuy, yakan walal dhu ga buluny yolŋuynydja walal gäma warrakan'nhany mundhurrwu-gurrupanaraw God-Waŋarrwuny ŋula nhakuny ŋunhi dhuwurr-yätjkuny djaw'yunaraw.\nLimurr marrtjin galkithirra God-Waŋarrwala\nLet us come near to God\nYeburu 10.19-39\n19Yo yolŋu walal marrkapmirr walal, dhiyakiyin ŋunhi märrwu limurrnydja dhu ga ŋunhi marrtjiny baḻanydjarratjarran yan balany ŋunhi nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja Ṉuŋgaṯlil Wäŋalil, bili ŋuliwitjandhin ŋunhi Djesuwalaŋuwurra burakinyawurr. 20Ŋunhi ŋayi ḻapmaraŋala limurruŋguny yuṯan dhukarrnydja walŋamirra ŋuliwitjarra ŋunhi manydjarrka'kurra ŋunhi ŋayi yarrar'yurr märrma'thinan, ŋunhi ga ŋuriŋiyiny maŋutji-lakaram rumbalnhan nhanŋu.\n21Bili ŋayi ŋunhi Djesu-Christnha limurruŋguny Ŋurruŋu-Djirrikaymirr ŋunhi ŋayin ŋuli ga God-Waŋarrwalaŋawnydja Ŋärraw' djäga. 22Go limurrnydja marrtjin galkithirra nhanukalnydja God-Waŋarrwalnydja rum'rumdhunamiriwnha märr-nhirrpanminyaraynha yan limurruŋgiyingal. Bili ŋayi ŋunhi limurruŋ ŋayaŋuny rurrwuyurra ḏarrtjalkkuŋala nhanukiyingala ŋayi maŋguyny'tja, märr limurrnydja dhu ga dhärrany ŋoynydja-ḏälnha, ga bitjarryi bili ŋayi ŋunhi limurruny rumbalnydja rurrwuyurr ŋuriŋiyin ŋunhi gapuynydja garrkuḻukthun. 23Go limurrnydja ŋayathamany baṯ-bitjanna ŋunhiyiny ŋunhi ŋayaŋu-gatjpu'yunawuynydja ŋunhi limurr ŋuli marrtji lakaranhamirr, bili limurrnydja ŋuli ga dhuwal märr-yuwalkthirrnydja nhanukal muka God-Waŋarrwal ŋunhi ŋayiny dhu djäman yan ŋunhi nhäny mala ŋayi ŋuli limurruny dhawu'-nhirrpan. Bili ŋayiny ŋunhi yuwalk yan märr-yuwalk. 24Limurr yuwalkkuman djägany limurruŋguwuy limurr märr-yuwalknha yan, guŋga'yunmirrnydja ga bala-räli'yunmirra yan, märr limurr dhu ga ŋunhi rrambaŋin märr-ŋamathirr wiripuwurruŋguny yolŋuw walalaŋ, ga djämany marrtji dhu manymaknha yanan. 25Go limurr yakan djawaryundja buku-manapanminyaŋurnydja, ga yaka limurr dhu ḏaḏawyun buku-ŋal'yunaŋurnydja nhanukal; marrtjin limurr dhu ga yan gulyunamiriwnha. Wiripuwurrnydja ŋunhi Garraywalaŋumirr yolŋu walal ŋuli gi yakan waŋgany manapul wiripuŋuwalnydja Garraywalaŋumirriwal walalaŋgal. Bitjan bili limurr dhu ga marrtji bala ganydjarr-gurrupanmirrnydja guŋga'yunmirrnydja bala-räli'yunmirr yan, ga ŋayaŋu-rur'maranhamirr limurruŋgiyingal dhärukthuny, bili limurr ŋuli ga bilin nhakun nhäman ŋunhi Garraywuny dhuwal mala-djarr'yunamirrnydja walu marrtji galkithirra.\n26Bäyŋun gi dhuwal buluny ŋula ŋorri wiripuny mundhurr yätjkurruwnydja limurruŋgalaŋaw djaw'yunaraw, ŋuli limurr dhu ga dhuwal bitjandja bili yan yätjkurrnydja rom djäma, dhurrwaraŋur beŋurnydja ŋunhi limurr gan bilin nhakun marŋgithinan yuwalkkuny mala dhäwuw. 27Yo, ŋunhiwurrnydja ŋunhi yolŋu walal miriŋun God-Waŋarrwuny, ga galkunna yan walal ga ŋunhi ŋayaŋu-barrarirra manapan mala-djarr'yunarawnha ŋunhi ŋayi dhu boŋguŋ walalany djuy'yurrnydja ŋunhawalnha ŋunhi dhawar'yunamiriwlila ga barrarinyamirrilila gurthalilnydja ŋunhi ŋayi ga nhära ŋunhayi ŋatŋatthun. 28Ŋunhi ŋayi ŋuli ŋula yolthu yolŋuy rom ŋunhiyi Mawtjitjku bakmaranhany, maŋutjimarany nhakun märrma'walnydja yolŋuwal nhä mak ŋula ḻurrkun'kal yolŋuwal, ŋanyanhany ŋuli ŋunhiyiny yolŋuny dhunupan bunhan dhiŋganhamaranhan yan, bäyŋun nhanŋu ŋuli ŋunhi wiripuny yolŋu maŋutji-wuyuna ga walŋakunha ŋanya. 29Ga nhaltjanna dhu ŋunhi ŋurikiyiny yolŋuw maḻŋ'thun ŋunhi ŋayi ŋuli ga nyamir'yun God-Waŋarrwuny Gäthu'mirriŋuny, ga nhäŋiniŋ lakaram ŋayi ŋuli ga Djesuw maŋgu' ŋunhi gumurrkunhaminyawuy rom, ŋunhi ŋanya ŋuriŋiyi muka maŋguy' rurrwuyurrnydja yätjkurruŋurnydja romŋur? Ga wiripuny ŋayi ŋuli ga warku'yun ŋunhi Dhuyu-Birrimbirrnha ŋunhi ŋayi Mel-wuyunamirr muka. Guyaŋi ŋathil, nhäthinyan nhanŋuny dhu ŋunhi balanyarawyiny yolŋuw dhä-gir'yunawuy maḻŋ'thurr, yindin muka mirithirra? … bili ŋurikiyi muka ŋayi gan ŋunhi ḻarruŋalnydja. 30Limurrnydja dhuwal bili marŋgi ŋunhi ŋayi God-Waŋarr waŋan bitjarr gam', \"Dhunupa dhuwal ŋarrakuny ŋunhi ŋarra dhu boŋguŋ buku-roŋanmaraŋuny nhanŋuny balanyayi bili yan,\" ga wiripuny ŋayi bitjarr waŋan gam', \"Garrayyuny dhu ŋunhi mala-djarr'yurra nhanŋuwuynydja yolŋuny walalany.\" 31Way! Walal mirithirra dhuwal ŋoy-gärrinyamirra romdja bay' ŋuli balaŋ ŋayi nhuna dhu ŋuriŋiyi walŋaynydja God-Waŋarryu maḻŋ'maram nhuna ŋunhiliny bili yan yätjkurruŋurnydja romŋur nhokiyingal nhe. 32Guyaŋi ŋathil balayi roŋiyi, ŋunhi nhuma ŋurruŋu märraŋal djarraṯawun' God-Waŋarrwu. Balanyamirriynha ŋunhi nhuma marrtjin burakinany dharrwamirra yan dhika, ga nhinanany nhuma gan ŋunhi galŋa-miḏikinan yan. Yurr nhumany gan ŋunhi bitjarr bili yan marrtjin bala gulyunamiriw. 33Yolŋuynydja walal ŋuli ga nhumalany dhuwal warku'yuna, nyamir'yuna, ga wiripuny walal ŋuli nhumalany yätjkurr-lakaranhanhan, ga bunhan ganha nhumalany ŋayaŋu-miḏikumanan. Wiripuny nhuma ŋuli märranha muka ŋunhiyi gumurr-ḏäl mala rom ga ŋayaŋu-wutthunamirr rrambaŋin nhuma ŋunha wiripuwurruynha Garraywalaŋumirriy mala. 34Wiripuny nhuma ŋuli ŋayaŋu-wuyuna ŋurikiwurruŋ yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal ŋuli ganha gulŋiyinya dharruŋguŋur, nhumany ŋuli marrtjinya guŋga'yunarawnha ga djägawnha walalaŋ. Ga ŋunhi walal ŋuli girriny' nhuŋu ga ŋula nhäny mala djaw'-djawyuna, nhumany ŋuli yakan warwuyunany, yanan nhumany gan ŋunhi ŋayaŋu-djulŋithinan nhinan, bili nhuma marŋgi ŋunhi ŋunhany djiwarr'ŋurnydja ga ŋorra bulun dhika dhaŋaŋnha mirithirra nhumalaŋguny nhä mala dhawar'yunamiriwnha. 35Gatjuy mukthurr gi yan marrtjiny ŋoy-ḏälthi, ga yaka ŋurrkuŋuny nhuŋuwuy nhe märr-nhirrpanminyawuynydja, bili ŋayiny dhu boŋguŋ Garrayyuny nhuŋuny gurrupulyi buku-roŋanmaraŋdhi ŋunhiŋuwuyyiny mala yindin mirithirra. 36Gatjuy nhininy gi ŋayaŋuynydja-galkunminyaraynha yan, märr nheny marŋgi, ŋunhi nhaltjan nhe dhu marrtji djäma God-Waŋarrwalaŋuwurr yan ŋayaŋuwurrnydja. Bala nhe dhu boŋguŋ märraŋun nhanukuŋuny God-Waŋarrwuŋuny, ŋunhi nhä ŋayi nhuna dhawu'-nhirrpar. 37Bili ŋunha ga Dhuyuŋurnydja Djorra'ŋur dhäruk waŋa bitjan,\n\"Galki ŋayi dhu dhika Garraynydja bunan;\nmärr gurririn yan ŋayi dhu galkundja yakan wiyindja.\"\n38Ga ŋarrakuny yolŋu walal ŋunhi ŋayaŋu-dhunupamirrnydja dhu ga märr-yuwalkthirrnydja ŋarrakuwuynha yan,\nbala yan walal dhu walŋathirra.\nGa ŋuli ŋayi dhu ŋunhi waŋganydja ŋula yol yolŋu ḏiltji-gurrupanmirrnydja ŋarraku,\nŋarrany dhu ŋunhi nhanukal yakan ŋayaŋu-ŋamathirr.\n39Limurrnydja dhuwal yaka balanyany yolŋu walal ŋunhi walal ŋuli ḏiltji-gurrupanmirrnydja bala yan winya'yundja muŋbunuman. Limurrnydja dhuwandja yolŋu walal märr-yuwalkthinyamirra mala, märr limurrnydja dhu boŋguŋ walŋa muka yulŋuny.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/HEB\/10\/","date":"2020-06-06T10:34:12Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590348513230.90\/warc\/CC-MAIN-20200606093706-20200606123706-00229.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999901056,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999901056289673}","num_words":1329,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.348,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Gatjuy nhininy gi märr-nhirrpanminyaraynha galkin yanan nhanukala Garraywalnha\nLive close to the Lord by faith\n2 Corinthians 5.1-10\n1Yo, dhuwandja ŋunhi rumbalnydja ŋali balanya nhakun ḏalwaḏalwa, bili guwarr yan ŋali ga dhuwal nhina dhiyalnydja munatha'ŋurnydja. Ŋuli ŋayi dhu dhuwal ḏalwaḏalwany yupthurr, bala ŋali dhu ŋunhi ganarrthula dhuwandja rumbal. Bili God-Waŋarryuny ga ŋäthilmirriyaman limurruŋguny buṉbu ŋunhany djiwarr'ŋurnydja, ŋunhi ŋunhiyiny buṉbu yakan ŋula wiripuŋuwuŋ yolŋuwuŋ dhanuŋdhunawuy, ŋunhiyiny dhu ga dhärran yan bitjanna bili wiyinŋumirr yakan dhu buku-yupthun, ga ŋula ŋäthiliŋuyirr. 2Dhiyalnydja munatha'ŋurnydja limurr ŋuli ga ŋunhi mirithirra yan dhika ŋayaŋu-gatjpu'yundja bitjanna, \"Ye-e-e, nhäthan ŋarra dhu dhuwal marrtji manymaklilnydja wäŋalil ŋunha djiwarr'lilnydja?\" 3Bili ŋunhi limurr dhu märraŋuny yuṯany rumbal, ŋunhiny limurr dhu gi nhininy ŋunhalnydja yuṯaŋura yan wäŋaŋurnydja, bäyŋun bulu djolarra'.\n4Dhiyaŋuny bala limurr ga dhuwal baḏak yan nhina munatha'wuyyu rumbalyu, bala limurr ŋuli marrtji ŋunhi ŋayaŋu-ŋonuŋdhirra ṉinydjak-ŋorr'yunna. Yurr yakan nhakun limurr ŋuli gi ŋula biyakiyiny guyaŋi ganarrthanharawnydja dhiyakuny gay'yi rumbalwu, bili yuwalktja muka limurr ga dhuwal djälthirrnydja ŋurukun ŋunhi djiwarr'puywun rumbalwuny dhaṯthunminyaraw. Märr dhu ŋuriŋiyiny yuṯaynydja rumbalyu dhawar'yunamiriwyuny dharapulnha djaw'yun dhuwalaŋuwuywun ŋunhi munatha'wuywun rumbalwu. 5Ga dhiyakiyi muka ŋunhi ŋayipiny God-Waŋarryuny limurrunhany ŋäthilmirriyaŋal, märr limurrnydja dhu ga yolŋuny walal nhina walŋan yan ŋunhalnydja djiwarr'ŋurnydja, bitjanna bili yan. Ga bili muka ŋayi ŋunhi gurruparnydja nhanŋuwuy ŋayi Dhuyu-Birrimbirrnhany limurruŋgala ŋayaŋulilnydja ŋäthil muka yan. Ga ŋuriŋiyiny ga ŋunhi maŋutji-lakaram ŋunhi dhu God-Waŋarryuny limurruŋguny gurrupula bukmaknha yan nhäny mala ŋapa-ŋal'maraŋun dhu marrtji, ŋunhi ŋayi ga ŋunhayi ŋayatham nhanukalaŋaw ŋayi yolŋuw walalaŋ. 6Yo, dhiyakiyin ŋunhi ŋayaŋuw ŋarrany ŋuli ga ŋunhi nhinany ŋayaŋuny-mulkan barrarimiriwnha. Bili dhiyak warray ŋarrany ŋunhi marŋgi gam', Dhiyaŋuny bala ŋali ga dhuwal nhina dhiyal munatha'ŋurnydja dhuwandja rumbal, ŋunhiyiny nhakun ŋali ga nhina barrku yan beŋurnydja ŋunhi Garraywalnydja wäŋaŋur. 7Dhuwandja limurr ŋuli ga ŋunhi galkiny nhina God-Waŋarrwalnydja yaka ŋuriŋiyiny limurr ŋuli gi nhäŋu ŋanya dhiyaŋ maŋutjiy warraŋulpuyyu limurruŋgiyingal, ŋany dhiyaŋun bili yan waŋganydhun romdhuny märr-nhirrpanminyawuyyun yan. 8Yo, nhinany ŋali ŋuli ga ŋunhi ŋayaŋuny-mulkan', bili ŋali ŋuli ga ŋunhi guyaŋany bitjanna, \"Manymaknha muka ŋunhiyiny, märr ŋarrany dhu Garraywalnydja ga nhina galkin yanan.\" 9Bili dhiyakun ŋarra ŋuli ga ŋunhi yuwalktja djälthirr, ŋarra dhu ga ŋanyapinyan yan ŋayaŋu-djulŋithinyamaramany Garraynhan, bäydhi ŋunhi ŋarra dhu gi galkiny nhanukal nhini, nhä mak barrkuny yan nhanukalaŋaŋur, dhiyalnydja yan banydjiny munatha'ŋurnydja. 10Bili yalalany ŋunhalnydja bukmaknha limurr dhu ŋunhi dhärriny gumurrŋurnydja nhanukal Djesu-Christkalnydja. Bala ŋayi dhu marrtji ŋunhi nhäŋun mala-djarr'yurra limurruny, ga gurrupulnydja ŋayi dhu limurruny ŋunhi balanya bili yan dharaŋana nhäny mala ŋunhi nhaltjarr limurr gan waŋga'-waŋganydhu djäma manymak ga yätjkurr dhiyal munatha'ŋur.\nLimurrnydja ga dhuwal nhina galkin yänan nhanukalnha God-Waŋarrwalnha ŋuliwitjanna ŋunhi Djesu-Christkalaŋuwurra\nWe live close to God through Christ\n2 Corinthians 5.11—6.13\n11Yo, limurrnydja dhu ga ŋunhi mirithirra yan märr-ŋal'yundja God-Waŋarrwalnydja. Ga dhiyakiyin ŋunhi ŋayaŋuw ŋanapurrnydja ŋuli ga lakaramany bilmaramany yolŋunhany walalany, märr dhu walalnydja ŋunhi bitjandhi bili muka märr-ŋal'yundhi nhanŋuny God-Waŋarrwuny. God-Waŋarrnydja ŋunhi yuwalk yan marŋgi ŋayaŋuwnydja limurruŋ, ga nhuma ŋunhi wiripuwurr, ŋunhi nhumany marŋgi yan ŋarrakuny ŋayaŋuw. 12Yaka ŋanapurr gi dhuwal lakaranhamirr ŋunhi ŋanapurrunhawuynhany ŋanapurr, märr nhumany dhu ga yanbi ŋanapurruŋgun märr-ŋal'yun. Napurrnydja ga dhuwal dhäruk yan nhumalaŋ gurrupan, märr nhumany dhu märr-wiḏi'yun muka ŋanapurruŋgalnydja, bala nhuma dhu ga ŋunhi lakaramany dhunupan yan. Walalnydja ŋuli ga ŋunhi guyaŋa yanbi God-Waŋarryuny walalany ŋuli ga nhäma dhuwal yan warraŋul, ga yakan djinawany' ŋunha ŋayaŋuny, nhäthinya ŋayi ŋunhi yolŋu.\n13Bala walal ŋuli ga ŋunhi bawa'mirra lakaram ŋanapurrunhany. Wiripuny ŋanapurr ŋuli ga djäma ŋula nhä mala, ga walalaŋgalnydja yanbi ŋunhiyiny bawa'mirra, yurr ŋanapurrnydja ŋuli marrtji ŋunhi djäma yan, bili ŋanapurr ga ŋunhi märr-ŋamathirrnydja nhanŋuwuynha yan God-Waŋarrwun. Ga waŋany ŋanapurr ŋuli ga ŋunhi dhärukthuny bawa'miriwyun ga dhunupaynha ŋunhi ŋanapurr ŋuli marrtji lakaramany guŋga'yundja nhumalany. 14Yo, Djesu-Christkalnydja märr-ŋamathinyaray ŋuli ga ŋunhi marrtjinyamaraman ŋanapurrunhany. Bili ŋanapurr ŋunhi marŋgithinany waŋganygun yan yolŋuwnydja Djesu-Christkun, ŋunhi ŋayipin yan dhiŋgaŋal dharapul djaw'yurr bukmakkuny yolŋuw walalaŋ, ga ŋunhiyiny nhakun limurrnydja bitjarryi bili yan dhiŋgaŋalyi bukmak. 15Yo, ŋayiny ŋunhi dhiŋgaŋal bukmakku yan walŋakunharawnydja, märr dhu limurrnydja, ŋunhi limurr ga dhuwal walŋany nhina, ŋaliny dhu ga ŋunhi nhina nhanŋuwuynha yan. Ga yakan ŋaliny dhu ga buluny nhina litjalaŋgiyingalnydja djälyu, märr limurr dhu ga nhinany nhanŋuwuynha yan Djesu-Christkun, ŋunhi ŋayi dhiŋgaŋal limurruŋ, ga buluyi ŋayi walŋathin.\n16Dhiyaŋuny bala limurr dhu ga yakan nhäma yolŋuw warraŋulpuynydja ŋula nhä malany. Ŋäthilnydja ŋarrany ŋuli ganha ŋunhi guyaŋanha Djesu-Christnhany dhuwal yan warraŋul ŋapaŋur, ŋunhi nhaltjarr ŋayi gan nhina dhiyal munatha'ŋur. Yurr yakan ŋarra dhu ga buluny ŋanya guyaŋa bitjandhiyi balayiny roŋiyirrnydja; guyaŋany ŋarra dhu ga ŋanya dhuwal balan bitjana djiwarr'lila. 17Ga ŋunhi ŋayi yolŋu bilin nhakun waŋgany-manapanminyawuynha nhanukala Djesu-Christkalnha, ŋunhiyiny ŋayi yolŋu wiripun dhika yuwalknha yan yuṯa. Ŋäthiliŋuny nhanŋu ŋunhi rom bilin winya'yurra buwayakthinan, ga dhiyaŋuny bala ŋayi yuṯan yolŋu, ga nhinany ŋayi ga ŋunhi yuṯaŋura yan romŋurnydja. 18Yo, God-Waŋarrwuŋuny dhuwal ŋanapurrnydja djämapuy bilin yuṯathinan. Bili ŋuliwitjarryin ŋunhi nhanukalaŋuwurra Djesu-Christkalaŋuwurra burakinyawurr ŋayi ŋanapurrunhany bäyarran. Bala yan ŋayi ŋanapurruny djäman gurrupar, märr napurrnydja dhu ga ŋunhi dhäwuny lakaraman wiripuwurruŋguny ŋunhiŋuwuyyiny gumurrkunhaminyawuynydja rombuy, märr walalnydja muka dhu ga bitjandhi bili yan nhina waŋganyŋuryi yan nhanukal God-Waŋarrwal.\n19Ga dhäruktja ŋayi ŋunhi gurrupar ŋanapurruŋgal lakaranharawnydja bitjarra gam'. Dhuwalatjanna bili yan Djesu-Christkalaŋuwurra ŋunhi ŋayi gan God-Waŋarryuny ŋayaŋu-manaparnydja bukmaknhany yolŋuny walalany. Yakan ŋayi dhu ga ŋunhi buluny nhäma limurruŋguny yätjkurr mala dhä-gir'yunarawnydja; yanan ŋayi ŋunhi djaw'yurra buwayakkuŋala limurruŋ yätjkurrnydja mala ŋuriŋiyin ŋunhi Djesu-Christkala maŋguyny'tja', märr limurrnydja dhu bukmaknha ga nhinany galkin yänan nhanukala galŋa'kalŋan. 20Ga waŋany ŋanapurr ŋuli ga dhuwal nhanukal muka dharapulŋurnydja Djesu-Christkal, ŋunhi ŋayi gan waŋan ŋanapurruŋgalaŋuwurr dhärukkurr. Ga dhuwalatjanna ŋunhi Djesu-Christkala yäkuynydja ŋanapurr ga waŋany nhumalany bitjandja, \"Buku-djulŋimirr, bilyurra walal ga märr-yuwalkthin Djesu-Christnhany, märr nhuma dhu ga nhinany galkin yänan God-Waŋarrwala mägayamirriŋura romŋurnydja.\" 21Ŋayiny ŋunhi Djesu-Christtja yolŋu gänaŋ'thurra gan bukmakkalnydja yolŋuwal, ga bäyŋun ŋayi ŋunhi ŋula nhä waŋgany yätjkurrnydja djäma. Yurr ŋayiny God-Waŋarryuny warrpam'thurr ŋunhiyiny ŋula nhä mala yätjkurrnydja limurruŋguny rarr'yurrnydja nhanukala Djesu-Christkala, bala ŋayin ŋunhi rom-baḏatjtjurrnydja, märr ŋayi ŋunhi limurrunhany ŋayaŋu-dhunupan lakaraŋal.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/2CO\/5\/","date":"2020-06-06T11:58:13Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590348513230.90\/warc\/CC-MAIN-20200606093706-20200606123706-00268.warc.gz","language":"djr","language_score":0.999997139,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999971389770508}","num_words":927,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.358,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Djesuy gurrupar yolŋuny walalany ŋatha ga guya\nJesus fed five thousand people\nDjon 6.1-15\n(Mathuyu 14.13-21; Mäk 6.30-44; Luk 9.10-17)\n1Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayi Djesuny buḏapthurra ŋurikiyiny guḻungu Galalipuywuny,* ŋunhi ŋayi wiripuny yäku Däybiriyatj. 2Ga dharrwan gan ŋunhi yolŋuny walal nhanŋu malthurr, bili walal gan ŋunhi nhäŋal ŋanya, ŋunhi ŋayi gan walŋakuŋal dhaŋaŋnhan rerrimirriny yolŋuny walalany ŋuriŋin ŋunhi ganydjarryuny ŋoy-ganyim'thunamirriynha.\n3Bala ŋayi Djesuny ḏuwaṯthurra bukulila, dhutnha nhinan rrambaŋin walalnha ŋunhi malthunamirra mala nhanŋu. 4\"Yurr waluny ŋunhi galkin Ḻäy-djuḻkmaranhamirra.\" 5Ga ŋunhi walal gan nhina'-nhinanany, bala yan ŋayi Djesuynydja nhäŋala dharrwanhan yolŋunhany walalany, walal marrtjin yurrum'thurr guwatjmar ŋanya. Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan Bilipnhan bitjarra, \"Way Bilip, wanha napurr dhu ŋathany maḻŋ'maram dhiyakuwurruŋguny yolŋu'-yulŋuwnydja?\" 6Ga waŋanany ŋayiny ŋunhi ŋanya Bilipnhany Djesuynydja bitjarryiny, yan nhakun ŋayi ŋanya ŋunhi birrka'yurr. Yurr yuwalktja ŋayi ŋunhi marŋgi ŋäthil nhaltjan ŋayi dhu ŋunhi djäma. 7Ga ŋayiny Biliptja buku-roŋanmaraŋal nhanŋu Djesuwnydja bitjarra, \"Dharrwan dhuwal mirithirra yolŋuny walal bay? Ŋuli balaŋ limurr ŋunhi 200-dhuny rrupiyay ŋatha bäyim, ŋunhiyiny mak balaŋ yakayi yan gana' dhiyakuwurruŋguny yolŋuwnydja walalaŋ maranhu-gurrupanaraw.\"\n8Ga ŋayiny waŋganydja nhanukal malthunamirriy yäkuy Wanduruynydja*, ŋunhi ŋayi yukuyuku'mirriŋu Djäyman-Betaw, ŋäkul ŋayi maṉḏany waŋanhaminyawuy Djesuny ga Bilipnha, bala ŋayi marrtjinan, bala lakaraŋala Djesuwalnydja bitjarra, 9\"Way, dhuwal waŋgany yothu ḏirramu goŋ-ŋathamirrnydja, ga ŋayathamany ŋayi ga dhuwal goŋ-waŋgany yumurrku dämba malany ga märrma' guyany, yurr yaka dhuwal dhaŋaŋdja, ganany' nhakun bukmakkuny yolŋuw walalaŋ.\"\n10Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra, \"Gatjuy waŋin yolŋunhany walalany, walal dhu nhinan, bukmak yan.\" Bala walal nhina'-nhinanan bukmaknha yan, yurr mulmumirriŋura wäŋaŋurnydja walal marrtjin ŋunhi nhinanany. Ga yolŋuny ŋunhi malany dharrwan mirithirra, bukmaktja ŋunhi 5,000 ḏirramuwurrnydja, ga bulu miyalkkurruwurr ga djamarrkuḻi' ŋapa-manapar.\n11Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayi Djesuynydja märraŋala ŋunhiyi ḻurrkun'tja dämba yumurrkuny yothuwuŋuny gurrupanawuy, bala ŋayi buku-gurrpara God-Waŋarrnhan ŋurikiyi ŋathawnydja, bala yan gurrupara ḻundu'mirriŋuwala mala nhanukiyingalaŋuwala ŋayi, ga walalnydja marrtjin gurrupar ŋunha yolŋunhan walalany. Ga bitjarryi bili ŋayi guyawnydja, bala walal marrtjin ŋunhi ḻukanany bukmakthun yan, gana'yinan yan maranhinan walal ŋuriŋiyi ŋathaynydja.\n12Ga ŋunhi walal marrtjin wanaŋa-dhawar'yurrnydja ḻukanhaŋurnydja, bala ŋayi Djesuynydja waŋanan nhanŋuwuy malthunamirrinhany walalany bitjarra, \"Gatjuy wapmaraŋun walal marrtji dhuwaliyiny ŋatha mala bäythinyawuynydja, märr ŋayi dhu yaka dhuwali ŋatha bäythirr.\" 13Bala walalnydja marrtjin wapmaraŋala muṉguynydja ŋunhi ŋatha bäythinyawuynydja mala, yan bili-i-i ga dhaŋaŋguŋal 12-nha bathiny ŋuriŋiyi ŋathaynydja mala bäythinyawuyyuny.\n14Ga ŋunhi walal gan yolŋuynydja walal nhäŋal ŋunhiyiny ŋunhi nhaltjarr ŋayi Garrayyu djäma mirithirr manymak ŋoy-ganyim'thunamirr rom, bala walal marrtjin waŋanhaminan walalanhawuynha walal bitjanminan, \"Way, muka dhuwanna ŋayi ŋunhi djawarrkmirrnydja yolŋu, God-Waŋarrwuŋuny djuy'yunawuy? … ŋunhi limurr gan ŋäkul ŋanya ŋäthil, ŋunhi ŋayi dhu yalalany bunan limurruŋ dhiyala. Go limurr märraman ŋanya, ŋurruŋuyaman, märr dhu ŋayin limurruŋguny buŋgawany.\"\n15Yurr ŋayipiny ŋunhi Djesuny walalaŋ marŋgithin warray ŋunhi walal gan waŋanhaminany nhanŋu walal balaŋ ŋanya buŋgawayanhan walalaŋgiyingala djälyu. Bala yan ŋayiny Djesuny gayulnha marrtjin winya'yurr walalaŋgal balan bitjarra bukulila wäŋalil, gänan ŋayipin.\nDjesuny gan ŋunhi marrtjin ŋapakurr gapukurr\nJesus walked on the water\nDjon 6.16-21\n(Mathuyu 14.22-27; Mäk 6.45-52)\n16-17Ga balanyamirriy bili waluy yurr yuṯuŋgurr-munhamirriynha bala walal Djesuw malthunamirrnydja mala yarru'-yarrupthurra, bala wap-wapthurra marthaŋaylila, ga marrtjinany walal ŋunhi balayi roŋiyindhi Gapuniyamlil wäŋalil.\nMarrtjinany walal ŋunhi dhulmu-ḏakthurra yan, yurr munhawun, ga ŋayiny Djesuny bäyŋu yan walalaŋ bunanha balanyamirriyyiny ŋunhalnydja marthaŋayŋurnydja. 18Bala ŋayiny bäy wata warray marrtjin bunan ŋunhiliyiny dhulmuŋurnydja, bulun dhika ḏälnha rirri'rirrin, mirithinan gan ŋunhi galkirrinany, ga gapuny ŋunhi rur'yurr bitjarryi bili yan mirithindhi.\n19Manymak, ḻiw'yurrnydja walal gan ŋunhi märr-wiyinnha, bala walal nhäŋala ŋanyanhany Djesunhany, ŋayi gan djartjaryurr räli galkin, yurr ŋapakurra gapukurra ŋayi gan ŋunhi marrtjinany. Marrtjinany ŋayi ga-a-an, galkithinan marrtjin marthaŋaynydja ŋunhi, bala walalnydja ŋunhi mirithinan nhanŋu barrarinany. 20Bala ŋayiny Djesuny waŋanan, \"Yaka walal barrari. Dhuwandja ŋarra muka.\" 21Bala walalnydja yan goŋmirriyinan nhanŋu mirithinan, bala walal wapmaraŋala ŋanya. Wapthurrnydja ŋayi ŋunhi, bala dhunupan yan ŋunhi marthaŋaynydja djayaŋdhurra gumurrŋura wäŋaŋura ŋunhi wanhawal walal gan marrtjin.\nYolŋuny walal gan ḻarruŋala Djesuwnydja\nThe people looked for Jesus\nDjon 6.22-24\n22Yo. Yolŋuny walal gan ŋunhi bukmaknha ŋorra'-ŋurranan ŋunhiliyin ḻaypan, ga yan bili ga djaḏaw'yurr. Ga ŋunhi walal goḏarrny'tja rur'yurr, bala walal yan dhunupan maŋutji-ḻarruŋala Djesuwnydja. Ga waŋanhaminany walal ŋunhi bitjanminan, \"Way barpuruny ga ŋunhi waŋgany yan marthaŋay dhärra dhiyal, ga ŋuriŋiyi marthaŋayyu walalnydja ŋunhi Djesuwnydja malthunamirr mala buḏapthun, yurr walalawuy yan. Ŋayiny Djesuny bäyŋu warray barpuru malthurr walalaŋ; ganandja walal ŋanya ŋunhi dhipal muka yan banydjiwal.\"\n23Bala walal marrtjin nhäŋal wiripun marthaŋay malany, ŋunhi gan djarrawurr'yurr beŋura wäŋaŋur yäkuŋur Daybiriyatjŋura; waṉḏinan walal gan ŋunhi räli, bala dhawa-yawaṯthurra, ŋunhilin wäŋaŋur ŋunhi ŋayi Garrayyu wiripuŋuy waluy buku-gurrpar ŋathaw God-Waŋarrnha.\n24Yo. Ḻarruŋalnydja walal nhanŋu gan ŋunhi Djesuwnydja, yurr bäyŋun walal ŋanya ŋunhi maḻŋ'maranhany ŋunhiliyiny wäŋaŋur, ga ŋula nhanŋu malthunamirriny mala, bäyŋun yan. Bala dhunupan bala yan walal wap-wapthurrnydja ŋunhi marthaŋaylila malaŋulil, bala marrtjinan balayin Gapuniyamlila, ḻarruŋala walal nhanŋu.\nDjesuny dhuwal Ŋatha Walŋamirr\nJesus is the Bread of Life\nDjon 6.25-59\n25Yo. Ga walalnydja ŋunhi yolŋuynydja walal maḻŋ'maraŋalnydja ŋanya Djesunhany ŋunhiliyin ḻaypan Gapuniyamnha wäŋaŋur, bala walal ŋanya dhä-birrka'yurra bitjarra, \"Way Marŋgikunhamirr! Nhätha nhe dhuwal bunanany?\"\n26Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal walalaŋguny bitjarra, \"Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Nhumany ga dhuwal ḻarrum ŋarrakuny waŋganygu yan gämurruw'; bili nhuma ŋatha barpuru ḻuka, bala nhuma maranhuyirra. Yurr yaka warray nhuma gi ŋunhi dharaŋulnydja ŋuyany' ŋunhiliyi ŋoy-ganyim'thunamirriŋurnydja romŋur malaŋuŋur ŋunhi ŋarra gan djäma. 27Yaka yan gi djäma ŋurikiny ŋathaw märranharaw munatha'wuywuny ŋunhi ŋayi dhu ŋäthiliŋuyirra bala barrpa'yirra. Ŋany djämany gi ŋurukun ŋunhi ŋathawnydja dhawar'yunamiriwwun, märr nhuma dhu ga walŋan yan nhinany wiyinŋumirra. Dhuwanna ŋunhi ŋathany ŋunhi ŋarrany dhu nhuna Yolŋuynydja Gäthu'mirriŋuy gurrupan, bili ŋayi ŋunhi God-Waŋarrnydja Bäpany ŋayaŋu-gananminany ŋarrakiyingala yan waŋganygala.\"\n28Bala walal dhä-birrka'yurrnydja ŋanya bitjarra, \"Nhaltjan dhika ŋanapurr dhu God-Waŋarrwalnydja djälkurr djäma? Wanhawitjan ŋula dhukarrkurrnydja?\"\n29Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal walalaŋ bitjarra, \"God-Waŋarrnydja ga ŋunha djälthirr waŋganygu yan dhiyak gam', nhuma ŋathil dhu märr-yuwalkthirr dhiyak ŋunhi yolŋuw ŋunhi ŋayi ŋarrany djuy'yurr räli.\" 30Ga walalnydja waŋan bitjarr, \"Ma', gatjuy mak be djäman ŋula nhäny ŋoy-ganyim'thunamirrnydja rom, maŋutji-wurrupula, märr napurr dhu nhäman bala märr-yuwalkmirriyirra nhuŋu. Ma', biyakun djäman yulŋuny. 31Be ŋäthilnydja baman'tja napurruŋgalnydja gan ŋunhi mala-ŋurrkanhayŋuy walal ŋatha ḻukan yäku mana' ŋunhalnydja ŋunhi nharaŋŋurnydja wäŋaŋur. Yurr ŋayi ŋunhi God-Waŋarryu gan gurruparnydja ŋunhiyiny ŋatha beŋur djiwarr'ŋur walalaŋ ḻukanharawnydja. Bitjandhi ga ŋunha djorrayny'tja lakaram ŋunhiŋuwuyyiny.\"\n32Bala ŋayi Djesuny waŋan bitjarra, \"Märr-yuwalk yan ŋarra ga dhuwal lakaramany nhumalaŋ. Nhumany ga lakaram yanbi ŋayi ŋunhi Mawtjitjthu nhumalaŋ gurrupar ŋunhiyiny ŋatha djiwarr'puynydja? Yaka, bäyŋu ŋayi gan ŋunhi Mawtjitjthu gurrupana ŋunhiyi ŋatha nhumalaŋgalaŋuwalnydja mala-ŋurrkanhawuywal walalaŋgal; ŋunhiny gan ŋayi God-Waŋarryu Bäpay yuwalktja gurrupar ŋunhiyiny ŋatha. 33Yo. Yuwalktja dhuwal ŋathany ŋunhiyin Yolŋun God-Waŋarrwuŋun gurrupanawuy, ŋunhi ŋayi bilin yarrupthurra rälin beŋurnydja djiwarr'ŋurnydja, märr ŋayin dhu ŋunhi walŋa gurrupanmirrnydja yolŋuwnydja walalaŋ bukmakkun yan ŋunhi walal ga nhina dhiyal wäŋaŋur buku-ḻiw'maram.\"\n34Bala walal waŋanan bitjarra, \"Way Garray! Biyakun bili gi gurrupula ŋanapurrunhany dhuwaliyiny ŋathany go!\"\n35Bala ŋayi Djesuny lakaranhaminan ŋanyapinya ŋayi bitjanminan, \"Yo. Ŋarra muka dhuwal Ŋatha Walŋa-gurrupanamirrnydja. Ŋuli nhe dhu ŋula yol yolŋu marrtji räliny ŋarrakalnydja, ga märr-yuwalkmirriyirrnydja nhe dhu ŋarraku, nheny dhu yakan buluny djaṉŋarrthirr ga ŋar'ŋaryun ŋunhany ŋunhi birrimbirrnydja nhuŋu djinawany', bili manygarrayirrnydja nhe dhu ga ŋunhi ŋarrakiyinguŋun yan waŋganyguŋun. 36Bili muka ŋarra gan ŋunhi lakaraŋalnydja nhumalaŋ ŋäthil yan ga nhäŋal muka nhuma ŋarrany bili, yurr yakan nhuma ganha ŋunhi märr-yuwalkthinyany ŋarraku. 37Bukmaknha ŋunhi nhä mala ŋayi ŋuli ga Bäpay ŋarrakal goŋ-gurrupan, ŋunhiny walal dhu marrtji yan ŋarrakalnha. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋula yol yolŋu marrtjiny ŋarrakal, ŋarrany dhu ŋanya ŋunhi yakan ŋaŋ'ŋaŋ'thun. 38Bili ŋarrany ŋunhi marrtjin räliny beŋurnydja djiwarr'ŋurnydja Bäpawal yan djälyuny dhipalnydja djämaw, ŋurikalyi ŋunhi ŋayi djuy'yurr ŋarrany räli; yaka ŋarra marrtjinya räli gänany djämaw ŋarrakiyingalnydja ŋarra djälyu.\"\n39\"Ga dhiyakun ŋunhi gämurruwny'tja ŋayi ŋarrany djuy'yurrnydja räliny gam'. Ŋayiny djäl ŋarraku, ŋarra dhu ga ŋayathaman baṯ-bitjanna yan ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi ŋayi gurrupar walalany ŋarrakala goŋlil, märr dhu yakan ŋula waŋganydja winya'yun ŋarrakalnydja goŋŋur. Ŋayiny ŋunha Bäpany djäl ŋarraku, ŋarra dhu ŋunhi rur'maraŋun walalany beŋurnydja ŋunhi moluŋurnydja, märr walal dhu bukmaknha yan nhininy gi walŋamirriŋura yan romŋurnydja ŋuriŋiny ŋunhi waluy dhä-dhawar'yunamirriynydja. 40Dhiyak ŋarraku ŋayi ŋunha Bäpany djäl gam'. Ŋuriŋiny yolŋuy ŋunhi ŋayiny dhu ŋurruŋuny ŋathil nhäma dharaŋan nhanŋu God-Waŋarrwu Gäthu'mirriŋuny, bala ŋayiny dhu ŋunhi märr-nhirrpanmirra nhanukal, ŋayi dhu ga ŋunhiyiny yolŋu nhina ŋayaŋu walŋan yan, bala ŋarra dhu yan dhunupan ŋanya rur'maraman ŋuriŋiyiny ŋunhi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy; walal dhu rur'yurra beŋurnydja ŋunhi moluŋurnydja, bala nhininy ŋayi dhu gi ŋunhi ŋarrakalnydja walŋan yan, biyakun bili yan gupaḏalnha.\" Bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja.\n41Ga walanydja nhanŋu gan ŋunhi Djuw bäpurruny yolŋu walal morrumurrun Djesuwnydja, gupa-waŋanan gan ŋanya, bili ŋayi gan ŋunhi lakaranhaminany ŋanyapinya ŋayi bitjanminan, \"Ŋarrapin dhuwal Ŋatha ŋunhi Walŋa-gurrupanamirrnydja, ŋunhi ŋarra yarrupthurr räli beŋur djiwarr'ŋur.\" 42Bala walal marrtjin ŋunhi ŋarrtjurra ŋanya Djesunhany, ga bitjarra walal marrtjin ŋunhi waŋanany gam', \"Dhuwandja ḏirramu Djesu muka be, Djawutjipku ŋunhi gäthu'mirriŋu. Napurrnydja dhuwal marŋgi warray nhanukalaŋaw bäpa'mirriŋuwnydja ga ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja. Ga nhakun ŋayi ga dhuwal bitjandhiny lakaranhamirr, yanbi ŋayi dhuwal beŋura djiwarr'ŋura? … dhuwaliyiny yaka warray nhanŋu dhunupa ŋayi dhu ga bitjandhiny waŋa!\"\n43Ga ŋayiny Djesuny waŋan walalaŋguny bitjarra, \"Way walal! Yaka walal gi waŋi, dhä-ḏälthiny morrumurruny ŋarraku. 44Yakan dhu ŋunhi ŋula yolnydja yolŋu gänany marrtji ŋarrakal; ŋunhiyin bili yolŋuny waŋganynha dhu marrtjiny ŋarrakalnydja ŋunhi ŋayi dhu God-Waŋarryu djäl-gurrupan ŋanya räli marrtjinyaraw, ŋunhiyin dhu yolŋuny räliny marrtji ŋarrakalnydja, bala ŋayi dhu gurrupanmirra ŋanyapinya ŋayi, ga ŋarrany dhu ŋanya ŋunhi rur'maraŋun rumbalnydja, walŋakuŋun dhu ŋuriŋiyi dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy. 45Ŋäthil baman' djawarrkmirriy mala gan dhäruk wukirri bitjarr gam', 'God-Waŋarryuny dhu ŋunhi marŋgikuŋ bukmaknhan yan yolŋunhany walalany.' Ga ŋuli dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy ŋämany ŋanya Godnhany Bäpanhany, ga marŋgithirrnydja ŋayi dhu marrtji nhanukuŋ, ŋunhiyin dhu yolŋu marrtji räliny ŋarrakalnydja. 46Yo, yolŋuynydja walal ŋuli ga ŋunhi ŋäma warray God-Waŋarrnhany dhäruk, yurr yakan ŋayi ŋunhi ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy rumbalnydja ŋanya nhänha; ŋarrapin yan waŋganydhun yan ŋanya dhuwal nhäŋalnydja Bäpanhany, bili ŋarrapi muka ŋunhi yarrupthurr räliny beŋuryiny God-Waŋarrwalnydja. 47Märr-yuwalk ŋarra ga dhuwal lakaramany. Ŋunhi ŋayi ga ŋula yol yolŋu märr-yuwalkthirrnydja ga märr-nhirrpanmirrnydja ŋarrakal, ŋayiny ga ŋuriŋiyiny yolŋuy bilin nhakun ŋayathaman ŋunhiyiny walŋany dhawar'yunamiriwnhany, bilin nhanŋu ŋayaŋuny walŋathinan. 48Yo, ŋarrapin dhuwal Walŋa-gurrupanamirrnydja Ŋatha. 49Baman'tja ŋunhi, nhumalaŋgalnydja gan mala-ŋurrkanhayŋuy ḻukan ŋatha yäku mana' ŋunhal nharaŋŋurnydja wäŋaŋur, yurr walal ŋunhi murrmurryurr warray warrpam'thurr yan. 50Yurr yuwalktja ŋunhi ŋatha ŋunhaŋuwuynydja djiwarr'puynydja wiripun dhika, gänaŋ'thunna ga. Ŋuli nhe dhu ŋunhiyiny ḻuka yuwalknhany ŋathany, nheny dhu ŋunhiyiny bäyŋun dhiŋgam; nhinany nhe dhu ga ŋunhi bitjanna bili yan wiyinŋumirra. 51Ga ŋarrany dhuwal ŋunhiyin muka walŋa-gurrupanamirra ŋatha ŋunhi ŋarra yarrupthurr beŋur djiwarr'ŋur. Ŋuli nhe dhu ŋula yolthu yolŋuy ḻukany dhuwandja ŋatha, ŋunhiny nhe dhu ga walŋan yan nhina bitjanna bili. Yurr nhä dhuwali mayaliny', ŋunhiyiny ŋatha ŋunhi ŋarrany dhu gurrupan? Dhuwal ŋayi ŋunhi mayaliny' gam'. Ŋarrany dhu ŋunhi ŋarranhawuynhan ŋarra ŋanaktja gurrupanmirr dhiŋganharawnha, märr dhu bukmaknha yan yolŋuny walal walŋathirrnydja.\"\n52Ga ŋunhi walal ŋanya gan ŋäkulnydja balanyawuyyiny waŋanhawuy, bala walal dhunupan yan maḏakarritjthinan nhanŋu, bala walal marrtjin waŋanhaminany, dhä-ŋurrkanhaminan, \"Nhaku ŋayi ga dhuwal bitjandhiny lakaranhamirr? Nhaltjan ŋayi ga guyaŋanhamirrnydja ŋanyapinya ŋayi? Yakan ŋuli dhuwal yolŋu ŋanak-gurrupanmirr ŋanyapinyany ŋayi ḻukanharawnydja.\"\n53Ga ŋayiny Djesuny bitjarra waŋan walalaŋ, \"Märr-yuwalk ŋarra ga dhuwal lakaramany. Ŋuli nhe dhu yakany ḻuka ŋanak Gäthu'mirriŋunhany Yolŋuny, ga ŋuḻkthun ŋanya gulaŋdja, ŋunhiny nhe dhu ga bäyŋun ŋayaŋu-walŋany nhina. 54Ga ŋuli nhe dhu ŋula yolthu yolŋuy ḻukany ŋarrany ŋanaktja, ga bulu ŋuḻkthun nhe dhu ŋarrany gulaŋdja, ŋunhiyiny nheny dhu ga nhina ŋayaŋuny walŋan yan. Bala ŋarra ŋanya dhu rur'maraŋun beŋurnydja moluŋurnydja ŋuriŋiyiny dhä-dhawar'yunamirriynydja waluy. 55Bili ŋarrakuny ŋunhi ŋanak yuwalk warray ŋatha birrimbirrwuny nhumalaŋ, ga balanyayi bili ŋarraku gulaŋdja yuwalk yan gapu nhumalaŋ ŋayaŋuwnydja. 56Ŋuli nhe dhu ŋula yolthu ḻukany ŋarranhany ŋanak, ga gulaŋdja ŋarrany ŋuḻkthun, ŋunhiny nhakun nhe ga nhina ŋarrakalnha ŋayaŋuŋur, ga ŋarra nhokal, ŋunhiny nhakun ŋali biliŋuwuynha waŋgany-manapanminyawuynha. 57Ŋarrany dhuwal djuy'yunawuy beŋur Bäpawuŋ, ŋurukuŋdhi walŋa-gurrupanamirriwuŋ, ga walŋa yan ŋarra ga dhuwal nhinany, ŋuriŋiyiny nhanukalnydja Bäpawalnydja walŋay. Ga ŋuli nhe dhu ḻuka ŋarranhany ŋanak, ga nheny dhu ga ŋunhi bitjandhi bili yan walŋayi nhina, bili ŋuruŋin ŋarrakalnha walŋay.\"\n58\"Dhuwaliyin ŋayi ŋunhi yuwalktja gal'ŋu ŋatha djiwarr'puynydja, ŋunhi ŋayi rälin yarrupthurr, yaka dhuwal balanyany nhakun nhumalaŋgal gan mala-ŋurrkanhanyŋuy walal ḻukan ŋäthil, bala walal marrtjin murrmurryurra. Yurr ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ŋula yolthu ḻuka ŋunhi yuwalktja ŋatha, ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu yakan dhiŋgam, nhinan ŋayi dhu ga walŋan yan, bitjanna bili yan wiyinŋumirra.\"\n59Yo. Dhuwaliyin ŋunhi rom walŋamirrnydja ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋ marŋgikuŋalnydja, ŋunhili ŋunhi Djuw malawal buku-ḻuŋ'maranhamirriŋur buṉbuŋur, wäŋaŋur yäkuŋur Gapuniyam.\nDjesuwnydja dhäruk walŋa-gurrupanamirr\nJesus' words are life-giving\nDjon 6.60-71\n60Ga walalnydja gan ŋunhi bukmakthun yan malthunamirriynydja walal nhanukal ŋäkulnydja ŋanya Djesunhany waŋanhawuynydja balanyawuyyiny, bala walal ŋunhi waŋanany bitjarra, \"Way, dhuwandja dhuwal rom gumurr-ḏäl warray bay. Yolthun dhu dhuwaliyiny ŋula dhäruk märram?\"\n61Yurr ŋayiny Djesuny marŋgithin yan ŋunhi nhaltjarr walal gan nhanŋu malthunamirr mala waŋanhamin, ga bulu galŋa-mukthurr walal nhanŋu, bala ŋayi yan Djesuny waŋanan walalaŋ bitjarra, \"Way walal. Nhaltjarra nhumalany dhiyaŋuny dhärukthu? … ŋoy-yätjaŋala muka? … ŋany nhaltjarr? 62Ŋuli balaŋ nhuma ŋarrany dhuwal Yolŋunhany Gäthu'mirriŋuny nhäŋu marrtjinyawuynydja roŋiyinyawuynydja balany djiwarr'lilnydja, ga nhalayakun balaŋ nhumalaŋ ŋunhi ŋayaŋuny? 63Ŋuriŋiyin bili yan waŋganydhun ŋuli ga dhuwal walŋakumany yolŋunhany walalany, God-Waŋarrwala yan Birrimbirryuny. Yolŋuny walal dhuwal bäyŋu, ganydjarrmiriw mala, ŋula nhämiriwnha, yakan gi dhuwal ŋula yolŋuy ganydjarr gäŋu walŋakunharawnydja. Yurr ŋarrakuny ŋunhi dhäruk, ŋunhi ŋarra gan bilin nhakun lakaraŋala nhumalaŋgal, ŋunhiyiny dhuwal dhäruk ŋunhaŋuwuy warray djiwarr'puy, walŋamirr warray; ŋuriŋiyin dhärukthun ŋarrakal nhuma dhu ŋunhi walŋathirrnydja, God-Waŋarrwalnha yan Dhuyu-Birrimbirryuny waŋganydhun. 64Yurr wiripuwurrnydja nhuma gi dhuwal bäyŋu warray märr-yuwalkmirriyi ŋurikiyi dhärukku mala.\"\nYurr ŋayiny ŋunhi Djesuny ŋäthil warray marŋgi beŋur bili yan ŋurikiwurruŋguny dhä-märr-yuḻkmirriwnydja yolŋuw walalaŋ, ga ŋuriki ŋunhi yolŋuw ŋunhi yolthu ŋanya dhu goŋ-gurrupan miriŋuwal mala. 65Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra, \"Dhiyakun ŋunhi ŋayaŋuwnydja ŋunhi ŋarra gan lakaraŋalnydja nhumalaŋgal bitjarrnydja gam', 'Yakan dhu ŋunhi ŋula yolnydja yolŋu gänany marrtji märr-yanany räli ŋarrakal; ŋany ŋunhin bili dhu ŋunhi yolŋuny marrtji räli ŋarrakalnydja ŋunhi ŋayi dhu Bäpay ŋanya djäl-gurrupan.' \"\n66Bala dharrwan gan ŋunhi yolŋuny walal, malthunamirrnydja mala nhanŋu, ŋapa-bilyurra, ga yakan walal gan ŋunhi buluny nhanŋu malthuna, bili yaka walal ganha ŋunhi ŋurikiyiny gumurr-ḏälwuny dhärukku djäl-ŋamathinya. 67Bala ŋayi Djesuny waŋanan walalaŋguny nhanukiyingalaŋawnha ŋayi malthunamirriw walalaŋ ŋuriki 12-gun bitjarra, \"Way walal, nhaltjan ga nhumany guyaŋa? Nhumany dhu dhuwal bitjandhi bili ganandhi ŋarrany?\"\n68\"Yaw, bäyŋu warray Garray,\" bitjarr ŋayiny Djäyman-Betany buku-bakmaraŋal. \"Ŋuli balaŋ ŋanapurr nhuna dhuwal ganarrthulnydja, ga yolkun ŋanapurr dhu wiripuŋuwnydja yolŋuw malthun? Nhepin dhuwal waŋganydhun ga yuwalktja walŋamirrnydja dhäruk lakaram. 69Bilin dhuwal ŋanapurr gan märr-yuwalkmirriyinan nhuŋuwuynha yan; ga dhuwanna ŋanapurr marŋgin nhuŋu yol nhe dhuwal yolŋu. Nheny dhuwal ŋunhiyin Yolŋu Dharrpalnha God-Waŋarrwuŋun djuy'yunawuy.\"\n70Bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra, \"Nhumalany muka ŋarra ŋunhi gänaŋ'maraŋalnydja dhuwalawurruny 12-nha, yurr waŋganydja yolŋu dhiyal nhumalaŋgal malaŋur, djämamirrnydja ŋayi ŋunhi bilin ŋurikin Mokuywun.\" 71Ŋunhiny ŋayi gan lakaraŋalnydja bitjarryiny ŋanyanhan Djudatj-Gariyatnhan* yäkuny, ŋunhi ŋayi gäthu'mirriŋu Djäyman-Gariyatkun, bili galkin ŋayi dhu Djudatj-Gariyatthuny goŋ-gurrupanna Djesunhany miriŋuwalnha walalaŋgal, bäydhi ŋayi ŋunhi galkipuynydja yolŋu nhanŋu beŋuryiny malaŋur 12-ŋurnydja.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/JHN\/6\/","date":"2020-06-06T10:25:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590348513230.90\/warc\/CC-MAIN-20200606093706-20200606123706-00289.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999949932,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999949932098389}","num_words":2337,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.322,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal gan marikurr dhaḻakarrkurr walŋathin, ŋunhan walal dhiyaŋuny bala ḏar'ṯaryunna ga djiwarr'ŋura\nThe song of the redeemed\nRevelation 14.1-5\n1Ga buluny ŋarra nhäŋal Bimbinhan, ŋayi gan dhärranany ŋunhala bukuŋura wäŋaŋur yäkuŋur Djäyannha, ga dhärra'-dharranany gan ŋunhiliyiny mala-manaparnydja nhanukal Bimbiwalnydja, 144,000-nha malany yolŋuny walal, ŋunhiwurrnha ŋunhi walal bilin gan märraŋala bukulilnydja walalaŋgiyingal walal yäkuny ŋanyanhan Bimbinhan, ga bitjarryi bili Bäpa'mirriŋuwnydja nhanukalaŋaw gan yäku dhärrandhi walalaŋgal. 2Ga buluny ŋarra ŋäkul rirrakaynha, ŋayi gan waŋan beŋura djiwarr'ŋura yindin dhika mirithirra, balanyan nhakun ŋunhi yindin gapu ŋuli ga ḻurryun dhaŋarrnha beŋura bukuŋura balan ŋoylila, ga wiripuny balanya nhakun ŋuli ga ŋunhi wolma murryun, yindin mirithirra dhikan, ga wiripuny ŋunhi rirrakay gan ŋoy-waŋan balanya nhakun ŋunhi dhaŋaŋnha geta ŋuli rirrakay waŋganydhirra, bala marrtjin ŋunhi guywuyyurrnydja, latjun' dhika mirithirra. 3Ga manikaynydja walal gan ŋunhi ḏar'ṯaryurrnydja yuṯan ŋunhili bili gumurrŋurnydja nhanukala God-Waŋarrwala nhinanhawuyŋurnydja, ga gumurr walalaŋgal ŋurikiwurruŋgalyin ŋunhi ḏämbumiriwala walŋamirriwal ga 24-wala worru'-wurruŋuwal yolŋuwal walalaŋgal. Ga bäyŋun ŋunhi wiripuny yolŋu walal marŋgithinya ŋurikiyiny manikaywu, ŋany ŋunhiwurryin bili yan ŋunhi 144,000-nha, ŋunhi walalany gan dhawaṯmaraŋal dhipuŋur munatha'ŋur wäŋaŋur.\n4Yo, dhuwalawurryiny ŋunhi yolŋu walal galŋa-wakalmiriwnha mala, ga malthunany walal ŋuli ganha ŋunhi nhanŋuwuynha yan Bimbiwnha ŋunhi nhälil ŋayi ŋuli walalany mel-warryuna. Bili ŋayi gan ŋunhi dhuwaliwurrunhany yolŋuny walalany roŋanmaraŋala bala gan gumurryu-wurruparnydja nhanukala God-Waŋarrwala ga Bimbiwalnha, beŋurnydja ŋunhi dharrwawalnydja malamirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal. Ga balanyan ŋunhi walalnydja nhakun mel-wiḏi'mirra mala. 5Walalnydja ŋunhi dhiyaŋurruyyiny yolŋuy walal ŋuli gi bäyŋun ŋula waŋganymirr nyäḻ'yurr lakaraŋ; nhinany walal ŋuli ga ŋunhi manymakkuman yan, rom-dhunupan ga ŋula nhämiriwnha.\nDhuwandja dhäwu-lakaranhawuy ḻurrkun'kuŋ djiwarr'puywuŋ yolŋuwuŋ walalaŋguŋ\nThe message of the 3 angels\nRevelation 14.6-13\n6Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋarra nhäŋal wiripuŋunhan muka dhäwu-gänhamirriny djiwarr'puynha yolŋuny, yurr ŋayi gan ŋunhi buṯthurrnydja garrwarkurra, ga gäŋalnydja ŋayi gan ŋunhi räliny dhäwun' manymaknha dhipalnydja munatha'lilnydja wäŋalil, bukmakkun yan bäpurruwny'tja ga malawnydja ga dhärukkuny. 7Ga bitjarra ŋayi marrtjin ŋunhi waŋanany yatjurrnydja gam', \"Märr-barrari muka walal God-Waŋarrwuny, märr-ŋal'yurr manapul nhanŋu! Ga waŋiny manymak-lakaraŋuny ŋanyapinyan yan yäkuny, bili waluny dhuwal bilin bunanan nhanŋu, dhiyaŋuny bala ŋayi dhu mala-djarr'yunna bukmaknhany yolŋuny walalany, yol ŋamakurr ga yol yätjkurr. Buku-ŋal'yurrnydja gi nhanŋuwuynha yänan waŋganygun, ŋunhi ŋayi djäma ŋamaŋamayurr ŋunha djiwarr' ga dhuwal munatha' wäŋa ga gapu moṉuk ga mayaŋ mala raypiny gapu.\"\n8Ga beŋuryiny ŋarra nhäŋal wiripuŋunhan djiwarr'puynha dhäwu-gänhamirriny yolŋuny, ŋayi gan buṯthurr garrwarkurr, ŋapa-munguyurr gan ŋunhi ŋurruŋuny. Ga waŋanany ŋayi marrtjin ŋunhi bitjarra, \"Bilin ŋunha ŋunhiyiny yindiny wäŋa Bapilundja buwayakthinan! Ŋunhiyin ŋunhi wäŋa yätjkurrnydja mirithirrnydja, balanyany nhakun ŋunhi marramba'-ḏumurr miyalk; bitjana bili ŋuli ganha ŋunhiŋuwuyyiny wäŋapuy yolŋu'-yulŋu buku-ŋal'yuna wiripuŋuwnha yan waŋarrwuny, ga ŋuriŋiyi romdhuny walal ŋuli ganha ŋunhi mel-warryunany galkirrinyamaranhany wiripuwurrunhan bäpurruny ga malany. Bala ŋayipiny God-Waŋarryuny ŋanya ŋunhiyiny wäŋany bilin bakmaraŋala.\"\n9-10Ga beŋuryiny ŋarra nhäŋal wiripuŋunhan muka djiwarr'puynha dhäwu-gänhamirriny yolŋuny, ŋayi gan buṯthurr räli ŋurikiyi märrmaw' ŋapaw-malthurr, ga waŋanany ŋayi marrtjin ŋunhi yatjurrnydja bitjarra gam', \"Ŋuli dhu ga ŋunhi ŋula yol yolŋu buku-ŋal'yun ŋurikiny ŋunhi rumbal-warrakan'thinyarawnydja ga bulu ŋurikiyi wuŋuḻiw' nhanukalaŋaw, ga ŋuli walal dhu ga ŋula yolthu nhanukuŋ nambany märram walalaŋgiyingal walal goŋlilnydja ga muḻkurrlilnydja, bala ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarrnydja mirithirra yan ŋaramurryirr ŋurikiyiny yolŋuw, bala ŋayi dhu yan walalany dhä-gir'yunna, ŋuriŋiyin ŋänitjiy'nha yäkuy borumdhu wiyikay'nha, ŋunhi ga ŋuriŋiyiny maŋutji-lakaram ŋaramurrnha nhanŋun God-Waŋarrwun. Ŋayiny dhu ga ŋunhiyiny yolŋu nhina mirithirra yan galŋa-yätjirrnydja, bili wiyinŋumirra ŋayi dhu ga ŋunhi nhinany murr'maranhawuynydja; bitjanna bili ŋayi dhu ga rirrikthundja ŋuriŋiyin gurthaynha ga ganuyny'tja buŋgan-yätjkurruynha, milman ŋurikiwurruŋgala ŋunhi dharrpalwala yolŋuwalnydja walalaŋgal djiwarr'puywalnha ga Bimbiwalnha. 11Yo, bitjanna bili dhu ga ŋunhiyi ŋawululny'tja buŋbulyunna yan, ŋoy-miḏikumanna dhu ga ŋunhiny yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ga buku-ŋal'yun ŋurikiyi ŋunhi rumbal-warrakan'thinyaraw, ga wuŋuḻiw' nhanukalaŋaw. Bili ŋunhiny yolŋu ŋunhi ŋayi ga gäma namba, ŋurukuŋdhiny ŋunhi rumbal-warrakan'thinyawuŋuny nhinany ŋayi dhu ga ŋunhiyiny yolŋu rirrikthunna yan, ŋoy-miḏikumanawuynha gurthawuŋun ga ŋawulul'kuŋ buŋgan-yätjkurruwuŋun, bitjanna bili munhawu ga walupuy, gupaḏalnha yan wiyinŋumirra.\"\n12Yo, nhumany ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋu walal, ŋunhi nhuma ŋuli ga dhäruk märram God-Waŋarrnhany yan, ga märr-yuwalkthirr nhuma ŋuli ga Djesunhany yan, dhärriny walal gi ḏälthin yan birr biyakun, ŋuliwiyakkuny ŋunhi marikurrnydja.\n13Yo. Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi, bala ŋarra yan ŋäkul wiripuŋunhan rirrakay, ŋayi gan waŋan beŋur banydji yan djiwarr'ŋur bitjarra gam', \"Ma' wukirrin dhuwaliyiny dhäruk dhipaliyin djorra'lila. Ga ŋunhiwurrnydja yolŋu walal ŋunhi walal marrtjin märr-nhirrpanminany nhanukiyingala yan ga yan bili-i-i ga murrmurryurr walal, ŋunhiwurrunhany ŋayi dhu Garrayyuny märr-ŋamathaŋun yan.\"\nGa ŋayiny Dhuyu-Birrimbirrnydja buku-bakmaraŋal bitjarra, \"Yo bilin, ŋir'yunmirra walal dhu djämapuy yindiypuynha, bala walal dhu ŋunhi märraŋun yan buku-roŋanmaranhawuynha ŋunhiŋuwuyyin ŋunhi nhä walal marrtjin djäma.\"\nDjesuynha dhu ŋunhi ḻuŋ'maraŋuny walalany ŋunhiwurrunhany ŋunhi dhuwurr-yätjmirrinhany yolŋuny walalany mala-djarr'yunarawnha\nJesus will come as judge of those who do evil\nRevelation 14.14-20\n14Ga buluny ŋarra dhupuŋal bala garrwarlil, bala ŋarra nhäŋal ḏarrtjalknha maŋan, yurr nhinanany marrtjin ŋunhiliyi maŋanŋurnydja balanya nhakun ŋayin ŋunhi \"Yolŋun Gäthu'mirriŋu,\" ga ḻiyalilnydja nhanukal ŋarra nhäŋal latjun' dhika mirithirra muḻkurrpuynydja girri', bulaymirra, ga goŋdhuny ŋayi marrtjin ŋayathaŋal galiwaŋnha yurr djinbulknha.\n15Ga ŋayiny bäy djiwarr'puy yolŋu dhäwu-gänhamirr dhawaṯthurr beŋura ŋunhi God-Waŋarrwala buku-ŋal'yunamirriŋura buṉbuŋurnydja, bala ŋayi gan waŋanany yatjurra ŋurikalyiny yolŋuwal ŋunhi ŋayi gan nhinan ŋunhiliyi maŋanŋur, ga waŋanany ŋayi gan ŋunhi bitjarra, \"Gatjuy marrtjin bala ŋathany borumdja gulkthurra, bili ga ŋunhi borumdja mala galkunna.\"\n16Bala yan ŋayi ŋunhiyiny yolŋu ŋunhi ŋayi marrtjin maŋanŋur gorruŋal, mar'yurra ŋuriŋiyi galiwaŋdhuny gap bitjarryi ŋula yan ḻiw'maraŋal, bala yan ḻuŋ'maraŋala ŋunhi borumdja malany.\n17Ga buluny ŋarra nhäŋal wiripuŋunhany muka djiwarr'puynha dhäwu-gänhamirriny yolŋuny, beŋuryi bili yan ŋayi ŋunhi dhawaṯthurrnydja God-Waŋarrwala buku-ŋal'yunamirriŋura buṉbuŋurnydja, beŋura ŋunhi djiwarr'ŋura, yurr gäŋalnydja ŋayi marrtjin ŋunhi galiwaŋnha djinbulknha dhika. 18Ga beŋuryiny wiripuny muka djiwarr'puy yolŋu dhawaṯthurr beŋura ŋunhi djimuku'ŋur bulaymirriŋura, ga dhiyaŋiyiny gan ŋunhi yolŋuy ganydjarr ŋayathaŋal gurthawnha buku-ḻarrmaranharaw. Marrtjinany ŋayi gan ŋunhi, bala wäthurrnydja ŋayi ŋunhi ŋurikin djiwarr'puywuny yolŋuw goŋ-galiwaŋmirriwnha bitjarra, \"Gatjuy nheny marrtjin bala yan gulkthurr marrtji ŋunhi borumdja mala wuḻuymuŋ'tja dhiyaŋiyin galiwaŋdhun, bili ŋunhi borumdja ga galkunna yan gulkthunarawnha.\"\n19-20Bala yan ŋayi dhunupan ŋuriŋiyiny djiwarr'puyyuny yolŋuy, gap bitjarryi, bala gulkthurra marrtjin ŋunhi borumdja wuḻuymuŋ'thinyany mala bukmakkuŋala yan, bala marrtjin wapmaraŋala. Ga ŋarŋgany gan ŋunhi yindiny dhärran ŋunhala warraŋulnha beŋuryiny ŋunhi buṉbu dharrwamirriŋurnydja wäŋaŋur, ga ŋunhiliyin ŋunhi warraŋulnha walal gan borumdja mala binydjitjkuŋal, bala gan ŋunhi wiyikany waṉḏinany balanya nhakun maŋgun', maŋgun' yan. Ga waṉḏinany gan ŋunhi maŋguny' dhuwanna bili yan nhakun mayaŋnha gapun, dhuḻupurrnha mirithirra ga yaŋara'-wiyinnha, ŋunhi dhu ŋula yindinnhany warrakan' nhakun yarraman'nhany ḻupmaraman yan guḻwuḻmaraman, ga ŋuriŋiyiny gan ŋunhi maŋutji-lakaraŋal God-Waŋarrwun ŋaramurr.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/REV\/14\/","date":"2020-06-06T11:02:30Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590348513230.90\/warc\/CC-MAIN-20200606093706-20200606123706-00591.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999523163,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999523162841797}","num_words":1005,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.349,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"God-Waŋarrwal Bimbiy dhä-ḏaw'yurra bakmaraŋal mam'maranhawuy beŋuryi djorra'ŋur\nThe Lamb broke open the last seal\nRevelation 8.1-5\n1Ga dhäŋur beŋuryiny ŋarra nhäŋal ŋunhi God-Waŋarrwun Bimbinhany, ŋayi bakmaraŋala ŋunhi mam'maranhamirrnydja, ŋunhiyiny dhurrwara-ḏaw'yurra ŋayi bakmaraŋal, bala yan ŋayi ḻapmaraŋala djorrany'. Ga ŋunhalnydja banydji ŋunhi djiwarr'ŋurnydja bukmaknha ŋunhi nhäny mala ḏämbu-mukthurra, yurr märr-wiyinnha ŋunhi wäŋany dhärran wapurarrnydja. 2Bala ŋarra nhäŋala 7-nhan dhäwu-gänhamirriny yolŋuny walalany djiwarr'puynhan, ŋunhiwurrunhan ŋunhi walal marrtjin dhärra'-dharranany nhanukala gumurrŋurnydja God-Waŋarrwala, ga waŋga'-waŋganygal yan goŋlilnydja ŋarra nhäŋalnydja walalaŋgal dhurrwara-ḏilkurra yiḏakiny mala. 3Ga wiripuy djiwarr'puyyu dhäwu-gänhamirriy yolŋuy gan ŋayathaŋal bulaymirr banikin', ŋunhi buŋgan bäw'mirra dhuŋgur'yunarawnha. Yo marrtjinany ŋayi ŋunhi, bala yan dhärranany ŋunhilin ŋunhi djimuku'ŋura. Ga ŋayathaŋalnydja ŋayi gan ŋunhi dhaŋaŋnha mirithirra buŋgan bäwny'tja banikin'mirrnydja, mundhurr-wurrupanarawnydja ga wiripuny dhambay-manapar balayi bukumirriyanhawuynha mala ŋunhi Godkalaŋumirriwuŋun yolŋuwuŋ walalaŋguŋ, bala yan ŋayi gan ŋunhi djalk-djalkthurrnydja balan ŋunhiwilin bulaymirrilila djimuku'lil gurthamirrilila ŋunhi gan dhärran gumurrŋur God-Waŋarrwal. 4Bala ŋunhi wiyikany' buŋgan bäwny'tja ŋawululny'tja rur'yurra marrtjin rrambaŋin maṉḏan ŋunhi bukumirriyanhawuynha Godkalaŋumirriwuŋun yolŋu'-yulŋuwuŋ, yurr dhawuṯthurrnydja marrtjin ŋunhi goŋgurrnydja djiwarr'puywalaŋuwurra yolŋuwalaŋuwurr, balany God-Waŋarrwalnydja. 5Ga dhäŋur beŋuryiny bala ŋayi ŋunhi ŋuriŋiyiny ŋunhi dhäwu-gänhamirriynydja yolŋuy djiwarr'puyyuny märraŋal gurthan beŋura ŋunhi djimuku'ŋura bulaymirriŋura, bala ŋayi rulwaŋdhurrnydja ŋunhiwiliyin banikin'lila, bala yan ŋayi gan djalkthurra ŋunhawala ŋunhi ŋarakalila wäŋalilnydja munatha'lila. Ga dhunupan marrtjin ŋunhi rirrakaynydja murryu'-murryurrnydja yindin mirithirra, ga djaḻka'-djaḻkarryurra marrtjin, ga wäŋany dhuwandja munathany' ŋarakany wingil'yurra marrtjin mirithinan, marrmarryurra marrtjin.\nYindiny ŋunhi mari maḻŋ'thurra balanyamirriynha ŋunhi ŋayi djiwarr'puyyu yolŋuy walal ḏopthurr yiḏakiny malany\nThere was big trouble on the earth when the angels blew the trumpets\nRevelation 8.6—9.21\n6Bala walalnydja gan ŋunhi ŋunhalnydja dhärranan ŋunhi 7-dja dhäwu-gänhamirrnydja yolŋu walal djiwarr'puynydja dhärranany goŋ-yiḏakimirra mala, girri'-ŋamathinan gan bopthunarawnha.\n7Ga ŋayi ŋathil waŋganydhu djiwarr'puyyu yolŋuy ŋurruŋuny bopthurr, bo-o-op bitjarryi, bala yan ŋayiny dhipalnydja munatha'lilnydja ḻarryurr ŋulwitjnha yurr ḏälnha mirithirra guṉḏathinyan, ga gurthany mala marrtjin ŋunhi ḻarryurryi waŋgany-manapanminan maṉḏan maŋgun'. Ga märr dharrwan ŋunhi dhuwandja munathany' wäŋa, ga walŋamirrnydja dharpa malany, ga mulmuny mala nhäranan räwakthinan.\n8-9Ga bulu wiripuŋuynydja muka djiwarr'puyyu yolŋuy dhäwu-gänhamirriy bopthurr bitjarryi bili. Bala ŋarra nhäŋala bukun wäŋan yindin dhika mirithirra, ŋayi marrtjin räli dhuryurr ŋäṉarrmirr gurthamirryi nhäran marrtjin, dhuryurrnydja marrtjin rälin bala yan ŋayi ŋunhi ḻupthurrnydja moṉuklila gapulilnydja. Ga märr dharrwan ŋunhi gapuny moṉuktja gulaŋmirriyin, ga märr-dharrwayi yan ŋunhi ŋula nhäny mala gapuŋurnydja dhiŋgaŋala gan, ga balanyayi bili märr-dharrwayi yan gan ŋunhi marthaŋaynydja malany bakthurr, guḻwuḻyurra gan.\n10Ga bulu wiripuŋuynydja muka djiwarr'puyyu yolŋuy dhäwu-gänhamirriy yiḏaki bopthurr, bo-o-op bitjarryi, bala ŋayiny marrtjin waŋgany warray ganyu yindi mirithirr yupthurr beŋur djiwarr'ŋurnydja, nhäranany ŋayi marrtjin ŋunhi ŋatŋatthurra räli balanya nhakun ŋunhi gurthan ŋäṉarrnha, ga buḻwaŋ'thurrnydja ŋayi ŋunhi balan mayaŋlila mala gapulila ga riyalalila malaŋulil, yurr buku-ḻiw'maraŋala yan dhiyal wäŋaŋurnydja malaŋuŋur. 11Yurr yäkuny ŋayi ŋunhiyi ganyuny, \"Galimiṉḏirrk.\" Ga märr dharrwan gan ŋunhi gapuny mala galimiṉḏirrkthinan, ga dharrwan gan ŋunhi yolŋuny walal murrmurryurr ŋuriŋiyi gapuynydja ḻukanharay.\n12Ga bulu wiripuŋuynydja muka djiwarr'puyyu yolŋuy dhäwu-gänhamirriy yiḏaki ḏopthurr, bo-o-op bitjarryi, bala ŋunhi waluny ga ŋaḻindiny ga märr ḻurrkun' yan ganyu malany märr gaŋga yan buku-munha'yin; nhinanharaw ŋuli walu-ŋupanarawnydja ga munha-ŋupanarawnydja, ga wäŋany gan ŋunhi dhärran munha'yurra gaŋgan gan garkambarryin.\n13Bala ŋarra dhäŋur beŋuryiny nhäŋal ḏamalanhan, ŋayi gan buṯthurr garrwarkurr dhuwalatjarr ŋarakawurra wäŋakurr, ga waŋanany ŋayi marrtjin ŋunhi yatjurra bitjarra gam', \"Yaka-a-ay! Yaka-a-ay! Nhän dhuwandja barrarimirra muka?\" bitjarr. \"Yätjkurra dhuwandja mirithirra walalaŋguny dhu maḻŋ'thun, ŋurukuwurruŋguny ŋunhi yolŋu'-yulŋuw ŋunha walal ga nhina ŋunha munatha'ŋur, ŋunhi dhu ŋuruŋuwurruynydja ŋunhi ḻurrkun'thuny dhuḏi'-dhuḏiŋuynydja yiḏaki ḏopthun.\"","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-50","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/REV\/8\/","date":"2020-11-24T05:58:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-50\/segments\/1606141171126.6\/warc\/CC-MAIN-20201124053841-20201124083841-00124.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9998873472,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9998873472213745}","num_words":535,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.303,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Djesuy maranhu-gurrupar 4,000-nha yolŋuny\nJesus feeds 4,000 people\nMäk 8.1-10\n(Mathuyu 15.32-39)\n1Waŋganydhuny waluy walal bitjarryi bili dharrwayi yan dhika yolŋu walal ḻuŋ'thurr Djesuwal. Ga bäyŋun walal gan ŋunhi ŋula nhäny ŋathany mala gäŋal ḻukanharawnydja walalaŋguwuy. Bala ŋayi Djesuny wäthurra ŋurikiyiny malthunamirriwnydja mala nhanukalaŋaw bitjarra, 2\"Wäy! Ŋayaŋu-wuyurra ŋarra dhuwal mirithinan dhiyakuny yolŋuwnydja walalaŋ. Wiyinŋumirra walal dhuwal ḻurrkun'nha walu malthundja ŋarraku. Bäyŋun walalaŋ dhuwal ŋula nhäny ŋathany maranhuny. 3Ŋuli ŋarra dhu walalany dhuwal djuy'yundja ŋoy-ŋathamiriwnhany walalany bala wäŋalilnydja mala walalaŋgiyingal, bala walalnydja dhu dhuwal ŋula gandarrŋurnydja yalŋgithirra mirithirra, bili wiripuny mala barpuru ga dhuwal marrtji barrkuŋura wäŋaŋur.\"\n4Ga walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu waŋan bitjarra, \"Wäy, nhän limurr dhu dhuwandja yolŋunhany walalany maranhu-gurrupan, dhiyalnydja barrakawukŋurnydja wäŋaŋur?\"\n5Ga ŋayiny walalany Djesuynydja dhä-birrka'yurr bitjarr, \"Nhämunha' nhumany ga dhikayiny ŋatha ŋayatham?\" Ga walalnydja nhanukal lakaraŋal bitjarr, \"Djabin yan dhuwal ŋathany mala dämbany.\"\n6Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan walalany nhinanhamaraŋala. Ga märraŋal ŋayi Djesuy ŋunhiyiny ŋathany mala bala buku-wurrpara God-Waŋarrnhan ŋurikiyi, bala bak-bakmaraŋala ŋathany bala gurru'-gurruparnydja marrtjin malthunamirriwala mala nhanukalaŋuwal, bala walalnydja marrtjin gurrupar yolŋunhan walalany. 7Ga wiripuny walal gan guya mala yumurrku ŋayathaŋal, ga bitjarryi bili ŋayi Djesuy buku-wurrpar ŋurikiyiny guyawnydja mala, ga gurru'-gurrupar ḻundu'mirriŋuwala mala nhanukalaŋuwal, bala walalnydja marrtjin gurrupar ŋunha yolŋunhan walalany.\n8-9Bala walal marrtjin ḻukanan ŋathany, ga bukmaknha walal ŋunhi maranhuyinany. Bala marrtjin nhanukal ḻundu'mirriŋuynydja mala bäythinyawuynydja ŋatha wapmaraŋala, ga dhaŋaŋguŋalnydja walal ŋunhi 7-nha bathiny mala. Ga ŋula nhämunha' ŋunhi yolŋuny walal 4,000-nha bukmaktja. Ga dhurrwaraŋur beŋuryiny ŋathaŋurnydja ḻukanhaŋur, bala ŋayi gan Djesuynydja djuy'yurra yolŋunhany walalany wäŋalila malaŋulil. 10Ga dhurrwaraŋur beŋuryiny bala ŋayi Djesuny ga malthunamirrnydja mala nhanŋu wapthurra gan marthaŋaylila, bala yan walal marrtjinan wiripulila wäŋalil yäkulil Dalmanathalila.\nBaratjiy mala gan birrka'yurr Djesuny ŋayi dhu djäma ganydjarrmirr rom\nThe Pharisees asked for a miracle\nMäk 8.11-13\n(Mathuyu 16.1-4)\n11Ga ŋunhiliyiny wäŋaŋur yolŋu walal nhanŋu bunan Baratji mala, bala walal gan waŋanan nhanŋu dhä-ḏälthinan ŋoy-marraŋala ŋanya. Ga waŋanany walal gan ŋunhi birrka'yurr manapar ŋanya bitjarr, \"Way nhämirr nhe dhu djäma ŋula nhä yindi mirithirr rom ŋurukuwuy djiwarr'wuy, märr napurr dhu nhäma, ga märr-yuwalkthirr nhuna.\" 12Bala ŋayiny Djesuny mirithinan yan dhika ŋorr'yurrnydja galŋa-miḏikinan manapar, ga waŋanany ŋayi bitjarra, \"Nhaku nhumany ŋuli ga dhuwal djälthirr nhänharaw, ŋoy-wilwilyunamirriwnydja romgu? Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany, bäyŋu yan ŋarra nhumalaŋ dhu ŋula nhä yindi djäma yän nhänharawnydja nhumalaŋ.\" 13Bala yan ŋayi Djesuynydja ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa, wapthurrnydja marthaŋaylilnydja, bala marrtjinan buḏapthurra wiripuŋulila gali'lil wäŋalil.\nDjesuy djägakuŋal waŋan ḻundu'mirriŋuny mala nhanŋuwuy ŋayi beŋur maṉḏaŋgal Baratjiwal ga Yaritkal\nJesus warned his friends of both the Pharisees and of Herod\nMäk 8.14-21\n(Mathuyu 16.5-12)\n14Yo, marrtjiny walal ŋunhi buḏapthunna, yurr walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal meṉguman dharrwawnydja ŋathaw gänharaw, ga waŋganynha marrtji ŋunhi ŋathany ŋorra dämban ŋunhiliyiny marthaŋayŋurnydja. 15Bala ŋayi ŋunhi balanyamirriynydja Djesuynydja waŋanan djägakuŋala walalany bitjarra, \"Marŋgi muka nhuma dhuwal ŋurikiyiny ŋunhi ḏulul'maranhawuywuny, ŋunhi ŋuli ḏulul'maram dämbany. Balanyayin ŋunhi marŋgikunhawuy Baratjiwnydja mala ga Yaritkuny nhakun ŋunhiyi ḏulul'maranhawuy ŋathapuy, ga nhumany dhu djägan ŋurikiny.\" Ga bitjarryin ŋayi marrtjin ŋunhi lakaraŋalnydja walalaŋgal.\n16Bala walalnydja marrtjin waŋanhaminan dhä-birrka'yunminan bitjanminan, \"Dhuwandja ŋayi mak bitjarrnydja waŋan bili limurr dhuwal ŋula bäyŋu dharrwany ŋatha märraŋal.\"\n17Ga ŋayiny ŋunhi Djesuny marŋgithin yan walalaŋ nhaltjarr walal marrtji waŋanhamin, bala ŋayi walalany dhä-birrka'yurra bitjarra, \"Nhaku nhuma ga dhuwal waŋanhamirrnydja? Yaka yan nhuma gi dhuwal dharaŋulnydja muka? Nhä nhumalaŋ dhuwal muḻkurrnydja dhumuk yan? 18Maŋutjimirr mala nhuma dhuwal yulŋuny, ga wanha balaŋ nhuma gi nhäŋun. Ga buthurumirr mala nhuma dhuwal yulŋuny ga wanha balaŋ nhuma gi dhuwal ŋäkun. Yaka yan nhuma gi dhuwal guyaŋiny ŋunhi, 19nhämunharay bathiy nhuma bäythinyawuyyu ŋathay dhaŋaŋgum ŋunhi ŋarra ḏaw'ṯawmaramany goŋ-waŋganydja ŋatha, ŋunhi 5,000-guny yolŋuw?\" Ga walalnydja waŋan bitjarra. \"Ŋe! 12 muka ŋunhi bathiny,\" bitjarr. 20Ga bulu ŋayi dhä-birrka'yurr walalany bitjarr, \"Ŋunhi ŋarra 7-dhuny yan ŋathay maranhu-wurrupan 4,000-nhany yolŋuny walalany, ga nhämunha' ŋunhi bäythinyawuyyuny ŋathay bathiny nhuma dhaŋaŋgum?\" Ga walalnydja buku-bakmaram nhanŋu bitjan, \"7-dhu bathiy.\" 21Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan walalany bitjarra, \"Yaka yan nhuma gi dhuwal dharaŋulnydja muka?\"\nDjesuy ḏukmaraŋal bambaynha ḏirramuny\nJesus heals a blind man\nMäk 8.22-26\n22Manymak, marrtjinany walal gan ŋunhi Djesuny ga ḻundu'mirriŋuny mala nhanŋu ga bunan walal Bithdjaydan wäŋaŋur yäkuŋur. Ga ŋunhiliyiny wäŋaŋur yolŋuy walal gäŋal bambaynha yolŋuny nhanukal Djesuwal, bala walal waŋanan ŋanya bitjarra, \"Buku-djulŋi ŋathil goŋ-ŋal'yurr dhiyakal bambaywal yolŋuwal.\" 23Bala ŋayi Djesuynydja goŋnha ŋanya ŋayathaŋal ŋunhiyiny bambaynhany yolŋuny bala garr'yurra ŋanya gänaŋulila. Ga dhunupan yan ŋayi Djesuynydja dhupthurra mellila nhanukal, bala goŋ-ŋal'yurra nhanukala, bala ŋayi waŋanan dhä-birrka'yurra ŋanya bitjarra, \"Ŋula nhe ga nhäma ŋula nhäny mala?\" bitjarr. 24Ga ŋayiny ŋunhiyiny yolŋuny maŋutji-garrwarthin bala bitjarra waŋan, \"Ŋe, Nhäman ŋarra ga dhuwal yolŋunhany walalany walal ga marrtji'-marrtji, yurr buwayak yan, nhakun ga dharpa mala wuŋi-wuŋiḻi'yun.\"\n25Ga bulu ŋayi Djesu goŋ-ŋal'yurr ŋurikalyi bambaywal yolŋuwal, bala yan ŋayi ŋunhi maŋutjiny mirithinan ḻapthurr, ga buluny ŋayi ŋuriŋiyi yolŋuy nhäŋal manymakkuŋala. 26Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan ŋanya djuy'yurra wäŋalila bitjarra, \"Marrtjiny nhe dhu dhunupan wäŋalila nhokiyingal nhe, yakan nhe dhu balany bitjandja yolŋu dharrwamirrililnydja wäŋalil marrtji.\"\nYol bili dhuwal Djesuny?\nWho is Jesus?\nMäk 8.27-30\n(Mathuyu 16.13-20; Luk 9.18-21)\n27Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur walalnydja ŋunhi Djesuny ga malthunamirrnydja mala nhanŋu marrtjin balan ŋunhi wäŋalil galki Djitjariya-Bilipaylila. Ga ŋunhi walal marrtjin bala wäŋgaŋalnydja dhukarr-ŋuparnydja, bala ŋayi Djesuynydja walalany dhä-birrka'yurra bitjarra, \"Wäy yolnhan dhika ŋuli ga ŋunhi yolŋuynydja walal lakaram yanbi ŋarrany yolnha?\" bitjarr.\n28Ga walalnydja buku-bakmaraŋal nhanŋu bitjarr, \"Wiripuwurruynydja ŋuli ga dhuwal yolŋuy walal nhuna lakaram yanbi nhe dhuwal Djonnha ŋunhi Ḻiya-ḻupmaranhamirra yolŋu. Ga wiripuwurruy nhuna ŋuli ga lakaram yanbi nhe dhuwal Yilaydjan, ga wiripuwurruynydja nhuna ŋuli ga lakaram yanbi nhe dhuwal ŋunhin yolŋu djawarrkmirra baman'ŋuwuynha.\"\n29Ga bulu ŋayi walalany waŋan dhä-birrka'yurr bitjarra, \"Ga nhaltjan nhumany ŋuli ga ŋunhi guyaŋa, yanbi yol dhuwal ŋarrany yolŋu?\" Ga ŋayiny Betany buku-bakmaraŋal nhanŋu bitjarra, \"Nheny dhuwal ŋunhiyin yolŋu Maŋutji-dhunupayanhawuynha.\"\n30Bala ŋayi Djesuynydja dhä-mukmaraŋala walalany märr walal dhu yakan yan lakaram ŋula yolkuny yolŋuw nhanukalaŋuwuynydja.\nDjesu gan lakaranhamin ŋanyapinya ŋayi burakinyarawnha\nJesus speaks about his suffering and death\nMäk 8.31—9.1\n(Mathuyu 16.21-28; Luk 9.22-27)\n31Bala ŋayi Djesuny lakaranhaminan walalaŋgal bitjanminan, \"Ŋayiny dhu dhuwal Yolŋuny Gäthu'mirriŋu mirithirra yan dhaŋga-ḏirryundja ŋunhi ŋula nhaliyinydja malaŋuy romdhu. Ga walalnydja dhu ŋunhi ŋaḻapaḻmirriynydja mala ga ŋurru-warryunayŋuynydja mala ga ŋurruŋu-djirrikaymirriynydja mala ga rom-marŋgikunhamirriynydja mala ŋanya ḻikandhu-ŋurrkaman, bala walal ŋanya dhu ŋunhi goŋ-gurrupanna bunharawnha murrkay'kunharawnha. Yurr ḻurrkun' waluny dhu ŋunhi djuḻkthurr bala ŋayi dhu ŋunhi walŋathin beŋurnydja ŋunhi dhiŋganhaŋurnydja.\" 32Yo lakaraŋalnydja ŋayi gan ŋunhi bitjarryiny dhawaṯmaraŋala warraŋulkuŋala yan. Bala ŋayiny Betaynydja Djesunhany märraŋala galkikuŋala nhanukiyingala ŋayi, bala ŋayi dhärukthuny ḏälyun waŋanany nhanŋu bitjarra, \"Yaka gi biyakiyi waŋi.\" 33Bala ŋayi Djesuny bilyurra bala marrtjin nhäŋala ŋunhi malthunamirrinhan mala nhanŋuwuy ŋayi, bala ŋayi waŋanan Betawnydja bitjarra, \"Way nhe Djaytin, gatjuy waṉḏi ŋarrakalaŋaŋur.\" Ga bulu ŋayi waŋan nhanukal Betawal bitjarr, \"Guyaŋanhawuynydja nhokuŋ dhuwali yakan God-Waŋarrwuŋuny gurrupanawuy, ŋany yolŋuwuŋun.\"\n34Bala ŋayi Djesuynydja ḻuŋ'maraŋala wiripuwurrunhany yolŋuny walalany ga malthunamirriny mala nhanŋuwuy galkikuŋala nhanukiyingala ŋayi, bala ŋayi waŋanan walalaŋ bitjarra, \"Ŋuli nhe dhu ŋula yol yolŋu djälthirr ŋarrakuny malthunaraw, nheny dhu monhamirra nhunapinya nhe. Ŋunhiyiny nhakun nhe dhu ganarrthaman yan ŋula nhäny mala nhuŋuwuy nhe, ga ḻaw'maramany nhe dhu ŋunhin dharpa mälakmaranhawuynha nhuŋuwuy nhe bala dhu malthunna ŋarrakun. 35Ga ŋuli nhe dhu ŋula yol waŋa bitjandja, 'Ŋarrany ga dhuwal djälthirr walŋawnha yan nhinanharaw,' bala ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu dhiŋgaman yan. Ga ŋuli ŋayi dhu ŋula yol waŋa bitjandja, 'Ŋarrany dhu dhuwal dhiŋgam yan Djesuwnydja ga dhärukkuny nhanukalaŋaw,' ŋunhiyin dhu ŋunhi yolŋu walŋathirrnydja. 36Ga ŋuli ŋayi dhu marrtji ŋula yolthu yolŋuy ḻuŋ'maramany buku-mangumany nhanukiyingallilyamany ŋayi ŋula nhä malany bukmak dhuwalaŋuwuynydja ŋunhi munatha'wuynydja, bala ŋayi dhu ŋunhi walŋany nhanŋuwuy ŋayi baḏatjunna, ga wiripuny mala ŋayi dhu ga ŋunhi ŋula nhä malany ŋayatham yan baḏak? 37Ŋuli dhu ŋunhi ŋula yolku yolŋuw walŋa buwayakthirrnydja, ga nhän ŋayi dhu ŋunhi ŋula gurrupandja, märr ŋayi dhu buluyi roŋanmaramdhi märram ŋunhiyi walŋany nhanŋuwuy ŋayi. 38Yo, yakan walal goriny ŋarrakalnydja nhakun yäku-lakaranharay, ga dhäwuy ŋarrakalaŋawuyyuny, dhiyakurruwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi walal ga wawu yan nhina, yätjkurra yan ga djäma rom malany mirithirra ga milnyaŋ'mirra. Ga ŋayiny dhu ŋunhi Yolŋuny Gäthu'mirriŋu biyakiyi bili yan gori nhumalaŋguny ŋunhi ŋayi dhu roŋiyiny räliny beŋurnydja djiwarr'ŋurnydja nhanukalaŋuwalnydja Bäpa'mirriŋuwal djeŋarray', ga God-Waŋarrwalnydja dharrpalwalnydja dhäwu-gänhamirriwal walalaŋgal,\" bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋ.","id":"","dump":"CC-MAIN-2020-50","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/MRK\/8\/","date":"2020-11-25T05:35:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-50\/segments\/1606141181179.12\/warc\/CC-MAIN-20201125041943-20201125071943-00121.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999552965,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999552965164185}","num_words":1288,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.323,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Djesuy gan rom-lakaraŋal goŋ-rurrwuyunminyawuy rom\nJesus teaching about washing hands\nMäk 7.1-13\n(Mathuyu 15.1-9)\n1Ga balanyamirriynydja waluy yolŋu walal ŋunhi Baratji mala ga märr ḻurrkun' Rom-marŋgikunhamirr mala wäŋa Djurutjalambuy mala, marrtjin walal balayi guwatjmar ŋanya Djesuny. 2Bala walal nhäŋala ŋunhi Djesuw malthunamirrinhany mala walal gan ŋunhi ŋathany ḻukan, goŋdhuny rurrwuyunamiriwyun.\n3Yo, walalnydja ŋunhi Baratji mala ga bukmak yan Djuw mala, ŋurruŋuny ŋathil walal ŋuli goŋ maṉḏany rurrwuyunminya ga yorrnha walal ŋuli ŋunhi ŋathany ḻukanha. Bili ŋunhiyiny rom ŋäthiliŋu ŋurrŋgitj walal gan marŋgithin beŋur ŋunhi ŋaḻpaḻmirriwuŋ walalaŋgiyingalaŋawuŋ. 4Ga ŋunhi walal ŋuli ŋatha ŋula märranha ŋunhal buku-djuḻkmaranhamirriŋur wäŋaŋur, ga ŋurruŋuny walal ŋuli ḏarrtjalkkunhaminya walalanhawuynha walal, ga yorrnha walal ŋuli ŋunhi ŋathany ḻukanha. Ga dharrwa muka mirithirr walal gan ŋunhi romdja malany ŋayathaŋal, balanya nhakun walal ŋuli banikin' rurrwuyunna ŋunhi walal ŋuli gapu wo ŋula nhä ŋuḻkthunna ŋuruŋiyi, ga bathanawuy banikin', ga ḻupthunawuy banikin' mala walal ŋuli ḏarrtjalkkunha ŋuliwitjanna bili yan romgurr wukiṉḏiwurr.\n5Bala walal ŋunhi Baratjiynydja ga Rom-marŋgikunhamirriynydja mala dhä-birrka'yurra ŋanya Djesuny bitjarra, \"Nhaku ŋuli ga dhuwal nhokalnydja malthunamirriy mala ŋunhiyiny rom mala yaka ŋayathul, ŋunhi walalaŋgal gan ŋaḻapaḻmirriy mala limurruŋgal marŋgi-wurrupar? Ga nhaku walal ŋuli ga ŋunhi ŋathany ḻuka goŋdhu-rurrwuyunamiriwyuny, bitjan nhakun ga ŋunha ŋurrŋgitj rom waŋa wukiṉḏi?\"\n6Ga ŋayiny Djesuny waŋany bitjarra, \"Nhumany dhuwalawurrnydja yolŋu walal ḻiya-dharrwa mala. Dhunupa muka ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy yäkuy Yitjayaynydja gan lakaraŋal nhumalanhany baman'tja, ŋunhi ŋayi gan bitjarrnydja dhäruk ḻakaraŋal God-Waŋarrnhany gam',\n'Dhuwalawurrnydja ŋarraku ŋuli ga dhärukthu yan waŋganydhu wokthun,\nbili ŋayaŋuny ŋunha walalaŋ ben bala barrkun ŋarrakalaŋaŋur.\n7Bäyŋun walal ŋuli gi ŋunhi yuwalkkuŋuny ŋarrakuny buku-ŋal'yurr,\nbili walal ga ŋunha baṯ-bitjandja ŋayatham ŋunhiyin romdja malany ŋunhi yolŋuwuŋun guyaŋanhawuy,\nyanbi ŋunhiyiny God-Waŋarrwuŋun rom-gurrupanawuy.' \"\n8\"Ga nhanŋuny nhuma ŋuli ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruk-nhirrpanminyawuy rom ŋurrkam gali'lila, ga ŋayathamany nhuma ŋuli ga ŋunhi baṯ-bitjandja ŋunhiyin yolŋuwuŋun walalaŋguŋ marŋgikunhawuynydja ga lakaranhawuynydja.\"\n9Ga bulu ŋayi Djesu waŋan bitjarr, \"Nhumany ŋuli ga ŋunhi bil'-bilmaram God-Waŋarrwuny dhäruk-gurrupanminyawuy, bala nhuma ŋuli ga ŋunhi lakaramany djarrpi'kuman wiripuŋuyaman, märr nhuma dhu ga ŋunhi malthundja ŋurikiyin bili yan nhumalaŋgiyingalaŋawnha yan marŋgi-wurrupanawuywuny. 10Bili ŋunhi God-Waŋarryuny rom-lakaraŋal Mawtjitjkalnydja bitjarr muka gam', 'Nhumany dhu ga ŋunhi märr-ŋal'yun nhumalaŋgiyingalaŋaw bäpa'mirriŋuwnydja walalaŋ ga ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja walalaŋ', ga bulu ŋayi lakaraŋal bitjarr, 'Ŋuli dhu ga ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy gumurr-dhar'yun ŋäṉḏi'mirriŋunhany nhanŋuwuy nhä mak bäpa'mirriŋunhany, ŋunhiyinhany yolŋuny nhuma dhu buman rakunyguman.' Yo, bitjandhin ga ŋunhi God-Waŋarrwalnydja romdhu lakaram. 11Yurr nhumany ŋuli ga ŋunhi lakaramany bitjanna gam', 'Ŋuli dhu ŋula yol yolŋu waŋa nhanukiyingalaŋaw ŋayi ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja nhä mak bäpa'mirriŋuwnydja bitjandja gam', \"Ŋarra balaŋ nhuna dhuwal gurrupanna muka ŋula nhä mala ŋarrakuŋ, guŋga'yunaraw nhuŋu, yurr dhuwandja dhuyun nhakun. Ŋarrany barpuru dhuwal bilin wäwunguman God-Waŋarrnhan.\" ' 12Nhumany ŋuli ga marŋgikumany ŋanya balanyarawyin waŋanharaw, ga bulu nhuma ga gulmaram ŋanya djägaŋur ŋayi dhu ga yakan djäga ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja ga bäpa'mirriŋuwnydja.\"\n13\"Ga bitjandhin nhuma ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruk rommiriwnha lakaram, bala nhuma ŋuli ga nhumalaŋguwuynha rom mala marŋgikumany yolŋunhany walalany, märr walalnydja dhu marrtji marŋgikum walalaŋguwuynhan walal djamarrkuḻiny'. Ga wiripuny nhuma ŋuli ga ŋunhi dharrwayyi djäma ŋula nhä malany yätjkurryi yan nhakun dhuwal malany.\" Ga bitjarryin ŋayi gan ŋunhi Djesu waŋanany.\nNhaliy malaŋuy ŋuli ga ŋunhi yolŋunhany walalany ŋayaŋu yätjkurrkum\nThe things that make a person unclean\nMäk 7.14-23\n(Mathuyu 15.10-20)\n14Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi Djesuynydja ḻuŋ'maraŋala ŋunhi yolŋu'-yulŋunhan, bala ŋayi walalany waŋanan bitjarra, \"Ŋäkuny walal ŋarrany, ga dharaŋula yanan. 15-16Yolŋuny dhu dhuwal yaka dhuwurr-yätjirr ŋula nhaliy ŋunhi ŋuli nhanukal dhurrwarakurr gärri, ŋany rom-yätjirrnydja ŋayi dhu yolŋuny ŋuriŋiyin bili yan ŋunhi nhä nhanukal ŋuli yätjkurr mala dhäruk dhurrwarakurr dhawaṯthun.\" 17Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi Djesuy ganarrthaŋalnydja yolŋunhany walalany, bala ŋayi marrtjinan buṉbulila gärrin, ga walalnydja malthunamirriynydja mala nhanukal dhä-birrka'yurra ŋanya ŋurikin ŋunhi nhä ŋayi gan ŋuriŋiyi mayaliy' lakaraŋal. 18Ga ŋayiny walalaŋ Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarr, \"Way! Muka bäyŋu yan nhuma gi dhuwal dharaŋulnydja, ŋunhi nhä ŋarra gan nhumalaŋgal lakaraŋal? Yolŋuny dhu dhuwal yaka dhuwurr-yätjirr ŋuriŋiyiny ŋunhi ŋayi dhu galkan ŋula nhä mala. 19Bili ŋunhi ŋuli yolŋuy ŋathany ḻuka, ga gärriny ŋuli ŋunhi ŋathany balan guḻunlila, bala beŋuryiny ŋayi ŋuli dhawaṯthunna yan; yaka ŋayi ŋuli ŋunhi ŋatha balany ŋayaŋulilnydja marrtji.\" Yo, Ga bitjarryiny ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋal, bili ŋathany mala dhuwal bukmak yan manymak ḻukanharaw.\n20Ga bulu ŋayi Djesu waŋan bitjarr gam', \"Yolŋuny dhu dhuwal ŋayaŋu-yätjirr ŋuriŋin bili yan ŋunhi nhä mala ŋuli ga dhawaṯthun nhanukal beŋur ŋayaŋuŋur. 21-22Ga ŋuli dhu ga ŋunhi yolŋuy ŋayatham baṯ-bitjandja ŋayaŋuy nhanukiyingal ŋayi yätjkurrnydja mala, bala ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy guyaŋany ga djarrpi'kuman yan, ga djämany ŋayi ŋuli ga ŋunhi yätjkurrnha yan mala mirithirra romdja, balanyan nhakun dhuwanna mala gam', Manaŋirra ŋayi dhu djaw'yunna, ga ŋaramurryirra ga yolŋuwnha, bala ŋayi ŋuli marrtjiny bala yan buman murrkay'kuman ŋunhiyiny wiripunhany yolŋunhany. Ga bulu nhakun ŋayi ŋuli marramban' djäma. Yo, ga wiripuny ŋayi ŋuli ga nyäḻ'yunna lakaram ga djirri-waŋan dhu ga, ga bulu gupa-waŋany ŋunha wiripuwurrunhany yolŋuny walalany. Ga wiripuny ŋayi ŋuli ga wanaŋa-ḏumurruyirra ŋula nhakun malaŋuw, ga mel-ḏiy'yunna dhu ga wiripunhan yolŋuny mala, ga nyamir'yunna dhu ga, ga garrwarkunhamirra ŋayi dhu ga ŋanyapinya ŋayi, ga ḏalwurthirra ŋayi dhu ga. Dhuwanna mala ŋunhi yätjkurra yan mirithirra romdja mala ŋayi ŋuli ga djämany, bili yätjkurrnydja mala ga ŋorra ŋunhan ŋayaŋuŋura nhanukal. 23Yo, bukmak dhuwaliyi yätjkurrnydja mala ŋuli ga dhawaṯthun yolŋuwala ŋayaŋuŋurnydja, ga dhiyaŋiyin mala ŋayi ŋuli ga ŋunhi rom yätjirrnydja,\" bitjarra ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja.\nDjan'tayilyu miyalkthu märr-yuwalkmirriyin Djesuny\nA Gentile woman believed in Jesus\nMäk 7.24-30\n(Mathuyu 15.21-28)\n24Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur Djesuny marrtjinan balan ŋunhi wäŋalil galki Däya wäŋa yäku, ga ŋunhiliyin ŋayi gan nhinanany, bili yaka ŋayi djälthinya yolŋu'-yulŋuw mala walal dhu marŋgithirr nhanŋu ŋunhi ŋayiny ŋunhiliyin gan wäŋaŋur nhinan. Yurr walalnydja ŋanya maḻŋ'maraŋal yan. 25-26Ga ŋunhiliyi wäŋaŋur waŋgany gan miyalk nhinan, yurr ŋayi ŋunhi Djan'tayil yolŋuny, wäŋa-ŋunhaŋuwuy Bänitjawuy, makarrpuy Djiriyawuy, ga yothuwal nhanukalaŋuwal miyalkkal gan nhinan yätjkurr birrimbirr. Ga ŋunhi ŋayi ŋäkul ŋuriŋiyi Djan'tayilyuny miyalkthu ŋanya Djesunhany, ŋunhi ŋayi gan nhinan ŋunhiliyiny wäŋaŋur, bala dhunupan ŋayi marrtjinan nhanukal bala ŋurrkanhaminan bun'kumu-djipthurra ḻukulila nhanukal. Bala ŋayi gan waŋanan mirithinan Djesunhany ŋurikiyiny wakinŋuwnydja birrimbirrwu dhawaṯmaranharaw beŋuryiny ŋunhi yothuwalnydja nhanukal. 27Yurr ŋayiny Djesuny waŋan buku-bakmaraŋal nhanŋu bitjarr, \"Way, ŋurruŋuny ŋathil ŋarra dhu maranhu-gurrupan dhuwal ŋarrakuwuy ŋarra djamarrkuḻiny'. Yaka dhuwal manymak ŋunhi dhu yolŋuy märram djamarrkuḻiwny'tja ŋatha, bala dhu djalkthunna wuŋgangun,\" bitjarr.\n28Ga ŋayiny ŋunhi miyalktja buku-bakmaraŋal bitjarr, \"Yo Garray. Ga ŋunhi ŋuli djamarrkuḻiyny'tja ga ŋathany ḻuka, bala muṉguynydja ŋunhi ŋatha ŋuli marrtji ḻarryunna munatha'lila, ga ŋayiny ŋuli ŋunhi wuŋgandhuny ḻuka ŋunhiyin bäythinyawuynha ŋatha,\" ga bitjarra ŋayi ŋunhi mulkuruny miyalk waŋan.\n29Bala ŋayiny Djesuny nhanukal waŋan bitjarra, \"Dhiyaŋiyi nhokal dhärukthuny ŋarranhany ŋayaŋu-ŋamathaŋala. Gatjuy marrtjin. Bilin ŋayi ŋunhi wakinŋuynydja birrimbirryu ganarrthaŋala nhuŋu yothunhany.\" 30Ga marrtjinany ŋayi ŋunhi miyalktja roŋiyinany wäŋalilnydja, nhäŋalnydja ŋayi ŋunhiyi yothunhany nhanŋuwuy ŋayi, ŋayi gan ŋorranany manymaknha, bilin ŋayi ŋunhi birrimbirrnydja waṉḏinan nhanukalaŋaŋur.\nDjesuy ḏukmaraŋal yolŋuny buthuru-dhumuknha ga dhärukmiriwnha\nJesus healed a man who was deaf and dumb\nMäk 7.31-37\n31-32Ga beŋuryiny ŋayi Djesuy ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa Däyany, bala ŋayi marrtjinan ŋulatjarr bala buku-ḏaw'yurr ga ŋunhal Djäydan, ga ḻäynha ŋayi djuḻkmaraŋal ŋunhi guḻundja ŋunhany Galalipuynydja, yurr balan ŋayi gan ŋunhi marrtjinany yindilila wäŋalil ŋarakalil Dikapulitjlila. Bala walalnydja ŋunhiliyiny yolŋu'-yulŋuynydja gäŋal Djesuwalnydja yolŋunhan buthurumiriwnhan ga dhärukmiriwnhan. Bala walal waŋanan nhanukal bitjarra, \"Buku-djulŋi, ŋathil goŋ-ŋal'yurr dhiyakal yolŋuwal,\" bitjarr.\n33Bala ŋayiny Djesuynydja dhunupan yan garr'yurra ŋanya ŋunhiyiny yolŋunhany gänaŋulila beŋuryiny ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal malaŋur. Ga goŋ ŋayi gulŋiyin buthurulil nhanukal ŋurikalyi yolŋuwal, ga bulu ŋayi goŋlil dhupthurr nhanukiyingal ŋayi, bala mam'maraŋal ŋäṉarrlila ŋurikalyin ḏirramuwala. 34Bala ŋayi beŋuryiny Djesuy dhupuŋala djiwarr'lila, bala yan ŋayi mirithinan ŋir'yurrnydja ŋorr'yurra manapar, bala waŋanan nhanukal bitjarra, \"Yipatha,\" ga bitjarr ŋayi ŋunhi mayaliny' waŋan, \"Ma' ḻapthurra,\" bitjarr. 35Ga dhunupan ŋayi ŋunhi yolŋuny buthuruny ḻapthurra, bala ŋayi yan ŋäkula, ga mathany nhanŋu ŋunhi dhayaḻayinan, ga dhunupan ŋayi ŋunhi waŋanany manymakkuŋala.\n36Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan ŋunhi wiripuwurrunhany yolŋuny walalany bitjarra, \"Yaka nhuma dhu lakaram dhuwalaŋuwuy wiripuwurruŋgalnydja yolŋu'-yulŋuwal,\" bitjarr. Yurr walalnydja marrtjin ŋunhi yolŋuny walal mukthurra bala lakaranhaminan, gulkurun ŋayi gan walalany ŋunhi gulmaraŋalnydja. 37Ga walalnydja ŋunhi yolŋuynydja walal mirithinan yan ṉirr'yurra nhäŋalnydja bala walal gan waŋanhaminan bitjanminan, \"Nhä dhuwal ŋayi ga latju'kumany djäma way. Dhuwandja ŋayi ga wiripuny ŋunhan ŋunhi dhärukmiriwnhan ga buthurumiriwnha yolŋuny walalany ḏukmaram.\" Bitjarra walal gan ŋunhi lakaranhaminany.","id":"","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/MRK\/7\/","date":"2021-02-28T07:20:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178360293.33\/warc\/CC-MAIN-20210228054509-20210228084509-00490.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999617338,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999617338180542}","num_words":1297,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.366,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Bukumirriyaŋ walal gi ŋanapurruŋ yulŋuny ŋini'\nPray for us\n2 Thessalonians 3.1-5\n1Yo, ḻundu walal dhuwandja ŋarraku dhawar'maranhamirra dhäruk. Buku-djulŋimirr bukumirriyaŋ walal gi ŋanapurruŋ, bili dhiyaŋiyin romdhu ŋayi dhu ŋunhi bondiny nhakun dhäwuny ḻatju'warryun Garraywalaŋuwuynydja, bala dhu ga ŋunhi bukmaktja yolŋuny walal wokthunna nhanŋu märr-ŋal'yunna manapan, bitjan nhakun nhumalaŋgal maḻŋ'thurr ŋunhi ŋäthil. 2Bukumirriyaŋ walal gi yan ŋanapurruŋ, märr napurrunhany dhu ga ŋunhi gungam muka ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi dhuwurr-yätjmirriwalnydja yolŋuwal walalaŋgal. Bili limurrnydja marŋgi yan muka ŋunhi bäyŋu yan limurr gi dhuwal bukmaktja märr-nhirrpanmirr. 3Yurr nhumany dhu ga ŋunhi märr-nhirrpanmirrnydja Garraywalnha, bili ŋayipin dhu nhumalany marrtji ŋunhi ḏälkumany ga guŋgamany yätjkurruwalnydja birrimbirrwal. 4Yurr ŋanapurrnydja ga dhuwal yuwalk yan märr-yuwalkthirr nhanukalnydja Garraywalnydja ŋunhi nhumany ga dhuwali djäman yan dhäruk-märraman ŋunhi ŋanapurruŋguŋuny marŋgi-gurrupanawuy. 5Ga bukumirriyam ŋarra ga dhuwal Garraywal märr ŋayi dhu waṉa-gämany nhumalany balanyarawyin nhinanharawnydja, nhuma dhu ga märr-ŋamathinyamirra yan, nhakun ŋayipi yan God-Waŋarr, ŋunhi ŋayiny märr-ŋamathinyamirr limurruŋ, ga wiripuny ŋarra ga dhuwal bukumirriyam nhumalaŋ, ŋayaŋu-dharraḏayinyarawnha nhinanharaw nhakun ŋayipin yan Djesu-Christnha.\nYaka gi nhini ḏuŋḏuŋdhiny\nWarnings against laziness\n2 Thessalonians 3.6-15\n6Yo, marrkapmirr ḻundu walal ŋarraku, yäkukurrnydja Djesu-Christkalaŋawurr ŋarra nhumalany ga dhuwal waŋany. Yakan walalaŋgal gi mala-manapul ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal, ŋunhi walal ŋuli ga ŋaraka-ŋurr'yun ḏuŋḏuŋdhirr ga djämamiriwyam ga nhina, ga ŋuyulkthirr ga buthuru-djaw'yunmirr dhukarrwu malaŋuw, ŋunhi ŋanapurr nhumalany gan ŋurikiyi romgu dhäruk-gurrupar. 7Ga bili muka nhuma dhuwali marŋginy, nhumany dhu ga ŋunhi romguny malthun ŋarrakuwuynha yan. Ŋanapurrnydja gan ŋunhi yaka warray bitjarryi walu djalkthurr, nhinan gan djämamiriw. 8Ga ŋunhi ŋanapurr ŋuli ŋunhi wiripuwuŋuny yolŋuwuŋ walalaŋguŋ ŋatha ḻukanha ŋanapurrnydja ŋuli ŋunhi wuŋuḻi'yunna muka ŋunhiwuyyiny. Ŋanapurrnydja gan ŋunhi djäma munha-ŋupar ga bulu walu-ŋuparnydja, märr napurr dhu ga ŋunhi yaka muka nhumalanhany ŋayaŋu-ŋonuŋgum.\n9Ga dhunupa ŋunhi ŋanapurruŋguny ŋunhi balaŋ nhuma ganha napurruny guŋga'yunany, yurr napurrnydja ŋunhi wiripu märraŋal dhukarr dhuwal bala ŋunhi djämamirr, märr ŋanapurr dhu maŋutji-wurrupan nhumalaŋgal nhaltjan nhuma dhu ga nhina ga djäma. 10Ga bulu ŋanapurr ŋunhi bitjarrnydja muka waŋan nhumalaŋ rom-nhirrpar gam, \"Ŋuli nhuma dhu ga yakany djäma nhumany dhu bäyŋun yan ŋathany ḻuka,\" bitjarr. 11Ga dhiyaŋuny bala napurr ga dhuwal marŋgithirra, ŋunhi wiripuny mala nhuma ŋuli ga dhuwaliyi nhina djämamiriwnha, ŋunha ga wiripuŋunhan yan yolŋuny ḻäy-nhäma djämaw, ga nhina nhuma dhu ga djarrma-gänhaminyarawnha yan, dhuwaliyin bili nhumalaŋguny djäma. 12Bala napurr ga nhumalany dhuwal dhiyaŋuny bala waŋan nhakun ŋayaŋu-rur'maraman, nhanukala Djesu-Christkala yäkuynydja, gatjuy gulyurra walal dhipuŋuryiny romŋur ḻay-ḻaymaranhamirriŋurnydja, bala yan ŋurruyirr'yurra djäman, märr nhuma dhu ga ŋunhi ŋathany ḻuka nhumalaŋgiyinguŋ yan wuburrwuynydja, yakan dhu ga ḻäy-nhäma ŋunha wiripuŋuny yolŋuny. 13Marrkapmirr ḻundu walal ŋarraku djäma yan walal gi, ga yakan walal djawaryurrnydja ga gulyurrnydja dhipuŋuryiny ŋunhi dhunupaŋurnydja djämaŋur.\n14Ga djägan gi nhumalaŋguwuy nhuma yulŋuny mirithin yan, ŋurikiwurruŋgalnydja ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋunhi walal ŋuli gi yaka dhäruk märraŋ ŋanapurruny dhuwalayak ŋunhi djorra'kurr. Yakan walalaŋgalnydja mala-manapul, märr walalnydja dhu goran walalaŋguwuy walal. 15Ga yaka walalany biyakuny guyaŋi yanbi walal ŋunhi miriŋun mala nhumalaŋ, ŋany waŋiny walalaŋ marrtji gurrum'thurr yan rälimirriyaŋ ŋayaŋuynydja mel-wuyunaraynha.\nDhuwandja bukumirriyanhawuy dhawurrpunuman ga\nFinal Prayer\n2 Thessalonians 3.16-18\n16Bukumirriyaman ŋarra ga dhuwal Garraywala ŋunhi ŋayi waṯaŋun ŋurikiyi mägayamirriwnha romgu, ŋayi dhu gurrupara nhumalaŋ ŋunhiyiny mägayany rom bawalamirriŋura. Yo, Garraynydja nhumalaŋgal dhu bukmakkal galki yan. 17Ga bitjandhi bili ŋarra ŋuli ga dhuwal yäkuny ŋarranhawuynhany ŋarra wukirriny djorra'lilnydja malaŋulil, nhakun dhuwal dhiyaŋ bala, ŋarra ga wukirri ŋarrapinya ŋarra yäku Bol.\n18Ga bukumirriyamdhi yan ŋarra ŋuli ga dhuwal, märr ŋayi dhu limurruŋ Garraynydja Djesu-Christtja maŋutji-wuyunna nhumalaŋ bukmakkun yan. Ga balanya.","id":"","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/bible.com.au\/DNT\/2TH\/3\/","date":"2021-03-06T07:23:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178374616.70\/warc\/CC-MAIN-20210306070129-20210306100129-00526.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9999839067,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9999839067459106}","num_words":540,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.361,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":1.0,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"Something Stronger - Djambarrpuynu Yolngu Matha\n- Video\/Auslan\nAudio transcript\nThe Royal Commission dhipal romlil Violence, Abuse, Neglect ga Exploitation-lil yolŋu-yolŋuwal Disability-mirr walal ŋunhi yuṯaŋumirr walalaŋ rom nhirrpan maḻŋ'thunmanharaw ga milkumga dhuwal yäku Something Stronger: Yuwalkŋu dhäwuw ŋunhika ŋayaŋu-wutthun ga ŋula-nhä dhu winya'yun nhaliy dhu ḏalthirr ga ḏawalayirr ŋunha yolŋu mala ŋurru-ḏawalaŋu miḏiku-wurrkmi mala.\nDhuwal ŋunhi nhänharapuy ga ŋurruwarryun ga Dr Scott Avery yäku yolŋu ḏirramu ga bäpurruny ŋayi Worimi ga buthuru dhumuk ŋayi beŋur bili.\nDhuwal ŋunhi maḻj'maram ga nhämaka dhuwal ŋurru-ḏawalaŋumirriny dhuwalaŋupuy wäŋapuy mala yolŋu'yolŋu ŋunhi miḏiku-wurrkmirr mala ga djäma Dr Averywal PHD research ŋunhi djämapuy yolŋu'yolŋuwuŋ Disability Network ŋunhi djorra'ŋur Culture is Inclusion. Dhäwu'ga lakaram Yolŋu'yolŋuwalaŋuwuy ga Torres Strait Islanders-kalaŋuwuy ŋunhi miḏikuwurrkmi mala.\nDhuwalka malŋ'thunmaramany märrma'kurr dhä-birrka'yunawuyndja:\n- Nhaltjan ŋuli yolŋu miḏikuwurrkmirr mala waŋa marikurr abuse-kurr, yaka ŋuli ga djäga manymakkum ga yaka ŋulika treating wiripuny yolŋuny manymakkum ŋunhi walalka yaka djuḻuḻyun nhina ga wiripu malany ŋayaŋuŋur walalaŋgal dälkum ga yaka dhawaṯthunmaram ŋunhi nhä walalka nhäma.\n- Nhaltjan ŋuli yolŋu miḏikuwurrkmirri mala waŋanhamirr nha walalaŋ gatjpu' walal dhu gurrupan ḏal rom djamamirriw, nha dhu milkum ŋuli nhanŋuwuy djäl nhanukinygalaŋuwuy walŋaw ga policy gurrupan ga djäma märr dhu rrambaŋitirr ga yaka ganaŋ'maram walalany nhäŋur malanyŋuŋur, ga nhaltjan ŋayi ŋuli maḻŋ'thundja yuwalktja walŋawunydja walalaŋgunydja walalaŋgal.\nDr Avery-yu maḻŋ'thunmaram ŋunhi yolŋu mala waŋga'waŋgany ga nhina yaka walal djälthirr walalthu dhäwu gurrupan walalaŋguwuy maripuy, bili ŋunhiyi walal ga birrka'yun yan, yuṯa yan ŋunhi.\nWiripu mala djälthirr waŋanharaw bili ŋayaŋu walalaŋ marrparaŋ ga dhäkay-ŋama walal ŋunhi yuwalk balanyany walal dhu gurrupan dhäwu ga nhaltjan walalthu waŋa.\nŊunhi wiripuwurr malaka waŋanhamirr maripuy ga lakaram ga mariny yaka ŋamaŋamayunapuy gay aka waŋganymirr dhuka mel-gurrupan. Mariny lika bitjan bili bunhamirr gulkumirr yaka waŋganymirr.\nWiripu yolŋu mala waŋanhamirr walalaŋgal wäŋaŋur ga balanya bili maḻ'maram ŋunhi nhaltjan Dr Avery ga lakaram ŋunhi yolŋu ga nhina 'trauma clusters-mirr'.\nWiripuny malaka waŋanhamirr ŋunhi nhä walal nhäma lika ŋunhi Dr Avery-ka lakaram nhakun 'structural violence'.\nBalanyaray mala mariy ŋulika barrkuwatjkum yolŋuny miḏiku-wurrkmirriny community-ŋur. Dhuwandja mayali' nhakun walal dhu maḻŋ'thunmaram ga nhämaka dhaŋaŋ mari mala.\nDr Avery-ka nhäma ga waŋaka baṉarra'kum ŋunhi balanya mala mari mala yaka limurruŋ yolŋuw rom.\nDhuwalaŋupuy Ŋurru Ḏawalaŋu mala yolŋu ḻakaramga ŋunhi walalaŋguŋ nhänharapuy maripuy ŋuli djaw'yun walalaŋgal ŋayaŋuŋur. Walal ŋulika bäyŋu dhäwu' ḻakaranhamirr balanyapuy nhaltjarr walalany gan, yan nhaltjarr walalany ŋunha ŋayaŋu ŋayathaŋal.\nŊunhi gan yolŋu'yolŋu waŋanhamin maripuy, walal gan ŋunhi waŋanhamindja wutthunawuynha.\nWiripuny yolŋu malaka yakan waŋanhamin.\nDr Avery maḻŋ'thunmaram ŋunhi limurruŋ yolŋu miḏiku-wurrkmirr mala ŋulika yaka bäki dhäruk nhakun \"empowerment\" wo \"sovereignty\".\nWalalnydja djäl ŋunha bala walal dhu walŋamirr dhäwu' märram ga waŋanhamirr manymakku märr walal dhu ga maḻŋ'thunmaram manymak dhukarr ga guŋga'yunamirr.\nWirpuwurrnydja mala ga ŋayaŋumirriyirr yalala walal dhu dhärukthu walalaŋgal guŋga'yurr wiripiwurrnha yolŋuny mala.\nDr Avery-ka birrka'yun ŋunhi ganydjarryu ga gatjpuy' dhuwalaŋupuywal ŋurru ḏawalaŋumirr mala yolŋu'yolŋu ŋunhi miḏiku-wurrkmirr mala mirithirr important marŋgithinyaraw ŋunhika mari marrtji wäŋaŋur.\nYolŋu mala community-ŋur ŋunhi ŋulika bäki walalaŋguwuy dhäruk guŋga'yunaraw wiripuw mala yolŋuw ŋunhiyiny \"sovereignty\", Yolŋu'yolŋu nhakun walal dhu waŋa walalaŋgiyingal märryu ga djälyu.\nDhuwandja dhäwuny' marrtji djambin beŋur yätjŋurnydja ga bala baḏarraŋgunhamirrilila, ga dhiyaŋuny ga guŋga'yuna Ŋurru Ḏawalaŋumirriny yolŋu'yolŋuny mala miḏiku-wurrkmirriny märr walal dhu wuṉḏaŋarrthirra ga balayi roŋiyirr community-lil.\nLimurruŋ yolŋu'yolŋu midiku-wurrkmirr ga marrtjin yan bala ga ḏälthirra walalaŋguwuy romgun ga wäŋaw märr walal dhu maḻŋ'maram gatjpu', ganydjarr ga baḏarraŋgunhamirr.\nDhuwal Disability Royal Commission-dja gäna ga maḻŋ'thunmaramga violence, abuse, neglect ga exploitation yolŋuwal ŋunhi miḏiku-wurrk warrpam' dhuwal wäŋaŋur.\nLimurr djäl limurr dhu ŋäma dhäwu' nhuŋu wanha nheka nhina ga nhaliy nhunaka ŋayatham ŋayaŋu.\nLimurr djäl nhokuŋ dhawu' malany. Limurr djäl limurr dhu ŋäma gurruṯumirriwuŋ walalaŋguŋ ga djägamirriwuŋ walalaŋguŋ.\nLimurr djäl nhumalaŋ nhuma dhu ŋayaŋu nhumalaŋguwuy nhirrpanmirr napurruŋgal, napurr djäl märr nhe dhu marŋgi ŋunhi nhe dhu marrtji napurruŋgal ga lakaram nhaltjan ga dhiyaŋ bala.\nNhokal dhäwuy' dhu guŋga'yun napurruny wanha ga abuse marrtji ga nhaku, ga nhaltjan dhu djambi.\nNhe dhu ḻakaraŋ nhuŋuwuy dhäwuny' balandawal phone-gurr, wo video link-kurr, wo djorra' djäma wo marrtji ga waŋi balandawal.\nNhe dhu ḻakaraŋ nhuŋuwuy dhäwuny' nhokiyingal mathakurr ŋunhi nhe djälnydja, wo djorra'lil painting wo drawing, buŋgulkurr wo manikaykurr lakaranhamirr nhaltjan nhuŋuka ŋayaŋu waŋa.\nNhe dhu riŋimaptja napurruŋ dhipal nambalilnydja 1800 517 199.\nWo dhipal marrtji website-lil: www.disability.royalcommission.gov.au\nWo nhe dhu email napurruny dhipal email@example.com","id":"","dump":"CC-MAIN-2021-31","url":"https:\/\/disability.royalcommission.gov.au\/publications\/something-stronger-djambarrpuynu-yolngu-matha","date":"2021-07-27T09:01:24Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-31\/segments\/1627046153223.30\/warc\/CC-MAIN-20210727072531-20210727102531-00384.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9981191158,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9981191158294678}","num_words":679,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.267,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1} +{"text":"No english translation currently available.\nṈiwuḏa, yarrpany, barŋgitj ga milnhiri. Dhuwandja mala guku ŋunhi maraŋun yolŋuwuŋun ḻukanhawuy. Ga walalnydja dhuwal ṉiwuḏany, barŋgitjtja ga milnhiriny Yirritjan mala guku. Ga yarrpanydja gäna ŋayipi Dhuwa guku.\nṈiwuḏany dhuwal yindi mirithirr guku ga ḏawurrnydja nhanŋu gukuw yindi mirithirr, ga dhäkaynydja ŋayi djuwitnha mirithirra ŋar'ŋaryunamirra.\nGa barŋgitjtja guku dhuwal dhuḏipuy dharpapuy ga wiripuny munathawuynha, ga guṉḏirrpuy ga dhäkaynydja ŋayi ŋunhi märr gaŋga ŋuli ya'.\nGa milnhiriny dhuwal guku gathul'puy, ga dhäkaynydja ŋayi märr ḏamurruŋ, ga wiripuny ŋayi dhuwal milnhiri ŋulwitjnha dhika, djuḻkmaram ŋanya ga barŋgitjthuny dhäkayyu.\nWiripuny dhuwal retjapuy milnhiri, dharpapuynydja, walpalunbuy, gawatjarkpuy, djirrkawulpuy, wäwurupuy, dhumumuwuy, wuḏarritjpuy, ga waṉarrambal'wuy, djomula'wuy, moyawuy, ganarri'wuy, maypinypuy ga genydja'wuy.\nBarŋgitjtja märr dhuḏilil dharpalil guku, ga milnhiriny märr garrwarlil.\nGa wiripuny guku barŋgitj guṉḏapuy ga dhaŋaranbuy, dharpa ŋunhi ḏaw'yurr ŋäthil wärrkthu.\nŊunhi ŋayi ŋuli guku yarrpany muḻmuḻ'mirriyanharawnydja djälthirr, ŋayiny ŋuli gaḏayka'wuy burwu' märram ga banbuḻarri munatha'wuy balanya ya, ga raŋanbuy.\nŊunhi ŋayi ŋuli märramany bala maŋutji manapana, ga mapuny' ŋayi ŋuli djäma gaḏayka'wuyyu yan burwuy'.\nGa barŋgitjthu ŋayi ŋuli gaḏayka'wuy yan burwu' warkthun. Ga ṉiwuḏaynydja gukuy ŋuli märram guŋurru'wuy burwu' ga gaḏayka'wuy bala maŋutjimanapana, ga ŋuriŋiny burwuy' maṉḏa ŋuli djuwitkuman ŋanya mirithirra. Ga barŋgitjkuny ḏawurr guku yumurrku nhankun yarrpanygu. Ga ŋayiny yarrpanydja dhuwal gänan guku manymaknha yan, yaka ḏamurruŋ ga yaka djuwit mirithirr.\nGa dharpaŋurnydja walal ŋuli ga gukuny mala bawalamirriŋur ŋorra. Ga nhanŋuny milnhiriwnydja dharpa buyuwuyu dharpa, ga wälmuwuy, ga gukawupuy ga ḻarrtha'puy. Ga ŋayiny dhuwal ṉiwuḏany guku yindi mirithirr nhanŋu ḏawurr, ga maḏakarritj ŋayi mirithirr.","id":"","dump":"CC-MAIN-2021-39","url":"https:\/\/lpc.elcho.org\/books\/gukupuy-dhawu\/","date":"2021-09-23T17:34:50Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-39\/segments\/1631780057427.71\/warc\/CC-MAIN-20210923165408-20210923195408-00415.warc.gz","language":"djr","language_score":0.9991902709,"language_script":"Latn","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"djr_Latn_score\": 0.9991902709007263}","num_words":247,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.328,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":500.0,"cluster_detection":1}