diff --git "a/ady_Cyrl/fineweb-2_000001_remove.jsonl" "b/ady_Cyrl/fineweb-2_000001_remove.jsonl"
new file mode 100644--- /dev/null
+++ "b/ady_Cyrl/fineweb-2_000001_remove.jsonl"
@@ -0,0 +1,619 @@
+{"text":"The Tower of Babel (Genesis 11: 1-9)\nБабилэн плъэпІэ лъагэр (Adyghe)\n- А лъэхъаным чІыгум изэфэдэкІэ зы бзэрэ зы гущыІакІэрэ тетыгъэр.\n- КъокІыпІэмкІэ къыщежьэхи, цІыфхэм ЩынІар хэгъэгум чІы зэшъхьэзашъо къыщагъоти, ащ тетІысхьагъэх. 3Ахэмэ зэраІожьыгъэ: «Чырбыщхэр ятІэм хэтэжъугъэшІыкІи, машІокІэ тэжъугъэгъэжъэжь». Мыжъомэ ачІыпІэкІэ ахэмэ чырбыщхэр яІэ хъугъэ, етІэфым ычІыпІэкІэ – чІыгум къыхэкІырэ мыстхъур.\n- ЕтІанэ ахэмэ аІуагъ: «Къалэ зыфэтэжъугъэуцужьи, плъэпІэ лъагэ тетэу ошъогум нэсэу; лъэужынчъэу чІыгум итэкъухьагъэ тыщымыхъузэ, тищытхъу ядгъэІон».\n- ЕтІанэ цІыфхэм ашІырэ къалэмрэ плъэпІэ лъагэмрэ яплъынэу Зиусхьаныр къехыгъ.\n- Зиусхьаным къыІуагъ: «Мары мыр зы цІыф лъэпкъ, зэкІэми зы бзэ яІэри. Мыр етІани яІофмэ япэубл ныІэп! Сыд Іоф фежьэхэми, афэукІочІыщт!\n- Адэжь техынышъ, ахэмэ абзэ зэхэдгъэкІухьан, зым къыІорэр адрэм гурымыІонэу».\n- Арыти Зиусхьаным ахэр ащ къыщегъэжьагъэу чІыгум зэфэдэкІэ щыритэкъухьагъэх, ащ къыхэкІэу ахэмэ къалэр аухыгъэп.\n- Ащ къыхэкІэу ащ Бабилэн цІэу фашІыгъ, сыда пІомэ Зиусхьаным чІыгум цІыфмэ абзэхэу тетхэр зэкІэ зэхигъэкІухьэгъэх, ащ къыщиубли, чІыгум изэфэдэкІэ щыритэкъухьагъэх.\nSource: Institute for Bible Translation, Moscow, 2005:\nhttp:\/\/ibt.org.ru\/ru\/text.htm?m=ADG&l=Gen.11&g=0\nContributed by Wolfgang Kuhl\nInformation about Adyghe |\nNumbers in Adyghe |\nTower of Babel in Adyghe\nTower of Babel in North West Caucasian languages\nAdyghe,\nKabardian\nOther Tower of Babel translations\nBy language |\nBy language family\nLearn Chinese Characters with the Omniglot Chinese app","id":"<urn:uuid:4c8ea9bc-83be-4740-8ee9-1b623971ed94>","dump":"CC-MAIN-2013-48","url":"http:\/\/www.omniglot.com\/babel\/adyghe.htm","date":"2013-12-09T08:31:17Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2013-48\/segments\/1386163944066\/warc\/CC-MAIN-20131204133224-00099-ip-10-33-133-15.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9869166613,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":23,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9869166612625122, \"kbd_Cyrl_score\": 0.01216330286115408}","num_words":532,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.96,"perplexity_score":11056.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ быракъым имафэ апэу 2010-рэ илъэсым хагъэунэфыкIыгъ. А лъэхъаным Хьэпэе Арамбый зыщитхьэмэтагъэ Адыгэ Хасэм и совет сэри сызэрэхэтыгъэм непэ сегъэгушIо. Ащ къыкIэлIыкIорэ илъэси 4-м Адыгэ быракъым имафэ адыгэу дунаем тет пстэуми аштагъ.\nСызыхэт купэу Адыгэ Хэкупсэхэр зыфиIорэми лъэпкъ быракъым имафэ Тыркум ыкIи пэмыкI къэралыгъохэм щыхагъэунэфыкIыным ишъыпкъэу дэлэжьагъ.\n2014-рэ илъэсым Адыгэ Республикэм апэрэу официальнэу быракъым имафэ щыхагъаунэфыкIыгъ. Ау ыцIэ официальнэу «Адыгэ Республикэм икъэралыгъо быракъым имафэ» хъугъэ.\nШъыпкъэ ар республикэм иофицальнэ быракъ. Ау ар хабзэу щыIэхэмкIэ официальнэу зымыштэшъущт тилъэпкъэгъухэу Къэбэртае-Бэлъкъэр ыкIи Къэрэщае-Щэрджэс республикэм исхэм сыдыцIа фаусыщтыр? ПэмыкI крайхэми, хэкухэми арысхэм сыда раIощтыр? Хьаури ахэр джы Адыгэ бэракъым имафэ хагъэунэфыкIынэу фимытыжьы хъугъэха? Ар официальнэу зэрэхамгъэунэфыкIышъущтыр гъэнэфагъэ.\nАдыгэ Республикэм ар официальнэу зештэм Къэбэртэе-Бэлъкъар республикэм сыд ыIони ар официальнэу ышIыныя?\nАдыгэ Бэракъым и мафэ апэу хасэм къызэрэрихьыжьэгъагъэм фэдэу къэнэжьыгъагъэмэ нахь дэгъугъэба? УрысыбзэкIэ къапIоми «День Черкесского Флага». Ащ фэдэ цIэ иIагъэмэ адрэ ткъош республикэхэми нахь штэгъэшIу афэхъуныеба?\nДжащ фэд ятIонэрэу зигугъу сшIынэу сызфаери. «Адыгэ шъуашъэм и маф» зигугъу сшIырэр.\nАри хасэм къырихьыжьи гъогу занкIэм тыригъэуцогъагъ. Ау ти республикэ и хабзэихъухьэхэм ари ауцIэпIын алъэкIыгъ. Ари официальнэу хагъаунэфыкIынэу зырагъажьэм Адыгэ шъуашъэм имымэфэжьэу «Лъэпкъ шъуашъэм имафэ» хъужьыгъэ.\nАщ къикIырэр республикэм ис лъэпкъ пстэури а мафэм ежь и лъэпкъ шъуашъэ зыщилъэни къытехьан ылъэкIыщт. Ахэмэ зыщарэмылъ сIорэп. Ау «Адыгэ шъуашъэм и мафэ» тэдэ хъугъэу ара джы?\nКъэбэртаехэми Iоныгъом и 20-м «Адыгэмэ я маф» – «День Черкесов» къызэраугупшысыгъэми урегъэугупшысэ. Сыд шIуа мыхэмэ агу къэкIыгъэри. Апэу лъэпкъ аIони етIанэ ашрай яшIыжьыщтми сшIэрэп.\nСыд хъугъэми, хэт ыуIушыгъэми адыгэ лъэпкъыпсэхэм хъурэри шIэрэри алъэгъу ыкIи къагурэIо. Куцэр теуцогъу теуцогъу аIуагъ.\nНатпресс","id":"<urn:uuid:e086a816-523e-4e5c-82a0-e12241bef246>","dump":"CC-MAIN-2017-09","url":"http:\/\/www.natpressru.info\/index.php?newsid=10362","date":"2017-02-20T01:42:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-09\/segments\/1487501170380.12\/warc\/CC-MAIN-20170219104610-00592-ip-10-171-10-108.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8533778191,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8533778190612793, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14606863260269165}","num_words":530,"character_repetition_ratio":0.086,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.905,"perplexity_score":5312.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и гимн\nАдыгем и къэрал уэрэдыр (ур. Гимн Республики Адыгея) — къэрал инэшан зы Адыгейм.\nТекст[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nТихэгъэгу кlacэу тигупсэр\nАдыгэ чlыгушъ, терэl.\nЗы бын-унагъоу лъэпкъыбэр\nЩызэгурыloy щэрэl.\nЖъыу:\nШlyм факly, лъыкlyaт,\nРеспубликэу тиунэ дах.\nЕгъэхъу, зыlaт,\nРеспубликэу тигугъэ лъаг —\nУилъэнкън хъишъэр фэlyaт.\nДунаим ичlыпlэ шlaгъор\nНахьыжъмэ тэ къытфыхах,\nАхэмэ ялlыгъэ-шlaгъэ\nЛlэшlэгъумэ къызэlэпах.\nХьазабмэ уахэмытыжьэу\nУитыгъэ нэфи ншъхьащыт.\nРоссием зыкlэ ущыщэу\nАщ гукlи ущышъхьафит.\nТэ тыщыlэфэ — егъашlэмъ —\nТичlыгоу тыгур щlэщт.\nТиуашъуи, тыгъи бэгъашlэ\nТфэхъоу тикlacэу тиlэщт.","id":"<urn:uuid:c2ab7c06-41af-4a68-9d63-012cf878555d>","dump":"CC-MAIN-2017-09","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%90%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC_%D0%B8_%D0%B3%D0%B8%D0%BC%D0%BD","date":"2017-02-27T13:55:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-09\/segments\/1487501172831.37\/warc\/CC-MAIN-20170219104612-00640-ip-10-171-10-108.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7347236872,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":34,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.734723687171936, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2559678554534912}","num_words":209,"character_repetition_ratio":0.034,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.18,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.789,"perplexity_score":4653.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Шапсыгъэхэр\nШапсыгъэхэр адыгэ лъэпкъмэ ащыщ. Джыдэдэм Тыркуем, Урысые Федерацием (Адыгэ Республик, Краснодар край) ыкIи нэмыкI къэралхэм (Сириер, Иорданиер, Исраил, нэмыкIхэр) ащэпсэух. Къаукъас Заом и кIэух нэс (1860-рэ илъэсхэр) хэкужъым пстэури щыпс��ущтыгъэх. ШIэныгъэлэжьмэ къызэраIорэмкIэ нэбгырэ мин 200-м (200 000) къехъущтыгъэх. Зэо ужым а пчъагъэм и зы 50-нэ(~5%) нэмыIэм къэнагъэп – адрэхэр рагъэкIыгъэх.\nЯ диалект литературабзэм ымакъэхэмкIэ текIы. Ау итIум язэгурIоным къин хэльэп.","id":"<urn:uuid:45c18bdd-9fba-453c-ad94-3bcf6c72ed9c>","dump":"CC-MAIN-2017-09","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A8%D0%B0%D0%BF%D1%81%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D","date":"2017-02-23T18:51:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-09\/segments\/1487501171209.83\/warc\/CC-MAIN-20170219104611-00291-ip-10-171-10-108.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.588570416,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":90,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5885704159736633, \"kbd_Cyrl_score\": 0.40562528371810913}","num_words":112,"character_repetition_ratio":0.012,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.666,"perplexity_score":2625.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мылым тетэу къэцIэлъэхьыным игупчэ ашIынэу рахъуахьыгъагъэ Красная полянэ зыфиIорэр чIыопсыр къызщаухъумэн фае чIыпIэхэм зэращыщыр ыкIи дунае культурэм изыIахьэу щыт темыр къохьапIэ Iодышъэм (кавказым) лъэпкъ паркхэм ыпашъхьэ дэдэм щашIырэ олимпиад къуаджэр, зыфэдэ къэмыхъугъэ Шъачэ ичIыопсыр зэрэзэIигъэхьэрэр къаIощтыгъ.\nДмитрий Кокорев ти республикэхэм ыкIи официальнэ хасэ тиIэхэм зы гущыIэ зыщамыIощтыгъэ 2007-рэ илъэсым лIыгъэ зыхэлъ еплъыкIэр къыгъэлъэгъогъагъ. Апэу Америкэм ис ти лъэпкъэгъухэр ары ти кIым-сымыгъэр зыкъутэгъэгъэр. Агъэбыракъыгъэ \"No Sochi\" лозунгыр адрэ хэхэс черкесхэм псынкIэу анэсыгъ ыкIи тятэжъхэр лъэпсэкIодэу агъэкIоди яхэку къызырафыгъагъэ хъугъэ шIагъэр зэрэдунаеу зэлъядгъэшIэным, черкесиер тэтый тIоным ыкIи черкес лъэпкъ гупшысэр зэрэхэдгъэхъоным иамал шъхьаIэхэм ащыщ хъугъэ.\nАры, ти хэку зыфэдэ къэмыхъугъэ дэхагъэ иIэхэр зэрэягъэкIодырэр штэгъоягъ, ау, Шъачэ тэ тигууз зыщычатIэжьыгъэ ти къэкIоныгъэм игугъапIэхэм шъхъонтэрымэ зыщыпихыщтыгъэ ти къэлэ шъхьэIагъ, ти хэку ыгугъ. Джы Черкес лъэпкъым ыкIи лъэпкъым игукъэкIыжьхэм лъытэныгъэ фамышIэу игугъапIэхэри аухынэу фаещтыгъэх.\nЕтIани Урысые федерацием кIымафэ олимпиадэхэм апай нахь къекIурэ чIыпIабэ иIэзэ Шъачэ зыкIыхахыгъэм политикэ ушъхьагъухэр иIагъ. Аужырэ илъэсхэм Урысые федерациер 2018-рэ дунае футбол зэнэкъокъури дыхэтэу интернационал зэнэкъокъу пстэуми Шъачэ зыгорэущтэу хегъахьэ ыкIи Путин щегъэжьагъэу къэралыгъо Iэшъхьэтетхэр пэмыкI къэралыгъохэм ялIыкIомэ Шъачэ щыIокIэх. Джа гъогумкIэ дунае сообществэм ишъхьакуцI Шъачэ къалэмрэ Урысыер зэготхэу, зэхэтхэу тырарыгъатхэнэу пылъых.\nМыхэр ашIэзэ итIани зыбгъукIэ историер мытэрэзэу къэгъэлъагъо, Шъачэ тихэку ыгоу зэрэщытыр аушъэфэу, къаугупщысыгъэ къэбархэмкIэ ащ и ужхэр тырагъэкIыжьынэу пылъых ыкIи лъэхъан зэфэшъхьафхэм щытхьэкIагъэ лъэпкъхэр ыкIи тятэжъхэр зыукIыгъэхэри дыхэтэу, ахэр Шъачэ зиягъэ шъыпкъэхэр аIоу дунаем макъэ арэгъаIу ау Черкесхэм ягугъуи япшыси къашIырэп.\nМы хъурэ пстэумкIи тиекIолIакIэхэр къэIогъэн фэягъ.\nАу статус-квор ренэу къэзгъэнэжьы шIоигъо ти хасэхэр, хэбзэжъхэм атетэу псэурэ организацие тиIэхэр, Урысые федерацием зышъхьэ Iоф шъэхъу зезымыфэрэхэр, мы IофымкIи цыхьэ зэрафэтымышIырэмкIэ тыхагъэукъуагъэп.\nШъачэ олимпиадэхэм апэуцужьырэ, и историем ыкIи инеущрэ мафэхэм фэгумэкIырэ хэгъэгупсэхэр (патриотхэр) цIыф куп цIыкIухэу къагъэлъэгъоным ыужы итыгъэх. Ау лъэщэу зэрэхэукъуагъэхэр бэтемышIэу къагурыIощт.\nТи хасэ пстэури, политик купэу тиIэ пстэури ыкIи гумызагъэ пстэури, ащ ыпэкIэ зэфыряIагъэ зэгурымыIоныгъэхэр щагъэзыеу, зэфэдэу зэдырэгъащтэу, «Черкесием икъэлэ шъхьэIэгъагъэу Шъачэ олимпиадэхэм тыфаеп» зыцIэ платформэм щызэIукIэнхэу ыкIи 2014 Шъачэ олимпиадэхэм пэуцужьыгъэныр Черкесхэм рашIылIагъэ лъэпсэкIодыр ыкIи Черкесиер зэрэдунаеу зэлъядгъэшIэным игъогоу зэрэщытыр зэхатшIэу «Шъачэ олимпиадэхэм тыфаеп» зыцIэ банэр лъагэу дэхыегъэным пай тышъуаджэ.\nОрэпсау Черкесэу(Адыгэ) тыкъэнэжьыным и банэр\nОрэпсау Черкесиер\nЧеркесием ихэгъэгупсэхэр\nçérkésyiém yikeleşheğağew şaçe wolyimpyiade şaş'ınew tıfaép!\n16 Eylül 2011 Cuma Saat 00:36\n\"şaçe şaş`ışt wolyimpyiadexem tıfaép\" zıs''e k'omyitétew moskva detım yi guşıaqou dmyitriy k'ok'orév kıuağe guşıeu \"şaçe kızıhıç'e s''ıfığem şoqodı\" lozung'im k'ézereşeleğeğexer zerewğoyiğağex.\nmılım tétew kes''el'ehınım yigupçe aş`ınew rah'uahığağe krasnaya polyane zıfyiorer ç'ıwopsır kızşawoh'umen faé ç'ıp'exem zeraşışır ıç'yi dunaé k'ulьturem yizıahew şıt témır kohap'e odışem (kavkazım) l'epk parkxem ıpaşhe dedem şaş`ıre wolyimpyiad kwacer, zıfede kemıh'uğe şaçe yiç'ıwopsır zereze`yiğeherer kaoştığ.\ndmyitriy k'ok'orév tyi réspublyikexem ıç'yi wofyis'yialьne xase tyiexem zı guşıe zışamıoştığe 2007-re yil'esım l`ığe zıxel' épl'ıç'er kığel'eğoğağ. apew améryikem yis tyi l'epkeğuxer arı tyi ç'ım-sımığer zıkuteğeğer. ağebırakığe \"No Sochi\" lozung'ir adre xexes çérkésxem psınç'ew anesığ ıç'yi tyatejxer l'epseqodew ağeqodyi yaxek'u kızırafığağe h'uğe şağer zeredunaéu zel'yadğeşenım, çérkésyiér tetıy t'onım ıç'yi çérkés l'epk gupşıser zerexedğeh'onım yiamal şhaexem aşış h'uğe.\narı, tyi xek'u zıfede kemıh'uğe dexağe yiexer zereyağeqodırer şteğoyağ, awo, şaçe te tyiguuz zışıçat'ejığe tyi keqonığem yiguğap'exem şh'onterıme zışıpyixıştığe tyi kele şheağ, tyi xek'u ıguğ. cı çérkés l'epkım ıç'yi l'epkım yigukeç'ıjxem l'ıtenığe famışeu yiguğap'exeryi awoxınew faéştığex.\nét'anyi wurısıé fédéras'yiém ç'ımafe wolyimpyiadexem apay nah k'équre ç'ıp'abe yieze şaçe zıç'ıxaxığem polyityike wuşhağuxer yiağ. awojıre yil'esxem wurısıé fédéras'yiér 2018-re dunaé futbol zenekokuryi dıxetew yintérnas'yiwonal zenekoku pstewmyi şaçe zıgorewştew xéğahe ıç'yi putyin şéğejağew keralığo eşhetétxer pemıç' keralığoxem yal`ıqome şaçe şıoç'ex. ca ğogumç'e dunaé swowobşéstvem yişhak'us'' şaçe kalemre wurısıér zegotxew, zexetxew tırarığatxenew pıl'ıx.\nmıxer aşeze yit'anyi zıbğuç'e yistoryiér mıterezew keğel'ağo, şaçe tyixek'u ıgou zereşıtır awoşefew, kawogupşısığe kebarxemç'e aş yi wujxer tırağeç'ıjınew pıl'ıx ıç'yi l'eh'an zefeşhafxem şıtheç'ağe l'epkxer ıç'yi tyatejxer zıwç'ığexeryi dıxetew, axer şaçe zyiyağe şıpkexer aou dunaém make areğau awo çérkésxem yaguğuyi yapşısyi kaş`ırep.\nmı h'ure pstewmç'yi tyiéqolaç'exer keoğen feyağ.\nawo status-kvor rénew kezğenejı şoyiğo tyi xasexer, xebzejxem atétew psewre worg'anyizas'yié tyiexer, wurısıé fédéras'yiém zışhe of şeh'u zézımıferexer, mı ofımç'yi s'ıhe zerafetımış`ıremç'e tıxağewkwağep.\nşaçe wolyimpyiadexem apewçüjıre, yi yistoryiém ıç'yi yinéuşre mafexem fegumeç'ıre xeğegupsexer (patryiwotxer) s''ıf k'up s''ıquxew kağel'eğonım ıwjı yitığex. awo l'eşew zerexewkwağexer betémışeu kagurıoşt.\ntyi xase pstewryi, polyityik k'upew tyie pstewryi ıç'yi gumızağe pstewryi, aş ıpeç'e zefıryaağe zegurımıonığexer şağezıéu, zefedew zedıreğaştew, «çérkésyiém yikele şheeğağew şaçe wolyimpyiadexem tıfaép» zıs''e platformem şızeuç'enxew ıç'yi 2014 şaçe wolyimpyiadexem pewçüjığenır çérkésxem raş`ılağe l'epseqodır ıç'yi çérkésyiér zeredunaéu zel'yadğeşenım yiğogou zereşıtır zexatşeu «şaçe wolyimpyiadexem tıfaép» zıs''e baner l'ag'eu dexıé��enım pay tışüace.\norepsawo çérkésew(adıg'e) tıkenejınım yi baner\norepsawo çérkésyiér\nçérkésyiém yixeğegupsexer","id":"<urn:uuid:22f2b842-5185-4751-bac4-f2b661f10215>","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/cherkessia.net\/bakisacimiz.php?id=3287","date":"2017-03-23T08:09:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218186841.66\/warc\/CC-MAIN-20170322212946-00309-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7726885676,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":25,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7726885676383972, \"xmf_Geor_score\": 0.11971177905797958, \"wsg_Telu_score\": 0.07040771842002869}","num_words":2509,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.023,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.767,"perplexity_score":10622.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"|Пэнэшъу М.Г. Адыгэ шэн-хабзэр литературэм иурокхэм колледжым зэрэщызэрагъашIэрэр|\n|04.02.2011 г.|\n\n\nПэнэшъу М.Г.\nАдыгэ Хабзэр джэныкъо пашъхьэм щалэжьыгъэп, ащ ифаби ихьалэлыгъи лъэпкъым ихъишъэ зы lудэнакlэу хэщагъэ хъугъэ. Адыгэ Хабзэр жъонэкlуапlэми къарахыгъ, lашэр зыщышlэтыгъэ шъхьафитыныгъэ банэми къыщагъэхъагъ, тхьамыкlагъохэми хъярыми ащаухэсыгъ, хэгъэгу зэфэсхэми къащалэжьыгъ, тиорэди титхыди ащ иlофшlагъэх.\nКъуекъо Налбый\nАдыгэхэр дунаем анахь лъэпкъыжъэу, ицlыфышъхьэкlэ макlэу къытенагъэмэ ащыщых. Сэри ахэмэ зэу сащыщ – сыадыг, синыдэлъфыбзэр – адыгабзэ. Сыбзэ сигупсэ, сихабзэ сшlодах. Ау тилъэхъанэ пштэмэ, нахьыжъмэ къинкlэ тфаухъумэгъэ адыгэ шэн-хэбзэ дахэхэм чlэнэгъэшхохэр, зэхъокlыныгъэшхохэр афэхъугъэх. Уахътэм ижь фыртын псынкlэ ныдэлъфыбзэри ыгъэкlодыным ищынагъо къытшъхьарыхьагъ. Бзэм лъэпкъыр щегъаlэ, ныдэлъфыбзэр лъэпкъым ыпс. Цlыфым ыпсэ игъашl, идунай. Бзэм нахьыбэрэ рыгущыlэхэ къэси нахь бэгъашlэ мэхъу, лэжьыгъацэу чlыгу гъэбэжъум халъхьагъэр зэрэбагъоу лlэшlэгъу пчъагъэкlэ лъэпкъым ихъишъэ лъегъэкlуатэ. Тиадыгэ лъэпкъ ихъишъэ зынэсыщтыр непэ зэпхыгъэр тэры. Тыадыгэха? Лъэпкъым щыщэу зытэлъытэжьымэ, къэсыгъ уахътэ уасэ зыфэтшlыжьынэу, тишэн-зэхэтыкlэ дахэхэр, цlыфыгъэ шапхъэхэр, адыгагъэр къэдгъэгъунэнэу.\nАдыгагъэр, цlыфыгъэр, намысыр адыгэ хабзэм игъогогъузэ къахьыгъ.\nДунаем къызтехъуагъэм щыублагъэу адыгэм тхыгъэ унашъоу щымыт шэн-хабзэр къыгъэгъунагъ. Нэмыкl цlыф лъэпкъыбэхэм тэ тиадыгэ хабзэ агукlэ апэблагъэу, ифэшъошэ лъытэныгъэ афарагъэшlыгъ. Ялlыхъужъныгъ, яшъуаш, якъэшъо дахэхэр, тым, ным шъхьэкlафэу фашlырэр, ябзылъфыгъэхэр къызэрагъэгъунэрэр, ясабыйхэр зэрапlурэр ашlогъэшlэгъонэу адыгэхэм афэгъэхьыгъэу къатхыжьыгъэр бэ. Тэ непэ пшъэрылъэу тиlэр ин дэд – Шъхьэлахъо Абубэчыр зэриlуагъэу: \"Адыгэр адыгэу къэзгъэнагъэ адыгагъэр ары\". А гущыlэхэм ямэхьанэ куу къыткlэхъухьэрэ сабыйхэм кушъэм щыублагъэу зэхахын фае, щысэу яlэн фае. Ащкlэ унагъоми, еджапlэ зэфэшъхьафхэми, хэтрэ адыгэ цlыфи зэфэдэу пшъэдэкlыжь ахьы.\nАдыгагъэр, намысыр унагъом къыщежьэ. Ныбжьыкlэм ишэн псыхьагъэ зыщыхъурэ унагъом ихабзэ урамым къытырехьэ. Ижърэм сабыйхэм ягъэсэн яшэн-хабзэ зэтегъэуцон пылъыгъэхэр ныжъ-тыжъхэр арых. Ныбжьыкlэхэр лъэпкъым инеущрэ мафэу зэрэщытыр къагурыlозэ, пlуныгъэ амал зэфэшъхьафхэр агъэфедэзэ, ахэмэ lофышхо а��ашlэщтыгъэ, щыlэныгъэм чlыпlэ тэрэз щырагъэубытыным пылъыщтыгъэх. Джырэ дунае, \"гъогур lухыгъ\", шlугъэу тхэлъыр тышъхьамысэу зэтэтэкъокlы, зэгорэм тызэкlодылlэгъэ зэнэкъокъу мыухыжьым нэзым тырефылlэ. Хэкlыпlэу щыlэр бэ, ау ар бгъэцэкlэным пае, уздэlэпыlэщтыр ащ фэен фае.\nСэ адыгэ педагогическэ колледжэу Андырхъое Хъусенэ ыцlэкlэ щытым сырикlэлэегъадж. Непэ еджапlэм пшъэрылъ анахь инэу зэшlуихын фаер цlыфым ипlун-егъэджэн. Неущрэ мафэм илlыкlох ныбжьыкlэхэр, ахэм улэоу адэтшlырэм елъытыгъэщт тищыlакlэ рыкlощтыр. Ащ изакъоп, щыlагъэрэ, гуфэбэгъэ хьалэлыгъэрэ хэлъэу, гукlэгъу, акъылыгъэ зыхэлъ зекlуакlэкlэ ныбжьыкlэмэ уадэзекlомэ, цыхьэ зыфябгъэшlымэ, ар зэкlэ текlоныгъэу плъытэмэ хъущт. Цыхьэ къыпфэзышlырэм lоф нахь дэшlэгъошlу.\nЛъэхъанэ чыжьэмэ къапкъырыкlызэ, къыднэсыжьыгъэ шэн-хэбзэ дахэхэр ныбжьыкlэхэм зэрахэтлъхьэщтым ипшъэрылъ зыщыдгъэцакlэхэрэм ащыщ адыгэ литературэм иурокхэр. Щыlэп цlыф лъэпкъ илитературэ рымыгушхоу. Тэ тинепэрэ литературэ хахъоу ышlыгъэм къытеты амал адыгэ цlыф лъэпкъым гъогоу къыкlугъэм тылъыплъэнэу. Мыщ дэжьым къыдэплъытэн фаер, произведениеу заджэхэрэм хэт образхэр, ахэр зыгъэгумэкlхэрэр ныбжьыкlэхэм алъыlэсынхэм мэхьанэшхо зэриlэр. Ныбжьыкlэхэм шlэныгъэ ябгъэгъотын плъэкlыщтэп, хъугъэ шlагъэу ахэр нэlуасэ зыфэпшlыхэрэмэ ядэхагъэ гу лъямыгъатэмэ. Жанрэу lоф зыдашlэрэ пэпчъ хэт адыгэ шэн-зекlуакlэхэу, цlыф зэфыщытыкlэ дахэхэу къыхафэхэрэр къыхагъэщынхэр, атегущыlэнхэр, яшlошъхэр къыраlолlэнхэр алъэкlэу есэнхэм пае, лъэпкъ хабзэм хэшlыкl афыряlэн фае. Мы пшъэрылъхэм язэшlохын адыгэхэм бэшlагъэ къызаугупшысыгъэр. А амалхэм ащыщхэу анахьэу зишlуагъэ къакlорэр жэрыlо творчествэр, анахьэу пшысэхэр ары. Адыгэхэм япшысэхэр къызэрыкlоу щытхэп, уахътэм сабыир зэригъэуцорэ ныбжьым елъытыгъэу, лъэпкъым, лlакъом, хэкум, хэгъэгум мэхьанэу яlэр зэхырагъэшlыкlы. Ицlыкlугъом къыщегъэжьагъэу, lофшlэным фапlу, фалэжьы.\nПшысэу ныдэлъфыбзэ дахэкlэ къэIотагъэм, бзэм иlашlугъэ зэхыуегъашlэ, емрэ шlумрэ, дэгъумрэ дэимрэ, шъыпкъэмрэ пцlымрэ, хъущтымрэ дэдзых пшlын фаемрэ къыбгурегъаlо. Пшысэм едэlугъошlу, гъэшlэгъоны. Кlэухым сыдигъуи шlур щытекlо. Пшысэхэм ащыгъэфедэгъэ гущыlэжъхэм уалъыплъэныр гъэшlэгъон дэд. Ахэр губзыгъэу къыбдэгущыlэх, къыоушъыих, къыодэхашlэх, щыlэныгъэм ехьылlэгъэ зэфэхьысыжьхэр уагъэшlы. Пшысэхэм язэгъэшlэгъу уахътэ гущыlэгъур нахьыбэм зыер студентхэр ары. Ахэм яцlыкlугъом щыублагъэу зэсэгъэ пшысэхэм яеджэни, язэхэфыни къин къащыхъурэп, абзэ къегъэбаи ныдэлъфыбзэм иlашlугъэ зэхарегъашlэ, фэкъулаеу янэ-ятэхэр, яжъхэр, яупчlэжьэгъухэу щыlэнхэу, лъытэныгъэ зэфашlыжьынхэу, яlорэ яшlэрэ зэтефэу псэунхэм фегъасэх. Пшысэхэм кlуачlэу яlэм нахь макlэп адыгэ орэдыжъхэм пlуныгъэ мэхьанэу апкъырылъыр. Ау ахэм яеджэн, язэхэфын дэдзых бэшlагъэ зыхъугъэр. Илъэсишъэ пчъагъэкlэ ахэр лъэпкъым зэхилъхьагъэх, ыугъоигъэх, ахэмкlэ игушlуагъуи, игукlаи къыриlотыкlыгъэх, лlыхъужъхэм ящытхъу афиlуагъ, къэрабгъэм ифэшъуашэ бжьыгъэ тырилъхьагъ.\nОрэдым икlуачlэ зэхашlэным пае, ахэм ядэlун амал студентхэу едгъаджэхэрэм яlэн фае. Дэгъугъэ ащкlэ музыкальнэ факультетым ишlуагъэ къакlощтыгъэмэ, ижърэ орэдхэр ныбжьыкlэхэм къаlохэу студентхэм зэхахын амал яlагъэмэ. Ащ изакъоп, университетым исурэтышlэхэм явыставкэхэр, тарихълэжь хъущт студентхэм яlофшlагъэ анахь дэгъухэу адыгэ шэн-хабзэм къытегущыlэхэрэм колледжым истудентхэм, кlэлэеджакlохэу адыгэ шъолъырым исхэм нэlуасэ зыфашlынэу амал яlагъэмэ. Непэ техническэ lэпыlэгъоу къежьагъэр бэ, ахэмэ зэу ащыщ компьютерыр. Зымкlэ дэгъу, lофыбэ къегъэпсынкlэ, литературэм иурокхэм нэрылъэгъоу къащыбгъэлъэгъон, зэхябгъэхын плъэкlыщтхэмкlэ Ιэрфэгъу. Блэкlыгъэ илъэс еджэгъум, материал зэхэугъоегъэ гъэшlэгъонхэр зыфэдгъэфедэхэзэ, Шхьаплъэкъо Хьисэ, Жэнэ Къырымызэ ятворчествэ фэгъэхьыгъэ литературнэ хьакlэщхэр адыгэ литературнэ кружокым хэт студентхэм акlуачlэкlэ, педколледжым щызэхэтщагъэх. ХьакΙэщым къекΙолΙэгъэ кΙэлэегъаджэхэми, студентхэми зыкъэшΙынхэр агу рихьыгъэх, пΙуныгъэ кΙуачΙэу апкъырылъыр къыхагъэщыгъ, тегущыΙагъэх.\nЗымкlэ компьютерыр дэи, тихабзэ къемыкlурэ шэн-хэбзэ мышъомылхэр къызхахынэу ныбжьыкlэхэм интернетым ралъагъорэр бэ. Уахътэр къэбгъэуцун плъэкlыщтэп, шΙэгъэн фаеу тиΙэр оlо зэпытэу уедэlужькlи зэблэхъун щыlэп, ау амалэу щыlэр зыфэдгъэфедэшъун фае. Сенэгуе ишlуагъэ къэкlонкlэ, хъишъэм инэкlубгъохэм, адыгэ-шэн хабзэ дахэхэм къатегущыlэрэ статьяхэм, архивнэ документ гъэшlэгъонхэм яматериалхэм, адыгэ тхылъыкlэу къыдэкlыгъэхэм, национальнэ проектхэм, хэхэс адыгэхэм яхьылlэгъэ материалхэм, купэу \"Жъыу\"-м (пащэр Гъукlэ Замудин) къыдигъэкlыгъэ альбомым тетхэгъэ орэдыжъхэм, къэшъо мэкъамэ дахэхэм, ащ тхыгъэ гуадзэу Унэрэкъо Раерэ Пашты Мадинэрэ фашlыгъэхэм, I-9-рэ классхэм апае къыдэкΙыгъэ \"Адыгэ хабзэ\" зыфиΙорэ тхылъхэм яматериалхэм (авторхэр: Унэрэкъо М., Унэрэкъо Р.), ыкlи нэмыкlыбэу, лъэпкъымкΙэ гъэсэпэтхыдэ хъущт материалхэм интернет сайтхэм нэlуасэ защыфэтшlышъунэу амал тиlагъэмэ. Непэ зэрэреспубликэу тиlэп анимацием икъоу lоф дэзышlэн зылъэкlыщт специалистхэр, а лъэныкъом lоф дэтымышlэмэ дэдзых мэхъу сабыйхэм зы пlуныгъэ амалэу адызетхьан тлъэкlыщтыр, хэткlи шъэфэп ахэр непэ зэплъырэ мультфильмэхэр.\nНепэ лъэпкъым къырыкlощтым ыгъэгумэкlхэу, гъогууанэ къызэпызычи къэкΙогъэ хэхэс тилъэпкъэгъухэм абзэ къызэтырагъэнагъ. Тэ тигугъапΙэмэ зыдэгъэзагъэр чылэр ары. Адыгэ гущыΙэжъым еΙо: \"Жъы зимыlэм кlэ иlэп\". Тигупсэ ныжъ-тыжъ губзыгъэхэу тыбзи тихабзи къэзгъэгъунагъэхэм яΙэпыΙэгъу тищыкΙагъ, чылэм тынэгу фэтэжъугъэгъаз, тыбзэ изэгъэшlэн, шэн-хабзэмэ якъэухъумэн кушъэ лъапэм щытэжъугъэубл, кΙэлэцΙыкΙу ΙыгъыпΙэхэм адыгабэзэр ачΙэлъын фае. Ныдэлъфыбзэм изэгъэшΙэн Республикэу узщыпсэурэм сыхьатитΙу къыретыкΙэ бзэр къызэтебгъэнэн плъэкlыщтэп, тхылъэу ады��абзэкlэ къыдэкlыщтхэм яджэн дгъотыжьыщтэп, бзэр зымышΙэрэм ихабзи ышΙэрэп. \"Шыпэр кlуагъэу шышъхьэм улъэбэнэжькlэ пкlэ иlэп\". Марджым игъу! Уахътэм диштэу, тисабыйхэр адыгэ-шэн хабзэм тетэу зыщытпlун Адыгэ еджапlэ тищыкlагъ. Тилъэпкъэгъу сабый lушхэм гъогур ятыгъэн фае, амал зиlэ цlыфхэм ар апшъэ ралъхьажьымэ, тинеущ зэпхыгъэщтхэр ахэр арых.\nСигущыlэ кlэух фэсшl сшlоигъу Шэуджэн Мурат иусэкlэ.\nЧеркесы – один из древних народов на земле с уникальной культурой, сводом неписаных правил \"Адыгэ Хабзэ\", что подразумевает под собой совокупность лучших нравственных качеств, которые должны быть в человеке, считающим себя черкесом. В современном мире нормы \"Хабзэ\" претерпевают изменения, происходит унификация образа жизни народа, стирание культурных поведенческих стереотипов. В связи с этим, возникает необходимость возрождения и развития национального самосознания черкесов, регуляции их поведения во всех областях общественной жизни по правилам, установленным \"Адыгэ Хабзэ\".\nНеобходимо отметить особую роль черкесской (родной) литературы, на которую возложены задачи по воспитанию молодежи в духе национальных традиций, с учетом сложных правил неписаного морально- этического кодекса, основанных на принципах \"\"адыгагъэ\". Неоценимо изучение устного народного творчества черкесов, в котором отражены национальные явления, являющиеся своеобразной философией народа. Новые возможности достижения положительных результатов в изучении и сохранении черкесского (родного) языка, дает использование компьютерных технологий. Использование интернет сайта в целях ознакомления людей с культурным наследием черкесов, с их нравами и обычаями послужили бы воспитанию уважения к народу, развития чувства понимания и уважения других культур, воспитанию толерантности и гуманного межнационального общения.\n|След. »|","id":"<urn:uuid:742d7561-6178-46b5-a349-3a7d982d0c59>","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/www.elot.ru\/index.php?option=com_content&task=view&id=2248&Itemid=100","date":"2017-03-29T11:13:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218190295.4\/warc\/CC-MAIN-20170322212950-00608-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7867426872,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7867426872253418, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21197280287742615}","num_words":2836,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.822,"perplexity_score":5885.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Karakter boyutu :\nNEHAY RUSLAN (НЭХЭЕ РУСЛЪАН)\n24 Haziran 2015 Çarşamba Saat 17:26\nNEHAY RUSLAN\n25 haziran 1941'de Voçepşiy köyünde doğdu.\nAdığe Devlet Öğretmen Enstitüsü Filoloji Fakültesi'ni 1967 yılında bitirdi.Adığey radyo televizyon komitesinde on yıl süreyle redaktör olarak çalıştı.M.Gorki Edebiyat Enstitüsü yüksek edebiyat kurslarını 1979 yılında bitirdi.\"Sosyalist Adığey\" gazetesinde çalıştı.1984-1995 yılları arasında Adığe Yazarlar Birliği'nde edebiyat danışmanı ve sekreter olarak görev yaptı.Son yıllarını A.C.Radyo Televizyon Kurumu'nda çalışarak geçirdi.1997 yılında yaşama veda etti.\nNehay Ruslan'ın eserleri 1960 yılından beri yayımlanıyordu.\nŞiir,poema ve öykülerinin yer aldığı kitapları adığece çıkardı. \"Gün aydınlıkla başlar\"-1969, \"Çağrı\"-1971, \"Deniz kuşları\"-1972,\"Şelale\"-1977,\"Sürekli geliyor\"-1980, \"Ocağın ateşi\"-1983, \"Güneşli yağmur\"-1986, \"Kırmızı atkı\", \"Aydınlık gökyüzü\"-1990,\"Yaşamın sabahı\"-1991.Öykülerinin yer aldığı kitabı \"Girdap \"-2002.\nRuslan'ın şiir ve poemalarının yer aldığı rusça kitapları da çıktı. \"Babamın kuyusu\"-1980, \"Anneme dair\"-1981, \"Kaderin rüzgarları\"-1995.\nNehay Ruslan'ın şiirleri Ukrayna'da da basıldı.\"Smena\",\"Moskova\",\"Don\", \"Rodnik\", \"Kafkasın mavi dağları\",\"Kafkası seviyorum\" adlı dergi ve almaklarda yayımlandı.Birçok şiiri kompozitörlerce şarkı olarak bestelendi.\nNehay Ruslan 1975 yılından beri R.F.Yazarlar Birliği üyesiydi.\nНЭХЭЕ РУСЛЪАН\nНэхэе Руслъан Мыхьамодэ ыкъор къуаджэу Очэпщые мэкъуогъум и 25-рэм 1941-рэ илъэсым къыщыхъугъ.\nГурыт еджап1эр къызеухым колхозым щылэжъагъ.Нэужым Мыекъуапэ дэт мэкъумэщхъызмэт\nтехникумым ч1эхьэгъагъ,ау ар къымыухызэ,Адыгэ къэралыгъо к1элэегъаджэ институтым ифилологическэ факультеты 1962-рэ илъэсым к1ахьи,1967-рэ илъэсым къыухыгъ.Адыгэ хэкум телевидениемрэ радиомрэк1э икомитет иредакторэу Руслъанэ илъэсипш1эу 1оф щиш1агъ.М.Горкэм ыц1э зыхьырэ литературнэ институтым и Апшъэрэ литературнэ курсхэр 1979-рэ илъэсым къыухыгъ.Хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» иредакцие и1офыш1агъ.1984-рэ илъэсым къыщегъэжъагъэу Адыгеим итхак1охэм я Союзы литературнэ упч1эжъэгъу 1офыш1эу щыригъажъи,нэужым пщэдэк1ыжъ зи1э исекретарэу 1995-рэ илъэсым нэс лэжъагъэ.Аужырэ илъэсхэм Адыгэ Республикэ телерадиокомпанием и1офыш1агъ.\nНэхэе Руслъан ытхыхэрэр 1960-рэ илъэсым къыщыублагъэу хиутыщтыгъэх.\nУсэхэр,поэмэхэр,рассказхэр дэтыхэу тхылъхэр Руслъанэ адыгабзэк1э къыдигъэк1ыгъэх: «Мафэр нэфым къыщежъэ»-1969, «Джэмакъ»-1971, «Хыбзыухэр»-1972, «Псыкъефэх»-1977, «Къэк1озэпыт»-1980, «Джэныкъо маш1у»-1983, «Тыгъэ ошх»-1986, «Косынкэ плъыжъ»-1987, «Ошъогу нэф»-1990, «Гъаш1эм ипчэдыжъ»-1991.Рассказхэмрэ повестхэмрэ зыдэт тхылъэу «Псыархъуан»-2002.\nРуслъан иусэхэмрэ ипоэмэхэмрэ зыдэт тхылъхэри урысыбзэк1э къыдэк1ыгъэх. «Колодец отца»-1980, «Слово о матери»-1981, «Ветры судьбы»-1995.\nНэхэе Руслъан ытхыгъэмэ ащыщхэр Украйнэм щыхаутыгъэх,Журналхэу «Смена», «Москва», «Дон»,альманахэу «Родники»,сборникхэу «Синие горы кавказа»-Нальчик,1982, «Люблю я кавказ»-1988 зыфи1охэрэм къадэхьагъэх.Руслъанэ иусабэхэр адыгэ композиторхэм орэдышъомэ аралъхьагъэх.\nНэхэе Руслъан Урысие Федерацием итхак1охэм я Союзы 1975-рэ илъэсым щыублагъэу хэтыгъ.\nBu haber toplam 1548 defa okundu.","id":"<urn:uuid:62ac2456-7bf9-4e77-a78b-47883c9fb78e>","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/cherkessia.net\/makale_detay.php?id=3557","date":"2017-03-27T10:45:12Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218189471.55\/warc\/CC-MAIN-20170322212949-00473-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5867422223,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":17,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5867422223091125, \"gag_Latn_score\": 0.1854832023382187, \"xmf_Geor_score\": 0.10323882848024368, \"wsg_Telu_score\": 0.016505468636751175, \"tat_Latn_score\": 0.014677069149911404, \"kbd_Cyrl_score\": 0.014579394832253456, \"tly_Latn_score\": 0.012025024741888046}","num_words":967,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.004,"special_characters_ratio":0.267,"stopwords_ratio":0.011,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.597,"perplexity_score":13718.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Karakter boyutu :\nBERETAR HAMİD (БЭРЭТЭРЭ ХЬАМИД)\n10 Temmuz 2015 Cuma Saat 16:28\nBERETAR HAMİD\nBeretar Hamid 9 temmuz 1931'de Kazanakuey köyünde doğdu.1958 yılında Moskova M.V.Lomonosov üniversitesi gazetecilik fakültesini bitirdi.1958-1960 yıllarında A.V.Lunaçarski tiyatro enstitüsünde Adığe gurubunu okuttu.Daha sonraları \"Sosyalist Adığey\", \"Adıgeyskaya Pravda\", \"Sovetskaya Kuban\" gazetelerinde ve Krasnodar Yazarlar Birliği'nde çalıştı.1969 yılında tarih bilimleri kandidatı oldu.Bununla birlikte Kuban tarım enstitüsü yabancı öğrenciler bölümünde toplumsal bilimler dalında öğretmen ve yönetici olarak 1985 yılına kadar görev yaptı.1985 yılından itibaren Adığe Devlet Üniversitesi ülke tarihi bölümünde doçent ve profesör olarak çalıştı.\nBeretar Hamid şiir ve poemalarının yeraldığı kitaplar çıkardı. \"Şafak\"-1957, \"Baharın başlangıcındaki söz\"-1960, \"Güneş ışıncığı\"-1964,\"Yeni gün\"-1969, \"Desen\"-1972, \"Köyün tarihi\"-1974, \"Beşik şarkısı\"-1975, \"Yalnız aşk\"-1977, \"Uzaktaki sınırlar\"-1981, \"Paylaşılamayan pay\"-1983, \"Kurumayan çeşme\"-1986, \"yenigünün sabahı\"-1987, \"her şey senin için\"-1991, \"Sonbahar yaprağı\"-1993, \"Güneşli patika\"-1994, \"Kanatlarım\"-1999.\nTiyatro eserlerinin yer aldığı \"Piyesler\" adlı kitabını 1964 yılında çıkardı.\nBeretar Hamid şiir ve poemalarının yer aldığı Rusça kitaplar da çıkardı. \"İslamey\"-Krasnodar,1965, \"Taş ağlamaz\"-Moskova 1968, \"Dağlardaki patika\"-Krasnodar,1971, \"Senin iyi arkadaşın\"-Moskova,1974, \"Asırlar kıyıları bağlıyor\"-Krasnodar,1978, \"Dedemin elma ağacı\"-Krasnodar,1984, \"Senin ismin\"-Moskova,1985 bunlardandır.\nRus yazarı Pavel Rezinkov ile birlikte yazdıkları \"Köyün kızı\" adlı deneme kitabını 1964 yılında Mıyekuape'de yayımladı.\nŞiirlerinden bazıları kompozitörlerce şarkı olarak bestelendi.\nAnhel Gimer'in piyesi \"İnsan ve kurt\",A.Ostrovska'nın eserleri \"Meteliksizken gelen altın\",\"Kediye hergün bayram değil\"i adığeceye çevirdi ve bu eserler adığe tiyatrosunca sahnelendi.\nÇeşitli zamanlarda Kosta Hetagurov,Korney Çukovska,Kuliyev Kaysın,Çışeko Alim,Hohlov Sergey'in şiirlerini Adığeceye çevirdi.1989 yılında Şota Rustaveli'nin ünlü poeması \"Kaplan kürklü şövalye \" yi adığeceye çevirip kitap olarak yayımladı.\nBeretar Hamid Adığe Cumhuriyeti halk şairi,Rusya Federasyonu saygın kültür çalışanıdır.1962 yılından beri R.F.Yazarlar Birliği üyesiydi.\n1995 yılında yaşama veda etmiştir.\nNot: Ş.Abu'nun A.C.yazarları kitabından alınmıştır.\nБЭРЭТЭРЭ ХЬАМИД\nБэрэтэрэ Хьамид Яхье ыкъор Къэзэнэкъуае бэдзэогъум и 9-м 1931 илъэсым къыщыхъугъ.Гурыт еджап1эр Хьамидэ тыжъын медалк1э къыухыгъ.Зы илъэсрэ к1элэегъаджэу 1оф ыш1агъэу Москва дэт университетэу М.В.Ломоносовым ыц1э зыхьрэм ч1ахьи,журналистикэмк1э ифакультет 1958-рэ илъэсым къыухыгъ.1958-1960-рэ илъэсхэм театральнэ искусствэмк1э къэралыгъо институтэу А.В.Луначарскэм ыц1эк1э щытым адыгэ студиеу къызэ1уахыгъэм щыригъэджагъэх.Ащ ыужьрэ илъэсхэм хэку гъэзетхэу «Социалистическэ Адыгей», «Адыгейская правда»,краим игъэзетхэу «Советская кубань» зыфи1охэрэм,Краснодар краим иписательхэм яорганизацие 1оф ащиш1агъ.1оф ыш1эзэ,МГУ-м журналистикэмк1э иаспирантурэ къыухыгъ.1969-рэ илъэсым тарихъ ш1эныгъэхэмк1э кандидат хъугъэ.Ащ щегъэжъагъэу Кубанскэ мэкъумэщхъызмэт институтым 1эк1ыб хэгъэгу къик1ыгъэ студентхэр зыщеджэрэ факультетым обшественнэ ш1эныгъэхэмк1э икафедрэ ик1элэегъаджэ шъхьа1эу,идоцентэу,ипащэу лэжъагъэ 1985-рэ илъэсым нэс.1985-рэ илъэсым къыщегъэжъагъэу Адыгэ къэралыгъо университетым хэгъэгу тарихъымк1э икафедрэ идоцентэу,нэужым ипрофессорэу 1оф ыш1агъ.\nХьамидэ иусэхэр ипоэмэхэр зыдэт тхылъхэр къыдигъэк1ыгъэх.Ахэр: «Нэфылъ»-1957, «Гъэтхэпэ псалъ»-1960, «Тыгъэнэбзый»-1964, «Шъыхьэкъотх»-1967, «Мэфак1»-1969, «Хъырахъищ»-1972, «Чылэм итхыд»-1974, «Кушъэ орэд»-1975, «Ш1улъэгъу закъу»-1977, «Гъунэпкъэ чыжъэхэр»-1981, «1ахь мыгощ»-1983, «Псынэк1эчъ мычъэкъожъ»-1986, «Мэфак1эм ипчэдыжъ»-1987, «Зэк1э ощ пай»-1991, «Бжыхьэ пк1ащ»-1993, «Тыгъэпс лъагъу»-1994, «Тамэу къызготыр»-1999.\nХьамидэ идраматургическэ произведениехэр дэтыхэу «Пьесэхэр» ы1оу 1964-рэ илъэсым тхылъ шъхьафэу къыдигъэк1ыгъ.\nХьамидэ иусэхэмрэ ипоэмэхэмрэ зыдэт тхылъхэр урысыбзэк1и къыдэк1ыгъэх: «Исламей»-Краснодар,1965, «Камень не плачет»-Москва,1968, «Тропинка в горы»-Краснодар,1971, «Твой добрый друг»-Москва,1974, «Века соединяют берега»-Краснодар,1978, «Яблоня деда»Краснод ар-1984, «Имя твое»-Москва,1985.\nУрыс тхак1оу Резинков Павел игъусэу усэк1э тхыгъэ очеркэу «Дочери аула» ыц1эу 1964-рэ илъэсым Мыекъуапэ къыщыдигъэк1ыгъ.\nБэрэтэрэ Хьамидэ иусэхэм ащыщхэр адыгэ композиторхэм орэдышъомэ аралъхьагъэх.\nХьамидэ Анхел Гимер ипьесэу «Человек и волк», А.Островскэм ытхыгъэхэу «Не было ни гроша да вдруг алтын», «Не все коту маслнница» зыфи1охэрэр адыгабзэк1э зэридзэк1ыгъэх,Адыгэ драматическэ театрэми ыгъэуцугъэх.Охътэ зэфэшъхьафхэм адыгабзэм рилъхьэхи къыхиутыгъэх Коста Хетагуровым,Корней Чуковскэм,Къайсын Къулый,К1ышъэкъо Алим,Хохлов Сергей яусэхэр.1989-рэ илъэсым Шота Руставели ипоэмэ ц1эры1оу «Витязь в тигровой шкуре» зыфи1орэр адыгабзэк1э зэридзэк1ыжьи къыдигъэк1ыгъ.\nБэрэтэрэ Хьамидэ Адыгэ Республикэм инароднэ поэт,Урысие Федерацием культурэмк1э изаслуженнэ 1офыш1,Урысием итхак1охэм я Союзы 1962-рэ илъэсым къыщегъэжъагъэу хэтыгъ,къэралыгъо премиехэр афэгъэшъошэнхэмк1э Адыгэ Республикэм и1э комиссием итхьамэтагъ.\nBu haber toplam 1880 defa okundu.","id":"<urn:uuid:5b9300be-0380-449e-88c3-2ac0909fb0fb>","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/cherkessia.net\/makale_detay.php?id=3560","date":"2017-03-27T10:45:48Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218189471.55\/warc\/CC-MAIN-20170322212949-00497-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.567737937,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":17,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5677379369735718, \"gag_Latn_score\": 0.2027980387210846, \"xmf_Geor_score\": 0.052319254726171494, \"kbd_Cyrl_score\": 0.017852650955319405, \"tat_Latn_score\": 0.01487823761999607, \"kca_Cyrl_score\": 0.014155125245451927, \"tly_Latn_score\": 0.011956898495554924, \"wsg_Telu_score\": 0.011203281581401825}","num_words":1622,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.011,"special_characters_ratio":0.257,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.59,"perplexity_score":14520.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Илъэс 25-рэ хъугъэ\n2017-рэ илъэсым щылэ мазэм и 8-м монополием пэшIуекIорэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ыныбжь илъэс 25-рэ зэрэхъугъэр хигъэунэфыкIыгъ.\nМонополием пэшIуекIорэ къулыкъум итарихъ 1990-рэ илъэсым къыщежьэ, ащыгъум апэдэдэ федеральнэ антимонопольнэ къулыкъур — РСФСР-м антимонопольнэ политикэм ыкIи экономикэ структуракIэм IэпыIэгъу афэхъугъэным и Къэралыгъо комитет агъэпсыгъ. 1991-рэ илъэсым апэрэ антимонопольнэ законэу — «РСФСР-м нэкъокъонымкIэ ыкIи бэдзэр щапIэхэм монополием иIофшIэн гъунапкъэхэр фэшIыгъэнхэр» зыфиIорэр зэхащагъ. Монополием пэшIуекIорэ хэбзэгъэуцугъэр тикъэралыгъокIэ ащ къыщежьэ. А илъэс дэдэм тикъэралыгъо исубъектхэм зэкIэми чIыпIэ гъэIорышIапIэхэр ащагъэпсынхэу унашъо ашIыгъ. 1992-рэ илъэсым монополием пэшIуекIорэ Адыгэ чIыпIэ гъэIорышIапIэр агъэпсыгъ.","id":"<urn:uuid:47ab3ee1-e141-42a7-b6f4-ee3a6cea4cb1>","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/adygea.fas.gov.ru\/publications\/11273","date":"2017-03-30T06:42:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218193284.93\/warc\/CC-MAIN-20170322212953-00435-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6374024749,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6374024748802185, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3590274453163147}","num_words":246,"character_repetition_ratio":0.116,"word_repetition_ratio":0.03,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.639,"perplexity_score":2240.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим экономикэ хэхъоныгъэмкIэ ыкIи сатыумкIэ иминистрэ ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэщтыр агъэнэфагъ\n13.03.2017\nАдыгеим и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КъумпIыл Мурат и УказкIэ Адыгэ Республикэм экономикэ хэхъоныгъэмкIэ ыкIи сатыумкIэ иминистрэ ипшъэрылъхэр ыгъэцэкIэнэу Олег Топоровыр ыгъэнэфагъ. Ащ ыпэкIэ республикэм иэкономикэ ищынэгъончъагъэ ылъэныкъокIэ ащ Iоф ышIэщтыгъ.\nКъумпIыл Мурат IофшIэным епхыгъэ зэIукIэгъоу ащ дыриIагъэм министерствэм ипэщакIэ Iофэу зэшIуихыщтым илъэныкъо шъхьаIэхэр щыфигъэнэфагъэх ыкIи Олег Топоровым IэпэIэсэныгъэу, опытэу иIэ хъугъэр пшъэдэкIыжь ин зыхэлъ IэнэтIакIэу фагъэшъошагъэм зэрэщигъэфедэщтхэм ицыхьэ зэрэтелъыр риIуагъ.\nКъумпIыл Мурат къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, Адыгэ Республикэм экономикэ хэхъоныгъэмкIэ ыкIи сатыумкIэ и Министерствэ къэралыгъо программабэхэм язэшIохын изэхэщакIоу щыт. Республикэм иэкономикэ изытет елъытыгъ социальнэ лъэныкъо пстэуми хэхъоныгъэу ашIыщтыри.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КъумпIыл Мурат министерствэм ипэщакIэ игъо филъэгъугъ республикэм ихэхъоныгъэкIэ амалыкIэхэр къэгъотыгъэнхэм ынаIэ тыригъэтынэу.\n«Министерствэм ыпашъхьэ ит пшъэрылъ инхэм ягъэцэкIэн кIочIакIэ хэплъхьанэу тыпщэгугъы. Анахь шъхьаIэр — экономикэм ихэхъоныгъэ зыпкъ-итыныгъэ нэшанэ иIэныр ары. НепэкIэ Адыгеим отраслэ гъэнэфагъэхэр иIэх, предприятие инмэ Iоф ашIэ, ахэм IэпыIэгъу ятыгъэным мэхьанэшхо иIэу щыт. Ащ дакIоу непэ гухэлъыкIэхэр пхырыщыгъэнхэ фае, уахътэм къыгъэуцурэ Iофыгъохэм язэшIохын екIолIэкIакIэ ищыкIагъэу щыт, джащ фэдэу республикэм инвестициехэр нахьыбэу къихьанхэм тынаIэ тедгъэтын фае», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэрэм къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, стратегическэ инициативэхэм я Агентствэ нахь чанэу дэлэжьэгъэн фае, Шъачэ щыкIогъэ форумым щызэдаштэгъэ проектхэр тхылъыпIэм къытемынэжьынхэмкIэ, республикэм ифедэ хэлъэу ахэр зэшIохыгъэ хъунхэмкIэ Iофтхьабзэхэр зехьэгъэнхэ, производствакIэхэр къызэIухыгъэнхэ фае.\nДжыри анахь мэхьанэшхо зиIэ лъэныкъохэм ащыщэу хэмыгъэунэфыкIыгъэ хъущтэп бизнес цIыкIумрэ гурытымрэ IэпыIэгъу ятыгъэн, административнэ пэрыохъуныгъэхэр щыгъэзыегъэнхэ, зэнэкъокъуныгъэ азыфагу илъынымкIэ амалхэр ягъэгъотыгъэнхэ зэрэфаер.\nАдыгэ Республикэм экономикэ хэхъоныгъэмкIэ ыкIи сатыумкIэ иминистракIэ республикэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэрэм цыхьэу къыфишIыгъэм пае къызэрэфэразэр къыхигъэщыгъ ыкIи къыгъэгугъагъ Адыгеим ифедэ зыхэлъ Iофэу ыгъэцэкIэщтымкIэ ишIэныгъи, ыкIуачIи икъоу къызыфигъэфедэнхэу.\nТопоров Олег Геннадий ыкъор 1974-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 30-м Краснодар краим ит къалэу Хъыдыжъ къыщыхъугъ. Апшъэрэ гъэсэныгъитIу иI. Сэнэхьатхэу «тарихъыр» зыфиIорэмрэ «юриспруденциемрэ» Адыгэ къэралыгъо университетым щызэригъэгъотыгъэх. 1996-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2017-рэ илъэсым нэс экономикэм ищынэгъончъагъэ ылъэныкъокIэ дзэ къулыкъур контрактым тетэу ыхьыгъ, запасым щыIэ полковник.","id":"<urn:uuid:23baea39-072f-474a-b6b7-c3142384e231>","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/adygheya.ru\/ady\/press-room\/novosti-regiona\/naznachen-i-o-ministra-ekonomicheskogo-razvitiya-i-torgovli-adygei-\/","date":"2017-03-31T00:38:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218205046.28\/warc\/CC-MAIN-20170322213005-00508-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9049208164,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9049208164215088, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09418568760156631}","num_words":819,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.1,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.898,"perplexity_score":3009.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"|Адыгэхэм я фитыныгъэ зэкъот и джэпсалъэ|\n|23.02.2011 г.|\n\n\nЛъытэныгъэрэ ш1уълъэгъугъэшхорэ зыфыти1э тилъэпкъэгъухэр! Туркиер бэш1агъэу зэхъок1ыныгъэшхохэр зыщыщек1орэ уахътэм ихьагъэ. Сосяльнэ класэу хэгъэгум ис зэпстэум зэхъок1ныгъэхэм я фэмэбжымэ атырихьагъ. И 1офы гъунэ лъызыфырэхэм зэхъок1ыныгъэхэм гъэхъагъэхэр щаш1ы. Ар ищхьа езымпэсыжхэрэм а1эк1элъ т1эк1ори аш1ок1оды.\nЛъытэныгъэрэ ш1уълъэгъугъэшхорэ зыфыти1э тилъэпкъэгъухэр!\nТуркиер бэш1агъэу зэхъок1ыныгъэшхохэр зыщыщек1орэ уахътэм ихьагъэ. Сосяльнэ класэу хэгъэгум ис зэпстэум зэхъок1ныгъэхэм я фэмэбжымэ атырихьагъ. И 1офы гъунэ лъызыфырэхэм зэхъок1ыныгъэхэм гъэхъагъэхэр щаш1ы. Ар ищхьа езымпэсыжхэрэм а1эк1элъ т1эк1ори аш1ок1оды.\n2009 гъэм лъэпкъхэм зыфаехэр фитэу къа1оным ык1и я лъэпкъ ахъумэным фэгъахьыгъэ «дэмократик еплъык1э програм» мэм гъэш1эгъонышхо къытщыхъоу тина1 теддзагъ ык1и тыщыгугъугъ. Непэ къызнэсыгъэм къэралъыгъо 1эщхьатетхэм аушъэфыпэтыгъэу щымы1эу алъытэтыгъэ лъэпкъхэр щы1эу лъытэныгъэри зэрафэшъуащэр къызэра1орэр, къэралъыгъомрэ лъэпкъхэмрэ зэдырамы1э зэпыш1эныгъэхэр зэдаш1ын пае купк1 зи1э лъэбэкъоу тэлъытэ.\nКултур зэфэщхьафхэр зи1э лъэпкъхэм къэралыгъо л1ык1охэр ахэтыжхэу зэдаш1ыгъэ зэ1ук1эхэм тыгуш1озэ тапэк1эрыплъыгъ... Тэри игъо къыднэсын ты1уи тыгугъуагъ. Сыдыгъо фитыныгъэхэм я гугъу къаш1ым \"Курт, Лаз, Адыгэ...\" а1озэпытызэ къа1орэ дежьыуым тигъэгугъуагъ. Ау... Аузэ игъо ик1ыгъ... Иджы тыкъызнсыгъэм тигугъохэр хьаулые зэрэхъугъэгъэр нафэу тэлъэгъу. Непэ нэс къэралыгъо л1ык1ом яхаз нэмы1эми ти 1оф фэгъахьыгъэу типчъ1упэ къы1ухьагъэп. Парти л1ык1охэу тихасэхэм къеблэгъагъэхэм гущэ1э дахэхэр къытфапчъи бзэхыжыгъэх. Тикултурэ зыхъумэн ар лъызгъэк1отэн лъэбэкъу закъо адзыгъэу тылъэгъугъэп... Мары джы щэ1эныгъэу къытхэлъэр тыфызэте1эжэжрэп. Игъонэмысы лъэпсэ ичъыгъоу тызхагъэфагъэм сыд фэдиз джыри тызпэк1эрыплъытэр? Джы мы упк1эу къэтэджыгъэм зыщызэш1отхыт к1ып1эр зыдэтэш1эжы. Ти л��эпкъ и 1оф тытезгъэплъэхъук1ырэ, тызгъэхьаулыерэ политикэхэр щыдгъэзыен, лъэпкъ фитыныгъэхэр зы1экэдгъахьан пае, Адыгэу, Азыгъэу, Чъэркэсэу тыкъызэрэнэтым тызэрэк1эхъопсырэр ти мэкъэлъэшъы 1этыгъэджэ зэрэдунаеу ядгъэ1ун пае мары джы урамхэм тадахьа!\nУэ Кафкас лъэпкъхэр! Уэ Адыгэхэр!\nАдыгэхэм Я Фитыныгъэ Зэкъот зиц1эу мы 1организэр, ищхьаджэ зигугъу къэтш1ыгъэ упк1эу къэт1этыгъэхэр рызэш1отхын пае зэхэтщагъ. Хэт мыхэр ш1оу шъукъык1эмупк1. Шъуш1эн фае закъор мы организэр Адыгэхэр ары зэхэзыщагъэр. Гугъо къабзэрэ гукъабзэрэ зи1э Адыгэхэр...\nУэ Кафкас лъэпкъхэр! Уэ Адыгэхэр! Адыгэхэм Я Фитыныгъэ Зэкъот, зы куп закъом, зы хэсэ закъом е зы идеа закъом и1эмыкэ илъэп. Ау Адыгэхэм Я фитыныгъэ Зэкъот зыфат1орэр, хэсэ зэпстэуми, орган зэпстэуми, идэа зэпстэуми я л1ыкохэр хэтыжэу, дэмократик органэу ти лъэпкъ 1офхэр зэрифэтых.\nАдыгэхэм Я фитыныгъэ Зэкъотым и на1 зытыридзагъэр; Анкарам и къэралыгъо унэхэм зиц1э щамы1орэ Адыгэ лъэпкъхэм я на1 тырядгъэдзэнэр ары.\nАдыгэхэм Я фитыныгъэ Зэкъотым и мисюн; ц1ыф жъугъэхэр зыхэлажэрэ дэмократик зэ1ук1эхэмджэ ти лъэпкъ упк1эхэр къи1этынэр ары.\nАдыгэхэм Я фитыныгъэ Зэкъотым и визюн; къэралыгъо хэбзэм тибзэджэ гъэсэныгъэ зэдгъэгъотыным ык1и тибзэджэ радюрэ тэлэвизюн къызэ1уихыным и 1ахь хищ1ахьым зэрэфаер ары.\nАдыгэхэр!\nТихэкогъухэр!\nАдыгэхэм Я фитыныгъэ Зэкъот мы упк1эу къэтэджыгъэхэм я зэш1охын фэгъахьыгъэу и япэрэ митинг Март мазэм и 13 Анкара щызэхищэт. Сахьатэр 14:00-м ехъул1эу Сыхьием тыщежэн Ататурк Булварым тытетэу Кызылайм фэтыузэнк1ыт. Гувэнпаркым тилъэпкъ и щык1агъэхэр щыдгъэ1ут.\nМы зэ1ук1эм упк1э закъоу къэт1этыгъэр Адыгэхэм янэдэлфыбзэджэ гъэсэныгъэ зэрагъэгъотыным ык1и радюрэ тэлэвизюнрэ къафызэ1уахыным, хабзэмрэ хьукмэтымрэ лъэубэкъухэр адзыным зэрэфаер ары!\nТилъэпкъэгъухэр тикъощхэр! Усак1ом зэри1уагъэу:\nТыгъосэрэ мафэхэр пчъыхьап1э щынэгъуагъ.\nНеущэрэ мафэхэр къэмык1онджи мэхъу.\nАу джым, игъо дэд!\nАрышъ;\nШъуеблагъи; Март мазэм и 13 м Анкарам и урамхэм и мэйданхэм адиз тыжъугъэхъу!\nШъуеблагъи; тызымлъэгъухэрэм зятэжъугъэлъэгъу.\nШъуелагъи; Уэрэпсэу тибзэ! Уэрэпсэу тикултурэ!\nАдыгэу, Азыгъэу тыкъэнэн тыфае тэжъугъа1у,тыфэжъугъэбан!\nАДЫГЭХЭМ Я ФИТЫНЫГЪЭ ЗЭКЪОТ\n|« Пред.||След. »|","id":"<urn:uuid:c66ae4e8-3ba6-4bd2-9c72-d5b70f057a24>","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"http:\/\/www.elot.ru\/index.php?option=com_content&task=view&id=2267&Itemid=95","date":"2017-03-23T08:08:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218186841.66\/warc\/CC-MAIN-20170322212946-00029-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7989492416,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7989492416381836, \"kbd_Cyrl_score\": 0.20062275230884552}","num_words":1090,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.128,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.871,"perplexity_score":9642.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Испание, е Королыгъоу Испание – Еуропэм хэт къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр – Мадрид. ЦIыфэу нэбгырэ млн 47-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 504 782 км². БзэшъхьаIэр – испаныбз. Испаниер хэгъэгу къарыукIаеу щыт, э��ономикэмкIи, политикэмкIи.\nДЛО-м ыкIи Еуро Зэкъотыныгъэм ахахьэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр – Испанием и Королэу Филип я-VI.\nХэгъэгу тхьаматэр – Мариано Рахой.\nЕуропэм ыкъохьэпIэ лъэныкъом щыт. Португалиер, Франциер, Андоррэр пэгъунэгъух.\nЛIэшIэгъу пчъагъэрэ Испанием ДунэякIэм ызныкъо ыIыгъыщтыгъэ (еплъ Колониехэр). 1492-рэ илъэсым щегъэжьагъэу (Колумбыр Америкэм зынэсыгъэр) XX-рэ лIэшIэгъум нэс.","id":"<urn:uuid:279f3105-0f9c-43fc-8eae-c4bb52b9e64d>","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%98%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5","date":"2017-03-28T08:04:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218189686.31\/warc\/CC-MAIN-20170322212949-00540-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6805428267,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6805428266525269, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3128710687160492}","num_words":148,"character_repetition_ratio":0.013,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.047,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.776,"perplexity_score":3238.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бырсыр Батырбый. Адыгэхэр абзэкIи яхабзэкIи зы лъэпкъых.\nБырсыр Батырбый\nАДЫГЭХЭР АБЗЭК1И ЯХАБЗЭК1И ЗЫ ЛЪЭПКЪЫХ\nАдыгабзэмрэ адыгэ лъэпкъымрэ язытет ехьыл1агъэу еплъык1э зэфэшъхьафхэр щы1эх: лъэпкъ 1офхэр зезыхьэхэрэм ащыщхэм, бзэ1офыш1э заулэ зэрахэтэу (Къомахо М., Тхьаркъохъо Ю., Гъыщ Н., нэп.), адыгабзэр бзит1оу, адыгэхэри лъэпкъит1оу гощыгъэхэу алъытэ. Нэмык1 еплъык1эмк1э, адыгэхэм зы бзэ а1улъ, зы лъэпкъых. Мыщ фэдэ ек1ол1ак1эхэр къыушыхьатэу джыри хэгъэунэфык1ыгъэ аргумент зыми къыхьыгъэп. Ащ фэдэ зэпэуцурэ еплъык1эхэм нэфагъэ ахэлъхьэгъэным пае зэк1эмэ апэу бзэш1эныгъэ ек1ол1эк1э гъэнэфагъэ епхьыл1эзэ зэхэфыгъэн фае: зэтемыфэрэ гущы1эк1ит1ур бзэ зэфэшъхьафха, хьауми зы бзэха? Ет1ани къыдэлъытэгъэн фае идиомэ (гущы1эк1э) зэфэшъхьафит1ум азыфагу гъунапкъэу и1эр къэгъэнэфэгъэным пае бзэш1эныгъэм иамалхэм анэмык1эу экстралингвистическэ (бзэш1эныгъэм шъхьащык1рэ) факторхэм мэхьанэшхо зэря1эр.\nТэ къызэрэтш1ош1рэмк1э, адыгэхэм зэк1эми зы ныдэлъфыбз а1улъыр – адыгабзэ. Ар наречиит1оу (гущы1эк1ит1оу) гощыгъэ: шъхьагъ гущы1ак1эр ык1и к1эхэ гущы1ак1эр. Изырызыгъок1э наречие пэпчъ мыщ фэдэ диалектхэр хэхьэх: шъхьагъ гущы1ак1эм хэхьэх баксан, быслъэнэй ык1и пшызэ диалектхэр; к1эхэ наречием хэхьэх абдзэхэ, бжъэдыгъу, к1эмгуе ык1и шапсыгъэ диалектхэр. Джырэ адыгабзэм изытет зэхэтфыным пае къэгъэнэфэгъэн фае зы бзэу зэрэщытыр къэзыушыхьатрэ 1эубытып1эхэр (аргументхэр). Къыдэлъытэгъэн фае зэк1эмэ апэу диалектэу бзэм хахьэхэрэр зэзыпхырэ нэшэнэ шъхьа1эхэу, зэк1эми зэдыряехэр ык1и пэблэгъэ бзэ пстэухэми зэратек1рэ нэшанэхэр. Бзэш1эныгъэм къызэригъэнафэрэмк1э, адыгабзэр ибер-кавказ бзэ унагъом икъутамэу абхаз-адыгэбзэ купым хэхьэ. Тилъэхъан адыгабзэр темыркавказ республикищым (Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Адыгеим), Краснодар краим (шапсыгъэхэр, шъхьащэфыжьхэр), Темыр-Осетие республикэм (мэздэгу адыгэхэр) ык1и 1эк1ыб къэралыгъо 50 фэдизым ащагъэфедэ. Зэк1эмк1и адыгэмэ япчъагъэ миллионищым щегъэжьагъэу миллиониим фэдизэу къалъытэ. Тхьамык1агъоу лъэхъаны�� адыгэхэм къафихьыгъэм ыпкъ къик1к1э итэкъухьагъэу хъугъэх. Ащ къызыдихьыгъ адыгэ литературабзэу т1у щы1э зэрэхъугъэр. Мыр адыгэбзэ лъапсэр къызэтенэжьынымк1э, л1эш1эгъухэм дэхагъэу къахихыгъэр мыукъонымк1э, лъэпкъ психологиер зэщымыкъонымк1э зизэрар къэк1уагъэмэ ащыщ. Ащ дак1оу гущы1эк1ит1оу адыгэ литературабзэхэр гъэпсыгъэ зэрэхъугъэхэм зэбгъодэк1ын (дивергенцие) процессхэр къагъэлъэшы. Адыгабзэм ылъапсэ гъэпытэгъэным, гущы1эк1ит1оу литературабзэхэм лъапсэ афэхъугъэхэр зэпэблагъэ ш1ыгъэнхэм пае тхэнхабзэ ык1и алфавит системэхэр зэгъэфэгъэным (унифицировать ш1ыгъэным) дык1ыгъоу ямэкъэ, грамматикэ ык1и лексикэ зэхэтык1эхэр ушэтын лъапсэ я1эу зэхэфыгъэнхэ фае, къэбэртае ык1и щэрджэс еджап1эхэм к1эхэ литературабзэр ащызэрагъэш1эн ык1и Адыгэ республикэм иеджап1эхэм шъхьагъ литературабзэр ач1элъхьэгъэн фае. Бзэ1офыш1эхэм яамалхэр зэфахьысзэ, нэмык1ыбзэмэ къахэк1ыгъэ гущы1эхэр литературабзэхэм ягъэк1угъэным ык1и ушэтын терминологиер бзит1уми зэфэдэу ащагъэфедэным пае комиссиехэр зэхэмыщагъэ хъущтэп. Гукъао нахь мыш1эми, Къомахо Мухьадин ипроектэу адыгэ алфавитым зык1ыныгъэ хэлъхьагъэным пае зэхигъэуцуагъэу Къэбэртэе-Бэлъкъар Парламентым ыштагъэр джы къызынэсыгъэми Адыгеим и Къэралыгъо совет – Хасэ ыштагъэп.\nАдыгэ республикищыми адыгабзэр къэралыгъуабзэу Законк1э щаштагъ нахь мыш1эми, икъоу ащ къытрэ амалхэр дгъэфедэхэрэп.\nАужыпкъэм фаем адыгабзэр зэригъэш1энэу унашъо зэраш1ыгъэм мы Законым уасэу и1эр инэу къырегъэ1ыхы. Ащ фэдэ ек1ол1ак1эм лъэпкъыбзэр унэгъо к1оц1ым щагъэфедэн къодыеу, пшъэрылъ зэфэшъхьафхэр зэримыхьашъун ч1ып1э регъэуцо.\nАдыгабзэр бзэ шъхьафэу, гущы1эк1ит1урэ диалектитфрэу зэрэзэхэтыр къэзыушыхьатрэ ек1ол1ак1эхэр къэдгъэнэфэных.\nI Экстралингвистическэ (бзэш1эныгъэм шъхьащык1рэ) ек1ол1ак1эхэр\n1.01. Нэбгырэ пэпчъ лъэпкък1э, ыбзэк1э зыщыщэу ылъытэрэр, лъэпкъ ык1и дин зехьэк1э нэшанэхэр.\nМы упч1эр зэхэфыгъэным пае анахь фактор шъхьа1эу алъытэрэр нэбгырэ пэпчъ лъэпкъ (этнос) гъэнэфагъэу зыщыщэу къыхихрэр ары. Ащк1э хэтрэ адыги зэрэзэджэжьрэр – адыгэ, иныдэлъфыбзэ – адыгабзэ \/\/ адыгэбзэ. Шъыпкъэ, тилъэхъан паспортым зэритым тетэу зэра1ожьы «кабардинец», «адыгеец», «черкес». Мы аужырэ илъэсхэм ц1ыф пчъагъэу хэгъэгум щыпсэурэр къалъытэ зыхъук1э, къыхэк1ы ащыщхэм зарагъэтхэу: «шапсуг», «убых». Зы лъэпкъэу щыт адыгэхэр итэкъухьагъэ зэрэхъугъэмрэ административнэу республикищыр зэрэзэк1эрычыгъэхэмрэ къызыдахьыгъэ тхьамык1агъохэм ахэр ащыщых. Ау щытми этнологиемрэ антропологиемрэ я Институт и1офыш1эу профессэрэу С.А. Арутюновым къызэригъэнафэрэмк1э, сыд фэдиз тхьамык1агъо къяхъул1агъэми адыгэ лъэпкъ пстэуми ялъэпкъ ш1эжьрэ традиционнэ культурэу я1агъэмрэ аш1ок1одыгъэп ык1и зэк1эри черкесхэу (адыгэхэу) плъытэнхэ фае.\nДиным ылъэныкъок1э пштэмэ, адыгэхэр быслъымэн (суннит) диным итых, бэдэдэ мыхъоу мэздэгу адыгэмэ ащыщхэм я XVIII л1эш1эгъум щегъэжьагъэу христиан диныр зэрахьэ.\n1.02. Традициехэр, общественнэ ык1и политическэ щы1ак1эр\nЛъэпкъым ищы1эныгъэк1э анахь мэхьанэшхо зи1эмэ ащыщ л1эш1эгъухэм азыфагу къыхихыгъэ шэн-хабзэхэу, традициехэу зэрихьэхэрэр. Мыщк1э адыгэхэм зыфэдэ къэмыхъугъэ универсальнэ феноменэу адыгэ хабзэ къыхахыгъ. Мы хабзэм лъэпкъым ищы1ак1э зэрэгъэпсыгъэщтыр унэгъо к1оц1ым зэфыщытык1эу илъыщтыр, нэбгырэ пэпчъ зэрэзек1он фаер упк1эпк1ыгъэу къегъэнафэ. Адыгэ хабзэм ишапхъэхэр уукъоныр хэтк1и щынэгъуагъэ: лъытэныгъэ къыпфамыш1ыжьыным щегъэжьагъэу узыхафыным нэсэу пшъэдэк1ыжь уагъэхьыщтыгъэ. Мытхыгъэ законэу адыгэ хабзэм адыгэ этносыр зэбгырымызэу ыбзи къызэтенэнымк1э мэхьанэшхо дэдэ и1агъ. Лъэхъан чыжьэхэм къащегъэжьагъэу адыгэхэм япсэуп1э ч1ып1эшхо ыубытыщтыгъэ: къушъхьэхэр, псыхъо ык1и хы1ушъор, ч1ыоххэр япсэуп1агъэх. Нэпэмык1 лъэпкъхэу ащ фэдэ иушъокъуагъэ ландшафтым щыпсэухэу зы хабзэ рымыпсэухэрэр лъэпкъ пчъагъэу зэбгырытэкъугъэх.\nАдыгэ хабзэм изыуцугъоу адыгагъэр хэтрэ адыги зэрихьан фэягъэ.\nКъэралыгъо гъэпсык1э адыгэмэ къахэзылъхьагъэр адыгэ хасэр ары: ар парламент гъэпсык1э зи1эу, лъэпкъыр зэрэпсэущтыр, 1офыгъоу къэтэджхэрэм язэш1охын зипшъэрылъ органэу щытыгъ. Информаторхэм къызэра1отэжьрэмк1э, илъэс щэк1 теш1э хъу къэс (л1ы ыныбжь) адыгэ хэсашъхьэр (зэк1э адыгэ субэтносхэм ял1ык1охэр зыхэтыр) зэрэугъойти, уахътэм къызыдихьыгъэ зэхъок1ныгъэхэм адиштэу адыгэ хабзэм хэ1азыхьажьыщтыгъэ, народнэ дипломатием тетэу адыгэ лъэпкъхэм, ягъунэгъу нэпэмык1 лъэпкъхэм азыфагу зэмызэгъыныгъэу къитаджэрэр щигъэзыещтыгъэ. Адыгэхэр зэдэ1ужь ахэлъэу, къэралыгъо гъэпсык1э я1эу зэрэпсэущтыгъэхэм яшыхьат адыгэ хабзэр, хэсашъхьэр ык1и хэтрэ адыгэл1и илъэпкъ ыпсэ фигъэт1ылъынэу зэрэфэхьазырыгъэр. Арынчъэу илъэсишъэрэ шъэныкъорэм къык1оц1 зынахь к1оч1эшхо а лъэхъаным дунаим темытыгъэ пачъыхьадзэм яшъхьафитыныгъэ къаухъумэзэ адыгэхэр пэуцужьынхэ алъэк1ыщтыгъэп.\nДжырэ лъэхъаным адыгэхэр зыщыпсэурэ ч1ып1э зэфэшъхьафхэм адыгэ хасэхэр зэрэзэхащэрэм, Дунэепсэу адыгэ Ассоциациер щы1э зэрэхъугъэм мэхьанэшхо и1 лъэпкъыр зэрэугъоижьынымк1э, хабзэр, бзэр къызэтенэнхэмк1э.\n1.03. Субъэтносхэм язэгур1оныгъ.\nЗэдэгущы1эхэрэм язэгуры1оныгъэ нахьыбэмк1э зэпхыгъэр бзэмэ е диалектмэ язэпэблэгъэныгъэ закъор арэп: бэрэ зэ1ук1эрэ купхэу диалект е бзэ зэфэшъхьафхэмк1э гущы1эхэрэр нахь зэгурэ1ох, мак1эу зэ1ук1эрэ купхэм ялъытыгъэмэ. Гущы1эм пае, к1эмгуе ык1и абдзахэ чылэхэу къэбэртэе чылэгъуищмэ ак1элъырысхэмрэ ежь къэбэртэе чылэмэ ащыпсэухэрэмрэ зык1и къямыхьылъэк1эу шъхьадж игущы1ак1эк1э зэгурэ1ох. Нахь къяхьылъэк1ы къэбэртэе гущы1ак1эр къагуры1оныр шапсыгъэхэу, бжъэдыгъухэу мак1эрэ къэбэртэе чылагъомэ алъы1эсхэрэм. Мы проблемэр зык1и къиныгъо хэмылъэу охътэ к1эк1хэм азыфагу зэш1охыгъэ мэхъу зэдэгущы1эгъухэм зэпымыоу контакт зэдыря1э зыхъук1э.\nII Бзэш1эныгъэ ек1ол1ак1эхэр\n2.01. Гущы1алъ��м ишапхъэхэр\nБзэхэм язэпэблэгъэныгъэ къэгъэнэфэгъэным пае ягущы1алъэхэр зэрагъэпшэныр игъэк1отыгъэу бзэш1эныгъэм щагъэфедэ. А принципыр глоттохронологэу венгрэ лингвистэу Сводеш зэхигъэуцуагъэм ылъапс: зэрагъэпшэрэ бзит1ум е диалектхэм ек1ол1эк1э гъэнэфагъэк1э къыхэхыгъэ гущы1ишъэм къырегъэнафэ ахэр зы бзэха е бзит1уа, сыд фэдиз лъэхъана ахэр зэрэзэтек1ыгъэм теш1агъэр. Адыгэ гущы1ак1эхэм ягъэпшагъэмэ, гущы1ишъэм щыщ 90% зэтефэ – ар Шъхьагъымрэ К1ахэмрэ абзэ зэу зэрэщытым инэшан. Мыщ дэжьым къыдэлъытэгъэн фае, а зэтемыфэрэ гущы1э заулэхэри якъэ1уак1эк1э бзит1уми зэрахэтыр, ау ямэхьанэхэмк1э т1эк1у зэрэзэтек1ыгъэхэр. Гущы1эм пае, к1эхэ гущы1эу пшъашъэ зыфи1орэм тефэ шъхьагъ гущы1эу хъыджэбз, ау пшъашъэри къэбэртэе гущы1ак1эм щагъэфедэ нэмык1 коннотацие (мэхьанэ тедзэ) и1эу. Ащ фэд къэбэртэе гущы1эу псалъэ (к1эхэ къэ1уак1эу и1эр гущы1) – мыр к1ахэми щагъэфедэ нэпэмык1 стилистическэ гъэпсык1э и1эу.\nК1эк1эу къэп1он хъумэ, зэрагъэпшэрэ идиомэхэм язэфыщытык1э къэгъэнэфэгъэным пае ялексикэ (ягущы1алъэ) зэрэзэпэблагъэм мэхьанэшхо и1.\n2.02. Мэкъэзэхэтык1эм ишапхъэхэр.\nЗэдгъэпшэрэ шъхьагъ ык1и к1эхэ гущы1эк1ит1ум анахь зэхъок1ныгъэхэр зыфэхъугъэхэр ямэкъэзэхэтык1 ары. Къэбэртэе диалектхэм ямэкъэзэрэщэ системэ бэк1э нахь къызэрык1о хъугъэ к1эхэ диалектхэм ялъытыгъэмэ. К1эхэ къэ1уак1эм хэт макъэхэу т1у, п1у, дзу, цу, жъу, шъу, ш1у – мы мэкъэ1ужъухэр къэбэртэе гущы1ак1эм щызэхъок1ыгъэх мэкъэ къызэрык1охэу т1, п1, в, ф, ф1 зыфи1охэрэмк1э. Узэдэгущы1эныр къыомыхьылъэк1ынымк1э мыщ фэдэ мэкъэ зэпыщытхэм язэрар къак1орэп, сыда п1омэ хэз имы1эу регулярнэу (ренэу) ахэр зэтефэх.\n2.03. Грамматикэ шапхъэхэр\nЗэдгъэпшэрэ системит1ум яграмматикэхэр, мэкъэзэхэтык1эм (фонетикэм) елъытыгъэмэ, зэпэблэгъэ дэдэх. «Бзэ гущы1эхэм, якъыхэгъэщын, ахэм якатегориехэм якъэгъэнэфэн къегъэлъагъо адыгабзэхэр мэк1э дэдэу зэрэзэтек1хэрэр» (Гъыщ Н.). Глалолыр шъхьэхэмк1э зэрэзэхъок1рэр, пкъыгъуац1эмэ яшъуашэхэр, пчъагъэр къэзыгъэлъагъохэрэр, гущы1эгъэпсык1эр къэбэртэе-щэрджэс литературабзэмрэ джырэ адыгэ литературабзэмрэ зэтефэх. Зэрэзэтек1хэрэр уахътэм, наклонением, мыдэныгъэм яаффиксхэр ары – мыхэр периферийнэ (гъунапкъэм щыт) бзэ нэшанэк1э алъытэх.\nК1эухым мыщ фэдэ зэфэхьысыжь фэпш1ы хъущт: зэдгъэпшэгъэ идиомэхэм (гущы1ак1эхэм) системнэу, инэу зэтек1рэ нэшанэхэр азыфагу илъэу къэлъагъорэп. Экстралингвистическэ ык1и лингвистическэ факторхэм къаушыхьаты адыгэхэр зы лъэпкъэу зэрэщытхэр ык1и зэдыряеу зы бзэ зэрагъэфедэрэр. Къыхэгъэщыгъэн фае, адыгэхэр итэкъухьагъэ зэрэхъугъэхэм къызыдихьыгъэ тхьамык1агъомэ ащыщэу литературнэ бзит1у ти1э зэрэхъугъэм ыпкъ къик1эу бзэш1эныгъэми ц1ыф купмэ яш1ош1и адыгэхэр лъэпкъит1оу ык1и бзит1ук1э гущы1э хъугъэхэу къаш1озыгъэш1рэ пхэндж ек1ол1ак1эр зэрахэхьагъэр.\nЛитературэр:\n1. Беликов В.И., Крысин Л.П. Социолингвистика. – М., 2001.\n2. Гишев Н.Т. Сравнительный анализ адыгских язык��в. – Майкоп, 2003.\n3. Кумахов М.А. Сравнительно-историческая фонетика адыгских (черкесских) языков. – М.: Наука. 1981.\n4. Рожанский Ф.И. Ижорский язык: проблема определения границ в условиях языкового континуума. – В.Я. –М., 2010.\nБерсиров Б.М.\nЭтническая и языковая общность адыгов\nРяд специалистов по адыгским языкам и некоторые общественные деятели утверждают, что на современном этапе общеадыгский язык распался на два самостоятельных языка: кабардино-черкесский и адыгейский. При этом для подобного утверждения не выдвигаются сколько-нибудь убедительных аргументов. Вместе с ним привлечение ряда лингвистических критериев и экстралингвистических факторов позволяют утверждать, что общеадыгский язык в его современном состоянии состоит из двух наречий: верхнеадыгского и нижнеадыгского, на основе которых в силу территориальной разобщенности их носителей сформировались два литературных языка – кабардино-черкесский и адыгейский.","id":"<urn:uuid:2bd7d6d6-b904-4e28-8191-86cb7eac3854>","dump":"CC-MAIN-2017-17","url":"http:\/\/oshad.ru\/byirsyir-batyirbyiy-adyigeher-abzekii-yahabzekii-zyi-lepkyih\/","date":"2017-04-28T19:55:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-17\/segments\/1492917123048.37\/warc\/CC-MAIN-20170423031203-00019-ip-10-145-167-34.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7134735584,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7134735584259033, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2855147421360016}","num_words":2724,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.743,"perplexity_score":8949.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"|Мэлылъфэгъум и 25-р адыгэ ныпым и Маф|\n|12.04.2011 г.|\n\n\nТинамыс, тинэпэеплъ, тихьагурыс\nАдыгэ хэгъэгум итамыгъэ шъхьаIэмэ ащыщэу быракъ уцышъоу жъогъо пшIыкIутIурэ щэбзащэ зэблэдзыгъэхэмрэ зытетым гъогу гъэшIэгъон, гъогу кIыхьэ къыкIугъ. Игъогууанэ тетыфэ лIыхъу псэемыблэжь пчъагъэмэ апсэ атыгъ, яхэгъэгу ишъхьафитыныгъэ ашъхьэ фагъэтIылъыгъ. Ары нып лъапIэм (ары адыгэхэр быракъым зэреджэхэрэр - А.Къу.) чIэтыгъэхэм апай нэмыIэми зыкIэбгъэлъэпIэн фаер.\nАдыгеим щыпсэухэрэм тинасып къыхьи, Республикэ тызэхъум адыгэ быракъыр официальнэу титамыгъэ хъугъэ. Ащ ыуж илъэс шIукIае тешIэжьыгъэми, зыгорэхэм тибыракъ гужъэу фашIыгъэр жъужьырэп, ыгъэрэхьатыхэрэп, анэ къыкIао. Ащ елъытыгъэу мыхъуныхэр патхыхьэх. ГущыIэм пае, Интернетым зы сайт къихьагъ ятIонэрэ Дунэе зэошхом илъэхъан адыгэ быракъыр къумалымэ аIыгъэу хэгъэгум къезэожьыгъэхэу. Ар зэрэпцIы гъушъэр нафэ.\nТарихъым тэрэзэу щымыгъуазэ горэ хэукъон ылъэкIыщт, е тызимыкIаси фашIэу зыгори ытхын ылъэкIыщт, ар гурыIогъошIу. Ау еджагъэ – епщэжьыгъэмэ атхыхэрэм узеплъыкIэ гум джэнджэш къимыхьан ылъэкIырэп – сыда моущтэу хъурэ? ФэшIэ Iофа, хьаумэ щымыгъуазэха?\nУрысыемрэ Черкесиемрэ зызэгоуцуагъэхэр илъэс 450-рэ зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэу \"Адыгеим икультурэ ихъарзынэщ\" ыцIэу Москва альбом гъэкIэрэкIагъэ къыщыдэкIыгъ. Зытхыгъэхэри зэхэзгъэуцуагъэхэри цакохэп, ау чIыпIэ бэкIаемэ ащыхэукъуагъэх. А зэкIэмэ ягугъу тэ непэ къэтшIынэп, адыгэ быракъым фэгъэхьыгъэм тыкъыщыуцун.\nТхылъым иябгъонэрэ нэкIубгъо итхагъ: \"… жъогъо пшIыкIутIумэ (быракъым тетымэ – А.Къу.) адыгэ лъэпкъ пшIыкIутIу къарэкIы, щэбзэщищымэ – адыгэ пщы лIэкъуищ. Щэбзащэхэр гъукIэным итхьэу Лъэпшъи рапхых. Ислъам диным ишъоеплъэу шэкIыр уцышъо…\" ШъыпкъэмкIэ, нарт Лъэпшъ къелъэIухи афишIыгъагъ щэмыохъуищ: пыир ошъогум ихьагъэми, псым хэхьагъэми, чIым чIэхьагъэми къыгъотыхэу. АщыкIэ щэбзашэхэр нартымэ ягъукIэ зэрэрапхыхэрэр тэрэз, ау тэ тызэрэщыгъуазэмкIэ, быракъым тет щэбзащэмэ пщы лIэкъо Iоф яIэп.\nАдыгэлIыр заом Iумыхьэу ежь аущтэу зыгорэм кIо зыхъукIэ щэбзэщищ нахьыбэ исагъындакъэ илъыщтыгъэп. Щабзэмэ ашъхьапэ дэгъэзыягъэ хъумэ, къикIырэр мамыр. Ар къэуушыхьатын хъумэ чыжьэ укIон ищыкIагъэп. Пщы-оркъ заом илъэхъан, пщыхэр зэрыс унэм аужы къикIыжьыгъагъэр бжъэдыгъумэ я Пщы татэу Къунчыкъокъо Пщымаф. Ащ ишхончыпэ дэгъэзыягъэу ытамэ телъыгъ – ащ къикIыщтыгъэр сыкъаорэп, сышъонэкъокъурэп, сышъуипыеп. Ар ашIэти, зи еуагъэп. Ау Тэтэрхьаблэ щыщ СтIашIу Дадыу пщыр ылъэгъу хъурэпти, хабзэр фашIэу ыукъи, ыукIыгъ. Арышъ, щэбзэщэми, шхончыпэми дэгъэзыягъэхэ хъумэ къарыкIырэр мамыр Iоф. Щэбзащэхэр зэпхыгъэхэ хъумэ, ащ къыгъэлъагъорэр языкIыныгъ.\nАдыгэ ныпым ышъо зэрэуцышъомкIэ ислъам диным езыпхыхэрэр щыIэх. Ау егъашIэм адыгэмэ \"огур шхъуантIэу уцыр къашхъоу\" аIуагъ. Уцышъом къикIырэр щыIэныгъ. Ар адыгэмэ ашIэ зэхъум джыри чыристан дини, ислъам дини щыIагъэхэп. Тибыракъ а ислъамышъор ау къодыеу къыращалIэрэп, ар гухэлъ горэм епхыгъ. Непэ тикъэралыгъо ислъамымрэ терроризмэмрэ зыщызэхагъэпIуакIэрэ уахътэм быракъыри ахэмэ ахэбгъэхьажьымэ нэжъ-гужъ цIыфымэ фашIын зэралъэкIыщтыр дэгъу дэдэу зышIэхэрэр ары ар зигукъэкIыхэр. Ахэмэ щынагъо къытфахьын зэралъэкIыщтыр тщыгъупшэ хъущтэп.\nАдыгэ ябыныкIэ тилъэпкъ быракъ тэгъэлъапIэ, тэгъашIо, тырэгушхо. Ау пылъ къэбарым щымыгъуазэр джыри бэшъ, зэтырамыIотыкIыным пае нахь игъэкIотыгъэу ащ тыкъытегущыIэн. Я XIX-рэ лIэшIэгъум къэхъугъэгъэ хъугъэ-шIагъэмэ адыгэ быракъыр япхыгъэу алъытэ. Тарихълэжьэу Трахъо Р. 1956-рэ илъэсым \"Черкесхэр\" зыфиIорэ тхылъ Мюнхен къыщыдигъэкIыгъ. \"1834-рэ илъэсым Петербург щаштэгъэ Конвенцием, - итхагъ ащ, - агъэнэфагъэ трактатым истатья къыщаушыхьатыжьыгъ. А лъэхъаным тефэу адыгэхэр \"шъхьафит Хасэшхом\" иунашъомэ акIэуцох. Хэгъэгур 12-у зэтыраутыгъэ. Правительствэм Зеушъэ Исмахьилэ зипэщэ лIыкIохэр Тыркуем, Францием, Инджылызым егъакIох, ащ дакIоу дзэкIолIыхэм къэзэрэугъоиныхэу, заом фэхьазырынхэу къяджэ. Адыгэмэ языкIыныгъэ итамыгъагъэр 1830-рэ илъэсым аштэгъэ быракъ уцышъоу Черкесие ЗыкIым ис лъэпкъ шъхьаIэхэм япчъагъэ тефэу жъогъо пшIыкIутIурэ щэбзэщищэу зэбладзыхи зэхалъхьагъэхэмрэ зытетыгъэр ары...\"\nИлъэсыбэрэ мы зигугъу къэсшIырэ быракъым щыгъозэ хъантэ щыIагъэп. Ар сэ апэ институтым сыщеджэзэ слъэгъугъагъэ, ау сурэтым зи кIэтхэгъагъэпти, зыфэдэр сшIагъэп. Я 80-рэ илъэсхэм якIэуххэм адэжь зэ етIани сырихьылIэжьыгъ, ылъ��пси сфыжьынэу амал згъотыгъэ. А уахътэр адыгэхэм ялъэпкъ зэхашIэ лъэшэу зыкъызщиIэтыжьыгъэ лъэхъаныгъ. ШIэныгъэлIымэ яинститут ащкIэ кIэщакIо хъугъагъэ. Мэкъулэ Джэбраилэ ипащэу, ащ сэ сыригуадзэу (ученэ секретарь – ары сиIэнатIэ ыцIагъэр – А.Къу.)Iоф щытшIэщтыгъэ. ЛIы Iушхэу лъэпкъ гупшысэ зиIэхэр къыддэлажьэщтыгъэх.\nТызэхэгущыIэжьыхи, къалэм дэс интеллигенцием щыщхэу тызыщыгугъыхэрэм тыкъяджагъ, ахэр шапсыгъэ IофыкIэ тыушэтыгъэмэ ащыщыгъэх. Шъачэрэ ТIуапсэрэ илъэсишъэрэ шъэныкъорэ аныбжьы мэхъушъ, дгъэмэфэкIыщт аIуи Краснодар краим ипащэхэм къызырахьыжьэм, нэбгырэ заулэ тыхъоу тапэуцужьыгъагъ. Шапсыгъэ шъолъырыр пачъыхьадзэм ыштэу зыригъэжьэгъэ I838 – рэ илъэсыр ары егъэжьапIэу аубытыгъагъэр. КПСС –м и Генеральнэ Секретарэу Михаил Горбачевым тызыфатхэм нэбгырэ 18 типисьмэ къыкIэтхэжьыгъагъэр. Ахэр арых тызыщыгугъыщтыгъэхэр.\nАдыгэ Хасэр зэхэщэжьыгъэным фэгъэхьыгъэ зэIукIэ зэхэтщагъэ. Ащ пылъынэу Комитет агъэнэфагъ, улIа сылIа зыIоу хэкум исыхэр, зилъэпкъ шIу зылъэгъухэрэр хэхьагъэх. Сэ сыкIэлагъэми, цыхьэ къысфашIи, а куп шIагъом пащэ сыфашIыгъ. ЫпэкIэ тызыщымыгъуазэщтыгъэ Iоф къинкIаехэр къыкъокIыгъэх. ЗэкIэмэ апшъэ хъужьыщтыгъэр непэрэ мафэм диштэнэу лъэпкъ зэфэс зэхэщэгъэныр, Адыгэ Хасэр зыпкъ ащ щигъэуцожьыгъэныр ары. ТызкIырыплъынырэ тызгъэгъозэнырэ щыIагъэп, лъэпкъ Хэгъашъомэ яхэбзэ-бзыпхъэхэм тафэнэIосагъэп. КъызэраIотэжьырэмкIэ, аужырэ лъэпкъ Зэфэсэу Черкесссием щызэхащэгъагъэр я XIX-рэ лIэшIэгъум ия 30-40 - рэ илъэсхэр ары зыкIогъагъэр. Ащ ыуж бэба тешIагъэр!\nТарихъым нахь зыщымыгъэгъуазэу Адыгэ Хасэр зэхэпщэжьын плъэкIыщтыгъэп, ащ пае тлъэпкъ къырыкIуагъэм зэ джыри тырыплъэжьын фаеу хъугъэ. Зилъэуж тфырэмэ лъэпкъ быракъыри ахэтыгъ, ау ыцыпэ къытфэгъотыщтыгъэп. Адыгэхэм быракъ зэфэшъхьафыбэ зэряIагъэр тшIэщтыгъэ, лъэпкъ, лIакъо пэпчъ ежь ибыракъ иIагъ. Нысэ къэзыщэрэ шыу купмэ ашъхьагъ шъолъыр плъыжь зыIубзагъэ быракъ фыжь щыбыбатэщтыгъэ, лIэкъо тамыгъэр ащ загъорэ тырашIыхьэуи хъущтыгъэ. Джэгу зиIэ унагъоми быракъ фыжьыр унашъхьэм щигъаIэщтыгъэ. Джэгур зыщызэхащэрэ мафэм унашъхьэм быракъ плъыжьитIу щыпалъэщтыгъэ. Шыгъачъэхэр щыIэнхэ зыхъукIэ, ящэнэрэ быракъэу Iубзэ уцышъо зыIулъыри щагъаIэщтыгъэ. Сабый къызэрэхъугъэр быракъкIэ арагъашIэщтыгъэ: шъэожъые хъумэ – плъыжьы (фыжьи зыIорэ шIэныгъэлэжьхэр щыIэх - А.Къу.). Пшъэшъэжъые къызыхъукIэ, быракъ къолэн агъаIэщтыгъэ – къолэным фэдэу дахэ орэхъу аIоти. ШIыхьаф зиIэ унагъом быракъ пилъэщтыгъэ, нахьыбэрэмкIэ ар фыжьыгъэ. ЗекIолI купым ышъхьагъи быракъ фыжьыр щыбыбатэщтыгъэ.\nАдыгэ мамлюкымэ ялIыхъужъ быракъыхэри тарихъым къыхэнагъэх. Ахэмэ афэд \"Пегъымбарым и Быракъи\". К. Маркс къызэритхыжьырэмкIэ, зы лъэхъан адыгэмэ дзэпащэу яIэгъэ мадьярэу Бандья а быракъым ыпашъхьэ тхьэ щиIогъагъ. Пегъымбарым ибыракъ чIэтэу адыгэхэм яшъхьафитыныгъэ зэрэфэбэнэщтымкIэ дзэпэщакIэм тхьэрыIо зешIым, щытыгъэхэр лъэшэу гушIуагъэх. А быракъыр уцышъоу щытыгъ, чатэ, мэзэныкъо, жъогъо фыжь ащ тешIыхьэгъагъэх. Шапсыгъэхэм ябыракъэу Тбилиси дэт музеим чIэлъыгъэр 1926-рэ илъэсым Адыгеим къызахьыжьым мэфищ джэгу Афыпсыпэ щыфашIыгъагъ.\nОс мыжъужьырэ пIэлъэ къэмысырэ щыIэп аIо, мэзэ зытIо Шъхьэлэхъо Абу фэдэ нахьыжъыхэр тиупчIэжьэгъухэу тызыпылъыгъэ лъэпкъ зэIукIэм имафэ къэсыгъ, тызэрэщыгугъэуи хъугъэ, цIыфыхэми гухахъорэ гушIуагъорэ хагъотагъ. Адыгэ Хасэм изэфэс хэлэжьэнэу къэкIогъагъ Шам къыщыхъугъэу, Тыркуем щеджагъэу Биданэкъо Нихьад. IэкIыб щыIэ адыгэмэ ар дэгъоу ашIэ, лъэпкъым ыпашъхьэ лэжьыгъэшIу щызиIэлI. Зэфэс ужым мэфэ заулэрэ ар садэжь щыIагъ. Тиинститут къэкIуагъэу ХьэдэгъэлIэ Аскэр щыIукIагъэти, хьакIэмрэ сэрырэ ыдэжь тыригъэблэгъагъ.\nХьадэгъалIэхэм яIэнэ шыгъэ тыпэсэу тызэрэгъэгущыIэзэ, уахътэр псынкIэу кIуагъэ. ГущыIэкIэ бэмэ танэсыгъ, Зэфэсэу щыIагъэми тыблэкIыгъэп, хъугъэ-мыхъугъэр щыбзэ нэдым щыкIэдгъэкIыгъ. Быракъыми игугъу тшIыгъэ. Бысымыр, зэрихабзэу, мыгумэкIэу, шъырыт рэхьатэу адрэ унэм чIэкIи, тхылъ къычIихыгъ, къысфищэигъ. Ар инджылызыбзэкIэ тхыгъагъэ, I839-рэ илъэсым Лондон къыщыдэкIыгъагъ. Эдмонд Спенсерэу \"Черкесием сызэрэкIогъагъэр\" къэзытхыжьыгъэм игугъу ашIэу ыпэкIи зэхэсхыгъагъэ. Тхылъыжъы, оригинал, мыщ фэдиз зыныбжьыр тыгъуасэ къыдагъэкIыгъэм фэдэу дэхагъэ, ау зэдэчыгъагъэ. Уеплъымэ, хъыбэи хъугъэу зэдэзыгъэу зэрэщымытыр плъэгъущтыгъэ.\n- Сыд адэ, Тхьэмэтэ маф мы тхылъ шIагъом къехъулIагъэр? – сеупчIыгъ.\n- Абхъазым къикIыжьи музеим директорэу къытфагъэкIожьыгъэ адыгэ лIыр къысэлъэIуи, сIихыгъагъ. УкъыфэмыгумэкI, зэрэщыты къабзэу къыостыжьыщт ыIуагъэти сшIошIы хъугъэ. Ау олъэгъу ришIагъэр – сыщымыгъуазэу копие тесэхы ыIуи, зэдичыгъэ…\nТхылъ хьалэмэтыр къызэдэсхыгъ. Апэрэ нэкIубгъо шъыпкъэм быракъ уцышъо дахэ ислъэгъуагъ. ЫчIэгъ чIэтхагъэм тыкъеджэнэу Нихьадрэ сэрырэ тыфежьагъ, ау тиинджылызыбзэ пхъэкI шIолъыти, гущыIалъэ горэ къэтштагъ, сыд фэдэми тыкъеджагъ. I830-рэ илъэсым зэкъохьэгъагъэ адыгэпщхэм ябыракъэу къычIэкIыгъ! Лъэшэу тызэрэгушIорэр зелъэгъум Аскэр IугушIукIыгъ:\n- Ары, ар зэкIэ адыгэмэ ябыракъ. ЫпэкIэ ащ игугъу пшIыныр щынэгъуагъэ. Джары къызигъэзэжьыгъэм щегъэжьагъэу сиунэ гъэбылъыгъэкIэ зыкIыщысIыгъыгъэр... Непи ащ утегущыIэнкIэ щынэгъончъэпщтын, арэу щытми шъукъыкIэупчIэшъ, шъосэгъэлъэгъу. Мыр тэ титхьабзэ...\nХьадэгъэлIэ Аскэр \"къызигъэзэжьыгъэм щегъэжьагъэу\" зеIом, Америкэм зыкIогъагъэ илъэсым, тилъэпкъэгъумэ аIукIи, титарихъ ехьылIэгъэ тхылъыбэ къызыщыратыгъэгъэ уахътэр арын фае зигугъу къышIыгъэр. ТэгущыIэ, сэ цIыкIу-цIыкIоу тхьапэм Iэ щысэфэ, сыгу фабэу зыгорэ къыщыдэоягъ. Адыгэ нып дахэм лъэтемытэу сурэт тырягъэшIыкIыгъэн фае, зэсэIожьы сыгукIэ, ау мыщ фэдэ тхылъ лъапIэ сыдэущтэу къысэтыгу сIон. ЕтIани тхылъыр заретым ащ рашIагъэм ыгу ыгъэцIыкIугъэба, зэдатхъыгъэр Iофа, къин мыгъуаекIэ къаIихыжьыгъагъ. Щэм ыстырэ псым епщэба, ары зыми тхылъыр римытыжьын ыгу зыкIыхэлъыгъэр. ТIэкIу сызэридзагъ, ау есIуагъ.\nСызэрэгугъагъэу хъугъэ, Iогъу сыригъэфагъэп. Аскэрырэ сэрырэ шIэныгъэлэжьымэ институт а зы отделым бэрэ тыщызэдэлэжьэжьыгъ. Сэ саужы къэкIымэ оры нарт IофыхэмкIэ сызыщыгугъырэр ыIощтыгъэ, цыхьэ къысфишIыщтыгъэ, сятэ ыныбжьыкIэ нахьыжъыгъэми, шъэфэгъу сишIэу игумэкI-гукIаехэри къыздигощэу щытыгъ. Ащ пае сэри гуфэбагъэ хэлъэу сыфыщытыжьыгъ. Сыдэу хъугъэми, а зычэщ мафэм сIыгъынэу тхылъыр къыIысхыгъ.\nСурэтышIэу, искусствоведэу Хьабэхъу Марьет къыддэлажьэщтыгъэти, ащ тхылъыр ести, пчэдыжьым быракъым тешIыкIыгъэ линогравюрэ къыгъэхьазырыгъ. Краскэ, тхьапэ зыфэпIощтыхэр а лъэхъаным гъотыгъоягъэхэп, тхылъ тедзапIэм адыгэу щылажьэхэрэм къытатыгъ. СурэтышIэмэ ямастерской апэ чIэдгъотагъэр Тыгъужъ Махьмудэти, ащ дэжь адыгэ быракъым исурэт 70 – рэ фэдиз щытетыдзагъ. Мазэм къыкIоцI быракъым тешIыкIыгъэ сурэтыхэмрэ ащ фэгъэхьыгъэу Э. Спенсер къытхыжьыгъэмрэ адыгэмэ ахэттIупщыхьагъ: Къэбэртаий, Инджыджи, хыIушъо Шапсыгъи, IэкIыб адыгэхэми. Джаущтэу адыгэ ныпым илъагъо ыгъотыжьыгъ.\nЕтIанэ Адыгэкъалэ щыщ ныбжьыкIэ куп а сурэтым рыгъуазэхи, адыгэ быракъ шъыпкъэ ашIыгъ. Хъодэ Адам, Абыдэ Хьис, Къэбэртэе Адам, СтIашъу зэунэкъощ АхьмэдитIур, Дэрбэ Сачнэт, Iэшъынэ Светлан, Чэтэо Адамэ, зыгорэ джыри къыхэсынагъэмэ гукъао къысферэмышI, ар зиIэшIэгъагъэхэр.\n\"Жъогъо 12-рэ зэблэдзыгъэ щэбзэщищрэ зытет быракъ уцышъор непэ Адыгеим зиужьыжьыным, итарихъ ишъыпкъапIэ ыгъотыжьынымкIэ, адыгэм игуфит шъхьафитныгъэ ятамыгъэу непэ хъугъэ, - 1991 – рэ илъэсым мэлылъфэгъу мазэм Адыгэ Хасэм игъэзетэу \"Гъуазэм\" ахэмэ къыщатхыжьыгъагъ. - Адыгэхэм ялъэпкъ быракъ зыфэдагъэ шъыпкъэр СтIашъу Ахьмэдрэ Дэрбэ Сачнэтрэ апэрэу зыщалъэгъугъэр шIэныгъэлэжьэу Къуекъо Асфар дэжь зычIахьэхэр ары. Э. Спенсер итхылъ иоригинал ащ къаригъэлъэгъугъ, адыгэ быракъэу дэтым агухэр ыгъэбырсырыгъэх. Ащ фэдэ къабзэу зэрашIын алъэкIыщтым къалэм къэсыжьыфэхэ егупшысагъэх, кIыхьэ-лыхьэ зырамыгъэшIэуи ыужы ихьагъэх. Быракъым цIыфхэм язэхэшIыкI зыкъызэрэригъэIэтыщтым, ятарихъ изэгъэшIэн зэрэкIигъэгушIущтхэм ахэмэ яцыхьэ телъыгъ. Адыгэ Хасэм икъутамэу ярайоныкIэ щызэхащэжьынэу агъэхьазырырэм быракъыр фагъэшъуашэ ашIоигъуагъ. ШэкI пIокIэ уцышъо Краснодар къыщагъотыгъ.\n- ЩыIэныгъэм ышъу! - гушIуагъэ Ахьмэд.\nБзэн-дэнымкIэ культурэм и Унэу къалэм дэтым ипащэу Iэшъынэ С. быракъым итрафарет ыгъэхьазырыгъахэу щытыгъ. Ащ тырахи, дышъэ IуданэкIэ шэкIым жъуагъохэмрэ щэбзащэхэмрэ хадыкIыгъэх, кIыцэ плъыжь дахэхэмрэ быракъыкIэм пылъыщт гъучIыпэмрэ агъэхьазырыгъэх. ЕтIанэ зэкIэ зызэрагъэкIужьым быракъым псэ къыпыкIагъэу къытщыхъугъ. Уахътэм, тарихъым яжьыкъащэ ащ кIуачIэ къыхилъхьагъэу, цIыфмэ ашъхьагъ щыбыбатэзэ ыгъэгушхохэ шIоигъом фэдагъ. Аущтэуи хъугъэ.\nАдыгэ Хасэм ирайон зэфэс къызэIуахы зэхъум Хэсашъхьэм ипащэхэмкIэ тырагъэблэгъагъ. Культурэм и Унэ зэрэчIафэу цIыфыр чIэсыгъ. Ахэмэ ашIэщтыгъэп адыгэ быракъ зэрэдгъэхьазырыгъэр. Ар залым чIэзыхьанэу щытыгъэхэр Мэлгощ Хъызыррэ Дэрбэ Сачнэтрэ арых. ШIэныгъэлэжьэу Къуекъо Асфар телъэIугъ адыгэ быракъым икъэбар залым чIэсхэм къафиIотэнэу, къызэрэчIэтхьащтым фигъэхьазырыныхэу. ЗэкIэ дахэу зэпыфагъэ. Сценэм иджабгъу лъэныкъо дышъэ жъуагъохэр зыхэдыкIыгъэ быракъ уцышъор къызыщэлъагъом, залым чIэсыгъэхэр зэкIэ гушIом зэлъиштагъэу къызэлъытэджыгъэх. Сыдэу бэрэ адыгэхэр мыщ ежагъэха! Бэмэ анэпс къашIокIуагъ. ТишIэжьырэ тинамысырэ зафигъэзэжьыгъ тибыракъ, фэхыгъэхэмрэ къэнагъэхэмрэ ацIэкIэ ныбджэгъуныгъэм, мамырныгъэм, зыкIыныгъэм тыфещэ, зэфагъэм инэпэеплъ...\"\nГум кIиубытэу, ыгъэбырсырэу къатхыжьыгъэба! Залым чIэсхэр быракъым зэрэпэгъокIыгъэхэм сыгу къыгъэкIыжьыгъ 1830-рэ илъэсым адыгэмэ ар къазыфахьым зэригъэгушIогъагъэхэу Эдмонд Спенсер къытхыжьырэр.\n\"... Пащэр къызэрэсыжьыгъэм фэгъэхьыгъэу шхончыхэр къызагъаохэм ыуж, - етхы авторым, - шыу зэолI мин пчъагъэ теплъашIохэу, гуахьыхэу, бжьышIохэу къытпэгъочъыгъэх. НэгъэупIэпIэгъум Черкесием ипатриот шIагъомэ тыкъаухъурэигъ. Зыхэм щыгъын къызэрыкIохэр ащыгъыгъэх, адрэхэр зэпэжъыужьыхэу гъэкIэрэкIэгъагъэх. ЕтIанэ пэщэ лIыхъужъэу Херсис Султун-оглу Тырку империем тетыгъошхо щызиIэ адыгэ пщы гуащэм ышIыгъэ лъэпкъ быракъ гъэкIэрэкIагъэу Стамбул къыфырахыгъэр къызэкIоцIихыгъ (мыщ къегъэнафэ баракъыр инджылызэу Давид Уркарт адыгэмэ къафишIыгъэ фэдэу зэраIорэр шIошIхъугъуае зэрэхъурэр - А. Къу.).\nБэрэ зэжэгъэхэ лъэпкъ быракъыр залъэгъум чэтэ минымэ ошъогум зыдадзыягъ, зы макъэу цIыф жъугъэм игушIо – жъот къыдэоягъ. Джы нэс ащ фэдэ гухахъо лъэпкъым иIагъэп, яхэгъэгу къаухъумэнымкIэ теубытагъэ пытэ ахэлъыгъэп. Щынагъоу къафыкъокIыгъэм апэрэу агу къыщигъэущыгъ зэкъомытыхэмэ зэрэмыхъущтыр, текIоныгъэм икъыдэхынкIэ анахь ищыкIагъэу ар зэрэщытыр зэхашIагъэ.\nИхэгъэгу ыпашъхьэ хъулъфыгъэ пэпчъ тхьэ щиIуагъ урысхэм афэмыIорышIэнэу, сатыу Iоф адыримыIэнэу, сыд хъугъэкIи зэпхыныгъэ гори адимышIынэу. Пащэхэмрэ лъэпкъхэмрэ язэфыщытыкIэхэр зэхъокIыгъэ хъугъэ. Адыгэхэу чIыгур, былым зэтезыхыщтыгъэхэр джы зэкъоуцуагъэх, къошныгъэмрэ ныбджэгъуныгъэмрэ азыфагоу аIэхэр зэкIэдзагъэхэу олъэгъух...\nАхэмэ сыдигъуи лъэпкъ быракъыр купым ыпэ итэу ахьы, лъэпкъ зэфэс пэпчъ ар нахь лъэгъупхъэ чIыпIэм щагъэуцу. Зэкъоуцогъэ пщыхэм тIэкIу-тIэкIоу къысфаIотагъэхэр зызэхэсэугъоежьым нафэ къэхъугъ лъэпкъ 12-мэ е 13-мэ Урысыем пэуцужьынхэу, яшъхьафитыныгъэ къызэдагъэгъунэнэу тхьэрыIо зэрэзэдашIыгъэр. Ахэмэ Санджак Шерифыр (адыгэ ныпыр ары зыфиIорэр – А.Къу.) ялъэпкъ быракъэу зэдаштагъэ. Ахэр шапсыгъэхэр, абдзахэхэр, нэтыхъуаехэр, хьатикъуаехэр, кIэмгуехэр, чэчэнаехэр, бжъэдыгъухэр, херкпетхэр, лезгхэр, мицудзеххэр, оссетхэр, чипакауайхэр, нэмыкIхэри, тэтархэм, тыркухэм, къалмыкъхэм якуп инхэр хэмытхэу (ежь къызэритхыжьыгъэм фэдэу къэтэтыжьы – А.Къу.). Ахэмэ зэраIорэмкIэ, Iэшэ-шъуашэкIэ дэгъоу зэтегъэпсыхьагъэхэу, зэоным сыдигъуи фэхьазырхэу нэбгырэ мин 200 ахэт...\"\nАдыгэхэм ялъэпкъ быракъ Кавказым ис нэмыкI лъэпкъхэу шъхьафитэу псэу зышIоигъохэми ятамыгъэу зэрэхъугъэр мыщ дэжьым къыщыIогъэн фае. \"Черкесием ичIыпIэрыс лъэпкъхэм анэмыкIэу, - етхы Э. Спенсер, - Къурджым, Мингрелием, Имерети, Каспийскэ хым къапэгъунэгъу чIыпIэхэм къарыкIыгъэ нэбгырэ мин пчъагъэрэ поляк шъэ заулэрэ зэкъоуцогъэ пщыхэм ябыракъ мы илъэсым къычIэуцуагъэх... Адыгэхэм нэмыкI кавказ лъэпкъхэм конфедерацие задашIым, Санджак Шерифыр лъэпкъ быракъэу заштагъэм къыщегъэжьагъэу цIыфхэм язекIокIэ-гъэпсыкIэхэр нэмыкI шъыпкъэ хъугъэх, ащ лъэпкъым кIочIэшхо къыхилъхьагъ.\nДжы нахьыжъхэм я Генеральнэ Ассамблей ишIэ хэмылъэу пщы, пащэ, лъэпкъ горэми заор нэмыкI чIыпIэ къыщиIэтын фитыжьэп. Лъэпкъым ыкIуачIэ хъыбэй зышIыщтыгъэ егъэшIэрэ зэпыиныгъэ-джэгъогъуныгъэр ащ дигъэзыжьыгъ, лъэпкъхэм язэпэуцужь нахь зэтеIэжагъэ хъугъэ. ЦIыф жъугъэмэ акIуачIэ закъуаугъуаи, къяпыирэ Урысыем зэдебэнынхэу адыгэхэр, лезгхэр, тыркухэр, тыркуменхэр, къалмыкъхэр, тэтархэр, нэмыкI лъэпкъыхэри зэкIэ зы быракъ чIэтхэу, \"Е тIылIэн, е тышъхьафитын!\" аIозэ, заом макIох…\"\nАдыгэкъэлэ кIалэмэ быракъыр зашIыжьыгъэм ыуж бэ темышIэу Тыркуем Анкара сыщыIэу, хьатитыхэм ямузей хьатыпщхэм яштандарт зытешIыхьэгъэ плакеткэ цIыкIу къысхи, къыздэсхьыжьыгъ. Археологэу, тарихълэжь цIэрыIоу, лъэпкъым чанэу фэлэжьэрэ ЛэупэкIэ Нурбый ар езгъэлъэгъугъ. Ар илъэс пчъагъэ хъугъэшъ хьатыхэмрэ хеттыхэмрэ якъэбар зэрегъашIэ. Илъэс миних-блы IэпэцыпэкIэ узэкIэIэбэжьымэ, тыгъэкъокIыпIэ - къыблэ лъэныкъом щыпсэущтыгъэ хьатитымэ адыгэмэ ащыщхэр къахэкIыгъэхэу зэраIорэм дырегъаштэ. АщкIэ академикэу Ивановым фэдэмэ ятхыгъэхэр, ялэжьыгъэхэр иIэубытыпIэх.\nЯтхыгъэхэр зытет мыжъо иныхэр хьатымэ къакIэныгъэх, ащ укъыреджэнэу адыгэ-абхъаз лъэпкъыхэр къызытекIыгъэ лъэпкъыжъым ыбзэ нэмыкI шIэныгъэлэжьымэ мы дунаим зи къытырагъотагъэп. Непэ къызынэсыгъэм адыгабзэм щыщэу гущыIишъэрэ шъэныкъорэм къехъу хьатымэ абзэ тефэу къагъотыжьыгъ. Къэсхьыгъэ сурэтыр адыгэмэ ялъэпкъ быракъ фэдагъ. Зызэтэгъапшэхэм ыуж Нурбыирэ сэрырэ \"Адыгэхэм ябыракъ. Тыдэ ар къикIыгъ?\" зыфиIорэ статьяр илъэс пчъагъэкIэ узэкIэIэбэжьымэ ттхыгъагъэ. зы инджылызы горэм ар къызэрэтфимыугупшысыгъэр ары тэ къэдгъэлъэгъуагъэр. Непэ адыгэ быракъым зыгорэхэр къызщыпэуцужьырэм, ащ икъэбар защыщыгъупшэжьырэ лъэхъаным а титхыгъэ щыщыхэр гъэзетеджэхэм агу къэдгъэкIыжьымэ ишIуагъэ къэкIонэу тэлъытэ.\n\"... Адыгэхэм ялъэпкъ быракъ тет тамыгъэхэм къарыкIырэмкIэ еплъыкIэхэр зэтефэхэрэп, - ттхыгъагъэ. - Зыхэм ахэр ислъам диным рапхы (быракъыр зэрэуцышъомрэ жъуагъохэмрэ – Авт.), нэмыкIхэр я XIX-рэ лIэшIэгъум иапэрэ кIэлъэныкъо адыгэ лъэпкъхэм политикэ гъэпсыкIэу яIагъэм (адыгэ лъэпкъ 12- рэ ахэмэ языкIыныгъэ къэзыгъэлъэгъорэ щэбзащэхэмрэ – Авт.) къапкъыр��кIых. НэмыкI гупшысэхэри щыIэх, ау тэ лъэпкъ быракъым нахь мэхьэнэ куу иIэу тэлъытэ, ылъапси нахь чыжьэу къитэщы.\nМифолог цIэрыIоу А. Голан зэрэхигъэунэфыкIырэмкIэ, \"... розеткэр тыгъэм итамыгъэу ижъырэ Мысыр, Мессопотамием, Европэм, тыгъэкъокIыпIэ – къыблэ лъэныкъом ащалъытэщтыгъэ. Джэрзым илъэхъан лэдэх зиIэ розеткэм тыгъэр къырагъэлъагъощтыгъэмэ, упчIэ къэуцу - тыгъэм ибзыйхэр сыда упэпцIыгъэу къызкIагъэлъагъощтыгъэхэр? Ащи джэуап къыфагъотыгъ: тыгъэ бзый упэпцIыгъэхэмрэ тыгъатхьэм ищэбзащэхэмрэ зэфагъадэщтыгъэхэшъ ары. Пчым е щэбзащэм ащ фэдэ мэхьанэ етIани зыкIыратыщтыгъэр, ыпаIокIи, чIыгулэжь лъэхъаным иуахъти, хъулъфыгъатхьэм итамыгъэу ахэр зэрэщытыгъэхэр ары...\"\nЭдмонд Спенсери щэбзащэхэм ягугъу къешIы. \"Черкесием иныбжьыкIэхэм пIуныгъэ зэрарагъэгъотырэ шIыкIэм тарихъым хэмыкIокIэжьыщт Урымым (Грецием – Авт.) илIыхъужъ уахътэ угу къегъэкIыжьы, - етхы ащ. - Сыда пIомэ, загъорэ, зэгъорэ дэд ныIэп къызыщыхъугъэ унагъом кIэлэцIыкIур адыгэмэ зэрэщапIущтыгъэр. Ар дунаим къызытехъокIэ ыпэкIэ къыпыщылъым итамыгъэу щабзэрэ щэбзащэхэр зэрылъ сагъындакъырэ шIухьафтынэу фашIы, амыушхъухьаным, нэ бзаджэ темыфэным апае дыуахь шIохалъэ...\"\nЩэбзащэхэр шэкIоными рапхэу мэхъу. КъушъхьэчIэсхэм яшэн-хабзэхэм дэгъоу ащыгъозэ урыс тхэкIо цIэрыIоу Гарий Немченкэм лIэшIэгъубэхэм къакIоцI чIыопсым Кавказ зэрэщыфэсакъыщтыгъэхэм, чъыгхэми, къэкIыхэрэми, мыжъохэми псэ апытэу зэралъытэщтыгъэм ягугъу къышIызэ, етхы: \"...Адыгэ быракъхэм атетыгъэ зэблэдзыгъэ щэбзащэхэм ижъыкIэ къыщегъэжьагъэу къарыкIырэр шэкIонымкIэ узыблэкIы мыхъущт шапхъэхэр ары. Мэзым шакIо кIорэм щэбзэщищ ныIэп ыIыгъын фитыгъэр, ащ къехъу хъущтыгъэп. Зы щэбзащэр чъэрэ хьэкIэ-къуакIэм, ятIонэрэр быбырэ бзыум, ящэнэрэр псым хэсым апай. \"Гурыт дунаим\", \"ышъхьагърэ дунаим\", \"ычIэгъырэ дунаим\" щыщэу зырыз ныIэп къащиушэкIун зыфитыгъэр, ащ зыкIи ехъу хъунэу щытыгъэп...\"\nТэ адыгэ быракъым ылъапсэ нахь куоу ехэу тэлъытэ. Джэрзым иуахът, илъэс минитф – хыкIэ узэкIэIэбэжьымэ, Хьатымэ якъэралыгъо зыщыIагъэр. Ахэмэ ятетыгъо уахътэ епхыгъэу археологымэ къычIахыгъэ пкъыгъомэ узяплъыкIэ адыгэ быракъэу я ХIХ – рэ лIэшIэгъум ашIыгъэм итеплъэкIи ыкупкIыкIи адыгэ-хьат символикэр ылъапсэу къэлъагъо. Мы къэттхырэмэ яджэрэр къыкIэупчIэн ылъэкIыщт сыдым адыгэхэмрэ хьатыхэмрэ зэрищэлIагъэха ыIонышъ. Я ХХ – рэ лIэгъэгъум Тыркуем Кархемиш дэжь зы мыжъо къыщагъотыгъ. Ащ адыгэхэмрэ хьатыхэмрэ Темыр Кавказ икIыхи ТыгъэкъокIыпIэм зэрэкощыгъэхэр тетхагъ. Хьат пэчъыхьэмэ яштандартхэу джэрзымрэ дышъэмрэ ахэшIыкIыгъэхэр археологымэ дунаим щыцIэрыIо хъугъэ Мыекъопэ культурэм рапхы.\nТятэжъ мыотIымэ къакIэныжьыгъэ къошыныхэм, е аущтэу агъэфедэщтыгъэ ятIэм хэшIыкIыгъэ пкъыгъо пIуакIэхэм А. Голан зыфиIощтыгъэ розеткэр атеолъагъо. Шъолъырищ гъэтхъыгъэхэр ышъхьагъыкIэ къахэхьэрэ шъолъырищымэ зэфэдэкъабзэу зэтырауты ( ). Джащ фэдэх касогымэ яуахъти ��� я VIII – ХIII – рэ лIэшIэгъухэм, къагъотыгъэ хьат хъагъэхэр ( ). Тамыгъэхэу адыгэ лIакъомэ я ХVIII-ХIХ – рэ лIэшIэгъухэм яIагъэми хьат хъагъэхэр нафэу ахэолъагъох. ГущыIэм пае, Натхъохэр ( ), е Коблыхэр ( ).\nХьатымэ яштандарт зэрыт плакеткэу Анкара къикIыгъэм тешIыхьэгъэ сурэтым пчыпыджыныхэр зыцыпэ къуашъом исэу тыгъэр щыолъэгъу. Мыфэдэ сурэт тыгъэр Тхьэу зылъытэщтыгъэ лъэпкъ пчъагъэмэ яI. Хъураем ыкIоцI зэтегъэлъэтхъыгъэ прямоугольник ыкIоцI ит ( ). Сурэтым уеплъымэ япшIэнэрэ пчыпыджыныр зэрэпыутыгъэр олъэгъу, зэкIэмкIи 12 хъун фэягъэ, тыгъэ календарым имэзэ пшIыкIутIу ар тефэ.\nГузэгум ит пчыпыджынымэ ачIыпIэ цIыфышъо ятеплъэу пкъыгъуищ атет. Ахэр хьатитымэ яшыблэу Телепин (адыгэм и Шыбл – Авт.), хьат тхьэшхоу Васхаб (адыгэм и Тхьэшху – Авт.), Каск е Мазуль – Мэзатхьэр (машIом шъхьащэ фэзышIырэмэ якъащ – Авт.) арэу къыбгурыIонхэ плъэкIыщт. Илъэс минихыкIэ узэкIэIэбэжьымэ щыIагъэ Мыекъопэ лъэпкъыжъыхэу былымхъуным пылъыхэу Тыгъэр зитхьагъэхэм ятамыгъэхэр мы штандартым хэхьагъэх. Бзэм пылъ шIэныгъэлэжьымэ ащыщхэм \"адыгэ\" ыIомэ \"ар Тыгъэ\" къырагъэкIыба.\nХъагъэу хъураим итыр хьат лъэпкъэу тыгъэкъокIыпIэ – къыблэ лъэныкъом къикIигъэхэм ятамыгъ. Тыгъэр къуашъоу зэрытыгъэр чIыгулэжьыным исимволэу алъытэрэ къушъхьэцум ыбжъакъомэ атырахыгъэу плъытэ хъущт. Пчыпыджын пшIыкIутIур илъэс минихыкIэ узэкIэIэбэжьымэ зэокIо бэлахьыхэу ТыгъэкъохьапIэм къикIыхи Темыр къэкIогъагъэ арийцэмэ ятэпIашъэхэм япхыгъ. Штандартым ыгузэгу ит хъурэищыр чIыгулэжьымэ анахь агъэлъапIэрэ тхьищымэ янэпэеплъ. Щэу зэтедзагъэ щэбзащэхэм къагъэлъагъорэр мамыр щыIакIэу чIыгулэжьыным пылъыгъэ лъэпкъымэ яIагъэр зэо зэпымычыжьым зэрэзэблихъугъэр ары...\". Джары кIэкIэу ЛэупэкIэ Нурбыирэ сэрырэ зэдэттхыгъагъэр.\nАдыгэ-хьат зэфыщытыкIэмэ уакъытегущыIэ зыхъукIэ къэIогъэн фае тыгъэкъокIыпIэ – къыблэ лъэныкъом анахьэу Тыркуем, Шам, Мысыр зыфэпIощтыхэм адыгэмэ лъэуж дахэ къызэрэщанагъэр, непэ къызнэсыгъэми ащымыгъэпшэжьырэ шIушIагъэхэр, гъэхъагъэхэр зэрэщашIыгъэхэр.\nИзраиль сыщыIэу Тхьэм джэнэт къызэритын ЛIыпый Ахьэмэд Къудысым (Иерусалим – А.Къу.) къыщысигъэлъэгъугъагъ Пегъымбар Мыхьамэт зызыщиIэтыжьыгъэ чIыпIэм тет мэщт лъапIэу \"Аль Аксэм\" дэжь щыт медрысэр. Ар Мысыр исултIанэу адыгэу Къаитбэй аригъэгъэуцугъагъ, пчъаблэм адыгэ тхыпхъэхэр непи тетых.\nИорданым щыщ лIы губзыгъэу Мамый Митхьат Уадсирым иунэ тыщызэдэгущыIэзэ, зы тхылъ къышти, Мысыр пэчъыхьэу Къэншъау-гъур (ари адыгагъэ – А.Къу.) фэгъэхьыгъэу къеджагъ. Зы чэщ мэзагъо цышхъэ горэм султIаныр щэтырым къычIэкIыгъэу жъогъо нэфыхэмрэ тыжьыным фэдэу къэжъыурэ мэзэныкъомрэ гуфаплъэу яплъыгъ. Ежь зэрэпэчъыхьэм епхыгъэу бэщ ыIыгъыщтыгъэ бгъэжъ шъхьитIу фэдэу тешIыхьагъэу. \"Мыщ ычIыпIэ мэзэныкъор тежъугъэуцон шъулъэкIыщтыба\" ыIуи иIумэтымэ зяупчIым, ащ къыIорэр умышIэн уфита, псынкIэу къыфагъэпси, къыратыжьыгъ. Джащ къыщегъэжьагъэу мэзэныкъо тамыгъэр быслъымэн хэгъэгумэ ятамыгъэ хъугъэ.\nАдыгэмэ яныпэу 1830 – рэ илъэсым аштэгъагъэм къызыфэдгъэзэжьыкIэ, ащ нахь лъапIэ адыгэмэ быракъ зэрямыIагъэр нафэ. ЗэкIэ адыгэ лъэпкъыхэр ащ зэрипхыщтыгъэх. Непэ ар ти Адыгэ хэгъэгу официальнэу зэритамыгъэм тырэгушхо. Ау бэмэ агу къэкIыжьырэп ар аштэным пае къинэу къыпыкIыгъэр. Урысымэ ащыщыбэмэ быракъыр зыфэдэр къагурымыIоу, тиIае зыIорэмэ агъэщынэхэу, Къэралыгъо Советым щарамыгъаштэ ашIигъоу къытпэуцужьыгъэх. Мы чIыпIэм къыщысIо сшIоигъу адыгэ гущыIэр егъашIи зэрэмыохъурэр – адыгэр сыд фэдэми адыгэу къэнэжьы, адыгэгу зиIэмэ Iофыр пхырагъэкIыгъ, мыщ дэжь хэкум ипащэхэм, тидепутатымэ зи къызтырагъэнагъэп.\nАдыгэ лъэпкъ быракъыр Республикэм итамыгъэу зэрэхъугъэм фэдэу, тарихъым къыхиубытэрэ быракъыхэр къэралыгъо символ бэрэ хъужьыхэу къыхэкIы. I989 – рэ илъэсым мэзаем итфым \"Комсомольская правда\" зыфиIорэ гъэзетым \"Урыс Америкэр\" ыIоу зы интервью къихьэгъагъ. Ар зыдашIыгъагъэр США – м иреспубликанскэ партие славянхэмрэ Америкэм исыхэмрэ язэпхыныгъэ пылъ организацием ипащэу Вера фон Вирен Гарчинскэр ары.\n- СыдыкIэ Урысыем уфэлъаIо пшIоигъу? – аIуи еупчIыгъэх.\n- Урысыем щыщэу РСФСР зыфаIорэм ибыракъыжъэу фыжь-шхъуантIэ-плъыжьэу зэхэтыр ыштэжьынэу ары. Литвам, Латвием, Эстонием ябыракъыжъыхэм къазэрэрагъэзэжьыгъэм фэдэу. Ныпыр – тарихъ. Лъэпкъыр рэгушхо. СССР - м зэкIэ республикэмэ апай быракъ иI… Ау урысымэ ежь ябыракъэу ялъэпкъ илIыхъужъныгъэшIухэр зыгу къэкIыжьырэр аштэжьын алъэкIыщт...\nВера Гарчински зыфэлъэIуагъэр урысымэ ашIагъ – ялъэпкъ быракъ аштэжьыгъ. Урысыем бэба цIыф лъэпъ зэфэшъхьафэу исыр, ау зыми еупчIыгъэхэп шъуфая мы быракъым е шъуфэмыя. Щызгъэзыерэр нахьыбагъ, ау Урысыем и Правительствэ быракъыр зэриштэжьыгъэмкIэ зи едэуагъэп. Едэуагъэп урысымэ агу илъыр зэхашIагъэти, аштэжьырэр ялъэпкъ быракъыба!\nТэри адыгэ ябынкIэ тштэжьыгъэр тилъэпкъ быракъ, фэдэ щымыIэу тшIодах, тыщэгушхукIы, ташъхьагъ щыбыбатэ хъумэ тегъэгушхо. ГъэрекIо мэлылъфэгъум и 25 –ялъэпкъ нып ыныбжь илъэси I80 – рэ зэрэхъугъэр зэрэдунаеу адыгэмэ хагъэунэфыгъ. Шъхьафитныгъэм ибыракъ непи уихэгъэгу уфыщыIэным нахь лъапIэ зэрэщымыIэр зэхытегъашIэ. Илъэсыхэр чъагъэхэми, тилъэпкъ изыкIыныгъэ нахь гъэпытэн зэрэфаер къыдгурегъаIо.\nНепэ ти Кавказ щырэхьатэп, хэо-хапкIэу лъэпкъ зэпэуцухэр къетаджэх, мэшIо бзыйхэр къыщыдэуаех. Ау зэкIэ исымэ Кавказ зэдыряеба, сыдэу хъумэ зыгорэм икI епIон, хэгъэгу щыIэп ар зыгъэпсыгъэ лъэпкъым нэпэмыкI имысэу. Узэхэзэгъэныр, узэдыщыIэныр, узэгурыIоныр ары зэкIэми алъапсэр. Ары непи тибыракъ лъапIэ къызыфаджэрэр. Адыгеими, Къэбэртаеми, Инджыджи, хыIушъо Шапсыгъэм, IэкIыб хэгъэгухэу адыгэхэр зыщыпсэухэрэми тинып ащагъэлъапIэ. Ар тинамыс, щымыIэжь лIыхъужъымэ янэпэеплъ, тилъэпкъ ихьагурыс.\nКъуекъо Асфар\n|« Пред.||След. »|","id":"<urn:uuid:885d6483-c931-44a7-901a-53db1e2b9997>","dump":"CC-MAIN-2017-17","url":"http:\/\/www.elot.ru\/index.php?option=com_content&task=view&id=2349&Itemid=95","date":"2017-04-24T01:24:30Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-17\/segments\/1492917118950.30\/warc\/CC-MAIN-20170423031158-00263-ip-10-145-167-34.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9755517244,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9755517244338989, \"kbd_Cyrl_score\": 0.024303006008267403}","num_words":7388,"character_repetition_ratio":0.031,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.976,"perplexity_score":3670.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Жираф\nЖирафыр щэрыпIу гъошх мэз псэушъхьэхэмэ ащыщ. Африкэм щэпсэух. Жирафым нахь лъагэ чІыгугъушъэм псэушъхьэ тетэп, жирафхъуыр кг 1,191 мэхъуы, ау бзыр кг 828 нэсы. Пстэумки м 4,5 – 5,2 и лъэгагъэ мэхъу. Анахь жираф лъагэу къагъотыгъэм и м 6 хъущтыгъэ.\nЖирафбзым и лъэрмыхьыгъэ мафэ 400–460рэ мэхъу.\nГущыIэм пае Кением жираф бэу щэпсэу.","id":"<urn:uuid:8d47feae-def1-444e-9076-103e06f33535>","dump":"CC-MAIN-2017-17","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%96%D0%B8%D1%80%D0%B0%D1%84","date":"2017-04-24T05:21:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-17\/segments\/1492917119080.24\/warc\/CC-MAIN-20170423031159-00494-ip-10-145-167-34.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6828952432,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":47,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6828952431678772, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3156619668006897}","num_words":67,"character_repetition_ratio":0.006,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.249,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.556,"perplexity_score":11071.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къэплъан\nКъэплъан — хьэкӀэ-къуэкӀэ псэушъхьэмэ ащыщ. Шъо гъожь-шъуцӀэ кусэ телъэу чэтыу шъэджашъ. ПстэумкӀи ионтэгъугъэр кг 270 мэхъу, зырызхэр кг 300-м нэсых, икӀыхьагъэр м 4-м нэсы. НахьыбэрэмкӀэ къэплъаным чӀыпӀэшъхо горэ къегъотышъ изакъоу ащ шэпсэу. Непэ къэплъан лъэпкъыр зэрэщытэу кӀодыжьынкӀэ щынагъуэ хъугъэ.\nПасэм Кэфказым щегъэджагъэу Ӏэндунесям нэс къэплъанхэр къэбгъотынэу щытыгъ, ау непэ мэкӀэ-макӀэу зэбгырызыгъэу къэнагъэх.\nКъэплъаныр псэушъхьэшх, мэзпчэнхэр, мэзщыдхэр, мэзпсэцухэр, тхьакӀумкӀыхьэхэр ешхых.","id":"<urn:uuid:9d6a953c-f650-4c6a-844e-30e36e4b186e>","dump":"CC-MAIN-2017-22","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9A%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D0%BB%D1%8A%D0%B0%D0%BD","date":"2017-05-23T07:06:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-22\/segments\/1495463607591.53\/warc\/CC-MAIN-20170523064440-20170523084440-00440.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9745310545,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":46,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9745310544967651, \"kbd_Cyrl_score\": 0.025339586660265923}","num_words":92,"character_repetition_ratio":0.008,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.993,"perplexity_score":8998.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хы ШIуцIэ лъэныкъом къикIыгъэ жьыбгъэшхоу зы нэгъэупIэпIэгъум метрэ 20 — 25-рэ зилъэшыгъэр мэлылъфэгъум и 19-м Адыгеим къыщилъыгъ. Ащ ыпкъ къикIыкIэ тиреспубликэ ит псэуалъэхэм ащыщхэр ыгъэфыкъуагъэх.\nУФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм иоперативнэ дежурнэу Анатолий Полозюк къызэриIуагъэмкIэ, жьыбгъэшхоу къилъыгъэм ыпкъ къикIыкIэ къутырэу Северо-Восточные Сады дэт гурыт еджапIэу N 19-м испортзал иунашъхьэу квадратнэ метри 140 — 150-рэ хъурэр жьыбгъэм къытыридзи, зэхикъутагъ. Ащ нэмыкIэу селоу Красногвардейскэм дэт ДОСААФ-м иунашъхьэу квадратнэ метри 120-рэ хъурэр жьыбгъэм ыгъэфыкъуагъ. Мы хъугъэ-шIагъэм ыпкъ къикIэу зыпари хэкIодагъэп ыкIи шъобжхэр атещагъэхэ хъугъэп.\nМы мафэхэм муниципальнэ комиссиехэм ��айонхэм Iоф ащашIэ, жьыбгъэм изэрар къызэкIыгъэ псэуалъэхэр агъэунэфых, чIэнагъэу аригъэшIыгъэхэр къалъытэх ыкIи псэуалъэу зэхэкъутагъэхэр зыпкъ игъэуцожьыгъэнхэм фэшI гъэцэкIэжьын IофшIэнхэу ищыкIагъэхэр зэрагъашIэх.\nУФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипресс-къулыкъу ипащэу Сергей Сергеевым къызэриIуагъэмкIэ, республикэм имуниципалитетитIур ары анахьэу жьыбгъэм иягъэ зэкIыгъэр. ЭлектрорыкIуапIэхэр зэпитхъыгъэхэу зыпари къэбар къаIэкIэхьагъэп. Ау чъыгхэр рикIыкIыгъэхэу цIыфхэм макъэ къарагъэIугъ.\nАР-м и Гидрометеогупчэ къызэритыгъэмкIэ, джыри мэлылъфэгъум и 22-м илъэшыгъэкIэ зы нэгъэупIэпIэгъум метрэ 15,1-м кIахьэу жьыбгъэр къепщэщт. Ащ нэмыкIэу пчыкIэ хэтэу ощх мэкIэ-макIэу къещхыщт. Мафэм фабэу градуси 9 — 14, чэщым градуси 2 — 7 щыIэщт. Къушъхьэм ыкIи къушъхьэтх районхэм ос цIынэ къащесыщт, чъыIэр градуси 5-м кIэхьащт.\nКIАРЭ Фатим.","id":"<urn:uuid:3afdf0a9-5d4b-466c-888a-a66d88312a33>","dump":"CC-MAIN-2017-22","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B7%D1%8B%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%B8-%D1%85%D1%8D%D0%BAi%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF\/","date":"2017-05-22T19:16:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-22\/segments\/1495463607046.17\/warc\/CC-MAIN-20170522190443-20170522210443-00605.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9185757041,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9185757040977478, \"kbd_Cyrl_score\": 0.08040942251682281}","num_words":509,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.084,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.047,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.901,"perplexity_score":2674.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"|Хелиг Моника. Абдзахэхэмрэ хьакІэ зещэн хабзэхэмрэ|\n|29.01.2011 г.|\n\n\nХёлиг Моника\nАбдзахэхэмрэ хьакІэ зещэн хабзэхэмрэ\nАбдзэхэ чылэхэу Тыркуем итхэм 1979-рэ илъэсым, Адыгэ РеспубликэмкІэ къуаджэу Хьакурынэхьаблэ 1990-рэ илъэсым сызащэІэм сшъхьакІэ къащысэхъулІагъэхэр.\nАдыгэмэ яхьакІэ зещакІэ гъэшІэгъонэу зэрэщытыр зекІохэу я XIX-рэ лІэшІэгъум Кавказым щыІагъэхэми литературэми къаушыхьаты. ХьакІэр унагъоу къыздэкІуагъэм изакъоу ихьакІагъэп, ар зэрэчылэуи зэрэлІакъоуи яхьакІагъ. Адыгэмэ хьакІэр лъэшэу агъэлъапІэщтыгъэ, ащ икъэухъумэн, ищыІэныгъэ апае бысымым ыпсэ ытыщтыгъэ. ХьакІэзещэн хабзэр пыимкІи мыукъожьын хабзэу щытыгъ. Пыир унэм къызщихьэрэм, лъытэныгъэ рахыщтыгъэ, къыдекІокІыщтыгъэх.\nАдыгэ Хабзэм епхыгъэу зекІокІэ-шІыкІэ гъэнэфагъэхэр хьакІэм паи, бысымым паи щыІагъэх. ХьакІэр бысымым Іизын къыримытэу, нэмыкІ унагъом хьакІэу кІон фитыгъэп. ХьакІэр щырагъэблагъэу, щахьакІэу унэ хэушъхьафыкІыгъэ хьакІэщ ыцІэу, адыгэмэ зэряІагъэм игугъу къэшІыгъэн фае. Джырэ уахътэм а хабзэр укъуагъэ хъугъэ.\nИжъырэ хабзэ горэхэр укъуагъэ хъугъэхэми, хьакІэпэгъокІыкІэу адыгэмэ ахэлъыгъэр къахэнагъ. Анахьэу къыхэбгъэщырэр хьакІэм гуфэбэныгъэ инрэ гу-лъытэныгъэрэ фыряІэу зэрэпэгъокІыхэрэр ары. Я ХХ-рэ лІэшІэгъум ыкІэм апэ-рэу Тыркуемрэ Адыгеимрэ сызащэІэм адыгэ чылэмэ хьакІэзещакІэу ащыслъэ-гъуагъэхэр къэсІуатэхэмэ сшІоигъу.\nТыркуем ит абдзэхэ чылэмэ сызэращыІагъэр\nАпэрэу адыгэмэ ащыщ абдзэхэ лъэпкъыр зысшІагъэр 1977-рэ илъэсым абдзэхэ унагъоу Тыркуем къикІи, сызщыщ къалэу Берлин къэкІуагъэм нэІуасэ сызыфэхъур ары. Я XX-рэ лІэшІэгъум ия 60-рэ илъэсхэм Германием къызэрэригъэблэгъагъэхэм тетэу Тыркуем къикІыгъэхэу цІыфыбэ лэжьакІо ащ къэкІогъагъэх. Ахэмэ черкесхэр (джары адыгэхэр Германием зэрэщашІэхэрэ цІэр) зэрахэтхэр зэхэсхыгъагъ. А уахътэм адыгабзэр зэзгъэшІэнэу зэрезгъэжьэгъагъэм къыхэкІэу а лъэпкъым щыщ цІыфхэм саІукІэмэ сшІоигъуагъ.\nСызэрэлъыхъуагъэр хьаулыягъэп: Тыркуем итыгъэкъохьапІэкІэ щыІэ Балыке-сир къалэм пэгъунэгъу адыгэ къуаджэхэм, Тыркуем итыгъэкъокьыпІэкІэ щыІэ Кахьраман Мараш хэкум ит адыгэ чылэхэм ащыщ унагъо горэхэм нэІуасэ сафэхъугъ. Ахэр адыгэ лъэпкъым иабдзэхэ лІакъо щыщхэу къычІэкІыгъ. Ябзэ зэзгъэшІэнэу сызэрэфаер зэрясІуагъэм тетэу, ядэжь сырагъэблэгъагъ.\nХьаткъомэ ащыщэу Мелихьа иунагъо апэрэу сызэрэкІогъагъэр сыгу къэкІыжьы. Ащ ятэшыпхъум ыкъо имашинэкІэ Мелихьа иунэу ишъхьагъусэрэ икІэлищрэ зыщыпсэухэрэм сищэгъагъ. Ахэмэ яІахьылхэу джыри унэгъуитІу сезыгъэблэгъагъэхэм адэжь къыщызэрэугъоигъагъэх. Гуфэбэныгъэшхо ахэлъэу ахэр къыспэгъокІыгъэх. Абзэ зэзгъэшІэнэу сыгу зэрэхэлъыр ахэмэ лъэшэу ягопагъ, яунапчъэ сэщ пае ренэу зэрэзэІухыгъэри къысаІуагъ. Сызщыфэе уахътэм мыхэм адэжь сыкъэкІон сызэрэфитыр мыхэм къысэІуагъ.\nАрти Іоф зымышІэрэ бзылъфыгъэ ныбжьыкІэу яІэхэмрэ сэрырэ тызэІукІэзэ тшІынэу сязэгъыгъ. Мелихьа иунагъу ары нахьыбэрэ сыздакІощтыгъэр. Адыгабзэм изэгъэшІэнкІэ сэ къызфэзгъэфедэрэ шІыкІэм тетэу ІэпыІэгъушхо ар къысфэхъугъ. Мелихьа ятэшыпхъум ипшъашъэу Сурия, ишъхьагъусэрэ ежьырырэ сибысым зычІэс унэ зэтетым щыпсэущтыгъэхэти, Хьаткъомэ адэжь сызыкІокІэ, къакІощтыгъэ. А чІыпІэм пэмычыжьэу щыпсэущтыгъэ яІахьыл бзылъфыгъэу Пакизэ дэжьи сыкІощтыгъэ. Ахэр зэкІэри къысэмызэщыжьыхэу, агу зэІухыгъэу сырагъэблагъэщтыгъэ.\nБзэр сыхьат зы-тІу горэм зэзгъэшІэнэу ядэжь сыкъызэрыкІорэм имызакъоу, пчыхьэшъхьашхэ зэдэтшІэуи нахьыбэрэ сыкъыщысэуи хъущтыгъэ. Ау сыкъяхьылъэкІэу ахэмэ сягуцэфагъэп. СыхьатиплІи-тфи зэпымыоу ядэжь сыкъыщыІэу бэрэ къыхэкІыщтыгъэ. Пчыхьэ хъугъэу сыкІожьын фаеу зясІокІэ, «Сыдэу жьэу укІожьыра адэ?» аІоти, къысэупчІыщтыгъэх.\nТыркуем щыІэ ячылэхэм якъэбархэр ахэмэ къысфаІуатэщтыгъэх, ядэжь, а хэгъэгум, сыкІонэу сырагъэблагъагъ. НэІуасэ сызыфэхъугъэ абдзахэмэ ягъэмэфэ зыгъэпсэфыгъо илъэс къэс Тыркуем щыІэ ячылэмэ ащагъакІощтыгъэ.\n1979-рэ илъэсым апэрэу Тыркуем сыкІогъагъ, синэІуасэхэр зыщыщ къуаджэхэу Тахьирбэй (Шъэожьхьабл), Мэхьмэтбэй (Хъуажъхьабл), Махьмудбэй (Тыгъужъхьабл), Кахьраман Мараш хэкум ит къалэу Гёксун пэгъунэгъоу сащыІагъ.\nРейхьанлы (Рейхьаниа) чылэу Сирие гъунапкъэмкІэ щыІэми сыкІогъагъ. Къалэу Балыкесир пэблагъэу синэІуасэхэр зыщыщхэ адыгэ чылэхэу Демиркапырэ Дерелирэ сащыІагъ.\nСинэІуасэ пшъашъэу Германием щыщыр нахьыбэмкІэ сигъусагъ. ЗэкІэ а чылэхэм лъэшэу къытфэчэфхэу тащырагъэблэгъагъ. Берлин дэс синэІосэ абдзэхэмэ яунагъомэ ащыщ горэм дэжь хьакІапІэкІэ тыкъыщыуцугъ. БерлинымкІэ сэ сиабдзэхэ нэІуасэхэр мыщ щымыІэхэми, яунагъомэ ащыщхэр гуфэбэныгъошхо къытфыряІэу къытпэгъокІыщтыгъэх. Ахэр Хьаткъо, Шъэожь, Апыщ, ХьапакІэ, Гъонэжьыкъо, Кобл, Цэй, Хъунэ, Аулъэ, ЛІыІужъу лІакъомэ ащыщых.\nТыкъызэрэкІуагъэм икъэбар зызэхахым, яІахьылхэри янэІуасэхэри шІуфэс къытахынэу къэкІогъагъэх. Унагъомэ яныбжьыкІэхэр къэзэрэугъоихэти мэфэ ренэм къыддакІухьащтыгъэ. НэмыкІ цІыфэу чылэм дэсхэри тибысым дэжь тызэрагъэлъэгъунэу къакІощтыгъэх. Нахьыбэр пчыхьэм къакІощтыгъэ. Сигъусэрэ сэрырэ тызэрэдэмыкІуагъэм къыхэкІэу кІалэу джыри къэзымыщагъэхэмрэ пшъашъэхэмрэ пчыхьа къэс тибысым дэжьэ къыщызэІукІэщтыгъэх. Тызэхэсэу тыгущыІащтыгъэ, тыджэгущтыгъэ, пщынэм е кассетэм такъыдашъощтыгъэ. Бзылъ-фыгъэхэмрэ кІалэхэмрэ пщынэм къызэреощтыгъэхэр дэгъоу къэсэшІэжьы.\nА лъэхъаным чылэхэм электросвет зэрямыІагъэм лъэшэу ишІуагъэ къэкІуагъ – уахътэр телевизор еплъыным тшІуихьыщтыгъэп. Керосин, шэф остыгъэмэ такІэрысэу гупсэфэу тыщысыщтыгъ.\nКІэлэгъуалэхэр зэрикІыжьыгъэхэм тетэу унагъом ис бзылъфыгъэхэри хьакІапІэ къакІощтыгъэх. Къэзымыщэгъэ хъулъфыгъэмэ адыщысынхэр къемыкІоу ары а бзылъфыгъэмэ зэралъытэщтыгъэр. Хъулъфыгъэу къэзыщагъэхэр щысакІо къакІощтыгъэхэп. Мэхьмэтбей чылэм къэзыщагъэхэри къакІощтыгъэх, ау ахэр куп шъхьафэу щысыщтыгъэх.\nАбдзахэмэ зэкІэ адрэ адыгэмэ афэдэу сэмэркъэур якІас. Къэбар щхэн гъэшІэгъонэу къаІотэгъагъэхэр дэгъоу къэсэшІэжьых. Пшъэшъэ хьакІэр мэфищ зытешІэкІэ адрэ бзылъфыгъэу унагъом исымэ афэдэу унэми щагуми зэращылэжьэн фаер къызгурагъаІощтыгъ. Ау ащ нахьыбэрэ ядэжь сыкъэнагъэми, сэщ пае а хабзэр аукъощтыгъэ.\nСэ сибысым къысфэгупсагъ, унагъом сыщыщ шъыпкъэм фэдэу къысфыщтыгъ.\nШъыпкъэ, ябзэкІэ сызэрадэгущыІэщтыгъэми, ябзэ лъытэныгъэу фэсшІырэр къызэрэзгъэлъэгъуагъэми, ар нахь дэгъоу зэзгъэшІэнэу сызэрэфаеми яшІуагъэ къэкІуагъ.\nАдыгэ шхынхэу щыпсыр, пІастэр, къуаер, унэгъо хьалыгъур зэрэпшІыщтхэр зэрэсагъэшІэным сибысымхэр пылъыгъэх: ахэмкІэ сахьакІэщтыгъ. Ащыгъум чылэмэ адыгэ хьакухэр адэтыгъэх, унагъом тхьамэфэ ренэм ышхыщт хьалыгъур бзылъфыгъэмэ зэрагъажъэщтыгъэр слъэгъугъэ .\nХабзэм тетэу сызщеблэгъэгъэ унагъом ис хъулъфыгъэхэмрэ бзылъфыгъэхэмрэ сахэсэу садашхэщтыгъэ. Іанэм тыпэс зэхъукІэ бысым хъулъфыгъэм бэрэ ынаІэ къыстыригъэтыщтыгъэ.\nСизакъоми гъусэ сиІэми яунэ кІоцІ хэтэу унэ шъхьафым тыщычъыещтыгъэ. Ащ пае унагъом щыщхэр зэхэлъынхэ фаеу хъущтыгъэ. Сибысым щыщхэмрэ сэрырэ тызэгъусэхэу нэмыкІ унагъоу чылэм дэсхэм адэжь тыкІощтыгъэ. Ахэмэ чайми кофеми такъыщырагъашъощтыгъэ.\nБысым сшІыгъэ унагъом сыкъикІыжь зыхъукІэ, ежьхэми яІахьылхэми шІухьафтынхэр къысатыщтыгъэх. Сщыгъупщэжьын слъэкІырэп зы чылэ горэм щыщ лІы горэм итыжын Іалъын ыІапэ къыпыхи адыгабзэр зэрэсшІэрэм пае къызэрэситыгъагъэр.\nАбдзахэмэ яхьакІэпэгъокІыкІэ сыгу имыкІыжьынэу анахь лъэшэу зыщызгъэунэфыгъэр Сирие хэгъэгум игъунапкъэкІэ щыІэ чылэу Рейханлы ары.\nМыщ тыкІонэу итымыхъухьэгъагъэми, Тахьирбэй чылэм щыщ синыбджэгъухэм яІахьылмэ ащыщ горэм идунай зэрихъожьыгъэм къыхэкІэу, икъукІэ анаІэ къызэрэттырамыгъэтышъущтыр гухэкІ ащыхъоу, сигъусэ нэмыц бзылъфыгъэмрэ сэрырэ а къуаджэм тыкІомэ хъунэу къытаІуагъ. Сибысым иІахьылмэ ащыщ кІалэ горэ Искендерун къалэм нэс къыддэкІуагъ. ЯтІонэрэ мафэм тэщ пае такси къаригъэфи, машинэмкІэ сыхьат горэкІэ укІомэ узнэсынэу щыт адыгэ къуаджэу Рейхьанлым дэс адыгэ унагъом тырищэлІэнэу унашъо къыфишІыгъ. Ау а унагъор зыщыщыр гъэнэфагъэу ылъэкъуацІэкІэ къыриІуагъэп.\nСэркІэ ар шІагъо хъугъэ, сыда пІомэ ыпэкІэ зыгорэущтэуи сызІумыкІагъэу, синэІуасэу щымыт унагъом хьакІэу тызэрафэкІощтым икъэбар лъамыгъэІэ-сыгъэу ыдэжь укІоныр къысфемыгъэкІоу гумэкІыгъошхом сызэлъиштагъ.\nТаксим исым Рейхьанлым тыкъыгъэси, машинэр унэ горэм дэжь къыщигъэу-цуи, къытиІуагъ: «Мыщ адыгэ унагъо зэрэщыпсэурэр сэшІэ, шъуихь». Сэ мэкІэ-макІэу зыкъэсІати, сыгу бырсырым зэлъиштагъэу машинэм сыкъикІыгъ. Мыщ фэдэу пшІыныр зэрэемыкІур сэ синэмыц лъэпкъ зэхэшІыкІыкІэ къызгурыІощтыгъэ, ау сэркІэ нэмыкІ хэкІыпІэ щыІагъэпти, къэлапчъэр Іусхи, цІыф гори зыдэмыт щагум сыдэхьагъ. СылъыкІуати унэм сызехьэм, ныбжь гурытым ит хъулъфыгъэр къэслъэгъугъ. АбдзэхабзэкІэ сыкъэгущыІи, сэри Германием щыщ синыбджэгъу пшъашъэу сигъусэми адыгэхэм таІукІэмэ зэрэтшІоигъор есІуагъ. Лъэшэу згъэшІагъоу а цІыфыр гуфэбэныгъэшхо хэлъэу къыспэгъокІи, гур къыдищаеу мэкъэ ІатыгъэкІэ къыІуагъ: «Садэжь шъукъызэрэкІуагъэр сэркІэ гушІогъошху! Шъукъеблагъэх!» Сэ синыбджэгъу пшъашъэм сыкъеджэнэуи тичемоданхэри таксим къитхыжьынхэуи унэм сыкъикІыгъ. ЛІыр сауж итэу, ядэжь тызэрэкІуагъэр гопэшхо зэрэщыхъугъэр джыри къыІощтыгъ. ТыздэкІуагъэр абдзэхэ унагъоу щытыгъ, Гъонэжьыкъохэм ащыщыгъ. Унагъом щыщхэр тызыІохьэм исыгъэхэпти, ахэр къызэрэкІожьхэу бысымым зырызэу нэІуасэ тафишІыгъ. ХьакІэу тызэрэкІуагъэм зэригъэгушІохэрэр ахэми къытаІуагъ. Мэфищэ ядэжь тыкъытыгъэти, хьакІэр зэрякІасэм ишыхьатэу икъукІэ тыкъагъэшІуагъ.\nАдыгэ хэкум ит къуаджэу Хьакурынэхьаблэ 1990-рэ илъэсым апэрэу сызэрэщыІагъэр.\nАдыгэмэ яхэкужъэу Адыгэ Республикэм 1990-рэ илъэсым апэрэу сыкъэкІуагъ. Урысыемрэ Германиемрэ академическэ зэхъожьыныгъэхэм яхьылІэгъэ программэу зэдаштагъэм тегъэпсыкІыгъэу адыгабзэм ехьылІэгъэ диссертациеу стхырэм пае Іоф сшІэнэу мыщ сыкъэкІуагъ. Тыркуем ис абдзахэмэ абзэрэ Адыгэ Республикэм щыпсэурэ абдзахэхэмрэ абзэрэ зэзгъэпшэнхэм анахьэу сыфэягъэти, абдзэхэ чылэ закъоу мыщ итым сагъэкІонэу Адыгэ къэралыгъо университетым сызыщялъэІум, Хьакурынэхьаблэ щыщ Мэрэтыкъо Шумафэ иунагъо сыщырагъэблэгъагъ. Мэрэтыкъохэм адэжь апэ��эу сыкъызэкІом мазэрэ ядэжь сыщыІагъ.\nУнагъом щыщ нэбгырищэу чылэм дэсхэр, янэу Саудэт, ятІонэрэ кІэлэу Пщымаф, япшъашъэу Зарем гуфэбэныгъэ хэлъэу къыспэгъокІыгъэх. Заремрэ янэрэ сызэрэгупсэфыным зэригъэгумэкІыщтыгъэхэм имызакъоу, яхабзэ-бзыпхъэхэри къысфаІуатэщтыгъэх. Зарэ сихэгъырэеуи ренэу сигъусэуи уна-гъохэр къэткІухьэщтыгъэх. ЦІыф зэфэшъхьафхэм бзэм ехьылІагъэу сыхьат заулэрэ садэгущыІэу бэрэ къыхэкІыщтыгъэ. Зыныбжь хэкІотэгъэ лІыхэм ащыщ-эу сызІукІагъэхэм къэбарыжъхэр къысфаІотагъэх.\nЗаремэтхэм ядэжь сыщэІэфэ тызэгъусэу джэгуищмэ тащыІагъэти, абдзахэмэ яджэгушІыкІэ нэІуасэ сыфэхъугъ. Зарем ынаІэ ренэу къыстетыгъ. Апэрэу Хьакурынэхьаблэ сыкъэкІуагъэу ядэжь сызыщэІэм, гъэмэфэ каникулхэм яуахътэ тефагъэти, япхъу нахьыжъ ипшъэшъэжъыеу илъэсипшІ зыныбжьыр сэ къыс-фагъэзагъэу къыздекІокІыщтыгъэ. Зарэ япхъорэлъф сэщ пае риІощтыгъэ: «Моникэ изакъоу къэбгъэнэкъон!» Адыгэ ХабзэмкІэ ар зытырашІыхьэщтыгъэр хьакІэр гупсэфыным пае ащ ыпашъхьэ цІыф горэ ренэу зэритын фаер, изакъоу ар къэбгъанэ зэрэмыхъущтыр ары. Сибысым иІахьылхэр сызэрагъэлъэгъунэу садэжь къэкІозэпытыгъэх. Ары къэс Зарем е янэ къытфэпщэрыхьэщтыгъэх.\nНэмыкІ унагъохэми мы чылэм сащырагъэблагъэщтыгъэ, ары къэс Іанэр къашыщтыгъэ, унагъоу тезгъэблэгъагъэм щыщхэр зэкІэ къызэхахьэщтыгъэх. МэфэкІ Іанэм пэсхэ зыхъукІэ хъохъухэр къаІонхэр Адыгэ хэкум зэрэщяхабзэр сшІагъэ. Ар сэ сыгу рехьы. Ау Тыркуем ис унагъоу сэ сызыдэщыІагъэм ащ фэдэ хабзэ иІэп.\nТыркуем щыхабзэм фэмыдэу мыщ щыщ адыгэ унагъом укъыщымыІэнэу хьакІэу узыкІокІэ Іанэ къашІэу яхабз. Хьакурынэхьаблэ сызыщэІэм Мэрэтыкъомэ анэмыкІэу Бэчмыкъохэми Сапыйхэми адэжь бэрэ сыкІуагъ.\nСибысым ренэу къысфэсакъыгъ. ЫнаІэ къызэрэстет зэпытыр къэпшІэнэу нэшэнабэ еслъэгъулІагъ. Гъунэгъу къуаджэ горэм сыщырагъэблэгъагъэу, пчыхьэ хъугъэу зыгорэкІэ сыкъэгужъощтыгъэмэ, сикъэтыкІэ шІомытэрэзэу, сибысым гуащэ икІалэ телефонымкІэ сыздэщыІэм адэжь къытыригъаощтыгъэ.\nЗэфэхьысыжьыгъэу къэсІонэу сызыфэягъэр абдзэхэ хьакІэпэгъокІыкІэм имызакъоу, абдзахэмэ уащыщыными осэ ин зэрэфэсшІырэр ары. Ежь абдзахэмэ сащыщэу къызысаІокІэ, ар сэркІэ зэримыкъу щыІэп. Зарэ янэ Саудэт сэ сянэу чылэм дэсым фэдэу слъытэнэу къысиІуагъ. Ныбджэгъу къысфэхъугъэ унэгъо пстэуми тхьашъуегъэпсэу къясІо сшІоигъуагъ.\nМы къэсІотагъэхэр адыгэ литературабзэмкІэ зэдзэжьыгъэнымкІэ ІэпыІэгъу къысфэхъугъэхэ Къатмэс ФатІимэтрэ Емызэщ Сафыетрэ сызэрафэразэр къэсэІо.\nЛитературэр:\n|« Пред.||След. »|","id":"<urn:uuid:06b01c57-e963-43b0-bcbe-9364727063ee>","dump":"CC-MAIN-2017-22","url":"http:\/\/www.elot.ru\/index.php?option=com_content&task=view&id=2220&Itemid=100","date":"2017-05-29T11:24:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-22\/segments\/1495463612283.85\/warc\/CC-MAIN-20170529111205-20170529131205-00367.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9944388866,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":9,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.994438886642456}","num_words":3393,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.991,"perplexity_score":11440.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Сауд Арабиер картым тетэу\nСауд Арабие, Пачъыхьыгъоу Сауд Арабиер, Саудие – Азием ит къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр – Рияд. ЦIыфэу нэбгырэ млн 30-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 2 149 690 км². БзэшъхьаIэр – арапыбз. Сауд Арабиер арап къэралыгъомэ ащыщмэ анахь хэгъэгу игъэкIотыкIыгъэмэ ащыщ, экономикэри, политикэри къапштэхэмэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр – пачъыхьэу Салман бин Абдулазиз.\nАзием и тыгъэкъохьэпIэ лъэныкъом щыI. Игъунэгъухэр: Исраил, Иордание, Ирак, Сирие, Йемен, Оман, Араб Эмират Зэхэтхэр, Катар, Бахрейн, Кувейт. Перс Псыдахьэмрэ, Хыплъыжьымрэ аIушъомэ атет.\nГъэ къэс быслъымэн пчъагъэ макIо, сыда пIомэ Меккэрэ, Мединэрэ ащ щыIэхэшъ.","id":"<urn:uuid:aa66cc89-8072-43d5-8fe0-75922cc21aae>","dump":"CC-MAIN-2017-22","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A1%D0%B0%D1%83%D0%B4_%D0%90%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%B8%D0%B5","date":"2017-05-25T22:01:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-22\/segments\/1495463608617.6\/warc\/CC-MAIN-20170525214603-20170525234603-00439.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6705892086,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":40,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6705892086029053, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3112978935241699}","num_words":154,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.202,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.826,"perplexity_score":4090.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"|Унэрэкъо Мир. Адыгэ хабзэм иушэтынрэ изэгъэшIэнрэ ятарихъ кIэкI|\n|29.01.2011 г.|\n\n\nУнэрэкъо Мир\nАдыгэ Хабзэм иушэтынрэ изэгъэшIэнрэ ятарихъ кIэкI\nАдыгагъэр, Адыгэ Хабзэр нэмыкI лъэпкъхэу адыгэхэм уцогъу къафэхъугъэхэм, зекIолIхэу къахэхьагъэхэм ягъэшIэгъуапIэу, лъэпкъым осэ лыягъэ фязгъэшIыщтыгъэ нэшанэу зэрэщытыгъэр конференцием къыщыгущыIэгъэ пстэуми хагъэунэфыкIыгъ. Ау Адыгэ Хабзэр ушэтынымкIэ, ащ телэжьэнымкIэ зы нэбгырэ игъэхъагъэхэм ягугъу къэтшIынэу, зэрэамалкIэ уасэ афэтшIыныр тефэ. Ар Бгъэжънэкъо Барэсбий.\nАдыгэ Хабзэу лъэпкъ культурэм джырэкIэ ианахь псэпэлъытэ нэшанэу, адыгэр къебэкIрэ лъэпкъхэм ахэзымыгъэкIуакIэрэр, дунэе шIэныгъэм апэрэу хэзыщагъэр, езгъэпшагъэр ыкIи тефэрэ чIыпIэр къыфэзылэжьыгъэр Бгъэжънэкъо Барэсбий.\nБарэсбий иапэрэ шIэныгъэу апшъэрэ сэнэхьат фэхъугъэр – филологиемрэ журналистикэмрэ. АщкIэ апэрэ шIэныгъэлэжьыцIэр къыфагъэшъошагъ. Ащ дакIоу психологием зы шIэныгъэ IахьэкIэ хэуцуагъ ыкIи Къэбэртэе-Бэлъкъар университетым ащкIэ зы заулэрэ щыригъэджагъэх.\nАу щытзэ, Къэбэртэе-Бэлъкъар шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтым иIофышIэхэм ахэтэу Адыгэ хэкум экспедициекIэ къэкIуагъ. Ежь Барэсбий къызэриIожьрэмкIэ, ХыIушъо Шапсыгъэм лъэпкъ къэбар угъоиным щыдэлажьэхэзэ, адыгэ лъэпкъым икуп зэфэшъхьафхэм яшэн-хабзэхэр зэрэзэтекIхэрэм апэрэу гу лъитагъ. Шапсыгъэ тIэкIоу чылэ-чылэу яатэкIэныжъ чIыналъэ къинагъэхэм шIэныгъэлэжь ныбжьыкIэм ыгъэшIэгъон, гупшысапIэ фэхъун хабзэхэм щарихьылIагъ. Анахьэу ыгурэ игупшысэрэ нэмыкI гъогупэ тезыщагъэр а зицIыфышъхьэкIэ бэкIэ къямэкIэкIэу лъэпкъ зэфэшъхьафхэм ахэпхъагъэу, гъэ къэси хэгъэгум ис цIыф жъугъэхэм языгъэпсэфыпIэ, яжъотыпIэ хэщагъэхэм ижъырэ адыгэ щыIакIэм иямышIыкIэ хабзэхэри, унэгъокIо��I хьагъо-шIагъохэри ялъэпкъшIэжь къызэрэхэнагъэхэр ары. ЫкIи ащ щегъэжьагъэу Адыгэ Хабзэм, зэкIэ адыгагъ зыфаIорэм иакъыли, игупшыси аумэхъыгъ, игъэшIэрэ Iофэу, ищыIэныгъэ къэлэнэу, лъэпкъым ыпашъхьэкIэ ипшъэдэкIыжь-пщынэжьэу ежь-ежьырэу, зыми римыгъэзыгъэу, еуцолIагъ.\nАпэрэ тхылъэу \"Адыгский этикет\" зыфиIорэр 1978-рэ илъэсым Нальчик къыщыдэкIыгъ ыкIи ар адыгэ лъэпкъшIэныгъэмкIэ Барэсбий илъэгъохэщ къежьапIэ хъугъэ.\nАу Бгъэжънэкъо Барэсбий иапэрэ тхылъ адыгэ лъэпкъшIэныгъэм изэкъуагъэп нэкIубгъуакIэ къыщызэIуихыгъэр. А лъэхъаным къэралыгъошхоу СССР-м лъэпкъишъэрэ шъэныкъорэ фэдиз щызэдэпсэущтыгъэ. Ащ пэпчъ ежь ихэбзэ гъэуцугъэ рылажьэщтыгъэ, рыгъуазэщтыгъэ. А лъэпкъ пстэури шIэныгъэлэжь зэфэшъхьафхэм янэплъэгъу икIыщтыгъэхэп. ШIэныгъэлэжь горэм ушэтын римышIылIагъэу, тхыгъэ гупшысэкIэ пымыплъыхьагъэу а лъэпкъхэм зи ахэтыгъэп пIоми хъущт. Ау ицIыфышъхьэкIэ анахь лъэпкъышхоу исым – урысхэм къащегъэжьагъэу анахь лъэпкъ макIэмэ ащыщхэу кетхэм (2200 мэхъух) ащыкIэкIыжьэу хэбзэ-зэхэтыкIэр, шэн-зекIуакIэр монографическэу, ащ фэшъхьафрэ гупшысапIэрэ ушэтыпIэрэ имыIэу, къытхыхьагъэу а лъэхъаным Союзым иэтнографхэм къахэкIыгъэп. Ащ къыпкъырыкIыгъ Бгъэжънэкъо Барэсбий зэрэсовет лъэпкъшIэныгъэу (этнографие) апэрэу мы темэм ипчъэ къызэIуихыгъэу зэрэхъугъэр. Ащ лъэпкъхэр зыпкъыригъэплъыхьажьыгъэх, этнографхэри лъэшэу хигъэгупшысыхьагъэх. Лъэпкъ шэн-хабзэхэм лъэпкъшIэныгъэмкIэ мэхьанэу яIэм, ижъырэ лъэпкъ шэн-зекIуакIэм непэрэ щыIакIэм чIыпIэу щиубытрэм, ащ уасэу афэшIыгъэн фаем, а ижъырэ хабзэхэм якъэхъукIэ, ягенезис зэпхыгъэ Iофыгъохэм, лъэпкъым къыкIугъэ тарихъым чIыпIэу мы зэпстэуми щаубытырэм хэплъэжьынхэ фаеу хъугъэх. ЫкIи упчIэ анахьышъхьэу этнографхэм апашъхьэ а лъэхъаным къыщытэджыгъагъэр бэ: а ижъырэ шэн-хабзэхэу системэ гъэнэфагъэ хэлъэу Барэсбий зыпкъ ригъэуцожьи, гупшысэкIэ, акъылкIэ ыушэти, дунэе культурэм изыIахьэу хигъэуцожьыгъэм, сыд зэфэхьысыжь пшъэрылъэу адыгэм имызакъоу – зэкIэ лъэпкъхэм, анахьэу лъэпкъ ипхъыхьагъэу зицIыфышъхьэ макIэхэм къафигъэуцурэр, сыд ашIэщтыр, сыд рашIэщтыр непэрэ щыIакIэм къыхэнэгъэ лъэпкъ макIэхэм а ижъырэ хэбзэ зэгъэзэфагъэхэм? Дэгъуха а хабзэхэр, хьауми дэиха? Джырэ уахътэр ащэкIа а ижъырэ шэн-хабзэхэм? Адыгэр фэныкъуа адыгагъэм?... А упчIэхэм языджэуап непэ Адыгэ Республикэм ритыжьыгъ: Адыгэ Хабзэр зэрагъэшIэн фэе дисциплинэу гурыт еджапIэм иучебнэ планхэм ахигъэуцуи, программэ гъэнэфагъэм тетэу шIэныгъэ хэшыкIыгъэхэр зыщызэгъэзэфэгъэ тхылъхэр (учебникхэр) илъэсибгъу еджэгъум тегъэпсыхьагъэу къыдигъэкIыгъэх.\nАдрэ зигугъу къэтшIыгъэ упчIэхэмкIэ шIэныгъэлэжьхэм, этнографхэу Кавказ цIыф лъэпкъхэм якультурэ изэгъэшIэн зисэнэхьатхэм ямызакъоу, лъэпкъ культурэхэм ятеориекIэ шIэныгъэ куухэр зэзгъэуIугъэхэу, лъэпсэгъэуцу гупшысэхэр дунэе ыкIи хэгъэгукIоцI наукэм фызэзгъэзэфагъэхэр шIукIаерэ зэнэкъокъугъэх. А зэнэкъокъу-зэджэнджэшхэм къакIэкIогъэ гупшысэхэр журналэу \"Советская этнография\" зыфиIорэм I979-рэ илъэсым зэхэубытагъэу зы номерым къыщыхиутыжьыгъагъэх. Ащ хэлэжьэгъагъэх Кавказ лъэпкъхэм яунэгъо гъэпсыкIэ иушэтакIоу Я.С. Смирновар, социальнэ IофыгъэхэмкIэ сэнэхьатыджэу А.И. Першиц, лъэпкъ зэфэшъхьафхэм япкъыгъолъэ (материальнэ) культурэ иушэтакIоу Г.Е. Марковыр, Азием и КъэкIыпIэ культурэхэмрэ (анахьэу Японием) Кавказ лъэпкъ культурэхэм язытетрэкIэ специалистэу, шIэныгъэхэм я Академие ичлен-корреспондентэу С.А. Арутюновыр, зэлъашIэрэ этнографэу, лъэпкъшIэныгъэлэжь цIэрыIоу, академикэу С.А. Токаревыр. Ахэмэ ягупшысэхэм япэгъокIэу адыгэ этнограф ныбжьыкIэу (ащыгъум Барэсбий илъэс 32-рэ ыныбжьыгъ) Бгъэжънэкъом истатьякIэ дискуссиер аухыгъагъ. Джащ щегъэжьагъэу Бгъэжънэкъо Барэсбий иушэтын Iофхэр зэкI пIоми хъунэу зыфэгъэхьыгъэхэр зы: Адыгэ Хабзэр, адыгагъэр нэмыкI лъэпкъхэм яхабзэхэм ягъэпшэныр ыкIи ащ чIыпIэу щиубытрэр, емрэ шIумрэ зэхэзыушъхьафыкIрэ этикэр, лъэпкъым ылэжьрэ культурэм теорие лъапсэу иIэр ары. А зэпстэур мы аужрэ илъэс 30-м къащызэхифыгъ, игупшысэхэмкIэ къыщиушыхьатыгъ итхылъхэу \"Очерки этнографии общения адыгов\" (1983), \"Черкесское игрище\" (1991), \"Адыгская этика\" (2000), \"Гуманистические основы этнологии\" (2003).\nБгъэжънэкъо Барэсбий адыгэ щыIакIэм купкIэу, тегъэкIапIэу, пхъэхэтIэ пкъэоу, лъэпкъ зэкIэугъое щхэпсэу иIэр – а зэкIэри гушъэбэ нэфыпсым акъыл чъэпхъыгъэр ылъапсэу дунаим тарихъ лъагъоу къыкIугъэм къыхигъэлыдыкIыгъ, бэмэ анаIэ тыраригъэдзагъ, бэхэри зыпкъыригъэплъхьажьыгъэх, ежь адыгэу зищыIэныгъэ гъунапкъэ горэм нэсыгъахэу къызщыхъущтыгъэм игугъэ чыжьэрыплъэкIэ лъигъэкIотагъ.\nБарэсбый итхылъхэм адыгэхэм ашъхьэ осэ лыягъэ афаригъэшIыжьыгъ. ШIэныгъэлэжьхэу сэнэхьат зэфэшъхьафхэм арылажьэщтыгъэхэр ялъэпкъ культурэ нэмыкIынэкIэ ригъэплъыжьыгъэх.\nФилософхэр, социологхэр, политологхэр – цIыфышъхьэмрэ дунаеу ащ къешIэкIыгъэмрэ язэфыщытыкIэ, язэпышIапIэхэр зыушэтэу, ахэр гупшысэкIэ къэзгъэгъунэхэрэр адыгэм ихэбзэ гъэуцугъэ гъунджэиплъэ рашIылIэу, ащ илъыхъуакIохэу рагъэжьагъ.\nАдыгэ лъэпкъ гупшысакIэр, дунэе хэгъэщакIэр, емрэ шIумрэ яхъупкъэ зэрэзэблахрэ шIыкIэр ятегъэкIапIэу Хьанэхъу Руслъани, Шъуаджэкъо Асыети философиемкIэ докторыцIэ къалэжьыгъ.\nПедагогикэмкIэ докторэу Мамхыгъэ Рае адыгэ шэн-хабзэм ыкупкI къэзыупкIэкIырэ монографие псэу хихыгъ \"Очерки по адыгскому этикету\".\nШъэо Рэщыдэ гъэсэныгъэм илъэсыбэрэ щылэжьагъ, Бгъэжънэкъом зигупшысэхэр лъэпкъым къыфигъэущыгъэмэ ари ащыщ. Ащ ишыхьат тхылъэу \"Мудрость адыгского этикета\" зыфиIоу 1995-рэ илъэсым къытыридзагъэр.\nГъут Адэм IорыIуатэмкIэ, фольклорымкIэ, доктор, Къэбэртэе-Бэлъкъар ушэтын институтм ишIэныгъэлэжь. Адэм игупшысэ зынэсыгъэр Адыгэ Хабзэр адрэ Кавказ цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм якультурэхэр зэфэзыщэрэ щхэпс зэрафэхъугъэр ары. Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, Абхазиеми, зэ��э Кавказэуи щагъэпэрытрэ шIэныгъэлэжьэу Инал-Ипа Шалва Бгъэжънэкъо Барэсбий иапэрэ тхылъэу \"Адыгский этикет\" (1978) зыфиIорэм научнэ редакторэу иIагъ. Мы тхылъым шIэныгъэ хъуасткIоу къыпызыгъэм къыдэпсыхьагъэ фэдэу къыпщегъэхъу илъэсибл текIыгъэ нэуж Инал-Ипа къыхиутыгъэ IофшIагъэу \"Очерки по абхазскому этикету\" (1985) зыфиIорэм.\nКъЧР-м ишIэныгъэлэжьхэри мызэу-мытIоу адыгагъэм ылъапсэ гурышэкIэ, акъылкIэ иплъэжьыгъэх, къаушэкIужьыгъ. ЗэлъашIэщтыгъэ фольклорист цIэрыIоу, адыгэ мифологием илъэгъохэщ ушэтакIощтыгъэу Мыжэй Михаил изыIофышIагъэмэ ащыщ адыгэ лъэпкъ хабзэм фэгъэхьыгъагъ. Зыпкъ ит шэн-хэбзэ зекIуакIэм мыпшъыжьэу телажьэрэмэ ащыщ Щэрджэс Алый. Гупшысэхэу лъэгъо чыжьэ, лъэгъо зафэу лъэпкъ зэкIэугъоен хъопсапIэм уафэзыщэхэрэр Алый игухэлъ-къэлэн зыфишIыжьыгъэхэм ащыщых.\nМэфIэдз Сэрабий адыгэ лъэпкъшIэныгъэм я ХХ-рэ лIэшIэгъум Iофыгъуабэ щызэшIуихыгъ. Ахэмэ зэу ащыщ Адыгэ Хабзэри, анахьэу унэгъокIоцI зэфыщытыкIэхэр.\nЗэкIэмэ апэу адыгэ хьэкIэ зещэн, Iанэ зехьан хабзэхэр къэзгъэгъунагъэхэр лъэпкъшIэныгъэм идокторэу Мамбэт Хьалим. Хьалимэ илэжьыгъэхэр лъэпкъ къэбаркIэ узэндыгъэхэу, адыгэр мы уашъом къизи изакъоу Кавказ чIыналъэм къытехъуагъэу зэрэщымытыр сыдигъокIи къыдилъытэзэ, адыгэм ищыIакIэ хэгупшысыхьащтыгъэ, сыдигъокIи ар лъэпкъэу адыгэхэм яцэегъущтыгъэхэм, анахьэу бэлъкъархэм аригъапшэзэ, яфэмэ-бжьымэу зэтырихьагъэхэр хигъэунэфыкIыщтыгъэ.\nБгъэшIагъо хъущтмэ ащыщэу джыри зы щыс. Илъэс зыбгъупшI фэдиз хъугъэ Чэчэным къикIи, ыныбжьыкIэ лIыпкъым ит пIонэу, зы шIэныгъэлэжь адыгэ тарихъымрэ культурэмрэ якафедрэ къэкIогъагъ. Ащ къэралыгъо IофкIэ пшъэрылъ гъэнэфагъэ къыфашIи адыгэхэм адэжь упчIэжьэгъу лъыхъунэу къафытагъэу къычIэкIыгъ. ЗилъыхъуакIощтыгъэр – лъэпкъ шэн-хабзэр къызэрэптхыхьащт шIыкIэр ары. А Iофым джэуап кIэкI зэшIохыпIэ фэхъугъагъ: ащкIэ зэкIэмэ анахь джэнджэшэгъу дэгъур ежь чэчэн лъэпкъыр арэу тызэзэгъи, кIалэм ихэку ыгъэзэжьыгъагъ.\nЫшъхьэ еусэжьын, лъэпкъ нэшанэхэр зыпкъ ригъэуцожьын ылъэкIынэу, лъэпкъым инеущ къэгъэгъунэгъэным къэралыгъо амалхэр фигъэфедэнымкIэ фитныгъэ гъэнэфагъэхэр зиIэрылъхьэр Адыгэ шъолъырым къинэжьыгъэ адыгэхэу хэкуищэу псэухэрэр ары. Я ХХ-рэ лIэшIэгъум иаужрэ илъэсхэм Урысыем икъэралыгъо гъэпсыкIэ зэхъокIыгъэ, политическэ системэр щызэблэхъугъ – ащ къыкIэкIогъэ фитныгъэхэм лъэпкъхэу зицIыфышъхьэ къызэмэкIэкIхэрэм ямызакъоу, ежь урысхэри апэ зэритхэу, нахьышIум ылъэныкъокIэ гугъэпIэ лъагэхэр яхъопсапIэ яхъулIагъэх. 1980-рэ илъэсхэм лъэпкъшIэныгъэ къэбарэу адыгагъэм, Адыгэ Хабзэм къешIэкIыгъэхэр игъэкIотыгъэу зэрагъэуIоу, а къэбархэр цIыф жъугъэхэм радиом, гъэзет нэкIубгъохэм анагъэсыщтыгъэмэ, 1990-рэ илъэсхэм – адыгэм итарихърэ икультурэрэ изэгъэшIэн гурыт ыкIи апшъэрэ еджапIэм ипшъэрылъэу мэхъу. АщкIэ Адыгэ Республикэм (1991-рэ илъэсым щегъэжьагъэу) лъэбэкъушIухэр ешIых: профессорэу Шорэ Ибрахьимэ \"Адыгская народная педагогика\" (I989), Жэнэ Сулэ \"Адыгэ этикет\" зыфиIорэр, лъэпкъшIэныгъэмкIэ докторэу Мэрэтыкъо Мухътарэрэ ХьадэгъэлIэ Айтэчрэ \"Этнология\"-мкIэ экспериментальнэ программэхэр зэхагъэуцох, къыхаутых. КIэлэегъаджэхэм авторскэ программэхэмкIэ Iоф ашIэнэу фитныгъэ къараты.\nАдыгэ хэку гимназием идиректорщтыгъэу Быжь Сыхьатбый игукъэкIыкIэ I99I-рэ илъэсым лъэпкъшIэныгъэмрэ (этнологиемрэ), Адыгэ Хабзэмрэ езгъэджэнхэу сырагъэблэгъагъ. Ащ щегъэжьагъэу еджэгъу илъэсиблэ Республиканскэ гимназием сиавторскэ программэмкIэ я 5-8-рэ классхэм \"Адыгэ Хабзэм\" щезгъэджагъэх. 1992-рэ илъэсым Адыгэ Республикэм Гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэ я Министерствэрэ (министрэщтыгъэр – Бырсыр Батырбый) Общественнэ организациеу \"Адыгэ Хасэм\" игъэзетэу \"Гъуазэ\"-мрэ (редакторщтыгъэр – Къуекъо Налбый) ягукъэкIкIэ Конкурс зэхащэгъагъ: \"Адыгэ Хабзэм\" иегъэджэнкIэ. \"Проспект\" зэгъэфагъэхэр ащ къырахьылIэгъагъэх. Адыгэ хэку гимназием ыцIэкIэ сэри ащ сыхэлэжьагъ, Апэрэ чIыпIэр сэ зэхэзгъэуцогъэ \"Проспект\"-ым къыфагъэшъошагъ, \"Адыгэ макъэм\" къыщыхаутыгъ. Мы илъэсхэм егъэджэн Iофым ыпкъ къикIэу шэн-зекIокIэ хабзэу лъэпкъ зэфэшъхьафхэм Европэм, Азием, фэшъхьафрэ чIыналъэхэм ащызэрагъэфагъэхэм адыгагъэр зэрахэуцорэм, зэрашъхьащыкIрэм бгъу зэфэшъхьафхэмкIэ салъыплъэнэу хъугъэ.\n1979-рэ илъэсым Бгъэжънэкъо Барэсбий иапэрэ тхылъ ылъапсэу ЕмыкI Нуржьан Адыгэ хэку радиом ныбжьыкIэ программэу \"ХьакIэщ\"-ыр къыщзэIуихыгъ. Ащ мазэ пэпчъ къэтынхэр Адыгэ Хабзэм теуфагъэу щедгъэкIокIыгъ. А къэтынхэм атехыгъэ статьяхэр хэку гъэзетэу \"Социалистическэ Адыгеем\" чэзыу-чэзыоу къыхиутыгъэх. Нэужым \"Адыгэ макъэм\" номер гуадзэу \"Хабзэ\"-р нэкIубгъо шъхьаф къыкIигъэгъоу ригъэжьагъ. Ащ шIэныгъэлэжьхэм, кIэлэегъаджэхэм, гъэзетеджэхэм акъылзэхадзэкIэ къагъэгъунэрэ гупшысэхэу лъэпкъымрэ хабзэмрэ язэпышIапIэхэр зыщызэгъэфагъэхэр къыщыхаутыщтыгъэ.\nАщ дакIоу Адыгэ къэралыгъо университетым илъэпкъ факультет, ублэпIэ еджапIэм щезгъэджэщтхэр зыщагъэхьазырэу – педагогическэ факультетым, къынэужым – естественнэ шIэныгъэхэм яфакультет, спортымрэ дзюдомрэ я Институт, физикхэм, математикхэм \"Этнологием\" дыкIыгъоу \"Адыгэ Хабзэм\"-кIэ лекциехэм такъыщеджэу щедгъэжьагъ. Джы къызнэсыгъэми лъэпкъ зэфэшъхьафхэм ялIыкIо студентхэм ашIогъэшIэгъонэу мы факультетхэм ащыщхэм \"Адыгэ Хабзэр\" щызэрагъашIэ.\nI980-рэ илъэсхэм къащегъэжьагъэу адыгагъэм ехьылIэгъэ лъэпкъшIэныгъэ къэбархэм яугъоин адыгэ лъэпкъ факультетым бэкIэ зыщиушъомбгъугъ. АщкIэ псэбэбышхо хъугъэр – 1997-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Тыркуем, Иорданием, Сирием, Израиль, Германием арыс адыгэхэм къахэнэгъэ къэбарым иугъоинкIэ амалыкIэхэр тиIэрылъхьэ зэрэхъугъэр ары.\nАдыгэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ 2000-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо университетым илъэпкъ факультет къыщызэIуахыным ыкIи мы факультетым ипшъэрылъхэм нахь заушъомбгъуным, ащ къыхэкIэу ыцIи зэблахъуным – \"лъэпкъ еджапIэм ифакультет\" (факультет национальной школы) ычIыпIэкIэ \"адыгэ филологиемрэ культурэмрэ яфакультет\"-эу хъуным – зишIуагъэ къэкIуагъэр 1997, 1998, 1999-рэ илъэсхэм лъэпкъшIэныгъэ къэбарэу Тыркуем ис адыгэхэм къапкъырыкIыгъэу лъэпкъшIэныгъэ-IорыIотэ экспедициехэу профессорэу Зэфэс Айдэмыркъан зипащэм зэригъэуIугъагъэр зэу ащыщ.\nЛъэпкъ факультетым зиушхун, нахь зиужьынымкIэ зишIуагъэ къэкIуагъэмэ апшъэрэр – Адыгэ къэралыгъо педагогическэ институтым истатус нахь лъагэ хъуи, классическэ университет зэрэхъугъэр ары. А Iофыгъор зэшIозыхыгъагъэр а лъэхъаным пединститутым пэщагъэ щызезыхьэщтыгъэу профессорэу ХъутIыжъ Ким. Факультетым ишIэныгъэ-ушэтын Iофхэр нахь куоу, лъэпкъым ехьылIэгъэ Iофыгъоу гупшысэкIэ, акъылкIэ, шIэныгъэкIэ къыгъэгъунэн ылъэкIыщтыр адыгабзэм, адыгэ фольклорым, адыгэ литературэм ягъунапкъэ шъхьадэкIынышъ, зэкIэ лъэпкъым къыкIугъэ тарихъ гъогур, илъэпкъгъэпсын, икультурэ ылъапсэ иплъэн амал зыфигъотыжьынымкIэ амалыкIэхэр кIэрылъхьэ хъуныр зигукъэкIэу, зыпшъэ ифагъэу ыкIи, джыри ныбжьыкIагъэми (ащыгъум илъэс 47-рэ ныIэп ыныбжьыгъэр), лIыгъэ зыкъозгъотэжьи зэшIозыхыгъэр профессорэу, Адыгэ къэралыгъо университетым иректорэу Хъунэго Рэщыд. Факультетым икъэлэнхэр фэдэ пчъагъэкIэ нахьыбэ зэхъулIэгъэ цIэри – \"факультет адыгейской филологии и культуры\", кафедракIэу дунаем апэрэу \"адыгэ тарихъымрэ культурэмрэ якафедрэ\" (\"кафедра истории и культуры адыгов\") къызэIузыхыгъэри Рэщыд ары. Мы адыгэ лъэпкъым къыдэхъугъэ хъугъэ-шIагъэхэу Адыгэ къэралыгъо университетым щырекIокIыгъэхэм къакIэкIогъэ Iофыгъохэм зэу ащыщ апэрэ классым щегъэжьагъэу ябгъонэрэ классым щыкIэкIыжьэу \"Адыгэ Хабзэм\" зэреджэщтхэ тхылъхэу джы непэ ащ езгъэджэщт кIэлэегъаджэхэм, зэкIэ адыгэхэм, Зэрэдунэе Адыгэ Хасэм апашъхьэ къитлъхьагъэр.\nЗэу хэгъэунэфыкIыгъэн фаер – лъэпкъ кIоцI щыIакIэр зэрэузэндыгъэ хабзэхэу тхылъхэм лъапсэ афэхъугъэхэм – цIыфхэу къэзIотэжьыгъэхэм, чIыпIэу къызщыттхыжьыгъэм, уахътэу къэбарым тызщырихьылIагъэм епхыгъэу – зэкIэми теплъэ гъэнэфагъэрэ ахэзымыгъэкIокIэрэ \"нэпэ\" шъхьафрэ зэряIэр ары. Ащ фэд, хьакIэщ къубгъан-лэджэн зехьакIэр.Тыркуем ис Бжъэдыгъу чылэу Севаштэпэ ихьаблэу Хьалъэкъуае щыпсэущтыгъэ ЖэнэлI Айщэм инэгушIуагъэрэ, ащ щагу къэгъагъхэу 1999-рэ илъэсым игъэмафэ жъоркъ ыгъэбэлэрэгъыгъэхэм мэIашIоу къапихыщтыгъэмрэ сыдигъо сыгу къэкIыжьыгъэми, тыдэ а къэбарым игугъу щысшIыгъэми ащыщ хъугъэу ягъус, акIыгъу сэркIэ.\nБзылъфыгъэу шыу купым апэ зэпимычыным пае гъогу зэхэкIитIум, икIо къыщигъакIи, ыкIыб къыгъази къызэтеуцуагъэм зэрэнысакIэмкIэ \"макъэ\" гъогурыкIохэм къызэраришъыгъэр, ыкIи ащ рыгъуазэхи шыухэр шым иадрабгъукIэ щытхэу лъэсэу зэрэблэкIыгъэхэр студентхэм къафэсIуатэ зыхъукIэ, сынэгу къыкIэуцорэр Тыркуем итыгъэкъокIыпIэ щыпсэурэ абдзэхэ чылэу Къозлы зыфиIорэм атэкIэныжъ сэнэхьатэу гъукIэным фэхьачымы щыхъугъэ Мэлгощ З��кием ибэрэчэт Iуплъ, ятэжъ икIыщэу чылэр тIысынэу зырагъажьэм тыриупкIыгъэгъэ остыгъаехэм ахэшIыкIыгъэгъэ пхъэзэхэупкIэ кIыщыр, къэбарым гушIо шъабэр зыIупэ къечъагъэу, нурэр шъхьащихэу, шъырытэу, иныбжьыкIэгъу-инысэкIэгъу уахътэр ынэгу кIэкIыжьрэм фэдэу къедэIурэ ишъхьагъусэ ясурэт сынэгу кIэтрэр. Арышъ, лъэпкъ къэбар пэпчъ, шэн-хэбзэ зекIуакIэ пэпчъ \"цIэ\" иI, зы адыгэ цIыф горэм ищыIэныгъэ щиухъумагъ, къыщигъэгъунагъ, щигъэшIуагъ, тэ тилъэхъанэ къынигъэсыжьи тэ къытфиIотэжьыгъ. Ары зы илъэсныкъо Iоф нахь къыпымыкIэу мипшIыр \"Адыгэ Хабзэм\" ехьылIэгъэ тхылъ тхыгъэ зэхъулIагъэхэр.\n2006-рэ илъэсым илъэс 40 хъугъагъэ сисэнэхьат, адыгэ лъэпкъшIэныгъэм изэгъэшIэн, иушэтын, иугъоин, гукIэ иухэсын зезгъэжьагъэр. Ары гу тесэзгъэшIыхьагъэр илъэс тIокIитIум зэтеогъэ лъэпкъ къэбарым изыIахьэ мэзиплI тIысыгъокIэ стхыным. ТхьэмкIи, цIыфхэмкIи, сэ сшъхьэкIи \"Шыкур!\" сэIо сфызэшIокIыгъэшъ. Ау мы Iофыгъор зэшIокIыным цIыфыбэмэ яакъыли, акIуачIи, язэшIокIи, яамали, ягукIэгъуи, ягумэкIи, ялъэпкъхъопсапIи хэгъэщагъ.\nIофы пэпчъи къежьапIэ горэ иI. \"Адыгэ Хабзэр\" еджапIэм тегъэпсыхьэгъэ тхылъым илъы хъуным, ар цIыфышъхьэм исабыигъо щегъэжьагъэу Iэтахъо охъуфэкIэ, мэкIэ-макIэу, хъыжъагъэ хэмылъэу, ыныбжь зэрэхахъорэм дакIоу шIэныгъэми цIыкIухэм яакъылрэ апсэрэ лъапсэ ащидзэу, ащыбагъозэ лъыкIотэным иапэрэ къежьапIэхэм ягугъу къэсшIыгъ.\nНепэ тызтегущыIэрэ ныбжь телъытэ тхылъхэр тхыгъэнхэр зигукъэкIыр – Адыгэ Республикэм иятIонэрэ президентэу Шъэумэн Хьазрэт. Адыгэ Республикэм гуманитарнэ ушэтынхэмкIэ иинститут (АРИГИ) ишIэныгъэлэжьхэм зыщаIукIэгъэ мафэ горэм зигъо къэсыгъэ Iофхэу Президентым ынаIэ зытыридзагъэмэ ащыщыгъ \"Адыгэ Хабзэм\" реджэнхэу тхылъ зэрэщымыIэр. Охътэ гъэнэфагъэм шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтыр ащкIэ амалэу иIэхэм ахэплъэжьынышъ, макъэ рагъэIужьынэу президентыр къыкIэлъэIугъ. Лъэхъан шIукIае текIыгъэу гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэ я Министерствэ и УнашъокIэ гъэзетэу \"Адыгэ макъэм\" \"Адыгэ ХабзэмкIэ\" зэреджэщт тхылъхэм я Проспект тхыгъэнымкIэ мэзитIу пIалъэ зиIэ Конкурс (Зэнэкъокъу) зэрэщыIэщтым и МэкъэгъэIу къытыридзагъ. Адыгэ лъэпкъшIэныгъэм и Гупчэ иIофышIэхэм тызэусэжьи, а Зэнэкъокъум тыхэлэжьэнэу тетыубытагъ. КIэлэегъэджэнымкIэ ныбжь зэфэшъхьафхэм атегъэпсыхьагъэу дипломищ сиIэти, ублэпIэ еджапIэм, гурыт классхэм апае Проспектхэр зэзгъэфэнэу тетыубытагъ. ЗыгорэкIэ апэрэ-яплIэнэрэ ыкIи ятфэнэрэ-ябгъонэрэ классхэмкIи зы IэкIэ тхыгъэ ти Проспектхэр пхырыкIхэмэ, зы гупшысакIэм, зы еплъыкIэм илъэу, зым зыр лъигъэкIуатэу гъэпсыгъэ тхылъхэр сабыйхэмкIэ нахь Iэрыфэгъу хъунэу тегупшыси гу тетшIыхьагъ, игъоми едгъэхъулIагъэх ПроспектитIури.\nЭкспертхэм ти Проспектхэр къыхахыгъ. МэзиплIкIэ тхылъибгъу ттхынэу пшъэрылъы къытфашIыгъ. Автор купиблым щыщэу Къуекъо Налбый я II-рэ чIыпIэр ыхьыгъэти, конкурент (нэкъокъогъу) имыIэу ублэпIэ классхэм ащезгъэджэрэ кIэлэегъаджэхэм IэпыIэгъу тхылъ афитхынэу унашъо фашIыгъ. Тэ тишIэныгъэлэжь куп ПроспектхэмкIэ я III-рэ чIыпIэр зыубытыгъэхэр тхылъ тхынымкIэ нэкъокъогъу къытфашIыгъэх: ублэпIэ классхэмкIэ – педагогикэмкIэ кандидатэу Цуекъо Алыйрэ ИПК иметодистэу Джыгунэ Мариетрэ, гурыт классхэмкIэ – бзэшIэныгъэмкIэ докторэу Тхьаркъохъо Юнысрэ Шъэо Рэщыдэрэ. Эксперт 11-р тхылъхэм захэплъэхэм тэ тиучебникхэр къыхахыгъэу къычIэкIыгъ. УблэпIэ классхэм апае тхыгъэ тхылъхэм текстхэр тэтыеу, методикэмкIэ тинэкъокъогъухэр упчIэжьэгъоу тшIымэ учебникхэр нахьышIум фэкIонэу къытаIуагъэти, бэрэ темыджэнджэшэу хъункIэ адэтштагъ. Джаущтэу \"Адыгэ Хабзэм\" реджэнхэу тхылъи 8-рэ (я 3-4 классхэм апаерэ учебникхэр зы тхылъэу къыдэкIын фае хъугъэ), апэрэ ыкIи ятIонэрэ классхэм апае IофшIэнхэр зыдэт тетрадитIурэ Адыгэ тхылъ тедзапIэм къыщыдэкIыгъэх.\nТхылъхэм якъыдэгъэкIын илъэситIу Iоф къыпыкIыгъ. Ар зы мафи емыджэнджэшэу Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэу 2007-рэ илъэсым агъэнэфагъэу Беданыкъо Рэмэзанэ тхылъ тедзэным иплан ригъэуцуагъ. А илъэсым 1-7-рэ классхэр зэреджэщт тхылъхэр къыдэкIыгъэх. 2008-рэ илъэсым я 8-9-рэ классхэм ятхылъхэр къытырадзагъ. Адыгэ Республикэм 2007-рэ илъэсым хэдзынхэр щырекIокIыгъэх, я III-рэ Президентэу ТхьакIущынэ Аслъан хадзыгъ. Зэрэадыгэ лъэпкъэу, Дунэе Адыгэ Хасэм ыкIи непэрэ конференцием хэлажьэхэрэм ацIэкIэ ТхьакIущынэ Аслъан тхьауегъэпсэу етэIо тхылъ тедзэн Проектэу гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ хихыгъэм зэрэдыригъэштагъэм пае. Тхылъхэм якъыдэкIын Республикэм ибюджет щыщэу сомэ миллиони 3-рэ мин 800-рэ фэдиз апыкIодагъ.Ар лъэпкъ тынэу непэ къэралыгъо къулыкъур зезыхьэрэ Президентым ыпшъэ ифагъ.\n\"Адыгэ Хабзэм\" зэреджэщтхэ тхылъхэм ятхын зигукъэкIыщтыгъэу Шъэумэн Хьазрэти иIуагъэ ыгъэцэкэIэжьыгъ: зэнэкъокъум хэлэжьэрэ шIэныгъэлэжьхэу, специалистхэм тхылъхэр зытхынэу экспертхэм зыфагъэшъошагъэхэм сомэ миллион къафитIупщыгъ. Арышъ, Адыгэ Республикэм ипрезидентыгъэу Шъэумэн Хьазрэти, непэ Президент IэнатIэр зезыхьэрэ ТхьакIущынэ Аслъани конференцием хэлажьэхэрэм ацIэкIэ Тхьаешъуегъэпсэу ятэIо.\n\"Адыгэ Хабзэм\" зэреджэщт тхылъхэр тхыгъэнымкIэ \"Зэнэкъокъур\" зэхэзыщагъэу, ащ зэфагъэм тетэу пэщагъэ дызезыхьагъэу, Адыгэ Республикэм а лъэхъаным (2005-2006-рэ илъ.) гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэ яминистрэщтыгъэу Жадэ Андзаур гопагъэ зыхэлъ Тхьаегъэпсэу сэлам конференциемрэ Дунэе Адыгэ Хасэмрэ ацIэкIэ фетэгъэхьы.\nКуратор шъхьаIэу мы Зэнэкъокъум иIагъэу, апэрэ мафэм щегъэжьагъэу аужрэ тхылъхэр къыдэкIыфэ мыпшъыжьэу мы Проектым дэлэжьагъэр филологиемкIэ кандидатэу, гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэ яминистрэ игуадзэу Алый Мариет непэ зэIукIэм хэлажьэ, конференцием, зэкIэ адыгэхэм ацIэкIэ тызэрэфэразэм ишыхьатэу Тхьауегъэпсэу етэIо, лъэпкъ IэнатIэу зэрихьэрэр щытхъу кIуапIэ фэхъунэу, насыпрэ гухахъорэ хигъотэнэу тыфэлъаIо.\nАвторхэр анахьэу зыфэразэхэм ащыщ эксперт купэу Iэпэрытххэр зэзгъэпшагъэхэр. Тэ тиавторскэ куп изакъоу нэкIубгъо 750-рэ сурэтхэр хэмытэу ттхыгъагъэ. Тинэкъокъогъухэм аIэдакъэ къычIэкIыгъэри ащ фэдизыщт. А зэпстэум уеджэн, зэбгъэпшэн, гукъэбзэ акъыл зыпкъ иткIэ зэбгъэзэфэныр псынкIагъоп. Ар экспертхэм апшъэ ифагъ. Ахэм ацIэ нафэ зыхъугъэр аужрэ мафэу рахъухьагъэм икIэух тэ авторхэм къызщытаIожьыгъэр ары.\nСыд фэдэ тхылъи, сыд фэдэ гупшысэ куу кIоцIыплъхьэшъугъэми теплъаджэ хъумэ, ащ имэхьанэ къырегъэIыхы. \"Адыгэ Хабзэм\" зэреджэщт тхылъхэм адыгэ лъэпкъ плъышъо яIэу, текстхэм мэхьанэу яIэр ыгъэбаеу, нэрылъэгъу тхылъеджэм фэзышIыгъэхэр сурэтышIхэр ары. Иллюстратор шъхьаIэу мы тхылътедзэн Проектым – Проспектым щегъэжьагъэу учебникхэм, кIэлэцIыкIухэр зыдэлэжьэщт тетерадхэм анэсэу – зыIэкIэкIыгъэр зэлъашIэрэ сурэтышIэу Бырсыр Абдулахь. Ащ иIэпыIэгъугъэх Елена Абакумовамрэ Анатолий Сергеенкэмрэ.\nТхьашъуегъэпсэу ятIомэ тшIоигъу Адыгэ Республикэм итхылъ тедзапIэ иредакторхэу Шъхьаплъэкъо Светланэ, Шъхьалэхъо Нуриет, Шагудж Айщэт, Хьабэхъу Светланэ.\nТхылъ тедзапIэм и Тхьаматэу Къуйкъо Шыхьамбый щыIагъэ иIэу, зыщыдгъэгужъоу, яIоф зэтетIажэу, зыщыкIэтымыгъэкIрэ уахътэ горэхэри къыхэкIыгъэми, ащ губгъэн къыхимыгъэкIэу илъэситIум къыддэлэжьагъэшъ \"Бэрэчэт босын!\" етэIо.\nЗэкIэмэ анахь кIэгъэкъонэу, тыгу зыщыкIодэу тызщыпшърэм титегъэкIапIэу, тиIэпыIэгъоу, упчIэжьэгъу-IэпыIэгъу къытфэхъугъэхэр – тиIофшIэгъухэу, Адыгэ къэралыгъо университетым ипащэхэмрэ иIофышIэхэмрэ.\nАпэрэ мафэм щегъэжьагъэу гъунэ къытлъифэу, зыщищыкIагъэм тегъэкIапIэ тфэхъугъэр Адыгэ къэралыгъо университетым иректорэу, профессорэу Хъунэго Рэщыд. ХэгъэунэфыкIыгъэн фаер авторскэ купиблэу конкурсым хэлэжьагъэхэм – щыр университетым иIофышIэхэу къычIэкIыгъ нэужым. Апэрэ этапым тIур пызыгъагъ, ау сэ седжэнджэшрэп зыщищыкIагъэм уахътэкIэ, упчIэжьэгъукIэ зэкIэми ректоратыр зэракъоуцуагъэм. Тэ тищыкIэгъэ зэпытыгъэу тфимыкъущтыгъэр – уахътэр ары. Ары университетым ипащэхэм тызэряуалIэщтыгъэр, анахьэу – ятIонэрэ (тхылъхэм ятхын игъом кIэгъэхьаныр) ыкIи ящэнэрэ (якъытедзэн фэгъэхьазырыныр) этапхэм.\nЯтIонэрэ этапым сэ аужрэ мэзищым къакIоцI (мартым и 18 щегъэжьагъэу июным и 20-м нэсэ) егъэджэн Iофхэр сшъхьащахыгъ. АщкIэ гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэ яминистрэу Жадэ Андзаури Iашъхьэтетхэм къялъэIугъагъ. Егъэджэн IофхэмкIэ проректорэу, профессорэу КIэрмыт Казбекрэ шIэныгъэ IофхэмкIэ проректорэу, профессорэу Шэханэ Ангелинэрэ яIорэ яшIэрэ зэхэлъэу а мэзищ Iофыр сшъхьащамыхыгъэмэ тхылъхэм ятхын игъо тыфимыфэнгъэкIи мэхъу.\nЯтIонэрэ ящэнэрэ этапхэм тхылъхэм ятхынрэ якъытедзэнрэ къапыкIыгъэ Iофхэр – хэутыныр, еджэжьыныр, тхылъ тедзапIэм, сурэтышIхэм Iоф адэшIэгъэнхэр зэкIэ зыпшъэ дэкIыгъэр адыгэ лъэпкъшIэныгъэ Гупчэм ипащэу Унэрэкъо Рай. УблэпIэ классхэми, гурыт классхэми IорыIуатэр, унэгъокIоцI фэIо-фашIэхэр (джэгу, хьадэгъэ хабзэхэр), тхьалъэIухэр зыIэкIэкIыгъэр, зытхыгъэхэр Рай ары.\nТхылъхэм шIэныгъэмкIэ редакторэу яIэр профессорэу Бырсыр Батырбый. Батырбый ыIэ къыткIэдзагъэу, кIыбдэт хьалэлэу къыткъотыгъ, ащкIэ лъэшэу тыфэраз. Тыгу къыIэтэу, гупшысэ купкIэу лъэпкъ культурэм хэлъым тынэсыгъэ фэдэу къытщигъэхъоу бэрэ тигъэгушхуагъ, тшIэрэ Iофым тыкIигъэгушIугъ, ащкIи Тхьаегъэпсэу етэIо.\nТхылъхэр къытырадзэным фэгъэхьазырыным Iоф бэ дэдэ къыпэкIы, ар нафэ. АщкIэ IыI мыIожьэу чэщи мафи къыддэлэжьагъ джы филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат хъугъэу, а лъэхъаным тиаспирантщтыгъэ Хьакъунэ Эльзэ. Сэнаущыгъэрэ IэпкIэ-лъэпкIагъэрэ хэлъэу зэкIэ тхылъхэр компьютерымкIэ хэзыхыгъэр ары.\nАужрэ тхьамэфэ зытIущым текстхэр хэхынымкIэ зишIогъэшхо къытэкIыгъэхэр шIэныгъэлэжь ныбжьыкIэхэу адыгэ филологиемрэ культурэмрэ яфакультет щылажьэхэрэр арых: Долэ Рузан, Шъхьалэхъо Сусаннэ, Цэй (Дэгужъые) Белэ. Ахэмэ зэкIэми шIэныгъэлэжь щытхъуцIэхэр яI – филологиемкIэ кандидатых, факультетым икIэлэегъаджэх, ау зыщищыкIагъэм уахътэ горэ къызщыдафэрэм сыдигъоми яIэпыIэгъу тыщыкIагъэп.\nСурэтэу, таблицэу тхылъхэм адэхьагъэхэр ищыкIэгъэ форматым изгъэуцуагъэхэр информационнэ технологиехэмкIэ тиIофышIэгъоу Шевченко Юрэрэ тиаспирантщтыгъэу, кафедрэм икIэлэегъаджэу КIубэ Нартрэ.\nМы зэпстэуми тафэраз, адыгэ лъэпкъшIэныгъэр, бзэшIэныгъэр, IорыIотэшIэныгъэр лъагъэкIотэнэу, бэгъэшIэ насыпышIо хъунхэу, лъэпкъым тегъэкIапIэ, лъапсэ фэхъунхэу тафэлъаIо.\nАдыгэ лъэпкъым инеущ нахь гугъапIэ горэхэр къезытынкIэ тызщыгугърэ зы Iофыгъу непэ тызтегущыIэрэр. Адыгэр къыгъэшIэгъэ лIэшIэгъу шъэ пчъагъэхэм зытелэжьагъэм итхыгъэ лъэуж фэхъун шъуIуа, сабыеу къыткIэхъухьэхэрэр язекIуакIэкIэ къэзэрэшIэжьхэу пIугъэнымкIэ тэдэ щыпсэурэ адыгэхэм ишIуагъэ якIын шъуIуа тIозэ тызщызгъэгугъын фэдэ зы IофшIагъэ гор тигущыIапIэр, тигупшысапIэр.\n|« Пред.||След. »|","id":"<urn:uuid:c3f2c26f-5e86-4c75-8d3f-3be95bd2c62e>","dump":"CC-MAIN-2017-22","url":"http:\/\/www.elot.ru\/index.php?option=com_content&task=view&id=2223&Itemid=100","date":"2017-05-29T11:21:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-22\/segments\/1495463612283.85\/warc\/CC-MAIN-20170529111205-20170529131205-00396.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9213019609,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9213019609451294, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0782870352268219}","num_words":7104,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.935,"perplexity_score":2670.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"|\"Адыгэ Фитыныгъэ Купыр\" Анкарэ къалэмкIэ к1орэ митингымк1э мы джэпсалъэм къэджагъэх|\n|12.03.2011 г.|\n\n\nО Тыркуем ицIыфы дахэхэр!\nТэ тызэрэадыгэм дэгъоу шъущыгъуаз!\nАдэ хэта Адыгэхэр? Урамым шъурыкIо пэтзэ апэу шъуапэ къифэтым шъузеупчIырэм къышъуиIощтыр къэшIэгъуаеу щытэп.\n\"Адыгэхэр напэ зиIэ, укIытэрэ лъытэныгъэрэ зыхэлъ цIыф лэжьэкIо лъапIэхэу щытых. Япщыналъэхэри, якъашъохэри сыдэу дэгъух, сыдэу гуахьы!..\"\nКъашъуIо зэпытзэ тызесагъэ ыкIи тэжъугъэштагъэ мы гущыIэ дахэхэм илъэс пчъагъэ хъугъэу тагъэгушIо ыкIи тагъэгушхо. Ау джа фэдызэу щыт зэкIэри. Арэу щытми \"Тыбзэрэ тилъэпкъырэ мыкIодыжьынхэм пае хэгъэгоу тызэрысым мафэ горэм ыгу тыкъигъэкIыжьын\" тIоу тыгугъэщтыгъ. Илъэс пчъагъэ хъугъэу титхыдэрэ тихабзэрэ ыкIи тыбзэрэ тызщыпсэурэ хэгъэгум итхылъхэм аритэу, тиныдэпъфыбзэкIэ тызэджэшъунэу тхылъхэр, тиныдэлъфыбзэкIэ тызэдэIушъунэу радю, тиныдэлъфыбзэкIэ тызеплъышъущт тэлэвизюн зыщытиIэщт мафэхэм тапэплъагъ.\n1864-рэ илъэсым Урыс Пачъыхьагъум гукIэгъунчъагъэкIэ яхэку аригъэбгынагъэ ыкIи ипхъахь-итэкъоу Осмэн кIыналъэм щагъэтIысыгъэ Чэркъэсхэр, хэгъэгоу зифагъэхэми лъэпкъэу зыхэфагъэхэми ахэзагъэхэу къахьыгъ. Адыгэхэр нибжьи ялъэпкъ зэхэтыкIэр ыпэ рагъашъэу лъэпкъхэм азфагу зэгурымIоныгъэ илъыным иуж итыгъэхэп. Тыркуем ишъхьафитныгъэ заоми яIахьышхо халъхьагъ. Рэспубликэм лъапсэ фэхъугъэ лъэпкъхэм зэу ащыщы хъугъэх, апсэ фатыгъ, фэзэуагъэх, фэлэжьагъэх. Тыркуем изыкIыныгъэ фэбэнагъэх. Тыркуер цIыфхэм яфитыныгъэхэм лъытэныгъэ зыщыфашIырэ хэгъэгоу щытыным ыкIи идэмокрасиери лъагъэкIотэным фэулэугъэх.\n2009-рэ илъэсым къыщырагъэжьагъэ дэмократик програмыр, Адыгэхэми гугъапIэ ин къаритыгъагъ. Ау нахьыпэм фэдэу ари тызэрэщыгугъоу хъугъэп. Лъэбэкъухэр амыдзыгъэу ара? Адзыгъэ ау нэмыкI лъэпкъыхэмрэ културэхэмрэ къафашIагъэхэр гухэкI нахь мышIэми, Тыркуем Куртхэм янэуж анахь цIыф пчъагъэ зиIэ Адыгэхэм къашIуаушъэфыгъ.\nДжы Тырку лъэпкъымрэ Тырку хэгъэгумрэ арых зигъо къызнэсыгъэр. Адыгэ лъэпкъым щымыIэу алъытэныр афэщэчыжьырэп. Тиныдэлъфыбзэр тиIахь шъхьаIэу зэрэщытыр, културабэ пчъагъэу ыкIи бзэ зэфэшъхьафэу щыIэхэр Тыркуем ибаиныгъэу зэрэщытхэр шъугу къэдгъэкIыжьзэ, Адыгэ напэкIэ тыпаплъэ.\nТимэкъэнчъагъэм хэушъэфагъэ кIыи макъэр зэхэшъухынэу тыфае. Мы хэгъэгум зимакъэ нахь ыпэ изгъэшъыхэрэм ямызакъоу, нэмыкI лъэпкъыхэри зэрисхэр, ахэми фитыныгъэхэр зэряIэн фаер гулъышъутыным тыфае. Зы мафэ горэми Тыркуем ипащэм, \"Адыгэхэри лъэпкъ шъхьафэу тихэгъэгум исхэм ащыщых, ахэм яIофыгъохэм тынаIэ атет, ахэр кIодыжьынхэр тфэдэнэп. Ахэри тикултурэ баиныгъэу мы хэгъэгум исхэм зэу ащыщых.\" къыIо тшIоигъу.\nТыгъуасэ зэрэхъущтыгъэм фэдэу непи гукъаори гушIуагъори зэдэтIэтыжьэу, лъэпкъ мамырныгъэм лые етымхэу, дэмокрасие гъэхъагъэхэм зэрэтфэлъэкIэу тиIахь хэтшIыхьэнэу тыфае. Анахь Iофыгъошхоу къытпэщылъыри хэгъэгоу тызэрысым тыхэмыкIуадэу, тилъэпкъ псэукIэр къызэтедгъэнэжьыныр ары.\nАрышъ, джырэ къынэужы тикултурэ ифэмэбжьымэхэри мы хэгъэгум щыпхырыщынэу тыфае. Тыбзэрэ, тихабзэрэ, тилъэпкъ псэукIэрэ тшIокIодыжьынхэу тыфаеп. ТикIалэхэри яныдэлъфыбзэкIэ еджэшъунхэу, гущыIэшъунхэу тыфае. Къэралыгъо IэпыIэгъукIэ, тыбзэкIэ радюрэ тэлэвиюнрэ къэтын амалхэр къытатынэу тыфае.\nМы хэгъэгум игъэпсын псэемыблэжьэу фэбанэ зэхъум Тыркубзэ зымышIэщтыгъэу, джы зыбзэ зышIокIодыжьыгъэ тэ Адыгэхэр, дэмокрасием зегъэушъомбгъуным ыкIи тилъэпкъ фитыныгъэхэр къытатыжьыным пае, иджы дэдэм лъэбэкъухэр адзынэу тыфае.\nМы тиджэпсалъэр Тырку хэгъэгум и хьыкумэт ары зыфэгъэзагъэр!\nМы тиджэпсалъэр партиеу хэгъэгум ит зэпстэур ары зыфэгъэзагъэр!\nМы тиджэпсалъэр Тыркуем ис сыдырэ цIыфи ары зыфэгъэзагъэр!\nОрэпсэу тибзэ! Орэпсэу ти хабзэ!\nОрэпсэу Адыгэу тыкъэнэжьыным фытиIэ теубытагъэр.\nАдыгэ Фитынагъэ Куп\nTürkiye'nin güzel insanları!\nBizler Çerkesiz!\nPeki Çerkesler kimdir? Sokaktan herhangi birini çevirin, alacağınız yanıt genellikle bellidir:\n\"Çerkesler onurlu, kibar, zarif, çalışkan ve değerli insanlardır. Müzikleri ve dansları da ne hoştur…\"\nSizlerden duymaya alıştığımız ve hatta kanıksadığımız bu sözler, bizi uzun yıllar çok mutlu etti. Avunduk. Ama hepsi bu kadardı. Biz yine de \"Ülkemiz, yok olan ve anadilini unutan halkımızı bir gün hatırlayacaktır\" diye ümit ettik. Tarihimizin, kültürümüzün ve dilimizin, yaşadığımız ülkenin kitaplarında da yer almasını, anadilimizde kitaplar okuyabileceğimiz, ana dilimizde radyo ve televizyon yayınları izleyebileceğimiz günlerin gelmesini bekledik yıllar boyunca.\nOysa, 1864'den itibaren, Çarlık Rusyası tarafından acımasızca sürgün edilen ve geniş Osmanlı coğrafyasına dağıtılan Çerkesler, hep yerleştiği topraklara ait olmayı ve uyum sağlamayı bilen bir halk oldu. Çerkesler, hiçbir zaman etnik aidiyetlerini ayrımcılık unsuru olarak ortaya koymadılar. Ulusal kurtuluş savaşında kilit roller oynadılar, Cumhuriyet'in kurucu unsurları oldular, bu ülke için savaştılar, çalıştılar, vergi ödediler, can verdiler. Türkiye'nin toprak bütünlüğünden yana oldular. Türkiye'nin insan hakları ve özgürlükleri temeline dayalı, yüksek bir demokrasi standardına erişen bir ülke olması için, mücadele ettiler.\n2009 yılında başlayan Demokratik Açılım, Çerkesler için yeniden bir ümidin kapısı oldu.\nAncak yaşadığımız yine bir hayal kırıklığıydı. Adımlar atılmadı mı? Atıldı elbette ama diğer etnik kesimler ve kültürler için yapılanlar, ne yazık ki Türkiye'nin, Kürtlerden sonraki en kalabalık etnik nüfusu olan Çerkeslere çok görüldü.\nŞimdi sıra Türk halkında ve Türkiye Cumhuriyeti devletindedir. Çerkes halkının artık görmezden gelinmeye, yok sayılmaya tahammülü kalmamıştır.\nAnadilimizin doğuştan hakkımız, çok kültürlülüğün ve çok dilliliğin bir zenginlik olduğunu yeniden hatırlatarak, Çerkes onuruyla bekliyoruz...\nSessizliğimizdeki o çığlığın duyulmasını istiyoruz.\nVe doğal olarak bu ülkede, sadece sesi çok çıkanların değil, diğer unsurların da haklarının olduğunun artık fark edilmesini istiyoruz.\nTürkiye Cumhuriyeti Başbakanı Tayyip Erdoğan'ın, bir gün de \"Çerkes kimliğini tanıyoruz, Çerkeslerin sorunlarına sahip çıkıyoruz. Onların yok olmasına göz yumamayız. Onlar bizim zenginliğimizdir\" demesini bekliyoruz!\nGeçmişte olduğu gibi, bugün de acıyı-sevinci paylaşmaya devam etmek, toplumsal barışı zedelemeden, demokratikleşme sürecine azami katkıda bulunmayı arzu ediyoruz. En önemlisi yok olmamak, varlığımızı geleceğe taşımak istiyoruz!\nYani artık bizim renklerimizin de bu ülkeye yansımasını istiyoruz!\nDilimizi, kültürümüzü, kimliğimizi kaybetmek istemiyoruz!\nÇocuklarımız da anadilini konuşabilsin istiyoruz!\nAnadilde radyo ve televizyon yayını yapabilme imkânının, devlet tarafından biz Çerkeslere de sağlanmasını istiyoruz!\nBu Cumhuriyeti kurmak için kanını dökerken Türkçe bilmeyen, ama bugün ana dilini unutan biz Çerkesler, demokrasinin geliştirilmesi, toplumsal haklarımızın teslim edilmesi için, hemen şimdi, adım atılsın istiyoruz!\nBu çağrımız Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinedir!\nBu çağrımız tüm muhalefet partilerinedir!\nBu çağrımız, Türkiye kamuoyunadır!\nÇERKES HAKLARI İNİSİYATİFİ\n|« Пред.||След. »|","id":"<urn:uuid:35212583-7c93-41b5-9a42-e30873f89d9c>","dump":"CC-MAIN-2017-26","url":"http:\/\/www.elot.ru\/index.php?option=com_content&task=view&id=2288&Itemid=95","date":"2017-06-23T20:47:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-26\/segments\/1498128320174.58\/warc\/CC-MAIN-20170623202724-20170623222724-00528.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8856649995,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":14,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8856649994850159, \"gag_Latn_score\": 0.09069716185331345}","num_words":2318,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.902,"perplexity_score":10316.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"The Old Testament of the Holy Bible\nУблапІэ 1\nТхьэм дунаир къызэригъэшІыгъэр\n1 УблапІэм Тхьэм уашъомрэ чІыгумрэ къыгъэшІыгъэх. 2 ЧІыгум гъэпсыкІэ иІагъэп ыкІи нэкІыгъэ, шІункІыр ��Іэ зимыІэм шъхьэщытыгъ; Тхьэм Ыпсэ псымэ акІыІу щыхьарзэщтыгъэ. 3 Тхьэм ыІуагъ: «Нэфынэр къэрэхъу». Нэфынэр къэхъугъ. 4 Нэфынэр зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ; Тхьэм нэфынэр шІункІым къыгуигъэкІыгъ. 5 Нэфынэм «мафэкІэ» Тхьэр еджагъ, шІункІым «чэщкІэ» еджагъ. Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – апэрэ маф. 6 Тхьэм ыІуагъ: «Псым ыгузэгу, псыр тІоу ыгощэу, ошъо гъэІагъэ щэрэІ». 7 Тхьэм ошъо гъэІагъэ ыгъэпси, псэу ошъо гъэІагъэм ычІэгъ чІэтыр псэу ошъо гъэІагъэм ыкІыІу щыІэм гуищыгъ. Аущтэуи хъугъэ. 8 Тхьэр ошъо гъэІагъэм «уашъокІэ» еджагъ. Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – ятІонэрэ маф. 9 Тхьэм ыІуагъ: «Уашъом ычІэгъ псэу чІэтыр зэкІэ зы чІыпІэ орэхъуи, гъушъапІэр къэрэлъагъу». Аущтэуи хъугъэ. 10 ГъушъапІэм Тхьэр «чІыгукІэ» еджагъ, псэу зэхэлъэдагъэмэ «хыкІэ» яджагъ. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ. 11 Тхьэм ыІуагъ: «КъэкІыхэрэр чІыгум къерэгъэкІых: кІэ зиІэ уцхэри чъыг лъэпкъ зэфэшъхьафхэу кІэ зиІэ пхъэшъхьэ-мышъхьэ къызпыкІэхэри». Аущтэуи хъугъэ. 12 ЧІым къэкІыхэрэр къыгъэкІыгъэх: кІэ зиІэ уц лъэпкъ зэфэшъхьафхэри кІэ зиІэу, пхъэшъхьэ-мышъхьэ къызпыкІэрэ чъыг лъэпкъ зэфэшъхьафхэри. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ. 13 Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – ящэнэрэ маф. 14 Тхьэм ыІуагъ: «Мафэмрэ чэщымрэ зэфэшъхьаф ашІынхэу, ошъо гъэІагъэм нэфынэхэр къыщэрэхъух, пІалъэхэр къагъэлъэгъонхэу, мафэхэр, илъэсхэр къагъэнэфэнхэу тамыгъэ орэхъух. 15 ЧІыгур къагъэнэфыным пае ошъо гъэІагъэм а нэфынэхэр къыщэрэнэфых». Аущтэуи хъугъэ. 16 Тхьэм нэфынэ инитІу къыгъэшІыгъ: нахь иныр – мафэр зэригъэзекІонэу, нахь цІыкІур – чэщыр зэригъэзекІонэу; жъуагъохэри къыгъэшІыгъэх. 17 Ахэр Тхьэм ошъо гъэІагъэм зыкІытыригъэуцуагъэхэр чІыгур къагъэнэфынэу, 18 мафэмрэ чэщымрэ зэрагъэзекІонхэу ыкІи нэфынэр шІункІым гуащызэ ашІынэу ары. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ. 19 Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – яплІэнэрэ маф. 20 Тхьэм ыІуагъ: «Псэ зыпытхэр псым хиз орэхъу. ЧІым ышъхьагъ ошъо гъэІагъэм бзыухэр щэрэбыбых». 21 Тхьэм къыгъэшІыгъэх хым хэс шъэджашъэхэр, нэмыкІ псэушъхьэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэу псым бэдэдэ хъухэу щызекІохэри тамэ зиІэ бзыу лъэпкъ зэфэшъхьафхэри. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ. 22 Тхьэм ынэшІу ахэмэ ащифи, ыІуагъ: «Зыжъугъэбагъу, зыхэжъугъахъу, хыпсыхэм ахизы шъухъу. Бзыухэри чІым щэрэбагъох». 23 Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – ятфэнэрэ маф. 24 Тхьэм ыІуагъ: «Псэ зыпыт лъэпкъ зэфэшъхьафхэр чІым къерэгъэхъух: былымхэр, цохъорэ-пшырэ псэушъхьэхэр, хьакІэ-къокІэ зэфэшъхьафхэр». Аущтэуи хъугъэ. 25 Тхьэм къыгъэхъугъэх хьакІэ-къуакІэхэр, былым зэфэшъхьафхэр, чІыгум щыцохъорэ-щыпшырэ псэушъхьэ зэмылІэужыгъохэр. Тхьэм ылъэгъугъ ар зэрэдэгъур. 26 Тхьэм ыІуагъ: «КъэдгъэшІын цІыфыр, Тэ титеплъэу, Тэ тяхьщырыр, хыхэм ахэс пцэжъыехэм, ошъогу бзыухэм, былымхэм, зэкІэ чІыгуми чІыгум зэкІэ щыцохъорэ-щыпшырэ псэушъхьэхэми тетыгъо афыриІэнэу». 27 Джаущтэу Ежь итеплъэу цІыфыр Тхьэм ар къыгъэ��Іыгъ, Ежь итеплъэу къыгъэшІыгъ ар, къыгъэшІыгъ хъулъфыгъи Ащ, бзылъфыгъи къыгъэшІыгъ. 28 Тхьэм ынэшІу ахэмэ ащифи, ариІуагъ: «Зыжъугъэбагъу, зыхэжъугъахъу, чІыгум тиз зышъушІи, ар шъуІэ къижъугъахь, тетыгъо афышъуиІ хым хэс пцэжъыехэм, ошъогу бзыухэм, сыд фэдэрэ псэушъхьэу чІыгум тет пстэуми». 29 Тхьэм ыІуагъ: «Мары къышъостыгъ шъушхынэу кІэ зиІэ уцэу зэкІэ чІыгум тетыр, сыд фэдэрэ чъыги кІэ хэлъэу къызпыкІэрэр. 30 ХьакІэ-къуакІи, бзыуи, чІыгум щыцохъорэ-щыпшырэ сыд фэдэрэ псэушъхьи – псэ зыпытэу чІыгум тет пстэуми – Сэ ашхынэу уц шхъуантІэр ястыгъ». Аущтэуи хъугъэ. 31 Тхьэм зэкІэ къыгъэхъугъэхэр къыплъыхьагъэх – зэкІэри дэгъу дэдагъ. Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – яхэнэрэ маф.\nУблапІэ 2\n1 Джаущтэу уашъори, чІыгури, зэкІэ ахэмэ ащыІэ пстэури къэгъэшІыгъэ хъугъэ. 2 Яблэнэрэ мафэм ехъулІэу Тхьэм Іофэу ышІэщтыгъэр ригъэкъуи, яблэнэрэ мафэм Ежь зэкІэ Іофэу ышІагъэмэ ауж гупсэфыгъо уахътэ зыфишІыжьыгъ. 3 Тхьэм ынэшІу щифагъ яблэнэрэ мафэм, мэфэ лъапІэуи ар ышІыгъ, сыда пІомэ а мафэм Ар гупсэфым хэтыгъ: къэгъэшІын-къэгъэхъуным иІоф Ащ ыухыгъ. 4 Джары уашъомрэ чІыгумрэ Зиусхьанэу Тхьэм ахэр къызигъэшІыгъэхэ уахътэм афэгъэхьыгъэ къэбарыр.\nІэдэн чъыгхатэр\n5 Зиусхьанэу Тхьэм чІыгумрэ уашъомрэ къызигъэшІыгъэхэ уахътэм шъоф куандэ гори, шъоф уци джыри чІыгум тетыгъэп, сыда пІомэ Зиусхьанэу Тхьэм джыри чІыгум ощх къыгъэкІогъагъэп, чІыгур алэжьынэу цІыфхэри щыІагъэхэп. 6 ЧІы чІэгъым пахъэу къычІэкІырэм чІыгур ыгъэшъокІыщтыгъэ ныІэп. 7 ЕтІанэ Зиусхьанэу Тхьэм цІыфыр чІыгум исапэ хишІыкІыгъ, щыІэныгъэм ижьыкъащэ ыпэбзыймэ аритІупщыхьи, цІыфым псэ ыгъотыгъ. 8 Тыгъэ къокІыпІэмкІэ щыІэ Іэдэн чъыгхатэ Зиусхьанэу Тхьэм щигъэтІысхьи, цІыфэу къыгъэшІыгъэм ар псэупІэ фишІыгъ. 9 Зиусхьанэу Тхьэм чІыгум чъыг зэмылІэужыгъо пстэури къыхигъэкІыгъ, ятеплъэкІэ дахэхэу, апытхэр дэгъухэу; чъыгхэтэ гузэгум щыІэныгъэр къэзытырэ чъыгрэ, шІумрэ емрэ къэозгъашІэрэ чъыгрэ къыдигъэкІагъэх. 10 Іэдэн псыхъор къичъыщтыгъэ, ащ чъыгхатэр ыгъэшъокІыщтыгъэ, етІанэ плІэу зигощыщтыгъэ. 11 Ахэмэ ащыщэу зым ыцІэр Пишэн, ащ дышъэ зэрылъ Хьауилэ чІыгур къеухьэ. 12 А чІыгум идышъэ дэгъу, ащ щыІэх мэ ІэшІу зыпихрэ мыстхъуи, мыжъо лъапІэу оникси. 13 ЯтІонэрэ псыхъом ыцІэр Гъыхъон; ащ хэгъэгоу Куш къеухьэ. 14 Ящэнэрэ псыхъом ыцІэр Тигр, ар Ашур итыгъэкъокІыпІэкІэ мачъэ. ЯплІэнэрэ псыхъор Ефрат. 15 Зиусхьанэу Тхьэм цІыфым Іэдэн чъыгхатэм псэупІэ щыритыгъ ар ылэжьынэу ыкІи къыухъумэнэу. 16 ЦІыфым мыщ фэдэ унашъо фишІи, риІуагъ: «Мы чъыгхатэм дэт сыд фэдэрэ чъыги къыпыкІэрэр пшхын уфит, 17 ау шІумрэ емрэ къэозгъашІэрэ чъыгым къыпыкІэрэр умышхы, сыда пІомэ ар пшхымэ, а мэфэ дэдэм шІокІыпІэнчъэу улІэщт». 18 Зиусхьанэу Тхьэм ыІуагъ: «ЦІыфым изэкъоныр дэи. Сэ ащ ежь епэсыгъэу ІэпыІэгъу къыфэзгъэхъун». 19 Зиусхьанэу Тхьэм чІыгум хишІыкІыгъэх зэкІэ шъоф хьакІэ-къуакІэхэр, ошъогу бзыухэр. Ахэр цІыфым къыфищагъэх ышІэным пае ахэмэ ар зэряджэщтыр. Псэушъхьэ пэпчъ цІыфыр зэреджагъэр ыцІэу къытенагъ. 20 ЗэкІэ былымхэм, ошъогу бзыухэм, шъоф хьакІэ-къуакІэхэм цІыфым цІэ афиусыгъ, ау цІыфым ежь епэсыгъэу ІэпыІэгъу къыфэхъун ахэмэ ахигъотагъэп. 21 Джащыгъум Зиусхьанэу Тхьэм чъые пытэ цІыфым къышъхьарищи, ащ ыцагэмэ зы къахихыгъ, ар зыдэщытыгъэ чІыпІэр пкъышъолкІэ ыгъэкІыжьыгъ. 22 ЦІыфым къыхихыгъэ цагэм Зиусхьанэу Тхьэм бзылъфыгъэр хишІыкІи, цІыфым дэжь ар къыщагъ. 23 ЦІыфым къыІуагъ: «Джы мыр сэ скъупшъхьэ щыщ къупшъхь, спкъышъол щыщ пкъышъол; ащ зэреджэщтхэр \"бзылъфыгъ\", сыда пІомэ хъулъфыгъэм хахыгъ». 24 Ащ къыхэкІыкІэ хъулъфыгъэм яти яни ыбгынэнхэшъ, ишъуз гъусэ фэхъущт, ахэри зы хъущтых. 25 ТІури, хъулъфыгъэри бзылъфыгъэри, пцІэнагъэх, ау укІытэщтыгъэхэп.\nУблапІэ 3\nТхьэм цІыфхэр Іэдэн чъыгхатэм къызэрэдифыгъэхэр\n1 Зиусхьанэу Тхьэм къыгъэшІыгъэ шъоф хьакІэ-къокІэ пстэуми блэр анахь тхьагъэпцІыгъ. Ар бзылъфыгъэм еупчІыгъ: «Мы чъыгхатэм дэт чъыгмэ къапыкІэрэ гори Тхьэм шъушхын шъуфимытэу зэришІыгъэр шъыпкъа?» 2 «Чъыгмэ апыт пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр тшхы хъущт, – ыІуагъ бзылъфыгъэм. – 3 Ау Тхьэм ыІуагъ: \"Чъыгэу Іэдэн чъыгхэтэ гузэгум итым пытхэр шъумышхы ыкІи шъуанэмыс, сыда пІомэ шъулІэщт\"». 4 «Хьау, шъулІэщтэп, – ыІуагъ блэм. – 5 Ау Тхьэм ешІэ ахэр зышъушхырэ мафэм шъунэхэр къэплъэнхэшъ, шъори шІумрэ емрэ зышІэрэ Тхьэм фэдэ шъузэрэхъущтыр». 6 Бзылъфыгъэм ылъэгъугъ чъыгым пытхэр пшхынкІэ зэрэдэгъухэр, уяплъынкІи гохьых, шІэныгъэ бгъотынымкІи цыхьэшІэгъух. Арыти, къыпыкІагъэмэ ащыщ къыпичи, ышхыгъ. ИлІи рити, ащи ышхыгъ. 7 Ахэмэ анэхэр къэплъагъэх, зэрэпцІанэхэр къагурыІуи, шхынцумпэ чъыгым ытхьапэмэ хъураеу абгы къыращэкІын ахашІыкІыгъ. 8 Мафэм ичъыІэтэгъум чъыгхатэм хэтэу Зиусхьанэу Тхьэр къызэрэкІорэр зэхахыгъ. ЛІыми ишъузи Зиусхьанэу Тхьэм къымылъэгъунхэу чъыгмэ захагъэбылъхьагъ. 9 Ау Зиусхьанэу Тхьэр цІыфым къеджагъ: «Тыдэ ущыІа?» 10 Адрэм къыІуагъ: «Уилъэмакъэ чъыгхатэм зыщызэхэсэхым, сызэрэпцІанэм пае сыкъэщыни, зызгъэбылъыгъ». 11 «Хэта о упцІанэу къыозыІуагъэр? – къэупчІагъ Зиусхьанэу Тхьэр. – Ущышхэн уфимытэу зыфэсІогъэ чъыгым пытым щыщ пшхыгъэмэ шІэ?» 12 ЦІыфым джэуап къытыгъ: «Бзылъфыгъэу О къысэптыгъэм а чъыгым къыпичи къыситыгъэти, сэ сшхыгъэ». 13 «Сыда ар аущтэу зыкІэпшІагъэр?» – Зиусхьанэу Тхьэр бзылъфыгъэм еупчІыгъ. Бзылъфыгъэм ыІуагъ: «Блэм сигъэпцІагъэти, сшхыгъэ». 14 Арыти Зиусхьанэу Тхьэм блэм риІуагъ: «О пшІагъэм пае, хьэкІэ-къуакІи былыми атемылъэу, нэлат о птелъ, ныбашъхьэкІэ уцохъощт. КъэбгъэшІэщтми сапэр пшхыщт. 15 Бзылъфыгъэмрэ оррэ зэпыи шъусшІыщт, къышъутекІыщтхэри зэпыищтых: ащ илІэуж о пшъхьэ зэгуиутызэ ышІыщт, о ащ ылъэдакъэ уецэкъэщт». 16 Тхьэм бзылъфыгъэм риІуагъ: «Лъэрымыхь узыхъурэм, гугъоу узыхэтыр згъэбэгъощт, къин плъэгъузэ, сабыйхэр къэплъфыщтых, уилІ ренэу укІэхъопсыщт, уилІ тетыгъо къыпфыриІэщт». 17 Тхьэм лІыми риІуагъ: «Уишъуз уедэІуи, чъыгым пытыр о пшхыгъэ, пшхын узфимытэу сІогъагъэр! Джы ощ пае нэлатыр чІым телъ: къин ухэтэу ащ илэжьыгъэ ущэІэфэ къэпхьыжьыщт. 18 Панэрэ шхъурэ ащ къыпфигъэкІыщтых, шъоф фышъхьэхэр гъомлапхъэ пфэхъущт. 19 ПкІантІэр къыохэу уигъомылэ къэпхьыжьыщт, чІыгум щыщи ухъужьыщт, чІыгоу укъызхэкІыгъэм, сыда пІомэ о усап, икІэрыкІэуи сапэ ухъужьыщт». 20 ЦІыфым – Адам – ишъуз цІэу Хьао фиусыгъ, сыда пІомэ цІыф пстэуми ар ны афэхъугъ. 21 Зиусхьанэу Тхьэм шъомэ щыгъынхэр ахишІыкІхи, Адамрэ ащ ишъузрэ ыфэпагъэх. 22 Зиусхьанэу Тхьэм къыІуагъ: «Мары цІыфым шІумрэ емрэ зэхишІыкІхэу, зэу Тэщ фэдэ хъугъэ; джы щыІэныгъэр къэзытырэ чъыгым пытыр къыпимычыгъагъот, ар ышхымэ, егъашІэм щыІэщт». 23 Джаущтэу Зиусхьанэу Тхьэм Іэдэн чъыгхатэм цІыфыр къыдифыгъ – чІыгоу Тхьэм ар къызхихыгъэр ылэжьынэу. 24 Тхьэм цІыфыр къыдифи, Іэдэн чъыгхатэм итыгъэкъокІыпІэ лъэныкъо дэжь къэрыубрэ зызгъэчэрэгъурэ мэшІо чатэрэ щыІэныгъэм ичъыг екІурэ лъагъор къаухъумэнэу Іуигъэуцуагъэх.\nУблапІэ 4\nКъаинрэ Хэбэлрэ\n1 Адам ишъузэу Хьаом гохьагъ, сабый ащ ышъо хафи, Къаин къылъфыгъ. ЕтІанэ къыІуагъ: «Зиусхьаным къысити, сэ цІыф згъотыгъэ!» 2 ЕтІани ащ Хэбэл, Къаин ыш, къылъфыгъ. Хэбэл мэлахъощтыгъ, Къаин чІыгулэжьыщтыгъ. 3 Уахътэ зытешІэм ыуж, чІыгум къырихыжьыгъэ лэжьыгъэм щыщ Къаин Зиусхьаным тынэу къыфихьыгъ. 4 Хэбэли шъынэ щыпэлъфхэм шэу къакІоцІыкІыгъэр къыфихьыгъ. 5 Хэбэл итын Зиусхьаныр нэшІукІэ къеплъыгъ, ау Къаин итын ыгу рихьыгъэп. Арыти Къаин губжи, ынэгу къызэІигъэхьагъ. 6 «Сыда узкІэгубжырэр? – Зиусхьаныр Къаин къеупчІыгъ, – сыда унэгу къызфызэхэхьагъэр? 7 ШІу ошІэмэ – пшъхьэ Іэты. ШІу умышІэмэ – пчъэІупэм псэкІодыр къыщыошэ. Ар о къыпкІэхъопсы, ау о ащкІэ тетыгъо зигъаІ». 8 Зэгорэм Къаин ышэу Хэбэл риІуагъ: «НекІо, шъофым тигъахь». – Ахэр шъофым зэкІохэм, ащ Къаин Хэбэл щытебани, ыукІыгъ. 9 Арыти Зиусхьаным Къаин къыриІуагъ: «Тыдэ щыІа пшэу Хэбэл?» Къаин къыІуагъ: «СшІэрэп, сыда сэ сшы сырикъэрэгъула?» 10 Зиусхьаным къыІуагъ: «Сыда пшІагъэр? Пшы ылъ ымакъэ чІыгум къычІэджыкІызэ къысэджэ. 11 Джы о нэлат къыптефагъ. Пшы ылъэу о пІэкІэ бгъэчъагъэр ришъунэу зэгозыгъэ чІыгум уиштэжьырэп. 12 Сыд фэдизрэ чІыгур орэлэжьы, ащ нахьыбэрэ ащ о уигъэшхэжьыщтэп. Узыхафыгъэу, шъхьэегъэзыпІэ уимыІэу о чІыгум утетыщт». 13 Къаин Тхьэм риІуагъ: «Пщыныжь къин ар, сэ ар сфэщэчыщтым нахьыб. 14 Джы чІыгум сытеофы, сэ О Уапашъхьэ ситыжьыщтэп. Сызыхафыгъэу, шъхьэегъэзыпІэ симыІэу сыхъущтышъ, хэти апэу сызІукІэрэм сиукІыщт». 15 Зиусхьаным ащ къыриІуагъ: «Ары шъхьае хэтми Къаин зыукІырэм фэдиблэу ыпщыныжьыщт». Арыти Зиусхьаным Къаин тамыгъэ къытырилъхьагъ, къыІукІэрэмэ аукІын амылъэкІынэу. 16 Къаин Зиусхьаным ыпашъхьэ икІыжьи, Нод чІыгум, Іэдэн икъокІыпІэ лъэныкъокІэ, тетІысхьагъ.\nКъаин къытекІыгъэхэр Лэмэх нэс\n17 Къаин ишъуз гохьагъ, ащ сабый ышъо хафи, Хъанох къылъфыгъ. Къаин а уахътэм къалэ ыгъэпсыщтыгъэ – ащ ежь ыкъо ыцІэ фиусыгъ – Хъанох. 18 Хъанох Іирад къыфэхъугъ, Іирад къыфэхъугъ Мэхъуаел, Мэхъуаел къыфэхъугъ Матущаел, Матущаел къыфэхъугъ Лэмэх. 19 Лэмэх шъузитІу къыщагъ: зым ыцІагъэр Іадэ, ятІонэрэм ыцІагъэр Цылэ. 20 Іадэ Ябэл къылъфыгъ: ар былым Іэхъогъу зиІэ щатырым чІэсхэм ятэпІэшъагъ. 21 Ащ ыш ыцІагъэр Иубэл; ар пщынэ тІаркъомэ, сырынэмэ орэд къязыгъаІорэмэ зэкІэмэ ятэпІашъэщтыгъ. 22 Цылэ Тубал-Къаин къылъфыгъ; ащ джэрзымрэ гъучІымрэ Іэмэ-псымэхэр ахишІыкІыщтыгъэ. Тубэл-Къаин шыпхъоу НаІамэ иІагъ. 23 Лэмэх ишъузмэ ариІуагъ: «Іадэрэ Цылэрэ, шъукъысэдэІу! ШъукъедэІу, Лэмэх ишъузхэр, сэ къышъосІощтым! Хъулъфыгъэм сиуІагъэти – сыукІыгъ! ЛІыр къысэуагъэти – сыукІыгъ! 24 Къаин пае блэ пщынэжьыщтых, Лэмэх пае – тІокІищырэ пшІырэу блэ!»\nЩэтрэ Енощрэ\n25 Адам ишъуз джыри гохьагъ. Ащ шъэожъые къыфэхъуи, Щэт фиусыгъ. Ащ къикІыщтыгъэр: «Къаин ыукІыгъэ Хэбэл ычІыпІэкІэ Тхьэм шъао къыситыгъ». 26 Щэти шъао къыфэхъугъ, ащ Енощ фиусыгъ. Джащ къыщегъэжьагъэу цІыфхэм Тхьэм «Зиусхьан» фауси, агъэлъапІэзэ елъэІухэу аублагъ.\nУблапІэ 5\nАдамрэ Хьаомрэ къатекІыгъэхэр\n1 Мары Адамрэ ащ къытекІыгъэхэмрэ ятхылъ. Тхьэм цІыфыр къызегъэшІым, Ащ Ежь итеплъэ иІэу къыгъэшІыгъ. 2 Ащ хъулъфыгъэрэ бзылъфыгъэрэ къыгъэшІыгъ, ынэшІуи ахэмэ ащифагъ. Ахэр къызегъэшІхэм, ахэмэ афиусыгъ – «цІыфы». 3 Адам илъэсишъэрэ щэкІырэ къыгъэшІагъэу, ежь фэдэу, ежь итеплъэ иІэу шъао къыфэхъугъ. Адам ащ Щэт цІэу фиусыгъ. 4 Щэт къызэхъум ыуж, Адам илъэс шъий къыгъэшІэжьыгъ; ащ джыри къохэри пхъухэри къыфэхъугъэх. 5 Илъэс шъибгъурэ щэкІырэ къыгъашІи, ар лІагъэ. 6 Щэт илъэсишъэрэ тфырэ къыгъэшІагъэу Енощ къыфэхъугъ. 7 Енощ къызэхъум ыуж, Щэт илъэс шъийрэ блырэ къыгъэшІэжьыгъ, ащ джыри къохэри пхъухэри къыфэхъугъэх. 8 Илъэс шъибгъурэ пшІыкІутІурэ къыгъашІи, Щэт лІагъэ. 9 Енощ илъэс тІокІиплІырэ пшІырэ къыгъэшІагъэу Къэнан къыфэхъугъ. 10 Къэнан къызэхъум ыуж, Енощ илъэс шъийрэ пшІыкІутфырэ къыгъэшІэжьыгъ, ащ джыри къохэри пхъухэри къыфэхъугъэх. 11 Илъэс шъибгъурэ тфырэ къыгъашІи, Енощ лІагъэ. 12 Къэнан илъэс тІокІищырэ пшІырэ къыгъэшІагъэу ащ Махъалалэл къыфэхъугъ. 13 Махъалалэл къызэхъум ыуж, Къэнан илъэс шъийрэ тІокІитІурэ къыгъэшІэжьыгъ; ащ джыри къохэри пхъухэри къыфэхъугъэх. 14 Илъэс шъибгъурэ пшІырэ къыгъашІи, Къэнан лІагъэ. 15 Махъалалэл илъэс тІокІищырэ тфырэ къыгъэшІагъэу Ерэд къыфэхъугъ. 16 Ерэд къызэхъум ыуж, Махъалалэл илъэс шъийрэ щэкІырэ къыгъэшІэжьыгъ; ащ джыри къохэри пхъухэри къыфэхъугъэх. 17 Илъэс шъийрэ тІокІиплІырэ пшІыкІутфырэ къыгъашІи, Махъалалэл лІагъэ. 18 Ерэд илъэсишъэрэ тІокІищырэ тІурэ къыгъэшІагъэу Хъанох къыфэхъугъ. 19 Хъанох къызэхъум ыуж, Ерэд илъэс шъий къыгъэшІэжьыгъ, ащ джыри къохэри пхъухэри къыфэхъугъэх. 20 Илъэс шъибгъурэ тІокІищырэ тІурэ къыгъэшІагъэу Ерэд лІагъэ. 21 Хъанох илъэс тІокІищырэ тфырэ къыгъэшІагъэу Матущэлахъ къыфэхъугъ. 22 Матущэлахъ къызэхъум ыуж, Хъан��х илъэс шъищырэ щыІагъ, ар Тхьэм ыпашъхьэ итэу псэугъ, джыри къохэри пхъухэри къыфэхъугъэх. 23 Хъанох илъэс шъищырэ тІокІищырэ тфырэ къыгъэшІагъ. 24 Хъанох Тхьэм ыпашъхьэ итэу псэугъ. ЕтІанэ Хъанох щымыІэжьы хъугъэ, сыда пІомэ Тхьэм ар ыштэжьыгъ. 25 Матущэлахъ илъэсишъэрэ тІокІиплІырэ блырэ къыгъэшІагъэу Лэмэх къыфэхъугъ. 26 Лэмэх къызэхъум ыуж, Матущэлахъ илъэс шъиблырэ тІокІиплІырэ тІурэ къыгъэшІэжьыгъ, ащ джыри къохэри пхъухэри къыфэхъугъэх. 27 Илъэс шъибгъурэ тІокІищырэ бгъурэ къыгъашІи, Матущэлахъ лІагъэ. 28 Лэмэх илъэсишъэрэ тІокІиплІырэ тІурэ къыгъэшІагъэу шъао къыфэхъугъ. 29 НухьэкІэ ар ащ еджи, къыІуагъ: «Зиусхьаным нэлатыр зэрихыгъэ чІыгур тылэжьы зыхъукІэ, тиІофшІэнкІи тІэхэм къинэу алъэгъурэмкІи мы шъаом гупсэфыгъо тигъэгъотыщт». 30 Нухьэ къызэхъум ыуж, Лэмэх илъэс шъитфырэ тІокІиплІырэ пшІыкІутфырэ къыгъэшІэжьыгъ; ащ джыри къохэри пхъухэри къыфэхъугъэх. 31 Илъэс шъиблырэ тІокІищырэ пшІыкІублырэ къыгъашІи, Лэмэх лІагъэ. 32 Нухьэ ыныбжь илъэс шъитф зэхъум, Щэм, Хъам, Ефэт аІоу къыфэхъугъэх.\nУблапІэ 6\nИныжъхэр къыздикІыгъэхэр\n1 ЦІыфхэр чІыгум нахьыбэ щыхъущтыгъэх, ахэмэ пшъашъэхэр къафэхъущтыгъэх. 2 Тхьэм ыкъомэ цІыфмэ япхъумэ ядэхагъэ алъэгъути, ахэр, шъхьадж ыгу рихьырэр, шъузкІэ аштэщтыгъэх. 3 Джащыгъум Зиусхьаным ыІуагъ: «Сэ Спсэ цІыфым егъашІэми хэтыщтэп. ЦІыфмэ хьадэгъур къапэщылъ, арышъ ахэмэ къагъэшІэщтыр илъэсишъэрэ тІокІырэ орэхъу». 4 А лъэхъаным, нэужырэми фэдэу, чІыгум иныжъхэр тетыгъэх, сыда пІомэ Тхьэм ыкъохэр цІыфмэ апхъумэ адэжь къакІохэти, ахэмэ сабыйхэр къафалъфыщтыгъэ. Ахэр блэкІыгъэ зэманмэ ялІыхъужъхэу щытхъу къызфахьыжьыгъ. 5 ЧІыгум тет цІыфмэ ябзэджагъэ зэрэбэ дэдэр Зиусхьаным ылъэгъугъ: ахэмэ зэкІэ ягупшысэхэр ренэу бзэджагъэ ашІэным фэгъэзагъэх. 6 КІэгъожьыгъ Зиусхьаныр цІыфыр чІыгум къызэрэщигъэшІыгъэмкІэ, ыгукІэ гукъэошхо щыхъугъ. 7 Зиусхьаным къыІуагъ: «ЧІышъхьашъом тезгъэкІодыкІыщтых Сэ зэкІэ къэзгъэшІыгъэ цІыфхэр, ахэмэ акІыгъухэу хьэкІэ-къуакІэхэри, былымхэри, цохъорэ-пшырэ псэушъхьэхэри, ошъогу бзыухэри, сыда пІомэ Сэ ахэр къызэрэзгъэшІыгъэхэмкІэ сыкІэгъожьыгъ». 8 Ау Нухьэ Зиусхьаныр нэшІукІэ еплъыгъ.\nПсыкъиушхор\n9 Мары Нухьэ икъэбар: Нухьэ зафэу, мыхъун зи зыбгъодэмылъ цІыфэу а лъэхъаным щыІэгъэ цІыфхэм ахэтыгъ; Нухьэ Тхьэм ыпашъхьэ итэу псэущтыгъэ. 10 Нухьэ къуищ иІагъ: Щэм, Хъам, Ефэт. 11 Тхьэм ыпашъхьэкІэ чІыгум тетыр зэкІэ емыкІу хъугъэу щытыгъ; бзэджагъэр ащ тизыгъ. 12 Джы мары Тхьэм ылъэгъугъ: зэкІэ чІыгум тет цІыфхэр гъогу пхэнджым зэрэрыкІохэрэм къыхэкІэу чІыгур емыкІу хъугъэ. 13 Арыти Тхьэм Нухьэ къыриІуагъ: «ЧІыгум щыпсэурэ пстэуми кІэух афэсшІынэу тесыубытагъ: ахэмэ ямыхъо-мышІагъэ чІыгур зэлъиштагъэ. Сэ зэкІэ ахэр згъэкІодыщт, ахэмэ акІыгъоу чІыгури ары. 14 Гофер чъыгым псыпхъонтэр зыфыхэшІыкІ; ащ ыкІоцІ унэ шъхьаф-шъхьафэу зэтеути, ыкІыІукІи ыкІоцІыкІи мыстхъу щыф. 15 Ар мырэущтэу шІы: ��сыпхъонтэрым икІыхьагъэ Іэнтэгъу шъищ, ишъомбгъуагъэ Іэнтэгъу шъэныкъу, илъэгагъэ Іэнтэгъу щэкІ. 16 Псыпхъонтэрым шъхьэ фэшІ, зы ІэнтэгъукІэ ышъхьагъыкІэ ар дэхьый, ыбгъукІэ пчъэ халъхь; ащ ыкІоцІ апэрэ, ятІонэрэ, ящэнэрэ къатхэр ерэІэх. 17 Сэ, мары, псыкъиушхо чІым къытесщэнышъ, щыІэныгъэм ыпсэ зыхэлъэу ащ тет пстэури згъэкІодыщт. ЗэкІэ чІым щыщыІэр кІодыщт. 18 Ау Сэ Іуагъэ о къыбдэсшІынышъ, о псыпхъонтэрым уихьащт, пкъохэри уишъузи, пкъомэ яшъузхэри уигъусэщтых. 19 Джащ фэдэу зыкІыгъэгъух псэ зыпыт пстэумэ ащыщэу тІурытІу, хъурэ бзырэ, ахэр псэоу о къыбдэнэнхэм пае. 20 Быбырэ лъэпкъ пэпчъ, хьэкІэ-къокІэ лъэпкъхэм, чІыгум сыдрэ щыцохъорэ-щыпшырэмэ ащыщэу тІурытІу, псэоу къэнэнхэм пае, уадэжь къерэхь. 21 Сыд фэдэрэ шхыныгъуи зыдашт, ощ паий, ахэмэ апаий гъэтІылъых». 22 Тхьэм къызэрэриІуагъэм фэдэу, Нухьэ зэкІэ ышІыгъ.\nУблапІэ 7\nПсыкъиушхор къызэрежьагъэр\n1 Зиусхьаным Нухьэ къыриІуагъ: «Ори уиунагъуи псыпхъонтэрым шъуихь. Непэрэ цІыфхэм ащыщэу сапашъхьэ щызафэу Сэ о зызакъор ары слъэгъурэр. 2 ЗэкІэ псэушъхьэ къабзэмэ ащыщэу хъурэ бзырэ, тІурытІоу блы, псэушъхьэ мыкъабзэмэ ащыщэу зы хъурэ зы бзырэ зыдашт. 3 Джарэущтэу ошъогу бзыумэ ащыщэу хъурэ бзырэ, тІурытІоу блы зыкІыгъэгъух, ахэмэ ялъэпкъи чІыгум къытенэнэу. 4 Мэфибл зытешІэкІэ, Сэ чІыгум мэфэ тІокІитІурэ чэщ тІокІитІурэ ощхыр къытезгъэщхэщт, зэкІэ Сэ къэзгъэшІыгъэу щыІэр чІышъхьашъом тезгъэкІодыкІыщт». 5 Зиусхьаным унашъоу къыфишІыгъэр зэкІэ Нухьэ ыгъэцэкІагъ. 6 Псыкъиушхор чІыгум къызэкІом, Нухьэ илъэс шъих ыныбжьыгъ. 7 Псыкъиушхом хэмыфэнхэм пае Нухьи, ащ ыкъохэри, ишъузи, ыкъомэ яшъузхэри псыпхъонтэрым ихьагъэх; 8 былым къабзэхэми, бзыухэми, былым мыкъабзэхэми, чІыгум щыцохъорэ-щыпшырэ псэушъхьэ пстэуми ащыщэу 9 тІурытІоу, хъурэ бзырэ, Нухьэ дэжь псыпхъонтэрым ихьагъэх Тхьэм Нухьэ унашъо къызэрэфишІыгъэм фэдэу. 10 Мэфибл зытешІэм, псыкъиушхор чІыгум къэкІуагъ. 11 Нухьэ ыныбжь илъэс шъихым зетым, ятІонэрэ мазэм, мазэм ияпшІыкІублэнэрэ мафэм, архъонэ-хъоушхом ыІухэр къызэІукІыгъэх, зэІукІыгъэх ошъогум ипчъэхэр – 12 къытещхагъ ощхыр чІыгум мэфэ тІокІитІурэ чэщ тІокІитІурэ. 13 А мэфэ дэдэм псыпхъонтэрым ихьагъэх Нухьи, Нухьэ ыкъохэу Щэми, Хъами, Ефэти, Нухьэ ишъузи, ыкъомэ яшъузхэри акІыгъухэу. 14 Ахэмэ ягъусагъэх зэкІэ хьэкІэ-къокІэ зэфэшъхьафэу, сыд фэдэрэ былымэу, чІылъэм зэкІэ щыцохъорэ-щыпшырэ псэушъхьэу, зэкІэ бзыоу, зэкІэ тамэ зиІэу щыІэр. 15 Ахэр зэкІэ Нухьэ дэжь псыпхъонтэрым ихьагъэх, тІурытІоу, псэ зиІэ сыд фэдэрэ псэушъхьи, 16 лъэпкъэгъу пэпчъ хъурэ бзырэ, Тхьэм Нухьэ унашъо къызэрэфишІыгъэм тетэу. Зиусхьаным ащ ыуж псыпхъонтэрым ипчъэ фишІыжьыгъ. 17 Мэфэ тІокІитІум къыкІоцІ псым икъэкІон зэпыугъэп. Псым къыхахъозэ, псыпхъонтэрыр лъагэу чІыгум тыриІэтыкІыгъ. 18 Ежь псыр къэлъэшызэ, чІыгур чІихьэщтыгъэ. Псыпхъонтэрыр псыкІыІум щесыщтыгъэ. 19 Псым нахь къыхахъозэ, уашъом ычІэгъ анахь къушъхьэ лъагэу чІэтхэр псычІэгъ хъугъэх. 20 Іэнтэгъу пшІыкІутфэу псым ахэмэ акІыІу зыщиІэти, къушъхьэхэр ыгъэбылъыгъэх. 21 Джащыгъум зэкІэ чІыгум щыщыІэгъэ пстэури кІодыгъэ: бзыухэри, былымхэри, хьэкІэ-къуакІэхэри, зэкІэ чІыгум щыцуахъохэри, зэкІэ цІыфхэри. 22 ЩыІэныгъэм ижьыкъащэ зыпэбзый итэу чІышъхьашъом тетыгъэ пстэури ащ хэкІодагъ. 23 Сыд лІэужыгъорэ псэушъхьэу чІышъхьашъом тетыгъэр Зиусхьаным ыгъэкІодыгъ. ЦІыфхэри, хьакІэ-къуакІэхэри, былымхэри, чІыгум щыцохъорэ-щыпшырэ псэушъхьэхэри, ошъогум щыбыбхэри гъэкІодыгъэ хъугъэх. Къэнэгъэ закъор Нухьэрэ ащ псыпхъонтэрым дисыгъэхэмрэ арых. 24 Мэфишъэрэ шъэныкъорэм къыкІоцІ чІыгум псэу тетым къыхэхъуагъ.\nзакрыть\nЗИУСХЬАН:\n( 1 СА 1 : 3 ; нэмыкІ чІыпІэхэми) – Тхьэм изэрэщыт къызэрыпІон плъэкІыщт амалхэм ащыщ. Адыгэ гущыІэу «Зиусхьаным» мэхьанэу иІэм зэфэмыдэ джурт гущыІитІумэ къарыкІрэр къеты. Апэрэр – «Адонай», Тхьэр зэрэлъэрыхьэр, Ар зэрэфэшІыгъэр мэхьанэу иІ. ЯтІонэрэ гущыІэмкІэ Тхьэм ыцІэ къыраІо, ащ къикІырэр «егъашІэм щыІэ зэпытыр». Джуртхэм мы гущыІэр зэрялъэпІэдэдэм къыхэкІэу амакъэ Іоу къаІорэп. Джурт Іэпэрытххэм Тхьэм ыцІэ защыхэтхэгъэ чІыпІэм къызысхэкІэ, ащ пае гущыІэу «Адонай» къаІо. АдыгабзэкІэ ащ къикІырэр «Зиусхьан».\nУблапІэ 8\nПсыкъиушхор зэпыугъ\n1 Тхьэр Нухьи, зэкІэ хьэкІэ-къуакІэу, былымэу ащ псыпхъонтэрым дисыгъэхэми ягупшысагъ. Арыти, Тхьэм чІыгум жьыбгъэр къытырищи, псыхэр зэкІэкІуагъэх. 2 Архъонэ-хъоушхом ыІухэр зэфэкІожьыгъэх, зэфишІыжьыгъэх ошъогум ипчъэхэр, ощхыри щигъэтыжьыгъ. 3 Псыр мэкІэ-макІэзэ чІыгум текІыжьэу ыублагъ. Мэфишъэрэ шъэныкъорэ зытешІэм ыуж, псым кІичэу фежьагъ. 4 Яблэнэрэ мазэм ияпшІыкІублэнэрэ мафэ псыпхъонтэрыр Арарат къушъхьэм къыщыуцугъ. 5 ЯпшІэнэрэ мазэм нэс псым зэпымыоу хэкІыгъ; япшІэнэрэ мазэм иапэрэ мафэ къушъхьэ шыгухэр къэлъэгъуагъэх. 6 Мэфэ тІокІитІу зытешІэм, Нухьэ псыпхъонтэрым фишІыгъэгъэ шъхьаныгъупчъэр къыІуихыгъ, 7 ащ къолэжъыр ритІупщыгъ, псыр ехыжьэу, чІыгур огъушъыжьыфэ къолэжьыр ІубыбыкІыти, къэбыбыжьыщтыгъэ. 8 Ащ ыуж Нухьэ, псыр чІыгум ехыжьыгъэмэ зэригъэшІэнэу, тхьаркъор ритІупщыгъ, 9 ау зытетІысхьан ымыгъотэу, тхьаркъом къыгъэзэжьыгъ, сыда пІомэ джыри псыр чІышъхьашъом зэфэдэкІэ тетыгъ. Нухьэ ыІэ ыщэий, ар къыубыти, псыпхъонтэрым къырихьажьыгъ. 10 Джыри мэфибл зытешІэм, ащ икІэрыкІэу тхьаркъор псыпхъонтэрым къыритІупщыгъ. 11 Пчыхьэ хъугъэу тхьаркъом къыгъэзэжьыгъ – мары зейтун чъыг тхьэпакІэ ыжэ дэлъэу, арыти Нухьэ къыгурыІуагъ псыр чІышъхьашъом зэрехыжьыгъэр. 12 Ащ джыри мэфибл тыригъашІи, тхьаркъор къыритІупщыгъ, ау ащ нахьыбэрэ ащ къыгъэзэжьыгъэп. 13 Нухьэ ыныбжь илъэс шъихырэ зырэм ежьагъэу, апэрэ мазэм иапэрэ мафэ ехъулІэу псыр чІым ехыжьыгъ. Нухьэ псыпхъонтэрым ышъхьэ къызэІуихи зэплъэм, мары псыр чІышъхьашъом ехыжьыгъ. 14 ЯтІонэрэ мазэм иятІокІэнэрэ блырэ мафэ ехъулІэу чІыгур гъушъыжьыгъэ. 15 Тхьэм Нухьэ къыриІуагъ: 16 «К��икІ псыпхъонтэрым, уишъузи, пкъохэри, пкъомэ яшъузхэри уигъусэхэу. 17 Псэ зыпытэу пкІыгъухэр зэкІэ къыздищых, сыдрэ пкъынэ-лынэ зиІэри, бзыухэри, хьакІэ-къуакІэхэри, былымхэри, чІыгум щыцохъорэ-щыпшырэ пстэури – чІыгум тиз орэхъух, лъфэрыехэу орэбагъох». 18 Нухьэ псыпхъонтэрым къикІыгъ, ыкъохэри, ишъузи, ыкъомэ яшъузхэри ащ къыдикІыгъэх. 19 ЗэкІэ хьэкІэ-къуакІэхэри, зэкІэ чІыгум щыцохъорэ-щыпшырэ псэушъхьэхэри, зэкІэ бзыухэри, зэкІэ чІыгум щыпсэухэри ежьхэм ялъэпкъэгъукІэ псыпхъонтэрым къикІыгъэх.\nТхьэм Нухьэ Іуагъэ зэрэдишІыгъэр\n20 Нухьэ Зиусхьаным къурмэншІыпІэ фигъэпсыгъ; зэкІэ хьэкІэ-къокІэ, зэкІэ былым къабзэмэ, зэкІэ бзыу къабзэмэ ащыщхэр къахихи, къурмэнгъэст ышІыгъэх. 21 Зиусхьаным мэІэшІур зыІуищэзэ, Ежь зэриІожьыгъ: «ЦІыфым ыпкъ къикІыкІэ ащ нахьыбэрэ чІыгум нэлат есхыжьыщтэп. ЦІыфым игухэлъхэр икІэлэгъум къыщегъэжьагъэу бзэджэшІэным фэгъэзагъэхэми, ащ нахьыбэрэ зэкІэ псэ зыхэлъыр згъэкІодыжьыщтэп. 22 ТапэкІэ, чІыгур щэтыфэ, пхъэнымрэ хыжьынымрэ, чъыІэмрэ жъоркъымрэ, гъэмафэмрэ кІымафэмрэ, мафэмрэ чэщымрэ зэпыущтхэп».\nУблапІэ 9\n1 Зиусхьаным Нухьэрэ ыкъохэмрэ ынэшІу къащифи, къариІуагъ: «Зыхэжъугъахъу, зыжъугъэбагъу, чІыгум тиз шъухъу. 2 Къышъущэрэщынэх, орэкІэзэзых зэкІэ чІыгум тет хьэкІэ-къуакІэхэри, зэкІэ ошъогу бзыухэри, зэкІэ чІыгум щыцохъорэ-щыпшыхэри, хы пцэжъыехэри; ахэр шъо Іэрылъхьэ къышъуфэсшІыгъэх. 3 ЗэкІэ псэушъхьэхэр гъомлапхъэу къышъосэты, уц шхъуантІэр нахьыпэкІэ къызэрэшъостыгъагъэу. 4 Ау псэр – лъыр – джыри зыхэлъ лыр шъумышхы. 5 Шъо шъупсэу хахыгъэм пае а лъыр зыгъачъэрэр, хьэкІэ-къуакІэми, цІыфми, ыкъош ищыІэныгъэ Іызыхыгъэр шъыпкъэ дэдэмкІэ згъэпщынэщт. 6 ЦІыфым ылъ зыгорэм ыгъачъэмэ, укІакІом ылъ нэмыкІым ерэгъачъ. Сыда пІомэ Тхьэм Ежь итеплъэу цІыфыр къыгъэшІыгъ. 7 Шъо зыхэжъугъахъу, зыжъугъэбагъу, чІым тиз шъухъу!» 8 Тхьэм Нухьэрэ ащ ыкъохэмрэ ариІуагъ: 9 «Мары Сэ шъори, шъо къышъукІэлъыкІощт лІэужхэми, псэ зыпытэу псыпхъонтэрым къикІыжьыгъэ пстэуми: бзыухэм, былымхэм, хьэкІэ-къуакІэхэм, зэкІэ чІыгум тет псэушъхьэхэм Іуагъэ адэсэшІы. 11 Сэ Іуагъэ Сэррэ шъоррэ тазыфагу дэсэлъхьэ: псыкъиушхом тапэкІэ зэкІэ псэ зыпытыр ыгъэкІодыжьыщтэп. Ащ нахьыбэрэ чІыгур псыкъиушхом ыхъункІэжьыщтэп». 12 ЕтІанэ Тхьэм ыІуагъ: «Сэ шъоррэ псэ зыхэлъ пстэоу шъо шъукІыгъухэмрэ зэзэгъыныгъэ къыжъудэсэшІы: Сэррэ чІыгум щыпсэухэрэмрэ тазыфагу Іуагъэу дэлъым инэшанэ хъунэу, Сэ сищабзэ-лэгъупкъопс пщэмэ ахэсэгъэуцо. 14 Сэ чІыгум ошъуапщэхэр къызышъхьарызгъахьэхэкІэ, лэгъупкъопсыр ошъуапщэмэ къащылъэгъощт. 15 Джащыгъум Сэррэ шъоррэ, зэкІэ псэ зыпытхэми тазыфагу дэлъ Іуагъэм Сегупшысэщт, ащ нахьыбэри зэкІэ псэ зыпытыр зыгъэкІодырэ псыкъиушхори щыІэжьыщтэп. 16 Лэгъупкъопсыр пщэмэ ахэтмэ, Сэ ар къэслъэгъунышъ, Сегупшысэщт мыкІодыжьын Іуагъэу Сэррэ чІым тет пстэухэмрэ тазыфагу дэлъым». 17 Тхьэм Нухьэ къыриІуагъ: «Джары Сэррэ чІым щып��эурэ пстэухэмрэ тазыфагу Іуагъэу дэлъым инэшанэр».\nНухьэрэ ыкъохэмрэ\n18 Нухьэ ыкъохэу псыпхъонтэрым къикІыгъэхэр: Щэм, Хъам, Ефэт. Хъам КъэнаІан ятагъ. 19 А нэбгырищыр Нухьэ ыкъуагъэх, чІыгум тет цІыф лъэпкъхэр зэкІэ ахэмэ къатекІыгъэх. 20 Нухьэ чІыгур ылэжьыщтыгъэ, ары апэрэу сэнашъхьэр зыгъэтІысхьагъэр. 21 Санэ ешъуи, Нухьэ утэшъуагъэ хъугъэу ищэтырэ пцІанэу чІэлъыгъ. 22 КъэнаІан ятэу Хъамэ ар зэрэпцІанэр зелъэгъум, къикІыжьи, ылъэгъугъэр ышитІу къафиІотагъ. 23 Щэмырэ Ефэтрэ щыгъынхэр атамэмэ атырадзыхи, кІыбкІэ зэкІакІохэзэ, ятэ дэжь чІахьэхи, ятэ ипцІэнагъэ агъэбылъыгъ. Анэгухэр фагъэзагъэхэпти, ятэ ипцІэнагъэ ахэмэ алъэгъугъэп. 24 Нухьэ зэшъогъэ санэр кІэкІыжьыгъэу къэущыжьыгъ, ыкъо нахьыкІэ къыришІагъэр зешІэм, 25 къыІуагъ: «КъэнаІан нэлатыр терэф. Ар ышыхэм япщылІхэм япщылІыжьэу хъущт». 26 ЕтІани къыІуагъ: «Зиусхьанэу Щэм и Тхьэ щытхъушхор ий! КъэнаІан ежь ыкъошмэ пщылІы афэхъущт. 27 Ефэт ыІэ илъмэ Тхьэм ахерэгъахъу! Щэм ищатырмэ Ефэт ащэрэпсэу! Ежь КъэнаІан Щэмы пщылІы фэхъущт». 28 Псыкъиушхом ыуж Нухьэ джыри илъэс шъищырэ шъэныкъорэ къыгъэшІэжьыгъ. 29 Илъэс шъибгъурэ шъэныкъорэ къыгъашІи, Нухьэ лІагъэ.\nУблапІэ 10\nНухьэ къытекІыгъэ лъэпкъхэр\n1 Мары Нухьэ ыкъохэу Щэм, Хъам, Ефэт ыкІи ахэмэ къатекІыгъэмэ якъэбар. Псыкъиушхом ыуж ахэмэ сабыйхэр къафэхъугъэх. 2 Ефэт ыкъохэр: Гомэр, Магогъ, Мадай, Яуан, Тубал, Мэщэх, Тирас. 3 Гомэр ыкъохэр: Ащкъэназ, Рыфат, Тогъармэ. 4 Яуан ыкъохэр: Елищэ, Тарщищ, къыт цІыфхэмрэ додан цІыфхэмрэ. 5 Ахэр хыгъэхъунэ, хыІушъо хэгъэгумэ арытІысхьагъэх. Джащ фэдэх ячІыгухэр, ялІакъохэр, ялъэпкъхэр, хэти ежь ыбзэ иІагъ. 6 Хъам ыкъохэр: Куш, Мицраим, Пут, КъэнаІан. 7 Куш ыкъохэр: Сэбэ, Хъауилэ, Саутэ, РаІымэ, Саутэхэ. РаІымэ ыкъохэр: Щэбэрэ Дэданрэ. 8 Куш джащ фэдэу Нымроди къыфэхъугъ – апэрэ лІыхъужъэу чІыгум тетыгъэр. 9 Зиусхьаным иІэмыркІэ ар шэкІо лъэшыгъ, джары зыкІаІори: Нымрод фэдэу, Зиусхьаным иІэмыркІэ ар шэкІо лъэш. 10 Ащ ипачъыхьагъу апэ дэдэ хэтыгъэхэр: Бабилэн, Ерэх, Акъад къалэхэр, ахэр зэкІэ ЩынІар хэгъэгум щыІагъэх. 11 А хэгъэгум ар къикІи, Ашур хэгъэгум кІуагъэ, Нынэуй, Рэхъобот-Іир, Къалахъ къалэхэр ащ щигъэуцугъэх; 12 Нынэуймрэ Къалахъ къэлэшхомрэ азыфагу дэт Рэсэни ащ ыгъэуцугъ. 13 Мицраим къытекІыгъэх: луд, Іанам, лэхау, нафтухъ, 14 патрус цІыфхэр, фылист цІыфхэр къызхэкІыгъэ къаслухъ, къафтор цІыфхэр. 15 КъэнаІан къытекІыгъэх: ащ ищыпэлъф Цыдон, Хьат, 16 цІыф лъэпкъхэу еус, амор, гъыргъащ, 17 хъыу, Іаркъхэр, синхэр, арудхэр, цэмархэр, хъаматхэр. 18 Аруад, цэмар, хъамат цІыфхэр. Нэужым къэнаІан лІакъохэр зэбгырыкІыгъэх. 19 КъэнаІан цІыфхэм ячІыгу гъунапкъэ – Цыдон къыщегъэжьагъэу, ГъэраркІэ гъэзагъэу Іазэ нэс, ащ къыщегъэжьагъэу Сэдом, Іаморэ, Адмэрэ Цэбоимрэ къызэдиубытыхэу ЛэщаІ нэс. 20 Ахэр арых Хъам къытекІыгъэхэр ялІакъохэмкІи, абзэхэмкІи, ячІыгухэмкІи, яцІыф лъэпкъыкІи. 21 Ефэт ышнахьыжъэу Шеми сабыйхэр къыфэхъугъэх. Ар Іэбэр зэкІэ ыкъохэм ятэпІэшъагъ. 22 Щэм ыкъохэр: Іэлам, Ашур, Арпахщад, Луд, Арам. Мыхэр ежьхэм ацІэкІэ зэджэгъэхэ цІыф лъэпкъхэм ятэпІашъэх. 23 Арам ыкъохэр: Іуц, Хъул, Гъэтэр, Мащ. Мыхэр ежьхэм ацІэкІэ зэджэгъэхэ цІыф лъэпкъхэм ятэпІашъэх. 24 Арпахщад Щэлахъ къыфэхъугъ, Щэлахъи Іэбэр къыфэхъугъ. 25 Іэбэр къуитІу къыфэхъугъ, зым ыцІагъэр Пэлэгъ, сыда пІомэ ащ илъэхъан чІыгур зэфагощыгъ, ащ ыш ыцІагъэр Якътан. 26 Якътан къыфэхъугъэх: Алмодад, Щэлеф, Хъацармаот, Ярахъ 27 Хадорам, Узал, Дикълэ, 28 Іобал, Абимаел, Щэбэ, 29 Офыр, Хъауилэ ыкІи Иобаб. Ахэр зэкІэ Якътан ыкъох. Мыхэр ежьхэм ацІэкІэ зэджэгъэхэ цІыф лъэпкъхэм ятэпІашъэх. 30 Ахэр зыщыпсэущтыгъэхэр Мэщэ щегъэжьагъэу Сэфар, къокІыпІэмкІэ щыІэ къушъхьэлъэ хэкум, нэсыщтыгъэх. 31 Ахэр Щэм ыкъох, ежьхэм ялІакъохэмкІэ, абзэхэмкІэ, ячІыгухэмкІэ, яцІыф лъэпкъхэмкІэ. 32 Джары Нухьэ къытекІыгъэмэ ялІакъохэр, зэрэзэтекІыгъэхэмкІэ, цІыф лъэпкъхэу зэрэхъухэрэмкІэ. Псыкъиушхом ыуж ахэмэ къатекІыхи, цІыф лъэпкъхэр чІыгум щызэбгырыкІыгъэх.\nУблапІэ 11\nБабилэн плъэпІэ лъагэр\n1 А лъэхъаным чІыгум изэфэдэкІэ зы бзэрэ зы гущыІакІэрэ тетыгъэр. 2 КъокІыпІэмкІэ къыщежьэхи, цІыфхэм ЩынІар хэгъэгум чІы зэшъхьэзашъо къыщагъоти, ащ тетІысхьагъэх. 3 Ахэмэ зэраІожьыгъэ: «Чырбыщхэр ятІэм хэтэжъугъэшІыкІи, машІокІэ тэжъугъэгъэжъэжь». Мыжъомэ ачІыпІэкІэ ахэмэ чырбыщхэр яІэ хъугъэ, етІэфым ычІыпІэкІэ – чІыгум къыхэкІырэ мыстхъур. 4 ЕтІанэ ахэмэ аІуагъ: «Къалэ зыфэтэжъугъэуцужьи, плъэпІэ лъагэ тетэу ошъогум нэсэу; лъэужынчъэу чІыгум итэкъухьагъэ тыщымыхъузэ, тищытхъу ядгъэІон». 5 ЕтІанэ цІыфхэм ашІырэ къалэмрэ плъэпІэ лъагэмрэ яплъынэу Зиусхьаныр къехыгъ. 6 Зиусхьаным къыІуагъ: «Мары мыр зы цІыф лъэпкъ, зэкІэми зы бзэ яІэри. Мыр етІани яІофмэ япэубл ныІэп! Сыд Іоф фежьэхэми, афэукІочІыщт! 7 Адэжь техынышъ, ахэмэ абзэ зэхэдгъэкІухьан, зым къыІорэр адрэм гурымыІонэу». 8 Арыти Зиусхьаным ахэр ащ къыщегъэжьагъэу чІыгум зэфэдэкІэ щыритэкъухьагъэх, ащ къыхэкІэу ахэмэ къалэр аухыгъэп. 9 Ащ къыхэкІэу ащ Бабилэн цІэу фашІыгъ, сыда пІомэ Зиусхьаным чІыгум цІыфмэ абзэхэу тетхэр зэкІэ зэхигъэкІухьэгъэх, ащ къыщиубли, чІыгум изэфэдэкІэ щыритэкъухьагъэх.\nЩэм къытекІыгъэхэр Ибрам нэс\n10 Мары Щэмрэ ащ къытекІыгъэхэмрэ якъэбар: Щэм илъэсишъэ ыныбжьэу, псыкъиушхом ыуж илъэситІу тешІагъэу, Арпахщад къыфэхъугъ. 11 Арпахщад къызэхъум ыуж, Щэм илъэс шъитф къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри къыфэхъугъэх. 12 Арпахщад илъэс щэкІырэ тфырэ къыгъэшІагъэу Шэлах къыфэхъугъ. 13 Шэлах къызэхъум ыуж, Арпахщад илъэс шъиплІырэ щырэ къыгъэшІэжьыгъ, джыри къохэри, пхъухэри къыфэхъугъэх. 14 Шэлах илъэс щэкІ къыгъэшІагъэу Іэбэр къыфэхъугъ. 15 Іэбэр къызэхъум ыуж, Шэлах илъэс шъиплІырэ щырэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх. 16 Іэбэр илъэс щэкІырэ плІырэ къыгъэшІагъэу Пэлэгъ къыфэхъугъ. 17 Пэлэгъ къызыхъугъэм ыуж, Іэбэр илъэс шъиплІырэ щэкІырэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэ��и, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх. 18 Пэлэгъ илъэс щэкІ къыгъэшІагъэу РэІу къыфэхъугъ. 19 РэІу къызыхъугъэм ыуж, Пэлэгъ илъэс шъитІурэ бгъурэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх. 20 РэІу илъэс щэкІырэ тІурэ къыгъэшІагъэу Сэрыугъ къыфэхъугъ. 21 Сэрыугъ къызыхъугъэм ыуж, РэІу илъэс шъитІурэ блырэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх. 22 Сэрыугъ илъэс щэкІ къыгъэшІагъэу Нахъор къыфэхъугъ. 23 Нахъор къызыхъугъэм ыуж, Сэрыугъ илъэс шъитІу къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх. 24 Нахъор илъэс тІокІырэ бгъурэ къыгъэшІагъэу Тэрахъ къыфэхъугъ. 25 Тэрахъ къызыхъугъэм ыуж, Нахъор илъэсишъэрэ пшІыкІубгъурэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх. 26 Тэрахъ илъэс тІокІищырэ пшІырэ къыгъэшІагъэу Ибрами, Нахъори, Харани къыфэхъугъэх. 27 Мары Тэрахърэ ащ къытекІыгъэхэмрэ якъэбар: Тэрахъ Ибрам, Нахъор, Харан къыфэхъугъэх. Харан Лот къыфэхъугъ. Пшъашъэхэу Мылкъэрэ Искъэрэ къыфэхъугъэх. 28 Харан, ятэу Тэрахъ псаоу щыІэу, къызщыхъугъэ чІыгоу Урэ, Къасдый хэгъэгум щыІэм щылІагъ. 29 Ибрамрэ Нахъоррэ шъузхэр къащагъэх: Ибрам ишъуз ыцІагъэр Сарай, Нахъор ишъуз ыцІагъэр Мылкъэ; ащи, ащ ыпхъоу Искъи ятагъэр Харан. 30 Сарай сабый хэкІынэу щытыгъэпти, сабыинчъагъ. 31 Тэрахъ ежь ыкъоу Ибрам, Харан ыкъо Лотэу ежь ипхъорэлъфыр, инысэ Сараеу ежь ыкъо Ибрам ишъузыр зыдырищажьэхи, ахэр игъусэхэу КъэнаІан хэгъэгум кІонхэу, Къасдый хэгъэгум ит Ур къалэм дэкІыгъэх. Хъаран хэгъэгум нэсхи, ащ къыщыуцугъэх; 32 Тэрахъ къыгъэшІагъэр илъэс шъитІурэ тфырэ хъугъэу, Хъаран хэгъэгум щылІагъ.\nУблапІэ 12\nТхьэр Ибрам къызэреджагъэр\n1 Зиусхьаным Ибрам къыриІуагъ: «О уихэгъэгу икІи, уиІахьылхэри, уятэ иуни къэбгынэхи, Сэ чІыгоу къыозгъэлъэгъурэм кІо. 2 Сэ о лъэпкъышхо къыптезгъэкІыщт, сынэшІу къыпщысфэщт, пцІэ инэу хэсІэтыкІыщт, Тхьэм ынэшІу ащифэныр къызбгъодэкІыщтыр оры. 3 О зынэшІу къыпщыфэхэрэм Сэ СынэшІу ащысфэщт! Нэлат къыозыххэрэм Сэ нэлат ясхыщт! ЧІыгум тет лъэпкъ пстэуми СынэшІу ащысфэщт о уихьатыркІэ». 4 Зиусхьаным къызэрэриІуагъэу Ибрам кІуагъэ; ащ игъусэу Лотэ кІуагъэ. Ибрам Хъаран зекІыжьым, илъэс тІокІищырэ пшІыкІутфырэ ыныбжьыгъ. 5 Ибрам ишъузэу Сарай зыригъэгъусагъ, ышы ыкъоу Лоти, ежьхэм зэкІэ мылъкоу зэрагъэуІугъэри, зэкІэ цІыфэу Хъаран щыряІагъэри КъэнаІан зыдырищэжьагъэх. КъэнаІан чІыгум ихьэхи, 6 Щэхэм къалэ пэблагъэу щыІэ Морэ щыт чъыгаем къэсыгъэх. А лъэхъаным а чІыгум къэнаІан цІыфхэр щыпсэущтыгъэх. 7 Ащ Зиусхьаныр Ибрам къыщыфэлъагъуи, къыриІуагъ: «О птекІыщт цІыфхэм мы чІыгур ястыщт!» Къыфэлъэгъогъэ Зиусхьаным пае Ибрам къурмэншІыпІэ а чІыпІэм щишІыгъ. 8 Ащ икІи, ар къушъхьэлъэ хэкоу Бэтэл ылъэныкъокІэ щыІэм ежьагъ; къохьапІэмкІэ щыІэ Бэтэлрэ къокІыпІэмкІэ щыІэ Іай къалэрэ азыфагу ищэтыр щигъэуцугъ. Зиусхьаным ащ къурмэншІыпІэ щыфигъэуцугъ, Тхьэм Зиусхьан фиуси, ыгъэлъапІэзэ, елъэІоу ригъэжьагъ. 9 ЕтІанэ Ибрам къыблэ лъэныкъом щыІэ шъоф нэкІым кІонэу ежьагъ.\nИбрам Мысырым зэрэщыІагъэр\n10 А чІыгум гъаблэ къыщежьагъ, къежьагъэр гъэблэшхоти, Ибрам Мысырым щыхымэу псэупІэ щылъыхъун фаеу хъугъэ. 11 Мысырым ар пэблагъэ зэхъум, ишъузэу Сарай риІуагъ: «Узэрэдахэр сэ сэшІэ. 12 Мысыр хъулъфыгъэмэ узалъэгъукІэ, узэрэсишъузыр къагурыІонышъ, сэ саукІыщт, о псэоу укъагъэнэщт. 13 Сэ о усшэу яІуи, о уихьатыркІэ сэ дэгъоу къыспэгъокІынхэшъ, о сищыІэныгъэ къэбгъэнэжьыщт». 14 Ары зэрэхъугъэри, Ибрам Мысырым къызэсым, Сарай зэрэдэхэ дэдэр мысыр цІыфхэм алъэгъугъ. 15 Фирхьауным ицІыф Іэшъхьэтетхэм ар залъэгъум, фирхьауным ащ идэхагъэ фыщытхъухэу рагъажьи, Сарай фирхьауным иунэ-хапІэ ащагъ. 16 Сарай ихьатыркІэ Ибрам дэгъоу къыпэгъокІыгъэх: ащ иІэ хъугъэх мэл-пчэнхэри, былым пІашъэхэри, щыдхэри, унэІут хъулъфыгъэхэри, бзылъфыгъэхэри, щыдыбзхэри, махъшэхэри. 17 Ау Ибрам ишъузэу Сарай фирхьауным зэриштагъэм пае, фирхьауными ащ зэкІэ иунэ-хапІэ щыпсэурэ цІыфхэми Зиусхьаным уз Іаехэр къафигъэкІуагъэх. 18 Арыти, фирхьауныр Ибрам къеджи, къыриІуагъ: «Сыда о къысэпшІагъэр? Ар уишъузэу зэрэщытыр сыда къызкІысэмыІуагъэр? 19 Сыд пае ар о пшыпхъоу пІуагъа? Сэ ар сшІошъ хъуи, ар шъузкІэ сштагъэ! Уишъуз штэжьи, ІукІыжь!» 20 Фирхьауным унашъо афишІыгъ Ибрами, ишъузи, зэкІэ мылъкоу иІэри кІыгъухэу, къырагъэкІынхэу.\nУблапІэ 13\nИбрамрэ Лотрэ зэрэзэбгъодэкІыгъэхэр\n1 Ибрам Мысырым икІыжьи, къыблэ лъэныкъом щыІэ шъоф нэкІым ыгъэзэжьыгъ ишъузи имылъкуи зэкІэ кІыгъухэу. Лоти ащ дикІыжьыгъ. 2 Ибрам бай дэд хъугъагъэ – былымкІи, тыжьынкІи, дышъэкІи. 3 Шъоф нэкІым къикІыжьи, ар гъогум техьагъ, Бэтэлрэ Іай къалэмрэ азыфагу щэтырыр зыщигъэуцугъагъэм къэсыфэ къэкІуагъ, 4 къурмэншІыпІэр нахьыпэкІэ зыщигъэуцугъагъэм. Ащ Ибрам ыгъэлъапІэзэ Зиусхьаным щелъэІугъ. 5 Лотэу Ибрам кІыгъугъэми мэл-пчэнхэри, былым пІашъэхэри, унагъуи, унэІутхэри иІагъэх. 6 НэбгыритІумэ чІыгоу яІэр афырикъущтыгъэп: былымэу яІэр зэрэбэм къыхэкІэу зэгъусэхэу зэдыщыІэнхэ амылъэкІыжьы хъугъэ. 7 Ащ къыхэкІэу Ибрам иІахъохэмрэ Лотэ иІахъохэмрэ зэщыхьэщтыгъэх. КъэнаІан цІыфхэри пэрыц цІыфхэри а лъэхъаным а чІыгум щыпсэущтыгъэх. 8 Ибрам Лотэ риІуагъ: «Оррэ сэррэ тазыфагуи, о уиІахъохэми сэ сиІахъохэми азыфагуи зэмызэгъыныгъэ къимыхьанэу тэгъэшІы: тэ тызэкъошба! 9 ЧІыгур зэкІэ о уапашъхьэ илъба? ТызэшІогъэкІ. О сэмэгумкІэ бгъазэмэ, сэ джабгъумкІэ згъэзэщт, о джабгъумкІэ бгъазэмэ, сэ сэмэгумкІэ згъэзэщт». 10 Иордан кІэир зэрэщытэу – ЦэуІар шъыпкъэм нэс – Зиусхьаным ичъыгхатэ фэдэу, Мысыр хэгъэгум фэдэу, псым зэригъэшъокІырэр Лотэ ылъэгъугъ – аущтэу зыщытыгъэр Зиусхьаным Сэдомрэ Іаморэрэ ымыгъэкІодызэ ары. 11 Арыти Лотэ Иордан кІэир къыхихи, къокІыпІэмкІэ ежьагъ. Аущтэу ахэр зэгокІыгъэх: 12 Ибрам КъэнаІан хэгъэгум щыпсэоу, Лотэ – кІэим иІэгъо-блэгъумэ ащыІэ къалэхэм ащыпсэоу ригъэжьагъ, ищэтырхэр Сэдом нэсэу щигъэІагъэх. 13 Сэдом щыпсэухэрэр бзэ��жагъэх, Зиусхьаным ыпашъхьэ псэкІодыбэхэр щыряІагъэх. 14 Лот зыгокІым ыуж, Зиусхьаным Ибрам къыриІуагъ: «Зыплъыхь! Уздэщыт чІыпІэм щегъэжьагъэу плъэ темырымкІи, къыблэмкІи, къокІыпІэмкІи, къохьапІэмкІи. 15 Мы чІыгоу плъэгъурэр зэрэщытэу ори птекІыщтхэми егъашІэм шъуиІэнэу Сэ къышъостыщт. 16 О лъэпкъэу птекІырэр пшахъом фэдэу згъэбэгъощт: чІыгум телъ сапэр зэрафэмылъытэнэу, о къыптекІыщтхэри афэлъытэщтхэп. 17 ЗыІэти, мы чІыгум икІыхьагъэкІи ишъомбгъуагъэкІи рыкІу, сыда пІомэ Сэ ар о къыосэты». 18 Зы чІыпІэм икІымэ, адрэм кІозэ, Ибрам Хъэурэн къалэм щыІэ Мамрэ чъыгэялъэм къэси, ащ щытІысыгъ. Ащ дэжьым Зиусхьаным къурмэншІыпІэ щыфигъэуцугъ.\nУблапІэ 14\nИбрам пыйхэм Лотэ къызэрэІакІихыжьыгъэр\n1 ЩынІар ипачъыхьэу Амрафэл, Еласарым ипачъыхьэу Ариох, Елам ипачъыхьэу КъэдарлаІомэр, Гой ипачъыхьэу ТыдыІал 2 заокІэ якІугъэх Сэдом ипачъыхьэу БэраІ, Іаморэ ипачъыхьэу БирщаІ, Адмэ къалэ ипачъыхьэу Щынаб, Цэбоим ипачъыхьэу Щэмэбэр, БэлаІ къалэ – джырэ ЦэуІар – ипачъыхьэ. 3 Ахэмэ Сидим кІэим – джы Хы Щыугъэр зыдэщыІэм дэжь – дзэхэр щаугъоигъагъэх. 4 Илъэс пшІыкІутІурэ ахэр КъэдарлаІомэр ыІэ илъыгъэх, ау япшІыкІущэнэрэ илъэсым зыкъаІэтыгъ. 5 ЯпшІыкІуплІэнэрэ илъэсым КъэдарлаІомэр, икъотэгъу пачъыхьэхэр кІыгъухэу къакІохи, Іаштэрот-Къарнаим щыпсэурэ рэф цІыфхэм, Хъам щыпсэурэ зуз цІыфхэм, Щао-Къыриатаим щыпсэурэ ем цІыфхэм, 6 СэІир къушъхьэм, шъоф нэкІым ит Ел-Паран нэсэу щыпсэурэ хор цІыфхэм атекІуагъэх. 7 Ащ къикІыжьхи, псыкъэкІуапІэу Іэн-Мышпат, джы Къадэщ зыфаІорэм, къэкІуагъэх, Іамалэкъ цІыфхэм яхэгъэгу зэрэпсэоу, Хъацэцэн-Тамар щыпсэурэ амор цІыфхэми атекІуагъэх. 8 ЕтІанэ Сэдом ипачъыхьи, Іаморэ ипачъыхьи, Адмэ ипачъыхьи, Цэбоим ипачъыхьи, БэлаІ къалэ – ЦэуІар ары – ипачъыхьи къыдэкІыхи, Сидим кІэим заор къащыдаублагъ 9 Елам ипачъыхьэу КъэдарлаІомэр, Гой ипачъыхьэу ТыдыІал, ЩынІар ипачъыхьэу Амрафэл, Еласар ипачъыхьэу Ариох. ПачъыхьиплІыр пачъыхьитфымэ апэуцугъ. 10 Сидим кІэим мыстхъу мэшабэ иІагъ. Сэдомрэ Іаморэрэ япачъыхьэхэу кІэзыІэжьыгъэхэм ягъусагъэмэ ащыщыбэхэр ахэмэ арыфагъ; къэнэжьыгъэхэр къушъхьэм хэхьажьыгъэх. 11 Сэдомрэ Іаморэрэ мылъкоу адэлъыр, гъэтІылъыгъэу яІагъэхэр зэкІэ ашти, текІуагъэхэр кІожьыгъэх. 12 Лоти, Ибрам ипхъорэлъфэу Сэдом дэсыгъэр, ащ имылъкуи зыдащагъ. 13 Псэоу къэнэжьыгъэмэ ащыщэу зы нэбгырэ къакІуи, джуртэу Ибрам къэбар ригъэшІагъ. Ибрам амор цІыфхэм ащыщэу Мамрэ зыцІэм ичъыгэялъэ дэжь щыпсэущтыгъэ. А Мамре ыкъошхэу Ещколэрэ Іанэрэрэ Ибрам икъотэгъухэу щытыгъэх. 14 Ыкъош гъэры хъугъэу зызэхехым, Ибрам иунэІутхэу, иунэ къихъухьагъэхэу, нэбгырэ шъищрэ пшІыкІуйрэ ыуІэши, Дан нэсыфэ пыйхэм алъычъагъ. 15 Чэщым Ибрам идзэ ыгощи, ахэмэ ежьыми ицІыфхэми пыйхэр къадзыхьэхи, зэхакъутагъэх, Хъобэ, Дамаск итемыркІэ щыІэм нэс афыгъэх. 16 ЗэкІэ мылъкури ыкъошэу Лоти, ащ имылъкуи, бзылъфыгъэхэри, гъэрхэри къыщэжьыгъэх.\nИбрам Малкъыцэдэкъ къызэрэІукІагъэр\n17 КъэдарлаІомэррэ ащ игъусэгъэ пачъыхьэхэмрэ атекІуи, Ибрам къызегъэзэжьым, кІэеу Щао, непэ Пачъыхьэ кІэй зыфаІорэм дэжь, Сэдом ипачъыхьэ ащ къыщыпэгъокІыгъ. 18 Малкъыцэдэкъ, Щалэм ипачъыхьэ, хьалыгъурэ санэрэ ащ къыпигъохыгъ. Тхьэу зэкІэмэ анахь Иным ар икъурмэнышІэу щытыгъ. 19 Ащ ынэшІу къыщифи, къыриІуагъ: «Тхьэу зэкІэмэ анахь Иным Ибрам ынэшІу къыщэф, чІыгуи огуи КъэзыгъэшІыгъэхэм! 20 Щытхъур ий Тхьэу зэкІэмэ анахь Иным, уипыйхэр пІэ къизылъхьагъэхэм!» Ибрам мылъкоу иІэм иІахь пшІанэ Малкъыцэдэкъ ритыгъ. 21 Сэдом ипачъыхьэ Ибрам къыриІуагъ: «СицІыфхэр сэ къысэтыжьхи, о мылъкур къызфэгъан». 22 Ибрам джэуап ритыжьыгъ: «Зиусхьаным, Тхьэу зэкІэмэ анахь Иным, уашъомрэ чІыгумрэ КъэзыгъэшІыгъэм, сІэ фэсэІэтышъ, тхьэлъанэ сэшІы 23 зы Іудани, цокъэ лъэпси о уиІэм щыщэу сымыштэнкІэ. \"Ибрам бай сшІыгъэ\" умыІожь нэужым. 24 СицІыфмэ ашхыгъэм текІодагъэм нэмыкІ сэ сыфаеп. Заом къыздежьагъэхэу Іанэри, Эшколи, Мамреий яІахь аІорэкІ».\nУблапІэ 15\nТхьэм Ибрахьимэ Іуагъэ зэрэдишІыгъэр\n1 А хъугъэ-шІагъэхэм ауж Зиусхьаным Ибрам зыкъыфигъэлъагъуи, ипсалъэ къылъыІэсыгъ: «Умыщын, Ибрам, Сэ – о сыуимэІу. О ІахьышІоу къыпІукІэщтыр ин дэдэщт». 2 Ау Ибрам къыІуагъ: «ЗэкІэри зыІэ илъэу Зиусхьан! Сыда О къысэптыщтым есшІэщтыр, лъфыгъэнчъэу сылІэщтмэ? СикІэн зыІукІэжьыщтыр Дамаск щыщэу мы ЕлыІэзэр ары. 3 Мары, О бын къысэптыгъэпышъ, – къыпигъэхъожьыгъ Ибрам, – сиунэІут ары симылъку къызфэнэжьыщтыр». 4 Зиусхьаным игущыІэ Ибрам къылъыІэсыгъ: «Хьау, уикІэн о ащ ІукІэщтэп: уикІэн зыІукІэщтыр о ппкъынэ-лынэ хэкІыщт!» 5 Зиусхьаным Ибрам щатырым къычІищи, къыриІуагъ: «Уашъом дэплъыий, жъуагъохэр къэлъытэх, къыпфэлъытэщтха ахэр? Джащ фэдиз о птекІыщтхэм япчъагъэ». 6 Зиусхьаным къыриІуагъэр Ибрам ышІошъ хъугъэ, ащ пае Зиусхьаным ащ зэфагъэ иІэу ылъытагъ. 7 Зиусхьаным ащ къыриІуагъ: «Сэры Зиусхьанэу Халде хэгъэгум ит къалэу Урэ укъыдэзыщыжьыгъэр мы чІыгур о уиунаеу къыостыным пае». 8 Ибрам ыІуагъ: «ЗэкІэри зыІэ илъэу Зиусхьан! Мы чІыгур сэсыеу зэрэхъущтыр сыдэущтэу зэзгъэшІэщта?» 9 Зиусхьаным ащ къыриІуагъ: «Илъэсищ зыныбжь танэ Сэ къысфащ, илъэсищ зыныбжь пчэни, илъэсищ зыныбжь тІи, тхьэркъо цІыкІу лъэпкъэу зырэ тхьэркъо ныбжьыкІэрэ». 10 Ахэр зэкІэ ащ къыгъотхи, зэфэдитІоу зэгуиупкІыгъэх, зы Іахьэр адрэм пэІуилъхьагъ, бзыухэр зэгуиупкІыгъэхэп. 11 УкІыгъэу щылъмэ къолэбзыу цунтхъакІохэр къатебыбагъэх, ау Ибрам ахэр Іуифыгъэх. 12 Тыгъэр къуахьэ зэхъум, Ибрам чъые пытэм хилъэсагъ. Щынэгъошхомрэ шІункІымрэ ащ къытеуагъэх. 13 ЕтІанэ Зиусхьаным Ибрам къыриІуагъ: «О бынэу птекІыщтхэр ямычІыгум хымэ зэрэщыхъущтхэр шъыпкъэ дэдэмкІэ зэгъашІэ, ахэр ащ щагъэпщылІыщтых, егъэзыгъэхэу илъэс шъиплІым къыкІоцІ щаІыгъыщтых. 14 Ау Сэ цІыф лъэпкъэу ахэр зыфэпщылІыщтхэм хьыкум тесшІыхьащт; ащ нэужым мылъкушхо яІэу къикІыжьыщтых. 15 Ори гупсэфыгъо бгъотыгъэу уятэ пІашъэхэр зыдэщыІэхэм бгъэзэжьыщт, жъышъхьэ мафэ бгъотыгъэу уагъэтІылъыжьыщт. 16 О птекІыгъэхэу яплІэнэрэ лІэужым ихьащтхэр арых мыщ къэзгъэзэжьыщтхэр, сыда пІомэ амор цІыфхэм яхэбзэнчъагъэ ащ нэс икъугъэу хъущтэп». 17 Тыгъэр къуахьи, шІункІы къызэхъум, мары, Іугъо къызэрыкІырэ табэмрэ мэшІотхъуабзэмрэ зэгоупкІыгъэхэу щылъ псэушъхьэхэм азыфагу дэкІыгъэх. 18 А мафэм Зиусхьаным Ибрам Іуагъэ дишІыгъ: «О бынэу птекІыщтхэм Сэ мы чІыгур ясэты, Мысыр псыхъом къыщегъэжьагъэу адрэ псыхъошхоу Ефрат нэс: 19 къэн, къэныз, къадмон, 20 хьат, периц, рефэ, 21 амор, къэнаІан, гъыргъаш, еус цІыфхэм ячІыгу».\nУблапІэ 16\nХэгъаррэ Исмахьилэрэ\n1 Ибрам шъузэу иІэгъэ Сарай сабый хэкІыщтыгъэп. Сарай унэІут бзылъфыгъэ, Хэгъар ыцІэу, Мысырым щыщэу иІагъ. 2 Сарай Ибрам риІуагъ: «Зиусхьаным сабый къыситырэп. СиунэІут бзылъфыгъэ гуахь, ащ шъао къысфилъфынкІи хъун». Сарай ыІорэм Ибрам едэІугъ. 3 КъэнаІан хэгъэгум Ибрам илъэсипшІэ зыщэпсэум ыуж, ащ ишъузэу Сарай иунэІут бзылъфыгъэу, Мысырым щыщ Хэгъар шъузгуадзэкІэ ежь илІэу Ибрам ритыгъ. 4 Ибрам Хэгъар гохьагъэти, Хэгъар лъэрмыхьэ хъугъэ. Хэгъар лъэрмыхьэ зэрэхъугъэр къызешІэм, ибысымгуащэ зэримыпэсыжьэу ыублагъ. 5 Арыти Сарай Ибрам риІуагъ: «Сэ гукъаоу сиІэр оры зилажьэр; сиунэІут къыостыгъ угохьанэу, ау сабый ышъо зыхэфэм, сызэримыпэсыжьэу фежьагъ; Зиусхьаным тиІоф къызэхерэф». 6 «Мары, уиунэІут о пІэ илъ, – джэуап къытыгъ Ибрам, – епшІэ пшІоигъор ешІ». Сарай ащ пхъашэу дэзекІонэу фежьагъэти, ар ыдэжь икІыжьи, хэхьажьыгъ. 7 Зиусхьаным имэлэІич шъоф нэкІым, Шур кІорэ гъогум тет псынэкІэчъым дэжь ар щыІукІи, 8 еупчІыгъ: «Сарай иунэІутэу Хэгъар! Тыдэ укъикІэу, тыдэ укІора?» Хэгъар къыІуагъ: «Сибысымгуащэу Сарай ыдэжь сыкъикІижьи, къыкІэстхъужьыгъ». 9 Зиусхьаным имэлэІич къыІуагъ: «Уибысымгуащэ дэжь гъэзэжьи, ащ фэІорышІ. 10 ЯпчъагъэкІэ плъытэн умылъэкІыным нэсыфэ Сэ къыптекІыщтхэр згъэбэгъощтых», – къыпигъэхъуагъ Зиусхьаным имэлэІич. 11 Джыри Зиусхьаным имэлэІич ащ къыриІуагъ: «О улъэрымыхь, шъао къыпфэхъущт, Исмахьил ащ фэус, сыда пІомэ Зиусхьаным къинэу пщэчырэр къызэхихыгъ. 12 О пкъо щыд Іэлым фэдэщт; ежь зэкІэми язаоу, зэкІэ ежьым къезаоу, Ышмэ зэкІэмэ ямызэгъэу щыІэщт ар». 13 Хэгъар Зиусхьанэу ежь къыдэгущыІагъэм цІэ фишІыгъ: «Оры Ел-Рои, Тхьэу сыкъэзылъэгъурэр!» Сыда пІомэ Хэгъар къыІуагъ: «Джыдэдэм сэ сыкъэзылъэгъурэр слъэгъугъэ». 14 Ащ пае а псынэкІэчъым Бэр-Лахъай-Рои раІо. Ар зыдэщыІэр Къадэшрэ Бэрэдрэ азыфагу. 15 Хэгъар Ибрам шъао къыфилъфыгъ; Ибрам ыкъоу Хэгъар къылъфыгъэм Исмахьил фиусыгъ. 16 Хэгъар шъао къызыфелъфым, Ибрам илъэс тІокІиплІырэ хырэ ыныбжьыгъ.\nУблапІэ 17\nИбрам Ибрахьим зэрэхъугъэр\n1 Ибрам илъэс тІокІиплІырэ пшІыкІубгъурэм итэу Зиусхьаныр ащ къыфэлъагъуи, къыриІуагъ: «Ел-Шадай Сэры, ащ къикІырэр: ЛъэкІ пстэури ЗиІэ Тхьэр. Сапашъхьэ щыпсэу, мыхъун зи къызыхэмыгъаф. 2 Іуагъэ къыбдэсшІынышъ, лІэужыбэ къыостыщт». 3 Ибрам чІыгум бгъэгукІэ зыридзыхыгъ, Тхьэм къыІуагъ: 4 «Сэ джы Іуагъэ къыбдэсэшІы. О цІыф лъэпкъыбэмэ ятэпІашъэ ухъущт. 5 Ащ нахьыбэри Ибрам пцІэжьыщтэп, ау Ибрахьим пцІэщт, сыда пІомэ Сэ лъэпкъыбэмэ ятэу о усшІыщт. 6 О уилІакъо бэдэдэ Сэ сшІыщт: цІыф лъэпкъхэри о къыптезгъэкІыщтых, пачъыхьэхэри къыптекІыщтых! 7 Сэррэ оррэ, о къыптекІыгъэхэу къыпкІэлъыкІощт лІэужхэми, зы лІэужым къикІэу адрэм кІоу, мыкІодыжьын Іуагъэ къыжъудэсшІыщт: ори о къыптекІыщтхэми Сэ шъуи Тхьэу сыщытыщт. 8 Ори о къыптекІыщтхэми зэкІэ КъэнаІан хэгъэгоу хымэу о узыщыпсэурэр егъэшІэрэм шъо шъуиенэу къышъостыщт; ахэми я Тхьэу сыщытыщт». 9 Тхьэм Ибрахьимэ къыриІуагъ: «Ау ори СиІуагъэ гъэцакІэ, джащ фэдэу уауж о къыптекІыщтхэми, зы лІэужым къикІэу адрэм кІоу. 10 Сэ Іуагъэ къыжъудэсшІыгъэшъ, зэкІэ къыптекІыщтхэм ар арэгъэцакІ: зэкІэ хъулъфыгъэу шъуиІэр сунэт шъушІын фае. 11 Сэррэ шъоррэ Іуагъэу тазыфагу илъым итамыгъэу пышъуупкІ шъупкъышъол ыпакІэ. 12 Зы лІэужым къикІэу адрэм кІоу сыдрэ сабыеу, унэІут хъулъфыгъэу унэм къыщыхъугъэри, о къыптемыкІыгъэу, нэмыкІ лъэпкъым тыжьынкІэ щышъущэфыгъэри, сунэт шІыгъэ орэхъу, къызыхъугъэм мэфий тешІагъэу. 13 О уиунэ къихъухьагъэри, о пхэмыкІыгъэу, уитыжьынкІэ пщэфыгъэри сунэт шІыгъэ орэхъух: унэм къихъухьагъэри, пщэфыгъэри ары. Джаущтэу мыкІодыжьын Іуагъэу Сэррэ шъоррэ тазыфагу дэлъым итамыгъэ пкъышъолым телъ хъущт. 14 Сунэт амышІыгъэ хъулъфыгъэу, зиукІытэпІэ ІэпакІэ памыупкІыгъэр зыщыщ лъэпкъым хэкІодыкІыщт, СиІуагъэ зэриукъуагъэм пае».\nСарай Сарэ зэрэхъугъэр\n15 Тхьэм Ибрахьимэ джыри къыриІуагъ: «Уишъуз ащ нахьыбэрэ Сарай епІожьыщтэп, ащ ыцІэщтыр Сарэ. 16 Ащ Сэ сынэшІу щысфэнышъ, ащ къыхэкІыгъэу о шъао къыостыщт. Сэ ащ сынэшІу щысфэнышъ, ащ къытекІыщтых цІыф лъэпкъхэр, цІыф лъэпкъмэ япачъыхьэхэри ащ къытекІыщтых». 17 Ибрахьимэ бгъэгукІэ зыридзыхыгъ, ау щхыпцІи, ежь-ежьырэу зэриІожьыгъ: «Илъэсишъэ зыныбжьым сабый къыфэхъунэуи? Илъэс тІокІиплІырэ пшІырэ зыныбжь Сарэ сабый къылъфынэуи?» 18 Ибрахьимэ Тхьэм риІуагъ: «Исмахьилэ псэоу, ащ унэшІу къыщыфэми екъу!» 19 Тхьэм къыІуагъ: «Хьау, уишъузэу Сарэ шъао къыпфилъфыщт, о ащ Исхьакъ цІэу фэуусыщт; мыкІодыжьын зэзэгъыныгъэ Сэ ащи, ащ текІыщтхэми адэсшІыщт. 20 ИсмахьилэкІи о уилъэІу Сэ зэхэсхыгъэ: мары Сэ ащ сынэшІу щысфэщт, быныбэ къытезгъэкІынышъ, инэу-инэу згъэбэгъощт; пщы пшІыкІутІумэ ар ятэщт; Сэ ащ цІыф лъэпкъышхо къытезгъэкІыщт. 21 Ау Іуагъэр зыдэсшІыщтыр – илъэс зытешІэкІэ, мы охътэ дэдэм, Сарэ къыпфилъфыщт Исхьакъ ары». 22 Джаущтэу Ибрахьимэ къыриІуи, Тхьэр ІукІыжьыгъ. 23 ЕтІанэ Ибрахьимэ ыкъоу Исмахьили, зэкІэ иунэ къихъухьагъэхэми, зэкІэ итыжьынкІэ ыщэфыгъэхэми, зэкІэ иунэ хъулъфыгъэу исымэ яукІытапІэмэ апакІэхэр пиупкІыгъэх. Тхьэм къыриІуагъэр зэкІэ ащ ыгъэцэкІагъ. 24 Ибрахьимэ сунэт зашІым, илъэс тІокІиплІырэ пшІыкІубгъурэ ыныбжьыгъ. 25 Исмахьилэ, ащ ыкъо, сунэт зашІым, илъэс пшІыкІущ ыныбжьыгъ. 26 А зы мафэм Ибра��ьими ащ ыкъоу Исмахьили сунэт ашІыгъэх. 27 Ащ игъусэхэу зэкІэ хъулъфыгъэу иунэ исыгъэхэр, унэм къихъухьагъэхэри, хымэ лъэпкъымэ тыжьынкІэ къащащэфыгъэ цІыфхэри сунэт ашІыгъэх.\nУблапІэ 18\nТхьэр Ибрахьимэ дэжь къызэреблэгъагъэр\n1 Зиусхьаныр Мамрэ чъыгэялъэм дэжь Ибрахьимэ къыщыфэлъэгъуагъ – мафэр анахь зыщыжъоркъэу, щэтырым ичІэхьапІэ дэжь ар зыщэсым. 2 Ибрахьимэ ынапІэхэр къыІэтхи зэплъэм, хъулъфыгъищ пэчІынатІэу ылъэгъугъ. Ахэмэ апэгъочъи, чІыгум нэсэу шъхьащэ афишІи, 3 къыІуагъ: «Сизиусхьан, нэшІукІэ укъысэплъымэ, уиІумэт уемыбгъукІу. 4 Псы тІэкІу къышъуфахьынышъ, шъулъакъохэр шъутхьакІыных; мы чъыгым ычІэгъ зыщыжъугъэпсэфын. 5 Сэ шъушхын къэсхьын, кІуачІэ шъушІынышъ, шъуигъогу шъутехьажьын – шъуиІумэт шъукъеолІагъэмэ». Ахэмэ къаІуагъ: «Дэгъу, зэрэпІорэм фэдэу шІы». 6 Ибрахьимэ псынкІэу Сарэ дэжь щэтырым чІэлъади, риІуагъ: «Анахь хьаджыгъэ дэгъум щыщэу шэпхъищ псынкІэу пшэри, хьалыгъу мыкІу-мыпш гъажъэ». 7 Ибрахьимэ Іэхъогъум чъагъэ, шкІэ пщэр дэгъу, ыл шъабэу къахихи, унэІутым ритыгъ псынкІэу къыгъэхьазырынэу. 8 Ибрахьимэ щхыури, щэри, шкІэлыри хьакІэмэ апашъхьэ ригъэуцуагъэх. Ахэр ошхэфэ, ежь чъыг чІэгъым чІэтэу яжагъ. 9 ЕтІанэ ахэр къеупчІыгъэх: «Тыдэ щыІа уишъузэу Сарэ?» Ащ джэуап къытыжьыгъ: «Мары, щэтырым чІэс». 10 Арыти Зиусхьаным къыІуагъ: «КъэкІорэ илъэсым, шІокІ имыІэу, мыщ фэдэ уахътэм уадэжь къэзгъэзэжьыщт, джащыгъум уишъузэу Сарэ шъао къыфэхъущт». Ащ ыкІыбыкІэ щыІэ щэтырым дэжь щытэу Сарэ къэдаІощтыгъэ. 11 Ибрахьими Сари жъы хъугъагъэх, Сарэ бзылъфыгъэ хабзэр къыхэфэжьыщтыгъэп. 12 Сарэ щхыгъэ, ыгукІи зэриІожьыгъ: «Сэ жъы сыхъугъах, сизиусхьани жъы хъугъэ, сэра джыри ащ фэдэ тхъагъо ащ хэзгъотэжьыщтыр?» 13 Зиусхьаным Ибрахьимэ къыриІуагъ: «\"Жъы сыхъугъэу, шъыпкъэмкІэ, сабый къысфэхъун ылъэкІына?\" – ыІуи, сыда Сарэ зыкІэщхыгъэр? 14 Зиусхьаным фызэшІомыкІын горэ щыІа? Згъэнэфэгъэ уахътэм, къэкІорэ илъэсым, Сэ уадэжь къэзгъэзэжьыщт, Сари шъэожъые иІэщт». 15 Сарэ къэщынагъэу пцІы къыусыгъ: «Сэ сыщхыгъэп». Ау Ащ къыриІуагъ: «Хьау, о укъэщхыгъ».\nСэдом фэгъэхьыгъэу Ибрахьимэ Тхьэм зэрелъэІугъэр\n16 ХьакІэхэр ягъогу лъагъэкІотэнэу къэтэджыжьхи, Сэдом ылъэныкъокІэ кІэим дэплъагъэх. Ибрахьимэ ыгъэкІотэжьынхэу ахэмэ адежьагъ. 17 Зиусхьаным къыІуагъ: «Сэ сигухэлъхэр Ибрахьимэ шІосыушъэфына? 18 ЦІыф лъэпкъ ин, лъэпкъ кІочІэшхор Ибрахьимэ текІыщт шъыпкъ ыкІи ащ ихьатыркІэ чІыгум тет лъэпкъ пстэуми Тхьэм ынэшІу ащифэщт. 19 Ащ пай Сэ ар къазкІыхэсхыгъэри – ежь исабыйхэми, зэкІэ текІыщтхэми зэфагъэрэ шъыпкъагъэрэ алэжьэу, Зиусхьаным игъогу рыкІонхэу унашъо афишІыныр ары. Джащыгъум Сэ, Зиусхьаным, Ибрахьимэ пае къэсІуагъэр зэкІэ згъэцэкІэжьыщт». 20 ЕтІани Зиусхьаным къыІуагъ: «Сэдомрэ Іаморэрэ зыгъэмысэрэ тхьаусыхэ макъэр ины, ахэмэ япсэкІодшІагъи ин дэд. 21 Сехынышъ, ахэр зыгъэмысэрэ тхьаусыхэ макъэу къыслъыІэсырэм фэдэу лажьэ яІэмэ сыкъеплъыщт. Аущтэу щымытми, сэ къэсшІэщт». 22 ЛІыхэр ащ ІукІыжьхи, Сэдом кІуагъэх, ау Ибрахьимэ ыпашъхьэ Тхьэр къинагъ. 23 Ащ къекІуалІи, Ибрахьимэ къыІуагъ: «Адэ джы О зэфагъэ зиІэр бзэджашІэм игъусэу бгъэкІодыщта? 24 Зэфагъэ иІэу мы къалэм нэбгырэ шъэныкъо дэсынкІи мэхъуба? Зэфагъэ зиІэ нэбгырэ шъэныкъомэ яхьатыркІэ фэмыгъэгъоу, мы чІыпІэр бгъэкІодыщта? 25 Ащ фэдэ хъун ылъэкІынэп! Ащ фэдэ О пшІэнэп! Зэфагъэ зиІэр бзэджашІэм дэбгъэкІодынэп, бзэджашІэм къыщышІырэр зэфагъэ зиІэм къехъулІэнэп! Ащ фэдэ хъун ылъэкІынэп! ЗэкІэ чІыгум и ХьыкумышІэ мызафэу зекІонэуи?» 26 Зиусхьаным къыІуагъ: «Къалэу Сэдом зэфагъэ иІэу нэбгырэ шъэныкъо Сэ къыдэзгъуатэмэ, ащыгъум ахэмэ яхьатыркІэ Сэ а къалэр сымыгъэкІодэу къэзгъэнэжьыщт». 27 Ибрахьимэ джыри къыІуагъ: «Мары сэ, сысап ыкІи сыяжь, ау Зиусхьаным сыдэгущыІэнэу гу тесшІыхьагъ: 28 зэфагъэ зиІэр нэбгырэ шъэныкъом нэсынкІэ нэбгыритф щыкІэнкІи мэхъу, адэ а тфэу щыкІэщтым пае О зэрэкъалэу бгъэкІодыщта?» Зиусхьаным къыІуагъ: «ЗгъэкІодыщтэп, нэбгырэ тІокІитІурэ тфырэ ащ къыдэзгъуатэмэ». 29 Ибрахьимэ игущыІэ къыпидзэжьыгъ: «Адэ ащ тІокІитІу къыдэкІымэ?» Тхьэм къыІуагъ: «ТІокІитІумэ яхьатыркІи ар сшІэщтэп». 30 Ибрахьимэ къыІуагъ: «Зиусхьаныр орэмыгубж къэсІощтым пае: ащ нэбгырэ щэкІ дэбгъотэнкІи мэхъуба?» Зиусхьаным къыІуагъ: «Зэфагъэ иІэу нэбгырэ щэкІ дэзгъуатэми, ар згъэкІодыщтэп». 31 Ибрахьимэ къыІуагъ: «Зиусхьаным сеупчІынэу сэ гу тесшІыхьагъ: адэ нэбгырэ тІокІ нахь къыдэмыкІымэ?» Зиусхьаным къыІуагъ: «ТІокІым ихьатыркІи згъэкІодыщтэп». 32 Ибрахьимэ къыІуагъ: «Зиусхьаныр орэмыгубж – джыри зы упчІ: адэ ащ нэбгырипшІ нахь къыдэмыкІымэ?» Зиусхьаным къыІуагъ: «ПшІым ихьатыркІи згъэкІодыщтэп». 33 Зиусхьаным къыІощтыр къызеухым ІукІыжьыгъ, ежь Ибрахьимэ ядэжь къыгъэзэжьыгъ.\nУблапІэ 19\nСэдомрэ Іаморэрэ якІодыкІ\n1 МэлэІичитІу пчыхьэм ехъулІэу Сэдом къэкІуагъ. Къэлэ къэлапчъэм Лотэ Іусыгъ. ГъогурыкІохэр зелъэгъухэм, ар апэгъокІынэу къэтэджыгъ, чІыгум нэсэу шъхьащэ афишІи, 2 къыІуагъ: «Сизиусхьанхэр! ШъуиІумэт иунэ шъукъеблагъ, чэщыр щишъухын, шъулъакъохэри шъутхьакІынхэшъ, пчэдыжьым шъуигъогу шъутехьажьын». Ау ахэмэ къаІуагъ: «Хьау, тэ урамым чэщыр щитхыщт». 3 Ау лъэшэу ялъэІугъэти, къезэгъыгъэх. Лотэ ахэр иунэ къыщагъэх, ешхэ-ешъо афишІыгъ, хьалыгъу мыкІу-мыпш афигъажъи, ыгъэшхагъэх. 4 Ахэр чъыенхэу гъолъыжьыгъо имыфэхэзэ, къэлэдэсхэм – ныбжьыкІэм къыщегъэжьагъэу анахьыжъым нэс зэкІэ хъулъфыгъэу Сэдом дэсымэ – Лотэ иунэ бгъу пстэумкІи къауцухьагъ. 5 Лотэ къыращи, къыраІуагъ: «Тыдэ щыІэх чэщым щыІэнхэу о къыпфэкІогъэ лІыхэр? Къытфищых ахэр, тэ ахэмэ емыкІу ятхыщт». 6 Лотэ пчъэшъхьаІум къытеуцуагъ, ыкІыбыкІэ пчъэр зэфишІи, 7 къариІуагъ: «Скъошыхэр, сышъолъэІу, бзэджагъэ шъумышІэ. 8 Мары хъулъфыгъэ зымышІагъэ пхъуитІу сиІ; ахэр сэ къышъуфисщынхэшъ, шъузыфаер яшъушІ; ау мы цІыфмэ зи яшъумыІу, къысщыгугъхэу сиунэ къихьагъэмэ зи яшъумышІ!» 9 Ау ахэмэ къаІуагъ: «Моу ІукІ! Хымэ цІыфэу мыщ къэкІуагъэм джы тэщ пае хьыкум ышІынэу ары! Ахэмэ ятшІэщтгъагъэм нахь Іаеу джы о тыкъыбдэзекІощт». Лотэ лъэшэу къыжэхахьэхэзэ, пчъэр хаутынэу къекІолІагъэх. 10 Ау хьакІэмэ Лотэ унэм ращэжьи, пчъэр къырагъэтыжьыгъ. 11 Унэпчъэ ихьапІэм Іут цІыфхэр, ини цІыкІуи, амылъэгъушъунэу къашІыгъэх, ащ къыхэкІэу пчъэ ихьапІэм сыд фэдизрэ лъыхъугъэхэми, ахэмэ ар къагъотын алъэкІыгъэп. 12 ХьакІэмэ Лотэ къыраІуагъ: «Хэта мы къалэм джыри щыуиІэр? Махълъэ, пкъохэр, ппхъухэр е нэмыкІ горэхэр? ЗэкІэ мы къалэм дэщ. 13 Мы къалэр тэ дгъэкІодыщт: мыщ дэсхэр зыгъэмысэрэ тхьаусыхэ макъэу Зиусхьаным лъыІэсыгъэр ины дэдэти, къалэр дгъэкІодынэу Зиусхьаным тыкъигъэкІуагъ». 14 Лотэ къикІи, имахълъэхэу, ыпхъухэр зыщэщтхэм ариІуагъ: «ПсынкІэу мы къалэм шъудэкІ! Зиусхьаным ар джыдэдэм ыгъэкІодыщт». Ау ар мэсэмэркъэоу махълъэмэ къашІошІыгъ. 15 Нэф къэшъ зэхъум, мэлэІичмэ Лотэ агъэгуІэу аублагъ: «ПсынкІэ, уишъузрэ ппхъуитІурэ дэщых! Армырмэ къалэр зыдгъэпщынэжькІэ, ори удэкІодэщт!» 16 Ау ащ кІыхьэ-лыхьэ зырегъэшІыти, мэлэІичмэ, Зиусхьаным Лотэ гукІэгъоу къыфишІырэм ихьатыркІэ, Лоти ащ ишъузи, ыпхъуитІуи аІэхэр къаубытхи, къалэм къыдащыгъэх. 17 Къалэм дэкІыгъахэхэу, ахэмэ ащыщ горэм Лотэ риІуагъ: «Ппсэ къэухъумэжь! УкъызэмыплъэкІ, кІэйми укъыщымыуцу, къушъхьэм екІужь, армырмэ ухэкІодэщт!» 18 Ау Лотэ ахэмэ къариІуагъ: «Хьау, си Зиусхьан! 19 О уиІумэт унэшІу къыщыпфагъ, ин дэд гукІэгъоу къысфэпшІыгъэри: псэоу сыкъэбгъэнэжьыгъ! Ау сэ къушъхьэм сынэсын слъэкІыщтэп – тхьамыкІагъор къыскІэхьанышъ, сыхэкІодэщт. 20 Мары мо къалэр нахь благъ, ащ унэсын плъэкІыщт, ар цІыкІушъ. Ащ сычъэщт, – ар цІыкІу, ащ сынэсынышъ, псэоу сыкъэнэжьыщт». 21 «Дэгъу, – ыІуагъ мэлэІичым, – а уилъэІуи къыпфэсшІэщт: о зыфэпІорэ къалэр згъэкІодыщтэп. 22 Ау зыгъэпсынкІ, ащ о унэмысэу, Сэ сиІоф езгъэжьэн слъэкІыщтэп». Ащ къыхэкІэу ары къалэм ЦэуІар зыкІыфаусыгъэр. 23 Лотэ ЦэуІар къызэсым, тыгъэм чІыгум зыкъытыриІэтыкІыгъагъ. 24 ЕтІанэ Зиусхьаным Сэдомрэ Іаморэрэ, ощхым фэдэу тхъомзашхъорэ машІорэ Зиусхьаным ыдэжь ошъогум къикІэу къатырикІагъ. 25 А къэлитІури, кІэйри, а къалэхэм адэсхэри, чІым къытекІэхэри зэкІэ ыгъэкІодыгъэх. 26 Ау Лотэ ишъуз зэплъэкІыгъэти, щыгъу пкъэоу чъыгъэ. 27 Ибрахьимэ пчэдыжьым жьэу къэтэджи, Зиусхьаным ыпашъхьэ зыщитыгъэ чІыпІэм къэкІуагъ. 28 Сэдомрэ Іаморэрэ ялъэныкъуи кІэйри къызеплъыхьэхэм, ылъэгъугъ: хьакум Іугъор къызэрикІэу, чІыгум Іугъор къытекІы. 29 Джаущтэу кІэим дэт къалэхэр ыгъэкІодхэзэ, Тхьэр Ибрахьимэ егупшысагъ, Лоти зыдэсыгъэ къалэхэр зыгъэкІодыгъэ тхьамыкІагъом къыІэкІихыжьыгъ.\nЛотрэ ыпхъухэмрэ\n30 Лотэ ЦэуІар къыдэкІыжьи, ыпхъуитІуи игъусэу къушъхьэм щыпсэухэу рагъэжьагъ. ЦэуІар дэсынкІэ ар щынэщтыгъэ. Ыпхъухэр игъусэу ар гъочІэгъым чІэсыгъ. 31 Зэгорэм ыпхъу нахьыжъ нахьыкІэм риІуагъ: «Тятэ жъы мэхъу, тыдэкІи чІыгум зэрэщыхабзэу, тэ къы��гохьан цІыф чІыгум тетыжьэп. 32 Арышъ, тятэ санэ едгъэшъонышъ, ащ тыголъыщт, тятэми зытекІыщтхэр, тилІакъо мыкІодынэу». 33 А чэщым ахэмэ ятэ санэ рагъашъуи, пхъу нахьыжъыр ихьи, ятэ къыголъыгъ, къехъулІагъэр зылІэужыгъор ятэ къышІагъэп – ар къызыгъолъыгъэри зытэджыжьыгъэри. 34 КъыкІэлъыкІорэ мафэм пхъу нахьыжъым нахьыкІэм риІуагъ: «Мары сэ тыгъосчэщ тятэ сыголъыгъ; мы чэщыми санэ едгъэшъонышъ, ори ихьи, ащ къыголъ; тятэми зыхэкІыщтхэр, тилІакъо мыкІодынэу». 35 А чэщыми ятэ санэ рагъэшъуагъ: пхъу нахьыкІэр ихьи, ащ къыголъыгъ, ау къехъулІагъэр зылІэужыгъор ятэ къышІагъэп – ар къызыгъолъыгъэри, зытэджыжьыгъэри. 36 Джаущтэу Лотэ ыпхъуитІуи ятэкІэ лъэрымыхь хъугъэх. 37 Нахьыжъым шъао къыфэхъуи, ащ Моаб фиусыгъ. Ар непэрэ Моаб цІыфхэм ят. 38 Джащ фэдэу нахьыкІэми шъао къыфэхъугъ, ащ цІэ фиусыгъ: Бэн-Іами. Джы къызнэсыгъэми ар непэрэ Іамон цІыфхэм ят.\nУблапІэ 20\nИбрахьимэ Абимэлэх дэжь зэрэщыІагъэр\n1 Ибрахьимэ а чІыпІэм икІыгъ, къыблэ лъэныкъомкІэ щыІэ шъоф нэкІым кІуи, Кадесрэ Шуррэ азыфагу дэтІысхьагъ; нэужым Гъэрар къэкІуагъэу дэсыгъ. 2 Ишъузэу Сарэ Ибрахьимэ шыпхъукІэ еджэщтыгъэ. Гъэрар ипачъыхьэу Абимэлэх къыгъакІохи, Сарэ ыдэжь аригъэщагъ. 3 Ау чэщым Тхьэр пкІыхьапІэкІэ Абимэлэх къыфакІуи, къыриІуагъ: «Мы бзылъфыгъэр шъузкІэ зэрэпштагъэм пае улІэщт, сыда пІомэ ащ лІы иІ». 4 Абимэлэх бзылъфыгъэм нэсыгъагъэпти, къыІуагъ: «Зиусхьан! Адэ лажьэ зимыІэ цІыфхэр О бгъэкІодыщтха? 5 А цІыфым сэ къысиІуагъи ар ышыпхъоу! Бзылъфыгъэми а дэдэр къысиІуагъ: \"Ар сэ сшы\". Сыгу тхьэгъэпцІыгъэ имылъэу, сІэхэри къабзэхэу, сэ аущтэу сызекІуагъ». 6 ПкІыхьапІэкІэ Тхьэм ащ къыриІуагъ: «Сэри сэшІэ угу тхьэгъэпцІыгъэ имылъэу ар о зэрэпшІагъэр, джащ пае сапашъхьэ псэкІод щыозгъэшІагъэп – ащ унэзгъэсыгъэп. 7 Джы лІым ишъуз етыжь, ар тхьэлІыкІу, ощ пае Тхьэм елъэІунышъ, о псэоу укъэнэжьыщт. Ау емытыжьмэ, зэгъашІэ, ори уилІакъуи зэкІэ шъыпкъэ дэдэмкІэ шъулІэщт». 8 Пчэдыжьым жьэу Абимэлэх зэкІэ иІумэтхэр къыугъойхи, а гущыІэхэр къафиІотэжьыгъэх – цІыфхэри лъэшэу щтагъэх. 9 Абимэлэх Ибрахьимэ къаригъащи, егыигъ: «Сыда о къытэпшІагъэр? Сэри сипачъыхьагъуи псэкІодышхо тэмыгъашІэ мыхъунэу, сыд мыхъуна къыосшІагъэр? Аущтэу ашІырэп! ЗэрымызекІохэ хабзэу укъыздэзекІуагъ». 10 Абимэлэх Ибрахьимэ еупчІыгъ: «Сыда аущтэу зыкІэпшІагъэр?» 11 Ибрахьимэ къыІуагъ: «Мы чІыпІэм Тхьэм ищынагъо щыряІэпышъ, сишъуз пае саукІыщт сІуи, сегупшысагъ. 12 ЕтІани сэ ар сшыпхъу шъыпкъ; ар сятэ ыпхъу, ау сянэ ыпхъоу щытэп; сишъузэу хъугъэ. 13 Сятэ иунэ сырищи, къэскІухьэзэ сыпсэунэу Тхьэм сызырещажьэм, сэ ащ есІогъагъ: \"ГукІэгъу къысфэшІ, тыдэ тыкІуагъэми, сэ усшыпхъоу яІу\"». 14 Абимэлэх мэл-пчэнхэри, былым пІашъэхэри, унэІут хъулъфыгъэхэри бзылъфыгъэхэри Ибрахьимэ къыритыгъэх, Сари къыІэкІигъэхьажьыгъ. 15 Абимэлэх къыриІуагъ: «Мары, сичІыгу уапашъхьэ илъ: узыфаем щыпсэу». 16 Сарэ къыриІуагъ: «Мары, пшы тыжьын ахъщэ мин къесэты. Ащ узхэт цІыфхэм апашъхьэкІэ уигукъао ыпщыныжьыщт, унапи ыукъэбзыжьыщт». 17 ЕтІанэ Ибрахьимэ Тхьэм елъэІугъэти, Тхьэм Абимэлэхи, ащ ишъузи, иунэІут бзылъфыгъэхэри ыгъэхъужьыгъэх, нахьыпэ фэдэу, сабыйхэри къафэхъунхэ алъэкІынэу. 18 Ащ ыпэкІэ Зиусхьаным Абимэлэх иунэ зэкІэ ис бзылъфыгъэхэм сабый амыгъотынэу ышІыгъагъ Ибрахьимэ ишъузэу Сарэ ыпкъ къикІыкІэ.\nУблапІэ 21\nИсхьакъ икъэхъукІ\n1 КъызэриІуагъэу, Зиусхьаныр Сарэ нэшІукІэ къеплъыгъ; къызэригъэгугъагъэр къыгъэшъыпкъэжьыгъ. 2 Сарэ ышъо сабый хафи, Тхьэм къыриІогъэгъэ уахътэм тефэу, Ибрахьимэ ижъыгъом шъао къыфилъфыгъ. 3 Ибрахьимэ ыкъоу къыфэхъугъакІэм, Сарэ шъаоу къыфилъфыгъэм, Исхьакъ фиусыгъ. 4 Тхьэм унашъо къызэрэфишІыгъагъэм тетэу, ар яенэрэ мафэм сунэт ышІыгъ. 5 Исхьакъ къызыфэхъум, Ибрахьимэ илъэсишъэ ыныбжьыгъ. 6 Сарэ къыІуагъ: «Тхьэм къысишІагъэр щхэны: хэт сикъэбар зэхихми, ар щхыщт». 7 ЕтІани къыІуагъ: «Хэт Ибрахьимэ къыриІоныя Сарэ сабый быдз ригъэшъонэу? Ау мары, ащ ижъыгъом сэ шъао къысфэхъугъ». 8 Сабыир ины хъуи, быдзым пагъэзыжьыгъ, Исхьакъ быдзым зыпагъэзыжьыгъэ мафэм Ибрахьимэ ешхэ-ешъошхо ышІыгъ.\nТхьэм Исмахьилэ къызэриухъумагъэр\n9 ЕтІанэ Мысырым щыщ Хэгъарэ Ибрахьимэ къыфилъфыгъэ шъэожъыер Исхьакъ дэджэгоу зелъэгъум, 10 Сарэ Ибрахьимэ риІуагъ: «Мы унэІут бзылъфыгъэри ыкъуи унэм ифых, сыда пІомэ унэІут бзылъфыгъэм ыкъо, сэ скъоу Исхьакъ фэдэу, тэ тауж тикІэн ІукІэжьын фитэп». 11 Ыкъо фэгъэхьыгъэу зэхихыгъэ гущыІэхэр Ибрахьимэ ыгу къыхэуагъэх. 12 Ау Тхьэм Ибрахьимэ къыриІуагъ: «КІэлэхъумрэ унэІут бзылъфыгъэмрэ апае угу хэмыгъэкІ. Сарэ къыуиІорэм едэІу, сыда пІомэ Исхьакъ текІыщтхэр арых о уибынкІэ зэджэщтхэр. 13 УнэІут бзылъфыгъэм ыкъуи Сэ цІыф лъэпкъ тезгъэкІыщт, сыда пІомэ ари о пхэкІыгъ». 14 Ибрахьимэ пчэдыжьым гъомлапхъэрэ псы нэтырэ Хэгъарэ ритыхи, ытамэ ахэр тырилъхьэхи, кІэлэхъури игъусэу ытІупщыгъ. Хэгъарэ ежьи, БэрщэбаІ ишъоф нэкІ щыгъощагъ. 15 Нэтым псэу итыр зеухым, кІэлэхъур кондэ чІэгъ горэм чІилъхьагъ. 16 Ежь ІукІи, мычыжьэу, щэбзэщэ тІупщыгъэр зынэсыщтым фэдизэу, тІысыгъэ, сыда пІомэ егупшысэщтыгъэ: «КІэлэхъур зэрэлІэрэр слъэгъун слъэкІыщтэп». КІэлэхъум пэчІынатІэу тІысыгъэу, ар ымакъэ Іэтыгъэу гъыщтыгъэ. 17 Ау Тхьэм кІэлэхъум ымакъэ къызэхихыгъэти, Тхьэм имэлэІич уашъом къиджыкІи, Хэгъарэ къыриІуагъ: «Сыда къыохъулІагъэр, Хэгъар? Умыщын! КІэлэхъоу къэбгъэнагъэм ымакъэ Тхьэм къызэхихыгъ. 18 Къэтэдж, кІэлэхъур къэІэти, гъэрэхьат, зыкъегъэшІэжь! Сэ ащ цІыф лъэпкъышхо тезгъэкІыщт». 19 ЕтІанэ Тхьэм ащ ынэхэр къызэтрихыгъэхэти, псы итэу псынэ Хэгъарэ ылъэгъугъ. Ащ екІуалІи, нэтым псы изы къышІи, кІэлэхъур псы ригъэшъуагъ. 20 Тхьэр кІэлэхъум кІыгъугъ. Ащ хэхъуагъ, шъоф нэкІым щыпсэущтыгъэ, щэбзэгъао хъугъэ. 21 Ар Паран шъоф нэкІым щыпсэущтыгъэ; шъуз фэхъущтыр янэ Мысыр хэгъэгум къыфырищыгъагъ.\nИбрахьимэ Абимэлэх зэзэгъыныгъэ зэрэдишІыгъэр\n22 А уахътэм тефэу, Абимэлэх идзэпащэу Пихъол кІыгъоу къакІуи, Ибрахьимэ къыриІуагъ: «О сыд пшІагъэми, Тхьэр сыдигъуи уигъус. 23 Джы Тхьэм ыпашъхьэ тхьэлъанэ къыщысфэшІ, сэри, сэ скъуи, скъо ыкъуи уиягъэ къытэмыгъэкІынэу, сэ гукІэгъу къызэрэпфэсшІыгъэм фэдэу, сэри чІыгоу о узщыхымэми гукІэгъу къытфэпшІынэу». 24 Ибрахьимэ тхьэлъанэ ышІыгъ. 25 ЕтІанэ Абимэлэх ицІыфмэ псынэр зэрэтырахыгъэм пае етхьаусыхылІагъ. 26 Ежь Абимэлэх къыІуагъ: «Ар зышІагъэр сшІэрэп, ори къысэпІуагъэп, непэ къызнэсыгъэм ар зэхэсхыгъэп». 27 Арыти Ибрахьимэ мэл-пчэнхэри, былым пІашъэхэри Абимэлэх ритыхи, Іуагъэ дишІыгъ. 28 Шъынэбзэу блы шъхьафэу ыгъэуцугъэти, 29 Абимэлэх къеупчІыгъ: «Сыда мы шъынэбзиблыр шъхьафы зыкІэпшІыгъэр?» 30 Ибрахьимэ къыІуагъ: «Мы шъынэбзиблыр сэ сшъхьэкІэ къыосэтых, мы псынэр сэ зэрэстІыгъэм ишыхьат хъунхэу сІыхых». 31 Тхьэлъанэ зыщызэдашІыгъагъэм къыщегъэжьагъэу а чІыпІэм БэрщэбаІкІэ еджэх. 32 БэрщэбаІ Іуагъэ Ибрахьимэ щыдишІи, Абимэлэхрэ идзэпащэу Пихъолрэ Фылист хэгъэгум къагъэзэжьыгъ. 33 БэрщэбаІ дэжь тамарискэ чъыг цІыкІу Ибрахьимэ щигъэтІыси, Зиусхьанэу Тхьэу МыкІодыжьыщтым а чІыпІэм щелъэІугъ. 34 Ащ ыуж Ибрахьимэ Фылист хэгъэгум джыри бэрэ щыпсэугъ.\nУблапІэ 22\nТхьэм Ибрахьимэ зэриушэтыгъэр\n1 А хъугъэ-шІагъэхэм ауж Тхьэм Ибрахьимэ ыушэтыгъ. «Ибрахьим!» – къыриІуагъ ащ Тхьэм. «СыкъэдаІо!» – къыІуагъ Ибрахьимэ. 2 Тхьэм къыІуагъ: «Пкъо зыкІыгъэгъуи, шІу плъэгъурэ пкъо закъоу Исхьакъ, Морый чІыгум кІо, джащ ит къушъхьэмэ ащыщэу Сэ къыозгъэлъэгъущтым пкъо къурмэнгъэст щышІ». 3 Ибрахьимэ пчэдыжьым жьэу къэтэджи, ищыд ыгъэхьазырыгъ, иунэІутхэм ащыщэу нэбгыритІурэ ыкъоу Исхьакърэ зэригъэгъусэхи, къурмэнгъэстым пае машІор зэришІыщт пхъэхэри ыкъутэхи, Тхьэм зыфиІогъэ чІыпІэм ежьагъ. 4 Ящэнэрэ мафэм Ибрахьимэ а чІыпІэр чыжьэкІэ ылъэгъугъ. 5 Арыти Ибрахьимэ иунэІутитІумэ ариІуагъ: «Мыщ шъо шъущытыгу, щыдым шъуфэсакъ. Тэ, сэррэ скъорэ тыкІонышъ, Тхьэм шъхьащэ фэтшІын, етІанэ шъуадэжь къэдгъэзэжьыщт». 6 Пхъэу къурмэнгъэстыр зэришІыщтыр ыкъоу Исхьакъ ыплІэІу рилъхьагъ, шъэжъыемрэ машІомрэ ышти, тІури зэдэкІуагъэх. 7 Исхьакъ Ибрахьимэ риІуагъ: «Тат!» Адрэм къыриІожьыгъ: «Сыд, сикІал?» Ыкъо къыІуагъ: «Мары машІори пхъэхэри, тыдэ щыІа адэ къурмэнгъэст тшІыщт шъынэр?» 8 Ибрахьимэ къыІуагъ: «Тхьэм Ежь къыгъотыщт къурмэнгъэст тшІыщтыр, сишъау». ТІуми зэкІыгъоу апэ рагъэхъугъ. Джаущтэу ахэр зэгъусэу кІощтыгъэх. 9 Тхьэм чІыпІэу Ибрахьимэ къыригъэлъэгъугъэм зынэсхэм, Ибрахьимэ ащ къурмэншІыпІэ щигъэпсыгъ, пхъэхэри тырилъхьагъэх, ыкъоу Исхьакъ зэкІоцІипхи, къурмэншІыпІэм пхъэмэ акІыІу ышІыгъ. 10 Ибрахьимэ ыкъо шІуибзынэу шъэжъыер тырищэягъ. 11 Ау Зиусхьаным имэлэІич уашъом ымакъэ къиІукІэу, къеджагъ: «Ибрахьим! Ибрахьим!» Ибрахьимэ къыІуагъ: «Мары сэ!» 12 Зиусхьаным имэлэІич къыІуагъ: «КІэлэхъум пІэ темыщай, ащ зи емышІ! Джы Сэ сэшІэ о Тхьэм узэрэщыщынэри, сыда пІомэ Сэщ пае о пкъо, пкъо закъо ушъхьасыжьыгъэп!» 13 Ибрахьимэ зэплъэм, ыкІыбыкІэ куандэм тІыр ыбжъакъохэмкІэ хэнагъэу ылъэгъугъ. Ибрахьимэ екІуалІи, тІыр къыубытыгъ, ар ыкъо ычІыпІэкІэ къурмэнгъэст ышІынэу къыхьыгъ. 14 Ибрахьимэ а чІыпІэм «Яхуа-Ирэ» фиусыгъ, ащ къикІырэр: «Зиусхьаным къыгъотыщт». Ащ къыхэкІэу джырэ нэс аІо: «Зиусхьаным икъушъхьэ къыщынэфэщт». 15 Джыри Зиусхьаным имэлэІич уашъом щыІэу Ибрахьимэ къеджи, 16 къыриІуагъ: «ГущыІэ пытэкІэ сэІо, – еІо Зиусхьаным; о пшІагъэм пае – пкъо, пкъо закъо ушъхьасыжьыгъэпышъ, 17 Сэ шъыпкъэ дэдэмкІэ СынэшІу къыпщысфэщт! Сэ о птекІыщт цІыфхэр згъэбэгъощтых, япчъагъэкІэ ошъогу жъуагъомэ афэдизэу, хыІушъо пшахъомэ афэдизэу; о птекІыщтхэм апашъхьэ пыймэ якъэлапчъэхэр щебэджыщтых! 18 ЧІыгум тет цІыф лъэпкъ пстэуми, о уибынхэм яхьатыркІэ СынэшІу ащысфэщт о укъызэрэсэдэІугъэм пае». 19 Ибрахьимэ иунэІутитІумэ адэжь къыгъэзэжьыгъ, зэкІыгъухэу БэрщэбаІ къэкІожьхи, Ибрахьимэ БэрщэбаІ щыпсэугъ.\nИбрахьимэ ышнахьыкІэу Нахъор къытекІыгъэхэр\n20 А хъугъэ-шІагъэмэ ауж тІэкІу тешІагъэу Ибрахьимэ макъэ къырагъэІугъ: ышэу Нахъор ишъузэу Мылкъи шъаохэр къылъфыгъэхэу: 21 ищыпэлъфэу Уц, ащ ышэу Буз, Арамэ ятэу Къэмуел, 22 Къэсэд, Хъазэу, Пилдаш, Идлаф, Бэтуел. 23 Бэтуел текІыгъ Рыбкъэ. А нэбгыриир Мылкъэ Ибрахьимэ ышэу Нахъор къыфилъфыгъэх. 24 Ащ ишъуз гуадзэу Рэумэ зыцІэм джащ фэдэу къылъфыгъэх: Тэбахъ, Гъахъам, Тахъащ, МаІах.\nУблапІэ 23\nСарэ зэрэлІагъэр\n1 Сарэ илъэсишъэрэ тІокІырэ блырэ ыгъэшІагъ. 2 Сарэ Къыриат-АрбаІ щылІагъ, джы ХъэурэнкІэ заджэхэрэм, КъэнаІан хэгъэгум. Ибрахьимэ Сарэ ыгъэягъ, ышъхьагъ итэу пыхьэзэ. 3 ЕтІанэ лІагъэм къыкІэрыкІи, хьат цІыфмэ ариІуагъ: 4 «Мыщ сыщыщэп, сыхэхэс. Сишъузэу лІагъэр згъэтІылъыжьын слъэкІынэу чІыпІэ къысашъущ». 5 Хьат цІыфхэм Ибрахьимэ джэуап къыратыжьыгъ: 6 «КъытэдэІу, тизиусхьан. О упщы лъэрыхь, къэунэ анахь дэгъоу тиІэм уишъуз щычІэлъхьажь; тащыщ пэпчъ лІэкъо къэунэу иІэр ащ пае къыуитын». 7 Ибрахьимэ а чІыгум ицІыф лъэпкъ, хьатхэм, шъхьащэ афишІи, 8 ариІуагъ: «Сихьадэ мыщ щызгъэтІылъыжьынэу шъукъезэгъымэ, ащыгъум шъукъысэдэІу: Цэухъар ыкъоу Ефрэн шъуелъэІу, 9 Махпэлэ гъочІэгъэу ащ игубгъо гъунэ итыр фэшъошэ тыжьын уасэкІэ шъуапашъхьэ къыщысищэнэу хьэдэ чІэлъхьажьыпІэ хъуным пае». 10 Ежь Ефрэн хьат цІыфхэм ахэсыгъэти, Ибрахьимэ джэуап къыритыжьыгъ, ар къэлэ къэлапчъэм дэжь Іутыгъэ хьат цІыфмэ зэкІэмэ зэхахыгъ: 11 «Хьау, сизиусхьан, къысэдэІу: губгъори, ащ ит гъочІэгъыри осэты, сицІыф лъэпкъ ыпашъхьэ ар щыосэты, уихьадэ чІэлъхьажь!» 12 Ибрахьимэ а чІыгум ицІыф лъэпкъ шъхьащэ фишІи, 13 къэзэрэугъоигъэмэ зэкІэмэ зэхахэу Ефрэн риІуагъ: «Ащыгъум ори къыосІощтым къедэІу: сыолъэІу, унэшІу къысщыгъафи, мы губгъом пае тыжьын сІыхыри, сихьадэ сэ ащ щычІэслъхьажьыщт». 14 Ефрэн джэуап къыритыжьызэ къыІуагъ: 15 «КъэдаІу, сизиусхьан! ЧІыгум тыжьын ахъщэ шъиплІ ыуас. ОркІи сэркІи сыд ар, уихьадэ чІэлъхьажь!» 16 Ибрахьимэ Ефрэн къыІуагъэм езэгъи, ишыхьатхэу, уасэу къыфишІыгъэм фэдиз, тыжьын ахъщэ шъиплІ, сатыушІэхэм зэрапщырэмкІэ фипщыгъ. 17 Джаущтэу Ефрэн игубгъоу Махпэлэ дэжь, Мамре пэчІынатІэу щылъыр, губгъори, гъочІэгъэу ащ итыри, а губгъом ит чъыг пстэури, ащ щыІэ иІэгъо-блэгъу пстэури, хьат цІыфхэу къэлэ къэлапчъэм дэжь щытыгъэхэр ишыхьатхэу, Ибрахьимэ къыІэкІэхьагъ. 19 Ащ ыуж Ибрахьимэ ишъузэу Сарэ джы ХъэурэнкІэ заджэхэрэ Мамре пэчІынатІэу, КъэнаІан хэгъэгумкІэ Махпэлэ щыІэ губгъом ит гъочІэгъым щычІилъхьажьыгъ. 20 Ибрахьимэ къыІэкІэхьагъ хьат цІыфмэ къабгъодэкІэу губгъори, ащ ит гъочІэгъыри, иунаеу, ихьадэхэр щычІилъхьажьынхэ ылъэкІынэу.\nУблапІэ 24\nИсхьакъ къызэрищагъэр\n1 Ибрахьимэ жъы хъугъагъэ, ыныбжьыкІэ хэкІотагъэу щытыгъ. СыдрэмкІи Тхьэм ынэшІу Ибрахьимэ къыкІыгъугъ. 2 Ибрахьимэ иунэІут шъхьагъырытэу, иуни ихъызмэтхэри зэкІэ зезыгъакІорэм риІуагъ: «Скопкъ къытеІаби, 3 Зиусхьанэу уашъоми чІыгуми я ТхьэкІэ тхьэлъанэ къысфэшІ, сэ сызхэс къэнаІан цІыфхэм апхъумэ ащыщ скъо шъузэу къызэрэфэмыщэщтымкІэ. 4 Ау сэ сихэгъэгу, сиІахьылхэм адэжь укІонышъ, скъоу Исхьакъ шъуз къыфэпщэщт». 5 УнэІутым къыриІуагъ: «Бзылъфыгъэр фэмыенкІи мэхъу сыригъусэу мы хэгъэгум къэкІонэу; ащыгъум о укъызэрыкІыгъэ хэгъэгум езгъэгъэзэжьын фая о пкъо?» 6 Ибрахьимэ ащ риІуагъ: «Ар пшІэ хъухэщтэп! Скъо ащ емыгъэгъэзэжь! 7 Зиусхьанэу уашъом и Тхьэ, сятэ иунэ сырищи, хымэ хэгъэгум сызыщагъэр, къыздэгущыІагъэр ыкІи, \"о птекІыщтхэм мы хэгъэгур ястыщт\" ыІозэ, гущыІэ пытэ къысэзытыгъэр – Ащ Ежь имэлэІич уапэ итэу ыгъэкІонышъ, скъо пае ащ шъуз къипщыщт. 8 Ау бзылъфыгъэр къыбдежьэнэу фэмые зыхъукІэ, тхьэлъанэу къысфэпшІыгъэр птекІыжьы; ау сыд хъугъэкІи, скъо ащ емыгъэгъэзэжь». 9 Арыти унэІутыр изиусхьанэу Ибрахьимэ ыкопкъ теІаби, къыриІуагъэр ыгъэцэкІэнэу тхьэлъанэ фишІыгъ. 10 ЕтІанэ унэІутым изиусхьан имахъшэмэ пшІы къахищи, зэмылІэужыгъо шІухьафтын лъапІэхэу изиусхьан иІэхэр зыдырищажьэхи, гъогум техьагъ – Мэсэпэтамым, Нахъор зыдэсыгъэ къалэм, кІуагъэ. 11 Къалэм пэблагъэу, псынэм дэжь ащ махъшэхэр лъэгуанджэкІэ щыригъэтІысэхыгъэх; пчыхьэу бзылъфыгъэхэр псыхьэ къызщыкІохэрэ охътагъ. 12 Ибрахьимэ иунэІут къыІуагъ: «Зиусхьанэу, ситхьэмэтэ Ибрахьимэ и Тхь! Непэ сиІоф къигъэкІи, ситхьэмэтэ Ибрахьимэ гукІэгъу фэшІ. 13 Мары псынэкІэчъым дэжь сыщыт, къэлэдэсхэм япшъашъэхэр псыхьэ къыздакІохэрэм. 14 \"Уикъошын къэукъощи, сэ псы сешъощт\" засІоу, \"ешъу, сэ уимахъшэхэри езгъэшъощтых\" къысэзыІожьырэ пшъашъэр – джары О уиІумэтэу Исхьакъ фэбгъэнэфагъэр; джаущтэу сэ къэсшІэщт ситхьаматэ О гукІэгъу къызэрэфэпшІырэр». 15 Ащ къыІорэр къымыухыгъэу, Ибрахьимэ ышэу Нахъоррэ ишъузэу Мылкъэрэ акъо Бэтуел ыпхъоу Рыбкъэ икъошын ытамэ тетэу къыІухьагъ. 16 Пшъашъэр итеплъэкІэ дэхэ дэдагъ, хъулъфыгъэ зымышІэгъэ пшъашъэу щытыгъ. Ар псынэкІэчъым дэжь къехыгъ, икъошын псы ригъахъуи, дэкІоежьынэу ежьэжьыгъ. 17 УнэІутыр пэгъочъи, ащ риІуагъ: «СыолъэІу уикъошын псэу итым щыщ сегъашъоба». 18 Ащ къыІуагъ: «Ешъу, сизиусхьан». Ытамэ къошыныр къыритІупщэхи, ІэкІэ ыІыгъэу псы ригъэшъуагъ. 19 Псы зырегъашъом, къыриІуагъ: «Сэ псы къисхыщт уимахъшэхэм апаий, загъэшъокІыфэ ерэшъох». 20 Ардэдэм икъошын псэу итыр хьэкъуашъом рикІи, псы къырихынэу джыри псынэм чъагъэ, зэкІэ махъшэмэ загъэшъокІыфэ джаущтэу псы къыхьыгъ. 21 УнэІутыр, зи ымыІоу, игъогу Тхьэм шІу тыриІуагъэмэ зэригъашІэ шІоигъоу, ыгъэшІагъоу бзылъфыгъэм лъыплъэщтыгъэ. 22 Махъшэхэр псым зешъуахэхэм, унэІутым дышъэ Іэлъынрэ, дышъэ ахъщэ ныкъо къыщэчэу, дышъэ ІэхъуитІурэ пшъашъэм ыІэхэм апае, дышъэ ахъщипшІ къащэчэу, ритыхи, 23 еупчІыгъ: «КъысаІу, хэта узипшъашъэр? Уятэ иунэ чэщ щитхынэу чІыпІэ иІа?» 24 Ащ джэуап къытыгъ: «Нахъоррэ Мылкъэрэ акъо Бэтуел сырипхъу». 25 ЕтІанэ къыпигъэхъожьыгъ: «Уарзи мэкъуи бэу былыммэ апае тиІ. Чэщыр зыщишъухын чІыпІи тиІ». 26 Ибрахьимэ иунэІут зиуфи, лъэгонджэмышъхьэкІэ щысэу, Зиусхьаным шъхьащэ фишІи, 27 къыІуагъ: «Зиусхьанэу, ситхьэмэтэ Ибрахьимэ и Тхьэ щытхъу фэсэшІы: игукІэгъурэ ишъыпкъагъэрэкІэ ситхьаматэ гум изымынагъэм! Зиусхьаным гъогу занкІэкІэ ситхьаматэ иІахьылхэм яунэ сыкъищагъ!» 28 Пшъашъэр янэ иунэ чъэжьи, къехъулІагъэр ариІотагъ. 29 Рыбкъэ Лабан ыцІэу шы иІагъ, ышыпхъу Іэлъынрэ Іэхъухэмрэ ыІыгъхэу ылъэгъуи, хьакІэм къыриІуагъэхэр зешІэм, псынэм дэжь кІуи, Ибрахьимэ иунэІут екІолІагъ – адрэр имахъшэхэр кІыгъухэу псынэм Іутыгъэти, 31 риІуагъ: «Къеблагъ, Зиусхьаным ынэшІу зыщыфагъэр! Сыд пае мыщ ущыт? Сэ къыпфэзгъэхьазырыгъ уни махъшэхэр зыдэщытыщт чІыпІи». 32 УнэІутыр унэм ихьагъ. Лабан махъшэмэ уанэхэр атырихыгъэх, уарзи Іуси аритыгъ, хьакІэми игъусэхэми алъакъохэр атхьакІынхэу псы къаратыгъ. 33 ЕтІанэ шхын къафахьыгъ, ау Ибрахьимэ иунэІут къыІуагъ: «СиІоф къэсэІофэ сышхэщтэп». «КъаІо», – къыраІожьыгъ. 34 Арыти ащ къыригъэжьагъ: «Сэ Ибрахьимэ сыриунэІут. 35 Зиусхьаным ситхьаматэ лъэшэу ынэшІу къыщифагъ, мылъкушхуи къыритыгъ: мэл-пчэнхэр, былым пІашъэхэр, тыжьынырэ дышъэрэ, унэІут хъулъфыгъэхэри, бзылъфыгъэхэри, махъшэхэри, щыдхэри. 36 Ситхьаматэ ишъузэу Сарэ жъы хъужьыгъэу, ситхьаматэ шъао къыфилъфыгъ; Ибрахьимэ зэкІэ иІэр ащ ритыжьыгъ. 37 Ситхьаматэ тхьэлъанэ сигъэшІыгъ: \"Сэ сызхэс къэнаІан цІыфхэм ащыщ скъо шъузэу къыфэмыщ, 38 ау сятэ иунагъо, сиІахьылхэм адэжь кІуи, скъо пай шъуз къыфащ\" ыІуи. 39 Сэ ситхьаматэ сеупчІыгъ: \"Бзылъфыгъэр сэ сыригъусэу къэкІонэу фэмыенкІи мэхъуба?\" 40 Ежь къысиІуагъ: \"Зиусхьанэу зыпашъхьэ ситым Ежь имэлэІич уапэ итэу къыбдигъэкІонышъ, уигъогу шІум фиузэнкІыщт о сызщыщ лІакъом, сиунагъо щыщэу скъо пае шъуз къэпщэнэу. 41 ТхьэрыІоу къысфэпшІыгъэр зыптекІыжьыщт закъор сятэ иунэ укІоу, ахэмэ пшъашъэ къызыуамыткІэ ары\". 42 Джы непэ псынэкІэчъым сыкъызыІохьэм, къэсІуагъ: \"Зиусхьан, ситхьаматэу Ибрахьимэ и Тхь! СыкъызфагъэкІуагъэр къыздэхъугъагъэмэ! 43 Мары сэ псынэм дэжь сыщыт. Псы ыхьынэу пшъашъэ къызыкІокІэ, сэ ащ есІощт: 'Уикъошын итым щыщ тІэкІу сегъашъу'. 44 'Ешъу, уимахъшэхэми псы къафисхыщт' – къысиІожьымэ, джар Зиусхьаным ситхьаматэ ыкъо шъузэу фигъэнэфагъэр арэу орэхъу\". 45 СыгукІэ зэсІожьырэр къэсымыухызэ, мары, къошыныр ытамэ тетэу Рыбкъэ къыдэкІыгъ, псынэкІэчъым дэжь къехи, псым къыхихыгъ; сэ ащ есІуагъ: \"СыолъэІу, сегъашъоба\". 46 Ардэдэм къошыныр ытамэ къыритІупщэхи, къысиІуагъ: \"Ешъу, уимахъшэхэри езгъэшъощтых\". Сэри сешъуагъ, махъшэхэри ащ псы ригъэшъуагъэх. 47 Сэ ащ сеупчІыгъ: \"Хэта о узыпхъур?\" Ащ джэуап къытыжьыгъ: \"Нахъоррэ Мылкъэрэ акъо Бэтуел сырипхъу\". Сэ ащ Іэлъын ыпэ пыслъхьагъ, Іэхъухэри ыІэ ислъхьагъэх. 48 Зысыуфи, шъхьащэ фэсшІэу Зиусхьаныр згъэлъэпІагъэ, Зиусхьанэу, ситхьэмэтэ Ибрахьимэ и Тхьэу, ситхьаматэ ыш ыпхъу ежь ыкъо фэсщэным пае, гъогу занкІэкІэ сэ сыкъэзыщагъэм щытхъур фэсшІыгъ. 49 Сизиусхьан гукІэгъурэ шъыпкъагъэрэ фышъуиІэщтмэ, аущтэу къысашъуІу, армырми къысашъуІу, сэ сшІэщтыри сигъогу зыфэгъэзагъэри сшІэнэу». 50 Лабанрэ Бэтуелрэ джэуап къыратыгъ: «Іофыр Зиусхьаным къыкІэрыкІыгъ; тэрэп \"ары\" е \"хьау\" къэзыІон зылъэкІыщтыр. 51 Мары Рыбкъэ уапашъхьэ ит; зыдащи кІожь; Зиусхьаным зэриІуагъэм тетэу, уитхьаматэ ыкъо ар шъуз фэрэхъу». 52 Ибрахьимэ иунэІут а гущыІэхэр зызэхехым, чІыгум нэс Зиусхьаным шъхьащэ фишІыгъ. 53 Тыжьын пкъыгъохэри, дышъэ пкъыгъохэри, щыгъынхэри унэІутым къыштэхи, Рыбкъэ ритыгъэх; джащ фэдэу ащ яни ыши тын дэгъухэр афишІыгъэх. 54 Ащ нэужым унэІутыри игъусэхэри шхагъэх, ешъуагъэх, чэщыри щырахыгъ. Пчэдыжьым къызэтэджыжьхэм, Ибрахьимэ иунэІут къыІуагъ: «Сизиусхьан дэжь сышъутІупщыжь». 55 Ау пшъашъэм ышырэ янэрэ къаІуагъ: «МэфипшІ гор нэмыІэми пшъашъэр къытхэрэсыжь!» 56 Ибрахьимэ иунэІут ахэмэ ариІуагъ: «Сешъумыгъэз, Зиусхьаным сигъогу мафэ ышІыгъ; сышъутІупщыжьи, сэ ситхьаматэ дэжь сыкІожьыщт». 57 «Пшъашъэм тыкъеджэнышъ, ащ къыІощтымкІэ теупчІыжьын», – къыраІуагъ ахэмэ. 58 Рыбкъэ къеджэхи, раІуагъ: «Мы цІыфым удежьэщта?» «Сыдежьэщт», – къыІуагъ ащ. 59 ЕтІанэ ашыпхъоу Рыбкъи, ар быдз езгъашъозэ зыпІугъэри, Ибрахьимэ иунэІути, ащ ицІыфхэри къатІупщыжьыгъэх. 60 Ахэмэ анэшІу Рыбкъэ къыщафи, къыраІуагъ: «КъыптекІыщтхэр, тшыпхъу, мины, минипшІ пчъагъэ орэхъух! О къыптекІыгъэмэ Пый къэлапчъэхэр аІэ къихьащтых!» 61 Рыбкъэрэ иунэІут бзылъфыгъэхэмрэ махъшэхэм атетІысхьэхи, Ибрахьимэ иунэІут ыуж ихьагъэх. Рыбкъэ игъусэу ар ядэжь кІожьыщтыгъэ. 62 Исхьакъ Бэр-Лахъай-Рои къикІыжьыгъагъ, ащыгъум ар къыблэ лъэныкъом щыІэ шъоф нэкІым щыпсэущтыгъэ. 63 Мары пчыхьэм, Исхьакъ шъофым ихьагъэу зэплъэм, махъшэхэр къакІохэу ылъэгъугъ. 64 Рыбкъи къаплъи, Исхьакъ къылъэгъугъ, махъшэм къепкІэхи, 65 Ибрахьим иунэІут къеупчІыгъ: «Хэта мы цІыфэу, къытпэгъокІыгъэу къакІорэр?» УнэІутым къыриІожьыгъ: «Ар сэ сизиусхьан». Рыбкъэ техъор къышти, зытырихъуагъ. 66 УнэІутым зэкІэ ышІагъэр Исхьакъ къыфиІотагъ. 67 ЕтІанэ Исхьакъ янэу Сарэ ищэтыр Рыбкъэ чІищагъ; Рыбкъэ ащ ишъуз хъугъэ. Исхьакъ Рыбкъэ шІу ылъэгъугъ, янэ зэрэщымыІэжьым нэшхъэягъэу къыфихьыгъагъэри шъхьащыкІыгъ.\nУблапІэ 25\nИбрахьимэ зэрэлІагъэр\n1 Ибрахьимэ джыри шъуз къыщагъ, Къэтурэ ыцІэу. 2 Къэтурэ ащ къыфилъфыгъэх ыкъохэу Зимран, Иокъщан, Мэдан, Мыдиан, Ищбакъ, Шыуахъ. 3 Иокъщан къыфэхъугъэх Щэбэрэ Деданрэ. Дедан къытекІыгъэхэр: ашур цІыфхэр, лэтуш цІыфхэр, лэум цІыфхэр. 4 Мыдиан ыкъохэр: Іэфэ, Іэфэр, Хъанох, АбидаІ, ЕлдаІэ. Ахэр зэкІэ Къэтурэ къытекІыгъэх. 5 Ибрахьимэ зэкІэ иІагъэр Исхьакъ ритыжьыгъ. 6 Шъуз гуадзэу Ибрахьимэ иІагъэхэм акъомэ тын хьалэлхэр афишІыхи, ежь псэузэ, Исхьакъ пэчыжьэу, тыгъэкъокІыпІэмкІэ щыІэ чІыгум ыгъэкІуагъэх. 7 ЗэкІэмкІи Ибрахьимэ ыныбжьыгъэр илъэсишъэрэ тІокІищырэ пшІыкІутфырэ. 8 Дунаим Ибрахьимэ жъы дэдэ хъугъэу ехыжьыгъ, жъышъхьэ мафэ иІэу ыпсэ хэкІи, ицІыф лъэпкъ хэхьажьыгъ. 9 Ыкъохэу Исхьакърэ Исмахьилэрэ ар чІалъхьажьыгъ – хьат лъэпкъым щыщ Цохар ыкъо Ефрэн ишъофэу Мамре пэчІынатІэу щылъым ит Махпэлэ гъочІэгъым. 10 Ар Ибрахьимэ хьатхэм къащищэфыгъэ шъофыр ары. Ащ щычІалъхьажьыгъэх Ибрахьимэрэ ащ ишъузэу Сарэрэ. 11 Ибрахьимэ зэлІэм, ащ ыкъо Исхьакъ Тхьэм ынэшІу къыщифагъ. Исхьакъ Бэр-Лахъай-Рои дэжь щыпсэущтыгъ.\nИсмахьилэ къытекІыгъэхэр\n12 Мары Ибрахьимэ ыкъоу Исмахьилэ къытекІыгъэ цІыфхэр; Исмахьил ары Сарэ иунэІут бзылъфыгъэу Мысырым щыщ Хэгъарэ Ибрахьимэ къыфилъфыгъэр; 13 Мары Исмахьилэ ыкъомэ ацІэхэр, зэкІэлъыкІоу ахэр къызэрэхъугъэхэм елъытыгъэу. Исмахьилэ ищыпэлъфэу Нэбаиот, ащ ыуж Къэдар, Адбэл, Мыбсам, 14 МышмаІ, Думэ, Масэ, 15 Хъадад, Тэмэ, Етур, Нафыщ, Къэдэмэ. 16 Ахэр арых Исмахьилэ ыкъохэр, ахэмэ ацІэхэр, ахэмэ япсэупІэхэми якощыпІэхэми ялъытыгъэу. Ахэр ялъэпкъ пшІыкІутІумэ япщых. 17 ЗэкІэмкІи Исмахьилэ ыныбжь илъэсишъэрэ щэкІырэ блырэ хъугъэу; ыпсэ хэкІи, ицІыф лъэпкъ хэхьажьыгъ. 18 Ащ къытекІыгъэхэр Хъауилэ къыщегъэжьагъэу Ашур укІо зыхъукІэ, Мысырым пэщылъ Шурэм нэс щыпсэущтыгъэх. Зэшыхэр зэмыкІухэу псэущтыгъэх.\nІэсаурэ Якъубэрэ Рыбкъэ къызэрэфэхъугъэхэр\n19 Мары Исхьакъ, Ибрахьимэ ыкъо, икъэбар. Ибрахьимэ къыфэхъугъ Исхьакъ. 20 Исхьакъ илъэс тІокІитІу ыныбжьыгъ, ащ Мэсэпэтамым щыщ арам цІыфэу Бэтуел ыпхъу, арам Лабанэ ышыпхъоу Рыбкъэ шъузкІэ зештэм. 21 Исхьакъ ишъуз пае Зиусхьаным елъэІущтыгъэ, сыда пІомэ ащ сабый хэкІыщтыгъэп. Зиусхьанми ар къызэхихи, ишъузэу Рыбкъэ лъэрымыхь хъугъэ. 22 Ыныбэ зэрилъхэзэ, ыкъомэ зэІункІыжьхэу рагъэжьагъ, арыти ащ ыІуагъ: «Аущтэу щытыщтмэ, сыда сэ сищыІэкІэжьыр?» Зиусхьаным зыфигъази, Рыбкъэ еупчІыгъ. 23 Зиусхьаным ащ къыриІуагъ: «ЛъэпкъитІу уныбэ илъ, ЦІыф лъэпкъитІу о пкІоцІ къикІынышъ, загощыщт. Зыр адрэм нахь лъэшыщт, нахьыжъыр нахьыкІэм фэлэжьэщт». 24 Мары уахътэр къэси, зэтІуазэхэр къэхъугъэх. 25 Апэрэр цІэплъэу къэхъугъ, шъом фэдэу, цызакІэу. Ащ фаусыгъ Іэсау. 26 ЕтІанэ ащ ыши къэлъэгъуагъ, Іэсау ылъэдакъэ ІэкІэ ыІыгъэу; ащ Якъуб фаусыгъ. Исхьакъ илъэс тІокІищ ыныбжьыгъ ахэр къызэхъухэм.\nІэсау ищыпэлъфыгъэ зэрищагъэр\n27 Сабыйхэр ины хъугъэх; Іэсау шэкІо ІэпэІасэу шъофым ит цІыф хъугъэ; Якъубэ унэрыс цІыф Іасэ хъугъэ. 28 Исхьакъ Іэсау шІу ылъэгъущтыгъ, сыда пІомэ лэучэцІэу Іэсау къыхьыхэрэр ыгу рихьыщтыгъэх, ау Рыбкъэ Якъубэ нахь икІэсагъ. 29 Зэгорэм, Якъубэ стырыпс ыупщэрыхьэзэ, Іэсау мэлэкІалІэм ригъэзыгъэу шъофым къикІыжьыгъ. 30 Якъубэ Іэсау риІуагъ: «Плъыжьыр сшхынэу къысэт, мыдэ мы плъыжьыр. Арымырмэ гъаблэм сегъалІэ!» Джащ къыхэкІэу ащ «ЕдомкІэ» еджагъэх. 31 Ау Якъуб къыІуагъ: «Ащыгъум щыпэлъфыныгъэр къысэт». 32 Іэсау къыІуагъ: «Мары сэ джыдэдэм сылІэщт, сыда щыпэлъфыгъэм къысфишІэщтыр?» 33 Якъуб къыІуагъ: «НахьыпэрапшІэу тхьэлъанэ къысфэшІ». Іэсау ащ тхьэлъанэ фишІыгъ, ищыпэлъфыгъи Якъубэ ритыгъ. 34 Ащ ипэгъокІэу Якъубэ хьалыгъурэ джэнчыпсырэ Іэсау ритыгъэх. Іэсау шхагъэ, ешъуагъ, тэджи, икІыжьыгъ. Щыпэлъфэу ущытыным ифитныгъи зэуи ыгъэгумэкІыгъэп.\nУблапІэ 26\nИсхьакърэ Абимэлэхрэ\n1 Хэгъэгум гъаблэ итыгъ, Ибрахьимэ имафэхэм щыІэгъэ гъаблэр арэп, арыти Исхьакъ Гъэрар хэкум, фылист цІыфхэм япачъыхьэу Абимэлэх дэжь кІуагъэ. 2 Зиусхьаныр Исхьакъ къыфэлъагъуи, къыриІуагъ: «Мысырым умыкІоу, Сэ къыосІощт хэгъэгум щыпсэу. 3 А хэгъэгум хымэу щыпсэу. Сэ о сыпкІыгъущт, сынэшІуи къыпщысфэщт. Ори о птекІыщт цІыфхэми зэкІэ мы хэгъэгур шъостынышъ, о уятэу Ибрахьимэ естыгъэ гущыІэр къэзгъэшъыпкъэжьыщт. 4 Уашъом ит жъуагъомэ япчъагъэ фэдизэу о птекІыщтхэр згъэбэгъощтых; о птекІыщтхэм зэкІэ мы чІыгухэр ястыщтых, о къыптекІыщт цІыфхэм чІыгум тет цІыф лъэпкъ пстэуми о уибынхэм яхьатыркІэ сынэшІу ащысфэщт, 5 Ибрахьимэ СиІуагъэ къедэІуи, фэзгъэпытагъэхэр зэкІэ: унашъохэр, шапхъэхэр, хабзэхэр зэригъэцэкІагъэхэм пае». 6 Исхьакъ Гъэрар хэкум итІысхьагъ. 7 А чІыпІэм щыпсэурэ цІыфхэр ишъуз пае къызеупчІыхэм, ащ ариІуагъ: «Ар сэ сшыпхъу». Рыбкъэ ишъузэу ыІонкІэ щынагъэ, сыда пІомэ Рыбкъэ дэхэ дэдагъэти, ащ пае аукІын къышІошІыгъ. 8 Исхьакъ ащ зисыр бэшІагъэу зэгорэм фылист пачъыхьэу Абимэлэх шъхьаныгъупчъэм зеплъым, Исхьакъ Рыбкъэ едэхашІэу ылъэгъугъ. 9 Абимэлэх Исхьакъ къеджи, риІуагъ: «Ар о уишъуза? Адэ сыд пае о ар пшыпхъоу пІуагъа?» Исхьакъ ащ къыриІожьыгъ: «Ащ ыпкъ къикІэу саукІынкІэ сыщынагъэти ары». 10 Ау Абимэлэх къыІуагъ: «Сыда о къытэпшІагъэр? Тащыщ горэ уишъуз гохьан ылъэкІыщтыгъэ, етІанэ псэкІодышхо тэбгъашІэщтыгъэ». 11 Арыти Абимэлэх ицІыфмэ унашъо афишІыгъ: «Хэтми мы лІыми ащ ишъузи анэсырэм хьадэгъур къыфэрэкІу». 12 Исхьакъ а хэгъэгум итІысхьи, лэжьыгъэ щырипхъэу ригъэжьагъ. А илъэсым хьэу рипхъыгъэм фэдишъэ Іуихыжьыгъ: джаущтэу Зиусхьаным ащ ынэшІу къыщифагъ. 13 Исхьакъ нахь бай хъузэпытыщтыгъэ. Бай дэдэ хъугъэ. 14 Джы ащ иІагъэх мэл-пчэн, былым пІэшъэ Іэхъогъухэр, бэ дэдэ хъоу унэІутхэри, лэжьакІохэри. Джащ пае фылист цІыфхэр Исхьакъ къешъугъухэу ау��лагъ. 15 Ащ ятэу Ибрахьимэ псэузэ иунэІутхэм атІыгъэгъэ псынэхэр фылист цІыфхэм ятІэкІэ агъэсэигъэх. 16 Ежь Абимэлэх Исхьакъ къыриІуагъ: «ТхэкІыжь. О тэркІэ лъэшыщэ ухъугъ». 17 Арыти Исхьакъ ащ къикощыкІыжьыгъ. Гъэрар кІэим щэтырхэр щигъаІэхи, ащ щытІысыгъ. 18 Исхьакъ ытхъужьыгъэх ятэу Ибрахьимэ зэпсэум атІыгъэгъэ псынэхэу, Ибрахьимэ зэлІэм, фылист цІыфхэм агъэсэигъагъэхэр; ахэмэ цІэу ятэ афишІыгъагъэхэр афиусыжьыщтыгъэх. 19 Исхьакъ иунэІутхэм зэгорэм кІэим щетІэхэзэ, псы къабзэ къызкІэкІырэ псынэкІэчъ къагъотыгъ. 20 Гъэрар иІахъохэр Исхьакъ иІахъохэм «мы псыр тэтый» аІозэ, къянэкъокъугъэх. Арыти псынэм фиусыгъ: Іэсэкъ; сыда пІомэ ежь къенэкъокъущтыгъэх. 21 ЕтІанэ нэмыкІ псынэ атІыгъ; ащкІи зэнэкъокъугъэх; ащ Ситнэ фаусыгъ. 22 А чІыпІэм ІукІи, джыри зы псынэ Исхьакъ ытІыгъ, ащ пае къедэожьыгъэхэп. Ащ Рэхъобот фиусыгъ; сыда пІомэ ащ ыІуагъ: «Джы Зиусхьаным чІыпІэ хъоу-пщау къытитыгъ мы чІыгум тыщыбэгъонэу». 23 Ащ икІи, ар БэрщэбаІ кІуагъэ. 24 Апэрэ чэщым Зиусхьаныр ащ къыфэлъагъуи, къыриІуагъ: «Сэ о уятэ Ибрахьимэ сыри Тхь; умыщын, Сэ сыпкІыгъу. СынэшІу о къыпщысфэщт, птекІыщт цІыфхэр згъэбэгъощтых – сиІумэтэу Ибрахьимэ ихьатыркІэ». 25 Ащ къурмэншІыпІэ щигъэпси, ыгъэлъапІэу Зиусхьаным елъэІугъ. Исхьакъ ащ ищэтырхэр щигъаІэхи, иунэІутхэм псынэ атІыгъ. 26 ЕтІанэ Гъэрар къикІи, Исхьакъ дэжь Абимэлэх къэкІуагъ, упчІэжьэгъоу Ахъузати идзэпащэу Пихъоли игъусэхэу. 27 Исхьакъ ахэмэ ариІуагъ: «Сыда садэжь шъукъызкІэкІуагъэр, сышъулъэгъу мыхъоу, сыкъызыхэшъуфыгъэ пэтызэ?» 28 «Тэ нэрылъэгъу къытфэхъугъ Зиусхьаныр о зэрэпкІыгъур, – джэуап ахэмэ къыратыжьыгъ, – ащ пае тэрырэ оррэ тхьэрыІо зэзэгъ зэдэтшІыщт. 29 Мыхъун къызэрэтэмышІэщтымкІэ тхьэрыІо къэшІ, тэри мыхъун къыотымышІэу, дэгъоу тыкъыбдэзекІуагъ, мамырэу уттІупщыжьыгъ; джы о Зиусхьаным ынэшІу къыпщифагъ». 30 Исхьакъ ахэмэ ешхэ-ешъо афишІыгъ. 31 КъыкІэлъыкІорэ мафэм пчэдыжьым жьэу къэтэджыхи, ахэмэ тхьэрыІо зэдашІыгъ. Исхьакъ ахэр къытІупщыжьхи, мамырэу ыдэжь къикІыжьыгъэх. 32 А мэфэ дэдэм Исхьакъ иунэІутхэу псынэр зытІыщтыгъэмэ псы къызэрагъотыгъэр къыраІуагъ. 33 Исхьакъ ащ ЩыбыІэ фиусыгъ. Ащ къыхэкІэу непэ къызнэсыгъэм а къалэм БэрщэбаІ ыцІ.\nХымэ бзылъфыгъэхэу Іэсау шъуз фэхъугъэхэр\n34 Іэсау ыныбжь илъэс тІокІитІу зэхъум, ащ хьат цІыфэу Берый ыпхъу Ехъудит, хьат цІыфэу Елон ыпхъоу Басмат шъузкІэ къыщагъэх. 35 Ахэмэ Исхьакърэ Рыбкъэрэ гукъэуабэ арагъэшІыгъ.\nУблапІэ 27\nИсхьакъ ынэшІу Якъубэ къызэрэщифагъэр\n1 Исхьакъ жъы хъугъэу, зи ымылъэгъужьэу ынэхэм къызащэкІэм, ыкъо нахьыжъэу Іэсау къеджи, риІуагъ: «СикІал!» Адрэм къыриІожьыгъ: «СыкъэдаІо». 2 Исхьакъ къыІуагъ: «Сэ жъы сыхъугъ, згъэшІэнэу къэнагъэр зыфэдизри сшІэрэп. 3 УиІашэ шти – уищабзи щэбзащэхэри – шъофым кІо, лэучэцІ къысфэушэкІу. 4 Къахьи, ІэшІоу къэгъэхьазыр, сэ сыгу рихьырэм фэдэу, сшхынышъ, сылІэным ыпэкІэ сынэшІу къыпщысфэщт». 5 Ахэмэ зэраІуагъэр Рыбкъэ зэхихыгъэти, Іэсау лэучэцІ къыушэкІунэу шъофым зэкІом, 6 Рыбкъэ ыкъоу Якъубэ риІуагъ: «Уятэ пшэу Іэсау риІоу зэхэсхыгъэ 7 лэучэцІ къыфихьынышъ, шхын ІэшІу фигъэхьазырынэу. Уятэ шхэнышъ, лІэным ыпэкІэ Зиусхьаным ыпашъхьэкІэ ащ ынэшІу щифэщт. 8 Джы, сикІал, пшІэн фаем уишъыпкъэу къедэІу, къызэрэуасІоуи шІы. 9 Іэхъогъум кІуи, чэцІ дэгъуитІу къыхэх. Сэ уятэ пае ахэмэ икІэсэ шхын ІэшІур ахэсшІыкІыщт. 10 О ар фэпхьыщт, ышхынышъ, лІэным ыпэкІэ ынэшІу о къыпщифэнэу». 11 Ау Якъубэ янэ къыриІожьыгъ: «Сшэу Іэсау цІыф цызакІ, сэ скІышъо джашъо. 12 Сятэ сыкъиІэбылъэбыхьанкІи мэхъу, зэрэзгъапцІэрэр къызишІэкІэ, ынэшІу къысщифэным ычІыпІэкІэ, нэлат къысихыщт». 13 Ау янэ къыІуагъ: «О уинэлат сэ къыстерэф, сишъау. Ау сэ сІорэм къедэІу, кІуи къысфахь». 14 Якъубэ кІуи, чэцІхэр янэ къыфихьыгъэх, Рыбкъэ Исхьакъ икІэсэ шхын ІэшІур ышІыгъ. 15 ЕтІанэ Рыбкъэ ыкъо нахьыжъэу Іэсау ищыгъын кІэракІэу ежь иунэ илъыр къышти, ыкъо нахьыкІэу Якъубэ щилъагъ. 16 Ащ ыІэхэмрэ ыпшъэ пцІанэрэ чэцІышъохэр къарищэкІыгъ, 17 етІанэ ежь ыгъэхьазырыгъэ шхын ІашІумрэ хьалыгъумрэ Якъубэ ритыгъэх. 18 Ар ятэ дэжь ихьи, риІуагъ: «Тят!» Адрэм къыІуагъ: «СыкъэдаІо. Ухэта, сишъау?» 19 Якъубэ ятэ риІуагъ: «Сэ Іэсау ары, о уищыпэлъф; о къызэрэсэпІуагъэм фэдэу сэ сшІыгъэ; зыкъэІэти, къэтІыс, шхы силэучэцІ, етІанэ о унэшІу къысщыпфэн». 20 Исхьакъ къэупчІагъ: «Сыдэу псынкІэу къэбгъотыгъа, сишъау?» Адрэм джэуап къытыжьыгъ: «Зиусхьанэу уи Тхьэ сапэ къыригъэфагъ». 21 «КъыскІэрыхь, сикІал, – ыІуагъ Исхьакъ, – сыкъыптеІэбэщт, ора скъоу Іэсаур, хьаумэ ормыра?» 22 Якъубэ ятэу Исхьакъ екІолІагъ, адрэм къыІэбылъэбыхьи, къыІуагъ: «Макъэр Якъубэ ымакъ, ау ыІэхэр Іэсау ыІэх». 23 Ащ ыІэхэр Іэсау ыІэмэ афэдэхэу зэрэцызакІэхэм пае ар къышІагъэпти, ащ ынэшІу щифагъ. 24 Ащ къыІуагъ: «Скъоу Іэсаур оры шъыпкъа?» Адрэм джэуап къытыгъ: «Адэ сэры». 25 Исхьакъ къыІуагъ: «Сишъау, уилэучэцІ сшхынэу къысэт, сынэшІу къыпщысфэнэу». Якъубэ къырити, ятэ шхагъэ, санэ къыхьи, ари ришъугъ. 26 ЕтІанэ ащ ятэу Исхьакъ къыІуагъ: «КъысэкІуалІи къысэбэу, сишъау». 27 Якъубэ екІуалІи, ятэ ебэугъ. Исхьакъ ащ ищыгъын мэу къыпихырэр зэхишІагъэти, ынэшІу къыщифи, къыриІуагъ: «Скъо мэу къыпихырэр Зиусхьаным ынэшІу зыщыфагъэу, губгъомэ мэу къарихырэмэ афэд. 28 Тхьэм тынэу о къыуерэтых ошъо осэпсым щыщ, чІым игъэбэжъу щыщ лэжьыгъи сэнэ шІыгъакІи бэдэдэу. 29 Лъэпкъхэр о пфэрэлажьэх, ЦІыф лъэпкъмэ шъхьащэ къыпфарэшІ. О пшыхэм зиусхьан зафэшІ, уянэ ыкъомэ шъхьащэ къыпфарэшІ, Нэлат къыозыхырэм нэлат терэф. ЗынэшІу къыпщызыфэрэм, Тхьэм ынэшІу щерэф!» 30 Исхьакъ ынэшІу Якъубэ щифи, Якъубэ ятэ ыпашъхьэ къызэрикІыжьыгъэм лъыпытэу, Іэсау шакІо къикІыжьыгъ. 31 Ащи шхыныр ІэшІоу ыгъэхьазыри, ятэ къыфихьи, риІуагъ: «ЗыкъэІэти къэтІыс, тят, шхы силэучэцІ, етІанэ унэшІу къысщыпфэнэу». 32 Исхьакъ къэупчІагъ: «Ухэт о?» Адрэм къыІуагъ: «Сэ сыуикъу, уищыпэлъфэу Іэсау ары». 33 Исхьакъ лъэшэу къэщ��агъэу къэкІэзэзи, къыІуагъ: «Адэ хэта адрэр, лэучэцІыр къыушэкІуи, сэ къысфэзыхьыгъэр? О укъэкІоным ыпэкІэ ар сшхыгъэ, етІанэ сынэшІу щысфагъ, джары джы нэшІу зыщыфагъэу щытыщтыр». 34 Іэсау ятэ игущыІэхэм ядэІуи, куо мэкъэшхо къыІэти, ятэ риІуагъ: «Тят, сэри унэшІу къысщыф, сэри ары». 35 Исхьакъ къыІуагъ: «Пшы тхьагъэпцІыгъэ ыгу илъэу къакІуи, сынэшІоу о къыпщысфэн фэягъэр ыштагъ». 36 Іэсау къыІуагъ: «Тефэ шъыпкъэу Якъуб ащ фаусыгъэба? Ащ тІо сигъэпцІагъ: сэ сищыпэлъфыгъэ ыштагъ, джы – унэшІу зыщыуигъэфагъ». ЕтІани ятэ еупчІыгъ: «Сэщ пае нэшІущыфэныгъэ къыпфэнагъэба?» 37 Исхьакъ джэуап Іэсау къыритыжьыгъ: «Сэ ар зиусхьанэу уашъхьагъ къизгъэуцуагъ, зэкІэ тиІахьылхэри унэІут фэсшІыгъэх, лэжьыгъэрэ сэнэ шІыгъакІэрэкІэ нахь лъэш сшІыгъэ. Сыд сэ джы о къыпфэсшІэшъущтыр, сикІал?» 38 Іэсау ятэ къеупчІыгъ: «Тят, зызакъуа унэшІу ащыпфэнэу зэрэщытыр? Сэри унэшІу къысщыф, тят!» Іэсау лъэшэу къэгъыгъ. 39 Ятэу Исхьакъ джэуап къытыжьыгъ: «ЧІыгу пщэрымрэ ошъо осэпсымрэ апэчыжьэщтых о уипсэупІэхэр. 40 Уичатэ къыхьырэмкІэ о ущыІэщт, пши уфэлэжьэщт. Ау уахътэр къэсыщт – зыкъызыпІэтыкІэ, ащ ибжь о ппшъэ дэбдзыжьыщт».\nЯкъубэ Лабан дэжь зэрэчъагъэр\n41 Ятэ ынэшІу зэрэщифагъэм пае Іэсау ылъэгъу мыхъоу хъугъэ Якъубэ. Іэсау ыгукІэ ыІуагъ: «Сятэ зыщыдгъэещт мафэхэр къэсынхэшъ, сшэу Якъубэ сыукІыщт». 42 Рыбкъэ раІожьыгъ ыкъо нахьыжъэу Іэсау ыІуагъэр. Арыти, ыкъо нахьыкІэу Якъубэ къыригъаджэхи, риІуагъ: «О пшэу Іэсау уиукІын ыгу хэлъ. 43 Арышъ, къыосІощтым къедэІу, сикІал: Хъаран щыпсэурэ сшэу Лабан дэжь чъэ. 44 Ащ ыдэжь тІэкІурэ къыщыІ, пшы игубж оІэсэжьыфэ, 45 пшы губжэу къыпфыриІэр Іэсэжьэу, ащ о епшІагъэр щэгъупшэжьыфэ. Джащыгъум сэ къыплъызгъэкІонхэшъ, ащ укъисщыжьыщт. Сыд пае а зы мафэм шъуитІуи шъусшІокІодына?» 46 ЕтІанэ Рыбкъэ Исхьакъ риІуагъ: «Хыт бзылъфыгъэхэм апкъ къикІыкІэ щыІэныгъэм сыкІэгушІурэп. Мы чІыгум щыщ бзылъфыгъэхэу, мы хьат бзылъфыгъэхэм афэдэхэм ащыщ Якъубэ шъузкІэ къыщэмэ, ащыгъум сэ сыщыІэнэуи сищыкІэгъэжьэп».\nУблапІэ 28\n1 Исхьакъ Якъубэ къеджи, ынэшІу къыщифи, унашъо фишІыгъ: «КъэнаІан цІыфхэм апхъумэ ащыщ шъузэу къэмыщ. 2 Мэсэпэтамым кІуи, уянэ ятэу Бэтуел дэжь, уянэ ышэу Лабан ыпхъумэ ащыщ ащ шъузэу къищ. 3 ЛъэкІ пстэури ЗиІэ Тхьэм ынэшІу къыпщеф! Уегъэбагъу ыкІи къыпхерэгъахъу, цІыф лъэпкъыбэхэри о птерэкІых. 4 КъыплъегъэІэс Тхьэм Ибрахьимэ ынэшІоу щифагъэр ори, о къыптекІыщтхэми къалъерэгъэІэс – Тхьэм Ибрахьимэ къыритыгъэ чІыгоу о хымэу узщыпсэурэр уиІахьэшІу хъуным пае!» 5 Арыти Исхьакъ Якъубэ ытІупщыгъ, Мэсэпэтамым, арам цІыфэу Бэтуел ыкъоу Лабан дэжь ар кІуагъэ. Лабан Якъубэрэ Іэсаурэ янэу Рыбкъэ ышыгъ.\nИсмахьилэ ыпхъу Іэсау къызэрищагъэр\n6 Исхьакъ ынэшІу Якъубэ щифи, Мэсэпэтамым шъуз къырищынэу зэригъэкІуагъэр, ынэшІу щифэзэ, зэрэтыригъэпытыхьагъэр «къэнаІан бзылъфыгъэ къэмыщ» ыІуи, 7 Якъуби ятэрэ янэрэ ядэІуи, Мэсэпэтамым зэрэкІуагъэри Іэсау ыл��эгъугъ. 8 Джащыгъум Іэсау къыгурыІуагъ къэнаІан бзылъфыгъэхэр ятэ ыгу зэрэримыхьыхэрэр; 9 арыти Іэсау Исмахьилэ ицІыфхэм адэжь кІуи, джыри зы шъуз къыщагъ – Махъалат, Ибрахьимэ ыкъоу Исмахьилэ ыпхъу, Нэбаиот ышыпхъу.\nЯкъубэ пкІыхьапІэ Бэтэл зэрэщилъэгъугъэр\n10 Якъубэ БэрщэбаІ къыдэкІи, Хъаран ежьагъ. 11 ЧІыпІэ горэм нэси, шІункІ къэхъугъэти, ащ чэщыр щырихынэу къэуцугъ, сыда пІомэ тыгъэр къохьажьыгъагъ. Мыжъо горэ ипІэшъхьагъэу ыгъэтІылъи, чъыенэу гъолъыгъэ. 12 Мары лъэоир чІыгум тетэу, ащ ыцыпэ уашъом нэсэу, Тхьэм имэлэІичхэр ащкІэ дэкІоежьыхэу, къехыхэу пкІыхьапІэкІэ ылъэгъугъ. 13 Мары Зиусхьаныр ащ ышъхьагъ тетэу Якъубэ къыреІо: «Сэры Зиусхьаныр, уятэжъэу Ибрахьими Исхьакъи я Тхьэр. ЧІыгоу узтелъыр Сэ ори птекІыщт бынхэми къышъосэты. 14 О птекІыщт бынхэр чІыгум телъ пшахъом фэдизэу бэ хъущтых, тыгъэ къохьапІэмкІи, тыгъэ къокІыпІэмкІи, темырымкІи, къыблэмкІи ахэр ащыпсэущтых. Оррэ птекІыщтхэмрэ яхьатыркІэ дунаим тет лъэпкъ пстэуми сынэшІу ащысфэщт. 15 Мары Сэ сыпкІыгъу: тыдэ укІуагъэми, усыухъумэщт, мы чІыгуми къэозгъэгъэзэжьыщт. Уизакъоу укъэзгъэнэщтэп къыосІуагъэр сэгъэцэкІэфэ». 16 Якъубэ къэущыжьи, къыІуагъ: «Шъыпкъэ дэдэмкІэ, Зиусхьаныр мы чІыпІэм щыІ; сэ ар сшІэщтыгъэп! 17 Мы чІыпІэр сыдэу щынагъуа! – къыІуагъ ащ лъэшэу къэщтагъэу. – Щэч хэмылъэу мыр Тхьэм иун, уашъом икъэлапчъ!» 18 Якъубэ пчэдыжьым жьэу пІэшъхьагъ ышІыгъэгъэ мыжъор зандэу мыжъосын тамыгъэу ыгъэуцуи, ыкІыІу дагъэ тырикІагъ. 19 А чІыпІэм ащ цІэ фиусыгъ: Бэтэл; ащ ыпэкІэ а къалэм Луз ыцІагъэми. 20 ЕтІанэ Якъубэ тхьэлъанэ ышІыгъ: «Сэ мы гъогоу сызтетым сыкъыщиухъумэу, Тхьэр сигъусэщтмэ, хьалыгъурэ щыгъынрэ къыситэу, 21 мамырныгъэкІэ сятэ иунэ къэзгъэзэжьмэ, Зиусхьаныр си Тхьэу щытыщт; 22 мы мыжъоу мыжъосынэу згъэуцугъэр ТхьэлъэІупІэ хъущт, ыкІи О, Тхьэ, къысэптырэ пстэуми азыпшІанэ О къыостзэ сшІыщт».\nУблапІэ 29\nЯкъуб Рахъэл зэрэІукІагъэр\n1 Якъубэ игъогу лъигъэкІуати, тыгъэ къокІыпІэм щыпсэурэ цІыфхэм ячІыгу нэсыгъ. 2 Шъофым псынэ итэу, ащ мэл Іэхъогъуищ Іулъэу ылъэгъугъ. А псынэм псы къырахызэ, былымхэр рагъашъощтыгъэх. Псынашъхьэм мыжъошхо телъыгъ. 3 ЗэкІэ Іэхъогъухэр ащ зыщызэрэугъойхэкІэ, Іахъомэ мыжъор псынашъхьэм къытырагъэукІорэикІыти, мэлхэр псы рагъашъощтыгъэх; етІанэ икІэрыкІэу мыжъор псынашъхьэм тыралъхьажьыщтыгъэ. 4 Якъубэ Іахъомэ яупчІыгъ: «Скъошхэр! Тыдэ шъукъикІыра?» Адрэмэ къаІуагъ: «Тэ Хъаран тыщыщ». 5 Якъубэ яупчІыгъ: «ШъошІа шъо Лабан, Нахъор ыкъо?» Ахэмэ къыраІожьыгъ: «ТэшІэ». 6 Ар джыри яупчІыгъ: «Сыд, ищыІакІэ дэгъуа?» Ахэмэ джэуап къатыжьыгъ: «Дэгъу, марыба Рахъэл, ащ ыпхъу, мэлымэ акІыгъоу къэкІо». 7 «Тыгъэр джыри лъагэ, – ариІуагъ Якъубэ чэмахъомэ, – былымхэр шъуугъоижьынхэу игъоп, мэлхэр псы ежъугъашъохи, хъупІэм шъуфыжьхэба». 8 Ау ахэмэ къыраІуагъ: «ЗэкІэ Іэхъогъухэр къэзэрэугъоижьыфэхэ ар тшІэн тлъэкІыщтэп. Мыжъор джащыгъум къытрагъэукІорэикІынышъ, мэлхэр псы едгъэшъощтых». 9 Ахэр зэрэгъэгущыІэхэфэ, ятэ имэлхэр къыфхэзэ, Рахъэл къыІухьагъ – ар мэлэхъуагъ. 10 Якъубэ янэшэу Лабан ыпхъу Рахъэл мэлхэм ягъусэу зелъэгъум, мыжъор псынашъхьэм къытригъэукІорэикІи, мэлхэр псы ригъэшъуагъэх. 11 Якъубэ Рахъэл ебэуи, ымакъэ Іэтыгъэу къэгъыгъ. 12 Рахъэл ятэ зэриІэхьылыр, ежь Рыбкъэ зэрикъор Якъубэ ащ риІуагъ. Пшъашъэр чъэжьи, ятэ риІотэжьыгъ. 13 Ышыпхъу ыкъо Якъубэ икъэбар зызэхехым, Лабан ащ къыпэгъочъыгъ, ІаплІ къырищэкІи, къебэуи, иунэ рищагъ; Якъубэ ежь икъэбар зэкІэ Лабан къыфиІотагъэти, 14 Лабан ащ къыриІуагъ: «Шъыпкъэ дэдэмкІэ, о скъупшъхьи ущыщ, сыли ущыщ». Якъубэ ащ ыдэжь мазэрэ щыІагъ.\nЯкъубэ Леарэ Рахъэлрэ къызэрищагъэхэр\n15 Уахътэр зытекІым, Лабан Якъубэ къыриІуагъ: «УзэрэсиІэхьылым пае пкІэнчъэу сэщ пае улэжьэна? КъысаІу, сыда лэжьапкІэу остыщтыр?» 16 Лабан пхъуитІу иІагъ: нахьыжъым ыцІагъэр Леа; нахьыкІэм – Рахъэл. 17 Леа ынэхэр дэхагъэх, ау Рахъэл ыпкъыкІи ынапэкІи дэхагъэ. 18 Якъубэ Рахъэл шІу ылъэгъугъэти, Лабан риІуагъ: «Упхъу нахьыкІэу Рахъэл пае илъэсиблырэ сыпфэлэжьэщт». 19 Лабан къыІуагъ: «НэмыкІ горэм естын нахьи, ар о къыостымэ нахьышІу, садэжь щыпсэу». 20 Якъубэ илъэсиблырэ Рахъэл пае лэжьагъэ, ау пшъашъэр шІу дэдэ ылъэгъущтыгъэти, ахэр ежь мэфэ заулэм фэдэу къыщыхъугъэх. 21 Якъубэ риІуагъ Лабан: «Сишъуз къысэт, сыда пІомэ ыдэжь сызщихьащт уахътэр къэсыгъ». 22 Лабан зэкІэ игъунэгъухэр къыригъэблагъэхи, ешхэ-ешъо ышІыгъ. 23 Пчыхьэ зэхъум, ыпхъу Леа Якъубэ дэжь къыщагъ; Якъубэ ащ гохьагъ. 24 Лабан иунэІут бзылъфыгъэу Зилпа, ыпхъу Леа иунэІутынэу ритыгъ. 25 Пчэдыжьым Якъубэ ылъэгъугъэр – мары Леа! Арыти Якъубэ риІуагъ Лабан: «Сыда о къысэпшІагъэр? Рахъэл паеба сэ Іоф о зыкІыпфэсшІагъэр? Сыда сызкІэбгъэпцІагъэр?» 26 Лабан къыІуагъ: «Тэ талъэныкъо нахьыжъым ыпэу нахьыкІэр дагъакІорэп. 27 Мы нысэщэ мэфиблым ащ кІыгъури, етІанэ нахьыкІэри къыоттыщт, о джащ пае илъэсиблырэ джыри сэщ пае улэжьэщт». 28 Якъубэ ащ еуцолІагъ. Тхьэмафэр зытешІэм, Лабан ыпхъу Рахъэл шъузкІэ къыритыгъ. 29 Лабан иунэІут бзылъфыгъэу Билхэ ыпхъу Рахъэл иунэІутынэу ритыгъ. 30 Якъубэ Рахъэл гохьагъ, Леа нахьи Рахъэл бэкІэ нахь лъэшэу шІу ылъэгъущтыгъэ, джыри илъэсиблэ ащ пае Лабан фэлэжьагъ.\nЯкъубэ ыкъохэр\n31 Зиусхьаным Якъубэ Леа шІу зэримылъэгъурэр къызелъэгъум, ащ сабый къыфэхъунэу ышІыгъ, ау Рахъэл сабый хэкІыщтыгъэп. 32 Леа лъэрымыхь хъугъэ, шъао къыфэхъугъ, ащ Рубэн фиусыгъ; сыда пІомэ ащ къыІуагъ: «Зиусхьаным ситхьамыкІагъэ къылъэгъугъ, джы силІ шъыпкъэмкІэ шІу силъэгъущт». 33 Джыри ащ ышъо сабый хафи, шъао къызыфэхъум, къыІуагъ: «Зиусхьаным зэхихыгъэ сэ шІу сызэрамылъэгъурэр, джащ пае джыри зы шъао къыситыгъ». Ащ ЩымІон фиусыгъ. 34 Джыри ащ ышъо сабый хафи, шъао къыфэхъугъ. «Джы силІ сэ къысэпкІылІэщт, – ыІуагъ ащ, – сэ ащ шъэуищ къыфэслъфыгъ». Джащ пае Лэуй фиусыгъ. 35 Джыри зэ ащ ышъо сабый хэфагъ, джыри шъао къыфэхъугъ. «Джы сэ Зиусхьа��ым щытхъу фэсшІыщт», – ыІуи, джащ пае ыкъо Ехъуд фиусыгъ. Ащ ыуж мылъфэжьэу хъугъэ.\nУблапІэ 30\n1 Якъубэ сабыйхэр зэрэдимыгъотыхэрэр елъэгъути, Рахъэл ышыпхъу ехъуапсэщтыгъэ. «Сабыйхэр къысэтых, – риІуагъ ащ Якъубэ, – армырмэ сылІэщт». 2 Ау Якъубэ, Рахъэл фэгубжи, риІуагъ: «Сэра Тхьэу о сабый пхэмыкІынэу зышІыгъэр?» 3 «Мары сиунэІут бзылъфыгъэу Билхэ, – ыІуагъ Рахъэл, – ащ ыдэжь ихь: слъэгуанджэхэм сабый атесынэу къысферэлъф. Ащ ихьатырыщтми, сабыйхэр сэри сиІэных». 4 Рахъэл иунэІут бзылъфыгъэу Билхэ ащ ыгъэшъузынэу ритыгъ; Якъубэ ащ ыдэжь ихьагъ. 5 Билхэ ышъо сабый хафи, Якъубэ шъао къыфилъфыгъ. 6 «Тхьэм сиІоф къызэхифыгъ, – къыІуагъ Рахъэл, – силъэІу къызэхихи, шъао къыситыгъ». Джащ пае Дан фиусыгъ. 7 Рахъэл иунэІут бзылъфыгъэу Билхэ джыри лъэрымыхь хъуи, ятІонэрэ шъаор Якъубэ къыфилъфыгъ. 8 «Бэнэныгъэ лъэшкІэ сэ сшыпхъу себэни, сытекІуагъ», – ыІуагъ Рахъэл. Джащ пае ишъао Нафталый фиусыгъ. 9 Леа ежь зэрэмылъфэжьыщтым егупшыси, иунэІут бзылъфыгъэу Зилпа Якъубэ шъуз гуадзэу ритыгъ. 10 Леа иунэІут бзылъфыгъэу Зилпа Якъубэ шъао къыфилъфыгъ. 11 Леа къыІуагъ: «Синасып къыхьыгъ». Джащ пае шъэожъыем Гъад фиусыгъ. 12 Зилпа джыри шъао Якъубэ къыфилъфыгъ. 13 Арыти Леа къыІуагъ: «Гъогу мафэ сытеуцуагъ! Бзылъфыгъэмэ насыпышІу къысаІощт!» Джащ пае Ащэр фиусыгъ. 14 Коц хыныгъом Рубэн шъофым мандрагорхэр къыщигъотхи, янэу Леа къыфихьыгъэх. Рахъэл Леа елъэІугъ: «Пкъо къыхьыгъэ мандрагорхэр къысэтба». 15 Ау Леа ащ къыриІуагъ: «СилІ зэрэстепхыгъэр имыкъоу, джы скъо имандрагорхэр зыІэкІэбгъахьэхэ пшІоигъу, ара?» Рахъэл къыІуагъ: «Пкъо имандрагорхэм апае ащыгъум силІ нычэпэ къыбгорэлъ». 16 Пчыхьэм Якъубэ губгъом къызекІыжьым, Леа ащ пэгъокІи, риІуагъ: «Садэжь къихь. Скъо имандрагорхэмкІэ сэ сшыпхъу ущысщэфыгъ». Арыти а чэщым Якъубэ Леа голъыгъ. 17 Леа илъэІу Тхьэм къызэхихыгъ, ащ ышъо сабый хафи, ятфэнэрэ шъаор Якъубэ къыфилъфыгъ. 18 Джащыгъум Леа къыІуагъ: «СиунэІут бзылъфыгъэ силІ зэрэдэзгощыгъэм пае Тхьэм сиІахьэ къыслъигъэІэсыжьыгъ». Джащ пае Леа ыкъо Исасхъар фиусыгъ. 19 Джыри Леа сабый ышъо хафи, яхэнэрэ шъаор Якъубэ къыфилъфыгъ. 20 Леа къыІуагъ: «Тхьэм тын шІагъо къысфишІыгъ! Джы силІ лъытэныгъэ къысфишІын шъыпкъ, сэ ащ шъэуих къыфэслъфыгъэба!» Леа ыкъо Зэбулун фиусыгъ. 21 ЕтІанэ пшъашъэ къылъфи, ащ Динэ фиусыгъ. 22 Тхьэр Рахъэли егупшысагъ, ащ илъэІу къызэхихи, ышъо сабый хигъэфагъ. 23 Рахъэл лъэрмыхьэ хъуи, шъао къыфэхъуи, къыІуагъ: «Тхьэм емыкІу къысигъэхьыгъэп». 24 Ыкъо Юсыф фиуси, лъэІуагъэ: «Зиусхьаным джыри сэ зы шъао къысерэт!»\nЯкъубэ Лабан фэлажьэзэ бай зэрэхъугъэр\n25 Юсыф къызэхъум ыуж, Якъубэ Лабан риІуагъ: «Тадэжь, сихэгъэгу сыкІожьынэу сытІупщ, 26 сызкІыпфэлэжьэгъэ сишъузхэмрэ сисабыйхэмрэ къысэтхи. Ори ошІэ Іофэу пфэсылэжьыгъэр зыфэдэр». 27 Ау Лабан ащ къыриІуагъ: «НэшІукІэ сэ о укъысэплъыгъэмэ, сыолъэІу, къэуцу, джэнчымкІэ сэ къэсшІагъ оркІэ Зиусхьаным ынэшІу сэр�� скІыгъу зэрэхъугъэр». 28 ЕтІани къыпигъэхъуагъ: «ЛэжьапкІэу къыптефэрэр ор-орэу къаІуи, сэ къыостыщт». 29 Якъубэ ащ къыриІуагъ: «Сэ о сызэрэпфэлэжьэгъэ шІыкІэр ори ошІэ, сапэтыфэ уибылымхэр зэрэхъугъэхэри ошІэ. 30 Сэ сыкъэмыкІозэ уиІагъэр макІэ, джы бэ хъугъэ! Сыдым сыфежьагъэми, Тхьэм ынэшІу джарэу къыпщифэщтыгъэ! Ау сыдигъуа сэ сиунагъо сызыфэлэжьэщтыр?» 31 Лабан къыІуагъ: «КъаІо, сыда къыостыщтыр?» Якъубэ къыІуагъ: «Зи къысэмыт. Сэ къыуасІорэр къысфапшІэмэ, сэ джыри уимэлхэр пфэзгъэхъущтых ыкІи къэсыухъумэщтых. 32 Непэ зэкІэ уимэл-пчэн Іэхъогъухэр къэскІухьащтых; къахэщых ахэмэ мэлхэу бжьыгъэ зыхэлъхэри, къолэнхэри, шІуцІэхэри, джащ фэдэу бжьыгъи хэлъэу, къолэнэуи пчэнхэм ахэтхэри. Ащ фэдэ былымхэр сэркІэ лэжьапкІэ хъущтых. 33 ЕтІанэ силэжьапкІэ уеплъынэу укъызыкІокІэ, сэ сизэфагъэ уапашъхьэ къыщынэфэщт. Джы щегъэжьагъэу бжьыгъэ хэмылъэу е мыкъолэнэу пчэн е мэлхэм ащыщэу мышІуцІэ сэсыемэ къахэбгъуатэмэ, ар сэ стыгъугъэу мэхъу». 34 «Дэгъу, – ыІуагъ Лабан, – орэхъу о зэрэпІуагъэу». 35 Ау а мафэм Лабан къахищыгъэх ачъэ къолэнхэри, бжьыгъэ зыхэлъхэри, зэкІэ пчэнэу бжьыгъэ зыхэлъхэри, къолэнхэри, фыжь тІэкІу нэмыІэми зыхэлъыгъэхэри, зэкІэ мэл шІуцІэхэри, ахэр агъэхъунхэу ыкъомэ аритыгъэх. 36 Якъубэ мэфищ гъогукІэ пэчыжьэхэу ахэр ІукІыгъэх. Лабан ибылымэу къэнагъэр Якъубэ ыгъэхъущтыгъэ. 37 Къумбыл чъыгым, миндалым, платаным ячы цІынэхэр ащ ыштэхи, пхъашъомэ шъолъырхэр афишІыгъэх, пхъэ фыжьыр къычІигъэщызэ. 38 Шъолъырхэр зыхэщыгъэ чы упсыгъэхэр ащ пчэнхэр псы зыщешъощтыгъэ хьакъуашъомэ арилъхьагъэх, ахэр псы ешъонхэу къызыкІохэкІэ, а уахътэм зэгуахьэщтыгъэхэти, чыхэр алъэгъунхэу. 39 Чы къолэнмэ апашъхьэ пчэнхэр щызэгуахьэщтыгъэхэти, чэцІхэр къолэнхэуи, бжьыгъэ ахэлъэуи къалъфыщтыгъэ. 40 Якъубэ мэлхэр къахищыхэти, ахэр Лабан имэл къолэнхэмрэ шІуцІэхэмрэ афэгъэзагъэхэу зэкІолІэнхэм пае ыгъэуцущтыгъэх. Джы Якъубэ ежь иІэхъогъу шъхьафэу ыІыгъыгъ, Лабан иехэм ахэр ахигъэуцощтыгъэхэп. 41 Былым лъэшхэр зэгуахьэхэ зыщыхъурэм, Якъубэ чыхэр былымхэм алъэгъунэу хьэкъуашъомэ арилъхьэщтыгъэ, чымэ апашъхьэ щызэгохьанхэу. 42 Ау былым хъыбыйхэр зыщызэгуахьэхэрэм, чыхэр арилъхьэщтыгъэхэп. Джаущтэу Лабан былым хъыбыир ие хъущтыгъэ, былым пытэр Якъубэ ІэкІахьэщтыгъэ. 43 Якъубэ бай дэдэ хъугъэ; ащ мэл-пчэн Іэхъогъухэри, унэІут бзылъфыгъэхэри, хъулъфыгъэхэри, махъши, щыди бэ иІэ хъугъэр.\nУблапІэ 31\nЯкъубэ Лабан къызэрэІэкІэкІыжьыгъэр\n1 Якъубэ Лабан ыкъомэ ежь пае аІохэрэр зэхихыгъэх: «ЗэкІэ тятэ иІагъэр Якъубэ зыІэкІиубыти, тятэ ыІэ илъыгъэм имылъку ежь хишІыкІыгъ». 2 Якъубэ ежьми нахьыпэрэм фэдэу Лабан къызэрэфыщымытыжьым гу лъитагъ. 3 ЕтІанэ Зиусхьаным Якъубэ къыриІуагъ: «Шъуадэжь, уятэхэм адэжь кІожь; сэри о сыуигъусэщт». 4 Арыти Якъубэ Рахъэлрэ Леарэ алъигъакІохи, ибылым Іэхъогъухэр зыдэщыІэ шъофым къаригъэщагъэх. 5 Ахэмэ ариІуагъ: «Нахьыпэм фэдэу шъуятэ къыз��рэсфыщымытыжьыр сэлъэгъу. Ау сятэ и Тхьэ сэ сигъус. 6 Шъори шъошІэ зэкІэ лъэкІэу сиІэмкІэ шъуятэ сызэрэфэлэжьагъэр. 7 Ау шъуятэ сигъапцІэзэ, пшІэ фэдизрэ силэжьапкІэ зэблихъугъэ. Ау Тхьэм ащ сэ бзэджагъэ къысишІэнэу фидагъэп. 8 \"Былымэу бжьыгъэ зиІэхэр уилэжьапкІэ хъущтых\" къызысиІокІэ, зэкІэ былымхэр бжьыгъэ яІэу къэхъущтыгъэх. \"Къолэнхэр уилэжьапкІэ хъущтых\" зиІокІэ, зэкІэ былымхэр къолэнхэу къалъфыщтыгъэх. 9 Джаущтэу Тхьэм шъуятэ ибылымхэр ыштэхи, сэ ахэр къыситыгъэх. 10 Зэгорэм, былымхэр зыщылъыхъожьыхэрэ уахътэм, сэ пкІыхьапІэкІэ слъэгъугъэ: ачъэу пчэнхэм зязыдзыгъэхэр зэкІэ къолэныгъэх, бжьыгъэхэри яІагъэх. 11 Тхьэм имэлэІич пкІыхьапІэм сыхэтэу къысиІуагъ: \"Якъуб!\" Сэ сІуагъэ: \"СыкъэдаІо\". 12 Ащ къысиІуагъ: \"Моу плъэри, плъэгъущт: ачъэу пчэнмэ зязыдзыхэрэр зэкІэ е къолэных, е бжьыгъэхэр яІэх. Лабан къыуишІэрэр зэкІэ Сэ слъэгъугъэ. 13 Мыжъосыным дагъэ зыщытепкІагъэу, Сэ гущыІэ пытэ къызщысэптыгъэ Бэтэл зыкъыщыозгъэлъэгъугъэ Тхьэр Сэры. Джы тэджи, мы хэгъэгум икІыжьи, укъызыщыхъугъэ хэкум кІожь\"». 14 Рахъэлрэ Леарэ джэуап Якъубэ къыратыжьыгъ: «Тятэ тэ тызэригъэхымэрэр нафэба? 15 Тэ тищи, къыткІэкІуагъэр ежь ыгъэфедагъ. 16 Аущтэу зыхъукІэ, зэкІэ мылъкоу Тхьэм тятэ Іихыгъэр тэри тисабыйхэми тэтый. Арышъ зэкІэ Тхьэм къыуиІуагъэр гъэцакІэ». 17 Якъубэ исабыйхэри ишъузхэри махъшэхэм атыригъэтІысхьагъэх; 18 зэкІэ ибылымхэри, зэкІэ ыгъотыгъэ мылъкури, ежь ышъхьэкІэ ибылымэу Мэсэпэтамым щызэригъэгъотыгъэри, ятэу Исхьакъ дэжь, КъэнаІан чІыгум кІожьынэу зыдырищэжьагъ. 19 Лабан имэлхэр ыупхъонхэу кІуагъэти, ятэ иІэгъэ тхьэ нэпцІхэр Рахъэл къытыгъугъэх. 20 Джаущтэу Якъубэ арам цІыфэу Лабан ыгъэпцІагъ: зэрэкощыжьырэмкІэ макъэ ригъэІугъэп. 21 ЗэкІэ иІагъэр зыкІигъэгъуи, ежьэжьыгъ; псыхъоу Ефрат зэпырыкІи, ГъылыІад къушъхьэлъэ хэкум фиузэнкІыгъ.\nЛабан Якъубэ зэрэлъежьагъэр\n22 Ящэнэрэ мафэм Якъубэ зэрэкІожьыгъэр Лабан раІуагъ. 23 ИІахьылхэр гъусэ ышІыхи, Лабан ащ лъежьагъ, мэфибл тешІагъэу ГъылыІад къушъхьэлъэ хэкум дэжь щыкІэхьагъ. 24 Чэщым пкІыхьапІэкІэ Тхьэр арамэу Лабан къыфакІуи, ащ къыриІуагъ: «Зыфэсакъыжь, Якъубэ зыгорэ епшІэкъон!» 25 Лабан Якъубэ кІэхьагъ; Якъубэ ищэтырэ Іуашъхьэм тыригъэуцуагъ, Лабани иІахьылхэр игъусэхэу ГъылыІад къушъхьэлъэ хэкум къыщыуцугъ. 26 Лабан Якъубэ риІуагъ: «Сыда о пшІэрэр? Сыда, сыбгъапцІи, спхъухэр зыкІепщэжьагъэхэр, ІашэкІэ заом гъэры щашІыгъэхэм фэдэу? 27 Сыда шъэфэу зыфыкІэптхъужьыгъэр, сызыкІэбгъэпцІагъэр, зи къысэмыІоу? Тычэфэу, орэдхэр къатІозэ, шъонтырыпымрэ пхъонтэпщынэмрэ къядгъаІозэ, сэ укъэстІупщыжьыныеба. 28 Аужыпкъэм о сипхъорэлъфхэми спхъухэми сябгъэбэужьыгъэп; акъылынчъэу узекІуагъ. 29 Сыогоон слъэкІыни дэгъоу, ау шъуятэ и Тхьэ тыгъосчэщ къыздэгущыІи, къысиІуагъ: \"Зыфэсакъыжь, Якъубэ зыгорэ епшІэкъон!\" 30 КІо, о укІожьыгъэми Іофыгъэп, сыда пІомэ уятэ иунэ узэрифэжьыщтым пфэмыщыІэжьэу удэгуІэщтыгъэ, ау сыда ситхьэ сурэтхэр зыкІэптыгъугъэхэр?» 31 Якъубэ джэуап Лабан ритыжьыгъ: «Сэ сыщынэщтыгъэ, о ппхъухэр степхыжьыных сшІошІыщтыгъэ. 32 Уитхьэ сурэтхэр зэбгъотылІэжьхэрэр псэоу къэнэжьыщтэп. ТиІахьылхэр шыхьат орэхъух: зэкІэ къэлъыхъуи, оуиер штэжь». Ау Якъубэ ышІэщтыгъэп ахэр Рахъэл къызэритыгъугъэхэр. 33 Лабан Якъубэ ищэтыри, Леа ищэтыри, бзылъфыгъэ унэІутитІумэ ящэтыри ачІэхьагъ, ау зи къыгъотыгъэп. Леа ищэтырэ къызычІэкІыжьым, Рахъэл ищэтырэ чІэхьагъ. 34 Рахъэл тхьэ сурэтхэр ыштэхи, мэхъшэ уанэм ычІэгъ чІилъхьагъэх, ежь ахэмэ атетІысхьажьыгъ. Лабан зэкІэ щэтырыр къылъыхъугъ, ау зи къыгъотыгъэп. 35 Ежь Рахъэл ятэ риІуагъ: «Сизиусхьан къысфэрэмыгубж, сыкъыфэтэджын зэрэсымылъэкІырэмкІэ: сэ бзылъфыгъэ хабзэр къысфэкІуагъ». Лабан лъыхъуагъэ, ау тхьэ сурэтхэр къыгъотыгъэхэп. 36 Джы Якъубэ къэгубжи, Лабан ыгъэмысэу ыублагъ: «Сыда сызэрэмысэр, сыд псэкІода сшІагъэр, сауж уимыкІынэу? 37 О зэкІэ сиІапІэмэ уяплъыгъ, сыда уиунэ илъ пкъыгъо пстэумэ ащыщэу къэбгъотыгъэр? ТиІахьылхэм апашъхьэ къилъхь, ахэмэ тиІоф къызэхарэф. 38 Мары, илъэс тІокІырэ уадэжь сыщыІагъ; уимэл-пчэнхэми шъэрэзыжьыгъэ къахэкІыгъэп, уиІэхъогъу щыщ тІыхэр сшхыгъэхэп. 39 ХьэкІэ-къуакІэм зэхицунтхъагъэу къыпфэсхьыжьыгъэп, ар сэ сизэрарыгъ; чэщым атыгъугъэри, мафэм атыгъугъэри сэ сэбгъэпщыныжьыщтыгъэ. 40 Мары сиІоф зытетыгъэр: мафэрэ жъоркъым, чэщырэ чъыІэм къин сагъэщэчыщтыгъэ; сичъые сынэмэ апэчыжьэ зишІыщтыгъэ. 41 Джащ фэдэх илъэс тІокІэу уиунэ щисхыгъэр. УипшъэшъитІумэ апае илъэс пшІыкІуплІырэ сыпфэлэжьагъ, илъэсихырэ – уибылымхэм апае; ау о къыстефэрэ лэжьапкІэр гъогогъуипшІэ зэблэпхъугъэ. 42 Сятэ и Тхьэ, Ибрахьимэ и Тхьэ, Исхьакъ Щынагъо зыфыриІэр скІымыгъугъэмэ, о джыри сэ ІэнэкІэу сыптІупщыжьыщтгъэ. СитхьамыкІагъэрэ Іофэу сІэхэмкІэ сшІагъэмрэ Тхьэм къылъэгъухи, тыгъосчэщ Ар къыскъоуцуагъ». 43 Лабан джэуап Якъубэ къыритыжьыгъ: «Пшъашъэхэр – сэ спхъух; сабыйхэр – сэ сисабыих; былымхэр – сэ сибылымых, зэкІэ о плъэгъурэр сэсый. Спхъухэмрэ ахэмэ къалъфыгъэ сабыйхэмрэ агу хэзгъэкІын слъэкІыщта? 44 Джы оррэ сэррэ тызэгъэзэгъ, тазыфагуи шыхьат дэрэт». 45 Якъубэ мыжъо ин, саугъэтым фэдэу, зандэу ыгъэуцуи, 46 иІахьылхэм ариІуагъ: «Мыжъохэр къэшъуугъоих». Ахэмэ мыжъохэр къаугъоигъэх, Іуашъхьэу зэтыралъхьэхи, а мыжъо Іуашъхьэм дэжь щышхагъэх. 47 Лабан ащ Егъар-Сахъадут фиусыгъ, Якъубэ ащ ГъалыІэд фиусыгъ. 48 Лабан къыІуагъ: «Непэ мы Іуашъхьэр оррэ сэррэ тазыфагукІэ шыхьат». Ащ къыхэкІэуи ащ ГъалыІэд раІо, 49 джащ фэдэуи – Мыцпэ, Лабан зэриІуагъэм пае: «Зиусхьаныр оррэ сэррэ тызэгокІыжьэу, тызэрэмылъэгъужьы зыхъукІи, къытлъэрэплъ. 50 Спхъумэ о дэеу уадэзекІо зыхъукІэ е ахэмэ апэмыкІэу шъузхэр пштэхэмэ, ащыгъум зэгъашІэ, сэррэ оррэ цІыф шыхьат тимыІэми, тазыфагу Тхьэр шыхьатэу дэт». 51 Лабан Якъубэ риІуагъ: «Мары мы Іуашъхьэр, мары мы мыжъосыныри, сэррэ оррэ тазыфагу дэзгъэуцуагъэр. 52 Мы Іуашъхьэм сыкъыблэкІэу бзэджэ Іоф пае сэ уадэжь сыкъызэримыхьащтымкІэ ори мы Іуашъхьэми мы мыжъосыными уакъыблэкІэу бзэджэ Іоф пае садэжь укъызэримыхьащтымкІэ, мы Іуашъхьэри шыхьат, мы саугъэтри шыхьат. 53 Ибрахьимэ и Тхьэ, Нахъор и Тхьэ, ахэмэ ятэ и Тхьэ, хьыкумышІэу тазыфагу дэрэт». Якъубэ ежь ятэ Исхьакъ Щынагъо зыфыриІэмкІэ тхьэрыІо ышІыгъ. 54 Якъубэ Іуашъхьэм къурмэныпхъэр щышІуибзыгъ, иІахьылхэри къыригъэблэгъагъэх шхэнхэу. Зэшхэхэм, ахэмэ Іуашъхьэм чэщыр щырахыгъ. 55 Лабан пчэдыжьым ипхъорэлъфхэми ыпхъухэми къябэужьыгъ, ахэмэ Тхьэм ынэшІу къащифэнэу афелъэІуи, етІанэ ядэжь къежьэжьыгъ.\nУблапІэ 32\n1 Якъубэ ежь игъогу техьажьыгъ, Тхьэм и МэлэІичхэр ащ къыпэгъокІыгъэх. 2 Ахэр зелъэгъухэм, Якъубэ къыІуагъ: «Мыр Тхьэм иошъогудзэмэ яуцупІ». А чІыпІэм Махъанаим фиусыгъ. 3 Якъубэ мэкъэгъэІухэр ыпэ ригъэшъыхи, Едом хэгъэгум щыІэ хэкоу СэІир, ежь ышэу Іэсау ыдэжь ыгъэкІуагъэх. 4 Ахэмэ унашъо афишІэу ариІуагъ: «Мырэущтэу ешъуІу сизиусхьанэу Іэсау: \"Мары уиІумэтэу Якъубэ ыІорэр: 'Сэ бэрэ хымэ хэгъэгум, Лабан дэжь сыщыпсэугъ. 5 Джы сиІэх цухэри, щыдхэри, мэл-пчэнхэри, унэІут хъулъфыгъэхэри, унэІут бзылъфыгъэхэри; унэшІу къысщыфэным сыщыгугъэу, сикъэбар сизиусхьан раІонэу къэсІопщыгъэх'\"». 6 МэкъэгъэІухэм къагъэзэжьи, Якъубэ къыраІуагъ: «Пшэу Іэсау дэжь тыщыІагъ. Ар ежь къыппэгъокІыгъэу къэкІо, нэбгырэ шъиплІи игъус». 7 Якъубэ лъэшэу къащти, къэгумэкІыгъ, кІыгъугъэ цІыфхэри, былымхэри, махъшэхэри купитІоу ыгощыгъэх. 8 «Іэсау зы купым къытебанэу зэхикъутэмэ, – егупшысагъ Якъубэ, – адрэ купым зыкъигъэнэжьын ылъэкІыщт». 9 Якъубэ къыІуагъ: «Сятэ Ибрахьими сятэ Исхьакъи я Тхь, сихэгъэгу, сиІахьылхэм адэжь згъэзэжьынэу О, Зиусхьанэу къысэзыІуагъэр, ЫнаІэ къыстетынэу сызгъэгугъагъэр! 10 Къыстефэрэп сэ зэкІэ шІугъэу, зэкІэ шъыпкъагъэу О уиІумэт къыфэплъэгъугъэр. Сибэщ закъо сІыгъэу мы Иордан псыхъом сызэпырыкІыгъагъ, джы купитІу мылъку яІэу сигъусэ. 11 СыолъэІу, сыщыухъум сэ сшэу Іэсау! Сыда пІомэ ащ сыщэщынэ: ар къэкІонышъ, сэри, ныхэри, зэкІэ кІалэхэри, тиукІынкІэ сэщынэ. 12 Орба къысэзыІуагъэр: \"Сэ о шІу къыпфэсшІэщт, ипчъагъэкІэ зэрэбэм къыхэкІэу плъытэн умылъэкІыным нэсэу, хы пшахъом фэдэу, о птекІыщт цІыфхэр згъэбэгъощтых\"». 13 А чэщыр Якъубэ а чІыпІэм щырихи, иІагъэм Іэсау пае тынхэр къыхихыгъэх: 14 пчэн шъитІу, ачъэ тІокІ, мэл шъитІу, тІы тІокІ; 15 якъунанхэр акІыгъухэу ащырэ мэхъшэ щэкІ, чэм тІокІитІу, цуипшІ, щыдыбз тІокІ, щыдипшІ. 16 ИунэІутмэ Іэхъогъу пэпчъ шъхьаф-шъхьафэу арити, ариІуагъ: «Сапэ шъуитэу шъукІу, шъуазыфагу чІыгууанэ къижъугъан». 17 Апэрэм унашъо фишІыгъ: «Сэ сшэу Іэсау уІукІэу: \"Хэт урий? Тыдэ укІорэ? Хэт иІэхъогъуа уапэ итыр?\" ыІоу, къызыоупчІыкІэ, 18 джэуап ет: \"Мыхэр уиІумэтэу Якъубэ ибылымхэу сизиусхьан Іэсау тынэу къыпфишІыгъэхэр арых. Мары ежь Якъуби тауж ит\"». 19 А дэдэр ариІуагъ ятІонэрэми, ящэнэрэми, зэкІэ Іэхъогъумэ ауж итыгъэхэми: «Шъори, Іэса�� къызышъупэгъокІыкІэ, джащ фэдэу яшъуІу. 20 ЕтІани ешъуІу: \"Мары уиІумэтэу Якъуби тауж ит\"». Сыда пІомэ ар егупшысэщтыгъэ: «Сапэ изгъэшъыгъэ тынхэмкІэ ащ ынэшІу къызщызгъэфэн. ЕтІанэ, тызэІукІэмэ, дэгъоу къыспэгъокІынкІи мэхъу». 21 Джаущтэу тынхэр апэ ригъэшъыхи, ежь а чэщыр пщыпІэм щырихыгъ.\nЯкъубэ Тхьэм зэребэныгъэр\n22 А чэщ дэдэм Якъубэ къэтэджи, ишъузитІуи, иунэІут бзылъфыгъитІуи, ыкъо пшІыкІузи зыдырищажьэхи, псыикІыпІэмкІэ Ябэкъ зэпырыкІыгъ. 23 Ахэр псыхъом зэпырищыгъэх, зэкІэ иІагъэри зэпырищи, 24 ежь Якъубэ изакъоу къэнагъ. Нэфылъыр къызэкІечыфэ лІы горэ ащ къебэныгъ. 25 КъызэрэтемыкІошъущтыр Ащ къызелъэгъум, ыкопкъ зэрытыпІэ къынэси, къупшъхьэ зэрытыпІэр зэриутыгъ. 26 ЕтІанэ къыриІуагъ: «СыкъэтІупщ, нэф къэшъыгъ». Ау Якъубэ къыІуагъ: «УнэшІу къысщымыфэу устІупщыщтэп». 27 «Сыда о пцІэр?» – адрэр къеупчІыгъ. Мыдрэм къыІуагъ: «Якъуб». 28 Арыти адрэм къыриІуагъ: «Джы къыщегъэжьагъэу о пцІэ Якъубэжьыщтэп, Исраил нахь; сыда пІомэ о Тхьэми цІыфхэми уябэныщтыгъэ, текІоныгъэри къыдэпхыщтыгъэ». 29 Якъуби елъэІугъ: «О пцІэ къысаІоба». Адрэм къыриІожьыгъ: «Сыд о сцІэ хэбгъотэщтыр?» Ащ дэжьым Ащ ынэшІу къыщыщифагъ. 30 «Сэ мыщ Тхьэм ынэгу сыщыкІэплъагъ, псэоуи сыкъэнэжьыгъ» ыІуи, Якъубэ ар зыщыхъугъэ чІыпІэм Пэниел фиусыгъ. 31 Якъубэ Пэнуел зэпичы зэхъум, тыгъэр къыкъокІыгъ. Ар ыкопкъэу узырэм ригъэлъэщаощтыгъэ. 32 Джащ къыхэкІэу джы къызнэсыгъэм исраил цІыфхэм копкъ зэхэтыпІэм фэу телъыр ашхырэп, сыда пІомэ Къебэныгъэр Якъубэ ыкопкъ зэхэтыпІэ фэу телъым нэсыгъагъ.\nУблапІэ 33\nЯкъубэ Іэсау зэрэІукІагъэр\n1 Якъубэ зэплъэм, мары Іэсау нэбгырэ шъиплІ игъусэу къакІоу ылъэгъугъ. Леаи, Рахъэли, иунэІут бзылъфыгъитІуми ясабыйхэр Якъубэ янэхэм акІыгъунхэу ышІыгъэх. 2 Ишъуз гуадзэхэмрэ ахэмэ ясабыйхэмрэ апэ ригъэуцуагъэх, ахэмэ ауж Леарэ ащ исабыйхэмрэ ригъэхьагъэх, етІанэ зэкІэмэ ауж Рахъэлрэ Юсыфрэ ригъэуцуагъэх. 3 Ежь зэкІэ ахэмэ апэ иуцуи, ыш екІуалІэзэ, чІыгум нэсэу блэунае шъхьащэ ышІыгъ. 4 Ау Іэсау къыпэгъочъи, ІаплІ къырищэкІызэ, ыпшъэ зыкъыридзи, къебэугъ, тІури гъыгъэ. 5 Іэсау зэплъэм, шъузхэри бынхэри ылъэгъуи, къыІуагъ: «Хэт щыщых мы уигъусэхэр?» Якъубэ джэуап къытыжьыгъ: «Тхьэм игукІэгъукІэ уиІумэт къыритыгъэ бынхэр арых». 6 Шъуз гуадзэхэмрэ ахэмэ ясабыйхэмрэ Іэсау къекІуалІэхи, шъхьащэ къыфашІыгъ. 7 Ащ ыуж Леа исабыйхэр игъусэхэу къекІуалІи, шъхьащэ къыфашІыгъ, етІанэ Рахъэлрэ Юсыфрэ къекІуалІэхи, шъхьащэ къыфашІыгъ. 8 Іэсау къыІуагъ: «Мы сыкъызІукІэгъэ Іэхъогъухэр сыд лІэужыгъоха?» Якъубэ джэуап къытыжьыгъ: «Ар сизиусхьан нэшІукІэ къысэплъыным пае». 9 «Сэ сиІэр икъущт, сшы, – Іэсау ыІуагъ, – оуиер о уерэІ». 10 «Хьау, – ыІуагъ Якъубэ, – нэшІукІэ къысэплъи, мы тыныр сІых! О услъэгъуныр – Тхьэм ынэгу занкІэу сыкІэплъэным ычІыпІ, о дэгъоу укъыспэгъокІыгъ! 11 Сызэрэпфэразэм ишыхьатэу тынэу къыпфэсшІыгъэр штэ, сэ Тхьэм гукІэгъу къысфишІыгъ, сызыфэныкъо щыІэп». Якъубэ елъэІути, Іэсау тыныр ыштэнэу къезэгъыгъ. 12 «Гъогум тытехьан, – къыІуагъ Іэсау, – сэ уапэ ситэу сыкІощт». 13 Ау Якъубэ ащ риІожьыгъ: «Сизиусхьан ешІэ сабыйхэр зэрэхъыбыехэр. Симэл-пчэнхэмрэ былым пІашъэхэмрэ ащых: ахэр мэфэ псаум зыпфыхэкІэ, зэкІэ къозэу хъущтых. 14 О сизиусхьан, тапэ итэу кІо, сэ, уиІумэт, мэкІэ-макІэу, былымыр зэрэкІощтым фэдэу, сабыйхэр зэрэкІощтхэм фэдэу сыкъэкІощт сизиусхьан дэжь, СэІир сыкъэсыфэ». 15 Іэсау къыІуагъ: «ЦІыфэу скІыгъухэм ащыщэу заулэ уигъусэнэу къэзгъэуцун». Якъубэ къыІуагъ: «Сыда ар зэрищыкІагъэр? УнэшІу къысщыфэ къодыеми сэркІэ екъу. Сизиусхьан, укъысфэдэгъущ!» 16 А мэфэ дэдэм Іэсау ежь игъогукІэ СэІир къыгъэзэжьыгъ. 17 Якъубэ СукъоткІэ кІуагъэ, унэ зыфишІыгъ, былымхэм чэлхэр афишІыгъэх. Джащ пае а чІыпІэм Сукъот фиусыгъ. 18 Мэсэпэтамым къикІыжьи, зи мыхъун къемыхъулІэу Якъубэ КъэнаІан хэгъэгум ит Щэхэм къалэм къэкІуагъ. Къалэм дэмыхьэу, ащ пэмычыжьэу къыщыуцугъ. 19 Щэхэм лІым ятэу Хъаморэ ыкъомэ яшъоф щыщэу чІыгу тыжьын ахъщишъэкІэ ыщэфи, ащ ежь ищэтыр щигъэІагъ. 20 Ащ къурмэншІыпІи щигъэуцуи, фиусыгъ: «Тхьэ, Исраил и Тхь».\nУблапІэ 34\nЯкъубэ ыпхъу Динэ емыкІу къызэрэрашІагъэр\n1 Динэ, Якъубэ Леа фигъотыгъэ пшъашъэр, а чІыпІэм щыпсэурэ пшъашъэмэ адэжь кІуагъэ. 2 А хэгъэгум ипщэу хъыу лъэпкъым щыщэу Хъамор ыкъоу Щэхэм пшъашъэр къылъэгъуи, ыубытыгъ, голъи, емыкІу рихыгъ. 3 Ащ ыпсэ Якъубэ ыпхъоу Динэ кІэрыпкІагъ, пшъашъэр шІу ылъэгъугъэу, гущыІэ ІэшІукІэ дэгущыІагъ. 4 Щэхэм ятэу Хъамор риІуагъ: «Мы пшъашъэр шъузыкІэ сэгъаштэ». 5 Якъубэ ыпхъу Динэ ынапэ зэрэтырахыгъэр зэхихыгъ. Ау ыкъохэр былымхэм апэтхэу шъофым щыІагъэхэти, ахэр къэкІожьыфэхэ Якъуби зи ыІуагъэп. 6 Щэхэм ятэу Хъамор Якъубэ дэжь къыдэгущыІэнэу къэкІуагъ. 7 Якъубэ ыкъохэр, хъугъэр зызэхахым, шъофым къикІыжьыгъэх, лъэшэу гукъао лІымэ ащыхъугъ, губжым къызэкІигъэнагъэх, сыда пІомэ Якъубэ ыпхъу лые зэрэрахыгъэр – ИсраилкІэ емыкІушху, аущтэу пшІэ хъущтыгъэп. 8 Хъаморэ къыІуагъ: «Сэ скъо, Щэхэм, ыгукІэ шъуипшъашъэ кІэрыпкІагъ; сышъолъэІу, шъузкІэ ар ащ къешъутба. 9 Благъэ шъукъытфэхъун; шъуипшъашъэхэр тэ къытэшъутыхэзэ шъушІын, тэ типшъашъэхэр шъо шъуштэных. 10 Шъукъыддэпсэу, тичІыгу шъуапашъхьэ илъ, шъущыпсэу, шъущылажь, шъуиунаеуи ар зыІэкІэжъугъахь». 11 Ежь Щэхэм пшъашъэм ятэрэ ышхэмрэ ариІуагъ: «НэшІукІэ шъукъысэплъынэу сшІэ къодыемэ, зэкІэ зыфашъуІорэр къышъостыщт. 12 ЗыфашъуІорэм фэдиз нысэ уасэрэ шІухьафтынрэ къэжъугъэнаф, къышъостыщт; пшъашъэр шъузкІэ къысэшъути ары ныІэп сызыфаер». 13 Якъубэ ыкъомэ Щэхэми ащ ятэу Хъамори тхьагъэпцІыгъэ хэлъэу джэуап аратыжьыгъ, сыда пІомэ ащ ежьхэм ашыпхъоу Динэ ынапэ тырихыгъ. 14 «Ар тфэшІэщтэп, – аІуагъ ахэмэ, – цІыфэу сунэт амышІыгъэм шъузкІэ тшыпхъу еттыныр тэркІэ емыкІу хъущт. 15 Шъо шъуилъэІу тэ тыкъызезэгъыщт закъор шъори тэщ фэдэ шъухъоу, зэкІэ шъо хъулъфыгъэу шъуиІэр сунэт шъушІыгъэ зыхъукІэ ары. 16 ЕтІан�� типшъашъэхэр къыжъудэдгъэкІощтых, шъо шъуипшъашъэхэри тэ шъузкІэ тштэщтых, тыжъудэпсэущт, зы цІыф лъэпкъэуи тыхъущт. 17 Ау сунэт зяжъугъэшІынымкІэ шъукъытэмыдэІумэ, тэ тшыпхъу тигъусэу тыІокІыжьы». 18 Хъамори ащ ыкъо Щэхэми а гущыІэхэр агу рихьыгъэх. 19 КІэлэ ныбжьыкІэм ащ лъыпытэу сунэт заригъэшІыгъ – джарэу Якъубэ ыпхъу ащ шІу ылъэгъущтыгъэ. Ятэ иунэ иунагъокІэ Щэхэм ары лъытэныгъэ анахьэу зыфашІыщтыгъэр. 20 Хъаморэрэ ащ ыкъо Щэхэмрэ якъалэ икъэлэпчъэ цІыф зэІукІапІэм къыІухьэхи, къэлэдэсмэ мырэущтэу араІуагъ: 21 «Мы цІыфхэр тэркІэ мамырых, мы чІыгум щэрэтІысхи, шъхьафитэу щэрэлажьэх; мары чІыгур апашъхьэ щыхъоо-пщау. Япшъашъэхэр тэ шъузкІэ къытатхэу, тэ типшъашъэхэри ежьхэм яттыхэу тшІыщт. 22 Мы цІыфхэр къыддэпсэунхэу, зы цІыф лъэпкъэуи тыщытынэу къызезэгъыщтхэ закъор – ежьхэр сунэт зэрашІыгъэхэм фэдэу, тэри зэкІэ тихъулъфыгъэхэр сунэт тшІымэ ары. 23 ЯІэхъогъухэри, ямылъкуи, зэкІэ ябылымхэри тэтые хъущтхэба? Адетэжъугъашти, ахэр къытхэтІысхьащтых». 24 Къэлэдэсхэм Хъаморэрэ ащ ыкъоу Щэхэмрэ адырагъэштагъ; къэлэ хъулъфыгъэхэр зэкІэ сунэт ашІыгъэх. 25 Ящэнэрэ мафэм, ахэр зыщысымэджагъэхэм, Якъубэ ыкъуитІу, Динэ ышыхэу ЩымІонрэ Лэуйрэ, шъхьадж ичатэ къышти, пэрыохъу ямыІэу къалэм дахьэхи, зэкІэ хъулъфыгъэхэр аукІыгъэх. 26 Хъамори ащ ыкъоу Щэхэми чатэкІэ аукІыгъэх; етІанэ Щэхэм иунэ Динэ къыращыжьи, къэкІожьыгъэх. 27 Нэужым Якъубэ ыкъохэр укІыгъэхэм адэжь къэкІожьхи, ашыпхъу ынапэ зыщытырахыгъэ къалэр ахъункІагъ. 28 Ахэмэ мэл-пчэнхэри, былым пІашъэхэри, щыдхэри, сыд лІэужыгъоу къалэм дэлъыгъэри, шъофым рагъотагъэри аштагъ. 29 ЗэкІэ ахэмэ ямылъку зыдаштагъ, зэкІэ ясабыйхэри, яшъузхэри гъэрэу аубытыгъэх, зэкІэ унэмэ арылъхэри зэрапхъуагъэ. 30 Якъубэ ЩымІонрэ Лэуйрэ ариІуагъ: «Мы чІыгум щыпсэухэрэм, къэнаІан цІыфхэми пэрыц цІыфхэми салъэгъу мыхъоу шъушІи, тхьамыкІагъо къысфэшъухьыгъ. Сэ цІыфэу сиІэр макІэ; сэ къыспэуцунхэу къэзэрэугъойхэмэ, сэри зэкІэ тилІакъуи тагъэкІодыщт». 31 Ау ЩымІонрэ Лэуйрэ ятэ къыраІожьыгъ: «Тэ тшыпхъу бзылъфыгъэ хэтакІом фэдэу удэзекІо хъущта?»\nУблапІэ 35\nЯкъубэ Бэтэл дэжь зэрэщыІагъэр\n1 Тхьэм Якъубэ къыриІуагъ: «ЗыІэти, Бэтэл кІо, ащ щыпсэу; о пшэу Іэсау зышІобгъэбылъэу узыхэхьажьым, зыкъыозыгъэлъэгъугъэ Тхьэм пае къурмэншІыпІэ ащ щыгъэпс». 2 Якъубэ ежь иунагъуи зэкІэ ицІыфхэми ариІуагъ: «Хымэ тхьэ сурэтэу шъуиунэмэ арытхэр чІэшъудзых, зышъуукъэбзыжь, шъуищыгъынхэри зэблэшъухъух, 3 Бэтэл тыкІощт, ащ сэ къурмэншІыпІэ щызгъэпсыщт – тхьамыкІагъом сызыхэт мафэм сыкъызэхэзыхи, сызытет гъогум щысигъусэгъэ Тхьэм пае». 4 Арыти зэкІэ хымэ тхьэ сурэтэу аІыгъыгъэхэр, тхьакІумпылъхьэу атхьакІумэхэм апылъыгъэхэри Якъубэ къыратыгъэх; Якъубэ ахэр Щэхэм пэмычыжьэу щыт чъыгаем ычІэгъ щычІитІагъэх. 5 ЕтІанэ ахэр ежьагъэх. Тхьэм ищынагъо къэлэ гъунэгъухэм адэсхэр зэлъиубытыгъэхэти, Якъубэ ыкъомэ алъежьагъэхэп. 6 КъэнаІан хэгъэгум ит Лузэ, джы БэтэлкІэ заджэхэрэм, Якъубэ къэкІуагъ – ежьыри зэкІэ игъусэ цІыфхэри. 7 Ащ къурмэншІыпІэ щигъэпси, а чІыпІэм цІэ фишІыгъ: Ел-Бэтэл сыда пІомэ ежь ышы зышІуигъэбылъэу зыкІеІэжьым, мы чІыпІэм Тхьэм зыкъыщыфигъэлъэгъуагъ. 8 Дэборэ, Рыбкъэ быдз езгъэшъуагъэу зыпІугъэр лІагъэ, Бэтэл ыхэкІэ чъыгэе чІэгъым ар щычІалъхьажьыгъ, Якъубэ а чъыгаем Зыщагъаехэрэ чъыгаекІэ еджагъ. 9 Якъубэ Мэсэпэтам къызекІыжьым, Тхьэр ащ джыри къыфэлъагъуи, ынэшІу къыщифагъ. 10 Тхьэм ащ къыриІуагъ: «О пцІэр Якъуб, ау тапэкІэ Якъуб къыуаІожьыщтэп. Джы щегъэжьагъэу о пцІэр – Исраил!» Джаущтэу ащ къыфиусыгъ Исраил. 11 Ащ джыри Тхьэм къыриІуагъ: «ЛъэкІ пстэури ЗиІэ Тхьэр Сэры. Орэбагъу, пхэрэхъу: цІыф лъэпкъ о птекІыщт, цІыф лъэпкъыбэ! Пачъыхьэхэр о къыптекІыщтых! 12 Ибрахьимэрэ Исхьакъырэ ястыгъэ чІыгур, ори къыптекІыщтхэми ястыщт». 13 Тхьэр ащ къызщыдэгущыІэгъэ чІыпІэм ІукІыжьыгъ. 14 Ар къызщыдэгущыІэгъэ чІыпІэм Якъубэ мыжъосын щигъэуцуи, шъон къурмэн щишІи, санэрэ дагъэрэ тырикІагъ. 15 Якъубэ а чІыпІэм Бэтэл фиусыгъ.\nРахъэл Бинямин къыфэхъуи, зэрэлІагъэр\n16 Бэтэл дэкІыгъэхэу, Ефрат нэсынхэкІэ джыри чІыгуонэ заулэ къэнагъэу, Рахъэл сабый къыфэхъугъ. Хъошъэным ар ифэгъагъ. 17 Сабый къыфэхъуным икъин зыхэтым, мамыкум ащ къыриІуагъ: «Умыщын, джыри зы шъао уиІ!» 18 Ыпсэ зыщыхэкІыным Рахъэл ыкъо Бэн-Они фиусыгъ. Ау ятэ ащ БиняминкІэ еджагъ. 19 Рахъэл лІагъэ, Ефрат, джы Бэтлэхъэм зыфаІорэм, екІурэ гъогум дэжь щычІалъхьажьыгъ. 20 Ащ икъэунэ Якъубэ мыжъосын тыригъэуцуагъ. Ар непэ нэсыжьэу Рахъэл икъэунэ имыжъосын. 21 Исраили ежьи, Іэдэр плъэпІэ лъагэм ыкІыб ищэтырэ щигъэІагъ.\nЯкъубэ ыкъохэр\n22 А хэгъэгум Исраил къызеты лъэхъаным Рубэн ятэ ишъуз гуадзэу Билхэ зыцІэм голъыгъ. Исраил ар зэхихыгъэ. Якъубэ къо пшІыкІутІу иІагъ. 23 Леа ыкъохэр: Якъубэ иапэрэ сабыеу Рубэн, ащ ыуж ЩымІон, Лэуй, Ехъуд, Иссашхар, Зэбулун. 24 Рахъэл ыкъохэр: Юсыфрэ Биняминрэ. 25 Рахъэл иунэІут бзылъфыгъэ Билхэ ыкъохэр: Данрэ Нафталыйрэ. 26 Леа иунэІут бзылъфыгъэ Зилпа ыкъохэр: Гъадрэ Ащэррэ. Ахэр Якъубэ ыкъохэу Мэсэпэтамым къыщыфэхъугъэхэр арых.\nИсхьакъ зэрэлІагъэр\n27 Якъубэ ежь ятэ Исхьакъэу, Къыриат-Арбэ, джы Хъэурэн зыфаІорэм пэблэгъэ Мамрэ дэсым дэжь къэкІуагъ. Ащ Ибрахьими Исхьакъи хэхэсэу щыпсэущтыгъэх. 28 Илъэсишъэрэ тІокІиплІырэ Исхьакъ ыгъэшІагъ. 29 Исхьакъ жъы дэдэ хъугъэу ыпсэ хэкІыгъ, дунаим ехыжьи, ицІыф лъэпкъ хэхьажьыгъ, ыкъохэу Іэсаурэ Якъубэрэ ар чІалъхьажьыгъ.\nУблапІэ 36\nІэсау къытекІыгъэхэр\n1 Мары Іэсау – ар дэдэр Едом – къытекІыгъэхэр. 2 Іэсау къэнаІан цІыфмэ апхъумэ ащыщхэр шъузкІэ ыштагъэх: Адэ, хьат лъэпкъэу Елонэ ыпхъур, хъыу лъэпкъэу ЦыбыІон ыпхъоу Іанэ ыпхъу Охъолибамэ. 3 Басмати ары, Исмахьилэ ыпхъоу Нэбаиот ышыпхъу. 4 Адэ Іэсау къыфилъфыгъ Елифаз; Басмат РэІуел къылъфыгъ. 5 Охъолибамэ къыфэхъугъэх ЕІущ, ЯІылам, Къорахъ. Ахэр арых Іэсау ыкъохэу КъэнаІан хэгъэгум къыщыфэхъугъэхэр. 6 Іэсау ишъузхэри, ыкъохэри, ыпхъухэри, зэкІэ иунэ цІыфэу исхэри, иІэхъогъухэри, зэкІэ ибылымхэри ыугъойхи, КъэнаІан хэгъэгум зэкІэ щигъотыгъэ мылъкури зыкІигъэгъуи, ышэу Якъубэ кІэрыкІи, нэмыкІ хэгъэгу кІуагъэ. 7 Ямылъкухэр бэ дэдэ зэрэхъугъэхэм къыхэкІэу, зэдыщыІэнхэ алъэкІыжьыщтыгъэп; Іэхъогъоу яІэхэр зэрэбэм къыхэкІэу зыщыпсэухэрэ чІыгум ахэр тефэжьыщтыгъэхэп. 8 Джаущтэу Іэсау СэІир къушъхьэлъэ хэкум итІысхьагъ. Іэсау – ар дэдэр ары Едомыр. 9 Къушъхьэлъэ хэкоу СэІир щыпсэурэ едом цІыфхэм ятэ пІашъэу Іэсау мары къытекІыгъэхэр: 10 мары Іэсау ыкъомэ ацІэхэр: Елифаз, Іэсау ишъузэу Адэ ыкъор, РэІуел, Іэсау ишъузэу Басмат ыкъор. 11 Елифаз ыкъохэр: Тэман, Омар, Цэфэу, ГъаІытам, Къэназ. 12 Іэсау ыкъоу Елифаз ТымнаІ ыцІэу шъуз гуадзэ иІагъ, ащ Іамалэкъ къылъфыгъ. Ахэр арых Іэсау ишъузэу Адэ ыкъомэ къатекІыгъэхэр. 13 Марых РэІуел ыкъохэр: Нахъат, Зэрахъ, Щам, Мызэ – ахэр Іэсау ишъузэу Басмат ыкъомэ къатекІыгъэх. 14 Мыхэр арых Іанэ ыпхъоу, ЦыбыІон ипхъорэлъфэу, Іэсау ишъузэу Охъолибамэ ыкъуагъэхэр: ЕІущ, ЯІылам, Корах. 15 Мары Іэсау ыкъомэ къатекІыгъэмэ янахьыжъхэр: Іэсау ищыпэлъфэу Елифазэ ыкъохэр: нахьыжъхэу Тэман, Омар, Цэфэу, Къэназ, 16 нахьыжъхэу Корах, ГъаІытам, Амалек. Мыхэр Елифазэ инахьыжъхэу Едом хэгъэгум щыІагъэхэр арых; мыхэр Адэ ыкъомэ къатекІыгъэх. 17 Мыхэр Іэсау ыкъомэ къатекІыгъэмэ янахьыжъхэр арых: нахьыжъхэу Нахъат, Зэрахъ, Шаммэ, Мызэ. Мыхэр РэІуел инахьыжъхэу Едом хэгъэгум щыІагъэхэр арых; ахэр Іэсау ишъузэу Басмат ыкъомэ къатекІыгъэх. 18 Мыхэр Іэсау ишъузэу Охъолибамэ ыкъох: нахьыжъхэу ЕІущ, ЯІылам, Корах. Ахэр Іанэ ыпхъу Охъолибамэ, Іэсау ишъуз, къылъфыгъэ нахьыжъых. 19 Мыхэр Іэсау, ар Едом, ыкъомэ къатекІыгъэхэр арых, мыхэр арых ахэм янахьыжъхэри.\nСэІир къытекІыгъэхэр\n20 Мыхэр хор лъэпкъым щыщэу СэІир ыкъохэу, а хэгъэгум щыпсэущтыгъэхэр арых: Лотан, Щэуал, ЦыбыІон, Іанэ, 21 Дищэн, Ецэр, Дищан. Мыхэр арых СэІир ыкъохэу, хор цІыфхэм янахьыжъхэу, Едом хэгъэгум щыпсэущтыгъэхэр. 22 Лотан ыкъощтыгъэхэр: Хъорыйрэ Хэмамрэ; Лотан ышыпхъугъ Тымнэ. 23 Мыхэр Щэуал ыкъох: Іалуан, Манахъат, Іэбал, Щэфэу, Онам. 24 Мыхэр ЦыбыІон ыкъох: Айэрэ Іанэрэ. Ар Іанэу, ежь ятэу ЦыбыІон ищыдхэр ыгъэхъухэзэ, шъоф нэкІым псыфабэхэр къизгъотэгъагъэр ары. 25 Мыхэр арых Іанэ къыфэхъугъэхэр: Дишонрэ Іанэ ыпхъоу Охъолибамэрэ. 26 Мыхэр Дишон ыкъох: Хъэмдан, Ещбан, Итран, Къэран. 27 Мыхэр Эцер ыкъох: Билхан, ЗаІауан, Іакъан. 28 Мыхэр Дишан ыкъох: Уц, Аран. 29 Мыхэр хор цІыфхэм янахьыжъых: нахьыжъхэу Лотан, Щэуал, ЦыбыІон, Іанэ, 30 нахьыжъхэу Дишон, Эцер, Дишан. СэІир хэгъэгум исыгъэхэмкІэ мыхэр арых хор цІыфхэм янахьыжъхэр.\nЕдом цІыфхэм япачъыхьэхэмрэ ялІакъохэмрэ\n31 Мары исраил цІыфхэм, пачъыхьэ яІэ хъуным ыпэкІэ, Едом хэгъэгум ипачъыхьагъэхэр. 32 Едом щыпачъыхьагъ БэІор ыкъоу БэлаІ, ащ икъалэ ыцІэр Динхабэ. 33 БэлаІ зэлІэм, ащ ыуж Боцрэ щыщ Зэрахъ ыкъоу Иобаб пачъыхьэ хъугъэ. 34 Иобаб лІагъэ, ащ ыуж тэманхэм яхэгъэгу щы��эу Хъущам пачъыхьэ хъугъэ. 35 Хущам лІагъэ, ащ ыуж Бэдад ыкъо Хадад пачъыхьэ хъугъэ, Моаб хэгъэгум мыдиан цІыфхэр щызэхэзыкъутагъэр: ащ икъалэ ыцІэр Іауит. 36 Хадад лІагъэ; ащ ыуж Масрэкъэ щыщэу Самлэ пачъыхьэ хъугъэ. 37 Самлэ лІагъэ; ащ ыуж псыІушъом Іут Рэхъобот щыщ Саул пачъыхьэ хъугъэ. 38 Саул лІагъэ, ащ ыуж Іахбэр ыкъо БаІал-Хъанан пачъыхьэ хъугъэ. 39 Іахбэр ыкъоу БаІал-Хъанан лІагъэ, ащ ыуж пачъыхьэ хъугъэ Хадар; ащ икъалэ ыцІэр ПаІу; ащ ишъуз ыцІэр Мэхэтабэл, Мезахаб ыпхъоу Матрэд ыпхъу. 40 Мыхэр арых Іэсау инахьыжъхэр, ахэмэ ялІакъохэр, япсэупІэхэр, ацІэхэр: нахьыжъхэу Тымнэ, Іалуа, Етэт, 41 нахьыжъхэу Охъолибамэ, Елэ, Пинон, 42 нахьыжъхэу Къэназ, Тэман, Мыбцар, 43 нахьыжъхэу Магъдиел, Іирам. Ахэр арых едом нахьыжъхэр, япсэупІэхэмкІэ, чІыгоу аІэ илъыгъэмкІэ. Джары Іэсау, едом цІыфхэм ятэ пІашъэхэр.\nУблапІэ 37\nЮсыф ипкІыхьапІэхэр\n1 Ятэ нахьыпэкІэ хымэу зэрысыгъэ КъэнаІан хэгъэгум Якъубэ итІысхьагъ. 2 Мары Якъубэрэ ащ къытекІыгъэхэмрэ якъэбар. Юсыф илъэс пшІыкІубл ыныбжьыгъ. Ышхэм ягъусэу, Билхэрэ Зилпарэ акъохэм, былымхэр ыгъэхъущтыгъэх, ахэмэ яшІэпхъэджагъэхэр ятэ нигъэсыжьыщтыгъ. 3 Исраил адрэ ыкъохэм анахьэу Юсыф шІу ылъэгъущтыгъэ, сыда пІомэ ар ижъышъхьэм ыгъотыжьыгъагъ, аужыпкъэм ащ гъуапэ зиІэ щыгъын кІыхьэ фаригъэшІыгъагъ. 4 Зэш пстэуми анахьэу ар ятэ шІу зэрилъэгъурэр ахэмэ залъэгъум, ауджэгъуи, гуфэбэныгъэ зыхэлъ гущыІи раІожьын алъэкІыщтыгъэп. 5 Юсыф зэгорэм пкІыхьапІэ ылъэгъуи, ар ышымэ къафиІотагъэти, джыри нахь лъэшэу ахэмэ ар ауджэгъугъ. 6 Ащ ахэмэ ариІуагъ: «ПкІыхьапІэу слъэгъугъэм моу шъукъедэІуба. 7 Бганэхэр губгъом щэтэпхы фэд, мары сэ сибганэ занкІэу къэуцугъ, мары шъо шъуибганэхэр ащ хъураеу къеуцокІыхи, сэ сибганэ шъхьащэ къыфашІыгъ». 8 Ащ ышымэ къыраІуагъ: «О тэ пачъыхьэ укъытфэхъу пшІоигъу, ара? О пІэ тилъы хъунэуи?» – ИпкІыхьапІэхэмрэ игущыІэхэмрэ апае ар джыри нахь лъэшэу алъэгъу мыхъоу хъугъэ. 9 Ежь Юсыф джыри ащ нэмыкІ пкІыхьапІэ ылъэгъуи, ышымэ ар къафиІотагъ: «Мары сэ пкІыхьапІэ слъэгъугъэ, мары тыгъэми, мазэми, жъогъо пшІыкІузми сэ шъхьащэ къысфашІы!» 10 Яти ышыхэми а пкІыхьапІэр къызафеІуатэм, ятэ ащ къегыеу къыриІуагъ: «Сыд пкІыхьапІа плъэгъухэрэр? Сэри, уяни, о пшыхэри чІыгум нэс о шъхьащэ къыпфэтшІынэу уадэжь тыкъэкІонэу ара?» 11 Ышмэ ащ агу къыфыхэкІыщтыгъ; ау ятэ а къэбарыр ыгу риубытагъ.\nЮсыф ышыхэм зэращагъэр\n12 Зэгорэм Юсыф ышыхэр ятэ имэлхэр Щэхэм дэжь щагъэхъунэу кІуагъэх. 13 Исраил риІуагъ Юсыф: «Пшыхэм Щэхэм дэжь мэлхэр щагъэхъухэба? КІо, ори узгъэкІон ахэмэ адэжь». Юсыф джэуап къытыжьыгъ: «Мары сэ сыхьазыр». 14 Исраил ащ риІуагъ: «КІо, пшыхэр узынчъэхэмэ, былымхэм язытети къеплъ, джэуапи къысфахьыжь». Арыти Хъэурэн кІэир ыбгыни, Юсыф Щэхэм къэкІуагъ. 15 Юсыф гъощагъэу шъофыр къыкІухьэзэ, лІы горэ къыІукІи, къеупчІыгъ: «Сыда узылъыхъурэр?» 16 «Сэ сызлъыхъухэрэр сшыхэр арых, – къыІуагъ Юсыф, – къысаІу, тыда ахэмэ мэл-пчэнхэр зыщагъэхъухэрэр?» 17 Адрэм къыриІожьыгъ: «Ахэр мыщ ІукІыжьыгъэх, сэ зэхэсхыгъэ ахэмэ Дотан кІонхэу зэраІощтыгъэр». Джащыгъум Юсыф ышымэ ауж ихьи, ахэр Дотан къыщигъотыгъэх. 18 Ахэмэ ар чыжьэкІэ къалъэгъугъ; анэсыфэ нэс ар зэраукІыщтыр зэхалъхьэу аублагъ. 19 Ахэмэ зэраІожьыгъэ: «Мары пкІыхьапІэлъэгъур къэкІо. 20 НекІох, тыукІынышъ, псынэ игъукІыгъэ горэм итыдзэжьын, хьэкІэ-къуакІэмэ ашхыгъэу тІощт; теплъын ащ ипкІыхьапІэмэ къарыкІырэм». 21 Ау ар Рубэн зэхихи, Юсыф къыгъэнэжьыгъ. «Ыпсэ хэтэшъумыгъэх», – ыІуагъ ащ. 22 ЕтІани къыІуагъ: «Лъыр шъумыгъачъэ, шъоф нэкІым ит псынэ игъукІыгъэм ишъудз, ау шъуІэ тешъумыщай». Аущтэу ащ зыкІиІуагъэр, ар псэоу къыгъэнэжьынышъ, ятэ ритыжьынэу арыгъэ. 23 Юсыф ышымэ адэжь къызэкІом, ахэмэ ащ гъуапэ зиІэ щыгъын кІыхьэу щыгъыгъэр щатхъыгъ. 24 Ащ нэужым аубыти, псынэм радзагъ; ар нэкІыгъэ, псы итыгъэп. 25 Зэшыхэр шхэнхэу тІысыгъэхэ къодыеу зэплъэхэм, алъэгъугъ: исмахьилэ цІыфхэу сатыушІэ куп ГъылыІад къикІэу къэкІо, ахэмэ ямахъшэхэм мэ ІэшІу къызпихрэ чъыги, Іэзэгъу уци, пцантхъи Мысырым ащэ. 26 Ехъуд ышымэ ариІуагъ: «Тшы тыукІымэ, сыда шІуагъэу хэлъыр? Ар зэрэтыукІыгъэр тыушъэфыжьын фаеу хъущт. 27 Исмахьилэ цІыфхэм ятэжъугъащ, тэ тІэ ащ нэмысыгъэу хъущт. Сыд Іо фаеми, ар тэ тшы, зы пкъышъол, зы лъы тыщыщ». Зэшыхэм ащ дырагъэштагъ. 28 Мидиам щыщ сатыушІэхэр блэкІыхэ зэхъум, Юсыф псынэм къыралъэшъужьи, исмахьилэ цІыфмэ тыжьын ахъщэ тІокІыкІэ аращагъ, адрэхэми Юсыф Мысырым ащагъ. 29 Рубэн къэкІожьи, псынэм зеплъэм – Юсыф исыжьэп. Гукъэошхом хэтэу ащ ищыгъынхэр зэІитхъыгъэх. 30 Ышымэ адэжь къыгъэзэжьи, Рубэн ариІуагъ: «Шъэожъыер щыІэжьэп! Адэ сэры? Тыдэ сэ сыкІощта?» 31 ЕтІанэ зэшымэ Юсыф ищыгъын ашти, ачъэ горэ аукІи, щыгъыныр лъым хагъэуагъ. 32 Щыгъын кІыхьэр ятэ фахьыжьи, раІуагъ: «Мыр тэ къэдгъотыгъ! Еплъба – о пкъо ищыгъына мыр?» 33 Якъубэ еплъи, къэкууагъ: «Мыр скъо ищыгъын! ХьэкІэ-къуакІэмэ ар ашхыгъ! Ары, Юсыф захацунтхъагъ!» 34 Якъубэ ищыгъынхэр зэхицунтхъэхи, дзыопхъэ шэкІ пхъашэм хэшІыкІыгъэ шъыгъо щыгъынхэр зыщилъагъэх, мэфабэрэ ыкъо ыгъэягъ. 35 Ыкъохэри, ыпхъухэри ар агъэрэхьатынэу къэзэрэугъоигъэх; ау Якъубэ рэхьатынэу фэягъэп. «Нэшхъэигъэм сыхэтэу, – ыІуагъ ащ, – скъо дэжь хьадрыхэ сыкІожьыщт». Аущтэу зэпимыгъэоу Юсыф ыгъаещтыгъэ. 36 Мидиам цІыфхэм Юсыф Мысырым ипачъыхьэ-фирхьауным иІэнэтІэзехьэмэ ащыщэу, икъэухъумакІомэ ятхьаматэу Потыфар ращагъ.\nУблапІэ 38\nЕхъудрэ Тамарэрэ\n1 А лъэхъаным Ехъуд ышымэ ахэкІыжьи, Іадулам къалэм щыщэу Хъырэ зыцІэм пэмычыжьэу псэунэу щытІысыгъ. 2 Ащ къэнаІан цІыф горэу ШыуаІ зыцІэм ыпхъу Ехъуд ынаІэ тыридзагъ. Ехъуд ар къыщагъ, ыдэжь ихьагъ. 3 Ар лъэрмыхь хъуи, шъао къыфэхъугъ, Ехъуд ащ Іэр фиусыгъ. 4 Джыри лъэрмыхьэ хъуи, шъао къыфэхъугъ; ащ ШуаІ фиусыгъ Онан. 5 Джыри шъао къыфэхъугъ, ШуаІ ащ фиусыгъ Щэлэ. Шъузым кІалэр къызыфэхъум, Ехъуд Къэзиб щыІагъ. 6 Ехъуд ищыпэлъфэу Іэр пае шъуз къыштагъ: ащ ыцІ��гъэр Тамар. 7 Ехъуд ищыпэлъфэу Іэр Зиусхьаным ыпашъхьэ щышІугъэпти, Зиусхьаным ар ыгъэлІагъ. 8 Ехъуд Онан риІуагъ: «Пшы ишъуз штэжьыри, ащ ычІыпІэ иуцу, иунагъо зэтегъэуцожь». 9 Бзылъфыгъэм ышъо хидзэщтыр ежь иеу зэрэмыхъущтыр Онан ышІэщтыгъэ; ащ пае ыш ишъуз зыдэгъолъкІэ, ищэпс чІыгум тырикІэщтыгъэ, ыш пае сабый къыгъэхъунэу фэмыеу. 10 Ар зэрэзекІощтыгъэр Зиусхьаным игопагъэп, арыти ари Ащ ыгъэлІагъ. 11 Ащ ыуж Ехъуд инысэу Тамарэ риІуагъ: «Сэ скъоу Шелэ ыныбжь екъуфэ, уятэ иунэ шъузабэу исыгу». Аущтэу зыкІиІуагъэр, егупшысагъэшъ ары: «Ари ышымэ афэдэу мылІэгъагъот». Тамарэ ятэ иунэ кІожьыгъэ. 12 Охътабэ тешІагъ, Ехъуд ишъузэу ШыуаІ ыпхъу лІагъэ. Ехъуд зэрэхьатыжьым, имэлхэр зыупхъухэу, Тымнэ щыІэхэм адэжь иныбджэгъоу Іадулам цІыфэу Хъырэ игъусэу кІуагъэ. 13 Тамарэ ипщ имэлхэр зыщаупхъухэрэм Тымнэ къызэрэкІорэр зызэхехым, 14 шъузэбэ щыгъынхэр зыщиххи, техъор къызэрихъохыгъ, ынэгуи рихъуи, Тымнэ екІурэ гъогум Іут Іэнаим икъэлапчъэ ІутІысхьагъ. Шелэ ыныбжь икъугъэми, ежь ащ шъузкІэ зэрэрамытырэр ылъэгъущтыгъэти ары аущтэу зыкІишІыгъэр. 15 Ехъуд ар къызелъэгъум, ынэгу ихъогъагъэти, бзылъфыгъэ хэтакІокІэ ылъытагъ. 16 Ехъуд ащ екІуалІи, риІуагъ: «НекІо, сыкъыбголъынэу сыфай». Ар ежь инысэу зэрэщытыр ышІэщтыгъэп! Адрэм къыІуагъ: «Сыда о къысэптыщтыр, укъызголъмэ?» 17 Ехъуд къыІуагъ: «Іэхъогъум щыщ чыцІ цІыкІу къыпфязгъэщэщт». Бзылъфыгъэм къыІуагъ: «Ар къысфяогъэщэфэ, шэс къысэптыщта?» 18 Ехъуд еупчІыгъ: «Сыд фэдэ шэса къыостыщтыр?» Бзылъфыгъэм къыриІожьыгъ: «Уимыхъурэу шъодэным пышІагъэмрэ, бэщэу ІэкІэ пІыгъымрэ ары». ЗыфиІуагъэхэр ритыхи, ыдэжь ихьагъ, Тамарэ сабый ышъо хэфагъ. 19 ЕтІанэ къэтэджыжьи, кІожьыгъэ, техъор зытырихыжьи, ишъузэбэ щыгъынхэр зыщилъэжьыгъэх. 20 Ехъуд чыцІ цІыкІур Іадулам цІыфэу иныбджэгъум ригъэщагъ шэсыр бзылъфыгъэм къыІихыжьынэу, ау иныбджэгъу ар ыгъотыгъэп. 21 А чІыпІэм щыпсэухэрэм яупчІыгъ: «Тыдэ щыІа бзылъфыгъэ хэтакІоу, Іэнаим гъогум дэжь щысыгъэр?» Ау ахэмэ къыраІожьыгъ: «Мыщ бзылъфыгъэ хэтакІо щыІагъэп». 22 Ащ Ехъуд дэжь къыгъэзэжьи, риІуагъ: «Сэ ар къэзгъотыгъэп. А чІыпІэм щыпсэухэрэм бзылъфыгъэ хэтакІо ащ щымыІагъэу къысаІуагъ». 23 Ехъуд къыІуагъ: «КІо ащ ыдэжь шэсыр къэрэн, тэ къыддэрэмыхьащхыхэри ары ныІэп. Сэ чыцІ цІыкІур фясэгъащэ; ау о бзылъфыгъэр къэбгъотын плъэкІырэп». 24 Мэзищ фэдиз тешІагъэу Ехъуд къыраІуагъ: «Тамарэ, уинысэ, хэукъуагъ, джы мары ар лъэрымыхь хъугъэ». Ехъуд ариІуагъ: «Дэшъущи, жъугъэсты». 25 Ау Тамарэ зыращажьэм, ащ ипщы дэжь ыгъэкІуагъэх раІонэу: «Сэ лъэрымыхь сызыфэхъугъэр мы пкъыгъохэр зиехэр ары». ЕтІани ащ къыІуагъ: «Моу яплъи, мы мыхъурыр, мы шъодэныр, бэщыр къэошІэжьыха?» – еупчІыгъ ар. 26 Ехъуд къышІэжьыгъэх. «Мыр сэщ нахь заф, – къыІуагъ ащ, – ар Шелэ, скъо, зэресымытыгъэр ары зэкІэ къызэрыкІыгъэр». Ехъуд ащ нахьыбэрэ ащ гохьажьыгъэп. 27 Ихъошъэн къызэсым, Тамарэ тІолъфэныкъохэр ышъо хэлъхэу къычІэкІыгъ. 28 Къыфэхъухэ зэхъум, язырэм ыІэ къыгъэлъэгъуагъ; арыти мамыкум Іудэнэ плъыжь Іэм рипхэкІи, къыІуагъ: «Мыр апэу къэхъугъ». 29 Ау ащ ыІэ зэкІихьажьи, ащ ыш къэхъугъ. «Сыдэущтэу уипэрыохъу ІубгъэзыкІыгъа?» – ыІуагъ ныом. Джащ пае ащ Пэрэц фаусыгъ. 30 ЕтІанэ ащ ыуж ыш къэхъугъ, ыІэ Іудэнэ плъыжьыр къещэкІыгъэу. Ащ цІэу Зэрахъ фаусыгъ.\nУблапІэ 39\nЮсыфрэ Потыфар игуащэрэ\n1 Юсыф Мысырым ащагъ; фирхьауным иІэнэтІэзехьэмэ ащыщэу, икъэухъумакІомэ ятхьаматэу, пачъыхьэ унэм щыпсэурэ мысыр цІыфым Потыфар ар исмахьилэ сатыушІэхэу къэзыщагъэмэ ащищэфыгъ. 2 Зиусхьаныр Юсыф игъусагъэти, ащ иІофхэр дэгъоу кІощтыгъэх. Мысырым щыщэу ежь изиусхьан иунэ ар щыпсэущтыгъэ. 3 Ащ итхьаматэ Зиусхьаныр Юсыф къызэрэкІыгъури, зэкІэ ышІагъэр Зиусхьаным къызэрэдигъэхъугъэри ылъэгъугъ. 4 Юсыф итхьаматэ нэшІукІэ къызэригъэплъыгъ, ежь ышъхьэкІэ иунэІут хъугъэ, етІанэ иунэ Іофхэр зэрихьанхэу ыгъэуцугъ, зэкІэ иІагъэр ащ ыІэ рилъхьагъ. 5 Джащ щегъэжьагъэу Юсыф ихьатыркІэ мысырылІым иІэ пстэуми – унэми, губгъоми, сыд лІэужыгъоу ащыриІагъэми Зиусхьаным ынэшІу къащифэщтыгъэ. 6 ЗэкІэ ащ иІагъэр Юсыф ІэкІилъхьагъ, Юсыф ихьатыркІэ шхэнымрэ ешъонымрэ ехъурэ гумэкІ мысырылІым иІэжьыгъэп. Юсыф ыпкъыкІи ынапэкІи дэхагъэ. 7 Уахътэ тешІагъэу Юсыф изиусхьан ишъуз ынаІэ къытыридзи, къыриІуагъ: «Къызголъ». 8 Ау ар фимыдэу джэуап ритыжьыгъ: «Мары сизиусхьан зыфэгумэкІын гори иунэ щыриІэжьэп, зэкІэ имылъку сІэ къырилъхьагъ. 9 Ежь фэдэу мы унэм Іофхэр щысэгъэзекІох. Ощ нэмыкІэу сэ ащ фит сызфимышІыгъэ щыІэп, сыда пІомэ о ащ уришъуз. Адэ сыдэущтэу ащ фэдэ емыкІушхо сэ сшІэна, Тхьэм ыпашъхьэ псэкІод къыщысхьэу?» 10 Аущтэу ащ мафэ къэс Юсыф къыриІощтыгъэ, ежь ащ голъынэуи кІыгъунэуи ыдэщтыгъэп. 11 Ау зэгорэм иІофхэр ышІэнхэу ар унэм зехьэм, унэІут хъулъфыгъэ гори имысэу къычІэкІыгъ. 12 Бзылъфыгъэм, ащ ищыгъын къетхъуи, къыриІуагъ: «Садэжь къэгъолъ». Ау ищыгъын ащ къыІэкІигъани, Юсыф къыкІитхъуи, унэм къичъыжьыгъ. 13 Ищыгъын къыІэкІигъани, унэм зэричъыжьыгъэр бзылъфыгъэм зелъэгъум, 14 иунэ ис унэІут хъулъфыгъэмэ къяджи, ахэмэ ариІуагъ: «Шъуеплъ: тынапэ тырихынэу, силІ тэ джурт къытфищагъ. ЛІыгъэкІэ къызголъынэу ар садэжь къэкІогъагъ! Сэ сыкъэкууагъ. 15 СыкъэкІыий, куо-хьау къызэрэсІэтыгъэр зызэхехым, ищыгъын къыгъани, кІитхъужьыгъ». 16 Изиусхьан къэкІожьыфэ Юсыф ищыгъын ащ ыдэжь щыІагъ. 17 Ащи а гущыІэ дэдэхэр риІуагъэх: «Джурт унэІутэу къытфэпщагъэр садэжь сынапэ тырихынэу къихьэгъагъ! 18 Сэ куо-хьау къэсІэти, сыкъызэкІыим, ищыгъын садэжь къырини, кІитхъужьыгъ». 19 «УипщылІ джары къысишІэ шІоигъуагъэр», – ыІуи, ишъуз къызыреІом, зиусхьаныр лъэшэу къэгубжыгъ; 20 Юсыф аригъэубыти, пачъыхьэм ихьапсчІэсхэр зычІэсхэм чІаригъэдзагъ. Юсыф джаущтэу хьапсым чІэс хъугъэ. 21 Ау Тхьэр Юсыф игъусагъ, Ежь игукІэгъукІэ хьапсым иІэшъхьэтет ынэшІу къыщифэнэу ышІыгъ. 22 Хьапсым иІэшъхьэтет зэкІэ хьэпсчІэсхэр Юсыф ыІэ къы��илъхьагъэх, Іофэу щашІэрэ пстэумкІи ар унэшъошІ хъугъэ. 23 Ащ ыІэ илъым щыщ горэми хьапсым иІэшъхьэтет лъыплъэщтыгъэп; сыда пІомэ Зиусхьаныр Юсыф игъусагъ, сыд ышІагъэми, Зиусхьаным зэкІэ ащ къыдигъэхъущтыгъэ.\nУблапІэ 40\nЮсыф хьапсым дычІэсхэм япкІыхьапІэхэм къарыкІырэр къызэрагуригъэІуагъэр\n1 А хъугъэ-шІагъэмэ ауж тІэкІу тешІагъэу мысыр пачъыхьэм исэнэзехьэрэ ихьалыгъугъажъэрэ язиусхьанэу Мысырым ипачъыхьэ ыпашъхьэ мысагъэ щыряІэ хъугъэ. 2 Фирхьауныр иунэкІэ икъулыкъушІитІумэ лъэшэу афэгубжыгъ: сэнэзехьэ шъхьаІэмрэ хьалыгъугъэжъэ шъхьаІэмрэ. 3 УхъумакІохэм ятхьаматэ иунэ хэт хьапсэу Юсыф зычІэсыгъэм ахэр аригъэщагъэх. 4 УхъумакІомэ ятхьаматэ ахэмэ ынаІэ атетынэу Юсыф афигъэзагъэти, ар ахэмэ афэлажьэщтыгъэ. Хьапсым охътэ заулэрэ чІэсыгъэхэу, 5 зэгорэм мысыр пачъыхьэм исэнэзехьэрэ ихьалыгъугъажъэрэ а зы чэщым пкІыхьапІэхэр алъэгъугъэх, шъхьадж ежь ипкІыхьапІэ мэхьэнэ шъхьаф иІэу. 6 Пчэдыжьыпэм Юсыф ахэмэ адэжь къызэкІом, ахэр зыгорэм зэригъэгумэкІыхэрэр ылъэгъугъ. 7 «Сыда непэ шъузкІэнэшхъэир?» – яупчІыгъ ар фирхьауным иІофышІэхэу изиусхьан иунэ къыдычІэсхэм. 8 Ахэмэ ащ къыраІуагъ: «Тэ пкІыхьапІэхэр тлъэгъугъэх, ау къарыкІырэр къызэхэзыфын щыІэп». Юсыф ахэмэ ариІуагъ: «ПкІыхьапІэхэм язэхэфын Тхьэр арыба зиІофыр. КъысфэшъуІуат сэ ахэр». 9 Сэнэзехьэ шъхьаІэм ипкІыхьапІэ Юсыф къыфиІотагъ: «ПкІыхьапІэ слъэгъугъэ, мары сэнэшъхьэ бжалэр сапашъхьэ ит; 10 а бжалэм къутэмищ гот. Ахэмэ гулъэхэр къызэрадзэу, ахахъоу ригъэжьагъ, къэгъагъэхэр къащылъэгъуагъэх, сэнашъхьэ къапыкІи, игъо хъугъэ. 11 Фирхьауным иІэгубжъи ІэкІэ сІыгъ. Сэнашъхьэр къыпысчи, фирхьауным иІэгубжъэ ар исфызагъ, Іэгубжъэр фирхьауным естыгъ». 12 «Мары ащ къикІырэр, – ыІуагъ Юсыф, – къутэмищыр – ар мэфищ. 13 Мэфищ зытешІэкІэ, фирхьауным лъагэу удиІэтэещт, уичІыпІи уригъэуцожьыщт, ипэум зэрэпшІыщтыгъэм фэдэу, фирхьауным Іэгубжъэр ептызэ пшІыщт. 14 УиІофхэр дэгъу зыхъужьхэкІэ, угу сыкъэгъэкІыжьи, гукІэгъу къысфэшІыба: фирхьауным сигугъу фэшІи, мы унэм сищыжь. 15 Сэ джурт чІыгум егъэзыгъэкІэ сыкъыращыгъи! Хьапсым сычІадзэнэу мыщи мыхъун зи щысшІагъэп». 16 Хьалыгъугъэжъэ шъхьаІэм Юсыф пкІыхьапІэр дэгъукІэ къызэрэзэхифырэр ылъэгъугъэти, къыриІуагъ: «Сэри пкІыхьапІэ слъэгъугъэ, хьалыгъу фыжь арылъэу сшъхьэ мэтэ хъэгъищ тетэу; 17 акІыІурэ матэм фирхьауным пае зэфэшъхьафэу хьалыгъугъажъэм ыгъэжъагъэхэр илъых, ау а матэм шхынэу илъхэм бзыухэр ахэуІох». 18 Юсыф джэуап къытыжьыгъ: «Мары ащ къикІырэр: мэтищыр – ар мэфищ. 19 Мэфищ зытешІэкІэ, фирхьауным ори ударигъэІэтэещт, пшъхьэ паригъэупкІыщт, упкъ пкъэум паригъэлъэнышъ, къолэбзыухэр къыхэуІохэзэ щышхэщтых». 20 Мэфищ зытешІэм, фирхьауныр къызщыхъугъэ мафэм, ащ иунэІутхэм апае ешхэ-ешъошхо ышІыгъ, иунэІутхэм ащыщхэу исэнэзехьэ шъхьаІэрэ ихьалыгъугъэжъэ шъхьаІэрэ лъагэу диІэтэягъэх; 21 сэнэзехьэ шъхьаІэр ичІыпІэ Іуигъэхьажьыгъ, ипэурэм фэдэу Іэгубжъэр къыритызэ ышІынэу. 22 Хьалыгъугъэжъэ шъхьаІэр, Юсыф къызэрэриІуагъэм фэдэу, паригъэлъагъ. 23 Ау сэнэзехьэ шъхьаІэм Юсыф ыгу къэкІыжьыгъэп, ар щыгъупшэжьыгъ.\nУблапІэ 41\nЮсыф фирхьауным ипкІыхьапІэхэм къарыкІырэр зэрэгуригъэІуагъэр\n1 ИлъэситІу зытешІэм, фирхьауным пкІыхьапІэ ылъэгъугъ: ар Нил псыхъом Іут. 2 Джы мары дэгъухэу, апкъыкІи пщэрхэу, чэмибл Нил псыхъом къыхэкІыгъэхэу, нэпкъ зэхэкІыхьагъэм щэхъух. 3 Мары ахэмэ ауж итхэу, теплъаджэхэу, апкъыкІэ одхэу, нэмыкІ чэмибл Нил псыхъом къыхэкІыхэшъ, адрэ чэмхэм агоуцох. 4 Чэмибл теплъаджэхэу, зыпкъыкІэ одхэм чэм дэхэ зишІугъохэр ашхы. Фирхьауныр къэущыжьыгъ. 5 ИкІэрыкІэу хэчъыежьи, джыри нэмыкІ пкІыхьапІэ ылъэгъугъ: мары зы щэпкъым пщэрхэу, дэгъухэу шъхьибл къыпыкІагъ. 6 Ау мары ахэмэ ауж нэкІхэу, тыгъэжьым ыгъэгъугъэхэу шъхьибл къэкІыгъ. 7 Фышъхьэ одхэм шъхьэ псэоу, шъхьэ ушъагъэхэр ашхыгъэх. Фирхьауныр къэущыжьи, пкІыхьапІэ зэрилъэгъугъэр къыгурыІуагъ. 8 Пчэдыжьым ар гумэкІыгъо хэфагъэу зэкІэ Мысырым ис тхьэгурымагъохэри акъылышІохэри къаригъащэхи, ипкІыхьапІэ ахэмэ къафиІотагъ, ау фирхьауным ар зыми къыфызэхифын ылъэкІыгъэп. 9 Джащыгъум сэнэзехьэ шъхьаІэм фирхьауным риІуагъ: «Джы сыгу къэкІыжьы симысагъэ. 10 Зэгорэм фирхьауныр иунэІутмэ лъэшэу афэгубжи, сэри хьалыгъугъэжъэ шъхьаІэри сигъусэу хьапсым, ухъумакІомэ ятхьаматэ иунэ тычІаригъэшІыхьэгъагъ. 11 А зы чэщым тэ титІуи пкІыхьапІэхэр тлъэгъугъэх, мэхьэнэ шъхьаф иІэу, шъхьадж ежь ипкІыхьапІэ ылъэгъугъ. 12 Ащ щытигъусагъ джурт кІалэ, ухъумакІохэм ятхьаматэ иунэІутыр. Тэ ащ типкІыхьапІэхэр къыфэтІотагъэхэти, ащ шъхьадж пкІыхьапІэу ылъэгъугъэм имэхьанэ къытфызэхифыгъ. 13 Тэ ащ типкІыхьапІэхэр къызэрэзэхифыгъэхэм фэдэуи хъугъэ: сэ сичІыпІэ къэсэбгъэгъэзэжьыгъ, адрэр пябгъэлъагъ». 14 Ащ нэужым фирхьауным Юсыф лъигъэкІуагъэх. ГузэжъогъукІэ ар хьапсым къычІащыжьыгъ, зэкІаупсыхьи, ищыгъынхэр зэблахъухи, фирхьауным дэжь къэкІуагъ. 15 Фирхьауным къыІуагъ: «Сэ пкІыхьапІэ слъэгъугъэ, ау ар къысфызэхэзыфышъун щыІэп. О, зэраІорэмкІэ, пкІыхьапІэр зэрэзэхэпхэу, ащ лъыпытэу къикІырэр къэоІо». 16 «Ар сэ сІэ илъэп, – Юсыф джэуап къытыжьыгъ, – фирхьауным ишІуагъэ екІынэу Тхьэм джэуап къытыщт». 17 Фирхьауным Юсыф къыфиІотагъ: «Сэ пкІыхьапІэ слъэгъугъэ, мары Нил инэпкъ сытет. 18 Джы мары дэгъухэу, апкъыкІэ пщэрхэу, чэмибл Нил псыхъом къыхэкІыгъэхэу, нэпкъ зэхэкІыхьагъэм щэхъух. 19 Джы мары ахэмэ ауж итхэу нэмыкІ чэмибли къыхэкІых, одхэу, теплъэджэ дэдэхэу, зэпкъырыуагъэхэу; ахэмэ афэдэ Мысыр чІыналъэм щыслъэгъугъэп. 20 Чэм зэпкъырыуагъэхэу, чэм одхэм апэрэ чэмибл пщэрхэр ашхыгъ. 21 Пщэрхэр ахэмэ акІоцІ хъугъэх, ау ахэмэ аныбэмэ арыз хъугъэу къахэщыгъэп. Ыпэрэм фэдэу, ахэр теплъэджагъэх. ЕтІанэ сыкъэущыжьыгъ. 22 Ащ ыуж нэмыкІ пкІыхьапІэ слъэгъугъэ: зы щэпкъым арызэу, дэгъухэу шъхьибл къыпыкІагъ. 23 Ахэмэ ауж псыгъохэу, тхьамыкІэхэу, тыгъэжьым ы��ъэгъугъэхэу шъхьибл къэкІыгъ. 24 Фышъхьэ одмэ шъхьибл дэгъухэр зи къэмынэу ашхыгъ. Сэ ар тхьэгурымагъохэм къафэсІотагъ, ау зыми къысфызэхифышъугъэп». 25 Юсыф фирхьауным риІуагъ: «Ар пкІыхьапІитІоп, зы нахь. Тхьэм ышІэщтымкІэ фирхьауным макъэ къыригъэІугъ. 26 Чэм дэгъуиблыр – ар илъэсибл; фышъхьэ дэгъуиблыри – ари илъэсибл. Арышъ ар зы пкІыхьапІ. 27 Одхэу ыкІи теплъаджэхэу чэмиблэу апэрэмэ ауж псым къыхэкІыгъэхэр – илъэсибл, джащ фэдэуи одхэу, тыгъэжьым ыгъэгъугъэ шъхьиблыр – ахэри къыкІэлъыкІорэ илъэсибл гъабл. 28 Джары сэ фирхьауным зыкІесІогъагъэр: Тхьэм ышІэщтыр фирхьауным къыригъэлъэгъугъ. 29 Мысыр хэгъэгум изэфэдэкІэ илъэсибл гъэбэжъу къыщежьэщт. 30 Ахэмэ ауж илъэсибл гъаблэ къэхъущт; Мысыр хэгъэгум гъэбэжъоу щыІагъэр ащыгъупшэжьыщт. Гъаблэм чІыгур ыунэкІынышъ, 31 ар къин дэдэу зэрэщытыщтым къыхэкІыкІэ ипэурэ гъэбэжъоу щыІагъэр щымыІагъэм фэдэу хъущт. 32 ПкІыхьапІэр фирхьауным зэкІэлъыкІоу тІо зэрилъэгъугъэм къикІырэр, ар Тхьэм теубытагъэ хэлъэу зэрэрихъухьагъэр, шІэхэуи ар зэригъэцэкІэщтыр ары. 33 Джы фирхьауным губзыгъэу, акъылышІоу лІы къерэгъоти, ар Мысыр хэгъэгум ипащэу ерэгъэуцу. 34 Фирхьауным зэрэхэгъэгоу къулыкъушІэхэр щерэгъэнафэх – илъэсибл гъэбэжъум къыкІоцІ Мысыр хэгъэгум къытекІэщт лэжьыгъэм иятфэнэрэ Іахьэ цІыфмэ къаІахынэу. 35 Лэжьыгъэу а къихьащт илъэс дэгъухэм къэкІыщтыр арэугъой, фирхьауным ынаІэ тетэу ар гъомлапхъэкІэ къалэхэм ащарэгъэтІылъи, къарэухъум. 36 Джащыгъум хэгъэгум илъэсибл гъаблэу къыфэкІощтым пае а гъомлапхъэр гъэтІылъыгъэ хъущт, хэгъэгуми гъаблэр зэпичыщт!»\nЮсыф фирхьауным игуадзэу зэрэхъугъэр\n37 Фирхьауными ащ иІэнэтІэзехьэхэми Юсыф игущыІэхэр агу рихьыгъэх, 38 ахэмэ ащ ариІуагъ: «Ащ фэдэ цІыф дгъотыщта, мыщ фэдэу, Тхьэм Ыпсэ хэлъэу?» 39 Фирхьауным Юсыф зыфигъэзагъ: «А пстэури о Тхьэм къыпфызэІуихыгъэшъ, ощ фэдэу губзыгъэрэ акъылышІорэ щыІэп. 40 ЗэкІэ сиунэ Іофхэр о зепхьащтых, зэкІэ сицІыфхэм уиунашъохэр агъэцэкІэщтых. Пачъыхьэ тахътэр ары ныІэп ощ нахьи сызэрэнахь иныщтыр». 41 Фирхьауным Юсыф къыриІуагъ: «Сакъы, зэкІэ Мысыр хэгъэгум иІэшъхьэтетэу узгъэуцугъ». 42 Фирхьауным имыхъур Іэлъын къызпихи, Юсыф ыІэ къыпилъхьагъ; лен дэгъу дэдэм хэшІыкІыгъэ щыгъынхэр щилъэхи, ыпшъэ дышъэ пшъэхъу къырилъхьагъ; 43 Заом фытегъэпсыхьэгъэ ку псынкІэу хэгъэгум ятІонэрэ цІыфэу исыр зэрэзэращэрэр къыритыгъ; Юсыф ащ исэу кІо зыхъукІэ, «гъогур ешъут!» аІозэ, куощтыгъэх. Джаущтэу фирхьауным Мысыр хэгъэгум ар Іэшъхьэтет фишІыгъ. 44 Фирхьауным Юсыф риІуагъ: «Мары сэ, фирхьауным, сиунашъо: о уишІэ хэмылъэу, Мысыр хэгъэгум зыми ыІи щигъэсысыщтэп, лъэбэкъуи щидзыщтэп». 45 Фирхьауным Юсыф цІэ фишІыгъ: Цафнат-ПаІынэах; ащ шъузкІэ ритыгъ Асэнат, къалэу Он дэс къурмэнышІэу ПотыпэраІ ыпхъу. Юсыф Мысыр хэгъэгум лъытэныгъэ щыриІэу хъугъэ. 46 Юсыф илъэс щэкІ ыныбжьыгъ Мысырым ипачъыхьэу фирхьауным фэлажьэу зеублэм. Юсыф фирхьауным ыпашъхьэ къикІыжьи, Мысыр хэгъэгур зэкІэ къыкІухьанэу ежьагъ. 47 ЧІыгум илъэсиблым къыкІоцІ гъэбэжъу иІэу, зы лэжьыгъацэ пэпчъ Іэбжыб къытыщтыгъэ. 48 Илъэсиблым къыкІоцІ сыдрэ лэжьыгъэуи Мысыр хэгъэгум щыбэгъуагъэр ащ зэІуигъэкІагъ, лэжьыгъэр къалэхэм ащигъэтІылъыгъ; къалэ пэпчъ ащ къегъэтІылъэкІыгъэ губгъохэм ялэжьыгъэ дилъхьагъ. 49 Юсыф лэжьыгъэ бэдэдэ ыугъоигъ, хыІушъо пшахъом фэдэу, арыти лъытэныри щигъэтыжьыгъ, сыда пІомэ плъытэн плъэкІыжьыщтгъагъэп. 50 А лъэхъаным, гъэблэ илъэсхэр къэмысыхэзэ, Юсыф шъэуитІу къыфэхъугъ: ахэр Он дэс къурмэнышІэу ПотыпэраІ ыпхъу Асэнат къыфилъфыгъэх. 51 Юсыф ищыпэлъф Мынасэ фиуси, къыІуагъ: «Тхьэм сщигъэгъупшагъ зэкІэ ситхьамыкІагъохэри сятэ иуни». 52 Адрэм Ефраим фиуси, къыІуагъ: «Къин зыщысщэчыгъэ хэгъэгум цІыф гъэбэжъу Тхьэм сыщишІыгъ». 53 Гъэбэжъу илъэсиблэу Мысыр хэгъэгум щыІагъэр текІыгъ. 54 Юсыф зэриІогъагъэу, гъэблэ илъэсиблыр къэсыгъ. ЧІынэлъэ пстэуми гъаблэ ащыІагъ, ау Мысыр хэгъэгум тыдэкІи гъомлапхъэ щыІагъ. 55 Ау Мысыр хэгъэгуми тыдэкІи цІыфхэр гъаблэм щигъалІэхэу зырегъажьэм, цІыфхэр лэжьыгъэ къаритынэу фирхьауным елъэІухэу фежьагъэх. Фирхьауным къариІуагъ: «Юсыф дэжь шъукІуи, ащ къышъуиІорэр шъушІэ». 56 Дунаим изэфэдэкІэ гъаблэм зызщеушъомбгъум, Юсыф зэкІэ лэжьыгъэ гъэтІылъыпІэхэр къызэІуихыхи, мысыр цІыфмэ лэжьыгъэр арищэу ыублагъ. Мысыр хэгъэгум гъаблэр нахь ины щыхъущтыгъэ. 57 Хэгъэгу гъунэгъу пстэуми къарыкІыхэти, Юсыф лэжьыгъэ щащэфынэу Мысырым къакІощтыгъэх, сыда пІомэ чІыгум изэфэдэкІэ щыгъэблэшхуагъ.\nУблапІэ 42\nЮсыф ышнахьыжъхэр Мысырым къызэрэкІуагъэхэр\n1 Якъубэ Мысырым лэжьыгъэ зэрэщыІэр зешІэм, ыкъомэ ариІуагъ: «Сыд шъузэплъыжьэу шъузкІыщысыр? 2 Мысырым лэжьыгъэ щыІэу зэхэсхыгъ. ШъукІу ащ, лэжьыгъэ къыщышъущэф, гъаблэм тимыгъалІэу тыщыІэным пае». 3 Юсыф ышипшІ лэжьыгъэ къащэфынэу Мысырым къэкІуагъэх. 4 Ау Бинямин, Юсыф ыш, Якъубэ адигъэкІуагъэп; тхьамыкІагъо горэ къыщымышІыгъагъот ыІуи. 5 Джаущтэу Исраил ыкъохэр, нэмыкІ купмэ ягъусэхэу лэжьыгъэ ащэфынэу кІуагъэх, сыда пІомэ КъэнаІан хэгъэгур зэфэдэкІэ гъаблэм ригъэзыгъагъ. 6 Юсыф а хэгъэгоу къыздэкІуагъэхэм щыІэшъхьэтетыгъ. Ары лэжьыгъэр цІыф пстэуми языщэщтыгъэри. Юсыф ышхэри къекІуалІэхи, анэгу чІыгум нэсэу ащ шъхьащэ къыфашІыгъ. 7 Юсыф ышхэм къяплъи, къышІэжьыгъэх, ау хымэ фэдэу зишІи, пхъашэу къяупчІыгъ: «Шъо тыдэ шъукъикІыгъа?» Ахэмэ джэуап къатыжьыгъ: «КъэнаІан хэгъэгур ары, гъомлапхъэ тщэфынэу ары». 8 Юсыф ышыхэр ышІэжьыгъэх, ау ежь ахэмэ къашІэжьыгъэп ныІа! 9 Юсыф ахэмэ апае пкІыхьапІэу ылъэгъугъагъэхэр ыгу къэкІыжьхи, къариІуагъ: «Шъо шъуплъэкІо-дэІуакІу, тихэгъэгу мэхапІэу иІэхэр зэжъугъэлъэгъунхэу шъукъэкІуагъ». 10 «Хьау, тизиусхьан, – къаІуагъ ахэмэ, – уипщылІхэр гъомлапхъэ ащэфынэу къэкІуагъэх. 11 Тэ зэкІэ зы цІыфым тырикъох; тэ шъыпкъагъэ зыхэлъ цІыфэу тыщыт; уипщылІхэр нибжьи плъэкІо-дэІуакІохэу щытыгъэхэп». 12 «Хьау, – ыІуагъ Юсыф, – мы хэгъэгум мэхапІэу иІэхэр зэжъугъэлъэгъунхэу шъукъэкІуагъ». 13 «Тэ, о уипщылІхэр, – аІуагъ ахэмэ, – зэш пшІыкІутІу тэхъу. Зы цІыфэу, КъэнаІан хэгъэгум щыпсэурэм тырикъох. АнахьыкІэр джы тятэ кІыгъу, тащыщэу зыр щыІэжьэп». 14 Юсыф ахэмэ къариІуагъ: «Адэ сэ къэсІуагъэба: шъо шъуплъэкІо-дэІуакІу. 15 Ау тэ шъутыуплъэкІущт. Фирхьауныр зэрэщыІэмкІэ игъашІэкІэ тхьэ сэІо: шъушынахьыкІэ къэмыкІоу, мыщ шъо шъурагъэкІыжьыщтэп. 16 Шъуащыщ горэ жъугъакІуи, шъушы къерэщ; шъо хьапсым шъучІэсыщтыгу. Джаущтэу сыуплъэкІущт къашъуІорэр шъыпкъэмэ. Аущтэу щымытымэ, шъо шъуплъэкІо-дэІуакІох. Фирхьауныр зэрэщыІэмкІэ тхьэ сэІо». 17 Мэфищырэ къагъэгъунэнхэу Юсыф ахэр хьапс аригъэшІыгъэх. 18 Ящэнэрэ мафэм Юсыф ахэмэ ариІуагъ: «Сэ къызэрэсІоу шъушІымэ, ащыгъум псэоу шъукъэнэщт, сыда пІомэ сэ Тхьэм щынагъо фысиІ. 19 Шъо шъыпкъагъэ зиІэ цІыфэу шъущытмэ, зэшымэ ащыщэу зы мы унэу шъузщаІыгъым къерэн; адрэхэм шъуиунагъохэу гъаблэм ыгъалІэхэрэм апае лэжьыгъэр арэщ. 20 Ау шъуигущыІэхэр къэшъыпкъэжьынхэшъ, псэоу шъукъэнэжьыным пае шъушынахьыкІэ къысфэшъущэн фае». Ахэмэ ащ дырагъэштагъ. 21 «ПсэкІодэу тшыкІэ тшІагъэм пае тызэрэпщынэжьырэр нафэ, – зэраІожьыгъ ахэмэ. – Тэ тлъэгъугъэба ар тхьамыкІагъоу зыхэтыгъэр, ау тыгу егъугъэп къытэлъэІу зэхъум. Джы мары тэри тхьамыкІагъом тыхэфагъ». 22 Рубэн ащ къыхигъэхъуагъ: «Сэ къышъосІогъагъэба: \"КІэлэхъумкІэ псэкІод шъумышІэ\", ау шъо шъудэІуагъэп; джы ащ ылъ тагъэпщыныжьы». 23 АІорэр Юсыф къызэрэгурыІорэр ахэмэ ашІэщтыгъэп – ежь Юсыф зэдзэкІакІо иІэу къадэгущыІэщтыгъэ. 24 Юсыф ахэмэ акІэрыкІи, къэгъыгъ. ЕтІанэ къыгъэзэжьи, джыри адэгущыІагъ, ащ ыуж ЩымІон къахищи, ахэмэ алъэгъузэ, ар зэкІоцІапхэнэу унашъо ышІыгъ. 25 Ахэмэ ядзыомэ лэжьыгъэр арызы ашІынэу, шъхьадж итыжьын идзыо фыралъхьажьынышъ, гъогу гъомыли аратынэу Юсыф ариІуагъ. Джаущтэуи афашІагъ. 26 Къаратыгъэ лэжьыгъэр ящыдмэ атыралъхьи, ядэжь ежьэжьыгъэх. 27 Ахэмэ ащыщ горэм, чэщ гъэпсэфыгъом ищыд Іус ритынэу, идзыо къызетІатэм, – мары, дзыо кІоцІым ыкІыІукІэ итыжьын телъ! 28 Арыти ышымэ ариІуагъ: «Ситыжьын къысатыжьыгъ; мары ар, ыкІыІу телъ!» Ахэр агукІэ къэгумэкІыгъэх, щтагъэхэу, зэупчІыжьыхэу фежьагъэх: «Сыд лІэужыгъуа тэ Тхьэм къытишІэрэр?» 29 Ахэр ятэу Якъубэ дэжь, КъэнаІан хэгъэгум къызэкІожьхэм, зэкІэ къяхъулІагъэр ащ къыфаІотагъ: 30 «А хэгъэгум иІэшъхьэтет пхъашэу къыддэгущыІагъ, а хэгъэгумкІэ тэ тыплъэкІо-дэІуакІоуи ылъытагъ. 31 Шъыпкъагъэ зиІэ цІыфхэу тэ тызэрэщытыр, плъэкІо-дэІуакІоу тызэрэщымытыри тэ ащ етІуагъ. 32 Тэ, зэш пшІыкІутІур, зы тым тырикъох, зыр щыІэжьэп, анахьыкІэр тятэ кІыгъоу КъэнаІан хэгъэгум джы щыІ». 33 Джащыгъум а цІыфэу а хэгъэгум изиусхьан къытиІуагъ: «КъэшъуІуагъэр шъыпкъэмэ, мары сэ къызэрэсшІэщтыр: шъушыхэм ащыщэу зыр сэ садэжь къэжъугъэнэщт, адрэхэм лэжьыгъэр шъуиунагъохэу, гъаблэ зиІэхэм афэшъущэнэу шъуигъогу шъутехьажь, 34 шъушынахьыкІэ шъуигъусэу къэжъугъэзэжь. ЕтІанэ сэ сшІошъ хъущт шъо дэІокІо-плъакІоу шъущымытэу, шъыпкъагъэ зиІэ цІыфэу шъузэрэщытыр; шъушэу гъэры сшІыгъэри шъостыжьыщт, мы хэгъэгум шъхьафитэу шъукъыщекІокІын шъуфитэуи сшІыщт». 35 Ядзыохэр заунэкІыжьхэм, шъхьадж идзыо ежь итыжьын зэкІоцІыпхагъэ илъэу къычІэкІыгъ. Ахэмэ ятыжьын зэкІоцІыпхагъэхэр залъэгъухэм, ежьхэми ахэмэ яти агучІэ изыгъ. 36 «Скъохэр сшІожъугъэкІодыгъэх, – ариІуагъ ахэмэ Якъубэ, – Юсыф щыІэжьэп. ЩымІони щыІэжьэп. Джы Бинямини зыдешъущэжьэн шъугу хэлъ, а пстэури сэ сищэчын!» 37 Рубэн ятэ джэуап ритыжьыгъ: «Бинямин сэ къызыпфэсымыщэжькІэ, сэ скъуитІу укІы; ащкІэ цыхьэ къысфэшІи, сэ ар къыпфэсщэжьыщт». 38 «Хьау, – ыІуагъ Якъубэ, – скъо къыжъудэкІощтэп. Ащ ыш лІагъэ, ар изакъоу къысфэнагъ. Шъо шъузытехьащт гъогум ащ тхьамыкІагъо къыщехъулІэмэ, шъо шъуилажьэкІэ сэ, зышъхьац тхъогъэ лІыжъыр, гукъэошхом хьадрыхэм сищэщт».\nУблапІэ 43\nБинямин ыкъошхэм ягъусэу Мысырым зэрэщыІагъэхэр\n1 А чІыгум гъаблэр щылъэшыщтыгъэ. 2 Мысырым къыращыгъэ лэжьыгъэр заухым, ахэмэ ятэ ариІуагъ: «Джыри шъукІуи, гъомлэпхъэ тІэкІу къытфэшъущэф». 3 Ехъуд джэуап къытыгъ: «А лІым теубытагъэ хэлъэу къытиІуагъ тшы ткІымыгъоу ыпашъхьэ тимыхьажьынэу. 4 Тшы къыддэбгъакІомэ, тыкІонышъ, гъомлапхъэ къыпфэтщэфыщт. 5 Ау къыддэмыгъакІомэ, тыкІощтэп, а цІыфым тшы ткІымыгъоу ыпашъхьэ тимыхьажьынэу къытиІуагъэшъ». 6 Исраил къыІуагъ: «А цІыфым джыри зы шы зэрэшъуиІэр ешъуІуи, сыда мы насыпынчъагъэр къызкІысэшъушІагъэр?» 7 Адрэмэ къаІуагъ: «А цІыфыр тэщ паий тиІахьылхэм апаий къытІуупчІыхьагъ: \"Шъуятэ джыри псэуа? Джыри къош шъуиІа?\" – ыІозэ. Тэри а упчІэхэм яджэуап еттыжьыгъ. Сыдым фэтшІэныя тшынахьыкІэ зыдэтщэнэу къытиІощтмэ». 8 Ехъуд Исраилэу ятэм риІуагъ: «КІэлэхъур сэ къыздэтІупщи, джыдэдэм тежьэщт, джащыгъум, тымыкІодэу зэкІэ псэоу тыкъэнэжьыщт – тэри, ори, тисабыйхэми. 9 Ащ ищыІэныгъэ сэ спшъэ исэлъхьажьы, сэ сІэхэмкІэ къыостыжьынэу унашъо къэшІ. Ар сэ къыпфэсщэжьэу, уапашъхьэ къисымыгъэуцожьмэ, сыщэІэфэ оркІэ сэ сымысэщт. 10 КІыхьэ-лыхьэ зетымыгъэшІыгъагъэмэ, джырэ нэс тІогъогогъо тыкІощтгъагъэ». 11 «Арэущтэу щытмэ, – ыІуагъ Исраил, – ащыгъум мыры шъушІэн фаер: мы чІыгум къыщыкІырэ лъэпкъхэм ащыщэу анахь дэгъухэр зыдашъуштэхи, а цІыфым тынэу фэшъухь: Іэзэгъу уци, шъоу тІэкІуи, мэ ІэшІу зыпихрэ чъыги, пцантхъи, чІыдэжъыий, миндаль дэжъыий. 12 Тыжьын ахъщэр фэдитІукІэ нахьыбэу зыдашъушт; шъо шъуидзыомэ яІугъуанэмэ къаралъхьэгъэгъэ тыжьыныри афызэкІэжъугъэкІожьынэу: хэукъогъагъэхэу къычІэкІын. 13 Шъуши зыдешъущажьи, джыри а цІыфым дэжь шъукІу. 14 ЛъэкІ пстэури ЗиІэ Тхьэм а цІыфым ынэшІу къышъущифэнэу ерэшІ – Бинямини адрэ шъуши къытІупщыжьынхэу. Сэ бынынчъэу сыкъэнэнэу щытмэ, бынынчъэу сыщэрэт». 15 А тынхэр зэшмэ зыдаштагъэх, тыжьыныри фэдитІоу зыдаштагъ, Бинямини зыкІагъэгъугъ. ЕтІанэ Мысырым кІохи, Юсыф ыпашъхьэ иуцуагъэх. 16 Бинямин ахэтэу Юсыф зелъэгъум, ежь иунэ Іофхэр зезыхьэрэм риІуагъ: «Мы цІыфхэр сиунэ ищэх, ищыкІэгъэ былым фэдиз шІобзи, къэгъэхьазыр; мыхэр сэ къыздэшхэщтых щэджагъом». 17 Юсыф зэриІуагъэм фэдэу а цІыфыр зекІуагъэ, зэшхэр Юсыф иунэ рищагъэх. 18 Юсыф иунэ зыращэхэм, зэшхэр къэщтагъэхэу зэраІожьыгъ: «Тыжьынэу мыщ ыпэкІэ тидзыомэ къарыкІыгъагъэм пай ащ тызкІащэрэр! Къыттебэнэнышъ, тэ пщылІ тишІыщт, тищыдхэри ыштэщтых». 19 Ахэр Юсыф иунэ Іофхэр зезыхьэрэм екІуалІэхи, унапчъэм Іутхэу дэгущыІагъэх: 20 «Моу къытэдэІу, тизиусхьан! Тэ мыщ ыпэкІи тыкъэкІогъагъ гъомлапхъэ тщэфынэу. 21 ТыкІожьызэ, чэщыр зыщитхыщтым тидзыохэр къызызэІутэххэм, шъхьадж итыжьын идзыо кІоцІ ыкІыІу телъ – ытыгъэм фэдиз къабзэ. Тэ ар джы къышъотэтыжьы. 22 Гъомылэ тщэфыным пае нэмыкІ тыжьыни къэтхьыгъ. Адрэ тыжьынхэр тидзыомэ къарызылъхьэгъагъэр тшІэрэп». 23 «Шъурэхьат, – къариІуагъ ащ, – шъумыщын, шъуи Тхьэ – шъуятэ и Тхьэ – шъуидзыохэм шъэфэу ар шІухьафтынэу къарилъхьэгъэн фае. Шъуитыжьын сэ къысІукІагъ!» ЕтІанэ ахэмэ адэжь ЩымІон къыщагъ. 24 Юсыф иунэ Іофхэр зезыхьэхэрэм зэшхэр Юсыф иунэ рищагъэх, псы къарити, алъакъохэр атхьакІыгъэх, ящыдхэми Іус аратыгъ. 25 Щэджагъом, Юсыф къызщыкІожьырэм тефэу, ахэмэ тынхэр къагъэхьазырыгъэх, сыда пІомэ а унэм щэджэгъуашхэ зэрэщашІыщтыр къариІогъагъ. 26 Юсыф къызэкІожьым, ахэмэ тынхэр ащ ратыгъэх, чІыгум нэсэу шъхьащи фашІыгъ. 27 Ахэмэ япсэуныгъэ къыкІэупчІи, ащ къыІуагъ: «Зигугъу къысфэшъушІыгъэгъэ лІыжъэу шъуятэ иІоф сыдэу щыта? Джыри ар щыІа?» 28 «Тятэу уиІумэт псэу. Джыри щыІ», – джэуап къатыжьыгъ. ЕтІанэ зыфауфи, шъхьащэ фашІыгъ. 29 Юсыф зызеплъыхьэм, ышэу Бинямин, ежь янэ ыкъо, ылъэгъугъ. «Мыра шъушынахьыкІэу зигугъу къысфэшъушІыгъагъэр? – къэупчІагъ ар. – Тхьэм гукІэгъу къыпферэшІ, сишъау». 30 Ышы итеплъэ ыгу къызэхигъэхьагъэу, Юсыф псынкІэу икІи, къызщамылъэгъун чІыпІэ лъыхъоу фежьагъ. Къыгот унэм псынкІэу чІэкІи, ащ щыгъыгъ. 31 ЕтІанэ ынэгу ытхьакІыжьи, къихьажьыгъ, ыгу теІункІэжьи, шхыныр къахьынэу ариІуагъ. 32 Ежьыми шъхьафэу къыфытырагъэуцуагъ, ышыхэми шъхьафэу къафытырагъэуцуагъ, сыда пІомэ мысыр цІыфхэр джуртхэм адэшхэ хъущтэп, ежьхэмкІэ ар емыкІушъ. 33 Зэшхэр Юсыф ыпашъхьэ щытІысыгъэх, нахьыжъыр инахьыжъыгъэ елъытыгъэу; нахьыкІэри инахьыкІагъэ елъытыгъэу; алъэгъурэр ашІогъэшІэгъонэу заплъыхьэщтыгъэ. 34 Ащ шхынхэр иІанэ къытекІэу къафигъэхьыщтыгъэ; Бинямин иІахьэ фэдитфыкІэ анахьыбэу къаритыщтыгъэ. Аущтэу тхъэжьхэу Юсыф дешъуагъэх.\nУблапІэ 44\nЮсыф ышхэр зэриушэтыгъэхэр\n1 Юсыф иунэ Іофхэр зезыхьэрэм унашъо фишІыгъ: «Мыхэмэ ядзыомэ лэжьыгъэр арызы шІы, ащэшъущтым фэдиз, шъхьадж итыжьыни идзыо кІоцІ ыкІыІукІэ телъхьажь. 2 Ау лэжьыгъапкІэу къыхьыгъэ тыжьын ахъщэм кІыгъоу сэ сиІэгубжъэ, ситыжьын Іэгубжъэ, анахьыкІэм идзыо кІоцІ ыкІыІукІэ телъхь». Юсыф къызэрэриІуагъэу адрэм ышІыгъ. 3 Нэф къызэрышъэу, ящыдхэри акІыгъухэу зэшыхэр къатІупщыжьыгъэх. 4 Къалэм джыри ахэр чыжьэу ІукІыгъагъэхэп, Юсыф иунэ Іофхэр зезыхьэрэм зыреІом: «ПсынкІаІоу акІахь ахэмэ, узакІахьэкІэ, яІу: \"Сыд пае шІум екІэ шъупэгъокІыгъа? 5 Сыда ситыжьын Іэгубжъэ зыкІэшъутыгъугъэр? А Іэгубжъэр ары сизиусхьан зэрешъорэр, ащкІэ къэхъущт-къэшІэщтхэри къешІэх. Дэеу шъушІагъэ ар!\"» 6 Ар ахэмэ акІахьи, а гущыІэхэр ариІуагъэх. 7 Зэшмэ джэуап къатыжьыгъ: «Тизиусхьан, сыд пае ащ фэдэ гущыІэхэр къапІохэрэ? Хьау, уиунэІутхэм ащ фэдэ ашІэн алъэкІыщтыгъэп. 8 Ар хэгъэкІыри, мары тидзыомэ къарыкІыгъэ тыжьынхэр КъэнаІан хэгъэгум къитхыжьхи, къыпфэтхьыжьыгъэх! Адэ сыдэущтэу о уизиусхьан иунэ тыжьын е дышъэ къиттыгъукІына? 9 УипщылІхэм ащыщ горэм тыгъугъэр ебгъотылІэмэ, арэукІ, тэри тизиусхьан тырипщылІэу тыкъэнэщт». 10 «Дэгъу, зэрэшъуІуагъэм тетэу орэхъу, – къыІуагъ адрэм. – Тыгъугъэ зэдгъотылІэрэр ары пщылІы хъущтыр, адрэхэр хыеу хэкІыщтых». 11 Зэшхэм ядзыохэр псынкІэу чІыгум къыратІупщэххи, шъхьадж идзыо къызэІуихыгъ. 12 Юсыф иунэ Іофхэр зезыхьэрэм зэкІэ къылъыхъугъ, анахьыжъым къыщыригъажьи, анахьыкІэмкІэ кІэкІыжьэу – Іэгубжъэр Бинямин идзыо къыригъотагъ. 13 Ягукъао ишыхьатэу, ахэмэ ящыгъынхэр ацунтхъагъэх, шъхьадж ищыд хьылъэхэр тырилъхьажьхи, къалэм къагъэзэжьыгъ. 14 Ехъудрэ ащ ышхэмрэ джыри унэм исыгъэ Юсыф дэжь къакІохи, ащ ыпашъхьэ чІыгум зыщырадзыхыгъ. 15 Юсыф ахэмэ къариІуагъ: «Сыдэущтэу ащ фэдэ шъушІэн шъулъэкІыгъа? Сэщ фэдэ цІыфым ар къызэришІэщтыр шъушІэщтыгъэба?» 16 «Тизиусхьан сыд етІон? – къыІуагъ Ехъуд. – Сыда тІощтыр? СыдкІэ зытыухыижьыщт? Тхьэм уипщылІхэм ямышъыпкъагъэ къычІигъэщыгъ. Джы мары тизиусхьан тэ тырипщылІ, тэри, Іэгубжъэр зыІэкІагъотагъэри». 17 «Хьау, – Юсыф къыІуагъ, – сэ ащ фэдэ сшІэн слъэкІыщтэп! Іэгубжъэр зыІэкІагъотагъэр ары сэ сипщылІыщтыр, шъори рэхьатэу шъуятэ дэжь шъукІожь». 18 Джащыгъум Ехъуд Юсыф екІуалІи, риІуагъ: «Сизиусхьан, сэ, уипщылІ, фит сышІ сизиусхьан гущыІэ есІонэу. Уфэмыгубж уипщылІ, фирхьауным уфэдэми. 19 Сизиусхьан ипщылІхэм къяупчІыгъагъ: \"Тырэ шырэ шъуиІа?\" 20 Тизиусхьан, жъы хъугъэу тыри, къо нахьыкІэу ащ ижъышъхьэм къыфэхъугъэри зэрэтиІэр о къыотІогъагъ, ащ ыш лІагъэ, ежь изакъоу янэ къыкІэныгъ. Ар тятэ шІу елъэгъу. 21 О уипщылІхэм къяпІогъагъ: \"Зэзгъэлъэгъунэу ар садэжь къашъущэ\". 22 Тизиусхьан тэ къетІожьыгъагъ: \"КІэлэхъум ятэ ІэкІыб ышІын ылъэкІыщтэп, ІэкІыб ышІымэ, ятэ лІэщт\". 23 Ау о уипщылІхэм къяпІогъагъ: \"ШъушынахьыкІэ мокІэ къыжъудэмыкІомэ, ащ нахьыбэкІэ сапашъхьэ шъукъимыхьажь\". 24 УиІумэтэу, тэ тятэм ыдэжь тызэкІожьым, сизиусхьан игущыІэхэр ащ етІожьыгъэх. 25 Ау тятэ джыри лэжьыгъэ тІэкІу къэтщэнэу къызеІом, 26 тшынахьыкІэ тимыгъусэу тызэрэмыкІощтыр, тшынахьыкІэ тимыгъусэмэ, о унэгу тыкІэплъэн тызэрэфимытыр тэ етІожьыгъ. 27 О уиІумэтэу тэ тятэм къытиІуагъ: \"Сишъуз къуитІу къызэрэсфилъфыгъэр шъо шъошІэ. 28 Зыр садэжь икІыгъэти, сэ сІуагъэ: ар хьэкІэ-къуакІэмэ зэпкъыратхъыгъ. Непэ къызнэсыгъэм ар слъэгъужьыгъэп. 29 Джы мыдрэри шъоштэ. Ащи тхьамыкІагъо къехъулІэмэ? Шъо шъуилажьэкІэ, сэ, зышъхьац тхъогъэ лІыжъым, гукъэошхом хьадрыхэ сихьыщт\". 30 Джы сэ, о уиІумэтэу тятэм дэжь, кІэлэхъоу ащ ыпсэ хэтІагъэр тимыгъусэу сыкІожьын слъэкІына? 31 Тятэ, кІэлэхъур зэрэтимыгъусэр зилъэгъукІэ, лІэщт. Тятэу уиІумэт, лІыжъ шъхьац тхъуагъэр, гукъаом Шеол дищэщт. 32 Сэ, уипщылІ, тятэ сшъхьэкІэ гущыІэ естыгъ тшы къыгъэзэжьынэу, ащ къызимыгъэзэжькІэ, сыщэІэфэ сятэ ыпашъхьэ сыщымысэщт. 33 Арышъ сэ, о уипщылІ, кІэлэхъум ычІыпІэкІэ сизиусхьан дэжь пщылІэу сыкъэнэнэу фит сыкъэшІ! Ежь ышымэ адэрэкІожь. 34 КІэлэхъур скІымыгъоу сыдэущтэу сыкІожьыщта? Тятэ тхьамыкІагъоу зыхэфэщтыр сэрэмылъэгъу».\nУблапІэ 45\nЮсыф ыкъошхэм зыкъызэраригъэшІагъэр\n1 Юсыф цІыфхэм апашъхьэ ащ нахьыбэрэ зыщищэІэжьын ымылъэкІэу къэкууагъ: «ЗэкІэ санэІу ишъущых!» Юсыф ышымэ анэмыкІ зи щытыжьыгъэп, ышыхэм зыкъызарегъэшІэжьым. 2 Ар мэкъэ ІэтыгъэкІэ къэгъыгъэти, игъы макъэ мысыр цІыфхэми зэхахыгъэ, фирхьауным иуни къэбарыр нэсыгъ. 3 «Сэры Юсыфыр, – ариІуагъ ащ ышымэ, – джыри псэоу щыІа сятэ?» Ау ащ ышымэ джэуап къыратыжьын амылъэкІэу, къыгъэм фэдэу щытыгъэх. 4 «Адэ шъукъысэкІуалІэба», – Юсыф ышыхэм ариІуагъ. Ышыхэр къекІолІагъэх. «Сэ сы Юсыф, – къыІуагъ ащ, – шъо шъушэу Мысырым щяжъугъэщагъэр ары. 5 Ау мыщ сызэрэщышъущагъэм пае джы къин зэшъумыгъэлъэгъужь, зышъумыукІыжь. Тхьэм сэ мыщ сыкъигъэкІуагъ цІыфхэр къэзгъэнэжьынхэу. 6 Мары чІыгум илъэситІу хъугъэу щыгъабл, джыри илъэситфэ жъонхи лэжьыгъэ Іуахыжьыни алъэкІыщтэп. 7 Тхьэм сэ шъуапэ ситэу мыщ сыкъигъэкІуагъ, шъуилІакъо чІыгум къытыригъэнэнэу, шъуищыІэныгъи Іоф шІэгъошхокІэ къыгъэнэжьынэу. 8 Шъорэп мыщ сыкъэзгъэкІуагъэр, фирхьауным сырятэу, ащ иунэ Іофхэр зэкІэ зесхьанхэуи сытезгъэуцогъэ Тхьэу, зэкІэ Мысыр хэгъэгум сыриІэшъхьэтетэу зышІыгъэр ары нахь. 9 ПсынкІэу сятэ дэжь жъугъэзэжьи, ешъуІу ащ: \"Пкъоу Юсыф мырэущтэу еІо: 'Тхьэм сэ Іэшъхьэтетэу зэкІэ Мысыр хэгъэгум сыфишІыгъ; садэжь къакІо бэ темыгъашІэу. 10 О Гощэн хэкум ущыпсэущт; сэ укъыспэблэгъэщт; ори, о пкъохэри, пкъомэ акъожьхэри, мэл-пчэнхэри, былым пІашъэхэри, зэкІэ уиІэри къыспэблэгъэщт. 11 Ори, уиунагъуи, уибылымхэми фэныкъуагъэ горэ ямыІэнэу сэ уищыІакІэ згъэпсыщт, сыда пІомэ гъаблэр джыри илъэситфэ щыІэщт'\". 12 ШъунитІукІэ шъолъэгъу шъори, сшэу Бинямин ынитІукІи – сэры къыжъудэгущыІэрэр! 13 Мысырым зэкІэ щытхъоу щысиІэр тятэ ешъуІотэжь. ЗэкІэ шъулъэгъугъэр ешъуІотэжьи, псынкІэу тятэ мыщ къашъущэ!» 14 Ышэу Бинямин ыпшъэ зыридзи, ар гъыгъэ, Бинямини ащ ыпшъэ илъэу гъыщтыгъэ. 15 ЗэкІэ ышымэ къябэугъ, ІаплІ къарищэкІызэ, гъыгъэ. ЕтІанэ ащ дэгущыІэнхэу ышыхэм аублагъ. 16 Юсыф ышхэр къызэрэкІуагъэхэм икъэбар фирхьауным иунэ нэсыгъ. Фирхьауными ащ иІумэтхэми ар ягопагъ. 17 Фирхьауным Юсыф къыриІуагъ: «ЯІу пшымэ: шъуищыдхэм атешъулъхьи, КъэнаІан хэгъэгум шъукІожь. 18 Шъуяти шъуибынхэри къыздашъущэхэри, садэжь шъукъакІох; Мысырым анахь дэгъоу илъыр зэкІэ шъостынышъ, тихэгъэгу игъэбэжъукІэ зыжъугъэтхъэжь. 19 Джыри япІонэу къыпфэсэгъэпытэ: Мысыр чІыгум ку псынкІэу итхэр ясабыйхэми яшъузхэми апае арэштэхи, шъуяти къыздарэщ. 20 ШъуиІапІэу къэнэщтым шъугу фэрэмыгъу, сыда пІомэ Мысыр хэгъэгум инахьышІур къышъостыщт». 21 Аущтэуи Исраил ыкъохэм ашІыгъ. Юсыф, фирхьауным иунашъо тетэу, ахэмэ ку псынкІэхэр къаритыгъэх, гъогу гъомыли къаритыгъ, 22 шъхьаджи щыгъыныкІэ ритыгъ. Бинямин тыжьын ахъщэ шъищырэ, зэблихъунэу щыгъын штэгъуитфырэ къыритыгъ. 23 Джащ фэдэу Мысырым ианахьышІухэр атепхагъэхэу щыдипшІырэ, лэжьыгъи, хьалыгъуи, ятэ игъогу гъомылэщтыри атепхагъэхэу щыдыбзэу пшІырэ ятэ фаригъэщагъэх. 24 Ащ ыуж ышыхэр къытІупщыжьхи, ахэр къызежьэжьхэм, Юсыф ышмэ къариІуагъ: «Гъогум шъущызэщымыхь!» 25 Мысырым къикІыжьхи, КъэнаІан хэгъэгум, ежьхэм ятэу Якъубэ дэжь къэкІожьыгъэх. 26 «Юсыф псэоу щыІ, – раІуагъ ятэ, – джы ар Мысыр хэгъэгум зэрэпсэоу иІэшъхьэтет». Ау Якъубэ зэрмыр хъугъэ: къаІорэр ышІошъ хъугъэп. 27 Ау Юсыф къариІогъэгъэ гущыІэ пстэури къызыфаІотэжьым, ежь ащэным пае Юсыф къафигъэкІогъэ ку псынкІэхэри зелъэгъухэм, ыгу зыкъыІэтыжьи, 28 Исраил къыІуагъ: «Дэгъу! Джыри скъо Юсыф псэоу щыІ! СыкІонышъ, ар сымылІэжьызэ зэзгъэлъэгъужьыщт».\nУблапІэ 46\nЯкъубэ Мысырым къызэрэкІуагъэр\n1 Исраил зэкІэ иІэр зэкІиугъуаий, къежьагъ. БэрщэбаІ къызэсым, ятэу Исхьакъ и Тхьэ къурмэнхэр фишІыгъэх. 2 Тхьэм Исраил чэщым зыкъыфигъэлъагъуи, къыриІуагъ: «Якъуб! Якъуб!» «СыкъэдаІо», – риІожьыгъ Исраил. 3 Тхьэм къыІуагъ: «Сэры Тхьэр, уятэ и Тхьэр. Мысырым укІонкІэ умыщын, Сэ ащ о цІыф лъэпкъышхо щыптезгъэкІыщт. 4 Сэ Мысырым сыкъыбдэкІощт. Сэр-сэрэуи ащ шъукъисщыжьыщт. Юсыф ежь ыІэкІэ о унапІэхэр ыгъэплІэжьыщтых». 5 Якъубэ БэрщэбаІ къыдэкІыгъ. Исраил ыкъомэ ятэу Якъуби, ясабыйхэри, яшъузхэри, фирхьауным ахэр ращэнхэу къафигъэкІогъэ ку псынкІэхэм арагъэтІысхьэхи, ращэжьагъэх. 6 Ахэмэ ябылымхэр афыщтыгъэх, КъэнаІан хэгъэгум щаугъоигъэ мылъкури зыдащэщтыгъэ. Якъуби ащ къытекІыгъэ пстэури игъусэу Мысырым къэкІуагъэх. 7 Ыкъохэри, ыкъохэм акъожьхэри, ыпхъухэри, ыпхъухэм апхъухэри, зэкІэ илІакъо игъусэу Мысырым къыздищагъ.\nЯкъубэ ибынхэр\n8 Мары Исраил ыкъохэу Мысырым къэкІуагъэхэм ацІэхэр, Якъубэрэ ащ ыкъохэмрэ: Якъубэ ищыпэлъфэу Рубэн. 9 Рубэн ыкъохэр: Хъанох, Палыу, Хъэцрон, Къармый. 10 ЩымІон ыкъохэр: Емуел, Ямин, Іохад, Яхын, Цохар, къэнаІан бзылъфыгъэм ыкъоу Шаул. 11 Лэуй ыкъохэр: Гъэрщэн, Къахат, Мэрарый. 12 Ехъуд ыкъохэр: Іэр, Онан, Шелэ, Пэрэц, Зэрахъ; ау Іэррэ Онанрэ КъэнаІан хэгъэгум щылІагъэх. Пэрэц ыкъощтыгъэх Хэцронрэ Хъамулрэ. 13 Иссашхар ыкъохэр: ТолаІ, Пуа, Иоб, Щымрэн. 14 Зэбулун ыкъохэр: Сэрэд, Елон, Яхълэел. 15 Ахэр Леа ыкъохэу Мэсэпэтам Якъубэ къыщыфилъфыгъэхэмрэ ыпхъоуи Динэрэ арых. ЗэкІэмкІи Леа къытекІыгъэу щэкІырэ щырэ иІагъ. 16 Гъад ыкъохэр: Цыфион, Хъагъый, Шуный, Ецбон, Іэрый, Ародый, Арэлый. 17 Ащэр ыкъохэр: Имнэ, Ишыуа, Ишыуй, БэриІэ, ахэмэ ашыпхъоу Сэрахъ. Бэрие ыкъохэр: Хъэбэр, Малкъыел. 18 Ахэр унэІут бзылъфыгъэу Зилпа, Лабан ежь ыпхъоу Леа ритыгъагъэм къытекІыгъэх. Ащ Якъубэ нэбгырэ пшІыкІух фигъотыгъ. 19 Якъубэ ишъузэу Рахъэл ыкъохэр: Юсыф, Бинямин. 20 Юсыф Мысыр хэгъэгум къыщыфэхъугъэх Мынасэ, Ефраим; Он дэс къурмэнышІэу ПотыпэраІ ыпхъу Асэнат ахэр Юсыф къыфилъфыгъэх. 21 Бинямин ыкъохэр: БэлаІ, Бэхэр, Ащбэл; Гъэрэ, НаІаман, Ехъый, Рощ, Мупим, Хъупим, Ард. 22 Ахэр Рахъэл къытекІыгъэхэу Якъубэ къыфэхъугъэхэр арых, пстэумкІи нэбгырэ пшІыкІуплІ. 23 Дан ыкъо – Хъущым. 24 Нафталый ыкъохэр: Яхцэел, Гъуный, Ецэр, Щылэм. 25 Ахэр Лабан ыпхъоу Рахъэл ритыгъэ унэІут бзылъфыгъэу Билхэ къыфэхъугъэх. Ащ зэкІэмкІи Якъубэ нэбгырибл фигъотыгъ. 26 Якъубэ игъусэу Мысырым къэкІогъэ цІыфхэу, ежь апкъынэ-лынэ хэкІыгъэхэр, Якъубэ ыкъомэ яшъузхэр хэмытхэу, зэкІэмкІи нэбгырэ тІокІищырэ хырэ хъущтыгъэх. 27 Юсыф ыкъохэу Мысырым ежь къыщыфэхъугъэхэр нэбгыритІу. ЗэкІэ Якъубэ иунагъоу Мысырым кІожьыгъэр нэбгырэ тІокІищырэ пшІырэ.\nЯкъубэ Мысырым щыщэу Гощэн хэкум зэритІысхьагъэр\n28 Якъубэ ежь ыпэ Ехъуд ригъэшъи, Гощэн хэкум къащыпэгъокІынэу Юсыф дэжь ыгъэкІуагъ. Гощэн чІыгум къызэкІохэм, 29 Юсыф ику псынкІэ зэкІаригъашІи, Исраил, ежь ятэ ащ щыпэгъокІынэу, Гощэн чІыгум кІуагъэ. Ятэ зелъэгъум, ащ ыпшъэ зыридзи, джаущтэу бэрэ гъыгъэ. 30 Исраил къыІуагъ: «Джы сынитІукІэ псэоу услъэгъужьыгъэшъ, сылІэжьыми хъущт». 31 Юсыф ышхэми зэкІэ ятэ иунагъуи ариІуагъ: «Сэ фирхьауным дэжь сыкІонышъ, ащ есІощт: \"КъэнаІан хэгъэгум щыІэгъэ сшыхэри, зэкІэ тятэ иунагъуи садэжь къэкІуагъэх. 32 Ахэр Іахъох, былымхэр ахъу, ямэл-пчэнхэри, ябылым пІашъэхэри, ямылъкуи зэкІэ къыздащагъ\". 33 Шъо, фирхьауныр къышъуаджэу, шъузпылъ ІофымкІэ къышъоупчІымэ, 34 мырэущтэу ешъуІу: \"Тэ, о уипщылІхэр, тикІэлэгъум къыщегъэжьагъэу, тятэмэ афэдэу, тыбылымахъу\". Джащыгъум Гощэн хэкум шъукъырагъэнэщт, сыда пІомэ мысыр цІыфхэм мэл-пчэнхэр зыгъэхъухэрэр зэрапэсыхэрэп».\nУблапІэ 47\n1 Фирхьауным ыдэжь къакІуи, Юсыф ащ риІуагъ: «Сяти, сшыхэри, ямэл-пчэнхэри, ябылым пІашъи, сыд лІэужыгъоу яІэри зэкІэ акІыгъоу, КъэнаІан хэгъэгум къикІыхи, къэкІуагъэх. Джыдэдэм ахэр Гощэн хэкум щыІэх». 2 Юсыф ышымэ ащыщэу нэбгыритф фирхьауным нэІуасэ фишІыгъ. 3 Фирхьауныр Іофэу ашІэрэмкІэ ахэмэ къяупчІыгъ: «Сыд Іоф шъузпылъыр?» Ахэмэ джэуап къатыгъ: «УипщылІхэр мэлахъох, тэри тятэхэри ары». 4 ЕтІани раІуагъ: «Мы чІыгум хэхэсэу тыщыпсэунэу тыкъэкІуагъ. Тэ, уипщылІмэ, тибылымхэм апае хъупІэ щыІэжьэп, сыда пІомэ КъэнаІан хэгъэгум гъэблэшхо ит. Джащ пае тэ, уипщылІхэм, фит тышІ Гощэн хэкум титІысхьанэу». 5 Фирхьауным Юсыф риІуагъ: «Уяти пшыхэри о уадэжь къэкІуагъэх. 6 Мысыр хэгъэгур уапашъхьэ илъ; хэгъэгум ичІыгу анахьышІум уяти пшыхэри игъэтІысхьэх, Гощэн хэкум щэрэпсэух. Ахэмэ цІыф гупкІэхэр ахэт��у ошІэмэ, сибылыммэ алъыплъэнхэу гъэнафэх». 7 ЕтІанэ Юсыф ятэу Якъубэ къыщи, фирхьауным нэІуасэ фишІыгъ. Якъубэ Тхьэм ынэшІу фирхьауным къыщифэнэу фелъэІугъ. 8 Фирхьауныр Якъубэ къеупчІыгъ: «Илъэс тхьапша уныбжьыр?» 9 «Дунаим къызыщыскІухьэрэр илъэсишъэрэ щэкІырэ хъугъэ, – ыІуагъ Якъубэ. – МакІэх, къиныгъэх мафэу къэзгъэшІагъэхэр, сятэжъмэ дунаим илъэс пчъагъэу къызэрэщакІухьагъэм ебгъэпшэнхэ плъэкІыщтэп». 10 Якъубэ Тхьэм ынэшІу фирхьауным къыщифэнэу джыри фиІуи, ащ ыпашъхьэ къикІыжьыгъ. 11 Юсыф яти ышхэми Мысыр хэгъэгум ианахь чІыпІэшІоу, РаІымэсэс хэкум, фирхьауным унашъо къызэрэфишІыгъэм тетэу, псэупІэ щаритыгъ. 12 Юсыф ежь яти, ышхэми, зэкІэ илІакъуи лэжьыгъэр аІэкІигъахьэщтыгъэ, шъхьадж иунагъо сабыеу исым телъытагъэу.\nМысырым гъаблэ къызэрэщыхъугъэр\n13 ТыдэкІи хэгъэгум гъомлапхъэ илъыжьыгъэп – джарэу гъаблэр лъэш дэдэ хъугъагъэ, Мысыр хэгъэгури КъэнаІан хэгъэгури гъаблэм къыхэкІэу кІочІаджэ хъугъагъэх. 14 Юсыф Мысыр хэгъэгуми КъэнаІан хэгъэгуми зэкІэ арылъыгъэ ахъщэу, лэжьыгъэу ащэфыщтыгъэм къыкІэкІыгъэр фирхьауным фиугъоигъ. 15 Мысыр хэгъэгуми КъэнаІан хэгъэгуми ахъщэр защаухым, мысыр цІыфхэр Юсыф дэжь къакІохи, къыраІуагъ: «Гъомлапхъэ къытэт! Тиахъщэ зэрэтыухыгъэм пае, укъытэплъызэ тыбгъэлІэнэу ара?» 16 Юсыф ариІуагъ: «Шъуибылымхэр къэшъуфых, шъуибылыммэ ауасэ ипэгъокІэу гъомлапхъэ къышъостыщт, ахъщэр шъуухыгъэмэ». 17 Ахэмэ ябылымхэр къафыгъэх, Юсыф гъомлапхъэ аритыщтыгъэ – шыхэми, мэлхэми, пчэнхэми, цухэми, щыдхэми япэгъокІэу. А илъэсым гъомлапхъэр ябылымхэмкІэ ащ аригъэхъожьыгъ. 18 КъыкІэлъыкІорэ илъэсыми ащ дэжь къакІохи, къыраІуагъ: «ПшІотыушъэфынэп, тизиусхьан, тиахъщи тибылым Іэхъогъухэри уадэжь щыІэ зэрэхъугъэхэр, тпкъырэ тичІыгухэмрэ апэмыкІ къыоттын зи къытфэнэжьыгъэп. 19 Адэ уапашъхьэ тыщыкІодынэу ара, тэри тичІыгухэри? Тэри тичІыгухэри гъомлапхъэкІэ тыщэф; тэри тичІыгухэри фирхьауным пщылІ тыфэхъущт, о къытэт чылапхъэ, тымылІэу псэоу тыкъэнэным, чІыгури нэкІы мыхъуным апае». 20 Джаущтэу Юсыф Мысыр хэгъэгур зэрэщытэу фирхьауным пае къыщэфыгъ. Мысыр цІыфхэр гъаблэм ригъэзыгъагъэхэти, зэкІэми ячІыгу къыращагъ. ЗэкІэ чІыгур фирхьауным ІэкІэхьагъ, 21 мысыр цІыфхэр, хэгъэгум ызыгъунэ къыщегъэжьагъэу адрэ гъунэм нэс, Юсыф фирхьауным пщылІ фишІыгъэх. 22 КъурмэнышІмэ ячІыгу закъу ымыщэфыгъэр, сыда пІомэ фирхьауным ахэмэ Іахьэ гъэнэфагъэ ренэу аритыщтыгъэ, а Іахьэу къаритырэр гъомлапхъэкІэ афикъущтыгъэ; ащ пае ячІыгу ащагъэп. 23 Юсыф цІыфмэ ариІуагъ: «Джы, сэ фирхьауным пае шъори шъуичІыгуи сщэфыгъэшъ, мары чылапхъэ къышъосэты, чІыгум ешъупхъ. 24 Лэжьыгъэу Іушъухыжьырэм иятфэнэрэ Іахьэ фирхьауным къешъут; ІэхьиплІыр шъо къышъуфэнэщт – губгъохэм яшъупхъынэу, гъомлапхъи шъуфэхъунэу, шъори, шъуиунэмэ арысхэми, шъуисабыйхэми апае». 25 Ахэмэ джэуап къатыжьыгъ: «О псэоу тыкъэбгъэнэжьыгъ! Тизиусхьан игукІэгъу тыкІэлъэІу. Джы ��ъыщегъэжьагъэу фирхьауным пщылІы тыфэхъу». 26 Юсыф Мысыр хэгъэгум хабзэу щигъэуцугъэр джы къызнэсыгъэми арэущтэу щыт: ятфэнэрэ Іахьэр фирхьауным раты. КъурмэнышІмэ ячІыгу закъу ары фирхьауным ие мыхъугъэр.\nЯкъубэ иаужырэ илъэсхэр\n27 Мысыр хэгъэгум щыщ Гощэн хэкум исраил цІыфхэр итІысхьагъэх. Ахэмэ ащ чІыгухэр щаІыгъыгъэх, ямылъкукІи яцІыфышъхьэкІи багъощтыгъэх. 28 Якъубэ Мысыр хэгъэгум илъэс пшІыкІублырэ щыпсэугъ, зэкІэмкІи къыгъэшІагъэр илъэсишъэрэ тІокІитІурэ блырэ. 29 Исраил зыщылІэщт уахътэр къызэсым, ыкъоу Юсыф ар къеджи, риІуагъ: «ГукІэгъу къысфыуиІэмэ, о скопкъ къытеІаби, гукІэгъурэ шъыпкъагъэрэ сэркІэ къызэрэпхэфэщтымкІэ тхьэлъанэ къысфэшІ: Мысырым сыщымыгъэтІылъыжь. 30 Тятэжъмэ адэжь зызгъэзэжькІэ, Мысырым сищыжьи, ахэмэ якъэунэ сычІэлъхьажь». Юсыф къыІуагъ: «О къызэрэпІуагъэу сшІыщт». 31 «Тхьэлъанэ къысфэшІ», – ыІуагъ Якъубэ. Юсыф тхьэлъанэ ышІыгъ. ПІэм хэлъыгъэ Якъубэ ышъхьэ къыукъощыгъ.\nУблапІэ 48\nЯкъубэ ынэшІу Юсыф ыкъохэм къызэращифагъэр\n1 Уахътэ тешІагъэу, Юсыф раІуагъ: «Уятэ сымадж». Юсыф ыкъуитІоу Мынасэрэ Ефраимрэ Якъубэ дэжь ыщагъэх. 2 Якъубэ макъэ рагъэІугъ: «Пкъоу Юсыф уадэжь къэкІуагъ». Исраил кІуачІэу иІэр къызэкІиугъуаий, пІэгум къитІысхьагъ. 3 Якъубэ Юсыф къыриІуагъ: «ЛъэкІ пстэури ЗиІэ Тхьэр Лузэ дэжь, КъэнаІан хэгъэгум къыщысфэлъагъуи, ынэшІу къысщифи, 4 къысиІуагъ: \"Сэ уилІакъо згъэбэгъощт, бэдэди сшІыщт: цІыф лъэпкъыби о птезгъэкІыщт, о птекІыщтхэм ущымыІэжь зыхъукІэ, мы хэгъэгур ястыщт, егъашІэм яунэенэу\". 5 Джы сэ Мысыр хэгъэгум сыкъэмыкІозэ, къыпфэхъугъэ шъэуитІур скъокІэ сэштэ. Ефраимрэ Мынасэрэ джы сэсыещтых, Рубэнрэ ЩымІонрэ сэсыехэу зэрэщытым фэдэу. 6 Сабыеу ахэмэ ауж къыпфэхъущтхэр оуиещтых. Ахэмэ ежь ашымэ ацІэхэмкІэ къяджэхэзэ, мылъкоу къакІэныщтым яІахьэ хэлъыщт. 7 Мэсэпэтамым сыкъикІыжьызэ, нэшхъэигъэшхо къысфихьи, Рахъэл КъэнаІан чІыгум ит Ефрат пэмычыжьэу гъогум тытетэу лІагъэ. Джащ пае сэ ар джы БэтлэхъэмкІэ заджэхэрэ Ефрат кІорэ гъогум дэжь щычІэслъхьажьыгъ». 8 Юсыф ыкъохэм къяплъи, Исраил къэупчІагъ: «Хэта мыхэр?» 9 Юсыф ятэ риІуагъ: «Ахэр Тхьэм мыщ къыщыситыгъэ скъохэр арых». «КъысэщалІэх ахэр, – Якъубэ къыІуагъ, – сэ сынэшІу ащысфэным пае». 10 Якъубэ ынэхэм жъыгъэм къащигъэкІагъэу хъатэу ылъэгъужьыщтыгъэп. Юсыф ахэр ятэ рищалІэхи, Якъубэ къябэугъ, ІаплІ къарищэкІи, 11 Юсыф къыриІуагъ: «Сэ унапэ слъэгъужьынэу сыгугъэжьыщтыгъэп: ау мары, Тхьэм уисабыйхэри сэ сигъэлъэгъугъэх». 12 Юсыф ахэр ятэ ылъэгуанджэмэ къатырихыжьхи, чІыгум нэсэу шъхьащэ фишІыгъ. 13 ЕтІанэ Юсыф Ефраим ежь иджабгъоу, Исраил ар исэмэгубгъоу, Мынасэ ежь исэмэгукІэ, Исраил ар иджабгъукІэ ыгъэуцухи, ятэ пэблагъэу къырищэлІагъэх. 14 Ау Исраил ыІэ джабгъу ыщэий, Ефраим ышъхьэ тырилъхьагъ, ар нахьыкІэу щытыгъ нахь мышІэми, Іэ сэмэгур, ІитІур зэблэдзыгъэу, нахьыжъ Мынасэ ышъхьэ тырилъхьагъ, ар ищыпэлъфэу щытыгъэми. 15 ЕтІанэ ащ Юсыф ынэшІу щифи, къыІуагъ: «Тхьэу, сятэхэу Ибрахьимэрэ Исхьакърэ зыпашъхьэ щыпсэугъэхэр, Тхьэу, егъашІэми непэ нэси сызезыщэрэм, 16 МэлэІичэу, сыдрэ бзэджагъи сыщызыухъумэрэм, – ЫнэшІу ащэрэф Ащ шъэожъыемэ! Ахэмэ сэ силІакъо лъарэгъакІуат, Сятэмэ ялІакъо – Ибрахьимэрэ Исхьакърэ. Ахэр бэдэдэ чІыгум щэрэхъух!» 17 Ятэ ыІэ джабгъу Ефраим ышъхьэ зэрэтырилъхьагъэр Юсыф ыгу къеуагъ, арыти Ефраим ышъхьэ тырихынышъ, Мынасэ ышъхьэ тырилъхьанэу, ятэ ыІэ ыубытыгъ. 18 «Аущтэп, тят, – ыІуагъ Юсыф, – мары щыпэлъфыр, пІэ джабгъу ащ ышъхьэ телъхь». 19 Ау ятэ ащ къемызэгъэу, къыІуагъ: «СэшІэ, сикІал, сэшІэ. Ащи лъэпкъышхо текІыщт, ар ины хъущт. Ау ышнахьыкІэ ащ нахь иныжьи хъущт, ащ текІыщтхэр лъэпкъыбэ хъущтых». 20 Мары а мафэм Исраил ынэшІу ахэмэ зэращифэгъэ гущыІэхэр: «Шъо шъуцІэкІэ исраил цІыфхэр Тхьэм ынэшІукІэ елъэІущтых. Зым ынэшІу адрэм щифэзэ, ахэмэ аІощт: \"Ефраимрэ Мынасэрэ Тхьэм ынэшІу къызэращифагъэм фэдэу, ынэшІу къыпщерэф\"». Аущтэу Ефраим Мынасэ нахь лъагэу ыгъэуцугъ. 21 ЕтІанэ Исраил Юсыф риІуагъ: «Сэ сихьадэгъу къэсыгъ. Ау Тхьэр шъо шъуигъусэщт, шъуятэмэ яхэгъэгуи шъуигъэгъэзэжьыщт. 22 Сэ къыосэты, пшымэ уатесІэтыкІэу, Щэхэм – Іошъхьэ чапэр, амор цІыфхэм чатэмрэ щабзэмкІэрэ ар къатесхыгъ».\nУблапІэ 49\nЯкъубэ ыкъомэ къафишІыжьыгъэ осыетхэр\n1 Якъубэ ыкъохэм къяджи, къариІуагъ: «Шъукъызэрэугъой, тапэкІэ къышъохъулІэщтыр къышъосІонэу. 2 Шъукъызэхахь, шъукъэдаІу, Якъубэ ыкъохэр, – шъуятэу Исраил шъукъедэІу! 3 Рубэн, сищыпэлъф, сипытапІ, хъулъфыгъэ кІуачІэу сиІэм иапэрэ лэжьыгъ, лъытэныгъэшхокІи кІуачІэкІи апэрэ! 4 Псым фэдэу, зыпкъ уимытэу, ащ нахьыбэрэ о апэрэу ущытыжьыщтэп, сыда пІомэ уятэ ипІэ зыхэбгъакІи, – сигъолъыпІэ уушІоигъ. 5 ЩымІонрэ Лэуйрэ зэшых, ячатэхэр – жъалымыгъэм иІашэх! 6 Ахэм рахъухьагъэм сыхэлажьэрэп, ахэмэ якуп сыхахьэрэп. Сыда пІомэ зыгубжыхэкІэ – цІыфхэр аукІых, шъхьаубэтагъэкІи шкІэхъужъхэм ялъынтфэхэр зэпаупкІых. 7 Ягубж жъалым нэлатыр телъ, зэкІокІыгъэм ар фэдэшъ. Ягубж ябги нэлатыр телъ, ар жъалымышъ. Якъубэ ичІыгу ахэр щызэбгырысфыщтых, Исраил ичІыгу ахэр щистэкъухьащтых! 8 Ехъуд, пшыхэм уищытхъу аІотэщт! Уипыймэ апшъэ пІэ телъ, о пшымэ шъхьащэ къыпфашІыщт. 9 Ехъуд, о аслъан ныбжьыкІэм уфэд, – къонтхъ пшІыгъэу къэогъэзэжьы, сишъау, аслъаным фэдэу зытыриуфыхьэзэ, ар якІошъылІэ, аслъаныбзым ар фэд – хэта ар зыгъэгумэкІыщтыр? 10 Тетыгъо бэщыр ІэкІэзыщтэп Ехъуд, пачъыхьэмэ ябэщ ащ илІэужмэ ренэу аІыгъыщт. ТынІахьэр зифэшъуашэр къэкІофэ; цІыф лъэпкъхэри ащ ІорышІэ фэхъущтых. 11 Сэнэшъхьэ бжалэми ащ ищыд рипхылІэщт, санэр зыхэкІырэр – яепхыпІ щыд щырмэ. Ищыгъынхэр ащ санэм щегыкІых, ишъуашэхэр сэнашъхьэм лъэу кІэтым щегыкІых. 12 Ащ ынэхэр санэм нахь плъыжьыщтых, щэм нахь фыжьыщтых ащ ыцэхэр. 13 Зэбулун щыпсэущт хы Іушъом, къухьэ уцупІэ ар хъущт, игъунапкъэхэр Цыдон нэсыщтых. 14 Иссашхар – ар щыд къарыушІоу хьылъэ пхыгъэмэ азыфагу дэлъым фэд; 15 гъэ��сэфыпІэр зэрэдэгъур, мы чІыгури зэрэгоІу дэдэр зилъэгъукІэ, ыплІэІу хьылъэм ащ кІигъэуцонышъ, пщылІым фэдэу ащ Іоф ышІэщт. 16 Дан ыгъэІорышІэщт ицІыф лъэпкъ: исраил лъэпкъмэ зэу ащыщэу. 17 Дан гъогум телъыщт блэм фэдэу, блэу лъагъом телъыщт ар щэнаутзехьэу, шым ылъакъо ецакъэшъ – шым тесыр кІыбкІэ къыригъэфэхэу. 18 Цыхьэ пфэсшІэу сыожэ сыкъэбгъэнэжьынэу, Зиусхьан! 19 Куп бзаджэхэр Гъад къытебэнэщтых – ау зэкІифэщтых, алъэдакъэ итэу. 20 Ащэр игъомлапхъэ нэхъоищт; ащ пачъыхьэм шхын ІэшІухэр фищэщтых. 21 Нафталый – блэнэ шъхьафит, ащ щыр дэхэ дэдэхэр зэрехьэх. 22 Юсыф – бэу къызпыкІырэ сэнэшъхьэ бжал, псыкІэчъыпІэм шъхьащыт сэнэшъхьэ бжал, ащ икуамэмэ дэпкъым зыращэкІы. 23 Щэбзэгъаохэр тебанэщтыгъэх ащ губжыгъаехэу, агъэпыеу ащ еощтыгъэх. 24 Ау ищабзэ ащ пкъыеу къэнагъ, ыІэ лъэшхэр уфэ-упцІэу къэнагъэх, – Якъубэ и Тхьэ кІочІэшхо, Мэлахъом ыцІэ, Исраил и Мыжъошхо зандэ ихьатыркІэ; 25 Ар – уятэ и Тхьэу, о къыбдеІэрэр ары. ЛъэкІ пстэури ЗиІэ Тхьэу, ЫшъхьагъыкІэ щыІэ ошъогум, ЫчІэгъ щыІэ чІэнчъэм анэшІукІэ, Быдзрэ кІоцІырэ анэшІукІэ, 26 Уятэ ынэшІоу къыпщифагъэр ижъырэ къушъхьэмэ анэшІоу къыпщыфагъэм нахьышІу. Ижъырэ Іуашъхьэмэ ятын хьалэл нахьышІу. А пстэури Юсыф ышъхьэ къылъэрэІэс – зэшмэ ахахыгъэм ынапцэ. 27 Бинямин – ар тыгъужъ цунтхъакІу: къыубытыгъэр пчэдыжьым ешхы, пчыхьэм ецунтхъэ икъонтхъ». 28 Джары зэкІэ Исраил илІэкъо пшІыкІутІу – джары ахэмэ ятэ ынэшІу зэращифагъэри. ЛІакъо пэпчъ зэрэтефэу ынэшІу щифагъ.\nЯкъубэ зэрэлІагъэр\n29 ЕтІанэ Якъубэ унашъо афишІыгъ: «Сэ шІэхэу сицІыф лъэпкъ сыхэхьажьыщт. Сятэхэм адэжь, ахэр зычІэлъ гъочІэгъэу, хьат лъэпкъым щыщ Ефрэн ишъоф итым сычІэшъулъхьажь, 30 КъэнаІан хэгъэгум дэжь Мамрэ къыпэщылъ Махпэлэ шъофым ит гъочІэгъэу, шъофыр игъусэу Ибрахьимэ ежь иунаеу хьат цІыфэу Ефрэн ежь щычІалъхьажьынэу къыщищэфыгъэм. 31 Ащ дэжьым щычІалъхьажьыгъэх Ибрахьимэрэ ащ ишъузэу Сарэрэ; ащ дэжьым щычІалъхьажьыгъэх Исхьакърэ ащ ишъузэу Рыбкъэрэ; ащ щычІалъхьажьыгъ Леа. 32 А шъофымрэ ащ ит гъочІэгъымрэ хьат цІыфхэм къащащэфыгъэх». 33 Якъубэ ыкъохэм афишІырэ унашъор къыухи, пІэм хэгъолъхьажьыгъ, ыпсэ хэкІи, зыщыщ лъэпкъым хэхьажьыгъ.\nУблапІэ 50\nЯкъубэ зэрагъэтІылъыжьыгъэр\n1 Юсыф ятэ зытыриуІуби, ащ ышъхьагъ итэу гъызэ, ынэгу ебэугъ. 2 Юсыф иунэІут ІэзакІомэ ятэ ихьадэ мыкІодыным пае уц щафэнэу унашъо афишІыгъ. 3 Мэфэ тІокІитІурэ, зэрищыкІагъэм тетэу, ІэзакІомэ ащ уцыр щафагъ. Мэфэ тІокІищырэ пшІырэ мысыр цІыфхэм ар агъэягъ. 4 Шъыгъо мафэхэр зыблэкІхэм, Юсыф фирхьауным иунэ Іофзехьэхэм ариІуагъ: «ГукІэгъу къысфыуиІэмэ, сятэ тхьэлъанэ зэрэсигъэшІыгъэр фирхьауным сфешъуІу: 5 \"Сэ тятэ тхьэлъанэ сигъэшІыгъ зылІэжьыкІэ, КъэнаІан хэгъэгум къэунэу ежь пае щигъэхьазырыгъэм щычІэслъхьажьынэу къысиІуи. СигъэкІонышъ тятэ чІэслъхьажьыным пае фит сишІынэу сыфай, етІанэ сэ къэзгъэзэжьыщт\"». 6 Фирхьауным фит къышІыгъ: «КІуи, уятэ къычІэлъхьажь. Тхьэлъанэу уигъэшІыгъэр гъэцакІэ». 7 Ятэ чІилъхьажьынэу Юсыф кІуагъэ. Ащ дэкІуагъэх фирхьауным зэкІэ инахьыжъ упчІэжьэгъухэри, иунэ ІофышІэ нахьыжъхэри, Мысыр хэгъэгум зэкІэ икъулыкъушІэ Іэшъхьэтетхэри, 8 Юсыф иунагъуи, ышхэри, илІакъуи зэрэпсэоу. Гощэн чІыгум къинагъэхэр ясабыйхэмрэ ябылымрэ ары ныІэп. 9 Ку псынкІэхэри, шыухэри, цІыф бэдэди ащ дежьагъ. 10 Иордан псыхъом ыкІыб, Атад щыІэ хьамэщым зынэсхэм, гъы мэкъэ ин, гухэкІ мэкъэ лъэшкІэ ащ щыгъыгъэх. Юсыф ятэ мэфиблэ ахэмэ агъэягъ. 11 А хэгъэгум ис ханаан цІыфхэм Атад щыІэ хьамэщым зэрэщыгъыгъэхэр залъэгъум, аІуагъ: «Мысыр цІыфхэр сыдэу гухэкІэу гъыхэра!» Джары Иордан псыхъом ыкІыб щыІэ чІыпІэм Абэл-Мицраим зыкІыфаусыгъэр. 12 Джаущтэу Якъубэ ыкъомэ къариІуагъэр агъэцэкІагъ. 13 КъэнаІан хэгъэгум ар къахьыжьи, Мамрэ къыпэщылъ Махпэлэ шъофым ит гъочІэгъым щычІалъхьажьыгъ. А гъочІэгъыр, шъофыри зэрэхэтэу, Ибрахьимэ ежь щычІалъхьажьыным пае иунаеу хьатэу Ефрэн къыщищэфыгъагъ. 14 Ятэ зычІалъхьажьым, Юсыфи, ащ ышхэри, ятэ чІэзылъхьажьынэу адэкІогъагъэхэри Мысырым къэкІожьыгъэх.\nЮсыф ыкъошхэр зэригъэгупсэфыгъэхэр\n15 Юсыф ышыхэр, ятэ щымыІэжь зэхъум, егупшысагъэх: «Сыдэу хъущта, Юсыф джыри ыгукІэ къытфэбзаджэу, зэкІэ мыхъунэу етшІагъэр тигъэпщыныжьынэу ыгу къэкІымэ?» 16 Арыти ахэмэ Юсыф лІыкІо фагъэкІуагъ риІонэу: «Тятэ лІэным ыпэкІэ къыотІонэу унашъо къышІыгъ. 17 \"Моущтэу ешъуІу Юсыф: 'Пшымэ афэгъэгъуба ямысагъи япсэкІодшІагъи – бзэджагъэу къыуашІагъэр'\". Арышъ джы уятэ и Тхьэ тыриІумэтышъ, тимысагъэ къытфэгъэгъуба». Ар къыраІо зэхъум, Юсыф гъыгъэ. 18 Ышыхэр ыдэжь къакІохи, ыпашъхьэ зыщырадзыхи, къаІуагъ: «Тэ оркІэ тыпщылІ». 19 «Шъумыщын, сэ Тхьэм сыричІыпІа? – къыІуагъ Юсыф. – 20 Шъо шъугу бзэджагъэ къысфилъыгъ, ау Тхьэм ар шІукІэ къызэблихъугъ, джы мы къэхъугъэр щыІэным пае: бэмэ ящыІэныгъэ ІофшІэгъэшхокІэ къыгъэнэжьынэу! 21 Арышъ шъумыщын. Шъори шъуисабыйхэми сынаІэ къышъутетыщт». А гущыІэхэм Юсыф ыкъошхэр агъэрэхьатыгъэх, агухэри агъэушъэбыгъэх.\nЮсыф зэрэлІагъэр\n22 Джаущтэу Юсыф, зэкІэ илІакъо игъусэу Мысырым итІысхьагъ. ЗэкІэмкІи илъэсишъэрэ пшІырэ Юсыф къыгъэшІагъ. 23 Юсыф Ефраим ящэнэрэ лІэужэу къыкІэлъыкІогъэ бынхэм анэсэу ылъэгъужьыгъэх, джащ фэдэуи Мынасэ ыкъо Махыр текІыгъэхэри Юсыф ыкуашъомэ къащыхъугъэхэти, 24 ежь ие шъыпкъэм фэдэу Юсыф ышымэ ариІуагъ: «Сэ сихьадэгъу къэсыгъ, ау Тхьэр шъыпкъэмкІэ шъуиІэпыІэгъоу шъуадэжь къэкІощт. Мы хэгъэгум шъурищынышъ, Ибрахьимэ, Исхьакъ, Якъубэ аритынэу зэригъэгугъагъэхэ хэгъэгум шъуищэжьыщт». 25 Юсыф Исраил ыкъомэ тхьэ къаригъаІуи, ариІуагъ: «Тхьэр шъыпкъэ дэдэмкІэ ІэпыІэгъукІэ шъуадэжь къэкІощт, джащыгъум сикъупшъхьэхэр мыщ рарэхыжьых». 26 Илъэсишъэрэ пшІырэ ыныбжьэу Юсыф лІагъэ. Ащ уц щафи, ихьадэ Мысырым пхъэмбаим щыдалъхьагъ.\nРут 1\nЕлимэлэхрэ иунагъорэ тхьамыкІэгъошхоу къяхъулІагъэр\n1 ХьыкумэшІхэм израиль цІыф лъэпкъыр зыщагъэІорышІэщты��ъэ мафэхэм ахэм яхэгъэгу гъаблэ къыщыхъугъагъ. Ащ къыхэкІэу Ехъуд хэкум ит Бэтлэхъэм къалэм щыщэу лІы горэ ишъузрэ ыкъуитІурэ игъусэхэу Моаб хэгъэгум щыпсэуныгоу кІогъагъэ. 2 А лІым ыцІагъэр Елимэлэх, ишъузы ыцІагъэр НэІэмый, ыкъуитІу ацІагъэхэр Махълонрэ Къылионрэ; ахэр Ехъуд хэкум ит Бэтлэхъэм къалэм щыпсэурэ ефрат лъэпкъым щыщыгъэх. Моаб хэгъэгум ахэр кІохи, ащ къэнагъэх. 3 Уахътэ тешІагъэу НэІэмый илІэу Елимэлэх лІагъэ, шъузабэмрэ ыкъуитІурэ язакъоу къэнагъэх. 4 Ахэмэ Моаб щыщ пшъашъэхэр къащагъэх – зым Іорпэ ыцІэу, адрэм Рут ыцІэу. Ау илъэсипшІ фэдизрэ ащ щыпсэугъэхэу, 5 НэІэмый ыкъуитІуи, Махълонрэ Къылионрэ, лІагъэх. ЫкъуитІуи илІи имыІэжьхэу а бзылъфыгъэр къэнагъ.\nНэІэмыйрэ Рутрэ Бэтлэхъэм къызэрэкІожьыгъэхэр\n6 Джащыгъум Моаб хэгъэгур ыбгынэнэу инысэхэр игъусэхэу НэІэмый зиІэтыгъ, сыда пІомэ Зиусхьаныр Ежь ицІыф лъэпкъ нэшІукІэ къеплъи, лэжьыгъэ къазэрэритыгъэр Моаб хэгъэгум ащ щызэхихыгъ. 7 Зыщыпсэущтыгъэ чІыпІэм инысэхэр игъусэхэу ар къикІыжьыгъ. Ехъуд хэкум къагъэзэжьыгъэу, гъогум къырыкІохэзэ, 8 НэІэмый иныситІу ариІуагъ: «Шъуежьи, шъхьаджи янэ иунэ ерэгъэзэжь: дгъэтІылъыгъэхэмрэ сэррэ шІукІэ шъукъызэрэтфыщытыгъэм фэдэу, Зиусхьаныр шІукІэ къышъуфыщэрэт! 9 Шъхьаджи лІы дэкІожьыгъэу, ащ иунэ шъхьэегъэзыпІэ щигъотынэу Зиусхьаным шъуешІ!» Джар НэІэмый ыІуи, ябэугъ. Ау куо макъэм зыкъырагъэІэти, ахэр зэгоутэу гъыгъэх. 10 ЕтІанэ къыраІуагъ: «Хьау, тыуигъусэу узщыщ цІыф лъэпкъыр зыщыпсэурэм тыкъыбдэкІощт». 11 Ау НэІэмый къыІуагъ: «Шъуадэжь шъукІожь, сипшъашъэхэр; сыд пае сэ шъукъыскІыгъуна? Сэ джыри шъэожъыехэр къысхэкІынха, шъо лІы шъуфэхъун алъэкІынэу? 12 Жъугъэзэжь, сипшъашъэхэр, шъукІожь, сэ жъыщэ сыхъугъ лІы сиІэнкІэ. Ау \"сэ джыри гугъапІэ сиІ\" сІуагъэми, ар хэгъэкІыри, мы чэщ дэдэм лІым сыкІыгъоу, етІанэ шъаохэр къэслъфыгъагъэхэми, 13 ины охъуфэхэ ахэмэ шъо шъуяжэныя? ШъудэмыкІоу шъущысын шъулъэкІына? Хьау, сипшъашъэхэр, шъощ фэмыдаІоу, сэ сиІоф нахь къин, сыда пІомэ Зиусхьаныр къыспэшІуекІо». 14 Ахэмэ джыри кІый макъэр къаІэти, гъыхэу аублагъ. ЕтІанэ Іорпэ игуащэ ебэуи, къыбгынагъ. Рут игуащэ къыгъэнагъэп, ІаплІи рищэкІыгъ. 15 Ау НэІэмый Рут риІуагъ: «Мары, уинысэгъу зыщыщ цІыф лъэпкъыми итхьэхэми афигъэзэжьыгъ; ори ащ ыуж уитэу кІожь». 16 Ау Рут къыІуагъ: «Семыгъэз усыбгынэнышъ, сыпкІымыгъоу згъэзэжьынэу; о уздакІорэм сэри сыкІощт, о узщыпсэурэм сэри сыщыпсэущт; о уилъэпкъ сэ силъэпкъыщт, о уи Тхьи сэ си Тхьэщт. 17 О узщылІэрэм сэри сыщылІэщт, ащ сыщычІалъхьажьынэуи сыфай. СІуагъэр зысымыгъэцэкІэжьыкІэ, сифэшъуашэр Тхьэм серэгъэгъот, хьадэгъу закъом нэмыкІэу зыгорэм усигъэбгынэмэ». 18 Рут къыкІыгъунэу гухэлъ пытэ зэришІыгъэр зелъэгъум, НэІэмый нахьыбэрэ ащ елъэІужьыгъэп. 19 НэбгыритІури Бэтлэхъэм нэсыфэхэ кІуагъэх. Ахэр Бэтлэхъэм дахьэхи, къызалъэгъухэм, зэрэкъалэу къэбырысырыгъэу, бзылъфыгъэхэм аІощтыгъэ: «Мор НэІэмыя?» 20 «НэІэмыйкІэ шъукъысэмыджэжьэу, Марэ къысашъуІу, сыда пІомэ ЛъэкІ Пстэури ЗиІэм сищыІэныгъэ дыджы ышІыгъ», – ариІуагъ ахэм НэІэмый. 21 «Сэ сІэхэр ушъагъэхэу мыщ сыдэкІыгъ, ау Зиусхьаным ІэнэкІэу къысигъэгъэзэжьыгъ; Зиусхьаныр къыспэшІуекІоу, ЛъэкІ Пстэури ЗиІэм насыпынчъагъэр къысфигъэкІуагъэмэ, сыда НэІэмыйкІэ шъукъызфысэджэщтыр?» 22 Джаущтэу НэІэмый моаб бзылъфыгъэу, инысэу Рут игъусэу Моаб хэгъэгум къикІыжьыгъ. Хьэм ихын зыщыфежьэхэрэм адэжь ахэр Бэтлэхъэм къэкІожьыгъагъэх.\nРут 2\nРут БоІаз игубгъо зэрэщылэжьагъэр\n1 НэІэмый илІыгъэ Іэлимэлэх ылъэныкъокІэ БоІаз ыцІэу, икъукІэ лІы баеу, лъэрыхьэу Іахьыл иІагъ. 2 Мэфэ заулэ тешІагъэу моаб бзылъфыгъэу Рут НэІэмый риІуагъ: «Губгъом сыкІонышъ, зынэшІу къысщыфэрэм ыуж ситэу хьэу ахыжьырэм шъхьэу кІэзыгъэхэр къэсыугъоин сэІо». «Адэ кІоба, сипшъашъ», – къыриІожьыгъ ащ НэІэмый. 3 Арыти Рут ежьи, кІуагъэ, хынакІомэ ауж итэу губгъом хьашъхьэхэр къыщиугъоищтыгъэх. А губгъор Елимэлэх унагъом щыщ БоІаз иеу къычІэкІыгъ. 4 Мары, Бэтлэхъэм къикІи, БоІаз хынакІомэ адэжь къакІуи, шІуфэс къарихыгъ: «Тхьэр ІэпыІэгъу къышъуфэрэхъу!» «Зиусхьаным ынэшІу къыпщеф!» – къыраІожьыгъ ахэм. 5 БоІаз иунэІутэу, хынакІохэм ашъхьэщытым еупчІыгъ: «Хэтхэм ащыща мо бзылъфыгъэ ныбжьыкІэр?» 6 Хъулъфыгъэм джэуап къыритыжьыгъ: «Мо бзылъфыгъэ ныбжьыкІэр НэІэмый игъусэу Моаб хэкум къикІыгъэ моаб бзылъфыгъэр ары. 7 Ар къытэлъэІугъ: \"ХынакІохэм ауж ситэу, бганэхэм азыфагу къыщысшыпызэ къэсыугъоймэ хъуна?\" ыІуи. Джаущтэу къэкІуагъэу, пчэдыжьым къыщыублагъэу джырэ нэс мыщ щыІ; пщыпІэм зыщигъэпсэфынэу джыры ныІэп зыкІуагъэр». 8 ЕтІанэ БоІаз риІуагъ Рут: «КъэдаІу, сипшъашъ, мыщ уикІэу, нэмыкІ губгъо ущышыпэнэу умыкІу, сиунэІут бзылъфыгъэхэм ауж уитэу угъуае. 9 Хъулъфыгъэмэ хьэр зыщахырэ губгъор уинэплъэгъу ерэт, бзылъфыгъэхэм ауж уитэу къэкІухь. Мары, зи къыуамыІонэу сиунэІутхэм ясІуагъ. Псы уешъо пшІоигъо зыхъукІэ, сиунэІутхэм псыр зэрагъэхъогъэ къошынхэм якІуалІи, ешъу». 10 Арыти Рут чІыгум зыридзыхи, ынатІэ ащ нигъэси, БоІаз еупчІыгъ: «Сэ сыхымэ пэтзэ, сыдэущтэу о нэшІукІэ укъысэплъынэу хъугъа?» 11 БоІаз къыриІожьыгъ: «Уишъхьэгъусэ зэлІэм ыуж, уигуащэ фэпшІагъэр зэкІэ сэ къысфаІотагъ, уяти, уяни, укъызщыхъугъэ хэгъэгури къэубгынэхи, джы нэс узыхэмыхьэгъэ цІыф лъэпкъым удэпсэунэу зэрэхъугъэри. 12 А Іофэу пшІагъэм пае шІу къыпферэшІэжь Зиусхьаным; Зиусхьанэу, Израиль и Тхьэу, о зытэмэ чІэгъ ухъумапІэ щыбгъотынэу зыдэжь укъэкІуагъэм, ІахьышІу икъоу къыплъерэгъэІэс». 13 Рут къыІуагъ: «Сизиусхьан, о тапэкІи укъысфэрэдэгъу! О сыбгъэгупсэфыгъ, дахэуи укъыздэгущыІагъ, уиунэІут бзылъфыгъэхэм ащыщ горэми сыримыуасэми». 14 Щэджэгъуашхэм игъо къызэсым, БоІаз ащ риІуагъ: «МокІэ къакІуи, хьалыгъу шхы, уихьалыгъу такъыр сэнэпсым хэгъаозэ шІы». ХынакІохэм ар аготІысхьагъ. БоІаз ащ лэжьыгъэцэ гъэжъагъэхэр ритыгъ; Рут шхагъэ, зигъэшхэкІыгъ ыкІи къелыжь��гъ. 15 ЕтІанэ Рут шыпэнэу къызэтэджыжьым, БоІаз иунэІутхэм унашъо афишІыгъ: «Бганэхэм азыфагуи къыщерэшып, ыгуи хэшъумыгъэкІ; 16 бганэхэм къакІэрышъудзызэ, къыфэжъугъан, къерэшып ыкІи шъуемыцІацІ». 17 Джаущтэу пчыхьэ нэс Рут шыпагъэ, къышыпыгъэр зеутыжьым, бэ дэдэ хъугъэ. 18 Ар къышти, къалэм кІожьыгъэ, игуащэ ащ къыугъоигъэр ылъэгъугъ. Ежь зызегъэшхэкІым, къыгъэнэгъэгъэ лэжьыгъэцэ гъэжъагъэхэр игуащэ ритыгъ. 19 Игуащэ Рут къеупчІыгъ: «Тыда непэ узщыугъоягъэр, Іоф щыпшІэнэу уздэкІуагъэр? НэшІукІэ къыоплъыгъэм Тхьэм ынэшІу къыщерэф!» Зыщылэжьагъэр Рут игуащэ риІуагъ: «Сэ непэ сылажьэу, зыдэжь сыщыІагъэм ыцІэр БоІаз». 20 НэІэмый инысэ риІуагъ: «Псэухэри лІагъэхэри зыщымыгъупшэгъэ Зиусхьаным ынэшІу БоІаз къыщерэф!» НэІэмый къыпидзэжьыгъ: «А цІыфыр тэ тихэщыжьакІу; тихабзэкІэ ар къытфэгумэкІын фае». 21 Рут къыІуагъ: «Аужыпкъэм ащ къысиІуагъ: \"ЗэкІэ хыныр аухыфэ сиунэІутхэм ахэт\"». 22 НэІэмый инысэ Рут риІуагъ: «Дэгъу, сипшъашъ, ащ иунэІут бзылъфыгъэхэм Іоф адапшІэмэ нахьышІу, нэмыкІ губгъом угу къыщыхагъэкІынкІи мэхъу». 23 Джаущтэу ар БоІаз иунэІут бзылъфыгъэхэм акІыгъоу, хьэм ихыни коцым ихыни аухыфэ шъхьэхэр къышыпыгъэх, игуащэ дэжьи исыгъ.\nРут 3\nРут лІы фэхъущтыр къызэригъотыгъэр\n1 Уахътэ горэ тешІагъэу игуащэу НэІэмый Рут къыриІуагъ: «Сипшъашъ, лІы удэзгъэкІонэу уфаеба, уинасып бгъотынэу? 2 ОшІэба БоІазэу, бзылъфыгъэ унэІутхэу Іоф зыдэпшІагъэхэр зиехэр зэрэтиблагъэр? КъэдаІу, нычэпэ ащ хьамэм хьэр щызэпидзыщт. 3 ЗыгъэпскІи, мэ ІэшІу зыпихырэ дагъэ зыщыф, щыгъын кІэракІэхэр зыщылъэхи, хьамэм кІо, ау шхэу, зыгорэ тырешъухьажьыфэ БоІаз зыкъемыгъэлъэгъу. 4 ЕтІанэ чъыенэу зыгъолъыкІэ, зыдэщылъыр зэгъашІэ; джащыгъум укІонышъ, къызэрэпкъотыщтым ишыхьатэу ылъакъохэм атехъуагъэм ыцыпэ къэпІэтынышъ, угъолъыщт. ПшІэщтыр ежь къыуиІощт». 5 «КъысэпІуагъэр зэкІэри згъэцэкІэщт», – къыриІожьыгъ Рут. 6 Рут хьамэм техьи, игуащэ унашъо къызэрэфишІыгъэу зэкІэри ышІыгъ. 7 БоІаз зигъэшхэкІыгъ, зигъэшъокІыгъ, ыгуи ыгъэчэфыгъ, етІанэ кІуи, лэжьыгъэ самэу щылъым ылъапсэ дэжь чъыенэу гъолъыгъэ. ТІэкІу тешІагъэу Рут макъэ ымыгъэІоу къакІуи, итехъон ылъакъохэм адэжь къыІэти, гъолъыгъэ. 8 Чэщныкъомэ адэжь БоІаз ошІэ-дэмышІэу къэущи, зыкъызызэрегъэзэкІым, ылъэгъурэр хьалэмэт: ылъакъохэм адэжь бзылъфыгъэ щылъ. 9 «Ухэта о?» – еупчІыгъ ащ БоІаз. «Рут, уипщылІыр ары, зиусхьан, – къыІуагъ бзылъфыгъэм, – орышъ тэ тихэщыжьакІор, уищыгъын уипщылІ къытехъу ташъхьагъ узэритыщтым ишыхьатэу». 10 «Зиусхьаным ынэшІу о къыпщерэф, сипшъашъ», – джэуап къыритыгъ БоІаз. «Мы аужырэ уиІофышІу ыпэрэм нахьышІоу пшІагъэ, – байми, тхьамыкІэми, кІэлэ ныбжьыкІэхэм ауж уимыхьэу, НэІэми иунагъо узэрэфэшъыпкъагъэр. 11 Арышъ, сипшъашъ, умыщын! КъызфэпІуагъэр зэкІэри сэ къыпфэсшІэщт; сыда пІомэ сикъалэ дэс пстэуми ашІэ о шІур зыгу илъ бзылъфыгъэ къабзэу узэрэщытыр. 12 Сэ орыкІэ хэщыжьакІоу сызэрэщытыр шъ��пкъэ, ау сэщ нахь къыппэблэгъэ хэщыжьакІуи щыІ. 13 Мы чэщыр мыщ щих; неущ а лІым уиштэщтми уимыштэщтми рерэхъухь, уиштэмэ, дэгъу, уерэшт; ау ащ уиштэнэу фэмые зыхъукІэ, сэ усштэщт; Зиусхьаным ыцІэкІэ ТхьэрыІо сэшІы. Джы пчэдыжьыр къэсыфэ чъые». 14 Ащ ылъакъомэ акІэрылъэу Рут пчэдыжьыр къэсыфэ чъыягъэ. БоІаз ыгукІэ зэриІожьыгъ: бзылъфыгъэр хьамэм къызэрэкІогъагъэр арэмышІ; джащ пае зэрэлъэгъухэмэ къэзэрэшІэжьынхэм нэсэу нэфынэ къэмыхъузэ, Рут къэтэджыжьыгъ. 15 БоІаз Рут риІуагъ: «Уишъхьатехъо къэубыти, къэІыгъ». БоІаз шэпхъих хьэм щыщэу къыфипщи, Рут къыІыгъ шъхьатехъом къытыритэкъуагъ, етІанэ ар ытамэ къытырилъхьагъ. Ащ ыуж БоІаз къалэм кІожьыгъэ. 16 Рут игуащэ дэжь къэкІожьыгъ. Арыти адрэр къеупчІыгъ: «Сыдэу ухъугъ, сипшъашъ?» Рут къыІотагъ а цІыфым зэкІэ къыфишІагъэр. 17 ЕтІани къыпигъэхъожьыгъ: «Мы хьэ шэпхъихыр зэкІэ къысити: \"Уигуащэ дэжь ІэнэкІэу умыкІожь\" къысиІуагъ». 18 НэІэми къыІуагъ: «ЗыІаж, сипшъашъ, Іофым кІэух фэхъущтыр зэогъэшІэфэ, сыда пІомэ непэ Іофыр ымыухэу, а цІыфыр гупсэфыщтэп».\nРут 4\nБоІаз Рут къызэрищагъэр\n1 А охътэ дэдэм БоІаз къэлэдэсхэм язэІукІэпІэ къэлапчъэ Іухьагъэу, тІысыгъэу щысызэ, хэщыжьакІоу зыфиІогъагъэр блэкІэу ылъэгъугъ. БоІаз ащ риІуагъ: «Моу къыдахьи, мыкІэ къэтІыс, синыбджэгъу». Адрэр къыдахьи, къэтІысыгъ. 2 ЕтІанэ БоІаз къалэм инахьыжъ-упчІэжьэгъумэ нэбгырипшІ къахищи, ариІуагъ: «МыкІэ шъукъэтІыс». Адрэхэр къэтІысыгъэх. 3 БоІаз хэщыжьакІом риІуагъ: «ТиІахьыл благъэу Елимэлэх игубгъо Моаб хэгъэгум къикІыжьыгъэ НэІэмый ыщэ шІоигъу. 4 А къэбарыр озгъэшІэнышъ, мы тилъэпкъ инахьыжъэу щысхэм апашъхьэ щыпщэфынэу къыуасІо сшІоигъуагъ. Пщэфыжьы пшІоигъомэ, щэфыжь; ау пщэфыжьынэу уфэмыемэ, къысаІу ар сшІэным пае; сыда пІомэ зыщэфыжьынэу фитыныгъэ апэу зиІэр оры, уаужыкІэ сэры». Адрэм джэуап къыритыжьыгъ: «Сэ сэщэфыжьы». 5 Ау ащ БоІаз къыпигъэхъуагъ: «НэІэмый губгъор къызыщыпщэфкІэ, лІагъэм имылъку унагъом къыфэнэжьыным пае, Моаб къикІыгъэ Рути шъузкІэ пштэн фае». 6 Арыти хэщыжьакІом къыІуагъ: «Мылъкоу къыскІэныщтым семыгоожьыным пае, ар сщэфын слъэкІыщтэп; о щэфы ар, сыда пІомэ сэ слъэкІыщтэп». 7 Нахьыпэм Израиль хабзэ илъыгъ: зы Іоф горэ къагъэшъыпкъэжьыным пае, зыгорэ къащэфыжьы е къахъожьы зыхъукІэ, зым ицуакъэ зыщихти, адрэм ритыщтыгъ, джар Іофыр зэраухыгъэмкІэ Израиль шыхьат щыхъущтыгъ. 8 Аущтэу хэщыжьакІом «о щэфы» БоІаз къыриІуи, ицуакъэ къызщихи, ащ къыритыгъ. 9 ЕтІанэ БоІаз нахьыжъхэми зэкІэ Іутыгъэ цІыфхэми ариІуагъ: «Елимэлэхи, ащ ыкъохэу Къылиони, Махълони зэкІэ яехэр НэІэмый зэрэщысщэфыгъэхэм шъо непэ шъуришыхьат. 10 Ащ нэмыкІэу Махълон ишъузыгъэ моаб бзылъфыгъэу Рут сэштэ шъузкІэ. Аущтэу зыхъукІэ, лІагъэм имылъку унагъом къыфэнэжьыщт, ащ илІакъо игъашІэ зэпычыгъэ фэмыхъоу лъэпкъым къыхэнэнэу. Шъо ащ непэ шъуришыхьат». 11 Къэлапчъэм зэкІэ Іут цІыфхэми нахьыжъхэми къаІуагъ: «Ары, тэ тышыхьат. Уишъузэу уиунэ къихьэрэр, израиль лъэпкъыр къызытекІыгъэ Рахъэлрэ Леарэ афэдэу, сабыибэ къыпфэхъунэу Зиусхьаным ерэшІ. Ефрат лІакъом мылъку щыугъой, цІэрыІо ущэрэхъу Бэтлэхъэм. 12 Тэмарэ Ехъуд къыфилъфыгъэ Пэрэцэу укъызтекІыгъэм иунагъо фэдэу, уиунагъо орэхъу – Зиусхьаным мы бзылъфыгъэ ныбжьыкІэм къыхэкІэу бынэу къыуитыщтхэм яхьатыркІэ».\nРут шъао къызэрэфэхъугъэр\n13 Джаущтэу Рут БоІаз шъузы фэхъугъ. БоІаз ащ гохьагъ, Зиусхьаным Рут ышъо сабый хэфэнэу ынэшІу къыщифи, шъао къылъфыгъ. 14 Бзылъфыгъэхэм НэІэмый раІуагъ: «Зиусхьаным щытхъур ий, хэщыжьакІо пфэхъужьыщт пхъорэлъф къызэрэуитыгъэм пае. Ащ ыцІэ Израиль щытхъухьэ щэрэхъу! 15 Ащ кІуачІэ уигъэгъотыжьыщт, уижъышъхьэми уиІыгъыжьыщт; сыда пІомэ ар уинысэ къылъфыгъ – шІу узылъэгъоу, къуиблымэ анахьи нахь уасэ зиІэ нысэм». 16 НэІэмый а сабыир ыкуашъо тесыгъ, ренэу лъыплъагъ. 17 Гъунэгъу бзылъфыгъэхэм: «НэІэмый шъао къыфэхъугъ», – аІуи, ащ цІэ фаусыгъ: Іобэд. Даут ятэу Ищай ар нэужым ятэ хъугъэ.\nИзраиль ипачъыхьэу Даут къызтекІыгъэхэр\n18 Джы мары Пэрэц Даут ыпэкІэ къыхэкІыгъэхэр: Пэрэц къыфэхъугъ Хъэцрон; 19 Хъэцрон къыфэхъугъ Рам; Рам къыфэхъугъ Іаминадау; 20 Іаминадау къыфэхъугъ Нахъшон; Нахъшон къыфэхъугъ Салмэн; 21 Салмэн къыфэхъугъ БоІаз; БоІаз къыфэхъугъ Іобэд; 22 Іобэд къыфэхъугъ Ищай; Ищай къыфэхъугъ Даут.\n1 Самуел 1\nСамуел икъэхъукІэрэ Тхьэм фэлэжьэнэу ар зэраратыгъэмрэ\n1 Цыуф лІакъом щыщэу, ефрат лъэпкъым къыхэкІыгъэу, Елкъан ыцІэу зы лІы горэ Ефраим къушъхьэлъэ хэкум итыгъэ къалэу Рэмэтэим-Цэфим дэсыгъ. Ащ ятагъэр Ерэухъам, ятэжъыгъэр Елыхъу, ятэжъым ятагъэр Цыуф ыкъо Тэхъу. 2 Елкъан шъузитІу иІагъ: зым ыцІагъэр Хъаннэ, адрэм – Пынин. Пынин лъфыгъэхэр иІагъэх, ау Хъаннэ сабый хэкІыщтыгъэп. 3 Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэ Тхьэм шъхьащэ фишІынэуи, Ащ ыцІэкІэ къурмэн ышІынэуи а лІыр зыщыщ къалэм икІыти илъэсым зэ къалэу Щылэу кІощтыгъэ. Алый икІэлитІоу Хъофныйрэ Пинхъасрэ къурмэнышІхэу Зиусхьаным Щылэу щыфэлажьэщтыгъэх. 4 Елкъан къурмэн зишІыкІэ ишъхьагъусэу Пынинрэ ащ къылъфыгъэ кІалэхэмрэ пшъашъэхэмрэ Іахьэхэр аритыщтыгъэх. 5 Адрэмэ афэмыдаІоу Хъаннэ шъхьафэу Іахьэ ритыщтыгъ, сыда пІомэ Хъаннэ шІу ылъэгъущтыгъэ, Зиусхьаным сабый къыримытщтыгъэ нахь мышІэми. 6 Зиусхьаным сабый къызэрэримытрэр гукъао щыхъунэу тІуанэу иІэм къызэрэрихъонщтыгъэм Хъаннэ ыгу къыгъэцІыкІущтыгъэ. 7 Илъэс къэс Зиусхьаным иунэ зыкІокІэ, тІуанэм ыгу къыхигъэкІыщтыгъэ, мыдрэр, гукъао зэриІэм нахь хэмылъэу, шхэщтыгъэп. 8 Арти ишъхьагъусэу Елкъан мыщ фэдэу къыриІуагъ: «Хъаннэ! Сыда узкІэгъыри, узкІэмышхэри, угу къэзгъэцІыкІури? ШъэуипшІэу уиІэн ылъэкІыщтыгъэм оркІэ сыанахь лъэпІэнба сэ?» 9 Зы илъэс горэм Щылэу кІохи Зиусхьаным иунэ зыщэшхэхэм, зыщешъохэм Хъаннэ къэтэджыжьыгъ. Лъэш дэдэу ыгу еІэжьыгъэти, пчъэнымрэ гъынымрэ зэдыхэтхэу бзылъфыгъэр Зиусхьаным елъэІузэ, тхьэлъанэ ышІыгъ: «Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэр! СигукІае къыплъэІэсмэ, ащ ипэгъокІэу гукІэгъу къысфэпшІынышъ, сыпщымыгъупшэу, угу сыкъэкІыжьэу, уиІумэт шъао къептмэ, ежь къыгъэшІэщтым фэлэжьэнэу, Зиусхьаным ар естынэу, ышъхьашъо егъашІэми чан нэсымыгъэсыхэнэу тхьэлъанэ сэшІы». А уахътэм къурмэнышІэу Алый пчъэихьапІэм дэжь щытыгъэ тетІысхьапІэм тесэу Зиусхьаным иунэ лъапІэ чІэсыгъ. 12 ЫІупэхэр хъублаблэхэу ар Зиусхьаным бэрэ елъэІуфэ Алый къыІуплъыхьагъ. 13 ЫгукІэ зэриІожьзэ, ышъхьэ фэгущыІэжьрэм фэдэу, ыІупшІэхэр ыгъэхъублаблэхэу Хъаннэ щысыгъэти, ар утэшъуагъэу Алый къышІошІыгъ. 14 Арти Алый ащ риІуагъ: «Сыдигъо нэс уутэшъуагъэу ухэтыщта? Чэфыр зыкІэгъэкІыжь». 15 Ащ иджэуап Хъаннэ къыритыжьыгъ: «Хьау, сизиусхьан, сэ гукІаем сызэлъиштэгъэ бзылъфыгъ, унагъуи сис, узгъэутэшъони зыІузгъэфахэрэп, ау сыгу илъыр зэкІэ Зиусхьаным фэсэІуатэ. 16 УсиІумэт, ау бзылъфыгъэ мыхъатэ фэдэу укъысэмыплъ, сигуузышхорэ сызгъэчэфынчъэмрэ якъэбар джы нэс сІотагъэ». 17 Алый ащ къыриІожьыгъ: «Зыгъэрэхьати шъуадэжь гъэзэжь, узэрелъэІугъэр Израилым и-Тхьэ къыпфишІэщт». 18 Арти къыриІожьыгъ: «УиІумэт уинэшІукІэ еплъ!» Ар къыІуи игъогу техьажьыгъ, шхэуи ар хъужьыгъэ, нахьыпэм фэдэуи чэфынчъэжьыгъэп. 19 Пчэдыжьым Елкъан ибын къэтэджыжьыгъ. Зиусхьаным шхьащэ фашІи ядэжь, Рамэ, къагъэзэжьыгъ. Елкъанрэ Хъаннэрэ зызэкІэгъухэм бзылъфыгъэм илъэІу Зиусхьаным къызэхихыгъ. 20 Уахътэ зытешІэм Хъаннэ ышъо сабый хэфагъ, шъауи къыфэхъугъ. Самуел цІэу ащ фиусыгъ. Хъаннэ ыІощтыгъ: «Зиусхьаным селъэІугъэти, ар къыситыгъ».\nСамуел Тхьэм фэлэжьэнэу зэрэратыгъэр\n21 Зиусхьаным илъэс къурмэн фашІынышъ, Ащ елъэІунхэм пае Елкъанрэ унагъом исхэмрэ зэгъусэхэу Щылэу кІуагъэх. 22 Хъаннэ ахэм адэмыкІоу илІ риІуагъ: «Сабыир быдзыщэм пызгъэзыжьэу зыкъызиІэткІэ, сэр-сэрэу Зиусхьаным иунэ сщэнышъ, Зиусхьаным ыпашъхьэ итэу фэлэжьэным пае егъэшІэрэу къэзгъэнэщт». 23 Ишъхьагъусэу Елкъан шъузым къыриІуагъ: «Узэрэфаеу зекІо; быдзыщэр екъуфэ егъашъу; Зиусхьаным ыІуагъэр къыбдэрэхъу». Шъузыр къани зегъэшъокІыфэ сабыир быдзыщэм ригъэшъуагъ. 24 КІалэм ибыдзешъон зекъум, илъэсищ зыныбжь шкІэхъужъыр, шъонтым из санэр, хьаджыгъэ дзыожъыер къыздаштэхи янэрэ ыкъорэ Зиусхьаным иунэу Щылэу дэтым кІуагъэх. А лъэхъаным кІалэр джыри сабыигъ. 25 ШкІэхъужъыр шІуабзи, янэ шъэожъыер Алый къыфищагъ. 26 Хъаннэ къыІуагъ: «О сизиусхьан, упсэ Зиусхьаным бэ регъэгъашІ! Уапашъхьэ исэу Зиусхьаным елъэІущтыгъэ бзылъфыгъэр къэошІэжьмэ, сизиусхьан, ар сэры; 27 Мы кІалэр ары Ащ сызфелъэІугъагъэр, сызэрелъэІугъэри Зиусхьаным къысфишІагъ. 28 Ежь къыгъэшІэщтым фэлэжьэнэу Зиусхьаным джы ар сэ есэты, сыда пІомэ ар къыситынэу Зиусхьаным селъэІугъагъ». Ар къызеІом ыуж Зиусхьаным фэлэжьэнэу Хъаннэ кІалэр ащ къыгъэнагъ.\n1 Самуел 2\nХъаннэ итхьалъэІу орэд\n1 «Джаузэ Зиусхьаным елъэІузэ, Хъаннэ къыІуагъ: Зиусхьаным гушІуагъо дэзгъотыгъ; КІуачІэу схэлъым Тхьэм хигъэхъуагъ; ГущыІэкІэ сипыйхэм сапырикъугъ; Зиусхьаным ишІуагъэкІэ щыІэныгъэм сыкІэгушІу. 2 Зиусхьаным нахь шыихъ щыІэп, Ощ нэмыкІ гори щыІэп, Ти-Тхьэ ебгъэпшэнэу пытапІэ щыІэп. 3 ШъукъызшІошІыжьэу бащэ шъумыІо, ГущыІэ дысхэр къызжэдэшъумыгъэкІых; Зиусхьаныр – зэпстэуми ащыгъозэ Тхьэр ары, ЦІыфмэ ашІэрэр зэкІэ къызэпещэчы. 4 Лъэшмэ ящэбзащэхэр къызэпэкІых, Хъыбэйхэм кІуачІэкІэ зарегъэузэнды; 5 ШхэкІыгъэхэм ягъомылэ къалэжьыжьы, Гъаблэ хэтыгъэхэм аІотэжьы; Сабый къызхэмыкІыщтыгъэр гъогогъуиблэ къэгъэгъагъ, Сабыибэ зиІагъэр чъыг гъугъэу къэнагъ. 6 Зиусхьаным дунаир къыуегъэбгынэ, псэр къыпегъэкІэжьы, Хьадрыхапчъэр къыпфызэІуехы, хьадрыхэ гъогу укъытырещыжьы; 7 Зиусхьаным гъончэнджынчъэу укъегъанэ, былымыр хышхоу къыпфегъакІо, УеушъхьакІу, уакъыхеІэтыкІы. 8 ТхьамыкІэхэр сапэм къыхещыжьых, Ащыгъупшэжьыгъэхэр ежьэ Іуашъхьэм къыхехыжьых, Лъэрыхьэмэ ахегъэуцожьых, ЕгъэшІэрэ щытхъум итетыгъо къареты. ЧІыгум ылъапсэ Зиусхьаным къыщежьагъ, Тызтет дунайри ащ тыригъэуцожьыгъ. 9 Шъыпкъэныгъэ зыхэлъ ицІыфхэм ялъагъохэр къыухъумэщт, Хэбзэнчъэмэ ялъагъо шІункІым ыдырыщт, Къарыу закъор арэп цІыфыр зыгъэлъэшырэр. 10 Енэкъокъурэр зэкІэ Зиусхьаным рихьаджыхьащт; Ошъогум шыблэ мэкъэшхоу къыщыгъогъощт. Дунаир зэрэщытэу Зиусхьаным ыухэсыщт, Ипачъыхьи пытагъэ къыритыщт, и-Тхьэихэхи ыкІуачІэ зыдыригъэІэтэещт». 11 Елкъан ядэжь, Рамэ, ыгъэзэжьыгъ, ишъао Алый къурмэнышІым дэжь, Зиусхьаным фэлэжьэным пае къыгъэнагъ.\nАлый ыкъохэм ябзэджэшІагъэхэр\n12 Алый ыкъохэр цІыф хъэтагъэхэп; ахэр Зиусхьаным шІолІыкІщтыгъэхэп. 13 КъурмэншІынымкІэ Тхьэм къафигъэуцугъэ хабзэхэу къурмэнышІым цІыфмэ аригъэлэжьынэу щытхэр аукъощтыгъэх. Зыгорэм къурмэн зишІыкІэ лым игъэжъогъум къурмэнышІым иІофтабгэ цацэр ыІэдакъэ чІэгъэнагъэу къэсыти, 14 ар зыщыжъорэ лэгъупым рыхэІабэщтыгъ, цацэм къыпыфэрэр къурмэнышІым фихьыщтыгъ. Щылэу къэкІорэ израил цІыф пстэуми джары зэрадэзекІощтыгъэхэр. 15 КъурмэнышІым иІофтабгэ шэр джыри амыгъэстызэ къэсыти къурмэн зышІырэм риІощтыгъ: «КъурмэнышІым ыгъэжъэнэу лы къысэт, лы жъуагъэр ащ пІихыщтэп, зэрэцІынэзэ къаштэ». 16 «Хабзэм тетэу Тхьэм пае шэр загъэстыхэкІэ о узыфаем фэдиз етІанэ штэ» зыгорэм къызыриІокІэ, мыдрэм риІожьыщтыгъ: «Хьау, джыдэдэм къаштэ, армырмэ, кІуачІэкІэ птесхыщт». 17 А кІалэмэ псэкІодышхо Зиусхьаным ыпашъхьэ щызэрахьэщтыгъ, сыда пІомэ Зиусхьаным ыцІэкІэ ашІырэ къурмэныр зэщагъакъощтыгъ.\nКІалэу Самуел Щылэу щыІ\n18 КІалэу Самуел къурмэншІыгъом къурмэнышІ чэтэнІабгъур ыбг пыпхагъэу Зиусхьаным фэлажьэщтыгъ. 19 Илъэс къэс атефэрэ къурмэныр ашІынэу янэрэ ятэрэ зэгъусэхэу къакІощтыгъэхэти, щыгъын кІыІутелъ цІыкІур ным къыфидыти, ащ къыфихьыщтыгъ. 20 Алый Елкъанрэ ишъхьагъусэрэ Зиусхьаным ынэшІу къащыфэнэу афелъэІущтыгъ: «Зиусхьаным фэбгъэшъошэгъэ кІалэм ычІыпІэ мы уишъуз къыхэкІыгъэу сабыйхэр Зиусхьаным къыпферэгъэхъух!» ЕтІанэ ахэр ядэжь къэкІожьщтыгъэх. 21 Зиусхьаныр Хъаннэ къыфеплъыгъ, кІэлищрэ пшъэшъитІурэ ышъо хыригъадзи, джыри къыритыгъ. Самуел Зиусхьаным ынаІэ къытетэу зыкъиІэтыщтыгъ. 22 Алый жъы дэдэ хъугъагъэ. ИкІалэхэр зэкІэ израил цІыфхэм зэрадэзекІохэрэм, Тхьэм ицІыфхэр зэкІолІэрэ чэтэнгъэІэгъэ лъапІэм щылэжьэрэ бзылъфыгъэхэм зэращыкІыгъухэрэм якъэбархэр зэхихыщтыгъэти, 23 ахэм ариІуагъ: «Сыд пае аущтэу зыжъугъэпсыра? ЗэкІэ цІыфхэм гущыІэ Іае нэмыкІ къышъуаІуалІэу зэхэсхырэп. 24 Хьау, сикІалэхэр, къэбар дэгъоп къыслъыІэсхэрэр, Зиусхьаным ицІыфхэр къызэІэшъогъахьэх. 25 Зы цІыфым адрэ цІыфым лые зырихкІэ, Тхьэм изэхэфын, ау хэта лІыкІо фэхъущтыр Зиусхьаным емыкІун бзаджэ зышІэрэм?» Ау кІалэхэр ятэ къыІорэм едэІугъэхэп, сыда пІомэ Зиусхьаным хьадэгъур ахэм афигъэнэфэгъэхагъ. 26 КІалэу Самуел ыныбжь нахьи нахь хахъощтыгъэ, Зиусхьаныри цІыфхэри шІукІэ ащ къыпэгъокІыщтыгъэх.\nКъэхъущтыр зышІэрэм Алый икІалэхэм къяхъулІэщтыр къызэрариІуагъэр\n27 Тхьэм илІыкІо Алый дэжь къакІуи къыриІуагъ: «Зиусхьаным ыІорэр мары: \"Фирхьауным Мысыр хэгъэгум шъущигъэпщылІ зэхъум Уятэжъ ятэжъхэм закъыфэзгъэнэфэгъагъэба? 28 О плъэпкъба къурмэнышІэу къысфэлэжьэнэу Израил лъэпкъ пстэумэ къахэсхыгъэр, СикъурмэншІыпІэ шъукъекІолІэным, Гъомэ ІэшІухэр къызпихырэ чъыг мыстхъухэр щыжъугъэстыным, КъурмэнышІ чэтэнІабгъур шъубгмэ апыпхагъэу Сапашъхьэ шъуитыным пае? Израил цІыфхэм сэ сцІэкІэ МашІокІэ агъэстырэ къурмэн пстэумэ ащыщхэр УкъызхэкІыгъэхэм къаІузгъэкІагъэба? 29 Сыд пае шъуІупс къафечъэра Сэщ пае ашІырэ къурмэнхэмрэ гъомылэ тынхэмрэ? Сыда зытехъухьэрэр Сэщ нахь лъэшэу УикІалэхэр бгъэлъэпІэнхэр? Израил цІыфхэм сэ къысфагъэшъошэрэ шІухьафтын Анахь дэгъухэр къызыфыхэпхыжьзэ, уишІугъо ухъуныр?\"» 30 Ащ пае Израилым и-Зиусхьанэу Тхьэм Джы ыІорэр мары: «А лъэхъаным унашъо къышъуфэсшІыгъагъ: \"О уиуни уятэ иуни егъашІэм Сапашъхьэ шъуимыкІэу шъукъысфэлэжьэнэу\"». Ау Зиусхьаным джы къыІорэр мары: «Ар хъужьыхэщтэп, сыда пІомэ Сэ зищытхъу сІотэщтыр Сищытхъу зыІуатэхэрэр ары, Ау мыхъун Іаягъэхэр къыспызыІухьэхэрэр ЦІыфхэм япхъэтэпэмыхьэу хъущтых. 31 Мары лъэхъан къэсыщт Ори укъызхэкІыгъэ уяти шъуилъэкІ сыкъыхэІанэу. Уиунагъо щыщ горэми игъашІэ жъыгъом нэсыщтэп. 32 Израилым итхьамыкІагъо къэплъэгъужьыщт, Зиусхьаным ынэшІу Израилым къызэрэщыфэзи, О уиунагъо ис горэми ИгъашІэ жъыгъом нэсыщтэп. 33 Сиунэ лъапІэ къурмэнышІэу чІэтынэу, Зы нэбгырэ закъу ныІэп къэзгъэнэщтыр, ЫнапІэхэр къэонтэгъунхэм, Ыпсэ хэІэжьыным пае. Ау уиунэ къихъорэ пстэури Гурыт ныбжьым итэу лІэщт. 34 УикІэлитІоу ХъофныйкІи ПинхъаскІи ГъэунэфыпІэ сэ къыпфэсшІыщт: А зы мафэм ахэр зэдэлІэщтых, КъыосІуагъэм ишъыпкъапІэ бгъэунэфыщт. 35 Къысфэшъыпкъэщт къурмэнышІыр сэ къахэсхыщт, Сыгу илъым къытыригъафэу, Сыгу илъыр къышІэу ар зекІощт. Иунагъо щыщхэр егъашІэм къурмэнышІыщтых, Тхьэихэхым ыпашъхьэ ар итэу ЕгъашІэм Ащ фэлэжьэщт. 36 Уиунагъо щыщэу псэоу къэнагъэм пэпчъ А къурмэнышІым ыдэжь къакІозэ шъхьащэ фишІыщт, Тыжьын ахъщэ тІэкІурэ хьалыгъу такъыррэ Къыритынхэу ащ елъэІущт. \"КъурмэнышІым ыгъэцэкІэн ылъэкІыщт ІофшІэн горэм сыфэгъаз, Сшхын тІэкІу горэ къырызгъэхъэн слъэкІынэу\", – ащ риІощт».\n1 Самуел 3\nТхьэм Самуел къызэрахихыгъэр\n1 КІэлакІэу Самуел Алый унашъохэр къыфишІзэ, Зиусхьаным фэлажьэщтыгъ. А лъэхъаным Зиусхьаным ипсалъэ цІыфхэм бэрэ зэхаригъэхщтыгъэп, къаригъэхъулІэщтхэри бэрэ къаригъэлъэгъущтыгъэхэп. 2 Алый ынэхэм лъэшэу къащыкІагъэу, хъатэуи ымылъэгъужьэу чэщ горэм игъолъыпІэ хэлъыгъ. 3 ТхьэлъэІупІэм ыпашъхьэ щытыгъэ остыгъэр джыри мыкІосагъэу Зиусхьаным иунэу, Тхьэм иунэшъуипшІ зытетхэгъэ мыжъобгъуитІур зыдэлъ пхъонтэ лъапІэр зычІэтым Самуел илъыгъ. 4 Зиусхьаныр Самуел къеджагъ: «Самуел, Самуел!» Арти мыдрэм къыІуагъ: «Мары сыщыт!» 5 Самуел Алый ыдэжь чъи риІуагъ: «Укъысэджагъэшъ, мары сыкъыпкІэлъырыт». Ау адрэм къыриІожьыгъ: «Сыоджагъэп. КІожьи, гъолъыжь». Ар кІожьи гъолъыжьыгъэ. 6 Ау Зиусхьаныр джыри Самуел къеджагъ. ИкІэрыкІэу Самуел Алый ыдэжь къакІуи, къыриІуагъ: «Мары сыщыт. Укъысэджагъэба». Арти адрэм къыриІуагъ: «Сыоджагъэп, сикІал. Гъэзэжьи гъолъыжь». 7 Зиусхьаным ымакъэ Самуел зэхихыгъэу, Ащ ипсалъэ къыфызэІуихыгъэу щытыгъэп. 8 Ящэнэрэу Зиусхьаныр Самуел къеджагъ. ИкІэрыкІэу ар Алый дэжь кІуи риІуагъ: «Мары сыщыт! Укъысэджагъэба». Ащ дэжьым Алый къыгурыІуагъ Зиусхьаныр кІалэм къызэреджэрэр. 9 Арти Алый Самуел риІуагъ: «КІожьи гъолъыжь. Ар къызыуаджэкІэ, еІу: \"КъаІо, Зиусхьан, уиІумэт укъызэхехы\"». Самуел кІожьи ичІыпІэ гъолъыжьыгъэ. 10 Арти Зиусхьаныр къакІуи къэуцугъ, ыпэрэмэ афэдэу къеджагъ: «Самуел! Самуел!» Самуел къыІуагъ: «КъаІо, уиІумэт укъызэхехы». 11 Зиусхьаным Самуел къыриІуагъ: «Зы Іофыгъо Израилым щызгъэцэкІэщтышъ, икъэбар зэхэзыхырэм зэригъэшІагъорэм нахь хэмылъэу ытхьакІумэнэІусхэр къыІуигъэощтых. 12 Алый иунагъо есІолІагъэр зэкІэ а мафэм згъэцэкІэжьыщт, дэсыублэнышъ, а Іофыр ыкІэм нэзгъэсыжьыщт. 13 Тхьэм къемыкІунэу икІалэмэ зызэрагъэпсырэм щыгъуазэ пэтзэ, ахэр ыІэжэнхэ зэримылъэкІыгъэм пае егъашІэм зыхэмыкІыжьын бэлахьэ иунагъо къызэрэфезгъэхыщтыр ащ есІогъагъ. 14 Джащ къыхэкІэу иунагъо телъ лажьэр къурмэнхэмкІи нэмыкІ шІухьафтынхэмкІи егъашІэм зэримыпщыныжьышъущтымкІэ гущыІэ пытэ сэшІы». 15 Самуел пчэдыжьым нэс чъыягъэу Зиусхьаным иунапчъэхэр къыІуихыгъэх, ылъэгъугъэм икъэбар Алый фиІотэным тещыныхьэщтыгъ. 16 Ау Алый Самуел къеджи къыриІуагъ: «СикІалэу Самуел!» Адрэм риІожьыгъ: «Мары сыщыт!» 17 Алый къеупчІыгъ: «Сыда къыуаІуагъэр? СшІомыушъэф. КъыуаІуагъэм щыщ зысшІоуушъэфкІэ, уифэшъуашэр Тхьэм уигъэгъотыщт, нахьыбэжьи къыуишІэщт». 18 Самуел зыпари шІуимыушъэфэу зэкІэри къыфиІотэжьыгъ. Арти Алый къыІуагъ: «Ар – Зиусхьан, зэрэшІоигъоу зэкІэ ышІэн ылъэкІыщт».\nСамуел тхьэлІыкІоныр пшъэрылъ зэрэфэхъугъэр\n19 Самуел хэхъуагъ. Зиусхьани ащ игъусагъ. Ащ къыриІогъэ гущыІэмэ ащыщэу зы закъо гори мыгъэцэкІэжьыгъэу къэнагъэп. 20 ТхьэлІыкІонэу, Зиусхьаным къыбгъодэкІырэ псалъэхэр къышІынхэу Самуел пшъэрылъ къызэрэфехыгъэр зэрэ-Израилэу, Дан къалэм къыщегъэжьагъэу БэрщэбаІ къалэм нэсыжьэу къэбарыр щызэлъашІагъ. 21 Щылэу дэс Самуел Зиусхьаным ипсалъэ къыфыригъэхи, зыкъызырегъашІэм ыуж зэпымыоу ипсалъэкІэ Самуел Щылэу къыщылъыІэсыщтыгъ.\n1 Самуел 4\n1 Самуел зэрэ-Израилэу псалъэкІэ зыфигъэзагъ. Израил цІыфхэр фылистхэм заокІэ апэгъокІыгъэх, АбэнхъаІэзэр пэблагъэу ахэр агъэуцугъэх, фылистхэр Афэкъ дэжь къыщыуцугъэх.\nТхьэм ипхъонтэ лъапІэ зэратырахыгъэр\n2 Фылистхэр израил цІыфхэм къязэонхэу къэуцухи, заор къарашІылІагъ. Фылистхэр израил цІыфхэм къатекІуагъэх, ахэм ащыщэу нэбгырэ миниплІ фэдиз а чІыпІэм къыщаукІыгъ. 3 Псэоу къэнэжьыгъэхэм уцупІэм къызагъэзэжьым, Израилым инахьыжъ упчІэжьэгъухэм къаІуагъ: «Сыда Зиусхьаным фылистхэр къызкІыттыригъэкІуагъэхэр? Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэу Щылэу щыІэр мыщ къызытщэкІэ, Зиусхьаныр тигъусэ хъунышъ, заом тызыкІокІэ, типыйхэм ащ тащиухъумэщт». 4 Арти Щылэу агъакІохи Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэм ипхъонтэ лъапІэу Ар къэрыубхэм атесэу зытешІыхьагъэр къахьыгъ. Алый ыкъуитІоу Хъофныйрэ Пинхъасрэ Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ къыдэкІуагъэх. 5 Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ уцупІэм къызагъэсым израил цІыфхэм куо мэкъэшхоу къаІатыгъэм чІыгур къыгъэгырзыгъ. 6 Фылистхэм а гушІогъо куо мэкъэшхохэр зэхахыгъэти, зэупчІыжьыгъэх: «Сыд фэдэ куо мэкъэшхоха джуртмэ яуцупІэ зыдэщыІэ лъэныкъомкІэ къыщыІухэрэр?» Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ уцупІэм къызэрэнагъэсыгъэр ахэм къашІагъ. 7 Арти фылистхэм къэщтагъэхэу зэраІожьыгъ: «Ахэм яуцупІэ Тхьэр къэсыгъ. ТхьамыкІэгъошхор къытфэкІуагъ, сыда пІомэ тыгъуаси тыгъоснахьыпи ащ фэдэ хъугъэп. 8 ТхьамыкІэгъошху къытфэкІуагъэр. А Тхьэ кІочІэшхомэ хэт тащызыухъумэщтыр? А Тхьэ дэдэхэр ары мысырхэр шъофнэкІым тхьамыкІагъомэ ащыхэзыдзагъэхэр. 9 Фылистхэр, лІыгъэ къызыхэжъугъаф, зыжъугъэпыт. Ежьхэр гъэры зэрэтшІыгъэхэм фэдэу, джуртмэ гъэры тэ тамышІыжьыным пае, шъуязау. ЛІыгъэ къызхэжъугъаф, ахэм шъуязау». 10 Ащ лъыпытэу фылистхэр къязэуагъэх, израил цІыфхэм ахэр къатекІуагъэх, израил цІыфхэм къыкІаІажьи, чэтэнгъэІагъэмэ ачІэлъэдэжьыгъэх. Хьалэч къырагъэфагъэх, израил лъэсыдзэм щыщэу нэбгырэ мин щэкІ хэкІодагъ. 11 Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ фылистхэм зыІэкІагъэхьагъ. Алый ыкъуитІоу Хъофныйрэ Пинхъасрэ къаукІыгъэх.\nАлый дунаир зэрихъожьыгъэр\n12 Бынямин цІыф горэм зэуапІэр къыбгыни къыкІиІэжьыгъ. А мэфэ дэдэм Щылэу ащ къыгъэзэжьыгъ. Къэбар гухэкІышхо зэриІэм ишыхьатэу ищыгъынхэр зэІытхъыгъагъэх, ышъхьэ ятІэр къыхэтэкъущтыгъ. 13 Ар къызэсым, Алый Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ икъэбар ымышІэу зэгоутыщтыгъэти, гъогум пэмычыжьэу къэлапчъэм дэжь щыт тетІысхьапІэм тесэу гъогум рыплъэщтыгъ. Бынямин цІыфыр къэси къэбарыр къызафеІуатэм, къалэм дэс цІыфхэм хьадэгъэшхо къаІатыгъ. 14 Алый гъог макъэхэр зызэхехым къяупчІыгъ: «Сыд фэдэ куо-хьау макъэха къэІухэрэр?» Къэбарыр къафэзыхьыгъэр Алый къекІуалІи къэхъугъэм щигъэгъозагъ. 15 Алый ащ дэжьым илъэс тІокІиплІрэ пшІырэ ыныбжьыгъ, ынэхэр икІосыкІыгъагъэх, зыпари ылъэгъужьыхэщтыгъэп. 16 А цІыфым Алый къыриІуагъ: «Сэ дзэм изэуапІэ къэсыбгынэгъэ къодый, непэ зэуапІэм сшъхьэ къыІусхыжьыгъ». Алый къеупчІыгъ: «Сыда къэхъугъэр, сикІал?» 17 Арти къэбарыхьэм къыриІожьыгъ: «Израил цІыфхэр фылистхэм къафыгъэх. Заом дзэкІолІыбэ хэкІодагъ, хьалэчыр къахагъэхьагъ. О уикІэлитІуи, Хъофныйрэ Пинхъасрэ, хэкІодагъэх, Тхьэм ипхъонтэ лъапІи аштагъ». 18 Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ игугъу къызешІым, тетІысхьапІэм къефэхи, Алый кІыбкІэ къызэхэфагъ, жъы дэдэ зэрэхъугъэмрэ зэрэонтэгъугъэмрэ къахэкІэу ытхыкъупшъхьэ зэриути лІагъэ. Ар илъэс 40 -рэ Израилым ихьыкумышІщтыгъ.\nПинхъас ишъхьагъусэ зэрэлІагъэр\n19 Алый инысэу, Пинхъас ишъхьагъусэ лъэрмыхьагъ, сабый къыфэхъункІэ макІэ къыфэнэжьыгъагъэр. Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ зэратырахыгъэм, ипщырэ ишъхьагъусэрэ зэрэщымыІэжьхэм якъэбар зызэхехым бзылъфыгъэр етІысэхыгъ, хъушъэныр къэси сабый къыфэхъугъ. 20 Ащ лІэныгъэр къызештэм, къыкІэрытыгъэ бзылъфыгъэхэм раІуагъ: «УмыгумэкІ, о шъао къыпфэхъугъ». Ау адрэм зыпари къариІожьыгъэп, хъатэуи къапылъыжьыгъэп. 21 Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ затырахым, ипщырэ ишъхьагъусэрэ зэлІэхэм ауж сабыим Ихабод цІэу фиуси ыІуагъ: «Щытхъум Израилыр къыбгынагъ». 22 Ащ къыІуагъ: «Щытхъум Израилыр къыбгынагъ, сыда пІомэ Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ атырахыгъ».\n1 Самуел 5\nТхьэм ипхъонтэ лъапІэ фылистхэм бэлахь къызэрафихьыгъэр\n1 Фылистхэм Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ АбэнхъаІэзэр къыращи къалэу Ащдэд къащагъ. 2 Фылистхэм Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ тхьэу Дагон ыцІэкІэ агъэуцугъэ унэм рахьи Дагон исынэ кІэрагъэуцуагъ. 3 Ащдэд дэсхэр пчэдыжьым жьэу къызэтэджыжьхэм Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ ыпашъхьэ Дагон ынэІу егъэзыхыгъэу чІыгум телъ. Арти Дагон къаІатыжьи зыдэщытыгъэ чІыпІэм агъэуцужьыгъ. 4 КъыкІэлъыкІорэ мафэм пчэдыжьым жьэу къызэтэджыжьхэм Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ ыпашъхьэ Дагон ынэІу егъэзыхыгъэу чІыгум телъ; Дагон ышъхьи ыІитІуи гоупкІыгъэхэу пчъэшъхьаІум телъыгъэх. Дагон ыпкъ закъо къэнагъ. 5 Джащ пае Дагон фэлэжьэрэ къурмэнышІхэри Дагон иунэу Ащдэд дэтым ихьэрэ пстэури а мафэм къыщегъэжьагъэу джы къызнэсыгъэми ащ ипчъэшъхьаІу зэрэнэмысынхэм фэсакъхэзэ темыуцохэу елъэбакъох. 6 Зиусхьаным ынае Ащдэд дэсхэм къащыфагъ, бэ тхьамыкІагъоу ахэм къафыригъэхыгъэр, яфэшъуашэм ипэгъокІэу Ащдэд щыщхэми ащ иІэгъо-блэгъухэм ащыпсэухэрэми апкъышъолхэм къахигъэбэгыкІыгъэх. 7 Ащдэд дэсхэу хъугъэр зылъэгъугъэхэм аІуагъ: «Израилым и-Тхьэ ипхъонтэ лъапІэ тадэжь къанэ хъущтэп, сыда пІомэ тэри титхьэу Дагони Зиусхьаным ынае къытщыфагъ». 8 Фылист иІэшъхьэтетхэм зэкІэми макъэ ��рагъэІуи, къызэІуагъакІэхи яупчІыгъэх: «Сыда Израилым и-Тхьэ ипхъонтэ лъапІэ етпэсыщтыр?» Арти Гъат дэсхэм къаІуагъ: «Израилым и-Тхьэ ипхъонтэ лъапІэ Гъат къарэщэжь». Израилым и-Тхьэ ипхъонтэ лъапІэ Гъат къарагъэщэжьыгъ. 9 Ар зарагъэщэжьым ыуж Зиусхьаным ынае къалэм къыщыфагъ, дэсхэр гукІодыгъошхо хэфагъэх, ахэм зэкІэми, кІэлэцІыкІумэ къащегъэжьагъэу инмэ анэсыжьэу, апкъышъолхэм къахигъэбэгыкІыгъэх. 10 ЕтІанэ Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ Ашкъэлэн арагъэщагъ. Ашкъэлэн зынагъэсым Ашкъэлэн дэсхэм куо-хьау къаІатыгъ: «Тэри тлъэпкъи зэрэщытэу тагъэкІодыным пае Израилым и-Тхьэ ипхъонтэ лъапІэ къытфахьыгъ». 11 Арти макъэ арагъэІуи фылист Іэшъхьэтетхэр зэкІэ къызэфащэсхи араІуагъ: «Израилым и-Тхьэ ипхъонтэ лъапІэ къыздырахыгъэ чІыпІэм арэхьыжь, тэри тлъэпкъи темыкІодылІэнхэм пае». Сыдэу щытми зэрэкъалэу щынэгъошхом зэлъиштагъ, Тхьэми ынае ащ дэсхэм къащыфагъ. 12 Яфэшъуашэм ипэгъокІэу апкъышъолхэм къахигъэбэгыкІыгъэх, гуІэным хэт къэлэдэсхэм ягъог макъэ ошъогум нэс зиІэтщтыгъэ.\n1 Самуел 6\nФылистхэм Израилым и-Тхьэ ипхъонтэ лъапІэ ичІыпІэ зэрахьыжьыгъэр\n1 Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ мэзиблэ фылист хэкум щыІагъ. 2 Фылист цІыфхэм якъурмэнышІхэмрэ усэрэжъхэмрэ къызэІуагъакІэхи яупчІыгъэх: «Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ сыда етпэсыщтыр? Ар ичІыпІэ зэрэнэдгъэсыжьыщт шІыкІэм тыщыжъугъэгъуаз». 3 Адрэхэм къаІуагъ: «Израилым и-Тхьэ ипхъонтэ лъапІэ къыздырахыгъагъэ чІыпІэм яжъугъэхьыжьыщтмэ, зыгорэ ешъумыпэсэу яшъумыгъэхьыжь, псэкІодэу шъушІагъэм пае псэкІодышІыкІэгъожь къурмэн зышъушІыкІэ, шъухъужьынышъ, Тхьэм ынае къызкІышъущыфагъэри къыжъугурыІожьыщт». 4 Арти цІыфхэр къэупчІагъэх: «ПсэкІодышІыкІэгъожь къурмэнэу сыда тшІыщтыр?» Адрэмэ къараІожьыгъ: «Фылист Іэшъхьэтетхэр нэбгырэ пчъагъэу зэрэхъурэм телъытагъэу пкъышъолхэм къахигъэбэгыкІыгъэхэм ятеплъэ зиІэ дышъитфырэ дышъэ цыгъуитфырэ яжъугъэшІ. ШъуиІэшъхьэтетхэми шъори зэкІэми зэфэдэу пщыныжь къышъуфехыгъэшъ ары. 5 Арышъ, шъупкъышъолмэ къахигъэбэгыкІыгъэхэмрэ шъуигубгъохэр зэхэзышхыхьэгъэ цыгъохэмрэ ятеплъэ яІэу шъушІи, Израилым и-Тхьэ рыжъугъэлъапІэу фэжъугъэшъуашэх. Ащ шъуихьазаб нахь псынкІэ къышъуфишІынышъ, шъуитхьэхэми шъуичІыгуи ынэшІу къащыфэнкІи мэхъу. 6 Сыд пае мысыр цІыфхэмрэ фирхьаунхэмрэ афэдэу шъугухэмкІэ зыжъугъэжъалымра? Зиусхьаным ыкІуачІэ зынэсырэр къызарегъашІэм, къамытІупщыжьыщтыгъэхэр шъхьафит къашІыжьхи, ахэм яхэгъэгу къагъэзэжьыгъ. 7 Арышъ, зы кукІэ къэжъугъэпс, бжьыр зыпшъэ нэмысыгъэ чэм щыпэлъфитІу кум кІашъушІ, шкІэу акІэсхэр къакІэшъущхи, ядэжь шъущэжьых. 8 Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ кум ижъугъэуцуи, шъуихьакъкІэ Зиусхьаным къурмэн фэшъушІыщт дышъэ пкъыгъохэр нэмыкІ пхъуантэ дашъулъхьэхи, ыбгъукІэ къыгожъугъэуцуи, кур шъутІупщи, зыфаем орэкІо. 9 Шъулъыплъ, пхъуантэр къыздыращыгъэ чІыпІэм, Бэтщэмэщ ылъэныкъокІэ кум занкІэу зигъазэкІэ, ащыгъум Тхьэр ары мы тхьамыкІэгъошхор къытфезыгъэхыгъэр. Ащ фэдэу зымыхъукІэ Тхьэм ар къызэрэтфимыхьыгъэр, ошІэ-дэмышІэу къызэрэтэхъулІагъэр къытфэнэфэщт». 10 Фылистмэ джащ фэдэу ашІыгъ: чэм щыпэлъфитІу къаубыти кум кІашІагъэх, шкІэу акІэсыгъэхэр къакъырэм къычІанагъэх. 11 Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІи дышъэ цыгъохэмрэ апкъышъолхэм къахигъэбэгыкІыгъэхэм ятеплъэ зиІэхэмрэ зыдалъхьэгъэ пхъуантэри кум рагъэуцуагъэх. 12 Чэмхэм Бэтщэмэщ кІорэ гъогум фаузэнкІыгъ; а гъогум тетхэу кІощтыгъэх, кІохэзэ быущтыгъэх, ау джабгъумкІи сэмэгумкІи дэхыщтыгъэхэп; фылист Іэшъхьэтетхэр ахэм ауж итхэу кІохэзэ, Бэтщэмэщ иІэгъо-блэгъухэм анэсыгъэх. 13 Бэтщэмэщ щыщ цІыфхэм а уахътэм коцыр лъэгум щахыщтыгъ, плъэхи Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ къызалъэгъум, гушІуагъэх. 14 Кур къакІозэ, Бэтщэмэщ щыщ Ехъошыуа ичІыгу Іахьэ къэси, ащ хэлъ мыжъошхом дэжь къыщыуцугъ. Кур гъэстыныпхъэу зэхакъутагъ, чэмэу ащ кІэшІэгъагъэхэр Зиусхьаным къурмэнгъэст фашІыгъэх. 15 Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІи дышъэм хэшІыкІыгъэ пкъыгъохэр зыдэлъыгъэри лэуйхэм къаІатхи джа мыжъошхом тырагъэуцуагъэх. А мафэм Бэтщэмэщ дэсхэм Зиусхьаным ыцІэкІэ къурмэнгъэстхэри нэмыкІ къурмэнхэри ашІыгъэх. 16 Фылист Іэшъхьэтетитфым а зэпстэур алъэгъуи, а мэфэ дэдэм Іэкърэн къагъэзэжьыгъ. 17 Апкъышъолхэм къахигъэбэгыкІыгъэхэм ятеплъэ зиІэ дышъитфыр псэкІодышІыкІэгъожь къурмэнэу фылистхэм Зиусхьаным фашІыжьыгъэх: зыр Ащдэд, зыр Іаззэ, зыр Ашкъэлэн, зыр Гъат, зыр Іэкърэн пае; 18 джащ фэдэу дышъэм хэшІыкІыгъэ цыгъохэри пытапІэхэр зиІэ фылист къалэхэмрэ къэмышІыхьэгъэ къуаджэхэмрэ зыІэ илъыгъэ Іэшъхьэтетитфым ателъытэгъагъ. Бэтщэмэщ дэсхэм Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ зытырагъэуцогъэгъэ мыжъошхор непэ къызнэсыгъэми Бэтщэмэщ щыщ Ехъошыуа ичІыгу Іахьэ зэрэхэлъ.\nТхьэм ипхъонтэ лъапІэ Къыриат-ЕІэрим зэрагъэкощыжьыгъэр\n19 Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ зэрэдэплъагъэхэм пае Бэтщэмэщ дэсхэм Зиусхьаным ынае къащыфагъэти, нэбгырэ мин 50 -м щыщэу нэбгырэ 70 ыукІыгъ. Зиусхьаным бэлахьышхо къызэрафыригъэхыгъэм пае Бэтщэмэщ дэс цІыфхэм хьадэгъэшхо къаІэтыгъ. 20 Бэтщэмэщ дэс цІыфхэр къэупчІагъэх: «Хэта Зиусхьаным, Тхьэу лъапІэу лъагэм, ыпашъхьэ иуцон зылъэкІыщтыр? Тэ зыхядгъэщыжьмэ, хэт дэжь Ар ядгъэхьыщта?» 21 Арти къэбарыр алъагъэІасынэу Къыриат-ЕІэрим дэсхэм адэжь лІыкІохэр агъэкІуагъэх: «Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ фылист цІыфхэм къарагъэхьыжьыгъэшъы, шъукъакІуи, ар шъуадэжь шъухьыжь».\n1 Самуел 7\n1 Къыриат-ЕІэрим дэсхэр къакІохи Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ къашти, Абинэдау иунэу Іуашъхьэм тетым къахьыгъ, ащ ыкъо ЕлыІазер зырагъэукъэбзи Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ ынаІэ тыригъэтынэу пшъэрылъ фашІыгъ. 2 Пхъонтэ лъапІэр Къыриат-ЕІэрим къызагъэкощыжьым ыуж охътабэ тешІагъ, илъэс 20 фэдиз горэ блэкІыгъ. Израилым ицІыфхэм Зиусхьаным зыфагъэзэжьыгъ.\nСамуел Израилым ихьыкумышІ зэрэхъугъэр\n3 ЕтІанэ Самуел израил цІыф пстэумэ ариІуагъ: «Хэмэ тхь��хэри Астарти къэшъубгынэхи, шъугухэмкІэ Зиусхьаным зыфэжъугъаз, а зы закъом шъуфэлажь, джары фылистхэм шъуащызыухъумэщтыр». 4 Арти израил цІыфхэм БэІалрэ Астартрэ щагъэзыехи, Зиусхьан закъом зыфагъэзэжьыгъ. 5 Ащ ыуж Самуел макъэ ыгъэІугъ: «Израил цІыфхэр зэкІэ Мыцпэ къыщызэІужъугъакІэхи, шъощ пае зэкІэми Зиусхьаным селъэІущт». 6 Арти Мыцпэ къыщызэІукІагъэх. КъызэІукІагъэхэм псыр къахьи, апсэ Зиусхьаным зэрэфагъазэрэм ищысэу чІыгум щыракІутыгъ, а мафэми анэкІыгъ. ЕтІанэ аІуагъ: «Зиусхьаным ыпашъхьэ псэкІод щытшІагъ». Іэшъхьэтетэу Самуел Мыцпэ къыщызэІукІэгъэ израил цІыфхэр хьыкум ышІыгъэх. 7 Израил цІыфхэр Мыцпэ къызэрэщызэІукІагъэхэм икъэбар фылистхэм зызэхахым, фылист Іэшъхьэтетхэр Израилым къытебэнэнхэу къежьагъэх. Израил цІыфхэм ар зызэхахым фылистхэм ащыщтагъэх. 8 Арти ахэм Самуел раІуагъ: «Фылистхэм тащиухъумэнэу ти-Зиусхьанэу Тхьэм тэщ пае зэпымыоу тфелъэІу». 9 Самуел быдзыщэм джыри ешъорэ шъынэр Зиусхьаным пае къурмэнгъэст ышІи, Израилым пае Зиусхьаным зелъэІум, Зиусхьаным ар къызэхихыгъ. 10 Самуел къурмэнгъэстыр ышІызэ фылистхэр Израилым къезэонхэу къэсыгъэх. Зиусхьаным а мафэм мэкъэшхохэр къыгъэІузэ, фылистхэр лъэшэу къыгъэщтагъэхэти, шъхьэджэ-псаджэу ахэм Израилыр къабгынагъ. 11 Израил цІыфхэм зэоныр Мыцпэ щырагъажьи фылистхэм язаохэзэ, ахэр къызэкІафэхи, Бэткъар чІыпІэм нэс къафхи, щызэхакъутагъэх. 12 ЕтІанэ Самуел зы мыжъо горэ къышти Мыцпэрэ Ешанрэ азыфагу щигъэтІылъыгъ, «Мы чІыпІэм нэс Зиусхьаныр къыддэІэпыІагъ» ыІозэ, АбэнхъаІэзэркІэ ащ еджагъ. 13 Джащ тетэу фылистхэр агъэІэсагъэх, ащ нахьыбэрэ ахэр Израилым ичІыгу къихьажьыгъэхэп, Самуел щэІэфэ фылистхэр Зиусхьаным иунашъо пэшІуекІошъугъэхэп. 14 Фылистхэм Іэкърэн къыщегъэжьагъэу Гъат нэс щаштэгъэгъэ къалэхэр Израилым къызІэкІигъэхьажьхи, ахэм ягъунапкъэхэри фылистхэм къаІэкІихыжьыгъэх. Ащ ыуж Израилрэ амэрхэмрэ мамырныгъэ зэдыряІагъ.\nСамуел Израилым ихьыкумышІ\n15 Самуел щэІэфэ Израилым ихьыкумышІщтыгъ. 16 Илъэс зэкІэлъыкІохэм къакІоцІ къалэхэу Бэтэл, Гъылгъал, Мыцпэ ащ къызэпикІухьэхэзэ, а чІыпІэ пстэуми израил цІыфхэм ящыхьыкумышІщтыгъ. 17 ЕтІанэ Рамэ къыгъэзэжьыщтыгъ, сыда пІомэ иунэ ащ дэтыгъ. Мыщи израил цІыфхэм ящыхьыкумышІщтыгъ. А къалэми Зиусхьаным ыцІэкІэ къурмэншІыпІэ ащ щишІыгъ.\n1 Самуел 8\nПачъыхьэр къафытырагъэхьаным цІыфхэр зэрэфэягъэхэр\n1 Самуел жъы зэхъум икІалэхэр Израилым хьыкум щашІынэу тыригъэхьагъэх. 2 ИкІэлэ нахьыжъ ыцІагъэр Иоел, ятІонэрэ кІалэм ыцІагъэр Абие; ахэр БэрщэбаІ ихьыкумышІщтыгъэх. 3 Ары шъхьае кІалэхэр тым игъогу рыкІощтыгъэхэп, мылъкум зыдырагъэхьыхыгъэу, къуалъхьэхэр къаІахыщтыгъэх, шъыпкъэм тетэу хьыкум ашІщтыгъэп. 4 Арти Израилым инахьыжъ упчІэжьэгъухэр зэкІэ къэзэрэугъойхи Самуел дэжь, Рамэ, къакІохи 5 къыраІуагъ: «Мары жъы ухъугъ, ау уикІалэхэр уигъогу тетхэп; адрэ лъэпкъхэм афэдэу, типэщэнэу пачъыхьэ къытфытегъ��хь». 6 «Типэщэнэу пачъыхьэ къытфытегъахь» къызэрэраІуагъэр ыгу рихьыгъэпти, Самуел Зиусхьаным елъэІугъ. 7 Зиусхьаным Самуел къыриІуагъ: «ЦІыфмэ къыуаІорэ пстэуми едэІу, сыда пІомэ щагъэзыерэр сэры нахь орэп, сыряпачъыхьэным ахэр фаехэп; 8 Мысырым къызщисщыжьыгъэхэ мафэм къыщегъэжьагъэу непэ къызнэсыгъэми джары ахэр зэрэзекІохэрэр, сэ сыкъабгынэти нэмыкІ тхьэхэм ялъэІущтыгъэх, ори джащ фэдэу къыбдэзекІох. 9 Арышъ, ахэм къаІорэм едэІу, ау пачъыхьэ яІэ зыхъукІэ, яІэшъхьэтет фитныгъэу иІэщтхэр зыфэдэхэри агурыгъаІу». 10 Арти, Самуел пачъыхьэ афытыригъэхьанэу къелъэІурэ цІыфхэм Зиусхьаным игущыІэхэр зэкІэ ариІожьи, 11 къыІуагъ: «Пащэу шъуиІэщт пачъыхьэм ифитныгъэхэр мыщ фэдэщтых: шъуикІалэхэр ыштэнхэшъ, зэоным фытегъэпсыхьэгъэ кухэм алъыплъэнхэу ыгъэнэфэщтых, адрэхэр ишыухэм ахигъэхьащтых, нэмыкІхэри ику зэкІэшІагъэмэ апэ итхэу чъэщтых; 12 зыгорэхэр нэбгырэ мин, нэбгырэ шъэныкъо хъурэ дзэ купхэм яІэшъхьэтетыщтых; адрэхэм игубгъохэр алэжьыщтых, илэжьыгъэхэр Іуахыжьыщтых, Іэшэ-шъуашэхэмрэ зэоным фытегъэпсыхьэгъэ кухэм ящыкІэгъэщтхэмрэ ашІыщтых, 13 шъупхъухэри ащ ыштэщтых мэ ІэшІухэр зыпихырэ щыфэн зэхэлъхэр агъэхьазырынхэм, пщэрыхьанхэм, хьалыгъу агъэжъэным пае; 14 шъуилэжьыгъэшІэпІэ, шъуисэнэшъхьэлэжьыпІэ, зэйтыншІэпІэ анахь дэгъухэри ащ ыштэнхэшъ, иунэІутхэм аритыщтых; 15 лэжьыгъэу хэшъулъхьагъэмрэ сэнашъхьэу шъулэжьырэмрэ азыпшІани пичынышъ, ичырэхэмрэ иунэІутхэмрэ аритыщтых; 16 шъуипщылІ хъулъфыгъэхэри, бзылъфыгъэхэри, шъуичэм нахь лъэпкъышІухэри шъуищыдхэри шъуІихынхэшъ, ежь ышъхьэ иІофхэм апае къызфигъэфедэщтых; 17 шъуимэл-пчэнхэм азыпшІани ыштэщт, шъори ащ шъуриунэІутыщт; 18 етІанэ шъор-шъорэу къыхэшъухыгъэ пачъыхьэм шъукъыгъэтхьаусыхэу Зиусхьаным шъузелъэІукІэ, зыпари къышъуфишІэжьыщтэп». 19 Самуел ариІуагъэм цІыфхэр къедэІунхэу фэягъэхэп: «Хьау, – аІуагъ, – пачъыхьэм тыфай, 20 адрэ лъэпкъхэм тэри тафэдэщт: типачъыхьэ типэщэщт, тапашъхьэ итыщт, заоу ятшІылІэщтхэмкІи пащэу тиІэщт». 21 Самуел цІыфмэ къаІорэ пстэуми едэІуи, зэхихыгъэр Зиусхьаным фиІотэжьыгъ. 22 Зиусхьаным Самуел къыриІуагъ: «Зэрэфаехэу пачъыхьэр афытегъахь». Ащ ыуж Самуел израил цІыфхэм ариІуагъ: «Джы шъхьадж икъалэ орэкІожь».\n1 Самуел 9\nТхьэм Саул пачъыхьэнэу къызэрэхихыгъэр\n1 Бынямин лъэпкъым щыщэу лІы бэлахьэ горэ Къыщ ыцІэу щыІагъ. Ар бынямин горэм къыхэкІыгъэ Афые икІалэу Бэхъорат къаригъэлъфыгъэ Цырэур ыкъо Абиел икІалэу щытыгъ. 2 Саул ыцІэу ащ кІалэ иІагъ, ныбжьыкІэу, дахэу: Саул фэдэу дахэу Израилым щыщхэм зы нэбгыри ахэтыгъэп, илъэгагъэкІэ зэрэлъэпкъэу ар къахэщыщтыгъэ. 3 Зэгорэм Саул ятэу Къыщ ищыдыбзхэр шІокІодыгъэхэти, Къыщ Саул риІуагъ: «Тэджи, унэІутхэм ащыщ горэ гъусэ шІи, щыдыбзхэм шъукъалъыхъунэу шъукІу». 4 Джащ тетэу ащ Ефраим къушъхьэр зэпичыгъ, чІыпІэу Щалищ къызэпикІухьагъ, ау зылъежьагъэхэр къагъотыгъэхэп. Ащ ыуж чІыпІэу ЩэІалим къызэпа��Іухьагъэти, ащи къыщагъотыгъэхэп. ЕтІанэ Бынямин хэкур къызэпакІухьагъ шъхьае, мыщи рагъотагъэхэп. 5 Джаузэ Цыуф чІыпІэм зынэсхэм, унэІутэу игъусагъэм Саул риІуагъ: «Тэгъэгъэзэжь, армырмэ тятэ щыдыбзхэри щыгъупшэжьыгъэхэу къытлъыримыгъэжьагъохэт». 6 Арти унэІутым ащ къыриІожьыгъ: «Мы къалэм Тхьэм ицІыф, лъытэныгъэ фашІэу, ыІорэ пстэури тефэу дэс. Ащ ыдэжь тыгъакІуи, зыдэдгъэзэн фэе лъэныкъор къытиІонкІи мэхъуба». 7 Саул иунэІут риІожьыгъ: «ТыкІомэ, а цІыфым сыда фэтхьыщтыр? Тиматэмэ хьалыгъу арылъыжьэп, шІухьафтыни тиІэп, Зиусхьаным ицІыф еттынэу сыда тІэкІэлъыр?» 8 Арти унэІутым Саул риІожьыгъ: «Тыжьын ахъщэм ызыплІанэ сІыгъышъ, Зиусхьаным ицІыф ар естынышъ, лъэныкъоу зыдэдгъэзэщтыр къытиІощт». 9 Джыри Саул иунэІут риІуагъ: «КъапІорэр дэгъу, некІо». Тхьэм ицІыф зыдэс къалэм дэхьагъэх. Іуашъхьэм тет къалэм дэкІуаехэзэ, псыхьэ кІорэ пшъашъэхэр апэ къифагъэхэти, ахэм яупчІыгъэх: «Усэрэжъыр мыщ дэса?» НахьыпэкІэ Тхьэм еупчІынхэ зыхъукІэ Израилым щыщхэм аІощтыгъэ: «Усэрэжъым дэжь некІо»; сыда пІомэ тхьэлІыкІокІэ джы заджэхэрэм пасэм усэрэжъкІэ ягугъу ашІыщтыгъэ. 12 Адрэхэм джэуап къатыжьыгъ: «Дэс, мары ар, шъуапэ итэу макІошъ, шъуелъэкІони шъукІахь, къурмэн зыщашІырэ лъэгапІэм цІыфхэм мэфэкІ къурмэн щашІти, ар непэ къалэм къэкІуагъ; 13 къалэм шъунэсмэ, шъуІукІэщт, щэджэгъуашхэ къыщишІынэу къурмэн зыщашІырэ лъэгапІэм дэмыкІуаезэ шъуфэзыщт. Ар къэмысэу цІыфхэм шхэныр рагъэжьэщтэп, къурмэным пае Тхьэм зелъэІухэкІэ ары къырагъэблэгъагъэхэр зышхэщтхэр. Арышъ, шъукІу, джыри ежьагъэпышъ, шъуІукІэщт». 14 Джащ тетэу ахэр къалэм кІуагъэх. Къэлэгум зынэсхэм лъэгапІэм ежьэгъэ Самуел апэ къифагъ. 15 Саул къэкІонкІэ зы мафэ къэнэжьыгъэу Зиусхьаным Самуел къыриІогъагъ: 16 «Неущ мы уахътэм тефэу Бынямин хэкум щыщэу зы цІыф горэ уадэжь къэзгъэкІощтышъ, сиизраил лъэпкъ ипэщэщтым ышъхьэ дагъэ щыф – ащ силъэпкъ фылистхэм атыригъэкІощт; итхьаусыхэ макъэ къыслъыІэсыгъэшъ, силъэпкъ сыфэгумэкІы». 17 Самуел Саул къызелъэгъум Зиусхьаным ащ къыриІуагъ: «Джары цІыфэу зигугъу къыпфэсшІыгъагъэр; джары силъэпкъ зыгъэІорышІэщтыр». 18 Саул къэлапчъэм зынэсым Самуел екІуалІи еупчІыгъ: «Усэрэжъым иунэ зыдэщытыр къысэпІона?» 19 Самуел Саул къыриІожьыгъ: «Сэры усэрэжъыр, сапэ уитэу къурмэн зыщашІырэ лъэгапІэм дэкІуай, непэ щэджэгъуашхэ къыздэшъушІыщт, неущ пчэдыжьым устІупщыжьыщт, угу илъыр зэкІэ къыосІощт; 20 мэфищкІэ узэкІэІэбэжьмэ пшІокІодыгъэ щыдыбзхэм уафэмыгумэкІ; ахэр къагъотыжьыгъэх. Хэта зыІэ илъыщтыр Израилыр зэрэщытэу зыкІэхъопсырэ пстэури? Ар орэп шъуІуа, уятэ иунагъо зэрэщытэу арэп шъуІуа?» 21 Арти Саул къыриІожьыгъ: «Израилым ис лІэкъо нахь цІыкІухэм ащыщэу быняминба сыкъызхэкІыгъэр? Бынямин лІакъом щыщхэм анахь зыхамылъытэ-рэр арба сэ сыкъызхэкІыгъэр? Сыда ар къызкІысапІорэр?» 22 Самуел Саулрэ ащ иунэІутрэ зэригъэгъусэхи унэшхом зыдырищагъэх, нэбгырэ щэкІ фэдиз хъухэу къыригъэблэгъагъэхэм апшъэкІэ ыщэхи ыгъэтІысыгъэх. 23 Самуел пщэрыхьакІом къеджи риІуагъ: «\"ГъэтІылъ\" зыфасІуи къыостыгъэгъэ лы Іахьэр къахь». 24 ПщэрыхьакІом блантхъэ зэпытыр къыхьи Саул ыпашъхьэ къырилъхьагъ. Самуел ащ риІуагъ: «Мыр дгъэтІылъыгъагъэшъ, уапашъхьэ илъхьи шхы, цІыфхэр къызщызэІузгъэкІэщтхэ мы уахътэм тефэу ощ пае ар къэдгъэнэгъагъ». Джаущтэу а мафэм Саул Самуел щэджэгъуашхэ дишІыгъ. 25 ЕтІанэ ахэр къурмэн зыщашІырэ лъэгапІэм къехыжьхи къалэм къызэкІожьхэм, Саул унашъхьэм пІэ щыфашІи, чэщым ар ащ щычъыягъ. 26 Нэф къэшъи тыгъэр къызыкъокІым, Самуел унашъхьэм телъыгъэ Саул еджагъ: «Къэтэджи, узгъэкІотэжьыщт». Арти Саул къэтэджыжьи, тІури зэгъусэу щагум къыдэкІыгъэх.\nСаул пачъыхьагъум зэрэтехьагъэр\n27 Къэлэ гъунэм зыщынэсынхэм Самуел Саул риІуагъ: «Тапэ итэу кІонэу унэІутым еІу». Адрэр апэ иуцуагъ. «О джы къэуцуи Тхьэм къыІуагъэр къыпфэсІотэщт», – риІуагъ.\n1 Самуел 10\n1 Ащ ыуж Самуел дагъэр зэрыт бжъэр къышти, итыр Саул ышъхьэ тырикІи, ебэуи риІуагъ: «Мары Зиусхьаным икІэн, Ащ илъэпкъ пэщэныгъэ дызепхьанэу Іэшъхьэтетэу уегъэнафэ. 2 Садэжь уикІыжьэу укІожьзэ, Бынямин чІыгум ит псэупІэу Цэлцахъ узынэсыжькІэ, Рахъэл икъашъхьэ дэжь нэбгыритІу уапэ къыщифэщт. Ахэм къэбар уагъэшІэщт: \"Узлъежьэгъэ щыдыбзхэр къагъотыжьыгъэх шъхьае, уятэ щыдыбзхэри щыгъупшэжьыгъэхэу, 'СикІалэ сыда икъэбарыр?' ыІозэ, мэгумэкІы\". 3 Ащ ыуж уапэкІэ ебгъэхъунышъ, чІыпІэу Табор ит чъыгаем нэс укІощт, ащ дэжь Тхьэм елъэІунхэу Бэтэл кІорэ нэбгырищыр къыщыппэгъокІыщт: зым чыцІищ ыІыгъыщт, адрэм – хьалыгъу хьакушищ, ящэнэрэм санэр зэрыт нэтыр ыхьэу плъэгъущт. 4 УзаІукІэкІэ, ахэм шІуфэс къыуахыщт, етІанэ хьалыгъуитІу къызыуаткІэ къаІыпхыщт. 5 ЕтІанэ Зиусхьаным и-ГъыбІэкІэ заджэхэрэ Іуашъхьэу фылист дзэ купыр къызщыуцугъэм унэсыщт. Къалэм уздахьэкІэ, тхьэлІыкІоныр зипшъэрылъ цІыф купэу, бзэпсхэр зэрыщэгъэ пхъонтэпщынэм, шъонтырыпым, къамылым къяозэ, къурмэн зыщашІырэ лъэгапІэм къехрэм уІукІэщт. Тхьэм кІочІэ лыеу къахилъхьагъэм зэлъиштагъэхэу, Тхьэм къыбгъодэкІырэ псалъэхэр ахэм къашІызэ, Ащ ищытхъу аІуатэ. 6 Джащ дэжьым Зиусхьаным и-Псэ къыпхэхьанышъ, ори ахэм урягъусэу, Тхьэм кІочІэ лыеу къыпхилъхьагъэм узэлъиштагъэу, Тхьэм къыбгъодэкІырэ псалъэхэр къадэпшІызэ, Ащ ищытхъу адэпІотэщт, фэшъхьаф цІыфи ухъущт. 7 Ахэр къызыохъулІахэкІэ, угу къыуиІорэр шІэ, Тхьэу уигъусэм къыбдигъэхъущтышъ. 8 Сэ сынэмысзэ о Гъылгъал кІо, Зиусхьаным пае къурмэнгъэстрэ зэгурыІоныгъэ къурмэнрэ щысшІынхэу сэри сыкъэкІощт. Уадэжь сыкъакІоу пшІэщтыр къыосэІофэкІэ мэфиблэ къысаж». 9 Саул ыгъэзэжьыгъэу Самуел ыдэжь икІыжьзэ, Тхьэм ащ ицІыф гъэпсыкІэ къызэблихъугъ, къыриІуагъэхэри зэкІэ а мэфэ шъыпкъэм къехъулІагъэх. 10 КъакІохэзэ, ахэр къурмэн зыщашІырэ лъэгапІэм къызэсхэм, тхьэлІыкІоныр зипшъэрылъ цІыф купым ІукІагъэх. Тхьэм и-Псэ ащ къылъыІэси, Тхьэм кІочІэ лыеу къыхилъхьагъэм зэлъиштагъэу, Тхьэм къыбгъодэкІырэ псалъэхэр къышІхэу, Ащ ищытхъу адиІуатэу ежьми ригъэжьагъ. 11 НахьыпэкІэ ар зышІэщтыгъэхэу, тхьэлІыкІоныр зипшъэрылъ цІыфмэ ахэтэу, Тхьэм кІочІэ лыеу къыхилъхьагъэм зэлъиштагъэу, Тхьэм къыбгъодэкІырэ псалъэхэр ащ къызэришІрэр зылъэгъухэрэм зым адрэм риІожьщтыгъэ: «Сыда Къыщ ыкъо къыщышІыгъэр? Адэ Саул тхьэлІыкІоныр зипшъэрылъ цІыфхэм джы ащыщ хъугъа?» 12 Ащ дэжьым щытыгъэмэ ащыщ горэм къыІуагъ: «Адрэмэ хэта ятэр?» Джары гущыІэжъым хэлъэу зыкІэхъугъэри: «Адэ Саул тхьэлІыкІоныр зипшъэрылъ цІыфхэм джы ащыщ хъугъа?» 13 ЕтІанэ Тхьэм къыхилъхьэгъэ кІочІэ лыеу зэлъызыштагъэм ар къызебгынэм, Тхьэм къыбгъодэкІырэ псалъэхэр къызэришІрэр, Тхьэм ищытхъоу ыІуатэрэр зэпигъэуи, къурмэн зыщашІырэ лъэгапІэм дэкІоягъ. 14 Ащ ыуж Саул ятэшыр ежьми иунэІути къяупчІыгъ: «Тыда шъуздэкІогъагъэр?» Арти риІожьыгъ: «Щыдыбзхэм талъыхъунэу тыщыІагъ, ахэр къызэтэмыгъотхэм, Самуел дэжь тыІухьэгъагъ». 15 Арти ятэшым Саул къыриІуагъ: «Самуел къышъуиІуагъэр къысфэІотэжь». 16 Саул ятэшым риІуагъ: «Щыдыбзхэр къагъотыжьыгъэхэу ащ къытиІуагъ». Ау зэрэпачъыхьэщтым ехьылІагъэу Самуел къыриІуагъэм икъэбар хигъэгъозагъэп.\nСаул пачъыхьэу зэрэтырагъэхьагъэр\n17 ЕтІанэ Зиусхьаным игухэлъ щигъэгъозэнхэм пае Самуел цІыфхэр Мыцпэ къащызэІуигъакІэхи, 18 израил цІыфхэм ариІуагъ: «Израилым и-Зиусхьанэу Тхьэм ыІорэр мары: \"Израил Мысырым къисщыжьи, мысыр цІыфхэм шъуакъыІэкІэсхыжьыгъ, шъузгъэпщылІщтыгъэ пачъыхьагъу пстэуми ягъэрыпІэ шъукъисщыжьыгъ. 19 Ау шъуи-Тхьэу тхьамыкІэпІэ пстэуми шъукъарызыщыжьэу, шъуигумэкІыгъо шъушъхьащызыхрэр джы щыжъугъэзыий, Зиусхьаным шъо ешъуІуагъ: 'ТиІэшъхьэтетынэу пачъыхьэ къытфытегъахь'. Арышъ, лъэпкъ-лъэпкъэу, лІэкъо-лІакъоу, лъэпкъэгъу-лъэпкъэгъоу Зиусхьаным ыпашъхьэ джы шъуиуцу\"». 20 Самуел израил лъэпкъ пстэуми къяджи, бынямин лІакъор къахихыгъ. 21 Арти бынямин лІакъом чэзыур зынэсым, ар зэрэзэтефыгъэ зэкъошхэмкІэ зэхэушъхьафыкІыгъэхэу къекІолІэнхэу ариІуи, матыр лъэпкъэгъур къахихыгъ. ЕтІанэ матыр лъэпкъэгъум щыщ хъулъфыгъэхэр къызыхащхэм, Къыщ ыкъо Саул ыцІэ къыраІуагъ. Ащ лъыхъугъэх, ау къагъотыгъэп. 22 Арти Зиусхьаным еупчІыгъэх: «Саул къэкІуагъэба?» Зиусхьаным къариІожьыгъ: «Мары ар, ІапІэхэм захигъэбылъхьагъ». 23 Лъагъачъэхи ар къащи цІыфхэм къызахэуцом, илъэгагъэкІэ зэрэлъэпкъэу къахэщыгъ. 24 Самуел зэкІэми къариІуагъ: «Зиусхьаным къыхихыгъэр шъолъэгъуа? Зэрэлъэпкъэу ащ фэдэ хэтэп». Ащ дэжьым цІыфхэр зэкІэ къэзэрэгъэкууагъэх: «Пачъыхьэр орэпсэу!» 25 ЕтІанэ Самуел упачъыхьэным унашъоуи фитныгъэуи пылъхэр зыфэдэхэр цІыфхэм къафиІотагъ. КъафиІуати, ахэр зыдитхэгъэ тхылъыр Зиусхьаным ыпашъхьэ рилъхьагъ, ащ ыуж къекІолІагъэхэр шъхьадж пэпчъ иунэ кІожьынэу зэбгыритІупщыжьыгъэх. 26 Саули ядэжь, ГъыбІэ, зегъэзэжьым, Тхьэр зыгу къихьэгъэ лІэхъупхъэхэу къыхихыгъэхэр игъусэхэу кІожьыгъэх. 27 Ары шъхьае зэІышІэкІо цІыфхэм аІощтыгъэ: «Ара тыкъэзыухъумэщтыр?» Джаущтэу пхъэтэпэмыхь ашІыгъ, шІухьафтынхэри фахьыгъэхэп; ау адрэм зыпари ымылъэгъурэм фэдэу зишІщтыгъэ.\n1 Самуел 11\nСаул Іамон лъэпкъым зэрэтекІуагъэр\n1 Іамон лъэпкъым щыщэу Нэхъащ ГъылыІад хэкум ит къалэу Яощ къыдзыхьагъ. Арти Яощ дэс хъулъфыгъэхэм зэкІэми Нэхъащ раІуагъ: «Зэзэгъыныгъэ къыддэшІи тыбготыщт, къулыкъуи пфэтшІэщт». 2 Арти Іамон лъэпкъым щыщэу Нэхъащым ахэм ариІуагъ: «Зэзэгъыныгъэ къыжъудэсшІыщт унашъо пылъэу: шъуащыщ пэпчъ ынэ джабгъу къискІынышъ, зэрэ-Израилэу ынапэ тесхыщт». 3 Арти Яощ дэс нахьыжъ упчІэжьэгъухэм къыраІожьыгъ: «Израил ичІыпІэ пстэуми тилІыкІохэр тІофтэнхэм пае мэфибл къытэт, тыкъыдэзыщыжьын гори зытымыгъоткІэ, тыкъыпфэкІощт». 4 Ащ ыуж лІыкІохэр агъэкІуагъэх Саул зыдэс къалэу ГъыбІэ, къэбарыр цІыфхэм къызафаІуатэм, ахэм куо-хьаушхо къаІатыгъ, гъыныри къыхадзагъ. 5 Ащ тефэу Саул губгъэм щыІагъэти, цухэм ауж итэу къызыдэхьажьым къяупчІыгъ: «Сыда цІыфхэм къяхъулІагъэр, сыда ахэр зыкІэгъыхэрэр?» Арти Яощ къикІыгъэхэм къахьыгъэ къэбарым ар щагъэгъозагъ. 6 КъаІорэр зэхэзыхыгъэ Саул Тхьэм и-Псэ куоу къыхахьи, лъэшэу къызэкІигъанэу къэгубжыгъ. 7 ЕтІанэ цуитІур пкъырыпкъэу зэхиупкІэтагъэх, Саулрэ Самуелрэ ауж имыхьэхэрэм зэкІэми яцухэм джащ фэдэу зэрадэзекІощтхэр лІыкІоу къаІофтагъэхэм ащ лъыпытэу Израилым ичІыпІэ пстэуми къэбарэу аригъэхьыжьыгъ. Арти Зиусхьаным къаришІэн ылъэкІыщтым цІыфхэр зэкІэ ыгъэщынагъэхэти, зэгурыІохи, зыч-зыпчэгъоу заом зэдежьагъэх. 8 КІохэзэ, Бэзэкъ зынэсхэм ахэр Саул къызызэпеплъыхьэхэм, Израилым щыщхэр нэбгырэ мин шъищ, Ехъудэм щыщхэр нэбгырэ мин щэкІ хъухэу къычІэкІыгъ. 9 Арти лІыкІоу къэкІуагъэхэм араІуагъ: «ГъылыІад ит къалэу Яощ дэсхэм макъэ яжъугъэІужь: неущ тыгъэм къыгъэплъэу зыригъажьэкІэ, ІэпыІэгъур къышъулъыІэсыщт». ЛІыкІохэм къагъэзэжьи, Яощ дэсхэр къэбарым зыщагъэгъуазэхэм, адрэхэр лъэшэу гушІуагъэх. 10 Яощ дэсхэм Нэхъащ къэбар фарагъэхьыжьыгъ: неущ тыкъышъупэгъокІыщтышъ, шъузыфаер къыташъушІ. 11 КъыкІэлъыкІорэ мафэм Саул ицІыфхэр купищэу зэхидзи къежьэхи, тыгъэр къызэрэкъокІэу Іамонхэм яуцупІэ къэсыгъэх. Тыгъэнэстыр къэхъуфэ ахэр зэхакъутагъэх. Псэоу къэнагъэхэр пэкІэ-пакІэу зэбгырычъыжьыгъэх. 12 Ащ ыуж цІыфхэм Самуел къыраІуагъ: «Тыдэ щыІэха \"Саула ыкІи типачъыхьэщтыр?\" зыІуагъэхэр? Ахэр къытІэкІэжъугъахьэхи, апсэ хэтхыщт». 13 Ау Саул ар афидагъэп: «Мы мафэм зыми ыпсэ хэпх хъущтэп, сыда пІомэ Зиусхьаным непэ Израил къыгъэнэжьыгъ». 14 Ащ ыуж Самуел цІыфхэм ариІуагъ: «Гъылгъал тыкІонышъ, пачъыхьэр зэрэтехьэрэр къэдгъэшъыпкъэжьыщт». 15 Арти цІыфхэр зэкІэ зэрэзэхэтхэу Гъылгъал кІохи, Зиусхьаныр ишыхьатэу Саул Гъылгъал ипачъыхьэу тырагъэхьагъ. ЕтІанэ зэгурыІоныгъэ къурмэнхэр Зиусхьаным пае ашІхи, Саули израил цІыфхэри зэкІэ лъэшэу ащ щычэфыгъэх.\n1 Самуел 12\nСамуел цІыфхэм псалъэ зэрадишІыгъэр\n1 Самуел зэрэ Израилэу риІуагъ: «ЗэкІэми къысашъуІорэм сыкъедэІуи, пачъыхьэр къышъуфытезгъэхьагъ, 2 мары, пачъыхьэр джы шъуапашъхьэ ит; сэ жъы сыхъугъ, сшъхьацхэри тхъуагъэх; сикІалэхэри къышъухэтых; сикІэлэгъум къыщегъэжьагъэу непэ къызнэсыгъэм шъуапашъхьэ ситыгъ; 3 мары сыщыт, Зиусхьанри щыгъуазэу, Тхьэм къахихыгъэ пачъыхьэми шъукъызэхихэу, къашъуІо: хэта зицу зыІысхыгъэр, хэта зищыд зыІысхыгъэр, хэта зыгу хэзгъэкІыгъэри сиягъэ зэзгъэкІыгъэри, хэта къуалъхьэ къызІысхи, зилажьэ сыушъэфыгъэри, – ащ фэдэ къышъухэкІмэ, Іысхыгъэр къестыжьыщт». 4 Арти къыраІожьыгъ: «О тыгу хэбгъэкІыгъэп, тишъхьафитныгъи ттепхыгъэп, зыгорэми зыпари Іыпхыгъэп». 5 ЕтІанэ ащ ариІуагъ: «Лажьэ гори симыІэу къызэрэшъуІуагъэмкІэ мы мафэм Зиусхьаныри Тхьэихэхыри шъуишыхьатых». Адрэхэм къыраІожьыгъ: «Ары, тІури тишыхьат». 6 Арти Самуел цІыфхэм ариІуагъ: «Зиусхьаныр Мосэрэ Хьарунэрэ къытезгъэхьагъэхэу, шъуятэхэр мысыр чІыгум къизыщыжьыгъэр ары. 7 Джы шъукъэуцуи, Зиусхьаным тыкъызэхихэу Зиусхьаным шъори шъуятэхэми шІоу къышъуфишІэгъэ пстэури шъугу къэзгъэкІыжьзэ, сышъодэощт. 8 Якъубэ Мысырым зэкІом шъуятэхэр агурэ апсэрэ еІэжьыгъэхэу Зиусхьаным елъэІухэу зырагъажьэм, Зиусхьаным Мосэрэ Хьарунэрэ къафигъакІохи, ахэм шъуятэхэр Мысырым къыращыжьхи, мы чІыпІэм къагъэтІысыгъэх. 9 Ау ахэм я-Зиусхьанэу Тхьэр зыщагъэгъупшагъэти, къязаощтыгъэхэм, Хъэцэр идзэпащэу Сисрэ, фылистхэми, мэуаб пачъыхьэми ахэр Ащ аригъэгъэпщылІыгъэх. 10 Арти, агурэ апсэрэ еІэжьыпагъэхэу, ахэр Зиусхьаным елъэІугъэх: \"Тыхэукъуагъ ти-Зиусхьан къызэтэбгынэм, тхьэ нэпцІхэу БэІалхэмрэ Астартхэмрэ тафэІорышІэу зэтэублэм. Джы типыйхэм такъыІэкІэхыжьи, тыпфэлэжьэщт\". 11 Арти Зиусхьаным ЕрыубэІали, Баракъи, Ифтахъи, Самуели къыгъэкІуагъэх, пыеу шъукъэзыуцухьэщтыгъэмэ шъуакъыІэкІихижьи, щынэгъончъэу шъущыІагъ. 12 ЕтІанэ Іамон ипачъыхьэу Нэхъащ къышъозэонэу къызэрежьагъэр къызэшъолъэгъум шъукъысэлъэІугъ: \"Хьау, пачъыхьэм ыІэмычІэ терэлъ\", Зиусхьанэу Тхьэр шъуипачъыхьэу щыт нахь мышІэми. 13 Арышъ, мары пачъыхьэу хэжъудзыгъэр, шъузыфэягъэр: Зиусхьаным пачъыхьэр къышъуфытыригъэхьагъ. 14 Зиусхьаным шъущэрэщын, шъуфэрэлажь, Зиусхьаным ыІорэм шъуерэдэІу, Зиусхьаным иунашъохэм шъуапэрэмыуцужь, шъори шъуипачъыхьэу зыІэ шъуилъри шъуи-Зиусхьанэу Тхьэм ыуж шъуерэт. 15 Зиусхьаным ыІорэм шъуемыдэІоу, Ащ иунашъохэм шъуапэуцужь зыхъукІэ, шъуятэхэм аришІагъэр къышъуишІэщт, ынае къышъущыфэщт. 16 Джы шъукъэуцуи, шъуинэрылъэгъоу Зиусхьаным Іофышхо зэрэзэшІуихыщтым шъукъеплъ: 17 коцым джы иІухыжьыгъоба? Ау Зиусхьаным селъэІунышъ, шыблэри къыгъэгъогъощт, ощхыри къыригъэщхыщт, пачъыхьэ къышъуфытыригъэхьанэу Зиусхьаным шъузелъэІум лъэшэу шъузэрэхэукъуагъэр зыдышъуигъэшІэжьыщт». 18 Арти Самуел Зиусхьаным елъэІуи, Зиусхьаным шыблэри ощхыри а мафэм къытІупщыгъэх, цІыфхэр Зиусхьаными Самуели лъэшэу ащыщынагъэх. 19 Ащ ыуж цІыфхэр зэкІэ Самуел елъэІугъэх: «Зиусхьанэу уи-Тхьэ тфелъэІу уиІумэтхэр ымыгъэлІэнхэу, пачъыхьэ къытфигъэкІонэу тызелъэІум хэукъоныгъэу тиІагъэхэм джыри зы ахэдгъэхъуагъэшъ ары». 20 Арти Самуел цІыфхэм ариІожьыгъ: «А хэукъоныгъэхэр шъушІыгъахэми, шъумыщын, ау Зиусхьаныр зыкІи шъумыбгын, шъугукІэ шъуфэхьалэлэу Зиусхьаным шъуфэлажь. 21 ШІуагъэ зыхэмылъ, шъукъыхэзымыщыжьыщт Іофмэ шъуапымылъ, ахэр зэрэбылым щыІэп. 22 ИІорэ ишІэрэ зэрэзэтетхэм, ыцІэ лъагэ илъэпІагъэ къызэриухъумэрэм ялъытыгъэу Зиусхьаным ыгъэлъэпІэгъэ лъэпкъыр къыбгынэщтэп, сыда пІомэ Зиусхьаным шъурилъэпкъ шІоигъоу шъукъахихыгъ. 23 Сэри джащ фэдэу Зиусхьаным ыпашъхьэ псэкІод щысшІэщтэп. ГъогушІу шъузэрэтетыным шъуфэзгъэсэщт. 24 Ау Зиусхьаным шъущыщын, шъыпкъагъэ фышъуиІэуи шъугукІи шъуфэкъабзэу шъуфэлажь, шъуинэрылъэгъугъэба гъэунэфыпІэшхо къызэрэшъуишІылІагъэр. 25 Армырмэ бзэджагъэхэр зызешъухьэхэкІэ, шъори шъуипачъыхьи шъузэрзэпылъэу шъуритэкъухьащт».\n1 Самуел 13\nФылистхэм апэшІуекІорэ заомрэ Саул къурмэныр зэриукъуагъэмрэ\n1 Джащ тетэу Саул ятІонэрэ илъэсым пачъыхьагъэ. 2 Саул израил лъэпкъым щыщэу нэбгырэ минищ къахихыгъ: нэбгырэ минитІур игъусэу къалэу Мыхмэсрэ Бэтэл къушъхьэмрэ ащыІагъэх, адрэ миныр Саул ыкъо Ионэтан игъусэу Бынямин хэкум ит къалэу ГъыбІэ щыІагъэх; адрэ цІыфхэр ячэтэнгъэІагъэхэм якІужьынхэу ащ зэбгыритІупщыжьыгъагъэх. 3 Ащ ыуж Ионэтан фылист дзэ купэу ГъыбІэ къыщыуцугъэм тебани зэрэзэхикъутагъэм икъэбар фылистхэм зэхахыгъ. Арти, Саул гъоупщынэм епщэзэ, къэхъугъэм икъэбар зэрэхэгъэгоу щызэхаригъэхыгъ. 4 ЕтІанэ Саул фылист дзэ купыр зэрэзэхикъутагъэм, фылистхэм Израилым агу зэрэщыкІыгъэм икъэбар зэрэ Израилэу зызэхехым, цІыфхэр къэзэрэугъойхи, Саул дэжь Гъылгъал къэкІуагъэх. 5 Арти фылистхэр Израилым къезэонхэм пае зэоным фытегъэпсыхьэгъэ ку мин щэкІ шыкоо нэбгырэ миних ягъусэжьэу, хы Іушъом Іулъ пшахъом ибагъэм фэдиз хъунэу, цІыф бэ дэдэ хъухэу къэзэрэугъойхи къежьагъэх. Бэтаон икъокІыпІэ лъэныкъокІэ дзыгъэу щыІэ Мыхмэс къэсхи къыщыуцугъэх. 6 Джуртхэр лъэныкъо пстэумкІи къаухъурэигъэхэти, ахэр къащтэхи къушъхьэ гъочІэгъхэми, къушъхьэ тІуакІэхэми, мыжъошхохэмрэ къэхэмрэ акъогъуи, псы зэІугъэкІапІэхэми гъэбылъыпІэкІэ якІужьыгъэх; 7 джуртмэ ащыщхэр псыхъоу Иордан зэпырыкІхи, Гъад, ГъылыІад хэгъэгумэ ячІыгумэ анэсыгъэх. Саул Гъылгъал къыдэнэгъагъэ нахь мышІэми, ыуж итэу къэкІогъэ цІыфхэр зэкІэ зэрэщынэщтыгъэхэм къыхэкІэу кІэзэзщтыгъэх. 8 Самуел къыфигъэнэфэгъэ уахътэр къэсыфэ Саул мэфиблэ ащ ежагъ. Ау Самуел Гъылгъал къызэмыкІом, цІыфхэм Саул къабгынэу рагъэжьагъ. 9 Арти Саул ариІуагъ: «Къурмэнгъэстрэ зэгурыІоныгъэ къурмэнрэ сшІыщтхэшъ, ищыкІагъэхэр къысфашъущэх». Ежьым къурмэнгъэст ышІыгъ. 10 Къурмэнгъэстыр ыухыгъэ къодыеу Самуел къэсыгъ. Саул шІуфэс рихынэу ащ пэгъокІыгъ. 11 «Сыд джы пшІагъэр?» – ыІуи Самуел къызеупчІым, Саул риІожь��гъ: «Сигъусэ цІыфхэр зэрэзэбгырычъыжьхэрэр слъэгъугъэ, ау къэбгъэнэфэгъэ мафэхэм яхъулІэу укъызэмыкІом, фылистхэри Мыхмэс къыщызэрэугъоигъэхэти, 12 укъэсыфэ сегупшысыгъ: \"Сэ Зиусхьаным ІэпыІэгъу къытитынэу джыри семылъэІузэ, фылистхэр Гъылгъал къэсынхэшъ, къысэзэощтых\". Джары къурмэнгъэстхэр зыкІэсшІыгъэхэр». 13 Ау Самуел Саул риІуагъ: «Делагъэу узекІуагъ. Уи-Зиусхьанэу Тхьэм къыуиІорэр бгъэцэкІагъэп. Ащ къыІорэм ублэмыкІыгъагъэмэ, уилІакъо егъашІэм Израилым ипачъыхьэщтыгъ. 14 Ау джы уипачъыхьагъу укъытенэжьыщтэп. Зиусхьаным ыгу рихьэу, Ежь ыІорэм шІомыкІынэу лІы къыгъотыгъ, илъэпкъ ипэщэнэу Зиусхьаным ащ унашъо фишІыгъ, сыда пІомэ Зиусхьаным къыпфишІыгъэ унашъор о бгъэцэкІагъэп». 15 ЕтІанэ Самуел Гъылгъал къыбгыни Бынямин хэкум ит къалэу ГъыбІэ кІуагъэ. Саул игъусэхэр къызелъытэм нэбгырэ шъих Іэпэ-цыпэ хъоу къычІэкІыгъ. 16 Саулрэ ыкъо Ионэтанрэ дзэкІолІэу ягъусэхэри Бынямин ит къалэу ГъыбІэ къыщыуцугъэх. Адрэ фылистхэм къалэу Мыхмэс уцупІэкІэ хахыгъ. 17 Арти фылистхэм яуцупІэ дзэ купищ къыдэкІыгъ апэ къифэрэ чІыгур зэрапхъонэу. Зыр хэкоу ШыуІал ит къалэу Іофрэ лъэныкъомкІэ кІорэ гъогум техьагъ, 18 адрэ купым Бэтхъорэн екІурэ гъогур хихыгъ, ящэнэрэм ЦыоІим лъэгум игъунапкъэкІэ щыІэ шъофнэкІым фигъэзагъ. 19 А лъэхъаным зэрэ Израил хэгъэгоу гъукІэхэр исыгъэхэп, сыда пІомэ джуртхэм чатэхэмрэ пчыпыджынхэмрэ ашІынэу фылистхэм къафадэщтыгъэп. 20 ЯшІуанэхэр, яотычхэр, ягъупчъэхэр алъынхэм пае джуртхэр зэкІэ фылистхэм адэжь кІонхэ фэягъ. 21 Къэуцэкугъэ пхъэІэшацэхэр, шІонажэхэр зэрафалъхэрэм пае фылист гъукІэхэм тыжьын ахъщэу грамми 8 фэдиз аІахыщтыгъэ, Іэмэ-псымэ папцІэхэмрэ отычхэмрэ ягъэлъын уасэу фашІыщтыгъэр тыжьын ахъщэу грамми 4 фэдиз. 22 Арти зэзаохэ зыхъукІэ Саулрэ Ионэтанрэ ягъусэгъэ дзэкІолІхэм зэкІэми чатэхэмрэ пчыпыджынхэмрэ аІыгъщтыгъэхэп, Саулрэ ащ икІалэу Ионэтанрэ ары ныІэп Іашэхэр зиІагъэхэр. 23 ЕтІанэ фылист дзэ купыр Мыхмэс зэпырыкІыпІэм къэсыгъ.\n1 Самуел 14\nИонэтан лІыгъэ зэрэзэрихьагъэр\n1 Зы мафэ горэм Саул икІалэу Ионэтан иашъоджэнэзехьэ риІуагъ: «МодрабгъукІэ щыІэ фылист дзэ купым дэжь тыгъакІу». Ау а къэбарым ятэ щигъэгъозагъэп. 2 Саул къалэу ГъыбІэ къыпэгъунэгъу чІыпІэу Мигърэун къыщыкІырэ нар чъыгым ычІэгъ чІэсыгъ. Нэбгырэ шъих фэдиз ащ кІыгъугъ. 3 Ахэм ахэтыгъ Зиусхьаным фэлэжьэрэ къурмэнышІэу къурмэнышІ чэтэнІабгъур зыбг пыпхэгъэгъэ Ахъые. Ар Ихабод ышэу Ахъытыу икІэлагъ. Ихабод къызхэкІыгъэр Пинхъас, Пинхъас зыкъуагъэр Щылэу дэсыгъэ къурмэнышІэу Алый ары. Ау Ионэтан зэрежьагъэм цІыфхэр щыгъозагъэхэп. 4 Ионэтан фылист дзэ купым зэрекІолІэнэу фэегъэ лъэныкъуитІумкІи къушъхьэ цэкІэ лъэгэшхохэр къапэІутыгъэхэти, ахэм дэкІыпІэу афэхъущтым Ионэтан егупшысщтыгъэ. Зы къушъхьэ цакІэм зэреджэщтыгъэхэр Боцэц, адрэм – Сэн; 5 зыр Мыхмэс итемыр лъэныкъокІэ гъэзагъэу, адрэр ГъыбІэ икъыблэкІэ нахь дзыгъэу щытыгъ. 6 И��нэтан иашъоджэнэзехьэ риІуагъ: «Сунэт амышІыгъэ фылист дзэ купым тегъэкІу. Тэ тишІуагъэкІэ Зиусхьаным татыригъэкІонкІи мэхъуба. Зиусхьаныр къэзгъэуцушъун щыІэп, нэбгырабэкІи зы нэбгырэкІи укъигъэнэжьын ылъэкІыщт». 7 Ашъоджэнэзехьэм къыриІожьыгъ: «Угу къызэрэуиІорэм тетэу зекІо. Сэ сыуигъусэщт, угу зэрилъым фэдэу сызекІощт». 8 Ионэтан ащ риІожьыгъ: «Фылистхэм якъэрэгъулхэм благъэу тякІолІэнышъ, тыкъалъэгъунэу тыуцущт. 9 Ежьхэр къытэкІолІэфэхэ тымыхъыенэу, тыщытынэу унашъо къызытфашІкІэ, тыкъызэтеуцощт, къушъхьэм тыдэкІоещтэп. 10 Ау тякІолІэнэу унашъо къызытфашІкІэ, къушъхьэм тыдэкІоещт, сыда пІомэ Зиусхьаным ахэм тызэратыригъэкІощтым инэшанэу тэркІэ ар хъущт». 11 ЕтІанэ Ионэтанрэ иашъоджэнэзехьэрэ кІохэзэ, фылист дзэ купым иплъапІэ зефэхэм, фылист къэрэгъулхэм аІуагъ: «Зызщагъэбылъыгъэ къушъхьэ тІуакІэхэм джуртхэр къызэрадэпшыжьхэрэм модэ шъуеплъ». 12 Фылист дзэ купым хэтхэр Ионэтанрэ ащ иашъоджэнэзехьэрэ къякуугъэх: «Моу шъукъыдэкІуай. Зыгорэ къышъодгъэлъэгъущт!» Арти Ионэтан иашъоджэнэзехьэ риІуагъ: «Сауж къихь, Зиусхьаным ахэр джы Израилым ыІэ къырилъхьагъэх». 13 Ионэтан къушъхьэм дэпшыенэу зежьэм, иашъоджэнэзехьи ыуж ихьагъ. Ионэтан фылистхэр риутхи, иашъоджэнэзехьэ ахэр ыукІыжьыгъэх. 14 Ахэм яапэрэ илъыгъо а чІыпІэу гектарым ипшІэниплІ фэдиз хъурэм нэбгырэ тІокІ фэдиз щызэхаукІагъ. 15 Арти губгъэм итыгъэ фылист дзэ пстэури, апэ итхэу къэкІорэ дзэ купхэри, аубытыгъэ чІыгухэр зезыпхъощтыгъэхэри лъэшэу къэщтагъэх, чІыгури зэрэщытэу къэтІыгурыгугъ, зыздагъэзэщтри амышІэжьэу гузэжъогъушхо хэфагъэх.\nФылистхэм зэратекІуагъэхэр\n16 Саул иухъумакІохэу Бынямин хэкум ит къалэу ГъыбІэ дэсыгъэхэм фылист дзэкІолІхэр шъхьадж ыпакІэ зэрэхэлъэдэжьхэрэр къалъэгъугъ. 17 Саул игъусэ цІыфхэм ариІуагъ: «ЦІыфхэр къызэпэшъуплъыхьэхи, тэ тиемэ ащыщэу уцупІэм дэкІыгъэр къызэжъугъашІ». Къызаплъыхьэхэм Ионэтанрэ ащ иашъоджэнэзехьэрэ ахэмытыжьхэу къычІэкІыгъ. 18 Арти Саул къурмэнышІэу Ахъые риІуагъ: «Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ къахь». Сыда пІомэ а уахътэм Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ израил цІыфхэм зыдаІыгъыгъ. 19 Саул къурмэнышІым джыри зыгорэхэр риІощтыгъэх фылистхэм яуцупІэ гумэкІыгъом нахь зыкъызщеІэтым. Арти Саул къурмэнышІым риІуагъ: «Хъугъэ, икъущт!» 20 ЕтІанэ Саул цІыфхэр къыугъойхи, зэуапІэм зэдыІухьагъэх, фылист дзэкІолІхэр къыкІащтэхи, зэзэожьхэу рагъэжьагъ. 21 Фылистхэм агохьэгъэ джуртхэу, ахэм яуцупІэ щыІагъэхэр Саулрэ Ионэтанрэ ягъусэгъэ джуртхэм къагохьажьыгъэх. 22 Адрэ израил цІыфхэу Ефраим къушъхьэмэ защызгъэбылъгъагъэхэм фылистхэм ашъхьэ зэрэрахьыжьэжьыгъэр зызэхахым, ахэм язаохэрэм къахэхьажьхи фылистхэр афыхэу аублагъ. 23 Зиусхьаным а мафэм Израил атыригъэкІуагъ. Бэтаон нэсэу заор щыкІуагъ.\nСаул цІыфхэм афигъэпытагъэр\n24 Израил цІыфхэр а мафэм лъэшэу зэхэукІэгъагъэх, сыда пІомэ ипыйхэм яфэшъуашэр аремыгъэгъотыжьыфэ, пчыхьэ охъуфэ зы нэбгыри Іулъхьэ римыгъэхынэу Саул цІыфхэм афигъэпытэгъагъ. Ар зымыгъэцакІэрэм Зиусхьаным нэлат рихыщтэу ыІуи афигъэпытагъэти, цІыфхэм ащыщ горэми гъомлапхъэ зыІуигъэфагъэп. 25 ЕтІанэ цІыфхэр кІохэзэ мэз горэм зынэсхэм, шъоур боу зэрылъ гъэхъунэм ихьагъэх. 26 ДзэкІолІэу кІощтыгъэхэм шакомэ къадэчъырэ шъоур къалъэгъугъ, ау ащыщ горэми ар зыІуигъэфагъэп, сыда пІомэ афагъэпытэгъагъэр аукъонкІэ щынагъэх. 27 Ионэтан ятэ цІыфхэм зэрафигъэпытагъэр зэхихыгъэпти, бэщэу ыІыгъым ыІэпакІэ шъоум хигъауи ыжэ зыфехьым, нахь къызэгурыІожьи, ынэхэр къэлыдыгъэх. 28 Арти дзэкІолІмэ ащыщ горэм мыразэу Ионэтан къыриІуагъ: «\"Непэ Іулъхьэ езыгъэхрэр Зиусхьаным ерэгъэунэхъу\" ыІуи, уятэ къызэрэтфигъэпытагъэм къыхэкІэу тышхагъэпышъ, цІыфхэр къарыунчъэ хъугъэх». 29 Ионэтан къыриІожьыгъ: «Тятэ хэгъэгур къин хидзагъ. Мы шъоум щыщ тІэкІу зызІосэгъафэм, скІуачІэ къихьажьыгъ. 30 ДзэкІолІхэм непэ пыим къытырахыгъэм щыщ ашхыгъагъэмэ бэкІэ нахьышІугъ, фылистхэми нахьыбахэу ахэкІодыкІыныгъэба?» 31 А мафэм Мыхмэс къыщегъэжьагъэу Аялэун нэсэу фылистхэр ащызэхакъутагъэхэти, дзэкІолІхэр лъэшэу улэугъагъэх. 32 Ахэм фылистхэм мэлхэри, чэмхэри, шкІэхэри къатырахыгъэхэти, мэлакІэм зэригъалІэхэрэм къыхэкІэу былымхэр аукІхи, лъыр джыри къызэрэпычъзэ лыр ашхэу аублагъ. 33 Арти зыгорэм Саул къэбарыр къылъигъэІэсыгъ: «Зиусхьаным къемыкІурэр дзэкІолІхэм зэрашІэрэм еплъ! Лъыр къызэрэпычъэу лыр ашхы». Саул ахэм ариІуагъ: «Шъухэукъуагъэшъ, джы мыжъошхор моу сапашъхьэ къижъугъэукІорай». 34 Ащ ыуж Саул унашъо афишІыгъ: «Шъхьадж ицуи имэли къыщэнышъ, мы чІыпІэм щышІуибзынышъ, етІанэ зэрэщишхыжьын фаем ехьылІагъэу цІыфмэ макъэ яжъугъэІу. Зиусхьаным къемыкІущтыр шъумышІэ, лъыр къыпычъэу лыр шъумышхы». Арти чэщым хэти ицуи имэли къыщи ежь ыІэшъхьитІукІэ шІуибзыгъ. 35 ЕтІанэ Саул Зиусхьаным пае къурмэншІыпІэ ыгъэуцугъ: джары ащ Зиусхьаным ыцІэкІэ апэрэ къурмэншІыпІэу ыгъэуцугъэр. 36 ЕтІанэ Саул дзэкІолІхэм ариІуагъ: «Чэщым фылистхэм талъежъугъажьи, такІэжъугъахь, нэфылъэр къызэкІимычзэ яІэр зэкІэ къатетхынышъ, зы нэбгыри къэмынэу зэхэтыукІэщтых». Адрэмэ къыраІожьыгъ: «ЗэрэпшІоигъоу зэкІэри шІы». Ау къурмэнышІым къариІуагъ: «Ыпэ рапшІэу Тхьэм тежъугъэлъэІу». 37 Арти Саул Тхьэм еупчІыгъ: «Фылистхэм ауж сихьэмэ хъущта? Израил ахэм атебгъэкІощта?» Ау Зиусхьаным а мафэм зи къыриІожьыгъэп. 38 Ащ ыуж Саул дзэпащэхэр зэкІэ къызэІуаригъэгъакІэхи ариІуагъ: «Шъуащыщэу непэ псэкІод зышІагъэр къыхэгъэщыгъэн фае. 39 Израил къэзгъэнэжьырэ Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо, хэтынкІи фит, сикІалэу Ионэтан орэхъу фаеми, псэкІод зышІагъэм, Іо хэмылъэу, ыпсэ Іусхыщт». Ау цІыфмэ ащыщ горэми зыпари къыІуагъэп. 40 ЕтІанэ Саул израил цІыфхэм ариІуагъ: «Шъо зы бгъумкІэ шъукъэуцу, сэррэ сикІалэу Ионэтанрэ адрэ бгъумкІэ тыкъэуцущт». ЦІыфхэм Саул къыраІожьыгъ: «Нахь пшІотэрэзыр шІэ». 41 ЕтІанэ Саул къыІуагъ: «А Зиусхьанэу Израилым и-Тхь! Зытет шъыпкъэр къэгъэнаф. Лажьэр зытефэрэр сэрмэ е сикІалэу Ионэтанмэ, уримыр къигъэкІ, ау лажьэр уиизраил лъэпкъ тефэмэ, туммимыр къигъэкІ». Мыщ дэжьым Саулрэ Ионэтанрэ лажьэ зэряІэр, ау цІыфхэр зэрэзафэхэр къыгъэнэфагъ. 42 Ащ ыуж Саул «Сэррэ сикІалэу Ионэтанрэ пхъэдзым тишъулъхь» зеІом, пхъэдзым Ионэтан къикІыгъэти. 43 Саул Ионэтан еупчІыгъ: «Сыда пшІагъэр? КъысфэІуат». Арти Ионэтан бэщэу ыІыгъыгъэм ыІэпакІэ шъоум зэрэхигъэуагъэри, ар зэрэзыІуигъэфагъэри къыфиІотагъ. «Ащ пае сыуукІыщтмэ, мары сыхьазырэу сыщыт», – Ионэтан ыІуагъ. 44 Арти Саул къыІуагъ: «СІуагъэр зысымыгъэцэкІэжькІэ сифэшъуашэр Тхьэм сигъэгъотынэу сэ тхьэлъанэ сшІыгъэ. Арышъ, Ионэтан, улІэн фае!» 45 Ау цІыфхэм ащ къыдырагъэштагъэп: «Ионэтан ары непэ текІоныгъэр Израилым къыдезгъэхыгъэр. Ар джы лІэн фая? Ар хъухэнэу щытэп! Зиусхьаныр зэрэщыІэр тэІо. Зы шъхьац налъи ащ ышъхьэ къыхэзынэу щытэп. Тхьэм къызэриІорэм тетэу непэ ар зекІуагъэ». ЦІыфхэм Ионэтан къарагъэтІупщыжьи, псэоу къагъэнагъ. 46 Саул фылистхэм язэожьыгъэп, фылистхэм зыщыпсэухэрэ чІыпІэмэ агъэзэжьыгъ.\nСаул заомэ текІоныгъэу къащыдихыгъэхэр\n47 Саул Израилым ипачъыхьэ зэхъум ипыйхэу къыкІэлъырысхэм язаощтыгъ. Мэуаб, Іамонхэм, Едом, Цэубэ ипачъыхьэ, фылистхэм зязаом текІоныгъэр къыдихыгъ. Тыдэ зигъэзагъэми, тхьамыкІагъо нэмыкІ къыпыкІщтыгъэп. 48 Идзэ зэтыригъэпсыхьи Іамалэкъхэм язауи атекІуагъ, ахэм яхъункІакІохэм Израил ащиухъумагъ. 49 Саул къуищ иІагъ: Ионэтан, Ишыуй, МэлкъэшыуаІ. Ахэм анэмыкІэу пхъуитІу иІагъ: апэрэр Мэраб, нахьыкІэр Михэл. 50 Саул ишъхьагъусэ ыцІагъэр АхъынэІам, ащ ятагъэр АхъымэІац. Саул дзэпащэу иІагъэр ятэшэу Нэр ыкъо Абинэр. 51 Саул ятэу Къыщрэ Абинэр ятэу Нэррэ Абиел икІэлагъэх. 52 Саул опачъыхьэфэ зэпымыоу фылистхэм язэуагъ. КІэлэ кІочІэшхоу, лІэхъупхъэу ыпэ къифэрэр зэкІэ Саул идзэ хигъахьэщтыгъэх.\n1 Самуел 15\nІамалэкъхэм зэрязэуагъэхэр\n1 Уахътэ зытешІэм Самуел Саул риІуагъ: «Илъэпкъ, Израил, урипачъыхьэным пае дагъэр къыпщызыфэнэу Зиусхьаным къыгъэкІуагъэр сэры. Арышъ, Зиусхьаным ыдэжь къикІэу къыпфэсхьыгъэ псалъэм джыдэдэм къедэІу. 2 Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэм ыІорэр мары: \"Израил къыришІагъэр, Мысырым къикІыжьхэ зэхъум, гъогум тепшъыхьэхи ауж къинэгъэ джуртхэр зэраукІыгъагъэхэр сыгу къэкІыжьыгъэшъ, Іамалэкъ лъэпкъым сыкъыфырехыщт. 3 Арышъ, джы о кІуи Іамалэкъхэм язау, ащыщ гори къэмыгъанэу укІых, хъулъфыгъи, бзылъфыгъи, кІэлэ Іэтахъуи, быдзашъуи, цуи, мэли, махъши, щыди псэоу зыпари къэмыгъанэу зэкІэ зэтеукІэх\"». 4 Арти Саул идзэ Тылаим щызэІуигъэкІагъ. Нэбгырэ пчъагъэу зэрэхъурэр къызелъытэм лъэсыдзэр нэбгырэ мин шъитІоу, Ехъудэм къытекІыгъэхэр минипшІ хъухэу къычІэкІыгъ. 5 ЕтІанэ Саул ежьи, Іамалэкъхэм якъалэ нэси, псы игъукІыгъэм ылъэгу щапэтІысыгъ. 6 Ащ ыуж Саул къэнхэм макъэ аригъэІугъ: «ШъуадэсымыгъэкІодыным пае Іамалэкъхэм шъуакъыхэк��ыжь, сыда пІомэ израил цІыфхэр Мысырым къикІыжьхэ зэхъум шІукІэ шъуакъыпэгъокІыгъагъ». Арти къэнхэр Іамалэкъхэм къахэкІыжьыгъэх. 7 ЕтІанэ Саул Хъэуил къыщегъэжьагъэу Мысырым игъунапкъэ щыІэ Шыур нэсыжьэу атебани ащыпсэущтыгъэ Іамалэкъхэр зэхикъутагъэх. 8 Іамалэкъхэм япачъыхьэу Агъагъ псэоу къыубыти, лъэпкъыр лъэпсэкІод ышІыгъ. 9 Ау Саулрэ ащ игъусэхэмрэ Агъагъ аукІыгъэп, ащ имэл, ицу анахь дэгъухэр, ишъынэ гъэшхэкІыгъэхэр, нахьышІоу иІэр зэкІэ псэоу къагъэнагъ, агъэкІодынэу фэягъэхэп, ашІомыхъэтагъэхэмрэ былым хьапцэхэмрэ ары ныІэп агъэкІодыгъэр.\nТхьэр Саул пачъыхьэкІэ къызэрэфэмыежьыгъэр\n10 Зиусхьаным ыдэжь къикІэу Самуел мыщ фэдэ псалъэ къылъыІэсыгъ: 11 «СыкІэгъожьыгъ Саул пачъыхьэу зэрэтезгъэхьагъэм, сыда пІомэ сыкъыридзэжьырэп». Самуел гухэкІышхом зэлъишти, Саул пае чэщ ренэм зэпымыоу Зиусхьаным елъэІугъ. 12 Самуел пчэдыжьым жьэу къэтэджи Саул зыІуигъэкІэным пае ежьагъ. Арти Саул Ехъуд хэкум ит къалэу Къармэл зэрэкІуагъэри, ежь пае саугъэт ащ зэрэщигъэуцугъэри, етІанэ Гъылгъал зэрэдэхьагъэри Самуел къыраІуагъ. 13 Самуел Саул дэжь къызэсым, Саул ащ къыриІуагъ: «Зиусхьаным ынэшІу къыпщэрэф; Зиусхьаным къыІуагъэр згъэцэкІагъэ». 14 Арти Самуел ащ еупчІыгъ: «Адэ сыд мэл Іой макъа, цу быу макъа стхьакІумэ къыридзэу зэхэсххэрэр?» 15 Саул къыриІожьыгъ: «Ахэр дзэкІолІхэм Іамалэкъхэм къатырахыгъэх. Уи-Зиусхьанэу Тхьэм къурмэн фашІынхэм пае мэл, цу нахь дэгъухэр ахэм къагъанэхи къафыгъэх; адрэхэр зэкІэ тыукІыгъэх». 16 Самуел Саул риІуагъ: «Зэгу, Зиусхьаным нычэпэ къысиІуагъэм къедэІу». Саул къыриІожьыгъ: «КъаІо». 17 Самуел къыІуагъ: «ЗыпшІоцІыкІужьэу узэплъыжьщтыгъэми, израил лъэпкъ пстэумэ уряІэшъхьэтетынэу, Израилым урипачъыхьэнэу Зиусхьаным уакъыхихыгъэба? 18 Зиусхьаным гъогу утыригъахьи къыпфигъэпытагъ: \"КІуи, Іамалэкъ псэкІодышІхэр зэкІэ оукІыфэ язау\". 19 Сыд пае Зиусхьаным къыуиІуагъэм уемыдэІоу былымхэр къатепхыгъа, Зиусхьаным инэрылъэгъоу бзаджэ пшІагъа?» 20 Саул Самуел къыриІожьыгъ: «Зиусхьаным къыІорэм седэІугъи, Зиусхьаным сыздиІофтагъэм сыкІуи, Іамалэкъхэм япачъыхьэщтыгъэу Агъагъ къэсщагъ, ахэр зэкІэ лъэпсэкІод сшІыгъэх. 21 ДзэкІолІхэр армэ, ахэм къыздафыгъэ былымхэр адрэ тыукІыгъэхэм нахь зишІугъоу ахэтыгъэ мэлхэмрэ цухэмрэ арышъ, уи-Зиусхьанэу Тхьэм ахэр Гъылгъал къурмэн щыфашІыщтых». 22 Арти Самуел къыриІуагъ: «Тара Зиусхьаным нахь игуапэр: къурмэнгъэстхэри нэмыкІ къурмэнхэри фэпшІыныр ара, хьауми ыІорэр бгъэцэкІэныр ара? УдэІоныр къурмэн пшІыным нахьышІу, ыІорэр бгъэцэкІэныр мэлышэм нахьышІу, 23 сыда пІомэ умыдэІоныр шхъухьэ зепхьаныр зэрэпсэкІодым фэд, уапэуцужьынри тхьэ нэпцІхэм уялъэІунри зэфэдэх. Зиусхьаным ыІуагъэр зэрэмыгъэцэкІагъэм пае, Израилым уримыпачъыхьажьынэу Зиусхьаным ущигъэзыягъ». 24 Саул Самуел къыриІожьыгъ: «ПсэкІод сшІыгъэ, Зиусхьаным иунашъорэ о къысэпІуагъэмрэ згъэцэкІагъэхэп, ау цІыфхэм сащыщыни аІорэм дезгъэштагъ. 25 Джы сыолъэІу сипсэкІодшІыгъэ къысфэбгъэгъунэу, Зиусхьаным шъхьакІафэ фэсшІыным пае сыуигъусэу къэбгъэзэжьынэу». 26 Ау Самуел Саул риІожьыгъ: «Сыуигъусэу къэбгъэзэжьыщтэп, Зиусхьаным ыІуагъэр щыбгъэзыягъэшъ, Израилым уримыпачъыхьажьынэу Зиусхьаным ущигъэзыягъ». 27 ЕтІанэ Самуел ІукІыжьынэу фежьагъ. Ау Саул кІэлъыбани, джэнэ ІэпакІэр къыІэкІэфагъэти, щыгъыныр зэІитхъыгъ. 28 Арти Самуел къыриІуагъ: «Джы Зиусхьаным Израилым къыщыуитыгъэгъэ пачъыхьагъур пІэкІитхъыжьыгъ, къыппэблэгъэ ощ нахьышІу цІыф горэм ар ритыгъ; 29 Израилым и-Щытхъузехьэ мышъыпкъэ гори ыІощтэп, ыІорэм пае кІэгъожьыщтэп, сыда пІомэ цІыфэп ар кІэгъожьынэу». 30 Саул къыриІожьыгъ: «ПсэкІод сшІагъэ, ау джы силъэпкъ инахьыжъ упчІэжьэгъухэмрэ Израилымрэ апашъхьэ уасэ къыщысфэшІ, зэдэтэгъэзэжьи уи-Зиусхьанэу Тхьэм шъхьащэ фэсшІын». 31 Арти Самуел Саул ыуж итэу къыгъэзэжьыгъ, Саул Зиусхьаным шъхьащэ фишІыгъ. 32 ЕтІанэ Самуел къыІуагъ: «Іамалэкъхэм япачъыхьэу Агъагъ къысфашъущ». КІэзэззэ, Агъагъ ащ къыкІэрыхьи, къыІуагъ: «Хьадэгъу дыджым сыпэІуфэгъаха?» 33 Ау Самуел риІуагъ: «Уичатэ ныхэм ясабыйхэр зэрашІуигъэкІодыщтыгъэхэм фэдэу, о уяни зыкъо зышІуагъэкІодыгъэ бзылъфыгъэмэ афэдэ орэхъу». Самуел ар къыІуи, Зиусхьаным инэрылъэгъоу Агъагъ Гъылгъал щызэхиупкІэтагъ. 34 ЕтІанэ Самуел Рамэ къыгъэзэжьыгъ, Саул ядэжь, ГъыбІэ, кІожьыгъэ. 35 Джащ къыщегъэжьагъэу Самуел олІэжьыфэ ащ нахьыбэрэ Саул ІукІэжьыгъэп; ау Самуел Саул ыгу фэузыщтыгъ. Израилым ипачъыхьанэу Саул зэрэтыригъэхьагъэм пае Зиусхьаным ыгу егъущтыгъ.\n1 Самуел 16\nДаут пачъыхьэнэу ышъхьэ дагъэ зэрэщафагъэр\n1 Зиусхьаным Самуел къыриІуагъ: «Саул пае джыри бэрэ угумэкІыщта? Сыфэмыежьэу Израилым ипачъыхьагъу ІэнатІэ ащ Іысхыжьыгъ. Дагъэр бжъэм игъахъуи осэІофтэшъ Бэтлэхъэм дэс Ищай дэжь кІо, ащ икІалэмэ ащыщ пачъыхьэ хъунэу Сэ къахэсхыгъ». 2 Арти Самуел ыІуагъ: «Сыдэущтэу сыкІощта? Саул къэбарыр зызэхихкІэ сиукІыщт». Зиусхьаным къыІуагъ: «ШкІэ горэ зыдещажьи, Зиусхьаным къурмэн фэпшІ пшІоигъоу узэрэкІуагъэр яІу. 3 Ищай къурмэным къегъэблагъ. Ащ ыуж о пшІэщтыр Сэ къыозгъэлъэгъунышъ, къахэсхыщтым ышъхьэ дагъэ щыпфэщт». 4 Зиусхьаным къызэрэриІуагъэм тетэу Самуел зекІуагъэ. Ар Бэтлэхъэм къызэсым, къалэм дэс нахьыжъ упчІэжьэгъухэр гумэкІым зэлъиштагъэхэу зыкъыІуагъакІи къеупчІыгъэх: «ГухэлъышІу уиІэу укъэкІуагъа?» 5 Самуел къариІожьыгъ: «Ары, гухэлъышІу сиІэу, Зиусхьаным къурмэн фэсшІынэу сыкъэкІуагъ. Хабзэм тетэу зышъуукъэбзи, къурмэным тызэдекІолІэщт». ЕтІанэ Самуел Ищайрэ икІалэхэмрэ апае Зиусхьаным шІукІэ афелъэІуи, къурмэным къыригъэблэгъагъэх. 6 Ахэр къурмэншІыпІэм къызекІуалІэхэм, Елыаб ыкъо Ищай зелъэгъум Самуел ыгукІэ зэриІожьыгъ: «Мырын фае Зиусхьаным къахихыгъэр». 7 Ау Зиусхьаным Самуел къыриІуагъ: «Елыаб илъэгагъэрэ итеплъэрэ зыдямыгъэхьых. Сэ ар зыпыздзыгъ. Зиусхьаныр зэреплъырэр ц��ыфыр зэреплъырэм фэдэп. ЦІыфхэр теплъэм дехьыххэмэ, Зиусхьаныр гум еплъэ». 8 Ащ ыуж Ищай Абинэдау къеджи Самуел зырещалІэм, Самуел къыриІуагъ: «Хьау, мыри Зиусхьаным къыхихыгъэп». 9 ЕтІанэ Ищай Щам Самуел зырещалІэм, «Хьау, мыри Зиусхьаным къахихыгъэп» къыриІуагъ. 10 Джаузэ Ищай икІэлибл зырызэу Самуел зырещалІэхэм, «Мыхэм ащыщ зыпари Зиусхьаным къыхихыгъэп» ыІуи, Самуел къыриІуагъ. 11 ЕтІанэ Самуел Ищай еупчІыгъ: «УикІалэхэр зэкІэ мыщ щыІэха?» Ищай къыриІуагъ: «АнахьыкІэ дэдэр къэнагъ, ар мэлахъо щыІ». Арти Самуел ащ риІуагъ: «ЛъыгъакІохи къягъэщэжь, ар мыщ къэмысыжьэу тытІысэу къурмэнылым тыхэІэщтэп». 12 Ищай кІэлэ нахьыкІэм лъигъакІохи къаригъэщэжьыгъ. Ар бжьышІоу, къуапцІэу, ынитІуи дахэу къэгъэтхъыхьагъэу къычІэкІыгъ. Джащ дэжьым Зиусхьаным Самуел къыриІуагъ: «Джарышъ къахэсхыгъэр, тэджи дагъэр ышъхьэ щыф». 13 Самуел дагъэр зэрыт бжъэр къышти, ышхэр зэрэщытхэу ащ ышъхьэ дагъэр щифагъ. Джащ къыщегъэжьагъэуи, ащ ыужи Зиусхьаным и-Псэ Даут къылъыІэс зэпытыгъ. Самуел Рамэ, ядэжь, къыгъэзэжьыгъ.\nДаут Саул зэрэфэлэжьагъэр\n14 Зиусхьаным и-Псэ Саул къыбгынагъэти, Зиусхьаным фэІорышІэрэ джынапцІэр ыгу къыщышхэщтыгъ. 15 ИІумэтхэм Саул къыраІуагъ: «Тхьэм фэІорышІэрэ джынапцІэр угу къыщэшхэшъ, 16 тизиусхьан ыпашъхьэ ит иІумэтхэм унашъо къытферэшІи, пхъонтэпщынэм дэгъоу къеорэр къыфэдгъэсынышъ, Тхьэм фэІорышІэрэ джынапцІэр угу къыщышхэ зыхъукІэ, ІапэхэмкІэ къыпфеозэ, уигъэрэхьатыжьыщт». 17 Арти Саул иІумэтхэм ариІуагъ: «Пхъонтэпщынэм дэгъоу ео горэ къэжъугъоти къысфашъущ». 18 Мыщ дэжьым иІумэтхэм ащыщ горэм къыІуагъ: «Пхъонтэпщынэм еошъоуи, лІэхъупхъэуи, зэолІ пхъашэуи, жэбзэ дахи Іулъэу, лъэгъупхъэуи, Зиусхьаныр игъусэу Бэтлэхъэм щыщ Ищай зы кІалэ горэ иІэу сэшІэ». 19 Арти Саул мэкъэгъэІухэр Ищай дэжь ыгъакІохи раригъэІуагъ: «Мэлхэр зыгъэхъурэ уикІалэу Даут садэжь къэгъакІу». 20 Арти Ищай хьалыгъу, санэр зэрыз шъонтыр щыдым тырилъхьэхи, зы чыцІ кІигъэгъужьи, икІалэу Даут Саул ыдэжь ыгъэкІуагъ. 21 Даут Саул дэжь къакІуи фэлэжьагъ. Саул Даут лъэшэу ыгу рихьыгъэти, иашъоджэнэзехьэу ыгъэнэфагъ. 22 Арти Саул Ищай дэжь ыгъакІохи раригъэІуагъ: «Даут садэжь къэрэни къулыкъур щерэхь, сыда пІомэ нэшІукІэ сэ ащ сеплъыгъ». 23 Тхьэм фэІорышІэрэ джынапцІэм Саул щыхьагъу къызишІкІэ, Даут пхъонтэпщынэр къыштэти, къыфеощтыгъэ, Саул ыгу къыдищаети, изытет нахьышІу хъущтыгъэ, джынапцІэри ащ шъхьащыкІщтыгъэ.\n1 Самуел 17\nДаут Голиат зэрэтекІуагъэр\n1 Фылистхэм заом зыкъыфагъэхьазыри, ядзэхэр Ехъудэм ит псэупІэу Сэхэу къыщызэІуагъакІэхи, Сэхэурэ Іазэкърэ азыфагу къыдафэу Афэсдамым дэжь пщыпІэ щашІыгъ. 2 Саулрэ израил цІыфхэмрэ загъэхьазыри чъыгэе кІэир уцупІэу къыхахыгъ, фылистхэм апэшІуекІорэ заом зыфагъэхьазырыгъ. 3 Фылистхэр зы бгъумкІэ Іуашъхьэм къытеуцуагъэх, израил цІыфхэри ащ пэчІынэтІэ Іуашъхьэм, кІэир азыфагоу, къыщыуцугъэх. 4 ЕтІанэ Голиат ыцІэу, Гъат щыщ бэн��кІоу, метри 3 ехъу зилъэгагъэр фылистхэм къахэкІотыгъ. 5 Джэрз танджыр, пцэжъыепІон теплъэ зиІэу зэхэдэгъэ джэрз ашъоджанэу килограмм 60 фэдиз горэ зионтэгъугъэр ащ щыгъыгъэх; 6 ылъашъхьэмэ къащегъэжьагъэу ылъэгуанджэхэм хьазырэу къанэсэу джэрз тедэхэр яІагъэх, джэрзым хэшІыкІыгъэ пчыпыджын кІэкІыр ыкІыб къыкъощыщтыгъ. 7 ИпчыпыджыныкІ лІы къызэрыкІом ыІапшъэкІэ умыубытышъунэу гъумыгъэ, гъучІ пчыпыджынышъхьэм ионтэгъугъэ килограмми 7 хъущтыгъэ. Голиат имэІузехьэ ыпэ итэу къакІощтыгъ. 8 Голиат къэуцуи израил цІыфхэм ядзэ къекууагъ: «Сыд пае шъукъэзэонэу шъукъэуцугъа? Сэ сыфылистба, шъо Саул шъузэриунэІутыр шъушІэрэба? Зы нэбгырэ къызхэжъугъэкІи къысэжъугъэзау. 9 Джар къысэзэошъоу, сыкъызиукІкІэ, тэ тышъуипщылІыщт. Ау сэ ежь сытекІоу, зысыукІкІэ, шъо шъутипщылІыщт, шъукъытфэлэжьэщт». 10 ЕтІани фылистым къариІуагъ: «Сэ непэ израил дзэхэр хьайнапэ сшІыщтых! ТитІо тызэзэонэу цІыф къызхэжъугъэкІ!» 11 Фылистым къыІуагъэхэр зызэхахым, Саули зэкІэ израил цІыфхэри лъэшэу къыгъащтэхи, щынэгъошхом зыІэкІиубытагъэх.\nДаут Саул иуцупІэ зэрэкІуагъэр\n12 Даут ятэщтыгъэр ефрат лъэпкъым къыхэкІыгъэ Ищай. Ар Ехъудэм ит къалэу Бэтлэхъэм щыпсэущтыгъ. Ащ кІэлий иІагъ. Саул ипачъыхьэгъум ар лІыжъы хъугъэу анахь алъытэрэ нахьыжъхэм ащыщыгъ. 13 Ищай икІэлэ нахьыжъищ Саул заом дежьагъэх. Анахьыжъыр Елыаб, къыкІэлъыкІорэр – Абинэдау, ящэнэрэр – Щам. 14 Даут зэшхэм анахьыкІагъ. Зэш нахьыжъищыр Саул дежьагъэх. 15 Даут Саул дэжь къикІыжьзэ, чэзыу-чэзыукІэ Бэтлэхъэм дэс ятэ имэлхэр ыгъэхъунхэм пае къакІощтыгъ. 16 Фылистыр къахэкІзэ мэфэ тІокІитІум ипчэдыжьи ипчыхьи къахэкІотти, израил цІыфхэм апашъхьэ къиуцоти, езэонхэу къяджэщтыгъ. 17 Зы мафэ горэм Ищай ыкъо Даут риІуагъ: «Килограмм 15 фэдиз горэ хъунэу лэжьыгъэ гъэгъугъэрэ хьалыгъуипшІрэ зыдаштэхи, дзэр зыдэщытым дэжь кІуи, пшыхэм афэхь. 18 Ахэм ягъэгъусэжьых къое хьалипшІыр, пшыхэр зыхэт дзэм идзэпащэхэм ахэр ятых. Пшымэ япсэуныгъэ изытети, яфэныкъуагъэхэми, яІоф зыфэдэми ишъыпкъапІэ сшІэным пае сыд щыщми зыгорэ къысфыздахь». 19 Саули, ахэри, израилыдзэри зэгъусэхэу чъыгэе кІэим щыІэхэу фылистхэм язэонхэу загъэхьазырщтыгъэ. 20 Даут пчэдыжьым жьэу къэтэджи, имэлхэм нэмыкІ мэлахъо къапигъэуцуи, ыгъэхьазырыгъэр къыздишти Ищай къыриІогъэ чІыпІэм кІуагъэ. Дзэр зыдэщыт чІыпІэм зынэсым, зэрэгъэкуохэзэ етІупщыгъэу зэоным зыфагъэхьазырщтыгъэ. 21 Израил цІыфхэмрэ фылистхэмрэ ясатырэхэр зэпэІууцуагъэх. 22 Даут къыхьыгъэхэр ІапІэхэм апэтыгъэ къэрэгъулым къыфыщинэхи, дзэкІолІхэр зыдэщыт лъэныкъомкІэ ечъэжьагъ. Зынэсым ышхэм япсэуныгъэ изытет кІэупчІагъ. 23 Ар ахэм адэгущыІэзэ, Гъат щыщ фылист бэнакІоу Голиат фылистхэм къахэкІоти, джа къыІощтыгъэхэр джыри къыІохэу зырегъажьэм, Даут къызэхихыгъ. 24 Израил цІыфхэм а лІыр къызэралъэгъоу, лъэшэу къыгъэщынагъэхэти, къыкІатхъужьыгъ. 25 Мыщ дэжьым израил цІыфхэм зэраІожьыщтыгъэ: «Шъолъэгъуа мо лІэу къахэкІотыгъэр? Джар къызкІахэкІотыгъэр Израилым Іэягъэхэр къыриІолІэнхэм пае. Ар зыгорэм ыукІмэ, пачъыхьэм мылъкушхо ащ ритыщт, ипшъашъи ригъэщэщт, ятэ иунагъо хьакъулахьхэр римыгъэтхэу, шъхьафитэу Израилым щигъэпсэущт». 26 Арти Даут къыкІэрыт цІыфхэм яупчІыгъ: «Мы фылистыр зыукІэу, Израилым ынапэ зыукъэбзыжьыщтым сыд шъуІуи фашІэщтыр? Сыда зыщыщыр сунэт амышІыгъэ мо фылистэу Тхьэу щыІэм идзэ шІоигъэхэр къезыІуалІэрэр?» 27 Ар зыукІрэм фашІэщтыр зыфэдэр цІыфхэм Даут къыфаІотагъ. 28 Даут ышнахьыжъэу Елыаб ышнахьыкІэ цІыфхэм зэрадэгущыІэрэр къыззэхехым къэгубжи, Даут къыриІуагъ: «Сыда мыщ укъызкІэкІуагъэр, хэта мэл тІэкІур шъофнэкІым къызфыщыунагъэри? О зыкъызэрэпшІошІыжьрэми угу зэрэшІойми дэгъоу сащыгъуаз, зэрэзэзэощтхэм уеплъынэу укъэкІуагъ». 29 Даут къыриІожьыгъ: «СызэряупчІыгъэм нэмыкІэу мыхъун горэ сшІагъа?» 30 Ар къыІуи, зыдыригъэзэкІи, къакІэрытыгъэ горэм а упчІэ дэдэр зыретым, къызэхэзыхыгъэхэм апэ къыраІогъагъэр къаІожьыгъ. 31 Даут къыІуагъэхэр Саул зыраІожьхэм, адрэм къылъигъакІохи аригъэщагъ. 32 Даут Саул риІуагъ: «Ащ пае хэти орэмыгумэкІ, уиІумэт кІонышъ фылистым езэощт». 33 Арти Саул Даут риІуагъ: «А фылистым о уезэон пфэлъэкІыщтэп, сыда пІомэ джыри укІэлащ, адрэр икІэлэгъум къыщегъэжьагъэу зэолІ». 34 Даут Саул риІожьыгъ: «УиІумэт ятэ имэлхэр ыгъэхъущтыгъэхэти, аслъан е мышъэ горэ къахахьэу Іэхъогъум хэт мэлхэм ащыщ зырихьыжьэкІэ, 35 ащ сылъежьэти сыкІахьэщтыгъэ, сытебанэти, ыжэ дэлъэу ыхьырэр къытесхыжьыщтыгъ. КъызыстебэнэжькІэ ытхыцІашъо зыхэзгъанэти исыутщтыгъэ, стхьалэщтыгъэ; 36 Арышъ, уиІумэт аслъанми мышъэми затекІуагъэкІэ, сунэт амышІыгъэ мо фылистми джар дэдэр есшІэн, сыда пІомэ Тхьэу щыІэм идзэ ынапэ ащ тырехы». 37 ЕтІани Даут къыІуагъ: «Аслъанми мышъэми сащызыухъумэгъэ Зиусхьаным а фылистми сыщиухъумэщт». Арти Саул Даут риІуагъ: «КІо, Зиусхьаныр гъусэ къыпфэхъу». 38 Арти Саул идзэ шъуашэ Даут зыщыригъэлъагъ, джэрз танджыр шъхьащилъагъ, ашъоджанэри зыщыригъэлъагъ. 39 Даут чатэр щыгъынхэм акІыІу къышІыжьи, тезэкІухьагъ, сыда пІомэ ащ фэдэ Іэшэ-шъуашэхэр зыщилъэхэу есэгъагъэп. ЕтІанэ «Мыхэр сщыгъхэу сесагъэпышъ, зызгъэзэшъурэп», – Даут Саул риІуи, зыщырагъэлъагъэхэр зэкІэ къызщихыжьыгъэх. 40 ЕтІанэ ибэщ къыштэжьи, псы игъукІыгъэм ылъэгу мыжъо джэшъуитф къыхихи, имэлэхъо Іалъмэкъ рилъхьагъэх. Мыжъодзыр ыІэдакъэу фылистым езэонэу ежьагъ. 41 Фылистри Даут дэжькІэ къежьагъ, имэІузехьэ ащ ыпэ итыгъ. 42 Фылистыр къаплъи Даут къызелъэгъум, пхъатэ зыпимыхьэу къеплъыгъ, сыда пІомэ ар ныбжьыкІэу, къуапцІэу, бжьышІоу щытыгъ. 43 Фылистым Даут къыриІуагъ: «Бэщыжъ цІыкІухэр уиІэдакъэу укъыспэгъокІынэу сыхьа сэ?» Ащ тетэу фылистыр ежь итхьэмэ ацІэкІэ Даут къебгыгъ. 44 ЕтІанэ фылистым Даут къыриІуагъ: «КъысэкІуалІ уихьадэ ошъогу бзыухэмрэ шъофым ис хьэкІэ-къуакІэхэмрэ ястыжьыщтышъ». 45 Даут фылистым риІожьыгъ: «О чатэр, пчыпыджынышхор, пчыпыджын кІэкІыр уиІэдакъэхэу укъыспэгъокІыгъэмэ, сэ Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэм, Израилым идзэмэ я Тхьэу, Іаягъэхэр къызэпІолІагъэм ыцІэкІэ сыкъыппэгъокІыгъ. 46 Джы Зиусхьаным сІэ укъырилъхьащтышъ, усыукІыщт, пшъхьэ шІосхынышъ, фылистхэм ядзэкІолІхэми яхьадэхэр ошъогу бзыухэмрэ чІым тет хьэкІэ-къуакІэхэмрэ ястыжьынхэшъ, Израилым Тхьэ зэриІэр зэрэдунаеу щызэлъашІэщт. 47 ЕтІанэ мы цІыф жъугъэмэ къашІэщт Зиусхьаным чатэмрэ пчыпыджынымрэкІэ укъызэримыухъумэрэр, сыда пІомэ мыр Зиусхьаным изаошъ, Ащ шъо тІэ шъукъырилъхьащт». 48 Ащ ыуж фылистыр къезэонэу Даут ыдэжькІэ къызежьэм, Даут фылистым ылъэныкъокІэ псынкІэу ечъэжьагъ. 49 Даут иІалъмэкъ иІэбэжьи мыжъор къырихыгъ, мыжъодзым дилъхьи, ыгъэчэрэгъу-ыгъэчэрэгъуи, зы къуапэр къытІупщи, фылистым ынатІэ тыригъэпсыхьи еуагъ. Арти ащ ынатІэ мыжъом пхыриути, ыІу егъэзыхыгъэу чІым къытыригъэфагъ. 50 Джащ тетэу Даут мыжъомрэ мыжъодзымкІэрэ фылистым текІуи ыукІыгъ; ау Даут чатэ ыІыгъыгъэп. 51 Ар дэдэм Даут фылистым ечъалІи, теуцуи, ащ ичатэ чэталъэм къырихи, еуи ышъхьэ шІуиупкІыгъ. ЯбэнакІо къызэраукІыгъэр къызалъэгъум, фылистхэм кІатхъужьыгъ. 52 Арти израил ыкІи ехъудэ дзэкІолІхэм зыкъаІати, зэрэгъэкуохэзэ фылистхэр рафыжьэхи, кІэим икъыдэхьапІэ, Іэкърэн икъэлапчъэмэ анэс, афыжьыгъэх. ЗыкІэхьэгъэхэ фылистхэр Гъатрэ Іэкърэнрэ азыфагу илъ ЩэІараим гъогум тыраукІыхьагъэх. 53 ЕтІанэ израил цІыфхэу фылистхэр езыфыжьагъэхэм къагъэзэжьи, ахэм яуцупІэщтыгъэр зэрапхъуагъэ. 54 Даут ыукІыгъэ фылистым ышъхьэ къыздишти, Ерыусэлэм къыхьыгъ. Ащ иашъоджанэ ежь ичэтэнгъэІагъэ щигъэтІылъыгъ.\nДаут Саул къызэрэфащагъэр\n55 Даут фылистым езэонэу зэрежьагъэр Саул зелъэгъум, дзэм ипащэу Абинэр еупчІыгъ: «Абинэр, мо кІалэр хэта зыкъор?» Абинэр къыриІожьыгъ: «Упсэ бэ егъашІ, пачъыхь, ар сшІэрэп». 56 Арти пачъыхьэм ыІуагъ: «Ащыгъум къызэгъашІ а кІалэр зыкъор». 57 Даут фылистым текІуагъэу къыгъэзэжьыгъэу къэкІожьзэ, Абинэр ащ екІуалІи Саул дэжь къыщагъ; фылистым ышъхьэ ащ ыІыгъыгъ. 58 Саул ащ къеупчІыгъ: «Хэта узыкъор, кІалэ?» Даут къыриІожьыгъ: «Бэтлэхъэм щыщ уиІумэтэу Ищай сырикІал».\n1 Самуел 18\nИонэтанрэ Даутрэ Іуагъэ зэрэзэдашІыгъэр\n1 Даутрэ Саулрэ язэдэгущыІэн заухым, Ионэтан ыпсэ Даут ыпсэ хэтІагъэ хъугъэ, ежь ыпсэ фэдэу Ионэтан ар шІу ылъэгъугъ. 2 Саул а мафэм Даут ятэ дэжь кІожьынэу фидагъэп. 3 Ионэтан Даут гъусэ зэрэфэхъурэмкІэ Іуагъэ дишІыгъ, сыда пІомэ ежь ыпсэ фэдэу ар шІу ылъэгъугъ. 4 Арти Ионэтан ищыгъын кІыІутелъ къызщихи Даут ритыгъ, джащ фэдэу иашъоджани, ичати, ищабзи, ибгырыпхи ритыгъэх. 5 Ащ ыуж Саул Даут тыдэ ыгъэкІуагъэми, акъылыгъэ хэлъэу зекІощтыгъэ. Саул ар дзэкІолІхэм Іэшъхьэтет зафешІым, цІыф пстэуми Саул иунэІутхэми агу рихьыгъ. 6 Даут фылист бэнакІом текІуагъэу къагъэзэжьыгъэу къэкІожьхэ зэхъум, бзылъфыгъэхэр орэдхэр къаІохэзэ, къашъохэзэ, пачъыхьэу Саул Израилым икъэлэ ��стэумэ къыщапэгъокІыгъэх, ищытхъу аІозэ, гушІогъошхо хэлъэу шъонтырыпхэмрэ нэмыкІ пщынэ Іэмэ-псымэ зэфэшъхьафхэмрэ къяощтыгъэх. 7 Орэдхэр къэзыІозэ къашъощтыгъэ бзылъфыгъэхэр къыхэкуукІыщтыгъэх: «Саул нэбгырэ минхэм атекІуагъэмэ, Даут нэбгырэ минипшІхэм атекІуагъ!» 8 Саул ащ лъэшэу къыгъэгубжыгъ, зэхихыгъэхэр имыгуапэу ыгукІэ зэриІожьыгъ: «Даут минипшІхэр ратхи, сэ минхэр къысапэсыгъэмэ, пачъыхьагъур ары ныІэп джы ар зыщыкІэжьрэр». 9 А мафэм къыщегъэжьагъэу Саул цыхьэ ымышІэу Даут лъыплъэщтыгъ.\nСаул Даут ыукІынэу зэрэфэягъэр\n10 КъыкІэлъыкІогъэ мафэм Тхьэм фэІорышІэрэ джынапцІэм Саул къыригъэзыгъэти, иунэ исэу зишхыхьажьщтыгъэ. Адрэ мафэхэм зэришІщтыгъэ хабзэу, Даут пхъонтэпщынэм къеощтыгъэ. Саул пчыпыджыныр ыІыгъыгъэти, 11 «Даут дэпкъым хезгъэІулІэн», – ыІуи ыгукІэ зэриІожьи, пчыпыджыныр ыдзыгъ. ГъогогъуитІо зеом Даут зиуфэзэ, ар зытыригъэфагъэп. 12 Арти Саул Даут щыщынэу ригъэжьагъ, сыда пІомэ Зиусхьаныр Даут игъусагъ, ау Зиусхьаным Саул къыбгынэгъагъ. 13 Саул Даут ынэІу ригъэкІи, нэбгырэ мин хъурэ дзэкІолІ купым пащэу фишІыгъэти, Даут дзэкІолІхэр къэзэонхэу ыщэщтыгъэх. 14 Даут сыд фэдэрэ Іоф фежьагъэми, акъылым рыгъуазэщтыгъэ, Зиусхьаныр ренэу ащ игъусагъ. 15 Даут акъылым зэрэрыгъуазэрэр Саули ылъэгъущтыгъэ, джащ къыхэкІэуи щыщынэщтыгъэ. 16 Ау зэрэ Израилэуи Ехъуди Даут шІу ащалъэгъущтыгъэ, сыда пІомэ апэ итэу зэонхэу ыщэщтыгъэх.\nДаут Саул ыпхъу къызэрищагъэр\n17 Ащ ыуж Саул Даут риІуагъ: «Мары спхъу нахьыжъэу Мэраб, уишъхьагъусэнэу къыостыщт, ау укъысфэшъыпкъэу лІыхъужъэу къулыкъур сфэпхьыщт, Зиусхьаным ыцІэкІэ зао». Ау ежь егупшысыгъ: «Сэ сымыукІэу фылистхэм ар къарэукІ». 18 Ары шъхьае Даут Саул къыриІуагъ: «Сыд гущ сэ, цІыф лъэрыхьэмэ сащымыщэуи, тиунагъокІи Израилым тыщызэлъамышІэуи пачъыхьэм махълъэ сыфэхъун слъэкІына?» 19 Ау Саул ыпхъу Мэраб Даут зыригъэщэнэу щытыгъэ пІалъэр къызэсым Мыхъолат щыщ Іадриел ар дагъэкІуагъ. 20 Саул иадырэпхъоу Михэл Даут шІу къылъэгъугъ. А къэбарыр Саул зырагъэІум, гуапэ щыхъугъ. 21 Саул егупшысыгъ: «Ар ащ зыдэзгъакІокІэ, тІэсхъапІэ фэхъунышъ, фылистхэм аІэкІэкІодэпэн». ЕтІанэ Саул Даут риІуагъ: «Махълъэ укъысфэхъунэу уфаемэ, ятІонэрэу джыри амал уиІ». 22 Ащ ыуж Саул иІумэтхэм унашъо афишІыгъ: «Даут шъэфэу шъудэгущыІи ешъуІу: \"Пачъыхьэм ыгу узэрэрихьрэми, ащ иІумэтхэм зэкІэми шІу узэралъэгъугъэми еплъ. Пачъыхьэм махълъэ фэхъу\"». 23 Саул иІумэтхэм Даут ар зыраІом, Даут къариІожьыгъ: «Пачъыхьэм уримэхълъэныр псынкІагъокІэ шъогугъа? Сэ сыбаеп, сыцІэрыІоп». 24 Даут ыІуагъэр иІумэтхэм Саул зынагъэсыжьым, 25 Саул ахэм ариІуагъ: «Даут сфешъуІожь пачъыхьэм ипыйхэм яфэшъуашэр ягъэгъотыжьыгъэным пае фылист нэбгыришъэм яукІытапІэхэу къыпыуипкІыгъэхэм анэмыкІ пшъэшъэ уасэу пачъыхьэр зэрэфэмыер». Фылистхэм аІэкІэ Даут зэригъэкІодыщтыр ары Саул зэгупшысщтыгъэр. 26 Саул иІумэтхэм ариІуагъэр Даут зынагъэсым, пачъыхьэм имахълъэ хъун зэрилъэкІыщтыр ащ лъэшэу игуапэ хъугъэ. ПІалъэу агъэнэфагъэр къэмысзэ, 27 Даут ицІыфхэр игъусэхэу кІуи, фылист нэбгырэ шъитІу къыукІыгъ. Ахэм яукІытапІэхэр къапиупкІхи, имахълъэ хъуным тегъэпсыхьагъэу пачъыхьэм къыфихьыгъэх. Арти Саул ыпхъу Михэл ащ дигъэкІуагъ. 28 Джащ тетэу Зиусхьаныр Даут зэригъусэри, ыпхъу Михэл ар шІу зэрилъэгъури инэрылъэгъузэ Саул къырыкІуагъ. 29 Джащ къыхэкІэуи Саул Даут нахьи нахь лъэшэу щыщынэу хъугъэ, ежь опсэуфэ ар ыгъэпыигъ. 30 Фылист дзэпащэхэр зэонэу къежьэхэ къэси, Саул идзэ къулыкъушІэ пстэумэ анахь акъылышІоу Даут ренэу зекІощтыгъэти, ищытхъу дахэ чыжьэу Іугъэ.\n1 Самуел 19\nСаул Даут къаигъэ зэришІыгъэр\n1 Джащ ыуж Саул ыкъо Ионэтани зэкІэ иІумэтхэми Даут агъэлІэнэу ариІощтыгъэ; ау Саул ыкъо Ионэтан Даут шІу дэдэ ылъэгъущтыгъэ. 2 Арти Ионэтан Даут риІуагъ: «Тятэу Саул уигъэкІод шІоигъошъ, неущ зыфэсакъыжь, зы чІыпІэ шъэф горэм зыщыгъэбылъ. 3 ЧІыпІэу шъофым зызщыбгъэбылъыгъэм тятэрэ сэррэ тызэгъусэу тыкІонышъ, сыпфыдэгущыІэщт, ащ ыуж къызэзгъэшІагъэм ущызгъэгъозэщт». 4 ЕтІанэ Ионэтан ятэу Саул Даут игугъу дахэкІэ фишІыгъ: «Пачъыхьэм иІумэтэу Даут ыгу рерэмыгъабгъ, сыда пІомэ угу зэрэфыхэкІын зыпари мыхъун ащ ышІагъэп, ышІэрэ пстэуми уифедэ ахэлъ шъыпкъ. 5 Фылист бэнакІом текІоным пае ыпсэ еблэжьыгъэп, Зиусхьаными зэрэ-Израилэу къыухъумагъ; ор дэдэми уинитІукІэ ар плъэгъугъэти, уигушІогъошхуагъ. Адэ сыда джы лажьи хьакъи зимыІэм ылъ умыгъачъэмэ, Даут умыгъэкІодмэ мыхъунэу узкІыпыхьагъэр?» 6 Арти Саул Ионэтан риІуагъэм едэІуи, тхьэлъанэ ышІыгъ: «Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо, Даут псэущт». 7 Ащ ыуж Ионэтан Даут къеджи а гущыІэ дэдэхэр риІожьыгъэх. ЕтІанэ Ионэтан Саул дэжь Даут къыщи, ыпэкІэ зэрэщытыгъэу джыри фэлажьэщтыгъэ. 8 ЕтІанэ заор икІэрыкІэу къызежьэм, Даут фылистхэм апэуцужьи, хьалэч зэхишІыхьэхи, кІаригъэІэжьыгъ. 9 ИкІэрыкІэу Тхьэм фэІорышІэрэ джынапцІэр Саул къытебэнагъ. Пчыпыджыныр ыІыгъэу иунэ ар исыгъ. Даут ыІапэхэр пхъонтэпщынэм ригъачъэхэзэ, ащ къыфеощтыгъэ. 10 Саул пчыпыджынымкІэ Даут дэпкъым хыригъэІулІэнэу фэягъ, ау Саул ар къызедзым, Даут Саул кІэлъырылъэти, пчыпыджыныр дэпкъым хисагъ. Арти Даут а чэщым ышъхьэ рихьыжьэжьи, ыпсэ къыухъумагъ. 11 Даут иунэ лъыплъэнхэм, къаубытынышъ, нэф къырамыгъэкІэу аукІыным пае Саул иІофтабгэхэр Даут ядэжь ыгъэкІуагъэх. Даут ишъхьагъусэу Михэл илІ риІуагъ: «Нычэпэ пшъхьэ зыщымыгъэзыекІэ, неущ уаукІыщт». 12 Михэл ар риІуи, Даут шъхьангъупчъэмкІэ унэм ригъэкІи, ар хэхьажьыгъ, псэоуи къэнэжьыгъ. 13 Михэл тхьэ нэпцІым исурэт къышти пІэм хилъхьагъ, пчэнышъор ышъхьэ тырихъуи, ыфэпагъ. 14 Саул иІофтабгэхэр Даут къаубытынэу зегъакІохэм, «Ар сымадж», – ыІуи, Михэл къариІуагъ. 15 Даут къеплъынхэу Саул иІофтабгэхэр джыри ыгъэкІуагъэх. «СыукІыщтышъ, пІэм зэрэхэлъэу ар къысфэшъухь», – ариІуагъ: 16 Арти иІофтабгэхэр зэкІохэм тхьэ нэпцІым исурэтэу пчэнышъор з��шъхьэ телъыр пІэм къыхагъотагъ. 17 ЕтІанэ Саул Михэл риІуагъ: «Сыд пае сыбгъэпцІагъа, сипый птІупщыжьи зебгъэгъэбылъыжьыгъа?» Михэл Саул къыриІожьыгъ: «СымытІупщмэ сиукІынэу къызысеІом сигъэщынагъ».\nДаут Самуел Рамэ зэрэщыІукІагъэр\n18 Даут ышъхьэ Іуихыжьи, Самуел дэжь, Рамэ, кІуи, Саул къыришІагъэр зэкІэ фиІотагъ. ЕтІанэ Самуел игъусэу ежьэхи, Рамэ ичІыпІэу Нэуат кІуагъэх. 19 «Даут Рамэ ичІыпІэу Нэуат кІуагъэ» аІуи, Саул къэбар къыфахьыгъ. 20 Арти Саул Даут къаубытынэу иІофтабгэхэр ыгъэкІуагъэх. Самуел зипэщэ тхьэлІыкІохэу Тхьэм кІочІэ лыеу къахилъхьагъэм зэлъиштагъэхэр, Тхьэм къыбгъодэкІырэ псалъэхэр къэзышІхэрэр, Ащ ищытхъу зыІуатэхэрэр ахэм алъэгъугъ. Ардэдэм Саул иІофтабгэхэми Тхьэм и-Псэ къахахьи, Тхьэм кІочІэ лыеу къахилъхьагъэм зэлъиштэхи, Тхьэм къыбгъодэкІырэ псалъэхэр къашІэу, Ащ ищытхъу аІуатэу хъугъэх. 21 Хъурэм икъэбар Саул зынагъэсыжьым, нэмыкІ иІофтабгэхэр джыри ащ ыгъэкІуагъэх. Ау ахэри Тхьэм кІочІэ лыеу къахилъхьагъэм зэлъиштэхи, Тхьэм къыбгъодэкІырэ псалъэхэр къашІэу, Ащ ищытхъу аІуатэу хъугъэх. ЕтІани Саул иІофтабгэхэр ящэнэрэу зегъакІохэм, ахэри Тхьэм кІочІэ лыеу къахилъхьагъэм зэлъиштэхи, Тхьэм къыбгъодэкІырэ псалъэхэр къашІэу, Ащ ищытхъу аІуатэу хъугъэх. 22 Арти ежь Саул Рамэ кІуагъэ, кІозэ, Сэхыу дэт псынэкІэчъышхом зынэсым кІэупчІагъ: «Самуелрэ Даутрэ тыда зыдэщыІэхэр?» «Рамэ ичІыпІэу Нэуат щыІэх», – аІуи къыраІожьыгъ. 23 Ар Рамэ ичІыпІэу Нэуат зэкІом, Тхьэм и-Псэ къылъыІэси, Рамэ ичІыпІэу Нэуат омыкІофэ зэримыхэбзагъэу, Тхьэм кІочІэ лыеу къыхилъхьагъэм зэлъишти, Тхьэм къыбгъодэкІырэ псалъэхэр къышІэу, Ащ ищытхъу ыІуатэу хъугъэ. 24 Ащ зитІэкІыгъ, Самуел ыпашъхьэ зэритзэ, Тхьэм кІочІэ лыеу къыхилъхьагъэм зэлъишти, Тхьэм къыбгъодэкІырэ псалъэхэр къышІэу, Ащ ищытхъу ыІуатэу хъугъэ. А мафэми къыкІэлъыкІогъэ чэщми мыфэпагъэу ар щылъыгъ. «Адэ Саул тхьэлІыкІоныр зипшъэрылъ цІыфхэм джы ащыщ хъугъа?» джары зытыраІукІыгъэр.\n1 Самуел 20\nИонэтан Даут зэригъэныбджэгъугъэр\n1 Даут Рамэ ичІыпІэу Нэуат къыбгыни, Ионэтан дэжь къакІуи къеупчІыгъ: «Сыда сшІагъэр, тара сызэрэмысэр, сыда уятэ къызкІысфэмыразэр, сыда спсэ къызкІылъыхъурэр?» 2 Ионэтан къыриІожьыгъ: «Хьау, ар угу къимыгъахь, о улІэщтэп, сыда пІомэ сэ сыщимыгъэгъуазэу тятэ зыпари ышІэрэп. Сыд пая тятэ а Іофыр зыкІысшІуиушъэфын фаер? Ар хъун Іофэу щытэп». 3 Даут тхьэлъанэ ышІызэ къыІуагъ: «УгукІэ укъызэрэсфэщагъэр уятэ дэгъоу ешІэшъ, ежь-ежьырэу зэреІожьы: \"Ионэтан ыгу къемыоным пае ымышІэмэ нахьышІу\". Ау Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо, упсэ зэрэщыІэм фэдэу, мы къасІорэр шъыпкъэ: сэррэ хьадэгъумрэ тызэрэзэпэчыжьэр лъэбэкъу закъу ныІэп». 4 «УгукІэ узфаер зэкІэ къыпфэсшІэщт» ыІуи, Ионэтан Даут зыреІом, 5 Даут Ионэтан къыриІожьыгъ: «Неущ мэзакІэр къызэрихьэрэр агъэмэфэкІыщтышъ, пачъыхьэм зы Іанэ сыдыпэсын фае. Ау ащ емылъытыгъэу сытІупщи, зызгъэбылъынышъ, ящэнэрэ мафэм ипчыхьэ нэс зыкъэзгъэлъэгъощтэп. 6 ЗыгорэкІэ уятэ къыскІэупчІэмэ, еІу: \"Даут илІакъо зэрэщытэу илъэс къурмэн ешІыти, къалэу Бэтлэхъэм кІо шІоигъоу къысэлъэІугъ\". 7 \"Дэгъу\" къызыуиІожькІэ, уиІумэт иІоф мамырыщт; ау ар къызыгубжкІэ, гухэлъ бзаджэ зэрэрихъухьагъэр оркІэ гъэнэфагъэ. 8 Арышъ, уиІумэт унэшІу къыщыгъаф, Зиусхьаныр тишыхьатэу оррэ сэррэ гъусэ тызэрэзэфэхъугъэмкІэ Іуагъэ зэдэтшІыгъ, ау лажьэ горэ сиІэмэ, о сыукІ нахь, сыд пае уятэ дэжь сыпщэна?» 9 Ионэтан къыриІожьыгъ: «Ар о къыохъулІэхэщтэп. Тятэ бзэджагъэ горэ ыгу риубытагъэу зыгорэкІэ дасшІэмэ, къэбарыр осымыгъашІэ хъуна?» 10 Даут Ионэтан риІуагъ: «Уятэ пхъашэу къыбдэгущыІэжьмэ, хэта къэбарыр сэзгъэшІэщтыр?» 11 «НекІо, хашъом тигъахь», – ыІуи, Ионэтан Даут зыреІом, тІури зэгъусэу хашъом зехьэхэм, 12 Ионэтан Даут риІуагъ: «Израилым и-Зиусхьанэу Тхьэр зэрэщыІэр сэІо! Тятэ сыІуупчІыхьанышъ, неущ мы уахътэм ехъулІэу е неущмыкІэ нэс ыгу илъыр къезгъэІощт. Ар ыгукІэ Даут фэшІоу къэбар зэрэщыІэр къыпфясымгъэхьынэуи, зэхэосымгъэхынэуи? 13 Тятэ ыгу шІу къызэрэпфимылъыр сшІагъэу къэбарыр къызыплъысымыгъэІэскІэ, Ионэтан ифэшъуашэр Зиусхьаным рерэгъэгъот, нахьыбэжьи къырерэшІ. Ар аущтэу зыхъукІэ, устІупщыжьынба, узфаем усымыгъэкІонэуи? Зиусхьаныр тятэ зэригъусагъэм фэдэу ори уигъусэнэу сыпфэлъаІо. 14 Ау сэ джыри сыпсэунэу щытмэ, Зиусхьаным игукІэгъу ори къысфэшІ. 15 Сэ сыщымыІэжьми, Даут ипый пстэури Зиусхьаным чІым тыригъэкІодыкІыгъэхэми, егъашІэми сиунагъо гукІэгъу къыфэшІ». 16 Джащ тетэу Даут иунагъо Іуагъэ зыдешІыхэм, Ионэтан къыІуагъ: «Ори уиунагъуи Іуагъэу зэдэтшІыгъэр зышъумыгъэцакІэкІэ, Зиусхьаным шъуифэшъуашэ зэпстэуми шъуигъэгъотыщт». 17 Даут шІу зэрилъэгъурэмкІэ икІэрыкІэу Ионэтан тхьэлъанэ ышІыгъ, сыда пІомэ ыпсэ фэдэу ар икІэсагъ. 18 ЕтІанэ Ионэтан ащ риІуагъ: «Неущ мэзакІэу къихьэрэм имэфэкІыщтышъ, уищысыпІэ нэкІ зыхъукІэ, къыпкІэупчІэщтых. 19 Арышъ, ящэнэрэ мафэм зызщыбгъэбылъщтыгъэ чІыпІэм псынкІэу къекІужьи, укъамылъэгъунэу мыжъошхо горэм ыкъогъу къотІысхьи зыгъэбылъ. 20 Сэ псагъэ горэм тезгъафэ сшІоигъом фэдэу а лъэныкъомкІэ щэбзищ къэстІупщыщт. 21 \"КІуи, щабзэхэр къэгъотыжьых\", – сІонышъ, кІэлэцІыкІур сІофтэщт. \"Щабзэхэр уакІыбкІэ щылъхэшъ, къэштэжьых\" кІэлэцІыкІум зесІокІэ, къыскІэрыхь; ащ къикІрэр уиІофхэр мамырэу ары, Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо, мыхъун гори къыохъулІэщтэп. 22 \"Щабзэхэр уапэкІэ щыІэх\" кІэлэцІыкІум зесІокІэ, пшъхьэ щыгъэзый, сыда пІомэ Зиусхьаным уиутІупщыжьыгъэу ащ къекІы. 23 АдыкІэ оррэ сэррэ зэтІуагъэм Зиусхьаныр егъашІэм фэшыхьат». 24 Ащ ыуж Даут хашъом зыщигъэбылъыгъ. МэзакІэу къихьагъэм имэфэкІ къэсыгъэти, пачъыхьэр Іанэм пэтІысхьагъ. 25 Зэрихабзэу пачъыхьэр дэпкъым кІэлъырыт тетІысхьапІэм тесыгъ. Ионэтан ащ пэчІынатІэу щысыгъ. Абинэр Саул кІэрытІысхьагъ; Даут итІысыпІэ нэкІыгъэ. 26 Даут мэфэкІым зыфимгъэхьазырыгъэу, зимыукъэбзыгъэу къышІошІыгъэти, Саул а мафэм зыпари ыІуагъэп. 27 МэзакІэу къихьагъэм имэфэкІ иятІонэрэ мафэ къэсыгъ, ау Даут итІысыпІэ джыри нэкІыгъэ. Арти Саул икІалэу Ионэтан еупчІыгъ: «Сыда Ищай ыкъо тыгъуасэ Іанэм къызызкІыдыпэмысыгъэр, непи къызкІэмылъэгъуагъэр?» 28 Ионэтан Саул риІожьыгъ: «Бэтлэхъэм кІожь шІоигъоу Даут къысэлъэІуи, зысигъэтІупщыгъ. 29 Ащ къысиІуагъ: \"ТиунагъокІэ мэфэкІ къурмэн къалэм щэтэшІышъ сытІупщыгоба, сши сыригъэблэгъагъ; нэшІукІэ укъысэплъымэ, сыкІонышъ, сшыхэр къызэзгъэлъэгъущтых\"; джары ар пачъыхьэм Іанэм зыкІыдыпэмытІысхьагъэр». 30 Ар зызэхехым, Саул лъэш дэдэу Ионэтан фэгубжи риІуагъ: «Шъуз мыхъатэм къылъфыгъ! Ори укъэзылъфыгъэу уяни шъунапэ тырихэу Ищай ыкъо зэрэбгъэныбджэгъурэр сымышІэу къыпшІошІа? 31 Ищай ыкъо дунаим тетыфэ ори уипачъыхьагъуи ащ шъупэлъэшыжьышъущтэп. Джы ащ лъыгъакІохи къягъащ, сыда пІомэ ихьадэгъу къэсыгъ». 32 ЕтІанэ Ионэтан ятэу Саул зыфигъази еупчІыгъ: «Сыд пае ар аукІын фая? Сыда ащ ышІагъэр?» 33 Арти Ионэтан ыукІ шІоигъоу Саул пчыпыджынымкІэ ащ зеом, Даут ыукІынэу ятэ зэрэрихъухьагъэр Ионэтан къыгурыІуагъ. 34 Ионэтан ыгу Даут фэузыщтыгъэти, яти лъэшэу ыгу хигъэкІыгъагъэти, губжыпагъэу Іанэм къыпэкІыжьи, мэзакІэм имэфэкІэу къихьагъэм иятІонэрэ мафэ Іанэм къекІолІагъэп. 35 КъыкІэлъыкІогъэ мафэм пчэдыжьым зыфиІогъэгъэ уахътэм тефэу Ионэтан хашъом кІуагъэ. КІэлэцІыкІури ащ игъусагъ. 36 КІалэу игъусэм ащ риІуагъ: «СтІупщырэ щабзэхэм чъи къалъыхъу». КІалэр зечъажьэм ащ шъхьарыкІынэу щабзэхэр ежь ытІупщыщтыгъэх. 37 Ионэтан щэбзащэхэр зыдитІупщыгъэ лъэныкъомкІэ кІалэр зечъажьэм Ионэтан ащ кІэлъыджагъ: «Щабзэр уапэкІэ зэрэщылъыр олъэгъуа?» 38 Ионэтан джыри кІалэм кІэлъыджагъ: «Укъэмыуцоу псынкІэу чъэ!» КІалэм Ионэтан ищабзэхэр къыугъоижьхи, изиусхьан къекІолІэжьыгъ. 39 КІалэм къэбар гори ышІэщтыгъэп; Ионэтанрэ Даутрэ ныІэп Іофыр зытетым щыгъозагъэхэр. 40 ЕтІанэ Ионэтан игъусэгъэ кІалэм иІашэ ритыжьи риІуагъ: «Къалэм кІожь, мыхэр зыдэхьыжьых». 41 КІалэр зыІокІыжьым Даут мыжъо къогъум икъыблэ лъэныкъокІэ къыкъокІи ынэІу егъэзыхыгъэу чІым зытыридзи гъогогъуищэ шъхьащэ къышІыгъ; тІури зэбэугъэх, тІури гъыгъэх, ау Даут нахь лъэшэу гъыгъэ. 42 Ионэтан Даут риІуагъ: «Зыгъэрэхьати кІо, \"Ори, сэри, силІакъуи, уилІакъуи Зиусхьаныр тазыфагу ерэт\" тІуи, Зиусхьаным ыцІэкІэ тІуми тхьэлъанэу тшІыгъэр егъашІэм къэрэнэжь».\n1 Самуел 21\nДаут хьалыгъу лъапІэр къызэрэратыгъэр\n1 Даут къэтэджи ІукІыжьыгъ, Ионэтан къалэм къыгъэзэжьыгъ. 2 Даут къалэу Нэу дэсыгъэ къурмэнышІэу Ахъымэлэх дэжь кІуагъэ. Даут къызелъэгъум Ахъымэлэх къэщтагъэу къеупчІыгъ: «Сыда зыкІыуизакъор, зыгорэ зыкІыуимыгъусэр?» 3 Арти Даут къурмэнышІэу Ахъымэлэх риІуагъ: «Пачъыхьэм Іоф горэм сыфигъази, сызфигъакІори пшъэрылъэу къысфишІыгъэри хэти ышІэ мыхъунэу къысиІуагъ. Джащ пае, етІанэ тыщызэІукІэжьынэу, сигъусэ кІалэхэр чІыпІэ горэм згъэкІуагъэх. 4 Къысэптын плъэкІынэу зыго��э пІэкІэлъа? Хьалыгъуитф горэ е къэбгъотрэ щыІэмэ къысэт». 5 Арти къурмэнышІым Даут риІожьыгъ: «Хьалыгъу къызэрыкІо къэсштэнэу щыІэп, щыІэр Тхьэм фагъэуцугъэ хьалыгъу лъапІэр арышъ, уицІыфхэр бзылъфыгъэ кІымыгъугъэхэмэ, ашхы хъущт». 6 Даут къурмэнышІым къыриІожьыгъ: «Мэфэ заулэ хъугъэу, гъогу тыкъызтехьагъэм къыщегъэжьагъэу, тихабзэ тетэу кІалэхэр апкъкІэ къабзэх. Тинепэрэ гухэлъ имэхьанэ зэрэиным елъытыгъэу, хабзэмкІэ ахэр къэбзэнхэ фае». 7 ЕтІанэ къурмэнышІым Тхьэм фагъэуцугъэ хьалыгъу лъапІэр ащ къыритыгъ, нэмыкІ щыІагъэп. Хабзэу щыІагъэмкІэ, Тхьэм фагъэуцугъэ хьалыгъу лъапІэм ычІыпІэ Ащ ыпашъхьэ нэмыкІ хьалыгъу фабэ ибгъэуцожьын фэягъэ. 8 Саул иІумэтхэм ащыщэу, Саул иІахъохэм яІэшъхьэтетэу, едом лъэпкъым къыхэкІыгъэ Дэукъ Зиусхьаным пае гухэлъ иІэу а мафэм ащ щыІагъ. 9 Даут Ахъымэлэх еупчІыгъ: «Пчыпыджынми чатэми къысэптынэу зыгорэ уиІэба? Пачъыхьэм иунашъо псынкІэу згъэцэкІэн фэягъэти, чатэми е нэмыкІ Іашэ горэми къыздэсштэнэу игъо сифагъэп». 10 КъурмэнышІым къыриІожьыгъ: «Чъыгэе кІэим узщытекІогъэ фылистэу Голиат ичатэ щыгъынхэм акІоцІыщыхьагъэу мыжъогъозэсыным ыкІыб дэтышъ, уфаемэ, джар штэ нахь, ащ нэмыкІ гори мыщ щыІэп». Даут къыІуагъ: «Ащ фэдэ щыІэпышъ, къаштэ».\nДаут Гъат шъхьэегъэзыпІэкІэ зэрэкІуагъэр\n11 А мэфэ дэдэм Даут Саул зышІуигъэбылъи Гъат ипачъыхьэу Ахыщ дэжь кІуагъэ. 12 Арти иІумэтхэм Ахыщ къыраІуагъ: «Модрэ хэгъэгум ипачъыхьэу Даутба мыр? \"Саул минхэм атекІуагъ, Даут – минипшІхэм\" аІомэ, къашъохэзэ, мырба орэд къызфаІуагъэр?» 13 А гущыІэхэр Даут ыгу риубытагъэхэу щытти, Гъат ипачъыхьэу Ахыщ лъэшэу щыщынагъ. 14 А чІыпІэм Даут иІуплъэ зэблихъуи, делашъо къызтыригъауи, зэрмырэу зыкъаригъэлъэгъугъ, пчъэхэр зэхицІалэхэу, Іупсыр ыжакІэ тыригъэтІатІэу ригъэжьагъ. 15 Ахыщ иІумэтхэм ариІуагъ: «Шъулъэгъурэба ащ ышъхьэ зэрэзэІыхьагъэр, сыд пае къысфэшъущагъа? МакІа делэу сэ сиІэр мыр къысфэшъумыщэмэ мыхъунэу, сапашъхьэ делагъэхэр щишІэнхэм пая? Адэ джы мыр сэ къыскІэрысыщта?»\n1 Самуел 22\nКъурмэнышІхэр зэраукІыгъэхэр\n1 Ащ ыуж Даут Гъат къыбгыни Іэдулам гъочІэгъым зыщигъэбылъыгъ. А къэбарыр ышхэмрэ ятэ иунэ исхэмрэ алъыІэсыгъэти, зэрагъэлъэгъунэу ыдэжь къэкІуагъэх. 2 Къинихьагъу зиІэхэр зэкІэ, чІыфэм зэлъиштагъэхэр, зыгу кІодыгъэхэр ащ ыдэжь къакІохи, ахэм яІэшъхьэтет хъугъэ. Нэбгырэ шъиплІ фэдиз зэкІэмкІи гъусэ ащ къыфэхъугъ. 3 ЕтІанэ Даут а чІыпІэр къыбгыни, Мэуаб ит къалэу Мыцпэ кІуи, мэуаб пачъыхьэм елъэІугъ: «Тхьэм къысипэсыгъэр зэсэгъэшІэфэ, сятэрэ сянэрэ уадэжь сфыщыгъаІэхэгоба». 4 Ащ ыуж ахэр мэуаб пачъыхьэм дэжь къыщэхи, Даут пытапІэм зыщегъэбылъыфэ щыІагъэх. 5 ТхьэлІыкІоу Гъад Даут къыриІуагъ: «Мы пытапІэм ащ нахьыбэрэ удэмысыжьэу, ежьи Ехъуд хэгъэгум кІо». Арти Даут ежьи, Хъэрэт мэзым нэсыгъ. 6 Даутрэ игъусэхэмрэ къызэрэсыгъэхэм икъэбар Саул зэхихыгъ. А уахътэм Саул ГъыбІэ щыІагъ, пчыпыджыныр ыІэдакъэу, изэолІхэр къегъэуцокІыгъэхэу чъыгэе чІэгъым ар чІэсыгъ. 7 Арти изэолІэу игъусагъэхэм Саул ариІуагъ: «Бынямин кІэлэжъхэр, шъукъэдаІолъ зэ: лэжьыгъэшІапІэхэри сэнэшъхьэлэжьыпІэхэри Ищай ыкъо къышъуитынхэшъ, дзэкІолІ мин ыкІи шъэ зырызхэр шъуІэ къырилъхьащтха? 8 Джащ пая зэкІэми шъукъыспекІонэу шъузкІызэгохьагъэр? Ищай ыкъорэ сикІалэрэ гъусэ зэрэзэфэхъугъэхэмкІэ Іуагъэ зэрэзэдашІыгъэм икъэбар шъуащыщ горэми сигъэшІагъэп. Джы къызэрэнафэрэмкІэ, шъуащыщ горэми ыгу къысэгъугъэп, сикІалэ сиунэІут къысигъэбэныжьынэу зэрэфежьагъэм икъэбар шъуащыщ горэми сыхигъэгъозагъэп». 9 Едом лъэпкъым щыщэу, Саул иІумэтхэм яІэшъхьэтетмэ ащыщэу Дэукъ къыІуагъ: «Нэу дэс Ахъытыу ыкъо Ахъымэлэх дэжь Даут къызэрыкІогъагъэр сэ слъэгъугъэ. 10 Арти ащ иІоф къырыкІощтымкІэ Зиусхьаным еупчІи, гъомлапхъэхэмрэ фылистэу Голиат ичатэрэ къыритыгъэх». 11 Ащ ыуж пачъыхьэм ыгъакІохи, Ахъытыу ыкъо къурмэнышІэу Ахъымэлэх, ащ иунагъо зэрэщытэу, Нэу дэс къурмэнышІхэр зэкІэ къэкІонхэу унашъо афишІыгъэти, ахэр зэкІэ пачъыхьэм дэжь къэкІуагъэх. 12 Саул къыІуагъ: «Ахъытыу ыкъу, мо къэдаІу». Арти адрэм къыриІожьыгъ: «СыкъэдаІо, сизиусхьан». 13 Саул ащ риІуагъ: «Сыд пае оррэ Ищай ыкъорэ шъукъыспекІоу шъузэрэгъэІушыжьыгъэха, хьалыгъухэмрэ чатэмрэ ептыгъэха, иІоф къырыкІощтымкІэ Тхьэм уеупчІыгъа? Непэ къызэрэнафэрэмкІэ, къысэбэнынэу, сэ къыспэшІуекІоу зыкъиІэтынэу арба?» 14 Ахъымэлэх пачъыхьэм джэуап къыритыжьыгъ: «УиІумэтмэ ащыщэу Даут фэдэу хэта о нахь къыпфэшъыпкъэр? Ар пачъыхьэм имахълъэба, къыпфэсакъырэ цІыфхэм яІэшъхьэтетба, уиуни лъытэныгъэшхо щыфашІыба? 15 Джыра ащ иІоф къырыкІощтымкІэ Тхьэм сызеупчІыгъэр? Хьау, пачъыхьэр, уиІумэти тибынхэри зэкІэ умыгъэмысэх, сыда пІомэ уиІумэт зыпарми щыгъуазэп». 16 Ау пачъыхьэм къыриІуагъ: «Ахъымэлэх, ори уибынхэми зэкІэми хьадэгъур джы къышъуфэкІуагъ». 17 ЕтІанэ пачъыхьэм ухъумакІоу иІагъэхэм унашъо афишІыгъ: «ШъукІуи, Зиусхьаным икъурмэнышІхэр шъуукІых, сыда пІомэ ахэр Даут готых, ар зэрэхэхьажьыгъэр ашІэзэ, къэбар къыслъагъэІасыгъэп». Ау пачъыхьэм иІумэтмэ Зиусхьаным икъурмэнышІхэр аукІынхэу, ахэм аІэ атыращэенэу фэягъэхэп. 18 Арти пачъыхьэм Дэукъ риІуагъ: «КІуи, къурмэнышІхэр укІых». Едом лъэпкъым къыхэкІыгъэ Дэукъ кІуи, къурмэнышІхэм атебэнагъ, чэтэнІабгъур зыбг пыпхэгъэ хъулъфыгъэ тІокІиплІрэ тфырэ а мафэм ыукІыгъ; 19 КъурмэнышІхэм якъалэу Нэу чатэр щигъэхъушІагъ; хъулъфыгъэхэри, бзылъфыгъэхэри, кІэлакІэхэри, сабый быдзашъохэри, цухэри, щыдхэри, мэлхэри чатэкІэ зэтыриукІагъэх. 20 Псэоу къэнэжьыгъэ закъор Ахъытыу ыкъо Ахъымэлэх икІалэу Абыетарти, Даут дэжь ар чъэжьыгъэ. 21 Зиусхьаным икъурмэнышІхэр Саул зэраригъэукІыгъэхэм икъэбар Абыетар Даут риІотэжьыгъ. 22 Арти Даут Абыетар риІуагъ: «Едом лъэпкъым къыхэкІыгъэ Дэукъ а мафэм ащ зыщэсэлъэгъум къэбарыр Саул зэрэнигъэсыжьыщтыр сшІагъэ. Шъуибынхэм апсэ зэрагъэгъугъэр сэ силажь. 23 О садэжь къанэ, умыщын, сэ спсэ къылъыхъущтыр ары ныІэп о упси къылъыхъущтыр; мыщ ущыІэмэ, оркІэ щынагъо щыІэщтэп».\n1 Самуел 23\nДаут къалэу КъыІил пыйхэм зэращиухъумагъэр\n1 Ащ ыуж Даут макъэ къырагъэІугъ: «Фылистхэр КъыІил къытебэнагъэх, хьамэщым телъыр зэкІэ тыращы». 2 Арти Даут Зиусхьаным еупчІыгъ: «СыкІощта, а фылистхэм сатекІощта?» Ащ лъыпытэу Зиусхьаным Даут къыриІожьыгъ: «КІо, фылистхэм уатекІонышъ, КъыІил къэуухъумэщт». 3 Ау Даут игъусагъэхэм къыраІуагъ: «Мыщ, Ехъудэм, тызэрэщыІэу тэщынэмэ, КъыІил тыкІонышъ, фылистмэ ядзэхэм сыдэущтэу тапэуцужьыщта?» 4 Арти Даут джыри Зиусхьаным зеупчІым, Зиусхьаным къыриІожьыгъ: «Тэджи КъыІил кІо, фылистхэр Сэ о пІэ къислъхьащтых». 5 ЕтІанэ Даут ицІыфхэр игъусэхэу ежьи, КъыІил кІуагъэ. фылистхэм язауи ябылымхэр къызатырехым, ахэр зэхихьаджыхьэхи, КъыІил дэсхэр Даут псэоу къыгъэнэжьыгъэх. 6 Ахъымэлэх ыкъо Абыетар Даут дэжь КъыІил къызэкІом, мыжъогъуазэр къыздихьыгъагъ. 7 ЕтІанэ Даут КъыІил къызэрэсыгъэм икъэбар Саул зынагъэсым, Саул ыІуагъ: «Тхьэм ар сІэ къырилъхьагъ, сыда пІомэ къэлапчъэхэмрэ сэххэмрэкІэ зэтегъэпытыхьэгъэ къалэм дахьи, ащ зыдишІыхьажьыгъ». 8 КъыІил зэлъекІунхэшъ, Даутрэ игъусэхэмрэ ащ къыдамыгъэкІхэу даубытэнхэм пае, Саул зэрэхэгъэгоу заом рищэжьагъ. 9 Даут Саул игухэлъ бзаджэ зыфэдэр къызешІэм, къурмэнышІэу Абыетар риІуагъ: «Мыжъогъуазэр къахь». 10 Даут къыІуагъ: «Израилым и-Зиусхьанэу Тхьэр! Сэщ нахь хэмылъэу КъыІил къэкІонышъ, ар зэрипхъонэу Саул гухэлъ зэришІыгъэм икъэбар уиІумэт зэхихыгъ. 11 Сэррэ сигъусэхэмрэ КъыІил дэсхэм Саул тыІэкІалъхьащта? УиІумэт къэбар къызэрэлъыІэсыгъэм фэдэу Саул мыщ къэкІощта? Израилым и-Зиусхьанэу Тхьэр! УиІумэт къэбарым щыгъэгъуаз». Арти Зиусхьаным ащ къыриІуагъ: «КъэкІощт». 12 ЕтІанэ Даут еупчІыгъ: «КъыІил дэсхэм сэррэ сигъусэхэмрэ Саул тыІэкІалъхьащта?» «ШъуІэкІалъхьащт» ыІуи, Зиусхьаным къыриІожьыгъ. 13 Ащ ыуж Даути нэбгырэ шъих фэдиз хъоу игъусагъэхэми КъыІил къабгыни, зызщагъэбылъын лъыхъухэу нэмыкІ чІыпІабэ къызэпакІухьагъ. Даут КъыІил къызэрибгынагъэм икъэбар Саул зылъагъэІэсым, игухэлъ зэблихъужьыгъ.\nДаут шъофнэкІэу Зиф зызэрэщигъэбылъыгъэр\n14 Даут шъофнэкІым ит пытапІэм, шъофнэкІэу Зиф къэзыуцухьэрэ къушъхьэлъэ хэкум защигъэбылъщтыгъ. Саул мафэ къэс ащ лъыхъущтыгъэ, ау Тхьэм Даут ащ къыІэкІигъэхьагъэп. 15 Ыпсэ ыгъэгъунэу Саул ыуж къызэрихьагъэм Даут щыгъуазэти, Хъорыш пэмычыжьэу шъофнэкІэу Зиф итыгъ. 16 ЕтІанэ Саул ыкъо Ионэтан Даут дэжь, Хъорыш, къакІуи Тхьэр гугъэпІэшхоу зэрэщытымкІэ шІошъхъуныгъэ ригъэшІи, 17 къыриІуагъ: «Умыщын, сыда пІомэ сятэу Саул о къыплъыІэсыщтэп, оры Израилым ипачъыхьащтри, уаужкІэ сэры ятІонэрэщтыр; сятэу Саули ащ щыгъуаз». 18 Ащ ыуж ахэм Зиусхьаныр яшыхьатэу Іуагъэ зэдашІи, Даут Хъорыш къани, Ионэтан ядэжь кІожьыгъэ. 19 ЕтІанэ Зиф щыщхэр Саул дэжь, ГъыбІэ, къакІохи къыраІуагъ: «ШъофнэкІым ит пытапІэу тадэжькІэ щыІэм, Ещымон икъыблэкІэ щыІэ Іуашъхьэу Хъахыл, Даут зыщегъэбылъы. 20 О узщыфаем, пачъыхьэр, кІо, тэ тиІофыр ар пачъыхьэм ыІэ къидгъэхьаныр ары». 21 Саул ахэм ариІуагъ: «Шъугу къызэрэсфэгъурэм пае Зиусхьаным ынэшІу къышъущэф. 22 ШъукІуи джыри зэ жъугъэунэфы, илъэужхэр къыхэжъугъэщых, зылъэгъугъэхэм шъуяупчІ, сыда пІомэ ар тхьагъэпцІэу къэбархэр зэхэсэхы. 23 Зызщигъэбылърэ чІыпІэхэр зэкІэ къызэжъугъашІи, къэбар шъыпкъэр къысфэшъухьыжьи, сыжъудежьэщт. А лъэныкъом ар щыІэу къычІэкІмэ, ехъуд унагъо пэпчъ ащ сыщылъыхъущт». 24 Ащ ыуж ахэр къэтэджыжьхи, Саул нахьи нахь пасэу ахэр Зиф нэсыгъэх. А уахътэм Даутрэ игъусэхэмрэ Ещымон икъыблэ лъэныкъокІэ щыІэ шъофнэкІэу МэІон зыщагъэбылъщтыгъэ. 25 ЕтІанэ Саулрэ игъусэ цІыфхэмрэ лъыхъунхэу ащ ыуж ихьагъэх. Ау Даут макъэ рагъэІугъэти, шъофнэкІэу МэІон къымыбгынэу, ащ ит къушъхьэм дэкІоягъ. Саул ар зызэхехым, Даут шъофнэкІэу МэІон къыщиубытынэу лъежьагъ. 26 Саул къушъхьэм иадырабгъукІэ щыІагъ, Даутрэ игъусэхэмрэ мыдрэ бгъумкІэ зыщагъэбылъщтыгъэ. Саул ІэкІэкІхэмэ ашІоигъоу, Даутрэ игъусэхэмрэ гузэжъогъу хэтхэу, елъэкІонщтыгъэх. Даутрэ игъусэхэмрэ къаубытынхэм пае, Саулрэ кІыгъухэмрэ ахэм абгъукІэ къадаухьэщтыгъэ. 27 Ащ тефэу Саул дэжь мэкъэгъэІу горэ къакІуи къыриІуагъ: «ПсынкІэу къэс нахь, фылистхэр тичІыгу къибэнагъэх». 28 Арти Саул Даут ыуж икІыжьи, фылистхэм апэгъокІыгъ. Джары а чІыпІэм Сэлэ-Гъамэхълэкъоф, ЗыщзэбгъодэкІыжьыгъэхэ къушъхьэр, зыфиІорэр цІэу зыкІыфаусыгъэр.\n1 Самуел 24\nДаут Саул ищыІэныгъэ къызэригъэнэжьыгъэр\n1 ЕтІанэ Даут а чІыпІэр къыбгыни, зэкІолІэгъуаеу щыт къушъхьэлъэ чІыпІэу Іэнгъэдый щыІагъ. 2 Саул фылистхэм язауи къызегъэзэжьым, «Даут зэкІолІэгъуаеу щыт къушъхьэлъэ чІыпІэу Іэнгъэдый щыІ» аІуи, къэбар къынагъэсыгъ. 3 Арти зэрэ-Израилэу ис хъулъфыгъэмэ анахь кІочІэшхоу нэбгырэ минищ зэригъэгъуси, Даутрэ ащ кІыгъухэмрэ къыгъотынхэу Пчэн Іэлхэм якъушъхьэ пцІанэкІэ заджэхэрэм Саул кІуагъэ. 4 КІохэзэ, гъогунапцэм Іутыгъэ чэтым дэжь къызыщэуцухэм, Саул щагу щикІынэу гъочІэгъым чІэхьагъ. Даутрэ игъусэхэмрэ а гъочІэгъым ыпхачІэ зыщагъэбылъщтыгъэ. 5 Арти игъусэхэр Даут къеІушъэшъагъэх: «\"Уипый Сэ пІэ къислъхьанышъ, узфаер ащ епшІэщт\" къызэрэуиІогъагъэм фэдэу, уиІоф Зиусхьаным къыригъэкІыгъ». Даут къэтэджи, цІыкІу-цІыкІоу Саул ищыгъын кІыІутелъ ыІэпакІэ къыпигъэчъыгъ. 6 Саул ищыгъын ІэпакІэ къызэрэпигъэчъыгъэм Даут ыгу къыгъэлъэпэрэпагъ. 7 Арти игъусэхэм ариІуагъ: «ТилІышъхьэпащэ, Зиусхьаным пачъыхьэнэу къахихыгъэм, сІэ тесщаемэ, Зиусхьаным къысфигъэгъунэп, сыда пІомэ ар Зиусхьаным пачъыхьэнэу къахихыгъ». 8 Даут игущыІэхэмкІэ игъусэхэр ыгъэІасэхи, ахэр Саул тыригъэбэнагъэхэп. Саул къэтэджыжьи, гъочІэгъым къычІэкІыжьи гъогум къытехьажьыгъ. 9 Ащ ыуж Даути къэтэджи, гъочІэгъым къычІэкІи, Саул къыкІэлъыджагъ: «Сизиусхьанэу пачъыхьэр!» Саул къызызэплъэкІым, Даут ынэІу егъэзыхыгъэу чІыгум зытыридзи, шъхьащэ фишІыгъ. 10 Даут Саул риІуагъ: «\"Даут гухьагужъ къыфыриІ\" къыозыІорэмэ сыда узкІядэІурэр? 11 Мары непэ плъэгъугъэ гъочІэгъым укъызчІэхьэм Зиусхьаным сІэ укъызэрэрилъхьэгъагъэр; усыукІынэуи къысаІогъагъ, ау псэоу укъэзгъэнэжьыгъ. Сэр-сэрэу зэсІожьыгъ: \"ТилІышъхьэпащэ сІэ тесщэенэп, сыда пІомэ Зиусхьаным ар пачъыхьэнэу къахихыгъ\". 12 Тят! Уищыгъын ІэпакІэу къыпысыупкІыгъэр зэрэсІыгъыр олъэгъуба, ау усыукІыгъэп: сыгу бзэджагъэ зэримылъри мыхъун зэрэсымышІагъэри зэгъашІэ, пшІошъи гъэхъу. О зэрар пфэхъунэу зыпари сшІагъэп, ау о спсэ хэпхынэу гухэлъ зыфэпшІыжьыгъэу сауж уит. 13 Арышъ, сэрми орми зафэр Зиусхьаным зэхифын, къинэу о сэбгъэлъэгъугъэр Зиусхьаным уигъэпщыныжьын; ау сІэ къыптесщэещтэп. 14 Ижъырэ къэбарыжъым зэрэхэлъэу, \"Хабзэ зыхэмылъхэр ары хэбзэнчъагъэр къызпыкІрэр\". Ау сэ сІэ къыптесщэещтэп. 15 Хэта Израилым ипачъыхьэ зэзэощтыр? Хэта зыуж уитыр? Сэ сауж уитынри хьэ лІагъэм, бжыдзэ закъом ауж уитынри зэфэдэ. 16 Зиусхьаныр хьыкум орэхъу, орми сэрми зафэр Ащ зэхифын. СиІоф Ар хэплъэнышъ, къызэхифыщт, ори сыпщиухъумэщт». 17 Саул фэгъэзагъэу Даут къыІощтыр къызеухым, Саул къыІуагъ: «О умакъа зэхэсхырэр, сикІалэу Даут?» Саул ымакъэ нахь лъэш къэхъуи, къэгъыгъ. 18 ЕтІанэ ащ Даут риІуагъ: «Сэщ нахьи о унахь заф, сыда пІомэ шІукІэ укъыспэгъокІыгъ, сэ къыппэзгъохыгъэр бзэджагъ; 19 Зиусхьаным пІэ сыкъызырелъхьэм, сэщ пае гукІэгъушхоу къызхэбгъэфагъэмкІэ непэ ар о къэуушыхьатыгъ – сыуукІыгъэп. 20 Хэта зипый къызІэкІэхьэгъахэу шІукІэ ар зытІупщыжьщтыгъэр? Непэ о сэ къысфэпшІагъэм ипэгъокІэу Зиусхьаным шІу къыпферэшІэжь. 21 Арышъ, узэрэпачъыхьащтыр джы къызгурыІуагъ, Израилым ипачъыхьагъуи пытэу о къэбгъэгъунэщт. 22 Джы къыспыкІыгъэхэу саужкІэ псэущтхэр зэрэмыгъэкІодыщтхэмкІэ, сятэ иунэ сцІэ зэрэщымыгъэкІосэщтымкІэ Зиусхьаным ыцІэкІэ тхьэлъанэ къысфэшІ». 23 Ащ дэжьым Даут Зиусхьаным ыцІэкІэ тхьэлъанэ Саул фишІыгъ. ЕтІанэ Саул ядэжь ыгъэзэжьыгъ, Даутрэ игъусэхэмрэ зэкІолІэгъуаеу щыт къушъхьэ чІыпІэу Іэнгъэдый агъэзэжьыгъ.\n1 Самуел 25\nСамуел дунаир зэрихъожьыгъэр\n1 Самуел лІагъэ. Израил цІыф пстэури хьадагъэм къекІуалІэхи ар загъэежьым, иунэ зыдэтыгъэ къалэу Рамэ щагъэтІылъыжьыгъ. ЕтІанэ Даут зыдэсыгъэ чІыпІэр къыбгыни, шъофнэкІэу Пэран кІуагъэ.\nДаутрэ Абигаилрэ\n2 Къалэб лІакъом щыщэу зы лІы бай дэдэ горэ псэупІэу МэІон щыпсэущтыгъ, ыгъэлэжьэрэ чІыгур чІыпІэу Къармэл щыІэу; мэл минищрэ пчэн минрэ ащ иІагъ. А лІым Нэбал ыцІагъэр, ишъуз – Абигаил; а бзылъфыгъэр лъэшэу Іушыгъэ ыкІи дэхагъэ, ау лІыр жъалымэу, гу цІапІэ кІоцІылъэу щытыгъ. Нэбал имэлхэм цыр къатырищыкІынэу Къармэл кІогъагъэ. 4 Нэбал имэлхэм цыр къызэратырищыкІрэр шъофнэкІым щыІэгъэ Даут зэхихыгъэти, 5 ицІыф нэбгырипшІ ыІофыти, ахэм ащ ариІуагъ: «Къармэл шъукІуи, Нэбал дэжь шъуІухь, сэ сцІэкІэ сэлам ешъухи, 6 мырэущтэу ешъуІу: \"Ори, уиунагъуи, уие пстэуми мамыр шъогъот; 7 уимэлхэр зэращхэрэм икъэбар зэхэсхыгъ. Мары уимэлахъохэр къытихьылІэщтыгъэхэшъ, ахэм агу зэрэхэтымыгъэкІыгъэри, Къармэл щэІэфэхэ зыпари зэрашІомыкІодыгъэри 8 уицІыфхэм яупчІи къыуаІощт. Арышъ, сицІыфмэ нэшІукІэ укъарегъэплъ, мафэкІэ уадэжь тыкъэкІуагъ; уиІумэтхэми уикІалэу Даути пфызэшІокІрэр къяптыгъэмэ дэгъугъэ\"». 9 Ащ ыуж Даут ицІыфхэр Нэбал дэжь кІохи, Даут игущыІэхэр зэкІэ ащ ыцІэкІэ раІохи, къызэтеуцуагъэх. 10 Ау Нэбал Даут ицІыфхэм къариІожьыгъ: «Хэт щыща Даути, хэт щыща Ищай ыкъуи? Зизиусхьанхэм къашІухэхьажьрэ унэІутхэр джы бэ хъугъэ. 11 Сихьалыгъуи, сипси, симэлхэр сфэзыщхэрэм апае згъэхьазырыгъэ лыри къыздикІыгъэр сымышІэрэ цІыфхэм ястынэуи?» 12 Даут ицІыфхэм къагъэзэжьи, ягъогу къытехьажьхи къэкІожьыгъэх. Хъугъэр зэкІэ Даут зыфаІотэжьым, 13 Даут ицІыфхэм ариІуагъ: «Шъуичатэхэр къызгуашъулъхьэх». Арти зэкІэми ячатэхэр къызгуалъхьагъэх, ежь Даути ичатэ къыштагъ. Нэбгырэ шъиплІ фэдизыр Даут ыуж къихьагъ, нэбгырэ шъитІур ІапІэхэм къапэнагъ. 14 Ащ дэжьым чырэмэ ащыщ горэм Нэбал ишъузэу Абигаил къыриІуагъ: «Даут ицІыфхэр шъофнэкІым къыригъэкІхи тизиусхьан дэжь сэлам къырахынэу къыгъэкІогъагъэх, ау мыдрэр губжыгъэу, атекуозэ ахэм адэгущыІэжьыгъ. 15 Ары шъхьае а цІыфхэр лъэшэу къытфэшІугъэх, тыгуи хагъэкІыгъэп, ахэм тырягъусэу шъофым тыкъэтыфэ зыпари тшІокІодыгъагъэп. 16 Тапэгъунэгъоу Іэхъогъухэр щыдгъэхъухэ зэхъум, чэщи мафи ренэу тыкъагъэгъунагъ. 17 Джы хъурэм еплъи, пшІэн фаем егупшыс, армырмэ тизиусхьани иунагъуи зэрэщытэу зыхэмыкІыжьышъущтхэ тхьамыкІагъо хэфэщтых, ежь гу цІапІэ зыкІоцІылъ цІыфышъ, удэгущыІэн плъэкІыщтэп». 18 Арти Абигаил гуІэнкІэ хьалыгъу шъитІу, нэтитІум арыз санэр, гъэжъагъэу мэлитф, хьакукІэ гъэгъугъэу лэжьыгъэ пщыгъитф, сэнэшъхьэгъэгъугъэ блэришъ, шхынцумпэр зыдэлъ хьалыгъу ІашІу шъитІу къыштэхи, щыдхэм атырилъхьагъэх. 19 ЕтІанэ иунэІутхэм ащ ариІуагъ: «Шъо сапэ шъуитэу шъукІу, сэ шъуауж ситыщт». Ишъхьагъусэу Нэбал зыпари ащ риІуагъэп. 20 Ар щыдым тесэу къушъхьэ лъагъом къех пэтзэ, Даутрэ ицІыфхэмрэ зэгъусэхэу къакІохэу ыпэ къифагъэх. 21 Ежь Даут ыгукІэ зэриІожьщтыгъэ: «А цІыфым имылъку зэрэщытэу шъофнэкІым къызэрэщысыухъумагъэри иІэм щыщ зыгори зэрэхэмыкІодыкІыгъэри хьаулый. ШІоу фэсшІагъэр зэхимышІыкІэу, бзаджэкІэ къыспэгъокІыжьыгъ. 22 Даут ипыйхэм яфэшъуашэр Тхьэм аригъэгъотыщт, нахьыбэжьи къаришІэщт, дэпкъым кІэлъырыгъутхьэу Нэбал иунэ исмэ ащыщ горэ пчэдыжь нэс нэф къызизгъэкІыкІэ». 23 Абигаил Даут къызелъэгъум гуІэнкІэ щыдым къехи, ынэІу егъэзыхыгъэу Даут ыпашъхьэ зыщыридзыхи, чІыгум нэсэу шъхьащэ къыфишІыгъ. 24 Ащ ыуж Даут ыпашъхьэ лъэгонджэмышъхьэу къитІысхьи, къыриІуагъ: «Лажьэр зытефэрэр сэры, сизиусхьан. УиІумэт къэгущыІэн ылъэкІынэу фит къэшІи, къыІощтым къедэІу. 25 Сизиусхьан шэнрэ акъылрэ зимыІэ Нэбал пэрэмылъ, сыда пІомэ ыцІэм фэд ащ ышъхьи. Ащ ыцІэр Нэбал, къикІрэр зиакъыл имыкъу. Ау сэ, с��уиІумэт, сизиусхьан ицІыфэу къыгъэкІогъагъэхэр слъэгъугъэхэп. 26 Джы, сизиусхьан, Зиусхьаныри о упси зэрэщыІэхэр сэІо. Арышъ, лъыр уигъэгъэчъэнэп, уигухьагужъи къызтырыуигъэгъэкІонэп, уипыйхэри, сизиусхьан, гужъ къыбдызиІэхэри Нэбал фэдэу джы орэхъух. 27 Сизиусхьан фэлэжьэрэ кІалэхэм аритынэу сизиусхьан иІумэт къыхьыгъэ тынхэр мары. 28 УиІумэт илажьэ къыфэгъэгъу; сизиусхьан иунагъо Зиусхьаным егъашІэм щигъэІэщт, сыда пІомэ сизиусхьан зыфэзаорэр Зиусхьаным иІофышъ, ущэІэфэ уишэнычъагъэ къызтебгъэкІощтэп. 29 Изэрар къыуигъэкІынэу, цІыф горэ уауж къихьэу, упсэ къеІэ шІоигъо зыхъукІэ, сизиусхьан ыпсэ уи-Зиусхьанэу Тхьэм, мылъку лъапІэр къызэраухъумэрэм фэдэу къыухъумэщт, ау уипыйхэм хьашъом далъхьэрэ мыжъор зэрадзырэм фэдэу Ар яощт. 30 ЕтІанэ Зиусхьаным сизиусхьан шІоу къыдэхъунэу фигъэнэфагъэр зэкІэ къыдигъэхъоу, Израилым иІэшъхьэтетэу зытыригъахьэкІэ, 31 игухьагужъ джы къызтыримыгъакІоу, лажьэ зимыІэ цІыфхэр зимыукІхэкІэ, сизиусхьан ыужкІэ кІэгъожьыщтэп, ыгуи къеожьыщтэп. Зиусхьаными сизиусхьан ишІушІэ ыгъэкІодыщтэп, уиІумэти угу къэгъэкІыжь». 32 Арти Даут Абигаил къыриІуагъ: «Израилым и-Зиусхьанэу Тхьэу непэ сапэ укъизгъэфагъэм щытхъур ыдэжь! 33 ШъхьакІоу сагъэшІыгъэм пае лъы згъэчъэнэу сежьагъэу сыкъызэтебгъэуцуагъэшъ, Зиусхьаным ынэшІу уиакъыли ори къащэф. 34 Ау, Израилым и-Зиусхьанэу Тхьэу, сизэрар къыозгъэкІыным сыщызыухъумагъэр, зэрэщыІэр къэсэІо – укъемылъэкІоныгъагъэмэ, сапи зыкъимыгъэфэгъагъэмэ, дэпкъым кІэлъырыгъутхьэу Нэбал иунэ исмэ ащыщ горэ пчэдыжь нэс нэф къизгъэкІыщтгъэп». 35 ЕтІанэ Абигаил къыфищагъэхэр къыІиххи, Даут ащ риІуагъ: «Гупсэфэу шъуадэжь гъэзэжь, къэпІуагъэми сыкъедэІугъ, узфаер къыпфэсшІагъ». 36 Ащ ыуж Абигаил ыгъэзэжьи, Нэбал дэжь зыІохьэм, пачъыхьэм иешхэ-ешъо фэдэу, яунэ щыешхэ-ешъошхощтыгъ, Нэбали ыгукІэ чэфыгъ; ар лъэшэу утэшъогъагъэти, пчэдыжьым нэс зы гущыІи ащ риІуагъэп. 37 Пчэдыжьым Нэбал чэфыр кІэкІыжьи, шъузым къэбарыр зыфеІуатэм, лІым ыгучІэ изи, ыІэпкъ-лъэпкъхэр ыубытыгъэх. 38 Джыри мэфипшІ фэдиз зытешІэм, Зиусхьаныр Нэбал къыфехыгъ, ащ къыхэкІэуи лІагъэ. 39 Нэбал икъэбар зызэхехым Даут ыІуагъ: «ШъхьакІоу къысихыгъэм пае Нэбал ифэшъуашэр езгъэгъоти, иІумэт бзаджэ езымыгъашІэу, Нэбал ыгу илъыгъэ шІоир ащ ышъхьэ къезкъутэхыжьыгъэ Зиусхьаным щытхъур ыдэжь». Ащ ыуж Даут Абигаил дэжь иІумэт лІыкІохэр ыгъакІохи, шъузкІэ зэриштэрэр раригъэІуагъ. 40 Арти Даут илІыкІохэр Абигаил дэжь, Къармэл, кІохи раІуагъ: «Даут шъузэу уфэтщэнэу тыкъыплъигъэкІуагъ». 41 Ар къэтэджи, чІыгум нэс шъхьащэ ышІи къыІуагъ: «Мары уиІумэт, сизиусхьан илІыкІохэм алъакъохэр афитхьакІзэ фэчырэнэу ар хьазыр». 42 Абигаил гузэжъогъукІэ зыкъыгъэхьазыри щыдым къытетІысхьагъ. УнэІут бзылъфыгъитфыр ащ игъусагъ; Даут къылъигъэкІуагъэхэм ауж итэу, Даут дэжь кІуи, шъуз фэхъугъ. 43 Ащ ыуж Даут ИзрыІэл щыщ АхъынэІами къыщи, тІури шъузкІэ ыштагъ. 44 Даут ишъхьагъусэщтыгъэу Саул ыпхъу Михэл Гъалым щыщ Лаиш ыкъо Палтый ятэ ригъэщэгъагъ.\n1 Самуел 26\nДаут Саул псэоу джыри къызэригъэнэжьыгъэр\n1 Зифхэр Саул дэжь, ГъыбІэ, къакІохи къыраІуагъ: «Ещымон ыпашъхьэ ит Іуашъхьэу Хъахыл Даут зыщегъэбылъы». 2 Арти Саул къежьи, израил дзэкІолІ анахь лІыбланэмэ ащыщэу минищ къызэригъэгъуси, Даут лъыхъунэу шъофнэкІэу Зиф кІуагъэ. 3 Саул Ещымон ыпашъхьэ ит Іуашъхьэу Хъахыл, гъогум дэжь, къыщыуцугъ. Даут шъофнэкІым итыгъ. Ыуж къыфынэу Саул ащ къызэрихьагъэр къылъэгъугъэти, 4 Даут ицІыфхэр шъэфэу къэплъэнхэу ыгъакІохи, Саул къызэрэкІогъэ шъыпкъэм икъэбар къыфахьыжьыгъ. 5 Арти Даут Саул къыхихыгъэ уцупІэм зекІуалІэм, Саулрэ ащ идзэпащэу Нэр ыкъо Абинэррэ ягъолъыжьыпІэ къылъэгъугъ. Саул игъусэхэр къегъэтэкъокІыгъэхэу ежь ахэм агузэгу илъыгъ. 6 Ащ дэжьым Даут хъыт лъэпкъым щыщ Ахъымэлэхрэ Иоаб ышэу, Цырыуй ыкъо Абищайрэ закъыфигъази къяупчІыгъ: «Хэта Саул иуцупІэ къыздэкІощтыр?» Абищай къыриІожьыгъ: «Сэ сыкъыбдэкІощт». 7 Чэщым Даутрэ Абищайрэ цІыфхэм ахэхьагъэх; мары Саул, игъусэхэр къегъэтэкъокІыгъэхэу мэчъые, ипчыпыджыни ышъхьэ зыдэгъэзэгъэ лъэныкъомкІэ чІыгум щыхэІугъ; Абинэррэ дзэкІолІхэмрэ ащ къыкІэрылъых. 8 Абищай Даут риІуагъ: «Тхьэм уипый джы пІэ къырилъхьагъ; арышъ, Іизын къысэти, ятІонэрэу сІэ тесымыщэежьынэу, зэ огъукІэ пчыпыджынымкІэ чІыгум хэсІулІэщт». 9 Ау Даут Абищай къыриІожьыгъ: «УмыукІы, армырмэ Зиусхьаным пачъыхьэнэу къахихыгъэм зыІэ тезыщэягъэу хэта псэоу къэнэжьын зылъэкІыщтыр?» 10 ЕтІани Даут къыІуагъ: «Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо! Зиусхьаныр ащ къыферэх е иаужыпкъэрэ мафэ къыфэрэси орэлІэ, е заом орэкІуи, ащ хэрэкІуад; 11 ау Зиусхьаным пачъыхьэнэу къахихыгъэм сІэ тесщэеныр Зиусхьаным къысфидэнэп; арышъ, ащ ышъхьэ зыдэгъэзэгъэ лъэныкъомкІэ чІыгум щыхэсэгъэ пчыпыджынымрэ псыр зэрыт къошынэу къыкІэрытымрэ къаштэхи, тыІугъэкІыжь». 12 Саул ышъхьэ зыдэгъэзагъэмкІэ щытыгъэхэ пчыпыджынымрэ псыр зэрыт къошынымрэ Даут къыштэхи, нэбгыритІум къагъэзэжьыгъ; зыгорэми зи къылъэгъугъэп, зыгорэми зи къышІагъэп, зи къэущыгъэп. ЗэкІэри чъыещтыгъэ, сыда пІомэ Зиусхьаным къафигъэкІогъэ чъые ІэшІум ахэр хэтыгъэх. 13 ЕтІанэ Даут адрэ бгъумкІэ зэпырыкІыжьи, чыжьэкІэ апэІудзыгъэ къушъхьэтхым къытеуцуагъ; уцупІэмрэ ежь зыдэщыт чІыпІэмрэ бэкІэ зэпэчыжьагъэх. 14 Ащ ыуж Даут цІыфхэмрэ Нэр ыкъо Абинэррэ къяджагъ: «Зэхэоха, Абинэр?» Абинэр ащ риІожьыгъ: «Ухэт о, сыда узкІэкуорэр, пачъыхьэри зыкІэбгъэгумэкІрэр?» 15 Арти Даут Абинэр риІуагъ: «УлІыба о, хэт о пфэдэу Израилым исыр? Сыда уизиусхьан, пачъыхьэм, узкІыфэмысакърэр? Пачъыхьэр, уизиусхьан, ыукІынэу цІыф горэ къызэрыкІогъагъэр ошІа? 16 УизекІуакІэ дэгъоп; Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо! Зиусхьаным пачъыхьэнэу къахихыгъэм шъузэрэфэмысакъырэм пае шъуаукІыныр къышъутефэ. Еплъэлъ, тыдэ хъугъа пачъыхьэм ышъхьэкІэ щыІэгъэхэ пчыпыджынымрэ псыр зэрытыгъэ къошы��ымрэ?» 17 Ащ дэжьым Саул Даут ымакъэ къышІэжьыгъэти риІуагъ: «СикІалэу Даут, умакъа зэхэсхырэр?» Даут къыриІожьыгъ: «Сымакъэ адэ, сизиусхьанэу пачъыхьэр». 18 ЕтІани ащ къыІуагъ: «Сыд пае сизиусхьан иІумэт илъэуж зэрифэра? Сыда сшІагъэр? БзэджагъэкІэ сІэ къыптесщэягъа? 19 Сизиусхьанэу пачъыхьэр иІумэт къыІощтым джыри къерэдэІу: Зиусхьаным укъысфигъэгубжыгъэмэ, сикъурмэн Зиусхьаным шІу къысферэшІыжь; цІыфхэр армэ тазыфагу къихьагъэр, Зиусхьаным ынае къащэф, сыда пІомэ, \"КІо, тхьэ хамэхэм афэлажь\" аІозэ, Зиусхьаным сфыхихыгъэ чІыгум сизыфыгъэхэр ахэр ары. 20 Арышъ, Зиусхьаным инэрылъэгъу, чІыгур слъыкІэ згъэшъокІынэп; сыда пІомэ, щылэчэтыр къушъхьэм къызэрэщырафэкІырэм фэдэу, зы бжыдзэм лъыхъунэу Израилым ипачъыхьэ къежьагъ». 21 Арти Саул къыІуагъ: «Сыхэукъуагъ, къэгъэзэжь, сикІалэу Даут, ащ нахьыбэрэ сизэрар озгъэкІыжьыщтэп, нычэпэ спсэ бгъэлъэпІагъэ: акъылынчъэу сэ сызекІуагъ, бэрэ сыхэукъуагъ». 22 ЕтІанэ Даут джэуап къытыжьыгъ: «Мары пачъыхьэм ипчыпыджын, зы кІалэ горэ къэрэкІуи ар ерэштэжь; 23 Зиусхьаным шъхьадж ифэшъуашэр ригъэгъотын; Зиусхьаным о сІэ укъырилъхьэгъэхагъ, ау Зиусхьаным пачъыхьэнэу къахихыгъэм сІэ тесщэягъэп; 24 непэ о упсэ сэ зэрэзгъэлъэпІагъэм фэдэу сищыІэныгъэ Зиусхьаным ерэгъэлъапІ, сыд фэдэрэ тхьамыкІагъуи ащ сыщерэухъум!» 25 ЕтІанэ Саул Даут риІуагъ: «Зиусхьаным ынэшІу къыпщэф, сишъаоу Даут; Іофыбэ пшІэщт, гъэхъагъэхэри уиІэщт». Ащ ыуж Даут игъогу техьажьыгъ, Саули ичІыпІэ ыгъэзэжьыгъ.\n1 Самуел 27\nДаут Гъат ипачъыхьэ зэрэфэлэжьагъэр\n1 Ащ ыуж Даут ыгукІэ зэриІожьыгъ: «Зэгорэм Саул секІодылІэщт шъыпкъ, арэу зыхъукІэ, сэркІэ нахьышІур фылист чІыгур къэсыбгынэныр ары. Саул етІанэ сауж икІыжьыщт, ащ нахьыбэри Израилым ыкъопэ пстэумэ къащыслъыхъужьыщтэп, сэри ащ сыІэпыкІыжьын». 2 ЕтІанэ Даут зиІэти, игъусэгъэ хъулъфыгъэ шъихыр кІыгъоу Гъат ипачъыхьэу МэІох ыкъо Ахыщ дэжь кІуагъэ. 3 Даути ащ идзэкІолІхэри, хэти иунагъо кІыгъоу, Даут ишъузитІуи – ИзрыІэлым щыщэу АхъынэІамрэ Нэбал игощагъэу, Къармэл щыщэу, шъузабэу къэнэгъэ Абигаилрэ игъусэхэу, Ахыщ дэжь щыІэхэу, Гъат щыпсэущтыгъэх. 4 Даут Гъат зэрэкІожьыгъэм икъэбар Саул къылъыІэсыгъэти, нахьыбэрэ ар ащ лъыхъужьыгъэп. 5 Ащ ыуж Даут Ахыщ риІуагъ: «НэшІукІэ укъысэплъымэ, къэлэ цІыкІумэ ащыщ горэм чІыпІэ къыщысэти, ащ сыщыпсэущт, сыд пае уиІумэт уигъусэу пачъыхьэр зыдэс къалэм къыбдыдэсын фая?» 6 Арти Ахыщ ащ Цыкълагъ къыритыгъ, джащ къыхэкІэуи Цыкълагъ Ехъудэм ипачъыхьэмэ къафэнагъэу джыри аІэ илъ. 7 Даут фылист хэгъэгум зэпстэумкІи зэрисыгъэр илъэсрэ мэзиплІырэ. 8 ЕтІанэ Даут ицІыфхэр игъусэхэу къежьэхэти, къалэу Сур, Мысыр хэгъэгум анэсэу бэшІагъэу ащыпсэущтыгъэ гъышыур, гъызыр, Іамалэкъ лъэпкъхэм атебанэщтыгъэх. 9 Даут а хэгъэгур зэрипхъощтыгъэ, хъулъфыгъи бзылъфыгъи псэоу къыгъанэщтыгъэп, мэлхэр, цухэр, щыдхэр, махъшэхэр, щыгъынхэр къатыриххэти, Ахыщ дэжь къыгъэзэжьщтыгъэ. 10 «Хэта джы шъузтебэнэгъагъэр?» ыІоу Ахыщ Даут зеупчІыкІэ, Даут къыриІожьыщтыгъ: «Зэм – Ехъудэм икъыблэ лъэныкъу, етІанэ – ерахъмыел лъэпкъыр зыщыпсэурэ чІыпІэм икъыблэ лъэныкъу, ящэнэрэм – къэн лъэпкъыр зыщыпсэурэ чІыпІэм икъыблэ лъэныкъу». 11 Гъат къыздимыщэнхэм пае Даут хъулъфыгъи бзылъфыгъи псэоу къыгъанэщтыгъэп. Ар егупшысщтыгъэ: «\"Джары Даут зэрызекІуагъэр\" аІозэ, ахэм таІотэн алъэкІыщт». Фылист хэгъэгум есыфэ Даут ышІагъэхэр джары. 12 «Ежь къызхэкІыгъэ израил лъэпкъым ар фэлъэгъужьырэпышъ, егъашІэм сэ сичырэщт» зэриІожьзэ, джаущтэу Ахыщ Даут цыхьэ фишІыгъ.\n1 Самуел 28\n1 ЕтІанэ фылистхэм Израилым зао дашІыным пае дзэхэр къаугъоигъэх, Ахыщ Даут риІуагъ: «Ори уицІыфхэри шъусигъусэхэу заом тызэрэкІощтым ущэсэгъэгъуазэ». 2 Арти Даут Ахыщ риІуагъ: «Хъунба адэ, уиІумэт джы ышІэщтыр къэплъэгъущт». Ахыщ Даут риІуагъ: «Дэгъу, джащ пае сэпсэуфэ ренэу усиухъумэкІонэу осэгъэнафэ».\nСаул удыгъэхэр зезыхьэрэм дэжь зэрэкІуагъэр\n3 Самуел зэлІэм зэкІэ израил цІыфхэм ар агъэежьи, икъалэу Рамэ щагъэтІылъыжьыгъагъ. Удыгъэхэр зезыхьэхэрэмрэ джэнчыдзхэмрэ Саул хэгъэгум рифыгъагъэх. 4 ЕтІанэ фылистхэр къэзэрэугъойхи къежьагъэх, Шыунэм нэс къакІохи къыщыуцугъэх; Саули израил цІыфхэр зэкІэ къызэІуигъакІэхи къушъхьэу ГъылбэуаІ дэжь къыщыуцугъэх. 5 Саул фылистхэм ядзэ зелъэгъум къэщтагъ, ыгуи лъэшэу къыгъэкІэзэзыгъ. 6 Арти Саул Зиусхьаным еупчІыгъ, ау Зиусхьаным джэуап къыритыжьыгъэп, пкІыхьапІэкІи зыкъыригъэлъэгъугъэп, мыжъо лъапІэу уримыр зырарегъадзэми, джэуапыр къылъигъэІэсыгъэп, тхьэлІыкІохэмкІи къэбарыр къыригъэшІагъэп. 7 ЕтІанэ Саул иунэІутмэ ариІуагъ: «Удыгъэхэр зезыхьэрэ бзылъфыгъэ горэ къысфэжъугъоти, ыдэжь сыкІонышъ сеупчІыщт». ИунэІутмэ джэуап къыратыжьыгъ: «Удыгъэхэр зэрихьэу бзылъфыгъэ горэ Іэндор дэс». 8 Ащ ыуж Саул ищыгъынхэр зыщиххи, нэмыкІхэр зыщилъэхи, нэбгыритІу игъусэу чэщым къежьэхи бзылъфыгъэм дэжь къэкІуагъэх. Саул ащ риІуагъ: «СыолъэІу джэнч къысфэбдзынэу, зыцІэ къесІорэр къысфычІэпщынэу, зигугъу къыпфэсшІырэр къэпщэнэу». 9 Ау бзылъфыгъэм къыриІожьыгъ: «Саул ышІагъэм, удыгъэхэр зезыхьэхэмрэ джэнчыдзхэмрэ хэгъэгум зэрэрифыгъэхэм ущыгъуазэба; сыд пае сытекІодэнэу спсэ хъытыу къыфэбгъэуцура?» 10 Арти Саул тхьэлъанэ ышІи риІуагъ: «Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо! Мы Іофым пшъэдэкІыжь рыпхьыщтэп». 11 ЕтІанэ бзылъфыгъэр къеупчІыгъ: «Хэта къыпфычІэсщыщтыр?» Адрэм къыриІожьыгъ: «Самуел къысфычІэщ». 12 Бзылъфыгъэм Самуел зелъэгъум лъэшэу къэкууагъ; Саул зыкъыфигъази, къеупчІыгъ: «Сыда сызкІэбгъэпцІагъэр? О у Саул». 13 Арти пачъыхьэм ащ риІуагъ: «Умыщын, сыда плъэгъурэр?» Бзылъфыгъэм Саул къыриІожьыгъ: «Джынэм фэдэу зыгорэ чІы чІэгъым къычІэкІэу сэлъэгъу». 14 «Сыд теплъа ащ иІэр?» – Саул ащ еупчІыгъ. Адрэм къыриІуагъ: «Зы лІыжъ горэ чІы чІэгъым къычІэкІы, джэнэ кІыхьэ щыгъэу». Ар зэрэ-Самуелыр Саул къышІагъэти, ыІу егъэзыхыгъэу чІыгум ��ытыридзи, шъхьащэ фишІыгъ. 15 Самуел Саул къыриІуагъ: «Сыда сыкъычІэмыкІмэ мыхъунэу сызфэбгъэгумэкІрэр?» Саул риІожьыгъ: «СиІофхэр дэй дэдэх; фылистхэр къысэзаох; Тхьэм сыкъыбгынагъ; тхьэлІыкІохэмкІи пкІыхьапІэкІи Тхьэм джэуап къыситыжьырэп. СшІэщтымкІэ сыоупчІыжьынэу сыкъызкІыоджагъэр джары». 16 Самуел къыриІуагъ: «Зиусхьаным укъыбгыни уипыеу хъугъэмэ, сыд пае сэ укъысэупчІыжьра? 17 Зиусхьаным сэ къысигъаІощтыгъэр ары Зиусхьаным ышІагъэр; Зиусхьаным пачъыхьагъур пІэкІихи, къыппэблэгъэ цІыфым, Даут, ыІэ рилъхьагъ. 18 Зиусхьаным къыуиІуагъэм узэремыдэІугъэм, Іамалэкъхэм зафэгубжым ахэм яфэшъуашэ зэрямыгъэгъотыгъэм пае Зиусхьаным ар джы къыуешІэ. 19 Арышъ, Израили ори Зиусхьаным шъузэгъусэу фылистхэм аІэ шъурилъхьащт: ори уикІалэхэми неущ тызэгъусэщтых, Израилым идзэ Зиусхьаным фылистхэм аІэ рилъхьащт». 20 Самуел къыриІуагъэм лъэшэу къыгъэщынагъэти, Саул ошІэ-дэмышІэу къызэхэфагъ, мэфэ ренэми чэщми фыгукІэ Іуфэгъагъэпти, ар кІочІаджэ хъугъэ. 21 А бзылъфыгъэр Саул къызекІуалІэм лъэшэу зэрэщынагъэр ылъэгъугъэти къыриІуагъ: «Мары уиІумэт, пІорэм къедэІуи, ыпсэ рыджэгужьзэ, унашъоу фэпшІыгъэр ыгъэцэкІагъ; 22 джы сыолъэІу уиІумэт къыуиІощтым къедэІу; хьалыгъу такъыр къыостынышъ шхы, гъогум утехьажьмэ гъэрет уиІэу хъущт». 23 Ау шхэнэу фэягъэпти риІуагъ: «Сышхэщтэп». Арти иунэІутхэри бзылъфыгъэри къелъэІухэ зэхъум, ахэм къыраІорэм едэІуи, къэтэджыжьи пІэм хэтІысхьагъ. 24 Бзылъфыгъэм шкІэкІэ пщэр иІагъэти, гузэжъогъукІэ ар аригъэукІи, хьаджыгъэ къышти тхьацу ыпшагъ, хьалыгъу мыкІу-мыпш ыгъэжъагъ. 25 ЕтІанэ Саулрэ иунэІутхэмрэ къафытыригъэуцуагъ, ахэр шхагъэх, къэтэджыжьхи а чэщ дэдэм къагъэзэжьыгъ.\n1 Самуел 29\nДаут фылистхэм къызэрэзыхафыгъэр\n1 Фылистхэм ядзэхэр зэкІэ Афэкъ къыращалІэхи, израил цІыфхэр ИзрыІэл щыІэ псынэкІэчъым дэжь къыщыуцугъэх. 2 Нэбгырэ шъэрышъэу, мин-минэу зэхэдзыгъэ ядзэхэр ягъусэхэу фылистмэ япщыхэр къакІощтыгъэх. Даутрэ ащ ицІыфхэмрэ Ахыщ ягъусэу ахэм ауж итыгъэхэти, 3 фылистмэ япщыхэм зэраІожьыгъ: «Мыхэр сыд джуртха?» Ахыщ фылистмэ япщыхэм ариІожьыгъ: «Шъущыгъуазэба мыр израил пачъыхьэу Саул зэриІумэтым, зэрэ-Даутым? Илъэсым къехъугъэу ар садэжь щыІэшъ, къызыкІуагъэм къыщегъэжьагъэу непэ къызнэсыгъэм мыхъун гори ащ хэслъэгъуагъэп». 4 Ау фылистмэ япщыхэр къыфэгубжхи къыраІуагъ: «Мы цІыфыр утІупщыжьи чІыпІэу фэбгъэзагъэм орэкІожь, тигъусэу ар заом къэрэмыкІу, заом пыи къыщытфэмыхъужьыным пае. Изиусхьан ыгу къыщэфынба мы лІыхэм ашъхьэ харигъалъхьэу ащкІэ ыгу къыдищаемэ? 5 \"Саул минхэм атекІуагъэмэ, Даут зытекІуагъэр минипшІых\" зыфиІорэ гущыІэхэр зыхэлъ орэдыр цІыф купышхомэ зыфызэхалъхьэгъэ Даутыр арба ар?» 6 Арти Ахыщ Даут къеджи риІуагъ: «Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо! Шъыпкъагъэ пхэлъышъ, тызэгъусэу заом тызэдыІухьэу тыкъызэдыІукІыжьщтыгъэмэ сигопэщтгъэ, сыда пІомэ садэжь укъызыкІуагъэм къыщегъэжьагъэу непэ къызынэсыгъэм мыхъун гори пхэслъэгъуагъэп, ау типщымэ агу урихьырэп. 7 Арышъ, джы гъэзэжьи, зыгъэрэхьати кІожь, фылистмэ япщыхэм агухэр къащымыгъахь». 8 Даут Ахыщ риІуагъ: «Сыда сшІагъэри, уинэплъэгъу сыкъызиуцуагъэмрэ непэрэ азыфагу уиІумэт мыхъунэу хэплъэгъуагъэри, сыд пае сизиусхьан ипыйхэм сязэонэу ащ сыкІымыгъущта?» 9 Арти Ахыщ Даут къыриІожьыгъ: «Зиусхьаным имэлэІич фэдэу сыоплъышъ, сэркІэ узэрэшІур пшІошъ гъэхъу; ау фылистмэ япщыхэм аІуагъ: \"Ар тигъусэу заом къыддэрэмыкІу\". 10 Арышъ, ори уизиусхьанэу Саул ипщылІщтыгъэхэу уигъусэхэми пчэдыжьым жьэу шъукъэтэдж, Пчэдыжьым шъукъыкІэтаджи, нэф къызэрэшъэу шъукІожь». 11 ЕтІанэ Даути ицІыфхэри фылист чІыгум агъэзэжьынэу пчэдыжьым къэтэджыгъэх. Фылистхэр ИзрыІэл кІуагъэх.\n1 Самуел 30\nІамалэкъхэм зэратекІуагъэхэр\n1 Даутрэ ицІыфхэмрэ Цыкълагъ зэкІохэм ыуж мэфищ тешІагъэу Іамалэкъхэр къыблэ лъэныкъомкІэ хэгъэгум къытебэнагъэх. Къалэу Цыкълагъ аубыти тырагъэстыкІыгъ. 2 Бзылъфыгъэхэри къалэм адрэ дэсыгъэхэри, анахь цІыкІум къыщегъэжьагъэу анахь иным нэсыжьэу, амыукІхэу, гъэрэу зыдыращажьэхи ягъогу техьажьыгъэх. 3 Даутрэ ащ ицІыфхэмрэ а къалэм зыдахьэхэм машІокІэ ар тырагъэстыкІыгъагъ, ахэм яшъузхэр, яшъаохэр, япшъашъэхэр зэгъусэхэу гъэрэу Іуафыгъагъэх. 4 Арти Даути игъусагъэхэми хьадэгъэшхо къаІати, гъын амылъэкІыжьыфэ гъыгъэх. 5 Даут ишъузитІуи гъэрэу аубытыгъагъэх: ИзрыІэл щыщ АхъынэІамрэ Къармэл щыщэу, Нэбал игощагъэу, шъузабэу къэнэгъэ Абигаилрэ. 6 КъащышІыгъэм апсэ хигъэІэжьыгъэхэти, нэбгырэ пэпчъ ыкъохэмрэ ыпхъухэмрэ ыгу афэгъущтыгъэти, мыжъокІэ еохэзэ аукІынэу цІыфхэр зэрэфэягъэм Даут гузэжъогъу хидзагъ. Ау къыщышІыгъэм еуцолІэнымкІэ и-Зиусхьанэу Тхьэм фыриІэ шІошъхъуныгъэм Даут кІуачІэ къызхыригъэгъотэжьыгъ. 7 Ахъымэлэх ыкъо къурмэнышІэу Абыетар мыжъогъуазэр къыхьынэу Даут риІуагъ. Абыетар мыжъогъуазэр Даут къыфихьыгъ. 8 ЕтІанэ «Мы дзэ мацІэм ыуж сихьащта, сылъежьэмэ, сыкІэхьашъущта?» ыІуи, Даут Зиусхьаным еупчІыгъэти, джэуап къыритыжьыгъ: «Ары, ыуж ихь, уакІэхьащт, къатепхыжьыщт». 9 Арти Даутрэ игъусэгъэ дзэкІолІ нэбгырэ шъихымрэ ежьагъэх; псы игъукІыгъэу Бэсэр ылъэгу зынэсхэм, пшъыгъэхэти, къэуцугъэх. 10 ЕтІанэ Даутрэ нэбгырэ шъиплІымрэ апэ рагъэхъугъ. Нэбгырэ шъитІум псы игъукІыгъэу Бэсэр ылъэгу зэпачынэу кІуачІэ яІэжьыгъэпти, а чІыпІэм къыщыуцугъэх. 11 КІохэ пэтзэ зы мысырылІ горэ шъофым апэ къыщифагъэти Даут дэжь къащагъ. Ащ хьалыгъу зыратым, ышхыгъ, псыри тыришъухьажьыгъ; 12 шхынцумпэр зыдэлъ хьалыгъу ІашІуитІурэ сэнэшъхьэгъэгъугъэ блэритІурэ ратхи рагъэшхыгъ. ЕтІанэ зэшхэм, чэщ-мэфищым хьалыгъуи пси Іуфэгъагъэпти, ыкІуачІэ къихьажьыгъ. 13 Даут ащ еупчІыгъ: «Хэтмэ уащыща, тыда узщыщыр?» Адрэм къыриІожьыгъ: «Сэ мысыр лъэпкъым сыщыщ кІал, Іамалэкъ горэм сырипщылІ, мэфищэ сысымэджагъэти сизиусхьан сыкъычІидзыжьыгъ. 14 Къырэт лъэпкъыр зыщыпсэурэ чІыпІэм икъыблэ, Ехъуд хэкуми, Къалэб икъыбли тарыхьэщтыгъэ, Цыкълагъ машІокІэ тедгъэстыкІыгъ». 15 Даут ащ риІуагъ: «А дзэм сепщэлІэщта?» Адрэм къыІуагъ: «СымыукІынэу, сизиусхьан семытыжьынэу Тхьэ къапІомэ, а дзэм уесщэлІэщт». 16 ЕтІанэ ар ащ ыщагъ; мары Іамалэкъхэр, а хэгъэгум щизэрэтэкъухьагъэхэу ешъох, ешхэх, фылистхэм ячІыгурэ Ехъуд хэкумрэ мылъкушхо къызэраращыгъэр агъэмэфэкІы. 17 Даут ахэм атебани, пчыхьэ чэпэзэхэогъум къыщегъэжьагъэу ятІонэрэ мафэм ипчыхьэ нэс язэуагъ, махъшэмэ затезыдзи хэлъэдэжьыгъэ кІэлэ шъиплІым анэмыкІэу, ахэм ащыщ гори псэоу ІэкІэкІыжьыгъэп. 18 Іамалэкъмэ аштэгъагъэхэр зэкІэ Даут къатырихыжьыгъ, ишъузитІуи Даут къатырихыжьыгъ. 19 Арти зи ахэм ашІокІодыгъэп, акъохэми, апхъухэми, Іамалэкъмэ атырахыгъагъэми ащыщ гори ахэмызэу зэкІэри Даут ыІэ къыригъэхьажьыгъ. 20 Былымхэри, пчэн-мэлхэри Даут къатырихыгъэх, ежьхэм ябылымхэм ахэр апэ итхэу, «Мыхэр Даут къатырихыгъэх» аІозэ, къафыщтыгъэх. 21 ЕтІанэ Даут псы игъукІыгъэу Бэсэр ылъэгу къимыкІышъугъэгъэ нэбгырэ шъитІум къякІолІэжьыгъ, ахэр Даут къыпэгъокІыгъэх. А цІыфхэм якІуалІи Даут сэлам арихыгъ. 22 Арти Даут игъусэмэ ахэтыгъэ цІыф бзаджэхэм аІуагъ: «Зэрэтимыгъусагъэхэм пае къатетхыгъэ мылъкур ахэм адэдгощыщтэп; шъхьадж ишъузрэ икІалэхэмрэ ерэштэжьхи, зырарэгъэхь». 23 Ау Даут къыІуагъ: «Сикъошхэр, Зиусхьаным мыр къызытитыгъэм, псэоу тыкъызигъэнэжьыгъэм, къытэзаощтыгъэ дзэр тІэ къызырилъхьагъэм ауж арэущтэу шъумышІы. 24 Хэта ащ фэдэ ІофымкІэ къыжъудезгъэштэщтыр? Заом щыІагъэхэм атефэрэ Іахьэм фэдиз ІапІэхэм къапэдгъэнэгъагъэхэм атефэу зэкІэми зэфэдэу афэдгощын фае». 25 Джащ къыщегъэжьагъэу ыужми джары зэрашІыщтыгъэр; ИзраилкІэ хабзэу ыкІи бзыпхъэу ар джы къызнэсыгъэми агъэуцугъ. 26 ЕтІанэ Даут Цыкълагъ къакІуи, мылъкоу къатырихыгъэм щыщ иныбджэгъу ехъуд анахьыжъ упчІэжьэгъухэм афаригъащи араригъэІуагъ: «Зиусхьаным ипыйхэм къатетхыгъэм щыщ шІухьафтынэу къышъосэты». 27 Зыфаригъэщагъэхэр зыщыпсэущтыгъэхэр Бэтэл, къыблэмкІэ щыІэ Рамот, Ятыр, 28 ІарэІэр, Сифмэт, АштымаІ, 29 Рахэл, ерахъмыелхэм якъалэхэм, къэнхэм якъалэхэм, 30 Хъорым, БорІащан, Іатэх, 31 Хъэурэн, ежь Даутрэ ицІыфхэмрэ зынэсыгъэ чІыпІэ пстэури.\n1 Самуел 31\nСаулрэ икІалэхэмрэ хьадэгъур къызэрафэкІуагъэр\n1 Джащ фэдизым фылистхэр Израилым къезэуагъэх, фылистхэм защаухъумэнэу израилылІмэ къыкІатхъужьыгъэти, къушъхьэу ГъылбэуаІ къыщызэхакъутагъэх. 2 Фылистхэр Саулрэ ыкъохэмрэ къакІэхьагъэх, Саули, икІалэхэу Ионэтани, Абинэдауи, МэлкъэшыуаІи фылистхэм аукІыгъэх. 3 Саул пэшІуекІорэ заор пхъэшагъэ, щэбзащэхэмкІэ охэрэм щабзэхэр къытырагъафэхи, хьылъэу ар къызэхауІыхьагъ. 4 Арти Саул иашъоджэнэзехьэ риІуагъ: «Сунэт амышІыгъэхэр къакІохэу, самыукІэу, къызрэмыджэгуфэхэкІэ, уичатэ къихи сылІ». Ау иашъоджэнэзехьэ лъэшэу щынэщтыгъэти, ащ фэягъэп. Арти Саул ежь ичатэ къырихи, ащ зытыридзэжьыгъ. 5 Саул зэрэлІагъэр иашъоджэнэзехьэ зелъэгъум, ежьми ичатэ зытыридзэжьи зырилІыжьыгъ. 6 Джаущтэу а мафэм Саули, икІэлищи, иашъоджэнэзехьи, зэкІэ ицІыфхэри зэрэзэгъусэхэу хэкІодагъэх. 7 КІэим къыкІэрысыгъэ, Иордан ыкІыбкІэ щыпсэущтыгъэхэ израил цІыфхэм израил дзэкІолІхэм къызэрэкІатхъужьыгъэр, Саулрэ икІалэхэмрэ зэрэщымыІэжьхэр къызалъэгъум, якъалэхэр къабгынэхи, ашъхьэ рахьыжьэжьыгъ. Фылистхэр къакІохи ахэм адэтІысхьагъэх. 8 КъыкІэлъыкІорэ мафэм аукІыгъэхэр ахъункІэнхэу фылистхэр къэкІуагъэхэти, къушъхьэу ГъылбэуаІ щыфэхыгъэ Саули икІэлищи къагъотыжьыгъэх. 9 Арти ащ ышъхьэ шІуаупкІи, иашъоджанэ щахи, ятхьэ нэпцІхэр зычІэт унэхэмрэ цІыфхэмрэ къэбарыр алъыІэсыным пае зэрэфылист чІыгоу мэкъэгъэІухэр къащырагъэкІокІыгъэх. 10 ЕтІанэ ащ иашъоджанэ гъэбэжъугуащэу Астарт итхьалъэІупІэ чІалъхьи, ихьадэ къалэу Бэтщан идэхьапІэ дэжь дэпкъым щыпалъагъ. 11 Ащ ыуж фылистхэм Саул рашІагъэм икъэбар ГъылыІад ит къалэу Яощ дэсхэм зэхахыгъэти, 12 лІыгъэ зыхэлъ цІыфхэр зэкІэ къежьэхи, чэщ ренэм къакІохэзэ, Саулрэ икІалэхэмрэ яхьадэхэр Бэтщан идэпкъ къыпахыжьхи, Яощ къагъэзэжьи, ахэр ащ щагъэстыжьыгъэх. 13 ЕтІанэ яхьадэкъупшъхьэхэр Яощ дэт чъыгаем ычІэгъ щычІатІэжьхи, мэфиблэ анэкІыгъ.\n2 Самуел 1\n1 Саул зызеукІыжьым ыуж Даут Іамалэкъхэм атекІуи, Цыкълагъ къыгъэзэжьи мэфитІо дэсыгъ. 2 Ящэнэрэ мафэм цІыф горэ Саул идзэ зыщызаощтыгъэ чІыпІэм къикІи къэкІуагъ: ищыгъынхэр зэІытхъыгъагъэх, ышъхьаци ятІэр къыхэтэкъущтыгъэ. Даут дэжь ар къэси, ыпашъхьэ зыщыридзыхи, чІыгум нэс шъхьащэ фишІыгъ. 3 Даут ащ еупчІыгъ: «Тыда укъыздикІырэр?» Адрэм къыриІожьыгъ: «Израилым идзэ зыщызэорэ чІыпІэм сыкъечъыжьы». 4 ЕтІанэ Даут ащ еупчІыгъ: «Сыда къэхъугъэр? КъысфэІуат». Адрэм къыриІожьыгъ: «ЗэуапІэр къабгыни дзэкІолІхэр къечъэжьэжьыгъэх, хэкІодагъэри къауІагъэу лІэжьыгъэри бэдэд, Саули ыкъо Ионэтани щыІэжьхэп». 5 Къэбарыр къыфэзыхьыгъэ кІалэм Даут еупчІыгъ: «Саули ащ ыкъо Ионэтани зэрэщымыІэжьхэр сыдэущтэу пшІэнэу хъугъа?» 6 КІалэм къыриІожьыгъ: «ГъылбэуаІ Іуашъхьэм сыдэкІуае зэхъум, Саул пчыпыджыным зытыригъэкІэгъагъ, зэоным фытегъэпсыхьэгъэ кухэу щэбзаохэр зэрытыгъэхэр ащ кІахьэщтыгъэх. 7 КъызызэплъэкІым сыкъылъэгъугъэти, къысэджагъ. Арти есІуагъ: \"Мары сыкъэдаІо\". 8 Ар къысэупчІыгъ: \"Ухэт о?\" ЕсІожьыгъ: \"Сэ Іамалэкъмэ сащыщ\". 9 ЕтІанэ ащ къысиІуагъ: \"Сиакъыл сыщымыозэ, къысэкІуалІи сыукІ, сыда пІомэ спсэ джыри хэтыщт\". 10 Арти секІуалІи сыукІыжьыгъэ, сыда пІомэ къызытекІохэм ыуж зэрэщымыІэжьышъущтыр къызгурыІуагъ. Танджэу шъхьащысыгъэмрэ ыІапшъэ илъыгъэ Іэхъумрэ къыпысхыжьхи сизиусхьан къыфэсхьыгъэх». 11 Ащ дэжьым Даут ищыгъынхэр ыцунтхъагъэх, игъусэгъэ цІыфхэми ар дэдэр ашІагъ. 12 Ахэм яхьадэгъэшхуагъ, Саулрэ ащ ыкъо Ионэтанрэ, Зиусхьаным идзэрэ Израил хэгъэгумрэ чатэм зэрэзэхигъэфагъэхэр ягукъэошхоу гъымэ пыхьэхэзэ агъэягъэх, пчыхьэ нэс анэкІыгъ. 13 ЕтІанэ къэбарыр къыфэзыхьыгъэм Даут еупчІыгъ: «Хэтмэ уащыща о?» Адрэм къыриІожьыгъ: «Хэхэс Іамалэкъым сырикІал». 14 Даут ащ риІуагъ: «Зиусхьаным къахихыгъэр уукІыным утемыщыныхьэу сыдэущтэу пІэ тепщэягъа?» 15 Ар къыІуи, Даут идзэкІолІ кІалэ горэм къеджи риІуагъ: «Еуи мор укІы». Ар ащ еуи ыукІыгъ. 16 Даут аукІыгъэм кІэлъиІожьыгъ: «Уихьадэгъу ор-орэу къэблэжьыгъ: Зиусхьаным къахихыгъэр уукІыгъэу къызэоІом уифэшъуашэр ор-орэу къызфэпхьыжьыгъ».\nДаут Саулрэ Ионэтанрэ зэригъэягъэхэр\n17 Даут Саулрэ ащ ыкъо Ионэтанрэ мыщ фэдэ гъыбзэ къафиІуагъ: 18 Яшар итхылъ зэритхагъэу, ехъуд лъэпкъым «Щабзэм иорэд» ебгъэшІагъ: 19 «А Израил, уищытхъузехьэхэр уилъэгапІэхэм ахэкІодагъэх, О лІыхъужъ гущэхэр зэрэфэхыгъэхэр! 20 Гъат къалэм къэбар щышъумыІуат, Ащкъэлэн иурамхэми макъэ ащышъумыгъэІу, армырмэ фылистмэ япхъухэр гушІоных, сунэт зымышІыгъэмэ япхъухэр тхъэжьыных. 21 ГъылбэуаІ Іуашъхьэхэр! Осэпси ощхи къышъуферэмых, лэжьыгъэ зэрылъ губгъуи шъуакІыІу терэмылъ, лІыхъужъхэм ямэІу къызэхакъутагъэшъ, Саул имэІоу дагъэ зыщафэгъагъэм къытекІуагъэхэшъ. 22 УкІыгъэмэ алъ къытенэу, лІыхъужъхэм апкъышъол пхыригъэкІэу Ионэтан ищэбзащэ дэлъ щабзэр ренэу атыригъафэщтыгъ, Саул ичати фэІазэу ыгъабзэщтыгъ. 23 Саулрэ Ионэтанрэ зэшІугъэх, зэгурыІощтыгъэх, щэІэфэхи ядунай захъожьми зэшІокІодыгъэхэп; бгъашхъомэ анахь псынкІагъэх ахэр, аслъанхэм анахь лъэшыгъэх. 24 О израилыпхъухэр! Жъугъае Саулэу, шэкІ плъыжь дахэкІэ шъузыфапэщтыгъэр, щыгъынхэм къадэшъуштэнэу дышъэ хьап-щыпхэр къышъуфязгъащэщтыгъэр. 25 О лІыхъужъ гущэхэр зэуапІэм зэрэщыфэхыгъэхэри! О уилъэгапІэ гущэхэм къащаукІыгъэу Ионэтан щылъи. 26 Сшэу Ионэтан, ощ пае сэшъыгъо, усилъэпІэ дэдагъ; гуфэбэныгъэу къысфыуиІагъэр сэркІэ бзылъфыгъэм ишІулъэгъу нахьи нахь лъэшыгъ. 27 О лІыхъужъ гущэхэр зэрэфэхыгъэхэри – Іашэ гущэхэри хэкІодагъэхи!»\nзакрыть\n1 . Царств 30 : 17 - 20 : Даут ахэм атебани, пчыхьэ чэпэзэхэогъум къыщегъэжьагъэу ятІонэрэ мафэм ипчыхьэ нэс язэуагъ, махъшэмэ затезыдзи хэлъэдэжьыгъэ кІэлэ шъиплІым анэмыкІэу, ахэм ащыщ гори псэоу ІэкІэкІыжьыгъэп. Іамалэкъмэ аштэгъагъэхэр зэкІэ Даут къатырихыжьыгъ, ишъузитІуи Даут къатырихыжьыгъ. Арти зи ахэм ашІокІодыгъэп, акъохэми, апхъухэми, Іамалэкъмэ атырахыгъагъэми ащыщ гори ахэмызэу зэкІэри Даут ыІэ къыригъэхьажьыгъ. Былымхэри, пчэн-мэлхэри Даут къатырихыгъэх, ежьхэм ябылымхэм ахэр апэ итхэу, «Мыхэр Даут къатырихыгъэх» аІозэ, къафыщтыгъэх.\n2 Самуел 2\nДаут Ехъудэм ипачъыхьэ зэрэхъугъэр\n1 А зэпстэумэ ауж Даут Зиусхьаным еупчІыгъ: «Ехъуд хэкум икъалэмэ ащыщ горэм сыкІомэ хъущта?» Зиусхьаным ащ къыриІожьыгъ: «КІо». Даут къыІуагъ: «Тыда сыздэкІощтыр?» Ащ къыриІожьыгъ: «Хъэурэн». 2 Арти ишъузитІуи, ИзрыІэлым щыщ АхъынэІамрэ чІыпІэу Къармэл щыщ Нэбал игощагъэу, шъузабэу къэнэгъэ Абигаилрэ игъусэхэу Даут ащ кІуагъэ. 3 Игъусэхэри хэт иунагъуи кІыгъоу къакІохи, Хъэурэнрэ ащ къыпэблэгъэ къалэхэмрэ адэтІысхьагъэх. 4 Ехъуд лІыхэр къызэІукІ��хи, ехъуд лъэпкъым ипачъыхьанэу Даут дагъэ щафагъ. ГилыІадым ит къалэу Яощ щыщ лІыхэм Саул зэрагъэтІылъыжьыгъэм икъэбар Даут къыфахьыгъ. 5 Арти ГъылыІадым ит къалэу Яощ дэсхэм адэжь лІыкІохэр ыгъакІохи, Даут ахэм араригъэІуагъ: «Шъуизиусхьанщтыгъэу Саул гукІэгъу фэшъушІи зэрэжъугъэтІылъыжьыгъэм пае Зиусхьаным ынэшІу къышъущэф, 6 джы Зиусхьаныр шъоркІэ гукІэгъушІэу, къышъуфэшъыпкъэу, ыпэкІэ къызэрэшъуфыщытыгъэм фэдэу къэрэнэжь, сэри шъуизекІуакІэ ипэгъокІ шІуфашІэ къышъоспэсыжьын; 7 джы зыжъугъэпыт, лІыгъэ къызхэжъугъаф, сыда пІомэ шъуизиусхьанэу Саул щыІэжьэп, сэ ехъуд лъэпкъым сырипачъыхьэнэу дагъэ сшъхьэ къыщафагъ».\nИщбощэт Израилым ипачъыхьэ зэрэхъугъэр\n8 Ау Нэр ыкъо, Саул идзэпащэу Абинэр, Саул икІалэу Ищбощэт къызэригъэгъуси, Мэхъэнэим къыщагъ. 9 ЕтІанэ зэрэ-Израилэу ипачъыхьанэу тыригъэхьагъ. ЧІыпІэхэу ГъылыІадыр, Ашыурыр, ИзрыІэлыр, ефраим, бынямин лъэпкъхэр а пачъыхьагъум къыхиубытэщтыгъэх. 10 Саул ыкъо Ищбощэт Израилым ипачъыхьанэу зытехьэм илъэс тІокІитІу ыныбжьыгъэр, пачъыхьагъум зэрэтетыгъэр илъэситІу. Даут игъусагъэр ехъуд лъэпкъыр ары. 11 Ехъуд лъэпкъым ипачъыхьэу Даут зэпстэумкІи Хъэурэн зэрэдэсыгъэр илъэсиблрэ мэзихрэ.\nСаулрэ Даутрэ ялІакъохэр зэрэзэшІонагъэхэр\n12 Нэр ыкъо Абинэр, Саул ыкъо Ищбощэт идзэкІолІхэр зэгъусэхэу Мэхъэнэим къикІхи ГъыбІон къалэм къэкІуагъэх. 13 Цырыуй икІалэу Иоаб Даут идзэкІолІхэр кІыгъухэу ахэм апэуцужьынхэу къежьэхи, ГъыбІон псыуцупІэм дэжь щызэІукІагъэх. Зы купыр зы нэпкъым къыщыуцугъ, ятІонэрэ купым адрэ нэпкъыр уцупІэкІэ къыхихыгъ. 14 Ащ ыуж Абинэр Иоаб риІуагъ: «КІэлэ заулэ къыхэрэкІи, тапашъхьэ щызэрэзаох». Иоаб къыриІожьыгъ: «КъыхэрэкІых». 15 Арти бгъуитІумкІи дзэкІолІ заулэ къахэкІотыгъ, Саул ыкъо Ищбощэт игъусэмэ быняминэу нэбгырэ пшІыкІутІу, Даут игъусэхэми джащ фэдиз къызхагъэкІыгъ. 16 Ахэр зэжэхэбанэхи, ашъхьэхэр шІозэрэубытыкІхэмэ, чатэхэмкІэ зэхэпыджэжьхэмэ зэрэукІыжьхэзэ, а чІыпІэм щыхэзэрэгъэфагъэх. Ащ пае а чІыпІэм ГъыбІон дэжь щыІэ Хъэлкъат-ХаццуримкІэ, Чатэмэ яшъофкІэ еджагъэх. 17 А мафэм зэо пхъашэ щыІагъ, Даут идзэкІолІхэр Абинэррэ темыр Израилым щыщ дзэкІолІэу ащ игъусагъэхэмрэ атекІуагъэх. 18 Цырыуй ыкъуищи: Иоаби, Абищаи, Іасаели ахэм ахэтыгъэх. Іасаел къушъхьэпчэн Іэлым фэдэу лъэпсынкІэу щытыгъ. 19 Арти Іасаел Абинэр рифыжьи, илъэужхэм занкІэу атетэу, кІэкІэу ыуж ихьагъ. 20 Чъэхэзэ Абинэр къызэплъэкІи къеупчІыгъ: «Ора ар, Іасаел?» Мыдрэм ащ риІожьыгъ: «Сэры». 21 Абинэр ащ къыриІуагъ: «Сэ сауж икІи, дзэкІолІ ныбжьыкІэмэ ащыщ горэм ыуж ихьи, иІэшэ-шъуашэхэр къыпыхых». Ау Іасаел ащ ыуж икІыгъэп. 22 Джыри икІэрыкІэу Абинэр Іасаел къыриІуагъ: «Сауж икІ, сыд пае усэонышъ, ухэзгъэфэн фая? Пшэу Иоаб ыпашъхьэ етІанэ сыдэущтэу сихьажьыщта?» 23 Адрэр ыуж икІынэу фэягъэпти, Абинэр зыкъызэригъэзэкІи пчыпыджынымкІэ ыныбэ къыхэпыджагъ; пчыпыджыныр пхырыкІыпи, ащ дэжьым ар къыщыз��хафи, а чІыпІэм ыпсэ щыхэкІыгъ. ЫужкІэ Іасаел зыщыфэхыгъэу, ыпсэ зыщыхэкІыгъэ чІыпІэм блэкІырэ пстэури къыщызэтеуцощтыгъэх. 24 Ау Иоабрэ Абищайрэ Абинэр лъежьагъэх. Ыуж итэу кІохэзэ, ГъыбІон шъофнэкІым екІурэ гъогур Іуашъхьэу Гъыяхъ зыщебгъукІорэм дэжь пэчІынэтІэ Іуашъхьэу Аммэ зынэсхэм, тыгъэр къохьэгъэхагъ. 25 Арти быняминхэр Абинэр купэу къезэрэугъоилІэхи, зэонхэу загъэхьазыри, Іуашъхьэ горэм ышыгу зыщагъэпытагъ. 26 ЕтІанэ Абинэр Иоаб къеджи къыриІуагъ: «Икъущтба чатэкІэ лъэу дгъэчъагъэр? Хьауми заом тхьамыкІагъо къызэрэздихьырэм ущыгъуазэба? Акъошхэм ащ нахьыбэрэ ямызэожьынхэу уицІыфхэм ямыІоу джыри бэ тебгъэшІэщта?» 27 Иоаб ащ къыриІожьыгъ: «Тхьэр зэрэщыІэр сэІо! Ар джы къэмыІогъагъэмэ, цІыфхэм пчэдыжь нэс акъошхэм ялъэуж афыщтыгъэ». 28 Ащ ыуж Иоаб гъоупщынэм къызепщэм, дзэкІолІхэр зэкІэ къызэтеуцуагъэх, ащ нахьыбэри израил цІыфхэм ауж итыжьыгъэхэп; заор щагъэтыжьыгъ. 29 Абинэррэ игъусэгъэ дзэкІолІхэмрэ а чэщым ренэу Иордан кІэим рыкІуагъэх, етІанэ Иордан зэпырыкІхи, пчэдыжьым къыщегъэжьагъэу щэджагъом нэс гъогу тетыгъэхэ нэуж Мэхъэнэим нэсыгъэх. 30 Иоаб Абинэр ыуж икІыжьи къэуцужьыгъ, дзэкІолІхэр зэкІэ къызызэІуегъакІэхэм, Даут идзэкІолІмэ Іасаел нэмыкІэу нэбгырэ пшІыкІубгъу ахэтыжьыгъэп. 31 Даут идзэкІолІхэм быняминхэри Абинэр игъусагъэмэ ащыщхэри нэбгырэ шъищрэ тІокІищрэ хъоу зэхаукІагъэх. 32 ЕтІанэ Іасаел ятэ зыщагъэтІылъыжьыгъэ чІыпІэу Бэтлэхъэм дэтым щагъэтІылъыжьыгъ. Иоабрэ игъусэ дзэкІолІхэмрэ чэщ ренэм кІохи, нэфшъагъом Хъэурэн нэсыгъэх.\n2 Самуел 3\n1 Саул иунагъорэ ащ готхэмрэ Даут иунагъорэ ащ готхэмрэ зэнэкъокъухэу бэрэ хэтыгъэх. Даут ылъапсэхэр нахь пытэщтыгъэх, Саул иунагъорэ ащ готхэмрэ яІофхэр нахь дэй хъу зэпытыщтыгъэх.\nДаут икІалэхэр\n2 ЕтІанэ Даут кІалэхэр Хъэурэн къыщыфэхъугъэх. Апэрэ шъаоу Аминон къыфэзылъфыгъэр изрыІэлыпхъоу АхъынэІам ары, 3 ятІонэрэр Къылау, ар зиягъэр, Нэбал игощагъэу Къармэл щыщ Абигаил; ящэнэрэр – Абищэлэм, ащ янагъэр Гъышыурым ипачъыхьэу Тэлмай ыпхъоу МэІах; 4 яплІэнэрэр – Адоный, Хъаджэт икІэлагъ; ятфэнэрэр – Щэфатый, Абитал икІэлагъ; 5 яхэнэрэр – ИтрэІам, къэзылъфыгъэр Даут ишъхьагъусэу Іэгълэ. Ахэр Даут Хъэурэн къыщыфэхъугъэх.\nАбинэррэ Даутрэ язэгурыІоныгъ\n6 Саул иунагъорэ ащ готхэмрэ, Даут иунагъорэ ащ готхэмрэ азыфагу зэмызэгъыныгъэ елъыфэ Абинэр Саул иунагъорэ ащ готхэмрэ ягъусэу Іэшъхьэтетныгъэ ІэнатІэм щылъыкІотагъ. 7 Айэ ыпхъоу РицпэкІэ заджэхэрэр Саул ишъузгуадзэщтыгъ. Саул ыкъо Ищбощэт Абинэр риІуагъ: «Сятэ ишъузгуадзэщтыгъэм дэжь сыда узкІихьэщтыгъэр?» 8 Ищбощэт къыриІуагъэм лъэшэу къыгъэгубжыгъэу Абинэр ащ риІожьыгъ: «Сыкъумал къыпшІошІа? Ехъудэм сыпэшІуекІоу, уятэу Саул, ащ ышхэмрэ иныбджэгъухэмрэ сагоуцуагъ, ори Даут ыІэ уислъхьагъэп, ау бзылъфыгъэм пае псэкІодэу сшІагъэр къыспэоІэты. 9 Пачъыхьагъур Саул иунагъо къызэрэІэкІихыжьыщтыр, Даут ипачъыхьагъу Дан къыщегъэжьагъэу БэрщэбаІ нэсыжьэу Израилымрэ Ехъудэмрэ зэращигъэуцущтыр Тхьэм къыІуагъ. Зиусхьаным Даут къыдишІыгъэ зэзэгъыныгъэр зысымыгъэцэкІэжькІэ, ифэшъуаши ащ нахьыбэжьи Тхьэм Абинэр рерэгъэгъот!» 11 Арти Ищбощэт Абинэр зыпари риІожьышъугъэп, сыда пІомэ ар ащ щыщынэщтыгъэ. 12 Ащ ыуж Абинэр Даут дэжь лІыкІохэр ыгъакІохи ригъэупчІыгъэх: «Орба мы чІыгур зыІэ илъыщтыр? Іуагъэ зэдэтэгъэшІи, израил лъэпкъыр зэрэщытэу къыбгоуцоным пае гъусэ сыпфэхъущт». 13 Арти къыраригъэІожьыгъ: «Дэгъу, Іуагъэ къыбдэсшІыщт, ау зыгорэкІэ сыолъэІущт – Саул ыпхъоу Михэл къыздэмыщагъэу укъысІукІэнэу укъызыкІокІэ, зыозгъэлъэгъущтэп». 14 Ащ ыуж Саул ыкъо Ищбощэт дэжь Даут лІыкІохэр ыгъакІохи раригъэІуагъ: «Фылист нэбгыришъэм яукІытапІэхэу къапысыупкІыгъэхэр уасэу зыфэстыгъэ сишъузэу Михэл къысэтыжь». 15 Арти Ищбощэт ащ лъигъакІохи, илІ, Лаиш ыкъо Палтый, къытырихыжьыгъ. 16 ЛІыр ауж къихьи, Бахъурим нэс гъызэ къадэкІуагъ; ау Абинэр «Гъэзэжь!» ащ зыреІом, адрэм ыгъэзэжьыгъ. 17 ЕтІанэ Абинэр Израилым инахьыжъ упчІэжьэгъухэм ариІуагъ: «Даут шъуипачъыхьэнэу тапэкІэ шъуфэягъэшъ, 18 шъуигухэлъ джы къыздэжъугъэхъун шъулъэкІыщт. Сыда пІомэ Зиусхьаным Даут къыгъэгугъагъ: \"СиІумэтэу Даут ишІуагъэкІэ сиизраил лъэпкъ фылистхэми адрэ ипый пстэуми ащысыухъумэщт\"». 19 Ар дэдэр Абинэр быняминхэми ариІуагъ. ЕтІанэ Абинэр зэрэ-Израилэуи бынямин лІакъоми зэрэщытэу яшІоигъоныгъэ зыфэдэр къыфиІотэнэу Даут дэжь Хъэурэн кІуагъэ. 20 Нэбгырэ тІокІ игъусэу Абинэр Даут дэжь Хъэурэн къэкІуагъ, Абинэррэ ащ игъусэхэмрэ ешхэ-ешъо Даут къафишІыгъ. 21 Арти Абинэр Даут риІуагъ: «Сизиусхьанэу пачъыхьэм зэрэизраил лъэпкъэу Іуагъэ къыдишІыным, къыІукІэнхэм, ыгу къызэриІоу зэкІэми япачъыхьэным пае сыкІонышъ къыфесщэлІэщт». Даут Абинэр ытІупщыжьыгъ, адрэми мамырэу ыгъэзэжьыгъ.\nАбинэр зэраукІыгъэр\n22 Даут идзэкІолІхэу, Иоаб игъусэхэу чІыпІэ зэфэшъхьафмэ къащызэуагъэхэр мылъкушхо къыздащи къэкІожьыгъэх. Ау Абинэр Даут ытІупщыжьыгъагъэти, Даут дэжь, Хъэурэн, ар щыІэжьыгъэп, ащ мамырэу ыгъэзэжьыгъагъ. 23 Иоабрэ дзэу ащ игъусагъэмрэ къызагъэзэжьым, Нэр ыкъо Абинэр пачъыхьэм дэжь къызэрэкІогъагъэри, адрэм ар зэритІупщыжьыгъэри, мамырэу зэригъэзэжьыгъэри къыфаІотагъэх. 24 Арти Иоаб пачъыхьэм дэжь къакІуи къыриІуагъ: «Сыда пшІагъэр? Абинэр уадэжь къэкІогъагъ, сыда ар зыкІэптІупщыжьыгъэр, мамырэу зыкІебгъэгъэзэжьыгъэр? 25 Нэр ыкъо Абинэр зыфэдэр ошІэба: уигъэпцІэнэу, угу зыришІыкІынэу, уидэхьапІи уидэкІыпІи – зэкІэ пшІэрэр пкІэкІишІыкІыным пае ар мыщ къызкІэкІогъагъэр». 26 Ащ ыуж Иоаб Даут дэжь къикІыжьи Абинэр лъыригъэжьагъэх; Бэр-Сирэ чІыпІэм нэсыжьыгъэу, Даут щымыгъуазэу ащ къырагъэгъэзэжьыгъ. 27 Абинэр Хъэурэн къызегъэзэжьым, Іоф шъэф горэм пае дэгущыІэщт фэдэу зыригъэшІзэ, Иоаб ар къэлапчъэхэм акІоцІырищи, укъызщымылъэгъощт къогъу горэм дэжь ыныбэ щыхэпыджагъ. Джаущтэу Иоаб ышэу Іасаел ылъэу ыгъэчъагъэм Абинэр текІодэжьыгъ.\nАбинэр ихьадэгъу Даут къызэрэзыхишІагъэр\n28 Ащ ыуж Даут къэбарыр зишІагъэр, арти ащ ыІуагъ: «Нэр ыкъо Абинэр ылъэу агъэчъагъэм сэри сипачъыхьагъуи тилажьэ Зиусхьаным ыпашъхьэ егъашІи щыхэлъынэп. 29 Иоабрэ ащ ятэ иунагъорэ зэрэщытэу лажьэр атерэф, Иоаб иунагъо щынуз зиІэхэм, бэгушІоІунэ хъугъэхэм, е бэщыр зикІэгъэкъон сэкъатхэм, е чатэкІэ хагъафэхэрэм, е зышхын зэзымыгъотылІэжьхэрэм егъашІэм ащэрэмыкІ». 30 ГъыбІон дэжь щыкІогъэ заом Іасаел зэрэщиукІыгъагъэм пае ащ ышхэу Иоабрэ Абищайрэ Абинэр зыкІаукІыжьыгъэр. 31 Даут Иоабрэ ащ игъусэ цІыфхэмрэ унашъо афишІыгъ: «Шъуищыгъынхэр зэІышъутхъхи, дзыопхъэ шэкІ пхъашэм хэшІыкІыгъэ шъыгъошъэ джанэхэр зыщышъулъэхи, Абинэр жъугъае». Ар зыдэлъ пхъэмбаим ыуж итэу пачъыхьэу Даут кІощтыгъэ. 32 Абинэр Хъэурэн щагъэтІылъ зэхъум, ащ икъэ дэжь щытэу пачъыхьэм лъэшэу ар ыгъэягъ; зэкІэ цІыфхэми ар агъэягъ. 33 ЕтІанэ пачъыхьэм гъыбзэ ащ фызэхилъхьагъ: «Абинэр фэдэр ара делэгъэ лІакІэр зэпэсыгъэр? 34 О пІэхэр пхыгъагъэхэп, плъакъохэми пшъэхъухэр ателъыгъэп, бзэджашІэхэм цІыфыр зэраукІ хабзэу, жъалымыгъэкІэ узыхагъафэм». Ащ цІыфхэр зэкІэ джыри нахь къыгъэгъыгъэх. 35 ЦІыфхэр Даут дэжь къакІохи гъомлапхъэм хэІанэу къызыраІом джыри мэфагъэ, ау Даут тхьэлъанэ ышІыгъ: «Тыгъэр къомыхьафэ хьалыгъуми е нэмыкІ гори зызІузгъафэкІэ Тхьэм сифэшъуашэри нахьыбэжьи серэгъэгъот». 36 ЦІыфхэм зэкІэми ар зэхахыгъэти, пачъыхьэм адрэ ышІэрэ пстэури зэрягуапэщтыгъэм фэдэу мыдрэри ягопагъ. 37 Нэр ыкъо Абинэр пачъыхьэм зэремыкІодылІагъэр зэкІэ дзэкІолІхэми зэрэ-Израилэуи а мафэм къагурыІуагъ. 38 Пачъыхьэм иІумэтхэм ариІуагъ: «Пэщэшхощтыгъэмрэ зы лІэу щытыгъэмрэ мы мафэм Израилым зэрэщаукІыгъэр шъошІэба? 39 Сыпачъыхьэнэу сшъхьэ дагъэ къыщафагъэми, сэ джыри лъэкІ сиІэгоп, мыдрэ лІыхэр, Цырыуй ыкъохэр, сэщ нахь лъэшых. Бзэджагъэ зышІэрэ цІыф бзаджэм ифэшъуашэ Зиусхьаным рерэгъэгъот!»\n2 Самуел 4\nИщбощэт зэраукІыгъэр\n1 Абинэр Хъэурэн зэрэщылІагъэм икъэбар Саул ыкъо Ищбощэт зызэхехым, ыгу къышІуефэхыгъ, зэрэ-Израилэуи зытыриубытэщтыр ымышІэу гумэкІым зэлъиштагъ. 2 Саул ыкъо Ищбощэт дзэ куп хэушъхьафыкІыгъэмэ япащэхэу нэбгыритІу иІагъ, зым ыцІагъэр БэІан, адрэм – Рехаб. Ахэм ятагъэр бынямин лІакъом къыхэкІыгъэу, БэІэрот къалэм щыщэу Риммон. БэІэрот Бынямин хэкум къыхиубытэщтыгъэ. 3 БэІэрот щыщхэр Гъытаим екІужьыгъагъэх, хэхэсыцІэр яІэу джы къызнэсыгъэми ахэр ащ щэпсэух. 4 Саул ибын къыхэкІыгъэу джыри зы кІалэ щыІагъ. Ар Саул ыкъо Ионэтан икІалэу лъащэщтыгъэр ары. Ионэтанрэ Саулрэ якъэбар ИзрыІэл къалэм къырахи къызагъэсым ащ ыныбжьыгъэр илъэситф. Ар зыІыгъыщтыгъэ бзылъфыгъэм шъэожъыер къыпхъуати къечъэжьагъ. ГуІэным хэтэу чъэзэ, къыІэпызи тыригъэфэгъагъэти ары кІалэр лъащэ зыкІэхъугъагъэр. Ащ зэреджэщтыгъэхэр Ищбощэт. 5 БэІэрот щыщ Риммон ыкъохэу Рехабрэ БэІанрэ ежьэхи, щэджэгъонэстырым тефэу Ищбощэт иунэ екІолІагъэх; щэджэгъо чъые ышІэу адрэр щылъыгъ. 6 Рехабрэ ышэу БэІанрэ коц къырахыщт фэдэу унэм ихьэхи, ащ ыныбэ хэпыджэхи къыкІатхъужьыгъ. 7 Унэм ихьэгъагъэх, чъыяпІэм ит пІэкІорым ар илъыгъагъэти, ахэр ащ еохи аукІыгъагъ, ышъхьэ къышІуаупкІыгъагъ. Ар къыздашти, чэщ ренэм Араба шъофнэкІым итхэу кІуагъэх. 8 ЕтІанэ Ищбощэт ышъхьэ Даут дэжь Хъэурэн къахьи пачъыхьэм раІуагъ: «Мары Ищбощэт, упсэ ыуж итыгъэ уипыеу Саул ыкъо ышъхьэ; тизиусхьанэу пачъыхьэм пае Саули ащ ибыни яфэшъуашэр Зиусхьаным аригъэгъотыжьыгъ». 9 Ау Даут БэІэрот щыщ Риммон ыкъохэу Рехабрэ ащ ышэу БэІанрэ ариІожьыгъ: «Къиныгъо пстэуми спсэ ащызыухъумэгъэ Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо! 10 \"Мары Саул лІагъэ\", – ыІоу къэбар къысфэзыхьыгъэр, мэкъэшІу къысигъэІугъэу зылъытэщтыгъэр сыубыти Цыкълагъ щязгъэукІыгъ. Джары къэбарышІоу къыхьыгъэм пае сэ ащ фэзгъэшъошагъэр. 11 Адэ джы лажьэ зимыІэ цІыфыр иунэ илъэу пІэм хэзыукІыхьэгъэ бзэджэ-наджэхэм аІэкІэ хьакъынчъэу агъэчъэгъэ лъыр ясымыгъэпщыныжьынэуи, чІыгум тесымыгъэкІодыкІынхэуи?» 12 Ащ тетэу Даут идзэкІолІхэм унашъо афишІи, ахэр аригъэукІыгъэх, аІэхэмрэ алъакъохэмрэ паупкІхи, Хъэурэн дэт псыутІэм дэжь щыпалъагъэх. Ищбощэт ышъхьэ Хъэурэн щагъэтІылъыгъэ Абинэр икъэ дычІалъхьажьыгъ.\n2 Самуел 5\nДаут Израилымрэ Ехъудэмрэ япачъыхьэ зэрэхъугъэр\n1 Ащ ыуж Израилым илІэкъо пстэури Даут дэжь Хъэурэн къакІохи къыраІуагъ: «Тэри ори зыл тыщыщ шъыпкъ. 2 Нахьыпэм, Саул зыщыпачъыхьагъэм, израилыдзэхэм урягъуазэу заом Іупщэщтыгъэхэба. Зиусхьаным о къыуиІуагъ: \"Мэлахъом Іэхъогъур хъупІэшІум зэрифырэм фэдэу, сиизраил лъэпкъ зезыщэщтыр оры, Израилым ипэщэщтыр оры\"». 3 Израилым инахьыжъ упчІэжьэгъухэу пачъыхьэм дэжь Хъэурэн къэкІогъагъэхэм пачъыхьэу Даут Зиусхьаным ыпашъхьэ Іуагъэ ащыдишІыгъ; зэрэ-Израилэу ипачъыхьанэу Даут ышъхьэ дагъэ щафагъ. 4 Даут пачъыхьэ зэхъум ыныбжьыгъэр илъэс щэкІ; зэрэпачъыхьагъэр илъэс тІокІитІу. 5 Хъэурэн дэсэу илъэсиблрэ мэзихрэ Ехъудэм ипачъыхьагъ, Ерыусэлэм дэсэу илъэс щэкІырэ щырэ Израилымрэ Ехъудэмрэ зэрэщытэу япачъыхьагъ.\nДаут Ерыусэлэм зэриштагъэр\n6 ЕтІанэ пачъыхьэу Даутрэ ащ идзэхэмрэ Ерыусэлэм аштэнэуи а чІыпІэм щыпсэурэ еусхэм язэонхэуи ежьагъэх. Ау адрэхэр «Даут мыщ къыдэхьашъущтэп» аІозэ егупшысщтыгъэхэти, Даут къыраІуагъ: «Мыщ укъыдэхьашъущтэп, нэшъухэри лъащэхэри къыозэожьышъущтых». 7 Ау Цион пытапІэр Даут ыштагъ: ыужкІэ Даут икъалэкІэ ащ еджагъэх. 8 Арти а мафэм Даут ыІуагъ: «Еусхэр шъуукІынхэу шъуфаемэ, къалэр зытет къушъхьэм пхыраутыгъэ псырыкІуапІэмкІэ шъукІуи, Даут зыфэмылъэгъухэу зыфаІорэ нэшъухэмрэ лъащэхэмрэ шъуащытебан». «Нэшъухэмрэ лъащэхэмрэ Зиусхьаным иунэ ихьашъущтхэп» джары зытыраІукІыгъэри. 9 Ащ ыуж Даут пытапІэм дэтІысхьи, Даут икъалэкІэ ащ еджагъ. ЫкІыбкІи, ыкІоцІкІи, тыдэкІи ар зэкІигъэпытыхьагъ. 10 Джащ тетэу Даут иІофхэр нахьышІоу кІохэзэ, нахь лъэши, нахь лъэрыхьи хъущтыгъэ. Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэ Тхьэр ащ игъусагъ. 11 ЕтІанэ Цэур ипачъыхьэу Хъирам лІыкІохэр Даут дэжь къыгъэкІуагъэх, кедр пхъэхэр къыфаригъэщагъэх, пхъашІэхэмрэ унэзэтелъхьэхэмрэ къыгъэкІуагъэхэти, ахэм Даут къэлэсэрай фашІыгъ. 12 Джащ тетэу Израилым ипачъыхьанэу Зиусхьаным зэрэтыригъэхьагъэри, Ежь иизраил лъэпкъ пае ипачъыхьагъу зэрахиІэтыкІыгъэри Даут къыгурыІуагъ.\nДаут икІалэхэр\n13 Даут Хъэурэн къызыдэкІыжьым ыуж, Ерыусэлэм дэсзэ, шъузхэри шъузгуадзэхэри джыри къыщагъэх. Арти шъаохэмрэ пшъашъэхэмрэ боу джыри ащ къыщыфэхъугъэх. 14 Ерыусэлэм къыщыхъугъэхэм мары ацІэхэр: ЩаммыуаІ, Щэубаб, Нэтан, Сэлмэн, 15 Ипхъар, ЕлышыуаІ, Нэфэгъ, ЯфиаІ, 16 ЕлыщэмаІ, ЕладаІ, Елыфэлэт.\nФылистхэм зэратекІуагъэхэр\n17 Израилым ипачъыхьанэу Даут дагъэ зэрэщафагъэр зызэхахым, ар къаубытыным пае фылистхэр лъыхъухэу къезэрэфыжьагъэх. Ар Даут зызэхехым пытапІэм екІугъ. 18 Джы фылистхэр къэсхи РэфаІим кІэим къыщыуцугъэх. 19 Арти Даут Зиусхьаным еупчІыгъ: «Фылистмэ сязаомэ хъущта? Ахэм сатебгъэкІощта?» Зиусхьаным Даут къыриІожьыгъ: «КІо, фылистхэр Сэ, шъыпкъэмкІэ, пІэ къислъхьащтых». 20 ЕтІанэ Даут БэІал-Фэрацим кІуи, ахэр ащ щызэхикъутагъэх. Даут ыІуагъ: «Псы къиугъэм зэкІэ зэрыздихьырэм фэдэу, Зиусхьаным сипыйхэр, слъэгъузэ, сыпырт ригъэфагъэх». Джары а чІыпІэм БэІал-ФэрацимкІэ зыкІеджагъэхэр. 21 Теплъэ зэфэшъхьафхэр зиІэ тхьэ папкІэхэу ашІыгъэхэр фылистмэ къагъэнагъэхэти, ахэр Даутрэ идзэкІолІхэмрэ чІыпІэ горэм Іуащыгъэх. 22 Ащ ыужи фылистхэр къакІохи РэфаІим кІэим къыщыуцугъэх. 23 Арти ышІэщтымкІэ Даут Зиусхьаным зеупчІым, Ащ къыриІожьыгъ: «УапэмыгъокІэу, мэркІо чъыгхэр зыщызэхэт чІыпІэм кІуи, акІыбкІэ къикІи къатебан. 24 ЕтІанэ дзэм икІо макъэ мэркІо чъыгмэ ашъхьагъкІэ къыщыІоу зызэхэпхкІэ ежь, сыда пІомэ фылистыдзэм утекІоным пае Зиусхьаныр уапэ итыщт». 25 Зиусхьаным къыриІуагъэм тетэу Даут зекІуагъэ, ГъэбаІ къыщегъэжьагъэу Гъэзэр нэс фылистхэр щызэхикъутагъэх.\n2 Самуел 6\nТхьэм ипхъонтэ лъапІэ Даут Ерыусэлэм къызэрихьыжьыгъэр\n1 Ащ ыуж Израилым идзэкІолІ анахь лІыбланэхэр зэкІэ нэбгырэ мин щэкІ хъухэу Даут къызэІуигъэкІагъэх. 2 ЕтІанэ Тхьэм ипхъонтэ лъапІэу, ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэ Зиусхьаным ыцІэкІэ зэджагъэхэу, Ар къэрыубхэм атесэу зытешІыхьагъэр къыдахыжьыным пае Даутрэ идзэкІолІхэмрэ зэкІэ ехъуд къалэу БэІал кІуагъэх. 3 Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ Абинэдау иунэу Іуашъхьэм тетым къырахыжьи, ку зэкІэт ашІыгъакІэм къырагъэуцуи къыращэжьэжьыгъ. Абинэдау икІалэхэу Іузэрэ Ахъиурэ ку зэкІэтыр къащэщтыгъэ. 4 Ахъиу Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ зэрытыгъэ ку зэкІэтым ыпэ итыгъ. 5 Даути израил лъэпкъ пстэури шъонтырыпхэм, нэмыкІ пщынэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэмрэ Іэпэ одыджынхэмрэ Зиусхьаным ыпашъхьэ щяощтыгъэх, орэдхэр къаІощтыгъэх, къашъощтыгъэх. 6 Нэхъон ихьамэщ дэжь къызэсхэм, кум кІэшІэгъэ цухэм Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ къагъэукъончыгъэти, ар къемыфэхыным п��е Іузэ ыІэ ыщэи ичІыпІэ ригъэуцожьыгъ. 7 Ау емынэгуеу Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ зэрэнэсыгъэм пае Зиусхьаныр Іузэ лъэшэу къыфэгубжи, къытыригъафи, Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ дэжь ар щылІагъ. 8 Зиусхьаным Іузэ сыпырт зэрэригъэфагъэм пае Даут губжыгъэ. А чІыпІэм джы къызнэсыгъэми «Іузэ сыпырт зыщырагъэфагъэр» аІозэ еджэх. 9 А мафэм Даут Зиусхьаным лъэшэу щыщти, зэриІожьыгъ: «Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ таущтэу къэсыухъумэхэн?» 10 Арти Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ ежь ыдэжь, Даут икъалэ, даримыгъахьэу, гъытытмэ ащыщэу Іабэд-Едом иунэ раригъэуцуагъ. 11 Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ гъытытэу Іабэд-Едом иунэ мэзищэ итыгъэти, Іабэд-Едоми, иунагъуи, имылъкуи зэрэщытэу Зиусхьаным ынэшІу къащыфагъ. 12 «Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ пае Іабэд-Едом иунагъуи ащ иІэ пстэуми Зиусхьаным ынэшІу къащыфагъ» аІуи, пачъыхьэм къэбар къыфахьыгъ. Ащ лъыпытэу Даут гушІуагъом хэтэу Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ лъыкІуи, Іабэд-Едом иунэ къырихыжьи, Даут икъалэ ар къыхьыжьыгъ. 13 Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ къэзыхьхэрэм лъэбэкъуих задзым, быгъурэ шкІэкІэ зишІугъорэ къурмэн ащ ышІыгъ. 14 Зиусхьаным ыпашъхьэ итэу Даут пкІэтэ-лъатэзэ чъэщтыгъэ; Даут къурмэнышІ чэтэнІабгъур пэІупхъогъагъ. 15 Джаущтэу Даутрэ израил лъэпкъымрэ къыхэкуукІхэзэ, гъоупщынэмэ къяпщэхэзэ, Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ къахьыщтыгъэ. 16 Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ Даут икъалэ къыдахьэ зэхъум, Саул ыпхъоу Михэл шъхьангъупчъэм къиплъи, Зиусхьаным ыпашъхьэ Даут зэрэщыдэпкІаерэмрэ къызэрэщышъорэмрэ къызелъэгъум, ыгукІэ къыкІэнэкІагъ. 17 Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ къахьи, чэтэнгъэІэгъэ лъапІэм, Даут чІыпІэу щыфигъэнэфэгъагъэм агъэуцуи, Зиусхьаным ыпашъхьэ къурмэнгъэстрэ зэгурыІоныгъэ къурмэнрэ Даут щишІыгъэх. 18 Къурмэнгъэстрэ зэгурыІоныгъэ къурмэнрэ зешІыхэм ыуж Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэм ыцІэкІэ шІоу щыІэ пстэури къыдэхъунэу лъэпкъым фэлъэІуагъ. 19 Ащ ыуж Израилым ицІыф пстэуми, хъулъфыгъэхэми бзылъфыгъэхэми хьалыгъу джэгурыдзэ, финик гъэгъугъэ зэхэгъэчъыхьэгъэ такъыр зырыз ыкІи сэнэшъхьэгъэгъугъэ афаригъэгощыгъ. ЕтІанэ цІыфхэр зэкІэ шъхьадж иунэ екІужьыгъэх. 20 Иунагъо исхэм Тхьэм ынэшІу къащыфэмэ зэрэшІоигъор ариІонэу Даут ядэжь къыгъэзэжьыгъ. Ишъхьагъусэу, пачъыхьэу Саул ыпхъоу Михэл къыпэгъокІи, къыриІуагъ: «УкІытэ зымышІэрэм зызэришІытэжьынэу Израилым ипачъыхьэ иІумэтмэ яунэІут бзылъфыгъэхэм апашъхьэ зыщитІэкІи, делэм фэдэу непэ зыкъызщешІытэжьым, боу къахэщыпагъэм!» 21 Арти Даут Михэл риІуагъ: «Уяти ащ иунагъуи зэрэщытэу къаблэІабыкІи Зиусхьаным илъэпкъэу Израилым илІышъхьэу сызышІыгъэ Зиусхьаным ыпашъхьэ сыкъыщешІагъ. Зиусхьаныр згъэлъапІэу ыпашъхьэ джыри сыщычэфыщт; 22 нахь лъэшыжьэуи зызгъэцІыкІущт, сэр шъыпкъэми сыгу зыфэмыкІожьэу зызгъэпсыщт, а зигугъу къэпшІырэ унэІут бзылъфыгъэхэм сищытхъу нахь аІощт». 23 Саул ыпхъоу Михэл илІэжьыгъо мафэ къэсыфэ сабый къыхэкІыгъэп.\n2 Самуел 7\nТхьэм Даут къы��эригъэгугъагъэр\n1 Пачъыхьэр иунэ гупсэфэу исэу, Іэгъо-благъом щыпсэурэ пыйхэр Зиусхьаным ащ къытыримыгъэбанэхэу зыригъэгъэпсэфзэ, 2 пачъыхьэм тхьэлІыкІоу Нэтан риІуагъ: «Кедрым хэшІыкІыгъэ унэм мары сэ сис, ау Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ чэтэнгъэІэгъэ лъапІэм чІэт». 3 Арти Нэтан пачъыхьэм къыриІожьыгъ: «Угу илъыр зэкІэ шІэ, сыда пІомэ Зиусхьаныр уигъусэ». 4 Ау а чэщ дэдэм Зиусхьаным ыдэжь къикІыгъэ псалъэр Нэтан къылъыІэсыгъ: 5 «КІуи сиІумэтэу Даут еІу: \"Зиусхьаным ыІорэр мары: Сэ сисынэу ора джы унэ сфэзышІыщтыр? 6 Израил цІыфхэр Мысырым къызисщыжьыгъэхэм щегъэжьагъэу унэ симыІэу къадэскІухьэзэ, непэ къызнэсыгъэми чэтэнгъэІагъэм сычІэтзэ къэсэхьы. 7 Израил цІыфхэм сырягъусэу тыдэ сыщыІагъэми, 'Кедр чъыгым хэшІыкІыгъэу сыд пае унэ сфэшъумыгъэуцура?' сІоу Сиизраил лъэпкъ ипэщэнэу пшъэрылъ зыфэсшІыгъэ лІакъомэ ащыщ горэм есІуагъа? 8 Арышъ сиІумэтэу Даут мыщ фэдэу сфеІу: Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэм ыІорэр мары: Сиизраил лъэпкъ илІышъхьэ ухъуным пае мэл Іэхъогъум Сэрба укъыхэзыщыгъэр? 9 Тыдэ укІуагъэми сыуигъусагъ, уипый пстэуми кІодыкІаер къафэсхьыгъ, дунаим щызэлъашІэрэ цІыфышхомэ афэдэу пцІэ чыжьэу згъэІущт. 10 Сиизраил лъэпкъ чІыпІэ къыфэзгъотыщт, ылъапсэхэр згъэпытэщтых, гупсэфэу чІыпІэ ар исыщт, ащ нахьыбэри гумэкІ хэтыжьыщтэп, бзэджэ-наджэхэм язэрари ащ къырагъэкІыжьыщтэп, ыпэкІэ 11 Сиизраил лъэпкъ хьыкумышІхэр Іэшъхьэтет зыфэсшІыгъэхэм къыщегъэжьагъэу зэрэщытыгъэм фэдэу. Уипый пстэури къыптесымыгъэбанэу зыозгъэгъэпсэфыщт. Уиунагъо итетыгъо ыгъэпытэнэу Зиусхьаным етІани укъегъэгугъэ. 12 КъэбгъэшІэнэу щытыр къэбгъэшІагъэу, уятэхэр зыдэщыІэм зыбгъэзэжькІэ, къыппыкІыгъэу уаужкІэ псэущтыр къэзгъэтэджыжьыщт, ипачъыхьагъу згъэпытэщт. 13 Джары Сэ сцІэ пае унэ зыгъэуцущтыр. Ащ ипачъыхьагъу егъашІэм Сэ щызгъэІэщт. 14 Сэ ащ сырятэщт, ежь Сэ сикІэлэщт, псэкІод зишІэкІэ, цІыфыр зэрагъасэ хабзэу чырэ ІэкІэрэ сыпыухьащт, цІыфхэр къезгъаохэзэ, ифэшъуашэр езгъэгъотыщт; 15 ау ощ пае щызгъэзыий Саул сигукІэгъу зэрэхэсыныгъэм фэдэу ар хэсыныщтэп. 16 Уиунагъуи уипачъыхьагъуи сапашъхьэ егъашІэм итыщтых, уитетыгъуи егъашІэм къызэщыкъощтэп\"». 17 Джары Тхьэм Нэтан зэкІэ къыриІуагъэхэу, къыригъэлъэгъугъэхэу Даут риІожьыгъэхэр.\nДаут Тхьэм зэрелъэІугъэр\n18 ЕтІанэ пачъыхьэу Даут кІуи, Зиусхьаным ыпашъхьэ иуцуи ыІуагъ: «Сыхэт сэ, Зиусхьанэу Тхьэр, сиунагъуи зыщыщыр сыд, ащ фэдизым нэсэу сызлъыпщэным пае! 19 Ар имыкъунэу О плъытагъэ, Зиусхьанэу Тхьэр; уиІумэт иунагъо къырыкІощтым икъэбар къэбгъэІугъ. Аущтэу зэрэхъущтыр сэ, цІыфым, къэсэогъашІэ, Зиусхьанэу Тхьэр! 20 Сыда джыри Даут О къыуиІон ылъэкІыщтыр? Зиусхьанэу Тхьэр, уиІумэт зыфэдэр ошІэ! 21 Къызэрэбгъэгугъагъэм пае угу къызэриІорэм фэдэу а Іофышхор уиІумэт къыфызэІоохы. 22 СыдрэмкІи О, Зиусхьанэу Тхьэр, уапшъэ кІошъун щыІэп, сыда пІомэ Ощ нэмыкІ зэрэщымыІэми, Ощ фэдэ хъунэу Тхьэ зэрэщымыІэми икъэбар тэ сыдыгъуи зэхэтхыщтыгъэ. 23 Уиизраил лъэпкъ, Тхьэр къызфэкІогъэ лъэпкъ закъоу дунаим тетым хэт фэдэн? Ежь ыцІэ къырырашІэжьыным паеба къыгъэнэжьыгъэ лъэпкъыр мысырхэм къызкІахищыжьыгъэр, нэмыкІ лъэпкъхэмрэ тхьэхэмрэ зэбгырыпфхи, къахэпхыгъэ уилъэпкъ лъэкІэуи щынэгъуагъэуи пхэлъхэр нэрылъэгъу къыфэпшІыгъэба? 24 Уиизраил лъэпкъ зыкъоуубыти, Ощ пае егъэшІэрэу зыкъобгъэпытыхьагъ, О, Зиусхьан, Тхьэ ащ уфэхъугъ. 25 Зиусхьанэу Тхьэр, О уиІумэтрэ ащ иунагъорэ яхьылІагъэу къэпІуагъэр егъэшІэрэу джы гъэпытэ, О пІуагъэри гъэцакІэ. 26 \"Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэ Тхьэр – Израилыр зыІэ илъ Тхьэр\" аІозэ, егъашІэми о пцІэ агъэлъэпІэщт. УиІумэтэу Даут иунагъуи къэплъэгъузэ ылъапсэ пытэщт. 27 Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэу, Израилым и-Тхь, \"Уиунагъо итетыгъо згъэпытэщт\" пІуи, уиІумэт къызэрепІуагъэм пае сыкъыолъэІунэу гу тесшІыхьагъэу, О уиІумэт джащ фэдэ тхьэлъэІур ыгу щызэригъэзэфагъ. 28 Арышъ, Зиусхьанэу Тхьэр! Оры Тхьэр, о пІорэр шъыпкъэ, Оры ащ фэдэ къэбарышІур уиІумэт къыфыхэзыщыгъэр! 29 ЕгъашІэм уапашъхьэ итынэу уиІумэт иунагъо джы щегъэжьагъэу унэшІу къыщыпфэнэу сыолъэІу, сыда пІомэ Оры, Зиусхьанэу Тхьэр, а къэбарыр къэзгъэІугъэр, О уиІэмыркІэ уиІумэт иунагъо егъашІэм унэшІу щыфэгъэщт».\n2 Самуел 8\nДаут итекІоныгъэхэр\n1 Ащ ыуж Даут фылистмэ атекІуи ахэр ыгъэІэсагъэх, Мэтэдж-Амэ фылистмэ къаІэкІихыжьыгъ. 2 Мэуаб лъэпкъми текІуи, къаубытыгъэ мэуабхэр чІыгум сатырэ-сатырэу тыригъэгъуалъхьэхи, сатырищ пэпчъ тІум ателъхэр аригъэукІыгъэх. Ящэнэрэ сатырэм телъыгъэхэр псэоу къагъэнэнхэу тыриубытагъ. Тын Іахьэхэр къыратынхэу мэуабхэр Даут пщылІы аригъэшІыгъэх. 3 Псыхъоу Пэрат пэІулъ чІыпІэм итетыгъо щигъэуцужь шІоигъоу Цэубэ ипачъыхьэу Рэхъоб ыкъо ХъэдадІэзэр Даут къезэонэу къызежьэм, ащи ар текІуагъ. 4 Арти шыу минрэ шъиблрэ лъэсыдзэм щыщэу нэбгырэ мин тІокІырэ ащ къытырихи, зэоным фытегъэпсыхьэгъэ кухэм акІэшІэгъэгъэ шымэ зэкІэми ялъынтфэхэр Даут зэпаригъэгъэчъыгъэх, ежь къызфигъэнэжьыгъэр куишъэм акІишІэщт шыхэр ары. 5 Шам щыщ арамхэр Цэубэ ипачъыхьэу ХъэдадІэзэр къыдеІэнхэу къежьагъэх, ау Даут арам нэбгырэ мин тІокІырэ тІурэ ыукІыгъ. 6 ЕтІанэ Даут дзэ куп Шам дэс арамхэм якъэрэгъулынхэу ыгъакІуи, тын Іахьэхэр къыратынхэу арамхэр ипщылІ хъугъэх. Тыдэ кІуагъэми Зиусхьаным Даут текІоныгъэр къыдыригъэхщтыгъэ. 7 Ащ ыуж Даут ХъэдадІэзэр ипщылІмэ аІыгъыгъэ дышъэ мэІухэр къаІиххи Ерыусэлэм къыщагъэх. 8 ХъэдадІэзэр икъалэхэу Бэтахърэ Бэротайрэ джэрзыбэ Даут къадищыгъ. 9 Даут ХъэдадІэзэр идзэ зэрэтекІуагъэм икъэбар Хъэмат ипачъыхьэу ТоІый зызэхехым, 10 ТоІый ХъэдадІэзэр езаощтыгъэти, ащ зэрезэуагъэмрэ зэрэтекІуагъэмрэ апае шІуфэс къырихынэу, къызэрэфэразэри къыриІонэу ыкъо Иорам ТоІый Даут дэжь къыгъэкІуагъ. Тыжьыным, дышъэм, гъуаплъэм ахэшІыкІыгъэ шыкъухэр Иорам ыІыгъыгъэх. 11 Пачъыхьэу Даут ахэри зытекІогъэ лъэпкъ пстэумэ къа��ырихыгъэхэ тыжьынымрэ дышъэмрэ ягъусэхэу Зиусхьаным фигъэшъошагъэх 12 Даут зытекІогъэ арамхэм, мэуабхэм, Іамонхэм, фылистхэм, Іамалэкъхэм, Цэубэ ипачъыхьэу Рэхъоб ыкъо ХъэдадІэзэри ахэр къатырихыгъагъэх. 13 КІэй ЩыугъэкІэ заджэхэрэм арам нэбгырэ мин пшІыкІуир зыщызэхекъутэм Даут ыцІэ чыжьэу Іугъэ. 14 Ащ ыуж дзэ куп Едомым щыкъэрэгъулынэу ригъэуцуагъ; зэрэ-Едомэу щыкъэрэгъулынэу дзэ куп ригъэуцуагъэти, едом цІыфхэр зэкІэ Даут ипщылІ хъугъагъэх. Тыдэ кІуагъэми Зиусхьаным Даут текІоныгъэр къыдыригъэхщтыгъэ.\nДаут икъулыкъушІэхэр\n15 Джаущтэу Даут зэрэ-Израилэу ипачъыхьагъ, зэрэлъэпкъэу Даут ихьыкумышІщтыгъ, шъыпкъэм тетэу ащ дэзекІощтыгъ. 16 Цырыуй ыкъо Иоаб дзэм иІэшъхьэтетыгъ, Ахъылыуд ыкъо Иощэфат иупчІэжьэгъу шъхьаІэщтыгъ, пачъыхьэм иунашъохэр цІыфмэ алъигъэІэсщтыгъэх. 17 Ахъытыу ыкъо Цэдокъ, Абыетар ыкъо Ахъымэлэх къурмэнышІщтыгъэх, Сэрай тхакІощтыгъэ, хэгъэгум къихъухьэрэ хъугъэ-шІагъэхэр ытхыжьынхэр ипшъэрылъыгъ; 18 ИодаІ ыкъо Бэнай Даут иухъумэкІо шъхьагъырытхэу къэрэт, пэлэт лъэпкъмэ ащыщхэм яІэшъхьэтетыгъ, Даут ыкъохэр къурмэнышІщтыгъэх.\n2 Самуел 9\nДаутрэ Мэфибощэтрэ\n1 Ащ ыуж Даут къыІуагъ: «Ионэтан ихьатыркІэ Саул ибынхэм ащыщ горэм гукІэгъу фэсымышІыгъэу къэнагъа?» 2 ЦыбэкІэ еджэхэу Саул иІумэт горэ щыІагъэти, ащ къеджэхи Даут дэжь къащагъ. Даут ащ еупчІыгъ: «Ора Цыбэр?» Адрэм къыриІожьыгъ: «Сэры, сыуиІумэт». 3 Арти пачъыхьэм ащ риІуагъ: «Саул ибынхэм ащыщ горэ псэуа? Тхьэм ихьатыркІэ гукІэгъу фэсшІыщтыгъэ». Цыбэ пачъыхьэм къыриІожьыгъ: «ЫлъэкъуитІукІэ лъащэу Ионэтан икІалэ псэу». 4 Пачъыхьэр ащ еупчІыгъ: «Тыда ар зыдэщыІэр?» Цыбэ пачъыхьэм къыриІожьыгъ: «Іамиел ыкъо къалэу Лэудэбар дэс Махыр иунэ ис». 5 Арти пачъыхьэу Даут Іамиел ыкъо Лэудэбар дэс Махыр лъигъакІохи къаригъэщагъ. 6 Саул ыкъо Ионэтан икІалэу Мэфибощэт Даут дэжь къакІуи, ыпашъхьэ зыщыридзыхи, чІыгум нэс шъхьащэ къыфишІыгъ. Даут ащ риІуагъ: «Мэфибощэт!» Адрэм къыриІожьыгъ: «Мары, сыуиІумэт». 7 Арти Даут ащ риІуагъ: «Умыщын, уятэу Ионэтан ихьатыркІэ гукІэгъу къыпфэсшІыщт, уятэжъэу Саул ичІыгухэр къыостыжьынхэшъ, сиІанэ упэсэу сигъомылэ пшхыщт». 8 Адрэм шъхьащэ къыфишІи къыриІуагъ: «Сэщ фэдэ хьэ лІагъэм уеплъынэу уиІумэт сыда зыхэтыр?» 9 Арти пачъыхьэр Саул иІумэтэу Цыбэ къеджи, ащ риІуагъ: «Саул иунагъо ыІэ илъыгъэ мылъкур зэкІэ уизиусхьан ыкъом ыкъожьым есэтыжьы, 10 ащ ичІыгухэр ори, уикІалэхэми, уипщылІхэми фэжъулэжьых, уизиусхьан ыкъом ыкъожьым ышхын иІэным пае лэжьыгъэр къэшъухьыжь; узиусхьан ыкъом ыкъожьэу Мэфибощэт сэ сиІанэ ренэу пэсыщт». Цыбэ кІэлэ пшІыкІутфрэ пщылІэу нэбгырэ тІокІырэ иІагъ. 11 Цыбэ пачъыхьэм риІуагъ: «Сизиусхьан иІумэт къыриІорэр зэкІэ уиІумэт ыгъэцэкІэщт». Пачъыхьэм ыкъохэм афэдэу Мэфибощэт ащ иІанэ пэсыгъ. 12 МихэкІэ еджэхэу Мэфибощэт шъэожъые иІагъ. Цыбэ иунагъо исхэр зэкІэ Мэфибощэт иунэІутыгъэх. 13 Джаущтэу Мэфибощэт Ерыусэлэм дэсыгъ, сыда пІомэ пачъыхьэм иунэ ренэу щышхэщтыгъ. Ар ылъэкъуитІукІи лъэщагъэ.\n2 Самуел 10\nІамонхэмрэ арамхэмрэ зэратекІуагъэхэр\n1 Ащ ыуж охътэ тІэкІу тешІагъэу Іамонмэ япачъыхьэ лІи, ащ ыкъо Хъаныун пачъыхьагъум техьагъ. 2 Арти «Ятэ къысфишІагъэм пае Нэхъащ ыкъо Хъаныун гукІэгъу фэсшІын» ыІуи, Даут Хъаныун ятэ зэрэщымыІэжьым пае фэтхьаусхэнхэу лІыкІохэр ыгъэкІуагъэх. Ау Даут илІыкІохэр Іамон хэгъэгум къызэкІохэм, 3 Іамон лІышъхьэхэм язиусхьанэу Хъаныун раІуагъ: «Уятэ лъытэныгъэу къыфишІырэм пае тхьаусхакІохэр Даут уадэжь къыгъэкІуагъэхэу къыпшІошІа? Къалэм иІоф зытет шъыпкъэр зэрагъэшІэнышъ, етІанэ зэхакъутэным паеп шъуІуа Даут илІыкІохэр уадэжь къызкІигъэкІуагъэхэр?» 4 Арти Хъаныун Даут илІыкІохэр аригъэубытхи, нэбгырэ пэпчъ ыжакІэ икІэлъэныкъо тыраригъэупсыкІи, абгымэ анэсэу ящыгъын ІэпакІэхэр къыпаригъэупкІхи къытІупщыжьыгъэх. 5 А къэбарыр Даут къызылъагъэІэсыжьым, анапэ лъэшэу къытырахыгъэти, ахэм апигъэгъокІхи, пачъыхьэм араригъэІуагъ: «ШъужакІэхэр къэкІыжьыфэхэ Ерихъэу шъукъыдэси, етІанэ шъукъэкІожь». 6 Ащ ыуж Даут зэрэфэмылъэгъухэрэр Іамонхэм нафэ къызафэхъум, къызгуащэнхэшъ, зыдагъэзэонхэм пае, Бэтрэхъобрэ Цэубэрэ ащыщ арамхэм лъэсэу дзэкІолІ нэбгырэ мин тІокІ, МэІах ипачъыхьэ ицІыфхэу нэбгырэ мин, Тэу щыщэу нэбгырэ мин пшІыкІутІу къахащынхэшъ къаугъоинхэу цІыфхэр аІофтагъэх. 7 А къэбарыр Даут зызэхехым израил дзэ хэшыпыкІыгъэ пстэури игъусэу Иоаб заом ыгъэкІуагъ. 8 Іамонхэри къежьэхи ежьмэ якъалэ икъэлапчъэ дэжь къэуцугъэх, Цэубэрэ Рэхъобрэ къарыкІыгъэ арамхэр, Тэурэ МэІахрэ къарыкІыгъэ лІыхэр шъхьафэу шъофым къыщыуцугъэх. 9 Пыидзэхэр ыпэкІи ыужкІи къызэрэпэуцугъэхэр Иоаб къызелъэгъум, Израилым идзэкІолІмэ анахь лІыбланэхэр къахищхи арамхэм апигъэуцугъэх. 10 Адрэ къэнагъэхэр Іамонмэ язэонхэм пае ыгъэуцунхэу ышэу Абищай афигъэзагъ. 11 Иоаб ащ риІуагъ: «Арамхэр сэщ нахь лъэшхэ зыхъукІэ, укъыздеІэщт; Іамонхэр ощ нахь лъэшхэ зыхъукІэ, сыкъэкІонышъ сыкъыбдеІэщт. 12 Зыгъэлъэш, тилъэпкърэ Тхьэм къытитыгъэ къалэхэмрэ апае зытэгъэгъэпыт. Зиусхьаным зэрэшІоигъоу зэкІэ ышІэн ылъэкІыщт». 13 Ащ ыуж Иоаб къыгъэзэжьи, игъусэ дзэкІолІхэм къахэхьажьи арамхэм заор задеублэм, адрэмэ кІатхъужьыгъ. 14 Арамхэм ашъхьэ зэрэІуахыжьыгъэр Іамонхэм къызалъэгъум, Абищай кІэрыхъушъутыжьхи къалэм агъэзэжьыгъ. Арти Иоаб Іамонхэр къыбгынэхи Ерыусэлэм кІуагъэ. 15 Израил цІыфхэр къызэратекІуагъэхэр къызагурэІом, арамхэр къэзэрэугъоижьыгъэх. 16 Арти ХъэдадІэзэр Пэрат псыхъом зэпырыдзыгъэу щыпсэурэ арамхэм алъигъакІохи, ХъэдадІэзэр идзэпащэу Щэубах ягъусэу, ахэр цІыфпсэупІэу Хъэлам къекІолІагъэх. 17 Къэбарыр Даут зынагъэсым, зэкІэ дзэкІолІхэр ащ къыугъойхи, Иордан къызэпырыкІи, Хъэлам кІуагъэ. Арамхэр Даут къыпэуцухи, къезэуагъэх. 18 Арти израил цІыфхэм защаухъумэзэ, арамхэр ечъэжьэжьыгъэх. Арамхэм якухэу зэоным фытегъэпсыхьагъэхэм афэдэу шъиблрэ шыу мин тІокІитІурэ Даут зэхикъути, ядзэпащэу Щэубахи ыуІагъэти, а чІыпІэм ар щылІагъ. 19 Израил цІыфхэр къызэратекІуагъэхэр ХъэдадІэзэр зипэщэгъэ пачъыхьэмэ зэкІэми къызагурэІом, ахэр израил цІыфхэм къяшІухи, Іэрылъхьэ закъыфашІыгъ. Іамонхэм ащ нахьыбэрэ адеІэнхэкІэ арамхэр щынэщтыгъэх.\n2 Самуел 11\nИмышъузэу БатщэбаІ Даут зэрэкІыгъугъэр\n1 Гъатхэм икъихьагъум, пачъыхьэхэр заом зыщыкІорэм, идзэкІолІ пащэхэмрэ зэкІэ израилылІхэмрэ Иоаб игъусэхэу Даут заом зегъакІохэм Іамонхэм атекІохи, Раббэ къалэ къадзыхьагъ; ау ежь Даут Ерыусэлэм къыдэнэгъагъ. 2 Мафэ горэм, пчыхьэм фигъэзагъэу, Даут гъолъыпІэм къытетэджыкІыжьыгъэу, пачъыхьэ унэм ышъхьагъ тетэу тезэкІухьэзэ, унашъхьэм къызеплъыхым, бзылъфыгъэу зызгъэпскІрэр къылъэгъугъ; а бзылъфыгъэр нэр пІэпихэу дэхэ дэдагъ. 3 Арти бзылъфыгъэр зыщыщыр къызэрагъэшІэнэу Даут ыІофытагъэхэти, ЕлыІам ыпхъоу, хъыт лъэпкъым щыщ Урый ишъуз БатщэбаІ арэу къэбар къыфахьыжьыгъ. 4 Ар къыфащэнэу Даут иІумэтхэр лъигъэкІуагъэх; арти ар ащ дэжь къэкІуагъ, ар ащ кІыгъугъ. Бзылъфыгъэ хабзэу къыфэкІогъагъэм ыуж зыгъэкъэбзэжьыгъо мафэхэри блэкІыгъэхагъ. ЕтІанэ ащ ядэжь къыгъэзэжьыгъ. 5 Бзылъфыгъэр лъэрмыхьэ хъугъэти, Даут дэжь ыгъакІохи раригъэІуагъ: «Лъэрмыхьэ сыхъугъ». 6 Арти Даут Иоаб дэжь ыгъакІохи раригъэІуагъ: «Хъыт лъэпкъым щыщ Урый къысфэгъакІу». Иоаб Даут дэжь Урый ыгъэкІуагъ. 7 ЕтІанэ Урый ащ ыдэжь къэкІуагъэти, Иоаб изытети, дзэкІолІхэм язытети, заор зэрэкІорэми Даут акІэупчІагъ. 8 Даут Урый риІуагъ: «Шъуадэжь кІожьи зыгъэпсэф». Урый пачъыхьэм иунэ къикІыжьыгъ, пачъыхьэм ишІухьафтынхэр ащ кІэлъахьыгъэх. 9 Ау Урый изиусхьан иухъумакІохэм ягъусэу пачъыхьэм иунэ ихьапІэ дэжь чэщыр щырихыгъэ нахь ядэжь кІожьыгъэп. 10 Урый ядэжь мыкІожьыгъэу аІуи Даут къэбар къызыфахьым, Даут Урый еупчІыгъ: «Гъогум укъытекІыжьыгъэба, сыд пае шъуадэжь умыкІожьыгъа?» 11 Ащ ипэгъокІэу Урый Даут къыриІожьыгъ: «Тхьэм ипхъонтэ лъапІи, Израили Ехъуди ядзэкІолІхэр чэтэнгъэІагъэхэм ачІэсхэу, сиІэшъхьэтетэу Иоаби, сизиусхьан идзэкІолІхэри шъофым итхэу тадэжь сыкІожьынышъ, сышхэщт, сешъощт, сишъуз сыкІыгъущт арба! О узэрэщыІэр, упсэ зэрэщыІэр сэІо, ау ар сшІэщтэп». 12 Арти Даут Урый риІуагъ: «Непи мыщ къанэ, неущ устІупщыжьыщт». А мафэми къыкІэлъыкІогъэ мафэми Урый Ерыусэлэм къыдэнэгъагъ. 13 ЕтІанэ Даут ар къыригъэблэгъагъэти, Урый ащ дэжь щышхагъ ыкІи щешъуагъ, оутэшъофэ Даут ар ригъэшъуагъ. Ау пчыхьэм Урый изиусхьан ипщылІхэм ягъусэу игъолъыпІэ екІужьи чъыежьыгъэ нахь ядэжь кІожьыгъэп.\nДаут Урый зэраригъэукІыгъэр\n14 Пчэдыжьым Даут тхылъыпІэ тхьапэм тетхи, ар Урый рити Иоаб фыригъэхьыгъ. 15 А тхылъыпІэм тыритхагъ: «КъыщауІэу, хэкІодэным пае, заом ианахь жъотыпІэ горэм Урый Іужъугъэуцуи, шъо шъукъызэкІэкІожь». 16 Арти къалэр аштэн зэхъум, Иоаб заор анахь зыщыхьылъэн ылъэкІыщтыр ешІэти, Урый ащ ыгъэкІуагъ. 17 Къалэм дзэкІолІхэр къыдэкІхи Иоаб къезэуагъэх, Даут идзэкІолІмэ ащыщхэр ащ дэжьым хэкІодагъэх; джащ фэдэу хъытэу Урыий къыщаукІыгъ. 18 ЕтІанэ заор зэрэкІуагъэм икъэбар зэрэщытэу лъагъэІасынэу Иоаб Даут дэжь ыгъэкІуагъэх. 19 ЫІофытагъэм фигъэпытэзэ мырэущтэу риІуагъ: «Заор зэрэкІуагъэм икъэбар фэпІотэгъахэу, 20 пачъыхьэр зэрэгубжыщтым гу лъыптэу, \"Сыд пае шъуязэонэу къалэм ащ фэдизэу благъэу шъуекІолІэгъагъа? Идэпкъхэм къарадзыххэзэ къызэрэшъутырадзэщтхэм шъущыгъозагъэба? 21 ЕрыубэІал ыкъо Абимэлэх хэта зыукІыгъэр? Бзылъфыгъэм мыжъо шъхьал къутафэр дэпкъым къыридзыхи ащ къызтырегъафэм ыужба ар етІанэ Тэбэц зыщылІэжьыгъэр? Сыда ащ фэдизэу благъэу дэпкъым шъузкІекІолІэгъагъэр?\" къызыуиІокІэ, о еІожь: \"УиІумэтэу хъытэу Урыий джащ фэдэу щыІэжьэп\"». 22 Арти Иоаб иІофтабгэ кІуи, зыфигъэкІуагъэр зэкІэ Даут фынигъэсыгъ, заор зэрэкІуагъэм икъэбари зэрэщытэу фиІотагъ. 23 АІофтагъэм Даут риІуагъ: «Іамон дзэкІолІхэр къыттекІощтыгъэх, къытэзэонхэуи шъофым къихьэгъагъэхэти, етфыжьэхи къалэм идэхьэпІэ къэлапчъэ нэс тфыжьыгъэх. 24 Ащ дэжьым дэпкъым тетыгъэ псэгъаохэр уидзэкІолІхэм къызяохэм пачъыхьэм идзэкІолІмэ ащыщ горэхэр хэкІодагъэх; джащ фэдэу уиІумэт хъытэу Урыий хэкІодагъ». 25 Ащ ыуж Даут Іофтабгэм риІуагъ: «Иоаб мыщ фэдэу еІу: \"Къэхъугъэм земыгъэгъэгумэкІ, сыда пІомэ модрэр мыдрэр ыІоу чатэм зэхэдз ышІырэп; къалэм пэшІуекІорэ заор гъэлъэши зэхэкъут\". Ар еІуи, ыгу къыдэщай». 26 ИлІ зэрэщымыІэжьыр Урый ишъуз зызэхехым хьадагъэ ышІыгъ. 27 Шъыгъон уахътэр ащ зеухым лъигъакІохи Даут ыдэжь ар къаригъэщагъ, ишъуз хъуи, шъао къыфилъфыгъ. Ау Даут аущтэу зэришІыгъэр Зиусхьаным ыгу рихьыгъэп.\n2 Самуел 12\nТхьэлІыкІоу Нэтан Даут зэригъэмысагъэр\n1 Ащ ыуж Зиусхьаным тхьэлІыкІоу Нэтан Даут дэжь ыІофытагъэти, ар ащ дэжь кІуи риІуагъ: «Зы къалэ горэм нэбгыритІу дэсыгъ: зыр баигъ, адрэр тхьамыкІагъ. 2 Баим былымрэ мэлрэ боу иІагъэх, 3 ау тхьамыкІэм къалъфыгъакІэ шъынэ цІыкІоу къыщэфи ыхъугъэм нэмыкІ зыпари иІагъэп. ЗэрэфэлъэкІэу ащ пылъыщтыгъ, исабыйхэм ахэсэу ар къэхъугъ; ихьалыгъу щыщ Іуфагъэти, ищалъэкІэ псы ешъуагъэти, ыбгъашъо телъэу чъыещтыгъэти, ипшъэшъэжъыем фэдэщтыгъ. 4 Зы мафэ горэм зекІолІ горэ баим дэжь къызыдэхьэм, имыхьамелэ ащ Іуигъэфэным пае имэлхэми ибылымхэми ахэмыІабэу, тхьамыкІэм ишъынэ ыубыти хьакІэм ригъэшхынэу аригъэшІыгъ». 5 Ащ дэжьым Даут а баим лъэшэу фэгубжыгъэу Нэтан риІуагъ: «Тхьэр зэрэщыІэр сэІо! Ар зышІэгъэ цІыфым хьадэгъур ифэшъуаш. 6 ЫшІагъэмрэ гукІэгъу къызэрэхэмыфагъэмрэ апае шъынэр фэдиплІыкІэ нахьыбэу ыпщыныжьын фае». 7 Арти Нэтан Даут риІуагъ: «А лІыр оры. Израилым и-Зиусхьанэу Тхьэм ыІорэр мары: \"Израилым урипачъыхьэнэу дагъэ Сэ къыпщысфагъ, уизиусхьанэу Саули Сэ укъыІэкІэсхыжьыгъ, 8 ащ иуни, ащ ишъузхэри Сэ къыостыгъэх, Израилми Ехъудми япачъыхьэу усшІыгъ, ар пшІомакІэмэ, нахьыби къыпфыхэзгъэхъощтгъэ. 9 Сыд пае Зиусхьаным иунашъохэр пхъэтэпэмыхь пшІыхэу, Ащ къылъэгъоу бзэджагъэ пшІагъа? Хъытэу Урый оры зэкІодылІагъэр, ащ игуащэ шъузэу пштагъэ, Іамонхэм ар къябгъэукІыгъ. 10 Сэ пхъэтэпэмыхь сызэрэпшІыгъэм, хъытэу Урый игуащэ бгъэшъузынэу къызэрэпщагъэм апае уиунагъо щыщхэр къаукІыхэзэ егъашІэм къэшъухьыщт\". 11 Зиусхьаным ыІорэр мары: \"Уиунэгъо кІоцІ щыщ шъыпкъэм бэлахьэр къыпфезгъэхьыщт, плъэгъузэ уишъузхэр къыппэблэгъэ шъыпкъэм естынхэшъ, мэфэ нэфым ахэр ащ езгъэгъэшъузыщтых. 12 Ау гъэбылъыгъэкІэ о пшІагъэр зэрэ-Израилэу къылъэгъоу мэфэ нэфым Сэ сшІэщт\"». 13 Ащ дэжьым Даут Нэтан риІуагъ: «Зиусхьаным ыпашъхьэ псэкІод щысшІагъ». Арти Нэтан Даут къыриІожьыгъ: «УипсэкІодышІагъэ Зиусхьаным къыпфигъэгъугъ; о улІэщтэп; 14 ау пшІагъэмкІэ Зиусхьаныр бгъэцІыкІугъэшъ, сабыеу къыпфэхъугъэр лІэжьыщт». 15 ЕтІанэ Нэтан ядэжь кІожьыгъэ. Ащ ыуж Урый ишъуз Даут къыфилъфыгъэ сабыим Зиусхьаным ынае къыщыфи сымэджэ хьылъэ хъугъэ.\nБатщэбаІ Даут къыфилъфыгъэ шъаор зэрэлІэжьыгъэр\n16 Арти сабыим пае Даут Тхьэм елъэІущтыгъэ, мышхэу, зыришІыхьажьи, джэхашъом телъэу Даут чэщыр рихыгъ. 17 ЕтІанэ ар къагъэтэджыжьынэу иІумэт упчІэжьэгъухэр ыдэжь ихьагъэх, ау ар ащ фэягъэп, адэшхагъэп. 18 Яблэнэрэ мафэм сабыир лІагъэ. Сабыир зэрэлІагъэр Даут раІонкІэ иІумэт упчІэжьэгъухэр щынэщтыгъэх, сыда пІомэ ахэм аІощтыгъэ: «Сабыир джыри псэузэ тызелъэІум етІуагъэм къемыдэІугъэмэ, ар зэрэлІагъэр сыдэущтэу ащ джы етІощта? Зы тхьамыкІагъо горэ зэришІэжьын ылъэкІыщт». 19 ИІумэт упчІэжьэгъухэр зэрэзэІушъэшъэжьхэрэр зелъэгъум сабыир зэрэлІагъэр къыгурыІуагъэти, иІумэтхэм Даут яупчІыгъ: «Сабыир лІагъа?» КъыраІожьыгъ: «ЛІагъэ». 20 Арти Даут къэтэджи зитхьакІыгъ, дагъэ зыщифи, ищыгъынхэри зэблихъухи, Зиусхьаным иунэ кІуи, Тхьэм шъхьащэ фишІыгъ. Ядэжь къыгъэзэжьи агъэшхэнэу зялъэІум, гъомлапхъэ къыфахьи ыпашъхьэ къырагъэуцуагъ. 21 Арти иІумэтхэр ащ еупчІыгъэх: «УизекІуакІэ зыфэгъэхьыгъэр къыдгурыгъаІу: сабыир псэу зэхъум унэкІыгъэ ыкІи угъыгъ, сабыир зэлІэм, укъэтэджыжьи мыхьамелэр зыІубгъэфагъ?» 22 Даут къариІожьыгъ: «Сабыир опсэуфэ зыкІэсынэкІыгъэри сызкІэгъыгъэри \"Хэт ышІэра, Зиусхьаным ынэшІу къысщыфэнышъ, сабыир псэоу къэнэжьынкІи мэхъуба?\" зыфэпІоным сегупшысщтыгъэти ары. 23 Ау джы ар лІагъэ, сыд пае сынэкІыщта? Ар сэ къэзгъэхъужьын слъэкІыщта? Сэ ащ сыкІэлъыкІожьыщт нахь, ащ сэ къысфигъэзэжьыщтэп».\nСэлмэн къызэрэхъугъэр\n24 ЕтІанэ Даут ишъузэу БатщэбаІ еушъыигъ, ащ ыдэжь ихьи кІыгъугъэти, иуахътэ къызэсым, шъао къылъфыгъ, Сэлмэн цІэу ащ фиусыгъ: Зиусхьаным ар шІу къылъэгъугъэти, 25 тхьэлІыкІоу Нэтан къыгъакІуи, Иедидиа цІэу къыфыригъэусыгъ. Ащ имэхьанэр: Зиусхьаным шІу къылъэгъугъэр.\nДаут Раббэ зэриштагъэр\n26 А уахътэм Иоаб Іамонмэ якъалэу Раббэ езэуагъ, пачъыхьэр зыдэс къалэр ыштагъ. 27 Арти Иоаб раригъэІонэу Даут дэжь ыгъэкІуагъэх: «Раббэ сытебани къалэм ыгъэфедэрэ псырыкІуапІэр сыубытыгъэ. 28 Арышъ адрэ къэнэгъэ дзэкІолІхэр к��ызэгъэгъусэхи, удэхьанэу къалэм къекІуи, ар штэ; армырмэ, сэ зысштэкІэ, сэ сцІэкІэ ащ еджэнхэу хъущт». 29 Арти Даут дзэр зэрэщытэу зэригъэгъуси Раббэ екІугъ, ащ езауи ыштагъ. 30 Ащ ыуж Даут Іамонмэ япачъыхьэ шъхьащысыгъэ танджыр къыщихи, – дышъэу ащ илъыгъэр килограмм щэкІ фэдиз, мыжъо лъапІи хэсыгъ, – а танджыр Даут зышъхьащигъэтІысхьагъ. Джащ фэдэу мылъку бэдэди къалэм къыдищыгъ. 31 ЦІыфэу ащ дэсыгъэхэр къыдищхи, ащыщхэм Іоф ашІэнэу пхъэххэр, гъучІ къазгъырхэр, отычхэр аритыгъэх, адрэхэр чырбыщ агъэжъэнэу хьакухэм аІуигъэуцуагъэх. Іамон къэлэ пстэуми джары ащ аришІагъэр. А зэпстэумэ ауж Даутрэ зэкІэ идзэхэмрэ Ерыусэлэм къагъэзэжьыгъ.\n2 Самуел 13\nАминон Тэмар ынапэ зэрэтырихыгъэр\n1 ТІэкІу горэ джыри тешІагъ. Даут ыкъо Абищэлэм шыпхъу дэхэ дэдэ иІагъ Тэмар ыцІэу. Ар Даут ыкъо нэмыкІэу Аминон шІу ылъэгъугъ. 2 Арти зэришІыщтыр ымышІэу, ыгъэнэшхъэеу ышыпхъоу Тэмар лъэш дэдэу зэрегупшысырэм нахь хэмылъэу, Аминон сымаджэ хъугъэ; сыда пІомэ ар пшъэшъагъэти, емыкІу зэрепхыщт шІыкІэр къымыгъотышъоу Аминон къин хэтыгъ. 3 Аминон ныбджэгъу иІагъ; ар Даут ышэу ЩымІэ ыкъоу Ионэдаб зыцІэр арыгъэ. А Ионэдабыр ахэхьэгъэ-ахэкІыгъэу щытыгъэти, 4 ар Аминон къеупчІыгъ: «Сыда, пачъыхьэм ыкъу, мафэ къэс нахь чэфынчъэ узкІэхъурэр, къысаІоба?» Аминон ащ риІожьыгъ: «СятэкІэ сшэу Абищэлэм ышыпхъоу Тэмар шІу слъэгъугъэ». 5 Арти Ионэдаб ащ риІуагъ: «ПІэм хэгъуалъхьи, сымаджэ ухъугъэ фэдэу зышІ; етІанэ узэрэсымаджэр зэхихэу, къыпкІэупчІэнэу уятэ уадэжь къызыкІокІэ еІу: \"Сшыпхъоу Тэмар садэжь къэрэкІуи, слъэгъузэ сапашъхьэ шхын щысферэшІи, къарыу сфэхъунэу серэгъэшх, ар слъэгъунэуи, ыІэкІэ сигъэшхэнэуи сыфай\"». 6 Ащ ыуж Аминон гъолъи сымаджэ хъугъэ фэдэу зишІыгъ. Ащ къыкІэупчІэнэу пачъыхьэр къызэкІом, Аминон пачъыхьэм риІуагъ: «Сшыпхъоу Тэмар къысфэгъакІоба, слъэгъузэ сапашъхьэ хьалыгъу ІашІу зытІущ горэ щысферэгъажъи, къысІуилъхьэмэ сышхэщт». 7 Арти Даут Тэмар дэжь ыгъакІохи раригъэІуагъ: «Пшэу Аминон иунэ кІуи шхын фэшІ». 8 Ар ышэу Аминон иунэ зэкІом, адрэр щылъыгъ. Хьаджыгъэр къышти тхьацур ыпшагъ, ащ къылъэгъузэ хьалыгъу ІашІухэр ридзэхи ыгъэжъагъэх. 9 ЕтІанэ ахэр табэм щызэпыригъазэхи, ыпашъхьэ ригъэуцуагъэх; ау адрэр шхэнэу фэягъэп. Ащ ыуж «Садэжь итхэр зэкІэ ерэкІых» Аминон къыІуагъэти, цІыфхэр зэкІэ икІыгъэх. 10 Ащ дэжьым Аминон Тэмар риІуагъ: «Унэ гъолъыжьыпІэм гъомлапхъэр хьи, къысІуплъхьэзэ сыбгъэшхэщт». Тэмар ыгъэжъэгъэ хьалыгъу ІашІухэр къыштэхи ышэу Аминон дэжь унэ гъолъыжьыпІэм ыхьыгъ. 11 ЕтІанэ ыхьыгъэр ригъэшхынэу ащ ыпашъхьэ зырегъэуцом, адрэр къатхъуи ыубыти къыриІуагъ: «КъакІуи садэжь къэгъолъ, сшыпхъу». 12 Ау мыдрэм риІожьыгъ: «Хьау, сшы, ащ фэдэ щашІэу Израилым щыхабзэпышъ, сынапэ темых; а хьайуаныгъэр умышІэ. 13 Сэ нэпэнчъэу сыкъанэмэ, тыда сшъхьэ зыдэсхьыжьыщтыр? Ори Израилым ис бзэджашІэмэ уанахь бзэджашІэу уалъытэнба. СыолъэІу пачъыхьэм дэгущыІ, ащ сыкъыуитынба». 14 Ау ащ къыІорэм ар едэІунэу фэягъэпти, кІуачІэкІэ къытекІуи ынапэ тырихыгъ. 15 Ащ ыуж Аминон ар фэмылъэгъужь хъугъэ, шІу зэрилъэгъущтыгъэм нахь лъэшыжьэу, зынахь лъэш къэмыхъужьынэу фэмылъэгъужь хъугъэ. Арти Аминон ащ риІуагъ: «Тэджи ІукІ». 16 Ау ащ къыриІожьыгъ: «Хьау, сипфыныр апэрэ емыкІоу къысэпхыгъэм нахь Іаежьых». Ау адрэр къедэІунэу фэягъэп. 17 ЕтІанэ ежь къыдекІокІщтыгъэ ипщылІ кІалэм къеджи риІуагъ: «Мыдэ мы бзылъфыгъэр ифыжьи ыкІыбкІэ пчъэр щыгъэпытэжь». 18 Іашъхьэ зыпыт джэнэ кІыхьэ Тэмар щыгъыгъ, сыда пІомэ а лъэхъаным пачъыхьэм ыпхъу дэмыкІуагъэхэм джащ фэдэ джанэхэр ары зыщалъэщтыгъэхэр. Ащ дэжьым пщылІым пчъэр ащ ыкІыбкІэ щигъэпытэжьыгъ. 19 Тэмар ышъхьац яжьэр хитакъуи, джэнэ кІыхьэу щыгъыгъэри зэІитхъи, ыІэхэмкІэ ышъхьэ шІуиубытыкІи гъогзэ ежьагъ. 20 Ышэу Абищэлэм ащ къыриІуагъ: «Пшэу Аминонба къыпкІыгъугъэр? – Джы, ужэ зэтелъхь, сшыпхъу; ар – пшы; къыпщышІыгъэм пае гухэкІым земыгъэшх». ЕтІанэ Тэмар цІыфмэ ахэмыхьэу ышэу Абищэлэм дэжь исыгъ. 21 Хъугъэр пачъыхьэу Даут зызэхехым лъэш дэдэу губжыгъэ, 22 Ау Абищэлэм шІукІи бзаджэкІи Аминон дэгущыІагъэп, сыда пІомэ ышыпхъоу Тэмарэ ынапэ зэрэтырихыгъэм пае гухьагужъ фыриІагъ.\nАбищэлэм Аминон зэригъэпщынэжьыгъэр\n23 Ащ ыуж илъэситІу тешІагъэу Ефраимым пэблэгъэ къалэу БэІал-Хъацэур Абищэлэм имэлхэр щащынхэ зэхъум, пачъыхьэм ыкъохэр зэкІэ Абищэлэм къыригъэблэгъагъэх. 24 Абищэлэм пачъыхьэм дэжь кІуи риІуагъ: «УиІумэт имэлхэр ащыщтхэшъ, ори, уиІумэтхэри, сэри тызэгъусэу тызэдэкІонхэба». 25 Ау пачъыхьэм Абищэлэм къыриІожьыгъ: «Хьау, сикІал, утымыгъэгумэкІыным пае зэкІэми ащ тыкъэкІощтэп». Абищэлэм лъэш дэдэу ащ елъэІугъ; ау адрэр къыфытегъэнагъэп, игухэлъ къыдэхъунэу фэлъаІуи къытІупщыжьыгъ. 26 Арти Абищэлэм ащ риІуагъ: «Ащыгъум сшэу Аминон къыддэрэкІоба». Пачъыхьэм къыриІожьыгъ: «Сыда ар о къызыкІыбдэкІон фаер?» 27 Сыдми Абищэлэм ар къытыригъани Аминонрэ пачъыхьэм зэкІэ ыкъохэмрэ къыдигъэкІуагъэх. 28 ЕтІанэ Абищэлэм игъусэгъэ кІалэмэ унашъо афишІызэ ариІуагъ: «Санэу зэшъуагъэм Аминон чэф къызэрэритыгъэм тетэу, \"Аминон шъуеу\" къызэрэшъуасІоу, шъуукІы. Шъумыщын, сэры унашъор къышъуфэзышІырэр, лІыгъэрэ теубытагъэрэ къызхэжъугъаф». 29 Арти зэрариІуагъэм тетэу Абищэлэм игъусэгъэ кІалэхэр Аминон дэзекІуагъэх. Ащ дэжьым пачъыхьэм зэкІэ адрэ ыкъохэм зыкъаІатыжьи, шъхьадж ищыд тетІысхьажьи ашъхьэ къыІуахыжьыгъ. 30 Ащыщ гори псэоу къэмынэу, пачъыхьэм ыкъохэр зэкІэ Абищэлэм ыукІыгъэхэу аІуи Даут къэбар къызылъагъэІасым, ахэр гъогум джыри тетыгъэх. 31 Арти пачъыхьэр къэтэджи иджанэ зэІитхъыгъ, чІыгум зытыридзагъ, иІумэтэу къегъэуцокІыгъэхэм зэкІэми яджанэхэр зэІатхъыгъэх. 32 Ау Даут ышэу ЩымІэ ыкъо Ионэдаб ащ риІуагъ: «Пачъыхьэм зэкІэ ыкъохэр аукІыгъэхэу сизиусхьан къышІорэмышІ; Аминон закъу ныІэп щымыІэжьыр, сыда пІомэ Аминон ышыпхъоу Тэмар ынапэ зытырихыгъэм къыщегъэжьагъэу ��бищэлэм ар игухэлъыгъ. 33 Арышъ пачъыхьэм ыкъохэр зэкІэ аукІыгъэхэу къызшІуигъэшІызэ сизиусхьан гупшысэм зырерэмыгъэукІ; щымыІэжьыр Аминон закъу ныІэп». 34 Абищэлэм хэлъэдэжьыгъ. Къэрэгъулэу щытыгъэ кІалэр зэплъэм къушъхьэм ебгъукІорэ гъогум цІыфыбэ къырыкІоу къылъэгъугъ. 35 Арти Ионэдаб пачъыхьэм риІуагъ: «Пачъыхьэм ыкъохэр къэкІожьхэшъ ары; уиІумэт зыфиІуагъэм Іофыр тет». 36 Ар ащ къыІогъэ къодыеу, пачъыхьэм ыкъохэр къыдэхьажьхи, гъы мэкъэ куо-хьаушхом зыкъырагъэІэтыгъ. Ежь пачъыхьэри зэкІэ иІумэтхэри лъэш дэдэу гъыщтыгъэх. 37 Арти Абищэлэм хэлъэдэжьи, Гъышыурым ипачъыхьэу Іаммихъуд ыкъо Тэлмай дэжь кІуагъэ. Пачъыхьэу Даут ыкъо мафэм мафэр кІэлъыкІоу ыгъаещтыгъ. 38 Абищэлэм хэлъэдэжьи Гъышыурым зэкІом, ащ илъэсищэ къисыгъ. 39 Аминон зэлІэм ыуж пачъыхьэу Даут нахь къэушъэбыжьыгъэу ыгу Абищэлэм фыхэкІыжьыщтыгъэп.\n2 Самуел 14\nАбищэлэм Ерыусэлэм къызэригъэзэжьыгъэр\n1 ЕтІанэ Даут Абищэлэм зэрэфэзэщырэм Цырыуй ыкъо Иоаб гу лъитагъ. 2 Арти Иоаб къалэу ТэкъоаІ ыгъакІохи, ащ щыщ бзылъфыгъэ Іуш горэ къаригъащи риІуагъ: «Ушъыгъо фэдэу зышІи, шъыгъошъэ джани зыщылъи, дагъэ зыщымыфэу, щымыІэжьыр бэшІагъэу зыгъэерэ бзылъфыгъэм фэдэу зышІи, 3 пачъыхьэм дэжь кІуи, къыосІощтыр еІу». Джащ тетэу пачъыхьэм риІон фаер Иоаб бзылъфыгъэм гуригъэІуагъ. 4 ЕтІанэ ТэкъоаІ щыщ бзылъфыгъэр пачъыхьэм дэжь кІуи, ыпашъхьэ зыщыридзыхи, чІыгум нэс шъхьащэ фишІи риІуагъ: «КъыздэІэпыІ, пачъыхьэр!» 5 Арти пачъыхьэр ащ къеупчІыгъ: «Сыда узгъэгумэкІрэр?» Адрэм къыриІуагъ: «Сэ сышъузаб, сишъхьагъусэ щыІэжьэп. 6 УиІумэт къуитІу иІагъ; шъофым щыІэхэзэ ахэр зэфэгубжхи, зэпызыщыжьынхэ щымыІэу зыр адрэм еуи ыукІыгъ. 7 Джы лІакъор зэрэщытэу уиІумэт къышІонагъэу къыраІо: \"Зыш зыукІыжьыгъэр къытэт, уикІэн къызфэбгъэнэн уимыІэжьэу укъэнэщтми, ыш ыпсэ зэригъэгъугъэм пае ежь тыукІыжьыщт\". Джащ тетэу аужырэ гугъапІэу сиІэм сыхагъэкІыщт, сишъхьагъусагъэм цІи лъфыгъи дунаим щыримыІэжьэу къэнэщт». 8 Пачъыхьэм бзылъфыгъэм риІуагъ: «Шъуадэжь гъэзэжь, сэ ощ пае унашъо афэсшІыщт». 9 Ащ ипэгъокІэу ТэкъоаІ щыщ бзылъфыгъэм пачъыхьэм риІуагъ: «Лажьэр сэррэ сятэ иунагъорэ къыттерэфэ нахь, сизиусхьанэу пачъыхьэр, пачъыхьэмрэ итетыгъорэ лажьэр атерэмыф». 10 Арти пачъыхьэм къыІуагъ: «Къыппэуцужьын къыкъокІмэ, садэжь къащэ, ащ нахьыбэрэ ар къыбнэсыщтэп». 11 ЕтІанэ ащ къыриІуагъ: «ЛъышІэжьхэр нахьыбэ мыхъунхэм, скъо амыгъэкІодыным пае, Уи-Зиусхьанэу Тхьэр угу къэбгъэкІынэу сыолъэІу, пачъыхьэр». Арти пачъыхьэм къыІуагъ: «Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо! Пкъо ышъхьац налъи къыхэзэу чІыгум темыфэнкІэ». 12 Бзылъфыгъэм къыІуагъ: «Сизиусхьанэу пачъыхьэм джыри гущыІэ есІонэу уиІумэт Іизын къет». Ащ къыІуагъ: «КъаІо». 13 Бзылъфыгъэм къыІуагъ: «Ащыгъум сыд пае скъо къырашІэнэу зыфаІорэр Тхьэм илъэпкъ епшІэнэу о теуубытагъа? Пачъыхьэм а къыІуагъэмкІэ ежь-ежьырэу зигъэмысэжьыгъ, сыда пІомэ ежь рифыгъэм къыригъэгъэзэжьырэп. 14 Тэ зэпстэуми лІэныгъэр тапэкІэ къэт, къэмыугъоижьышъущт псы икІутыгъэм тыфэд. Ау Тхьэм цІыфым ыпсэ ыгъэкІодырэп, зыхафыгъэм къызэрэригъэзэжьыным иамалхэр Ащ къыхехых. 15 А гущыІэхэр есІонхэм пае сизиусхьанэу пачъыхьэм дэжь сыкъэкІуагъ. Сыда пІомэ сиІахьылхэм сагъэщынэ; уиІумэт егупшысыгъ: \"Пачъыхьэм сыдэгущыІэн, иІумэт риІорэм къыдыригъэштэнэп шъуІуа? 16 Пачъыхьэр къысэдэІун, сикІалэрэ сэррэ Тхьэм ицІыфмэ тахэзгъэзынэу зыІорэмэ тащиухъумэн\". 17 Арти уиІумэт зэриІожьыгъ: \"Сизиусхьанэу пачъыхьэм къыІорэм сигъэрэхьатын, сыда пІомэ сизиусхьанэу пачъыхьэр Тхьэм имэлэІич фэд, дэий дэгъуи къядэІун ылъэкІыщт. Зиусхьанэу Уи-Тхьэ о уигъус\"». 18 Пачъыхьэм бзылъфыгъэм къыриІуагъ: «СшІомыушъэфэу сызэрэоупчІыщтыр къысаІу». Арти бзылъфыгъэм къыриІожьыгъ: «КъаІо, сизиусхьанэу пачъыхьэр». 19 Пачъыхьэм къыІуагъ: «Иоаба мы Іофыр зыгу къэкІыгъэр?» Бзылъфыгъэм къыриІожьыгъ: «Упсэ Тхьэм бэ регъэгъашІ, сизиусхьанэу пачъыхьэм къыІуагъэр тэрэз, зытетым тетэу джэуап къыосымытыжьмэ мыхъунэу чІыпІэ сибдзагъ. Тэрэз, уиІумэтэу Иоаб ары унашъо къысфэзышІыгъэр, а къэсІуагъэхэри зэкІэ къэсэзгъэІуагъэр джары. 20 Хъугъэм нэмыкІэу уригъэплъ шІоигъоти, уиІумэтэу Иоаб джаущтэу сигъэшІыгъэ, ау сизиусхьанэу пачъыхьэр Тхьэм имэлэІич фэдэу Іушышъ, дунаим къыщыхъурэр зэкІэ ешІэ». 21 ЕтІанэ пачъыхьэм Иоаб риІуагъ: «Дэгъу, тесыубытагъэшъ, кІуи кІалэу Абищэлэм къегъэгъэзэжь». 22 Иоаб пачъыхьэм ыпашъхьэ зыщыридзыхи, чІыгум нэс шъхьащэ фишІи риІуагъ: «Тхьэм ынэшІу къыпщэф! Сизиусхьанэу пачъыхьэр, уиІумэт нэшІукІэ узэреплърэр джы ешІэ, сыда пІомэ иІумэт зэрэраригъэІуагъэм фэдэу пачъыхьэм ышІыгъ». 23 Джащ тетэу Иоаб ежьи Гъышыурым кІуагъэ. Ащ Абищэлэм Ерыусэлэм къыщэжьыгъ. 24 Пачъыхьэм ыІуагъ: «Иунэ ар орэкІожь, ау санэІу къерэмыхь». Арти Абищэлэм иунэ кІожьыгъэ, ау пачъыхьэм инэплъэгъу зыкъыригъафэщтыгъэп.\nДаут Абищэлэм зэрэфигъэгъугъэр\n25 Абищэлэм фэдэу лІы лъэгъупхъэ, ащ фэдизэу зыщытхъухи зэрэ-Израилэу исыгъэп. Ылъэдэкъапэмэ къащегъэжьагъэу ышъхьашыгу нэсыжьэу мыхъун гори къыхэмыгъэщынэу зэкІужьэу щытыгъ. 26 Шъхьацышхо телъыгъэти, ащ ионтэгъугъэ ышъхьэ къырищэхщтыгъэ, илъэсым зэ ышъхьэ ыупхъощтыгъэ. Шъхьацэу къехырэм пачъыхьэм ищэчалъэхэмкІэ килограммитІурэ пшІэнищрэ къыщэчщтыгъэ. 27 Абищэлэм шъэуищрэ Тэмар ыцІэу зы пшъашъэрэ къыфэхъугъэх; ыпхъу бзылъфыгъэ дэхагъ. 28 Абищэлэм илъэситІо Ерыусэлэм дэсыгъ, ау пачъыхьэм инэплъэгъу зыкъыригъафэщтыгъэп. 29 Арти Иоаб пачъыхьэм дэжь ыгъэкІоным пае, ар къащэнэу Абищэлэм лъигъэкІуагъэх. Ау адрэр къыфэкІуагъэп. Джыри зэ ащ лъигъэкІуагъэх, ау адрэр етІани къыфэкІуагъэп. 30 Арти ипщылІхэм ариІуагъ: «Шъолъэгъуба Иоаб ичІыгу Іахьэу сичІыгу Іахьэ къыголъыр, хьэр ащ телъ, шъукІуи машІо кІажъудзи тежъугъэстыкІ». Абищэлэм ипщылІхэм а хьасэм машІо кІадзи тырагъэстыкІыгъ. 31 Арти Иоаб Абищэлэм дэжь къакІуи къеупчІыгъ: «Сыд пае уипщылІхэм сихьасэ машІо кІадзи тырагъэстыкІыгъа?» 32 Абищэлэм Иоаб къыриІуагъ: «Садэжь укъэкІонэу уадэжь къэзгъэкІогъагъэх. Пачъыхьэм дэжь узгъэкІонышъ еозгъэІонэу сыфэягъ: \"Сыд пае Гъышыурым сыкъикІыжьыгъа? Ащ сыдэсыгъэмэ нахьышІугъ. Джы пачъыхьэм инэплъэгъу сырерэгъахь. Лажьэ сиІэмэ, серэукІ\"». 33 Иоаб пачъыхьэм дэжь кІуи, а зэкІэри зыреІожьым, пачъыхьэр Абищэлэм къеджагъ. Ар пачъыхьэм дэжь къакІуи ыпашъхьэ зыщыридзыхыгъ, арти пачъыхьэр Абищэлэм къебэугъ.\n2 Самуел 15\nАбищэлэм тетыгъор зэриубытыгъэр\n1 ЕтІанэ Абищэлэм зэоным фытегъэпсыхьэгъэ кухэр, шыхэр, ишъхьагъырытынхэм пае цІыф Іэжь-лъэжьэу нэбгырэ шъэныкъо зэригъэгъотыгъэх. 2 Абищэлэм пчэдыжьрэ жьэу къэтэджти, къэлэпчъэ дэхьагъум дэжь уцущтыгъэ. Зыгорэм гумэкІыгъо иІэу, зэхыригъэфынэу пачъыхьэм дэжь кІо зыхъукІэ, Абищэлэм ар къызэрищалІэти еупчІыщтыгъ: «Тара къалэу узщыщыр?» «Мыщ фэдэ израил лІакъом уиІумэт щыщ» ыІоу адрэм джэуап къызыритыжькІэ, 3 Абищэлэм ащ риІощтыгъ: «УиІоф шІу ыкІи зафэ, ау пачъыхьэм ыдэжь къыщыодэІун щыІэп». 4 ЕтІани Абищэлэм ыІощтыгъ: «А ей-гущ, мы хэгъэгум сырихьыкумышІыщтгъэмэ! Янэкъокъури нэкъокъогъу зиІэри зэкІэ садэжь къэкІощтыгъэ, шъыпкъэм тетэу зыгъэгумэкІхэрэр афызэхэсфыщтыгъэх». 5 Арти шъхьащэ къыфашІынэу цІыф горэхэр къызекІуалІэхэкІэ, ыІэ афищэйти, ІаплІ арищэкІти, ябэущтыгъэ. 6 Пачъыхьэм хьыкум ригъэшІынэу къэкІорэ израил цІыф пэпчъ, Абищэлэм ар ишІыкІэу, израил цІыфмэ агу зыраригъэхьщтыгъэ. 7 ЕтІанэ, илъэсиплІ зытешІэм, Абищэлэм пачъыхьэм риІуагъ: «Зиусхьаным ыпашъхьэ тхьэлъанэу щысшІыгъэр згъэцэкІэжьынэу Хъэурэн сыкІо сшІоигъу, 8 сыда пІомэ Гъышыурым сыдэсэу, Арам сыщыІэ зэхъум, Ерыусэлэм къысигъэгъэзэжьмэ, Хъэурэн кІонышъ Зиусхьаным шъхьащэ фишІынэу уиІумэт тхьэлъанэ ышІыгъагъ». 9 Ащ пачъыхьэм риІуагъ: «Зыгъэрэхьати кІо». Арти ар Хъэурэн кІуагъэ. 10 Ау етІанэ Абищэлэм, – «Гъоупщынэм ымакъэ зызэхэшъухыкІэ, \"Абищэлэм пачъыхьагъум Хъэурэн щытехьагъ\" яшъуІу», – ыІуи, дэІокІо-плъакІохэр Израилым илІэкъо пстэумэ шъэфэу ахитІупщыхьагъэх. 11 Ерыусэлэм щыщэу нэбгырэ шъитІу Абищэлэм зыдырищэжьэгъагъ. Ахэр ригъэблэгъагъэхэти, Іофым изытет щымыгъуазэхэу, цыхьэ фашІи дежьагъэх. 12 ЕтІанэ Абищэлэм къурмэныр ышІ зэхъум, Даут иупчІэжьэгъоу Гъылэу щыщ Ахъытэуфэл кІэлъигъакІохи къаригъэщагъ. Іофыгъо шъэфэу зэдырахьыжьагъэм тыраубытэпагъ. ЦІыфхэр Абищэлэм дэжь къыщызэхахьэщтыгъэх.\nДаут Ерыусэлэм къызэрибгынагъэр\n13 Ащ ыуж мэкъэгъэІур Даут дэжь къакІуи къыриІуагъ: «Израил цІыфхэм агухэр Абищэлэм фагъэзагъэх». 14 Арти Даут иІумэтхэу Ерыусэлэм къыдыдэнагъэхэм ариІуагъ: «Тежъугъажь! Армырмэ Абищэлэм тыкъелыжьыщтэп. ЗыжъугъэпсынкІ, ар шІэхэу къыттеощт, тыІэкІэмыфэзэ, тхьамыкІагъо къытфимыхьызэ, къалэм дэсхэр зэхимыукІэхэзэ тшъхьэ щыдгъэзыен фае». 15 ИІумэтхэм пачъыхьэм къыраІуагъ: «Хъунба адэ, зиусхьанэу пачъыхьэм шІоигъо пстэумкІи тыриІэрылъхь». 16 ЕтІанэ п��чъыхьэри иунагъуи зэрэщытэу къежьагъэх. Унэм лъыплъэнхэм пае ишъуз годзипшІ пачъыхьэм къыгъэнагъ. 17 Арти пачъыхьэри цІыфэу ащ игъусагъэхэри къежьэхи, къэлэ гъунэм щыт аужырэ унэм дэжь къызэсхэм, ащ къыщыуцугъэх. 18 ИІумэтхэр зэкІэ ыбгъухэмкІэ ащ къегъэуцокІыгъагъэх, иухъумэкІо шъхьагъырытхэри Гъат къыщегъэжьагъэу игъусэгъэ гъытытхэри – зэкІэ нэбгырэ шъих хъоу, пачъыхьэм ыпэ итэу кІощтыгъэх. 19 Арти пачъыхьэм гъытытэу Иттай риІуагъ: «Сыд пае укъыддакІора? Гъэзэжьи пачъыхьакІэм къыкІэрын. О хымэ хэгъэгум ущыщ, уиунэ укъырафыгъэу мыщ укъэкІуагъ. 20 Тыгъуас нэмыІэу укъызытхэхьагъэр джы утигъусэу укъыддэмыкІомэ мыхъунэу сыдэущтэу уезгъэзына? Сэ къысэхъулІэщтыр сшІэрэп. Ори уилъэпкъэгъоу уигъусэхэми зэдэжъугъэзэжьых, Зиусхьаным игукІэгъурэ ишъыпкъагъэрэ къыпферэгъэнафэх!» 21 Ау Иттай пачъыхьэм къыриІожьыгъ: «Тхьэр зэрэщыІэр сэІо, сизиусхьанэу пачъыхьэр орэпсэу, сизиусхьанэу пачъыхьэр псэущтми е хьадэгъум пэІуфэщтми, уиІумэт тыди щыуигъусэщт». 22 Даут Иттай риІожьыгъ: «Хъун ащыгъум шъунекІу». Арти зибынхэр зигъусэгъэ унагъохэр зэкІэ гъытытэу Иттай къыдежьагъэх. 23 ЦІыфхэр къыблэкІхэ зэхъум хэгъэгум зэрэщытэу нэпсыр рикІыхщтыгъэ. Пачъыхьэр псы игъукІыгъэу Къидрэун ылъэгу зэпырыкІыгъ. ЦІыфхэр зэкІэ гъогум тетхэу шъофнэкІым ылъэныкъокІэ ежьагъэх. 24 КъурмэнышІхэу Абыетаррэ Цэдокърэ къэкІуагъэх. Цэдокъ игъусэгъэ лэуйхэм Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ къахьыгъ. Абыетар а чІыпІэм къурмэн щишІыгъ. 25 Арти пачъыхьэм Цэдокъ риІуагъ: «Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ къалэм хьыжь. Зиусхьаныр нэшІукІэ къысэплъымэ, къысигъэгъэзэжьынышъ пхъонтэ лъапІэри, ар зыдэщыІэн фэе чІыпІэри къысигъэлъэгъущтых. 26 Ау \"Сыпфэразэп\" Ащ зиІокІэ, мары сэ сыщыт, сэркІэ зыфэе шъыпкъэр къысерэшІ». 27 Ащ ыуж пачъыхьэм Цэдокъ риІуагъ: «КъыбгурысэгъаІо: ори, Абыетари, къыжъудежьэгъэ шъуикІэлитІуи зэрэшъукІыгъухэу, АхъымэІаци, уикІали, Абыетар ыкъо Ионэтани зыжъугъэрэхьати къалэм жъугъэзэжь. 28 ШъошІа, къэбар шъо къыслъэшъомыгъэІэсыфэ, шъофнэкІым ит псы игъукІыгъэм изэпырыкІыпІэ дэжь сыщышъожэщт». 29 Арти Цэдокърэ Абыетаррэ Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ Ерыусэлэм къахьыжьи ащ къыдэнагъэх. 30 Даут Зэйтын Іуашъхьэм ылъэныкъокІэ ежьагъ, ышъхьэ ухъумагъэу, лъапцІэу, гъызэ ар къушъхьэм дэкІуаещтыгъэ, игъусэхэми зэкІэми ашъхьэхэр ухъумагъэхэу гъызэ дэкІуаещтыгъэх. 31 «Абищэлэм гохьагъэхэм Ахъытэуфэл ахэт» аІуи Даут къэбар къылъагъэІасыгъ. Арти Даут ыІуагъ: «А си Зиусхьан, сыолъэІу Ахъытэуфэл ариІощтыр делагъэ фэдэу къащыбгъэхъунэу!» 32 Даут Іуашъхьэм ышыгу дэкІуаий, цІыфхэр Тхьэм зыщелъэІухэрэ чІыпІэм зынэсым, арыкъ лъэпкъым щыщэу Хъущай иджанэ зэготхъыгъэу, ышъхьац ятІэр къыхэтэкъоу Даут къыпэгъокІыгъ. 33 Даут ащ риІуагъ: «УкъыздакІомэ, хьылъэ укъысщыхъущт; 34 ау къалэм бгъэзэжьэу \"УсиІумэт, пачъыхьэр, джы нэс уятэ сыриІумэтыгъ, джы о сыуиІумэт\" пІоу, Абищэлэм зепІокІэ, Ахъытэуфэл джэнджэшэгъу зэрафэхъущтыр зэщыбгъэкъощт. 35 Цэдокъи, Абыетари, къурмэнышІхэми урягъусэщт, пачъыхьэм иунэ къикІэу зэхэпхырэ къэбар пстэури ахэм анэгъэсыжь. 36 АкъуитІу ахэм ягъусэх: Цэдокъ ыкъо АхъымэІацрэ Абыетар ыкъо Ионэтанрэ; къэбарэу зэхэпхырэр зэкІэ ахэм къяІожьзэ, сэ къыслъыгъэІэс». 37 Арти Даут ицыхьэшІэгъоу Хъущай къалэм къэкІуагъ; Абищэлэм а уахътэм Ерыусэлэм къыдахьэщтыгъэ.\n2 Самуел 16\nЦыбэ Даут ишІуагъэ къызэрэригъэкІыгъэр\n1 Даут Іошъхьэ шыгум тІэкІу къызехым Мэфибощэт иІумэтэу Цыбэ ыпэ къифагъ. Хьылъэхэр ателъхэу щыдитІу ащ игъусагъ. Хьалыгъу шъитІу, сэнэшъхьэгъэгъугъэ блэришъ, гъэмэфэ къушъхьэ-мышъхьэ къыпычыгъэкІишъ, санэр зэрыз нэтыр ахэм ателъыгъ. 2 Арти пачъыхьэр Цыбэ еупчІыгъ: «Хэт пая мыхэр?» Цыбэ къыриІожьыгъ: «Щыдхэр рызекІонхэу пачъыхьэм иунагъо пае, хьалыгъумрэ гъэмэфэ пхъэшъхьэ-мышъхьэхэмрэ дзэкІолІмэ апае, санэр шъофнэкІым кІочІаджэ ихъухьагъэмэ апае». 3 Пачъыхьэр ащ еупчІыгъ: «Уизиусхьанщтыгъэу Саул ыкъорылъф тыдэ щыІа?» Цыбэ пачъыхьэм къыриІожьыгъ: «Ерыусэлэм къыдэнагъ, \"Сятэ ипачъыхьагъу израил цІыфхэм джы къысатыжьын\" ыІуагъ». 4 Пачъыхьэм Цыбэ риІуагъ: «Мары Мэфибощэт иІэр зэкІэ джы пІэ къесэлъхьажьы». Арти Цыбэ къыриІожьыгъ: «НэшІукІэ къысэплъ, сизиусхьанэу пачъыхьэр, шъхьащэ пфэсэшІы!»\nЩымІый Даут къызэребгыгъэр\n5 ЕтІанэ пачъыхьэу Даут Бахъурим къалэм зынэсым, Саул иунагъо щыщ Гъэрэ ыкъоу ЩымІый зыцІэр къаІукІагъ. Ар бгэзэ къакІощтыгъэ. 6 Пачъыхьэм зэкІэ ицІыфхэр, иухъумэкІо дзэкІолІхэр бгъу пстэумкІи къегъэуцокІыгъагъэх нахь мышІэми, Даутрэ ащ иІумэтхэмрэ мыжъокІэ ар къяощтыгъэ. 7 ЩымІый къебги, къекууагъ: «КІожь, кІожь, укІакІоу, цІыф мыхъат. 8 Зипачъыхьагъу уубытыгъэ Саул ибын ылъэу бгъэчъагъэр Зиусхьаным къыптыригъэфэжьыгъ, ащ пае пачъыхьагъур Зиусхьаным Абищэлэм, пкъо, ритыжьыгъ. Джы мары о тхьамыкІагъом ипчъэІупэ унэсыгъ, сыда пІомэ уукІакІу». 9 Цырыуй ыкъо Абищай пачъыхьэм риІуагъ: «Сыда мы хьэ лІагъэр сизиусхьанэу пачъыхьэм къызфебгырэр? СыкІонышъ ышъхьэ пызгъэлъэтыщт». 10 Ау пачъыхьэм ыІуагъ: «Сыда ащ шъуиІофэу хэлъыр, Цырыуй ыкъохэр? Даут къебгынэу Зиусхьаным ащ къытырилъхьагъэмэ, ащ фэдэу зызэришІыгъэм пае хэта еупчІын зылъэкІыщтыр?» 11 ЕтІанэ Даут Абищайрэ зэкІэ иІумэтхэмрэ ариІуагъ: «Сэ къыспыкІыгъэм сиукІыжьынэу фаемэ, быняминым къыхэкІыгъэр нахь лъэшыжьэу фэенба; ыуж шъуикІ ащ, орэбгэ, сыда пІомэ Зиусхьаным ар ащ къытырилъхьагъ. 12 Къинэу сызыхэтыр Зиусхьаным къелъэгъумэ, мыр джы къызэрэсэбгырэм пае Зиусхьаным ынэшІу етІанэ къысщыфэжьынкІи мэхъуба». 13 Даутрэ зэкІэ игъусэхэмрэ ягъогу тетэу кІощтыгъэх, ЩымІый ахэм къаготэу Іошъхьэ цакІэм рекІокІызэ, ябгыщтыгъ, мыжъохэр атыридзэщтыгъэх, сапэр атыритакъощтыгъ. 14 ЕтІанэ пачъыхьэмрэ зэкІэ игъусэхэмрэ Иордан зынэсхэм, пшъыгъэхэти загъэпсэфыгъ.\nАхъытэуфэл джэнджэшэгъу зэрафэхъугъэр\n15 А уахътэм Абищэлэмрэ ащ игъусэгъэ израил цІыфхэмрэ Ерыусэлэм къэкІуагъэх, Ахъытэуфэли ахэм ягъусагъ. 16 Даут ицыхьэшІэгъу арыкъэу Хъущай Абищэлэм дэжь къакІуи къыриІуагъ: «Пачъыхьэр орэпсэу, пачъыхьэр орэпсэу!» 17 Арти Абищэлэм Хъущай къыриІуагъ: «Ара уиныбджэгъу узэрэфэшъыпкъэр? Сыд пае уиныбджэгъу уримыгъуса?» 18 Хъущай Абищэлэм риІожьыгъ: «Хьау, сэ сызигъусэри сызигъусэщтри Зиусхьаным къахихыгъэр, мы цІыфхэми зэрэ-Израилэуи къыхахыгъэр ары. 19 НэмыкІэу хэта сызфэлэжьэщтыр? Пачъыхьэм ыкъоба? Уятэ сызэрэфэлэжьагъэм фэдэу ори сыпфэлэжьэщт». 20 ЕтІанэ Абищэлэм Ахъытэуфэл риІуагъ: «ТшІэщтымкІэ джэнджэшэгъу къытфэхъу». 21 Арти Ахъытэуфэл Абищэлэм къыриІожьыгъ: «Унэм лъыплъэнхэу уятэ къыгъэнэгъэ шъуз гуадзэмэ адэжь ихьи, уятэ ыгу къызэрэпщыкІыгъэм икъэбар зэрэ-Израилэу щызэхахынышъ, къыбгоуцуагъэхэм агукІэ ащ нахь тыраригъэубытэщт». 22 ЕтІанэ Абищэлэм пае унашъхьэм чэтэныр щагъаІи, зэрэ-Израилэу щыгъуазэу ятэ ишъуз гуадзэмэ адэжь Абищэлэм ихьагъ. 23 Ахъытэуфэл ыІорэр а лъэхъаным Тхьэм ыІуагъэм палъытэщтыгъэти, ащ иджэнджэшэгъу пстэуми Даути Абищэлэми уасэ фашІыщтыгъ.\n2 Самуел 17\nХъущай Абищэлэм зэригъэгъуащэрэр\n1 ЕтІанэ Ахъытэуфэл Абищэлэм риІуагъ: «Нэбгырэ мин пшІыкІутІу зэзгъэгъусэнышъ нычэпэ Даут ыуж сихьанэу сэІо. 2 ЫІэ къымыІэтыжьышъунэу пшъыгъэу сызытебанэкІэ, зыщыгугъыни щымыІэу, ышІэжьыщтыри ымышІэу згъэщтэнышъ, игъусэхэр зэкІэ хэлъэдэжьыщтых. Пачъыхьэ закъор сыукІынышъ, 3 цІыф пстэуми къыпфязгъэгъэзэщт. Зы лІы закъо ыпсэ зыбгъэгъукІэ, адрэ цІыфхэр зэкІэ рэхьатыжьыщтых». 4 КъыІуагъэр Абищэлэми Израилым инахьыжъ упчІэжьэгъухэми агу рихьыгъ. 5 ЕтІанэ Абищэлэм ыІуагъ: «Арыкъэу Хъущай шъукъедж, ащи къыІощтым тедэІун». 6 Хъущай Абищэлэм дэжь къызэкІом Абищэлэм ащ риІуагъ: «Ахъытэуфэл тызэригъэгъуазэрэр мары; ащ зэриІорэм фэдэу тызекІощта? Хьау оІомэ, тшІэщтыр къаІо». 7 Арти Хъущай Абищэлэм риІуагъ: «Мызыгъогум Ахъытэуфэл къыІуагъэр дэгъоп». 8 ЕтІанэ Хъущай къыпидзэжьыгъ: «Уяти ащ игъусэхэри зэрэдзэкІолІ лІыбланэхэм ущыгъуазэба, зищырхэр къызтырахыгъэ мышъэбзэу шъофым щагъэгубжыгъэм ахэр фэдэх. Уятэ зэолІ пхъаш, дзэкІолІхэр игъусэхэу чэщым ар къэуцущтэп. 9 Джыдэдэм мэшэ куу горэм е нэмыкІ чІыпІэ горэм ащ зыщегъэбылъы. Арышъ, апэу ащ тебэнагъэмэ ащыщхэр къызиукІхэкІэ, ар зэхэзыхыщтмэ аІощтыр ошІа: \"Абищэлэм гоуцуагъэхэм къатекІуагъэх\". 10 Джащ дэжьым аслъаныгу зиІэ дзэкІолІхэми агу къашІуефэхыщт. Уяти ащ игъусэ дзэкІолІхэри зэрэлІыбланэхэр зэрэ-Израилэу щашІэба. 11 Джащ пае джэнджэшэгъу сыпфэхъу: Дан къалэм къыщегъэжьагъэу БэрщэбаІ къалэм нэсыжьэу, хы Іушъом Іулъ пшахъор зэрэбэм фэдэу, зэрэ-Израилэу къэугъоий, уряпащэу шъузэхэтэу шъузэонэу шъукІу. 12 Джащыгъум тылъежьэнышъ, тыдэрэ чІыпІэ щыІэнкІи фит, осэпсым зытемыхэрэ чІыпІэ къызэримыгъанэрэм фэдэу, тызатебанэкІэ, ежьри, игъусэхэри, зы нэбгыри къэдгъэнэжьыщтэп. 13 Къалэ горэм зыщигъэбылъмэ, зэрэ-Израилэу гъучІ хьажтІаркъохэр зыпышІэгъэ кІапсэхэр ащ к��ырихьылІэнышъ, мыжъо зэтелъ закъуи къэтымыгъанэу къалэр чІыгум щиз тшІыщт». 14 Арти Абищэлэми ащ игъусэгъэ израил лІы зэпстэуми аІуагъ: «Арыкъэу Хъущай ыІорэр Ахъытэуфэл ыІорэм нахьышІу». Джащ тетэу Ахъытэуфэл Абищэлэм джэнджэшэгъу зэрэфэхъугъэр нахьышІугъэми, Зиусхьаным теубытагъэ ышІи, мэхьанэнчъэу ар къыгъэнагъ.\nХъущай Даут макъэ зэрэригъэІугъэр\n15 Ащ ыуж Хъущай къурмэнышІхэу Цэдокърэ Абыетаррэ заІуигъакІи Ахъытэуфэл Абищэлэмрэ Израилым инахьыжъ упчІэжьэгъухэмрэ ариІуагъэри ежь Хъущай ахэм ариІуагъэри къафиІотэжьыгъ. 16 «Арышъ, ыІуагъ ащ, джы Даут дэжь псынкІэу нэжъугъэсхи макъэ ежъугъэІу: \"Ори уигъусэхэми шъукІодынэу шъуфэмыемэ, нычэпэ шъофнэкІым ит псыигъукІыгъэм изэпырыкІыпІэ дэжь укъыщымыуцоу, псынкІаІоу ащ зэпырыкІ\"». 17 Ионэтанрэ АхъымэІацрэ псынэкІэчъэу Рэгъэлл дэжь щытхэу къэкІощтым ежэщтыгъэх, сыда пІомэ ахэм къалэм зыкъыщагъэлъагъо хъунэу щытыгъэп. ПщылІ бзылъфыгъэр къакІоти къэбарым ахэр щигъэгъуазэщтыгъэх, етІанэ ахэр Даут дэжь кІожьхэти къэбарыр лъагъэІасыжьщтыгъ. 18 Ау ахэр кІалэ горэм къызелъэгъухэм, Абищэлэм дэжь кІуи риІуагъэти, тІуми а чІыпІэр псынкІэу къабгынагъ. Бахъурим, зищагу псынэр дэтыгъэ цІыф горэм дэжь къакІохи, псынэм ехыгъэх. 19 Арти ащ ишъуз пІэтехъор псынашъхьэм тырипхъуи, зыпари къэмылъэгъонэу лэжьыгъэ зэтегъэпхъыгъэр ащ тыритэкъожьыгъ. 20 ЕтІанэ Абищэлэм иІумэтхэр бзылъфыгъэм иунэ къакІохи, «АхъымэІацрэ Ионэтанрэ тыдэ щыІэха?» аІуи къызеупчІхэм, «Ахэр псыхъом зэпырыкІыгъэх» ыІуи бзылъфыгъэм джэуап аритыжьыгъ. Арти ахэм алъыхъугъэх, ау къамыгъотхэу Ерыусэлэм къагъэзэжьыгъ. 21 Ахэр зыІокІыжьхэм лІыхэр псынэм къикІыжьхи, пачъыхьэу Даут дэжь кІохи, Ахъытэуфэл ариІуагъэр къыфаІотэжьи раІуагъ: «ПсынкІэу псым шъузэпырыкІ». 22 Арти Даутрэ игъусэхэмрэ ежьэхи Иордан зэпырыкІыгъэх; нэфшъагъор къэсыфэ Иордан зэкІэри зэпырыкІыгъагъ. 23 Джэнджэшэгъу зэрафэхъугъэм къызэремыдэІугъэхэр Ахъытэуфэл къызыгурэІом, щыдым уанэр къытырилъхьи, ащ къытетІысхьи ядэжь, икъалэ къыгъэзэжьыгъ. Ибынхэм осыетхэр къафишІыжьи зитхьалэжьыгъ. Арти ятэ икъэунэ ар далъхьажьыгъ. 24 Даут къалэу Мэхъанэим кІуагъэ. Абищэлэмрэ игъусэгъэ израил дзэкІолІхэмрэ къакІохэзэ, псыхъоу Иордан къызэпырыкІыгъэх. 25 Абищэлэм Иоаб ычІыпІэ Іамасэ дзэм ипэщэнэу тыригъэхьагъ. Израил лъэпкъым щыщ Итрэ ары Іамасэ зыкъуагъэр. Нэхъащ ыпхъоу, Иоаб янэу, Цырыуй ышыпхъу Абигал ащ ишъузыгъэр. 26 Абищэлэм игъусэу зэрэ-Израилэу ГъылыІад хэкум къыщыуцугъэх. 27 Даут Мэхъанэим къызэсым, Іамон къалэу Раббэ щыщ Нэхъащ ыкъо Щэубый, Лэудэбар щыщ Іамиел ыкъо Махыр, гъылыІад къалэу Рэугъэлим щыщ Бэрзылай къыпэгъокІыгъэх. 28 Ахэм техъон-кІэлъынхэр, лэджэнхэр, ятІэм хэшІыкІыгъэ хьакъу-шыкъухэр, коцы, хьэ, хьаджыгъэ, лэжьыгъэцэ гъэгъугъэхэр, джэнчы, джэнчыжъый, 29 шъоу, щхыу, мэлхэр, чэмыщэм хэхыгъэ къуае Даутрэ игъусэхэмрэ арагъэшхынхэу къафахьыгъэх. Ахэм аІощтыгъ: «Д��экІолІхэр мэлакІэ малІэх, пшъыгъэх, шъофнэкІым псыфалІэ щылІагъэх».\n2 Самуел 18\nАбищэлэм зэрэтекІуагъэхэмрэ зэраукІыгъэмрэ\n1 ЕтІанэ Даут игъусэгъэ дзэкІолІхэр къэзэрэугъоигъэхэти, нэбгырэ мин-минэу, шъэрышъэу зэхидзхи, куп пэпчъ шъхьафэу пащэ фишІыгъ. 2 Даут идзэ щэу зэхидзи, дзэкІолІмэ азыщанэ Иоаб пащэ фишІыгъ, адрэм Иоаб ышэу, Цырыуй ыкъо Абищай пащэ фишІыгъ, гъытытэу Иттай ящэнэрэм пащэ фишІыгъ. ЕтІанэ пачъыхьэм лІыхэм ариІуагъ: «Сэри сыкъыжъудэкІощт». 3 Ау лІыхэм къыраІожьыгъ: «УкъэмыкІу, тэ тыкъечъэжьэжьми, ащ фэдизэу къытпылъыщтхэп, тазыныкъо хэкІуадэми, ащи ащ фэдизэу къыпылъыщтхэп. О уизакъоу тэщ фэдэ минипшІым уапеІащт. Арышъ къалэм удэсэу укъыддэІэпыІэмэ тэркІэ нахьышІущт». 4 Пачъыхьэм ариІожьыгъ: «Шъо нахь къежъугъэкІурэр ары сэри сшІэщтыр». Пачъыхьэр къэлапчъэм дэжь уцугъэ, дзэкІолІхэр шъэрышъэу, мин-минэу ащ къыблэкІыгъэх. 5 Арти пачъыхьэм Иоаби, Абищаий, Иттаий унашъо къафишІыгъ: «КІалэу Абищэлэм сэщ пае шъуфэсакъ». Абищэлэм пае пачъыхьэм идзэпащэмэ унашъоу къафишІыгъэр зэкІэ дзэкІолІхэм зэхахыгъ. 6 Даут идзэ Абищэлэм гоуцогъэ израилыдзэм шъофым щыпэгъокІи Ефраим мэзым щызэзэуагъэх. 7 Арти Даут идзэкІолІхэр израилыдзэм текІуагъэх. А мафэм бэ заом цІыфэу хэкІодагъэр – нэбгырэ мин тІокІ аукІыгъ. 8 Зэрэхэгъэгоу заор щыкІуагъ, чатэкІэ хагъэфагъэм нахьыбэжь а мафэм мэзым цІыфэу хэкІодагъэр. 9 Абищэлэм Даут идзэкІолІхэм къапэІууагъ. Щыдым тесэу кІозэ, чъыгэешхом икъутэмэ гъумхэм ачІэкІзэ, ышъхьэкІэ ахэм апыни, ылъакъохэр чІыгум нэмысэу кІэшІагъэу къэнагъ. Щыдэу зытесыгъэр хэлъэдэжьыгъ. 10 Ар дзэкІолІ горэм къылъэгъугъэти, Иоаб дэжь кІуи риІуагъ: «Абищэлэм чъыгаем пынагъэу слъэгъугъэ». 11 Арти Иоаб къэбарыр къыфэзыхьыгъэ дзэкІолІым къыриІуагъ: «Адэ плъэгъугъэмэ, сыд пае уеоу ар хэмыгъэфагъа? Тыжьын ахъщипшІырэ бгырыпхрэ къыостынгъэхэба». 12 Ау адрэм Иоаб къыриІожьыгъ: «Тыжьынэу ахъщэ мин къысэптыщтгъэкІи пачъыхьэм ыкъо сІэ тесщэеныгъэп. КІалэу Абищэлэм ежь пае шъуфэсакъынэу ори, Абищаий, Иттаий пачъыхьэм къызэрэшъуиІуагъэр зэхэтхыгъэба. 13 Мыхъун горэ сшІэгъагъэмэ, сэр-сэрэу бэлахьэм зыхэздзэжьыщтгъэ. Ор шъыпкъэм етІанэ укъыскъоуцожьыщтыгъэп. Ар пачъыхьэм шІоуушъэфын плъэкІынэу щытэп ныІа». 14 «Бащэрэ сыппылъын слъэкІыщтэп», – Иоаб ащ риІожьи, пчыпыджын кІэкІищ къышти Абищэлэм псэоу зыпынэгъэ чъыгаем екІуалІи, Абищэлэм ыгу ахэмкІэ хэпыджагъ. 15 Иоаб иашъоджэнэзехьэ кІэлипшІым Абищэлэм къаухъурэий, чІыгум къытырадзи, аукІыгъ. 16 Ащ ыуж Иоаб гъоупщынэм къыригъапщэхи, Абищэлэм игъусэгъэ израил цІыфмэ алъежьэгъэ дзэкІолІхэм къаригъэгъэзэжьыгъ, сыда пІомэ Иоаб цІыфхэр нахьыбэрэ ыгъэзэонхэу фэежьыгъэп. 17 Абищэлэм ихьадэ мэзым мэшэ куу горэм щырадзэжьи, мыжъо Іошъхьэшхо ышъхьагъ щызэтыратэкъожьыгъ. Абищэлэм игъусэгъэ израил цІыфхэр зэкІэ шъхьадж иунэ екІужьыгъ. 18 Абищэлэм джыри псэузэ Ерыусэлэм пэблэгъэ Пачъыхьэ кІэим мыжъосын щызфигъэуцужьыгъагъ. Ар ыгъэуцу зэхъум цІыфхэм агу къыгъэкІыжьынэу къо зэримыІэр ыІогъагъ. А мыжъосыным ежь ыцІэкІэ еджэгъагъ. Непэ къызнэсыгъэми а мыжъосыным «Абищэлэм имыжъосын» аІозэ, еджэх.\nАбищэлэм зэрэщымыІэжьыр Даут зэрэзэхихыгъэр\n19 Цэдокъ ыкъо АхъымэІац ыІуагъ: «Пачъыхьэм дэжь сынэрэси, Зиусхьаным ар пыйхэм зэращиухъумагъэм икъэбар лъэсэрэгъэІэса». 20 Ау Иоаб ащ къыриІуагъ: «КъэбарышІу непэ о ащ фэпхьышъущтэп; непэп ащ къэбарыр зыфэпхьыщтыр, нэмыкІ мафэр ары, сыда пІомэ пачъыхьэм ыкъо лІагъэ». 21 ЕтІанэ Иоаб Даут иІумэтэу Африкэ чІыналъэм ис куш лъэпкъым щыщым къеджи риІуагъ: «КІуи плъэгъугъэр пачъыхьэм еІотэжь». Арти кушым Иоаб шъхьащэ къыфишІи ечъэжьагъ. 22 Ау Цэдокъ ыкъо АхъымэІац джыри Иоаб риІуагъ: «Сыдэу щытми, кушым ыуж ситэу сэри сыгъачъэба». Иоаб ащ риІуагъ: «Сыд пае учъэщта, сикІал? ГушІуапкІэ къыуатыщтэпи». 23 «Ау щытми сычъэщт». Арти ащ къыриІожьыгъ: «Чъэ». АхъымэІац чъэкІэ кІэир зэпичи, кушым ыпэ ишъыгъ. 24 А уахътэм Даут къэлэпчъэ зэкІоцІытитІум азыфагу дэсэу щысыгъ. Къэрэгъулыр дэпкъым хэт къэлапчъэм ышъхьэ дэкІуаий къызэплъэм, зыгорэ изакъоу къызэрычъэрэр къылъэгъугъ. 25 Арти къэрэгъулыр къэкууи, пачъыхьэм макъэ къыригъэІугъ. Пачъыхьэм къыІуагъ: «Изакъомэ, къэбарышІу къехьы». Адрэр нахь къэблагъэщтыгъ. 26 Ар дэдэм къэрэгъулым нэмыкІэу къачъэрэр къылъэгъугъэти, къэлэпчъэІутым къекууагъ: «Муары джыри зыгорэ изакъоу къэчъэ». Пачъыхьэм ыІуагъ: «Ащи къэбарышІу къехьы». 27 Къэрэгъулым къыІуагъ: «Апэрэм, къызэрэсшІэжьырэмкІэ, Цэдокъ ыкъо АхъымэІац икІуакІэ ыІыгъ». Арти пачъыхьэм къыІуагъ: «Ар цІыфышІу, къыхьырэри къэбарышІу». 28 АхъымэІац къэси пачъыхьэм къекууагъ: «Сэлам!» ЧІыгум нэс пачъыхьэм шъхьащэ фишІи риІуагъ: «Сизиусхьанэу пачъыхьэм зыкъыпэзыІэтыгъэхэм уатезгъэкІогъэ уи-Зиусхьанэу Тхьэм щытхъур ыдэжь!» 29 Пачъыхьэр къэупчІагъ: «КІалэу Абищэлэм иІофхэр шІуа?» АхъымэІац риІожьыгъ: «Пачъыхьэм иІумэтэу Иоаб уиІумэт уадэжь къыгъэкІон зэхъум гузэжъогъу-гумэкІыгъо горэ щыІагъ, ау ащ къыщыхъугъапэм сыщыгъуазэп». 30 Пачъыхьэм къыІуагъ: «ІукІоти моу уцу». Адрэр ІукІоти уцугъэ. 31 Мары кушыр къэсыгъ. Ащ пачъыхьэм риІуагъ: «Сизиусхьанэу пачъыхьэм пае къэбарышІу! Зиусхьаным О зыкъыппэзыІэтыгъэхэм зэкІэми уатыригъэкІуагъ». 32 Арти пачъыхьэр кушым еупчІыгъ: «КІалэу Абищэлэм иІофхэр дэгъуха?» Адрэм къыриІожьыгъ: «А кІалэм къехъулІагъэр сизиусхьанэу пачъыхьэм ипыйхэмрэ о къыппэшІуекІоу Іоф бзаджэхэм ягупшысэхэрэмрэ къащэрэшІ!» 33 Пачъыхьэм ыгу къызэхахьи, къэлапчъэм ышъхьагъ тет унэм ихьагъ. Ащ кІо зэхъум гъызэ пчъэщтыгъэ: «СикІалэу Абищэлэм! СикІал, сикІалэу Абищэлэм! О пчІыпІэ сылІагъэмэ, зыпэ къэсштэн щыІэныгъэпи, а сикІалэу Абищэлэм, сикІал, сикІал!»\n2 Самуел 19\nИоаб Даут зэрегыигъэр\n1 Иоаб раІуагъ: «Пачъыхьэм Абищэлэм егъае, ащ пае нэшхъэй». 2 Джаущтэу дзэкІолІхэм а мафэм къыдахыгъэ текІоныгъэр хьадагъэ хъужьыгъэ. Ыкъо пае пачъыхьэр зэрэнэшхъэим икъэбар а мафэм дзэкІолІхэм зэхахыгъ. 3 Арти зэуапІэм зышъхьэ къыІузыхыжьыгъэхэм укІытэхэзэ зызэрагъэбылъырэм фэдэу, дзэкІолІхэр гъэбылъыгъэкІэ къалэм къыдэхьажьщтыгъэх. 4 Пачъыхьэм ыІэхэр ынэІу Іулъхэу, ымакъэ Іоу пыхьэщтыгъэ: «СикІалэу Абищэлэм! Абищэлэм, сикІал, сикІал!» 5 Арти Иоаб пачъыхьэм дэжь къакІуи къыриІуагъ: «О уищыІэныгъи, пкъохэмрэ упхъухэмрэ ящыІэныгъи, уишъузхэмрэ уишъуз гуадзэхэмрэ ящыІэныгъи къэзгъэнэжьыгъэ уиІумэтхэр зэкІэ непэ къыпфэукІытагъэх. 6 Узфэмылъэгъухэрэр ары о шІу плъэгъухэрэр, шІу узылъэгъухэрэр пфэлъэгъухэрэп, сыда пІомэ дзэпащэхэри уиІумэтхэри къызэримыдзэхэрэр непэ къэбгъэнэфагъ. Тэ зэкІэми тылІэу Абищэлэм псэоу къэнэжьыгъагъэмэ, о нахь зэрэуигопэщтгъэр непэ сэ къызгурыІуагъ. 7 Арышъ, къэтэджи уидзэкІолІхэм агу къыдэщай, армырмэ, Тхьэр зэрэщыІэр сэІо, укъызахэмыхьэкІэ, зы нэбгыри нычэпэ къыпфэнэжьыщтэп. О къэбгъэшІагъэм узхэфэгъэ тхьамыкІагъохэм ар анахь дэижьыщт». 8 Арти пачъыхьэр къэтэджи къэлапчъэм дэжь тІысыгъэ. Пачъыхьэр къэлапчъэм дэжь зэрэщысым икъэбар дзэкІолІхэм ахатІупщыхьагъэти, ахэр зэкІэ пачъыхьэм дэжь къыщызэрэугъоигъэх. Ащ дэжьым Абищэлэм Израилым итемыр лъэныкъо щыщ дзэкІолІхэу гоуцогъагъэхэр шъхьадж ипакІэ хэлъэдэжьыгъагъэх.\nДаут Ерыусэлэм къызэригъэзэжьыгъэр\n9 Израилым итемыр лъэныкъо щыпсэурэ лІэкъо пстэури зэнэкъокъухэзэ тегущыІэщтыгъэх: «Пачъыхьэм типыйхэм тащиухъумагъэми, фылистхэми такъыІэкІихыжьыгъ, ежь Абищэлэм пае тихэгъэгу къыбгыни хэлъэдэжьыгъагъ. 10 Ау пачъыхьэу хэддзыгъэ Абищэлэм заом хэкІодагъэба, пачъыхьэм икъегъэгъэзэжьын сыд пае джы зедгъэукІыхьыра?» Израилым итемыр щыпсэурэ лІэкъо пстэури зытегущыІэрэм икъэбар пачъыхьэм къылъыІэсыгъ. Арти пачъыхьэу Даут къурмэнышІхэу Цэдокърэ Абыетаррэ адэжь ыгъэкІуагъэх: «Ехъудэм инахьыжъ упчІэжьэгъухэм яшъуІу: \"Пачъыхьэр тегъэхьажьыгъэным пае шъо зыпари сыда зыкІэшъумыІорэр? 12 Шъо шъусикъош, зыл тыщыщ шъыпкъэх, пачъыхьэр тегъэхьажьыгъэнэу фаехэм сыд пае ауж зыкъижъугъанэра?\" 13 Іамасэ сфешъуІу: \"Усикъупшъхьэба о, усипкъба? Джы къыщегъэжьагъэу Иоаб ычІыпІэ удзэпэщэнэу узысымыгъэуцукІэ, Тхьэм сифэшъуашэр серэгъэгъот, нахьыбэжьи къысерэшІ!\"» 14 Джаущтэу зы нэбгырэм фэдэу ехъудхэм агухэр ащ къыщэфыгъэхэти, ахэм пачъыхьэм дэжь къагъакІохи къырарагъэІуагъ: «Ори уиІумэтхэми зэкІэми къэжъугъэзэжь». 15 Арти пачъыхьэм къыгъэзэжьи псыхъоу Иордан къэкІуагъ. Ехъудхэр пачъыхьэм пэгъокІынхэшъ, Иордан къызэпыращыным пае Гъылгъалым къэкІуагъэх.\nДаут ЩымІый гукІэгъу зэрэфишІыгъэр\n16 Бахъурим щыщ быняминэу Гъэрэ ыкъо ЩымІый гузажъозэ ехъудхэм ягъусэу пачъыхьэу Даут пэгъокІынэу кІуагъэ. 17 Бынямин нэбгырэ миныр ащ кІыгъугъ. Саул иунагъо иІумэтэу Цыбэ ыкъо пшІыкІутфрэ ипщылІ нэбгырэ тІокІырэ пачъыхьэр Иордан нэмысызэ гузэжъогъукІэ ащ чъагъэх. 18 Ахэр зыфэягъэхэр пачъыхьэм иунагъо псыикІыпІэм къызэпырыкІ зыхъукІэ дэІэпыІэнхэу, етІани ежь зэрэфаем фэдэу яшІуагъэ ащ рагъэкІынэу ары. ЕтІанэ пачъыхьэм иунагъо псыхъоу Иордан къызэрэзэпырыкІыгъэм тетэу, Гъэрэ ыкъо ЩымІый пачъыхьэм ыпашъхьэ зыщыридзыхи, 19 пачъыхьэм риІуагъ: «Сизиусхьанэу пачъыхьэм Ерыусэлэм къызебгынэ мафэм уипщылІ зэрэхэукъогъагъэр угу къэмыгъэкІыжьэу, сизиусхьан, бзэджэшІагъэкІэ ар къысфэмылъэгъоу, хъугъэр, пачъыхьэр, угу темыгъэлъ. 20 Сыда пІомэ зэрэхэукъуагъэр уипщылІ зыдешІэжьы, сизиусхьанэу пачъыхьэм сыпэгъокІыным пае джы мары Израилым итемыр щыпсэурэ лІакъохэм ащыщэу апэ дэдэу сэ сыкъэсыгъ». 21 Арти Цырыуй ыкъо Абищай ащ ипэгъокІэу къыІуагъ: «Тхьэм хихыгъэ пачъыхьэм зэребгыгъэм пае ЩымІый укІыгъэн фаеба?» 22 Ау Даут къыІуагъ: «Сыда ащ зызкІышІожъугъанэрэр, Цырыуй ыкъохэр? Сыжъугъэмысэрэм фэдэу непэ зэшъогъэпсы. Непэ зыгорэ Израилым щытыукІын фая? Зэрэ-Израилэу сызэрипачъыхьэр сэркІэ джыри нафэба?» 23 «О упсэущт», – ЩымІый риІуи, пачъыхьэм тхьэлъанэ ышІыгъ.\nДаутрэ Мэфибощэтрэ зэрэзэІукІагъэхэр\n24 Саул ипхъорэлъфэу Мэфибощэт пачъыхьэм къыпэгъокІыгъ. Пачъыхьэр зыдэкІыгъэ мафэм къыщегъэжьагъэу текІоныгъэр къыдихи къызщигъэзэжьыгъэ мафэм нэс уахътэу тешІагъэм къыкІоцІ ар ылъакъохэм апылъыгъэп, ыжакІи пыупхъухьагъэп, иджанэхэри ыгыкІыгъэхэп. 25 Ар зыдэс Ерыусэлэм къыдэкІи пачъыхьэм къызыпэгъокІым пачъыхьэр ащ еупчІыгъ: «Сыд пае, Мэфибощэт укъыздемыжьэгъагъа?» 26 Арти адрэм къыриІожьыгъ: «Сизиусхьанэу пачъыхьэр! СиІумэт сигъэпцІагъ, сыда пІомэ сэ, уиІумэт, сызэрэлъащэм къыхэкІэу сІогъагъэ: \"Щыдым уанэ теслъхьанышъ, сытетІысхьанышъ пачъыхьэм сыдежьэн\". 27 Ау зиусхьанэу пачъыхьэм ыпашъхьэ уиІумэт ащ щиубыгъ. Ау сизиусхьанэу пачъыхьэр Тхьэм имэлэІич пэлъытыгъэшъ, узфэе шъыпкъэр шІэ. 28 АукІ ашІоигъоу сизиусхьанэу пачъыхьэм ыуж зэритыгъэхэм пае сятэ иунагъо зэрэщытэу бгъэкІодыныр ифэшъуаш, ау уиІумэт уиІанэ пэсхэм ахэбгъэтІысхьагъэба, пачъыхьэр джыри згъэгумэкІыным ифитныгъэ сэ сиІа?» 29 Арти пачъыхьэм къыриІожьыгъ: «Икъунба къэпІуагъэр? Сэ зытесыубытагъэр оррэ Цыбэрэ чІыгур зэфэжъугощынэу ары». 30 Ащ ыуж Мэфибощэт пачъыхьэм къыриІожьыгъ: «Сизиусхьанэу пачъыхьэм текІоныгъэр къыдихыгъэу къызигъэзэжьыгъэ уж фаемэ зэкІэри ащ ерэшт».\nДаут ынэшІу Бэрзылай зэрэщыфагъэр\n31 ГъылыІадэу Бэрзылай пачъыхьэр Иордан зэпырыкІ зыхъукІэ ишъхьагъырытхэм ахэтыным пае Рэугъэлим къикІи къэкІуагъ. 32 Бэрзылай лъэшэу хэкІотэгъагъ, илъэс тІокІиплІ ыныбжьыгъ. Баеу щытти пачъыхьэр Мэхъанэим щэІэфэ гъомлапхъэхэр къыІэкІигъэхьагъэх. 33 Пачъыхьэм Бэрзылай риІуагъ: «Усигъусэу некІо, Ерыусэлэм удэсыфэ сынаІэ къыптезгъэтыщт». 34 Ау Бэрзылай пачъыхьэм къыриІожьыгъ: «Пачъыхьэм сыригъусэу Ерыусэлэм сыкІоным пае згъэшІэнэу ба сэ къысфэнэжьыгъэр? 35 Сэ илъэс тІокІиплІ сыхъугъах; къинымрэ тхъагъомрэ зэхэсымыгъэкІокІэшъун шъуІуа? УиІумэт ышхыщтымрэ ришъущтымрэ яІэшІугъэ зэхифышъун шъуІуа? Хъулъфыгъэхэмрэ бзылъфыгъэхэмрэ яорэд макъэхэр зэхихыным иІоф тета? Сыд пае сизиусхьанэу пачъыхьэм хьылъэ зыфэсшІына? 36 УиІумэт пачъыхьэм игъусэу Иордан ыкІыбкІэ тІэкІу горэм дэкІотэн; сыд пае пачъыхьэм ащ фэдизым нэсэу сигъэлъэпІэн фая? 37 Сикъалэ сызэрэдэсэу сихьадэгъу сыІукІэнэу, сятэрэ сянэрэ якъэмэ адэжь сыщагъэтІылъыжьынэу уиІумэт Іизын къет. Ау мары уиІумэтэу Къымхъам сизиусхьанэу пачъыхьэм игъусэу орэкІо, о зэрэпшІоигъоу ащ къыдэзекІу». 38 Арти пачъыхьэм къыІуагъ: «Къымхъам къыздэрэкІу, о узфаер ащ къыфэсшІэщт, сыд уфаеми ори къыпфэсшІэщт». 39 ЕтІанэ цІыфхэр зэкІэ пачъыхьэри ягъусэу Иордан къызэпырыкІыгъэх. Пачъыхьэр къебэуи, Тхьэм ынэшІу къыщыфэнэу къызыфэлъаІом ыуж Бэрзылай ядэжь къэкІожьыгъ.\nЕхъудхэмрэ Израил цІыфхэмрэ зэрэзэнэкъокъугъэхэр\n40 ЕтІанэ пачъыхьэр Гъылгъал кІуагъэ, Къымхъами ащ игъусагъ. Ехъудэм щыщ дзэкІолІхэм зэкІэми, Израилым щыщ дзэкІолІмэ азыныкъо пачъыхьэр къагъэкІотэжьыгъ. 41 Ащ ыуж зэкІэ Израилым щыщ дзэкІолІхэр пачъыхьэм дэжь къакІохи раІуагъ: «Сыд пае Ехъудэм щыщ ткъош дзэкІолІхэм утшІуатыгъуи пачъыхьэмрэ Даут иунагъорэ лІэу игъусагъэхэри зэрэзэхэтхэу Иордан къызэпыращыжьхи ядэжь къагъэкІотэжьыгъэха?» 42 Арти ехъудхэм Израилым щыщ дзэкІолІхэм къараІожьыгъ: «Ар зытехъухьэрэр пачъыхьэр тилІакъо щыщышъ, нахь къытпэблагъэшъ ары. Ащ пае шъугубжынэу щыта? Пачъыхьэм ие горэ тшхыгъа е шІухьафтынхэр ащ къытитыгъэха?» 43 Ау Израилым щыщ дзэкІолІхэм ехъудхэм араІуагъ: «ЛІэкъуипшІ тэхъумэ, пачъыхьэу Даут щыщэу тэ къыттефэрэр шъощ нахьи ІахьипшІыкІэ нахьыбэн фае. Ащыгъум сыд пае тынапэ тешъухыра? Типачъыхьэ къызэрегъэгъэзэжьыгъэн фаер тэрба апэу къэзыІуагъэр?» Ау ехъудхэр Израилым щыщ дзэкІолІхэм анахь ябгэу къэгущыІагъэх.\n2 Самуел 20\nЩэбаІ зыкъызэриІэтыгъэр\n1 Бынямин мыхъатэ горэ Быхърый ыкъоу, ЩэбаІкІэ еджэхэу, Тхьэм шІомылІыкІэу а чІыпІэм щыІагъэти, гъоупщынэм къепщи къыІуагъ: «Даут тызэрэхэт щыІэп, Ищай ыкъуи къызэрэтфыщыт щыІэпышъ, Израилым щыщхэр, зэкІэми тиунэмэ тяжъугъэкІужь!» 2 Арти Израилым итемыр лъэныкъо щыщхэр зэкІэ Даут гокІхи, Быхърый ыкъо ЩэбаІ гоуцуагъэх. Ехъудхэр япачъыхьэ гоуцохи, ащ игъусэхэу Иордан къикІыжьхи Ерыусэлэм кІожьыгъэх. 3 Ащ ыуж Даут Ерыусэлэм дэт иунэ къыгъэзэжьыгъ. ЕтІанэ унэм лъыплъэнхэу къыгъэнэгъэгъэ ишъуз годзипшІ унэ шъхьаф ригъэтІысхьэхи къэрэгъулыр аригъэуцолІагъ. Яфэныкъуагъэхэр аригъэгъотхэу ахэр ащ исыгъэх, ау ежь алъихьэщтыгъэп. ОлІэжьыфэхэ ахэр шъузабэм фэдэу ащ исыгъэх. 4 ЕтІанэ Даут Іамасэ риІуагъ: «МэфищкІэ ехъудхэр къысфызэІугъакІэхи, ори къакІо». 5 Ехъудхэм къяджэнэу Іамасэ ежьагъ, ау пІалъэу фигъэнэфагъэм къемыхъулІэжьэу къэгужъуагъ. 6 Арти Даут Абищай риІуагъ: «Абищэлэм изэрарэу къыгъэкІуагъэм нахьыбэ Быхърый ыкъо ЩэбаІ джы къыхьыщтышъ, ащ къэлэ-пытапІэхэр ымыубытхэзэ, тІэкІэмыкІыжьзэ сидзэкІолІхэр зигъэгъусэхи ыуж ихь». 7 Иоаб идзэкІолІхэри, Даут иухъумэкІо шъхьагъырытхэри, лІыбланэхэри зэкІэ зэгъусэхэу Абищай ыуж итхэу Ерыусэлэм къыдэкІхи Быхърый ыкъо ЩэбаІ лъежьагъэх. 8 ГъыбІоным дэжь мыжъосынышхо горэм зынэсхэм апэкІэ къикІэу Іамасэ къаІукІагъ. Иоаб дзэкІолІ шъуашэкІэ фэпэгъагъэ, къэмалъэм псынкІэу къиупхъотышъоу ыкІи иплъхьажьышъурэ къэмэ кІэкІыр ыкопкъ телъыгъ. КъакІо пэтзэ къэмэ кІэкІыр къэмалъэм къицохъугъ. 9 Мыщ дэжьым Иоаб Іамасэ риІуагъ: «Упсэуба, сикъош?» Іамасэ ебэуным пае Иоаб ащ ыжакІэ Іэ джабгъумкІэ ыубытыгъ. 10 Иоаб ІэкІэлъыгъэ къэмэ кІэкІым Іамасэ зыщиухъумагъэпти, адрэр ащкІэ ыныбэ къыхэпыджи, ыкІоцІ илъыгъэхэр зэкІэ къыригъэугъэх, ащ нахьыбэри хэпыджэжьыгъэп, сыда пІомэ адрэм ыпсэ хэкІыгъэхагъ. ЕтІанэ Иоабрэ ащ ышэу Абищайрэ Быхърый ыкъо ЩэбаІ лъежьагъэх. 11 Иоаб игъусэмэ ащыщ горэ Іамасэ ихьадэ шъхьащытэу ыІощтыгъэ: «Иоаб фэшъыпкъэу Даут готыр Иоаб ыуж ерэхь!» 12 Іамасэ лъым хэлъэу, гъогум телъэу, блэкІхэрэр зэкІэ зэрэшъхьащыуцохэрэр а лІым къызелъэгъум, ащ Іамасэ гъогум къытырилъэшъужьи, шъофым рилъэшъуагъ, щыгъын горэхэр тыридзагъэх. 13 ЕтІанэ ар гъогум зытырелъэшъужьым дзэкІолІхэр зэкІэ Иоаб ыуж итхэу Быхърый ыкъо ЩэбаІ лъежьагъэх. 14 ЩэбаІ Израилым итемыр лъэныкъо щыщ лІэкъо пстэуми заІуигъакІэзэ, къалэу Абэл-Бэт-МэІахэ кІуагъэ. ЕтІанэ быхърый лІакъом щыщхэр зэкІэ къэзэрэугъойхи ащ кІэлъыкІохэзэ къалэм дэхьагъэх. 15 ЕтІанэ Иоаб идзэкІолІхэр Абэл-Бэт-МэІахэ къекІухи къадзыхьагъ, къалэм ыкІыбырэ дэпкъ дэкІоенхэм пае мыжъо-етІэ зэхэлъ Іошъхьэшхо зэтыратакъуи, дэпкъым икъутэн ахэр фежьагъэх. 16 Арти зы бзылъфыгъэ Іуш горэ къалэм идэпкъ ышъхьагъ тетэу къэджагъ: «ШъукъэдаІу, шъукъэдаІу, Иоаб моу къэкІотэнэу ешъуІоба, ащ сыкъыдэгущыІэнэу сыфай». 17 Иоаб къызекІуалІэм бзылъфыгъэм къыІуагъ: «Ора Иоабыр?» «Сэры», – риІожьыгъ. Адрэм къыриІуагъ: «УиІумэт къыуиІощтым къедэІу». Мыдрэм риІожьыгъ: «СыкъэдаІо». 18 Ащ къыІуагъ: «Пасэм аІощтыгъэ: \"Зыгорэм кІэупчІэнэу фаер Абэл орэкІуи къыщыкІэрэупчІ\". Джары Іофыр зэрэзэхафыщтыгъэр. 19 Мыр Израилым фэшъыпкъэ мамыр къалэмэ ащыщ; ау Израилым ыгъэлъэпІэрэ ным палъытэгъэ а къалэр о зэхэпкъути, бгъэкІоди пшІоигъу. Сыд пае Зиусхьаным ыІэ илъ къалэр бгъэкІодына?» 20 Арти Иоаб риІожьыгъ: «Ашъыу зыгори зэхэскъутэнэуи згъэкІодынэуи сыфаеп! 21 Арэп Іофыр зэрэщытыр. Ау Ефраим Іуашъхьэм щыпсэурэ Быхърый ыкъоу, ЩэбаІкІэ заджэхэрэр пачъыхьэу Даут пэуцужьыгъ. Изакъоу джар къысІэкІэжъугъахьи, къалэм сыкІэрыкІыжьыщт». Бзылъфыгъэм Иоаб къыриІуагъ: «Ащыгъум ащ ышъхьэ дэпкъым къырадзыхыгъэу плъэгъун». 22 ЕтІанэ бзылъфыгъэр цІыфхэм ахахьи игухэлъ зафеІуатэм, Быхърый ыкъо ЩэбаІ ышъхьэ шІуаупкІи Иоаб къыфырадзыхыгъ. Арти ар гъоупщынэм къепщи, къалэр къэзыдзыхьэгъагъэхэр зэкІэ къыІукІыжьхи, ядэжь къагъэзэжьыгъ. Иоаб Ерыусэлэм пачъыхьэм дэжь кІожьыгъэ.\nДаут икъулыкъушІэ Іэшъхьэтетхэр\n23 Иоаб зэкІэ израилыдзэмэ япэщагъ, ИодаІ ыкъо Бэнай Даут иухъумэкІо шъхьагъырытхэу къэрэт, пэлэт лъэпкъмэ ащыщхэм яІэшъхьэтетыгъ. 24 Адорам егъэзыгъэкІэ Іоф зэрагъашІэщтыгъэ цІыфхэм ятхьамэтагъ; Ахъылыуд ыкъо Иощэфат иупчІэжьэгъу шъхьаІэщтыгъ, пачъыхьэм иунашъохэр цІыфмэ алъигъэІэсщтыгъэх; 25 Шэуа тхэкІуагъэ; Цэдокърэ Абыетаррэ къурмэнышІщтыгъэх, 26 яирэу Іири Даут икъурмэнышІгорэщтыгъ.\n2 Самуел 21\nГъыбІонхэм Саул иунагъо агу къызэрэтырагъэпщэхагъэр\n1 Даут ипачъыхьагъум зэпыу имыІэу илъэсищэ зэкІэлъыкІоу гъэблагъэ. Даут Зиусхьаным еупчІыгъэти, Зиусхьаным къыриІуагъ: «Саулрэ ащ иунэгъо лъыгъэчъакІорэ лажьэу яІэм, гъыбІонхэр зэраукІыгъэхэм пае ар». 2 ГъыбІонхэр джуртмэ ащыщыгъэхэп, ау амэрхэм зязаохэм ахэм ащыщэу псэоу къэнэжьыгъэмэ къахэкІыгъагъэх. Джуртхэм ахэр щыхьагъу амышІынхэу тхьэлъанэ адашІыгъагъэми, израил цІыфхэмрэ ехъуд цІыфхэмрэ афэгумэкІ фэдэу зыригъэшІзэ, Саул ахэр ыгъэкІодхэ шІоигъуагъ. Арти пачъыхьэр гъыбІонхэм къяджи адэгущыІагъ. 3 Даут гъыбІонхэм яупчІыгъ: «Сыдэущтэу шъугу къыдэсщэежьын слъэкІыщта? Зиусхьаным хихыгъэ лъэпкъ шъуишІуным пае сыда сшІэщтыр?» 4 ГъыбІонхэм ащ къыраІожьыгъ: «Саулрэ ащ иунагъорэ яІоф тыжьынрэ дышъэкІэрэ зэхэпфынэу щытэп, Израилым зыгорэ щядгъэукІынэуи тыфитэп». Арти ащ ариІуагъ: «Сыда адэ шъузыфаер? КъышъуфэсшІэщт». 5 Ахэм пачъыхьэм къыраІуагъ: «Израилым ыкъуапэ горэми тыщымыпсэуным пае Саул тиукІыщтыгъ, джащ фэдэу зэкІэми тигъэкІодынэуи фэягъ. 6 Арышъ, ибынхэм ащыщэу нэбгырибл къытэти, Зиусхьаным инэрылъэгъоу Тхьэм хихыгъэ пачъыхьэу Саул икъалэу ГивыІэ щытыукІынхэшъ, зэрэпылъагъэхэу къэдгъэнэщтых». Пачъыхьэм ариІуагъ: «Къышъостыщтых». 7 Саул ыкъо Ионэтан зэзэгъыныгъэ зэрэдишІыгъагъэм пае, ащ икІалэу Мэфибощэт пачъыхьэм аримытэу псэоу къыгъэнэжьыгъ. 8 Арти Айэ ыпхъоу, Армоныйрэ Мэфибощэтрэ Саул къыфэзылъфыгъэхэ Рицпэ ыкъуитІу, Саул ыпхъоу Мэраб Мыхъолат щыщ Бэрзылай къуитфэу къыфилъфыгъэхэр пачъыхьэм къахихыгъэх. 9 Ахэр гъыбІонхэм къаритхи, Зиусхьаным ыпашъхьэ Іуашъхьэм щыпалъагъэх. Блыри зэдэкІодыгъэх. Хыныгъом иапэрэ мафэхэм, хьэм иІухыжьын фежьагъэхэу ахэр аукІыгъагъэх. 10 Арти Айэ ыпхъоу Рицпэ дзыопхъэ шэкІ пхъашэм фэдэ ежь тетІысхьаным пае къышти, мыжъо горэм ар тыриубгъуи, хыныгъор зыщырагъэжьагъэм къыщыублагъэу ощх къещхынэу къеублэфэ мафэрэ бзыухэр къанимыгъэсхэу, чэщрэ шъофым ит хьакІэ-къуакІэхэр къаримыгъэкІуалІэхэу ахэм яхьадэмэ апэсыгъ. 11 Саул ишъуз гуадзэу, Айэ ыпхъоу Рицпэ ышІагъэм икъэбар Даут къылъагъэІасыгъэти, 12 Даут кІуи Саулрэ Ионэтанрэ яхьадэкъупшъхьэхэр гъылыІад къалэу Яощ дэсхэм къаІихыжьыгъэх. Фылистхэм Саул ГъылбэуаІ щаукІыгъэу, ыкъо Ионэтанрэ ежьыррэ яхьадэхэр Бэтщан чІыпІэм зыщыпалъэжьхэм Яощ дэсхэм ахэр шъэфэу къыпахыжьыгъагъэх. 13 Саули ащ ыкъо Ионэтани яхьадэкъупшъхьэхэр ащ къычІихыжьыгъэх; адрэ палъэгъагъэхэм яхьадэкъупшъхьэхэри къаугъоижьыгъэх. 14 ЕтІанэ Саулрэ ащ ыкъо Ионэтанрэ яхьадэкъупшъхь��хэр Саул ятэу Къыщ икъэу бынямин чІыгум къыхиубытэрэ чІыпІэу ЦэлаІ дэтым чІалъхьажьыгъэх. Пачъыхьэм афишІыгъэ унашъохэр зэкІэ агъэцэкІагъэх. Ащ ыуж цІыфмэ ятхьэлъэІухэр Тхьэм къызэхиххи гукІэгъу къафишІыгъ.\nДаут идзэкІолІхэм ягъэхъагъэхэр\n15 ЕтІанэ фылистмэ икІэрыкІэу зао къырагъэжьагъэти, Даутрэ идзэкІолІхэмрэ ежьэхи фылистмэ язэуагъэх. Даут пшъыгъагъэ. 16 Иныжъмэ къахэкІыгъэу, зигъоплъэ пчыпыджын килограммищ фэдиз хъущтыгъэу, кІэу къамэ зыгопхэгъэгъэ Ищбый-Бэнэу Даут ыукІынэу фэягъ. 17 Ау Цырыуй ыкъо Абищай фылистым текІуи ыукІыгъ. Арти Даут идзэкІолІхэм тхьэлъанэ ашІыгъ: «Израилыр къызэпэзгъэнэфырэ остыгъэр мыкІосэным пае утигъусэу ащ нахьыбэрэ заом укІожьыщтэп». 18 Ащ ыужи фылистмэ джыри Гоб зыщязаохэм, Хъущым щыщ Сыбхъай иныжъхэм ащыщ горэ ыукІыгъагъ. 19 НэмыкІ зауи Гоб щыкІогъагъэти, Бэтлэхъэм щыщ ЯІэрэ-Орэгъым ыкъо Елхъэнан гъытытмэ ащыщ Голиатэу зипчыпыджыныкІ лІы къызэрыкІом ыІапшъэкІэ умыубытышъунэу гъумыгъэр ыукІыгъагъ. 20 Гъатым джыри зы зао щыкІуагъэти, ыІэхэми ылъакъохэми Іэхъомбэ ыкІи лъэхъомбэ хырых, зэкІэмкІи тІокІырэ плІырэ хъоу пытхэу иныжъхэм ащыщэу зы лІы лъэгэшхо горэ ахэтыгъ. 21 Израил дзэкІолІхэр ащ къыушъхьакІущтыгъэх, ау Даут ыш Щаммэ ыкъо Ионэтан ар ыукІыгъ. 22 А нэбгыриплІыри Гъатым дэс иныжъхэм ащыщыгъэх, плІыри Даутрэ ащ идзэкІолІхэмрэ аукІыгъэх.\n2 Самуел 22\nДаут ищытхъуфэшІ орэд\n1 Зиусхьаным Даут ипыйхэми Саули къызаІакІехыжьым ыуж орэдым хэлъ гущыІэхэр фигъазэхи ащ къыІуагъ: 2 «Зиусхьаныр – симыжъо Іошъхьэ пыт, сипытапІ, сикъэгъэнэжьакІу. 3 Си Тхьэ – сикъушъхьэ зэндэ лъаг, Ар сэ сигугъэпІэшху, симэІу; сыкъэзгъэнэжьырэ кІуачІ, симыжъо дэпкъ занд ыкІи сигъэбылъыпІ; СиухъумакІу, егъэзыпІэхэм О сыкъарэощыжьы! 4 Щытхъушхор зытефэрэ Зиусхьаным селъэІунышъ, сипыйхэми сащиухъумэн. 5 Хьадэгъум иорхэм сыкъауцухьагъэу, кІодыгъом ипсы чъэр сыздихьы пэтыгъ; 6 хьадрыхэ кІапсэхэмкІэ сызэкІоцІыпхагъэу хьадэгъум имашэ сифагъ. 7 ГукІаем идэкъацэ сызыдэфэм, си Зиусхьанэу си Тхьэ зыфэзгъази селъэІугъэти, Сызэрэкууагъэр иунэ лъапІэ къыщызэхихыгъ, спсэ игурым макъэ ытхьакІумэ ридзагъ. 8 ЕтІанэ чІыгур къэтІыгурыгугъ, зызэридзэжьыгъ, ошъогу лъачІэхэри къэкІэзэзхи, къэтІыгурыгугъэх, къызэрафэгубжыгъэр къыгъэнэфагъ. 9 Ыпэгъуанэхэм Іугъор къарыутысыкІыгъ, тезылыкІырэ машІор ыжэ къыдэустхъукІыгъ, мэшІо тэпхэр къыхэтэкъугъэх. 10 Уашъор къызэІуигъэкІоти, Ар ащ къехыгъ, мэзэхэ шІункІыр Ащ ылъэгу чІэтыгъ; 11 Къэрыубмэ къатетІысхьи ебыбэжьагъ, жьыбгъэ фыртынэм ытамэхэм атетэу зыригъэлъэсэжьагъ; 12 ошъуапщэхэм къыздахьырэ псыр зэхигъэзыхьи, ямэзэхэ шІункІ гъэІагъэ къызэригъэуцокІыгъ; 13 итеплъэу зэпэхъопскІыжьырэм мэшІо стафэхэр къызэкІигъанэщтыгъ. 14 Ошъогум мэкъэшхо Зиусхьаным къыщигъэІугъ, ТиІэшъхьэтетышхо ымакъэ къызэхаригъэхыгъ; 15 щабзэхэр къытІупщхи атыригъэфагъэх, ипыйхэм пчыкІэмкІэ кІаригъэтхъужьыгъ. 16 Зиусхьаным ымэкъэ щынагъорэ ижьыкъэщэ гъогъо лъэшрэ хыхэр алъачІэмэ анэсэу зэгуагъэугъэх, дунаим ылъапсэхэр къызэІуахыгъэх. 17 Ащ ыІэ лъэгапІэм къыхищэикІи сиубытыгъ, хыдзэ-псыдзабэхэм сакъыхищыжьыгъ; 18 сипый лъэши сызфэмылъэгъухэу сэщ нахь лъэшщтыгъэхэми сакъыІэкІихыжьыгъ. 19 СитхьамыкІэгъу мафэм ахэм зыкъыспаІэтыгъ, ау Зиусхьаныр сэркІэ тегъэкІапІэщтыгъ. 20 Хъоо-пщаупІэр къыситыжьыгъ, сакъыІэкІихыжьыгъ, сыда пІомэ Ар сэ къысфэшІу. 21 Шъыпкъэм сызэрэтетым пае Зиусхьаным шІу къысфишІагъ, мыхъун зэрэскъомылъым ипэгъокІэу сигъэлъэпІагъ. 22 Сыда пІомэ Зиусхьаным сэ сыбгъодэкІыгъэп, си Тхьэ къемыкІунэу мыхъун сэ сшІагъэп. 23 Ащ иунашъохэр зэкІэ згъэцэкІагъэх, шапхъэу ыгъэуцугъэхэри сыукъуагъэхэп, 24 Ащ ыпашъхьэ лые щысшІагъэп, пхэндж зекІуакІэм зыщысыухъумагъ. 25 Арти шъыпкъэм сызэрэтетыр, ыпашъхьэ сызэрэщыкъабзэр Зиусхьаным къызэхишІыкІыгъ. 26 Къыпфэшъыпкъэхэм уафэшъыпкъэжь, пхэнджыгъэ зыхэмылъым шІур пэогъохы, 27 къабзэм уфэкъабз, тхьагъэпцІыми зэрифэшъуашэу укъыпэгъокІыжьы. 28 Шъырытныгъэ зыхэлъхэр къэогъэнэжьых, пагэхэр уинэплъэгъукІэ пхъэтэпэмыхь ошІыжьых. 29 Оры, оры, Зиусхьан, сиостыгъэ нэфыр; сызхэт шІункІыр Зиусхьаным къысфегъэнэфы. 30 О, О усигъусэу дзэ купым сытекІо; Тхьэр сигъусэу пытэпІэ дэпкъым сыдэкІуае. 31 Ар Тхьэ – Ащ игъогу щыкІэгъэнчъэ шъыпкъ, Ащ игущыІэ зафэм изэфэжь, щыгугъырэ пстэуми мэІу афэхъу. 32 Зиусхьаным нэмыкІ зыпари Тхьэ щыІэп, ти-Тхьэ нэмыкІэу хэт къушъхьэ зэндэ лъагэу щыІэр? 33 Ар – Тхьэу сыкъэзгъэнэжьырэ кІуачІ, гъогу зафэр къысфызэІуехы. 34 Шъыхьэ анэм ылъакъомэ япсынкІагъэрэ ясакъыгъэрэ слъакъомэ къаритыгъэхэшъ, къушъхьэ лъэгапІэхэм санегъэсы; 35 зэуакІэм сыфигъэсагъэшъ, джэрз щабзэр къэсэуфэшъу. 36 Сыкъызэрынэжьыщт мэІур О къысэптыгъэшъ, уиІэпыІэгъу сакъыхеІэтыкІы. 37 Лъагъоу сызтетым зыкъысфырегъэушъомбгъу, слъакъохэри кІэсысыхьэхэрэп. 38 Сипыйхэм ауж силъади, зэхэзгъэтэкъуагъэх, ахэр зэхэсымыукІэфэхэ къэзгъэзэжьыгъэп; 39 ахэм сатекІуагъ, ахэр зэхэсыукІагъэх, зыкъамыІэтыжьышъухэнэу зэхэсщытІагъэх. 40 КІуачІэу сызэрэуузэндыгъэм заом сащытыригъэкІуагъ, зыкъыспэзыІэтыгъэхэр гъэры сэбгъэшІыгъэх; 41 сипыйхэм ашъхьэ О щябгъэгъэзыягъ, сызфэмылъэгъурэр зэкІэ зэхэзгъэфагъ. 42 ІэпыІэгъу щыгугъхэу ахэр къэлъэІуагъэх, ау къэзгъэнэжьыщтхэр щыІагъэп, Зиусхьаным зыфагъэзагъ, ау джэуапэгъу къафэхъугъэп. 43 ЧІыгу сапэм фэдэу ахэр сэ истэкъухьагъэх, гъогум телъ псынжъым фэдэу зэхэсщытІэхи сыутагъэх. 44 ЗыкъыспэзыІэтыгъэ сицІыфхэм сатебгъэкІуагъ, нэмыкІ лъэпкъхэми Іэшъхьэтет О сафэпшІыгъ, зыщыщ сымышІэщтыгъэ лъэпкъхэр джы сэ къысфэпщылІых. 45 Хэмэ цІыфхэр къысэубзэхэу хъугъэ, сикъэбарэу зэхахыгъэм сызыфаер арегъашІэ. 46 Къызэрэсщыщынэхэрэм нахь хэмылъэу хэмэ цІыфхэм ашъо пэзы, ягъэбылъыпІэхэр кІэзэзхэзэ къабгынэх. 47 Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо, сикъушъхьэ зэндэ лъагэ щытхъур ыдэжь! Тхьэу, сикъэгъэнэжьын икъушъхьэ зэндэ лъагэ, ыцІэ нахь лъагэу зерэІэт! 48 Сэщ пае Тхьэм сипыйхэм яфэшъуашэр аригъэгъотыгъ, лъэпкъхэми сатыригъэкІуагъ, 49 сипыйхэм зэкІэми сатебгъэкІуагъ! Сэ зыкъыспэзыІэтхэрэм апшъэ О сыбгъэуцугъ, цІыф жъалымхэм О сащыуухъумагъ. 50 Джащ пае, Зиусхьаныр, О уищытхъу хэмэ лъэпкъхэм сахэтэу сІотэщт, О щытхъу орэдхэр пфэсІощт. 51 Тхьэм ипачъыхьэ текІоныгъэшхохэр регъэшІых, Ащ тхьэихэхэу Даутрэ ибынхэмрэ егъашІэми гукІэгъу къафыриІэщт!»\n2 Самуел 23\nДаут иаужырэ гущыІэхэр\n1 Ищай ыкъо Даутэу, лъагэу Тхьэм ахиІэтыкІыгъэ лІым, Якъубэ и-Тхьэ пачъыхьэнэу къахихыгъэу, Израилым иорэдыІо жэбзашІоу Даут иаужырэ гущыІэхэр зыфэдэр мары: 2 «Зиусхьаным и-Псэ скІоцІыкІэ къыщэгущыІэ, Ащ игущыІ сыбзэгу телъыр. 3 Израилым и-Тхьэ къысиІуагъ, Израилым и-Къушъхьэ зэндэ лъагэ къысиІуагъ: \"ЦІыфхэр зыІэ илъым зэфагъэм тетэу, Тхьэм ищынагъо итэу ипачъыхьагъу зэрехьэмэ, 4 тыгъэр пчэдыжь нэфшъагъом ошъогу къаргъом къызэрэщыкъокІырэм, уцыр ощх ужым зэпэлыдыжьэу зэрэкъашхъорэм ар фэд\". 5 Ащ фэдэба Тхьэм ынэшІоу сибын къыщыфэрэр. ЕгъэшІэрэу зэзэгъыныгъэ Ащ сэ къыздишІыгъ, лъэныкъо пстэумкІи пытэу, мыукъожьыхэнэу. Насыпыгъэу сиІэ пстэури къэзыухъумэрэ кІуачІэр, сигухэлъ пстэури Арба къызхэкІрэр? 6 Ау цІыф мыхъатэхэр зызщадзыерэ, ІэкІэ зынэмысышъухэрэ пэнапцІэм фэдэщтых; 7 ау ащ нэсыным пае гъучІыкІэ е пчыпыджын пхъэкІымкІэ зиуІэшын фае; джащ дэжьым машІом ар регъэстыпэ».\nДаут идзэкІолІ анахь лІыхъужъхэр\n8 Даут илІыхъужъмэ ацІэхэр мары: пачъыхьэм илІыхъужъ хэшыпыкІыгъэ тхьаматэмэ ащыщ тахъкъэмон лъэпкъым къыхэкІыгъэу Иощэб-Бащэбэт; ипчыпыджын нэбгырэ шъиим къапиІэтыгъ, язаозэ зэпстэури хигъэфагъ. 9 Ащ къыкІэлъыкІорэр Даут игъусэгъэ дзэкІолІищым ащыщэу ахъохъ лъэпкъым къыхэкІыгъэ Додэ ыкъожьэу ЕлыІазар. Къэзэонхэу къэуцугъэ фылистхэр аушъхьакІухэ зэхъум, израил дзэкІолІхэр къызызэкІафэхэм, 10 ыІэмычІэ чІэлъ чатэр ыпкъ щыщ охъуфэ фылистмэ ар язэуагъ. Зиусхьаным а мафэм текІоныгъэшхор къафихьыгъ. АукІыгъэмэ апылъхэр къапахыжьынхэм пае цІыфхэр пыим ыуж зыкІихьэгъэгъэхэ закъор. 11 Ащ ыуж итыгъ Хъэрар щыщэу Агъэ ыкъо Щаммэ. Джэнчжъыер зыщашІэгъэ хьасэр зыдэщыІэ Лэхъый чІыпІэм фылистхэр къызыщызэрэугъойхэм израил дзэкІолІэу къэнагъэхэр къечъэжьэжьыгъэх. 12 Ау Щаммэ губгъо гузэгум иуцуи къафызэкІэкІуагъэп, фылистхэми атекІуагъ. Ащ дэжьым Зиусхьаным текІоныгъэшхо къафихьыгъ. 13 Хыныгъо лъэхъаным фылист жъугъэхэр РэфаІим кІэим къызыдэхьэхэм пачъыхьэм илІыхъужъ хэшыпыкІыгъэмэ анахь бэлахьищыр къакІохи Даут дэжь Іэдулам гъочІэгъым чІэхьагъэх. 14 А уахътэм Даут пытапІэм дэсыгъ, фылист дзэ купхэр Бэтлэхъэм дэтыгъэх. 15 Даут гупшысэ ІэшІухэм ахэтэу къыІуагъ: «Бэтлэхъэм икъэлапчъэ дэжь щыт псынэм ипс щыщ хэт къысІуигъэфэн?» 16 Арти лІыхъужъищыр фылистмэ яуцупІэ кІоцІырыкІхи, Бэтлэхъэм икъэлапчъэ дэжь щыт псынэм псы къырахи Даут къыфахьыгъ. Ау ар ащ ешъон ымыдэу, Зиусхьаным ищытхъу пае рикІути 17 къыІу��гъ: «А Зиусхьан, ар сшІэным сыщыухъум! Зыпсэ рыджэгужьхэзэ псыхьэ кІогъагъэхэм къахьыгъэм сешъомэ, ахэм алъ сешъуагъэм фэдэба?» Ащ ешъон ыдагъэп. А лІыхъужъищым ашІагъэр джары. 18 Цырыуй ыкъоу, Иоаб ыш Абищай пачъыхьэм илІыхъужъ хэшыпыкІыгъэ тхьаматэмэ ащыщыгъ: ипчыпыджын мокІэ-мыкІэ ахиІузэ нэбгырэ шъищ ыукІыгъ, ищытхъуи нэбгырищ хъурэ а купым ыІуатэщтыгъэ. 19 А лІыхъужъ хэшыпыкІыгъэмэ ар анахь цІэрыІуагъ, ахэм Іэшъхьэтет афэхъугъагъ, ау нэбгырищ хъурэ адрэ купым ар анахь лъэшыгъэп. 20 ИодаІ ыкъо лІыбланэу Бэнай зиІофшІэгъэшхохэмкІэ лъэшэу, Къэбцыел къалэм щыщ мэуабэу Ариел ыкъуитІу атекІуагъ; ар дэдэр осыр къызщесщтыгъэ мафэм кІэим дахьи аслъаныр ащ диукІыхьагъ. 21 Ар дэдэм мысыр лІы лъэгъупхъэ горэ ыукІыгъ. А мысырым пчыпыджын ыІыгъыгъэми, ежь бэщыр ыІэдакъэу ащ пэгъокІи, мысырым пчыпыджыныр къыІэкІитхъи, иІашэкІэ ыукІыжьыгъ. 22 ИодаІ ыкъо Бэнай джары ышІагъэр, адрэ лІыхъужъищым афэдэу ари цІэрыІуагъ. 23 А нэбгырэ щэкІым афэдэу ар цІэрыІо хъугъэ, ау адрэ нэбгырищым анахь лъэшыгъэп. Арти къэзыухъумэрэ цІыфхэм Даут Іэшъхьэтет ар афишІыгъ. 24 А нэбгырэ щэкІым нэмыкІхэри ахэтыгъэх: Иоаб ышэу Іасаел; Бэтлэхъэм щыщ Додэ ыкъо Елхъэнан; 25 Хъэрэуд щыщхэу Щаммэрэ Елыкъэрэ, 26 Бэтпэлэт къалэм щыщэу Хъэлэц, ТэкъоаІ щыщэу Іикъэщ ыкъо Іирэ, 27 Іанатот щыщэу АбиІэзэр, Хъущым щыщ Мэбунай, 28 ахъохъмэ ащыщэу Цалмон, нэтофмэ ащыщэу Махрай, 29 нэтофмэ ащыщхэу БэІан ыкъо Хъэлэдрэ Бынямин хэкум ит ГъыбІэ щыщ Рибай ыкъо Иттайрэ, 30 пирІатонмэ ащыщэу Бэнай, гъэІащмэ ащыщэу Хъыддай, 31 Іарбэтмэ ащыщэу Аби-Іалбон, Бахъурим щыщ Іазмэот, 32 щэІалбонэу Елэхъбэ, Ящэн ыкъохэр, Ионэтан, 33 хъэрарэу Щаммэ ыкъу, хъэрарэу Щэрар ыкъо АхъыІам, 34 МэІахэ щыщ Ахъэсбай ыкъо Елыфэлэт, гъылэунэу Ахъытэуфэл ыкъо ЕлыІам, 35 Къармэл щыщэу Хъэцрай, арыбэу ПэІэрай, 36 Цэубэ щыщ Нэтан ыкъо Игъал, гъадэу Баный, 37 Іамонэу Цэлэкъ, БэІэрот щыщэу Цырыуй ыкъо Иоаб иашъоджэнэзехьэу Нэхъэрай, 38 итырэу Іирэ, итырэу Гъарэб, 39 хъытэу Урый. ЗэкІэри нэбгырэ щэкІырэ блырэ фэдиз хъущтыгъэ.\n2 Самуел 24\nЛъэпкъыр зэратхыгъэр\n1 Зиусхьаныр Израилым джыри лъэшэу къыфэгубжыгъ. Даут ыгу къончагъэ къырилъхьи Израилми Ехъудми арыс цІыфыр зыфэдизыр къылъытэнэу къыриІуагъ. 2 Арти пачъыхьэм идзэ иІэшъхьэтетэу Иоабрэ идзэпащэхэмрэ ариІуагъ: «Даным къыщежъугъажьи БэрщэбаІ нэсэу зэрэизраил лъэпкъэу къызэпэшъукІухь, дзэм хэтын зылъэкІыщт хъулъфыгъэ пчъагъэр зыфэдизыр сшІэным пае ахэр къэшъулъыт». 3 Ау Иоаб пачъыхьэм риІуагъ: «Уи-Зиусхьанэу Тхьэм цІыфэу щыІэмэ афэдиз ахерэгъахъу, ащ фэдишъэ джыри ахерэгъахъу, сизиусхьани ынитІукІэ ар ерэлъэгъу; ау сизиусхьанэу пачъыхьэм сыд фэдэ гухэлъа а Іофым фыриІэр?» 4 Ау пачъыхьэм Иоабрэ идзэпащэхэмрэ ариІуагъэр ыкІыІу къэхъугъ. Арти Иоабрэ пачъыхьэм идзэпащэхэмрэ зэгъусэхэу пачъыхьэм дэжь икІыхи израил лъэпкъыр къалъытэнэу ежьагъэх. 5 Ахэр Иордан зэпырыкІхи, къэлъытэныр ІарэІэр къалэрэ кІэим дэт къалэмрэ къащырагъажьи, ащ ыуж Гъад хэкум, етІанэ ЯІызэр къалэм кІуагъэх. 6 ГъылыІад лъэныкъоми кІуагъэх, хъытмэ яхэку ит къалэу Къадэщи нэсыгъэх; етІанэ Даным кІуагъэх, Даным дэкІхи Цыдон лъэныкъомкІэ агъэзагъ; 7 къыблэмкІэ лъыкІуатэхэзэ, зэтегъэпытыхьэгъэ къалэу Цэури дэхьагъэх, хъэухэмрэ къэнэІанхэмрэ якъэлэ пстэуми анэсыгъэх, Ехъудэм икъыблэкІэ щыІэ БэрщэбаІи нэсыгъэх. 8 Зэрэхэгъэгоу къызэпакІухьи мэзибгъурэ мэфэ тІокІырэ зытешІэм ыуж Ерыусэлэм къагъэзэжьыгъ. 9 ЦІыфхэр зыфэдиз хъурэм икъэбар Иоаб пачъыхьэм зыфеІуатэм, дзэм хэтын зылъэкІыщт хъулъфыгъэ пчъагъэу Израилым, темыр лъэныкъомкІэ, исыр нэбгырэ мин шъиеу, Ехъудэм, къыблэ лъэныкъомкІэ, – мин шъитф хъоу къычІэкІыгъ.\nТхьэм Даут зэригъэпщынагъэр\n10 ЦІыф пчъагъэр зыфэдизыр къызелъытэм Даут ыгу къэлъэпэрэпагъ. Арти Даут Зиусхьаным зыфигъэзагъ: «Ащ фэдэу сызекІуи псэкІодышхо згъэхъагъэ. Зиусхьаныр, уиІумэт ипсэкІодшІыгъэ къыфэбгъэгъунэу джы сыолъэІу, сыда пІомэ акъылынчъагъэ къызхэзгъэфагъ». 11 КъыкІэлъыкІорэ мафэм пчэдыжьым Даут къызэтэджыжьым тхьэлІыкІоу, Даут иусэрэжъэу Гъад Зиусхьаным къыриІуагъ: 12 «Даут дэжь кІуи еІу: \"Зиусхьаным ыІорэр мары: 'Пщыныжьищ къыптеслъхьащтышъ, ахади о ппэкІэкІынэу ахэм зы къахэх'\"». 13 Арти Гъад Даут дэжь къакІуи, къэбарыр къыфихьи, къыриІуагъ: «Тара ащыщэу узыфаер, къахэх: илъэсиблэ уихэгъэгу щыгъэблэныр ара, хьауми уауж ит уипыйхэм ори уицІыфхэми зашІожъугъэбылъзэ мэзищэ къэшъучъыхьаныр ара, хьауми хьадэгъур къызпыкІырэ зэпахырэ бэгуузыр мэфищэ уихэгъэгу къыщекІокІыныр ара? Джы егупшыси СыкъэзгъэкІуагъэм есІожьыщтым теубыт». 14 Арти Даут Гъад риІожьыгъ: «Къинышхо сыхэт; ау щытми, Зиусхьаным ыІэ терэф, сыда пІомэ Ащ игукІэгъу гъунэнчъ; цІыфмэ саІэкІэрэмыфэ закъуи ары ныІэп сызыфаер». 15 Арти Зиусхьаным пчэдыжьым къыщегъэжьагъэу пІалъэу къыгъэнэфагъэм нэс бэгуузыр израил цІыфмэ къафыригъэхыгъ; Даным къыщегъэжьагъэу БэрщэбаІ нэсыжьэу цІыфэу нэбгырэ мин тІокІищрэ пшІырэ лІагъэ. 16 Ерыусэлэм дэс цІыфхэр лъэкъабзэ ригъэфэнэу мэлэІичыр зыфежьэм, Зиусхьаныр тхьамыкІагъоу къафыригъэхыгъэм фыкІэгъожьи, цІыфхэр езгъэтэкъохщтыгъэ мэлэІичым риІуагъ: «Икъущт, джы уцужь». Зиусхьаным имэлэІич ащ дэжьым еус лъэпкъым щыщ Араунэ ихьамэщ дэжь щытыгъ. 17 ЦІыфхэр езгъэтэкъоххэрэ мэлэІичыр къызелъэгъум Даут Зиусхьаным риІуагъ: «Ары сэ сизакъоу псэкІод сшІагъэ, хэбзэнчъэу сызекІуагъ; ау мыдрэ мэлхэм сыда ашІагъэр? Сэррэ сиунагъорэ тифэшъуашэр О тэгъэгъот».\nДаут къурмэн зэришІыгъэр\n18 А мафэм Гъад Даут дэжь къакІуи къыриІуагъ: «КІуи еусэу Араунэ ихьамэщ Зиусхьаным пае къурмэншІыпІэ щыгъэуцу». 19 Зиусхьаным къыфишІыгъэ унашъом тетэу, Гъад къыриІогъэ чІыпІэм Даут кІуагъэ. 20 Араунэ къызэплъэм пачъыхьэмрэ ащ иІумэтхэмрэ къызэрекІуалІэхэрэр къылъэгъугъэти, Араунэ къапэгъокІи чІыгум нэс пачъыхьэм шъхьащэ къыфишІыгъ. 21 Араунэ къыІуагъ: «Сыда сизиусхьанэу па��ъыхьэр иІумэт дэжь къызкІэкІуагъэр?» Даут ащ риІуагъ: «Зиусхьаным къурмэншІыпІэ щыфэзгъэуцуным, цІыфхэр бэгуузым римыгъэтэкъохыжьынхэм апае уихьамэщ пщысщэфынэу ары». 22 Арти Араунэ Даут къыриІожьыгъ: «Сизиусхьанэу пачъыхьэм зыфаер ерэшти къурмэн ерэшІ. Мары къурмэнгъэстым пае цухэри, гъэстыныпхъэ пшІынхэу лэжьыгъэутыныжь пхъэхэри, цухэр зэрэкІашІэхэри. 23 А пачъыхь, а зэкІэ сэ къыосэты». ЕтІани Араунэ пачъыхьэм къыриІуагъ: «Уи-Зиусхьанэу Тхьэм ынэшІу къыпщэрэф!» 24 Ау пачъыхьэм Араунэ риІуагъ: «Хьау, атефэрэ уасэр къыостыщт, къысатыгъэр Си Зиусхьанэу Тхьэм къурмэн фэсшІыщтэп». Джаущтэу Даут хьамэщри цухэри тыжьын ахъщэ шъэныкъокІэ къыщищэфыгъэх. 25 Ащ дэжьым Даут Зиусхьаным пае къурмэншІыпІэр щигъэуцуи къурмэнгъэстрэ мамыр къурмэнрэ щишІыгъэх. Арти Зиусхьаным хэгъэгум гукІэгъу къыфишІыгъ, бэгуузыр израил цІыфхэм къяузыжьыгъэп.\n1 тхылъыр 1\nДаут ижъыгъом\n1 Пачъыхьэу Даут ыныбжьыкІэ жъыгъом фигъэзэгъагъ. Щыгъынхэр бэу зэтыралъхьэзэ афапэщтыгъэми, ащ зыфэгъэфэбэшъущтыгъэп. 2 Арыти, иІумэтхэм раІуагъ: «Пачъыхьэм къыдекІокІынэу, ащ ынаІэ тыригъэтынэу, ыгупэ кІэлъэу зыгъэфэбэн пшъэшъэ ныбжьыкІэ тизиусхьан пачъыхьэ къыфарэгъот. Джащыгъум тизиусхьан пачъыхьэ фэбэжьыщт». 3 Джащ пае Израилым ичІыпІэ пстэуми пшъэшъэ дахэ ащылъыхъугъэх. Шунэм къалэ щыщ Абищагъ къагъоти, пачъыхьэм къыфащагъ. 4 Пшъашъэр дэхэ дэдагъ, ар пачъыхьэм къыдекІокІыщтыгъэ, зыфаехэр фишІэщтыгъэх, ау пачъыхьэр ащ екІолІагъэп.\nАдоный пачъыхьагъур ыубытмэ зэрэшІоигъор\n5 А уахътэм Хъаджэт ишъэо Адоный зыкъышІошІыжьэу ыІощтыгъэ: «Сэ пачъыхьэ сыхъущт». Ку псынкІэхэр, шыухэр, ишъхьагъырытхэу, ыпэ итэу кІонхэу псынкІэрыкІо нэбгырэ шъэныкъо зэригъэгъотыгъ. 6 «Сыда ар зытепшІыхьэрэр?» – ыІоу ятэ ар ригъэзыхэщтыгъэп. Ар кІэлэ дэхэ дэдагъ, Абищэлэм ыуж къэхъугъагъ. 7 Ащ Цэруе ыкъо Иоабрэ къурмэнышІэу Ебыетаррэ джэнджэшэгъу къызфишІыгъэхэти, ахэр Адоный готыгъэх. 8 Ау къурмэнышІэу Цадокъи, ЕхъоедаІ ыкъо Бэнайи, тхьэлІыкІоу Натани, ЩымІыйи, РэІыйи, пачъыхьэм илІыхъужъ хэшыпыкІыгъэхэри Адоный готыгъэхэп. 9 Адоный мэл-пчэнхэри, былым пІашъэхэри, шкІэхъужъ гъэшхагъэхэри Блэ мыжъокІэ заджэхэу Рэугъэл псынэкІэчъым дэжь пэблагъэу щытым къурмэн щишІхи, пачъыхьэм ыкъохэри, Ехъудэм щыщ пачъыхьэ къулыкъушІэхэри зэкІэ зэрэзэгъусэхэу къыригъэблэгъагъэх. 10 Ау тхьэлІыкІоу Натани, Бэнаий, лІыхъужъ хэшыпыкІыгъэхэри, ежь ыш Сэлмэни къыригъэблэгъагъэхэп.\nСэлмэн пачъыхьагъум зэрэтехьагъэр\n11 ЕтІанэ Натан Сэлмэн янэ БатщэбаІ риІуагъ: «Хъаджэт ыкъо Адоный пачъыхьэ зэрэхъугъэр зэхэпхыгъэба, тизиусхьанэу Даут ащ щымыгъуазэуи? 12 Джы къыосІощтыр ары: ори уишъэо Сэлмэни шъушъхьэхэр хэшъухыжьых. 13 Моу джыдэдэм кІуи, пачъыхьэу Даут дэжь ихьи еІу: \"Сизиусхьанэу пачъыхьэр, 'Уишъэо Сэлмэн саужкІэ пачъыхьэ хъущт, ситахътэ ар тетІысхьащт' пІуи, уиІумэт тхьэлъанэ фэпшІыгъагъэба? Сыда адэ Адоный пачъыхьагъу�� зыкІиубытыгъэр?\" 14 О пачъыхьэм джыри удэгущыІэ пэтзэ уауж ситэу сыкъихьанышъ, епІорэр къэсыушыхьатыжьыщт». 15 Арыти, БатщэбаІ пачъыхьэр зыщычъыерэ унэм кІуагъэ. Пачъыхьэр жъы дэдэ хъугъагъэти, Шунэм щыщ Абищагъ ащ къыдекІокІыщтыгъэ. 16 БатщэбаІ пачъыхьэм шъхьащэ ин фишІыгъ. Пачъыхьэр къеупчІыгъ: «Сыд узфаер?» 17 Ащ риІуагъ: «Сизиусхьан пачъыхьэр! \"Уишъэо Сэлмэн саужкІэ пачъыхьагъум тетыщт, ситахътэ ар тетІысхьащт\" пІуи, уи Зиусхьанэу Тхьэм ыцІэкІэ уиІумэт тхьэлъанэ фэпшІыгъагъ. 18 Джы мары Адоный пачъыхьагъур ыубытыгъ, ау, сизиусхьан пачъыхьэр, хъурэм о ущыгъуазэп. 19 Ащ цухэри, шкІэхъужъ гъэшхагъэхэри, мэл-пчэнхэри боу къурмэн ышІыгъэх, пачъыхьэм адрэ ыкъохэри, къурмэнышІэу Ебыетари, дзэм иІэшъхьэтет Иоаби ригъэблэгъагъэх. Ау уиІумэт Сэлмэн ригъэблэгъагъэп. 20 Ау о, сизиусхьан пачъыхьэр, зэрэ Израилэу къыоплъы, сизиусхьан пачъыхьэ ыуж тахътэм тетІысхьащтым ыцІэ епІонэу къыожэ. 21 Армырмэ сизиусхьан пачъыхьэ ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэм зигъэзэжькІэ, сэри сишъэо Сэлмэни тагъэмысэщт». 22 Ар пачъыхьэм дэгущыІэзэ, тхьэлІыкІоу Натан къихьагъ. 23 Арыти, пачъыхьэм раІуагъ: «Мары тхьэлІыкІоу Натан». Ар пачъыхьэм дэжь ихьи, ынэІу джэхашъом нигъэсэу пачъыхьэм шъхьащэ фишІыгъ. 24 Натан къыІуагъ: «Сизиусхьан пачъыхь! \"Адоный саужкІэ пачъыхьагъум тетыщт, ситахътэ ар тетІысхьащт\" о пІуагъа? 25 Сыда пІомэ ар непэ кІуи цухэри, шкІэхъужъ гъэшхагъэхэри, мэл-пчэнхэри боу къурмэн ышІыгъэх, пачъыхьэм ыкъохэри зэкІэ, дзэпащэхэри, къурмэнышІэу Ебыетари къыригъэблэгъагъэхэу, ахэр ащ ыдэжь щешхэх, щешъох, \"Пачъыхьэу Адоный гъэшІэ кІыхьэ орэхъу!\" аІо. 26 Ау сыуиІумэт сэри, къурмэнышІэу Цадокъи, ЕхъоедаІ ыкъо Бэнайи, уиІумэт Сэлмэни тыригъэблэгъагъэп. 27 Сизиусхьан пачъыхьэм зэрэшІоигъоу а зэпстэури мыхъугъэнэуи? Сизиусхьан пачъыхьэм ыуж тахътэм тетІысхьащтым икъэбар тэ, уиІумэтхэм, зыкІытэмыгъэшІагъэр сыда?» 28 Ащ дэжьым пачъыхьэу Даут джэуап къыритыжьыгъ: «Моу БатщэбаІ шъукъысфедж». Арыти, адрэр къихьи пачъыхьэм ыпашъхьэ къиуцуагъ. 29 Пачъыхьэм тхьэлъанэ ышІызэ къыІуагъ: «Къиныгъо пстэуми спсэ ащызыухъумэгъэ Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо! 30 Израилым и Зиусхьанэу Тхьэм ыцІэкІэ тхьэлъанэ сшІи, уишъэо Сэлмэн саужкІэ пачъыхьагъум тетынэу, сэ счІыпІэ тахътэм ар тетІысхьанэу къызэрэосІогъагъэм фэдэу непэ джаущтэу сшІыщт». 31 Арыти, БатщэбаІ ынэІу джэхашъом нигъэсэу пачъыхьэм шъхьащэ фишІи, риІуагъ: «Сизиусхьан пачъыхьэу Даут егъашІэм орэпсэу!» 32 Ащ ыуж пачъыхьэу Даут къыІуагъ: «КъурмэнышІэу Цадокъи, тхьэлІыкІоу Натани, ЕхъоедаІ ыкъо Бэнайи шъукъысфядж». Ахэр пачъыхьэм дэжь къихьагъэх. 33 Пачъыхьэм ахэм ариІуагъ: «СиухъумэкІо шъхьагъырытхэр зижъугъэгъусэхи, сишъэо Сэлмэн сикъыдыр тежъугъэтІысхьи Гъыхъон псынэкІэчъым шъущэ. 34 КъурмэнышІэу Цадокъ тхьэлІыкІоу Натан игъусэу Израилым ипачъыхьанэу дагъэр ащ щыщарэф. Бжъэмыем шъукъепщи, \"Пачъыхьэу Сэлмэн орэпсэу!\" – шъуІуи, макъэ яжъ��гъэІу. 35 ЕтІанэ ар мыщ къэжъугъэкІотэжь. Ар къэкІожьынышъ ситахътэ тетІысхьащт. Сэ счІыпІэ пачъыхьагъум ар тетыщт, Израилми Ехъудэми ялІышъхьэ пэщэнэу осыет ащ къыфэсшІыжьыгъ». 36 Арыти, ЕхъоедаІ ыкъо Бэнай пачъыхьэм риІожьыгъ: «Амин, сизиусхьан пачъыхьэм и Зиусхьанэу Тхьэм шІоигъо ар орэхъу! 37 Зиусхьанэу Тхьэр сизиусхьан пачъыхьэм зэригъусагъэм фэдэу Сэлмэни Ар ерэгъус, сизиусхьан пачъыхьэу Даут итахътэ зэрахиІэтыкІыгъэм нахь лъэшыжьэу ащ итахътэ ахерэІэтыкІ!» 38 Джаущтэу къурмэнышІэу Цадокъи, тхьэлІыкІоу Натани, ЕхъоедаІ ыкъо Бэнайи, пачъыхьэм иухъумэкІо шъхьагъырытхэу къэрэтый, пэлэтый лъэпкъмэ ащыщхэри Сэлмэн дэжь кІохи, пачъыхьэу Даут икъыдыр ар тырагъэтІысхьи, Гъыхъон псынэкІэчъым ащагъ. 39 КъурмэнышІэу Цадокъ дагъэр зэрыт бжъэр чэтэнгъэІэгъэ лъапІэм къычІихи Сэлмэн пачъыхьанэу ышъхьэ дагъэ щафагъ. Ащ лъыпытэу бжъэмыем къызепщэхэм, «Пачъыхьэу Сэлмэн орэпсэу!» – аІуи, цІыфхэр зэкІэ къэзэрэгъэкууагъэх. 40 ЦІыф пстэуми Сэлмэн къагъэкІотэжьыгъ, ахэм къамылхэм къарагъаІощтыгъ, ягушІогъошхуагъ, якуо мэкъэшхохэм чІыгур агъэтІыгурыгущтыгъэ. 41 Арыти, Адоныйрэ ащ ригъэблэгъагъэхэмрэ шхэныр зэрэзэпагъэоу жъот макъэхэр къызэхахыгъэх. Иоаб бжъэмые макъэр къызызэхехым къыІуагъ: «Сыда къалэр къэзгъэбырсырыгъэр?» 42 Ащ къыІощтыгъэр джыри къымыухыгъэу, къурмэнышІэу Ебыетар ыкъо Ионэтан къыІухьагъ. Арыти, Адоный къыІуагъ: «КъакІо, уцІыф заф о, къэпхьырэр къэбарышІу». 43 Ионэтан ащ ипэгъокІэу Адоный риІуагъ: «ЗытетымкІэ, тизиусхьан пачъыхьэу Даут Сэлмэн пачъыхьанэу тыригъэхьагъ. 44 Пачъыхьэм къурмэнышІэу Цадокъи, тхьэлІыкІоу Натани, ЕхъоедаІ ыкъо Бэнайи, пачъыхьэм иухъумэкІо шъхьагъырытхэу къэрэтыйхэмрэ пэлэтыйхэмрэ ащыщхэри ащ къыдигъэкІуагъэхэти, Сэлмэн пачъыхьэм икъыдыр тырагъэтІысхьагъ. 45 ЕтІанэ къурмэнышІэу Цадокърэ тхьэлІыкІоу Натанрэ пачъыхьанэу ащ ышъхьэ дагъэ Гъыхъон щыщафагъ. ЯгушІогъошхоу ащ къикІыжьыгъэхэшъ ары къалэр къызкІэпчІыгъэр. Жъот макъэу зэхэшъухырэр джары къызхэкІырэр. 46 Сэлмэни пачъыхьэм итахътэ тетІысхьэгъах. 47 Пачъыхьэм иІумэтхэри тизиусхьан пачъыхьэу Даут дэжь къакІохи, \"Уи Тхьэ Сэлмэн ищытхъу о уищытхъу нахь лъэшыжьэу ерэгъэІу, итахъти о уитахътэ нахь лъэшыжьэу ахерэІэтыкІ!\" аІуи, къыфэгушІуагъэх. Арыти, пачъыхьэм ипІэ зэрэхэлъэу ащ ипэгъокІэу шъхьащэ къышІыгъ. 48 ЕтІани ащ къыІуагъ: \"Израилым и Зиусхьанэу Тхьэм, сэ къысхэкІыгъэу ситахътэ непэ тетІысхьагъэр сэзгъэлъэгъурэм щытхъур ыдэжь!\"» 49 Ащ дэжьым Адоный ригъэблэгъагъэхэр зэкІэ къащтэхи къэтэджыжьхи, шъхьадж игъогу техьажьыгъ. 50 Адоный Сэлмэн щыщынэу кІуи къурмэншІыпІэм ыкъуапэу къыпыщхэрэм захигъэнагъ. 51 Къэбарыр Сэлмэн къынагъэси къыраІуагъ: «Адоный пачъыхьэу Сэлмэн щэщынэшъ, къурмэншІыпІэм ыкъуапэу къыпыщхэрэм захигъэнагъэу, \"Пачъыхьэу Сэлмэн иІумэт чатэкІэ ымыукІынэу джыдэдэм тхьэлъанэ къысферэшІ\" еІо». 52 Арыти, Сэлмэн ыІуагъ: «ЦІыф зафэу з��къигъэлъагъомэ, зы шъхьац налъи ащ ышъхьэ къыхэзынэп, ау хъор-шэрыгъэ къызызхигъафэкІэ, кІодыщт». 53 Джащ тетэу пачъыхьэу Сэлмэн ащ лъигъакІохи къурмэншІыпІэм къыкІэраригъэщыжьыгъ. Ар къакІуи пачъыхьэу Сэлмэн шъхьащэ къызфешІым, Сэлмэн ащ риІуагъ: «Уиунэ кІожь».\n1 тхылъыр 2\nДаут Сэлмэн зэреушъыигъэр\n1 Даут илІэжьыгъо къызэсым, ыкъо Сэлмэн осыетхэр къыфишІыжьыгъэх: 2 «Мары сэ дунаим сехыжьыщтышъ, пытагъэрэ лІыгъэрэ зыхэгъэлъ, 3 Уи Зиусхьанэу Тхьэм Іуагъэу къыддишІыгъэр къэгъэгъун, Мосэ ихабзэ зэритхагъэм фэдэу, Ащ илъагъохэм атет, Ащ ишапхъэхэм, Ащ иунашъохэм, Ащ ыгъэнэфагъэхэм, Ащ ыухэсыгъэхэм уатемыкІ. Джащыгъум сыд пшІагъэми, тыдэ зыбгъэзагъэми, сыдырэмкІи уиІоф кІэкІыщт. 4 Зиусхьаным сыкъызэригъэгугъагъэр ыгъэцэкІэным пае, \"Пкъохэр зытет гъогумэ афэсакъхэу, агурэ апсэрэ шъыпкъагъэ ахэлъэу сапашъхьэ итхэмэ, о къыпхэкІыгъэхэр ренэу Израилым итахътэ тесыщтых\" ыІуи, къысиІуагъ. 5 Джыри: Цэруе ыкъо Иоаб къысишІагъэм, израилыдзэм ипэщитІоу Нэр ыкъо Абинэррэ Етэр ыкъо Іамасэрэ зэрадэзекІуагъэм, ахэр зэриукІыгъэхэми, зао щымыІэу лъыр ыгъачъи, лъэу ыгъэчъагъэмкІэ зызэриуцІэпІыжьыгъэми уащыгъуазэшъ, 6 ижъышъхьэм рэхьатэу зэрэмылІэжьыным тегъэпсыхьагъэу, уиІушыгъэ къызэрихьэу, ащ дэзекІу. 7 ГъылыІадэу Барзылай ыкъохэм гукІэгъу афэшІ, уиІэнэ пакІэ пысэу шхэщтхэм ахэгъафэх, сыда пІомэ пшы Абищэлэм зыщысыухъумэу сызежьэжьым ахэр къызгоуцогъагъэх. 8 ЕтІанэ уиІумэтмэ ахэт Бахъурим щыщ быняминэу Гъэрэ ыкъо ЩымІый, Махъанаим сыкІо зэхъум ар бгэкІаеу къысэбгыгъагъ. Ау Иордан дэжь къыщыспэгъокІыгъагъ. Арыти, \"КъамэкІэ усыукІыщтэп\" сІуи, Зиусхьаным ыцІэкІэ тхьэлъанэ ащ дэсшІыгъагъ. 9 О ар умыгъэпщынэжьэу къэмыгъан. Сыда пІомэ о уцІыф Іушышъ, ижъышъхьэм лъыр къыпычъэу зэрэлІэжьыным тегъэпсыхьагъэу епшІэн плъэкІыщтым ущыгъуаз».\nДаут зэрэлІагъэр\n10 ЕтІанэ Даут ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэм ыгъэзэжьыгъэти, Даут икъалэу Цион ар щагъэтІылъыжьыгъ. 11 Даут Израилым зэрипачъыхьагъэр илъэс тІокІитІу: Хъэурэн зэрэщыпачъыхьагъэр илъэсибл, Ерусэлэм илъэс щэкІрэ щырэ щыпачъыхьагъ. 12 Арыти, Сэлмэн пачъыхьэу техьагъ. Хэбзэ пытэ хэлъэу пачъыхьагъур ащ зэрихьагъ.\nАдоный зэрэлІагъэр\n13 Хъаджэт ыкъо Адоный Сэлмэн янэ БатщэбаІ дэжь къэкІуагъ. Адрэр ащ къеупчІыгъ: «УшІуфакІуа?» Мыдрэм джэуап ритыжьыгъ: «СышІуфакІу». 14 Ащ къыІуагъ: «СыкъыбдэгущыІэ сшІоигъу». Адрэм къыриІожьыгъ: «КъаІо». 15 Ащ къыІуагъ: «ОшІэба пачъыхьагъур зэрэсиягъэри, зэрэ Израилэуи пачъыхьэ сыхъунэу къызэрэсэплъыщтыгъэри. Ау пачъыхьагъур сІэкІэкІыгъ, сшы ар ІэкІэхьагъ, сыда пІомэ Зиусхьаным джаущтэу унашъо ышІыгъэхагъ. 16 Джы зыгорэкІэ сыолъэІущтышъ, уиджэуап сыкъемыгъэгъэукІытэжь». Адрэм къыриІожьыгъ: «КъаІо». 17 Ащ къыІуагъ: «Пачъыхьэу Сэлмэн усфыдэгущыІэнэу сыолъэІу, сыда пІомэ ащ укъыгъэукІытэжьыщтэп. Шунэм къалэ щыщ Абищагъ шъузэу къыситынэу сфеІоба». 18 БатщэбаІ къыриІожьыгъ: «Дэгъу, пачъыхьэм с��пфыдэгущыІэн». 19 БатщэбаІ Адоный пае дэгущыІэнэу пачъыхьэу Сэлмэн дэжь кІуагъэ. Пачъыхьэр ащ къыфэтэджыгъ, шъхьащэ къыфишІи, итахътэ тетІысхьажьыгъ. Пачъыхьэм яни пае тахътэ къаригъэхьи ащ иджабгъукІэ ар тІысыгъэ. 20 ЕтІанэ ащ къыІуагъ: «ЛъэІу цІыкІу горэ къыпфысиІэшъ, сыкъэмыгъэукІытэжьба». Пачъыхьэм ащ къыриІуагъ: «КъэлъаІу, тян, укъэзгъэукІытэжьыщтэп». 21 Мыдрэм риІуагъ: «Шунэм щыщ Абищагъ пшы Адоный шъузэу етба». 22 Ащ ипэгъокІэу пачъыхьэу Сэлмэн янэ къыриІожьыгъ: «Сыда Адоный пае Шунэм щыщ Абищагъ укъызкІыкІэлъэІурэр? Пачъыхьагъуми къыфыкІэлъэІуба. Ар сшынахьыжъба, къурмэнышІэу Ебыетари Цэруе ыкъо Иоаби игъусэхэба». 23 Арыти, пачъыхьэу Сэлмэн Зиусхьаным ыцІэкІэ тхьэлъанэ ышІи ыІуагъ: «Ыпсэ гъэгъугъэным пае Адоный ар ымыІуагъэ зыхъукІэ, сифэшъуашэр Тхьэм серэгъэгъот, нахьыбэжьи къысерэшІ! 24 Сэ пытапІэ къысфэхъугъэ, сятэ Даут итахътэ сытезгъэтІысхьэгъэ, Ежь къызэриІуагъэу, тиунагъо ипачъыхьагъу сыІузгъэуцогъэ Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо, Адоный ихьадэгъу непэ, джыдэдэм къэсыгъэкІэ». 25 Джащ тетэу пачъыхьэу Сэлмэн ЕхъоедаІ ыкъо Бэнай ыгъакІуи, ар ащ еуи ыукІыгъ.\nЕбыетар зэрэпщынагъэмрэ Иоаб зэрэлІагъэмрэ\n26 ЕтІанэ пачъыхьэм къурмэнышІэу Ебыетар риІуагъ: «Іанатот щыІэ уихапІэ кІожь, хьадэгъур уифэшъуаш. Ау джыдэдэм усыукІыщтэп, сыда пІомэ сятэ Даут уригъусэу Зиусхьанэу Тхьэм ипхъонтэ лъапІэ къыдепхьакІыгъ, тятэ ыщэчыгъэр зэкІэ ори дэпщэчыгъ». 27 Джаущтэу Сэлмэн Ебыетар Зиусхьаным икъурмэнышІын къыІуигъэкІыгъ, джащ тетэу Зиусхьаным Алый иунэ ехьылІагъэу Шылэу къащыриІогъагъэр нэрылъэгъу хъужьыгъэ. 28 Иоаб а къэбарыр зызэхехым, Абищэлэм гомыуцоу, Адоный гоуцогъагъэти, Зиусхьаным ичэтэнгъэІэгъэ лъапІэ чъэжьи къурмэншІыпІэм ыкъуапэу къыпыщхэрэм захигъэнагъ. 29 Иоаб Зиусхьаным ичэтэнгъэІэгъэ лъапІэ зэрэчъэжьыгъэми, къурмэншІыпІэм ар зэрэкІэрытми икъэбар Сэлмэн къыфахьыгъ. Арыти, Сэлмэн «КІуи ар укІы» риІуи ЕхъоедаІ ыкъо Бэнай ыІофтагъ. 30 Бэнай Зиусхьаным ичэтэнгъэІэгъэ лъапІэ къакІуи ащ риІуагъ: «Пачъыхьэм иунашъо мары: \"КъычІэкІ!\"» Адрэм къыриІожьыгъ: «Хьау, мыщ сыщэрэлІ». Арыти, Бэнай пачъыхьэм ар риІожьыгъ: «Иоаб риІуагъэр мары, къысиІожьыгъэри мары». 31 Пачъыхьэм ащ къыриІуагъ: «Ащ къыуиІуагъэр фашІ, укІи гъэтІылъыжь. Иоаб хьакъынчъэу ыгъэчъэгъэ лъыр сэри, сятэ иунагъуи атехыжь. 32 Сятэ Даут ишІэ хэмылъэу ежь нахь зафэхэу, ежь нахьышІугъэхэ лІитІур зэриукІыгъэхэм, израилыдзэм ипащэу Нэр ыкъо Абинэррэ ехъудыдзэм ипащэу Итрэ ыкъо Іамасрэ къамэкІэ зэриукІыгъэхэм пае Зиусхьаным ащ ифэшъуашэр рерэгъэгъот. 33 Ахэм алъэу ыгъэчъагъэр ежьми къытекІыщтхэми къатерэфэжь, Даути, ащ къытекІыгъэхэми, иунагъуи, итахъти Зиусхьаным егъэшІэрэ мамырыр къарет!» 34 ЕхъоедаІ ыкъо Бэнай кІуи, Иоаб ыукІыгъ, ихапІэу шъофнэкІым щыІэм ар щагъэтІылъыжьыгъ. 35 ЕтІанэ пачъыхьэу Сэлмэн ЕхъоедаІ ыкъо Бэнай адрэм ычІыпІэ дзэхэм япащэу тыригъэхьагъ, Ебыетар ычІыпІ�� пачъыхьэм къурмэнышІэу Цадокъ тыригъэхьагъ.\nЩымІый зэрэлІагъэр\n36 ЕтІанэ пачъыхьэр ЩымІый къеджи ащ риІуагъ: «Унэ Ерусэлэм щышІи щыпсэу, ащ удэкІэу зыми умыкІу. 37 Мыщ удэкІэу, псы игъукІыгъэу Къыдрэн ылъэгу зыщызэпыпчырэ мэфэ шъыпкъэм улІэщтышъ зэгъашІэ. Уихьадэгъу ор-орэу къызфэпхьыжьыщт». 38 Арыти, ЩымІый пачъыхьэм риІожьыгъ: «Дэгъу, сизиусхьан пачъыхьэм унашъо къызэрэфишІыгъэу, уиІумэт зекІощт». ЩымІый бэрэ Ерусэлэм щыпсэугъ. 39 Ау илъэсищ зытешІэм ыуж ЩымІый ипщылІитІу горэ Гъат ипачъыхьэу МаІах ыкъо Ахыщ зекІужьхэм, ЩымІый къыраІуагъ: «Мары уипщылІхэр Гъат щыІэх». 40 Арыти, ЩымІый ищыд уанэр тырилъхьи ипщылІхэм къалъыхъунэу Ахыщ дэжь Гъат кІуагъэ. ЕтІанэ ЩымІый къыгъэзэжьыгъ, ипщылІхэри Гъат къыздырищыжьыгъэх. 41 ЩымІый Ерусэлэм дэкІи Гъат зэрэкІогъагъэри къызэригъэзэжьыгъэри Сэлмэн раІуагъ. 42 Арыти, пачъыхьэм ЩымІый лъигъэкІуагъэх, къаригъащи риІуагъ: «Зиусхьаным ыцІэкІэ тхьэлъанэ озгъэшІи, \"Мыщ удэкІэу, чІыпІэ горэм узщыкІорэ мэфэ шъыпкъэм улІэщтышъ, зэгъашІэ\" сІуи, къыосІогъагъэба? Ори \"Дэгъу, къысэпІуагъэр згъэцэкІэщт\" къысэпІожьгъагъэба? 43 Сыд пае адэ Зиусхьаным ыпашъхьэ тхьэлъанэу щыпшІыгъэри унашъоу къыпфэсшІыгъэри умыгъэцэкІэжьыгъэха?» 44 Джыри пачъыхьэм ЩымІый риІуагъ: «Сятэ Даут зэрарэу ебгъэкІыгъэр зыфэдэр ор шъыпкъэми ошІэ, угуи ар къыуеІо. Зиусхьаным уигухьагужъ къыптыригъэфэжьыщт! 45 Ау пачъыхьэу Сэлмэн Тхьэм ынэшІу къыщэрэф, тятэ Даут итахътэ Зиусхьаным ыпашъхьэ егъашІэм ерэт!» 46 ЕтІанэ пачъыхьэм ЕхъоедаІ ыкъо Бэнай унашъо зыфешІым, адрэр кІуи ЩымІый еуи ыукІыгъ. Сэлмэни пачъыхьагъур джыри нахь зыІэкІигъэпытыхьагъ.\n1 тхылъыр 3\nСэлмэн итхьэлъэІу\n1 ЕтІанэ Сэлмэн Мысырым ипачъыхьэ фирхьауным езэгъи ыпхъу къыщагъ. Ежь пае унэ емышІыфэ, Зиусхьаным и Унэ емыгъэпсыфэ, Ерусэлэм дэпкъхэр къыремышІэкІыфэхэ шъузыр Даут икъалэу Цион зыддищагъ. 2 Ащ нэс Зиусхьаным ыцІэкІэ Унэ агъэпсыгъэу щытыгъэпти, цІыфхэм къурмэнхэр зыщашІырэ лъэгапІэхэм къурмэнхэр джыри ащашІыщтыгъэх. 3 Ятэ Даут иунашъохэм атетэу псэузэ, Сэлмэн Зиусхьаныр шІу ылъэгъугъ, ау ащи къурмэнхэр зыщашІырэ лъэгапІэхэм къурмэнхэр ащишІыщтыгъэх, гъомэ ІашІухэр къызпиххэри ахэм ащигъэстщтыгъэх. 4 Пачъыхьэр къурмэн щишІынэу ГъыбІоным кІуагъэ, сыда пІомэ къурмэнхэр зыщашІырэ лъэгэпІэ шъхьаІэр ащ щыІагъ. Сэлмэн къурмэнгъэст мин а къурмэншІыпІэм щишІыгъ. 5 Сэлмэн ГъыбІоным щыІэу Зиусхьаныр чэщым пкІыхьапІэкІэ къыфэкІуагъ. Тхьэм къыриІуагъ: «КъыпфэсшІэнэу узыфаем къыкІэлъэІу». 6 Арыти, Сэлмэн риІожьыгъ: «УиІумэтэу, сятэ Даут шъыпкъагъэ хэлъэу, зэрэщытын фаем тетэу, къыпфэгупцІанэу уапашъхьэ зэритыгъэм пае гукІэгъушхо къыфэпшІыгъ. А гукІэгъушхор О къыдэблэжьи, джы зэрэщытым фэдэу, итахътэ тесынэу шъауи къептыгъ. 7 Джы, си Зиусхьанэу Тхьэр, сятэ пачъыхьэу Даут ычІыпІэ УиІумэт тебгъэхьагъ. Ау сэ сыкІэлащ, къызщебгъэжьэщтыри зыщыуухыжьыщтыри сшІэрэп. 8 УиІумэти зипчъ��гъэ къэмылъытэшъунэу, нэплъэгъукІэ къэмыплъыхьашъунэу бэ хъурэ уилъэпкъэу О къыхэпхыгъэм хэт. 9 Плъэпкъ иІоф зэхифыным, шІумрэ емрэ къыгурыІоным пае УиІумэт зэхэшІыкІыныгъэ къыхалъхьэба. Армырмэ плъэпкъэу цІыфыбэ хъурэм иІоф хэта зэхэзыфыщтыр?» 10 Сэлмэн ащ фэдэу къызэрелъэІугъэр Тхьэм игуапэ хъугъэ. 11 Арыти, Тхьэм ащ къыриІуагъ: «Ащ укъызэрэкІэлъэІугъэм, гъэшІэ кІыхьэ ухъуным укъызэрэкІэмылъэІугъэм, мылъкушхом укъызэрэкІэмылъэІугъэм, уипыйхэм апсэ згъэгъуным укъызэрэкІэмылъэІугъэм, ау сизэфагъэ зэхэпфынэу губзыгъагъэм укъызэрэкІэлъэІугъэм пае, 12 мары къызэрэпІуагъэм фэдэу сшІыщт: мары акъылышІуи зэхэшІыкІи къыпхэсэлъхьэх. Ощ фэдэ джы нэс щыІагъэп, уаужкІи ощ фэдэ къэхъущтэп. 13 УкъызкІэмылъэІугъэри къыпфэсшІэщт. Мылъкушхуи щытхъушхуи Сэ къыосэтых ущэІэфэ ощ фэдэ пачъыхьэхэм ахэмытынэу. 14 Сишапхъэхэр, Сиунашъохэр къэуухъумэхэу, уятэ Даут фэдэу Сигъогу утетыщтмэ, гъэшІэ кІыхьэ Сэ усшІыщт». 15 Сэлмэн къэущыжьыгъ, ау ылъэгъугъэр пкІыхьапІэу къычІэкІыгъ. ЕтІанэ ар Ерусэлэм кІуи, Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ ыпашъхьэ иуцуи, къурмэнгъэст ышІыгъ, мамыр къурмэнхэри ышІхи, иІумэт пстэуми ешхэ-ешъошхо афишІыгъ.\nСэлмэн иІушыгъ\n16 Мафэ горэм бзылъфыгъэ хэтэкІуитІу горэ пачъыхьэм дэжь къакІохи, ыпашъхьэ къиуцуагъэх. 17 Зы бзылъфыгъэм къыІуагъ: «А сизиусхьан! Сэри мы бзылъфыгъэри зы унэ тызэдис. А унэм тызэдисзэ, сабый къысфэхъугъ. 18 Сызылъфагъэр мэфищ хъугъэу, мы бзылъфыгъэри лъфагъэ. Тызэгъусагъ, тэщ нэмыкІ гори унэм къыддисыгъэп. Тизэкъуагъ. 19 Мы бзылъфыгъэм исабый чэщым лІагъэ, сыда пІомэ зыхэчъыем ыпІытІыжьыгъ. 20 Арыти, чэщныкъом къэтэджи, сэ, уиІумэт, сычъыезэ, сишъао Іуихи, ыбгъэ кІигъэгъолъхьагъ. Ишъэо лІагъэ сэ сыбгъэ къыкІигъэгъолъхьагъ. 21 Пчэдыжьым сишъао быдз езгъэшъонэу сыкъэтэджыгъ, ау сызІоплъэм, ар лІагъэу къычІэкІыгъ. Нэфылъэр къызэкІичыгъэу гуфаплъэу сызеплъым, ар сэ къэслъфыгъэ сабыир армырэу къычІэкІыгъ». 22 Адрэ бзылъфыгъэм ыІуагъ: «Хьау, сэ сишъао псэу, о уишъау лІагъэр». Мыдрэм ыІощтыгъ: «Хьау, о уишъау лІагъэр, сэ сыер псэу». Джаущтэу пачъыхьэм ыпашъхьэ итэу ахэр зэнэкъокъущтыгъэх. 23 Арыти, пачъыхьэм къыІуагъ: «Сэ сишъау псэур, о уишъао лІагъэ», – мыщ еІо. Модрэм еІо: «Хьау, о уишъау лІагъэр, сэ сиер псэу». 24 Мыщ дэжьым пачъыхьэм къыІуагъ: «Моу чатэр къысэшъут». Арыти, пачъыхьэм чатэр къыфахьыгъ. 25 Пачъыхьэм къыІуагъ: «Шъэожъыеу псэур зэфэдитІоу зэгошъуупкІи ызыныкъо зым ешъут, адрэ ныкъор адрэм ешъут». 26 Арыти, зишъао псэугъэ бзылъфыгъэм, ны зэхашІэу иІэм ыкІоцІ илъыр зэкІэ къызэпыригъэзагъэм фэдэу къэхъуи, гуІэным хэтэу пачъыхьэм риІуагъ: «А сизиусхьан! Мы сабыир зэрэпсэоу ащ ешъут, шъумыукІы». Адрэ бзылъфыгъэм къыІуагъ: «Ори сэри тыхэрэкІ, зэгошъуупкІ». 27 Арыти, пачъыхьэм къыІуагъ: «Мы бзылъфыгъэм сабыир ешъутыжь, шъуукІ хъунэу щытэп, джары ащ янэр». 28 Пачъыхьэм хьыкумыр зэришІыгъэм икъэбар зэрэ Израилэу щызэхахыгъэти, лъытэны��ъэшхо къыфаригъэшІыгъ, сыда пІомэ хьыкумшІыным тегъэпсыхьагъэу Тхьэм Іушыгъэ къызэрэхилъхьагъэр янэрылъэгъу хъугъэ.\n1 тхылъыр 4\nСэлмэн икъулыкъушІэ Іэшъхьэтетхэр\n1 Джащ тетэу пачъыхьэу Сэлмэн зэрэ Израилэу пачъыхьагъур щиІыгъыгъ. 2 КъулыкъушІэ Іэшъхьэтетэу ащ иІагъэхэр мыхэр ары: Цадокъ ыкъо Іазарый – къурмэнышІыщтыгъ; 3 Щыщэ ыкъохэу Елыхъорэфрэ Ахъыйрэ – тхакІощтыгъэх, хэгъэгум къихъухьэрэ хъугъэ-шІагъэхэр атхыжьынхэр япшъэрылъыгъ; Ахъылуд ыкъо Ехъощафат – пачъыхьэм иІофшІэкІэ-псэукІэ ытхыщтыгъ; 4 ЕхъоедаІ ыкъо Бэнай – дзэхэм япэщагъ; Цадокърэ Ебыетаррэ – къурмэнышІыщтыгъэх; 5 Натан ыкъо Іазарый – чІыпІэ гъэІорышІапІэмэ яІэшъхьэтетхэм япэщагъ, къурмэнышІэу Натан ыкъо Забыд – пачъыхьэм ицыхьэшІэгъущтыгъ; 6 Ахъыщар – пачъыхьэм иунэ-хапІэ лъыплъэщтыгъ, Іабыдэ ыкъо Адонирам – егъэзыгъэкІэ Іоф зэрагъашІэщтыгъэ цІыфхэм ятхьамэтагъ. 7 Зэрэ Израилэу ит чІыпІэ гъэІорышІапІэхэм яІэшъхьэтетхэу Сэлмэн нэбгырэ пшІыкІутІу иІагъ. Пачъыхьэмрэ ащ иунагъорэ апае гъомлапхъэхэр ахэм къырагъэуалІэщтыгъэх. Нэбгырэ пэпчъ илъэсым щыщэу зы мазэм телъытагъэу гъомлапхъэхэр къыригъэолІэнхэр ипшъэрылъыгъ. 8 Ахэм ацІэхэр мары: Хъур ыкъо – Ефраим къушъхьалъэр ыІэ илъыгъ; 9 Дэкъэр ыкъо – Макъац, ЩаІалбим, Бэтщэмэщ, Елэн, Бэтхъэнан ыІэ илъыгъэх; 10 Хъэсэд ыкъо – Арубот ыІэ илъыгъ, ар дэдэм Сэукъои Хъэфэр чІыгури зэрэщытэу фэгъэзэгъагъэх; 11 Абинэдау ыкъо – Дор къушъхьэхэр ыІэ илъыгъэх; Сэлмэн ыпхъу Тафат ащ ишъузыгъ; 12 Ахъылуд ыкъо БэІанэ – къалэхэу ТаІынахърэ Мэгъыдэрэ, ИзрыІэлым ыхэкІэ щыІэу Цэртан пэблагъэу къалэу Бэтщан зэрэщытэу, Бэтщан къыщегъэжьагъэу къалэу Абэл-Махъолэ нэсыжьэу, къалэу ИокъмэІами шІокІыжьэу ыІэ илъыгъэх; 13 Гъэбэр ыкъо – ГъылыІадым ит къалэу Рамот, Мэнасэ ыкъо Яир икъуаджэхэу ГъылыІадым итхэри; Бащан къушъхьэ-шъоф чІыпІэм ит хэкоу Аргобрэ дэпкъхэмкІэ къэшІыхьагъэхэ, гъоплъэ сэххэмкІэ егъэтыгъэ къэлэшхо тІокІищымрэ ыІэ илъыгъэх; 14 Іыдэу ыкъо Ахъынадаб – Махъанаим ыІэ илъыгъ; 15 АхъымаІац – Нафталый хэкур ыІэ илъыгъ; Сэлмэн ыпхъу Басмат шъузэу ащ ыщэгъагъ; 16 Хъущай ыкъо БэІан – Ащэр хэкумрэ къалэу БэІалэтрэ ыІэ илъыгъэх; 17 Парыуахъ ыкъо Ехъощафат – Исасхъар хэкур ыІэ илъыгъ; 18 Елэ ыкъо Щымэй – Бинямин хэкур ыІэ илъыгъ; 19 Урый ыкъо Гъэбэр – амор лъэпкъым ипачъыхьэу Сихъонрэ Бащан хэкум ипачъыхьэу Іогърэ тетыгъор зыщаІыгъыщтыгъэ ГъылыІад чІыпІэр ыІэ илъыгъ. Ежь закъор ары мыщ щычІыпІэІашъхьэтетыгъэр. 20 Ехъудэри Израилри хы Іушъом Іулъ пшахъом фэдэу бэ хъухэу, ашхыщтри рашъущтри яхъойхэу, тхъэжьэу щыІагъэх.\nСэлмэн зэрэдэтхъагъэхэр\n21 Псыхъоу Евфрат къыщегъэжьагъэу фылист лъэпкъым ичІыгурэ Мысырым игъунапкъэхэмрэ анэсыжьэу арыт пачъыхьагъухэр зэкІэ Сэлмэн ыІэ илъыгъэх. Сэлмэн опсэуфэ ахэм зэкІэми тынІахьэхэр къыратыщтыгъэх, къыфэкъулыкъушІэщтыгъэх. 22 Сэлмэн гъомлапхъэу коц хьаджыгъэ тоннищрэ, нэмыкІ лэжьыгъэ хьаджыгъэ тоннихрэ, 23 былым гъэшхагъэу шъхьипшІым, хъупІэм къыращыгъэ былымышъхьэ тІокІым, мэл-пчэнхэм анэмыкІэу, шъыхьэхэр, мэзачъэхэр, шъофпчэнхэр, щагубзыу гъэпщэрыгъэхэр етІани мафэ къэс ищыкІэгъагъэх. 24 Псыхъоу Евфрат икъохьапІэ лъэныкъокІэ, Тифсахъ къыщегъэжьагъэу Іаззэ нэс илъ чІыгухэмрэ адэжькІэ щыІэ пачъыхьагъухэмрэ зэкІэ Сэлмэн ыІэ илъыгъэх. Игъунэгъу хэгъэгухэм зэкІэми мамырэу ар адэпсэущтыгъ. 25 Джаущтэу Ехъудэмрэ Израилымрэ щынагъо ямыІэу, Сэлмэн опсэуфэ, Дан къыщегъэжьагъэу БэрщэбаІ нэсыжьэу арысхэм – хэти исэнашъхьэрэ имаркІорэ ылэжьзэ шхэжьыщтыгъэ. 26 Сэлмэн ку псынкІэхэм акІашІэрэ шы мин тІокІитІум апае шэщхэмрэ шыуш мин пшІыкІутІурэ иІагъэх. 27 Зэрэ Израилэу ит чІыпІэ гъэІорышІапІэхэм яІэшъхьэтетхэм Сэлмэнрэ ащ иІанэпэсхэмрэ ящыкІэгъэщт гъомлапхъэхэр зэкІэ, щыкІагъэ афэмыхъоу шъхьадж фагъэнэфэгъэ мазэм къыригъэуалІэщтыгъэх. 28 Шыхэмрэ къыдырхэмрэ арагъэшхыщт хьэри уарзэри шъхьадж ичэзыум пачъыхьэр чІыпІэу зыдэщыІэрэм къырищалІэщтыгъэх. 29 Тхьэм Сэлмэн акъылышІуи, зэхэшІыкІышхуи, шІэныгъэшхуи гъуни нэзи имыІэу къыритыгъэх. 30 Сэлмэн иакъылышІукІэ КъокІыпІэм къыщалъфыгъэ цІыф пстэуми, мысырхэми яІушыгъэ ашъхьапырифыжьыщтыгъэ. 31 Ар цІыф пстэуми анахь акъылышІуагъ, езрахъ цІыф лъэпкъым щыщэу Етани, Махъол ыкъохэм – Хъэмэн, Къалкол, ДардэІ анахь акъылышІуагъ, гъунэгъу лъэпкъ пстэуми ащ ищытхъу аІуатэщтыгъэ. 32 Джащ тетэу гъэсэпэтхыдэ минищрэ орэд минрэ тфырэ ащ зэхилъхьагъэх. 33 Ливан хэгъэгум къыщыкІырэ кедрэ чъыгым къыщегъэжьагъэу дэпкъым къыхэкІыкІырэ иссопым нэсыжьэу ар къатегущыІагъ, псэушъхьэхэми, бзыухэми, хьацІ-уцІхэми, пцэжъыехэми къатегущыІагъ. 34 Арыти, Сэлмэн зэрэІушым икъэбар зэхэзыхыгъэ лъэпкъ пстэуми, чІыпІэ зэфэшъхьафмэ арыс пачъыхьэ пстэумэ ялІыкІохэр ащ иІушыгъэ едэІунхэу къакІощтыгъэх.\n1 тхылъыр 5\nСэлмэн Тхьэм и Унэ ишІын зызэрэфигъэхьазырыгъэр\n1 Цэур къалэм ипачъыхьэу Хъирам Даут опсэуфэ иныбджэгъущтыгъ. Сэлмэн ятэ ычІыпІэкІэ пачъыхьанэу дагъэ зэрэщафагъэм икъэбар зызэхехым, лІыкІохэр Сэлмэн дэжь ащ къыгъэкІуагъэх. 2 Ежь Сэлмэни Хъирам дэжь раІонэу ыгъэкІуагъэх: 3 «Сятэ Даут игъунэгъу лъэпкъхэм зэрязаощтыгъэм къыхэкІэу, Зиусхьаным ахэр лъэгукІэтын къыфемышІыфэ Зиусхьанэу Тхьэм ыцІэ епхыгъэу Унэ зэримышІышъугъэм ори ущыгъуаз. 4 Ау мары си Зиусхьанэу Тхьэм тыдэкІи гупсэфыгъо къыщыситыгъэшъ, пыйи пэрыохъуи джы сиІэжьэп. 5 Арышъ, \"О пкъоу пчІыпІэ уитахътэ тезгъэтІысхьащтым Сэ сцІэ епхыгъэу Унэ ышІыщт\" ыІуи, Зиусхьаным сятэ Даут къызэрэриІуагъэм тетэу, си Зиусхьанэу Тхьэм ыцІэ епхыгъэу Унэ сшІыщтышъ, 6 Ливаным къыщыкІырэ кедрэ чъыгхэр къысфыраупкІынхэу унашъо афэшІ. Згъэлажьэхэрэр о бгъэлажьэхэрэм ягъусэщтых, о къэбгъэуцурэ уасэм фэдиз бгъэлажьэхэрэм апае къыостыщт. Сыда пІомэ Цыдон къалэ щыщхэм чъыгхэр зэрэраупкІышъурэм фэдэу изыупкІышъун цІыф тэ зэрэтимыІэр ори ошІэ». 7 Сэлмэн къыраригъэІуагъэр зызэхе��ым Хъирам гушІуи ыІуагъ: «Мы лъэпкъышхор ыгъэІорышІэнэу Даут шъэо Іуш къезытыгъэ Зиусхьаным щытхъур ыдэжь!» 8 Ащ лъыпытэу Хъирам Сэлмэн дэжь ыІофтэхи раригъэІуагъ: «Садэжь къызфэбгъэкІогъэхэ Іофым зыщызгъэгъозагъ. Кедрэ ыкІи кипарис чъыгхэм яхьылІагъэу узфаер къыпфэсшІэщт. 9 Згъэлажьэхэрэм ахэр Ливаным къыращынхэшъ, хы Іушъом къынагъэсыщтых. Зэгопхагъэхэу хымкІэ къязгъэщэнхэшъ, о къэбгъэнэфэгъэ чІыпІэм къынязгъэгъэсынхэшъ, джащ дэжьым къыщызэтырязгъэлъхьащтых. Ащ ыуж о зыІэкІэбгъэхьажьыщтых. Ау ори сишІоигъоныгъэ сфэгъэцакІ, сипщыпІэ дэсхэм апае лэжьыгъэ къысфягъащ». 10 Джаущтэу Хъирам Сэлмэн зэрэфаем фэдэу кедрэ чъыгхэмрэ кипарисхэмрэ къыритыщтыгъэх. 11 Ежь Сэлмэн Хъирам ипщыпІэ щыпсэухэрэм ашхынэу коц тонн минищ фэдизрэ зэйтын дэгъэ къабзэу литрэ мин пшІыкІутІурэ шъитІурэ фэдизрэ ритыщтыгъэх. Илъэс къэс джащ фэдиз ащ Хъирам ритыщтыгъэ. 12 Зиусхьаным къызэригъэгугъагъэм тетэу Сэлмэн акъылышІу къыхилъхьагъ. Хъирамрэ Сэлмэнрэ зэшІугъэх, ахэм зэзэгъыныгъэ зэдашІыгъ. 13 Арыти, Сэлмэн зэрэ Израилэу лэжьэнхьакъ ащытырилъхьагъ. Лэжьэнхьакъыр зыпшъэ дэкІыщтыгъэр нэбгырэ мин щэкІ. 14 Нэбгырэ минипшІ зырызэу чэзыукІэ зы мазэрэ къэтынхэу ахэр Ливаным ащ ыгъакІощтыгъэх. Зы мазэрэ Ливаным къэтхэти, етІанэ мэзитІурэ яунэ исыщтыгъэх. Адонирам ахэм яІэшъхьэтетыщтыгъ. 15 Ахэм анэмыкІэу нэбгырэ мин тІокІищрэ минипшІрэ хьылъэзехьэу, мыжъор къыгозыутрэ нэбгырэ мин тІокІиплІырэ Сэлмэн къушъхьэлъэ хэкум щыфэлажьэщтыгъэх. 16 Ащ дакІоу Іоф зышІэрэ цІыфхэм алъыплъэнхэу Сэлмэн Іэшъхьэтетэу нэбгырэ минищрэ шъищрэ тыригъэхьэгъагъ. 17 Унэ лъапсэм халъхьанхэм пае мыжъошхохэр, мыжъо пытэ лъэпкъ дэгъухэр, ауІучІыгъэ мыжъохэр къагъэхьазырынхэу пачъыхьэм унашъо афишІыгъ. 18 Арыти, Сэлмэн ипсэолъэшІхэми, Хъирам ипсэолъэшІхэми, Гъыбыл къалэм щыщхэми мыжъохэр ауІучІыщтыгъэх, Тхьэм и Унэ халъхьанхэм пае ахэри пхъэхэри къагъэхьазырыщтыгъэх.\n1 тхылъыр 6\nТхьэм и Унэ зэрагъэпсыгъэр\n1 Израил цІыфхэр мысыр чІыгум къызикІыжьыгъэхэм ыуж илъэс шъиплІрэ тІокІиплІырэ тешІагъэу, Сэлмэн Израилым зэрипачъыхьэри илъэсиплІым хэхьагъэу, илъэсым иятІонэрэ мазэу Зиф зыфаІорэм тефэу Тхьэм и Унэ игъэпсын ар фежьагъ. 2 Сэлмэн Тхьэм и Унэу ыгъэпсыгъэм икІыхьагъэ метрэ щэкІ, ишъомбгъуагъэ метрипшІ, илъэгагъэ метрэ пшІыкІутф фэдиз хъущтыгъэх. 3 Тхьэм и Унэ ишъомбгъуагъэ диштэу, икІыхьагъэ метрипшІ хъунэу, ишъомбгъуагъэ метритф фэдизэу чІэхьапІэ фишІыгъ. 4 Хъагъэм фэдэу зэпыутыгъэхэу, акІоцІкІэ щышъуамбгъохэу, кІыбымкІэ нахь щыбгъузэхэу, алъапсэхэр инэу къеупсэхыгъэхэу шъхьангъупчъапІэхэр хихыгъэх. 5 Джащ фэдэу Тхьэм и Уни кІоцІ унэ лъапІэри къызэдиубытхэу Тхьэм и Унэ пышІыхьэ фишІыгъ. ЕтІанэ пышІыхьэр унэ шъхьаф-шъхьафэу зэтыриутыжьыгъ. 6 Щэ зэтет пышІыхьэм ычІэгърэ тетыпІэм ишъомбгъуагъэщтыгъэр метритІурэ ныкъорэ фэдиз, ащ ышъхьагъ тетым ишъомбгъуагъэ зыфэдизыгъэр метрищ Іэпэ-цып, шъхьагъ шъыпкъэм ишъомбгъуагъэщтыгъэр метрищрэ ныкъорэ фэдиз. ПышІыхьэр Тхьэм и Унэ идэпкъхэм къанэмысыным тегъэпсыхьагъэу зишъомбгъуагъэ чІыпІэ-чІыпІэу зэтеутыгъэ дэпкъыр Тхьэм и Унэ хъурэябзэу къыдекІокІэу къешІэкІыгъагъ. 7 Тхьэм и Унэ агъэпс зэхъум ауІучІыгъэ мыжъо хьазырхэр халъхьагъэх. Тхьэм и Унэ игъэпсыгъом отэ, пхъэшІэ ощ е нэмыкІ гъучІ Іэмэ-псымэ горэхэм ятео мэкъэ анахь цІыкІуи щызэхэпхыщтыгъэп. 8 ЯтІонэрэ тетыпІэм унэсыным пае Тхьэм и Унэ икъыблэ лъэныкъо хэлъыгъэ ихьапІэмкІэ укъихьан фэягъэ. ДэкІоепІэ щыхьэхэмкІэ ятІонэрэ тетыпІэм нэсхэти, етІанэ ащ текІхэти шъхьагъ шъыпкъэм дэкІуаещтыгъэх. 9 Джаущтэу Тхьэм и Унэ ишІын ащ ыухыгъ, кедрэ пхъэмбгъухэр зытеІулІэжьыгъэ кедрэ бгыкъухэр ащ икІашъо тыраригъэдзагъэх. 10 ЕтІани метрищ фэдиз зилъэгэгъэ пышІыхьэхэр Тхьэм и Унэ къыдакІухьэу паригъэшІыхьагъэх. Кедрэ пкъэухэмкІэ ахэр Тхьэм и Унэ къегъэпытылІэгъагъэх. 11 Арыти, Зиусхьаным Сэлмэн зыкъыфигъази къыриІуагъ: 12 «Мары Тхьэм и Унэ ошІы. Сишапхъэхэм уатемыкІэу, Сигъэнэфагъэхэм уаблэмыкІэу, Сиунашъохэр зэкІэ бгъэцакІэхэзэ пшІыщтмэ, уятэ Даут къесІуагъэр оркІэ Сэ згъэцэкІэжьыщт. 13 Израил цІыфхэм сахэтыщт, сиизраил лъэпкъи збгынэщтэп». 14 Джащ тетэу Сэлмэн Тхьэм и Унэ игъэуцун ыухыгъ.\nТхьэм и Унэ ыкІоцІ зэрашІыгъэр\n15 Тхьэм и Унэ ыкІоцІкІэ дэпкъым кедрэ пхъэмбгъухэр къыраригъэІулІэкІыгъэх. Тхьэм и Унэ иджэхашъуи икІашъуи зэдакІоу пхъэхэр атыраригъэІулІагъэх, джэхашъом кипарис пхъэмбгъухэр раригъэдзагъэх. 16 Тхьэм и Унэ ыпхачІэ щыІэу, метрипшІ фэдизкІэ ащ къыкІэрыгъэкІотыгъэу дэпкъ аригъэгъэуцуи, джэхашъом къыщегъэжьагъэу кІашъом нэс кедрэ пхъэмбгъухэр тыраригъэІулІэхи, лъапІэмэ яанахь лъэпІэжьым пае кІоцІ унэ лъапІэр джащ щаригъэшІыгъ. 17 Тхьэм и Унэ щыщэу адрэ къэнагъэм икІыхьагъэ метрэ тІокІ фэдизыгъ. 18 Тхьэм и Унэ ыкІоцІ къыраІулІэкІыгъэ кедрэм къалъыркъэбхэмрэ къызэІуихынэу ригъэжьэгъэ къэгъэгъэ Іэрамхэмрэ ятеплъэ фэдэ зиІэ сурэтхэр щыпхырыупкІыгъагъэх. Мыжъохэр къэмылъагъоу зэкІэми кедрэр атеІулІэгъагъ. 19 Зиусхьаным иунашъохэр зыдэлъ Пхъонтэ лъапІэр чІигъэуцоным пае а кІоцІ унэ лъапІэр Тхьэм и Унэ ащ харигъэшІыхьагъ. 20 КІоцІ унэ лъапІэм икІыхьагъэ метрипшІ фэдизыгъ, ишъомбгъуагъи илъэгагъи метрипшІ зырыз фэдизыгъ. Ащ ыкІоцІ дышъэ къабзэ къыригъэтІылъэкІыгъ. КІоцІ унэ лъапІэм уимыхьэзэ, ащ ыпашъхьэ дэжь щытыгъэ къурмэншІыпІэм кедрэ пхъэмбгъухэр къыриІулІэкІыгъэх. 21 Сэлмэн Тхьэм и Унэ ыкІоцІи дышъэ къабзэ къыригъэтІылъэкІыгъ. Дышъэ пшъэхъухэр кІоцІ унэ лъапІэм ыпашъхьэ рищэхи, ащи дышъэ къыригъэтІылъэкІыгъ. 22 Тхьэм и Унэ зэрэщыт къабзэу, кІоцІ унэ лъапІэм итыгъэ къурмэншІыпІэми дышъэ къаригъэтІылъэкІыгъ. 23 Метритф фэдиз зилъэгэгъэ къэрыубитІоу зэйтын чъыгым хэшІыкІыгъэхэр кІоцІ унэ лъапІэм ригъэуцуагъэх. 24 Къэрыубым изытамэ метритІурэ ныкъорэ фэдизыгъ, адрэ тамэми ишъомбгъуагъэ метритІурэ ныкъорэ фэдизыгъ. Зы тэмэ цыпэм къыщегъэжьагъэу адрэ тэмэ цыпэм нэс илъыгъэр метритф фэдизыгъ. 25 Адрэ къэрыубми иинагъэ метритф фэдизыгъ. КъэрыубитІури яшапхъэхэмкІи ятеплъэкІи зэфэдэкъэбзагъэх. 26 Зы къэрыубым илъэгагъэ метритф фэдизыгъ, адрэ къэрыубри джащ фэдизыгъ. 27 Къэрыубхэр Тхьэм и Унэ ыкІоцІ ыгузэгу ащ ригъэуцуагъэх. Къэрыубмэ атамэхэр зэкІэхыгъагъэх. Зы къэрыубым ытамэ зы дэпкъым нэсыщтыгъэ, адрэ къэрыубым ытамэ нэмыкІ дэпкъым нэсыщтыгъэ. Адрэ ятэмитІу Тхьэм и Унэ ыкІоцІ ыгузэгу щызэнэсыщтыгъэх. 28 Къэрыубхэри дышъэкІэ ащ къыгъэтІылъыхьагъэх. 29 Ащ дакІоу Тхьэм и Унэ ыкІоцІ дэпкъхэм зэрэщытэу къэрыубхэм, пальмэ чъыгхэм, къызэІуихынэу ригъэжьэгъэ къэгъэгъэ Іарамхэм ятеплъэ фэдэ зиІэ сурэтхэр ащыпхыриупкІыгъэх. 30 Джащ фэдэу Тхьэм и Унэ хэт кІоцІ унэ лъапІэм иджэхашъуи Тхьэм и Унэ адрэ иджэхашъуи дышъэ атырилъхьагъ. 31 Зэйтын чъыгым хэшІыкІыгъэу тфэ зэтет пчъэблыпкъхэр зиІэ пчъэбгъуитІузэІухыр кІоцІ унэ лъапІэм урихьанэу хилъхьагъ. 32 Зэйтын чъыгым хэшІыкІыгъэ пчъэбгъуитІузэІухым зэрэщытэу ыбгъумэ къэрыубхэм, пальмэхэм, къызэІуихынэу ригъэжьэгъэ къэгъэгъэ Іэрамхэм ятеплъэ фэдэ зиІэ сурэтхэр ащыпхыриупкІхи, дышъэкІэ къыгъэтІылъыхьажьыгъэх, къэрыубхэми пальмэхэми дышъэр атырилъхьагъ. 33 Зэйтын чъыгым хэшІыкІыгъэу плІэ зэтет пчъэблыпкъхэр Тхьэм и Унэ чІэхьапІэу фишІыгъэх. 34 ЛъэныкъуитІукІи зэІукІыщтыгъэ пчъэзэкІоцІытыр кипарис чъыгым хишІыкІыгъ. Зы пчъэм ылъэныкъуитІу ыпэкІи ыужкІи зэІукІыщтыгъэ, адрэ пчъэми ылъэныкъуитІу ыпэкІи ыужкІи зэІукІыщтыгъэ. 35 Къэрыубхэр, пальмэхэр, къызэІуихынэу ригъэжьэгъэ къэгъэгъэ Іэрамхэм ятеплъэ фэдэ зиІэ сурэтхэр ахэм ащыпхыриупкІхи, дышъэр къаригъэтІылъэкІыжьыгъ. 36 Ащ къыщымыуцоу ауІучІыгъэ мыжъо хьазырхэр сатырищэу зэтырилъхьи, кедрэ бгыкъухэр зы сатырэу ахэм къатырилъхьажьи, кІоцІ щагур дэпкъкІэ къышІыхьагъ. 37 ЯплІэнэрэ илъэсым, Зиф мазэм тефэу, Зиусхьаным и Унэ лъапсэ ащ фишІыгъ. 38 ЯпшІыкІузэнэрэ илъэсым, Булэ мазэм, ар яенэрэ маз, ищыкІагъэр зэкІэ ешІылІагъэу Тхьэм и Унэ игъэпсын ащ ыухыгъ. Ащ ишІын илъэсиблэ пылъыгъ.\n1 тхылъыр 7\nСэлмэн икъэлэсэрай\n1 Сэлмэн ежь пае ышІыщтыгъэ къэлэсэраим игъэпсын илъэс пшІыкІущэ пылъи, ар зэрэщытэу ыухыгъ. 2 Джащ фэдэу Ливан Мэз Ун зыфаІори ышІыгъ. Ащ икІыхьагъэ метрэ шъэныкъо, ишъомбгъуагъэ метрэ токІрэ тфырэ, илъэгагъэ метрэ пшІыкІутф фэдизыгъ. СатыриплІ хъоу кедрэ кІэсэнхэр унэм кІигъэуцуагъэх. Кедрэ бгыкъухэр а кІэсэнхэм атыриІулІэжьыгъэх. 3 Кедрэ кІэсэн тІокІитІурэ тфырэу пшІыкІутф-пшІыкІутфэу сатырэу чІэсагъэмэ апэпчъ кедрэ бгыкъу пшІыкІутф зырыз атыриІулІэжьи, шъхьагъырэ унэу зикІашъо бгыкъу пшІыкІутф зырызэу шъолъырищэу зэтеутыгъэр ащ тыригъэуцожьыгъ. 4 НэфынэкъипсапІэхэр сатырищэу зэтетыгъэх. НэфынэкъипсапІэм нэфынэкъипсапІэ къыпэІутыгъ. 5 ПчъэхэгъэуцуапІэхэри пчъэблыпкъхэри плІэу зэтетыгъэх. 6 Метрэ тІокІырэ тфырэ фэдиз икІыхьагъэу, метрэ пшІыкІутф хъун ишъомбгъуагъэу КІэсэнхэр ЗыкІэт Унэшху зыфаІоу шъхьэ зытелъыр ащ ышІыгъ. Шъхьэ фэхъурэяшъо зиІэ унэшхоу КІэсэнхэр зыкІэтыр зыфаІорэр ащ къыпишІыхьажьыгъ. 7 Тэхътэ ЩытыпІэ Унэшхор зыфаІоу, хьыкум зыщишІыщтыгъэу, Хьыкум ШІыпІэ УнэшхокІэ заджэщтыгъэхэри ышІыгъ. Ащ иджэхашъорэ идэпкъхэмрэ кедрэ пхъэмбгъухэр атыраригъэІулІагъэх. 8 Ежь зыщыпсэущтыгъэ унэм ищагоу кІэсэнхэр зыкІэт Хьыкум ШІыпІэ Унэшхом ыкІыбкІэ щыІагъэри джащ фэдэу ыгъэпсыгъ. Мысыр пачъыхьэм ыпхъоу Сэлмэн къыщагъэм ежь ием фэдэ унэ фаригъэшІыгъ. 9 Ар джэхашъом къыщегъэжьагъэу унашъхьэм нэсыжьэу, ыкІыби къыхиубытэу, щагушхом нэсыжьэу шапхъэмэ атетэу нэІумкІи кІыбымкІи ауІучІыхи, пхъэххэмкІэ зэпахыжьыгъэ мыжъо лъэпкъ пытэ дэгъухэмкІэ, мыжъошхохэмкІэ къэгъэпкІыхьэгъагъ. 10 Зым икІыхьагъэ метритф хъунэу, адрэм икІыхьагъэ метриплІ фэдизэу мыжъо лъэпкъ пытэ дэгъухэм, мыжъошхохэм унэ лъапсэр ахэшІыкІыгъагъ. 11 Шапхъэмэ атетэу ауІучІыгъэ мыжъо лъэпкъ пытэ дэгъухэр ащ ыкІыІу тырилъхьэхи, кедрэ бгыкъухэр ахэм атырилъхьажьыгъэх. 12 Щагушхор, Зиусхьаным и Унэ ыкІоцІырэ ищагуи Тхьэм и Унэ иапэрэ ихьапІэу кІэсэнхэр зыкІэтри шапхъэмэ атетэу ауІучІыгъэ мыжъохэр сатырищэу зэтелъхэу, кедрэ бгыкъухэр зыкІыІу зы сатырэу телъыжьхэмкІэ джащ фэдэу хъурэябзэу къэшІыхьэгъагъэх.\nХъирам иІэпэІэсэныгъ\n13 ЕтІанэ Сэлмэн Цэур щыщ Хъирам лъигъэкІуагъэх. 14 Израил лъэпкъым къыхиубытэрэ нэфтэлый лъэпкъым щыщ шъузабэ горэм ар икІалэщтыгъ. Ятэ Цэур щыщыгъ, джэрзым Іоф зэрэдэпшІэщтым ар фэІазэу щытыгъэти, фэІэпэІасэу пкъыгъо зэфэшъхьафхэр ащ хишІыкІыщтыгъэх. Ар пачъыхьэу Сэлмэн дэжь къэкІуагъэу Іоф зэфэшъхьафхэр фишІэщтыгъ.\nДжэрз кІэсэнитІур зэришІыгъэр\n15 Метрибгъу зырыз фэдиз зилъэгэгъэ кІэсэнитІоу джэрз гъэткІугъэм ащ хишІыкІыгъэхэм метрэ хырых фэдиз зикІыхьэгъэ джэрз шъэгъэ блэрхэр зэфэдэу хъурэябзэу къадекІокІыщтыгъэх. 16 КІэсэн шъхьагъхэр хъурэябзэу къызэдаубытэу къатыригъэуцожьынхэм пае, метритІурэ ныкъорэ фэдиз зырыз ялъэгагъэу танджхэр джэрзым хигъэткІукІыгъэх. 17 КІэсэн шъхьагъхэм атыригъэуцогъэ танджхэм къарихъухыжьынэу джэрз шъэгъэ блэрхэмрэ хъытыу фэдэу зэхэблэгъэ джэрз пшъэхъухэмрэ блырыблэу ыгъэхьазырыгъэх. 18 Джаущтэу кІэсэнхэр ыгъэпсхи, ахэм ашъхьагъхэм атыригъэуцогъэ танджхэм къарихъухыжьыгъэ хъытыухэм ачІэгъ къыдекІокІэу фэхъурэяшъоу къытепшырэ сатыритІоу нар теплъэ зиІэхэр язырызэу ышІыгъ. 19 МетритІу хъунэу яинагъэу аІууц къэгъагъэхэм ятеплъэ зиІэ танджхэр ышІыхи Тхьэм и Унэ иапэрэ ихьапІэу кІэсэнхэр зыкІэтым кІагъэуцогъэ пкъэухэм ашъхьагъ тыригъэуцожьыгъэх. 20 Фэхъурэяшъоу къытепшырэ тхыпхъэхэу кІэсэнитІуми ашъхьагъ тетыгъэ танджхэм алъэпсэ шъыпкъэмэ къадекІокІыхэрэр хъытыум пэблэгъагъэх. СатыритІу хъоу нар шъитІу хъурэябзэу ахэм къаришІэкІыгъ. 21 ЕтІанэ кІэсэнхэр кІэтэу Тхьэм и Унэ иапэрэ ихьапІэ ышІыгъ. Зы кІэсэныр къыблэмкІэ ыгъэуцуи, ЯхынкІэ ��джагъ. Адрэ кІэсэныр темырымкІэ ыгъэуцуи, БоІазкІэ еджагъ. 22 КІэсэнхэм ашъхьагъ аІууц къэгъагъэм итеплъэ фэдэ яІэу ышІыгъ. Джащ тетэу кІэсэнхэм ягъэуцун ыухыгъ.\nДжэрзым хэшІыкІыгъэ лэгъуп-псыубытыпІэр\n23 ЕтІанэ лэгъуп-псыубытыпІэр джэрзым хишІыкІыгъ. Ащ ынэз зы бгъум къыщегъэжьагъэу адрэ бгъум нэс метритф фэдиз хъущтыгъэ. Ар зэпэхъурэебзагъ, илъэгагъэ метритІурэ ныкъорэ фэдизыгъ, ащ ынэз ихъурэягъэ метрэ пшІыкІутф фэдиз илъыгъ. 24 Джэрз лэгъуп-псыубытыпІэ ІупшІэ чІэгъым хъурэябзэу къыдекІокІэу метрэныкъо фэдиз пэпчъ къалъыркъэб теплъэ зиІэ шІыгъэхэр пшІырыпшІэу пышІэгъагъэх. СатыритІу хъоу зэготхэу ахэр лэгъуп-псыубытыпІэм хъурэябзэу къыдекІокІыщтыгъэх. Къалъыркъэбхэри лэгъуп-псыубытыпІэри зэдакІоу джэрзым зэдыхэгъэткІукІыгъагъэх. 25 Лэгъуп-псыубытыпІэр цу пшІыкІутІум атетыгъ: цуищыр ашъхьэкІэ темырымкІэ, адрищыр къохьапІэмкІэ, щыр къыблэмкІэ, адрищыр къокІыпІэмкІэ гъэзэгъагъэх. Лэгъуп-псыубытыпІэр ахэм атетыжьыгъ, акІэнтІыІухэр лъачІэмкІэ гъэзэгъагъэх. 26 Лэгъуп-псыубытыпІэм ынэзхэр Іабгъу фэдиз хъунэу Іужъугъэх, ыІупшІэхэр Іэгубжъэ ІупшІэм фэдэу гъэпсыгъэхэу, аІууц къэгъэгъэ къызэІукІыгъакІэм итеплъэ зыдаІыгъыгъ. Лэгъуп-псыубытыпІэм псэу литрэ мин тІокІитІу фэдиз ифэщтыгъэ.\nЩэрэхъхэм атет тхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэхэр\n27 Джащ фэдэу ащ щэрэхъхэм атет тхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэхэр пшІы хъоу джэрзым хишІыкІыгъэх. Щэрэхъхэм атет тхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэ пэпчъ метритІу фэдиз икІыхьэгъагъ, ишъомбгъуагъэщтыгъэр метритІу фэдиз, метрэрэ ныкъорэ хъунэу илъэгэгъагъ. 28 Щэрэхъхэм атет тхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэхэр мыщ фэдэу зэхэгъэуцогъагъэх: абгъухэр кІоцІымкІэ щыІэ зэгъэпытылІапІэхэмкІэ зэкІэгъэпытыхьэгъагъэх. 29 КІоцІымкІэ щыІэ зэгъэпытылІапІэхэмкІэ зэкІэгъэпытыхьэгъэ бгъухэми зэгъэпытылІапІэхэми аслъанхэр, цухэр, къэрыубхэр атешІыхьэгъагъэх. Аслъанхэмрэ цухэмрэ ашъхьагъи ачІэгъи Іэрам зэхэблагъэхэр атешІыхьэгъагъэх. 30 ТхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэ пэпчъ икулъэмыджхэр джэрзэу джэрз щэрэхъиплІымэ атетыгъ. Лэгъуп-псыубытыпІэр къэмыукъончыным пае тхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэм икъопиплІэу тэмэпкъышъхьэм фэдэу къыпыщыщтыгъэхэм атегъэуцогъагъ. Ахэри Іэрам зэхэблагъэ пэпчъи зэдакІоу джэрзым зэдыхэгъэткІукІыгъагъэх. 31 ТхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэм ынэз сантиметрэ шъэныкъокІэ къытеІатыкІыгъагъ. ИтеплъэкІэ кІэсэн лъапсэмэ афэдэу хъурэягъ, ишъомбгъуагъэ сантиметрэ тІокІищрэ пшІыкІутфырэ фэдизыгъ. Ынэз дэхэфэшІ горэхэр къешІэкІыгъагъэх. Ар зыдэтым ыбгъухэр плІэмыягъэх нахь, хъурэягъэхэп. 32 ТхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэр щэрэхъиплІмэ атетыгъ. Щэрэхъхэм якулъэмыджхэр тхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэм дыхэтыгъэх. Щэрэхъ пэпчъ илъэгагъэ сантиметрэ тІокІищрэ пшІыкІутфырэ фэдизыгъ. 33 Щэрэхъмэ язэхэлъыкІэ ку псынкІэмэ акІэт щэрэхъмэ афэдагъ. Ахэм якулъэмыджхэри, якущэрэхъ лъэгухэри, якутакъэхэри, якуцэхэри – зэкІэри зэдакІоу джэрзым зэдыхэгъэткІукІыгъагъэх. 34 ТхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэ пэпчъ ыкъопиплІ тэмэпкъышъхьэм фэдэу къыпыщыщтыгъэх. Ахэр тхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэмэ адыхэгъэткІукІыгъагъэх. 35 Щэрэхъхэр зыкІэт тхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэм ынэзхэр сантиметрэ тІокІырэ тфырэ фэдиз горэкІэ тегъэуцуапІэм къышъхьащыщтыгъэх. Ащ ыкъуапэхэм яубытыпІэхэри ыбгъухэри зэдакІоу шІыгъагъэх. 36 Щэрэхъхэр зыкІэт тхьакІыпІэ-тегъэуцуапІэмэ яубытыпІэмэ анэзхэм къэрыубхэр, аслъанхэр, пальмэ чъыгхэр зытебгъэуцон плъэкІыщт чІыпІэмэ атыришІыхьэхи, Іэрам блэрхэм ясурэтхэр ахэм къаригъэкІокІыжьыгъэх. 37 Джаущтэу щэрэхъхэм атет тхьакІыпІэ-тегъэуцопІипшІыр ащ ышІыгъ. ЯшІыкІэкІи, яшапхъэкІи, ятеплъэкІи зэфэдэхэу ахэр джэрзым хигъэткІукІыгъэх. 38 Джэрз лэгъупипшІи ащ ышІыгъ. Лэгъуп пэпчъ литрэ шъий ифэщтыгъэ. Лэгъуп пэпчъ илъэгагъэ метритІу фэдизыгъ, лэгъуп пэпчъ щэрэхъхэр зыкІэт тхьакІыпІэ-тегъэуцопІипшІым яз тетыгъ. 39 ЕтІанэ щэрэхъхэр зыкІэт тхьакІыпІэ-тегъэуцопІитфыр Тхьэм и Унэ икъыблэ лъэныкъокІэ гъэзагъэу, адритфыр Тхьэм и Унэ итемыр лъэныкъокІэ щыІэу зэбгыригъэуцукІыгъэх. Джэрзым хэшІыкІыгъэ лэгъуп-псыубытыпІэр Тхьэм и Унэ икъыблэ-къокІыпІэ лъэныкъокІэ ыгъэуцугъ.\nТхьэм и Унэ зэрагъэдэхагъэр\n40 ЕтІанэ Хъирам лэгъупхэр, хьакужъонтхъухэр, лэджэнхэр ышІыгъэх. Джаущтэу Хъирам пачъыхьэу Сэлмэн дэжь щыІэу Зиусхьаным и Унэ щишІэщтыгъэ Іофыр зэкІэ ыухыгъ. 41 Ащ ышІыгъэх: кІэсэнитІури, фэхъурэяшъоу щыт танджхэу ахэм ашъхьарысхэри, танджитІуми къяхъухыжьыгъэщт хъытыуитІури; 42 нар шъиплІыри хъытыуитІум апишІэжьыгъэх; хъытыу пэпчъ нарэу пышІэгъагъэр сатыритІу; кІэсэнхэм ашъхьарыс танджхэм къарихъухыжьынхэу ахэр ащ ышІыгъэх; 43 щэрэхъхэр зыкІэт тхьакІыпІэ-тегъэуцопІипшІыри, щэрэхъхэр зыкІэт лэгъупипшІыри, 44 лэгъуп-псыубытыпІэри, ащ ычІэгъ чІэт цу пшІыкІутІури, 45 лэгъупцІыкІухэри, хьакужъонтхъухэри, лэджэнхэри ащ ышІыгъэх. Зиусхьаным и Унэ пае Хъирам Сэлмэн фишІыгъэ пкъыгъо пстэури джэрз зэпэлыдыжьым хэшІыкІыгъагъэх. 46 Пачъыхьэм ар ыгъэткІути Иордан пэмычыжьэу, Сукъотрэ Цэртанрэ азыфагу илъ чІыпІэм чІыгу итІыкІыгъэм щыраригъэкІэжьыщтыгъэ. 47 ЕтІанэ а пкъыгъохэр бэ дэдэ зэрэхъущтыгъэхэм къахэкІэу джэрзэу агъэкІуагъэр зыфэдизыр Сэлмэн аригъэгъэнэфагъэп. 48 Ащ дакІоу Сэлмэн Зиусхьаным и Унэ чІэтыщтыхэр аригъэшІыгъэх. АригъэшІыгъэхэр мыщ фэдэх: дышъэ къурмэншІыпІэр, гъомылэ тынхэр зытыралъхьащт дышъэ Іанэр; 49 Тхьэм и Унэ хэт кІоцІ унэ лъапІэм икъыблэ лъэныкъокІэ тфырытфэу щытынхэу дышъэ къабзэм остыгъэхэр хишІыкІыгъэх; къэгъагъэхэри, остыгъэхэри, Іадэхэри дышъэм хэшІыкІыгъагъэх; 50 лэджэн цІыкІухэр, остыгъэм ишъэгъэ стафэхэр къызэрэпахырэ Іадэхэр, нэмыкІ лэджэнхэр, Іэгубжъэхэр, жъапхъэхэр дышъэ къабзэм хэшІыкІыгъагъэх. ЛъапІэмэ анахь лъэпІэжьэу Тхьэм и Унэ ыкІоцІ итыжьым хэлъ пчъэмрэ Тхьэм и Унэ иапэрэ ихьапІэ хэлъ пчъэмрэ яхьалъкъхэр дышъэм хэшІыкІыгъагъэх. 51 Джаущтэу Зиусхьаным и Унэ игъэпсын пылъыгъэ ІофшІэн пстэури Сэлмэн зэшІуихыгъ. Арыти, Сэлмэн ятэ Даут тыжьынэу, дышъэу, пкъыгъохэу Зиусхьаным фигъэшъошэгъагъэхэр къыхьхи, Зиусхьаным и Унэ хэт пкъыгъолъэпІэ-гъэтІылІыпІэм чІэлъынхэу аритыпагъэх.\n1 тхылъыр 8\nТхьэм ипхъонтэ лъапІэ Тхьэм и Унэ къызэрахьыжьыгъэр\n1 Сэлмэн Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ Даут икъалэу Цион къыдахыжьынышъ къахьыжьыным пае Израилым инахьыжъ упчІэжьэгъухэм, зэкІэ лІакъомэ яІэшъхьэтетхэм, израил цІыфхэм къатекІыгъэхэм япащэхэм пачъыхьэу Сэлмэн дэжь, Ерусэлэм, къэкІонхэу къяджагъ. 2 Арыти, илъэсым ияблэнэрэ етан мазэм тефэу израилхэр зэкІэ пачъыхьэу Сэлмэн дэжь агъэмэфэкІынэу къекІолІагъэх. 3 Израилым инахьыжъ упчІэжьэгъу пстэури къакІохи, къурмэнышІхэм пхъонтэ лъапІэр къаІатыгъ. 4 Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІи, чэтэнгъэІэгъэ лъапІэри, ащ чІэлъыгъэ пкъыгъо лъапІэхэри рахьыжьагъэх. КъурмэнышІхэмрэ лэуйхэмрэ ахэр ахьыщтыгъэх. 5 Пачъыхьэу Сэлмэнрэ зэрэ Израилэу ицІыф хэхыгъэхэу ащ щызэрэугъоигъэхэмрэ пхъонтэ лъапІэм ыпэ итхэу, мэл-пчэнхэмрэ былымхэмрэ ябагъэ зыфэдизыр къэлъытэгъуаеу къурмэн ашІхэзэ, кІощтыгъэх. 6 КъурмэнышІхэм Зиусхьаным ипхъонтэ лъапІэ къахьи, лъапІэмэ яанахь лъэпІэжьыр зэрытыщт кІоцІ унэм рахьи, къэрыубмэ атэмэ чІэгъмэ ачІагъэуцуагъ. 7 Къэрыубмэ атамэхэр пхъонтэ лъапІэр зыдэщыт чІыпІэм ышъхьагъ щызэкІэхыгъэхэу, пхъонтэ лъапІэмрэ ар зэрэзэрахьэрэ пхъэ убытыпІэхэмрэ ашъхьагъ щыгъэІэгъагъэх. 8 ЧІыпІэ лъапІэу кІоцІ унэ лъапІэм ыпашъхьэ итымкІэ узыплъэкІэ, пхъонтэ лъапІэр зэрэзэрахьэрэ пхъэ убытыпІэхэм аІэпакІэхэр щыплъэгъущтыгъэх, ау укъыІукІотмэ, плъэгъущтыгъэхэп. Джы къызнэсыгъэми джащ фэдэу ахэр зэрэщытых. 9 Израил цІыфхэр Мысыр хэгъэгум къикІыжьыгъэхэу, Зиусхьаным ахэм зэзэгъыныгъэ къызадешІым, Мосэ Хъорэб къушъхьэм щыІэзэ пхъонтэ лъапІэм дилъхьэгъэгъэ мыжъобгъуитІум анэмыкІ зыпари ащ дэлъыгъэп. 10 КъурмэнышІхэр чІыпІэ лъапІэм къызекІыжьхэм, ошъуапщэр Зиусхьаным и Унэ из хъугъэ. 11 Ащ ошъуапщэр из зэрэхъугъэм къыхэкІэу къурмэнышІхэр щытынхэ алъэкІыщтыгъэп. Джащ нэсэу Тхьэм Зиусхьаным и Унэ зэлъикІугъ. 12 Мыщ дэжьым Сэлмэн къыІуагъ: «Зыщымылъэгъушъущт чІыпІэм зэрэщыІэр ежь Зиусхьаным къыІуагъ. 13 УипсэупІэнэу Ощ пае мары Унэ лъапІэр сэ згъэпсыгъэ, егъашІэм ущыщыІэнэу ар О уичІыпІ».\nСэлмэн цІыфхэм зэрадэгущыІагъэр\n14 Зэрэ Израилэу ицІыф хэхыгъэхэу щытхэм Сэлмэн закъфыригъэзэкІи Тхьэм ынэшІу къащыфэнэу къафэлъэІуагъ. 15 Ащ къыІуагъ: «Израилым и Зиусхьанэу Тхьэм, сятэ Даут къыриІуагъэр непэ зыгъэцэкІэжьыгъэм, щытхъур ыдэжь! Ащ ыІогъагъ: 16 \"Сиизраил лъэпкъ Мысырым къызщисщыжьыгъэ мафэм къыщегъэжьагъэу Сэ сцІэ пае Унэ щагъэпсынэу Израилым илІакъохэр зыщыпсэурэ къалэмэ ащыщ гори къыхэсхыгъэп, Сиизраил лъэпкъ илІышъхьэ хъуным пае Даут къахэсхыгъ\". 17 Сятэ Даут Израилым и Зиусхьанэу Тхьэм ыцІэ епхыгъэу унэ ыгъэпсынэу гухэлъ иІагъ. 18 Ау Зиусхьаным сятэ Даут къыриІуагъ: \"Джары сцІэ ��пхыгъэу унэ пшІынэу угу зэрилъыр дэгъу. 19 Ау сцІэ епхыгъэу унэ зыгъэуцущтыр къыпхэкІыгъэ шъаор нахь орэп, джары сцІэ епхыгъэу унэ зышІыщтыр\". 20 Зиусхьаным ыІуагъэр ыгъэцэкІэжьыгъ. Сятэ Даут ычІыпІэ сэ сиуцуагъ, Израилым итахъти сытетІысхьагъ, Зиусхьаным зэриІуагъэм фэдэу, Израилым и Зиусхьанэу Тхьэм ыцІэ епхыгъэу унэ сшІыгъэ. 21 Зиусхьаным тятэхэр Мысыр хэгъэгум къызырещыжьхэм ахэм къадишІыгъэгъэ зэзэгъыныгъэр зыдэлъ пхъонтэ лъапІэм пайи чІыпІэ ащ щызгъэхьазырыгъ».\nТхьэм и Унэ икъызэІухыгъом Сэлмэн тхьэлъэІоу щишІыгъэр\n22 Ащ дэжьым Сэлмэн израил лъэпкъым изэІукІэ ыпэ итэу къурмэншІыпІэм ыпашъхьэ дэжь уцугъэ, ыІэхэр уашъом фэгъэзагъэу къыдиІэтыехи, 23 къыІуагъ: «Зиусхьанэу Израилым и Тхьэр! Ощ фэдэу Тхьэ ташъхьагъкІэ уашъоми ычІэгъкІэ чІыгуми атетэп. УиІумэтхэм адэпшІыгъэ зэзэгъыныгъэм уфэшъыпкъэу, зыгукІэ къыпфэщагъэхэу уапашъхьэ ит УиІумэтхэм гукІэгъу къафэошІы. 24 УиІумэтэу сятэ Даут къепІогъагъэр бгъэцэкІэжьыгъэ; О къэпІогъагъэр непэ бгъэцэкІэжьыгъэ. 25 Израилым и Зиусхьанэу Тхьэр, \"Пкъохэр зытет гъогухэм афэсакъхэу, ощ фэдэу сапашъхьэ итхэмэ, о къыпхэкІыгъэхэр ренэу Израилым итахътэ тесыщтых\" пІуи, УиІумэтэу сятэ Даут къепІогъагъэр джы къэгъэшъыпкъэжь. 26 Израилым и Тхьэр, УиІумэтэу сятэ Даут къепІогъагъэр шъыпкъэ орэхъужь! 27 Шъыпкъэ дэдэу, Тхьэр ара чІыгум щыпсэущтыр? Уашъоми уашъохэм яуашъуи О уарыфэрэп, сэ сшІыгъэ унэм ащыгъум уифэхэнэп ныІа. 28 Ау щытми, си Зиусхьанэу Тхьэр, УиІумэт итхьэлъэІурэ къызкІэлъэІурэмрэ унаІэ къатедз, УиІумэт иджэмакъэрэ тхьэлъэІоу непэ ышІырэмрэ къызэхэхых. 29 Уинэплъэгъу мафи чэщи мы Унэми, О пцІэ зэпхыгъэнэу зыфэпІогъэ мы чІыпІэми къафэрэгъэзагъ. УиІумэт а чІыпІэм щытэу тхьэлъэІоу ышІыщтыр къызэхэорэх. 30 О УздэщыІэ мы чІыпІэм дэжь щытхэу УиІумэти Уиизраил лъэпкъи тхьэлъэІу зыщашІыкІэ, ятхьэлъэІу къызэхэх, О уздэщыІэ чІыпІэм, ошъогум къыщызэхэхи япсэкІодхэр къафэгъэгъу. 31 Зыгорэм игупсэ зэрар фэхъоу псэкІод ышІагъэу, адрэр къедаоу тхьэлъанэ ригъэшІынэу, тхьэлъанэ зэдашІынэу мы Унэм чІэт къурмэншІыпІэм къызекІуалІэхэкІэ, 32 ошъогум къыщызэхэхи, УиІумэтхэм хьыкумышІ къафэхъу, мысэм ышІагъэр ышъхьэ къигъэфэжьи гъэмысэ, зафэм изэфагъэ елъытыгъэу зэрэзафэр къэгъэнаф. 33 Уиизраил лъэпкъ уапашъхьэ псэкІод зэрэщишІагъэм пае пыир къызытекІокІэ, уадэжь къагъэзэжьэу мы Унэм къызыщыолъэІухэкІэ, агу еІэжьыгъэхэу къызыщыолъэІухэкІэ, 34 ошъогум къыщызэхэххи, Уиизраил лъэпкъ ипсэкІодшІагъэ къыфэгъэгъуи, ятэмэ къяптыгъэгъэ чІыгур ахэм къятыжь. 35 Уапашъхьэ псэкІод щашІагъэу, ащ пае ахэм огъу къафэбгъэкІуагъэу мы чІыпІэм зыкъыфагъазэу ахэр къызыолъэІухэкІэ, уадэжь къызагъэзэжькІэ, О зэребгъэуцолІагъэхэм къыхэкІэу псэкІодэу ашІагъэм зыфыкІэгъожьхэкІэ, 36 ошъогум къыщызэхэххи, УиІумэт Уиизраил лъэпкъ ипсэкІодшІагъэ къыфэгъэгъу, зэрыкІон фэе гъогу зафэр къыфэгъэнафи, плъэпкъ кІэнэу къептыгъэ уичІыгу ощх къыщыфегъэщх. 37 ЧІыгум щыгъаблэу, хьадэгъур къызпыкІырэ зэпахрэ бэгуузыр къекІокІэу, жьыбгъэ стырыр къепщэу, лэжьыгъэр зыгъэкІодрэ узыр, мацІэр, хьамлыухэр къежьагъэхэу е зыщыпсэухэрэ къалэм ичІыгумэ пыир къатебанэу, тхьамыкІагъо горэ къафыкъокІэу, уз горэм ригъэзыгъэхэу, 38 агу еІэжьыгъэхэу, тхьамыкІагъом зэлъиубытыгъэхэу, мы Унэм аІэхэр къызыщыпфащэйхэкІэ, зы нэбгырэ горэм е Уиизраил лъэпкъ зэрэщытэу лъэІу къызыпфашІыкІэ, ахэр къызыолъэІухэкІэ, 39 уздэщыІэ чІыпІэу ошъогум О къыщызэхэххи, япсэкІодхэр къафэгъэгъу. Хэти зэрыкІогъэ гъогум, ыгу иплъагъорэм елъытыгъэу, ифэшъуашэр егъэгъот, сыда пІомэ цІыф пстэуми агу илъым О зыр ары щыгъуазэр. 40 Ахэр зэхьылІагъэр тыпщыщынэмэ, тятэмэ къяптыгъэ чІыгум ренэу тызэрэщыпсэущтыр ары. 41 Уиизраил лъэпкъ щымыщ хамэр О уикъэбар зэхихыгъэу, ащ пае лъэныкъо чыжьэм къикІэу къызыкІокІэ, – 42 сыда пІомэ О уикъэбарышхуи, уилъэкІи, уизэшІокІи ахэми зэхахыщт, – ари къэкІонышъ, мы Унэм щылъэІощт. 43 УздэщыІэ чІыпІэу ошъогум О къыщызэхэхи, хамэр къызэрэуаджэрэр зэкІэ къыфашІ, чІыгум тет лъэпкъ пстэуми уашІэным, Уиизраил лъэпкъ къызэрэпщыщынэрэм фэдэу къыпщыщынэнхэм, къыщыолъэІунхэу мы Унэр О зэрэпфэсшІыгъэм икъэбар зэхахыным пае. 44 О зэрыбгъэкІорэ гъогум тетэу, Уилъэпкъ пыим пэшІуекІоу заом зежьэкІэ, О къыхэпхыгъэ къалэмкІэ, О пцІэ епхыгъэу сшІыгъэ унэм зыкъыфагъазэу Зиусхьаным елъэІухэ зыхъукІэ, 45 ахэм ятхьэлъэІуи къызкІэлъэІухэри ошъогум О къыщызэхэххи, зэфагъэкІэ къапэгъокІ. 46 Уапашъхьэ псэкІод щашІэу, – псэкІод зымышІырэ цІыф щыІэпышъ, – ахэм О уакъыфэгубжэу, пыйхэм аІэкІаплъхьэхэу, гъэры зышІыгъэхэ пыим ичІыгу чыжьэ е благъэ ахэр защэхэкІэ, 47 етІанэ гъэрэу зыдэщыІэхэ чІыпІэм зыкъыщашІэжьэу, \"псэкІод тшІыгъэ, хэбзэнчъэу тызекІуагъ, лажьэ ттелъ\" аІозэ, гъэры зыщашІыгъэхэ чІыгум зэрисхэзэ, зыкъыпфагъазэу къызыолъэІухэкІэ, 48 гъэры зышІыгъэхэ пыйхэм ячІыгу зэрисхэзэ, агукІи апсэкІи О зыкъыпфагъазэу, ятэмэ къяптыгъэ ячІыгу, О къыхэпхыгъэ къалэм, О пцІэ епхыгъэу сшІыгъэ унэм закъыфагъазэу О къызыолъэІухэкІэ, 49 ятхьэлъэІуи къызфэлъаІохэри ошъогум, О уздэщыІэ чІыпІэм, къыщызэхэххи, зэфагъэкІэ къапэгъокІ, 50 Уилъэпкъ уапашъхьэ щишІыгъэ псэкІодри уапашъхьэ зэрэщыхэукъуагъэри къыфэгъэгъух, гъэры зышІыгъэхэм гукІэгъу къафыряІаным пае ахэм агухэр къягъэгъух. 51 Сыда пІомэ ахэр Мысырым къипщыжьыгъэхэр, гъучІ хьакухэм ямэшІостыр къыхэпщыжьыгъэхэр ары. 52 УиІумэт итхьэлъэІурэ Уиизраил лъэпкъ итхьэлъэІурэ уинэплъэгъу къафэрэгъэзагъ, ахэр О къыуаджэхэ зыхъукІэ сыдыгъуи зэхэпхынхэм пае. 53 Сыда пІомэ тятэхэр Мысырым къызеощыжьхэм, Зиусхьанэу Тхьэр, УиІумэт Мосэ къызэрепІуагъэм фэдэу, пІэ илъынэу дунаим тет лъэпкъ пстэуми О ар къахэпхыгъ!»\nСэлмэн Тхьэм ынэшІу къыщыфэнэу лъэпкъым зэрэфэлъэІуагъэр\n54 Сэлмэн итхьэлъэІуи, Зиусхьаным фыриІэ лъэІури къызеуххэм, ыІэхэр уашъомкІэ гъэзагъэхэу, дэІэтэягъэхэу Зиусхьаным икъурмэншІыпІэ ыпашъхьэ лъэгонджэмышъхьэкІэ щысыгъэти, къэтэджыжьыгъ. 55 Ащ дэжьым щытэу ымакъэ лъэшэу Іоу, Тхьэм ынэшІу къащыфэнэу, израил цІыфэу къызэІукІагъэхэм къафэлъаІуи къыІуагъ: 56 «Зиусхьаным зэриІуагъэм фэдэу, Иизраил лъэпкъ гупсэфыгъо къезытыгъэм щытхъур ыдэжь! ИІумэт Мосэ къыриІогъэ гущыІэшІухэм ащыщ гори мыгъэцэкІэжьыгъэу къэнагъэп. 57 Тятэмэ зэрягъусагъэм фэдэу, ти Зиусхьанэу Тхьэр тэри терэгъус, тыкъерэмыбгын, тыкъызэремынэкІ! 58 Ащ игъогумэ татетыным, тятэмэ осыет къафишІыгъэ унашъохэр, Ащ ишапхъэхэр, Ащ игъэнэфагъэхэр дгъэцэкІэнхэм пае, тыгухэмкІэ тызферэщэх! 59 Зиусхьаным ыпашъхьэ сызэрэщелъэІугъэ гущыІэхэр ти Зиусхьанэу Тхьэм мафи чэщи лъэрэІэсых, Зиусхьанэу Тхьэр ИІумэти Иизраил лъэпкъи зэфагъэкІэ мафи чэщи къапэрэгъокІ, 60 Зиусхьаныр зэрэ Тхьэр, Ащ нэмыкІ зэрэщымыІэр дунаим тет лъэпкъ пстэуми ашІэным пае. 61 Джы фэдэу ти Зиусхьанэу Тхьэм ишапхъэхэм татетыным, Ащ иунашъохэр дгъэцэкІэнхэм пае, шъугукІэ зэрэщытэу Ащ шъуфэрэгъэзагъ!»\nСэлмэн къурмэнхэр зэришІыгъэр\n62 Ащ дэжьым пачъыхьэми израил цІыфэу зэкІэ ащ игъусэхэми Зиусхьаным пае къурмэн ашІыгъ. 63 Арыти, Сэлмэн Зиусхьаным пае былымышъхьэ мин тІокІырэ минитІурэ мэл-пчэнхэу минишъэрэ мин тІокІырэ мамыр къурмэн ышІыгъэх. Джаущтэу пачъыхьэмрэ израил цІыфхэмрэ Зиусхьаным и Унэ къызэІуахыгъ. 64 А мэфэ дэдэм пачъыхьэм къурмэнгъэст, гъомылэ тын ышІхи, мамыр къурмэнмэ къатекІыгъэ шэр ыгъэсти, Зиусхьаным и Унэ ыпашъхьэ ит щагум ипчэгу ыукъэбзыгъ. Къурмэнгъэстэу, гъомылэ тынэу ышІыгъэхэмрэ мамыр къурмэныпхъэхэм къатекІыгъэ шэмрэ Зиусхьаным ыпашъхьэ щытыгъэ джэрз къурмэншІыпІэм ифэшъунхэу щытыгъэп. 65 Сэлмэн а уахътэм мэфэкІышхо ышІыгъ, Хъэмат къалэ идэхьагъу къыщегъэжьагъэу игъукІырэ псыхъоу Мысырым игъунапкъэкІэ щыІэм нэсыжьэу къарыкІыгъэ израил цІыфхэр зэкІэ зэІукІэшхом, ти Зиусхьанэу Тхьэм дэжь, къекІолІэгъагъэх. Мэфиблэ, джыри мэфиблэ, зэкІэмкІи мэфэ пшІыкІуплІэ ахэм агъэмэфэкІыгъ. 66 Яенэрэ мафэм Сэлмэн цІыфхэр ытІупщыжьыгъэх. Зиусхьаным ИІумэт Даутрэ Иизраил лъэпкърэ шІоу къафишІагъэм пае гушІуагъом зэлъиштагъэхэу, чэфыр агу изэу ахэр, Тхьэм ынэшІу къыщыфэнэу пачъыхьэм фэлъаІохи, ядэжь кІожьыгъэх.\n1 тхылъыр 9\nТхьэр Сэлмэн къызэрэфэкІуагъэр\n1 Сэлмэн Зиусхьаным и Уни, пачъыхьэ унэми, джащ фэдэу ышІынэу зыфэегъэ пстэуми ягъэпсын зеухым, 2 Зиусхьаныр ГъыбІон къызэрэщыфэкІогъагъэм фэдэу ятІонэрэу Сэлмэн къыфэкІуагъ. 3 Зиусхьаным ащ къыриІуагъ: «УитхьэлъэІуи укъызэрэсэлъэІугъэхэри Сэ зэхэсхыгъэх. ЕгъашІэм Сэ сцІэ чІэтынэу о пшІыгъэ Унэр згъэкъэбзагъэ; синэплъэгъуи сыгуи егъашІэм ащ теплъэхъукІыщтхэп. 4 Уятэ Даут фэдэу, шъыпкъэм утетэу, ар къызэрэсфэлэжьагъэм фэдэу, угукІи упсэкІи сапашъхьэ уитмэ, осыетэу къыпфэсшІыгъэхэр зэкІэ бгъэцакІэхэу, Сишапхъэхэмрэ Сигъэнэфагъэхэмрэ къэуухъумэхэзэ пшІыщтмэ, 5 \"О къыпхэкІыгъэхэр ренэу Израилым итахътэ тесыщтых\" сІуи, у��тэ Даут къызэресІуагъэм фэдэу, уипачъыхьагъу егъэшІэрэу Израилым щызгъэуцущт. 6 Ау шъори шъуикІалэхэми шъузгокІхэу, осыетэу, унашъоу къышъуфэсшІыгъэхэр шъумыгъэцакІэхэу, нэмыкІ тхьэхэм зафэжъугъазэу, ахэм шъхьащэ афэшъушІ зыхъукІэ, 7 Израилыр чІыгоу къестыгъэм тезгъэкІодыкІыщт, Сэ сичІыпІэнэу сыукъэбзыгъэ Унэр пхъатэ зыпэсымыхьыжьэу, къэбаркІэ къызэфаІотэжьэу Израилыр лъэпкъ пстэуми якІэнэкІалъэу къэзгъэнэщт. 8 Мы Унэр къутэфэ Іуашъхьэу къэнэжьыщт. Ащ блэкІырэм пэпчъ ыгучІэ зэризыгъэм нахь хэмылъэу кІэшъуикІызэ ыІощт: \"Сыд пае Зиусхьаныр мы хэгъэгуми мы Унэми мыщ фэдэу адэзекІуагъа?\" 9 Ащ дэжьым аІощт: \"Ахэм ятэхэр мысыр хэгъэгум къизыщыжьыгъэхэ я Зиусхьанэу Тхьэр къабгыни, нэмыкІ тхьэхэр аштэхи, ахэм шъхьащэ зэрафашІыщтыгъэхэмрэ зэрафэлажьэщтыгъэхэмрэ апае Зиусхьаным джа тхьамыкІэгъо пстэури къафыригъэхыгъ\"».\nСэлмэнрэ Хъирамрэ зэрэзэзэгъыгъэхэр\n10 Сэлмэн унитІур, Зиусхьаным и Унэрэ пачъыхьэм иунэрэ, илъэс тІокІырэ ышІхэзэ ыухыгъэх. 11 Джащ фэдизым Цэурым ипачъыхьэу Хъирам Сэлмэн зэрэшІоигъоу кедрэ ыкІи кипарис чъыгхэр, дышъэр къыфаригъащэщтыгъэхэти, пачъыхьэу Сэлмэн Хъирам Гъалыл хэкум итэу къэлэ тІокІ ритыгъ. 12 Арыти, Хъирам Цэур къыдэкІи Сэлмэн къыритыгъэ къалэхэм яплъынэу къызэкІом, ахэр ащ ыгу рихьыгъэхэп. 13 Ащ къыриІуагъ: «Сыд фэдэ къалэха адэ, сикъош, къысэптыгъэхэр?» Къабул чІыгукІэ ахэм ар яджагъ, непэ къызнэсыгъэми джары ахэм зэряджэхэрэр. 14 Хъирам пачъыхьэм дышъэ килограмм минищрэ шъихрэ къыфаригъэщэгъагъ.\nСэлмэн илъэхъан Израилым зыкъызэриІэтыгъэр\n15 Сэлмэн Зиусхьаным и Унэ, ежь пае унэ, Милло зыфаІорэ етІэ зэтетэкъуагъэхэу къэлэ дэпкъым ылъапсэхэр зэрагъэпытэщтыгъэхэр, Ерусэлэм дэпкъыр, Гъэзэр, Мэгъыдэ, Гъэзэр къалэхэр ыгъэпсынхэм пае егъэзыгъэкІэ Іоф ашІэнэу цІыфхэм атырилъхьагъ. 16 Мысырым ипачъыхьэ фирхьауныр Гъэзэр екІуи ар тыригъэстыкІыгъагъ. КъэнаІан лъэпкъым щыщхэу къалэм дэсыгъэхэр зэхиукІэхи, ыпхъоу Сэлмэн ишъуз шІухьафтынэу ар ритыгъагъ. 17 Арыти, Сэлмэн Гъэзэррэ ыхэкІэ щыІэ Бэтхъорэнрэ ыгъэпсыгъэх, 18 БаІалати Татмори пшэхъолъэ шъофнэкІым щигъэпсыгъэх. 19 Джащ фэдэу Сэлмэн илэжьыгъэ-гъомлэпхъэ гъэтІылъыпІэхэр зыдэтыщт къалэхэр зэкІэ, ку псынкІэхэр зыдэщыІэщт къалэхэр, шыудзэхэм апае къалэхэр, Ерусэлэми Ливанми, ыІэ илъыгъэ чІыпІэ пстэуми, ащишІынэу зыфэягъэр зэкІэ Сэлмэн ышІыгъ. 20 Израил цІыфхэм ащымыщ цІыф лъэпкъхэу аморхэм, хьатхэм, пэрыцхэм, хъэухэм, еусхэм, 21 ахэм къахэкІыгъэхэу, израил цІыфмэ амыгъэкІодыгъэхэу псэоу къэнагъэхэм Сэлмэн егъэзыгъэкІэ Іоф ашІэнэу атырилъхьагъ. 22 Сэлмэн израил цІыфхэм егъэзыгъэкІэ Іоф аригъашІэщтыгъэп, ау ахэр ежь идзэкІолІыщтыгъэх, иІумэтыщтыгъэх, къыпэблэгъэ лІэкъо-лъэшыщтыгъэх, идзэпащэщтыгъэх, ку псынкІэу, шыоу ежь иІэхэм афэгъэзэгъагъэх. 23 Джахэр ары Сэлмэн аригъэшІэрэ Іофхэр зэрагъэцакІэхэрэм лъыплъэщтыгъэ Іэшъхьэтетхэр: япчъагъэкІэ нэбгырэ шъитфрэ ш��эныкъорэ хъухэу ахэм Іоф зышІэрэ цІыфхэр агъэІорышІэщтыгъэх. 24 Фирхьауным ыпхъу Даут икъалэ къыдэкІыжьи, Сэлмэн ащ фаригъэшІыгъэ унэм кІожьыгъэ. ЕтІанэ Сэлмэн Милло ыгъэпсыгъ. 25 Сэлмэн Зиусхьаным пае ышІыгъэ къурмэншІыпІэм Зиусхьаным ыпашъхьэ илъэсым щэ къурмэнгъэстхэмрэ мамыр къурмэнхэмрэ щишІыщтыгъэх, гъомэ ІэшІухэр къызпиххэрэр щигъэстыщтыгъэх. Ащ дакІоу иунэ игъэпсыни ыухыгъ. 26 Джащ фэдэу пачъыхьэу Сэлмэн Едом хэкум ит Елат къалэм пэмычыжьэу, хы Плъыжьым Іут Іэцыон-Гъэбэр къалэм хыдзэм пае къухьэхэр щишІыгъэх. 27 Арыти, Хъирам къухьэгъэІорышІэным фэІэзэ ицІыфхэу хым щыгъуазэхэр Сэлмэн ицІыфхэм гъусэ афишІхи ыгъэкІуагъэх. 28 Ахэр Офыр чІыпІэм кІохи, дышъэу килограмм мин пшІыкІутІурэ шъихрэ къыращи пачъыхьэу Сэлмэн къыфащагъ.\n1 тхылъыр 10\nЩэбаІ хэгъэгум ипачъыхьэгуащ\n1 ЩэбаІ хэгъэгум ипачъыхьэгуащэ Зиусхьаным ишІуагъэкІэ Сэлмэн ищытхъоу аІуатэрэр зызэхехым, ащ дэжь ІуупчІыхьанэу къэкІуагъ. 2 Шъхьагъырытхэр бэу игъусэхэу Ерусэлэм ар къэкІуагъ; махъшэхэр мэ ІашІухэр къызпихрэ щыфэхэмкІэ, дышъэ бэ дэдэкІэ, мыжъо лъапІэхэмкІэ ушъэгъагъэх. Ар Сэлмэн дэжь къакІуи зыфэе пстэумкІи къыдэгущыІагъ. 3 Арыти, Сэлмэн ащ къызэреупчІыгъэ пстэуми япэкъокІ риІожьыгъ, пэгъокІ джэуап къызфимыгъотыжьышъуни пачъыхьэм къыриІуагъэхэм зи къахэфагъэп. 4 ЩэбаІ хэгъэгум ипачъыхьэгуащэ Сэлмэн иІушыгъи, унэу ащ ышІыгъэри, 5 иІанэ къытехьэрэ гъомлапхъэхэри, иІэшъхьэтетхэр Іанэм зэрэпэтІысхьэхэрэм пылъ хабзэхэри, игъомлэпхъэзехьэхэм язекІокІэ-шІыкІэхэри, ахэр зэрэфэпагъэхэри, исэнэзехьэхэри, Зиусхьаным и Унэ къурмэнгъэстхэр зэрэщишІхэри зелъэгъухэм, ащ нахьыбэрэ зыфэІэжэжьышъугъэп. 6 Арыти, пачъыхьэм къыриІуагъ: «О пшІэрэ Іофхэмрэ уиІушыгъэрэ яхьылІагъэу сихэгъэгу къэбарэу щызэхэсхыгъэхэр шъыпкъэ. 7 Ау сыкъэмыкІоу, сынитІукІэ сэмылъэгъуфэ сшІошъ хъугъэп. Шъхьае, зытет шъыпкъэм ызыныкъуи къысаІуагъэп, сыда пІомэ сэ зэхэсхыгъэм нахьыб Іушыгъэу пхэлъри мылъкоу уиІэри. 8 УицІыфхэу, мы уиІумэтхэу ренэу уапашъхьэ итхэу уиІушыгъэ зэхэзыххэрэр насыпышІох! 9 КъыпфэшІу уи Зиусхьанэу Тхьэу Израилым итахътэ утезгъэтІысхьагъэм щытхъур ыдэжь! Зиусхьаным Израилым егъэшІэрэ шІулъэгъу къызэрэфишІыгъэм къыхэкІэу ухьыкумышІынэу, шъыпкъэр зепхьанэу пачъыхьэу утыригъэхьагъ». 10 Ащ дэжьым пачъыхьэм дышъэу килограмм минищрэ шъихрэ, мэ ІашІухэр къызпиххэрэр бэ дэдэу, мыжъо лъапІэхэр ащ къыритыгъэх. ЩэбаІ хэгъэгум ипачъыхьэгуащэ мэ ІашІухэр къызпихрэ щыфэхэу къыритыгъэмэ афэдэ бэ дэдэу ащ къыфащэу джыри зыкІи къыхэкІыгъэп. 11 Джащ фэдэу Хъирам ихыдзэ къухьэу дышъэр Офыр къыфизыщыщтыгъэми чъыгплъыжь лъэпкъым фэдэуи мыжъо лъапІэхэуи бэ дэдэ Офыр къыфырищыгъ. 12 Пачъыхьэм а чъыгплъыжь лъэпкъым Зиусхьаным и Унэрэ пачъыхьэ унэмрэ апае ІэубытыпІэхэр, орэдыІохэм апае бзэпсхэр зэрыщэгъэ пхъонтэпщынэ зэфэшъхьафхэр харигъэшІыкІыгъэх. Ащ фэдизым нэсэу чъыгплъыжь лъэпкъыр зыкІи къащагъэп, джы нэси алъэгъугъагъэп. 13 Арыти, пачъыхьэу Сэлмэн ЩэбаІ хэгъэгум ипачъыхьэгуащэ зыфэягъэри къызкІэлъэІугъэхэри зэкІэ ритхи, шІухьафтынхэри фишІыгъэх. ЕтІанэ ежьми игъусэгъэ иІумэтхэми къыздикІыгъэгъэхэ хэгъэгум агъэзэжьыгъ.\nПачъыхьэу Сэлмэн ибайныгъэхэр\n14 Сэлмэн пае илъэс къэс къащэрэ дышъэм ионтэгъугъэщтыгъэр килограмм мин пшІыкІубгъурэ шъибгъурэ тІокІиплІырэ. 15 Ар сатыу ашІыхэрэр къезыхьакІхэрэми, сатыушІхэми, Іарабыем ипачъыхьэ пстэуми, хэкухэм яІэшъхьэтетхэми къаІаххэрэм анэмыкІыгъ. 16 Арыти, пачъыхьэу Сэлмэн дышъэм мэІушхо шъитІу харигъэуІучІыкІыгъэх. МэІу пэпчъ дышъэу текІодагъэр килограммиблым къехъу. 17 Джащ фэдэу нахь мэІу цІыкІухэри шъищ хъухэу дышъэм харигъэуІучІыкІыгъэх. МэІу пэпчъ дышъэу текІодагъэр килограммитфым тІэкІу къехъу. Пачъыхьэм ахэр Ливан Мэз Ун зыфаІорэм чІигъэуцуагъэх. 18 Пачъыхьэм пыл къупшъхьэм тэхътэ ин харигъэшІыкІи, дышъэ къабзэкІэ ар къараригъэтІылъэкІыжьыгъ. 19 Тахътэм лъэоених екІуалІэщтыгъэ. Тахътэм ыкІыб ышъхьагъ хъурэягъ, тетІысхьапІэу хэтым ыбгъуитІукІи ІэтелъхьапІэхэр иІагъэх. ІэтелъхьапІэхэм ІэкІэ шІыгъэу аслъаныхъухэр къаготыгъэх. 20 ДэкІоепІихым абгъуитІукІэ ІэрышІ аслъаныхъу пшІыкІутІу зырыз щытыгъ. Ащ фэдэ зы пачъыхьагъу горэми щашІыгъэу щытыгъэп. 21 Пачъыхьэу Сэлмэн шъуалъэу иІэ пстэури дышъэм хэшІыкІыгъагъэх. Ливан Мэз Ун зыфаІорэм чІэтыгъэ шъуалъэхэри зэкІэ дышъэ шъыпкъэм хэшІыкІыгъагъэх. Тыжьыным хэшІыкІыгъэ зи щыІагъэп, сыда пІомэ Сэлмэн иуахътэ тыжьыным уасэ иІагъэп. 22 Тарщыщ къыщашІыгъэ хыдзэ къухьэхэу пачъыхьэм иІагъэхэр Хъирам икъухьэхэм ягъусагъэх. Арыти, Тарщыщ къыщашІыгъэ хыдзэ къухьэхэр илъэсищ тешІэ къэс зэ къакІохэти, дышъэр, тыжьыныр, пыл къупшъхьэр, мамунэхэр, джэнэтбзыухэр къащэщтыгъэх. 23 Джаущтэу пачъыхьэу Сэлмэн мылъкоу иІэмкІи иІушыгъэкІи дунаим тет пачъыхьэ пстэуми ашъхьадифыщтыгъэ. 24 Арыти, зэрэдунаеу Тхьэм Сэлмэн къыхилъхьэгъэ Іушыгъэм едэІухэмэ ашІоигъоу, ар зэрагъэлъэгъунэу фэягъэх. 25 Ахэм тыжьын шъуалъэхэри, дышъэ шъуалъэхэри, щыгъынхэри, Іашэхэри, мэ ІашІухэр къызпихрэ пкъыгъохэри, шыхэри, къыдырхэри илъэс къэс шІухьафтынэу къыратыщтыгъэх. 26 Сэлмэн ку псынкІэхэмрэ шыухэмрэ зэригъэгъотыгъэх. Ку псынкІэ минрэ шъиплІрэ шыу мин пшІыкІутІурэ иІагъэх. Ахэр ку псынкІэхэр зыдэт къалэхэмрэ пачъыхьэм дэжь, Ерусэлэмрэ, адигъэуцуагъэх. 27 Пачъыхьэм тыжьыным ыуасэ мыжъо къызэрыкІохэм афэдэу ышІыгъ, кедрэхэр ихъоигъэхэти, къушъхьэлъэ чІыпІэхэм къащыкІырэ шхынцумпэ чъыгхэм яосэгъухэу ышІыгъ. 28 Шыхэр Сэлмэн Мысырымрэ Къуорэ къыфыращыщтыгъэх; пачъыхьэм исатыушІхэм ахэр ахъщэкІэ Къуо къыщащэфыщтыгъэх. 29 Ку псынкІэ пэпчъ тыжьын килограммиблрэ пшІэнитІукІэрэ, зы шыр тыжьын килограммрэ пшІэнийкІэрэ Мысырым къыфыращыщтыгъэх. Джащ фэдэу пачъыхьэм исатыушІхэм ахэр зэкІэ хьатхэмрэ Арамымрэ япачъыхьэхэм афащэщтыгъэх.\n1 тхылъыр 11\nСэлмэн Тхьэм з��рэгокІыгъэр\n1 Пачъыхьэу Сэлмэн фирхьауным ыпхъу нэмыкІэу, хэмэ хэгъэгумэ ащыщхэу, моабмэ, Іамонхэм, едомхэм, цыдонмэ, хьатхэм къахэкІыгъэхэу бзылъфыгъэхэр бэу шІу ылъэгъугъэхэти, ахэр шъузэу къыщагъэх. 2 Зиусхьаным «Ахэм шъуалъимыхь, ежьхэри къышъулъерэмыхьэх, шъугухэр ятхьэмэ афащэщтыхэшъ» ыІуи, израил цІыфхэм зигугъу къафишІыгъагъэхэр ары ахэр лъэпкъэу къызхэкІыгъагъэхэр. Джахэр ары Сэлмэн шІулъэгъу зыфишІыгъэхэр. 3 Пачъыхьэпхъухэу шъуз шъибл иІагъ, ишъуз гуадзэхэр шъищ хъущтыгъэх. Джаущтэу ишъузхэм ащ ыгу зэщафыгъ. 4 Арыти, Сэлмэн ижъышъхьэм ыгукІэ шъузэу иІэхэм нэмыкІ тхьэхэм апащагъ, ятэ Даут фэдэу и Зиусхьанэу Тхьэм ыгукІэ ар фэшъыпкъэ дэдагъэп. 5 Джащ тетэу Сэлмэн цыдонмэ ятхьэнэпцІ Астартэрэ Іамонхэм ятхьэнэпцІ бзэджэ-наджэу Мылъкомрэ афэлажьэу ыублагъ. 6 Зиусхьаным къемыкІущтыр Сэлмэн ышІэщтыгъ, ятэ Даут фэдэу Зиусхьаным ар фэшъыпкъэ дэдагъэп. 7 ЕтІанэ Сэлмэн моабмэ ятхьэнэпцІ бзэджэ-наджэу Къэмэщрэ Іамонхэм ятхьэнэпцІ бзэджэ-наджэу Молэхрэ апае Ерусэлэм къыпэблагъэу къурмэн зыщашІырэ лъэгапІэхэр щигъэуцугъэх. 8 Хэмэ хэгъэгумэ ащыщ бзылъфыгъэу ишъузхэм, зитхьэхэм апашъхьэ гъомэ ІашІухэр щызгъэущтыгъэхэм, къурмэнхэр афэзышІыщтыгъэхэм зэкІэми джаущтэу афишІыгъ. 9 Арыти, Израилым и Зиусхьанэу Тхьэр Сэлмэн ыгукІэ зэрэгокІыгъэм пае къыфэгубжыгъ. Зиусхьаным тІо ащ зыкъыригъэлъэгъугъагъэми, 10 нэмыкІ тхьэхэм зафимыгъэзэнэу къыфигъэпытэгъагъэми, ащ пае къэмынэу Зиусхьаным къыфигъэпытагъэм ар едэІугъэп. 11 Арыти, Зиусхьаным Сэлмэн къыриІуагъ: «Ащ фэдэу зэрыпшІырэм, сиІуагъэ узэрэфэмышъыпкъагъэм, сишапхъэхэр къызэрэмыухъумагъэхэм пае, уипачъыхьагъу пІэкІэсхыпэнышъ, уиІумэт ар естыщт. 12 Ау о опсэуфэ уятэ Даут ихьатыркІэ ар сшІэщтэп, пкъо ар зыІэкІэсхыщтыр. 13 Пачъыхьагъур зэрэщытэу ащ ІэкІэсхыщтэп, пкъо зы лІакъо къестыщт, СиІумэт Даутрэ, Сэ къахэсхыгъэ Ерусэлэмрэ яхьатыркІэ».\nСэлмэн ипыйхэр\n14 Зиусхьаным Сэлмэн пый къыфкъуигъэкІыгъ, ар едомэу, Едом пачъыхьэ лІакъом щыщэу Адад ары. 15 Даут Едомым щыІэзэ, дзэпащэу Иоаб аукІыгъэхэр ыгъэтІылъыжьынхэу къакІуи, Едомым ис хъулъфыгъэхэр зэкІэ ыукІыгъагъэх. 16 Едомым ис хъулъфыгъэхэр зэкІэ аукІыфэхэ Иоаби израил цІыфхэри мэзихэ ащ къисыгъагъэх. 17 Ау Адад ятэ къулыкъу фэзышІыщтыгъэ едом нэбгырэ заулэ игъусэу Мысырым екІужьыгъагъэх. Адад ащ дэжьым джыри сабыигъ. 18 Мыдиан хэкур къабгыни ахэр Паран чІыпІэм къэкІуагъэх, Параным щыщэу нэбгырэ заулэ гъусэ къызфашІи, Мысырым ипачъыхьэ фирхьауным дэжь къэкІуагъэх. Фирхьауным ащ уни, ышхыни, чІыгуи къыритыгъэх. 19 Фирхьауныр Адад лъэшэу къызэрэфэшІугъэм къыхэкІэу игощэ Тахъпынэс ышыпхъу шъузкІэ ащ къыритыгъагъ. 20 Арыти, Тахъпынэс ышыпхъу шъаоу Гъэнубат Адад къыфилъфыгъ. Тахъпынэс ар фирхьауным иунэ щипІущтыгъэ. Гъэнубат фирхьауным ыкъохэм ягъусэу фирхьауным иунэ исыгъ. 21 ЕтІанэ Даут ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэм зэригъэзэжьыгъэми, дзэпащэу Иоаб зэрэщымыІэжьми якъэбар Адад зызэхехым, фирхьауным риІуагъ: «СытІупщыжьба, сичІыгу згъэзэжьынэу сыфай». 22 Ау фирхьауным ащ къыриІуагъ: «Сыда садэжь ущыІэу зыгорэм уфэныкъуа, сыд пае уичІыгу бгъэзэжь пшІоигъуа?» Адрэм къириІожьыгъ: «Хьау, сытІупщыжьба». 23 Джащ фэдэу Зиусхьаным Сэлмэн джыри зы пый къыфкъуигъэкІыгъ. Ар ЕлыедаІ ыкъо Рэзэн, изиусхьанэу, Цэубэ ипачъыхьэу ХъададІэзэр къышІухэхьажьыгъагъэр ары. 24 Даут ХъададІэзэр зытекІом ыуж ащ цІыфхэр къызэриугъоилІэхи, ежь бзэджэшІэ купым пащэ фэхъугъ. ЕтІанэ ахэр Дамаск кІохи дэтІысхьагъэх, Дамаск дэсхэу Іэшъхьэтетныгъэр щаІыгъыгъ. 25 Арыти, Сэлмэн щэІэфэ ар Израилым ипыигъ, Адад бзэджагъэу къаришІагъэм нэмыкІэу ащ изэрар Израилым ренэу къыригъэкІыгъ. Ащ Израилым гухьагужъ къыфыриІагъ. Ар Арамым ипачъыхьэуи хъугъагъэ.\nТхьэм ЯрабІам къызэригъэгугъагъэр\n26 Нэуат ыкъо, ефрат лІакъом къыхэкІыгъэу, Цэрэд къалэм щыщэу, Сэлмэн иІумэт ЯрабІам – ащ янэ шъузабэ ыцІэр ЦэруІэ – пачъыхьэм зыкъыпиІэтыгъ. 27 Ащ пачъыхьэм зыкъыпиІэтынэу зытехъухьагъэр мары: Сэлмэн Милло ыгъэпсыщтыгъэ, джащ фэдэу ятэ Даут икъалэ къекІокІырэ дэпкъыр нахь зэкІигъэпытыхьэщтыгъэ. 28 ЯрабІам лІэхъупхъэу щытыгъ. Сэлмэн кІалэр зэрэчаным гу лъитагъэти, Юсыф къытекІыгъэхэу егъэзыгъэкІэ Іоф зэрагъашІэхэрэм алъыплъэнэу тыригъэхьагъ. 29 А уахътэм ЯрабІам Ерусэлэм къыдэкІыгъэу Щылэу щыщ Ахъый тхьэлІыкІор гъогум ыпэ къыщифагъ. Ащ щыгъыныкІэ щыгъыгъ. Ежь нэбгыритІум нэмыкІ шъофым итыгъэп. 30 Арыти, Ахъый щыгъыгъэ щыгъыныкІэр ыубыти такъыр пшІыкІутІоу зэбгыритхъыгъ. 31 Ащ ЯрабІам къыриІуагъ: «ТакъырипшІыр о штэ, сыда пІомэ Израилым и Зиусхьанэу Тхьэм къыІорэр мары: \"Пачъыхьагъур Сэлмэн къыІэсэхыжьы, лІэкъуипшІыр о къыосэты. 32 СиІумэт Даутрэ израил лІэкъо пстэумэ къахэсхыгъэ къалэу Ерусэлэмрэ яхьатыркІэ зы лІакъор ащ къыфэзгъэнэщт. 33 Ар зытехъухьащтыр израил цІыфхэр Сэ згокІыгъэхэу, цыдонхэм ятхьэнэпцІэу Астартэ, моабхэм ятхьэнэпцІэу Къэмэщ, Іамонхэм ятхьэнэпцІэу Мылъком ахэм шъхьащэ зэрафашІырэм, ятэ Даут фэдэу, къысэкІущтыр ашІэу, къафэзгъэпытэгъэ Сишапхъэхэмрэ Сигъэнэфагъэхэмрэ агъэцакІэхэзэ, Сигъогухэм зэратемытыгъэхэм пае. 34 Ау зэрэпачъыхьагъоу ащ къыІэкІэсхыжьрэп, къахэсхыгъэ Даут, СиІумэт, фэзгъэпытагъэхэмрэ Сиунашъохэмрэ зыгъэцакІэщтыгъэм ихьатыркІэ ежь щэІэфэ тетыгъор езгъэІыгъыщт. 35 Ау ыкъо пачъыхьагъур къыІэкІэсхыжьынышъ, ащ щыщ лІэкъуипшІыр о къыостыщт. 36 СцІэ епхыгъэнэу къыхэсхыгъэ къалэу Ерусэлэм СиІумэт Даут ижъуагъо инэф щымыкІосэным пае, ыкъо зы лІакъо естыщт. 37 О укъахэсэхышъ, узфэе пстэури бгъэІорышІэщт, Израилым урипачъыхьащт. 38 СиІумэт Даут зэришІыщтыгъэм фэдэу, къыпфэзгъэпытэщтыр зэкІэ бгъэцакІэу, Силъагъохэм уатетэу къысэкІущтыр пшІэмэ, Сихабзэхэм уарыгъуазэу Сиунашъохэмрэ Сихабзэхэмрэ бгъэцакІэхэмэ, усигъусэщт, Даут зэрэфэсшІыгъэм фэдэу, уиунагъо итетыгъо згъэпытэщт, Израилри пІэ къислъхьащт. 39 Мы��гъашІэми, Даут илІакъо джаущтэу къэсыуфэщт\"». 40 Сэлмэн ЯрабІам ыукІ шІоигъуагъ, ау ЯрабІам зиІэти Мысырым, мысыр пачъыхьэу Щыщакъ дэжь чъэжьи, Сэлмэн олІэфэ Мысырым къисыгъ.\nСэлмэн зэрэлІагъэр\n41 Сэлмэн нэмыкІэу къехъулІагъэхэри, ащ ышІагъэхэри, иІушыгъи Сэлмэн ышІагъэхэм яхьылІэгъэ тхылъым дэтхэба. 42 Сэлмэн зэрэ Израилэу ипачъыхьэу Ерусэлэм илъэс тІокІитІо дэсыгъ. 43 ЕтІанэ Сэлмэн ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэм ыгъэзэжьыгъэти, ятэ Даут икъалэ щагъэтІылъыжьыгъ, ыкъо РэхъабІам ащ ычІыпІэ пачъыхьагъум техьагъ.\n1 тхылъыр 12\nИзраилыр пачъыхьагъуитІоу гощыгъэ зэрэхъугъэр\n1 РэхъабІам Щэхэм кІуагъэ, сыда пІомэ Израилым итемыр лъэныкъо щыпсэурэ цІыфхэр зэкІэ ар пачъыхьагъум тырагъэхьаным пае Щэхэм къекІолІэгъагъэх. 2 Нэуат ыкъо ЯрабІам, пачъыхьэу Сэлмэн зышІуигъэбылъэу, Мысырым екІужьыгъэу исыгъэти, ар зэхихыгъэ. Арыти, ЯрабІам Мысырым къикІыжьынэу зигъэхьазырыжьыгъ. 3 Ащ лъагъакІохи къарагъэщагъ. Джащ дэжьым ЯрабІамрэ израил цІыфэу зэкІэ къызэІукІагъэхэмрэ къакІохи РэхъабІам къыраІуагъ: 4 «Уятэ бжьы хьылъэ къыттырилъхьагъ. Іоф къинэу тызхэтымрэ уятэ къыттырилъхьэгъэ бжьы хьылъэмрэ о нахь къытфэгъэпсынкІэхи, тыпфэлэжьэщт». 5 Ащ ахэм ариІуагъ: «ШъукІожьи мэфищ зытешІэкІэ джыри садэжь шъукъакІу». Арыти, цІыфхэр кІожьыгъэх. 6 Ятэ Сэлмэн псэоу зыщэІэм ащ инахьыжъ упчІэжьэгъущтыгъэхэр пачъыхьэу РэхъабІам джэнджэшэгъу къызфишІхи яупчІыжьыгъ: «Сыда а цІыфхэм ясІожьмэ хъунэу къысэшъуІощтыр?» 7 Ахэм ащ къыраІуагъ: «А цІыфхэм джы уафэІорышІэу, зыфаехэр афапшІэу, зафэбгъэцІыкІоу, дахэкІэ уадэгущыІэмэ, о ущэІэфэ ахэр уиІэрылъхьащтых». 8 Ау нахьыжъ упчІэжьэгъущтыгъэхэм къыраІуагъэр пхъатэ пимыхьэу, къыримыдзэу ежь игъусэ кІэлакІэхэм яупчІыжьыгъ. 9 Ахэм ариІуагъ: «Сятэ атырилъхьэгъэ бжьы хьылъэр афэзгъэпсынкІэнэу къысэзыІогъэ цІыфхэм ясІожьынэу сыда къысэшъуІощтыр?» 10 Арыти, ежь игъусэ кІэлакІэхэм ащ къыраІуагъ: «Уятэ атырилъхьэгъэ бжьы хьылъэр афэбгъэпсынкІэнэу къыозыІогъэ цІыфхэм мыр яІожь: \"Сэ сІэхъомбэжъые сятэ ыбг нахь гъум. 11 Арышъ, сятэ бжьыр къышъутырилъхьи къин шъуигъэлъэгъугъэмэ, сэ шъуибжь нахь хьылъэ къышъуфэсшІыщт. Сятэ къамыщкІэ шъуаригъэукІщтыгъэмэ, сэ гъучІ папцІэ зыІэпакІэ хэлъ къамыщкІэ шъуязгъэубышъыщт\"». 12 Арыти, РэхъабІам «Ящэнэрэ мафэм садэжь шъукъакІу» ыуІи, унашъо къызэрафишІыгъэм тетэу, ЯрабІами цІыф пстэури пачъыхьэм дэжь ящэнэрэ мафэм къэкІуагъэх. 13 Пачъыхьэр пхъашэу цІыфхэм къадэгущыІагъ. Нахьыжъ упчІэжьэгъухэм ахэм ариІожьынэу къыраІуагъэри къыридзагъэп. 14 КІэлакІэхэм къызэрыраІуагъэм тетэу, ащ ахэм ариІуагъ: «Сятэ бжьыр къышъутырилъхьи къин шъуигъэлъэгъугъэмэ, сэ шъуибжь нахь хьылъэ къышъуфэсшІыщт. Сятэ къамыщкІэ шъуаригъэукІыщтыгъэмэ, сэ гъучІ папцІэ зыІэпакІэ хэлъ къамыщкІэ шъуязгъэубышъыщт». 15 Джащ тетэу пачъыхьэр цІыфхэм ядэІугъэп. Сыда пІомэ Щылэу щыщ Ахъый къыриІуагъэу, Нэуат ыкъо ЯрабІам къырыригъэІожьыгъэр хъужьыным пае, Зиусхьаным ишІэ хэлъэу хъурэр зэхъокІыгъэхагъ. 16 Пачъыхьэр къызэрямыдэІугъэр темыр лъэныкъом къикІыгъэ израил цІыфхэм янэрылъэгъу хъугъэти, ахэм пачъыхьэм раІуагъ: «Сыда Даут тызэрэхэтыр? Ищай ыкъо тызэрэфыщыт щыІэп. Израилыр, хэти иунэ ерэкІужь! Джы, Даут, уипачъыхьагъу изакъоу къыпфэрэн!» Джащ тетэу Израилым итемыр лъэныкъо щыпсэухэрэр хэти иунэ екІужьыгъ. 17 Ау Ехъудэм икъалэхэм адэс израил цІыфхэр ары ныІэп РэхъабІам зипачъыхьэ хъугъэр. 18 ЕтІанэ РэхъабІам егъэзыгъэкІэ Іоф зэрагъэшІэрэ цІыфхэм ятхьаматэу Адорам ыІофытагъ, ау израил цІыф пстэуми мыжъозэхао къашІи ар хэкІодагъ. Пачъыхьэу РэхъабІам Ерусэлэм екІужьыным пае ку псынкІэм гузэжъогъоу зыридзагъ. 19 Джаущтэу Израилым итемыр лъэныкъо щыпсэухэрэм Даут иунагъо зыкъызэрэпэІатыгъэу джы къызнэсыгъэми къахьы.\nЯрабІам Израилым итемыр лъэныкъо ипачъыхь\n20 ЯрабІам къызэригъэзэжьыгъэр темыр лъэныкъом щыпсэурэ израил цІыф пстэуми зызэхахым, ащ лъагъакІуи зэІукІэм къарагъащи темыр лъэныкъом щыпсэурэ израил цІыф пстэуми япачъыхьанэу тырагъэхьагъ. Даут иунагъо ехъуд лІакъом нэмыкІ гомытэу къэнагъ. 21 Израилым езэонышъ, пачъыхьагъур Сэлмэн ыкъо РэхъабІам къыІэкІигъэхьажьыным пае, ежь Ерусэлэм къызэсым, зэрэехъуд лІакъорэ бынямин лІакъомрэ ащыщхэу дзэкІолІ хэшыпыкІыгъэу нэбгырэ минишъэрэ мин тІокІиплІырэ къахищыгъэх. 22 Ау Тхьэм дэжь къикІыгъэ псалъэр Тхьэм илІыкІоу ЩымаІ къылъигъэІэси къыриІуагъ: 23 «Ехъудэм ипачъыхьэу, Сэлмэн ыкъо РыхъэбэІэм, зэрэ Ехъуди, Бинямини, нэмыкІ цІыфхэми яІу: 24 \"Зиусхьаным ыІорэр мары: 'ШъумыкІу, шъукъош израил цІыфхэм заор адэшъумыубл. Шъхьадж иунэ ерэкІужь, сыда пІомэ Сэры ар къызпкъырыкІыгъэр'\"». Арыти, Зиусхьаным ыІорэм едэІухи, Зиусхьаным къызэрариІуагъэм тетэу агъэзэжьыгъ.\nЯрабІам идышъэ шкІэхэр\n25 ЕтІанэ ЯрабІам Щэхэм къалэр Ефраим къушъхьэлъэ хэкум щызэкІигъэпытыхьи, ащ дэтІысхьажьыгъ. Ащ къыдэкІи Пэнуэл къалэр ыгъэпсыгъ. 26 ЯрабІам ыгукІэ зэриІожьщтыгъ: «Пачъыхьагъум Даут иунагъо къыфигъэзэжьынкІи хъун. 27 Мы сызипачъыхьэхэр Зиусхьаным и Унэ къурмэнхэр щашІынхэм пае Ерусэлэм кІохэ зыхъукІэ, язиусхьан ехъуд пачъыхьэу РэхъабІам агухэмкІэ зыфагъэзэжьыщт, сэ саукІынышъ, ахэр ехъуд пачъыхьэу РэхъабІам гоуцожьыщтых». 28 Арыти, пачъыхьэр яупчІыжьи шкІитІу дышъэм харигъэшІыкІи ариІуагъ: «Ерусэлэм бащэрэ шъукІуагъ. Мары шъуитхьэхэр, Израилыр, мысыр чІыгум укъизыщыжьыгъэхэр». 29 Зыр Бэтэл, адрэр Даным ащигъэуцугъэх. 30 Джащ къыхэкІэу псэкІод ашІагъ, сыда пІомэ цІыфхэр тІумэ яз дэжь, Даными нэс кІохэу, рагъэжьагъ. 31 ЯрабІам къурмэнхэр зыщашІырэ лъэгапІэм тхьэлъэІупІэунэ тыригъэуцуагъ, Лэуй ыкъомэ ащымыщхэу, цІыфмэ къахихыгъэхэр къурмэнышІэу кІэригъэуцуагъэх. 32 Ехъудэм зэрэщашІыщтыгъэм фэдэу, яенэрэ мазэм ияпшІыкІутфэнэрэ мафэ агъэмэфэкІынэу ЯрабІам ыгъэнэфагъ. Ежь къурмэнхэр къурмэншІыпІэм щишІыщтыгъэх. ШкІитІоу ыгъэуцугъэхэм п��е къурмэнхэр Бэтэл щишІыгъ. ЛъэгапІэу ыгъэуцугъэхэм афэгъэзэгъэнхэу къурмэнышІхэр Бэтэл щигъэнэфагъэх. 33 Яенэрэ мазэм ияпшІыкІутфэнэрэ мафэу нэрышэ-гурышэкІэ ежь ыгъэнэфагъэм тефэу Бэтэл щигъэуцугъэ къурмэншІыпІэм кІуагъэ. Израил цІыфхэм зыщагъэмэфэкІыщтыр ыгъэнафи, гъомэ ІашІухэр къызпиххэрэр щигъэстынхэм пае, къурмэншІыпІэм екІолІагъ.\n1 тхылъыр 13\nТхьэм илІыкІо ЯрабІам зэригъэмысагъэр\n1 ЯрабІам гъомэ ІашІухэр къызпиххэрэр щигъэстынхэм пае къурмэншІыпІэм зыщыкІэрытыгъэ уахътэм тефэу Тхьэм илІыкІо, Зиусхьаным унашъо къыфишІыгъэти, Ехъудэм къикІи Бэтэл къэкІуагъ. 2 Арыти, къурмэншІыпІэр ымыдэу Зиусхьаным унашъоу къыфишІыгъэр ащ къыІуагъ: «О, къурмэншІыпІэр, о, къурмэншІыпІэр! Зиусхьаным ыІорэр мары: \"Даут иунагъо Иощыехъу ыцІэу шъао къихъухьащт. Ащ къурмэнышІхэу гъомэ ІашІухэр къызпиххэрэр къурмэн зыщашІырэ лъэгапІэхэм ащызгъэстхэрэр къурмэн уашъхьагъ щишІыщтых, цІыф къупшъхьэхэри уакІыІу щигъэстыщтых\"». 3 ГъэунэфыпІэр зыфэдэщтри а мафэм къыгъэнафи къариІуагъ: «Зиусхьаным ар зэриІуагъэм ишыхьатыщтыр мары: мыдэ мы къурмэншІыпІэр зэбгырызыщт, ащ телъ яжьэри зэбгырыутысыкІыжьыщт». 4 Тхьэм илІыкІо Бэтэл дэт къурмэншІыпІэр ымыдэу къыІуагъэр пачъыхьэм зызэхехым ЯрабІам ыІэ къурмэншІыпІэм къытырихи, адрэм фигъази къыІуагъ: «Шъуубыт ар». ЫІэ къызеІэтым, ащ ыдэжькІэ ыгъэзагъэти, ар голІыкІи, римыдзыхыжьышъоу къэнагъ. 5 Зиусхьаным унашъо къызэрэфишІыгъэм тетэу, Тхьэм илІыкІо къариІогъэгъэ гъэнэфапІэм тефэжьэу къурмэншІыпІэр зэбгырызыгъ, къурмэншІыпІэм телъыгъэ яжьэри зэбгырыутысыкІыжьыгъ. 6 Арыти, пачъыхьэм Тхьэм илІыкІо риІуагъ: «Уи Зиусхьанэу Тхьэм гукІэгъу къысфегъэшІи, сІэ къездзыхыжьышъунэу сфелъэІу». Ар дэдэм Тхьэм илІыкІо Зиусхьаным елъэІуи, пачъыхьэм ыІэ ыпэкІэ зэрэщытыгъэм фэдэу ыгъэІорышІэу хъужьыгъэ. 7 ЕтІанэ пачъыхьэм Тхьэм илІыкІо риІуагъ: «Усигъусэу унэм къыздихьи гъомылэм хаІ, шІухьафтыни къыостын». 8 Ау Тхьэм илІыкІо пачъыхьэм риІуагъ: «Уиунэ ыкІэлъэныкъо къысэптыщткІи ащ сыбдихьанэп, мы чІыпІэм хьалыгъуи щысшхынэп, пси сыщешъонэп. 9 Сыда пІомэ Зиусхьаным мыщ фэдэу къысиІуагъ: \"Ащ хьалыгъу щымышх, пси ущемышъу, гъогоу узэрыкІуагъэми укъырымыкІожь\"». 10 Арыти, ар нэмыкІ гъогу рыкІуагъ, Бэтэл къызэкІом къызэрыкІогъэгъэ гъогумкІэ къыгъэзэжьыгъэп. 11 ТхьэлІыкІо лІыжъ горэ Бэтэл дэсыгъ. Ащ ыкъомэ ащыщ горэ ыдэжь къэкІожьи, Тхьэм илІыкІо непэ Бэтэл щишІагъэр къыфиІотэжьыгъ. Ащ пачъыхьэм риІуагъэхэри адрэ ыкъохэм ятэ къыфаІотэжьыгъ. 12 «Тара ар зэрыкІогъэ гъогур?» – ыІуи тыр ахэм зяупчІым, Тхьэм илІыкІоу Ехъудэм къикІыгъагъэр зэрыкІожьыгъэ гъогур ыкъохэм къырагъэлъэгъугъ. 13 «Уанэр щыдым къысфытешъулъхь», – ыкъохэм ащ зареІом, уанэр щыдым къыфытыралъхьагъэти, ар ащ тетІысхьагъ. 14 Тхьэм илІыкІо лъежьи адрэр чъыг чІэгъым чІэсэу рихьылІагъ. Арыти, риІуагъ: «Ора Тхьэм илІыкІоу Ехъудэм къикІыгъэр?» Адрэм «Сэры» къыриІожьыгъ. 15 Арыти, мыдрэм риІуагъ: «Тадэжь некІоба, гъомлапхъэм ухэІан». 16 Адрэм къыриІожьыгъ: «Сэ къэзгъэзэжьынышъ шъуадэжь сыкъэкІон слъэкІыщтэп. А чІыпІэм гъомлапхъи уадэжь щызІузгъэфэщтэп, пси сыщешъощтэп, 17 сыда пІомэ Зиусхьаным къысиІуагъ: \"А чІыпІэм ущымышх, пси ущемышъу, гъогоу узэрыкІогъагъэми къэбгъэзэжьмэ укъырымыкІожь\"». 18 Арыти, мыдрэм ащ риІуагъ: «Ощ фэдэу сэри сытхьэлІыкІу. Зиусхьаным унашъоу къыпфишІыгъэр мэлэІычым къысиІожьыгъ: \"Ащ къегъэгъэзэжьи уадэжь къыздащ, хьалыгъуи егъэшх, псыкІи зерэгъэшъокІ\"». Ащ ар ыгъэпцІагъ. 19 Джаущтэу ащ къыдигъэзэжьи иунэ хьалыгъу щишхыгъ, пси щешъуагъ. 20 Ахэр Іанэм джыри пэсхэзэ тхьэлІыкІоу къезгъэгъэзагъэм Зиусхьаныр къыдэгущыІагъ. 21 Тхьэм илІыкІоу Ехъудэм къикІыгъэм фэгъэхьыгъэу къыриІуагъ: «Зиусхьаным ыІорэр мары: \"Зиусхьаным къыпфишІыгъэ унашъом уемыдэІоу, уи Зиусхьанэу Тхьэм къыпфигъэпытагъэр умыгъэцакІэу, 22 къэбгъэзэжьи, 'Хьалыгъуи щымышх, пси ущемышъу' Ащ зыфиІогъэ чІыпІэм хьалыгъу зэрэщыпшхыгъэми псы узэрэщешъуагъэми апае уихьадэ уятэхэр зычІэлъ къэунэм чІалъхьажьыщтэп\"». 23 Тхьэм илІыкІо хьалыгъу ышхи псыкІи зызегъэшъокІым, тхьэлІыкІом ищыд къызэригъэгъэзагъэм уанэр фытырилъхьагъ. 24 Джащ тетэу адрэр гъогум техьажьыгъ. Арыти, аслъаныр ыпэ къифи ащ ылІыгъ. Ихьадэ гъогу гузэгум тедзэжьыгъэу телъыгъ, щыдри шъхьащытыгъ, аслъаныр хьадэм дэжь щытыгъ. 25 КъыблэкІырэ цІыфмэ гъогум телъ хьадэри хьадэм дэжь щыт аслъанри алъэгъугъэхэти, тхьэлІыкІо лІыжъыр зыдэсыгъэ къалэм кІохи щаІотагъ. 26 Ащ гъогум къыщезгъэзэгъэгъэ тхьэлІыкІом аІорэр зызэхехым ыІуагъ: «Ар Тхьэм илІыкІоу Зиусхьаным къыфишІыгъэ унашъом емыдэІугъэр ары. Зиусхьаным къызэрэриІогъагъэм фэдэу, Зиусхьаным ар аслъаным пэкІигъафи, адрэм ар зэхицунтхъи ыгъэлІагъ». 27 ЕтІанэ ыкъохэм ащ ариІуагъ: «Уанэр щыдым къысфытешъулъхь». Уанэр къыфытыралъхьагъ. 28 Ар ежьи гъогум тедзэгъэ хьадэр къыгъотыжьыгъ. Аслъанымрэ щыдымрэ хьадэм кІэрытыгъэх, аслъаным ар ышхыгъэп, щыдри зэхилІыхьагъэп. 29 ТхьэлІыкІом Тхьэм илІыкІо ихьадэ къыІати, щыдым къытырилъхьи, къыгъэзэжьи къыщэжьыгъ. А тхьэлІыкІом Тхьэм илІыкІо ихьадэ ыгъэеным, ыгъэтІылъыжьыным пае икъалэ къыгъэзэжьыгъ. 30 Арыти, хьадэр ежьхэм якъэунэ дилъхьи, «Е-о-ой-гущ, сикъош!» – ыІозэ, ыгъэежьыгъ. 31 Ар зегъэтІылъыжьыхэм ыкъохэм ащ ариІуагъ: «СызылІэкІэ, Тхьэм илІыкІо зыдэслъхьэжьыгъэ къэунэм сэри сычІэшъулъхьажь, сэ сикъупшъхьэхэри ащ икъупшъхьэхэм акІэрышъулъхьажьых. 32 Зиусхьаным Бэтэл дэт къурмэншІыпІэр, Щамэрэн хэкум ит къалэхэм къурмэн зыщашІырэ ялъэгапІэхэм атет тхьэлъэІупІэунэхэр ымыдэхэу ышІыгъэ унашъор гъэцэкІэжьыгъэ хъущт». 33 Ащ ыуж ЯрабІам зытетыгъэ гъогу пхэнджым къытемыкІэу, лъэпкъ пстэумэ ащыщ къурмэнышІхэр къурмэн зыщашІырэ лъэгапІэхэм аІуигъахьэщтыгъэх. Хэтми фаер къурмэн зыщашІырэ лъэгапІэм икъурмэнышІ хъунэу ыукъэбзти, тыригъахьэщтыгъэ. 34 ЯрабІам иунагъо ащ псэкІо��ым хищэщтыгъэ, унэхъунымрэ дунаим текІодыкІыжьпэнымрэ афищэщтыгъэх.\n1 тхылъыр 14\nЯрабІам ыкъо зэрэлІагъэр\n1 А уахътэм ЯрабІам ыкъо Абие сымаджэ хъугъэ. 2 Арыти, ЯрабІам ишъуз риІуагъ: «Тэджи, ЯрабІам узэришъузыр къамышІэнэу, уищыгъын зэблэхъуи, Щылэу кІо. Мы цІыфлъэпкъым сызэрипачъыхьащтыр къысэзыІогъэгъэ тхьэлІыкІоу Ахъый ащ дэс. 3 ХьалыгъуипшІ, хьалыу тІэкІу горэ, шъоу къошын аІоу зыдаштэхи ыдэжь кІуи кІалэм къырыкІощтыр къыуиІощт». 4 ЯрабІам ишъуз джаущтэу ышІыгъ: Щылэу кІуи Ахъый иунэ ихьагъ. Ахъый жъы зэрэхъугъэм къыхэкІэу ынэхэм алъэгъужьыщтыгъэп. 5 Зиусхьаным Ахъый къыриІуагъ: «ЯрабІам ыкъо сымаджэшъ, ащ пае къыоупчІынэу ишъуз уадэжь къэкІо. Мыры, мыры Іуи, еІу». Арыти, бзылъфыгъэм нэмыкІ цІыф фэдэу зишІи ащ ыдэжь къэкІуагъ. 6 Ар унэм къихьи, ылъэмакъэхэр Ахъый къызызэхехым риІуагъ: «КъакІо, ЯрабІам ишъуз, сыд пае нэмыкІ цІыф фэдэу зыпшІыгъа? Сэ пшъэрылъ хьылъэ къыпфысиІ. 7 КІожьи ЯрабІам еІу: \"Израилым и Зиусхьанэу Тхьэм ыІорэр мары: 'ЦІыф къызэрыкІомэ уакъыхэсщи лъэрыхьэ усшІыгъ, Израилым урипачъыхьанэу дагъэ Сэ къыпщысфагъ. 8 Даут иунагъо пачъыхьагъур къыІэкІэсхыжьи о къыостыгъ. Ау о Сиунашъохэр зыгъэцакІэщтыгъэу, ыгукІэ зэрэщыт къабзэу къысфэщэгъагъэу, къысэкІущтым нэмыкІ зымышІэгъэ СиІумэт Даут уфэдэп. 9 О уапэкІэ щыІэгъэ пстэуми анахь дэеу узекІуагъ, сыбгъэгубжынэу укІуи нэмыкІ тхьэхэмрэ тхьэпапкІэхэмрэ бгъэуцугъэх, сыщыбгъэзыягъ. 10 Джащ пае ЯрабІам иунагъо тхьамыкІагъо къыфэсхьын. ЯрабІам иунагъо хъулъфыгъэ гори къисымыгъанэу зэкІэ Израилым щызгъэкІодын, адрэ къэнагъэхэр шъхьафитныгъэ ямыІэу, абгынэжьыгъэхэу Израилым щысшІыных, хэкІыр зэрэрапхъэнкІыкІэу, ЯрабІам иунагъо зэрэщытэу лъэкъабзэ изгъэфэн. 11 Хэтми ЯрабІам иунагъо щыщэу къалэм щылІэрэр хьэмэ ашхыжьыщт, губгъэм илІыхьэрэр ошъогу бзыумэ зэхаулыІухьажьыщт'\". Зиусхьаным джаущтэу къыІуагъэшъ ары. 12 Джы шъуадэжь кІожь. Къалэм узэрэдэхьажьыгъэм тетэу уишъао лІэщт. 13 Израил цІыфхэм зэкІэми ар агъэежьынышъ агъэтІылъыжьыщт. А зы закъор ары ЯрабІам иунагъо щыщэу къэунэм далъхьажьыщтыр, сыда пІомэ ЯрабІам иунагъо щыщэу Израилым и Зиусхьанэу Тхьэр нэшІукІэ къызэплъыгъэр джары. 14 Зиусхьаным Израилым пачъыхьакІэ щызфишІыщт, джары ЯрабІам иунагъо непэ зыгъэкІодыщтри: джыдэдэми. 15 Зиусхьаныр Израилым итемыр къыфырехыщт, псым хэт къамылым фэдэу ар ыгъэкІэзэзынышъ, тхьэнэпцІэу Астартэ пкъэухэр зэрэфагъэуцугъэхэм, Зиусхьаныр зэрагъэгубжыгъэм пае ятэмэ къаритыгъэ чІыпІэшІум израил цІыфхэр риукъэбзыкІынхэшъ, Евфрат псыхъо кІыбым щыритэкъухьащтых. 16 ЯрабІам псэкІодэу ышІагъэхэм, ахэмкІэ Израилым псэкІод зэрэригъэшІагъэм апае Ащ Израилыр къыбгынэщт». 17 ЯрабІам ишъуз ежьэжьи Тырцэ кІожьыгъэ. Унэ пчъэшъхьаІум елъэбэкъожьыгъэ къодыеу шъаор лІагъэ. 18 Зиусхьаным ИІумэт тхьэлІыкІоу Ахъый къызэрэриІогъагъэм фэдэу, зэрэ Израилэу ар ыгъэтІылъыжьи ыгъэежьыгъ.\nЯрабІам ихьадэгъу\n19 ЯрабІам адрэ иІофхэри, ар зэрязэуагъэри, ипачъыхьагъу зэрэзэрихьагъэри израил пачъыхьэмэ яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба. 20 ЯрабІам пачъыхьагъум илъэс тІокІырэ тІурэ тетыгъэу лІи, ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэхэм ыгъэзэжьыгъэти, ыкъо Нэдэб ащ ычІыпІэ пачъыхьагъум техьагъ.\nЕхъуд пачъыхьэу РэхъабІам\n21 Сэлмэн ыкъо РэхъабІам Ехъудэм пачъыхьагъум щытетыгъ. РэхъабІам пачъыхьагъум зытехьэм илъэс тІокІитІурэ зырэ ыныбжьыгъэр. Ерусэлэм дэсэу илъэс пшІыкІублэ ар пачъыхьагъ. Ежь ыцІэ епхыгъэнэу Зиусхьаным израил лъэпкъ пстэумэ а къалэр къахихыгъ. РэхъабІам янэ ыцІагъэр НаІамэ, Іамоныпхъугъ. 22 Зиусхьаным къемыкІущтыр Ехъудэм ышІэщтыгъэ, ятэмэ ашІэгъэ псэкІодмэ анахь лъэшыжьэу псэкІодхэр зэрашІэщтыгъэм Ар нахьыбэ дэдэу зэщафщтыгъ. 23 Ахэм къурмэнхэр зыщашІырэ лъэгапІэхэр, пкъэухэр, мыжъосынхэр Іошъхьэ лъагэ пэпчърэ чъыг жьау пэпчърэ ащагъэуцугъэх. 24 ЦІэпІагъэхэр зышІэрэ хъулъфыгъэхэмрэ бзылъфыгъэхэмрэ а хэкум исыгъэх. Ахэм Зиусхьаным израил цІыфмэ ахифыжьыгъэ лъэпкъхэм ашІэщтыгъэ гущыкІыгъо емыкІушхохэр ашІэщтыгъэ. 25 РэхъабІам зыпачъыхьэр илъэситфым зынэсым Мысырым ипачъыхьэу Щыщакъ Ерусэлэм къезэонэу къытебани, 26 Зиусхьаным и Унэрэ пачъыхьэм иунэрэ арылъыгъэ пкъыгъо лъапІэхэр зэкІэ ыштагъ. Сэлмэн аригъэшІыгъэ дышъэ мэІухэри зэкІэ ыштагъ. 27 Пачъыхьэу РэхъабІам ахэм ачІыпІэ джэрз мэІухэр аригъэшІхи, ахэр пачъыхьэм иунэихьапІэ Іутыгъэ ухъумакІохэм яІэшъхьэтетхэм аритыгъэх. 28 Пачъыхьэр Зиусхьаным и Унэ чІахьэ къэс иухъумакІохэм ахэр къахьыщтыгъэх, етІанэ ухъумакІохэр зэрысырэ унэм икІэрыкІэу ахьыжьыщтыгъэх. 29 Ащ нэмыкІэу РэхъабІам къырыкІуагъэмрэ ышІагъэхэмрэ ехъуд пачъыхьэхэм яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба. 30 РэхъабІамрэ ЯрабІамрэ ренэу зэзаощтыгъэх. 31 ЕтІанэ РэхъабІам ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэхэм ыгъэзэжьыгъэти, ахэм афэдэу Даут икъалэ щагъэтІылъыжьыгъ. Ащ янэ ыцІагъэр Іамоныпхъоу НаІамэ. Ащ ыуж ыкъо Абием ежь ычІыпІэ пачъыхьанэу техьагъ.\n1 тхылъыр 15\nЕхъуд пачъыхьэу Абием\n1 Нэуат ыкъо ЯрабІам зыпачъыхьэр илъэс пшІыкІуим хэхьагъэу Абием Ехъудэм ипачъыхьэ хъугъэ. 2 Илъэсищэ ар Ерусэлэм щыпачъыхьагъ. Ащ янэу Абищэлэм ыпхъу ыцІагъэр МаІах. 3 Ежь ыпэкІэ ятэ ышІэгъэ псэкІод пстэуми ар ахэтыгъ. Ятэшхо Даут Зиусхьанэу Тхьэм зэрэфэшъыпкъагъэм фэдэу ыгукІэ шъыпкъагъэ фыриІагъэп. 4 Ау щыт нахь мышІэми, Зиусхьанэу Тхьэм Даут ихьатыркІэ, ежь ыуж ыкъо пачъыхьагъум тыригъахьи, ижъуагъо инэф Ерусэлэм щигъэкІосагъэп, ащкІэ Ерусэлэм ыгъэлъэшыгъ. 5 Сыда пІомэ Даут, хьатэу Урый ришІагъэм нэмыкІэу, Зиусхьаным къекІущтыр зэкІэ ышІэщтыгъэ, ежь щэІэфэ Ащ къыфигъэнэфагъэхэм адэхыгъэп. 6 РэхъабІамрэ ЯрабІамрэ щэІэфэхэ зэзэуагъэх. 7 АдыкІэ Абием къырыкІуагъэхэр ехъуд пачъыхьэхэм яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба. Абиемрэ ЯрабІамрэ зэзаощтыгъэх. 8 Абием ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэм ыгъэзэжьи, Даут икъалэ щагъэтІылъыжьыгъ. Арыти, ыкъоу Асэ ащ ычІыпІэ пачъыхьагъум техьагъ.\nЕхъуд пачъыхьэу Асэ\n9 Израилым ипачъыхьэу ЯрабІам зыпачъыхьэр илъэс тІокІым хэхьагъэу Асэ Ехъудэм ипачъыхьэу хъугъэ. 10 Ар илъэс тІокІитІурэ зырэ Ерусэлэм щыпачъыхьагъ. Ащ янэщтыгъэр Абищэлэм ыпхъу МаІах ары. 11 Ятэшхо Даут фэдэу Асэ Зиусхьаным къекІущтыр ышІэщтыгъэ. 12 Арыти, цІэпІагъэхэр зышІэрэ хъулъфыгъэхэмрэ бзылъфыгъэхэмрэ хэгъэгум рифхи, тхьэнэпцІмэ ямыжъосынхэу ятэжъмэ агъэуцугъэхэр ыгъэкІодыжьыгъэх. 13 ТхьэнэпцІ Астартэ имыжъосын зэригъэуцугъэм пае янэ МаІах пачъыхьэгощацІэм хигъэкІи, а мыжъосыныр зэхикъутэжьи, псыигъукІыгъэ зэпырыкІыпІэу Къыдрэн дэжь щигъэстыжьыгъ. 14 Ау къурмэнхэр зыщашІырэ лъэгапІэхэр зэхакъутэгъагъэхэп. Ау щыт нахь мышІэми, Асэ опсэуфэ ыгукІэ Зиусхьаным фэшъыпкъагъ. 15 Джаущтэу ащ ятэ Зиусхьаным фигъэшъошэгъэ тын лъапІэхэри, ежь фигъэшъошэгъэ пкъыгъо лъапІэхэу дышъэмрэ тыжьынымрэ ахэшІыкІыгъэхэри, шыкъухэри Зиусхьаным и Унэ чІилъхьагъэх. 16 Асэрэ Израилым ипачъыхьэу БаІыщэрэ щэІэфэхэ зэзаохэзэ къахьыгъ. 17 Израилым ипачъыхьэу БаІыщэ Ехъудэм пэшІуекІоу къежьи, Ехъудэм ипачъыхьэу Асэ ыдэжькІэ къикІхэрэр къыблимыгъэкІынхэми, ащ дэжь ымыгъэкІонхэми апае Рамэ ыгъэпсынэу фежьагъ. 18 Арыти, Асэ Зиусхьаным и Унэ игъэтІылъыпІэхэмрэ пачъыхьэ унэм игъэтІылъыпІэхэмрэ къарынэжьыгъэ тыжьынымрэ дышъэмрэ зэкІэ къариххи иІумэтхэм аритыгъ. ЕтІанэ Хъэзион ыкъо Тауримэн къыхэкІыгъэу, Арамым ипачъыхьэу, Дамаск дэсыгъэ Бэнхадад дэжь ыгъакІохи раригъэІуагъ: 19 «Тятэрэ уятэрэ зэзэгъыныгъэ зэрэзэдыряІагъэм фэдэу, оррэ сэррэ зэзэгъыныгъэ зэдытерэІ. Мары тыжьынрэ дышъэрэ тынэу къыпфясэгъэхьхэшъ, Израилым ипачъыхьэу БаІыщэ дэпшІыгъэ зэзэгъыныгъэр скІэрыкІыжьынэу зэщыгъакъу». 20 Бэнхадад пачъыхьэу Асэ къедэІуи, идзэІэшъхьэтетхэр израил къалэхэм язэонхэу ыгъакІохи, Іиони, Дани, Абэл-Бэт-МаІахи, Къынэрэти зэрэщытэу, зэрэ Нафталый хэкоу ыштагъэх. 21 А къэбарыр зызэхехым, БаІыщэ Рамэ изэтегъэпсыхьан ыуж икІыжьи, Тырцэ къыгъэзэжьыгъ. 22 Пачъыхьэу Асэ зы къэмынэу ехъудхэм зэкІэми унашъо афишІи псэуалъэм пае БаІыщэ ыгъэфедэщтыгъэ мыжъохэмрэ пчъэхэмрэ Рамэ къыдаригъэхыжьыгъэх. Пачъыхьэу Асэ ахэм Бинямин хэкум ылъэныкъокІэ щыІэ ГъыбІэ къалэмрэ Мыцпэ къалэмрэ ахишІыкІыжьыгъэх. 23 Асэ нэмыкІэу ыгъэхъагъэхэри, лІыгъэу зэрихьагъэхэри, зэкІэ ышІагъэхэри, къалэу ыгъэпсыгъэхэри ехъуд пачъыхьэхэм яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба. Ащ ижъышъхьэм ылъакъохэр узыщтыгъэх. 24 Асэ ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэм ыгъэзэжьыгъэти, ятэшхо Даут икъалэу ятэжъхэр зыдэлъхэм щагъэтІылъыжьыгъ. Джащ тетэу ащ ыкъо Ехъощафат ежь ычІыпІэ пачъыхьагъум техьагъ.\nИзраил пачъыхьэу Надаб\n25 Ехъудэм ипачъыхьэу Асэ зыпачъыхьэр ятІонэрэ илъэсым хэхьагъэу ЯрабІам ыкъо Надаб Израилым ипачъыхьэу техьи илъэситІо Израилым ипачъыхьагъ. 26 Зиусхьаным къемыкІущтыр ащ ышІэщтыгъэ, ятэ игъогу тетыгъ, ащ ипсэкІодшІагъэхэу Израилым псэкІод зэрэригъэшІагъэхэм афэдэхэри ышІагъ. 27 Арыти, Исасхъар лІакъом щыщэу, Ахъый ыкъо БаІыщэ ащ зыкъыпиІэтыгъ. Надабрэ зэкІэ израил цІыфхэмрэ фылистмэ якъалэу Гъыбытон къадзыхьагъэу зыщаІыгъым, БаІыщэ ар Гъыбытон дэжь щиукІыгъ. 28 Ехъудэм ипачъыхьэу Асэ зытетыр ящэнэрэ илъэсым хэхьагъэу БаІыщэ ар ыукІи, ежь ащ ычІыпІэ техьагъ. 29 Ар пачъыхьагъум зытехьэм, Зиусхьаным ИІумэтэу Щылэу щыщ Ахъый къызэрэригъэІогъагъэу, ЯрабІам иунагъо щыщэу зы нэбгырэ закъуи къэмынэу, зэрэщытэу зэкІэ ыгъэкІодыгъ. 30 ЯрабІам ышІыгъэ псэкІодшІагъэхэм, ащкІэ Израилым псэкІод зэрэригъэшІагъэм, Израилым и Зиусхьанэу Тхьэр ыгъэгубжэу ынапэ зэрэтырихыгъэм джар къыфихьыгъ. 31 Надаб нэмыкІэу ыгъэхъагъэхэри зэкІэ ышІагъэхэри израил пачъыхьэхэм яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба. 32 Асэрэ Израилым ипачъыхьэу БаІыщэрэ опсэуфэхэ зэзэоным хэтыгъэх.\nИзраил пачъыхьэу БаІыщэ\n33 Ехъудэм ипачъыхьэу Асэ пачъыхьагъум зытехьагъэр ящэнэрэ илъэсым хэхьагъэу Ахъый ыкъо БаІыщэ израил цІыф пстэуми япачъыхьанэу Тырцэ щытехьи илъэс тІокІырэ плІырэ пачъыхьагъ. 34 Зиусхьаным къемыкІущтыр ащ ышІэщтыгъэ, ЯрабІам игъогу тетэу, Израилым псэкІод ащ зэрэригъэшІагъэм фэдэу, псэкІодхэр ышІагъэх.\n1 тхылъыр 16\n1 Зиусхьаным ыдэжь къикІыгъэу БаІыщэ ехьылІагъэу Хъананый ыкъо Ехъыо псалъэ къылъыІэсыгъ: 2 «ТхьамыкІэмэ уакъыхэсщи сиизраил лъэпкъ пащэ узэрэфэсшІыгъэм, ЯрабІам игъогу узэрэтехьагъэм, сиизраил лъэпкъ сигъэгубжынэу псэкІодхэр зэребгъэшІагъэм пае 3 мары, БаІыщэ, иунагъуи уилъфыгъэхэм яунагъохэри згъэкІодыщтых, Нэуат ыкъо ЯрабІам иунагъо есшІагъэр ори къыосшІэщт. 4 БаІыщэ иунагъо щыщэу къалэм щылІэрэр хьэмэ ашхыжьыщт, губгъэм илІыхьэрэр ошъогу бзыумэ зэхаулыІухьажьыщт». 5 БаІыщэ нэмыкІэу къырыкІуагъэхэри, ышІагъэхэри, зэкІэ ыгъэхъагъэхэри Израилым ипачъыхьэхэм яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба. 6 БаІыщэ ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэм ыгъэзэжьыгъэти, Тырцэ щагъэтІылъыжьыгъ. Арыти, ыкъо Елэ ащ ычІыпІэ пачъыхьагъум техьагъ. 7 Джащ тетэу Зиусхьаным ыдэжь къикІыгъэу Хъананый ыкъо тхьэлІыкІоу Ехъыо псалъэ къызэрэлъыІэсыгъагъэу, БаІыщэрэ ащ иунагъорэ Зиусхьаным къемыкІущтыр зэрашІагъэм, ЯрабІам иунагъо зэрэкІырыплъыгъэхэм пае Зиусхьаныр агъэгубжыгъ.\nИзраил пачъыхьэу Елэ\n8 Ехъудэм ипачъыхьэу Асэ пачъыхьагъум зытетыр илъэс тІокІырэ хырэм хэхьагъэу БаІыщэ ыкъо Елэ пачъыхьагъум Тырцэ щытехьи илъэситІо пачъыхьагъэ. 9 Арыти, ку псынкІэхэм азыныкъо яІэшъхьэтетэу Зымрый ащ зыкъыпиІэтыгъ. Тырцэ щыІэу, ащ дэт икъэлэсэрай лъыплъэрэ Арцэ дэжь щыешъогъаеу 10 Зымрый къакІуи чатэмкІэ ащ еуи ыукІыгъ. Ехъудэм ипачъыхьэу Асэ зытетыр ятІокІэнэрэ блырэ илъэсым хэхьэгъагъ ар ащ ычІыпІэ пачъыхьагъум зытехьэм. 11 Ар пачъыхьагъум техьи тахътэм зытетІысхьэм, дэпкъым егъутхьылІэу БаІыщэ иунагъо исмэ ащыщ горэ къымыгъанэу иІахьылхэри иныбджэгъухэри зэкІэ ыукІыгъэх. 12 Джаущтэу Зиусхьаным ыдэжь къикІыгъэу Хъананый ыкъо Ех��ыо псалъэ къызэрэлъыІэсыгъагъэу, Зымрый БаІыщэ иунагъо зэрэщытэу ыгъэкІодыгъ. 13 БаІыщэрэ ащ ыкъо Елэрэ псэкІодхэр ашІэзэ, Израилым псэкІодхэр зэрэрагъэшІагъэм, Израилым и Зиусхьанэу Тхьэр агъэгубжэу, тхьэнэпцІхэм ямыжъосынхэр зэрагъэуцугъэхэм апае Зиусхьаным джар къаришІагъ. 14 Елэ иІофшІагъэхэмрэ нэмыкІэу ышІагъэхэмрэ Израилым ипачъыхьэхэм яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба.\nИзраил пачъыхьэу Зымрый\n15 Ехъудэм ипачъыхьэу Асэ зыпачъыхьэр ятІокІэнэрэ блырэ илъэсым хэхьагъэу, Зымрый пачъыхьэу Тырцэ щытехьи мэфиблэ тетыгъ. Израилыдзэр а уахътэм фылистмэ якъалэу Гъыбытон къекІугъэу кІэрытыгъ. 16 Арыти, израилыдзэу къэкІуагъэу щытыгъэм Зымрый шъэфэу пачъыхьэм зыкъызэрэпиІэтыгъэмрэ ар зэриукІыгъэмрэ зызэхехым, израил цІыф пстэуми дзэІэшъхьэтетэу Іомрый Израилым ипачъыхьанэу а мэфэ шъыпкъэм дзэуцупІэм щытырагъэхьагъ. 17 Іомрыйрэ зэкІэ израил цІыфхэмрэ зэгъусэхэу Гъыбытон къыкІэрыкІыжьхи, къызэкІэкІожьхи Тырцэ къадзыхьагъ. 18 Зымрый къалэр зэраштагъэр зелъэгъум, къэлэсэраим хэт унэ-пытапІэм ихьи, ыкІыбкІэ пачъыхьэ унэм машІо щыкІидзэжьи хэстыхьажьыгъ. 19 ЯрабІам Израилым псэкІод зэрэригъэшІагъэм фэдэу, ащ игъогу тетэу, ащ ышІэгъэ псэкІодхэр ышІэзэ, Зиусхьаным къемыкІущтыр зэришІагъэм пае ар хэкІодагъ. 20 Зымрый нэмыкІэу ышІагъэхэри шъэфэу зыкъызэриІэтыгъагъэри израил пачъыхьэхэм яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба.\nИзраил пачъыхьэу Іомрый\n21 Джащ тетэу израил цІыфхэр тІо гощыгъэ хъугъэ: ызыныкъо Гъынат ыкъо Тыбный пачъыхьэу тырагъэхьанэу гоуцуагъ, адрэхэр Іомрый гохьагъэх. 22 Арыти, Іомрый готхэр Гъынат ыкъо Тыбный гоуцуагъэхэм атекІохи, Тыбный лІи, Іомрый пачъыхьагъум техьагъ. 23 Ехъудэм ипачъыхьэу Асэ зытетыр ящэкІэнэрэ зырэ илъэсым хэхьагъэу Іомрый Израилым ипачъыхьанэу техьи илъэс пшІыкІутІо тетыгъ. Тырцэ илъэсихэ щыпачъыхьагъ. 24 ЕтІанэ Іомрый тыжьын килограмм тІокІищ фэдизкІэ Щамэрэн къушъхьэр Щэмэр къыщищэфыгъ. Къушъхьэр зэкІигъэпытыхьи, къалэу ышІыгъэм къушъхьэр зиягъэ Щэмэр ыцІэкІэ ЩамэрэнкІэ еджагъ. 25 Зиусхьаным къемыкІущтыр Іомрый ышІэщтыгъэ, ежь ыпэкІэ тетыгъэмэ анахь Іаеу зекІощтыгъэ. 26 Нэуат ыкъо ЯрабІам игъогу сыдырэмкІи ар тетыгъ, Израилым псэкІод ащ зэрэригъэшІагъэм фэдэу, итхьэнэпцІхэмкІэ Израилым и Зиусхьанэу Тхьэр ыгъэгубжыгъ. 27 Іомрый нэмыкІэу ышІагъэхэри лІыгъэу ащ зэрихьагъэри израил пачъыхьэхэм яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба. 28 Іомрый ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэм ыгъэзэжьи Щамэрэн зыщагъэтІылъыжьым, ыкъо Ахъаб ащ ычІыпІэ пачъыхьагъум техьагъ.\nИзраил пачъыхьэу Ахъаб\n29 Ехъудэм ипачъыхьэу Асэ зытетыр ящэкІэнэрэ ирэ илъэсым хэхьагъэу Іомрый ыкъо Ахъаб пачъыхьагъум техьагъ. Іомрый ыкъо Ахъаб Щамэрэн дэсэу илъэс тІокІырэ тІурэ Израилым ипачъыхьагъ. 30 Іомрый ыкъо Ахъаб ежь ыпэкІэ тетыгъэ пстэуми анахь дэижьэу Зиусхьаным къемыкІущтыр ышІэщтыгъэ. 31 Нэуат ыкъо ЯрабІам ипсэкІодшІагъэхэр римыгъэкъухэу, Цыдоным ипачъыхьэу ЕтбаІал ыпхъу Изэбэл шъузэу къыщи, БаІал фэлажьэу, шъхьащэ фишІэу ригъэжьагъ. 32 Арыти, БаІал пае Щамэрэн щигъэпсыгъэ тхьэлъэІупІэунэм къурмэншІыпІэ щыфыхишІыхьагъ. 33 Джащ фэдэу Ахъаб Астартэ пае пкъэухэр ыгъэуцухи, ежь ыпэкІэ тетыгъэ израил пачъыхьэ пстэуми анахь лъэшыжьэу Израилым и Зиусхьанэу Тхьэр ыгъэгубжыгъ. 34 Ащ илъэхъан Бэтэл щыщ Хъыел Ерыхъоу къалэр ыгъэпсыгъ. Зиусхьаным дэжь къикІыгъэу Ныун ыкъо Ехъошуа псалъэ къызэрэлъыІэсыгъагъэу, Хъыел къэлэ лъапсэр зегъэуцум, ищыпэ шъаоу Абирам лІагъэ, къэлапчъэхэр зыхегъэуцожьхэм, ишъэо анахьыкІэу Сэгъуб чІинагъ.\n1 тхылъыр 17\nТхьэлІыкІоу Иласрэ огъумрэ\n1 ГъылыІад хэкумкІэ Тыщбэ щыщ Илас Ахъаб риІуагъ: «Израилым и Тхьэу зыпашъхьэ ситыр зэрэщыІэр сэІо! Сэ сымыІоу мы илъэсхэм осэпси къемыхынкІэ, ощхи къемыщхынкІэ». 2 Зиусхьаным ипсалъэ ащ къылъыІэсыгъ: 3 «Мыщ дэкІи къокІыпІэмкІэ кІуи Иордан икъокІыпІэ лъэныкъокІэ игъукІырэ псыхъоу Къэрит дэжь зыщыгъэбылъ. 4 А игъукІырэ псыхъом псы ущешъощт, къолэжъхэм ащ дэжь ущагъэшхэнэу унашъо афэсшІыгъ». 5 Арыти, Зиусхьаным ипсалъэ къызэрэлъыІэсыгъэу ащ ышІыгъ: Иордан икъокІыпІэ лъэныкъокІэ щыІэ игъукІырэ псыхъоу Къэрит кІуи, ащ къэнагъ. 6 Къолэжъхэм пчэдыжьми пчыхьэми лырэ хьалыгъурэ къыфахьщтыгъэ, игъукІырэ псыхъом псы щешъощтыгъэ. 7 Ау тІэкІу горэ зытешІэм, ощх къещхыщтыгъэпти, игъукІырэ псыхъом псы дэмытыжьэу хъугъэ.\nИласрэ Царэфат щыщ шъузабэмрэ\n8 Зиусхьаным ипсалъэ ащ къылъыІэсыгъ: 9 «Цыдоным пэгъунэгъу къалэу Царэфат кІуи ащ дэс. Уигъэшхэнэу зы шъузабэ горэм есІуагъ». 10 Арыти, ар Царэфат кІуагъэ. Къалэм икъэлапчъэ зынэсым шъузабэ горэ пхъэ къыугъоеу ылъэгъугъ. Ащ къеджи риІуагъ: «Псы тІэкІу горэ сешъонэу къошынкІэ къысфахьба». 11 ЗыфелъэІугъэр къыхьынэу ар зежьэм, мыдрэр кІэлъыджи риІуагъ: «Сэщ пае хьалыгъу такъыр гори о пІэкІэ къысфахьба». 12 Адрэм къыриІожьыгъ: «Уи Зиусхьанэу Тхьэр зэрэщыІэр сэІо! Гъэжъагъэу зыпари сиІэп, пхъэчайжъыем илъэу хьаджыгъэ Іабжыбрэ къошыным итэу тхъу тІэкІурэ ныІэп сиІэр. Пхъэ тІэкІу горэ тадэжь схьынышъ, сэррэ скъо паерэ джар згъэхьазырын, тшхынышъ, етІанэ тылІэщт». 13 Илас ащ риІуагъ: «Умыщын, кІожьи зэрэпІуагъэу шІы. Ау ыпэрапшІэу сэщ пае хьалыгъу джэгурыдзэ сфыхэхи къысфахь, етІанэ оррэ уикІалэ паерэ зыгорэ шІы. 14 Сыда пІомэ Израилым и Зиусхьанэу Тхьэм ыІорэр мары: \"Зиусхьаным чІыгум ощх къызщытыригъэщхэщт мафэм нэс пхъэчайжъыем илъ хьаджыгъэм хэкІыщтэп, къошыным ит дагъэми къыщыкІэщтэп\"». 15 Шъузабэр кІожьи, Илас къызэрэриІуагъэм фэдэу ышІыгъ. Джаущтэу ежьри зэрахэтэу иунагъо зэрэщытэу мэфэ заулэ ашхын агъотыгъ. 16 Зиусхьаным ипсалъэ Илас къызэрэлъигъэІэсыгъэм фэдэу, пхъэчайжъыем илъ хьаджыгъэм хэкІыщтыгъэп, къошыным ит дагъэми къыщыкІэщтыгъэп.\nИлас шъузабэм икІалэ къызэригъэпсэужьыгъэр\n17 ЕтІанэ а унэр зие бысымгуащэм ыкъо сымаджэ хъугъэ. Узышхо иІагъэти ар лІагъэ. 18 Арыти, бзылъфыгъэ�� Илас къыриІуагъ: «Сыда уиІофэу къысхэлъыр, Тхьэм ицІыф? СипсэкІодшІагъэхэр сыгу къэбгъэкІыжьынхэшъ, сикІалэ бгъэлІэным пае садэжь укъэкІуагъ». 19 Арыти, мыдрэм риІожьыгъ: «Къаштэ моу уикІалэ». Ар ащ ыбгъэгу къыкІихыжьи, ышъхьагъ тет унэу ежь зэрысыгъэм ыхьи ипІэ хилъхьагъ. 20 Зиусхьаным зыфигъази къыІуагъ: «Си Зиусхьанэу Тхьэр! Зыдэжь сис шъузабэм ыкъо бгъэлІагъэу къин хэбдзагъи адэ». 21 Гъогогъуищэ кІалэм тегъуалъхьэзэ, Зиусхьаным зыфигъази къыІуагъ: «Си Зиусхьанэу Тхьэр! Мы кІалэм ыпсэ къыхэрэхьажь!» 22 Зиусхьаным Илас ымакъэ къызэхихыгъ. КІалэм ыпсэ къыгъэзэжьи, къыхэхьажьи, ар къэпсэужьыгъ. 23 Ащ ыуж Илас кІалэр ышъхьагъ тет унэм къырищыжьи, янэ къыфищэжьи риІуагъ: «Еплъ, уикІалэ псэу». 24 Арыти, а бзылъфыгъэм Илас къыриІуагъ: «Тхьэм узэрилІыкІори Зиусхьаным дэжь къикІрэ псалъэр къызэрэплъыІэсри джы къэсшІагъ».\n1 тхылъыр 18\nИласрэ тхьэнэпцІэу БаІал илІыкІохэмрэ\n1 Охътабэ тешІагъэу ящэнэрэ илъэсым Зиусхьаным ипсалъэ Илас къылъыІэсыгъ: «КІуи Ахъаб зегъэлъэгъу. Сэ чІыгум ощх къытезгъэщхэщт». 2 Арыти, Илас Ахъаб зыригъэлъэгъунэу кІуагъэ. Щамэрэн щыгъэблэшхуагъ. 3 Ахъаб къэлэсэраим лъыплъэрэ Іэшъхьэтетэу Іобадыехъу къеджагъ. Іобадыехъу Тхьэм ищынагъо лъэшэу итыгъ. 4 Изэбэл зиусхьанлІыкІохэр зыщигъэкІодыгъэхэ уахътэм, Іобадыехъу ахэм ащыщэу тхьэлІыкІохэу нэбгыришъэ зэриубытылІэжьыгъэу, нэбгырэ шъэныкъо-шъэныкъоу гъочІэгъхэм защаригъэгъэбылъыгъэу хьалыгъурэ псырэ афихьщтыгъэ. 5 Ахъаб Іобадыехъу риІуагъ: «Ежьи хэкум ит псыкъэкІопІэ пстэури, игъукІырэ псы пстэури къызэпэкІухьи, тишхэмрэ тикъыдырхэмрэ щыдгъэхъунхэу, тибылымхэр тшІомыкІодынхэм пае уц къэдгъотышъущтмэ къызэгъашІ». 6 Арыти, къызэпакІухьаным пае чІыгур зэфагощи, Ахъаб гъогу шъхьаф рыкІуагъ, Іобадыехъуи гъогу шъхьаф рыкІуагъ. 7 Іобадыехъу гъогум рыкІозэ, Илас ыпэ къифагъ. Ар ащ къышІэжьыгъэти, ынэІу егъэзыхыгъэу чІыгум зытыридзи еупчІыгъ: «Ора ар, сизиусхьанэу Илас?» 8 Адрэм къыриІожьыгъ: «Сэры, уизиусхьан дэжь кІуи еІу: \"Илас мыщ щыІ\"». 9 Арыти, мыдрэм риІожьыгъ: «Сыда силажьэр, Ахъаб сиукІынэу уиІумэт ащ ыІэ зыкІиплъхьарэр? 10 Уи Зиусхьанэу Тхьэр зэрэщыІэр сэІо! Сизиусхьан укъигъотыным пае цІыфлъэпкъэуи пачъыхьагъоуи къаримыгъэлъыхъугъэ зыпари къыгъэнагъэп. О укъамыгъотыгъэу заІокІэ, зыдэщыІэгъэхэ пачъыхьагъуми цІыфлъэпкъми укъызэрамыгъотышъурэмкІэ тхьэлъанэ аригъэшІыщтыгъэ. 11 Джы о къысэоІо: \"КІуи уизиусхьан еІу: 'Илас мыщ щыІ'\". 12 СызэрэпкІэрыкІыжьэу уздэхъугъэри сымышІэу Зиусхьаным Ыпсэ уІуилъэсыкІыжьыщт. Арышъ, къэбар фэсхьынэу Ахъаб дэжь сыкІоу, етІанэ ащ о узимыгъотыжькІэ, сиукІыщт, уиІумэт икІэлэгъум къыщегъэжьагъэу Тхьэм ищынагъо ит нахь мышІэми. 13 Изэбэл зиусхьанлІыкІохэр зыщигъэкІодыгъэхэ уахътэм, сэ сшІагъэр, ахэм ащыщэу нэбгыришъэ зиусхьанлІыкІохэу зэрэзэсыубытылІэжьыгъэхэри, нэбгырэ шъэныкъо-шъэныкъоу гъочІэгъхэм зызэрэщязгъэбылъыгъэри, хьалыгъурэ псы��Іэрэ зэрэзгъэшхагъэхэри сизиусхьан къыраІуагъэба? 14 Джы о къысэоІо: \"КІуи уизиусхьан еІу: Илас мыщ щыІ. Ащ сиукІыщти\"». 15 Арыти, Илас къыІуагъ: «Зыпашъхьэ сит Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэ Тхьэр зэрэщыІэр сэІо! Непэ ащ зезгъэлъэгъущт». 16 ЕтІанэ Іобадыехъу Ахъаб пэгъокІи риІуагъэти, Ахъаб Илас дэжькІэ ежьагъ. 17 Ахъаб Илас къызелъэгъум, ащ риІуагъ: «Орба зэрэ Израилэу тхьамыкІагъор къыфэзыхьырэр?» 18 Илас къыриІожьыгъ: «Сэрэп, оррэ уиунагъорэ Зиусхьаным иунашъохэр щыжъугъэзыягъэхэу, тхьэнэпцІэу БаІали адрэхэми шъхьащэ зэрафэшъушІырэм пае Израилым тхьамыкІагъор къыфэзыхьырэр оры. 19 Арышъ, гъакІохи зэрэ Израилэуи, БаІал фэлэжьэрэ лІыкІо нэбгырэ шъиплІрэ шъэныкъори, Астартэ фэлэжьэрэ лІыкІо нэбгырэ шъиплІэу Изэбэл иІэнакІэ пэсхэри Къармэл къушъхьэм дэжь къыщысфягъэугъоих». 20 Арыти, Ахъаб зэрэ Израилэу ащиІофытэхи, БаІалрэ Астартэрэ афэлэжьэрэ лІыкІохэр зэкІэ Къармэл къушъхьэм дэжь къыщаригъэугъоигъэх. 21 Илас цІыфхэм ахахьи ариІуагъ: «Джыри бэрэ шъуеджэнджэшыщта? Зиусхьаныр армэ Тхьэр, джащ зыфэжъугъаз, ау БаІалмэ, ащ зыфэжъугъаз». Ау цІыфхэм зи къаІуагъэп. 22 Илас цІыфмэ ариІуагъ: «Сэзыр ары зиусхьанлІыкІоу къэнагъэр, БаІал фэлэжьэрэ лІыкІохэр нэбгырэ шъиплІрэ шъэныкъорэ мэхъух. 23 НыбгъэшъуитІу къытэшъути, зы ныбгъэшъур ахэм арэшти, зэхарэупкІати, пхъэмэ атырарэлъхь, ау машІо кІарэмышІыхь. Адрэ ныбгъэшъур сэ згъэхьазырынышъ, пхъэмэ атеслъхьащт, ау машІо кІэсшІыхьащтэп. 24 Шъори шъуитхьэ ыцІэкІэ шъуедж, сэри си Зиусхьан ыцІэкІэ седжэщт. Тхьэу машІокІэ джэуап къэзытрэр ары Тхьэр». Арыти, зэкІэ цІыфхэм къаІуагъ: «КъапІорэр дэгъу». 25 Илас БаІал фэлэжьэрэ лІыкІохэм ариІуагъ: «Шъо шъунахьыбэшъ, ныбгъэшъуитІум яз шъухади жъугъэхьазыри, шъуитхьэ ыцІэкІэ шъуедж, ау машІом пэшъумылъхь». 26 Арыти, аратыгъэ ныбгъэшъур аубыти агъэхьазырыгъ. «БаІал, джэуап къэтыжь!» аІоу куохэзэ, пчэдыжьым къыщегъэжьагъэу щэджагъом нэс елъэІугъэх. Ау макъи-лъакъи къэІугъэп. Ахэр къурмэншІыпІэу агъэуцугъэм ыпашъхьэ щыпкІэтэ-лъатэщтыгъэх. 27 Щэджагъом Илас ахэм акІэнакІэу ариІуагъ: «Мэкъэ лъэш дэдэкІэ шъукуо нахь, ар тхьэшъ, зыгорэкІэ гупшысэм хилъэсэгъэнкІи е щагум икІыгъэнкІи, е гъогу тетынкІи, е мэчъыемэ къэгъэущыжьыгъэн фэенкІи хъун!» 28 Арыти, адрэхэм лъэшэу куохэу рагъэжьагъ, зэряхабзэу лъыпсыр къячъэхэу къамэхэмрэ пчыпыджынхэмкІэрэ зыхэпыджэжьщтыгъэх. 29 Щэджагъоми дэхыгъ, ау ахэр пчыхьэ къурмэншІыгъом нэс зеутэкІыжьыным хэтыгъэхэми, макъи-лъакъи щыІагъэп, джэуап гори зэхахыгъэп. 30 ЕтІанэ Илас цІыфхэм зэкІэми ариІуагъ: «ШъукъысэкІуалІ». ЦІыфхэр зэкІэ ащ къекІолІагъэх. Зиусхьаным икъурмэншІыпІэу зэтырадзыгъагъэр ыгъэуцужьыгъ. 31 Илас мыжъо пшІыкІутІу къыштагъ. Зиусхьаным «О пцІэщтыр Израил» къызэриІогъэгъэ Якъубэ ыкъомэ къатекІыгъэ лІэкъо пшІыкІутІум япчъагъэ ахэр фэдизыгъ. 32 Зиусхьаным ыцІэкІэ а мыжъохэм къурмэншІыпІэ ахишІыкІыгъ. ЕтІанэ лэжьыгъэ килограмм пшІыкІутІу фэдиз дэфэнэу къурмэншІыпІэр хъурэябзэу дитІыкІыгъ. 33 Ащ ыуж ащ пхъэхэр тырилъхьажьхи, ныбгъэшъур зэІихи, пхъэхэм атырилъхьажьыгъ. ЕтІанэ къыІуагъ: «Псы щэлъиплІ арызыбзэу къэшъухьи къурмэнгъэстымрэ пхъэмрэ къатешъукІ». 34 ЕтІани къариІуагъ: «Джыри джаущтэу шъушІы». Ахэм джыри джаущтэу ашІыгъ. ЕтІани къыІуагъ: «Джадэдэр ящэнэрэу шъушІы». Ящэнэрэуи зашІым, 35 псыр къурмэншІыпІэм къечъэхи, дэтІыкІыгъэм диз хъугъэ. 36 Пчыхьэ къурмэншІыгъом тхьэлІыкІоу Илас къакІэрыхьи къыІуагъ: «Зиусхьанэу, Ибрахьимэ, Исхьакъ, Израил я Тхьэр! О зы закъом Израилым узэри Тхьэри, сэ сызэрэ УиІумэтри, О къызэрэпІуагъэм фэдэу зэкІэри зэрэсшІыгъэри непэ арэшІ! 37 Джэуап къысэтыжь, Зиусхьан, джэуап къысэтыжь! О, Зиусхьан, узэрэ Тхьэри агухэр зэрэзэпырыбгъэзагъэхэри арэшІ!» 38 Ащ дэжьым Зиусхьаным имашІо къехи, къурмэнгъэстри, пхъэхэри, мыжъохэри, ятІэри, дэтІыкІыгъэм псэу дэтри ыдырыгъэх. 39 Ар залъэгъум цІыфхэм зэкІэми анэІухэр егъэзыхыгъэу пстэуми чІыгум зытырадзи къаІуагъ: «Зиусхьаныр ары Тхьэр, Зиусхьаныр ары Тхьэр!» 40 Илас ахэм ариІуагъ: «Зы нэбгырэ закъуи зимыгъэбылъыжьыным пае, БаІал итхьэлІыкІохэр шъуубытых». Арыти, ахэр къаубытхи Илас игъукІырэ псыхъоу Къышон ылъэгу дэжькІэ ыщэхи, ащ щиукІыгъэх.\nОгъум икІэух\n41 Илас Ахъаб риІуагъ: «КІуи шхэ, ешъу, сыда пІомэ ощхышхом ымакъэ къэІу». 42 Арыти, Ахъаб шхэнэуи ешъонэуи кІуагъэ. Илас Къармэл ышыгу зыдэкІуаем ышъхьэ чІыгум риуфэхи, ынэІу ылъэгуанджэмэ азыфагу дилъхьагъ. 43 ИІумэт шъэожъыем риІуагъ: «КІуи хым ылъэныкъокІэ къаплъэ». Адрэр кІуи къызэплъэм, – «Зыпари щыІэп» ыІуи, къыриІожьыгъ. Мыдрэм риІуагъ: «Блы екъуфэ кІуи къэкІожь». 44 Яблэнэрэм кІуи къызегъэзэжьым къыриІуагъ: «Мары цІыф Іэгум щиз хъунэу ошъуапщэ горэ хым къышъхьащэкІы». Мыдрэм риІуагъ: «КІуи Ахъаб еІу: \"Ощхым ухимыубытэным пае, уику псынкІэ зэкІэшІэжьи кІожь\"». 45 Ащ нэс жьыбгъэм ошъуапщэхэр къытыригъэзыхьэхи, уашъор къэушІункІи, ощхышхо къещхэу ыублагъ. Ахъаб ику псынкІэ итІысхьажьи ИзрыІэл кІэим кІуагъэ. 46 Зиусхьаным ыкІуачІэ Илас къыхэхьагъ. Илас ищыгъынхэр ыбг пишІэхи, Ахъаб ыпэ итэу ИзрыІэл кІэим нэс чъагъэ.\n1 тхылъыр 19\n1 Илас зэкІэ ышІагъэри БаІал илІыкІохэр зэкІэ ичатэкІэ ащ зэриукІыгъэхэри Ахъаб Изэбэл риІуагъ. 2 Арыти, Изэбэл илІыкІо Илас дэжь рыригъэІонэу ыІофытагъ: «Тхьэмэ сифэшъуашэри нахьыбэжьи сарэгъэгъот сІуагъэр зысымыгъэцэкІэжькІэ, ахэм ащыщ нэбгырэ пэпчъ ыпсэ узэрэрыджэгугъэм фэдэу упсэ неущ мыщ фэдэ уахътэм ехъулІэу сыкъызырымыджэгужькІэ». 3 Джащ къыхэкІэу щынагъэти, ышъхьэ къыухъумэжьыным пае Ехъудэм ит БэрщэбаІ къалэм кІуи иІумэт шъэожъыер ащ къыдинагъ. 4 Ежь ежьи шъофнэкІым итэу кІозэ, зы мэфэ гъогу зызэпечым, кондэ чІэгъым чІэтІысхьи лІэныгъэр къыфэкІоным кІэлъэІузэ, ыІуагъ: «Икъунба, Зиусхьан, спсэ штэжь, тятэхэм сафэд, сызэрэнахьышІу щыІэп, афэдэ сэрэхъу». 5 Гъолъи кондэ чІэгъым щычъыягъ. Ащ дэжь мэлэІичыр къынэси къыриІуагъ: «Къэтэджи шхэ». 6 Илас ынэхэр къыззэтрехым хьалыгъу джэгурыдзэрэ псы къошынрэ ышъхьэ дэжькІэ щытыгъэх. Арыти, шхи пси ешъуи икІэрыкІэу чъыежьыгъэ. 7 Зиусхьаным имэлэІич къыгъэзэжьыгъ, къынэси къыриІуагъ: «Къэтэджи шхэ, сыда пІомэ гъогу кІыхьэ уапэ илъ». 8 Ар къэтэджыгъ, шхагъэ, псыкІэ зигъэшъокІыгъ, а гъомылэмкІэ ыкІуачІэ къыригъэхьажьыгъэу чэщ-зымэфэ тІокІитІо Тхьэм икъушъхьэу Хъорэб нэс кІуагъэ. 9 Ащ зынэсым гъочІэгъ горэм чІахьи чэщыр щырихыгъ. Зиусхьаным ипсалъэ ащ къыщылъыІэсыгъ. Зиусхьаным ащ къыриІуагъ: «Сыд мыщ щыпшІэрэр, Илас?» 10 Ащ къыІуагъ: «Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэ Тхьэм пае сыгужъыягъ, сыда пІомэ израил цІыфхэм уиІуагъэ аукъуагъ, уикъурмэншІыпІэхэр зэхакъутагъэх, уитхьэлІыкІохэр чатэкІэ аукІыгъэх. Сэ сизакъоу сыкъэнагъ, спсэ хахынэу къыслъэхъух». 11 Зиусхьаным къыриІуагъ: «КъычІэкІи Зиусхьаным ыпашъхьэ къушъхьэм щытеуцу». Ащ дэжьым Зиусхьаныр къыблэкІызэ, Зиусхьаным ыпашъхьэ къушъхьэр къыщызэгуиутэу, къушъхьэцакІэхэр къызэхигъэтакъохэу жьыбгъэр лъэш дэдэу къепщагъ. Ау Зиусхьаныр жьыбгъэм хэтыгъэп. Жьыбгъэм ыуж чІыгур къэсысыгъ, ау Зиусхьаныр чІыгусысым хэтыгъэп. 12 ЧІыгусысым ыуж машІом зыкъыштагъ, ау Зиусхьаныр машІом хэтыгъэп. МэшІо ужым жьы шъабэр нахь Іэсэжьыгъэ. 13 Илас ар зызэхехым ищыгъынкІыІутелъ ынэІу къырихъуи, гъочІэгъым къычІэкІи, ащ ичІэхьапІэ дэжь уцугъэ. Арыти, макъэ горэ ащ къылъыІэси къыриІуагъ: «Сыд мыщ щыпшІэрэр, Илас?» 14 Мыдрэм риІожьыгъ: «Зиусхьанэу ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэ Тхьэм пае сыгужъыягъ, сыда пІомэ израил цІыфхэм уиІуагъэ аукъуагъ, уикъурмэншІыпІэхэр зэхакъутагъэх, уитхьэлІыкІохэр чатэкІэ аукІыгъэх. Сэ сизакъоу сыкъэнагъ, спсэ хахынэу къыслъэхъух». 15 Зиусхьаным ащ къыриІуагъ: «ШъофнэкІыр зэпычи, гъэзэжьи Дамаскым кІо. Ащ узынэскІэ, Арамым ипачъыхьанэу Хъазаел ышъхьэ дагъэ щыф. 16 Джаущтэу Нымщый ыкъо Ехъыо Израилым ипачъыхьанэу ышъхьэ дагъэ щыф. Абэл-Мэхъолэ щыщ Щафат ыкъо ЕлыщаІ о пчІыпІэ ихьанэу тхьэлІыкІонэу ышъхьэ дагъэ щыф. 17 Хъазаел икъамэ зыщызыухъумагъэр Ехъыо екІодылІэщт, Іыиуй икъамэ зыщызыухъумагъэр ЕлыщаІ ыукІыщт. 18 БаІал ыпашъхьэ лъэгонджэмышъхьэкІэ щемытІысэхыгъэхэу, ащ емыбэугъэхэу израил цІыфхэм ащыщэу нэбгырэ минибл зэкІэмкІи Сэ къэзгъэнагъ».\nЕлыщаІ къызэрэхахыгъэр\n19 Арыти, ащ а чІыпІэр къыбгыни, ежьи Щафат ыкъо ЕлыщаІ жъоу хэтэу къыгъотыгъ. Цу тІурытІоу пшІыкІутІу ащ игъусагъ, ежь япшІыкІутІонэрэ цуитІум ауж итыгъ. Илас ащ блэкІзэ, ищыгъынкІыІутелъ шъхьащидзагъ. 20 Адрэм цухэр къыбгынэхи Илас ыуж къилъади къыриІуагъ: «Семыжьэзэ сятэрэ сянэрэ сыкъябэужьынышъ, уауж сыкъихьанэу Іизын къысэтба». Мыдрэм риІожьыгъ: «КІожьба адэ, къыпфэсшІагъэр зыщымыгъэгъупш». 21 Ар кІэрыкІоти, цуитІу ыукІи, цухэр зыкІэшІэгъэгъэ пхъэІашэр машІо ышІи, лыр ыгъажъуи, цІыфмэ арити, ахэм ар ашхыгъ. Ежь Илас ыуж ихьи иІумэтэу лэжьэнэу ригъэжьагъ.\n1 тхылъыр 20\nАрамым ��эрезэуагъэхэр\n1 Арамым ипачъыхьэу Бэнхадад идзэ зэрэщытэу къыугъойи, пачъыхьэ щэкІрэ тІурэр, шыхэр, ку псынкІэхэр игъусэхэу кІуи Щамэрэн къыдзыхьагъ, ащ езэуагъ. 2 ИлІыкІохэр Израилым ипачъыхьэу Ахъаб дэжь къалэм ыгъакІохи раригъэІуагъ: «Бэнхадад ыІорэр мары: \"Уитыжьыни уидышъи сэ сыех, уишъуз анахь дахэхэри пкъо нахьышІухэри сэ сыех\"». 4 Арыти, Израилым ипачъыхьэ къыраригъэІожьыгъ: «О зэрэпІоу орэхъу, зиусхьан пачъыхьэр: сэри сиІэ пстэури о уиех». 5 ЛІыкІохэр джыри къакІохи къыраІуагъ: «Бэнхадад ыІорэр мары: \"Уитыжьыни, уидышъи, уишъузхэри, пкъохэри къысэтых\" зэрэсІорэр къыуаІонэу уадэжь къэсэгъакІох. 6 Сыд хъугъэми уиуни, уиІумэтмэ яунэхэри къызэпаплъыхьанхэу, уинэплъэгъу къедэхэшІэрэ пстэури къызІакІагъэхьанышъ къахьынэу неущ мыщ фэдэ уахътэм ехъулІэу сиІумэтхэр уадэжь къэзгъэкІощтых». 7 Арыти, Израилым ипачъыхьэ хэкум ис нахьыжъ упчІэжьэгъу пстэуми къяджи ариІуагъ: «Шъуеплъ ащ бзэджагъэ горэ зэришІэным егупшысы. Сишъузхэми, скъохэми, ситыжьыни, сидышъи къызалъегъакІом зыфаер фэсшІагъ». 8 Нахьыжъ упчІэжьэгъу пстэуми зэкІэ цІыфхэми ащ къыраІуагъ: «УемыдэІу ыкІи уемызэгъ». 9 Арыти, Бэнхадад ащ илІыкІохэм ариІуагъ: «\"УиІумэт дэжь апэ къызфэбгъэкІогъагъэхэр зэкІэ къыпфишІэнэу хьазыр, ау мыдрэр къыпфэсшІэн слъэкІыщтэп\" шъуІуи, сизиусхьан пачъыхьэм ешъуІожь». ЛІыкІохэм агъэзэжьи джэуапыр ащ фахьыжьыгъ. 10 Бэнхадад ащ къыраригъэІонэу ыдэжь джыри къыгъэкІуагъэх: «Тхьэмэ сифэшъуашэри нахьыбэжьи сарагъэгъот сІуагъэр зысымыгъэцэкІэжькІэ, сэри сауж итэу къакІохэрэми Іагум из хъун сапэ зыдэтхьыжьынэу Щамэрэн къыхэмынэжьэу зызэхэсымыхьаджыхьэкІэ». 11 Израилым ипачъыхьэ раІожьынэу ариІуагъ: «Заор умыухыгъэу текІоныгъэр умыгъэмэфэкІ». 12 Ар зызэхехым чэтэнгъэІагъэм чІэсэу ипачъыхьэхэм ягъусэу ешъощтыгъэ Бэнхадад иІумэтхэм ариІуагъ: «Шъузэонэу зыжъугъэхьазыр!» Ахэр къалэм екІугъэх. 13 ТхьэлІыкІо горэ Израилым ипачъыхьэу Ахъаб къекІуалІи къыриІуагъ: «Зиусхьаным ыІорэр мары: \"Мы дзэшхор олъэгъуба? Сэ сызэрэ Зиусхьаныр пшІэным пае непэ ар о пІэ къислъхьащтышъ еплъ\"». 14 Ахъаб ащ еупчІыгъ: «ХэткІэ?» Адрэм къыриІожьыгъ: «Хэкухэм яІэшъхьэтет пащэмэ яшъхьагъырыт дзэкІолІ ныбжьыкІэхэмкІэ». Ар еупчІыгъ: «Хэта заор къезгъэжьэщтыр?» Адрэм къыриІожьыгъ: «Оры». 15 Ахъаб хэкумэ яІэшъхьэтет пащэмэ яшъхьагъырыт дзэкІолІ ныбжьыкІэхэр къылъытагъэхэти, нэбгырэ шъитІурэ щэкІрэ тІурэ хъухэу къычІэкІыгъ. Ахэм аужкІэ зэон зылъэкІыщтыхэмрэ израил хъулъфыгъэхэмрэ зэкІэ къызелъытэхэм, нэбгырэ минибл хъухэу къычІэкІыгъ. 16 Ахэр зэуапІэм щэджагъом кІуагъэх. Ежь Бэнхадад къыготыгъэ пачъыхьэ щэкІрэ тІурэм ягъусэу чэтэнгъэІагъэм чІэсэу ешъокІаеу ешъуагъ. 17 Заом апэ дэзыублагъэхэр хэкухэм яІэшъхьэтет пащэмэ яшъхьагъырыт дзэкІолІ ныбжьыкІэхэр ары. Бэнхадад зеІофтэхэм цІыфхэр Щамэрэн къызэрэдэкІыгъэхэм икъэбар къыфахьыжьыгъ. 18 Арыти, ащ ариІуагъ: «Тямызао ашІоигъоу къэлъэІонхэу къакІохэми, псэоу къэшъуубытых, зэонэу къакІохэми, джащ фэдэу псэоу къэшъуубытых». 19 Хэкухэм яІэшъхьэтет пащэмэ яшъхьагъырыт дзэкІолІ ныбжьыкІэхэр апэ къалэм дэкІхи заом ежьагъэх, дзэр ахэм ауж итыгъ. 20 Нэбгырэ пэпчъ пыим езауи хигъэфагъ. Арамхэм къыкІатхъужьыгъэти, израил цІыфхэр ахэм ауж къилъэдагъэх. Арамым ипачъыхьэу Бэнхадад шым тесэу шыухэр игъусэхэу ышъхьэ Іуихыжьыгъ. 21 Израилым ипачъыхьэ къакІуи пыим ишхэри ику псынкІэхэри къызІэкІигъахьэхи, арамхэр хьапэ-сапэ ригъэфагъэх. 22 ТхьэлІыкІор Израилым ипачъыхьэ къекІуалІи къыриІуагъ: «КІуи зыгъэпыт, пшІэщтыр зэгъашІэ, сыда пІомэ Арамым ипачъыхьэ гъатхэм джыри къыозэощт».\nАрамхэр ятІонэрэу къызэратебэнагъэхэр\n23 Арамым ипачъыхьэ иІумэтхэм къыраІуагъ: «Ахэм ятхьэхэр къушъхьэмэ ятхьэхэти, къыттекІуагъэх. Ау ахэм шъофым тыщязаомэ, татекІон шъыпкъ. 24 Арышъ, пшІэщтыр мары: пачъыхьэ пэпчъ тегъэкІи дзэ купхэм япащэхэр ахэм ачІыпІэ тегъахьэх. 25 ЦІыфэу пшІокІодыгъэм фэдиз хэтэу дзэ зэхащ, шэу, ку псынкІэу уиІагъэм фэдиз зэгъэгъоти, ахэм шъофым тыщязэощт, джащыгъум татекІон шъыпкъ». Арыти, ахэм ядэІуи, къызэрэраІуагъэм фэдэу ышІыгъ. 26 КъэкІорэ гъатхэм Бэнхадад арамхэр къыугъойхи Израилым къезэонэу Афэкъ къекІолІагъ. 27 Израил цІыфхэри къызэхаугъуаехи, гъомлапхъэ къыздашти ахэм къапежьагъэх. Израил цІыфхэр пчэн Іэхъогъу мыинитІум афэдэу отэрэу загощи, ахэм апашъхьэ къиуцуагъэх. Арамхэм чІыгур зэлъаубытыгъ. 28 Тхьэм илІыкІо къакІуи Израилым ипачъыхьэ къыриІуагъ: «Зиусхьаным ыІорэр мары: \"Зиусхьаныр къушъхьэмэ ятхьэ нахь кІэйхэм ятхьэп\" арамхэм зэраІорэм пае, \"Сэ сызэрэ Зиусхьаныр шъушІэнэу, а дзэшхор пІэ къислъхьащт\"». 29 Джаущтэу яуцупІэхэр зэпыщытхэу ахэм мэфиблэ рахыгъ. Яблэнэрэ мафэм заом даубли, израил цІыфхэм зы мафэкІэ арамхэм ялъэсыдзэ щыщэу нэбгырэ минишъэ зэхаукІагъ. 30 Адрэ къэнэжьыгъэмэ кІатхъужьи Афэкъ къалэ екІужьыгъэх. Къэнэжьыгъэ нэбгырэ мин тІокІырэ миниблрэм къэлэ дэпкъыр къатефи, ащ чІэкІодагъэх. 31 Бэнхадад къалэм дэхьажьыгъэу зы кІоцІ унэм къичъмэ адрэм илъадэу хэтыгъ. Ащ иІумэтхэм къыраІуагъ: «Израил хэгъэгум ипачъыхьэхэм гукІэгъу ахэлъэу зэхэтхыгъ. Арышъ, дзыопхъэ шэкІ пхъашэм хэшІыкІыгъэ шъыгъошъэ джанэхэр зыщытлъэнхэшъ, кІапсэхэр тшъхьэмэ атетлъхьанхэшъ Израилым ипачъыхьэ дэжь тыкІонэу изын къытэти, упсэоу укъигъэнэжьынкІи мэхъуба». 32 Арыти, дзыопхъэ шэкІ пхъашэм хэшІыкІыгъэ шъыгъошъэ джанэхэр зыщалъэхи, кІапсэхэр ашъхьэмэ атыралъхьэхи ахэр Израилым ипачъыхьэ дэжь кІохи раІуагъ: «УиІумэт Бэнхадад \"СымыукІ\" еІо». Адрэр къяупчІыгъ: «Ар псэуа? Ар сэ скъош». 33 КІуагъэхэм зэхахыгъэр шІу хъун зэрилъэкІыщтым инэшанэу алъыти, ащ ыжэ къыдэзыгъэр гуІэнкІэ къапхъуати, къаІуагъ: «Ары. Бэнхадад о пкъош». Ащ къариІуагъ: «ШъукІожьи ар къысфашъущ». Бэнхадад ащ дэжь къэкІуагъ. Арыти, адрэм ар ику псынкІэ зыдыригъэтІысхьагъ. 34 Бэнхадад ащ къыриІуагъ: «Сятэ уятэ тырихыгъэ къалэхэр къыостыжьыщтых. Сятэ сатыушІыпІэхэр ежь пае Щамэрэн зэрэщигъэуцугъагъэхэм фэдэу, ори ахэр Дамаскым щыбгъэуцунхэ уфит». Ахъаб риІожьыгъ: «Зэзэгъыныгъэ зызэдэтшІыхэкІэ устІупщыжьыщт». Арыти, зэзэгъыныгъэ дишІи ар ытІупщыжьыгъ.\nТхьэлІыкІом Ахъаб зэригъэмысагъэр\n35 Зиусхьаным тхьэлІыкІо зэкупэгъум щыщ горэм унашъо къыфишІыгъэти, игъусэ риІуагъ: «Сыубышъ». Ау адрэм ар ыубышъын ыдагъэп. 36 Арыти, адрэм къыриІожьыгъ: «Зиусхьаным ыІорэм узэремыдэІурэм пае, ускІэрыкІыжьыгъэу укІожьзэ, аслъаным уилІыщт». Ар ащ кІэрыкІыжьи кІожьзэ, аслъаныр къыІукІи ащ ылІыгъ. 37 ЕтІанэ тхьэлІыкІом нэмыкІ цІыф горэ къыгъоти риІуагъ: «Сыубышъ». А цІыфым тыркъохэр къытырещэфэхэ ар ыубышъыгъ. 38 ТхьэлІыкІор ежьи кІозэ пачъыхьэм гъогум щыІукІагъэти, ынэхэм анэмыкІ къыхэмыщэу ынэгу ихъуагъэу ащ ыпашъхьэ иуцуагъ. 39 Пачъыхьэр къыблэкІызэ ар ащ екууи риІуагъ: «УиІумэт зэуапІэм кІогъагъэти, зыгорэ къахэкІи цІыф горэ къысищалІи къыІуагъ: \"Мы цІыфым лъыплъ, ар къызаукІыкІэ, ащ ыпсэ пае о упсэ птыжьыщт е тыжьынэу килограмм щэкІ фэдиз къысэптыжьыщт\". 40 Арыти, уиІумэт Іоф горэхэм ауж етыфэ цІыфыр ІукІодыкІыгъ». Израилым ипачъыхьэ къыриІожьыгъ: «Джары о пфэухэсыгъагъэр, ор-орэу къыхэпхыгъ». 41 Адрэм ынэгу ихъуагъэр гузэжъогъукІэ къызырехым, тхьэлІыкІомэ зэращыщыр къышІэжьыгъ. 42 Ащ пачъыхьэм риІуагъ: «Зиусхьаным ыІорэр мары: \"АукІынэу зытеслъхьэгъэ цІыфыр зэрэптІупщыжьыгъэм пае, ащ ыпсэ ычІыпІэ упсэ згъэгъущт, ащ илъэпкъ ычІыпІэ о плъэпкъ згъэкІодыщт\"». 43 Израилым ипачъыхьэ ыгу къэбырсырыгъэу, гухэкІ иІэу ядэжь ежьэжьи Щамэрэн нэсыгъ.\n1 тхылъыр 21\nНабэт исэнэшъхьэшІапІ\n1 Джыри уахътэ зытешІэм къэхъугъэр мары: изрыІэлэу Набэт сэнэшъхьэшІапІэ ИзрыІэлым, щамэрэн пачъыхьэу Ахъаб икъэлэсэрай пэблагъэу щыриІагъ. 2 Ахъаб Набэт риІуагъ: «УисэнэшъхьэшІапІэ сиунэ къыпэгъунэгъушъ, къысэти сэ ар хэтэрыкІлэжьыпІэ сшІыжьыщт. Ащ ычІыпІэ нахьышІужьыхэу сэнэшъхьэшІапІэ сэ къыостыщт е, оркІэ нахьышІумэ, ыуасэм фэдиз тыжьын къыостыщт». 3 Ау Набэт Ахъаб къыриІожьыгъ: «Сятэмэ якІэн къыостыныр Зиусхьаным ерэмыд!» 4 Арыти, Ахъаб «Тятэмэ якІэн къыостыщтэп» изрыІэлэу Набэт къызэрэриІуагъэм ыгу къыгъэбырсырыгъэуи гухэкІ иІэуи ядэжь къэкІожьыгъ. ИпІэ хэгъуалъхьи ышъхьэ ригъэзэкІыгъ, зи зыІуимыгъафэу щылъыгъ. 5 Ишъуз Изэбэл ащ ыдэжь къихьи къеупчІыгъ: «Зи умышхыжьэу сыда угу уезгъэІэжьыгъэр?» 6 Мыдрэм риІожьыгъ: «ИзрыІэлэу Набэт \"УисэнэшъхьэшІапІэ тыжьынкІэ къысащ е, оркІэ нахьышІумэ, нэмыкІ сэнэшъхьэшІапІэ ащ ычІыпІэ къыостыщт\" зесэІом, \"СисэнэшъхьэшІапІэ къыостыщтэп\" ыІуи джэуап къыситыжьыгъ». 7 Арыти, ишъуз Изэбэл ащ къыриІуагъ: «Израилым урипачъыхьэшъ, уитетыгъо джы къызфэбгъэфедэнба? Къэтэджи шхэ, угуи гъэчэфыжь. ИзрыІэлэу Набэт исэнэшъхьэшІапІэ сэ пІэ къизгъэхьащт». 8 Джащ тетэу Ахъаб ыцІэкІэ тхылъыпІэ тхьапэхэр ытххи, имыхъуркІэ ахэр зэтыригъэпкІэжьыгъэх. А тхылъыпІэ тхьапэхэр Набэт зыдэс къалэм инахьыжъ упчІэжьэгъухэм, ицІыф лъэрыхьэхэм афаригъэхьыгъэх. 9 Ащ мыщ фэдэу ытхыгъ: «НэкІыгъэн фаеу макъэ яжъугъэІуи, шъукъызызэрэугъойхэкІэ, Набэт зэІукІэм ыпшъэкІэ жъугъэтІыс. 10 Нэбгырэ мыхъэтитІу ащ ыпашъхьэ ижъугъэтІысхьи, \"Тхьэмрэ пачъыхьэмрэ Іаягъэхэр япІолІагъ\" аІозэ шыхьатэу къэрэуцух. ЕтІанэ ар ахэшъущи, олІэфэ мыжъохэмкІэ шъуеу». 11 Арыти, къалэм щыщ лІыхэм, нахьыжъ упчІэжьэгъоу, цІыф лъэрыхьэхэу ащ дэсхэм, Изэбэл къафаригъэхьыгъэ тхылъыпІэм къызэращыфигъэпытагъэм фэдэу ашІыгъ. 12 НэкІыгъэн фаеу макъэ агъэІуи, къызызэрэугъойхэм, Набэт зэІукІэм ыпшъэкІэ агъэтІысыгъ. 13 Нэбгырэ мыхъэтитІу къахэкІи ащ ыпашъхьэ итІысхьагъэх. «Набэт Тхьэмрэ пачъыхьэмрэ Іаягъэхэр ариІолІагъэх» аІозэ, а мыхъатэхэр цІыфмэ апашъхьэ шыхьатэу щытеуцуагъэх. Ар къалэм дащи, олІэфэ мыжъохэмкІэ еохэзэ зэхаукІагъ. 14 ЕтІанэ Изэбэл дэжь раІонэу агъэкІуагъ: «Набэт мыжъохэмкІэ зэхаукІагъ, ар лІагъэ». 15 Изэбэл Набэт мыжъохэмкІэ зэхаукІи зэрэлІагъэр зызэхехым, Ахъаб риІуагъ: «КІуи изрыІэлэу Набэт исэнэшъхьэшІапІэу тыжьынкІэ къыуитынэу зыфэмыягъэр штэжь, сыда пІомэ Набэт щыІэжьэп, лІагъэ». 16 Ахъаб Набэт зэрэлІагъэр зызэхехым, изрыІэлэу Набэт исэнэшъхьэшІапІэ ыубытынэу кІуагъэ. 17 Зиусхьаным ипсалъэ Тыщбэ щыщ Илас къылъыІэсыгъ: 18 «КІуи Израилым ипачъыхьэу Ахъаб, Щамэрэн щыІэм зыІугъакІ. Мары ар Набэт исэнэшъхьэшІапІэ хэт, ар ыубытыным пае кІуагъэ. 19 Мыщ фэдэу ащ еІу: \"Зиусхьаным ыІорэр мары: 'О уукІыгъ, джы икІэн пштагъэ ара?'\" Мыщ фэдэу джыри ащ еІу: \"Зиусхьаным ыІорэр мары: 'Набэт ылъ хьэмэ зыщабзэигъэ чІыпІэм о плъи хьэхэм щабзэижьыщт'\"». 20 Арыти, Ахъаб Илас риІуагъ: «Сыкъэбгъотыгъ, сипый». Адрэм къыриІожьыгъ: «Укъэзгъотыгъ, сыда пІомэ Зиусхьаным къемыкІущтхэр пшІэнэу упсэ япщагъ. 21 Арышъ, джащ пае тхьамыкІагъо къыпфэсхьын, лъэкъабзэ уисшІыхьан, Ахъаб иунагъо хъулъфыгъэ гори къисымыгъанэу зэкІэ згъэкІодын, шъхьафитныгъэ имыІэу, абгынэжьыгъэу къэзгъэнэн. 22 Нэуат ыкъо ЯрабІам иунагъорэ Ахъый ыкъо БаІыщэ иунагъорэ ясшІагъэр ори къыосшІэщт сыбгъэгубжэу сынапэ зэрэтепхыгъэм, Израилым псэкІод зэребгъэшІагъэм пае». 23 Джащ фэдэу Изэбэл ехьылІагъэуи Зиусхьаным къыІуагъ: «Изэбэл ИзрыІэл къалэм ыкІыб хьэхэм щашхыжьыщт. 24 Ахъаб иунагъо щыщэу къалэм щылІэрэр хьэмэ ашхыжьыщт, губгъэм илІыхьэрэр ошъогу бзыумэ зэхаулыІухьажьыщт». 25 Зиусхьаным къемыкІущтыр ышІэу Ахъаб ыпсэ зэрищагъэм фэдэу зыми джыри ышІагъэп. Ишъузэу Изэбэл ар ыгъэплъэхъущтыгъ. 26 Зиусхьаным израил цІыфхэм акІэлъырифыгъэ аморхэм зэряхэбзагъэу тхьэнэпцІхэм загохьэм емыкІушхо ышІагъ. 27 Ахъаб а зэкІэм къызядэІум ищыгъынхэр зэІитхъи, дзыопхъэ шэкІ пхъашэм хэшІыкІыгъэ джанэр ыкІышъо нэсынэу зыщилъагъ. ЫнэкІыщтыгъ, дзыопхъэ шэкІ пхъашэм хэшІыкІыгъэ джанэр зэрэщыгъэу гъолъыжьыщтыгъ, чэфынчъэуи хэтыгъ. 28 Зиусхьаным ипсалъэ Тыщбэ щыщ Илас къылъыІэсыгъ: 29 «Ежь Ахъаб къызэреуцолІагъэр олъэгъуа? КъызэреуцолІагъэм пае щэІэфэ тхьамыкІагъо хэзгъэфэщтэп, ау ыкъо иунагъо щэІэфэ тхьамыкІагъохэр къыфэзгъэкІощтых».\n1 тхылъыр 22\nТхьэлІыкІоу Мыхаехъурэ Ахъабрэ\n1 Арамымрэ Израилымрэ зао зэдамышІэу илъэсищэ щыІагъэх. 2 Ящэнэрэ илъэсым зыхэхьэм Ехъудэм ипачъыхьэу Ехъощафат Израилым итемыр лъэныкъо ипачъыхьэ дэжь кІуагъэ. 3 Израилым ипачъыхьэ иІумэтхэм ариІуагъ: «ГъылыІадым ит къалэу Рамот тэтыеба? Арамым ипачъыхьэ ар къыІэкІэтхыжьыным пае зи тшІэрэп». 4 Арыти, ащ Ехъощафат риІуагъ: «ГъылыІадым ит къалэу Рамот пэшІуекІоу заом укъыздэкІощта?» Ехъощафат Израилым ипачъыхьэ къыриІожьыгъ: «О узэрэхъоу сэри сыхъущт, сицІыфхэри уицІыфмэ афэрэдэх, сишхэри уишхэм афэрэдэх». 5 ЕтІани Ехъощафат Израилым ипачъыхьэ къыриІуагъ: «Зиусхьаным къыупсэлъыщтыр апэ зэтэгъэгъашІэ». 6 Арыти, Израилым ипачъыхьэ тхьэлІыкІоу нэбгырэ шъиплІ фэдиз къызэІуигъакІи ариІуагъ: «ГъылыІадым ит Рамот пэшІуекІорэ заом сыкІощта хьауми сымыкІощта?» Ахэм къыраІожьыгъ: «КІо, Зиусхьаным ар пачъыхьэм ыІэ къырилъхьащт». 7 Ау Ехъощафат къэупчІагъ: «НэмыкІ зиусхьанлІыкІо горэ мыщ щыІэба ар едгъэупчІыжьыным пае?» 8 Израилым ипачъыхьэ Ехъощафат риІуагъ: «Зиусхьаным еупчІын ылъэкІынэу зы нэбгырэ горэ джыри щыІ. Ар Имлэ ыкъо Мыхаехъу ары. Ау сэ ар сфэлъэгъурэп Тхьэм къыбгъодэкІыгъэ псалъэу къышІырэм дэи нэмыкІ шІу къысэмыхъулІэнэу къырегъэкІышъ». Ехъощафат къыІуагъ: «Аущтэу умыІо, пачъыхь». 9 Арыти, Израилым ипачъыхьэ тхьамэтэ пащэмэ ащыщ горэм къеджи риІуагъ: «ПсынкІаІоу Имлэ ыкъо Мыхаехъу лъыкІу». 10 Израилым ипачъыхьэрэ Ехъудэм ипачъыхьэрэ пачъыхьэ шъуашэхэр ащыгъхэу, шъхьадж итахътэ тесэу Щамэрэн икъэлапчъэ пэчІынатІэу пчэгушхом исыгъэх. ТхьэлІыкІохэр зэкІэ ахэм апашъхьэ исхэу Тхьэм ыкІочІэ лые зэлъиштагъэхэм фэдэу зыраутэкІыжьщтыгъэ. 11 КъэнаІан ыкъо Цыдкъый бжъакъохэр гъучІым хишІыкІхи къыІуагъ: «Зиусхьаным ыІорэр мары: \"Арамхэр огъэкІодыпэфэ мыхэмкІэ зэхэплІыхьащтых\"». 12 ТхьэлІыкІо пстэуми, Тхьэм къариІуагъэ фэдэу, ар дэдэр къаІощтыгъэ: «ГъылыІадым ит Рамот кІо, къыбдэхъущт, Зиусхьаным ар пачъыхьэм ыІэ къырилъхьащт».\nМыхаехъу къызэратекІощтыхэр къызэрариІуагъэр\n13 Мыхаехъу къеджэнэу лъагъэкІуагъэм ащ риІуагъ: «ОшІэмэ, тхьэлІыкІохэм зэдырагъаштэу къызэраІорэмкІэ, пачъыхьэм шІу къыдэхъущт. О къэпІощтри ахэм ащыщ пэпчъ къыІорэм терэф, ори шІу къаІо». 14 Ау Мыхаехъу къыриІожьыгъ: «Зиусхьаныр зэрэщыІэр сэІо! Зиусхьаным къысиІорэр ары сэ къэсІощтыр». 15 Ар пачъыхьэм дэжь къызэкІом, пачъыхьэм ащ риІуагъ: «Мыхаехъу! ГъылыІадым ит Рамот пэшІуекІорэ заом сыкІощта хьауми сымыкІощта?» Адрэм ащ къыриІожьыгъ: «КІо, уатекІощт. Зиусхьаным ар пачъыхьэм ыІэ къырилъхьащт». 16 Пачъыхьэм ащ риІуагъ: «Шъыпкъэ нэмыкІ зыпари къысэмыІонэу Зиусхьаным ыцІэкІэ тхьапшрэ тхьэлъанэ озгъэшІын фая?» 17 Арыти, адрэм къыІуагъ: «Мэлахъор зыпэмыт мэлхэр къушъхьэхэм зэращызэбгырыкІхэрэм ф��дэу, зэрэ Израилэу итэкъухьагъэу слъэгъугъэти Зиусхьаным къыІуагъ: \"Іэшъхьэтет пащэ ахэм яІэп, хэти мамырэу ядэжь къерэгъэзэжь\"». 18 Израилым ипачъыхьэ Ехъощафат риІуагъ: «Ащ дэи нэмыкІ дэгъу горэ къэхъунэу Тхьэм ыцІэкІэ сэщ пае къызэримыІощтыр къыосІогъагъэба?» 19 Арыти, Мыхаехъу къыриІожьыгъ: «Зиусхьаным ипсалъэ зыфэдэм къедэІу. Зиусхьаныр итахътэ тесэу, иошъогу кІуачІэхэр зэкІэ къегъэуцокІыгъэхэу, иджабгъукІи исэмэгукІи щытхэу слъэгъугъэ. 20 Зиусхьаным къыІуагъ: \"Хэта Ахъаб ГъылыІадым ит Рамот кІонышъ, ащ къыщыхагъэфэным пае тезгъэгушІухьащтыр?\" Зым зы къыІуагъ, адрэм нэмыкІ къыІуагъ. 21 Зы псэ горэ къахэкІоти Зиусхьаным ыпашъхьэ иуцуи риІуагъ: \"Сэ тезгъэгушІухьащт\". Зиусхьаныр ащ еупчІыгъ: \"Сыдэущтэу?\" 22 Адрэм къыІуагъ: \"СыкІонышъ, пцІыр къязгъэІорэ псэу зысшІынышъ, зэкІэ тхьэлІыкІомэ къязгъэІощт\". Зиусхьаным къыІуагъ: \"О тебгъэгушІухьанышъ, джар бгъэцэкІэщт. КІуи джащ тетэу шІы\". 23 Арышъ, Зиусхьаным пцІыр къязгъэІорэ псэр мы уитхьэлІыкІомэ зэкІэми къажэдигъэхьагъ. Ау Зиусхьаным ощ пае къыІуагъэр дэи». 24 КъынэІанэ ыкъо Цыдкъый Мыхаехъу къекІуалІи, ынэІупашъо къыкІыригъэхи къыІуагъ: «Зиусхьаным Ыпсэ сэ скІэрыкІыгъэу о укъегъэгущыІа адэ джы?» 25 Арыти, Мыхаехъу къыриІуагъ: «Зыбгъэбылъыным пае зы кІоцІ унэм укъичъмэ адрэм уилъадэу къэпчъыхьэу узщыхъущт мафэм ар нафэ о къыпфэхъущт». 26 Израилым ипачъыхьэ къыІуагъ: «Мыхаехъу шъуубыти къалэм иІэшъхьэтетэу Амонрэ пачъыхьэм ыкъо Иоащрэ афашъущи 27 мыщ фэдэу яшъуІу: \"Пачъыхьэм ыІорэр мары: 'Мыр хьапсым чІэшъудзи, сырэхьатыжьыгъэу къэсэгъэзэжьыфэ, хьалыгъу тІэкІурэ псы тІэкІурэ нахь ешъумытэу жъугъашхэ'\"». 28 Арыти, Мыхаехъу къыІуагъ: «Рэхьатэу къэбгъэзэжьыщтмэ, ащыгъум Зиусхьаныр арэп къэсэзгъэІуагъэр». Джыри къыІуагъ: «ШъукъэдаІу, зэкІэ цІыфхэр!»\nАхъаб ихьадэгъу\n29 Израилым ипачъыхьэрэ Ехъудэм ипачъыхьэу Ехъощафатрэ ГъылыІадым ит Рамот екІугъэх. 30 Израилым ипачъыхьэ Ехъощафат риІуагъ: «Сэ сыкъамышІэжьынэу щыгъынхэр зэблэсхъунхэшъ заом сыІухьащт, о уипачъыхьэ щыгъынхэр зыщылъэх». Израилым ипачъыхьэ къамышІэжьынэу ищыгъынхэр зэблихъухи заом Іухьагъ. 31 Арамым ипачъыхьэ ку псынкІэмэ яІэшъхьэтет нэбгырэ щэкІрэ тІурэу иІэхэм ариІуагъ: «ЦІыкІу, ины шъуІоу, нэмыкІхэм шъуапымылъэу Израилым ипачъыхьэ закъо шъуезау». 32 Ку псынкІэмэ яІэшъхьэтетмэ Ехъощафат къызалъэгъум, «Израилым ипачъыхьэн фае» аІуи, къезэонхэу къыфагъэзагъ. Арыти, Ехъощафат къякууагъ. 33 Ку псынкІэмэ яІэшъхьэтетмэ ар Израилым зэримыпачъыхьэр къызашІэм агъэзэжьыгъ. 34 Зы лІы горэм щэбзащэр ымышІахэу къыкъудыйи щабзэр зетІупщым, Израилым ипачъыхьэ тыригъафи, иашъоджэнэ ыгупэкІэ ашъоджэнэ пІон зэпыдзапІэм дэжь щыпхыриути ыуІагъ. Арыти, пачъыхьэм ишыкуао риІуагъ: «Гъэзэжьи дзэм сыхэщыжь, сыкъауІагъ». 35 Ау а мафэм заор нахьи нахь къызэкІэблагъэти, пачъыхьэр ику псынкІэ рагъэуцуи, ар ащ итэу арэмхэм апыщытыгъ. Джаущтэу пчыхьэм ар лІагъэ, лъыр иуІагъэ къичъызэ, ку псынкІэм илъадэщтыгъ. 36 Арыти, тыгъэр зыкъохьахэм дзэуцупІэм зэрэщытэу макъэ щагъэІугъ: «Шъхьадж икъалэ орэкІожь, шъхьадж ичІыгу ерэгъэзэжь!» 37 Пачъыхьэр лІи Щамэрэн къащэжьыгъ, пачъыхьэр Щамэрэн щагъэтІылъыжьыгъ. 38 Ку псынкІэр Щамэрэн псыутІэм щатхьакІыжьыгъ, Зиусхьаным къызэраригъэІогъагъэм фэдэу, хьэхэм ащ ылъ абзэигъ, бзылъфыгъэ мыхъатэхэми ар атхьакІыжьыгъ. 39 Ахъаб иІофшІагъэхэри, нэмыкІэу зэкІэ ышІагъэхэри, пыл къупшъхьэм унэр зэрэхишІыкІыгъэри, къалэу ыгъэпсыгъэхэри зэкІэ израил пачъыхьэхэм яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба. 40 Ахъаб ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэм зегъэзэжьым, ыкъо Ахъазыехъу ащ ычІыпІэ пачъыхьагъум техьагъ.\nЕхъуд пачъыхьэу Ехъощафат\n41 Израилым ипачъыхьэу Ахъаб пачъыхьэгъум зытетыр яплІэнэрэ илъэсым хэхьагъэу Асэ ыкъо Ехъощафат Ехъудэм ипачъыхьэу техьагъ. 42 Ехъощафат пачъыхьагъум зытехьэм ыныбжьыгъэр илъэс щэкІрэ тфырэ, илъэс тІокІырэ тфырэ Ерусэлэм щыпачъыхьагъ. Ащ янагъэр Щылхъый ыпхъу Іазубэ ары. 43 Зиусхьаным къекІущтыр ышІэзэ, ятэ Асэ игъогу зэпстэумкІи ар тетыгъ, ащ текІыгъэп. 44 Ау къурмэнхэр зыщашІырэ лъэгапІэхэр зэхаригъэкъутагъэхэп, цІыфмэ ахэм къурмэнхэр ащашІыщтыгъэх, гъомэ ІашІухэр къызыпиххэри ащагъэстщтыгъэх. 45 Ехъощафат Израилым ипачъыхьэ мамыр зэзэгъыныгъэ дишІыгъ. 46 Ехъощафат нэмыкІэу ышІагъэхэри, лІыгъэу зэрихьагъэхэри, зэрэзэуагъэри ехъуд пачъыхьэхэм яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба. 47 Ащ ятэ Асэ илъэхъан цІэпІагъэхэр зышІэрэ хъулъфыгъэу ыкІи бзылъфыгъэу къэнэжьыгъэхэри чІыгум тыригъэкІодыкІыпагъэх. 48 А уахътэм Едомым пачъыхьэ иІагъэп, щыІагъэр пачъыхьэу агъэнэфагъэр ары. 49 Ехъощафат хымкІэ кІозэ дышъэр Офыр къырищыным пае тарщыщ къухьэмэ афэдэхэр ышІыгъэх. Ау ахэр ащ нэсыгъэхэп, сыда пІомэ Іэцыон-Гъэбэр дэжь щыкъутагъэх. 50 Ахъаб ыкъо Ахъазыехъу Ехъощафат риІуагъ: «СиІумэтхэр уиІумэтмэ ягъусэхэу къухьэхэмкІэ орэкІох». Ау Ехъощафат ащ къезэгъыгъэп. 51 Ехъощафат ятэ пІашъэхэр зыдэщыІэм зегъэзэжьым, ятэ Даут икъалэу ятэ пІашъэхэр зыдэлъхэм щагъэтІылъыжьыгъ. Ыкъо Ехъорам ащ ычІыпІэ пачъыхьагъум техьагъ.\nИзраил пачъыхьэу Ахъазыехъу\n52 Ехъудэм ипачъыхьэу Ехъощафат зыпачъыхьэр япшІыкІублэнэрэ илъэсым хэхьагъэу Ахъаб ыкъо Ахъазыехъу Израилым ипачъыхьэу техьи, илъэситІо Израилым ипачъыхьагъ. 53 Зиусхьаным къемыкІущтыр ышІэщтыгъэ, ятэрэ янэрэ ягъогу, Израилыр псэкІодым хэзыщэгъэ Нэуат ыкъо ЯрабІам игъогу ар атетыгъ. Ар БаІал фэлажьэщтыгъэти, шъхьащэ фишІыщтыгъэти, ятэ ышІэгъэ пстэумэ къахэкІэу Зиусхьаныр лъэш дэдэу ыгъэгубжыгъ.\n2 тхылъыр 1\nТхьэлІыкІоу Иласрэ пачъыхьэу Ахъэзыехъурэ\n1 Пачъыхьэу Ахъаб зэлІэм ыуж Моабым Израилым зыкъыпиІэтыгъ. 2 Мафэ горэм, Ахъазый Щамэрэн дэт ышъхьагъырэ иунэ къыпэІут хъагъэм шъхьапырызи, сымаджэ хъугъэ. Арыти, лІыкІохэр ыІофытэхи, ариІуагъ: «ШъукІуи, фылистхэм ятхьэнэпцІэу Іэкърэн къалэм дэт БаІал-Зэбуб дэжь, сыхъужьыщтмэ шъукъеупчІ». 3 Ау Зиусхьаным имэлэІич къалэу Тыщбы щыщ Илас къыриІуагъ: «КІуи, Щамэрэн дэс пачъыхьэм илІыкІохэм апэгъокІи, яІу: \"Сыда Израилым Тхьэ иІэба, фылистхэм ятхьэнэпцІэу Іэкърэн къалэм дэт БаІал-Зэбуб дэжь шъукъеупчІынэу шъузкІакІорэр?\" 4 Арышъ шъуипачъыхьэ пае Зиусхьаным ыІорэр мары: \"ПІэу узхэгъолъхьагъэм укъыхэмыкІыжьэу, шъыпкъэ дэдэмкІэ, улІэщт\"». Арыти, Илас кІуагъэ. 5 Ахъазый ыІофытагъэхэм къагъэзэжьыгъ. Ар ахэм яупчІыгъ: «Сыда адэ къызкІэжъугъэзэжьыгъэр?» 6 Адрэхэм къыраІожьыгъ: «ЦІыф горэ тапэкІэ къикІи къытиІуагъ: \"ШъукІуи, пачъыхьэу шъузыІофтагъэм дэжь жъугъэзэжьи, ешъуІу: 'Зиусхьаным ыІорэр мары: – Сыда Израилым Тхьэ иІэба, фылистхэм ятхьэнэпцІэу Іэкърэн къалэм дэт БаІал-Зэбуб дэжь шъукъеупчІынэу шъузкІакІорэр? Джащ пае пІэу узхэгъолъхьагъэм укъыхэмыкІыжьэу, шъыпкъэ дэдэмкІэ, улІэщт'\"». 7 Пачъыхьэр къэупчІагъ: «ШъуапэкІэ къикІи а гущыІэхэр къышъозыІогъэ цІыфым итеплъэ сыд фэдагъа?» 8 Ахэм ащ раІожьыгъ: «А цІыфым хъурышъо пырацэм хэшІыкІыгъэ джанэ щыгъ, шъо бгырыпхыр ыбг илъ». Пачъыхьэм къыІуагъ: «Ар Тыщбы щыщ Илас ары». 9 Арыти, дзэкІолІ шъэныкъом ипащэ идзэкІолІ шъэныкъо игъусэу ащ дэжь ыгъэкІуагъэх. Илас къушъхьэм ышыгу тесыгъэти, ар ащ дэжь дэкІуайи риІуагъ: «Тхьэм ицІыф! Укъехынэу пачъыхьэм къыуеІо». 10 Ау Илас дзэкІолІ шъэныкъомэ ипащэ къыриІожьыгъ: «Сэ Тхьэм сырицІыфышъ, машІор уашъом къерэхи, ори уидзэкІолІ шъэныкъуи шъуерэст». Арыти, машІор уашъом къехи, пащэри ащ идзэкІолІ шъэныкъуи ыстыгъэх. 11 Пачъыхьэм джыри дзэкІолІ шъэныкъом инэмыкІ пащэ идзэкІолІ шъэныкъо игъусэу ащ дэжь ыгъэкІуагъэх. Ащ Илас риІуагъ: «Тхьэм ицІыф! Пачъыхьэм ыІорэр мары: псынкІэу укъехынэу унашъо къыпфешІы». 12 Ау Илас ащ къыриІожьыгъ: «Сэ Тхьэм сырицІыфышъ, машІор уашъом къерэхи, ори уидзэкІолІ шъэныкъуи шъуерэст». Тхьэм имашІо уашъом къехи, пащэри ащ идзэкІолІ шъэныкъуи ыстыгъэх. 13 Джыри ящэнэрэ дзэкІолІ шъэныкъом ипащэ идзэкІолІ шъэныкъо игъусэу ыгъэкІуагъэх. Ящэнэрэ дзэкІолІ шъэныкъом ипащэ кІуи, ащ ыдэжь дэкІуайи, Илас ыпашъхьэ лъэгонджэмышъхьэу зыщыридзыхи, елъэІупэзэ, риІуагъ: «Тхьэм ицІыф! Сэри мыдрэ уиІумэт нэбгырэ шъэныкъоу щытми тпсэхэм ялъэпІагъэ уапашъхьэ щэрэмыкІод. 14 Мары машІор уашъом къехи мыщ ыпэрэ дзэкІолІ шъэныкъомэ япэщитІу ядзэкІолІ шъэныкъохэр зэрягъусэхэу ыстыгъэхэшъ, спсэ илъэпІагъэ уапашъхьэ щэрэмыкІод!» 15 Зиусхьаным имэлэІич Илас къыриІуагъ: «Ащ дакІу, ущымыщын». Арыти, къежьи, ащ игъусэу пачъыхьэм дэжь кІуи, 16 риІуагъ: «Зиусхьаным ыІорэр мары: \"Сыда Израилым Тхьэ иІэба, фылистхэм ятхьэнэпцІэу Іэкърэн къалэм дэт БаІал-Зэбуб дэжь шъукъеупчІынэу шъузкІакІорэр? Джащ пае пІэу узхэгъолъхьагъэм укъыхэмыкІыжьэу, шъыпкъэ дэдэмкІэ, улІэщт\"». 17 Арыти, Зиусхьаным Илас къызэрэригъэІуагъэм тетэу, Ахъэзыехъу лІагъэ. Ащ къо иІагъэпти, Ехъудэм ипачъыхьэу, Ехъощафат ыкъо Иорам зыпачъыхьэр ятІонэрэ илъэсым хэхь��гъэу, ежь ычІыпІэ ыш Ехъорам пачъыхьагъум техьагъ. 18 Ахъазыехъу нэмыкІэу ышІагъэхэр Израилым ипачъыхьэхэм яхьылІэгъэ Іэпэрытххэм арытхагъэхэба.\n2 тхылъыр 2\nТхьэм Илас уашъом зэрэдищэежьыгъэр\n1 Илас жьыбгъэшхоу къилъырэм дыхэтэу, Зиусхьаным Ежь дэжь зыщыригъэгъэзэжьын фэе уахътэр къэсыгъэу, Иласрэ ЕлыщаІрэ Гъылгъал къыдэкІыгъэхэу кІощтыгъэх. 2 Илас ЕлыщаІ риІуагъ: «О мыщ къыщыуцуба, сыда пІомэ сэ Зиусхьаным Бэтэл сегъакІо». Ау ЕлыщаІ къыриІожьыгъ: «Зиусхьаныр зэрэщыІэри о узэрэщыІэри сэІо укъэсымыбгынэнкІэ». Джаущтэу ахэр Бэтэл кІуагъэх. 3 Арыти, тхьэлІыкІо зэкупэгъоу Бэтэл дэсыгъэхэр ЕлыщаІ къыпэгъокІыхи къыраІуагъ: «Тхьэмэтэнчъэу непэ укъызэрэнэщтыр, Зиусхьаным ар непэ уашъом зэрэдищэежьыщтыр ошІа?» Ащ ариІожьыгъ: «Ар сэри сэшІэ, щыжъугъэт». 4 Илас ащ риІуагъ: «ЕлыщаІ, о мыщ къыщыуцуба, сыда пІомэ сэ Зиусхьаным Ерыхъоу сегъакІо». Адрэм къыриІожьыгъ: «Зиусхьаныр зэрэщыІэри о узэрэщыІэри сэІо укъэсымыбгынэнкІэ!» Джаущтэу ахэр Ерыхъоу къэсыгъэх. 5 Арыти, тхьэлІыкІо зэкупэгъоу Ерыхъоу дэсыгъэхэр ЕлыщаІ къекІуалІэхи къыраІуагъ: «Тхьэмэтэнчъэу непэ укъызэрэнэщтыр, Зиусхьаным ар непэ уашъом зэрэдищэежьыщтыр ошІа?» Ащ ариІожьыгъ: «Ар сэри сэшІэ, щыжъугъэт». 6 ЕтІани Илас ащ риІуагъ: «ЕлыщаІ, о мыщ къанэ, сыда пІомэ сэ Зиусхьаным Иордан сегъакІо». Адрэм къыриІожьыгъ: «Зиусхьаныр зэрэщыІэри о узэрэщыІэри сэІо укъэсымыбгынэнкІэ!» Джаущтэу зэгъусэхэу ягъогу техьажьыгъэх. 7 Бэтэл дэсыгъэ тхьэлІыкІо зэкупэгъур нэбгырэ шъэныкъо хъухэу ауж итхэу къакІощтыгъэх. Ахэр къапэзанкІэу чыжьэкІэ къызэуцухэм, мыдритІур Иордан псыхъоІум Іутыгъ. 8 Ащ дэжьым Илас ищыгъын кІыІутелъ къышти зэкІоцІищыхьагъ, ащкІэ псым зыхэом, ар бгъуитІумкІэ зэгокІи, тІури игъушъыкІыгъэ псы лъачІэу къэлъэгъуагъэмкІэ зэпырыкІыгъэх. 9 Псым зызэпырэкІхэм Илас ЕлыщаІ риІуагъ: «СыпкІэрамыщыжьызэ узыфаер къаІо». Арыти, ЕлыщаІ къыриІожьыгъ: «КІуачІэу пхэлъым фэдэу ІахьитІу къысфэгъанэба». 10 Адрэм къыІуагъ: «УкъызкІэлъэІурэр шІэгъуае. СызэрэпкІэращыжьырэр къызыплъэгъукІэ, узыфаер къыбдэхъущт, зымылъэгъукІэ, къыбдэхъущтэп». 11 Ахэр зэдэгущыІэхэу гъогум рыкІохэзэ, ку псынкІэмрэ шыхэмрэ мэшІогъэшІыгъэу, ошІэ-дэмышІэу, къэсыхи, нэбгыритІури зэпэшъхьаф хъугъэх. Илас жьыбгъэшхоу къилъыгъэм дыхэтэу уашъом дэкІоежьыгъ. 12 ЕлыщаІ ащ еплъзэ къэкууагъ: «А тят! А тят! Израилым ику псынкІэрэ ащ ишыудзэрэ!» Ащ нахьыбэрэ ар ащ ылъэгъужьыгъэп. ЕлыщаІ ищыгъынхэр ыубытхи зэфэдитІоу зэгуитхъыгъэх. 13 ЕтІанэ Илас къыпызыгъэ щыгъын кІыІутелъыр къыштэжьи, къыгъэзэжьи, Иордан инэпкъ къыІухьагъ. 14 Илас къыпызыгъэ щыгъын кІыІутелъыр къышти, псым рыхауи, къыІуагъ: «Тыдэ щыІа Илас и Зиусхьанэу Тхьэр, джа дэдэр ары?» Ар къыІуи псым зыхэом, ар бгъуитІумкІэ зэгокІи, ЕлыщаІ ащ икІыгъ. 15 Ерыхъоу щыщ тхьэлІыкІо зэкупэгъум чыжьэкІэ ар къалъэгъугъэти, аІуагъ: «Илас кІуачІэу хэлъыгъэр ЕлыщаІ къыхэхьагъ». Ахэр ащ къы��эгъокІыхи, чІыгум нэс шъхьащэ къыфашІи, 16 къыраІуагъ: «Мары уиІумэтхэм зишІугъоу нэбгырэ шъэныкъо тэхъу. ОрэкІохи, уитхьаматэ къылъэрэхъухэба. ЗыгорэкІэ Зиусхьаным ы Псэ ар ышти, къушъхьэмэ къащыридзыхыгъэн е кІэймэ ащыщ горэм дидзэгъэнкІи мэхъуба». Ау ащ къыІуагъ: «ШъумыгъакІох». 17 Ау агъэукІытэфэ ахэр бэрэ зелъэІухэм, ащ ариІуагъ: «ЖъугъакІохэба адэ». Арыти, нэбгырэ шъэныкъо агъакІуи, мэфищэ къылъыхъугъэх, ау ар къагъотыгъэп. 18 ЕлыщаІ Ерыхъоу джыри щыІэзэ, ахэм ащ дэжь къызагъэзэжьым, ариІуагъ: «ШъумыкІу сІуи къышъосІогъагъэба?»\nТхьэлІыкІоу ЕлыщаІ иапэрэ шІэгъошІагъэхэр\n19 ЕлыщаІ Ерыхъоу къалэм дэсхэм къыраІуагъ: «Тизиусхьан зэрилъэгъоу, мы къалэм итІысыпІэ дэгъу, ау ипс дэгъоп, ичІыпІи гъэбэжъулъэп». 20 Ащ ыІуагъ: «КІэу лэгъуп къысэшъути, ащ щыгъу къишъутакъу». Арыти, къыратыгъ. 21 Ащ дэжьым псышъхьэм кІуи, щыгъур хитакъуи ыІуагъ: «Зиусхьаным ыІорэр мары: \"Мы псым ыпсэ къыпызгъэкІэжьыгъ, ащ нахьыбэрэ ыгъэлІэжьыщтхэп, гъэбэжъунчъагъэри щыІэжьыщтэп\"». 22 Джаущтэу ЕлыщаІ зэрэтыриІуагъэм тетэу, псыр джы къызнэсыгъэми дэгъу. 23 Ащ ыуж Ерыхъоу къыдэкІыжьи Бэтэл къалэ ежьагъ. Гъогум тетэу кІозэ, шъэожъые куп ащ къыдэкІи, къыкІэнакІэхэзэ къыраІуагъ: «КІо, шъхьэ къуй, кІо, шъхьэ къуй!» 24 Ар къызэплъэкІыгъ, къяплъи, Зиусхьаным ыцІэкІэ къябгыгъ. Арыти, мышъэбзитІу мэзым къыхэкІхи шъэожъые нэбгырэ тІокІитІурэ тІурэ зэпкъыратхъыгъ. 25 ЕтІанэ ар Къармэл къушъхьэм дэкІоягъ, ащ къехыжьи Щамэрэн ыгъэзэжьыгъ.\n2 тхылъыр 3\nИзраилымрэ Ехъудэмрэ Моабым зэрезэуагъэхэр\n1 Ехъудэм ипачъыхьэу Ехъощафат зыпачъыхьэр илъэс пшІыкІуим хэхьагъэу Ахъаб ыкъо Ехъорам Израилым ипачъыхьэу Щамэрэн щытехьи, илъэс пшІыкІутІо пачъыхьагъ. 2 Ятэрэ янэрэ зэрашІыщтыгъэм фэмыдэ дэдагъэми, Зиусхьаным къемыкІущтыр ащ ышІэщтыгъэ. Ятэ БаІал пае аригъэуцугъэгъэ пкъэур къыхитхъыжьыгъ. 3 Ау щытми Израилым псэкІод езгъэшІагъэу, Нэуат ыкъо ЯрабІам ипсэкІодшІагъэмэ афэдэхэри ышІэщтыгъ, ахэм къахэкІыщтыгъэп. 4 Моабым ипачъыхьэу МэщаІ мэлхъуным пылъыщтыгъ. Арыти, шъынэ минишъэрэ тІы минишъэм къатыращыкІыгъэ цымрэ Израилым ипачъыхьэ тынэу илъэс къэс фаригъэщэнхэ фэягъэ. 5 Ау, Ахъаб зэлІэм, Моабым ипачъыхьэ Израилым ипачъыхьэ зыкъыпиІэтыгъ. 6 Арыти, пачъыхьэу Ехъорам а уахътэм Щамэрэн къалэм къыдэкІи, израилыдзэр зэрэхэгъэгоу къыщыхаригъэщи, къызэІуаригъэгъакІи, ащ ипчъагъэ зыфэдизыр къылъытагъ. 7 А уахътэм Ехъудэм ипачъыхьэу Ехъощафат дэжь ыгъакІохи раригъэІуагъ: «Моабым ипачъыхьэ зыкъыспиІэтыгъ. Усигъусэу Моабым тезэонэу тызэдэбгъэкІощта?» Адрэм къыраригъэІожьыгъ: «СыкъэкІощт, тызэфэдэщт, о узэрэхъоу сэри сэрэхъу, уицІыфхэр зэрэхъухэу сицІыфхэри орэхъух, уишхэр зэрэхъухэу сишхэри орэхъух». 8 Арыти, Ехъощафат къэупчІагъ: «Тара гъогоу тызэрыкІощтыр?» Ехъорам ыІопщыжьыгъ: «Едом шъофнэкІымкІэ тыкІощт». 9 Ащ ыуж Израилым ипачъыхьэ Ехъудэм ипачъыхьэрэ Едомым ипачъыхьэрэ игъусэхэу ежьагъ. М��фиблэ къакІухьэзэ гъогу зытетхэ уж, дзэмрэ ауж итэу къэкІорэ былымхэмрэ ешъонхэу псы фэныкъохэу хъугъэ. 10 Арыти, Израилым ипачъыхьэ ыІуагъ: «АІ-анасын! Зиусхьаным Моабым ыІэ тыригъэхьаным пае пачъыхьищми тызэІуигъэкІэгъэн фае». 11 Ехъощафат къыІуагъ: «ЗиусхьанлІыкІо горэ мыщ щыІэба, ар Ащ едгъэупчІыжьыным пае?» Израилым ипачъыхьэ иІумэтмэ ащыщ горэм ащ ипэгъокІэу къыІуагъ: «Илас иІофтабгэщтыгъэу Щафат ыкъо ЕлыщаІ мы чІыпІэм щэпсэу». 12 Ехъощафат къыІуагъ: «Зиусхьаным ипсалъэ ащ къылъэІэсы». Арыти, Израилым ипачъыхьи, Ехъощафати, Едомым ипачъыхьи ащ дэжь кІуагъэх. 13 ЕлыщаІ Израилым ипачъыхьэ риІуагъ: «Сыда о сиІофэу пхэлъыр? Уятэрэ уянэрэ ятхьэлІыкІохэм адэжь кІо». Израилым ипачъыхьэ ащ риІуагъ: «Хьау, Зиусхьаным Моабым Іэрылъхьэ тыфишІыным пае пачъыхьищми тызэІуигъэкІагъэу гуцаф тэшІышъ ары». 14 ЕлыщаІ къыІуагъ: «Ошъогу дзэхэр зиІэрылъхьэ Зиусхьан Тхьэу сызфэлажьэрэр зэрэщыІэр сэІо! Ехъудэм ипачъыхьэу Ехъощафат сышІомылІыкІыщтыгъэмэ, о сыкъыоплъыщтыгъахэп ыкІи услъэгъущтыгъахэп. 15 Ау джы пхъонтэпщынаом шъукъысфедж». Пхъонтэпщынаор къео зэхъум Зиусхьаным ыкІуачІэ ЕлыщаІ къыхэхьагъэти, 16 ащ къыІуагъ: «Зиусхьаным ыІорэр мары: \"ПсыигъукІыгъэ лъэгур чІыпІэ-чІыпІэу зэпышъутІыкІ\". 17 Сыда пІомэ Зиусхьаным ыІорэр мары: \"Жьыбгъэ къепщэуи, ощх къещхэуи шъумылъэгъуми, мы лъэгум псыр из къэсшІынышъ, шъори, зэкІэ былымхэми ащ шъуешъощт\". 18 Ау Зиусхьаным сыдэущтэу а зэпстэури къыщыхъун, Ащ Моабыр шъуІэ къырилъхьанышъ, 19 къэлэ зэкІэгъэпытыхьагъэхэр зэкІэ, къэлэ шъхьаІэхэр зэкІэ зэхэшъукъутэщтых, анахь чъыг дэгъухэри ишъуупкІыщтых, псы къэкІуапІэхэр зэкІэ зэпыжъугъэІыкІыщтых, анахь лэжьыгъэшІэпІэ дэгъухэр мыжъокІэ жъугъэсэищтых». 20 КъыкІэлъыкІорэ пчэдыжьым, гъомылэ тын зыщашІырэ уахътэм тефэу, ошІэ-дэмышІэу Едомым ылъэныкъокІэ къикІэу псыр къачъи, а чІыпІэм изыбзэ хъугъэ. 21 Пачъыхьэхэр къязэонхэу къызэрэкІохэрэр моабхэм зызэхахым, ныбжьыкІэмэ къащегъэжьагъэу лІыжъхэм анэсыжьэу зэон зылъэкІыщтхэр зэкІэ къаугъойи ягъунапкъэ къыІуагъэуцуагъэх. 22 Пчэдыжьым ахэр жьэу къэтэджыгъэх. Тыгъэр къыкъокІи, инэф псы шъхьашъом къытыридзи къызегъэлыдым, моабхэм ар лъым фэдэу плъыжьэу къалъэгъугъ. 23 Арыти, ахэм аІуагъ: «Ар лъы. Пачъыхьэхэр зэзэожьхи, зэрэукІыжьыгъэх. Джы, Моабыр, ахэм къыщанагъэр къэтхьынэу некІо!» 24 Джащ тетэу ахэр израилыдзэм иуцупІэ къекІугъэх. Ау Израил дзэкІолІхэм зыкъаІати, моабхэм къязаохэу заублэм, ахэм кІатхъужьыгъ. Адрэхэр моабхэм нахь къажэхахьэщтыгъэх, къязаощтыгъэх. 25 Джаущтэу къалэхэри зэхакъутагъэх, нэбгырэ пэпчъ нахь лэжьыгъэшІэпІэ дэгъу пэпчъ мыжъохэр ритакъохи агъэсэигъэх, псы чъэпІэ пстэури зэпагъэІыкІыгъэх, анахь чъыг дэгъухэри зэкІэ раупкІыгъэх. Къыр-Хъарэсэт икъэлэ дэпкъ закъохэу мыжъом хэшІыкІыгъэхэр ары ныІэп къэнэжьыгъагъэхэр. Арыти, мыжъодзхэм ар къадзыхьи, еохэзэ зэхакъутагъ. 26 Моабым ипачъыхьэ заом къызэ��эщытекІохэрэр къызелъэгъум, Едомым ипачъыхьэ зыдэщыт лъэныкъомкІэ кІоцІыритхъу шІоигъоу, чэтэгъэбзэным тегъэпсыхьагъэхэу дзэкІолІ нэбгырэ шъибл игъусэу къежьагъ, ау зи къадэхъугъэп. 27 Ащ ыуж ежь ычІыпІэ пачъыхьагъум техьанэу щытыгъэ ищыпэ шъао ыубыти, къэлэ дэпкъым ышъхьагъ къурмэнгъэст щишІыгъ. Алъэгъугъэм израил цІыфхэр зэшІэгъуаджэ ышІыгъэхэти, израилыдзэр къызэкІэкІожьи ичІыгу къыгъэзэжьыгъ.\n2 тхылъыр 4\nЕлыщаІ шъузабэм зэрэдэІэпыІагъэр\n1 ТхьэлІыкІо зэкупэгъум щыщыгъэ горэм ишъузабэ гъогзэ ЕлыщаІ къыриІуагъ: «УиІумэт сишъхьагъусэ лІагъэ. УиІумэт Зиусхьаным зэрэшІолІыкІыщтыгъэм ущыгъуаз. Джы ахъщэ чІыфэ къызІихыгъагъэр сикІэлитІу пщылІ ышІынхэм пае дищынхэу къэкІуагъ». 2 ЕлыщаІ ащ риІуагъ: «Сыда къыпфэсшІэнэу узыфаер? Уиунэ ит щыІэмэ къысаІу». Адрэм къыриІожьыгъ: «Дагъэр зэрыт къошыным нэмыкІ уиІумэт иунэ зыпари итэп». 3 Мыдрэм риІуагъ: «Хахьи къошынхэр къыхэдзых, зэкІэ уигъунэгъухэм къошын нэкІхэр къаІыхых. НахьыбаІоу къэхьых. 4 ЕтІанэ о шъуадэжь кІожьи, ори уикІалэхэми унэм шъуихьажьи, пчъэр о къегъэт. Джа къошынэу къэпхьыгъэхэм зэкІэми дагъэр арыгъахъу. Зэрыз хъурэр ІугъэуцукІзэ шІы». 5 Арыти, бзылъфыгъэр ядэжь къэкІожьи, ежьри ишъаохэри зехьажьхэм, унапчъэр ригъэтыгъ. КІалэхэм къошынхэр къыратхэзэ, ежь дагъэр ахэм аригъахъощтыгъэ. 6 Къошынхэм арыз зешІым ыкъо риІуагъ: «Къаштэ джыри къошын». Адрэм къыриІожьыгъ: «Ащ нахьыбэ къошын щыІэжьэп». Джащ тетэу дагъэри зэпыужьыгъ. 7 Ащ ыуж бзылъфыгъэр Тхьэм илІыкІо дэжь къакІуи хъугъэр къызыфеІотэжьым, мыдрэм риІуагъ: «КІожьи дагъэр ящи уичІыфэхэр тыжьых. Адрэ къэнэжьрэм ори уикІалэхэми шъурыщыІ».\nШунэм щыщ бзылъфыгъэмрэ икІалэрэ\n8 Зы мафэ горэм ЕлыщаІ Шунэм къалэм къэкІуагъэу бзылъфыгъэ лъэрыхьэ горэм, игъомлапхъэ хэІанэу къелъэІупэзэ, ядэжь ригъэблэгъагъ. Мыщ къакІо къэси игъомлапхъэ хэІанэу ащ дэжь ихьэ зэпытщтыгъэ. 9 Арыти, бзылъфыгъэм илІ риІуагъ: «Мары мы хъулъфыгъэу тадэжь ренэу блэкІ зэпытрэр Тхьэм зэрицІыф лъапІэр сэшІэ. 10 Арышъ, унашъхьэм унэ шъхьаф щыфыхэдгъэуцонышъ, пІи, Іани, тІысыпІи, остыгъи фидгъэуцонхэшъ, тадэжь къакІо къэс ащ ерэс». 11 Зы мафэ горэм ар ахэм адэжь къакІуи, унэм ихьи щыгъолъыгъ. 12 Арыти, иІумэт Гъэхъазый риІуагъ: «Шунэм щыщ а бзылъфыгъэм къысфедж». Ар къызеджэм, адрэр къакІуи, Гъэхъазый ыпашъхьэ къиуцуагъ. 13 Бзылъфыгъэм еупчІынэу ЕлыщаІ Гъэхъазый риІуагъ: «УкъызэрэтфэгумэкІырэм пае сыда къыпфэтшІэщтыр? Пачъыхьэм е дзэпащэм ощ пае тадэгущыІэнэу уфаеба?» Бзылъфыгъэм къыриІожьыгъ: «Хьау, сэ сызыфаер силъэпкъ дэсэгъоты». 14 ЕлыщаІ къыІуагъ: «Сыда адэ фэтшІэщтыр?» Гъэхъазый къыриІуагъ: «Марба кІалэ иІэп ныІа, илІ лІыжъы». 15 Арыти, ЕлыщаІ къыІуагъ: «Къедж ащ». Ар ащ къызеджэм, адрэр къакІуи, пчъэм дэжь къэуцугъ. 16 ЕлыщаІ ащ риІуагъ: «Илъэс зытешІэкІэ, мыщ фэдэ уахътэм шъаор пІэлджэнашъхьэ тесыщт». Адрэм къыриІожьыгъ: «Ащ фэдэ хъунэуи, сизиусхьан, Тхьэм ицІыф, уиІумэт умыгъапцІэ». 17 Джащ тетэу, ЕлыщаІ къызэрэриІогъагъэм фэдэу, бзылъфыгъэр лъэрмыхьэ хъуи, адрэ илъэсым, джа уахътэм шъао къыфэхъугъ. 18 КІалэм хахъуи, мафэ горэм ятэ дэжь, мэщыр зыупкІэхэрэм адэжь, кІуагъэ. 19 Ащ щыІэзэ, ятэ риІуагъ: «Сшъхьэ! Сшъхьэ мэузы!» Арыти, адрэм иунэІут риІуагъ: «Янэ фэхьыжь мыр». 20 УнэІутым кІалэр къышти янэ фихьыжьыгъ. Шъаор щэджагъо нэс ным ыкуашъо теси лІагъэ. 21 Арыти, ным ар ышти, Тхьэм ицІыф зэрыс унэм дихьыйи ащ ипІэ хилъхьагъ. Унапчъэр къыфишІыжьи къикІыжьыгъ. 22 ЕтІанэ илІ къеджи риІуагъ: «УнэІутхэм ащыщ горэрэ щыдыбз горэрэ къысэтыхи Тхьэм ицІыф дэжь сыкІонышъ къэзгъэзэжьыщт». 23 Адрэм къыІуагъ: «Сыд пае ащ дэжь укІощта? Непэ мэзакІэм икъихьагъоп, шэмбэтэп ныІа?» Ау шъузым къыриІожьыгъ: «ЗэкІэри дэгъу хъущт». 24 Бзылъфыгъэм пае щыдыбзым уанэр зытыралъхьэм, иунэІут риІуагъ: «ПсынкІаІоу егъажьи, сэ къэсэмыІофэ къэмыгъэужъэжъ». 25 Джащ тетэу ежьи Тхьэм ицІыф дэжь Къармэл къушъхьэм кІуагъэ. Тхьэм ицІыф ар чыжьэкІэ къызелъэгъум, иІумэт Гъэхъазый риІуагъ: «Мор Шунэм щыщ бзылъфыгъэр ары. 26 ПсынкІэу пэгъокІи, еупчІ: \"Упсэуба? УилІи псэуба? УикІали псэуба?\"» Арыти, бзылъфыгъэм къыриІожьыгъ: «Хъущт». 27 Ау Тхьэм ицІыф дэжь къушъхьэм дэкІуайи, ащ екІуалІи, ылъакъохэр шІуиубытыкІыгъэх. Ар Іуищыжь шІоигъоу Гъэхъазый къызыІохьэм, Тхьэм ицІыф къыІуагъ: «Ыуж икІ, ащ гухэкІышхо иІ. Зиусхьаным хъугъэр сигъэшІагъэп, зыпари къысиІуагъэп». 28 Бзылъфыгъэм къыІуагъ: «КІалэ къыситынэу сизиусхьан селъэІугъагъа? \"СымыгъапцІ\" сІуи къыосІогъагъэба?» 29 Арыти, ЕлыщаІ Гъэхъазый риІуагъ: «Гъогум утехьаным зыфэгъэхьазыри, сибэщ зыдашти ежь. Зыгорэ уапэ къифэмэ, сэлам емых, зыгорэм сэлам къызыуихкІэ, джэуап емытыжь. Нэси сибэщ сабыим ынэІу телъхь». 30 Сабыим янэ ЕлыщаІ риІуагъ: «Зиусхьаныр зэрэщыІэри о узэрэщыІэри сэІо! СыпкІэрымыкІыжьынкІэ». Арыти, ар бзылъфыгъэм дежьагъ. 31 Гъэхъазый ахэм апэ итэу нэси, бэщыр сабыим ынэІу тырилъхьагъ. Ау адрэм макъи-лъакъи къыгъэІугъэп. Арыти, ЕлыщаІ къыпэгъокІи, сабыир къызэрэмыущыжьрэр къыриІуагъ. 32 ЕлыщаІ унэм ихьагъ. Мары сабый лІагъэр ежь ипІэ хэлъ. 33 Арыти, унэм зэрехьэу пчъэр къыригъэти, Зиусхьаным елъэІугъ. 34 ЕтІанэ зиІэти сабыим шъхьащыгъолъхьагъ, ежь ыІупэхэр адрэм ыІупэмэ, ежь ынэхэр ащ ынэхэм, ыІагушъохэр ащ ыІагушъохэм анигъэсыгъэх. Сабыим зэрэщытэу шъхьащыгъуалъхьи, ащ ыпкъ къэфэбэжьыгъ. 35 Ащ ыуж къэтэджыжьи унэ кІоцІым иджэхашъо щытезэкІухьагъ. Джыри зиІэти сабыим зэрэщытэу шъхьащыгъолъхьагъ. Сабыир гъогогъуиблэ къэпси ынэхэр къызэкІихыгъэх. 36 ЕлыщаІ Гъэхъазый къеджи риІуагъ: «А Шунэм щыщ бзылъфыгъэм къедж». Арыти, адрэр ащ къеджагъ. Бзылъфыгъэр ЕлыщаІ дэжь къызэкІом ащ риІуагъ: «Уишъао штэжь». 37 Ар ащ къекІуалІи, ыпашъхьэ зыкъыщыридзыхи, джэхашъом нэсэу шъхьащэ къыфишІыгъ. ЕтІанэ ишъао ыштэжьи икІыжьыгъ.\nЕлыщаІ ишІэгъошІитІу\n38 Ащ ыуж ЕлыщаІ Гъылгъал къыгъэзэжьыгъ. А чІыпІэм щыгъэблагъ. ТхьэлІыкІо ��экупэгъоу ыпашъхьэ исыгъэхэм адыщысыгъэ ежь иІумэт риІуагъ: «Лэгъупышхор тегъэуцуи тхьэлІыкІо зэкупэгъум пае хьантхъупс гъэпІонкІы». 39 Ахэм ащыщ горэ уц горэхэр къыугъоинхэу губгъэм зехьэм, сэнэ бжанлэм фэдэу къэкІэу зыгорэ къыгъотыгъэти, иджэнэ ІэкІапэ из ащ къыпичи, къыхьыгъ. Ар ыупкІати, хьантхъупсыр зыщыпІонкІырэ лэгъупым, зыфэдэр амышІэу, хитэкъуагъ. 40 ЕтІанэ шхэнхэу къафырагъэхъуагъ. Ау хьантхъупсым зэрэхэхъумпІагъэхэм тетэу куо-хьаушхо къаІатыгъ: «А Тхьэм ицІыф! УзгъэлІэщтыр лэгъупым ит!» Джаущтэу ашхын алъэкІыгъэп. 41 Арыти, ЕлыщаІ къыІуагъ: «Моу хьаджыгъэ къашъуштэ». Ар лэгъупым итым хитакъуи ыІуагъ: «Джы къафигъахъуи орэшхэх». Джаущтэу лэгъупым итыр пшхышъунэу хъужьыгъэ. 42 Ащ ыуж БаІал-Щалищэ къалэм щыщ лІы горэ къакІуи, Тхьэм ицІыф апэрэ лэжьыгъэу Іуихыжьыгъэм щыщэу, хьэ хьаджыгъэм хэшІыкІыгъэу хьалыжъые тІокІырэ шъуампІэр зытелъ лэжьыгъацэхэмрэ дзыокІэ къыфихьыгъэх. Арыти, ЕлыщаІ ыІуагъ: «ЦІыфхэм яти ягъэшх». 43 ИІумэт къеупчІыгъ: «Нэбгыришъэм афикъунэу тара ястыщтыр?» Мыдрэм риІожьыгъ: «Ят цІыфхэм, арэшх, сыда пІомэ Зиусхьаным ыІорэр мары: \"Афикъунышъ, къялыжьыщт\"». 44 Арыти, ахэм заретым, загъэшхэкІыгъ, Зиусхьаным зэриІуагъэуи къялыжьыгъ.\n2 тхылъыр 5\nЕлыщаІ НаІаман зэригъэхъужьыгъэр\n1 Арамым ипачъыхьэ идзэ Іэшъхьэтетэу НаІаман лІэхъупхъэу, изиусхьан пачъыхьэ ащ лъытэныгъэ къыфишІэу щытыгъ, сыда пІомэ ащ ишІуагъэкІэ Зиусхьаным арамхэр атыригъэкІуагъэх. А лІыр дзэкІолІ бэлахьэщтыгъ, ау шъоджэуз иІэу хъугъагъэ. 2 Зэгорэм арамхэр къатебанэхи зызэкІэкІожьхэм, Израил хэгъэгум щыщэу пшъэшъэжъые горэ гъэрэу аубыти зыдыращыгъагъэти, ар НаІаман ишъуз къыдекІокІыщтыгъ. 3 Зымафэ горэм ащ изиусхьангуащэ риІуагъ: «А ей-гущ, Щамэрэн дэс тхьэлІыкІом дэжь мы сизиусхьан кІогъагъэмэ, ишъоджэуз ыгъэхъужьыныгъи!» 4 Арыти, НаІаман кІуи, Израил хэгъэгум щыщ пшъэшъэжъыем ыІорэр изиусхьан къыфиІотагъ. 5 Арамым ипачъыхьэ ащ къыриІуагъ: «Хъун, кІо. Сэ Израилым ипачъыхьэ пае тхьапэ тхыгъэ къыостынышъ фэозгъэхьыщт». Тыжьынэу килограмм 340 -рэ фэдиз, дышъэ килограмм 90 -рэ фэдиз, щыгъын штэгъуипшІ зыдиштэхи ар кІуагъэ. 6 Тхьапэ тхыгъэр Израилым ипачъыхьэ къыфихьыгъ. Ащ итхэгъагъ: «Мы тхьапэм игъусэу мары сиІумэт НаІаман къыпфэсэгъакІо шъоджэузэу иІэр бгъэхъужьыным пае». 7 Израилым ипачъыхьэ тхьапэм зеджэм, ищыгъынхэр зэІитхъыхи, къыІуагъ: «Сытхьа сэ згъэлІэнхэуи къэзгъэхъужьынхэуи? Сыд пае шъоджэузыр лІым фэзгъэхъужьынэу садэжь къыгъэкІуагъа? Джары шъуеплъ, къысэпыиным пае ушъхьагъу ар лъэхъу». 8 Тхьэм ицІыфэу ЕлыщаІ Израилым ипачъыхьэ ищыгъынхэр зэрэзэхицунтхъагъэр зызэхехым, раригъэІонэу пачъыхьэм дэжь ыІофытагъэх: «Сыд пае уищыгъынхэр зэхэпцунтхъагъа? ТхьэлІыкІо Израилым зэрисыр ышІэным пае садэжь ар къэрэкІу». 9 Ащ нэс НаІаман ишыхэмрэ ику п","id":"<urn:uuid:0326e7f6-77ea-46f4-83f0-4c86580e353c>","dump":"CC-MAIN-2017-26","url":"http:\/\/gospelgo.com\/u\/adygei_bible.htm","date":"2017-06-29T12:31:17Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-26\/segments\/1498128323970.81\/warc\/CC-MAIN-20170629121355-20170629141355-00526.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9987181425,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9987181425094604}","num_words":176835,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.029,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":11233.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мэкъумэщ хъызмэтым епхыгъэ Iофыгъохэм атегущыIагъэх\n17.04.2017\nТигъэзет къызэрэхиутыгъэу Ассоциациеу «Адыгэ Республикэм имуниципальнэ образованиехэм я Совет» зыфиIорэм ия XV-рэ зэфэс мы мафэхэм Красногвардейскэ районым щыкIуагъ. БлэкIыгъэ илъэсым Ассоциацием Iофэу ышIагъэм изэфэхьысыжьхэр ащ щашIыгъэх, пшъэрылъ шъхьаIэхэр щагъэнэфагъэх. Iофтхьабзэм хэлэжьагъ Адыгеим и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КъумпIыл Мурат.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэрэм зэхэсыгъом пэублэ псалъэ къыщишIызэ, экономикэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ, шъолъырым социальнэ зыпкъитыныгъэ илъынымкIэ чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъухэм яIофшIэн зэрэзэхащэрэм бэ зэрелъытыгъэр къыхигъэщыгъ.\n— ЦIыфхэм щыIэкIэ-псэукIэ амалэу яIэхэр нахьышIу шIыгъэным епхыгъэ Iофыгъохэр чIыпIэхэм ащызэшIуахынхэ фае. Джащ фэдэу чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъухэм тикъалэхэмрэ тикъуаджэхэмрэ язэтегъэпсыхьанкIэ, социальнэ инфраструктурэр гъэкIэжьыгъэнымкIэ пшъэдэкIыжьышхо ахьы, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат къэзэрэугъоигъэхэм закъыфигъазэзэ.\nБизнес цIыкIум ыкIи гурытым хэщагъэхэм, мэкъумэщ-фермер ыкIи унэе хъызмэтшIапIэхэм хэхъоныгъэхэр ашIынхэм фытегъэпсыхьэгъэ программэхэм ягъэцэкIэн мэхьанэшхо зэриIэр АР-м и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэрэм къыхигъэщыгъ. Ащ фэшI къэралыгъо IэпыIэгъоу, грантэу щыIэхэм афэгъэхьыгъэ къэбар тэрэзыр цIыфхэм игъом аIэкIэгъэхьэгъэн фаеу ылъытагъ.\n— Джырэ уахътэм ехъулIэу республикэм былымпIэшъэ мин 46,6-рэ щаIыгъ, блэкIыгъэ илъэсым егъэпшагъэмэ, а пчъагъэр тIэкIу нахь макIэ хъугъэ. Мыщ дэжьым пшъэрылъ шъхьаIэу къэуцурэр былымхэм япчъагъэ нахьыбэ шIыгъэныр, ащ фэгъэзэгъэ хъызмэтшIапIэхэм, цIыфхэм IэпыIэгъу афэхъугъэныр ары, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nАссоциацием и ГъэIорышIапIэ и Тхьаматэу Джармэкъо Азмэт Iофэу ашIагъэм изэфэхьысыжьхэр нэужым къышIыгъэх, мы илъэсым анахьэу анаIэ зытырагъэтыщт лъэныкъохэр къыгъэнэфагъэх.\n* * *\nМы мэфэ дэдэм цумпэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэмрэ хэтэрыкIхэмрэ якъэгъэкIын фэгъэзэгъэ мэкъумэщ-фермер ыкIи унэе хъызмэтшIапIэхэм хэхъоныгъэхэр ашIынхэмкIэ амалэу щыIэхэм защатегущыIэгъэхэ зэхэсыгъо щыIагъ. Ащ хэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КъумпIыл Мурат, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, республикэм ипрокурорэу Василий Пословскэр, вице-премьерэу Сапый Вячеслав, Адыгеим мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ ипащэу Юрий Петровыр, АР-м и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэрэм иупчIэжьэгъоу Тхьалъэнэ Вячеслав, республикэм имуниципальнэ образованиехэм ыкIи къоджэ псэупIэхэм япащэхэр, фермер хъызмэтшIапIэхэм ялIыкIохэр, нэмыкIхэри.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэрэм къызэриIуагъэмкIэ, унэе хъызмэтшIэпIэ мыинхэм IэпыIэгъу афэхъугъэныр хэбзэ къулыкъухэм япшъэрылъ шъхьаIэу щытын фае. Ащ фэIорышIэрэ программэу щыIэхэм цIыфхэр ащыгъэгъозэгъэнхэм, ахэм амалэу къатыхэрэр къызфагъэфедэнхэм мэхьанэшхо иI. Мы IофыгъомкIэ АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутатхэр район администрациехэм IэпыIэгъу афэхъунхэ алъэкIыщтых.\n— ЦIыфыбэ зыхэлэжьэрэ мыщ фэдэ зэхэсыгъо зыкIызэхэтщагъэм лъэпсэ гъэнэфагъэ иI. Хэбзэ къулыкъухэм, къоджэ псэупIэхэм, банкхэм, мелиорацием, шIэныгъэлэжьхэм, нэмыкI лъэныкъохэм ялIыкIохэр непэ къэзэрэугъоигъэх. Арышъ, ар къызфэдгъэфедэни, Iофыгъоу къэуцухэрэр зэшIотхынхэ фае. ТиIофшIэн изэхэщэн екIолIакIэу фытиIэр зэблэтхъунэу непэ обществэм пшъэрылъ къытфегъэуцу. Социальнэ-экономикэ гумэкIыгъоу щыIэхэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ лъэныкъуакIэхэр дгъэфедэнхэ фае. Ахэм зэу ащыщ ежь-ежьырэу зышъхьэ зыIыгъыжьрэ цIыфхэм IэпыIэгъу афэхъугъэныр. Мы пшъэрылъыр зэрифэшъуашэу зэшIохыгъэ зыхъукIэ IофшIэпIэ чIыпIакIэхэр къызэIутхынхэ, бюджетхэм арыхьэрэ хэбзэIахьхэр нахьыбэ тшIын ыкIи социальнэ проектхэр чIыпIэхэм ащыдгъэцэкIэнхэ амал тиIэщт, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nАР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, блэкIыгъэ илъэсым езгъэжьэгъэкIэ фермер 35-мэ ыкIи мэкъумэщ хъызмэтшIэпIи 7-мэ грантхэр аратыгъэх. Ахэм ахэтых хэтэрыкIхэм ыкIи цум-\nпэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэм якъэгъэкIын фэгъэзагъэхэри. Цумпэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэм чIыгу гектар 790-рэ аубыты, ащ щыщэу гектари 118-р Красногвардейскэ районым телъытагъ. ЗэкIэмкIи республикэм тонн мини 5 къыщахьыжьыгъ, 2015-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, ар тонн 1336-кIэ нахьыб.\n— Къуаджэм щыпсэухэрэм ежь-ежьырэу Iоф ашIэн, ахъщэ къагъэхъэн ыкIи яунагъохэр аIыгъыжьынхэ зэралъэкIыщтымкIэ Красногвардейскэ районым щысэ дэгъу къегъэлъагъо. НэмыкI муниципальнэ образованиехэм, къоджэ псэупIэхэм а опытыр къызфагъэфедэнышъ, хэтэрыкIхэм ыкIи цумпэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэм якъэгъэкIын нахь чанэу дэлэжьэнхэу тыщэгугъы, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэрэр, зэхэсыгъом хэлэжьагъэхэр зэгъусэхэу районым Iоф щызышIэрэ мэкъумэщ-фермер ыкIи унэе хъызмэтшIапIэхэм ащыщхэм адэжь щыIагъэх. Ахэм яIофшIэн зэрэзэхащэрэр, къагъэкIырэр зыфэдэр нэрылъэгъу афэхъугъ.\nМэкъумэщ-фермер хъызмэтшIапIэм ипащэу Владимир Глуходед илъэси 10 фэдиз хъугъэу культурэ зэфэшъхьафхэм якъэгъэкIын пылъ. Непэрэ мафэм ехъулIэу ыгъэфедэрэ техникэм ыкIи ыгъэтIысыгъэ цумпэм язытет хьакIэхэм аригъэлъэгъугъ, къафиIотагъ. Илъэси 8 хъугъэу цумпэм дэлажьэ, ащ икъэгъэкIын федэшхо зэрэпылъыр щыIэныгъэм къыгъэлъэгъуагъ. Унэе хъызмэтшIапIэ къызэIузыхыгъэ Барэ Алый томатымрэ кабачкимрэ якъэгъэкIын фэгъэзагъ. Ащ къызэриIотагъэмкIэ, хэтэрыкIхэр ыгъэтIысыхэ зыхъукIэ ядохимикатхэр ыгъэфедэхэрэп, ащ къыхэкIыкIэ къыгъэкIыхэрэр цIыфхэм ашIоIэшIу, зыщэфынэу къыкIэупчIэрэр макIэп.\nМыщ фэдэ хъызмэтшIэпIэ мыинхэм IэпыIэгъу афэхъугъэн зэрэфаер КъумпIыл Мурат джыри зэ къыхигъэщыгъ. ЧIыгур зылэжьынэу езгъэжьэгъакIэхэр зэолIэхэрэ гумэкIыгъохэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ ахэм япащэхэм къахьыгъэ гухэлъхэм ядэIугъ. Ащ епхыгъэу мы чIыпIэ дэдэм профильнэ министрэм пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр фишIыгъэх.\nТХЬАРКЪОХЪО Адам.\nСурэтхэр А. Гусевым тырихыгъэх.","id":"<urn:uuid:5b2b34a5-826d-4e2f-b1ed-ad8d0a9bbbbc>","dump":"CC-MAIN-2017-26","url":"http:\/\/adygheya.ru\/ady\/press-room\/news\/soveshchanie-po-razvitiyu-lpkh-i-fermerskikh-khozyaystv-proshlo-v-neobychnom-formate\/","date":"2017-06-27T03:31:50Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-26\/segments\/1498128320915.38\/warc\/CC-MAIN-20170627032130-20170627052130-00687.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9233077765,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":14,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9233077764511108, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07637786865234375}","num_words":1660,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.095,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.927,"perplexity_score":2408.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"|Къуекъо Асфар. Адыгэр щызгъаIэрэр и Хабзэ|\n|30.01.2011 г.|\n\n\nКъуекъо Асфар\nАдыгэр щызгъаIэрэр и Хабзэ\nГъунцокъо Джэмаллетин Тыркуем щэпсэу. Америкэм илъэс тIокIырэ тфырэ исыгъ. КъулыкъушIагъ. \"Уихабзи уибзыпхъи анахь щызехьэгъуаеу щыт къэралмэ ащыщ Америкэр. Ау щытыми, зэ нэмыIэми сызэрэадыгэр сщыгъупшагъэп, сшIапхъэри сшIагъэ, сIуапхъэри сIуагъэ\", - еIо Джэмаллетин. Тыркуем зесыми, ыкIи къызегъэзэжьыми, ихабзэ-бзыпхъэ зыкIи дэхыгъэп.\n- Адыгэр щызгъаIэрэр и Хабзэ, - еIо лIым, - тинасып адыгэмэ ар зэряIэр, нэмыкIмэ тахэзымыгъэкIодэжьырэмэ ар анахь шъхьаI. Зэ сызэрихьылIэгъагъэр къыосIон. Къалэ горэм сыщыIэу автобусым ситIысхьанэу хъугъэ. ЦIыф бэкIае исыгъ, нахь хэкIотэгъэ заули автобусым ихьагъ, джаущтэу, щысыр щысэу, щытыр щытэу тежьагъ. КIэлэкIэ купи ис, ау зы нэбгырэ зыкъигъэсысыгъэп, нахьыжъ гъэтIысыныр ахэлъэп. ЕтIанэ зы лIы горэ къэтэджыгъ, ежьми ныбжь шIукIае иIагъ, ау бзылъфыгъэ тIурысэм ичIыпIэ ритыгъ. ЕтIанэ а кIалэмэ адиублагъ. \"ЦIыфыгъэ шъухэлъэп, шъугъэсагъэп, илъэсишъэрэ шъэныкъорэм ехъугъэшъ цIыфы шъутфэшIырэп, хабзэ къышъухэтлъхьан тлъэкIырэп, шъупкъырыхьэрэп\" - джащ фэдэу бэ ахигъэжъагъэр.\nТыркуем автобусыр гъэнэфэгъэ чIыпIэмэ къазыщыуцукIэ тIэкIурэ щэты, щай горэм уешъон, сытезэкIухьан пIомэ уахътэ огъоты. Ащ фэдэ горэм лIым сыкIэлъырыхьагъ, ыIуагъэхэр ыгу къэзгъэкIыжьыгъэх, къызыхихыгъэмкIэ сеупчIыгъ.\n- Нахьыжъым, е бзылъфыгъэм укъыфэтэджыныр, уасэ фэпшIыныр, плъытэныр цIыфыгъэм анахь лъапIэу хэлъымэ ащыщ, ар умышIэмэ сыдым ущыщ? Ори бгъашIэмэ зэгорэм жъы узэрэхъущтыр пшIэн фае...\n- Уадыга?\nЛIыр гуфаплъэу къысэплъыгъ, етIанэ мытхъытхъэу тыркубзэкIэ джэуап къыситыжьыгъ:\nКъысиIуагъ.\n- Адэ адыгабзэмкIэ сыд уикъэбар?\n- Зэхэохыба, сIулъэп. СагъэшIагъэп, сэри зэзгъэшIэжьынэу хъугъэп.\nСызгъэадыгэрэр адыгэ хабзэу тинахьыжъымэ яслъэгъулIагъэр, апысхыгъэр ары. Сызэрэадыгэм боу сырэкъэи сэ.\nАдыгэлIэу Джэмаллетин зэрихьылIэгъагъэм фэдэу Тыркуем непэ исыр макIэп. ТыкIо къэс иныдэлъфыбзэ ымышIэми, хабзэр зезыхьэу, зэрэадыгэм рыпагэу, зэрэадыгэм рыгушхоу тызIукIэрэр бэ. Мыр феномен гъэшIэгъон: абзэ аIумылъыжьми, адыгэнхэ алъэкIы. Тэ, адыгэ ябынкIэ, лъэпкъэу тыкъэнэжьынэу тыфаемэ Iофыгъуищ ттIупщы хъущтэп: бзэр, хабзэр, лъэпкъ зэхашIэр. Адыгэ Iанэр пытэу щыт – Iанэр лъэкъуищышъ. Зы лъакъор кIэпхымэ ушъорэкIын фае. Ау хэхэс адыгэмэ непэкIэ а адыгэ Iанэр лъэкъуитIукIэ щагъэтын алъэкIэу зэрагъэшIагъэу къыпщэхъу. Ау аущтэу бэрэ щытын ылъэкIыщтэп, уахътэм ижьызэпеомэ аутIэрэбгъущт.\nТэщ нахь лIы цэкуагъэхэп Мысыр илъэсишъэм ехъурэ тетыгъо щызыIыгъыгъэ мамлюкхэр, бзи аIулъыгъ, ялъэпкъи ащыгъупшэгъагъэп, хэкужъыми янэплъэгъухэр къынэсыщтыгъэх, япачъыхьэгъуи бэлэхьагъэ. Ау кIосэжьыгъэх, ячъыг псы ымыгъотызэ гъугъэ, лъапсэр зэкIодым шъхьапэри зэхэожьыгъ. ИзраилькIэ Абугъош къуаджэр зыгъэуцугъагъэ адыгэмэ, Ливием МысратIэ къалэм унэгъо мин щэкI фэдизэу тилъэпкъэгъухэу джыри къыдэнэжьыгъэмэ, Африкэм ихэгъэгу пчъагъэмэ арысымэ апэ бзэр аIузыжьыгъ, етIанэ адыгэ хабзэр, ауж къинагъэр ялъэпкъ зэхашI, ар джыри тIэкIу яIэжь. Мыхэмэ яIанэ зы лъакъокIэ щытыжь, ау хэты ышIэра аущтэу къызэрихьыжьыщтыр – лъэкъо закъокIэ, лъапэм утетэу, укъешIэн плъэкIыщт – охътэ гъэнэфагъэкIэ.\nАдыгэр егъашIэм ихабзэрэ ибзыпхъэрэ ащыгушIукIызэ къехьы. \"Я, Аллахь, шыкур, адыгэу тыкъызэрэбгъэхъугъэмкIэ, - Тхьэм елъэIущтыгъэх Тыркуем ис адыгэ бзылъфыгъэхэр. - Я, Аллахь, сыд мы тятэмэ О шIоу къыпфашIагъэр тыадыгэныр къытэупэсынэу?! Я, Аллахь, тиадыгагъэ чIэтэмыгъан!\" Адыгэ бзылъфыгъэмэ ялъэIу Тхьэр бэрэ шIолIыкIыгъ, ау ащи гъунэ иIэн фаети, а адыгэ Iанэу тызыгъашхи, тыщызгъаIи, адыгэу тыкъэзгъэнэжьырэр еукIорэикIырабгъо хъугъэ. Тхьэм ори зыфэсакъыжьи сэри сыкъыпфэсакъыжьыщт еIоба.\nСэ бэрэ адыгэхэр зыщыпсэурэ хэгъэгу зэфэшъхьафмэ сащыIагъ, сэкIо джыри, адыгэ чылэгъуабэмэ садэхьагъ, цIыф зэфэшъхьафыбэмэ саIукIагъ. Адыгэмэ язакъоп, нэмыкI лъэпкъымэ ящыIакIи зыщызгъэгъозагъ. Сыда адырэ кавказ лъэпкъмэ тэщ нахьи нахь зыкъаухъумэжьын алъэкIырэ? Чэчэнхэу, гущыIэм пае, Иордаными, Тыркуми, Шами арысхэмэ яцIыкIуи яини бзэр аIулъ, яхабзи зэрахьэ, зэрэчэчэнхэми рэгушхох. Таущтэу мы чIыпIэм угу къэмыкIыжьыщт шIэныгъэлэжь цIэрыIоу Лев Гумилевым кавказ лъэпкъмэ ариIолIагъэр. Лъэпкъ пэпчъ цIыфхэр къыхэкIых ялъэпкъ Iоф, е зы идее горэм пае агукIи апсэкIи зышъхьамысыжьыхэу. Ахэр пассионариехэр арых. Гумилевым зэрилъытэрэмкIэ анахь пассионарие бэу къызыхэкIын ылъэкIынэу непэ Кавказ исыр лъэпкъитIу – чэчэнхэмрэ къэрэщаехэмрэ. КъакIахъорэр зэрэбэм изакъоп ар къызыхэкIырэр, ащи мэхьанэшхо иIэми.\nЗэгорэм Кавказ заIокIэ апэ итыгъэр адыгэр ары. Джы тэ тыхэт, сыда ауж тыкъинэрэ? Къуекъо Налбый адыгэм тегущыIэ зыхъукIэ ыIоу къыхэкIыгъ: \"Тхьэм анахь Iофэу тIу къытиусэигъагъэр: нарт эпосымрэ адыгэ хабзэмрэ зэхилъхьанхэу. Ахэр дэгъоу ыгъэцэкIагъэхэти, джы мы дунэешхом укъызфытезгъэхъуагъэр, о ппшъэ къислъхьагъэр зэшIопхыгъэшъ, джы ушъхьафит, узэрэфаеу щыI къыриIуагъ. Илъэс мин фэдиз хъугъэшъ, адыгэр ехыжьэу ригъэжьагъ...\". Тиунэкъощ ыIуагъэм узэгупшысэн хэлъыба, хэлъ.\nАу сэ сызэрэгугъэрэмкIэ, адыгэм ау къодыеу иуахътэ ыухын ылъэкIыщтэп, апэ гъогу къыддытехьэгъагъэ лъэпкъыбэ, япчъагъэкIи яамалхэмкIи тэщ нахь лъэшыхэу, дунаем ехыжьыгъэх, ау тэ джыри тыщыI, тыщыIэщт ыкIи. Ау хэтэу тыщыIэщт, тилъэпкъыкIэ тыадыгэу, ау адыгагъи хабзи тимыIэжьэу, Иорданием щыпсэущтыгъэ лIы губзыгъэу МыгъолI Садыкъ зэриIуагъэу, хьалыгъум нэмыкIыбзэкIэ теджэу тыкъэнэщта? НэмыкI лъэпкъмэ непэ тазэрэхэткIухьэрэм фэдэу кIэтщыщтымэ, тапэкIэ шIу зэрэщымыIэр нафэ – бэ шIэн макIэ шIэн, уахътэм ихыор тыздихьыжьыщт. Ар къытэмыхъулIэным пае хэкурыс адыгэхэри хэхэсхэри зы лъагъо тытетын фае – тилъэпкъ зэтезгъэтыщт гъогур ары. А гупшысэм мызэу-мытIоу тытегущыIэу хъугъэ IэкIыб щыIэ тинахьыжъ лIапIэмэ тазыIукIэкIэ.\nХэхэс адыгэхэу тызэрихьылIагъэмэ е зигугъу дахэкIэ зэхэтхыгъэмэ ащыщэу непэкIэ анахьэу ыцIэ къыхэгъэщыгъэу къепIо хъущт ТыркуемкIэ Баджэ Наузэт, ИорданымкIэ Шапсыгъэ Индрыс, МыгъолI Садыкъ, ШамкIэ ЛIыхъукIэ Рэджэб. МыхэмкIэ укъэуцунэу щытэп, Тхьэм ишыкур адыгэ губзыгъэу тиIэр мэкIэна, ау мыхэмэ ягупшысэ-гурышэмэ нахь тащыгъуазэшъ, ахэмэ ягугъу къэтшIын.\nБаджэ Наузэт Бурсэ къалэ иIэгъо-благъо ит адыгэ къуаджэу Шъынэхъохьаблэ къыщыхъугъ, егъашIэм лъэпкъ гупшысэр ыпэ ригъэшъызэ къыхьыгъ. Адыгэхэр яхэку зэрэрафыгъэм фэгъэхьыгъэ ШIэжь мафэхэр Тыркуем щыхагъэунэфыкIыхэ зыхъукIэ бэрэ тызэрихьылIэу хъугъэ. Иадыгабзэ бзэрабзэу, IупкIэу, гупшысэ куу хэлъэу игущыIэ, ыIу уригъэтIысхьащтым фэдэу цIыфышIугъ. Кадирчешмэ зыфиIорэ ягъунэгъу къуаджэм лъэпкъ хэгъашъоу щыIагъэм тырищи, ядэжь тищэгъагъ. Нэфшъагъом енэцIыфэ тэзэрэмыгъэгущыIыкIызэ къэтхьыгъ, акъыл зыхэпхынэу бэ къыIуагъэр. Ащ ыужи заулэрэ тызэрихьылIагъ. Аущтэу Балыкесир дэжь ГъучIыпчъэ зыфиIорэ адыгэ къуаджэм фестиваль джэгушхом тыщызэгофагъ. Адыгэмэ яхэбзэ-унашъо гущыIэкIэ тынэсыгъ. ЗэIукIэр зезыщэрэмэ, пчэгум итымэ ахаплъи, Наузэт ышъхьэ ыгъэсысыгъ.\n- Ащэгъупшэжьых пкъыгъуи гущыIи. Боу бзылъфыгъэ IэшIэгъэ гъэшIэгъонхэр тиунэмэ арылъыгъэх, кIодыжьыгъэх нахь. Дышъэ къамыщхэр, тыжьын къамыщхэр щыIэжьхэп!.. Мары мыри джэгукIэ макIо. Джэгурэ заорэ зыкIаIуагъэр ошIа, тIури ямэхьанэкIэ зэфэдэшъ ары. ЦIыф гъэсапIэщтыгъэ джэгур, ныбжьыкIэ псыхьапI. ХьэкIэ ныщыр къышъухадзэу хъугъа, боу бэрэ ар зэтетхыгъ. ХьатыекIо бэщыр олъэгъуа, адыгэ паIор щыгъэу? А бэщыми, зыIыгъыми бэ ялъытыгъэр. Е-ей, тиджэгухэр гъэшIэгъоныгъэх, шъхьарыхъон идагъэхэм гур ащэфэу, ацыпэхэр быбатэхэу. Нысащэ хъумэ а шъхьарыхъон идэгъэ дахэхэр, цыпэхэр къедзыхыгъэхэу ащыгъыщтыгъэх. Тэ ахэр джы къиохыжь. Нысэр адыгэмэ лъэшэу агъэлъапIэщтыгъэ, дахэ раIощтыгъэ, агъашIощтыгъэ. \"Нысэм уемыубзэу дэнэ Iубзэ къыуитыщтэп\" аIоба...\n- Ащ фэдизэу зыкIытегуIыхьэхэрэр дэгъу къыуихьылIагъэмэ уегъэунэшъ, дэй къыуихьылIагъэмэ уегъэунэхъушъ арыба?\n- Ары. Нысэм фаIощтыгъэр ошIа?\nМыр нысэм инысащэ зыщиухырэ мафэм къыкIэлъыкIорэм фаIощтыгъэ. Ипшъэшъэгъоу фыщытхэр, ныохэр, шъуз тIурысэхэр зэгъусэхэу, пщынаори ахэтэу нысэр агъэгъуазэщтыгъэ. Щыпсырэ пIастэрэ рагъэшIыщтыгъэ, къыращэкIызэ гъунэгъухэм ахащэщтыгъэ, ныохэмэ, шъузхэмэ ышъхьашъо Iэ къыщафэу\".\nДжащ фэдэу хабзэмрэ бзыпхъэмрэ хэшIыкIышхо афызиIэ цIыфыгъ Баджэ Наузэт. \"Дунаем тет цIыфым итэджэпсыр адыгэм ихабз!\" - ыIощтыгъэ. Хабзэм икъэухъумэнкIэ бзэм имэхьанэ рыгущыIэ зыхъукIэ, кIалэмэ яупчIыщтыгъэ: \"Тыркури мэгущыIэ адыгабзэкIэ, адыгэри. ТIуми тыадыг аIо, сыдэущтэу зэтепфыщтых? Ахэр зэрэзэхэудзыщтхэр адыгэ хабзэр ары. Мы адыгэм ихабзэ джы къытехьэгъэ ныбжьыкIэхэмкIэ шъущыгъупшагъ. Адыгэм ыцIэ шъхьафыгъэба, шъхьафыгъэба ишхыни, ищыгъыни, ихабзи? Шъхьафыгъэх, ахэмэ нэмыкIымэ тахагъэкIуакIэщтыгъэп, ахэмэ ащыщэу зы цыпэ тхэмылъыжьы зыхъурэм сыдым тигъэадыгэжьыщт?\"\nАдыгэм ихэбзэ дах дунаем адыгэр адыгэ щязыгъэIуагъэр. Джы загъорэ джэнчэу (кIалэхэу - А. Къу.) тиIэхэмэ щысхэу уазыхахьэкIэ, зыдэщысым щысэу зы бэщ горэкIэ къэмыIэтыщтмэ, къэмытэджынхэр ахэт. Ар сыдэущтэу адыгэу къэнэщт? Тэ тизэманым, тыныбжьыкIэ зэхъум, тхьэматэр (нахьыжъыр - А. Къу.) тыдэ щытлъэгъугъэми, лъэубэкъу тIокI, шъэныкъо, шъэ щытлъэгъугъэми, тыкъэтэджыти, дахэу тызэтеуцощтыгъэ. \"Сыд шъушIэхэрэр, сикIэлэ дахэх, унагъохэмкIэ сыдэу шъущыт, шъупсауба, шъотхъэба?\" - дахэу къыддэгущыIэщтыгъэх тхьэматэхэр, дахэу такъызэрэфэтэджыгъэм тыщагъэгушIукIыжьыщтыгъэ. Зы чIыпIэ горэм тызихьэкIэ, тэщ нахьыжъ исы хъумэ, зытыушъэфыти, тыкъыIукIотыщтыгъэ, \"шъукъэтIыс\" амыIоу тытIысыщтыгъэп. Мы хабзэхэр ары тызыгъэдахэрэр...\nШапсыгъэ Индрысырэ МыгъолI Садыкъырэ зэпкъэгъулэгъугъэх, тIури Иорданием щыпсэущтыгъэх, зэрэгъэгъуащэщтыгъэхэп. Садыкъ Джолан къыщыхъугъагъ. Шапсыгъэм кIыщ иIагъ, адыгэ хабзэм елъытыгъэу кIыщыр цIыф кIуапIэу щытыгъ, лIы губзыгъабэ щызэрихьылIэщтыгъэ. Апэ Шапсыгъэр тшIагъэ, хэкужъым къакIоу къыхэкIыгъ. Джыри тыкIэлагъ Иорданым къикIыгъэ купышхом ыцIэкIэ Индрыс кIэлэегъэджэ институтым къыщыгущыIэу зызэхэтэхым. Ыбзэ зэрэбаим, зэрэгубзыгъэм ащыгъум гу лъыттэгъагъ. Нэужым зы видеокассетэ Иорданым къырахыгъэу къытIукIагъ, хэгъэгум адыгэу исмэ яIэ адыгэ хьапщыпхэр, шъуашэхэр, Iашэхэр – мэкIэна ятэ пIашъэмэ зыдыращыжьыгъагъэр, зэкIэ музей фэдэу зэхаугъуаехи, тырахыгъ. Шапсыгъэмрэ МыгъолIымрэ а адыгэ Iэпэщысэмэ къараIолIагъэр шIэныгъэлэжь куп зэрэфызэгъэфэжь.\nНэужым Иорданым сызэкIом а лIитIур Шапсыгъэм икIыщ щызэсщэлIагъэх, адыгэ ябыныкIэ тихэбзэ-бзыпхъи, тидунэе тетыкIи, тигупшысакIи бэ къызытегущыIагъэхэр. Зырызэуи гущыIэгъу сфэхъугъэх, ахэмэ яакъыл, ягулъытэ бэмэ анэсыщтыгъэ, гъозэнэфыхэу тиIагъэх. Сыд къытегущыIэхэми, адыгэ хабзэм зэкIэ раушэтыщтыгъэ, бзыпхъэм рыгъуазэщтыгъэх.\nИндрыс икIыщ учIэсымэ, адыгэ кIыщым ихабзэхэр къыуимыIо хъуна, гъэшIэгъонымэ тащигъэгъуазэщтыгъэ. Апэрэу ары къытэзыIуагъэр сыджымкIэ тхьэ зэраIощтыгъэр. СыджымкIэ тхьэ зыIорэм игущыIэ уасэ фашIыщтыгъэ, цыхьэшIэгъоу алъытэщтыгъэ. \"Сыджым IэгушъокIэ утеIэбагъэу гъукIэпщым зилъэгъукIэ сыд ыIыгъми къыоон фитыгъ, - ыIощтыгъэ Индрыс, - Iэ дагъэр, пкIантIэр сыджым егуао, егъэмахэ. СыджымкIэ тхьэ зыкIаIощтыгъэр сыджым къытемыкIыгъэу сыд щыI, джарышъ ары. КIыщыми хабзэ чIэлъыгъ, гъукIэми осэ шъхьаф иIагъ...\".\nКIыщым къэбарыбэ щаIуатэба, Шапсыгъэм Iаджыми тахигъэдэIуагъ. ИкIасэщтыгъэ Хьатх я КъокIасэ, Хъырцыжъ Алэм, Мыхьамэт, нэмыкI лIы цIэрыIохэмэ къатегущыIэныр. Къазый я Хьанифэ дахэ ятэ заом Къоджэбэрдыкъом зэрэдэкIогъэ шIыкIэр, лIыжъыр уIагъэу Мыхьамэт къызэрищэжьыгъэр, хьакIэщым зэрэщигъэгупсэфыгъэр, етIанэ ядэжь зэрэкIожьыгъэр къыIуатэ зыхъукIэ, моу уахэтым фэдэу уигъэлъэгъущтыгъэх. Къазый я Хьанифэрэ ятэрэ Къоджэбэрдыкъом тегущыIэхэ зыхъукIэ адыгэ хабзэм елъытыгъэу тIури зышIокIын амылъэкIырэ гъунапкъэхэм зэранэсхэрэр, Мыхьамэт пшъашъэр дэшхэгъу зыкIимышIырэр, ежь уIэгъэшхоу щытыми зэраримыгъашIэрэр, \"сищэтефапIэхэр мыучъыIужьыхэзэ зынэзгъэсыжьын фае\" зыкIиIуагъэр – бэ хабзэ-бзыпхъэм фэгъэхьыгъэу Индрыс икъэбархэмэ уагъашIэщтыгъэр.\nМыгъолI Садыкъи зыгорэ къыпфиIуатэ зыхъукIэ, къэбарым комментарие къыфимышIэу хъущтыгъэп, \"мыр адыгэмэ яхабз, мыр ябзыпхъ\" ыIощтыгъэ. ПкIыхьалIыкъохэр къызыхэкIыгъэ къэбарэу илъэс тIокIищ фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ янэжъ къыфиIотэгъагъэу тигъэтхыжьыгъэм адыгэ хабзэм ишIыкIэ-гъэпсыкIэ зышIогъэшIэгъонхэмкIэ бэ хэплъагъорэр. Ижъырэ адыгэм зэ ыгъэтIылIыгъэ хабзэм анахь шъхьаIэу хэтыгъэмэ ащыщых лIыгъэр, шъхьэкIафэр, бзылъфыгъэм ушIолIыкIыныр. КIахэм икIыгъэ адыгэ кIалэр къэбэртэе къуаджэм хьакIэшIы кIуагъэу къоджэпщэу фэхыгъэм исэшхо ятэ ылъ ышIэжьыным щыгугъэу гуащэм къызэрэфигъэшъошагъэр, ар къоджэ сэнэшъуафэм хабзэм елъытыгъэу къызэрэщыратыгъэр, Iэнэ гъэнэфагъэм изещэн – бэ гъэшIэгъонэу тызыщигъэгъозагъэр.\nАщ фэд Джолан тесыгъэ адыгэмэ язэхэтыкIагъэр, хэбзэ дахэ зэрэзэрахыщтыгъэр, якъиныгъохэр, яхъярхэр зэрэзэпачыщтыгъэхэр, анахьэу яшIыхьаф гъэшIэгъонхэр Садыкъ къытфиIуатэщтыгъэх. УнэшI шIыхьафым екIугъэ къоджэ хъулъфыгъэхэр зэкIэ пшъэшъэ зидэмыкIом иIанэ къызэрэригъэблагъэщтыгъэхэм, шIыхьаф зиIэри, шIыхьафыр зыгъэзекIори пшъашъэм игущыIэ зэрэшIолIыкIыщтыгъэхэм, нэмыкIыбэхэми афэгъэхьыгъэу лIыжъ губзыгъэм бэ тигъэтхыжьыгъэр. Ары къэс дэхагъэр, шIур, Iэдэбыр, нэхъоир адыгэм апэ зэрэригъэшъыщтыгъэхэр къыIощтыгъэ.\nЛIыхъукIэ Рэджэб тыIукIэнэу мыхъугъэми, ащ къыIотагъэхэр кассетэ заулэ хъоу зимафэ мэфишъэ хъун СтIашIу Ихьсан Шам къырищыгъэхэу къытIэкIигъэхьагъэх. Зым зыр нахь гъэшIэгъонэу, нахь баеу къэбархэр зэкIэлъэкIох. Адыгэ хабзэм имэхьан, ар зэрагъэцакIэщтыгъэр, зэрэзэрахьэщтыгъэр Рэджэб IупкIэу къызэхефы. Урыс-Кавказ заом ыуж хэкужъым къинэгъэ адыгэ тIэкIум анахь губзыгъэу хэтхэр зы хьакIэщ щызэрэугъоихи, зэрэщыIэщтыхэм, сыд фэдэмэ яхабзэ къызэраухъумэщтым тегущыIагъэх. Агу къэкIыжьи, джыри зылI лъагъэкIуагъэх. АIофтагъэр къызэсыжьым игъогу бзылъфыгъэм зэпечыти, ар адыгэ хабзэмкIэ емыкIу, хъулъфыгъэм игъогу зэпыпчымэ имурад къыдэхъущтэп аIо, зыкъыригъэшIагъ, зыкъыригъэлъэгъугъ, елъэIугъ, ау хэмыхьахэ зэхъум, къамыщышъо ышIыгъ. Шъузыри гъызэ къэкIожьыгъ, лIыри хьакIэщым екIолIэжьыгъ.\nКъамыщышъо ашIыгъэм илI лъэпкъ е Хасэ Iофмэ агъапэу щытыгъэп, адыгэлIымкIэ емыкIоу щыт кушъэ гъэхъыеным пэсэу хъугъэр зызэхехым, Iашэр ышти, хьакIэщым кIуагъэ. \"Моу къерэкI а сишъуз къеуагъэр!\" - зеIом, лIыр къикIи, къеуи къыукIыгъ. Урысэу тетыгъор зыIыгъыр Iофыр зэхифынэу къызэкIом, лIым ышIагъэр зытыришIыхьагъэр, ар адыгэ хабзэм зэрэдиштэрэр, нэмыкI шIыкIэ адыгэмэ зэрямыIэр гурагъаIуи, лIыр хыеу хагъэкIыгъ. Мыщ фэдэу хабзэрэ-бзыпхъэрэ нафэу хэплъэгъонэу къэбар гъэшIэгъоныбэ ЛIыхъукIэ Рэджэб къыIотагъ.\nМы зыцIэ къесIогъэ адыгэлI Iушмэ афэдэу макIэп тызэрихьылIагъэр, ахэмэ зэкIэмэ сыдигъуи апэ рагъэшъырэр адыгэ хабзэр, лъэпкъ зэхашIэр, адыгэм узэрэрыгушхон фаер ары. Зы щысэ закъокIэ, зы гущыIэухыгъэ къодыекIэ хабзэм имэхьанэ къыбгурагъэIон алъэкIы. ИзраилькIэ Кфар-Камэ щыпсэущтыгъэ ЛIыпый Ахьмэд, гущыIэм пае, адыгэ паIом имэхьанэ кIэкIэу къыгъэнафэщтыгъэ: адыгэлIыр унэм къикIымэ, ишъуашэ имыкъуми, адыгэ паIор щыгъы хъумэ а имыкъурэр зэкIэ ащ ригъэкъужьыщтыгъэ. Ащ фэдиз мэхьанэ паIом иIагъ. Шъхьэрэ паIорэ зэфагъадэба.\nХэхэс адыгэхэр адыгэ хабзэм зэрэшIолIыкIыхэрэр сэ сшъхьэкIэ щысыушэтыгъ мы къуаджэм. Самолетыр Тель-авив къызыщетIысэхым, сителеграммэ сыкъезыгъэблэгъагъэмэ аIумыкIагъэу къычIэкIи, сэр-сэрэу гъогу сытехьанэу хъугъэ. Таксистым Кфар-Камэмрэ Кфар-Канэмрэ зэхигъэпIуакIэхи, адыгэ чылэм ычIыпIэ друз къуаджэм сыIуищагъ. Сыд фэдэми, гъогу тэрэз едгъэгъотыжьи, Кфар-Камэ сыкъынэсыгъ. Сибысым къэзгъотын фаети, апэрэ унагъом ыдэжь сыIухьагъ, сяупчIынэу. Тхьэм зэриIонэу къыспэгъокIыгъэ лIыр хэкужъым щыIагъэу дэгъоу тэзэрэшIэу къычIэкIыгъэти, игопэшхо хъугъэ, таксиири ытIупщыжьыгъ, сыригъэблагъэ шIоигъоу гуIагъэ, ау бысым хъожь сешIэна, сыдагъэп. Сыкъезгъэблэгъагъэр зесэIом зэ зэрымыры къэхъугъэ фэдэу къысщыхъугъ, ау \"адэ дэгъуба\" ыIуи, имашинэ сыригъэтIысхьи, занкIэу сибысым дэжь сищагъ. Чемоданыр сфыдихьыягъ, сэри унагъом исымэ саIуигъэкIагъ.\n- Нычыхьапэ хэкужъым къикIыгъэ унагъор есэгъэблагъэшъ садэжь, тигуапэ хъуни мы хьакIэри къысфежъугъэблэгъагъэмэ, дэгъоу тэзэрэшIэ, тэзэрэгъэгъощахэрэп, - къариIуи. Ехыжьыгъ.\n- Мыдрэхэми зи памыIухьэу пчыхьэшъхьапэм сэри, сиунагъуи лIым дэжь тащагъ, цIыфыбэ къэкIогъагъэти, бэ зэдашхэр IэшIуба, дэгъоу тыщысыгъ, хьэлэлаеу тызэхэкIыжьыгъ. Илъэс заулэ тешIэжьыгъэу зэхэсхыжьыгъэ ныIэп а унэгъуитIур илъэс тIокI Iэпэ-цыпэ хъугъэу зызэдэмыгущыIэхэрэр, зызэхэмыхьэхэрэр. Адыгагъэу къысахыгъэм ихьатыркIэ джы зэлъынэсы хъужьыгъэх, джаущтэу адыгэ ха��зэм зэригъэшIужьыгъэх.\nХэхэс адыгэмэ ящыIакIэ адыгэ хабзэм мэхьанэу щыриIэм, ар зэрахэлъыгъэм, зэрахэлъым, къазэрэхэнэжьын фаем непэ тызэрэтегущыIэрэм мэхьанэшхо иI. Ар Iофышхо, зэрэлъэпкъэу узэгупшысэн, ишIыкIэ-хэкIыпIэ узэусэн Iофэу щыт. ИжъыкIэ адыгэмэ унэ агъэуцу зыхъукIэ, унэ пчэгум рагъэуцощтыгъэ хьамгурысыр – унашъхьэр зыIыгъыщт пкъэур. Ар анахь къиным пэIутыгъ. Непэ, ткIэлъэныкъо IэкIыбым зыщыщыIэ уахътэм, ткъош кIасэмэ тиадыгэ хабзэ ренэу яхьамгурысынэу тафэлъэIон. Сыд фэдэ жьыбгъэ бгъэнышъхьэм щымыхъушIагъэми, сыд фэдэ уае къытемыщхагъэми Iалэдж иордэунэжъ фэдэу адыгэм ихьакIэщ егъашIэм лъэпытэу щегъэт, сыда пIомэ, адыгэм ихьакIэщыпчъэ зыригъэтыжькIэ тэри тихэбзэ-бзыпхъэ ащ дэкIодыжьын.\n|« Пред.||След. »|","id":"<urn:uuid:dd81885b-6e27-4f8e-b96e-021f77fe7e3b>","dump":"CC-MAIN-2017-30","url":"http:\/\/www.elot.ru\/index.php?option=com_content&task=view&id=2229&Itemid=100","date":"2017-07-24T10:50:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-30\/segments\/1500549424846.81\/warc\/CC-MAIN-20170724102308-20170724122308-00326.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9853926897,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.985392689704895, \"kbd_Cyrl_score\": 0.014433064498007298}","num_words":4926,"character_repetition_ratio":0.029,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.984,"perplexity_score":2628.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Литературно-музыкальная композиция\n«Къэрэмыхъужь ащ\nфэдэ зао!»\nСоставители: Мезужок Ш.Д.\nНехай М.Д.\nМезужок С.Б.\nКъоджэдэсхэр зэрэгъэчэфхэзэ мапк1эх. Хьэсэ гъунэм нэсыхэрэр къыхэк1ых, псынэк1ачъэм къек1\nКулэдах: Ей, къэзыухырэр сауж къерэхь!\nДарихъан: Кулэ-да-а-х!\nКулэдах: Псынэк1эчъэм пэсш1ын дунаим тетэп. Тафэдизэу сыпшъыгъэми зэрэс1уфагъэм тетэу зэк1э сщэгъупшэжьы.\nДарихъан: Кулэдах сыоплъышъ, сыохъуапсэ ренэу учэф зэпыт. Насып маш1ор къыппелъэсык1ы. К1элищ уи1эми пш1энэп.\nКулэдах: Сик1элищ! Ахэр арба сызгъэчэфхэрэр! Ей Дарихъан сабый зэрымыс унагъом хъяри, бэрчэти илъэп.\nЩэрифэт: Сишъэуит1у тыгъэнэбзыйхэр симьПагъэмэ, хэта сызфыщы1эщтыгъэхэр.\nДарихъан: А Щарифэт о уик1ала сэ1о мы шъхьахьыжьэу къачъэрэр?\nКулэдах: Ар зыгорэм егъэгуа1э .\nЩарифэт: А сик1ал, сыд къэхъугъэр, узэгоутыщт.\nК1алэр: Нан, заор къежьагъ! Мыпчэдыжь нэмыцхэр къыттебэнагъэх.\nЩарифэт: Сыд нэмыца? Сыд бэлахь къап1орэр?\n• Дарихъан: Сыд зауа, сик1ал?\nК1алэр: Радиом зэпымыоу къе1о. Чылэр шъхьэк1э щыт. Сыкъышъулъагъэк1уагъ къэщэжьых, а1уи.(3эк1э мэгъы, мэкуох, зэтекъагъэм фэдэу къэуцух)\n(Ныр къахэк 1 ыжьышъ, къе 1 о)\nНыр: Темыжэгъахэу,типк 1 ыхьып 1 и къыхэмыфагъэу, а мафэр тигъаш1э къыхэхьагъ. Къыхэхьагъ бэлахьыбэ, сыхьат къиныбэ къытфихьынэу.\nКъытхэхьагъ мэфэ минрэ шъипл1ырэ пш1ык1уйрэ (1418) тхэтынэу. Къытхэхьагъ тигъаш1э къызэпыригъэзэнэу. Къытхэхьагъ л1эш1эгъухэм ащымыгъупшэжьынэу.\n(Уходят все. В комнату заходят Исмахьил, Кулэдах собирает его в дорогу)\nИсмахьил: Юалэхэр чъыежьыгъэха?\nКулэдах: Бэрэ къыожагъэх.\nИсмахьил: Орэчъыех рэхьатэу. Уахътэ си1эп. Зыджэ сыолъэ1у сш1оигъу. Юалэхэр егъаджэх, нэшъоу къэмыгъанэх! Сыолъэ1у. Угу умыгъэк!оды, гъэпытэ нах](макъэхэр къэ1ух) кумэ шъуарыт1ысхь (уходят)\nНыр: О удэк1ыгъ, уздэк1уагъэри зыдэбгъэзагъэри сымыш1эу. Ухэк1одагъ чэщ мэзахэм. Сытеуцуагъ гъогу к1ыхьэу ызщыожэщтым. Сытеуцуагъ, семыжэгъахэу. Гъогоу сызэрык1орэр сымылъэгъужьэу уахътэ къысэк1угъ.\nКъысэк1угъ мы дунаишхор сш1обэны зэжъоу, къысэк1угъ сымыпсэужьышъун КЪЫСШ1 ОШ 1 эу...\nЗэпымыоу стхьак1умэ итыгъ о умакъэ, итыгъ уигущы1эхэр К1алэхэр егъаджэх, нэшъоу къэмыгъанэх! Угу умыгъэк1оды, гъэпытэ нахь! Умакъэ, к1уач1э къисхилъхьэу, зыкъысигъэш1эжьи, сик1алэмэ апае сыпсэунэу, огц пае сыщы1энэу гугъэ мурадым сыкъырищагъ мы тигубгъо, сыкъыфищагъ типсынэк1эчъ..\nвед: Орэдэу «Свящ. война» къе1о «Къэтэдж, хэгъэгу инышхор,\nХьадэгъум къыфэтэдж!\nФашизмэу к1оч1э ш1уц1эм,\nПэгъок1 мэц1эшхом мардж!\nвед : Заор къежьагъ!\nЧэфыгъор ренэу зыдэ 1 у к 1 ыгцтыгъэу КЪЫСШ 1 ОШ 1 ыщтыгъэ сичылэ а гугцы1ит1ум къызэрахъок1ыгъ умыш1эжьынэу. Тыгъэшхоу тыкъэзгъэнэфэу ык1и тыкъэзгъэфабэу къыкъок1ыгъэм нэрымылъэгъу пэ1ухъо фаш1ыгъ къысш 1 ош 1 эу гугцы1э гомьйухэу радиом къилъэтыгъэхэм тигцагухэри тиурамхэри щынэгъо хьылъэзэфэшъхьафхэмк1э къаут1эсхъыгъ.\n1.вед: Зао! А гущы1э к1эко ц1ык1ум бэдэд жъалымагъэу къак1оц1ык1ыгъэр. Апэу гущы1эк1э заор тиурамхэм къатёхьагъ, тиунэхэм къарыхьагъ. Тятэхэр, тшыхэр, ти1ахьылхэр, тигъунэгъухэр зэлъыдащыгъэх!\nуч. Хэгъэгу зэошхок1э зэджагъэхэм имэфэ хьылъэхэр джарэущтэу тич1ыгу щызэк1элъык1охэу ригъэжьагъ.\nуч. Заор! Сыдэу гущы1э мэхъаджа! Къызэпигъэджагъ ащ тич1ыгуи, тиогуи, тикъали, тикъуаджи! Пый мэхъаджэр тихэгъэгу къибэнагъ. К1оч1э пытэу ащ пэуцужьыгъэх зэк1э тиц1ыфхэр. Къиныгъ, къин дэдагъ а зэо мэхъаджэр къезгъэжьагъэм ыпсэ 1ухыгъэныр.\nуч. Зао! Къэсыгъ ар адыгэ къуаджэм. Ныхэм нэпсыр къячъэхы, ятэхэм, як1алэхэм, я1ахьылхэм - зэк1э хэгъэгум иц1ыфхэм агу зыгъэбэгыгъэ хьазабэу къафыкъок1ыгъэм имэкъэгъэ1угъэх ахэр. Хъулъфыгъэхэу зыныбжьык1э заом 1уханхэ къызтефэхэрэм, а гущы1э тхьамык1агъом агуч 1 э ыгъэсысыгъэми, къызхагъэщырэп, ч 1 ыгур къэмыщтэу укъэмыщт сик1ал»! зы1огъэ ным игущы1эхэр быракъ афэхъугъ!\nуч. Зэо гущы1эм нахь мэхъаджэ ц1ыф лъэпкъым ыбзэ хэт mlylya? Сэ сш1эрэп. Ау сэ сш1эрэр зы:\nа гущы1э мыгъом ц1ыфыр тич1ыгу къызытехъуагъэм къыщегъэжьагъэу тхьамык1агъоу къыфихьыгъэр\nкъэзылъытэни, къэзы1они щы1эпщтын. Заор-ц1ыф к1одып1, заор-хьадэгъэ зэпымычыжь, заор- ц1ыф ибэ къэгъан, заор псэугйэ ык1и лэжьэп1э гъэтакъу.\n5 уч: Тэджыгъэ хэгъэгушхор. Зытефэрэр зэо мэш1о лыгъэм пэхьагъ. Тихэгъэгу иц1ыф миллион пчъагъэ заом 1ухьагъ. Адыгеим ик1ыгъ нэбгырэ мин 80-м ехъу. Ахэмэ л1ыгъэу зэрахьагъэр гъунэнчъэ. Тихэку къыщыхъугъэхэу, щап1угъэхэу нэбгырэ 33-мэ Советскэ союзым и Л1ыхъужъыц1э къафаусыгъ, ахэмэ ащыщэу нэбгыри 7-р адыгэх:Андрыхъое Хъусен, Бжыхьакъо Къымчэры1, Ацумыжъ Айдэмыр, Къош Алый,Нэхэе Даут, Тхьагъушэ Исмахьил, Ш1уц1э Абубочыр, Шъхьак1умыдэ Масхъуд. Нэбгырэ 15-мэ Щытхъум иорден истепенит1у къаратыгъ. Хэкум гцыщэу заом хэлэжьэгъэ мин 15-м ехъумэ орденхэмрэ медальхэмрэ къафагъэшъошагъ.\nПчъагъэмк1э мыбэу тилъэпкъ, ащ фэдиз л1ыхъужъ къызэритыгъэр пстэумэ агъэиПагъо.\nУч: Тичылэ ик1элэ п1угъэхэу заом л1ыхъужъныгъэшхо щызезыхьагъэхэм агцыщых:\n1)Батмэн Щэбан Зэчэрые ыкъу: Ленинграды иоборонэ ык1и Сталинград заохэм ахэтыгъ, наградэу къыфагъэшъошагъэхэр: орденэу « Красная Звезда», медалыхэу « За боевые заслуги», «За оборону Ленинграда», «За оборону Сталинграда», «За Победу над Германией».Дэчлэжъ Ибрахьим Моссэ ыкъу - Кавалер Ордена Славы! Наградэу къыфагъэшъошагъэхэр: орденхэу «Славы III степени», «Красная Звезда», медалыхэу «За отвагу», «За победу над Германией»\nДочлэжъ Мухътар Газизэ ыкъу- Кавалер ордена Славы! Гъэхъагъэу и1эхэр: Орденэу «Слава III степени», медалыхэу: « За отвагу», «За боевые заслуги», «За победу над Германией»\nПэнэшъу Гис Хак1ышъао ыкъу- Наградэу и1эхэр орденхэу «Красное Знамя», «Красная Звезда», медалыхэу «За отвагу», «За победу над Германией».\nГут1э Мадин Исмахьилэ ыкъу - Советско-Финляндскэ заомэ ахэтыгъ. Ленинграды иоборонэ хэтыгъ, наградэу и1эхэр: орденэу «Отечественной войны II степени», медалыхэу: «За отвагу», «За боевые заслуги» (т1огъогогъо), «За обороны Ленинграда», «За победу над Германией». Ащ фэшъхьафэу щытхъу тхылъипш1 къыритыгъ Верховна Главнокомандующэу тов. И.В. Сталиным «дэгъу дэдэу нэмыц техак1охэм зэрязэуагъэм пае».\nТрахъо Хъалид Шъалихьэ ыкъу - Ленинградрэ ык1и Советскэ Заполярьемрэ, яоборонэ хэлэжьагъ.Наградэу и1эхэр: орденэу «Красная Звезда» (т1огъогогъо), медалыхэу: «За боевые заслуги», «За оборону Ленинграда», «За оборону Советского Заполярья», «За\nпобеду над Японией», «За победу над Германией».\nДэгуф Мэджыд Нухьэ ыкъу- Берлин иштурмырэ, иштэрэ ахэтыгъ. Медалыхэу и1эхэр: «За взятие Берлина», «За победу над Германией».\nТалъэкъо Батырбый Махьмудэ ыкъу- Наградэу и1эхэр: орденэу «Красная Звезда!», медалыхэу: «За победу над Японией», «За победу над Германией». Ащ фэшъхьафэу щытхъу\nтхылъипл1 къыритыгъ Верховнэ Главнокомандующэу тов. И.В. Сталиным «Дэгъу дэдэу нэмыц техак1охэм зэрязэуагъэм пае».\nЕмт1ылъ Ибрахьим Азмэты ыкъу - Кавказы иоборонэ хэтыгъ, Малэ Землям щызэуагъ! Наградэу и1эхэр: медалхэу «За отвагу», «За оборону Кавказа», «За Победу над Германией».\nБэгугъэ Айдамыркъан Шыхьанчэрые ыкъу- Кавказы иоборонэ хэтыгъ, Шынджые шъхьэфит зыш1ыгъэмэ ык1и Днепрэ форсировать зыш1ыгъэмэ ахэтыгъ! Наградэу и1эхэр: орденэу «Красная Звезда», медалхэу «За боевые заслуги», «За отвагу», «За оборону Кавказа», «За Победу над Германией»\nЕмт1ылъ Махьмуд Чыхъо ыкъу - Кавказы иоборонэ ык 1 и Днепрэ форсировать зыш 1 ыгъэмэ ахэтыгъ, Кенигсбергрэ Берлинэрэ яштурмрэ яштэнрэ ахэтыгъ.Наградэу и1эхэр: орденэу «Красная Звезда» медалхэу: «За отвагу», «За боевые заслуги», «За взятие Берлина», «За победу над Германией». Ащ фэшъхьафэу щытхъу тхылъипш1 къыритыгъ Верховно Главнокомандуюгцэу тов. И.В. Сталиным «дэгъу дэдэу нэмыц техак1охэм зэрязэуагъэм пае».\nУч: Гухэк! нахь мыш1эми а зэо мэхъаджэм къелыжьыгъэхэм япчъагъэ нахь мак1э мэхъу зэпыт, ахэм зэк1эмэ ягугъу тш1ыныр, то, псаухэм къыттефэ. Джырэ уахътэм заом хэлэжьэгъэ ветеранэу, тикъуаджэ дэсыжьыр Абрэдж Хьамед ары.Него тизэ1ук1э Хьамедэ къедгъэблагъэ тш1оигъуагъ, ау ипсауныгъэ къыхьырэп.\nУч: Адыгеем ик1ыгъэхэу хэгъэгу зэошхом нэбгырэ мин 80-м ехъоу хэлэжьагъэм , щыщэу мин 30-м ехъумэ къыгъэзэжьыгъэп. Тичылэ щыщхэу нэбгырэ 323-рэ заом к1уагъэ, 175-рэ къагъэзэжьыгъэп.\nНего зэк1э заом хэлэжьагъэмэ ац1э къет1онэу къыттефэ. Зэк1э ини ц1ык1уи, жъи к1и, а мэш1о лыгъэм хэтыгъэмэ шъхьащэ афэтэш1ы. Тхьашъуегъэпсэу шъотэ1о непэрэ мэфэ дахэр къызэрэтфэшъухьыгъэм пае.\n6 уч: Зэо жъалымэр зиунагъо къимы1эбагъэ, ымыгъэгу1агъэ къэгъотыгъуай. Хэты ят, хэты ыш, ышыпхъу, ишъхьэгъус, илъфыгъ, бэ, бэ дэд лъэужынчъэу заом ыгъэбзэхыгъэр. Зыдэхъугъэр амыш1эу к1одыгъэ- джары ахэм ц1эу я1эр. (Стих. Сят, слайд)Уч:Заом ианахь мэш 1 о лыгъэ зэридзагъэмэ ащыщ Хьэрахъомэ яунагъо. Хьэрэъо Долэрэ Чэбэхъанрэ унэгъо зэк1ужь дахэ я1агъ. Як1элитф зым нахьи, зыр нахь 1орыш1эу псэущтыгъэх. Зэшитфыри зым ыуж зыр итэу к1уагъэх заом. Джа мафэм къыщегъэжьагъэу Чэбэхъан гъолъыжьын хъумэ ошэкурыр тырихыти пхъэм тегъуалъхьэщтыгъэ. Аущтэу ыш1ымэ ик1алэмэ нахь апэблагъэ хъугъэу ылъытэщтыгъэ. Чэщ мычъыябэ къек1угъ Чэбэхъанэ. Гук1э ик1алэхэр зэпик1ухьэщтыгъэ чэщ реным. Нэпе тхьапш ригъэхыгъэр. Заом пая шъузык1эсп1угъэр сик1элэ дышъэх! Ным ыгук1э ыш1эщтыгъэ ик1алэмэ къарык1орэр. Зым ыуж зыр итэу Хьэрахъомэ къэбар гомы1ухэр къафахьыгъ, як1элитф я Родинэ къаухъумэзэ фэхыгъэх.\nЧэбэхъанэ л1ыхъужъитф къылъфынэу, ып1унэу насып зе1эм - и1эжьыгъэп ащыщ 1ук1эжьынэу ихьэдашъхьи ащыщ теплъэжьынэу.\nАщ нахь тхьамык1агъо мэхъужьа? Гоу зэгоутыгъэм фэщьйэжьа? Зынык1э къин бащ, зы унагъо 1ахьк1э- лыегъащ!\nВед: О ц1ыфыгур! Сыдэу адэ Щэ1эгъэшхо адэ уи1!\nТхьамык1агъоу,\nИгъоджэшхоу\nО пфэщэчырэр къэпчъыгъуай Угъуч1ыгъэмэ О устыныгъи,\nУ мыжъу агъэмэ- Утэкъоныгъи...\nАдыгэ хэкум илэжьак1охэм тек1оныгъэм ифонд зэхащагъэ. Ахъщэ, гъомылапхъэхэр, щыгъын фабэхэр ащ къырахьыл1эщтыгъ. Джарэущтэу фронтым пае танк колоннэу зэхащагъэм пэ1уагъэхьанэу сомэ миллиони 4,5- рэ, самолетхэм яш1ын пае сомэ миллионрэ ныкъорэ тилэжьак1охэм къаугъоигъагъ. Хэкум илэжьак1охэм пстэумк1и фондым пае сомэ миллион 150-рэ фэдиз къаугъоигъагъ.\nАдыгэ хэкум фашистхэм мэзихэ зетхэм, ч1энэгъэшхо тиэкономикэ рагъэш1ыгъ, промышленнэ предприятие анахь инхэу итыгъэхэр зэхакъутагъэх, колхозхэм, совхозхэм, МТС-хэм ямылъку зэрапхъуагъэ, еджап1эхэр, сымэджэгцхэр, библиотекэхэр, клубхэр акъутагъэх. Хэкум сомэ миллиардым ехъу зэрар рагъэш1ыгъ.\nУч: Заом 1утхэм ящык1агъэхэр а1эк1эгъэхьанымк1э ахэм 1эпы1эгъу афэхъунымк1э тихэку щыпсэухэрэм аш1агъэр бэ дэд. Чылэмэ къадэнэгъагъэхэр л1ыжъхэр , бзылъфыгъэхэр, к1элэ 1этахъохэр арыгъэ. Псынк1эу апшъэ къыдэфагъэр зыфэдэр къагуры1уагъ. Иуцуагъэх ятэмэ,ашымэ, ач1ып1э. Чэщи мафи ямы1эу лажьэщтыгъэх.\nЩынджыек1э апэрэу тракторым те1ыстэгъэ пшъэшъэжъыемэ ащыщыгъ Емт1ылъ Мариет. Ащ ыуж ихьагъэх Пратэкъо Загрэт, Мамый Сарэт. Трактормэ ате 1 ыстагъэх шъэожъые 1 этэхъо ц 1 ык 1 ухэу: Тэкъэшэ Хьаджыбирам, Абрэдж Мэджыд, Мэзыужьэкъо Къадырбэч, Емт1ылъэ Пщышъэукъан. Колхоз шъофым ишъыпкъэу щылэжьагъэмэ ащыщых : Ток Мы1умин,Батмэн Загрэт, Ток Джантыгъ, Ошъогунэкъо Ибрахьим, Галъэкъо Ахьмэд.\nГек1оныгъэшху!\nШыгъэ зыхэлъэу заом хэк1одагъэхэу занасып къыубыти зщ къыхэк1ыжьыхи тимафэхэм къанэмысыгъэу чамырныгъэ щы1ак1эм лъэгъохэщ фэхъугъэхэр гщыгъупшэнхэ тыфитэп. Заом игъогу хьылъэхэр зэпызычыгъэхэу непэ псаоу къытхэтхэм егъэш1эрэ дытхъур адэжь!\n' орэдэу - «Хашъулъхь ветеранхэр орденхэр шъубгъэ») Садик\nГек1оныгъэшху!\nСыд фэда ар зик1алэ зэо лыгъэм хэстыхьагъэхэмк1э, зятэ къызфэмык1ожьыгъэхэмк1э, егъэш1эрэ шъузабэу къэнагъэхэмк1э , зышхэр зымылъэгъужьыгъэхэмк1э, зипсэлъыхъо ежэзэ дэмык1оу къэнагъэхэмк1э? ^Стихотворение «Нымэ яп1эшъхьагъ ч1элъ письмэхэр»)\nВед: Родинэм ишъхьафитныгъэ къагъэгъунэзэ заом ок1одагъэхэм непэ лъхъанчэу шъхьащэ афэтэш1ы!Ахэм ац1эхэр дышъэ хьарыфк1э тарихъым егъэш1эрэу кэхьагъэх. Тылым 1оф щызыш1агъэхэми заводхэм, фабрикэхэм, губгъэхэм арытыгъэхэм инэу тафэраз.\nВед: Мы ч1ыгум щыпсэухэрэм шъащыгъупшэщтэп! Ветеранэу непэ къытхэтхэм псауныгъэ пытэ шъуи1энэу, шъуигъаш1э к1ыхьэ хъунэу тышъуфэлъа1о!\n(Чэпэе М и поэмэу «Ным игумэк!» щыщ пычыгъу).\n|Включите уведомления прямо сейчас и мы сразу сообщим Вам о важных новостях. Не волнуйтесь, мы будем отправлять только самое главное.|","id":"<urn:uuid:ffc4566a-f584-48a6-894f-6a5a023a9a0b>","dump":"CC-MAIN-2017-30","url":"https:\/\/infourok.ru\/literaturnomuzikalnaya-kompoziciya-keremihuzh-asch-fede-zao-694646.html","date":"2017-07-25T19:17:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-30\/segments\/1500549425352.73\/warc\/CC-MAIN-20170725182354-20170725202354-00344.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8636217713,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8636217713356018, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1345014125108719}","num_words":3422,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.074,"special_characters_ratio":0.202,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.907,"perplexity_score":8554.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Karakter boyutu :\nTLIHASE MUHDİN (Л1ЫХЭСЭ МУХЬДИН)\n14 Haziran 2015 Pazar Saat 11:36\nTLIHASE MUHDİN\nTlıhase Muhdin 14 haziran 1955'te Hatlekuay köyünde doğdu.\n1978 yılında Adığe devlet öğretmen enstitüsü filoloji fakültesini bitirdi.1978-2002 yıllarında Pçıhatlıkuay köyü orta öğretim okulunda öğretmen ve müdürlük yaptı. «Rusya başarılı halk eğitimcisi»ödülünü aldı.\nEserleri 1975 yılından beri yayınlanmaktadır.\nİlk şiir kitabı \"Umudun yolu\" 1981 yılında basıldı. \"Ceviz ormanı\"-1988, \"Yıldızların geçiş yolu\"-1992, \"Sevgi varoldukça\"-1995, \"Kalpteki mertebe\"-2000, \"Şiirler,şarkılar\"-2003, \"Asırların renkleri\"-2005 bunu takip etti.\nŞiirleri gerek kendisi tarafından ve gerekse kompozitörlerce şarkı olarak bestelendi.\n\"Huzursuz yürek\" ve \"Işık\" adlı piyesleri Adığe tiyatrosunca oynandı.\nKunıj Muhammet ile birlikte 7 nci sınıflar için Adığe edebiyatı kitabını hazırladı.(1989)\nMoskova'da düzenlenen VIII nci ülke gençlik kongresinde yer aldı.\n1995 yılından beri Rusya Federasyonu Yazarlar Birliği üyesidir.\nNot: Ş.Abu'nun \"A.C.yazarları\"kitabı ile \"Yazarlar Birliği\" adlı kitaplardan çevrilmiştir.\n*****\nЛ1ЫХЭСЭ МУХЬДИН\nЛ1ыхэсэ Мухьдин Исмахьилэ ыкъор къуаджэу ��ьалъэкъуае Мэкъуогъум и 14-м 1955-рэ илъэсым къыщыхъугъ.\nПчыхьэл1ыкъое гурыт еджап1эр къызеухым Краснодар дэт трестэу «спецстрой» зыфи1орэм и ССМУ-52-м щылэжъагъ.1978-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо к1элэегъаджэ институтым ифилологическэ факультет дэгъу дэдэк1э къыухыгъ.1978-2002=рэ илъэсхэм Пчыхьал1ыкъое гурыт еджап1эм ик1элэегъаджэу,идиректорэу 1оф ыш1агъ. «Отличник народного оброзования РСФСР» зыфи1орэ ц1эр къыфагъэшъощагъ.Всесоюзнэ премиеу Ленинскэ комсомолым ыц1эк1э щытым илауреат.\nЛ1ыхэсэ Мухьдин ытхыхэрэр къыхиутынэу 1975-рэ илъэсым ригъэжъагъ.\nМухьдинэ иапэрэ поэтическэ сборникэу «Гугъэм илъагъу» зыфи1орэр 1981-рэ илъэсым Адыгэ тхылъ тедзап1эм къыщыдэк1ыгъ.Ащ къык1элъык1уагъэх «Дэе мэз»-1988, «Жъогъо 1апчъ»-1992. «Ш1улъэгъур щэ1эфэ»-1995, «Гум илъэгап1»-2000, «Усэхэмрэ орэдхэмрэ»-2003, «Л1эш1эгъумэ ашъохэр»-2005.\nЛ1ыхэсэ Мухьдинэ иусэхэм ежь орэдышъо дахэхэр къызифыгъотыгъэхэри,композиторхэм орэдышъом ралъхьагъэхэри ахэтых.\nМухьдинэ ипьесэхэу «Гумзагъ», «Нэфын» зыфи1охэрэр Адыгэ драматическэ театрэм къыгъэуцугъэх.\nЛ1ыхасэ Мухьдин (Къуныжъ Мыхьамэт игъусэу) «Адыгэ литератур.Я 7-рэ классым пай» зыфи1орэр 1989-рэ илъэсым къыдигъэк1ыгъ.\nПисатель ныбжъык1эхэм яя VIII-рэ Всесоюзнэ зэ1ук1эу Москва щызэхащэгъагъэм Мухьдинэ хэлэжъагъ.Урысие Федерацием итхак1охэм я Союзы 1995-рэ илъэсым къыщегъэжъагъэу хэт.\nBu haber toplam 1577 defa okundu.","id":"<urn:uuid:6c9f6ff5-23c7-4280-8c3f-5a187ab7300b>","dump":"CC-MAIN-2017-30","url":"http:\/\/cherkessia.net\/makale_detay.php?id=3552","date":"2017-07-26T20:47:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-30\/segments\/1500549426629.63\/warc\/CC-MAIN-20170726202050-20170726222050-00518.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7606128454,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":11,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7606128454208374, \"gag_Latn_score\": 0.1063254103064537, \"xmf_Geor_score\": 0.062244996428489685, \"kbd_Cyrl_score\": 0.017626000568270683}","num_words":801,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.253,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.743,"perplexity_score":14506.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Британиешхо Пачъыхьыгъо\nБритание, Британиешхо, Британиешхо Пачъыхьыгъо - Темыр Еуропэм ит къэралыгъу. Британиешхомрэ Ирландие островхэм атет (ыужрэм и Темыр лъэныкъо закъу ыубытырэр, ащк1э Ирландие Республикэм пэгъунэгъу). Къэлэ шъхьа1эр - Лондон. Км² мин 243 фэдиз еубыты ч1ыгоу. Нэбгырэ млн 63-м нахьыбэ щэпсэу. Хабзэмк1э пачъыхьыгъоу щыт. БзэшъхьаIэр - англыбзэ. Дунаем и экономикэ анахь бэлахьхэм ахэт. G7 къэралыгъо купым хахьэ.","id":"<urn:uuid:cc1a6c42-5504-4316-8852-75a6face460a>","dump":"CC-MAIN-2017-30","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%91%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D1%88%D1%85%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%87%D1%8A%D1%8B%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE","date":"2017-07-22T06:54:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-30\/segments\/1500549423903.35\/warc\/CC-MAIN-20170722062617-20170722082617-00090.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5649012923,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":38,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5649012923240662, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4132775068283081}","num_words":77,"character_repetition_ratio":0.104,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.686,"perplexity_score":11663.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Туркуем щылажьэрэ адыгэ сайтэу kafkasevi.com зыфиIорэм къызэритырэмкIэ, мэлылъфэгъум и 17-м адыгэмэ яфитыныгъэхэм апае зэгохьэгъэ купым Стамбул митинг щызэхищэщт. Митингыр Кадикой зыфиIорэ чIыпIэм сыхьатыр 13.00 щырагъэжьэщт.\nСайтым къызэритырэмкIэ, митингыр зэхащэнэу фитыныгъэ тхьапэхэр Стамбул къэлэ администрацием къыIахыгъэх ыкIи къэблэгъэрэ мафэхэм митингыр зэрек1ок1ыщт шIыкIэм фэгъэхьыгъэу нахь игъэкIотыгъэу къэбар къатыщт.\nШъугу къэтэгъэкIыжьы, гъэтхапэм и 12-м адыгэмэ яфитыныгъэхэм апае зэгохьэгъэ купым Анкара митинг щызэхищэгъагъ, ащ нэбгырэ мини 5-м ехъу къекIолIэгъагъ. Купыр зыфаер ТуркуемкIэ адыгэхэр зыщыпсэурэ къалэхэм, къуаджэхэм адэт еджапIэхэм адыгабзэмк1э щырагъэджэнхэр ыкIи телевидениерэ радиорэ адыгабзэкIэ гущыIэхэу къызэIуахынхэр арых.\n© adyge.net\nАнкъара - Гъэтхапэм и 12","id":"<urn:uuid:9944ece8-04b3-405a-9793-b982543151a4>","dump":"CC-MAIN-2017-30","url":"http:\/\/www.natpress.net\/index.php?newsid=6348","date":"2017-07-28T06:41:08Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-30\/segments\/1500549448095.6\/warc\/CC-MAIN-20170728062501-20170728082501-00407.warc.gz","language":"ady","language_score":0.509960711,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":9,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5099607110023499, \"kbd_Cyrl_score\": 0.48810771107673645}","num_words":217,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.029,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.055,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.558,"perplexity_score":4875.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Францие\nФранцие – Еуропэм хэт къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр – Париж. ЦIыфэу нэбгырэ млн 66-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 674 685 км². БзэшъхьаIэр – францыбз. Франциер дунаемкIэ анахь хэгъэгу бэлахьмэ ащыщ, экономикэмкIи, политикэмкIи. Франц културэр дунэе културэм и Iэхьэшхо хелъхьэ. ДЛО-м ыкIи Еуро Зэкъотыныгъэм ахахьэ.\nКъэрал тхьаматэр — Бернар Казнёв.\nГеографиеЕӀаз\nТарихъЕӀаз\nДунаемкIэ щызэлъашIэрэ императорэу Наполеоныр Францием и лIышъхьэщтыгъэ.","id":"<urn:uuid:ba52c2aa-e99b-4f59-b74e-ba40a72a2000>","dump":"CC-MAIN-2017-34","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%B5","date":"2017-08-24T03:13:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-34\/segments\/1502886126027.91\/warc\/CC-MAIN-20170824024147-20170824044147-00032.warc.gz","language":"ady","language_score":0.4819135368,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":10,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.4819135367870331, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4677475690841675, \"itl_Cyrl_score\": 0.01301086600869894}","num_words":108,"character_repetition_ratio":0.009,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.074,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.714,"perplexity_score":4254.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Лъэтегъэуцу\n2\nМэкъуогъум и 20-м Адыгэ Хасэм ихьак1эщ «Лъэтегъэуцу» ыц1эу зэхахьэ щырек1ок1ыгъ.\nМэкъуогъум и 20-м Адыгэ Хасэм ихьак1эщ «Лъэтегъэуцу» ыц1эу зэхахьэ щырек1ок1ыгъ. Еджэхэрэмэ мы статья к1эк1ым «лъэтегъэуцо» залъэгъум, апэрапш1эу ашъхьэ къихьэрэ гупшысэр – сабыим и лъэтегъэуцу. Ау сабый закъоп лъэтегъэуцор зэппхын плъэк1ыщтыр. А зэхахьар зыфэгъэхьыгъэ хъугъэр - шык1эпщынэуит1умэ яшык1эпщынэхэу, апэрэеу а1э къыч1эк1ыгъэхэр ары, ахэм ялъэтегъэуцу ык1и япсэ къэхъук1э - темэ шъхьа1эу зэхахьам и1агъэ. Шык1эпщынэ ш1ыным къулаеу пылъыр къыз1эк1эзгъэхьагъэхэр ык1и лъэтегъэуцор зыфзэхащагъэхэр: Нэгэрэкъо Казбекрэ Л1ышэ Гушъаурэ. Хэт ащ фэдэ гупшысэм итхьэмэтагъэр ш1омэ, джэуап къестыщт. Зэхахьэм ик1эщак1ор - Гъук1э Замудин.\nАдыгэ къэралыгъо телевидением ил1ык1охэм тырахыгъ анахь ч1ып1э шъхьа1эхэр: шык1эпщынэмэ яапэрэй удж мэкъамэхэр, зыгъэлъэтэ псынк1эхэр ык1и ухэзгъэгупшысыхьэрэ орэдышъохэр. Ти нахьыжъмэ уасэ афэтымыш1ы хъуна, ащ тетэу, нахьыжъ 1энат1эм нахьык1эр лъымы1абэу, зэхахьэр зэращагъ. «Мыщ фэдэ зэхахьэхэр нахьыбэ тш1ын фае», - е1о Замудин. Ари шъыпкъэ, уахътэр зэрак1орэр къапш1эрэп, адыгэ орэдыжъым удежъыузэ, ухелъасэ, пэсэрэй хьак1эщым урехьэ, гупшысэ 1аджыми уареутэк1ы… «Адыгэм тхьамык1агъоу пэк1эк1ыгъэр пш1энэу уфаемэ – шык1эпщын, адыгэм ыпсэ плъэгъу пш1оигъомэ – къамыл». Ащ нахь мыш1эми, зэхахьэр, чэф гъогур ы1ыгъэу рек1ок1ыгъ, адыгэ гъомлапхъэм ащ нахь аш1у къык1илъхьэжьыгъ.\nКъек1ол1эгъэ пстэуми агу рихьыгъ «Лъэтегъэуцор». Уегупшысэмэ, т1эк1у-шъок1у, ау сыдым римыуаса хъярэу къыпык1ыгъэр!? Адыгэр адыгагъэм лъэбэкъу-лъэбэкъоу, ц1ык1у-ц1ык1оу фэк1ожьы, еух шъхьадж ежьк1э къызщерэгъэжьэжь, ар хэти иамал къыхьыщт.\nЮсып Заур\nкъ. Хьакурынэхьабл","id":"<urn:uuid:c77a1924-0ff8-4611-9ef7-82894989933f>","dump":"CC-MAIN-2017-34","url":"https:\/\/aheku.net\/news\/culture\/5856","date":"2017-08-16T21:33:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-34\/segments\/1502886102663.36\/warc\/CC-MAIN-20170816212248-20170816232248-00569.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8445768952,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":21,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.844576895236969, \"kbd_Cyrl_score\": 0.15473507344722748}","num_words":449,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.059,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.889,"perplexity_score":8174.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"К1элэегъаджэу ык1и ш1эныгъэлэжьэу Даур Хьазрэт къызыхъугъэр илъэси 105-рэ хъугъэ.\nЖъоныгъуак1эм и 15-м 1912 илъэсым Даур Хьазрэт Батыр ыкъор къуаджэу Адэмые къыщыхъугъ. Хьазрэт ш1эныгъэлэжьэу, адыгабзэм иуцун, ихэгъэхъон, изэгъэш1эн дэлажьэщтыгъэ. Еджак1охэр адыгабзэм зэреджэщт тхылъхэр, программэхэр, методичкэхэр ытхыгъэх. Статья пчъагъэ адыгабзэм илексикэ, исинтаксис ык1и нэмык1 упч1эхэм афэгъэхьыгъэу ытхыгъэх. Даур Хьазрэт ц1ыф гъэсагъэу, ц1ыфыш1оу, шэныш1оу иныбджэгъухэм, ригъэджагъэхэм агу къэк1ыжьы.\nЗэ1ук1эм хэлэжьагъэх Даур Хьазрэт ригъэджагъэхэу, дэлэжьагъэхэу Адыгэ филологиемрэ культурэмрэ яфакультет идеканэу Хьамырзэкъо Нуриет, профессорэу Бырсыр Батырбый, адыгэ тарихъымрэ культурэмрэ якафедрэ ипащэу Унэрэкъо Рай, ш1эныгъэлэжьхэу Бэгъырэкъо Хьазрэт, Хьак1эмыз Мир, Шъхьэлэхъо Рим, студентхэу Дэунэжьыкъо Мурат, Теуцожь Алый, Шъхьак1эмыкъо Сусан, Шъхьалэхъо Нафсэт.\nАдэмые гурыт еджап1эм я 5-11-рэ классым щеджэрэ к1элэеджак1охэр адыгабзэм фэгъэхьыгъэ усэхэм къяджагъэх, орэдхэр къа1уагъэх, Даур Хьазрэт рыгушхохэу, ащ ыц1эк1э атхыгъэ усэхэм къяджагъэх. Зэнэкъокъу гъэш1эгъонхэм к1элэеджак1охэр хэлэжьагъэх, адыгэ гущы1эжъхэр зэраш1эрэр къагъэлъэгъуагъ, ш1ухьафтынхэри аратыгъэх.\nЯ 3-рэ курсым щеджэрэ студенткэу Шъхьэлэхъо Нафсэт","id":"<urn:uuid:c5e345f4-d6e0-42fa-8314-3945e585edf9>","dump":"CC-MAIN-2017-39","url":"http:\/\/adygland.ru\/news\/2017-05-19\/k1-l-egadzh-u-yk1i-sh1-nyg-l-zh-u-daur-khazr-t-kyzykhug-r-il-si-","date":"2017-09-26T09:16:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-39\/segments\/1505818695375.98\/warc\/CC-MAIN-20170926085159-20170926105159-00702.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8055557013,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8055557012557983, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1937466263771057}","num_words":268,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.905,"perplexity_score":9624.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦIыф лъэпкъ зэфэшъхьаф миныбэ дунаим щэпсэу. Зы лъэпкъыр нахьыжъ, адрэр — нахьыкI, щыщ горэ къэмынэгъахэуи лъэпкъхэм ахэтых, непэ щыIэхэм лъэпкъ ныбжьыкIэ дэдэхэри ахэтых.\nНаукэм зэригъэунэфыгъэмкIэ, анахь лъэпкъыжъэу дунаим тетхэм адыгэхэр ащыщых. Тэ тиэрэ ыпэкIэ илъэс минитфыкIэ узэкIэIэбэжьмэ анахь лъэпкъ Iэтыгъэу дунаим тетыгъэхэм адыгэхэр зэу ащыщэу алъытэщтыгъэх, ар наукэм къеушыхьаты. Художественнэ культурэ ин зыхэлъыгъэ, къэралыгъо гъэпсыкIэ-зэхэтыкIэ-зэгъэфагъэ зиIэгъэ лъэпкъэу алъытэ адыгэхэр къызыхэкIыгъэ хьатхэр.\nХьатмэ якъэралыгъо я V — III-рэ илъэс минхэм тэ тиэрэ ыпэкIэ щыIагъ, литературэшхо къакIэныгъ, ягущыIэ пчъагъэхэр зытетым тетхэу якъэIуакIэкIи ятхыкIэкIи непэ къытлъыIэсыжьыгъэх, тижабзэ щыщ шъыпкъэхэу тэгъэфедэх.\nХьат цивилизациер зыщыIэм тэ тиэрэ ыпэкIэ илъэс минитIу нахьыбэ тешIагъэу рим ыкIи урым цивилизациехэм ар агъэкIоди, ыцIэ рамыIожьынэу ашIи, ежьхэм яцивилизацие адыгэ чIыгум рагъэуцуагъ. Ар щыкIегъэтхъы инджылыз профессорэу А.Х. Сайджэ итхылъэу «Хьатмэ яимперие ин» \/Лондон, 1884\/ зыфиIорэм. Хьатхэм утынышхо къарахи, Кавказым, Азие Благъэм чIыпIэ-чIыпIэу арытэкъуагъэхэу, къэралыгъожъыехэу \/синдхэу, меотхэу, ахейхэу, зиххэу, керкетхэу…\/ къэнагъэхэу тарихъым къегъэлъагъох. Пэсэрэ меотхэм къахэкIыгъэ бзылъфыгъэу Тыргъэтао илIыхъужъыгъэ-псэемыблэжь зекIуакIэхэр \/тэ тиэрэ ыпэкIэ 407 — 387-рэ илъэсхэм\/ хэмыкIокIэжьынхэу тарихъым хэуцуагъэх.\nУахътэм ипщэгъо Iужъумэ акъогъэбылъыхьагъэхэу адыгэ тарихъым инэкIубгъохэм зэхэмыфыгъабэхэр ахэтых. КIодыгъэр — кIодыгъэ, пцIыкIэ зэхэдахьыгъэри макIэп. Мы аужырэ илъэс тIокIым шIагъэхэр щыIэхэ хъугъэми, джыри шIэгъэн фаеу къэнагъэр нахьыб. Адыгэхэм тарихъ гъогуонэшхо къакIугъ. Лъэпкъым икультурэкIэ, ихудожественнэ зэхашIэкIэ мэхьанэшхо зиIэу, апэу хэгъэкIыгъэн фаеу непэ къэуцурэмэ зэу ащыщ гурыт лIэшIэгъухэм адыгэхэм Мысыр щашIыгъэ художественнэ псалъэм изэгъэшIэн. ЦIыф лъэпкъыр зыдэщыIэм лъэпкъ художественнэ псалъэри къыщэхъу. Лъэпкъ пэпчъ ылъапсэ къыщежьэу чIыпIэ гъэнэфагъэ иI. Тэри, адыгэхэмкIэ, ижъ дэдэкIэ къыщегъэжьагъэу Кавказым тыкъыщыхъугъэу, ар тищысыпIэ-псэупIэу гъашIэм къэтэхьы. Азов хыIушъом икъохьэпIэ шъолъырхэм къащежьэу Хы шIуцIэ Iушъом голъэшъогъэ чIыгур Каспийскэ хым хэлъэдэжьырэ псыхъоу Сунжа еуалIэу адыгэ лъэпкъым я XVI-рэ лIэшIэгъум изэманхэм къанэсэу ипсэупIэ-щыIэпIагъ.\n«…Урымхэм, латинхэм абзэкIэ ЗИХКIЭ заджэхэрэу, тэтархэмрэ тыркухэмрэ ЧЕРКЕС зыфаIохэрэр ежьхэр АДЫГЭКIЭ зэджэжьых. Псыхъоу Таны щегъэжьагъэу Азием нэс къыубытырэ чIыпIэм ахэр щэпсэух…» Италием щыщ зекIолIэу Джорджио Интериано итхылъэу «Быт и страна зихов, именуемых черкесами» зыфиIоу 1502-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъэм къыщеIо.\nАдыгэхэр лъэпкъ инэу, щынэгъошхо зыфыряIэу, тегъэпсыхьэгъэ лъэпкъэу щыIэхэзэ къахьыгъ. ИчIыопс изытеткIэ дэхэ дэдэу, бай дэдэу, дунэе джэнэт шъыпкъэу алъытэщтыгъ адыгэ чIыгур. А пстэуми адыригъаштэу ежь адыгэ цIыфхэри ятеплъэкIэ дахэхэу, агукIи, ашъхьэкIи къабзэхэу, цIыфыгъэ иныр яхабзэу, ябзыпхъэу, щысэтехыпIэу щыIагъэх. Интериано итхылъ къыщеIо: «Эти зихи по большей части красивы и хорошо сложены, а в Каире можно встретить людей (отличающихся) величественной наружностью между мамлюками и эмирами, большинство которых, как было сказано, из их племени. То же самое (следует сказать) об их женщинах, которые в этой стране в высшей степени гостеприимны и по отношению к чужестранцам».\nАщ фэдэ щыIэкIэ-псэукIэ-зэхэтыкIэ зиIэгъэ лъэпкъым, хэгъэгум ицIыфхэр сыдэущтэу хымэ хэгъэгу чыжьэм ифагъэха? Дунэе джэнэтым икIыхи, пшэхъо хэгъэгум кIуагъэха?\nЛъэпкъым цIыфыгъэ шъошэ дахэу къылэжьыгъэм бжьыгъэу техьэу емыкIу зекIуакIэхэр зезыхьэхэрэри къахэкIых. Лъэпкъым утынышхо езыхырэ, шъобжышхо тезыщэрэ зекIокIэ дэй лъэхъэнэ гъэнэфагъэм адыгэ щыIакIэм къыхэхьагъ: кIэлэ-пшъэшъэжъые хьын-щэныр сэнэхьатэу хэзыхыгъэхэр, ар лIыгъэкIэ зылъытэхэрэр къэхъух. ЛэжьыгъэкIэ, былымкIэ щэфыгъэ щыгъыныр пщыгъыныр мылIыгъэу, улIымэ кIэлэхьыгъэ-пшъэшъэжъыехьыгъэ кIэхыгъэ щыгъын шъуашэ пщыгъын фаеу зылъытэрэ еплъыкIэхэр щыIэныгъэм хэуцоу хъугъэ. Ащ фэдэ зекIуакIэу цIыф ихъу-илъхэм зэрахьэрэм утынэу лъэпкъым рихыгъэр къэзыушыхьатырэ щысабэ адыгэ тарихъым хэт. Щысэхэм къызэраушыхьатырэмкIэ, кIэлэ хьын-щэным къыхэкIау Египет адыгабэ исынэу мэхъу я IV — XII-рэ лIэшIэгъухэм ыкIэхэм анэсэу. Псэ зыпыт «товархэр» зыщащэрэ бэдзэрхэр адыгэ хыIушъом Iут псэупIэхэу Танэ \/джы Азов\/, Кафэ \/Феодосия\/, Матрега \/нахьыпэм Хъункъал аIощтыгъэ, джы Тамань\/, Мапа \/ГоргипиекIэ нахьыпэм еджэщтыгъэх, джы Анапа\/, Бата \/джы Новороссийск\/, Маурлахъо \/Геленджик\/ адэтыгъэх. ЦIыфхэр гъэрэу ащэныр сатыушIыным ианахь Iофыгъошхоу хъугъагъэ. Адыгэ гъэрхэр а бэдзэрхэм нахь лъапIэу щащэфыщтыгъэх. Зы адыгэ гъэрым пае аспрэ 230 — 750-рэ атыщтыгъэ. Египет исултIанэу Бейбарс Византием иимператорэу Михаил я VIII-рэ Палеолог 1262-рэ илъэсым Iуагъэ дишIыгъ Египет икъухьэхэу Къырым щащэфыгъэ гъэрхэр зэращэхэрэр хы ШIуцIэм ихытIуалэхэмкIэ адэкIыни ЧIыгузэгухым (Средиземнэ хым) техьанхэ фитынхэу. Кафэ закъо илъэс пэпчъ гъэр нэбгырэ минитIу фэдиз Египетым щищэфыщтыгъ. Гъэрхэр щэфыгъэнхэмкIэ ащ илIыкIохэр Кафэ, Тана, Мапэ, Матрега адэсыгъэх. 1281-рэ илъэсым Египетрэ Византиемрэ Iуагъэу зэдашIыгъэм гъэрхэмкIэ сатыушIыным лъэшэу зырагъэушъомбгъугъ. 1335-рэ илъэс закъом гъэрхэр ащэфыным пае Египтым динар мин 200 ээрэпэIуигъэхьагъэм гъэр щэфыным иIоф зытетыгъэр къеушыхьаты.\nЯ XVII-рэ лIэшIэгъум Кавказым къыщекIокIыгъэ француз зекIолIэу Шарден къызэритхырэмкIэ, тырку сатыушIэхэм хы ШIуцIэ Iушъом илъэс къэс ащэфыгъэу гъэр нэбгырэ мин 12-м ехъу ращыщтыгъ. Тхыгъэхэм къызэраIорэмкIэ, псэ зыпыт товар ща��эу Тыркуем бэдзэр 200 итыгъ. Ащ щащэщтыгъэхэм янахьыбэр адыгагъэх.\nЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ тхылъым Интериано къыщетхы: «Ащэхэрэм янахьыбэр Кайр, Египет ащэх. Джащ тетэу мэкъумэщышIэ лэжьэкIо тхьамыкIэжъэу зэрэщытыгъэхэм янасыпкIэ екIыхэшъ, тетыгъошхо зиIэ фэшIыгъэхэу, тилIэшIэгъу ианахь пачъыхьэ лъэшэу, султIанэу, эмирэу мэхъух…»\n«Мысыр» — джары адыгэхэр Египет зэреджэхэрэр. ПIопэн хъумэ, ежь араб лъэпкъыр а хэгъэгум зэреджэрэм тетэу адыгэхэри еджэхэу ижъыкIэ къыщегъэжьагъэу къырэкIо.\n«Мысыр» ыIомэ «цIыфы псэупI», «къалэ» къикIырэр. Къалэхэр зэпэблагъэхэу, а чIыпIэхэм цIыфыбэ арысэу зэрэщытым къатекIыгъэу ары зэралъытэрэр. Арэущтэу щытмэ, щэч хэлъэп, къахэхьэгъэ лъэпкъ горэ а гущыIэмкIэ къяджэгъэнкIи хъущт.\n«Египет» зыфиIорэ цIэр пэсэрэ урымхэм къащежьэ. Египет икъалэу МемфискIэ заджэхэрэм ижъыкIэ Хикупт раIощтыгъэ. Урымхэм а гущыIэр ялъэпкъ тхьакIумэ зэрэзэхихыгъэу, ялъэпкъыбзэ къызэриубытырэмкIэ «Айгюптос» аIуи атхыгъ. Къалэм ыцIэкIэ хэгъэгум еджагъэх. Джащ тетэу «Египет» зыфиIорэ цIэр араб къэралыгъом къытенагъ. А цIэр нэмыкIыбзэхэми ахэхьагъ. Ау ежь арабхэр МысыркIэ зэджэжьых. Адыгэхэм абзи ары зэрэхэтыр. НэмыкIыбзэкIэ къикIэу тэ тыбзэ къыхэхьэгъагъэмэ, щэч хэлъэп, Египет зыфиIорэр ары тыбзэ хэтыщтгъагъэр. Адыгэхэр арабхэм ахахьэхэу, ахэкIхэу зэрэщытыгъэм елъытыгъэкIэ, ежь арабхэр яхэгъэгу зэреджэхэрэ цIэр зытетым тетэу тэ тыбзи занкIэу къыхэхьагъ. Ащ фэдэ зэхэхьэ-зэхэкI зэфыщытыкIэ-зэпхыныгъэу адыгэхэмрэ арабхэмрэ зэфыряIагъэм ифэмэ-бжьымэкIэ енэгуягъо адыгацIэхэу Мысырыпщ, Мысырхъан зыфиIохэрэр аусэу зыкIэхъугъэри.\nАрабхэмрэ адыгэхэмрэ язэлъыIэсыныгъэхэм алъапсэ чыжьэу къыщежьэ. Джы тыдэкIи щызэлъашIэ хъугъэ адыгэ мамлюкхэм ялъэхъанэ а зэлъыIэсыныгъэхэр щыпытагъэх…\n«Мамлюк» ыIомэ арапыбзэ-кIэ мэхьэнэ заулэ къекIы: «ыIэ илъыныр», «ышъэ икIыныр», «мылъку», «гъэр фыжь». «Мамлюк» зыфаIохэрэр дзэкIолIхэу Египет иIэхэзэ, пачъыхьагъур ашти, илъэсишъэ пчъагъэрэ ащ иIэшъхьэтетыгъэх. Мамлюкхэр купитIоу зэтекIых. Апэрэ купым адыгэхэри къыхэфэх, ау инахьыбэ дэдэр монгол, тырку лъэпкъхэм къахэкIыгъэх. Ахэм бахрит мамлюккIэ яджэх, Нил ипсыгъэхъунэу Равдэ тет пытапIэм зэрисыгъэхэм пае («Бахр» ыIомэ «хы», «псы» къекIы). Ахэм 1250-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 1382-рэ илъэсым нэс Египет пачъыхьагъур щаIыгъыгъ. ЯтIонэрэ купыр адыгэ закIэх. Ахэм бурджит мамлюккIэ яджэх. «Бурдж» ыIомэ «башня» къекIы. Каир ипытэпIэ башнехэм зэрарысыгъэхэм пай арэущтэу а мамлюкхэм зыкIяджэхэрэр. А адыгэ мамлюкхэм (бурджит мамлюкхэм) къахэкIыгъэхэр 1382-м къыщегъэжьагъэу 1517-рэ илъэсым нэс — илъэсишъэрэ щэкIырэ тфырэм къыкIоцI Египет щыпачъыхьагъэх.\nСэлэхьдин (Салах-ад-Дин) 1170-рэ илъэсым Египет ышти, айюбидхэм ятетыгъо ыгъэуцугъ. Ащ ышэу Салах-бин-ал-Адыл пачъыхьагъум зытехьэм, итетыгъо нахь ыгъэпытэн имурадэу Тыркуем нэбгырэ мин щищэфыгъ. Нэужым тырку бэдзэрым щащэфыгъэ нэбгырэ пчъагъэ дзэм к��улыкъу щахьынэу хъугъэ. А апэрэ мамлюк купым дзэ къулыкъур ахьызэ айюбидхэм япачъыхьагъо къэтIасхъи, ежь мамлюкхэм (ащэфыгъэ дзэкIолIхэм) тетыгъор 1250-рэ илъэсхэм аубытыгъ ыкIи 1382-рэ илъэсым нэс пачъыхьагъор аIыгъыгъ. 1382-рэ илъэсым адыгэу Борэкъокъо пачъыхьагъур ыштагъ, Борэкъокъуи сабыизэ ащэфыгъагъ. Ау ащ къыщегъэжьагъэу мамлюк Египетым ипачъыхьагъэхэри, идзэ хэтыгъэхэри пщылI щэфыгъэу щытыгъэхэп, тарихъ тхылъыбэмэ арэущтэу къаIо нахь мышIэми.\nБорэкъокъо ипачъыхьагъу зегъэуцум, тырку бэдзэрхэм адыгэ сабыеу ащащэхэрэм ынаIэ атыригъэтыщтыгъэ, зэкIэри къыщэфыжьыщтыгъэх. Гъэры ышIынхэу арэп — гъэрыпIэм къырищыжьынхэу ары нахь. Ыщэфыжьыгъэ сабыйхэр Египетым аригъащэхэти, еджапIэм чIигъахьэщтыгъэх, гъэсэныгъэшхо аригъэгъотыщтыгъэ. Ахэм дзэ къулыкъушIэхэри, къэралыгъо IофышIэхэри къахэкIыщтыгъэх. Ахэм ащыщыбэхэр дунэе тарихъым хэхьагъэх, чIыпIэ ин щаубытыгъ.\nБэдзэрым зэрэщащэфыжьыгъэхэр ылъапсэу, ыпэкIэ щыIэгъэ мамлюкхэм афэдэу, гъэрэу ащэфыгъэхэм адыгэ мамлюкхэри къахэкIыгъэхэу зылъытэхэрэр щыIэх. Ары шъхьае, ащэфыгъэмрэ ащэфыжьыгъэмрэ зэп ныIа? Лъэпкъым ишэн-хэбзэ гъэпсыкIэхэр зымышIэрэм, ышъхьашъокIэ ылъэгъурэм блэмыплъырэм зэфэхьысыжьыгъэ мытэрэз ышIыщт. Елъэгъу бэдзэрым щащэрэ цIыфхэр, елъэгъу ахэр зыщэфхэрэри. Ащэфыгъэр зыщэфыгъэм игъэр. Алъэгъугъэм тетэу адыгэ мамлюкхэмкIэ зэфэхьысыжь мытэрэзхэр зышIыгъэхэр къэхъугъэх.\nЕжь лъэпкъым зызэришIэжьырэм фэдэу хэти ышIэн ылъэкIыщтэп. ИлъэпкъкIэ адыгэу Египет щыпсэущтыгъэ тарихълэжьэу Расим Рушди «Адыгэр илъэпкъ къытегущыIэ» зыфиIорэ тхылъэу 1947-рэ илъэсым Каир къыщыдигъэкIыгъэм къыщеIо: «Тарихълэжьхэм ащыщхэр, анахьыбэхэр, «щэфын» Iофым къызэрашIошIэу тегущыIэх. Ар хэукъоныгъэ ин. Ар историк зырызхэми къагурыIожьыгъ. Ахэм ащыщых Абу-аль-Филрэ ан-Паурирэ. Адыгэ пачъыхьэхэр пщылIыгъэхэу къызэрашIошIыхэрэр зэрэмытэрэзыр къыраушыхьатэу, мы ыпшъэкIэ зыцIэ къетIогъэ тарихълэжьхэм хагъэунэфыкIы адыгэмэ пачъыхьагъор заубытым дунаимкIэ апэрэу пщылIыгъор зэрэтырахыгъэр. Ар зыхъугъэр христиан эрэмкIэ 1411-рэ илъэсыр ары.\nАдыгэ пачъыхьэхэми «мамлюк» зыфиIорэ цIэр къазыкIытенагъэр, бахрит мамлюкхэу нахьыпэм айюбидхэм ядзэкIолIхэу щытыгъэхэм афэдэу, ахэри нэмыкI хэгъэгу къызэрикIыгъэхэр арынкIэ енэгуягъо. Арыти, пачъыхьагъур адыгэхэм заубытым ыпэкIэ тетыгъэ сельджук лъэпкъхэм зэряджэщтыгъэхэм фэдэу, ахэми мамлюккIэ яджэхэу щытыгъ. Нэужым ахэр «башеннэ мамлюккIэ» тарихъым щыхагъэушъхьафыкIэу хъугъэх.\nХэтха адыгэ мамлюкхэу Египет пачъыхьагъур щызыубытыгъагъэхэр? Сыдэущтэу ахэр ащ ифагъэха? Сыда къарыкIуагъэр ахэм?\nМамлюкхэм яхьылIагъэу тарихъ ыкIи художественнэ тхылъ пчъагъэхэр щыIэх. Къэбарыжъ ыкIи пщынэлъэ зэфэшъхьафхэу пшIым ехъу Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым фольклорымкIэ ифонд хэлъых.\nТхыгъэ тхылъхэми къэбарыжъ-пщыналъэхэми къаIотэрэ хъугъэ-шIагъэхэр, цIыфэу зыцIэ къыраIохэрэр, чIыпIацIэу къахафэхэрэр зэтефэх. ЗэрэзэтекIыхэрэр уахътэм инэфагъ ары: тхыгъэхэм хъугъэ-шIагъэр къызэрагъэлъагъорэм дакIоу, ар зыщыхъугъэ уахътэри къаIо. Къэбархэм, орэдыжъхэм уахътэр ахэтэп — хъугъэ-шIагъэр къырагъэлъэгъукIы, гум щыхъэрэр, щышIэрэр къыраIотыкIы.\nАдыгэ пачъыхьэхэм ядинастие Египет апэу щезыгъэжьагъэр, ыпшъэкIэ къызэрэтIуагъэу, Борэкъокъо Анцокъу ары. Ащ идунай къырыкIуагъэм, пачъыхьагъум техьанэу зэрэхъугъэм тыщегъэгъуазэ адыгэ тарихълэжьэу Египет щыпсэущтыгъэ Бэджэ Мыхьамодэ итхылъэу «Адигэм илъапсэ къызыхэкIыгъэр» зыфиIоу 1912-рэ илъэсым Каир къыщыдигъэкIыгъэм. Адыгэхэм къахэнэжьыгъэ къэбарыжъхэр IэубытыпIэ ышIыхэзэ, Мыхьамодэ къеIуатэ щыIэныгъэ гъогу хьылъэу Борэкъокъо Анцокъо къыкIугъэр, лIыгъэ лъэшыгъэу зэрихьагъэхэр.\nКъэбарыжъым къызэриIуатэрэмкIэ, Болгарием исыгъэ адыгэмэ ащыщэу нэбгырэ заулэ ащ къикIыжьыхи, Константинополь (джы Стамбул ары) кIохэзэ, чэщыр щырахынэу зы чIыпIэ горэм къыщыуцугъэх. Чъыеу щылъхэзэ, хъункIакIохэр къатеуагъэх. Ежь адыгэхэри пхъашэу апэуцужьыгъэх, ау зипчъагъэкIэ нахьыбэхэу, зыфэзыгъэхьазыри къатебэнэгъэ хьункIакIохэм лые къарашIагъ: азыныкъо къаукIыгъ, зы кIэлэцIыкIу ашIуахьыгъ. А кIэлэцIыкIур Константинополь ибэдзэр щащагъ. Дамаскэ къикIыгъэ сатыушIэ горэм ыщэфыгъ. Ащ кIэлэцIыкIур Дамаскэ щищэжьыгъ…\nНэмыкI къэбарым къызэриIуатэрэмкIэ, хы ШIуцIэ Iушъом щащи, зыщэфырэм ыщэжьызэ, кIэлэцIыкIур Каир нэсыгъ. Джащ къэбаритIуми ацыпэ щызэолIэжьы. Сыдэу щытми, джащ тетэу Каир кIэлэцIыкIур къынэсыгъэу ащ щищэфыгъ Египет ипачъыхьэу Элмаликул Мансур Али ибн Щэхьэбанэ. Ыщэфи, кIалэр дзэ еджапIэм чIигъэхьагъ, икIалэм фэдэу гъэсэныгъэ ритыгъ. Мысырыпщыр — Египет ипачъыхь — ащ фэдэу сабый ибэм дахэу зэрэдэзекIуагъэмкIэ адыгэхэр зэрэфэразэхэм игупшысэ пщыналъэу «Адыгэ пачъыхьэмэ ягъыбз» зыфиIорэм къыхэщы. «ШIу алъэгъоу тхэтыр пэщэ гъэсэнэу къарет… Борэкъокъо пщыр ахъырэтыкъоу еубыт» — хагъэунэфыкIы гъыбзэм иусэ сатырэхэм.\nБорэкъокъо Анцокъо еджэпIэшхор къыухи, Египет идзэхэр ыIэ илъэу хъугъэ. Пачъыхьэр зэлIэм, ащ унашъоу къышIыжьыгъэмкIэ Борэкъокъо Анцокъо пачъыхьэу Египет фэхъугъ.\nЯщэнэрэ къэбари пылъ Борэкъокъо Анцокъо Египет пачъыхьэ зэрэфэхъугъэм. Бэджэ Мыхьамодэ ээрэхигъэунэфыкIырэмкIэ, Бэгъдад халифатствэр къэтIасхъэ зэхъум Кавказ рищи, ыпкIэ аритызэ пачъыхьэм дзэшхо ыгъэпсыгъагъ. Ахэм ащыщэу ежь пачъыхьэхэр къэзыухъумэрэ дзэ лъэш адыгэ шыудзэу иIагъ. Халифатствэм хэмытыжьынхэу, ежь къэрэлыгъо шъхьаф хъуным фаеу араб хэгъэгухэм а лъэхъаным зыкъэзыIэтыхэрэр бэу ахэтыгъ. Ащ фэдэу Египет зыкъыщаIэтыгъ. Арыти, халифым дзэ гъэнэфагъэхэр Египет ыгъэкIуагъэх. А кIуагъэхэм адыгэ шыудзэри ахэтыгъ. ЗыкъэзыIэтыгъэхэр запIытIхэм, адыгэ дзэ пащэр Египет игубернаторэу халифым фишIыгъ. А дзэ пащэр Борэкъокъу арыгъэу къэбарым къеIуатэ. ЗыкъэзыIэтыгъэхэр Египет щызэхакъутагъэхэми, нэмыкI чIыпIэхэм ащыIасэщтыгъэхэп, къэралыгъо шъхьаф ��ашIыным пае банэу къырахьыжьагъэр джыри нахь лъэшэу къыщызэкIанэщтыгъэ. Аузэ халифатствэр зэбгырызыгъэ, къэралыгъо шъхьафэу бэмэ зашIыгъ. Египетри халифатым хэкIи, шъхьафы зишIыгъ. Ащ пачъыхьэу фэхъугъ Борэкъокъо.\nМы хъугъэ-шIагъэу къэбарым къыIуатэхэрэр тэрэзых, ау, енэгуягъо, а хъугъэ-шIагъэхэм Борэкъокъо иIоф нэужым ахэгъэщагъэ хъугъэкIэ. Сыда пIомэ Борэкъокъо пачъыхьагъум зытехьагъэр 1382-рэ илъэсыр ары. Бэгъдад халифатствэр зызэбгырызыгъэр ябгъонэрэ лIэшIэгъур ары. Ащ къыхэкIыхи, Гурыт Азием, Иран, Афганистан къэралыгъо шъхьафэу зашIыжьыгъагъ.\nАщ фэдэу уахътэмкIэ зэщыкIукIыгъэ хэтми, шъыпкъэр шъыпкъэу къэнэжьы: адыгэмэ ащыщэу апэу пачъыхьэ хъугъэр Борэкъокъор ары.\nБэджэ Мыхьамодэ къызэриIорэмкIэ, Борэкъокъо пачъыхьэ зэхъум, иIахьылэу Кавказым исхэр Египет ыщэжьыгъэх. Ащ имызакъоу, кIэлэкIаби рищыгъ дзэм хищэнхэу. Тхыгъэ тхылъхэм къызэраIорэмкIэ, мин пшIыкIущ зыхэт адыгэ шыудзэшхо Борэкъокъо зэхищэгъагъ. Ахэми къаушыхьаты адыгэ мамлюкхэр щэфыгъэ закIэу зэрэщымытыгъэхэр. Къэралыгъо акъыл иIэу, гупшысэ лъагэхэм арыгъуазэзэ, Борэкъокъо иIофшIэнхэр зэрихьэщтыгъэх: Нил хищыхи, каналхэр бэу зэбгырищыгъэх, еджапIэхэр къызэIуихыгъэх, дворецхэр, мэщытхэр Каир дишIыхьагъэх. Джы къызнэсыгъэми Борэкъокъо ыцIэкIэ ахэм яджэх. Сэ сшъхьэкIи ащ тIэкIу сыщыгъуаз: Египет туристэу сызыщэIэм Борэкъокъо ыцIэкIэ щыт библиотекэр слъэгъугъэ, ипачъыхьэгъу лъэхъан аригъэшIыгъэ каналхэм, еджапIэхэм, мэщытхэм къатфытегущыIагъэх…\nБорэкъокъо Анцокъо ипачъыхьэгъу лъэхъан Египет иэкономикэ зыкъыIэтэу, нэмыкI къэралхэм сатыу игъэкIотыгъэу адишIэу регъажьэ. Ащ дакIоу икъэралыгъо гъунапкъэхэм зарегъэушъомбгъу. Борэкъокъо изэолIыгъэ гъэхъагъэхэр «Адыгэ пачъыхьэмэ ягъыбз» зыфиIорэ пщыналъэми IупкIэу хегъэунэфыкIы: «Пачъыхьэ узашIым Шам (Сириер ары — А.Шъхь.) ихэкур оубыт, Хэкоу уубытыгъэмэ Мэчэ-Мэдинэр (Саудовскэ Аравием ит къалэхэм ацI — А.Шъхь.) ащыщ» — къыщеIо пщыналъэм.\nБорэкъокъо джащ тетэу пачъыхьагъум ылъапсэ Египет щигъэуцуи, илъэсишъэрэ щэкIырэ тфырэм пачъыхьэгъу тетыгъор адыгэмэ аIыгъыгъ. А уахътэм къыкIоцI нэбгырэ тIокIырэ тIурэ пачъыхьэу техьагъ. Адыгэ пачъыхьэу Египет техьагъэм ипчъагъи пщыналъэм исатырэхэм ахэгъэпытыхьагъ. Борэкъокъом фэгъэзагъэу усэм къыщеIо: «Узыщыщ цIыфмэ пачъыхьэ танджыр къащыплъ, Тандж къызыщыплъагъэр нэбгырэ тIокIырэ тIурэ шъурекъу». Борэкъокъо илъэс пшIыкIухэ пачъыхьагъу IэнатIэр зэрихьагъэ, илъэс тIокIищым ехъу ыгъэшIагъэу лIагъэ. Ежь ыуж ыкъоу Фарадж пачъыхьэу техьагъ. Борэкъокъо Анцокъо ыуж пачъыхьагъу IэнатIэр зезыхьагъэхэм ащыщэу къэралыгъо акъыл нахь зиIэу, дзэпэщэ лъэшхэу нэбгырэ пшIыкIутIумэ ацIэ къыраIо: Тэтэрыкъо Абдулахь, Барасбый, ащ ыкъоу Юсыф, КIэкъумыкъу, ащ ыкъоу Осмэн, Инал, Къайтбый, Апэрэ Къэншъау, Джамболэт, Тумбай, Къаншъаугъур, Тумэнбэй (ар ятIокIэнэрэ щырагъ).\nКъушъхьэ шыгу зэготхэми зырызхэр къызэрахэлъэгыкIыхэрэм фэдэу, м�� зыцIэ къетIогъэ лIы цIэрыIохэм нахь къахэщых етIани нэбгыриплI: Борэкъокъор, Барасбый, Къайтбый, Къаншъаугъур ыкIи Тумэнбэй.\nБарасбый ипачъыхьэгъу лъэхъан (1422 — 1438) икъэралыгъо гъунапкъэхэм заригъэушъомбгъугъ, 1426-рэ илъэсым Булакы хыдзэшхо тыригъэуцуагъ, хыгъэхъунэу Кипр ыштагъ.\nКъайтбый ипачъыхьэгъу лъэхъан (1468 — 1496-рэ илъэсхэр), тхыгъэ пстэухэм зэтефэу зэрэхагъэунэфыкIырэмкIэ, адрэ пачъыхьэгъу пстэуми инэу атекIы. Анахь охътабэрэ зэрэтетыгъэ закъор арэп. Илъэс 28-у пачъыхьагъум зыщытетыгъэм Къайтбый гъэхъэгъабэ ышIыгъ. Пачъыхьагъум Къайтбый зэрэтехьэу пачъыхьэ тезэрэдз-тезэрэхьэ зэпымыужьэу щыIагъэр зэтыригъэуцуагъ, къэрал кIоцI Iофхэм язытет ыгъэпытагъ, зитеплъэ-гъэпсыкIэ джы къызнэсыгъэми агъэшIэгъорэ мэщытышхуитIу ыгъэуцугъ. Джы ахэм ежь Къайтбый ыцIэ ахьы. Гъогубэ, еджэпIабэ, пытэпIабэ, лъэмыджыбэ ышIыгъ. А пстэури псэолъэ пытэ къодыеу щымытэу, хъырахъишъэу, пкIырапкIынэу гъэпсыгъэ. «Илъэс минхэм къакIоцI Каир иисторие» зыфиIорэ тхылъым араб тарихълэжьэу Ал-Бекбаши Абд ар-Рахман Заки къыщеIо: «Къайтбый иIофшIэнкIэ бэмэ агъэгумэкIыщтыгъэ, бэ зэшIуихыгъэр. Ащ изэманыгъо агъэуцугъэ псэуалъэхэм ядэхагъэ нэр пIэпахы. Къайтбый изэман ан-Насирэ (912 — 962-рэ илъэсхэм аббасид халифэу щытыгъэр ары. — А. Шъхь.) изэманэу псэолъэ гъэшIэгъонхэр зыщашIыщтыгъэм фэдэкъабз. Дунаим итыдэрэ лъэныкъо щыщ архитектори, художники, туристи амыгъэшIэгъон алъэкIырэп адыгэ мэщытхэм ядэхагъэ, яшIыкIэшIуагъэ…»\n«Ахэр, адыгэ мамлюкхэр, — Уильям Мойер итхылъэу «История мамлюков» зыфиIорэм къыщетхы — философскэ, политическэ шIэныгъэхэмкIэ лъэшыгъэх Iэшэ гъэбзакIэмрэ шы тесынымрэ зэрафэкъулайхэм фэдэкъабзэу. Ахэм культурэшхом икIэн хьалэмэтхэр къагъэнагъэх, нэужыми ахэм ялъэшыгъэ, ядэхагъэ, янурэ тырку хъункIакIохэм къырагъэIыхын алъэкIыгъэп».\nЯлIыгъи яакъылыгъи къащагъэлъэгъонэу чIыпIэ хьылъабэхэм адыгэ мамлюкхэр арыфагъэх.\nТырку султIанэу Сэлым Хафэм къаришIылIэгъэ заор адыгэ мамлюкхэмкIэ ушэтыпIэ хьылъэу хъугъэ. А лъэхъаным Египет пачъыхьэу тетыгъэр Къаншъаугъур арыгъэ. Къэбарым къызэрэднигъэсыжьыгъэмкIэ, адрэ мамлюк пачъыхьэмэ афэдэу еджагъэу, гъэсагъэу Къаншъаугъур щытыгъэп, адыгабзэ фэшъхьафи ышIэщтыгъэп. Къайтбый пачъыхьэм янэшэу, Кавказым Къаншъаугъур рищыгъэу ары Бэджэ Мыхьамодэ зэриIорэр. ЫныбжьыкIэ уцугъэу икIыгъагъэти, ыцIэ зэрэадыгацIэуи къэнагъ.\nЕджапIэ къыухыгъэу Къаншъаугъур щымытыгъэми, илIыгъэрэ иIушыгъэрэ къэралым ипащэхэм къагурыIуагъ, пачъыхьагъум тырагъэхьагъ. Ар зыхъугъэр 1501-рэ илъэсыр ары. А лъэхъаным ащ илъэс тIокIищ ыныбжьыгъ. Къэралыгъом тхьамыкIэгъуабэ ыщэчыгъэу, уджэшъугъэу къыIэкIэхьагъэми, Къаншъаугъур акъыл куоу, сэнаущыгъэу хэлъхэм яшIуагъэкIэ къэралыгъом иэкономикэ къыIэтыгъ, ифинансовэ Iоф зыпкъ ригъэуцожьыгъ.\nИлъэс пшIыкIутфым къыкIоцI Каир канал пчъагъэ рищагъ, жьышъхьалхэр ыгъэуцугъэх. Средиземнэ хым пытапIэ (крепость) Iуигъэуцуагъ. 1503-рэ илъэсым еджапIэрэ мэщытрэ зэхэтэу щигъэпсыгъэм джыдэдэм Къаншъаугъур ыцIэ ехьы. Библиотекэ гъэшIэгъон Каир къыщызэIуихыгъ. Къаншъаугъур усакIохэм осэшхо афишIыщтыгъэ, музыкэр шIу ылъэгъоу, орэдыIохэм шъхьэкIафэ афишIэу щытыгъ. Къаншъаугъур ипачъыхьагъу лъэхъан Португальскэ флотэу къякIугъэр зэхикъутагъ. Политическэ гъэхъагъэу ышIыгъэхэм ащыщ 1502-рэ илъэсым Испанием зэзэгъыныгъэу дишIыгъагъэр. А зэзэгъыныгъэм теткIэ Египет исатыушIын IофхэмкIэ иягъэ къаримыгъэкIынэу Испанием Iуагъэ къыригъэшIыгъ.\nКъаншъаугъур икъэралыгъо зещакIэ зэфэхьысыжь фишIызэ Расим Рушди етхы: «В 1501 году престол Египта занял султан Къаншъау аль-Гури. Он был человеком огромной энергии и сильной воли. Он упрочил основы безопасности, ликвидировал анархию, улучшил финансовое положение государства. Когда дела завершил, он принялся прорывать каналы и воздвигать цитадели на побережье, улучшил пути паломников в Мекку, построил школу, которая известна под его именем, великолепную библиотеку, новый минарет для соборной мечети Аль-Азхар, соорудил Джами-аль-шиас на острове ар-Рауда, колодец в ар-Рамиле, ветряные мельницы в старом городе, возобновил строительство водных сооружений, связанных с городом Аль Гури, славился щедростью по отношению к поэтам, любовью к музыке и благосклонностью к музыкантам».\nСэлым Хафэр 1516-рэ илъэсым заокIэ Египет къызекIум, Къаншъаугъур илъэс 75-рэ ыныбжьыгъ. Ары нахь мышIэми, пыим пхъашэу пэгъокIыгъ, идзэхэм щысэтехыпIэ афэхъоу, щыни ымышIэу, шышъхьэмыгъазэу, псэемыблэжьэу зэуагъэ. ЗипчъагъэкIэ къябэкIырэ пыир, чIанэрэми фызэмыплъэкIыжьхэу, ыпэкIэ къилъыщтыгъ, ау адыгэхэри къызэкIакIощтыгъэхэп, хьадэгъур аштэзэ, пый лъэшыр зэтыраIажэщтыгъэ.\nМы зэошхом ихъугъэ-шIагъэхэр, ащ кIэухэу фэхъугъэр къагъэлъагъоу гъыбзищ къытлъыIэсыжьыгъ. Ахэр «Адыгэ пачъыхьэмэ ягъыбз», «Къаншъаугъур игъыбз», «Тумэнбэй игъыбз» зыфиIохэрэр арых. Апэрэр — лIыбэ орэдэу, мыдыритIур зэхьылIагъэр ежь ацIэмэ къаIо нахь мышIэми, орэдищми Къаншъаугъур ыцIэ къахэфэ, илIыгъэ-псэемыблэжьныгъэ къыраIотыкIы: «Заом тыхахьэмэ, Къаншъаугъур типащи… ТызэкIэкIонти, Къаншъаугъур мэзау. Заом зыхахьэкIэ, аслъан хабзэу мэзечъ. Дзэшхом щызечъэзэ, щагид, хабзэу псэхыжь» — къыщеIо «Адыгэ пачъыхьэмэ ягъыбз» зыфиIорэм. «Типщышхоу Къаншъаугъур ышъхьэкIэ тидзэмэ япащэу апэгъокIышъ, лъыпсыр ыгъачъэу, Хьалачыр пыим фигъакIоу, Тыркудзэм пхъашэу езаозэ, лIэбланэу ащ щыфэхыгъ», — гушхуагъи хэлъэу, гукIэгъу фабэри, гухэкI инри щызэдыхэтэу къыщеIо «Тумэнбэй игъыбз» зыфиIорэм. Ежь Къаншъаугъур фэдэу, псэемыблэжьэу дзэкIолIхэри заощтыгъэх. Ау Хьалэб игубернаторыщтыгъэу Къарбэчыпщыр къумалэу къычIэкIыгъ. Дзэу зипащэр зэтыриIажэу, иягъэ къыгъакIозэ, пыим игъогу фызэIуихыщтыгъ, нэужым пыим гохьажьыпи, къыдэзаоу ригъэжьагъ.\nКъумалыгъэм имыхъур тамыгъэ едзыгъэу ащ ыцIэ усэм къыхэнагъ: «Дзэпащэу тиIэр Къарбэчышъ, тигъакIор��п» — къыщеIо ащ ыцIэ «Адыгэ пачъыхьэмэ ягъыбз» зыфиIорэм, «Хьалэб идзэм иIэшъхьэтетэу, Хьэм фэдэу, Къарбэч ныбэкъыр къумалэу пыим гохьагъ», — гущыкIыгъоу, нэпэнчъагъэм инэплъэ-Iуплъэу къумалым исурэт усэм исатыр къыщеты. Ау ащ фэдэу мамлюкхэм ахэтыгъэр зырызыгъ, нахьыбэр псэемыблэжь лIыхъужъыгъэх.\nАдыгэ мамлюкхэм псэемыблэжь банэу тыркудзэм рашIылIагъэм къытегущыIэзэ, «Египет — сын тысячелетий» зыфиIорэ тхылъым къыщетхы: «Сыд щыкIагъэ яIагъэми, мысагъэ горэ зэрафэплъэгъун яшэнкIэ ахэлъыгъэми, ахэпхын умылъэкIынэу мамлюкхэм зы шIуагъэ ахэлъ зэпытыгъ: егъашIэми щтапхэу щытыгъэхэп. Мы заом лIыхъужъныгъэшхо дэдэ ахэлъэу щызэуагъэх». Ары, мамлюкхэр лIыгъэшхо ахэлъэу заощтыгъэхэми, топхэр зыхэт, IашэкIэ зэтегъэпсыхьэгъэ тыркудзэм утынышхо къарихыщтыгъэ. 1516-рэ илъэсым шышъхьэIум и 24-м, тхьаумэфэ мафэм, Мардж-ад-Дабикъэ дэжь зэо лъэшэу щыкIуагъэм Къаншъаугъури нэмыкI дзэпэщэ лIыхъужъ пчъагъи къыщаукIыгъэх. Ащ фэдэ утын хьылъэ защэчыми, тыркудзэм Iэрылъхьэ зыфашIыгъэп, псэемыблэжьэу заор лъагъэкIотагъ.\nЯпачъыхьэ къаукIыгъэти, пачъыхьакIэ хадзын фаеу хъугъэ. Хэта ащ фэдэ охътэ хьылъэм а пшъэрылъыр анахь зыгъэцэкIэшъущтыр, анахь зытефэрэр? ЛIыгъэмкIэ хэти акIыб кIонэу, дэтынэу фаеп, ау Iофыгъо пстэумэ язэхэщэкIощтыр лIыгъэ закъом къыщыуцурэп. А гумэкI-гупшысэр щызэхэошIэ пщыналъэм. Къаншъаугъур къызаукIым, лIышъхьэхэр зэIукIагъэх пачъыхьэ ашIыщтыр рахъухьанэу. «Къалэм текIужьымэ, пачъыхьэ хъунэри дэмыс, Тумэнбэир дэсышъ, пщыгъор ратынджэ кIэлащ» — elо пщыналъэм. ЗэрэкIэлащэм пае ехъырэхъышэх, ау пщыналъэм къызэриIоу, кIэлащ нахь мышIэми, «Дзэр зэрищэнкIэ псэ зиIэм фэдэ хэмыт» — арышъ, «Пщыгъор къыратышъ, пачъыхьэ тахътэм дагъэкI».\nТумэнбэй лIыхъужъныгъэшхо зэрихьэзэ зэуагъэ, цIыфмэ къырапэсыгъэр зэрилъапIэр, къызэрэщыгугъыхэрэр ыгъэцэкIэнымкIэ ыпсэ зэремыблэжьырэр нэрылъэгъу афишIыгъ. Пщыналъэм исатырэхэм ар сурэт псаоу къагъэлъагъо: «Тыркум идзэшхо Тумэнбэир щэзау, Заом зыхахьэкIэ блэгъошхом фэдэу мэзечъ. Чъэрыжъым тесэу Сэлым щагъым (шахым) ашIуекIу, Щэтырым екIумэ Рум пачъыхьэр чIэмыс, Маисэу ыIыгъыр щэтыр чIэгъым щегъабз».\nЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ тхылъэу «Египет — сын тысячелетий» зыфиIорэм Тумэнбэй ехьылIагъэу къыщетхы: «Лъэшэу чанэу, ыгукIи ышъхьэкIи къогъанэ имыIэу тыркумэ ар апэуцужьыгъ, зэкIифэнэу, зэхикъутэнхэу пыим жэхахьэщтыгъэ. Ау мамлюкхэм утынэу ахьыгъэм джэнджэш къахилъхьагъ, къыгъэтIэсхъагъэх. Мэзэ заулэкIэ дзэшхоу Тумэнбэй зэIуигъэкIагъэр 1517-рэ илъэсым, щылэ мазэм и 22-м мацIэм фэдэу бэдэдэ хъурэ тыркудзэм пэгъокIыгъ Каир ихэгъошъхьэ шъыпкъэм, Мукаттам зыфиIорэ бгычIэм дэжь. Псэемыблэжь банэу мамлюкхэм ашIыгъэм зи къикIыгъэп. Iашэ икъоу мамлюкхэм зэрямыIэм, топхэмкIэ тыркухэр къялъэшэкIэу зэрэщытым заом кIэухэу фэхъущтыр фиухэсыгъ… Тумэнбэйи ащ игъусэхэми лIыхъужъныгъэшхо зэрэхьагъ нахь мышIэми, зи къикIыгъэп. Мамлюкхэр гъунэм нэсэу къызэхикъутагъэх, Сэлым Каир дэхьагъ».\nТумэнбэй аIэкIэкIыжьи, бедуинхэм адэжь зыщигъэбылъэу, шъэфкIэ дзэ ыугъоинышъ ипый ичIыфэу телъыр ритыжьыным пылъыгъ. Ау Сэлым Хафэм идзэ ыкIуачIи, ихъоршэрыгъэ-тхьагъэпцIыгъи Тумэнбэй икъэгъотын рихьылIагъ. Щынагъори мылъкури зэгъусэу ытIупщыхи, Тумэнбэй къаубытыгъ. Тумэнбэй илIыхъужъныгъэ зыфэдэр Сэлым Хафэм ешIэти, шъыпкъагъэкIэ готынэу къеуцуалIэмэ псаоу къыгъэнэжьынэу, дзэпащэ ышIынэу риIуи шъхьае, «Напэр сщэу, псэр сщэфыщтэп» ыIуи, феуцолIагъэп, Тхьэу зызылъытэжьырэ Сэлым Хафэм ыпашъхьэ зыщигъэцIыкIугъэп. Тумэнбэй ежь ицIыфыгъэ напэ, илъэпкъыцIэ къыухъумэзэ, Сэлым дэгущыIагъ. Ар ыдэныя дунаир зэкIэ зыштэн зыгу хэлъым?! Ыдагъэп. ИтекIоныгъэ рыкъэеу, Сэлым Хафэм иунашъокIэ Тумэнбэй «мэлылъфэгъум и 23-м, 1517-рэ илъэсым къалэу Каир икъэлэпчъэ дэхьапIэ щыпалъагъ».\nЛIыгъэ-гушхуагъэм ымэкъэ лъэши, шъхьэкIо-гукъаом игъыбзэ гухэкIи пщынэлъэ сатырэм щызэдыхэлъых. «Тумэнбэир тыркужъ лъапцIэмэ къаубыт, Дзэшхоу зыубытым Сэлым щагъым къыфещ, Къэмыщынахэу Сэлым щагъым дэпсалъ. Шъхьэпылъэ кIапсэр Тумэнбэим шIохадз, КIапсэр дадзыйи Тумэнбэир дащай»— къыщегъыбзаIо пщыналъэм.\nЦIыфыгъэ напэр… Насыпыр… Ежь хэти зыфэдэм елъытыгъэу а гущыIэхэм ямэхьанэ къыгурэIо, ищыIэныгъэ гъогу щызэпырехы, къыщелэжьы… Къаншъаугъуррэ Тумэнбэйрэ зыфэдэхэмкIэ насыпыгъэр, цIыфыгъэ дэхэгъэ иныр ыкIи ахэмэ апэгъэуцугъэу пыим зезыщэгъэ Къарбэч къумалыр зыфэдэмкIэ нэпэнчъагъэр, насыпынчъагъэр пщыналъэм IупкIэу, нафэу къырегъэлъэгъукIых. Псэр зыти, напэр зыщэфыгъэу, хьадэгъур зышти, щытхъу дахэ зыпылъэу егъашIэм щыIэнэу къэнагъэм ыцIэ къеIэты. Напэр зыщи псэр зыщэфыгъэм нэпэнчъагъэр мыхъурэу ыцIэ едзыгъэу къегъанэ.\nАщ фэдэ егъэшIэрэ гупшысэр пщыналъэм зэрикупкIым ар бэгъашIэ ешIы.\nАдыгэ мамлюкхэр апсэ емыблэжьхэу зэуагъэх, ау текIоныгъэр Сэлым Хафэ, ыпшъэкIэ зэрэхэдгъэунэфыкIыгъэу, къыдихыгъ. КъатекIогъэ джэгъогъу пыим хьакIэ-къокIагъэу бэ адыгэ мамлюкхэм аришIагъэр: дзэкIолIхэр пилъагъэх, ыукIыгъэх, псаоу чIитIагъэх, нэжъ-Iужъи, сабыйи, хъулъфыгъи, бзылъфыгъи зэхэдз иIагъэп — зэкIэмэ апсэ Iуихызэ рекIокIыщтыгъэ. Ащи къыщымыуцоу, бзылъфыгъэ зэпкъаджэу ыукIыхэрэм аныбэ зэгуаригъэупкIыти, сабыеу къыдахыхэрэри аригъэукIыжьыщтыгъэх. ХьакIэ-къокIагъэм яIэтэшъхьэIулIэжьэу Сэлым Хафэр зэрэзекIуагъэм исурэт хьылъэкIэ пщыналъэр еухыжьы.\nУсэр щыIэныгъэм епхыгъэ шъыпкъэу щыт зыхъукIэ, кIуачIэу ащ иIэщтым, жъы мыхъоу къэкIорэ уахътэ пэпчъ ар зэрэлъыIэсыщтым урагъэгупшысэ адыгэ мамлюкхэм я XVI-рэ лIэшIэгъум аусыгъэ пщыналъэхэу «Адыгэ пачъыхьэмэ ягъыбз», «Къаншъаугъур игъыбз» ыкIи «Тумэнбэй игъыбз» зыфиIохэрэм. Мы пщыналъэхэм къаIуатэхэрэр зы лъэхъаным ихъугъэ-шIэгъэ зэкIэлъыкIохэр арых. Ежь гъыбзэр зэхьылIэгъэ лIыхъужъыр нахь къыхэщэу гъэпсыгъэ. НэмыкIэу къэпIон хъумэ, адыгэ жэрыIо творчествэм зэрихабзэу, «Адыгэ пачъыхьэмэ ягъыбз» зыфиIорэр лIыбэ орэдхэм афэд, бэмэ зэряхьылIагъэр ежь пщыналъэм ыцIи къеIо; мыдрэ пщынэлъитIур лIызэкъо орэдхэм афэдэх — пщыналъэхэр зэхьылIэгъэ лIыхъужъхэм ацIэ гъыбзэхэми цIэу афэхъугъ. ГъэшIэгъоныр, «Айдамыркъан иорэд», «Хьатх я КъокIасэ иорэд» зыфиIохэрэм ягъэпсыкIэ фэд «Тумэнбэй игъыбзэ»: ежь ышъхьэ къыфиIожьырэ гухэкI-гукъаом исатырэхэу зэхэлъ гъыбзэр…\nЧым ыкъогъу чы къыкъокIы зэраIоу, адыгэ мамлюкхэм яхьылIэгъэ усэ, къэбар зытIоу къытIэкIэхьагъэхэм тытырагъэгушхуагъ Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым иархив джыри нахь тыщылъыхъонэу. ПкIэнчъэуи хъугъэп: материал зэфэшъхьаф заулэ къыхэдгъотагъ. Ащ фэд «Тумэнбэй игъыбз», «Адыгэхэм Мысыр (Египет) пачъыхьагъур зэрэщаIыгъыгъэр», «Мысыр (Египет) щыIэ (адыгэ) къэралыгъор», нэмыкIхэри. Наурзэ Ибрахьимэ иархив зы тхьэпэ гъэшIэгъон къыхэдгъотагъ ышъхьагъкIэ — урысыбзэкIэ, ычIэгъкIэ арапыбзэкIэ тхыгъэу. ТIури ежь Ибрахьимэ ытхыгъ, ащ къегъэнафэ арапыбзэри урыcыбзэри зэришIэщтыгъэхэр. Тхьапэм ыкIыби урысыбзэкIэ тетхагъ: «Мыр аужырэ Мысыр султIанэу Къаншъаугъурэу быслъымэн лъытакIэмкIэ 922-рэ илъэсым (26.VII.1516) тыркумэ Мардж-ад-Дабикъы щаукIыгъэм фагъэуцугъэ мыжъосыным тетхагъ. Мыжъосыныр Каир дэт». Ащ тетхэгъэ текстыр инэп, ау IупкIагъи гуфэбагъи хэлъ, зыпсэ емыблэжьэу шъхьафитныгъэ банэ зышIырэм хэмыкIокIэжьын лъэуж къызэригъанэрэм инэпэеплъ саугъэтым тетхагъэр: «Мы цIыфым ынэгу нурэр къыкIихэу дахэ. НэпцитIур чыжьэу зэпэIудзыгъ. Ынэгу ихыгъ, ыбгъэ зеубгъу. Ыбг ищыгъэу лIы лъэпэлъаг. ПлIэIубгъу. Лыпцэхэр лъэшых. Къоданэ, кIочIэ лъэш хэлъ. Адыгэ шъуашэкIэ фэпагъэ. Шы пкIэгъолэ дахэм щэбзащэу рэбыбы. Ишы ыбгъэ шъуамбгъо, ыбг псыгъо, шы ищыгъэ лъаг. Илъэгагъэ метритIу».\nДжыри зы щысэ: апэрэ еплъыгъомкIэ, мамлюк темэ иIэми уемыгуцэфэнэу зы усэ горэм ыцIэ тынаIэ тетыдзагъ: «Адыгэ щыу шъищым яорэд». Текстым теплъымэ, цIэр шъхьафы нахь, усэр зэхьылIагъэр адыгэ пачъыхьэу Мысыр щыIагъэхэр ары. Текстым кIэтхагъ: «Зыусыгъэр сшIэрэп, къэзытхыжьыгъэри къызэрэсIэкIэфагъэри сшIэрэп. Зытхыжьыгъэр КIубэ Щэбан. Краснодар». ЗытыритхыкIыжьыгъэ текстыри игъусэп, зыщитхыжьыгъэ уахътэри кIэтхагъэп.\nШъхьэлэхъо Абу","id":"<urn:uuid:29f423b1-e406-46e9-8751-d22ca2450caf>","dump":"CC-MAIN-2017-43","url":"http:\/\/aulassoki.ucoz.ru\/load\/biblioteka\/khehkhehs_adygehkhehm_jalehpk_khudozhestvenneh_psal\/2-1-0-346","date":"2017-10-20T12:14:10Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-43\/segments\/1508187824068.35\/warc\/CC-MAIN-20171020101632-20171020121632-00800.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9700635672,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9700635671615601, \"kbd_Cyrl_score\": 0.029640182852745056}","num_words":8640,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.97,"perplexity_score":3279.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Араб Эмират Зэхэтхэр, АЭЗ – Азием ит къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр - Абу-Даби. ЦIыфэу нэбгырэ млн 5-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 82 880 км². БзэшъхьаIэр - арапыбз.\nДЛО-м хахьэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр – Хьалифа бин Зайед.\nХэгъэгу тхьаматэр – Мухьамэд бин Рашид аль Мактум.\nАзием и тыгъэкъохьэпIэ лъэныкъом щыI. Сауд Арабиер, Оманыр игъунэгъух. Перс Псыдахьэмрэ, Океанымрэ аIушъомэ атет.","id":"<urn:uuid:1e2982cc-493d-4921-94e4-3bb913aa12dc>","dump":"CC-MAIN-2017-43","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%90%D1%80%D0%B0%D0%B1_%D0%AD%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0%D1%82_%D0%97%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%82%D1%85%D1%8D%D1%80","date":"2017-10-20T10:19:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-43\/segments\/1508187824068.35\/warc\/CC-MAIN-20171020101632-20171020121632-00123.warc.gz","language":"ady","language_score":0.4873673618,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":38,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.4873673617839813, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4798591434955597}","num_words":102,"character_repetition_ratio":0.016,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.221,"stopwords_ratio":0.049,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.643,"perplexity_score":4357.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"05.03.2010 – 14:55 – Натпресс\nАбхъаз Республикэм ипрезидент фэгъэхьыгъэ телеграмм\nАбхъазым иапэрэ президентыгъэу, политик ц1эры1оу Владислав Ардзинба идунай зэрихъожьыгъэр гухэк1 ащыхъоу абхъаз лъэпкъым фэтхьаусыхэх Абхъаз Республикэм икъотэгъухэм ясоюзэу Къэбэртэе-Бэлъкъарым щы1эм хэтхэр.\nАбхъазым ишъхьафитныгъэ тыфэбанэ зэхъум ар тидзэ пэщэ шъхьэ1агъ, къиныри гуш1уагъори къыддигощыщтыгъ, абхъазым ишъхьафитныгъэ пае зэуагъэхэм ар ныбджэгъуш1оу агу къинэжьыщт. Владислав Ардзинба ыц1э адыгэ-абхъаз зык1ыныгъэм итамыгъэу ренэу щытыщт.\nАбхъазым ишъхьафитныгъэ фэбэнагъэхэм ясоюзэу Къэбэртэе-Бэлъкъарым щы1эм итхьэматэу Бекшоков Алексей.","id":"<urn:uuid:78114d01-d374-4fd1-b1d4-0cfc273a9620>","dump":"CC-MAIN-2017-47","url":"http:\/\/www.natpress.net\/index.php?newsid=4365","date":"2017-11-25T07:46:24Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-47\/segments\/1510934809695.97\/warc\/CC-MAIN-20171125071427-20171125091427-00084.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8761841655,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8761841654777527, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12198341637849808}","num_words":157,"character_repetition_ratio":0.099,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.891,"perplexity_score":9256.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тхьаркъохъо Юныс\nПШЫСЭ1УАТЭУ ЫК1И ПШЫСЭУГЪОЕУ БЭРЭТЭРЭ ИСХЬАКЪ.\nКъуаджэу Аскъэлае къыщыхъугъэ ык1и адыгэ искусствэм ш1уагъэ къытэу бэрэ фэлэжьэгъэ Бэрэтэрэ Исхьакъы адыгэ 1оры1уатэмэ, адыгэ шэн-зэхэтык1эмэ яхьыл1агъэу къы1отэжьыгъэу, нэмык1мэ къа1отэжьзэ ытхыгъэу Адыгэ республикэ институтэу гуманитар ушэтынхэм апылъым ибиблиотекэ (иархивы) хэлъыр бэдэд.\nБэрэтэрэ Исхьакъ къызэрыхъухьагъэр адыгэ унэгъо къызэрык1у, ay а унагъом ямыш1ык1агъэ горэ хэлъыгъ. Исхьакъы ышынахьыжъэу Исмахьилэ ыжэ бзэгу дэлъми амыш1эу, гущы1эныр имык1асэу, мыгущы1эрыеу щытыгъ. Ау иш1эжьк1э фэдэр гъотыгъуаеу 1упк1агъэ. Адыгэ 1оры1уатэхэр къы1отэжьынхэ зыхъук1э ары ащ ыбзэ зыкъызит1атэщтыгъэр. Адыгэ 1оры1уатэхэр аугъоижьыхэу зырагъэжьэгъэ апэрэ лъэхъаным ащ къы1отэжьзэ атхыгъэу институтым ибиблиотекэ ч1элъыр бэ дэд. А унагъом ис бзылъфыгъэмэ ахэтыгъэх къэк1ырэ уцыхэр дэгъоу зыш1эхэрэр ык1и ахэмк1э 1азэхэрэр. Ахэмэ сад тегъэпсыхьагъэ зэря1агъэмк1и адырэ унагъомэ къахэщыщтыгъэх.\nТэ непэ тызытегущы1эрэ Бэрэтэрэ Исхьакъ адыгэ ансамблэм ипащэу е ипэщэ гуадзэу илъэсыбэрэ 1оф ыш1агъ, СССР-м ич1ып1абэмэ адыгэ къашъохэр ащарагъэлъэгъугъэх, орэдхэр ащызэхарэгъэхыгъ.\nИсхьакъ адыгэ ансамблэм, адыгэ искусствэм фэгумэк1эу зэрэщытыгъэр къэзыгъэлъэгъорэ къэбар ц1ык1у ��орэ тыгу къэдгъэк1ыжьын. А къэбарыр къысфэзы1отэжьыгъэри Исхьакъ ары.\nАдыгэхэр Урысыем зыгохьагъэхэр илъэс 400 зэрэхъугъэр игъэк1отыгъэу хагъэунэфык1ыгъагъ, адыгэ ансамблэр гъусэхэри и1эу Москва ащэгъагъ, концерт къыщитынэу. Ц1ыфыхэр арыми, ахэмэ концерт-спекталэхэм ащагъэфедэщтхэр арыми мэш1оку псау (вагон пчъагъэ пытэу) аубыти, Москва к1огъагъэх. Мэш1окум пк1эу лъатыгъэр сомэ мин 53-рэ фэдиз хъущтыгъэ, концертыр къати къызагъэзэжьым къызэрык1ожьыщт мэш1окум лъатыгъэр мини 3 гор ны1эп. Арыти, къе1отэжьы Исхьакъы, тык1о зэхъум ахъщэу ттыгъэр а минищым нахь мыбагъэмэ, сомэ мин 50-р ансамблэм ышъхьэпэнэу къыфэнэжьыгъагъэмэ щыгъынрэ нэмык1рэ ращэфынхэеба зыфэп1он гущы1э а лъэхъаным партием ихэку комитеты иапэрэ секретарыщтыгъэу, делегациеми ипащэу Цундэкъо Ибрахьимэ ыпашъхьэ мызэу-мыт1оу щи1уагъ. Арыти, Ибрахьимэ, ригъэзэщыгъэу къыч1эк1ын, мырэущтэу къыри1ожьыгъагъ:\n- Арэу земыгъэгъэгумэк1 ащ, Исхьакъ. Ахъщэр к1одыгъэп. Культурэмк1э Министерствэм иджыбэ ик1и гъогухэмк1э Министерствэм иджыбэ ихьагъ ны1эп.\nБэрэтэрэ Исхьакъы къытхыжьыгъэу тиинституты ч1элъхэм зы нэшэнэ гъэнэфагъэ ахэлъ. Ар ытхырэр нахь ыгъэк1эрэк1энэу, нахь зы1эпищэнхэу зэрэхъуным зэрэпылъыгъэр ары. Арышъ, ежь Исхьакъы къытхыжьыгъэ 1оры1уатэр нэмык1 горэм къытхыжьыгъагъэу урихьыл1эми, ахэр зэрэзэтемыфэщтхэр гъэнэфагъэ, ар варианты фэдэ мэхъу. Ащи мэхьанэ и1.\nПшысэ1отэ 1азэмэ, гущы1эм пае, Аскъэлае дэдэм щыщэу Бэрэтэрэ Шэрэл1ыкъо фэдэхэм, къатегущы1эхэ зыхъук1э, ахэмэ а зы пшысэр тхьэмэфэ псаум къа1уатэ зэрикъущтыгъэр хагъэунэфык1ы. Исхьакъы къытхыжьыгъэхэр тхыдэ (повесть) псау икъунхэу, тхылъып1э тэешхохэу зэтелъых. Исхьакъы къыугъоижьыгъэхэу «Хъуаджэм икъэбарк1э» зэджагъэхэр тхылъ псау икъоу къыдагъэк1ыгъ. Джащ фэдэу тхыдэ инхэу, е жанрэ гъэнэфагъэмэ ахахьэхэу къытхыжьыгъэхэри зэгъэфагъэу къыдэгъэк1ыжьыгъагъэхэмэ дэгъугъэ.\nБэрэтэрэ Исхьакъ идунае зехъожьым, и1ахьыл-ич1ыгогъухэм ямызакъоу игъунэгъубэхэри (урыси, адыги, нэмык1и) 1оф къыдэзыш1агъэхэри зэхэтхэу идахэ а1уагъ, дахэу агъэк1отэжьыгъ. Ари Исхьакъ дунаим хьаолыеу зэрэтемытыгъэм, лъэуж нэф къызэригъэнагъэм ишыхьат.\nШъхьэлэхъо Абу.\nБЭРЭТЭРЭ ИСХЬАКЪ - ЛЪЭПКЪ 1ОРЫ1УАТЭМ ИК1ЭНЗЕХЬ.\nЛъэпкъым идышъэк1энк1э яджэх адыгэм игъэш1э гъогу щызэ1уигъэк1эгъэ гушъхьэлэжьыгъэ ямыш1ык1эу жэры1о 1оры1уатэхэм. Лъэпкъ дунэететык1эр, дунэелъэгъук1эр, дунэегуры1уак1эр къырагъэлъэгъук1ы жэры1о 1оры1уатэхэм. Нахьыпэрэ щы1ак1эр тегъэпсыхьэгъагъ жэры1о усэхэр мык1одыжьэу щы1энхэм. Хьак1эщыр адыгэ щы1ак1эм ыпчэгугъ, игушъхьэлэжьыгъэ икъэхъуп1эу, ищы1ап1эу, илъык1отап1эу щытыгъ. Лъэхъэнэ гъэнэфагъэм дунэееплъык1эу ц1ыфхэм я1агъэр, ш1ош1 зэфэшъхьафэу ахэлъыгъэхэр, ящы1ак1э щыхъугъэ-щыш1агъэхэр, гугъэ-гупшысэу зыда1ыгъыгъэхэр, къадэхъумэ аш1оигъоу зык1энэц1ыщтыгъэхэр, зыфэбанэщтыгъэхэр, гумэк1 -гухэк1эу къяхъул1эщгыгъэхэр зэк1э зэхэугъоягъэу а жэры1о 1оры1уатэхэм ахэлъ, ахэр тизэхаш1и, тиш1эныгъи къахэлажьэх. Лъэпкъ жэры1о творчествэр икъоу умыш1эу лъэпкъым итарихъ птхын плъэк1ыщтэп, лъэпкъым ихудожественнэ псэлъэ гъэпсык1эхэр къыбгуры1ощтэп...\nЛъэпкъым осэшхо фиш1ыщтыгъэ жабзэм, псалъэм. Ык1уач1и, илъэк1и, игъаш1и зэхипйэщтыгъэ. Пхъэм хэш1ык1ыгьэ 1эш1агъэр пак1опышъ, мыжъом хэш1ык1ыгъэхэри охътабэ амыкъудыеу зэрэк1одыжьыхэрэм гу лъатагъ ц1ыфхэм, ахэмэ ягъэпшагъэмэ гущы1эр зэрэнахь бэгъаш1эр агъэунэфыгъ:\n«Мыжъосыныр мэк1одыжъы, мык1одыжъырэр орэдыжъ», - а1уагъ ц1ыфхэм.\nАры, мыжъосыныбэхэр къутэжьыгъэх, тэкъожьыгъэх, шъхъэшъхъэжъыгъэх. Илъэс минхэм мык1одыжьыгъэхэу орэдыжъыбэхэр къытэнэсыжьыгъэх. «Бэхэр» тэ1о нахь «зэк1» т1орэп, арышъ, ч1энагъэхэр ащи фэхъугъэх мымак1эу. Лъэпкъым игушъхьэлэжьыгъэ игъаш1э охътэнчъэу, бэгъаш1эу зыпйыхэрэр губзыгъэхэу, гупк1эхэу, бзаш1охэу щытхэр ары. Ахэмэ яш1уагъэк1э зы л1эужым къы1эк1эк1ырэр къык1элъык1орэ л1эужым 1эк1эхьажьызэ, ч1энэгъэ зырызхэр фэхъоу къыхэк1ыгъэми, зэрэпсаоу зыпштэк1э, зэпычып1э имы1эу лъэпкъ 1оры1уатэм игъаш1э лъэк1уатэ. А ц1ыф губзыгъэхэу тилъэпкъ 1оры1уатэ ыпсэ хэзымыгъэк1ыгъэхэм зэу ащыщ Бэрэтэрэ Исхьакъ: Исхьакъ - л1ы губзыгъэу, гупк1эу, бзаш1оу щытыгъ. Ау ащи къыщыуцугъэп Исхьакъ игъэхъагъэхэр. Лъэпкъ гушъхьэлэжьыгъэр къэухъумэгъэным и1этэшъхьэ1ул1эжьыр - ар тхылъып1эм ебгъэк1уныр ары. Исхьакъ пшъы зымыш1эрэ угъоек1уагъ, тхылъып1эм ригъэк1ухи, егъаш1эм мык1одыжьыныхэу 1оры1отэ пчъагъэ къыгъэнэжьыгъ. Ащк1э Исхьакъы и1офыш1агъэ уасэ фэш1ыгъуай. Сэ мы институтам 1977-рэ илъэсым щегъэжьагъэу литературам иотделы (ащыгъум джырэ фольклорым иотдели, нартмэ язэгъэш1эн иотдели хэтыгъэх) 1оф щысэш1эшъ, ти1офыш1эм имы1ахьылыягъэу Исхьакъи къытхэтыгъ, научнэ 1офыш1эу институтым ч1эмытхэгъагъэми, тщыщ шъыпкъэу къыддэлажьэщтыгъ.\nОрэды1о-къэбар1отэ 1азэхэр ыпйэхэу, ахэр зыдэс къуаджэхэм к1оу, аш1эхэрэр къаригъэ1уатэу, къытхыжьэу, гъэпсэф имы1эу 1оф ыш1эщтыгъ. 1оры1отэ зэмыл1эужыгъуабэхэу (орэдхэр, пщыналъэхэр, таурыхъыжъхэр, тхыдэжъхэр) къытхыжьыгъэхэр тиинституты мазэ къэс къыримытэу къыхэк1ыгъэп. Итхыгъэхэр е1ол1ап1э ямы1эу Исхьакъы ыгъэпсыщтыгъэх: къэбзэлъабзэу хэутыжьыгъэхэу, 1эпк1э-лъапк1эу, зэрэш1ыгъэн фаем тетэу ш1ыгъэу къыхьыщтыгъэ нахь, аукъодыягъэп. Зыгорэ еп1ожьынэу щытыгъэп: къэзы1отагъэм ыц1и, ылъэкъуац1и, ыныбжьи, еджагъэми-емыджагъэми, къуаджэу зыщыщи, уахътэу зыщитхыгъи зэк1эупк1агъэу ыгъэпсыщтыгъ къытхыжьыхэрэр.\nЛъэпкъ жэры1о 1оры1уатэхэм яугъоин 1офш1эн Исхьакъы пасэу ригъэжьагъ. Педтехникумым щеджэщтыгъ ар ащыгъум. Гъэмэфэ гъэпсэфыгъом илъэхъанэ 1оры1уатэхэр къаугъоинэу пшъэрьшъ афаш1ыгъагъ. Джар иегъэжьак1эу ригъажьи, тыдэ зыщэ1и, сыд 1оф зеш1и, зэпыу имы1эу лъэпкъ жэры1о 1оры1уатэхэр къыугъоиным 1оф диш1агъ ыпсэ пэтыфэ. Исхьакъы къыугъоигъэ 1оры1отэ зэмыл1эужыгъуабэхэм тиинституты иархивы ч1ып1эшхо щаубыты.\nЛъэпкъ 1оры1уатэм ык1уач1и, идэхагъи ятэ ихьак1эщы щызэхиш1аг��эх Исхьакъы. Илъэпкъ ш1эжьи, илъэпкъ зэхаш1и зэгъэзэфагъэ щыхъугъэх 1оры1уатэхэм яджэныкъо маш1о. Зэлъаш1эрэ усэк1ошхоу Цыгъо Теуцожь, губзыгъэхэу, бзаш1охэу Къат Щэтан, ежь ятэу Гъэблэжъыкъу, а лъэхъаным илъэси 130-рэ зыгъэпйэгъэ Щыгъущэхьадж, ахэм анэмык1 къэбар1отэ ш1эгъуабэхэр Исхьакъы къылъэгъужьыгъэх, къа1отэжьыгъэхэр къытхыжьыгъэх. Ахэм ахэлъых лъэпкъым игъэш1э гъсту щызэ1уигъэк1эгъэ акъылыр, ахэм ащызэгъэу1угъ лъэпкъым игурышэ-гупшысэхэр, лъэпкъ художественнэ гупшысак1эр, псэлъак1эр. А 1оры1уатэхэр, егъэлыек1ыгъэ хэмылъэу, лъэпкъым идышъэк1эн шъыпкъэу щытых, лъэпкъ культурэм илэжьыгъэ хъазнэщы щызэгъэу1угъэ хъугъэх, ныбжьырэ гъаш1э я1энэу Исхьакъ ыш1ыгъэх...\nИсхьакъы къы1отэжьыгъэ ык1и къъгтхыжьыгъэ пшысэхэм, таурыхъхэм, тхыдэжъхэм, усэхэм, пщыналъэхэм ащыщхэр 1оры1отэ тхылъхэм къадэхъагьэх. Хъуаджэм икъэбархэр бэу къыугъоигъэх, ащ щыщхэр зыдэт тхылъи къыдигъэк1ыгъ. Исхьакъы и1офш1агъэ тыкъытегущы1э зыхъук1э, лъэлкъым идышъэк1эн - ихудожесгвеннэ псалъэ къызэриухъумагъэр ш1уш1эгъэшхоу зэрэфэтлъэгъурэм имызакъоу адыгэ фольклористикэм ихэхъоныгъи ащ и1ахь зэрэхэлъыр зыщыдгъэгъупшэ хъущтэп. Исхьакъы къыугъоижьыгъэ 1оры1уатэхэр я1эубытъп1эу тифольклорист ш1эныгъэлэжьхэм зэфэхьысыжьхэр аш1ых. Арышъ, щэч хэмылъэу, Исхьакъы угъоижьын 1офш1агъэу ыш1агъэр лъэпкъ 1оры1уатэхэм яхьыл1эгъэ гупшысэ зэфэхьысыжьхэр ш1ыгъэнымк1э гушъхьэ гъомылэ мэхъух.\nИсхьакъ зытхэмытыжьым охътэ гъэнэфагъэ теш1агъэми, тинепэрэ мафэхэми гъэзетхэм, журналхэм («Зэкъошныгъэм», «Жъогъобыным», «Самгъурым») къахауты гъэсэпэтхыдэ к1оч1э ин зыхэлъхэу угъоек1ошхом къытхыжьыгъэхэм ащыщхэр.\nИсхьакъы поэтическэ талант хэлъыгъ, литературнэ творчествэм фэщэгъагъ, Ар къэзыушыхьатыхэрэр къытхыжьыгъэхэм мымак1эу ахэолъагъо. Къызэра1отагъэм тет шъыпкъэу къытхыжьыгъэхэр ахэтых. Ау ахэтых инэу ежь ы1э зыхилъхьагъэхэри. 1оры1отэ усэм икъэхъун зы нэбгырэ е нэбгырэ заулэ къежьап1э и1эми, лъэпкъыр зэрэпсаоу хэлажьэ 1оры1уатэр жэ дэхьэ-дэк1эу къек1ок1ызэ. Адэ, ежь Исхьакъи лъэпкъым зэу щыщыба 1оры1уатэм ежь и1ахьи хилъхьан ы1омэ?! Темэу къы1этыхэрэмк1и, идейнэ джэмакъэу ахэ1ук1ырэмк1э, художесгвеннэ къэгъэлъэгъок1э амалэу щыгъэфедагъэмк1и, жэбзэ-псэлъэ зэхэлъык1эмк1и зэгъэфэныгъэшхо ахэлъэу яинагъэк1э повестым, романым анэсхэу Исхьакъ къытхыжьыгъэхэм ахэтых.\nАщ фэд, гущы1эм пае, «Дыдыкъуш» зыфи1орэ пшысэу къек1ок1 сюжет зылъэгу илъыр 1эпэрытх тхылъищы мэхъу. Ащ фэд, Мафэкъо Урысбыи ехьыл1агъэу тхылъ псау хъоу къытхыжьыгъ.\nИсхьакъ гущы1эгъу гъэш1эгъонэу щытыгъ. Ыш1эрэр бэу, ижабзэ дахэу, 1упк1эу, уедэ1у зэпытыгъэк1и уемызэщэу, л1ы губзыгъэ, л1ы 1уш, л1ы бзэш1уагъ. 1офш1эп1э кабинетым тисэу тызэрэгъэгущы1эзэ, къы1уатэрэм хэгъэщагъэу, адырэ къы1охэрэри гъэш1эгъоныгъэхэми, ахэмэ къахэш1этык1эу, къахэлыдык1эу, гъэсэпэтхыдэ к1эк1хэр, гущы1э щэрыохэр Исхьакъы къы1уатэхэрэм къахафэщтыгъэх. Ащ фэдэ къызыхэк1ырэм, сиедэ1уны дыхэтэу, а гъэсэпэтхыдэр, гущы1э щэрыор тхылъып1эм лъэтемытэу еэгъэк1ущтыгъэ. Къэбгъэуцумэ, къы1уатэрэм зэпычып1э фэхъущт, зэпыш1эжьыгъуае хъущт, нэмык1 лъагъо хихынк1и къэнэщтэп. Нэфэшъхьафырэ уахътэ ахэр къы1ожьынха-къымы1ожьынха?! Нэужык1э уеупч1ыгъэ шъыпкъэк1и, пхъэ куахьым мастэ хэзыдзагъэм фэд, къыгъотыжьына-къымыгъотыжьына?! Ащ фэд, Анцокъо Хьаджэбэч къытегущы1эзэ (а лъэхъаным Хьаджэбэчы игугъу аш1ыщтыгъэп, нэужыр ары ащ и1офш1агъэхэм ащыгъуазэ тызыхъугъэр), гущы1э щэрыохэу Хьаджэбэчы ытхыгъэхэу гущы1эжъ хъугъэ заулэ Исхьакъы къы1ожьи стхыгъагъэ. Хьаджэбэч гъэхъэгъабэу и1эмэ зэу ащыщ ар усэк1о 1эпэ1асэу зэрэщытыгъэр. Хьаджэбэчы и1эпэ1эсэныгъэ къытегущы1эзэ, Исхьакъы ышъхьэ къьйэти, ынэхэм нэфыр къак1ихэу, ы1упэ щхыпцД шъабэр телъэу, 1угуш1ук1ызэ къы1уагъ: «Ош1а, Абу, Хьаджэбэчы и1эпэ1эсэныгъэк1э ц1ыфмэ а1уагъэр? Ц1ыфмэ укъаш1эщт ухэтми узыфэдэр. Хьаджэбэчы ехьыл1агъэу «Гъэжъуанэ орэдыр еусы, Хьаджэбэчы сэуатэр хелъхьажьы», - ц1ыфмэ а1уагъ.\nГъэжъуанэр орэды1о бэлахьэу тичылэ дэсыгъ. Гъук1эл1ымэ ащыщ. Орэдыбэ ыусыгъ. «Мэзагъо иорэд» зыфи1орэ орэд ц1эрыlop Гъэжъуан зыусыгъэр. Ау а усэк1о ц1эры1ом нахьи Хьаджэбэч нахь агъэлъэшэу ыц1э ра1уагъ. «Сэуат» ы1омэ сыд къик1ырэр? Ош1а? - Сэ джэуапэу естыжьыщтым къемыжэу ежь къы1ожьыгъ: - Сэуатэр - бгырыпхым тыжьын мыжъоупц1эу пыш1агъэхэм хъырахъышъэ ш1ыгъэу атегъэлъэдэгъэ ш1уц1эр ары. Орэд сатырхэр ыгъэк1эрэк1эн Хьаджэбэчы ьшъэк1эу зэрэщытыгъэр ары ар зык1а1уагъэр...»\nА гущы1э хадзэу Исхьакъ къы1уагъэм Хьаджэбэчы и1офш1агъэхэм талъыхъуни зэдгъэш1эным игъогу тытыригъэуцуагъ... Ащ фэд, орэды1окъэбар1уатэхэм къатегущы1эзэ, Щыгъущэхьаджэ ыц1э къыри1уагъ. «Дэгъоу сэ къэсэпйэжьы а л1ыжъыр,- ы1уагъ Исхьакъы. Илъэси 130-рэ ыгъэш1агъэу 1933-рэ илъэсым идунай ыхъожьыгъ. Ащ ы1ощтыгъэр ош1а? «Мафэкъо Урысбый тыгъосэрэ к1элэц1ык1у ны1а сэ къысэлъытыгъэмэ!» Мафэкъо Урысбый ил1эхъупхъагъэхэу ыш1эхэрэр къы1отэжьыгъэу къэстхыжьыгъэх. Ащ къыси1огъэгъэ гущы1э щэрыохэр нибжьи сщыгъупшэжьыщтхэп. «Мо зэ къеплъи,- ы1уагъ Щыгъущэхьаджэ ыжэ зэтырихи, - къеплъ, къеплъ, олъэгъуба сцэхэр къызэрэхэк1ыхэрэр?» -щхьшцДызэ къы1уагъ л1ыжъым. Сэри згъэш1эгъуагъэ - цэжъит1у, гъожьышэ-ч1ыпц1ашъом ик1ыхи, ш1уц1э хъужьынхэу фежьагъэу ыцэпэш1онит1у дэт, адырэ ч1ып1эхэм фыжьыбзэхэу цак1эхэр къахэк1ык1ыгъэх, къыхэк1ык1ы пэтхэри ахэтых. «Джары дунаир зэрэк1орэр, сик1ал, къэш1эгъуай». Къы1уагъэхэр зэфихьысыжьызэ, зэк1оу, зэгъэфагъэу Щыгъущэхьаджэ къыпчъыгъ: «Сыл1ыжъ» с1онти, сцэхэр къэк1ых, «Сык1ал» с1онти, сынэхэм алъэгъужъырэп».\nАщ фэдэу, жъыхэм къа1уагъэу сыгу имык1эу бэхэр илъых» - игъаш1э псэ къыхэзылъхьэрэ ипйэжь Исхьакъы зэрилъап1эр ынэгу къык1эщыгъ.\n- Адэ, Исхьакъ, къэптхыжьыгъэхэм мыхэр ахэтыхэп, - сыгу къеоу къэс1уагъ.\n- Ары, ахэтыхэп, игъо сыфифэрэп. Джау гущы1эхэтэу, огъу-огъоу къыдэоежьых, - джэуапэу къытыжьыгъ.\n- Къэтхыжьыгъэныхэ фае ахэр, Исхьакъ.\n- Игъо тифэмэ, Тх��ам ы1уагъэр хъун, - мак1эу, шъабэу къэщхыпц1ыгъ Исхьакъ.\nИсхьакъы къы1отэрэ къэбарыр 1упк1эу ыгъэчъыщтыгъ: къызытегущы1эрэ 1офыгъори нафэу щытыгъ, хъугъэ-ш1агъэр иплъэгъук1эу 1упк1агъ, гупшысэу пкъырьшъыр лъэшыгъэ, ц1ыфыгъэ-дэхагъэм, гук1эгъум уфащэу, лъэныкъо пстэуми зэдаштэу гъэпсыгъагъэх...\nХэти ежь ык1уач1э къыхьыщтым фэдизк1э илъэпкъы фэлажьэмэ. - Ар ш1уш1эгъэшху. Исхьакъы иш1уш1агъэхэм ыц1э япхыгъэу ц1ыфхэм къахэнагъ.\nТхылъэу \"ЛЪЭПКЪ КIЭНЫМ ИУГЪОЕКIОШХУАГЪ\" (зэхэзыгъэуцуагъэр Цуекъо Нэфсэт) къыхэхыгъэ пычыгъох.","id":"<urn:uuid:d5750a9c-4dd7-4120-9bce-5a81dd4918eb>","dump":"CC-MAIN-2017-47","url":"http:\/\/aulassoki.ucoz.ru\/publ\/stati_na_adygskom\/lehpk_k1ehnym_iugoek1oshkhuag\/3-1-0-17","date":"2017-11-21T19:26:01Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-47\/segments\/1510934806422.29\/warc\/CC-MAIN-20171121185236-20171121205236-00582.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9848728776,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9848728775978088, \"kbd_Cyrl_score\": 0.014999591745436192}","num_words":3281,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.989,"perplexity_score":7988.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"21 Mayıs'ta Taksim'de, Beşiktaş'ta...\nHer Yerdeyiz!\nYine bir 21 Mayıs'ta Çerkes Soykırımı ve Sürgünü'nü dünyaya duyuracak ve Çerkes halkının kendini güvende hissedebileceği bir gelecek inşa ediyor olmanın tatlı telaşı ve heyecanı içerisindeyiz.\nGönül isterdi ki, 21 Mayıs'ta dünya kamuoyunun karşısına Çerkes halkı olarak; birlik olarak çıkalım. Farklarımız zenginliğimiz olsun, demokratik bir \"eylem birliği\" yapalım. Umudu büyütelim…\n\"Kutsal ittifak\"'ın, bu sene Yurtseverleri yalnızlaştırma planları olduğunu; aylardır çeşitli pazarlıkların yapıldığını, \"kilit isimler\"in kafakola alındığını, eylem saatleri dahil, herşeyi birbirlerini kollama ve Yurtseverlere olan desteği azaltma ekseninde planladıklarını bildiğimiz halde, \"Eylem Birliği\" talebimizde ısrarlı olduk!\nÇünkü Birlik, Çerkes Halkının 200 yıllık özlemi ve zaferinin müjdejicisidir.\nAma olmadı. Bazılarının egolarını kıramadık, narsizmlerine ilaç bulamadık. Üstüne üstlük birileri, bizim birlik için gösterdiğimiz bu çabayı zayıflık olarak yorumladılar. Sonuçta, geçen sene olduğu gibi bu sene de, \"herkes kendi yolunda yürüyecek!\"\n21 Mayıs'ta Taksim'de bizimle birlikte yürüyecek, sloganlarımızı haykırıp, pankartlarımızı taşıyacak herkes bilmeli ki:\nBİZLER için, 21 Mayıs, dünyanın en barışsever halklarından biri olan Çerkeslerin özgürlüklerini ve vatanlarını korumak için tutuştukları savaşın sona erdiği; galiplerin atalarımızın cesetleri üzerinde zafer gösterileri yaptığı bir gündür.\nBİZLER için, 21 Mayıs, Çerkeslerin savaşın yenilen tarafı olarak katliamdan geçirildikleri, topraklarının yağmalandığı ve nüfuslarının % 90'ını soykırım ve sürgüne kurban verdikleri bir gündür.\nBİZLER için, 21 Mayıs, Çerkesya'nın bağımsızlığını yitirdiği; işgal ve ilhak edildiği, emperyalist ve yayılmacı Çarlık Rusyasının bunu dünyaya ilan ettiği gündür.\nYani 21 Mayıs, Çerkesya'nın ve Çerkeslerin ilelebet yokedilmek istendiği bir gündür.\nVe BİZ Çerkesler, bugün hala hem anavatanımızda hem de diasporada gelecek kaygısı içerisinde yaşıyorsak; varlığımız tehdit altındaysa, bunun sorumlusu, Çarlık Rusyası'nın politikalarının hala devam ediyor olmasıdır.\nAma, bu savaşın saldırgan ve savaş suçlusu olan tarafı, Çarlık Rusyası'nın mirasçısı devlet yaptıklarını kabul etmeye, sonuçlarını telafi etmeye yanaşmıyor ve sorunu inkar etmeyi yeğliyor.\nBu nedenle BİZLER, 21 Mayıs'ta:\n\"Çerkes Soykırımı ve Sürgünü\"nün tanınması, tüm sonuçları ile birlikte telafi edilmesi; yani ADALET İÇİN…\nAtalarımızın cesetleri üzerinde geçit törenleri düzenleyip Çerkesleri yokettiklerini sananlara, \"bizi yokedemediniz\" diye haykırmak ve HESAP SORMAK İÇİN…\nÇerkes Soykırım ve Sürgünü'nün 150. Yıldönümünde, atalarımızın kemikleri ve ruhları üzerinde, tarihi başkentimiz Soçi'de düzenlenmek istenen OLİMPİYATLARA HAYIR demek için…\nHaritalardan ve hafızalardan silinmek istenen ÇERKESYA'nın hala yaşadığını ve bir gün mutlaka yeniden kuracağımızı ilan etmek ...\nYani bize yapılan haksızlıkları tersine çevirme irademizi göstermek; \"direneceğiz, dirileceğiz, Çerkesya'da sonsuza kadar yaşayacağız\" diye haykırmak; UMUT VE DİRENİŞ TOHUMLARI EKMEK İÇİN…\n20 Mayıs 2012 günü,\nsaat 15 00'da,\nTaksim'de, Tramvay Durağı'nın önünde buluşup, Rusya Federasyonu konsolosluğuna doğru bir protesto yürüyüşü yapacak; oradan Beşiktaş'a geçerek KAF FED'in etkinliğine destek vereceğiz.\nBİZLER için suçlusu ve sorumlusu belli olan bir soykırımın kınanacağı, sesimizi yükseltip öfkemizi haykıracağımız, çözüm talep edeceğimiz mercii ve ülke neresiyse, 21 Mayıs'ta toplanacağımız yer de orasıdır. Bu nedenle, İstanbul'da Taksim başta olmak üzere, RF'nun tüm kurumlarının ve temsilciliklerinin önü bizlerin, yani seslerini yükselten Çerkeslerin barışçıl-demokratik; ama kararlı ve cesur adımlarla toplandıkları merkezler olmalıdır.\nAma artık \"ÇERKES ULUSAL DİRENİŞİ\" üzerinde Çerkes'in yaşadığı her yere yayılmalı; Taksim'e gelemeyecek olanlar da, yaşadıkları köylerde ve kasabalarda güçlerine uygun etkinlikler örgütlemeliler.\nDuyarlılıklarını gösterip etkinliklere katılacak herkesi günün anlamına ve gelecek vizyonumuza uygun pankartlar, afişler ve sloganlar hazırlamaya; kimliği, hedefi, sloganları ve yöntemleri net olan 21 Mayıs etkinliklerimize ve bu etkinlikleri örgütleme-hazırlık toplantılarımıza katılmaya çağırıyoruz.\nYaşasın Çerkes Kalma Mücadelemiz!\nYaşasın Çerkesya!\nÇERKESYA PLATFORMU\nЖЪОНЫГЪУАКIЭМ И 21-М ТАКСИМЫ, БЕШИКТАШЫИ, ТЭДЫКIИ ТЫЩЫIЭЩТ!\nИджыри зы жъоныгъуакIэм и 21-м Адыгэхэр лъэпсэгъэкIод ыджи яхэку къызэрэрафыгъэхэр зэрэдунаеу щыдгъэIунэу ыджи лъэпкъым ицахь зытелъ къэк1оныгъэр зэрэфэдгъэпсырэм ибырсыр IэшIу тыхэт.\nГур зыфеягъэр жъоныгъуакIэм и 21-м дунаем ыпышъхьа адыгэ лъэпкъыр зы хъугъэу тиуцонэу арыгъэ. Зэфэмыдэу тхэлъхэр ти байныгъэу, тикIуакIэ зэхэдгъахъоу акциер едгъэкIокIынэу тигугэр нахь ины тшIынэу арыгъэ.\nМыгъэ «хэгъэгупсэхэр» язакъоу къагъэнэнхэум пай мэзэ пчъагъэм къыкIоцI такIыбкIэ зэрэзэдэгущаIэхэрэр, тIэкIу ыпэ ит цIыфхэр агъэщэхъунхэу зэрэпылъхэр, акциер зэрекIокIыщт сыхьатым фырикIужьэу ежьхэр зэрэзэфэсакъыжъхэрэр тшIэ пэтэу «зэгот акцие»-м тыкIэдэуагъ.\nСыда пIомэ, «зэготыныгъэр» адыгэ лъэпкъыр илъэс 200 хъугъэу зыкIэхъопсырэр ыджи текIоныгъэм имэкъэгъэIоу щыт.\nАу хъугъэп. Зыгорэхэм яшъхьа шIулъэгъуныгъэм тыфырикъугъэп, янарцизмэм Iэзэгъу фэдгъотыгъэп.\nЖъоныгъуакIэм и 21-м тэ тигъусэу рыкIощтхэр, ти слоганхэр къэзыIощтхэу, ти тхыгъэ плакатхэр зыIыгъыщтхэм ашIэн фаер мыхэр ары :\nТЭРКIЭ жъоныгъуакIэм и 21-р, дунаим мамырныгъэр анахь зикIасэ лъэпкъымэ ащыщ адыгэхэр зыфэзэуагъэхэр яшъхьа фитыныгъэр ыджи яхэку къаухъумэным изао зэраухыгъэр, къытекIуагъэхэмр тятэжъмэ яхьадэхэм зэрэрыкIуагъэр, ятекIоныгъэр зыхагъэунэфыкIыгъэ мафэу щыт.\nТЭРКIЭ жъоныгъуакIэм и 21-р, адыгэхэм къазэрэтекIуагъэу, ячIыгу гупсэ зэрапхъуагъэхэу, яцIыфышъхьа пчъагъэм и 90 %-р лъэпсэкIодэу ыджи яхэку зэрэрафыгъэхэм и мафэу щыт.\nТЭРКIЭ жъоныгъуакIэм и 21-р, Черкессия хэгъэгум ишъхьафитыныгъэр зышIокIодыгъэ, имперялист ыджи колонялист урысые пэчъахьыгъом тихэгъэгу зэриштагъэм и макъэ зэрэдунаеу зыщигъэIугъэ мафэу щыт.\nАщ къикIырэр, жъоныгъуакIэм и21-р Черкессия ыджи Черкесхэр (адыгэхэр) егъашIэрэ агъэкIодынхэу зыфеягъэхэ мафэу щыт.\nЫДЖИ ТЭ АДЫГЭХЭР, НЕПЭ, тихэкуми, диаспорэми къэкIоныгъэ гугъапIэ тимыIэу кIодыжьыным ищынагъор къытшъхьарытэу тэпсэумэ, ар зилажэр УРЫСЫЕ ПЭЧЪАХЬЫГЪОМ ИПОЛИТИКЭХЭМ ИДЖЫРИ ЗЭРЭЛЪЫКIУАТЭРЭР АРЫ.\nЗао блэкIыгъэм мысагъэ зиIэ лъэныкъоу урысые пэчъахьыгъом и кIэлIыкIо къэралыгъор мыхъунэу ышIагъэхэр ыштэрэп ыджи адыгэ лъэпкъ Iофыгъор щымыIэу елъытэ, зытригъахьэхэрэп.\nДжащ къыхэкIэу ТЭ, жъоныгъуакIэм и 21-м :\nАдыгэхэр лъэпкъгъэкIод ыджи яхэку зэрэрафыгъэхэр аштэнэу ыджи ащ ыуж къыкIэлъыкIощт гъэцэк1эжьынхэр къафаш1эжьынэу, ащ къик1ырэр ЗЭФЭНЫГЪЭМ ПАЙ.\nТятэжъмэ яхьадэхэм рыкIуагъэхэу Адыгэхэр агъакIодыгъэу зышIошIыхэрэм, «тэ тыжъугъэкIодын шъулъэкIыгъэп» ят1оноу ыджи тяупчIыжьынэу…\nАдыгэхэр лъэпкъгъэкIод ыджи яхэку зэрэрафыгъэхэр илъэс 150-рэ зыщыхъущтым, тятэжъмэ якъупщхьахэм ыджи япсэхэм, Черкессием икъэлэшъхьаIэщтыгъэу шъачэ ашIын агу хэлъ олимпиядэхэм тафаеп тIоным пай…\nКартэхэм ыджи тигу-тишъхьахэм тщагъэгъупщэжьыным пай зыпылъыхэрэ ЧЕРКЕССИЕР иджыри зэрэпсаоу зэрэщыIэр ыджи мафэ горэм иджыри ар зэрэдгъэпсыжьыщтыр зэрэдунаеу дгъэIунэу…\nМыхъунэу къызэдезэкIуагъэхэр зэпрыдгъэзэжьын зэрэтлъэкIыщтыр ядгъэлъэгъунэу ыджи «тыбэнэщт, псэ къызпыдгъэкIэжьыщт ыджи дунаир къутэжьыфэ Черкессием тыщыпсэущт» тIонэу ; гугъэм ыджи бэнэныгъэм ичылапхъэхэр етыутынэу…\nЖъоныгъуакIэм и 20-м Сыхьатыр 15.00-м\nИстамбыл Таксим, трамвай уцупIэм тызэIукIэнышъ, Урысые федерацием и консульствэ лъэныкъом трыкIоу протест тшIынышъ, ащ ыуж КАФ-ФЕД-м Бешикташ щызэхищэщт жъоныгъуакIэм и 21-м пай гукъэкIыжь зэIукIэу щыIэщтым тыхэлэжэщт.\nТЭРКIЭ лъэпкъгъэк1од ыджи тихэку тыкъызэрафыгъэмкIэ ти макъэ Iэтыгъэу тепчIыжьынэу, лажэр зилажэр гъэнэфагъэу щыт къэралыгъор тэдми джа къэралыгъом ялIык1о унэхэм текIолIэнэу ары. Джащ пай, Истамбыл Таксим апэу, урысые федерацием ялIыкIо унэхэм зимакъэ къэзыIэты шIоигъо пстэури зэкIолIэн фаер. Адыгэхэм демократикэу щыт ыджи мамырныгъэ зыхэлъ акциехэр, теубытагъэ - пытагъэ хэлъэу зыщырагъэкIокIын фаехэр ары.\nАу, АДЫГЭ ЛЪЭПКЪ БАНЭР «адыгэхэр зыщыпсэурэ чIыпIэ пэпчъ зиушъомбгъун, Таксим къэмыкIошъущтхэр зыдэщыIэхэ къуаджэхэм, къалэхэм Iамалэу яIэм елъытыгъэу акциехэр рагъэкIокIын фай.\nЛъэпкъ гумэкI зиIэу акциехэм хэлэжьэщт пстэуми мафэм мэхьанэ иIэм елъытыгъэу ыджи къэкIоныгъэм тызэреплъырэм диштэу афишэхэр, слоганхэр агъэхьазырынхэу, зыщыщыр, зислоганхэр ыджи иIофшIакIэ гъэнэфагъэу щыт жъоныгъуакIэм и 21-рэ акцие тшIышIтым хэлэжэнхэу ыджи ащ зыфэдгъэхьазыным пай зэхэтшэщт зэIукIэхэм хэлэжахьынхэу тяджэ.\nОРЭПСАУ АДЫГЭ ТЫКЪЭНЭЖЬЫНЫМ И БЭНЭНЫГЪЭР!\nОРЭПСАУ ЧЕРКЕССИЕР!\nЧЕРКЕССИЕ ПЛАТФОРМА\nفي 21 مايو نحن في تاكسيم... نحن في بشيكتاش... نحن في كل مكان!\nفي 21 مايو سنعلن إبادة وطرد الشعب الشركسي لكل الدنيا، ونحن في هيجان وإثارة لطيفة لإنشاء استقبال يعيش فيه الشعب الشركسي في أمن كامل.\nالقلب يميل إلى أن نخرج أمام الرأي العام نحن، الشعب الشركاسي، معًا، باتحاد واتفاق. اختلافاتنا ثروتنا، نقوم باتحاد حركة دموقراطية، نخفي في أنفسنا أملًا.\nأصرنا على طلبنا على \"اتحاد الحركة\" بالرغم أننا كنا نعرف أن \"الاتفاق المقدس\" يخطّط تغريب الوطنيين في هذه السنة، وأن طوال الشهور أقيم بمساومات، وأعتق بعض الأشخاص الم��مة، وأنهم يخططون كل شيء –حتى ساعات الحركات- في مدار حماية أحدهم للآخر وتقليل الدعامة للوطنيين.\nلأن الاتحاد، بشرى لانتصار اشتياق الشعب الشركسي منذ 200 عاما.\nولكن لم نستطع... عجزنا أن نهدم \"أنا\" البعض، ما وجدنا علاجا لأنانيتهم. وعلى ذلك علق البعض على جهدنا هذا با\"الضعف\". وفي النتيجة، كما كان في السنة الماضية، الكل شيمشي على طريقه!\nعلى كل من سيمشي وسيهتف معنا وتحمل لافتاتنا في 21 مايو في تاكسيم، أن يعرفوا:\n21 مايو عندنا، يوم نهاية حرب يحاولون به الشراكسة –وهم أكثر شعوب الدنيا مسالمةً- حماية وطنهم وحريتهم، ويوم يقوم الغالبون بمظاهرات الانتصار على أجساد آبائنا.\n21 مايو عندنا، يومٌ أصيب فيه الشراكسة -المغلوبون في الحرب- بمجزرةٍ، ويوم نُهب ترابهم، وضحّوا بـ90ـ% من سكانهم للمجزرة والتغريب.\n21 مايو عندنا، يوم ضيّعت فيه شركيسيا حريتها، احتُلَّ وأُلحِقَ، ويوم أعلن بذلك روسيا القيصريّة المستعمر التوسّعي.\nأيْ، 21 مايو، يوم يراد به إتلاف الشراكسة وشركيسيا أبدًا!\nونحن –الشراكسة، إذا كنا نعيش في وطننا ومتشتتين في العالم في قلق استقبالي، وموجوديتنا تحت التهديد، المسؤول عن هذا استمرار سياسة روسيا القيصرية حالًا.\nولكن، تمتنع الددولة الوارثة لروسيا القيصرية، -وهو طرف معتد ومجرم لهذا الحرب، عن قبول ما فعلته وتعويض الخسائر، وترجح إنكار هذه المشكلة.\nولهذا السبب نحن في 21 مايو،\nلاعتراف مجزرة الشراكسة وتغريبهم، ولتعويض خسائرها بكل نتائجها، أيْ: للعدالة،\nحتى نصيح في وجه الذين يقومون بمظاهرات فوق أجساد آبائنا وظنون أنهم أتلفوا الشراكسة \"لم تتلفونا!\" ونتساءل!\nلنحتجّ على الأوليمبياد المخططة في عاصمتنا التاريخية –سوشي- فوق أرواح وعظام آبائنا في ذكرى سنوية 150 للمجزرة والتغريب،\nلنعلن أن شركيسيا الذي يتمنى أن يلغى من الخريطة والذكريات لا يزال موجودًا وسيشكل دولته يومًا قط!\nأي، لنظهر قوة إرادتنا في ردِّ الظلومات، لنصيح \"سنعود! سنحيي! وسنعيش في شركيسيا أبدًا!\" ولزرع بذول الأمل والمقاومة!\nفي 20 مايو 2012،\nفي الساعة 15.00،\nسنلتقي أما محطة القطار في تاكسيم، سنمشي إلى قنسولية روسيا للاحتجاج، ومن هناك سنمر من بشيكتاش ونؤيِّد فعالية اتحاد الجمعيات القوقازية.\nوبعد ذلك، يجب أن ينشر المقاومة الوطنية الشركسية لكل أرض يعيش الشراكسة عليها، والذين لا يأتون إلى تاكسيم يجب أن ينظموا فعاليات في القرى والبلادات مدى قدرتهم.\nندعو كل من يشعر بحساسيته واشترك في المظاهرات إلى إعداد لافتات وملصقات وشعارات مناسبة لمعنى اليوم والرؤية المستقبلية، وندعوهم إلأى فعاليات 21 مايو التي أهدافها هتافاتها وأساليبها واضحة، وإلى اجتماعاتنا لتنظيم هذه الفعاليات.\nالنضال الشركسي سعيد بالبقاء!\nشركيسيا وأنتم بخير!\nبلاتفورم شركيسيا.\nYaptıkları zülmü tanımayanlara inat, 20 Mayıs saat 15:00' de Taksimdeyim...16 Mayıs 2012 Çarşamba Saat 12:34\nyurtsever ADİGE lerin olması gereken yerde, olması gereken saatte ordayız, 15:00 da Taksimdeyiz.. adige way way..13 Nisan 2012 Cuma Saat 21:45\n20 Mayis'da saat 15.00'de Taksimdeyiz...12 Nisan 2012 Perşembe Saat 11:47","id":"<urn:uuid:51cf1a3c-f9a8-46cc-b554-20664539012a>","dump":"CC-MAIN-2017-47","url":"http:\/\/www.cherkessia.net\/bakisacimiz.php?id=3318","date":"2017-11-21T13:45:17Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-47\/segments\/1510934806388.64\/warc\/CC-MAIN-20171121132158-20171121152158-00461.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5028609037,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":25,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5028609037399292, \"gag_Latn_score\": 0.27052050828933716, \"wsg_Telu_score\": 0.02332242578268051, \"kff_Telu_score\": 0.021534617990255356, \"xmf_Geor_score\": 0.020876377820968628, \"tur_Latn_score\": 0.012412337586283684, \"tly_Latn_score\": 0.011919491924345493}","num_words":5006,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.017,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.005,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.577,"perplexity_score":12523.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"БзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм икъулыкъушIэхэм кIэлэеджакIохэм апае психологическэ щынэгъончъэнымкIэ урок мы мафэхэм апэрэу зэхащагъ.\nГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипсихологическэ къулыкъу ипащэу Екатерина Карповар Мыекъуапэ дэт лицееу N 19-м икIэлэеджакIохэм гущыIэгъу афэхъугъ. БзэджэшIагъэхэр ныбжьыкIэхэм зэрамыхьанхэм, джащ фэдэу ящыIэныгъэ щынэгъончъэным апае узэрэзекIощт шIыкIэхэр къафиIотагъэх, тестхэр кIэлэеджакIохэм аригъэкIугъэх.\nДжащ фэдэу Интернетыр зыгъэфедэрэ кIэлэцIыкIухэм ыкIи Iэтахъохэм ящынэгъончъагъэ епхыгъэ гумэкIыгъохэри урокым къыщаIэтыгъэх, ахэм япсихикэ зэщымыкъоным фэшI анахь мэхьанэ зиIэ лъэныкъохэр къыхагъэщыгъэх.\nЗэрагъэунэфыгъэмкIэ, щынэгъончъэ зекIуакIэр зыфэдэр зышIэрэ ыкIи зезыхьэрэ цIыфыр ары ухъумагъэ хъурэр. ЗекIокIэ гъэнэфагъэхэр ышIэ къодыекIэ (унэм къимыгъахь, упчIэхэм джэуап ямытыжь, умышIэрэ цIыфым автомобилым удимытIысхь) ныбжьыкIэм ищынэгъончъагъэ къыухъумэшъущтэп, ышIэ мыхъущт закъохэр арэп ащ къыхиубытэнхэ фаер.\nЩынагъо къызпыкIыщтыр ныбжьыкIэм зэхишIыкIын ыкIи ащ зыщиухъумэн амал иIэн фае.\nБзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:7be9e8cd-3bdb-45eb-a365-8cc7a59acfc4>","dump":"CC-MAIN-2017-47","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BAi%D0%BE%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B3%D1%83%D1%89%D1%8Bi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83-%D0%B0%D1%84%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2017-11-20T11:53:49Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-47\/segments\/1510934806030.27\/warc\/CC-MAIN-20171120111550-20171120131550-00575.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9292469025,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9292469024658203, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07053746283054352}","num_words":378,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.125,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.909,"perplexity_score":1990.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"|Унэрэкъо Мир. Адыгэ хабзэр лъэпкъым идунэе хащ|\n|29.01.2011 г.|\n\n\nУнэрэкъо Мир\nАдыгэ хабзэр лъэпкъым идунэе хащ\nХабзэм цIыфыр икъежьапI\nХабзэр цIыфым къыдежьэ, цIыфыр цIыфы хъуным ар изы амал. Хэбзэ гъэуцуным дэмылэжьагъэрэ, хэбзэ гъэуцугъэм рымылэжьагъэрэ лъэпкъ щыIэп. Лъэпкъхэр зэрэзэтекIхэрэр – а хэбзэ гъэуцугъэм къыдилъытэрэ шэн-зекIуакIэхэр зэрэзэфэшъхьафхэр ары.\nАр къэзгъэшъыпкъэрэ щысэ зытIу къэтхьын. ХьакIэмрэ бысымымрэ зэрэзэпэгъокIыщтым къешIэкIыгъэ хабзэхэр лъэпкъ пэпчъ икультурэ хэгъэщагъ. Ау а хабзэхэр зэбгъапшэмэ, бгъэшIэгъон фэдизэу зэтекIых. Адыгэ хабзэр пштэмэ, мэфищэ щысыгъэ хьакIэр унагъом щыщ хъугъэу елъытэ. Ау арап лъэпкъхэм ащыщхэм яхабзэ пштэмэ, цIыфыр зы унагъом мэфищым ехъоу щыхьакIэн фитэп. Мэфищ зытекIыкIэ, тыгъуасэ ихьакIэгъэ цIыфыр бысымым ыгъэнэгъоджэнри, шъобж р��хынри, пыи ышIынри а лъэпкъхэм яхэбзэ гъэуцугъэ къырегъэкIу, ащкIэ фитыныгъэ къареты.\nДжыри зы щыс. Сыд фэдэ лъэпкъи, сыд фэдэ зэмани бзылъфыгъэр, нахьыжъыр хэгъэушъхьафыкIыгъэу хабзэм къегъэгъунэх. Ау мы аужрэ лъэхъаным, анахьэу я ХХ-рэ лIэшIэгъум, Европэм, Америкэм якъэралыгъо зэфэшъхьафхэм еплъыкIэ ямышIыкIэ щыфытагъэ хъугъэ: бзылъфыгъэ хэкIотагъэмрэ пшъэшъэ ныбжьыкIэмрэ IофшIапIэм пчъэ ихьагъум щызэрихьылIэхэмэ, пшъэшъэжъыер къызэкIакIоу, гъогупэр нахьыжъым зыриткIэ, ащкIэ ыушъхьакIугъэм фэдэу бзылъфыгъэ нахьыжъым къыщэхъу. Бзылъфыгъэ хэкIотагъэм ар иджагъо зэрэхъугъэр къыхэщэу пшъэшъэ ныбжьыкIэм къегыини ылъэкIыщт. Адыгэ хабзэр пштэмэ, сыдигъокIи нахьыжъым тефэрэ шъхьакIафэр бзылъфыгъэм фегъэшъуашэ.\nЛъэпкъ щыIэп укIытэр ымышIэу. УкIытэр дунэепсэу цIыф нэшанэу щыт. Ау гъэшIэгъоныр лъэпкъ зэфэшъхьафхэм ашIоукIытагъор ары. ГущыIэм пае, Африкэм къихъухьэгъэ лъэпкъмэ ахэт мафэу шхэным теукIытыхьахэрэр: укIытэм къыхэкIэу чапэр зэхаоу, шIункIы мыхъоу Iанэ къаштэрэп. Ау а лъэпкъ дэдэм ибзылъфыгъи ихъулъфыгъи джанэ ащымыгъэу лъапцIэхэу хэтыныр къырагъэкIу, ащ теукIытыхьэхэрэп, аущтэу зыкIэхъурэр ахэр лъэпкъ зэрыхъухьэгъэ чIыналъэр дунаим ианахь фэбапIэмэ ащыщышъ ары.\nАщ фэд, адыгэмкIэ гуащэр, нысэр, ар къэзыщэгъэ кIалэр зэлъэхэхьанхэр укIытагъощтыгъэ. УрысхэмкIэ ащ зи хэлъэп, ар ялъэпкъ хабзэкIэ укIытагъоп, къекIу. Ащ фэдэ щысэу бэ къэпхьын плъэкIыщтыр.\nАрышъ, зэрэнафэу, зы лъэпкъым шIоемыкIур адырэм къыригъэкIоу, зы лъэпкъым цIыфышъхьэр зэригъэлъэпIэрэ зекIуакIэр адырэм хэбзэнчъагъэу ылъытэу бэрэ мэхъу. ЫпшъэкIэ къызэрэтIуагъэу, лъэпкъ хабзэхэр зэрэзэтемыфэхэрэр къызхэкIырэр, лъэпкъхэм ятарихъ гъогу, ядунэееплъыкIэ, акъылрэ гупшысэрэкIэ алэжьырэр зэрэзэфэмыдэр ары.\nНэбгыритIу зы уахътэм, зы чIыпIэм щызэIукIэхэмэ язэфыщытыкIэщтыр, а нэбгыритIур зэрэзэбгъукIощтхэр лъэпкъ пстэухэми хабзэкIэ агъэнафэ: бжым зэфашIыщта, хьауми шIуфэс IэпэубыткIэ зэпэгъокIыщтха. ЦIыфхэр зэIукIэхэу шIуфэс зэрахы зыхъукIэ, аIапэ зэрагъэубытыныр къызхэкIыгъэми тарихъ къэбар пылъ. Ижъырэ-ижъыжьым нэбгыритIу зызэIукIэкIэ, гухэлъ бзаджэ зэрэзэфырямыIэм ишыхьатэу зэрэIэгунэкIхэр зэрагъэлъэгъужьын фаеу алъытэщтыгъэ: \"Мары, къеплъ, сIэгу къабзэ, нэкIы, мыжъуи, гъойи чIэлъэп, ул згъэузынэу гухэлъ сиIэп\", - къырагъэкIэу аIапэхэр зэфащэйи, ащ щыгушIукIыжьхи, Iэщэигъэхэр зэрагъэубытыжьыгъэу енэгуех. АрынкIи хъун. Ау щэч зыхэмылъыр – хабзэм икъежьапIэр цIыфышъхьэр ары. КъызэрэтIуагъэу, хабзэр цIыфым иIэшIагъ ыкIи цIыфым фэIорышIэ.\nАу ежь цIыфыри цIыфы зышIыгъэмэ хабзэр ащыщ. Хэбзэ гъэнэфагъэм тетэу, шэпхъэ гъэуцугъэм рыгъуазэмэ, изекIуакIэ, ищыIакIэ ащ ригъапшэмэ, игъогу ригъэузэнкIызэ, цIыфыр непэ къынэсыгъ.\nЦIыфыр цIыфы зэхъулIэгъэ нэшанэмэ апэрэр бзэр ары. Бзэм имылъ шIэныгъэ щыIэп. Нэм ылъэгъурэ пстэури бзэм илъ гупшысэкIэ цIыфым зэрегъафэ. ЛъэпкъшIэныгъэ къэбарыр лъызгъэкIуатэу, къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм алъ��згъэIэсри бзэр ары. Ау лъэпкъ культурэм изыIахьэу хабзэр пштэмэ, ащ ыпсэ илъагъор – щысэр ары. ЦIыф къихьэмэ узэрэфэтэджын фаер адыгэ унэгъокIоцI хабзэу сабыим ынэгу мафэ къэс кIэкIрэмэ ащыщ. А зекIокIэ хабзэр – нэрлъэгъу щыс.\nХабзэм щысэр илъагъу. Хабзэр щысэкIэ мэзекIо.\nАу щытми ащи къэбар пылъ:\nЛIыжъ тIысыжьыгъэм иунэ илъэс зытфых зыныбжь шъэожъыер къызехьэм, фэтэджи, ащ исэлам щытэу ригъэгъэзэжьыгъ.\n– Алахь-алахь! Сабыим пае умытэджми хъунба! – зыIони ар зылъэгъугъэхэм къахэкIыгъ.\n– Сабыим изакъоп сызфэтэджрэр, сэ сицIыфышъхьи сыфэтэджыжьы, –ыIуагъ лIыжъым.\nМы къэбар кIэкIыр гъэсэпэтхыдэу адыгэхэм къахэнэжьыгъ. Зэ нэмыIэми ар зэхимыхыгъэу \"сыадыг\" ыIоу зы цIыфи щыIэпщтын. АпэрэмкIэ, мыр зишыхьатыр – цIыфышъхьэм ныбжьым емылъытыгъэ уасэу тефэрэр ары. ЯтIонэрэмкIэ, щысэтехыпIэ зекIуакIэм бзэм илъ къэбарыр итегъэкIапI, игъуаз, иIэпыIэгъу. Арышъ, хабзэм ыкупкIэу непэрэ адыгэ лъэпкъыр зэрыгъуазэрэр щысэмрэ къэбарымрэ аIэ зэкIэдзагъэу лъагъэкIуатэ.\nАу ащ изакъоп хабзэм бзэр итегъэкIапIэ зыщыфэхъурэр. ЩыIакIэм хэзыгъэ псэукIэ амалхэм къяшIэкIыгъэ шэн-хэбзэ зекIуакIэхэр блэкIыгъэм исаугъэт къэбархэу бзэм илъхэу лъэпкъшIэжьым къыхэнагъэх. Ащ фэдэх адыгэ шыумрэ гъогу техьэгъэ бзылъфыгъэмрэ къяшIэкIыгъэ хабзэхэр. Ахэр цIыфышъхьэмрэ лъэпкъымрэ зэлъызгъэIэсрэ лъэпкъшIэныгъэ тарихъ къэбархэу къэнагъэх. Непэ шыуи, чыжьэ лъэсрыкIуи, пхъэцокъэрыкIо пшъашъи уарихьылIэжьыщтэп. Ау ащ япэсыгъэгъэ хабзэхэр лъэпкъ гъэгушхо къэбархэу лъэпкъшIэжьым къыхэнагъэх:\nУпщыми, упачъыхьэми, улIэу паIо пщыгъмэ, бзылъфыгъэм укъыфепсыхыныр;\nУгощэпшъашъэми уипхъэцуакъэ укъепсыхынышъ, ащкIэ Iоф зиIэу гъогу техьэгъэ шыу купым шъхьэкIэфагъэ япхыныр;\nБзылъфыгъэу зигъогупэ къыплъэхэзынагъэм шышъхьэдэгъазэу игъогу техьажьыфэ уежэныр;\nШыр зиIэдэжьэу къыпэплъэрэ шыу купым лъэс-пхъэцокъэрыкIоу, икушъхьэIыгъ икIэхэтэу бзылъфыгъэр ябгъукIоныр – а зэпстэур шэн-хэбзэ къэбарэу, лIэшIэгъухэм яатэкIэныжъэу къыднэсыжьыгъ.\nДжырэ адыгэ щыIакIэм, уахътэу тызщыпсэурэм, зекIокIэ амалэу щыIэхэм (шым ычIыпIэ – машинэхэр, гъогупэр зэрэзэпыпчыщтыр –светофорым иунашъу, чылэ гъогу рэхьатым ычIыпIэ – къэлэ урамэу шъозехьэм фэдэр…) гъогууанэм щызэфэзыгъэ бзылъфыгъэмрэ хъулъфыгъэмрэ азыфагу илъыгъэ кIухьэ-кIыхьэу ижърэ хэбзэ гъэуцугъэм къыдилъытэщтыгъэр ахэзэгъэжьрэп. Ау хабзэр къэбарым илъэу лъэпкъшIэныгъэм хэгъэщагъэшъ, непэрэ адыгэ бзылъфыгъэм ыпсэ а гупшысэм рыгъуазэзэ, шъхьакIэфэгъэ зекIуакIэм фэплъыры; хъулъфыгъэри, сыд фэдизэу уахътэмрэ джырэ щыIакIэмрэ ядэкъацэ пэрэохъу фэхъуми, а ижърэ лIыгъэшIэпIэ адыгагъэм инэпIэхъ хъопсапIэ рэгъуазэ. Ар къызхэкIрэр хабзэм ишъуашэ ит зекIокIэ закъор арэп, бзэм илъ къэбарыри ащ сыдигъуи игъус.\nБлэкIыгъэ лъэхъаным диштэщтыгъэ хабзэр къэбаркIэ мэзекIо. Ары цIыфыр цIыфы зэхъулIэгъэ нэшанэхэу бзэмрэ хабзэмрэ хэтырэ лъэпкъкIи, анахьэу адыгэмкIэ, лъэпсэгъэуцу-лъэпсэгъэпыт�� амалэу зыкIыщытыр.\nЦIыфыр адырэ псэ зыпыт пстэумэ зэратекIрэр – игупшысэ бзэм илъэу, изекIуакIэ хабзэм тетэу зэрэщытыр ары.\nАдыгагъэр – лъэпкъгъэпс лъапс\nАдыгэм иадыгагъэрэ ихабзэрэ илъэпкъышъхьэ къыдэхъугъэх. Лъэпкъ пстэури зэрэзэфэдэр – лъэпкъымрэ ащ илъэпкъ хабзэрэ зэрэзэлэгъухэу, къызэрэзэдэхъугъэхэр ары. Адыгэ хабзэм ар дэгъоу хэолъагъо ыкIи къегъэшъыпкъэ. Зэгорэм адыгэм уцогъу къыфэхъугъэгъэ лъэпкъхэм, непэ къегъэтIысэкIыгъэ лъэпкъхэри зэрахэтэу, уахаплъэмэ, емрэ шIумрэ, дэгъумрэ дэимрэ, екIурэмрэ екIурыджэмрэ зэхэзгъэушъхьафыкIрэ хэбзэгъэуцугъэр илъэпкъыцIэ рипхыгъэу зи ахэплъагъорэп.\nАр зигупшысакIэрэ зибзэгъэпсыкIэрэ къыхэфагъэр адыгэхэр ары: адыгэ - адыгагъ.\nА гущыIэгъэпс зэпышIапIэм адыгэ лъэпкъымрэ адыгагъэмрэ зэкIэрыпчын умылъэкIынэу тарихъ гъогууанэм къызэрелыгъэхэр нафэ къешIы.\nЕмрэ шIумрэ дунэе гупшысэм щызэпызышIэрэ ыкIи щызэхэзгъэушъхьафыкIрэ философие шIэныгъэм икъежьапIэ зэ кIэкIэу къыфэдгъэзэжьын. Илъэс 2400-рэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, ижърэ урым (грек) шIэныгъэлэжьэу Аристотель этикэр зы шIэныгъэ Iахьэу философием къыхигъэушъхьафыкIыгъ. Ащ цIэу фиусыгъэр \"чIыпIэ\" зыфиIорэ гущыIэм къытырихыгъ. Гурыт лIэшIэгъухэм латинабзэ зыIулъ лъэпкъхэм ягупшысэ мы мэхьанэ дэдэр зиIэ терминэу \"мораль\" зыфиIорэр \"шэны – темперамент\" къызэрыкIрэ гущыIэмкIэ щагъэунэфыгъ. Я XVIII-рэ лIэшIэгъум мы мэхьанэр иIэу \"нравственность\"-р апэрэу урысыбзэ гущыIалъэм къыдэхьэ. Ащи гущыIэгъэпс лъапсэ фэхъугъэр \"шэны - нрав, характер\" зыфэпIощтыр ары. Мы терминыр игущыIэгъэпс шъуашэкIэ латинабзэм икалькэу урегъэнэгуе. Адыгабзэм къызэрэтIуагъэу, гущыIэу \"этика, мораль, нравственность\" мэхьанэ зиIэм гущыIэгъэпс лъапсэ щыфэхъугъэр лъэпкъыцIэр ары: адыгэ - адыгагъ.\nЗэкIэмэ анахь гупшысэ шъхьаIэу мыщ узфищэрэр – адыгэмкIэ уадыгэнри гъэсэныгъэ, пIуныгъэ икъу пхэлъынри зы: уадыгэмэ \"шIум\", \"дэхагъэм\", \"этикэм\", \"моралым\" адиштэрэ гупшысакIэ, зекIуакIэ, дунэететыкIэ уиIэн фае – адыгагъэ пхэлъын фае.\nЕ нэмыкIэу къэпIон хъумэ, мыгъасэу, цIыфыгъэмрэ гукIэгъумрэ ашъхьащыкIрэ зекIуакIэр зинэшэнэ нэбгырэр адыгэ лъэпкъ шэн-хабзэм диштэрэп, \"сыадыг\" ыIоныр ифэшъуашэп, тефэрэп.\nАщ къикIрэп адыгэ пстэури зэфэдэу талымкIэ гъэсагъэу, изекIуакIи ипсэукIи хэбзэ гъэуцугъэм ишапхъэ ит зэпытэу. ЩыIэп лъэпкъи, уахъти, чIыналъи емрэ шIумрэ щызэмыдаоу. Еми шIуми язехьакIор, якIэщакIор цIыфышъхьэр ары. Лъэпкъ горэм къыхэмыкIыгъэ цIыфышъхьэ джыри дунаим къытехъуагъэп. ЦIыф дэири, цIыф дэгъури зы лъэпкъ горэм ищылъф, зы лъэпкъ горэм къыхэкIыгъ. Зигугъу тшIырэр – лъэпкъымрэ цIыфышъхьэмрэ чIыпIэу щыIакIэм щызфагъэшъошэжьрэр ары.\nЛъэпкъ зэфэшъхьафхэм ятарихъ шэн-зекIуакIэм щиубытрэ чIыпIэм адыгэ хабзэр зыкIэ адештэ. Ау ащ зэрашъхьащыкIрэр – шапхъэу ижъырэм къыщегъэжьагъэу зыфигъэуцужьыгъэм адыгэр лъэпкъ зэрехъулIагъэр, адыгагъэр, хабзэр лъэпкъгъэпс лъапсэу, лъэпкъгъэпс амал зэрэфэхъугъэр ары. АщкIэ адыгаг��эр – дунэе культурэм щысэ щызимыIэ цIыфыгъэ шапхъ, философие лъапс.\nАдыгагъэм, адыгэ хабзэм лъэпкъымкIэ а ямышIыкIэ пшъэрылъыр зэшIуихыгъ.\nАдыгэмкIэ хабзэр лъэпкъгъэпс лъапсэ хъугъэ. Мыр апэрэ пшъэрылъэу адыгагъэм ыгъэцэкIагъэр ары. Бзэм игъусэу хабзэм лъэпкъыр зэкIиугъоягъ.\nНэмыкI лъэпкъхэмкIэ къэралыгъо зэгъэзэфэныр, тхьазэкъо диныр лъэпкъ зэкIэугъоен амалэу бэрэ мэхъу.\nДунэе тарихъ гъогум урыплъэмэ, нафэ хъурэр зы – зы бзэ, зы щыIэкIэ-псэукIэ, зы культурэ рылэжьэрэ купым изыкIыныгъэ зыгъэпытэрэ гъэпсыкIэхэр къахихзэ, цIыфлъэпкъым лъэпкъ-лъэпкъэу зызэригощыгъэр ары. А Iофым икIыгъо зэфэшъхьафхэри къыфиугупшысыгъ. Ахэмэ зэу ащыщ лъэпкъыбэмэ апэкIэкIыгъэу къэралыгъо щыIакIэр. Лъэпкъэу къэралыгъо зэхэзыщагъэу, ар зиIэшIагъэм имызакъоу, уцогъу ащ щызэфэхъурэ пстэури епсыхьэх. Сыда пIомэ, лъэпкъ зэфэшъхьафэу зы къэралыгъом щызэрихьылIэхэрэр зыпкъырыплъыхьажьын, ашъхьэ къаухъумэжьын, ялъэпкъкIэ зишIуагъэ къэкIощт Iофыгъохэм акIэдэун фаеу мэхъушъ ары. Зы къэралыгъом щыпсэурэ лъэпкъхэр зэкIырыплъыжьынхэ фаеу мэхъух, ары пакIошъ, зыщзэнэкъокъухэрэ уахътэри лъэпкъ зыкIыныгъэм телажьэ.\nКъэралыгъом лъэпкъым ылъапсэ зыгъэпытэрэ Iофыгъуабэ къыпкъырэкIы.\nАпэрэмкIэ, лъэпкъыр зы Iорэ-зы шIэрэ тетэу къэралыгъом щыпсэун фаеу мэхъу. Зэрэмыгъэпщ – зэрэмыгъэгощэ лъэпкъкIоцI щыIакIэр къэралыгъом дэкIодышъ, зыпкъ ит псэукIэм еуцуалIэ.\nЯтIонэрэмкIэ, хъызмэтыр унэгъокIоцI шапхъэм, шъхьэзэкъо-шъхьэфэлэжьэ хъупкъэп екIышъ, щэн-щэфэн сатыу шъуашэм еуцо. Ащ къыхэкIэу лъэпкъкIоцI ыкIи IэкIыб Iофхэм хъызмэтыр кIэщакIо афэхъу, ащ лъэпкъхэр зэфещэх, ялэжьакIэ зэрегъапшэ, нэрылъэгъу щысэкIэ зэусэжьынхэ фаеу мэхъух.\nЯщэнэрэмкIэ, ащ фэдэ зэхэхьэ-зэхэкI щыIакIэм тхыбзэр къыдежьэ. Лъэпкъыбзэм тхыбзэр ипытапI, ишыукIэ къал. Тхыбзэм зиакъыл илъ лъэпкъым ыпсэ псыхьагъэу, игупшысэ узэзыгъэу, кIэзыгъэнчъэу лIэшIэгъухэр зэпечы.\nАрышъ, къэралыгъор лъэпкъым имэшIоихыжьыпI, лъэпкъым имыкIосэрэ джэгупашъхь.\nАдыгэм итарихъ къэралыгъо щыIакIэр огъу-огъоу щыхэгъэщэгъагъ.\nЗинасып къыхьрэ лъэпкъыр зэгорэм кIочIэгъу фэхъуишъ зэригъэуIугъэ къэралыгъо щыIакIэр ионэгу шъхьантэу непэ къызнэсыгъэми шыбгым ис. Адыгэм ынатIэ хъугъэр нэмыкI тарихъ гъогу. Илъэс минитIурэ ныкъорэ фэдизкIэ тапэ адыгэхэр къызтекIыгъэ лъэпкъхэу синдхэм ежь ягукъыдэчъкIэ ижърэ къэралыгъо агъэпсыгъагъэу тарихъ тхыгъэжъхэмрэ археологиемрэ къаушыхьаты. Ар Синд къэралыгъор арыгъэ. ЛIэшIэгъу фэдиз тешIагъэу урымхэу (грекхэу) ижърэ Адыгэ шъолъырымрэ Къырымрэ къарытIысхьагъагъэхэм Боспор пачъыхьэгъур зэрагъэзафэ. Мы къэралыгъуитIур – Синдикэмрэ Боспорымрэ – илъэсишъэрэ шъхьаф-шъхьафэу гъунэгъугъэ зэдызэрахьэзэ мэпсэух. Христос къэхъуным ыпэкIэ 380-рэ илъэсым Синдикэр Боспорым хэхьан фаеу мэхъу. Ащ щегъэжьагъэу ижърэ адыгэ лъэпкъхэмрэ Кавказым къитIысхьэгъэ урымхэмрэ илъэс 700 фэдизрэ а зы къэралыгъом зэдыщэпсэух, зэдэлажьэх, а зы та��ихъ гъогууанэр зэдаIэты. Ары пакIошъ, илъэс 330-рэ фэдизэ (Христос къыпэрэ 438-рэ илъэсым щегъэжьагъэу I09-рэм нэсэу) ижъырэ адыгэ лъэпкъэу меотхэм ащыщ лIакъом илIыкIо Боспорым пачъыхьагъур щызэрихьагъэу уезгъэнэгуерэ тарихъ къэбархэри ижъырэ тхыгъэхэм къахэнагъ. Ау илъэс мин Iэпэ-цыпэ зэпызычыгъэ къэралыгъо гъэпсыкIэр гунн кощырыпсэухэм якIодылIагъэу алъытэ. Ащ щегъэжьагъэу адыгэм зыкъызэригъэгъунэжьын амалэу къыфэнэгъэ закъор ицIыфышъхь, илъэпкъ зыкIыныгъ.\nЩэч зыхэмылъыр, къэралыгъо гъэпсыкIэу ижъырэ адыгэхэм анэгу кIэкIыгъэр лъэпкъ зэкIэугъоеным изылъапсэу, изыкъежьапIэу зэрэщытыгъэр ары. Ащ ишыхьат ижъырэ лъэпкъыцIэхэм къарыкIуагъэр. Апэрэ ижъырэ грек тхыгъэхэм зэраIорэмкIэ, адыгэ шъолъырым, Темыр-ТыгъэкъохьэпIэ Кавказым, лъэпкъи 10-15 фэдиз цIэ унаехэр яIэу щыпсэущтыгъэ. Ар Христос къэхъуным илъэс шъих фэдиз къыпэу арыгъэ. Ащ ыужрэ лIэшIэгъухэм лъэпкъыцIэ жъугъэу тарихъ тхыгъэхэм узщарихьылIэщтыгъэхэр тIэкIу-тIэкIузэ нахь макIэ мэхъух, нэужым зытIу-зыщым нэсыжьы: синд, меот, зих. Ау Христос илъэхъанэ ижъырэ адыгэхэр зы лъэпкъыцIэ закъо яIэу рехьылIэх. Ар зих зыфиIорэ ижъырэ этнонимыр ары. БзэшIэныгъэлэжьхэм зих лъэпкъыцIэр икъэхъукIэкIи (иэтимологиекIэ), игущыIэ гъэпсыкIэкIи лъэпкъыр джы непи зэрэзэджэжьрэ гущыIэу адыгэ-м епхыгъэу алъытэ: адыгэ-адзыхэ-зих.\nМыщкIэ бзэшIэныгъэлэжьхэм IэубытыпIэ ашIырэр, апэрэмкIэ, адыгабзэмрэ абхъазыбзэмрэ зэдыряе гущыIэ лъапсэхэу зы мэхьанэ зиIэхэм мэкъэзэращэхэу [д]-мрэ [дз]-мрэ зэрэзэпыщытхэр ары: адыгэ гущыIэм хэт мэкъэзэращэу [д]-м сидыгъокIи абхъаз гущыIэм [дз]-р щытефэрабгъу: адыг.: а-д-ыгэ; абхъ.: а-дз-ыхэ.\nЯтIонэрэмкIэ, мэкъэзэращэхэу [дз]-мрэ [з]-мрэ – цэпэ-бзэгупэ макъэх ыкIи бзэ зэфэшъхьафхэр зызэрихьылIэкIэ, зы макъэм ычIыпIэ адрэ макъэр агъэфедэу бэрэ мэхъу. Ащ къыхэкIэу лъэпкъыцIэу \"адзыхэ\"-р ижъырэ урымыбзэм \"зих\" щыхъугъэу этимологхэр енэгуех.\nХэгъэунэфыкIыгъэн фаер, лъэпкъыцIэу зих-мкIэ я XVI-рэ лIэшIэгъум иублапIэхэми адыгэхэм къызэряджэщтыгъэхэр ары. Ащ ишыхьат Генуе илIыкIоу Дж. Интериано иIофшIагъэу \"Черкесхэм (зихкIэ заджэхэрэм) яхьылIэгъэ тхыгъэ къэбар кIэкI\" зыфиIоу 1502-рэ илъэсым къыдэкIыгъэр. Мы зэпстэум уарыгъуазэмэ, адыгэхэр ежь зэрэзэджэжьырэ лъэпкъыцIэр \"зих\" шъуашэм итэу илъэс 2000-м ехъурэ тхыгъэ тарихъым щызекIуагъ. А эндоэтнонимыр (адыгэ-зих зыфиIорэр) адыгэм ихэшыпыкIыгъэ цIэ закъоу агъэфедэ зыхъугъэр Христос къэхъуным ыпэрэ лIэшIэгъу зытIур ары.\nЦIыф купыр ежьыри зы лъэпкъыцIэкIэ зэджэжьэу, фэшъхьафрэ лъэпкъхэри зы цIэкIэ къеджэхэу зыхъурэр а цIыф купым илъэпкъ гъэпсын зы гъунапкъэ горэм нэси, ыбзэкIи, икультурэкIи, гупшысакIэкIи зэдыряе нэшанэхэр яIэу, языкIыныгъэ ежьми зыдашIэжьэу, къягъэтIысэкIыгъэ лъэпкъхэми янэрылъэгъу зыхъукIэ ары.\nАщ укъыпкъырыкIмэ, адыгэр адыгэ зыхъугъэр, зы лъэпкъэу зызилъытэжьрэр лIэшIэгъу 20-22-рэ фэдиз мэхъу. Ащ хэлэжьагъ ыкIи ащ къыдэхъугъ лъэпкъ нэшанэмэ анахь бэгъашIэу, лъэпкъым сыд ы��эгу кIэкIыгъэми, зыпкъ итэу къызэтезгъэнэрэ адыгэ хабзэр.\nА гупшысэм лъапсэу иIэр, джыри зэ хэдгъэунэфыкIын: лъэпкъым ицIыфышъхьэ чIылъэм щидзырэ лъэубэкъу пэпчъ гъуазэ фэхъурэ хабзэм ыцIэ лъэпкъыцIэм къызэрэтекIыгъэр ары: адыгэ-адыгагъ. А зэпышIапIэу лъэпкъымрэ лъэпкъ хабзэмрэ азыфагу илъыр ары адыгэм непэ икIэпсакIэри инеущ зыпшъэ ифэщтыри.\nЛъэпкъ гъэпсынымкIэ амалышIумэ зыкIэ ащыщ тхьэзэкъо динри. Адыгэхэр, тхьэбэ диныр IэкIыб дэдэ амышIыгъэми, ар IуагъэкIоти, пасэу тхьэзэкъо Чырыстан диным ихьагъэ лъэпкъмэ ащыщых. 526-рэ илъэсым щегъэжьагъэу я XVIII-рэ лIэшIэгъум нэс а дин дунэееплъыкIэм адыгэхэр рыгъозагъэх. ДиншIэныгъэлэжьхэр зэренэгуехэрэмкIэ, адыгэхэр лъэпкъ хъугъахэхэу Чырыстан диным рихьылIагъэх. Ащ къыхэкIэу адыгэм илъэпкъ зэкIэугъоен Чырыстан диным ифэшъошэ чIыпIэ щиубытынэу хъугъэп.\nИслъам диныр адыгэхэм кIасэу (я XVIII-рэ лI.) аштагъ. А лъэхъаным адыгэм илъэпкъгъэпсын гъунэпкъэ гъэнэфагъэм зышъхьапырыкIыгъэр илъэс минитIу фэдиз текIыгъэхагъ. Ащ къыхэкIэу ислъам диныр лэпкъ зэкIэугъоеным адыгэхэмкIэ охътабэкIэ пэIэпчъагъ.\nКIэкIэу къэпIон хъумэ, хабзэр, адыгагъэр, адыгэм илъэпкъгъэпсын, изэкIэугъоен лъэпсэ шъхьаIэ фэхъугъ.\nАдыгагъэр – культурэгъэпс амал\nЛъэпкъ культурэм икъежьапIэр ыкIи ылъапсэр лэжьэныр ары. Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим цIыфым ищыIакIэ хэгъэщагъ. ЧIыопсым изытет къыпкъырыкIрэ нэшанэхэр иIэубытыпIэу цIыфым ищыIакIэ ащ арегъэкIу. Ар цIыфым ылэжьрэм изылъэныкъу. АдрэмкIэ – цIыфлъэпкъым илэжьыгъэкIэ дунаир, чIыопсыр къызфегъэфедэ, къызфегъэIорышIэ. А лъэныкъуитIур игъогупэу илъэс мин пчъэгъабэмэ къакIоцI омрэ чIымрэ азыфагу цIыфым ищыIэныгъэ щегъэпсы. Ащ фэдизым ылэжьыгъэр ары непэ цIыфлъэпкъым ипсэукIэ зыхиуIучIыкIыгъэр.\nДунаем тет цIыф лъэпкъ зэфэшъхьаф пэпчъ ежь чIыналъэу лъэпкъ зэрыхъухьагъэм елъытыгъэу икультурэ гъэпсыгъэ: чъыIэлъэ-осылъэ чIыналъэм къыхэхъухьэгъэ лъэпкъым иуни, ищыгъыни, игъомылапхъи ащ тегъэпсыхьагъ (иунэр – хъурышъу, ищыгъыныр – джэдыгу, игъомылэр – къыушэкIурэр ары…). Пшэхъолъэ тыгъэнэстырым къыщыхъугъэ лъэпкъым икультурэ а чIыналъэм утезгъэзэгъэщт амалкIэ узэндыгъэ.\nАдыгэр къушъхьэлъэ хыIушъомрэ къушъхьэ лъэпэ чIышъхьэзафэмрэ къарыхъухьагъ. ИкIымафэ кIэкIэу, игъатхэ пасэу, игъэмафэ гъэбэжъулъэу, ибжыхьэ гъэжъыем икушъэу дунэе джэнэткIэ зэджэхэрэ чIыпI Адыгэ шъолъырыр. ЧIы Хъураем узщарихьылIэрэ чIыопс шъолъыр пстэури адыгэ чIыгужъым тхьэм къыфигъэшъошагъ: къушъхьэ шыгу егъэшIэрэ мылышъхьэ мыжъужьрэм къыщежьэшъ къушъхьахъоу къэлъ-гулъ уцыпцIэм къырехы, мэзылъэ къушъхьэ чапэр ичъыгыхэтэ IэрыгъэкIэу, хы ШIуцIэ Iушъоу фэбалъэр, Темыр къушхьэ лъэпэ шъофхэр илэжьыкIупIэхэу адыгэ лъэпкъыр лэжьагъэ. А зэпстэур ицIыфыпсэ фигъэIорышIагъ, а зэпсэтэум ицIыфышъхьэ ригъэдэхагъ.\nЦIыфыр чIыопсым изакъоп зыхэзэгъэн фаер. ЗэкIэмэ анахь Iофыр – цIыфым ицIыфышъхьэ зымыгъэпыутэу унагъом, чылэм, лъэпкъым, зэрэдунаеу ичIыпIэу тефэрэр щи��ъотыныр, ащ щыгупсэфыныр къэзгъэгъунэщт шапхъэр, хэбзэ гъэуцугъэр ары. Хабзэр адыгэмкIэ культурэгъэпс амалхэм яIэташъхьэу хъугъэ. Ащ ищыс адыгэм идунай зэрэщытэу.\nУнэ-щагу гъэпсыкIэр пштэмэ, хапIэм икъыхэхынрэ изэтеутыкIэрэ къащегъэжьагъэу иунэ зэIыхыкIэ щыкIэкIыжьэу хабзэкIэ узэндыгъэ, хабзэкIэ гъэншIыгъэ. Лъэпкъ пстэуми хьакIэм епхыгъэ хабзэхэр яI. Ау адыгэхэмкIэ хьакIэн хабзэхэр гъогурыкIор е Iахьыл-благъэр зэрэбгъэгупсэфыщт закъор арэп зэхьылIагъэр. Лъэпкъыр къэзгъэгъунэрэ пшъэрылъхэри, мылъку фэныкъор чIыпIэ зэжъум зэрипщыжьыщт амалхэри, сэнэхьатым цIыфыр цIэрыIо зэрехъулIэщт Iофыгъохэри хьакIэн хабзэм зэшIуихыщтыгъэх. Ащ ыпкъ къикIэу хьакIэ фэIо-фашIэхэр зыщагъэцэкIэщт чIыпIэр хэушъхьафыкIыгъэу, унэ шъхьаф хьакIэр щызэращэнэу, ащ илъэгъунхэр щаухэсынэу адыгэ щагум щашIыгъ. ХьакIэщыр цIыф кIуапIэу, хъулъфыгъэ тIысыпIэу, лъэпкъ къэбар зекIуапIэу, гъэсэпэтхыдэ зыщаIуатэрэ чIыпIэу лIэшIэгъухэм къапхырыкIыгъ. А зэпстэур къызпкъырыкIыгъэр хьакIэн хэбзэ ямышIыкIэу адыгэ лъэпкъым игупшысэ, идунай тетыкIэ хэфытэгъагъэр ары.\nХьакIэщ хабзэхэм ащыщ хьакIэр щагум къыдэпсыхэу хьакIэщым зихьакIэ, хьакIэщ сэламым къыпэу хьакIэм Iашэ-шъуашэу пылъыр къызпихынышъ, бысымым къыритын дэпкъым пыригъэлъэныр. Ащ къыхэкIыгъ адыгэ унэ зэIыхыкIэм изынэшанэу Iашэр дэпкъым палъэныр.\nБысымым иIашэ-шъуашэ хабзэмкIэ унэшхом гуащэм ипIэшъхьагъ палъэжьыщтыгъэ. Ащи унэкIоцI культурэгъэпс нэшанэ къыпкъырыкIыгъ.\nХабзэр къежьапIэ зыфэхъугъэмэ ащыщ унэшхом изычIыпIэу, изыIахьэу пшъэшъэунэр зэрэхъугъэри. Пшъэшъэунэм изэгъэзэфакIи, хьап-щыпэу щызэрахьэри, пшъэрылъэу адыгэ лъэпкъ щыIакIэм щигъэцакIэрэри – зэкIэми хабзэр яублапI. Бзылъфыгъэм ищыIэныгъэ гъогу лъэпкъ псэукIэм хещэ, пшъашъэр игупшысэкIи, идунэееплъыкIэкIи лъэпкъ щыIакIэм щыхъурэ-щышIэрэм ифэшъошэ уасэ фишIышъунымкIи, нахьышIум ылъэныкъокIэ лъэпкъым зишIуагъэ къекIыщт гукъэкIхэр хасэм ыпашъхьэ рилъхьанымкIи пшъэшъэунэм имэхьанэ лъэгапIэу зынэсрэр къэгъэгъунэгъуай.\nНыбжьыкIэхэм, анахьэу бзылъфыгъэм инасып ежь иIорэ-ишIэрэкIэ зэригъэзэфэнымкIэ, зыфэдэ къамылъэгъугъэ икIыпIэу пшъэшъэунэр щытыгъ. Бзылъфыгъэ ныбжьыкIэр ышъхьэ ифэшIу ихьанымкIэ пшъэшъэунэм фитныгъэу лъэпкъым лъэхинэрэм фэдэ зикультурэ хэгъэщагъэу макIэ цIыф лъэпкъэу зыцIэ къепIон плъэкIыщтыр. Пшъашъэм иакъыл уцунымкIэ, игупшысэ зиужьынымкIэ, идунэееплъыкIэ зиушхунымкIэ анахь мэхьанэшхо зиIэщтыгъэр – мафэ къэс хъулъфыгъэхэр гущыIэгъу зэрэфэхъущтыгъэхэр ары. Ары пакIошъ, пшъэшъэ щысыр хъулъфыгъэмкIэ упчIэжьэгъоу, джэнджэшэгъоу, шъэфэгъоу, ныбджэгъу цыхьэшIэгъоу щытыгъ. Загъори хъулъфыгъэр пшъашъэм къыкъонэжьэу хъущтыгъэ. А зэпстэум тегъэкIапIэу, лъапсэу яIагъэр хэбзэ гъэуцугъэр арыгъэ.\nАдыгэ унэшхом изыIахьэмэ ащыщ лэгъунэр. Зэшмэ анахьыжъым къещэфэ лэгъунэр кIэлэ-гъолэ тIысыпIэщтыгъэ. ХабзэмкIэ мыр зэшхэмрэ ащ яныбджэгъухэмрэ ятIысыпIэ къодыягъэп: яIэнэ зехьапIэуи, яч��щрыпщ ихыпIэуи щытыгъ. Унэм ыцIэу лэгъун зыфиIорэми зытегъэпсыхьагъэу зыфэгъэхьыгъэр къеIуатэ.\nАдыгэ щыIакIэм анахь къыхэщэу, анахь къахэзгъэушъхьафыкIэу щытыгъэмэ ащыщ зэдэIэпыIэжьыныр. ЩыIэныгъэм илъэныкъо пстэуми а шэн-зэфыщытыкIэр ахэгъэщагъ: цIыфым итхъагъуи илIагъуи дэпIэтыныр, игушIуагъуи икъинихьагъуи дэбгощыныр анахь зыпкъ ит хабзэхэм ащыщ. Сабый къэхъугъакIэм уетэныр, нысэ къэщэгъакIэм зэрычылэу гъэшIуагъэ рихыныр адыгэ хабзэм изынэшэнэ шъхьаI. Ащ фэд лэжьакIэр пштэмэ: жъон-пхъэным щегъэжьагъэу лэжьыгъэ Iухыжьын-Iожьыным нэсыфэ зэкIэ губгъо Iофхэр зэрэчылэу зэдагъэцакIэщтыгъэ. Хабзэм къыдилъытэщтыгъэ хашъом узэрэдэкIыщтри пхъэIашэр зызэкIэпшIэщтри зызэкIэптIыкIыжьыщтри, жъонакIохэм ямэщIуси, языгъэпсэфыгъуи – зэкIэри шэпхъэ гъэнэфагъэм итын, зэокIэу зэрэщытын фаери хабзэм къыдилъытэщтыгъэ. Жъоныгъопэ хасэкIэ зэдыдэкIхэмэ жъоныгъокIэ джэгукIэ къызэдыдэхьажьхэу, лэжьыкIупIэ пщыпIэм къэтыфэхэкIэ чылэм пшъэшъэ икъугъэу дэсхэр яшъхьашъуаплъэхэу, ащкIэ лэжьакIо дэкIыгъэхэр агъэгушхохэу, агъэшъуашIохэу зэрэщытыгъэр ар культурэ псэу, системэ зэгъэзэфэгъэ псэу икъущтыгъэ. АщкIи адыгэр зэрыгъуазэщтыгъэр хэбзэ гъэуцугъэр ары.\nЧылэр гузэжъогъу горэм хафэмэ (огъу, зао) е чылэм щыщ унагъо горэ фэIэс-лъэсы хъумэ къыкъонэжьынхэу хабзэ щыIагъ хьамбар мыгощ къоджэ гузэгум щызэрагъафэу. Ащ зэкIэ чылэдэсхэм шъхьадж гъэлэжьыгъэу къыхьыжьыгъэм ызыпшIанэ къырищалIэщтыгъэ. Гъатхэ гъуй-сыим чэщIус щыкIагъэ, е чылапхъэ зыфыримыкъурэ горэ къыхэкIмэ, чIыпIэ зэжъум ращыжьынымкIэ ар икIыгъо дэгъугъ. Ар къэзгъэгъунэщтыгъэри хэбзэ гъэуцугъэр ары.\nКIэкIэу къэпIон хъумэ, лъэпкъ культурэм лъапсэ фэхъугъэ нэшэнэ шъхьаIэ пэпчъ – сабый пIуным, унэгъо кIоцI Iофхэм язэшIохын, лэжьэкIэ-псэукIэм, лъэпкъ зэфэшъхьафхэм ахэзэгъэным, дунэе Iофхэм гупшысэрэ акъылрэкIэ ахэуцоным – зэпстэум якъежьапIэщтыгъэри яухыжьыпIэщтыгъэри, лъэпкъ культурэм илъэныкъо пстэуми ятегъэкIапIэщтыгъэр хэбзэ гъэуцугъэу зэкIэмэ зэдаштагъэу, зэкIэм якъабылэу зэрыгъуазэщтыгъэхэр ары.\nЗэкIэмэ анахь мэхьанэшхо зиIэр – адыгэм адыгагъэр культурэгъэпс лъапсэ зэрэфэхъугъэр ары. Ащ ишыхьатыр – адыгэр сыд фэдэ дин рылэжьагъэми – тхьэбэ дини, чырыстан дини, ислъам дини, – сыд фэдэ лъэпкъ уцогъу къыфэхъугъэми, ахэм яфэмэ-бжьымэ къытырихьагъ, ау джырэкIэ ахэр культурэ лъэпсэзэблэхъу ушъхьагъу фэхъугъэхэп.\nЦIыф лъэпкъыр лъыкIуатэ къэси, гу лъимытэу зыгорэхэр чIенэ, е хъурэм щыгъуазэу, ышIэ пэтзэ зыгорэхэр зыIэпегъэзы, ахэр пэрыохъу къыфэхъу фэдэу къыщэхъушъ, имыщыкIэгъэжькIэ елъытэ. Ау уахътэ текIы, блэкIыгъэм, чIинагъэм зэманэу зыщыпсэурэм илъэгапIэ тетэу хэплъэжьы, акъылыкIэ езыжьышъ, хэшыпыхьажьы, тыгъуасэ къыримыдзэжьыщтыгъэу непэ ищыкIагъэр, тегъэкIапIэ фэхъущтыр къештэжьы, джырэ шъуашэм регъапшэшъ, неущрэм хегъэщэжьы. Аузэ блэкIыгъэр итегъэкIапIэу, непэрэр иIэубытыпIэу, къэкIощтыр ихъопсапIэу цIыф лъэпкъыр ыпэ ��ъэкIуатэ.\nАщ фэдэ чIыпI непэ тызэрытыр, ушэтыгъэ амалхэр къэдгъэфедэнышъ, лъэпкъым игъогупэ икIыпIэ къыфэдгъотын фае. АщкIэ адыгагъэр – IэпыIэгъу, псэбэб, IэубытыпI.\nКультурэм ежь щыIэкIэ шъхьаф иI зезыхьэрэ лъэпкъым шъхьащыгъэкIотыгъэу.\nАр сыд фэдэрэ лъэпкъ культури, ащ исыд фэдэрэ Iахьи инэшан. Хабзэм итарихъ гъогуи ар къыхэщы. Тарихъ гъогууанэр лъэпкъым къызэренэкIыфэ, хабзэми, культурэми яшъуашэ зэблахъу. А зэхъокIыныгъэхэм лъэпкъыр арагъэуцуалIэ, арагъэзэгъы, лъэпкъэу зиIэшIагъэм зырагъаштэ.\nКъешIэкIыгъэ дунаим хабзэм зыхегъэзагъэ, лъэпкъзэхэдзэ, культурэ зэхэдзэ чIыпIэ зифэкIэ, кIуачIэ къызфегъотыжьы, иегъэшхо емыкIэу ышъхьэ хехыжьы, зы лъэхъанэ горэм нэсыфэкIэ ар фызэшIокIы.\nКъешIэкIыгъэ хымэ культурэм хэплъэ, ежь диштэн фэдэ нэшанэхэр къыхехы, ышъхьэ регъапшэшъ, зыгорэхэр зыхещэ, ештэ, егъэкIэракIэ, ыпэ лъегъэкIуатэ. Ари зы шIыкIэ, амал.\nА гъогу мыпсынкIэм тетэу кIозэ, хабзэм зыгорэхэр лъэпкъ культурэм къыхедзы, мы чIыпIэм, мы уахътэм къехьылъэкI горэхэр къызхегъэзы. А зэпстэур зэпищэчзэ, купкIэу, гупшысэ лъапсэу иIэр къеухъумэ, лъэпкъэу зиIэшIагъэм сыдигъокIи инэплъэгъу икIрэп, зыщигъэгъупшэрэп, дэдзыхы ышIырэп.\nХабзэр, лъэпкъыр, культурэр къэзэрымышIэжьхэу, зэпэIапчъэ зыхъукIэ, щыми апсэ хьафэу атынышъ, ежьхэри зэдэкIодыжьын фае мэхъу.\nАдыгагъэр лъэпкъкIоцI зэпышIапI\nАдыгэхэр аужырэ лIэшIэгъу зытIущым лъэпкъ субэтнос I2-оу зэтефыгъагъэх. Ахэр адыгэ шъолъырым ичIынэлъэ гъэнэфагъэхэм куп-купэу ащыпсэущтыгъэх. Ащ ащыщэу непэ ижърэ адыгэ хэкужъым къинэжьыгъэу щыпсэурэр лъэпкъибл: шапсыгъэхэр ежьхэм ялъэпкъ хэгъэгоу хы ШIуцIэ Iушъом чылэ зыбгъу-зыпшIэу щэпсэух. Ащ фэшъхьафэу Адыгэ Республикэм шапсыгъэ чылиплI ис. Адрэ адыгэ лъэпкъихыр чылэ-чылэу республикэм щэпсэух: абдзахэхэр – зы чыл, бжъэдыгъухэр – чылэ 21-рэ, бэслъынэйхэр – зы чыл, къэбэртаехэр – чылищ, кIэмгуехэр – чылэ 11, нэтыхъуаехэр – зы чыл. Зэрынафэу къэбэртаехэмрэ бэслъынэйхэмрэ республикэ шъхьафхэр яI, ащыщхэр Мэздэгуи Шъхьащэфыжь лъэныкъоми чылэ-чылэу ыкIи зыхэсхэм ахэпхъагъэуи ащэпсэух. Адыгэм инахьыбэр IэкIыб къэралхэм ащэпсэу.\nАу тыдэ щыпсэурэ адыги зэзыпхэу, адыгэм лъэпкъкIоцI щхэпсэу иIэ нэшэнитIум язырэр хабзэр ары.\nАдыгэ хабзэм ыкупкI тыдэ щыпсэурэ адыгэ пстэуми ящыIэкIэ шапхъ, язекIокIэ тамыгъ, ялъэпкъыпсэ иунапI.\nНепэ адыгэхэм лъэпкъиплIэу Россием идемографие зыкъыщагъэлъэгъуагъ: адыгейцы, черкесы, кабардинцы, шапсуги. ЗэкIэ адыгэ лъэпкъкIоцI купхэр шапсыгъэмэ къащегъэжьагъэу къэбэртаемэ ащыкIэкIыжьэу зы хабзэ рэлажьэх, абзэкIэ зэгурэIох (литературэбзитIу арэлажьэх нахь мышIэми).\nАу языкIыныгъэ дакIоу зы шэн-хабзэ горэхэр зэшъхьащыкIэу мэхъу. Ащ фэд нысэщэ джэгум къешIэкIыгъэ хабзэхэр. ЗэкIэмэ анахь хэбзэ ямышIыкIэхэмкIэ узэндыгъэр шапсыгъэ нысэщэ джэгур ары. Ащ фэдэ хэбзэ ишыпыкIыгъэхэр шапсыгъэ джэгум ижъкIэ къыздиштагъэу щытыгъ. Непэ нысэепчъ орэдхэр анахьыбэу къызхэнэжьыгъэхэр шапс��гъэхэр ары. Нысэепчъыр зытырашIыхьэрэ мэтазэр, пхъорэлъфым нысащэм чIыпIэу щиубытрэр, нысэтын Iудэнэ блэрыр, дэжъыем хэшIыкIыгъэ хьап-щыпэу джэгум къырахьылIэрэм ипчъагъэрэ ар зыфагъэшъуашэхэмрэ, пшъэшъэ тхьаматэм ифэIо-фашIэхэр, пшъэшъэхэщхэм язекIокIагъэр, хъулъфыгъэхэм нысэщэ пIэстэ-щыпсым игъэхьазырын зэряпшъэрылъыр – мы зэпстэур непэ къызнэсыгъэми Шапсыгъэ узщырихьылIэрэ хьагъо-шIагъох ыкIи фэшъхьафрэ адыгэ лъэпкъхэм яджэгу хабзэхэм къахафэжьырэп.\nКъэбэртэе джэгу хабзэхэр анахь къахэзгъэщрэр – джэгур пшъашъэм янэ-ятэхэм яунэ зэрэщырагъажьэрэр, осэхашIэ зэрэкIохэрэ шIыкIэр, джы къыздаштэгъэ хабзэкIэ уезгъэнэгуеу машинэхэр \"зэрафапэрэ\" шIыкIэр ыкIи нэмыкIхэр.\nНепэ анахь джэгу хэбзэ гъэкIэкIыгъэхэр адыгэ щыIакIэм щызэзгъэзэфагъэхэр бжъэдыгъухэр ары. Ижъырэм илъэс Iоф къызпыкIыщтыгъэхэ джэгу хабзэхэр джы зы чэщзымафэкIэ зэшIуахы хъугъэ. Ар непэрэ щыIакIэм, охътэ щымыIэм къыхэкIыгъ (зэкIэ непэрэ нысэщэ джэгум хэлажьэхэрэм, нысэмрэ кIалэу къэзыщагъэмрэ къащегъэжьагъэу, къэралыгъо къулыкъу Iоф ашIэ) ыкIи зэмыусэжьхэу, амыухэсэу Адыгэ хэкум щызэдаштэгъэ хабзэ хъугъэ. Мы Iофыгъор уахътэу цIыфлъэпкъыр зыщыпсэурэм ичъэ бэ зэрэхэхъуагъэм ишыхьат. Ау лъэпсэгъэуцу хабзэхэр зэфэдэу къахэнагъ абдзэхэ джэгуи, бэслъынэй джэгуи.\nТыркуем ис адыгэхэм янысэщэ шIыкIэ хэкужъым щахэзыжьыгъэ шэн горэхэр къыхэнагъ: шыоу унэм ихьанхэу ежьэнхэр, кIалэхэр пшъашъэхэм яIэпэщысэхэм акIэдэунхэр (ижърэм дышъэидэ чысэмрэ кIэпщыпсхэмрэ акIэдэущтыгъэхэмэ, нэужым IэпэплъэкI хэдыкIыгъэхэм ялъыхъуакIощтыгъэх), нысэр тещэрыпIэм щагъэтIысыныр ыкIи фэшхьафхэр. Ащ дакIоу адыгэхэр зыхэс лъэпкъхэм яхэбзэ фэмэ-бжьымэхэри джэгу хабзэхэм ахэплъэгъощт. Ау щэч зыхэмылъыр, джэгу хабзэм ылъапсэ тыдэрэ лъэныкъуи, сыд фэдэ адыгэ лъэпкъи къыхэнагъ, хэкужъ адыги, хэхэс адыги: нысэм фэджэгунхэр, дэрмэн фэлъаIоу нысэ тепхъэ ашIыныр, джэгу пчэгум нысэм щетэнхэр ыкIи щехъохъунхэр, нысэщэ шхын зехьаныр зэрыхьаблэу зэдаIэтыныр (нысащэр чылэм щашIмэ), осэхьын-кIэлъыхьыжь Iофхэмрэ тыщасэмрэ зэкIэлъагъэкIоныр – мы хабзэхэр адыгэ лъэпкъкIоцI куп пстэуми зэдагъэцакIэ.\nАщ фэд сабыигъом ихабзэхэри: цIэус джанэр, мэфэ тIокIитIу охъуфэ щагум дамыхыныр, гъунэгъу унэ апэрэу зырахьэкIэ, кIэнкIэ занэкIэ къетэнхэр, нэтемыгъэфэ тIэтIые ышъхьац хагъэпкIэныр, а мурад дэдэр яIэу сабыир гъогу тырахьан зыхъукIэ ынатIэ пкIэгъуасэ щафэныр ыкIи фэшъхьафхэр.\nЦIыфым сыд ынэгу кIэкIыгъэми, сыд ытхъыгъэми, сыд къинихьагъу пэкIэкIыгъэми илъагъо зыфищэрэр идунай ыухыныр ары. Узым, лIэныгъэм къяшIэкIыгъэ хабзэхэр зыщызэтекIи къыхэкIми, мы шэн-зекIуакIэхэр анахь зыпкъ итхэм ащыщ.\nХьадагъэр, гъэеныр, щыгъыныр тыралъхьэжьын-тырахыжьыныр, шъыгъоныр, жъамэ гъэуныр – а зэпстэур адыгэ лъэпкъ пстэуми зэдагъэцэкIэрэ хабзэх.\nКIэкIэу къэпIон хъумэ, щыIэныгъэм илъэныкъо пстэухэм къяшIэкIыгъэ хабзэхэр лъэпкъ зэкIэугъое амалэу, лъэпкъ зыкIыныгъэр къэзыухъумэрэ Iофыгъу. Дунаим щыхъурэ-щышIэрэм щыгъозэн (унагъом икъэлапчъэ Iухыгъэмэ – хьадакIэ рахыгъ; унашъхьэм быракъ хэгъэнагъэмэ – нысащэ яIэщт ыкIи фэшъхьафхэр), нэбгыритIоу гъогум рыкIохэрэм чIыпIэу зыдэщытхэм елъытыгъэу аныбжьи, блэгъэгъэ-IахьылыгъэкIэ зэрэзэфыщытхэри къэпшIэн (бзылъфыгъэр исэмэгумэ, къакIохэрэр зэшъхьагъусэх), шыоу къакIорэм тетыгъоу иIэм щыгъуазэ ухъун (сэхътан маистэ плъыжь щыгъэу, мэфищ шъынэшъо пэIо кIыхьэ щыгъмэ – пщы) – а бзэмыIу къэбархэр цIыфым къыфэзыхьыщтыгъэр хэбзэ гъэуцугъэу адыгэ лъэпкъкIоцI куп пстэуми зэдашIэщтыгъэр ары.\nАрышъ, адыгэмкIэ адыгагъэм, адыгэ хабзэм лъэпкъыр къэбаркIэ, дунэееплъыкIэкIэ, гупшысакIэкIэ абдзах, шапсыгъ, бжъэдыгъу ыIоу зэхимыдзэу зэрипхыщтыгъэ, зэкIиугъуаещтыгъэ.\nХабзэр лъэпкъым идунэе хащ\nКавказыр лъэпкъыбэ чIыналъ. Ижъырэ кавказ лъэпкъхэри, кощырыпсэу лъэпкъхэу зэгорэм Темыр Кавказыр тIысыпIэкIэ хэзыхыгъагъэхэри мыщ щэпсэух.\nАдыгэхэми илъэс мин пчъагъэхэм къакIоцI цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ къахэтIысхьагъ. Ахэр зэкI пIоми хъунэу адыгэхэм ахэкIосыхьажьыгъэх. Урымхэу, ермэлхэу, тыркубзэ зыIулъ лъэпкъхэу адыгэ чIыналъэм гурыт лIэшIэгъухэм къитIысхьагъэхэм непэ адыгабзэ аIулъ ыкIи, нэмыкI тарихъ лъапсэ зэряIэр ашIэми, янахьыбэм адыгэкIэ залъытэжьы.\nАдыгэхэм лъэпкъ зэфэшъхьафхэр къахэкIухьажьыным телажьэщтыгъэмэ зэу ащыщ адыгэ хабзэри. Хэбзэ гъэуцугъэм къыдилъытэщтыгъэ зэфыщытыкIэхэр щымыщ цIыфышъхьэри нэмыкI лъэпкъ горэм изы купи адыгэм хэзэгъэнымкIэ амалышIущтыгъэ.\nАщ изыщыс хьакIэзещэн хабзэр:\nЯтIонэрэмкIэ, адыгэ псэукIэ-лэжьакIэр, адыгэ лIэкъо зэхэтыкIэр, тарихълэжьхэм къызэраушыхьатырэмкIэ, кавказ цIыф лъэпкъхэмкIэ щысэтехыпIэу щытыгъ. Ащ фэд адыгэ гъукIэхэм, тыжьынашIэхэм, онашIэхэм яIашIагъэхэр дэгъугъэмрэ дэхагъэмрэ яшапхъэу зэрэщытыгъэхэр. Адыгэ хъулъфыгъэ Iэшэ-шъуашэр, адыгэ шыум итеплъэ, ишэн-зекIуакIэ, гъогурыкIо хабзэу зэрыгъуазэрэр, лIыгъэм, лIэблэнагъэм зэрадэлажьэщтыгъэр, зэракIэнэкъокъущтыгъэр зэрэ Кавказэу пIоми хъунэу ящысэтехыпIагъ. Ащ осэ лыягъэ фыуегъэшIы шIэныгъэлэжь цIэрыIоу, кавказ культурэмрэ тарихъымрэ адэлажьэрэ пстэуми зэлъашIэщтыгъэу, ылъэпкъкIэ осетинэу, Гарданэ Батраз итхылъ щитхырэм: \"Урыс ыкIи IэкIыб къэралхэм яшIэныгъэлэжьхэм зыжэу хагъэунэфыкIыщтыгъэр – адыгэхэм яIэдэкъэчIэкI псэуалъэхэмрэ хьап-щыпхэмрэ яшIуагъэрэ ядэхагъэрэ узкIэхьан умылъэкIыщт щысэтехыпIэхэу зэкIэ Темыр Кавказым щыпсэурэ лъэпкъхэмкIэ зэрэщытыгъэр ары. Адыгэ шхончышIхэм ыкIи тыжьынашIэхэм, шъуашIэхэм ыкIи онашIэхэм, шэкIыр зышъэщтыгъэхэм ыкIи дакIохэм ящытхъу зэрэ Кавказэу щыIугъэу щытыгъ. Щыгъыным, Iэшэ-шъуашэм идэхапIэкIэ адыгэхэр хэтрэ лъэпкъкIи унэшъошIхэу, щысэтехыпIэхэу щытыгъэх, модэм непэ итым икъежьапIэщтыгъэхэр адыгэхэр (щэрджэсхэр) арыгъэ. ИпытагъэкIи, идэхагъэкIи, ипсынкIагъэкIи, иIэкIуагъэкIи адыгэ IэшIагъэм ыпшъэ кIон щыIагъэп. Ащ къыхэкIэу шыонэ IапIэм къыщегъэжьагъэу цые-сэе зэпылъ адыгэ шъуашэм щыкIэкIыжьэу зэрэ Кавказэу зэдаштэгъэ шъуашэ хъугъэ. Ары адыгэ хъулъфыгъэ шъуашэм \"черкеска\" цIэр иIэу урысыбзэм зыкIыхэхьагъэри\".\nАдыгэ хабзэм изы лъэпсэгъэуцу нэшанэмэ ащыщыр – ихъулъфыгъэ лIыгъэкIэдэоу, щынагъор зэпичыным фэхьачымэу, ишъаохэр \"лIэнымрэ лIынымрэ\" ахигъадэу зэрэщытыгъэр ары.\nАщ ишыхьатмэ ащыщэу зы къэбар: гурдж (грузин) бзылъфыгъэм ишъхьэгъусэу къэрэбгъагъэр къызэбэкIрэм игухэкI шъхьакIо къыхэкIэу тхьаусыхэ орэд ыусыгъагъ. Ащ мырэущтэу къыщеIо: \"Мы сишъхьэгъусэ шъхьахынэжъ гущэр сыдэущтэу згъэчеркесын гуща?!\". Ар зытыриIухьэрэр – адыгэ хъулъфыгъэр лIыгъэм ишапхъэу гурдж гупшысакIэм къызэрэхэнагъэр ары.\nКавказ лъэпкъхэу абадзэхэм яныбжьыкIэ шIыкIае горэ агъэупабжьэ ашIоигъо зыхъукIэ: \"Арэп, уадыгэба?!\" - аIозэ ешхыдэщтыгъэх. Къушъхьэхэр (осетинхэр) зы кIалэ идахэ аIо ашIоигъоу щытхъунхэ зыхъукIэ: \"Къэбэртаем фэдэу лIэблан!\", \"Къэбэртаем фэдэу шIыкIашIу!\" - аIощтыгъэ.\nКавказыр дунаим дахэкIэ ахэзгъэщагъэхэм адыгэхэр апэ ит пIоми егъэлыягъэ хъунэпщтын. Сыда пIомэ, адыгэ чIыналъэр ижъырэм къыщегъэжьагъэу лъэпкъыбэмэ якIуапIэу щытыгъ. Илъэс минитIурэ шъихрэ мэхъу индо-европей лъэпкъхэм Кавказыр, Адыгэ шъолъырыр ягъэшIэгъуапIэу, яхъопсапIэу, ятаурыхъ IотапIэу, ятарихъ хэгъэщапIэу зыщытыр. Адыгэхэм якъэбар хэгъэушъхьафыкIыгъэу заIуатэрэр лIэшIэгъу тIокI фэдиз мэхъушъ, пшысэм ифэшъошэ нэшанэхэм къащегъэжьагъэу лъэпкъым ипсэукIэрэ ишэн-хэбзэ зэхэтыкIэрэ нэм къыкIэзгъэуцорэ тхыгъэхэм ащыкIэкIыжьэу уарехьылIэ.\nТарихъ къэбархэр щыгъыжъыем фэдэу зэкIэзыугъоерэ IудэнакIэу ащ апхырыщыгъэр – адыгагъэр, адыгэ хэбзэ гъэуцугъэр ары.\nЗекIолIхэм, щэкIо-щэфакIохэм, къэралыгъо къулыкъу зезыхьэрэ лIыкIохэм, шIэныгъэлэжьхэм ятхыгъэхэм, лъэпкъитIу азыфагу щызекIорэ Iофыгъохэм яшыхьат дефтерхэм (документхэм) уахаплъэмэ, адыгэм игъомлэпхъэ хэшыкIыгъи, иIэнэ зехьакIи, иунэ-щагу гъэпсыкIи, ишъуаши, ибзылъфыгъэ нэхъой-шъхьалъытэжьи, ипшъашъэ тхьаIофытэ идэхагъэрэ ибжьышIуагъэри, икIэлэ-гъуалэ ишъхьакIэфагъи хабзэкIэ гъэшIыгъэу, ушэтыгъэу, шапхъэкIэ гъэунэфыгъэу зэрэщытыгъэр къызэрафэIотэжьы екъу.\nИлъэс шъитIу-шъищкIэ узэкIэIэбэжьмэ адыгэхэм къахэхьагъэу, илъэс зытIо ахэсыгъэхэм зэмызэщэу, агъэшIагъоу къаIотэжьырэр адыгэм ишъырытыгъ, изыпкъ ит шэн, нэплъэгъу лыерэ лъэбэкъу лыягъэрэ зыщамыдзрэ зекIуакIэр ары.\nЗэмыкIокIыжьрэ хьакIэщ хабзэр, чылэкIоцI зекIуакIэр, адыгэр мэзым изакъоу хэтми дунаир зэкIэ ежь къыкIэлъыплъэрэм фэдэу зэрэзекIощтыгъэр апчъыжьмэ, агъэшIагъоу, тхакIохэм зэIапахмэ, зым ипсалъэ адрэм итегъэкIапIэу, иIэубытыпIэу, ежь ягулъытэ зынэсыгъэ нэшанэхэр ащ пагъэщэжьзэ, къэкIощт лIэшIэгъухэм адыгэ лъэпкъым ыпсэ лъызгъэкIотэн къэбархэр тарихъым къыханагъэх.\nАщ фэдэх инджылызэу Дж. Белл имэфэтх тхылъ адыгэ лъэпкъ шхынхэм яIэшIугъэ, ахэр пчъагъэу зэрэзэтефыгъагъэр (зы унагъом ихьакIэ Iанэ шхыныгъо 42-рэ, адрэ унагъом – шхыныгъо 45-рэ а зы мафэм ащ��хэIэн фае хъугъагъэ), адыгэ хьакIэщ тепIон-кIэлъыным ишынкIыгъэ Европэм ианахь хьакIэщ гъэшIуагъэхэм зэрапеIэщтыр, адыгэ лIы хафэм ишъэбагъэ гур ыщэфэу зэрэщытыгъэм, Тыгъужъыкъо Къызбэч илIыIо-лIышъуагъэр акIыгъужьэу дунэе лъэпкъшIэныгъэм осыет пIалъэ къэбарэу къыхинагъэмэ ащыщых.\nАнахь игъэкIотыгъэу адыгэхэм къапытхыхьагъэмэ ащыщ французэу Дюбуа де Монпере. Мы зекIолIым гу зылъимытагъэрэ, нэшIукIэ зыхэмыплъагъэрэ адыгэ щыIакIэм зи къыхэмынагъэу къыпщэхъу.\nЯ XIX-рэ лIэшIэгъум Урысыем илIыкIохэу – шIэныгъэлэжьы орэхъу, дзэлIы орэхъу – бэ адыгэмэ къяолIагъэр, къахэхьагъэр. Ахэмэ ащыщыбэхэм адыгэ шэн-хабзэм агъэшIэгъон фэдиз халъэгъуагъ ыкIи къатхыжьыгъ. Ащ ащыщ Н.Торнау: урыс дзэлIэу абдзахэхэм гъэры ашIыгъэу илъэситIо ахэсыгъ ыкIи игукъэкIыжьхэр къытхыжьыгъэх. Анахь ямышIыкIэ хъулъфыгъэ зекIокIэ хабзэу Н. Торнау хигъэунэфыкIрэмэ ащыщыгъэр – нэбгыритIоу урам къуапэм щызэрихьылIагъэхэр уяплъымэ, ныбджэгъу гуфэбагъэ зыхэлъ псалъэ зэфашIэу щыт пшIошIзэ, язырэм къэмапIэм къыригъэкIотыгъэ къэмэкур тыгъэм къызыпэшIэткIэ, итIум зэмзэгъыныгъэу азыфагу къитэджагъэм ыкIуачIэ къызэрэбгурыIощтыгъэ къодыер ары. Н. Торнау \"ар урыс чылагъом щыхъугъагъэмэ, чыжьаплъэкIи лIитIур зэрэзэшIонагъэхэр къэпшIэщтыгъэ, - еIо, - сыда пIомэ, мэкъэ IэтыгъэкIэ зэдэощтыгъэх, Iэо-лъаозэ зэдэгущыIэщтыгъэх, бжымыри къыхэхьангъэкIи мэхъу\". ЛъэпкъитIур зэригъапшэзэ, шIогъэшIэгъон зекIокIэ хабзэр тхакIом къеIуатэ, урегъэгупшысэ.\nАдыгэ щыIакIэмрэ лъэпкъ хабзэмрэ хэшыпыкIыгъэ гупшысапIэу хэзыхыгъэхэмэ ащыщых Урысыем илъэныкъокIэ Н. Дубровиныр, П. Паллас, Г.Ю. Клапрот, К.Кох, И.Ф. Бларамберг, Л.Люлье, Ф.И. Леонтович, И. Клинген ыкIи фэшъхьафхэр.\nАдыгэ гъэсагъэу я XIX-рэ лIэшIэгъум зилъэпкъ зиушэтыпIэу, илъэпкъышъхьэ къырыкIощтыр зимафэ къэс гупшысапIэу щытыгъэхэмэ ащыщых Нэгумэ Шорэ, Хъан-Джэрые, Бырсэйкъо Умарэ, Тамбый Пагор ыкIи нэмыкIхэр. Мыхэмэ ялъэпкъ, яхэбзэ гъэуцугъэ уасэу фашIыжьыщтыгъэмрэ гукIэ, гупшысэкIэ къагъэгъунэщтыгъэмрэ яIофшIагъэхэр яшыхьат.\nЗэфэхьысыжь псалъэм щыгъэунэфыгъэн фаер – Адыгагъэр, Адыгэ Хабзэр нэмыкI лъэпкъ культурэхэм ахэгъэщагъэ зэрэхъугъэр, нэмыкI къэралхэр, нэмыкI лъэпкъхэр адыгэм нэшIукIэ къезгъэплъыщтыгъэ нэшэнабэ хэбзэ гъэуцугъэм щыпсыхьагъэу зэрэщытыгъэр ары.\n|« Пред.||След. »|","id":"<urn:uuid:2cce0c25-5feb-4903-aae6-551e38a41a42>","dump":"CC-MAIN-2017-47","url":"http:\/\/www.elot.ru\/index.php?option=com_content&task=view&id=2226&Itemid=100","date":"2017-11-21T04:18:52Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-47\/segments\/1510934806316.80\/warc\/CC-MAIN-20171121040104-20171121060104-00329.warc.gz","language":"ady","language_score":0.983726263,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9837262630462646, \"kbd_Cyrl_score\": 0.01618380844593048}","num_words":10394,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.002,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.982,"perplexity_score":2318.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Белоруссиер Еуропэм и картым тетэу\nБелоруссие, е Белорусь —\nЕуропэм хэт къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр -\nМинск. ЦIыфэу нэбгырэ млн 9-м къехъу щэпсэу: нахьыбэмкIэ\nбелорусхэр, ау\nурыс бэкIаи дэс. Хэгэгум чIырэу иIэр 207 595 км² (дунаемкIэ я-85). БзэшъхьаIэхэр -\nбелорусыбзэмрэ,\nурысыбзэмрэ.\nЯ-20-рэ лIэшIэгъум\nСовет Союзым хахьэщтыгъэ.\nДЛО-м хахьэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр –\nАлександр Лукашенко.\nКъэралыгъо тхьаматэр –\nАндрей Кобяков.","id":"<urn:uuid:e0722835-7717-4df0-b2b9-2c325abdf3a7>","dump":"CC-MAIN-2017-51","url":"https:\/\/www.wikiplanet.click\/enciclopedia\/ady\/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B5","date":"2017-12-11T04:30:46Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-51\/segments\/1512948512121.15\/warc\/CC-MAIN-20171211033436-20171211053436-00786.warc.gz","language":"ady","language_score":0.4934535921,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.49345359206199646, \"kbd_Cyrl_score\": 0.42921215295791626, \"syl_Beng_score\": 0.020349327474832535, \"itl_Cyrl_score\": 0.018627125769853592}","num_words":110,"character_repetition_ratio":0.005,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.22,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.587,"perplexity_score":3510.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хъуаджэ икъэбархэр\nХъуаджэ икъэбархэр, игущыIэ щэрыохэр, итхьагъэпц1ыгъэ, и1ушыгъэ ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафмэ ахэлъ. Адыгэхэми Хъуаджэ икъэбархэр бэш1агъэу къахэхьагъэхэу, ежьхэм яем фэдэу къызэфа1отэжьы, рэчэфых, рэщхых, акъыл хахы. 1934-рэ илъэсым щегъэжьагъэу непэ къызнэсыгъэм Хъуаджэ икъэбархэм яугъоин Бэрэтэрэ Исхьакъ пылъ.\nКъэбар1отэ зэфэшъхьафхэм илъэс зэфэшъхьафмэ къа1отэжьыгъэ къэбархэр мы тхылъым зэхэубытагъэхэу къыдэхьагъ.\nАпэрэ къэбар\nХЪУАДЖЭ ИЩЭФАК1\nХъуаджэ ы1уагъ:\n_ Синэнэ дах, синэнэ гупс! Чэм уасэ къысэт! Ермэ-\nлыкъым сыгъак1у. Непэ ермэлыкъ щы1, чэм дэгъу къы- фэсщэфын.\n— Чэм зи1эмэ сяхъуапсэ, спсэ зикъурмэн, чэм уасэ остын, чэм щаш1о къэщэф! — ы1уи, Хъуаджэ янэ ахъщэ т1эк1оу и1эр ыкъо ритыгъ.\nХъуаджэ ермэлыкъым хахьи, чэмэу къыращэл1агъэмэ ахэлъыхъухьи, зы чэм къыщэфи, к1апсэр къытырилъхьи, гуш1озэ къэк1ожьыгъ.\n— Нан! А сянэ дах! Унэм къик1и, чэмэу къыфэсщэ- фыгъэм еплъ. К1эпсэ дак1у, щаш1у, шъуаш1у, ыбыдзхэр гъумы. Джы хэти уехъопсэжьынэп. Тигъунэгъухэр къыо- хъопсэн.\nНыор гуш1озэ унэм къик1и, чэмым пыплъыхьагъ, ет1а- нэ ц1ац1эу фежьагъ:\n— Тхьэр къысауи, сыунэхъуи, къо делэ къысфэхъуи! Сыд къысэпш1агъэр? Ахъщэ т1эк1оу ти1эр къэбгъэк1оди укъэк1ожьыгъ. Мыщ фэдэ ц1ыф ещэфа? Чэмы п1уи, быгъу къэпщэфи укъэк1ожьыгъ. Быгъум сыд есэбгъэш1эщт? Къыздипщыгъэм щэжь, сиахъщэ къысфахьыжь,— ы1уи, ныор гъы фежьагъ.\nХъуаджэ къызк1эщтэжьыгъэу т1эк1урэ щыти, къы- 1уагъ: Орэбыгъу фаеми, щэ къык1эк1ымэ хъугъэ!\nЯт1онэрэ къэбар\nК1ЭПСЭШХУ\nК1эпсэшхо Хъуаджэ и1агъ. Ар гъунэгъум ыш1эщтыгъэ. Мэкъу къищыжьыгъор къызэсым, игъунэгъу Хъуаджэ къелъэ1угъ:\n- ''Уик1эпсэшхо хьафэу къысэт.''\n''Нэмык1эу узфаер остын, ау непэ к1эпсэшхор остын слъэк1ыщтэп.''- ы1уагъ Хъуаджэ.\n- ''Сыда къысэптын зык1эмылъэк1ыщтыр? Гъунэгъумэ ащ фэдэ нахь зэфаш1эрэба?'' —- ыгъэш1эгъуагъ гъунэгъум\n- ''Остын зык1эсымылъэк1ыщтыр сэ непэ к1эпсэшхом\nсытесыщтышъ ары.''\n''- Ащ фэдэ мэхъуа? Хэт ылъэгъугъ мэфэ реным\nк1эпсэшхом тесхэу?''\n''- Адэ, сигъунэгъу, удела сэ1о?'' — ы1уагъ Хъуаджэ.''Къыозымытыщтым ушъхьагъу горэ ыш1ын фаеба!?''\nЯщэнэрэ къэбар\nПЦ1ЫЛЪЭР ЗЫДЭЩЫЛЪЫР\nХъуаджэ ымыгъапц1эрэ щы1эп, ау ежь зыгъэпц1эн дун��им къытехъуагъэп, ухэтми уигъэпц1эщт aloy л1ы 1уш горэм зэхихыгъ.\n— Ар л1ымэ, сэ серэгъапц1, иш1эныгъэ зынэсрэр къызэзгъэш1эн,— ы1уи, л1ы 1ушыр Хъуаджэ дэжь ежьагъ.\nКъэбарыр Хъуаджэ нагъэсыгъ. Ар къуаджэм къыдэк1и, л1ы 1ушыр къызэрык1ощт гъогоу зыфа1уагъэм теуцуагъ. Шыу горэ къак1оу зелъэгъум, лъэмыдж ебагъэм ч1эуцуагъ.\nШыур къэси, л1эу лъэмыджым ч1этым еупч1ыгъ:\n— Тхьэмэтэмаф, Хъуаджэ иунэ сэбгъэлъэгъуна?\n— Боу озгъэлъэгъун,— ы1уагъ Хъуаджэ,— ау, мышъэфмэ, а пц1ыусым лъэгъунэу дыуи1эр къыса1у.\n— Боу къыос1он,— ы1уагъ л1ы 1ушым,— ащ ц1ыфхэр зэк1э егъапц1эх aloy зэхэсхыгъэти, сигъэпц1эшъумэ сеплъынэу 1уагъэ сш1и сыкъежьагъ.\n— Ащыгъум Хъуаджэ у1ук1агъ.\n— Орымэ Хъуаджэр, сыгъапц1.\n— 1уагъэ къыздэпш1ымэ, узгъэпц1эн.\n— Къыбдэсэш1ы.\n— Сыд зэпитлъхьащт?\n— Сызыбгъапц1эк1э, сишыонэ зэтелъ остыщт. Сызыфэмыгъапц1эк1э, сионак1э укъешэсынышъ, 1уагъэ къыздихьагъэмэ уафэсхьыщт.\n— Сеуцуал1э,— ы1уагъ Хъуаджэм.\n— Уеуцуал1эмэ, сыгъапц1.\n— Сыдэущтэу узгъэпц1эн, сипц1ылъэ унэм илъ.\n— К1уи къахь.\n— Сык1она, мы лъэмыджым сыч1эк1 хъущтэп.\n— Сыда зык1эмыхъущтыр?\n— Сыч1эк1ымэ, къызэхэощт. Пхъаш1эхэр мэзым к1уагъэх. Ахэмэ пкъэу къащэни, лъэмыджым к1агъэуцон фае, къэк1ожьыфэхэ сямыжэ хъущтэп. Ащ нэс къысаж.\n— Ащ фэдизэ сыожэн слъэк1ыщтэп.\n— Арэу пш1уабэ маш1эмэ, уиш къепсыхи, лъэмыджым к1эуцу, сыкъэк1ожьыфэ лъэмыджыр къемыгъэфэх.\nЛ1ы 1ушыр шым къепсыхи, лъэмыджым к1эуцуагъ.\n— Уипц1ылъэ къэхьи, ш1эхэу къэк1ожь,— ы1уагъ л1ы 1ушым.\n— Ш1эхэу сыкъэк1ожьыщт с1омэ, усэгъапц1э,— ы1уагъ Хъуаджэ сыздэк1ожьыщтыр чыжьэ.\n- Сиш тет1ысхьи, ш1эхэу къэгъэзэжь.\n- Сышыумэ, бэрэ сыкъэмытэу сыкъэк1ожьын, ау сыкъэсыжьыфэ лъэмыджым уч1эмык1, зэхэбгъаоу чылэр умыгъэунэхъу,— ы1уи, къыфигъэпыти, шым къешэси, Хъуаджэ ядэжь къэк1ожьыгъ.\nПчыхьэ къэхъуи Хъуаджэ къэмык1ожьыхэ зэхъум, л1ы 1ушыр лъэмыджым къыч1эк1и, губжыгъаеу Хъуаджэ дэжь къэк1уагъ.\n- Хъуаджэ,— ы1уагъ л1ы 1ушым,— сыдэу къэрар уимы1. Сыдэуи бэрэ сызэбгъэжагъ. Уипц1ылъэ тыдэ щы1?\n— Сипц1ылъэ сик1эджыбэ илъ, ау сыд пае о лъэмыджым укъыч1эк1ыгъ? Ар зэхэуагъэмэ, чылэр бгъэунэхъугъэба? Пш1агъэм фэдэ ц1ыф eшla?\n— Сэ зи мыхъун сш1агъэп, сыкъызыч1эк1ыми, уилъэмыдж зэхэуагъэп, ау сыпфэмыгъэпц1эщтмэ, сиш къысэтыжь, ори сишык1э къыпыт1ысхьи, 1уагъэ зыдыси1эмэ уафэсхьынышъ, ощ фэдэ делэм сызэримыгъэпц1эшъущтыр язгъэлъэгъущт.\n— Ащ нахьэу таущта узэрэзгъэпц1эщтыгъэр,— ы1уагъ Хъуаджэ.— У1ушыгъэмэ лъэмыджыр къызэхэмыгъэон зэрэмылъэк1ыщтыр пш1эн фэягъ, мэфэ реным ук1эзгъэтыгъ.\n— Олахьэ укъыстек1уагъэм! — ы1уагъ л1ым. Шыми къык1эмыдэожьэу щагум лъэсэу дэк1ыжьыгъ.\nЯпл1энэрэ къэбар\nХЪУАДЖЭ ИБЭДЖЫН\nКъуаджэ горэм к1уагъэу, Хъуаджэ бэджын къырагъэшхыгъ. Шхын 1эш1ум ыц1э бысымым къыригъа1уи, къежьэжьыгъ. Къэк1ожьзэ, шхыным ыц1э 1эк1эк1одагъ. Къыгъотыжьын ылъэк1рэп, ыш1эщтым еусэу т1эк1урэ къэк1уагъэу, орыжъ горэм къызэсым, щыдым епсыхи, ылъэк1эп1ашъохэр дищаи, ыутэу фежьагъ.\nШыу куп къак1озэ, Хъуаджэ ыш1эрэр залъэгъум, ащыщ горэ къеупч1ыгъ:\n— Хъуаджэ, сыд пш1ок1одыгъ, сыд пае орыжъыр уутэрэ?\n— Хъуни къысэхъул1агъэп,— ы1уагъ Хъуаджэ,— дышъэ чысэ закъоу си1эр орыжъым хэфагъ. Сылъэхъу шъхьаем, згъотыжьрэп.\n— О дышъэ тэ къипхын? — ыш1ошъ хъугъэп къеупч1ыгъэм.\n— Сидышъэ мыщ хэмыфагъэмэ, сыд пае орыжъыр сыутэн? Сшъхьэ сыуджэгъужьыгъэ пш1ош1а? — ы1уи, Хъуаджэ тхьаусыхэ зэхъум, шыумэ агу къегъуи, яшымэ къяпсыхыгъэх, ягъончэдж лъапэхэр дащаехи, орыжъым къыхэхьагъэх, дышъэм лъыхъухэу фежьагъэх.\nБэрэ лъыхъугъэха, мак1эрэ лъыхъугъэха, хэт ыш1эрэ? Ащыщ горэм къы1уагъ:\n— Олахьэ сымыш1эрэ, дышъэ чысэр мастэ мыхъугъэмэ, къэдгъотын фэягъ. Орыжъыр бэджыным фэдэу тыутагъэ.\nХъуаджэ ар дэдэм орыжъым къыхэк1ыжьи, ылъакъохэр ытхьак1ыжьыгъэх, зифэпэжьыгъ.\nТхьашъуегъэпсэу, сидышъэ чысэ сэжъугъэгъотыжьыгъэ, — ы1уи, ищыд къытет1ысхьажьи, «бэджын, бэджын» ы1озэ, ядэжь къэк1ожьыгъ.\nЯтфэнэрэ къэбар\nДжыри ск1уач1э къыщык1агъэп\nМэщыт пчъэ1упэм л1ы куп щызэхэсэу гущыIэхэзэ, зынэмысыгъэхэ щы1эп. К1элэгъури агу къэк1ыжьыгъ. Хъуаджэ чэзыур зынэсым, ы1уагъ:\nШъыпкъэ, сыныбжьи хэк1отагъ, ау Тхьамк1э шыкур, ск1уач1э зытетыгъэм тет, зи къыщык1агъэп.\nСыда ар зытеп1ухьэрэр? — къеупч1ыгъэх щысхэр.\nТиунэ нат1э 1улъ мыжъошхор сызэк1алэми сфэ1этыщтыгъэп, джыри сфэ1этырэп, — ы1уагъ Хъуаджэ.\nЯхэнэрэ къэбар\nIуагъэ зэблихъужьрэп\nКъэбар къа1уатэу купышхо зэхэсэу, къэбарк1э нэсхи, аныбжьхэр къязэрэгъэ1уагъэх. Хъуаджи еупч1ыгъэх:\nИлъэс тхьапш уныбжьын?\nТ1ок1ит1у сыхъугъ, — ы1уагъ Хъуаджэ.\nИлъэс заулэ теш1агъэу джыри ыныбжьыкIэ еупч1ыгъэх.\nИлъэс т1ок1ит1у сыныбжь, — ы1уагъ Хъуаджэ.\nАщ фэдэ мэхъуа?! — агъэш1эгъуагъ щысмэ. — Илъэс заулэкIэ узэкIэбэжьмэ, т1ок1ит1у уныбжьэу пloгъагъэ. Джыри а дэдэр olo.\nСэ си1о за1о, — ы1уагъ Хъуаджэ, — с1уагъэр зэблэсхъужьэу сихабзэп.\nЯблэнэрэ къэбар\nШ1угуащэр псым зэрихьыгъэр\nХъуаджэ чылэ гъунэгъу къик1ыжьзэ, псы къиугъэм къы1ухьажьыгъ. Псы нэпкъым купышхо тет, зы купи псым щэлъыхъо.\nСыд къэхъугъэр? — ы1уи, Хъуаджэ яупч1ыгъ.\nУиш1угуащэ псы къиугъэм хафи, ыхьыгъ, ытхьэлагъэк1э щынагъо. Чылэр мэлъыхъо, ау къагъотын алъэк1рэп, — гумэк1хэу къыра1уагъ нэпкъым тетмэ.\nТыдэ щыхэфагъ?\nМоу мы ч1ып1эр ары.\nМы ч1ып1эм щыхэфагъэмэ, сыд пае мыщ шъущылъыхъорэ? — ы1уи, псышъхьэмкIэ Хъуаджэ к1и1агъ. — Ащ ишэн сэ сэш1э: псыр зыдачъэрэмк1э ар к1ощтэп, псышъхьэмкIэ дэк1оещт нахь. Нек1ох, къэдгъотыжьыщт!\nШопэм фэдэ ц1ыф elya?! Ныом псыпшъэмк1э есын ылъэк1ына, — адагъэп щытмэ, ау Хъуаджэ къафигъэзагъэп, псыпшъэмк1э чъэзэ, elo:\nАщ ишэн сэ сэш1э: узэгоутынк1и ц1ыфмэ а1орэр ы1уагъэп, зыдак1охэрэми афэк1уагъэп…\nЯенэрэ къэбар\nЯНЭРЭ ЫКЪОРЭ МЫГУЩЫIЭ–МЫГУЩЫIЭ ЗЭРЭЗЭДЕШIАГЪЭХЭР\nХъуаджэ икIэлэгъум щыд закъо иIагъ. Зы мафэм щыдыр ежь псы ригъашъощтыгъэ, адырэ мафэм — янэ.\nХъуаджэ ыгу къэкIыгъ янэ мыгущыIэ–мыгущыIэ дешIэнышъ къышIуихьынэу, щыдыр мафэ къэс янэ псы ригъэшъонэу тыригъэфэнышъ, ежь рэхьатэу Iофи дэлъи имыIэу, чылэр къыкIухьэу хэтынэу. Янэ риIуагъ:\n— Нан, мыгущыIэ–мыгущыIэ тегъашI.\n— ТегъашI, — ыIуагъ ным. — Сыд къиплъхьащт, сикIал?\n— ТитIу яз апэу къэгущыIэрэм ренэу тищыд псы ригъэшъощт.\n— Дэгъу, сикIал, сыкьезэгъы. О ужэмыIан дэд, сапэ укъэгущыIэн, пшIосхьынышъ, мафэ къэс щыдыр псы ебгъэшъон, сэри рэхьатэу сыщысын.\nТеплъын, нан, — ыIуи, Хъуаджэ ыжэ зэтыриуIубагъ. Ным зи къыIорэп, Хъуаджи ыжэ псы дэгъэхъуагъэм фэд.\nМэфэ реным тIумэ язи къэгущыIагъэп. Ныр зэгоут хъуи, гъунэгъумэ адэжь кIуагъэ. Гъунэгъу шъузым риIуагъ ыкъорэ ежьыррэ Iуагъэу зэдашIыгъэр. Ар зэхэзыхыгъэ кIэлэ бзаджэхэр Хъуаджэ дэжь къачъэхи, къагъэгущыIэнэу пыхьагъэх, ау къафэгущыIагъэп, къэ- мыгущыIахэ зэхъум, ипаIо щихи зым рихьыжьагъ, адырэм къамыщыр бгыкъужъыем пихи, рыджэгузэ ежьэжьыгъ. Ащ паий гущыIэ къышIыгъэп.\nГъунэгъу ныом бэджынэ IэшIу къыфишIи, Хъуаджэ янэ ыгъэшхагъ. НыуитIумэ зызагъэшхэкIым, ным ыгу къэкIыжьыгъ Хъуаджэ зэрэмышхагъэр.\n— Тэ tиtIo дэгъоу тышхагъ, Хъуаджэ фыгукIэ Iумыфагъэу щыс. Уипшъэшъэ цIыкIу бэджынэм щыщ фегъэхьи егъэгъашх, псэпэшхо хъун, — ыIуагъ ным.\n— Бэу фезгъахьын, ар фэсымышIэщтмэ, сыд фэсшIэн, — ыIун, гъунэгъу ныом ипшъэшъэжъые бэджын стырыр гъозыр шъхьарихэу Хъуаджэ фыригъэхьыгъ.\nПшъэшъэ цIыкIум Хъуаджэ риIуагъ:\n— Сянэ бэджынэ IэшIу къыпфысигъэхьыгъ, зыогъэшхэкIыфэ шхэ.\nХъуаджэ зи къыIуагъэп, ышъхьэ теIэбэжьи, бгыкъужъыем Iапэ фишIыгъ, ышъхьэ етхъожьи пчъэмкIэ Iэ ышIы зэхъум, бэджынэр сшъхьэ къытекIи кIожь eloy пшъэшъэжъыем къышIошIи, Хъуаджэ ышъхьэ бэджынэ стырыр къырикIыхыгъ. Хъуаджэ зэтхъожь зэхъум, пшъэшъэжъыем кIитхъужьи, янэ дэжь ечъэжьэжьыгъ.\n— УикIалэ ыбзэ ыубытыгъ, къэгущыIэрэп, ышъхьэ етхъожьэу пчъэмкIэ Iапэ ышIы зэхъум, бэджынэ стырыр ышъхьэ къытескIи, сыкъэчъэжьыгъ, — ыIуагъ пшъэшъэжъыем.\n— Тхьа къысауи! СикIэлэ закъо ышъхьэ бэджынэ стырыр къепкIыхыгъэмэ, бгъэстыгъэба! — ыIуи, ныр къэчъэжьыгъ.\nИкIалэ ышъхьэ бэджыныр къетIэтIэхэу щысти, ныр ечъалIи, риIуагъ:\n— А симыгъо закъу, пшъэшъэжъые делэм сыд пае умыгущыIэу пшъхьэ ебгъэгъэстыгъ?\nХъуаджэ къызщылъэти, ыIуагъ:\n— Шъоурэ тхъурэкIэ сыхэIэжь! Къэсхьыгъ! О джы мызыкIым щыдыр псы егъашъу.\nЯбгъонэрэ къэбар\nТХЫЛЪЫШЭ ЦОКЪАПХЪЭР\nЧэщыр хэкIотагъэу Хъуаджэ гъунэгъу чылэ къикIыжьыгъ. Щыдым тесэу щагум дэхьажьи шъхьангъупчъэм зеплъэм, ишъуз лIы къыщагъэу, голъэу ылъэгъугъ.\n«ХьакIэ иIэмэ, сишъуз сиягъэ езгъэкIынэп, игонахьи сыхэхьанэп», — ыIуи, щыдыр шэщым чIищи, шхылъэм мэкъу диз ышIи дэгъуалъхьи, нэф къэшъыфэ дэлъыгъ.\nНэф къызэшъым, зи ымышIэрэм фэдэу янэ дэжь ихьагъ. Хъуаджэ янэрэ ишъузрэ зэрэгъэщхыхэу, зэщыгушIукIыхэу ахэхьагъ.\nНым ыIуагъ:\n— А сикIал, тучаным кIуи, уишъуз цокъапхъэ къыфахь. Плъэгъурэба ицокъэ лъапэ къызэрищрэр?\nЗи ымыIоу Хъуаджэ тучаным кIуи, тхылъыпIэ цокъапхъэ ишъуз къыфищэфыгъ.\n— Тхьэ къысауи, сикIал, узэкIокIыгъа? Хэт тхылъыпIэ цуакъэ фашIыгъэу плъэгъугъэ? Мыщ фэдэ цIыф ешIа? Зы мафи фэхъунэп, — къыфэгубжыгъ ныр ыкъо.\n— УмыгумэкI, нан, — ыIуагъ Хъуаджэ. — Нычэпэ ащ ылъэкъуитIу зыдэщыIагъэм фэдэу щыIэщтмэ, тхьэ сэIо олIэжьыфэ а цокъапхъэр фэхъункIэ.","id":"<urn:uuid:972bb6d2-a79f-41ea-a862-07c2d8dde20c>","dump":"CC-MAIN-2017-51","url":"http:\/\/egerukhay.ru\/index\/khuadzheh_ikehbarkhehr\/0-64","date":"2017-12-14T13:14:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-51\/segments\/1512948544124.40\/warc\/CC-MAIN-20171214124830-20171214144830-00238.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9662404656,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9662404656410217, \"kbd_Cyrl_score\": 0.033583708107471466}","num_words":3175,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.03,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.977,"perplexity_score":5505.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къэралыгъо Думэм физическэ культурэмкIэ, спортымкIэ, зекIонымкIэ ыкIи ныбжьыкIэхэм яIофхэмкIэ и Комитет хэтэу Хьасанэкъо Мурат муниципальнэ гъэпсыкIэ зиIэ «Красногвардейскэ районым» ипащэу Осмэн Альберт игъусэу псэупIэу Красногвардейскэм Iофтхьэбзэ заулэ щызэрихьагъ.\nСэкъатныгъэ зиIэ сабыйхэмрэ гъот макIэ зиIэ унагъохэм арыс кIэлэцIыкIухэмрэ апае федеральнэ хэбзэгъэуцум шIухьафтынэу къыздищагъэхэр цIыфхэр социальнэу ухъумэгъэнхэмкIэ къулыкъухэм ялIыкIохэм аритыгъэх.\n— Сэ зэрэслъытэрэмкIэ, къэралыгъом анахьэу ынаIэ зытыригъэтын фаер сабый сэкъатхэмрэ гъот макIэ зиIэ унагъохэм арыс кIэлэцIыкIухэмрэ ары. Непэ сэри ахэр згъэгушIо сшIоигъоу шIухьафтынхэр къафэсщагъэх, — хигъэунэфыкIыгъ депутатым.\nНэужым Хьасанэкъо Мурат Урысые политическэ партиеу «Единэ Россием» ичIыпIэ общественнэ приемнэу муниципальнэ гъэпсыкIэ зиIэ «Красногвардейскэ районым» щыIэм цIыфхэр щыригъэблэгъагъэх.\nСпортым хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным, унэ-коммунальнэ, социальнэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэн япхыгъэ Iофыгъохэр ары анахьэу цIыфхэр зыгъэгумэкIыщтыгъэхэр. Нэбгырэ пэпчъ иIофыгъохэм депутатым икъоу защигъэгъозагъ.\n— ЦIыфхэм къаIэтыгъэ гумэкIыгъохэр зэрэзэшIуахыхэрэм сшъхьэкIэ гъунэ лъысфыщт. Анахьэу ар зыфэгъэхьыгъэр кIэлэцIыкIу, спорт джэгупIэхэм ягъэпсын ары. Тинеущырэ мафэ зэтпхырэр кIэлэцIыкIухэр ары, ахэм зыкъызэIуахынымкIэ ищыкIэгъэ амалхэр зэкIэ зетхьан фае, — хигъэунэфыкIыгъ Хьасанэкъо Мурат.\nКIэлэегъаджэхэм ярайон зэIукIэу кIэлэегъаджэм и Мафэ ехъулIэу зэхащагъэм депутатыр хэлэжьагъ, зимэфэкIхэм афэгушIуагъ.\n— Муниципальнэ гъэпсыкIэ зиIэ «Красногвардейскэ районым» сыкъызэкIом нэрылъэгъу къысфэхъугъ социальнэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэнкIэ, гъэсэныгъэмкIэ, спортымкIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Iофтхьабзэу зэрихьэхэрэм цIыфхэм осэшхо къызэрэратырэр, — къыIуагъ Хьасанэкъо Мурат.\nКЪАНДОР Анзор.\nУрысые Федерацием и\nФедеральнэ ЗэIукIэ и Къэралыгъо Думэ идепутат иIэпыIэгъу.","id":"<urn:uuid:30e689e8-fe72-431c-ac93-b0f975afcfda>","dump":"CC-MAIN-2017-51","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%85%D1%8C%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D0%BE-%D0%BC%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82-%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%83%D1%89%D1%8B%D1%80%D1%8D-%D0%BC%D0%B0%D1%84%D1%8D-%D0%B7%D1%8D%D1%82\/","date":"2017-12-16T20:34:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-51\/segments\/1512948589177.70\/warc\/CC-MAIN-20171216201436-20171216223436-00135.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7721965313,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7721965312957764, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2255888134241104}","num_words":565,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.081,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.007,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.733,"perplexity_score":1898.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Белиз\nБелиз – Ишъхъэрэ Америкэм ит къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр - Бельмопан. ЦIыфэу нэбгырэ мин 300-м фэдиз щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 22 966 км² (дунаемкIэ я-146). БзэшъхьаIэр - англыбзэ. Щыпсэухэрэм нахьыбэмкIэ Ромэ-католик диныр (чыристан диным ыкъутам) алэжьы. ДЛО-м ахахьэ.\nКъэрал шъхьатетыр - пачъыхьгуащэу Я-II Елизаветэ.\nГеографие[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nТарихъ[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\n1973-рэ гъэм нэс Британ ГондураскIэ еджэщтыгъэх, сыда пIомэ бэрэ Британиешхом и колониещтыгъэ. 1981-рэ илъэсым шъхьафитэу хъугъэ къодий.","id":"<urn:uuid:881fee54-1873-4ec3-ac00-e7a95fa8559b>","dump":"CC-MAIN-2017-51","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%B7","date":"2017-12-17T23:07:12Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-51\/segments\/1512948599156.77\/warc\/CC-MAIN-20171217230057-20171218012057-00079.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7934959531,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":30,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7934959530830383, \"kbd_Cyrl_score\": 0.18002037703990936}","num_words":130,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.05,"special_characters_ratio":0.229,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.886,"perplexity_score":4663.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Законопроектэу «2018-рэ илъэсымкIэ ыкIи ащ къыкIэлъыкIощт 2019 — 2020-рэ илъэсхэм ячэзыу пIалъэкIэ Адыгэ Республикэм ибюджет ехьылIагъ» зыфиIорэм фэгъэхьыгъэ едэIунхэр тыгъуасэ зэхащагъэх.\nЗэхэсыгъор зэрищагъ Адыгеим и Премьер-министрэ ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэрэ Наталья Широковам. Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, ащ игуадзэу Iащэ Мухьамэд, депутатхэр, министрэхэм я Кабинет хэтхэр, студентхэр, нэмыкIхэри.\nНаталья Широковам пэублэ псалъэ къышIызэ, бюджетыр шъхьэихыгъэу, нэфагъэ икъу хэлъэу гъэпсыгъэнымкIэ мыщ фэдэ шIыкIэм мэхьанэшхо зэриIэр къыхигъэщыгъ.\n— Бюджетым ихахъохэр зыфэдизхэр, ащ къыдыхэлъытэгъэ мылъкур зыпэIуагъэхьэрэ лъэныкъохэр Адыгеим щыпсэурэ нэбгырэ пэпчъ ышIэнхэм ифитыныгъэ иI. Бюджетыр зыфэдэщтыр дгъэнафэ зэхъум тынаIэ зытедгъэтыгъэр 2018-рэ илъэсым ехъулIэу УФ-м и Президент къыдигъэкIыгъэ жъоныгъокIэ унашъохэр дгъэцэкIэнхэ, анахьэу бюджетым епхыгъэу Iоф зышIэхэрэм ялэжьапкIэ къэIэтыгъэн зэрэфаер арых, — къыIуагъ АР-м и Премьер-министрэ ипшъэрылъхэр зыгъэцакIэрэм.\nНэужым къэзэрэугъоигъэхэм апашъхьэ къыщыгущыIагъ АР-м финансхэмкIэ иминистрэу Долэ Долэтбый. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, 2018-рэ илъэсым ыкIи ащ къыкIэлъыкIощт илъэситIум атегъэпсыхьэгъэ бюджетхэр агъэхьазырхэ зэхъум федеральнэ ыкIи республикэ хэбзэгъэуцугъэхэм къагъэнэфэрэ шапхъэхэр, бюджет ыкIи хэбзэIахь политикэм илъэныкъо шъхьаIэхэр къыдалъытагъэх. Ыпэрэ илъэсхэм афэдэу мы илъэсищми ателъытэгъэ бюджетхэр социальнэу щытыщтых.\nБюджетым ихахъохэр\nЗэрагъэнафэрэмкIэ, 2018-рэ илъэсым республикэ бюджетым ихахъохэр сомэ миллиард 15-рэ миллион 584-м кIэхьащт, 2017-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, ар процент 18-кIэ нахьыб. ПэшIорыгъэшъэу къызэралъытагъэмкIэ, 2019-рэ илъэсым бюдже��ым ихахъохэр — сомэ миллиард 13-рэ миллион 821,9-рэ, 2020-рэ илъэсым — сомэ миллиард 14-рэ миллиони 186,1-рэ хъущт.\nХъарджхэр\n2018-рэ илъэсым республикэ бюджетым ихъарджхэр сомэ миллиард 16-рэ миллион 386,9-рэ хъущт, мы илъэсым егъэпшагъэмэ, процент 16,9-кIэ ар нахьыб. 2019-рэ илъэсым мы къэгъэлъэгъоныр сомэ миллиард 14-рэ миллион 518,9-м, 2020-рэ илъэсым — сомэ миллиард 14-рэ миллион 795-м ехъущт.\nАхъщэу зыщыкIэщтхэр\n2018-рэ илъэсым бюджетыр зыщыкIэщтыр (дефицитыр) сомэ миллион 802,9-рэ, 2019-рэ илъэсым — сомэ миллион 697-рэ, 2020-рэ илъэсым — сомэ миллион 609-рэ.\n2018-рэ илъэсым хэбзэIахь ыкIи мыхэбзэIахь хахъохэр сомэ миллиарди 8-рэ миллион 778,3-рэ хъущт, ыпэрэ илъэсым егъэпшагъэмэ, ар проценти 103,2-кIэ гъэцэкIагъэ хъущт. Мы лъэныкъомкIэ анахьэу зыщыгугъыхэрэр къалэу Мыекъуапэ, Тэхъутэмыкъое ыкIи Мыекъопэ районхэр арых.\nФедеральнэ гупчэм къикIыщт мылъкур\nФедеральнэ гупчэм къикIыщт зэкIамыгъэкIожьырэ ахъщэр сомэ миллиарди 6-рэ миллион 805,7-рэ мэхъу. Ащ хэхьэх дотациехэр — сомэ миллиарди 4-рэ миллион 91,9-рэ, субсидиехэр — сомэ миллиард 1,8-м ехъу, субвенциехэр — сомэ миллион 834,3-рэ, нэмыкI бюджет трансфертхэр — сомэ миллион 27,1-рэ. 2017-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, федеральнэ гупчэм къикIыщт зэкIамыгъэкIожьырэ мылъкур къихьащт илъэсым нахьыбэ хъущт. Ар къызхэкIырэр федеральнэ субсидиехэм ыкIи ахъщэ IэпыIэгъум (дотацием) зэрахэхъуагъэр ары.\nЛэжьапкIэр къаIэтыщт\nУФ-м и Президент къыдигъэкIыгъэ жъоныгъокIэ унашъохэр, социальнэ программэхэр, пшъэрылъхэр гъэцэкIэгъэнхэр республикэм ифинанс документ шъхьаIэ къыдыхэлъытагъэх. Долэ Долэтбый къызэриIуагъэмкIэ, лэжьапкIэм хэгъэхъогъэнымкIэ къэралыгъом ипащэ къыгъэуцугъэ пшъэрылъхэр зэрифэшъуашэу зэшIохыгъэнхэм, гъогу картэм къыдыхэлъытагъэу къэгъэлъэгъон гъэнэфагъэхэм анэсынхэм анаIэ атырагъэтыщт. Джащ фэдэу 2018-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м щегъэжьагъэу жъоныгъокIэ унашъохэм ягъэцэкIэн хэмыфэгъэ бюджетникхэм ялэжьапкIэ проценти 4-кIэ къаIэтыщт. 2019 — 2020-рэ илъэсхэм чъэпыогъум и 1-м щегъэжьагъэу бюджетым епхыгъэу Iоф зышIэхэрэм къагъахъэрэм проценти 4 (илъэсым телъытагъэу) хэхъощт. Ащ нэмыкIэу Адыгэ Республикэм щыпсэурэ цIыф куп заулэмэ социальнэ IэпыIэгъу зэраратыщт шIыкIэм телъытагъэу, 2018-рэ илъэсым мэзаем и 1-м щыублагъэу мазэ къэс ахэм аратырэ ахъщэ тынхэр проценти 3,8-кIэ къаIэтынхэу агъэнэфагъ. ЛэжьапкIэр къызэраIэтыщтым пэIухьащт ахъщэр бюджетым къыдыхалъытагъ. 2018 — 2020-рэ илъэсхэм студентхэм ястипендиехэм проценти 4 (илъэс къэс) ахэхъощт.\nГъэсэныгъэр, социальнэ политикэр, медицинэр…\n2018-рэ илъэсым телъытэгъэ республикэ бюджетыр пштэмэ, анахь ахъщэшхо зыпэIуагъэхьащтыр гъэсэныгъэр ары — сомэ миллиарди 3-рэ миллион 807,7-рэ. Ащ къыкIэлъэкIо социальнэ политикэр — сомэ миллиарди 3-рэ миллион 20-рэ. Лъэпкъ экономикэм — сомэ миллиарди 2,7-м ехъу, псауныгъэр къэухъумэгъэным — сомэ миллиардрэ миллион 440,3-рэ, культурэм — сомэ миллион 454,9-рэ апэIуагъэхьащт. Хъарджхэм япроцент 67,4-р социальнэ Iофыгъохэм ягъэцэкIэн къыдыхэлъытагъ.\nИнвестициехэр\nПэшIорыгъэшъэу зэрагъэнэфагъэмкIэ, 2018-рэ илъэсым телъытэгъэ республикэ инвестиционнэ программэм ипроект къыдыхэлъытагъэу къэралыгъо псэуалъэхэм язэтегъэпсыхьан сомэ миллиардрэ миллион 326,5-рэ пэIуагъэхьащт. Ащ щыщэу сомэ миллион 479-р — республикэ бюджетым къыхахыщт, сомэ миллион 847,5-р — федеральнэ гупчэм къикIыщт субсидиех. Анахьэу анаIэ зытырагъэтыщтыр зекIоным ипсэуалъэхэр ары. ЗекIон кластерэу «Лэгъо-Накъэ икъэлапчъэхэр» зыфиIорэм иинфраструктурэ зэтегъэпсыхьэгъэным фэIорышIэщт комплексым игъэпсын 2018-рэ илъэсым аухынэу агъэнафэ. Джащ фэдэу Адыгэ республикэ клиническэ сымэджэщым епхыгъэ диагностическэ гупчэм ишIын лъагъэкIотэщт. НэмыкI гухэлъэу щыIэри макIэп, ахэр щыIэныгъэм щыпхыращынхэм пылъыщтых.\nГъогу хъызмэтыр\n2018-рэ илъэсым Адыгэ Республикэм и Гъогу фонд сомэ миллиард 1,7-м ехъущт. Шъолъырым игъогухэм язэтегъэпсыхьан, муниципальнэ мэхьанэ зиIэ гъогухэм хэхъоныгъэхэр ашIынхэм фэшI чIыпIэ бюджетхэм субсидиехэр ятыгъэнхэм, нэмыкI лъэныкъохэми мылъкур апэIуагъэхьащт.\nФинанс IэпыIэгъур\n2018-рэ илъэсым телъытэгъэ республикэ бюджетым къыдыхэлъытагъ сомэ миллиарди 4-рэ миллион 590,8-м кIэхьэрэ ахъщэ IэпыIэгъур чIыпIэ бюджетхэм арагъэгъотыныр. Ащ ишIуагъэкIэ ахэм зыпкъ итэу Iоф ашIэн, япшъэрылъхэр агъэцэкIэнхэ алъэкIыщт.\nДолэ Долэтбый кIэухым къызэриIуагъэмкIэ, 2018-рэ илъэсми, ащ къыкIэлъыкIощт илъэситIуми республикэ бюджетыр социальнэу щытыщт. Бюджетым ихъарджхэр зыфэдизыщтхэр агъэнафэ зэхъум хэбзэIахьхэм ыкIи мыхэбзэIахьхэм яхахъохэр, федеральнэ гупчэм къикIыщт ахъщэ IэпыIэгъур зыфэдизын ылъэкIыщтыр, нэмыкI лъэныкъохэри къыдалъытагъэх. Ащ дакIоу республикэ бюджетыр зыщыкIэрэ ахъщэр ыкIи къэралыгъо чIыфэр шэпхъэ гъэнэфагъэхэм ашIомыкIынхэм фытегъэпсыхьэгъэ зэзэгъыныгъэу УФ-м финансхэмкIэ и Министерствэрэ АР-м иминистрэхэм я Кабинетрэ зэдашIыгъэр зэрифэшъуашэу гъэцэкIагъэ зэрэхъущтыр министрэм къыIуагъ.\nТХЬАРКЪОХЪО Адам.","id":"<urn:uuid:f54a7c94-399e-435e-92b9-867f08519a22>","dump":"CC-MAIN-2017-51","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8D-%D0%BF%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D1%8Di%D1%8D%D1%89\/","date":"2017-12-15T21:25:21Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-51\/segments\/1512948579567.73\/warc\/CC-MAIN-20171215211734-20171215233734-00166.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6459524632,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6459524631500244, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3522540330886841}","num_words":1774,"character_repetition_ratio":0.098,"word_repetition_ratio":0.035,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.654,"perplexity_score":4369.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦIэмэз\nЦӀэмэз (урысыбзэгьэ: Новороссийск) — Урысыем хэт Краснодар краим и зы къалэ. Къалэр ЦӀэмэз-хыжъэм Ӏулъ, Хы ШӀуцӀэм и Ӏушъом. Анахь къухьэуцупIэ дэгъоу Хы ШIуцIэ Iушъом щыриIэми псыхъожъыеу хым мыщ щыхэлъэдэжьырэми ЦIэмэз араIо.\nЦIэмэзым «хьэцIэ-пIэцIабэ зыхэс мэз» зыфиIорэ мэхьанэр къикIэу ары. Мы чIыпIэр зэгорэм орыжъылъэу, аргъой, бэдзэнэшъу, хьэцIэ-пIэцIэ тIы��ыпIэу щытыгъэкIэ егуцафэх. Джы къызнэсыгъэми ЦIэмэз ихьанэ-гъунэ ащ фэдэ чIыпIэ зырызхэр къинэжьыгъэх.","id":"<urn:uuid:be995034-6916-4b81-bf3b-87540c415b16>","dump":"CC-MAIN-2018-05","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A6I%D1%8D%D0%BC%D1%8D%D0%B7","date":"2018-01-20T08:57:43Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-05\/segments\/1516084889542.47\/warc\/CC-MAIN-20180120083038-20180120103038-00583.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7448859811,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":18,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7448859810829163, \"kbd_Cyrl_score\": 0.25375667214393616}","num_words":129,"character_repetition_ratio":0.022,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.729,"perplexity_score":1519.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Дзэхэр\nдзэхэр е \"дзэ лъэпкъ\". Зиххэм мы цIэр зэраIожьыщтыгъэнкIи хъун. Уахътэ тешIэ къэс гущыIэу \"адыгэ\" хъужьыгъэу плъытэн плъэкIыщт. НэмыкI еплъыкIэу щыIэмкIэ, адыгэ цIэр къызхэкIыгъэр тыгъэм шъхьашъэ зэрэфашIыщтыгъэр ары.\nДжащ фэдэу ыпэкIэ аIощтыгъэ \"а-дыгъэ\" – тыгъэм илъэпкъ. Итальянскэ ыкIи греческэ тхыгъэхэм къызэратырэмкIэ, цIэу \"зихи\" зыфиIорэр адыгэхэм я I5-нэрэ лIэшIэгъум нэс араIощтыгъэ. Адыгэхэм ятарихъ зыугъоищтыгъэ Интериано мыщ фэдэу къетхы: \"итальянскэ, греческэ ыкIи латиныбзэкIэ зихкIэ ахэм яджэх, татархэм ыкIи тыркухэм черкес аIо, ежьхэм адыг зэраIожьы\".","id":"<urn:uuid:3da9ee7a-2ac8-4ba7-9a18-d029e3915cdf>","dump":"CC-MAIN-2018-05","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%94%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80","date":"2018-01-16T15:04:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-05\/segments\/1516084886437.0\/warc\/CC-MAIN-20180116144951-20180116164951-00358.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9088427424,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9088427424430847, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09050232172012329}","num_words":137,"character_repetition_ratio":0.007,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.051,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.937,"perplexity_score":1756.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Balıkesir ili Kepsut ilçesinin Dereli Abzah köyünden, şimdi rahmetli olan Yusuf, Susurluk ilçesi Demirkapı köyüne,rahmetli Sefer'e konuk gelmiş, kendisine bir pseluh (konuşma yapacak bir kız) bulması için bastırmıştı.\nБалыкесир областым епхыгъэ Кепсут районым и Дерели абдзэхэ къуаджэ щыщыгъэ Юсыф,Сусурлук районым епхыгъэ Демиркапы (Гъуч1ыпчъ) адыгэ къуаджэм Сэфэры хьак1эу къыфак1уи сепсэлъыхъонэу зы пшъашъэ горэм идэжь сыщ и1уи ригъэзыгъагъ.\nSefer de,onu birkaç kız ve delikanlının muhabbet (zexes) yaptığı Tenkibar (1) adlı bir kızın evine götürür.\nСэфэри Юсыфыр зы пшъэшъэ-к1элэ куп зышэзэрэугъоигъэ Тенкибар (1) зиц1э зы пшъэшъэ дахэгорэм иунэ ишагъ.\nTenkibar köyün namlı Abzah güzellerinden biriydi.\nТенкибарыр къуаджэм зиц1э 1угъэ Абдзэхэ пъэшъэ дахэмэ ащыщыгъ.\nYusuf ,Tenkibar'a pseluh'a (konuşmaya) başlar:\nЮсыф Тенкибарым епсэлъыхъоу ригъэжьагъ:\nKöyümden buraya gelmek üzere,yaya olarak,bir başıma yola çıktım.Niye? Demirkapı'nın namlı güzel kızlarını görmek,tanışmak,içlerinden birini pseluh yapmak,onunla konuşmak için yola çıktım.Bir başıma koca bir ormanı aşıp buraya gelmem gerekiyordu.Gözüm bir şeyi görmedi,bir başıma ormana daldım.Ormanın derinliklerinde iri bir erkek ayı ile karşılaştım.\nСикъуаджэ сыкъыщежьи сизакъоу ик1и лъэсэу мыщ сыкъэк1онэу гъогум сыкъытехьагъ.Сыд сыкъызфэтехьагъэр?Демиркапым дес зиц1э 1угъэ пшъэшъэ дахэхэр зэзгъэлъэгъун,ахэмэ нэ1уасэ сяфэхъун,язгори псэлъыъоу\/къэшэнэу сш1ын,ащ сыдэгущы1эн с1уи гъогум сыкъытехьагъ.Сизэкъуабзэу сяпэ илъ мэзышхор къэск1уни,къызэснэк1ыни мыщ сыкъэсын сыфэягъ.Синэ згъэуш1унк1и сизэкъо дэдэу мэз к1ыры�� сыкъыхэхьагъ.Мэз к1оц1ым,мэзым и1анахь к1ырып1э сыкъэсыгъэу зы мышъэ джэдэ ин сяпэ къитэджагъ.\nAyı bana,\"Koca adam,bu gür orman benim,böyle acele acele nereye gidiyorsun,amacın ne,bu yerden geçmek için benden izin aldın mı?\" diye sordu.Ben de \"Demirkapı denen köydeki en ünlü ve en güzel kızları görmek,onlarla tanışmak,içlerinde biri ile psluh yapmak üzere oraya gidiyorum\" dedim.Ayı da \"O senin dediğin yere öyle elini kolunu sallayarak gidemezsin.Söylediğin o güzel kızlarla pseluh yapman için,önce benimle bir güç denemesi yapman,beni yenmen gerekir.Başarırsan gidebilirsin,yoksa sana yol vermem\" dedi.\nМышъэм, «О,делъэшху,мы мэз к1ырыр сэсый,мощтэ угузажъоу,псынк1э псынк1эу тыдэ ук1орэ,сыд узыпылъыр,мы ч1ып1эм ублэк1ынэу изын къыс1эпхыгъа? и1уи къысэупк1ыгъ.Сэри «Демиркапы зыфа1орэ къуаджэм дэс анахь хъупхъэ,анахь пшъашъэ дахэхэр зэзгъэлъэгъун,нэ1уасэ зафэсш1ын,ахэмэ ащыщэу зыпшъашъэ сепсэлъыхъон сэ1уи ащ сэк1о» с1уагъ. «А о зыфап1эрэ ч1ып1эм ащтэ п1э бгъэсысэу ук1оным уфитэп.Къэп1огъэ а пшъэшъэ дахэхэм уяпсэлъыхъон фэш1к1э зэ укъысэбэнын,сыкъипк1ын\/укъыстек1он фай.Укъыстак1омэ гъогур къыостын» къыси1уагъ.\nBen de \"Sorun oysa,dediğin olsun,güreşiriz\" dedim.Ayı arka ayakları üzerinde dikildi,boynumdan beni yakaladı,güçlüydü,başa çıkamıyordum.Nasıl oldu bilemiyorum,cebimdeki tsatse'yi, çift ucu da sivri sert çubuğu çıkarıp ayının ağzının içine soktum.Ayı şaşırıp kalmıştı,ağzından kan boşanmaya başladı,dayanamadı,sallanmaya başladı.Boynumu bırakıp yere çöktü.Ben de ayıyı devirip sırtüstü yere uzattım.\nСэри «1офыр ащ тетмэ,о зэрэп1оу орэхъу,тызэбэнын» с1уагъ.Мышъэр ик1эпс лъакъохэм атэтэу задэ къызэтеджагъ,сипшъэтыкъ къыубытыгъ,к1оч1эшхуагъ,к1уак1э сыфикъушъущтыгъэп.Тощтэу хъугъэ сфэш1эжьрэп,сиджыбэ илъ пхъэ цацэр къисхыгъ,иципит1ури упсыгъэу,пхъэ пытэм хэш1ык1ыгъэ цацэр мышъэм ижэ дэслъхьагъ\/дэсцагъ.Мышъэри иш1эн имыш1эжьэу къэнэгъагъ,ижэ лъы къыдэчъэу ригъэжьэгъагъ,илъэк1 зэпыугъ,рэхъыртэу,рэсысэу ригъэжьагъ.Сипшъэтыкъ къит1ыпщи зэхэфагъ.Сэри мышъэр иск1и тхыц1эк1э зэтeсдзагъ.\nAyı yattığı yerden \"Artık istediğin yere gidebilirsin,git,git!\" der gibi bir elini kaldırıp bana doğru salladı,yolu gösterdi.\nМышъэр здэщылъым щылъэу «Джы уздэфаем ук1онэу уфит,к1о,к1о!» къысе1о п1онэу изы1э къи1эти къысфегъэсысы п1онэу гъогур къысигъэлъэгъугъ.\nBen de yeniden yola düştüm.Biraz ilerlediğimde,bir baktım Demirkapı köyü kırlarına ayak basmışım,gözlerime büyük bir ışık,büyük bir aydınlık görünmeye başladı.Işığı izleye izleye yürümeye başladım,ışık sonunda beni bu bahçeye,bu eve getirdi.\nСэри ик1эрык1эу гъогум сыкъытехьажьыгъ.Т1эк1у сыкъак1уи сыкъызэплъэм Демиркапы шъофхэм сакъынэсыгъэу зыслъэгъужьыгъ,ащ дыхэтэу зы нэфынэшхо къэлъэгъуагъ,сэри мы нэфынэшом сыфежьагъ.Нэфынэм сыкъылъык1оу сыкъак1о сежьагъ,нэфынэм занк1э дэдэу мы щагум,мы унэм сыкъищагъ.\nBana yolu gösteren ışık,ay parçası,artık karşımda.O ışık senden başkası değilmiş.Geldiğim,seninle tanıştığım için büyük bir sevinç,büyük bir mutluluk içindeyim.Bir ay parçası gibi karşımda ışıldamakta olan sen,güzel kız,adını bağışlar mısın?\nГъогур сэзгъэлъэгъугъэ а нэфынэр,а мэзэнэфыр джы сипашъхьэ щыт.А нэфынэр ощ нэмык1ыгъэп.Мыщ сыкъызэрэк1уагъэм,о узэрэслъэгъугъэм фэш1к1э лъэщэу сигуапэ.Зы мэзэ тыгъэм фэдэу рэлыдрэ пшъэшъэ дах,уиц1э къысэп1она?\n\"Adım Tenkibar\" dedi kız.\n«Сиц1э Тенкибар» и1уагъ пшъашъэми.\n\"Maşallahın var,adın bir güzel,sen de adın gibi güzelsin.Tanrının böylesine özenli yarattığı bir güzelliğin karşısında bulmuş oldum kendimi,aradığım mutluluğu ve kısmeti buldum sonunda\" dedi Yusuf.\n«Мэшаллахь къыосэ1о,уиц1э дахэ,ори уиц1э фэдэ къабзэу удах.Тхьэм къигъэш1ыгъэ мыщ фэдэ зы дэхагъэм ипашъхьэ зыщызгъотыжьыгъ,сызлъыхъущтыгъэ насыпыр иужым згъотыжьыгъ» и1уагъ Юсыфым.\nDiğer kızlar da,herkes gibi, bu güzel sözler karşısında büyülenmiş,konuşmayı dinleyip oturuyorlardı.\nАдрэ пшъашъэхэри мы гущы1э дахэхэм як1эдэ1ук1ыхэу,ушъухъуахьыгъэм фэдэу ц1ыт1 къызпамыгъэ1ук1эу щысыгъэх.\nYusuf konuşmaya ara verdi,bir süre sessizce düşünüp oturdu.Ardından:\nЮсыф игущы1эн щыригъэти т1эк1угорэ зи имы1оу щысыгъ.Ащ нэужым:\n\"Güzel kız,bağışla beni,seni görünce aklım başımdan uçtu,adın neydi,Kültabak mı demiştin?\" demiştin,diye sordu.\n«Пшъэшъэ дах,къысфэгъэгъу,узысэлъэгъум сиакъыл къысшъхьык1ыжьыгъ,уиц1э сыдыгъ,Култэбакъ (**) п1огъагъа?\nOdadakileri ansızın katıla katıla bir gülme tuttu.\nУнэм исхэр ош1э дэмыш1эу гуш1ом зэлъиубытыгъэх.\nGülmenin nedeni,duyulmamış bir ad olanTenkibar adını Yusuf'un Kültabak'la karıştırmış olmasıydı.\nГуш1ор къызхэк1ыгъэри Юсыфым Тенкибар ц1эмрэ Култэбакърэ зэрэзэхигъэгъощагъэр арыгъ.\nO günden sonra Tenkibar'ın adı Kültabak olarak kaldı.\nА мафэм къынэуж Тенкибарым Култэбакъ ц1эр къытэнагъ.\n***\n(1) –Tenkibar – Kibar tenli.Тыркубзэк1э- Пкъышъол къабз.\n(2) –Сигара\/джыгарэр зытыралъхьэрэ эмэсым.\nNot:Bu olay 50 yıl kadar önce olmuştur.Anlatan Hafız GUSER Fahrettin Abatay,Adıge din adamı\nМы хъугъэ-ш1агъэр илъэс шъэныкъо ипэ хъугъэ.Къэз1отэжьыгъэр ГУСЭР Фахьрэттин Абатай,Адыгэ динлэжь.","id":"<urn:uuid:baea635c-d89b-4034-8e70-9ca71d41534c>","dump":"CC-MAIN-2018-09","url":"http:\/\/cerkesya.org\/kafkasya\/kafkasya-kultur\/hiyake-masal-siir-fikra\/hikaye\/item\/3420-guzel-kiz-adin-neydi-pshieshie-d-h-uic1e-sidigi","date":"2018-02-25T12:04:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-09\/segments\/1518891816370.72\/warc\/CC-MAIN-20180225110552-20180225130552-00310.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7940954566,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7940954566001892, \"gag_Latn_score\": 0.1669868677854538, \"xmf_Geor_score\": 0.015495585277676582}","num_words":2338,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.788,"perplexity_score":10654.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ПенсиемкIэ ифитыныгъэхэр къыухъумагъэх\n\n\nАдыгэ Республикэм и Апшъэрэ хьыкум граждан IофхэмкIэ иколлегие Мыекъуапэ щыщ бзылъфыгъэр ыныбжь емылъытыгъэу пенсием кIонымкIэ ифитыныгъэхэр къыухъумагъэх.\nПенсиехэмкIэ фондым игъэIорышIапIэ дао фыриIэу Мыекъуапэ щыщ бзылъфыгъэм район хьыкумым зыфигъэзагъ. 1997-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2011-рэ илъэсым нэс Адыгэ Республикэм сэкъатныгъэ зиIэхэмрэ нэжъ-Iужъхэмрэ зыщаIыгъхэрэ унэм врач-терапевтэу бзылъфыгъэм Iоф зэрэщишIагъэр истаж хагъэхьанэу къыкIэлъэIугъ, ыныбжь емылъытыгъэу пенсием кIон ылъэкIыным пае. Бзылъфыгъэм хьыкумым зыфимыгъазэу Iофыр зэхифын ылъэкIыгъэп. ПенсиехэмкIэ фондым иIофышIэхэм къыраIуагъ 1997-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2011-рэ илъэсым нэс IыгъыпIэм Iоф щызышIагъэхэм аныбжь емылъытыгъэу пенсием кIонхэу къэралыгъом фитыныгъэ къызыритыхэрэм бзылъфыгъэр зэрахэмыхьэрэр.\nПенсиехэмкIэ фондым игъэIорышIапIэ унашъоу ышIыгъэр хэбзэнчъэу ылъыти, район хьыкумым бзылъфыгъэм дыригъэштагъ ыкIи ащ зигугъу къышIыгъэхэ илъэсхэр IофышIэ стажым хагъэхьажьынхэшъ, ыныбжь емылъытыгъэу пенсием кIон амал бзылъфыгъэм къыратынэу унашъо ышIыгъ.\n��айон хьыкумым иунашъо хэбзэгъэуцугъэу щыIэм дыримыгъаштэу ылъыти, ПенсиехэмкIэ фондым игъэIорышIапIэ Адыгэ Республикэм и Апшъэрэ хьыкум зыфигъэзагъ.\nАдыгэ Республикэм и Апшъэрэ хьыкум граждан IофхэмкIэ иколлегие мы Iофым зыхэплъэм, район хьыкумым иунашъо зэрэщытэу къэгъэнэжьыгъэн зэрэфаер къыхигъэщыгъ.\nПенсиехэм яхьылIэгъэ федеральнэ хэбзэгъэуцугъэу щыIэм къызэриIорэмкIэ, аныбжь емылъытыгъэу пенсием кIонхэ фитых цIыфхэм яIазэхэу ыкIи япсауныгъэ къэзыухъумэхэу илъэс 30-м мынахь макIэу къэлэ IофшIапIэхэм Iоф ащызышIагъэхэр.\nУрысые Федерацием IофшIэнымкIэ и Министерствэ иунашъо къызэрэщиIорэмкIэ, ахэм афэдэ IофшIапIэхэм ахэхьэх нэжъ-Iужъхэр ыкIи сэкъатныгъэ зиIэхэр зыщаIыгъхэрэ унэхэр, хэушъхьафыкIыгъэ IыгъыпIэхэр. Ащ ыпкъ къикIыкIэ, Адыгэ Республикэм и Апшъэрэ хьыкум граждан IофхэмкIэ иколлегие район хьыкумым иунашъо къыгъэнэжьыгъ ыкIи ПенсиехэмкIэ фондым игъэIорышIапIэ идэо тхылъ фызэкIигъэкIожьыгъ.\nАР-м и Апшъэрэ\nхьыкум ипресс-секретарэу\nХЬАУДЭКЪО Азэмат.","id":"<urn:uuid:cc110732-d456-41be-982c-c470074a1cdc>","dump":"CC-MAIN-2018-09","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B8%D0%B5%D0%BC%D0%BAi%D1%8D-%D0%B8%D1%84%D0%B8%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%83%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%B3\/","date":"2018-02-25T21:58:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-09\/segments\/1518891817437.99\/warc\/CC-MAIN-20180225205820-20180225225820-00618.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8269449472,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8269449472427368, \"kbd_Cyrl_score\": 0.17217625677585602}","num_words":584,"character_repetition_ratio":0.094,"word_repetition_ratio":0.089,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.811,"perplexity_score":3036.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бэдзэогъум и 24 общественнэ движениеу «Адыгэ Хэкум ипатриотхэр» зыфиIорэм ыкIи адыгэ купэу «Тызэфэд» зыфиIорэм хэтхэр Стамбул дэт УФ-м иконсульствэ зычIэт унэм ыпашъхьэ щызэрэугъоигъэх. ЗэIукIэм ушъхьагъэу фэхъугъэр бэдзэогъум и 19 къалэу Налщык общественнэ движениеу «Хасэ» зыфиIорэм ипащэу Ягъэнэ Ибрахьим къытебанахи шъобж хьылэхэр зэрэрахыгъ ары.\nЗэрэугъоигъэхэр урамэу Истикал рыкIохи УФ-м иконсульствэ нэсыгъэх. Ахэмэ адыгэ быракъыхэр ыкIи лозунгхэу «Ибрахьим изакъоп» зытетхагъэхэр аIыгъыгъэх. Митингым хэлэжьагъэр резолюциеу аштагъэм къеджагъэх. Ащ зэритхагъэу, УФ-м иправительствэ адыгэхэр зыщыпсэущтыгъэ чIыгум щыхъурэм лъыплъэн фае, общественнэ движениехэм япащэхэм зэратеIункIэхэрэм ыкIи къызэратебанэхэрэм пэуцужьынэу щыт, бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъахьыгъэн фае.\nЯгъэнэ Ибрахьимэ джырэ уахътэм сымэджэщым къычIащыжьи унэм къащэжьыгъ. Ежь къызэриIорэмкIэ, къытебэнагъэхэр – шъхьэзэкъо ухъумакIо предприятиеу «Синдика» зыфиIорэм ыкIи бзэджэшIэ купхэм хэтхэр ары.","id":"<urn:uuid:6d70434e-7743-4a37-9527-8e9dcb498e7c>","dump":"CC-MAIN-2018-09","url":"http:\/\/www.natpress.net\/index.php?newsid=7108","date":"2018-02-22T16:50:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-09\/segments\/1518891814140.9\/warc\/CC-MAIN-20180222160706-20180222180706-00152.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6060827374,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":10,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6060827374458313, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3926664888858795}","num_words":272,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.051,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.592,"perplexity_score":4567.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Adige Cumhuriyetinin resmi gazetesi Adıge Makh (Çerkes Sesi) gazetesi ilk olarak 1923 yılı 8 Mart günü yayına başlamıştı.\n95 Yıllık serüven içerisinde gazetenin adı birkaç kez değişti. Adıge Psevuıç' (Çerkes Yaşamı) , Ğupçe Wuat (Orak Çekiç) , Kolhoz Bırak , Sosyalist Adigey. Ancak ilk ismi bugün olduğu gibi Adıge Makh yani Çerkes sesi idi. Gazete ,1991 Yılından itibaren ilk adına geri döndü.\nAdıge Makh gazetesinin ilginç bir geçmişi var. Ünlü bir çok bilim insanı ve yazarın çoğu Adige Makht'te gazete için çalışmışlar.\nGazetenin ilk redaktörü Ç'eraşe Tembot ve sonrasında sırayla Hatko Ahmed , Lhebışe Haziz , Barço Harun , Şertene Hamid , Andırhuay Cantemir , Meretıko Ramazan , Haç'emiz Bibolet , Kuyeko Asfar , Beğuşe Azemat , P'at'ıko Aslan.\nGazete için farklı zamanlarda emeğini veren ünlü yazarlarımız ise : Jene Kırımıze , Şhaplheko Hise , 'Aşine Hazret , Beğ Nurbıy , Perenıko Murat , Leusten Yusıf , Çuyeko Cahfar , Meşbeş'e İshak , Peneşu Sefer , Beretere Hamide , Peneşu Hazret , Koşbeye Pşımafe , Nehaye Ruslan , Çuyeko Yunıs.\nBilim insanlarımızdan Kunıj Mıhamet , Tharkaho Yunıs , Çuvuıç' Nalbıy , Becene Murat , Şuvako Asker , Meretıko Kasım , Afeş'ıj Tırkubıy , Mamıy Ruslan.\nAdige Makh gazetesinin şimdi ki redaktörü Derbe Timur. Bugün gazetenin hazırlanmasında emeği olan 40 kişi çalışmaktadır. Haftanın 5 günü gazete baskısı yapılmaktadır.\nAdige Makh , anadilimizin korunması , halkımızın güzel yarınları için çalışmaktadır. Gazete kapağının en üstünde şu yazı dikkat çekmektedir : Tızekotıme Tılheşş ! ( Birlikteysek Güçlüyüz ! )\nИлъэс 95 къакIоцI уахътэм елъытыгъэу гъэзетым ыцIэ пчъагъэрэ зэблахъугъэ – \"Адыгэ псэукI\", \"Гъупчъэ-уат\", \"Колхоз быракъ\", \"Социалистическэ Адыгей\". Ау апэ дэдэ ыцIагъар \"Адыгэ макъ\". Гъэзетым апэу зэреджэгъагъэхэм 1991 илъэсым къыфагъэзэжьыгъ.\n\"Адыгэ макъэр\" гъогу гъэшIэгъон къыкIугъ. ТхэкIо, шIэныгъэлэжь цIэрыIо нэужым хъугъэхэм ащыщыбэхэм\" Адыгэ макъэм\" Iоф щашIагъ.\nГъэзетым иапэрэ редакторыгъэр КIэрэщэ Тембот, ащ ыуж — Хьаткъо Ахьмэд, Лъэбыщэ Хьазиз, Барцо Хьарун, Шэртэнэ Хьамед, Андырхъое Джантэмыр, Мэрэтыкъо Рэмэзан, ХьакIэмыз Биболэт, Къуекъо Асфар, Бэгъушъэ Азэмат, ПIатIыкъо Аслъан.\nГъэзетым илъэс зэфэшъхьафхэм Iоф щашIагъ тхэкIо цIэрыIохэу Жэнэ Къырымызэ, Шъхьаплъэкъо Хьисэ, Iэшъынэ Хьазрэт, Бэгъ Нурбый, Пэрэныкъо Мурат, Лъэустэн Юсыф, Цуекъо Джэхьфар, МэщбэшIэ Исхьакъ, Пэнэшъу Сэфэр, Бэрэтэрэ Хьамидэ, Пэнэшъу Хьазрэт, Кощбэе Пщымафэ, Нэхэе Руслъан, Цуекъо Юныс.\nШIэныгъэлэжьхэу Къуныжъ Мыхьамэт, Тхьаркъохъо Юныс, ЦуукI Налбый, Бэджэнэ Мурат, Шъаукъо Аскэр, Мэрэтыкъо Къасим, АфэшIыжь Тыркубый, Мамый Руслъан яIофшIэн лъэпкъ гъэзетым щырагъэжьэгъагъ.\n\"Адыгэ макъэм\" джы иредактор шъхьаIэр Дэрбэ Тимур. Непэ гъэзэтым икъыхэутын нэбгырэ 40 дэлажьэ ыкIи ипчъагъэкIэ 5 000 кIахьэу тхьэмафэм 5 къыдэкIы.\n\"Адыгэ макъэр\" ныдэлъфыбзэм икъэухъумэн, лъэпкъым ихэхъоныгъэхэм афэлажьэ ыкIи иджэпсалъэ: Тызэкъотмэ — тылъэш!\nKaynak: adyg-afisha. ru\nÇeviri: Çerkesya Hareketi Haber Merkezi","id":"<urn:uuid:32de00cc-0a7b-45af-9921-e12608265e58>","dump":"CC-MAIN-2018-13","url":"http:\/\/www.infocherkessia.com\/adige-makh-gazetesi-95-yasinda-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%B7%D0%B4%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D1%80%D1%8D%D1%80-%D0%B8%D0%BB%D1%8A%D1%8D\/","date":"2018-03-19T20:28:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-13\/segments\/1521257647146.41\/warc\/CC-MAIN-20180319194922-20180319214922-00349.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7647429705,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7647429704666138, \"gag_Latn_score\": 0.1427236944437027, \"xmf_Geor_score\": 0.041834473609924316, \"tly_Latn_score\": 0.011982862837612629}","num_words":1100,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.225,"stopwords_ratio":0.008,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.816,"perplexity_score":12308.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хьакурынэхьабл\nЦIыфэу дэсыр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\n2015-рэ илъэсымкIэ нэбгырэ мини 4 фэдиз щэпсэу.\nТарихъ[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nУрыс-Кавказ заом иаужырэ илъэсхэм Абдзахэхэр зырыз зырызэу къушъхьэхэм къахэк1ыхэзэ, К1эмгуе шъолъырым дэт1ысхьахэнэу фэжьагъэх. Апэрапщэу Даурхэр джырэ Хьакурынэхьаблэ зыдэщы1эм 1861 илъэсым дэт1ысхьагъэх. Ет1анэ Хьакурынэхэр къушъхьэм къыхэк1хэзэ Даурхэм пэмычыжьэхэу Фарзэ 1ушъо дэт1ысхьагъэх. Къык1элъык1орэ илъэсхэм Мэрэтыкъохэр, Аулъэхэр, Беданэкъохэр, къуаджэм дэт1ысхьэхэзэ къоджэшхо хъугъэх. Апэрэ илъэсхэм Даурхьаблэк1э еджэщтыгъ ау ет1анэ къуаджэм л1ы бэлахьэу дэс Хьакурынэ Тыгъужъ ихьатырк1э Хьакурынэхьаблэк1э еджэхэнэу фежьагъэх. Урыс-Кавказ заом иуж, 1871рэ 1881рэ илъэсхэм азэфагъу унагъо 7 фэдиз, 1883 илъэсым унагъо 36 фэдиз Кавказым ик1ыхи Тыркуем кощыжьыгъэх. Измит-Яловэ-Ескишехир фэдэ къалэхэм епхыгъэу Адыгэ къуаджэхэм адэт1ысхьагъэх.","id":"<urn:uuid:5b7c9eb6-a51b-48e8-99b2-4bb9cef7881d>","dump":"CC-MAIN-2018-13","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A5%D1%8C%D0%B0%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%8B%D0%BD%D1%8D%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B1%D0%BB","date":"2018-03-17T14:19:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-13\/segments\/1521257645177.12\/warc\/CC-MAIN-20180317135816-20180317155816-00514.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9445149302,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9445149302482605, \"kbd_Cyrl_score\": 0.055199217051267624}","num_words":174,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.036,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.967,"perplexity_score":8565.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Karakter boyutu :\nSTAŞ YURA (СТ1АШЪУ ЮРЭ )\n28 Eylül 2015 Pazartesi Saat 21:50\nTasarımcı modacı Staşü Yura 28 eylül 1931'de Ğobokuay köyünde doğdu.A.C.saygın kültür çalışanıdır.A.C.Devlet sanat ödülü, \"Barış ligi\" adlı sivil toplum kuruluşunun ödülü, \"Adığeyin onur taşıyıcısı\" madalyasının sahibidir.\nStaş Yura'nın diktiği kostümlerden oluşan, \"Mitlerin ve gerçekliğin dünyasında,dizayndan dünyaya\" adlı çalışması,Çerkeslerin ve diğer yeryüzü halklarının tarih,kültür,folklör,gelenek ve göreneklerini uzun yıllar içerisinde incelemiş ve gözlemlemiş olmasının bir ürünüdür.\nStaş Yura sanatında halk kültüründe yer alan kişilik ve sujetleri ustalıkla kullanmaktadır.Onlara günümüz koşullarında yeni sanatsal anlamlar kazandırmaktadır.Ulusal kıyafet öncelikle onun mensup olduğu halkın katettiği tarihi yolu göstermektedir.\nÜnlü modacının yapıtlarından ilginç mesajlar çıkmaktadır.Onun düşünceleri,çağlar ve nesiller arasındaki bağlantıyı,halkın asırlar içerisinde bozulamayan manevi değerlerini ortaya koymaya yöneliktir.\nStaş Yura'nın yaşamı ve sanatı ile halkların birbirlerinin kültürlerine saygı duymalarını önermektedir.Tüm halklara kendilerine özgü yaşam şekillerini korumaları çağrısında bulunmaktadır.\nStaş Yura, eserleri ile izleyicilerine coşku ve heyecen katmakta, yaşamdaki güzellikleri daha iyi kavrayabilmelerine olanak sağlamaktadır.Onun yapıtları Adığe Cumhuriyeti,Rusya federasyonu ve uluslararası alanlarda düzenlenen sergi ve yarışmaları süslemeye devam etmektedir.Usta modacının yapıtları Rusya ile sınırlı kalmayıp Türkiye,Suriye,Ürdün,Estonya,Amerika,Almanya gibi ülkelerde,Moskova,Krasnodar,Çerkesk,Stavropol,Kislovodsk,Piyatigorsk,Tuapse gibi şehirlerde sergilenmiştir.\nСТ1АШЪУ ЮРЭ (ЮРИЙ СТАШ)\nСт1ашъу Юрэ Махьмуд ыкъор 1931-рэ илъэсым 1оныгъом и 28-м къуаджэу Гъобэкъуае къыщыхъугъ.Конструктор-модельер,АР-м культурэмк1э изаслуженнэ 1офыш1,искусствэмк1э АР-м и къэралыгъо премие илауреат,республикэ обшественнэ организациеу «Мамырныгъэм и лиге» ипр��мие илауреат,модэмк1э дунэе зэнэкъокъоу «ЭТНО-ЭРАТО-2008»зыфи1орэм щатек1уагъ,мэдалэу «Адыгеим и Щытхъузехь»зыфи1орэр къыфагъэшъошагъ.\nСт1ашъу Юрэ ыдыгъэ шъошэ зэхэубытэгъэ купэу «В мире мифов и реальности,Через дизайн к миру» ц1эу зыфиш1ыгъэр адыгэ лъэпкъым ык1и дунаим щыпсэурэ ц1ыф лъэпкъхэм ятарихъ,яфольклор,якультурэ,яшэн-хабзэхэм илъэсыбэрэ ына1э тетэу зэрэлъыплъагъэм къык1эк1уагъ.Авторымк1э анахьэу мэхьанэ зи1эр ахэм ятеплъэ закъоп,ц1ыфлъэпкъым итарихъ егъаш1эм зэщызыгъэкъогъэ к1оч1э бзэджэ пстэуми ахэ1этык1ыгъэ мэкъэмэ къабзэр къащытыгъэ зэрэхъугъэр ары.\nСташъу Юрэ итворчествэ лъэпкъ культурэм иобразхэмрэ исюжетхэмрэ 1эпэ1эсэныгъэ ин хэлъэу щегъэфедэх.Джырэ лъэхъаным дищтэу художественнэ лъэныкъомк1э ахэм мэхьанэк1э я1э мэхъу.Лъэпкъ шъуашэм пстэуми апэу къыхэщырэр,ар зием тарихъ гъогоу къык1угъэр ары.Блэк1ыгъэм иамалхэри непэрэ щы1ак1эм къытыгъэхэри игъэк1отыгъэу,философие гупщысэ куу ахэлъэу ащ къызфегъэфедэх.\nМодельер ц1эры1ом и1офш1агъэхэм къэтык1э амал гъэш1эгъонхэр къахэщы.Лъэхъанхэмрэ л1эужхэмрэ язэпхыныгъэу,лъэпкъым игушъхьэлэжь байныгъэу тарихъым къыхэхъухьэрэ тхьамык1эгъошхохэм защагъэкъон амылъэк1ыгъэхэм игупшысэхэр яхьыл1агъэх.\nСт1ашъу Юрэ ищы1эныгъэк1и итворчествэк1и къызыфаджэрэр зы лъэпкъым адэрэ лъэпкъым икультурэ ифэшъошэ уасэ фиш1ыныр ары.Лъэпкъ пэпчъ зыми хэмык1ок1эрэ нэшэнэ гъэнэфагъэу хэлъхэр къызэтырагъэнэжьынхэу дуннаим тет ц1ыф пстэуми ар къяджэ.\nСт1ашъу Юрэ итворчествэ ыкъоу нэ1уасэ фэхъухэрэм гуетыныгъэ къахелъхьэ,щы1эныгъэм дэхагъэу хэлъыр нэхъ зэхарэгъаш1э.Ащ и1офш1агъэхэм дунэе,урысие ык1и республикэ къээгъэлъэгъуап1эхэмрэ зэнэкъокъухэмрэ къагъэк1эрак1эх.Модельер 1эпэ1асэм и1эш1агъэ хьэлэмэтхэр Урысием имызакъоу,Тыркуем,Шам,Йорданием,Эстонием,США-м,Германием,Москва,Краснодар,Черкесскэ,Ставрополь,Кисловодскэ,Пятигорскэ,Т1уапсэ ык1и нэмык1хэм къащагъэлъэгъуагъэх.\nBu haber toplam 1789 defa okundu.\nAdıge Zizako\nÜstadımıza Allah uzun ömürler versin.01 Ekim 2015 Perşembe Saat 21:02","id":"<urn:uuid:f3c9acc4-6b66-4113-949e-c1d211f32297>","dump":"CC-MAIN-2018-13","url":"http:\/\/cherkessia.net\/makale_detay.php?id=3581","date":"2018-03-23T09:19:01Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-13\/segments\/1521257648205.76\/warc\/CC-MAIN-20180323083246-20180323103246-00610.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8158345222,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":20,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8158345222473145, \"gag_Latn_score\": 0.09385813027620316, \"xmf_Geor_score\": 0.04348979890346527}","num_words":1284,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.002,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.825,"perplexity_score":11192.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"14 Nisan 2018 tarihinde saat 20.00'de , geçen sene vefat eden tarihçi yazar Jemıho Amjad anısına , Ürdün'ün başkenti Amman'da ki Çerkes Gençlik Derneğinde ( Alcil-Alcadid ) anma gecesi düzenlenecek.\nAnma gecesini Kuban derneği , Gençlik Derneği ve Nart TV ortak bir çalışma ile düzenleyecekler. Jemıho Amjad , farklı dillerde Çerkes toplumu ve Çerkesya üzerine kitaplar yazdı. Yazıları farklı dergi ve gazetelerde yer buldu.\nBirçok internet sitesi kurdu. Facebook'da açmış olduğu sayfayı da aktif bir şekilde kullanmaktaydı. Amjad 1 Nisan 1964 tarihinde Ürdün'de dünyaya geldi , 7 Ekim 2017 tarihinde vefat etti.\n–\nМэлылъфэгъум и 14-м, сыхьатэ 20.00-м, гъэрекIо идунае зихъожьыгъэ историе-тхакIоу Жьэм��хъо Амжад фэгъэхьыгъэ гукъэкIыжь зэхахьэ Иораданием икъэлашъхьэу Амман дэт Адыгэ ныбжьыкIэ хасэм (Алджил-Алджадид) иунэ щыкIощт.\nАщ тхакIом фэгъэхьыгъэу къыщыгущыIэщтых. Мы зэхахьэм кIэщакIоу иIэхэр, Иорданием щылажьэрэ хасэхэу: \"Кубан\", \"НыбжьыкIэ Хасэ\" ыкIи спутник тв \"Нарт\".\nЖьэмыхъо Амжад Адыгэ лъэпкъым ыкIи Адыгэ хэкум афэгъэхьыгъэ тхылъхэр зэфэшъхьэф бзэхэмкIэ къыдигъэкIыгъэх ыкIи итхыгъэхэр зэфшъхьэф журналхэм, гъазетхэм къарихьагъэх.\nИнтернет сайтбэ къызэIуихыгъ ыкIи чылагъо хъагъэхэм (фасебук) чанэу ахэлажьэщтыгъэ. Амжад жъоныгъуакIэм и 1-м 1964-рэ илъэсым Иорданием къыщыхъугъ, чъэпыогъум и 7-м 2017-рэ илъэсым идунае ыхъожьыгъ.\nKaynak : Адыгэ мэкъэгъэIу\nÇeviri : ÇERKESYA HAREKETİ HABER MERKEZİ","id":"<urn:uuid:f69733cd-5d72-4666-b0b1-95ae2d25d7b5>","dump":"CC-MAIN-2018-17","url":"http:\/\/www.infocherkessia.com\/jemiho-amjad-ammanda-anilacak-%D0%B6%D1%8C%D1%8D%D0%BC%D1%8B%D1%85%D1%8A%D0%BE-%D0%B0%D0%BC%D0%B6%D0%B0%D0%B4-%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%B3%D1%83%D0%BA\/","date":"2018-04-22T04:27:50Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-17\/segments\/1524125945493.69\/warc\/CC-MAIN-20180422041610-20180422061610-00414.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9349755645,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9349755644798279, \"gag_Latn_score\": 0.0350826270878315}","num_words":474,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.937,"perplexity_score":9834.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Адыгэ Республикэм и Общественнэ палатэ итхьаматэ джырэблагъэ дыриIэгъэ зэIукIэгъум хабзэм икъулыкъухэмрэ общественнэ организациехэмрэ анахь мэхьанэ зиIэ социальнэ пшъэрылъхэм язэшIохынкIэ Iофыгъоу яIэхэм щатегущыIагъэх.\nЗэIукIэгъум джащ фэдэу хэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэ игуадзэу МэщлIэкъо Хьамидэ, Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр.\nУстэ Руслъан Общественнэ палатэм мы илъэсым Iофэу ышIагъэм икIэуххэм афэгъэхьыгъэу къыIотагъ ыкIи цIыфхэр зыгъэгумэкIыхэрэ зигъо Iофыгъохэм атегущыIэгъэнхэмкIэ республикэ хабзэм икъулыкъухэм шIуагъэ яIэу зэрадэлажьэхэрэр хигъэунэфыкIыгъ.\nАдыгэ Республикэм и Общественнэ палатэ иIофшIэн илъэныкъо шъхьаIэхэм зыкIэ ащыщ хэбзэихъухьаным хэлэжьэныр. Джащ фэдэу Адыгэ Республикэмрэ Республикэу Абхъазымрэ я Общественнэ палатэхэм язэдэлэжьэныгъэ ехьылIэгъэ Зэзэгъыныгъэ зэрэзэдашIыгъэр мы илъэсым ихъугъэ-шIэгъэ шъхьаIэхэм ахэплъытэн плъэкIыщт.\nОбщественнэ IофышIэхэм япшъэрылъхэм ягъэцэкIэнкIэ мэхьанэшхо иIэу щыт зэлъашIэрэ тхакIоу ыкIи общественнэ IофышIэу МэщбэшIэ Исхьакъ Адыгеим илIыкIоу Урысые Федерацием и Общественнэ палатэ зэрэхэтыр.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ Адыгэ Республикэм и Общественнэ палатэ иIофшIэн нахь зэригъэлъэшыгъэр.\n«ТеурыкIуагъэ хэмылъэу, граждан обществэм иинститут зэфэшъхьафхэр къызэлъышъуубытыхэзэ шъуиIофшIэн шъузэрекIуалIэрэм мэхьанэшхо иI. Хабзэмрэ обществ��мрэ зэзыпхыхэрэ, зифэмэ-бжьымэ цIыфхэм атезыгъэхьан зылъэкIырэ кIуачIэу шъущыт. Шъо игъоу шъулъэгъухэрэм тэркIэ мэхьанэшхо яI. Арышъ, общественнэ организациехэм адытиIэ зэдэлэжьэныгъэм тапэкIи зедгъэушъомбгъун мурад тиI», —къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nГухэлъэу яIэхэм къатегущыIэзэ Устэ Руслъан къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, Палатэм хэтхэм яполномочиехэмкIэ япIалъэ зэрикIырэм къыхэкIэу 2018-рэ илъэсым щылэ мазэм кIэу ащ хэхьащтхэм якъыхэхын фежьэщтых.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:672185fc-5a52-4f00-be4f-028277778499>","dump":"CC-MAIN-2018-17","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%8F%D0%B7%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%B7%D1%8B%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%83%D1%88%D1%8A%D0%BE%D0%BC%D0%B1%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%89%D1%82\/","date":"2018-04-23T15:29:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-17\/segments\/1524125946077.4\/warc\/CC-MAIN-20180423144933-20180423164933-00139.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6243031621,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6243031620979309, \"kbd_Cyrl_score\": 0.37453994154930115}","num_words":560,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.007,"special_characters_ratio":0.12,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.609,"perplexity_score":2966.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыекъуапэ\nМыекъуапэ (урысыбзэгьэ: Майкоп, тыркубзэкIэ: Maykop) — Адыгэ Республикэм и къэлэ шъхьаI. Къалэу Мыекъуапэр псыхъоу Шъхьэгуащэ иджабгъукIэ щыс. 2014-рэ илъэсымкIэ цIыф нэбгырэ мин 150-м фэдиз дэс. Къэлэ тхьаматэр – Наролин Александр Владимир ыкъор (2013-рэ илъэсым тхьаматэу хадзыгъ).\nКъалэм ыцIэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nКъалэм ыцIэр къызтекIыгъэр \"Мыекъуапэ\" аIоу ащ дэжьым мэз цIыкIу щытыгъ. Къалэм ыцІэ «мыІэрысэ кІэим ис чыл» пIоу зэбдзэкIын плъэкIыщт.\nТарихъ[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nТарихъым къызэришIэжьырэмкIэ \"Мыекъуапэр\" 1825-рэ илъэсым апэу ягугъу ашIыгъ (тхыгъэу). Ар урыс документхэм къахэкIыгъ. Къалэр жъоныгъуакІэм итІокІырэ тфырэм 1857 (минрэ шъийрэ шъэныкъорэ блырэ) илъэсым агъэпсыгъ.\nЭкономикэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nСовет зэманым щегъэжьагъэу Мыекъуапэ завод бэлахьхэр дэтых.\nНэмыкI[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\n- Мыекъопэ културэ - дунаемкIэ щызэлъашIэрэ археолог култур.\nАдыгэ Республикэм и къалэхэр\n|Шъхьа1эр: Мыекъуапэ|\n|Адыгэкъалэ|","id":"<urn:uuid:3eb229dd-8dca-4d67-bb95-290c6e08cacf>","dump":"CC-MAIN-2018-17","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9C%D1%8B%D0%B5%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%BF%D1%8D","date":"2018-04-23T13:01:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-17\/segments\/1524125946011.29\/warc\/CC-MAIN-20180423125457-20180423145457-00525.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5623528957,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":21,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5623528957366943, \"kbd_Cyrl_score\": 0.43497613072395325}","num_words":248,"character_repetition_ratio":0.107,"word_repetition_ratio":0.05,"special_characters_ratio":0.198,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.72,"perplexity_score":4427.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Налшык\nНалшык (урысыбзэк1э Нальчик, къэрэщэе-балъкъэрыбзэк1э Налчыкъ) — Урысые Федерацием дэт къал, Къэбэртэе-Балъкъэр Республикэм и къэлэ шъхьа1. Ц1ыф нэбгырэ мин 240 фэдиз дэс (2013-рэ илъэск1э). Къэлэ тхьаматэ 1офыр зыгъэцак1эрэр – Кладько Игорь Евгений ыкъор.\nПсыхъоу Тэрчым тет.\nДэлъхэр\nФизик-географ щытык1эр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nТарихъыр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\n1822-рэ илъэсым урысмэ адыжьым пытап1э щаш1ыгъэу а1о. Зыхэм 1724 адыжьып пытап1э (е чылэ) щытыгъэу къа1о.","id":"<urn:uuid:263d3c78-4d8b-4455-9cb0-bd1a929aa84a>","dump":"CC-MAIN-2018-17","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9D%D0%B0%D0%BB%D1%88%D1%8B%D0%BA","date":"2018-04-23T18:51:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-17\/segments\/1524125946165.56\/warc\/CC-MAIN-20180423184427-20180423204427-00621.warc.gz","language":"ady","language_score":0.572488904,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":26,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5724889039993286, \"kbd_Cyrl_score\": 0.41959771513938904}","num_words":117,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.056,"special_characters_ratio":0.239,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.663,"perplexity_score":7714.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Иордание\nИордание, Хашимит Пачъыхьыгъоу Иордание – Азием ит къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр Амман. ЦIыфэу нэбгырэ млн 8-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 89 342 км². БзэшъхьаIэр – арапыбз. Иорданиер арап къэралыгъомэ ащыщмэ анахь хэгъэгу игъэкIотыкIыгъэмэ ащыщ, экономикэр къапштэмэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр – пачъыхьэу Абдулла я-2-рэр.\nКъэралыгъо тхьаматэр – Абдулла Энсур.\nЦIыфхэр\nГеографие\nИорданием ис адыгэхэр\nАдыгэ шIушIэ хаси щызэхэщагъ, адыгэ еджапIи дэт. Адыгэ мин тIокIищ фэдиз ахэс.","id":"<urn:uuid:15aac49a-f4a3-404f-8e39-4caf51d0d7a0>","dump":"CC-MAIN-2018-22","url":"http:\/\/library.kiwix.org\/wikipedia_ady_all_nopic_2018-04\/A\/%D0%98%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5.html","date":"2018-05-21T11:03:12Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-22\/segments\/1526794864063.9\/warc\/CC-MAIN-20180521102758-20180521122758-00618.warc.gz","language":"ady","language_score":0.905873239,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9058732390403748, \"kbd_Cyrl_score\": 0.08294612914323807}","num_words":112,"character_repetition_ratio":0.013,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.054,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.949,"perplexity_score":3397.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"НЭФЫЛЪ ЖЪУАГЪОУ КЪЭНЭФЫ...\nИк1ыгъэ л1эш1эгъум ия 30-рэ илъэсхэм ыгузэгухэм къащегъэжьагъэу гурыт ык1и апшъэрэ гъэсэныгъэ зи1э к1элэ зэлэгъу куп амакъэ адыгэ литературэ къежьэгъак1эм зыкъыщи1этыгъагъ. Пэрэныкъо Мурат, Уджыхъу Адылджэрый, Меркицкэ Рэщыд, Еутых Аскэр, Кэстэнэ Дмитрий ык1и ахэм анэмык1хэри. Мыхэм нэбгырэ пэпчъ адыгэ литературэм, зэрэпсаоу адыгэ лъэпкъ культурэм лъэуж 1упк1э къыхинагъ, лъэпкъ художественнэ гупшысак1эм, псэлъак1эм и1ахь хилъхьагъ. Ахэмэ зэу ащыщыгъ Аскъэлае къыщыхъугъэу ык1и щап1угъэу Джэнчэтэ Мурат.\nАдыгэ к1элэегъэджэ училищыр, ащ ыуж Краснодарскэ к1элэегъэджэ институтыр къызеухым адыгэ литературэм игъэпсак1охэм ясатыры Джэнчэтэ Мурат хэуцуи, ежь ык1уач1э къызэрихьэу щылэжьагъ, адыгэ художественнэ псалъэм ихъазынэщы и1ахь хилъхьагъ.\nУсэхэр, зарисовкэхэр, очеркхэр Муратэ ытхыщтыгъэх, хиутыщтыгъэх, ау итворческэ 1офш1эн анахь лъэшэу къыхэщыщтыгъэр художественнэ зэдзэк1ыныр ары. Адыгэ литературэ ныбжьык1эу зылъэ теуцо пэтрэмк1э ащ мэхьанэшхо и1агъ: ныбжь зи1э, 1эпэ1эсэныгъэ ин зы1эк1элъ литературэ т1ыргъуагъэм ипроизведениеу зэрадзэк1ыхэрэм иш1уагъэк1э ш1ык1э-гъэпсык1э амалык1эхэр литературэ ныбжьык1эм къызы1эк1игъахьэщтыгъэ, ихэхъоныгъэк1э к1оч1э къэк1уап1эу хъущтыгъэ. А лъэныкъомк1э Джэнчэтэ Муратэ и1офш1агъэхэм осэшхо я1.\n1937-рэ илъэс закъом Джэнчэтэ Муратэ зэридзэк1и къыдигъэк1ыгъэх И.С. Тургеневым и «Муму», М. Г��рькэм ирассказэу «Архип л1ыжъымрэ Ленькэрэ», А.С. Пушкиным итхыгъэхэу «Дубровскэр» (Пэрэныкъо Муратэ игъусэу), «Капитаным ипшъашъ» (Пэрэныкъо Муратэ игъусэу), А. Корнейчук ипьесэу «Платон Кречет», Гримм зэшхэм ятхылъэу «Пшысэхэр» (А. Введенскэм къызэрэк1и1отык1ыжьыгъэм тетэу); 1938-рэ илъэсым Т.Г. Шевченкэм и «Поэмэхэмрэ стиххэмрэ», М. Ильин итхылъэу «Къушъхьэхэмрэ ц1ыфхэмрэ» ык1и нэмык1хэри адыгабзэк1э зэридзэк1ыжьыгъэх. Къык1элъык1огъэ илъэсхэми ежь итворческэ 1офш1 эны дак1оу, зэдзэк1ын 1офхэми къак1ыримыгъэчэу Джэнчэтэ Муратэ мэлажьэ.\nЯнеущырэ мафэ нахь дахэ, нахь баи зэрэхъущтым яцыхьэ пытэ телъэу, гугъэп1э лъагэхэр зыда1ыгъэу советскэ ц1ыфхэр псэущтыгъэх, ащ диштэу гуш1огъо чэфыр зыхилъэсык1ырэ усэхэри поэтхэм атхыщтыгъэ зымакъэ анахь лъэшыри гъэунэфыгъуаеу. Ау «псы ик1ыгъом тынэсымэ зышъо ш1уц1эри, зышъо фыжьыри къэнэфэн» адыгэ гущы1эжъым къызэри1оу, Хэгъэгу зэошхор къызежьэм зыгу илъым тетэу усэщтыгъэхэри, агу имылъэу, яшъыпкъагъэ зыбзэгупэ пысыгъэ къодыехэу, зы1упэ нахьычыжьэу къэмык1ырэ гущы1э нэпц1ыхэр къэзы1ощтыгъэхэри къэнэфагъэх ушэтып1эм илъэхьанэ.\nЗи1орэ зизек1уак1эрэ зэтемык1ыхэу, зихэгъэгу псэтенэу къэзыухъумагъэхэм ащыщ Джэнчэтэ Муратэ.\nДунаим идэхэгъу. Тыдэк1и къэгъагъэхэр къыщызэ1уехы. Тыдэк1и чэфыгъо макъэм зе1эты. Гугъэ дахэр зыда1ыгъэу тилэжьак1охэр мэлажьэх, тиеджак1охэм яш1эныгъэ хагъахъо, тидзак1охэм къулыкъур ахьы. Тыдэк1и зэдиштэу хэгъэгушхом щы1ак1эр мамырэу щылъэк1уатэ. Хэгъэгум илъэшыгъэр иц1ыфышъхьэ пэпчъы илъэшыгъ, игушхуагъ. Ныбжьык1 эгоу ш1 улъэгъуныгъэ дахэм икъэгъагъ къызыщызэ1 уихырэм игугъэ-гупшысэхэр къытлъегъэ1эсы Джэнчэтэ Муратэ иусэу «Краснофлотцэм иорэд» зыфи1оу гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» маим и 10-м 1941-рэ илъэсым къыхиутыгъагъэм. Мазэм изыбзэу изакъоу ошъогум щесы, краснофлотцэр къуахьым тетэу хым хаплъэшъ сакъэу щыт, мамыр щы1ак1эр хэти къымыукъоным фэплъыры. Ик1асэ гурышэк1э лъы1эсэу ошъогум нэплъэгъур редзэ, жъуагъохэр зэпеплъыхьэх: анахь нэфэу ащ къахэщырэм ик1асэ фегъадэшъ, ш1уфэс фабэр фегъэхьы. Гугъэ 1эш1ум щесызэ, ипшъэрылъ шъхьа1и щымыгъупшэу хышхоу изек1уап1эм иорхэр зэ1ибзыхэзэ, ыпэк1э зыригъэхьызэ, 1огъэпытэ къеты: «Пыири къызщылъагъорэм, Топыщэм дезгъэхьыещт» е1ошъ. Сыдыгъуи рэхьат зэпытынэу, ихэгъэгу к1асэ мамырыр шъхьарытынэу, дунаим итхъэгъо пстэури ик1асэм 1ахьэу фэхъунэу ары лирическэ героим - усак1ом гугъэ-гупшысэу зыди1ыгъыр. А гугъэ-гупшысэ къаргъом зэрэфэшъыпкъэр Джэнчэтэ Муратэ къыщигъэшъыпкъэжьыгъ изэо гъогу к1ыхьэ.\nЗаор къызежьэм, 1ушыгъэк1э зыфалъэгъужьызэ, зызгъэшэхъугъэхэри къахэк1ыгъэх хэгъэгу ш1улъэгъум ымакъэ зезыгъэ1этыщтыгъэхэм. Заор къызэрежьагъэм ымакъэ къызэрэ1оу военкоматым Мурат ек1ол1агъ, ежь-ежьырэу зэрэш1оигъом тетк1э дзэм хахьи, изэо гъогу Северэ-Западнэ фронтым пулеметчикэу щыригъэжьагъ. Дзак1охэр зилъыхэрэм Муратэ апэ итхэм ахэтэу, чанэу, л1ыхъужъэу, псэемыблэжьэу зыкъыгъэлъэгъуагъ. Апшъэрэ гъэсэныгъи и1эу, зизек1уак1эк1э дзэк1ол1хэм щысэтехып1э афэхъурэ, ц1ыф гъэдэ1уак1эм иамалхэр зы1эк1элъ дзэк1ол1 ныбжьык1эр пулеметчикхэм яотделение икомандирэу аш1ыгъ. Позициеу зы1ууцорэм л1ыгъэшхо хэлъэу къыухъумэу, къызэк1ак1о зимы1э л1ыхъужъэу апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу зыкъыгъэлъэгъуагъ. Зэо мафэхэр лъык1уатэщтыгъэх, Муратэ идзэзещэк1э 1эпэ1эсэныгъи ил1ыхъужъ-псэемыблэжьыныгъэ зек1уак1и ахахъощтыгъэ...\nИлъэс фэдиз хъугъэ зэо маш1ом Джэнчэтэ Муратэ зыхэтыр. 1942-рэ илъэсым, жъоныгъуак1эм къалэу Псков зыубытыгъэ фашист хъунк1ак1охэм рахъухьагъ Старая Русса аштэнэу. Танкхэм десантникхэр, лъэс дзак1охэр жъугъэу ягъусэхэу къилъыгъэх. Муратэ пшъэрылъэу къыфагъэуцугъэм тетк1э мыжъошхохэм ахиш1ык1 и позицит1у мэз лъапсэм щигъэпсыгъ. Дзэк1ол1хэр къэблэгъэрэ пыим сакъэу лъэплъэх, ягъэтырэ къэщагъэу ежэх псэхэхып1эм къехьэфэхэ. Къэблагъэх, къэблагъэх, къэсых... Командирым «Пулеметхэр» ы1уи макъэ къыш1ыгъ. Ащ ежэщтыгъэхэм Мурат апэ итэу пулеметхэр ет1упщышъ, маш1ор 1улъэлъэу пыипсэхэм хьадэгъур афехьы, къызэтырегъэуцох, зырарегъэдзыхы. Ау джыри зыкъа1этышъ, шхъонт1эрымэр тырихэу къелъых. Къэсырэр хагъафэ пулеметчикхэм, зыкъэзы1этырэм ыпсэ хауты. Танкитфымэ ак1эк1эпхъэгъэ десантникхэр, лъэсыдзэр пулеметчикхэм къагъэк1уагъэп. Ау ежь пулеметчикыми ч1энагъэхэр аш1ыгъ, Муратэ у1эгъэ хьылъэу зэуап1эм къы1уахыжьыгъ.\nПсэемыблэжьыгъэ-л1ыхъужъыныгъэу а зэуап1эм щызэрихьагъэхэмэ апае Джэнчэтэ Муратэ орденэу «Красная Звездар» къыфагъэшъошагъ.\nГоспиталым къызыч1эк1ыжьым Мурат Ленинградскэ фронтым агъэк1уагъ, заом икубзып1 э шъыпкъэм хэуцуагъ. Атакэм атакэр ыужэу пыим жэхахьэщтыгъэх тидзак1охэр. Къызэк1ак1о ямы1эу, зы траншеим ыуж къык1элъык1орэ траншеир пыим къытырахыщтыгъ, хьадэгъур фагъэсыщтыгъ. Ау тэ тищэ изакъоп. Пыим ищи хьадэгъу зэрехьэ. Муратэ ипулеметнэ отделение инахьыбэр а зэуап1эм хэк1одагъ, ежь Мурати у1агъэ щыхъугъ. Пэщэныгъэу зэрихьагъэм, л1ыгъэу зэуап1эм къыщыхэфагъэм апае медалэу «За отвагу» къыфагъэшъошагъ.\n1943-рэ илъэсым, гъэтхэпэ мазэм, госпиталым къызыч1эк1ыжьым Волховскэ фронтым агъэк1уагъ, автоматчикхэм яотделение икомандирэу аш1ыгъ. Муратэ япащэу отделениер зэп-т1оп разведкэм зэрэк1уагъэр. «Бзэгу» 11 зы чэщым къащэу къыхэк1ыгъ. Ежь изакъоу «бзэгуит1у» къыщи, ахэм яш1уагъэк1э тидзэ рихъухьан фэе 1офхэмк1э амал и1эу хъугъэ. Разведчик л1ыхъужъым а игъэхъагъэхэм афэш1ы ящэнэрэ степень зи1э орденэу «Слава» зыфи1орэр къыратыгъ. У1эгъэ хьылъэу къытыращагъэм къыхэк1эу, госпиталым ч1элъынэу хъугъэ.\nИу1агъэ зэхъужьым ыужы, ят1онэрэ Белорусскэ фронтым Мурат офицер звание къыратыгъэу агъак1о, разведкэ взводым командир фаш1ы. Адыгэ к1элэ л1эбланэр взводым ыпэ итэу пыим итылы пчъагъэрэ разведкэм к1уагъэ, фашист пчъагъэ гъэры къыш1ыгъ. Нэужым иповесты хишъэщт хъугъэ-ш1агъэр ежь ышъхьэк1э пэк1эк1ыгъ: чъы1эшъы - чъы1э, лыгъулыст, 1упсэу зы1уудзырэр ч1ым нэмысызэ мылы такъыры мэхъу. Идзэк1ол1хэм ящысэтехып1эу, Мурат апэ итэу разведкэм к1уагъэх, зыхэфэгъэхэ бырысырым елъытыгъэу зек1охи, солдат ык1и офицер нэбгырэ 28-рэ аук1ыгъ, нэбгырэ 36-рэ гъэры къаш1и штабым къащагъэх.\nЛатвиер, Литвар, Эстониер шъхьафит ш1ыжьыгъэнхэм Мурат пхъашэу ахэлэжьагъ. А лъэхъаным Джэнчэтэ Муратэ батальонным икомандирэ политчастымк1э изаместителэу щытыгъ. Ш1эгъэн фаем фип1ущытгъэхэ къодыеп Муратэ, дзэк1ол1хэмк1 э щысэтехып1эу, л1ыхъужъ псэемыблэжьэу зэуап1эм щызек1ощтыгъэ. Заор ык1эм фак1ощтыгъэ. Март мазэм ык1эхэм адэжь Муратэ приказ къыратыгъ разведвзводыр пыим иштабы шъэфэу рищэл1эни, штабыр зэхикъутэнэу, и1ашэхэр, итехникэ зыдыщы1эхэр ыгъэунэфынхэу. Штабым фашист офицерэу ч1эсым инахьыбэр аук1и, къэнагъэхэмэ к1арагъэ1агъ, нэбгырищ гъэры къаш1и къыздащи къэк1ожьыгъэх. Приказыр ыгъэцэк1агъ, ау ежь Мурати у1эгъаеу идзэк1ол1хэм къахьыжьыгъ.\nДжэнчэтэ Муратэ псэемыблэжь л1ыхъужъэу, унашъоу фаш1ырэр к1эч имы1эу, ялыеу, ыцэ удэмыплъэжьынэу зэригъэцак1эщтыгъэр къеушыхьаты изэогъогук1э аужырэ приказыр зэригъэцэк1агъэмк1э наградной листэу фатхыгъэм. Ащ мырэущтэу къыще1о: «Ящэнэрэ стрелковэ батальоным ипарторгэу младшэ лейтенантэу Джэнчатэм батальоным икомандиры политчастымк1э изаместитель и1энат1э ыгъэцак1эзэ, партийнэ-политическэ 1офш1энхэр подразделениехэм дэгъоу ащызэхищагъ. Ежь ищысэк1э, ижабзэк1э, л1ыгъэшхоу къызыхигъафэрэмк1э батальоным идзэк1ол1хэр л1ыгъэм къыфе1этых. Ащ ибатальон икоммунистхэм анахь л1эбланэ, анахь л1ыхъужъ улъымыхъужь. Блотто ирайон дэжь пыим игруппировкэу къауцухьагъэм езаохэзэ, 1945-рэ илъэсым, февралым и 2-м къыщыублагъэу и 4-м нэс Джэнчатэр зыхэт батальоным бэ ыгъэхъагъэр. Тидзэхэм а1эпык1ыжьынхэ яхьисапэу а группировкэм щыщ полкит1у къызежьэм, Джэнчатэм ибатальон идзэк1ол1хэм пыим игъогу пабзык1ыгъ. Адрэ тичастхэм ак1эрычыгъэу батальоныр изэкъуагъэ нахь мыш1эми, пыим пхъашэу пэуцужьыгъ. Ежь хьылъэу къау1агъэу лъыр бэу ч1инэщтыгъэ нахь мыш1 эми, Джэнчатэм ич1ып1э ыбгынагъэп. Л1ыгъэ къызыхигъафэу командэ ытыщтыгъэ. Джаущтэу мэфищым къык1оц1 Джэнчатэм ибатальон зэуагъэ, пыим итанкхэр зэк1идзэжьыхэзэ хьалэчы ыш1ыгъэх, фашист офицерхэу ык1и солдат нэбгырэ 800-м ехъу аук1ыгъ, нэбгырэ 600-м къехъу гъэрэу къаубытыгъ, пыим иавтомашинэхэу, топхэу, пулеметхэу, шхончхэу, нэмык1ырэ 1ашэхэу зэхикъутагъэхэри трофееу къа1эк1эхьагъэхэри мак1эп».\nА зэо пхъашэм пэщэныгъэу щызэрихьагъэм, ежь ышъхьэк1э псэемыблэжьыныгъэу къыхэфагъэм апае орденэу «Красное Знамя» Джэнчэтэ Муратэ къыратыжьыгъ.\nЗаор заухым псаоу къэнагъэхэр мамыр щы1ак1эм пыуцожьыгъэх, ау Муратэ иу1эгъэ хьылъэ госпитальнэ п1эк1орым хи1ул1агъэу бэк1аерэ ы1ыгъыгъ. У1эгъабэ телъыгъ Муратэ: хьылъэ дэдэу т1огъогогъо къау1агъ, ащ нэмык1эуи у1эгъэ 15 телъыгъ. Зылъэгъугъэу, зыш1эхэрэм къызэра1ожьырэмк1э, ышъхьэшыгу 1эпэпл1анэ фэдиз ишъомбгъуагъэу ыш��хьэ къупшъхьэ осколкэм хиутыгъэу ащ псыпсым фэдэу шъо п1уак1эр телъ къодыеу, зэрэчэлъаорэр плъэгъущтыгъ. «Муратэ заом къинышхо хилъэгъуагъ, ахэр зэк1э ынэгу къык1эщыщтыгъэх, - етхы Шъхьэплъэкъо Хьисэ. - . ..гъэмэфэ мафэти па1о щыгъыгъэп, апэу сынэ къык1идзагъэр ащ ышъхьэ тыркъошхоу телъыр ары. Тыркъор иныгъэ, шъхьацым ыгъэбылъын ылъэк1ыщтыгъэп. Ежь Муратэ т1эк1у теш1э къэс тыркъом те1абэщтыгъэ, ар ыгъэбылъэу шъхьацыр тырихъощтыгъэ.. .» ( Шъхьаплъэкъо Хь. Муратэ ил1ыблэнагъ. - Гъэз. «Социалистически Адыгеей», 1979, мартым и 10.)\nЗэо илъэсхэм Джэнчэтэ Муратэ ытхыгъэ усэхэм, очеркхэм, рассказхэм ежь ышъхьэк1э пэк1эк1ыгъэхэр, ыгук1э зэхиш1агъэхэр, советскэ дзэк1ол1хэм псмэемыблэжь-л1ыхъужъыныгъэ инэу зэрахьагъэхэр арых алъапсэхэр, художественнэ пкъынэ-лынэу я1эр. Псэемыблэжьыныгъэ зэо гъогоу тиц1ыфхэм ак1угъэм, тек1оныгъэм зэрэфэк1уагъэхэм изысурэт «Укъысэмыгый» (мэзай, 1944) зыфи1орэ усэр:\nСыхьат теш1агъэп зэоп1э губгъом\nЫджыри мары, топыщэу къэуагъэм\nКъифагъ сапашъхьэ ыцэк1э стыр.\nХьадэгъум щыщынэрэп дзэк1о к1алэр - лирическэ героир - усак1ор, ау бэба, бэ дэд зэуап1 эм къинэу щащэчырэр. А топыщэ цэк1э стырыр «т1эк1у нахь чыжьа1о ар къэфэгъагъэмэ» ыбгъэгу шъыпкъэ къифэщтгъагъэ. Арышъ, тхылъ тхыжьыгъо имыфэхэу бэрэ къыхэк1ыхэшъ, тхылъ 1умык1эмэ ыгу къемыбгъэнэу, къемыгыинэу игупсэ ц1ыфым елъэ1у. Гуш1уагъом имафэу апэк1 э къэтыр къэсэу зызэ1 ук1эжьыхэк1э ягук1ае зэрэзэра1отэжьыщтым ицыхьэ телъэу лирическэ героим усэм къыще1о:\nСэ ситхылъ тхьапэ мэфэ лые уежэмэ,\nГупшысэ лыемэ угу ямыгъэфыз.\nНэфылъ жъуагъор ошъогум къиуцомэ,\nСэри сик1асэшъ уинэплъэгъу фэгъаз.\nУсак1ор - лирическэ героир - у1эгъэ хьылъ. Пыи мэхъаджэм ылъэк1 къымгъанэу къэбанэ. Ау лирическэ героим ицыхьэ пытэ телъ тидзэхэм пыир зэрэзэхакъутэщтым, тек1оныгъэр тиеу заор зэрэтыухыщтым. А гугъэ-гупшысэхэу ежь ыгу илъхэр ары ш1уфэс тхылъэу игупсэ фигъэхьыгъэм итхагъэхэр, у1эгъэ хьылъэу зэоп1э къиным къизыхыжьыгъэ дзэк1о ныбджэгъум и1этхыгъ ш1уфэс тхылъыр:\nНэфшъагъом дэжьы зэоп1э губгъом\nСыкъизыхыжьыгъэм ар и1этхыгъ, - 1офым нэфагъэ къыхелъхьэ усэ сатырым.\n1ахьылыгъэ гук1эгъоу советскэ дзэк1ол1хэм зэфыря1эм игурышэ-гупшысэ усэм пхырэк1ы. 1ахьылыгъэ-къошыгъэ зэдыря1эу, апсэ зэхэлъэу яхэгъэгу къаухъумэзэ, пыим псэемыблэжьэу зэрэпэуцужьыгъэхэм игутео усэм щызэхэош1э. Зэоп1э щынагъом ежь ышъхьэ къызэрэ1уихыжьыщтыр арэп дзэк1ол1 ныбджэгъур зыпылъыр, игъусэ фэгумэк1ы, лъыбэ ч1имынэным пае у1агъэр епхы. Джа лъэхъаным у1агъэм иджыбэ лъык1э шъок1ыгъэу к1асэм исурэт къырихыгъ. Ащ иш1уфэс тхылъ иджэуапэу дзэк1ол1 ныбджэгъум фи1озэ ригъэтхыжьыгъэм афэгъэхьыгъэ гупшысэх усэм исатырхэр. Идзэк1ол1 гъусэу 1ахьылыгъэ къыдызезыхьагъэм ынэгу гук1эгъу нэфыр зэрэк1илъэгъуагъэр, ик1асэ ш1улъэгъуныгъэ къабзэу, дахэу фиш1ыгъэр лирическэ героим - усак1ом щымыгъупшэжьынэу ыгуи ыпси ащыщы зэрэхъугъэр поэтым иусэ псалъэ щыхеу1упк1э. Зэо илъэсхэм Джэнчатэм ытхыгъэ усэхэми, рассказхэми зэкъошыныгъэм, л1ыхъужъыныгъэм иджэмкъэшхо ахэ1ук1ы. «Тек1оныгъэм игуш1уагъу» (жъоныгъуак1, 1945) зыфи1орэм усак1ом къыще1о Хэгъэгу зэошхом тек1оныгъэу къыщыдахыгъэм «гъунэ имы1эу гур къызэри1этырэр», «тэ тиуашъо гыныгъозым, Зэфэдэк1э зызэлъештэм» щтэ амыш1эу тизэкъош ц1ыфхэр пыим зэрэпэуцужьыгъэхэр. «Ныбджэгъу» (март, 1946) зыфи1орэ усэр гукъэк1ыжь ш1ык1эр и1эу усыгъэ. Атакэм илъынхэу зызэрагъэхьазырырэр, ц1ыфхэм гукъэк1-гупшысэу я1эхэр, «сыхьатыр къэсэу, атакэ к1оныр» рагъэжьэным зэрэфэгу1эхэрэр, къэрэбгъагъэ ц1экъахьыным ыпэу хьадэ хъунхэу къызэраштэрэр къе1уатэ, къегъэлъагъошъ, дзэк1ол1хэм гуфэбэныгъэ афытегъэш1ы, къэхъущтыр тымыш1эу тегъэгумэк1ы... Мары, уахътэр къэси илъыгъэх. Иджабгъук1э къыготыгъ ныбджэгъур. Пыим ихьадэ лъэмыджэу рык1охэзэ лъэк1уатэх, апэ рагъэхъу. Тидзэк1ол1хэм ял1ыхъужъыныгъэ-псэемыблэжьыныгъэ гур къе1эты, ау...ау, мары, пчыпыджын лъыгъэр ыбгъэгушъхьэ къыхи1унэу пыим къыфигъэпсыгъ. Ащ ныбджэгъум зыпэ1уидзи, пчэу къыщэигъэр 1эк1ихыгъ, хьадэгъоу иныбджэгъу къыфихьын ыгу хэлъыгъэр ежь пыим фигъэзэжьыгъ. Зын къымылъфыгъэхэми а зы гупшысэм зэкъошы ыш1ыгъэх советскэ дзэк1ол1хэр, заом имаш1о ар щапсыхьажьыгъ...Ащ теш1агъ уахътэ. Мамыр щы1ак1эм хэуцожьыгъэхэу ягъэхъагъэхэм ахагъахъозэ ыпэк1э лъэк1уатэх. Тыдэ щы1эхэми дзэк1ол1 зэкъошхэм янэбджэгъу ымакъэ зэхахыни зэ1ук1энхэу, 1анэм тызэдыпэсынхэу яджэ лирическэ героир:\nБлэк1ыгъэм имафэ тыгу къэк1ыжьын,\nНыбджэгъоу щымы1эжьэу, зыпсэ зытыгъэмэ\nЯк1эсэгъэ орэд къызэдэт1он!\nЩымы1эжь ныбджэгъухэм, зыпсэ зытыгъэ дзэк1ол1хэм як1эсэгъэ орэдхэр къа1о зыхъук1э анэпс къэк1онк1и хъун, ау ащ пае зи ямыгыинэу къэлъа1о поэтыр - лирическэ героир. Ыгуч1э лъапсэ къиджык1эу шъыпкъагъэ зыхэлъ игупшысэхэр зэфехьысыжьых:\nЗаом имафэу къызэтынэк1ыгъэмэ\nГупшысэм сэ бэрэ сафехьыжьы,\nНыбджэгъоу заом сэ щызгъотыгъэмэ\nШъыпкъагъэу я1агъэр сщымыгъупшэн.\nТек1оныгъэм игуш1уагъу, ныбджэгъуныгъэ лъэп1агъэр, гук1эгъу дахэр къахэщы усэхэу «Тиурамы имэфэк1ышху» (май, 1945), «Чэщ ошъогум жъуагъоу итыр» (1946), «Уас1омэ сш1оигъор» (1946) ык1и ахэм анэмык1 усэхэм.\nАпэрэ степень зи1э сэкъатныгъэ и1эу Джэнчэтэ Муратэ заом къыхэк1ыжьи къызегъэзэжьым, «сысэкъат» ы1оу т1ысыжьыгъэп, илитературнэ-творческэ 1офш1эны пидзэжьыгъ: усэхэр, рассказхэр, повестхэр етхых, тхылътедзап1эм щэлажьэ.\nДжэнчэтэ Муратэ зэоужым итхыгъэхэми художественнэ къэгъэлъэгъон-гъэцэк1энэу нахьыбэрэмк1э ащигъэуцурэр заом ихъугъэ-ш1агъэхэр ары, тхэк1о ныбжьык1эм изэхэш1ык1ы, изэхаш1э хэуцуагъэхэр, игурышэ-гупшысэхэм къежьап1эу, лъык1отап1 эу я1э хъугъэр ары. Мары, гущы1эм пае, ежь ышъхьэк1 э разведкэм л1ыхъужъыгъэу щызэрихьагъэм фэш1 орденэу «Славэр» къызэрэратыгъэр щэч хэмылъэу лъапсэ фэхъугъ повестэу «Парторг» (гъэз. «Социалистическэ Адыгей», декабрэм и 16, 1945-рэ илъэс) зыфи1орэм.\n«Бзэгу» къахьынэу чэщым сыхьатыр 11-м разведчикхэр парторгэу Гъуч1ыпсэ ахэтэу разведкэм ежьагъэх. Комбатэу Насонкиныр чэщ реным чъыягъэп, ик1алэхэм къагъэзэжьыфэ яжэу щысыгъ. Ицыхьэ пытэ телъыгъ япшъэрылъ зэрагъэцэк1эщтым, зэп-т1оп ащ ял1ыхъужъыгъэ къызэрагъэлъэгъуагъэр. Ау узэрэфаеу ренэу хъурэп, узэрежэу ренэу къыч1эк1ырэп. Комбатыр зыщыгугъыгъэм тетэу мызыгъэгум хъугъэп: «бзэгуи» къахьыгъэп, парторгыри къыщанагъэу разведчикхэр къэк1ожьыгъэх. Зэпымыоу къесы. Чъы1эшъ - чъы1э. Щы1эп Гъуч1ыпсэ. Ежь комбатыри ахэтэу пчэдыжьым сыхьатыр 8-м разведкэм ежьэнхэу, загъэхьазырынэу унашъо аритыгъ. Уахътэу афигъэнэфагъэр къэсынк1э такъикъи 10 къэнагъэу пчъэр къы1уихи, «каскэр зэрэщыгъэу нэмыц унтер-офицер п1ык1агъэр уфагъэу комбатым ыпашъхьэ къиуцуагъ. Ащ ыужы к1эк1эу итэу Гъуч1ыпсэ къихьажьыгъ. Комбатым ш1уфэс къырихи, «къытпэ1утхэр зыфэдэм мыщ ущигъэгъозэн» - шъабэу мэкъэ гъэт1ылъыгъэк1 э къы1уагъ. Пыим имурадхэу агъэунэфыгъэм тегъэпсык1ыгъэу аш1эн фаехэр рахъухьагъэх ык1и тек1оныгъэ ин аш1ыгъ, пыир зэхакъути, к1ырагъэ1агъ. Хъурэ-ш1эрэр 1упк1эу иплъэгъук1эу, ц1ыфыгухэм яор къыплъы1эсэу, зэхапш1эу къытынхэ елъэк1ы авторым. Гуфэбэныгъэу ыгук1э зигъусэхэм афыри1эри, пыим гоу фыри1эри къыгъэлъэгъорэ хъугъэ-ш1агъэхэмк1э нафэ къызэриш1ырэм имызакъоу, лексикэ-семантическэ амалэу ыгъэфедэхэрэми, игущы1эхэм мэкъамэу ак1илъхьэрэмк1и зэхыуегъаш1эх...\nСоциальнэ мэхьанэ зи1э произведениехэри ытхыгъэх Джэнчэтэ Муратэ. Ахэм къахэщы рассказэу «Шъхьатыуцэ игуш1уагъу» зыфи1орэр. Адыгэ къуаджэм щы1эк1э-псэук1э гъэпсык1эу нахьыпэм дэлъыгъэр, ц1ыф зэфыщытык1эхэр, ахэмэ ахэхъухьэрэ-ахэш1ыхьэхэрэр, щы1эныгъэр зэрэлъык1уатэрэр, зэхъок1ыныгъэу ащ фэхъухэрэр шъыпкъагъэ хэлъэу авторым къеты. Ц1ыф шэн-нэшанэ гъэнэфагъэхэр, лъэпкъ хэбзэ зэфыщытык1эхэр гум къинэжьхэу, 1упк1эу къыщыгъэлъэгъуагъэх рассказым. Шъхьатыуцэрэ Гъук1эшъаорэ ящы1эныгъэ гъогу, ядунай къырык1уагъэр къыгъэлъагъозэ, зиш1улъэгъу фэшъыпкъэм, сыдрэ къиныгъуи къызэк1имыдзэу ащ фэбанэрэм инасып зэригъотыщтым иш1ош1 хъуныгъэ къыпхелъхьэ рассказым. К1элэ гушхоу, мылъкук1э тхьамык1эми зыозымыгъэушъхьак1ущт Гъук1эшъао ш1улъэгъоу фыри1эм Шъхьатыуцэ инасып лъагъо хырегъэщы, агу зэфэкъабзэу, зэгуры1охэу ящы1эныгъэ гъогу зэдытехьэх, зэдырэк1ох...\nЗэоуж илъэсхэми Джэнчэтэ Муратэ илитературнэ-творческэ лэжьыгъэ зэдзэк1ын 1офыми ч1ып1э гъэнэфагъэ щеубыты. Иурысыбзи иадыгабзи зэдаштэу, зэдзэк1ын 1эпэ1эсэныгъэ ини хэлъэу Джэнчэтэ Мурат зэрэщытыгъэм ишыхьатых Л.Н. Толстоим итхылъэу «Кавказым игъэр» (1947), В. Пановам ироманэу «Зэгъогогъухэр» (1949) ык1и ахэм анэмык1хэу зэридзэк1ыгъэхэм. Джэнчэтэ Муратэ народнэ гъэсэныгъэми и1ахьыш1у хилъхьагъ: я 3-рэ классым адыгабзэм щыреджэнхэу тхылъ зэхигъэуцуагъ, я 5-рэ ык1и я 6-рэ классхэм адыгэ литературэр зэрэщызэрагъаш1эрэ учебникхэм яавторыгъ, ежь зыщымы1эжь ужыми пчъагъэрэ ахэр къыдэк1ыгъэх...\nДжэнчэтэ Муратэ щы1агъэмэ мыгъэ илъэс 90-рэ хъущтгъагъэ ыныбжь, ау сыдэу пш1ына, у1эгъэ жъугъэу телъмэ поэт ш1агъор, дзэк1ол1 л1ыхъужъыр пасэу бэным дахьагъ - илъэс 42-рэ ыныбжьэу 1954-рэ илъэсым Джэнчэтэ Муратэ идунай ыхъожьыгъ. Ежь ышъхьэк1э бэгъаш1эу, псэпытэу мыхъугъэми, Муратэ ипсэлъэ чанхэр псэпытэу, бэгъаш1эу къэнагъэх.\nШъхьэлэхъо Абу. Гъэз. «АМ»,2008, щылэ мазэм и 15.","id":"<urn:uuid:fb7de27e-1b02-419c-888b-d8ef3a8b9f5b>","dump":"CC-MAIN-2018-22","url":"http:\/\/aulassoki.ucoz.ru\/publ\/stati_na_adygskom\/nehfyl_zhuagehu_kehnehfy\/3-1-0-10","date":"2018-05-26T06:07:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-22\/segments\/1526794867311.83\/warc\/CC-MAIN-20180526053929-20180526073929-00372.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9072634578,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.907263457775116, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0922892615199089}","num_words":4863,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.922,"perplexity_score":8591.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЯгумэкIхэм къащыкIагъ\n\n\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат цIыфым ифитыныгъэхэмкIэ Уполномоченнэу Адыгэ Республикэм щыIэ Анатолий Осокиныр тыгъуасэ ригъэблэгъагъ. Зигъо Iофыгъохэм, цIыфым ифитыныгъэхэмкIэ Уполномоченнэм 2017-рэ илъэсым Iоф зэришIагъэм атегущыIагъэх.\nАнатолий Осокиным къызэриIуагъэмкIэ, тхьаусыхэ тхылъхэр процент 40-кIэ нахь макIэ хъугъэ. Республикэм ихэбзэ къулыкъухэм нахь лъэныкъуабэ къызэдырагъэубытызэ Iоф зэрашIагъэр, цIыфхэм нахьышIоу IэпыIэгъу зэрарагъэгъотыгъэр ащ къеушыхьаты.\nБлэкIыгъэ илъэсым Уполномоченнэм иаппарат тхьаусыхэ тхылъ 546-рэ къыIукIагъ, нэбгырэ 387-мэ закъыфагъэзагъ. Iофыгъо пстэури зэшIуахыгъ пIоми хъущт.\nНахьыбэрэмкIэ тхьаусыхэ тхылъхэр зэпхыгъэхэр цIыфхэм ясоциальнэ фитыныгъэхэр зэраукъорэр ары. Тхьаусыхэ тхылъхэм азыныкъо нахьыбэр хабзэм ичIыпIэ, ифедеральнэ къулыкъухэу республикэм щыIэхэр ары зылъыIэсыщтыгъэхэр. Хабзэм имуниципальнэ къулыкъухэм яIофшIакIэ зэримыгъэразэхэрэм епхыгъэ тхьаусыхэ тхылъхэри къаIэкIэхьагъэх. Республикэ хабзэм икъулыкъухэм яIофышIэхэм язекIуакIэрэ яIофшIакIэрэ афэгъэхьыгъэ тхьаусыхэ тхылъхэр мэкIэ дэдагъэх.\nЦIыфхэр зыгъэгумэкIырэ Iофыгъохэм, гущыIэм пае, газыр аIэкIэзыгъэхьэрэ организацием иIофшIакIэ епхыгъэхэм язэшIохынкIэ Адыгеим иIэшъхьэтетхэр лъэшэу къазэрадеIэхэрэр Анатолий Осокиным хигъэунэфыкIыгъ. ЦIыфым ифитыныгъэхэмкIэ Уполномоченнэу Адыгэ Республикэм щыIэм къызэриIуагъэмкIэ, социальнэ мэхьанэ ин зиIэ Iофыгъохэм язэшIохынкIэ хабзэм икъулыкъухэм нахь зызэрагъэчанырэр, ятхьаусыхэ тхылъхэм ахэплъэнхэмкIэ нахь шIуагъэ къытэу Iоф ашIэ зэрэхъугъэр цIыфхэм зэхашIагъ.\nКъумпIыл Мурат цIыфым ифитыныгъэхэмкIэ Уполномоченнэу республикэм щыIэм иIофшIэн осэшIу къыритыгъ. Республикэм ипащэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, ащ иаппарат цIыфхэм яфитыныгъэхэмрэ яфедэхэмрэ якъэухъумэнкIэ пшъэрылъышхохэр зэригъэцакIэхэрэм имызакъоу, зигъо Iофыгъохэм язэшIохынкIи ишIуагъэ къегъакIо, хабзэм икъулыкъухэу чIыпIэхэм ащыIэхэм Iоф зэрашIэрэми лъэплъэ.\n«ЦIыфхэм ятхьаусыхэ тхылъхэм Iоф адэшIэгъэнымкIэ екIолIакIэу тиIэр зэблэтхъугъ, ахэм ягумэкIхэр зэгъэшIэгъэнхэмкIэ амал зэфэш��хьафхэр, социальнэ сетьхэри ахэм зэрахэтэу, тэгъэфедэ. Мы лъэныкъомкIэ гъэхъагъэ горэхэри тиIэх. ТапэкIи республикэ хэбзэ Iэшъхьэтетхэм цIыфхэм яфитыныгъэхэр амыукъонхэмкIэ ищыкIэгъэ амалхэр зэрахьащтых. А лъэныкъор ары тэ анахьэу тынаIэ зытедгъэтыщтыр, сыда пIомэ цIыфхэм ятхьаусыхэ тхылъхэм ягумэкIыгъохэр къащараIотыкIых. Хабзэм икъулыкъухэм япшъэрылъыр щыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэуцуагъэхэм амал зэриIэкIэ IэпыIэгъу афэхъунхэр ары», — хигъэунэфыкIыгъ КъумпIыл Мурат.\nЗэIукIэгъум илъэхъан джащ фэдэу тапэкIи лъэныкъохэр зэрэзэдэлэжьэщтхэ шIыкIэм тегущыIагъэх, цIыфхэм ятхьаусыхэ тхылъхэм муниципалитетхэм нахьышIоу Iоф щадашIэнымкIэ, ахэм яправовой шIэныгъэ зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ ашIэн фаехэр къыщыхахыгъэх.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:f3dd8ca1-9e32-4b3b-a396-5b0e4c900ad9>","dump":"CC-MAIN-2018-22","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%8F%D0%B3%D1%83%D0%BC%D1%8D%D0%BAi%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%89%D1%8B%D0%BAi%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2018-05-24T02:28:47Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-22\/segments\/1526794865884.49\/warc\/CC-MAIN-20180524014502-20180524034502-00530.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8826938868,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.882693886756897, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11679006367921829}","num_words":819,"character_repetition_ratio":0.097,"word_repetition_ratio":0.043,"special_characters_ratio":0.121,"stopwords_ratio":0.006,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.827,"perplexity_score":2052.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм фэшъхьаф УФ-м инэмыкI шъолъыр зыми \"Адыгэ къуаер\" къыщашIын фимытхэу унашъоу ышIыгъагъэм пае апелляциер щылэ мазэм Апшъэрэ хьыкумым къызэкIигъэкIожьыгъ. ЕтIани шъолъыр пэпчъ тамыгъэу (брендэу) иIэхэм ялъыгъэкIотэн УФ-м ФедерациемкIэ исовет итхьэматэу Валентина Матвиенком дэжь щытегущыIагъэх.\nАдыгэ къуаер зы шъолъыр закъоп зитамыгъэр, ар лъэпкъ тамыгъ, арышъ, Мыекъопэ Адыгэ Хасэм фэдэ зэхъокIыныгъэхэр игъо шъыпкъэу елъытэх, сыда пIомэ адыгэ лъэпкъыми ыкIи Адыгэ Республикэми ищыкIагъэхэм адештэ. Ащ дыкIыгъоу фэдэ унашъор УФ-м игъунапкъэхэм къащымыуцуным ыкIи адыгэ къуаем ишIыкIэкIэ адэгощэнхэу республикэ пащэхэм унашъоу Сербием дашIыгъэр зэблахъужьыным, тапэкIэ фэдэ шIыкIэхэм чIыпIэ ямыIэжьыным тыщэгугъы.\nАщ нэмыкIэу фэдэ фитыныгъэхэм ауж тищэхэкI хъызмэтшIапIэхэм къашIырэ къуаем идэгъугъэ хагъэхъонымкIэ ыкIи ар унэгъо къуаем фэдэкъабзэу ашIынымкIэ амалышIухэр яIэ мэхъу.\nМыекъопэ къэлэ цIыфыбэ зэхахьэу \"Адыгэ Хасэ - Черкесский совет\" игъэцэкIэкIо комитет","id":"<urn:uuid:0ad4fbeb-ad53-4830-ac60-90b2e29facef>","dump":"CC-MAIN-2018-30","url":"http:\/\/maykopkhaseadyg.blogspot.com\/2018\/02\/i.html","date":"2018-07-21T01:32:26Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-30\/segments\/1531676592150.47\/warc\/CC-MAIN-20180721012433-20180721032433-00428.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9395077229,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9395077228546143, \"kbd_Cyrl_score\": 0.059989940375089645}","num_words":288,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.928,"perplexity_score":2514.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат муниципальнэ образованиеу «Шэуджэн районым» тыгъуасэ щыIагъ. Унэе предпринимателэу Андрей Нарожнэр зипэщэ мэкъумэщ хъызмэтшIапIэм республикэм ипащэ екIолIагъ, бжыхьасэхэм яIухыжьынкIэ мыщ IофшIэныр зэрэзэхищэрэм, гъэхъагъэу ышIыхэрэм защигъэгъозагъ.\nАщ игъусагъэх АР-м и ЛIышъхьэрэ министрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэу ТхьакIущынэ Мурат, Адыгеим мэкъу-мэщымкIэ иминистрэу Юрий Петровыр, ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ муниципалитетым иадминистрацие ипащэу Аулъэ Рэщыдэ.\nШэуджэн районыр пштэмэ, лэжьыгъэм икъэгъэкIын мэкъумэщ предприяти 8-рэ мэкъумэщ-фермер хъызмэтшIэпIи 111-рэ фэгъэзагъэх. Мы илъэсым коц культурэ зэфэшъхьафхэр зыщырапхъыгъэ гектар 16850-рэ ыкIи рапс гектар 335-рэ Iуахыжьынэу щыт. Ащ щыщэу гектар 12100-р — бжыхьэсэ коц, 2110-р — хьэ, гектари 150-р — тритикалий. Мэкъуогъум и 10-м ехъулIэу коц культурэхэр гектар мин 14,4-м ащаIуахыжьыгъ. Коц тонн мин 66,2-рэ къахьыжьыгъ, зы гектарым гурытымкIэ центнер 46,1-рэ къытыгъ. Хьэм иIухыжьын районым щаухыгъ, зэкIэмкIи тонн мини 8,6-рэ аIожьыгъ, зы гектарым центнер 41-рэ къырахыгъ. Гектар 335-м щырапхъыгъэ рапсыри Iуахыжьыгъ, тонн 606-рэ къахьыжьыгъ, зы гектарым центнер 18 къытыгъ. Джырэ уахътэм коц гектар мин 12,1-рэ е процент 83-рэ аIожьыгъ. ЗэкIэмкIи тонн мин 56,9-рэ къахьыжьыгъ, зы гектарым гурытымкIэ центнер 47-рэ къытыгъ.\nАндрей Нарожнэр зипэщэ хъызмэтшIапIэм зэкIэмкIи чIыгу гектар 580-рэ фэдиз ыIыгъ, ащ щыщэу гектар 337-р бжыхьасэхэм ателъытагъ. Коцыр — гектар 298-рэ, хьэр — гектар 39-рэ. Республикэм ипащэ зэрэщагъэгъозагъэмкIэ, мэкъуогъум и 10-м ехъулIэу хьэр зэкIэ Iуахыжьыгъ, лэжьыгъэ тонн 211-рэ къахьыжьыгъ, зы гектарым центнер 54,1-рэ къытыгъ. Коцыр зыщырапхъыгъэм игектар 258-рэ е процент 86-р Iуахыжьыгъ, зэкIэмкIи тонн 1574-рэ къахьыжьыгъ, зы гектарым гурытымкIэ центнер 61-рэ къытыгъ. Коц лъэпкъэу «Юка» зыфиIорэмрэ репродукциеу «Элитэмрэ» зыщыра-пхъыгъэхэ гектар 40-р Iуахыжьынэу къапыщылъ. Аужырэ шапхъэхэм адиштэрэ комбайнитIумэ лэжьыгъэр аIожьы.\nАР-м и ЛIышъхьэ ылъэгъугъэм осэшIу фишIыгъ, лэжьыгъэм иIухыжьын фэгъэзэгъэ пстэуми афэрэзагъ. Республикэм щырапхъыгъэ бжыхьасэм ипроцент 85-рэ фэдизыр джырэ уахътэм зэраIожьыгъэр ыкIи адрэ къэнагъэр мы тхьамафэм къыкIоцI аухыжьын гухэлъ зэрэщыIэр республикэм ипащэ хигъэунэфыкIыгъ.\n— Мы тхьамафэм бжыхьасэхэм яIухыжьын тыухыныр типшъэрылъ шъхьаI. МэзитIум къыкIоцI ощх тэрэз зэрэщымыIагъэм иягъэ къызэрэкIощтыри дэгъоу къыдгурэIо. Ом изытет уигъэрэзэнэу зэрэщымытыгъэм къыхэкIыкIэ тыгъэгъазэм, натрыфым, соем алъэныкъокIэ чIэнагъэхэр тиIэщтых. Арышъ, чIыгулэжьхэм IэпыIэгъу тафэхъун фае. АщкIэ федеральнэ гупчэм тыщэгугъы, джащ фэдэу Урысыем и мэкъумэщ банк амалэу къытыхэрэри къызфэдгъэфедэщтых, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nМинистрэу Юрий Петровым къызэриIуагъэмкIэ, лэжьыгъэу аIожьыгъэр джырэ уахътэм IубгъэкIыныр федэп, ащ ыуасэ къыдэкIоефэ ежэщтых. Джащ фэдэу мэкъумэщ хъызмэтшIапIэхэм агъэфедэгъэ гъэстыныпхъэм (соляркэм) пэIуагъэхьэгъэ ахъщэм телъытагъэу субсидиехэр афызэкIагъэкIожьыщтых.\nБжыхьасэр зыщырапхъыгъэ гектар мини 102,5-рэ Адыгеим щыIуахыжьынэу щыт. Ащ щыщэу коцыр — гектар мин 87,5-рэ, хьэр — гектар мини 9,9-рэ, тритикалиер — гектар мин 0,59-рэ. Мэкъуогъум и 10-м ехъулIэу гектар мин 79,2-рэ аIожьыгъ. Коц тонн мин 359,6-рэ къахьыжьыгъ, зы гектарым гурытымкIэ центнер 45,4-рэ къытыгъ. Хьэм иIухыжьын аухыгъ, лэжьыгъэ тонн мин 42,1-рэ къырахыгъ. Рапсым иугъоижьыни зэрифэшъуашэу зэшIуахыгъ. ХъызмэтшIэпIэ пэрытхэм зы гектарым гурытымкIэ центнер 60 — 70-рэ къырахыжьы. Бжыхьасэхэм яIухыжьын комбайнэ 507-рэ, хьылъэзещэ автомобиль 635-рэ фэгъэзагъэх. Мы IофшIэныр заухырэм ыуж техникэр губгъохэм арыхьащт, 2019-рэ илъэсым телъытэгъэ лэжьыгъэр рапхъыным чIыгур фагъэхьазырыщт, ар ажъощт.\nТХЬАРКЪОХЪО Адам.","id":"<urn:uuid:23792d95-201c-4af4-84da-9fd8869dde70>","dump":"CC-MAIN-2018-30","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BB%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BC-%D0%B8i%D1%83%D1%85%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD-%D1%8B%D0%BAi%D1%8D%D0%BC-%D1%84%D1%8D%D0%BAi%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2018-07-22T10:34:49Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-30\/segments\/1531676593208.44\/warc\/CC-MAIN-20180722100513-20180722120513-00051.warc.gz","language":"ady","language_score":0.749679625,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7496796250343323, \"kbd_Cyrl_score\": 0.24802722036838531}","num_words":1097,"character_repetition_ratio":0.084,"word_repetition_ratio":0.075,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.748,"perplexity_score":3782.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КIэлэцIыкIухэм афэгушIуагъ\n\n\nУрысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ и Къэралыгъо Думэ Адыгэ РеспубликэмкIэ идепутатэу Хьасанэкъо Мурат Джэджэ районымкIэ станицэу Келермесскэм дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Аленка» зыфиIорэм щыIагъ.\nМуниципальнэ образованиеу «Джэджэ районым» ипащэу Александр Бутусовыр, муниципальнэ образованиеу «Джэджэ районым» гъэсэныгъэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Ирина Панасенкэр, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 6-м ипащэу Ирина Серегинар зигъусэгъэ депутатым кIэлэцIыкIу IыгъыпIэр къыплъыхьагъ, амалэу иIэхэр зэригъэлъэгъугъэх. ХьакIэхэм апае сабыйхэм концерт цIыкIу къызат нэуж парламентарием кIэлэцIыкIухэм илъэсыкIэ шIухьафтынхэр аритыгъэх.\n— Сабыйхэм лъэныкъо пстэумкIи хэхъоныгъэ ашIынымкIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм амал дэгъухэр иIэх. Ау станицэм кIэлэцIыкIухэр бэу къызэрэдэхъухьэхэрэм епхыгъэу анахь цIыкIухэм апае джыри унакIэ гъэпсыгъэн фае. Партиеу «Единэ Россием» ипащэхэми, Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурати гъэсэныгъэм, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм якъызэIухын лъэшэу анаIэ зэратырагъэтырэм къыхэкIэу мэхьанэшхо зиIэ мы Iофыгъор зэшIохыгъэ зэрэхъущтым сицыхьэ телъ, — къыIуагъ Хьасанэкъо Мурат.\nКЪАНДОР Анзор.\nУрысые Федерацием и\nФедеральнэ ЗэIукIэ и Къэралыгъо Думэ идепутат иIэпыIэгъу.","id":"<urn:uuid:f426e38b-5959-49a2-87d6-e92afeeb5e07>","dump":"CC-MAIN-2018-30","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%86i%D1%8B%D0%BAi%D1%83%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%83%D1%88i%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2018-07-16T16:34:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-30\/segments\/1531676589404.50\/warc\/CC-MAIN-20180716154548-20180716174548-00156.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5146643519,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.514664351940155, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4781211018562317}","num_words":387,"character_repetition_ratio":0.096,"word_repetition_ratio":0.029,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.553,"perplexity_score":1765.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЛэжьапкIэр къаIэтыщт\n\n\nУрысые Федерацием IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ ухъумэнымкIэ иминистрэу Максим Топилиным къызэриIуагъэмкIэ, 2018-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м къыщегъэжьагъэу УФ-м и Президент ижъоныгъокIэ унашъохэм къахимыубытэгъэ бюджетникхэм ялэжьапкIэ проценти 4-кIэ къаIэтыщт.\n— 2019 — 2020-рэ илъэсхэм мы Iофыгъом джыри къыфэдгъэзэжьыщт, лэжьэпкIэ анахь макIэр зыфэдизыщтми бэ елъытыгъэщтыр. 2018-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м къыщыублагъэу лэжьэпкIэ анахь макIэм (МРОТ-м) процент 21,7-рэ хэхъощт ыкIи ар сомэ 9489-м нэсыщт. Ащ къыхэкIыкIэ тхьамафэм телъытагъэу сыхьат 40-рэ Iоф зышIэрэ цIыфым мы ахъщэм нахь макIэ ептын уфитыщтэп. КъыкIэлъыкIощт илъэсми ащ хагъэхъощт. Ар зыфэдизыщтыр къэшIэгъуае, сыда пIомэ 2019-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м къыщегъэжьагъэу лэжьэпкIэ анахь макIэр урыпсэунымкIэ ахъщэ анахь макIэу агъэнафэрэм кIэхьан фае, ар зынэсыщтыр зыми ышIэгорэп. Джырэ уахътэм Урысыем урыпсэунымкIэ ахъщэ анахь макIэу щагъэнэфагъэр сомэ мини 10,3-рэ мэхъу. Илъэсым къыкIоцI ар нахь макIэ хъущтэп, — къыIуагъ министрэм.\nМинистрэм къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, УФ-м и Президент ижъоныгъокIэ унашъохэм къахиубытэрэ бюджетникхэм алъэныкъокIэ аштэгъэ пшъэрылъхэр зэкIэ зэшIохыгъэхэ хъущт, агъэнэфагъэм диштэу ахэм ялэжьапкIэ къаIэтыщт. Ащ пэIухьащт мылъкур федеральнэ бюджетым къыдыхалъытагъ. Рахъухьагъэр зэшIохыгъэным фэшI шъолъырхэм сомэ миллиард 80 атырагощэщт, мы илъэсым елъытыгъэмэ, ар фэдитIукIэ нахьыб. Къэралыгъом ипащэ иунашъохэм къызэрагъэнафэрэмкIэ, бюджетым епхыгъэу Iоф зышIэхэрэм ащыщхэм ялэжьапкIэ шъолъырым илъ гурыт лэжьапкIэм хэпшIыкIэу нахьыбэ хъун фае. ГущыIэм пае, шъолъырым гурыт лэжьапкIэу илъыр сомэ мин 35-рэ мэхъумэ, врачхэм, апшъэрэ еджапIэхэм аIут кIэлэегъаджэхэм, шIэныгъэлэжьхэм къагъахъэрэр гурытымкIэ сомэ мин 70-м кIэхьан фае.\nУФ-м и Президент къыдигъэкIыгъэ жъоныгъокIэ унашъохэр гъэцэкIэгъэнхэр Адыгэ Республикэм ибюджет къыдыхэлъытагъэх. АР-м финансхэмкIэ иминистрэу Долэ Долэтбый къызэриIуагъэмкIэ, къихьащт илъэсым щылэ мазэм и 1-м къыщегъэжьагъэу жъоныгъокIэ унашъохэм къахимыубытэгъэ бюджетникхэм ялэжьапкIэ проценти 4-кIэ къаIэтыщт. 2019 — 2020-рэ илъэсхэм чъэпыогъум и 1-м къыщегъэжьагъэу бюджетникхэм къагъахъэрэм проценти 4 (илъэсым телъытагъэу) хэхъощт. Ащ нэмыкIэу Адыгеим щыпсэурэ цIыф куп заулэмэ социальнэ IэпыIэгъу зэрарагъэгъотыщт шIыкIэм телъытагъэу, 2018-рэ илъэсым мэзаем и 1-м къыщыублагъэу мазэ къэс ахэм аратырэ ахъщэ тынхэр проценти 3,8-кIэ къаIэтынхэу агъэнафэ. Джащ фэдэу илъэсищым къыкIоцI студентхэм ястипендиехэм проценти 4 (илъэс къэс) ахэхъощт.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат мы пшъэрылъхэр гъэцэкIагъэхэ зэрэхъурэм, цIыфхэм щыIэкIэ-псэукIэ амалэу яIэхэр нахьышIу шIыгъэным лъэплъэ.\nТХЬАРКЪОХЪО Адам.","id":"<urn:uuid:22e21191-aa57-4b67-867d-890578ba8f16>","dump":"CC-MAIN-2018-30","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BB%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D0%B0%D0%BF%D0%BAi%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D0%B0i%D1%8D%D1%82%D1%8B%D1%89%D1%82\/","date":"2018-07-18T06:52:01Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-30\/segments\/1531676590069.15\/warc\/CC-MAIN-20180718060927-20180718080927-00588.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8775242567,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8775242567062378, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12190954387187958}","num_words":765,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.077,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.886,"perplexity_score":2922.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Усак1оу Енэмыкъо Мэулид илъэс 70-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ литературнэ зэхахьэр\nГъэтхэпэ мазэм и 26-м адыгэ факультетым щырек1ок1ыгъ усак1оу, тхак1оу, зэдзэк1ак1оу Енэмыкъо Мэулид фэгъэхьыгъэ литературнэ зэхахьэр. Ащ къек1ол1агъэх усак1ом и1ахьылхэр, иныбджэгъухэр, к1элэегъаджэхэр, студентхэр. Мэулид Тыркуем къыщыхъугъ, щеджагъ, 1оф щиш1агъ, илъэс 20 фэдиз хъугъэ ч1ыгужъым къызигъэзэжьыгъэр.\nМэулид хэкум къыщыдигъэк1ыгъэх усэ тхылъэу «Къушъхьэ гупшысэхэр», адыгабзэк1э зэридзэк1ыгъэу Четин Онэр ироманэу «Гугъэ мыухыжьхэр». Енэмыкъо Мэулид Тыркуем къыщыхиутыгъэх рассказ 30-м ехъу, поэмэ, повесть пчъагъэ, тыркубзэк1э зэридзэк1ыгъэхэу «Шыу закъу» К1эрэщэ Тембот, «Бзыикъо зау», «Мыжъошъхьал», «Къок1ып1эм - къохьап1эм» Мэщбэш1э Исхьакъ. Ахэм анэмык1эу тырку тхак1оу Яшар Кемал ироманэу «Хыр гусагъэ» зыфи1орэр адыгабзэм рилъхьагъ, къыдэк1ыным фегъэхьазыры. Мэулид Урысыем итхак1охэм я Союз аштагъ, лъэпкъ факультетым иадыгэ Гупчэ илъэс пчъагъэрэ щылэжьагъ, усэк1о ныбжьык1эмэ тхэн 1эпэ1эсэныгъэмк1э 1оф адиш1агъ.\nЗэхахьэр профессорэу Унэрэкъо Рае зэрищагъ, Мэулид ищы1эныгъэ, итворчествэ доцентэу Хъуажъ Нурет къытегущы1агъ. Студентхэу Нэхэе Асыет, Тхьагъэпсэу Изабеллэ, Бэрэкъэе Маринэ, Т1эшъу Фаризэт, Ибрахьим Фатинэ, Шъхьэлэхъо Нафсэт зэ1ук1эгъум Мэулид иусэхэм къыщяджагъэх. Адыгэ Республикэм щызэлъаш1эрэ ц1ыфэу Гъук1э Замудин орэдыжъхэр зэхахьэм къыщи1уагъэх. Ащ къыщыгущы1агъэх усак1ор илъэсыбэ хъугъэу зыш1эхэрэ Т1ыжъ Джэмил, Чэтэо Ибрахьим, Беданэкъо Нихьат, Паштэ Мадинэ, Хьамырзэкъо Нуриет, Емык1 Нурджан.\nЕнэмыкъо Мэулид гущы1э зыратым, иусэмэ къяджагъ, факультетым зэрэфэразэр къы1уагъ. Зэхахьэр дахэу рек1ок1ыгъ, къек1ол1агъэхэми, къэгущы1агъэхэми рэзэныгъэр къахэщэу зэбгырык1ыжьыгъэх.","id":"<urn:uuid:b8681da3-16cc-47ae-856b-41dc5f517f32>","dump":"CC-MAIN-2018-34","url":"http:\/\/adygland.ru\/news\/2016-05-18\/usak1ou-en-myko-m-ulid-il-s-70-r-z-r-khug-m-f-g-khyg-literaturn--2","date":"2018-08-21T11:52:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-34\/segments\/1534221218122.85\/warc\/CC-MAIN-20180821112537-20180821132537-00173.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5523354411,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5523354411125183, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4459567964076996}","num_words":405,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.692,"perplexity_score":7982.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Непэ Адыгеим ятӏокӏэнэрэу къэзгъэзэжьыгъэхэм Ямафэ щыхагъэунэфыкӏы. Мы мафэр агъэнэфэгъагъ илъэси 150 ехъоу зичӏыгу рафыгъагъэхэ ятэжъхэм ячӏыгужъ къэзгъэзэжьыгъэхэ адыгэхэм апае. Ау ащ емылъытыгъэу, Адыгеим цӏыфыбэмэ къыщаӏо, мэфэкӏымкӏэ ушъхьагъухэр зэрэщымыӏэхэр, сыда пӏомэ хэкум джырэкӏэ къитӏысхьажьыш��ущтхэр бэхэпышъ.\nИлъэс 19 узэкӏэӏэбэжьмэ Адыгеим щыпсэунэу къэзгъэзэжьыгъэ Иорданием щыщ адыгэу Исхакат Фади джырэ нэсфэ фэбанэ Урысыем зэрицӏыфыр къыушыхьатыным. Ащ елъытэ, ар къызыхъушъущтыр, хэхэс адыгэхэр урысые хэкогъухэу къызалъытэхэкӏэ ары ныӏэп.\n«Урысыем ицӏыфхэу хэхэс адыгэхэр лъэпсэ зэфэшъхьафхэмкӏэ къалъытэх: зым урысыбзэр зэрэзэрихьэрэр къэзгъэнафэрэ уплъэкӏуным пхырыкӏыгъ, зым Урысыем ицӏыф шъхьагъусэ фэхъугъ, ау хэкогъу лъэгапӏэр зы нэбгырэми тихэкукӏэ джыри къыфагъэшъошагъэп», — ащ къыриӏотагъ OC Media-м.\nФади ятэжъхэр я XIX лӏэшӏэгъум иятӏонэрэ ӏахь Иорданием кощыжьыгъагъэх Адыгэ хэкоу, Темыр-Къохьапӏэ Кавказым ианахь ӏахьышхоу хъущтыгъэр, урысые пачъыхьагъум заокӏэ зештэ нэуж. Ащ исыгъэ цӏыфхэм янахьыбэр заом хэкӏодагъэх, илыягъэ арагъэкӏыгъ ыкӏи лъэпкъгъэкӏод арашӏылӏагъ. Ащ къыкӏэлъыкӏоу адыгэ чӏыгухэм урысхэр ыкӏи фэшъхьаф лъэпкъ купхэр арагъэтӏысхьагъэх. Непэ Пшызэ шъолъырым, Адыгеим ыкӏи Къэрэщэе-Щэрджэсым ижъыкӏэ щыхэкурыс адыгэхэр щыбэп. Къэбэртэе-Бэлъкъар хэкур ары адыгэхэр зыщынахьыбэхэр.\nФади урысыбзэр зэрэзэрихьэрэр уплъэкӏуным къызэригъэлъэгъуагъэм емылъытыгъэу, Урысыем зэрицӏыфыр къаушыхьатыгъэп, ащ ехъоу ар къаушыхьатыгъэп Адыгеим иунэшъошӏхэм ащ къызытырагъэпытыхьами Иорданием зэрицӏыфыр ыгъэтӏылъынэу.\n«Мы ӏофым илъэсрэ ныкъорэм къыщежьэу илъэситӏум нэс уахътэ техьа ыкӏи сэркӏэ лъэпӏэ дэд. Нотариусым дэжь гъэтӏылъынымкӏэ тхьапэр щыстхыгъ, а тхьапэм итехыгъэу Иорданием зызэрицӏыфымкӏэ хьаӏу зэрысӏорэр зэрытыр (доллар 1 000 ыуас) езгъэхьыгъ Иорданием илӏыкӏо унэу Урысыем щыӏэм. Ау Адыгеим щылажьэрэ къэралыгъо зекӏо къулыкъум иӏахьэ ар фикъугъэп», — къыриӏуагъ ащ OC Media-м.\nКъэгъэзэжьыныр зилъэпкъкӏэ урыс закъохэм апай\n«Хэкогъукӏэ алъытэрэм икъиӏотыкӏын (урысые хэбзэгъэуцугъэм) щыӏ, ыкӏи ӏэкӏыб адыгэхэр ӏо хэмылъэу мы къиӏотыкӏынэу хабзэм хэтым къыхеубытэх», — къыриӏотагъ OC Media-м адыгэ депутатэу ыкӏи адыгэ бэдауш ӏофшӏакӏоу Бэгъушъэ Адам. Ау ащ емылъытыгъэу, урысые унэшъошӏхэм ащ къыраӏуагъ хэхэс адыгэхэр Урысыем ицӏыфхэу зэрамылъытэхэрэр ыкӏи «мыщ икъэушыхьатын къатрэп».\n«Урысыем икъэралыгъо политикэу ӏэкӏыбым щыӏэ хэкогъухэм афэгъэхьыгъэу» 1999 илъэсым аштагъэм къыдхэлъытагъэу, хэкогъухэу къалъытэхэрэр, «цӏыфхэу ыкӏи ащ къатекӏыгъэхэу, Урысыем иӏэкӏыб щыпсэухэрэу ыкӏи Урысыем ичӏыгу ижъкӏэ щыпсэухэрэ лъэпкъхэм ащыщхэр ары». Хабзэм хэкогъухэм амал къареты «Урысыем ицӏыфхэу къалъытэнымкӏэ фитыныгъэ гъэпсынкӏэгъэ шъуашэм илъэу» ыкӏи Урысыем къэзгъэзэжьынэу фаехэм ӏэпыӏэгъу афещэи.\nБэгъушъэм игущыӏэхэмкӏэ, гъэунэфыгъэ уахътэ имыӏэу Адыгеим щыпсэунхэу адыгэхэр къызэрыкӏошъухэрэр ӏэкӏыб къэралыгъорысхэр хэкум къызэрихьэхэрэм афэдэу ары ныӏэп. Ар зыфызэшӏокӏышъугъэхэм адэжь гъэнэфагъэ къулыкъухэр къэкӏох, упчӏэхэр къаратых ыкӏи «ӏофшӏэнымкӏэ хьылъагъэхэр къыхалъхьэх».\n«Зэкӏ��мкӏэ къэлъагъо, адыгэхэр ячӏыгужъ къагъэзэжьыным унэшъошӏхэр зэрэпэмыгъокӏхэрэр», — елъытэ Бэгъушъэм.\n2012 илъэсым тыгъэгъазэм адыгэ бэдауш куп заулэмэ мы упчӏэр къыщаӏатыгъагъ Шъолъыр ӏофхэмкӏэ Министерствэм епхыгъэ урысые Департаментэу лъэпкъ зэфыщытыкӏэхэм фэгъэхьыгъэм. Департаментым ипащэу Журавский Александр джэуап къытыжьыгъагъ, «джырэ Сирием щыӏэ адыгэхэм ятэжъхэр ащыпсэущтыгъэхэу чӏыпӏэхэу, ахэр 1864 илъэсым Осмэн пачъыхьагъум мыкощыжьхэрэ Урысые къэралыгъом хэмыхьащтыгъэхэм, ыкӏи ахэр Урысые къэралыгъом щыщыгъэхэу уемыплъышъущтэу».\nКъэбэртэе-Бэлъкъарым щыӏэ адыгэ бэдауш купэу «Къэбэртэе зэфэс» зыфиӏорэм ипащэу Бешто Аслъан къыщхигъэщыгъ OC Media-м зэдэгущыӏэгъоу дыриӏагъэм, адыгэхэр зэрыс хэкухэм — Адыгеим, Къэрэщэе-Щэрджэсым ыкӏи Къэбэртэе-Бэлъкъарым — илъэситф къэс щыхагъэунэфыкӏы ахэр Урысыем зэрэхэхьагъэхэр, ыкӏи мыр икъун фэдиз ушъхьагъу, адыгэхэр урысые хэкогъухэу зэрэщытыр къэзыушыхьатрэр, ыкӏи къэгъэкощыжьын зэхэгъэуцуагъэхэр ахэми къателъытагъэ зэрэхъунхэ фаехэр. «Ау ар къэхъурэп», — елъытэ Бешто.\nУрысыем ихьыкумэт илӏышъхьэу Медведев Дмитрий бэдзэогъум и 7 ӏо къышӏыгъ, Къэрэщэе-Щэрджэс хэкумрэ Щэщэнымрэ зэрахагъэхьагъэхэрэр хэкогъухэм якъэщэжьын епхыгъэ зэхэгъэуцуагъэм. Ыпэкӏэ Темыр Кавказымкӏэ Ставрополье закъор ары ащ хэтыгъэр. Къэрэщэе-Щэрджэсым 2020 илъэсым нэс нэбгрэ 375 къэкӏожьынхэу къыдхэлъытагъ зэхэгъэуцуагъэм.\nМедведевым игущыӏэхэмкӏэ, зэхэгъэуцуагъэм къызэрэдэлъытагъэу, къагъэкощыжьыщтых «специалист тегъэпсыхьагъэхэр ыкӏи лэжьакӏохэр, мыр экономикэм игъэпытэп теуфэгъэщт». Адыгэ бэдаушхэмрэ активистхэмрэ алъытэ, адыгэхэм мы зэхэгъэуцуагъэр агъэфедэшъунымкӏэ яцыхьэ темылъэу.\nСирием къикӏэу Адыгеим\nТыгъужъ Нарт илъэс 24 ыныбжь, ар Мыекъопэ Къэралыгъо Технолог апшъэрэ еджапӏэм ӏэзэн ӏахьым щеджэ. Бэмышӏэу ныбжьыкӏэм къыгъэшъыпкъагъ урысыбзэр зэрэзэрихьэрэр ыкӏи Урысыем ицӏыфэу къалъытагъ. Нарт къалэу Дамаск къыщыхъугъ. Илъэсихкӏэ узэкӏэӏэбэжьмэ, ащ илъэс 17 ыныбжь зэхъум, иунагъо игъусэу ар Адыгеим къэкӏожьыгъ Сирием заоу щыӏэм ыпкъ къикӏэу.\n«Тиунагъо бэшӏагъэ Адыгеим къэкӏожьынэу зырихъухьэщтыгъэр, сыда пӏомэ ар тичӏыгужъ. Ыпэкӏэ Адыгеим заулэрэ тыщыӏагъ. (…) Апэрапшӏэу, сэ исхъухьэщтыгъэ гурыт гъэсэныгъэр Сирием щызэзгъотынышъ, ащ ыуж сиеджэн Урысыем апшъэрэ еджапӏэм щыпыздзэжьынэу. Ау заом тигухэлъхэр зэхигъэтэкъуагъэх», — къыреӏуатэ Тыгъужъ Нарт OC Media-м.\nНарт урысыбзэр зэримышӏэщтыгъэм къыхэкӏэу, еджэныр я 10 классым щыригъэжьэнэу хъугъэ.\n«Сэ лъэшэу къыздеӏагъэх кӏэлэегъаджэхэри къыздеджэщтыгъэхэри. Егъашӏэм хамэу Адыгеим сшъхьа щыслъытагъэп. Синыдэлъфыбзэу адыгабзэр зэрэсшӏэщтыгъэм ишӏогъэшхо къысэкӏыгъ ыкӏи ӏэпыӏэгъу къысфэхъугъ», — къеӏо ащ.\n«Къэблэгъэрэ уахътэм сшыпхъоу Диани джаущтэу урысыбзэр зэришӏэрэр къыщигъэшъыпкъэжьынэу ары Адыгеим иӏэкӏоцӏ ӏофхэмкӏэ Ми��истерствэм епхыгъэ уплъэкӏун купым. Сянэ-сятэхэр джырэкӏэ Швецием щэпсэух, ащ щэлажьэх ыкӏи мылкукӏэ ӏэпыӏэгъу къытфэхъух. Тэ тэгугъэ хьылъагъохэм зэкӏэм тапхырыкӏынэу ыкӏи блэгъэ уахътэм тызэӏукӏэжьынэу», — еӏо Нарт.\nСирием къикӏыжьыгъэ адыгабэмэ Адыгеим щыпсэуныр къафэпсынкӏэп. Сирием щыщ адыгэу Хабак (Шауаж) Джанти, Нарт фэдэу, Адыгеим къэкӏожьыгъ 2012 илъэсым Дамаск пэгъунэгъу адыгэ къуаджэу Мардж-Султӏан къикӏыжьи. Джы дэдэм Джанти щеджэ Адыгэ Къэралыгъо Апшъэрэ еджапӏэм. OC Media-м ащ къыриӏотагъ, Адыгеим охътэ гъэнэфагъэм щыпсэунымкӏэ изын зэриӏэр, янэ-ятэхэм — охътэ мыгъэнэфагъэм. Ащ яунагъо пае Адыгеим ит чылэу Пэнэхэс унэе унэ къащыратыгъ охътэ гъэнэфагъэм чӏэсынхэу.\n«Бзэмрэ ӏофшӏапӏэмрэ япхыгъэ социо ӏофыгъохэр щыӏэх. ӏофшӏапӏэ дгъотын тлъэкӏрэп, ау къызыдгъоткӏэ, лэжьапкӏэр цӏыкӏэу къычӏэкӏы. Тхьапэхэм ягъэхьазырын лъапӏэ дэд, гущыӏэм пае, урысыбзэр зэрыпшӏэрэмкӏэ ушэтын тхьапэм сомэ мини 6 ыуас (доллар 95), зэдзэкӏыным — мини 2 (доллар 32), етӏанэ нотариусым ифэӏо-фашӏэхэр ыкӏи нэмыкӏхэр», — Джанти къыриӏотагъ OC Media-м.\nАщ къеӏо, банкым кредит къыӏыпхыным пае, ку псынкӏэ къэпщэфыным пае, урысые паспортыр уиӏэн фае, ар ежьым иӏэп. Тӏэкӏу шӏэмэ Джанти Адыгеим икъэлэ шъхьаӏэу Мыекъуапэ щеджэнэу кӏонэу зегъэхьазыры, мыщ ӏофыгъуакӏэхэр къегъэтэджых.\n«Сыдэущтэу зэкӏэ икӏэрыкӏэу езгъэжьэщта, унэр бэджэндэу сомэ мин 11–12 (доллар 175–190) сштэмэ? Гущыӏэм пае, силэжьапкӏэ сомэ мин 30 хъумэ (доллар 476) ащ щыщэу унапкӏэр сомэ мин 12 (доллар 190) хъумэ, унэ ӏыгъын фэӏо-фашӏэхэр — мини 2 (доллар 32), джыри шхыныгъохэм атефэщтыри хэбгъэкӏыжьмэ, зыгори къэнэжьрэп», — еӏо ныбжьыкӏэм.\nЭкономикэ ушъхьагъухэр\nАдыгэ бэдауш лэжьакӏоу ыкӏи Пшызэ шъолъыр «Адыгэ Хасэ»-м ипащэу Сэхъутэ Аскэр OC Media-м къыриӏопщыгъ, Сирием щыщ адыгэхэр ыужрэ илъэсих-блым дэгъоу хэкум зыресэжьыгъэхэр. Ахэм нахьыбэрэмкӏэ, унэ зэтелъхьан ӏофым, фэӏо-фашӏэхэм, гъэсэныгъэм ыкӏи медициным ащэлажьэх.\n«Бэмэ апшъэрэ гъэсэныгъэр щызэрагъэгъотыгъ апшъэрэ еджапӏэхэм. Зыхэр ясэнэхьаткӏэ мэлажьэх, зыхэр ӏофшӏапӏэ лъэхъух. Къэралыгъом ицӏыфхэу къалъытагъэхэ кӏалэхэм дзэ къулыкъу ахьынэу къяджэх. Ахэтых, зэкӏэлъхьэныгъэ къызэратыгъэхэр урысыбзэр нахь куоу зэрагъэшӏэным фэшӏкӏэ», — къыӏотагъ Сэхъутэм.\nБэдауш лэжьакӏом къыхегъэщы, Сирием щыщ адыгэ макӏ, апэрэмкӏэ заом къыхэкӏэу Европэм ихьагъэхэм ащыщхэу, Урысыем къихьажьыгъэхэр. Сэхъутэм игущыӏэхэмкӏэ, социо-экономик щытыкӏэм къыхэкӏэу, лэжьэпӏэ пытэ зэрямыӏэр ыкӏи унэхэр зэрэщымыӏэхэр пэрыохъу мэхъух хэку щыӏакӏэм хэхэс адыгэхэр щесэжьынхэм.\n«Зэкӏэмкӏэ, къэӏогъэн фае, ахэм къинышхо зэралъэгъурэр. Уахътэ джыри текӏын фае, икъу фэдизэу алъакъо къытеуцонхэмкӏэ. Джы дэдэм адыгэхэр Сирием къикӏхэу хьакӏапӏэ къэкӏох ныӏэп», — кӏэух къешӏыжьы ащ.\nЗекӏон квотэхэр\nБэдауш купэу «Мыекъопэ Адыгэ Хасэ» зыцӏэм ипащэу Чундышк Заурбий игущыӏэхэмкӏэ, з��кӏо квотэхэр джыри зы пэрыохъух адыгэ хэхэсхэм Адыгеим къагъэзэжьынымкӏэ. Ащ къыхегъэщы, мы илъэсым Адыгеим къитӏысхьан зышӏоигъо ӏэкӏыб къэралыгъохэм яцӏыфхэм ателъытагъэу квотэ 600 мынахьыбэ къызэрэхагъэкӏыгъэр, ыкӏи зэрэмынафэр адыгэ цӏыф тхьапша ахэмкӏэ хэкум къэкӏожьын зылъэкӏыщтыр — ар елъытыгъ а квотэхэмкӏэ шӏоигъоныгъэ къыхэзгъэщхэрэм.\n«Адыгеим къэкӏожьынхэмкӏэ анахь «охътэ стырым», гущыӏэм пае, сирие адыгэхэм, квотэхэм зэкӏэм ащыщэу процент 35-40 хъущтыгъэ адыгэхэм ателъытэгъэгъэ чӏыпӏэхэр. Джы дэдэм адыгэхэу квотэхэмкӏэ къэкӏожьхэрэр щыӏэп пӏоми ухэукъощтэп», — къыриӏуагъ Чундышком OC Media-м.\nАщ къычӏегъэтхъы, сирие адыгэу Адыгеим бэмышӏэу къэзгъэзэжьыгъэ зы нэбгыри зэримышӏэрэр — «ащ фэдэ къакӏоу, ыпэкӏэ щыӏагъэм фэдэм, укӏэлъыплъэн плъэкӏрэп». Бэдаушым джащ фэдэу, щыӏэу хъункӏи хъунэу елъытэ ӏэкӏыб ӏофхэмкӏэ Министерствэм иунашъоу Сирием щыщ егъэзыгъэу къикощыкӏыгъэхэр Урысыем къырамыхьэхьанхэу анахьэу.\nOC Media-м мы упчӏэмкӏэ иеплъыкӏэ къыраӏолӏэнэу ӏэкӏыб ӏофхэмкӏэ Министерствэм фэгъэзэныгъэ фишӏыгъ.\nИлъэс 20-м мини 2\n2018 илъэсым шышъхьаӏум и 1 илъэс 20 мэхъу Косовэ щыщ адыгэхэр заом къыхэкӏэу Адыгеим къызэращэжьыгъагъэхэр. Мы унагъохэр апае ахэмэ агъэпсыгъагъэ къуаджэу Мэфэхьаблэ дэтӏысхьагъэх. Джырэ уахътэм чылэм унэгъо 50 ехъу щэпсэу. Ахэр щэлажьэх къэралыгъо ӏофшӏапӏэхэм, полицым, гъэсэныгъэм ыкӏи медицинэм. Къэзгъэзэжьыгъэхэ адыгэхэр джаущтэу Адыгеим ит къуаджэ нэмыкӏхэми ащэпсэух.\nАдыгеим щылажьэрэ лъэпкъ ӏофхэмкӏэ, хэкогъухэм зэпхыныгъэ дыряӏэнымкӏэ ыкӏи къэбар жъугъэхэмкӏэ ӏахьым икъэтынхэу OC Media къыратыгъэхэмкӏэ, зэкӏэмкӏи джы дэдэм хэкум щэпсэух Тыркуем, Сирием, Иорданием, Израиль къарыкӏыжьыгъэ адыгэ хэхэсхэм ащыщэу нэбгырэ мини 2 кӏахьэу.\nАдыгеим щыпсэурэ цӏыф нэбгырэ мин 452-м ащыщэу адыгэхэр процент 24 ныӏэп зэрэхъухэрэр.","id":"<urn:uuid:6792dce5-edc1-47d3-9f4d-34b0dced5840>","dump":"CC-MAIN-2018-34","url":"http:\/\/oc-media.org\/%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%BC%D0%BA%D3%8F%D1%8D-%D1%84%D0%B8%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%85\/","date":"2018-08-19T05:53:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-34\/segments\/1534221214702.96\/warc\/CC-MAIN-20180819051423-20180819071423-00455.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9552549124,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":9,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9552549123764038, \"kbd_Cyrl_score\": 0.04452059790492058}","num_words":2596,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.965,"perplexity_score":12799.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЗэхэщэкIо комитетым изэхэсыгъо Москва щыкIуагъ\n\n\nАдыгеир зызэхащагъэр илъэси 100 зэрэхъурэм игъэмэфэкIын фэгъэзэгъэ зэхэщэкIо комитетым иапэрэ зэхэсыгъоу Урысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Виталий Мутко тхьамэтагъор зыщызэрихьагъэр тыгъуасэ Урысые Федерацием и Правительствэ зычIэт унэм щыкIуагъ. Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зэхэсыгъом хэлэжьагъ.\nIофтхьабзэм джащ фэдэу хэлэжьагъэх федеральнэ ведомствэхэм, хабзэм ишъолъыр къулыкъухэм ялIыкIохэр.\nШъугу къэтэгъ��кIыжьы ВЦИК-м иунашъокIэ Кубано-Черноморскэ хэкум хахьэу Адыгэ автоном хэкур 1922-рэ илъэсым бэдзэогъум и 27-м зэрэзэхащэгъагъэр. Урысые Федерацием ишъолъыр истатус Адыгеим иIэным а хъугъэ-шIагъэр ары лъапсэ фэхъугъэр. 2022-рэ илъэсым Адыгеим июбилей зэрэхигъэунэфыкIыщтым епхыгъэу Урысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиным мы хъугъэшIэгъэшхор гъэмэфэкIыгъэным ехьылIэгъэ Указыр ыштагъ.\nЗэхэсыгъом хэлажьэхэрэм зафигъазэзэ, Урысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Виталий Мутко юбилей Iофтхьабзэхэм язэхэщэн мэхьанэшхо зэриIэр хигъэунэфыкIыгъ.\n«Юбилеим мэхьанэшхо зэриIэр, Адыгеир зызэхащагъэр илъэси 100 зэрэхъурэм игъэмэфэкIын ехьылIагъэу Адыгеим и ЛIышъхьэ предложениеу къыхьыгъэхэм шIэныгъэхэмкIэ Урысые академием ишIэныгъэлэжь пэрытхэми къазэрадырагъэштагъэр хэзгъэунэфыкIы сшIоигъу. Адыгэ Республикэр урысые социальнэ-политикэ шъолъырым изы Iахьэу щыт. Лъэпкъыбэхэр, культурэхэр, цивилизациехэр зыщызэгурыIорэ чIыпIэу ар щыт», — къыIуагъ Виталий Мутко.\n«Юбилей IофтхьабзэхэмкIэ пшъэрылъ шъхьаIэхэр гъэсэныгъэмкIэ, культурэмкIэ республикэм амалэу иIэхэм зягъэушъомбгъугъэныр, Урысые Федерацием щыпсэурэ цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм яфедеративнэ зэфыщытыкIэхэр нахьышIу шIыгъэнхэр, ныбжьыкIэхэм патриотическэ пIуныгъэ тэрэз ягъэгъотыгъэныр ары», — къыIуагъ Виталий Мутко.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ипсалъэ анахьэу къыщыхигъэщыгъэр Урысые Федерацием ишъолъырэу щыт Адыгеим лIэшIэгъум къыкIоцI хэхъоныгъэ ин зэришIыгъэм мэхьанэшхо зэриIэр ары.\n«ЗэкIэми зэрэшъушIэу, Адыгэ Республикэм тарихъ бай, культурэ хэбзэ хьалэмэтхэр, археологическэ саугъэтхэр иIэх. Тэ ядгъэлъэгъуни, тызэрыгушхони икъун тиI. Юбилей Iофтхьабзэхэр зэхатщэхэзэ, республикэм нахь лъэшэу анаIэ къытырядгъэдзэн, туристическэ, инвестиционнэ амалхэм зядгъэушъомбгъун зэрэтлъэкIыщтым мэхьанэшхо иI», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nДжащ фэдэу Адыгеим и ЛIышъхьэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, юбилей Iофтхьабзэхэм къэралыгъом ипащи, федеральнэ правительствэм иIэшъхьэтетхэми къадырагъэштагъ. Республикэм ипащэхэм кIуачIэу яIэр зэкIэ рахьылIэщт Урысыем и Президент пшъэрылъэу къафишIыгъэхэр ипIалъэм агъэцэкIэнхэм пае.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ юбилей Iофтхьабзэхэм яплан зэхэсыгъом къащыхилъхьагъ\nАдыгеир зызэхащагъэр илъэси 100 зэрэхъурэм игъэмэфэкIын фэгъэзэгъэ зэхэщэкIо комитетым изэхэсыгъоу Урысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Виталий Мутко зэрищагъэм республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат юбилей Iофтхьабзэхэм яплан ипроект къащыхилъхьагъ. Урысые Федерацием культурэмкIэ и Министерствэ ягъусэу а проектыр зэхагъэуцуагъ ыкIи пычыгъуиплIэу зэхэт.\nАпэрэ пычыгъом хэхьэх цIыфхэр жъугъэу зыхэлэжьэщт культурэ Iофтхьэбзэ 20-м ехъур, къэгъэлъэгъонхэр, зэнэкъокъухэр, театрэхэмрэ концертхэр зэхэзыщэрэ организациехэмрэ ягастрольхэр, дунэе, шъолъыр фестивальхэр.\nПроектым къызэрэщыдэлъытагъэмкIэ, культурэ-тарихъ альбомхэр, каталогхэр, краеведческэ литературэр къыдагъэкIыщтых, научнэ-практическэ конференциехэр зэхащэщтых, тарихъ-документальнэ фильмэу «Становление» зыфиIорэмрэ адыгэ пшысэхэм атехыгъэ анимационнэ фильмэу «Тым игъэсэпэтхыдэхэмрэ» тырахыщтых.\nПроектым къызэрэщыдэлъытагъэмкIэ, лъэпкъхэм язэкъошныгъэ исаугъэтэу Адыгеир Урысыем зыхэхьагъэр илъэс 400 зыщыхъурэм ехъулIэу Мыекъуапэ щагъэуцугъэр агъэкIэжьыщт.\nАщ нэмыкIэу культурэмкIэ учреждении 6 агъэцэкIэжьыщт. Ахэр: Адыгэ Республикэм сурэтхэмкIэ игалерей, искусствэхэмкIэ Адыгэ республикэ колледжэу У. Тхьабысымэм ыцIэкIэ щытыр, лъэпкъ къашъомкIэ кIэлэцIыкIу хореографическэ студиеу «Майкопчанка» зыфиIорэр, Адыгэ Республикэм и Камернэ музыкальнэ театрэу А. Хьанэхъум ыцIэкIэ щытыр, Адыгэ Республикэм лъэпкъ культурэмкIэ и Гупчэ, искусствэхэмкIэ Адыгэ республикэ еджапIэу К. Лъэцэрыкъом ыцIэкIэ щытыр.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, мы учреждениехэм республикэм пшъэрылъышхо щагъэцакIэ, Адыгеим щыпсэурэ цIыф лъэпкъыбэмэ якультурэ кIэн къэухъумэгъэнымкIэ ахэм мэхьанэшхо яI.\n«Унэхэм къалэу Мыекъуапэ итеплъэ къагъэдахэ. Джырэ шапхъэхэм адиштэу ахэр загъэцэкIэжьхэкIэ, нахьышIоу Iоф ашIэн алъэкIыщт, Адыгеир зызэхащагъэр илъэси 100 зэрэхъурэр зыщыхагъэунэфыкIыщт лъэхъанми ар фэгъэхьыгъ», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nЗэхэсыгъом зэрэщыхагъэунэфыкIыгъэмкIэ, Iофтхьабзэ-хэм сомэ миллиони 136-м ехъу апэIухьащт. Ау федеральнэ лъэгапIэм тетэу юбилеир хэгъэунэфыкIыгъэным пае джыри федеральнэ бюджетым сомэ миллиони 122,4-рэ къыхагъэкIын зэрэфаер Адыгеим и ЛIышъхьэ къыIуагъ. Республикэ бюджетым юбилей Iофтхьабзэхэм апае сомэ миллион 13,6-рэ къыхагъэкIыщт.\nАдыгеир зызэхащагъэр илъэси 100 зэрэхъурэм игъэмэфэкIын тегъэпсыхьэгъэ планым зэхэсыгъом къыщыдырагъэштагъ.\nУрысыем и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэ республикэм ипащэ ипредложениехэм зэрахэплъэщтхэр ыкIи ахэмкIэ ведомствэ гъэнэфагъэхэм япащэхэм пшъэрылъхэр зэрэфашIыщтхэр къыIуагъ.\nКомплекситIумэ яшIын планым хагъэхьагъ\nАдыгеир зызэхащагъэр илъэси 100 зэрэхъурэм игъэмэфэкIын фэгъэзэгъэ зэхэщэкIо комитетым изэхэсыгъо Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат цIыфхэм япсауныгъэ зыщагъэпытэщт физкультурэ комплекситIумэ яшIын планым хэгъэхьэгъэным ехьылIэгъэ предложение къыщихьыгъ.\nЦIыфхэм япсауныгъэ зыщагъэпытэщт физкультурэ комплекситIу Адыгэкъалэрэ Джэджэ районымрэ ащыгъэпсыгъэным ахэр фэгъэхьыгъэх.\nКъумпIыл Мурат зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, федеральнэ программэу «Физическэ культурэмрэ спортымрэ хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэныр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу мы псэолъитIур 2020-рэ илъэсым агъэпсынэу рахъухьэ. ПстэумкIи ахэм яшIын сомэ миллиони 161-рэ пэIухьащт, ащ щыщэу сомэ миллион 92-р федеральнэ бюджетым къыхигъэкIыщт. Адыгеим и ЛIышъхьэ предложение къахилъхьагъ мы спорт псэуалъэхэр Адыгеим июбилей Iофтхьэб��э шъхьаIэхэм яплан хагъэхьанхэу.\nВиталий Мутко Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипредложение къыдыригъэштагъ. Урысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэ джащ фэдэу пшъэрылъ афи-шIыгъ КъумпIыл Мурат ипредложениехэу нэмыкI псэолъэ заулэхэм яшIынрэ ягъэкIэжьынрэ яхьылIагъэхэмкIэ протоколхэр зэхагъэуцонэу. Юбилей планым ахэр хагъэхьанхэу амал щыIэмэ ыужкIэ зэхафыщт.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:418e59d6-5b38-4059-8b24-e0df7d011505>","dump":"CC-MAIN-2018-34","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%89%D1%8D%D0%BAi%D0%BE-%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%81%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE-%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2\/","date":"2018-08-15T20:47:50Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-34\/segments\/1534221210304.2\/warc\/CC-MAIN-20180815200546-20180815220546-00605.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5436902642,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5436902642250061, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4537236988544464}","num_words":1726,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.072,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.584,"perplexity_score":3808.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Депутатхэм апай\n\n\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм ия 17-рэ зэхэсыгъо 2017-рэ илъэсым чъэпыогъум и 25-м щыIэщт.\nЗэхэсыгъом зыщахэплъэщтхэм мыщ къыкIэлъыкIорэ Iофыгъохэр ахагъэхьагъэх: Адыгэ Республикэм изаконхэу «Адыгэ Республикэм икъэралыгъо граждан къулыкъу ехьылIагъ», «Экономическэ классым хэхьэрэ унэ зэзыгъэгъотынэу фитыныгъэ зиIэхэм яспискэ зэрэзэхагъэуцорэ ыкIи зигугъу къэтшIыгъэ цIыфхэр ащ фэдэ спискэхэм зэрахагъахьэрэ шIыкIэм ехьылIагъ» зыфиIохэрэм зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм фэгъэхьыгъэхэм» ятIонэрэу ахэплъэгъэныр; законопроектхэу «Адыгэ Республикэм изаконхэу «2025-рэ илъэсым нэс Адыгэ Республикэм социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ зэришIыщт Стратегием ехьылIагъ», «Административнэ хэбзэукъоныгъэхэм яхьылIагъ», «Адыгэ Республикэм къыщашIыхэрэмрэ щагъэфедэхэрэмрэ япыдзафэхэм яхьылIагъ» зыфиIохэрэм зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм фэгъэхьыгъэхэм» апэрэу ахэплъэгъэныр ыкIи нэмыкI Iофыгъохэр.\nЖуковскэм иурам тет унэу N 22-м хэт Залышхоу зэхэсыгъохэр зыщызэхащэрэм сыхьатыр 11.00-м ащ иIофшIэн щыригъэжьэщт.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэ игуадзэу, бюджет-финанс, хэбзэIахь, экономикэ политикэмкIэ, предпринимательствэмкIэ ыкIи IэкIыб экономикэ зэпхыныгъэхэмкIэ икомитет итхьаматэу IЭЩЭ Мухьамэд","id":"<urn:uuid:b2b9820f-4b31-4c31-a90f-f31427638ae0>","dump":"CC-MAIN-2018-39","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B9-12\/","date":"2018-09-26T15:02:46Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-39\/segments\/1537267165261.94\/warc\/CC-MAIN-20180926140948-20180926161348-00499.warc.gz","language":"ady","language_score":0.718996048,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7189960479736328, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2797495424747467}","num_words":310,"character_repetition_ratio":0.098,"word_repetition_ratio":0.04,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.762,"perplexity_score":5036.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ къалэрэ Пэнэжъыкъуайрэ ащащ кIалэхэм Краснодар кIорэ гъогур зэфашIыгъ\n1\nЖъэныгъуакIэм и 15-м пчъыхьэм Адыгэ къалэ ыкIи Пэнэжъыкъуай щыщ Адыгэ кIалэ 500 фэдиз Адыгэ къалэ къикIэу Краснодар кIорэ гъогур зэфашIыгъ. Мыхэм апэмыкIыжьэу Краснодар дэхьапIэм пэблагъэу полицие бэ Iут. Джащ фэдэу къатхы фасебоокым хэт кIалэхэм.\nАдыгэ къалэрэ Пэнэжъыкъуаерэ ащыщ кIалэхэм Краснодар кIорэ гъогур зэфашIыгъ ЖъоныгъуакIэм и 15-м, пчыхьэм, Адыгэ къалэ ыкIи Пэнэжъыкъуае щыщ Адыгэ кIалэ 500 фэдиз, Адыгэ къалэ къикIэу Краснодар кIорэ гъогур зэфашIыгъ. Мыхэм апэмычыжьэу Краснодар дэхьапIэм пэблагъэу полицие бэ Iут. Джащ фэдэу къатхы фасебукым хэт кIалэхэм.\nКIалэу къызэрэугъоигъэхэр кIэдаох, жъоныгъуакIэм и I0-м, Урыс фашистэу Адыгэхэм къатебэнагъэхэр полицием ыубытынхэу ыкIи пшъэдэкIыжь арагъэхьынэу. Джынэс (00.45) кIалэхэр зэхэтхэу гъогум тетхэу къатхы.\nШъугу къэтэгъэкIыжьы, жъоныгъуакIэм и 10-м, чэщым нэбгрэ 40 фэдиз хъурэ Урыс фашистхэр, Адыгэ кIалэхэр зычIэс шхапIэм къычIэлъадэхи къяуагъэх. Нэбгриймэ утынхэр арахыгъ. Ахэм ащыщэу Iэшъынэ Темур иIофхэр дэеу, Краснодар сымэджэщым ащагъгъ, ау сымэджэщыр зигъэзакIохэрэм Темур чIагъэгъолъхьэнэу адагъэп, Адыгеим щыщхэм теIазэрэп аIуагъ. ЫтIанэ Темур Адыгэ къалэ дэт сымэджэщым къащэжьыгъ. Ащ жъоныгъуакIэм и 14-м Темур фашистхэм утынэу рахыгъэм илIыкIыгъ. Ар жъоныгъуакIэм и 15-м Адыгэ къуаджэу Пэнэжъыкъуае щычIалъхьэжьыгъ.\nМы Iофым джыри тылъыплъэщт,къэбаркIэ къэхъумэ къэттхыщт","id":"<urn:uuid:811fda9d-49fb-4a36-8ae1-cbb572041132>","dump":"CC-MAIN-2018-39","url":"https:\/\/aheku.net\/news\/incidents\/5721","date":"2018-09-25T17:44:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-39\/segments\/1537267161902.89\/warc\/CC-MAIN-20180925163044-20180925183444-00419.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7834993005,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":21,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7834993004798889, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21572555601596832}","num_words":402,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.127,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.793,"perplexity_score":4062.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Жъоныгъуак1эм и 20-м Грузием ипарламент зэхэсыгъоу и1агъэм адыгэ лъэпкъ гъэк1одыр зэрэщы1агъэм фэгъэхьыгъэ резолюцием ипроект щыхэплъагъэх ык1э зэк1э депутатхэм ар зэдаштагъ.\nДиаспорэм ык1и Кавказым я1офхэмк1э парламентым икомитет итхьэматэу Нугзар Циклаури проектыр аштэным ыпэк1э журналистхэм къазэрэри1уагъэмк1э, Урыс пэчъыхьэгъум я XVIII-XIX л1эш1эгъухэм адыгэ лъэпкъыр зэригъэк1одыгъэм имызакъоу къэралыгъо зэфэшъхьафхэм арыс адыгэхэр хэхэсхэу лъытэгъэнхэу проектым итхагъ.\nАщ игущы1эхэмк1э, адыгэхэмэ ятарихъ ч1ыгу агъэзыжьынэу фитыныгъэ ятыгъэныр дунаим щыпсэухэрэм зэдаштэнэу зызщафагъазэрэр псалъэ резолюцием ипроект хэт. Джырэк1э адыгэхэм япроцент 90 хымэ хэгъэгухэм ащэпсэух. Джащ фэдэу Н.Циклаури къызэрэхигъэщыгъэмк1э, 1офым хэш1ык1 ин физи1э ш1эныгъэлэжьхэм язэфэхьысыжьхэр резолюцием лъапсэ фэхъугъэх.\n-","id":"<urn:uuid:504f23fe-2341-4c93-a48e-969c843e76b0>","dump":"CC-MAIN-2018-43","url":"http:\/\/www.natpress.net\/index.php?newsid=6657","date":"2018-10-23T04:19:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-43\/segments\/1539583516003.73\/warc\/CC-MAIN-20181023023542-20181023045042-00360.warc.gz","language":"ady","language_score":0.582349956,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.582349956035614, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4166248142719269}","num_words":211,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.604,"perplexity_score":9193.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«НАФСЭТ ТЫФЭГУШ1О, ТЕГЪЭГУШХО»\n«НАФСЭТ ТЫФЭГУШ1О, ТЕГЪЭГУШХО»\nЧъэпыогъум и 4-м зэнэкъокъоу «Черкешенка» зыфи1орэр къ. Мыекъуапэ щы1агъ. Адыгэ пшъэшъэ дахэм изэнэкъокъу нэбгырэ 12-рэ хэлэжьагъ. Ахэмэ зэфэшъхьаф конкурсихым закъыщагъэлъэгъуагъ.\n1) «Поздравление с Днем Республики» (Адыгэ Республикэм имэк1 мафэк1э хьак1эхэм афэгуш1онхэр)\n2) «Я и моя родословная» (унагъоу, лъэпкъэу къызхэк1ыгъэм итарихъ къы1отэныр)\n3) «Институт гостеприимства» (театрализованнэ къэгъэлъэгъон)\n4) «Танец — душа народа» (адыгэ къашъом икъэш1ын)\n5) «Руки черкешенки, чудо творящие» (дышъэ идэным и1эпэ1эсэныгъ)\n6) «Современный наряд черкешенки» (джырэ лъэхъаным черкешенкэм иобраз, дефиле)\nЗэнэкъокъоу блэк1ыгъэм жюрим ипащэу Унэрэкъо Мирэ зэнэкъокъум мэхьанэу и1эр игущы1э къыщыхигъэщыгъ: адыгэ пшъашъэм иэстетическэ ык1и инравственнэ п1ун. Ащ къыгъэнэфагъэх шэпхъэ шъхьа1эу жюрим фэхъугъэхэр: адыгэ пшъашъэм итеплъ, лъэпкъ тарихъым, культурэм хэш1ык1эу афыри1эр.\nШ1ухьафтыныр — Еутых Ася ыгъэхьазырыгъэ диадемэр.\nАпэрэ ч1ып1эр зыхьыгъэр Джарымэ Диан! «Пшъэшъэ тхьэмат» щытхъуц1эр ащ къыфагъэшъошагъ. Я 2-рэ ч1ып1эр — Барцо Нафсэт «Пшъэшъэ дах» ра1уагъ. Я 3-рэ ч1ып1эр — Бек Бэлла «Пшъэшъэ къэшъуак1у» рапэсыгъ.\nХьакунэ Каринэ «Пшъэшъэ 1ушъабэу» хахыгъ. Цышэ Зар «Пшъэшъэ гуахь» зыфи1орэ щытхъуц1эр къылэжьыгъ. Шъхьалэхъо Нафсэт «Пшъэшъэ 1эдэб» хъугъэ. Мэрэтыкъо Нафсэт «Пшъэшъэ пэрыт» ра1ол1агъ. Сихъу Дана «Пшъэшъэ губзыгъ» фагъэшъошагъ. Хъунэго Асидэ «Пшъэшъэ хэбзэзехь» ц1э лъап1э фаш1ыгъ. Имамаева Юлия (зэнэкъокъум хэмытэу) «Пшъэшъэ гъэсагъэу» хахыгъ.\nГущы1эгъу къытфэхъугъ Адыгэ филологиемрэ культурэмрэ яфакультет и я 2-рэ курсым щеджэу Шъхьалэхъо Нафсэт.\n– Нафсэт, анахь къыпфэкъиныгъэ зэнэкъокъоу сыд фэдэр ара хэтыгъэр?\n– Сценэм а пчыхьэм апэрэу сыкъытехьагъ. Анахь къины къысфэхъугъэр апэрэ зэнэкъокъуит1ур ары, сыда п1омэ гумэк1ыгъо си1агъ - жюрим уасэ къыпфиш1ын фай, ц1ыфэу къыоплъхэрэр бгъэрэзэн фаех. Ащ ыуж гумэк1ыгъор 1ук1ыжьи гупсэфэу къык1элъык1орэ зэнэкъокъухэм сахэлэжьагъ.\n– Адэ зэнэкъокъоу «Адыгэ хабзэ» зыфи1орэм ехьыл1агъэу сыд фэдэ хабза къэбгъэлъэгъонэу къыхэпхыгъэр? Сыда 1эубытып1эу пш1ыгъэр?\n– Нахь куоу къап1омэ, хьак1эм къеш1эк1ыгъэ хабзэм фэгъэхьыгъ сэ къэзгъэлъэгъуагъэр. Адыгэхэм егъаш1эм хьак1эр як1эсагъ, агъэлъап1эщтыгъ. Ащ ыпкъ къик1эу хьак1эм ипэгъок1ын, игъэк1отэжьын хэбзэ гъэнэфагъэхэр пылъыгъэх. Сэ 1э тхьак1ын обрядыр къыхэсхыгъ, къэзгъэлъэгъонымк1э 1эубытып1эу сш1ыгъэхэр тхылъхэу «Адыгэ Хабз», художественнэ литературэр, журналхэр ары.\n– Мы зэнэкъокъоу «Черкешенка» зыфи1орэм уасэу фэпш1ырэр, о пшъхьэк1э ш1уагъэу хэпхыгъэр?\n– Мыщ фэдэ зэнэкъокъум сызэрэхэлэжьагъэмк1э сык1эгъожьрэп. Лъэшэу сигуап мыщ фэдэ зэнэкъокъухэр зэраш1хэрэр, сыда п1омэ адыгэ лъэпкъым нахь зыкъы1этыжьы��т, ныбжьык1эхэм бзэр, хабзэр, культурэу адыгэхэм ти1эр ащыгъупшэжьыщтэп. Мы зэнэкъокъум унашъоу и1эр — ныбжьык1эхэр культурэм нахь пылъынхэр, адыгэ бзылъфыгъэм идэхагъэрэ ишэн зехьак1эрэ джырэ адыгэ пшъашъэм химынэныр ары, ык1и ар сэ дэгъоу зэхэсш1ык1ыгъэу ары сызэрэгугъэрэр.\nНафсэт щытхъуц1э лъап1эу «Пшъэшъэ 1эдэб» къызэрэфагъэшъошагъэмк1э тыфэгуш1о. Международнэ турэу щы1эщтым хэлэжьэнышъ пэрытныгъэр къыщихьынэу фэтэ1о!\nТ1эшъу Фаризэт,\nадыгэ филологиемрэ культурэмрэ\nяфакультет апэрэ курсым щеджэ.","id":"<urn:uuid:2c266f02-fd37-4fc9-b179-ab6c5691b642>","dump":"CC-MAIN-2018-43","url":"http:\/\/adygland.ru\/news\/2015-10-14\/nafs-t-tyf-gush1o-teg-gushkho","date":"2018-10-17T23:04:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-43\/segments\/1539583511314.51\/warc\/CC-MAIN-20181017220358-20181018001858-00406.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7478291988,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7478291988372803, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2512655556201935}","num_words":803,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.036,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.836,"perplexity_score":8879.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бразилие\nБразилие — Къыблэ Америкэм ит къэралыгъу. Къэлэ шъхьа1эр - Бразилиа. Ц1ыфэу нэбгырэ млн 200-м къехъу щэпсэу (а нумерымк1э дунаемк1э я-5-нэу щыт). Хэгэгум ч1ырэу и1эр 8 514 877 км² (дунаемк1э я-5-н). Бзэшъхьа1эр - португалыбз. Дунаемк1э Ромэ-католик диныр (чыристан диным ыкъутам) зылэжьрэр ц1ыфхэмк1э Бразилиер анахь къэралыгъошхоу щыт. ДЛО-м ахахьэ.\nХэгъэгу шъузышъхьэр – Дилма Русеф.\nКъэралыгъо тхьаматэр – Мишел Темер.\nГеографие\nБразил хэкум Амазонкэр пхырэкIы, зэрэчIыгумкIэ мэхьанэшхо зиIэ псыхъор.","id":"<urn:uuid:d73d45cb-a55e-4ea9-ad54-b2402093d5e0>","dump":"CC-MAIN-2018-43","url":"http:\/\/library.kiwix.org\/wikipedia_ady_all_nopic_2018-06\/A\/%D0%91%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B5.html","date":"2018-10-19T04:28:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-43\/segments\/1539583512323.79\/warc\/CC-MAIN-20181019041222-20181019062722-00047.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5140902996,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":13,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5140902996063232, \"kbd_Cyrl_score\": 0.43202561140060425, \"bxr_Cyrl_score\": 0.01347707025706768}","num_words":111,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.234,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.602,"perplexity_score":7222.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Н.Куек Гум ишъэф, бзэм ык1уач1\nГум ишъэф, бзэм ык1уач1\n(Къуекъо Налбый къызыхъугъэр илъэс 80 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъ)\nАдыгэ тхак1оу, усак1оу, драматургэу, Адыгэ Республикэм искусствэхэмк1э и Заслуженнэ 1офыш1эу, Дунэе черкес премиеу Къандур ыц1эк1э щытым, Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо премие ялауреатэу Къуекъо Налбый непэ къытхэтыгъэмэ ыныбжь илъэс 80 хъущтыгъэ. Ащ епхыгъэу 1оныгъом и 13-м Адыгэ лъэпкъ тхъылъеджап1эм «Гум ишъэф, бзэм ык1уач1» зыфи1орэ зэхащэр щык1уагъ, тхак1ом ихэшыпык1ыгъэ тхыгъэхэр зыдэт тхылъми лъэтегъэуцэ фаш1ыгъ.\nЗэхэсыгъор къызэ1узыхыгъэр тхылъеджап1эм и1офыш1эу Кучмэз Аминэт. Къуекъо Налбый ищы1эныгъэ ык1и итворческэ гъогу фэгъэхьыгъэ экспозицие гъэш1эгъоным къек1ол1агъэхэр ащ нэ1уасэ фиш1ыгъэх.\nЗэ1ук1эр Адыгэ Республикэм искусствэхэмк1э и Заслуженнэ 1офыш1эу Шъхьэлэхъо Светланэ гъэш1эгъонэу зэрищагъ. Къуекъо Налбый сэнаущыгъэ ин зэрэхэлъыгъэр ащ къыхигъэщыгъ: Нал��ый усак1о, тхак1о, фольклорист, сценарист, критик, литературовед, зэдзэк1ак1у, философ.\nКъуекъо Налбый иш1эжь мы зэхахьэм ц1ыфыбэ щызэрищэл1агъ: ежь иуанагъо, и1ахьылхэр, Адыгэ Республикэм иш1эныгъэлэжьхэр, культурэм, телевидением, театрэм и1офыш1эхэр, сурэтыш1эхэр; Республикэм иапшъэрэ ык1и гурыт еджап1эхэм як1элэегъаджэхэмрэ ык1и як1элэеджак1охэмрэ – зэк1эри Къуекъом итворчествэ ш1у зылъэгъурэ ц1ыфых. Театрэм иартистхэр, телевидением и1офыш1эхэр, студентхэр усэ зэфэшъхьафхэм къяджагъэх, Налбый Къуекъом итхыгъэхэр джыри зэ тыгу къагъэк1ыжьыгъэх.\nАдыгэ филологиемрэ культурэмрэ яфакультет ик1элэегъаджэхэмрэ ык1и ик1элэеджак1охэмрэ чанэу мы зэхащэм хэлэжьагъэх. Факультетым идеканэу Хьамырзэкъо Нурыет апшъэрэ еджап1эм студентхэм Къуекъо Нальбый итворчествэ зэрэщызэрагъаш1эрэр, ныбжьык1эхэмрэ тхак1омрэ яапэрэ творческэ нэ1осэныгъэр къызэрык1оу зэрэщымытыр, гуры1огъуае студентхэм афэхъоуи къызэрэхэк1ырэр, ау тхыгъэм ыкупк1 зынэсхэк1э, философие куоу хэлъыр зэраш1огъэш1эгъоныр къыхигъэщыгъ. Ныбжьык1э фестивалым къыщагъэлъэгъонэу студентхэм сэмэркъэу к1энэк1элъэ къэш1ынэу Налбый къафитхыгъагъэм къек1ол1агъэхэм къафеджагъ. Мы пьесэ ц1ык1ур уникальнэ къэзыш1ыгъэр парыми къыхимыутыгъэу зэрэщытыр ары. 2005-рэ илъэсым университетым исценэ студентхэм зэ закъо къыщагъэлъэгъогъагъ. Джы факультетым къыщыдэк1рэ ш1эныгъэ журналэу «Псалъэм» къыхаутынэу агъэхьазэрыгъ.\nКъуекъо Налбый итворчествэ, анахьэу ипрозэ, адыгэ кафедрэм идоцентэу Хъуажъ Нурьят къытегущы1агъ. Куоу тхак1ом ипроизведениехэр иушэтыгъэу, философие лъапсэу я1эр къихигъэщызэ, осэ ин зэрэритрэр къапш1эу, Н. Къуекъор ежьырк1э зыфэдагъэр къы1отагъ. Ятфэнэрэ курсым щеджэрэ студенткэу Тхьаркъохъо Нафсэт усэу «Ч1ыгур сыгу къыщек1ок1ы» зыфи1орэм къеджагъ.\nКъек1ол1агъэхэм зэк1эми Къуекъо Налбый италант лъэныкъуабэу и1агъэр къыхагъэщыгъэх, гукъэкъэк1ыжьхэмк1э къадэгощагъэх.\nАдыгэ лъэпкъым иогу хъуау къыхэнэфык1рэ жъуагъоу ти1агъ ык1и ти1 Къуекъо Налбый. Зыми фэдагъэп – ар зэк1эмэ аш1э, ытхыгъэмэ уяджэ зыхъук1э огъэш1агъо, огуш1о, «сыдэу гъэш1эгъона?» уегъа1о. Ащ фэдэ тхэк1о лъэш тилъэпкъ зэри1эмк1э тэгушхо. Къуекъор зэжъоу гупшысэщтыгъэп – Дунэе гупшысак1э 1ак1элъыгъ, куоу, чыжьэу 1абэщтыгъэ. Джырэ нэс къамытхыгъабэрэ къамы1огъабэрэ иусэхэм ахэлъ. Тырэгушхо ащ фэдэ ц1ыф хьалэмэт, тхэк1о, усэк1о лъэш зэрэти1эмк1э.\nТхьаркъохъо Нафсэт, я 5-рэ курсым щеджэ\nСтудентхэм я Мэфэк1\n1оныгъом и 15-м Мыекъуапэ ныбжьык1э проектэу «Парад российского студенчества» зыфи1орэр ящэнэрэеу щык1уа гъ. Республикэм изэхэзыщак1оу хъугъэр Адыгэ къэралыгъо университетыр ары. Хабзэ зэрэхъугъэу, парадыр Мыекъуапэ и Мэфэк1 мафэ дыхагъэунэфык1ы. Парадыр Урысыем ис студентхэм зэк1эми ямэфэк1. Урысые шъолъырым и 46-рэ субъектыр хэлэжьагъ, ныбжьык1э студентхэр телемостк1э зэрэлъэгъугъэх, зэдэгущы1агъэх.\nАпшъэрэ ык1и гурыт къэралыгъо еджап1эхэ�� ащеджэрэ студентхэр быракъхэмрэ ык1и еджап1эхэм ятамыгъэхэмрэ зыда1ыгъхэу Мыекъуапэ иурам шъхьа1эхэу Спортым и Ордэунэу «Кобл Якъуб» къыщегъэжьагъэу Лениным иплощадь нэс къарык1уагъэх.\nАКъУ-м иректорэу Хъунэго Рэщыдэ ныбжьык1эхэм зыкъафигъази ш1уфэс сэлам къарихыгъ, гущы1э дахэхэр къари1уагъ. Гурыт еджап1эхэм япащэхэри парадым къыщыгущы1агъэх.\nАдыгэ къэралыгъо университетым Адыгэ филологиемрэ культурэмрэ яфакультет истудентхэр чанэу хэлэжьагъэх. Мы мэфэк1ыр анахьэу зыфэгъэшъошагъэу щытыр апэрэ курсым щеджэрэ студентхэр ары. Адыгэ факультетым къыч1эхьэгъэ ныбжьык1эхэр лъэпкъ 1офым ыгъэгумэк1хэу, бзэм изэгъэш1эн фэщагъэхэу щытых. Ныбжьык1эхэм япарад зэрэхэлажьэхэрэр лъэшэу ягуапэу агъэмэфэк1ы, сыда п1омэ Мыекъуапэ иеджап1эхэм яапэрэ курсхэм ащеджэрэ студентхэр зэк1э зэхищагъэх. Ахэр аш1огъэш1эгъонэу къек1ол1агъэх, джы апшъэрэ еджап1эм зэрэч1эсхэр, студент зэрэхъугъэхэр мафэк1ым нахь куоу щызэхаш1агъ. Нахь лъэшэу тистудентхэр зыгъэгуш1уагъэхэр факультетым ишъошэ гъэнэфагъэхэмрэ тамыгъэ хэушъхьафык1ыгъэхэмрэ зэря1агъэр ары. «Бзэр – лъэпкъым ыпс» зыфи1орэ гущы1эхэр ящыгъэнхэм ык1и а1ыгъыгъэ транспорантхэм атетхэгъагъ. Факультетэу зыщеджэхэрэм пшъэрылъ шъхьа1эу и1эр, бзэмрэ лъэпкъ культурэмрэ якъэухъумэм зэрэфэлажьэхэрэр къагъэнэфагъ.\nСтудент пчъагъэ 1эк1ыб хэгъэгумэ къарык1ыгъэхэу тиеджап1эмэ ащеджэх. Мы мэфэк1ым ахэри къеблэгъагъэх. Студентхэм къагъэхьазэрыгъэ къэгъэлъэгъон гъэш1эгъоным мэфэк1ым къек1ол1агъэхэр ягупэу еплъыгъэх. Непэ фэдэ мэфэк1 гуш1уагъом тапэк1э джыри илъэс пчъагъэрэ студент ныбжьык1эхэр зэхищэнхэу тыфай.\nТхьаркъохъо Нафсэт, я 5-рэ курсым щеджэ","id":"<urn:uuid:914788cd-3db8-45ec-b135-a0fcd723339a>","dump":"CC-MAIN-2018-43","url":"http:\/\/adygland.ru\/news\/2018-09-19\/novaya-zapis-11","date":"2018-10-17T23:03:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-43\/segments\/1539583511314.51\/warc\/CC-MAIN-20181017220358-20181018001858-00473.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6745478511,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6745478510856628, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3246379494667053}","num_words":1205,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.008,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.72,"perplexity_score":9365.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хэгъэгу зэфэшъхьафхэм яспортсменхэм Шъачэ къыщахьрэ медалхэмкIэ доллар мин пшIы пчъагъэ аратын алъэкIыщт. ГъэшIэгъоныр, эксперт зырызхэм зэралъытэрэмкIэ, КIымэфэ олимпиадэм текIоныгъэ къыщахьынымкIэ макIэу щыгугъурэ хэгъэгухэм Iэтыгъэу ащ фэдэ шIухьафтынхэр агъэнафэ. \/ Лаккхара мах лур бу Сочера мидалш яхьаш цIабаьхкинчу шайн атлеташна массех махко. Беламе ду олимпиадехь толам баккха герга а йоцчу пачхьалкхаша совгIатна кхайкхина ахчанаш вуно даккхий хилар.","id":"<urn:uuid:d9dbda73-4727-4354-847f-1fed7bd73ff8>","dump":"CC-MAIN-2018-43","url":"https:\/\/www.radiomarsho.com\/a\/sochi-prize-money-olympic-athletes-by-country\/25255079.html","date":"2018-10-23T05:03:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-43\/segments\/1539583516071.83\/warc\/CC-MAIN-20181023044407-20181023065907-00101.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8153395653,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8153395652770996, \"che_Cyrl_score\": 0.09320808947086334, \"kbd_Cyrl_score\": 0.040541984140872955, \"itl_Cyrl_score\": 0.012948775663971901}","num_words":159,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.866,"perplexity_score":6791.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Зигъо Iофыгъохэм атегущыIагъэх\n17.05.2018\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ Урысые Федерацием и Лъэпкъ гвардие Къыблэ шъолъырыдзэхэмкIэ ипащэу, Урысыем и ЛIыхъужъэу Олег Козловымрэ зэдыряIэгъэ зэIукIэгъум Росгвардием Адыгэ РеспубликэмкIэ икъутамэ Iофэу ышIагъэм, гъэцэкIэкIо хабзэм икъулыкъухэмрэ Росгвардиемрэ зэрэзэдэлажьэхэрэм япхыгъэ Iофыгъохэм щатегущыIагъэх.\nЗэIукIэгъум джащ фэдэу хэлэжьагъэх Урысые Федерацием и Лъэпкъ гвардие Къыблэ шъолъырыдзэхэмкIэ ипащэ игуадзэу Александр Александровыр, Росгвардием Адыгэ РеспубликэмкIэ икъутамэ ипащэу Алексей Порва, Адыгэ Республикэм иветеранхэм я Совет итхьаматэу Къоджэ Аслъан.\nIофшIэнхэр Росгвардием дэгъоу республикэм зэрэщызэхищэхэрэр Адыгеим и ЛIышъхьэ хигъэунэфыкIыгъ. Илъэсыр къызихьагъэм къыщегъэжьагъэу Iофтхьэбзэ ин пчъагъэ зэрахьэгъах, общественнэ рэхьатныгъэм икъэухъумэнкIэ ахэм хэукъоныгъэхэр ашIыгъэхэп. Республикэм непэ лъэпкъ, дин зэгурыIоныгъэ, социальнэ, экономикэ зыпкъитыныгъэ илъ.\n«Урысыем и Президент къыгъэуцугъэхэ пшъэрылъхэр икъоу Росгвардием Адыгеим щегъэцакIэх. Iофыгъоу къэуцухэрэр зэкIэ псынкIэу зэшIуахых. IофшIэнхэр республикэм зэрэщызэхащэрэм тегъэразэ. Республикэм исхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зыкъегъэIэтыгъэным кIуачIэу тиIэр джыри етхьылIэщт. Неущрэ мафэм цIыфхэм яцыхьэ телъын, рэхьатэу Iоф ашIэнэу, кIэлэцIыкIухэр апIунхэу амал яIэн фае», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nАдыгеир ичIыпIэ гупсэу Олег Козловым елъытэ: Мыекъуапэ ия 131-рэ мотошхончэо бригадэ шъхьаф икомандир илъэс заулэ ар игодзагъ. Республикэм исхэм ащ къулыкъу адихьыгъ, ныбджэгъуныгъи адыриI. Ахэм зэу ащыщ Адыгэ Республикэм иветеранхэм и Совет итхьаматэу Къоджэ Аслъан.\n«Урысыем и Лъэпкъ гвардие идзэхэм я Федеральнэ къулыкъу идиректорэу, дзэм игенералэу Виктор Золотовым гъэцэкIэкIо, законодательнэ хабзэм тыгурыIон зэрэфаем ренэу тынаIэ тырытегъадзэ. Адыгеим ащ фэдэ зэгурыIоныгъэ щызэдыряI. Республикэм зэрэхахъорэм, цIыфхэр зэрэухъумагъэхэм гу алъытэтэ. Тэ сыдигъуи тыжъудэгущыIэным ыкIи пшъэрылъэу тапашъхьэ къырагъэуцохэрэр дгъэцэкIэнхэм тыфэхьазыр. Пшъэрылъ шъхьаIэу тиIэр цIыфхэм ящыIэныгъэрэ япсауныгъэрэ къэтыухъумэнхэр ары», — къыIуагъ Урысые Федерацием и Лъэпкъ гвардие Къыблэ шъолъырыдзэхэмкIэ ипащэ.\nЗэIукIэгъум джащ фэдэу Росгвардием иIофшIэн епхыгъэ зигъо Iофыгъохэм, Росгвардием Адыгэ РеспубликэмкIэ икъутамэ мылъкукIи, техникэкIи нахь зэтегъэпсыхьэгъэнымкIэ гухэлъэу яIэхэм щатегущыIагъэх.","id":"<urn:uuid:9e20f6ad-5079-4c78-a15b-ae57c8c11ead>","dump":"CC-MAIN-2018-43","url":"http:\/\/adygheya.ru\/ady\/press-room\/news\/glava-adygei-provyel-rabochuyu-vstrechu-s-komanduyushchim-yuzhnym-okrugom-voysk-natsgvardii-rf\/","date":"2018-10-18T02:57:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-43\/segments\/1539583511642.47\/warc\/CC-MAIN-20181018022028-20181018043528-00375.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5915268064,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5915268063545227, \"kbd_Cyrl_score\": 0.40714988112449646}","num_words":657,"character_repetition_ratio":0.086,"word_repetition_ratio":0.054,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.008,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.515,"perplexity_score":3422.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Гамлет\nАдыгабзэкIэ зэзыдзэкIыгъэр Емыжэ МулиIэт\n(пычыгъуэ)\nСэукIа, сэмыукIа? – джары упчIэр.\nЖъалымэу къыбдэпсэурэм сыд епшIэщт?\nКъыуишIэрэм уезэгъэу ущысыщта?\nУпэуцуны зафэу утекIощта?\nЕ улIэмэ нахьышIуа? – УигухэкIи,\nУиузи, бзаджи зэкIэ пщыгъупшэщтых.\nАр тхъагъоба, узгъэгумэкIрэр зэкIэ\nЛIэныгъэ чъыем пщигъэгъупшэжьыщтых!\nОпсэуфэ угу ихъыкIыгъэр зэкIэ\nУзылIэкIэ зэужэу мэкIодыжьа?\nЕ ащи гумэкIыгъо горэ щыIа?\nХьадрыхэ чъыем хэта шIуа пкIыхьапIэ?\nАщ щыIэр тшIэрэп, ары мы дунаим\nКъин щытэлъэгъуми, къинэу тызфытетыр.\nАрары мыхъумэ, хэта зыщыIэщтыр,\nУагъэпыутэу, къыожъалымэкIхэу,\nКъыптыралъхьэу пцIыхэр, гупсэхэр аукIхэу!\nА пстэуми яIэташъхьэр – ощ нахь делэм\nУигъэпыутэу къыбдэхьащхмэ ары.\nА зэкIэ пщыIэу ущыIэны нахьи\nЗы къэмэ огъукIэ пстэури зэшIопхыщт.\nХьадрыхэ щыIэм тыщэрэмыщыни!\nХэт зыщыIэщтыр мыщ фэдизы къиныр.\nАщ кIуагъэу зи къэзгъэзэжьыгъэ щыIэп,\nТымышIэрэм тыпэгъокIыны нахьи,\nМыщ щыIэ къиным тыкъерэуцуалI,-\nДжар тэIошъ, гоу тетшIыхьэрэр тIэпэзы,\nХъулъфыгъэ плъышъо ттетми, тыкъэрабгъ.\nДжар икIодыкI гукъэкIэу пкIэшхо зиIэм\nАр тетлъхьэу-тетхызэ тэпшъышъ тIэпэзэжьы.\nИкъун къэсIуагъэр – ащ щысыухын!\nОфелия! Сыгу игушIуагъор оры!\nТхьэ узщелъэIурэм, сэри къысфелъэIу.","id":"<urn:uuid:fb3c351e-5e15-428a-b45f-49e543ca3f84>","dump":"CC-MAIN-2018-43","url":"https:\/\/adygabza.ru\/ghamlet","date":"2018-10-24T02:00:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-43\/segments\/1539583517628.91\/warc\/CC-MAIN-20181024001232-20181024022732-00039.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7833614349,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7833614349365234, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21487583220005035}","num_words":419,"character_repetition_ratio":0.007,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.055,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.835,"perplexity_score":1933.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ алфавитым тарихъ гъогу к1ыхьэ, гъогу къин къык1угъ. Революцией ыпэк1э ащ икъыхэхын нэбгырэ пчъагъэхэм 1оф даш1агь. 1814-рэ илъэсым апэрэу Нэт1аукъо Шэрэл1ыкъо Хьаджэм арапыбзэм техыгъэу: адыгэ алфавит зэхигьэуцогъагъ. Ащ къык1эльык1уагьэх 1829-рэ илъэсым Грацилевскэм, Л. Я. Люлье 1840-рэ илъэсым урысыбзэм къыпкъырык1ыхэзэ адыгэ алфавитхэу зэхагъэуцогъагъэхэр. Латиныбзэр зылъэпсэ алфавити Блэнэо Бат1экъо 1918-рэ илъэсым Константинополь къыщыдигъэк1ыгъагъ. Бэрсэй Умари, Бэгугъэ Ахьмэди, докторэу Пчыхьал1ыкъуи, нэмык1хэми адыгэ алфавитым изэхэгъэуцон 1офышхо даш1агъ. Ау мы зигугъу къэтш1ыгъэ алфавит пстэури егъэджэн-п1уныгъэмк1э агъэфедэн алъэк1ынэу хъугъэп, адыгэхэр гъэсэныгъэм къыфэ1этыгъэнхэмк1э, щы1эныгъэм ар щыпхырыщыгъэнымк1э зэхэгъэуцуак1охэм амал а1эк1элъыгъэп, 1эпы1эгъу къафэхъун гори агъотыгъэп.\nШъыпкъэ, Бэрсэй Умарэ алфавитри зэхигъэуцуи «Адыгабзэм играмматик» зыфи1орэ тхылъыри 1853-рэ илъэсым Тифлис къыщыхиутыгъагъ. Ащк1э илъэс заулэрэ ежь ышъхьэк1э Ставрополь гимназием адыгэ льэрыхьэхэм як1алэхэр щыригъэджэгъагъ. Ау бэ темыш1эу а ш1эныгъэ къэк1оп1э закъоу ш1унк1ым къыхэнэфык1ыгъэри к1осэжьыгъагъэ.\nАрэу зытехъухьэщтыгъэр, апэрэмк1э, урыс пачъыхьэр къушъхьэч1эс ц1ыфхэр гъэсэныгьъэм фищэнхэм зэрэфэмыягъэр, ят1онэрэмк1э, динлэжьхэр къур1аным фэшъхьафэу нэмык1 гъэсэныгъэ къыхахынэу зэрэпымылъыгъэхэр ары. Ахэмэ апкъ къик1ык1э, сыд фэдэ алфавит хахыгъэми гъогу ратыщтыгъэп, хэк1ып1э пстэоу щы1эхэр зэк1э пытэу зэфаш1ыщтыгъэх.\nАщ фэдэ лъэхъан хьылъэм, лъэхъан жъалымым къыхиубытагъ Анцокъо Хьаджыбэч.\nХьаджыбэч ылъэпкъык1э абдзах, 1846-рэ илъэсым къэхъугъ. Къызыщыхъугъэр Мыекъуапэ пэмычыжьэу щысыгъэ абдзэхэ къуадж. Иц1ык1угъом шахъоуи 1ахъоуи бэрэ къыхьыгъ, лэжьэк1ошхоу щытыгъ, мыпшъыжьэу янэ-ятэхэм адэ1эпы1эщтыгъэ. Ш1эныгьэлэжь хъущтым къуит1урэ пхъуит1урэ и1агъэх. Ахэр Лалыхъу, Нухь, Къадырхъан ык1и Гощэфыжь. Нухьэ 1902-рэ илъэсым къэхъугъ, ар щыпэк1алэу щытыгъ. А Нухъэр ары 1954-рэ илъасым Хьаджэбэч къык1эныгъэ тхыгъэхэр зэк1э тиинститут къезытыжьыгъагъэр. Илъэсий нахь ымыныбжьэу Хьаджыбэч ятэ л1агъэ. Ащ ыуж къулайцыз хъугъэ быныр игъусэу 1870-рэ илъэсым къуаджэу Аскъэлае дэсыгъэ ятэшым дэжь къэк1ожьыгъагъэх.\nХьаджыбэч ц1ыф гъэсэгъэшхощтыгъэ. Арапыбзэр дэгъу дэдэу ыш1эщтыгъэ. Къур1аным къыпкъырык1ырэ ш1эныгъэхэм осэшхо аритыщтыгъэ, ау ш1эныгъэ куухэр зэбгъэгъотынымк1э, гъэсэныгъэм илъэгап1эхэм уанэсынымк1э лъэпкъым еджэк1э-тхак1э егъэш1эгъэн зэрэфаер Хьаджыбэч хьакъэу къыгуры1ощтыгъэ.\nАлфавитыр къыхихыным ыпэк1э Анцокъо бзабэхэм язэхэтык1э-гъэпсык1э нэ1уасэ зафиш1ыгъагъ, алфавит зэфэшъхьафыбэу щы1эхэр зэригъэш1агъагъ. Ахэмэ ащыщэу адыгабзэмк1э анахь 1эрыфэгъу хъущт алфавитым хэтыщт макъэхэм ягъэнэфэн ек1ол1ак1эу фиш1ыщт амалхэм бэрэ яусагъ. Ащ къыгъэлъагъорэр Хьаджыбэч ш1эныгъэлэжь къызэрык1оу зэрэщымытыгъэр ары, телъадэу ау сыдми тешъорык1о-теурык1уагъэ къызыхимыгъафэу зыпыхьагъэр 1оф хьылъэу, 1оф къызэрык1оу зэрэщытыр къыгуры1оу алфавитэу рихъухьагъэм гупшысабэ рихьыл1эзэ дэлажьэщтыгъэ. Зэфэхьысыжь инхэр зеш1ым ыуж, макъэу хэтхэмк1э адыгабзэр анахь зыпэблагъэу къыхихыгъэр арапыбзэр ары. Ащ техыгъэу иалфавити 1878-рэ илъэсым зэхигъэуцуагъ.\nАлфавитым изэхэгъэуцон а илъэсым ыухыгъагъ нахь мыш1эми, ащ изэхэтык1э-гъэпсык1э ымыгъэразэу, нахь къызэрык1э, нахь гуры1огъош1у зэрэхьуным Хьаджыбэч ильэс 40-м къехъу ет1ани 1оф диш1эжьыгъ. Джарэущтэу мыпшъыжьэу а ш1эныгъэлэжьышхор илъэпкъ фэлэжьагъ.\nАлфавитым изэхэтык1э-гъэпсык1э къызэрык1оу щытыгъ. Арапыбзэр дэгъу дэдэу зыш1эщтыгъэ Хьат1энэ Абдул къызэритхыжьырмк1э, ащ хьарыф 68-рэ хэтыгъ. Нэмык1хэми (С. Овчинников) зэрагъэунэфыгъэмк1э, алфавитым хьарыф 71-рэ къыубытыщтыгъэу ары. Нахь тэрэзэу къытш1ош1ырэр А. Хьат1анэм зыфи1орэ пчъагъэр ары. Джы непэ дгъэфедэрэ адыгэ алфавитри а пчъагъэм зэрэш1ок1ырэр хьарыфит1у ны1эп. Ежь Хьаджыбэч адыгабзэм хэт макъэхэр къыритынхэу хьарыф 63-рэ къыхигъэщыгъагъ, ау а пчъагъэм зэк1э м��къэхэр къызэримыубытырэр къыгуры1уи, арапыбзэм хьарыфитф къыхихыжьыгъагъ. Джарэущтэу адыгабзэм хэт макъэхэр зэк1э къызэлъызыубытырэ алфавитыр Анцокъом ээхигъэуцогъагъ.\nХымабзэ горэм иалфавитк1э илъэпкъ ригъэджэныр Хьаджыбэч иджэгъуагъ. Ары ык1и къинышхо тырилъагъозэ ежь ыбзэ къигущы1ык1ырэ алфавитыр къызык1ыхихыгъагъэр.\nАу ет1ани диным мыштэ ыш1ырэ 1офэу алфавит зэрэзэхигъэуцуагъэмк1э илъэпкъэгъухэм ащыщыбэхэр лъэшэу къыпэуцужьыщтыгъэх, къенэкъокъущтыгъэх. Ахэм яхьыл1агъэу зэхэгъэуцуак1эм мырэущтэу ытхыгъагъ: «Мы хэгъэгум щызэрагъэфэгъэ адыгэбзэ 1елфыбэм нахьи Стамбол къырахыгъэ 1елфыбэ имыкъу къобэ-бжьэбэ пырэцэ хьарыф шхужьыщэ зэблэщы гъуаехэр нахьыш1у зы1оу пыльхэр къытхэтых».\nДжарэущтэу 1ушэу, акъылыгъэ хэлъэу хымэ алфавитым фыщытык1у фыри1эр нафэу къыри1этык1ыщтыгъэ, хигъажьэу къенэкъокъухэрэми ар апэуцужьын ылъэк1ыщтыгъэ.\nАдыгэмэ къак1эхъухьэрэ к1алэхэр Хьаджыбэч а алфавитымкЬ ригъэджэнхэу бэрэ гу1агъэ. Унагъо пэпчъ п1оми хъунэу къык1ухьэзэ ны-тыхэм ялъэ1ущтыгъэ, гъэсэныгъэм имэхьан, уасэу ащ и1эр къафи1уатэщтыгъэ, мыгъэсагъэхэу як1алэхэр къанэхэмэ зэрарышхоу ахэм къафахьырэр агуригъа1ощтыгьэ. «Шъуик1алэхэр сэжъугъэгъасэ шъуц1ыфымэ, ы1оу лъа1оу шъуауж итым сыд зыфешъумытыхэрэр?» — джарэущтэу ыгу е1эжьыгъэу итхылъ 1эпэрытх хитхагъ Хьаджыбэч. Ары шъхьае медрысэм къыч1ащынышъ, як1алэхэр урыс гьэсэныгъэм пагъощыным ты-ныхэр фэягъэхэп, гу тыраш1ыхьэщтыгъэп.\nГукъао нахь мыш1эми, адырэ алфавитхэу ыпшъэк1э зигугьу къэтш1ыгъэхэм афэдэу, Хьаджыбэч иалфавити щы1эныгъэм ч1ып1эшхо щиубытынэу хъугъэп. Ау гъэш1эгъоныр зэхэгъэуцуак1охэм къадэмыхъугъэр Хьаджыбэч къызэрэдэхъугъэр ары. Ежь зэхигъэуцогъэ алфавитымк1э бэдэдэ хъухэу таурыхъхэр, пшысэхэр, гущы1эжъыхэр, 1уры1упчъэхэр, адыгэмэ ятарихъ къыхэхъухьэгъэ хъугъэ-ш1эгъэ гьэш1эгъонхэр къытхыжьыгъэх. Мыхэм осэшхо дэдэ я1, сыда п1омэ илъэсишъэм къехъук1э узэк1ы1эбэжьымэ а лъэхъаным ц1ыфхэм къызэра1отагъэм тетэу апэрэу адыгэбзэ къабзэк1э ахэр къытхыжьыгъэх, наукэ зэфэшъхьафхэм адэлажьэхэрэмк1э а тхыгъэхэр ш1эныгъэ къэк1оп1эшхохэу щытых. Ыпшъэк1э къызэрэс1уагъэу, ыкъоу Нухьэ мыхэр зэк1э тиинститут къыритыжьыгьэх. Непэрэ адыгэбзэ тхык1эм тетэу Нухьэ зэридзэк1ыгъэхэри ахэм ахэлъых.\nАлфавитым щы1эныгъэм гъогушхо щимыгъотыгъэми, адыгэмэ тхэн-еджэнымк1э ар агъэфедагъ. Пстэуми зэльаш1э урыс-япон заом илъэхъан ащ к1онхэу Аскъэлае щыщхэу агъэхьазырыгъэ адыгэ дзэк1ол1 нэбгырипш1ым Хьаджыбэч иалфавитк1э тхэк1э-еджак1э зэрэригъэш1агъагъэр. С. Овчинниковым къызэритхыжьырэмк1э, а к1алэхэм ащыщхэр зэошхоу к1орэм къитхык1ыхэти, ежь абзэк1э къатхэщтыгьэх. Ахэм ащыщыгъэх Бэрэтэрэ Айдэмыркъан, Нат1экъо Пэзад, Хьэк1эко Пэзад, Еутых Къадыр ык1и Бэрзэдж Лыулыу.\nУрыс лэжьэк1о къызэрык1охэм сыдигьок1и Хьаджыбэч ныбджэгъуныгъэшхо адыри1агь. Урыс-Кавказ заом адыгэмэ къафихьыгъэ тхьамык1эгъошхом ахэр рыбгъэмысэнхэу зэрэщымытыр ащ дэгъу дэдэу къыгуры1ощтыгъэ. Ежьыри бэрэ иныбджэгъу урысхэм ахахьэщтыгъэ, адырэхэри ягуапэу ыдэжь къак1ощтыгъэх, бэрэ л1ы 1ушыр джэнджэшэгъу аш1ыщтыгъэ, зыгъэгумэк1ырэ 1офыгъуабэхэмк1э 1эпы1эгъу афэхъущтыгъэ.\nЕт1ани Хьаджыбэч зы сэнэхьат дэгъу и1агъэр 1эзэшхуагъэ. Унэ ц1ык1уит1оу и1эм язырэр 1эзэп1э-сымэджэщ унэ ыш1ыгъагъ. Ащ сымаджэхэм щя1азэщтыгъэ, ыгъэхъужьыщтыгъэх. Къэк1ырэуц зэфэшъхьафхэм хэш1ык1ышхо афыри1агъ, 1эзэгъу уцхэр ахиш1ык1ыщтыгъэ, ахэм фэкъулаеу ары1азэщтыгъэ. Ежьыр къулайцызэу псэущтыгъэми, ц1ыфхэм иш1уагъэ зэраригъэк1ыным сыдигъок1и пылъыгъ, фызэш1ок1ыщтымэ гугъэ1энэк1эу хэти ыдэжь 1уигъэк1ыжьыщтыгъэп.\nХьаджыбэч бзэш1эныгъэлэжь къодыягъэп, тхак1оуи щытыгъ п1оми ухэукъощтэп. Ар къэзыушыхьатырэр итхылъ-1эпэрытхэу къыдэмык1ыгъэр ары. Мыщ гупшысэ куу зыхэлъ тхыгъабэхэр дэтых, тарихъым, фольклорым яхьыл1эгъэ угъоигъэхэм нэк1убгъуабэхэр аубыты.\nФольклорым изы нэк1убгъо горэхэм мыщ фэдэ гущы1эжъхэр, гущы1э щэрыохэр 122-рэ хъухэу ахэтых. Ахэм ащыщых:\nП1э дагъэмэ пшъхьэ щыфэжь.\nЯфедэ ябгъэлъэгъу хъумэ къыошъугъух.\nУиягъэ як1ышъущтмэ къыпщэщынэх.\nАкъыл амал гъэк1ыжьыр къэлэм.\nАшъхьапэ хъун яп1о хъумэ уряпый.\nА1э уихьан аш1ош1ымэ тыгъужъых.\nАкъылыр нэпэгъэлыд.\nЗянэк1э гук1эгъу зимы1эхэр хьайуан акъылых.\nОшъуапщэу блэк1ырэм уеджэк1э къыпфэгъэуцуна?\nАубырэр бысым аш1ы,\nнэмык1хэри. Мыхэм гупшысэ куухэр ахэлъых, акъыл зыхэпхын гущы1эх. Хьаджыбэч щы1эныгъэ гъогу хьылъэгъогу к1ыхьэ къык1угъ. Ежьыр лъэшэу гумызагъэти бэмэ агъэгумэк1ыщтыгъэ, къыдэмыхъухэрэм ыгуч1э нэсэу агъалэщтыгъэ. А зэк1эми Хьаджыбэч ипсауныгъэ зэщагъэкъуагъ, алэжьагъ. Мэлылъфэгъум и 5-м 1921-рэ илъэсым Хьаджыбэч идунай ыхъожьыгъ, зыдэсыгъэ къуаджэу Аскъэлае щагъэт1ылъыжьыгъ.\nЩэ1эфэк1э ренэу зилъэпкъ фэгумэк1ыгъэ ц1ыф гъэсэгъэшхом джырэк1э фатхыгъэу щы1эр мак1э, ау фатхынэу тапэк1э къэтыр нахьыб. Адыгэ просветительхэу зигугъу аш1ыхэу щы1эхэм а ц1ыфышхом ыц1э ахэгъэхьэгъэн фае. Т1эпызыгъэу щытми ащ и1эпэрытхыхэм якъыдэгъэк1ыни ыуж ихьэгъэн, нэк1убгъуишъэрэ шъэныкъорэм къехъоу зэдзэк1ыгъэ тхылъэу и1эри хэутыным фэгъэхьазырыгъэн фае. Ц1ыфмэ ш1у афэзыш1эрэм ш1у фыщылъ alo. Хьаджыбэч иш1уш1агъэхэр зэк1эхэмк1и нэрылъэгъу. Ащ къыпкъырык1ыгъэу игупсэгъэ къуаджэу Аскъэлае изы урам горэм Анцокъом ыц1эк1э еджагъэхэми дэгъугъэ.\nТэрэз шъыпкъ ц1ыф гъэсэгъэшхор къызыхъугъэр ильэси 155-рэ зыщыхъурэ мафэр игъэк1отыгъэу зэрэхагъэунэфык1ырэр. Ащ къеушыхьаты Хьаджыбэч иш1уш1агъэхэр ц1ыфхэм зэращымыгъупшагъэхэр, дахэк1э агу зэрилъыр, дахэк1э агу къызэрэк1ыжьырэр. Ар пстэуми анахь саугъэт лъап1.\nМэрэтыкъо Къасым\nГуманитарнэ ш1эныгъэмэ апылъ Адыгэ республикэ институтым бзэмк1э иотдел ипащ, филологие ш1эныгъэхэмк1э доктор, профессор.\nАдыгэ макъ. Тыгъэгъазэм (декабрэм) и 4, 2001.","id":"<urn:uuid:ab7f2586-1c29-4921-aa55-2aeed233a3dc>","dump":"CC-MAIN-2018-47","url":"http:\/\/aulassoki.ucoz.ru\/publ\/stati_na_adygskom\/gehsehnygehm_ilehgokhehshh\/3-1-0-46","date":"2018-11-18T22:51:33Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-47\/segments\/1542039744750.80\/warc\/CC-MAIN-20181118221818-20181119003212-00000.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9539338946,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9539338946342468, \"kbd_Cyrl_score\": 0.04588847607374191}","num_words":2288,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.965,"perplexity_score":8764.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Портал:Спорт\nJump to navigation Jump to search\nСпорт – Пкъышъолым хэхъоным ыкIи нахь пытэ хъуным пае ашIырэ физическэ упражнениехэр ары.\nАдыгэ спортсмен цӀэрыӀохэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\n- Яшар Догу - Тыркуем щыпсэущтыгъэ адыгэ (убых) бэнэкӀошху.\n- Кобл Якъуб - дунаим лъэшэу зэлъашӀэу бэнэнымкӀэ гъэсакӀу, тренер.\n- Хъущт Аслъэнбэч - Къэбэртае щыщэу адыгэ бэнакӀу, Олимп джэгукӀэмэ и чемпион.\n- Къардэнэ Мурат - Къэбэртае щыщэу адыгэ бэнакӀу, Олимп джэгукӀэмэ и чемпион.","id":"<urn:uuid:025e0b32-4451-4692-8a7c-b7a99e9c9b33>","dump":"CC-MAIN-2018-47","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%A1%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82","date":"2018-11-19T05:35:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-47\/segments\/1542039745281.79\/warc\/CC-MAIN-20181119043725-20181119065725-00378.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6125388741,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":17,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6125388741493225, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3168984651565552, \"bxr_Cyrl_score\": 0.017080798745155334}","num_words":124,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.104,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.689,"perplexity_score":12962.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Таращым якузэкlэт гущэр Хьанахъом къашlурефыжьэри,\nЛъэпсэкlодэу агъэкlодыгъэ гущэр Таращмэ якузэкlэтба.\nАрэдэ Пщычэу чъыгу гущэм кузэпачъэр дахэу къышlашlи,\nКузэпачъэм ахэкlодагъэ гущэр Кобащычым я Хьанэхъожъба.\nУятэжъэу Тыкыцэ цlыкlу гущэм къашыкъри къегъэкlэракlи,\nХьэнахъом зигъэкlэракlи пшъэшъэ дахэр къашlудихыгъэба.\nЗэшыпхъуитlур къызэдэтlыс гущэу Къурlаныр дахэу къагъази,\nКу зэкlэтым къызигъэзэжькIэ мэлэудышхор ти наузырба.\nХьанахъо икузэкlэт гущэр Хьатыжъкъуаем агъэкlодыгъи,\nГерман заом ахэкlодагъэ гущэр Кобащычым я Хьанэхъожъба.\nО пшыпхъоу Хьакоцэ цlыкlу гущэм зэгоутэу Къурlан егъази,\nХьанахъо къызигъэзэжькIэ мэулэдышхор ти наузырба.","id":"<urn:uuid:205edbad-d926-46f2-9b52-2be468709116>","dump":"CC-MAIN-2018-47","url":"http:\/\/adygaabaza.ru\/load\/adygskaya_muzyka\/magomed_dzibov\/kobehshhychym_jakhanehkhozh_pesnja_o_khanokh\/17-1-0-667","date":"2018-11-19T07:29:30Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-47\/segments\/1542039745486.91\/warc\/CC-MAIN-20181119064334-20181119090334-00400.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8333464861,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8333464860916138, \"kbd_Cyrl_score\": 0.16331124305725098}","num_words":226,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.055,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.937,"perplexity_score":5787.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КӀах Адыгабзэ\nАдыгабзэ — КӀахыбзэ йэ КӀах псалъэ (инджылызыбзэгьэ: West Circassian, урысыбзэгьэ: Адыгейский язык) — шапсыгъхэм, абдзэххэм, натхъуэджхэм, бжъэдыгъухэм, кӀэмыгуейхэм я тхыбзэр зэрзэфӀэтыр. Адыгеймрэ Хы ШӀуцӀэ Ӏуфэмрэ щыпсэу адыгэхэм я бзэ.\nДэлъхэр\nАдыгэ тхэпкъылъи[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\n|А а||Б б||В в||Г г||Гу гу||Гъ гъ||Гъу гъу|\n|Д д||Дж дж||Джъ джъ||Дз дз||Дзу дзу||Е е||Ё ё|\n|Ж ж||Жъ жъ||Жъу жъу||Жь жь||З з||И и||Й й|\n|К к||Ку ку||Къ къ||Къу къу||КI кI||КIу кIу|\n|Л л||Лъ лъ||ЛI лI||М м||Н н||О о|\n|П п||ПI пI||ПIу пIу||Р р||С с|\n|Т т||ТI тI||ТIу тIу||У у||Ф ф|\n|Х х||Ху ху||Хъ хъ||Хъу хъу||Хь хь|\n|Ц ц||Цу цу||ЦI цI||Ч ч||Чъ чъ||ЧI чI|\n|Ш ш||Шъ шъ||Шъу шъу||ШI шI||ШIу шIу||Щ щ|\n|Ъ ъ||Ы ы||Ь ь||Э э||Ю ю||Я я|\n|I||Iу|\n- а [a] макъ кIыхьыр къегъэлъагъуэ. Ипэм щитым деж адрей бзэхэм къызэрыщеджэм хуэдэкъым. Псалъэм папщIэ, урысыбзэкIэ арбуз жаIэу ятхыр адыгэбзэкIэ Iэрбуз жыпIэу тхын хуейщ.\n- э [ă] макъ кIэщIыр къегъэлъагъуэ. Урысыбзэм хэт \"а\"-мрэ \"о\"-мрэ щытемыгъэщIапхъэм деж, абы ещхьу къеджэн хуейщ. Ипэм зэикI ирагъувэркъым. Ар псалъэм ипэм щигъэувапхъэм деи \"а\" ягъэув.\n- б [b] макъыр къегъэлъагъуэ. Ар урысыбзэм хэт \"б\"-ми, инджылызыбзэм хэт \"b\"-ми ещхьщ.\n- в [v] макъыр къегъэлъагъуэ. Зыхэтыр къэбэрдеймрэ иджырей шэрджэсымрэ беслъэнеймрэ ябзэращ. Адрейхэм ябзэм хамэбзэм къыхэкIыу къыхэхьа псалъэхэм фIэкI хэткъым. Абы ипIэкIэ е [ż°], [ċ°] е [dż°] къокIIуэ, ауэ абыхэм иджыри дытепсэлъыхьынущ.\n- г [ğ] макъыр къегъэлъагъуэ. Ар \"г\" \"х\"-м ещхьу къыщыппсэлъкIэщ щыхъур. Хамэбзэ псалъэхэм [g] макъыр къыщегъэлъагъуэ.\n- гу [g°] макъыр къегъэлъагъуэ. Мыр къэпсэлъын щхьа [g] макъым игъусэу [w] жыIэн хуейщ.\n- гъ [γ] макъыр къегъэлъагъуэ. Ар шхын ехыпIэ Iупхъуэр щыкIэзызкIэ къикI макъщ. Нэмыцэбзэмрэ францыбзэмрэ я R пхъашэм ещхьщ.\n- гъу [γ°] макъыр къегъэлъагъуэ. Мыр [γ]-рэ [w]-рэ, а [g°] къызэрапсэлъыу жыхуэсIам хуэдэу, зэщIыгъуыу къэппсэлъымэ мэхъу.\n- д [d] макъыр къегъэлъагъуэ. Ар урысыбзэми, инджылызыбзэми хэтым ещхьщ.\n- дж [dž´] макъыр къегъэлъагъуэ. Мыр [č´] макъым и къэхъукIэу, ауэ жьгъыжьгъыу щыту аращ. Нэхъ захуэу тхын хъумэ, мыр \"джь\"-уэ тхын хуейт, сыту жыпIэмэ, абазэбзэм хэт \"дж\"-р тIэкIу нэгъуэщIщи (дыдейм ещхьыр абазэбзэ \"джь\"-ращ). Инджылызыбзэм хэт \"j\"-м къызэреджэри аращ.\n- дз [dz] макъыр къегъэлъагъуэ. Мыр нэхъ ипэкIэ стхам ещхьщ, ауэ [d]-рэ [z]-рэ щызэгухьэкIэ къыхъуу аращ.\n- дзу [dż°] макъыр къегъэлъагъуэ. Мыр къэбэрдеибзэм хэткъым. Зыхэтыр кIахэбзэращ. Ар зыхэт псалъэ закъуэ-тIакъуэхэм абы ипIэ къэбэрдейм [v] жаIэ. Мыр [d]-рэ [ż°]-рэ щызыгуэхьэкIэ къэхъу макъщ. [ż°]-м и къэпсэлъыкIэм иджыри сытепсэлъыхьынущ.\n- ж [ž] макъыр къегъэлъагъуэ. Урысыбзэм хэтым ещхьщ.\n- е псалъэм ипэм е макъ зешэм къыкIэлъыкIуэ къыщыкIуэкIэ [ja] къегъэлъагъуэ. Адрейхэм [e] макъыр къегъэлъагъуэ.\n- ё адыгэбзэм хэткъым, ауэ урысыбзэм къыхэкIа псалъэхэм хэтынкIэ мэхъу.\n- жъ [ż] макъыр кIахэбзэм къыщегъэлъагъуэ. Мыр [ž] макъыр [z] хуэдэу къэппсэлъымэ аращ щыхъур.\n- жъу [ż°] макъыр къегъэлъагъуэ. Мыри зыхэтыр кIахэбзэращ. ЗэрыжысIащи мыбы ипIэкIэ къэбэрдеибзэм [v] къокIуэ. Мы макъыр [w] бгъэзууэ къыщыппсэлъкIэ мэхъу.\n- жь кIахэбзэм [ž´] макъыр къыщегъэлъагъуэ, къэбэрдеибзэм [ż] макъыр къыщегъэлъагъуэ. [ž´]-р [š´]-м ещхьщ, ауэ макъ жьгъыжьгъщ.\n- з [z] макъыр къегъэлъагъуэ. Урысыбзэми инджылызыбзэми хэт [z]-м хуэдэщ.\n- и псалъэм ипэм е макъ зешэм къыкIэлъыкIуэ къыщыкIуэкIэ [jı] къегъэлъагъуэ (псалъэм папщIэ, ибэ [j́ıba], щIэин [ś'ajın]). Адрейхэм [i] макъыр къегъэлъагъуэ (псалъэм папщIэ, зыри [zıri]).\n- й [j] макъыр къегъэлъагъуэ.\n- к [k] макъыр къегъэлъагъуэ. [kh]-уэ жыпIи хъунущ, сыту жыпIмэ, [k]-р [h]-м хэхьэж хуэдэу къапсэлъыри. Псалъэ закъуэтIакъуэмрэ хамэбзэ псалъэхэмрэ фIэкIа хэткъым.\n- ку [k°] макъыр къегъэлъагъуэ. Мыр [k]-рэ [w]-рэ щызэгухьэкIэ хъу макъщ; нэхъ ищхьэкIэ [g°] къызэрапсэлъыу жыхуэтIам хуэдэу мыри къапсэлъ.\n- кхъ [q] макъыр къегъэлъагъуэ. Мыр [q']-р [x]-м хэхьэжу къэпсэлъын хуейщ. Зыхэтыр къэбэрдеибзэмрэ беслъэнеибзэращ, ауэ шапсыгъыбзэмрэ бжьэдыгъубзэмрэ мыбы нэхъ ещхьу макъ къапсэлъ. Арщхьа абыхэм къ хьэрф фIэкIа къагъэсэбэпкъым.\n- къ и нэхъыбэм [q'] макъыр къегъэлъагъуэ, ауэ [q] макъым нэхъ ещхьыу къапсэлъынкIи мэхъу (п.п., шапсыгъхэмрэ бжьэдыгъухэмрэ). Мыр [g] макъым тIэкIу ещхьщ, ауэ джийм къокI, жьыр быударэ зэуэ къыщибгъэкIкIэ.\n- къу и нэхъыбэм [q°'] макъыр къегъэлъагъуэ. Ар [q']-мрэ [w]-мрэ зэгъусэу къыщыппсэлъкIэ къокI; [q']-р джийм къикIыу, [w]-р IупэкIэ щIыбгъужыу.\n- кI е [č´'], е [k´'], иныкъуэхэм деи [k'] къегъэлъагъуэ. [č´'] макъыр [č´] хэкъузауэ къыщыппсэлъкIэ мэхъу. Япэм абы ипIэ къапсэлъыу щытар [k´'] макъыращ; ар [k´] макъыр хэкъузауэ къыщыппсэлъкIэ мэхъу. Нобэ ар къэзыпсэлъхэр джылахъстэнейхэмрэ, хыIуфэ шапсыгъхэмрэ, IэщIыбым щыIэ адыгэхэмрэщ. Мы хьэрфыр псалъэ закъуэтIакъуэм [k']-уэ къыщапсэлъ (п.п., шкIэ, ткIий, IэшкIэ).\n- кIу [k°'] макъыр къегъэлъагъуэ. Мы макъыр [k']-мрэ [w]-мрэ зэгъусэу къыщыппсэлъым мэхъу.\n- л [ĺ] макъыр е [l´] макъыр къегъэлъагъуэ. [ĺ] макъыр адыгэбзэ фIэкIа нэмыщIыбзэхэм хэту къыщIэкъынукъым. Ар къыщыппсэлъкIэ бзэгупэр ищхьэ дзапэфIанэхэм я лъащIэм нэмысу Iущхьэм кIэрыпкъузэу жьыр лъэщу бгъэвуун хуейщ. Адыгэм языныкъуэхэм [l´]-уэ къапсэлъ. Ар урысыбзэм \"ль\"-м къызэреджэм ещхьщ.\n- лъ [ł] макъыр къегъэлъагъуэ. Мы макъыри къыщыппсэлъкIэ бзэгупэр ищхьэ дзапэфIанэхэм я лъащIэм нэмысыпэу кIэрыкъузэн хуейщ, ауэ жьы къипгъэкIыр бгъэвуунукъым.\n- лI [ł'] макъыр къегъэлъагъуэ. Мыр [ł]-м ещхьщ, ауэ къыщыппсэлъкIэ джийми макъ къигъэIукIын хуейщ. КъэпсэлъыкIэу 2 иIэщ.\n- м [m]\n- н [n]\n- о Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм [o] къыщегъэлъагъуэ, Адыгэ Республикэм [wă] къыщегъэлъагъуэ (хамэбзэ псалъэхэм нэмыщI). Къэбэрдеибзэм хэт [o]-р е [ă]-м къыхокI (п.п., сощIэ \/ сэшIэ), е [aw]-м къыхокI (п.п., дотэ \/ даутэ).\n- п [p].\n- р [r]\n- с [s]\n- т\n- у [w]\n- ф [f]\n- х\n- I [?] макъыр къегъэлъагъуэ (едэIуэн). Мы макъыр [q'] макъым ещхьу къапсэлъ, икIи а макъым къыхокI, е, нэгъуэщIыу жыпIэмэ, мы макъым ипIэкIэ япэм [q'] къапсэлъыу щытауэ жыпIэ хъунущ. Нобэ къыздэсым адыгэм [?] макъым ипIэ [q'] къэзыпсэлъ яхэтщ, псалъэм папщIэ, убыххэм, хьэкIувхэм. Мы макъыр зыхэт адыгэ псалъэхэм хуэзэ адзыгъэ псалъэхэм мыбы ипIэ къакIуэр [q'] макъыращ (п.п., ад. Iэзэ - адз. aq'aza). Адыгэми адзыгъэми я сабийхэм псалъэкIэ зыщырагъащIэм деж [q'] къапсэлъыу щIадзэн ипэ [?] къапсэлъ. ИкIи, нэхъ ищхьэкIэ зэрыстхащи, [q'] макъыр [?] макъым хуокIуэ (п.п., къэбэрдей адыгэхэм \"-къым\" суффиксым ипIэ \"-Iым\" къапсэлъ). Мы макъым и къэпсэлъыкIэр гурыгъэIуэгъуейщ, ауэ урысыбзэ, тыркубзэ е нэмыщIыбзэхэм макъ зеш��хэм ипэ и нэхъыбэм итщ мыр. НыгъуэщIыу жыпIэмэ, мы макъыр къэпсэлъын щхьэкIэ макъ зешэ гуэр жьыр къыумыгъэкIыу быубыдарэ зэуэ къигъэIукIын хуейщ.\n- Iу [?°] макъыр къегъэлъагъуэ. Мыр [?] макъымрэ [w] макъымрэ зэгъусэу къыщыппсэлъкIэ къокI. НыгъуэщIу жыпIэмэ, джиймкIэ [?] къыбогъэкI, ар къыщикI дыдэми IупэкIэ [w] къыбопсэлъ.\nДифтонгхэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nАдыгей адыгабзэм идифтонгмэ къатегуыщыIэу, тызыхэплъагъэ тхылъхэм мы къыкIэлъыкIуэрэ тхэпкъэхэр (буквэхэр), пычыгъуэхэр ары дифтонг-эу алъытэрэр: е (эй=йэ), я (йа), и (ый=йы), ю (йу), ау, эу, ыу, иу, о(эу=уэ), уа, уы, уи, уе. Ау тэ къызэрэтшIуэшIрэмкIэ адыгабзэм хэт дифтонгхэр мы къэтпчъыгъэ тхэпкъхэм-пычыгъуэхэм къагъэлъагъуэрэ макъэхэр арэп. КъатIуэрэм нахь лъапсэ иIэным фэшI, апэу гуыщыIалъэхэм, дифтонгым къыраIуалIэрэм игуыгъу къэтшIын.\nМы гуыщыIэлъитIуым фэдэу тызыхэплъэгъэ гуыщыIэлъэ пчъагъэми къызэратхырэр дифтонгыр мэкъэзещэ мэкъитIуыр зы пычыгъуэм зы макъэ фэдэу къызэдыхэфэныр ары. Арэу зыхъуырэм ыпшъэкIэ къэттыгъэ тхэпкъхэр-пычыгъуэхэр дифтонг хъуыным фэшI ахэлэжьэрэ макъэхэр мэкъэзещэ хъуын фае. Мы тхэпкъ-зэхэлъхэм (е, я, и), ахэлэжьэрэ э, а, ы, тхэпкъхэм къагъэлъагъуэрэ макъэхэмрэ, ю, тхэпкъ зэхэлъым хэлэжьэрэ у-м ымакъэрэ зэрэмэкъэзещэмкIэ зыми гурышхъуэ ышIырэп. Ау Адыгей тхыбзэхабзэм дифтонгэу къыщалъытэрэ тхэпкъ зэхэлъхэм ахэлэжэрэ й тхэпкъым ымакъэрэ, пычыгъуэхэм ахэлажьэрэ у тхэпкъым ымакъэрэ, мэкъэзещэу къалъытэжьхэрэп. Мэкъэзэращэх. Уырысыбзэ грамматикэми й-эр мэкъэзэращэу къелъытэ. Къэбэртэе адыгабзэм итхыбзэхабзи ары къызэрэщалъытэрэр. Яковлевымрэ lэшъхьамафэмрэ къызэдыдагъэкIыгъэ «Адыгей литературабзэм и тхыбзэхабз» зыфиIуэрэ тхылъми мы мэкъитIуыр мэкъэзэращэмэ ахэтэу къытыгъ. ЕтIани а зы макъэр зы бзэм щымэкъэзэращэу нэмыкIыбзэм къызыхафэкIэ мэкъэзещэ хъуын зэримылъэкIыщтыри гурыIуэгъуаепщтын.\nАдыгабзэм ышапхъэхэр (орфографие)[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nАдыгабзэм гъогушхо къыкIугъ. Илъэс мин пчъагъэхэм чIышъхьашъом щыпсэурэ адыгэ лъэпкъхэр зэкIэ хэлэжьагъэх адыгабзэм игъэпсын, ипсыхьан. Ащ фэдиз лIэшIэгъу пчъагъэхэм лъэпкъым мэкъабэ, гущыIабэ, гущыIэухыгъабэ къытыгъ. Лъэпкъым щыщэу чIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащыпсэухэрэм чIыпIабзэхэр, зылъэныкъо горэкIэ адыгэ лъэпкъыбзэм текIэу, яIэ хъугъэх. Ащ фэдэу адыгэбзэ зэикIым нахь къыхэщхэу тиIэр чIыпIэбзэ заулэ мэхъу: абдзэхабзэр, бжъэдыгъубзэр, кIэмыгуябзэр, шапсыгъабзэр. Мыхэмэ зэу ахэбгъахьэми хъущт къэбэртэябзэр. Джы тилъэхъан къэбэртэябзэр бзэ шъхьафэу алъытэ, ау ар адыгабзэм, лIэшIэгъу пчъагъэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, щыщ шъыпкъэу щытыгъ, ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ адыгэ чIыпIабзэхэм афэдэу. Адыгэ лъэпкъым ихъишъэ зэзгъашIэрэмэ къыхагъэщэу тырехьылIэ, тхыдэхэми, усэхэми къахэфэ, къэралыгъо, лъэпкъ Iофхэр зэшIохыгъэным пае зэкIэ адыгэхэм ялIыкIохэр хэгъэгу хасэм щызэIукIэхэу, Iофэу згъэгумэкIхэрэм тегущыIэхэу. А хасэхэм лIыкIоу агъакIощтгъэхэр акъыл зэбгъотылIэнэу, жэбзэ къабзэ зыIулъэу, цIыфхэр згъэдэIон зылъэкIыщтыр арыгъэ. Джы загъорэ къызэрэхэкIэу, ащ фэдэ лIыкIор IэнатIэу иIэм елъытыгъэу е IэнэтIэ лъыхъоу, е зэрэкIуагъэм рыкъэин ихьисапэу щытыгъэп. ЛIыкIор цIыфхэм зэлъашIэу, шъхьакIафэ фашIэу, акъылыгъи, цIыфыгъи, адыгагъи, лIыгъи бгъодэлъэу щытыщтгъэ. Ежь хьаблэм, къуаджэм, чIыпIэм, хэкум агъэнэфагъэу, хадзыгъэу агъакIощтгъэ. Ащ фэдэ лIыкIоу къэралыгъо, лъэпкъ хасэм къекIолIагъэхэр зэкIэ зы адыгэ лъэпкъыбзэкIэ нахьыбэмкIэ гущыIэщтгъэх. Ащ фэдэ лIыкIоу, губзыгъэу къэгущыIэрэм игугъу хэкум дахэкIэ щыIущтгъэ, адыгэбзэ къабзэкIэ мэгущыIэ, жэбзэ къабзэ Iулъ аIощтгъэ. Мы зигугъу къэтшIырэм къикIырэр -адыгэхэр сыдигъуи абзэ зэрэлъыплъэщтгъэхэр, адыгэбзэ жэбзэ къабзэр зэрагъэлъапIэщтгъэр ары. А лъэхъан чыжьэхэм жабзэм лъыплъэщтгъэхэ нахь, адыгэхэм тхылъыбзи, бзэр зэрызэхэтым ехьылIэгъэ грамматики, хэбзэ шэпхъэ гъэнэфагъэхэри яIагъэхэп. ЗэкIэ адыгэу адыгабзэм рыгущыIэхэрэм зэфэдэу зэдагъэцэкIэн фаеу шэпхъэ гъэнэфагъэхэр бзэм ехьылIагъэу щыIагъэхэп. Ащ фэдэ амалхэр зиIэнхэу хъурэр тхэн амал зиIэ лъэпкъыр ары. Тэ, адыгэхэм, тхэн амал тиIэ хъугъэу залъытэрэр 1918- рэ илъэсым щегъэжьагъэу ары. А илъэсым ыуж ныIэп адыгабзэкIэ тхылъхэр къыдэкIхэ зыхъугъэхэр. ЦIыкIу-цIыкI Iзэ адыгэ тхылъыбзэ тиIэ мэхъу. Тхылъыбзэм къытекIэу тхэкIэ шэпхъэ гъэнэфагъэхэр адыгабзэм иIэхэу Н.Ф.Яковлевымрэ Iэшхьэмэфэ Даутрэ хагъэунэфыкIых. Ыужым, 1936-рэ илъэсым, Iэшхьэмэфэ Даутэ зэхигъэуцогъэ «Адыгэ орфографиер» унашъоу аштэ, етIанэ, 1938-рэ илъэсым, Мыекъуапэ ятIонэрэу къыщыдэкIыжьы. Адыгэ орфографиер унашъокIэ зэраштагъэм къикIырэр, а шэпхъэ гъэнэфагъэхэу адыгэ тхылъыбзэм ехьылIагъэу къыдагъэкIыгъэхэр зэкIэ адыгэ тхылъыбзэм рылажьэхэрэм зэфэдэу зэдагъэцэкIэнэу ары. Адыгэ народэу зитхылъыбзэ уцоу, тхэн амалыр къызIэкIэзгъахьэщтгъэмкIэ а апэрэ тхэкIэ амалэу, шапхъэу Iэшъхьэмафэ Даутэ зэхигъэуцогъагъэмэ яшIогъэшхо къакIощтгъэ, ар иIэпэIэгъоу шIэныгъэм ипчъэхэр къызэIуихыщтгъэ, егъашIэм зыкIэхъопсыщтгъэ шIэныгъэ нэфыр къызIэкIигъахьэщтгъэ.\nОрфографием ишапхъэхэм гущыIэр зэрэптхыщтыр, а гущыIэм иIахьыгъухэм ямэхьан, зэпытэу е зэпымытэу ахэр птхыщтхэмэ, дефис дэтэу е дэмытэу гущыIэр гъэпсыгъэщтмэ, инэу е цIыкIоу къебгъэжьэщтмэ, гущыIэм ишъошэ-хабзэхэр къагъэунэфых. ТхэкIэ амалэу бзэм иIэхэм къатекIызэ, орфографием зэкIэ тхылъыбзэм пылъхэм зэдагъэцэкIэн фэе тхэкIэ амалхэм яшапхъэхэр къегъэуцух, адыгэ грамматическэ шъуашэхэу зэдаштагъэхэр зыми ымыукъонхэм пае. НэмыкIэу къэпIон хъумэ, орфографиер научнэ лъапсэ иIэу ежь обществэм зэдиштэгъэ тхэкIэ амалэу, шапхъэу щыт, ыкIи а шэпхъэ зэдаштагъэхэр зыукъорэм хэукъоныгъэхэр ышIэу, икъоу шIэныгъэ зымыгъотыгъэ тхакIоу, цIыфэу алъытэ. Сыд фэдэрэбзи анахь мэхьанэ шъхьаIэу иIэр, а бзэр зыIулъ цIыфхэр зэдэгущыIэнхэр, зэгурыIонхэр ары. Орфографием, а лъэныкъомкIэ укъызекIуалIэкIэ, цIыфхэр тхыгъэкIэ зэдэгущыIэнхэ алъэкIын ама�� къеты. ЖабзэкIэ узэдэгущыIэным фэдэп тхыгъэкIэ узэдэгущыIэныр: жабзэм чIыпIабзэхэр щыбгъэфедэхэми мэхъI , къыбгурымыIоу укIэупчIэжьмэ, уздэгущыIэрэм къыбгуригъэIожьыщт, ау тхылъкIэ узэдэгущыIэмэ зэкIэми зэдаштэгъэ шапхъэхэр бгъэфедэнхэ фае, къагурымыIорэ къэIокIэ-тхакIэхэр хэмыгъахьэхэу. Ар аущтэу мыгъэпсыгъэмэ, уитхыгъэ зыфэгъэхьыгъэ цIыфхэм узыфаер агуIымыIонкIэ щынагъо.\nIэшъхьэмэфэ Даутэ зэхигъэуцогъэгъэ тхэкIэ шапхъэхэр адыгэ народым ыгъэфедэхэзэ илъэс пчъагъэм гъэсэныгъэм гъэхъэгъэ дэхэкIаехэр ышIыгъэх. А тхэкIэ шэпхъэ зэдаштагъэхэр агъэфедэзэ, адыгэхэм художественнэ литературэ шIагъо яIэ хъугъэ, научнэ IофшIагъэхэр къатыгъэх, публицистикэм зырагъэушъомбгъугъ, театри, радиуи, телевидениеми къащэгущыIэх, ублэпIэ, гурыт, апшъэрэ еджапIэхэм ащэлажьэх. А пстэумэ къагъэлъагъорэр, адыгэ тхылъыбзэр уцунымкIэ а тхэкIэ унашъоу аштэгъагъэм ииIуогъэшхо къызэрэкIуагъэр ары. Ау обществэм ищыIэныгъэ лъыкIуатэ къэс бзэми зэхъокIыныгъэхэр иIэхэу мэхъух, анахьэу лексикэм. Ащ фэдэ хэхъоныгъэхэр адыгабзэми фэхъугъэх. Ащ епхыгъ джы тилъэхъан адыгэ тхэкIэ шапхъэхэм ахэплъэжьынхэу, хэхъоныгъэу бзэм фэхъугъэм ифэшъошэ зэхъокIныгъэхэр фанIынэу тинаучнэ IофышIэхэр зыкIыпыхьагъэхэр. ЗэрэхъурэмкIэ, ар щыIэныгъэм къыгъэуцугъэ Iофышхоу щыт. Ащ изэшIохын пылъ IофышIэхэр шэпхъэ уцугъахэу щыIэхэм арыгъуазэхэзэ, тхылъыбзэм къыхэхъуагъэхэр къагъэунэфэны, а шэпхъэ зэлъашIэрэм пэшIуемыкIохэу, хахъо фашIын фае. Мы Iофыр зэшIозыхрэ IофышIэхэр ежь агу рихь-римыхьрэ закъомкIэ къекIуалIэхэ хъущтхэп, зыщыпсэурэ, зыщыщ чIыпIабзэхэр, ежь зэрэзэхагъэуцорэр агъэфедэу, шапхъэу къатынхэр тэрэзэп, емыкIу, адыгэ лъэпкъымкIэ зэрар. Ащ фэдэ гъэпсыкIэм адыгэ цIыф лъэпкъхэр зэриутэкIынхэ ылъэкIыщт, шэпхъэ уцугъахэм шIэныгъэ рызгъотыгъэхэм яшIэныгъэ ашIузэщикъощт, еджапIэхэм аIут кIэлэегъаджэхэри, ащеджэхэрэри Iоф хидзэщтых. ТикIэлэегъаджэмэ язакъоп орфографием ишапхъэмэ агъапэхэрэр, ахэр нахьыбэу гъэзетым къэтхэхэ нахь мышIэми. Адыгэ тхэкIэ шапхъэм егъэгумэкIых тиусакIохэри, тижурналистхэри, тиартистхэри, тинаучнэ IофышIэхэри, тимэкъу-мэщышIэ IофышIэхэри - зэкIэ адыгэ тхылъыбзэр шIу зылъэгъоу, гъунэ лъызыфхэрэр. Ащ фэдэу зэрэщытым ишыхьат тхэкIэ шэпхъэ проектхэу «Социалистическэ Адыгей»-м къыкиутыгъэхэм яхьылIагъэхэу цIыфыбэ къызэратхэри. Илъэс тIокIым къехъужьыгъэу адыгэ орфографием ипроектэу Бырысырым, Даурым, Шъаокъом зэхагъэуцуагъэм зэп-тIоп зэрэтегущыIагъэхэр, мыхъун ашIошIэу къыхэфагъэхэри авторхэм араIожьыгъэх, хэмытэу, ахэм гу зылъамытагъэ горэхэри къыхэкIыгъэхэми анаIэ тырарагъэдзэжьыгъ. Аужыпкъэрэм,Адыгэ хэку исполкомым зэхищэгъэгъэ орфографическэ комиссием хэтхэр \/ащ сэри сыхэт\/ аужыпкъэрэ едзыгъоу авторхэм къытыралъхьагъэм еджэжьхи, а едзыгъор августым и 15-м 1989-рэ илъэсым «Социалистическэ Адыгей»-м къыхиутынэу, цIыфхэр зэкIэ рагъэджэнхэу, комиссием рихъухьэгъагъ. Ащ ыпэкIэ, комис��ием и тхьаматэу МэщбэшIэ Исхьакъ зэкIэми, къариIогъагъ: нэпэмыкIэу орфографическэ шапхъэхэр зэхэзгъэуцуагъэ е илъэсым къыкIоцI зэхэзгъэуцон щыIэмэ тежэнышъ, къырахьылIэрэмэ анахь дэгъур къахэтхыщт ыIуи. Ари хъункIэ зэдашти, ежагъэх, ау зыми тхыгъахэу къытыгъагъэп ыкIи илъэсым къыкIоцIи къыгъэхьазэрыгъагъэп.\nПроектым иаужыпкъэрэ едзыгъор гъэзетым къыхиутынэу комиссием зештэм ыуж, ЗекIогъу Уцужьыкъо нэIосэгъэ-Iахьылыгъэ амалэу иIэхэр ыгъэфедэхи, къезытыгъэри тымышIэу, джыри илъэс пIалъэ зыгорэм къыритыгъэу зэхэтхыгъ. Ащ къыхэкIыкIэ, Iофыр зыми къымыIэтэу илъэсым ехъоу тежагъ. Зыми проект шъхьаф къытынэпщтын, уахътэу агъэнэфэгъагъэхэр бэ шIагъэу блэкIыгъэх зыфаIоным тегъэпсыхьагъэу,авторхэм комиссием рихъухьагъэр агъэцакIэу аIуи, япроект гъэзетым къыхрагъэутыгъ. А охътэ шъыпкъэм тефэу ЗекIогъум ипроекти «Адыгэ орфографиер нахьыпIу зэрэхъущтымкIэ шIэгьэн фаехэр» ышъхьэу брошюрэ шъхьафэу экземпляри 150-рэ хъурэр къыдэкIы.\nМы проектым нэIуасэ зыфэзыиIынхэу, тегущыIэщтхэмкIэ а пчъагъэри икъунгъэ, ау ащ ЗекIогъур ымыгъэразэу, гъэзетым къыхаIигъэутынэI редакторым реты. Зэрэадыгэ лъэпкъэу яхьылIэгъэ тхэкIэ шапхъэхэр редакторым ыштэнхэшъ къыхиутынхэр къыригъэкIугъэп, тегущыIагъэ щымыIэу, комиссиери хэмыплъагъэу. Ар аущтэу зэхъум, ЗекIогъум джыри «къыдэIэпэIагъэх»: орфографическэ комиссием хэтхэр аугъойхи «къыхэтыутын фае» къараIуагъ. Ау къэгущыIагъэхэм анахьыбэ дэдэм ЗекIогъум ипроект къыхэуутыным игъо мыхъугъэу ыкIи мэхьанэ хъатэ, адрэ проектэу къыхаутыгъэм шIокIэу, имыIэу аIуи зэбгырыкIыжьыгъэх. Ащ къымыубытхэу ЗекIогъум «къыдэIэпэIэхэрэм» ялIыгъэ, язэшIокI къагъэлъагъоу аIуи, проектыр гъэзетэу «Социалистическэ Адыгей»-м июным и 13-м 1990-рэ илъэсым къихьагъ. Проектыр брошюрэу къызыдэкIыгъэр мэзэ зыщыплъ нахьэ мыхъоу ары шъыпкъэр гъэзетым къыхырагъэутыгъ. Ар зэрар лыягъэу тэлъытэ, ау ащ изакъоп -ЗекIогъум къытырэ проектыр тхэкIэ шэпхъэ зэгъэзэфагъэу щытэп, ар илъэшъухьэгъэу гъэпсыгъэ, кIэлэегъаджэхэмкIи кIэлэеджакIохэмкIи гурыIогъуаеу бзэ хьылъэкIэ тхыгъэ. Параграфи 119-рэу ЗекIогъум къытырэм ащыщэу 80-м къехъурэр Бырысырым, Даурым, Шъаокъом япроектэу къыхаутыгъэм тефэх, орфографием хэмыхьэхэу орфэпием хэтын фаеу параграф зыщыплI хэт, тхэкIэ шапхъэ мыхъухэу, шапхъэ пшIынэу атемыфэуи параграф зытIущ хигъэхьагъ, адрэ проектым комиссиер тегущыIэ зэхъум хагъэкIыжьхэмэ нахьышIу зыфаIуи хагъэкIыжьыгъэхэу параграф зытIущ ежьым хигъэхьажьыгъ, адрэ параграфэу къэнэжьхэрэр скобкэмэ адэтэу апэрэ проектэу къыхаутыгъэм чIыпIэбзэ къэIуакIэх aIoy щыхагъэунэфыкIыгъэхэр ЗекIогъум скобкэмэ къадиххи, тхылъыбзэ шапхъэ фэдэу параграф шъхьафхэу къытыгъэх. Ахэри бжъэдыгъу чIыпIэбзэ закIэх. Ащ къикIырэр, ежь ЗекIогъум тхэкIэ унашъоу адыгэ народыр илъэс пчъагъэхэм зэрылажьэу, цIыфхэм зэдаштагъэу, яшIэныгъэ ылъапсэу щытыр зэриукъорэр ары, ежь ыгу рихь-римыхьмэ къатекIырэ екIолIакIэм тет��у е ежь зыщыщ чIыпIэмкIэ ыукъудыи пIоигьоу зэритхыгъэр ары.\nНаучнэ лъапсэу проектитIуми яIэр къызыщежьэрэр Iэшъхьзмэфэ Даутэ зэхигъэуцогъэгъэ шапхъэхэу унашъокIэ аштэгъагъэхэу ыпшъэкIэ зигугъу къэтиIыгъэр ары, ау проектмэ яавторхэм ар зэрагъэфедагъэр зэтекIы. Апэрэ проектыр зэхэзгъэуцуагъэхэм шэпхъэ шъхьаIэу цIыфхэм зэлъаштагъэхэр амыукъохэу, тхылъыбзэм кIэу къыхэхьагъэхэр шэпхъэ гъэнэфагьэ ашIызэ дэлэжьагъэх, ыужрэ проектыр зэхэзгъэуцуагъэм шэпхъэ уцугъахэхэу щытхэр ыукъозэ ешIы, ежь ичIыпIабзэ зэрэлъэпкъэу шапхъэкIэ аригъэштэн ыгу хэлъэI фэбанэ. Ащ фэдэ екIолIакIэр народым зэрэщытэу ыштэщтэп, IэпэIэгьу кIочIэшхохэр «къыгъотэу» мыхъущтыр кIоцIырафыгъэми. Ащ ишыхьатых а проектхэм яхьылIагъэхэу гъэзетым къыхиутыгъэ статьяхэри.\nМы статьям проектитIум язи, ящыкIэгъэ-ямыщыкIагъэхэм, сакъыщытегущыIэрэп, сыда пIомэ ахэр авторхэми мызэу-мытIоу ясIуагъэх, комиссиеми щытегущыIэхэ зэхъум шъхьаихыгъэу къыщысIогъагъэх. КъэсIуагъэмэ ащыщыбэхэр апэрэ проектыр зэхэзгъэуцуагъэмэ къыдалъытагъэх ыкIи зэрагъэтэрэзыжьыгъэм сезэгъыгъ. Джы тиадыгэ тхылъыбзэ изытеткIэ, Бырсырым, Даурым, Шъаокъом зэхагъэуцогъэ адыгэ орфографием ипроектэу къыхаутыгъэу цIыфхэр хъунэу зытегущыIэхэрэр унашъокIэ штэгъэным игъо хъугъэу сэлъытэ.\nСигущыIэ икIэухым, къыхаутыгъэ статья зытIу горэм къащатхырэм сакъыщыуцу сшIоигъу. АпэрэмкIэ, Хъут Казбек истатьяу «Iофгъошхомэ ащыщ» зыфиIоу «Социалистическэ Адыгей»-м маим и 18-м 1990 илъэсым къихьагъэр къызтегущыIэрэ «Iофыгъошхом» имыфэшъуашэу дысэу, гуаоу мыхъунхэр риIуалIэу къыхэкIы. Ащ мырэущтэу етхы: «Буквэхэм ацIэ зыщызэхагъэкIокIэгъэ орфографием ребгъэджэнхэ плъэкIыщтэп, рыбгъэсэхъуджэнхэ плъэкIыщт нахь...». Мыщ фэдэ гущыIэ мыщыухэр пIонри птхынри къекIурэп, авторхэм ямылажьэр ялэжьэ шъыпкъэу щытми. Бырсырми, Даурми, Шъаокъоми зы букви, зы макъи зэхагъэкIуакIэрэп, зытетым тетэу къатхы нахь.\nАвторхэм буквэу д-р, буквэу дз-м хагъэкIуакIэу еIошъ Хъутым ахэр егъэмысэх, ау ащ фэдэ зэхэгъэкIокIэгъэ Iоф хэтлъагъорэп проектэу тыкъызтегущыIэрэм. Мары ащ щатхырэр: «#7. Буквэхэу дд зэгъусэхэу атхы: 1. Д-кIэ къегъэжьэгъэ гущыIэпкъым бэ пчъагъэм иапэрэшъхьэ къэзгъэлъэгъорэ приставкэр зыгуахьэкIэ. Щысэхэр: къыд-дэкIон, къыд-дэIэпэIэн, къыд-дихьан. 2. Буквэхэу дз, дж зыфиIохэрэм апэкIэ бэ пчъагъэм иапэрэшъхьэ къэзгъэлъэгъорэ приставкэр щыт хъумэ. Щысэхэр: д-дзын, хэд-дзэн, д-джын \/егъапш диал.: ты-дзын, хэты-дзэн, ты-джын\/». ХэткIи нэфэн фае, авторхэм дз-ри, дж-ри, д-ри буквэ шъхьафхэу зэралъытэхэрэр, ау бгъэмысэхэ пшIоигъомэ, мы къэтхьыгъэ параграфым икъежьапIэкIэ\/» буквэхэу дд зэгъусэхэу атхы»\/ бгъэмысэнхэ плъэкIыщтых, Хъут Казбек зэрипIырэм фэдэу. Ау ащ фэдэ нIыкIэри, къыгурыIуакIэри емыкIу.\nПроектым иавторхэм апэрэ едзыгъоу къатыгъагъэм щыхагъэунэфыкIыгъагъ у-м пычыгъо къызщитрэм ащ ыуж ы-р щытэу птхын фаеу, ау ащ еджагъэхэри, комиссием щыщхэри езэгъыгъэхэп, арти джырэ проектым хэмытыжьэу къатыгъ.\nХъут Казбек джы ар щыкIагъэу проектым фелъэгъу. Тэ тишIошIыкIэ, у-м ыуж, пычыгъо къыгъэпсы хъумэ, ы-р птхынэу ищыкIагъэп. Ар къэIуакIэу иIэм епхыгъ, арышъ, ар орфоэпием иIоф. Орфографием ипшъэрылъэхэм къахахьэрэп. Джащ фэд пIоми хъущт I-р гущыIэхэу Ахьмэд, Абу, Асет зыфиIохэрэм апэ ибгъэуцонри, Юныс, Юсыф-мэ ачIыпIэ Иуныс, Иусыф птхынри. Проектым къызэрыщатырэр тхылъыбзэм зэрыхэхьагъэу, цIыфхэм зэлъаштагъэу, шэпхъэ уцугъэхэр ары. Ахэр джы зэпырыбгъэзэжьынхэр ищыкIагъэхэп. Инджылыбзэми, урысыбзэми, нэпэмыкIыбзэми зэратхырэмрэ къэIуакIэу яIэрэмкIэ зэтекIыхэу боу гущыIэхэр, макъэхэр къыхэфэх, ау ащ пае а бзэхэр къэралыгъо Iофхэр зэшIуахыным пае агъэфедэнхэм изэрар къакIорэп. Шъыпкъэ, щыIэх бзэ зырызхэр, гущыIэр къызэраIорэмрэ зэратхырэмрэ зэтефэхэу, гущыIэм пае грузинабзэр. Гъэзетым инэкIубгъохэм научнэ Iофыгъохэр ащызэшIопхыныр къинэу щыт нахь, тыкъызтегущыIэмэ тшIоигъор бэ.\nЯтIонэрэу сыкъызыщыуцумэ сшIоигъор ХъокIо Аслъан истатьяу «Титхабзэ орэкъабзэ» зыфиIоу гъэзетым июлым и 13-м 1990-рэ илъэсым къихьагъэр ары. Авторыр техническэ шIэныгъэхэмкIэ кандидат нахь мышIэми, дэхэкIаеу адыгэ тхылъыбзэ шапхъэхэм алъэплъэ, ахэр нахьышIу шIыгъэным ыгукIэ егъапэ. Ар Аслъан щытхъоу ыкIи гуапэу фэлъэгъугъэн фае. ХъокIо Аслъан анахь згъэгумэкIэу хигъэунэфыкIырэр нэпэмыкIыбзэмэ къахэкIхи адыгабзэм къыхэхьагъэ гущыIэхэм ятхыкI. Ар Iофыгъошхоу щыт, ау проектмэ яавторхэм а лъэныкъор къыдамылъытагъэу зэритхырэр тэрэзэп. Ахэм ар къыдамылъытагъэмэ, а парагрэфэу зигугъу къышIхэрэм къащатхыныеп. Зэрэщытыр, урысыбзэм ифэмэ-бжьымэхэр къытехьэхэзэ адыгэ тхылъыбзэр охътэ кIэкIыкIэ уцугъэ. Ащ къыхэкIэу интеIнациональнэ гущыIэхэри, урысыбзэ гущыIэ зырызхэри, гущыIэ зэпхыгъэ хьэзэрхэри адыгабзэм къыхэхьагъэх, ахэм цIыфхэр ясагъэх. Ащ фэдэу адыгэ тхылъыбзэм хэтхэм бзэр агъэкIодынкIэ щынагъо щыIэп. Бзэ пстэуми ащ фэдэ амалхэр агъэфедэх, ау грамматикэм ахэр бзэм щыщым фэдэу егъэпсых. Титхылъыбзэ уцу зэхъум тхакIохэм къахэкIыщтгъэх, гущыIэ пстэури адыгабзэкIэ къэIогъэн фае зыIощтгъэхэр, ау ар бзэми цIыфми аштагъэп. Сыд фэдэрэбзи ежь ибзэ хабзэхэм атетэу хэхъоныгъэ лексикэмкIэ ешIы нахь, зыгорэм ишIоигъоныгъэкIэ, искусственэ зыфаIорэм фэдэу, бгъэпсын плъэкIыщтэп. Арышъ, адыгэ орфографием ишапхъэхэр зэблэтхъуным тыпышъумыгъэлъэу,щыIэм тэрэзэу тырыжъугъэлажь.\nАдыгэ бзэхабзэ (грамматикэ)[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nАдыгэ литературэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\n- Андрыхъое Хъусен\n- Бэгъ Нурбый\n- Бэрэтэрэ Хьамид\n- ГутIэ Санят\n- Жэнэ Къырымыз\n- Кощбэе Пщымаф\n- Къоджэ Руслъанид\n- Къуекъо Налбый\n- КъумпIыл Къадырбэч\n- Кlэрэщэ Тембот\n- КIэсэбэжъ Къэплъан\n- КIубэ Щэбан\n- Лъэустэн Юсыф\n- Мамый Ерэджыб\n- Мэрэтыкъо Фехми\n- МэщбэшIэ Исхьакъ\n- Нэхэе Руслъан\n- Пэнэшъу Сэфэр\n- Пэрэныкъо Мурат\n- Теуцожь Цыгъу\n- Хъунэго Саид\n- Хъурым Хъусен\n- ХьадэгъэлIэ Аскэр\n- Хьакурынэ Ларис\n- Хьаткъо Ахьмэд\n- Цэй Ибрахьим\n- Цуекъо Джахьфар\n- Цуекъо Юныс\n- Шъхьаплъэкъо Хьис\n- ШэуджэнцIыкIу Алый\n- Iэшъынэ Хьазрэт\nЯплъ[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nЕпхыгъэ зэпыщэхэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\n- Adyghe alphabet\n- Adyghe Sample at Language Museum\n- Ethnologue: Adyghe\n- Learning Adyghe resource\n- ~АДЫГЭБЗЭ~ADIGEBZE\n- Адыгэбзэ\nNorthwest Caucasian бзэхэр","id":"<urn:uuid:f047f30d-546d-4ba8-b3fc-b2af53471aeb>","dump":"CC-MAIN-2018-47","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9A%D3%80%D0%B0%D1%85_%D0%90%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B0%D0%B1%D0%B7%D1%8D","date":"2018-11-19T05:37:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-47\/segments\/1542039745281.79\/warc\/CC-MAIN-20181119043725-20181119065725-00483.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6300094724,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":31,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6300094723701477, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3696082830429077}","num_words":6993,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.011,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.628,"perplexity_score":1328.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КЪЭХУТАПХЪЭ ЛЭЖЬЫГЪЭ\nЗыфlэгъувауэ Адыгэбзэ зэгъэщlэн -- егъэщlэн\nPROJE ÇALIŞMASI\nYAPILANDIRICI ADIGE DİLİ ÖĞRENİMİ - ÖĞRETİMİ\nЗэгъэщlэн егъэщlэныр зэрырикlунур\n1-- Зытелэжьыхьыпхъэм хьэзыр ехъулlэн.\n2 -- Зытелэжьыхьыпхъэр гурыlуэгъуэ ещlэкlын.\n3 -- Тхыгъэм еджэурэ зэгъэщlэн.\n4 -- Уи гурылъхэр къэlуэтэн.\n5 -- Къыхэдгурlукlахэм хэплъэжын.\n6 -- Гурыlуэгъуэ хъуарэ мыхъуарэ гъэунэхун.\nÖğrenim öğretim süreci\n1-- Üzerinde çalışılacak konuya hazırlanmak\n2 -- Üzerinde çalışılacak konuyu anlaşılır kılmak\n3 -- Metni okuyarak öğrenmek\n4 -- Düşüncelerini açıklamak\n5 -- Kazanımları gözden geçirmek\n6 -- Amaca ulaşılıp ulaşılmadığının değerlendirilmesi.\nМы зигугъу тщlахэм лъэlэсын щхьэк!э\n1 -- Тхыгъэм еджэн.\n2 -- Тхыгъэр тхын.\n3 -- Еджэм щlэдэlукlын.\n4 -- Узэджар къэупсэлъыжын.\n5 -- Зэджапхъэм хуэунэтlауэ нэрылъагъу гуэрхэр утуку къилъхьэн.\nSüreci gerçekleştirmek için\n1- Metni okumak\n3- Okuyanı dinlemek\n4- Okuduğunu anlatmak\n5- Metne uygun görseller ortaya koymak.\nДи Унагъуэр, Ди Уэрамыр, Ди Хьэблэр\nДи унагъуэр дывгъэцlыху. Унагъуэм исхэм япэ лъандэрэ трагъэха\nсурэтхэр зэвгъэзахуэурэ гурыфlыгъуэ хэплъэгъуэхэр зыхэфлъхьэ.\nФи унэ куомпитур ( щlэныгъэ гъэлъагъуэ ) щlэту щытмэ aбыи фи\nунагъуэм щlэсхэм я сурэтхэр дахэурэ щызхэфлъхьэ.\nФи унагъуэм исхэм я цlэхэр къифтхыкl. Фи унэгъуэцlэр а\nкифтхыкlахэм пывгъэувэ.\nФы сабийгъуэм фтраха сурэтхэм феплъыж. Фи анэ фи адэр\nкъызэрфхущытахэр фигу къэвгъэкlыжи къэфlуэтэж.\nСи Нанэ Дахэ\nДи псыхъуэ сыщlэдэlукlмэ\nУи макъыр къызэхызохыр.\nЩlыгу бэрабэм и пщlащэр\nУэр щхьэкlэ къызоlущащэ.\nСи нанау си нанэ дахэ\nДунейри схубогъэдахэ\nНасыпыр уэ къызэптащ\nДунейри уэ схухэпхащ.\nГущlэгъуыныгъэ уэ пхэлъым\nЦlыхуыгъэм сыхуеузэнщlыр\nДэхагъэу уэ уигум илъым\nДунейри къегъэщlэращlэ\nВагъуэхэм ухызолъагъуэ\nДи губгъуэм сэ узолъагъуэ\nУи жьауэ сыщlэт зэпыту\nУи наlэ къыстыбогъэтыр.\nДэжьу\nХьойра хьойра хьорира\nХьойра хьойра хьорира си нанэ дахэ\nСи нанэ си нанэ си нанэ си нанэ\nСи нанэ дахэ.\nМы усэр гукlэ зэгъэщlапхъэщ. Уэрэду и жыlэкlэри зэвгъащlэ.\nЗырыз зырызу, гуп гупууи къыжыфlэ.\nФыщыцlыкlум фи анэм сытхэр къывжиlэурэ фигъэудыlуами фигу къэвгъэкlыж\nСэ си нанэ сигъэгуфlэн щхьэкlэ къызжи!эу щытар нывжесlэжынщ.\nПхъащхьэ мыщхьэр мэщащэ.\nЩауэ цlыкlухэр мэщыпэ.\nlэкlэпыlэр къыщанэ.\nДадэ макlуэри мэшынэ\nСи щlалэр макlуэри къехьыжыр.\nСэ си нанэ мыр къызжиlэти сигъэгуфlэт. Фэри къывжаlахэр\nфигу къэвгъэкlыж.\nМы усэ дахэми фыкъеджэ.\nУхъу Цlыху Щхьэпэ\nЛэу пщlыркъэ, си щlалэ нагъуэ,\nДанагъуэр уэ къошэкlащ.\nУи гущэр щабэщ, тыншыгъуэщ,\nМазэгъуэ жэщри мамырщ.\nМазэщlэу ухызолъагъуэр\nКъэдабэ щхьэнтэу пщlэдзам.\nПщыхьэщхьэ мазэм и нурым\nДи lуащхьэмахуэ полыд.\nЛэу пщlыркъэ, си щlалэ нагъуэ,\nУэ насып вагъуэу уолыд.\nЖэманшэрыкъыр пхузопlыр,\nУэ цlыху щхьэхуиту укъохъу.\nЛэу пщlыркъэ си щlалэ нагъуэ,\nАндемыркъану къытхуэхъу.\nДи инжыдж цlыкlум и макъым\nМамыру къуажэр дожей.\nЛэу щlыи си щlалэ нагъуэ,\nПщlыхь lэфlхэр плъагъуурэ жей.\nУхъу гъащlэ мамырым хуэщхьэпэ,\nЛъэпкъ хабзэ- нэмысым хуэпэж.\nЛlыгъэр цlыхугъэр зи плъапlэ\nЗи лъэкlыныгъэр зыщlэт.\nХьэкъун Исуф\nЦlыхухэр я закъуэу псэукъым. Цlыхухэр я закъуэу щlэмыпсэум\nфыщlэгупсысыкl.\nЦlыхумрэ Цlуху зыхэтхэмрэ\nТхыгъэм и щхьэфlэщыгъэцlэр -- Цlыхухэр Зэрызыхэт Хабзэхэр\nТхыгъэм и лlэужьыгъуэр -- Щlэныгъэ тхыгъэ.\nЗытепсэлъыхъыр -- Хабзэу убзыхуахэр\nЗэрытелэжьыпхъэ гъуэгуанэхэр -- Гупсысэхэр утыку илъхьэн\nУпщlэхэр къэгъувын джеуап зэгъэпэщыжын.\nЦlыхухэм я к!элъыплъын, Дэплъагъухэр къэ!уэтэжын.\nЖьэрыlуатэу къэупсэлъын.\nlэмэпсымэ лlэужьыгъуэхэр -- Хэзгъэгъуазэ гъуэгу гъэлъагъуэхэр\nlэщlагъэ тхуэхъупхъэхэр -- Адыгэбзэр гурыlуэгъуэу къэупсэлъын\n-- Цlыхухэр зэпсалъэурэ зэрзыгурыlуэр нахуэ къэщlын.\nİnsan ve toplum\nMetnin başlığı-Toplum kuralları\nMetin türü ------ Bilgilendirici metin\nİçerik ------------ Görgü kuralları\nÇalışma yöntemleri: Düşünceleri ortaya koymak, Soru ve cevaplar oluşturmak, Gözlemlemek ve gözlem sonuçlarını anlatma\nAnlatım\nAraç ve gereçler : Uyarı levhaları\nKazanımımız olacak beceriler : Adıgeceyi doğru ve etkili konuşmak\nİnsanların konuşarak iletişim kurduklarının farkına varmak.\nЦlыхухэр Зэрызыхэт Хабзэхэр\nСэ сыщlалэ цlыкlущ, нэмыщl цlыхухэм я гъусэу сащыдэпсэукlэ зы хабзэм\nсытетын зэрыхуейри сощlэ.\nДи унэм си анэм си адэм си къуэшым зыхэтлъхьапхъэу хабзэхэр дызэри!эр\nсощlэ.Сэ пщэдджыжьым жьыlуэу сыкъотэджри еджапlэм сокlуэ.\nНэмыщl цlыхухэм пщlэ яхузощl. Щlэхуу нэмыщl цlыхухэм сащlэдэlукlкъым.\nСэ къызэпсалъэхэм я псалъэр зыпызупщlкъым, я псэлъэн яуха иужь сопсалъэ.\nНэхъыжьхэм къызжаlэхэм сакъу содаlуэ. Абыхэм сэр нэхърэ нэхъ куэд я нэгу\nщlэкlащ. Нэмыщlхэм я тхылъ я тхылъылъэхэм ямыщlэу сахэплъэкъым.\nя lэмэпсымэхэр зесхьэкъым.\nСи пэщыр къэбзэ лъабзэу, узэдауэ зытызоlыгъэ. Си адэм си анэм унэр\nщыгъэкъабзэкlэ садоlэпыкъу. Си анэм имыщlэу телефонымкlэ сыпсалъэкъым.\nЩхьэусыгъуэ имыlэу ауэлъауэ сщlыкъым. Унэм топ сыщыджэгукъым.\nРадйо телевизйоным я макъхэр ину lусхыу ди гъунэгъу жэрэгъухэм\nящхьэр сыудэгукъым.\nСинемам тиятром сыкlуэм сагъэлъэгъуа щlыпlэм сотlыс. Гъэлъагъуэр\nщекlуэкlым сышхэу сыпсалъэу сызбгъэдэсхэм ягу згъэбампlэкъым.\nГъуэгухэм къыщыщыскlухькlэ сlыгъ зыгуэрхэр уэрамхэм дэздзэу\nзгъэуфlейкъым. Къэкlыгъэхэм емкlун зыгуэрхэр есщlылlэкъым. Абыхэми псэ\nзраlутыр сощlэ.\nДи уэрамыр псоми я уэраму зэрыщытыр сощlэ. Псоми сэр хуэдэу\nуэрамхэр ди щlыгур къэбзэлъабзэу зытыраlыгъэным хуэсакъыну согугъэ.\nToplum Kuralları\nBen küçük bir çocuğum, diğer insanlarla bir arada yaşarken bazı kurallara uymam gerektiğini biliyorum. Diğer insanlara saygı gösteriyorum.Gizlice başkaların konuşmalarını dinlemem.Benimle konuşanların sözlerini kesmiyorum, konuşmaları bitince konuşuyorum. Büyüklerimi dikkatli dinliyorum. Onlar benden daha deneyimli. Başkaların kitap ve çantalarına izinsiz bakmıyorum, eşyalarını kullanmıyorum. Odamı temiz ve düzenli tutuyorum. Annem babam evi temizlerlerken onlara yardım ediyorum. Annemden habersiz telefoda konuşmuyorum Lüzumsuz yere gürültü yapmıyorum. Evde top oynamıyorum. Radyo televizyonun sesini fazla açıp komşuları rahatsız etmiyorum Sinemaya tiyatroya gidersem gösterilen yere oturuyorum. Gösteri süresince birşeyler yiyerek, konuşarak çevremdekileri rahatsız etmiyorum. Sokaklarda dolaşırken elimdeki şeyleri sokağa atıp kirletmiyorum Sokağımızın herkesin olduğunu biliyorum. Herkesin benim gibi sokakları çevreyi temiz tutmaya özen göstereceklerine inanıyorum.\n---------------------------------------------------------------------\nСэ Мазэ Дэслъэгъуахэр.\nMaze ile ilgili gözlemlerim.\nИ пэщыбжэм инышхуэу тхылъымпlэм тхыгъэ инышхуэкlэ тритхауэ къыпилъащ.\nOdasının kapısına büyükçe bir kağıda büyükçe yazı ile yazıp astığı.\nБЖЭМ ФЫКЪЫТЕМЫУlЭУ ФЫКЪЫЩlЭМЫХЬЭ.\nKAPIYI ÇALMADAN GİRMEYİN\nИ пэщыми мыр пилъауэ пылъу слъэгъущ.\nOdasına bunu astığını asılı olarak gördüm.\nСЭ ХУИТ СЫМЫЩlАР СИ lМЭПСЫМЭХЭМ ИРЕМlУСЭ\nBENDEN İZİNSİZ KİMSE EŞYALARIMA ELLEMESİN\nЩЭХУУ УЗЭРЫПСАЛЪЭМ ЩХЬЭКlЭ ФlЫЩlЭ ПХУЗОЩl\nSESSİZ KONUŞTUĞUNUZ İÇİN SİZİ DEĞERLİ ADDEDİYORUM\n-----------------------------------------------------------------------\n-- Фэри фи унэм фыритетыну щывубзыхуа хабзэхэр къэфlуатэ.\n-- Хабзэ , щlыхъ псалъэхэм сыт къигъэлъагъуэми зэвгъащlэ.\n-- Мы тхыгъэм фымыщlэу хэт псалъэхэр къыхэфтхыкl.\n-- Зыгуэр къыщеджэкlэ фыщlэдэlукl. Гурыхуэу фыкъеджэ.\n-- Зытетыпхъэ хабзэ къигъэлъагъуэу гъуэгу гъэлъагъуэу фщlэхэр къэфlуатэ.\nКъэвгъэлъагъуэ.\n-- Мы тхыгъэм хэт щlалэ цlыкlур дахуэдэу къыфщыхъуами къэфlуатэ?\n--- Siz de evinizde uymak için belirlediğiniz kuralları anlatın\n--- Kural ve saygı sözcüklerinin anlamını öğrenin\n--- Bu metinde anlamını bilmediğiniz sözcükleri çıkarıp yazın\n--- Birisi okurken dikkatli dinleyin. Anlaşılır şekilde okuyun\n--- Uyulması gereken kuralları belirten bildiğiniz uyarı levhalarını söyleyin gösterin\n--- Bu metindeki çocuk sizce nasıl bir çocuktur?","id":"<urn:uuid:f1ecc814-8e0f-483d-8499-daa6f2eaa189>","dump":"CC-MAIN-2018-47","url":"http:\/\/cerkesya.org\/kafkasya\/dil\/adigece-dersler\/item\/3648-adigece-ders-no-20","date":"2018-11-13T05:11:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-47\/segments\/1542039741219.9\/warc\/CC-MAIN-20181113041552-20181113063552-00314.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6567510366,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":9,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6567510366439819, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3154996931552887, \"xmf_Geor_score\": 0.016491521149873734}","num_words":2762,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.002,"special_characters_ratio":0.193,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.737,"perplexity_score":9743.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хьэм иIухыжьын аухы\n\n\nПстэумкIи бжыхьэсэ гектар 98114,7-рэ Адыгеим ичIыгулэжьхэм халъхьагъэу мыгъэ Iуахыжьынэу щыт. Нахьыбэр коцы, ар гектар 87529-м ехъу, хьэр 9996-рэ мэхъу, тритикале гектар 589-рэ яI ыкIи рапсэу 4447-рэ апхъыгъ.\nАР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ мэкъуогъум и 21-м тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, бжыхьэсэ хьэм иIожьын тичIыгулэжьхэм гъунэм рафылIагъ, процент 90-р Iуахыжьыгъ, пстэумкIи гектар 8993-рэ ар мэхъу. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 42,7-рэ къырахы, тонн 38432-рэ аугъоижьыгъах.\nХьэм иIожьынкIэ Шэуджэн районыр апэ ит. ПстэумкIи гектар 2110-у ащ щыхалъхьэгъагъэр Iуахыжьыгъах. ГурытымкIэ зы гектарым центнер 41-рэ къырахыгъ, пстэумкIи тонн 8651-рэ аугъ��ижьыгъ. Мы районым рапсыри щыIуахыжьы. Гектар 335-у апхъыгъагъэм щыщэу 50-р аIожьыгъ. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 20 къырахыжьы. Коц гектар 14590-у халъхьагъэри къэхъугъ, иIухыжьын рагъэжьэщт.\nКощхьэблэ районыр ащ ыуж къекIы. Хьэ гектар 1700-у ащ щапхъыгъагъэм щыщэу 1600-р аIожьыгъах. Ащ ихъызмэтшIапIэхэм зы гектарым гурытымкIэ центнер 46,2-рэ къырахыжьы, тонн 7392-рэ аугъоижьыгъах. Джащ фэдэу рапсыр гектар 586-мэ атырапхъэгъагъ, 193-рэ аIожьыгъах. Зы гектарым гурытымкIэ центнер 16,5-рэ къырахыжьызэ тонн 318-рэ аугъоижьыгъ.\nХьэр анахьыбэу мы уахътэм къэзыхыжьырэр Красногвардейскэ районым ичIыгулэжьхэр ары. Ахэм пстэумкIи гектар 2034-рэ апхъыгъагъ, 1894-р аIожьыгъах. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 48,1-рэ къырахы, тонн 9106-рэ аугъоижьыгъ. Джэджэ районым ичIыгулэжьхэри адрэхэм бэкIэ ауж къинэхэрэп. Ахэм бжыхьэсэ хьэу гектар 1632-рэ апхъыгъагъ, 1477-р аIожьыгъах. Зы гектарым гурытымкIэ центнер 45,1-рэ къырахыжьызэ, тон 6663-рэ аугъожьыгъ.\nДжащ фэдэу бжыхьэсэ коцым иIожьын Красногвардейскэ ыкIи Теуцожь районхэм ащырагъэжьагъ. Красногвардейскэ райо-ным ихъызмэтшIапIэхэм пстэумкIи гектар 14316-рэ мэхъу халъхьагъэр. Ащ щыщэу 402-р аIожьыгъ. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 52-рэ къырахы, тонн 2090-рэ аугъоижьыгъ. Теуцожь районым ичIыгулэжьхэм коцэу апхъыгъэр нахь макI, гектар 8642-рэ мэхъу. Ащ щыщэу 130-р ары аIожьыгъэр. ГурытымкIэ зы гектарым къырахырэр центнер 40,8-рэ.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:59d442a6-0073-4645-a8a6-0b07a5f26ebf>","dump":"CC-MAIN-2018-51","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%85%D1%8C%D1%8D%D0%BC-%D0%B8i%D1%83%D1%85%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD-%D0%B0%D1%83%D1%85%D1%8B\/","date":"2018-12-11T22:09:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-51\/segments\/1544376823705.4\/warc\/CC-MAIN-20181211215732-20181212001232-00492.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6466532946,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6466532945632935, \"kbd_Cyrl_score\": 0.34915077686309814}","num_words":625,"character_repetition_ratio":0.098,"word_repetition_ratio":0.195,"special_characters_ratio":0.237,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.674,"perplexity_score":4373.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"УДК 82. 0(470.621)\nББК 82.3(2=Адыг)\nЧ - 17\nЧамоков Т. Н.\nДоктор филологических наук, профессор кафедры русской филологии Адыгейского государственного университета, e-mail: firstname.lastname@example.org\nХачемизова М.Н.\nДоктор филологических наук, профессор кафедры адыгейской филологии Адыгейского государственного университета, e-mail: email@example.com\nАрхаический атрибут в системе фантастических образов в адыгском героическом эпосе «Нарты»\n(Рецензирована)\nАннотация:\nРассматриваются связи фантастических образов адыгского героического эпоса «Нартхэр» с историко-генетическими реалиями древности, в частности, с архаической атрибутикой древнемеотского периода (VIII—VII вв. до н. э), совпадающего с киммерийской эпохой — временем формирования основного ядра нартского эпоса. В качестве исходного материала взят нартские легенды о борьбе с великанами, о единоборстве Саусэрыкъо с Тотрешем, предания «Нарт Кожеуб», «Нарт Колес» и др. Установлена связь архаической атрибутики нартского эпоса с данными археологии и этнографии, касающимися эпохи бронзы и раннего железного века, отраженной в нартских преданиях и пшинатлях адыгов.\nКлючевые слова:\nИсторические напластования архаических атрибутов, археология и нартский эпос, этническая атрибуция эпоса, историко-этнографические основы фантастических образов, нартских имен и названий.\nChamokov T. N.\nDoctor of Philology, Professor of Russian Philology Department, Adyghe State University, email: firstname.lastname@example.org\nKhachemizova M. N.\nDoctor of Philology, Professor of Adyghean Philology Department, Adyghe State University, e-mail: email@example.com\nArchaic attribute in a system of fantastic images in the Adyghean heroic epos «Nart»\nAbstract:\nThe paper describes relations of fantastic images of the Adyghean heroic epos «Nartkher» to historical and genetic realities of an antiquity, in particular, to archaic attributes of the Ancient Meot period (the 8th - 7th centuries BC), coinciding with a Cimmerian Era — time of formation of the main core of the Nart epos. The Nart legends about fight against giants, about Sauseryko's single combat with Totresh; and «Nart Kozheub», «Nart Koles», etc. were taken as an initial material. A link is established between the archaic attributes of the Nart epos and the archeology and ethnography data concerning the Era of Bronze and the early Iron Age, reflected in Nart legends and Adyghean pshinatles.\nKeywords:\nHistorical stratification of archaic attributes, archeology and Nart epos, ethnic attribution of the epos, historical and ethnographic bases of fantastic images and Nart names.\nАдыгэ л1ыхъужъ эпосым и1оры1уатэхэм, ипщыналъэхэм ахэт артефактхэм, ц1эхэм, 1эшэ-шъуашэхэм, шы 1эмэ-псымэхэм, къэк1ырац1эхэм ык1и нэмык1ыбэхэм игъэк1отыгъэу апэ къатегущы1агъэр зэлъаш1эрэ ш1эныгъэлэжьышхоу ХьадэгъэлЬ Аскэр ары [1]. Мыщ итхыгъэхэр зэрэдунаеу щызэлъаш1эх. Ау щытми, джы къызнэсыгъэми илъэс мин пчъагъэкЬэ узэкЫэбэжьымэ къежьэгъэ гущы1эхэу непи дгъэфедэхэрэм къарык1ыхэрэр зэряпэсыгъэу тэш1эх тіон тлъэк1ыщтэп, еплъык1эу щы1эхэр вариантхэу, пэш^рыгъэшъхэу щытых. Ахэмэ научнэ лъапсэ я1эу уатегущы1эныр 1эш1эхэп. Гущы1эм пае, бзэм ылъач1э щыщхэу «адыгэ», «тхьэ», «нарт» зыфи1охэрэми ек1ол1эк1э зэфэшъхьафхэр афыря1эу ш1эныгъэлэжьхэм зэхафых, шіоші гъэшЬэгъонхэр къыра1уал1эх, ау, зэрэтш1ош1ырэмк1э, ахэри шъыпкъап1эм пэчыжьэх. Гущы1эм пае, гущы1эу «нартыр» «нэр птыным», нэм епхьыл1эныр шъыпкъэм пэчыжьэу тэ къытш1ош1ы. Нахь екіоу къытш1ош1ы мыщ фэдэ вариантыр: имэхьанэк1э «предки» — «тыкъызтек1ыгъэ нымрэ тымрэ» къырагъэкЬэу щытыгъэ гущы1 піон плъэк1ыщт лъэхъаным икъэ1уак1э зэблэхъугъэ хъугъэу.\nМыщ нэмык1эу еплъык1и щы1эн ылъэк1ыщт. Темыр Кавказым ижъык1э щыпсэущтыгъэ лъэпкъхэр илъэс мин пчъагъэк1э узэк1э1эбэжьымэ Индием къик1ыхи мыщ къэкощыжьагъэхэу зы1охэрэм яш1ош1хэм зафэбгъазэмэ, (П. К. Услар, Ф. А. Щербина) гуцэфэ гъэш1эгъонхэр уагъэш1ы. Ижъырэ эпическэ усыгъэу «Ведхэм» зэрэхэтымк1э, машіор апэу ц1ыфхэм къафэзыхьыгъэм зэреджагъэхэр Прамата, мыщ епхыгъэу ылъытэщтыгъ Ф. А. Щербина гущы1эу Прометей зыфи1орэри (еплъ ащ итхылъэу «История Кубанского казачьего войска. Т.\n1.— Екатеринодар, 1910). Адыгэ лъэпкъыр къызытек1ыгъэр зэгорэм Индием щыпсэущтыгъэ ц1ыфхэу Темыр Кавказым къэкощыжьыгъагъэхэр арэу плъытэмэ, гущы1эу «нартри» (еплъ: Прамата — Прометей — Нарт) ахэм къыздахьын алъэк1ыщтыгъэу уегуцэфэн плъэк1ыщт. Ащ фэд ижъырэ лъэпсэшхо зи1э гущы1эу Тхьэ зыфи1орэри; икъэ1уак1эк1и имэхьанэк1и мыщи Индием иц1ыф лъэпкъхэм абзэ хэк1ып1э щигъотыгъэу тегуцафэ. «Адыгэ тхьабэ динымрэ тхьац1эхэмрэ» ышъхьэу бзэмк1э ш1эныгъэлэжьэу Бырсыр Батырбый 2006-рэ илъэсым журналэу «Псалъэм» ия 3(6)-рэ къыдэйыгъо къыдигъэхьагъ статья гъэшЬэгъон материалык1эхэр щыгъэфедагъэхэу [2: 33 - 37].\nНарт тхыдэхэм, адыгэ пшысэхэм афэдэу, «:къэугупшысыгъэ» образэу тызэплъыхэрэр бэрэ къахэфэх. Ахэмэ зэу ащыщых Мэзл1эныкъор (Лесной человек), испхэр (карликхэр). ГъэшЬэгъоныр, иныжъхэри, мэзл1эныкъохэри, испхэри ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм яфольклор мызэу-мыт1оу къызэрахафэхэрэр ары. Зэрэхъурэмк1э, мыхэр щыЬгъэ шъыпкъэх, зылъэгъугъэхэри мак1эп, ау тэ къыднэсыжьыгъэп ахэр. 1оры1уатэм иамалхэмк1э ахэр пшысэ\n— «къэугупшысыгъэу» тэ къыднэсыжьыгъэх. Нарт эпосым иархаичнэ циклэхэм ахэм яобразхэр къытлъагъэ1эсыжьынхэ алъэк1ыгъ. Нартхэр иныжъхэм зэратек1охэрэр ахэтэлъагъох архаичнэ циклэхэм ащыщхэу мыщ фэдэ тхыдэхэм: «Саусырыкъо машіор къызэрихьыгъэр», «Ерыгун», «Жэмару», «Лъэмгъэн — Иныжъыук1», «Нарт Жъэмдыужъыр», «Инымыкъу» ык1и нэмык1хэр. Лъэхъан чыжьэ дэдэхэм яхъугъэ-ш1агъэхэр, япкъыгъо зэфэшъхьафхэр, яхэбзэ-бзыпхъэхэр нарт эпосым икъежьап1э лъапсэ фэхъугъэхэу урагъэгупшысэ.\nАдыгэ пшысэхэм, тхыдэхэм къахэфэрэ ц1ыф лъэпкъхэм, псэушъхьэхэм, пкъыгъохэм нарт къэбархэмрэ ык1и пщыналъэхэмрэ бэрэ тащы1ок1э. Лъэхъан бэдэдэк1э, илъэс мин пчъагъэк1э, узэк1э1эбэжьымэ ахэр къызэрежьагъэхэр ахэм къаушыхьаты. Гущы1эм пае, нарт 1ащэмэз иныжъэу янэ зыхьыгъэм лъыхъузэ Гъоч1эсыр ыпэ къифагъ ык1и зыдэк1ощт лъэныкъор къыригъэлъэгъугъ. Хэта мыщ дэжьым Гъоч1эсыр? Зэрэтш1ош1ырэмк1э, ар апэрэ ц1ыфхэу къушъхьэм щыпсэущтыгъэхэм ащыщ піон плъэк1ыщт. Ахэр мэзым хэсыщтыгъэх, гъочЬгъхэм ач1эсыщтыгъэх, зэхэтхэу шак1ощтыгъэх, шъом ахэш1ык1ыгъэ техъохэр ящыгъыныгъэх, к1оч1эшхо ахэлъыгъ.\nДжащ фэдэу 1ащэмэз зэзэорэ Иныжъыми ц1ыф нэшанэхэр къыхэфэх, изекіуакіи, изэуак1и ц1ыфым фэд, ау ар мэхъаджэ, ины, к1оч1эшху, ыжэ удафэмэ зи римыгъа1оу уишхыщт. Къин мыгъуаек1э 1ащэмэз ащ текіо, еук1ы, лъэу къык1эчъырэр псыхъожъыеу мачъэ... Мы нарт тхыдэм ыкIи нэпэмыкI нарт къэбархэм къахэфэрэ Иныжъхэр пшысэ образхэу къэугупшысыгъэхэу ары тэ зэкIэми тызэреплъырэр. Ау нахь куоу тарихъым «зебгъэчъэхмэ»\nлъэныкъо гъэш1эгъонхэм уа1ок1э. Axэм зэу ащыщых Иныжъхэм яобразхэм щы1эныгъэ лъапсэу я1эн алъэк1ыщтыри. Я ХХ-рэ л1эш1эгъум дунэе арехологием мызэу-мыт1оу къы1эк1эхьагъэх пкъыгъо гъэш1эгъонхэр. Axэм зэу ащыщых ц1ыф хьадэ-къупшъхьэхэу Aляскэ, Aзие благъэм, Индием, Aфрикэм къащыч1ат1ыгъэхэр. A къупшъхьэхэр зиегъэ ц1ыфхэр ин дэдагъэх: метрих - метрий ахэм ялъэгэгъагъ, ахэр к1оч1эшхуагъэх,\nбэшхыщтыгъэх, зыдэ1эбаехэк1э чъыг шъхьапэм нэсыщтыгъэх, мыжъосынышхохэр агъэкощыщтыгъэх. Aрxеолог-шIэныгъэлэжьxэм зэралъытэрэмк1э, а ц1ыф ин дэдэхэм емынэ узэу къяол1агъэм япчъагъэ мак1э ыш1ыгъагъэх. Къынэужым ц1ыф лъэпкъ ц1ык1оу дунаим нахьыбэ щыхъугъэхэм ахэр аук1ыгъэх. Джар як1одык1эу ц1ыф инхэр дунаим ехыжьыгъэх. Aр зыхъугъэр илъэс миллионитіум къехъугъэу зы1орэ ш1эныгъэлэжьхэр щы1эх.\nЯ ХХ-рэ л1эш1эгъум археологием къы1эк1эхьэгъэ материалхэм нарт эпосым къыхэфэрэ пкъыгъохэр, 1эшэ-шъуашэхэр, джэрзым ык1и гъуч1ым ахэш1ык1ыгъэ артефактыхэр бэ дэдэу къахэфэх; илъэс минип1лым къехъук1э узэк1э1эбэжьымэ Темыр Кавказым щыпсэущтыгъэ ц1ыфхэм агъэфедэщтыгъэ пкъыгъох, 1ашэх, 1эмэ-псымэх ахэр. Мыекъопэ 1ошъхьашхоу Ошъад, псыхъохэу Шъхьэгуащэ, Лабэ, Фарзэ, Псэкъупсэ, Пщыщэ, Улэ янэпкъхэм апэмычыжьэхэу ащат1ыгъэ 1уашъхьэхэм ижъым ижъыжьым иартефактэу къач1ахыгъэхэр зэк1 піоми хъунэу нарт тхыдэхэм къахэфэх. Aщ зэу къеушыхьаты мы ч1ып1эу, псыхъохэу зигугъу къэтш1ыгъэхэм тыкъызтек1ыгъэ лъэпкъэу «нартхэк1э» зэджагъэхэр зэращыпсэущтыгъэхэр. Пэтэрэз ятэ ылъ ыш1эжьызэ Марыкъо зыщиук1ыгъэ Басэ губгъор псыхъохэу Уарпырэ Шъхьэгуащэрэ азыфагу илъ шъолъырышхор ары. Гумэ Губгъоу эпосым къыхафэрэр тыгъэ къок1ып1эмк1э гъэзагъэу шъоф ин дэдэу Каспий хышхом еуал1эщтыгъэр ары. Мыщ къегъэлъагъо а ч1ып1э ин дэдэу хитіум азыфагу илъыр нартхэм япсэуп1эу, ялэжьап1эу, яшэк1уап1эу ык1и язэуап1эу зэрэщытыгъэр. Гъэш1эгъоныр, нартхэр нэпэмык1 хэгъэгу ихьагъэхэу, щызэуагъэхэу, нэмык1 ц1ыф лъэпкъхэр яч1ыгу къыхагъэхьанхэм пылъыгъэхэу тхыдэхэм, пщыналъэхэм къызэрахэмыфэрэр ары. Aщ къеушыхьаты яч1ыгу къаухъумэныр, пыим пэуцужьыныр анахь пшъэрылъ инэу ахэм зэря1агъэр, ащ пае апсэ атыным ренэу зэрэфэхьазырыгъэхэр. Aр ахэтэлъагъо Шэбартынэкъо Чынтхэм зэрапэуцужьырэм, зэратек1орэм фэгъэхьыгъэ тхыдэхэм, пщыналъэхэм. Нарт л1ыхъужъым игъогу зыфэдэр темыр лъэныкъомк1э къик1эу къыблэмк1э ишыпэ зэрэгъэзагъэр пщыналъэм дэгъоу къытегъаш1э: Е-е-ей Шэбартыныкъуа,\nХьагъу-шъогъу бэшЫ Тенэ къырэгъуаза,\nГъуазэ къырыдэкЫ,\nПшызэ иик^ыгъожъхэр Шычэпэпс фэмыхъуа!\nМыщ къытегъаш1э нартхэр ч1ыгу хъоо-пщао зэрэщыпсэухэрэр: псыхъошхоу Тенэ (Дон) нэпэмык1хэу мыщ хахьэщтыгъэх Хы Мыут1эр (Меотское море), 1узэжъур ^зов). Тарихъым къызэриушыхьатэу мы ч1ып1эхэр япсэуп1агъэх къэбэртаехэм я ХIV-рэ л1эш1эгъум нэс -къэбэртэябзэк1э къэ1огъэ 1узэвым тек1ыгъэу щыт Aзовыр. Тенэр къызэратш1эрэм фэдэп Гъуазэр - «Гъуазэм къырыдэк1ы» еіо орэдым. Aу тыдэ щы1а ар? Сыд ч1ып1а ар зэхьыл1агъэр? Джы къызнэсыгъэми ар зыми къы1онэу ыш1эрэп. Щэч хэлъэп ч1ып1ац1эу «Гъуазэр» зэрэщытым: ежь гущы1эм иэтимологиек1э укъик1ын хъумэ мэхьанэу и1эр шыухэр\nзыгъэгъуазэрэр, гъогур къязгъэлъэгъурэ ч1ып1эр ары. 1узэжъум ихьэнэ-гъунэу ар къызш1обгъэш1ын плъэк1ыщт. Гъуазэу (ориентирэу) плъытэ хъущт къушъхьэ шыгоу чыжьэк1э къэлъагъори. Aу гущы1эм къик1ырэм ишъыпкъап1э джыри зыми ыш1эрэп. Aщ фэдэ гущы1эу эпосым къыхафэрэр мак1эп, ахэр ч1ып1ац1эх, 1ашэх, дунаеу тыкъызыуцухьэрэм щыщ пкъыгъох, къэк1ыхэрэм ац1эх, къэгъагъхэм анэсыжьэу ямэхьанэк1и якъэ1уак1эк1и къызэтенагъэхэу пэсэрэ гущы1эу эпосым хэт��р нахьыб піоми ухэукъощтэп: ахэм ащыщых Тен (Дон), 1узэжъу ^зов), Индыль (Волга), Хы Мыут1э (Меотское море), Одышъ (Эльбрус), Темэнык1 (Тамань) ык1и ащ нэпэмык1хэри. Къушъхьэхэм, псыхъохэм, шъофхэм, нарт л1ыхъужъхэм, шыхэм ц1эу афаусхэрэм магие мэхьанэ нартхэм ратыщтыгъэ. Aр тэ тил1ыхъужъ эпос имызакъоу тюркхэм яэпоси, дунэе эпосми изынэшанэу щыт; ащ\nехьыл1агъэу Закирова И. Г. статья шіагьо Aдыгэ университетым и журналэу «Ш1эныгъэгъуазэм» бэмыш1эу къыдигъэхьагъ [4: 16 - 19].\nНарт эпосым иархаичнэ циклэхэм ащыщых тхыдэхэу «1ошъхьитф» («Пятикурганье»), «Чэмдэжъ 1уашъхь», «Колэсыжъ 1уашъхь» зыфи1охэрэр. 1983-рэ илъэсым «Сборник трудов по археологии Aдыгеи» зыфи1орэм Aулъэ Пщымафэ тхыдэжъэу «1ошъхьитф» къыдигъэхьэгъагъ. Aщ къызэри1орэмк1э, нарт зэшитфэу Ошъад, Aрым, Чэмдэжъ, Джэджэушхо ык1и Колэсыжъ нахь дахэ къэмыхъугъэу, агъаш1оу зы шыпхъу я1агъ Сусар ыц1эу. Нарт батырэу Къожэубэ пшъашъэр зелъэгъум, зэшхэр дэмысхэу тыригъафи, рихьыжьагъ. Зэшхэм ар къызаш1эм лъежьагъэх, ау адрэр къао хъу къэс зы къыук1ызэ, тфыри ыгъэфэхыгъ. Aу ауж къыук1ыгъэ Чэмдэжъ ищэ тефагъэти, Пшызэ зэпырык1ыгъахэу шым къефэхыгъ. Зэк1э мыхэр зыщагъэ1ылъыжьыгъэхэм 1ошъхьашхохэр ащызэтыратэкъуагъэх. Сэ сыкъызщыхъугъэ чылэу Къэбыхьаблэ дэсыгъэ л1ыжъхэм къызэра1уатэщтыгъэмк1э, Чэмыдэжъ 1уашъхьэу зыч1алъхьагъэр къычъыхьэзэ иш т1ок1эшхо хъураеу диутыгъэу ары. Джы къызнэсыгъэми 1уашъхьэри хъураеу дэт1ык1ыгъэри Улэ 1ушъо 1утых. 1оры1уатэм тек1эу ахэр Пытэп1эшхоу (Цитадель) ижъым аш1ыгъагъэхэу ары наукэм зэрэщалъытэрэр. Мы зигугъу къэсш1ыгъэ 1уашъхьэхэм, ч1ып1эхэм яхьыл1агъэу материалыбэ ыугъоигъэу щытыгъ бзэмк1э ш1эныгъэлэжьэу Мэрэтыкъо Къасимэ. 1994-рэ илъэсым ащ къыхиутыгъагъ статья хьалэмэт мыр ышъхьэу: «О нартской топонимии» [3: 139 - 142].\nБлэк1ыгъэ л1эш1эгъум ия 80-рэ илъэсхэм Улапэрэ Къэбыхьаблэрэ апэмычыжьэу щыт 1уашъхьэхэу археологхэм ат1ыгъэхэм дунаим щызэлъаш1э хъугъэ артефактэу къач1ахыгъэр бэдэд. Axэр сэ сшъхьак1э слъэгъугъэх, нэр п1эпахэу зэрэдахэхэр джыри сынэгу к1эт. Aщ къахэзгъэщымэ сш1оигъу шы 1эмэ-псымэхэу джэрзым хэш1ык1ыгъэхэу лъэрыгъхэр, шыжэ далъхьэхэр, одыджынхэр. Зэлъаш1эрэ адыгэ археологэу Лэупэк1э Нурбый мырэущтэу етхы: «Лъэхъанымк1э анахьыжъэу (тиэрэ ыпэк1э я VII-рэ л1эш1эгъу къыхиубытэу) Темыр Кавказым къыщагъотыгъэ джэрз одыджыныр Мыекъопэ 1эгъо-благъом ия 33-рэ 1ошъхьашхоу Тыгъэкъок1ып1 зыфа1орэр ары. Одыджыныр шым ысэку хэш1агъэу зэрэщытыгъэр ищылъык1эк1э къэош1э» [5: 158].\n«Нарт Саусырыкъорэ Aлбэчыкъо Тутарыщрэ зэрэзэзэуагъэхэр» зыфи1орэ пщыналъэм хэт шы Тхъожъые мы гущы1эхэр Сэтэнае къыре1ох:\n- НэП шъиихэри Лъэпшъ сфегъэшI,\nАхэри с^э-сэкумэ къахашI,\nСаусырыкъуи къызысымыхьыжьыкЬ Сыдэщыри хьмэ сягъэшх, - ыIуи Тхъожъыер къэгубжи\nСэтэнаер к^ыеу къырифыгъ.\n- Колокольчиков восемьсот Тлепшу закажи,\nИх к хвосту и гриве привяжи,\nЕсли Саусырыко я не принесу,\nВыведи и отдай собакам на съедение, - сказал Тхож��й, рассердившись,\nСэтэнай с криком прогнал.\n(Подстрочный перевод)\nКъызхэтхыгъэр тхылъэу «Aдыгэ пшысэхэмрэ тхыдэжъхэмрэ», Мыекъуапэ, 1855, н. 17. Ят1онэрэм мафэм Саусырыкъо п1алъэу зэдаш1ыгъэм тефэу Хьарам 1уашъхьэм къек1уал1э: мафэм пщэгъошхо ч1ылъэм къышъхьарыуцуагъэу Тхъожъыем пыш1эгъэ\nодыджыныбэмэ амакъэ къыгъащти Тотрэщым иш зык1эбгъулъым батырыр къефэхыгъ, Саусырыкъо ар ыгъэфеди, сэшхомк1э еуи пыим ышъхьэ ш1уихыгъ. Одыджынхэм яш1уагъэк1э джащ фэдэ хъоршэрыгъэ къыхафи Саусырыкъо Тотрэщ тек1уагъэу къе1о мы пщыналъэм. Тхъожъыеми игущы1э ыгъэшъыпкъэжьыгъ — Саусырыкъо псаоу янэу Сэтэнаем къыфихьыжьыгъ. Тхъожъыер опсэуфэ Саусырыкъо утек1онэу зэрэщымытыгъэр нарт орэдхэр къэзы1ощтыгъэхэм ренэу къыхагъэщыщтыгъ.\nПримечания:\n1. Гадагатль А.М. Героический эпос «Нарты» адыгских (черкесских) народов. Краснодар: Краснодар. кн. изд-во, 1987. 408 с.\n2. Там же.\n3. Берсиров Б.М. Происхождение названий адыгских божеств \/\/ Псалъ (Слово). Майкоп, 2006. № 3 (6). С. 33-37.\n4. Меретуков К.Х. О нартской ономастике в адыгейской топонимии \/\/ Нартский эпос и\nкавказское языкознание: материалы VI Междунар. Майкопского коллоквиума\nЕвропейского общества кавказологов. Майкоп, 1994. С. 139-142.\n5. Закирова И.Г. Мотив «написанной» судьбы в тюркском фольклоре \/\/ Вестник Адыгейского государственного университета. Сер. Филология и искусствоведение. Майкоп, 2010. Вып. 4 (70). С. 16-19.\n6. Ловпаче Н.Х. Нартский эпос адыгов и археология \/\/ Нартский эпос и Кавказское языкознание... Майкоп, 1994.\nReferences:\nGadagatl A.M. A heroic epos «The Narts» of the Adyghe (Circassian) people. Krasnodar: Krasnodar publishing house, 1987. 408 pp.\nIbidem.\nBersirov B.M. The origin of names of the Adyghe deities \/\/ Psal (A Word). Maikop, 2006. No. 3 (6). P. 33-37.\nMeretukov K.Kh. On the Narts' onomastics in the Adyghe toponymy \/\/ The Narts' epos and the Caucasian linguistics: materials of the VI International Maikop colloquium of the European society of the scientists studying the Caucasus. Maikop, 1994. P. 139-142.\nZakirova I.G. The motif of the «written» destiny in Turkic folklore \/\/ The Bulletin of the Adyghe State University. Series Philology and the Arts. Maikop, 2010. Issue 4 (70). P. 16-19.\nLovpache N.Kh. The Narts' epos and the Adyghes archeology \/\/ The Narts' epos and the Caucasian linguistics ... - Maikop, 1994.","id":"<urn:uuid:c5c2c7d4-e3c5-43e6-8a7c-af7dda558922>","dump":"CC-MAIN-2018-51","url":"https:\/\/psibook.com\/literatura\/arhaicheskiy-atribut-v-sisteme-fantasticheskih-obrazov-v-adygskom-geroicheskom-epose-narty.html","date":"2018-12-10T23:15:13Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-51\/segments\/1544376823445.39\/warc\/CC-MAIN-20181210212544-20181210234044-00257.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5348547101,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5348547101020813, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4585973024368286}","num_words":4305,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.019,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.56,"perplexity_score":9435.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КъурIан\n[7.87] Сэ сIыгъэу сыкъызфагъэкIуагъэм шъуащыщмэ шIошъхъуныгъэ шъыпкъэ фашIыгъэмэ,\nшъуащыщми шIошъхъуныгъэ шъыпкъэ фамышIыгъэмэ, Алахьым тыкъызэхехыфэ шъущыIэ.\nIофыр зэхэзыфырэмэ Ар анахь заф!\"\n[7.88] Ежь ицIыф лъэпкъ ыгъэлъапIэщтыгъэ пащэхэм аIуагъ: \"Ори, Щухьаиб, о уигъусэхэу\nшIошъхъуныгъэ шъыпкъэ зышIыгъэхэри тикъуаджэ дэтфыщтых е тидин къыфэбгъэзэжьыщт.\nАщ ыIуагъ: \"Ар тэ тфэмылъэгъоу щытыгъэми?\".\n[7.89] Алахьым ащ тызщиухъумагъэм ыуж шъо шъуидин фэдгъэзэжьмэ, Алахьым имыхьакъ\nетIолIэн. Тэ ти Тхьэу Алахьыр фэмыемэ, ащ фэдгъэзэжьыныр ищыкIагъэп, ишIэныгъэкIэ ти\nТхьэ ыIэ къимыхьан щыIэп! Тэ Алахьым тицыхьэ телъ! Ярэби я Алахь! Тэрырэ тилъэпкъырэ\nтазфагу илъыр хьакъым тетэу къытфызэхэф, зэхэзыфырэмэ О уанахьышIу\".\n[7.90] ШIошъхъуныгъэ шъыпкъэ зимыIэхэу ащ ицIыф лъэпкъ ипащэхэм аIуагъ: \"Щухьаибэ\nшъулъыкIомэ, чIэнагъэ шъушIыгъэу шъукъэнэщт\".\n[7.91] ЧIыгу сысыныр ахэмэ алъыIэсыгъ, пчэдыжьым ахэр укIыгъэхэу, анэгухэр егъэзыхыгъэхэу\nяпсэупIэмэ арылъыгъэх.\n[7.92] Щухьаибэ гъэпцIакIокIэ зылъытэщтыгъэхэр ащ щымыпсэущтыгъэхэм фэдагъ! Щухьаибэ\n88\nпцIыусыкIэ зылъытэщтыгъэхэм чIэнагъэ ашIыгъэу къычIэкIыгъэх!\n[7.93] Ахэмэ ар акIэрыкIи, ыIуагъ: \"О сицIыф лъэпкъ! Сэ си Тхьэ къышъуфигъэхьыгъэр сэ\nкъышъостыжьи, джэнджэш шъостыгъ. ЦIыф лъэпкъэу Тхьэр зышIошъ мыхъурэм сэ сыдэущтэу\nсыгу фэгъуна?\".\n[7.94] Насыпынчъагъэрэ тхьамыкIагъорэ афэмыхьыщтэу сыд фэдэ къуаджи хэт фэдэ пегъэмбари\nафэдгъакIощтыгъэп, ахэр къешIунхэкIи мэхъу!\n[7.95] ЕтIанэ Тэ ахэмэ ар шIукIэ афызэблэтхъущтыгъэ, арышъ, ахэр багъощтыгъэх, аIощтыгъэ:\n\"Тэ тятэхэми тхьамыкIагъуи насыпынчъагъи къафакIощтыгъэ. Ащ ыуж ахэр зыщемыжэгъэхэ\nуахътэм ошIэ=дэмышIэу Тэ ташъхьарыоти, дгъэкIодыщтыгъэх!\n[7.96] Къуаджэм щыпсэухэрэм шIошъхъуныгъэ шъыпкъэ яIэу, Тхьэм ищынагъо агу илъыгъэмэ,\nТэ ахэмэ уашъомрэ чIыгумрэ яшIушIэ афэдгъэбэгъони, ау ахэмэ пцIыр ашIошъ хъущтыгъэ,\nахэмэ зыфашIыжьыгъэм пае Тэ ахэр дгъэпщынагъэх!\n[7.97] Къалэмэ ащыпсэухэрэм чэщэу зыщычъыехэрэм Тэ тигубж лъэш къафэмыкIоным\nшIошъхъуныгъэ фыряIэгъэна?\n[7.98] Къалэмэ ащыпсэухэрэр пчэдыжьэу зыщычэфыхэрэм Тэ тигубж лъэш къафэмыкIоным\nшIошъхъуныгъэ фыряIэгъэна?\n[7.99] Алахьым итхьагъэпцIыгъэ ахэр фэщынэгъонха? Алахьым ищынэгъончъэ хэтхэу\nзызылъытэжьхэрэр ежь=ежьырэу зызгъэпцIэжьырэ цIыфхэр арых!\n[7.100] Нахьыпэм щыпсэущтыгъэхэм ауж мы чIыгур къызIукIэжьыгъэхэм нафэ къафэхъугъэба\nТэ тыфэягъэмэ ахэмэ псэкIодыбэу ашIагъэм пае дгъэкIодынхэ зэрэтлъэкIыщтыгъэхэр, зыпари\nзэхамыхэу агухэр зэфэтшIынхэ зэрэтлъэкIыщтыгъэр?\n[7.101] А къуаджэмэ афэгъэхьыгъэу Тэ къэбархэр къафэтIуагъэх. Iэятэ къэгъэшъыпкъэгъэ\nзэхэугуфыкIыгъэхэр аIыгъхэу ахэмэ ялIыкIохэр къафакIощтыгъэх, ау нахьыпэм ахэмэ пцIыкIэ\nалъытэщтыгъэм шIошъхъуныгъэ шъыпкъэ фашIынэу щытыгъэхэп. Алахьым джаущтэу джаурмэ\nагухэр зэфешIых!\n[7.102] Ахэмэ анахьыбэмэ Iуагъэр Тэ ядгъотылIэжьыщтыгъэп, ахэмэ анахьыбэхэм, шъыпкъэ\nдэдэмкIэ, щыкIыгъэхэу Тэ таIукIэщтыгъэ.\n[7.103.Тэ тиIэятэ къэгъэшъыпкъагъэхэр ыIыгъхэу ащ ыуж Тэ фирхьаунрэ ащ илIэкъолъэшхэмрэ\nадэжь Мосэ дгъэкIуагъэ, ау ахэмэ зэфэнчъэу ахэр къадэзекIуагъэх. ЩыкIыгъэмэ кIэухэу\nафэхъугъэм еплъ!\n[7.104] Мосэ ыIуагъ: \"О фирхьаун! Зэрэдунае и Тхьэ сэ сырилIыкIу.\n[7.105] Алахьым фэгъэхьыгъэу шъыпкъэ щэхъу сэ къызэрэсымыIощтыр шъыпкъэу щыт. Iэятэ\nкъэгъэшъыпкъагъэ сиIэу шъуи Тхьэ дэжь сыкъикIи, шъуадэжь сыкъэкIуагъ. Исраил ыкъохэр ��э\nкъыздагъакIох!\"\n89\n[7.106] Ащ ыIуагъ: \"О шъыпкъэныгъэ зиIэмэ уащыщэу, Iэятэ къэгъэшъыпкъагъэр уиIэу\nукъэкIуагъэмэ, къытэгъэлъэгъу\".\n[7.107] Джащыгъум ащ ибэщ чIидзыгъ, мары ар блэ хъугъэ.\n[7.108] ЕтIанэ ащ ыIэ къырихыгъ, мары ар еплъырэмэ фыжьэу алъэгъу.\n[7.109] Фирхьаун ицIыф лъэпкъ щыщ лIэкъолъэшмэ аIуагъ: \"Шъыпкъэ дэдэмкIэ, ар\nшIэныгъэшхо зиIэ уд,\n[7.110] ащ шъо шъуичIыгу шъурифы шIоигъу\". \"Шъо сыда шъушIэн фаер?\".\n[7.111] Ахэмэ аIуагъ: \"Ащи ащ ыши пIалъэ ят, угъоякIохэр къалэхэм гъакIох,\n[7.112] хэтми шIэныгъэшхо зиIэ уд ахэмэ о къыпфащэнэу\".\n[7.113] фирхьаун дэжь удхэр къакIохи, къыраIуагъ: \"Тэ текIоныгъэр къыдэтхымэ, тэркIэ ар\nтыны хъущта\"?.\n[7.114] Ащ ыIуагъ: \"Ары, сэ къыспэблагъэмэ ащыщ шъухъущт!\n[7.115] Ахэмэ аIуагъ: \"О Мос! О ыпэ чIэудзыщта е тэ ыпэ чIэтыдзыщта?\"\n[7.116] Ащ ыIуагъ: \"Шъо чIэшъудз!\" Ахэмэ зычIадзым, алъэгъурэм цIыфхэр ыушхъухьагъэх,\nыгъэщтагъэх, ушхъухьаныгъэ хьалэмэтхэр къагъэлъэгъуагъэх.\n[7.117] Джащыгъум Тэ Мосэ ышIошъ дгъэхъугъэ: \"Уибэщ чIэдз!\" Мары, нэпIэхъэу ахэмэ\nкъагъэлъагъорэр ащ едыры.\n[7.118] Шъыпкъэр джаущтэу къэлъэгъуагъ, ахэмэ ашIэщтыгъэр зэрэнэпцIыр къычIэщыгъ.\n[7.119] А чIыпIэм ахэмэ щатекIуагъэх, пкIэ ямыIэжьэу къэнагъэх!\n[7.120] ЧІыгум нэсэу шъхьащэ ашІызэ, удхэм зырадзыхыгъ.\n[7.121] Ахэмэ аІуагъ :\"Зэрэдунае и Тхьэ шІошъхъуныгъэ шъыпкъэ фэтшІыгъ,\n[7.122] Мосэрэ Хьарунэрэ я Тхьэ!\"\n[7.123] Фирхьаун ыІуагъ: \"Сэ Іизын къышъостыным ыпэкІэ ащ шІошъхъуныгъэ: шъыпкъэ\nфэшъушІыгъ. Шъыпкъэ дэдэмкІэ, мы къалэм щыпсэухэрэр дэшъущынхэм пае ар\nкъэшъуугупшысыгъэ тхьагъэпцІыгъ. Ау шъо къэшъушІэщт!\n[7.124] Сэ унашъо афэсшІыни шъуІэхэри шъулъакъохэри зэблэдзыгъэу пязгъэупкІыных, етІанэ\nзэкІэми шъухязгъэІулІэн!\"\n90\n[7.125] Ахэмэ аІуагъ: \"Шъыпкъэ дэдэмкІэ, Тэ ти Тхьэ зыфэтэгъазэ!\n[7.126] Тэ ти Тхьэ иІэятэ къэгъэшъыпкъагъэхэр къызытфакІохэм, шІошъхъуныгъэ шъыпкъэ\nзэрафэтшІыгъэм пай тызфэбгъэпщынэщтыр. Ярэби я Алахь! ЩэІагъэ о къытхалъхь,\nтыпфэІорышІэу дунаим тегъэхыжь!\n[7.127] ЦІыф лъэпкъым щыщ лІэкъолъэшмэ Фирхьаун раІуагъ: \"ПсэкІодыбэ чІыгум щызэрахьэу\nМосэрэ ащ илъэпкъырэ о къэбгъэнэнхэуи, ежь ори о уитхьэхэри къыгъэнэщтха?\" Ащ ыІуагъ:\n\"Тэ унашъо тшІыщт ахэмэ акъохэр аукІынхэшъ, ябзылъфыгъэхэр псаоу къагъэнэнхэу. Тэ ахэмэ\nакІыІу тыхъущт!\"\n[7.128] Ежь ицІыф лъэпкъ Мосэ риІуагъ: \"Алахьым иІэпыІэгъу шъукІэлъэІуи, щэІэныгъэ\nзыхэжъугъэлъ! ЧІыгур Алахьым ыІэ илъ. Ежь иІумэтхэм ащыщэу зыфаем ар кІэнэу реты, Тхьам\nищынагъо зыгу илъхэм кІэухыр яй\".\n[7.129] Ахэмэ аІуагъ: \"О тадэжь укъэкІоным ыпэкІи тадэжь укъызыкІуагъэм ыужи къин тыхэт\".\nАщ ыІуагъ: \"Шъо шъушІэрэр ылъэгъуным пае шъуитхьэ шъуипыйхэр ыгъэкІодынхэ, чІыгум\nшъурикІэнзехьэ шъуишІын ылъэкІыщт!\n[7.130] Фирхьаун илъэпкъ Тэ хьалыгъу щымыІэкІэ, пхъэшъхьэ=мышъхьэ макІэкІэ\nдгъэпщынагъэ, ахэмэ зыкъашІэжьынкІи мэхъу!\n[7.131] Ау шІу къызяхъулІэм, ахэмэ аІуагъ: \"Ар тэры зыІэ илъыгъэр\", ау тхьамыкІагъо горэ\nкъызяхъулІэкІэ, бзыухэмкІэ къырадзэзэ, Мосэ, ащ игъусэх��м атыралъхьэ. Ары, ахэмэ ябзыу\nАлахьым дэжь щыІ, ау ахэмэ анахьыбэмэ ар ашІэрэп!\n[7.132] Ахэмэ аІо: \"Сыд фэдиз Іэятэ къэгъэшъыпкъагъэ къытфахьыгъэми, ахэмкІэ тэ\nтыушхъухьанэу, шІошъхъуныгъэ къыпфэтшІыщтэп!\"\n[7.133] Джащыгъум Тэ ахэмэ псыр акІэдгъэуагъ, мацІэр, хьацІэ=пІацІэхэр, хьантІаркъохэр, лъыр\nафэдгъэкІуагъэх, ахэр щысэтехыпІэ зэхэугуфыкІыгъэх, ау ахэмэ загъэпэгагъ, псэкІодыбэ\nзышІэгъэ цІыфхэу хъугъэх.\n[7.134] Пщынэжьыр къызафакІом, ахэмэ аІуагъ: \"О Мос! О къызэрэозэгъыгъэм тетэу ти Тхьэ\nкъытфедж. Пщынэжьыр о зыттепхыжьыкІэ, шІошъхъуныгъэ шъыпкъэ къыпфэтшІыщт,\nуигъусэхэу Исраил ыкъохэр къыбдэдгъэкІощтых\".\n[7.135] Гъунапкъэу ахэр зынэмысыщтхэм нэсэу пщынэжьыр Тэ ахэмэ затетэхым мары Іуагъэу\nашІыгъэр аукъо.\n[7.136] Тэ тиІэятэ къэгъэшъыпкъагъэхэр ахэмэ пцІыкІэ зэралъытэщтыгъэм, пхъэтэпэмыхь\nзэрашІыщтыгъэхэм пае ахэмэ алъ Тэ тшІэжьыгъэ, ахэр Тэ хым чІедгъэхьагъэх.\n[7.137] ЦІыф лъэпкъэу кІочІаджэкІэ алъытэщтыгъэм тыгъэкъокІыпІэмкІи къохьапІэмкІи ащыІэ\nчІыгухэу тынэшІу зыщыфагъэхэр Тэ яттыгъэх. Исраил ыкъохэр щэІагъэ ахэлъэу\nзэрэщытыгъэхэм пае Алахьым гущыІэшІоу къыІуагъэр къыгъэшъыпкъэжьыгъ. Фирхьауни ащ\nилъэпкъи агъэпсыщтыгъэр, агъэуцугъэхэр Тэ дгъэкІодыгъэх!\n91\n[7.138] Исраил ыкъохэр Тэ хым зэпырытщыгъэх, ятхьэ сурэтхэм шъхьэкІафэ афэзышІырэ\nцІыфмэ адэжь ахэр кІуагъэх. Ахэмэ аІуагъ: \"О Мос! Ахэмэ тхьэу яІэм фэдэ тхьэ тэри къытфэшІ\".\nАщ ыІуагъ: \"Шъыпкъэ дэдэмкІэ, шІэныгъэу шъуиІэр макІэ!\n[7.139] Ахэмэ агъэлъапІэрэр кІодыщт, ахэмэ ашІэщтыгъэми пкІэ иІэп!\n[7.140] Ащ ыІуагъ: \"Зэрэдунае шъущигъэлъапІэу Алахьым фэшъхьафэу нэмыкІытхьэ шъощ пае\nсылъыхъужьынэуи?\"\n[7.141] Зэрар къышъуфэзыхьыщтыгъэ пщынэжь къышъутезылъхьэщтыгъэу, шъуикІалэхэр\nзыукІыхэмэ шъуибзылъфыгъэхэр псаоу къэзгъанэщтыгъэхэу Фирхьаун илъэпкъ Тэ\nшъущытыухъумагъ. Шъуи Тхьэ ащкІэ ин дэдэу шъуиушэтыщтыгъэ!\n[7.142] Мосэ Тэ чэщ щэкІэ тыригъусагъ, ащ чэщипшІ хэдгъэхъожьыгъ, зэкІэмкІи ащ итхьэ\nуахътэу дырихыгъэр чэщ тІокІитІу. Мосэ ыш Хьарунэ риІуагъ: \"Сэ силІыкІоу сицІыф лъэпкъ\nфэхъу, диныр ягъэІыгъ, псэкІодыбэ зышІэрэмэ ягъогу утемыхь\".\n[7.143] Тэ уахътэу дгъэнэфагъэм ехъулІэу Мосэ къакІуи, Тхьэр ащ къыдэгущыІэ зэхъум, ащ\nыІуагъ: \"Я Алахь! О сэ сызэгъэплъ\" Ащ ыІуагъ: \"О Сэ сыплъэгъущтэп, ау мо къушъхьэм еплъ,\nар ичІыпІэ къызынэжькІэ сыплъэгъущт\". Ащ и Тхьэ инэф къушъхьэм къызтыредзэм, ар сапэ\nригъэфагъ, Мосэ натІэкІэ чІыгум зыридзыхи, иакъыл щыуагъ. ЗыкъызешІэжьым, ащ ыІуагъ:\n\"Щытхъур О уадэжь! СыкІэгъожьыгъэу О зыкъыфэсэгъазэ, шІошъхъуныгъэ шъыпкъэ зиІэмэ\nапэрэр сэры\".\n[7.144] Ащ ыІуагъ: \"Мос! Сэ афэзгъахьыхэрэр, сигущыІэхэр алъыбгъэІэсыным пае цІыфмэ\nуакъыхэсхыгъ: Сэ къыостырэр сІихи, разэ хъу!\"\n[7.145] ЩыІэр зэкІэ гурыдгъаІоу, щыІэр зэкІэ фызэхэтфэу Тэ ощ пае гущыІэ лъапІэхэр\nпхъэмбгъум фытеттхагъэх. Теубытагъэ пхэлъэу ар зехьэ, уицІыф лъэпкъи унашъо фэшІ дэгъу\nдэдэу хэлъыр зэкІэ зэрихьанэу! ПсэкІодыбэ зышІагъэмэ япсэупІэ Сэ къышъозгъэлъэгъущт!\n[7.146] Ямыфэшъуашэу мы чІыгум зыщызгъэинхэрэр Сэ сиІэятэ къэгъэшъыпкъагъэмэ\nакІэрысщыщтых: Іэятэ къэгъэшъыпкъагъэр зэкІэ ахэмэ алъэгъуми, шІошъхъуныгъэ шъыпкъэ\nафашІыщтэп, шъыпкъагъэм игъогу алъэгъуми, ежьхэм апае гъогоу ар къыхахыщтэп, ау\nгъощэныгъэм игъогу залъэгъукІэ, ар ежьхэм апае гъогоу къыхахыщт. Ар аущтэу зыкІэхъущтыр\nТэ тиІэятэ къэгъэшъыпкъагъэхэр ахэмэ пцІыкІэ зэралъытэщтыгъэхэм ыкІи пхъэтэпэмыхь\nзэрашІыщтыгъэхэм пай.\n[7.147] ТиІэятэ къэгъэшъыпкъагъэхэр ахърэт гъашІэм ІукІэжьынхэр пцІыкІэ зылъытэщтыгъэхэм\nашІагъэм уасэ иІэп, ахэмэ ашІагъэм фэдэщтхэба шІушІагъэу аІукІэжьыщтыр ?\n[7.148] Мосэ ицІыф лъэпкъ, ежь захэкІыжь нэуж, шъуашэу иІэхэм дышъэ ахишІыкІыгъ, быурэ\nхьэйуаным фэдэ. Ахэмэ алъэгъущтыгъэба ар ахэмэ къазэрэдэмыгущыІэщтыгъэри, гъогу занкІэм\nзэрэримыщэщтыгъэхэри? Ахэмэ ар зыфашІыжьи, диныр агу имылъ хъугъэх.\n[7.149] Ахэмэ зэкІэ аІэпызы зэхъум, зэрэгъощагъэхэр залъэгъум, аІуагъ: \"Алахьым ынэшІу\n92\nкъытщымыфэу къытфимыгъэгъумэ, насыпынчъэу тыкъэнэщт!\n[7.150] Губжышхо ышІыгъэу, хэшэнычъыкІэу Мосэ ицІыф лъэпкъ къызфегъэзэжьым, ащ\nыІуагъ: \"Сэ сыщымыІэу шъушІагъэр дэи! Хьауми шъуи Тхьэ шъуиІоф нахь псынкІэу ежъугъаІо\nшъушІоигъуа?\" ГущыІэ лъапІэхэр зытетхэгъэ пхъэмбгъур ащ чІидзи, зэрилъэшъулІэзэ, ыш\nышъхьэ шІуиубытыкІыгъ. Ащ ыІуагъ: \"О сянэ икІал! Лъэпкъыр къыстекІуагъ, саукІынкІэ макІэ\nиІэжьыгъэр. Пыйхэр къыздэбгъэхьащхыхэу сынапэ темых, диныр зышІошъ мыхъурэ цІыфмэ\nсагомыгъэуцу!\"\n[7.151] Ащ ыІуагъ: \"Я Алахь! Сэри сши къытфэгъэгъу, О унэшІу къытщыгъаф: ГукІэгъу\nзыхэлъмэ О уанахь гукІэгъушІ!\n[7.152] Шъыпкъэ дэдэмкІэ, дышъэ зыфэзышІыжьыгъэхэм я Тхьэ игубж лъэш къанэсыщт,\nгъашІэу зыхэтхэми щаушъхьакІущтых! ПцІыр къэзыугупшысыхэрэм Тэ джаущтэу тятэ!\n[7.153] Бзэджагъэ зышІэщтыгъэхэу етІанэ ащ ыуж кІэгъожьхи шІошъхъуныгъэ шъыпкъэ\nзышІыжьыгъэхэм уи Тхьэ афегъэгъу, гукІэгъушІ!\n[7.154] Губж лъэшыр Мосэ зыкІэкІыжьым, гущыІэ лъапІэхэр зытет пхъэмбгъур къыштэжьыгъ.\nЯ Тхьэ ищынагъо зыгу илъмэ шъыпкъагъэрэ шІугъэрэ адызепхьаныр ащ тетхэгъагъ.\n[7.155] Тэ уахътэу дгъэнэфагъэм пае ежь ицІыф лъэпкъ щыщэу нэбгырэ тІокІищырэ пшІырэ\nМосэ къахихыгъ. Ахэмэ ячІыгу зэсысым, ащ ыІуагъ: \"Я Алахь! Уфэягъэмэ, мыхэр сэ\nзэрэсигъусэхэу О нахьыпэ бгъэкІодынхи. Тэ тщыщхэу акъыл зимыІэхэм ашІэщтыгъэм пае О\nтыбгъэкІодынэуи? О узфаер гъогу занкІэм дэбгъэхызэ, узыфаер ащ рыпщэзэ, ащкІэ О тыоушэты\nныІэп. Тэ О утиухъумакІу, къытфэгъэгъу, унэшІу къытщыгъаф\", зыгъэгъурэмэ О уанахьышІу!\n[7.156] ГъэшІэ Іахьэу тиІэми ахърэтми шІушІэныр къытфэтх: Тэ О зыкъыфэдгъэзагъ!\" Ащ\nыІуагъ: Сэ сипщынэжькІэ сызыфаер сэгъэкІоды, сишІушІэ псэ зыпыт пэпчъ лъэІэсы. Ащ пае\nТхьэм ищынагъо зыгу илъмэ, гур зыгъэкъэбзэрэ сэдакъэ зытырэмэ, Тэ тиІэятэ\nкъэгъэшъыпкъагъэмэ шІошъхъуныгъэ шъыпкъэ афэзышІыгъэмэ ар афэстхыщт,\n[7.157] ЛІыкІом, пегъэмбарым, еджакІэрэ тхакІэрэ зымышІэрэм алъыкІохэрэм, Тэуратымрэ\nИнджылымрэ арытхагъэу ахэмэ алъэгъурэм, шІум ахэр фэзыщэхэрэм, мыхъущтым\nфэзыІажэхэрэм, дэгъум фит зышІыхэрэм, бзэджагъэр афэзымыдэрэм, хьылъэу, лъэхъоу\nателъыгъэхэр атезыхырэм, ащ шІошъхъуныгъэ шъыпкъэ фэзышІыгъэхэу, дезгъаштэщтыгъэхэу,\nІэпыІэгъу фэхъущтыгъэхэу, кІыгъоу къыдехыгъэ нэфынэм лъыкІощтыгъэхэм, ахэр гъэхъагъэ\nзиІэхэр арых!\n[7.158] ЯІу: \"О цІыфхэр! Уашъори чІыгури зыІэ илъ Алахьым сырилІыкІоу зэкІэми шъуадэжь\nсыкъигъэкІуагъ, Ащ фэшъхьаф тхьэ щыІэп, Ащ къегъэхъух, егъалІэх. Алахьым, Ащ илІыкІо\nшІошъхъуныгъэ шъыпкъэ афэшъушІ, пегъэмбарэу еджакІи тхакІи зымышІэу Алахьым, Ащ\nигущыІэхэми шІошъхъуныгъэ шъыпкъэ афызиІэм ыуж шъурыкІу, гъогу занкІэ шъурыкІонкІи\nмэхъу!\"\n[7.159] Мосэ илъэпкъ шъыпкъэм игъогу тетхэу, ащ рыгъуазэхэзэ, зэфагъэ ахэлъэу зекІохэу цІыф\nкуп хэтыгъ.\n93\n[7.160] Ахэр Тэ цІыф лъэпкъ пшІыкІутІоу зэтедгъэкІыгъ. Псы ешъо шІоигъоу илъэпкъ Мосэ\nкъелъэІу зэхъум, Мосэ теушъыигъ: \"УибэщкІэ мыжъом еу!\" Ащ ыуж псыкъичъыпІэ пшІыкІутІу\nащ къыхэчъыгъ, зэкІэ цІыфмэ япсыешъуапІэ ашІэщтыгъэ. Тэ ахэмэ ошъуапщэр къафэдгъэси,\nщэкурпэрэ ныбгъухэмрэ къафедгъэхыгъэх. Тэ къышъоттыгъэ шхынышІухэр шъушхых! Тэ ахэмэ тыгу хагъэкІыгъэп, ау ежьхэм агухэр хагъэкІыжьыщтыгъэх!","id":"<urn:uuid:75206002-c13d-4532-920a-386c57ad52df>","dump":"CC-MAIN-2018-51","url":"https:\/\/adygabza.ru\/gjhk","date":"2018-12-14T18:56:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-51\/segments\/1544376826306.47\/warc\/CC-MAIN-20181214184754-20181214210754-00077.warc.gz","language":"ady","language_score":0.99874264,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9987426400184631}","num_words":3862,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.008,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":6915.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые Федерацием и Конституционнэ Хьыкум студент-магистрэхэр дзэ къулыкъум защэщтхэ пIалъэр афызэкIахьанэу фит ышIыгъэх\n\n\nУрысые Федерацием и Конституционнэ Хьыкум бакалавриатыр къэзыухыгъэхэу магистратурэм чIахьэхэрэм дзэ къулыкъум защэнхэ фэе пIалъэр афызэкIахьанэу фит ышIыгъэх.\nФедеральнэ законэу «Дзэ къулыкъумрэ ащкIэ пшъэрылъэу яIэхэмрэ яхьылIагъ» зыфиIорэм ия 24-рэ статья ия 2-рэ пункт иподпунктэу «а»-м иположе-ниехэр Конституцием зэрэдиштэхэрэр уплъэкIугъэным ехьылIэгъэ Iофым 2018-рэ илъэсым гъэтхапэм и 29-м Урысые Федерацием и Конституционнэ Хьыкум хэплъагъ. Ащ хэплъэнхэм лъапсэ фэхъугъэр бакалавриатыр къэзыухыгъэу, Мордовскэ къэралыгъо университетэу Н. П. Огаревым ыцIэкIэ щытым имагистратурэ истудентэу Павел Спиридоновымрэ Казанскэ федеральнэ университетым имагистратурэ чIэсэу Роман Халиковымрэ ятхьаусыхэ тхылъкIэ Конститутционнэ Хьыкумым зыкъызэрэфагъэзагъэхэр ары.\nИлъэси 8 аныбжьэу мы кIэлитIур еджапIэм чIэхьагъэхэти, джыри ащ щеджэхэзэ дзэм защэнхэ фэе пIалъэр апэрэу афызэкIахьэгъагъ. Апшъэрэ еджапIэм чIэсхэзэ пIалъэр ятIонэрэу лъагъэкIотэгъагъ. 2017-рэ илъэсым магистратурэм ахэр чIахьэхэзэ, хэбзэгъэуцугъэм тетэу зекIогъэ военкоматым дзэ къулыкъум кIалэхэр защэщт пIалъэр нахьыбэрэ афызэкIихьагъэп. Тхьаусыхэ тхылъыр къезыхьылIагъэхэм яшIошIкIэ, ахэм яфитыныгъэ аукъуагъ, сыда пIомэ ежьхэм анахьи зы илъэскIэ нахь ныбжьыкIэхэу къадычIэхьагъэхэм еджэныр апшъэрэ еджапIэхэм ащылъагъэкIотагъэмэ, ежьхэм еджэныр зэпагъэун, дзэ къулыкъу ахьын фаеу хъугъэ.\nКонституционнэ Хьыкумыр еуцолIэжьыгъ зэпыу фэмыхъоу апшъэрэ гъэсэныгъэ зэрагъэгъотыныр дзэ къулыкъумкIэ пIалъэр студентхэм зэрафызэкIахьэрэ пчъагъэм зэрепхыгъэм. Урысые Федерацием и Конституционнэ Хьыкум 2018-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 17-м ышIыгъэ унашъоу N 15-р зытетым къызэрэщыдэлъытагъэмкIэ, хэбзэгъэуцугъэм зэхъокIыныгъэ гъэнэфагъэхэр фэшIыгъэнхэ фае.\nХэбзэгъэуцугъэм зэхъокIыныгъэхэр фашIыфэхэ нэс Конституционнэ Хьыкумым военкоматхэм игъо афелъэгъу дзэ къулыкъум защэщт пIалъэр магистратурэм щеджэхэрэм афызэкIэхьэгъэным ехьылIэгъэ Iофыгъом хаплъэхэ зыхъукIэ, гурыт еджапIэм чIэсхэу зыныбжь икъугъэхэм дзэ къулыкъумкIэ пIалъэр зэрафылъагъэкIотэгъагъэр хамылъытэнэу.\nАдыгэ Республикэм","id":"<urn:uuid:0c30d83b-f466-44db-977a-42bc570c9c73>","dump":"CC-MAIN-2018-51","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%83%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%8B%D0%B5-%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B5%D0%BC-%D0%B8-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8D-%D1%85\/","date":"2018-12-10T09:02:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-51\/segments\/1544376823320.11\/warc\/CC-MAIN-20181210080704-20181210102204-00146.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6166146994,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6166146993637085, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3824423551559448}","num_words":602,"character_repetition_ratio":0.101,"word_repetition_ratio":0.022,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.625,"perplexity_score":5244.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бжыхьасэхэр апхъых\n\n\nМэфэ фабэхэр къызэрэзэкIылъыкIуагъэхэр, ощхыр зэрэмакIэр Адыгеим ичIыгулэжьхэм къызфагъэфедэ, губгъохэм ащыжъот. Гъэтхэсэ лэжьыгъэм иIухыжьын ыкIэм фэкIуагъ, ащ дакIоу бжыхьасэхэри апхъых.\nТыгъэгъазэу мыгъэрэ гъатхэм пстэумкIи гектар 49411-рэ республикэм щыхалъхьэгъагъ. Ащ щыщэу 41453-рэ Iуахыжьыгъ. АР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 15,9-рэ къырахыжьы. Мыгъэ тыгъэгъазэмрэ натрыфымрэ ом иягъэ лъэшэу аригъэкIыгъ. Муниципальнэ образованиехэр зэбгъапшэхэмэ, зитыгъэгъазэ анахь къызэтенагъэу, анахьыбэу къизыхыжьырэр Шэуджэн ыкIи Джэджэ районхэм ячIыгулэжьхэр ары. Зы гектарым, гурытымкIэ центнер 17,6 — 17,7-рэ ахэм къырахы. Центнер 12-м шIозымыгъэкIыхэрэри ахэтых.\nЛэжьыгъэ чылапхъэ ашIыщт натрыфыр гектар 36893-рэ хъущтыгъ, 27662-р аIожьыгъах. Зинатрыф нахь къызэтенагъэр Мыекъопэ районыр ары, зы гектарым, гурытымкIэ центнер 29,7-рэ ащ къыщырахыжьы.\nПынджым иIухыжьыни рагъэжьагъ. Красногвардейскэ, Тэхъутэмыкъое, Теуцожь ыкIи Шэуджэн районхэр ары ар зыщыхалъхьэгъагъэр. ПстэумкIи гектар 6607-рэ рагъэубытыгъагъ. Ащ ызыныкъу пIоми хъунэу, гектар 3000, Iуахыжьыгъах. ГурытымкIэ зы гектарым центнер 46,2-рэ къырахы. АщкIэ апэ итыр Шэуджэн районыр ары, зы гектарым центнер 53-м нэсэу ащ ипынджлэжьхэм къырахыжьы. Красногвардейскэ ыкIи Тэхъутэмыкъое районхэм къащырахырэр зэфэдиз — центнер 46-рэ.\nСоем иIухыжьыни гъунэм рафылIагъ, гектар 10466-у халъхьэгъагъэм 8547-рэ хагъэкIыгъ. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 12,6-рэ къырахы.\nКъихьащт 2019-рэ илъэсым Iуахыжьыщт бжыхьасэхэм пстэумкIи гектар 105200-рэ мыгъэ арагъэубытыщт. Ар блэкIыгъэ илъэсым халъхьэгъагъэм нахьи гектар мини 3 фэдизкIэ нахьыб. Ащ щыщэу гектар 89912-р коцы, 9532-р хьэ, тритикалем гектар 894-рэ рагъэубытыщт, кIымафэм чIыгум хэлъыщт рапс гектар 4792-рэ халъхьан гухэлъ яI.\nЗибжыхьасэхэр анахьыбэр Джэджэ районыр ары, гектар 29097-рэ ащ щагъэнэфагъ. Ащ щыщэу 24312-р коцы, гектар 10635-рэ халъхьэгъах. Кощхьэблэ районым ичIыгулэжьхэми бжыхьэсэ гектар 17606-у яIэм щыщэу 15406-м коц халъхьан гухэлъ яI, 3880-рэ апхъыгъах. Шэуджэн районри анахьыбэу коцыр зыщапхъыщтхэм ащыщ, бжыхьэсэ гектар 17300-м щыщэу гектар 14750-р ащ рагъэубытыщт. Красногвардейскэ районыр ахэм ауж ит. Ащ ичIыгулэжьхэм ябжыхьасэхэр гектар 16590-рэ мэхъу, 14400-р коцыщт.\nБжыхьасэу пстэумкIи республикэм щагъэнэфагъэм щыщэу 45315-р тичIыгулэжьхэм халъхьэгъах. Ом ымыгъэохъухэмэ, тхьамафэ горэкIэ аухын гухэлъ яI.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:928d65d4-c0ec-4234-80b1-b8d375259fd4>","dump":"CC-MAIN-2019-09","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B1%D0%B6%D1%8B%D1%85%D1%8C%D0%B0%D1%81%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D0%BF%D1%85%D1%8A%D1%8B%D1%85\/","date":"2019-02-17T00:03:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-09\/segments\/1550247481249.5\/warc\/CC-MAIN-20190216230700-20190217012700-00555.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7395389676,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7395389676094055, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2577618360519409}","num_words":674,"character_repetition_ratio":0.07,"word_repetition_ratio":0.033,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.726,"perplexity_score":5389.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Karakter boyutu :\nTUĞUJ MAHMUD (ТЫГЪУЖЪ МАХЬМУД)\n16 Mart 2015 Pazartesi Saat 22:44\nTUĞUJ MAHMUD\n17 Mart 1938'de Tahtamukuay'da doğdu,21 0cak 2011'de Mıyekuape'de yaşama veda etti.\nKuban Devlet Üniversitesi Sanat-Grafik Fakültesinde okudu.(1964-1969)\nSovyet Ressamlar Birliği üyesi oldu.(1977)\nAdığe Cumhuriyeti saygın ressamı ünvanı verildi.(1999)\n1971-1983 yılları arasında Mıyekuape ve Krasnodar'da açılan bir çok sergide yer aldı.\nPetesburg'da (1980) ve Vladikafkas'da (1982) açılan \"Adığeyde grafik sanatı\" sergilerinde yer aldı.\nAdığe Otonom Ülkesi'nin 60.kuruluş yıldönümü nedenyle açılan karma sergide yer aldı.(1982)\n******\nТЫГЪУЖЪ МАХЬМУД\nТыгъужъ Махьмудэ гъэтхапэм и 17-м 1938-рэ илъэсым къуаджэу Тэхъутэмыкъуае къыщыхъугъ.2011-рэ илъэсым щылэ мазэм и 21-рэм идунай ыхъожъыгъ.\nПщызэ къэралыгъо университетым ихудожественнэ-гафическэ факультеть щеджагъ.(1964-1969)\n1977-рэ илъэсым щегъэжъагъэу СССР-ым ихудожникхэм яСоюзым хэтыгъ.\nАдыгэ Республикэм изаслуженный сурэтыш1 ц1э лъап1эр къыфагъэшъощагъ.(1999)\n1971-1983-рэ илъэсхэм Адыгейымрэ Пщызэ шъолъырымрэ щызэхэщагъэ сурэт къэгъэлъэгъон зэфэшъхьафыбэмэ ахэлэжъагъ.\n\"Адыгэ графикэр\" зыфи1орэ сурэт къэгъэлъэгъонхэу 1980-рэ илъэсым Бытырбыф,1982-рэ илъэсым Владикавказ щызэхащагъэхэм ахэлэжъагъ.\nАдыгэ автоном хэкур илъэс 60 зэрэхъугъэм фэш1 щызахэшъэгъагъэ сурэт къэгъэлъэгъоным хэлэжъагъ.\nBu haber toplam 2341 defa okundu.\nNeqolan Ender\nBU GÖRSELLER BİZİM ESTETİK DUYGUMUZU ONARIR, YENİDEN İÇİMİZE BAKMAMIZI SAĞLAR MI ACABA?!18 Mart 2015 Çarşamba Saat 22:25","id":"<urn:uuid:2f06ab22-d3a3-434c-b707-66640895aad3>","dump":"CC-MAIN-2019-09","url":"http:\/\/cherkessia.net\/makale_detay.php?id=3529","date":"2019-02-16T19:44:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-09\/segments\/1550247481111.41\/warc\/CC-MAIN-20190216190407-20190216212407-00112.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7034006715,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7034006714820862, \"xmf_Geor_score\": 0.12319856137037277, \"gag_Latn_score\": 0.07250083237886429, \"kbd_Cyrl_score\": 0.022309988737106323, \"wsg_Telu_score\": 0.011527438648045063}","num_words":459,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.004,"special_characters_ratio":0.262,"stopwords_ratio":0.009,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.688,"perplexity_score":14488.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ADIǴABZEM YİZEĞEŞ'EN ADIGÉYİM KIŞÉWOXIĞEW BEDAWUŞME YAĹITE\nAdıǵe réspublikém yis ćele yécaqoxem yayiĺes yeceğu waḣte rağejejığ. aş yeḣuĺ`ew Adıǵabzemće txıĺıćexem yarécenxew sabiyme txıĺxer yafırağehığex, awo axer cıryi zećem yafikuştxep, sıda ṕome yaḣşe ofım kıxećew yikun fedyizew kıdećığegoxep.\nyağehazırığe txıĺxem ćenığexer xağehağex. guşıem paé meke tétxeğe désexer, peépĺ pkığoxer, nı-tıxer zıxelejeşt ofş`enxer. txıĺıćexer wupĺequn şöáşem yiĺxew ğeréqo yecaṕexem yaxağeheğağex.\ncı ćeleyéğacexer zemızeğığexem, kinığou kaşıḣuğexem, zıdırığaştere-zıdıramğaştexerem kebleğere waḣtem téguş`ıhanxew yarızerağenaferer.\nAdıgéyim ĺepk gurıt yeceṕe 36 yit. gurıt yecaṕexem Adıǵabzer cıreće şızerağaş`eştme amal zefeşhaf pl`ı şıew kıxağeşı. axeme yaşışı zım nıdeĺfıbzer xetep. yipeće zereşıtığe ş`ıćew ĺepk şöĺır yah zıfiorer oáxıjığ. Adıǵabzer gurıt yecaṕexem yaşarağehı sıhatyi 4-6 kıdxeĺıtağew.\nMı Adıǵe ćeleyécaqoxe Adıǵabzer zıumıĺxem yaṫonere klasım kışéğejağew kıxaxın amal yaı` Adıǵabza, litératura, hawome kavkaz ĺepkxem yaḱultra zerağeş`eştır.\nFitınığe Radyom yiguşıeğuğew Adıǵabze txıĺıćexem yadelejağeme yaşışew Syityime Sare kıxéğeşı Adıǵabzem yizeğeşen féğehığew.\nSyityime: timıĺepkeğuxem kıxaxın fit zerağeş`eştır: bzer , litératurer, ḱultırır. Adıǵexem Adıǵabzer zerağaşe. txıĺxer ze kıdeğećığo kıdedğećın tĺećırep. aḣşer yikurep. txıĺıćew kıdećığ ya `` klasım paé litératuremće txıĺ. bzer zezğaş`exereryi şıex, awo litératurer zezğaş`exerer nahıbe ḣuğe.\nFitınığe Radyom yiguş`eğuğe bze ş`enığelejew Ançökor, suret txıĺxer zığehazırığeme yaşış ćeleyécaqoxew mıadıǵexew, Adıǵabze zıumıĺxew ar zezğaş`exerem yapaé. wublaṕe yecaṕem ćes ćelešıquxem yapaé ğeréqo kıdağećığağex, cı ya 5 (tfınırem) kışéğejağew ya 7 (blınıre ) klasxem yanes Adıǵabzemće yağehazerığex. 2002 yiĺesım kışéğejağew aş fede txıĺxer kıdağaćıjığağex. yadıre Adıǵexew yanıdeĺfıbze zezğaş`e zışü`éğoxemiy yapaye txıĺıćexer yafirikuxerep, yeo Suret.\nAnçöko Surét: txxıĺem detxer nah erıfeğux. ćew be xedğehağer.\nAdıǵabzer şö`eć yimıew yecaṕexem yaşızerağeşenım feğehığağew xebzeğewçüğer yiĺes zawoleće wuzećeabejıme oáxıjığağ. aş kızeredeĺıtağew ćeleyécaqom kıxixın fit zeriğeş`enew yişü`éğor. mı xebzeğewçüğer zereoáxıjığem ĺepkım, nıdeĺfıbzem yizeğeş`en ĺeşew yiyağe kéćığew kıxéğeşı fitınığe Radyom yiguşıeğuğe Adıgéyim şış bedawoş lejaqou Źewkoj Zawor.\nŹewkoj Źawor: se zeresş`eremće xebzeğewçüğer zereoáxığ. yiyağew kićığer – Adıǵabzer Adıǵeu zezğaşerer nah maće ḣuğe. mır Adıǵexer xeğetquhanım yipolitik. sabıyme yafitınığexer yawoko. wupće ketecı: wurısıbzemći fitınığe wukonığeba ar? femıyéme Wurısıbzeryi zeréremğaş`eba? Xeḱumće, keralığo xabzetxığexemće, Adıǵabzem keralığobze ĺeǵaṕe yiı`. yao Adıǵabzer xeḱum yikow şağeféderep. mı yiwjıre yiĺes 15 Putyinır kızıtéhağem newj xeḱuxem yafitınığexer yawkox, axer nah maće meḣux. Adıǵabzemi yehıĺ`ağewi arı. Mezḱu yipolitike zebliḣurep. aş fede fitınığexer yaexep cıdedem xeḱuxem.\nAdıǵexew Tırḱuyém şıexem Adıǵabzer yaşarağeş`enew zışıćaźağem kışéjew ofığo ketecığeme yaşış Adıǵabzer sıd fede harıfıĺa zerıtıştır zıfeṕoştır. Tırḱuyém şıe Adıǵexem latin harıfıĺer nah kafepsınćeştew kıxağeşı bexeme.\nfeşhafxem, guşıem paé ş`enığelej zırızxem kao Adıǵabzer cı zerıĺ kırilır nah değu`.\nFitınığe Radyom yiguşıeğuğe bedawoş lejaqou Źewkoj Źawor kızerioremće, latin harıfıĺew zeredunayew nah şağeféderer ećıb Adıǵexem yabze zerağeş`eştıme nah yaerıfeğut. aş kızerioremće, 1936 yiĺesım nese Adıǵexem latin harıfıĺe yaağ. Krilır Adıǵabzem kémıqo , yaş makexer zeće kımıtışöw şenığelejıbexemi kıxağeşı.\nFyitınığe Radyo, Şerces Laryis\nАдыгабзэм изэгъэшIэн Адыгеим къыщеохыгъэу бэдаушмэ алъытэ\nАдыгэ республикэм ис кIэлэеджакIохэм яилъэс еджэгъу уахътэ рагъэжьэжьыгъ. Ащ ехъулIэу адыгабзэмкIэ тхылъыкIэхэм ареджэнхэу сабыймэ тхылъхэр афырагъэхьыгъэх, ау ахэр джыри зэкIэм афикъущтхэп, сыда пIомэ ахъщэ Iофым къыхэкIэу икъу фэдизэу къыдэкIыгъэгохэп.\nАгъэхьазырыгъэ тхылъхэм кIэныгъэхэр хагъэхьагъэх. ГущыIэм пае мэкъэ тетхэгъэ десэхэр, пэеплъ пкъыгъохэр, ны-тыхэр зыхэлэжьэщт IофшIэнхэр. ТхылъыкIэхэр уплъэкIун шъуашэм илъхэу гъорекIо еджапIэхэм ахагъэхьэгъагъэх.\nДжы кIэлэегъаджэхэр зэмызэгъыгъэхэм, къиныгъоу къащыхъугъэхэм, зыдырыгъаштэрэ-зыдырамгъаштэхэрэм къэблэгъэрэ уахътэм тегущыIэнхэу ары зэрагъэнафэрэр.\nАлыгеим лъэпкъ гурыт еджэпIэ 36 ит. Гурыт еджапIэхэм адыгабзэр джырэкIэ щызэрагъашIэщтмэ амал зэфэшъхьафиплI щыIэу къыхагъэщы. Ахэм ащыщым зым ныдэлъфыбзэр хэтэп. ЫпэкIэ зэрэщытыгъэ шIыкIэу лъэпкъ шъолъыр Iахь зыфиIорэр Iуахыжьыгъ. Адыгабзэр гурыт еджапIэхэм ащарагъэхьы сыхьати 4-6 къыдхэлъытагъэу.\nМыадыгэ кIэлэеджакIохэу адыгабзэр зыIумылъхэм я тIонэрэ классым къыщегъэжьагъэу къыхахын амал яI адыгабза, литература, хьаумэ Кавказ лъэпкъхэм якультура зэрагъэшIэщтыр.\nФитыныгъэ Радиом игущыIэгъугъэу адыгабзэ тхылъыкIэхэм адэлэжьагъэмэ ащыщэу Ситимэ Сарэ къыхегъэщы адыгабзэм изэгъэшIэн фэгъэхьыгъэу.\nСитимэ: Тимылъэпкъэгъухэм къыхахын фит зэрагъэшIэщтыр: бзэр , литературэр, культурэр. Адыгэхэм адыгабзэр зэрагъашIэ. Тхылъхэр зэ къыдэгъэкIыгъоу къыдэдгъэкIын тлъэкIрэп. Ахъщэр икъурэп. ТхылъыкIэу къыдэкIыгъ я II классым пае литературэмкIэ тхылъ. Бзэр зэзгъашIэхэрэри щыIэх, ау литературэр зэзгъашIэхэрэр нахьыбэ хъугъэ.\nФитыныгъэ Радиом игущыIэгъугъэ бзэшIэныгъэлэжьэу Анцокъо Сурэт тхылъхэр зыгъэхьазырыгъэмэ ащыщ кIэлэеджакIохэу мыадыгэхэу, адыгабзэ зыIумылъхэу ар зэзгъашIэхэрэм апае. УблэпIэ еджапIэм чIэс кIэлэцIыкIхэм апае гъорекIо къыдагъэкIгъагъэх, джы я 5къыщегъэжьагъэу я 7 классхэм анэс адыгабзэмкIэ агъэхьазырыгъэх. 2002 илъэсым къыщегъэжьагъэу ащ фэдэ тхылъхэр къыдагъэIыжьыгъагъэх. Адырэ адыгэхэу яныдэлъфыбзэ зэзгъашIэ зышIоигъохэми апаи тхылъыкIэхэр афикъухэрэп, еIо Сурэт.\nАнцокъо Сурет: Тххылъэм дэтхэр нахь Iэрыфэгъух. КIэу бэ хэдгъэхьагъэр.\nАдыгабзэр шIокI имыIэу еджапIэхэм ащызэрагъэшIэным фэгъэхьгъэгъэ хэбзэгъэуцугъэр илъэс заулэкIэ узэкIэIэбэжьмэ Iуахыжьгъагъ. Ащ къызэрэдэлъытагъэу кIэлэеджакIом къыхихын фит зэригъэшIэнэу ышIоигъор. Мы хэбзэгъэуцугъэр зэрэIуахыжьыгъэм лъэпкъым, ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэн лъэшэу иягъэ къекIыгъэу къыхегъэщы Фитыныгъэ радиом игущыIэгъугъэ Адыгеим щыщ бэдауш лэжьакIоу Дзэукъожь Заур.\nДзэукъожь Заур: Сэ зэрэсшIэрэмкIэ хэбзэгъэуцугъэр зэрэIуахыгъ. Иягъэу къикIыгъэр – адыгабзэр адыгэу зэзгъашIэрэр нахь макIэ хъугъэ. Мыр адыгэхэр хэгъэткIухьаным иполитик. Сабыймэ яфитыныгъэхэр аукъо. УпчIэ къэтэджы: урысыбзэмкIи фитыныгъэ укъоныгъэба ар? Фэмыемэ урысыбзэри зэрерэмгъашIэба. ХэкумкIэ,къэралыгъо хабзэтхыгъэхэмкIэ, адыгабзэм къэралыгъобзэ лъэгапIэ иI. Ау адыгабзэр хэкум икъоу щагъэфедэрэп. Мы ыужрэ илъэс 15 Путиныр къызытехьагъэм нэуж хэкухэм яфитыныгъэхэр аукъох, ахэр нахь макIэ мэхъух. Адыгабзэми ехьылIагъэуи ары. Мэзкуу иполитикэ зэблихъурэп. Ащ фэдэ фитыныгъэхэр яIэхэп джы дэдэм хэкухэм.\nАдыгэхэу Тыркуем щыIэхэм адыгабзэр ащарагъэшIэнэу зыщыдзадзагъэм къыщежьэу Iофыгъоу къэтэджыгъэмэ ащыщ адыгабзэр сыд фэдэ хьарыфылъа зэрытыщтыр зыфэпIощтыр. Тыркуем щыIэ адыгэхэм латин хьарыфылъэр нахь къафэпсынкIэщтэу къыхагъэщы бэхэмэ.\nФэшъхьафхэм, гущыIэм пае шIэныгъэлэжь зырызхэм къаIо адыгабзэр джы зэрылъ киррилицыр нахь дэгъоу.\nФитыныгъэ Радиом игущыIэгъугъэ бэдауш лэжьакIоу Дзэукъожь Заур къызэриIорэмкIэ, латин хьарыфылъэу зэрэдунаеу нахь щагъэфедэрэр IэкIыб адыгэхэм абзэ зэрагъэшIэщтмэ нахь яIэрыфэгъут. Ащ къызэриIорэмкIэ, 1936 илъэсым нэс адыгэхэм латин хьарыфылъэ яIагъ. Кириллицыр адыгабзэм къемыкIоу , ащ макъэхэр зэкIэ къымытышъоу шIэныгъэлэжьыбэхэми къыхагъэщы.\nФитыныгъэ Радио, Щэрджэс Ларис","id":"<urn:uuid:385d2551-c319-4536-9e47-dac6cebc95fa>","dump":"CC-MAIN-2019-09","url":"http:\/\/hadram.com\/adi-abzem-yizeges-en-adig-yim-kis-woxigew-bedawusme-ya-ite\/437\/","date":"2019-02-18T22:43:21Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-09\/segments\/1550247488490.40\/warc\/CC-MAIN-20190218220415-20190219002415-00326.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8439491391,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8439491391181946, \"wsg_Telu_score\": 0.049230922013521194, \"xmf_Geor_score\": 0.04324905201792717, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0384904183447361}","num_words":2952,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.02,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.006,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.831,"perplexity_score":10385.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Iофэу зэшIотхыхэрэм ятэрэзыгъэ къэзыгъэлъэгъощтыр цIыфхэм цыхьэу къытфашIырэр ары, кIочIэ къэкIуапIэуи ар тэркIэ щыт. Ахэр къызэрэтщыгугъыхэрэр къэдгъэшъыпкъэжьын, шъхьэихыгъэу, тшIэрэр зэкIэхэмкIи нэрылъэгъоу тылэжьэн фае»\n— Мурат Къэралбый ыкъор илъэсым ыкIэм зэшIохыгъэ хъугъэхэр зэфэхьысыжьыгъэнхэр хабзэ. О уишIошIкIэ, сыд лъэныкъохэр ара пэрытныгъэр зыубытыгъэхэр, тапэкIи республикэм анахьэу хэхъоныгъэ езыгъэшIыщтхэр?\n— Адыгеим амал ыкIи къэкIопIэ пстэоу иIэр дгъэфедэным ыуж тит. Ащ пае лъэныкъо пэпчъ пшъэрылъ гъэнэфагъэ ыпашъхьэ ит. УФ-м и Президент и Джэпсалъэ къыщыхигъэщыгъэхэми, жъоныгъокIэ унашъохэми, лъэпкъ проектхэми ахэр атегъэпсыкIыгъэх. Адыгеим щыпсэухэрэм ящыIакIэ нахьышIу шIыгъэныр хэбзэгъэцэкIэкIо органхэмкIэ анахь шъхьаIэу щыт. Экономикэм хэхъоныгъэхэр ышIыхэу, амалэу, къэкIуапIэу республикэм иIэр зэкIэ гъэфедагъэ хъумэ социальнэ лъэныкъомкIэ зэшIохыгъэри нахьыбэщт. Амалхэр, къэкIуапIэхэр — республикэр зыдэщыс чIыпIэр, чIыопс ыкIи рекреационнэ хэкIыпIэхэр, демографиер. Общественнэ ыкIи политическэ зыпкъитыныгъэмрэ лъэпкъ зэгурыIоныгъэу илъымрэ ахэм анахь шъхьэIэжь мэхъух.\nЛъэныкъоу Iоф зыдэпшIэщтхэр тэрэзэу къыхэпхынхэм пшъэрылъхэр икъоу гъэцэкIэгъэнхэмкIэ мэхьанэ иI. Iоф зыдэтшIэщт пстэури АР-м хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэмкIэ Стратегиеу зэхэдгъэуцуагъэм щыгъэнэфагъ. Ащ къыдыхэлъытэгъэ проектхэм ащыщ мэзлэжьынымкIэ кластер гъэпсыгъэныр. Пхъэм хэшIыкIыгъэу псэолъэшIыным щагъэфедэхэрэр, унэгъо псэуалъэхэр, паркетыр, нэмыкIхэр лъэхъаным диштэрэ шIыкIэхэмкIэ къызщыдагъэкIыщт комплексэу ар щытыщт. Ащ нэмыкIэу экономикэм хэхъоныгъэхэр езыгъэшIынхэу гугъапIэ зэтпхырэр бизнес цIыкIум ыкIи гурытым яобъектхэм ящыкIэгъэ инфраструктурэ пстэури къызщыдэлъытэгъэ паркэу дгъэпсыщтыр ары.\nПроект анахь инэу етхьыжьагъэхэм ягугъу къэсшIымэ сшIоигъу. Федеральнэ IэпыIэгъум ишIуагъэкIэ инфраструктурэм ылъэныкъокIэ Iофыгъоу щыIагъэхэр дэгъэзыжьыгъэ хъугъэх. Ахэм республикэм инеущырэ хэхъоныгъэхэр мымакIэу япхыгъагъэх. ГущыIэм пае, Мыекъуапэ ыкIи Мыекъопэ районым ащыпсэухэрэр псэу зэшъощтхэр къязытыщт псэуалъэхэм (водозаборымрэ водоводымрэ) яшIын илъэсэу икIырэм едгъэжьагъ.\nАхэм къушъхьэ чIыпIэхэр къызэпачыхэшъ, псэолъэшIын IофшIэнхэр къин мэхъух. Арэу щытми, мы псэуалъэхэм тэркIэ мэхьэнэшхо яI, ахэм яшIын шIокI зимыIэ Iофэу щыт. Сыда пIомэ псы къабзэу цIыфхэм ящыкIагъэр икъу фэдизэу ягъэгъотыгъэн фае. Проектыр илъэсищым ателъытагъ, илъэс къэс сомэ миллиардым ехъу пэIухьащт.\nТуристическэ кластерэу «Лэгъо-Накъэ икъэлапчъэхэр» зыфиIорэм къыщыдэлъытагъэу гъэстыныпхъэ шхъуантIэм ыкIи псым якIуапIэхэри тэгъэпсых. Мы проектыр туризмэм зиушъомбгъуным имызакъоу, цIыфэу а чIыпIэм щыпсэухэрэм ящыIакIэ нахьышIу хъуным фэIорышIэ. Инвесторхэр нахьыбэу къеблэгъэнхэмкIэ, гъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ шIуагъэ къэзытыщт псэолъэшхохэу транспортым епхыгъэхэри федеральнэ Гупчэм иIэпыIэгъукIэ тэшIых.\nЭкономикэр социальнэ лъэныкъомкIэ Iофыгъоу щыIэхэр зэшIохыгъэ хъуным фэIорышIэрэ Iэмэ-псым ныIэп. Пшъэрылъ шъхьаIэу УФ-м и Президент къытфигъэуцурэр демографием ылъэныкъокIэ Iофхэр нахьышIу шIыгъэнхэр ары. Ащ пае унэгъо ныбжьыкIэхэм ыкIи сабыибэ зэрысхэм IэпыIэгъу ятыгъэным фытегъэпсыхьэгъэ программэ заулэ щыIэныгъэм щыпхырытэщы. Сигуапэ ащ фэдэ унагъоу республикэм исыр нахьыбэ зэрэхъугъэр. Сабыибэ яIэу унэгъо 6823-рэ непэ Адыгеим щэпсэу.\n— Гъэсэныгъэм ылъэныкъокIэ сыда зэшIохыгъэ хъугъэр?\n— ЕджапIэхэм, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм нахьыбэу чIыпIэхэр яIэ хъунхэм ыуж тит, IэпэIэсэныгъэ зыхэлъ кIэлэцIыкIухэм тадеIэным тыпылъ. ХьисапымкIэ тикIэлэцIыкIухэм гъэхъагъэу ашIыхэрэм тарэгушхо. Мы илъэсым зыфэдэ къэмыхъугъэ шъхьэихыгъэ хьисап музей къыщызэIутхыгъ республикэ естественнэ-хьисап еджапIэу тиIэм. Ащ фэдэ къэралыгъом итэп. ТиныбжьыкIэхэм яшIэныгъэ хагъэхъоным, ятворческэ амалхэм зягъэушъомбгъугъэным лъэшэу тызэрэпылъыр ащ къеушыхьаты. Гъэсэныгъэм и Гупчэу «Сириус» зыфиIорэм зэзэгъыныгъэу дэтшIыгъэми шIуагъэ къытынэу тыщэгугъы. Ащ IофшIэкIэ амалэу иIэм тыкIырыплъызэ, наукэмкIэ, искусствэмкIэ ыкIи спортымкIэ кIэлэцIыкIу анахь IэпэIасэхэр къыхэгъэщыгъэнхэм ыкIи IэпыIэгъу ятыгъэным фэгъэзэгъэщт Гупчэ 2019-рэ илъэсым къызэIутхын тыгу хэлъ. Ащ нэмыкIэу кIэлэцIыкIу технопаркэу «Кванториум» зыфиIорэм ишIын пае грант джырэблагъэ къытатыгъ.\nТикIэлэеджакIохэм шIэныгъэ куу агъотыным, сэнэхьатэу зыфаехэм икъыхэхынкIэ зэкIэми зэфэдэу амал яIэным мэхьанэшхо етэты. Ащ фытегъэпсыхьэгъэ Iофэу тшIэрэм къыкIэкIуагъ нэбгырэ 990-мэ ателъытэгъэ гурыт еджапIэу мыгъэ къуаджэу АдыгеякIэм къыщызэIутхыгъэр. Ащ фэдэ Мыекъуапи, ащ хэхьэрэ станицэхэм ащыщи ащыдгъэуцун тыгу хэлъ. Федеральнэ программакIэу ежьагъэм тызэрэхэлажьэрэм ишIуагъэкIэ еджэпIэ 11 дгъэуцунэу амал тиIэ хъугъэ.\nКIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэмкIи гумэкIыгъо щымыIэжьыным ыуж тит. Илъэсэу икIырэм IыгъыпIитIу икIэрыкIэу кIэтшIыкIыжьи чIыпIэ 280-рэ къэттыгъ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэ пэпчъ чIыпIэ 240-м телъытагъэу псэолъиплI едгъэжьагъ. Джыри къихьащт илъэсым ащ фэдизмэ ателъытагъэхэу 3-мэ яшIын тыублэщт, непэ Iоф зышIэрэ IыгъыпIиплIымэ апытшIыхьажьынышъ, чIыпIэ 480-рэ джыри хэдгъэхъощт.\nМы проектхэм япхырыщынкIи федеральнэ Гупчэр лъэшэу къыддеIагъ. УФ-м и Президент иIэпэчIэгъэнэ фонд къыхэхыгъэу Адыгеим къыфатIупщыгъэм ишIуагъэкIэ гъэсэныгъэм, культурэм, псауныгъэм икъэухъумэн алъэныкъокIэ Iофыгъуабэ дэдгъэзыжьын тлъэкIыгъэ. А ахъщэмкIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIитIу, культурэм иунитIу ыкIи медицинэм иучреждениищ икIэрыкIэу кIэтшIыкIыжьыгъ.\n— Псауныгъэм икъэухъумэнкIэ системэр лъэхъаным диштэу гъэпсыгъэнымкIэ зэшIохыгъэ хъугъэхэм тащыбгъэгъозагъэмэ дэгъугъэ.\n— Диагностическэ Гупчэшхом ишIын мары джырэблагъэ тыухыгъ, къызэIутхын тыгу хэлъ. Ащ иунашъхьэ вертолетыр къыщытIысыным фытегъэпсыхьагъ, лъэхъаным диштэу ищыкIэгъэ пстэури къыщыдэлъытагъ. Сымэджэщхэм, поликлиникэхэм ягъэкIэжьыни, ящыкIэгъэ оборудованиемкIэ зэтегъэпсыхьэгъэнхэми мымакIэу мылъку пэIудгъэхьагъ. Мыекъуапэ иполиклиникэу N 1-р зычIэтыщт унакIэ тшIыгъэ, Тэхъутэмыкъое район сымэджэщым пае корпусыкIэ дгъэуцугъ.\nУФ-м и Президент иIэпэчIэгъэнэ фонд къыхэхыгъэ мылъкоу къытфатIупщыгъэмкIэ Шэуджэн район сымэджэщэу IыгъэкI хъугъагъэм гъэцэкIэжьынышхохэр етшIылIагъэх, Джэджэ район сымэджэщым ишIын едгъэжьагъ. Джы жъэгъэузым зыщеIэзэхэрэ диспансерыкIэ, Мыекъопэ къэлэ сымэджэщым терапиемкIэ иотделение зычIэтыщтыр тшIынхэу, Перинатальнэ гупчэр дгъэкIэжьынэу гухэлъхэр тиIэх.\nКIэлэцIыкIу поликлиникэхэм ягъэцэкIэжьын ыкIи оборудованиеу ящыкIагъэр афэщэфыгъэным сомэ миллион 53-рэ пэIудгъэхьагъ. Ащ пае «Десятилетие детства» зыфиIорэ программэм Адыгеир хэхьагъ. Ащ нэмыкIэу уз хьылъэ зиIэ сымэджэ дэйхэм апае отделение апэрэу республикэм къыщызэIутхыгъ. Мыекъопэ район сымэджэщыр ары зыщыдгъэпсыгъэр. Ащ сомэ миллион 17 пэIухьагъ.\nМедицинэм «терапевтическое окно» ыIоу гущыIэ зэпхыгъэ хэт. Ар цIыфым ыпсэ къэбгъэнэным пае IэпыIэгъу зыщетыгъэн фэе уахътэу узшIокIы мыхъущтыр ары. А уахътэр зыIэкIэтымыгъэкIыным пае республикэм исхэм зэфэдэу медицинэ IэпыIэгъу игъом агъотыным лъэшэу тыпылъ. Анахьэу къоджэ псэупIэхэм адэсхэр ары тынаIэ зытетхэр. Мары мы аужырэ уахътэхэм ФАПи 6 ыкIи «врач общей практики» зыфаIорэм Iоф зыщишIэщт офис республикэм ирайонхэм ащыдгъэпсыгъ, IэпыIэгъу псынкIэм пае автомашинэ 18 къэтщэфыгъ.\n«Земский доктор» зыцIэ федеральнэ программэм ишIуагъэкIэ къуаджэм Iоф щызышIэн фэе специалистэу тызщыкIэхэрэм япчъагъэ нахь макIэ тшIыгъэ. Технологие пэрытхэм адиштэу медицинэ IэпыIэгъур цIыфхэм аIэкIэхьаными тыпылъ. БлэкIыгъэ илъэсым нэбгырэ мини 2,5-мэ ащ фэдэ IэпыIэгъу агъотыгъ.\nШэпхъэшIухэм адиштэу тимедицинэ щытыным фэшI инвесторхэри къетэгъэблагъэх. Ащ тетэу Адыгэкъалэ дэт межрайон сымэджэщым рентгенохиругическэ амалхэр зыщагъэфедэхэрэ отделение къыщызэIутхыгъ. Ащ ишIуагъэкIэ гум екIурэ лъынтфэхэм агъэгумэкIырэ сымаджэу Адыгэкъалэ, Тэхъутэмыкъое ыкIи Теуцожь районхэм адэсхэм IэпыIэгъу игъом агъотыщт.\nIэзэгъу уцхэр икъоу цIыфхэм аIэкIэмыхьэхэмэ зэрарэу къыхьыщтыри къыдгурэIо. Ащ фэшI ахэм ящэфын пэIудгъэхьащт ахъщэм илъэс къэс хэтэгъахъо. 2018-рэ илъэсым бюджет пстэуми къахэхыгъэу зэкIэмкIи сомэ миллион 867-рэ ащ пэIудгъэхьагъ.\nАдыгеим исхэм къагъашIэрэр гурытымкIэ илъэс 73-м нэсыгъ. Урысыер зэрэщытэу пштэмэ, гурытымкIэ щагъашIэрэм нахьи ар нахьыб. Дунаим ехыжьыхэрэм япчъагъи бэкIэ нахь макIэ тшIышъугъ. Нэбгырэ 1000 пэпчъ 12-р ары зидунай зыхъожьырэр.\n— Социальнэ программэхэм ягъэцэкIэни, нэмыкI пшъэрылъхэм язэшIохыни экономикэм бэкIэ елъытыгъэх…\n— Промышленностыр ары анахь Iофыгъо инэу тиэкономикэ иIэр. Арышъ, охътабэм къакIоцI ащ икъэгъэлъэгъонхэр еIыхыщтыгъэхэу джы хэхъоныгъэхэр ышIынхэу зэрежьагъэм тегъэгушIо. Мэкъумэщ хъызмэтымкIэ илъэс пчъагъэ хъугъэу пэрытныгъэр тIыгъ. Мы илъэсым джыри хэхъоныгъэхэр проценти 112,7-у тшIыгъэх. Лэжьыгъэу мыгъэ тыугъоижьыгъэр тонн мин 553-м ехъу.\nАдыгэ къуаер тэщ нэмыкI зыпарэми къыдигъэкIын фимытэу зэрэхъугъэм тэркIэ мэхьэнэ ин иI. УФ-м и Апшъэрэ Хьыкум мы илъэсым ащкIэ къыткъоуцуагъ. Арышъ, джы Адыгеим ихъызмэтшIапIэхэр ары ныIэп адыгэ къуаер къыдэзгъэкIынэу фитыныгъэ зиIэр. Роскачествэми тикъуае иIэшIугъэ къызэрэкIигъэтхъыгъэм имызакъоу, гъомылапхъэхэр щынэгъончъэнхэмкIэ шапхъэхэм адиштэу ылъытагъ. Специалистхэм къызэраIорэмкIи, IэкIыбым ащэщт гъомылэпхъэ шъхьаIэхэм ар ащыщ. Мы уахътэм Германием ибэдзэршIыпIэхэм ащыIуагъэкIы, Иорданием ащэ. США-м, Тыркуем, Зэхэт Араб Эмиратхэм ыкIи Азербайджан япредпринимательхэми тикъуае ащэфымэ ашIоигъоу тихъызмэтшIапIэхэм зэдэгущыIэгъухэр адашIых.\nТипредприятиеу щэм хэшIыкIыгъэ гъомылапхъэхэр къыдэзыгъэкIыхэрэм оборудованиеу Iоф зэрашIэрэри агъэкIэжьыгъ. Джы ахэм кIуачIэу яIэр процент 37-кIэ нахь ин хъугъэ. 2017-рэ илъэсым къое зэфэшъхьафэу тонн мин 12,8-рэ къыдагъэкIыгъ. 2016-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, ар проценти 113-кIэ нахьыб. Илъэсэу икIырэм имэзэ 11 пштэмэ, тонн мин 12,3-рэ къашIыгъах. 2021-рэ илъэсым нэс къуаеу типредприятиехэм къыдагъэкIырэр тонн мин 16,4-м нэсынэу тэгугъэ.\nЛэжьыгъэм нахьэу, хэтэрыкIхэр, пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр нахьыбэу республикэм къыщагъэкIыным тыкъыфакIомэ нахьышIу хъущтэу тэлъытэ ыкIи ащ ыуж тызэритым ишIуагъэ къэкIо. Пхъэшъхьэ-мышъхьэхэм ыкIи цумпэ зэфэшъхьафхэм якъэгъэкIынкIэ, фэбапIэхэм ягъэпсынкIэ IэпыIэгъу цIыфхэм яттыным тыпылъ. Мары мы илъэсым езыгъэжьэгъэкIэ фермерхэм ыкIи былымэхъо фермэ зыгъэпсы зышIоигъохэм грантэу пстэумкIи сомэ миллиони 126,8-рэ къаратыгъ. Ахэм зэкIэми тэркIэ мэхьанэшхо яI, къоджэ псэупIэхэм адэсхэм ягъот нахьыбэ хъунымкIэ ыкIи цIыфхэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр яIэнхэмкIэ яшIуагъэ къэкIощт.\nБизнесым зиушъомбгъун амал иIэным, езыгъэжьэгъэкIэ предпринимательхэм къэралыгъо IэпыIэгъу агъотыным, тхылъхэм ягъэхьазырын нахь псынкIэ афэхъуным лъэшэу тынаIэ тет. Бизнес цIыкIум ыкIи гурытым IэпыIэгъу ятыгъэным мыгъэ сомэ миллиони 121-м ехъу пэIудгъэхьагъ. Бизнесыр мылъку къэкIуапIэ зышIымэ зышIоигъохэмкIэ Адыгеир хъопсагъо хъунэу тыфай. IофшIэпIэ чIыпIэ зимыIэхэм япчъагъэ къыщыкIэным ар фэIорышIэщт. Ащ фэшI бизнесым инфраструктурэу ищыкIэгъэ пстэури къызщыдэлъытэгъэ парк илъэс благъэхэм дгъэпсыным ыуж тит. Агробизнес-инкубаторым ишIын тэухы. Мары мы илъэсэу икIырэм промышленностым зегъэушъомбгъугъэнымкIэ республикэ Фонд къызэIутхыгъ. Банкхэм чIыфэу къатырэр нахь къызIэкIэгъэхьэгъошIу шIыгъэныр ащ ипшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ.\n— Республикэм иэкономикэ инвестициехэр нахьыбэу къыхэлъхьэгъэнхэмкIэ сыда джыри анахьэу шъунаIэ зытежъугъэтырэр?\n— Адыгеир инвесторхэмкIэ нахь хъопсагъо къэхъугъ. Прогнозхэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, 2018-рэ илъэсым инвестициеу къыхалъхьагъэр миллиард 24-м нэсы. Республикэм ирейтинг фэдитIукIэ нахьышIу хъугъэ. ИнвестициехэмкIэ субъектхэм яIофхэм язытет зыгъэунэфырэ агентствэм къызэритыгъэмкIэ, 2017-рэ илъэсым Адыгеир я 43-рэ чIыпIэм нэс къыдэкIоегъагъэмэ, 2018-рэ илъэсым чIыпIэ 19 къызэринэкIи, я 24-рэ хъугъэ.\nИКЕА-м УрысыемкIэ анахь инвестиционнэ проект иныр зыщыпхырищырэр Адыгеир ары. Илъэсищ благъэм ащ квадратнэ метрэ мини 100 фэдиз хъоу псэолъэ зэфэшъхьафхэр щэпIэ зэхэтышхоу «МЕГА-Адыгеям» дэжькIэ щигъэуцун, непэ Iоф зышIэрэ площадкэхэри ыгъэкIэжьынхэ ыгу хэлъ. ПстэумкIи «МЕГА-Адыгеям» изегъэушъомбгъун сомэ миллиард 14 инвестициеу хилъхьанэу ыгъэнэфагъ.\nМэкъу-мэщым ылъэныкъокIэ анахь проект инхэм ащыщ соем Iоф зыщыдашIэщт заводэу компаниеу «Ошер» зыфиIорэм Джэджэ районым щишIыщтыр. 2018-рэ илъэсым Шъачэ щыкIогъэ инвестиционнэ форумым зэзэгъыныгъэу тызщыкIэтхагъэм къыщыдэлъытагъэу, ООО-у «СБ-Агро» зыфиIорэм технологие пэрытхэм атегъэпсыкIыгъэ фэбапIэ станицэу Курджипскэм дэжькIэ къыщешIы. ХэтэрыкIхэр зыщызэкIоцIащыхьащт цехыр атIупщыгъах, нэмыкI оборудованиеу ящыкIагъэри къащэфыгъ. ПстэумкIи сомэ миллион 600 проектым хилъхьанэу компанием гухэлъ иI.\nХэтэрыкIхэм, пхъэшъхьэ— мышъхьэхэм ыкIи цумпэ зэфэшъхьафхэм якъэгъэкIынкIи Италием испециалистхэм зэзэгъыныгъэхэр ад��тшIыгъэхэу Iоф адэтэшIэ. Мы илъэсым ащ къикIыгъэ предпринимательхэр тихьэкIагъэх. Щылэ мазэм Адыгеим илIыкIо куп Тыркуем кIощт.\nИнвесторхэмкIэ анахь хъопсэгъо субъектипшIым республикэр ащыщ тшIыныр пшъэрылъ шъхьаIэу тиIэхэм ащыщ. Ащ пае хъызмэтшIапIэ къызэIузыхырэм ар зыщаригъэтхыщт, электрическэ сетьхэм зыщапишIэщт, нэмыкI Iофыгъоу пылъхэр зыщызэшIуихыщт уахътэр нахь дгъэкIэкIыгъ. Ащ тетэу проект 11 тэгъэхьазыры. Ахэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэ хъухэмэ, IофшIэпIэ чIыпIэ мини 2,8-рэ къатыщт.\nРеспубликэр зыдэщыс чIыпIэм шIуагъэу хэлъыри тэгъэфедэ. Краснодар пэблэгъэ районхэм непэ нахь заушъомбгъу. Ахэр инвесторхэмкIэ нахь хъопсагъох. Ау ахэм ямызакъоу, нэмыкI районхэми амалэу, хэкIыпIэу яIэхэр къыдэтлъытэхэзэ, хэхъоныгъэхэр ядгъэшIынхэм тыпылъ.\nЭнергетическэ кIуачIэхэр нахь ин тшIынхэми ыуж тит. Сыда пIомэ инвестициехэр нахьыбэ хъунхэмкIэ ащ мэхьанэ иI. Гъэстыныпхъэ шхъуантIэр цIыфхэм аIэкIэгъэхьэгъэнымкIэ апэ итхэм тащыщ, ау ащ икIуапIэхэм кIуачIэу яIэр гъэфедагъэ хъурэм нахьи нахь макI. ПАО-у «Газпромым» иправление итхьаматэ зэIукIэгъу зыдытеIэм а Iофыгъор лъыдгъэIэсыгъ ыкIи гъэстыныпхъэ шхъуантIэу республикэм щызэпхырыкIырэм ыкIуачIэ нахь ин къашIынэу зэзэгъыныгъэ зэдэтшIыгъ. Ащ пае ар зэбгырызытIупщырэ станцие (ГРС) агъэуцущт. Краснодар пэблэгъэ районэу нахь зызыушъомбгъухэрэм гъэстыныпхъэ шхъуантIэу ящыкIагъэр икъоу аIэкIэгъэхьэгъэнымкIэ ащ ишIуагъэ къэкIощт.\nЭкологием ылъэныкъокIэ гумэкIыгъо Адыгеим иIэп. Ар зэщымыкъонми тыпылъ. Ары зыфэIорышIэщтхэр ветропаркэу республикэм щедгъэжьагъэхэр. Ахэм анахь ин мы уахътэм къэралыгъом итэп. Ветропаркым ишIуагъэкIэ электроэнергиемкIэ щыкIагъэу тиIэр процент 20-кIэ нахь макIэ хъущт. 2019-рэ илъэсым аухынышъ, атIупщынэу ары зэрэдгъэнэфагъэр.\n— Транспорт инфраструктурэм игъэпсынкIэ сыда зэшIохыгъэ хъугъэр?\n— Хы ШIуцIэ Iушъом ыкIи Къыблэ Федеральнэ шъолъырым исубъектхэм ягупчэхэм якIурэ гъогу анахь кIэкIхэр Адыгеим пхырэкIых. Керчь илъэмыдж къызызэIуахыгъэм къыщыублагъэу цIыфэу Адыгеир зэпызычырэри нахьыбэ хъугъэ. А зэпстэумэ апкъ къикIыкIэ лъэхъаным диштэрэ гъогу дэгъухэм яшIын лъэшэу тынаIэ тетыдзагъ. 2018-рэ илъэсым бюджет пстэумэ къахэхыгъэу ащ сомэ миллиардитIу пэIудгъэхьагъ.\nКраснодар лъэныкъокIэ республикэр зэпызычырэ автомобиль гъогумрэ М4 «Дон» зыфиIорэ федеральнэ гъогумрэ анахьыбэ зытегъэуагъэ хъурэр. Ащ фэшI ахэм гъогу зэхэкIыпIэхэр афэшIыгъэныр апэ идгъэшъыгъ. Къэралыгъо компаниеу «Российские автомобильные дороги» зыфиIорэм иIэпыIэгъукIэ объектыкIэхэм яшIын едгъэжьагъ. ГущыIэм пае, поселкэу Лъэустэнхьаблэ дэжькIэ гъогу зэхэкIыпIэ щытэшIы. Ари, къуаджэу Тыгъургъой дэжь щедгъэжьагъэри къихьащт 2019-рэ илъэсым тыухынхэу тыфай.\nЕрмэлхьаблэ ылъэныкъокIэ укъикIымэ Мыекъуапэ укъызэрэдэхьэрэ гъогури икIэрыкIэу тэшIыжьы. Ари мэхьэнэ ин зиIэ проектхэм ащыщ. Мыекъуапэ къэзыухьэрэ гъогу тиIэ зыхъукIэ, къалэр зэпызычырэ транспортыр нахь макIэ хъущт, экологиер къызэтенэщт.\n— Адыгеим зекIоу къихьэрэм ипчъагъи нахьыбэ хъугъэ…\n— Аужырэ илъэсхэр пштэхэмэ, Адыгеим зыщызыгъэпсэфынэу къакIорэм проценти 5 — 8 илъэс къэс къыхэхъо. 2017-рэ илъэсым нэбгырэ мин 432-рэ къихьагъ, ар 2016-рэ илъэсым тиреспубликэ щыIагъэм нахьи проценти 5-кIэ нахьыб. Мыгъэ къэкIуагъэр нэбгырэ мин 450-м нэсы. ИлъэсыкIэ мэфэкI мафэхэм Адыгеим къакIорэр нахьыбэ мэхъу, мы зыгъэпсэфыгъо мафэхэу къэблагъэхэрэм нэбгырэ мини 100-м къыщымыкIэнэу тежэ.\nЗекIоным изегъэушъомбгъун инфраструктурэм бэкIэ елъытыгъ. Ащ фэшI тикъушъхьэхэм гъогухэр ащытэшIых, энергосетьхэр ащытэгъэпсых. ЗекIоным хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным фытегъэпсыхьэгъэ федеральнэ программэм къыдыхэлъытагъэу къихьащт илъэсым сомэ миллион 500 Адыгеим къыфэкIощт. Республикэм иIахьи ащ хэлъын фаеу щыт. Ахъщэр бгы сэтхэу Лэгъо-Накъэрэ поселкэу Гъозэрыплъэрэ зэзыпхыщтхэ гъогум ишIын пэIудгъэхьащт. АдыгеимкIэ ащ стратегическэ мэхьанэ иIэу щыт.\nКъызэрэсIуагъэу, Хы ШIуцIэ Iушъом ыкIи Къырым якIурэ гъогу нахь кIэкIым Адыгеир зэпечы. Арышъ, ахэм защызыгъэпсэфынэу кIохэрэм республикэри агу рихьынэу, къыщыуцухэ ашIоигъоу шIыгъэным тыпылъ. IэкIыбым къикIыгъэ туристхэр къегъэблэгъэгъэнхэмкIи опыт тиI. Этнографическэ ыкIи культурнэ мэхьанэ зиIэ Iофтхьабзэхэм язэхэщэн ащкIэ зишIуагъэ къакIорэр. ГущыIэм пае, адыгэ къуаем ифестиваль. Мыгъэ ащ нэбгырэ мин 12 фэдиз къекIолIэгъагъ. Адыгэ культурэм и Дунэе фестивалэу зэхатщэрэми IэкIыбым къикIыгъэу хьэкIабэ къеблагъэ.\n— Мурат Къэралбый ыкъор, илъэсэу къихьащтымкIэ сыд фэдэ пшъэрылъа зыфэжъугъэуцужьыгъэхэр?\n— Лъэпкъ проект 12-у демографием, псауныгъэм икъэухъумэн, гъэсэныгъэм, псэупIэхэм ыкIи къэлэ щыIакIэм, экологием, автомобиль гъогухэм, цIыфхэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр ягъэгъотыгъэнхэм, наукэм, цифровой экономикэм, культурэм, бизнес цIыкIум ыкIи гурытым, дунэе кооперацием ыкIи экспортым афэгъэхьыгъэхэм ягъэцэкIэн анахьэу тиIофшIэн зыфэгъэзэгъэщтыр. Мыхэм тахэхьаным пае предложение гъэнэфагъэхэр федеральнэ хэбзэ органхэм афэдгъэхьыгъэх. Федеральнэ программэхэм тахэлэжьэным пае амалэу щыIэ пстэури дгъэфедагъэ. Проект 46-мэ тахэлэжьэнэу тхылъхэр дгъэхьазырыгъэх.\nАдыгэ автоном хэкур загъэпсыгъэр илъэси 100 зэрэхъурэм изыфэгъэхьазырыни IофшIэнышхоу щыт. Ащ ихэгъэунэфыкIын, мэфэкI Iофтхьабзэхэм ямызакъоу, социальнэ псэолъэ зэфэшъхьафхэм яшIыни къыдыхэлъытагъ. Мы мэфэкIым изыфэгъэхьазырынкIэ ыкIи ихэгъэунэфыкIынкIэ зэхэщэкIо комитетэу УФ-м и Правительствэ ипащэ игуадзэу Виталий Мутко зитхьаматэм предложениеу дгъэхьазырыгъэхэм къадыригъэштагъ, ахъщэ къатIупщынэу тежэ.\nНахьыпэкIэ федеральнэ гупчэм Iоф зэрэдэтшIэщтымкIэ, программакIэхэм тызэрахэлэжьэщтымкIэ пшъэрылъ гъэнэфагъэу зыфэдгъэуцужьыгъагъэхэм шIуагъэ къатыгъ. Гъэсэныгъэм, медицинэм, спортым алъэныкъокIэ псэолъакIэхэм яшIын пае, Адыгеим имылъкуи хэлъэу, ахъщэ къатIупщынэу зэзэгъыныгъэхэр тиIэ хъугъэх.\nУФ-м и Президент къытфишIыгъэ пшъэрылъхэм ягъэцэкIэн, ахэм шIуагъэу къатырэр нафэ хъуным кIочIэ пстэури етхьылIэн фае. Адыгеим щыпсэухэрэм ящыIакIэ нахьышIу хъуным ахэр фэIорышIэщтых. Iофэу зэшIотхыхэрэм ятэрэзыгъэ къэзыгъэлъэгъощтыр цIыфхэм цыхьэу къытфашIырэр ары, кIочIэ къэкIуапIэуи ар тэркIэ щыт. Ахэр къызэрэтщыгугъыхэрэр къэдгъэшъыпкъэжьын, шъхьэихыгъэу, тшIэрэр зэкIэхэмкIи нэрылъэгъоу тылэжьэн фае.","id":"<urn:uuid:3dd63054-eb2d-488f-a4bb-9e20be19da07>","dump":"CC-MAIN-2019-13","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%BC%D0%BFi%D1%8B%D0%BB-%D0%BC%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82-%D1%86i%D1%8B%D1%84%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D1%89%D1%8Bi%D0%B0%D0%BAi%D1%8D-%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D1%88i\/","date":"2019-03-22T00:34:33Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-13\/segments\/1552912202588.97\/warc\/CC-MAIN-20190321234128-20190322020128-00276.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8819676042,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8819676041603088, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11725060641765594}","num_words":5475,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.034,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.873,"perplexity_score":2697.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеир апэ ит\n\n\nБлэкIыгъэ 2018-рэ илъэсым пстэумкIи къыхэлъхьагъэ хъугъэр сомэ миллиард 31,6-рэ мэхъу. Ар 2017-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, проценти 142,5-кIэ нахьыб. Росстатым къызэритырэмкIэ, ар зэкIэмэ анахь къэгъэлъэгъон ин.\nАР-м экономикэ хэхъоны- гъэмкIэ ыкIи сатыумкIэ и Министерствэ къызэрэщыхагъэщыгъэмкIэ, анахьыбэу инвестицие къыхэзылъхьагъэхэр ветропаркыр зыгъэпсырэ АО-у «ВетроОГК» зыфиIорэр, федеральнэ автомобиль гъогухэм я ГъэIорышIапIэу «Черноморьер» (автомобиль гъогухэр ешIых ыкIи егъэцэкIэжьых), ООО-у «Газпром центрремонт» зыфиIоу туристскэ-рекреационнэ кластерэу «Лэгъо-Накъэ икъэлапчъэхэм» иинфраструктурэ зыгъэпсыщтыр арых.\nДжащ фэдэу компание Купэу Ingka (нахьыпэкIэ ИКЕА зэрэщытыгъэр) зыфиIорэм иинвестиционнэ проектышхо, Урысыер пштэмэ, зыщыпхырищыщтыр Адыгей закъор ары. Ащ щэпIэ гупчэшхоу «МЕГА Адыгея» зыфиIорэр ыгъэкIэжьыщт, зыригъэушъомбгъущт. ПстэумкIи къыхилъхьащтыр сомэ миллиард 14 мэхъу, IофшIэпIэ чIыпIэ 2000-м ехъу къытыщт.\nМы уахътэми пстэумкIи сомэ миллиард 53-м ехъу къыхэзылъхьащт инвестиционнэ проект 36-мэ Iоф адашIэ. АР-м экономикэ хэхъоныгъэмкIэ ыкIи сатыумкIэ и Министерствэ къызэрэщыхагъэщыгъэмкIэ, хъызмэтшIапIэхэм ятхын, псэолъэшIын Iофхэр рагъэжьэнхэм ыкIи электросетьхэм запагъэнэнымкIэ ящыкIэгъэхэ тхылъхэм ягъэхьазырын нахь IэшIэх зэрэхъугъэр, уахътэу атырагъэкIуадэрэр зэрэнахь макIэр инвесторхэмкIэ республикэр нахь хъопсагъо зышIыхэрэм зэу ащыщ.","id":"<urn:uuid:6bee93b5-ae92-4e3a-88d7-0608e4147105>","dump":"CC-MAIN-2019-13","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D1%80-%D0%B0%D0%BF%D1%8D-%D0%B8%D1%82\/","date":"2019-03-23T06:16:08Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-13\/segments\/1552912202728.21\/warc\/CC-MAIN-20190323060839-20190323082839-00092.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7362825871,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7362825870513916, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2596721351146698}","num_words":428,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.053,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.047,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.792,"perplexity_score":3189.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Конституцие Адыгеим занкIэу щыгъэфедэгъэнымкIэ, апшъэрэ чIыпIэ ащ щиIыгъынымкIэ, цIыфхэм яфитыныгъэ шъхьаIэхэмрэ яшъхьафитыныгъэрэ къэухъумэгъэнхэмкIэ, хабзэхэм язэтеушъхьафыкIынкIэ Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум пшъэрылъышхо егъэцакIэ. Конституционнэ уплъэкIунхэр зэхэзыщэрэ хьыкум къулыкъу Адыгеим зэриIэм ишIуагъэкIэ республикэм исхэм яфитыныгъэхэмрэ яшъхьафитыныгъэрэ нахь ухъумагъэ мэхъух.\nАдыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум ипшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ цIыфхэм яконституционнэ фитыныгъэхэмрэ яшъхьафитыныгъэрэ къэухъумэгъэнхэр. Адыгэ Республикэм и Конституцие къыщыдэлъытэгъэ иполномочие шъхьаIэхэм атетэу мы къулыкъум фитыныгъэхэм якъэухъумэнкIэ пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр егъэцакIэх. Зы нэбгырэм итхыгъэкIэ Хьыкумым ыштэрэ унашъор нэбгырабэмэ алъэIэсы. Къулыкъу е цIыф горэм тхыгъэ къызэрэIэкIигъахьэрэм лъыпытэу Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум ащ къыщаIэтыгъэ Iофыр Конституцием зэрэдиштэрэр еуплъэкIу.\n2018-рэ илъэсым нэбгыри 8-мэ Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум зыкъыфагъэзэгъагъ. Адыгэ Республикэм и Законэу 1996-рэ илъэсым мэкъуогъум и 17-м аштагъэу N 11-р зытетэу «Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 40-рэ статья диштэу секретариатыр зы тхыгъэм хэплъагъ, ежьхэм къазэрафэмыгъэзагъэм къыхэкIэу ащ изэхэфын щагъэзыягъ.\n2006-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 2-м аштэгъэ Федеральнэ законэу N 59-р зытетэу «Урысые Федерацием щыпсэухэрэм ятхылъхэм зэрахэплъэхэрэ шIыкIэм ехьылIагъ» зыфиIорэм диштэу тхыгъи 7-мэ ахэплъагъ. Законым щыгъэнэфэгъэ пIалъэхэм адэмыхыхэу ахэр зэхафыгъэх, закъыфэзыгъэзагъэхэм икъоу джэуап аратыжьыгъ. Iофыгъоу къаIэтыгъэхэр зэшIозыхынхэу зипшъэрылъ къулыкъухэм тхыгъищ аIэкIагъэхьагъ.\nКъалэу Мыекъуапэ, Мыекъопэ, Кощхьэблэ районхэм адэсхэр ары зыкъытфэзыгъэзагъэхэр. Тхьаусыхэ тхылъхэм анахьэу къащаIэтыгъэхэр правовой нэшанэ зиIэ ыкIи ЖКХ-м епхыгъэ Iофыгъохэр ары.\nЭлектрон амалхэр къызфагъэфедэзэ, Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум зыфагъэзэн алъэкIыщт. Ащ фэIорышIэ интернет-сайтым инэкIубгъоу «Электронная приемная» зыфиIорэр. ГъэрекIо электрон почтэкIэ зы тхыгъ къытIэкIагъэхьагъэр.\nХьыкумым и Тхьаматэ ыухэсыгъэ графикым тетэу хьыкумышIхэми, Хьыкумым иаппарат иIофышIэхэми ыпкIэ зыхэмылъ правовой IэпыIэгъу цIыфхэм арагъэгъотыгъ. Ащ фэдэ гухэлъхэмкIэ нэбгыри 105-мэ Хьыкумым зыкъыфагъэзагъ.\nСтатистикэм къызэриушыхьатырэмкIэ, нахьыбэрэмкIэ Хьыкумым зыкъызкIыфагъазэрэр правовой нэшанэ зиIэ Iофыгъохэр къафызэхифынэу ары. 2016-рэ илъэсым ащ фэдэ тхыгъэ 65-рэ, 2017-м — 95-рэ, 2018-рэ илъэсым — 94-рэ Хьыкумым къыIэкIэхьагъ. Социальнэ Iофыгъохэр къызыщаIэтырэ тхыгъэхэр уахътэ тешIэ къэси нахь макIэ мэхъух. ГущыIэм пае, 2016-рэ илъэсым ащ фэдэ тхыгъэ 24-рэ, 2017-м — 17, 2018-рэ илъэсым — 11 къытIукIагъэр.\nКъалэу Мыекъуапэ дэсхэр ары анахьэу Хьыкумым зыкъыфэзыгъэзагъэхэр. Ау къэIогъэн фае ащ фэдэ къыхэмыкIыгъэу, Мыекъуа��э щыщхэм анэмыкIэу, республикэм ирайонхэм ащыпсэухэрэми гъэрекIо зыкъызэрэтфагъэзагъэр. БлэкIыгъэ илъэсым Хьыкумым къыIукIэгъэ тхылъхэм япроцент 28-р (2017-рэ илъэсым процент 16-р) ахэм атефэ. Джащ фэдэу Краснодар крайми, Урысыем инэмыкI шъолъырхэми арысхэм Хьыкумым зыкъыфагъэзагъ.\nУрысые Федерацием и Президент 2017-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 17-м ышIыгъэ унашъоу N 171-р зытетэу «ЦIыфхэмрэ организациехэмрэ ятхылъхэм зэрахэплъагъэ-\nХэбзэ шапхъэхэм атетэу, нэфэIоныр ылъапсэу Хьыкумым Iофхэр шъхьэихыгъэу зэхифынхэм лъэшэу тынаIэ тетэгъэты. Конституционнэ Хьыкумым Iоф зэришIэрэм, ащ иполномочиехэм, унашъоу ыштэхэрэм яхьылIэгъэ къэбархэр цIыф жъугъэхэм нахь икъоу алъыгъэIэсыгъэнхэмкIэ Хьыкумым ищыкIэгъэ амалхэр зэрехьэх.\nХьыкумым ехьылIэгъэ къэбархэу хэбзэгъэуцугъэмрэ Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум иофициальнэ интернет-сайт фэгъэхьыгъэ Положениемрэ къащыдэлъытагъэхэр Конституционнэ Хьыкумым иофициальнэ сайтэу firstname.lastname@example.org зыфиIорэм ижъугъотэщтых.\nГущыIэм пае, 2018-рэ илъэсым Хьыкумым лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ Iоф зэришIагъэм фэгъэхьыгъэ материали 118-рэ сайтым къихьэгъагъ.\nХьыкумым иаппарат иIофышIэхэм цIыфхэм тиофициальнэ сайт зыкъызэрэфагъазэрэр тхьамафэ къэс ауплъэкIу. 2018-рэ илъэсым нэбгырэ 24380-мэ сайтым ит къэбархэм нэIуасэ зызэрэфашIыгъэр ахэм нафэ къафэхъугъ.\nКъэбар жъугъэм иамалхэм зэдэлэжьэныгъэу адыряIэр гъэлъэшыгъэным, хьыкумым иIофшIэн зэрэзэхищэрэм ехьылIэгъэ къэбархэр цIыфхэм псынкIэу аIэкIэгъэхьэгъэнхэм атегъэпсыхьагъэу 2018-рэ илъэсым гъэтхапэм и 5-м Хьыкумым ыштэгъэ унашъоу N 2-мкIэ Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкумрэ къэбар жъугъэм иамалхэмрэ зэрэзэдэлэжьэщтхэ шIыкIэм ехьылIэгъэ Положениер аухэсыгъ. Ащ республикэ, район СМИ-хэм зэпхыныгъэ дэгъу адыриI. Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум Iоф зэришIэрэм ехьылIэгъэ къэбархэр, хьыкумышIхэм, Хьыкумым иаппарат иIофышIэхэм афэгъэхьыгъэ статьяхэр илъэс къэс гъэзет-хэм, журналхэм, нэмыкI тедзэгъухэм къарэхьэх.\n2018-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Урысые Федерацием и Конституционнэ Хьыкум иунашъохэр рубрикэу «Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум» зыфиIорэр иIэу республикэ, район гъэзетхэм къащыхауты хъугъэ.\nБлэкIыгъэ илъэсым Хьыкумым Iоф зэришIагъэм ехьылIагъэу статья 39-рэ къэбар жъугъэм иамалхэм къыхаутыгъ, къэтыни 5 телевидением къыгъэхьазырыгъ.\n2018-рэ илъэсым Урысые Федерацием и Конституцие заштагъэр илъэс 25-рэ хъугъэ. Ащ фэгъэхьыгъэу Iофтхьэбзэ заулэ Конституционнэ Хьыкумым зэхищагъ. Ахэм зэу ащыщ Мыекъуапэ иколледжхэм ачIэсхэм апае Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ библиотекэ иIофышIэхэм ягъусэу зэхищэгъэгъэ правовой сыхьатэу Урысые Федерацием и Конституцие фэгъэхьыгъагъэр.\nАдыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум Адыгэ Республикэм, Урысые Федерацием инэмыкI шъолъырхэм якъэралыгъо хабзэ икъулыкъухэм (ре-гион конституционнэ (уставной) хьыкумхэри ахэм зэрахэ��хэу), общественнэ организациехэм зэдэлэжьэныгъэ пытэ адыриI.\nЗэзэгъыныгъэ зэрадишIыгъэм тетэу Хьыкумыр Урысые Федерацием ишъолъырхэм яконституционнэ (уставной) хьыкумхэм, Урысые Федерацием и Конституционнэ Хьыкум адэлажьэ, опытэу яIэмкIэ зэдэгуащэх. Хьыкумым Iоф зэришIагъэмкIэ зэфэхьысыжьхэр, конституционнэ Iофтхьабзэхэр республикэм зэрэщызэрахьэрэм епхыгъэ IофыгъохэмкIэ регион хэбзэгъэуцугъэр, нэмыкI материалхэр къащыхаутынхэу «Акты конституционного (уставного) правосудия субъектов Российской Федерации» зыфиIорэ дайджестым агъэхьых.\n2018-рэ илъэсым ишышъхьэIу Абхъаз Республикэм и Конституционнэ Хьыкум илIыкIо куп Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум зэрэщыIагъэр, тиопыткIэ тызэрэзэдэгощагъэр къэIогъэн фае.\nХьыкумым и Тхьаматэ, ихьыкумышIхэм, Хьыкумым иаппарат иIофышIэхэм Адыгэ Республикэм ихьыкумышI къулыкъухэм зэпхыныгъэ пытэ адыряI. Конституционнэ Хьыкумыр республикэм ихьыкумышI къулыкъухэм яIофшIэн чанэу хэлажьэ.\nХьыкумым и Тхьаматэу А. Къ. ЛIыхьэтыкъор Адыгэ Республикэм ихьыкумышIхэм я Совет хэхьэ, хьыкумышIхэм я Совет итхьаматэ игуадз, къолъхьэ тын-Iыхыным игъогупэ пыбзыкIыгъэнымкIэ, яполномочиехэр агъэцакIэхэзэ е къулыкъум емыпхыгъэу хьыкумышIхэм азыфагу къитэджэрэ зэмызэгъыныгъэхэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ комиссием итхьамат. ХьыкумышIэу З. Р. Бырджыр Адыгэ Республикэм ихьыкумышIхэм я Квалификационнэ Коллегие хэхьэ.\nГъэрекIо хьыкумышIхэри, Хьыкумым иаппарат иIофышIэхэри Адыгэ Республикэм ихьыкумышIхэм азыфагу щыкIогъэ спорт зэнэкъокъухэм, шIушIэ Iофтхьабзэхэм чанэу ахэлэжьагъэх.\nЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэхэр IэубытыпIэ къызыфэтшIыхэзэ къэтIон тлъэкIыщт хабзэр амыукъонымкIэ, цIыфхэм яконституционнэ фитыныгъэхэмрэ яшъхьафитыныгъэрэ къэухъумэгъэнхэмкIэ, нэфагъэр ылъапсэу Хьыкумым иIофшIэн шъхьэихыгъэу зэхэщэгъэнымкIэ, республикэм икъэралыгъо хэбзэ къулыкъухэм, хьыкумышI къулыкъухэм зэпхыныгъэу адыриIэр гъэпытэгъэнымкIэ гъэрекIо Конституционнэ Хьыкумым Iофышхо зэришIагъэр.\nХьыкумым къыIэкIэхьэгъэ тхылъхэмкIэ къэтIон тлъэкIыщт гъэрекIо Адыгэ Республикэм и Конституцие иположениехэр зэрамыукъуагъэхэр. Ар зишIушIагъэр республикэм икъэралыгъо хэбзэ къулыкъухэр, ихьыкумышI къулыкъухэр, граждан обществэм иинститутхэр зэдырагъаштэу зэрэзэдэлэжьагъэхэр ары.\nХьыкумыр непэ зы чIыпIэ итэп, пшъэрылъыбэмэ ягъэцэкIэн ар егъэгумэкIы. Ау анахь шъхьаIэу тапэкIи тызыпылъыщтыр хабзэр амыукъонымкIэ, цIыфхэм яконституционнэ фитыныгъэхэмрэ шъхьафитыныгъэмрэ якъэухъумэнкIэ Хьыкумым амалэу, полномочиеу иIэхэм СМИ-мкIэ цIыфхэр ащыгъэгъозэгъэнхэр ары.\nКонституционнэ Хьыкумым и Тхьаматэу","id":"<urn:uuid:990d9337-f715-4186-bec4-d0f3dedd1be3>","dump":"CC-MAIN-2019-13","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-%D0%B8-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8D-%D1%85-4\/","date":"2019-03-26T18:08:37Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-13\/segments\/1552912205600.75\/warc\/CC-MAIN-20190326180238-20190326202238-00221.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5368512273,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5368512272834778, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4612855613231659}","num_words":2153,"character_repetition_ratio":0.136,"word_repetition_ratio":0.027,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.011,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.556,"perplexity_score":4384.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэ республикэм и Арбитраж хьыкум иIофышIэхэм пшъэрылъхэр къафигъэуцугъэх\n\n\nГъэрекIо Адыгэ Республикэм и Арбитраж хьыкум Iоф зэришIагъэм изэфэхьысыжьхэм афэгъэхьыгъэ зэхэсыгъом Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат хэлэжьагъ.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, Урысые Федерацием и Президент и Полномочнэ лIыкIоу ЮФО-м щыIэм иаппарат Адыгэ РеспубликэмкIэ ифедеральнэ инспектор шъхьаIэу Сергей Дрокиныр, Адыгэ Республикэм и Апшъэрэ Хьыкум итхьаматэу Трэхъо Аслъан, Адыгэ Республикэм ипрокурорэу Игорь Шевченкэр, щынэгъончъагъэмкIэ Федеральнэ къулыкъум Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Виктор Шаменковыр, Адыгэ Республикэм и Конституционнэ хьыкум итхьаматэу ЛIыхьэтыкъо Аскэр, Адыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ иминистрэу Владимир Алай, хьыкумышI приставхэм я Федеральнэ къулыкъу Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Дмитрий Лабазовыр зэхэсыгъом хэлэжьагъэх. Адыгэ Республикэм и Арбитраж хьыкум итхьаматэу Игорь Дивиным Iофтхьабзэр зэрищагъ.\nЗэхэсыгъом хэлажьэхэрэм шIуфэс къарихи, Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат правэм ылъэныкъокIэ цIыфхэм шIэныгъэу яIэм зыкъызэриIэтыгъэр, хьыкумхэм нахьыбэрэ зафагъазэ зэрэхъугъэр хигъэунэфыкIыгъ «ГъэрекIо проценти 10,4-кIэ нахьыбэу Арбитраж хьыкумым зыкъыфагъэзагъ. ЦIыфхэм хьыкумхэм нахьыбэу цыхьэ афашIы зэрэхъугъэр ащ къегъэлъагъо. Хьыкум Iофхэр нахь шъхьэихыгъэу тапэкIэ зэхэфыгъэн, фэIо-фашIэхэм язэшIохынкIэ электрон амалхэр нахьыбэу къызыфагъэфедэн фае. Республикэм ибизнес иIофхэр зэрэзэпыфэщтхэр бэкIэ зэлъытыгъэр экономикэм ылъэныкъокIэ правовой даоу яIэхэр зэрэзэшIуахыщтхэр ары. Джащ фэдэу псэупIэхэм ягъэпсын зимылъку хэзылъхьагъэхэу агъэпцIагъэхэм, предприятиехэр зэрэзэтезыхэрэм, ЖКХ-м ылъэныкъокIэ даоу къэуцухэрэм, чIыгум епхыгъэ фитыныгъэхэм якъэухъумэн афэгъэхьыгъэ Iофыгъохэм лъэшэу анаIэ атырагъэтын фае», — хигъэунэфыкIыгъ КъумпIыл Мурат.\nАдыгэ Республикэм и Арбитраж хьыкум итхьаматэу Игорь Дивиным яIофшIэнкIэ зэфэхьысыжьхэр къышIыгъэх. 2014-рэ илъэсым лъэIу тхылъ мини 2,8-рэ къаIэкIэхьэгъагъэмэ, гъэрекIо ар мини 3,6-м зэрэнэсыгъэр ащ хигъэунэфыкIыгъ. ГъэрекIо хьыкумхэр Iоф мини 3,3-м ехъумэ ахэплъагъэх. 2017-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, проценти 6,2-кIэ ар нахьыб.\nЗэхэсыгъом зэрэщыхагъэунэфыкIыгъэмкIэ, гъэрекIо Адыгэ Республикэм и Арбитраж хьыкум иактхэм япроцент 97,9-р апелляционнэ инстанцием, япроцент 99,6-р кассационнэ инстанцием аIэкIагъэхьагъэх. Республикэм и ЛIышъхьэ Адыгэ Республикэм и Арбитраж хьыкум ипащэхэми, иIофышIэхэми яIофшIэнкIэ зэрафэразэр ариIуагъ. Адыгеим щыпсэухэрэм Арбитра�� хьыкумым зызыфагъазэкIэ, лъэныкъо пстэури къыдалъытэзэ ялъэIу тхылъхэр къафызэхафынхэм щыгугъын-\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:a64d3cfc-9ee6-4c3f-8dcf-d3d8a391bec2>","dump":"CC-MAIN-2019-13","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC-%D0%B8-%D0%BBi%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-%D0%B8-%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%B8%D1%82\/","date":"2019-03-22T20:30:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-13\/segments\/1552912202689.76\/warc\/CC-MAIN-20190322200215-20190322222215-00034.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5461615324,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5461615324020386, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4506780803203583}","num_words":748,"character_repetition_ratio":0.133,"word_repetition_ratio":0.041,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.543,"perplexity_score":3448.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим къэкIуагъэх\n\n\nМНТК-у «Нэм имикрохирургие» зыфиIоу академикэу С. Н. Федоровым ыцIэкIэ щытым и Краснодар къутамэ испециалистхэр Адыгеим къэкIуагъэх республикэм исхэр ауплъэкIунхэм ыкIи ищыкIагъэу афалъэгъухэрэр араIонхэм пае.\nМы илъэсым гъэтхапэм Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КъумпIыл Мурат МНТК-у «Нэм имикрохирургие» зыфиIоу академикэу С. Н. Федоровым ыцIэкIэ щытым игенеральнэ директорэу Александр Чухраевымрэ клиникэм и Краснодар къутамэ иIэшъхьэтетэу Сергей Сахновымрэ заIокIэм зэзэгъыныгъэ зэдашIыгъагъ Адыгеим къакIохэзэ цIыфхэм япсауныгъэ изытет ауплъэкIузэ ашIыным фэгъэхьыгъэу. А зэзэгъыныгъэу зыкIэтхэжьыгъагъэхэм къызэрэдилъытэрэм тетэу врачхэр Адыгеим ирайон пстэуми ащыIэщтых.\nДжырэ уахътэм диштэрэ Iэмэ-псымэ зэтегъэпсыхьагъэмкIэ зышIоигъо пстэуми анэ арагъэуплъэкIун алъэкIыщт, ащ дакIоу ашIэн фаехэри игъэкIотыгъэу къараIощтых. Операцие зищыкIагъэхэр клиникэм и Краснодар къутамэ ыпкIэ хэмылъэу къыщяIэзэнхэу агъэкIощтых.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:990e05c7-d36a-4bfa-ab1f-79be631c152a>","dump":"CC-MAIN-2019-18","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D0%BAi%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2019-04-23T16:40:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-18\/segments\/1555578605555.73\/warc\/CC-MAIN-20190423154842-20190423180842-00293.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5836619735,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5836619734764099, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4144302308559418}","num_words":308,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.114,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.611,"perplexity_score":2823.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыекъуапэ, мэкъуогъум и 8\nМэкъуогъум и 10-м, (10.06.2018), Адыгэ хьалыжъом имафэ фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэ Адыгэ Республикэм ит псыкъефэхэу Гъофыбгы (Руфабгъо) щыкIощт.\nМэфэкIым икIэщакIохэр: «Руфа-Тур», Адыгэ Республикэм мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ ыкIи зекIомкIэ и Комитет.\nМэфэкI зэхахьэм хьэлыжъохэр къыщагъэлъэгъощт, зэнэнэкъокъухэр щыIэщтых ыкIи къэшъощтых. Зэнэкъокъухэм ахэлэжьэнэу зышIоигъохэр ыкIи цIыфхэр къырагъэблагъэх.\nadyg-afisha.ru","id":"<urn:uuid:c7609820-d344-4b76-bf43-ddf52168dbdb>","dump":"CC-MAIN-2019-18","url":"http:\/\/adygintour.com\/ad\/k-ebarkher\/item\/159-adyge-khalyzh-om-imafe-psyk-efekheu-g-ofybgy-rufabg-o-shchykioshcht","date":"2019-04-21T15:01:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-18\/segments\/1555578531984.10\/warc\/CC-MAIN-20190421140100-20190421162100-00012.warc.gz","language":"ady","language_score":0.715038538,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.715038537979126, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2839961349964142}","num_words":123,"character_repetition_ratio":0.086,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.182,"stopwords_ratio":0.057,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.773,"perplexity_score":3290.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЩышъхьэIум и 18-м, Адыгэ къужъым и мафэ Адыгэ Республикэм ит псыхъоу Руфабгъо щыхагъэунэфыкIыщт. Мы мафэм Руфабгъо зыкъыщаплъэхьыщт, мэзым хэт Адыгэ хатэм къеплъыщтых ыкIи кIэухым мэфэкI зэхахьэ гъэшIэгъон къырагъэкIокIыщт. МэфэкIыр сыхьатэ 11.00-м рагъэжьэщт.\nПсыхъоу Руфабгъо псыефэх дахэхэр иIэх. Ащ турист бэ къакIо зыщаплъэхьыэу. Псыхъом ицIэ шъыпкъэр зэтефыгъэу къаIо: 1. Гъофыбгы 2. Сырыф.","id":"<urn:uuid:3604f6a8-c490-4cc8-be39-34bcaed94def>","dump":"CC-MAIN-2019-18","url":"http:\/\/adygintour.com\/ad\/k-ebarkher\/item\/166-adyge-k-uzh-ym-i-mafe-adyge-respublikem-shchykhag-eunefykiyshcht","date":"2019-04-21T14:04:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-18\/segments\/1555578531984.10\/warc\/CC-MAIN-20190421140100-20190421162100-00021.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9635295272,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9635295271873474, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0360119491815567}","num_words":116,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.052,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.979,"perplexity_score":3442.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм ия 31-рэ зэхэсыгъо 2018-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 10-м щыIэщт.\nЗэхэсыгъом щахэплъэнхэу мы къыкIэлъыкIорэ Iофыгъохэр къахалъхьащтых: законопроектхэу «2019-рэ илъэсымкIэ ыкIи 2020-рэ, 2021-рэ илъэсхэм ячэзыу пIалъэкIэ Адыгэ Республикэм иреспубликэ бюджет ехьылIагъ», «2019-рэ илъэсымкIэ ыкIи 2020-рэ, 2021-рэ илъэсхэм ячэзыу пIалъэкIэ Адыгэ Республикэм шIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ и ЧIыпIэ фонд ибюджет ехьылIагъ» зыфиIохэрэм, «Адыгэ Республикэм изаконхэу «ЗынаIэ зытырагъэтрэ, унагъохэм апIунэу аштэгъэ кIэлэцIыкIухэр зэраIыгъхэрэм пае мазэ къэс ахъщэ IэпыIэгъу къазэраратырэ шIыкIэм ехьылIагъ», «Лъэшэу къагъэгъунэрэ чIыопс чIыпIэхэу республикэ, чIыпIэ мэхьанэ зиIэхэм язэхэщэнкIэ ыкIи якъэухъумэнкIэ Iофыгъо заулэ зэшIохыгъэным ехьылIагъ» зыфиIохэрэм зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм афэгъэхьыгъэм» ятIонэрэу ахэплъэгъэныр; законопроектхэу «Адыгэ Республикэм изаконхэу «2018-рэ илъэсымкIэ ыкIи 2019-рэ, 2020-рэ илъэсхэм ячэзыу пIалъэкIэ Адыгэ Республикэм иреспубликэ бюджет ехьылIагъ», «Организациехэм ямылъку хэбзэIахьэу тыралъхьэрэм ехьылIагъ», «Зипсауныгъэ зэщыкъуагъэхэм социальнэ, транспорт, инженер инфраструктурэр пэрыохъунчъэу къызфагъэфедэным, сэкъатныгъэ зиIэхэм фэтэрыбэу зэхэт унэхэм ячIыпIэхэу зэдагъэфедэхэрэм якIолIэнхэу амал ягъэгъотыгъэным ехьылIагъ», «Гъэсэныгъэ Адыгэ Республикэм зэращарагъэгъотырэм ехьылIагъ», «Гъэсэныгъэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм икъэралыгъо полномочие заулэхэр чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ къулыкъухэм афэгъэзэгъэнхэм ехьылIагъ» зыфиIохэрэм зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм афэгъэхьыгъэм апэрэу ахэплъэгъэныр ыкIи нэмыкI Iофыгъохэр.\nЖуковскэм иурам тет унэу N 22-м хэт Залышхоу зэхэсыгъохэр зыщызэхащэрэм сыхьатыр 10.00-м ащ иIофшIэн щыригъэжьэщт.\nА��ыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет —Хасэм и Тхьаматэу","id":"<urn:uuid:af4d4317-963a-4a6e-b8d1-cf04eae2a45f>","dump":"CC-MAIN-2019-18","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B9-20\/","date":"2019-04-24T10:57:18Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-18\/segments\/1555578640839.82\/warc\/CC-MAIN-20190424094510-20190424120510-00278.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8170574307,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8170574307441711, \"kbd_Cyrl_score\": 0.18182481825351715}","num_words":513,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.155,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.823,"perplexity_score":3201.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"(Хъут Казбек итхылъэу «Адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэхэр» зыфиIорэм епхыгъэ гупшысэхэр)\nАдыгэ бзэшIэныгъэм ианахь зэхэмыфыгъэ Iофыгъохэм ащыщ адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ.\nУрыс къэIуакIэкIэ тхыгъэ адыгэ лъэкъуацIэхэр адыгабзэм ралъхьажьы зыхъукIэ зэщыгъэкъуагъэхэу адыгэ текстхэм, Адыгэ радиом, телевидением якъэтынхэм, Лъэпкъ театрэм икъэгъэлъэгъонхэм, адыгэ тхыгъабзэми жэрыIуабзэми къахафэхэу мэхъу. А зэхэмыфыгъэ Iофыгъом изэшIохын фэгъэхьыгъ Хъут Казбек илъэс пчъагъэм зыдэлэжьэгъэ гущыIэлъэ-справочникэу «Адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэхэр» зыфиIоу 2018-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъэр.\nГущыIалъэм изэхэгъэуцон екIолIэкIэ гъэшIэгъон къыфигъотыгъ: игъэпсыкIэкIэ ар адыгэ гущыIэлъэ гъэпсыкIэм пэблагъ, ау ащ текIы. Ар авторым пшъэрылъэу зыфигъэуцужьыгъэм къыпкъырыкIыгъ. Ар адыгэ лъэкъуацIэхэр къызэраIохэрэм-\nАвторым къыхегъэщы нэмыкIыбзэхэм къахэкIыгъэ лъэкъуацIэу адыгэхэм ащыщхэр зэратхыгъэхэр гущыIалъэм зэрэдэмытхэр. Адыгэ лъэкъуацIэу зитхыкIэ тэрэз авторым ымыгъэунэфышъугъэхэри гущыIалъэм дэтхэп.\nХъут Казбек гущыIапэм адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэм къатегущыIэрэ IофшIагъэу (урысыбзэкIи адыгабзэкIи) щыIэхэм ягугъу къыщешIы. Ащ къызэригъэнафэрэмкIэ, къыдэкIыгъэ IофшIагъэу щыIэхэр зыфэгъэхьыгъэхэр адыгэ лъэкъуацIэхэмрэ цIыфыцIэхэмрэ къызыхэкIыгъэхэр, цIэ-лъэкъуацIэхэм ахэт адыгэ макъэхэр урысыбзэм зэрегъэкIугъэхэр, адыгэ сабыйхэм адыгацIэхэр зэрафаусхэрэр, адыгацIэхэм ягъэпсыкI, нэмыкIхэр.\nДжынэс адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэм яIофыгъохэм язэхэфынкIэ IофшIагъэ горэхэр щыIагъэхэми, Хъут Казбек зэхигъэуцогъэ гущыIэлъэ-справочникэу «Адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэхэр» зыфиIорэр адыгэ лъэкъуацIэхэм адыгабзэкIэ ятхыкIэ ехьылIэгъэ апэрэ IофшIагъэу щыт.\nГухэкI нахь мышIэми, зы адыгэ лъэкъуацIэм урысыбзэкIэ тхыкIитIу-щы иIэу къыхэкIы. ГущыIэм пае, сэ слъэкъуацIэ пштэмэ, адыгабзэкIэ (Хъутым зэрэптхын фаеу ылъытэрэр — Iанцокъу (н. 36), тэ тиеплъыкIэкIэ зэрэптхын фаер — Анцокъу), урыс тхыкIэу иIэхэр — Анчек, Анчек, Анчок, Анчоков, Анцок, нэмыкIхэри. Хъут Казбек зэрилъытэрэмкIэ, мы зэблэуныгъэр щыгъэзыегъуай, сыда пIомэ, лъэкъуацIэр урысыбзэкIэ документыбэмэ арытхагъ, ар зэблэпхъужьыным Iофыбэ къыпэкIы. Адыгэ лъэкъуацIэхэр адыгабзэкIэ зыщатхыхэрэр макIэ, ахэм якъэIуакIи ятхыкIи зыпкъ ибгъэуцоныр нахь IэшIэх.\nХъутым гущыIэлъэ-справочникыр тэрэзэу зэхэгъэуцуагъэ хъуным пае адыгэ лъэкъуацIэхэм яадыгэ тхыкIэ т��рэз ыгъэунэфыным фэшI екIолIэкIэ зэфэшъхьафхэр къызфигъэфедагъэх: апэрэмкIэ, лъэкъуацIэр зыехэм е лъэкъуацIэм икъэIуакIэ щыгъозэ Iахьылхэм, чылэм адыдэсхэм къызэраIорэр зэригъэшIагъ. ГущыIэм пае, Быгъушъ къаIомэ, Бэгъушъ птхы хъущтэп, нэмыкIхэри; ятIонэрэмкIэ, лъэкъуацIэ хъугъэ гущыIэм е гущыIэм ипычыгъо мэхьанэу яIэр къахэщымэ, ахэр лъэкъуацIэм итхыкIэ икъыхэхынкIэ бгъэфедэнхэ плъэкIыщтых. ГущыIэм пае, ЛIыхъурай — ЛIыхъураер, Баджэ — Баджэр, нэмыкIхэри.\nЛъэкъуацIэхэм якIэуххэр тIо егощых Казбек: 1) кIэухэу -эр: Баджэ — Баджэр, Аулъ — Аулъэр, Бэджан — Бэджанэр; 2) кIэухэу -ыр: Тыгъужъ — Тыгъужъыр, Бысыдж — Бысыджыр, нэмыкIхэри.\nХъут Казбек итхылъ адыгэ лъэкъуацIэхэр атхыхэу зырагъэжьагъэм тарихъэу пылъым кIэкIэу нэIуасэ тыфешIы. Ащ къызэритхырэмкIэ, адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэр атхыхэу зырагъэжьагъэр я 19-рэ лIэшIэгъум иятIонэрэ кIэлъэныкъу — адыгэхэр Урысыем щыщ зыхъугъэхэм ыуж, зэратхыщтыгъэхэр урысыбз. Адыгабзэмрэ урысыбзэмрэ бзэ бын зэфэшъхьафхэм зэращыщхэм, макъэу ахэтхэр бэрэ зэрэзэтемыфэхэрэм къахэкIэу адыгэ лъэкъуацIэхэр умышIэжьынхэм нэсэу макъэу ахэтхэр урыс макъэхэмкIэ зэблахъухэуи къыхэкIыщтыгъэ. Ащ фэдэ дагъохэр къахегъэщых 1918-рэ илъэсым ыпэкIи, ыужкIэ атхыгъэхэми.\nУрысыбзэр нахь дэгъоу ашIэ хъу къэс, адыгэхэм ар (урысыбзэр) нахьыбэрэ агъэфедэу зэрэхъущтыгъэр, блэкIыгъэм фэмыдэу, джы адыгэхэм яныдэлъфыбзэ нахьи урысыбзэр нахь дэгъоу ашIэ зэхъум, калькированиери къашIутекIоу, урыс макъэхэр адыгэ гущыIэхэм ащагъэфедэхэ хъугъэу елъытэ Хъутым. Ащ къыхегъэщы адыгэ лъэкъуацIэхэм ащыщхэр къызэраIорэмрэ адыгабзэкIэ зэратхырэмрэ нахь зэпэчыжьэ зэрэхъугъэхэр. ГущыIэм пае, Хьэшхъуанэкъу зыфиIорэ лъэкъуацIэр урысыбзэкIэ зэратхырэр Хашханок, ар «адыгабзэ зашIыжькIэ», Хьашъхьаныкъо мэхъу.\nХъут Казбек итхылъ зэхьылIагъэр охътэ чыжьэхэр арэп, 1918-рэ илъэсым, адыгэхэм тхакIэ яIэ зыхъугъэм, къыщегъэжьагъэу непэрэ мафэхэм къанэсэу ары. ЛъэкъуацIэхэр, цIэхэр, тыцIэхэр купищэу зэрэгощыгъэхэм фэдэу, тхыкIэ шапхъэу яIэхэри зэтекIыхэу елъытэ Казбек. «Купы пэпчъ къэIокIэ-тхыкIэ гъэнэфагъэхэр ахэлъ, ащ фэдэх гущыIэзэгъусэхэм чIыпIэу щыряIэмкIи», — къыхегъэщы ащ.\nАдыгабзэм ишапхъэхэмкIэ, тэрэзыр, лъэкъуацIэр ыпэ щыIэу, ащ ыуж цIыфыцIэр итэу тхыгъэнхэр ары. Адыгэ тхакIэм урыс графикэр лъапсэ зыфашIым ыуж (1938-рэ илъэс) адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэр урыс тхыкIэм тефэу нахьыбэрэмкIэ атхыщтыгъэх.\nГъэкIэкIыгъэ цIэ-лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ тэрэз ехьылIагъэу авторым къыIохэрэр: икъоу тхыгъэ лъэкъуацIэмрэ цIыфыцIэмрэ зэрэзэкIэлъыкIохэрэм тефэн фае инициалхэм язэкIэлъыкIуакIи; лъэкъуацIэр икъоу тхыгъэу цIыфыцIэр гъэкIэкIыгъэу игъусэми, инициалыр лъэкъуацIэм ыуж щытын фае, мыщ фэдэу: КIэрэщэ Тембот — КIэрэщэ Т., Пэрэныкъо Мурат — Пэрэныкъо М.; лъэкъуацIэри цIэри гъэкIэкIыгъэхэми, зэкIэлъыкIуакIэр къэнэжьы: KI. T., П. М.\nЛъэкъуацIэм ыуж цIэмрэ тыцIэмрэ итынхэр ары адыгэ литературабзэм шапхъэ щыхъугъэр: КIэрэщэ Тембот Мыхьамэты ыкъу, Еутых Аскэр Къадырбэчы ыкъу. Икъоу тхыгъэ лъэкъуацIэм цIэмрэ тыцIэмрэ яинициалхэр игъусэхэми, ахэр лъэкъуацIэм ыуж итынхэ фае: КIэрэщэ Т. М. ыкъу, Еутых А. Къ. ыкъу. ЛъэкъуацIэри, цIэри, тым ыцIи гъэкIэкIыгъэхэ хъумэ, лъэкъуацIэм иинициал апэ итэу, адрэхэр ащ къыкIэлъыкIонхэ фае: KI. T. M. ыкъу, Е. А. Къ. ыкъу.\nХъут Казбек адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ лъыплъэу зыригъэжьагъэр 1970-рэ илъэсым, тхылъ тедзапIэм зыIухьагъэм, щегъэжьагъ. Мы Iофым фэгъэхьыгъэуи статьяхэр гъэзетми къыригъахьэщтыгъэх. Илъэс 50 фэдизрэ зылъыплъэгъэ цIэ-лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ тэрэзэу непэ ылъытэрэр: ГъукIэлI Хьазрэт Сэфэры ыкъу, Аулъэ Дзэхъан Хьаджымэты ыпхъу.\nГущыIэлъэ-справочникыр зэрэгъэпсыгъэр, зэрэзэхэт шIыкIэр.\nГущыIэлъэ статьяхэм язэкIэлъыкIуакIэ урыс хьарыфылъэм изэкIэлъыкIуакIэ тет, гущыIэлъэ статьяр адыгэ лъэкъуацIэм иурыс тхыкIэкIэ къырегъажьэ, ащ ыуж ит адыгэ лъэкъуацIэм иадыгэ тхыкIэ. ЛъэкъуацIэм иурыс тхыкIэ зэфэшъхьафхэр (вариантхэр) иIэхэмэ, ахэр сатыр шъхьафэу, абзацкIэ къегъэжьагъэу къетыхэшъ, гущыIэлъэ статьяр къызэриублэрэм еплъ еIо, мыщ фэдэу: Чундышко, м. и ж. не скл. еплъ Чундышк.\nАдыгэ лъэкъуацIэм иурыс тхыкIэу суффиксэу -ов, -ев зыфиIохэрэр зыпытхэр къызэрэтыгъэхэр мужской родыр цIэеIо падежым лъэкъуацIэр итэу, зы пчъ.: Беджанов, Хунагов.\nУрыскIэ тхыгъэ адыгэ лъэкъуацIэу мэкъэзэращэкIэ ухыгъэр хъулъфыгъэм ехьылIа-\nАдыгэ лъэкъуацIэу урыскIэ тхыгъэр мэкъэзещэкIэ (е, й, о, у, ы, э) ухыгъэмэ, хъулъфыгъэм ехьылIагъэми бзылъфыгъэм ехьылIагъэми, падежхэмкIэ зэхъокIырэп: Саре Хабаху, Мурата Хабаху, нэм. Ар мырэущтэу къегъэлъагъо: Хабаху, м. и ж. не скл.\nЗы лъэкъуацIэм ехьылIэгъэ гущыIэлъэ статьяр Iахьихэу (абзацихэу) зэхэты:\n1. Бесиджев. Бысыдж, -ыр, -хэр, -ым, -хэм\/\/-мэ. Джаущтэу урыс тхыкIэм иегъэжьэпIэ шъуашэ изакъоу, лъэкъуацIэм иадыгэ тхыкIэ изэхъокIыкIэ кIэуххэр игъусэхэу къеты. КIэухэу -хэм зыфиIорэр тхыгъабзэм нахь инэшанэшъ, ар -мэ зыфиIорэ кIэухым ыпэ ит, -хэмэ зыфиIорэ кIэухыр бэрэ агъэфедэрэпышь, ар хилъытэрэп.\n2. ЫлъэкъуацIэр, зэратхырэр, зэрэкIорэр … Бысыдж. Точкищым къикIырэр лъэкъуацIэм ыпэ итыхэу зыцIэ къыриIуагъэхэм анэмыкI цIэ къызэрыкIохэри ащ зэрэпыуцохэрэр ары.\n3. Бысыдж зылъэкъуацIэр, БысыджкIэ кIорэр, Бысыджэу зыфаIорэр, Бысыджхэм \/\/ Бысыджмэ яй, нэм. ЯтIонэрэ, ящэнэрэ абзацхэр зыкIищыкIагъэхэр урысыбзэкIэ «носит фамилию» зыфиIорэр занкIэу зэрадзэкIызэ (калькэ ашIызэ), адыгэ къэIуакIэхэм ачIыпIэ адыгэхэм «лъэкъуацIэ ехьы» амыIоным пай.\n4. Бысыдж: Бысыдж Чэчан, ~ Цац, ~ лIакъор, ~ зэшыхэр, ~ кIалэр, ~ врачыр, нэм. Адыгэ лъэкъуацIэм цIыфыцIэр е цIэ къызэрыкIор ыужкIэ щытхэу адыгабзэкIэ зэрэпыуцохэрэм мыхэр ищысэх. Чередование иIэмэ, ари къегъэлъагъо мыщ фэдэу: Бэджан — Бэджэнэ Мурат. Абзацым иапэрэ гущыIэзэгъусэ хэт лъэкъуацIэмрэ цIэмрэ икъоу къетых, ащ къыкIэлъыкIохэрэм къыкIэIотыкIыжь ахэмытыным пае. ЛъэкъуацIэм ычIыпIэ тамыгъэу ~ \/тильдэ\/ егъэуцу. ХъулъфыгъацIэмэ зэкIэмэ ачIыпIэ щысэ папкIэ иIэу цIэу Чэчан зыфиIорэр, бзылъфыгъацIэмэ зэкIэмэ ачIыпIэ цIэу Цац зыфиIорэр егъэфедэх (ахэм ачIыпIэ ищыкIэгъэ цIэр ибгъэуцо хъущт).\n5. Бысыдж Чэчан — Бысыдж Ч. е Б. Ч.; Бысыдж Чэчан Мафэ ыкъу — Бысыдж Чэчан М. ыкъу е Бысыдж Ч. М. ыкъу, е Б.Ч. М. ыкъу.\n6. Бысыдж Цац — Бысыдж Ц. е Б. Ц.; Бысыдж Цац Нащэ ыпхъу — Бысыдж Цац Н. ыпхъу е Бысыдж Ц. Н. ыпхъу, е Б. Ц. Н. ыпхъу. Мы аужырэ IахьитIур зэмкIэ хъулъфыгъэм, адрэмкIэ бзылъфыгъэм ацIэ-лъэкъуацIэхэм ягъэкIэкIыгъэ адыгэ тхыкIэ ехьылIагъэх. Ахэми цIэ-лъэкъуацIэхэм яинициалхэр ащегъэфедэх.\nТыцIэм иинициал «ыкъу» е «ыпхъу» зыфиIорэ гущыIэр игъусэн фае, сыда пIомэ урысыбзэм ишапхъэхэмкIэ инициалыр зичIыпIэ итэу хабзэр зы гущыI: И. (Иванович), А. (Андреевич)… НэмыкIэу къапIомэ, зы буквэкIэ (инициалкIэ) къатырэр зы гущыI нахь гущыIитIоп! Зы буквэкIэ урысыбзэм щагъэнэфэрэ зы гущыIэр (Кадырович) адыгабзэкIэ къызэраIорэр гущыIитIу: Къадыры ыкъу. Урыс тхыкIэм фэдэ ашIызэ, а гущыIитIур адыгабзэкIэ зы буквэкIэ къатэу хъугъэ: Хъот Азмэт Къадыр ыкъу зыфэпIощтым ычIыпIэ, Хъот Азмэт Къ. атхы! Мы тхыкIэри урысыбзэм ишапхъэу, адыгабзэм ишапхъэхэм атемыфэу тиныдэлъфыбзэ къыхэхьагъэхэм ащыщ. Арышъ, тэрэзыр тым ыцIэ — хъулъфыгъэм ятэ иинициал ыкъу зыфиIорэр, бзылъфыгъэм ятэ иинициал ыпхъу зыфиIорэр — апытынхэ фае: Хъот Шумаф Нащэ ыкъу — Хъот Шумаф Н. ыкъу, Хъот Щащ Къадыры ыпхъу — Хъот Щащ Къ. ыпхъу.\nАдыгабзэм иорфографие щыкIагъэу иIэмэ ащыщэу Хъутым елъытэ къызэраIорэмрэ зэратхырэмрэ зэтемыфэрэ кIэуххэр зиIэхэр адыгэ лъэкъуацIэхэм зэрахэтхэр. ГущыIэм пае, Тэхъу пIоми Дыхъу пIоми, якIэух тхыкIэхэр зэфэдэх, ау къызэраIохэрэр зэфэдэхэп: ыпэрэм ттхырэм нэмыкI макъэ пытэп, ятIонэрэм пытымытхэу, ау мэкъэзещэу ы-р игъус — Дыхъуы. Ахэм афэдэх: ШъэоцIыкIу, ау ЦIыкIуы, ПсыIушъу, ау Кушъуы, нэмыкIхэри. Ащ фэдэу у-p зыхэт макъэу мэкъэзещэу ы-р зигъусэмкIэ лъэкъуацIэр ухыгъэмэ, ахэм буквэу ы-р апетхэ: Уджыхъуы, Хьамтэхъуы, нэмыкIхэри. Джаущтэу транскрипцие шIыкIэр — справочникым игъэкIотыгъэу щегъэфедэ. ЫкIи пэублэ гущыIэм къыщеIо мы тхыкIэр джырэ адыгэ орфографием зэрэтемыфэрэр, ау зигугъу ышIырэ лъэкъоцIэ кIэуххэр справочникым еджэрэм зэхимыгъэкIокIэнхэм пае Кушъуы, Хьабэхъуы ыIозэ къыщеты. Ау ахэр джырэ адыгэ орфографием зэрэщатхыхэу птхынхэ зэрэфаери къыщеIо. «Макъэр зэрэзэхэтыр къэзыгъэлъэгъорэ транскрипцие шIыкIэм тетэу тхакIэм щыбгъэфедэнэу щытэп», еIо Хъутым, — тэрэзыр: Шъхьаплъэкъу — Шъхьаплъэкъор, Шъхьаплъэкъом, Хъурай — Хъураер, Хъураем.\nСправочникым пшъэрылъ шъхьаIэу зэшIуиххэрэр: еджэрэм ищыкIагъэр икъоу хигъотэныр, джэнджэш къыхэмыхьаныр, адыгабзэр икъоу зымышIэрэми гущыIалъэр IэпыIэгъу афэхъуныр, лъэкъуацIэм ыпкъ кIэуххэр зытетым тетхэу пигъэуцохэмэ, къэIуакIэри тхыкIэри тэрэзы хъунхэр ары. Ащ пай лъэкъуацIэхэм якIэуххэм транскрип-циер зыкIащигъэфедэрэр.\nАдыгэ гущыIалъэхэм къэбэртэе гущыIэхэр зэрадэмытхэм фэд, мыщи къэбэртэе лъэкъуацIэхэр дэтхэп (ахэр Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым къащыхаутыгъэ IофшIагъэхэм ахэбгъотэщтых), ау адыгэхэми къэбэртаехэми зэдыряе лъэкъуацIэхэр дэтых.\nНэмыкIыбзэ къыхэкIыгъэ лъэкъуацIэ горэхэри IофшIагъэм хэтых. ГущыIэм пае, лъэкъуацIэу Мыхьамэджанэр анахь орфографическэ гущыIэлъэ дэгъум тет лъэкъуацIэхэм ахэт: ЗекIогъу Уцужьыкъу, Мыхьамэджэнэ Юныс, Одэжьдэкъо Хьаджымэт. Адыгэ орфографическэ гущыIалъ. 1968. Ар адыгэ лъэкъуацIэхэм ахэмыгъэхьаныр зэфэнчъагъэу елъытэ Хъутым. Ащ фэд лъэкъуацIэу Кэстанэри: Кэстэнэ Дмитрие адыгэ тхакIохэм ащыщ.\nТхылъым тэ еплъыкIэу тигъэшIыгъэхэри къэттхыных:\n1. Транскрипцие шIыкIэр авторым зыщигъэфедэрэм скобкэ плIэмыехэм адэтэу къыгъэлъэгъуагъэмэ нахьышIугъэу тэлъытэ: [Тыхъу, ау Дыхъуы, ШъэуэцIыкIу, ау ЦIыкIуы, ПсыIушъу, ау Куышъуы];\n2. Тэ тиеплъыкIэкIэ, Iахьищэу зэхэт цIэ-лъэкъуацIэм хэт тыцIэм къыпыхьэрэ кIэухэу -ы-р пымытми хъущт: ГъукIэлI Хьазрэт Сэфэр ыкъу, Аулъэ Дзэхъан Хьаджымэт ыпхъу.\n3. ЛъэкъуацIэу Анчек \/\/ Анчек \/\/ Анчок \/\/ Анчоков иадыгэ къэIуакIи, тхыкIи Анцокъу. ЛъэкъуацIэр адыгэ-абхъазыбзэхэм зэдыряе гущыIэу аIо къызытекIыгъэр. (Апэрэ Iахьыр — Анцо абхъ.-абаз. Анцва' (абх. Анцеа, абаз. Анчва «Тхьэшхо»), ятIонэрэ Iахьыр -къуэ \/ \/-къо «сын»).\nХъут Казбек итхылъэу «Адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэхэр» зыфиIорэр шIуагъэ къэзытыщт IофшIагъэу щыт. Ар IэпыIэгъушIу афэхъущт гъэзетым, радиом, телевидением яIофышIэхэм, анахьэу кIэлэегъаджэхэм.\nТхылъыр зыщэфынэу фаем Нэгъой Сафыет ибукинистическэ ыкIи «Дом книги» зыфиIорэ тучанхэм ачIигъотэщт.\nАнцокъо Сурэт.","id":"<urn:uuid:542663a8-dda6-4eb5-aec2-e5d2e2869976>","dump":"CC-MAIN-2019-22","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B0%D1%86i%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D1%82%D1%85%D1%8B%D0%BAi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2019-05-25T07:37:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-22\/segments\/1558232257920.67\/warc\/CC-MAIN-20190525064654-20190525090654-00544.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7879490852,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7879490852355957, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21172000467777252}","num_words":3705,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.018,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.814,"perplexity_score":2070.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет и Тхьаматэ Шъхьэлэхъо Аскэр\nСирием щыщ тилъэпкъэгъухэм Адыгеим къэкощыжьхэу заублэгъагъэр 2012-рэ илъэсым ижъоныгъокIэ мазэ къыщегъэжьагъэу ары. Анахьэу жъугъэу къызыкощыжьыгъэхэр 2012-рэ, 2013-рэ илъэсхэм яятIонэрэ кIэлъэныкъу.\nСирием IашэкIэ щызэпэуцужьхэу зырагъэжьагъэм къыщыублагъэу ащ щыщ адыгэ мин 1,1-м ехъумэ Адыгеим - ятарихъ чIыгужъ - къагъэзэжьыгъ. Ахэм ащыщэу нэбгырэ 603-мэ пIалъэ горэкIэ Урысые Федерацием щыпсэунхэу Iизын, нэбгырэ 421-мэ «вид на жительство» зыфаIорэ тхылъыр, нэбгырэ 22-мэ Урысые Федерацием игражданствэ, нэбгырэ 63-мэ пIалъэ горэкIэ шъхьэегъэзыпIэ аратыгъ. 2015-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м ехъулIэу ащ фэдэ пчъагъэхэр къэзытыгъэр Урысыем кощын IофхэмкIэ и Федеральнэ къулыкъу Адыгэ ��еспубликэмкIэ и Къутам ары. Ащ нэмыкIэу, Адыгеим иапшъэрэ еджэпIитIумэ Сирием щыщ адыгэ кIэлэ 82-рэ ащеджэ. Тилъэпкъэгъухэм ыпкIэ хэмылъэу медицинэ уплъэкIунхэр арагъэкIух, пIалъэ горэкIэ Урысые Федерацием щыпсэунхэмкIэ Iизын, «вид на жительство» зыфаIорэ тхылъыр къаратыным пае документэу арахьылIэн фаехэмкIэ ящыкIэгъэ справкэхэр ыпкIэ хэмылъэу къараты.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан ипресс-конференциеу бэмышIэу щыIагъэм журналистхэр къыщыкIэупчIагъэх тилъэпкъэгъухэр республикэм зэрэригъэблэгъэжьыгъэхэм, тарихъ чIыгужъым щыIакIэу илъым есэнхэмкIэ амалхэр зэрэзэрахьэхэрэм афэгъэхьыгъэу.\n- Сирием къикIыжьырэ тилъэпкъэгъухэр щыIакIэм хэгъэгъозэгъэнхэкIэ IэпыIэгъу афэхъущт республикэ комиссие Адыгеим щызэхащагъэу Iоф ешIэ. ПIалъэ горэкIэ ахэр регистрацие шIыгъэнхэм, уахътэ горэкIэ республикэм щыпсэунхэу Iизын ятыгъэным, урысыбзэ, Урысыем, Адыгеим ащыпсэурэ лъэпкъхэм ятарихъ, якультурэ, хэбзэгъэуцугъэхэм алъапсэхэр ягъэшIэгъэнхэм, ятэжъ пIашъэхэм ячIыгужъ къэзгъэзэжьыгъэхэм якIалэхэр еджапIэхэм, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм ягъэштэгъэнхэм, IофшIэпIэ чIыпIэ нэкIэу щыIэхэмкIэ къэбархэр аIэкIэгъэхьэгъэнхэм, IофшIэным икъэгъотынкIэ IэпыIэгъу афэхъугъэным япхыгъэ Iофыгъохэм язэшIохынкIэ хабзэр адеIэу фежьагъ, - хигъэунэфыкIыгъ Адыгеим и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан. - Сирием къикIыжьыгъэ адыгэ унагъохэм ящыIакIэ тIэкIу-тIэкIузэ зэтеуцо, ахэм ащыщхэм унэхэр зэрагъэгъотыгъэх, IофшIапIэхэм аIухьагъэх.\nАтэжъ чIыгужъым къэзгъэзэжьыгъэхэм бэджэндэу аштэщт унэм икъэгъотынкIэ IэпыIэгъу къафэхъух Адыгэ Республикэм икъэралыгъо учреждениеу «ЧIыгужъым къэзгъэзэжьыгъэхэр хэзгъэгъозэжьырэ Гупчэр», чIыгужъым къэзгъэзэжьыгъэхэр хэзгъэгъозэжьырэ Унэр, Адыгэ Республикэм и Фондэу чIыгужъым къэзгъэзэжьыгъэхэм IэпыIэгъу языгъэгъотырэр. Анахьэу фэныкъо унагъохэм Адыгэ Республикэм икъэралыгъо учреждениеу «ЧIыгужъым къэзгъэзэжьыгъэхэр хэзгъэгъозэжьырэ Гупчэм» пIалъэ горэкIэ псэупIэ ащаратыгъ. Къуаджэхэм адэт унэхэр ыпкIэ хэмылъэу бэджэндэу аратых.\nАнахьэу IэпыIэгъу зищыкIагъэхэр республикэм къэкощыжьыгъакIэхэр ары. ЧIыгужъым къэзгъэзэжьыгъэхэр хэзгъэгъозэжьырэ Гупчэм ахэр пIалъэ горэкIэ щыдатхэх Урысые Федерацием пIалъэ горэкIэ щыпсэунхэу Iизын къаратыным ыкIи шъхьэегъэзыпIэ щагъотыным пае.\nНепэ ехъулIэу хэгъэгу зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэ нэбгырэ 412-м ехъу (Сирием къикIыжьыгъэ адыгэ 353-р) Гупчэм щыдатхагъ хабзэмкIэ статусэу Урысые Федерацием щыряIэщтым иIофыгъохэм язэшIохын пае нэмыкI юридическэ адрес зэрагъэгъотынэу амал зэрямыIэм къыхэкIэу. ПIалъэ горэкIэ ахэр республикэм щыпсэунхэу Iизын къаратыным тегъэпсыхьэгъэ документхэм язэхэгъэуцонкIэ Гупчэм иIофышIэхэр ахэм IэпыIэгъу къафэхъух.\nАдыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет и Тхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр ащ фэгъэхьыгъэу къыIуатэзэ, мы лъэныкъомкIэ общественнэ организациехэм мэхьанэу яIэр хигъэунэфыкIыгъ.\n- Адыгэ Республикэм иобщественнэ Фондэу чIыгужъым къэзгъэзэжьыгъэхэм IэпыIэгъу афэхъурэм 2012 - 2013-рэ илъэсхэм Адыгеим къэзгъэзэжьыгъэ унагъохэм азыныкъо нахьыбэмэ мэзищым телъытагъэу зыщыпсэухэрэ унэм пае бэджэндыпкIэр афитыгъ, ащкIэ цIыфхэм агу пыкIыгъэ ахъщэр къызыфигъэфедагъ. Анахьэу фэныкъо унэгъо 21-мэ етIани мэзихкIэ зыщыпсэущтхэ унэм пае бэджэндыпкIэр афитыгъ, - къыIуагъ Шъхьэлэхъо Аскэр.\nАдыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет къызэритыгъэмкIэ, IэкIыб къэралыгъохэм къарыкIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм азыныкъо нахьыбэр Мыекъуапэ щэпсэух, адрэхэр республикэм имуниципальнэ образование зэфэшъхьафхэм (нахьыбэу Тэхъутэмыкъое районым) ащэпсэух. Урысые хэбзэгъэуцугъэм тетэу Тэхъутэмыкъое районымрэ Мыекъопэ районымкIэ къуаджэу Мэфэхьаблэрэ унэ зыщашIыщт чIыгу Iахьхэр ахэм къащыфыхагъэкIых.\nСирием къикIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм унэе унэ щашIыным пае чIыгу Iахь 37-рэ къуаджэу Мэфэхьаблэ къащыфыхагъэкIыгъ. Тэхъутэмыкъое районымкIэ Афыпсыпэ къоджэ псэупIэм хэхьэрэ икъоджиплIымэ Сирием къикIыжьыгъэ тилъэпкъэгъуи 130-м ехъу ащэпсэу. Хабзэм ичIыпIэ къулыкъухэр, Адыгэ Хасэм хэтхэр, чIыпIэ предпринимательхэр, общественностыр къадеIэзэ чIыгу Iахьхэу къафыхагъэкIыгъэхэм ищыкIэгъэ инфраструктурэр ащагъэпсыгъ, общественностым, мылъку зиIэхэм ягупыкI IэпыIэгъукIэ, ежь тилъэпкъэгъухэм ямылъкукIэ унэ 14 агъэпсыгъ. Унихэу ашIыщтым алъапсэ агъэчъыгъах. Ащ нэмыкIэу унэгъуищмэ ежь-ежьырэу унэхэр къащэфыгъэх, зы унагъом ялъэкъоцIэгъухэм унэ къыфащэфыгъ.\nСирием къикIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэр джащ фэдэу Инэм къоджэ псэупIэм, Шэуджэн, Кощхьэблэ, Красногвардейскэ районхэм якъуаджэхэм ащэпсэух. Адыгэ Республикэм и Комитетэу чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ къулыкъухэм адэлажьэрэм унэ нэкIэу щыIэ пчъагъэр зэригъэшIагъ, Сирием къикIыжьыгъэ адыгэ унагъохэм ыпкIэ хэмылъэу ахэр аратыным бысымхэр фэхьазырых.\nТилъэпкъэгъухэм урысыбзэ ягъэшIэгъэн зэрэфаер къыдалъытэзэ, Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ 2012-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Сирием къикIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм урысыбзэ ягъэшIэгъэным тегъэпсыхьэгъэ курсхэр Мыекъуапэ къыщызэIуихыгъэх. Джыдэдэми ахэм Iоф ашIэ. Курсхэм мылъкоу апэIухьэрэр республикэ бюджетым къыхэкIы. Джащ фэдэу урысыбзэм изэгъэшIэнкIэ курсхэр Тэхъутэмыкъое районымкIэ къуаджэу Пэнэхэси щызэхащэгъагъэх. 2013-рэ илъэсым Министерствэм Адыгеимрэ Урысыемрэ ащыпсэурэ лъэпкъхэм ятарихърэ якультурэрэ язэгъэшIэнкIэ курс заули зэхищэгъагъ.\n- Гухэлъ гъэнэфагъэ зиIэ республикэ программэу «IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм зэпхыныгъэу адытиIэр гъэпытэгъэныр» зыфиIоу 2012 - 2016-рэ илъэсхэм ателъытагъэм диштэу Адыгэ Республикэм лъэпкъ Iо��хэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет адыгабзэр дунэе проектэу «Bооk2» зыфиIорэм хигъэхьагъ ыпэкIэ зыщыпсэущтыгъэхэ хэгъэгум щагъэфедэщтыгъэ бзэмкIэ яныдэлъфыбзэ Адыгеим къэзгъэзэжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм зэрагъэшIэным пае. Джащ фэдэу урысыбзэр зызэрагъэшIэ нэуж тилъэпкъэгъухэм ясэнэхьаткIэ Урысыем Iоф щашIэн алъэкIыным пае IэкIыб къэралыгъохэм къащаратыгъэ дипломхэр Урысыем къыщыдалъытэн зэралъэкIыщт шIыкIэр бзэ зэфэшъхьафхэмкIэ зэрадзэкIыжьыгъ, - хигъэунэфыкIыгъ Шъхьэлэхъо Аскэр.\n2002-рэ илъэсым бэдзэогъум и 25-м аштэгъэ Федеральнэ законэу N 115-р зытетэу «IэкIыб къэралыгъохэм яцIыфхэм Урысые Федерацием правовой положениеу щыряIэм ехьылIагъ» зыфиIорэм фашIыгъэ зэхъокIыныгъэхэм 2015-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м къыщегъэжьагъэу кIуачIэ яIэ хъугъэ. Ахэм къащыдэлъытагъ пIалъэ горэкIэ Урысые Федерацием щыпсэунхэу Iизын, «вид на жительство» зыфаIорэ тхылъыр къаратыным, Iоф ашIэнэу Iизын е патент къаратыным пае IэкIыб къэралыгъохэм яцIыфхэм урысыбзэр, Урысыем изаконхэмрэ итарихърэ зэрашIэрэр къэзыгъэшъыпкъэжьырэ тхылъхэр аIэкIэлъын зэрэфаер.\nАщ фэдэ тхылъхэм ахэхьэх сертификатхэу, гъэсэныгъэу яIэр къэзыушыхьатырэ документхэу, аттестатхэу 1991-рэ илъэсым ыпэкIэ СССР-м хахьэщтыгъэ къэралыгъохэм къащаратыгъэхэр. Джащ фэдэу гъэсэныгъэу, IэпэIэсэныгъэу яIэр къэзыушыхьатырэ документхэу IэкIыб къэралыгъохэм яцIыфхэу Урысыем къэралыгъо кIэух аттестациер гъэхъагъэ хэлъэу щызыкIугъэхэм къаратыгъэхэри аштэх.\nАдыгэ къэралыгъо университетым имеждународнэ факультет уплъэкIунхэмрэкIэ Гупчэу щызэхэщагъэм непэ сертификат къащаIахын алъэкIыщт. ШэпхъакIэхэм атетэу мыщ щылэ мазэм и 30-м апэрэу уплъэкIунхэр щызэхащагъ. Шъугу къэдгъэкIыжьын, Адыгэ къэралыгъо университетым IэкIыб къэралыгъохэм яцIыфхэм яуплъэкIункIэ Гупчэу лъэпкъхэм язэкъошныгъэ и Урысые университет (къ. Москва) щызэхэщагъэм зэзэгъыныгъэ зэрэдишIыгъэр ыкIи а зэзэгъыныгъэм тетэу уплъэкIунхэр зэрэзэхащэрэр.\nУрысыбзэ зымышIэхэрэм е дэеу ар зышIэхэрэм апае Адыгэ къэралыгъо университетым имеждународнэ факультет уплъэкIунхэмрэкIэ Гупчэу щызэхэщагъэм IэкIыб къэралхэм яцIыфхэм урысыбзэр зыщызэрагъэшIэн алъэкIыщт курсхэр къыщызэIуахыгъэх.\n- Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитетрэ Урысыем кощын IофхэмкIэ и Федеральнэ къулыкъу Адыгэ РеспубликэмкIэ и Къутамэрэ зэдызэхащэгъэ Iэнэ хъураем кощын Iофхэм яхьылIэгъэ хэбзэгъэуцугъэм зэхъокIыныгъэу фашIыгъэхэм ыкIи 2015-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м къыщегъэжьагъэу кIуачIэ зиIэ хъугъэхэм щатегущыIагъэх. Iэнэ хъураем республикэ общественнэ организациехэр, лъэпкъ-культурэ объединениехэу республикэм щызэхэщагъэхэм ыкIи тилъэпкъэгъухэмрэ къихьагъэхэмрэ Iоф адэзышIэхэрэм япащэхэр къырагъэблэгъэгъагъэх, - къыщаIуагъ Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет.\nСирием къикIыжьыгъэ адыгэхэм шIушIэ IэпыIэгъоу арагъэгъотырэм игугъу къэшIыгъэн фае. ЧIыгужъым къэзыгъэзэжьыгъэхэм IэпыIэгъу афэхъурэ общественнэ Фондэу 1997-рэ илъэсым республикэм щызэхащагъэм 2012-рэ, 2013-рэ илъэсхэм мылъкум икъэугъоинкIэ Iофышхо зэшIуихыгъ. 2012 - 2013-рэ илъэс еджэгъухэм сомэ 3000 хъурэ стипендиехэу Фондым къыхэкIыхэрэр Сирием щыщ студент 62-мэ мазэ къэс аратыщтыгъ. Джащ фэдэу унэгъо 77-мэ мылъкукIэ адеIагъэх. ЗэтыгъокIэ Фондым сомэ 3000 зырыз кIэлэеджакIохэм аритыгъ. Спонсорхэм яахъщэкIэ Сирием къикIыгъэ нэбгырэ 11-р Адыгэ къэралыгъо университетым иподготовительнэ курсхэм ащырагъэджагъэх, нэужым еджэнхэу федеральнэ квотэ ахэм къыдахын алъэкIыгъ.\nМылъкум икъэугъоинкIэ непэ Фондым СМС-IэпыIэгъур къызфегъэфедэ. ТапэкIэ Фондым IэкIыб къэралыгъохэу адыгэхэр зыщыпсэухэрэм яобщественнэ организациехэм мылъку зэраугъоирэмкIэ макъэ аригъэIугъагъ. Тыркуем щыпсэурэ адыгэхэм ахъщэу къагъэхьыгъэр доллари 100 зырызэу Сирием къикIыгъэхэу тиреспубликэ щеджэрэ студентхэм атырагощэгъагъ. Тыркуем щыщ сатыушIэ заулэмэ сомэ мин зырыз студент 41-мэ аратыгъ. Тыркуем ис адыгэ унэгъо заулэмэ сомэ мин 90-рэ фэдиз Сирием къикIыжьыгъэ унагъохэм къафарагъэхьыгъ.\nАдыгэ Республикэм игъэцэкIэкIо къулыкъухэм яIофышIэхэм ямылъкоу сомэ 1530355-рэ хъурэр 2013-рэ илъэсым анахьэу фэныкъогъэ унэгъо 26-мэ афызэхадзагъ.\nСирием къикIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм мылъку афэугъоигъэным къыхэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет - Хасэм идепутатхэр, Краснодар краимкIэ Успенскэ районым хэхьэрэ къоджищмэ адэсхэр, ХышIуцIэ Iушъом щыпсэурэ адыгэхэр, Адыгэ Республикэм иобщественнэ организациеу «Адыгэ Хасэр», Тэхъутэмыкъое районым, Адыгеим инэмыкI псэупIэхэм я Адыгэ Хасэхэр, республикэ общественнэ организациеу «ЧIыгужъым къэзыгъэзэжьыгъэхэр хэзыгъэгъозэжьырэ Унэр», Адыгэ Республикэм мамырныгъэмкIэ и Лигэ, Адыгэ Республикэм щыпсэурэ къэндзалхэм яобщественнэ организациеу «Дуслык» зыфиIорэр.\nАдыгеим лэжьыгъэ ыкIи нэмыкI гъомылапхъэхэр къыщызыхьыжьыхэрэм Сирием къикIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм ренэу яшIушIэ IэпыIэгъу алъагъэIэсы. ГущыIэм пае, 2014-рэ илъэсым комиссием иунашъокIэ шIушIэ IэпыIэгъум ахэр хэлэжьагъэх. Лэжьыгъэрэ нэмыкI гъомылапхъэрэ къэзыхьыжьыхэрэм Адыгэ Республикэм и Фондэу чIыгужъым къэзыгъэзэжьыгъэхэм IэпыIэгъу афэхъурэм хьаджыгъэ тонни 4-рэ тыгъэгъэзэ дэгъэ тонни 2,5-рэ IэкIагъэхьагъэх. Джащ фэдэу IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ Министерствэмрэ ащ къыфэIорышIэрэ учреждениехэмрэ гъомылапхъэхэр ыкIи унэгъо кIоцIым анахьэу щящыкIэгъэ пкъыгъохэр Фондым IэкIигъэхьагъэх. Мылъкоу ахэм къаугъоигъэмкIэ унэгъуи 136-мэ, Сирием къикIыгъэхэу республикэм иапшъэрэ еджапIэхэм ачIэсхэм адеIагъэх.\n2015-рэ ИлъэсыкIэр къызихьащтым ехъулIэу анахьэу фэныкъорэ унэгъо 21-мэ шIушIэ IэпыIэгъу аратыгъ. Адыгеим хабзэ щыхъугъ тилъэпкъэгъухэу зичIыгужъ къэзыгъэзэжьыгъэхэм якIэлэцIыкIухэр ИлъэсыкIэм тегъэпсыхьэгъэ республикэ шIушIэ Iофтхьабзэхэм къарагъэблэгъэнхэр, зыныбжь илъэс 14-м нэмысыгъэ кIэлэцIыкIу пстэуми илъэсыкIэ шIухьафтынхэр аратынхэр, тилъэпкъэгъухэм якIэлэцIыкIухэу Урысыем къыщыхъугъэхэм шIухьафтынхэр афашIынхэр.\n2014-рэ илъэсым Iоныгъом и 1-м къыщегъэжьагъэу Сирием къикIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм якIэлэцIыкIу 86-р республикэм иеджапIэхэм ачIэхьагъ. Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэрэ муниципальнэ хабзэм икъулыкъухэмрэ еджапIэхэм ахэт тхылъеджапIэмэ яфондхэмрэ спонсорхэм ямылъкурэ къызыфагъэфедэзэ, апшъэрэ классхэм арысхэм зэрырагъэджэщтхэ тхылъхэр аIэкIагъэхьагъэх. Илъэси 3 - 7 зыныбжь сабыйхэр кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм аштагъэх.\nКъалэу Мыекъуапэ щыпсэухэрэм IофшIапIэ къафэгъотыгъэнымкIэ Гупчэм IофшIэнымкIэ рынкэм IофшIэпIэ чIыпIэ нэкIхэу щыщыIэхэм яхьылIэгъэ къэбархэр ягъэшIэгъэнхэм тегъэпсыхьагъэу Сирием къикIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм зэIукIэгъуищ адыриIагъ. Джыдэдэм нэбгырэ 200-м ехъу псэолъэшIыпIэхэм, производствэхэм, фэIо-фашIэхэр зыщагъэцэкIэрэ лъэныкъом, сатыум, общественнэ гъэшхэным, медицинэм ащэлажьэ, культурэм фэгъэзагъэу Iоф ашIэ. Унэгъо заулэмэ унэгъо хъызмэтыр зэрахьэ.\nСирием къикIыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм яIахьылхэм якъэгъотын Адыгэ Республикэм и Комитет Iоф дешIэ. Сирием къикIыжьыгъэхэм адыгэ лъэкъуацIэу ахьыхэрэр агъэнэфагъэх ыкIи ахэр къэбар жъугъэм иамалхэмрэ Интернет-сайтхэмрэ къарагъэхьагъэх. Республикэм ис унэгъо заулэ ялъэкъоцIэгъухэм адеIэхэу рагъэжьагъ (унэм ишIынкIэ гъомылапхъэкIэ адеIэх, ыпкIэ хэмылъэу зыщыпсэущтхэ унэр араты, унагъом къихъухьэрэ хъярхэм къарагъэблагъэх).\nАдыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет тилъэпкъэгъухэр щырагъэблагъэх. 2014-рэ илъэсым тилъэпкъэгъу нэбгыри 176-мэ Комитетым итхьаматэрэ тилъэпкъэгъухэм зэпхыныгъэ адыряIэнымкIэ отделым ипащэрэ зафагъэзагъ. Ахэм япроцент 90-м ехъур Сирийскэ Араб Республикэм къикIыжьыгъэх. Тхылъ пстэуми ахэплъагъэх. Тхылъхэм япроцент 80-м ехъумкIэ лъэIоу яIагъэхэр афагъэцэкIагъэх, тхылъищ щагъэзыягъ, адрэхэм язэхэфын ыуж итых.\n- Сирием щыщхэу ренэу е уахътэ горэкIэ Мыекъуапэ, Адыгеим икъуаджэхэм ащыпсэунхэу къэкIуагъэхэм мигрант фэдэхэу зэрямыплъыхэрэр къэIогъэн фае. Комитетым изаказкIэ социальнэ ушэтынхэу зэхащэгъагъэхэм ар нафэ къашIыгъ. IофшIэнымкIэ рынкэм ахэм гумэкIыгъо гори къыралъхьэрэп, сыда пIомэ аIухьанхэу зыфэмыехэ IофшIэпIэ чIыпIэ нэкIхэр ары ахэм аубытыхэрэр. Ахэм ащыщыбэмэ яIоф къызэIуахы, унэе IэпыIэгъу хъызмэтыр зэрахьэ, лъэпкъ IэрышIхэр ашIыхэ ашIоигъу, - хигъэунэфыкIыгъ Шъхьэлэхъо Аскэр.\nЗэсэгъэхэ щыIакIэр къэзыбгынэгъэ, мылъкуи, IофшIапIи зышIокIодыгъэ тилъэп��ъэгъухэм ятарихъ чIыгужъ къагъэзэжьыгъэу зэрэщыпсэухэрэм агу къеIэты.\nАдыгэ Макъ","id":"<urn:uuid:c8f437d1-f01f-4fab-b296-eef143c7d8ea>","dump":"CC-MAIN-2019-22","url":"http:\/\/raadygekhase.blogspot.com\/2015\/02\/i.html","date":"2019-05-20T12:59:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-22\/segments\/1558232255944.3\/warc\/CC-MAIN-20190520121941-20190520143941-00044.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7793265581,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7793265581130981, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2201850712299347}","num_words":3965,"character_repetition_ratio":0.099,"word_repetition_ratio":0.098,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.762,"perplexity_score":2965.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Роспотребнадзорым и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм къызэритырэмкIэ, СПИД-м илIыкIыгъэхэм я Дунэе мафэ ипэгъокIэу жъоныгъуакIэм и 14-м къыщегъэжьагъэу и 19-м нэс «линие плъырым» Iоф ышIэщт.\nУрысыем ыкIи республикэм мы лъэныкъомкIэ Iофхэм язытет специалистхэм къаIотэщт, узыр цIыфхэм зэрэзэпахыжьырэ шIыкIэр, ар къызэузыгъэм къехъулIэрэр, нэмыкI упчIэхэми яджэуапхэр специалистхэм закъыфэзгъэзагъэхэм агъотыжьыщтых.\nРеспубликэм щыпсэухэрэр телефон номерхэу: 8 (8772) 52-74-33, 57-11-84 (эпидемиологическэ надзорым иотдел), 8 (8772) 52-18-47 (гигиенэм ыкIи эпидемиологием я Гупчэу АР-м щыIэм иконсультационнэ гупч), 8-800-555-49-43 (Роспотребнадзорым изэикI Консультационнэ гупчэ ителефон) къытеонхэ алъэкIыщт.\nШъугу къэтэгъэкIыжьы, 2019-рэ илъэсым СПИД-м илIыкIыгъэхэм я Дунэе мафэ я 36-у зэрэхагъэунэфыкIыщтыр. Пшъэрылъэу Iофтхьабзэм иIэр зэхъокIырэп, мыщ илIыкIыгъэхэр тыгу къэдгъэкIыжьын, узыр хэти къынэсын зэрилъэкIыщтым тегупшысэныр ары.\n2019-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 1-м ехъулIэу ВИЧ яIэу нэбгырэ 1173-рэ Адыгеим щыпсэоу агъэунэфыгъ, ахэм ащыщэу нэбгыри 10-р кIэлэцIыкIух. ВИЧ-р къахагъэщыгъэу нэбгырэ 308-мэ нэмыкI ушъхьагъу яIэу ядунай ахъожьыгъ, ахэм ащыщэу 163-р СПИД-м илIыкIыгъэх.\nТызхэт илъэсым жъоныгъуакIэм и 1-м ехъулIэу ВИЧ-р яIэу нэбгырэ 973-мэ диспансерым ащылъэплъэх, ахэм ащыщэу нэбгырэ 386-мэ антиретровируснэ терапие афашIы.\nИлъэс къэс ВИЧ-р яIэмэ къыхэгъэщыгъэным фэгъэхьыгъэ уплъэкIун 99000-рэ фэдиз республикэм щырагъэкIокIы. Тызхэт илъэсым пыкIыгъэ мэзиплIым къыкIоцI ВИЧ-р яIэу нэбгырэ 51-рэ агъэунэфыгъ. Нэбгырэ мини 100-м телъытагъэу мы узыр зиIэр процент 11,2-рэ мэхъу. Ар блэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ уахътэм егъэпшагъэмэ, процент 17,9-кIэ нахьыб.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:267c34fc-2747-4aab-81f7-977d451e4005>","dump":"CC-MAIN-2019-22","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BF%D1%8D%D1%88i%D0%BE%D1%80%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88%D1%8A-i%D0%BE%D1%84%D1%82%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D1%80-%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2019-05-24T18:51:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-22\/segments\/1558232257731.70\/warc\/CC-MAIN-20190524184553-20190524210553-00319.warc.gz","language":"ady","language_score":0.582025826,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5820258259773254, \"kbd_Cyrl_score\": 0.41301077604293823}","num_words":486,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.025,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.633,"perplexity_score":3626.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мэкъуогъум и 6-м, (10.06.2018), Адыгэ хьалыжъом имафэ фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэ Адыгэ Республикэм ит псыкъефэхэу Гъофыбгы (Руфабгъо) щыкIуагъ.\nМэфэкIым икIэщакIохэр: «Руфа-Тур», Адыгэ Республикэм мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ ыкIи Адыгэ Республикэм зекIомкIэ и Комитет.\nМэфэкI зэхахьэм зэфэшъхьаф хьэлыжъохэр къыщагъэлъэгъкагъэх, зэнэнэкъокъухэр щыIагъэх ыкIи кIэухым джэгъу ашIыгъ.\nСурэтхэр: adygvoice.ru\nМы аужьырэ сурэти 4-р зытрихыгъэр: Куных Нурбый","id":"<urn:uuid:31169658-f359-48c1-be09-988c4f08e095>","dump":"CC-MAIN-2019-26","url":"http:\/\/adygintour.com\/ad\/k-ebarkher\/item\/169-adyge-khalyzh-om-imafe-psyk-efekheu-g-ofybgy-rufabg-o-shchykiuag","date":"2019-06-16T23:24:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-26\/segments\/1560627998325.55\/warc\/CC-MAIN-20190616222856-20190617004856-00491.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6025176048,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6025176048278809, \"kbd_Cyrl_score\": 0.39571279287338257}","num_words":123,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.057,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.643,"perplexity_score":3222.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ПэшIорыгъэшъ зэфэхьысыжьхэр ашIыгъэх\n\n\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат АР-м хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие и Тхьаматэу Сэмэгу Нурбый IофшIэгъу зэIукIэгъоу дыриIагъэм Адыгеим щыкIогъэ хэдзынхэм пэшIорыгъэшъ зэфэхьысыжьэу афэхъугъэхэм щатегущыIагъэх.\nАР-м хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие къызэритырэмкIэ, хэдзынхэр хэбзэгъэуцугъэм диштэу рекIокIыгъэх, республикэм щыпсэурэ нэбгырэ 85948-мэ (процент 36,16-рэ) амакъэ атыгъ. Сэмэгу Нурбый къызэриIуагъэмкIэ, Iоныгъом и 10-м республикэм хэдзын кампание 65-рэ щызэхащагъ. Адыгеим хэдзынхэр тэрэзэу щыкIуагъэкIэ алъытагъ.\nКъалэу МыекъуапэкIэ зы мандат зиIэ хэдзыпIэ койхэу N 8-м ыкIи N 13-м Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутатхэм яхэдзын тедзэхэр Iоныгъом и 10-м щыIагъэх. Ахэм зэфэхьысыжьэу афэхъугъэхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, зы мандат зиIэ хэдзыпIэ коеу N 8-м Цэй Эдуард Кущыку ыкъор (65,33-рэ макъэу фатыгъ), зы мандат зиIэ хэдзыпIэ коеу N 13-м Подлегаев Роман Виктор ыкъор (58,20-рэ) ащыхадзыгъэх.\nКъоджэ псэупIэхэм япэщэ 24-у хадзыгъэхэм ащыщэу 20-р — «Единэ Россием», 1-р — КПРФ-м ялIыкIох, нэбгырищмэ ежь-ежьырэу зыкъагъэлъэгъожьыгъ. Муниципальнэ образованиехэм ащыIэгъэ хэдзынхэр пштэхэмэ, депутат мандат 520-р мырэущтэу атегощагъэ хъугъэ: 387-р — «Единэ Россием» икандидатых, 57-мэ — ежь-ежьырэу зыкъагъэлъэгъожьыгъ, КПРФ-м илIыкIохэм мандат 21-рэ, партиехэу «Справедливэ Россиемрэ» «ЛДПР-мрэ» мандат 11 зырыз, «Партия дела» зыфиIорэм икандидатхэм мандатитIу, партиеу «Урысыем ипатриотхэм» зы мандат.\nХэдзынхэр окIофэ АР-м хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие дэо тхылъхэр къыIукIагъэхэмэ КъумпIыл Мурат кIэупчIагъ. Сэмэгу Нурбый къызэриIуагъэмкIэ, республикэ парламентым хэдзынхэр щырекIокIыфэхэ дэо тхылъ къыIукIагъэп. МуниципальнэхэмкIэ чIыпIэ хэдзын комиссиеу Мыекъопэ районым щыIэм зы дэо тхылъ къыIукIагъ, Урысыем хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие «илиние плъыр» зэ зыфагъэзагъ.\nАР-м и ЛIышъхьэ республикэм хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие и Тхьаматэ хэдзынхэр дэгъоу зэрэкIуагъэмкIэ зэрэфэразэр риIуагъ.\n— Хэдзынхэр шэпхъэшIухэм адиштэу зэхэщагъэхэ хъугъэ. ЦIыфхэм зэрифэшъуашэу амакъэ атынымкIэ амалышIухэр яIагъэх. ТапэкIи хэдзын кампаниехэр шъыпкъагъэ хэлъэу, шъхьафитэу зэхэщэгъэнхэм, цIыфхэр мыщ нахь чанэу къекIолIэнхэм тэркIэ мэхьанэшхо иI. Ащ кIуачIэу тиIэр етхьылIэщт, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:00b04939-b917-407d-bac4-5a49bc0a6707>","dump":"CC-MAIN-2019-26","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BF%D1%8D%D1%88i%D0%BE%D1%80%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88%D1%8A-%D0%B7%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%85%D1%8C%D1%8B%D1%81%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%88i%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85-2\/","date":"2019-06-24T15:39:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-26\/segments\/1560627999615.68\/warc\/CC-MAIN-20190624150939-20190624172939-00285.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6102997065,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6102997064590454, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3870505392551422}","num_words":688,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.043,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.537,"perplexity_score":2914.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Налщыч щыщ активистхэр\nМэкъуогъум и 30-м, Урысые Федерацием хэт Республикэхэм ащылажьэрэ зэфэшъхьаф зэхэт купхэр ыкIи цIыфэу лъэпкъ Iоф зэрихьэхэрэм видео зэхэсыгъо яIагъ. Ахэр ныдылъфыбзэхэм апае Урысые Федерацием ипарламент законэу къыщыдагъэкIыщтым зэрэдрамыгъащтэрэр ыкIи ащ зэрэпэуцожьыщт шIыкIэхэм игъэкIотыгъэу тегущыIагъэх.\nВидео зэхэсыгъом Республикэ 12-м ащыщхэр хэлэжьагъэх. Ахэр: Адыгэ Республикэ, Къэбэртае-Бэлкъар, Къэрэщэй-Черкес, Осетие, Дагестан, Татарстан, Бащкирие, Чубащие, Алтай, Мари-Эл, Саха-Якутия, Коми.\nЗэхэсыгъом хэлэжьагъэхэм зэдращтагъ ныдэлъфыбзэхэр къаухъумэным пае зэкъотхэу зэдэлэжьэнхэу ыкIи Урысые Федерацием щыпсэурэ лъэпкъхэм я конгресс (зэфэс) зыфиIорэ хасэу джырэблагъэ зэхащагъэм пстэури хэхьэнхэу ыкIи ащ игъогукIэ Iоф зэдашIэнэу. Джащ фэдэу ныдэлъфыбзэхэр къэухъумэгъэным афэгъэхьыгъэ Iофыгъохэр зэдагъэцэкIэнэу зэдращтагъ.\nУрысые Федерацием икъэралыгъуабзэр Урысыбзэу зэрэщытым фэдэу Урысые Федерацием хэт Республикэхэми къэралыгъуабзэхэр яIах (Адыгабзэ, Татарбзэ ыкIи нэмыкIхэр). Непэ, а къэралыгъуабзэхэр еджапIэхэм ачIэлъых ыкIи а бзэхэм еджэнхэ фаеу щыт. ЗаконкIэу къыдагъэкIынэу ыужь зитхэм зэритымкIэ Урысыбзэ закъор ары уеджэн фаеу еджапIэмэ ачIэлъыщтыр, адрэ бзэхэм уеджэн фаеу щытыжьыщтэп (фаер еджэщт фамыер еджэщтэп).\nСурэтым итхэр: Мыекъопэ ыкIи Налщыч щыщ активистхэр видео зэхэсыгъом хэлажьэх.\nМыекъуапэ щыщ активистхэр","id":"<urn:uuid:723bbf5b-f0d5-4949-91b2-80503e2ea334>","dump":"CC-MAIN-2019-26","url":"http:\/\/maykopkhaseadyg.blogspot.com\/2018\/08\/ii-i.html","date":"2019-06-19T01:35:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-26\/segments\/1560627998879.63\/warc\/CC-MAIN-20190619003600-20190619025600-00503.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5461633205,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5461633205413818, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4525797367095947}","num_words":358,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.598,"perplexity_score":5649.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Пхъэныр аухыгъ\n\n\nНахьыбэу халъхьагъэр тыгъэгъазэр ары, гектар 50000-м ехъу, лэжьыгъэ чылапхъэ ашIыщт натрыфым гектар 31548-рэ рагъэубытыгъ, соеу апхъыгъэр гектар 8320-рэ мэхъу, адрэ къэнагъэхэм хьэр, зэнтхъыр, горохыр, былымIус ашIыщт натрыфыр, Iэзэгъу уц зэфэшъхьафхэр, эфирнэ дагъэ къэзытыхэрэр ахалъхьагъэх, ��этэрыкIхэр, нэшэ-хъырбыдзхэр, къэбжъыер ащагъэтIысхьагъэх.\nГъэтхасэхэм япхъын Кощхьэблэ, Джэджэ ыкIи Шэуджэн районхэм ячIыгулэжьхэм апэу аухыгъ. Кощхьэблэ районым щагъэнэфэгъэгъэ гектар 17455-м джыри 40 къырагъэхъугъ, ау ащ пае къэмынэу апэ ишъыгъэхэм ащыщ хъугъэх. Нахьыбэу мыхэм халъхьагъэр лэжьыгъэ чылапхъэ ашIыщт натрыфыр ары, гектар 8980-рэ мэхъу, тыгъэгъазэу гектар 7364-рэ апхъыгъ, зэнтхъыр — 500, соери ащ фэдиз.\nДжэджэ районым ичIыгулэжьхэм тыгъэгъазэм анахьыбэу рагъэубытыгъ, гектар 12247-рэ мэхъу, натрыфыр ахэми макIэу халъхьагъэп, гектар 8954-рэ, соери бэу апхъыгъ, гектар 5000-м ехъу. Шэуджэн районым тыгъэгъэзэ гектар 9578-рэ щыхалъхьагъ, ау лэжьыгъэ чылапхъэ ашIыщт натрыфым 3100-рэ ныIэп рагъэубытыгъэр. Мыщ ичIыгулэжьхэм илъэс къэс нэшэ-хъырбыдзхэр, къэбжъыер бэу агъэтIысхьэх, мыгъи ахэм гектар 720-рэ арагъэубытыгъ.\nПынджэу Адыгеим мыгъэ щыхалъхьагъэр гектар 9105-рэ мэхъу. Ар блэкIыгъэ илъэсым апхъыгъагъэм нахьи гектар 2500-рэ фэдизкIэ нахьыб. Тэхъутэмыкъое районыр ары мы культурэр анахьыбэу къызщагъэкIырэр, гектар 5700-м ехъу ащ щыхалъхьагъ. Красногвардейскэ районым ипынджлэжьхэр тIэкIу ыуж къенэх, ахэм гектар 2400-м ехъу апхъыгъ, Шэуджэн районым гектар 540-рэ, Теуцожь районым 400-м ехъу.","id":"<urn:uuid:ff85fe45-ba29-4afe-86bd-7cf0e7234bcd>","dump":"CC-MAIN-2019-26","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BF%D1%85%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D1%80-%D0%B0%D1%83%D1%85%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2019-06-20T01:15:15Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-26\/segments\/1560627999130.50\/warc\/CC-MAIN-20190620004625-20190620030625-00292.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9056075811,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9056075811386108, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0930422991514206}","num_words":384,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.921,"perplexity_score":6341.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Щылэмазэм и 7 пчъэдыжьым НалъчиккIэ зыкIалэгорэ Чеченов Алим ицIэу урамым тет полицие уплъэхьапIэгорэм Iутыгъэ полициехэм къахэлъади зы полициегорэм иIащэ автомат къытрихыи адрэхэм къазыхаом, полицие нэбг 2 ыукIыгъ, нэбг 4 ыуIагъ, ежь полициехэм ащыщгорэ къеожьы Чеченовэр ыукIыгъ,- агенствэу \"Кавказский Узел\" къетхы.\nПолициеу укIыгъэхэр илъэс 31 зыныбжэу летенантэу Хусен Мамишев, илъэс 35 зыныбжьэу инспекторэу Хасан Шхагапсоев.\nКъэIогъэн фае, Къэбэртае-БэлкъаымкIэ мыщ фэдэ зэхэонхэр укIыгъэхэри уIагъэхэри хэтэу мафэ къэс къыщэхъух пIоми ухэукъощтэп, ащ 2011 илъэсым изакъоу нэбг 130 щаукIыгъ, 50 ехъу щауIагъ, мыхэм яныкъо полицием щыщых, адрэхэр вахабитых. УкIыгъэхэми уIагъэхэми анахьыбэр адыгэх.\ncircassiatimes.com","id":"<urn:uuid:80e68239-d34e-4916-9461-f0caba112d67>","dump":"CC-MAIN-2019-30","url":"http:\/\/www.natpress.net\/index.php?newsid=8211","date":"2019-07-17T13:04:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-30\/segments\/1563195525187.9\/warc\/CC-MAIN-20190717121559-20190717143559-00528.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6479631662,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6479631662368774, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3482475280761719}","num_words":217,"character_repetition_ratio":0.017,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.735,"perplexity_score":4947.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим ичIыгулэжьхэм мыгъэ бжыхьэсэ гектар мини 106-м ехъу Iуахыжьынэу щыт. Ащ щыщэу хьэм, коцым, тритикалем арагъэубытыгъэр мин 99,7-р ары. ТхьамафэкIэ узэкIэIэбэжьмэ хьэм иIухыжьын тичIыгулэжьхэм рагъэжьагъ, гъунэм езыфылIагъэхэри ахэтых. ЗэкIэмкIи гектар 10844-рэ ащ рагъэубытыгъагъ. Ащ щыщэу 8149-р аIожьыгъах. ГурытымкIэ зы гектарым центнер 51,3-рэ къырахы.\nАР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ мэкъуогъум и 17-м тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, Красногвардейскэ ыкIи Шэуджэн районхэр гектар пчъагъэу аIожьыгъэмкIэ апэ итых. Красногвардейскэ районым ичIыгулэжьхэм хьэ гектар 2120-у апхъыгъагъэм 1745-рэ хагъэкIыгъ. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 55,7-рэ къырахыжьы.\nШэуджэн районым гектар 2200-рэ бжыхьэсэ хьэм щырагъэубытыгъагъ, 1950-р щаIожьыгъах. Зы гектарым, гурытымкIэ центнер 49-рэ къеты.\nАнахьыбэу къызщырахыжьырэр Джэджэ районыр ары. Гектар 2563-у ащ щыхалъхьэгъагъэм щыщэу 2118-р аIожьыгъ. Зы гектарым центнер 55,9-рэ фэдиз къырахыжьы.\nКощхьэблэ районри ахэм бэкIэ ауж къенэу пIон плъэкIыщтэп. Бжыхьэсэ хьэ гектар 1196-рэ ащ ичIыгулэжьхэм халъхьагъ. Ащ щыщэу 1020-р Iуахыжьыгъах, гурытымкIэ центнер 53,2-рэ зы гектарым къеты.\nМыекъопэ районымрэ Мыекъуапэрэ ячIыгулэжьхэр ом егъэохъух. Ощххэм апкъ къикIыкIэ бжыхьасэу халъхьагъэр Iуахыжьын алъэкIырэп. Мыекъопэ районым ичIыгулэжьхэм хьэ гектар 549-у апхъыгъэм ызыныкъу ныIэп аIожьышъугъэр, Адыгеим икъэлэ шъхьаIэ щыхалъхьэгъэ хьэ гектар 364-м 30-р ары ныIэп щыхагъэкIыгъэр. Ор зэтеуцожьынышъ, лэжьыгъэм иIухыжьын падзэжьышъунэу чIыгулэжьхэр мэгугъэх.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:1a410bd7-b96d-4aae-8b8b-3d5e6c8ce221>","dump":"CC-MAIN-2019-30","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%85%D1%8C%D1%8D%D0%BC-%D0%B8i%D1%83%D1%85%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD-%D0%B0%D1%83%D1%85%D1%8B-2\/","date":"2019-07-19T10:11:43Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-30\/segments\/1563195526210.32\/warc\/CC-MAIN-20190719095313-20190719121313-00087.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6968966126,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6968966126441956, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3010520935058594}","num_words":443,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.018,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.678,"perplexity_score":4163.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Зыныбжь имыкъугъэхэу IофшIапIэ Iухьэмэ зышIоигъохэм IэпыIэгъу ятыгъэнымкIэ шIагъэ хъугъэхэм, ахэм алъэныкъокIэ бзэджэшIагъэхэр зэрамыхьанхэм фытегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэхэу республикэм щызэшIуахыхэрэм, нэмыкIхэм щатегущыIагъэх зыныбжь имыкъугъэхэм яIофхэм ыкIи ахэм яфитыныгъэхэм якъэухъумэн фэгъэзэгъэ комиссиеу АР-м щызэхащагъэм изичэзыу зэхэсыгъо.\nДжащ фэдэу хьыкумым нахьыпэкIэ зиIоф зэхифыгъагъэу, кIэлэцIыкIухэм гъэсэныгъэ ягъэгъотыгъэным, япсауныгъэ икъэухъумэн, языгъэпсэфын, спортым, культурэм ыкIи искусствэм япхыгъэ учреждениехэм Iоф ащашIэнэу Iухьэхэмэ зышIоигъохэм ялъэIу тхылъхэми мыщ щахэплъагъэх. Зыныбжь имыкъугъэхэм яIофхэм ыкIи ахэм яфитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэм фэгъэзэгъэ комиссиеу муниципальнэ образованиехэм ащызэхащагъэхэр селектор шIыкIэм тетэу зэхэсыгъом къыхэлэжьагъэх. Iофтхьабзэр зэрищагъ АР-м и Премьер-министрэ игуадзэу, комиссием итхьаматэу Наталья Широковам.\nЦIыфхэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр ягъэгъотыгъэнхэмкIэ къэралыгъо къулыкъум и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипащэ игуадзэу Татьяна Галактионовам зыныбжь имыкъугъэхэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр ягъэгъотыгъэнхэмкIэ блэкIыгъэ 2018-рэ илъэсым ашIагъэм, тызыхэт 2019-мкIэ агъэнэфагъэхэм ащигъэгъозагъэх. Зыныбжь имыкъугъэхэр еджапIэм зыщымыкIохэрэ уахътэр ары нахьыбэу IофшIэпIэ чIыпIэхэм заIухьэхэрэр. Илъэсэу кIуагъэм IофшIэпIэ чIыпIэ зэрагъэгъотыгъэ нэбгырэ 2065-м щыщэу нэбгыри 9-р ары ежь къулыкъум иучет хэтыгъэр. ЗэкIэмкIи зыныбжь имыкъугъэхэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр ягъэгъотыгъэнхэм сомэ миллиони 3-рэ мин 380-рэ пэIуагъэхьагъ.\n2019-рэ илъэсым нэбгырэ 1800-м ехъумэ IофшIэпIэ чIыпIэхэмкIэ IэпыIэгъу афэхъунхэу агъэнэфагъ, Iуагъэхьагъэр нэбгырэ 340-рэ мэхъу. Ахэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр зэрарагъэгъотыгъэхэм сомэ миллиони 2-рэ мин 6500-м ехъу тырагъэкIодагъ.\nЦIыфым мазэм къыкIоцI Iоф зэришIэн фэе сыхьат пчъагъэу IофшIэнымкIэ Кодексым щыгъэнэфагъэм ызыныкъу ныIэп зыныбжь имыкъугъэхэм Iоф зэрашIэнэу законым къыщыдэлъытагъэр. Татьяна Галактионовам къызэриIуагъэмкIэ, а уахътэу IофшIапIэм зэрэIутыгъэхэм пае цIыфхэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр ягъэгъотыгъэнхэмкIэ къулыкъум ибюджет къыхэхыгъэу сомэ 1440-рэ къареты, ащ лэжьапкIэу IофшIапIэм къыщагъэхъагъэр хэхъожьы.\nНаталья Широковар ГъэIорышIапIэм ипащэ игуадзэ къыIуагъэхэм зымыгъэрэзагъэхэр къыхэкIыгъэх, ахэм нэужым анаIэ атыраригъэдзагъ. Зыныбжь имыкъугъэхэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр ягъэгъотыгъэнхэм ылъэныкъокIэ зэшIуахырэр ащ шIомэкIагъ, яIофшIэн нахьыбэу федэ къыхьыным, IэпыIэгъу зыфэхъухэрэм япчъагъэ хэхъоным нэмыкI екIолIакIэхэр къыфагъотынхэу къариIуагъ.\nIофшIэпIэ чIыпIэхэу щыIэхэр зыныбжь имыкъугъэхэм агу римыхьыхэу, аIухьанхэу фэмыехэу бэрэ къызэрэхэкIырэр IэпыIэгъу зыфэхъухэрэм япчъагъэ зэрэмакIэм изы ушъхьагъоу Татьяна Галактионовам къыIуагъ. Ау ащи Премьер-министрэм игуадзэ дыригъэштагъэп, нэмыкI IофшIэпIэ чIыпIэхэм афылъыхъунхэу къафигъэпытагъ.\nЗыныбжь имыкъугъэхэм алъэныкъокIэ бзэджэшIагъэ зэрамыхьаным фытегъэпсыхьагъэхэ профилактическэ Iофтхьабзэхэм язэхэщэн фэгъэхьыгъэу нэужым къэгущыIагъэх АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ, гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ, псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистерствэхэм ялIыкIохэр.\nЗыныбжь имыкъугъэхэми, ахэм алъэныкъокIи бзэджэшIагъэхэр зэрамыхьанхэм, ешъоным, наркотикхэм апыщагъэхэ мыхъунхэм афытегъэпсыхьагъэхэу илъэсэу тызыхэтым пыкIыгъэ уахътэм къыкIоцI Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафиплI хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ Министерствэм зэхищагъ. ГущыIэм пае, Iофтхьабзэу «Быт-Алкоголь» зыфиIорэр зыщыкIогъэ уахътэм къыкIоцI нэбгырэ 83-рэ учетым хагъэуцуагъ. Ахэм ащыщэу 6-р зипшъэрылъхэр икъоу зымыгъэцакIэхэрэ ны-тыхэр ары, 22-мэ унагъом исхэм яфитыныгъэхэр аукъох.\n«Школа» зыфиIорэ Iофтхьабзэм ишIуагъэкIэ нэбгырэ 48-рэ ушъхьагъу зэфэшъхьафхэр яIэхэу еджапIэм мыкIохэу къыхагъэщыгъ, зыныбжь имыкъугъэ нэбгыри 4 ыкIи унэгъо-унэшъо дэй зэрылъ унагъохэу 3 учетхэм ахагъэуцуагъэх.\n2019-рэ илъэсым имэзитф пштэмэ, зыныбжь имыкъугъэхэм алъэныкъокIэ бзэджэшIагъэхэу зэрахьэхэрэр процент 28-кIэ нахь макIэ хъугъэ.\nНэужым зыныбжь имыкъугъэхэм алъыплъэн щымыIэу къэмынэнхэм, бзэджэшIагъэхэр зэрамыхьанхэм афэгъэзагъэхэ органхэм зэдызэшIуахыхэрэм афэгъэхьыгъэу къэгущыIагъэх зыныбжь имыкъугъэхэм яIофхэм ыкIи ахэм яфитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэм афэгъэзэгъэ комиссиеу къалэу Мыекъуапэ, Красногвардейскэ, Кощхьэблэ ыкIи Тэхъутэмыкъое районхэм ащызэхащагъэхэм япащэхэр.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:a891b520-d0f7-4f1c-8a17-7eb6fbe13b06>","dump":"CC-MAIN-2019-30","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B5%D0%BAi%D0%BE%D0%BBi%D0%B0%D0%BAi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B7%D1%8D%D0%B1%D0%BB%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%85%D1%8D-%D1%84%D0%B0%D0%B5\/","date":"2019-07-19T10:49:46Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-30\/segments\/1563195526210.32\/warc\/CC-MAIN-20190719095313-20190719121313-00197.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9679480791,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9679480791091919, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03188398852944374}","num_words":1220,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.072,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.961,"perplexity_score":2752.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къэралыгъо, муниципальнэ фэIо-фашIэхэр шэпхъэшIухэм адиштэу ыкIи Iэрыфэгъоу афэгъэцэкIэгъэнхэм фэгъэзэгъэ комиссием изэхэсыгъо щыIагъ. Ар зэрищагъ Адыгэ Республикэм и Премьер-министрэ игуадзэу Наталья Широковам.\nПэублэм Наталья Широковам къызэрэщиIуагъэмкIэ, лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ цIыфхэм яфэIо-фашIэхэр икъоу афэгъэцэкIэгъэнхэр анахь пшъэрылъ шъхьаIэу комиссием иIэхэм ащыщ. Мыщ епхыгъэу Iоф зышIэхэрэ ведомствэхэм фэIо-фашIэхэр Iэрыфэгъоу щытынхэм лъэшэу анаIэ тырагъэты. Арэу щытми, унаIэ зытебдзэн фаехэри щыIэх.\nКъэралыгъо ыкIи муниципальнэ фэIо-фашIэхэр шэпхъэшIухэм адиштэу агъэцэкIэнхэмкIэ комиссием унашъоу къафишIыгъэм Iоф зэрэдашIэрэм фэгъэхьыгъэу къэгущыIагъ АР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ иотдел иIофышIэу Гъыдзэ Ислъам. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, министерствэм уплъэкIунхэу ышIыгъэхэм къагъэлъэгъуагъ АР-м ибюджет учреждениеу «ФэIо-фашIэхэр зыщагъэцэкIэхэрэ гупчэм» хахьэу лъэныкъо 24-мкIэ муниципальнэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцакIэхэрэм ащыщэу 10-р ары цIыфхэм нахьыбэу къызыфагъэфедэрэр. ГущыIэм пае, 2018-рэ илъэсым ахэм зэкIэмкIи нэбгыри 100-м ехъумэ яфэIо-фашIэхэр ащыфагъэцэкIагъэх. Адрэ лъэныкъо 14-мэ нэбгыри 100-м кIагъэхьагъэп. Ащ къыхэкIыкIэ мы мафэм ехъулIэу ахэм яIофшIэн мэхьанэ имыIэу министерствэм ылъытагъ ыкIи гупчэм хахьэу муниципальнэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцакIэхэрэм яIофшIэн 2020-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 31-м нэс зэхъокIыныгъэхэр фашIынхэу унашъо ашIыгъ.\nМуниципальнэ фэIо-фашIэу «Заявлениехэм якъыIыхын, учетым ихэгъэуцон, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм ячIэгъэхьан» ыкIи «КIэлэцIыкIухэр зыпIунхэу къаIызыхыгъэхэм мазэ къэс къаратырэ ахъщэр афэгъэнэфэгъэныр ыкIи ятыгъэныр» зыфиIохэрэмкIэ доклад къышIыгъ АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэ игуадзэу Пэрэныкъо Сусаннэ. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, муниципальнэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэнкIэ административнэ регламен��ым ыкIи технологическэ проектым ясхемэ министерствэм зэхигъэуцуагъ. Мы проектыр пхырыщыгъэным фэшI АР-м чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъухэм Iоф адэшIэгъэнымкIэ и Комитетрэ АР-м и ЛIышъхьэрэ министрэхэм я Кабинетрэ я Администрациерэ экспертизэ ашIынэу афарагъэхьыгъ. Мы уахътэм ехъулIэу муниципальнэ фэIо-фашIэу «Заявлениехэм якъыIыхын, учетым ихэгъэуцон, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм ячIэгъэхьан», «КIэлэцIыкIухэр зыпIунхэу къаIызыхыгъэхэм мазэ къэс къаратырэ ахъщэр афэгъэнэфэгъэныр ыкIи ятыгъэныр» зыфиIорэ проектхэм ягъэпсын чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъум къыдыригъаштагъ ыкIи АР-м ибюджет учреждениеу «Муниципальнэ фэIо-фашIэхэр зыщагъэцэкIэрэ гупчэр» хэплъэнэу фырагъэхьыгъ.\nАР-м чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъухэм Iоф адэшIэгъэнымкIэ и Комитет итхьаматэу КIэдэкIое Руслъан къызэриIуагъэмкIэ, къэралыгъо, муниципальнэ фэIо-фашIэхэр шэпхъэшIухэм адиштэу ыкIи Iэрыфэгъоу цIыфхэм афэгъэцэкIэгъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ IофшIэныр лъагъэкIуатэ. Ащ къыдыхэлъытагъэу АР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ ыгъэхьазырыгъэ административнэ регламентым ипроектэу «Гъот макIэ зиIэхэм социальнэ тынхэр ягъэгъотыгъэнхэр» зыфиIорэм иапэрэ едзыгъо республикэ прокуратурэр хэплъагъ.\nЗэхэсыгъом хэлэжьагъэхэр нэмыкI Iофыгъохэми атегущыIагъэх, унэшъо гъэнэфагъэхэри ашIыгъэх.\nКIарэ Фатим.","id":"<urn:uuid:e6c9177c-30bb-4114-a84c-5d67e41e3f6a>","dump":"CC-MAIN-2019-35","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/i%D1%8D%D1%80%D1%8B%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%83-%D1%89%D1%8B%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D1%80-%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D0%B0i\/","date":"2019-08-24T21:52:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-35\/segments\/1566027321786.95\/warc\/CC-MAIN-20190824214845-20190825000845-00094.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9218507409,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9218507409095764, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07706423103809357}","num_words":960,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.238,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.931,"perplexity_score":1908.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ адыгэхэм (шапсыгъэхэм) я Адыгэ Хасэ илIыкIохэм зэIукIэгъу адыриIагъ. Адыгэ Хасэм итхьаматэу КIакIыхъу Мэджыдэ, Шапсыгъэ шъолъырымкIэ дин Iофыгъохэм афэгъэзэгъэ Шъхьэлэхъо Батмызэ, къуаджэхэу КодэшъхьапIэрэ ШIоикъорэ ащыпсэухэрэм ащыщхэр республикэм и ЛIышъхьэ къыфэкIуагъэх.\nIофтхьабзэм хэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ министрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэу ТхьакIущынэ Мурат, АР-м и Премьер-министрэ игуадзэу Сапый Вячеслав, АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет ипащэу Шъхьэлэхъо Аскэр.\nТIопсэ районым ит къуаджэхэу псыр къызыкIэуагъэхэм къафыкъокIыгъэ гумэкIыгъом идэгъэзыжьын Адыгеир чанэу зэрэхэлэжьагъэм пае республикэм и ЛIышъхьэ зэрэфэразэхэр къыраIотыкIыныр ары зэIукIэгъум ушъхьагъу шъхьаIэ фэхъугъэр.\nАР-м и ЛIышъхьэ пшъэрылъ къыгъэуцугъ ТIопсэ районым шIушIэ IэпыIэгъу фэтIупщыгъэнэу. Ащ фэгъэхьыгъэу Краснодар краим игубернаторэу Вениамин Кондратьевымрэ Адыгеим и ЛIышъхьэрэ пэшIорыгъэшъ зэдэгущыIэгъу зэдыряIагъ.\nКъумпIыл Мурат пшъэрылъ зэрафишIыгъэм тетэу Адыгеим гъомылапхъэхэу ращыгъэхэр къуаджэхэу КодэшъхьапIэрэ ШIоикъорэ адэсхэу псым зэрар зэрихыгъэхэм аIэкIагъэхьагъэх. Гуманитар IэпыIэгъоу тонн 16-м ехъурэм нэмыкIэу техникэ зэфэшъхьафхэри ТIопсэ районым афыгъэх. Джащ фэдэу МЧС-м иIофышIэхэр псыр къызщиугъэ псэупIэхэм ащыIагъэх. АР-м и Премьер-министрэ игуадзэу Сапый Вячеславрэ АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет ипащэу Шъхьэлэхъо Аскэррэ гумэкIыгъо къызфыкъокIыгъэхэ тилъэпкъэгъухэм адэжь щыIагъэх, якъиныгъо адагощыгъ. АР-м иобщественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» иактивистхэр, Тэхъутэмыкъое районым ыкIи Хьатыгъужъыкъуае ащыпсэухэрэри IофшIэнхэм чанэу ахэлэжьагъэх.\n— ГумэкIыгъом идэгъэзыжьынкIэ Адыгеим ишIуагъэу къытигъэкIыгъэр зэхэтшIагъ. Ар псынкIэу къытлъыIэсыгъ, IэпыIэгъу къытфэхъугъ. МыщкIэ тинэрылъэгъу Краснодар краимрэ Адыгеимрэ зыкIыныгъэ ахэлъэу зэрэзэдэпсэухэрэр, — къыIуагъ Адыгэ Хасэм итхьаматэу КIакIыхъу Мэджыдэ. — Къиныр къыддэзыгощыгъэ пстэуми тызэрафэразэр ятIожьы тшIоигъу. ТапэкIи зэгурыIоныгъэу тазыфагу илъым къыщымыкIэнэу тэгугъэ.\nIэпыIэгъу афэхъугъэ пстэури ежьхэм яшIоигъоныгъэкIэ зэрэкIуагъэхэр КъумпIыл Мурат игущыIэ къыщыхигъэщыгъ.\n— ТхьамыкIагъор къызэрэхъугъэр Адыгеим зыщызэхахым гухэлъэу тиIэгъэ закъор псынкIэу IэпыIэгъу тыкъызэрэшъуфэхъущтыр ары. Тыадыг, тарихъымкIэ, культурэмкIэ, нэмыкI лъэныкъохэмкIэ тызэпхыгъ. ЧIыпIэ Адыгэ Хасэм илIыкIохэмрэ Адыгеим ыкIи Пшызэ шъолъыр ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэрэ зэгурыIоныгъэ азыфагу илъэу Iоф зэдашIэ. ШъолъыритIумэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ хэхъоныгъэхэр ашIынхэм ар фэIорышIэ.\nАдыгеимрэ хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ адыгэхэмрэ (шапсыгъэхэмрэ) язэдэлэжьэныгъэ тапэкIэ зэрэлъагъэкIотэщтым зэхэсыгъом щытегущыIагъэх.","id":"<urn:uuid:4af58ea3-7a94-48da-92fb-1e9333ff75b5>","dump":"CC-MAIN-2019-35","url":"https:\/\/adigea.aif.ru\/adig\/adig\/adygeim_kyzereferazeher_kyraiotykiyg","date":"2019-08-25T11:40:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-35\/segments\/1566027323328.16\/warc\/CC-MAIN-20190825105643-20190825131643-00421.warc.gz","language":"ady","language_score":0.944583416,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9445834159851074, \"kbd_Cyrl_score\": 0.05510571226477623}","num_words":817,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.114,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.959,"perplexity_score":2260.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КъумпIыл Мурат Адыгэ Республикэм и Правительствэ зычIэт унэм Адыгэ Республикэм и Конституционнэ хьыкум итхьаматэу ЛIыхьэтыкъо Аскэр IофшIэгъу зэIукIэгъу щыдыриIагъ.\n«Хэбзэгъэуцугъэм диштэу типшъэрылъхэр зэкIэ дгъэцэкIэнхэм мэхьанэшхо етэты. Республикэм ихабзэ игъэцэкIэкIо къулыкъухэм Адыгэ Республикэм и Конституционнэ хьыкум зэдэлэжьэныгъэу дыряIэм игъэпытэн ренэу Iоф дашIэ», — хигъэу��эфыкIыгъ КъумпIыл Мурат.\nЛIыхьэтыкъо Аскэр зэIукIэгъум къызэрэщиIуагъэмкIэ, Адыгэ Республикэм и Конституционнэ хьыкум зызэхащагъэр илъэс 20 зэрэхъурэр мы илъэсым чъэпыогъум хагъэунэфыкIыщт. Хьыкумым къыфэгъэзэгъэ лъэныкъуабэхэмкIэ непэ псынкIэу хэхъоныгъэ ешIы. Адыгэ Республикэм изаконхэмрэ ишэпхъэ правовой актхэмрэ Адыгэ Республикэм и Конституцие зэрэдиштэхэрэм яуплъэкIун фэгъэхьыгъэ Iофхэм ахэплъэх. Пшъэрылъэу яIэхэм ащыщ шъолъырхэм язэзэгъыныгъэхэми ахэплъэнхэр. Ау ахэр Адыгэ Республикэм и Конституцие зэрэдимыштэхэрэмкIэ тхьаусыхэ тхылъ гори къаIэкIэхьагъэп.\n«Республикэм икъэралыгъо хабзэ икъулыкъухэм, хьыкумхэм, обществэм лъэныкъо пстэумкIи зэдиштэу Iоф адэшIэгъэным мэхьанэшхо етэты. Обществэм иправовой культурэ зыкъызэриIэтырэр къеушыхьаты цIыфхэм ятхылъэу къытIукIэрэр нахьыбэ зэрэхъугъэм. Илъэс 20-м къыкIоцIАдыгэ Республикэм и Конституционнэ хьыкум тхылъ 700 фэдиз къыIукIагъ. ЦIыфхэм ыпкIэ зыхэмылъ юридическэ IэпыIэгъу арагъэгъоты, консультациехэр афызэхащэх», — хигъэунэфыкIыгъ ЛIыхьэтыкъо Аскэр.\nНэмыкI зигъо Iофыгъохэми зэIукIэгъум щахэплъагъэх, хабзэм игъэпытэнкIэ, Урысые Федерациемрэ Адыгэ Республикэмрэ я Конституциехэм арытхэр цIыфхэм къыдалъытэнхэмкIэ Iоф зыдашIэщт лъэныкъо шъхьаIэхэр агъэнэфагъэх.\nСурэтхэр А. Гусевым тырихыгъэх.","id":"<urn:uuid:bd29adea-cd27-4163-b4a2-1f7b47d3532c>","dump":"CC-MAIN-2019-35","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/i%D0%BE%D1%84%D1%88i%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83-%D0%B7%D1%8Di%D1%83%D0%BAi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83\/","date":"2019-08-22T04:38:12Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-35\/segments\/1566027316783.70\/warc\/CC-MAIN-20190822042502-20190822064502-00417.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6531486511,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6531486511230469, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3456924855709076}","num_words":469,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.011,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.547,"perplexity_score":3410.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие ипIалъэм къыпэу зэхащэщт мэкъэтыным фэгъэхьыгъэу къеты\n\n\nХэдзыпIэ чIыпIэхэу NN 116-м, 122-м, 134-м, 135-м, 136-м, 138-м, 139-м, 151-м, 154-м, 155-м, 161-м, 165-м, 172-м яхэдзакIохэу лъытэныгъэ зыфэтшIыхэрэр!\nКъалэу МыекъуапэкIэ зы мандат зиIэ хэдзыпIэ койхэу N 8-мкIэ ыкIи N 13-мкIэ Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутатхэм яхэдзын тедзэхэр 2017-рэ илъэсым Iоныгъом и 10-м щыIэщтых.\nМэкъэтыныр зыщыкIощт мафэм телъхьэпIэ гъэнэфагъэм (отпуск, командировкэ шъущыIэмэ, IофшIэным е еджэным епхыгъэу, къэралыгъо, общественнэ пшъэрылъхэм ягъэцэкIэн ыуж шъуитмэ, шъуипсауныгъэ изытет къызэщыкъуагъэмэ е къызышъуфагъэгъун алъэкIыщт ушъхьагъу горэ шъуиIэмэ) къыхэкIэу мэкъэтыныр зыщыкIощт унэм шъукъэмыкIошъун хъумэ, ипIалъэм къыпэу мыщ фэдэ уахътэхэм шъумакъэ шъутын шъулъэкIыщт:\n2017-рэ илъэсым шышъхьэIум и 30-м къыщегъэжьагъэу 2017-рэ илъэсым Iоныгъом и 5-м нэс къалэу Мыекъуапэ хэдзынхэмкIэ ичIыпIэ комиссиеу мыщ фэдэ чIыпIэм щыIэм шъуекIуалI: къ. Мыекъуапэ, ур. Краснооктябрьскэр, 21-рэр, каб. 117-р (тел. 52-22-89, 52-24-61), IофшIэгъу мафэхэм пчэдыжьым сыхьатыр 9-м къыщегъэж��агъэу пчыхьэм сыхьатыр 8-м нэс, гъэпсэфыгъо мафэхэм — пчэдыжьым сыхьатыр 10-м къыщегъэжьагъэу пчыхьэм сыхьатыр 4-м нэс.\n2017-рэ илъэсым Iоныгъом и 6-м къыщегъэжьагъэу 2017-рэ илъэсым Iоныгъом и 9-м нэс хэдзынхэмкIэ участкэ комиссием шъукъекIуалI, IофшIэгъу мафэхэм пчэдыжьым сыхьатыр 9-м къыщегъэжьагъэу пчыхьэм сыхьатыр 8-м нэс, гъэпсэфыгъо мафэхэм — пчэдыжьым сыхьатыр 10-м къыщегъэжьагъэу пчыхьэм сыхьатыр 4-м нэс.\nПаспортыр е Урысые Федерацием игражданинэу шъузэрэщытыр къэзыгъэшъыпкъэжьырэ паспортым ычIыпIэкIэ жъугъэфедэн шъулъэкIыщт документ горэ къыздэшъухьын фае.","id":"<urn:uuid:f10239d3-37aa-435f-bfa0-5b783e1a9988>","dump":"CC-MAIN-2019-35","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-%D1%85%D1%8D%D0%B4%D0%B7%D1%8B%D0%BD%D1%85%D1%8D%D0%BC%D0%BAi%D1%8D-%D0%B8-%D0%B3%D1%83%D0%BF%D1%87-7\/","date":"2019-08-22T05:15:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-35\/segments\/1566027316783.70\/warc\/CC-MAIN-20190822042502-20190822064502-00094.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9260435104,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9260435104370117, \"kbd_Cyrl_score\": 0.073358915746212}","num_words":474,"character_repetition_ratio":0.105,"word_repetition_ratio":0.187,"special_characters_ratio":0.226,"stopwords_ratio":0.065,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.928,"perplexity_score":3573.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Портал:Спорт\nСпорт – Пкъышъолым хэхъоным ыкIи нахь пытэ хъуным пае ашIырэ физическэ упражнениехэр ары.\nАдыгэ спортсмен цӀэрыӀохэрЕӀаз\n- Яшар Догу - Тыркуем щыпсэущтыгъэ адыгэ (убых) бэнэкӀошху.\n- Кобл Якъуб - дунаим лъэшэу зэлъашӀэу бэнэнымкӀэ гъэсакӀу, тренер.\n- Хъущт Аслъэнбэч - Къэбэртае щыщэу адыгэ бэнакӀу, Олимп джэгукӀэмэ и чемпион.\n- Къардэнэ Мурат - Къэбэртае щыщэу адыгэ бэнакӀу, Олимп джэгукӀэмэ и чемпион.","id":"<urn:uuid:ae1aa292-4303-4b04-889d-3311e0d9cecf>","dump":"CC-MAIN-2019-39","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9F%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%A1%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82","date":"2019-09-17T00:24:36Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-39\/segments\/1568514572980.56\/warc\/CC-MAIN-20190917000820-20190917022820-00427.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7402256727,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":9,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7402256727218628, \"kbd_Cyrl_score\": 0.22946466505527496, \"bxr_Cyrl_score\": 0.010165509767830372}","num_words":97,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.136,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.791,"perplexity_score":13396.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыекъуапэ имэфэкI мафэ фэгъэхьыгъэу Соловьев зэшхэм ацIэкIэ агъэнэфэгъэ шIухьафтынхэр щытхъуцIэхэр зыфаусыгъэхэм аратыжьыгъэх.\n1993-рэ илъэсым къыщыублагъэу гъэсэныгъэм, культурэм, псауныгъэм игъэпытэн, нэмыкIхэм апылъхэм Соловьев зэшхэм ацIэкIэ агъэнэфэгъэ шIухьафтынхэр аратыжьых.\nАдыгэ республикэ клиническэ сымэджэщым иполиклиникэ иврачэу Валентин Рогозиным, Мыекъуапэ игурыт еджапIэу N 9-м хьисапымкIэ икIэлэегъаджэу Анна Белоконь, Адыгэ Республикэм и Камернэ музыкальнэ театрэу Хьанэхъу Адамэ ыцIэкIэ щытым ихудожественнэ пащэу Сулейманов Юныс Соловьев зэшхэм ацIэкIэ агъэнэфэгъэ шIухьафтынхэр афагъэшъошагъэх.\nМыекъуапэ иадминистрацие, Мыекъуапэ инароднэ депутатхэм я Совет пэщэныгъэ адызезыхьэхэрэр лауреатхэм афэгушIуагъэх, шIухьафтынхэр аратыжьыгъэх.\nКъокIыпIэм щыпсэухэрэ лъэпкъхэм яискусствэхэмкIэ Къэралыгъо му��ееу Мыекъуапэ дэтым щыкIогъэ зэхахьэм Правительствэм икъулыкъушIэхэр, культурэм, гъэсэныгъэм ыкIи псауныгъэм игъэпытэн яIофышIэхэр, цIыф цIэрыIохэр хэлэжьагъэх.\nАнсамблэу «Синдикэм» адыгэ къашъохэр къышIыгъэх. Ирина Кириченкэм классикэм хэхьэгъэ орэдыр мэкъэ IэтыгъэкIэ къыIуагъ, ансамблэхэу «Форвардыр», «Мыекъуапэ инэфылъэхэр», «Казачатэр» лауреатхэм афэуджыгъэх.\nСахьидэкъо Нурбый.\nСурэтым итхэр: щытхъуцIэхэр зыфагъэшъошагъэхэм пащэхэр афэгушIох.","id":"<urn:uuid:1c6c0c75-31e4-4626-a991-089d7889363c>","dump":"CC-MAIN-2019-39","url":"http:\/\/kmtra.ru\/o-teatre-2\/novosti\/304-zeshkhem-yashiukhaftynkher-afag-esh-oshag-ekh","date":"2019-09-23T13:52:49Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-39\/segments\/1568514576965.71\/warc\/CC-MAIN-20190923125729-20190923151729-00441.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5357692838,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5357692837715149, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4621259272098541}","num_words":336,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.073,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.616,"perplexity_score":3828.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Оригинальный текст и слова песни Си Нанэ Дахэ:\nТипсыхъо сыкIэдэIукIмэ,\nумакъэ ащ къыхэIукIы.\nЧъыгы бырабэм япкIашъэ\nо пцIэкIэ къысэIушъашъэ.\nСинанэу синанэ дах!\nДунаир сфэогъэдах!\nНасыпыр о къысэптыгъ\nдунаир о сфыхэпхыгъ.\nОри-ори-орира, ори-ори-орира,\nСинанэ дахи,\nСинанэ, синанэ, синанэ, синанэ гупси!\nЖъуагъомэ уахэсэлъагъо,\nтигубгъи о уисэлъагъо.\nУижьау сычIэт зэпытэу\nунаIэ къыстергъэты.\nГукIэгъуныгъэу о пхэлъым\nцIыфыгъэм сыфеузэнкIы.\nДэхагъэу о угу илъым\nдунаир къегъэкIэракIэ.\nДахи lэшlугъи зыплъэгъукlэ,\nСэщ пае сфэогъэшlожьы,\nМакlэуи сэ сылы узымэ,\nОгуlэшъ ппсэ ухэlэжьы.\nПеревод на русский или английский язык текста песни — Си Нанэ Дахэ исполнителя Резуан Маремуков:\nTipsyho sykIedeIukIme ,\numake arg kyheIukIy .\nChygy byrabem yapkIashe\nabout ptsIekIe kyseIushashe .\nSinaneu sinane dah !\nDunair sfeogedah !\nNasypyr of kyseptyg\ndunair of sfyhephyg .\nOri -ori — orira , yell , shout — orira ,\nSinane Dahi ,\nSinane , sinane , sinane , sinane gupsi !\nZhuagome uaheselago ,\ntigubgi of uiselago .\nUizhau sychIet zepyteu\nunaIe kystergety .\nGukIegunygeu of phelym\ntsIyfygem syfeuzenkIy .\nYeah Dehageu of ilym\ndunair kegekIerakIe .\nDahi leshlugi zyplegukle ,\nSESHCH pae sfeogeshlozhy ,\nMakleui Se syly uzyme ,\nOgulesh ppse uhelezhy .\nЕсли нашли опечатку в тексте или переводе песни Си Нанэ Дахэ, просим сообщить об этом в комментариях.","id":"<urn:uuid:8698c2fe-1671-4096-9b33-224954d1aef5>","dump":"CC-MAIN-2019-43","url":"https:\/\/rus-songs.ru\/tekst-pesni-rezuan-maremukov-si-nanje-dahje\/","date":"2019-10-17T23:29:18Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-43\/segments\/1570986677230.18\/warc\/CC-MAIN-20191017222820-20191018010320-00192.warc.gz","language":"ady","language_score":0.3945037723,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.39450377225875854, \"krc_Cyrl_score\": 0.09847132861614227, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09091547876596451, \"udm_Cyrl_score\": 0.03826827555894852, \"kum_Cyrl_score\": 0.03492547944188118, \"crh_Cyrl_score\": 0.033341556787490845, \"bxr_Cyrl_score\": 0.01790444925427437, \"anp_Deva_score\": 0.017355680465698242, \"oss_Cyrl_score\": 0.016596756875514984, \"ron_Cyrl_score\": 0.015534440986812115, \"tab_Cyrl_score\": 0.01496071182191372, \"ava_Cyrl_score\": 0.011675490066409111, \"dng_Cyrl_score\": 0.01035879272967577, \"syl_Beng_score\": 0.010200952179729939}","num_words":557,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.011,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.346,"perplexity_score":7662.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Фестивалым ихьакIэхэм Мыекъопэ районымкIэ Дахъо гъэхъунэм\nIоныгъом и 21-м щызэхащэщт мыщ фэдэ Iофтхьабзэхэм а��элэжьэнхэу амал яIэщт. Сыхьатыр 10.00-м фестивалыр рагъэжьэщт, лъэпкъ щагухэр къызэIуахыщтых, мастер-классхэр, ермэлыкъхэр, нэмыкI Iофтхьабзэхэр зэхащэщтых.\nДзыбэ Мыхьамэт, Цэй Ибрахьимэ ыцIэкIэ щыт Лъэпкъ театрэмрэ Адыгеим лъэпкъ къашъомкIэ и Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсымрэ» яартистхэр зыхэлэжьэщтхэ концертыр 10.30-м щыIэщт.\nСыхьатыр 11.00-м адыгэ къуаем ия Х-рэ фестиваль къызэIуахыщт.\nСыхьатыр 11.15-м адыгэ къуаем иихынкIэ мастер-классхэр, викторинэхэр, культурэ Iофтхьабзэхэр зэхащэщтых.\nАдыгэ Республикэм лъэпкъ орэдымкIэ и Къэралыгъо ансамблэу «Ислъамыем», Адыгеим лъэпкъ къашъомкIэ и Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсым», «Русская удалым» яартистхэм, Быщтэкъо Азэмат сыхьатыр 13.00-м концерт къатыщт.\nСыхьатыр 14.30-м фестивалым икIэуххэр зэфахьысыжьыщтых, дипломхэр аратыщтых.\nЭстрадэ ансамблэу «Ошъутенэм», вокальнэ ансамблэу «Станишники» яартистхэр, А. Мышъэр, Д. Черкаевар, В. Еутыхыр, А. Ацумыжъыр зыхэлэжьэщтхэ концертым сыхьатыр 15.00-м еплъынхэ алъэкIыщт.\nСыхьатыр 16.00-м фестивалыр зэфашIыжьыщт.\nФестивалым ихьакIэхэм мы мафэм адыгэ къуаемрэ нэмыкI лъэпкъ шхыныгъохэмрэ апагъохыщтых.\nЛъэпкъ IэпэIасэхэм якъэгъэлъэгъон агу щырихьырэ пкъыгъохэр къащэфынэу амал яIэщт. Адыгеим къыщахьыжьыгъэ гъомылэпхъэ къабзэхэр ермэлыкъым щащэщтых.","id":"<urn:uuid:e5d34481-b95f-462d-9a6b-fd165c66a967>","dump":"CC-MAIN-2019-43","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%B5%D0%BC-%D0%B8%D0%BC%D1%8D%D1%84%D1%8D%D0%BAi\/","date":"2019-10-18T16:48:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-43\/segments\/1570986684226.55\/warc\/CC-MAIN-20191018154409-20191018181909-00434.warc.gz","language":"ady","language_score":0.539719522,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5397195219993591, \"kbd_Cyrl_score\": 0.45755690336227417}","num_words":384,"character_repetition_ratio":0.084,"word_repetition_ratio":0.048,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.669,"perplexity_score":4019.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"The Tower of Babel (Genesis 11: 1-9)\nадыгэбзэ (Adyghe)\nБабилэн плъэпІэ лъагэр\n- А лъэхъаным чІыгум изэфэдэкІэ зы бзэрэ зы гущыІакІэрэ тетыгъэр.\n- КъокІыпІэмкІэ къыщежьэхи, цІыфхэм ЩынІар хэгъэгум чІы зэшъхьэзашъо къыщагъоти, ащ тетІысхьагъэх. 3Ахэмэ зэраІожьыгъэ: «Чырбыщхэр ятІэм хэтэжъугъэшІыкІи, машІокІэ тэжъугъэгъэжъэжь». Мыжъомэ ачІыпІэкІэ ахэмэ чырбыщхэр яІэ хъугъэ, етІэфым ычІыпІэкІэ – чІыгум къыхэкІырэ мыстхъур.\n- ЕтІанэ ахэмэ аІуагъ: «Къалэ зыфэтэжъугъэуцужьи, плъэпІэ лъагэ тетэу ошъогум нэсэу; лъэужынчъэу чІыгум итэкъухьагъэ тыщымыхъузэ, тищытхъу ядгъэІон».\n- ЕтІанэ цІыфхэм ашІырэ къалэмрэ плъэпІэ лъагэмрэ яплъынэу Зиусхьаныр къехыгъ.\n- Зиусхьаным къыІуагъ: «Мары мыр зы цІыф лъэпкъ, зэкІэми зы бзэ яІэри. Мыр етІани яІофмэ япэубл ныІэп! Сыд Іоф фежьэхэми, афэукІочІыщт!\n- Адэжь техынышъ, ахэмэ абзэ зэхэдгъэкІухьан, зым къыІорэр адрэм гурымыІонэу».\n- Арыти Зиусхьаным ахэр ащ къыщегъэжьагъэу чІыгум зэфэдэкІэ щыритэкъухьагъэх, ащ къыхэкІэу ахэмэ къалэр аухыгъэп.\n- Ащ къыхэкІэу ащ Бабилэн цІэу фашІыгъ, сыда пІомэ Зиусхьаным чІыгум цІыфмэ абзэхэу тетхэр зэкІэ з��хигъэкІухьэгъэх, ащ къыщиубли, чІыгум изэфэдэкІэ щыритэкъухьагъэх.\nSource: Institute for Bible Translation, Moscow, 2005:\nhttp:\/\/ibt.org.ru\/ru\/text.htm?m=ADG&l=Gen.11&g=0\nContributed by Wolfgang Kuhl\nTransliteration\nBāvilăn płăṗă łāγăr\n- Ā łăχ°ānəm č̣əg°m izăfădăč̣̍ă zə bzără zə g°š̍əʾāč̣̍ără tetəġăr.\n- Qoč̣̍əṗămč̣̍ă qəš̍eẑăxи, c̣əfxăm Š̍ənʾār xăġăg°m čə zăṣḥăāŝo qəš̍āġoti, āš̍ teṭəsḥāġăx.\n- Āxămă zărāʾoẑəġă: «Č̍ərbəš̍xă jāṭăm xătăẑ°ġăṣ̂əč̣̍i, māṣ̂oč̣̍ă tăẑ°ġăġăẑăž̍». Məẑomă āčəṗăč̣̍ă āxămă č̍ərbəš̍xăr jāʾă χ°ġă, eṭăfəm əčəṗăč̣̍ă – čəg°м qəxăč̣̍əră məstχ°r.\n- Eṭānă āxămă ā՚°āġ: «Qālă zəfătăẑ°ġăwc°ž̍i, płăṗă łāγă tetăw oŝog°m năsăw; łăwžənčăw čəg°м ităq°ḥāġă təš̍əməχ°ză, tiš̍ətχ° jādġăʾon».\n- Eṭānă c̣əfxăm āṣ̂əră qālămră płăṗă łāγămră jāpłənăw Ziwsḥānər qexəġ.\n- Ziwsḥānəm qə՚°āġ: «Mārə mər zə c̣əf łăpq, zăč̣̍ămi zə bză jāʾări. Mər eṭāni jāʾofmă jāpăwbl nəʾăp! Səd ʾof fež̍ăxămi, āfăwč̣̍očəš̍t!\n- Ādăž̍ texənəŝ, āxămă ābză zăxădġăḳ°ḥān, zəm qəʾorăr ādrăm g°rəməʾonăw».\n- Ārəti Ziwsḥānəm āxăr āš̍ qəš̍eġăž̍āġăw čəg°m zăfădăč̣̍ă š̍ərităq°ḥāġăx, āš̍ qəxăč̣̍ăw āxămă qālăr āwxəġăp.\n- Āš̍ qəxăč̣̍ăw āš̍ Bābilăn c̣ăw fāṣ̂əġ, sədā ṗomă Ziwsḥānəm čəg°м c̣əfmă ābzăxăw tetxăr zăč̣̍ă zăxiġăč̣̍°ḥăġăx, āš̍ qəš̍iwbli, čəg°м izăfădăč̣̍ă š̍ərităq°ḥāġăx.\nTransliteration by Daniel Parker\nInformation about Adyghe |\nPhrases |\nNumbers |\nTower of Babel\nTower of Babel in North West Caucasian languages\nAdyghe,\nKabardian\nOther Tower of Babel translations\nBy language |\nBy language family\nIf you need to type in many different languages, the Q International Keyboard can help. It enables you to type almost any language that uses the Latin, Cyrillic or Greek alphabets, and is free.\nIf you like this site and find it useful, you can support it by making a donation, or by contributing in other ways. Omniglot is how I make my living.\nNote: all links on this site to Amazon.com, Amazon.co.uk and Amazon.fr are affiliate links. This means I earn a commission if you click on any of them and buy something. So by clicking on these links you can help to support this site.","id":"<urn:uuid:08c73122-e5a3-403b-81fc-93ce86bfcdab>","dump":"CC-MAIN-2019-47","url":"https:\/\/www.omniglot.com\/babel\/adyghe.htm","date":"2019-11-22T16:52:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-47\/segments\/1573496671363.79\/warc\/CC-MAIN-20191122143547-20191122172547-00296.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5045953393,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":36,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5045953392982483, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2623352110385895, \"wsg_Telu_score\": 0.01765100657939911, \"krc_Cyrl_score\": 0.014612384140491486, \"xmf_Geor_score\": 0.013300198130309582, \"tab_Cyrl_score\": 0.012085111811757088, \"udm_Cyrl_score\": 0.011376637034118176}","num_words":1369,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.004,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.009,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.324,"perplexity_score":13568.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ сайтэу Cherkessia.net зыфи1орэм ипащэхэм ащыщэу Хъуадэ Аднан ыц1э к1этхагъэу сайтым къихьэгъэ тхыгъэм къызэри1орэмк1э, блэк1ыгъэ тхьэмафэм сайтым вируск1э къеуагъэх ык1и ащ къыхэк1эу сайтым тхьэмафэрэ 1оф ыщ1агъэп, тыгъуасэ ащ и1офш1эн рагъэжьэжьыгъ .\nСайтым материалэу итыгъэхэм янахьыбэр вирусым ыгъэк1одыгъэх, ау ахэр зэрагъэгъотыжьынхэм 1оф даш1э ык1и сайтым икъэухъумэн нахь гъэлъэшыгъэнми дэлажьэх - тхыгъэм къе1о.\nКъэ1огъэн фае, Cherkessia.net-р илъэсым къехъугъоу мэлажьэ, тхыгъэхэм янахьыбэр туркубзэх, ет1анэ ащ къык1элъэк1о адыгабзэр, мы аужьырэ мафэхэм урысыбзэк1и тхыгъэхэр къырагъэуцоу аублагъ. Сайтыр нахь зыфэгъэзагъэр Адыгэ хэкум хъугъэ-ш1агъэу къыщек1ок1ыхэрэр, адыгэхэм яхьыл1агъэ къэбархэр мафэ къэс къырагъауцох, ащ нэмык1эу общественнэ 1офыш1эхэм, ш1эныгъэлэжьхэм, журнали��тхэм ык1и нэмык1хэм адыгэ 1офымк1э яепл1ык1эхэр, ястатьяхэр къехьэх.\nСайтыр зылажьэрэр илъэс хъугъэ нахь мыш1эми, ар адыгэ сайт лъэшэу тыркубзэк1э лажьэхэрэм ащыщ хъугъэ.","id":"<urn:uuid:34e53f1e-a502-4808-9c3a-5ad01fbda43f>","dump":"CC-MAIN-2019-47","url":"https:\/\/www.natpress.net\/index.php?newsid=5600","date":"2019-11-12T17:16:37Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-47\/segments\/1573496665575.34\/warc\/CC-MAIN-20191112151954-20191112175954-00534.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8575469255,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8575469255447388, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14198729395866394}","num_words":224,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.907,"perplexity_score":9576.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Аустралие\nАустралие , Аустралие чIынэлъэшхум щыIэ къэралыгъу. ЦIыфэу нэбгырэ млн 21-м къехъу щэпсэу (2012-гъэ илъэсымкIэ). Км² млн 7-м къехъу чIыгу хахьэ (дунаемкIэ яхэнэрэр). Къэлэ шъхьаIэр — Канберрэ.\nДЛО-м хахьэ.\nАустралием бзэшъхьаIэрИнджылызыбзэр ары.\nГеографиеЕӀаз\nТарихъЕӀаз\nЗы лъэхъанэ горэм Британие Пачъыхьыгъом я гъэрхэгъэгуэу щытыгъэ.\nЭкономикэЕӀаз\nАустралиер гъучIышъочIыкIэ, телесвязыкIэ, банкыныгъэкIэ, къэгъэкIыкIэ ыкIи нэмыкI шIуагъэ зыпылъэу чIым къычIахыхэрэмкIэ бай.","id":"<urn:uuid:a8e5c1d7-cfd9-4220-ba54-2f59b9511788>","dump":"CC-MAIN-2019-47","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%90%D1%83%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B5","date":"2019-11-13T05:12:52Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-47\/segments\/1573496665985.40\/warc\/CC-MAIN-20191113035916-20191113063916-00552.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6604290009,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":9,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6604290008544922, \"kbd_Cyrl_score\": 0.33313116431236267}","num_words":122,"character_repetition_ratio":0.015,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.074,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.646,"perplexity_score":2133.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тхьэм дунаир къызэригъэшІыгъэр 1 УблапІэм Тхьэм уашъомрэ чІыгумрэ къыгъэшІыгъэх.2 ЧІыгум гъэпсыкІэ иІагъэп ыкІи нэкІыгъэ, шІункІыр чІэ зимыІэм шъхьэщытыгъ; Тхьэм Ыпсэ псымэ акІыІу щыхьарзэщтыгъэ.3 Тхьэм ыІуагъ: «Нэфынэр къэрэхъу». Нэфынэр къэхъугъ.4 Нэфынэр зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ; Тхьэм нэфынэр шІункІым къыгуигъэкІыгъ.5 Нэфынэм «мафэкІэ» Тхьэр еджагъ, шІункІым «чэщкІэ» еджагъ. Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – апэрэ маф.6 Тхьэм ыІуагъ: «Псым ыгузэгу, псыр тІоу ыгощэу, ошъо гъэІагъэ щэрэІ».7 Тхьэм ошъо гъэІагъэ ыгъэпси, псэу ошъо гъэІагъэм ычІэгъ чІэтыр псэу ошъо гъэІагъэм ыкІыІу щыІэм гуищыгъ. Аущтэуи хъугъэ.8 Тхьэр ошъо гъэІагъэм «уашъокІэ» еджагъ. Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – ятІонэрэ маф.9 Тхьэм ыІуагъ: «Уашъом ычІэгъ псэу чІэтыр зэкІэ зы чІыпІэ орэхъуи, гъушъапІэр къэрэлъагъу». Аущтэуи хъугъэ.10 ГъушъапІэм Тхьэр «чІыгукІэ» еджагъ, псэу зэхэлъэдагъэмэ «хыкІэ» яджагъ. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ.11 Тхьэм ыІуагъ: «КъэкІыхэрэр чІыгум къерэгъэкІых: кІэ зиІэ уцхэри чъыг лъэпкъ зэфэшъхьафхэу кІэ зиІэ пхъэшъхьэ-мышъхьэ къызпыкІэхэри». Аущтэуи хъугъэ.12 ЧІым къэкІыхэрэр къыгъэкІыгъэх: кІэ зиІэ уц лъэпкъ зэфэшъхьафхэри кІэ зиІэу, пхъэшъхьэ-мышъхьэ къызпыкІэрэ чъыг лъэпкъ зэфэшъхьафхэри. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ.13 Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – ящэнэрэ маф.14 Тхьэм ыІуагъ: «Мафэмрэ чэщымрэ зэфэшъхьаф ашІынхэу, ошъо гъэІагъэм нэфынэхэр къыщэрэхъух, пІалъэхэр къагъэлъэгъонхэу, мафэхэр, илъэсхэр къагъэнэфэнхэу тамыгъэ орэхъух.15 ЧІыгур къагъэнэфыным пае ошъо гъэІагъэм а нэфынэхэр къыщэрэнэфых». Аущтэуи хъугъэ.16 Тхьэм нэфынэ инитІу къыгъэшІыгъ: нахь иныр – мафэр зэригъэзекІонэу, нахь цІыкІур – чэщыр зэригъэзекІонэу; жъуагъохэри къыгъэшІыгъэх.17 Ахэр Тхьэм ошъо гъэІагъэм зыкІытыригъэуцуагъэхэр чІыгур къагъэнэфынэу,18 мафэмрэ чэщымрэ зэрагъэзекІонхэу ыкІи нэфынэр шІункІым гуащызэ ашІынэу ары. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ.19 Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – яплІэнэрэ маф.20 Тхьэм ыІуагъ: «Псэ зыпытхэр псым хиз орэхъу. ЧІым ышъхьагъ ошъо гъэІагъэм бзыухэр щэрэбыбых».21 Тхьэм къыгъэшІыгъэх хым хэс шъэджашъэхэр, нэмыкІ псэушъхьэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэу псым бэдэдэ хъухэу щызекІохэри тамэ зиІэ бзыу лъэпкъ зэфэшъхьафхэри. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ.22 Тхьэм ынэшІу ахэмэ ащифи, ыІуагъ: «Зыжъугъэбагъу, зыхэжъугъахъу, хыпсыхэм ахизы шъухъу. Бзыухэри чІым щэрэбагъох».23 Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – ятфэнэрэ маф.24 Тхьэм ыІуагъ: «Псэ зыпыт лъэпкъ зэфэшъхьафхэр чІым къерэгъэхъух: былымхэр, цохъорэ-пшырэ псэушъхьэхэр, хьакІэ-къокІэ зэфэшъхьафхэр». Аущтэуи хъугъэ.25 Тхьэм къыгъэхъугъэх хьакІэ-къуакІэхэр, былым зэфэшъхьафхэр, чІыгум щыцохъорэ-щыпшырэ псэушъхьэ зэмылІэужыгъохэр. Тхьэм ылъэгъугъ ар зэрэдэгъур.26 Тхьэм ыІуагъ: «КъэдгъэшІын цІыфыр, Тэ титеплъэу, Тэ тяхьщырыр, хыхэм ахэс пцэжъыехэм, ошъогу бзыухэм, былымхэм, зэкІэ чІыгуми чІыгум зэкІэ щыцохъорэ-щыпшырэ псэушъхьэхэми тетыгъо афыриІэнэу».\n27 Джаущтэу Ежь итеплъэу цІыфыр\nТхьэм ар къыгъэшІыгъ,\nЕжь итеплъэу къыгъэшІыгъ ар,\nкъыгъэшІыгъ хъулъфыгъи Ащ,\nбзылъфыгъи къыгъэшІыгъ.28 Тхьэм ынэшІу ахэмэ ащифи, ариІуагъ: «Зыжъугъэбагъу, зыхэжъугъахъу, чІыгум тиз зышъушІи, ар шъуІэ къижъугъахь, тетыгъо афышъуиІ хым хэс пцэжъыехэм, ошъогу бзыухэм, сыд фэдэрэ псэушъхьэу чІыгум тет пстэуми».29 Тхьэм ыІуагъ: «Мары къышъостыгъ шъушхынэу кІэ зиІэ уцэу зэкІэ чІыгум тетыр, сыд фэдэрэ чъыги кІэ хэлъэу къызпыкІэрэр.30 ХьакІэ-къуакІи, бзыуи, чІыгум щыцохъорэ-щыпшырэ сыд фэдэрэ псэушъхьи – псэ зыпытэу чІыгум тет пстэуми – Сэ ашхынэу уц шхъуантІэр ястыгъ». Аущтэуи хъугъэ.31 Тхьэм зэкІэ къыгъэхъугъэхэр къыплъыхьагъэх – зэкІэри дэгъу дэдагъ. Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – яхэнэрэ маф.","id":"<urn:uuid:7fde8d6a-51de-4ec7-a6ce-2f62e4fa4865>","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/ibtrussia.org\/de\/text?m=ADG&l=Gen&g=0","date":"2019-12-12T16:17:06Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540544696.93\/warc\/CC-MAIN-20191212153724-20191212181724-00218.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9994066954,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9994066953659058}","num_words":989,"character_repetition_ratio":0.102,"word_repetition_ratio":0.016,"special_characters_ratio":0.18,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":10780.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КъумпIыл Мурат Кощхьэблэ районым самбэмрэ дзюдомрэкIэ Гупчэу щагъэпсырэм щыIагъ\n11.10.2017 17:35\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Кощхьэблэ районым самбэмрэ дзюдомрэкIэ Гупчэу щагъэпсырэм щыIагъ.\nКвадрат метрэ 850-м ехъу зиинэгъэ унэм нэбгырэ 200-мэ ателъытэгъэ залыр, зытIэкIыпIэхэр, зыгъэпскIыпIэхэр, административнэ унэхэр хэтыщтых.\nШъолъырхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным фытегъэпсыхьэгъэ Федеральнэ фондым пхырищырэ программэм къыдыхэлъытагъэу 2008-рэ илъэсым Гупчэм игъэпсын рагъэжьэгъагъ. Федеральнэ, регион бюджетхэм а гухэлъым пае сомэ миллион 13 фэдиз къахагъэкIыгъагъ. Нэужым мылъкум икъэтIупщын зэпыугъо зэрэфэхъугъэм епхыгъэу джы къызнэсыгъэм псэуалъэр ныкъошIэу щытыгъ. Гупчэм ишIын ухыгъэным пае компаниеу «Южгазэнерджи» зыфиIорэм сомэ миллион 36-рэ къытIупщыгъ.\nПредприятиеу «Южгазэнерджи» зыфиIорэм игенеральнэ пащэу Александр Богдановым къызэриIуагъэмкIэ, агъэнэфэгъэ зэкIэлъыкIуакIэм тетэу IофшIэнхэр зэхащэх, мы илъэсыр имыкIызэ псэуалъэр атыщт. НепэкIэ унашъхьэм иIэтын аухыгъах, котелыр агъэуцугъах, унэр зэрагъэфэбэщт системэр агъэпсыгъах, псэолъэшIхэр унэ кIоцI IофшIэнхэмрэ щагум изэтегъэпсыхьанрэ ауж ихьагъэх.\n«ШIыхьафхэр зэхашъущэх, ныбжьыкIэхэр, спортсменхэр IофшIэным къыхэжъугъэлажьэх: бэнэнымкIэ Гупчэм ишIын цIыфхэм яIахь хашIыхьан фае. Джащыгъум а псэуалъэм ахэм уасэ зэрэфашIыщтым, зэрэфэсакъыщтхэм уицыхьэ телъы хъущт», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nДжащ фэдэу республикэм и ЛIышъхьэ заказ зытыгъэ компанием ипащэхэм ариIуагъ спорт оборудованиер къызащэщт, псэолъэшIын IофшIэнхэр зыщаухыщт пIалъэхэмкIэ зэдырагъэштэнэу.\nКъумпIыл Мурат джащ фэдэу мы мафэм цIыфхэм ясоциальнэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцэкIэрэ Кощхьэблэ гупчэм щыIагъ. Мы унэм игъэцэкIэжьын пае федеральнэ бюджетым сомэ миллиони 9,6-рэ къыхагъэкIыгъ. Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ Урысые Федерацием IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ ухъумэнымкIэ иминистрэу Максим Топилинымрэ зызэдэгущыIэхэ нэуж ары ащ фэдэ зэзэгъыныгъэ зызэдашIыгъэр.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ гъэцэкIэжьынхэр зэрэкIорэм зыщигъэгъозагъ, Iофхэр зэшIозыхырэ организацием ипащэ дэгущыIагъ. КъумпIыл Мурат зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, амал зэриIэкIэ федеральнэ мылъкур нахь шIуагъэ къытэу агъэфедэн, игъом гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр аухынхэ фае.\nМы илъэсым итыгъэгъэзэ мазэ псэуалъэр атынэу рахъухьэ. ПсэолъэшIхэм унашъхьэр зэблахъун, унэм ыгупэ гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр рашIылIэнхэ, унэ кIоцIыр агъэдэхэн ыкIи щагур зэтырагъэпсыхьан фае.","id":"<urn:uuid:cc218ef1-033b-47c7-9c23-c2e95934673f>","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/adigeatoday.ru\/dunai\/18529.html","date":"2019-12-11T05:09:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575540529955.67\/warc\/CC-MAIN-20191211045724-20191211073724-00352.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5880947113,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5880947113037109, \"kbd_Cyrl_score\": 0.41059061884880066}","num_words":696,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.052,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.009,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.529,"perplexity_score":3588.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Эстоние, е Республикэу Эстоние – Еуропэм хэт къэрал. Къэлэ шъхьаIэр - Таллин. ЦIыфэу нэбгырэ зы млн къехъу щэпсэ��. Хэгэгум чIырэу иIэр 45 227 км² (дунаемкIэ я-132). БзэшъхьаIэр - эстоныбз.\nЯ-20-рэ лIэшIэгъум Совет Союзым хахьэщтыгъэ.\nДЛО-м ыкIи Еуро Зэкъотыныгъэм ахахьэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр – Тоомас Хендрик Илвес.\nКъэрал тхьаматэр – Таави Ройвас.\nЕуропэм ышъхьэ ит. Балтик Хым ыIушъо тет. Латвиер, Урысыер игъунэгъух. ХымкIэ Финландымрэ, Швециемрэ апэчыжьэп.\nАхъщэу агъэфедэрэр - еуро.","id":"<urn:uuid:93eb4e91-eaaf-4279-8bb0-01ec7352d66b>","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%AD%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B5","date":"2019-12-15T02:34:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575541301014.74\/warc\/CC-MAIN-20191215015215-20191215043215-00034.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5659829974,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":9,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.56598299741745, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3949442505836487}","num_words":125,"character_repetition_ratio":0.008,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.221,"stopwords_ratio":0.04,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.7,"perplexity_score":3745.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ПхъэуIу\nПхъэуIу – мэзым хэс бзыу лъэпкъ. Чъыгмэ псынкІэу ащэзекІо. Ыпэ пытэкІэ чъыгышъор зэгуеуты ыкІи хьацІэ-пІацІэхэр хешыпыкІых. Ащ сыдигъуи изакъу. Инабгъо чъыг гъурбэхэм арешІыхьэ, нахьыбэмкІэ къыхихырэр ныхыр (осина) ары. Набгъом фыжьхэу кІэнкІитфхы релъхьэ. КІэнкІэхэм, бзыу анэм фэдэу, хъури атесы. Мэфэ 12–13 зыхъурэм щырхэр къыращых. Тхьамэфищ зыхъукІэ щырхэр набгъом къебыбыкІых, ау чыжьэу ІукІхэрэп. ХьацІэ-пІацІэхэр зэришхырэм пае пхъэуІум ишІогъэшхо къегъакІо.","id":"<urn:uuid:41f60b06-e968-4cd9-a0f3-09a11f69c06f>","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9F%D1%85%D1%8A%D1%8D%D1%83I%D1%83","date":"2020-01-25T16:30:16Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579251678287.60\/warc\/CC-MAIN-20200125161753-20200125190753-00152.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9615825415,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":11,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9615825414657593, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03814651072025299}","num_words":121,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.973,"perplexity_score":9833.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ирак\nИрак, Республикэу Ирак – Азием ит къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр – Багдад. ЦIыфэу нэбгырэ млн 36-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 435 052 км². БзэшъхьаIэхэр - арапыбзэр, курдыбзэр (сорани), туркменыбзэр (ирак туркменыбз), ыкIи арамеибзэкIэр.\nДЛО-м хахьэ.\nЦIыфхэрЕӀаз\nГеографиеЕӀаз\nТарихъЕӀаз\nИракым и чIыналъэр дунаимкIэ културэ ыкIи тарихъ мэхьанэшъо дэдэ зиIэмэ ащыщ, сыда пIомэ апэрэ цивилизациемэ ащыщэу шумермэ мыщ къэралыгъо щащIыгъагъ.\nДжыдэдэм Иракым изытет хъатэп, сыда пIомэ 2003-рэ илъэсым щегъэжьагъэу зао мыухыжь щэкIо.","id":"<urn:uuid:b83b2750-6a12-4780-86d6-68fec903f160>","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BA","date":"2020-01-25T00:38:33Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579250626449.79\/warc\/CC-MAIN-20200124221147-20200125010147-00023.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6807193756,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":10,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6807193756103516, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3116418421268463}","num_words":125,"character_repetition_ratio":0.027,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.04,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.711,"perplexity_score":3857.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Молдавие\nМолдавие – Еуропэм хэт къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр – Кишинёв. ЦIыфэу нэбгырэ млн 3.5-м фэдиз щэпсэу: нахьыбэмкIэ молдавхэр (руманхэм лъэшэу апэблагъ), ау урыс бэкIаи дэс. Хэгэгум чIырэу иIэр 33 846 км². БзэшъхьаIэр - руманыбз.\nЯ-20-рэ лIэшIэгъум Совет Союзым хахьэщтыгъэ.\nДЛО-м хахьэ.\nГеографиеЕӀаз\nКъэралыгъо щытыкIэрЕӀаз\nХасэ (парламент) республикэу щыт Молдавиер.\nАхъщэу агъэфедэрэр – молдав лей.","id":"<urn:uuid:8534c4f4-bd3d-4528-bec9-41d10eeac951>","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B5","date":"2020-01-24T22:36:30Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579250626449.79\/warc\/CC-MAIN-20200124221147-20200125010147-00346.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7895531058,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":9,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7895531058311462, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1646539866924286}","num_words":95,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.042,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.89,"perplexity_score":3881.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"НыбжьыкIэ парламентым хэхьащтхэм якъыхэхын рагъэжьагъ НыбжьыкIэ парламентым хэхьащтхэм якъыхэхын рагъэжьагъ\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм иунашъоу «Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм дэжь щызэхэщэгъэ НыбжьыкIэ парламентым хэтыщтхэм якъыхэхын ехьылIагъ» зыфиIорэр депутатхэм мэзаем яIэгъэ зэхэсыгъом щаштагъ.\nНыбжьыкIэ парламентым ехьылIэгъэ Положением тегъэпсыхьагъэу илъэситIу пIалъэкIэ ар хадзы. НыбжьыкIэ парламентым хэтыщтхэм яполномочиехэр зырагъажьэхэрэр апэрэ зэхэсыгъор зыщыIэгъэ мафэм къыщыублагъэу ары ыкIи парламентым кIэу хэхьащтхэр зыщаухэсхэрэ мафэм яполномочиехэр аухых.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм къызэрэщатыгъэмкIэ, НыбжьыкIэ парламентэу Iоф зышIэрэм иапэрэ зэхэсыгъо 2017-рэ илъэсым гъэтхапэм и 31-м щыIагъ. НыбжьыкIэ парламентым хэхьэх Урысые Федерацием игражданхэу илъэс 18-м къыщегъэжьагъэу 35-м нэс зыныбжьхэр, пстэумкIи нэбгырэ 35-м шIомыкIэу. Ахэм ахэхьэх Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм къепхыгъэ политическэ партиехэм ахэтхэр, шъолъыр къутамэхэм, ныбжьыкIэ организациехэм ыкIи движениехэм ахэтхэр, апшъэрэ еджапIэхэм ястудентхэр. Кандидатурэхэм афэгъэхьыгъэ унашъохэр Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм, къэбар жъугъэм иамалхэм унашъор къызыхаутырэм ыуж мэзитIу пIалъэм къыкIоцI, къыIэкIэжъугъэхьанхэ шъулъэкIыщт.\nИсточник: Газета Адыгэ Макъ","id":"<urn:uuid:0143a577-e855-4528-bd74-0a1aded9f273>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/www.adygi.ru\/index.php?newsid=17875","date":"2020-02-26T15:57:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875146414.42\/warc\/CC-MAIN-20200226150200-20200226180200-00083.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5417898893,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5417898893356323, \"kbd_Cyrl_score\": 0.45734697580337524}","num_words":322,"character_repetition_ratio":0.137,"word_repetition_ratio":0.019,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.04,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.739,"perplexity_score":4529.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Непэ къалэу Ростов-на-Дону зэнэкъокъоу «Лидеры России» зыфиIорэм ишъолъыр финалныкъо къыщызэIуахыщт. Ащ Къыблэ федеральнэ шъолъырым илIыкIохэр хэлэжьэщтых.\nЛъэпкъ хъызмэтымкIэ ыкIи къэралыгъо къулыкъумкIэ Урысые академиеу УФ-м и Президент дэжь щылажьэрэм иIэпыIэгъукIэ зэнэкъокъур зэхащэ.\nФиналныкъом хэлэжьэнхэу къырагъэблэгъагъэх УФ-м и Президент иполномочнэ лIыкIоу Къыблэ федеральнэ шъолъырым щыIэм игуадзэу Владимир Гурба, Ростов хэкум игубернаторэу Василий Голубевыр, Лъэпкъ хъызмэтымкIэ ыкIи къэралыгъо къулыкъумкIэ Урысые академием иректорэу, зэнэкъокъоу «Лидеры России» зыфиIорэм игъэсакIоу Владимир Мау, Урысые къэралыгъо социальнэ университетым иректорэу, экономикэ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, зэнэкъокъум и ЛъыплъэкIо совет хэтэу Наталья Починок ыкIи автономнэ мысатыу организациеу «Россия — страна возможностей» зыфиIорэм игенеральнэ пащэ игуадзэу Александр Садовскэр.\nЗэнэкъокъум хэлажьэ зышIоигъохэу Къыблэ федеральнэ шъолъырымкIэ лъэIу тхылъхэр къэзытхыгъэхэм япчъагъэ 20141-рэ мэхъу. Финалныкъом ахэм ащыщэу къырагъэблэгъагъэр 332-рэ. Ахэм зэпэчыжьэ уплъэкIунхэм яуцугъо шIэныгъэ анахь дэгъухэр къыщагъэлъэгъуагъэх. Зэфэхьысыжьэу ашIыгъэхэмкIэ, АдыгеимкIэ мы зэнэкъокъум хэлэжьэнэу нэбгырэ 11 а уцугъом къыщыхахыгъагъ. Ростов хэкум — 101-рэ, Краснодар краим — 96-рэ, Волгоград хэкум — 39-рэ, Къырым — 28-рэ, Астраханскэ хэкум — 25-рэ, федеральнэ мэхьанэ зиIэ къалэу Севастополь нэбгырэ 22-рэ, Къалмыкъым нэбгыри 10 джащ фэдэу къащыхахыгъ.\nНепэ ыкIи неущ зэнэкъокъум хэлажьэхэрэм япэрытныгъэ къаушыхьатын ыкIи финалым ихьанхэмкIэ зэнэкъокъунхэ фае. Ащ пае программэм къыдыхэлъытагъэх мастер-классхэмрэ узщыгупшысэн фэе джэгукIэ зэфэшъхьафхэмрэ. Мэзаем и 9-м пчыхьэм зэфэхьысыжьхэр ашIыщтых ыкIи Къыблэ федеральнэ шъолъырымкIэ финалым ихьагъэхэр къэнэфэщтых. Ахэр нэужым зэнэкъокъоу «Лидеры России» зыфиIорэм исуперфиналэу Шъачэ щыкIощтым къырагъэблэгъэщтых.\n«ЗэкIэмкIи финалныкъо 11 щыIэщтыр. Ахэм ащыщэу 8-р шъолъырхэм ащыкIощт, 3-р —лъэныкъо хэхыгъэхэмкIэ. Шъолъыр финалныкъохэр къэралыгъом ишъолъыри 8-мэ зэкIэмэ мы илъэсым ищылэ-имэзэе мазэхэм ащырагъэкIокIыщтых, зэнэкъокъум илъэныкъуи 3-мкIэ гъэтхапэм Москва зыщаушэтыщт. Финалныкъо 11 пэпчъ нэбгырэ 330-рэ фэдиз хагъэлэжьэщтыр. Мыхэм ахахьэрэп Гупчэ федеральнэ шъолъырыр — Москварэ Москва хэкумрэ къарыкIырэр зэрэбэдэдэм къыхэкIэу ащ щыхагъэлэжьэщтыр нэбгырэ 664-рэ. Финалныкъом къырагъэблэгъэщт нэбгырэ 3399-м щыщэу суперфиналым нэбгырэ 300 ихьащтыр. Ахэм зэкIэми гъэсэныгъэ грантэу сомэ миллион аратыщт. Зэнэкъокъум текIоныгъэ къыщыдэзыхыщтыр нэбгыри 100. Ахэм яегъэджэкIощтых къэралыгъом игъэIорышIэкIо анахь дэгъухэр», — къыIотагъ автономнэ мысатыу организациеу «Россия —страна возможностей» зыфиIорэм игенеральнэ пащэу, зэнэкъокъоу «Лидеры России» зыцIэм пэщэныгъэ дызезыхьэу Алексей Комиссаровым.\nНэмыкI къэбархэу зэнэкъокъум епхыгъэхэр сайтэу ЛидерыРоссии.рф. ижъугъотэнхэ шъулъэкIыщт.","id":"<urn:uuid:93477bd9-d55d-43aa-b4fe-047befbd264b>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"http:\/\/adygvoice.ru\/2020\/02\/10\/%D1%83%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%8B%D0%B5%D0%BC-%D0%B8%D0%BF%D1%8D%D1%80%D1%8B%D1%82%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2020-02-18T10:12:12Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875143646.38\/warc\/CC-MAIN-20200218085715-20200218115715-00389.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8714120984,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8714120984077454, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12724660336971283}","num_words":771,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.075,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.839,"perplexity_score":4834.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Журналистикэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ишIухьафтын афэзыгъэшъошэрэ Комиссием гъэтхапэм и 9-м зэхэсыгъо иIагъ.\nАдыгэ Республикэм и Президент 2008-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 30-м ышIыгъэ Указэу N 41-р зытетэу «Журналистикэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ишIухьафтын ехьылIагъ» зыфиIорэм диштэу мыщ унашъо щаштагъ 2017-рэ илъэсым журналистикэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ишIухьафтын зыфагъэшъуашэ зышIоигъохэм азыфагу зэнэкъокъу шъхьэихыгъэ зэрэзэхащэщтымкIэ цIыфхэм макъэ ягъэIугъэнэу.\nГъэзетхэм (журналхэм) къащыхаутыгъэхэмкIэ шIухьафтынэу сомэ мин 50, теле-, радиокъэтынхэмкIэ — сомэ мин 50 аратыщт. Журналистикэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ишIухьафтын афэзыгъэшъошэрэ Комиссием (ыужкIэ Комиссиер тIозэ дгъэкIощт) журналист IофшIагъэхэмрэ документхэмрэ 2017-рэ илъэсым чъэпыогъум и 1-м къыщегъэжьагъэу шэкIогъум и 1-м нэс аIихыщтых, шэкIогъум и 1-м къыщегъэжьагъэу и 30-м нэс ахэм ахэплъэщт. ШIухьафтыныр зыфэгъэшъошагъэмэ хъущтхэр къызэрагъэлъэгъорэ, IофшIагъэхэр зэраIахырэ шIыкIэм Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет исайтэу www. adygkomnac. ru зыфиIорэм нэIуасэ зыщыфашIын алъэкIыщт. Адыгэ Республикэм и Президент 2008-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 30-м ышIыгъэ Указэу N 41-р зытетэу «Журналистикэм ылъэныкъо-\nкIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ишIухьафтын ехьылIагъ» зыфиIорэр ащ къихьагъ.\nДокументхэр Комиссием итхьаматэ игуадзэу, Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу А. А. Шъхьэлахъом ешъухьылIэх. Тел. (8772) 52-36-01, факс (8772) 52-10-16, mail: komnac email@example.com, ур. Крестьянскэр, 236, я 49-рэ каб.","id":"<urn:uuid:b61cc28e-f012-466b-995c-4c783fc70277>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2017\/03\/16\/%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%BA%D1%8A%D1%83-%D0%B7%D1%8D%D1%85%D0%B0%D1%89%D1%8D-4\/","date":"2020-02-20T15:36:16Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875144979.91\/warc\/CC-MAIN-20200220131529-20200220161529-00248.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7345566154,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7345566153526306, \"kbd_Cyrl_score\": 0.26336637139320374}","num_words":481,"character_repetition_ratio":0.12,"word_repetition_ratio":0.303,"special_characters_ratio":0.182,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.672,"perplexity_score":3684.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"— Мыекъуапэ щыпсэурэ горэм сомэ миллион 20 хъурэ хэбзэIахьыр бюджетым ригъэхьагъэп, хьакъулахьэу ытын фаемкIэ зэфэхьысыжь мышъыпкъэр къулыкъум IэкIигъэхьагъ, — къеты АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ.\nВедомствэм къызэритырэмкIэ, зэгуцафэхэрэр гъомылэпхъэ продукциер зэдакIоу IугъэкIыгъэным пылъыщтыгъэ ыкIи щылэ мазэм къыщегъэжьагъэу 2016-рэ илъэсым итыгъэгъазэ нэс хьакъулахьэу ытын фаемкIэ зэфэхьысыжь мышъыпкъэр къулыкъум IэкIигъ��хьэщтыгъэ.\nХэбзэIахьыр игъом зэримытыгъэм ыкIи гъэпцIэгъэ Iоф зэрэзэрихьагъэм фэшI лажьэ зиIэм ылъэныкъокIэ уголовнэ Iоф къызэIуахыгъ.\n«Статьям къызэригъэнафэрэмкIэ, анахь пшъэдэкIыжь инэу мыщ пылъыр илъэси 6-м нэс хьапс ягъэхьыгъэныр ары», — къеты хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ Министерствэм ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:83544796-19cb-454f-b3e6-8c17c8cd42b2>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2017\/06\/22\/%D1%81%D0%BE%D0%BC%D1%8D-%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%BD-20-%D1%87i%D1%8B%D1%84%D1%8D%D1%83-%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8A\/","date":"2020-02-20T11:59:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875144722.77\/warc\/CC-MAIN-20200220100914-20200220130914-00202.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9508069754,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9508069753646851, \"kbd_Cyrl_score\": 0.048884715884923935}","num_words":210,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.109,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.038,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.945,"perplexity_score":3793.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем чэщ-зымафэм къыкIоцI нэбгыри 163-мэ мы зэпахырэ узыр къащыпыхьагъ ыкIи ыгъэсымэджагъэхэм япчъагъэ 658-м нэсыгъ. Коронавирусыр шъолъыр 55-м ащагъэунэфыгъ, нахьыбэр Москва.\nУФ-м ивице-премьерэу Татьяна Голиковам къызэриIуагъэмкIэ, нэбгырэ 29-рэ хъужьыгъэ, унэм исэу зылъыплъэхэрэр – 112-рэ.\nАдыгеимкIэ анахьэу щынагъо къэзытырэр тигъунэгъу шъолъырэу Краснодар краир ары. Ащ мы узыр яIэу нэбгыри 9 къыщыхагъэщыгъ. Ахэм мы уахътэм яIазэх, япсауныгъэ зыпкъ ит. Шэмбэтым къыщегъэжьагъэу Краснодар краим мы узыр иIэу хъугъэ-шIагъэ щагъэунэфыгъэп.\nПсауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ краим и Министерствэ къызэритыгъэмкIэ, узыр зиIэу зэгуцэфэхэрэ нэбгыри 193-рэ сымэджэщхэм ащагъэх, 81-м джыри IэзапIэхэм щалъэплъэх. Унэм исхэр – 1868-рэ, 1511-мэ пневмоние яI.\nНепэ АдыгеимкIэ нэбгырэ 522-мэ япсауныгъэ изытет гъунэ лъафы, ахэм ащыщэу 314-р унэм исых, 10-р пэтхъу-Iутхъу яIэу сымэджэщым чIэлъых. Нэбгырэ 61-мэ тхьамэфитIо залъэплъэхэ нэуж медицинэ уплъэкIунхэу арашIылIагъэхэм узыр ямыIэу къызагъэлъагъом, карантиныр атырахыжьыгъ.\n«Линие плъырым» Iоф ешIэ, шъузыгъэгумэкIырэ упчIэхэм яджэуапхэр мы телефон номерхэмкIэ къызIэкIэжъугъэхьанхэ шъулъэкIыщт: АР-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ – 8(8772) 53-49-97 (чэщ-зымафэм Iоф ешIэ), Роспотребнадзорым и ГъэIорышIапIэу Адыгеим щыIэм – 52-12-05.","id":"<urn:uuid:39a79056-2731-40f6-8b68-100fa0586fb2>","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/03\/26\/%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8B%D1%80-%D0%B0%D1%83%D0%B6%D1%8B%D1%80%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2020-04-07T07:40:09Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585371675859.64\/warc\/CC-MAIN-20200407054138-20200407084638-00228.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6488051414,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6488051414489746, \"kbd_Cyrl_score\": 0.349865198135376}","num_words":385,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.613,"perplexity_score":3927.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Çerkeslerde gelin alma ritüelleri ve yeni aile kurma\nÇerkesler tarih sahnesinde oluşturdukları en önemli ve en kalıcı eserleri 'Xabze' olgusudur. Xabze'de her şey bir kurala bağlıdır. Adeta, kuralsız herhangi bir hareket söz konusu değildir. Hayatın kendisi de kurallar manzumesinden ibarettir. Kural ise yaşamı anlaşılır kılmakta, vücut dilini oluşturmakta ve tarihi geniş zaman dilimlerinde evrensel toplum hafızasını oluşturmaktadır. Toplumun çekirdeği ise ailedir. Aile ise Adige Xabze'nin en kıymetli hazinesidir. Bu hazinenin temel taşı da kadındır.\nKadın - erkek ilişkileri de fiziksel güç üstünlüğü hiçbir zaman akla gelmeyecek bir şekilde, saygınlık ve nezaket esasına dayandırılmıştır. Dolayısıyla Adigelerde hem kadın - erkek ilişkileri hem aile yapıları hem de çocuğun eğitimi mükemmel bir terbiye altına alınmıştır. Bu da modern zamanlarda 'medeniyet \/ sivilizasion' anlamına gelmektedir. Öyleyse, Xabze insanı inşa medeniyettir, diyebiliriz. Aşağıda 'Çerkeslerin Gelin Alma Ritüelleri ve Aile Kurma' kültürü Adığabze olarak ele alınmıştır. Okuyacağınız bu bölüm 'ÇERKESLERDE AİLE YAŞAM TARZI' adlı Düzce Üniversitesi, Çerkes Dili ve Edebiyatı, Yüksel Lisan Tezimin 'НЫСАЩЭР - УНЭГЪУАКIЭР' bölümüdür. Nıse Tepçe \/Geline Övgü adlı nazım 16. dakikadan sonra başlamaktadır. Videoda bulunmayan birkaç mısra Şaziye Hala'mdan sonra derlendiğinden sonradan ekleme yapılmıştır. Metni Adığabze olarak ilginize sunuyorum.\nНЫСАЩЭР - УНЭГЪУАКIЭР\nНысащэр…УнакIэр…Лъэпэмаф. Зигъо къэсырэр умышIэмэ, игъонэмысы охъу. КIэлэмрэ пшъашъэмрэ унагъо зэдихьан гухэлъ зызэдашIыкIэ, кIалэр зэрэшъыпкъэр нафэу, гъусэ иIэу пшъашъэм псэлъыхъо факIощтыгъэ. Мыщ, кIалэр зэрэшъыпкъэр лъэныкъуитIуми яунагъохэм зэдашIагъэ хъущтыгъэ. Пшъашъэм а дакъикъэм джэуапыр аримытэу къыгъанэщтыгъэ. Пшъашъэм \"сиджэуап укълъыхъужьмэ, тинахьыжъхэм зыгорэ къышъуаIожьын…\" фэдэу зыгорэхэр зыриIокIэ, пшъашъэм, дэкІонэу гоон зэриIэр пшIэщтыгъэ. Ау къин ухэхьагъ, джырэкIэ гухэлъ зэримыIэр чIэгъыбзэкIэ зыриIокIэ, \"усфаеп\" махьанэ иIэщтыгъэ.\nКІэлэ лъэныкъом джэуапыр арамытыжьын ипэ, пшъэшъэ лъэныкъом зэпыхъо-пыщэхэр зэрэугъоин, нахьыжъ унашъо ашIыщтыгъэ. Апэдэдэ пшъашъэр фэе-фэмыем кIэупчIэщтыгъэх. Пшъашъэр зэрэфаер зызэрэгъашIэ нэужым, Iофыр зэрэхъущтыр зэпыхъо-пыщэхэм унашъо амышIэу, кIэлэ лъэныкъор джэуапым къылъыкIожьыным ежэщтыгъэх. КIэлэ лъэныкъор джэуап ыхьыным пае къэбарыхьэхэр къакIохэу, джэуапыр хъунэу зэраты нэужым, пшъашъэр зэратыгъэр, благъэ пстэуми арагъэшIэжьыщтыгъэ. Ащ нэсыфэ Iофыр зытетыр зышIэщтыгъэхэр тыш-нышхэр арыгъэ.\nКIэлэ унагъор пшъэшъэ лъэныкъом тэрэзэу амышIэрэмэ, ыныбжь икъугъэу хъулъфыгъэ нэбгыритIу унаплъэ1 агъакIощтыгъэ. Унаплъэ кIоныр шъэфэуи, къэбар агъэIузэ нафэуи хъущтыгъэ. Шъхъафэу унаплъэ амыгъакIохэми, кIэлэ унагъор зышIэрэхэм акIэупчIахьыхэзэ зэрагъэшIэщтыгъэ. Ыджырэ лъэхъанхэм Iофыр мыщ фэдизэу кIагъэкIыжырэп. Нахь псынкIэу зэрэгъущтым еплъых. КIэлэ лъэныкъом, пшъашъэм иджэуап лIыкIо фагъэкIощтыгъэ. Джэуапыр хьазырмэ, \"хъяр хэлъэу блэгъэ кIахьэу Тхьам ерэшI, Тхьам ерэгъэтэмам,\"- фэдэу хъохъухэкIэ джэуапыр араIощтыгъэ. Пшъэшъэ лъэныкъор мыхьазырмэ, е загъэлъэпIэжьыным фаехэмэ ятIонырэ- ящэнырэу къызкIэлъагъэкIожьыщтыгъэх.\nКIэлэ лъэныкъом джэуапыр тэмамэу захьырэ нэужым, япыхъо-пыщэхэм къэбар аратын, Iофым зыфагъахьазырыщтыгъэ. КIэлэ лъэныкъор блэгъэ кIэпсы хъущтым адыж лIыкIохэр агъэкIони нысэщэ пIалъэхэм епхыгъэу зыфаехэр сыдми къызэрагъэшIэн къэкIожьыщтыгъэх. Ащ нэужым нэчахьытх пIалъэм кIэлэ лъэныкъор лъыкIощтыгъэ. Нычахьытхым зыкIохэкIэ, ыпэ уасэр хагъэунэфыкIыщтыгъэ.\nЛъэныкъуитІур пшъашъэм иуасэ пае зэгурыIоным зылънэсыхэкІэ, пшъашъэм янэ-ятэ Іофым хэIэзахьыщтыгъэп. Атэш-анэ��хэр, тхьаматэ купым унашъохэр ашIыщтыгъэх. Уасэ хагъэунэфыкIы зыхъурэм, пшъэшъэ лъэныкъом зэриIорэр мыхъудэдэми, ыпэ ытыщтыгъэ. Илъэс шъэныкъо горэ узэкIэIэбэжьымэ, осэшхо зиIэхэри къахэкIыщтыгъэ. Ау мары нахь агъэфэдэщтыгъэ уасэр. Къетхыжы, Ялчын Кая, Черкэсхэ-1 зицIэ тхылъым, нэкIубгъо:145м \"ОсэIых-Уасэ\" шъхьаIым: \"Уасэр нычахьытхыгъом хагъэунэфыкIы. Ыпэрэм уасэр былымышхом ащыщрэ шыпэрыт зицIэ зыш лъэпкъырэ хъущтыгъэ, унагъоми апхыгъэу хъущтыгъэ. Псалъэм пае уасэр, Iузыняйлам, 1950 илъэсхэм, шитIу, цуитIу, Лира 500 арыгъэ,2\"- еIо къетхыжьы. Ащ уасэр зэрэлъапIэу зэрэщытыгъэри, мыщ имэхьани пшъашъэр плъытэнэу зэрэщытэри, пшъашъэр тышым ащэу, ятэ зилъэгъужьрэм уасэу къаIахыгъэм къыщымыкIэу пкIи фешIыжьы, шIухьафтыни ретыжьэу къыпетхэжьы. Мыфэдэу пшIэным имахьанэ, пшъашъэр былымым фэдэу къыбгурымыIоныр ары. Мыр къегъэшыпкъэжьы Зекерия Зихьни, ащ къетхыжьы: \"Уасэ къызэратыгъэ тым, уэсахьэ кIуагъэхэм шIухьафытын зырыз ареты. Пшъашъэм ятэш нахьыжъым, ишыпхъу нахьыжъ иIэмэ, малъхъэ иIэмэ, пIур иІэмэ зэкІэми Iахь аратыщтыгъэ. Уасэу къатыгъэ Iашэр тым зэрихьаныр, шым тетIысхьаныр ашIохьайнэпэшхуагъ. ЫшнахьыкIэхэри а шым атетІысхьаныр, пшъашъэр амылъытэ фэдэу къагурыIощтыгъэ…3\"\nНычахьым нэуж мазэ горэ дэкIыгъэу нысэщэ мафэм ипIалъэ зэратыщтыгъэ. ПIалэм ренэу кIэлэ лъэныкъо лъыхъущтыгъэ, пшъэшъэ лъэныкъом джэуапыр атыщтыгъэ. Пшъэшъэ уныр пIалъэу къаIахыгъэм лъыкIэхьан пае, чэщы-мафэ имыIэу унэкIэ IапIэхэр агъэхьазырыщтыгъэ. Нысэм иIапIэхэр агъэхьазырыным пае уахътэ ящыкIэгъагъ. Пшъашъэм иIапIэхэм, ихьап-щыпхэм ягъэхьазырын цIыфыбэ хэлажьэщтыгъэ. Пшъэшъэгъухэр, шыпхъухэр, нанэхэр, тышыпхъухэр ыкIи ежь пшъашъэр. ПIэтехъохэр, техъо-кIэлъынхэр, чыхIанхэр, ошэкурхэр, шъхьантэхэр, джэхэшъо тедзэхэр ашIыщтыгъэх. ЧыхIэнхэм, ошэкурхэм аупIэIузэ аралъхьащт цыхэр, аупІэпІын, цыпхынкIэ апхыщтыгъэ, цы утынкIэ аутыныщтыгъэ, яIэхэмкIэ аупIэпIыщтыгъэх, агыкIыщтыгъэх, адытэщтыгъэх. Анахь макIэм, пIэ зэчIэлъэу зытIузыщ агъэхьазыщтыгъэ. Ахэм данэм хэшIыкIыгъэу, шъхьантэ тебзэхэр, пIэ техъохэр, чыхIэн тебзэхэр, ошэкур техъохэр хэдыкIыжьыгъэу акIыгъущтыгъэ. Анахь Iофы онтэгъухэр нысэхэм, ныхэм, унэгъу шъузыхэм ашIэщтыгъэ. Нахь псынкIэ Iофхэр пшъашъэхэм афагъэшъуашэщтыгъэ. Пшъашъэм иIахьылэу, иблагъэу иIэ пшъэшъэгъухэр къэкIони мэфэ пчагъэкIэ щыIэщтыгъэх, Iахъчи хэмылъэу.\nАдыгэхэр нысащэ кIонхэ зыхъукIэ, ыпэдэдэ анахь нэжъ-Iужъхэр, тхьэматэхэр зэрэугъоин, зэхэгущыIэщтыгъэх. Нысэ къащэн зыхъукIэ, ащ пае ищыкIэгъэ пстэури зэдеусэхэзэ, рахъухьэщтыгъэ. АпэрэмкIэ, мафэу нысащэр зытефэщтыр загъэунафэ нэужым, етIанэ хьакIэу къырагъэблэгъэщтхэм къэбарыр арагъэIущтыгъэ. Къуаджэм дэсхэм анахьжъхэм, тхьаматэхэр нэбгыритф-хы фэдиз упчIэжьэгъу ашIыщтыгъэ. Нахь Iофыр зэшIозгъэкIыщтхэм зыр тхьаматэу, зыр гуадзэу, модрэхэр куп мафэу унашъохэр афашIыщтыгъэх. Ащ фэшъхьафэу хьакIэщ зэфэсхэр зэхащэхэти, ашIэщтыр зэкIэ зэдагъэнафэщтыгъэ.\nНысащэр ежьэным ыпэкIэ нысащэм кIорэ тхьаматэр агъэнафэщтыгъэ. Ащ Iофэу зэрахьащтхэр зэкIэ унашъо къышIыщтыгъэх. Тхьэмэтэ гуадзэри ащ игъусэщтыгъэ. Тхьэмэтэ пщэрыхьакIуи хадзыщтыгъэ. Пщэрахьэр нэмыкI Iоф имыIэу тхьамэтэм епхыгъэщтыгъэ. Ар егъэгъолъыжьыфэ шъхьарытыщтыгъэ. Къэмтэджызэ ыпэ, тэджыни тхьаматэм икъэтэджын паплъэщтыгъэ.\nПшъашъэ къэшъокIо ыкIи кIэлэ къэшъокIо купхэми тхьаматэхэр джащ фэдэу афагъэнафэщтыгъэ. ХьатиякIори пэшIорыгъэшIэу хадзыщтыгъэ. ЩыкIагъэу щыIэхэр зэкIэ рагъэкъужьыным нысэщэ тхьэматэхэр алъыплъэщтыгъэх.\nНысащэм кIоныхэу гъогу техьаныхэ зыхъухэкIэ, тхьаматэ зэрысырэ кум пшъэшъэ тхьаматэр, тхьаматэ гуадзэр, ныбжь зиIэ нахь хъулъфыгъэхэр, зыку зэдитIысхьащтыгъэх. ЗыдэкIощт къуаджэм зеблагъэхэкIэ, нысэщэ купыр зы чIыпIэ уцунхэшъ, чылэм дэхьанхэм ыпэкIэ, къуаджэм къызэрэсыгъэхэр, нэбгырэ тхьапш зэрэхъурэхэр афаIопщынэу, мэкъэгъэIу агъакIощтыгъэ. Нысэщэ купыр къуаджэм къыдагъэхьанэу зэрэфаехэм иIизын аIихыщтыгъэ. Кум къикIынхэм ыпэкIэ, нысэунэм щыщ ныбжь зиIэ нэбгырэ горэ нысащэхэм апэгъокIыти, къыригъэблагъэщтыгъэх. Нысэщэунэм мэкъэгъэIоу кIорэр пщырахь кIалъэм фэшъхьафыщтыгъэ.\nКIэлакIэхэр нэмыкI ку исыщтыгъэх, ахэми нахь ныбжьыкIэ горэ апэгъокIыщтыгъэ ыкIи къыригъэпсыхьыщтыгъэх. Нысэщэ гупыр ригъэблэгъэнэу, бзылъфыгъэрэ хъулъфыгъэрэ кухэм адэжь къуIумыхэу, кум укъикIыныр хабзэм щыщэу алъытэщтыгъэп.\nШыкуш зэкIэткIэ е трактор реморкум исхэу нысащэ кIохэ зыщэты лъэхъаным кушъхьэр шэтырхэр афашIыщтыгъэ, кIоцIым нысэ тIысыпIэри иIэу. Кухэр заIатыжьхьэм, автобус, машинэхэр къызежьэхэм, нысащэ кIорэхэри нахь бэ хъухэу рагъэжьагъ, зекIонхэри нахь тынчы хъугъэ.\nНысащэ зыкIохэкIэ, зы нэбгырэ е тIу агъэнафэти, пшъашъэм иIапIэу агъэхьазырыгъэхэр апчъыщтыгъэ. IапIэ пэпчъ тхыгъэ псэуми зы уасэ фалъытэщтыгъэ. Нысэм кIэлэ унэм ыхьырэ IапIэхэр ащ фэдэу апчъыныешъ, листэу тхьаматэхэм арагъашIэщтыгъэ ахэр зыфэдизхэр.\nНысащэхэр къежьэжьыным ыпэкIэ унэгъухэмэ атрагощагъэ нысэщэ купыр Iэнэ шIыгъэхэм ащахьакIэщтыгъэх, былымхэр афаукIын, шхын зэфэшъхьафхэкIэ нысэщэ хьакIэхэр къагъэтхъэжьыщтыгъэх. Афэдиз хьакIэр зы унагъо щышхэщтыгъэхэп. Нысащэ кIорэхэри унагъо пэпчъ хьакIэ тхьапш фэхьакIэшъущтми пчъагъэу атрагуащэхэти, ахьакIэщтыгъэх. Шхыным инахьыбэр зыдэщыIэрэр нысэщэ уныр арыщтыгъэ. Ащ паекIэ, хьакIэ зиIэрэ бысымхэм нысэщэ унэми шхын рахэу хьакIэмэ афахьэу хъущтыгъэ.\nЗылъэнкъокIи нысэ IапIэр кухэм къарашIахьыщтыгъэ. IэпIэ къихын сырэ нысэм ипхъуантэ къызысыкIэ, унэм ар къырамыщызэ, пхъуантэм, нысэм игупсэхэм ащыщ пшъашъэ горэхэр тетIысхьэхэти, пхъонтэ IэтыпкIэ къаIахыщтыгъэ. ГъэтэджыпкIэ къырамытэу, IапIэхэр зыдэлъ пхъуантэр къаратыщтыгъэп. ПчъэIупэми Iууцощтыгъэх кIэлэцIыкIу горэхэр. Нысэтын сыхьат е Iахъщэ тIэкIу горэ къарамытэу нысэр пшъэшъэ унэм къырагъэкIыщтыгъэп.\nНэужым Iизын къаIахыти нысэр къыращыщтыгъэ. Нысэр унэм къизыщырэр шъаом анахь пэпблагъэ пщыкъор арыгъэ. Нысэр пчъэIупэм къызэрекIэу, кIэрахъор зэрызэу ыгъаозэ, унэм къыращыщтыгъэ.\nНысэщэ купыр къоджэ дэкIыжьыпIэм къызысыкIэ, къоджэ кIалэхэм гъогур зэпагъэIыкIыщтыгъэ, кур рамгъэжьэжьы ашIоигъоу. Гъогум ыпэ зэпызыупкIыгъэ кIэлэ купым яныбджэгъугъэр нысэм гъогу ратын пае къоджэ кIэлэ Iахьэу пкIэ афашIыщтыгъэ. Нэужым кум нэбгырэ зы-тIу горэ нысэщэ купым къахэкIыти, къоджэ кIалэм джэгу къафашIыщтыгъэ. Амырымэ гъогу аратыщтыгъэп.\nНысэр къэзыщэрэхэр къызэрэкIожьрэхэр кIалэм икъуаджэ дэсхэм къызалъэгъукIэ, гушIуапкIэ къаIахынэу аIоти, кIэлэ унэм псынкIэу къэбарыр нагъэсыщтыгъэ. Ащ фэшъхьафэуи, нысэр къащэу залъэгъукIэ, онджэкъэу унашъхьэм тетыгъэр къакъутэти къыратэкъохыщтыгъэ. Нысащэр зыщашIыщтыгъэ унагъом адыгэ быракъхэр унашъхьэхэм ащыпалъэщтыгъэ. Ар тинахьжъхэм къаIотэжьыщтыгъэ, нахь кIасэу къэтлъэгъужьыгъэр тызыщыпсэурэ тырку къэралыгъом ибыракъ нахь пIэтын уфимытэу зэрэхъугъагъэр ары.\nНысэр къызагъэсыкIэ, шхончыкIэ, кIэрахъокIэ огум дэуаехэзэ, нысэр унэм ращэщтыгъэ. Нысэр пщыкъом ыIаплIэ исэу унэм къырихьащтыгъэ. Ау ар пэсэрэ зэманыр ары аущтэу зыщытыгъэр. Нэужым ханэжьи, нысэдакIо (нысэдис) иIэхэу, кум къызращырэм ыуж, унэм къыращэщтыгъэ. Пщынэ макъэр кIэтэу, къаIощтыгъэ зэкIэри тымышIэжьыми \"уароооц, уаримооооц, уэдидаааа\" аIом мэкъамэджэ зэдэжьыухэзэ, кIэрахъо фагъауэзэ, нысэр лъэгъунэм ращэщтыгъэ.\nНысэр кум къыращэу, лэгъунэм ращэ зыхъурэм, ышъхьэ чы псыгъокIэ е бэщ псыгъожъыекIэ макIэу ео фэдэу зашIызэ, нысэм пхъашэу зырагъэлъэгъущтыгъэ. Ащ нысэр Iасэ хъуныр махьанэу фашIыщтыгъэ. Нысэр унэм изыщэрэхэм, нысэм ышъхьэ зи рамгъэоным пае, е щатырэ горэ е табэ фэдэу е алеминюм, е цІыкІоу Іэнэ сын горэ шъхьатехъо фэдэу даIыгъыщтыгъэ.\nНысэр щэндакъым зыкIэлъыуцокIэ, ахъщэ жъгъэйхэр, коцы, шъоущыгъужъи, мыхэм ащыщым зэр нысэм ышъхьэ къыратэкъохыщтыгъэ. А къыратэкъохырэхэр кIэлэцIыкIухэм аугъоищтыгъэх.\nХабзэмкIэ, нысэр зыдэщытыщтыр гъэхьазырыгъэу зы чыпIэ фыхахыщтыгъэ. КъаIотэжьы Кобл Бирамхэм япхъоу Iaгъухэ янысэ Щазие, Лъэпшъау Хъусен ыпхъу Фемихьан: Нысэр лэгъунэм зыращэкIэ щэндакъ4 зэраIорэ чIыпIэм рагъэуцощтыгъэ. Ар дэнэкъаз5 зыфаIорэ щыбзэ кIадэ фэдэ шэкIыр пхъэIэди6 гъэIагъэм къеупхъухыгъэу щэтыр фэдэу ашIыни, нысэр ащ чIэтыщтыгъэ. ЫкIыбыкIэ щэнт щытыщтыгъэ. Ихьэ-икIэ макIэ зыгъукIэ тетІысхьан пае.\"\nНысэ къызащэрэ мафэм, шъэІодэкIо унэм, пшъэшъэ – кIалэу нахь ныбжь зиIэхэр агъэкIони дае7 нысэ унэм къащэщтыгъэ. Дае нысэунэм лъэбэкъу ридзэн зыхъукIэ, пчъэ ихьапIэм дэжь, къулум данэ8 шэкIыр аубгъун, ащ тетэу рыкIозэ, гощэ унэу шъуз нахьыжъхэр зэрысым ращэщтыгъэ. А шэкIыр плъыжьырэ шъуцIэрэ зэхэлъэу щытыщтыгъэ. Нэужым гощэIанэ афагъэхьазырыни зэдэшхэщтыгъэх. А мэфэ дэдэм нысэр шъузым ахащэн, яIэкIхэр ыштэн, зэкIэкIон, Iэшхьэ зэтедзагъэу уцущтыгъэ.\nНысащэм ящэнырэ (3) мафэм хьаблэм дэс нысэхэр, нысэщэ унэм щызэфэсых. НысакIэм мэстэ Iуда�� къыфаштэ, шэкI ныкъохэдыкIыгъэ горэ хырагъэдыкIы, иIэпэ-Iэсэныгъэм еплъыщтыгъэх. А мэстэ Iуданыр шIэжь-мафэ9 фэхъун пае нысэм къыратыжьы. Шхэным нысэр адашхэрэп. Iаныр, заIэтыжьы нэуж шъоурэ тхъурэ, е бэчмэзрэ тхъурэ зэхэлъэу IэхъуамбэкIэ зытIэкIу нысэм IуацIэлыщтыгъэ. Мыр ишIэнэу шIэныгъо зиещтыр инысэгъум ащыщ хъун фай, ау нысэгъу имыIэмэ, анахь фэблагъэ зы нысэ горэм ышIэщтыгъэ. Ащ ыбзэрэ ыжэрэ IэшIугъэ зэрэхъун фаер къыугъэшIэщтыгъэ.\nНысащэ кIонхэ зыхъукІэ е къызыкIожьыхэкIэ апэ, къуаджэм унагъом къеблэгъагъэ зэкIэрэ, зэхэдз ямышIэу, Iэнэ-Iанэу агъашхэх. Тхьаматэхэр шъхьафэу, бзылъфыгъэхэр шъхьафэу, кIэлэ-гъуалэхэр зэу зэдагъашхэх. Ащ фэдэу Iэнэ пчъагъэхэр къагъэуцущтыгъэ, къызэблахъущтыгъэ.\nТхьаматэ Iанэхэр, нахьыбэрэм зезыхьэщтыгъэр кIалэхэр ары, ау Iанэм атетхэр зэблэзыхъущтыгъэхэр, тхьаматэм апашхьэ изыгъэуцоу-изхыжьрэхэр пшъашъэхэр арыщтыгъэ. А Iофхэр зышIэрэхэр нысэр къызфащэгъэ унаъом иIахьылхэр, игъунэгъухэр, игупсэхэр арыщтыгъ. Пшъэшъэ хьакIэхэм Iоф арагъашIэщтыгъэп.\nШхэн Iофыр аухы зыхъукIэ, чэщ джэгур аублэщтыгъэ. Унэхэр къаунэкIыжьыти, сэбахь зэманыр къэсыфэ, Iэзаныр къэджэфэ къашъощтыгъэх. Нысащэр зы мафэкIэ зэшIокIыщтыгъэп. Мэфитф-мэфихы фэдизрэ рекIокIыщтыгъэ, мэфипшIым блэкIырэ нысащэхэри хъущтыгъэ.\nДжэгур зырагъажьэу, чэщыр зыхэкIуатэкIэ, кIалэу къэзыщагъэр ишъэогъу игъусэу нысэ унэм къыщэжьыщтыгъэ. Нысэр, нысэдисыр, кIалэр, шъэодакIом нэмыкI нысэ унэм нэбгырэ къинэжьытыгъэп. Нысэдисым, кIэлэдакIом лэгъуныр къагъэгъунэщтыгъэ. Нахь нэжъ-Iужъхэр чэщ хэкIотагъэ нэс щысыщтыгъэх, хьакIэщхэм ащыгущыIэхэу, загъэпсэфэу.\nНысэр къызэкIом ыуж, ащ IапIэу къыхьыгъэхэр, шIухьафтынэу къыхьыгъэхэр арагъэлъэгъущтыгъэ. Нысэм, унагъоу къызхэхьагъэ лъэпкъым щыщ зэпстэуми, анахь цIыкIум щегъэжьагъэу анахьыжъым нэсэу, шъаом анэш-атэшхэри дыхэтэу шIухьафтынхэр къафихьыныр хабзэм щыщыгъ. Нысэщэ тхьаматэмрэ ыгуадзэрэ шIухьафытыным хагъэныщтыгъэхэп. ШъэодакIори ханыщтыгъэп шIухьафтыным. Нысэм зы бохъджэ (нэтым фэдэу шIухьафтын зыкIоцIылъырэ) къыфихьыщтыгъэ. Нысэм къыхьыгъэ зыгорэ зыщалъэ зыхъукIэ, къызэрэфахьыгъэр къаIозэрэ нысэр агъэлъэпIэщтыгъэ. Къахьыгъэмни къэзыхьыгъэр арыщтыгъэ цIэрыIо хъунэу зыфэещтыгъэхэр.\nНысэщэ джэгур амыухызэ, ыпэ къуаджэм дэс гощэ шъузхэр къаугъоих. Iанэхэр афагъэхьазыры. Нысэр гуащэм тыращэ, гощэ тещэ ашIы. Гуащэр щытхъушхохэр фишIызэ, нысэ тепчъэ10 ешIэмэ, нысэм тепчъэ, ымышIэрэмэ зышIэрэ горэ тепчъэ.\nМары а нысэ тепчъэр хэкум къызэрикIыгъэм фэдэу непэ къытфэнагъ. Ар джырэ къэс къытлъызгъэсыгъэ Кобл Бирам Щазиер ары.\nНЫСЭ ТЕПЧЪЭ11\nЩыры щыры щыпэ\nО сэ 'синысэ осэр'12 аIоу къакIоми\nДышъэ плъыжьэр псэтэкIуа, одида.\nДышъэ плъыжьэ IэкIтео сырещэ, одида.\nУишъузыщи щыр напэу мэзекIуа, одида.\nДэкIон иIэм гощэдаер мэгушIуа, одида.\nУигушIогъой, хъарзынэгоу дышъэгуа, одида.\nОгум итым мазэхэ зипшъэбгъуа, одида.\nХышхом хидзэрэ тыгъэ нэбзие зинашъа, ��дида.\nДыжьынэ чыIушхо тыгъэ хьажъум пэджэгуа, одида.\nКъахэджэгукIырэ уипщыпхъуа, одида.\nПщыпхъу фэшIу нысэуи Тхьа уешIа, одида.\nМэстапэхэ огъэшыпэ, тхаркъо щыпакIэхэ синыса, одида.\nО синысэм фэдэхэ дэмыса, кIэлэ закъоу дэсыми укъища, одида.\nУкъэзыщэ кIалэми удэжъа, одида.\nУигощэ ныожъхэ огъашIуа, одида.\nПщы фэшIу, пщыкъо фэшIу нысэуи Тхьа уешIа, одида.\nДанэ зыIулъэлъырэ лэныстэ, дышъэ зыфауIурэ алтыса, одида.\nДае иунэм дарие бэ щызыбзэу,\nЗипщ иунэ дышъэ мыбзэ къэзыхьа, одида.\nКъихьэрэм гощэ щыс ебгъэIуа, одида.\nПсы зыIорэм тыжьыныбжьэм фиокIа, одида.\nЫкIымы кIыбгъу- ныбгъоу зэбгъуа, одида.\nЯгулъытэ синысэми иуна, одида.\nИунэшхуи щындакъ, одида.\nЧэтым фэдэу Iушъыпэу,\nМэлым фэдэу Iушъабэу Тхьа уешIа, одида.\nУи джэнакIэхэр темлашъуа,\nТиунашъо пстэури имыха, одида.\nПхъонч1ыпхъапэ умыгъэлъат,\nУигу илъ пстэури умыІуат, одида.\nЦокъэ лъэпапцІэм урыкІоу,\nТышкІуалэ умыхъуа, одида.\nУянэ имысымы уимыхьа,\nУихьагъэмэ зыгъэмсэфи укъекІыжь, одида.\nНысэр унэм къызихьэрэ мафэм гощэжъ13 иIэмэ, иIалъмэкъыжъи ыштэти, \"нысакIэр арэп нысэжъэр ары сыкъизыфыгъэр,\" ыIомэ, тхьаусхэзэ ежьэжьыщтыгъэ. КIалэхэм ныор пхъэIанэм тырагъэтIысхьани къырахьакIызэ, агъэджэгу фэдэу зашIыщтыгъэ. Нахьыжъэр зэрамыуджэгъурэ хабзэм зэрэхэтыр къыуагъэшIэн пае иблагъэ горэм къэкIони кIалэмэ ахъщэ аритын къыщэфыжьыщтыгъэ. Мыщ гощэгъэудж раIощтыгъэ.\nНысащэр заухырэ нэужым нысэм ищыгъынхэр шъэодакIом иунэ аригъахьыныешъ, пшъашъэу исыхэм зыфаерэ щыгъыныр хахыщтыгъэ. Загъорэхэм зи хамгъэзэу аратыщтыгъэ. Загъорэхэми шIэжьмафэ фэхъун пае, пхъотэ пэмыхьы ащымыхъугъ пае, зы щыгъын горэ хахын пхъуантэр афагъахьыжьыщтыгъэ. ШъэодакIом ишыпхъухэмрэ нысэмрэ нысащэм щегъэжьагъэу егъашIэми зэгупсэу зэфыщытыщтыгъэх. Ар щыгъу-пIастэм къыуфэщтыгъэ, нысэм ышъхьэгъусэ шъаоу зэрагъэшъэуагъэм пае.\nНысэщэ ухыныр зэшIокIыгъэ зышIырэ шъэощэжьэр14 ары. Шъао защэжьыщт пчыхьэм тым ипыхъо-пыщэ нахьыжъхэр хьакIэщым е унэшхом щызэфэсых. Шъаор нысэищэм фэдэу \"уароооооц, уаримооооооц, одидааааа… аIомэ, пщынэ макъэм дежъыухэзэрэ иунэ ращэжьы. ПаIор, укIытапхэ зишIын пае ынэIукIэ къырикъухызэ, зэхэс купым ахащэ. Анахьыжъым щегъэжьагъэу зэпстэуми аIэкI ещтэ. Нэужым къызэкIакIош, зандэу пчъэблым дэжь мэуцу. ЫнапIэ ыIэтэу ахаплъэрэп. Унашъор афэзышIырэ анахьыжъым, унашъохэр къыфешIы. Унагъо зэрэыхьагъэр, ихэтыкIэ фэсакъынэу зэрэщытын фаер, ежь ышъхьэфитыгъэ закъокIэ унагъо узэрэмыхъушъущтыр, хабзэр зэрищыкIагъэр, нахьыжъ-нахьыкIэ зэриIэр, джырэ нэужым ипшъэрылъ Iофыр зэрэхьылъэр… нэмыкIхэри тхыбзэ фэдэу зэкIужьэу унашъо къыфашIы. Нэужым Іизын къыраты къекIыжьы.\nА пчъыхьэм кIали-пшъашъи зэныбджэгъухэр зэхэтIысхьэхэшъ зэдашхэх, зэдэорщэрых, зэхэкIыжьых. Шъаор нысащэр заухырэ нэужырэ мэфэм кIэлъыкIорэ заулэм, унэм укъимыкIэу, уиныбджэгъухэм уакъыхэмыхьэу унэм уисыныр ашIохьайнапэ хъущтыгъэ. Нысащэр мощтэу кIэух мэхъу.\nНысэр унагъом къ��зихьэрэ мафэм щегъэжьагъэм егъашIэми илIы ыпэ унэм къитэджэн фай. Игуащэ, ипщыпхъу, ипщ, ипщыкъо къызытэджырэм нэуж укъэтэджыныр хьайнэпэшхоу алъытэщтыгъэ. Ар зэ-тIо хъугъэмэ, зы сэбэб иIэнкIи мэхъу, аIон заушъэфыни, ау зылаузэрэ хъоу фежьэмэ, емысэзэ аIоныешъ, е пшыпхъум, е гуащэм игъокIэ риIощтыгъэ.\nЗэлI-зэшъуз зэлъэхэмыхьаныр ыджырэ къэс Адыгэ унагъохэм щагъэфедагъ. Зэлъэхэхьан Іизын арамытэу игъашIэ зыухыгъэ анэ-атэхэр бэу щыIагъ. Джырэ лъэхъаным ар бгъэфедэн амали, уахъти агъотыжьырэп. КIо къэсы зэблэзыхъурэ хабзэм ащыщэу мэхъу.\n1Унаплъэ: Пшъашъэ зыфае зыгорэ унагъэм амышIэрэу щытмэ ар зэрагъэшIэн пае унагъор зытетыр зэбгъэшIэныр ары.\n2 Kaya, Y. Çerkesler I-II-II, Tarih – Mitoloji – Gelenek, İstanbul: Dahi yayıncılık, 2015\n3 Zekeriya, Z. a.g.e, s.53.\n4 Щэндакъ: Шıуцıэрэ плъыжьырэ зэхэлъ данэкIэ гъэIагъэу зыдэщытырэ кIыпIэм ицI.\n5 Дэнэкъаз: Щыбзэкıадэм фэдэу нэхъоу, упхырыплэу зы щэкI джыным ащыщ. Щэндакъым къырахъохырэ щэкIым ыцI.\n6 Пхъэ Iэди: Ыгъумагъэ Iапшъэ фэдизэ хъоу аупсызэ унаеу шIыгъэ пхъэ кIахьым ыцIэу щыт.\n7 Дае: Шэіодэкıо унэм ыс гуащэр ары. Еж мыкIоу унэгъу гуащэ бгъэкIоныр хабзэ.\n8 Кулымданэ: Данэм хэшIыкIыгъэ плъыжьы-шъукIэ зэхэлъэу, шъхьатегъо фэдиз хъурэ дэнэ щэкI.\n9 ШIэжь-маф: А мафэм фэгъэхыгъу гукъэкIыжь пшIыныр ары.\n10 Нысэ тепчъэ: Нысэ щытхъу орэд. Нысэ къызащэкІэ ыгуащэ, мэкъамэкІэ Іурыпчъэу риІуалІэрэ адыгэыгабзэкІэ орэд.\n11 Аужырэ сатырихэр мэкъамэкІэ къиІуагъэм хэмытэу, ыужым къиІотэжьыгъ. СинэкIубгъо адрэс, орэдым имэкъамэкIэ уедэIушъущт. https:\/\/www.youtube.com\/watch?v=xBiFJ6Qk0Fc\n12 Нысэ уасэ: Нысэм фатыгэ уасэ ары.\n13 Гощэжъ: Гуащэм игуащэ ары.\n14 Шэощэжь: Шъаор, чэщым шэогък гуп зэхэтэу, пщынэ уеозэ, шэоунэм ипщыжьэу ятэ иунэ пщэжьыныр ары. Шэощэжьыр пчъыхьэм аIы.\nBu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.","id":"<urn:uuid:658d23cb-fa82-478b-805d-02c45c09cac0>","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/makale\/cerkeslerde-gelin-alma-rituelleri-ve-yeni-aile-kurma-2281","date":"2020-04-10T18:36:48Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585370511408.40\/warc\/CC-MAIN-20200410173109-20200410203609-00275.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9954225421,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":10,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9954225420951843}","num_words":5799,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.002,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.995,"perplexity_score":3808.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Газпром межрегионгаз Майкоп» зыфиIорэ компанием псэупIэ чыжьэхэм машинэ зэтегъэпсыхьагъэхэм ящыкIэгъэщт оборудованиери арытэу ыгъакIохэу ригъэжьагъ. Мы лъэхъаным ахэм Мыекъопэ районым Iоф щашIэ, тапэкIэ Теуцожь ыкIи Тэхъутэмыкъое районхэм адэс цIыфхэм заIуагъэкIэщт.\nМашинэу агъакIохэрэм арыт оборудованием ишIуагъэкIэ цIыфхэм чIыфэу ателъыр зыфэдизыр, уасэр замытырэ мэзэ пчъагъэр, нэмыкI Iофыгъохэри операторхэм псынкIэу зэрагъэшIэнхэ алъэкIы.\nКомпанием иIофышIэхэм къызэраIорэмкIэ, зы IофшIэгъу мафэм нэбгырэ 40 фэдизмэ яфэIо-фашIэхэр афагъэцакIэх.\nКъакIухьэзэ гъэстыныпхъэ шхъуантIэм ыуасэ къызэраугъоирэм ишIуагъэ къызэрэкIощтыр гъэнэфагъэ, сыда пIомэ почтэ е банк зыдэмыт къутырхэр джыри тиIэх. Джащ фэдэу цIыфхэм аIукIэрэ купым контролерхэри, газ приборхэр зыуплъэкIунхэ зылъэкIыщт слесарьхэри тапэкIэ ахагъэхьащтых.","id":"<urn:uuid:e05a9573-11ef-47fa-9a8f-1fd57fbd6ac9>","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/09\/12\/%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D0%BAi%D1%83%D1%85%D1%8C%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%B7%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%83%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%B8%D1%85\/","date":"2020-03-28T08:13:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585370490497.6\/warc\/CC-MAIN-20200328074047-20200328104047-00198.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6019979119,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6019979119300842, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3969431221485138}","num_words":256,"character_repetition_ratio":0.015,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.531,"perplexity_score":2297.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тятэжъхэм ТекIоныгъэшхом икъыдэхын лъапIэу къафыдэкIыгъ. Дзэ къулыкъушIэ миллион 12-м, пстэумкIи нэбгырэ миллион 26,6-м ехъу Советскэ Союзым шIокIодыгъ.\nТиджырэ лIэужхэм япшъэрылъ ТекIоныгъэм икъыдэхын зиIахь хэзышIыхьэгъэ нэбгырэ пэпчъ ащымыгъупшэныр. Унагъо пэпчъ иIахьылхэу, иблагъэхэу фронтым щызэуагъэхэр е тылым щылэжьагъэхэр ишIэжь хэлъых. Непэрэ ныбжьыкIэхэми, таужкIэ къикIыщтхэми ахэм ацIэхэр ашIэнхэ фае.\nДунэе тарихъ депозитарием сурэт, документ миллиони 150-м ехъу чIэлъ. ТекIоныгъэм и Музееу Москва дэтым «народнэ экспозицие» къыщызэIуахыгъ. Проектэу «Лица Победы» зыфиIорэм хэлажьэхэрэм ятэжъхэм ясурэт ащ къыщагъотын ыкIи якIэлэцIыкIухэмрэ япхъорэлъфхэмрэ ар арагъэлъэгъун алъэкIыщт.\nПроектэу «Лица Победы» зыфиIорэм дунэе статус иI. Сыд фэдэрэ хэгъэгу щыпсэухэрэми ягупсэхэм яхьылIэгъэ къэбархэр ТекIоныгъэм и Музей итарихъ депозитарий хагъэхьанхэ, нацизмэм текIуагъэхэм ялIыхъужъныгъэ ащымыгъупшэным фэлэжьэнхэ алъэкIыщт. Проектэу «Лица Победы» зыфиIорэм хэлэжьэнхэ, яунагъо щагъэшIорэ материалхэр ТекIоныгъэм и Музей итарихъ депозитарий агъэхьын алъэкIыщт сайтымкIэ, мобильнэ приложение зыфаIорэмкIэ, почтэмкIэ е ашъхьэкIэ ахэр арахьылIэнхэ алъэкIыщт.\nТарихъ депозитариеу «Лица Победы» зыфиIорэр ТекIоныгъэм и Музей мыщ фэдэ чIыпIэм щыI: Москва, метроу «ТекIоныгъэм ипарк», ТекIоныгъэм и Гупч, 3.\nОфициальнэ сайтыр: victorymuseum.ru\nE-mail:firstname.lastname@example.org\nТелефоныр: 7(499)449-8115","id":"<urn:uuid:7a5aa8fc-4956-484c-be4e-0a1c0dd1a9f9>","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/01\/22\/%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BC-%D1%88%D1%8A%D1%83%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%85%D1%8D%D0%BB%D0%B0%D0%B6%D1%8C-2\/","date":"2020-04-04T05:20:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585370520039.50\/warc\/CC-MAIN-20200404042338-20200404072338-00177.warc.gz","language":"ady","language_score":0.522603333,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5226033329963684, \"kbd_Cyrl_score\": 0.47397881746292114}","num_words":425,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.034,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.518,"perplexity_score":3509.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим пстэумкIи гъэтхэсэ гектар мини 108530-рэ щыхалъхьанэу агъэнэфагъ. Мары мы уахътэм пхъэныр макIо. АР-м мэкъу- мэщымкIэ и Министерствэ къызэритыгъэмкIэ, гектар 78546-рэ хагъэкIыгъах. Ар агъэнэфагъэм ипроцент 72-рэ мэхъу.\nГъэтхэсэ лэжьыгъэхэм яхэлъхьанкIэ апэ итыр Шэуджэн районыр ары. Ащ ичIыгулэжьхэм пстэумкIи агъэнэфэгъэ гектар 4298-м ипроцент 96-р апхъыгъах. Ко��хьэблэ районыр ащ ыуж макIэу къенэ, гектар 17455-м щыщэу процент 94-р халъхьагъ. Красногвардейскэ ыкIи Джэджэ районхэр мычыжьэу ахэм ауж итых.\nМинистерствэм къызэрэщаIуагъэмкIэ, гъэтхасэу агъэнэфагъэр игъом апхъынымкIэ ищыкIэгъэ пстэури хъызмэтшIапIэхэм аIэкIэлъ. ПстэумкIи трактор мини 2-м ехъу, сеялкэ 637-рэ, пхъэIэшэ 700-м ехъу, культиваторэуи ащ фэдиз агъэфедэх.\nМыгъэ Iуахыжьынэу республикэм бжыхьасэу щыхалъхьагъэр гектар мини 106-м ехъу. Ахэм игъом ыкIи икъоу чIыгъэшIухэр аратыгъэх.","id":"<urn:uuid:82b351cf-1310-46a7-a06c-d3cc67963570>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/05\/15\/%D0%BF%D1%85%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D1%80-%D0%BB%D1%8A%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BAi%D1%83%D0%B0%D1%82%D1%8D\/","date":"2020-05-27T07:43:33Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590347392141.7\/warc\/CC-MAIN-20200527044512-20200527074512-00160.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7414907217,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7414907217025757, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2561689615249634}","num_words":240,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.05,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.772,"perplexity_score":4156.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ 2020-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 20-м ышIыгъэ унашъоу № 101-р зытетэу «Дин мэфэкIэу Бирамыр 2020-рэ илъэсымкIэ зыхагъэунэфыкIыщтым ехьылIагъ» зыфиIорэм зэрэщыгъэнэфагъэмкIэ, Бирамыр мыгъэ жъоныгъуакIэм и 24-м хагъэунэфыкIыщт.\n2020-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 24-р, тхьаумафэр, зигъэпсэфыгъо мафэу щытхэм апае ягъэпсэфыгъо мафэ зэкIахьэ, жъоныгъуакIэм и 24-м, тхьаумафэм ычIыпIэкIэ жъоныгъуакIэм и 25-м, блыпэм ахьы.","id":"<urn:uuid:ac028630-7ead-4cb0-b856-08e6ad056839>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/05\/21\/%D0%B1%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%80-%D0%B6%D1%8A%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%BAi%D1%8D%D0%BC-%D0%B8-24-%D0%BC-%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%83%D0%BD%D1%8D%D1%84%D1%8B%D0%BA\/","date":"2020-06-01T06:04:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590347414057.54\/warc\/CC-MAIN-20200601040052-20200601070052-00569.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9280428886,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9280428886413574, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07130804657936096}","num_words":115,"character_repetition_ratio":0.164,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.215,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.911,"perplexity_score":3226.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"1863-рэ илъэс. Бэдзэогъу маз. Адыгэ лъэпкъыр хьэзаб хэфагъэу, илъэсишъэ заор пэкIэкIыгъэу, ышъхьэ зыдигъэзэщтыр ымышIэжьэу, дэкъацэм дэфагъэм фэдэу игъашIэ къыхьыщтыгъэ.\nАбдзэхэ шъолъырым ит къуаджэхэу Тыгъужъхьаблэ, Цэйхьаблэ, Нэшъумыкъохьаблэ, Дышъэкъохьаблэ, Ащыохьаблэ, ЛIышэхьаблэ язэолIыхэр «Остыгъай» зыфаIорэ чIыпIэм урыс пачъыхьэм иузэндыгъэ дзэ, апсэ атыным фэхьазырхэу, езаощтыгъэх. Тыгъужъыкъо Ахьмэд дзэ пащэу зиIэгъэ абдзахэхэр нэбгырэ 200 фэдиз хъущтыгъэх. Мафэрэ джыхьнэм машIом къыкIэныжьырэ зэолIыхэр чэщырэ мэзым икуупIэ загъэпсэфынэу зыхэхьажьхэкIэ, ашIокIодыгъэм гу лъатэщтыгъэ. Заом щефэхыгъэ яныбджэгъумэ, яунагъомэ, шIу алъэгъурэ цIыфымэ язэщ къызэкIурэ зэолIыхэм чэщрэ ягууз псыуагъэм фэдэу зыкъитIупщыгъэу уахътэр рахыщтыгъэ. Джащ фэдэ чэщ горэм Цэйхьаблэ щыщ кIэлэ ныбжьыкIэу Долэтчэрые лIэшIэгъумэ къялыжьыгъэ чъыгэешхом ылъапсэ исэу икIэсэ Нэбзыфы пкIыхьапIэкIэ егупшысэщтыгъэ. Зэо Iупэм Iумыхьэзэ, пшъашъэр зыщыщ Ащыохьаблэ зэрэкIогъагъэр, Нэбзыфы къызэригъэкIотэжьыгъагъэр нэм зэрэкIэт. Цэйхэм ятамыгъэ зыхидыкIыгъэ шъхьарыхъоныр къызфещэим, къыриIогъагъэр игъашIэм щыгъупшэщтэп: «Мыр Iэужэу къыосэты. Сыдигъо угу сыкъэкIыми сэри джа охътэ дэдэм сыгу узэрилъыр зыщымгъэгъупш».\nДолэтчэрые икIасэ зегупшысэщтыгъэ уахътэм Нэбзыфи шэф остыгъэм инэфынэу кIэзэзырэм госэу, шъхьантэтехъоу хищырэм изэщ хилъхьэу щысыгъ. Чэщыр икIыжьэу пчэдыжьыр къызысыкIэ, апэрэ тыгъэ нэбзыйхэр къушъхьэмэ къызакъокIыкIэ, къыкIидзыгъэ нэфылъэм шэплъышъоу ошъогур къыгъалэщтыгъэ. Джащыгъум мэзым къыхэфэрэ пыидзэм итопмэ заом ежьапIэ фашIыщтыгъэ. Адыгэхэр щэбзащэм нахь псынкIэу яшыхэм зытырадзэти, пыим бгъэжъым фэдэу текIыехэу, бгъашхъом фэдэу текуохэу, зэуапIэм къызихьэхэкIэ пый дзэлIыхэр гъучIыIунэкIэ хэIулIагъэхэм фэдэу гъэпытапIэмэ къакъокIышъущтыгъэхэп.\nМафэ къэс лъыр псыхъом фэдэу чъэщтыгъэ, гынымэм къушъхьэ тIуакIэр зэлъиубытыщтыгъ.\nЗаом ияхэнэрэ мафэ нэбгырэ 56-рэ, дзэ пащэу Тыгъужъыкъо Ахьмэди ахэтэу, ефэхыгъ. Ащ ычIыпIэ Долэтчэрые ятэшэу Темрыкъор ихьагъ.\nЕжь Долэтчэрые заохэрэм апэ итэу, псыхъо нэзым Iулъыгъэ мыжъо джадэм зыкъуиубытагъэу, пыидзэм шхончыщэр ощхым фэдэу тыриунакIэщтыгъ. Адрэ нэпкъым Iутыгъэ пый дзэлI 50-р шхонч огъу римыгъафэхэу, пытапIэм зышъхьэ къыкъозгъэщырэ зы нэбгырэ IэкIэмыкIэу зэкIэ ригъэфэхыщтыгъэ. ЗимышIэжьэу зэо-банэм хэтызэ, кIалэм шыблэ уагъэм фэдэу ытхьакIумэ Iэшэ омакъэм къызэпигъэджэжьыгъ. Ыпкъ зы фэбагъэм зэлъиубытыгъэу зи хэузыкIыщтыгъэп. ЫкIыбыкIэ къыхэхьэгъэ щэр ыбгъэгу цагэкIэ къыхэкIи, зы хьалъэбэкукIэ ыпэ ит къамылым тефагъ ыкIи ащ пытыгъэ тхьакIумэгъэудэгур бзыуцыфым фэдэу, цэрыцэу, мин пчъагъэу ошъогум ибыбагъ. ЗызэплъэкIым, ичылэгъу ыкIи иныбджэгъу къылъэгъугъ. Зынапэ хьаджыгъэм фэдэу фыжьыбзэу щытыгъэ Наурыз икIэрахъо джыри Iугъор къыпихыщтыгъэ. Долэтчэрые ыпкъ мэкIэ-макIэу къэучъыIынэу фежьагъ. Бгъэгум къичъырэ лъым ыпашъхьэ итыпсыр къыгъэплъыжьынэу фежьагъ. УIэгъэ бгъэжъыр иныбджэгъу гухьэ-губж плъакIэу жэхэплъагъ. ПсэхэкIым нэсыгъэу ымакъэ къыдигъэкIыжьышъугъ.\n— Сыда укъызкIысэуагъэр?\n— Зыфэдэ дахэу къэмыхъугъэу Нэбзыф пае сыкъыоуагъ. Сэри ар ощ нахь мыбэмэ, нахь макIэу шIу слъэгъурэп. Пыидзэм тызэрэфыримыкъущтыр нэфэ дэд. КIуачIэ тхэмылъыжьэу\nнепэ-неущэу заор тыухыщт. О псаоу чылэм бгъэзэжьыныр\nсыгу ыдагъэп.\n— ЕмыкIоу, гонахьэу къэпхьыгъэм сыдэущтэу удэпсэушъунэу уегупшысэрэ?\n— Непэ нэс сыдэущтэу сыпсэугъэми, джаущтэу сыпсэущт. УзэрэсыукIыгъэр зы цIыфы къылъэгъугъэп. Мэфэ пчъагъэ хъугъэу мыщ фэдэ зы чIыпIэ уисыубытэнэу сыкъыплъыплъагъ. ЦIыф пстэуми заом ухэкIода-\nгъэу ашIэщт. Сэ силажьэ зыми ышIэщтэп.\n— Сэ сызэрэуукIыгъэр зыми ылъэгъугъэп пшIошIымэ, ухэукъо. Еплъ мы ошъогум ибыбэгъэ къамылыцэхэм зы мафэ горэ къэсынышъ, укъаIотэжьыщт.\nДолэтчэрые мы гущыIэхэр иаужырэ жьыкъэщэгъугъ. Фэхынэу щытыгъэмэ, лIыхъужъ кIодыкIэу, пыим ищэкIэ ыпсэ ытынышъ, Тхьэм ыпашъхьэ ихьажьынэу имурадыгъ. Ау къумалыгъэм идэпкъыхэр къытеукIораехи, «пхъэр ежьым щыщ хьалыр ары зыкъутэрэр» зэраIорэм фэдэу, аджалыр къыфэзыгъэсыгъэр иныбджэгъу. Наурызэ зыпсэ хэкIыжьыгъэ иныбджэгъу ытамэ теубгъогъэ шъхьарыхъоныр къытырихыгъ. Нэбзыфы тамыгъэу хидыкIыгъагъэм нэплъэгъур тефагъ… гур чыжьэу Iэбагъэ.\nА лъэхъанэм адыгэ ныбжьыкIэ пчъагъэ фитыныгъэм фэзаохэу, зыкIэхъопсыщтыгъэхэ тхъагъор къямыкIужьыщт гъатхэхэм агъэкощыгъагъэх. ШIулъэгъум пае апсэ емыблэжьхэу атыщтми, шъхьафитыныгъэр зэкIэмэ анахь шъхьаIэу къыхахыгъ. Абгы дэлъ къамэм орэдитIу къыIощтыгъэр. Зыр — аджалыр, адырэр — шъхьафитыныгъэр.\nАбдзэхэ купыр нэбгырэ 32-рэ къанэфэхэ нэс зэуагъэ. ЛIыгъэшхо зэрахьагъ. Дзэ пащэу Темрыкъом «пыим тызэрэфыримыкъужьыщтыр нафэ, а къэнэгъэ тэкIури язгъэукIыжьынэп», — ыIуи, чылэм агъэзэжьынэу унашъо ышIыгъ. Уашъор къызэмэзахэм, чылэ гъогум фаузэнкIыгъ.\nА чэщым Ащыохьаблэ дунаир щыкъутэжьыщтыгъ. Нэжъ-Iужъхэм, сабыйхэм, бзылъфыгъэхэм ащэхъу къыздэмынэжьыгъэ чылэм урысыдзэр къытебани, тыригъэстыкIынэу фежьэгъагъ. Зызыухъумэжьынэу амал зимыIэгъэ цIыф тхьамыкIэхэр Iэчъэ-лъачъэ хъугъагъэх. Унэмэ арылъэдэрэ пыймэ пIэм къыхэкIыгъо зи рагъафэщтыгъэп. Бэщ мэшIотхъуабзэхэр орзэщмэ, мэкъулъэмэ, унэмэ, къакъырмэ арадзэщтыгъэх. Iашэ зыIыгъхэ лIыжъхэр гуIэхэзэ пыим пэуцугъагъэх, ау кIуачIэкIэ фырикъугъэхэп. Чылэр мэшIотхъуабзэм зэлъиубытыгъэу, куо-хьау макъэхэр щызэпэджэжьыщтыгъэ.\nТыумэ яунэ къилъэдэгъэ хъулъфыгъиплIмэ Нэбзыф янэрэ ятэрэ пIэ къыхэкIыгъо рамыгъафэхэзэ аукIыгъэх. Адрэ пэщым илъыгъэ пшъашъэр къызелъэтым, тхьамыкIэгъошхоу къащышIыгъэр къылъэгъугъ. Нэбзыф ышъхьацышъокIэ щагум къыдалъэшъуагъ. Пшъашъэр мэлъэкъуао, мэкIыи, укIакIомэ ябэныщтыгъ. ИлъэсипшI зыныбжьыгъэ гъунэгъу кIэлэцIыкIоу Къэлэубатэ Тыумэ ящагу къыдэлъэтагъ. Пшъашъэр зыкъуиубыти, ыIыгъыгъэ куахъор ыгъэсысызэ, пыйхэр Iуифынэу уцугъэ.\n— Умыщын, Нэбзыф. Укъэсыухъумэщт сэ, — ыIощтыгъэ.\nКъэлэубатэ ыгъэгушхуагъэу, пыймэ нахь афилъэу Нэбзыфи фежьагъ. КIэлэцIыкIум гъунэгъу пшъашъэр ыгу рихьыщтыгъэ. «Нэбзыф, укъыздэкIощта?» – ыIозэ еупчIыщтыгъэ. Пшъашъэми гу къабзэкIэ есэмэркъэузэ, «сыкъыбдэкIощт адэ, ау джырэкIэ укIэко цIыкIу. Нахь ины узыхъукIэ сыкъыбдэкIощт», —риIожьыщтыгъэ.\nЕжь иунагъо емыгупшысэу, ишIулъэгъу апэ ышIи, Къэлэубатэ а чэщым псэр зыщащэрэ— зыщащэфыжьрэ бэдзэрым къэчъэгъагъ. Нэбзыфы ошIэ-дэмышIэу пыймэ ащыщ горэ къыжэхэуагъ. Ынэгу лъыр къыпычъэу пшъашъэр чIыгум хэфагъ. КIэлэцIыкIур куахъокIэ пыим хэпыджэжьыгъ. Сабыим щынэ иIагъэп — игугъугъэр зы — Нэбзыф мы джыхьнэм чIыпIэм псаоу рищыжьыныр ары. Къэлэубатэ куахъор яныбджэгъу зэрэхиIугъэр къэзылъэгъугъэ адрэ хъулъфыгъэмэ шхончыпэ-къэмапэхэр кIэлэцIыкIум ытхыцIэ хаси, ахэм апышIагъэу къаIэтыгъ.\nМыжьырмэ апылъ Къэлэубатэ къэджагъ: «Нэбзыф, кIыхьэ хьазырэу сыхъугъ, укъыздэкI��щтмэ.»\nПшъашъэр гъынымрэ щэIунымрэ зэлъаубытыгъэу, ышъхьэ ыIэтэу дэплъыешъугъэп. Джэуапи ытыжьышъугъэп.\nОшъогум дэплъыерэ сабыим «остыгъэри икIосэжьыгъом зэ къыдэоежьы» зэраIоу, ынапэ зы тхъагъо макIэу къытехьи, IущхыпцIыкIызэ дунаим ехыжьыгъ.\nА чэщым Ащыохьаблэ нэбгырэ 90-рэ фэдиз даукIыхьагъ. Къэнагъэхэр гъэрэу аубытыхи, ращэжьагъэх. Ахэмэ Нэбзыфи ахэфагъ.\nГъунэгъу Цэйхьаблэ куо-хьаур нэсыгъ. Чылэм дэсыгъэ нахьыжъэу, шакIомэ япащэу, мэз гъогу пстэури зышIэщтыгъэ Мыхьамтал икъоджэгъухэр ыухъумэным пае къуаджэм дищыгъэх ыкIи къушъхьэ гъочIэгъ горэм щигъэбылъыгъэх. Наурызы иунагъуи ахэмэ ахэтыгъ.\nАбдзэхэ купэу къэзгъэзэжьыгъэм, гъогу тетыфэ, зы сыхьат лъэсрыкIо гъогукIэ ыпэ ишъыщтыгъэхэ нэбгырищ агъэнэфэгъагъ пыидзэхэр зыгорэкIэ къалъэгъумэ, ауж къикIыхэрэм макъэ арагъэIуным пае. А нэбгырищым Наурызи ахэтыгъ. Дэрбэкъуае къынэсыгъэхэу урысыдзэм ыщэрэ гъэрхэр чыжьэкIэ къалъэгъугъ. Наурыз игъусэгъэ нэбгыритIур мэкъэгъэIоу зэкIигъэкIожьыгъэх. Ежьыр къэнагъ гъэрэу аубытыгъэхэм Нэбзыф ахэтэу къылъэгъугъэти. Пыидзэм зышIуигъэбылъызэ, зыдакIорэм дэкIотагъ. ЫкIи къехъулIагъэр зыми ымышIэу кIодыгъэ.\nЦэйхьэблэ зэолIхэр къоджэ тырагъэстыкIыгъэм къыдэхьажьыгъэх. Мыхьамтал къыгъэнэгъагъэу зы кIэлэ ныбжьыкIэ горэ къапэгъокIыгъ ыкIи псаоу къэнэжьыгъэ ячылэгъухэм гъочIэгъым зызэрэщагъэбылъыгъэр ащ къариIуагъ. Абдзэхэ зэолI купым джаущтэу якъоджэгъухэр ыгъотыжьыгъэх. Наурыз янэрэ ышыпхъурэ гъочIэгъчIэсхэм ахэтыгъэх. ЯкIалэ зэрэкIодыгъэ къэбар гомыIур джы ахэми алъыIэсыгъ.\nЕжь Наурызи иунагъо икъэбар ышIэщтыгъэп. Цэйхьаблэхэр псаоу къэнагъэх Iоу ышIагъэп. Яни ышыпхъуи аукIыгъэхэу къышIошIыщтыгъэ. Нэбзыф зыхэтыгъэ гъэр купым лъыплъэзэ дэкIотагъ, абдзэхэ шъолъырыр зэпичыгъ, ТIуапсэ нэсыгъ, хы гъунэм екIугъ. Мыщ дэжьым ащ къыгурыIуагъ гъэрхэр хэкум зэрэращыщтхэр. ШIу ылъэгъурэ пшъашъэр тэдэ ащэми ащ зэригъусэщтыр тыриубытагъ. ЗэолI джанэхэр щыгъын цунтхъагъэхэмкIэ зэблихъуи, ежьыри хы ШIуцIэ гъунэм щаугъоихэрэм захигъэкIокIагъ. ЫIыгъыгъэхэм ащыщэу къыгъэнэгъэ закъор Долэтчэрые ишъхьарыхъон.\nНаурызэ Трам ыцIэу зы кIалэ горэм нэIуасэ зыфишIи, ыуIушыгъ. «Мы шъхьарыхъоныр зытехъуи, Нэбзыф зыцIэ пшъашъэм дэжь екIуалI. Гу къызлъегъат.»\nНаурыз иIуагъэ кIалэм ыгъэцэкIагъ. Нэбзыфи шъхьарыхъоныр къызэрилъэгъоу къызщылъэти, «Тыдэ къипхыгъ мы шъхьарыхъоныр? Зием сыд щышIыгъэр? Тхьэр осэгъэлъэIу, къысфэIуат»,— ыIуагъ.\n«Долэтчэрыерэ сэррэ Остыгъае щызэогъэ купым тыхэтыгъ. Псэемыблэжьэу заозэ, ар къаукIыгъ. Ишъхьарыхъон сэ хьатырэу къысфэнэнэу къэсштагъ,» — кIалэм джэуапэу Нэбзыф къыритыжьыгъ.\nАдыгэмэ «гопэгъур зэлъфэм лажьэр къылъфыгъ» зэраIоу, игуузэу ыбгъэ дэмыфэжьрэм ишIулъэгъу икъэбар гомыIуи таущтэу хигъэфэжьын… Нэбзыф идунай джащ щыушIункIыгъ. Янэ-ятэхэри шIокIодыгъэх. ШIу ылъэгъоу джыри зы цIыфэу дунаим тетыгъэ закъори иIэжьэп. Джы сыд къыщышIыми, шIоIофыжьыгъэп. Ихэку ��ащыным ищынагъо къызэрэшъхьарыхьагъэми ыгъэпэжьыгъэп.\nДжа уахътэм тефэу дзэ пащэу, оркъ лIакъом къыхэкIыгъэ Джамбулатыпщым абдзэхэ къуаджэхэу тырагъэстыкIыгъэхэм къадэнэжьыгъэ адыгэ куп тIэкIур зэкIиугъуаи, хы гъунэм къырищэлIагъ. Наурызы ар къызелъэгъум, дзэ пащэр ешIэти, ежьыри, Нэбзыф зыхэтыгъэ гъэр купыри зыдырищынхэу елъэIугъ. Джар якъикIыкIэу Наурызрэ Нэбзыфрэ зы къухьэ зэдифагъэх.\nЦIыфмэ уатетэу урыкIоным фэдэу изыбзэу, лъэкъо хэгъэуцуапIэ имыIэу къухьэр аушъагъ. Лъынэпсыр мыуцужьэу къызэхырэ нэгухэм тхьамыкIагъомрэ хьазабымрэ къакIэщыщтыгъэ. Хэти зэплъэкIыжьызэ икъушъхьэ гупсэхэр, имэз кIырхэр, ипсы чъэрхэр аужырэ нэплъэгъум кIигъэтыгъ. Къухьэм иубгъогъэ цIыфхэр мафэ къэс нахь джашъо хъущтыгъэх. ХэлIыкIырэр хым хадзэзэ, къухьэр аунэкIыщтыгъэ. ЦIыфхэр пIокIэ-лъакIэ хьазырэу зэхъухэм, Наурызэу джырэ нэс къэмылъагъощтыгъэр Нэбзыф инэплъэгъу къыпэшIофагъ. КIалэр пшъашъэм къекIуалIи, къыфэтхьаусыхагъ.\n«Нэбзыф, Долэтчэрые зэраукIыгъэр зэхэсхыгъ. Тхьэм ахърэт нэфы ешI. Уянэрэ уятэри Ащыохьаблэ апсэ къыдэнагъ. Ау умыгумэкI, уизакъоп. Сэ сыкъыбгот, джы укъэзыухъумэн уиI.» Гугъэм хэтыгъэ Наурыз псэужьми зышIомыIоф Нэбзыф еушъыищтыгъэ. Ау пшъашъэм ытхьакIумэ зи зэхихыщтыгъэп.\nШхынкIэ, псыкIэ къин зиIэгъэ гъогурыкIохэр шIэхэу узым зэлъиубытыщтыгъэх. Пчэдыжьым къызыущыжьхэкIэ, къагосхэр лIагъэу къыхэкIыщтыгъэ. Насыпынчъэ гъогурыкIохэр аджалым ынапэ есэжьыгъагъэх.\nНэбзыфы къыгосыгъ икъоджэгъу нысакIэу Хъаджэт. Ау уз дэим бзылъфыгъэ ныбжьыкIэр зэлъиубытыгъагъ. Хъаджэты илъэситIу зыныбжь икIэлэ Хьарунэ шхэнэу фэе зэпытыгъ. Ным ибыдзыщэ кIодыгъэу, сабыим зи ригъэшхын иIагъэп. КIэлэцIыкIур гъыным ыгъэпшъыти, IучъыикIыщтыгъэ. Аущтэу зы чэщ горэм, къухьэ хьамбарыр фэбагъэм зэлъиубытыгъэми, Хъаджэт чъыIэ-чъыIэу пкIантIэ къехынэу фежьагъ. Азраилыр къызэрэкIэлъыкIуагъэр къызгурэIом, Нэбзыфы елъэIугъ: «Нычэпэ сыкъикIыжьын Iоу сыгугъэрэп. Си Хьарунэ насыпынчъэ цIыкIур о къыпфэсэгъанэ. Мы сыбгы илъ тыжьын бгырыпхыр гукъэкIыжьэу сфептыжьымэ, сигуапэ хъущт. Тятэ мы бгырыпхыр хьаджэм къикIыжьызэ къысфихьыгъагъ. Сишъэо цIыкIу зы мафэ горэм къызищэкIэ, инысэ пилъхьанэу етыжь».\nДжа чэщ мыгъом Хъаджэт ыпсэ хэкIыгъ ыкIи хы ШIуцIэм ипырапыцIыIумэ ахэкIокIэжьыгъ.\nЯ 11-рэ мафэм ипчэдыжьы чыжьэкIэ чIыр къэлъэгъонэу фежьагъ. Къухьэм ис пстэур хэгъэгукIэ къафэхъущтым агъэшIагъоу еплъыщтыгъэх. КъыздэкIуагъэхэ чIыпIэр Самсун хы Iушъор арыгъэ. ТIуапсэу къызIукIыгъэхэм нахь хьалэ-балыкъыгъ. Ихэку егъэзыгъэу зыбгынэгъэ адыгэ тхьамыкIэхэр Iуизыбзагъ.\nIоныгъом итыгъэ хымэ фэбагъэ. Хы Iушъор мэ Iаем зэлъиубытыгъагъ. Мухьаджырэу къэкIуагъэхэр тыркумэ къалэм дагъахьэщтыгъэхэп. Зэпахырэ узхэр апылъэу алъытэщтыгъэх.\nТыркумэ цIыфы пэпчъ зы хьалыгъу закъу ратыщтыгъэр. Загъорэ джа хьалыгъур къаIахыным паекIэ яхьадэхэр мэфэ пчъагъэрэ сымаджэм фэдэу чыблыкIэ ашIыгъэ щатрэмэ ачIагъэлъытыгъэ. Ашхын зэрамыгъотырэм сымэджэныри хэтэу япкъышъол якъупшъхьэ епкIыжьыгъагъ. МэлэкIалIэмрэ щымыIэныгъэмрэ уамгъэшIэн щыIэп. МэлэкIагъэрэ шъхьакIорэ зы цIыф къырихьакIышъущтэп.\nЗагъорэ, хьадэхэр зычIалъхьажьыкIэ, чэщырэ шъэфэу кIохэти, хьадэм къырахъухыгъэ чыхIаныр къычIахыжьыщтыгъ. Джащи фэныкъуагъэх. ЛIэныгъэм сабый цIыкум афырыгъунэу есэжьыгъэхэу мыщынэхэу хьадэхэм адэжь щыджэгущтыгъэх.\nДжамбулатыпщыр хы Iушъом къызIухьагъэхэм мэфищ тешIагъэу иныбджэгъу дзэ пащэу Карт Осмэн IукIагъ. Ар ыпэкIэ къэкIуагъэу щытыгъ ыкIи тыркубзэ ышIэщтыгъэ. Карт Осмэн иIэпыIэгъоу къэлэ пащэм Iизын къыIахи, шыхэр, кухэр ащэфыхи, яIапIэхэр зэкIаугъоежьыхи, якъоджэгъухэр зыдращажьэхи, хы гъунэм IукIыгъэх. Мэфищ гъогур къызэпачыгъэу Эрэк районым, джырэ Эрба районым, къэсыгъэх. Къэлэ тхьаматэм кIахэкIэмкIэ ечъэхырэ псыхъо нэзыр тIысыпIэу къаритыгъ. Ау ар агу рихьыгъэп. Къалэм икъыблэкIэ тет къушъхьэм дэкIуаехи, непэ къызнэсыгъэм адыгэхэр зыдэсхэ Джамбулат, Карт-Осмэн къуаджэмэ адэтIысхьагъэх.\nДжамбулат къуаджэм Бажь, Быжь, Апыщ, Хъут, КIубэ, Чэтау, Цэй, Гъыщ, Кощбай, Лытахъо унагъохэр къыщыуцугъэх.\nМэзышъхьэм игъочIэгъы чIэсыгъэ Цэйхьаблэмэ ягъашIэ кIымэфэ чъыIэшхом къыгъэушIункIыщтыгъ. КъызэраIожьырэмкIэ, 1863-рэ илъэсым адыгэ шъолъырым кIымэфэшхо къекIугъагъ. Наурызы янэу Сыфиф мафэ къэс шакIо дэкIыщтыгъэхэ хъулъфыгъэмэ икIалэ икъэбар къахьынэу ащыгугъыщтыгъэ. «Къор унэм ипкъэу, пхъур унэм икIэракI» зыфаIорэм фэдэу ишъао щымыIэу яунэгъо лъапсэ хэт щызгъаIэщтыгъэр?\nЦIыфым илъэгагъэ нэсэу осыр къытырилъхьагъ, гъочIэгъым чъыIэ мылыр рилъэсыкIыщтыгъ. Ау мафэрэ машIо ашIыщтыгъэп — Iугъор зэримхьаным пае. Чэщырэ ары зызагъэфабэщтыгъэр. Бэмэ узхэр къапыхьагъэхэу щытыгъэх. КIымэфэ чъыIэм амал къаримытыжьэу мафэ къэс акIуачIэ нахь къыхэкIыщтыгъ. Зэпахырэ узым нахь кIуачIэ зыхэлъ ныбжьыкIэхэри къыубытынэу фежьэгъагъ.\nЛIэшIэгъум ехъугъэ Мухьамталы ыпкъи зэримхьажьышъуным нэсыгъагъ. ЛIыжъым узэу къекIугъэр ыушъэфэу ыпсэ пытыгъэ къодый. Зы мафэ горэм гъочIэгъым чIэкIыгъэ хъулъфыгъэхэмэ зэхахыгъ шапсыгъэхэмрэ абдзахэхэмрэ гъэтхапэ нэсыфэ яхэку абгынэжьынэу урыс пачъыхьэм къариIуагъэу. Джа уахътэм нэс адыгэхэм заокIэ къямыкIунхэу унашъуи ашIыгъэу щытыгъ. Мы къэбарым Цэйхьэблэ тхьаматэхэр тегупшысыхьагъэх. ГъочIэгъым зэрэчIэкIодэжьыщтхэр къагурыIуагъ. Гъогу техьанхэу унашъо ашIыгъ. Джа мафэм щегъэжьагъэу мафэри гъочIэгъым машIо щашIынэу фежьагъэх. ПстэумкIи Цэйхьаблэхэр мэзиблэ гъочIэгъым чIэсыгъэх. ХэкуикIын уахътэр къызэсым, Мухьамтал лIыжъыр икъоджэгъухэм яушъыигъ:\n— Тэ тикIэлэгъуми, ащ ыпэрэ зэмаными адыгэ бэлахьхэр мы шъолъырым щыпсэугъэх. Тэ ахэмэ ящыIакIэ щысэ тетхыгъ. А лIыхъужъмэ ятхыдэжъы тедэIоу тыкъэхъугъ. Ахэр мы чIыгум хэлъых. Ихэку щымылIэрэр тIо малIэ. Сэри губгъэн къысфэшъумлъэгъу, тятэжъ пIашъэхэм якъэхалъэ сыдалъхьанэу сыфай. Армырми спкъы уцуагъэ гъогу техьанэу щытэп. Сэ зы лъэIу къышъуфысиIэр. Тэ шъукIоми шъуихэкурэ шъубзэрэ шъуисабыймэ ащышъумгъэгъупш. Тхьэм шъузтехьэгъэ гъогур IэшIэхы къышъуфешI. ШъуздэкIощт хэкур хъяры къышъуфешI.\nКупым ынэпсыхэр къыкIэтэкъоу, зыми ыжэ зи къыдэмыкIэу Мухьамталы едэIугъэх. ЛIыжъ тхьамыкIэр изакъоу мэзышъхьэ къэхалъэм ипэсакIоу къушъхьэ лъагэм къытенагъ. Цэйхьаблэхэр Хъулъэжъые екIурэ гъогум кIымэфэ мафэу техьагъэх. ЧъыIэмрэ узхэмрэ гъаблэмрэ хьалэчы зэхашIыхьэгъэ адыгэхэр хы Iушъом екIугъэх.\nМэфиплIэ нэпкъым Iусыгъэхэу зы къухьэ джадэ горэм итIысхьэхи, Цэйхьаблэхэр гъогу техьагъэх. Тыркум зынэсхэм, Ак-Чабат хы гъунэм екIолIагъэх. Зы мафэ нэпкъым Iутыгъэх къухьэм къырамгъэхыхэу. Осмэн пачъыхьэхэм мухьаджыр купыр аштагъэп. «Шэйтаным ишы тетIысхьэрэр зыщыфаем епсыхыжьышъущтэп» зыфаIорэм фэдэу къухьэр джыри хым техьажьыгъ. Мэфэ пчъагъэ къынэуж Румынием Балчык хы Iушъом нэсыгъ. Джаущтэу Цэйхьаблэмэ яхэку-\nкIэу Ормэлыр — Румыниер хъугъэ. Варда псыхъом ынэз Фарс ыцIэу зы чылэ горэм дэтIысхьагъэх. Унэхэр зэдаIэтыгъэх, тIэкIу-тэкIоу зызэтрагъэпсыхьэу фежьагъэх.\nТемрыкъо пащэр купым къыдекIокIыщтыгъэ, яIофхэр афигъэцакIэщтыгъэ. Адыгэхэр игъорыгъоу хымэ чIыгум «къыщыушхъонтIыжьэу» фежьэгъагъэх. Унагъохэм хьасэ тIэкIухэр яIэу, чэмэщхэр зэрагъэгъотыгъэу, гъунэгъу къуаджэхэми агурыIохэу фежьагъэх.\nИлъэсхэр псыхъом фэдэу зэблэчъыгъэх. КъызыкIуагъэхэр я 13-рэ илъэс хъугъэу джыхьнэмым джыри япшъапIэхэр къыкъузыгъэх. Осмэн ыкIи Урыс империехэм язао къежьагъ. Мы зэпэуцужьми адыгэ нэбгырабэ зыдихьыгъ. Заор заухым пыитIоу зэфэтэджыгъэ къэралыгъуитIур зэгурыIохи, адыгэхэр Румынием имысыжьынэу унашъо ашIыгъ. Джыри Цэйхьаблэхэр гъогу техьанэу егъэзыгъэ хъугъэх. 1880-рэ илъэсым ижъоныгъуакIэ Тырку хы Iушъоу Синоп дэжь, Аянджыкъ районым Цэйхьаблэхэр къэсыгъэх.\nКъухьэм къызехыхэм, адыгэхэр псэупIэ чIыпIэ лъыхъухэу лъэсэу гъогу техьагъэх. Боябат, Безиркепру, Хьауза, Ладик, Гемыщкюпу районхэм къаблэкIыхэзэ Эрба районым къэсыгъэх. Ащ пэблагъэу зы чIыпIэ горэм зыщагъэпсэфынэу купыр тIысыгъ. Мэфэ пчъагъэ гъогу тетыгъэ адыгэхэр лъэшэу зэхэукIэгъагъэх. Зы хьалъэбэкъу адзыжьынэуи кIуачIэ къафэнэжьыгъагъэп. Ащ елъытыгъэу, джа Эрба районым къыщыуцунхэу унашъо ашIыгъ. Темрыкъом нэбгырэ заулэ зыригъэгъуси, ащыгъум къэлэ тхьаматэщтыгъэу Мехьмет Эфенди ыдэжь кIуи елъэIугъ икуп зы чIыпIэ горэм щигъэтIысынэу.\nТхьаматэм гъогурыкIохэм гукIэгъу къафишIи, тIысыпIэ къаритынэу тыриубытагъ. «Илъэс 16 ыпэкIэ къэкIуагъэ адыгэ чылэхэр тиIэх. Неущы ахэмэ ятхьаматэхэу Джамбулатрэ Карт Осмэнрэ сыкъяджэнышъ, джа къуаджэхэм апэблагъэу шъудгъэтIысын, шъуилъэпкъэгъухэри IэпыIэгъу къышъуфэхъун», — къариIуагъ.\nЧылыскъат Наурыз къыздэкIуагъэ Джамбулат чылэм Нэбзыф къыщищагъ. Къыззэрэщагъэхэр илъэс 14 хъугъагъэ, кIэлитIурэ зы пшъашъэрэ яIагъ. Апэрэ лъэхъанэм Наурыз ишъузы шIулъэгъу фыриIэу шъхьэкIафэ фишIэу ыгъэлъапIэщтыгъ. Ау илъэсхэр блэкIы къэс ыгу фэба��ъэу илъыгъэр кIосэжьэу, Нэбзыф ыгу щыкIыжьэу фежьагъ. Бзылъфыгъэ тхьамыкIэм Хъаджэт ыкъо ибэу Хьарунэ фэшъхьаф зи Iахьыли иIэжьыгъэп. Исабыймэ афыриIэ гуфэбэныгъэр ыгу имылъыгъэмэ, Наурыз бзаджэм зы мафи дэпсэужьышъунэу Нэбзыф къарыу хэлъыжьыгъэп.\nЦэйхьаблэхэр Эрба районым къызнэсыгъэхэ мафэм Джамбулат чылэм ибзылъфыгъэхэм ныбжьыкIэхэр ягъусэу шыкухэмэ арысхэу Келькит псыхъо нэзым къамылрэ IутIэнрэ къаупкIэнэу кIогъагъэх. Къамылым унашъхьэхэр раубгъощтыгъэ, IутIэным матэхэр, пIуаблэхэр раблэщтыгъэ. А мафэми Нэбзыфи ахэтэу къаупкIэгъэ къамылыр шыкумэ къащэжьи, пчыхьэшъхьапэм бзылъфыгъэхэмрэ чылэ ныбжьыкIэхэмрэ къагъэзэжьыгъ.\nЦэйхьаблэ тхьаматэу Темрыкъо ятIонэрэ мафэм Джамбулатрэ Карт Осмэнрэ аIукIагъ. Зэныбджэгъухэр, зэлъэпкъэгъухэр зызэрэлъэгъухэм, лъэшэу зэщыгушIукIыгъэх. ЗэкIэ зэгъусэхэу Цэйхьаблэхэр къызщыуцугъэ чIыпIэм екIугъэх. Карт Осмэнрэ Джамбулатрэ купым хэтхэм зэкIэми IаплI аращэкIызэ язэрэщыт акIэупкIагъэх. Аущтэу къырыкIохэзэ, Наурызы янэу Сыфиф къалъэгъугъ. Ыкъо ячылэ зэрэдэсыр, бын-унагъо зэрэхъужьыгъэри раIуагъ. Ныом зэхихырэр ышIошъ мыхъоу, ыгу къэуцущтым фэдэу кууагъэ. ГушIогъо нэпсыхэр къечъэхыгъэх. ИкIалэ ятIонэрэ мафэм IуагъэкIэнэуи лIыкIохэм къызагъэгугъэм, ыгу къыдэлъэтыщт къышIошIэу ныр къэкIэзэзыгъ, гугъэ IэшIум зэлъиштагъ.\nНаурызы янэ тхьамыкIэ къэбар тхъагъор къызеIугъэ уахътэм ежьыри мэкъуупкIэм къикIыжьыгъэу тIэкIу зигъэпсэфынэу гъолъыгъагъэ. Унэ шъхьангъупчъэр Iущэигъагъ. Жьыбгъэ шъэбэ цIыкIу къепщэщтыгъэ. Наурыз зыригъэкIыгъэу пIэм хэлъэу зы тутыныбжъэ ыгъэстэу щылъыгъ. КIэлэцIыкIоу щагум дэтхэм амакъэхэр къэIущтыгъэ. Шъхьангъупчъэ Iухыгъэм къамыл тхьакIумэгъэудэгур къибыбагъ. Осыцэм фэдэу ар зэресырэм еплъэу, ыгъэшIагъоу Наурыз пIэм хэлъыгъ. ОшIэ-дэмышIэу щхынэу фежьагъ.\n— Сэ сызэрэуукIыгъэр зыми ылъэгъугъэп пшIошIымэ, ухэукъо. Еплъ мы ошъогум ибыбагъэ бзыуцыфымэ зы мафэ горэ къэсынышъ, укъаIотэжьыщт.\nИныбджэгъу Долэтчэрые къыриIогъагъэр ыгу къэкIыжьыгъэу, ымакъэ Iоу щхыгъэ. Пытым итыгъэ Нэбзыф хъугъэр ыгъэшIагъоу илIы еупчIыгъ: «Сыд мыщ фэдизэу узгъэщхырэр?»\nНаурыз щхыныр зэпимгъэоу, ыIэхъуамбэкIэ унэм къибыбэгъэ бзыуцыфыр ригъэлъэгъугъ.\n— Ащ удэхьащынэу сыд хэлъыр? Сабыйхэр къамылым рыджэгухэзэ къагъэутысагъ, — шъузым къыриIуагъ.\nНаурыз зы бгъумкIэ щхыщтыгъэ, зы бгъумкIэ Долэтчэ\nрые игущыIэхэм ягупшысэщтыгъэ. ЫгукIэ ежь-ежьырэу зэриIожьыгъ:\n— Ашъыу, сыукIыгъэми, илъэс пчъагъэ тешIэжьыгъ. Мары кIэлэ-гъуалэхэри тиIэх. Нэбзыфы сэщ нэмыкI хэт къэзыухъумэнэу иIэр мы хымэ къэралым. Хъугъэр есIомэ, зи хъущтэп. Джырэ къынэужи зи зэблихъужьын щыIэжьэп, — ыIоу егупшысэщтыгъэ. ЫкIи Долэтчэрые зэриукIыгъэр шъузым фиIотагъ. ЗышIэнкIэ мыукIытэрэр ыIонымкIэ укIытэщтэп.\nБзылъфыгъэм зэхихыгъэр ыгъэшIагъоу ынэхэр къэухъурэигъ. Нэбзыф игъашIэкIэ ымылъэгъугъэ къин, хьазаб щыIагъэп. Ау сыд фэдиз тхьамыкIагъо ылъэгъугъэми, дунаим езып��ыжьын къарыу Тхьэм къыхилъхьагъ. Ау мы илIы къыIотэгъэ бзэджагъэр зыфэпщыIэшъун амал иIагъэп. Зэо утыгум иныбджэгъу къумалыгъэкIэ щызыукIыгъэ напэ зимыIэ лIым дэпсэужьышъунэу Нэбзыфы игъэпсыкIи, ицIыфыгъи екIущтыгъэхэп. Дэпкъым пылъэгъэ кIэрахъом фигъази — «Мы кIэрахъомкIэ уукIыгъа?» — лIым еупчIыгъ. ЫкIи кIэрахъор къыпихи, илIы къыритыжьыщт джэуапым емыжэу, ыгу зэнкIабзэу тыриубыти, Наурыз еуи ыукIыгъ.\nМыжъоу уапэкIэ бгъачъэрэм уилъэхъэжьыщт. Зафэр лащэми, ар игъорыгъоу зыдэкIощтым нэсы. Остыгъаем къыщылъэтэ-\nгъэ къамыл тхьакIумэгъэудэгур илъэс 15 къынэуж Джамбулат чылэм къэбыбыгъ, мэкъэнчъэу, осыцэу жьым хэтэу, цIыф ымыIотэщтыр ыIотагъ, къэбар шъэфыр нафэ къышIыжьыгъ.\nКъэбарыр къэзыIотэжьыгъэр Тыркуем ит Эрба районым щыщ Цэй Елмаз.\nЗытхыжьыгъэр журналистэу ТIэшъу Светлан.","id":"<urn:uuid:8708afb9-8b87-4875-b26c-83449bddd0d9>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/05\/21\/%D1%85%D1%8B%D0%B5%D0%BC-%D0%B8%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%8A%D1%8D-%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D1%88i%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D1%80%D0%BF%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%B6%D1%8C\/","date":"2020-06-01T04:08:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590347414057.54\/warc\/CC-MAIN-20200601040052-20200601070052-00526.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9929581881,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9929581880569458}","num_words":6262,"character_repetition_ratio":0.029,"word_repetition_ratio":0.006,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.993,"perplexity_score":3295.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Булгарие\nБулгарие, е Республикэу Булгарие – Еуропэм хэт къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр - Софие. ЦIыфэу нэбгырэ млн 7-м къехъу щэпсэу: нахьыбэмкIэ булгархэр, ау тырку бэкIаи дэс (и зы 10-нэ фэдиз). Хэгэгум чIырэу иIэр 110 994 км² (дунаемкIэ я-105). БзэшъхьаIэр - булгарыбз.\nГеографиеЕӀаз\nКъэралыгъо щытыкIэрЕӀаз\nУнитар хасэ (парламент) республикэу щыт Булгариер.\nАхъщэу агъэфедэрэр - булгар лев.","id":"<urn:uuid:04c93654-c9d2-4b7a-9d4e-8b30857a714d>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B5","date":"2020-06-05T07:17:07Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590348493151.92\/warc\/CC-MAIN-20200605045722-20200605075722-00245.warc.gz","language":"ady","language_score":0.4867176116,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.4867176115512848, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3204456567764282, \"bxr_Cyrl_score\": 0.045883309096097946, \"sah_Cyrl_score\": 0.030133605003356934, \"itl_Cyrl_score\": 0.028034361079335213, \"ron_Cyrl_score\": 0.012002837844192982}","num_words":93,"character_repetition_ratio":0.031,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.231,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.543,"perplexity_score":4834.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэ журналистхэм яупчIэхэм джэуап къаритыжьыгъ\n12.03.2020\nРеспубликэм иминистрэхэм я Кабинет гъэрекIо Iоф зэришIагъэм фэгъэхьыгъэ зэфэхьысыжьхэр Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ Къэралыгъо филармонием къызыщешI нэуж журналистхэм яупчIэхэм джэуап къаритыжьыгъ.\nПресс-конференцием анахьэу анаIэ зыщытырагъэтыгъэр Адыгеим хэхъоныгъэ езыгъэшIыщтхэ проектхэмрэ цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зыкъегъэIэтыгъэнымрэ ары. Журналистхэр джащ фэдэу Урысые Федерацием и Президент Урысыем и Федеральнэ ЗэIукIэ факIоу къышIыгъэ Джэпсалъэм къыщигъэнэфагъэхэ пшъэрылъхэр, лъэпкъ проектхэр, къэралыгъо программэхэр зэрагъэцакIэхэрэм агъэгумэкIыщтыгъэх.\nРеспубликэм экономикэ, инвестицие амалхэу иIэхэм, мэкъу-мэщым, промышленностым, псауныгъэм икъэухъумэн, социальнэ лъэныкъом, туризмэм, псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым, гъогушIыным япхыгъэхэ Iофыгъохэми мыщ щахэплъагъэх.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ хэбзэ къулыкъухэм Iоф зэрашIэрэм игъэкIотыгъэу пресс-конференцием къыщытегущыIагъ.\n— 2018-рэ илъэсым инвестициехэмкIэ пэрытныгъэр зыIыгъыгъэхэм Адыгеир ащыщыгъ. ГъэрекIуи Iофхэр джарэущтэу щытыгъэха? Сыд фэдэ проектха анахьэу къыхэбгъэщыхэ, инвесторхэр къызыхэбгъэлажьэхэ пшIоигъуагъэхэр?\n— Рейтингхэм къызэраушыхьатырэмкIэ, инвестициехэу къыхалъхьэхэрэмкIэ Урысые Федерацием ишъолъырхэу пэрытныгъэ зыIыгъхэм ясатырэ Адыгэ Республикэр хэхьэ. ГъэрекIо республикэр чIыпIи 9-кIэ лъыкIотагъ ыкIи рейтингым я 26-рэ чIыпIэр щиубытыгъ.\n2019-рэ илъэсым капитал шъхьаIэм сомэ миллиард 42,381-рэ хъурэ инвестициехэр къыхалъхьагъэх. 2018-рэ илъэсым къыхалъхьэгъагъэм егъэпшагъэмэ, ар проценти 126,4-рэ мэхъу. Джыдэдэм сомэ миллиард 60 фэдиз хъурэ инвестициехэр зыпэIуагъэхьащтхэ проект 27-мэ Iоф адашIэ.\n2019-рэ илъэсым агъэцэкIагъэхэ проектышхохэм зэу ащыщ МВти 150-рэ зилъэшыгъэ электростанциеу жьыкIэ Iоф зышIэнэу агъэпсыгъэр, пчэныщэр къызыщахьыжьыщт ыкIи переработкэ зыщашIыщт ООО-у «Мирный-Адыгея» зыфиIорэр зэрагъэпсыгъэр. ТапэкIэ пчэн минитIум ехъу зырыз зыщаIыгъыщт фермэ 12-м нэс агъэпсынэу рахъухьэ. Джащ фэдэу сатыу-зыгъэпсэфыпIэ гупчэу «МЕГА» зыфиIорэм иятIонэрэ чэзыу игъэпсыни лъагъэкIотэщт.\nПредпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным тегъэпсыхьэгъэ лъэпкъ проектым къыдыхэлъытагъэу предпринимательствэм IэпыIэгъу езытыщт Гупчэ Адыгэ Республикэм гъэрекIо къыщызэIуахыгъ.\n— Инвестициехэр республикэм нахьыбэу къыхалъхьанхэмкIэ анахьэу Iофхэр къызэтезыIажэрэр электроэнергиер зэрафимыкъурэр ары. Мы лъэныкъомкIэ сыда пащэхэм ашIэрэр?\n— Мы Iофыгъор зэшIохыгъэным пае ПАО-у «Россети», ПАО-у «Кубаньэнерго», Урысые Федерацием энергетикэмкIэ и Министерствэ Iоф адэтэшIэ. Республикэм иэлектросетевой комплекс изегъэушъомбгъун фэгъэхьыгъэу ПАО-у «Россети» иправление итхьаматэу Павел Ливинскэм 2019-рэ илъэсым игъэтхапэ сыдэгущыIэгъагъ.\nЖьыкIэ Iоф зышIэрэ паркым республикэр энергиеу зыфыщыкIэрэм ипроцент 20-р къыригъэкъужьынэу тэгугъэ.\n— Республикэм ичIыпIэхэу зиэкономикэ анахьэу хэхъоныгъэшхо зышIын зылъэкIыщтхэм Тэхъутэмыкъое районыр ахэхьэ. Ащ иамалхэм ягъэфедэнкIэ непэ сыд фэдэ гухэлъха шъуиIэхэр?\n— Паркхэм ягъэпсын джыдэдэм анахьэу тынаIэ зытедгъэтырэ лъэныкъохэм ащыщ. Джыдэдэм Яблоновскэ индустриальнэ паркым игъэпсынкIэ Адыгэ Республикэм Iофышхо щызэшIуахы. Ар Краснодар зэрэпэблэгъэщтыр Iэрыфэгъоу щыт. Паркыр къызызэIуахыкIэ IофшIэпIэ чIыпIакIэхэр щыIэхэ хъущтых, республикэм ибюджет хэбзэIахьэу къихьэрэм хэхъощт.\nПромышленностыр Адыгэ Республи- кэм иэкономикэ иотраслэ шъхьаIэхэм ащыщ. Ащ республикэм исоциальнэ- экономикэ Iофхэм язытет зыфэдэр къегъэлъагъо. Тэхъутэмыкъое районым хэхъоныгъэ зышIын зылъэкIыщт предприятие заулэ ит.\nСоциальнэ инфраструктурэр Тэхъутэмыкъое районым зыпкъ щигъэуцогъэным джыдэдэм ткIуачIэ лъэшэу етэхьылIэ. Республикэм иведомствэ заулэмэ япащэхэр зыхэлэжьэгъэхэ зэхэсыгъохэр мыщ щыкIуагъэх. Муниципалитетым щыпсэухэрэм псауныгъэм икъэухъумэн тегъэпсыхьэгъэ псэуалъэхэр, гъэсэныгъэ зыщызэрагъэгъотын алъэкIыщт еджапIэхэр, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр афэгъэпсыгъэнхэ фае. Генеральнэ планым зэхъокIыныгъэхэр фашIыгъахэх, социальнэ учреждениехэм апае чIыгу Iахьхэр къыхагъэкIыгъахэх.\n— Урысые Федерацием и Премьер-министрэу Михаил Мишустиным хэхъоныгъэмкIэ унэе программэхэр къыхэзыхыгъэхэ шъолъырхэм адэжь кIонэу имурад. Джащыгъум республикэм исыд фэдэ проекта ар зыщыжъугъэгъозэщтыр?\n— Урысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэ апэрэ чэзыоу нэIуасэ зыфэтшIы тшIоигъор республикэм анахьэу хэхъоныгъэ езыгъэшIыщтхэ, инвестициехэр къыхязыгъэлъхьащтхэ проектхэр ары.\n2024-рэ илъэсым нэс республикэм социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ зэришIыщт унэе программэр Адыгеим къыщыхахыгъах ыкIи федеральнэ гупчэм IэкIагъэхьэгъах. Энергетическэ инфраструктурэм изегъэушъомбгъункIэ Iофтхьабзэхэр ащ къыщыдэлъытагъэх. Джащ фэдэу транспорт инфраструктурэм хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ, предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ зягъэушъомбгъугъэнымкIэ, промышленностым, агропромышленнэ комплексым, туризмэм инвестиционнэ проектхэр ащыгъэцэкIэгъэнхэмкIэ ищыкIэгъэ амалхэр программэм къыщыдэлъытагъэх.\n— Адыгеим ирайонхэм поликлиникэхэр икъоу арытха? Мыекъуапэ дэт поликлиникэхэм яIофхэм язытет нахьышIу зэрэхъугъэр тэлъэгъу. Ау районхэр джыдэдэм специалист гъэнэфагъэхэмрэ медицинэ оборудованиемрэ ащыкIэхэу къытщэхъу. Мы лъэныкъом нахьыбэу мылъку къыфатIупщыщта?\n— Къэлэдэсхэмрэ къоджэдэсхэмрэ зэфэдэ медицинэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным епхыгъэ Iофыгъохэм тапылъ. Мы аужырэ илъэсхэм федеральнэ гупчэмрэ лъэпкъ проектхэмрэ яшIуагъэкIэ мы лъэныкъом Iофхэр шIукIаеу нахьышIу щыхъугъэх. Хэгъэгум и Президент поликлиникэхэм ягъэкIэжьынкIэ пшъэрылъхэр къыгъэнэфагъэх. ЦIыфхэм апэрэ медикэ-санитар IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным тегъэпсыхьэгъэ республикэ проектым къыдыхэлъытагъэу Адыгеим исхэр медицинэ уплъэкIунхэм къахырагъэубытэх: мобильнэ медицинэ бригадэхэм Iоф ашIэ, поликлиникэхэр диспансеризациемкIэ графикхэм ахэплъэжьыгъэх. Къоджэ Iудзыгъэхэм медицинэ уплъэкIунхэр ащызэхэщэгъэнхэм пае мобильнэ комплекситIур къызыфагъэфедэ.\nЛъэпкъ проектэу «Псауныгъэм икъэухъумэн» зыфиIорэм игъэцэкIэн тегъэпсыхьагъэу мылъкоу къаIукIэрэр цIыфхэм апэрэ медикэ-санитар IэпыIэгъоу арагъэгъотырэм изегъэушъомбгъун пэIуагъахьэ. ГущыIэм пае, Джэджэ район сымэджэщым икорпус шъхьаIэ агъэпсы. ГъэрекIо вертолетыр къызыщетIысэхын ылъэкIыщт чIыпIэ къуаджэу Кощхьаблэ ща��Iыгъ. ПсэупIэхэу Гъозэрыплъэ, Нэшъукъуае, Веселэм фельдшер-мамыку пунктхэр къадэтэджагъэх. 2020-рэ илъэсым фельдшер-мамыку пункт 24-рэ джыри агъэпсынэу рахъухьэ. ПстэумкIи республикэм фельдшер-мамыку пункти 121-рэ, врач амбулаторие 25-рэ ит.\nЛъэпкъ проектым диштэу офтальмологиемкIэ ыкIи кардиохирургиемкIэ медицинэ гупчитIу Адыгэкъалэ къыщызэIуахыгъ. Джащ къыхэкIэу Адыгэкъалэ, Теуцожь, Тэхъутэмыкъое районхэм адэсхэм амал яIэщт ящыкIагъэ зыхъукIэ ахэр къызыфагъэфедэнхэу.\n2019-рэ илъэсым сомэ миллион хъурэ компенсациехэр нэбгырэ 51-мэ къаратыжьыгъэх. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ Адыгеим псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ пшъэрылъ фигъэуцугъ медицинэ кадрэхэу зыфыщыкIэхэрэр рагъэкъунхэм пае апшъэрэ медицинэ еджапIэхэу Урысые Федерацием псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ къыфэIорышIэхэрэм, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щызэхэщэгъэ мединститутым истудентхэр ащырагъэджэнхэу.\n— КIэлэеджакIохэм ягъэшхэнкIэ республикэ ведомствэхэм шэпхъэ зыкI къыхахынымкIэ пшъэрылъэу афэпшIыгъэр агъэцэкIагъа? Iофхэр джарэущтэу зэпыфагъэхэмэ, сыдигъуа ар загъэфедэщтыр? Адыгэ шхыныгъохэр кIэлэцIыкIухэм апагъохынхэ алъэкIынэу олъыта?\n— 2020-рэ илъэсым Iоныгъом и 1-м ехъулIэу республикэм игурыт еджапIэхэм яшхапIэхэр ублэпIэ классхэм арысхэр зэкIэ ыпкIэ хэмылъэу агъэшхэнхэм фэхьазырыщтых. А 1 — 4-рэ классхэм арыс нэбгырэ 25242-рэ пстэумкIи агъэшхэнэу рахъухьэ.\nЛъэпкъ шхыныгъохэр кIэлэеджакIохэм аIуфэнхэм тынаIэ тедгъэтыщт. СызэрэгугъэрэмкIэ, адыгэ къуаер ахэм зэу ащыщыщт. Кальций ащ бэу хэлъ. СанПиН-м тетэу адыгэ къуаер кIэлэцIыкIу шхыныгъом хэбгъахьэми хъущт.\nДжыдэдэм Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэрэ Роспотребнадзорым Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэрэ кIэлэеджакIохэр гурыт еджапIэхэм зэращагъэшхэщтхэ менюхэр зэхагъэуцуагъэх ыкIи муниципальнэ образованиехэм аIэкIагъэхьагъэх.\n— Адыгэ къуаер Адыгеим нэмыкI чIыпIэ къыщыдэмыгъэкIыгъэнымкIэ Iофхэм язытет джыдэдэм сыд фэда?\n— Адыгэ къуаер тиреспубликэ нэмыкI къыщыдэмыгъэкIыгъэным фэгъэхьыгъэ унашъохэр Урысые Федерацием и Апшъэрэ хьыкум, интеллектуальнэ фитыныгъэхэмкIэ Хьыкумым аштагъэх. БэмышIэу Москва и Арбитражнэ хьыкуми ащ фэдэ унашъо ыштагъ.\n2019-рэ илъэсым икIэухым Урысыем и Президентэу Владимир Путиныр Адыгеим исхэм заIокIэм адыгэ къуаер зэрэгохьыр ариIогъагъ, ащ Урысые Федерацием мэкъу-мэщымкIэ иминистрэ пшъэрылъ фишIыгъагъ предприятиехэм производствэхэм ягъэкIэжьын мылъкоу пэIуагъэхьагъэм щыщ къафягъэгъэзэжьыгъэнэу амал щыIэмэ зэригъэшIэнэу.\n2019-рэ илъэсым Адыгеим ипредприятиехэм къое тонн мин 17,2-рэ къыдагъэкIыгъ. 2018-рэ илъэсым къыдагъэкIыгъагъэм нахьи ар проценти 126,3-кIэ нахьыб. Адыгэ къуаер дэгъоу IэкIыб къэралыгъохэм зэращыIукIырэри къэIогъэн фае. Пчэныщэм адыгэ къуае хэшIыкIыгъэным лъэшэу тынаIэ тетэгъэты.\n— Адрэ илъэсхэм ялъытыгъэмэ, 2019-рэ ил��эсым туристхэр нахьыбэу республикэм къэкIогъагъэха? Мы отраслэм хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ сыда республикэм щашIэрэр?\n— Туризмэр республикэм иэкономикэ иотраслэ шъхьаIэхэм ащыщ. Адыгеир Урысыем и Къыблэ ичIыпIэ дахэхэм ахэхьэ, турист инфраструктурэм мыщ зыщеушъомбгъу.\n2019-рэ илъэсым нэбгырэ мин 465-рэ фэдиз Адыгеим щыIагъ. 2018-рэ илъэсым зыщызыгъэпсэфыгъагъэм елъытыгъэмэ, ар проценти 2,5-кIэ нахьыб. Зызыгъэпсэфыхэрэм апае Адыгеим Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр щызэхащэх. ГущыIэм пае, адыгэ къуаем ифестивалэу 2019-рэ илъэсым щыIагъэм нэбгырэ мин 15-м ехъу хэлэжьагъ. Урысые Федерацием ишъолъырхэм япащэхэм я Советэу Урысыем и МИД щызэхэщагъэм зэхэсыгъоу иIагъэм Урысые Федерацием IэкIыб къэралыгъо IофхэмкIэ иминистрэ щыхигъэунэфыкIыгъагъ адыгэ къуаем ифестиваль дунэе туризмэм изегъэушъомбгъункIэ щысэшIоу зэрэщытыр.\n— ЛыжэкIэ къушъхьэхэм къащачъыхьанымкIэ Адыгеим ищыкIэгъэ амалхэр зэкIэ иIэх. Мы лъэныкъом зегъэушъомбгъугъэнымкIэ республикэм сыда ышIэрэр?\n— ЛыжэкIэ къушъхьэхэм къащачъыхьаныр туризмэм илъэныкъо шъхьаIэхэм ащыщэу тэлъытэ. Джыдэдэм тэ тызпылъыр инвесторхэр нахьыбэу къедгъэблэгъэнхэм пае ищыкIэгъэ инфраструктурэр зэхэщэгъэныр ары. Ащ пае къэралыгъоми, цIыфхэми мы лъэныкъом ямылъку къыхалъхьэ.\n«Курортэу «Зихия» зыфиIорэ проектым къыдыхэлъытагъэу джыдэдэм Гъозэрыплъэрэ Лэгъо-Накъэрэ зэзыпхыщтхэ автомобиль гъогукIэр агъэпсы. 2018-рэ илъэсым ащ ишIын рагъэжьагъ, гъэрекIуи ар лъагъэкIотагъ. Гъогум ишIын федеральнэ бюджетымрэ Адыгеим иреспубликэ бюджетрэ ямылъкоу сомэ миллион 555,56-рэ пэIуагъэхьагъ.\nАщ нэмыкIэу гъэрекIо Урысые Федерацием ипрограммэ гуадзэу «Туризм» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу 2020 — 2024-рэ илъэсхэм инфраструктурэм игъэпсын ыкIи Адыгэ Республикэм социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ зэришIыщт унэе предложениехэмрэ программэмрэ федеральнэ гупчэм IэкIэдгъэхьагъэх. Мы программэхэм къадыхэлъытагъэу республикэм итранспорт инфраструктурэ тапэкIэ зырагъэушъомбгъущт, къушъхьэлъэ чIыпIэхэм газрыкIуапIэхэр ащашIыщтых.\n— Гъогу псэолъэшIыным епхыгъэ проектхэр Адыгеим щагъэцакIэх. Ащ хэхьэх федеральнэ мэхьанэ зиIэхэ автомобиль гъогухэу хы ШIуцIэ Iушъом екIуалIэхэрэ «Дон», «Кавказ» зыфиIохэрэр, Мыекъуапэ къэзыухьэрэр. Непэрэ мафэм ехъулIэу мыхэм ягъэпсынкIэ Iофхэм язытет сыд фэда?\n— Шъолъырым иэкономикэ ыкIи иинфраструктурэ хэхъоныгъэ ашIынымкIэ, цIыфхэм ящыIакIэ нахьышIу шIыгъэнымкIэ мэхьанэшхо зиIэ гъогу псэолъэшIыным анахьэу тынаIэ тет. Сыда пIомэ, федеральнэ мэхьанэ зиIэ гъогухэр республикэм пхырэкIых. Мыхэм арыкIохэрэм япчъагъэ илъэс къэс хэхъо. Арышъ, транспорт системэм хэхъоныгъэ ышIыным тэркIэ мэхьанэшхо иI. Пшъэрылъхэу къэуцухэрэр зэшIохыгъэнхэмкIэ федеральнэ гупчэм зэпхыныгъэ дытиI, ащ фэдэ IофшIэным шIогъэшхо къеты.\nБлэкIыгъэ илъэсым ыкIэм Мыекъопэ районым пхырыкIырэ псыхъоу Шъхьэгуащэ телъ лъэмыджыр дгъэкIэжьыгъэ. Гъогу псэолъэ инитIу тшIыгъэ — Ермэлхьаблэ къикIэу Мыекъуапэ къекIолIэрэ автомобиль гъогум иапэрэ комплекс ыкIи Краснодар ылъэныкъокIэ республикэм икъэлэ шъхьаIэ къеолIэрэ транспорт зэхэкIыпIэр. ТапэкIэ мы объектитIур зэтпхын ыкIи Мыекъуапэ къэзыухьащт инфраструктурнэ псэолъэ ин дгъэпсын гухэлъ тиI. Джащ фэдэу къуаджэхэу Тыгъургъойрэ Лъэустэнхьаблэрэ адэжь ащыдгъэпсыхэрэ гъогу псэуалъэхэр гъэмафэм ехъулIэу ттынхэу тэгъэнафэ.\nЛъэпкъ проектэу «Щынэгъончъэ ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэрэ автомобиль гъогухэр» зыфиIорэм 2024-рэ илъэсым нэс сомэ миллиарди 3,3-м ехъу пэIудгъэхьащт, блэкIыгъэ илъэсым сомэ миллион 463,4-рэ дгъэфедагъэ. 2019-рэ илъэсым АР-м игъогу фонд сомэ миллиардиплIым кIэхьагъ. Мыекъуапэ, поселкэу Яблоновскэм ягъогухэм, республикэ ыкIи чIыпIэ мэхьанэ зиIэхэ мыхэм афэдэ псэуалъэхэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр ятэшIылIэх. 2024-рэ илъэсым нэс гъогухэм язытет нахьышIу тшIыныр, ахэм къатехъухьэрэ хъугъэ-шIагъэхэм япчъагъэ нахь макIэ хъуным тыкъыфэкIоныр пшъэрылъ шъхьаIэх.\n— Краснодар краим транспортымкIэ ыкIи гъогу хъызмэтымкIэ и Министерствэ къызэритырэмкIэ, 2020-рэ илъэсым анахьэу анаIэ зытырагъэтыщтхэм ащыщ Яблоновскэ лъэмыджыкIэр шIыгъэныр. Пшызэ щыпсэухэрэм ямызакъоу, АдыгеимкIи, анахьэу Тэхъутэмыкъое районымкIэ, мы псэуалъэм мэхьанэшхо зэриIэм щэч хэлъэп. ЛъэмыджыкIэм игъэпсын республикэр хэлэжьэщта?\n— Яблоновскэ лъэмыджым иIыгъын фэгъэзагъэр Краснодар ары, ау ар гъэфедагъэ зэрэхъурэм тэри тегъэгумэкIы. Мафэ къэс лъэмыджым дэжь автомобильнэ «пробкэхэр» щытэлъэгъух. Арышъ, псэолъакIэм ишIын шъолъыритIумкIи мэхьанэшхо иI. Проектыр гъэцэкIэгъэн зэрэфаем сыдигъуи дедгъэштагъ, ащ епхыгъэу Краснодар краим ипащэхэм заIудгъэкIагъ, гухэлъэу щыIэхэм татегущыIагъ.\nМыщ фэдэ екIолIакIэм шIогъэшхо къытыгъ, непэрэ мафэм ехъулIэу лъэмыджым ишIын рагъэжьагъ. ПроектымкIэ пшъэдэкIыжь зыхьыщтыр краир ары, ау IофшIэнхэм язы Iахь республикэм щыкIощт.\n— 2020-рэ илъэсым щылэ мазэм щыублагъэу коммунальнэ пыдзэфэ пытэхэм ягъэзекIонкIэ шъолъырхэр шэпхъакIэхэм атехьагъэх. Адыгеим щагъэнэфэгъэ операторым ипшъэрылъхэр егъэцакIэха, тарифхэм къахэхъуагъа?\n— Мы лъэныкъомкIэ IофшIэныр анахь дэгъоу ыкIи шIуагъэ къытэу зэхэзыщэгъэ шъолъырхэм республикэр ащыщ хъугъэ. Мы зэхъокIыныгъэхэм такъыфэкIоным фэшI пэшIорыгъэшъ IофшIэнышхо дгъэцэкIагъэ, шъолъыр операторым икъыхэхынкIэ зэнэкъокъу зэхэтщагъ, гъогу картэ зэхэдгъэуцуагъ ыкIи ащ къыдыхэлъытэгъэ пстэури зэрифэшъуашэу зэшIотхыгъэ.\nГухэлъхэу тиIэхэм адиштэу пшъэрылъхэр тэгъэцакIэх, Iофыгъоу къэуцухэрэр псынкIэу дэтэгъэзыжьых. Мы фэIо-фашIэм итариф зэрэзэхэтым икIэрыкIэу тыхэплъэжьыгъ, зэфэхьысыжьхэм адиштэу унашъо тшIыгъэ ащ ыпкIэ зэхъокIыныгъэхэр фэшIыгъэнхэу. Къоджэ псэупIэхэм адэсхэм хэкIым идэщын лъатыщтыр (зы нэбгырэм телъытагъэу) сомэ 30 фэдизкIэ нахь макIэ тшIыгъэ ыкIи ар сомэ 70-м кIэхьагъ. 2020-рэ илъэсым къыкIоцI мы тарифыр зэблэхъугъэ хъущтэп.\nИнвестици��ннэ проектым игъэцэкIэн къыдыхэлъытагъэу шъолъыр операторым станицэу Кужорскэм экотехнопарк щишIынэу егъэнафэ. Ащ сомэ миллион 750-рэ тефэщт. Мыщ епхыгъэ проектнэ документацием къэралыгъо экспертизэр екIу.\n— Партиеу «Единэ Россием» ишъолъыр къутамэ и Секретарэу шэкIогъум ухадзыгъ. Мы IэнатIэм узэрэIухьагъэм сыдэущтэу уеплъыгъа? Республикэм ыпашъхьэ пшъэрылъхэу итхэр гъэцэкIэгъэнхэмкIэ партием ипащэхэр IэпыIэгъу къыпфэхъуха, хьауми оркIэ мыр «имиджевэ» IэнатIэу щыта?\n— Партием ишъолъыр къутамэ пэщэныгъэ дызесхьаныр сигуап. Пшъэрылъхэр зызэрэфэдгъэуцужьыхэрэм дакIоу шъолъыр ыкIи федеральнэ унашъохэр гъэцэкIагъэхэ зэрэхъурэм сылъыплъэн амал мыщ къысеты. Ахэм язэшIохын гъэцэкIэкIо ыкIи хэбзэгъэуцу къулыкъухэм акIуачIэ рахьылIэн фае. Мыщ дэжьым мэхьанэшхо зиIэр парламентым щыIэ фракцие анахь инэу «Единэ Россием» иIофшIэн зэригъэпсырэр ары. Единороссхэм IофшIэныр чанэу зэхащэнэу, унэшъо тэрэзхэр ашIынхэу цIыфхэр къяжэх, къащэгугъых.\n— Мыекъуапэ икъыблэ-къокIыпIэ чIыпIэ паркэу «Патриот» зыфиIорэр щашIын гухэлъ щыIагъ. Сыдигъо ар рагъэжьэщта, сыд фэдиз мылъкуа пэIуагъэхьащтыр?\n— ТекIоныгъэм ия 75-рэ илъэс ихэгъэунэфыкIын къыдыхэлъытагъэхэ Iофтхьабзэхэр республикэм щызэхэтэщэх. Мэхьанэшхо зэттыхэрэ лъэныкъохэм ащыщ дзэ-патриотическэ паркэу «Патриотым» игъэпсын.\nПсэуалъэр зыщашIыщтыр дгъэнэфагъэ, чIыгу гектари 10-м ар тырашIыхьащт. НыбжьыкIэхэр зыщызэрэугъоинхэ, шIуагъэ къытэу яуахътэ зыщагъэкIон алъэкIыщт чIыпIэу паркыр щытыщт. Ащ псэолъэ зэфэшъхьафхэр къыдыхэлъытэгъэщтых: планетариер, шхапIэр, лъэныкъуабэ къызэлъызыубытырэ къэгъэлъэгъопIэ комплексыр, зызщыбгъэпсэфын плъэкIыщт чIыпIэхэр, нэмыкIхэри.\n— Адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ ипэгъокIэу зы сыкъыкIэупчIэмэ сшIоигъу, о уигукъэкIыкIэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым щызэхащэгъэ ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэн ыкIи икъэухъумэн фэгъэзэгъэ Проектнэ офисым иIофшIэн сыд фэдэ уаса фэпшIын плъэкIыщтыр?\n— Проектнэ офисыр 2018-рэ илъэсым дгъэпсыгъэ. Ащ хэхьагъэх шIэныгъэлэжьхэр, этнографхэр, бзэм изэгъэшIэн фэгъэзагъэхэр, общественнэ IофышIэшхохэр. Программэ зэхагъэуцуагъ, ащ епхыгъэу гъогу картэ аштагъ. МыекъуапэкIэ адыгабзэм купи 5, Тэхъутэмыкъое районымкIэ – купитIу фырагъэджагъэх. А IофшIэныр мы илъэсми лъагъэкIотэщт.\nЛъэпкъ библиотекэм къыщызэIуахыгъ ыкIи шIуагъэ къытэу Iоф ешIэ ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэн фэгъэзэгъэ Клубэу «Адыгабзэ зэзыгъашIэмэ зышIоигъо куп» зыфиIорэм. Ащ пшъэрылъ шъхьаIэу иIэр ныдэлъфыбзэм имэхьанэ зыкъегъэIэтыгъэныр, адыгэ лъэпкъым икультурэ ыкIи итарихъ ашIэныр ары. Егъэджэнхэр ыпкIэ хэмылъэу специалистхэм зэхащэх. Мультфильмэу «Фиксики» зыфиIорэм исериитф адыгабзэкIэ зэрадзэкIыгъ. «Колыбельные песни для самых маленьких мальчиков и девочек» зыцIэ проектым игъэхьазырыни ыкIэм фэкIуагъ. Этнолагерэу «АДЫГЛЕНД» зыфиIорэр апэрэу республикэм щыкIуагъ.\nПроектнэ офисым иIофшIэн нэмыкI лъэныкъуабэми ателъытагъ. Джащ фэдэу федеральнэ реестрэм хэбгъэхьан плъэкIыщт гъэсэныгъэм ипрограммэ 11 агъэхьазырыгъ, ахэр зэкIэ ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэн епхыгъэх. Программэхэр зэкIэ Москва агъэхьыгъэх.","id":"<urn:uuid:7a441699-4921-4332-aa37-e78153d26e16>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"http:\/\/www.adygheya.ru\/ady\/press-room\/news\/glava-adygei-otvetil-na-voprosy-zhurnalistov-o-rezultatakh-i-perspektivakh-razvitiya-regiona\/","date":"2020-05-30T20:49:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590347410352.47\/warc\/CC-MAIN-20200530200643-20200530230643-00184.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7314574718,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7314574718475342, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2672470211982727}","num_words":4898,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.005,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.728,"perplexity_score":3544.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Karakter boyutu :\nMoskovalı Çerkesler ya da İsrailli Çerkesler\n24 Mart 2020 Salı Saat 12:08\nİsrail Çerkeslerinin geçmişini anlatan bir kitap henüz yazılmış değil, ancak toplanmış belge sayısı çok. İsrail'deki Adıge köyü Reyhaniye'de yaşayan Ğış Riad'ın dediğine göre, yüz elli yıl öncesine gidildiğinde, bu Çerkeslerin bir dış bir ülkeye göç edişi olayına ilişkin bir kitap yazılması gerekiyor.\nĞış Riad\n\"Çerkes\" denildiğinde, Rus toplumunun gözünde, görünüş ve davranışıyla farklı bir insan tipi beliriyor. Bu görüntü Kafkas Savaşı döneminden bu yana sürüyor. Ünlü şairler Puşkin, Lermontov ve diğerleri Çerkesleri yiğit, yurtlarını savunan ve güzel görünümlü insanlar olarak tanıtmışlardır; ancak, genelde Çerkes denildiğinde kan dökücü, katil, cani insanlar akla geliyordu. Sovyet döneminde yazılmış tarih kitaplarında Çerkesler için hırsız, tembel ve düzenbaz sözcükleri kullanılıyordu. Bugün de öylesine nitelendirmeler yapılabiliyor. Bir süre önce Kubanlı tarihçiler ve Kuban'da [Kransodar Kray] yazılmış kitaplarda Çerkesler için hırsız, insan öldüren, cani, savaşçı, kavgacı ve güvenilmez insanlar deniliyordu. Şimdilerde de benzeri görüşler öne sürülebiliyor, söz gelişi Rusya'nın Türkiye Büyükelçisi Aleksey Yerhov bu gibi dezenformasyonları (yalan ve kasıtlı haberleri) \"yineledi\", Kafkas Savaşı sonrasında Çerkeslerin kendi istekleriyle Türkiye'ye göç ettiklerini iddia etti. Yeryüzündeki tüm Adıgelerin tepkisini çekti.\n- Çerkeslere her yerde dostça karşılanmıyordu, - diye konuşmaya başlıyor Riad. – Yurdundan kovulup canını kurtarmaya çalışan insanlara kim hoş geldin der ki? Çerkesler Türkiye, Balkanlar, Avrupa ve Amerika'da yaşamak zorunda kaldılar. Bazıları silahları, güçleri, bazıları da sanat, akıl ve çalışmaları sayesinde ayakta kaldılar.\nOrta Doğuya yerleşenler çok sıkıntı çektiler. Bedevi ve Dürzilerle sürekli mücadele etmek zorunda kaldılar, kendilerini kendi yöntemleriyle korumaya çalıştılar. O dönemleri anlatan bir film, ünlü rejisör, film yapımcısı Kandur Muhadin tarafından \"Çerkes\" adıyla Ürdün'de beyaz perdeye aktarıldı.\n- Reyhaniye'nin kurulduğu yer Çerkeslerin kendileri tarafından seçilmiş bir yer değildi, - diye anlatıyor Riad. – Türk yetkililer büyük Dağlı gruplarının yerleştirilecekleri yerleri öncesinden belirlemişlerdi. Ancak oralarda yaşamak zordu, toprak verimsizdi. Göçmenler yerden çıkan büyük bir su kuyusunun, pınarın etrafında toplandılar.\nÇok geçmeden Kafkaslı ailelerin arasına Türk ve Arap aileler de katılmaya başladı. Riad'la kardeşi Memduh (ki bu kişi birkaç yıl Reyhaniye Adıge Khase başkanlığı yapmış biri) köyün etnik bileşimini belirterek nüfusunu kayda almışlar.\n- Reyhaniye'nin kuruluş tarihini tam olarak bilen yok, - diyor Riad. – Yaşlıların söylediklerine göre köyümüz Kfar-Kama köyünün kuruluşundan bir yıl sonra kuruldu, köyün kuruluş tarihi 1878 yılına dayanıyor olmalı.\nReyhaniye adı 1882 yılında belgelerde yer alıyor, o tarihte köyün kuruluşunun tamamlandığı köylülerimiz tarafından kabul ediliyor.\nKöye ilkin Şaguc ve Łışe aileleri yerleştiler. Ardından Ğışlar, Tatarlar, Türkler, Guţeler, Şhagumeler, Şevcenler, Pşıpıylar, Ĥuneler ve daha başkaları geldiler.\nKardeşlerin tuttuğu istatiski verilere göre, 1882 yılında Reyhaniye'de 66 aile (128 kişi) vardı, 10 yıl sonra sayı 211'e çıktı, 1987'de 621, 1992'de 813, 1993'te 847'e çıktı. 2010 yılında sayı 1240'a ulaştı, ancak bunun 265'i Arap asıllı. 1948'de İsrail kurulduğunda 18 aile Reyhaniye'yi terk edip Suriye'ye göç etti, aradan beş yıl geçtikten sonra beş aile daha Suriye'ye gitti. Çoğunluk kararsızdı, yer ilkin Türklerindi, sonra İngiliz yönetimi geldi. Suriye ve Lübnan'a çok kişi göç etti. Bunun üzerine Reyhaniye yaşlıları gidenlerin geri dönmelerine izin verilmesini İsrail makamlarından talep ettiler ama kabul görmedi.\nDeğişen bir şey olmadı\nRiad İsrail'deki Ramat Gan Üniversitesi mezunu. Reyhaniye köy okulunda tarih ve Adıgece dersleri öğretmenliği yaptı. Köylüleri, kendisine verdikleri değeri belirtmek için ona \"profesör\" (öğretmen) diyorlar.\n- Çocukluğumdan beri durmadan kitap okurum, - diye anlatıyor Riad. – ilginç konuları tartışmayı seviyorum, en çok da tarih ve Adıgelerin geçmişine ilişkin anlatılara ilgi duyuyorum, ama yazı yazma konusunda becerikli olduğumu söyleyemem. Birçok kişi anılarımı yazmamı söylüyor, ama ben düşüncelerimi başkalarıyla paylaşmayı daha seviyorum. Gençler ulusal tarihimizi ilginç buluyorlar, ulusumuzun başına gelenleri öğrenmek istiyorlar, buna seviniyorum. Gençlerle ilgileniyorum.\nAdıge tarihini derinlemesine öğrenmeye başlamam köy okulunda öğretmenlik yaptığım sıralara dayanıyor. O sıralar Amerikalı bir profesör Reyhaniye'ye gelmişti, Adıgece öğrenmek istiyordu. On sözcükten fazla Adıgece bilmiyordu, ancak birkaç ay köyde kalınca Adıgece konuşmaya başladı.\n- Bu Amerikalı Kafkas filolojisi alanında bazı araştırmalar yapıyordu, - diyerek geçmişi anımsadı Riad. – Adıgecenin en eski yeryüzü dillerinden biri olduğunu, Sumer dilinden daha genç bir dil olmadığını içtenlikle söylüyordu. Profesöre yardımcı olmak için Adıgelere ilişkin kitapları aramaya başladım. Böylece Adıgeceyi ve Adıge edebiyatını daha derinlemesine öğrenmiş oldum.\nYeni bilimsel arayışları Riad'ın ufkunu açıyor ve yeniden dünyaya gelmiş biri gibi oluyor. Bilinçlenmesi Reyhaniye köylülerinin kimliklerinin değiştirilmeleri dönemine rastlıyor. İsrailli Adıgelerin nüfus cüzdanlarında ad ve soyadı olarak kendi gerçek ad ve soyadları değil, Türkiye'ye geldiklerinde kendilerine verilmiş olan ad ve soyadlar yazılıydı. Söz gelişi Riad'ın kardeşleri Memduh ile Samir'in soyadları Harun diye yazılmıştı. Oysa Harun büyük babalarının adıydı. Ben Ğış soyadını yazdırmak için direttim ve yazdırdım. Ardından diğerleri de kendi gerçek soyadlarını yazdırmaya başladılar.\n\"Çerkesçe konuşun!\"\nReyhaniye'yi dolaşırken bir avluda asılı bir levha gördüm, \"Çerkesçe Konuşun\" diye yazılıydı. İlkin şaşırdım, sonra düşündüm. Türkiye'de iken Düzceli Neğuç Hikmet'in anlattığı bir olayı yeniden anımsadım. Çektikleri çileleri anlatırken Hikmet ayağa kalktı, kare biçiminde kırmızı bir saç levhayı bana gösterdi. Üzerinde \"Türkçeden başka dilde konuşmak yasaktır!\" yazılıydı. Buna benzer levhalar Adıge köylerine ve ortak alanlara da asılmıştı. Bunlar özgür olmamanın işaretleri idiler.\n- Bir ulus olarak bizi ayakta tutacak olan tek şey, kökenimizi derinlemesine ve iyi öğrenmek, dilimizi ve hiçbir ulusun kültürüne benzemeyen ulusal kültürümüzü ayakta tutmaktır, - dedi Riad. – Yüz elli yıldır Adıgeler olarak İsrail topraklarında yaşıyoruz, ama Yahudi ya da Arap olmadık. Türkiye, Suriye, Almanya, Fransa ve ABD'de yaşayan Adıgeler de öyleler. Ne olursa olsun kendi özelliklerimizi korumamız ve Adıgece konuşmayı sürdürmemiz gerekiyor. İsrail'de yaşayan Adıgeler eski anayurtlarını seviyorlar, kalpleri anayurda dönük. Geçmiş dönemlerde çektikleri acıları unutmuyorlar, Kafkas Savaşı sonucu ulusun darmadağın edilmiş olduğunu da biliyorlar.\n- Başımıza gelmiş olan onca yıkımı unutmadan ileriye yönelik adımlar atmak zorundayız, - diyor Riad. – Bizim açımızdan Kafkasya ve Rusya bir, ayırım yapmıyoruz. Ayrı düşmüş olsak da acımız ve sevincimiz ortak.\n19. yüzyılda Ortadoğuya yerleşen Çerkeslere Araplar \"Moskova'dan gelen insanlar\" (Москобым ицIыфхэр) diyorlardı. Uzun yıllar geçtikten sonra Adıgelere saygı duymaya ve \"Çerkes\" demeye başladılar. Bunun da düşündürücü yanları olmalı…\nNıbe Anzor, Adıge mak, 19 Mart 2020\nKaynak: https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/03\/19\/%d0%bc%d0%be%d1%81%d0%ba%d0%be%d0%b1%d1%8b-%d1%89%d1%8b%d1%89-%d1%87%d0%b5%d1%80%d0%ba%d0%b5%d1%81%d1%85%d1%8d%d1%80\/?fbclid=IwAR3CAHOxouKqqZbgSN2Kc5HE9A5nmumrGxqPvONgOMrtY2o-XvGDzjmya5A\nÇeviri: Hapi Cevdet Yıldız\nCherkessia.net, 24 Mart 2020\n***\n«Москобы щыщ черкесхэр»\nИзраиль щыпсэухэрэ адыгэ хэхэсхэм къарыкIуагъэр тхыгъэу зыдэт тхылъ джыри яIэп, ау къаугъоигъахэу щыIэ къэбархэр бэ мэхъух. Адыгэ къуаджэу Рихьание щыпсэурэ Гъыщ Риад къызэриIорэмкIэ, лIэшIэгъурэ ныкъорэкIэ узэкIэIэбэжьмэ ахэр IэкIыб хэгъэгум кощыжьынхэу зэрэхъугъэм тх��лъыр фэгъэхьыгъэщт.\n«Черкес» зыпIокIэ зиобраз урысые обществэм ынэгу къыкIэуцорэ цIыфым итеплъи, ипсэукIи, изекIуакIи зэрэщыт шъыпкъэм текIых. Ащ фэдэ еплъыкIэр Кавказ заом илъэхъан къыщежьагъэу ары зэралъытэрэр. УсэкIо цIэрыIохэу Пушкиным, Лермонтовым, нэмыкIхэми черкесхэр лIыбланэхэу, ячIыгу иухъумакIохэу, ятеплъэ дахэу зэрэщытыгъэхэр ятхыгъэхэм бэрэ къахэфэхэми, черкесыр къызэрашIошIыщтыгъэр укIакIоу ары. Советскэ лъэхъаными тарихъыр зэрэзэрагъэшIэрэ тхылъхэм черкесхэр тыгъуакIохэу, фэмыфхэу, бзэджашIэу къыхагъэщыщтыгъ. БэшIагъэп джыри Кубановедением ыкIи Кубань щатхыгъэ тхылъхэм черкесыр тыгъокIоукIакIоу, зэуакIоу, цыхьэ фэпшIынэу щымытэу къызаIуатэщтыгъэр. Непэрэ мафэми ащ фэдэ образэу черкесхэм афызэхалъхьагъэр бэмышIэу Урысыем ипосолэу Тыркуем щыIэ Алексей Ерховым «къыгъэшъыпкъэжьыгъ», Кавказ заом ыуж черкесхэм ежь яшIоигъоныгъэкIэ заIэти, Тыркуем кIожьыгъагъэхэу къыIуагъ. Адыгэу дунаим тетыр зэкIэ ащ ыушъхьакIугъ.\n— ТыдэкIи черкесхэм IаплIыкIэ къащыпэгъокIыщтыгъэхэп, — къырещажьэ ипсалъэ Риад. — Хэта зищыкIэгъагъэр егъэзыгъэкIэ зышъхьэ къезыхьыжьэжьыгъэ лъэпкъэу зыщыпсэущтыгъэ чIыгур зимыIэжьыр? Тыркуеми, Балканхэми, Европэми, Америкэми ахэр зэращыпсэущтхэм фэбэнэнхэ фаеу чIыпIэ иуцогъагъэх. Ащ пае зыхэм Iашэр агъэфедэщтыгъ, нэмыкIхэр ясэнаущыгъэ, яакъыл, Iофыр шIу зэралъэгъурэм хищыжьыщтыгъэх.\nКъокIыпIэ Благъэм кIуагъэхэми къиныбэ зэпачыгъ. Бедуинхэмрэ друзхэмрэ ренэу къапэуцужьыщтыгъэх, ежьхэм, зэресагъэхэу, зыкъагъэгъунэжьыщтыгъ. А лъэхъаным фэгъэхьыгъэу «Черкес» зыфиIорэ фильмэр режиссер цIэрыIоу Къандур Мухьадин Иорданием щигъэуцугъ.\n— Рихьание зыдэщыс чIыпIэр черкесхэм ежь-ежьырэу къыхахыгъагъэп, — къеIуатэ Риад. — Тыркуем ипащэхэм къушъхьэчIэс купышхохэр щы-\nпсэунхэу ар къафагъэнэфэгъагъ. Ау ущыпсэуныр къиныгъ, чIыгум удэлэжьагъэми къыуитын щыIагъэп. Ау мухьаджырхэм псынэкIэчъышхоу чIыгум къычIиутырэм анаIэ тырадзэгъагъ, ягъашIи рапхыгъагъ.\nОхътабэ темыкIыгъэу Кавказым къикIыгъэхэ унагъохэм тыркухэр ыкIи арабхэр къахагъэтIысхьэхэу рагъэжьэгъагъ. Ежь Риадрэ ышэу Мамдыхъурэ (ар Рихьание и Адыгэ Хасэ илъэс заулэрэ ипэщагъ) къуаджэм щыпсэурэ цIыф пчъагъэр зыфэдизыр атхы, лъэпкъ зэфэшъхьафхэм къахэкIыгъэхэри ахэм ахэт.\n— Рихьание зыдэщыс чIыпIэм къызытIысыгъэ илъэсыр шъыпкъагъэ хэлъэу къыIонэу зыми ышIэрэп, — еIо Риад. — ЛIыжъхэм агу къызэрэкIыжьырэмкIэ, ар къуаджэу Кфар-Камэ къызэтIысым зы илъэскIэ ыуж къинэгъагъ, къуаджэм итарихъ затхырэр 1878-рэ илъэсым къыщегъэжьагъ. Рихьание ыцIэ тхыгъэхэм апэрэу къазыхэфагъэр 1882-рэ илъэсыр ары, джащыгъум чылэр къэтIысыгъагъэу, къуаджэр щыIэ хъугъэу ащ дэсхэми алъытэ.\nАпэу къуаджэм къыдэтIысхьэгъагъэхэр Шагудж ыкIи ЛIышэ лIакъохэр арых. Ахэм къакIэлъыкIуагъэх Гъыщхэр, Тэтэрхэр, Тыркухэр, ГутIэхэр, Шъхьагумэхэр, Шэуджэнхэр, Пщыпыйхэр, Хъунэхэр, нэмыкIхэри.\nЗэшхэм ястатистикэ къызэриIорэмкIэ, 1882-��э илъэсым Рихьание унэгъо 66-рэ (нэбгыри 128-рэ) щыпсэущтыгъэ, илъэси 10 зытешIэм нэбгырэ 211-рэ, 1987-рэм — 621-рэ, 1992-м — 813-рэ, 1993-м — 847-м нэсыгъагъэх. 2010-рэ илъэсым зэкIэмкIи зэрэхъущтыгъэхэр нэбгырэ 1240-рэ, а пчъагъэм щыщэу 265-р арабыгъэх. 1948-рэ илъэсым, Израиль къэралыгъо шъхьаф зэхъум, унэгъо 18 Рихьание дэкIыжьи Сирием кIожьыгъагъэ, илъэситф тешIагъэу унэгъуитф етIани кощыжьыгъагъэ. Нахьыбэмэ ашIэщтыр ашIэщтыгъэп, зытесыгъэхэ чIыпIэр апэ Тыркуем, нэужым Англием яягъ. Сириемрэ Ливанрэ ащыпсэунхэу бэ кIожьыгъагъэр. Джащыгъум Рихьание инахьыжъхэр пащэхэм ялъэIугъагъэх ячIыгужъ къэкIожьынхэу Iизын къаратынэу, ау къафадэгъагъэп.\nАу сыдми хъурэ щыIэп\nРиад иныбжьыкIэгъум Рамат-Гане дэт университетыр къыухыгъ. Тарихъымрэ адыгабзэмрэ къоджэ еджапIэм щаригъэхьыгъ. Икъоджэгъухэр, шъхьэкIафэ къыфашIызэ, «профессоркIэ» къеджэх.\n— СицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу тхылъыбэмэ сяджэ, — къыIуагъ Риад. — Iофыгъо гъэшIэгъонхэм сатегущыIэныр сикIас, анахьэу тарихъым ыкIи адыгэхэм къарыкIуагъэм фэгъэхьыгъэ къэбархэм салъэхъу, ау тхэным сытегъэпсыхьагъэп. Бэмэ къысаIо мемуархэр стхынхэу, ащ ыпэу сигупшысэхэмкIэ цIыфхэм садэгощэныр сэ къыхэсэхы. НыбжьыкIэхэм лъэпкъ тарихъыр ашIогъэшIэгъон, тилъэпкъ къыкIугъэ гъогур зэрагъашIэ зэрашIоигъом сегъэгушхо. Бэрэ ахэм саIокIэ.\nЕжьыри ышъхьэкIэ илъэпкъ тарихъ игъэкIотыгъэу зэригъэшIэнэу зыригъэжьэгъагъэр еджапIэм Iоф щишIэ зэхъур ары. Ащыгъум Америкэм профессор горэ къикIи Рихьание къэкIогъагъ, адыгабзэм изэгъэшIэн пылъыгъ. ГущыIипшI нахьыбэ адыгабзэкIэ ышIэщтыгъэп, ау мэзэ заулэрэ къуаджэм зыдэсым рыгущыIэу ригъэжьэгъагъ.\n— Американцэм кавказ филологиемкIэ ушэтын горэхэр ышIыщтыгъэх, — ыгу къэкIыжьы Риад. — Адыгабзэр зэрэдунаеу анахь бзэжъэу тетыжьхэм зэращыщыр, шумерхэм абзэ къызэрэщимыгъакIэрэр ицыхьэ телъэу къыIощтыгъ. Профессорым IэпыIэгъу сыфэхъоу сIозэ, адыгэхэм афэгъэхьыгъэ тхылъхэм салъыхъоу езгъэжьэгъагъ. Адыгабзэри, адыгэ литературэри нахь дэгъоу зэзгъэшIагъэх.\nШIэныгъакIэу зэригъэгъотыгъэхэм Риад игупшысакIи зэблахъугъ, икIэрыкIэу дунаим къытехъуагъэу зилъытэжьыгъ. Идунэе зэхашIэ зыщыригъэжьагъэр адыгэхэу Рихьание дэсхэм япаспортхэм язэблэхъун зыфежьэр ары. Израиль щыпсэухэрэ адыгэхэм япаспортхэм ежь алъэкъоцIэ шъыпкъэхэр арэп адэтхагъэхэр — Тыркуем къызэсыхэм къафашIыгъэ цIэхэмрэ лъэкъуацIэхэмрэ. ГущыIэм пае, Риад ышыхэу Мамдыхъурэ Самиррэ япаспортхэм зэрадэтхэгъэхэ лъэкъуацIэр Хьарун. Ятэжъ джары ыцIагъэр. Ежьым ипаспорт ылъэкъоцIэ шъыпкъэу Гъыщыр къыдаримыгъатхэу ашIокIыгъагъэп. Аужырэ лъэхъаным Риад зэрэзекIуагъэм фэдэу адыгэ лъэкъуацIэхэу яIагъэхэмкIэ зязыгъэтхыжьыхэрэр нахьыбэ мэхъух.\n«АдыгабзэкIэ шъугущыI»\nРихьание къыщыскIухьэзэ чэу горэм табличкэ пылъагъэу слъэгъугъэ, «УзэрэгущыIэщтыр адыгабзэ» ыIоу ащ тетхэгъагъ. Ар згъэшIэгъуагъэ, нэужым тхыгъэм сигъэгушIуагъ. Тыркуем сыкIуагъэу Нэгъуцу Хикмет къысфиIотэгъэгъэ къэбарыр сыгу къэкIыжьыгъ. Къинэу апэкIэкIыгъэр къыIуатэзэ, къэтэджи итеплъэкIэ плIэмыеу, ышъокIэ плъыжьэу къэнджалым хэшIыкIыгъэ табличкэр къысигъэлъэгъугъагъ. Ащ тетхэгъагъ: «УзэрэгущыIэщтыр тыркубзэ закъор ары!». Джащ фэдэ табличкэхэр адыгэхэм ячэухэми атеIулIэгъагъэх, цIыф зэIукIапIэхэми ащыпылъэгъагъэх. Ахэр ашъхьэ зэрэфимытыгъэхэр къэзыгъэлъэгъорэ тамыгъэу ар щытыгъ.\n— Тэ лъэпкъэу тыкъызэтезыгъэнэн зылъэкIыщт закъор лъапсэу тыкъызытекIыгъэр куоу зэдгъашIэмэ, тыбзэрэ зыми фэмыдэ тилъэпкъ культурэрэ тымыгъэкIодхэу къызэтедгъанэхэмэ ары, — къытиIуагъ Риад. — Адыгэхэр Израиль зыщыпсэухэрэр лIэшIэгъурэ ныкъорэ хъугъэ, ау ащ пае джурти, араби тыхъугъэп. Джащ фэдэх Тыркуем, Сирием, Германием, Францием ыкIи США-м ащыпсэухэрэ адыгэхэри. Сыд хъугъэми, тэ тызыфэдэм тытетэу тыкъэнэн, тызэрэадыгэм тырыгушхоу тыщыIэн фае. Израиль щыпсэурэ хэхэс адыгэхэм ячIыгужъ шIу алъэгъу, агухэр къытфызэIухыгъэх. БлэкIыгъэ зэманхэм къинэу алъэгъугъэр ащыгъупшэрэп, Кавказ заом лъэпкъыр зэрэзэхигъэтэкъуагъэри янэрылъэгъу.\n— ТхьамыкIагъоу къытэхъулIагъэр зыщытымыгъэгъупшэу тапэкIэ тызэрэлъыкIотэщтым тызэрэпылъыщтыр къыдгурэIо, — еIо Риад. — ТэркIэ Кавказыри Урысыери зэфэдэх. ТызэкIэрычыгъэми тигушIуагъуи тигумэкIи зы.\nЯ 19-рэ лIэшIэгъум КъокIыпIэ Благъэм икIыжьыгъэгъэ адыгэхэм арабхэр къызэряджэщтыгъэхэр «Москобы къикIыгъэ цIыфхэр» (Люди из Москвы), къырагъэкIыщтыгъэр «Москобым» ицIыфхэр. Илъэсыбэ зытешIэ ужыр ары ахэм адыгэхэм шъхьэкIэфагъэ къафашIэу «черкескIэ» къяджэхэ зыхъугъагъэр. Ащи узэгупшысэн хэлъ…\nНыбэ Анзор.\nШъачэ — Рихьание — Назарет — Шъачэ.\nBu haber toplam 3154 defa okundu.\nYıldız Anıçok Kaynak\nİtalya'da var Adığeler VERONAVA ŞEHRİNDE ve bütün alışveriş merkezlerinde ADIĞE GİRİŞ KAPISİNDA yazılı.02 Mayıs 2020 Cumartesi Saat 18:39\nMeral Kazan\nPolonya da bile göç eden Çerkesler var01 Nisan 2020 Çarşamba Saat 16:02","id":"<urn:uuid:f8edbf14-ce7d-46a2-945d-dae7b9e73003>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"http:\/\/cherkessia.net\/makale_detay.php?id=3914","date":"2020-05-31T09:41:56Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590347413097.49\/warc\/CC-MAIN-20200531085047-20200531115047-00040.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7063211799,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7063211798667908, \"gag_Latn_score\": 0.19948193430900574, \"xmf_Geor_score\": 0.03354208916425705, \"wsg_Telu_score\": 0.013681061565876007}","num_words":5264,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.007,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.726,"perplexity_score":9585.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат чIыопс къэкIуапIэхэр зэрагъэфедэрэм гъунэ лъызыфырэ Федеральнэ къулыкъум ипащэ игуадзэу Марианна Климовам республикэм и Правительствэ зычIэт унэм зэIукIэгъу щыдыриIагъ.\nIофтхьабзэм хэлэжьагъэх Росприроднадзорым Краснодар краимкIэ ыкIи Адыгэ РеспубликэмкIэ ирегион гъэIорышIапIэ ипащэу Роман Молдовановыр, Адыгэ Республикэм и Премьер-министрэу Александр Наролиныр, вице-премьерэу Сапый Вячеслав.\nЧIыопсым икъэухъумэн епхыгъэ Iофыгъохэм зэIукIэгъум щатегущыIагъэх. Мы лъэныкъомкIэ хабзэм ифедеральнэ къулыкъухэм зэдэлэжьэныгъэу адыряIэр гъэлъэшыгъэн зэрэфаер республикэм и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ.\n«ЧIыопсым икъэухъумэнкIэ джырэ амалхэр республикэм щыгъэфедэгъэнхэм лъэшэу анаIэ тырагъэты. Республикэм ихэбзэ Iэшъхьэтетхэм тыкъэзыуцухьэрэ дунаим икъэухъумэн епхыгъэ пшъэрылъхэм язэшIохын мэхьанэшхо раты, сыда пIомэ цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зыфэдэщтыр ащ бэкIэ елъытыгъ. МыщкIэ федеральнэ гупчэм игъоу ылъэгъухэрэр къыдэтлъытэхэзэ, тиIофшIэн нахьышIоу зэхэтщэн фае», — хигъэунэфыкIыгъ КъумпIыл Мурат.\nМарианна Климовам Адыгеим и ЛIышъхьэ къыфиIотагъ уплъэкIунхэу зэхащагъэхэм якIэуххэм, Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет иподразделениехэм яIофшIэн зэрауплъэкIугъэм афэгъэхьыгъэу.\n«Зэхэщэн Iофтхьабзэхэр зэрахьэхэ зыхъукIэ, псым игъэфедэнкIэ, псэушъхьэхэм якъэухъумэнкIэ игъоу тлъэгъугъэхэр Адыгэ Республикэм испециалистхэм къашъхьапэщтых», — хигъэунэфыкIыгъ Марианна Климовам.\nЗэIукIэгъум икIэуххэм атетэу Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ Адыгеим тыкъэзыуцухьэрэ дунаим икъэухъумэнкIэ ыкIи чIыопс къэкIуапIэхэмкIэ и ГъэIорышIапIэрэ Адыгеим псэушъхьэхэмрэ псы биологие къэкIуапIэхэмрэ якъэухъумэнкIэ ыкIи ягъэфедэнкIэ и ГъэIорышIапIэрэ пшъэрылъ заулэ афишIыгъ. Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет ипащэ пшъэрылъ фашIыгъ чIыопсым икъэухъумэн тегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэхэу зэрахьэхэрэм гъунэ ренэу алъифынэу.","id":"<urn:uuid:0f1e772e-09d6-4b2d-bc44-9307d417fb17>","dump":"CC-MAIN-2020-29","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/06\/29\/%D0%B7%D1%8Di%D1%83%D0%BAi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83-%D1%8Fi%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2020-07-14T15:22:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-29\/segments\/1593655897168.4\/warc\/CC-MAIN-20200714145953-20200714175953-00593.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6352127194,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6352127194404602, \"kbd_Cyrl_score\": 0.363036185503006}","num_words":526,"character_repetition_ratio":0.098,"word_repetition_ratio":0.004,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.011,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.633,"perplexity_score":2653.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"СПИД-м пэуцужьыгъэнымкIэ Адыгэ республикэ Гупчэм Iофтхьабзэу «Стоп ВИЧ\/СПИД» зыфиIорэр зэхищагъ. ШэкIогъум и 25-м къыщегъэжьагъэу тыгъэгъазэм и 10-м нэс ар Адыгеим щыкIощт.\nПшъэрылъ шъхьаIэу ащ иIэр а узхэр зиIэхэр нахь пасэу къыхэгъэщыгъэнхэр, игъом IэпыIэгъу афэхъугъэныр ары. 2019-рэ илъэсым пыкIыгъэ мэзи 9-м къыкIоцI ВИЧ-р къызхагъэщыгъэхэм япчъагъэ проценти 8,9-кIэ нахьыбэ хъугъэ. Ар гумэкIыгъошхоу щыт.\nIофтхьабзэм хэлажьэ зышIоигъохэр АР-м СПИД-м пэуцужьыгъэнымкIэ и Гупчэ ыкIи поликлиникэу цIыфыр зэпхыгъэм екIолIэнхэшъ, лъы ащатын алъэкIыщт. Къыхэгъэщыгъэн фае тестирование зыкIухэрэм ацIэ къаIоныр зэримыщыкIагъэр. УпчIэ зиIэхэр «цыхьэшIэгъу телефонэу» 8 (8772)52-10-51-м теонхэ алъэкIыщт.\nАР-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ республикэм щыпсэухэрэ цIыфхэм къяджэ мы Iофтхьабзэм хэлэжьэнхэу. Псауныгъэм узэрэфэсакъын фаер, узыр игъом къыхэбгъэщымэ нахь еIэзэгъошIу зэрэхъурэр къыхагъэщы.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:44e53ae4-f628-4ec2-bffb-b136238f73ed>","dump":"CC-MAIN-2020-29","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/11\/27\/%D1%82%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D1%83%D0%BAi%D1%8B%D1%82%D1%8D%D1%83-%D1%82%D1%8B%D1%85%D1%8D%D0%B6%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BB%D0%B0%D0%B6%D1%8C-%D0%B3%D1%83%D0%BF%D1%81%D1%8D%D1%84%D1%8B%D1%89\/","date":"2020-07-08T13:35:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-29\/segments\/1593655897027.14\/warc\/CC-MAIN-20200708124912-20200708154912-00314.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5144286752,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5144286751747131, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4844243824481964}","num_words":280,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.18,"stopwords_ratio":0.046,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.542,"perplexity_score":2901.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦIыфхэр зикIасэр цIыфмэ якIас\nШапсыгъэмэ я Адыгэ Хасэ зэхэзыщи ылъэ тезгъэуцуагъэу, джы ащ итхьэмэтэ гъэшIуагъэу, лъэпкъым къыгъэшIагъэм фэшъыпкъэу къэзыхьырэ ТIэшъу Мурдинэ ыныбжь илъэс 90-рэ хъугъэ. Тхьэм насып къыуитынышъ, уигъашIэ кIыхьэу, уищыIакIэ шъуашэу, пIорэр пшIэрэр цIыфымэ аштэу, узщыщым ущалъытэным нахь дэгъоу сыд цIыфымкIэ щыIэн. ТIэшъу Мурдинэ фэгъэхьыгъэ тхыгъэр къэзгъэхьазырыгъэр журналистэу, тхакIоу Къуекъо Асфар.\nУнэгъо зэгурыIожь укъихъухьагъэу, адыгэ чылэ ущапIугъэмэ, уиадыгагъэ къыщыкIэщтэп, уянэ-уятэмэ укъалъэгъу фэдэу ренэу узекIон фае, уиадыгагъэрэ уицIыфыгъэрэ ахэмэ яуушэтымэ ори зыгорэ ухъун. Джары нахьыжъымэ къытаIощтыгъэр, ары Мурдини егъашIэм зэрэпсэурэр, зыщыщымэ афэмыдэмэ хэт фэдэн, лIакъомрэ лъэпкъымрэ илъэуж арэкIо.\nЯтэжъэу Шъэлихьэ зыпишIын щыIагъэп. ШIоикъо къуаджэм анахь лэжьакIоу, псэуакIоу дэсыгъэмэ ащыщ ТIэшъу Шъэлихьэ иунагъо. Ащ ис кIалэхэр шIэхэу щыIэкIэ-псэукIэм хэщагъэ хъущтыгъэх, аIэ зэмыкIурэ щыIагъэп. Ащ дакIоу уадыгэмэ, узэрэадыгэн фаер, тыдэ ущыIэми, хэт ухэхьагъэми адыгагъэмкIэ уахэхьан, адыгагъэмкIэ уакъыхэкIыжьын зэрэфаер ицIыкIугъом къэзыубытыгъэмэ ащыщ ТIэшъу Мурдинэ.\nЗаом илыгъэ къызынэсыгъэми ар ащыщ. Шъэожъые IэтIахъоу чылэм зыщыдэсыгъэ уахътэм, якъуаджэ топхэр дэтхэу, тидзэкIолIхэр нэмыцымэ зэряощтыгъэхэр, Шъачэ иIэгъоблэгъу уIэгъэ мин пчъагъэхэр къызэращэщтыгъэхэр, «тхьапэр чъыгым зэрэпытым фэдэу», джащ фэдизэу бэу тидзэкIолIхэр мэзым зэрэхэлъыгъэхэр инэрылъэгъугъ. Шъачэ нэмыцымэ амыкъутэу аштэмэ къашъхьэпэщтэу мэгугъэхэти, къухьэлъатэкIи лагъымэ къытрадзэщтыгъэп, топыкIи къеощтыгъэхэп. Ары щымыщынахьыхэу тидзэкIолIхэр мыщ къызкIащэщтыгъэхэр.\n— УIагъэмэ ящыкIагъэм фэдиз йод тэ къэкIыни, — ыгу къэкIыжьы Мурдинэ. — Дэшхо чъыгымэ къапыкIагъэхэр джыри зэрэцIынэу къэтыутыхэти, ащ йод хашIыкIыщтыгъэ. Ащ фэдиз утын зышхыгъэ чъыгыхэр нэужым бэрэ сымэджагъэх, бэ гъугъэри.\n«Игъо къэсымэ аргъоири мэтэджы» аIо, Мурдини ШIоикъо къыдэкIыгъ, щыIэныгъэ гъогум ежь-ежьырэу теуцуагъ.\nБлэкIыгъэ лIэшIэгъум ия 50-рэ илъэсхэм Краснодар мэкъумэщ институтым щеджагъ, дэгъоу къыухыгъ, чIыпIабэмэ ащылэжьагъ, ищытхъу амыIуагъэмэ идэй зыми зэхихыгъэп. «Пырамыбжьэр мэшъхьалъэ, шъхьадж илъэпкъ еожьы», Мурдини лIыпкъ иуцуагъэу, хьазырэу чъэпхъыгъэу шапсыгъэ шъолъырым къыгъэзэжьыгъ, ежь хы Iушъо шапсыгъэмэ яIуагъэу, «Кубань къикIыжьи, къушъхьэм къыгъэзэжьыгъ». Анахь совхоз цIэрыIоу, игъэкIотыгъэу ПсышIуапэ районым итым иинженер шъхьаIэу агъэнэфагъ, илъэс тIокIым ехъурэ а IэнатIэр зэблимыхъоу Мурдинэ лэжьагъэ.\nИIоф дэгъоу, Шъачэ къалэ ПсышIуапэ итхьэматэмэ агурыIоу, гъот иIэу, гупсэфэу рэхьатэу щыIагъ Мурдинэ иунэкъощ Мэдинэ игукъанэхэмрэ игухэкIыхэмрэ ыдэжь къакIоу къыдигощыхэу регъэжьэфэ нэс. ТIэшъу Мэдинэ лъэпкъ музеим ТIуапсэ щылажьэщтыгъэ, археологыгъ, тарихъым дэгъоу хишIыкIыщтыгъэ, анахьэу адыгэм къырыкIуагъэм. Топонимикэм зэрэдэлажьэрэм елъытыгъэу лъэсэу къушъхьэхэр зэпикIухьэщтыгъэх, ижъыкIэ къыщегъэжьагъэу лъэпкъым анахь ыгъэлъапIэхэрэр, тхьэлъэIупIэ чъыгыхэр, гъэхъунэхэр, къэгъэсэй Iуашъхьэхэмрэ испыунэхэмрэ къыхигъэщыжьыщтыгъэх, ыгъэнафэщтыгъэх. Анахьэу Мэдинэ зыпылъыгъэр тхьэлъэIупIэ чъыгыжъыхэр арых. Илъэс шъитф, шъибл, миным ехъу зыныбжьыхэр, бэшIагъэу тхьэлъэIупIэ чъыгыкIэ агъэнэфагъэхэр лъэпкъым игушъхьэ лэжьыгъэ зэрэщыщхэм пае къыухъумэным ыгукIи, ыпсэкIи фаблэщтыгъ.\n— Садэжь къакIомэ, нэфышъагъом нэс тызэдэгущыIэу, мыхэмэ агъапэзэ ыгу зэгуагъэутыным зэрэнагъэсыгъэр хэслъагъощтыгъэ, — ыгу къэкIыжьыщтыгъэ Мурдинэ. — Хъулъфыгъэшхоу зыгу зыкIуачIэр нэку-нэпс хъущтыгъэ, укIочIэджэныр, Асфар, боу тхьэмыкIагъу…\nКраснодар краим, Шъачэ япащэмэ а Мэдинэ шIоIофэу зыпылъыхэр къырадзэщтыгъэп, мы чIыгум тесыгъэ шапсыгъэхэр агу къэзгъэкIыжьырэ топонимикэр, илъэс мин пчъагъэм адыгэм ыухъумагъэ испыунэхэр ашIоIофыгъэхэп, къяхъулIэщтыми ыгъэгумэкIыщтыгъэхэп. ЯщыкIэгъагъэхэпышъ ары. Мэдинэ мыр тхьэлъэIупIэ чъыгыжъышъ реестрэм хэдгъэуцон фай ыIоу тхылъ аритымэ, сыдым мыр щыщ аIоу амыштэу Iаджи къыхэкIыгъ.\nА зэкIэ Мэдинэ зэриIохэрэр бзэкуагъэх, дэгугъэх, «уиIоф зышIомыIофым уиIоф фэмыIуат» зэраIоу, сыд ышIагъэу ыIуагъэкIи иIоф къырагъэкIыщтыгъэп. Ау шъыпкъэ, зэ зыфаер къыдэхъугъагъ, ар шапсыгъэхэмкIэ текIоныгъэ иныгъ. Ар хы ШIуцIэ Iушъом Iут къалэхэр, анахьэу Шъачэ, ТIуапсэ, Геленджик зыфэпIощтымэ аныбжь илъэси 125-рэ мэхъушъ, игъэкIотыгъэу хэдгъэунэфыкIыщт аIуи Краснодар краим ипащэмэ зырахъухьэм, апэ ащ пэуцужьыгъэр Мэдин ары. Краим ипащэмэ зэрафэтхагъэм нэмыкIэу Москва шIэныгъэлэжьымэ яинститути макъэ ригъэIугъ, мы чIыпIэмэ егъашIэм адыгэр атесыгъ, сыд фэдэу хъумэ илъэси 125-рэ ыпэ мыщ зи темысыгъэу хъун, цIыф тIысыпIэ имыIагъэу пIон плъэкIына?\nАу ащ нахь Iофыжьыгъэр а къалэмэ аныбжь къызщыригъажьэрэ мафэр ары — 1838-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм (маим)и 12. Мы мафэр ары адмиралэу Лазаревыр хы ШIуцIэ Iушъор ыштэнэу къызекIугъэр, хым тет къухьэхэмкIэ шапсыгъэ- убыхымэ къахаоу ригъэжьагъ, етIанэ десантыр къикIи, бэ цIыфэу щаукIыгъэр. Сыд фэдэу хъумэ пыйхэр къызекIугъэ мафэр къалэмэ алъапсэ хъурэ? Мыри лъэшэу Мэдинэ зыгъэгумэкIэу, чэщ чъыер Iызыхыгъэу, ичэф пызыутыгъэмэ ащыщыгъ. А чIыпIэр ары мы Iофым ТIэшъу Мурдини хэщагъэ зыхъугъэр. Къау-ожьи, Москва иакадемикмэ къатхыжьыгъ заор къазщырашIылIагъэ мафэр къалэмэ алъапсэ хъун зэримылъэкIырэр, тыдэ кIоныех, хабзэм иIоф мэхъаджэ зэкIихьажьыгъэ.\nМэдини зэо-банэм ыухыгъ, кIалэу ыгу зэгуагъэутыгъэ, адэ сыд пшIэн, тхьапш ащ фэдэу къурмэн лъэпкъ Iофым фэхъу-гъэр. Аущтэу 1987-рэ илъэсыр къэсыгъ. А уахътэм КПСС-м и Краснодар крайком иапэрэ секретарэу, СССР-м инароднэ депутатэу, Иван Полозковыр япащэу а зэгорэм къырахьыжьэгъэгъэ Iофыр къаIэтыжьыгъ. 1988-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 12-м Шъачэ ыныбжь илъэси 150-рэ зэрэхъурэр хагъэунэфыкIынэу рахъухьагъ.\nИ. Полозковым тетыгъошхо иIагъ, партием и ЦК щылэжьагъэу, агурыIоу щытыгъ, арыти Москва мэфэкIым пэIухьанэу ахъщэшIу къафитIупщынэу къыгъэгугъагъэх. Театральнэ гъэуцукIэ мэфэкIым иIэнэу щытыгъ, къухьэхэр хы ШIуцIэ нэпкъым къыIухьэхэмэ, топыкIэ къеохэу, десантэу къарыкIырэр къушъхьэчIэсымэ язаохэу ары сценариер зэрэгъэпсыгъагъэр. Мыщ тыпэуцужьын фаеу хъугъэ, а уахътэр ары ТIэшъу Мурдинэрэ сэрырэ апэ тыззэрихьылIагъэр.\nТыпэуцужьыгъ сэIо шъхьай, ущ фэдиз лъэкI зиIэмэ янэкъокъун зылъэкIыщт куп тыдэ къэкIыни, шъхьэрышъхьэ зырызэу тызэрэугъоигъ. Шапсыгъэ тфыщалъэхэу Суворовым идзэ пэуцужьыгъагъэмэ ягъыбзэ «бжыхьэ хъумэ пэчъыхьадзэр къэсышъ тегъэсты, гъатхэр къэсымэ стафэр зэIатшIэ гущэу тэпсэу, мыр псэукIэ хъунэп» аIуи нэбгырэ пшIыкIутф нахьыбэ мыхъухэу минитIу хъурэ урысыдзэм пэIууцуагъэх. Тэри ащ фэдэ хьазырыгъ чIыпIэу тызэрытыгъэр.\nА лъэхъаным гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иотдел сырипэщагъ, ащ къыфатхэрэмэ яписьмэхэр апэ къысIэкIахьэщтыгъэх, ащ дакIоу тэмэтелъ къулыкъушIэмэ яIофи къэзгъэлъагъощтыгъэ. Тыгъэмыпсы щыщэу Къэбж Щэбанэ мы шапсыгъэ Iофыр къемыжьэнкIэ бэ имыIэжьэу тигъэзет къэтхагъ. «АдыгабзэкIэ къыдэкIырэ гъэзет закъом адыгэмэ яIоф къымыIэтымэ хэт къыIэтын, арышъ «Черноморскэ здравницэм» (Шъачэ игъэзет) къыригъэхьэгъэ усэр къышъуфэсэгъэхьы, джэуап тэрэз ешъутыжьы сшIоигъу е шъо шъуигъэзет мыщ шъузэреплъырэр къижъугъэхьагъэмэ дэгъугъэ…», — джары, кIо, кIалэр зыфэягъэр. Джы а усэм итыгъэр хы ШIуцIэ Iушъом ошъопщэ шIуцIэхэр къышъхьарыхьагъэхэшъ, ахэмэ апэуцужьынэу къэзэкъымэ ядозорхэр зэпэIутых, черкесымэ ящэбзащэхэр къетэкъохых, ау къэзэкъымэ яшIуагъэкIэ псым хэтакъох нахь зыми къынэсырэп, зэрэхъурэмкIэ адыгэр пыеу Шъачэ иI, зыщыуухъумэн фае. Авторыр сыхэмыукъорэмэ Л. Леплейская.\nШапсыгъэ кIалэхэу къыхэлыдыкIыгъэмэ Мурдинэ апэ зэритэу ренэу тызэфытеожьэу, тшIэщтымкIэ тызэджэнджэшыжьэу едгъэжьагъ. Тиакъыл зынэсырэм елъытыгъэу узфэтхапхъэм тыфэтхагъ, уздэкIуапхъэм тыкIуагъ, краим, хэкум япащэмэ зафэдгъэзагъ, Михаил Горбачевыми шъхьафэу тыфэтхагъ. Ащ нэбгырэ пшIыкIубл къыкIэтхэгъагъ, Шъхьэлэхъо Абу, Къуекъо Налбый, ПытIыощэ Феликс, тэ тикупи ахэтыгъ, ашIагъэмэ ащ къыкIэтхэн Iаджи хэкум исыгъ, ау тиуахътэ зэжъугъэ, интеллигенцием нахь зытедгъэкIагъ. Ау а интеллигенцием щыщхэу улIа сылIа зыIорэмэ тяуалIэмэ гугъэ IэнэкIэу тыкъыIуагъэкIыжьэуи хъугъэ, адэ сыд пшIэн, ащ фэди мэхъу. Письмэр ЕмыкIэ Нурджан Москва ыщи, ыIашъхьэкIэ Партием и ЦК иобщий отдел чIилъхьагъ, ау зи джэуап къызэрэмыкIожьыщтым темынэгуе хъуна, а мэфэкIыхэр езгъэжьагъэмэ къэлэшхом и��Iэ хэмылъэу зи рахъухьагъэп ныIа.\nЗытIо-зыщэ Мурдинэ мы Iофым пае Мыекъуапэ къэкIуагъ, тэри гъэбылъыгъэкIэ тахэхьагъ. ЕтIанэ мы зэкIэ къызпыкIыгъэ партием икрайком иапэрэ секретарэу Иван Полозковым дэжь адыгэ интеллигенцием ыцIэкIэ тыкIонэу итхъухьагъ. Крайкомым тытеуагъ, тызфаер зятэIом мафэ къытфагъэнафи, тыкIуагъ. ЛэупэкIэ Нурбый, Хьэпэе Арамбый, Мэрзэкъулэ Борис, сэры аIоу тибэнэкIо кIэлакIэу Беданэкъо Рэмэзан къалэм тищагъ. Иван Полозковым тыIуагъэкIагъэп, ау ятIонэрэ секретарэу идеологием ипащэ Борис Киберевым дэжь тычIащагъ. КIо, сыда кIыхьэ-лыхьэ Iофым зедгъэшIын, сыхьатитIурэ фэдизырэ тызэдэгущыIагъ, тызэнэкъокъугъ, ау ежь ыIуагъэм тэ тытырищэшъугъэп, тэ тIуагъэри ежь пкъырыхьагъэп.\nТэ тызэрэфэе дэдэу мыхъугъэми, мэфэкIэу рахъухьагъэр хьазырэу ашIузэIэдгъэхьагъ, къухьи нэпкъым къыращэлIагъэп, десанти къикIыгъэп. Шапсыгъэ кIалэмэ быракъымэ шъхьацхэгъадэ шIуцIэхэр арыкIохэу хыIушъо гъогушхом шъхьарыт остыгъэ лъагэмэ апалъагъэх, ахэр къашIэфэ, къакIоу пахыжьыфэ макIэ шIэна, цIыфымэ а акциер алъэгъугъ. Ащ ыуж бэрэ зышIагъэм лъыхъугъэх, ау хэт зыуигъэубытын, агъэунэфыгъэп.\nМэфэкIым зызщыфагъэхьазырыми, зашIыми, нэужыми шапсыгъэхэри, тэри тыуцугъэхэп, тытхагъ, къэлэ депутатымэ тафэтхагъ, тарихъ документ пчъагъэ афэдгъэхьыгъ. Шапсыгъэ усакIоу, юристэу Къоджэ Руслъанидэрэ сэрырэ «Правдэм» тытхагъ. Iофым ишъыпкъапIэ зэкIэ Шъачэ идепутатымэ ашIэщтыгъэпти, ахэми анэдгъэсыгъ. Ащ фэдизым нэбгырэ шъитф хъурэ депутатымэ адыгэу ахэтыгъэр нэбгыритIу. Ахэри къэуцущтыгъэп, акIуачIэ рахьылIэщтыгъэ.\n— Тызэрэфаеу зэкIэ мыхъуми, тыкъэуцущтэп, цIыфымэ шъыпкъэр ашIэн фае, анахьэу урысэу къытхэсмэ, «тэ шъо шъукъикIыгъ» къытаIоу, «мыщ егъашIэм тисыгъ» зытIокIэ IупшIэ къытфашIыщтыгъэ, ау тIорэр зэхэзышIэхэрэри къахэкIхэу ригъэжьэгъагъ, — къытфиIуатэщтыгъэ Мурдинэ.\n«Ос мыжъурэ пIэлъэ гъэнэфагъэу къэмысырэ щыIэп» аIо, мэфэкIыри текIыгъ, ау мы Iофым пае джыри тыкъэуцущтыгъэп, Мурдинэтхэми чэщи, мафи яIагъэп. Адэ ащ фэдизым сыд къыкIэкIуагъ пIомэ, ащи къепIолIэн щыI.\nАщыгъум сэ кандидатскэ диссертациер Тбилиси къыщысыушыхьати, адыгэ шIэныгъэлэжьымэ яинститут ученэ секретарэу 1988-рэ илъэсым, Шъачэ имэфэкI зыщыхагъэунэфыкIыгъэ илъэс дэдэм, сагъэкIуагъэу щытыгъ (ащ тхьэмэтэ гуадзэм истатус иIагъ). Ащ тефэу Иван Полозковыр Пшызэ шъолъыр ращыжьи, Урысыем икоммунистмэ пащэ афашIыгъ. Арыти ур зыхэт партием сыхэтыжьыщтэп сIуи зизгъэнагъ. Мэкъулэ Джэбраилэ тидиректор, ар къысэушъыи, нахьыжъэу институтым чIэсхэри Iофым ыгъэгумэкIыхэу къыздэгущыIагъэх, партием иобкоми къыслъигъэхъугъэх, «инасып перэмыупкIыжь, партием хэкIыжьымэ иIэнатIэ къыгъэтIылъыжьын фае хъущт» аIуагъ. ЗэIукIэшхуи тикоммунистымэ къыстырашIыхьагъ, «адэ крайкомым ышIэрэр тэрэзыба, зыфаер ерэшI, о сыд уиIоф ащ хэлъ» къэзыIон адыги тиеджэгъэ-епщагъэмэ къахэкIыгъ.\nАу а мафэм зэрэтетыубытагъэм фэдэу Хьэпэе Арамбыйрэ сэрырэ коммунис��ымэ япартие тыхэкIыжьыгъ. Непэ фэдэу заявлением истхэгъагъэри сыгу къэкIыжьы: «Тятэжъымэ яхьэдашъхьэ джэгу тырязыгъэшIыхьэгъэ Иван Полозковыр зипэщэ партием сыхэтыжьынэу зэспэсыжьырэпышъ, непэ щегъэжьагъэу партием сыхэмытыжьэу шъулъытэ…». Джар ихэкIыжьыкIэу партиеми сыхэкIыжьыгъ, сиIэнатIи згъэтIылъыжьыгъэ. УмыдэIуагъэу тхьэ-матэмэ къыпфагъэгъуна, ахэр хабзэр зызэхъокIыми къытенагъэх, илъэсипшIым ехъурэ а шапсыгъэ Iофым пае IэнатIэ сырамыгъэкIуалIэу къысагъэхьыгъ. УкIалэу, адыгэмэ яIуагъэу «уашъомрэ чIыгумрэ къопс яIагъэмэ зэпрызгъэзэныех» узщыгугъыжьэу, пкIуачIэ уамыгъэушэтыныр тхъэгъошхоп, ау зы мафи сшIагъэмкIэ сыкIэгъожьыгъэп…\nШъачэ и Парламент изэхэсыгъо шапсыгъэмэ ацIэкIэ ТIэшъу Мурдинэ къыщыгущыIагъ. ЗыщищыкIагъэм ар хигъажъэзэ, гущыIэ пэпчъ къэмапэу хиIузэ, анахьэу лъэпкъ Iофым рыгущыIэ хъумэ зэришIырэм фэдэу, шIоу къагуригъэIуагъ. Непэ хы ШIуцIэ Iушъом къыIунэжьыгъэ минипшI-пшIыкIутIур арэп, мыщ Iусыгъэ шапсыгъэмэ, убыхымэ, нэтыхъуаемэ ацIэкIэ къэгущыIагъ, зэхэзыхыгъэмэ агу нэсыгъ, IэгутеошхокIэ трибунэм къехыжьыгъ.\nЗы генерал горэ дзэм къызыхэкIыжьым псэупIэкIэ хы Iушъор къыхихи, илъэс зытIукIэ парламентым идепутат хъугъэ, угенералымэ ащ фэди пфызэшIокIыщтыба, шIукIаеу адыгэмэ къапэуцужьыщтыгъэ. «Черноморскэ здравницэми» урысымэ щынагъо ашъхьарыт, ар черкесмэ къапкъырэкIы ыIозэ къыщитхыгъагъ. Сессием ар джы къыщытэджи, «адыгэмэ тшIагъэмкIэ (мэфэкIыр зэрэхагъэунэфыкIыгъэр ары) къытфагъэгъунэу тялъэIу, мыщ фэдэу щыт Iоу тшIагъэмэ аущтэу тыпсэуныеп» къариIуагъ. Ар екъуба, тыгъуасэ къыопыищтыгъэм непэ зыдебгъэшIэжьымэ, кIэбгъэгъожьымэ.\nТэ, шапсыгъэмэ гъэшIэгъонышхо афэтымышIагъэми, сыд фэдэ IофыкIи тыгурэ тыпсэрэкIэ тярягъусагъ. МыщкIэ Iофышхо зыгъэцэкIагъэр ТIэшъу Мурдин ары. Непэ къызынэсыгъэми лъэпкъ Iофтхьабзэхэм ар чанэу ахэлажьэ, ыкIуачIэ къыхьырэр ешIэ. Шапсыгъэ Хасэм зэритхьэмэтэ гъэшIуагъэм елъытыгъэу лъэпкъ зэхахьэхэм, зэIукIэгъухэм бэрэ рагъэблагъэ, игущыIи уасэ фашIы.\nТэ, зэшъэогъуитIумкIэ, бэрэ тызэкIэлъырысэу мэхъу. Тхьэм ишыкур, джыри тызэлъэкIо, тызэлъэплъэ, тынаIэ зэтет. Ежь сэщ нахьи шIукIаеу зэрэнахьыжъызи, бэрэ сапэ къешъы, къыпкIэупчIэн, уикъэбар зыщигъэгъозэн, ищыкIагъэмэ дахэу ушъый къыпфишIын, джащ фэд мы сишъэогъу нахьыжъ. Мыекъуапэ къызщыдахьэрэм мыгуIэрэ дэдэмэ «о мыщ удэсэу сэ сыдыкIэ хьакIэщ сищыкIагъ» еIошъ, ихьакIэгъу уахътэ садэжь, сиунэ щегъакIо.\nХьакIэгъу мэфищыр Мурдинэ садэжь зыщиухыкIэ, ыгъэныбджэгъоу, ыгъэблагъэу къалэм дэсыр макIэпышъ, «зэIэпахызэ» ахьакIэ, дэгущыIэх, дыщысых, упчIэжьэгъу ашIы. ЕтIанэ Мурдинэ бэ зышIэу, бэ зылъэгъугъэу, ылъэгъурэмрэ зэхихырэмрэ ицIыкIугъом щегъэжьагъэу ыгу риубытэу щытышъ, лIы губзыгъэм зыгорэхэр къыпытхын аIошъ, тишIэныгъэлэжьымэ зэтырахы.\nМафэ горэм Мурдинэ тыригъэблэгъагъ, тIоу зэтетэу унэ дэгъу иIэти, унэ зырызымэ тарыгупсэфыхьагъ. Пчэдыжьым жьэу ежь къэтэджи, мэлыр зэIихыгъэ, щэдж��гъуашхэм ехъулIэу къэсыупщэрыхьащтышъ, шъукъекIолIэжь ыIуи хым техыгъ. Мафэрэ хым тыIусымэ, пчыхьэрэ лъэпкъ Iофымэ тарыгущыIэзэ чэщ кIасэ нэс тыщысыщтыгъэ. АдыгеимкIэ депутатымэ азыныкъо адыгэу, адрэхэр нэмыкI лъэпкъыхэу ягъэштэгъэныр, быракъыр, декларациер зыфэпIощтымэ кIэщакIо Хасэр хъун фэягъэ, ахэр тиIофыгъэх, ащи тытегущыIэщтыгъэ. Шапсыгъэмэ, Iо хэмылъэу, зы анахьэу зыфэбанэщтыгъэхэр — ар Шапсыгъэ районыр ягъэштэжьыгъэныр ары. МакIа лъэпкъ Iофым фэщагъэхэр зэхахьэхэмэ зэрыгущыIэщтхэр, етIани шапсыгъэ санэ тегъэпсыхьагъэр Iанэм тетымэ бзэри нахь къетIупщыба, джаущтэу хьакIэгъу мэфищыр къэдгъакIуи тыкъэкIожьыгъ.\nТыкъызыкIожьыгъэр мэфэ зытIу хъугъэу зэхэсхыжьыгъэ — Мурдинэ икIэлэ нахьыжъ илъэс щэкIым тIэкIу ехъугъэ къодыеу сабыиплI къыкIэни, игъонэмысы хъугъэ. Тэ ыдэжь тызэкIом джыри мэфэ тIокIитIур къэсыгъагъэп. АI-анасын, сIуагъэ, мыхъун къытэхъулIагъ, ежь унагъом къызхигъэщыгъэп, зи къямыхъулIагъэм фэдэу хьакIэхэм къапэгъокIыгъэх. ЕтIанэ слъэгъугъэ Мурдинэ ягуащэ шъхьатехъо зэрэтехъогъагъэр, плъызэу къызэрэхэкIыщтыгъэр. Сыд фэдиз лIыгъэ пхэлъын фае уилъфыгъэ бгъэтIылъыжьыгъэу ар хьакIэмэ ямыгъэшIэныр…\nЗэрэзэхэсхэу тесыдзи, ыдэжь джыри сыкIуагъ, дахэу къыспэгъокIыгъэх, сагъэшIуагъ.\n— Мурдин, сшынахьыжъ дах, адэ мыщ фэдэ мэхъуа, сыда тэмыгъэшIагъа мыщ фэдиз хьэзаб ппэкIэкIыгъэмэ, — сыгу узэу есэIо, — уикъин пае апэ къэсын фаемэ тащыщыгъ, тэ тымышIэу мэфищырэ шъудгъэулэугъ…\n— Асфар, ар умыIо, хьакIэр хьакIэ, ащ иIоф ыпэ рагъэшъы. Тичылэ лIыжъ горэм икIалэ ыгъэтIылъыжьыгъагъ, игукъанэ къызхигъэщыщтыгъэп. Зэ ыдэжь сыIухьагъэу хъулъфыгъэ гъы макъэ къысэIугъ. Iэгур зэгъокIыгъ. Зыфэсхьын сымышIэу сыкъызэкIэкIожьи, тIэкIу тезгъашIи етIани сыIухьагъ. Джы щагум чъыг чIэгъым чIэсыгъ. ТIэкIурэ тыгущыIэу тыщысыгъ, икъин псынкIэ къыфэхъунэу сыфэлъэIуагъ. «О лIыгъэшхо пхэлъ, — сIуагъэ, — Тхьэм ащ фэдэ къытферэмыхь, мыщ ыуж цIыфэу укъэнэжьыныр къины дэд…». ТIэкIу щыси, етIанэ сынэ къыкIаплъи къысиIуагъ:\n«О гукъао уиIэмэ ар чылэ Iофэп, цIыфымэ къямыхъулIэрэ къытэхъулIагъэп. Угу жьы дэбгъэкIы пшIоигъомэ унэ зэгъокI щыI, мэз Iапчъи щыI…». Ащ къысиIогъагъэр бэрэ сыгу къэкIыжьы…\nТхьэм къызэритырэм къыретыпэ, Мурдини сэнэхьатыбэ хэлъ, матхэ, «Адыгэ макъэм» илъэс заулэрэ шапсыгъэмэ ацIэкIэ ясобкоррыгъ, хэгъэгум ижурналистымэ я Союз хэт, тхылъитIу шъхьафэу къыдигъэкIыгъ, джыри икъэлэмыпэ уцэкугъэп. ЕтIанэ шыкIэпщынэо Iаз, къызэригъаIохэри ежь ыIашъхьэкIэ ышIыгъэхэр ары. «Тэ щызэбгъэшIагъ?» сIуи сеупчIыгъэти, IущхыпцIыкIи джэуап къытыжьыгъ: «шъэожъые Iэтахъоу зэо ужым чылэм тыдэсэу, пшъашъэм адэжь тырекIокIэу, адэ чылэм укъыдэхъухьагъэмэ чылэм щашIэрэр пшIэн, сэри сшIыгъэу шыкIэпщынэ цIыкIу гори сIыгъэу цыргъ-щыргъ къезгъаIо хъумэ, къысщытхъухэзэ сшIошъ агъэхъуи сыкъэуцужьышъугъэп…».\nАщ дакIоу адыгэ цукужъым, кум яшIын, Iэмэ-псымэмэ ягъэхьазырын, адыгэ унэм, чэум ижъыкIэ зэрашIыщтыгъэм фэдэу ягъэ��сын, ащ фэдэу бэ ыIэ джыри къыхьырэр. ЛэжьэкIошху, непэ къызынэсыгъэм ШIоикъо тхышъхьэм дэжъые гектаритIу щелэжьы. Ар улэжьыным пае мыжъоу къыхихыгъэр ингушымэ мыжъом хэшIыкIыгъэ башнехэр зэрашIырэм фэдэу хапIэм итых. Зэ натрыфырэ джэнчырэ ышIэ пэтэу Москва къикIыгъэ профессор горэ къылъэхъути, къыфащагъ. ХьакIэм ылъэгъугъэр ымыгъэшIэгъон ылъэкIыгъэп — мыжъоу хатэм хэлъым пае шъонацэр хэгъэкIи шъонапэр ерагъэу мыжъомэ апхырэкIы.\n— Арэп, Мурдин, — къеупчIыгъ, — сыда мы мыжъомэ уязаоу уахэт, хэт мыжъом лэжьыгъэ къытекIэу ылъэгъугъ?\n— Бжыхьапэм къакIо, — риIуагъ IущхыпцIыкIи.\nПрофессорыр къэкIуагъэти ылъэгъурэр ыгъэшIэгъон икъугъ — натрыфымэ уапыгъуалъхьэмэ уаIыгъынэу, натрыфышъхьэхэр Iэлджанэм фэдизыхэу, джэнчэу акIэпхъагъэр цIыутэхэу Iэхъомбэшхо къэуфапIэм фэдизых.\n— Ар умыгъэшIагъо, — ыIуагъ Мурдинэ, — тэ, шапсыгъэхэмкIэ, тичIыгу тэшIэ, ежьи тешIэ. Сыдэу хъумэ мыжъо хатэм лэжьыгъэ къыщыкIырэ пIомэ осIон — мыжъоу чIым телъым нэмыкIэу джыри чIышъхьашъом блэгъабзэу ахэр чIэлъых, ахэр мафэм тыгъэм къегъэплъых, чэщырэ мэпкIантIэх, ощх къемыщхыми шынэгъакIэ хатэр щыкIэрэп, ары мыр зыкIэбэгъуагъэр. ЕтIани зы хэлъ — шапсыгъэ унагъомэ натрыф агъэтIысхьаным ыпэ чылапхъэр зэкIэ жэ кIоцIым дагъэлъыти, етIанэ чIым рагъэкIущтыгъ…\nГектаритIу хъурэ хьасэм натрыф бэгъуагъэ къикIыгъ, ахэр тыдэ ыхьыгъэхэу шъушIошIырэ? ИконычIэ ритэкъуагъэп, машинэшхо ыубыти Адлер нигъэсыгъ, Абхъаз гъунапкъэм нэси, абхъаз кIалэхэу мандаринэ тIэкIу къизыщагъэхэмэ аритыгъ. Заор кIощтыгъэ, гъаблэм ыгъалIэрэ цIыфымэ хьалэл шхын афэхъун ыIуагъ. ЗэрялъэIугъэ къодыер хьалэлэу нэмыкIыхэми адэгощэныхэу ары. КIалэхэр нэку-нэпсы хъухи, мандарин дзыоу аIыгъыр къырати гушIохэзэ IукIыжьыгъэх. Ащ фэдэу абхъазымэ ишIуагъэу аригъэкIыгъэр бэ.\nАбхъаз лъэпкъымкIэ гъэхъагъэу иIэм фэшI республикэм итын анахь лъапIэр Владислав Ардзинбэ ежь ыIэшъхьитIукIэ Мурдинэ къыритыгъ. Ежьхэр дэгъоу зэрэшIэщтыгъэх, бэрэ зэхахьэщтыгъэх, анахьэу зэрэгъэблагъэщтыгъэхэр Владислав ышнахьыжъ Сергейрэ Мурдинэрэ. Сергей шапсыгъэ шъолъырым къихьагъэу ишъэогъу нахьыжъ дэжь къыдэмыхьэу кIожьырэп.\nТхьэ зэтагъэр джащ фэдэу цIыфымэ ахэзагъэ, шIу алъэгъу. ШIу зышIэу шIу IукIэжьырэр ащ фэдэу бэп, шIу зышIэу пый къызфэхъужьыхэри щыIэх, ау Мурдинэ фэдэр уимыкIэсэн плъэкIыщтэп, ежь цIыфхэр икIасэшъ.\nТIэшъу Мурдинэ фэдэлIым гъэзет нэкIубгъокIэ идахэ къипIотыкIын плъэкIыщтэп, къэстхыгъэм зы тIэкIукIэ шъущызгъэгъозагъэмэ сигуапэ.\nКъуекъо Асфар.\nАдыгеим изаслуженнэ журналист","id":"<urn:uuid:d278924b-cf14-4732-930b-9bfeff039245>","dump":"CC-MAIN-2020-29","url":"http:\/\/www.cherkessia.net\/makale_detay.php?id=3923","date":"2020-07-11T17:23:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-29\/segments\/1593655934052.75\/warc\/CC-MAIN-20200711161442-20200711191442-00175.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9834934473,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.983493447303772, \"kbd_Cyrl_score\": 0.016321538016200066}","num_words":5721,"character_repetition_ratio":0.027,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.98,"perplexity_score":2872.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"СЭРЭ СИ УНАГЪУЭМРЭ BEN VE AİLEM\nЦlэ – ad\nУнэгъуэцlэ – soy adı\nАдэ – baba\nАнэ – anne\nАдэцlэ – baba adı\nАнэцlэ – anne adı\nУнагъуэ – aile\nУнагъэ – evli\nУнэдэс – bekar\nБын – evlat\nКъуэ – oğul evlat\nПхъу – kız evlat\nКъуэш – erkek kardeş\nШыпхъу – kız kardeş\nДэлъху – (kız için) erkek kardeş\nАнэш – dayı\nАдэш – amca\nАнэшыпхъу – teyze\nАдэшыпхъу – hala\nГуащэ – evin hanımı- büyük hanım- prenses\nУнэгуащэ – evin hanımı – eş\nЩхьэгъусэ – eş\nФыз – çocuğu olmuş kadın\nЛlы – erkek- adam\nПщы – evdeki büyük erkek – prens – kayınbaba\nПщыкъуэ – bayan eşinin kardeşi\nПщыпхъу – bayan eşinin kız kardeşi\nЩыкъу – erkek eşinin kardeşi\nЩыкъуанэ – kaynana\nЩыкъуадэ – kayınbaba\nЩыкъущауэ – erkek eşinin kardeşi\nТхьэмадэ – Evin büyüğü, reis ( aileye göre)\nНанэ – nine\nДадэ – dede\nКъуэрылъху – oğulun çocuğu, torun\nПхъурылъху – kızın çocuğu , torun\nНысэ – gelin\nНысащlэ – taze yeni gelin\nНысэгъу – elti\nМалхъэ – damat\nМэлхъэгъу – bacanak\nХъыджэбз – kız\nЩlалэ – oğlan\nНэхъыжь – büyük\nНэхъыщlэ – küçük\nФызабэ – dul kadın\nТlуанэ – kuma\nМылъхуанэ – analık\nМылъхуукъуэ – üvey erkek kardeş\nМылъхупхъу – üvey kız kardeş\nБыдзышэlэхьэгъу – süt kardeş\nГъунэгъу – komşu\nБлагъэ – akraba (akrabalık bağı olan)\nУнэкъуэщ – aynı akrabadan olan (kardeş)\nСицlэр Илхьэнщ.\nСи унэгъуэцlэр Щокъулщ.\nСи къуажэр Ендрейщ.\nСи адэм ицlэр Нэфlыцlэщ\nСи анэм ицlэр Нагlимэщ.\nСэ минрэ щибгъурэ тхущlрэ тху гъэм сыкъалъхуащ.\nСи унагъуэр мэкъумэшыщlэ унагъуэт.\nНобэ си ныбжьыр тхущlрэ щы хъуащ.\nНобэ си анэри си адэри сияпэ итщ. Тхьэм узынчэу тхуигъэпсэухэ.\nЗэкъуэшиплlрэ хъыджэбзитlрэ дохъу.\nЗэкъуэшхэм псоми унагъэ ящlащ. Унагъуэм хэхьэжахэщ.\nХъыджэбзхэм зым унагъэ ищlащ. Зыри ди анэ адэм бгъэдэсщ.\nСи адэм и адэм ицlэр Ахьмэдщ. Абы и адэжым ицlэри Пlытlэщ.\nПlытlэ и адэм ицlэри Лакъэщ.\nЛакъэр хэкум къикlыу къэкlуаращ.\nЛакъэ бынищ иlэти зыр дуней зэуэшхуэм хэкlуэдащ.\nСэри быниплl къысщlэхъуащ. Щlэлитlрэ хъыджэбзитlрэ.\nАхэри нобэкlэ иоджэхэ lэщlагъэ зрагъэгъутыну.\nСи щхьэгъусэм ицlэри Хьэтыджэщ.\nАри Минрэ щибгъурэ хыщl гъэм къалъхуащ.\nИ ныбжьри нобэкlэ плlыщlрэ й мэхъу.\nСи адэкъуэшхэри тху мэхъу.\nСэ адэшыпхъуу сиlэри зыщ.\nСи адэшыпхъум ицlэр Бацщ.\nСи анэр Хамэхэ япхъущ.\nАбыи къуэшитlрэ зы шыпхъурэ иlащ.\nАхэр Тхьэм жэнэткlэ игъэгуфlэ.\nДунейм ехыжахэщ\nBu dili bilgilenme olarak öğrenmekten ziyade seslerin telaffuzları önem taşıyor. Bu nedenle çok bilgi yerine öğrendiğini telaffuz etme ve kullanmaya ağırlık verilmelidir. Eğer sesler doğru olarak çıkarılabilinirse dili konuşmak gerçekten kolaylaşır. Dil ses anlam temelinden oluştuğu için ilk duyduğunuz sözcük tarafınızdan anlamlandırılabilir. Doğal süreçte oluşan sözcükleri anlamak kolay olur. Sadece problem doğru telaffuzdadır. Bir şekilde bu problemi halletmedikçe birşeyler öğrenilmiş sayılmaz. Telaffuzun düzeltilmesi de bilgi ile olmaz. Seslerin üzerinde doğrusu bulununcaya kadar çalışılmalıdır.\nМы дунейр сэращ зейр\nГъатхэ дахэм\nСодэхащlэ\nДуней дахэр инщ.\nУэ удахэм\nСэ сыдахэщ.\nДахэу щыlэр минщ.\nПщlащэм пщlащэр\nИоlущащэ\nМэзыр къегъэуш.\nБзухэм ябзэ\nУэрэд къабзэр\nГъащlэм и тхьэгъушщ.\nBuradaki telaffuz tam olarak başarılırsa anlam kendiliğinden oluşur. Gerçekte dili bilmeyenler bunun gerçekliğini anlayamayabilirler fakat dilin yapısı öyledir ve anlamını size önceki ön bilgilerden hareketle öğretir. Biz her ne kadar dili kuralları ile öğretmeğe çalışıyor isek de temel esprisi sesleri öğrenmekten geçer.\nBu dilin tüm diğer dillerle bağlantıları vardır. Ses anlam temelinde demek istiyorum Mesela Türkçedeki kılıf sözcüğünü ele alalım yani kıla fe olandır yani kıl Türkçe kök kelime esaslıdır fe ise Adigecenin kalıntısı olarak oraya girmiştir. Fe ise Adigece de derisi, yüzeyi, yüzeyini örten şey, uydurulan bahane anlamındadır. Bu sadece bir örneklemedir. Mesela arapçadaki zi eki hem aynı anlam ve aynı işleyiş ile aynı söylem ile adigecede mevcuttur. Anlaşılmasını istediğim şey çok basittir.\nSadece telaffuzların yani seslerin halli birçok problemi kökten çözer.\nЗафер ицlэу зы щlалэ соцlыху\nАнкара дэсу\nЕзым зэржиlэмк!э куэду щlэлэфlщ\nИ захуэм ухуеймэ\nПэжу щlэлэфlщ жысlэм згъэбэта хъункъым\nЩlэлэфlкъым жысlэм пцlы хъунщ.\nЩlэлэфlкъым жысlэу\nСыт щхьэкlэ пцlы сыупсын\nСыт щхьэкlэ хуэмфащэ жысlэн.\nСыт щхьэк!э пцlы теслъхьэн.\nАр сэ нэгъабэщ щысцlыхуар.\nАдыгэбзэ зэдгъэщlэнущ жытlэу,\nАнкара и зы хьэщlапlэ гуэр дыщызхуашэсарщ.\nСыт хуэдизу нэгъабэщ жысlэми\nКуэд щlауэ соцlыху сэ ар.\nДыщыцlыкlум хэтlэ хэсэ дыщыздэджэгуащ\nБаш упэпцlакlэ ди къуажэ куэнчыбыщхьэхэм.\nМащlэрэ хъаринэ дыщитlысхьакъым\nДи пщlантlэ дэт дэшхуейшхуэм и лъабжьэм.\nСи гъащlэм и дэтхэнэ плlэнэпэм щыщ\nКуэд ислъэгъуащ сэ абы и нэlум.\nЯпэ щыслъэгъуам а псор къыхэзгурlукlащ.\nГур зэрощlэ жаlэ\nЕзым сыкъищlа сыкъимщlа сщlэкъым\nАуэ сэ сщlащ, сигум ищlащ.\nИ нэгум сэ ислъагъукlащ\nСи гъащlэм си нэгу щlэкlа куэд\nЗдэзгуэшауэ.\nА къурсым къекlуэлlар сэ сизакъуэтэкъым\nА псом яхущытащ сэр хуэдэу.\nПсори здищтэу зэхуэдэу\nСыт щыгъуэй нэжэгужэу\nСыт щыгъуэи гумащlэу\nПсом я гукъеуэр къыгурыlуэу.\nХэт кlэрыхур дищтэу\nХэт зыхуэныкъуэр диlэту.\nЗы махуэи слъэгъуакъым и нэщхъ зыхэукlауэ\nЗым нэрмыплъ ириплъу\nАбазэу, абзэхыу, къэбардейуэ.\nЯхэтащ а гупым lуэху lащlэу.\nХэт и гупсысэм къыхихыу\nХэт и гупсысэм хилъхьэу.\nАуэ мыхъун зы псалъэ къыжьдэкlакъым ижьэм.\nХуэмфащэ къиупсэлъакъым,\nИмыгъуэ зэй ихуакъым.\nГур къабзэм утыку мэжабзэ.\nАру къыщlэкlынт щlыжаlар.\nBuradaki güzel bir söz önceden söylenmiş gibi zikredildi fakat onu ben hiç duymamıştım söz gelimi söyledim ama gerçekte söylenip söylenmediğini bilmiyorum fakat güzel uymuş düşüncesindeyim.\nГур къабзэм утыку мэжабзэ.\nKalp temiz olursa ortam berraklaşır gibi düşünülebilir.\nСэрэ Си Унагъуэмрэ\nСэ си унагъуэр фlыуэ солъагъу.\nЗым lэпыхур зым дищтэу дыздопсэу.\nСи щхьгъусэр фlы дыддэу солъагъу.\nАбы щхьэкlэщ сищхьэм гъусэ щlыхуэсщlар.\nАр сэ си щхьэгъусэми\nКъыщаупсэлъкlэ\nИлхьэн и унэгуащэ жаlэ.\nИ фыз щыжаlэи мэхъу\nСи быным фэ зэрхуэхъуам щхьэкlэ.\nСи быным анэ зэрхуэхъуам щхьэкlэ.\nСэри абы илlу селъытэ\nЛlыгъэшхуэ схэлъу илъытэу.\nАращ адыгэбзэр щlэдахэр\nПсалъэу хэтыр цlыхурэ цlыхунрэ цlыхугъэрэ ипэ иригъэщу.\nПщlэ хуэщlын, фlыкlэ ехъуэхъун хуэунэтlауэ зэрщытырщ.\nБын унагъуэ щыхъукlэ\nХэтыр еджапlэ макlуэ\nХэтри и lуэху макlуэ махуэ къэс.\nПсори фlыуэ зролъагъу\nЗым зыр доlэпыкъу зэрхузфlэккlэ\nАхэри пщэдей ин хъунухэщ\nУнагъуэ зырыз яухуэнущ.\nСэ си къэлэн нэхъыщхьэщ\nАхэр зыкъуэзгъэтыну зэсшэлlэну, зэрсхузфlэккlэ.\nУзкъуэтмэ гъащlэр нэхъ хьыгъуафlэ хъуну согугъэ.\nАрауэ къыщlэкlынщ щlыжаlар\nЗым lэпыхур зым къищтэжу Тхьэм бэрэ фыздигъэпсэу.\nСЭ СЫЦlЫКlУ\nСи анэм жеlэ,\nСи псэ цlыкlу.\nСи адэм жеlэ,\nСи бзу цlыкlу.\nПщэдджыжь къэскlи\nНэхъ иныжь\nСыхъуу жаlэ\nСызоплъыж.\nДадэ жеlэ\nБабыщ цlыкlу.\nНанэ жеlэ\nШырэ цlык!у.\nЦlыкlуэ цlыкlуэ\nЦlыкlуэ цlыкlу.\nПсом ядэжкlи\nСэ сыцlыкlущ.\nlэр сщlым\nбзухэр мэлъэтэж\nПсым бабыщхэр\nХолъэдэж.\nКъэсlэтати хъарбыз цlыкlу\nКъысlэпыхури\nХъуащ цlыкlу цlыкlу.\nСэ\nИтlанэ\nАхэм нэхърэ\nАхэм нэхърэ\nСынэхъ цlыкlу.\nКъэжэр Пэтр\nМы усэ дахэр гукlэ зэ зэгъэщlа хъум бзэри нэхъ зэгъэщlэгъуафlэ\nнэхъ гурыlуэгъуафlэ хъунщ.\nНэхъ ипэ игъэщыпхъэр мащlэми куэдми гукlэ зыгуэрхэр зэгъащlэу\nкъэупсэлъынырщ.\nщ – sesi fiil başına geldiği zaman – belirtilen yerde – anlamına gelir.\nfiil eğer м – hal eki alırsa ise belirtilen zamanda anlamı katar.\nЗафер сэ Анкара щыслъэгъуащ. – Zaferi ben Ankarada gördüm.\nЗафэр сэ Анкара щысцlыхуащ. – Zaferi ben Ankarada tanıdım.\nBurada belirtilen yer de anlamı katıyor.Eylemin gerçekleştiği yerde.\nfiilden sonra щыгъуэ gelsin veya gelmesin anlam değişmez.\nЯпэ ущыслъэгъуам щыгъуэ нэхъ ущlалэт. İlk gördüğüm zaman daha gençtin.\nЯпэ ущыслъэгъуам нэхъ ущалэт. – İlk gördüğümde daha gençtin.\nBurada belirtilen zaman da anlamı katıyor. Yani eylem gerçekleştiği zamanda.\nЛэжьыгъэр зыхэзылъхьар Щокъул Илхьэнщ.","id":"<urn:uuid:00d473c6-71c4-4d96-98c9-3982e70a850a>","dump":"CC-MAIN-2020-29","url":"https:\/\/www.kafkasfederasyonu.org\/anadil_dokuman\/ilhan_aydemir\/18_ders.htm","date":"2020-07-02T07:06:37Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-29\/segments\/1593655878519.27\/warc\/CC-MAIN-20200702045758-20200702075758-00468.warc.gz","language":"ady","language_score":0.4788823724,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.478882372379303, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4473124146461487, \"xmf_Geor_score\": 0.03927956894040108, \"gag_Latn_score\": 0.014462116174399853}","num_words":3058,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.502,"perplexity_score":7898.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мы илъэсым цIыфым ипсауныгъэ зэрар езыхырэ шъобж зэфэшъхьафхэр атыращагъэхэу, ащ къыхэкIыкIэ ящыIэныгъэ ахъожьыгъэу, джащ фэдэу IашэмкIэ зиукIыжьыгъэу хъугъэ-шIэгъабэ агъэунэфыгъ. Мыщ дэжьым къэIогъэн фае Росгвардием и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм лицензие- Iизын IофшIэнымкIэ иподразделение иучет Iашэхэр зэрэщамытхыгъэхэр.\nРосгвардием и ГъэIорышIапIэу Адыгеим щыIэм республикэм щыпсэухэрэм закъыфегъазэ хэбзэнчъэу Iашэхэр амыгъэфедэнхэу, егъэзыгъэ Iоф хэмылъэу къэохэрэ пкъыгъохэр, щэхэр, Iашэхэр атыжьынхэм фэIорышIэрэ программэм чанэу хэлэжьэнхэу. Сыда пIомэ егъэзыгъэ Iоф хэмылъэу Iашэхэр язытыжьхэрэм пшъэдэкIыжь арагъэхьыщтэп.\nАР-м иминистрэхэм я Кабинет ыштэгъэ зэхэубытэгъэ программэу «Хэбзэукъоныгъэхэр профилактикэ шIыгъэнхэр» зыфиIоу 2018 — 2020-рэ илъэсхэм ателъытагъэм къызэрэдилъытэрэмкIэ, хэбзэнчъэу агъэфедэрэ Iашэр егъэзыгъэ Iоф хэмылъэу язытыжьхэрэм ахъщэ шIухьафтынэу сомэ мини 100 аратынэу егъэнафэ.\nРосгвардием и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэмрэ АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэрэ зэгъусэхэу зэрахьэгъэхэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэм яшIуагъэкIэ гранати 4, гранатометым илагъымэ 87-рэ, авиационнэ топыщэ 24-рэ, шхонч 17 ыкIи газкIэ орэ зы пистолет къатыжьыгъэх. Мы мафэхэм яхъулIэу сомэ 124 800-рэ цIыфхэм аратыжьыгъэ.\nХэбзэнчъэу Iашэхэр зыгъэфедэхэу, яшIоигъоныгъэкIэ ахэр язытыжьынхэу фаехэм муниципальнэ образованиехэм я ОВДхэм ядежурнэ частьхэм ыкIи Росгвардием и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм лицензие-Iизын IофшIэнхэм яподразделение пстэуми зафагъэзэн алъэкIыщт.","id":"<urn:uuid:e8c05285-20f5-422d-9920-bd4d68eec24c>","dump":"CC-MAIN-2020-29","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/12\/03\/%D0%BF%D1%88%D1%8A%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D0%B6%D1%8C-%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D1%8B%D1%89%D1%82%D1%8D%D0%BF\/","date":"2020-07-12T13:28:08Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-29\/segments\/1593657138718.61\/warc\/CC-MAIN-20200712113546-20200712143546-00558.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8534066081,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8534066081047058, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14571766555309296}","num_words":465,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.088,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.839,"perplexity_score":3370.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"1958-рэ илъэсым мэзаем и 7-м СССР-м и Апшъэрэ Совет и Президиум и УнашъокIэ мэфэкIыр хагъэунэфыкIынэу рагъэжьагъ. «День советской молодежи» зыфиIорэ мафэр мэкъуогъум иаужырэ тхьэумафэ агъэмэфэкIыщтыгъэ.\n1993-рэ илъэсым мэкъуогъум и 24-м СССР-р зызэхэтэкъужь нэуж, Урысыем иапэрэ президентэу Б. Н. Ельциныр мэкъуогъум и 27-м ныбжьыкIэхэм я Мафэ хагъэунэфыкIынэу унашъо кIэтхагъ.\nМыщ дэжьым къыхэдгъэщы тшIоигъу, мэфэкIыр мэкъуогъум и 27-м ахьыжьыгъ нахь мышIэми, ыпэкIэ зэрэщытыгъэм тетэу тхьэумафэр къыхэзыгъэщырэ къалэхэр джыри тиIэх. Мэкъуогъум и 27-м мэфэкI Iофтхьабзэхэр, зэнэкъокъухэр, къэгъэлъэгъон зэфэшъхьафхэр Урысыем щызэхащэх. Мы мафэм тикъэралыгъо фэдэу Къыблэ Осетиеми ныбжьыкIэхэм я Мафэ щыхагъэунэфыкIы.\nГъонэжьыкъо Сэтэнай.","id":"<urn:uuid:83bedeb8-388a-485c-bb73-67e7398c942d>","dump":"CC-MAIN-2020-29","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/06\/29\/%D0%BD%D1%8B%D0%B1%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BAi%D1%8D%D0%B3%D1%83%D1%80-%D0%B6%D1%8A%D1%8B-%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%80%D1%8D%D0%BF-2\/","date":"2020-07-14T15:31:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-29\/segments\/1593655897168.4\/warc\/CC-MAIN-20200714145953-20200714175953-00504.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7304961681,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7304961681365967, \"kbd_Cyrl_score\": 0.26897725462913513}","num_words":187,"character_repetition_ratio":0.1,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.755,"perplexity_score":4573.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"1\nАПЭРЭШЪХЬ\nИсус къызхэкӀыгъэ лъэпкъыр\n(Лука 3:23-38)\n1Мыр Исус Христосэу Даутэ ыкъор, Ибрахьимэ ыкъор#1:1 Даутэ ыкъор, Ибрахьимэ ыкъор – ахэмэ алъэпкъ къытекӀыгъэ лӀыр ары. къызхэкӀыгъэ лъэпкъым итхылъ.\n2Ибрахьимэ Исхьакъ къыфэхъугъ; Исхьакъ Якъубэ къыфэхъугъ; ащ Иудэрэ ышхэмрэ къыфэхъугъэх; 3Иудэ Пэрэцрэ Зарэрэ#1:3 Пэрэцрэ Зарэрэ – Иудэ ыкъо зэтӀуазэхэр ары. Еплъ Пегъымбар Мусэ апэрэ тхылъэу ытхыгъэм (УблапӀэм) 38:27-30. къыфэхъугъэх; итӀумэ янэ Тамар ыцӀагъ; Пэрэц Хэцрон къыфэхъугъ; ащ Рам къыфэхъугъ; 4ащ Аминадаб къыфэхъугъ; ащ Нахшон къыфэхъугъ; ащ Салмон къыфэхъугъ; 5ащ БоӀаз къыфэхъугъ; БоӀаз янэ Рахьаб ыцӀагъ; БоӀаз Обид къыфэхъугъ; Обид янэ Рут ыцӀагъ; Обид Ищай къыфэхъугъ; 6ащ пачъыхьэ Даутэ къыфэхъугъ. Пачъыхьэ Даутэ Сэлмэн къыфэхъугъ; Сэлмэн янэ Урый зыцӀэм ишъузыгъ#1:6 Урый зыцӀэм ишъузыгъ – Батшэбэ ары. Еплъ Пегъымбар Самуел икъэбархэр зэрыт ятӀонэрэ тхылъым (2 Царств) 12:24.. 7Сэлмэн Рехабоам къыфэхъугъ; ащ Абие къыфэхъугъ; ащ Асэ къыфэхъугъ; 8ащ Ехъощафат къыфэхъугъ; ащ Иорам къыфэхъугъ; ащ Уззие къыфэхъугъ; 9ащ Иотам къыфэхъугъ; ащ Ахаз къыфэхъугъ; ащ Хъызкъый къы��эхъугъ; 10ащ Манассэ къыфэхъугъ; ащ Амон къыфэхъугъ; ащ Иосие къыфэхъугъ; 11ащ Иоаким къыфэхъугъ. Израиль цӀыфхэр Бабилэн къэлэшхом лӀыгъэкӀэ защэхэ лъэхъаным#1:11 Бабилэн къэлэшхом лӀыгъэкӀэ защэхэ лъэхъаным – Исус къэхъуным ыпэкӀэ 598-рэ илъэсым пачъыхьэ Нэбухэднэцар идзэлӀхэм джурт цӀыфхэр лӀыгъэкӀэ Бабилэным аригъэщагъэх. Иоаким Иехониерэ ышхэмрэ къыфэхъугъэх.\n12Израиль цӀыфхэр Бабилэн защэхэ ужым#1:12 Израиль цӀыфхэр Бабилэным защэхэ ужым – Исус къэхъуным ыпэкӀэ 538-рэ илъэсым Персие хэгъэгум и Кайсарэу Кир зыцӀэм джуртхэм яхэгъэгу къагъэзэжьынэу фит ышӀыжьыгъэх., Иехонием Шеалтиил къыфэхъугъ; ащ Зоробабел къыфэхъугъ; 13ащ Абиуд къыфэхъугъ; ащ Элиаким къыфэхъугъ; ащ Азор къыфэхъугъ; 14ащ Цадокъ къыфэхъугъ; ащ Ахим къыфэхъугъ; ащ Элиуд къыфэхъугъ; 15ащ Элеазар къыфэхъугъ; ащ Маттан къыфэхъугъ; ащ Якъубэ къыфэхъугъ; 16ащ Юсыф къыфэхъугъ. Ар ХристоскӀэ заджэхэрэ Исус къызфэхъугъэ Мерэм илӀыгъ.\n17Аущтэу Ибрахьимэрэ пачъыхьэ Даутэрэ азыфагу лӀыуж#1:17 лӀыуж – тымрэ ыкъомрэ азыфагу дэлъ уахътэр ары. пшӀыкӀуплӀ дэлъыгъ; пачъыхьэ Даутэрэ израиль цӀыфхэр Бабилэным защэхэ лъэхъанымрэ азыфагу лӀыуж пшӀыкӀуплӀ дэлъыгъ, израиль цӀыфхэр Бабилэн защэхэ лъэхъанымрэ Христос#1:17 Христос – Мэссихьыр ары. Пачъыхьэ Даутэ илъэпкъ къытекӀыгъэу, пегъымбархэм къызэраӀуагъэм тетэу, израиль цӀыфхэм шъхьафитыныгъэрэ мамыр тетыгъомрэ аригъэгъотынэу Тхьэм ахэр къызэригъэгугъэгъэ пщы лъапӀэр ары. къызыхъугъэ лъэхъанымрэ азыфагу лӀыуж пшӀыкӀуплӀи дэлъыгъ.\nИсус къызэрэхъугъэр\n(Лука 2:1-7)\n18Исус Христос икъэхъукӀэ мары: Юсыф Исус янэу Мерэм къыщэнэу ыгъэнэфэгъагъ#1:18 Юсыф къыщэнэу ыгъэнэфэгъагъ – джурт хабзэм тетэу лӀы горэм ыгъэнэфэгъэ пшъашъэр къыщэнэу фэмыемэ, къэзыщэгъэ лӀым ишъуз зэритӀупщыжьырэ хабзэм тетэу ытӀупщыжьын фае., ау зэрэщэнхэм ыпэкӀэ, Тхьэм ы Псэ ЛъапӀэ илъэкӀыкӀэ Мерэм сабый къызэрэфэхъущтыр нафэ хъугъэ. 19Мерэм лӀы фэхъущт Юсыф шъыпкъагъэ зиӀэ лӀыгъэти, цӀыфмэ апашъхьэ Мерэм ынапэ тырихынэу фэмыеу, шъэфэу къымыщэнэу тыриубытагъ.\n20Ау Юсыф аущтэу егупшысэзэ, Зиусхьаным имэлэӀич пкӀыхьапӀэкӀэ къыфэкӀуагъ.\n– Даутэ ыкъо#1:20 Даутэ ыкъо – Даутэ илъэпкъ къытекӀыгъэ лӀыр ары. Юсыф! – къыӀуагъ ащ. – Мерэм къэпщэнэу умыщын, сыда пӀомэ, ащ сабыеу къыфэхъущтыр къызхэкӀырэр Тхьэм ы Псэ ЛъапӀ ары. 21Мерэм къо къыфэхъущт, ащ цӀэу фэуусыщтыр Исус#1:21 Исус – а цӀэм къикӀырэр цӀыфхэр мыкӀодхэу «Къэзгъэнэжьырэр» ары., сыда пӀомэ, ащ илъэпкъ ипсэкӀодхэм ялъэкӀ къыӀэкӀихыжьынышъ, мыкӀодхэу къыгъэнэжьыщтых.\n22Мы зэпстэури зыфэхъугъэр Зиусхьаным мы гущыӀэхэу#1:22-23 Зиусхьаным мы гущыӀэхэу – еплъ Пегъымбар Ешайа тхылъэу ытхыгъэм 7:14. пегъымбарым ыгу къырилъхьэхи, къыригъэӀуагъэхэр къэшъыпкъэжьынхэр ары:\n23– Мары, пшъашъэр лъэрмыхьэ хъунышъ, къо къыфэхъущт. Ащ цӀэу фаусыщтыр Еммануил. Ащ къикӀырэр: Тхьэр тигъусэ.\n24Юсыф къызэущыжьым, Зиусхьаным имэлэӀич къызэрэриӀуагъэм тетэу зекӀуагъэ, Мерэми ыщагъ. 25Ау ар ишъуз фэхъуным ыпэкӀэ Мерэм апэрэ къор къыфэхъугъ. Юсыф ащ цӀэу фиусыгъэри Исус.","id":"<urn:uuid:c8026be7-8b52-4117-8ab4-3204c8107e09>","dump":"CC-MAIN-2020-34","url":"https:\/\/www.bible.com\/bible\/2157\/MAT.1","date":"2020-08-13T21:16:12Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-34\/segments\/1596439739073.12\/warc\/CC-MAIN-20200813191256-20200813221256-00359.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9863795042,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9863795042037964, \"kbd_Cyrl_score\": 0.013426749035716057}","num_words":1136,"character_repetition_ratio":0.108,"word_repetition_ratio":0.014,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.99,"perplexity_score":10359.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- Фонд\n- Новости\n- История\n- Культура\n- Персоны\n- Диаспоры\n- Среда обитания\n- Мультимедиа\n- Мозаика\n- Стипендия\n- Партнеры\nМЭЗАЙ\nМы мазэм НЭГУМЭ ШОРЭ ри1орэр «К1ымэфак1», Пшызэ шъолъыр щыпсэурэ шапсыгъэмэ ра1орэр «Пэтэлъэжь». Ащ къик1ырэр, к1ымэфэ щылэм ра1орэ «Мэзэталъ»-эм укъыпкъырык1ымэ: пэ[лъэшы]жьы, пэ[пхъэшэ]жьы, зыфегъадэ, енэкъокъужьы.\n«МЭЗЭТАЛЪЭРЭ» «ПЭТЭЛЪЭЖЬРЭ» ЯЗЭНЭКЪОКЪУ\n«А Мэзэталъ, - е1о Пэтэлъэжьы, - о плъэдэкъапэ зэрытым сэ слъэхъомбэжъые итыгъэмэ, хьэ лъэмакъэм шы лъэмакъэ зезгъэш1эу, шы лъэмакъэм топыо макъэ зезгъэш1эу, хьаку пчъэ1ум ш1эпхъаджэхэр ныом 1уезгъэш1ыхьэу, л1ыжъыми а дэдэр шхылъэм дезгъэш1ыхьэу чъы1э къэсш1ыныгъи, ау мафэхэр нахь к1ыхьэ хъухи, тыгъэм пчэгур ыубытыгъэшъ, сыамалынчъ».\nК1ЫМЭФЭ АДЫГЭ ДЖЭГУК1ЭМЭ АЩЫЩХЭР\nЧын\nДжэгук1эм ищык1агъэхэр чынрэ к1эпщырэ. Чыныр зыхаш1ык1ырэр былым п1эшъэ бжъакъу, е, къужъэепхъэ. Пстэуми анахь дэгъук1э алъытэрэр псыцубжъэм хэш1ык1ыгъэр ары. Псыцубжъэ чыныр л1ытехьагъу заулэмэ зэ1эпахэу я1эу хъущтыгъэ. Пэнэхэс щыпсэурэ Тэхъутэмырмэ 1892-рэ илъэсым Гырунэ (Гривенно-Черкесская) къыздырахыжьыгъэгъэ чыныр 1960-рэ илъэсхэм анэсы, агъэк1одыфэ я1агъэу ежьхэм къа1отэжьы. Чыныр 1эхъомбэ пэрытит1умк1э «къытырадзэ» (агъэчэрэгъушъ, ат1упщы), к1эпщымк1э агъэблы. Псынк1э дэдэу чэрэгъу зыхъук1э, «чыныр къыгъэ» а1о, «мэбыумэ», нэшэнэ дэгъук1э алъытэ.\nЧын джэгук1эмэ ащыщых: «Зэгъэутэк1ыр», «Хахьэр», («Бэджэ гъак1ор»), «Зэфыщыгъэтыр», нэмык1хэри.\nЧын «Зэгъэутэк1ымрэ», «Зэфыщыгъэтымрэ» зыщеш1эхэрэр мылы, е дэгъоу убэгъэ осыр арых, нэбгырабэ щызэдыхэлэжьэн алъэк1ыщт.\n«Зэгъэутэк1ыр». Апэ рапш1эу джэгум хэлажьэхэрэр къапчъых, е пхъэдз радзэшъ, «чэмахъор» агъэнафэ. Ар ежь ичынэ нэмык1ымэ яемэ аригъэутэк1ын фае, адрэхэр 1эк1эк1ыжьыным пылъых. Апэу зичынэ 1эхъо чынэр зэутэк1ырэр «чэмахъо» ехьэ. Тек1оныгъэр зиер анахь мак1эрэ 1эхъо ихьэрэр ары.\n«Зэфыщыгъэтым» щытек1уагъэк1э алъытэрэр «агъэблыгъэ» чынмэ ащыщэу зиер анахьыбэрэ «мыл1эу» (мык1осэжьэу) щытырэр ары.\n«Хахьэ». Чыныхэр ос убагъэм щагъэблыхэшъ, ос куум хагъахьэх. Апэ итым «чынэ пэрыт, е, хахьэрэр» ра1о. Ащ шъхьафитэу ежь зэрэш1оигъоу чынэр ефы. Ыуж итхэм яехэр ащ илъэуж рафынхэ фитыхэп. Апэ итыр, ичынэ зык1уасэк1э, къэуцу. Ыуж итыр ащ ичынэу «л1агъэм» ригъэутэк1ын фае. Аущтэу зиш1ышъук1э, апэ итэу хэхьэн фитэу мэхъу. Анахьыбэрэ зичынэ пэрытыгъэр атек1уагъэу алъытэ.\n«Бэджэ гъак1ор» ащ зэрэтек1ырэр - хэти зэрэфаеу, ау зы лъэныкъо хахьэу анахь чыжьэу зичынэ зыфыгъэм тек1оныгъэр зэрэратырэр ары.\nЛЪЭРЫЧЪ\nЛъэрычъэр зыхаш1ык1ыщтыгъэр пхъэрэ гъуч1ычырэ е пхърэ мэш1о1эдэ ныкъорэ.\nЛъэрычъэм епхыгъэу джэгук1э заулэ щы1. Ахэмэ ащыщых: «Къэубытыр», «Зегъэхьыр», «Зэпачъэр».\n«Къэубыт». Ыпэ рапш1эу «чэмахъор» агъэнафэ, ет1анэ зэк1э зэбгырэчъых. Ащыщ горэм 1эк1э енэсынэу «чэмахъор» ахэмэ ак1элъежьэ. Апэ зэнэсырэр «чэмахъо» мэхъу.\n«Зегъэхь». Мы джэгук1эм хэлажьэрэмэ лъэрычъэ зырыз нахь ак1эмылъэуи, т1урыт1у ак1элъэуи мэхъу.\nЛъэрычъэ зырыз нахь зык1эмылъхэр зэралъэк1эу къачъэхэшъ, агъэнэфэгъэ ч1ып1эм щык1эдзагъэу, лъэкъо шъхьафитымк1э демы1эжьхэу зырагъэхьы. Анахь чыжьэу зезыгъэхьышъурэр атек1о.\n«Зэпачъ». Ч1ып1ит1у агъэнафэу, ахэмэ азыфагу илъ гъогур нахь псынк1эу зычъыщтымк1э зэнэкъокъух. Мыщ хэлажьэрэмэ лъэрычъэ т1урыт1у ак1элъын фае. Бэщ папц1эхэри агъэфедэу къыхэк1ы.\nЛъэрычъэ щымы1э зыхъук1э, «Мыл гъэджае» еш1эх. Ащ пае метрэныкъо горэ идиаметрэу мылыр хаупк1ы, ащ ы1упэ пэблагъэу т1эк1у рау1ук1ы. Зы метрэ горэ ик1ыхьагъэу, зы цыпэр упсыгъэу а гъуанэм бэщ рагъэуцуэшъ, мыл хъураер апэ итэу къыдыречъэх, ячъэ нахь псынк1э зыщыхъущтым, бэщыр къырахыжьы, ежьхэр ащ тепк1эхи, зырагъэхьы. Анахь чыжьэу зезыгъэхьышъурэр атек1о.\nМЫ МАЗЭМ:\n- 1560-рэм адыгэ шыудзэхэу Россием игъусэу зэуагъэхэр Ливон заом къекIыжьых;\n- 17-м 1857 – рэ илъэсым щегъэжьагъэу 1860-рэ илъэсым икIымаэфэ щылэ нэс Адыгэ хэкум мэщытэу итыгъэмэ япхыгъэу лажьэщтыгъэ мэктэбэмэ (школымэ) кIэлэцIыкIу 1 000 фэдиз ащеджагъ. Ахэмэ арэбыбзэр зэрагъашIэщтыгъэ;\n- и 16-м 1871-рэ илъэсым ЩЫИХЪ ЩАМИЛЭ МЕДИНЭМ щылIагъ ыкIи щагъэтIылъыгъ.","id":"<urn:uuid:4a16c001-3d3b-4025-93a8-15a6da10d54e>","dump":"CC-MAIN-2020-34","url":"http:\/\/fond-adygi.ru\/page\/cherkesskij-kalendar-fevral.cir","date":"2020-08-12T15:55:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-34\/segments\/1596439738905.62\/warc\/CC-MAIN-20200812141756-20200812171756-00183.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8560560942,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8560560941696167, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14327062666416168}","num_words":1077,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.004,"special_characters_ratio":0.221,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.913,"perplexity_score":7934.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим ичIыгулэжьхэм бжыхьэсэ лэжьыгъэ гектар 106825-у апхъыгъагъэм иIожьын аухыгъ.\nАР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ тыгъуасэ пчэдыжьым къызэритыгъэмкIэ, гектар 548-рэ ныIэп къафэнэгъагъэр, мы мафэм ар аIожьыгъ. Бжыхьэсэ хьэу гектар 14213-рэ халъхьэгъагъ, гурытымкIэ лъытагъэу центнер 46,7-рэ къырахыгъ, тонн 66403-рэ къаугъоижьыгъ. Рапсыр гектар 10178-рэ хъущтыгъ. Ащ изы гектар, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 25,4-рэ къытыгъ, тонн 25832-рэ къаугъоижьыгъ.\nЛэжьыгъэ анахь шъхьаIэм, коцым, гектар 92154-рэ рагъэубытыгъагъ. ГурытымкIэ лъытагъэу, зы гектарым центнер 52,3-рэ къырахыгъ, тонн мин 500-м ехъу къаугъоижьыгъ.\nКоцым къырахыгъэмкIэ, ар гурытымкIэ лъытагъэу центнер 56,7-рэ, пэрытныгъэр атIупщыгъэп Шэуджэн районым ичIыгулэжьхэм. ПстэумкIи бжыхьэсэ лэжьыгъэ гектар 16300-у яIагъэм щыщэу 14150-р ко��ым рагъэубытыгъагъ. РапсымкIи апэрэ хъугъэх. Гектар 1639-рэ яIагъ, центнер 28,7-рэ къырахыгъ. Бжыхьэсэ хьэ гектар 2050-рэ халъхьэгъагъ, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 49,5-рэ къытыгъ.\nДжэджэ районым ичIыгулэжьхэр коцымкIэ кIэкIэу ауж итых. ПстэумкIи бжыхьэсэ гектар 27450-рэ яIагъ, коцыр 23721-рэ хъущтыгъ. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 56,1-рэ къырахыгъ, аугъоижьыгъэр тонн мини 133-м ехъу. Хьэм, рапсым къатыгъэмкIи мыхэр мэкIэдэд ауж зэритхэр.\nДжащ фэдэу лэжьыгъэм иIожьын апэу зыухыгъэхэм ащыщых ыкIи, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 51 — 52-м къыщымыкIэу къырахыжьыгъ Кощхьэблэ, Красногвардейскэ ыкIи Мыекъопэ районхэм ячIыгулэжьхэм.\nБжыхьасэхэм адакIоу гъатхэм халъхьэгъэ лэжьыгъэхэм ащыщхэм яIожьын езгъэжьагъэхэри ахэтых. ГущыIэм пае, Кощхьэблэ районым гъэтхэсэ хьэ гектар 351-рэ щырапхъыгъагъ. Ар Iуахыжьыгъах, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 45-рэ къырахыгъ. Гъэтхэсэ зэнтхъэу гектар 522-рэ яIагъ, джэнч лъэпкъхэр 45-рэ хъущтыгъэх. Ахэри Iуахыжьыгъахэх.\nШэуджэн ыкIи Мыекъопэ районхэмрэ Мыекъуапэрэ ячIыгулэжьхэми гъэтхэсэ зэнтхъыр аIожьыгъах.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:871cb697-2bdf-46e1-afcd-d1bb1f0698e7>","dump":"CC-MAIN-2020-34","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/07\/28\/%D0%B1%D0%B6%D1%8B%D1%85%D1%8C%D0%B0%D1%81%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8Fi%D1%83%D1%85%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD-%D0%B0%D1%83%D1%85%D1%8B%D0%B3%D1%8A-2\/","date":"2020-08-09T11:25:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-34\/segments\/1596439738552.17\/warc\/CC-MAIN-20200809102845-20200809132845-00386.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7573366761,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7573366761207581, \"kbd_Cyrl_score\": 0.24169936776161194}","num_words":519,"character_repetition_ratio":0.116,"word_repetition_ratio":0.063,"special_characters_ratio":0.218,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.779,"perplexity_score":3574.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэмрэ Пшызэ шъолъыррэ ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ цIыфхэм къяджэ Къурмэн мэфэкIыр яунагъо исхэм адагъэмэфэкIынэу.\nАдыгеим иэпидемиологическэ зытет зэрэмыдэгъушхом къыхэкIэу Адыгэ Республикэмрэ Пшызэ шъолъыррэ ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ гъэтхапэм и 17-м ыгъэнэфэгъэгъэ гъунапкъэхэр джыри лъегъэкIуатэх.\n— Мэщытхэм ыкIи зэхэтхэу нэмаз зыщашIырэ ащ пэгъунэгъу чIыпIэхэм Къурмэн мэфэкIым епхыгъэ Iофтхьабзэхэр ащыкIощтхэп. ЗэкIэ быслъымэн цIыфхэм тыкъяджэ Къурмэн дин мэфэкIыр яунагъохэм ащагъэмэфэкIынхэу, — къеты Адыгэ Республикэмрэ Пшызэ шъолъыррэ ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ.\nАщ нэмыкIэу Адыгэкъалэрэ Кощхьаблэрэ ащыпсэухэу коронавирусыр къызэузыхэрэм япчъагъэ зэрэхахъорэм къыхэкIыкIэ унашъо ашIыгъ охътэ гъэнэфагъэкIэ мы чIыпIэхэм мэщытхэр ащызэфашIынхэу.\nАдыгэ Республикэмрэ Пшызэ шъолъыррэ ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ джащ фэдэу цIыфхэм агу къегъэкIыжьы мэщытым зыкIохэкIэ къэзыухъумэхэрэ маскэр аIулъынхэу ыкIи Iалъэхэр апылъынхэу, нэмаз зыщашIырэ яалырэгъу цIыкIухэр зыдаIыгъынхэу, метрэ 1,5-рэ язэпэчыжьагъэу щытынхэу, сэлам зэрамыхынэу ыкIи IаплI зэрамыщэкIынэу, пэтхъу-Iутхъум инэшанэ зиIэхэр мэщытым къемыкIолIэнхэу.\n— Илъэс 65-рэ зыныбжьхэр ыкIи нахьыжъхэр мэщытым мыкIохэмэ нахьышIу, — къеты Адыгэ Республикэмрэ Пшызэ шъолъыррэ ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ.\nДжащ фэдэу цIыфыбэ зыхэлажьэрэ бэрэскэшхо нэмазыр амышIынэу афагъэпытагъ.\nКъурмэныр — ислъамым имэфэкI анахь шъхьаIэхэм ащыщ. Ар зыщагъэмэфэкIыщт мафэр мазэм имэфэпчъымкIэ агъэнафэ ыкIи илъэс къэс ар лъагъэкIуатэ. Бирамыр зыщыхагъэунэфыкIырэ мафэм пэшIорыгъэшъэу мэфэ 70-рэ зытешIэкIэ Къурмэн мэфэкIыр хагъэунэфыкIы. Мыщ ехъулIэу быслъымэнхэр Чабэм хьаджашIэ макIох. Адыгеим ыкIи Пшызэ икIыхи мыгъэ Саудовскэ Аравием хьадж къыщашIынэу нэбгырэ 75-рэ кIуагъэх.","id":"<urn:uuid:1b8e34ce-1572-4722-8803-3032162d2321>","dump":"CC-MAIN-2020-34","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/07\/30\/%D1%88%D1%8A%D1%83%D0%B8%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%89%D1%8B%D0%B6%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BC%D1%8D%D1%84%D1%8D%D0%BAi\/","date":"2020-08-13T07:37:50Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-34\/segments\/1596439738964.20\/warc\/CC-MAIN-20200813073451-20200813103451-00534.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8614195585,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8614195585250854, \"kbd_Cyrl_score\": 0.13822685182094574}","num_words":499,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.067,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.908,"perplexity_score":2754.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Народнэ бюджетым IэпыIэгъу фэхъугъэным ехьылIэгъэ законопроектэу чIыпIэ Iофыгъохэм язэшIохын тегъэпсыхьагъэр партиеу «Единэ Россиемрэ» Урысые Федерацием и Правительствэрэ къызэдыхахыгъ ыкIи цIыфхэм къахалъхьаным фэхьазырых. ФедерациемкIэ Советым ивице-спикерэу, партиеу «Единэ Россием» и Генеральнэ совет исекретарэу Андрей Турчак ащ фэгъэхьыгъэу къыщиIуагъ чIыпIэ зыгъэIорышIэжьыным хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ Советэу Урысые Федерацием и Президент дэжь щызэхэщагъэм иIэгъэ зэхэсыгъом.\n«Загъорэ къулыкъушIэхэм анахьи ежь цIыфхэм яунагъохэм, япсэупIэ ящыкIагъэр нахь дэгъоу ашIэ. АщкIэ щысэшIоу щыт шъолъыр заулэхэм, Московскэ хэкури ахэм зэрахэтэу, шъолъыр, муниципальнэ бюджетым щыщ мылъку ежь цIыфхэм игъо алъэгъугъэ проектхэм зэрэщапэIуагъахьэрэр. Народнэ бюджеткIэ ащ уеджэмэ хъущт», — къыIуагъ Андрей Турчак.\nПартиеу «Единэ Россием» и Генеральнэ совет исекретарь къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, тыдэрэ чIыпIи ащ фэдэ шIыкIэр щагъэфедэнымкIэ правовой лъэпсэ зыкI ищыкIагъ. Партиеу «Единэ Россиемрэ» Урысые Федерацием и Правительствэрэ народнэ бюджетым IэпыIэгъу фэхъугъэным ехьылIэгъэ законопроектыр къызэдыхахыгъ. А законопроектым къыдебгъэштэнэу тыолъэIу», — риIуагъ Андрей Турчак Урысые Федерацием и Президент зыфигъазэзэ.\nАщ фэдэ лъэIум къызэрезэгъырэр Владимир Путиным къыIуагъ.\nПартием и Апшъэрэ Совет хэтэу, шъолъыр къутамэм и Секретарэу, Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат народнэ бюджетым ехьылIэгъэ законодательнэ инициативэу партиеу «Единэ Россием» къахилъхьагъэм къытегущыIэ:\n«Къэралыгъом ипащэу Путин Владимир Владимир ыкъом партиеу «Единэ Россием» изаконодательнэ инициативэу народнэ бюджетым ехьылIагъэм чIыпIэ зыгъэIорышIэжьыным хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ Советэу Урысые Федерацием и Президент дэжь щызэхэщагъэм изэхэсыгъо къыщыдыригъэштагъ. Уахътэм диштэрэ зигъо унэшъо шъыпкъэу ар сэлъытэ. ЦIыфхэм якъэлэ е якъоджэ гупсэ зэхъокIыныгъэшIухэу фэхъухэрэм ахэлажьэхэ ашIоигъу. Ащ фэдэ амалхэр къызфагъэфедэхэзэ псэупIэхэм псынкIэу хэхъоныгъэ арагъэшIын алъэкIыщт. Адыгеим илъэс заулэ хъугъэу гъэпсын Iофхэм чIыпIэрысхэр къащыхэтэгъэлажьэх. Сэ ведомствэхэмрэ муниципалитетхэмрэ япащэхэм пшъэрылъ афэсшIыгъ цIыфхэм яшIошIхэр къыдалъытэзэ социальнэ мэхьанэ зиIэ проектхэр зэкIэ пхыращынхэу. Ащ фэдэ екIолIакIэмкIэ щысэшIоу къэпхьын плъэкIыщт проектэу «Къэлэ щыIэкIэ зэтегъэпсыхьагъ» зыфиIоу пхыращырэр. Мыщ фэдэ проектым диштэу псэупIэхэм адэсхэм ежь-ежьырэу агъэцэкIэжьыщт псэуалъэхэр къыхахых, скверхэмрэ гупчэхэмрэ нахь зэтегъэпсыхьэгъэнхэмкIэ шIыхьафхэр зэхащэх. Джащ фэдэ шIыкIэм тетэу народнэ бюджетымкIэ опыт гъэнэфагъэ тиIэ хъугъэ. Хэгъэгум и Президент зыдыригъэштэгъэ законыр заштэкIэ, нэбгырэ пэпчъ цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэным иIахьышIу хишIыхьан ылъэкIыщт, обществэм ифэныкъуагъэхэр ащ нахь икъоу къыгъэлъэгъощтых ыкIи анахьэу цIыфхэр зыфэныкъорэ социальнэ проект- хэм япхырыщын акIуачIэ рахьылIэн алъэкIыщт», — къыIуагъ Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат къэбар жъугъэм иамалхэм яIофышIэхэм адэгущыIэзэ.","id":"<urn:uuid:c935db08-a4f3-465e-89c9-55efaecc455d>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/02\/03\/%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B5%D1%83-%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8D-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81\/","date":"2020-09-28T01:47:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600401583556.73\/warc\/CC-MAIN-20200928010415-20200928040415-00126.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7677856684,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7677856683731079, \"kbd_Cyrl_score\": 0.23127439618110657}","num_words":884,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.119,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.692,"perplexity_score":2925.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыекъопэ баскетбол командэу «Динамо-МГТУ-м» 2018 — 2019-рэ илъэс зэнэкъокъум зыфегъэхьазыры. Мы мафэхэм ешIакIохэу хэкIыжьыгъэхэм, кIэу аштэщтхэм такIэупчIагъ.\n— Илъэс заулэ хъугъэу «Динамо-МГТУ-м» щешIэхэрэр къыхэнэжьыгъэх, — къытиIуагъ тренер шъхьаIэу, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ трене-\nрэу Андрей Синельниковым. — Апшъэрэ купым, непэ ехъулIэу, командэ 13 хэт. Курскэ иешIакIохэр зэнэкъокъум хэкIыжьыгъэх. Тэ илъэс зэнэкъокъум тишъыпкъэу зыфэдгъэхьазырыщт.\nЧъэпыогъу мазэм 2018 — 2019-рэ илъэс ешIэгъур аублэщт. «Динамо-МГТУ-м» хэтых Николай Ереминыр, Артем Гапошиныр, Кирилл Майбородар, Максим Абызовыр, Александр Милютиныр. Республикэм щапIугъэ ныбжьыкIэхэм тренер шъхьаIэр алъэплъэ, командэм диштэщтхэр къахихынхэм фэшI зэфэхьысыжьхэр ышIынхэу уахътэ иI.\nУрысыем и Кубок икъыдэхын фэгъэхьыгъэ ешIэгъухэр баскет-\nбол командэхэм чъэпыогъу мазэм аублэщтых.","id":"<urn:uuid:2440019e-4fc2-4133-957c-241b75d4787e>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2018\/07\/30\/%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%BE-%D0%BC%D0%B3%D1%82%D1%83-%D0%BC-%D0%B7%D0%B5%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D1%80%D1%8B\/","date":"2020-09-18T08:31:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400187354.1\/warc\/CC-MAIN-20200918061627-20200918091627-00181.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5427822471,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5427822470664978, \"kbd_Cyrl_score\": 0.45148757100105286}","num_words":244,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.543,"perplexity_score":3391.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Автор материала: Хачемизова Фатима Кимовна\n1оныгъом и 12 – м тиеджап1э щымэфэк1ыгъ. Тыркуем къик1ыхи студентхэр къытфэк1огъагъэх. Мурадэу ахэмэ я1агъэр яныдэлъфыбзэк1э зэрэгущы1эхэрэр, урокхэр зэрэк1охэрэ алъэгъунэу ары, адыгэ нэмык1 зыч1эмыс еджап1эм еплъынэу фэягъэх.\nХьак1эмэ ягъусагъэх Адыгэ Хасэм и1офыш1эу Д. Къэплъан, Ламыкъо Эдик … ежь студентмэ як1элэегъаджэхэр… Тигуапэу еджап1эм къедгъэблагъэхи адыгэбзэ урокым ч1этщагъэх. Хьак1эмэ алъэгъунэу фэягъэх урокым к1элэеджак1омэ 1оф зэраш1эрэр, ягущы1ак1э зэхахынэу .\nНэшъулъэщэ Саудэт Нурбиевнэм темэу ыштагъэр – к1эджык1ыжьыныр ары .Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъомэ ауж къины1оми – аш1эрэр ащ къэк1ыжьыным пае 1офш1эн зэмыл1эужыгъохэр урокым щигъэфедэзэ урокыр к1уагъэ: зэхэфынхэр , правилэхэр разделэу грамматикэм и1эхэр ащ къагъэк1ыжьыгъэх, жабзэм яхэгъэхъон 1оф даш1агъ. Урокыр –урок зек1ом фэдэу гъэпсыгъагъэ. Хьак1эми аш1огъэш1эгъонэу къыхэлажьэхэзэ урокыр гъэш1эгъонэу ригъэк1ок1ыгъ.\nАщ ыуж тихьак1эхэр «Хьак1эщым» едгъэблэгъагъэх. Хьак1эщыр зиеу Хьак1эмыз Фатимэ нэгуш1оу къапэгъок1и и1офш1агъэхэр къафи1отагъ, къаригъэлъэгъугъ. Хьак1эщыр дахэу зэ1ухыгъэу, ыжъырэ 1эмэ- псымэхэу ч1этыхэр зыплъэгъук1э , лъэхъэнэ чыжьэ горэм ухэт ош1ош1ы. К1элэеджак1охэм музей ц1ык1у зэхащагъэу щыт. Этнографическэ кружокэу «Хьак1эщ» зыфи1орэм и1офш1ак1э къагъэлъэгъуагъ, бзэмрэ хабзэмрэ зэрэзэрагъаш1эрэр. Сабыйхэм 1уры1упчъэхэр , усэхэр , къэгъэлъэгъон ц1ык1ухэр къаш1ыгъэх. Адыгэбзэ жэбзэ къабзэк1э зэрэгущы1эхэрэм, чанэу, 1упк1эу, сабыйхэм абзэ ек1ол1эк1э зэфэшъхьафхэр агъэфедэхэзэ зэрэгущы1эхэрэм тихьак1эхэм лъэшэу агу рихьыгъэх ык1и ахэмэ яхъопсагъэх.\n1энэ хъураем къедгъэблагъэхи, щай ешъогъум Хьаткъо Сусанэ Кимэ ыпхъум тиеджап1э ихъишъэ къафи1отагъ, адыгабзэм ехьыл1эгъэ 1офыгъоу ти1эхэрэм къатегущы1агъ.\nЕджап1эм ипащэ игуадзэ Кубэщыч Сусуннэ Кимэ ыпхъум еджап1эм гъэхъагъэу и1эхэр къафи1отагъ.\nЛамыкъо Эдик ыгу етыгъэу, амалэу и1эмк1э еджап1эм къызэрэде1эрэри къафи1отагъ.\nТихьак1эхэр разэу, гуш1охэу, къытэхъуапсэхэу дгъэк1отэжьыгъэх. Мыщ дэжьым зэк1эми къагурэ1о хэтрэ ц1ыфи, сыд фэдэ лъэпкъи уиныдэлъфыбзэ зэрэпш1эн фаер , мэхьанэу и1эр. Лъэпкъым ыпсэр бзэмрэ хабзэмрэ.","id":"<urn:uuid:aabc6c0b-dd53-483d-923e-ee675a0fd4ca>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/vseuroki.pro\/doc\/otkrytyy-urok-na-temu-adygskiy-folklor-hachemizova-9508.html","date":"2020-09-24T13:56:01Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400219221.53\/warc\/CC-MAIN-20200924132241-20200924162241-00072.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8537138104,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8537138104438782, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14591588079929352}","num_words":552,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.914,"perplexity_score":8794.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ хабзэм изэгъэшIэнрэ дунэе гъэсэныгъэм щагъэфедэрэ амал пэрытхэмрэ\nКультура\nАдыгэ хабзэм изэгъэшIэнрэ Дунэе гъэсэныгъэм щагъэфедэрэ амал пэрытхэмрэ Лъэпкъым ыпсэр – бзэмрэ Хабзэмрэ Адыгэ гущыIэжъ ХэткIи нафэ ныбжьыкIэмэ япIун, анахь Iоф инмэ ащыщэу зэралъытэрэр. АщкIэ апэрэ пшъэрылъэу щытыр сыд фэдэрэ лъэхъани ныбжьыкIэу къэтэджхэрэр цIыфэу зыхэтхэм шIуагъэ къафахьэу тэрэзэу пIугъэнхэр ары. Ащ хэти иIахьышIу хишIыхьаныр апэрэ пшъэрылъэу еджапIэмрэ унагъомрэ апашъхьэ къеуцо. Зы нэбгырэкIэ мы Iофыр зэшIопхынэу щытэп. Унагъор, еджапIэр, обществэр – зэкIэми пIэ зэкIэдзагъэу бгъэцэкIэн фэе Iофэу щыт. ТиныбжьыкIэмэ адыгэ хабзэ ахэлъэу, ятарихъ, якультурэ куоу щыгъуазэ хъунхэмкIэ лъэшэу яшIогъэшхо къэкIо еджапIэмэ ачIэлъ предметэу \"Адыгэ Хабзэ\" зыфиIорэм. Предметым гъэсэныгъэ ыкIи пIуныгъэ амал ин IэкIэлъ. Сэ мыщкIэ я 5-рэ классым щегъэжьагъэу я 9-рэ классым нэсэ есэгъаджэх. Мы Iофым сызыпылъыр илъэс\nАдыгэ хабзэм изэгъэшIэнрэ Дунэе гъэсэныгъэм щагъэфедэрэ амал пэрытхэмрэ\nЛъэпкъым ыпсэр – бзэмрэ Хабзэмрэ\nАдыгэ гущыIэжъ\nХэткIи нафэ ныбжьыкIэмэ япIун, анахь Iоф инмэ ащыщэу зэралъытэрэр. АщкIэ апэрэ пшъэрылъэу щытыр сыд фэдэрэ лъэхъани ныбжьыкIэу къэтэджхэрэр цIыфэу зыхэтхэм шIуагъэ къафахьэу тэрэзэу пIугъэнхэр ары. Ащ хэти иIахьышIу хишIыхьаныр апэрэ пшъэрылъэу еджапIэмрэ унагъомрэ апашъхьэ къеуцо. Зы нэбгырэкIэ мы Iофыр зэшIопхынэу щытэп. Унагъор, еджапIэр, обществэр – зэкIэми пIэ зэкIэдзагъэу бгъэцэкIэн фэе Iофэу щыт. ТиныбжьыкIэмэ адыгэ хабзэ ахэлъэу, ятарихъ, якультурэ куоу щыгъуазэ хъунхэмкIэ лъэшэу яшIогъэшхо къэкIо еджапIэмэ ачIэлъ предметэу \"Адыгэ Хабзэ\" зыфиIорэм. Предметым гъэсэныгъэ ыкIи пIуныгъэ амал ин IэкIэлъ.\nСэ мыщкIэ я 5-рэ классым щегъэжьагъэу я 9-рэ классым нэсэ есэгъаджэх. Мы Iофым сызыпылъыр илъэс пшIыкIутIу хъугъэ. Апэрэ илъэсхэм къин тлъэгъугъэ зэреджэщтхэ тхылъ зэрэщымыIэм къыхэкIэу. Программэр сIыгъэу чылэм нахь нэжъ-Iужъ губзыгъэу дэсхэм адэжь сыкIозэ къязгъэIуатэщтыгъэ. Джащ дэжьым сэри мы Iофыр сшIогъэшIэгъонэу, сыфэщагъэу хъугъэ. Нахьыбэ пшIэ хъумэ нахь куоу зэбгъашIэ пшIоигъоу охъу.\n\"Адыгэ Хабзэ\" зыфиIорэ тхылъэу къыдэкIыгъэм лъэшэу тигъэгушIуагъ. АщкIэ Унэрэкъо Мирэрэ, Унэрэкъо Раерэ тхьауегъэпсэушхо ятэIо. Мы тхылъым ишIуагъэкIэ кIэлэцIыкIухэм адыгэ хабзэр нахь дэгъоу къагурыIо хъугъэ. Тхылъым итеплъэ закъуи гур къыдещае: тхыпхъэу, сурэтхэу тешIыхьагъэмэ адыгэмэ ятарихъ ухещэ. Апэрэ нэкIубгъор къызызэгопхыкIэ тхылъыр зыгъэхьазырыгъэхэм ныбжьыкIэ цIыкIумэ афэгъэхьыгъэ пэублэ гущыIэми мэхьанэшхо иI. Тхылъым Iоф зэрэдэпшIэщтым ущигъэгъуазэу тамыгъэхэр, IэпыIэгъухэр дэгъоу апэрэ нэкIубгъом тетых. Тхылъхэр Iэхьэ – Iахьэу зэтеутыгъэу зэрэщытыр нахь гупсэф. ГущыIэ къинэу дэтхэр къагурыIоным пае гущыIалъэр IэпыIэгъушIу мэхъу. Анахьэу тхылъыр къэзгъэбаеу, тызгъэгушIуагъэр сурэт къэгъэлъэгъуапIэу, фотовернисажэу дэтхэр ары. Текст��м ыуж ит упчIэхэмкIэ кIэлэеджакIохэм яшIэныгъэ дэгъоу ууплъэкIужьын олъэкIы. Темэ пэпчъ гущыIэжъэу епхьылIэн плъэкIыщтхэр ягъусэх. Ахэр зэкIэ тиIофшIэн къэзгъэпсынкIэрэ амалышIух.\nШэн зэхэтыкIэ хабзэхэр ныбжьыкIэ пэпчъ ищыIэныгъэ шэпхъэ гъэнэфагъэу хэгъэуцогъэнымкIэ ишIогъэшхо къэкIо фэзгъэсэрэ IофшIэн зэфэшъхьафхэр урокым щызэхэщэгъэным. Ащ фэдэ IофшIэнхэу зэхэтщэн тлъэкIыщтхэм ащыщых дидактическэ-раздаточнэ материалхэу дгъэфедэхэрэр: перфокартэхэр, карточкэхэр, ситуациехэм язэшIохынхэр, текст зэфэшъхьафхэм Iофэу адэшIэгъэн фаехэр, уплъэкIун е тхэн IофшIэнхэу урокым щашIэн фаехэр, зэнэкъокъу джэгукIэхэу зэхэтщэщтхэр ыкIи нэмыкI Iофыгъохэр зыдэт методическэ IэпыIэгъу тхылъэу \"Адыгэ лъэпкъ шIэныгъэм фэзгъэсэрэ IофшIэнхэр\" зыфиIоу Щыгъущэ Хьаджэбий зэхигъэуцуагъэр. Ащ лъэшэу ишIуагъэ къытэкIы. Тэ тиурокмэ ялъытыгъэу Iофыгъохэу дэтхэм щысэ атетхызэ тызэрэфаеу тэгъэпсыжьых.\nУинми уцIыкIуми узэрэзекIощтыр пшIэнэу ищыкIагъ. Ау ошIэ закъокIи пкIэнчъэ, умыгъэцакIэмэ. БлэкIыгъэ уахътэм итэу шэн дэгъухэр тхэлъыгъэх тымыIоу, непэ дахэу тызекIоныр ары нахь Iофыр. Гукъау нахь мышIэми тиныбжьыкIэхэм ащыщхэм мыхъун зекIуакIэхэр къахэфэ. Ешъоныр, наркоманиер, нэмыкI шIэпхъаджэу хъурэр гъунэнчъ. Жъалымыгъэ зекIуакIэхэр тищыIэныгъэ къыхэфэх. Тэ, кIэлэегъаджэхэм, пшъэрылъэу тиIэр адыгагъэкIэ тызаджэрэ лъэпкъ шэн дахэхэу лIэшIэгъу пчъагъэхэм аугъоигъэхэр къэIэтыжьыгъэныр, шэн дэеу зетхьэхэрэр нахь макIэ шIыгъэнхэр ары. Едгъаджэхэрэр хэзгъэгупшысыхьэн фэдэ Iофыгъохэр, урокым нэмыкIэу зэIукIэ зэмылIэужыгъохэр афызэхэтэщэх.\nАдыгэ лъэпкъым лIэшIэгъу пчъагъэм ыгъэуцугъэ зэхэтыкIэ хабзэхэр зыфэдэм, ахэм лъэпкъым ищыIэныгъэкIэ мэхьанэу яIагъэм, яIэм, шэн – хэбзэ дахэхэр зыпкъ игъэуцожьыгъэнхэмкIэ тхьамафэм зы сыхьаткIэ программэм къытырэр ябгъэшIэныр къин. Джащ къыхэкIэу адыгэ кружок зэхэсщагъ. Илъэс 12 хъугъэ ащ Iоф зыдасшIэрэр. Кружокым ыцIэр \"ХьакIэщ\". Апэрэ классым щегъэжьагъэу я 11-рэ щиухыжьэу кIэлэеджакIохэм ашIогъэшIэгъонэу, чанэу хэлажьэх. Адыгэ зэхэтыкIэ хабзэхэр зэрашIэрэр къызщылъагъорэ зэныкъокъухэр, пчыхьэзэхахьэхэр, семинархэр зэхэтэщэх. Егъэджэн-пIуныгъэ Iофыр нахь гъэлъэшыгъэнымкIэ зишIуагъэ къэкIон ылъэкIыщт пчыхьэзэхахьэхэу чылэм ихъишъэ къизIотыкIхэрэр, лIыхъужъхэм, цIыф пэрытмэ ящытхъу къызщыдгъэлъагъохэрэр ретэгъэкIокIых. Урокым тызаджэу, къэтIуатэрэм нэмыкIэу адыгэ хабзэм фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъон – къэшIын кIэкIхэр ренэу тэгъэхьазэрых. Ахэр кушъэхапхэр, лъэтегъэуцор, кIапщэр, нысэщэ джэгумэ хабзэу апылъыр, чэщдэсыр, хьакIэщхэр дгъэхьазэрынхэмкIэ яшIуагъэ къытэкIы шIэныгъэлэжьмэ атхыгъэхэу гъэзетэу \"Адыгэ макъэм\" къыхиутыхэрэм, журналхэу \"Псалъэм\", \"Зэкъошыныгъэм\", \"Жъогъобыным\" къарыхьэхэрэм. Адыгэ джэгум изэхэщэн, хьакIэ къакIомэ узэрэпэгъокIыщтыр, ахэмэ анэмыкIхэу къатхыжьрэ къэбархэр, щысэхэр игъэкIотыгъэу тэгъэфедэх. Лъэпкъым итарихъ, ыбзэ, цIыфым изекIокIэ – шIыкIэхэм афэгъэхьыгъэ диспутхэр, семинархэр, конференциехэр зэхэтэщэх. Едгъаджэхэрэм ямызакъоу, ны-тыхэр къетэгъэблагъэх, ахэмэ апашъэхьэ упчIэ гъэшIэгъонхэр къыщытэIэтых, татегущыIэ. ЕджапIэм имызакъоу, ащ фэдэ къэгъэлъэгъонхэр район гупчэми тэщэх. Илъэс къэс Шэуджэн районым зэхещэ \"Фестиваль национальной культуры\" зыфиIорэр. Сабыйхэм ашIогъэшIэгъонэу, агу етыгъэу ащ зыфагъэхьазыры, хэлажьэх. Нахь дэгъоу зыкъэзгъэлъэгъуагъэхэр, нахь IупкIэу усэ къеджагъэхэр, нахь дахэу къэшъуагъэхэр, зишъуашэ нахь дахэр еджакIохэм къыхагъэщых. Ащ пIуныгъэ-гъэсэныгъэмкIэ лъэшэу ишIуагъэ къэкIо \"Жъымрэ кIэмрэ\" зыфиIорэ зэхахьэу тиIагъэри гъэшIэгъоныгъэ. УпчIэхэр доскэм тетхагъэх:\nНепэрэ адыгэ пшъашъэхэр сыдым фэдэн фаеу къыпщыхъура?\nНепэрэ адыгэ кIалэхэм шъугу римыхьэу ахэлъ шэнхэр, зекIуакIэхэр сыд фэдэха?\nУцIыфыным пае сыда ищыкIагъэр?\nНы-тыхэм ясабыймэ джэуапэу къатыжьхэрэр лъэшэу ашIогъэшIэгъоныгъэх. КIэлэаджакIохэр зызэнэкъокъухэм ыуж чIыпIэхэмкIэ зэдгъэхъожьхи, а упчIэ дэдэхэм ны-тыхэм зятэтыжьым, хэдгъэгупшысыхьагъэх. Ащ фэдэ зэдэгущыIакIэхэм еджакIомэ агу къабзэ ешIы, яжабзэ хегъахъо, дэхагъэм фещэх.\nДэхагъэр нахь зэхашIэным пае адыгэмэ ямузыкальнэ культурэ, адыгэ джэгум нэIуасэ фэтэшIых. Я 9-рэ классым урок-концертхэр щыретэгъэкIокIых. Методическэ IэпыIэгъоу Щыгъущэ Хьаджэбый итхылъ дэт планым тетэхых. АпэрапшIэу къашъо пэпчъ ихъишъэ нэIуасэ фэтэшIых. Ащ ыуж ижъырэ пластинкэу тиIэхэр къытетэлъхьэшъы, къашъохэр къэтэгъэлъагъох: зэфакIу, удж, гощэудж, зыгъэлъат, ислъамый, къэрэкъамыл. Мыщ дэжьым IэпыIэгъу къытфэхъу кIэлэцIыкIухэу илъэс пчъагъэ хъугъэу адыгэ къашъом пылъхэр. Ахэмэ къытагъэлъэгъу къашъо пэпчъ къызэрэпшIын фаер. Кружокым щызэхэтэщэ \"Адыгэ джэгу\" зыфиIорэ къэгъэлъэгъони. ХьатиякIоу джэгур зезыщэщтыри, нысэу къыращыщтри, ащ готын фаехэри гъэнэфагъэхэу, жюрим хегъэунэфыкIы къашъохэр нахь тэрэзэу къыздэхъугъэ кIалэхэр, пшъашъэхэр. Джэгум зэкIэлъыкIуакIэу иIэщтыр, сценариер зэхэтэгъэуцо. Мыщ дэжьым къасIомэ сшIоигъу, школ пэпчъ ащ фээдэ зэхэщэнхэр ашIы хъумэ, видиокIэ атехыгъэмэ ишIуагъэ къызэрэкIощтыр. Дискым школыр тетхагъэу зэIэпытхэу, лъэныкъо пстэури къэзыубытыгъэу нахь дэгъоу къыздэхъугъэм щысэ тетхэу, мытэрэзыр щыдгъэзыеу Iоф дэтшIэн тлъэкIыщтыгъэ. Чылэм нысэщэ джэгоу тыздэщыIагъэ пэпчъ зэфэхьысыжьхэр тэшIых. Тэрэзымрэ, мытэрэзымрэ зэхэтэфыжьых. ГущыIэм пае, лъэгукIэтыныр дэнэ шэкIэу нысэр зытрагъэуцорэм ычIыпIэкIэ нэIэплъэкI тырагъэуцуагъэу кIалэхэм къаIожьы. Ащ фэдэ мытэрэзхэр бэу къыхагъэкIы. Я 9-рэ классым ис еджакIоу БрантI Амаль моущтэу еIо- \"сэ къасщэ хъумэ, машинэхэм тарысми \"Нысэщэ орэдыр\" урамым тетхэми, зэкIэми зэхахэу къезгъэIощт \"Орида, дахэр къэтэщэ\" зыфиIорэр.\nЯ 5-рэ классым щегъэжьагъэу нахь игъэкIотыгъэу адыгэ орэдыжъхэмрэ хабзэмрэ зэтэгъашIэ. \"Лъэпкъым ихъишъэ умышIэми, орэдыжъхэмкIэ къэпшIэжьын плъэкIыщт\", - ыIогъагъ Нэгумэ Шорэ. \"Орэдхэр адыгэхэмкIэ щыIэныгъ, псэ, япэсэрэ дунэететыкIэ исаугъэт, ячIыгу щыхъурэ пстэури къэзыIотэрэ тхыгъэ папкI. Унэм исми адыгэр, зэфэсым щыIэми, цIыфхэм ахэтми, икъиныгъуи, игушIуагъуи орэдхэм зэращэ. Къэхъурэ сабыйхэм орэдкIэ апэгъокIых. Дунаим тетыфэхэ ахэр ягъашIэ хэтых, лIэужмэ якъэбархэр къыкIэлъыкIорэмэ орэдкIэ анагъэсыжьы\". (Хъан-Джэрый)\nСурэт шIыгъэм фэдэу, тхылъ тхыгъэм фэдэу орэдыжъмэ адыгэ щыIэкIэ-псэукIэр тынэгу къыкIагъэуцо. Тхылъэу \"Адыгэ хабзэм\" къытырэ орэдхэу \"Остэгъэе къалэ иорэди\" нэмыкIхэри тядэIунэу аудио дискхэр джыри къыднэсыгъэхэп. Ижъырэ пластинкэхэм атетхагъэу \"Си Къэсэй\", \"Адыиф\", \"Цырац\" ыкIи нэмыкI орэдхэм ятэгъэдэIух, зэхэтэфыжьых. Сыд фэдэрэ зэхахьэ тиIэми \"Жъыум\" къамылым, шыкIэпщынэм, къыригъэIорэ мэкъамэхэр тэгъэфедэх. Адыгэ хабзэм итхьамафэ редгъэкIокIы хъумэ, орэдыжъхэм ямафэ къафэмгъэсыжьэу сабыйхэр ежэх, нахьыбэр хэлэжьэнэу якIас. Орэдыжъхэм япхыгъэ урокхэм ягъэхьазырын Iофыгъо макIэп къапыкIырэр. Орэдэу зэдэIунхэ фаехэр куп-купэу зэтеутыжьыгъэхэу дискхэр лъэпкъ орэдыжъхэр къытфагъэхьазэрыжьынхэу тыфай.\nГъэцэкIэн Iофэу кIэлэеджакIомэ яIэхэм ащыщ зыдэс чылэм орэдусэу дэсхэм якъэбар зэрагъэшIэнэу урокым къыщаIотэжьынэу. Ащ фэдэ Iофым пIуныгъэ мэхьанэшхо иI: чылэдэсхэм ягъэхъагъэхэм арэгушхох, агукIэ зэхашIэ, къызщыхъугъэ чылэр шIу алъэгъоу къэтэджых.\nЦIыфым зэгъэфагъэу, щэрыоу, мэхьан куу зыкIоцIылъ псэлъэ гъэкIэкIыгъэ псыхьагъэмкIэ къэгущыIэн ылъэкIыным адыгэхэм мэхьанэшо ратыщтыгъ. Ащ илъыгъэкIотэн Iоф дэтэшIэ. апэрэ классым щегъэжьагъэу тхылъым дэт текстхэр, ежьхэм яшIошIхэр жэбзэ чан зэгъэфагъэкIэ къызэраIотэжьыщтым тыпылъ. Жабзэм ихэгъэхъонкIэ зишIуагъэ къакIохэрэм Iоф адэтэшIэ. мэкъэ Iужъухэр тэрэзэу къаIонхэу егъэсэгъэнхэмкIэ IурыIупчъэхэм яшIугъэ къэкIо. Урокым щэтэгъэфедэх IупкIэу, псынкIэу тэрэзэу къэпIоныр. НыбжьыкIэхэм япIун-гъэсэн Iоф имызакъоу, лъэпкъым епхыгъэ шIэныгъэ куухэр зэгъэгъотыгъэнхэмкIэ IорыIуатэр апэрэ къэкIуапIэмэ ащыщ.\nАдыгэмэ зэхэтыкIэ-хабзэу ахэлъхэр гъунджэу къарэщых гущыIэжъмэ. Ахэмэ кIуачIэу яIэр зыпэпшIын щымыIэу къысшIошIы. IупкIэу, кIэкIхэу, мэхьанэ куу акIоцIылъэу зэрэгъэпсыгъэхэм къыхэкIэу лъэшэу Iэрыфэгъу къысфэхъух згъэфедэнхэмкIэ. Темэу зэдгъашIэрэм елъытыгъэу тхылъым дэт текстхэм гущыIэжъхэр ахэтэгъэхъожьых, зэхэтэфых, езбырэу зэтэгъэшIэжьых. ГущыIэжъэу тхылъым дэмытхэри нэжъ-Iужъмэ къарагъаIозэ кIэлэеджакIохэм къатхых. Кабинетым тыдэ уплъагъэми гущыIэжъхэр дахэу тхыгъэхэу пылъагъэх. Адыгэ хабзэм итхьамафэ редгъэкIокIы зыхъукIэ, гущыIэжъмэ апае \"Анахьыбэ гущыIэжъ зышIэрэр\" зыфиIорэ зэныкъокъу мафэ хэтэхы. Сабыйхэр чанэу ащ хэлажьэх. Анахьэу къахэщхэрэр ныжъ-тыжъмэ акIэрыс сабыйхэр ары. Ащ фэдэ зэныкъокъухэр кIалэхэм агу рехьы. Ахэмэ ягулъытэ нахь чаны ашIы, егъэгупшысэх, пIуныгъэ тэрэз агъотынымкIэ амалышIу мэхъух. Джащ фэдэ къабзэу хырыхыхьэмэ якъэшIэн сабыймэ якIас.\nШэуджэ�� районым щызэхащэрэ олимпиадэхэм кружокым хэтхэр хэсэгъэлажьэх. Темэ гъэнэфагъэ ясэты, илъэс реным Iоф дашIэ, аугъои сурэтхэр, цIыф губзыгъэхэм заIуагъакIэ, къарагъэIуатэх. Темэу тиIагъэхэмкIэ текIоныгъэ чIыпIэ къыдэзыхыгъэхэр тиIэх. Ахэр Лъэпшъыкъо Зарем, Цуамыкъо Джэнэт, ХьакIэцIыкIу Рит.\nКIэлэегъаджэ пэпчъ ипшъэрылъ икъоу ыгъэцакIэмэ, итворчествэ ыгурэ ыпсэрэ хилъхьэмэ ар урок къодыеп зэрэхъущтыр, мэфэкI шъыпкъ, шэн-шапхъэхэу кIалэхэм ахэлъхэм яеплъыкIэ язэфэхьыс урок гум къинэжьыщтмэ зэу ащыщ хъущт. Ащ пае адыгэ хабзэм изэгъэшIэнкIэ мыщ фэдэ методическэ IэпыIэгъухэр тищыкIагъэх:\nКIэлэегъаджэхэм апае методическэ IэпыIэгъу шъхьаихыгъэ урокхэр дэтэу, шIыкIэ-амалхэу бгъэфедэн плъэкIыщтхэр игъусэу.\nЖабзэм ихэгъэхъонкIэ фонохрестоматиер, аудио дискхэу пшысэхэр, орэдыжъхэр, къэбар гъэшIэгъонхэр зытетхэр.\nРеспубликэм ит гурыт еджапIэхэм ащашIырэ пчыхьэзэхахьэхэу: \"Чэщдэсыр\", \"Лъэтегъэуцор\", \"Кушъэхапхэр\", \"КIапщэр\" ыкIи нэмыкIхэри видиокIэ техыгъэхэу зэIэпытхыжьынхэу.\nХэткIи нафэ, нэм ылъэгъурэмрэ, тхьакIумэм зэхихрэмрэ сыдигъокIи гум къенэжьы. ПшIэ къафэпIон нахьи, зэ алъэгъумэ нахь ашIогъэшIэгъон мэхъу ыкIи къагурэIо. ГущыIэм пае: адыгэмэ ямузыкальнэ культурэ, Iэмэ-псымэхэм язэгъэшIэн сыхьат пчъагъэ къеты. КъызафэпIуатэкIэ дискым тетэу ябгъэлъэгъумэ нахь ашIогъэшIэгъоныщт. ГъукIэ Замудинэ а Iофым зэрэпылъыр тэшIэ. Ащ имузей кIалэхэм ябгъэлъэгъумэ сыдым ымыуаса? Ыдэжь сабыйхэр тщэмэ дэгъу, ау ащ фэдэ амалэу тиIэр макIэ. Пщынэхэр, щыкIэпщынэхэр, къамылыр ыкIи нэмыкIхэм яшIыкIэ сабыйхэм алъэгъун фаеу тэлъытэ.\nРадиом, телевидением, театрэм мэхьанэу иIэр хэтыкIи нафэ. Адыгэ хабзэм ехьылIэгъэ къэтынхэр адыгабзэкIэ нахьыбэу къыдэкIыныр лъэшэу ищыкIагъ. Тыфай лъэпкъым, адыгэ шэн-хабзэхэм яхьылIагъэу къэтын шIагъохэр пчэдыжьрэ къамыгъэлъагъоу, сабыйхэр школым зыщыIэ уахътэм, пчыхьашъхьэрэ къагъэлъэгъонэу. Дискым ахэр тыратхэжьэу ащэщтыгъэмэ, тыгушIозэ къэтщэфыжьыщтыгъэх.\nТеатрэр-дунай хьалэмэт.\nЛъэшэу дэгъугъэ Адыгэ лъэпкъ театрэм адыгабзэкIэ ыгъэуцугъэ спектаклэхэр дискхэм атетэу тызыщыфаем къызIэкIэдгъэхьан, теплъын тлъэкIынэу хъугъэмэ. Ащ инэу ишIуагъэ къытэкIыщт, сыда пIомэ адыгэ пьесэхэу тилъэпкъ ихъишъэ ыкIи инепэрэ щыIакIэ фэгъэхьыгъэхэм шэн-зэхэтыкIэ дахэу ахэлъыгъэхэр къагъэлъагъох, шэн мытэрэзхэр лакъырд ашIых. Тыщэгугъу адыгэ театрэм а Iофыр зэшIуихынэу.\nАдыгэ унагъо пэпчъ \"Адыгэ макъ\"-эр, \"Псалъ\"-эр, \"Зэкъошыныгъ\"-эр къыратхыкIын фае. Ахэм къыхаутхэрэм тиныбжьыкIэхэр нахь алъыплъэнэу, заджэхэрэр нахь ашIогъэшIэгъоны шIыгъэн фае.\nГущыIэ щэрыохэу, гущыIэм пае: Къо бзаджэр унэгъо гъэкIод. Гъунэгъур пый ашIырэп. Акъыл зиIэр цIыфмэ якIас. ЛъэIоным нэр решъу. Шъхьахынэм чъыеныр икIас. Бэшхыр насыпынчъ.\nМэхьанэ куу зыкIоцIылъхэр еджапIэм ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм атетхагъэу, мафэ къэс еджакIомэ алъэгъоу, ригъэгупшысэхэмэ, ишIуагъэ къэкIонэу тэлъытэ.\nИнтернетым лъэпкъ хабзэр илъхьагъэмэ бэ зэшIокIэу къытитыщтыр. Ащ иамалхэр гъунэнчъ. Хэти иIофшIагъэрэ, игъэхъагъэхэмрэ интернетым иты хъумэ, зэкIэми ишIуагъэ къытэкIыщт.\nНыбжьыкIэмэ апае чылэхэм хьакIэщхэр къащызэIухыгъэмэ нахь цIыфхэр зэпэблагъэ ышIыных тшIошIы. Чэщдэсхэр, орэдыжъхэр къыщаIоу, кIапщэхэр щашIынхэу, адыгэ джэгухэр рагъэкIокIынхэу.\nТинепэрэ щыIакIэ зэхъокIыныгъэу хэхъухьэхэрэм, нэмыкIырэ цIыф лъэпкъхэм афэдэу, адыгэхэми ядунэегурыIуакIэ хэпшIыкIэу зызэблихъугъ. Лъэпкъым ихъишъэ, икультурэ куоу зэгъэшIэгъэным, духовнэ кIэн баеу лIэшIэгъу пчъагъэмэ къакIоцI адыгэмэ зэIуагъэкIагъэр угъоижьыгъэным, адыгабзэмрэ, адыгэ литературэмрэ, адыгэ хабзэмрэ язэгъэшIэн ифэшъошэ чIыпIэ тищыIэкIэ-псэукIэ щегъэубытыгъэным, цIыфмэ язэкъошныгъэ гъэпытэгъэным чанэу афэлэжьэныр ары цIыфы пэпчъ пшъэрылъ шъхьаIэу джы зыфигъэуцужьын фаер. Адыгэ хабзэм шIуагъэу къыхьырэр зэкIэми къагурыIорэп, ау ащ тетхэу ящыIэныгъэ агъэпсымэ сыдигъокIи зэгурыIожьыныгъэ цIыфхэм ахэлъыщт.\nХьакIэмыз Фатим.\nCtrl\nEnter\nЗаметили ошЫбкуВыделите текст и нажмите Ctrl+Enter\nОбсудить (0)\nСсылки по теме:\nЧитайте также:\nАдыгэ Хабзэр къэралыгъо еджапIэм щызэрахьэрэ пIуныгъэм изыIахь.\nПермь щыбэнагъэхэм тагъэгугъэ Пермь щыбэнагъэхэм тагъэгугъэ\nПроектыкIэхэр агъэцэкIэщтых ПроектыкIэхэр агъэцэкIэщтых\nЭкономикэм зыкъезыгъэIэтырэ амалхэм ащыщ Экономикэм зыкъезыгъэIэтырэ амалхэм ащыщ\nАпшъэрэ еджапIэм щеджэнхэ амал яIэщт Апшъэрэ еджапIэм щеджэнхэ амал яIэщт","id":"<urn:uuid:a2047354-d8ba-46ab-8bd0-1f8356237cab>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/www.adygi.ru\/index.php?newsid=17619","date":"2020-09-22T04:39:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400203096.42\/warc\/CC-MAIN-20200922031902-20200922061902-00059.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9523594379,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9523594379425049, \"kbd_Cyrl_score\": 0.047438349574804306}","num_words":4426,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.09,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.948,"perplexity_score":2500.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Непал, Республикэу Непал – Азием ыкъыблэ лъэныкъо щыIэ къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр – Катманду. ЦIыфэу нэбгырэ млн 30-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 140 800 км² . БзэшъхьаIэр – непали.\nДЛО-м хахьэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр – Бидхья Деви Бхандари.\nКъэрал тхьэматэр – Кхадга Прасад Шарма Оли.\nKathmandu\nBudhanilkantha\nBhaktapur\nPatan\nHimalaya\nMustang\nRice\nTransport\nАзием и тыгъэкъокIыпIэ щыI. Гъунэгъухэр: Китаимрэ, Индиемрэ азфагу ит.","id":"<urn:uuid:e5a717d1-f527-4432-81f5-848e445552eb>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9D%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BB","date":"2020-09-27T14:45:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400279782.77\/warc\/CC-MAIN-20200927121105-20200927151105-00553.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5617046356,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":12,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5617046356201172, \"kbd_Cyrl_score\": 0.25617092847824097, \"krc_Cyrl_score\": 0.025536678731441498, \"tab_Cyrl_score\": 0.019926121458411217, \"ron_Cyrl_score\": 0.017535680904984474, \"bxr_Cyrl_score\": 0.015866221860051155, \"itl_Cyrl_score\": 0.014702621847391129}","num_words":123,"character_repetition_ratio":0.009,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.209,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.787,"perplexity_score":5104.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ШIогъэшхо къэзытырэ зэIукIэгъух ШIогъэшхо къэ��ытырэ зэIукIэгъух\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зипэщэгъэ лIыкIо купэу Адыгеим икIыгъэр Урысые инвестиционнэ форумэу Шъачэ щыкIорэм хэлэжьагъ. Iофыгъо шъхьаIэу ар зыфэгъэхьыгъэм зэреджагъэхэр – «Национальные проекты: от стратегии к действию». Урысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэу Дмитрий Медведевым зэрищэгъэ пленарнэ зэхэсыгъом ары анахьэу зыщытегущыIагъэхэр.\n«Непэ мэхьэнэ гъэнэфагъэ зиIэ чэзыукIэм тынэсыгъ. Зигугъу тшIырэр уахътэм къыгъэуцурэ зэхъокIыныгъэхэм язакъоп, зэхэубытэгъэ унэшъо игъэкIотыгъэхэу щыIэныгъэм илъэныкъо пстэуми зэхъокIыныгъэшIухэр афэшIыгъэнхэр къыдэзылъытэхэрэр ары. Лъэпкъ проектхэр хэгъэгум зэрэпсаоу ищыIэныгъэ зыфэдэр къызщынэфэрэ лъэныкъоу щытых. ЗанкIэу къэсIон, джырэ Урысыем итарихъ ащ фэдэу игъэкIотыгъэу, лъэныкъуабэ къызщыдэлъытэгъэ Iофыгъошхо щырекIокIыгъэп пIоми хъущт», — къыIуагъ Дмитрий Медведевым.\nУрысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, мы илъэсих благъэм хэгъэгум хэхъоныгъэ ышIынымкIэ гухэлъэу агъэнэфагъэхэр зэкIэ лъэпкъ проектхэм япхыгъэх. Анахьэу Дмитрий Медведевым къыхигъэщыгъэр мэхьанэшхо зиIэ социальнэ проектхэр чIыпIэхэм ащыпхыращыхэ зыхъукIэ шъолъырхэм пшъэдэкIыжь ин зэрахьырэр ары. Шъолъырхэм япшъэрылъ гъэнэфагъэхэм язэшIохын фытегъэпсыхьэгъэнэу лъэпкъ проектхэр зэрэщытхэр къыхигъэщыгъ Урысые Федерацием и Премьер-министрэ.\nАдыгэ Республикэм лъэпкъ проектхэм ялъэныкъохэр амал зэриIэкIэ нахьыбэу къыдилъытагъэх. Ахэм ахэлэжьэнхэм пае регион проект 47-рэ зэхагъэуцуагъ ыкIи аухэсыгъ.\n«Мы илъэсыр бэ къэзыгъэнэфэщтэу хъущт. Тиреспубликэ, Урысыем инэмыкI шъолъырхэм афэдэу, мэхьанэшхо зиIэ проектхэм япхырыщын дэлажьэ. Илъэсихым къыкIоцI тикъэралыгъо ихэхъоныгъэкIэ чыжьэу лъыкIотэн фае. ЦIыфхэм ящыIакIэ нахьышIу шIыгъэныр ары зэкIэми ткIуачIэ зэтхьылIэн фаер. ТхылъыпIэкIэ къэтэгъэлъагъокIэ хъущтэп, республикэм щыпсэурэ цIыфхэм ежь-ежьырэу анэкIэ алъэгъун фае нахьышIум ылъэныкъокIэ зэхъокIыныгъэхэу ахэм ящыIакIэ фэхъухэрэр. Ахэр ары анахь осэ шъхьаIэ тиIофшIэн къыфэзышIыщтхэр», — къыIуагъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.\nКъумпIыл Мурат джащ фэдэу къыхигъэщыгъ Урысые инвестиционнэ форумым зэрэхэлажьэхэрэми ащкIэ ишIогъэшхо къызэрэкIорэр. Илъэс къэс форумым нахь зеушъомбгъу, IофыгъуакIэхэр къыщаIэтых. Хэгъэгум IофшIэнымкIэ анахь щысэ шIагъоу иIэхэр зэгъэшIэгъэнхэмкIэ, инвестициехэр нахьыбэу гъэфедэгъэнхэмкIэ форумым мэхьанэшхо иIэу щыт.\n«ТилIыкIо куп форумым Iофышхо щигъэцэкIагъ. Лъэпкъ проектхэм япхырыщынкIэ Iофтхьэбзэ гъэнэфагъэхэм татегущыIагъ, ахэм зэшIохыкIэу афэхъущтымкIэ хэкIыпIэхэм тызэдяусагъ. НэмыкI шъолъырхэм яIофшIэкIэшIу зыщыдгъэгъозагъ, джащ фэдэу инвестиционнэ зэзэгъыныгъэхэу зэдэтшIыгъэхэми шIуагъэ къатыным тыщэгугъы», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, инвестициехэр нахьыбэу гъэфедэгъэнхэмкIэ зишIуагъэ къэкIощтх��м ащыщ индустриальнэ паркхэм язэхэщэн. Бизнесым епхыгъэ гухэлъ зэфэшъхьафхэр пхырыщыгъэнхэмкIэ ахэр амалышIоу щытых. Проектхэм язэшIохын экономикэм хэхъоныгъэу ышIыщтыр, IофышIэ чIыпIакIэхэр ыкIи нэмыкIхэр къызэрэдэкIощтхэм КъумпIыл Мурат ицыхьэ телъ.\nIофшIэгъу зэIукIэгъухэр\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу Къум- пIыл Мурат зэIукIэгъу адыриIагъ Итальянскэ Республикэм и Генеральнэ консулэу Къыблэ федеральнэ шъолъырым щыIэ Пьерпаоло Лодиджианирэ Италием и Посольствэ исатыу-экономикэ къутамэу Москва щыIэм ипащэу Франческ Санторорэ. Ащ рагъэблэгъагъэх Урысые Федерацием и Президент иполномочнэ лIыкIоу Къыблэ федеральнэ шъолъырым щыIэм игуадзэу Владимир Гурба, Астрахань хэкум игубернатор ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэрэ Сергей Морозовыр, Къэбэртэе-Бэлъкъар Республикэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КIокIо Казбек.\nТапэкIи Италиемрэ Адыгеимрэ азыфагу илъ сатыу-экономикэ ыкIи блэгъэныгъэ зэфыщытыкIэхэр гъэпытэгъэнхэм лъэныкъуитIуми яфедэ зэрэхэлъыр къаIуагъ.\n«Адыгеимрэ Италиемрэ бэшIагъэ зэдэлэжьэныгъэ азыфагу зилъыр. Мэкъу-мэщым ылъэныкъокIэ шIуагъэ хэлъэу проектхэр зэдэтэгъэцакIэх. СатыушIынымкIэ Италиер республикэм игъусэшIу шъхьаIэхэм ащыщ. Илъэсэу икIыгъэм мэлылъфэгъум Италием къикIыгъэгъэ предприниматель куп Адыгеим щедгъэблэгъэгъагъ. Ахэм япэщагъэр Итальянскэ Республикэм и Посолэу Урысыем щыIэр ары. Анахь гугъапIэ къэзытырэ лъэныкъохэр ащыгъум дгъэнэфэгъагъэх. Непэрэ зэIукIэгъур экономикэ ыкIи социальнэ-культурнэ зэфыщытыкIэхэм яхэхъоныгъэкIэ амалышIухэм ащыщэу плъытэн плъэкIыщт», — къыкIигъэтхъыгъ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ.\nХэгъэгуитIумэ япащэхэм зэшIуахырэ Iофтхьабзэхэу Урысыемрэ Италиемрэ язэфыщытыкIэхэр нахь гъэпытэгъэнхэм фытегъэпсыхьагъэу щытхэм къапкъырыкIызэ Пьерпаоло Лодиджиани къыгъэшъыпкъэжьыгъ язэдэлэжьэныгъэ гугъэпIэшIухэр къызэритыхэрэр.\n«Проектэу тызыфежьагъэхэр нахьышIу зэрэхъущтхэм, нахь дэгъоу зэрэпхырытщыщтхэм тынаIэ атедгъэтыщт. Бжьыныфым икъэгъэкIынкIэ проектыр гъэхъагъэ хэлъэу гъэцэкIагъэ мэхъу, сатыу тамыгъэу ащ иIэщтыр «Адыгэ бжьыныф». Илъэсэу икIыгъэм Теуцожь районым салат лъэпкъэу «радиккьо» къыщыгъэкIыгъэнымкIэ зы проект джыри ублагъэ хъугъэ. Урысыем ибэдзэршIыпIэхэм, нэмыкI сатыушIыпIэхэм «Адыгейский радиккьо» тетхагъэу ар къатехьащт. ЦIыфхэр ащ къыкIэупчIэх, ящыкIагъ, арышъ, къыдэдгъэкIырэр нахьыбэ зэрэтшIыщтым ыуж титыщт», — къыIуагъ Пьерпаоло Лодиджиани.\nЛъэныкъуитIури икIэухым зытегущыIагъэхэр непэкIэ анахь зигъо Iофыгъоу къэуцугъэхэм ащыщхэу мэкъумэщ продукциер къыдэгъэкIыжьыгъэныр, медицинэ оборудованиер аIэкIэгъэхьэгъэныр, архитектурнэ проект гъэнэфагъэхэр зэхэгъэуцогъэнхэр арых.\n***\nДжащ фэдэу Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат IофшIэгъу зэIукIэгъу адыриIагъ компаниеу «Хевел» зыфиIорэм илIыкIохэм: генеральнэ пащэу Игорь Шахрай, ащ игуадзэхэу Евгения Боресков��м, Антон Усачевым, ООО-у «Возобновляемые источники энергии» зыфиIорэм игенеральнэ пащэу Кубэщыч Анзор. ТыгъэкIэ Iоф зышIэщт электростанциехэр Адыгеим щыгъэпсыгъэнхэм ахэр тегущыIагъэх. Мыщ фэгъэхьыгъэ зэзэгъыныгъэм АР-м иминистрэхэм я Кабинетрэ мы хъызмэтшIапIэмрэ форумэу 2018-рэ илъэсым Шъачэ щыкIуагъэм щызэдыкIэтхэгъагъэх.\n«Мы проектым игъэцэкIэн энергетикэ «уцышъом» хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ зэшIотхырэм къыхеубытэ. А мурад дэдэм епхыгъэу Адыгеим щагъэпсы къэралыгъомкIэ анахь инэу щыт жьыбгъэпаркыр. Мы IофшIэнхэм яшIуагъэкIэ электроэнергием ылъэныкъокIэ шъолъырым ыкIуачIэ хэхъоным, проектыкIэхэу республикэм шIуагъэ къыфэзыхьыщтхэр гъэцэкIэгъэнхэм иамалышIу щыIэщтэу тэгугъэ», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nЗэрэрахъухьагъэмкIэ, тыгъэкIэ Iоф зышIэщт электростанциехэу МВт 8,9-рэ кIуачIэу зиIэщтхэр Мыекъуапэрэ Шэуджэн районымрэ ащагъэпсыщтых. Инвесторым къызэриIуагъэмкIэ, ащ фэдэ электростанциеу «Адыгейская» зыфаIорэм ишIын епхыгъэ пэшIорыгъэшъ IофшIэнхэр макIох. АщкIэ инженер IофшIэнхэмкIэ къэралыгъо экспертизэм изэфэхьысыжьхэр къаIукIагъэх. Ащ дакIоу ащ фэдэ электростанциеу «Шовгеновская» зыцIэр зыдэщытыщт чIыпIэри агъэхьазыры. Объектхэм яшIын 2019-рэ илъэсым ижъоныгъокIэ-мэкъуогъу мазэхэм рагъэжьэнэу рахъухьэ.\n***\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат къэралыгъо корпорациеу «Росатомым» къепхыгъэ компаниеу «НоваВинд» игенеральнэ пащэу Александр Корчагиным IофшIэгъу зэIукIэгъу дыриIагъ. ЖьыкIэ Iоф зышIэщт паркым ишIын тегъэпсыхьэгъэ инвестиционнэ проектыр республикэм зэрэщыпхыращыщтым ахэр тегущыIагъэх.\n«Мы проектыр тэркIэ федэу щыт, республикэр энергиеу зыщыкIэрэр ащ нахь къыригъэкъужьыщт. Адыгеим энергиеу фимыкъурэр ащ процент 20-кIэ нахьыбэ ышIынэу тэгугъэ. Проектым шIуагъэу къытыщтхэм ащыщ IофшIэпIэ чIыпIакIэхэр зэхэщагъэ зэрэхъущтхэр, республикэм ибюджет нахьыбэу хэбзэIахьхэр къызэрихьащтхэр», — къыIуагъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.\nПроектым ипхырыщын тегъэпсыхьагъэу зэхэсыгъо, зэIукIэгъуи 10-м ехъу зэхащагъ, гъэцэкIэкIо хабзэ ыкIи чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъухэр ахэм къахагъэлэжьагъэх. ЧIыгум епхыгъэ Iофыгъохэм язэшIохынкIэ план-график зэхагъэуцуагъ, чIыпIэ ихъухьанымкIэ документхэм зэхъокIыныгъэхэр афашIынхэу пшъэрылъ зыфагъэуцужьыгъ. Зигугъу къэтшIыгъэ проектыр Адыгэ Республикэм иэлектроэнергетикэ хэхъоныгъэ зэришIыщт схемэмрэ программэмрэ ахагъэхьагъ.\nАО-у «НоваВинд» ипащэхэм къызэраIуагъэмкIэ, пIалъэу агъэнэфагъэхэм атемыкIхэу IофшIэнхэр зэхащэщтых. Мыгъэ гъэмафэм проектым иапэрэ чэзыу Iоф ышIэу ригъэжьэщт. ЖьыкIэ Iоф зышIэщт электростанцием МВт 2,5-рэ зилъэшыгъэщт псэолъэ 60 иIэщт.\n***\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат аIукIагъ урысые компаниеу «Алев» зыфиIоу Адыгэкъэлэ сымэджэщым лъынтфэ узхэмкIэ отделениер щызыгъэпсырэм илIыкIохэм.\n«Къэралыгъо-унэе зэдэлэжьэныгъэм къыхиубытэу лъэхъаным диштэрэ медицинэ гупчэхэм яшIын инвесторхэр къыхэтэгъэлажьэх. Ахэм ащыщ Адыгэкъалэ, К.М. Батмэным ыцIэ зыхьырэ сымэджэщэу рентгенохирургическэ амалхэмкIэ узыр гъэунэфыгъэнымкIэ ыкIи яIэзэгъэнымкIэ отделение зыщызэхэщагъэм, щашIыщтыр», — къыхигъэщыгъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.\nПрофессорэу Кирилл Козловым къызэриIуагъэмкIэ, мы лъэхъаным проектым ишIын ыкIэм фэкIо. Ащ игъэхьазырын сомэ миллиони 100-м ехъу хэхьагъ. «Гъогу картэм» къызэрэдилъытэу отделениякIэм пае кабинетхэр агъэхьазырыгъэх, медицинэ оборудованием, ахэм ащыщ ангиографэу гу-лъынтфэ узхэм яIэзэгъэным анахь ищыкIагъэм, игъэуцун аухы. Урысыем иклиникэхэм специалистхэр ащагъэхьазырыгъэх.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, мы проектыр гъэцэкIагъэ зыхъукIэ, гу-лъынтфэ уз зиIэу Адыгэкъалэ, Теуцожь ыкIи Тэхъутэмыкъое районхэм ащыпсэухэрэм IэпыIэгъу афэхъугъэным епхыгъэ Iофыгъор зэшIохыгъэ хъущт. Мы лъэхъаным ащ фэдэ IэпыIэгъу республикэмкIэ къызыщаратын алъэкIырэр шъолъыр гупчэр ары. Ау районхэм ащыщхэр ащ зэрэпэчыжьэхэм къыхэкIыкIэ, гу-лъынтфэ узхэм япхыгъэу сыхьатым къыкIоцI сымэджэщым нэгъэсыгъэн фаехэр «терепевтическэ шъхьаныгъупчъ» зыфаIорэм къыхиубытэнхэу хъурэп. Лъым икъекIокIын епхыгъэ узхэм къахэкIэу дунаим ехыжьыхэрэм япчъагъэ къыщыгъэкIэгъэнымкIэ ащ мэхьанэшхо иI.\n***\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат «Ростелекомым» ипрезидентэу Михаил Осеевскэм, ивице-президентэу, «Ростелекомым» икъутамэу «Юг» зыфиIорэм ипащэу Денис Лысовым, мы къутамэм ипащэ иупчIэжьэгъоу Олег Хабаровым зэдэгущыIэгъу щадыриIагъ.\nКъумпIыл Мурат къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, фэIо-фашIэхэр информатизацие шIыгъэнхэм, шIыкIэхэр гъэфедэгъэнхэм, пэрыт технологиехэр зыщагъэпсэолъэрэ лъэныкъохэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным непэ мэхьанэшхо араты. МыщкIэ шIэгъэн фаехэм ащыщ цифрэ шIыкIэм тет къэтынхэр тыдэкIи ащылъыгъэIэсыгъэнхэр, зэпхыныгъэм ифэIо-фашIэхэр цIыфхэм нахьышIоу афэгъэцэкIэгъэнхэр, гурыт еджапIэхэмрэ медицинэ учреждениехэмрэ Интернет псынкIэм иамалхэр къызфагъэфедэнхэр, электрон шIыкIэкIэ къэралыгъо фэIо-фашIэхэр цIыфхэм афэгъэцэкIэгъэнхэр.\n«Тэ тызыпылъыр Адыгеим къызэлъиубытырэ чIыпIэ пстэуми Интернет зэпхыныгъэ цыхьэшIэгъу ащыряIэныр ары. ШIуагъэ къытэу тызэдэлэжьэным пае екIолIэкIэ гъэнэфагъэхэр тызэгъусэу къыхэтхын фае», — хигъэунэфыкIыгъ КъумпIыл Мурат.\nШъугу къэтэгъэкIыжьы Адыгеим икъоджэ 37-мэ цифрэ шIыкIэм тетэу къэтынхэр аIэкIэгъэхьэгъэнхэм тегъэпсыхьэгъэ проектыр зэрэпхыращырэр. «Ростелекомым» къызэритыгъэмкIэ, 2018-рэ илъэсым республикэм ипсэупIэ Iудзыгъэ 25-мэ оптоволоконнэ сетьхэр апхырыщыгъэнхэм япхыгъэ IофшIэнхэр компанием ыухыгъэх. 2019-рэ илъэсым псэупIэ 12-мэ Интернет псынкIэр алъагъэIэсынэу рахъухьэ.\nАщ нэмыкIэу IэзэпIэ-профилактическэ учреждениехэм ащ фэдэ Интернетыр къызфагъэфедэнымкIэ IофшIэнхэр лъагъэкIотэщтых. Ащ телемедицинэм хэхъоныгъэ ригъэшIыщт.\nЛъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ проектхэм япхырыщын, гурыт еджапIэхэм якъэбарлъыгъэIэс-тхылъеджэпIэ гупчэхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным, «Къэлэ щынэгъончъ» зыфиIорэ системэм хэхьэрэ комплексым, энергием икIэугъоен тегъэпсыхьэгъэ проектхэм язегъэушъомбгъун джащ фэдэу атегущыIагъэх.\nМэзым ибайныгъэхэр къызфагъэфедэщт\nАдыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинетрэ Урысыем икластерхэмрэ итехнопаркхэмрэ хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэнымкIэ Ассоциациемрэ зэрэзэдэлэжьэщтхэм фэгъэхьыгъэ зэзэгъыныгъэ зэдашIыгъ. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ Урысыем икластерхэмрэ итехнопаркхэмрэ хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным фэгъэзэгъэ Ассоциацием ипащэу Андрей Шпиленкэмрэ ащ кIэтхэжьыгъэх. Экономикэм хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ кластерхэм ягъэпсын мэхьанэшхо зэриIэр зэдэгущыIэгъум щыхагъэунэфыкIыгъ.\nМэз промышленнэ кластерым – мебелыр, паркетыр, пхъэ лъапIэхэм ахашIыкIырэ шпоныр къыдэзыгъэкIыщт мэз промышленнэ комплексым, псэолъэшI индустрием икластер ягъэпсын ащ къыщыдэлъытагъ.\n«Кластерхэм ягъэпсынкIэ гухэлъэу тиIэр мэзым ибаиныгъэхэм республикэм пкъыгъо гъэнэфагъэхэр щахашIыкIынхэр, Адыгеим иэкономикэ хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным пае пхъэ хъураехэр ащ ращыжьынхэ фимытэу гъэпсыгъэныр ары. А пшъэрылъхэм ягъэцэкIэнкIэ специалист гъэнэфагъэхэм яопыт мэхьанэшхо иI», — хигъэунэфыкIыгъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.\nАндрей Шпиленкэм къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, зэзэгъыныгъэу зэдашIыгъэхэм атетэу методическэ, зэхэщэн IэпыIэгъу къытатыщт, мэз промышленнэ кластерым хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ эксперт-аналитическэ Iофтхьабзэхэр зэрахьащтых.\nРеспубликэм имэз промышленнэ комплекс ихъызмэтшIапIэхэр шъолъыр кластерым зыхагъахьэхэкIэ, промышленнэ продукцием икъыдэгъэкIын ахъщэу пэIуагъэхьагъэм щыщ къафырагъэгъэзэжьыным щыгугъынхэ алъэкIыщт.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ джащ фэдэу къызэриIуагъэмкIэ, 2018-рэ илъэсым шышъхьэIум и 21-м Адыгэ Республикэм мэз промышленностымкIэ иIофышIэхэм я Союз Урысыем икластерхэмрэ итехнопаркхэмрэ хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным фэгъэзэгъэ Ассоциацием аштагъ. Урысыем ишъолъыритфэу ащ фэдэ кластер зыщагъэпсыщтхэм Адыгейри ахэхьащт.\nЗаводыкIэ агъэпсыщт\nАдыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинетрэ ООО-у «ОРАС- Алюминиевый профиль» зыфиIорэмрэ алюмин профилыр къыдэзыгъэкIыщт заводым ишIын ехьылIэгъэ зэзэгъыныгъэ зэдашIыгъ. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ ООО-у «ОРАС-Алюминиевый профиль» зыфиIорэм игенеральнэ пащэу Денис Бражниченкэмрэ ащ кIэтхэжьыгъэх.\nИнвестиционнэ проектым тетэу алюмин профиль къыдэзыгъэкIыщт завод Теуцожь индустриальнэ паркым щагъэпсынэу, ащ линиих иIэнэу рахъухьэ.\nПредприятием алюмин шъхьаныгъупчъэхэр, пчъэ ыкIи фасад профильхэр къыщыдагъэкIыщтых. Проектым ипхырыщын инвесторым сомэ миллиарди 3 пэIуигъэхьащт, джащ фэдэу IофшIэпIэ чIыпIэ 300 зэхищэщт. Проектым тетэу заводым ичэзыуищ тIэкIу-тIэкIузэ атIупщыщт. Чэщ-зымафэм продукцие тонни 180-рэ ащ къыдигъэкIын ылъэкIыщт.\nДенис Бражниченкэм къызэриIуагъэмкIэ, дунэе шапхъэхэм адиштэрэ ��люмин профилым икъыдэгъэкIын фэгъэзагъэу мы предприятие закъор ары хэгъэгум и Къыблэ итыщтыр.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ гъэхъагъэ хэлъэу заводыр агъэпсынэу зэрэгугъэрэр къыхигъэщыгъ. Джырэ шапхъэхэм адиштэрэ шIыкIэхэр зэрагъэфедэщтхэм, индустриальнэ паркым заводыр зэрэщагъэпсыщтым, проектыр дэгъоу зэрэпхыращыщтым игугъапIэ къаты. НэмыкIэу къэтIон хъумэ, бизнес-проектхэм япхырыщынкIэ ищыкIэгъэ инфраструктурэр ащ щагъэпсыгъах.\nЧылапхъэхэр агъэхьазырыщтых\nАдыгеим и Премьер-министрэу Александр Наролинымрэ унэе предпринимателэу Алексей Волковымрэ Шъачэ зэзэгъыныгъэм щызэдыкIэтхагъэх. Ар зыфэгъэхьыгъэр Джэджэ районым ит псэупIэу Новэм чылапхъэхэр къызщагъэхьазырыщт завод щышIыгъэныр ары. Тыгъэгъэзэ, коц, сое ыкIи джэнчжъые чылапхъэхэм якъыдэгъэкIынкIэ инфраструктурэри агъэпсыщт. Инвесторым сомэ миллион 520-м ехъу ащ ишIын пэIуигъэхьащт.\nКъызэрэрадзэрэмкIэ, илъэс къэс чылэпхъэ тонн мини 10,2-рэ фэдиз заводым къыдигъэкIын ылъэкIыщт. 2020-рэ илъэсым Iоныгъом ехъулIэу технологическэ оборудованиер атIупщынэу агъэнафэ.\n«Джэджэ районыр республикэм и АПК ихэхъоныгъэкIэ анахь пэрытхэм ахалъытэ. Сицыхьэ телъ чылэпхъэ дэгъухэр предприятиякIэм республикэм IэкIигъэхьанхэ зэрилъэкIыщтым, чIыгулэжьыным пэрыт технологиер щыгъэфедэгъэнымкIэ джыри зы амалышIоу ар зэрэхъущтым. Ащ нэмыкIэу IофшIэпIэ чIыпIакIэхэри къытыщтых, бюджетым ахъщэу къихьэрэри нахьыбэ хъунымкIэ ишIуагъэ къэкIощт», — къыIуагъ Александр Наролиным.\nАдыгэ Республикэм и Премьер-министрэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, проектым ипхырыщынкIэ къэралыгъо IэпыIэгъу афэхъунхэм пае республикэм ихэбзэ къулыкъухэм афэлъэкIыщтыр зэкIэ агъэцэкIэщт.\nЯIэпэIэсэныгъэ хагъэхъощт\nМысатыу автоном организациеу «ПроектыкIэхэр пхырыщыгъэнхэмкIэ стратегическэ инициативэхэм я Агентствэ», Союзэу «Сэнэхьат сообществэхэм ыкIи рабочэ кадрэхэм яхэхъоныгъэкIэ Агентствэр» зыфиIохэрэмрэ Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинетрэ азыфагу зэдэлэжьэныгъэу илъыщтым фэгъэхьыгъэ зэзэгъыныгъэм зэдыкIэтхагъэх.\nСоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэхэмкIэ Адыгэ Республикэм и Стратегие къыдилъытэрэ пшъэрылъхэм ягъэцэкIэн ары зэдэлэжьэныгъэр зыфэIорышIэщтыр, промышленностым хэхъоныгъэу ышIырэм дакIоу IофышIэхэм ягъэхьазырын иIофыгъуи нахь лъэшэу анаIэ тырадзэн фаеу мэхъу. Специалистхэм ягъэхьазырынкIэ хэбзэ къулыкъухэмрэ бизнесымрэ язэдэлэжьэныгъэ нахь лъэшэу анаIэ тырагъэтыщт.\nЗэзэгъыныгъэу зэдашIыгъэм тегъэпсыхьагъэу республикэм «гъогу картэкIэ» заджэхэрэр щаухэсыгъ, Адыгеир IофышIэхэм алъэныкъокIэ зыфэныкъохэр ащ къыщылъэгъощтых.\n2024-рэ илъэсым нэс гупчэ гъэнэфагъэхэр аккредитацие ашIыщтых, сэнэхьат ухьазырыныгъэм тегъэпсыхьэгъэ гупчэхэр, ушэтынхэр зыщыкIощтхэр зэхащэщтых, производствэм епхыгъэ IофышIэхэм яшIэныгъэхэм ахагъэхъощт (Ворлдскиллс ипрограммэхэм атегъэпсыхьагъэу).\n«Тэ Ворлдскиллс системэм тыхэхьэгъах. Щылэ мазэм ыкIэхэм адэжь республикэм щыкIуагъ «Молодые профессионалы» зыфиIорэ я IV-рэ шъолъыр чемпионатыр. Мы программэм шIуагъэу къытырэр нафэ: тиеджапIэхэм къачIэттIупщыхэрэм яшIэныгъэ, яIэпэIэсэныгъэ япхыгъэ шапхъэхэр нахь ин мэхъух. Республикэм гурыт сэнэхьат гъэсэныгъэ зэрэщядгъэгъотырэм, непэ ащ изытет нахьышIу зэрэтшIыщтым тыдэлажьэ. Гъэсэныгъэ зэрарагъэгъотырэ программэхэм, бюджет чIыпIэхэр къафыхэгъэкIыгъэнхэм тынаIэ лъэшэу атетэгъэты. Апшъэрэ еджапIэхэм, гурыт сэнэхьат организациехэм республикэм иэкономикэ къыгъэуцурэ пшъэрылъхэм афытегъэпсыхьэгъэ IофышIэхэм ягъэхьазырынкIэ яIофшIэн тэрэзэу зэхэтщэным мэхьанэшхо иI», — икIэухым къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат.\nКинопроектыкIэхэр щыпхыращыщтых\nАдыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет, автоном мыкоммерческэ организациеу «ПроектыкIэхэм япхырыщынкIэ стратегическэ инициативэхэм я Агентствэ», киномрэ телевидениемрэ япродюсерхэм я Ассоциацие зэрэзэдэлэжьэщтхэмкIэ зэзэгъыныгъэ зэдашIыгъ.\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, автоном мыкоммерческэ организациеу «ПроектыкIэхэм япхырыщынкIэ стратегическэ инициативэхэм я Агентствэ» игенеральнэ пащэу Светлана Чупшевар, киномрэ телевидениемрэ япродюсерхэм я Ассоциацие иправление итхьаматэу Сергей Сельяновыр зэзэгъыныгъэм кIэтхэжьыгъэх.\nКиноиндустриемрэ телекъэтынхэмрэ Адыгэ Республикэм зыщягъэушъомбгъугъэнымкIэ ашIэн фаехэм лъэныкъохэр атегущыIагъэх. КинопроектыкIэхэр зыщыпхыращыщт чIыпIэхэм тиреспубликэ ахэхьащт.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, чIыпIэ дэгъу зэриIыгъым, рэхьатныгъэ зэрилъым, цIыфхэр нэгуихыгъэу хьакIэхэм зэрапэгъокIхэрэм яшIуагъэкIэ тиреспубликэ пчъагъэрэ кинофильмхэр ыпэкIи щытырахыгъагъэх.\n«Киноиндустрием тэ зедгъэушъомбгъу тшIоигъу, кинокомпаниехэм зэдэлэжьэныгъэ адытиIэным тыфэхьазыр. Ахэр Адыгеим къегъэблэгъэгъэнхэр продюсер гупчэхэмкIи, тэркIи федэ. Сыда пIомэ, хэбзэIахьэу бюджетхэм къарыхьэрэр нахьыбэ хъущт, IофшIэпIэ чIыпIакIэхэри щыIэщтых, Урысыеми, IэкIыб къэралыгъохэми республикэм анаIэ нахь къащытырадзэщт», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nДжащ фэдэу зэзэгъыныгъэм къыдыхэлъытагъэу киноиндустрием, телепроизводственнэ базэм хэхъоныгъэ арагъэшIыщт. Ащ ишIуагъэ къэкIощт зекIоным зегъэушъомбгъугъэнымкIэ, экономикэм итворческэ кластер хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ, киномрэ телевидениемрэ алъэныкъо проектхэр щыпхырыщыгъэнхэмкIэ.\nЗэзэгъыныгъэм тетэу 2020-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу республикэм щыпхыращыщт проектхэм мылъкоу апэIуагъахьэрэм щыщ республикэм кинокомпаниехэм афилъэгъужьын имурад. Проектым игъэцэкIэнкIэ ищыкIэгъэ шэпхъэ-хэбзэ лъапсэхэм республикэм щадэлажьэх. Кинокомиссием ехьылIэгъэ законым икъыхэхын Iоф дашIэ.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу икъэбархэр дгъэфедагъэх.\nСурэтхэр А. Гусевым тырихыгъэх.\nИсточник: Газета Адыгэ Макъ","id":"<urn:uuid:bc525bdf-2636-4737-8f3f-d887b996b2b7>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/www.adygi.ru\/index.php?newsid=17611","date":"2020-09-24T11:21:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400217623.41\/warc\/CC-MAIN-20200924100829-20200924130829-00051.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6193447709,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6193447709083557, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3789636790752411}","num_words":5606,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.033,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.626,"perplexity_score":3076.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бэдзэогъум и 20-м къыщегъэжьагъэу Мыекъуапэ дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм яIофшIэн рагъэжьэжьыгъ.\nАхэм шIокI имыIэу санитарнэ-эпидемиологическэ шапхъэхэр ащагъэцэкIэщтых. Коронавирусыр сабыйхэм къямыутэкIыным мыщ фэдэ шIыкIэр фэIорышIэщт.\nСабыйхэр зыщаIыгъыщтхэ купхэр къызэIуахынхэм ыпэкIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр игъэкIотыгъэу аукъэбзыгъэх, Iоф щызышIэхэрэм медицинэ уплъэкIунхэр, коронавирусыр зэ-рапымылъымкIэ тестирование акIугъэх.\nКIэлэцIыкIухэм уз зэрапымылъыр къэзыушыхьатырэ тхылъ аIыгъэу учреждением къэкIонхэ фае. IыгъыпIэм къычIахьэрэ пэпчъ итемпературэ ауплъэкIущт. Сабыим пэтхъу-Iутхъу иIэ фэдэу къащыхъумэ, ны-тыхэм унэм ащэжьынышъ, врачым къеджэнхэу араIощт. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм иIофышIэхэми сымаджэхэу Iоф арагъэшIэщтэп.\n— Мыекъуапэ дэт организациехэм ыкIи предприятиехэм яIофшIэн рагъэжьэжьы. Къэлэ оперативнэ штабым унашъоу ышIыгъэм диштэу бэдзэогъум\nи 20-м къыщегъэжьагъэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэри къызэIуахыжьых. Ахэм яIофшIэн зэрэзэхащэрэм Роспотребнадзорыр лъыплъэщт, — къыIуагъ Мыекъуапэ имэрэу Андрей Гетмановым.\nКIэлэцIыкIу IыгъыпIэм чIэс купхэр зэхэмыхьэхэу, зэпэчыжьэхэу мафэхэр агъэкIощтых. Джащ фэдэу къыхэзгъэщы сшIоигъу Iофтхьабзэхэр, мэфэкI зэхахьэхэр ащ зэрэщызэхамыщэщтхэр.","id":"<urn:uuid:d1420e83-a7e2-4553-8936-33ba116118b9>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/07\/21\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%86i%D1%8B%D0%BAi%D1%83-i%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8B%D0%BFi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8Fi%D0%BE%D1%84%D1%88i%D1%8D%D0%BD-%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8D\/","date":"2020-10-01T20:06:40Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600402131986.91\/warc\/CC-MAIN-20201001174918-20201001204918-00488.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6592375636,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6592375636100769, \"kbd_Cyrl_score\": 0.33944445848464966}","num_words":384,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.016,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.572,"perplexity_score":1467.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Хабзэм иегъэджэнкIэ учебнэ – методическэ IэпыIэгъоу згъэфедэхэрэр\nКультура\nАдыгэ Хабзэм иегъэджэнкIэ учебнэ – методическэ IэпыIэгъоу згъэфедэхэрэр СыцIыф. Сыадыг. Сышъхьафит; Сыбзэ, сихабзэ сафит. Къуекъо Налбый СыцIыф, сыадыг, сышъхьафит тэIо. Ушъхьафитыным нахь лъэпIагъэ щыIэп. Ушъхьафитыным пае,уиныдэлъфыбзэ пшIэн, уилъэпкъ хабзэмэ атетэу упсэун фае. Тэ, адыгэхэм, цIыф-зэхэтыкIэ псэукIэ дэхэ дэдэ ижъыкIэ къыщегъэжьагъэу тхэлъ. Ащ Адыгэ Хабзэ етэIо. Охътабэ зэблэкIыгъ, щыIакIэм бэрэ зызэблихъугъ, Адыгэ Хабзэм ишапхъэхэми зэхъокIыныгъэхэр афэхъугъэх. Ау сыдрэ уахъти, хэти зэблихъуни, зэрихъокIыни ымылъэкIыгъэр – тилъэпкъ ишэн-хабзэхэр, тыбзэ, тиадыгэ Хабзэ. Лъэпкъым ишэн-хабзэхэм, ищыIэкIэ-псэукIэ, игупшысэ-гулъытэхэм, ихъишъэ, ику��ьтурэ ныбжьыкIэхэр акIэрымычыгъэу пIугъэнхэр непэ типшъэрылъ шъхьаI. Ащ укъезыщэлIэрэ гупшысэхэр макIэп. Iэдэбныгъэр, укIытэр, шъхьэкIэфагъэр, гукIэгъуныгъэр\nАдыгэ Хабзэм иегъэджэнкIэ учебнэ – методическэ IэпыIэгъоу згъэфедэхэрэр\nСыцIыф. Сыадыг. Сышъхьафит;\nСыбзэ, сихабзэ сафит.\nКъуекъо Налбый\nСыцIыф, сыадыг, сышъхьафит тэIо. Ушъхьафитыным нахь лъэпIагъэ щыIэп. Ушъхьафитыным пае,уиныдэлъфыбзэ пшIэн, уилъэпкъ хабзэмэ атетэу упсэун фае. Тэ, адыгэхэм, цIыф-зэхэтыкIэ псэукIэ дэхэ дэдэ ижъыкIэ къыщегъэжьагъэу тхэлъ. Ащ Адыгэ Хабзэ етэIо. Охътабэ зэблэкIыгъ, щыIакIэм бэрэ зызэблихъугъ, Адыгэ Хабзэм ишапхъэхэми зэхъокIыныгъэхэр афэхъугъэх. Ау сыдрэ уахъти, хэти зэблихъуни, зэрихъокIыни ымылъэкIыгъэр – тилъэпкъ ишэн-хабзэхэр, тыбзэ, тиадыгэ Хабзэ.\nЛъэпкъым ишэн-хабзэхэм, ищыIэкIэ-псэукIэ, игупшысэ-гулъытэхэм, ихъишъэ, икультурэ ныбжьыкIэхэр акIэрымычыгъэу пIугъэнхэр непэ типшъэрылъ шъхьаI. Ащ укъезыщэлIэрэ гупшысэхэр макIэп. Iэдэбныгъэр, укIытэр, шъхьэкIэфагъэр, гукIэгъуныгъэр тиныбжьыкIэхэм ащыщхэм къямэкIэкIы.\nПIуныгъэм адыгэ шэн зэхэтыкIэхэр ыкупкIын фае. КъыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэр пIуныгъэ-гъэсэныгъэм игъогу рыпщэнхэмкIэ Адыгэ Хабзэр IэпыIэгъушхоу щыт.\nЕгъэджэн Iофымрэ пIуныгъэмрэ зэгопчын умылъэкIынэу зэрэщытыр хэткIи нафэ. КъыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэр лъэпкъым игугъапIэх, инеущрэ щыIакIэ зыгъэпсыщтхэр ахэр арых, адыгэм икультурэ ипкъэущтых.\nСэ IофшIэныр зезгъэжьагъэм щегъэжьагъэу лъэшэу сыпылъ ныбжьыкIэмэ адыгагъэ, цIыфыгъэ ин ахэлъэу пIугъэнхэм. Я 2-рэ классым щегъэжьагъэу я 9-рэ классымкIэ кIэкIыжьэу Адыгэ Хабзэр ясэгъашIэ.\nКIэлэегъаджэм иIофшIэн анахь лъапсэу иIэр – урокыр ары. Ащ изэхэщэн, методическэу тэрэзэу гъэпсыгъэным мэхьанэшхо иI.\nШIыкIэ-амалэу урокхэм ащызгъэфедэхэрэр: урок-зэнэкъокъухэр, урок-концертхэр, урок-семинархэр, Iэнэ хъураехэр, урок-КВН-хэр.\nЖэрыIо народнэ творчесвэм иматериалхэу, нэжъ-Iужъхэм къарагъэIотагъэхэр кабинетым щызэзгъэуIугъэу сиIэхэр зыщызгъэфедэрэ сыхьатхэри згъэнэфагъэх.\nДидактическэ материалхэр зыщызгъэфедэхэрэр анахьэу зэфэхьысыжь, кIэджыкIыжьын сыхьатхэр ары. Ащ дэгъоу къыщэлъагъо кIэлэеджакIомэ къагурыIуагъэмрэ, къагурымыIуагъэмрэ.\nЕгъэджэн-методическэ IэпыIэгъоу згъэфедэщтыгъэхэр мэкIэ дэдагъэх.\nШIэныгъэлэжьхэу Тхьэркъохъо Юныс \"Адыгэ зэдэгущыIакIэм ихабзэхэр\", Жэнэ Сулэ къыдигъэкIыгъэ тхылъэу \"Адыгэ зэхэтыкIэ хабзэхэр\" (I-IV, V-VII-рэ классхэм апае). Шорэ Ибрахьимэ я Х-ХI-рэ классхэм апае къыдигъэкIыгъэ тхылъэу \"Этнопедагогикэр\", альманахэу \"Зэкъошыныгъэм\", \"Жъогъобыным\", гъэзетэу \"Адыгэ макъэм\" яматериалхэр. Адыгэ тхакIохэм, усакIохэм япроизведениехэм ащыщ пычыгъохэр – щысэтехыпIэ пшIын плъэкIыщтых.\nДжы \"Адыгэ хабз\" зыфиIорэмкIэ тиIофшIэн нахь IэшIэхы, гъэшIэгъоны, узIэпищэ хъугъэ. Сыда пIомэ? Унэрэкъо Мирэ, Унэрэкъо Рае, Къуекъо Налбый, КIыкI Вячеслав яIофшIагъэхэр къытIэкIэхьагъэх. КIалэхэм аныбжьырэ яшIэныгъэрэ ялъы��ыгъэу класс пэпчъ тхылъхэр дэгъоу зэхэгъэуцуагъэх.\n\"Адыгэ хабзэм\" иучебникхэм шIуагъэу апылъхэр зэфэхьысыжьыгъэхэу згъэунэфхэмэ сшIоигъу:\nунэгъо кIоцIым зэфыщытыкIэу илъын фаер, сэлам хыкIэр,Iэнэ зехьакIэр, гъогурыкIо шэн-хабзэхэр;\nныдэлъф чIыналъэмрэ, IэкIыб хэгъэгухэмрэ ащыпсэурэ адыгэхэм зэрахьэрэ адыгэ хабзэр зы чIыпIэу къызэрэтыгъэр;\nадыгэ бзылъфыгъэмрэ хабзэмрэ, муслъымэн дин фэIо-фашIэхэр, хъохъухэр, лIэкъо тамыгъэхэр.\nадыгэ джэгум, унагъом хабзэу къяшIэкIыгъэхэр;\nадыгэхэр нахьыпэм зэрэIазэщтыгъэхэр;\nадыгэ шыумрэ, шыгъачъэмрэ япхыгъэ хабзэхэр;\nныбжьыкIэхэмрэ хабзэмрэ язэфыщытыкI;\nадыгэ хабзэр литературэм ыкIи культурэм къызэрэщылъагъорэр;\nтилъэпкъ хабзэ ифэмэбжьымэ нэмыкI лъэпкъхэм зэратырихьагъэр;\nадыгэ хабзэр зэкъошыныгъэм, мамырныгъэм зэрэфэлажьэрэр, ащ лъэпкъыр къызэрэкъонэжьыщтыр – мы упчIэхэр учебникхэм игъэкIотыгъэу къызэхафых.\nСыхьат закъокIэ кIэлэеджакIомэ шэн-зэхэтыкIэ хабзэхэр алъыбгъэIэсынкIэ, агурыбгъэIонкIэ, ащ тетэу бгъэпсэунхэкIэ псынкIагъоп. Ащ къыхэкIэу урокуж IофшIэнхэр зэхасщэхэу бэрэ къыхэкIы. Ахэр темэ ыкIи класс гъэнэфагъэхэм афэгъэхьыгъэхэу гъэпсыгъэх. ГущыIэм пае: \"Цыдж, цыпх шIыхьаф\", \"КIапщ\", \"Лъэтегъэуцу\", \"ХьакIэщ\" – зыфиIохэрэр зэхэсэщэх. Ахэр зэIукIэ къодыеу щымытэу, мэфэкI шъыпкъэ мэхъух. Ащ нэмыкIэу адыгэ хабзэм итхьэмафэхэр тиеджапIэ щызэхэсэщэх. ИгъэкIотыгъэу сиурокхэм ащысэгъэфедэх адыгэ гущыIэжъхэр. Ахэмэ кIуачIэу яIэр зыпэпшIын щымыIэу къысшIошIы. IупкIэхэу, кIэкIхэу, мэхьанэ куу акIоцIылъэу зэрэгъэпсыгъэхэм къыхэкIэу, згъэфедэнхэмкIэ лъэшэу Iэрыфэгъу къысфэхъух.\nТхакIэрэ еджакIэрэ зымышIэрэм пIуныгъэ тэрэз хэплъхьан умылъэкIынэу къызышIошIыхэри щыIэнкIи мэхъу, ау ахэр адыгэмэ зямыIэми якIалэхэр дэгъоу агъасэщтыгъэх. ЦIыфыгъэ, адыгагъэ, Iушыгъэ ахэлъэу пIугъэнхэмкIэ, щыIакIэм ахэр фаухьазырынхэмкIэ, фауIэшынхэмкIэ жэрыIо творчествэм ишIогъэшхо къакIощтыгъэ. Адыгэ IорыIуатэм кIапIукIхэзэ, лIэшIэгъу пчъагъэхэм къакIоцI шIум, дэхагъэм, лIыгъэм, чаныгъэм, шIулъэгъу дахэм ныбжьыкIэхэр къыфагъэущыгъэх. IофшIэным тегъэпсыхьагъэхэу, яхэгъэгу шIу алъэгъоу, ар къаухъумэнэу, шIу нэмыкI амышIэнэу кIалэхэр сыдигъокIи апIущтыгъэх.\nАдыгэ Хабзэр тиIэубытыпIэу кIэлэегъаджэхэми, ны-тыхэми тызэгъусэу Iоф зэдэтэшIэ. Ащ тисыхьатхэри, урокуж IофшIэнхэри тегъэпсыхьагъэх.\nТипшъэрылъ къиныIоми, едгъэджэнхэм, сэнэхьат ядгъэгъотыным имызакъоу, дэхагъэм, нахьышIум афэтщэнхэм, тэ тшIэрэм елъытыгъэу тыпылъ, щысэ тафэхъуным, тагурыIоным ыуж тит. Адэ янэ-ятэхэми, ныжъ-тыжъхэми арамыIоу, тэри ятымыIомэ ныбжьыкIэмэ сыдэущтэу адыгагъэр ашIэщта? НыбжьыкIэхэм тапэкIэ шIукIэ тызэращыгугъырэр агурыдгъэIоным, зэхядгъэшIыкIыным зэрэтиIэмалэу тыдэлажьэ. СиIофшIэгъухэми, ны-тыхэми сяджэ мы Iоф мыпсынкIэм нахь икъоу дэлэжьэнхэу, чыжьэу апэкIэ плъэхэзэ Iоф дашIэнэу. НыбжьыкIэхэр зикIалэхэр тэры, ахэр мытэрэзыхэмэ, тэры лажьэр зытефэрэр, тэры пшъэдэкIыжь зыхьын фае��, тэ тшхьэ къыщедгъэжьэн фае, тэры, нахьыжъхэр ары, ахэмэ щысэ афэхъун фаер.\nМамый Зульфия.\nCtrl\nEnter\nЗаметили ошЫбкуВыделите текст и нажмите Ctrl+Enter\nОбсудить (0)\nСсылки по теме:\nКадыров похвалил планомерное развитие Кабардино-Балкарии\nБезымянные улицы Нальчика могут назвать именами героев ВОВ\nЭпидситуация в КБР привела к возобновлению работы госпиталя особо опасных инфекций\nВ ДТП с пассажирской «ГАЗелью» в КБР пострадали 13 человек\nНужны ли памятники с грамматическими ошибками?\nЧитайте также:\nАдыгэ Хабзэр къэралыгъо еджапIэм щызэрахьэрэ пIуныгъэм изыIахь.\nАдыгэ шэн-хабзэр литературэм иурокхэм колледжым зэрэщызэрагъашIэрэр\nЗэтыгъо ахъщэ IэпыIэгъум къыхэхъуагъ Зэтыгъо ахъщэ IэпыIэгъум къыхэхъуагъ\nЛIэкъо лъапсэр ЛIэкъо лъапсэр\nАдыгеим иэкономикэ ихэхъоныгъэ иIофыгъохэм атегущыIагъэх Адыгеим иэкономикэ ихэхъоныгъэ иIофыгъохэм атегущыIагъэх","id":"<urn:uuid:e48d18ea-42ca-421a-a6e7-7c736bbb625b>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/www.adygi.ru\/index.php?newsid=17620","date":"2020-09-18T17:03:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400188049.8\/warc\/CC-MAIN-20200918155203-20200918185203-00081.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8273415565,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8273415565490723, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1717929244041443}","num_words":2128,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.18,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.842,"perplexity_score":2213.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тхьэм дунаир къызэригъэшӏыгъэр 1 Ублапӏэм Тхьэм уашъомрэ чӏыгумрэ къыгъэшӏыгъэх.2 Чӏыгум гъэпсыкӏэ иӏагъэп ыкӏи нэкӏыгъэ, шӏункӏыр чӏэ зимыӏэм шъхьэщытыгъ; Тхьэм Ыпсэ псымэ акӏыӏу щыхьарзэщтыгъэ.3 Тхьэм ыӏуагъ: «Нэфынэр къэрэхъу». Нэфынэр къэхъугъ.4 Нэфынэр зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ; Тхьэм нэфынэр шӏункӏым къыгуигъэкӏыгъ.5 Нэфынэм «мафэкӏэ» Тхьэр еджагъ, шӏункӏым «чэщкӏэ» еджагъ. Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – апэрэ маф.6 Тхьэм ыӏуагъ: «Псым ыгузэгу, псыр тӏоу ыгощэу, ошъо гъэӏагъэ щэрэӏ».7 Тхьэм ошъо гъэӏагъэ ыгъэпси, псэу ошъо гъэӏагъэм ычӏэгъ чӏэтыр псэу ошъо гъэӏагъэм ыкӏыӏу щыӏэм гуищыгъ. Аущтэуи хъугъэ.8 Тхьэр ошъо гъэӏагъэм «уашъокӏэ» еджагъ. Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – ятӏонэрэ маф.9 Тхьэм ыӏуагъ: «Уашъом ычӏэгъ псэу чӏэтыр зэкӏэ зы чӏыпӏэ орэхъуи, гъушъапӏэр къэрэлъагъу». Аущтэуи хъугъэ.10 Гъушъапӏэм Тхьэр «чӏыгукӏэ» еджагъ, псэу зэхэлъэдагъэмэ «хыкӏэ» яджагъ. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ.11 Тхьэм ыӏуагъ: «Къэкӏыхэрэр чӏыгум къерэгъэкӏых: кӏэ зиӏэ уцхэри чъыг лъэпкъ зэфэшъхьафхэу кӏэ зиӏэ пхъэшъхьэ-мышъхьэ къызпыкӏэхэри». Аущтэуи хъугъэ.12 Чӏым къэкӏыхэрэр къыгъэкӏыгъэх: кӏэ зиӏэ уц лъэпкъ зэфэшъхьафхэри кӏэ зиӏэу, пхъэшъхьэ-мышъхьэ къызпыкӏэрэ чъыг лъэпкъ зэфэшъхьафхэри. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ.13 Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – ящэнэрэ маф.14 Тхьэм ыӏуагъ: «Мафэмрэ чэщымрэ зэфэшъхьаф ашӏынхэу, ошъо гъэӏагъэм нэфынэхэр къыщэрэхъух, пӏалъэхэр къагъэлъэгъонхэу, мафэхэр, илъэсхэр къагъэнэфэнхэу тамыгъэ орэхъух.15 Чӏыгур къагъэнэфыным пае ошъо гъэӏагъэм а нэфынэхэр къыщэрэнэфых». Аущтэуи хъугъэ.16 Тхьэм нэфынэ инитӏу къыгъэшӏыгъ: нахь иныр – мафэр зэригъэзекӏонэу, нахь цӏыкӏур – чэщыр зэригъэзекӏонэу; жъуагъохэри къыгъэшӏыгъэх.17 Ахэр Тхьэм ошъо гъэӏагъэм зыкӏытыригъэуцуагъэхэр чӏыгур къагъэнэфынэу,18 мафэмрэ чэщымрэ зэрагъэзекӏонхэу ыкӏи нэфынэр шӏункӏым гуащызэ ашӏынэу ары. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ.19 Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – яплӏэнэрэ маф.20 Тхьэм ыӏуагъ: «Псэ зыпытхэр псым хиз орэхъу. Чӏым ышъхьагъ ошъо гъэӏагъэм бзыухэр щэрэбыбых».21 Тхьэм къыгъэшӏыгъэх хым хэс шъэджашъэхэр, нэмыкӏ псэушъхьэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэу псым бэдэдэ хъухэу щызекӏохэри тамэ зиӏэ бзыу лъэпкъ зэфэшъхьафхэри. Ар зэрэдэгъур Тхьэм ылъэгъугъ.22 Тхьэм ынэшӏу ахэмэ ащифи, ыӏуагъ: «Зыжъугъэбагъу, зыхэжъугъахъу, хыпсыхэм ахизы шъухъу. Бзыухэри чӏым щэрэбагъох».23 Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – ятфэнэрэ маф.24 Тхьэм ыӏуагъ: «Псэ зыпыт лъэпкъ зэфэшъхьафхэр чӏым къерэгъэхъух: былымхэр, цохъорэ-пшырэ псэушъхьэхэр, хьакӏэ-къокӏэ зэфэшъхьафхэр». Аущтэуи хъугъэ.25 Тхьэм къыгъэхъугъэх хьакӏэ-къуакӏэхэр, былым зэфэшъхьафхэр, чӏыгум щыцохъорэ-щыпшырэ псэушъхьэ зэмылӏэужыгъохэр. Тхьэм ылъэгъугъ ар зэрэдэгъур.26 Тхьэм ыӏуагъ: «Къэдгъэшӏын цӏыфыр, Тэ титеплъэу, Тэ тяхьщырыр, хыхэм ахэс пцэжъыехэм, ошъогу бзыухэм, былымхэм, зэкӏэ чӏыгуми чӏыгум зэкӏэ щыцохъорэ-щыпшырэ псэушъхьэхэми тетыгъо афыриӏэнэу».\n27 Джаущтэу Ежь итеплъэу цӏыфыр\nТхьэм ар къыгъэшӏыгъ,\nЕжь итеплъэу къыгъэшӏыгъ ар,\nкъыгъэшӏыгъ хъулъфыгъи Ащ,\nбзылъфыгъи къыгъэшӏыгъ. 28 Тхьэм ынэшӏу ахэмэ ащифи, ариӏуагъ: «Зыжъугъэбагъу, зыхэжъугъахъу, чӏыгум тиз зышъушӏи, ар шъуӏэ къижъугъахь, тетыгъо афышъуиӏ хым хэс пцэжъыехэм, ошъогу бзыухэм, сыд фэдэрэ псэушъхьэу чӏыгум тет пстэуми».29 Тхьэм ыӏуагъ: «Мары къышъостыгъ шъушхынэу кӏэ зиӏэ уцэу зэкӏэ чӏыгум тетыр, сыд фэдэрэ чъыги кӏэ хэлъэу къызпыкӏэрэр.30 Хьакӏэ-къуакӏи, бзыуи, чӏыгум щыцохъорэ-щыпшырэ сыд фэдэрэ псэушъхьи – псэ зыпытэу чӏыгум тет пстэуми – Сэ ашхынэу уц шхъуантӏэр ястыгъ». Аущтэуи хъугъэ.31 Тхьэм зэкӏэ къыгъэхъугъэхэр къыплъыхьагъэх – зэкӏэри дэгъу дэдагъ. Пчыхьэ къэхъугъ, пчэдыжь къэхъугъ – яхэнэрэ маф.","id":"<urn:uuid:b86ec206-b8cf-4887-b968-00974e953d31>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/ibtrussia.org\/ru\/text?m=ADG&l=Gen&g=0","date":"2020-09-27T18:51:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600401578485.67\/warc\/CC-MAIN-20200927183616-20200927213616-00424.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9959231019,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9959231019020081}","num_words":873,"character_repetition_ratio":0.102,"word_repetition_ratio":0.016,"special_characters_ratio":0.18,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":11052.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм ия 59-рэ зэхэсыгъо 2016-рэ илъэсым мэкъуогъум и 9-м щыIэщт.\nЗэхэсыгъом зыщахэплъэщтхэм мыщ къыкIэлъыкIорэ Iофыгъохэр ахагъэхьагъэх: законопроектэу «Адыгэ Республикэм и Законэу «Муниципальнэ къулыкъумкIэ стажыр къызэрэрадзэрэ, нэмыкI лъэхъанхэу Iоф зашIагъэхэр ащ зэрэхалъытэрэ шIыкIэм ехьылIагъ» зыфиIорэм зэхъокIыныгъэхэр фэшIыгъэнхэм фэгъэхьыгъэм» ятIонэрэу хэплъэгъэныр; законопроектхэу «2015-рэ илъэсымкIэ Адыгэ Республикэм иреспубликэ бюджет зэрагъэцэкIагъэм ехьылIагъ», «2015-рэ илъэсымкIэ Адыгэ Республикэм шIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ и ЧIыпIэ фонд ибюджет зэрагъэцэкIагъэм ехьылIагъ», «Адыгэ Республикэм IофшIэнымкIэ ирынкэ нэшэнэ гъэнэфагъэу иIэхэр къызыхэщырэ коэффициентыр 2017-рэ илъэсымкIэ гъэнэфэгъэным ехьылIагъ», «Кадастрэ уасэхэм къапкъырыкIыхэзэ, цIыфхэм яунэе мылъку хэбзэIахьхэр Адыгэ Республикэм щателъхьэгъэнымкIэ шэпхъэ зыкIхэр агъэфедэу заублэщт мафэр гъэнэфэгъэным ехьылIагъ» зыфиIохэрэм, «Адыгэ Республикэм изаконхэу «Адыгэ Республикэм имуниципальнэ къулыкъу ехьылIагъ», «Адыгэ Республикэм и УплъэкIу-лъытэкIо палатэ ехьылIагъ», «2016-рэ илъэсымкIэ Адыгэ Республикэм шIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ и ЧIыпIэ фонд ибюджет ехьылIагъ», «Организациехэм ямылъку хэбзэIахь зэрэтыралъхьэрэм ехьылIагъ» зыфиIохэрэм зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм афэгъэхьыгъэм» апэрэу ахэплъэгъэныр ыкIи нэмыкI Iофыгъохэр.\nЖуковскэм иурам тет унэу N 22-м хэт Залышхоу зэхэсыгъохэр зыщызэхащэрэм сыхьатыр 11.00-м ащ иIофшIэн щыригъэжьэщт.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм\nи Тхьаматэу Владимир Нарожный","id":"<urn:uuid:7060c2f6-9c8f-46ee-83c3-457c8358a21d>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/06\/08\/%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B9-2\/","date":"2020-09-20T05:23:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400193391.9\/warc\/CC-MAIN-20200920031425-20200920061425-00484.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5868720412,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5868720412254333, \"kbd_Cyrl_score\": 0.41133275628089905}","num_words":433,"character_repetition_ratio":0.139,"word_repetition_ratio":0.146,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.604,"perplexity_score":3865.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ижърэ Рим ихэбзэгъэуцугъэхэмрэ \"Адыгэ Хабзэмрэ\"\nКультура\nИжърэ Рим ихэбзэгъэуцугъэхэмрэ \"Адыгэ Хабзэмрэ\". Тумэ Рахьми 1941 илъэсым Мараш къалэ Гоксун районым ит къуаджэу Темырага къыщыхъугъ. Пэублэ еджапIэр ежь икъуаджэ, гурыт еджапIэр къалэу Мараш къащиухыгъ. 1967-рэ илъэсым Истамбул университетым июридическэ факультет къыухыгъ. 1971-м къыщегъэжьагъэу Истамбул адвокатэу щэлажьэ. Тумэ Рахьми 1961-м Истамбул Багъларбаш Кавказ Культурэ Хасэм зыхарегъатхэ. 1979-1984, 2005-2007 IофшIэгъу илъэсхэм хасэм итхьаматэу хахы. Кавказым, Кавказ культурэм фэгъэхьыгъэ конференциехэм ахэлажьэ. Ахэмэ ащыщых: \"Адыгэхэм алъапс\", \"Ассимиляцие\", \"Хэхэсхэм къапэтаджэрэ Iофыгъохэр\", \"Адыгэхэм якощыкI\", \"Абхъазыр къэралыгъуа?\", \"Абхъазымрэ Къыблэ Осетиемрэ къэралыгъохэр зыкIэтхэжьыгъэ юридическэ зэзэгъыныгъэхэм адиштэу къэралыгъо шъхьэфитэу лъытэгъэн зыкIыфаер\", \"Адыгэ хабз\", Къэбэртэе-Бэлъкъар къэралыгъо\nИжърэ Рим ихэбзэгъэуцугъэхэмрэ \"Адыгэ Хабзэмрэ\". Тумэ Рахьми 1941 илъэсым Мараш къалэ Гоксун районым ит къуаджэу Темырага къыщыхъугъ. Пэублэ еджапIэр ежь икъуаджэ, гурыт еджапIэр къалэу Мараш къащиухыгъ. 1967-��э илъэсым Истамбул университетым июридическэ факультет къыухыгъ. 1971-м къыщегъэжьагъэу Истамбул адвокатэу щэлажьэ.\nТумэ Рахьми 1961-м Истамбул Багъларбаш Кавказ Культурэ Хасэм зыхарегъатхэ. 1979-1984, 2005-2007 IофшIэгъу илъэсхэм хасэм итхьаматэу хахы.\nКавказым, Кавказ культурэм фэгъэхьыгъэ конференциехэм ахэлажьэ. Ахэмэ ащыщых: \"Адыгэхэм алъапс\", \"Ассимиляцие\", \"Хэхэсхэм къапэтаджэрэ Iофыгъохэр\", \"Адыгэхэм якощыкI\", \"Абхъазыр къэралыгъуа?\", \"Абхъазымрэ Къыблэ Осетиемрэ къэралыгъохэр зыкIэтхэжьыгъэ юридическэ зэзэгъыныгъэхэм адиштэу къэралыгъо шъхьэфитэу лъытэгъэн зыкIыфаер\", \"Адыгэ хабз\", Къэбэртэе-Бэлъкъар къэралыгъо университетым ипедагогическэ факультет \"АдыгабзэкIэ гъэсэныгъэ зэгъэгъотыным фэгъэхьыгъ\" зыфиIорэ псалъэу къыщишIыгъэр.\n\"Адыгэхэм якощыкI\" зыфиIорэр \"Кавказым фэгъэхьыгъэ конферанситф\" зыцIэ тхылъым къыдэхьагъ. Тырку шъхьафитныгъэ заом хэлэжьэгъэ адыгэхэм афэгъэхьыгъэ пьесэу осмэныбзэкIэ тхыгъэр непэрэ тыркубзэмкIэ ытхыжьыгъ.\nКавказ Хасэхэм яфедерацие, Абхъазым IэпыIэгъу фэхъурэ комитетым, Дунэе Адыгэ Хасэм непэ къызнэсыгъэм адэлажьэ…\nАдыгэ хабзэм фэгъэхьыгъэ конференцием Рахьми къэбэртэябзэкIэ къыщиIуагъэхэмрэ Адыгэ хабзэмрэ хыешI къэралыгъо хабзэмрэ язэфыщытыкIэ ехьылIэгъэ тхылъэу Adige xabze \"Adige Etiği ve Etikeni\" (2009) Тыркуем къыщыдэкIыгъэмрэ къахэхыгъэ пычыгъохэр кIэхабзэкIэ ттхыжьыгъэ.\nМэщфэшIу Нэдждэт\n- Лъэшэу сигуапэу мы шIэнΙуатэм сыхэлажьэ… Хымэ хэгъэгу укъыщыхъугъэу, къэбгъэшIагъэм хэхэсэу упсэугъэу хэкужъым Адыгэ хабзэм фэгъэхьыгъэ шIэнΙуатэм уишIошΙхэр къыщипIотыкΙыныр зэрэмыIэшΙэхыр сымышIэу щытэп. Арэу щыт нахь мышIэми лъэпкъ итэкъухьагъэм икультури итэкъухьагъэ мэхъуба?... Ари цэрыцэу уугъоижьын фаеба?... Хэхэсым лъэпкъым фэгъэхьыгъэу къыфэнагъэр, къыухъумэн ылъэкIыгъэр, игукъэкIыжьхэр хэтымыпшэмэ, хэкурысым къыухъумэн илъэкIыгъэм хахъо зыфишIыгъэм чIэнагъэ ышIынба?\nДжа екIолΙакΙэр сигъуазэу Адыгэ хабзэм фэгъэхьыгъэ гущыIэ заулэ къэсшIы сшIоигъу…\nСицIыкΙугъом къыщегъэжьагъэу анахь бэдэдэрэ зэхэсхыгъэ гущыIэхэм язырэр \"хабзэр\" ары. Тыджэгу хъуми, тыгъ хъуми, тышхэ хъуми тызэуталIэ зэпытыгъэр \"емыкIу\", \"хьайнапэ\", хабзэп\" зыфэпIощт гущыIэхэр арыгъэ.\nСеджэ зыщыхъугъэм дезгъэжьагъ \"Адыгэ хабзэ\" гущыIэм къикIырэм нахь куоу сытегупшысыхьэным. Зытет шъыпкъэр къэсIонышъ, непи \"хабзэм\" къызэлъиубытырэ лъэныкъо пстэури къызгурыIуагъэу зыслъытэжьырэп. \"Адэ къыбгурымыIогъэ пкъыгъом итхылъ сыд фэдэу птхын плъэкIыгъа?\" зыIонхэр къыкъокIын зэрилъэкIыщтыри сымышIэу щытэп. Арэу щытми нахьыжъхэм къаIотэжьэу зэхэсхыгъэхэм, тыркубзэкIэ тхыгъэ тхылъэу сызэджагъэхэм \"хабзэм\" къыраIуалΙэрэр зэрэсфимыкъугъэр ары тхылъыри сэзгъэтхыгъэр.\n1972 илъэсым апэрэу Нальчик сыкъэкIон слъэкIыгъ. Къэбэртэябзэри сшIэщтыгъ, ау хабзэм фэгъэхьыгъэ ушэтынхэр сшIыным игъо сифагъэп. Ащ къыщегъэжьагъэу нэIуасэ сызыфэхъугъэ тхакIохэм, шIэныгъэлэжьхэм ��иупчIэмэ яджэуапхэр сигъэразэу язгъотылIагъэп. Сыджыгъэ тхылъхэм, тхыгъэхэм \"хабзэм\" сыкътегущыIэным сытырагъэгушхуагъ. КъэIогъэн фае, зэфэсхьысыжьын слъэкIыгъэм илъэс шъэныкъом къыриубытэу нахьыжъхэм адысиIэгъэ зэдэгущыIэгъухэм яIахьэу хэлъыр зэрэмымакIэр.\nАдыгэ хабзэм фэгъэхьыгъэ ушэтынхэр ныбджэгъу заулэ тыхъоу 1968 илъэсым джыри хэкум сыкъэмыкIозэ едгъэжьэгъагъ. УпчIэ 920 фэдиз зэхэдгъэуцуи Тыркум, Иорданием, Сирием, Хэкум щыпсэурэ нэIуасэхэм афэзгъэхьыгъ. Бэп пэгъокI къытэзытыжьыгъэр. Ау игъэкIотыгъэ пэгъокI къэзытхыжьыгъэхэри къахэкIыгъ. Гукъау нахь мышIэми 1980-м иябгъонэрэ мазэ Тыркудзэм хэгъэгум тетыгъор зыщеубтым, бзэгоу афахьыгъэм къыхэкIкIэ сиунэ къалъыхъугъ. Ситхылъэхэри, зэхэзгъэуцогъэ упчIэхэри, япэгъокIхэри сагъэгъотыжьыгъэп.\nСызэрэюристыр \"Адыгэ хабзэр\" къэстхыхьанымкIэ, сыкъытегущыIэнымкIэ кIочIэгъу сфэхъугъэу сшIошIы. КъэмыIуагъэмэ мыхъущтыр аужрэ илъэсхэм, къэбэртэябзэу шIы, урысыбзэу шIы \"хабзэм\" фэгъэхьыгъэ тхылъ мымакIэ къызэрэсIэкIэхьагъэр ары. ЗэрязгъэдзэкIыхи урысыбзэкIэ тхыгъэхэм щыгъуазэ зафэсшIыгъ. АдыгабзэкIэ тхыгъэхэм сэ сяджагъ.\nА пстэуми зэфэхьысыжьэу сагъэшIыгъэр:\n\"Хабзэр\" Iанэр зэрэзепщэщт, хьадагъэм узэрэдэзекIощт, джэгур зэрэзэхэпщэщт къодыер арэп. Нэбгырэ зырызхэм къызэрашIошIыри хабзэу къапштэ зэрэмыхъущтыри нафэ. ШъхьакIэ сыд илъэныкъокIи къэтхыхьагъэу, тхыгъэу зэрэщымытым къыхэкIкIэ нэбгырэ зырыз еплъыкIэхэри хабзэу къашIомыгъэшIын плъэкIырэп. Ащи \"Хабзэм\" ыуасэ къырегъэIыхы. ЩыIэкIэ-псэукIэр сыд ылъэныкъокIи зэзгъафэрэ \"Хабзэм\" ыуасэ къызеIыхырэм ар зиIэхьэ тикультури, культурэр зые тилъэпкъи чIэнагъэ ешIыба?...\nАрэу зыщыткIэ \"Хабзэр\" дыгъэри бзыгъэу къэтхыхьаныр, тиныбжыкIэхэм алъыдгъэIэсыныр типшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщэу ыкIи ассимиляцием пэуцунымкIэ ишIуагъэ къэкIонэу сэлъытэ.\nХабзэри, хабзэм тыдэрэ ибзыпхъи тэ тишIошIкIэ къохьапIэ бзэхэр \"нормэ\"-кIэ зэджагъэхэ гурыIор ары. Арышъ \"нормэм\" игугъу къэтшIымэ, хабзэм къикIырэри нахь гурыIогъошIу хъунэу тэлъытэ.\nПсэ зыпытхэм яIэпкъ-лъэпкъ ежь Iэпкъ-лъэпкъым ишIуагъэ зыхэлъ пкъыгъохэр къышIын, Iэпкъ-лъэпкъым иягъэ зэкIыщт шIоир пкъым хэзыщыщт гъэпсыкIэ зэриIэм фэд пIоми ухэмыукъонэу, цIыф купхэми купэу зыгъэпсэущтхэ социальнэ, юридическэ нормэхэр къыхамыхэу хъурэп. ШIэныгъэр биологическэ теориекIэ зэджэгъэ мы еплъыкIэм елъытыгъэу тыдэрэ зы цIыф купи, зыщыпсэурэ чIыналъэм зынэсыгъэ социальнэ лъэгапIэм, яэкономикэ зэфэщытыкIэ диштэу социальнэ, юридическэ нормэхэр зэхелъхьэх. Мы нормэхэр, цIыф купхэр купэу щыIэным фэIорышIэх. Нормэхэм язэхэлъыкIэ лъапсэ фэхъух ижърэ лъэхъанхэм къащегъэжьагъэу къакIугъэ производствэ шIыкIэхэр, хэгъэгур зэрэуцугъэ шIыкIэр, хэгъэгум къыхихыгъэ системэр… ЗэлъыIэсырэ лъэпкъхэм якультурэхэр нормэ зэхалъхьэм хэлажьэх. Нормэхэр язэхэлъыкIэ лъапсэ афэхъурэ пкъыгъохэм ялъытыгъэу лъэныкъо зэфэшъхьафыбэкIэ зэтеуыутын, къэптхыхьан плъэкIыщт. Ахэм зэу ащыщ цIыф купхэр теократическэ купрэ демократическэрэ аIоу зэрагощырэри. Теократическэ цIыф купым нормэхэр Тхьэ ашIыгъэу къалъытэ. Демократическэ цIыф купхэм нормэхэр цIыфхэм зэрэзэхалъхьэрэр ашIэ... Адыгэ лъэпкъыр демократическэ цIыф купхэр ары зыхалъытэрэр.\nХабзэм илъэныкъо пстэуми зы нэбгырэр къатегущыIэн зэримылъэкIыщтыр нафэ. Арышъ сэ непэ макIэу зигугъу ашIыгъэ лъэныкъо горэм шъунаIэ тешъозгъадзэмэ сшIоигъу. Ар Хэгъэгу- къэралыгъор ары…\nНепэрэ къэралыгъо гъэпсыкIэм фэдэ адыгэмэ зэрямыIагъэм фэшI \"Адыгэмэ къэралыгъо яIагъэп\" зэраIорэр сэ мытэрэзэу сэлъытэ. Тхыдэм къыдакIоу Хэгъэгухэм якъэхъукIэ зэблэхъузэ къырэкIо, зэтемыфахэуи къатхыхьэу къыхэкIы. Тэ тегъэкIапIэ тшIыщтыр 1933 илъэсым зыкIэтхэжьыгъэхэ \"Монтевидео\" (Montevideo) зэзэгъыныгъэм къызэритхыхьагъэр ары:\nЧIынэлъэ гъэнэфагъэм щыпсэурэ цIыф куп гъэнэфагъэм кIуачIэу къылъытэрэ, чIынэлъэ гъэнэфагъэм щыпсэурэ цIыфхэм ацIэкIэ нэмыкI хэгъэгухэм адэгущыIэн, унашъо къадиштэн, зэзэгъыныгъэ адишIын фитыныгъэ зиIэ социальнэ зэхэщагъ. Адыгэхэм зэхэтыкIэу яIагъэр, адыгэ хабзэм икIуакIэ, лIыкIохэр, дзэ пащэхэр зэрагъэнафэщтыгъэр, хабзэм текIырэм зэрэдэзекIощтыгъэхэр, япщыхэм нэмыкI къэралыгъомэ зэзэгъыныгъэ зэрадашIыгъагъэр къэралыгъо нэшанэхэмэ атефэу, адиштэу тэлъытэ.\nЦIыф купымрэ къэралыгъо кIуачIэмрэ лъэшэу зэпхыгъ. А зэпхыныгъэм лъапсэ фэхъурэри цIыф купхэм ягъэпсыкI, яшэн зэхэлъыкI, япсихологие арэу тшIошIы. А лъэныкъомкIэ цIыф купхэр \"индивидуалистрэ\", \"коллективистрэ\" аIоу тIо агощы. ЦIыф купыр индивидуалистмэ, нормэхэм, нэбгырэ зырызхэм ягъэпсыкIэ нахь къыдалъытэ. Коллективист цIыф купхэм ежь купым ишIоигъоныгъэ нэбгырэ зырызхэм нахь зыхащэн фае мэхъу. ЦIыф купым инормэхэм ялъытыгъэу цIыф зырызхэм яфитыныгъэ игъунапкъэхэри нахь зэжъу мэхъу. Арэу мыхъоу, цIыфхэр ащ къемыуцуалIэхэу къэралыгъор къэхъурэп.\nДжыри зы еплъыкI. ЦIыф купхэм, ящыIакIэ нахьышIу ашIыныр, язэфыщытыкIэ агъэдэхэныр, цIыфхэр фитэу, яфитыныгъэ кIимычэу, мамыр ахэлъэу ыгъэпсэуныр арымэ гугъапIэу рапхырэр ащ фэдэ зэфэхьысыжь къэзытырэ тыдэрэ зы зэхэщагъи, фашIыгъэ цIэм емылъытыгъэу, хэгъэгоу – къэралыгъоу лъытэгъэн фае. Арышъ къэралыгъохэм уасэ афэтшIы зыхъукIэ, зэреджэхэрэм е гъэпсыкIэу иIэм нахьэу ицIыфхэм язытет еплъыгъэмэ нахь тэрэз хъунэу тщэхъу.\nТэ тиеплъыкIэкIэ Кавказ къэралыгъохэр Федерациеу щытыгъ.\nТыдэрэ зы лIакъом (племя) фитыныгъи, тхьэмэтэ гъэнэфагъи иIагъ.\nЛъэпкъ зэфэсым лIакъохэм ятхьэматэхэмрэ, ялIыкIохэмрэ хэлажьэщтыгъ. Лъэпкъ зэфэсым чIыпIэ гъэнэфагъэ иIагъэп. Игъо зыщилъэгъурэ чIыпIэм щызэфэсыщтыгъ.\nМы зэфэсым непэрэ къэралыгъом ипкъыгъохэу законодательный органым, исполнительнэ органым, юрисдикцием яфитыныгъэхэр иIагъэх, япшъэрылъхэри ыгъэцакIэщтыгъэх. Зэхэсыгъохэр ом изытет елъытыгъэу губгъоми, псэуалъэхэми ащашIэу хъущтыгъэ. ЦIыфхэми зытегущыIэхэрэм яшIошI къыраIолIэн фитыныгъэ яIагъ. Зэфэсым хэл��жьэхэрэри, хэлажьэхэрэм япчъагъи гъэнэфэгъахэу, пыупкIыгъэу щытыгъэп.\nЗэрагъэпщынэщтыр зэфэсым къыхихырэ купыр ары зипшъэрылъыгъэр.\nНепэрэ милицием ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэрэ пкъыгъо яIагъэп. Зыдэхынхэ зыфимытыгъэхэр хабзэр арыгъэ, ащ дэхрэм ифэшъуашъэ езгъэгъотрэри Хасэр, Зэфэсыр арыгъэ.\nСигущыIэ Мр. Лонгорс адыгэмэ афэгъэхьыгъэу къытхыгъэмкIэ къэсыухы сшIоигъу:\n\"Кавказым, шъхьафит лIакъохэм (племя) азэфагу къэзэрэухъумэжьыр зылъапсэ зэпхыныгъэ, зыкIыныгъэ илъ. Джыри нэгъэсыгъэу зэхэмыфыгъэ мы цIыф зэфэщытыкIэм лъэпкъыр, непэкIэ цивилизацием къахилъхьан ылъэкIыщтым нахь зэфагъэ-гулъытэмрэ, нахь губзыгъагъэмрэ фепIух, фелэжьых.Мы чIыналъым хэти ежь зыфитыжь, бэшIэ Iазагъэм игулъытэ хегъахъо, губзыгъэу егъасэх. Еджэхэзэ къызIакIагъэхьагъэ шIэныгъэ щыIахэп пIоми ухэукъощтэп. Ау Бекон (Bacon) \"Iушыгъэмрэ, гурыIомрэ уемыджэуи, еджэным къыдэкIон ылъэкIыщтым нахь ушъагъэу къызIэкIэбгъхьэн плъэкIыщт. Ар къыздэхъугъэхэм Адыгэ хэгъэгум бэу уащырихьылIэщт. КIэкIэу губзыгъагъэр зылъапсэ мы культурэ лъагэм къыхэкIкIэ адыгэхэр зыщыпсэугъэ хэгъэгухэм кIуачIэм ылъэныкъокIи, лъытэныгъэм ылъэныкъокIи анахь лъэгапIэхэм нигъэсыгъэх…\".\nТумэ Рахьми\nCtrl\nEnter\nЗаметили ошЫбкуВыделите текст и нажмите Ctrl+Enter\nОбсудить (0)\nСсылки по теме:","id":"<urn:uuid:01643dbf-2a46-4510-a076-ecb4ecc8b692>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/www.adygi.ru\/index.php?newsid=17623","date":"2020-09-23T12:22:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400210996.32\/warc\/CC-MAIN-20200923113029-20200923143029-00084.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8987877369,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8987877368927002, \"kbd_Cyrl_score\": 0.10086026787757874}","num_words":2890,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.108,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.921,"perplexity_score":3515.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"IофшIэгъу зэIукIэгъум хэлэжьагъ Адыгэ Республикэм икультурнэ кIэн къэухъумэгъэнымкIэ ыкIи гъэфедэгъэнымкIэ ГъэIорышIапIэм ипащэу ЦIыпIынэ Рустем.\nАсташкинам къызэриIуагъэмкIэ, УФ-м культурэмкIэ и Министерствэ унашъоу ышIыгъэм диштэу «Культурнэ кIэным иобъектхэр къэухъумэгъэнхэм ылъэныкъокIэ УФ-м изаконодательствэ бгъэфедэн зэрэплъэкIыщтыр» зыфиIорэ семинар-зэхэсыгъо Мыекъуапэ щызэхащэщт.\nАщ иIофшIэн хэлэжьэщтых Урысые Федерацием культурэмкIэ и Министерствэ, Къыблэ, Приволжскэ ыкIи Темыр-Кавказ федеральнэ шъолъырхэм ялIыкIохэр. Iофтхьабзэм изэхэщэнкIэ пшъэдэкIыжь зыхьыщтхэр УФ-м культурэмкIэ и Министерствэ игъэIорышIапIэу Пшызэ шъолъыр щыIэмрэ АР-м культурнэ кIэныр къэухъумэгъэнхэмкIэ ыкIи гъэфедэгъэнымкIэ игъэIорышIапIэрэ.\n«Мэхьанэшхо зиIэ Iофтхьабзэу Адыгеим щыредгъэкIокIырэр бэдэд, ау культурнэ кIэным, саугъэтхэм якъэухъумэн фэгъэхьыгъэу апэрэ зэрэщыкIощтыр», - къыIуагъ ТхьакIущынэ Аслъан.\nКъэралыгъо ыкIи республикэ мэхьанэ зиIэ саугъэтхэр Адыгеим бэу зэритхэр къыдэтлъытэзэ, ахэм ягъэцэкIэжьын, яIыгъын пэIухьащт ахъщэр афэтэтIупщы. Мыщ фэгъэзэгъэ гъэIорышIапIэм амалэу щыIэмкIэ IэпыIэгъу тыфэхъу.","id":"<urn:uuid:81077e30-784e-4061-b198-80e83c7f3e08>","dump":"CC-MAIN-2020-45","url":"https:\/\/adigea.aif.ru\/adig\/adig\/48321","date":"2020-10-31T13:09:15Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-45\/segments\/1603107918164.98\/warc\/CC-MAIN-20201031121940-20201031151940-00483.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5087636113,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":13,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5087636113166809, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4872898757457733}","num_words":325,"character_repetition_ratio":0.09,"word_repetition_ratio":0.006,"special_characters_ratio":0.123,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.515,"perplexity_score":1807.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Истамбыл\nИстамбыл — Тыркуем и къалэмэ анахь иныр. 1923-рэ илъэсым нэс Осмэн Пачъыхьыгъом и къэлэшъхьаIэу щытыгъ. Дунаем тет къалэмэ анахь жъы дэдэмэ, ыкIи анахь дэхэ дэдэмэ ащыщ. ЦIыф млн 13-м нахьыбэ дэс и Iэгъо-благъохэри дэплъытэмэ. ПсыдэкIыпIэу Босфор ынэпкъмэ атет.\nЫцIэрЕӀаз\nИстамбылыр дунаим и къэлэшхуэмэ анахь жъы дэдэмэ ащыщ.\nИжъырэ лъэхъанхэм ВизантийкӀэ еджэщтыгъэх. ЕтӀанэ - Константинопол.\n1923-рэ гъэм щегъэжьагъэу иджырэ цӀэкӀэ еджэх.\nТарихъЕӀаз\nЯ XV-рэ лъэшӀэгъум тыркухэр аллыджхэм къалэр къатрахыгъ зауэкӀэ.","id":"<urn:uuid:e08e33a8-e2ef-42b4-a978-aba1b3e16b3a>","dump":"CC-MAIN-2020-45","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D1%8B%D0%BB","date":"2020-10-20T23:48:30Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-45\/segments\/1603107874340.10\/warc\/CC-MAIN-20201020221156-20201021011156-00523.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8910651803,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8910651803016663, \"kbd_Cyrl_score\": 0.10663820803165436}","num_words":115,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.043,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.926,"perplexity_score":5578.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэр загъэпсыгъэр илъэс 26-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ мэфэкІ зэхахьэхэр чъэпыогъум иапэрэ тхьамафэ бэу къызэкІэлъыкІуагъэх. ХьэкІэ лъапІэу республикэм къеблэгъагъэхэм хэхэс адыгэхэр бэу ахэтыгъэх. Куп ин хъухэу тилъэпкъэгъухэр Иорданием, Тыркуем, Израиль къикІыгъэх. Къэралыгъо филармонием щыкІогъэ зэІукІэ иным ахэр хэлэжьагъэх, къэлэ шъхьаІэу Мы\nАдыгэ Республикэр загъэпсыгъэр илъэс 26-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ мэфэкІ зэхахьэхэр чъэпыогъум иапэрэ тхьамафэ бэу къызэкІэлъыкІуагъэх. ХьэкІэ лъапІэу республикэм къеблэгъагъэхэм хэхэс адыгэхэр бэу ахэтыгъэх. Куп ин хъухэу тилъэпкъэгъухэр Иорданием, Тыркуем, Израиль къикІыгъэх. Къэралыгъо филармонием щыкІогъэ зэІукІэ иным ахэр хэлэжьагъэх, къэлэ шъхьаІэу Мыекъуапэ игупчэ щызэхащэгъэ къэгъэлъэгъонхэм, концертхэм яплъыгъэх, хэкум къэзгъэзэжьыгъэ адыгэхэм агъэпсыгъэ Мэфэхьаблэ, джащ фэдэу Сирием къикІыжьыгъэхэр жъугъэу зыщыпсэухэрэ Пэнэхэс кІогъагъэх. Анахь мэхьанэ зиІэ зэІукІэу хъугъэр Адыгэ Республикэм и ЛІышъхьэу КъумпІыл Мурат зэІукІэгъоу дыряІагъэр ары. ЛІыкІо купыр пстэуми апэу ЛІышъхьэр иІэнатІэ зэрэІухьагъэмкІэ фэгушІуагъэх. Адыгэ республикэм ихэхъоныгъэ фэІорышІэнэу, адыгэхэм якультурэ, яшэн-хабзэхэр, абзэ къэухъумэгъэным, лъэпкъым изегъэужьыжьын фэІорышІэнэу зэрэщыгугъухэрэр КъумпІыл Мурат раІуагъ. Ежь хьакІэхэми лъэшэу зэрафэразэр ыкІи игуапэу зэраІукІэрэр КьумпІыл Мурат къыхигъэщыгъ.\nКьумпІыл Мурат – Адыгэ Республикэм и ЛІышъхь:\nТикъэралыгъо щыпсэурэ лъэпкъхэм абзэ, якультурэ ухъумэгъэным Урысыем и Президенти, и Премьер-министри мэхьанэ раты. Мыдэныгъэхэр е пэрыохъухэр ащкІэ тиІэхэп. Къэралыгъо программэ пчъагъэхэр адыгабзэм, шэн-хабзэхэм язэгъэшІэнкІэ, якъэухъумэнкІэ мэлажьэх. Тилъэпкъ тыухъумэзэ, тиэкономики тешІушІэзэ, тыпсэущт. АщкІэ шъори сэнаущыгъэу шъухэлъыр дгъэфедэщт. Мары, мы къихьащт мазэм, шэкІогъум и 8-І0-м апэрэ дунэе инвестиционнэ форум ин зэхэтщэщт. Ащ шъухэлэжьэнэу шъукъеблагъэмэ тигопэщт.\nСатыум тегъэпсыхьагъэу проект гъэшІэгъэнхэр Адыгеим зырэщагъэцэкІэшъущтхэр, ІэкІыбым щыпсэурэ сатыушІхэм адэлэжьэнхэм зэрэфэхьазырхэр, ащкІэ Республикэм иамалхэр зэрэиныр, чІыпІэу зыдэщытыр зэрэгупэсэфыр КьумпІыл Мурат хьакІэхэм ариІуагъ. Инвестиционнэ проект зэфэшъхьафхэр зэрэщыІэхэр, ахэр ашІогъэшІэгъон хъумэ нахь игъэкІотыгъэу адэлэжьэнхэу зэрэфэхьазырхэр Адыгеим и ЛІышъхьэ къыхигъэщыгъ. Мы упчІэхэм алъыпыдзагъэу гьэсэныгъэмкІэ, культурэмкІэ, социальнэ мэхьанэ зиІэ ыкІи экономикэ ІофхэмкІэ Адыгеим зэпхыныгъэу дыряІэн ылъэкІыщтхэм хьакІэхэр къатегущыІагъэх. Кавказ лъэпкъыхэм къахэкІыгъэ сатыушІыхэм я федерациеу Тыркуем щызэхащагъэм итхьэматэу Юсыф Таймаз зэІукІэгъум гугъэпІэ инхэр репхых. КъызэриІуагъэмкІэ, федэ афэхъоу Урысые къэралыгъом бизнес щагъэпсы зышІоигъо сатыушІыхэр бэу я Кавказ федерацие хэтых.\nЮсыф Таймаз – Кавказ сатыушІыхэм я Федерацие итхьэмат\nАдыгэ Республикэр экономикэ гупчэу тиІэу, шъолъырым ихэхъоныгъэ тиІахь къыхатлъхьэ тшІоигъу. ЛІышъхьэм дэтшІыгъэ зэдэгущыІэгъум а гухэлъхэр къыддэхъунымкІэ гугъапІэхэр къытеты. Адыгэхэм афэгъэхьыгъэ упчІэхэр бэрэ дунаим къыщаІэтых. Тыбзэ, тикультурэ зэрэтІэкІэкІырэм ыгъэгумэкІыхэ фэдэу тимылъэпкъэгъухэми зыкъагъэлъагъо. Сэ сызэреплъырэмкІэ, тэр-тэрэу тызфэгумэкІыжьын фае. Тиэкономикэ дгъэпытэмэ, адыгабзэри, шэн-хабзэхэри нахь къэтыухъумэн тлъэкІыщт. Тыркуемрэ Урысыемрэ зэдэлэжьэныгъэу зэдыряІэм тыдыхэтэу, тэ адыгэхэми а зэфыщытыкІэхэр шъхьапэ къытфэхъухэу, тызэдэлэжьэн фае. Хэкум тыдэлэжьэным тэ тыфэхьазыр.\nІэкІыб хэгъэгухэм ащыпсэурэ адыгэхэм экономикэ зэпхыныгъэ адэгъэпсыгъэным пае адэлэжьэщт лІыкуи агъэнэфагъ. Ар Зэфэс Рэщыд. Апэрэ Дунэе инвестфорумэу Мыекъуапэ щыкІощтым хэлэжьэщт бизнес купхэм якъегъэблэгъэн ар фагъэзагъ. КъызэриІуагъэмкІэ, форумым щагъэлъэгъощт проектхэр хьазырых. ІэкІыб сатыушІыхэм ахэр ашІогъэшІэгъоныщтых.\nХьэкІэ купым Тыркуем и Кавказ Хасэхэм я Федерацие илІыкІохэри ахэтыгъэх. Ахэм ащыщэу Илдыз Шекерджи зэдэгущыІэгъоу дэтшІыгъэм къызэрэщыхигъэщыгъэмкІэ, ІэкІыбым щыпсэурэ адыгэхэр сидыгъокІи хэкужъым ылъэныкъокІэ къаплъэх. Адыгэ Республикэм ихэхъоныгъэхэр ежьхэм яхэхъоныгъэу къащэхъух.\nИлдыз Шекерджи – Кавказ Хасэхэм я Федерацие хэт, «Нерис» игенеральнэ секретарь\nАдыгэ Республикэм и ЛІышъхьэу КъумпІыл Мурат зэдэгущыІэгъоу дэтшІыгъэм лъэшэу тигъэрэзагъ. КъытэдэІугъ, тызэхихыгъ. Тэ тызфаер тиадыгэ лъэпкъ псэуныр, щыІэкІэ дэгъу иІэныр ары. ІэкІыбым тыщэпсэуми, тихэку щыхъурэм тегъэгумэкІы. Политикэ Іоф къыхэмыфэу, тикультурэ тыухъумэным тыфэІорышІэнэу тыфай, ащкІэ тиягъэ хэти едгъэкІыщтэп. Урысые ыкІи Тыркуе къэралыгъохэм арылъ шъапхъэхэм атетэу, экономикэ зэдэлэжьэныгъэ тшІыным Адыгеем и ЛІышъхьэ фэхьазырэу къыІуагъэшъ, тэри ар дгъэфедэщт.\nГуфэбэныгъэ зыхэлъ лъэпкъ зэІукІэгъухэр яІагъэхэу, мэфэкІ программэ баим хэлэжьагъэхэу ыкІи анахь шъхьаІэу шъхьапэ афэхъугъэ зэдэгущыІэгъухэр Адыгэ Республикэм и Правительствэ илІыкІохэм адыряІагъэхэу хьакІэхэм агъэзэжьыгъ. ШэкІогъум щыІэщт Дунэе зэфэсым иным хэлэжьэнхэу теубытэгъэ пытэ ашІыгъ. Арышъ, охъэтабэ темышІэу хэкужъым къагъэзэжьыщт, лъэпкъ лъэмыджыр къызэпачыщт.\nТІэшъу Светлан\nАдыгэ Республикэм изаслуженнэ журналист\nSayı : 2017 11\nYayınlanma Tarihi: 2017-11-01 00:00:00","id":"<urn:uuid:a2a7f9f7-1bf5-4096-9d26-2bc4b69729eb>","dump":"CC-MAIN-2020-45","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2017\/11\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-%D0%B4%D1%8D%D0%B3%D1%83%D1%88%D1%96%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2020-10-24T14:11:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-45\/segments\/1603107883636.39\/warc\/CC-MAIN-20201024135444-20201024165444-00572.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8900347948,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8900347948074341, \"kbd_Cyrl_score\": 0.10966019332408905}","num_words":1337,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.105,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.872,"perplexity_score":11357.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ТИГУ КЪЭК1ЫЖЬ ЗЭПЫТЫЩТ 21 \/ 5 \/ 1864\nмырары , джыри щыгъупшагъэ имы1эу игъэрэ п1алъэм къытригъази къэк1ожьыгъ шъыгъо мафэр , гъэ къэс зэрэтихабзэу тинып шъхъуант1эхэр тэ1этых , зигъэнап1э уцугъохэр зэхэтэщэх , урысхэмрэ туркхэмрэ губгъэн яфэтэлъгъу , джаущтэу тызэбгырэк1ыжьы къэкорэгъым тежэу ….\nет1уанэ , ащ иужък1 ?!?! .\nлъэшъэу гугъ елъ1ыпхъ \" адыгэхэмк1э тигу1эгъухэр тигу къэдгъэк1ыжьыныр , ау сыд хэдгъэхъуагъэ хъурэ зышъыгъо ш1эгъум тик1эу адрэм тынэсыфэк1э ?! зи арэп !!!! ти шъыгъо мафэ тигу къэдгъэк1ыжьн фай , тилъэпкъы икуп гъэк1од мафэхэр , тятэжъхэр егъэзыгъэк1э яхэку зэрэягъэбгынагъэр .\nау а мафэр тигу къызэрэдгъэк1ыжьн фаер лъэшыгъэрэ гъэблыгъэрэ къытхилъхьэу , типшъэдэлъ 1офыгъохэмэ яфэгъэхьгъэ ш1апхъэхэмэ язэшъ1огъэк1ыны тыфригъэжьэнэу къытгуригъа1оу , тик1одып1эу тызэрытым изэхъок1ыны тыкърищыным тыфигъэбанэу , гъашъ1эрэ псэук1эрэ щы1эныгъэрэ тишъыгъо лъэшъыгъэ къыхэтыпшъык1эу , тикъэк1ощт мафэхэр къызэрэтфэшъуашъэхэу къыхэтш1ык1эу . тхьаусыхэм тыхэжъугъэк1и 1оф ш1эным тыфежъугъажь , ои тэжъугъа1уи тищы1эныгъэ тызэретхьэуцыхэк1рэм тыхэжъугъэк1и тэр – тэрэу тищы1ак1э тэжъугъэгъэпс .\nтятэжъхэмэ къэфкъасым яхэкужъы лъэныгъэм п1алъэ щыдря1агъ , ау тэ ащ щы1эныгъэм п1алъэ щдэтэжъугъэш1 .\nХэкум гъэзэжьынымкIэ Адыгэ Хасэ","id":"<urn:uuid:e01f99a8-53a8-4537-8fba-200fc918a99d>","dump":"CC-MAIN-2020-45","url":"https:\/\/www.croworld.org\/%D1%82%D0%B8%D0%B3%D1%83-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D0%BA1%D1%8B%D0%B6%D1%8C-%D0%B7%D1%8D%D0%BF%D1%8B%D1%82%D1%8B%D1%89%D1%82-21-5-1864\/","date":"2020-10-25T10:07:03Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-45\/segments\/1603107888931.67\/warc\/CC-MAIN-20201025100059-20201025130059-00396.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9903685451,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":11,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9903685450553894}","num_words":371,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":13481.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Майкоп, 27 ноября – АиФ-Адыгея.Урысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ ФедерациемкIэ и Совет хэт Кондратенко Николай Игнат ыкъом идунай зэрихъожьыгъэм епхыгъэу Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан Краснодар краим игубернаторэу Александр Ткачевым тхьаусыхэ тхылъ фигъэхьыгъ.\nАщ мырэущтэу къыщеIо: «Лъытэныгъэ зыфэсшIырэ Александр Николай ыкъор! Урысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ ФедерациемкIэ и Совет хэтэу, Краснодар краим игубернаторыщтыгъэу, политикэ, къэралыгъо IофышIэ цIэрыIоу, краим ихэхъоныгъэ, Пшызэ шъолъырымрэ Адыгеимрэ азыфагу илъ зэгъунэгъу зэфыщытыкIэшIухэм ягъэпытэн зиIахьышхо ахэзышIыхьэгъэ Кондратенко Николай Игнат ыкъом идунай зэрихъожьыгъэр лъэшэу гухэкI сщыхъугъ. А чIэнэгъэшхом фэшI Адыгэ Республикэм щыпсэухэрэм ацIэкIэ ыкIи сэ сшъхьэкIэ Ори, Краснодар краим зэкIэ щыпсэухэрэми тышъуфэтхьаусыхэ».\nАщ нэмыкIэу Адыгеим и ЛIышъхьэ Пшызэ шъолъыр игубернаторыщтыгъэм ищъхьэгъусэу Валентинэ Кондратенкэми тхьаусыхэ тхылъ фигъэхьыгъ.\nАщ мырэущтэу къыщеIо: «Лъытэныгъэ зыфэсшIырэ Валентинэ Павел ыпхъур! Къинышхо къызэрэпфыкъокIыгъэм - уишъхьэгъусэу Кондратенко Николай Игнат ыкъом идунай зэрихъожьыгъэм фэшI сыпфэтхьаусыхэ. Николай Игнат ыкъор сыдигъуи Iофым фэшъыпкъагъ, IэпэIэсэныгъэшхо хэлъыгъ, щыIэныгъэм игупчэ ит зэпытыгъ, патриот шъыпкъэу щытыгъ. Адыгэ Республикэм щыпсэухэрэми, ар зышIэщтыгъэ пстэуми чIэнэгъэшхо ашIыгъ. Къинышхоу къыпфыкъокIыгъэр къыбдэсэгощы, сыкъыпфэшъыгъо. Кондратенко Николай Игнат ыкъор сыдигъуи шIукIэ тыгу илъыщт».\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:ae28aeba-dc0f-4167-aa97-93a13a08e753>","dump":"CC-MAIN-2020-50","url":"https:\/\/adigea.aif.ru\/adig\/adig\/1032183?utm_source=aifrelated&utm_medium=click&utm_campaign=aifrelated","date":"2020-11-28T09:00:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-50\/segments\/1606141195198.31\/warc\/CC-MAIN-20201128070431-20201128100431-00376.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8437221646,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8437221646308899, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1529969871044159}","num_words":420,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.144,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.828,"perplexity_score":4934.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Майкоп, 10 февраля,- АиФ-Адыгея. Адыгеим и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Адыгэ Республикэм иобщественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» итхьаматэу Бэгъушъэ Адам мэзаем и 5-м зэIукIэгъу дыриIагъ.\nДжащ фэдэу Адыгэ Хасэм игъэцэкIэкIо комитет хэтэу Хэкужъ Адами а зэIукIэгъум хэлэжьагъ. Лъэныкъохэр зигъо Iофыгъо заулэмэ атегущыIагъэх.\nГущыIэм пае, ныбжьыкIэхэм патриотическэ пIуныгъэ тэрэз ягъэгъотыгъэным, адыгэ культурэр, бзэр, лъэпкъ шэн-хабзэхэр къызэтегъэнэжьыгъэнхэм атегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэхэм общественнэ организациер зэрахэлажьэрэм атегущыIагъэх.\n- Респуб��икэм игъэцэкIэкIо хабзэ иIэшъхьэтетхэр общественнэ организациехэм зэдэлэжьэныгъэ дэгъу адыряIэным ыкIи Адыгеим щыпсэухэрэр зэкъозыгъэуцощтхэ IофтхьэбзэшIу пстэоу къырахьыжьэхэрэмкIэ адеIэнхэм афэхьазырых. РеспубликэмкIэ социальнэ мэхьанэшхо зиIэ Iофыгъохэм язэшIохынкIэ общественнэ организацием хэтхэм сыдигъуи IэпыIэгъу ядгъэгъотыщт, - хигъэунэфыкIыгъ республикэм и ЛIышъхьэ.\nЗэIукIэгъум Шъачэ щыкIощт Олимпиадэм епхыгъэ Iофыгъори къыщаIэтыгъагъ. Общественнэ организацием хэтхэр къыкIэупчIагъэх тиреспубликэ кIымэфэ Джэгунхэм якультурнэ программэ иIахьэу хишIыхьащтымкIэ.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, республикэм ишъыпкъэу мыщ фэдэ хъугъэ-шIагъэм зыфигъэхьазырыгъ, тихэгъэгу щыпсэухэрэмрэ ихьакIэхэмрэ апашъхьэ Адыгэ Республикэм итворческэ коллектив анахь дэгъухэм концертхэр къащатыщтых.\nАдыгэ Хасэм итхьаматэ Адыгеим и ЛIышъхьэ щигъэгъозагъ пэщэныгъэ зыдызэрихьэрэ организацием игъэцэкIэкIо комитет хэтхэм зэхъокIыныгъэ зэрафэхъугъэм ыкIи мы илъэсымкIэ гухэлъу иIэхэр ащ къыфиIотагъэх.\nАР-м и ЛIышъхьэ и пресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:b84f411c-ceaf-47c5-bb58-fdc83deea13c>","dump":"CC-MAIN-2020-50","url":"https:\/\/adigea.aif.ru\/adig\/adig\/1101551?utm_source=aifrelated&utm_medium=click&utm_campaign=aifrelated","date":"2020-12-02T01:15:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-50\/segments\/1606141685797.79\/warc\/CC-MAIN-20201201231155-20201202021155-00278.warc.gz","language":"ady","language_score":0.4997555614,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":11,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.4997555613517761, \"kbd_Cyrl_score\": 0.49790316820144653}","num_words":419,"character_repetition_ratio":0.093,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.503,"perplexity_score":2660.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ø «Хъот-борэн» зыфи1орэ рассказыр уплъэк1ужьыгъэныр;\nØ Художественнэ къэгъэлъэгъок1э амалэу авторым ыгъэфедагъэхэм атегущы1эгъэныр;\nØ Кэстэнэ Д. иповестэу «Ц1ыфым иш1уш1э к1одырэп» зыфи1орэр повестым щыщэу а 1-рэ пычыгъом нэ1уасэ фэш1ыгъэнхэр.\nØ\nУрокым ик1уак1 .\nI.Урокым изэхэщэн\nII.Темэмрэ мурадымрэ я1огъэныр.\nНепэ урокым рассказэу «Хъот-борэн» зыфи1орэмк1э ш1эныгъэу ти1эхэр зэфэтхьысыжьын, а 1-рэ пычыгъом нэ1уасэ зыфэтш1ын мурад ти1эу тыкъек1ол1агъ.\nIII.Унэмк1э гъэцэк1эным иуплъэк1ужьын. Текстыр къа1отэжьы.\nIV.Темак1эм икъэ1отэн .\nØ Гущы1элъэ 1офш1эн.\nГъуир, хьашхъурэ1у, къызэригъэжъыущтыгъэхэр.\nØ Текстым нэ1уасэ фэш1ыгъэнхэр.\nА)текстыр къызтегущы1эрэр къафэсэ1уатэ\nБ) текстым сакъыфеджэ\nV.Темэм изэфэхьысыжьын .\nØ Текстымк1э уп1эхэр\nØ Къыхэх еджэн\nСыд фэдэ ч1ып1эхэр ара л1ыгъэр, ц1ыфыгъэр пычыгъом къызщыхафэхэрэр?\nДжэхьфарэрэ Муратрэ яобраз къызщыхафэхэрэр къыхэжъугъэщи шъукъедж","id":"<urn:uuid:b16de7ba-530f-4112-b287-aede0564a896>","dump":"CC-MAIN-2021-04","url":"https:\/\/kopilkaurokov.ru\/literatura\/uroki\/otkrytyi_urok_ts1yfym_ish1ush1e_k1odyrep","date":"2021-01-21T22:00:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-04\/segments\/1610703527850.55\/warc\/CC-MAIN-20210121194330-20210121224330-00011.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7837783098,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7837783098220825, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21163058280944824}","num_words":266,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.004,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.73,"perplexity_score":6755.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"АДЫГЭ ОРЭДХЭМ ХУДОЖЕСТВЕННЭ-КЪЭ1ОК1Э АМАЛХЭУ АЩАГЪЭФЕДАГЪЭХЭМ ЯЗЭГЪЭПШЭН-ЗЭПЭГЪЭУЦУН ЗЭХЭФХЭР (Сравнительно-сопоставительный анализ художественно-выразительных средств в песнях адыгов)\nПодвергаются анализу художественно-выразительные средства в устном народном творчестве адыгов через призму лирических песен, выясняется их эстетическое своеобразие.\nКлючевые слова: лирические песни, поэтика, пантумные параллели, металогия, метафора, гипербола, эпитет, открытость композиции.\nThe article analyzes artistic means of expression in oral folklore of Circassians through the prism of lyrical songs, and reveals their aesthetic originality.\nKeywords: Lyrical songs, poetics, pantumnye parallels, metalogy, metaphor, hyperbole, epithet, openness of composite.\nАдыгэ лирическэ орэдхэм шъхьадж ежь ие шъыпкъэ нэшанэхэр я1эх. Гущы1эм пае, лэжьэным фэгъэхьыгъэ орэдхэр ухыгъэхэу, композицие зэфэш1ыгъэхэу щыт-хэп, узфаем фэдиз ахэбгъэхъон плъэк1ынэу гъэпсыгъэх. Орэдус пэпчъ ежь усэнымк1э амалэу 1эк1элъхэм ялъытыгъэу ахэр ыгъэк1эрак1эщтыгъ, ахэмэ ахигъахъощтыгъ. Арэу зык1аш1ыщтыгъэри гъэнэфагъэ: 1офш1эн хьылъэу, зэщыгъоу зыфэгъэхьыгъэ-хэр а орэдхэмк1э къагъэк1эрэк1энхэ, къагъэпсынк1энхэ фэягъэ. Ащк1э я1офш1эн нахь 1эрыфэгъу аш1ыщтыгъэ. Ары шъхьаем, ягъэпсык1эк1э зэфэш1ыгъэу зэрэщымытхэм къыхэк1эу сюжет гъэнэфагъэ я1эу щытыгъэп.\nДжащ фэд, гущы1эм пае, цэпэ орэдк1э заджэхэрэр. Мэкъумэщыш1эу, кум исэу, пхъащэ е мэкъущэ к1орэм охътабэ и1эщтыгъ, сыда п1омэ цухэр жъажъэу к1ощтыгъэх. Зэщыр зытыригъэуным фэш1 ащ орэд мак1э к1и1ук1эу ригъажьэщтыгъ. Ахэмэ ащы-щэу орэд усыным е орэд къэ1оным фэщагъэхэм орэдхэр зэхалъхьэщтыгъэх, е цоу кум к1эш1агъэм сэмэркъэук1э дэгущы1эщтыгъэх. Мыщ дэжьым шъхьадж усэн амалэу 1эк1элъхэр, сэмэркъэу ш1ыным къулайныгъэу фыри1эхэр къэнафэх:\nУетэмэ, уетэмэ, си Къолэныжъ!\nКъолэныжъыр дахэу мэк1уашъэ!\nГъасэ щэжьынри уиджагъу,\nМэкъу къэщэжьынри уикЫс!1\nМыщ фэдэ орэдхэм «купл1ашъхьэ» орэдк1э яджэщтыгъэх.\nЛэжьэным фэгъэхьыгъэ адыгэ орэдхэм адыгабзэм икъэгъэлъэгъок1э амалхэр игъэк1отыгъэ хьазырэу ащагъэфедэх. Гущы1эм пае, ахэмэ бэк1аерэ уащырехьыл1э ме-тафорэм, фэгъэдэным, егъэпшэным ык1и нэмык1рэ къэгъэлъэгъок1э амалхэм. Ахэмэ эстетическэ гъэк1эрэк1эгъэни, ч1ыопсымрэ ащ ык1оч1э лъэшхэмрэ умэхъыгъэнхи, ц1ыфым ичарэк1э агъэфедэнхэ мэхьани я1агъ. Анахьэу ахэмэ къябэк1ырэр егъэпшэ-ныр ары. Джащ фэдэх, гущы1эм пае, пкъыгъом идэгъугъэ зэрагъэунэфырэ гущы1эхэу «данэ», «дышъэ» зыфэп1ощтхэр ык1и нэмык1хэр. Мы къызфэт1огъэ фэгъэдэныр ана-хьыбэу зыщагъэфедэрэр «Натрыф упк1эпк1» орэдхэр ары:\nДэнауэ, дэнауэ!\nЖъыу. (Уорой) дана, дэнэунэр, (ро)!\nДэнауэ, дэусэ!\nЖъыу. (Уорой), дана, дэнэунэр, (ро)!\nАхэсыгъэм къерэ1уа!\nЖъыу. (Уорой), дана, дэнэунэр, (ро)!2\nБэрэ агъэфедэх гущы1эхэу пкъыгъомэ ашъохэр къызэрык1хэрэр: «к1эпэ фыжь», «цые фыжь», «лъэе фыжьыбз», «лъэкъо фыжь», «шъэо къуапц1», нэмык1ыбэхэр. Бэк1аерэ уарехьыл1э къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэу: «си Къолэныжъ», «жъонэк1о к1алэхэр», «цу ялыер», «ц1ыф бзэджэ-надж» ык1и нэмык1хэр. Джащ фэдэу ц1ыфхэмрэ псэушъхьэ-хэмрэ ятеплъэ къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэр зигугъу тш1ырэ орэдхэм бэрэ ащагъэфедэх: «цу шхъуант1эу бжъэкъо зэгок1ыр», «цу шъэджэшъэжъ», «гощэжъым ыпэ дэкъы-ягъ», нэмык1ыбэхэр. Бэрэ агъэфедэрэмэ ащыщых гущы1эхэу: «губгъошхо», «хышхо», «архъынэк1ыхь», «псышхо» ык1и нэмык1хэр. Мыхэмк1э пкъыгъо зэфэшъхьафхэм яинагъэ агъэунэфы. Умэхъын мэхьанэ араты къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэу: «мэкъоо маф», «тхьэмэтэ маф», «ялэгъэр зыщ1элъри щ1егъэк1и» зыфи1охэрэм ык1и нэмык1хэм.\nФэгъэдэнэу ык1и метафорэу лэжьэк1о орэдмэ ащагъэфедэрэр бэп. Гущы1эм пае, хьамэм ща1ыгърэ хьанцэм ыцэ тхылъып1э п1уак1эм фагъадэ, ащк1э а 1эмэ-псымэр псынк1эу, зехьэгъош1оу зэрэщытыр хагъэунэфык1ы: «ди хьанцэри тхылъымп1эщ». Хъулъфыгъэм ыбгъэгу иш1уц1агъэ цундыжъым иш1уц1агъэ фагъадэ: «ибгъэщ хъунщ1афи», «зыкъысхуеупц1энри, вындыжь». Метафорэк1э егъэунэфых пкъыгъо зырызхэм язытетрэ ягъэпсык1эрэ: «гуахъуэ бжьэпэплъ», «унэ пц1анэ», «мыигъэт».\nОрэдхэм къахафэх фэгъэдэн зэфэшъхьафхэри: бзылъфыгъэхэм ядэхагъэ тыгъэм-рэ мазэмрэ афагъадэ:\nТыгъэм фэдэр зынашъа...\nМазэм фэдэр зыпшъэбгъуа...3\nУмэхъын орэдхэм метафорэр ащагъэфедэным имызакъоу ежьхэри нахьыбэрэмк1э метафорэу щытых. Гущы1эм пае, шъорэк1 орэдхэм узым ыц1э занк1эу къамы1оу, метафорк1э къаща1о. Къызфэт1огъэ ык1и нэмык1рэ къэгъэлъэгъок1э амалхэр игъэ-к1отыгъэу гъэфедэгъэнхэм умэхъын мэхьанэ и1эу щыт. Орэдхэр зыусыгъэхэм дэгъу шъыпкъэу аш1эщтыгъ орэд хъыбыйхэм яш1уагъэ икъоу къызэрэмык1ощтыр.\nЗигугъу къэтш1ыгъэ орэдмэ анэмык1эу я1эх адыгэмэ ухыгъэ, зэфэш1ыгъэ ли-рическэ орэдхэри. Ахэмэ зыфэгъэхьыгъэхэр зэк1эупк1агъэу къыщыра1отык1ых, ахэбгъэхъонк1э хьылъэу щытых. Ащ фэдэх, гущы1эм пае, тхьаусыхэ орэдхэр. Мыхэмэ ахэбгъэхъон умылъэк1ынэу щытхэп, ау ар 1эш1эхэп. Сыда п1омэ, къыща1он фаер ащ къыща1огъахэ фэдэу къыпщэхъу, 1эпэ1эсэныгъэ ин хэлъэу усыгъэхэшъ, лъыбгъэк1отэнхэм къулайныгъэ ин ищык1агъ. Арын фае, ахэмэ таурыхъ зегъэу-шъомбгъугъэхэр зык1ягъусэри.\nЯгъэпсык1эк1э мыхэмэ яхьщырых хэгъашъомэ япхыгъэ нысэщэ орэдхэр, ау ш1уфа1оу е хъохъоу ахэр зэрэзэхэтхэм гъунэ имы1эу хэбгъэхъо зэпытын плъэк1ыщт. Ащ ищык1агъэр жэбзэ дахэ п1улъыныр ык1и хъяр зи1эхэм дэгъоу уафэхъохъу пш1оигъоныр ары ны1эп. Мыщ дэжьым хэти ш1уфэ1онымк1э амалэу 1эк1элъыр къы-щигъэлъэгъон ылъэк1ыщт, зыфэлъа1охэрэм ягуапэ ыш1эщт. Арышъ, хэгъашъомэ мэхьанэ ин зи1э хъохъу зэгъэфагъэхэр бэрэ къызэрэща1охэрэр бгъэш1эгъонэу щытэп.\nКъызфэт1уагъэхэм афэшъхьафэу адыгэ лирическэ орэдхэм ахэтых ухыгъэ шъыпкъэхэу, зэфэш1ыгъэу щыт 1оры1уатэхэри. Ахэмэ 1офыгъоу зыфэгъэхьыгъэхэм ехьыл1агъэу къыща1он фаер зэк1 п1оми хъунэу нахьыбэрэмк1э къаща1о. Ащ фэдэх, гущы1эм пае, 1эзэным фэгъэхьыгъэ орэдхэр. Шъорэк1 орэдхэр гъэпсык1э гъэнэфагъэ я1эу, зэк1эупк1агъэхэу щытых, япэубли, як1эухи зэпхыгъэх, къыща1о аш1оигъори гъэнэфагъэ. Джащ фэдэу зэк1эупк1агъэу щытых псэушъхьэмэ афэгъэхьыгъэ орэдхэри («Хъэжъымрэ Къожъымрэ», нэмык1хэри). Мыхэмэ ясюжет гъэнэфагъэ пэублэ ык1и к1эух теубытагъэхэр я1эх.\nАдыге лъэпкъ лирикэм хэтых мы къызфэт1уагъэхэм афэдэ орэдхэу къэбарыр игъэк1отыгъэ хьазырэу къызщыра1отык1хэрэр. Нэшанэу я1эхэмк1э ахэр лиро-эпическэ 1оры1отэ лъэпкъым хэхьэх. Сыда зып1ок1э, хъугъэ-ш1агъэр къыра1отык1ыным на-хьи ахэмэ ащ епхыгъэ к1эхэк1хэм ана1э нахь ащытет, гум ихъык1рэ-иш1ык1хэрэм мэхьанэ ин ащыраты. Къэ1огъэн фаер, лиро-эпическэ гъэпсык1э зи1э орэдэу адыгэ-мэ къахэнэжьыгъэр мэк1э дэд. Хьанджэрыерэ К1эшъ Адылджэрыерэ атхыгъэхэмэ къызэрагъэлъагъорэмк1э, лирическэ орэд лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ адыгэмэ нахьыпэм я1агъ, ау Урыс-Кавказ зэошхом иягъэк1э ахэмэ ащыщэу а1эк1эк1одагъэр бэдэд.\nАдыгабзэм иамал зэфэшъхьафхэр жъугъэу зэрэщагъэфедэхэрэм иш1уагъэк1э, тызтегущы1эрэ орэдхэр к1эрак1эх, бзэм икъэгъэлъэгъок1э ш1ык1эхэр бэрэ къыз-щыфагъэшъхьапэх. Ыпшъэк1э къызэрэт1уагъэу, ахэр бзэм ылъэныкъок1э нахь зэгъэк1угъэхэу ык1и нахь уз1эпащэу хъунхэм фэш1, орэдусхэм зи алъэк1 къамыгъа-нэу лъэпкъыбзэм псэолъапхъэу 1эк1элъхэр щызэрагъэпэшыгъэх. Сыдигъок1и ахэмэ зыщагъэгъупшагъэп орэдым къедэ1ухэрэм ар икъоу зэхаш1эным, ыкупк1 гушъхьэ лэжьыгъэ афэхъуным фэш1, ар гущы1э зэк1ужь дахэхэмк1э усыгъэн зэрэфаер. Мыщ дэжьым умэхъын мэхьанэ гущы1эм и1эу зэралъытэщтыгъэми иш1огъэшхо къэк1уагъ. Нэмык1рэ 1оры1отэ лъэпкъхэм афэдэу адыге лирическэ орэдхэм игъэк1отыгъэу ащагъэфедэх фэгъэдэн-егъэпшэныр, къэгъэнэфэныр ык1и егъэлыеныр. Шъыпкъэ, тызтегущы1эрэ орэдхэм мыхэр зэфэдэу къащыхафэх п1он плъэк1ыщтэп.\nФэгъэдэн къэ1уак1эхэр ары тызтегущы1эрэ орэдхэм анахьыбэрэ узщарихьы-л1эхэрэр. Сыда п1омэ, ащ иш1уагъэк1э орэдыр зыусыгъэхэм агу ихъык1рэ-иш1ык1рэр шъхьэихыгъэу къа1он алъэк1ышъ ары. Янэ къылъфыгъэм ихьадэ зыш1одэхэ бзылъ-фыгъэм чылэшхор къыгъэнэфыным нэсэу фыжьэу, дахэу къыщэхъу ык1и арэущтэу гъыбзэу ыусыгъэм къыще1о. Ащ дырагъаштэ гъыбзэр къэзы1орэ пстэуми. Мыщ дэжьым анахь мэхьанэ зи1эр зытет шъыпкъэр арэп, гъыбзэр зыусыгъэм ыгу ихъык1рэ-иш1ык1хэрэр ары нахь.\nШъорэк1 орэдхэм шыр зэрэчъэрэр бланэ чъэрэм ащыфагъадэ: «Пк1эгъуалэр бланэу чъэрэм дачъэ», «Дэнэгъу бзыери делъэшъуа», «Яунашъхьэри дышъабгъа», нэмык1хэри. Щэрджэсым къыща1огъэ шъорэк1 орэдым узыр шы чэмыдэм фегъадэ: «Зи джэмыдэ тхьэрыкъуэ»; шапсыгъэ орэдым шъорэк1ыр шэу зытесыр чэмыдэу е1о, тхьаркъом фагъадэ: «Зычэмыдэр-тхьаркъу».\nНэмык1 орэд лъэпкъымэ афэдэу шъорэк1 орэдхэм «гуащэ» зыфи1орэ гушы1эр бэк1аерэ къахафэ. Къэ1огъэн фаер, мыщ дэжьым мэхьанэу ащ и1эр гъэш1уабзэу зэрэщытыр ары. Тетыгъо е лъэрыхьыгъэ мэхьанэ шъорэк1 орэдхэм ащыри1эп. Тэ тиш1ош1ык1э, ащ къеушыхьаты шъорэк1 уз хьылъэм зэрэтек1ощтхэм адыгэмэ яцы-хьэ инэу зэрэтелъыгъэр, ау щытми, ар агъэш1оныр орэдусхэм ренэу зыда1ыгъыгъ: «Хъаные я гуащэти тигощэ мафэя!», — а1о ахэмэ.\nКъэзгъэнэфэрэ гущы1эмэ ащыщэу «фыжьы» зыфэп1ощтым лирическэ орэ��хэм бэдэ-дэрэ уащырехьыл1э. Гущы1эм пае, цыпхынэ орэдхэм цы фыжьыр ащызэрахьэ, пкъыгъо зэфэшъхьафхэр ащыхаш1ык1ых, ныо фыжь ц1ык1ум, л1ыжъ жэк1эфым, нысэ дахэм, пщыпхъу фыжь зэк1ужьым ащалъэнхэу. Пый хьадэхэм «яфыжьыгъэк1э» къахэлыдык1ых зич1ыгу пае псэемыблэжьэу зэогъэ адыгэмэ яхьэдэ «фыжьхэр». Джащ фэд шъорэк1 къы-зэузхэрэм ак1ышъомэ щыгъыжъые «фыжьхэр» къатырепхъэх.\nТызтегущы1эрэ 1оры1уатэхэм бэдэдэрэ узщарихьыл1эрэмэ ащыщ «дахэ» зыфэп1ощт къэгъэнэфэныр. Адрэ 1оры1отэ лъэпкъхэм зэращыхъурэм фэдэкъабзэу адыге лирическэ орэдхэм ахэт бзылъфыгъэхэр зэк1э «дахэх», е «дэхэ дэдэх», «сым исурэтых», «нэрэ напцэрэ зи1эмэ анахь дахэх».\nМыщ дэжьым къэ1огъэн фае, бзылъфыгъэмэ ядэхагъэ къагъэнэфэным фэш1, ахэр псэушъхьэхэм е къолэбзыухэм арагъапшэхэу къызэрэхэк1рэр. К1ышъо ямыш1ык1э дахэрэ нэпцэ зэгъэзэфагъэрэ бзылъфыгъэхэу къызтегущы1эхэрэм зэри1эхэр хагъэунэфык1ынхэм фэш1, «къанджым фыжьэу хэлъым фэдэр ык1ышъу, ш1уц1эу хэлъым фэдэр ынапц», — а1о. Цэу ащ 1утхэр мэлыцэ жъгъэйхэм афагъадэх.\nНарт пщыналъэхэм къащегъэжьагъэу адыгэ жэры1о усэхэм нэшанэ афэхъу-жьыгъэ къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэу «дэнэ гъопак1эхэр», «дэнэ къамыщ», «жэк1эф» зыфэп1ощтхэм ык1и нэмык1хэм лирическэ орэдхэм уащы1ок1э. Къэзгъэнэфэ-рэ гущы1эхэу лирическэ орэдхэм ащагъэфедэхэрэр нахьыбэрэмк1э зэтефэх нахь мыш1эми, зэфэшъхьаф къэ1уак1эхэри мымак1эу ахэмэ къахафэ. А зы орэд лъэпкъхэм къэ1уак1эхэр нахь ащызэфэдэхэми, е нахь ащызэпэблагъэхэми, лъэпкъ зэфэшъхьаф-хэм ахэр ащызэтефэхэрэп, е, аужыпкъэм, ащызэпэчыжьэх.\nЕгъэлыек1ыныр бэк1аерэ орэдыжъмэ ащагъэфедэ. Тызтегущы1эрэ орэдхэм сыд л1эужыгъори п1оми хъунэу гъэиныгъэу къаща1о: л1ыхъужъмэ янэшанэхэр, ягъэхъ-агъэхэр, пкъыгъоу ахэмэ агъэфедэхэрэр ык1и нэмык1хэр. Ежьхэм къызэращыхъурэм, еплъык1эу фыря1эм елъытыгъэу пкъыгъохэм янэшанэхэр егъэлыегъэ дэдэу орэдхэм бэк1аерэ къаща1о. Гущы1эм пае, «Мерэм игъыбз» зыфи1орэм Пэнэжьыкъуае дэт сы-мэджэщым зыпсэ щыхэк1ыгъэ бзылъфыгъэ ныбжьык1эм ихьадэ къуаджэр къызэлъ-егъэнэфы а1озэ халъхьагъ:\nПэнэжьыкъуае къызэлъызгъэнэфрэр\nМерэм ихьэдэ фыжъ.4\nМыщ дэжьым анахь мэхьанэ зэратрэр 1офыр зытет шъыпкъэр армырэу, гъыб-зэр зыусыгъэм ыгу ихъык1ырэ-иш1ык1хэрэр, еплъык1эу и1эр ары. Гъыбзэр зыусы-гъэм ышыпхъу ихьадэ ежь зэреплъырэм фэдэу нэмык1хэри ригъэплъыхэ ш1оигъоу ащ фэдизэу егъэлыягъэу къытегущы1э. Ц1ыфмэ ар икъоу зэхаш1ык1ы ык1и арэущтэу зы1уагъэм емык1оу фалъэгъурэп. Нэмык1эу къэп1он хъумэ, игъонэмысэу аук1ыгъэ бзылъфыгъэм идахэ а1оныр гъыбзэр зезыхьэхэрэм игъоу алъэгъу, къырагъэк1у.\nАдыгэ лирическэ орэдхэм (анахьэу узхэм ык1и 1эзэным афэгъэхьыгъэхэм) эсте-тикэ пшъэрылъым мэхьанэшхо щыря1. «А орэдхэм, — етхы Нало З. М., — яметало-гие (эстетикэ пшъэрылъэу агъэцак1эрэм) дунаим исурэт хьэламэтхэр къыгъэлъэгъо къодыеу щымытэу, пэсэрэ ц1ыфым зэрэш1ош1ыщтыгъэмк1э, зына1э къатет к1оч1э лъэшхэр агъэш1оным имызакъоу, ш1у аш1эным фигъэблыщтыгъэх».5 Джары метафор ык1и перифраз зыфэп1ощт къэ1уак1эхэр жъугъэу шъорэк1 орэдхэм, гущы1эм пае, зык1ащагъэфедэхэрэр. Шъорэк1хэр къызщыхиутрэ ч1ып1эхэм «жъуагъохэр атес хъугъэ» а1о нахь, ежь узым ыц1э занк1эу къызк1ырамы1орэр. Джащ фэд, узым е1азэхэ зыхъук1э, шъоу къыращэк1ырэм «к1ако» ра1о нахь, ыц1э знак1эу къа1орэп. Мыхэмэ яхьщырэу агъэфедэх перифразэк1э заджэхэрэ къэ1уак1эхэр.\nМыщ дэжьым тэ зигугъу къэтш1ыгъэхэр адыгабзэм къэ1ок1э амалэу и1эхэм ащыщхэу лирическэ орэдхэм нахьыбэрэ къахафэхэрэр ары ны1эп, ау ащ нафэ къеш1ы, къэ1ок1э хьазырхэр орэдхэм бэш1агъэу ащагъэфедэхэу зэрэщытыр. Тэ къэт1уагъэмк1э тыкъызтегущы1эрэ 1оры1уатэхэм япоэтическэ шъуашэ зэхэфыгъэ хъугъэу тлъытэ-рэп. Пшъэрылъэу тэ зыфэдгъэуцужьыгъагъэр адыгэ лирическэ орэдхэр художествен-нагъэм ылъэныкъок1и байхэу, к1эрак1эхэу зэрэщытхэм щыдгъэгъозэнхэр ары ны1эп. Гухэлъэу ти1агъэр къыддэхъугъэу тэлъытэ.\nЗэфэхьысыжьыгъэу къэп1он хъумэ, художественнэ образэу тызтегущы1эрэ орэдхэм ахэтхэм нафэ къаш1ы щы1эныгъэм къыхэхыгъэ 1офыгъохэу орэдхэр зыфэгъэхьыгъэхэр ык1и эстетическэ уасэ зэрафиш1ырэм имызакъоу мэхьанэу я1эри къыгъэнафэу зэрэщытыр. Сыда п1омэ, «сыд фэдэрэ поэзиери шъыпкъэу зыхъурэр народнэу щыт зыхъук1э ары, нэмык1эу къэп1он хъумэ, илъэпкъ зыфэдэр къыгъэлъагъо зыхъук1э ары».6 Народ-нэ лирикэм зэригъэзафэщтыгъэх этическэ ык1и эстетическэ еплъык1эхэу лъэпкъым зыди1ыгъхэр. Ащ къыхэк1эу художественнэ ш1уагъэу лирическэ орэдхэм а1эк1элъхэр ахэмэ гупшысэ шъхьа1эу апхырыщыгъэхэм япхыгъэ шъыпкъэу щытых.\nФэгъэдэнхэр лирическэ орэдхэм ащагъэфедэх хъугъэ-ш1эгъэ инхэм ана1э ты-рагъэдзэным, ащк1э анахь мэхьанэ зи1эм гу лъарагъэтэным афэш1. Ахэмэ орэдыжъ-ым гупшысэ шъхьа1эу хэлъыр къыбгуры1онымк1э яш1огъэшхо къэк1о ык1и ахэр орэдым шъхьаф-шъхьафэу итэкъухьагъэу къыхэмыфэхэу, зэпхыгъэ художественнэ зэгъэу1угъэу гъэнэфагъэу щагъэфедэх. Фэгъэдэнхэр образнэ къэгъэлъэгъонымк1э амалыш1оу щытых ык1и ахэмэ яш1уагъэ нахь зызи1этрэр къагъэлъагъорэм нахь ехьыл1агъэхэ, нахь пэблагъ-эхэ, ахэр орэдыр зыфэгъэхьыгъэм епхыгъэхэ шъыпкъэ зыхъухэк1э ары.\nКъэзгъэнэфэрэ гущы1эхэр (эпитетхэр) лирическэ орэдхэм бэк1аерэ ащагъэ-федэрэ къэ1ок1э щэрыохэм ащыщых. Загъорэ итефэрабгъоу къыхахыгъэ гущы1э щэрыомк1э ц1ыфым ишэн зек1уак1э анахь къыхэщырэ нэшанэр хагъэунэфык1ы, орэдым едэ1урэм ына1э тырырагъадзэ. А гущы1эр анахь тефэу, анахь щэрыоу обра-зым икъэгъэлъэгъонк1э къыч1эк1ы.\nАщ фэдэ гущы1эхэм ш1эныгъэлэжьхэр къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэк1э (эпитетк1э) яджэх. Ыпшъэк1э зэрэдгъэунэфыгъэу, ахэр бэрэ идейнагъэм ылъэныкъок1э лъэшэу ушъагъэхэу ык1и ящэрыуагъэк1э псыхьажьыгъэхэу къыч1эк1ых. Орэдмэ ахэт образ-хэм ягъэпсынк1э ахэмэ мэхьанэшхо я1 ык1и зэк1э лирическэ орэдхэм яхудожественнэ шъуашэ къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэм мэхьанэ ин щыря1. Эпитетым пкъыгъом изы лъэ-ныкъо ык1и изытет горэ къегъэнафэ. Пкъыгъоу къыгъэнафэрэм епхыгъэ шъыпкъэу ар агъэфедэ. Къыгъэнэфэрэ гущы1эм игъусэу а зы эпитетхэр орэд зэфэшъхьафхэм ащагъэфедэхэу бэрэ къыхэк1ы. 1оры1отэш1эныгъэр ащ фэдэмэ «къэ1ок1э хьазырхэр, къэзгъэнэфрэ хьазырхэр» (постоянные эпитеты) ы1озэ яджэ.\nАдыгэ лирическэ орэдыжъхэр ч1ыопсым хэхъухьэрэ-хэш1ыхьэхэрэм, ащ щыщ 1офыгъохэм лъэшэу япхыгъэх. Ахэмэ янэшэнэ шъхьа1эмэ ащыщых ч1ыопсым пкъыгъо-хэм ык1и хэхъухьэхэрэм афэгъэдэнхэр, ягъэпшэнхэр ык1и ахэмк1э къэгъэнэфэнхэр. Ахэмэ къызэ1уахы орэдмэ къатырэ гу ихъык1-иш1ык1хэр зыфэдэр, ялъэшыгъэ ык1и мэхьа-нэу я1эр. Къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэм яш1уагъэк1э ц1ыфым ыгу ихъык1хэрэр, изэхаш1эхэр, игуузхэр ык1и зыгъапэхэрэр нахь икъоу къы1онхэ елъэк1ы. Ащк1э амалыш1умэ ащыщых, щэч хэмылъэу, эпитетхэри. Ахэмэ къащэлъагъо орэдыр къэзы1орэм идунэе зэхаш1э ык1и идунэе гуры1уак1э. Мыщ ишыхьатэу щысэхэр ыпшъэк1э къэтхьыгъэх.\nНафэу зэрэщытымк1э, къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэр игъорыгъоу л1эш1эгъу пчъагъэхэм къак1оц1 хашыпык1ыщтыгъэх. Нахьыбэрэмк1э, къыхахыщтыгъэхэр орэдхэм нахь къяк1унхэу, ящык1агъэхэу щы1эныгъэм икъэгъэлъэгъонк1э зиш1уагъэ къэк1ощтхэр, орэдхэр зыфэгъэ-хьыгъэхэр нахь гуры1огъош1у къэзыш1ыхэрэр арых. Загъорэ тызтегущы1эрэ орэдхэм зы-щаусыгъэ ч1ып1эм щагъэфедэрэ диалектым къыхэхыгъэ эпитетхэм уащырехьыл1э. Мыхэр ч1ып1э нэшанэхэу орэдыжъмэ ягъэпсык1э хэлъых. Эпитетхэм ямызакъоу нэмык1 къэ1ок1э шапхъэхэу орэдмэ къахафэхэрэм вариантхэр къагъэпсых. Ч1ып1э нэшанэхэр зэк1эми къагурымы1охэу къыхэк1ышъ, ямэхьанэ гущы1алъэм къыщы1огъэн фаеу мэхъу. Орэдыжъхэр зыдэт тхылъхэр зэхэзгъэуцохэрэм мыщ лъэшэу ана1э тетын фае.\nГъэнэфагъэу зэрэщытымк1э, къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэр 1оры1отэ лъэпкъы пстэ-уми агъэфедэх, ау орэдыжъхэм ахэр нахьыбэрэ къащыхафэх п1оми ухэукъощтэп. «Поэзием, — е1о А. Н. Веселовскэм, — эпитетыр «нахь къыщыхафэ, нахь къыщыхэщы п1алъэм игъэпсык1э нахь дыригъаштэзэ».7 Арышъ, орэдыжъхэм ахэт художественнэ образхэр къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэм ямыш1ык1эу къэлъагъоу, тефэрабгъоу ык1и нафэу къаш1ых. Лирическэ орэдхэр зыусыгъэхэм агъэфедагъэх къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэу образхэр 1упк1э къэзыш1ыхэрэр, нэм къык1эзгъэуцохэрэр. Пыйхэм яобразхэр агъэп-сыхэ зыхъук1э, нэшэнэ дэеу ахэмэ ахэлъхэр къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэр шъхьасынчъэу агъэфедагъэх.\nЗэфэхьысыжьыгъэу къэп1он хъумэ, къэзгъэнэфэрэ гущы1эхэр адыгабзэм къэгъэлъэгъок1э амалэу и1эмэ ащыщэу щы1эныгъэр образнэ-художественнэ шъуа-шэм илъэу къэгъэлъэгъогъэнымк1э амалыш1у хъурэмэ ащыщ. Мыщ дэжьым хэгъэунэфык1ыгъэн фае, лирическэ орэдхэм яэстетическэ шъуашэрэ мэхьанэ купк1эу ак1оц1ылъымрэ зэтефэхэу, зэдрагъаштэу зэрэщытыр. Эпитетым иш1огъэшхо къак1о образмэ ягъэпсынк1э ык1и орэдыжъхэм эстетическэ гухахъо къатынымк1э. Эпитетыр хэпхыжьын умылъэк1ынэу орэдмэ яжабзэ щыщ шъыпкъ.\nКъызэрэт1уагъэмк1э метафорэхэр бзэм икъэгъэлъэгъок1э амалэу адыгэ лирическэ орэдхэм ащагъэфедэхэрэмэ ащыщых. Адрэ 1оры1отэ лъэпкъмэ анахьыбэрэ тызтегущы1эрэ орэдыжъхэм мыхэмэ уащырехьыл1э, ау зигугъу къэтш1ыгъэ орэдыжъ лъэпкъы пстэуми ахэр зэфэдэу къахафэхэрэп. Зэрэдгъэунэфыгъэмк1э, метафорэхэр анахьыбэрэ зыщагъэфедэхэрэр 1эзэным ехьыл1эгъэ орэдыжъхэр арых.\nЛитературэм итеории I оры1отэш1эныгъэми метафорэр псалъэм икъэгъэлъэгъок1э амалхэр лъэш дэдэ къэзыш1ыхэрэм ахалъытэ. Тызтегущы1эрэ орэдыжъхэм ар агъэ-федэзэ мэхьанэ зэфэшъхьафхэр къыщатых. Ыпшъэк1э зэрэхэдгъэунэфык1ыгъэу, шъорэк1 орэдмэ ахэтых метафорэ зак1эк1э къэ1уагъэхэр. Нафэ къызэрэтфэхъугъэу, метафорэм щысэ гъэнэфагъэхэмк1э орэдыжъмэ гупшысэ шъхьа1эу ахэлъхэр къыре1отык1ых, къытегъаш1эх. Ащ гупшысэ шъхьа1эу орэдым хэлъым к1егъэтхъы ык1и арэущтэу едэ1ухэрэм нахь зэхаш1эу еш1ы.\nАдыгэ лирическэ орэдхэм агъэфедэрэ къэгъэлъэгъок1э амалхэм ащыщ егъэлы-егъэнри. Мыщи ыпшъэк1э игугъу къэтш1ыгъ. Ар образнэ къэ1уак1эу зы пкъыгъо горэм, дэхагъэм е нэмык1рэ нэшанэу л1ыхъужъхэм ахэлъхэм афэгъэхьыгъэ егъэлыегъэ еплъык1эхэр къэзытхэрэр ары. Зэрэдгъэунэфыгъэу, ащ художественнэ къэ1уак1эр нахь 1упк1эу ык1и нахь нэрылъэгъоу къеш1ы. Егъэлыегъэным иш1уагъэк1э орэдусмэ щык1эгъэнчъэ образхэу ищы1ак1э зык1эхъопсыхэрэр зэк1э къызщыдэхъугъэ псэук1э къащигъэлъагъощтыгъ, хъопсап1эу и1эр зэк1э къащыри1отык1ыщтыгъ.\nАрышъ, къэгъэлъэгъок1э амалэу адыгэ народнэ лирикэм щагъэфедэрэр бэ ык1и зэфэшъхьафых. Ахэмэ орэдым ипычыгъохэр лъыгъэк1отэгъэнхэмк1э яш1уагъэ къэк1о, нахь мэхьанэ зи1эр къыхагъэщы, едэ1ухэрэм ана1э тырырагъа-дзэ. Ащ имызакъоу къэгъэлъэгъок1э амалхэм образхэм ягъэпсынк1э мэхьанэшхо я1, къагъэк1эрак1эх, нэрылъэгъоу ык1и гуры1огъош1оу къаш1ых, образнэ шъуашэ и1эу орэдыр къызтегущы1эрэр къедэ1ухэрэм алъынагъэсы.\nГущы1эр псэолъапхъэу орэдыр зыхэш1ык1ыгъэр ары, ащ ылъапс. Орэдыжъмэ ащыщэу анахь дэгъоу усыгъэхэм 1эпэ1эсэныгъэшхо фыря1эу а псэолъапхъэр ащагъэ-федагъ, «орэдым гущы1э хэудзын плъэк1ыщтэп» зэра1орэр къыгъэшъыпкъэжьэу зы гущы1э лые ахэмытэу тызтегущы1эрэ адыгэ лирическэ орэдыжъхэр усыгъэх. Орэдым хэт гущы1э пэпчъ мэхьанэ гъэнэфагъэ зэрехьэ, ич1ып1э щыт, зэк1э орэдым мэхьанэу и1эм дырегъаштэ. Поэтическэ шъуашэу ащ и1эм ылъапс.\nМэхьэнэ зэфэшъхьафыбэ къызэрык1ырэ гущы1абэу зэхэтых адыгэ лирическэ орэдхэр. Ахэмэ ягущы1алъэ бай дэдэу щыт. Орэдыжъым игущы1алъэк1э къэпш1эн плъэк1ыщт ар зыусыгъэ ц1ыф лъэпкъым ищы1эк1э-псэук1э зыфэдэр, ихабзэхэр, дин ш1ошъхъуныгъэу и1эр, зыгъэгумэк1хэрэр, зык1эхъопсырэр, нэмык1 лъэпкъымэ зэп-хыныгъэу адыри1эхэр, къэзыуцухьэрэ ч1ыопсымрэ ащ ибаиныгъэрэ: мэзэу, псыхъоу и1эхэр, ащ ахэсхэр.\nЛитературэр\n1. АРИГИ-м иархив. Ф.1. П.21. Д.85. Купл1ашъхьэ орэд. Къэзы1уагъэр 1эк1эгъу Ибрахьим Къасполъэты ыкъу, зытхыгъэр Хэшхы Индар. Къ. Тэхъутэмыкъуай, 1960-рэ илъэс.\n2.АРИГИ-м ифонотек. Натрыф упк1эпк1э орэд. К. №390(10). Къэзы1уагъэр Борс Хъаний Умарэ ыпхъу. Къ. Нэшъукъуай, 2003-рэ илъэсым сигъэтхыжьыгъагъ.\n3.АРИГИ-м ифонотек. Нысащэ орэд. К. №324 (10). Къэзы1уагъэр Нэхэу Дах Зек1ошыу ыпхъу. Къ. Джэджэхьабл, 2001-рэ илъэсым сигъэтхыжьыгъ.\n4.АРИГИ-м ифонотек. Мерэм игъыбз. К. №512(31). Къэзы1уагъэр Бузэрэ Аминэт Нухьэ ыпхъу. Къ. Хьатикъуай, 2005-рэ илъэсым сигъэтхыжьыгъ.\n5.Налоев З.М. У истоков песенного искусства адыгов \/ З. М. Налоев. \/\/ НПИНА. — Т. 1. — М.: Сов. композитор, 1986. — С. 26.\n6. Белинский В.Г. Собр. соч.: В 3 т. Т. 3. \/ В.Г. Белинский. — М.: Гослитиздат, 1948. — С. 790.\n7.ВеселовскийА.Н. Историческая поэтика \/ А.Н. Веселовский. — Л.: ГИХЛ, 1940. — С. 73.\nАвтор: Нэхэе С.М.\nЧитайте также:\n24 январь 2019, ЧетвергОСОБЕННОСТИ БЫТОВАНИЯ АДЫГЕЙСКИХ СОВЕТСКИХ НАРОДНЫХ ПЕСЕН И ИХ ИСПОЛНИТЕЛИ\n24 январь 2019, ЧетвергАДЫГЭМЭ АЦ1ЭХЭМ ЯЗЭХЭТЫК1Э-ГЪЭПСЫК1Э ШЪХЬА1ЭМЭ АЩЫЩХЭР: Основные особенности образования адыгских имен\n05 март 2018, ПонедельникАДЫГЭ ОРЭДХЭМ ХУДОЖЕСТВЕННЭ-КЪЭIОКIЭ АМАЛХЭУ АЩАГЪЭФЕДАГЪЭХЭМ ЯЗЭГЪЭПШЭН-ЗЭПЭГЪЭУЦУН ЗЭХЭФХЭР\n03 декабрь 2017, ВоскресеньеШЭКIО АБРЕКРЭ АДЫГЭ КIЭЛЭЦIЫКIУ ЛИТЕРАТУРЭМРЭ\n30 ноябрь 2017, ЧетвергАДЫГЭ ОРЭДХЭМ ХУДОЖЕСТВЕННЭ-КЪЭ1ОК1Э АМАЛХЭУ АЩАГЪЭФЕДАГЪЭХЭМ ЯЗЭГЪЭПШЭН-ЗЭПЭГЪЭУЦУН ЗЭХЭФХЭР","id":"<urn:uuid:4a7b6814-6f2f-425e-ab89-984e6fb392ac>","dump":"CC-MAIN-2021-04","url":"https:\/\/arigi01.ru\/index.php?newsid=309","date":"2021-01-16T02:52:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-04\/segments\/1610703499999.6\/warc\/CC-MAIN-20210116014637-20210116044637-00281.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9037673473,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9037673473358154, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09588067978620529}","num_words":5193,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.006,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.934,"perplexity_score":8112.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Зытхыгъэр къаэу Мыекъуапэ игурыт еджап1эу №11-ым я 9-рэ классым иеджак1оу\nПсэунэ Тимур\nК1элэегъаджэр: Хъуак1о Ирин Муратэ ыпхъу\nСыбзэ си Дунай\nМы дунай нэфым апэрэ псалъэр\nЩыщ пфэзыш1ыгъэр синыдэлъфыбз.\nГур зыгъэгушхоу сигугъэ хаплъэ\nИлъэгэ 1уатэу бгъэгум дизыбз.\nМэщбаш1э И.\nДунаим тет ц1ыф лъэпкъ пэпчъ бзэ шъхьаф 1улъ. Бзэм тищы1ак1э мэхьанэшхо щыри1, ц1ыфхэр зэлъы1эсынхэмк1э ар амал ш1эгъо дэд.\nЦ1ыфым ищы1эныгъэ бзэм епхыгъ. Сабый лъэпц1э ц1ык1оу апэрэ лъэбэкъухэр зыдзырэм апэрэ гущы1эу «нан» къе1о. Янэ гупсэ икушъэ орэдхэмрэ иубзэ гущы1эхэмрэ сабыим дунаир къыфызэ1уахы. Уашъом илъэгагъи, тыгъэм ифэбагъи, ц1ыфыгъэм идэхагъи ным сабыим фе1уатэ.\nК1элэц1ык1ум хахъо къэс, ыбзэ нахь бай зэрэхъурэм дак1оу, къыгуры1орэр, зэхиш1ык1ырэр нахьыбэ мэхъу. Ц1ыфыр ц1ыфы зыш1ыгъэр лэжьэныр, бзэр ары. Зэк1э псэушъхьэу дунаим тетхэм ащыщэу бзэ зы1улъыр ц1ыф закъор ары ны1эп.\nНабгъом ис щыр ц1ык1ур сыд фэдизэу чъы1э л1агъэми е ытамэ узми, янэу къэбыбыжьыгъэм зи ри1он ылъэк1ыщтэп.\nНыдэлъфыбзэр, хышхом фэдэу, гъунэнчъэ. Бзэм иш1уагъэк1э ц1ыфхэр зэгурэ1ох, зы ц1ыфым игупшысэ – гулъытэхэр адрэм лъегъэ1эсых.\nШъыпкъэ дэдэу щыт бзэм ык1уач1э зэрэиныр. Бзэм ц1ыфхэр зэрещал1э, зэпэблагъэ еш1ых, зэкъошыныгъэр егъэпытэ. Мыщ фэдэу зы щысэ къэсхьы сш1оигъу. Тиадыгэ тхэк1о усэк1о инэу Мэщбэш1э Исхьакъ ироманэу «Гъэрит1у» зыфи1орэм тащы1ок1э герой шъхьа1эу, тхылъыр зыц1эк1э щ��тхэу бэш1агъэу дзэм хэтэу дзэк1ол1эу, къушъхьэч1эс адыгэхэм зао зараш1ыл1эм гъэры хъугъагъэу, адыгэхэм къахэнэжьи бэрэ ахэсыгъэу хъугъэти, адыгабзэр ыш1агъэу, адыгэхэм яхабзэхэри яшэн-зэхэтык1эхэри ыгу рихьэу щытэу урысыл1 хэк1отагъэу Федор ык1и адыгэ пшъэшъэжъыеу Урыс-Кавказ заом гъэр щыхъугъэу Афипсэ. Афипсэ урысыбзэр ыш1эрэп. Ятэрэ янэрэ ыпашъхьэ къыраук1ыхьагъ. Урысыдзэм щыщ дзэк1ол1ым частым пшъэшъэжъыер къещэ.\nДахэу дэгущы1эх, агъашхэ аш1оигъу, ау Афипсэ къяплъынэу, къадэгущы1энэу фаеп, зэк1оц1ыщыхьагъэ ц1ык1оу, ышъхьи къымы1этэу щыс.\nМыщ дэжьым агу къэк1ыжьы, а часть шъыпкъэу Афипсэ гъэры зыщыхъугъэм идзэк1ол1эу Федор адыгабзэ дэгъоу зэриш1эрэр. Федор псынк1эу къащэ, пшъэшъэжъыем икъэбар ра1о, унэм къызэрихьагъэм тетэу адыгэбзэ бзэ гъэш1огъэ дахэк1э Афипсэ дэгущы1э: — «Сыдэу хьэк1э дэхэ дэдэ ти1, тыдэ укъитфик1ыгъ сипшъэшъэ дэхэ ц1ык1у?»- ы1озэ адыгэ макъэр зэрэзэхихыгъэм тетэу, джырэ нэс къямыплъэу щыхьагъэу щысыгъэ Афипсэ, щэм фэдэу, псынк1эу къызщэлъэты, Федор ыбгъэ зык1едзэ. Джа мафэм щегъэжьагъэу Федоррэ Афипсэрэ зэгупсэ шъыпкъэм фэдэу зэпэблагъэ мэхъух.\n... Достоевского. В 1834 г. он поступил с братом Михаилом в известный пансион Чермака. В пансионе братья особенно увлекались уроками словесности, а дома все время отдавали чтению. Федор Михайлович ... сравнивает с Гомером; интересуется критикой и историей литературы. И выйдя в офицеры, Достоевский бредит одной литературой, страстно увлечен литературной деятельностью. Голова его переполнена планами изданий ...\nАдыгабзэм фэмыусагъэу, идахэ ымы1уагъэу тиусак1охэм ык1и титхак1охэм къахэк1ыщтыр мак1э. Ахэтэпщтын ащ фэдэ. Сыда п1омэ къежьэп1эш1ухэм алъапсэр ныдэлъфыбзэ – адыгабзэр ары.\nУгук1э зэхэмыш1эн, укъимы1этын плъэк1ырэп, бзэш1эныгъэм зэкъошныгъэр, зэблэгъэныгъэр къызэрэхэк1ырэмк1э Мэщбэш1э Исхьакъ мыщ дэжьым лъэшэу зэхытегъаш1э адыгабзэм, бзэм к1уач1эу и1эр зэрэиныр.\nХьадэгъэл1э Аскэр унашъо къитфиш1ызэ, къытыригъэпытыхьэзэ мырэущтэу къыте1о:\nО плъэпкъы бзэу 1улъыр гъаш1о\nАрымырымэ, сыдэущтэу ар ш1у плъэгъун\nЛъэпкъыбзэр сэгъаш1о о о1ок1э,\nСыдык1э ар сш1ош1ъы бгъэхъун.\nКъуекъо Нальбий иусэхэм уяджэ зыхъук1э, илыягъэу узыш1уагъэш1ыжьэу, узэрэадыгэмк1э уагъэгушхоу, гуш1уагъо горэ къыпхалъхьэ.\nНэхаем иусэхэм лъагэу уи1этэу, лъэпкъ пстэуми уакъыхи1этык1эу къыпщэхъу.\nБэрэтэрэ Хьамидэ ныдэлъфыбзэм зыщызыдзыеу псэухэрэм дэо пхъашэ афеш1ы.\nЗыбзэ дэдзыхы зыш1ырэ ц1ыфыр,\nО къыпфэсэш1ы зы дэо закъо\nПфэпщыныжьына нымк1э уич1ыфэ\nПфэпщыныжьына лъэпкъымк1э хьакъыр?\nАдыгабзэр ш1эныгъэ гъогум тещэгъэнымк1э мыпшъыжьэу 1оф дэзыш1агъэхэр Бэрсэй Умар, Нэгъумэ Шор. Ахэм аужы1оу бзэ ш1эныгъэм дэлэжьагъэхэр: К1эрэщэ Зайнаб, Шъаукъо Аскэр, Тхьаркъохъо Юныс, Гъыщ Нухь, Абрэдж Ачэрдан, Блэгъожъ Зулкъарин, ахэм анэмык1хэри.\n1853-рэ илъэсым Бэрсэй Умары итхылъэу «Черкес букварь» зыфи1орэр ары къежьап1э хъугъэр.\nАдыгабзэр пштэмэ, апэрэ лъэгъохэщэу ащ инаучнэ зэхэфын-зэгъэш1энк1э щытыр 1эшъхьэмэфэ Даут. Даутэ къытфыхихыгъ алфавитыр, орфографиер ары зэк1эми тызэрэпсэурэр. Даутэ къытфыхихыгъ, тфигъэпсыгъ тиадыгабзэ. Ащ лъэшэу тырэгушхо.\nБзэр ц1ыфым 1умылъыгъэмэ, лъэпкъыри щы1эщтыгъэп, хэхъоныгъэхэр ыш1ынхи ылъэк1ыщтыгъэп.\nЦ1ыф лъэпкъым ык1уач1э ныдэлъфыбзэми ык1уач1, ныдэлъфыбзэм иамалхэр ц1ыф лъэпкъым и1ашэх.\nНепэрэ мафэр пштэмэ щы1эх ц1ыфхэр иныдэлъфыбзэ ш1опхъэтэпэмыхьэу, рыгущы1энк1э фэмыеу. Ащ фэдэ ц1ыфхэм, сэ къызэрэсш1ош1рэмк1э, ежьыхэми загъэпыутыжьы, къызхэк1ыгъэ лъэпкъыми уасэ фаш1рэп.\nИлъэпкъырэ ыбзэрэ уасэ фэзымыш1ырэр къэхъугъэ къодыеу дунаим тет.\nТэ зэк1эми къыдгуры1он фаер — бзэр зык1одк1э лъэпкъыр зэрэк1одрэр.\nАщ фэш1 тыбзэ хэхъоным, зи1этыным тыпылъын, тыфэбэнэн фае.\nСыбзэ сэгъэлъап1э. Ар сян, си Дунай.\nСинэнэ 1эш1оу синэнэ к1асэм\nСэ къыс1уилъхьагъэр сиадыгабз\nСыдэу тхьэр еуи зыбзэ к1осагъэм\nЛъэпкъым ынапэр иныдэлъфыбз.\nГъэсэныгъэмрэ ш1эныгъэмрэ я Министерств\nСочинение\n«Сыбзэ- си Дунай»\nЗыгъэцэк1агъэр:\nШъхьаплъэкъо Суанд\nя11 гурыт еджап1эм\nя 9-рэ «В» классым иеджак1у\nК1элэегъаджэр:\nГъонэжьыкъо Асиет\nкъ. Мыекъуапэ\n2016 илъ.\n15","id":"<urn:uuid:0674e18d-527b-493c-8c28-4692b858ea31>","dump":"CC-MAIN-2021-04","url":"https:\/\/liarte.ru\/sochinenie\/na-adyigeyskom-yazyike-sinyidelyfyibz\/","date":"2021-01-21T20:07:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-04\/segments\/1610703527850.55\/warc\/CC-MAIN-20210121194330-20210121224330-00212.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6612639427,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6612639427185059, \"kbd_Cyrl_score\": 0.33820053935050964}","num_words":1426,"character_repetition_ratio":0.031,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.701,"perplexity_score":8488.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КъумпIыл Мурат кIэщакIо зэрэфэхъугъэм тетэу республикэм ипрезидентыгъэхэу Джарымэ Аслъан, Шъэумэн Хьазрэт, ТхьакIущынэ Аслъан Адыгеим и Правительствэ зычIэт унэм щаIукIагъ.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КъумпIыл Мурат зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, ахэр зэп зэрэзэIукIэхэрэр, ащ къегъэлъагъо пащэхэм зэIэпахызэ, политикэ курс тэрэз республикэм зэрэщыпхыращырэр, джырэ хэбзэ Iэшъхьэтетхэр нахьыжъхэм яушъый Iушхэм зэракIэдэIукIыхэрэр, республикэр зыпкъ итэу хэхъоныгъэм игъогу пытэу зэрэрыкIорэр.\n«Адыгеим шъо бэ фэшъушIагъэр, Урысые Федерацием исубъект ар хъунымкIэ Iофышхо зэшIошъухыгъ. Республикэм къырыкIощтым непи шъузэригъэгумэкIырэм, шъуиопыткIэ шъуадэгощэным шъузэрэфэхьазырым апае «тхьашъуегъэпсэу» шъосэIо. Тэ тигуапэу шъуиопыт тиIофшIэн щыдгъэфедэщт», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат. ЗэIукIэгъум хэлэжьагъэхэр социальнэ-экономикэ Iофыгъохэм, республикэм хэхъоныгъэ ышIынымкIэ амалэу щыIэхэм атегущыIагъэх. ЦIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зыкъегъэIэтыгъэным фэIорышIэщт лъэныкъохэм алъыIэсыгъэх. Анахьэу анаIэ зытырагъэтыгъэр социальнэ инициативэхэм мэхьанэшхо зэряIэр, экономикэм иотраслэхэм хэхъоныгъэ зэрашIыщт инновационнэ амалхэр къыхэхыгъэнхэр, республикэм инвестициехэр къыхягъэлъхьэгъэнхэ зэрэфаер ары.\nШIушIэным епхыгъэ проектхэм, Урысыем ишъолъырхэм нахьыбэу зэдэлэжьэныгъэ адыряIэным, сатыумкIэ зэпхыныгъэхэм зягъэушъомбгъугъэным, зэгъунэгъушIу зэфыщытыкIэхэр гъэпытэгъэнхэм япхыгъэ Iофыгъохэми атегущыIагъэх.\nДжарымэ Аслъан, Шъэумэн Хьазрэт, ТхьакIущынэ Аслъан зэрэхагъэунэфыкIыгъэмкIэ, республикэм хэхъоныгъэ ышIыным пае стратегие тэрэз, кадрэ политикэ дэгъу щыIэнхэ, обществэр зэкъогъэуцогъэн, лъэпкъ зэгурыIоныгъэмрэ мамырныгъэмрэ гъэпытэгъэнхэ фае. Джащыгъур ары республикэм социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ ин зишIыщтыр, Адыгеим ихэбзэ Iэшъхьэтетхэм ар япшъэрылъ шъхьаIэу щыт.\nДжарымэ Аслъан республикэр ылъэ зыщытеуцогъэ апэрэ илъэсхэм мэхьанэшхо зиIэгъэ лъэбэкъоу ашIыгъэхэм къатегущыIагъ. А лъэхъаным политикэ гъэпсын Iофхэр ары анахьэу анаIэ зытырагъэтыщтыгъэхэр. Ащ ыуж къикIыгъэхэм республикэм хэхъоныгъэ зэришIыщт программэхэу агъэнэфагъэхэр пхыращынхэр япшъэрылъыгъ. 2002-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2007-рэ илъэсым нэс Адыгэ Республикэм пэщэныгъэ дызезыхьэгъэ Шъэумэн Хьазрэт мыщкIэ Iофышхо зэшIуихыгъ.\nДжы къызнэсыгъэми Шъэумэн Хьазрэт ишIушIэ IэпыIэгъу бэмэ агу къэкIыжьы, пащэм ишIуагъэкIэ социальнэ Iофыгъо заулэ зэшIохыгъэ хъугъагъэ.\nТхьакIущынэ Аслъан илъэси 10 республикэм пэщэныгъэ зыщыдызэрихьэгъэ лъэхъанми гъэхъагъэ хэлъэу проектыбэ щыIэныгъэм щыпхыращыгъ. А уахътэм къыкIоцI лъэныкъо зэфэшъхьафхэм IофшIэнымкIэ опыт шIукIае щыряIэ хъугъагъэ. Адыгеир зыпкъ итэу хэхъоныгъэ зышIырэ шъолъырэу хъугъэ, федеральнэ гупчэм мызэу, мытIоу ащ осэшхо къыфишIыгъ. Анахь шъхьаIэр республикэм тапэкIэ хэхъоныгъэ ышIынымкIэ лъэпсэшIу зэрэзэхащагъэр ары, къэзытхырэр АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу.\nКъумпIыл Мурат зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, гъэхъагъэу республикэм иIэхэр къэухъумэгъэнхэм пае непэ афэлъэкIыщтыр зэкIэ ашIэным мэхьанэшхо иI. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэрэм республикэм ипэщагъэхэм къафиIотагъ непэ пшъэрылъ шъхьаIэу щытхэм, цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зыкъегъэIэтыгъэным тегъэпсыхьэгъэ проектхэр зэрагъэцакIэхэрэм афэгъэхьыгъэу.\nШъугу къэтэгъэкIыжьы мы илъэсым имэлылъфэгъу КъумпIыл Мурат Адыгэ Республикэм ипрезидентыгъэхэу Джарымэ Аслъанрэ ТхьакIущынэ Аслъанрэ зэраIукIэгъагъэр. Джащыгъум ахэр социальнэ-экономикэ Iофыгъохэм, республикэм хэхъоныгъэ ышIынымкIэ амалэу щыIэхэм атегущыIэгъагъэх.","id":"<urn:uuid:4374b1b7-19a1-4210-998b-558b65818e39>","dump":"CC-MAIN-2021-04","url":"https:\/\/adigea.aif.ru\/adig\/adig\/kumpiyl_murat_adyge_respublikem_ipeshchagehem_aiukiag?utm_source=aifrelated&utm_medium=click&utm_campaign=aifrelated","date":"2021-01-18T13:21:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-04\/segments\/1610703514796.13\/warc\/CC-MAIN-20210118123320-20210118153320-00254.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8883247972,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":12,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8883247971534729, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11115726083517075}","num_words":939,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.102,"special_characters_ratio":0.121,"stopwords_ratio":0.009,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.883,"perplexity_score":2723.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Испунэхэр ЮНЕСКО-м ик1эныгъэхэм хагъэхьанэу щытэу алъытэ\nИспунэхэр куп-купэу агъэуцущтыгъэх. Зы ч1ып1эм 200-300 агъэуцущтыгъэ. Къызэра1орэмк1э, Адыгеимрэ ык1и Пшызэ шъолъырымрэ 3000 фэдизэу къыщалъытэщтыгъэ испунэхэм ащыщэу джырэк1э къэнагъэр 150 фэдиз псэоу.\nИспунэхэу Адыгемрэ Пшызэ шъолъырымрэ арытхэм ЮНЕСКО-м ик1эныгъэхэм язэк1элъык1о хагъэхьанхэу географхэм ш1оигъоныгъэ къыхагъэщыгъ. Фэдэ мыжъо унэхэр ехьыл1агъэх дольмен культурэу зэлъаш1эрэ Мыекъуапэ культурэм нахьри нахьыжъым. Джырэ уахътэмк1э хэкум ит испунэхэм якъэгъэгъунэнк1э 1офыгъуабэхэр щы1эхэу археологмэ гумэк1ыгъохэр къыхагъэщых. Ахэр зэрапхъохэуи къыхэк1ых.\nФитыныгъэ радиом игущы1эгъугъэ Адыгеим щыщ археологэу Тэу Аслъан испунэхэм якъэгъэгъунэнк1э ахэр ЮНЕСКО-м епхыгъэу щыты хъущтхэмэ ащ иш1уагъэ къэк1онэу елъытэ.\nФитыныгъэ радиом игущы1эгъугъэ Тэу Аслъан:\n- Испунэхэр дунэе 1офыгъоу щытых. А къэнэгъэ мак1эхэр къытк1эхъухьэхэрэм анэсыжьын фае. Испунэхэм якъэгъэгъунэнк1э къулыкъухэр мэлажьэх. Ау ахэмэ я1офш1эн уигъэрэзэнэу щытэп, сыда п1омэ испунэ пэпчъ къэрэгъулэ 1убгъэуцощтэп. Ахэмэ якъэухъумэн ц1ыфмэ зэк1эмэ я1офын фае.\nИспунэхэр тхьалъэ1уп1эх. Ащ хьадэхэр ралъхьажьэу хэбзагъэ. Адыгэмэ яч1ыналъэ ащ фэдэу итыр зэрэбэм пае, ар лъэпкъым инэшанэу еп1он плъэк1ыщт. Адыгэм унэу аш1щтыгъэр ч1ыгум хэк1одэжьынэу хъунэу арыгъэ. Л1агъэр зыдэк1ожьрэм гъуни-нэзи имы1эу алъытэщтыгъэти, ащ мыжъом хэш1ык1ыгъэу унэр фаш1ыщтыгъэ. Апэ аш1ыщтыгъэхэ испунэхэр ц1ык1ыгъэх, хьадэр рагъэт1ысхьанэу арыгъэ. Ащи къытек1ы испунэм ц1эу фаш1ыгъэри.\nДжырэк1э испунэхэр зытетыгъэ ч1ып1эхэу Хьаджэкъо дэжь унэхэр щаш1ынэу ч1ыгухэр щагощыгъэх. Ау къызэра1орэмк1э, ащ унэу тыраш1ыхьагъэхэр зэбгырэк1ыжьых. Испунэхэр зытетыр – къэхалъэ, ащ ущыпсэунэу щытэп.\nИспунэхэр куп-купэу агъэуцущтыгъэх. Зы ч1ып1эм 200-300 агъэуцущтыгъэ. Къызэра1орэмк1э, Адыгеимрэ ык1и Пшызэ шъолъырымрэ 3000 фэдизэу къыщалъытэщтыгъэ испунэхэм ащыщэу джырэк1э къэнагъэр 150 фэдиз псэоу. Испунэхэм ц1ыфэу ч1алъхьажьыщтыгъэхэр зыщыщыгъэхэмк1э упч1эр гъэш1эгъоны, е1о Фитыныгъэ радиом игущы1эгъугъэ археологэу Тэу Аслъан. Ц1ыф къызэрык1о пэпчъ афаш1ыщтыгъэпщтын, ц1ыф гъэш1уагъэу, хэхыгъэу, пэрытхэр арэу ч1алъхьажьыщтыгъэхэр енэгуе ш1эныгъэлэжьыр.\nPhoto: Olga Stepanova","id":"<urn:uuid:5fdd77df-b0c5-4c86-9303-04120bd37caf>","dump":"CC-MAIN-2021-04","url":"https:\/\/aheku.net\/news\/culture\/5987","date":"2021-01-19T19:07:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-04\/segments\/1610703519600.31\/warc\/CC-MAIN-20210119170058-20210119200058-00344.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9802570343,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":22,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9802570343017578, \"kbd_Cyrl_score\": 0.01964377984404564}","num_words":526,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.143,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.99,"perplexity_score":7026.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан къэралыгъо корпорациеу — псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым щыкIорэ зэхъокIыныгъэхэм IэпыIэгъу афэхъугъэнымкIэ фондым игенеральнэ па��эу Константин Цициным тыгъуасэ IофшIэгъу зэIукIэгъу дыриIагъ.\nРеспубликэм игъэцэкIэкIо хэбзэ къулыкъухэмрэ фондымрэ тапэкIэ Iоф зэрэзэдашIэщтым, язэпхыныгъэ агъэпытэным пае шIэгъэн фаехэм пащэхэр атегущыIагъэх. АР-м и ЛIышъхьэ пэублэ псалъэ къышIызэ, къэралыгъо корпорацием ипащэ Адыгеим къызэрэкIуагъэмкIэ, джащ фэдэу псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым епхыгъэ федеральнэ программэхэр республикэм щыгъэцэкIэгъэнхэмкIэ IэпыIэгъу къызэрафэхъурэмкIэ зэрэфэразэхэр риIуагъ.\n«Адыгеимрэ фондымрэ зэгурыIоныгъэ азыфагу илъэу Iоф зэдашIэ, псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым епхыгъэ гумэкIыгъохэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ шъуишIогъэшхо къытэкIы», - къыIуагъ ТхьакIущынэ Аслъан корпорацием игенеральнэ пащэ зыфигъазэзэ. - ПсэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым иIофыгъохэм язэшIохын мэхьанэшхо иI, а лъэныкъом мафэ къэс унаIэ тебгъэтын фае, ащкIэ федеральнэ гупчэр IэпыIэгъу къытфэмыхъоу къыттефэрэр дгъэцэкIэн тлъэкIыщтыгъэп. Мыщ фэIорышIэрэ программэхэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэнхэм тапэкIи тынаIэ тедгъэтыщт, зэкIэ игъом зэшIотхыщт. Адыгеим ит аварийнэ псэупIэ фондыр щыгъэзыеыжьыгъэныр, къызэхэоныр зышъхьащыт унэхэм арыс цIыфхэр дгъэкощынхэр пшъэрылъ шъхьаI. Зэхэоным ищынагъо зиIэ унэхэм ащыпсэухэрэр гъэкощыгъэнхэмкIэ, фэтэрыбэу зэхэт унэхэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр яшIылIэгъэнымкIэ Адыгеим Iофышхо зэришIагъэр Константин Цициным къыхигъэщыгъ.\nМы лъэныкъомкIэ АР-м псэолъэшIынымкIэ, транспортымкIэ, псэупIэ-коммунальнэ ыкIи гъогу хъызмэтхэмкIэ и Министерствэ Урысыем и КъыблэкIэ анахь дэгъухэм ащыщэу ылъытагъ. — Федеральнэ программэхэм ягъэцэкIэнкIэ республикэм ихэбзэ къулыкъухэм упчIэ афытиIэп, зи хэукъоныгъэ къыхэдгъэщыгъэп. Мы аужырэ илъэси 8-м Адыгеим къикIэу зы дэо тхылъ ныIэп къытIэкIэхьагъэр, а гумэкIыгъори псынкIэу дэгъэзыжьыгъэ хъугъэ, — къыIуагъ К. Цициным.\nАР-м псэолъэшIынымкIэ, транспортымкIэ, псэупIэ-коммунальнэ ыкIи гъогу хъызмэтхэмкIэ и Министерствэ къызэритырэмкIэ, Адыгеим ипсэупIэ фонд зэкIэмкIи квадратнэ метрэ миллион 11,5-рэ мэхъу, ащ щыщэу миллиони 3,3-р фэтэрыбэу зэхэт унэхэм ателъытагъ.\nКъатыбэу зэтет псэупIэхэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр яшIылIэгъэным ипрограммэу 2008 — 2015-рэ илъэсхэм ателъытагъэм фэтэрыбэу зэхэт унэ 827-рэ хэлэжьагъ.\nПсэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым щыкIорэ зэхъокIыныгъэхэм IэпыIэгъу афэхъугъэнымкIэ фондым зэрифэшъуашэу Iоф зэрэдашIагъэм ишIуагъэкIэ гъэцэкIэжьынхэм апэIухьащт сомэ миллиардым ехъу республикэм къыIэкIэхьагъ. Бюджет зэфэшъхьафхэм къахэхыгъэ сомэ миллиард 1,46-рэ гъэфедагъэ хъугъэ.\nАщ ишIуагъэкIэ фэтэрыбэу зэхэт унэхэм япроцент 54-рэ игъэкIотыгъэу агъэцэкIэжьыгъэх. Къызэхэоным ищынагъо зышъхьащыт унэхэм ачIэсхэр гъэкощыгъэнхэмкIэ щыIэ программэр Адыгеим зэрифэшъуашэу щагъэцакIэ. Ащ къыдыхэлъытагъэу джырэ уахътэм ехъулIэу нэбгырэ 1131-рэ е унэгъо 393-рэ агъэкощыгъах, аварийнэ псэупIэ фондым квадратнэ метрэ мин 16,7-рэ хагъэкIыгъ, фэтэрыбэу зэхэт уни 7 а��Iыгъ.\nПрограммэм игъэцэкIэн зэкIэмкIи сомэ миллион 370,3-рэ пэIуагъэхьагъ. Ащ щыщэу сомэ миллион 236,7-р — псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым щыкIорэ зэхъокIыныгъэхэм IэпыIэгъу афэхъугъэнымкIэ фондым, сомэ миллиони 124,2-р республикэм изэхэугъоегъэ бюджет къатIупщыгъэх. ЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ программэм игъэцэкIэн 2013 — 2017-рэ илъэсхэм ателъытагъ. 2015 — 2016-рэ илъэсхэм яедзыгъо къыдыхэлъытагъэу фирмэу «Компаньон» зыфиIорэм фэтэр 92-у зэхэт унэ поселкэу Яблоновскэм щешIы. Илъэсэу тызхэтым ыкIэм нэс унэгъо 71-мэ ащыпсэурэ нэбгыри 148-рэ а унэм агъэкощыщтых.\nКъызэхэон зылъэкIыщт псэупIэ фондэу щыIэр щыгъэзыежьыгъэным пае 2017-рэ илъэсым Iоныгъом и 1-м ехъулIэу унэгъуи 176-мэ арыс нэбгырэ 383-рэ агъэкощынэу агъэнафэ. Ащ игъэцэкIэн зэкIэмкIи сомэ миллиони 144,9-рэ тефэщт.","id":"<urn:uuid:dedcaa0b-5882-4c57-9377-a445c984e7f5>","dump":"CC-MAIN-2021-04","url":"https:\/\/adigea.aif.ru\/adig\/adig\/programmeher_adygeim_shchagecakieh?utm_source=pj17linkb&utm_medium=click&utm_campaign=pj17linkb","date":"2021-01-16T00:15:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-04\/segments\/1610703497681.4\/warc\/CC-MAIN-20210115224908-20210116014908-00575.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7852449417,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":13,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7852449417114258, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21393656730651855}","num_words":1113,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.111,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.778,"perplexity_score":2716.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые Федерацием ипрокуратурэ иIофышIэ и Мафэ фэгъэхьыгъэ зэIукIэу тыгъуасэ щыIагъэм Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат хэлэжьагъ. Республикэм ипрокурорэу Игорь Шевченкэм Iофтхьабзэр зэрищагъ.\nЗэIукIэм хэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, Адыгэ Республикэм и Апшъэрэ хьыкум и Тхьаматэу Шумэн Байзэт, прокуратурэ къулыкъухэм яIофышIэхэмрэ яветеранхэмрэ.\nУрысые Федерацием и Генеральнэ прокурорэу Игорь Красновым Iофтхьабзэм хэлажьэхэрэм видео амалкIэ закъыфигъэзагъ, Адыгэ Республикэм ипрокуратурэ иIофышIэхэм псауныгъэ пытэ яIэнэу, яIофшIэн гъэхъагъэхэр тапэкIи щашIынэу къафэлъэIуагъ.\nНэужым Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат къэзэрэугъоигъэхэм закъыфигъэзагъ. Ащ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, илъэс 300 фэдиз хъугъэ прокуратурэр къэралыгъом икIэгъэкъон пытэу зыщытыр, хабзэр къызэрэдалъытэрэм, цIыфхэм яфитыныгъэхэмрэ яшъхьафитыныгъэрэ къызэраухъумэрэм гъунэ залъифырэр.\n«Прокуратурэм щылажьэхэрэр яIофшIэн зэрегугъухэрэм бэкIэ елъытыгъ общественнэ зыпкъитыныгъэр зыфэдэщтыр, тиреспубликэ социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ, инвестициехэр нахьыбэу къыхалъхьанхэмкIэ ахэм бэ ашIэрэр. Прокуратурэм иIофышIэхэр хьалэлэу хэгъэгум зэрэфэлажьэхэрэмкIэ, язэфагъэкIэ, пшъэдэкIыжь зэрахьырэр икъоу къазэрагурыIорэмкIэ сыдигъуи къахэщыщтыгъэх», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nДжащ фэдэу республикэм и ЛIышъхьэ прокуратурэм иветеранхэми зэрафэразэр къыхигъэщыгъ. Нахьыжъхэм рахьыжьэгъэ Iофыр прокуратурэм щылэжьэрэ ныбжьыкIэхэм зэрэлъагъэкIуатэрэр, гъэрекIо лъэныкъо пстэумкIи ахэм гъэхъагъэхэр зэрашIыгъэр КъумпIыл М��рат хигъэунэфыкIыгъ.\n«Хэгъэгум и Президентэу Владимир Путиным мызэу, мытIоу хигъэунэфыкIыгъ прокуратурэм иIофышIэхэм IэпэIэсэныгъэу, цIыфыгъэу, теубытэныгъэу ахэлъым хэгъэгум рэхьатныгъэ илъыщт-имылъыщтым, хабзэхэр къызэрэдалъытэщтхэм, цIыфым ифитыныгъэхэмрэ ишъхьафитыныгъэрэ къызэраухъумэщтхэм бэкIэ зэрялъытыгъэр. Тэ пшъэрылъ шъхьаIэу зэкIэми зэдытиIэр республикэм исхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зыкъегъэIэтыгъэныр ары», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nРеспубликэм ипащэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, пандемием илъэхъани лъэпкъ проектхэм япхырыщын республикэм щылъагъэкIотагъ. Лъэныкъо заулэхэмкIэ гъэхъагъэхэр зэрашIыгъэр федеральнэ гупчэм хигъэунэфыкIыгъ. Мыщ фэдэ лъэхъэнэ мыпсынкIэм Адыгеим ипрокуратурэ республикэм ихэбзэ къулыкъухэм ящыкIэгъэ IэпыIэгъур аригъэгъотыгъ.\nАдыгэ Республикэм ипрокурорэу Игорь Шевченкэм зэдэлэжьэныгъэ дэгъу къызэрэдыряIагъэмкIэ республикэм ипащэхэм тхьашъуегъэпсэу ариIуагъ. Республикэм ипрокурор ямэфэкIкIэ иIофшIэгъухэм афэгушIуагъ, шIоу щыIэр зэкIэ къадэхъунэу, япшъэрылъхэр еIолIэнчъэу агъэцэкIэнэу афэлъэIуагъ.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэри, Адыгэ Республикэм и Апшъэрэ хьыкум и Тхьаматэу Шумэн Байзэти къэзэрэугъоигъэхэм къафэгушIуагъэх.\nПрокуратурэм иIофышIэ анахь хъупхъэхэм Адыгэ Республикэм икъэралыгъо тынхэр афагъэшъошагъэх. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ и УказкIэ медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр Адыгэ Республикэм ипрокурор игуадзэу КIыкI Исмахьилэ, щытхъуцIэу «Адыгэ Республикэм изаслуженнэ юрист» зыфиIорэр Адыгеим ипрокурорэу Игорь Шевченкэм, Адыгэ Республикэм ипрокурор игуадзэу Алексей Козачек, Адыгэ Республикэм ипрокурор иIэпыIэгъу шъхьаIэу Уджыхъу Юрэ афагъэшъошагъэх. Республикэм и ЛIышъхьэ иунашъокIэ Адыгеим ипрокуратурэ иIофышIи 3-мэ рэзэныгъэ тхылъ аратыгъ. Прокуратурэм иIофышIэ заулэмэ ведомствэ тынхэмрэ Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм идипломхэмрэ афагъэшъошагъэх.\nIофтхьабзэр зыщаухыщтым дэжь Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат дэгъоу зэрэлажьэхэрэм фэшI Адыгэ Республикэм ипрокуратурэ иIофышIэхэм джыри зэ тхьашъуегъэпсэу ариIуагъ, щыIэкIэ-псэукIэ дэгъу яIэнэу, яIофшIэн гъэхъэгъакIэхэр щашIынэу афэлъэIуагъ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:a10488ad-1101-40c1-b398-d3bfbaf444e1>","dump":"CC-MAIN-2021-04","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/01\/13\/%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8D%D0%BC-%D0%B8i%D0%BE%D1%84%D1%8B%D1%88i%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%BC%D1%8D%D1%84%D1%8D%D0%BAi%D0%BAi%D1%8D-%D0%B0%D1%84\/","date":"2021-01-20T00:32:15Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-04\/segments\/1610703519843.24\/warc\/CC-MAIN-20210119232006-20210120022006-00224.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5134078264,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.513407826423645, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4849157929420471}","num_words":1036,"character_repetition_ratio":0.122,"word_repetition_ratio":0.036,"special_characters_ratio":0.121,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.533,"perplexity_score":2853.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ПсэупIэ-коммунальнэ хъызмэтыр кIымафэм зэрэфэхьазырхэм, фэтэрыбэу зэхэт унэхэм гъэцэкIэжьынхэр яшIылIэгъэнхэм ыкIи «аварийнэкIэ» заджэхэрэ унэхэм ащыпсэухэрэр гъэкощыгъэнхэм афэшI шъолъырхэм Iофэу ашIэрэм афэгъэхьыгъагъ УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Дмитрий Козак тыгъуасэ селектор зэхэсыгъоу зэхищагъэр.\nВидеоконференцие шIыкIэм тетэу кIогъэ Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх АР-м и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан, АР-м и ЛIышъхьэрэ министрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэу Владислав Федоровыр, Адыгэ Республикэм псэолъэшIынымкIэ, транспортымкIэ, унэ-коммунальнэ ыкIи гъогу хъызмэтхэмкIэ иминистрэ игуадзэу Хьаткъо Рэмэзан, АР-м архитектурэмрэ къэлэгъэпсынымрэкIэ и Комитет ипащэу Зезэрэхьэ Азэмат.\nУФ-м и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэ пэублэ псалъэ къышIызэ, гъэфэбэпIэ лъэхъанэу кIорэм зэкIэри фэхьазырхэу, фабэр, электричествэр, псыр игъом ыкIи икъоу цIыфхэмрэ предприятиехэмрэ аIэкIэгъэхьэгъэн зэрэфаер къыIуагъ. Мы лъэныкъомкIэ шъолъырхэм язытет уигъэрэзэнэу зэрэщытыр, ау гумэкIыгъохэр зиIэхэри мымакIэу зэрэщыIэхэр Дмитрий Козак къыIуагъ. Ахэм щыкIагъэхэр дагъэзыжьынхэшъ, фабэр цIыфхэм аIакIагъэхьанэу къафигъэпытагъ.\nДжащ фэдэу фэтэрыбэу зэхэт унэхэм гъэцэкIэжьынхэр яшIылIэгъэнхэм ыкIи «аварийнэкIэ» заджэхэрэ унэхэм ащыпсэухэрэр гъэкощыжьыгъэнхэм афэгъэхьыгъэ программэр икъу фэдизэу зымыгъэцэкIэрэ шъолъырхэр къыхигъэщыгъэх. Ахэм япащэхэм гущыIэ аратыгъ.\nОхътэ кIэкIым къыкIоцI япшъэрылъхэр зэшIуахынэу Дмитрий Козак къариIуагъ. Адыгеим ылъэныкъокIэ федеральнэ гупчэм упчIэ зи иIагъэп. Пшъэрылъхэр зэкIэ республикэм зэрифэшъуашэу егъэцакIэх.","id":"<urn:uuid:4b3a3d68-eeb6-4f94-a9b7-a92230b20c0e>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adigea.aif.ru\/adig\/adig\/respubliker_kiymafem_fehazyr?utm_source=aifrelated&utm_medium=click&utm_campaign=aifrelated","date":"2021-02-28T18:26:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178361723.15\/warc\/CC-MAIN-20210228175250-20210228205250-00516.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7629089355,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.762908935546875, \"kbd_Cyrl_score\": 0.23611795902252197}","num_words":468,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.109,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.034,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.769,"perplexity_score":2493.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хабзэ зэрэхъугъэу, мэзаем и 1-м къыщегъэжьагъэу социальнэ тынхэр, пособиехэр ыкIи компенсациехэр индексацие ашIыщтых. Мы илъэсым ар проценти 4,9-м фэдизын ылъэкIыщтэу УФ-м IофшIэнымкIэ и Министерствэ къыгъэхьазырыгъэ унашъом ипроект къыщеIо.\n— 2021-рэ илъэсым мэзаем и 1-м къыщегъэжьагъэу тынхэм, пособиехэм ыкIи компенсациехэм яиндексацие икоэффициент 1,049-м фэдизэу агъэнэфэнэу проектым къыщыдыхалъытагъ. 2020-рэ илъэсым уасэу щыIагъэхэм къапкъырыкIыхэзэ индексацием икоэффициент къалъытагъ, — документым ипроект кIыгъу зэхэф тхыгъэм къыщеIо.\nИнфляциеу щыIэм елъытыгъэу илъэс къэс зыхагъахъохэрэм ащыщ мазэ къэс ахъщэ тынэу (ЕДВ) аратырэр. Федеральнэ фэгъэкIотэнхэр къызфагъэфедэнхэмкIэ фитыныгъэ зиIэ нэбгырэ миллион 15 фэдизмэ ЕДВ-р афэкIо. Мыщ къыхеубытэх сэкъатныгъэ зиIэхэр, зэо зэпэуцужьхэм яветеранхэр, радиацием зипсауныгъэ ыгъэфыкъуагъэхэр, Советс��э Союзым ыкIи Урысыем я ЛIыхъужъхэр ыкIи нэмыкI фэгъэкIотэн купхэм ахахьэхэрэр.\nАнахь тын ин зэратыхэрэр Советскэ Союзым ыкIи Урысыем я ЛIыхъужъхэр арых. ИкIыгъэ илъэсым ар сомэ 65619-м фэдизыгъ.\nИндексацие ашIыхэрэм ащыщ мазэ къэс атырэ ахъщэ тынхэм ахэхьэрэ социальнэ фэIо-фэшIэ зэхэубытагъэхэр. Ахэр къакIохэзэ афагъэцакIэх е ахъщэкIэ аратых. 2020-рэ илъэсым мэзаем и 1-м къыщегъэжьагъэу а социальнэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэн пэIухьэрэр сомэ 1155,06-м фэдизыгъ.\nЗидунай зыхъожьыхэрэр зэрагъэтIылъыжьыщтхэм пае аратырэ пособиеми мэзаем къыщегъэжьагъэу къыхэхъощт. Ар щымыIэжьым иIахьылхэм ПенсиехэмкIэ фондым ареты. Мы уахътэм ар сомэ мини 6-м къехъу.","id":"<urn:uuid:6753e4d1-e7da-4846-b692-b7fce9fb65df>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/01\/18\/%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8D-%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D0%B0i%D1%8D%D1%82%D1%8B%D1%89%D1%82%D1%8B%D1%85\/","date":"2021-03-09T01:52:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178385534.85\/warc\/CC-MAIN-20210308235748-20210309025748-00266.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5161409378,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5161409378051758, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4823419153690338}","num_words":413,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.02,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.036,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.521,"perplexity_score":4577.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"УФ-м и Президентэу Владимир Путиныр кIэщакIо зыфэхъугъэ Лъэпкъ проект 12-м язэу «ПсэупIэр ыкIи къэлэ щыIакIэр» пхырыщыгъэным пае аштэгъэ проектэу «Непэрэ … More\nНэмыц-фашист техакIохэр Адыгэ хэкум зырафыжьыгъэхэр илъэс 78-рэ зэрэхъугъэр Адыгеим щыхагъэунэфыкIыгъ.\nАдыгеим и ЛIышъхьэу, партиеу «Единэ Россием» ишъолъыр къутамэ и Секретарэу КъумпIыл Мурат пшъэрылъ зэрафишIыгъэм тетэу шъолъырхэм язэдэлэжьэныгъэ зезыгъэушъомбгъурэ Адыгэ фондым … More\nДжэджэ районым инароднэ депутатхэм я Совет я 49-рэ зэхэсыгъоу иIагъэм муниципальнэ образованием иадминистрацие ипащэ щыхадзыгъ.\nЗыкъэухъумэжьынымкIэ къэралыгъом иорганизациеу «ОСОАВИАХИМ — Урысыем и ДОСААФ» зыфиIорэр зызэхащагъэр илъэс 94-рэ, Урысыем иухъумакIохэм я Мафэ ыкIи Хэгъэгу зэошхом илъэхъан … More\nЩыIэх цIыфхэр IофшIагъи, гъэхъагъи мымакIэу яIэхэу, ау а зэпстэумэ ягугъу пшIыныр ямыкIасэу. Ахэм ащыщ зигугъу къэтшIыщтыр. Июбилееу къэблагъэрэм фэшI гущыIэгъу … More\nАдыгэ Республикэм и Общественнэ палатэ 2020-рэ илъэсымкIэ IофшIэныр зэфихьысыжьыгъ, пшъэрылъыкIэхэр зыфигъэуцужьыгъэх. Палатэм итхьаматэу Устэ Руслъан кIэуххэм якъэбар къедгъэIотагъ.\nЗигугъу къэтшIыщтыр IэрышIыхыр ашIы зэхъум агъэкощыгъэ къоджэ цIыкIу шIагъощтыгъэу Ленинэхьаблэ икIэлэ пIугъэу ХъутIыжъ Азмэт Къэншъао ыкъом епхыгъэу МВД-м иветеранхэм зыкъызэрэтфагъэзагъэр … More\n«Топ-1000 культурных туристических брендов России» зыфиIорэ зэнэкъокъум ипэшIорыгъэшъ зэфэхьысыжьхэр къэнэфагъэх. Культурнэ, тарихъ, чIыопс ыкIи гастрономическэ псэуалъэхэу Адыгеир къызэрашIэжьыхэрэр ащ хэхьагъэх.\nМэзаем и 20-м къыщегъэжьагъэу и 23-м нэс Мыекъопэ районымкIэ къутырэу Шэнтыкъо дэт щэрыон комплексэу «Бизон» зыфиIорэм цIыфэу кIодыгъэхэр къызэрагъотыж��ыщтхэм фэгъэхьыгъэ … More\nУрысые Федерацием IофшIэнымкIэ и Кодекс ия 392-рэ статья къызэрэщыдэлъытагъэмкIэ, IофшIэным епхыгъэ фитыныгъэхэр зыпкъ изыгъэуцожьы зышIоигъом мэзи 3-м къыкIоцI хьыкумым зыфигъэзэн … More\nРастения КъэкIыхэрэр Трясунка — пхъапхъэуц, пхъапхъэ (черк.) Трясунка средняя — гощэпхъапхъ, гуащэпхъапхъэ, гъуэгунапщIэпхъапхъэ (черк.)\n«Динамо» Загреб — «Краснодар» Краснодар 1:0. Мэзаем и 25-м Загреб щызэIукIагъэх. Къэлапчъэм Iэгуаор дэзыдзагъэр: Оршич — 31.\nУрысыем футболымкIэ и Кубок къыдэхыгъэным хэлэжьэрэ командэхэм зэIукIэгъухэм апаублэжьыгъ. Финалым и 1\/8-м нэсыгъэхэр мэзаем и 20-м къыщегъэжьагъэу зэдешIэх.\n«Зэкъошныгъ» Мыекъуапэ – «КАМАЗ» Набережные Челны — 2:2. «Зэкъошныгъ»: Гиголаев, ХъуакIо, Подковыров, Газитый, Полажнов, Хьагъур, Къонэ, Ещенко, Крылов, Ашэ, Бабенко. … More\nПэшIорыгъэшъ амалхэр Адыгеим зэрэщызэрахьэхэрэм ишIуагъэкIэ коронавирусыр къызэуталIэхэрэм япчъагъэ нахь къеIыхыгъ. ГущыIэм пае, мэзаем и 25-м ар къызэутэлIагъэу агъэунэфыгъэр нэбгыри 7.\nУФ-м и Президентэу Владимир Путиным уIэшыгъэ кIуачIэхэм яIофышIэхэм хэбзэгъэуцугъэм диштэрэ унашъоу къашIырэр зымыгъэцакIэхэрэм тазырэу атыщтыр къэIэтыгъэным фэгъэхьыгъэ тхылъым дыригъэштагъ. Митингхэм … More\nГъогухэм яшIын ыкIи ягъэцэкIэжьын пэIухьащт мылъку тедзэ шъолъырхэм атырагощэнэу УФ-м и Правительствэ мэзаем и 25-м унашъо ышIыгъ. 2021 – 2022-рэ … More\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат АР-м и УплъэкIокIо-лъытэкIо палатэ итхьаматэу Павел Стаценкэм тыгъуасэ IукIагъ. БлэкIыгъэ илъэсым ведомствэм Iофэу ышIагъэм изэфэхьысыжьхэм … More\nКъэбар гомыIухэр уцухэрэп. Джыри зы чIэнагъэ адыгэм идунай ышIыгъ. Джыри зы щыIэныгъэ уз емынэу «ковидым» ыхьыгъ. Мызэгъэгум Германием щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм … More\nУрысые Федерацием дзюдомкIэ ихэшыпыкIыгъэ командэ итренер шъхьаIэу, Урысыем, Адыгэ Республикэм язаслуженнэ тренерэу Тао Хьасанбый уахътэм диштэрэ Iофхэм къатегущыIэ тшIоигъоу гущыIэгъу … More\nХэгъэгум иухъумакIо и Мафэ фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэу АР-м и Къэралыгъо филармоние щыкIуагъэм Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат хэлэжьагъ.\n«Единэ Россием», НыбжьыкIэ гвардием, движениеу «ТекIоныгъэм иволонтерхэр» зыфиIорэм мэзаем и 23-м Iофтхьабзэу «ЛIыхъужъхэм яшIэжь тэжъугъэгъэлъапI» зыфиIорэр зэхащагъ. Хэгъэгум ишъолъырхэм арыс … More\nУФ-м и Президентэу Владимир Путиныр кIэщакIо зыфэхъугъэ лъэпкъ проектхэм ащыщэу «ПсэупIэр ыкIи къэлэ щыIакIэр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэхэр гъэцэкIэгъэнхэм пае аштэгъэ проектэу … More\nХэгъэгум иухъумакIохэм я Мафэ фэгъэхьыгъэм Iофтхьабзэу «Февральские окна» зыфиIорэм хахьэу внедорожникхэм апае Адыгеим къызэдэчъэнхэр щырагъэкIокIых.\nЛъэпкъ проектэу «Псауныгъ» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу адэбз уз зиIэхэм зэряIэзэщтхэ Iэмэ-псымэ 24-рэ 2020-рэ илъэсым республикэм зэригъэгъотыгъ. Ащ сомэ миллиони 116-рэ пэIухьагъ. … More\n2021-рэ илъэсым Кощхьэблэ район сымэджэщым адэбз узым пэшIуекIогъэным фытегъэпсыхьэгъэ амбулаторнэ гупчэ (ЦАОП) къыщызэIуахынэу агъэнафэ.\nУФ-м и Президентэу Владимир Путиным экономикэм епхыгъэ Iофхэм афэгъэхьыгъэ зэхэсыгъом цIыфхэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр ягъэгъотыгъэнхэм, фэгъэкIотэнхэр зиIэ ипотекэм ипроцентхэр къегъэIыхыгъэнхэм, фэтэрыбэу … More\nИлъэпкъ фэлэжьагъ Теуцожь Хьабибэ Исмахьилэ ыкъор Теуцожь районым ит къуаджэу Ленинэхьаблэ мэзаем и 20-м 1931-рэ илъэсым къыщыхъугъ.\nКъэралыгъо программэу «Къуаджэхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэныр» зыфиIорэм игъэцэкIэн а мылъкур пэIухьащт.\nТэу Аслъанрэ Цышэ Казбекрэ лъэпкъым щыщ цIыфхэм ябгъэшIэжьынэу щымытхэу, пстэуми зэлъашIэх. Лъэпкъ тарихъым изэгъэшIэн, шэн-хабзэхэм якъэгъэгъунэн фэщагъэх. Шъхьаджи зыпылъ лъэныкъом … More\n«Уфа-Алиса» Уфа – «АГУ-Адыиф» Мыекъуапэ – 22:22 (12:11). Мэзаем и 23-м Уфа щызэIукIагъэх. «Адыиф»: къэлэпчъэIутхэр: С. Кожубековар, Баскаковар; ешIакIохэр: Краснокутскаяр … More\n«Барс-РГЭУ» Ростов-на-Дону – «Динамо-МГТУ» Мыекъуапэ – 77:71 (15:16, 19:21, 25:12, 18:22). Мэзаем и 21-м Ростов-на-Дону щызэдешIагъэх. «Динамо-МГТУ»: Чичайкиныр — 3, … More\nДунаим дзюдомкIэ изэIукIэгъоу «Щылыч пэIошху» зыфиIорэр мэзаем и 18 – 20-м Израиль щыкIуагъ.\nКоронавирусыр къызэуталIэхэрэм япчъагъэ къызэреIыхыгъэм, зэпахырэ узхэмкIэ республикэм иIофхэм язытет нахьышIу зэрэхъугъэм япхыгъэу Адыгэ Республикэм иоперативнэ штаб унашъо ышIыгъ COVID-19-м ыпкъ … More\nОсышхоу къесыгъэм къыздихьыгъэ гумэкIыгъохэр дэгъэзыжьыгъэнхэм фэшI Адыгеим имуниципалитетхэм шэмбэт шIыхьафхэр ащыкIуагъэх.\nЦIыфхэм IофшIапIэ ягъэгъотыгъэным ыкIи гъотэу мазэм яIэр къэухъумэгъэным афэгъэхьыгъэ предложениеу Урысые политикэ партиеу «Единэ Россиер» кIэщакIо зыфэхъугъэхэр УФ-м и Президентэу … More\nАдыгэ Республикэм щыпсэухэу, Урысыем и УIэшыгъэ КIуачIэхэм ядзэкIолIхэу, яветеранхэу лъытэныгъэ зыфэтшIыхэрэр! Хэгъэгум иухъумакIо и Мафэ фэшI тышъуфэгушIо!\n«Единэ Россием» хэтхэм Хэгъэгум иухъумакIо и Мафэ Хэгъэгу зэошхом лIыхъужъныгъэ щызезыхьагъэхэм ясаугъэтхэм къэгъагъэхэр кIэралъхьащтых.\nМыекъуапэ иурамэу Жуковскэм ыцIэ зыхьырэм тет къэшIыхьагъэр къызэхауи илъэс 18 зыныбжь пшъашъэм шъобж зэрэхихыгъэм фэгъэхьыгъэу уплъэкIунхэр зэхащагъэх.\nАдыгэ Республикэм нейрохирургиемкIэ икъулыкъу зэхэзыщагъэу, Адыгэ хэку сымэджэщым нейрохирургиемкIэ иотделение иапэрэ пэщагъэу Гъуашъо Инвербый псаугъэмэ, непэ ыныбжь илъэс 85-рэ хъущтыгъэ.\nЗыфасIорэр Шъхьэлэхъо Дарико Сэфэр ыпхъур ары. Ар 1951-рэ илъэсым, мэзаем и 23-м къуаджэу Очэпщые къыщыхъугъ. Шъхьэлэхъо Сэфэррэ Самэтрэ яунагъо къихъухьагъ. … More\nИлъэсэу тызыхэтым имэзае республикэм осышхоу къыщесыгъэм гумэкIыгъуабэ къыздихьыгъ. Гъогухэм ыкIи лъэсрыкIо чIыпIэхэм уащызекIонкIэ къины хъугъэ. Унашъхьэхэм ателъ осыр атхъуныр, пхъэшъхьакIэхэм, … More\n«2021-рэ илъэсым икIэлэегъэджэ анахь дэгъу» зыфиIорэ зэнэкъокъур мэзаем и 17-м къыщегъэжьагъэу и 26-м нэс Мыекъуапэ щыкIощт. Республикэм икъэлэ шъхьаIэ икIэлэегъ��джэ … More\nКIэлэцIыкIухэм яфитыныгъэхэмрэ яфедэхэмрэ къэухъумэгъэнхэмкIэ Iофхэр нахьышIоу зэрэзэхащэн фаем республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ренэу ынаIэ тет.","id":"<urn:uuid:45b4300a-c62a-4d21-8f64-2be1fc77406f>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/category\/crime\/","date":"2021-03-01T17:05:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178362741.28\/warc\/CC-MAIN-20210301151825-20210301181825-00223.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5324499607,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5324499607086182, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4656727612018585}","num_words":2192,"character_repetition_ratio":0.053,"word_repetition_ratio":0.018,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.635,"perplexity_score":4242.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Осышхо къызэресыгъэм къыхэкIэу гъэлъэшыгъэ шIыкIэм тетэу Iоф зашIэрэ режимым зэрэтехьэхэрэм ехьылIагъФедеральнэ законэу «ЦIыфхэмрэ чIыпIэхэмрэ чIыопс, техногеннэ нэшанэ зиIэ ошIэ-дэмышIэ тхьамыкIагъохэм ащыухъумэгъэнхэм ехьылIагъ» зыфиIорэм, Урысые Федерацием и Правительствэ 2003-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 30-м ышIыгъэ унашъоу № 794-р зытетэу «ОшIэ-дэмышIэ тхьамыкIагъохэр къэмыгъэхъугъэнхэмкIэ ыкIи ахэм къыздахьыхэрэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ къэралыгъо системэ зыкIым ехьылIагъ» зыфиIорэм, ошIэ-дэмышIэ тхьамыкIагъохэр къэмыгъэхъугъэнхэмкIэ ыкIи ахэм къыздахьыхэрэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ, машIом Адыгэ Республикэм зыкъыщимыштэнымкIэ комиссием зимычэзыу зэхэсыгъоу 2021-рэ илъэсым мэзаем и 16-м иIагъэм щаштэгъэ протоколэу № 1-м адиштэу, осышхо къызэресыгъэм къыхэкIэу цIыфхэм ящынэгъончагъэ къыдэлъытэгъэным тегъэпсыхьагъэу унашъо сэшIы:\n1. ОшIэ-дэмышIэ тхьамыкIагъохэр къэмыгъэхъугъэнхэмкIэ ыкIи ахэм къыздахьыхэрэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ къэралыгъо системэ зыкIым Адыгэ РеспубликэмкIэ ичIыпIэ подсистемэ икъулыкъухэр гъэлъэшыгъэ шIыкIэм тетэу Iоф зашIэрэ режимым техьанхэу.\n2. Адыгэ Республикэм граждан оборонэмкIэ ыкIи ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Комитет, Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралыгъохэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет республикэ къэбарлъыгъэIэс амалхэр къызфагъэфедэзэ, ошIэ-дэмышIэ тхьамыкIагъохэр къэмыгъэхъугъэнхэмкIэ ыкIи ахэм къыздахьыхэрэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ къэралыгъо системэ зыкIым Адыгэ РеспубликэмкIэ ичIыпIэ подсистемэ икъулыкъухэр гъэлъэшыгъэ шIыкIэм тетэу Iоф зашIэрэ режимым зэрэтехьэхэрэмкIэ, джащ фэдэу зызэраухъумэжьын фэе шIыкIэмкIэ цIыфхэм макъэ арагъэIунэу.\n3. Урысыем и МЧС Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIэпIэ шъхьаIэ игъо фэлъэгъугъэнэу Адыгэ Республикэм икъэралыгъо хабзэ игъэцэкIэкIо къулыкъухэм, гъэцэкIэкIо хабзэм ифедеральнэ къулыкъухэм ячIыпIэ органхэм, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ къулыкъухэм ягъусэу ошIэ-дэмышIэ тхьамыкIагъохэр къэмыгъэхъугъэнхэмкIэ пэшIорыгъэшъ амалхэр зэрихьанхэу.\n4. ЗыкIатхэхэрэм щегъэжьагъэу мы Указым кIуачIэ иIэ мэхъу.\nАдыгэ Республикэм\nи ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат\nкъ. Мыекъуапэ,\nмэзаем и 16, 2021-рэ илъэс\n№ 23","id":"<urn:uuid:f0627309-0c79-4f31-882e-0c35d5bd9ee0>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/02\/18\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-%D0%B8-%D0%BBi%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D1%8D-%D0%B8-%D1%83%D0%BA%D0%B0%D0%B7-9\/","date":"2021-03-04T11:37:08Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178369054.89\/warc\/CC-MAIN-20210304113205-20210304143205-00059.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8896659613,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.889665961265564, \"kbd_Cyrl_score\": 0.10993403196334839}","num_words":632,"character_repetition_ratio":0.114,"word_repetition_ratio":0.294,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.867,"perplexity_score":2148.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Истамбыл\nИстамбыл — Тыркуем и къалэмэ анахь иныр. 1923-рэ илъэсым нэс Осмэн Пачъыхьыгъом и къэлэшъхьаIэу щытыгъ. Дунаем тет къалэмэ анахь жъы дэдэмэ, ыкIи анахь дэхэ дэдэмэ ащыщ. ЦIыф млн 13-м нахьыбэ дэс и Iэгъо-благъохэри дэплъытэмэ. ПсыдэкIыпIэу Босфор ынэпкъмэ атет.\nЫцIэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nИстамбылыр дунаим и къэлэшхуэмэ анахь жъы дэдэмэ ащыщ.\nИжъырэ лъэхъанхэм ВизантийкӀэ еджэщтыгъэх. ЕтӀанэ - Константинопол.\n1923-рэ гъэм щегъэжьагъэу иджырэ цӀэкӀэ еджэх.\nТарихъ[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nЯ XV-рэ лъэшӀэгъум тыркухэр аллыджхэм къалэр къатрахыгъ зауэкӀэ.","id":"<urn:uuid:79561278-87f7-4700-a501-d4b883db5189>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D1%8B%D0%BB","date":"2021-03-03T04:32:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178365454.63\/warc\/CC-MAIN-20210303042832-20210303072832-00460.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7970811725,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7970811724662781, \"kbd_Cyrl_score\": 0.199004128575325}","num_words":135,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.048,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.037,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.867,"perplexity_score":5311.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, федеральнэ ыкIи республикэ къулыкъухэм, ведомствэхэм япащэхэр, нэмыкIхэр ащ хэлэжьагъэх. Зэхэсыгъор Парламентым и Тхьаматэу Владимир Нарожнэм зэрищагъ.\nБюджетыр зыфэдэщтым къытегущыIагъ Парламентым и Тхьаматэ игуадзэу, бюджет-финанс, хэбзэIахь ыкIи экономикэ политикэмкIэ, предпринимательствэмкIэ ыкIи IэкIыб зэпхыныгъэхэмкIэ Комитетым ипащэу Iэщэ Мухьамэд. Ащ фэгъэхьыгъэ законопроектым тегущыIэнхэу АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зэхэсыгъом къызэрэхилъхьагъэр, апэрэ еджэгъумкIэ аштагъэм джыри къыфагъэзэжьынми ар кIэщакIо зэрэфэхъугъэр ащ къыIуагъ. Федеральнэ бюджетым къикIэу сомэ миллиардрэ миллион 297-рэ мин 454-м ехъу республикэм къыфэкIощт. Ар зыпэIуагъэхьащтым фэгъэхьыгъэ гъэтэрэзыжьынхэр законопроектым фэшIыгъэнхэр ары ащ ушъхьагъу шъхьаIэу фэхъугъэр.\nIэщэ Мухьамэд къызэриIуагъэмкIэ, 2020-рэ илъэс бюджетыр хахъохэмкIэ сомэ миллиард 24-рэ миллион 485-рэ мин 349-рэ зэрэхъущтыр, хъарджхэр сомэ миллиард 25-рэ миллион 580-рэ мин 76-м ехъущтых. ПрогнозхэмкIэ, хэбзэIахьэу ыкIи мыхэбзэIахьэу сомэ миллиард 11-рэ миллион 556-рэ мин 452-рэ къыхэхъощт, зымыгъэзэжьын мылъкоу къыхэлъхьагъэ хъущтыр сомэ миллиард 12-рэ миллион 928-рэ мин 896-м ехъущт, зыщыкIэщтыр сомэ миллиардрэ миллион 94-рэ мин 727-рэ.\nПстэумкIи гъэтэрэзыжьын 19 проектым къыхалъхьэгъагъ. Бюджет-финанс, хэбзэIахь ыкIи экономикэ политикэмкIэ, предпринимательствэмкIэ ыкIи IэкIыб зэпхыныгъэхэмкIэ Комитетым изэхэсыгъо ахэм ащытегущыIагъэх.\n— ЯтIонэрэ еджэгъумкIэ тыхэплъэнышъ, зыпэIудгъэхьащтыр зэхэтфынэу сомэ миллион 322-рэ мин 946-м ехъурэ зэрэтиIагъэм шъущыгъуаз, — ыIуагъ Iэщэ Мухьамэд. — А ахъщэм щыщэу сомэ миллион 261-м ехъур Гъогу фондым фэкIуагъ. Ащ щыщэу миллиони 115-р автомобиль гъогоу зэкIэми зэдагъэфедэхэрэм ягъэцэкIэжьын пэIуагъэхьанэу псэупIэ койхэм атегощагъэ хъугъэ. Сомэ миллион 61-рэ мин 653-м ехъур министрэхэм я Кабинет иIэпэчIэгъэнэ фонд хэгъэхъогъэнэу зэдэтштагъэ.\nГъогу фондым фатIупщыгъэр зэрагощыгъэм нахь игъэкIотыгъэу къытегущыIэзэ, Инэм къэлэ псэупIэ коим сомэ миллион 35-р, Адыгэкъалэ сомэ миллион 30-р ыкIи къалэу Мыекъуапэ сомэ миллион 50-р афэкIощтэу ары къызэриIуагъэр.\nЗэкIэ гъэтэрэзыжьынэу къыхалъхьагъэхэм мылъкур зэрафэмыхъугъэм къыхэкIыкIэ ащыщхэр къызэрэзэкIагъэкIожьыгъэхэр, ау министрэхэм я Кабинетрэ гъэтэрэзыжьынхэм кIэщакIо афэхъугъэхэмрэ ахэм джыри къафагъэзэжьынэу зэрэрахъухьагъэр Парламентым и Тхьаматэ игуадзэ къыIуагъ.\nБлэкIыгъэ илъэсхэм афэдэу социальнэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэн анахь шъхьаIэхэм ащыщэу бюджетым къыщыдалъытагъ. ЦIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэным фытегъэпсыхьэгъэ лъэпкъ проектхэм ягъэцэкIэн пэIухьащтыри шIокI зимыIэ Iофхэм ащыщ. Ахэм къащыдэлъытагъэхэм япхырыщын пае республикэ проектэу агъэнэфагъэхэм апэIуагъэхьанэу 2020-рэ илъэс бюджетым сомэ миллиарди 3-рэ миллион 231-м ехъу къыщыдалъытагъ.\nЗаконопроектым ятIонэрэ еджэгъумкIэ хаплъэхи, зытегущыIэхэм ыуж зэпстэури къыдэлъытагъэу 2020-рэ илъэс бюджетым ыкIи 2021 — 2022-рэ илъэсхэмкIэ агъэнэфагъэхэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэр депутатхэм аштагъ.\nШIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ АР-м и ЧIыпIэ фонд 2020-рэ илъэсымкIэ ибюджет зыфэдэщтыми, 2021 — 2022-рэ илъэсхэмкIэ агъэнэфагъэхэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэри мы зэхэсыгъом щаштагъ. Ащ къызэрэщиIорэмкIэ, хахъохэмкIэ ар сомэ миллиарди 5-рэ миллион 668-м ехъущт, хъарджхэри ащ фэдизыщтых. Ар 2019-рэ илъэс бюджетым нахьи сомэ миллион 449-рэ мин 394-м ехъукIэ нахьыб.\nУнагъоу зигъот макIэм сабыеу къихъухьагъэм пае мазэ къэс ахъщэ етыгъэным фэгъэхьыгъэ республикэ закони депутатхэм аштагъ. 2019-рэ илъэсым итыгъэгъазэ и 31-м ыуж ящэнэрэ ыкIи ащ къыкIэлъыкIорэ сабый къызэрыхъухьэгъэ унагъоу зигъот макIэм кIэлэцIыкIур зэрыпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэу республикэм щагъэнэфагъэм фэдиз мазэ къэс къыратынэу ыгъэпсын ылъэкIыщтэу ащ къыщеIо. АдыгеимкIэ ар сомэ 9590-рэ мэхъу. Сабыим ыныбжь илъэсищым нэсыфэкIэ а ахъщэ IэпыIэгъур къыфэкIощт. АР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ иминистрэу Мырзэ Джанбэч къызэриIуагъэмкIэ, 2020-рэ илъэсым ащ фэдэ унагъоу зыфагъэпсыщтыр 1338-рэ хъущт.\n2019-рэ илъэс бюджетми зэхъокIыныгъэхэр фашIыгъэх. Ащ хахъоу иIэр сомэ миллион 922-рэ мин 486-кIэ нахьыбэ хъущт.\nКъэралыгъо тамыгъэхэм, бюджетым игъэпсын, АР-м и Конституционнэ Хьыкум, IофшIэгъэ илъэсхэр изыгъэкъугъэхэм япенсиехэм, чIыпIэ зыгъэIорышI��жьыпIэхэм, гъогурыкIоным изэхэщэн, тыкъэзыуцухьэрэ дунаим икъэухъумэнкIэ къэралыгъо хэбзэ органхэм пшъэрылъэу яIэхэм япхырыщын, зыныбжь имыкъугъэхэм яIофхэм ахэплъэрэ комиссием, нэмыкIхэм япхыгъэ законхэм зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм фэгъэхьыгъэ законопроектхэми атегущыIагъэх, аштагъэх.\nПстэумэ ауж, зэряхабзэу, УФ-м инэмыкI субъектхэм яхэбзэихъухьэ къулыкъухэр кIэщакIо зыфэхъугъэхэми депутатхэр атегущыIагъэх, игъоу алъытагъэхэри зыдырамыгъэштагъэхэри ахэм ахэтых.\nХЪУТ Нэфсэт.\nСурэтхэр А. Гусевым тырихыгъэх.","id":"<urn:uuid:7a5e2ddf-1624-41a8-969f-96ca88b2bd39>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/12\/10\/%D1%82%D1%85%D1%8B%D0%BB%D1%8A-%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D0%B0i%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2021-03-01T16:35:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178362741.28\/warc\/CC-MAIN-20210301151825-20210301181825-00522.warc.gz","language":"ady","language_score":0.827860713,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8278607130050659, \"kbd_Cyrl_score\": 0.17129790782928467}","num_words":1348,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.078,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.835,"perplexity_score":3307.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2020 илъэсым и Сэтэнай\nУджыхъу Марет Адыгэ лъэпкъым илъэс 40-м къехъугъэу фэлажьэ, ц1ыфыбэхэр зэрыгушхорэ артистхэм ащыщ, ныдэлъфыбзэм икъэухъумэн пшъэрылъ шъхьа1эу зыфегъэуцужьы. Жъоныгъуак1эм и 2-м 1950-рэ илъэсым къуаджэу Джэджэхьаблэ Марет къыщыхъугъ. Иц1ык1угъом щегъэжьагъэу артист хъуным к1эхъопсыщтыгъэ. Я 9-рэ классыр къызеухым Ленинград ( джы СанктПетербург ) дэт институтым аштагъ ык1и апшъэрэ гъэсэныгъэ ащ щызэригъэгъотыгъ. 1976-рэ илъэсым Адыгэ Хэкум къыгъэзэжьыгъ. Ащ къыщегъэжьагъэу лъэпкъ театрэм щэлажьэ. Илъэс 40-м къык1оц1 роль 200 фэдиз къыш1ыгъ. «Шапсыгъэ пшъашъ», «Насыпым игъогу», «Пщыоркъ зау», «Тэтэжъмэ яорэд», «Сомэ мин 600», «Мэдэя»,«Тыкъэсыжьыгъ»зыфи1орэ спектакльхэм ык1и нэмык1ыбэхэм закъыщиш1ыгъ. Ащ нэмык1эу Адыгэ телевидением илъэс заулэрэ Марет щылэжьагъ. Лъэпкъ шэн-хабзэхэм яухъумэн фэгъэхьыгъэ къэтынхэр ыгъэхьазырыгъ,сэмэркъэу зыхэлъ фильм к1акохэм ахэлэжьагъ, адыгэ тхак1охэм яусэхэм къяджэзэ къэтынхэ тыритхэщтыгъэх.\nХэхэсхэмрэ хэкурысхэмрэ язэпхыныгъэ нахь пытэ хъуным Уджыхъу Марет псэемыблэжьэу дэлажьэ. 1эк1ыбым щыпсэурэ ык1и къик1ыжьырэ тилъэпкъэгъухэм афэгумэк1ы, ныдэлъфыбзэм икъэухъумэнк1э ык1и изэгъэш1энк1э 1эпы1эгъу мэхъу. 2008 – рэ илъэсым Тыркуем къик1ыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм ялъэ1ук1э ныбжьык1э театральнэ купэу «Щыгъыжъый» зыфи1орэр зэхищагъ. Сабыйхэм яныдэлъфыбзэ ш1у алъэгъунымк1э, аш1энымк1э ар амалыш1у хъугъэ. Хэкум къыщыхъугъэ сабыйхэри , 1эк1ыб хэгъэгу зэфэшъхьафхэм къарык1ыжьыгъэхэри «Щыгъыжъыем» непэ хэтых. Аныбжь илъэсихым къыщегъэжьагъэу 17-м нэсы. Джэгук1э шъуашэм илъэу Марет сабыймэ 1оф адеш1э, Адыгэ тхак1охэм яусэхэр, 1уры1упчъэхэр, пшысэхэр , гущы1эжъхэр арегъаш1э. Сэмэркъэу къэгъэлъэгъон ц1ык1ухэр , Нарт эпосым щыщ пычыгъохэр къарегъэш1ы. 2017-рэ илъэсым Тыркуем щы1э Кавказ Хасэхэм яфедерациеу «Кафед» зыфи1орэм «Щыгъыжъыер» мы хэгъэгум риг��эблэгъэгъагъ, 2019-рэ илъэсми ят1онэрэу ныбжьык1эхэр Тыркуем ащэхи къэлэ зэфэшъхьафхэм къэгъэлъэгъонхэр къыщатыгъ.\nЛъэпкъ лъэмыджыр зыгъэпытэгъэ лъэубэкъухэм ар ащыщ хъугъэ. Адыгэ хасэр агъэпсы зэхъум ащ ик1эщак1охэм ясатыр Уджыхъу Марет хэтыгъ. «Ны хасэм» непэ итхьэмат. Ныдэлъфыбзэм икъэухъумэн илъэсыбэ хъугъэу зэрэдэлажьэрэм фэш1 , 2019 илъэсым Адыгэ республикэм икъэралыгъо ш1ухьафтын Л1ышъхьэу Къумп1ыл Мурат къыфигъэшъошагъ. «Адыгеим ищытхъузехь» зыфи1орэ бгъэхалъхьэу къыратыгъэри анахь лъап1эхэм ащыщ. Джащ фэдэу «Адыгеим илъэпкъ артист» , «Урысыем игъэш1огъэ артист» зыфи1орэ щытхъуц1эхэр къылэжьыгъэх. Теуцожь Цыгъо ыц1э зыхьырэ бгъэхалъхьэми изехьак1у. Уджыхъу Марет бзылъфыгъэ насып дахи ыгъотыгъ. 1989 илъэсым Беданэкъо Аднан шъхьэгъусэ фэхъугъ. Ащыгъум Аднан Сирием щыпсэущтыгъэ, къызызэрэщэхэм ыуж Хэкум къыгъэзэжьыгъ. Аднанрэ Маретрэ к1элит1у зэдап1угъ- Нартрэ Кощбайрэ. Къызхэк1ыгъэхэ лъэпкъым фэшъыпкъэхэу , яныдэлъфыбзэ ш1у алъэгъоу ахэр агъэсагъэх.","id":"<urn:uuid:3edf7815-fb15-4e15-992b-2420b0af0701>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/www.croworld.org\/cro-satanay-award-2020\/","date":"2021-03-05T01:09:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178369553.75\/warc\/CC-MAIN-20210304235759-20210305025759-00116.warc.gz","language":"ady","language_score":0.871393919,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":10,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8713939189910889, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12828809022903442}","num_words":635,"character_repetition_ratio":0.052,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.938,"perplexity_score":10306.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиныр кIэщакIо зыфэхъугъэ лъэпкъ проектэу «Гъэсэныгъэм» къыдыхэлъытэгъэ лъэныкъоу «Цифровая образовательная среда» зыфиIорэм игъэцэкIэн республикэм икъэлэ шъхьаIэ щылъагъэкIуатэ.\nМыекъуапэ гъэсэныгъэмкIэ и Комитет къызэритыгъэмкIэ, 2020-рэ илъэсым псынкIэу Iоф зышIэрэ интернетыр къалэм иеджэпIи 5-мэ алъыIэсыгъ: зипсауныгъэ зэщыкъогъэ кIэлэцIыкIухэм афытегъэпсыхьэгъэ учреждением, я 15-рэ ыкIи я 16-рэ гурыт еджапIэхэм, гурыт еджапIэу — кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 18-м, лицееу N 34-м. Гъэсэныгъэм иучреждениехэм аращэлIэгъэ интернетым Iоф зэришIэрэм ипсынкIагъэ зы нэгъэупIэпIэгъум Мбит 50-м щегъэжьагъэу 100-м нэсы.\n— Непэрэ шапхъэхэм адиштэрэ технологиехэр, шIыкIакIэхэр кIэлэегъаджэхэм ыкIи кIэлэеджакIохэм къызфагъэфедэнхэмкIэ мы проектым ишIогъэшхо къэкIо, — къыщаIуагъ къэлэ администрацием.\nДжащ фэдэу, блэкIыгъэ илъэсым федеральнэ проектэу «Цифровая образовательная среда» зыфиIорэм игъэцэкIэн къыдыхэлъытагъэу гъэсэныгъэм иорганизациехэм яматериальнэ-техническэ зытет агъэкIэжьыгъ. Непэ ехъулIэу еджапIэхэм ямобильнэ классхэм апае ноутбук 1545-рэ, Iоф щызышIэхэрэм агъэфедэщт мыщ фэдэ пкъыгъо 309-рэ, интерактивнэ комплекси 103-рэ, нэмыкIхэри ащагъэуцугъэх.\n— Проектэу «Цифровая образовательная среда» зыфиIорэм амалэу къытыхэрэр гъэсэныгъэм исистемэ Iоф щызышIэхэрэм зэкIэми, джащ фэдэу кIэлэеджакIохэм къызфагъэфедэным мэхьанэшхо иI. Цифрэ шIыкIэм ишIуагъэкIэ кIэлэегъаджэхэм административнэ хьылъагъэу апшъэ дэгъэуагъэр нахь макIэ хъущт, ащ дакIоу гъэсэныгъэм ипрограммэхэм ягъэцэкIэнкIэ нахь охътабэ яIэ хъущт, — къыIуагъ гъэсэныгъэмкIэ къэлэ Комитетым ипащэу Ольга Романенкэм.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:d1a2be33-cd4a-4c8c-9063-9ff9ae80a3d3>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/01\/20\/%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BAi%D1%8D%D0%BD-%D0%BB%D1%8A%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BAi%D1%83%D0%B0%D1%82%D1%8D\/","date":"2021-03-06T18:12:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178375274.88\/warc\/CC-MAIN-20210306162308-20210306192308-00159.warc.gz","language":"ady","language_score":0.519511044,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5195110440254211, \"kbd_Cyrl_score\": 0.47817525267601013}","num_words":479,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.064,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.519,"perplexity_score":3032.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ хэку – гъэзэжьын гъэпсыгъэр аурупэм щыпсэу адыгэхэмэ я адыгэ културэ зэ1ук1эу Миуныхъ щек1ок1ыгъэм ГЪэтхапэм и -25 \/ 27 рэм 2016- рэ гъэм яхэлэжьагъ\nАдыгэ хэку – гъэзэжьын гъэпсыгъэр аурупэм щыпсэу адыгэхэмэ я адыгэ културэ зэ1ук1эу Миуныхъ щек1ок1ыгъэм ГЪэтхапэм и -25 \/ 27 рэм 2016- рэ гъэм яхэлэжьагъ , ( АГЪГЪ ) – м илъык1охэу ШЪэокъарэ Арфан – ( АГЪГЪ ) – м ихасашъхьэ тхьэматэрэ , Токъ Ехьеэ – ( АГЪГЪ ) – м ихасашъхьэ 1оф зещэ нэрыбгэрэ ахэтыгъэх , зэ1ук1эм къек1олъ1агъэхэмэ ахытыгъ ТIамжыкъо Фарукъ – Германым иадыгэ хасэхэ зэхэтхэм ятхьэмат – , Германым адыгэ хасэхэу итхэмэ ( Колын , Миуныхъ , Бэрлин , нэмык1хэри ) хасэхэмэ ятхьматэхэр , къек1олъ1агъэхэми ахэтыгъэх Сихъу Фэтхьи Рэджб – Галандем къик1ыгъэу , Вэлоде – Налчык Родинэм итхьэмат , ахэмэ яфэшъхьафэу зэ1ук1эм къек1олъ1агъэх : орыды1о Бищтэу Азэмэтрэ Псэбланэ Муратрэ Мекъуапэ – Адыгем къик1ыгъэхэу , нэмык1хэу адыгэхэу Германым щыпсэухэрэмэ ащыщхэри . Тхьэматэ Пст1ашъу Арфаны ( АГЪГЪ ) – м гугъэхэу и1эхэмрэ илэжьыгъэхэмрэ хигъэплъагъэх афигъэнэфагъ , ( АГЪГЪ ) – р загъэуцугъэм къыщежьэу , ахэр адыгабзэк1э къы1уагъэх тхьэматэ ТIамжыкъо Фарукъы Германыбзэк1э ардэдэм зэрихъок1ызэ , Тхьэматэ Пст1ашъу Арфаны к1эк1эу къы1уагъ ( АГЪГЪ ) – м ыгъэхъагъэхэмрэ зэшъ1уигъэк1ыгъэхэмрэ адыгэхэу хэкум ек1ужьыгъэхэмэ афэгъэхьыгъэу 1эпы1эгъу зэрафэхъугъэ ш1ык1эхэр , джыри япэрэ иилэс лэжэн ек1ок1ыгъом къы1этыгъэ гупшъысэр , ар згъэзэжьыгъэхэмэ 1оф – ш1ап1э ц1ык1у гъэуцунымк1э лъапсэ ядзышъуным пае 1эпы1эгъу афэхъунхэр пшъэдэлъ зэрэзыфаш1ыжьгъэри , ш1ыфэхэр аратынри хэкум гупсэфыхэу изэгъэшъунхэмк1э ары , джри шъыпкъагъэ фиш1эу къы1уагъ ( АГЪГЪ ) – м илэжьэны зэпыу имы1эу рек1ок1ынэу ар къэзгъэшъыпкъэн 1он ыут1упщынэу джыри 1оф – ш1ап1э ц1ык1у гъэуцунхэм як1эупч1эн тхылъ тхьэпэхэр ашътэнхэу мыгъ – 2016 – фэхьыгъэхэр , ык1и ипшъэ рилъхьагъ мо зао бзаджэу Сирем щек1ок1ырэм хэунэхъуагъэхэмэ ащыщ сабый ибэ заулэ яп1унэуи . ( АГЪГЪ ) – р Туркем иужъым щек1ок1ыгъ 1оф – гъэпсыл1ыхэмэ язэ1ук1и ахэхьагъ . Текъузэу унашъо къыгъэлъэгъуагъ Тхьэматэ Арфаны куп зэдэлэжьэныр зэрэгугъэп1эшъхор адыгэхэмэ язэфагу , ык1и къык1элъэ1угъ пстэуми я1эпл1эх��р зэч1эджагъэу къытфэнэжьыгъэ шъ1эныгъэрэ хабзэрэ адыгэ гъэхъагъэхэмрэ бзэмрэ зэрэтлъэк1эу тафэсакъзэ тыухъумэнхэу , нафэ сыдрэ куп – зэдаш1э 1оф пстэуми шъ1уагъэшъхо зэрэхэлъыр псаоу лэпкъым икъзэтенэнрэ ибынхэмэ якъак1охэрэ мафэхэмри тяпэрэхэмэ яш1эныгъэ – к1эныжьыгъэхэмри тибзи апае . ( АГЪГЪ ) – р яхэлэжьагъ зы1анэк1э адыгэ 1эш1агъэхэр телъхэу ащ къахэк1ыщтри 1оф – ш1ап1э ц1ык1умэ арыхэ1эбэнхэу . зэ1ук1эм шъ1агъэшъхо и1агъ , ( АГЪГЪ ) – р ипэк1э гушъхоу маплъэ адыгэ хасэхэу Германым итхэмэ лэжьэгъу зэфэхъунхэу адыгэ лъэпкъым ишъ1уагъэ зэрэфэхъущтымк1э . ( АГЪГЪ ) – м лъэшъэу щытхъу фегъэшъуашъэ Др. Барсбаи Фэидий ( АГЪГЪ ) – м къызэрэде1агъэ пстэум пае , щытхъур пыдзагъ ТIалустэн Сибий къызэрэде1агъэмк1э .","id":"<urn:uuid:b4039ffe-2e1a-41a3-9f05-1f2987258936>","dump":"CC-MAIN-2021-17","url":"https:\/\/www.croworld.org\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%85%D1%8D%D0%BA%D1%83-%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD-%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%81%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%83%D1%80%D1%83\/","date":"2021-04-16T14:16:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-17\/segments\/1618038066981.0\/warc\/CC-MAIN-20210416130611-20210416160611-00088.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9951221347,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":10,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9951221346855164}","num_words":841,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.079,"special_characters_ratio":0.234,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.999,"perplexity_score":13831.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2021-рэ илъэсым пыкIыгъэм къыкIоцI Адыгеим машIом зыкъыщиштагъэу гъогогъу 208-рэ агъэунэфыгъ. Ахэм ащыщэу 56-р – зыщыпсэухэрэ чIыпIэхэу щытыгъэх. Мыхэм шъобж зэфэшъхьафхэр зыщатещагъэри, ахэкIодагъэхэри нэбгырэ щырыщ. Нэбгырэ 37-рэ къагъэнэжьыгъ.\n— БлэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ уахътэм егъэпшагъэмэ, мыгъэ машIом зыкъызэриштагъэр процент 29-кIэ нахь макIэ хъугъэ, — къыIуагъ УФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ АР-м и ГъэIорышIапIэ ипащэ игуадзэу, полковникэу Андрей Колесник.\nМашIом зыкъиштэныр къызыхэкIыхэрэм ащыщ хьакухэр шапхъэхэм адиштэу зэрамыгъэфедэхэрэр, машIом тэрэзэу зэрэдэмызекIохэрэр, нэмыкIхэри.\nУФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм республикэм щыпсэухэрэм щынэгъончъэныр агу къагъэкIыжьзэ, машIом дэзекIонхэу закъыфегъазэ.\nЫпэкIэ зигугъу къыщытшIыгъэ ГъэIорышIапIэм иIофышIэхэм машIом къыздихьын ылъэкIыщт гумэкIыгъохэр къэмыхъунхэм фэшI пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр ренэу зэхащэх.\nУФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипресс-къулыкъу къызэритырэмкIэ, къулыкъушIэхэм анахьэу анаIэ зытрадзэрэр электропроводкэм изытет уигъэрэзэнэу щымытмэ, электрическэ Iэмэ-псымэхэр тэрэзэу амыгъэфедэхэмэ, щынэгъончъэу унэм тутын щешъохэмэ ары.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:c49bbf0a-3b42-49bd-ac32-3f728ed01a59>","dump":"CC-MAIN-2021-17","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/04\/06\/%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%86%D0%B5%D0%BD%D1%82-29-%D0%BAi%D1%8D-%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D0%BC%D0%B0%D0%BAi%D1%8D-%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D\/","date":"2021-04-15T11:58:33Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-17\/segments\/1618038084765.46\/warc\/CC-MAIN-20210415095505-20210415125505-00230.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8555586338,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8555586338043213, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14379355311393738}","num_words":364,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.13,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.832,"perplexity_score":1932.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Урысые общественнэ шIушIэ фондэу «Урысыем икIэлэцIыкIу фонд» зыфиIорэм и Адыгэ республикэ къутамэ итхьаматэу Татьяна Гоголевам тыгъуасэ зэIукIэгъу дыриIагъ.\nIофтхьабзэм хэлэжьагъ Адыгеим и Премьер-министрэ игуадзэу Наталья Широковар. Фондым иIофшIэн республикэм зэрэщызэхищэрэм, ипроектхэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэнхэмкIэ хэбзэ къулыкъухэр ащ IэпыIэгъу фэхъунхэ зэралъэкIыщтым тегущыIагъэх. Джащ фэдэу Урысыем и Президентэу Владимир Путиным и Джэпсалъэ къыщигъэнэфэгъэ лъэныкъо шъхьаIэхэм ягъэцэкIэн общественникхэр къыхэгъэлэжьэгъэнхэм иIофыгъуи мэхьанэшхо ратыгъ.\n— ЦIыфхэм социальнэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным фытегъэпсыхьагъэхэ пшъэрылъхэр къэралыгъом ипащэ къыгъэуцугъэх. Ащ фэдэ екIолIакIэм къыкIэлъыкIоу социальнэ политикэм зэхъокIыныгъэшIухэр фэхъунхэмкIэ шъолъырым амал тедзэхэр иIэхэ хъущтых. МыщкIэ щысэу къэбгъэлъэгъон плъэкIыщт ублэпIэ классхэм арыс кIэлэеджакIохэм ыпкIэ хэмылъэу шхыныгъо стырхэр аIэкIэгъэхьэгъэнхэм иIофыгъо изэшIохын. Федеральнэ гупчэм Iоф датшIэзэ а пстэури дгъэцэкIэщт. УФ-м и Президент пшъэрылъэу къыгъэуцугъэхэр шIуагъэ къатэу зэшIохыгъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ IофшIэным общественникхэр къыхэгъэлэжьэгъэнхэм мыщ дэжьым мэхьанэшхо иI, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nСоциальнэ Iофыгъохэр гъэцэкIэгъэнхэмкIэ республикэм ихэбзэ къулыкъухэмрэ общественнэ организациехэмрэ зэпхыныгъэ пытэ зэрэзэдыряIэр, ащ фэдэ екIолIакIэм шIогъэшхо къызэритырэр АР-м и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ, ащ дакIоу мы IофшIэным фондым ипащэхэр джыри нахь чанэу къыхэлэжьэнхэу закъыфигъэзагъ.\n«Урысые кIэлэцIыкIу фондым» и къутамэу Адыгеим щыIэм ипшъэрылъхэр зэрифэшъуашэу ыгъэцэкIэнхэм республикэм ипащэу сыдигъуи зынаIэ тетым зэрэфэразэхэр Татьяна Гоголевам игущыIэ къыщыхигъэщыгъ. Президент грантым, шъолъырым ихэбзэ къулыкъухэм ыкIи шIушIэхэм яIэпыIэгъукIэ проектхэу агъэцэкIэнхэ алъэкIыгъэхэм ар кIэкIэу къатегущыIагъ. ГущыIэм пае, социальнэ программэу «Газпром — кIэлэцIыкIухэм апай» зыфиIорэм игъэцэкIэн къыдыхэлъытэгъэ спорт площадкэхэм яшIын зэрэзэхащагъэм фондыр лъыплъагъ.\nШъугу къэдгъэкIыжьын, Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ ПАО-у «Газпромым» и Правление и Тхьаматэу Алексей Миллеррэ зэдашIыгъэ зэзэгъыныгъэм ишIуагъэкIэ 2019-рэ илъэсым лъэныкъуабэ къызэлъызыубытырэ мыщ фэдэ спорт псэолъи 9 республикэм имуниципалитетхэм ащагъэпсыгъ.\n— БлэкIыгъэ илъэсым социальнэ мэхьанэшхо зиIэ проект дгъэцэкIагъэ — республикэм ипащэхэм яшIуагъэкIэ япсауныгъэ изытеткIэ ялэгъухэм акIэмыхьэхэрэ сабыйхэр Анапэ дэт дельфинариеу «Немо» зыфиIорэм тщагъэх, ахэм ящыкIэгъэ IэпыIэгъур специалистхэм арагъэгъотыгъ. Мы IофшIэныр тапэкIи лъыдгъэкIотэнэу тэгъэнафэ. Джащ фэдэу ТекIоныгъэм ия 75-рэ илъэс ихэгъэунэфыкIын, нэмыкI социальнэ Iофтхьабзэхэм тахэлэжьэн гухэлъ тиI, — къыIуагъ Татьяна Гоголевам.\nСоциальнэ проектхэр гъэцэкIэгъэнхэм, IэпыIэгъу зищыкIагъэхэм яшIуагъэ арагъэкIыным фытегъэпсыхьэгъэ IофшIэным общественникхэр къыхэгъэлэжьэгъэнхэм, ахэм яшIоигъоныгъэхэр, ягухэлъхэр къыраIотыкIынхэм мэхьанэшхо иIэу Адыгеим и ЛIышъхьэ ылъытагъ. Мы лъэныкъомкIэ IофшIэныр агъэлъэшынэу, грант IэпыIэгъур хэпшIыкIэу нахьыбэ ашIынэу вице-премьерым пшъэрылъ фишIыгъ.\nНаталья Широковам къызэриIуагъэмкIэ, социальнэ пшъэдэкIыжь зыхьыхэрэ мыкоммерческэ организациехэу грантхэр зэратыщтхэм якъыхэхын фытегъэпсыхьэгъэ зэнэкъокъу шIыкIэр блэкIыгъэ илъэсым къыщегъэжьагъэу республикэм щагъэфедэ. Шъолъыр бюджетым къыхэхыгъэ сомэ миллионитф ащ пэIуагъэхьагъ. Зэнэкъокъум хэлажьэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ шIыгъэным фэшI мы илъэсым ар едзыгъуитIоу зэтыраутыгъ.\nОрганизациехэм ягухэлъхэр щыIэныгъэм щыпхыращынхэ, яшIушIэ Iофыгъохэр лъагъэкIотэнхэ алъэкIыным мыщ фэдэ зэнэкъокъухэм амал тедзэ къызэратырэр КъумпIыл Мурат къыIуагъ. Проектхэм япчъагъэ хагъахъомэ, ахэм ягъэцэкIэн волонтерхэр къыхагъэлажьэхэзэ ашIымэ ишIогъэшхо къызэрэкIощтыр хигъэунэфыкIыгъ.\nТХЬАРКЪОХЪО Адам.","id":"<urn:uuid:e3f933af-59a0-4a50-ad2b-0b7e590bbbd7>","dump":"CC-MAIN-2021-17","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/02\/05\/%D1%88i%D1%83%D1%88i%D1%8D-i%D0%BE%D1%84%D1%88i%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B7%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2021-04-15T10:18:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-17\/segments\/1618038084765.46\/warc\/CC-MAIN-20210415095505-20210415125505-00322.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5241920352,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5241920351982117, \"kbd_Cyrl_score\": 0.47476640343666077}","num_words":1055,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.013,"special_characters_ratio":0.123,"stopwords_ratio":0.009,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.504,"perplexity_score":2832.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- Фонд\n- Новости\n- История\n- Культура\n- Персоны\n- Диаспоры\n- Среда обитания\n- Мультимедиа\n- Мозаика\n- Стипендия\n- Партнеры\nЖЪОНЫГЪУАК1\nНэгумэ Шорэ къызэритхыжьырэмк1э «ГЪЭТХАК1» ра1ощтыгъэ.\nЖъоныгъуак1эм «ОГЪУ»-к1э еджэхэрэр щы1эх. А ц1эр къырагъэшъыпкъэжьэу мыщ фэдэ тхыдэжъ к1эк1 къа1уатэ.\nПщы горэм, идышъэку уасэу и1эр зыфэдизыр къэзыш1эрэм ритыщтэу, макъэ егъэ1у. А мылкушхор ахьымэ аш1оигъоу бэ зиш1ошъ хьак1эщым къезыхьыл1агъэр, ау зыми ыуасэ къытыригъэфэшъугъэп. Аузэ, шъузабэ горэм ипшъэшъэ закъо еу1ушышъ, хьак1эщым егъак1о. Дышъэкум ыуасэр «жъоныгъок1э мэфищ ощхэу», - ащ аре1о. Ар тэрэзк1э пщым къыдештэ, кури къыреты.\nЖЪОНЭК1ОИХЬАЖЬ\n(Мэш1одз Сэрби къытхыжьыгъэм техыгъ)\nГъэтхэ губгъо 1офш1энхэм яухынрэ жъонак1охэм якъэгъэзэжьынрэ «Жъонэк1оихьажь» ыц1эу мэфэк1ык1э адыгэмэ хагъэунэфык1ыщтыгъэ. Мэфэк1ым хэтын фэягъ Ачъэкъашъор, жъонэк1оихьажь къэбэкъыр. Ачъэкъашъом и1уплъэ: ачъашъхьэм фэдэу ш1ыгъэ нэ1урыхъор 1улъ, джэдыгу зэпырыгъэзагъэ к1э ц1ык1у пыдагъэу щыгъ, пхъэм хэш1ык1ыгъэ къамэрэ сэшхорэ голъых.\nКъэбэкъыр – псагъэ. Ар зэрэш1ыгъэр ары: купл1эм кущэрыхъэу дэлъ, кутакъым зандэу пхъэ к1ыхьэ ит. Ащ ышъхьагърэ цыпэм зэблэдзыгъэу пхъит1у пы1ул1агъ. Ахэмэ къяублэблэхэу псэушъхьэ теплъэ зи1э пкъыгъохэр апыш1агъэх.\nБыракъык1эм пылъ хъэдэн, ар пл1эмыеу гъэпсыгъэ, метрэ зырыз горэк1э ишапхъэ плъытэу хъущт. Ышъок1э зигъо хъугъэ лэжьыгъэм фэд - гъожьы. Ащ зи нэсын фимытэу жъонэк1о анахьыжъыр зэрыс кум пыгъэнагъ. Кухэри, ахэм ак1эш1эгъэ цухэри хъэдэн къолэн бзыхьафхэмк1э гъэк1эрэк1агъэх.\nБыракъыр зыхэгъэнэгъэ кум къык1элъэк1ох пхъэ1ашэхэр, лъашъохэр, нэмык1рэ 1эмэ-псымэхэр зэрылъ кухэр, къэбэкъыр зезыщэрэ кур - зэк1эмэ ауж ит. Ащ ыуж, къэбэкъым пыш1эгъэ «псэушъхьэхэмэ» ящэрыохэу, псэгъаохэр итых. Зы нэбг, джэгуалъэмэ атегъэфэгъош1у мыхъуным пае, къэбэкъык1эр ренэу егъэсысы. Анахь щэрыомэ ш1ухьафтынхэр араты.\nГубгъом къыщыублагъэу къуаджэм нэсыжьыфэхэ Ачъэкъашъом ц1ыфхэр егъэщхых, егъэчэфых. Зэхэдз имы1эу, ыпэ къифэрэ пстэуми ясэмэркъэу, зегъэгусэ, л1агъэм фэдэу зыкъытырегъафэ, зэрегъэубзэх, сыдэу зиш1ыми, зыфаер къыдехыфэ уцурэп. Быракъыр зыхэгъэнагъэмрэ лъашъохэр зэрылъхэмрэ чылэм дэмыхьэхэу, шъофым ылъэныкъок1э агъазэ ык1и хьасэбэкъук1э къэгъэтхъыхьагъэу джэгуп1э пчэгу агъэпсы. Тхьэматэм иш1э хэмылъэу ащ зи ик1ын фитыгъэп. А ч1ып1эм щызэрахьэрэ шэш-хабзэхэр зыукъохэрэр, пэш1орыгъэшъэу агъэхьазырыгъэ машэм ит псы ш1оим хадзэх.\nКъэбэкъыр зэрыт кум ыуж ит шыухэри Ачъэкъашъори ку нэк1 заулэ ягъусэу къуаджэм дэхьэх. Ачъэкъашъом «шъузыр» (бзылъфыгъэ щыгъынк1э фэпэгъэ хъулъфыгъ) къыпэгъок1ы, 1апл1 зэращэк1ы, зэбэух. Щагу дэхьэ-дэк1эу къак1ухьэзэ, мэфэк1ым хэк1одэщт шхын зэфэшъхьафхэр къаугъои, ахэр кумэ къаралъхьэхэшъ, чылэгъунэм щагъэпсыгъэ джэгуп1эм къек1ол1эжьых. Бзылъфыгъэмэ яш1ухьафтынхэри мэфэк1ым къырахьыл1э.\nМэфэк1ыр мэфэ заулэ зэхэты. А уахътэм къык1оц1 гъомлэпхъэ зэфэшъхьафыбэ ц1ыфмэ ахэк1уадэ, анахьэу ана1э зытрагъэтхэрэр тхьамык1эу къырихьыл1эхэрэр ары.\nНэмык1 ц1ыф лъэпкъхэм афэдэу, ямэфэк1хэр дэрмэн хэлъэу зэраш1ынхэм адыгэхэри пылъыгъэх. Аущтэу заш1ык1э, илъэс реным ашхыщтым щымык1эщтхэу, лэжьыгъэшхо къахьыжьынэу къащыхъущтыгъэ.\nМэфэк1ыр зыщаухыщтым шыухэм е лъэсхэм ащыщ горэм бырсырыр къызфегъэфедэшъ, быракъыр аш1урехьыжьэ, «Быракъыр ехьы» а1озэ, ащ ыужы ц1ыфхэр елъадэх.\nБыракъыр зыхэмытыжь мэфэк1ыр ухыгъэк1э алъытэ, зэбгырэк1ыжьых.\nАдыгеим ык1и хы 1ушъом ащыпсэурэ адыгэхэм жъонэк1о быракъыр цыпэ-цыпэу зэ1атхъыжьыти, яунэмэ ахьыщтыгъэ. Быракъым щыщэ уиунэ илъыным насып пылъэу алъытэщтыгъэ.\nКъэбэртаемрэ Щэрджэсымрэ ащыпсэурэ адыгэмэ мэфэк1ыр «Быракъзехьэк1э» аухыжьыщтыгъэ.\nКъызэра1отэжьырэмк1э, жъонэк1оихьажь мэфэк1ыр аужырэу зыхагъэунэфык1ыжьыгъэр 1940-рэ илъэсхэр ары.\nГУЩЫ1ЭЖЪХЭР\nЦобзэпэ огъу, жъоныгъок1э ощх.\nСэтэнэер шъхьалъэмэ, жъогъэбзыгъэ имыхыжь.\nМЫ МАЗЭМ:\n- 1748-рэ илъэсым урыс тхыгъэхэм гущы1эу «сашка» уащы1укэ1 регъажьэ. Энциклопедием къызэри1орэмк1э, ар адыгэ гущы1эу «сэшхом» къытек1ы ыужк1э бзэ хэбзэ зэхъок1ымэ къапкъырык1эу «шашка» а1оу хъужьыгъэ;\n- 1837-рэ илъэсым абдзахэхэм, шапсыгъэхэм ык1и нэтхъуаджэхэм ял1ык1��хэм мыщ фэдэ гущы1эхэр пачъыхьэм фэгъэзагъэу аш1ы: «…Ныбджэгъуныгъэрэ зэзэгъыныгъэрэ тазфагу илъэу хъун зилъэк1ыщт закъор, шъуидзэхэри шъуипытап1эхэри Пшызэ зэпырышъущыжьыхэмэм ары…»;\n- и 15-м 1850-рэ илъэсым къыхауты пс. Шъхьэгуащэ исэмэгу нэпкъы (джырэ пос. Каменномостскэр зыдыщытым дэжь) Зэфэс ш1ып1э Унэшхо (Дворец) щаш1ыгъэу. Ащ епхыгъэу лажьэщтыгъэх мэщытыр, хьапсыр, еджап1эр;\n- и 21-м 1864-рэ илъэсым Шъачэ пэблагъэу убых къуаджэу Къыбадэ (джы гъэхъунэу «Красная поляна») ит1ысып1агъэм Кавказ заоу адыгэхэр зэунэхъул1агъэр зэрэухыгъэм фэгъэхьыгъэу пэчъыхьадзэмэ япарад щэк1о. Зэо мэхъаджэм ыпкъ къик1эу адыгэ мин 493-мэ (Берже) хэкур егъэзыгъэк1э абгынагъ, мин 750-900-рэ зытхырэми уапехьыл1э;\n- и 22-м 1892-рэ илъэсым кавказоведэу, адыгэ-абхъазыбзэхэр научнэу зэхэфыгъэнхэмк1э ык1и фхэмэ яграмматикэхэр зэхэгъэуцогъэнымк1э 1офышхо зыш1агъэу Н.Ф.Яковлевыр къэхъугъ;\n- и 10-м 1885-рэ илъэсым къыхауты къуаджэу Пэнэжьыукъуае зы класс хъурэ ублэп1э училищэ къыщызэ1уахыгъэу. Ар Екатеринодарскэ округым къыхиубытэрэ адыгэ къуаджэхэмк1э апэрэ урыс еджап1эу щытыгъ. А илъэс дэдэм къуаджэу Хьэкурынэхьабли ащ фэдэ училищэ щагъэпсы;\n- 1918-рэ илъэсым Совет хабзэм илъэхъан апэрэу адыгабзэк1э араб графикэм техыгъэ алфавитк1э гъэзетэу «Краснэ Кубань» къыдэк1ы. Редакторэу и1агъэр Тыркуем къик1ыгъэ адыгэу Лъэцэрыкъо Хьарун. Плъыжь-фыжъ зэбэнымэ апкъ къик1эу Тыркуем ыгъэзэжьи, ащ щыл1эжьыгъ;\n- и 9-м 1912-рэ илъэсым адыгэ писатель анахьыжъхэм ащыщэу Кэстэнэ Дмитрие къуаджэ Бжъэдыгъухьаблэ къыщыхъугъ. 1982-рэ илъэсым л1агъэ;\n- и 28-м 1931-рэ илъэсым писателэу СССР-м ык1и РСФСР-м и Къэрэлыгъо премиемэ ялауреатэу, Адыги ык1и Къэьэртэе-Бэлъкъар республикэхэм яц1ыфыбэ (народнэ) писателэу Мэщбэш1э Исхьакъ къуаджэ Шъхьащэфыжьы къыщыхъугъ;\n- 1928-рэ илъэсым Адыгэ тхылътедзап1э Краснодарэ щызэхащэ;\n- и 4-м 1936 илъэсым Адыгэ автоном хэкум игупчэу къалъэу Мыекъуапэ хахы.","id":"<urn:uuid:f714f3d3-a900-4452-82fc-3d9438a2680a>","dump":"CC-MAIN-2021-17","url":"http:\/\/fond-adygi.ru\/page\/cherkesskij-kalendar-maj.cir","date":"2021-04-13T07:07:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-17\/segments\/1618038072175.30\/warc\/CC-MAIN-20210413062409-20210413092409-00017.warc.gz","language":"ady","language_score":0.904009223,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.904009222984314, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09575279802083969}","num_words":1490,"character_repetition_ratio":0.034,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.202,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.928,"perplexity_score":8317.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Медицинэ IэпыIэгъу псынкIэ языгъэгъотырэ IофышIэхэу, ветеранхэу лъытэныгъэ зыфэтшIыхэрэр!\nМедицинэ IэпыIэгъу псынкIэ язытырэ къулыкъум иIофышIэ и Мафэ фэшI тышъуфэгушIо!\nШъуисэнэхьат епхыгъэ мэфэкIыр официальнэу хагъэунэфыкIэу заублагъэр гъэрекIу ары. 2020-рэ илъэсым Covid-19-м зыкъызэриIэтыгъагъэм къыхэкIэу IэпыIэгъу псынкIэ языгъэгъотырэ къулыкъум иIофшIэн къызыхахъом, Урысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиным мэлылъфэгъум и 28-р медицинэ IэпыIэгъу псынкIэ языгъэгъотырэ IофышIэхэм яофициальнэ мэфэкIэу ыгъэнэфагъ. Урысые Федерацием и Правительствэ иунашъокIэ тихэгъэгу щыхагъэунэфыкIырэ мэфэкIхэм медицинэ IэпыIэгъу псынкIэ языгъэгъотырэ IофышIэм и Мафи къахэхъуагъ.\nIэпыIэгъу псынкIэ языгъэгъотырэ врачхэу, фельдшерхэу, медсестрахэу, водительхэу гуетыныгъэшхо ахэлъэу лажьэхэрэм, зыгу кIодыгъэ цIыфхэм IэпыIэгъу афэхъухэрэм, ягущыIэ фабэкIэ сымаджэхэм агу къыдэзыщаехэрэм мы мафэм тызэрафэразэр къэтэIо. ЧIыпIэ къин ифэгъэ цIыфхэр шъоры зыщыгугъыхэрэр, цIыфхэм якъэгъэнэжьын шъоры зыIэ илъыр.\nНыбджэгъу лъапIэхэр, псауныгъэ пытэрэ щыIэкIэшIурэ шъуиIэнэу, шъузыфэгъэзэгъэ Iофым джыри гъэхъэгъэшхохэр щышъушIынэу шъуфэтэIо!\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу, Урысые политикэ партиеу «Единэ Россием» и Адыгэ шъолъыр къутамэ и Секретарэу КъумпIыл Мурат\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет —Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожный","id":"<urn:uuid:22ffa107-5690-472c-9c0b-4577f77b2dbc>","dump":"CC-MAIN-2021-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/04\/28\/%D0%BC%D1%8D%D0%BB%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%BC-%D0%B8-28-%D1%80-%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BD%D1%8D-i%D1%8D%D0%BF%D1%8Bi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83\/","date":"2021-05-12T08:56:50Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-21\/segments\/1620243991685.16\/warc\/CC-MAIN-20210512070028-20210512100028-00125.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8257355094,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8257355093955994, \"kbd_Cyrl_score\": 0.17327281832695007}","num_words":393,"character_repetition_ratio":0.127,"word_repetition_ratio":0.057,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.814,"perplexity_score":2802.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«АдыгеимкIэ илъэсым ианахь кIэлэегъэджэ дэгъу» зыфиIорэ зэнэкъокъум хэлэжьагъэхэу, текIоныгъэ ыкIи хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къыдэзыхыгъэхэм АР-м и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан къафэгушIуагъ. ЫкIи яIофшIэнкIэ къалэжьыгъэхэр аритыжьыгъэх.\n- Зэнэкъокъум зыщызыушэтыгъэ кIэлэегъаджэхэм IэпэIэсэныгъэшхо зэрахэлъыр, яIофшIэн хэшIыкIышхо зэрэфыряIэр джыри зэ къаушыхьатыгъ, - къыIуагъ АР-м и ЛIышъхьэ.\nХагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр зэнэкъокъум къыщыдэзыхыгъэхэм АР-м ыцIэкIэ агъэнэфэгъэ ахъщэ шIухьафтынэу сомэ мин 20 зырыз ыкIи дипломхэр аратыжьыгъэх.\nДжащ фэдэу зэнэкъокъум хэлэжьэгъэ пстэуми къафэгушIуагъ, экономикэ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, Къэралыгъо Советым - Хасэм и Комитет ипащэу КIэрэщэ Анзаур.","id":"<urn:uuid:7636fce4-41b2-407d-b416-837c2e6bffa6>","dump":"CC-MAIN-2021-21","url":"https:\/\/adigea.aif.ru\/adig\/adig\/48421","date":"2021-05-09T13:46:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-21\/segments\/1620243988986.98\/warc\/CC-MAIN-20210509122756-20210509152756-00244.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9726666212,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":11,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9726666212081909, \"kbd_Cyrl_score\": 0.027090923860669136}","num_words":202,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.064,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.982,"perplexity_score":1575.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ГУЩЫ|АП\nБзэм икъэщ|ык|э къиз|отык|ырэ |отэжь те|орэмым фэхьыгъэ сигупшысэм яз, неппэрэ бзэхэр апэрэ лъэхъан щы|агъэ зы пэрэбзэжъ горэм къытек|ызэ къызэрэк|охэрэр ары. А пэрэ бзэр |отэжь теорэмым ишапхъэ тетэу гущы|эхэм ялъапсэ зызэхэпфышъук|э, загъорэ гущы|эр неппэк|э зыхэт бзэм щымыщэу нэмык|рэ зы бзе шъхьаф горэм зэрэфак|орэр къэош|э. Араб бзэм хэт Бэрэ|ат гущы|эр этимологиям {etymology} тетэу къэсыупк|эпк|ыщт. Иджырэ нэужъы этимология {etymology} гущы|эр Адыгабзэк|э Лъэхк|олэжь{ы} пкъыгъуац|эу мы гупшысэтхым щызгъэфедэщт. Ыджы Араб бзэм къыхэнагъэу хэт Бэрэ|ат гущы|эм илъэхк|олэжьы фак|орэ сигупшысэтхы ипэублэ есэгъэжьэ.\nПЭУБЛЭР\nБэра|ат гущы|эр, Араб бзэм (البرائة) (ал – бэра|а), зэрэхэтыр. Гущы|эм илъапсэ (б-р-|э) ары. Имахьанэ: пшъэилъэу уи|э зэк|эрэри птек|ыжьынэр, лажьэу е пщыныжьынэу птелъ ч|ыфэ зыгорэ щы|эмэ зэк|эрэри арымырыми инахьбэхэрэр птек|ыжьынэр ары.\nТыркуе къэралыгъом и|э Тырку Бзе Къутамэ (TDK)-м игущы|алъэ «beraat, -ti isim, hukuk, (bera:at), Arapça berāʾat. Aklanma» е|ошъы къыуа|ол|агъэ дэеу шы|э зэк|эрэри птек|ыжьынэр махьанэу раты. Зыукъэбзыжьын, мэхьани фагъэшъуашъэ.\nКъэралыгъом изы къутамэу «Дин |офлэжь Шхьа|» (Diyanet İşleri Başkanlığı) къыдигъэк|ыгъэ Ислам Энциклопедия (Encyclopedia)-м \"Berat Arapça berâe\/berâet (البرائة) kelimesinin Türkçeleşmiş şeklidir. Berâet, \"iki şey arasında ilişki olmaması; kişinin bir yükümlülükten kurtulması veya yükümlülüğünün bulunmaması\" anlamına gelir.\" TDV. İslam Ansiklopedisi, е|ошъ къетхы. Берат гущы|эр Араб бзэм къыхэк|ыгъэу Тырку бзэм ихэтык|.\nИмахьанэ, «Сыдми зэфэшъхьафит|ум зыпари зэфрам|офэу зэрэщытыр; нэбгырэм пшъэилъэу тефагъэ зыгорэр ыпшъэ ик|ыжьынэр е зый пшъэилъ имы|энэр. Тынчэу хъунэр ары мэхьанэ и|эр.\nБэрэ|ат гущы|эр Кур|ан лъап|эми хэт, ыджи сурэ ц|эу. (Бэрэ|а – Бэрэ|эт – Тэубэ сурэ) А сурэм мыслымэнхэмрэ Алахьым ныкъуахь фэзыш|ыхэрэмрэ зэш|уныгъэ -зэгуры|оныгъэ унашъоу зэдаш|ыгъэм ызытетык|э фэхьыгъэ аетыхэр хэтых. Алахьым унэшъо ш|ыгъэм епхыгъэу зэрэ зэк|оныхэ фаехэр къаре|о. Джаурхэр тхьагъэпц|ыгъэк|э, мыхъо-мыш|эк|э, унашъом хэлъ шъхьа|эхэм тек|ыхэу зек|охэ зыхъурэмэ мыслымэнхэми, пыйхэмрэ мыслымэнхэмрэ зэдаш|ыгъэ зэш|уныгъэр а|этыжьынэу изын къареты. Унэшъо ш|ыгъэхэмк|э зый пшъэилъ зэрямы|эжьым пае. Ау унашъоу зэдаш|ыгъэр зымыутагъэхэм язэш|уныгъэ к|эух егъотыфэ яунэшъош|ыгъэ тэтыхэу зэрэшытын фаери Тхьам къаре|о. Къур|аным, пыихэм лъытэ зыфамыш|ыжьыгъэ унэшъо ш|ыгъэхэр е|этышъ, джаурхэм зэш|уныгъэр зэрякъутэжьыгъэм пае. Ахэм зауэ арал|ыш|эшъунэу мыслымэнхэм изын къареты. Бэрэ|ат гущы|эм тэтэу къэс|онэу сызфаер, Бэрэ|ат гушщы|эм унэшъо пшъэилъым инахьбэхэрэр |этыжьыгъэ мэхьанэр зэрэхэлъэр ары.\nЛъэхк|олэжым ш|эныгъэм бэрэ|ат гущы|эр зэрэхэтыр зэхэтфын, ык|и къэдгъэунэфын. Адыгабзэк|и уегупшысэмэ бэрэ|ат гущы|ам имахьанэ бэ п|этынэр ары. Гущы|эр зэрэщытэу гущы|э лъапсэ фэдэу къэлъагъо. Ар, Араб бзэмк|э ары зэрэщытэри ау Адыгабзэк|э ар гущы|э зэпхыгъэу (сложное слово – birleşik kelime) щыт. Гущы|эр ихэ нъсы зэпкъурысхын:\nБэ: Бэу хъуныгъэр ары. Ипхэндж {антоним – antonimy – zıt anlam}: мак|э. Мак|э гущы|эм ипхэнджэу щыт. Пэрхъуш|ар (наречия – adverbs – Zarf) хъуш|эм (глогал) ипэ къак|о. Бэщхы: бэ зыщхырэр. Бэ|о: бэрэ гущы|эрэр. Бэчъ: бэрэ чъэрэр. Бэджы: бэджыхъэр, бэрэ зыджырэ хьамлыор. Зэк|эрэми хъуш|эм {глагол} имахьанэ бэныгъэ хегъахъо.\nРэ: {прэпэт – предлог – preposition – edat} Хъуш|эм {глагол} ипэ гущы|эм къыпэхьэ. |офэр зы |эмэ-псымэ епхыгъэу огъэфе��э. Псалэм пае:\n- Тхьаматэхэр нысэщэ |офым Рэгуша|эх.\n- Тракторым дэгъоу рэпсэу.\n- Ар бжэмышхым рэшхэ.\n- Хьанцэм рэлажьэ.\n- Имащинэ еджап|эм рэк|о.\n- Курэжъыем нашъэхэр рехьы.\n- Ахэр мащинэм ре|эты. Пэмык|ыхэри…\n|эт(ын): {хъуш|э – глагол – vorb}. Мы гущы|эри тэщфэдиз зы гущы|э фэдэу къэлъагъорэ арыми гущы|ит|оу зэхэт. Зэр {|э} гущы|эр ары. Ар ц|ыфым ы|эпкъэу зэхэтым ящыщэу |апшъэм нэсы хъурэ |эхъуамбэ зэхэтыр ары. И|тонэрэри {ты} гущы|эр ары. Мыр ц|ыфым хьарф фэдэу щытэр арыми ар гущы|эу щытыгъ ык|и щыт. Псалъэм пае, телъ – тес – тет зып|орэм тэдэ щы|эми зыдэщы|эр гучы|оу зэрэщытэр къыуегъаш|э. Арау зыщытык|э {|эт} гущы|эр сыдми зыгорэр лъапсэм ипхэу дэпхьыенэр ары. Къэп|этырэ зыгорэр, зы |эмэ-псымэк|э умгъэфедэрэмэ гущы|эм {-рэ-} прэпэтыр щык|агъэу и|эщтэп. Ишъхьагъык|э тет шъапхъэхэм -рэ-р ахэзы.\n- Тхьаматэхэр мэгуша|эх.\n- Дэгъоу мэпсэу.\n- Ар машхэ.\n- Сэ сэлажьэ.\n- Ар еджап|эм мак|о.\n- Ащ нашъэхэр ехьы.\n- Ахэр е|эты.\nНеппэрэ адыгабзэм {|этын} гущы|эр зы гущы|э лъарсэ хъугъэ. Мыри адыгабзэри ц|ык|у ц|ык|оу пэрэ бзем {анахь бзэжъ} къызэрэпэ|ук|ырэм ишапхъэ. Мыщфэдэ ш|энлэжьымэ уялэжьын зыхъурэм лъэхк|олэжьыми лексикологиями, граматиками узадеплъын фае.\nБэрэ|ат чъэщыр Араб бзэм хэт щабан мазэр щыщ. А мазэм ипш|ык|утфы чъэщым мыслымэнэу тхьам елъэ|урэ мыслымэн пстэуми ягонахьхэр афигъэгъунэу е|о. Махьанэу хэлъэр мыхъо-мыш|э зыш|агъэ ц|ыфым пшыныжьынэу телъ ч|ыфэхэр а чъэщым фэхьыгъэу е|этыжьы. Ау зэк|эрэри и|этыжьырэп. Ар езы гущы|эм къыуегъаш|э {бэ} е|ошъы. Им|эмыжьырэ гонахьыр Тхьам, нэмнык| ныкъуахь зэрэфэпш|ырэр ары. Афэдэу зыщытык|э бэрэ|ат гущы|эм а чъэщым епхыгъэу бэ-р зэри|этыжьырэр къызэри|отык|ырэр нафэ.\nК|ЭУХЫР\nЫджырэ Араб бзэм хэт бэрэ|ат гущы|эр, гущы|эм имэхьанэк|э, игыраматикак|э, иэтимологияк|э, илъэхк|олэжьык|э (етимологтя) адыгабзэм къыдеубыты. Ащи адыгабзэр пэрэ бзэу (pre lenguige) зэрэхытэр, бэрэ|ат гущы|эм адыгабзэр бзе лъапсэу зэри|эр, мыщфэдэ гущы|э уплъык|унхэм адыгабзэр шапхъэу язэрэфэхъущтэр, нэмык| бзэхэми мыщ фэдэ гущы|э пчъагъэхэр язэрэхэтышъущтэр нафэ къеш|ы.\nГущы|эхэр:\nХъуш|э: РФ. Глагол. İNG. Verb. TR. Fiil.\nЛъэхк|олэжьы: РФ. Етимология. İNG.Etymology. TR. Köken bilgisi\nПрэпэт: РФ. предлог. İNG. Preposition. ТR. Еdat\nПэрхъуш|э: Рф. Наречия. İNG. Аdverbs. ТR. Zarf","id":"<urn:uuid:c1bba34d-94cb-4a7a-9cac-45832c58b219>","dump":"CC-MAIN-2021-21","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2021\/05\/%D0%B1%D1%8D%D1%80%D1%8Dl%D0%B0%D1%82-%D0%B3%D1%83%D1%89%D1%8Bl%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%84%D1%8B%D0%BD\/","date":"2021-05-11T10:55:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-21\/segments\/1620243991982.8\/warc\/CC-MAIN-20210511092245-20210511122245-00350.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9034411311,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9034411311149597, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09557884186506271}","num_words":1621,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.218,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.922,"perplexity_score":9811.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ хабз я 4- рэ урок\nТемэр: Адыгэ хабзэмрэ ц1ыфыбэ тхьалъэ1ухэмрэ.\nМурадыр: 1.Тхьалъэ1у зыфа1орэр ягъэш1эгъэныр. .\n2. Тхьалъэ1ухэу тхьабэ диным епхыгъэу адыгэмэ\nкъахэнэжьыгъэхэр зыфэдэхэр къа��э1отэгъэныр.\n3. Шэн-хабзэхэр зэрахьэу сабыйхэр п1угъэнхэр.\nНэрлъэгъу 1эпы1эгъур: Адыгэ хабз я 7- рэ класс, ащ дэт гущы1алъэр.\nУрокым ик1он.\nI Урокым изэхэщэн.\nТемэр, мурадыр ясэ1о.\nII Унэмк1э гъэцэк1ыным иуплъэк1ужьын.\n1.Упч1эхэр:\n-Сыда блэк1ыгъэ урокым тызтегущы1агъэр?\n-Сыда хьыкум зыфа1орэр?\n-Сыда т1элэкъ зыфа1орэр, сыд фэдэ хабзэха къеш1эк1ыгъэхэр?\n-К1эрэщэ Тембот зэритхырэмк1э, т1элэкъыр сыдэущтэу Амдэхъан къыдихын ихьисапа?\nIII Темак1эм икъэ1отэн.\nТхьалъэ1ур -сыд фэдэрэ дини къеш1эк1ыгъэ хабзэмэ ащыщ. Адыгэ тхьалъэ1ухэу ц1ыфыбэ зыхэлажьэхэу зэрэлъэпкъэу агъэмэфэк1хэри, унэгъо тхьалъэ1ухэри тхьабэ диным къыхэк1ыгъэх, ащ илъэужэу къэнэжьыгъэх. Илъэсым иохътэ гъэнэфагъэмэ адыгэ тхьалъэ1ухэр япхыгъэх. Адыгэ тхалъэ1ухэм ягъэпсык1э, язехьэк1э хабзэхэр къыбгуры1онхэм пае, ахэр къызэш1эк1ыгъэ тхьэш1ошъхъуныгъэхэу пасэм щы1агъэхэр пш1энхэ фае.\nПэсэрэ тхьабэ диным адыгэ щы1ак1эм лъэпсэшхо щыри1агъ. Ч1ыгум, уашъом, тыгъэм, мазэм, хым, псым, псэушъхьэхэм псэ зыпыт пкъыгъохэм япхыгъэгъэт дунэе еплъык1эхэр лэжьэк1э-псэук1эу ижък1э адыгэмэ я1агъэм къапкъырык1ыгъэх.\nТхьэшхор. Ащ и1эмырк1э дунаири, ащ тет ц1ыфи, псэушъхьи, пкъыгъуи мэфиблым къык1оц1 къыгъэхъугъэхэу алъытэщтыгъэ. Ыужк1э сыд фэдэрэ дин амылэжьыгъэми, непэрэ ислъам диныри зэрахэтэу, Тхьэшхор зэк1эми ашъхьэу адыгэ дунэегуры1уак1эм къыхэнэжьыгъ.\nИтетыгъок1э Тхьэшхом нахь пэблагъэу алъытэщтыгъэр\nТыгъэмрэ Мазэмрэ. Ахэр зэшхэу е зэшыпхъухэу алъытэщтыгъэ. Зызэ1ук1эхэк1э зэфэгуш1охэу 1апл1 зэращэк1эу, ащ къыхэк1эу мазэр е тыгъэр «ыубытыгъэу» къаш1ош1ыщтыгъэ\nМэзэ къихьэгъак1эм « Пщышъаор къихьагъ» а1оти тхьалъэ1у фаш1ыщтыгъэ. Зыфэлъа1охэрэр къадэхъоу алъытэщтыгъэ.\nМазэм изы зыхъук1э пшъэшъэ зидэк1огъухэм гъунджэиплъэ аш1эу яхэбзагъ. Ащк1э насыпэу афэхъущтыр къаш1эу алъытэщтыгъэ.\nМазэу зэрызым\nпщэк1ухьэ къеуцок1мэ, пщыр е тетыгъо зи1э ц1ыфышхо дунаим ехыжьэу, мазэм ынэзхэр нэгъыфы хъухэмэ, зао къежьэнэу алъытэщтыгъэ.\nЖъуагъохэм, уашъом япхыгъэу тхьабэ диным хэбзабэ щызэрихьэщтыгъэ. Ц1ыфы пэпчъ жъуагъо и1эу, жъуагъо къефэхэу алъэгъумэ ар зиер дунаим ехыжьэу непэ къызнэсыгъэми алъытэ.\nIV Зэфэхьысыжь.\n1. Гущы1алъэм 1оф дэш1эгъэныр.\n( тхалъэ1у, тхьабэ дин, тхьэшхо, пшышъау, мэш1оелъэ, гъунджэиплъ, пщэк1ухь, тхьалъан).Мы гущы1эмэ ямэхьанэ гущы1алъэм къыхагъуатэ.\n2. Упч1эхэр:\n- Сыда непэ урокым к1эу щышъуш1агъэр?\n- Сыда тызтегущы1агъэр?\n-Тхьэшхо зыт1ок1э сыда къик1ырэр?\n-Тыгъэмрэ мазэмрэ сыд фэдэ 1офыгъоха япхыгъэхэр?\n3. Гущы1эжъэу « Узаджэрэр къэк1о» зыфи1орэр зэхэфыгъэныр.\nV Унэмк1э гъэцэк1эн.\nн.18-20.\nVI Оценкэхэм ягъэуцун.\nК1элэегъаджэр","id":"<urn:uuid:ed012dc8-c75b-48ed-ab98-25af72872f38>","dump":"CC-MAIN-2021-25","url":"https:\/\/kopilkaurokov.ru\/russkiyYazik\/planirovanie\/funktsional_nyie_stili_riechi","date":"2021-06-21T15:36:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-25\/segments\/1623488286726.71\/warc\/CC-MAIN-20210621151134-20210621181134-00388.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9059513211,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9059513211250305, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09378288686275482}","num_words":668,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.925,"perplexity_score":7284.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Превосходная степень (къебэкӀырэ степеныр) качественных прилагательных и наречий образа действия образуется следующими способами:\n1. К корню прилагательного или наречия прибавляется один из суффиксов: -бз, -пс, -жъый. Например:\n|Сыд фэд?||Сыдэущтэу?|\n|шъабэ — мягкий||шъэбабз - очень мягкий|\n|шъабэу — мягко||шъэбабзэу — очень мягко|\n|Хьалыгъу шъабэ къэсщэфыгъ.||Пшъэшъэ шӀыкӀашӀор шъабэу мэгущыӀэ.|\n|Нэнэжъ хьалыгъу шъэбабзэ ыгъэжъагъ.||Хирургыр шъэбабзэу мэӀабэ (двигает руками).|\n|кӀэ — новый||кӀэу — по-новому|\n|кӀэпсы - совершенно новый||кӀэпсэу - совершенно по-новому|\n|Сиджанэ кӀэ. Сиджанэ кӀэпсы.||Типартхэр агъэлагъэх. Ахэр кӀэу къэлъагъох (выглядят). (Ахэр кӀэпсэу къэлъагъох.)|\n|цӀыкӀу — маленький||цӀыкӀоу - тихо|\n|цӀыкӀужъый - совсем маленький||цӀыкӀужъыеу - очень тихо|\n|Цуакъэр сфэцӀыкӀу. Цуакъэр сфэцӀыкӀужъый.||Сымаджэр цӀыкӀоу къэгущыӀэ. Сымаджэр цӀыкӀужъыеу къэгущыӀэ.|\n2.\nа) после прилагательного или наречия ставится слово дэд;\nб) перед прилагательным или наречием ставится слово анахь, а после них - слово дэд (дэдэу). Например:\n|Сыд фэд?||Сыдэущтэу?|\n|дэгъу - хороший||дэгъоу — хорошо|\n|дэгъу дэд - очень хороший||дэгъу дэдэу - очень хорошо|\n|анахь дэгъу дэд - самый лучший||анахь дэгъу дэдэу - лучше всех|\n|Заремэ пшъэшъэ дэгъу.||Заремэ дэгъоу еджэ.|\n|Заремэ пшъэшъэ дэгъу дэд.||Заремэ дэгъу дэдэу еджэ.|\n|Заремэ зэкӀэмэ анахь пшъэшъэ дэгъу дэд.||Заремэ зэкӀэмэ анахь дэгъу дэдэу еджэ.|\nКъабзэ, нахь къабз, нахьи нахь къабз, къэбзэ дэд, анахь къэбзэ дэд, къабзэу, нахь къабзэу, нахьи нахь къабзэу, къэбзэ дэдэу, анахь къэбзэ дэдэу.\nУпчӀэмэ джэуапхэр къятыжьых.\n- Сыда пшъашъэмэ ашӀэрэр?\n- Хэт сыдэущтэу тхьацур ыфыра? (Кто как раскатывает тесто?)\nДжэуапхэр къызхэпхыщтыр:\n- ... тхьацур пӀуакӀэу ефы.\n- Пшъашъэмэ тхьацу афы.\n- ... нахь пӀуакӀэу тхьацур ефы.\n- ... анахь пӀокӀэ дэдэу тхьацур ефы.\nтхьацур ефы - раскатывает тесто\n- Сэ тхьацур сэфы (сфыгъэ, сфыщт).\n- О тхьацур офы (пфыгъэ, пфыщт).\n- Ащ тхьацур ефы (ыфыгъ, ыфыщт).\n- Тэ тхьацур тэфы (тфыгъэ, тфыщт).\n- Шъо тхьацур шъофы (шъуфыгъэ, шъуфыщт).\n- Ахэмэ тхьацур афы (афыгъ, афыщт).\n- Сянэ сэщ нахьи нахь дэгъоу тхьацур ефы. Сянэ дэгъу дэдэу тхьацур ефы.\n- Клоуным иджанэ къолэн. Клоуным ынэгу къолэнэу гъэлагъэ. Клоуным ынэгу къолэн дэдэу гъэлагъэ. Клоуным ынэгу къолэныбзэу гъэлагъэ.\n- Сэ адыгабзэкӀэ дэгъоу сэгущыӀэ. Толик сэщ нахьи нахь дэгъоу адыгабзэкӀэ мэгущыӀэ. Кристинэ дэгъу дэдэу адыгабзэкӀэ мэгущыӀэ. ТикӀэлэегъаджэ зэкӀэми анахь дэгъоу адыгабзэкӀэ мэгущыӀэ.\n- Ланчъэм ытхьапэхэр гъожьых. Пхъэфым ытхьапэхэр гъожьыбзэх.","id":"<urn:uuid:e4c6308d-72d4-4894-a883-89a9baad555d>","dump":"CC-MAIN-2021-25","url":"http:\/\/dovlet.info\/language\/lessons\/22","date":"2021-06-20T04:19:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-25\/segments\/1623487655418.58\/warc\/CC-MAIN-20210620024206-20210620054206-00119.warc.gz","language":"ady","language_score":0.634655416,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6346554160118103, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3495485186576843}","num_words":739,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.225,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.727,"perplexity_score":9967.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- МыӀэрысэ чъыгым ытхьапэхэр бжыхьэм хьаплъы мэхъух.\n- Пшъэшъэжъые цӀыкӀум ынэхэр чэфэу жъыущтыгъэх.\n- А. Пушкиным ипшысэхэр зыдэт тхылъыр библиотекэм къыӀысхыгъ (взял).\n- ЦӀыфхэм яхэтэрыкӀхэр бжыхьэм къаугъоижьых.\n- Сабыйхэм аӀэхэр ным ытхьакӀыгъэх.\n- Адыгэ Республикэм имэзхэм пхъэшъхьэ-мышъхьэ чъыгхэр ахэтых.\nЛӀыжъ Ӏушым иджэуап.\nЛӀыжъым мыӀэрысэ чъыгхэр ыгъэтӀысыщтыгъэх (сажал). КӀалэхэр ащ еупчӀыгъэх: \"Сыда мы чъыгхэр зыкӀэбгъэтӀысхэрэр (зачем сажаешь)? Ахэр къэхъухэу мыӀэрысэ къапэкӀэфэкӀэ, о ущыӀэжьыщтэп. (Пока они вырастут и дадут яблоки, тебя уже не будет)\". ЛӀыжъым мырэу къариӀожьыгъ: \"Сэ сыщыӀэжьыщтэп, сшхыщтэп, ау цӀыфмэ ашхыщт, цӀыфхэр къысфэрэзэщтых (будут мне благодарны)\".\nЛ. Толстой\n- Сыда лӀыжъым ыгъэтӀысыщтыгъэхэр? Что сажал дед?\n- Сыд фэда лӀыжъыр?\nГлаголхэр къыхэтхыкӀых (выпиши):\n- блэкӀыгъэ уахътэм итхэр;\n- къэкӀощт уахътэм итхэр.\nСуффиксхэр глаголмэ къахэгъэщых. Выдели суффиксы в глаголах.\nШӀу шӀэри, псым хадз. Сделай добро и брось в воду.\nКакую аналогичную русскую пословицу ты знаешь?","id":"<urn:uuid:600b7fad-e0f5-4d8e-80e0-fbb5bb18f25e>","dump":"CC-MAIN-2021-25","url":"http:\/\/dovlet.info\/language\/lessons\/41","date":"2021-06-20T19:39:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-25\/segments\/1623488253106.51\/warc\/CC-MAIN-20210620175043-20210620205043-00180.warc.gz","language":"ady","language_score":0.506295085,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5062950849533081, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4872303009033203}","num_words":310,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.512,"perplexity_score":8912.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"РАССКАЗ ТХЫНЫМ ТЕГЪЭПСЫХЬЭГЪЭ АДЫГЭ ТХАКІОУ КЪУЕКЪО НАЛБЫЙ ЫЦІЭКІЭ ЗЭХАЩЭРЭ ЗЭНЭКЪОКЪУР ЗЭРЭРЕК1ОК1ЫЩТЫМ ХАБЗЭУ ПЫЛЪЫР\n1. Рассказ тхыным тегъэпсыхьэгъэ адыгэ тхакІоу Къуекъо Налбый ыцІэкІэ зэхащэрэ зэнэкъокъур зэхэзыщэрэр ык1и резыгъэкIокIырэр Хэку гъэзэжынымкІэ Адыгэ Хасэмрэ (Онтарио – Канада) Гуманитар ушэтынхэмк1э Адыгэ республикэ институтэу К1эрэщэ Тембот ыц1эк1э щытымрэ (Республика Адыгея – Майкоп).\n2. Зэнэкъокъум имурад:\n– адыгабзэр лъэпкъым илэжьыгъэ анахь лъэпIэ дэдэхэм зэращыщым к1элэц1ык1ухэм гу лъаригъэтэнэу, ащ уасэ фашIын, фэсакъын ыкIи къаухъуэмэн зэрэфаер къагуригъэIонэу, сыд фэдэ ч1ып1э ифагъэхэми, яныдэлъфыбзэкIэ гущы1энхэр, гупшысэнхэр, тхэнхэр, еджэнхэр 1офышхоу зэрыщытыр зэхаш1ык1ыныр.\n3. Зэнэкъокъум къытынэу тызщыгугъырэр:\n– адыгэ к1элэц1ык1ухэр зыщыщ лъэпкъым ишэн хабзэхэм дихьыхынхэу, сэнаущыгъэу ахэлъымрэ зэш1окIэу я1эмрэ нахь зыригъэушъомбгъунэу, ягупшысэ къыра1отык1ышъуным нигъэсынхэу;\n– к1элэц1ык1ухэм яныдэлъфыбзэ фыщытыкIэу фыря1эм нахь зыригъэIэтынэу, гущы1ак1эу щыIэхэм нахь ащигъэгъозэнхэу, яжабзэрэ ятхыгъабзэмрэ нахь къыIэтынэу.\n4. Зэнэкъокъур зырек1ок1ыщтыр: 2020 илъэсым бэдзэогъум (июль) мазэм и 15-м щегъэжьагъэу 1оныгъо (сентябрь) мазэм и 15-м нэс. Тхыгъэхэр шышъхьэ1ум (август) и 30-м нэс зэнэкъокъум къэгъэхьыгъэн фай!\n5. Зэнэкъокъум хэлэжьэщтхэр. Зэнэкъокъур ныбжьым елъытыгъэу зэтеутыгъэщт:\n– гурыт еджапIэм щеджэрэ еджак1охэу зыныбжь илъэс 14-17-м итхэр;\n– апшъэрэ еджапІэм чІэс еджакІохэмрэ зыныбжь илъэс 25 – рэм нэсыгъэ ныбжьык1эхэмрэ.\n6. Зэнэкъокъум къагъэхьыщт тхыгъэхэр:\nЗэнэкъокъум къагъэхьыщт тхыгъэхэр жанрэкІэ рассказ шапхъэм итын фай.\nЗэнэкъокъум къагъэхьы хъущт ащ хэхыгъэу фагъэхьазырыгъэ тхыгъэхэри, нахьыпэкІэ къыхаутыгъэу щыт тхыгъэхэри.\n7. Зэнэкъокъум къырахьыл1эгъэ тхыгъэхэр къызэралъытэщтыр:\n– тхыгъэм ц1эу фаш1ыгъэмрэ ащ къыщыIотэгъэ гупшысэмрэ зэрэзэпэджэжьырэ, зэрэзэтефэрэ шIыкIэр;\n– тхыгъэр зикъэлэмыпэ къыпык1ыгъэм гупшысакIэу и1эм имэхьанэр;\n– тхыгъэм къыщи1отэгъэ гупшысэм зэкIэлъыкIуак1эу и1эр;\n– тхыгъэм къыщыIэтыгъэ Iофыгъохэр зэш1охыгъэ, къэIотагъэ зэрэхъугъэм икууагъ;\n– адрэхэм къашъхьэщигъэкIэу тхыгъэм хэлъ гъэш1эгъоныр;\n– бзэр купк1аш1оу, гукъинэжь зышIэу щыIэ амалхэр къызэригъэфедагъэр\n8. Тхыгъэр зэрагъэхьазырыщтымк1э зэрыгъозапхъэхэр:\n8.1. Зэнэкъокъум къагъэхьрэ тхыгъэхэр *Word шапхъэм итэу.\n8.2. Тхыгъэр нэк1убгъуищым къыщымык1эу щытын фай.\n8.3. Текстым икъэуахьхэр интервалыр см 2,5-кІэ (жьабгъук1и, сэмэгумкІи, ышъхьагъкІи, ыч1эгъкІи) къыІухыгъэн фай.\n8.4. Сатыр къэс интервалитІу азыфагу дэлъын фай, хьарыфым иинагъэр шрифт 14-м тетэу, Times New Roman шапхъэм итэу щытын фай.\n9. ТекІуагъэхэмрэ нахь чанэу хэлэжьагъэхэмрэ зэралъытэщтыр:\n9.1. Гурыт еджап1эм ч1эс еджакІохэм текІуагъэхэмрэ чанэу хэлэжьагъэхэмрэ мыщ фэдэу агъэнэфэщт:\n- апэрэ ч1ыпІэр – сомэ минипшІ (10.000 руб.),\n- ятІонэрэ ч1ыпІэр – сомэ минитф (5.000 руб.),\n- ящэнэрэ ч1ыпІэр – сомэ минищ (3.000 руб.).\n9.2. Апшъэрэ еджапІэм чІэс ныбжьык1эхэм текІуагъэхэмрэ нахь чанэу хэлэжьагъэхэмрэ мыщ фэдэу агъэнэфэщт:\n- апэрэ ч1ыпІэр – сомэ мин тІок1 (20.000 руб.),\n- ятІонэрэ ч1ыпІэр – сомэ минипшІ (10.000 руб),\n- ящэнэрэ ч1ыпІэр – сомэ минибл (7.000 руб.).\n9.3. ТекІуагъэхэмрэ нахь чанэу хэлэжьагъэхэмрэ Хэку гъэзэжьынымкІэ Адыгэ Хасэм зэригъэфэщт ык1и ш1ухьафтынхэр афигъэшъошэщт ежь ямылъку унае къыхэк1эу, ш1ухьафтынхэр Гуманитар ушэтынхэмк1э Адыгэ республикэ институтэу К1эрэщэ Тембот ыц1эк1э щытым щаратыжьыщт.\n9.4. Зэнэкъокъум зэрэхэлэжьагъэхэмкIэ къэзыушыхьатрэ тхылъхэр (сертификатхэр) зэк1эми къаратыщт.\n9.5. Зэнэкъокъум щытекIуагъэхэр зыгъэхьазырыгъэ к1элэегъаджэхэм Ш1уш1э тхылъ афагъэшъошэщт.\n9.6. Зэнэкъокъум къырыкІуагъэм нэІуасэ шъуфэхъущт 2020 рэ илъэсым чъэпыогъу (октябрь) мазэм и 30-м.\n10. Зэнэкъокъум ч1ыпэ щызыубытыгъэхэмрэ нахь чанэу хэлэжьагъэхэмрэ зэхэзыфыщтыр уплъэк1ок1о купыр ары.\n10.1. Тхыгъэу къырахьыл1агъэхэм яшIуагъэрэ ахэр Тхыгъэ Зэнэкъокъум къыгъэуцугъэ шапхъэхэм зэратефэрэмрэ зэхифэу уплъэк1ок1о куп щыIэщт.\n10.2. Уплъэк1ок1о купыр къэзгъэнэфэщтыр Гуманитар ушэтынхэмк1э Адыгэ республикэ институтэу К1эрэщэ Тембот ыц1эк1э щытыр ары.\n11. Зэнэкъокъум икъэбар зэралъы1эсыщт ш1ык1эр:\nТекІуагъэхэмрэ нахь чанэу хэлэжьагъэхэмрэ ятхыгъэхэр зэк1эри Хэку гъэзэжынымкІэ Адыгэ Хасэмрэ Гуманитар ушэтынхэмк1э Адыгэ республикэ институтэу К1эрэщэ Тембот ыц1эк1э щытымрэ Интернетым къырагъэуцощт. ТекІуагъэхэмрэ нахь чанэу хэлэжьагъэхэмрэ ятхыгъэхэм анэмык1эу гъэш1эгъонэу къахэщэу шІуагъэ зи1эу къагъахьыгъэ тхыгъэхэри Интернетым къырагъэуцощт. Къэбарэу гъэзетхэм, телевидением, радиом къатыщт.\nТхыгъэм темэр къытешъутх: «Зэнэкъокъоу Къуекъо Налбый ыц1эк1э рек1ок1рэм пай»\n12.2. Тхыгъэхэр зикъэлэмыпэ къыпыкІыгъэхэм атефэрэ информацие кІэк1 шапхъэм итэу къагъэлъэгъон фай. Еплъ Гуадзэу 1-м.\n12.3. Тхыгъэр зэрыт файлым зытхыгъэм ыцІэрэ ылъэкъуац1эрэ ит хъущтэп.\nГуадзэу 1-р\nРассказ тхыным тегъэпсыхьагъэу адыгэ тхакІоу\nКъуекъо Налбый ыцІэкІэ зэхащэгъэ зэнэкъокъум\nизэхэщэк1о комитет\nМэкъэгъэ1у\nРассказ тхыным тегъэпсыхьагъэу адыгэ тхакІоу Къуекъо Налбый\nыцІэкІэ зэхащэгъэ зэнэкъокъум зэрэхэлэжьэщтымкIэ\nмакъэ къышъуегъэ1у\nТелефонхэр:\nЗэнэкъокъум хэлажьэрэм иер:\nК1элэегъаджэм иер:\nМыхъурыр\n(ежжжэээ и и иэээ и)))) ______________________ \/ ________ \/","id":"<urn:uuid:4895fb75-8d5b-474d-8f4a-4b6bfb957a50>","dump":"CC-MAIN-2021-25","url":"https:\/\/www.croworld.org\/%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B7-%D1%82%D1%85%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D1%82%D0%B5%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%81%D1%8B%D1%85%D1%8C%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D\/","date":"2021-06-19T06:56:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-25\/segments\/1623487643703.56\/warc\/CC-MAIN-20210619051239-20210619081239-00508.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9047547579,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":12,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9047547578811646, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09493967145681381}","num_words":1278,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.099,"special_characters_ratio":0.202,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.93,"perplexity_score":8720.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar.\n-\nİnsan Hakları Evrensel Bildirgesi\nBaşlangıç\nİnsanlık ailesinin bütün üyelerinin doğal yapısındaki onuru ile eşit ve devredilemez haklarını tanımanın dünyada özgürlük, adalet ve barışın temeli olduğunu,\nİnsan haklarını göz ardı etmenin ve hor görmenin, insanlığın vicdanında infial uyandıran barbarca eylemlere yol açtığını ve insanların korku ve yoksunluktan kurtulması, konuşma ve inanma özgürlüğüne sahip olacağı bir dünyanın ortaya çıkmasının sıradan insanların en yüksek özlemi olarak ilan edilmiş bulunduğunu, insanın zorbalık ve baskıya karşı son çare olarak başkaldırmak zorunda kalmaması için, insan haklarının hukukun egemenliğiyle korunmasının önemli olduğunu,\nUluslar arasında dostça ilişkiler geliştirmenin önemli olduğunu,\nBirleşmiş Milletler halklarının, Birleşmiş Milletler Kuruluş Belgesinde, temel insan haklarına, kişinin onuruna ve değerine, erkekler ile kadınların hak eşitliğine olan inançlarını teyit ettiklerini ve daha geniş özgürlük içinde toplumsal gelişme ve daha iyi bir yaşam düzeyini sağlamaya kararlı olduklarını,\nÜye Devletlerin, Birleşmiş Milletlerle işbirliği içinde, insan haklarının ve temel özgürlüklerin evrensel olarak saygı görmesi ve gözetilmesini sağlamayı taahhüt ettiklerini,\nBu hak ve özgürlüklerde ortak bir anlayışa sahip olmanın, bu taahhüdün tam olarak gerçekleşmesi için büyük önem taşıdığını göz önüne alarak,\nGenel Kurul,\nBütün halklar ve uluslar için bir ortak başarı ölçüsü olarak bu insan Hakları Evrensel Bildirgesini ilan eder; öyle ki,\nHer birey ve toplumun her organı bu Bildirgeyi daima gözönünde bulundurarak, bu hak ve özgürlüklere saygının yerleşmesini amaçlayan eğitim ve öğretim yoluyla; ve hem üye Devletlerin halklarında hem de egemenlikleri altındaki halklarda bu hak ve özgürlüklerin evrensel ve etkin olarak tanınmasını ve gözetilmesini amaçlayan ulusal ve uluslararası tedrici önlemler alarak çaba göstersinler.\nMadde 1\nBütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdanla donatılmışlardır, birbirlerine kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar.\nMadde 2\n1. Herkes ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka türden kanaat, ulusal ya da toplumsal köken, mülkiyet, doğuş veya başka türden statü gibi herhangi bir ayrım gözetilmeksizin, bu Bildirgede belirtilen bütün hak ve özgürlüklere sahiptir.\n2. Ayrıca, bağımsız, vesayet altında ya da kendi kendini yönetemeyen ya da egemenliği başka yollardan sınırlanmış bir ülke olsun ya da olmasın, bir kişinin uyruğu olduğu ülke ya da memleketin siyasal, hukuksal ya da uluslararası statüsüne dayanarak hiçbir ayrım yapılamaz.\nMadde 3\nHerkesin yaşama hakkı ile kişi özgürlüğü ve güvenliğine hakkı vardır.\nMadde 4\nHiç kimse, kölelik ya da kulluk altında tutulamaz; her türden kölelik ve köle ticareti yasaktır.\nMadde 5\nHiç kimseye işkence ya da zalimce, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele ya da ceza uygulanamaz.\nMadde 6\nHerkesin, nerede olursa olsun, yasa önünde bir kişi olarak tanınma hakkı vardır.\nMadde 7\nHerkes yasa önünde eşittir ve ayrım gözetilmeksizin yasa tarafından eşit korunmaya hakkı vardır. Herkes, bu Bildirgeye aykırı herhangi bir ayrımcılığa ve ayrımcı kışkırtmalara karşı eşit korunma hakkına sahiptir.\nMadde 8\nHerkesin anayasa ya da yasayla tanınmış temel haklarını ihlal eden eylemlere karşı yetkili ulusal mahkemeler eliyle etkin bir yargı yolundan yararlanma hakkı vardır.\nMadde 9\nHiç kimse keyfi olarak yakalanamaz, tutuklanamaz ve sürgün edilemez.\nMadde 10\nHerkesin, hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesinde ve kendisine herhangi bir suç isnadında bağımsız ve yansız bir mahkeme tarafından tam bir eşitlikle, hakça ve kamuya açık olarak yargılanmaya hakkı vardır.\nMadde11\n1. Kendisine cezai bir suç yüklenen herkesin, savunması için gerekli olan tüm güvencelerin tanındığı, kamuya açık bir yargılanma sonucunda suçluluğu yasaya göre kanıtlanıncaya kadar suçsuz sayılma hakkı vardır.\n2. Hiç kimse, işlendiği sırada ulusal ya da uluslararası hukuka göre suç oluşturmayan herhangi bir fiil yapmak ya da yapmamaktan dolayı suçlu sayılamaz. Kimseye, suçun işlendiği sırada yasalarda öngörülen cezadan daha ağır bir ceza verilemez.\nMadde 12\nHiç kimsenin özel yaşamına, ailesine, evine ya da yazışmasına keyfi olarak karışılamaz, onuruna ve adına saldırılamaz. Herkesin, bu gibi müdahale ya da saldırılara karşı yasa tarafından korunma hakkı vardır.\nMadde 13\n1. Herkesin, her Devletin sınırları içinde seyahat ve oturma özgürlüğüne hakkı vardır.\n2. Herkes, kendi ülkesi de dahil, herhangi bir ülkeden ayrılma ve o ülkeye dönme hakkına sahiptir.\nMadde 14\n1. Herkesin, sürekli baskı altında tutulduğunda, başka ülkelere sığınma ve kabul edilme hakkı vardır.\n2. Gerçekten siyasal nitelik taşımayan suçlardan kaynaklanan ya da Birleşmiş Milletlerin amaç ve ilkelerine aykırı fiillerden kaynaklanan kovuşturma durumunda, bu hak ileri sürülemez.\nMadde 15\n1. Herkesin bir ülkenin yurttaşı olmaya hakkı vardır.\n2. Hiç kimse keyfi olarak uyrukluğundan yoksun bırakılamaz, kimsenin uyrukluğunu değiştirme hakkı yadsınamaz.\nMadde 16\n1. Yetişkin erkeklerle kadınların, ırk, uyrukluk ya da din bakımından herhangi bir sınırlama yapılmaksızın, evlenmeye ve bir aile kurmaya hakkı vardır. Evlenmede, evlilikte ve evliliğin bozulmasında hakları eşittir.\n2. Evlilik, ancak evlenmeye niyetlenen eşlerin özgür ve tam oluruyla yapılır.\n3. Aile, toplumun doğal ve temel birimidir; toplum ve Devlet tarafından korunur.\nMadde 17\n1. Herkesin, tek başına ya da başkalarıyla ortaklık içinde, mülkiyet hakkı vardır.\n2. Kimse mülkiyetinden keyfi olarak yoksun bırakılamaz.\nMadde 18\nHerkesin düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne hakkı vardır; bu hak, din veya inancını değiştirme özgürlüğünü ve din veya inancını, tek başına veya topluca ve kamuya açık veya özel olarak öğretme, uygulama, ibadet ve uyma yoluyla açıklama serbestliğini de kapsar.\nMadde 19\nHerkesin kanaat ve ifade özgürlüğüne hakkı vardır; bu hak, müdahale olmaksızın kanaat taşıma ve herhangi bir yoldan ve ülke sınırlarını gözetmeksizin bilgi ve fikirlere ulaşmaya çalışma, onları edinme ve yayma serbestliğini de kapsar.\nMadde 20\n1. Herkes, barış içinde toplanma ve örgütlenme hakkına sahiptir.\n2. Hiç kimse, bir örgüte üye olmaya zorlanamaz.\nMadde 21\n1. Herkes, doğrudan ya da serbestçe seçilmiş temsilcileri aracılığıyla ülkesinin yönetimine katılma hakkına sahiptir.\n2. Herkesin, ülkesinde kamu hizmetlerinden eşit yararlanma hakkı vardır.\n3. Halk iradesi, hükümet otoritesinin temelini oluşturmalıdır; bu irade, genel ve eşit oy hakkı ile gizli ve serbest oylama yoluyla, belirli aralıklarla yapılan dürüst seçimlerle belirtilir.\nMadde 22\nHerkesin, toplumun bir üyesi olarak, toplumsal güvenliğe hakkı vardır; ulusal çabalarla, uluslararası işbirliği yoluyla ve her Devletin örgütlenme ve kaynaklarına göre herkes insan onuru ve kişiliğin özgür gelişmesi bakımından vazgeçilmez olan ekonomik, toplumsal ve kültürel haklarının gerçekleştirilmesi hakkına sahiptir.\nMadde 23\n1. Herkesin çalışma, işini özgürce seçme, adil ve elverişli koşullarda çalışma ve işsizliğe karşı korunma hakkı vardır.\n2. Herkesin, herhangi bir ayrım gözetilmeksizin, eşit iş için eşit ücrete hakkı vardır.\n3. Çalışan herkesin, kendisi ve ailesi için insan onuruna yaraşır bir yaşam sağlayacak düzeyde, adil ve elverişli ücretlendirilmeye hakkı vardır; bu, gerekirse, başka toplumsal korunma yollarıyla desteklenmelidir.\n4. Herkesin, çıkarını korumak için sendika kurma ya da sendikaya üye olma hakkı vardır.\nMadde 24\nHerkesin, dinlenme ve boş zamana hakkı vardır; bu, iş saatlerinin makul ölçüde sınırlandırılması ve belirli aralıklarla ücretli tatil yapma hakkını da kapsar.\nMadde 25\n1. Herkesin, kendisinin ve ailesinin sağlığı ve iyi yaşaması için yeterli yaşama standartlarına hakkı vardır; bu hak, beslenme, giyim, konut, tıbbi bakım ile gerekli toplumsal hizmetleri ve işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık ya da kendi denetiminin dışındaki koşullardan kaynaklanan başka geçimini sağlayamama durumlarında güvenlik hakkını da kapsar.\n2. Anne ve çocukların özel bakım ve yardıma hakları vardır. Tüm çocuklar, evlilik içi ya da dışı doğmuş olmalarına bakılmaksızın, aynı toplumsal korumadan yararlanır.\nMadde 26\n1. Herkes, eğitim hakkına sahiptir. Eğitim, en azından ilk ve temel öğrenim aşamalarında parasızdır. İlköğretim zorunludur. Teknik ve mesleki eğitim herkese açıktır. Yüksek öğrenim, yeteneğe göre herkese eşit olarak sağlanır.\n2. Eğitim, insan kişiliğinin tam geliştirilmesine, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı güçlendirmeye yönelik olmalıdır. Eğitim, bütün uluslar, ırklar ve dinsel gruplar arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu yerleştirmeli ve Birleşmiş Milletlerin barışı koruma yolundaki etkinliklerini güçlendirmelidir.\n3. Ana-babalar, çocuklarına verilecek eğitimi seçmede öncelikli hak sahibidir.\nMadde 27\n1. Herkes, topluluğun kültürel yaşamına özgürce katılma, sanattan yararlanma ve bilimsel gelişmeye katılarak onun yararlarını paylaşma hakkına sahiptir.\n2. Herkesin kendi yaratısı olan bilim, yazın ve sanat ürünlerinden doğan manevi ve maddi çıkarlarının korunmasına hakkı vardır.\nMadde 28\nHerkesin bu Bildirgede ileri sürülen hak ve özgürlüklerin tam olarak gerçekleşebileceği bir toplumsal ve uluslararası düzene hakkı vardır.\nMadde 29\n1. Herkesin, kişiliğinin özgürce ve tam gelişmesine olanak sağlayan tek ortam olan topluluğuna karşı ödevleri vardır.\n2. Herkes, hak ve özgürlüklerini kullanırken, ancak başkalarının hak ve özgürlüklerinin gereğince tanınması ve bunlara saygı gösterilmesinin sağlanması ile demokratik bir toplumdaki ahlak, kamu düzeni ve genel refahın adil gereklerinin karşılanması amacıyla, yasayla belirlenmiş sınırlamalara bağlı olabilir.\n3. Bu hak ve özgürlükler, hiçbir koşulda Birleşmiş Milletlerin amaç ve ilkelerine aykırı olarak kullanılamaz.\nMadde 30\nBu Bildirgenin hiçbir hükmü, herhangi bir Devlet, grup ya da kişiye, burada belirtilen hak ve özgürlüklerden herhangi birinin yok edilmesini amaçlayan herhangi bir etkinlikte ve eylemde bulunma hakkı verecek şekilde yorumlanamaz.\nBirleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun 10 Aralık 1948 tarihli ve 217 A (III) sayılı kararıyla benimsendi ve ilan edildi.\n-\nЦlыф Фэшъуашэхэм Афэгъэхьыгъэ Дунэепстэу Джэпсалъ\nДунэепстэу Къэрал Зэгохьэныгъэм (ДКъЗ) и Зэфэсым егъэIу;\nДунэепстэу цIыфыгъэм къыхиубытэрэ хэтрэ зы цIыфи зэгохьэныгъи;\nмы джэпсалъэр сыдигъуи янэгу кIагъэтызэ, мыщ къыщыхэщырэ цIыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэхэмрэ янэIэ зэрэтырагъэтырэм, фашIырэ лъытэныгъэм егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ гъогукIэ зырагъэужьынэу;\nхэгъэгу кIоцIхэми дунэепстэуми кIо къэсми нахьы зыщызыужьырэ амалхэр зыфагъэшъхьэпэзэ мы зэгохьэныгъэм хэт къэралхэм ежьымэ ялъэпкъхэри,\nяунашъо кIагъэтырэ нэмыкIрэ къэралмэ ялъэпкъхэри къызэкIиубытэу, дунэепстэум и тэдэрэ чIапIи мы цIыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэхэмрэ къыщащтэным, лъэшэу щызэрагъэкIоным, щагъэ��экIэным фэкъудыинхэу,\nцIыф фэшъуашэхэм афэгъэхьыгъэу цIыф жъугъэхэми лъэпкъхэми язэфэдэ идеал шапхъэхэр къэзыгъэуцурэ мы дунэепстэу джэпсалъэр.\n1-нэрэ пычыгъу\nЦIыф пстэури шъхьэфитэу, ялъытэныгъэрэ яфэшъуашэхэмрэкIэ зэфэдэу къалъфы. Акъылрэ зэхэшIыкI гъуазэрэ яIэшъы, зыр зым зэкъош зэхашІэ азфагу дэлъэу зэфыщытынхэ фае.\n2-нэрэ пычыгъу\nХэтрэ цIыфи зэфэдэу фит мы джэпсалъэм хэт цІыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэхэмрэ зыфигъэшъхьэпэнэу, зыщыщ расэм, ышъо, бзылъфыгъэ-хъулъфыгъэу зэрэщытым, ыбзэ, ыIыгъ диным, политичнэ е нэмыкIрэ еплъыкIэу иIэм, лъэпкъэу е цIыф купэу къызыхэкIыгъэм, мылъкоу иIэм, къызыщалъфыгъэм емылъытыгъэу зэхэдзынчъэу, фэгъэкIотэныгъэнчъэу. Ащ нэмыкIэу, къэрал шъхьэфити, нэмыкIым иунашъо кIэти, зышъхьэфитыжьныгъэ (автономие) зимыIи, нэмыкIрэу зы шъхьэфитыныгъэ лъахъэ зытелъи, сыд фэдэрэ къэралым ицIыфэу щытми хэтрэ цIыфи зэхэдзыныгъэ фашIы хъущтэп зыщыщ къэралым иполитичнэ е юридическэ системэ е дунэепстэу къэралхэм азфагу щыриIэ статусым къыхэкIэу.\n3-нэрэ пычыгъу\nПсэуныр, шъхьэфитыныр, щынэгъончъагъэр хэти ифэшъуаш.\n4-нэрэ пычыгъу\nХэти пщылIэу плъытэ е пщIылIыпIэ ибгъэты хъущтэп, сыд фэдэ шIыкIэуи пщылIыгъэр, пщылI щэн-къэщэфыныр зыми фэбдэ мыхъунэу къоды.\n5-нэрэ пычыгъу\nХэти лъэшыгъэ епхьэлIэ хъущтэп, жъалымыгъэкIэ, цIыфыгъэм къемызэгъэу е инапэ зыгъэулъиин фэдэкIэ удэзекIо, ащ фэдэ тазыр теплъхьэ хъущтэп.\n6-нэрэ пычыгъу\nХэти фэшъуаш тэдэрэ чIапIи цIыфэу, юридическэ лицоу къыщалъытэнэу.\n7-нэрэ пычыгъу\nХэтрэ цIыфи къэрал хабзэм ипашъхьэ щызэфэд ыкIи къэрал хабзэм къыгъэуцурэ къэухъумэныгъэхэр зэхэдзынчъэу, язэфэдэу зыфагъэшъхьэпэнэу фит. Хэти зэхэдзынчъэу, зэфэдэу фэшъуаш мы джэпсалъэм къемызэгъэу, зэхэдз зыхэлъ ІофшІашъохэми, ащ фэдэ ІофшІашъомэ сыд фэдэуи атегъэгушхонми къыщаухъумэнэу.\n8-нэрэ пычыгъу\nХэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ хабзэ шъхьэІэм е къэрал хабзэм къырипэсырэ цІыф фэшъуашэхэр зыукъорэ ІофшІашъо къызехъулІэкІэ фитыныгъэ зиІэ ухыякІохэм зафигъэзэнэу, зыкъаригъэухъумэнэу.\n9-нэрэ пычыгъу\nХэтрэ цIыфи лажьэ имыІэу аубыти, агъэтІыси, егъэзыгъэкІэ нэмыкІрэ чІапІэ афи хъущтэп.\n10-нэрэ пычыгъу\nХэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ ифэшъуашэхэмрэ ипшъэрылъхэмрэ аухэсы ыкІи ежьым зы лажьэ къытыралъхьэ зыхъукІэ зыми шІомылІыкІэу, зыми иунашъо кІэмытэу, зыми имытелъхьэу щыт ухыякІо шъхьэфит псэфитыр зэфагъэкІэ ыкІи нафэу иІоф ригъэплъынэу фэенэу.\n11-нэрэ пычыгъу\n1. Зы лажьэ\/шІэпхъэджагъэ зытыралъхьэрэ хэтрэ цІыфи зиухыижьыным пае зыфэныкъощт щынэгъончъагъэхэр зыщигъотынэу щыт ухыигъо нафэм икІэухэу, къэрал хабзэм тетэу агъэкъончафэкІэ хыеу къалъытэ, мыхыяшъо къыраплъырэп.\n2. Хэти агъэкъуанчэ хъущтэп, зешІэ лъэхъаным къэрал хабзэкІэ е дунэепстэу хабзэкІэ шІэпхъэджагъэу амылъытэщтыгъэ зы Іоф зэришІагъэм е ышІапхъэу къащыхъу горэ зэримышІагъэм къыхэкIыкІэ. Хэти шІэпхъэджагъэ зешІэм фэгъэуцугъэу щытыгъэ тазырым нахьыбэ тыралъхьэ хъущтэп.\n12-нэрэ пычыгъу\nХэтрэ цIыфи и гъэшІэ унае, иунагъо, иунэ е зэрэзэрашІэхэрэ шІыкІэхэм шъхьэусыгъончъэу зыри къыхэІэбэ хъущтэп, инапэ, ыцІэ къеІусэ хъущтэп. Хэти фитыныгъэ иІ мыщ фэдэ къыхэІэбэныгъэхэм къэрал хабзэкІэ зыкъащаригъэухъумэнэу.\n13-нэрэ пычыгъу\n1. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ зы хэтрэ зы къэрали ичІыналъэ шъхьэфитэу щызекІонэу, щыпсэунэу.\n2. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ ежьы икъэрали ахэтэу тэдэрэ къэрали икощыкІынэу ыкІи икІэрыкІэу къыгъэзэжьынэу.\n14-нэрэ пычыгъу\n1. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ жъалымыгъэ\/лые къырахынэу зыхъурэм, нэмыкІрэ къэрал ышъхьэ ригъэзынэу, шъхьэегъэзныгъэ амалхэр зыфигъэшъхьэпэнэу.\n2. Ау ишъыпкъапIэкIэ политичнэу щымыт шІэпхъэджагъэхэм е дунэепстэу къэрал зэгохьэныгъэм имурад, ибзыпхъэхэм къемызэгърэ ІофшІашъохэм къахэкІырэ дэодапшъэхэмкIэ мы фитыныгъэр зыфэбгъэшъхьэпэ хъущтэп.\n15-нэрэ пычыгъу\n1. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ зы къэралым ицІыфэу щытынэу.\n2. Хэтрэ цIыфи зицІыфэу щыт къэралым шъхьэусыгъончъэу хэбгъэкІы е нэмыкІрэ къэралым ицІыф хъунэу иІэ фитыныгъэм хэбгъэны хъущтэп.\n16-нэрэ пычыгъу\n1. Зыныбжь икъугъэ хэтрэ бзылъфыгъи хъулъфыгъи фитыныгъэ иІ къызыхэкІыгъэ лъэпкъым, зицІыфэу щыт къэралым е динэу ыІыгъым къыхэкІэу зы пэрыогъуи къыфэмыуцоу, фитэу къыщэнэу, дэкІонэу, унагъо ышIэнэу.\n2. Зэрэщэн-зэдэкІоным фэгъэхьыгъэ зэзэгъныгъэр (нэчыхьэр), зэрэщэщт-зэдэкІощтхэм ежьмэ я шъхьэфитыныгъэ шъыпкъэрэ яшІоигъоныгъэ икъурэкІэ агъэпсы.\n3. Унагъуэр, цІыфыбэ-лъэпкъ псэукІэм и лъэбжъэ шъхьаIэшъы, ар цІыф жъугъэми къэралыми къеухъумэ.\n17-нэрэ пычыгъу\n1. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ ежьым иунаеу е нэмыкІрэхэр иІэхьэгъоу мылъку зригъэІэнэу.\n2. Хэтрэ цІыфи шъхьэусыгъончъэу имылъку къыIыпхы е хэбгъэны хъущтэп.\n18-нэрэ пычыгъу\nХэтрэ цIыфи гупшысэ, зэхашІэ ыкІи дин фитыныгъэ иІ.\nМы фитыныгъэм къызэкІеубытэ изакъоу е купэу, нафэу е унаеу (шъэфэу) итхьафэІорышІэнхэр, идинкІэ шІапхъэхэр нэрылъэгъоу аригъэшІэн, ыгъэзэкІэн фитыныгъэри.\n19-нэрэ пычыгъу\nХэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ зэрэфаеу гупшысэнэу, игупшысэхэр къыІотэнэу. Мы фитыныгъэм къыхеубытэ цІыфыр игупшысэхэм фэшІыкІэ зыми къымыгъэгумэкІынэу, къэралыгъо гъунапкъэхэм ямылъытыгъэу шІэныгъэхэр, гупшысэхэр сыд фэдэрэ гъогукІи къылъыхъон, къыгъотын, зыIэрыгъэхьэн фитыныгъэри.\n20-нэрэ пычыгъу\n1. Хэти фитыныгъэ иІ Іэшэнчъэу, зэо-бэнэнчъэу зэфэсынэу, хасэ зэхищэнэу, зэхэщэгъэ хасэм хэхьэнэу.\n2. Хэти зы хасэ хэхьэнэу ебгъэзы хъущтэп.\n21-нэрэ пычыгъу\n1. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ занкІэу ежьым е фитэу къыхихыгъэ лІыкІомэ яІэкІэ къэралым изегъэкІон Іофхэм ахэхьэнэу, ахэлэжьэнэу.\n2. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иI икъэрали цIыф жъугъэми Къыфызэригъэпэшрэ амалхэр зэхэдзынчъэу, пстэуми афэдэу зыфигъэшъхьэпэнэу.\n3. Хьыкумэт Iэшъхьэтетныгъэм илъабжъэр къэралым и цIыф жъугъэм ишІоигъоныгъ ары. А шІоигъоныгъэр къэнафэ шъэф шIыкIэм тет хэхыныгъэ фит зафэхэу е цIыфмэ яшIоигъоныгъэхэр шъхьэфит-псэфитэу къызэрэгъэлъэгъошъущт нэмыкIрэ шIыкIэхэу, зыныбжь икъугъэ цIыф пстэуми афызэIухыгъэу, яIэIэтхэми зэфэдэ кIуачIэ яIэу, пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ къытырагъэзэжьырэхэмкIэ.\n22-нэрэ пычыгъу\nЦIыф жъугъэм зэрэщыщым елъытыгъэу хэтрэ цIыфи социалнэ къэухъумэныгъэ фэшъуаш. Къэрал кIуачIэкIэ е къэралыгъомэ язэдэIэпыIэкIэ ыкIи хэтрэ къэрали ежьым игъэпсыкIэрэ иамалхэмрэ ялъытыгъэу хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иI инапэрэ ицIыфыгъэрэкIэ гупсэфэу зэрэзиужьын ылъэкIыщт экономикэ, социалнэ ыкIи шIэнхабзэ IофкIэ зыфэныкъощт амалхэр рагъэгъотынэу.\n23-нэрэ пычыгъу\n1. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ лэжьэнэу, фитэу иIоф къыхихынэу, зэфагъэкIэ ыкIи фэшIу амалхэмкIэ лэжьэнэу ыкIи Iофынчъагъэм къыщаухъумэнэу.\n2. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иI зэхэдзынчъэу зэфэдэ Iоф фэшI зэфэдэ уасэ къыратынэу.\n3. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иI ежьыри иунагъуи цIыфым фэшъошэн псэукIэ иIэу зыгъэпсэун, ищыкIагъэ хъумэ зылыIэсышъунэу щыт сыд Фэдэр социалнэ къэухъумэныгъэхэмкIэ кIэгъэпытагъэу зы псэукIэ амал къезытын зылъэкIынэу зы лэжьэпкIэ фэшIу къыIэрыхьэнэу.\n4. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иI ежьы ишIуагъэ пае хасэ (профсоюз, сендикэ) зэхищэнэу, ащ фэдэ зэхэщагъэм хэхьэнэу, хэтынэу.\n24-нэрэ пычыгъу\nХэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ зигъэпэсэфынэу, ынэгу зыригъэужынэу, пстэуми афэмыдэу илэжьэгъу пIалъэ цIыф фэшъуашэ шапхъэм итэу къыфагъэпсынэу, пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ илэжьапкIи къыратызэ гъэпсэфакIо дэкIынэу.\n25-нэрэ пычыгъу\n1. Хэтрэ цIыфи фитыныгъэ иІ ежьыри иунагъуи узынчъэн, тхъэгъо фэшъуашэ иIэу псэун пае шхыныгъо, шъуашэ, унэ ыкIи медицинскэ IэпыIэгъу ыгъотынэу. Хэти фитыныгъэ иI, Iофынчъагъэ, сымэджагъэ, фыкъуагъэ, лIыгъобагъэ, шъузэбагъэ, жъыгъэ ыкIи ежьым имыIэшIагъэ Iофыгъомэ къахэкIэу амалынчъагъэ, тхьэмыкIагъэ къылъысэу щытмэ къаухъумэнэу.\n2. Ныхэмрэ сабийхэмрэ фитыныгъэ яI ялыеу къыкIэлъыплъынхэу, къыдэIэпыIэнхэу. Зэрэщэгъэ зэлI-зэшъуз ибынэуи зэмышъхьэгъусэмэ къалъфыгъэуи щэрэт, сабий пстэуми а зы социалнэ къэухъумэныгъэ амалхэр язэфэдэу афагъэшъхьапэ.\n26-нэрэ пычыгъу\n1. Хэтрэ цIыфи фит гъэсэныгъэ зэригъэгъотынэу. Анахь макIэмэ пэублэ ыкIи лъэбжъэ гъэсэныгъэр ахъщэнчъэу арагъэгъоты. Пэублэ гъэсэныгъэр уимыIэнкІэ амал имыІэу, егъэзыгъоу щыт. Техникэ ыкIи IэшIагъэ гъэсэныгъэр хэти фызэIухыгъэщт. Апшъэрэ гъэсэныгъэр зэхэдзынчъэу хэти фызэIухыгъэу щытын фае ежьым исэнауш (талант) елъытыгъэу.\n2. Гъэсэныгъэр цIыфым ицIыфыгъэм икъоу зыригъэужьыным фэшIоу гъэпсыгъэу ыкIи цIыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэ шъхьаIэхэмрэ афашIырэ уасэр, лъытэныгъэр ыгъэлъэшыным, кIигъэпытэным фэунэтIыгъэу щытын фае. Гъэсэныгъэм цIыфхэр ригъэгушIун фае расэ пстэуми, лъэпкъ пстэуми, дин куп пстэуми азфагу гулъытэ, зэгурыIо, зэфэшIуныгъэ, зэныбджэгъугъэ дэлъынэу ыкIи мамырныгъэр къыухъумэным пае Дунэепстэу Къэрал Зэгохьэныгъэм ригъэкIокIырэ лъэжьыгъэм зыригъэужьэу щытын фае.\n3. Сабиймэ арагъэгъотыщт гъэсэныгъэр зыфэдэщтыр къыхэзыхынэу фитыр, пстэуми апэрэу янэрэ-ятэрэ ары.\n27-нэрэ пычы��ъу\n1. Хэти фитыныгъэ иІ цІыф жъугъэ шIэнхабзэ псэукIэм фитэу хэхьэнэу, хэлэжьэнэу, гъуазджэр зыфигъэшъхьэпэнэу, шIэныгъэ зыужьыныгъэм хэлэжьэнэу ыкIи ар зыфигъэшъхьэпэнэу.\n2. Хэти фитыныгъэ иI ежьым къыгъэшIыгъэ шIэныгъэ, жабзэ (литературэ), гъуазджэ IэшIагъэхэм мылъкоу, пкIэу, уасэу, лъытэныгъэу къапакIорэр къыфаухъумэнэу.\n28-нэрэ пычыгъу\nХэти фэшъуаш мы джэпсалъэм къыщыхэщырэ цIыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэхэмрэ зэрагъэцэкIэшъунэу зы социалнэ ыкIи дунэепстэу гъэпсыкIэ системэ щыIэнэу.\n29-нэрэ пычыгъу\n1. Хэти ежьы ицIыфыгъэ фитэу ыкIи икъоу зыригъэужьынэу амал къезытырэ цIыф жъугъэми къэралми фишIэжьын фаеу пшъэрылъхэр иIэх.\n2. Хэти ифэшъуашэхэр зыфигъэшъхьапэ ыкIи ифитыныгъэхэр зэрихьэ зыхъукIэ, нэмыкIми яфэшъуашэхэмрэ яфитыныгъэхэмрэ афадэн, ахэмэ лъытэныгъэ къафегъэшIыгъэн ыкIи демократичэскэ цIыф жъугъэм зэдыриIэ шэнхабзэр (этикэр), цIыф жъугъэ гъэпсыкIэр, щыIакIэр егъэшIокIоным иамалхэр къэухъумагъэ хъуным пае фэшIэу къэрал хабзэкIэ агъэнэфагъэ гъунапкъэмэ япхыгъэу щытыщт.\n3. Сыдэущтэуи орэхъу, мы цIыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэхэмрэ зыфэбгъэшъхьэпэ, зепхьэ хъущтэп Дунэепстэу Къэрал Зэгохьагъэм и гурылъ-гурышIэхэмрэ ибзыпхъэхэмрэ (принципхэмрэ) адимыштэу, апэшIуекIоу.\n30-нэрэ пычыгъу\nМы джэпсалъэм къыхиубытэрэ зы хэбзэ гъэуцугъи зыгурыбгъаIо хъущтэп мыщ къыщиIотыкIыгъэ хэбзэ гъэуцугъэмэ ащыщ горэр ыIэтынэу, иукъонэу хэтрэ зы къэрали, купи, нэбгыри фитыныгъэ риты фэдэу.\nДунэепстэу къэрал зэгохьэныгъэм и зэфэсэу 1948 гъэм тыгъэгъазэм и 10-м щыIагъэм къыщаштагъ 217 А (III) зиномер унашъомкIэ.\nAdıgeceye çeviren Fahri Huvaj\n-\nЦlыху Хуэфащэхэм Теухуа Дунейпсо Джэпсалъэ\nДунейпсо Къэрал Зэгухьэныгъэм (ДКъЗ) и Зэхуэсым егъэIур;\nДунейпсо цIыхугъэм къыхиубыдэ дэтхэнэ зы цIыхури зэгухьэныгъэри;\nмы джэпсалъэр сытым щыгъуи я нэгум щIагъэтурэ мыбы къыщыхэщ цIыху хуэфащэхэмрэ хуитыныгъэхэмрэ я нэIэ зэрытрагъэтым, хуащI лъытэныгъэм егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ гъуэгукIэ зрагъэужьыну;\nхэгъэгу кIуэцIхэми дунейпсоми кIуэхукIэ нэхъри зыщызужь амалхэр зыхуагъэщхьэпэурэ мы зэгухьэныгъэшхуэм хэт къэралхэм езым я лъэпкъхэри, я унафэм щIагъэт нэгъуэщI къэралхэм я лъэпкъхэри къызэщIиубыдэу, дунейпсом и дэнэ щIыпIи мы цIыху хуэфащэхэмрэ хуитыныгъэхэмрэ лъэщу щызрагъэкIуэным, къыщащтэным, щагъэзэщIэным хущIэкъунхэу,\nцIыху хуэфащэхэм теухуауэ жылагъуэхэми лъэпкъхэми я зэхуэдэ идеал щапхъэхэр къэзыгъэув мы дунейпсо джэпсалъэр.\n1-нэ пычыгъуэ\nЦIыху псори щхьэхуиту, я щIыхьымрэ я хуэфащэхэмрэкIэ зэхуэдэу къалъхур. Акъылрэ зэхэщIыкI гъуазэрэ яIэщи, зыр зым зэкъуэш зэхащІэ яку дэлъу зэхущытын хуейхэщ.\n2-нэ пычыгъуэ\nДэтхэнэ зы цIыхури зэхуэдэу хуитщ мы джэпсалъэм хэт цІыху хуэфащэхэмрэ хуитыныгъэхэмрэ зыхуигъэщхьэпэну, зыщыщ расэм, и фэм, цIыхубз-цIыхухъуу зэрыщытым, и бзэм, иIыгъ диным, политичнэ е нэгъуэщI еплъыкIэу иIэм, лъэпкъыу е цIыху гупу къызыхэкIам, мылъкуу иIэм, къыщалъхуа-къыздалъхуам емылъытауэ ��эхэгъэжыншэу, хуэгъэкIуэтэныгъэншэу. КъинэмыщIауэ, къэрал щхьэхуити, нэгъуэщIым и унафэ щIэти, щхьэхуитыжныгъэ (автономие) зимыIи, нэгъуэщIу зы щхьэхуитыныгъэ лъахъэ зытелъи, сыт хуэдэрей къэралым и цIыхуу щытми дэтхэнэ зы цIыхум зэхэгъэжныгъэ хуащI хъунукъым зыщыщ къэралым и политичнэ е юридическэ системэ е дунейпсо къэралхэм я зэхуакум щиIэ статусым къыхэкIыу.\n3-нэ пычыгъуэ\nПсэуныр, щхьэхуитыныр, шынагъуэншагъэр хэти и хуэфащэщ.\n4-нэ пычыгъуэ\nХэти пщылIыу плъытэ е пщIылIыпIэ ибгъэт хъунукъым, сыт хуэдэ щIыкIэуи пщылIыгъэр, пщылI щэн-къэщэхуныр зыми хуэбдэ мыхъуну къуэдыщ.\n5-нэ пычыгъуэ\nХэти лъэщыгъэ епхьэлIэ хъунукъым, залымыгъэкIэ, цIыхугъэм къемызэгъу е и напэр зыгъэулъиин хуэдэкIэ удэзекIуэ, апхуэдэ тезыр теплъхьэ хъунукъым.\n6-нэ пычыгъуэ\nХэти хуэфащэщ дэнэ щIыпIи цIыхуу, юридическэ лицоуэ къыщалъытэну.\n7-нэ пычыгъуэ\nДэтхэнэ зы цIыхури къэрал хабзэм и пащхьэ щызэхуэдэщ икIи къэрал хабзэм къигъэув къэхъумэныгъэхэр зэхэгъэжыншэу, я зэхуэдэу зыхуагъэщхьэпэну хуитщ. Хэти зэхэгъэжыншэу, зэхуэдэу хуэфащэщ мы джэпсалъэм къемызэгъ, зэхэгъэж зыхэлъ ІуэхущІафэхэми, апхуэдэ ІуэхущІафэм сыт хуэдэуи тегъэгушхуэнми къыщахъумэну.\n8-нэ пычыгъуэ\nДэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иІэщ хабзэ нэхъыщхьэм е къэрал хабзэм къырипэс цІыху хуэфащэхэр зыкъутэ ІуэхущІафэ къыщыхъукІэ хуитыныгъэ зиІэ хеящІэхэм зыхуигъэзэну, зыкъригъэхъумэну.\n9-нэ пычыгъуэ\nДэтхэнэ зы цIыхури лажьэ имыІэу яубыд, ягъэтІыс е егъэзыгъэкІэ нэгъуэщІ щІыпІэ яху хъунукъым.\n10-нэ пычыгъуэ\nДэтхэнэ зы цIыхуми хуитыныгъэ иІэщ и хуэфащэхэр, и хуитыныгъэхэр щаубзыхукІэ икІи езым зы лажьэ къыщытралъхьэкІэ зыми фІэмылІыкІ, зыми и унафэм щІэмыт, зыми имытелъхьэ хеящІэ щхьэхуит псэхуитыр захуагъэкІэ икІи нахуэуэ и Іуэхум иригъэплъыну хуеину.\n11-нэ пычыгъуэ\n1. Зы лажьэ\/щІапхъэджагъэ зытралъхьэ дэтхэнэ зы цІыхури зиухиижын папщІэ зыхуэныкъуэну шынагъуэншагъэхэр зыщигъуэтыну хеищІэгъу нахуэм и кІэухыу, къэрал хабзэм тету ягъэкъуаншэхункІэ хейуэ къалъытэр, мыхеифэ къраплъыркъым.\n2. Хэти ягъэкъуаншэ хъунукъым, щищІэм щыгъуэ къэрал хабзэкІэ е Дунейпсо хабзэкІэ щІэпхъэджагъэу ямыбжа зы Іуэху зэрищІам е ищІапхъэу къащыхъу гуэр зэримыщІам щхьэкІэ. Хэти щІапхъэджагъэ щищІам щыгъуэ хуэгъэувау щыта тезырым нэхъыбэ тралъхьэ хъунукъым.\n12-нэ пычыгъуэ\nДэтхэнэ зы цIыхум и гъащІэ унейм, и унагъуэм, и унэм е зэрызэрыщІэ щІыкІэхэм щхьэусыгъуэншэу зыри къыхэзэрыхь хъунукъым, и напэм, и цІэм къеІусэ хъунукъым. Хэти хуитыныгъэ иІэщ мыпхуэдэ къыхэзэрыхьныгъэхэм къэрал хабзэкІэ зыкъщыригъэхъумэну.\n13-нэ пычыгъуэ\n1. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иІэщ дэтхэнэ зы къэрали и щІыналъэм щхьэхуиту щызекІуэну, щыпсэуну.\n2. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иІэщ езы и къэралри хэту дэтхэнэ зы къэралым иІэпхъукІыну икІи щІэрыщІэу нигъэзэжыну.\n14-нэ пычыгъуэ\n1. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иІэщ залымыгъэ\/лей къыщрахым и щхьэр нэгъуэщІ къэрал иригъэзыну, щхьэегъэзныгъэ амалхэр зыхуигъэщхьэпэну.\n2. Ауэ пэжыпэу политичнэу щымыт щІэпхъэджагъэхэм е Дунейпсо къэрал зэгухьам и мурад, и бзыпхъэ къемызэгъ ІуэхущІафэхэм къыхэкІ дауэдапщэхэм щыгъуэ мы хуитыныгъэр зыхуэбгъэщхьэпэ хъунукъым.\n15-нэ пычыгъуэ\n1. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иІэщ зы къэралым и цІыхуу щытыну.\n2. Дэтхэнэ зы цIыхур зицІыхуу щыт къэралым щхьэусыгъуэншэу хэбгъэкІ е нэгъуэщІ къэралым и цІыху хъуну иІэ хуитыныгъэм хэбгъэн хъунукъым.\n16-нэ пычыгъуэ\n1. Зи ныбжь ирикъуа дэтхэнэ зы цIыхухъуми цІыхубзми хуитыныгъэ иІэщ къызыхэкІа лъэпкъым, зи цІыхуу щыт къэралым е дину иІыгъым къыхэкІ пэрыуэгъу къыхуэмыуву, хуиту къишэну, дэкІуэну, унагъуэ иухуэну.\n2. Зэрышэн-зэдэкІуэным теухуа зэзэгъныгъэр (нэчыхьыр), зэрышэну-зэдэкІуэнухэм езым я щхьэхуитыныгъэ пэжрэ я фІэфІныгъэ икъурэкІэ яухуэр.\n3. Унагъуэр, жылагъуэ-лъэпкъ псэукІэм и лъабжьэ нэхъыщхьэщи, жылэми къэралми къехъумэр.\n17-нэ пычыгъуэ\n1. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иІэщ езым и унейуэ е нэгъуэщІхэр иІэхьэгъууэ мылъку зригъэІэну.\n2. Дэтхэнэ зы цІыхур щхьэусыгъуэншэу и мылъку пэІэщІэ е лъымыІэсыф пщІы хъунукъым.\n18-нэ пычыгъуэ\nДэтхэнэ зы цIыхум гупсысэ, зэхащІэ икІи дин хуитыныгъэ иІэщ.\nМы хуитыныгъэм къызэщІеубыдэр и закъуэу е гупу, нахуэу е унейуэ (щэхуу) и тхьэхуэІуэрыщІэнхэр, и динкІэ щІапхъэхэр нэрылъагъуу яригъэщІэн, игъэзэщІэн хуитыныгъэри.\n19-нэ пычыгъуэ\nДэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иІэщ зэрыхуейуэ гупсысэну, и гупсысэхэр къиІуэтэну. Мы хуитыныгъэм хэтщ цІыхур и гупсысэхэм къыхэкІкІэ зыми къимыгъэгумэщІыну, къэралыгъуэ гъунапкъэхэм емылъытауэ щІэныгъэхэр, гупсысэхэр сыт хуэдэрей гъуэгукІи къэхутэн-къэпщытэн, зыІэрыгъэхьэн хуитыныгъэри.\n20-нэ пычыгъуэ\n1. Хэти хуитыныгъэ иІэщ Іэщэншэу, зауэ-банэншэу зэхуэсыну, хасэ иухуэну, ухуа хасэм хыхьэну.\n2. Хэти зы хасэ хыхьэну ебгъэз хъунукъым.\n21-нэ пычыгъуэ\n1. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иІэщ занщІэу езым е хуиту къыхиха и лІыкІуэхэм я ІэкІэ къэралым и зегъэкІуэн Іуэхухэм хыхьэну, хэІэбэну.\n2. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иIэщ и къэралым цIыхубэм къыхузэригъэпэщ амалхэр зэхэгъэжыншэу, псом хуэдэу зыхуигъэщхьэпэну.\n3. Хьыкумэт Iэщхьэтетныгъэм и лъабжьэр къэралым и цIыхубэм и фІэигъуэныгъэрщ. А фIэигъуэныгъэр утыку къохьэр щэху щIыкIэм тет хэхыныгъэ хуит захуэхэу е цIыхухэм я фIэигъуэныгъэхэр щхьэхуит-псэхуиту къызэрагъэлъэгъуэфыну гъэпса нэгъуэщI щIыкIэхэу, зи ныбжь ирикъуа цIыху псоми яхузэIухауэ, я IэIэтхэми зэхуэдэ гуащIэ яIэуэ, пIалъэ гъэнэхуакIэ къытрагъэзэжхэмкIэ.\n22-нэ пычыгъуэ\nЦIыхубэ жылагъуэм зэрыщыщым елъытауэ дэтхэнэ зы цIыхум хуэфащэщ социалнэ къэхъумэныгъэ. Къэрал гуащIэкIэ е къэралыгъуэхэм я зэдэIэпыкъуныгъэкIэ икIи дэтхэнэ зы къэралым езым и гъэпсыкIэмрэ и амалхэмрэ елъытауэ дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иIэщ и напэрэ и цIыхугъэрэкIэ тыншу зэрызиужьыну экономикэ, социалнэ икIи щIэнхабзэ IуэхукIэ зыхуэныкъуэну амалхэр ирагъэгъуэтыну.\n23-нэ пычыгъуэ\n1. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иІэщ лэжьэну, и Iуэхур хуиту къыхихыну, захуагъэкIэ икIи хуэфI амалхэмкIэ лэжьэну икIи Iуэхуншагъэм къыщахъумэну.\n2. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иIэщ зэхэгъэжыншэу зэхуэдэ Iуэху папщIэ зэхуэдэ лэжьапщIэ къратыну.\n3. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иIэщ езыри и унагъуэри цIыхум хуэфэщэн псэукIэ иIэу зыгъэпсэун, щыхуейм деж зылъыIэсыфыну социалнэ хъумэныгъэхэмкIэ щIэгъэбыдауэ зы псэукIэ амал къезытын зы лэжьапщIэ хуэфI къыIэрыхьэну.\n4. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иIэщ езым и фIагъэ папщIэ хасэ (профсоюз, сендикэ) зэхишэну, апхуэдэ зэхэшам хыхьэну, хэтыну.\n24-нэ пычыгъуэ\nДэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иІэщ зигъэпэсэхуну, и нэгу зригъэужьыну, псом хуэмыдэу и лъэжьэгъуэ пIалъэр цIыху хуэфащэ щапхъэм иту къыхуагъэпсыну, пIалъэ гъэнэхуакIэ и лъэжьапщIэри къратурэ гъэпсэхуакIуэ дэкIыну.\n25-нэ пычыгъуэ\n1. Дэтхэнэ зы цIыхум хуитыныгъэ иІэщ езыри и унагъуэри узыншэн, тхъэгъуэ хуэфащэ иIэу псэун папщIэ шхыныгъуэ, фащэ, унэ икIи медицинскэ дэIэпыкъуныгъэ игъуэтыну. Хэти хуитыныгъэ иIэщ, Iуэхуншагъэ, сымаджагъэ, хукъуагъэ, лIыгъуабагъэ, фызабагъэ, жьыгъэ икIи езым имыIэщIагъэ Iуэхугъуэхэм къыхэкI амалыншагъэ, тхьэмыщкIагъэ къылъысу щытмэ къыщахъумэну, кърагъэлыну.\n2. Анэхэмрэ сабийхэмрэ хуитыныгъэ яIэщ хэхауэ къыкIэлъыплъынхэу, къыдэIэпыкъунхэу. Зэрыша зэлI-зэфыз и бынуи зэмыщхьэгъусэхэм къалъхуауи щыррет, сабий псоми я зэхуэдэу, зэхэгъэжыншэу хуагъэщхьэпэр а зы социалнэ къэхъумэныгъэ амалхэр.\n26-нэ пычыгъуэ\n1. Дэтхэнэ зы цIыхур хуитщ гъэсэныгъэ зэригъэгъуэтыну. Гъэсэныгъэр, нэхъ мащIэ дыдэу къапщтэмэ икIи лъабжьэ гъэсэныгъэр ахъшэншэщ. ПэщIэдзэ гъэсэныгъэр зумыгъэIэнкІэ амал зимыІэуэ егъэзыгъуэщ. Техникэ икIи IэщIагъэ гъэсэныгъэр хэти хузэIухагъэнущ. Ипщэ гъэсэныгъэр зэхэгъэжыншэу хэти хузэIухауэ щытын хуейщ езым и сэнауш (талант) елъытауэ.\n2. Гъэсэныгъэр цIыхум и цIыхугъэм икъуу зригъэужьыным хуэфIыу гъэпсауэ икIи цIыху хуэфащэхэмрэ хуитыныгъэ нэхъыщхьэхэмрэ хуащI щIыхьыр, лъытэныгъэр игъэлъэщыным, щIигъэбыдэным хуэунэтIауэ щытын хуейщ. Гъэсэныгъэм цIыхухэр хущIигъэкъун хуейщ расэ псоми, лъэпкъ псоми, дин гуп псоми я зэхуакум гулъытэ, зэгурыIуэ, зэхуэфIныгъэ, зэныбжьэгъугъэ дэлъыну икIи мамырныгъэр къихъумэн папщIэ Дунейпсо Къэрал Зэгухьэныгъэм иригъэкIуэкI лъэжьыгъэм зригъэужьу щытын хуейщ.\n3. Сабийхэм ирагъэгъуэтыну гъэсэныгъэр зыхуэдэнур къыхэзыхыну хуитыр, псом япэрауэ и анэ-адэрщ.\n27-нэ пычыгъуэ\n1. Хэти хуитыныгъэ иІэщ цІыхубэм и щIэнхабзэ гъащIэм хуиту ныхыхьэну, гъуазджэр зыхуигъэщхьэпэну, щIэныгъэ зыужьыныгъэм хэтыну икIи ар зыхуигъэщхьэпэну.\n2. Хэти хуитыныгъэ иIэщ езым къигъэщIа щIэныгъэ, жьабзэ (литературэ), гъуазджэ IэщIагъэхэм мылъкуу, пщIэуэ, щIыхьуэ къыпэкIуэу хъуар къыхуахъумэну.\n28-нэ пычыгъуэ\nХэти хуэфащэщ мы джэпсалъэм къыщыхэщ цIыху хуэфащэхэмрэ хуитыныгъэхэмрэ щагъэзэщIэфыну зы социалнэ икIи дунейпсо гъэпсыкIэ системэ щыIэну.\n29-нэ пычыгъуэ\n1. Хэти езым и цIыхугъэм хуиту икIи икъуу зригъэужьыну амал къезыт цIыхубэ жылагъуэми къэралми хуищIэжыпхъэ пщэрылъхэр иIэщ.\n2. Хэти и хуэфащэхэр зыщыхуигъэщхьэпэкIэ икIи и хуитыныгъэхэр щызэрихьэкIэ, нэгъуэщIхэм я хуэфащэхэмрэ я хуитыныгъэхэмрэ хуэгъэпэжын, абыхэм щIыхь, лъытэныгъэ къыхуегъэщIын икIи демократичэскэ жылагъуэм зэдащтэ щэнхабзэр (этикэр), жылагъуэ гъэпсыкIэр, щыIэкIэр егъэфIэкIуэным и амалхэр къэхъума хъун папщIэ хэхауэ къэрал хабзэкIэ гъэнэхуа гъунапкъэхэм епхауэ щытщ.\n3. Дауи иррехъу, мы цIыху хуэфащэхэмрэ хуитыныгъэхэмрэ зыхуэбгъэщхьэпэ, зепхьэ хъунукъым Дунейпсо Къэрал Зэгухьам и гурылъ-гурыщIэхэмрэ и бзыпхъэхэмрэ (принципхэмрэ) къемызэгъыу.\n30-нэ пычыгъуэ\nМы джэпсалъэм къыхиубыдэ дэтхэнэ зы хабзэ гъэувар зыгурыбгъаIуэ хъунукъым мыбы къыщиIуэтыкIа хабзэ гъэувахэм щыщ гуэр иIэтыну, иукъуэну дэтхэнэ зы къэрали, гупи, нэрыбги хуитыныгъэ ирит хуэдэу.\nДунейпсо къэрал зэгухьэныгъэм и зэхуэсу 1948 гъэм дыгъэгъазэм и 10-м щыIам къыщащтащ 217 А (III) зи бжыгъэ унафэмкIэ.\nAdıgeceye çeviren Fahri Huvaj","id":"<urn:uuid:9d9721da-2052-4e60-8bab-c25fdd782228>","dump":"CC-MAIN-2021-25","url":"https:\/\/diyane.kaffed.org\/yazi\/69-insan-haklar-evrensel-beyannamesi","date":"2021-06-15T10:05:07Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-25\/segments\/1623487620971.25\/warc\/CC-MAIN-20210615084235-20210615114235-00315.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8138478398,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8138478398323059, \"kbd_Cyrl_score\": 0.17934584617614746}","num_words":10647,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.033,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.875,"perplexity_score":9250.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Adıgey Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı tarafından \"Çok Kültürlü Eğitim Ortamında Dil Mirasının Korunması ve Geliştirilmesi Uluslararası Bilimsel ve Uygulamalı Çevrimiçi Konferansı\" 25-27 Mart tarihleri arasında düzenlendi.\nKonferansa, Federasyonumuzun Anadili hocalarından Kobli Alaattin Bayram, hazırladığı DİLİN DOĞUŞU (OTEJ TEOREMİ) makalesi ile katıldı. Konferans sonunda kendisine Çerkes diline yaptığı katkılar nedeniyle, Adıgey Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı tarafından sertifika takdim edildi.\nKatılım makalesi ve almış olduğu sertifika yazımız ekinde sunulmuş olup, Hocamıza katılımları ve çalışmaları için teşekkür ediyoruz.\nNot: Konferans katılımcılarının tümünün sunumlarına ekteki linkten ulaşabilirsiniz.\nРаздел I.\nСоизучение языков и культур в зеркале мировых тенденций развития современного языкового образования\nБзэм икъэш|ык|э фэхьыгъэу адыгабзэм хэлъ шапхъэхэр\n(|отэжь теоремэр)\nАлааттин БАЙРАМ\n(Alaattin BAYRAM),\nАдыгабзэм имагистрэ лэжь\nТыркубзэмрэ итхыбзэрэ к|элэегъэджак|у\nГущы|ап\nБзэм икъэш|ык|э фэхьыгъэу адыгабзэм хэлъ шапхъэхэр (|отэжь теоремэр) пш|эу изытетык|э хэбгъэунэфык|ыныр зы к|уап|э, ар бзэ лэжьыгъэмк|э апэрэу зы лъэубэкъу. Макъэ пэпчъ мэкъэхэр къызщежьэрэ я|адрес, макъэм якъежьак|э, гущы|эм махьанэ зэригъотыгъэр, мэхьанэхэм зызэраушъомбгъугъэр, гущы|эм япычхэр, гущы|ак|эхэр, ахэм язэфыщытык|, пэрэбзэ лъэхъаным, макъэм - гущы|эм - гущы|эухыгъэхэм язэфыщытык| непэрэ бзэхэм ахэлъынэу, ахэм ялъэуж мык|одыгъэу къэозгъэш|эн шапхъэр ят|онэрэ лъэубэкъу. Мы бзэ ш|энлэжьым, бзэхэр утыкум къызэрихьагъэ теоремэхэм яхьыл|агъэу адыгабзэм къыушыхьатырэ пэрэбзэмрэ (преленгуигэ), унэе бзэмрэ (оргинал бзэ) яшапхъэхэр къыри|отык|ыныр игухэлъ.\n- Темэр\nБзэм икъэш|ык|э фэхьыгъэу адыгабзэм хэлъ шапхъэхэр\n(|отэжь те|оремэр)\nБзэр къызщежьэрэ лъапсэр, ащ икъэш|ык|э, изытетык|э зыфэдэр, апэрэ лъэхъан зэблэк|ыгъом щыч|эдзагъэу ш|энлэжь ц|ыфыхэм ягупшысэ зыхалъхьэрэ лэжьышхом ащыщ. Бзэм ылъапсэ къызщежьэрэ гупшысэр апэрэ философхэм нэсы зыхьырэ нэбгырэхэри щы|эх. Мыщ фэгъэхьыгъэ философие гупщысэр Хьареклитос арэу къетхыжьы Кассирер (Cassirer). Мариан, Бзэм ылъапсэ ц|ыфым иакъыл утыкум къырилъхьашъугъэ анахь проблэмышхоу елъытэ.\nБзэм икъэш|ык|э фэгъэхьыгъэ теоремэхэр мак|эп. Зэфэшхьаф гупщысэу къатхыгъэхэм зэхьащыр гупшысэхэр ахэтэу зэрэщытым фэдэу, зэфэшъхьаф гупшысэхэри ахэт. Бзэм икъэш|ык|э фэгъэхьыгъэ те|оремэхэм афэгъэхьыгъэ гупшысэхэр к|эк|эу къэтыушыхьатын.\n- Бзэм икъэш|ык|э теоремэхэр\n- 1. Гуш|о - гуих те|оремэр\nРФ. восклицательная теорема. Инг. Interjectional Theory \/ Pooh- pooh Theory.\n7\nТР. Ünlem Kuramı.\nБзэ ш|энлэжьак|о: Демокритос (Demokritos) мы теоремэр апэрэу зыушыхьатыгъэр ары. Jespersen, Epicuros, Lucretus, Vico, Rousseau мы теоремэр дезгъэщтагъэ ш|эн лэжьак|охэм ащыщых.\n- 2. |оф ш|эн теоремэр\nЦ|ыфымэ ящык|агъэ рагъэкъуным фэхьыгъэу зэдэлэжьэным къафихьыгъэ макъэхэм, зы лъэхъан нэуж мэхьанэхэ агъотыжьызэ, гущы|эхэр агъефэдэзэ бзэхэр утыкум къихьагъэх.\nРФ. Теория бизнеса (теория социального взаимодействия \/ теория труда \/ теория йо-хе-хо). ТР. |оф Теорэмыр (İş Kuramı). ИНГ. The Social Interaction Theory \/ Labour Theory \/ Yo-he-ho Theory.\nБзэ ш|энлэжьак|о: Arthur Sigismund Diamond (1959), Alman Felsefeci Ludwig Noiré'ın (1877)\nII.3. |эпкъ лъэпкъ ш|ын теоремэр\nК|эк|эу къап|омэ, ц|ыфым ыгу илъэу ы|он ыш|энхэр, гухэк|, гуш|о фэдэ гупц|энэныгъэхэр (чувства) зэрэфаеу къыри|отык|ыным пае апэ |эпэ-лъапэк|э, нэпэ напцэк|э къы|онэу зыфаехэр зырыз т|урыт|узэ макъэм фак|озэ гущы|эхэр утыкум къихьагъэх, зы|орэ теоремэр.\nРФ. Теория языка тела Теория языка жестов (Теория жестов \/ Теория жестовой речи \/ Теория оральных жестов \/ Теория рта-жестов \/ Теория Та-та \/ Теория жевания-жевания). ТР. Beden Dili Kuramı (İşaret Dili Kuramı). ИНГ. (Gestural Theory\/Gesture Speech Theory\/Oral Gesture Theory\/Mouth-Gesture Theory\/Ta-ta Theory\/Chew-chew Theory)\nАпэрэу рылэжьагъэр Raoul de la Grasserie (1895), Sir Richard Arthur Surtees Paget de (1930), лэныстэр бгъабзэ зыхъурэм ц|ыфым гуцаф фимыш|ы пэтзэ ыжэ зэрэдиш|ырэр шапхъэу агъэфедэ. Психологэу Max Meyer (1912), Hermann Paul, Sommerfelt, 1954; Fano, 1962) Charles Morris (1946) мы теорэмэр агъэшыпкъэ.\nII.4. Лъэпкъым бзэр къызэрэк|оу къыдак|о теоремэр\nРФ. Нативистская теория. ТР. Doğuştancı Kuram. ИНГ. Nativist Theory.\nМы теоремэр апэрэу зыгъэфедэхэрэр: Eric Lenneberg, Noam Chomsky. Steven Pinker ахэм адыригъаштэуи мэхъу. Ernest Renan Ахэм адак|орэ гущы|эхэр и|эх. «Бзэр лъэпкъыр къызыхъук|э къыдэхъу. Лъэпкъ пэпчъ бзэ зэфэшъхьаф зэра|улъыр, чъыг пэпчъ къэгъэгъэ шъхьаф къызэритырэм фэд. Нэужым зе|эты ищык|агъэ регъэкъужьы», гупшысэр яшапхъ. (ЗТТ.н.31) Мы теоремэм бзэр ц|ыфым иунаеу елъытэ.\nII.5. Чылэ зэдэпсэуным къыхьырэ теоремэр\nРФ. Теория социального взаимодействия \/ Теория труда \/ Теория Йо-хе-\n8\nхо). ТР. Toplumsal Denetim Kuramı. ИНГ. The Social Interaction Theory\/Labour Theory\/Yo-he-ho Theory)\nМы теоремэр, Arthur Sigismund Diamond (1959), Нэмыц философэу Ludwig Noiré (1877 нэмык|хэри.\nЦ|ыфхэр зэхэтэу зэдэпсэунэу зэрэщытым пае гущы|эныр ящык|агъ. Арэу зыщытык|э, ц|ыфхэм заш|ымэ, закъутэжьызэрэ макъэхэу къа|охэрэм ямахьанэ агъотыжьызэрэ, гущы|эхэр утыгум къихьагъэу зылъытэрэ те|оремэр.\nII.6. Джэрпэджэжь Теоремэр\nРФ. Теория отражения (теория эха \/ теория Bow-wow \/ теория кукушки). ТР. Yansıtma Kuramı. ИНГ. Echoic Theory (Bow-wow Theory\/Cuckoo Theory \/Динг – донг.\nЯ XX – рэ л|эш|эгъум апэрэ илъэсхэм агъэфедэу фежьагъэх. Demokrit, Platon, Vilm Vitney, Max Müller нэмык|хэри мы теоремэм ек|оу гупщысэхэр я|эх.\nГущы|эу, макъэу щы|эхэр ц|ыфым зэхехы, нэужым ар ц|ыфым к|е|отык|ыжьы, гущы|эхэр утыкум къехьэх. Мыщ, сабжэ (сабжект) гущы|эхэмрэ |эмэ -псымэ фэдэхэр къыозгъаш|эрэ гущы|эхэр утыкум къызэрихьагъэр зытетыр афзэрэзэхэмышъугъэм пае пч|э фамыш|ы фэдэу щыт. Ау анахь пк|э зэри|эр шъыпкъэми шапхъэ тэрэзхэр къафэмы|отагъэнк|и хъун.\nБзэм икъэш|ык|э рыгушы|агъэ ш|энлэжьэк|о ц|ыфхэр мак|эп. Ау гушы|эр хэмык|уадэзэ ыпэ Фердинанд де Сауссурэ игугъу сш|ын фай. Сыда п|омэ Сауссурэ «бзэм икъэш|ык|э апэрэ ц|ыфхэм къак|эныгъэ зы лэжьыгъ. Ар ыпэк|и арыгъэ, джырэк|и ары зытетыр. Ащ пч|эшхо горэ и|эу щытэп. Мыщ афэдиээу ыуж уитынэуи щытэп» е|о. (Зигугъу тш|ыгъэ тхылъыр, н:11) Ар «сэбэбынчэ [бзэ къэш|ыным зи мэхьанэ фыри|эп] теориемк|э» елъытэ. Арэу зыхъук|э гущы|эр къэш|ыным зы щык|агъэ имы|эу елъытэ. Бзэ лэжьыри зы къутамэу ш|эныгъэлэжым ахэзгъэхьагъэм апшъэ дэд.\nII.7. Бзэр Тхьам дэжьк|э къик|ыгъэ теоремэр\nБзэр, цыфым икъэхъуныгъэ дык|ыгъоу къак|о зы|охэрэм яхьщыр гущы|. Ау мы теоремэм бзэр ц|ыфым, тхьам къыхилъхьагъэу алъытэ. Нэмык|ымэ ар дырамгъэштэнк|и мэхъу.\nII.8. |Отэжь теоремэр\nТеоремэр сэ згъэфедэрэ зы гупщыс. Къас|орэ зэк|эри к|эу щытэп. Ау фэшьхьафэу мэхьанэ зи|эу хэлъыр бэ. Гуры|огъу хъунын пае ыпэ упч|эхэр къэттын ет|анэ джуапым тылъыхъун.\n1.Пэрэбзэхэр тащ фэдэу къэш|ыгъа? Тащ фэдэу утыкум къихьагъэха? Зигугъу тш|ыщт бзэр ыджырэк|э зэрэщымы|эгум пае «ипэрэ бзэ е апэрэ бзэ» фэдэ зы гушы|э къас|орэп.\n2.Пэрэбзэм сыд фэдэ шъапхъэхэ и|эн фаехэр?\n9\n3.Зы шъыпкъэ зафэ горэ щы|. Зэхэзымыхырэ ц|ыфыр зэрэзэхимыхырэм пае гушы|эшъурэп. Мыр ц|ыфым и|эрыш|эу щытэп. Ар теоремэу щытэп, зы къанунэу [къэралыгъо хабзэ фэдэу] къырэк|о. Тызяплъык|э зэхэзырэ ц|ыфыр мэгущы|э, зэхэзымыхырэ ц|ыфыр бзако. Арэу зыщытык|э апэрэ ц|ыфым хэт къыдэгущ|агъэр? Сыд къыри|угъэр?\nДжэуапхэр къэттызэ тш|ын. Ц|ыфыхэр зэхэт|ысхьэу унашъо аш|ын, |обжектхэм, сабжектхэм ц|э фагъотын фитыныгъэ я|эми, гущы|эхэр зэрамыш|эрэм пае амал я|эп. Гъущы|ак|э зымыш|эрэ ц|ыфыр т|ысынышъ тащ фэдэу гушэ|эн унашъо ыш|ыщта? Ц|ыфыр гущы|эным пае ыпэ дэ|ощт ет|анэ гущы|эщт. Бзэр тхьак|умэм ыужъ къык|элъэк|о. Арымэ апэ дэдэ ц|ыфым къыдэгущы|агъэр ч|ыналъэр ары. Ч|ыналъэм [натуралем] ити, иси зэк|эрэри къызыхъуи, къызыш|и мэкъэ зырыз ны|эп къа|орэр. Бзыу гущы|эм хэт [бз] пычым фэдэхэри зэкъэ|огъук|э жэм къыдэк|рэ зы макъэм фэд ык|и бзыум ымакъэрэ ыц|эрэ адыгабзэм фэхьыгъэу зэшъхьащык|ыгъэп. Ар зыми зэблихъурэп, зи пц|ы хахьэрэп. Ц|ыфым ар пчъагъэрэ зэхехы, зэхихыгъэ макъэр къэз|уагъэм ц|эу ш|ошъыжьы, гущы|эр утыкум къихьагъэ мэхъу. Афэдэу зыщытык|э, бзэм икъэш|ык|э пэрэбзэ лъэхъан ц|ыфхэм, нэм ылъэгъурэ зыгорэм, мыщ сыд ц|э ш|отыщта, а|оу егупшысэхэзэ сабжектыми, обжектыми зыми ц|э ш|уищыгъэп. Зэк|эмэ ежьым ац|э къа|ожьы. Ц|ыфыми зэхихыгъэ макъэр, а макъэр зием ц|эу шъу|ещы, а цЈэмк|э ащ еджэжьы. Апэ дэдэ мыщ фэдэу ц|ыфым и|оф зыхимылъхьагъэ огур, жьыр, ч|ыр, хыр, осыр, ошхыр, ошъур, бзыур, хьэр, шыр нэмык|хэуи щы|э зэк|эми ац|эхэр ежьым зэра|ожьыгъэ мэхьанэр къеущыхьаты. Зэужыми мэкъэ зырыз къа|о, зэужьыми къа|орэ макъэхэр зык|и зэблахъурэп. Арэу зыхъук|э пэрэбзэ лъэхъаным къэш|ыгъэ макъэхэр мэкъэ кодыеп. Ахэр макъэх ык|и гущы|эх. Пэрэбзэ лъэхъаным макъэу утыкум къихьагъэхэр непэрэ макъэхэмк1э нахьыбэх, ау гущы|эхэр непэрэ гущы|эхэмк1э бэк|э нахь мак|. Ащи гущы|э зэфэшъхьафхэр запэхьэм гущы|ак|эхэр къаущыхьатызэрэ къырык|уагъэ хъугъэ. Якопс Греем (Jacops Greem) «Апэ дэдэрэ лъэхъаным гущы|э лъапсэр шъэ пчагъэ зыт|у-зыщ нахьыбэ мыхъунэу, а гущы|эхэри пычыгъо зырызэу щытын фае» - е|о. (ЗТТ. Н. 27-28). Китаим абзэ пычыгъо зырызэу апэ регъэшъы, aу Китаибзэм ыпэк|и бзэ шъхьаф щымы|энэу зэрэщытыр адыгабзэм къыуегъаш|э. Китаибзэм пычыгъохэр зэпыхьэзэ гущы|ак|эхэр щегъэпсых, ау адыгабзэм макъэхэм махьанэ щыря|. А макъэхэр зэпыхьэхэзэ гущы|ак|эхэр гъэпсыгъэ мэхъух. Пычыгъохэми макъэр алъапс. Арышъ, адыгабзэр анахь лъэпсабзэу зэрэщытымк|э зыкъеущыхьаты. Джырэк|э макъэ пэпчъ -инахьыбэрэм- иадрес къежьап|эхэр згъэунэфыгъэу си|эх.\nНатурэл ц|эхэмрэ ахэм къапкъырык|ырэ макъэхэмрэ зэрэубытырэ гущы|э бэ зыхэт бзэр, пэрэбзэ ык|и унэебзэ. Мы шъапхъит|ур зи|э бзэр, пэрэбзэ гъэунэфыгъ.\n|отэжь теоремэр шэпхъэ гущы|эк|э къэтыущыхьатын:\nХы зыфат|орэ псышхом непэрэ бзэм ахэтэу ц|э зэфэшъхьафыхэр ахэт.\nАд. Хы, Ар. Бахьр, Фин. Мери, Инг. Сеа, Ур. Море, Ит. Маре. Дан. Хав, нэмык|хэри. Зэшъхьащэк|ых. Апэрэ гущы|эр тэра? Сыда мыщ фэдиз ц|э щхьаф зы обжектым зыфыти|эр? Джэуапыр хым уедэ|умэ къыуи|ожьыщт. Хыр уалъэ зыхъурэм къы|орэ, хы-ы-ы, хы-ы-ы макъэр ары.\n10\nА хы макъэр зэхэзыхыгъэ ык1и къэзы|угъэ ц|ыфым хы ы|озэрэ еджэжьы. Хым къи|уагъэр ц|ыфым къык1е|отык1ыжы. Мыщ фэдэ|отэжьынэр ары |ОТЭЖЬ ТЕОРЕМ ц|эджэ тызаджэрэр. Ащ десэу къытыгъэхэр:\n- Бзэр пэрэбзэ. 2. Бзэр унаеу бзэ (оргинал базе). 3. Гущы1эр макъэу лъапсэк|э къежьэ. 4. Макъэм махьанэ егъоты гущы|э мэхъу. 5. Гущы|эр зы пыч, 6. Гущы|эмэ ямахьанэхэм заушъобгъущт.\n6.1. Апэрэу хыр ч|ып|эк|э ч|ыгум ихэк|э къанэ. Хыр лъапсэу ч|ым илъэгагъэ къэозгъаш|эрэ ракымыр, зыри ракымым ихэк|э (0, - 1,-2…) щыт. Псым ухэхьагъэу щытми урещэхы. Арэу зыщытык|э к|эхэныгъэр, ч|ыгум ихэк|э хъуныр менталитетэу ц|ыфым ыгу къыхелхьэ. Ч|ахэ, ихэ, мэхыгъ, мэщ хын, ехын зыфи1орэ ч|эхэныгъэ зыхэлъ гущы|эхэр бзэм къыхахъоу регъажьэ.\n6.2. Фэшхьафэу ц|ыфым |эрфэгъоу ыгъотырэхэм фэдэу хыр фэпчъынэу, фэпшынэу зэрэщымытэр, бэ пчъэгъэ мэхьанэ зэрэхэлъыр гуцаф фиш|эу регъажьэ. Гущы|эм ыпэк|э къызпыхъок|э хэягъэу зэрэхэтыр къэош|э. Мэщым хэлъ, псым хэс, уаем хэт, осым хэфагъ, чылэм хэхьагъ, хи|угъ, нэмык|хэри агъэфедэу ежьэ.\n6.3. Гущы|эм ыужк|э къызык|ок|э заулэу (бэ пчъагъ) зэрэщытэр къеущыхьаты: к|алэхэр. тхылъыхэр. мэлхэр. бзыухэр лэжьагъэх, едэ|ух, нэмык|хэри.\n6.4. Нэмык| макъэхэм ахэтэу гущы|э к|ахэхэр къагъэпсы. О - щ - х зы гущы|э фэдэу къэлъагъоми, мэкъэ зырыз фэдэу щыт гущы|ищыр зэхахьи зы гущы|ак|э бзэм къыхэхъуагъ: ощх. Ом къек|ы, щщщ мачъэ, хыыы мэхъу.\n6.5. Лъэпкъым ышьхьэ къырык|уагъэр, уаем къыфихьыгъэ тхьамык1агъор, ошхымк|э къэк|уагъ. Къещхырэ ощхыр яхэнэрэ мафэм хым фэдэу хъуи дунаер хитхьалыхьагъ. Уаер зыгъугъэр яхэнэрэ мафэти хы (6) пчъагъэр бзэм гущы|эу къыхэхъуагъ. (Нухь туфаным [оялъэ] яхэнэрэ мафэр) Модрэ пчъагъэхэми афэдэу бзэм къыхахъозэ къырык|уагъ.\n- Джырэ лъэхъаным бзэм уахаплъэмэ X макъэм къызэблихъуи ингилиз бзэм хэт Х (-екс -еks) макъэм фэк|уагъ. Инг: ехит, ад: ехыт. Инг. Xerox, ад. Хэрэхъу. Джы фото копияк|э бгъэбэгъон мэхьанэри хэхъуагъ. Инг. Тах, Ад. Тех (налог) къэралыгъо |ахьэу аугъоирэр ары.\n- Зэмэкъэгъу (синоним) гущы|эхэр къыдихьыщт. Хафэ: лимон хэфэныгъэ зыхэлыр. Хафэ: псым хафэрэм фэдэ гущы|эр.\n- |отэжь теоремэр къэзгъэшъыпкъэрэ пэрэбзэ - унэябзэм зэпкъ псаум ыц|эрэ, псаум ипыхъо - пыщэхэм ац|эхэмрэ а зы ц|эмк|э къежьэх. Гущы|эм пае, лъэ: лъапэм щегъэжьагъэу к|энты|ум нэс зэк|эми лъэ ц|эр я|. Арымэ |отэжь теоремэмк|э лъэм епхыгъэр зэк|э лъэ -к|э къежьэн фай. Лъапэ, лъэбжъан, лъэгу, лъэчы|у, лъэдакъэ, лъэнч|эн, лъапшъэ, лъэдый, лъэк|ап|э… Лъэ гущы|эри хы макъэм фэдэу къехьэшъ, ащи нахьыбэу зэтек|ызэ зеубгъу. Нахь философие мэхьанэхэр къыхахьэх.\n- Мах муллэр (Max Müller) зыфи|орэ гущы|эм обжектэр къыущыхьатын фэе гупщысэмрэ Фердинанд де Сауссуре (Ferdinand de Saussure) зыфи|орэ к|эухынчъэн [Концепция бесконечности] менталитетэр къэозгъэш|эщтыр сабжектыр ары. Гупщысэр мэхьанэ зи|эм ащыщ, ау ащ гущы|эм зырегъэук|ахьы.\n11\nАр шъхьафэу зы гупщысэ лэжь.\n- Сабжект гущы|эхэр обжэ гущы|эм епхыгъэу зэхэофышъу. Мыр джырэк|э икъуныгу. Мыри шъхьафэу зы шъхьа|.\nIII. К|эух\nАдыгабзэм |отэж теоремэм епхыгъэу пэрэбзэ - унэебзэм хабзэу ахэлъыр къеущыхьаты. |отэж тэоремэр бзэ лъапсэу зэрэщытыр къыуегъаш|э. Бзэ унагъохэр зэхэпхы хъумэ, апэрэ лъэхъаным хахьэхэрэр зы пычыгъо хъоу щы|э бзэхэр ары. Игущы|эхэр пычыгъуит|у хъурэ бзэхэр ят|онэрэ лъэхъан къэш|ыгъэ бзэх. Игущы|эхэр пычыгъуищ хъурэ бзэхэр ящэнэрэ лъэхъан бзэх. Ау |отэж теоремэмк|э адыгабзэм игущы|э зэхэф менталитетк|э узеплъык|э, бзэхэм зэк1эми пэрэбзэ мэкъэ1ужъухэр ахэтых. Мыр бгъэунэфыным пае проект гъэпсыгъэк|э бзэхэр зэк|эри къэуплъык|угъэн фае. Ар адыгабзэм хэт махьанэ зи|э макъэхэр лъапсэу, макъэм къык|угъэ гъогум утетэу, гущы|эхэр зэпкъырыпхызэ гъэунэфыгъэн фай.\nДунаим лэжьыг��э зыфэмшъуашэ бзэ тетэп; иныдэлъфыбзэ зымгъэлажьэрэ ц|ыф нахь.\nК|эк|эу тхыгъхэр:\nАД: Адыгабзэр\nАР: Арабыбзэр\nДАН: Данмарк бзэр\nИНГ: Ингилызыбзэ\nИТ: Италия бзэр\nН: Нэк|убгъо\nТР: Тыркубзэр\nРУ: Урысыбзэр\nЗТТ: Зигугъу тш|ыгъэ тхылъыр.","id":"<urn:uuid:a65ad769-b979-4bb2-8670-9b9a8a715538>","dump":"CC-MAIN-2021-31","url":"https:\/\/www.kaffed.org\/haberler\/kafkasyadan\/item\/4388-dil-mirasinin-korunmasi-konferansi.html","date":"2021-07-27T09:58:24Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-31\/segments\/1627046153223.30\/warc\/CC-MAIN-20210727072531-20210727102531-00604.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7733653188,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.773365318775177, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2253660410642624}","num_words":3841,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.021,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.807,"perplexity_score":10720.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бэдзэогъум и 16-м ипчэдыжь сыхьатыр 10-м ехъулIэу оперативнэ штабым къыIэкIэхьэгъэ къэбарымкIэ, Адыгеим зэпахырэ узхэмкIэ исымэджэщ нэбгыритIумэ ящыIэныгъэ щызэпыугъ.\nЗигугъу къэтшIыгъэ уахътэм ехъулIэу зэпахырэ узэу коронавирусыр Адыгеим щыпсэурэ нэбгырэ 15604-мэ къахагъэщыгъ.\nАхэм ащыщэу нэбгырэ 627-мэ яIазэх (чэщ-зымафэм къыхэхъуагъэр нэбгырэ 39-рэ), хъужьыгъэр нэбгырэ 14700-рэ (чэщ-зымафэм хэхъуагъэр 26-рэ), зидунай зыхъожьыгъэр — нэбгырэ 277-рэ (чэщ-зымафэм нэбгыритIумэ ядунай ахъожьыгъ).\nЗэпахырэ узхэм зыщяIэзэхэрэ сымэджэщым нэбгыритIумэ ядунай щахъожьыгъ – Мыекъуапэ щыщ хъулъфыгъэмрэ Москва щыщ бзылъфыгъэмрэ. Лабораторнэ уплъэкIунхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, тIури коронавирус узым илIыкIыгъэх.\nНэбгырэ 15604-р республикэм имуниципальнэ псэупIэхэм атегощагъэу:\n— Мыекъуапэ — 6259-рэ;\n— Тэхъутэмыкъое районыр— 2199-рэ;\n— Мыекъопэ районыр —2096-рэ;\n— Кощхьэблэ районыр —1138-рэ;\n— Красногвардейскэ районыр — 1080-рэ;\n— Джэджэ районыр —824-рэ;\n— Теуцожь районыр — 734-рэ;\n— Адыгэкъалэ — 687-рэ;\n— Шэуджэн районыр —584-рэ.","id":"<urn:uuid:77be1eb4-6765-4c2a-bb9c-e80e595b11a9>","dump":"CC-MAIN-2021-31","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/07\/19\/%D1%81%D1%8B%D0%BC%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%85%D1%8D%D1%85%D1%8A%D0%BE\/","date":"2021-07-24T05:27:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-31\/segments\/1627046150129.50\/warc\/CC-MAIN-20210724032221-20210724062221-00418.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5588040352,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5588040351867676, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4389246106147766}","num_words":284,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.237,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.609,"perplexity_score":4796.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къэралыгъом ибаиныгъэ анахь шъхьаIэр цIыфхэр ары. Къэралыгъо политикэр гъэцэкIагъэ зэрэхъурэм, щыIэкIэ-псэукIэ амалэу цIыфхэм яIэм бэкIэ ялъытыгъ ахэм япчъагъи зэрэхахъорэр.\nСыд фэдизэу хабзэм кIуачIэ рихьылIагъэми, демографием изэфэхьысыжьхэм уагъэрэзэнэу щытэп. УрысыемкIэ статистикэр пштэмэ, къэхъурэмрэ зидунай зыхъожьырэмрэ япчъагъэхэм уамыгъэгумэкIынэу хъурэп.\nМы къэгъэлъэгъонхэм сыда къарыкIырэр, сыда ахэм мэхьанэу яIэр?\n2018-рэ илъэсым щылэ мазэм нэбгырэ миллиони 146,8-рэ Урысыем щыпсэоу къалъытэгъагъ, дунаимкIэ я 9-рэ чIыпIэр щиIыгъыгъ. Ащ ыуж илъэс заулэ хъугъэу къэхъурэм нахьи зидунай зыхъожьырэр нахьыбэу къэралыгъом щагъэунэфы.\nЦIыфхэм япчъагъэ хэзыгъахъохэрэм ащыщ илъэс 30-м ыкIи ащ ехъугъэхэм сабый къызэрагъэхъурэр. Мы аужырэ илъэсхэм щыIэныгъэм нахь ыпэ щырагъэшъэу, нахь мэхьанэ зэратырэр хэпшIыкIэу зэхъокIыгъэ хъугъэ. Джы бзылъфыгъэхэм IофшIэныр апэ рагъэшъы хъугъэ, тапэкIэ зыпкъитыныгъэ ыкIи теубытагъэ ахэлъэу псэунхэмкIэ амалэу щыIэхэр къызфагъэфедэх, нэужыр ары ныIэп унагъо ашIэнэу зегупшысэхэрэр. Зыныбжь хэкIотагъэхэу унагъо зышIэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ зэрэхъурэм демографием ылъэныкъокIэ иягъэ къэкIо.\nЛIэныгъэм игъогогъур — ныбжьыр, заор, заом ифэмэ-бжьымэхэр, узхэр, экономикэм изытет ыкIи кризисыр. Урысыем анахь гумэкIыгъо шъхьаIэу илъхэм ащыщ демографием изытет. Къэхъухэрэм япчъагъэ къызеIыхкIэ, къэралыгъом хэхъоныгъэ иIэщтэп. Мы гумэкIыгъор дэгъэзыжьыгъэным пае ны мылъкум епхыгъэ программэр аштагъэу Iоф ешIэ, ау ащ изэфэхьысыжьхэм уагъэрэзэнэу щытэп.\nУФ-м и ЛъытэкIо палатэ изэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, 2020-рэ илъэсым ищылэ мазэ къыщыублагъэу бэдзэогъум нэс зидунай зыхъожьыгъэхэм япчъагъэ процент 30-кIэ нахьыбэ хъугъэ, нэбгырэ мин 316,3-рэ мэхъу. ГурытымкIэ, лIагъэр фэди 1,4-кIэ нахьыб къэхъугъэхэм на-хьи. 2020-рэ илъэсым щылэ мазэм къыщегъэжьагъэу бэдзэогъум нэс Урысыем нэбгырэ мин 811,7-рэ къыщыхъугъ, блэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, а пчъагъэр проценти 5,7-кIэ нахь макI. ГурытымкIэ, фэди 1,5-кIэ лIагъэр нахьыб къэхъугъэм нахьи.\nДжащ фэдэу сабый макIэу къызэрагъэхъурэм лъапсэ фэхъухэрэм ащыщ экономикэм къызыдихьырэ инфляциер, лэжьапкIэр зэрэмакIэр, цIыфхэр IофшIапIэхэм къазэрэIуагъэкIыхэрэр, IофшIапIэ зимыIэу къэнагъэхэм япчъагъэ бэ зэрэхъурэр. ЦIыфышъхьэ пчъагъэм къызэрэщыкIэрэр экономикэм бэкIэ елъытыгъ. ЕтIани социальнэ-экономикэ къэгъэлъэгъонхэми мэхьанэшхо яI. ГущыIэм пае, Урысыем щыпсэурэ хъулъфыгъэ ныбжьыкIэхэр бэу малIэх, ахэм илъэс 40 — 50 аныбжь. Ащ лъапсэ фэхъурэр ящыIэныгъэ зэрагъэпсырэр, гумэкIыгъо зэрэхэтхэр, игъом ыкIи медицинэ IэпыIэгъу тэрэз зэрамыгъотырэр ары.\nЗАГС-мкIэ гъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм джырэблагъэ къызэритыгъэмкIэ, 2021-рэ илъэсым имэзихэу блэкIыгъэм зэкIэмкIи сабый 2088-рэ къэхъугъэу ыкIи нэбгырэ 3324-мэ ядунай ахъожьыгъэу къулыкъум щатхыгъ. 2020-рэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, нэбгырэ 2069-рэ къэхъугъэу ыкIи нэбгырэ 2807-мэ ядунай ахъожьыгъэу агъэунэфыгъагъ. Зэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, гукъау нахь мышIэми, мы илъэсым зидунай зыхъожьыгъэхэр нэбгырэ 517-кIэ нахьыб.\nДжащ фэдэу мы уахътэм къыриубытэу нэбгырэ 848- мэ унагъо зэдашIагъ, зызэгозытхыкIыжьыгъэхэр нэбгырэ 822-рэ мэхъу. БлэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, зызэгозытхагъэхэр нэбгырэ 628-рэ, зэхэкIыжьыгъэхэр — зызэгозытхыкIыжьыгъэхэр нэбгырэ 624-рэ.\nАдыгеим имуниципальнэ образованиехэмкIэ 2021-рэ илъэсым имэзи 6-у пыкIыгъэм а пчъагъэхэр зыфэдэхэр:\nМыекъуапэ\n— къэхъугъэр — 950-рэ,\n— лIагъэр — 1250-рэ,\n— зызэгозытхагъэхэр —360-рэ,\n— зызэгозытхыкIыж��ыгъэхэр — 315-рэ.\nАдыгэкъалэ\n— къэхъугъэр — 110-рэ,\n— лIагъэр — 110-рэ,\n— зызэгозытхагъэхэр — 40,\n— зызэгозытхыкIыжьыгъэхэр — 34-рэ.\nДжэджэ районыр\n— къэхъугъэр — 153-рэ,\n— лIагъэр — 259-рэ,\n— зызэгозытхагъэхэр —54-рэ,\n— зызэгозытхыкIыжьыгъэхэр — 57-рэ.\nКощхьэблэ районыр\n— къэхъугъэр — 138-рэ,\n— лIагъэр — 211-рэ,\n— зызэгозытхагъэхэр — 30,\n— зызэгозытхыкIыжьыгъэхэр — 42-рэ.\nКрасногвардейскэ районыр\n— къэхъугъэр — 138-рэ,\n— лIагъэр — 227-рэ,\n— зызэгозытхагъэхэр —52-рэ,\n— зызэгозытхыкIыжьыгъэхэр — 43-рэ.\nМыекъопэ районыр\n— къэхъугъэр — 213-рэ,\n— лIагъэр — 476-рэ,\n— зызэгозытхагъэхэр —129-рэ,\n— зызэгозытхыкIыжьыгъэхэр — 133-рэ.\nТэхъутэмыкъое районыр\n— къэхъугъэр — 283-рэ,\n— лIагъэр — 493-рэ,\n— зызэгозытхагъэхэр — 132-рэ,\n— зызэгозытхыкIыжьыгъэхэр — 155-рэ.\nТеуцожь районыр\n— къэхъугъэр — 50,\n— лIагъэр — 168-рэ,\n— зызэгозытхагъэхэр —28-рэ,\n— зызэгозытхыкIыжьыгъэхэр — 22-рэ.\nШэуджэн районыр\n— къэхъугъэр — 53-рэ,\n— лIагъэр — 129-рэ,\n— зызэгозытхагъэхэр —23-рэ,\n— зызэгозытхыкIыжьыгъэхэр — 21-рэ.\nКъэхъухэрэм нахьи зидунай зыхъожьыхэрэм япчъагъэ нахьыбэ зэрэхъугъэм еплъыкIэу фыряIэм фэгъэхьыгъэу нэбгы-\nрэ заулэмэ гущыIэгъу тафэхъугъ.\nСхьатбый, илъэс 50 ыныбжь:\n— Непэ къэралыгъор ныбжьыкIэхэм IэпыIэгъу къафэхъу нахь мышIэми, сабыибэ къэзыгъэхъун гухэлъ зиIэу ахэтыр макIэ. НыбжьыкIэхэр къэзэрэщэгъэхэ къодыеу зэхэкIыжьых. ЩыIэныгъэр нахь къин зэрэхъугъэр ащ ылъапсэу сэлъытэ. Ащ дакIоу, уз зэфэшъхьафхэм апкъ къикIыкIэ зидунай зыхъожьыхэрэм япчъагъи хэпшIыкIэу хэхъо. Джы непэ ахэм коронавирусри къахэхьагъ. ГухэкI нахь мышIэми, зыныбжь хэкIотагъэхэм адакIоу ныбжьыкIэхэм ащыщыбэхэми мы узыр къапэхьэ, ащ илIыкIырэри макIэп. Арышъ, пстэуми тызфэсакъыжьын, типсауныгъэ тылъыплъэн фае. Тинеущырэ мафэ лъызыгъэкIотэщт сабый цIыкIоу къэхъухэрэм япчъагъэ нахьыбэныр пстэуми зэдытиIоф.\nБэгъырэт Аминэт:\n— НыбжьыкIэхэм псэупIэ, IофшIапIэ зэрямыIэм къыхэкIыкIэ гумэкIыгъуабэхэм непэ яуалIэх. ИпотекэкIэ фэтэр зыщэфыгъэ унэгъо ныбжьыкIэми ихахъо инахьыбэр банкым ретыжьы. РыпсэунымкIэ ахъщэу къыфанэрэр мэкIэ дэд. Ащ зэшъхьэгъусэхэр бэхэм арегъэгупшысэх. Сабый уиIэныр дэгъу, насыпыгъ, ау ар зэрэпIыгъыщтми уегупшысэн фае. ХэкIыпIэ зымыгъотыхэрэр жьэу зэхэкIыжьых. Сабый зиIэхэм къэралыгъор IэпыIэгъу къафэмыхъоу щытэп, ау непэ псэупIэхэм ауасэ лъэшэу зэрэдэкIоягъэм бэхэр егъэгумэкIых. Фэтэр зыщэфыщт унагъом сомэ миллион заулэ IэкIэлъын фае. Ар зыфызэшIокIырэр зырыз. Мы Iофым нэмыкIэу, зидунай зыхъожьыхэрэм япчъагъи лъэшэу зэрэдэкIоягъэм сэ сшъхьэкIэ сегъэгумэкIы. ЫпэкIэ щыIэгъэ узхэм кIэхэр къахэхъуагъ. Ахэм арылIыкIырэр бэ. Арышъ, нэбгырэ пэпчъ игъом заригъэуплъэкIун, ипсауныгъэ лъыплъэн фае.\nКIАРЭ Фатим.","id":"<urn:uuid:271cfa2b-9429-49a5-8f4d-18aacb9cc7ad>","dump":"CC-MAIN-2021-31","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/07\/19\/%D0%B3%D1%83%D0%BC%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%80-%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D1%8D%D0%B8%D1%85%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%83\/","date":"2021-07-24T04:48:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-31\/segments\/1627046150129.50\/warc\/CC-MAIN-20210724032221-20210724062221-00094.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9733600616,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9733600616455078, \"kbd_Cyrl_score\": 0.026521308347582817}","num_words":1673,"character_repetition_ratio":0.115,"word_repetition_ratio":0.152,"special_characters_ratio":0.195,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.968,"perplexity_score":2985.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бэдзэогъу мазэу къихьагъэм гъэмафэм «ишэн» зэхатшIэу къытегъэлъэгъу. Мафэхэр фэбэ дэдэхэу къызэкIэлъэкIох.\nУФ-м и МЧС и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм къызэритыгъэмкIэ, непэрэ неущырэ, бэдзэогъум и 17-18-м, джыри нахь фабэ къэхъущтэу, температурэр 39-м нэсэу дэкIоещтэу агъэунэфыгъ.\nАщ фэдэ фабэм машIо къыхэкIынкIэ зэрэщынагъор, автомобиль гъогухэм ателъ асфальтыр, мэшIоку гъогум гъучIэу хэлъхэр зэщигъэкъонхэ зэрилъэкIыщтыр, электричествэр къэзытырэ подстанциехэр ыгъэстынхэм ищынагъо зэрэщыIэр къаты, зэкIэми сакъыныгъэ къызхагъэфэнэу къяджэх.","id":"<urn:uuid:c56dfd17-d00f-4912-acf6-dca954fca584>","dump":"CC-MAIN-2021-31","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/07\/19\/%D0%B4%D0%B6%D1%8B%D1%80%D0%B8-%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D1%84%D0%B0%D0%B1%D1%8D-%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%89%D1%82\/","date":"2021-07-24T05:18:01Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-31\/segments\/1627046150129.50\/warc\/CC-MAIN-20210724032221-20210724062221-00006.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7934212089,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.79342120885849, \"kbd_Cyrl_score\": 0.20627115666866302}","num_words":157,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.796,"perplexity_score":2854.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"— Ары хэбзэ орган пстэумэ пшъэрылъ шъхьаIэу непэ яIэр, — къыщиIуагъ УФ-м и Президентэу Владимир Путиным вакцинациер зэрэкIорэм, экономикэм изытет, нэмыкI лъэныкъохэм афэгъэхьыгъэ зэхэсыгъоу зэхищэгъагъэм. — Iофхэр мы лъэныкъомкIэ къызэрыкIохэп. Арышъ, бизнесыри мыщ къыхэгъэлэжьэгъэн фае.\nЗэпахырэ узэу дунаир зэлъызыкIугъэр къежьэным ыпэкIэ экономикэм къэгъэлъэгъонэу иIагъэхэм джыри къанэсыжьыгъэп, ау хэхъоныгъэхэр щымыIэхэу пIон плъэкIыщтэп. ГущыIэм пае, хъызмэтшIапIэхэр зэтеуцожьых, IофшIэпIэ чIыпIэ зимыIэхэм япчъагъэ нахь макIэ мэхъу. БлэкIыгъэ илъэсым ишышъхьэIу мазэ IофшIэпIэ чIыпIэ зимыIэр Iоф ышIэным ыныбжь нэсыгъэу къэралыгъом исым ипроценти 6,4-рэ хъущтыгъэ.\nМы уахътэм проценти 5,2-м къэсыгъ. IофшIэпIэ чIыпIэ зиIэхэм япчъагъэ нэбгырэ миллионрэ мин 200-рэ хэхъуагъ.\nКъэралыгъом ипащэ джыри нэбгырэ мин 700-м къыщымыкIэу IофшIапIэ ягъэгъотыгъэнэу, 2019-рэ илъэсым зэрэщытыгъэм фэдэу, проценти 4,7-м къагъэсыжьынэу УФ-м и Правительствэ пшъэрылъ фишIыгъ.","id":"<urn:uuid:19479339-5b87-4edc-a317-54bc2775d2d5>","dump":"CC-MAIN-2021-31","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/06\/01\/%D1%86i%D1%8B%D1%84%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%82%D1%8D%D1%83-%D1%8Fi%D1%8D%D0%BC-%D1%85%D1%8D%D1%85%D1%8A%D0%BE%D0%BD-%D1%84%D0%B0%D0%B5\/","date":"2021-07-24T05:26:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-31\/segments\/1627046150129.50\/warc\/CC-MAIN-20210724032221-20210724062221-00433.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9706293941,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9706293940544128, \"kbd_Cyrl_score\": 0.029067838564515114}","num_words":264,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.039,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.042,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.968,"perplexity_score":2058.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ тха��Iоу МэщбэшIэ Исхьакъ ыныбжь бэмышIэу илъэс 91-рэ хъугъэ. Ар СССР-м, Урысые Федерацием, Адыгэ Республикэм я Къэралыгъо шIухьафтынхэм, Михаил Шолоховымрэ Николай Островскэмрэ ацIэкIэ щыт шIухьафтынхэм, ДАХ-м ишIухьафтын ялауреат, Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъ. Тхылъи 100-м къехъу зикъэлэмыпэ къыпыкIыгъэ тхэкIо цIэрыIом лъэпкъ литературэм иIахьышхо хишIыхьагъ, итхыгъэхэм ащыщхэр IэкIыб къэралыгъуабзэкIэ зэрадзэкIыгъэх. МэщбэшIэ Исхьакъ иусэхэм атехыгъэу орэдыбэ къаIо. Адыгэ Республикэм итхакIохэм я Союз итхьаматэ имэфэкI ехъулIэу зыIудгъэкIагъ, ащ зэдэгущыIэгъоу дытиIагъэм щыщ пычыгъо тигъэзетеджэхэм апашъхьэ къитлъхьэ тшIоигъу.\n— Исхьакъ, укъызыщыхъугъэ Шъхьэщэфыжь уигъашIэ сыд фэдэ мэхьана щыриIэр?\n— Нэбгырэ пэпчъ ылъытэу, ыгъэлъапIэу, лъагэу ыIэтэу хэку иI. Ащ имызакъоу, къызыщыхъугъэ чIыпIи иI. Уфаемэ, атэжъ лъапсэкIэ е атэ-анэм яджэгужъкIэ ащ едж. Арыщтын зыми фимыгъадэу цIыфым псэкIэ ыгъашIорэри, нахьышIу ылъэгъурэри. Ащ фэдэ чIыпIэ гъэшIонэу, зыпэсшIырэ щымыIэу сэ сиIэр сыкъызщыхъугъэ сикъоджэжъэу Шъхьэщэфыжь ары. Тыгъэр мыщ нахь лъэшэу къыщепсэу къысщэхъу, дунаим ыгузэгуи мыщ щыIэу сэлъытэ.\nШъхьэщэфыжь тарихъышхо зиIэ, зынэгу бэ кIэкIыгъэ къуаджэхэм зэу ащыщ. ГъэшIэгъоныр ар зытес чIыгур адыгэ хэкуищым язи зэрэхэмыхьэрэр, зэрапэIудзыгъэр ары. ИхъурэягъэкIэ хымэ лъэпкъхэр къытэгъэтIысэкIыгъэхэу Ермэлхьаблэ дэжь къоджищ тыщызэхэс — сикъоджэ гупсэу Шъхьэщэфыжь, гъунэгъу бэслъыные къоджэжъхэу Бэчмызаерэ тIэкIу тпэIудзыгъэу Пшызэ Iушъо Iус Кургъокъуаерэ. Къоджищми адыгабзэр непи дахэу ащызэрахьэ, ящыIэкIэ-псэукIэ адыгэ хабзэм дештэ. Хъярми, нэшхъэигъоми къоджищыр зэлъэIэсы, зэхэхьэх, зэрэIыгъых, зэкъотых. Адыгэ дунаим тыринэбзый, тыриIахь.\nКъебгъажьэмэ пфэмыухынэу Шъхьэщэфыжь къоджэжъым зым нахьи адрэр нахь гукъинэжьэу гъэшIэгъоныбэ щыслъэгъугъ, щызэхэсхыгъ. Шъэфэу аIуатэзэ, гъыбзэкIэ зэпагъэжъыужьырэ тхыдэжъхэм яджэрпэджэжь къыслъыIэсыщтыгъ, къысхэпшагъэ хъущтыгъэ, гъогу сытеуцонэу къысаджэщтыгъ.\nСыныбжь уеплъымэ, макIэп зылIкIэ къэзгъэшIагъэр. А гъашIэм сыщызекIонэу Тхьэм гъогуитIу къысфигъэшъошагъ. Зыр Шъхьэщэфыжь къыщежьэ. Илъэс 16 ныIэп сыныбжьыгъэр ащ сызытехьэм, сырищажьи дунаим сытырищагъ, чIыпIэ зэфэшъхьафхэм санигъэсыгъ, бэ сигъэлъэгъугъ, сынэгу кIигъэкIыгъэри нахьыбэжь. ЯтIонэрэ гъогур — дунаим сызехыжьырэ мафэм Шъхьэщэфыжь сезыщэлIэжьыщтыр ары. Ащ сыщагъэтIылъыжьын фае. Сэ бэрэ аIоу зэхэсхыгъ цIыф цIэрыIохэм якъашъхьэ хэмыкIокIэным пае нахь чIыпIэ тэрэз атефэу. ШъыпкъэмкIэ, къэзлэжьыгъэр ары сиIахьыр. Ащ фэдэ лъэпIэныгъэм сэ сыфэныкъоп. Сигъогу къызыщежьагъэм, лъапцIэу къызыщысчъыхьэгъэ къуаджэм екIолIэжьын ыкIи щиухын фай.\nШъхьэщэфыжь икъэбар кIыхьэ. Ау кIыхьэм икIэкIыр арышъ, къоджэжъыр сикъежьапI, сидунэе къопс, сигупс, силъапI.\n— Исхьакъ, зигугъу къэпшIыгъэ гъогуитIум азыфагу литературэ дунаишхо щыбгъэпсыгъ…\n— Тхэныр зезгъэжьагъэр нафэу къысфэIощтэп. Ау ащ сытезыгъэгушхуагъэр тикъуаджэ щыщэу, тхэнымрэ еджэнымрэ гу афэсэзгъэшIыгъэу, сиапэрэ кIэлэегъаджэу ПщыунэлI Юсыф. А лIы хьалэмэтым игугъу бэрэ шIукIэ сэшIы. Ящэнэрэ классым тисэу адыгабзэкIэ тызэрэгупшысэрэр, къыдгурыIорэр къызэрэтIотэшъущт шIыкIэр зэригъэшIэным пае гущыIэхэу «непэ ощх къещхы», «непэ тыгъэпс» зыфиIохэрэм афэдэхэм афэгъэхьыгъэу усэ кIэкI ттхыным е зэгъэкIугъэу гущыIэ заулэ ахэм къапыдгъэуцоным ащ тытыригъэгушIухьэщтыгъ. Сэри зыгорэхэр «сыуцIэрэпхъэу» зысыублагъэр джащыгъур арыщтын. Хилъэгъуагъэр Тхьэм ышIэн, ау Юсыф сигущыIэ зэпхыкIэхэр ыгу рихьыгъэх. Джащ къыщегъэжьагъэу ащ ынаIэ ренэу къыстетыгъ, тхэным сытыригъэгушхоу, гущыIэхэм къарыкIырэм гу лъысигъатэу, иушъыйхэм сакIэдэIукIэу тыкъызэдэгъогурыкIуагъ. Еджэн Iофыр сигупшысэхэм къахэзылъхьагъэр Юсыф ары. Еджэныр лъызгъэкIотэнэу сытезыгъэгушхуагъэри сикIэлэегъадж ары. Сиакъыл факIоу тхэным сызыпэхьэми Юсыф сигупшысэхэр есхьылIэщтыгъэх, ежьми иеплъыкIэ ахэм къариIуалIэщтыгъ. Ар бэрэ сыгу шIукIэ къэкIыжьы, сщыгъупшэрэп.\nГурыт еджапIэм классиблыр къызыщысэух нэуж кIэлэегъаджэхэр зыщагъэхьазырырэ училищэу Черкесскэ дэтым сычIэхьагъ. Мыщ дэжьыр ары усэным сишъыпкъэу ыуж сызихьагъэр. Сиапэрэ пщыналъэу «ЦIыф лъэшхэр» зыфиIорэр зыстхыгъэр Черкесскэ сызыщыIэгъэ лъэхъаныр ары. Адыгэ тхакIоу Охъутэ Абдулахь ситхыгъэ щыщ пычыгъо горэм сыкъызыфеджэм, сигъэтIыси мырэущтэу къысэушъыигъагъ: «Уитхыгъэ мэкъэмэ жъгъырыоу чIэтыр зэхэмыхын плъэкIыщтэп. Ау уиадыгабзэ зебгъэужьынэу, ащ хэлъ шъэфхэр бгъэунэфынэу уфаемэ, уибзэгъу дэдэхэр зыдэщыIэ Адыгэ хэкум кIожьи, Мыекъуапэ дэт еджапIэм щедж». Нахьыжъ Iушым къысиIуагъэм сыкIэдэIукIи, джар сикъэкIожьыкIэу мыщ сыкъэкIожьыгъ. ЫкIи сыхэукъуагъэп.\nМыекъуапэ нэIуасэ къыщысфэхъугъэ тхакIохэмрэ усакIохэмрэ адыгэ литературэм идунай сыхащагъ, тхэнымкIэ шъэфхэм, гущыIэ зэпхыкIэхэм сафагъэнэIосагъ, дунаир зэрислъэгъукIырэм зырагъэужьыгъ. Адыгэ усакIохэм ащыщэу, Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андырхъое Хъусенэ зэхищэгъэгъэ, ыужкIэ ащ ыцIэ зыфаусыжьыгъэ литературнэ кружокым сыхэхьагъ. Ащ сыхэзыщагъэр адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ тикIэлэегъаджэу ХьатIэнэ Айщэт ары. Ар бзылъфыгъэ губзыгъэу щытыгъ, жэбзэ дахи Iулъыгъ. Зитхыгъэхэр пчэгум къизылъхьэрэ ныбжьыкIэхэм щыкIагъэу афилъэгъухэрэми, ягъэхъагъэхэми ар нэиутэу къатегущыIэщтыгъ. Литературнэ кружокым хэтхэм апашъхьэ сэри усэ заулэ къислъхьэгъагъ. Ахэм зэу ащыщыгъ сиапэрэ усэу «ЛIыжъ бригадэкIэ» сызэджагъэр. Кружокым хэтхэм ар агу рихьыгъагъ, къыдэбгъэкIмэ хъунэу алъытэгъагъ. Мыр сыгу къызыкIинэжьыгъэр щыбзэ нэдым чIагъэкIи, «хэзышIыкIхэрэм заIуагъэкIэ» сIоу сшъхьэ лъагэу слъэгъужь сыхъугъагъэшъ ары. А усэр 1949-рэ илъэсым «Социалистическэ Адыгеим» къызыщыхаутым, гъэзетищ-плIы къэсщэфыгъ сиIахьылхэмрэ синыбджэгъухэмрэ афэзгощынэу, зафэзгъэшIэгъожьынэу. Ахэр сIыгъэу бэдзэрым сытехьэ, къэсщэфыгъэр з��кIоцIылъыгъэ гъэзет кIапэм зызфэзгъэшIэгъожьырэ сиусэ тетэу сэлъэгъу. «УкIалэмэ удел аIоба», ар сыгу хэкIыгъагъ.\nОхъутэ Абдулахь зэзгъэдэIугъэ ситхыгъэ дэгъоу сыдэлэжьэжьынэу, щыкIагъэхэр дэзгъэзыжьынэу амал зызгъотыгъэр ащ ыуж. «ЦIыф лъэшхэр» зыфиIорэ сипщыналъэ къызыдэхьэгъэ сиапэрэ тхылъ цIыкIу 1953-рэ илъэсым къыдэзгъэкIыгъ. АщкIэ зишIуагъэ къысэкIыгъэр адыгэ тхэкIо цIэрыIоу Еутых Аскэр. Тхыгъэм зеджэм, тхылъ тедзапIэм сищи, ащ ипащэщтыгъэ Шэуджэн Махьмуд мырэущтэу риIуагъ: «Жьы Iухьагъо къыозытырэ мы тхыгъэр шIокI имыIэу къыхэутыгъэн фае». Зы тхьамафэм къыкIоцI хьазыр хъуи, тхылъыр къыдэкIыгъагъ. Ащ лъэшэу сигъэгушIуагъэти, дунаир тIопкIэгъу сфэхъущтыгъэп. Джащ къыщегъэжьагъэу ситхыгъэхэр къыдэсэгъэкIых. Джащыгъур ары адыгэ тхакIохэм ядунай сызыхэхьагъэри, сихъопсапIэхэр нэфапIэ зыхъугъэхэри.\nСэркIэ литературнэ институтэу дунаим тетыр а сызыщеджэгъэ закъор ары. Ащ щызгъэкIогъэ илъэсхэр сэпсэуфэ сыгу илъыщтых. УсэкIо-тхэкIо цIэрыIохэм ятхыгъэхэм сяджэныр ыпэкIи сикIэсагъ. Ау ахэм IэшIугъэу ахэлъыр, узыкIагъэхъопсырэр зызэхэсшIэпагъэр мыщ дэжьыр ары. ЗэIэпытхыхэзэ зитхыгъэхэм тяджэрэ усэкIо-тхакIохэр къыбдэгущыIэхэ, ягупшысэхэр къыуахьылIэ зыхъукIэ, уиеплъыкIи уизэхэшIыкIи нэмыкI мэхъу. Тезыгъэджэгъэ, ушъыякIоу тиIэгъэ Леонид Леоновыр, Константин Паустовскэр, Всеволод Ивановыр, Владимир Лидиныр, Константин Симоновыр, Александр Твардовскэр, Корней Чуковскэр, нэмыкIхэр сыгу шIукIэ къэкIыжьых. Сэ сфэгъэхьыгъэ тхыгъэхэу дунаим къытехьэгъэ пстэуми мы цIэхэр къащыхэщых. «Ахэр плъэгъугъэхэмэ, уафэзагъэмэ, урагъэджагъэмэ адэ гъэшIэгъона?» зыгорэхэм аIонкIи хъун. ТиныбжьыкIэхэм апай мыр нахьыбэу къызыкIасIорэр.Зы курсым тыщызэдеджагъэми, зы лъэхъанэ тыщызэрихьылIагъэми Роберт Рождественскэм, Егор Исаевым, Евгений Евтушенкэм, Паруйр Севак, Юрий Казаковым, Абуджамил Нурпеисовым, Белла Ахмадулинам, Нафи Джусойты, нэмыкIхэми литературнэ институтыр кIыщ тфэхъугъ. Къытфэзэгъэ цIыфхэр зэрэбэлахьыгъэхэр, лъэхъаныр я 60-рэ илъэсхэм зэрафакIощтыгъэр арми сшIэрэп, лъэпкъыбэмэ ялитературэ зыщыкIырыугъэр джащыгъур ары. Сэ сшъхьэкIэ ащ сыкъыхиубытэнэу зэрэхъугъэр насыпыгъэу зыфэсэлъэгъужьы.\n«СырыкIонэу Тхьэм гъогуитIу къысфыхихыгъ» къызыосэIом, а гъогуитIум азыфагу литературэ дунаишхо зэрэщызгъэпсыгъэр къыхэбгъэщыгъ. Джырэ нэс псыпэ цIыкIоу ечъэхми, а пстэур зы псыечъэхэу зэхэлъэдэным зикIуачIэ хэзылъхьагъэхэр литературэ дунаим щыцIэрыIо дэдэхэу, Михалков зэшъхьэгъусэхэу Сергейрэ Натальерэ. Адыгэхэр зыфэдэр мыхэм дэгъоу ашIэщтыгъ, лъытэныгъэшхо афашIыщтыгъ. Институтыр къызысыухыгъэ илъэсыр ары ахэм нэIуасэ сазыфэхъугъэр. Пащэр къысаджи, Сергей Михалковым ителефон къыситыгъ, сыдэгущыIэн фаеу, ащ Iоф горэ къыздыриIэу къысиIуагъ. Телефоныр къэзыштэгъэ усакIом, ыпэкIэ сишIэщтыгъэм фэдэу, гушхоу къыздэгущыIэу ригъэжьагъ, иунэ сыригъэблэгъагъ, бэ тесымыгъашIэу ащ сыкIонэу к��ысиIуагъ.\nСызэрыхьэгъэ унагъор дахэу къыспэгъокIыгъ. Бысымгуащэм псынкIэу Iанэр къызэтыригъэуцуи, «еджакIорэ зэолIрэ зэфэдэх» аIозэ, дэгъоу сахьэкIагъ. КъызыкIэмыупчIагъэхэ къагъэнагъэп — сызэреджэрэм, стхыхэрэр зыфэгъэхьыгъэм, тихэку ис тхакIохэм ятворчествэ, кIэлэцIыкIу литературэм. Анахьэу гукъинэжь сфэхъугъэр адыгабзэкIэ ситхыгъэхэм сыкъызэрэрагъэджагъэр ары. («Хышхом ехьыщыр адыгабзэр, узэрехьэ, укъырехьакIы, уегъэхъые, ау ащ гум жьы дегъахьэ» ыIощтыгъэ Наталья Кончаловскаям. МэщбашIэм къыритыгъэ гузэхашIэм ар къызэрэпкъырыкIыгъэм щэч хаслъхьэрэп — Табышъ М.) Сызфырагъэблэгъэгъэ Iофми ышъхьэ къырахыгъ: СССР-м итхэкIо ныбжьыкIэхэм яя III-рэ Зэфэс сыхэлэжьэнэу ахэм сыкъагъэлъагъо ашIоигъуагъ. Нафэ къызэрэхъугъэмкIэ, зэдзэкIэкIо цIэрыIохэу Маргарита Алигеррэ Михаил Матусовскэмрэ зипэщэ усакIохэм язэIукIэ сиусэхэм щатегущыIагъэх, СССР-м итхакIохэм я Союз саштэмэ хъунэуи щалъытагъ.\nСибысымгуащэ, Наталья Михалкова-Кончаловскаяр, тхакIохэм я Союз хагъэхьащтхэм ятхылъхэм ахэплъэрэ купым хэтыгъ. Ситхыгъэхэм пIэлъэ кIэкIкIэ ар яджагъ, ахэр пчэгушхом къипхьэхэ зэрэхъущтымкIэ рецензие сфитхыгъагъ. Литературэм пшъэрылъышхо къызэрэпфишIырэр, уемызэщыжьэу ренэу узыдэлэжьэжьын зэрэфаер, лъэпкъэу сыкъызыхэкIыгъэм ыпашъхьи пшъэдэкIыжьы-\nшхо зэрэщысхьырэр зэхэсшIэгъагъ.\nДжащ къыщегъэжьагъэу сэтхэ. Ерышыгъэ гори схэлъыгъэщтын, ау тхакIохэм якIыщэу къэсыухыгъэм къысхилъхьэгъэ амалым фэдэ щыIэп. Хэтрэ тхакIуи фэдэу гупсэфыгъо къысэзымытырэ Iофыгъо заулэ щыI: сыда дунаим сыкъызкIытехъуагъэр, сыда сызфыщыIэр, тыда сыздакIорэр? А гупшысэхэм яджэуапхэм джы къызнэсыгъэми салъэхъу, сызыгъатхэрэри джары. Сызэнахь кIалэм нэмыкI упчIэхэр сыфэзгъэуцужьыщтыгъэу къысшIошIы, сиусэхэмкIэ зыгорэхэми джэуап къястыжьыгъэу къысщэхъу. «Ау сыда ащкIэ силъэпкъ фэсшIэшъугъэр?» сэIошъ джы сызэупчIыжьы…\nУсэхэр зысымытхыжьырэр илъэс щэкI фэдиз хъугъэ. Загъо дэдэрэ сыгу резгъэгъэтIысэу сэусэми, сызыхилъасэрэр, сызыIэкIэзыубытэрэр прозэр ары. Шъуегупшыс, сабыир чэум шъхьэрыплъымэ ылъэгъурэ дунаир ары гъунэнчъэу къыщыхъурэр. Нахь зыкъызиIэтыкIэ къоджэ урамымкIэ еплъыхышъ, къызэрэщыхъоу зэрэщытыгъэм фэмыдэу, ар зэрэнахь иныр къыгурэIо. ЛъыкIуатэ къэс чIэплъыпIэм щыIэ дунаим нэсынэу фежьэ. Сэри сидунэелъэгъукIэ зызэриужьыгъэр ащ фэдэ горэщтын. СыкъызыхэкIыгъэ лъэпкъым инеущырэ мафэ зыфэдэщтым сегъэгумэкIы. Сыд фэдэщта ар, блэкIыгъэм щыщэу сыда ащ пхьымэ хъущтыр? Мы зызыхъожьырэ дунаим тыхэмыкIокIэжьыным пае сыда тшIэн фаер? Тыбзэ сыдэущтэу къэтыухъумэщта, тишэн-хабзэхэр таущтэу къызэтедгъэнэжьыщтха?\nГукIэ зэбгъэзэфэгъэ ащ фэдиз гупшысэмэ джэуап зэу пфятыжьыщтэп. Ащ пае гъашIэ къэбгъэшIэн, къэбгъэшIагъэми уфеплъэкIыжьышъоу ущытын фае. Адыгэ литературэм лъэгъохэщ фэхъугъэхэр ары лъэныкъоу зыздагъэзэщтымкIэ зыпашъхьэ упчIабэ къиуцогъагъэр. Ахэм джэуап къызыфагъотыгъэ Iофыгъохэм неп�� якIэщыгъо икIыгъэп.\n— Исхьакъ, мы аужырэ илъэс тIокIым о нахь узэрашIэрэр тарихъ лъапсэ зиIэ тхыгъэхэр зикъэлэмыпэ къыпыкIыгъэ тхэкIошхокIэ ары. «Совет лъэхъаным зыдишIызэ псэугъэ, ар щымыIэжь зэхъум зыкъызэридзэкIыжьыгъ, тарихъти, лъэпкъти, къупшъхьэти ыIо хъужьыгъэ» аIоу зэхэсэхы. Ар шъыпкъэу олъыта?\n— 1945-рэ илъэсым ичъэпыогъу мазэ комсомолым сыхахьи, Совет хабзэр щэIэфэ ар къызыфэджэрэ дунэе гупшысакIэм дезгъаштэу сыщыIагъ. Ар зэфагъэм, шъыпкъагъэм, зэфэдэныгъэм ятелъхьэу зэрэщытыр сшIошъ хъущтыгъэ. Ау идеологиеми сынэ къышъхьэригъапхъоу сищытыкIэ зыригъэхъожьыгъэп. Сыд фэдэрэ идеологии гъуни шапхъи иIэх. Литературэм игугъу пшIымэ, ащ Iофыр гъэшIэгъонэу къыщекIокIы. Партием, Лениным, социалистическэ псэукIэм афэгъэхьыгъэу сэ усэ заулэ сиI. Нахьыбэ пфэтхыщтэп, тхэным хэлъ пстэури ащ къыхэплъытэмэ. Егъэлыягъэ, гущыкI мэхъу.\nУкъызыхэкIыгъэ лъэпкъым угу фэмыузмэ утхэшъущтэп. Узэрытхэрэр ныдэлъфыбзэмэ, а узэрыгупшысэрэ бзэр ары ащ идунай зэрэзэхапшIэрэр. Ар зэхэмышIагъэмэ, ащ къыубытырэ пстэур ппкъырымыкIыгъэмэ, сыд фэдэрэ идеологии къикIын щыIэп. Усэхэм ар нахь лъэшэу ащызэхэошIэ — пIонэу узыфаер цIыфыгум нэмысмэ, къэмыхъузэ ар ежьежьырэу мэкIодыжьы. Сэ ялыеу зыкъысщыхъужьырэп, ар пасэу къызгурыIуагъ, стхыгъэм игугъу сшIыгъэшъ къытезгъэзэжьыгъэп. Ау сэ зыкъызэздзэкIыгъэу, сымыусыгъэ е сызытемытхыхьагъэ горэ, джырэ щыIакIэм зыдэсшIызэ, къэсштагъэу сфэIощтэп. Адыгэхэм тшъхьэ къырыкIогъэ лъэпкъгъэкIодым фэгъэхьыгъэ усэхэу тигуузхэмрэ тигумэкIхэмрэ къызыщысIуатэхэрэр сиIэх. ГъэшIэгъоныр ахэр къызэрэхаутыгъэр, цензурэм зэрэблигъэкIыгъэхэр ары.\nСятэжъ ихьакIэщ игугъу къыпфэсшIыгъ. А хьакIэщым щызэIукIэрэ лIыжъхэм Уарп псыхъо мыр къыщыхъугъ, Фэдз дэжь мыр щырекIокIыгъ, ТIопсапIэ дэжь щыпсэухэрэм ашъхьэ къырыкIуагъэр мыры, адыгэхэр хэкум мыщ фэдэу рафыгъэх аIозэ, джаур зэожъым къыздихьыгъэ тхьамыкIагъохэм афэгъэхьыгъэ къэбархэр зэхэсхы зэхъум сыныбжь илъэсий — пшIым итыгъ. А тхьамыкIагъохэр лъэпкъым ынэгу зыкIэкIыгъэмрэ ахэр къаIотэжьэу зызэхэсхыгъэмрэ азыфагу къыдэфэгъэшхо щыIагъэп — утыныр джыри гъушъыгъагъэп. Ащ нэмыкIэу тикъуаджэ щыщ цIыфышхо горэ ИстамбулакIо гъогу мыгъожъым теуцогъагъ, мыдкIэ къэнэгъэ иIахьылхэр ащ икъэбар амышIэу гумэкIыщтыгъэх. Шъыпкъэ, «Мыхэр зэхэпхыгъэхэми умыIуат», — къысаIощтыгъ нахьыжъхэм. Ар къызыхэкIырэри къыбгурыIонэу щытыгъ. Ау ахэр унэгу кIэкIыгъэхэу, усэкIо-тхакIоу зыплъытэжьэу сыдэущтэу ахэм уатемытхыхьани, хъэтэпэмыхь пшIынхи? СэркIэ ар мыхъун горэу щытыгъ. Аужырэ романэу стхыгъэм, «Зэман чыжьэм иджэрпэджэжькIэ» сызэджагъэм, а гукъэкIыжьхэр къыщыстхыхьагъэх, джаур зэожъыр, лъэпкъ тарихъыр зэрэщытэу сигъашIэ хэпшагъэ зэрэхъугъэр.\nЗы щысэ къэсхьы сшIоигъу. Романэу «Мыжъошъхьалыр» зыстхыгъэр ар къызыдэкIыгъэ илъэсыр арэп. Тилъэпкъ зэрэдунаеу щизытэкъухьэгъэ, мыжъошъхьалым фэдэу зыхьаджыгъэ илъэсишъэ заор ары ар зыфэг��эхьыгъэр. Ар стхы зэхъум Москва сыдэсыгъ, Адыгэ хэкум сырилIыкIоу СССР-м и Апшъэрэ Совет сыхэтыгъ. Романыр илъэситIурэ ныкъорэкIэ шъэфэу стхыгъэ. Ар къысфытезыдзэрэ бзылъфыгъэм дэжь зы Iэпэрытхыр, ятIонэрэр къуаджэм дэс сшынахьыжъ дэжь щызгъэтIылъыщтыгъэх. Сэ а Iофым мырэущтэу сеплъыщтыгъ: къызыхэкIыгъэ лъэпкъым итарихъ щыщ Iофыгъо горэ къыштэу темытхыхьан зы тхакIуи фитэп. Ар къыдэмыкIыщтми, ытхэу зэригъэтIылъэкIын фае. КъэпшIэнэу щытэп, дунаим зызэблихъузэ игъо къэсмэ, къыдэкIынкIи хъун.\nРоманэу «Мыжъошъхьалым» къыкIэлъыкIуагъэх «Бзыикъо зау», «Хъан-Джэрый», «ГъэритIу», «Джасус», «Айщэт», «Рэдэд», «Адыгэхэр», «Рафыгъэхэр», «КъокIыпIэмрэ КъохьапIэмрэ», «Зэман чыжьэм иджэрпэджэжь» зыфиIохэрэр ыкIи нэмыкIхэр.\nХэгъэгу зэошхори тарихъым лъыгъэчъэ заоу хэхьагъ. Романхэу «ЦIыфыр тIо къэхъурэп», «Агъаерэм ежэжьхэрэп», «ШIу шIи, псым хадз» зыфиIохэрэр нахь пасэу дунаим къытехьагъэх. Урыс, советскэ тхакIохэм ятхыгъэхэр къызыщыдэкIырэ тхылъ тедзэпIэ цIыкIоу «Современник» зыфиIорэр Москва дэтыгъ. Ар къызызэIуахыкIэм апэрэ тхылъэу къытырадзагъэхэр Михаил Шолоховымрэ Константин Симоновымрэ яягъэх, ящэнэрэр сэсыягъ. ЫпэкIэ фэдэ къыхэмыкIыгъэу, епцIыжьакIохэм яIоф лъэпкъыбэ литературэм къыщызыIэтыгъэр сэры. Романэу «ЦIыфыр тIо къэхъурэп» зыфиIорэм зеджэхэ нэуж «А Iофыгъор литературэм апэу къыхэзылъхьагъэр хэт шъуIуа, Валентин Распутиныр ара, хьауми МэщбэшIэ Исхьакъа?» — аIоти кIэупчIэщтыгъэх. Распутиным итхыгъэ дунаим къызытехьагъэр сэсыем ыпэкIэ, урысыбзэкIэ ары. Хэкум епцIыжьыгъэхэм яIоф илъэситIукIэ нахь пасэу адыгэ литературэм адыгабзэкIэ къыщысIэтыгъагъ…\n— Адыгэхэм ящыIакIи, язэхэтыкIи уироманхэм дэхэ дэдэу къахэщы. Ар тызыхэпсэукIырэ зы Iофыгъу, икъэIотэн къинэу пылъыр тарихъым ишъыпкъэ зэкIэлъыгъэкIожьыным фэдэп. «Тарихъ роман» зыпIокIэ, архивышхо зэпырыбгъэзэн, зыплъыхьакIоу тихэку щыIагъэхэм ятхыгъабэ кIэбджыкIыжьын фаеу мэхъу. Уитхыгъэхэр тарихъым ишъыпкъэ сыд фэдизэу пэблагъэхэу къыпщыхъура?\n— Титарихъ тызэрэлъыIэсырэ, тызэрэщыгъозэ шIагъо щымыIэу къызэрэтхьыгъэр хэткIи шъэфэп. IорыIуатэу зэхэтхыгъэхэм тыгу къагъэбырсырыщтыгъ, тятэжъхэм жэкIэпэ нэпсэу рагъэхыгъэр тишIэжь хэлъыгъ. Ау къэхъугъэхэм хэшIыкI хъатэ афытиIагъэп — архивхэм якIолIэгъуаеу щытыгъ, блэкIыгъэ заом фэгъэхьыгъэу къыдагъэкIыгъэ тхылъхэр ухъумэпIэ зэфэшIыгъэхэм цIыф атырамыгъаплъэу чIэлъыгъэх. Заом зэреджэхэрэми уигъэгъуащэщтыгъ. «Кавказ заом илъэхъан» зыпIокIэ, ор-орэу узэзэожьыгъэ фэдэу зы бэлахь горэ нэгум къычIэуцощтыгъ. «ПцIым лъакъо кIэтэп» зэраIоу, уушъэфынри шъыпкъэр умыIонри зэфэд. Тэ шъыпкъэм тызкIылъыхъурэр Iэр дгъэсысэу, «къытэшъушIагъэр шъотшIэжьыщт» тIоу урамым тыкъытехьанэу арэп. Ар зыфатшIэрэр хэукъоныгъэхэр дгъэтэрэзыжьынхэм, къыткIэхъощт ныбжьыкIэхэр къэтыухъумэнхэм пай.\nЛъэпкъ литературэм тарихъыр зылъэпсэ шъыпкъэр ыкIи тхакIом къыгъэшIырэ шъыпкъэр ыIозэ зэтыреутыхэшъ, тIуми тарыгъозэн фай. Шъунэгу къычIэжъугъэуцу: цIыфым шъор къемыщэкIыгъэмэ икъупшъхьэхэр зэрэIыгъышъущтха, Iэпкъ-лъэпкъ пшIыкIутIур зэдыкIэмыкIмэ цIыфыр тэрэзэу щыIэшъущта? Литературэри джащ фэд: тхакIом игузэхашIэхэм ар тыдэ нэс зыдащэшъущтыр зэзыпхырэ купкъ имыIэмэ? Дунаир зэрэдахэри, цIыфхэм яшэнхэр зэрэзэфэмыдэхэри къэпIошъущт, ау ар гъашIэм хэмыгъэщагъэмэ, къэхъугъэ горэм емыпхыгъэмэ, сыд фэдэ хьалэмэта къыпфэIотэщтыр? Тарихъ романхэм ятхын сызыфежьэм, архивыбэмэ сащылъыхъун фаеу хъугъэ. Нахьыбэр зытхыгъэр ежь урысхэр ары, оррэ сэрырэ тыкъызыхэкIыгъэ лъэпкъым зыгорэ атхышъунэу щытыгъэми, ар яIофыгъэп. Заухъумэжьын, быныр заом къырагъэлын, топыщэхэм зэкIагъэстырэ машIом быныр хащыжьын фэягъэ.\n«Мыжъошъхьалыр» стхы зэхъум СССР-м и Апшъэрэ Совет сызэрэхэтыгъэм ишIуагъэ къэкIуагъ. ДепутатыцIэм амал къыситыгъ цIыфыбэмэ амылъэгъугъэ архивхэм сахэплъэнэу, зэмыджэгъэхэ тхылъхэр ухъумапIэхэм къащызгъотынэу. Бжьэ къэпчIыгъэм фэдэу а пстэуми сшъхьэ къагъажъощтыгъ, ау ахэр зэкIэ сищыкIэгъагъэх. Нэе-псыеу ахэм къахэстхыкIыщтыгъ, амал щыIэ зыхъукIэ сурэт тырязгъэхыщтыгъ, къытезгъэзэжьызэ сяджэщтыгъ. Романэу «Мыжъошъхьалым» тарихъ шапхъэу хэслъхьагъэр къинкIэ зэзгъэуIугъ. Дунаир нахь фит зэхъужь нэуж ары адрэ ситхыгъэхэм ащызгъэфедэгъэ тарихъ шапхъэхэр нахь къэгъотыгъошIу къызысфэхъугъэр. Ау сигузэхашIэхэр зыкIи тарихъым ишъыпкъэ ыкIыIу сшIыгъэхэп. Ащ сытемыкIыным сыпылъыгъ. Тарихъыр зылъэпсэ романхэм шъыпкъэр процент 90-м щанэсы сIомэ, егъэлыягъэ хъущтэп.\n— Исхьакъ, ныбжьыкIэхэм сыд япIо пшIоигъуагъ?\n— УиупчIэ иджэуап кIэкI дэд. Зигугъу пшIырэ ныбжьыкIэхэм садэмыгущыIэу, зыгорэкIэ зафэсымыгъазэу зыкIи къыхэкIыгъэп. Сэ гъогоу къэскIугъэр сыугъоижьыгъэу сэгугъэ. Ситхыгъэхэр зэфэхьысыжьыгъэу тхылъ 25-рэ хъоу бэмышIэу къыдэкIыгъэх. Гупшысэу, хъопсапIэу, гугъапIэу сиIагъэхэр ахэм къащыбгъотышъущтых. Сэ нахь шъхьаIэу сызыпылъыгъэр адыгэхэр цIыф нэсэу къэзгъэлъэгъонхэр ары. Ар къыздэхъугъэмэ, синасып. Сэ джыри сэтхэ, упчIабэмэ яджэуапхэм салъэхъу. НыбжьыкIэхэр мыпшъынхэу, яхъопсэ жъуагъом ыуж итэу кIонхэу сыфай. Тызыхэт дунаир цIыкIу хъугъэ, псынкIэу укъызэрэгъоты, нахь псынкIэжьэуи узэлъэIэсы. Ау псынкIэу кIорэ дунаим тымыгъотыжьынэу ыкIи талъымыIэсыжьынэу тшIуагъэкIодыхэрэм ащыщ лъэпкъышъхьэр, тиныдэлъфыбзэ, тихабзэ. Ахэр зыухъумэн, ахэм афэсакъын фаер ныбжьыкIэхэр ары. Дунэе хьалэмэтыбэмэ апэ ахэр зэритхэр ныбжьыкIэхэм къагурыIонэу сыфай. Джырэ дунаим иIашэр шIэныгъэр арышъ, адыгабзэмрэ лъэпкъ тарихъымрэ Iашэу зэрахьанэу, лъэпкъ гъашIэр къаIэтышъунэу, зэтыраIыгъэнэу ахэм сафэлъаIо.\nДэгущыIагъэр Табышъ Мурат.\nГъэзетэу «Адыгэ псалъэм»\nшIэныгъэмкIэ иобозреватель.","id":"<urn:uuid:f79d57f2-59ad-4d7d-9eef-ef618465b446>","dump":"CC-MAIN-2021-39","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/07\/29\/%D0%B4%D1%83%D0%BD%D1%8D%D0%B5-%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%B3%D1%83%D0%B8%D1%82i%D1%83%D0%BC-%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D1%84%D0%B0%D0%B3%D1%83\/?fbclid=IwAR0X54mbwHtb0Wypx4_Bn1i2Ua7Ngc3ITu51M0GRLlWqpkE2UGi19iOC0Xw","date":"2021-09-28T12:34:47Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-39\/segments\/1631780060803.2\/warc\/CC-MAIN-20210928122846-20210928152846-00648.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9634984136,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9634984135627747, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0362655445933342}","num_words":5682,"character_repetition_ratio":0.029,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.963,"perplexity_score":2941.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Автор материала: Хачемизова Фатима Кимовна\nХьак1эмыз Ф.К.\nХьак1эмыз зэхахьэм фэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр.\nСуанда: Шъуимафэ ш1у, тихьак1э лъап1эхэр, тиунэкъощхэр, ти ныбджэгъухэр, тиныбжьык1эхэр. Лъэшэу тигуапэ, тинепэрэ зэхахьэ, уахътэ къыхэшъухи шъукъызэрек1ол1агъэр. Сэ сц1эр Суанд, Хьак1эмыз Бислъан сырипшъашъ. Лъэпкъэу сыкъызхэк1ыгъэр лъэшэу ш1у сэлъэгъу ык1и сырэгушхо. Сиц1ык1угъом щегъэжьагъэу щысэтехып1эу сызык1ырыплъыщтыгъэхэр шъхьэк1эфэшхо зыфэсш1ыхэу ш1у слъэгъухэу , сиунэкъощ гупсэхэр ары.\nШ1у дэдэ слъэгъоу сянэжъэу Сайдэт шэн дэхабэу хэлъыгъэр джы къызнэсыгъэм сыгу къэк1ыжьы. Ар 1упк1эу, 1ушъабэу, губзыгъэу щытыгъ. Сянэжъ анахь шэн шъхьа1эу къытхилъхьагъэр ц1ыфхэр ш1у тлъэгъуныр, зэфэныгъэр тхэлъыныр, адыгагъэр зыщытымгъэгъупшэныр ары. Ащ зэрилъытэщтыгъэмк1э, сабыим ип1ун- гъэсэн анахь 1оф шъхьа1эу щытэу ары. Ащ къыхэк1эу 1эдэб тхэлъэу, 1офыр ш1у тлъэгъоу , гъунэгъухэм, 1ахьылхэм шъхьак1афэ афэтш1эу, тызэрип1угъэмк1э ибынхэм лъэшэу тыфэраз.\nАры, сыдигъок1и адыгэхэм анахь мэхьанэ ин зэратыщтыгъэр къак1эхъухьэрэ ныбжьык1эхэр ары. Лъэпкъым хахъо фэзыш1ынэу, лъызгъэк1отэнэу, дахэк1э ыц1э рязгъэ1ощтыр тауж къик1ырэ ныбжьык1э ц1ык1ухэр ары. Пшъэшъэжьыехэр 1эдэб ахэлъэу агъасэщтыгъэ, к1алэхэр пытагъэ, щы1эныгъэ ахэлъэу, л1эбланэхэу ап1ущтыгъэх. Джы къызнэсыгъэми п1уныгъэм а ек1ол1ак1эр адыгэхэм фыря1.\nМары джы нэ1уасэ шъузыфэсш1ыщт ныбжьык1эхэри гъэсагъэх, еджэным яшъыпкъэу пылъых, спортым гъэхъагъэхэр щаш1ы. Мыхэм ш1уфэс гущы1э къышъуфагъэхьазэрыгъ.\nСабыйхэр: Тэ Хьак1эмыз лъэпкъым тащыщ. Чылэу Пщычэу тиунагъохэмк1э тыщэпсэу. Непэрэ мафэмк1э унэгъо т1ок1рэ блырэ дэс.\nХьак1эмызхэр лъэпкъ лъэшэу , лъэпкъ инэу лъэпкъ дахэу , лъэпкъ 1ушэу , лъэпкъ к1оч1эшхоу щытых. Нэшхъэигъуи гуш1уагъуи Хьак1эмызхэр зэде1эжьых, зыпч – зыпчэгъоу зэхэтых.\nХьак1эмызхэм лъэпкъыр ыгъэдахэу, ы1этэу ахэтыр мак1эп. Мыщ фэдэ сэнэхьатхэр зы1эк1элъхэр ахэтых:\n--к1элэегъадж\nХъызмэтыш1\nХьалыгъугъажъ\nЖурналист\nКъулыкъуш1\nСпортсмен\nМузыкант\nСатыуш1\nЧ1ыгулэжь нэмык1хэри.\nАдыгэ лъэпкъым къинэу ылъэгъугъэр бэ. Кавказ заошхом ц1ыф мин пчъагъэ хэк1одагъ. Джащ фэд, Хьак1эмыз лъэпкъым зэо илъэсхэм бэ къинэу ылъэгъугъэр: нахьыжъхэм къызэра1ожьыгъэмк1э, зыщыпсэухэрэ ч1ып1эр абгынэни кощынхэ фаеу хъугъэ. Зыщыпсэущтыгъэхэр хы Ш1уц1эм дэжь , Шъачэ зытет ч1ып1эр ары. Ык1и, къызэра1отэжьыгъэмк1э, ащ дэжьым ары лъэкъуац1эу Хьак1эмыз зыфи1орэр я1э зыщыхъугъэр. Мы лъэкъуац1эр гущы1э лъэпсит1ум къатек1ыгъ. «Хьак1э», «мысэ». Къызэрэтлъэ1эсыжьыгъэмк1э, Хьак1эмызхэр убых лъэпкъым ащыщ.\nАдыгэхэм апэдэдэ тхэн амалхэр къыз1эк1агъахьэ зэхъум, лъэпкъ пэпчъ тамыгъэхэр агъэнэфагъ. Ахэр апэрэу пхъэм тырадзэщтыгъэ. Ык1и мэхьанэ гъэнэфагъэ я1эу щытыгъ. Джащ фэд Хьак1эмызым ятамыгъи. Мыщ имэхьанэ зэпхыгъэр лъэпкъыр зыщыпсэурэ ч1ып1эр , псыхъом зэрэк1эрысыр ары.\nТамыгъэм епхыгъэу къэбар гъэш1эгъон къыднэсыжьыгъ: Отечественнэ зэошхом иветеранэу Хьак1эмыз Хьаджбэчыр Бэрэчэт ыкъо дзэк1ол1хэм яшинельхэр зэрэзэхэмхэмык1ок1эщтым пае къара1огъагъ алъэкъуац1эхэр тырадзэнхэу. Ежьым тхэк1э амаль зэримы1эм фэш1 Хьак1эмызым ятамыгъэ шинель пшъап1эм тыридагъ. Ащ къыхэк1к1э пшъэдэк1ыжь рагъэхьынэу фежьэгъагъэх, сыда п1омэ тамыгъэр нэмыц къащым ехьыщырэу къыч1эк1ыгъ. Командованием къызэрэш1ош1ыгъэр дзэк1ол1ым пыим итамыгъэ ыштагъэу, гуахьэ ш1оигъоу ары. Ежь хьак1эмыз Хьаджыбэчыр ари1уагъэр аш1ош1 мыхъоу Шэуджэнхьаблэ упч1эжь къырагъэхьыгъ. Джащ тетэу дзэк1ол1ыр хыеу къыхэк1ыгъ ык1и псэемыблэжьэу пыим пэуцужьыгъ.\nСуанда: Пщычэу дэс Хьак1эмызхэр къутэмэ пчъагъэу зэхэк1ых: Хьатрамыкъохэр, Л1ымафкъохэр, Хьаджумаркъохэр, Ц1ык1укъохэр, Цуамыкъохэр. Къутамэ пэпчъ урыгушхон плъэк1ынэу, ц1ыф гъэсагъэхэу , ц1ыф 1ушхэу, еджэгъэшхохэу, 1энэт1эшхохэр я1эу бэ къахэк1ыгъэхэр . Ахэм уакъытегущы1эн хъумэ непи, неущи тфэхъущтэп, Къэп1он, къэбгъэлъэгъон фэдиз апылъ. Непэ апэрэ лъэубэкъоу тш1ырэмк1э анахь лъэпсэжъэу ти1эм нэ1уасэ шъуфэтш1ын.\nХьак1эмызхэм ижъык1э къахэнэжьыгъэу пш1э мыхъущтхэр ателъ: нэшхъэим ухэ1абэ хъущтэп, маш1ом к1эупч1эхэрэп, щыбжьый аш1эрэп.\nЛъэпсэжъыр къызщежьэрэр чылэ ч1ыпэр зыгъэнэфагъэу ык1ы апэрэу дэт1ысхьэгъагъэхэм ащыщыгъэу Хьак1эмыз Л1ыш1уц1. Дунаир зыгъэдэхэщтыр ары адыгэ ц1ыфыр зэгупшысэрэр, зыфэхъуапсэрэр. Зы гъэжъуацэм хьэсэ псау тепхын плъэк1ыщт , зы чъыг ц1ык1ур мэз псау хъущт , зы нэбгырэр – лъэпкъ псау : джаущтэу гупшысэщтыгъэн фае Л1ыш1уц1э.\nХьак1эмыз Л1ыш1уц1э ыкъоу Хьатрам къытек1ыгъэхэр ары- Хьатрамыкъок1э заджэхэрэр. Ахэр лъэпкъ лъыгъэк1уатэхэу: Чэтыун, Чэтыунэ ыкъохэу Юсуф, Нухь. Юсуф ыкъохэу Ахьмэд, Хъусен. Ахьмэдрэ Хъусенэрэ хэгъэгу зэошхоу щы1агъэм пыир зэк1эзыфи, ц1ыфмэ мамыр щы1ак1эр къязытыжьыгъэмэ ащыщых.. Хьак1эмыз Хьатрам «Мэзытхьэк1э» еджэщтыгъэх. Хьатрам чылэм игъэпсын гуихыгъэу, хьалэлэу пылъыщтыгъэ. Хьаблэр кощы зэхъум, унэхэм яш1ын хэхьащт пхъэр, ыпк1э хэмылъэу къаритыгъагъ. Чылэм иухъумэнрэ, игъэдэхэнрэ пылъ л1ыжъым, адыгэ шэнхабзэ зек1ок1э-ш1ык1э дэхабэр зэрэхэлъым фэш1ык1э, къоджэдэсхэр упч1эжьэугъу афэхъужьыщтыгъэ. Хьатрам ш1оигъор къыбгуримыгъа1оу, къыуимгъэлъэгъоу, зэхиумгъэш1ык1эу, къыпш1омык1ын л1ыжъу щытыгъ.\nХьатрамыкъохэр зэш – зэшыпхъухэу 8 хъущтыгъэх. Хьак1эмыз лъэпкъым анахьыжъэу джыдэдэм ти1эр Хьак1эмыз Аслъан ары. Аслъан унэгъо 1ужъу къызэрыхъухьагъэр. Ахэм ащыщэу непэрэ зэ1ук1эм къеблэгъагъэхэр Аслъанрэ Бэрэкъэтрэ. Аслъан лъэпкъымк1и чылэмк1и упч1эжьэгъоу, зэк1эми афэгумэк1эу, гук1э алъы1эсэу, иш1уагъэ аригъэк1ы ш1оигъо зэпытэу щыт. Ыныбжь емылъыт��гъэу чаны, чылэм сыд 1оф дэлъми иш1уагъэ къызэригъэк1оным ц1ыфхэм 1эпы1эгъу афэхъуным пылъ. Аслъан къарыурэ к1уач1эрэ къезытэу слъытэрэр, ц1ыфхэм гуфэбэныгъэу афыри1эр ары ык1и сэмэркъэур зэрэхэлъыр ары. Сыд фэдэрэ ч1ып1э къин ифэми ыгу ыгъэк1одырэп хэк1ып1э къегъоты, ары пак1ошъ нэмык1 ц1ыфэу 1эпы1эгъу зищык1агъэхэми ежь амал зэри1эмк1э адэ1эпы1э.\nХьак1эмыз Аслъан унэгъо дахэ ыш1агъ. Ишъхьагъусэу Розэ ежьыррэ илъэс шъэныкъорэ блырэ къызэдагъэш1агъ. Бынхэр дэгъоу агъэсагъэх , ап1угъэх: Аскэр , Азэмат, Ирин. Аскэр чыжьэу щэпсэу къалэу Санкт – Петербург дэс, ары нахь мыш1эми янэ ятэхэм ыгук1и ышъхьак1и апэблагъ, ына1э къатрегъэты. Азэмат иунагъок1э янэ - ятэхэм адэпсэу. Лэжьак1у, 1эпэ1ас, къэнджалым хаш1ык1ырэ псэуалъэхэр зэк1э ы1э къефэ. Ц1ыфыгъэрэ адыгагъэрэ хэлъ, ыгук1э хьалэл , гупц1ан.\nАслъанрэ Бэрэкъэтрэ янэу Сырымэ 1эпэ1эсэ дэдагъ. Ащ и1эпэ1эсэныгъэ къылъфыгъэмэ къахэфэжьыгъ, ау анахь зыц1э ра1оу, зидышъэ идэ нахь уасэ зи1эр Бэрэкъэт ипхъорэлъфэу Рузан. Ащ ы1э къы1эк1эк1ыгъэ адыгэ шъуашэм идэхагъэ зэк1эми зэлъаш1агъ. Шъори непэ гъуазэ шъуфэхъугъ.\nХьак1эмыз Аслъан нахь къыпэблагъэу и1эхэр ятэшым къытек1ыгъэхэу Хъусенэ иунагъу. Хъусенэрэ Сайдэтрэ сабыбл ап1угъ, ахэр опсэуфэхэ нэс сабый п1уныгъэр зэк1эм апак1эу, зэк1эм ак1ы1оу зэрэщытыр зыхаш1и к1элэегъэджэ 1энат1эр Хъусенэ ыпхъухэу Нуретрэ Суретрэ хахы. Ахэр к1элэегъэджэ къызэрык1охэп т1ури «Почетный работник общего образования РФ» , Сурьет «Заслуженный учитель РА». Ахэр щысэтехып1э афэхъух - Хъусенэ ыкъо Бислъаным ипшъашъэхэу Суандэрэ Мэрджэнэтрэ. Бислъан л1акъор къэзгъэдахэрэм зэу ащыщ. Ц1ыфыгъэшхуи адыгэгъэшхуи хэлъ, ыгу зэ1ухыгъ, ц1ыфхэр ш1у елъэгъу, амал зэри1эмк1э иш1уагъэ арегъэк1ы. Лэшэу чылэр ш1у елъэгъу. Зэмыблэжьэу, хабзэмрэмрэ, ц1ыфхэмрэ афэлажьэу мэпсэу. Унэ ыш1ыгъ, чъыг ыгъэт1ысыгъ , сабыитф сурэтым фэдэу ып1угъ… ( дальше пляши сама ,Суанда)\nНепэ лы умышхыми упсэушъущт, ау хьалыгъу уимы1эу зэрэхъун щы1эп. Ар Султан къыгурэ1о, унае хьалыгъу гъэжъап1э егъэпсы. Чыли, райони ихьалыгъу агу рихьэу, аш1о1эш1оу Хьак1эмызым яхьалыгъу а1озэ ащэфы. Чылэдэсхэмк1и гупсэф хъугъэ, 1офш1ап1э я1э зэрыхъугъэмк1э.\nЦ1ыфым ыш1эн, зэш1уихын ылъэк1ыщтым гъунэ и1эу щытэп. Егъаш1эм ц1ыфхэм ащымыгъупшэжьынэу, хэгъэгум ианахь тын лъап1эу и1эри къырырапэсынэу, лъэпкъым итарихъ къырыхэнэжьынэу л1ыгъэ ин зэрихьагъ Хьак1эмыз Долэтрэ Славикэрэ ятэу Хьаджыбэчыр.\nХаджыбэчыр ищытхъу тхылъ нэ1уасэ шъуфэсш1ын.\n-----------------------------------------------------------------------------------\nДолэт къалэу Шъачэм щэпсэу , строительнэ фирмэу «Строимонтаж» зыфи1орэм и1эшъхьэтет, Шъачэм иадминистрацием идепутатэу щыхадзыгъ. Мыщ фэдэ ц1э лъап1эхэр къыфагъэшъошагъ: «Заслуженный строитель России, Заслуженный строитель Адыгеи, Почетный гражданин города Сочи, ветеран труда. Медальхэу «За вклад в развитие Сочи», «За безупречную службу Сочи» Унэгъо дахэ и1, ик1алэ Эдуард ятэ фэдэу хъызмэтыш1.\nСуанда: Ц1ыф пэпчъ лъэуж шъхьаф щы1эныгъэм къыхенэ. Ц1ыфхэр мэзым хэт чъыгхэм афэд. Ахэм ахэплъэгъощтых зылъапсэхэр мыпытэхэу , чъыгыпкъыхэри мызанк1эхэу, якъутамэхэми к1уач1э ахэмылъым фэдэу, защыхьэу ерагъэу къэк1хэу.\nЗилъапсэ пытэхэу, чъыгыпкъыхэри занк1эхэу, ищыгъэхэу, к1уач1э ахэлъэу, якъутамэхэми чъыгыпкъыхэм адырагъаштэу, тыгъэм инэбзый фабэхэм зафакъудыйзэ, дахэу къэк1ыхэрэри мэзым хэбгъотэщтых. Япк1эшъхьэ – мышъхьэхэри 1эш1ухэу, гохьхэу, зышхыхэрэми рэзэныгъэ хагъуатэу щытых ахэр. Сыд пэрыохъу апэк1э къик1ыгъэми, ощхи жьыбгъи къагъащтэрэп, к1оч1эгъу афэхъух, апэуцужьых. Зыми къыуфэхэрэп, ашъхьэ лъагэу 1этыгъэ.\nТыфай ти л1акъок1э зыми тыкъымыуфэу , тшъхьэ лъагэу 1этыгъэнэу, тыфай лъэпкъыр лъэшынэу, 1ушынэу, зэде1эжьхэу, зэлъыплъэжьхэу, зэлъык1охэу, тыфай тиныбжьык1эхэр гъогу тэрэз рык1онхэу, къызхэк1ыгъэхэр ащымыгъупшэу, шъхьэк1афэр ахэлъэу, акъылыр аголъэу, ясабыйхэр дахэу ап1ужьхэу псэунхэр.\nХьак1эмызмэ ял1акъо мэкъамэ Шъэол1эхъу К1элэгъол1 къамылымк1э къепщэжьыгъагъ. Тизэхахьэ къедгъэблэгъагъэу пщынэо ц1эры1оу Унэрэкъо Аскэрбий телъэ1у пщынэм къытфыригъэ1онэу.","id":"<urn:uuid:a6f62e26-f82a-42a7-b17d-e230638f3d33>","dump":"CC-MAIN-2021-39","url":"https:\/\/vseuroki.pro\/doc\/prezentaciya-na-temu-hak1emyz-zehah-hachemizova-fk-3102.html","date":"2021-09-27T07:33:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-39\/segments\/1631780058373.45\/warc\/CC-MAIN-20210927060117-20210927090117-00684.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9605691433,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9605691432952881, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03916335478425026}","num_words":2429,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.977,"perplexity_score":8338.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыекъуапэ\nМыекъуапэ (урысыбзэгьэ: Майкоп) — Адыгэ Республикэм и къэлэ шъхьа— . Къалэу Мыекъуапэр псыхъоу Шъхьэгуащэ иджабгъукӀэ щыс. 2014-рэ илъэсымкӀэ цӀыф нэбгырэ мин 150-м фэдиз дэс. Къэлэ тхьаматэр – Наролин Александр Владимир ыкъор (2013-рэ илъэсым тхьаматэу хадзыгъ).\nКъалэм ыцӀэрEdit\nКъалэм ыцӀэр къызтекӀыгъэр \"Мыекъуапэ\" аӀоу ащ дэжьым мэз цӀыкӀу щытыгъ. Къалэм ыцІэ «мыІэрысэ кІэим ис чыл» пӀоу зэбдзэкӀын плъэкӀыщт.\nТарихъEdit\nТарихъым къызэришӀэжьырэмкӀэ \"Мыекъуапэр\" 1825-рэ илъэсым апэу ягугъу ашӀыгъ (тхыгъэу). Ар урыс документхэм къахэкӀыгъ. Къалэр жъоныгъуакІэм итІокІырэ тфырэм 1857 (минрэ шъийрэ шъэныкъорэ блырэ) илъэсым агъэпсыгъ.\nЭкономикэрEdit\nСовет зэманым щегъэжьагъэу Мыекъуапэ завод бэлахьхэр дэтых.\nНэмыкӀEdit\n- Мыекъопэ културэ - дунаемкӀэ щызэлъашӀэрэ археолог култур.","id":"<urn:uuid:fb6490c1-1acf-4032-93f9-70acb15bc52f>","dump":"CC-MAIN-2021-39","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9C%D1%8B%D0%B5%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%BF%D1%8D","date":"2021-09-26T22:21:40Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-39\/segments\/1631780057973.90\/warc\/CC-MAIN-20210926205414-20210926235414-00108.warc.gz","language":"ady","language_score":0.839125514,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8391255140304565, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1600993424654007}","num_words":176,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.034,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.922,"perplexity_score":15977.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Adigey Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı tarafından \"Çok Kültürlü Eğitim Ortamında Dil Mirasının Korunması ve Geliştirilmesi Uluslararası Bilimsel ve Uygulamalı Çevrimiçi Konferansı\" 25-27 Mart tarihleri arasında düzenlenmişti.\nKonferansa DİLİN DOĞUŞU (OTEJ TEOREMİ) adlı makalem ile katılmıştım. Konferans sonunda katılımcılara haliyle şahsıma da 'Çerkes diline yaptığımız katkılar nedeniyle' Adigey Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı tarafından sertifika takdim edilmiştir. Konferansta tüm emek verenlere ve Eğitim ve Bilim Bakanlığı çalışanlarına ayrıca ilgilerinden dolayı Nafseta Ch. Hanımefendiye teşekkürü borç bilirim.\nBu yazımda Adige dili referanslı dilin doğuşuyla ilgili, 'Yansıma Teoremi'nden farklı olarak şahsımın geliştirdiği 'OTEJ TEOREMİ'Nİ irdelemeye çalıştım. Makalem, kuralları gereği Adige dilinde (Çerkesçe) yazılmıştır. Yazılarımı ve çeşitli ortamlarda yaptığımız söyleşilerimi takip edenler konunun yabancısı olmayacaklardır. Makale 'Бзэм икъэшlыкlэ фэхьыгъэу адыгабзэм хэлъ шапхъэхэр (lотэжь теоремэр)' yani 'Dilin doğuşuyla ilgili Adige dilinin barındırdığı özellikler' (Otej Teoremi) başlığıyla kaleme alınmıştır.\nKatılım makalesi ve şahsıma sunulan sertifika, Adıgabze olarak, yazı sonundadır. İlginize sunuyorum.\nNot: Konferans katılımcılarının tümünün sunumlarına aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.\nРаздел I.\nСоизучение языков и культур в зеркале мировых тенденций развития современного языкового образования\nБзэм икъэшlыкlэ фэхьыгъэу адыгабзэм хэлъ шапхъэхэр\n(lотэжь теоремэр) Алааттин БАЙРАМ\nАдыгабзэм имагистрэ лэжь\nТыркубзэмрэ итхыбзэрэ кlэлэегъэджакlу Гущыlап\nГущыlап\nБзэм икъэшlыкlэ фэхьыгъэу адыгабзэм хэлъ шапхъэхэр (lотэжь теоремэр) пшlэу изытетыкlэ хэбгъэунэфыкlыныр зы кlуапlэ, ар бзэ лэжьыгъэмкlэ апэрэу зы лъэубэкъу. Макъэ пэпчъ мэкъэхэр къызщежьэрэ яlадрес, макъэм якъежьакlэ, гущыlэм махьанэ зэригъотыгъэр, мэхьанэхэм зызэраушъомбгъугъэр, гущыlэм япычхэр, гущыlакlэхэр, ахэм язэфыщытыкl, пэрэбзэ лъэхъаным, макъэм – гущыlэм – гущыlэухыгъэхэм язэфыщытыкl непэрэ бзэхэм ахэлъынэу, ахэм ялъэуж мыкlодыгъэу къэозгъэшlэн шапхъэр ятlонэрэ лъэубэкъу. Мы бзэ шlэнлэжьым, бзэхэр утыкум къызэрихьагъэ теоремэхэм яхьылlагъэу адыгабзэм къыушыхьатырэ пэрэбзэмрэ (преленгуигэ), унэе бзэмрэ (оргинал бзэ) яшапхъэхэр къыриlотыкlыныр игухэлъ.\nГущыlэ гъуазэхэр: Бзэм икъэшlыкlэ, теорэм, lотэжь теорэмэр, Адыгабзэр, бзэ.\nII.\nТемэр\nБзэм икъэшlыкlэ фэхьыгъэу адыгабзэм хэлъ шапхъэхэр\n(lотэжь теоремэр)\nБзэр къызщежьэрэ лъапсэр, ащ икъэшlыкlэ, изытетыкlэ зыфэдэр, апэрэ лъэхъан зэблэкlыгъом щычlэдзагъэу шlэнлэжь цlыфыхэм ягупшысэ зыхалъхьэрэ лэжьышхом ащыщ. Бзэм ылъапсэ къызщежьэрэ гупшысэр апэрэ философхэм нэсы зыхьырэ нэбгырэхэри щыlэх. Мыщ фэгъэхьыгъэ философие гупщысэр Хьареклитос арэу къетхыжьы Кассирер (Cassirer). Мариан, Бзэм ылъапсэ цlыфым иакъыл утыкум къырилъхьашъугъэ анахь проблэмышхоу елъытэ.\nБзэм икъэшlыкlэ фэгъэхьыгъэ теоремэхэр макlэп. Зэфэшхьаф гупщысэу къатхыгъэхэм зэхьащыр гупшысэхэр ахэтэу зэрэщытым фэдэу, зэфэшъхьаф гупшысэхэри ахэт. Бзэм икъэшlыкlэ фэгъэхьыгъэ теlоремэхэм афэгъэхьыгъэ гупшысэхэр кlэкlэу къэтыушыхьатын.\nТеорэм гущыlэм пае теlорэм гущыlэр бгъэфедэныр утегущэlахьын мэхьанэр хэлъэу бзэми фонеитками къекlу ау иджырэкlэ тхыбзэм зэрэхэмытым пае теорэм гущыlэр тхыгъэм щызгъэфедагъ. (Мы пычыгъор ыужърэкlэ хэсытхэжьыгъ.)\nII.Бзэм икъэшlыкlэ теоремэхэр\nII.1. Гушlо – гуих теlоремэ��\nРФ.\nвосклицательная теорема. Инг. Interjectional Theory \/ Pooh- pooh Theory. ТР. Ünlem Kuramı.\nБзэ шlэнлэжьакlо: Демокритос (Demokritos) мы теоремэр апэрэу зыушыхьатыгъэр ары. Jespersen, Epicuros, Lucretus, Vico, Rousseau мы теоремэр дезгъэщтагъэ шlэн лэжьакlохэм ащыщых.\nII.2. lоф шlэн теоремэр\nЦlыфымэ ящыкlагъэ рагъэкъуным фэхьыгъэу зэдэлэжьэным къафихьыгъэ макъэхэм, зы лъэхъан нэуж мэхьанэхэ агъотыжьызэ, гущыlэхэр агъефэдэзэ бзэхэр утыкум къихьагъэх.\nРФ. Теория бизнеса (теория социального взаимодействия \/ теория труда \/ теория йо-хе-хо). ТР. lоф Теорэмыр (İş Kuramı). ИНГ. The Social Interaction Theory \/ Labour Theory \/ Yo-he-ho Theory.\nБзэ шlэнлэжьакlо: Arthur Sigismund Diamond (1959), Alman Felsefeci Ludwig Noiré'ın (1877)\nII.3. lэпкъ лъэпкъ шlын теоремэр\nКlэкlэу къапlомэ, цlыфым ыгу илъэу ыlон ышlэнхэр, гухэкl, гушlо фэдэ гупцlэнэныгъэхэр (чувства) зэрэфаеу къыриlотыкlыным пае апэ lэпэ-лъапэкlэ, нэпэ напцэкlэ къыlонэу зыфаехэр зырыз тlурытlузэ макъэм факlозэ гущыlэхэр утыкум къихьагъэх, зыlорэ теоремэр.\nРФ. Теория языка тела Теория языка жестов (Теория жестов \/ Теория жестовой речи \/ Теория оральных жестов \/ Теория рта-жестов \/ Теория Та-та \/ Теория жевания-жевания). ТР. Beden Dili Kuramı (İşaret Dili Kuramı). ИНГ. (Gestural Theory\/Gesture Speech Theory \/ Oral Gesture Theory\/Mouth-Gesture Theory \/ Ta-ta Theory \/ Chew-chew Theory)\nАпэрэу рылэжьагъэр Raoul de la Grasserie (1895), Sir Richard Arthur Surtees Paget de (1930), лэныстэр бгъабзэ зыхъурэм цlыфым гуцаф фимышlы пэтзэ ыжэ зэрэдишlырэр шапхъэу агъэфедэ. Психологэу Max Meyer (1912), Hermann Paul, Sommerfelt, (1954); Fano, (1962) Charles Morris (1946) мы теорэмэр агъэшыпкъэ.\nII.4. Лъэпкъым бзэр къызэрэкlоу къыдакlо теоремэр\nРФ. Нативистская теория. ТР. Doğuştancı Kuram. ИНГ. Nativist Theory.\nМы теоремэр апэрэу зыгъэфедэхэрэр: Eric Lenneberg, Noam Chomsky. Steven Pinker ахэм адыригъаштэуи мэхъу. Ernest Renan Ахэм адакlорэ гущыlэхэр иlэх. «Бзэр лъэпкъыр къызыхъукlэ къыдэхъу. Лъэпкъ пэпчъ бзэ зэфэшъхьаф зэраlулъыр, чъыг пэпчъ къэгъэгъэ шъхьаф къызэритырэм фэд. Нэужым зеlэты ищыкlагъэ регъэкъужьы», гупшысэр яшапхъ. (ЗТТ.н.31) Мы теоремэм бзэр цlыфым иунаеу елъытэ.\nII.5. Чылэ зэдэпсэуным къыхьырэ теоремэр\nРФ. Теория социального взаимодействия \/ Теория труда \/ Теория Йо-хе-хо). ТР. Toplumsal Denetim Kuramı. ИНГ. The Social Interaction Theory \/ Labour Theory \/ Yo-he-ho Theory.\nМы теоремэр, Arthur Sigismund Diamond (1959), Нэмыц философэу Ludwig Noiré (1877) нэмыкlхэри.\nЦlыфхэр зэхэтэу зэдэпсэунэу зэрэщытым пае гущыlэныр ящыкlагъ. Арэу зыщытыкlэ, цlыфхэм зашlымэ, закъутэжьызэрэ макъэхэу къаlохэрэм ямахьанэ агъотыжьызэрэ, гущыlэхэр утыгум къихьагъэу зылъытэрэ теlоремэр.\nII.6. Джэрпэджэжь Теоремэр\nРФ. Теория отражения (теория эха \/ теория Bow-wow \/ теория кукушки). ТР. Yansıtma Kuramı. ИНГ. Echoic Theory (Bow-wow Theory\/Cuckoo Theory \/Динг -донг.\nЯ XX -рэ лlэшlэгъум апэрэ илъэсхэм агъэфедэу фежьагъэх. Demokrit, Platon, Vilm Vitney, Max Müller нэмыкlхэри мы теоремэм екlоу гупщысэхэр яlэх.\nГущыlэу, макъэу щыlэхэр цlыфым зэхехы, нэужым ар цlыфым кlеlотыкlыжьы, гущыlэхэр утыкум къехьэх. Мыщ, сабжэ (сабжект) гущыlэхэмрэ lэмэ -псымэ фэдэхэр къыозгъашlэрэ гущыlэхэр утыкум къызэрихьагъэр зытетыр афзэрэзэхэмышъугъэм пае пчlэ фамышlы фэдэу щыт. Ау анахь пкlэ зэриlэр шъыпкъэми шапхъэ тэрэзхэр къафэмыlотагъэнкlи хъун.\nБзэм икъэшlыкlэ рыгушыlагъэ шlэнлэжьэкlо цlыфхэр макlэп. Ау гушыlэр хэмыкlуадэзэ ыпэ Фердинанд де Сауссурэ игугъу сшlын фай. Сыда пlомэ Сауссурэ «бзэм икъэшlыкlэ апэрэ цlыфхэм къакlэныгъэ зы лэжьыгъ. Ар ыпэкlи арыгъэ, джырэкlи ары зытетыр. Ащ пчlэшхо горэ иlэу щытэп. Мыщ афэдиээу ыуж уитынэуи щытэп» еlо. (Зигугъу тшlыгъэ тхылъыр, (н:11) Ар «сэбэбынчэ (бзэ къэшlыным зи мэхьанэ фыриlэп) теориемкlэ» елъытэ. Арэу зыхъукlэ гущыlэр къэшlыным зы щыкlагъэ имыlэу елъытэ. Бзэ лэжьыри зы къутамэу шlэныгъэлэжым ахэзгъэхьагъэм апшъэ дэд.\nII.7. Бзэр Тхьам дэжькlэ къикlыгъэ теоремэр\nБзэр, цыфым икъэхъуныгъэ дыкlыгъоу къакlо зыlохэрэм яхьщыр гущыl. Ау мы теоремэм бзэр цlыфым, тхьам къыхилъхьагъэу алъытэ. Нэмыкlымэ ар дырамгъэштэнкlи мэхъу.\nII.8. lОтэжь теоремэр\nТеоремэр сэ згъэфедэрэ зы гупщыс. Къасlорэ зэкlэри кlэу щытэп. Ау фэшьхьафэу мэхьанэ зиlэу хэлъыр бэ. Гурыlогъу хъунын пае ыпэ упчlэхэр къэттын етlанэ джуапым тылъыхъун.\n- Пэрэбзэхэр тащ фэдэу къэшlыгъа? Тащ фэдэу утыкум къихьагъэха? Зигугъу тшlыщт бзэр ыджырэкlэ зэрэщымыlэгум пае «ипэрэ бзэ е апэрэ бзэ» фэдэ зы гушыlэ къасlорэп.\n- Пэрэбзэм сыд фэдэ шъапхъэхэ иlэн фаехэр?\n- Зы шъыпкъэ зафэ горэ щыl. Зэхэзымыхырэ цlыфыр зэрэзэхимыхырэм пае гушыlэшъурэп. Мыр цlыфым иlэрышlэу щытэп. Ар теоремэу щытэп, зы къанунэу (къэралыгъо хабзэ фэдэу) къырэкlо. Тызяплъыкlэ зэхэзырэ цlыфыр мэгущыlэ, зэхэзымыхырэ цlыфыр бзако. Арэу зыщытыкlэ апэрэ цlыфым хэт къыдэгущlагъэр? Сыд къыриlугъэр?\nДжэуапхэр къэттызэ тшlын. Цlыфыхэр зэхэтlысхьэу унашъо ашlын, lобжектхэм, сабжектхэм цlэ фагъотын фитыныгъэ яlэми, гущыlэхэр зэрамышlэрэм пае амал яlэщтэп. Гъущыlакlэ зымышlэрэ цlыфыр тlысынышъ тащ фэдэу гушэlэн унашъо ышlыщта? Цlыфыр гущыlэным пае ыпэ дэlощт етlанэ гущыlэщт. Бзэр тхьакlумэм ыужъ къыкlэлъэкlо. Арымэ апэ дэдэ цlыфым къыдэгущыlагъэр чlыналъэр ары. Чlыналъэм (натуралем) ити, иси зэкlэрэри къызыхъуи, къызышlи мэкъэ зырыз ныlэп къаlорэр. Бзыу гущыlэм хэт (бз) пычым фэдэхэри зэкъэlогъукlэ жэм къыдэкlрэ зы макъэм фэд ыкlи бзыум ымакъэрэ ыцlэрэ адыгабзэм фэхьыгъэу зэшъхьащыкlыгъэп. Ар зыми зэблихъурэп, зи пцlы хахьэрэп. Цlыфым ар пчъагъэрэ зэхехы, зэхихыгъэ макъэр къэзlуагъэм цlэу шlошъыжьы, гущыlэр утыкум къихьагъэ мэхъу. Афэдэу зыщытыкlэ, бзэм икъэшlыкlэ пэрэбзэ лъэхъан цlыфхэм, нэм ылъэгъурэ зыгорэм, мыщ сыд цlэ шlотыщта, аlоу егупшысэхэзэ сабжектыми, обжектыми зыми цlэ шlуищыгъэп. Зэкlэмэ ежьым ацlэ къаlожьы. Цlыфыми зэхихыгъэ макъэр, а макъэр зием цlэу шъуlещы, а цЈэмкlэ ащ еджэжьы. Апэ дэдэ мыщ фэдэу цlыфым иlоф зыхимылъхьагъэ огур, жьыр, чlыр, хыр, осыр, ошхыр, ошъур, бзыур, хьэр, шыр нэмыкlхэуи щыlэ зэкlэми ацlэхэр ежьым зэраlожьыгъэ мэхьанэр къеущыхьаты. Зэужыми мэкъэ зырыз къаlо, зэужьыми къаlорэ макъэхэр зыкlи зэблахъурэп. Арэу зыхъукlэ пэрэбзэ лъэхъаным къэшlыгъэ макъэхэр мэкъэ кодыеп. Ахэр макъэх ыкlи гущыlэх. Пэрэбзэ лъэхъаным макъэу утыкум къихьагъэхэр непэрэ макъэхэмк1э нахьыбэх, ау гущыlэхэр непэрэ гущыlэхэмк1э бэкlэ нахь макl. Ащи гущыlэ зэфэшъхьафхэр запэхьэм гущыlакlэхэр къаущыхьатызэрэ къырыкlуагъэ хъугъэ. Якопс Греем (Jacops Greem) «Апэ дэдэрэ лъэхъаным гущыlэ лъапсэр шъэ пчагъэ зытlу-зыщ нахьыбэ мыхъунэу, а гущыlэхэри пычыгъо зырызэу щытын фае» – еlо. (ЗТТ. Н. 27-28). Китаим абзэ пычыгъо зырызэу апэ регъэшъы, aу Китаибзэм ыпэкlи бзэ шъхьаф щымыlэнэу зэрэщытыр адыгабзэм къыуегъашlэ. Китаибзэм пычыгъохэр зэпыхьэзэ гущыlакlэхэр щегъэпсых, ау адыгабзэм макъэхэм махьанэ щыряl. А макъэхэр зэпыхьэхэзэ гущыlакlэхэр гъэпсыгъэ мэхъух. Пычыгъохэми макъэр алъапс. Арышъ, адыгабзэр анахь лъэпсабзэу зэрэщытымкlэ зыкъеущыхьаты. Джырэкlэ макъэ пэпчъ -инахьыбэрэм- иадрес къежьапlэхэр згъэунэфыгъэу сиlэх.\nНатурэл цlэхэмрэ ахэм къапкъырыкlырэ макъэхэмрэ зэрэубытырэ гущыlэ бэ зыхэт бзэр, пэрэбзэ ыкlи унэебзэ. Мы шъапхъитlур зиlэ бзэр, пэрэбзэ гъэунэфыгъ.\nlотэжь теоремэр шэпхъэ гущыlэкlэ къэтыущыхьатын:\nХы зыфатlорэ псышхом непэрэ бзэм ахэтэу цlэ зэфэшъхьафыхэр ахэт.\nАД. Хы, АР. Бахьр, ФИН. Мери, ИНГ. Сеа, УР. Море, ИТ. Маре. ДАН. Хав, нэмыкlхэри. Зэшъхьащэкlых. Апэрэ гущыlэр тэра? Сыда мыщ фэдиз цlэ щхьаф зы обжектым зыфытиlэр? Джэуапыр хым уедэlумэ къыуиlожьыщт. Хыр уалъэ зыхъурэм къыlорэ, хы-ы-ы, хы-ы-ы макъэр ары.\nА хы макъэр зэхэзыхыгъэ ык1и къэзыlугъэ цlыфым хы ыlозэрэ еджэжьы. Хым къиlуагъэр цlыфым къык1еlотык1ыжы. Мыщ фэдэlотэжьынэр ары lОТЭЖЬ ТЕОРЕМ цlэджэ тызаджэрэр, ащ десэу къытыгъэхэр:\n- Бзэр пэрэбзэ. 2. Бзэр унаеу бзэ (оргинал базе). 3. Гущы1эр макъэу лъапсэкlэ къежьэ. 4. Макъэм махьанэ егъоты гущыlэ мэхъу. 5. Гущыlэр зы пыч, 6. Гущыlэмэ ямахьанэхэм заушъобгъущт.\n6.1. Апэрэу хыр чlыпlэкlэ чlыгум ихэкlэ къанэ. Хыр лъапсэу чlым илъэгагъэ къэозгъашlэрэ ракымыр, зыри ракымым ихэкlэ (0, – 1,-2…) щыт. Псым ухэхьагъэу щытми урещэхы. Арэу зыщытыкlэ кlэхэныгъэр, чlыгум ихэкlэ хъуныр менталитетэу цlыфым ыгу къыхелхьэ. Чlахэ, ихэ, мэхыгъ, мэщ хын, ехын зыфи1орэ чlэхэныгъэ зыхэлъ гущыlэхэр бзэм къыхахъоу регъажьэ.\n6.2. Фэшхьафэу цlыфым lэрфэгъоу ыгъотырэхэм фэдэу хыр фэпчъынэу, фэпшынэу зэрэщымытэр, бэ пчъэгъэ мэхьанэ зэрэхэлъыр гуцаф фишlэу регъажьэ. Гущыlэм ыпэкlэ къызпыхъокlэ хэягъэу зэрэхэтыр къэошlэ. Мэщым хэлъ, псым хэс, уаем хэт, осым хэфагъ, чылэм хэхьагъ, хиlугъ, нэмыкlхэри агъэфедэу ежьэ.\n6.3. Гущыlэм ыужкlэ къызыкlокlэ заулэу (бэ пчъагъ) зэрэщытэр къеущыхьаты: кlалэхэр. тхылъыхэр. мэлхэр. бзыухэр лэжьагъэх, едэlух, нэмыкlхэри.\n6.4. Нэмыкl макъэхэм ахэтэу гущыlэ кlахэхэр къагъэпсы. О – щ – х зы гущыlэ фэдэу къэлъагъоми, мэкъэ зырыз фэдэу щыт гущыlищыр зэхахьи зы гущыlакlэ бзэм къыхэхъуагъ: ощх. Ом къекlы, щщщ мачъэ, хыыы мэхъу.\n6.5. Лъэпкъым ышьхьэ къырыкlуагъэр, уаем къыфихьыгъэ тхьамык1агъор, ошхымкlэ къэкlуагъ. Къещхырэ ощхыр яхэнэрэ мафэм хым фэдэу хъуи дунаер хитхьалыхьагъ. Уаер зыгъугъэр яхэнэрэ мафэти хы (6) пчъагъэр бзэм гущыlэу къыхэхъуагъ. Нухь туфаным (оялъэ) яхэнэрэ мафэр Модрэ пчъагъэхэми афэдэу бзэм къыхахъозэ къырыкlуагъ.\n- Джырэ лъэхъаным бзэм уахаплъэмэ X макъэм къызэблихъуи ингилиз бзэм хэт Х(-екс -еks) макъэм фэкlуагъ. Инг: ехит,ад: ехыт. Инг. Xerox, ад. Хэрэхъу. Джы фото копиякlэ бгъэбэгъон мэхьанэри хэхъуагъ. Инг. Тах, Ад. Тех (налог) къэралыгъо lахьэу аугъоирэ ахъщэхэр е лэжышъэхэр ары.\n- Зэмэкъэгъу (синоним) гущыlэхэр къыдихьыщт. Хафэ: Лимон хэфэныгъэ зыхэлыр. Хафэ: псым хафэрэм фэдэ гущыlэр.\n- lотэжь теоремэр къэзгъэшъыпкъэрэ пэрэбзэ – унэябзэм зэпкъ псаум ыцlэрэ, псаум ипыхъо – пыщэхэм ацlэхэмрэ а зы цlэмкlэ къежьэх. Гущыlэм пае, лъэ: лъапэм щегъэжьагъэу кlэнтыlум нэс зэкlэми лъэ цlэр яl. Арымэ lотэжь теоремэмкlэ лъэмепхыгъэр зэкlэ лъэ –кlэ къежьэн фай. Лъапэ, лъэбжъан, лъэгу, лъэчыlу, лъэдакъэ, лъэнчlэн, лъапшъэ, лъэдый, лъэкlапlэ… Лъэ гущыlэри хы макъэм фэдэу къехьэшъ, ащи нахьыбэу зэтекlызэ зеубгъу. Нахь философие мэхьанэхэр къыхахьэх.\n- Мах муллэр (Max Müller) зыфиlорэ гущыlэм обжектэр къыущыхьатын фэе гупщысэмрэ Фердинанд де Сауссуре (Ferdinand de Saussure) зыфиlорэ кlэухынчъэн (Концепция бесконечности) менталитетэр къэозгъэшlэщтыр сабжектыр ары. Гупщысэр мэхьанэ зиlэм ащыщ, ау ащ гущыlэм зырегъэукlахьы. Ар шъхьафэу зы гупщысэ лэжь.\n- Сабжект гущыlэхэр обжэ гущыlэм епхыгъэу зэхэофышъу. Мыр джырэкlэ икъуныгу. Мыри шъхьафэу зы шъхьаl.\nIII. Кlэух\nАдыгабзэм lотэж теоремэм епхыгъэу пэрэбзэ – унэебзэм хабзэу ахэлъыр къеущыхьаты. lотэж тэоремэр бзэ лъапсэу зэрэщытыр къыуегъашlэ. Бзэ унагъохэр зэхэпхы хъумэ, апэрэ лъэхъаным хахьэхэрэр зы пычыгъо хъоу щыlэ бзэхэр ары. Игущыlэхэр пычыгъуитlу хъурэ бзэхэр ятlонэрэ лъэхъан къэшlыгъэ бзэх. Игущыlэхэр пычыгъуищ хъурэ бзэхэр ящэнэрэ лъэхъан бзэх. Ау lотэж теоремэмкlэ адыгабзэм игущыlэ зэхэф менталитеткlэ узеплъыкlэ, бзэхэм зэк1эми пэрэбзэ мэкъэ1ужъухэр ахэтых. Мыр бгъэунэфыным пае проект гъэпсыгъэкlэ бзэхэр зэкlэри къэуплъыкlугъэн фае. Ар адыгабзэм хэт махьанэ зиlэ макъэхэр лъапсэу, макъэм къыкlугъэ гъогум утетэу, гущыlэхэр зэпкъырыпхызэ гъэунэфыгъэн фай.\nДунаем лэжьыгъэ зыфэмшъуашэ бзэ тетэп; иныдэлъфыбзэ зымгъэлажьэрэ цlыф нахь.\nКlэкlэу тхыгъхэр:\nАД: Адыгабзэр\nАР: Арабыбзэр\nДАН: Данмарк бзэр\nИНГ: Ингилызыбзэ\nИТ: Италия бзэр\nН: Нэкlубгъо\nТР: Тыркубзэр\nРУ: Урысыбзэр\nЗТТ: Зигугъу тшlыгъэ тхылъыр.","id":"<urn:uuid:7be6c1f4-4168-4a27-b357-c8f68f66d5d4>","dump":"CC-MAIN-2021-39","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2021\/08\/otej-teoremi\/","date":"2021-09-26T12:08:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-39\/segments\/1631780057861.0\/warc\/CC-MAIN-20210926114012-20210926144012-00169.warc.gz","language":"ady","language_score":0.933140099,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9331400990486145, \"kbd_Cyrl_score\": 0.06596962362527847}","num_words":4636,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.029,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.948,"perplexity_score":7293.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгабзэм икъэухъу-мэн, къыткIэхъухьэхэрэ ныбжьыкIэхэм яныдэлъфыбзэ аIулъыныр, шIу ягъэлъэгъугъэныр, адыгэ шэн-хэбзэ дахэхэр ахэлъхьэгъэныр пшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ.\nСабыир къызыхъугъэм къыщегъэжьагъэу иныдэлъфыбзэ тхьакIумэм итын фае, ар зэлъытыгъэр ны-тыхэр ары. Джащ фэдэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу зыдакIорэми мэхьанэ иI. Гурыт еджапIэм адыгабзэм изэгъэшIэн щылъегъэкIуатэ.\nМуниципальнэ гъэпсыкIэ зиIэ «Адыгэкъалэ» епхыгъэ гурыт еджапIэхэм зэкIэми апэрэ классым къыщегъэжьагъэу апшъэрэ классхэм анэс адыгабзэр тхьамафэм щэ зэрагъашIэ, ащ нэмыкIэу ныдэлъфыбзэм икъэухъумэн фэгъэхьыгъэхэ Iофтхьабзэхэри ренэу зэхащэх, муниципальнэ программэу «Лъапсэ зиIэм шъхьапэ ыгъотыщт» зыфиIорэм Iоф ешIэ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Дюймовочка» зыфиIорэр инновационнэ проектым хэфагъ, ащ елъытыгъэу кIэлэцIыкIум иродинэ, итарихъ, икультурэ, ыбзэ, ишэн-хабзэхэр шIокI имыIэу арагъашIэх.\nДжащ фэдэу бзэм изэгъэшIэнкIэ ишIуагъэ къэкIо гъэсэныгъэ тедзэ зыщызэрагъэгъотырэ гупчэу «ЮТА» зыфиIорэм къыщызэIуахыгъэ «ХьакIэщым».\nАдыгабзэм изэгъэшIэнкIэ гъэхъэгъэшIухэр зышIыгъэхэм ягугъу къэтшIын. БлэкIыгъэ илъэсым адыгабзэмрэ адыгэ литературэмрэ языгъэхьырэ кIэлэегъаджэхэм апае зэхащэгъэ республикэ зэнэкъокъум Хь. Я. Бэрэтарэм ыцIэ зыхьырэ гурыт еджапIэу N 2-м икIэлэегъаджэу Мамый Саидэ апэрэ чIыпIэр къыщыдихыгъ.\nАдыгабзэмкIэ республикэ олимпиадэхэм кIэлэеджакIохэр чанэу ахэлажьэх, шIэныгъэ куухэр къагъэлъагъох. ГущыIэм пае, къуаджэу Хьалъэкъуае\nА. И. Хъуадэм ыцIэ зыхьырэ игурыт еджапIэу N 4-м щеджэрэ Кобл Альбинэ апэрэ чIыпIэр къыщихьыгъ (зыгъэхьазырыгъэр кIэлэегъаджэу Шумэн Замир). НэмыкI лъэпкъхэмкIэ Хь. Я. Бэрэтарэм ыцIэ зыхьырэ гурыт еджапIэу N 2-м щеджэрэ Диана Ашуровами текIоныгъэ къыдихыгъ (кIэлэегъаджэр Мамый Саид). Адыгэкъалэ дэт гурыт еджапIэу N 1-м щеджэрэ Анна Зверевам хагъэунэфыкIырэ чIыпIэр къыхьыгъ (кIэлэегъаджэр ЯхъулIэ Рахьмэт).\nАдыгэ литературэмкIэ анахь гъэхъэгъэшIухэр зиIэхэм ащыщых А. И. Хъуадэм ыцIэ зыхьырэ гурыт еджапIэу N 4-р къэзыгъэлъэгъогъэ ЛIыхэсэ Зулимэ хагъэунэфыкIырэ чIыпIэр къыхьыгъ (кIэлэегъаджэр Шумэн Замир).\nЕжь-ежьырэу усэ зэхэлъхьанымкIэ республикэ зэнэкъокъоу щыIагъэм мыщ фэдэ гъэхъагъэхэр кIэлэеджакIомэ къыщагъэлъэгъуагъэх: Ю. И. Лъэустэным ыцIэ зыхьырэ гурыт еджапIэу N 3-м щеджэрэ ЗекIогъу Динарэ текIоныгъэр къыдихыгъ (кIэлэегъаджэр Хьалилэ Светлан). А. И. Хъуадэм ыцIэ зыхьырэ гурыт еджапIэу N 4-м щеджэхэрэ Шэртэнэ Мариерэ Хьэнахыкъо Тимуррэ анахь дэгъоу зыкъэзыгъэлъэгъуагъэхэм ащыщ хъугъэх (кIэлэегъаджэр Шумэн Замир).\nАдыгабзэм и Мафэ фэгъэхьыгъэ республикэ зэнэкъокъум джащ фэдэу ныбжьыкIэхэр хэлэжьагъэх. Сочинение анахь дэгъухэр зытхыгъэхэм ащыщых: Ю. И. Лъэустэным ыцIэ зыхьырэ гурыт еджапIэу N 3-мкIэ Кушъу Амир текIоныгъэ къыдихыгъ, (кIэлэегъаджэр Хьалилэ Светлан). ЦДО «ЮТА» зыфиIорэм щеджэрэ Барцо Руслъан хагъэунэфыкIырэ чIыпIэр къыхьыгъ (зыгъэхьазырыгъэр Чэтыжъ Марин). А. И. Хъуадэм ыцIэ зыхьырэ гурыт еджапIэу N 4-м щеджэрэ Кобл Альбинэ хагъэунэфыкIырэ чIыпIэр къыхьыгъ (кIэлэегъаджэр Шумэн Замир).\nМуниципалитетым епхыгъэ гурыт еджапIэм щеджэхэрэ ныбжьыкIэхэм нэмыкI лъэныкъохэмкIи гъэхъэгъэшIухэр яIэх. Адыгэкъалэ дэт гурыт еджапIэу N 1-м щеджэрэ Нэхэе Миленэ экологиемкIэ хагъэунэфыкIырэ чIыпIэр къыхьыгъ (кIэлэегъаджэр Шэуджэн Гощнагъу). Гурыт еджапIэу N 5-м щеджэрэ ХъокIон Бислъан мы предмет дэдэмкIэ анахь дэгъоу зыкъэзыгъэлъэгъуагъэхэм ащыщ хъугъэ (кIэлэегъаджэр Пэрэныкъо Саид).\nЮ. И. Лъэустэным ыцIэ зыхьырэ гурыт еджапIэу N 3-м щеджэрэ Диана Кузиловам биологиемкIэ хагъэунэфыкIырэ чIыпIэ къыдихыгъ (кIэлэегъаджэр Хьаджэбыекъо Гощнагъу).\nМы еджэпIэ дэдэм щеджэгъэ Лъэцэр Джульетэ обществэмкIэ хагъэунэфыкIырэ чIыпIэ къыдихыгъ (кIэлэегъаджэр Физулинэ Жанн).\nХь. Я. Бэрэтарэм ыцIэ зыхьырэ гурыт еджапIэу N 2-м Пчыхьалъыкъо Бэллэ урыс литературэмкIэ хагъэунэфыкIырэ чIыпIэр къыхьыгъ (кIэлэегъаджэр НакI Зарем).\nДЕЛЭКЪО Анет.","id":"<urn:uuid:c8189ea0-49fd-4d20-9a5f-b303b5bb28e4>","dump":"CC-MAIN-2021-39","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/08\/03\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B0%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D0%B7%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88i%D1%8D%D0%BD%D0%BAi%D1%8D-%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88i%D1%83%D1%85\/?fbclid=IwAR0Uy0yGIu8CGhjn_mZvdAQPgDSnkD9VoxRo-D5NxQTigyLCg2MKJihVl90","date":"2021-09-28T12:36:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-39\/segments\/1631780060803.2\/warc\/CC-MAIN-20210928122846-20210928152846-00667.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8832662106,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8832662105560303, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11646617949008942}","num_words":1074,"character_repetition_ratio":0.139,"word_repetition_ratio":0.153,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.911,"perplexity_score":2839.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые Федерацием и Президент и Полномочнэ лIыкIоу Къыблэ федеральнэ шъолъырым щыIэм дэжь щызэхэщэгъэ Советым изэхэсыгъоу тыгъуасэ щыIагъэм Владимир Устиновым тхьамэтагъор щызэрихьагъ. Видеоконференцие шIыкIэм тетэу Iофтхьабзэр зэхащагъ, Адыгеим ыцIэкIэ республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ащ хэлэжьагъ.\nДжащ фэдэу республикэм ыцIэкIэ зэхэсыгъом хэлэжьагъэх Урысые Федерацием и Президент и Полномочнэ лIыкIоу Къыблэ федеральнэ шъолъырым щыIэм иаппарат Адыгэ РеспубликэмкIэ ифедеральнэ инспектор шъхьаIэу Сергей Дрокиныр, Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэу Владимир Свеженец, министерствэхэмрэ хэбзэухъумэкIо къулыкъухэмрэ япащэхэр.\nЛъэпкъ, федеральнэ проектхэр Къыблэ федеральнэ шъолъырым зэрэщагъэцакIэхэрэм шIуагъэу къытырэм мыщ щытегущыIагъэх.\n«Хэгъэгум социальнэ политикэу Къыблэ федеральнэ шъолъырым щызэрихьэрэм щыщ социальнэ мэхьанэ зиIэ, цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зыкъезыгъэIэтыщт лъэпкъ проектхэу «Демографиер», «Гъэсэныгъэр», «Псауныгъэм икъэухъумэн», «Экологиер», «ПсэупIэмрэ къэлэ щыIакIэмрэ» зыфиIохэрэм ягъэцэкIэн. Мы илъэсым а лъэпкъ проектхэм апае Къыблэ федеральнэ шъолъырым сомэ миллиарди 125-рэ фэдиз къыIэкIэхьанэу къырадзэ», — къыIуагъ Владимир Устиновым зэхэсыгъор къызэIуихызэ.\nУрысые Федерацием и Президент и Полномочнэ лIыкIоу Къыблэ федеральнэ шъолъырым щыIэм къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, илъэсэу итым иапэрэ мэзибгъу сомэ миллиард 63-м ехъу къызфагъэфедэгъах, пстэумкIи къаIэкIэхьанэу щыт мылъкум ипроцент 51-рэ ар мэхъу. Лъэпкъ проектхэм япхырыщынкIэ анахьэу гъэхъагъэ зышIыгъэхэр Адыгеимрэ (процент 64-рэ) Волгоград хэкумрэ (процент 62-рэ).\nВладимир Устиновым зэрилъытэрэмкIэ, лъэпкъ проектхэр Къыблэ федеральнэ шъолъырым щыпхырыщыгъэнхэмкIэ анахьэу пэрыохъу къафэхъухэрэр зэзэгъыныгъэхэм ягъэцэкIэнкIэ пIалъэхэр зэраукъохэрэр, зытемылъытэгъэ IофхэмкIэ мылъкур зэрагъэкIодырэр, товархэр къащэф зыхъукIэ хэбзэгъэуцугъэр зэраукъорэр ары.\nЛъэпкъ, федеральнэ проектхэр Къыблэ федеральнэ шъолъырым зыщыпхыращыхэрэ лъэхъаным хэбзэукъоныгъэхэр амышIынхэм тегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэу зэрахьэхэрэм шIуагъэу къатырэм хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм ялIыкIохэр къатегущыIагъэх. Лъэпкъ проектхэр зэрагъэцакIэхэрэм шъолъырхэм япащэхэр къащыуцугъэх.\nШъугу къэтэгъэкIыжьы лъэпкъ проект 11-мэ адиштэу Адыгеим шъолъыр проект 43-рэ зэрэщыпхыращырэр. Ащ нэмыкIэу лъэпкъ проектэу «ЗекIонымрэ хьакIэхэм дахэу апэгъокIыгъэнымрэ» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу республикэм зекIонымкIэ иинфраструктури зеу-шъомбгъу. Лъэпкъ проектхэм къащыдэлъытэгъэ Iофтхьабзэхэм апае мыгъэ сомэ миллиарди 5,76-рэ къатIупщыгъ, ащ щыщэу сомэ миллиарди 4,58-р къызфагъэфедэгъах.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:d735d3bd-0713-4015-a6a4-f4398a6aefbd>","dump":"CC-MAIN-2021-49","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/11\/25\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%89%D1%8B%D0%B3%D1%8A-2\/","date":"2021-12-05T17:54:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-49\/segments\/1637964363215.8\/warc\/CC-MAIN-20211205160950-20211205190950-00179.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5763863921,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5763863921165466, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4223020374774933}","num_words":692,"character_repetition_ratio":0.108,"word_repetition_ratio":0.06,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.565,"perplexity_score":4357.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Son dönem Dünya Çerkes Birliği (DÇB) Başkanı ile Kafkas Dernekleri Federasyonu (KAFFED) arasında, çeşitli konularda ortaya çıkan uyum sorunu ve anlaşmazlıklar Anayurtta ve Çerkes diasporasında, DÇB'nin dağıldığına kadar varan farklı yorumlara neden oldu.\nAdıgey Televizyonu habercisi Svetlana Tesheva, DÇB Başkanı Hauti ve Maykop'ta toplumun ileri gelenlerinden bazı kişilerle görüştü. Ayrıca KAFFED Başkanı Yaşar Aslankaya'nın göndermiş olduğu açıklamalı metinden yararlanarak aşağıdakİ yazıyı hazırladı.\nАдыгэ лъэпкъым и1оф джыри дунэе утыгум къихьагъ. «Дунэе Адыгэ Хасэм КАФФЕД-ыр хэк1ыжьы.», «Хэкурыс ык1и Хэхэс адыгэхэр зэзэгъыжьхэрэп.», «ДАХ-р зэбгырэзы.» – мыщ фэдэ ц1эхэр зи1э тхыгъэхэр интернетым аужрэ уахътэм бэу къырагъэхьагъэх. Кавказ, Черкес 1офыгъохэм ягугъу зыш1ырэ къэбар лъыгъэ1эс амалхэм зэраш1ош1эу мы къэбарыр къатхы. КАФФЕД-ым итхьэматэ Урысые Федерацием 2020-рэ илъэсым нэс къырамгъэхьанэу унашъо заштагъэм ыуж, мыщ фэдэ еплъык1эхэр утыгум къихьагъэх. Ежь КАФФЕД – Тыркуем ит Адыгэ Хасэхэм я Конфедерацие исайт къызэрэритхагъэмк1э, Дунэе Адыгэ Хасэм хэк1ын гухэлъ и1эп, ащ фэдэ унашъуи ыштагъэп. Ыштэнэуи фитыныгъэ и1эп, ащ фэдэ зыштэн зылъэк1ыщтыр Конфедерацием и Зэфэс зэхищэнышъ, мэкъэтын ш1ык1эк1э 1офым хаплъэмэ ары. Джырэк1э КАФФЕД-ым рихъухьагъэр – ДАХ-м и1эшъхьэтет гъэцэк1эк1о куп зэдэлэжьэныгъэу дыри1эр къызэтрегъэуцуаго. Адыгэ лъэпкъым игумэк1ыгъохэр Хэсашъхьэм зэрэзэш1уихыхэрэм КАФФЕД-ыр ымгъэразэу зэрэщытыр ык1и ащ пае цыхьэ зэрэфимыш1ырэмк1э Джэпсалъэ аштагъ. Сыд еплъык1а ДАХ-м и Тхьэматэ ык1и Адыгэ республикэм щыпсэухэрэм ащ фаш1ыгъэр? Упч1эр адыгэм идунай щызэлъаш1эрэ ц1ыфхэм, общественнэ ык1и къэралыгъо 1офыш1эхэм афэдгъэзагъ.\n«Ыпэ рапш1эу къыхэзгъэщынэу сыфай, КАФФЕД-м итхьэматэу Яшар Асланкая тихэгъэгу къихьанэу зэрэфамыдагъэм тигъэгумэк1эу, къулыкъу пчъагъэхэм тафэтхагъ – Президентым иадминистрацие, хэгъэгу к1оц1 1офхэмк1э министерствэм, щынэгъончъэнымк1э федеральнэ къулыкъум лъэ1ухэр афэдгъэхьыгъэх джыри зэ мы 1офым хэплъэжьынхэу. Къэралыгъо пэпчъ ихабзэ тетэу мэзек1о. Тыркуеми, Иорданиеми, Израили… хэгъэгу 53-рэмэ адыгэхэр ащэпсэух, зэрыс хэгъэгухэм адырагъаштэх. Тэри джащ фэд, тызщыпсэурэ Урысые Федерацием ихабзэ тыукъорэп. Зэрэслъытэрэмк1э, джырэ уахътэм щы1эх купхэр, адыгэхэм афэгумэк1ырэм фэдэу зыкъэзгъэлъагъохэу, КАФФЕД-м епхыгъэ упч1эр зэбладзыжьэу, тызэфагъэгубжын ык1и тазфагу маш1о къырадзэн гухэлъхэр я1эхэу. Бэмыш1эу тикъэралыгъохэм – Урысыемрэ Тыркуемрэ, зэмызэгъыныгъэхэр азфагу къихьэгъагъэх, ау ти1эшъхьэтетхэм акъылыгъэ къахэфагъ, зэрэзэш1ужьыщтхэ гъогур къагъотыгъ. Ахэм тэри щысэ атетхын фае. Яшарырэ сэрырэ телефонымк1э тызэдэгущы1эзэ ДАХ-м (МЧА-м) хэк1ыжьын гухэлъ зэрямы1эр ык1и а къэбархэр зэрэнэпц1ыхэр къыси1уагъ. Илъэс 25-рэ хъугъэ зэдэлэжьэныгъэр ау къодыеу зэпыпчышъущтэп. Дунэе Адыгэ Хасэм ипшъэрылъхэу – адыгабзэм, лъэпкъ культурэм икъэухъумэн, хэку къэгъэзэжь 1офхэм язэш1охын тапэк1и дгъэцэк1эщтых. Къэралыгъор а 1офымк1э 1эпы1эгъу къызэрэтфэхъурэр тыушъэфырэп, ащ къытырэ мылъкумк1э проектыбэ тэгъэцак1э. Зыпари дэй ащ сэ хэслъагъорэп. Хэкум къэзгъэзэжьхэрэм ятхылъхэр тэрэзэу дгъэпсынхэм пае къэралыгъор 1эпы1эгъу пфэмыхъоу зи пфэш1эщтэп. Непэ Адыгэ Республикэми, Къэбэртэе-Бэлкъарми, Къэрэщэе-Щэрджэсми Сирием къик1ыжьыгъэ тилъэпкъэгъухэр ащэпсэух. Ахэр хэкум хэгъозэжьынхэм пае тадэлажьэ зэпыт, Урысыем ихэбзэгъэуцугъэхэри ащк1э тэгъэфедэх. Ежь КАФФЕД ил1ык1охэри мызэу-мыт1оу Урысыем ил1ык1огъэ1орыш1ап1эу Тыркуем итым щы1агъэх. Лъытэныгъэу къафаш1ырэр алъэгъурэба? Сызэреплъырэмк1э зы унагъо щы1эп азфагу зэфэгубж-зэмызэгъыныгъэ къимытэджэу, тэри унагъом тыфэд. Ащ тетэу сицыхьэ телъ, тазфагу зэгурымы1оныгъэу илъыр дэдгъэзыжьыщт. Тэ тыхьазыр зэ1ухыгъэ-зэдэгущы1эгъу зэдэтш1ынэу. Упч1э гумэк1эу къыкъок1ыхэрэр зэш1отхыщт».\n«Зэхэсхыгъ тхылъ горэ Дунэе Адыгэ Хасэм къызэрэфагъэхьыгъэр. Тыркуем щы1э Хасэм итхьэматэ Урысые хэгъэгум къимыхьафэ, КАФФЕДым и1офш1эн ДАХ-м къыщигъэуцугонэу. Сэ ащ дезгъаштэрэп. Ащ фэдэ унашъо зыштагъэхэр зэрэхэукъохэрэр яс1омэ сш1оигъу. Илъэс пчъагъэ къызэдэзгъэш1агъэ Хасэхэм ащ фэдэ гузэгъабгъэ къахэфэнэу щыта? Унэшъо теубытагъэ амыш1ызэ, зэхэгущы1эжь – зэхэфын зэ1ук1э зэхарэщ, шъхьадж ыгу илъыр къерэ1у. Амэ уечъэжьэнышъ, сыдэлэжьэщтэп Хэсашъхьэм п1ок1э ащ ш1уагъэ къыхьыщта? Дунэе Адыгэ Хасэр зэбгырагъэзынэу фаехэр щы1эх, ащ илъэужэу мы 1офыр сэ сэлъытэ. Зи ш1у хэлъэп мы къырахьыжьагъэ зэмзэгъыныгъэм. «Шъхьал» ы1оу адыгэ лъэпкъым итарихъ къытегущы1эрэ роман стхыгъэ. Зыгорэм иш1ош1хэм апае адыгэхэр л1эш1эгъурэ ныкъорэк1э узэк1э1эбэжьмэ шъхьалым дахьаджыхьагъэх. Икъущт тызэрагъэделагъэр. Дунэе Адыгэ Хасэр орэпсэу, КАФФЕД-ри, нэмык1 Хасэхэри ащ зэрэхэтыгъэхэу къэрэнэх. Хэкум нэмык1 ч1ып1э ДАХ-р щы1э зэрэмыхъущтыри зыщарэмгъэгъупш. Сэ бэмыш1эу Тыркуем сыщы1агъ, шъуашэу, дахэу тилъэпкъэгъухэр къыспэгъок1ыгъэх. Лъэшэу сыгуш1уагъ Дюздже университетым адыгабзэ курсхэр къызэрщызэ1уахыгъэхэр. Ащ фэдэ 1офыгъошхо зэш1охыгъэ зэрэхъугъэм Урысыеми иш1уагъэ хэлъ, гъэсэныгъэмк1э министерствэм иш1э хэлъэу тик1элэегъаджэхэр к1уагъэхэу ащ щэлажьэх. Сыда къэралыгъом и1эпы1эгъу Дунэе Адыгэ Хасэм къырегъэк1ымэ мытэрэзыныгъэу халъагъорэр? Упч1абэ зэш1охыгъуае мэхъу къэралыгъом иш1э хэмылъмэ. Ар къагуры1он фай скъош-сшыпхъухэу Тыркуем щыпсэухэрэм.\nЛъэпкъ 1офыгъохэмк1э, зэлъэпкъэгъухэм язэпхыныгъэхэмк1э ык1и къэбар-лъыгъэ1эс амалхэмк1э Адыгэ Республикэм икомитет итхьэмат\n«Мы къэбарыр сэ интернетым щыслъэгъугъ. Зыгорэм сыдэгущы1агъэу, ш1ош1хэр зэзгъэш1агъэу щытэп. К1о сызэреплъырэмк1э, КАФФЕД-м итхьэматэу Яшар Асланкая 2020-рэ илъэсым нэс Урысыем къихьан фимытэу зэраш1ыгъэм, мы унашъор къык1элъык1уагъ. Гузэгъабгъэ ащ къыхэк1ын фаеу щытэп. Къэралыгъо пэпчъ хабзэ горэм тетэу мэзек1о. Яшар джы тикъэралыгъо къихьан зэримлъэк1ыщтым иушъхьагъу сэ сш1эрэп. Лажьэ и1эми имы1эми сэ сизэхэфынэп. Ау хэти зыщыпсэурэ хэгъэгум илъ хабзэм тетэу мэзек1о. Джы хэкум къэзгъэзэжьхэрэм е къак1охэрэм тызщыпсэурэ Урысыем ихэбзэгъэуцугъэ тетэу псэунхэ фае. Ар къагурыдгъэ1оным тыпылъ зэпыт, ау зэрэзек1ощт шапхъэхэр ят1о зыхъук1э пыим фэдэу къытэплъых. Ау ш1у нэмык1 тыгу илъэп, тигуапэу зэк1эми тапэгъок1ы, «мыр шапхъэшъ – гъэцэк1эгъэн фае» ятэ1о. Ежьхэр зыщыпсэурэ хэгъэгухэм яхабзэ тетэу мэзек1охэба? ДАХ-мрэ КАФФЕД-мрэ язэмзэгъыныгъэ к1э к1ыхьэ пыт. Непэп ар къызежьагъэр. Ау гъэнэфагъэр зы – Тыркуем и Адыгэ Хэсашъхьэ, КАФФЕДыр сэ непэ ары зэрэслъытэрэр, Дунэе Адыгэ Хасэм к1эрык1ы хъунэу щытэп. Лъэныкъуит1умк1и ар дэгъоп. Анахь адыгабэ зыщыпсэурэ къэралыгъом ил1ык1о куп ДАХ-м хэмытмэ хъущтэп. Амэ лъэпкъ зэхахьэ шъхьа1эм илъапсэ къэушъэбыщт. Джащ фэд ежь КАФФЕД-ри. ДАХ-м хэмытмэ Тыркуем щыри1э уасэм къык1ичыщт, лъытэныгъэу къыфаш1ырэм къыщык1эщт. Ар джыдэдэм лъэныкъуит1уми къагуры1он фае. Сигущы1э анэсынэу щытмэ, КАФФЕДым хэт тилъэпкъэгъухэм зафэсэгъазэ, сялъэ1у хэукъоныгъэ амыш1ынэу. КАФФЕДым зыпачмэ хэкужъыми пычыгъэхэ хъущтых. Ар зыщарэмгъэгъупш!»\n«Илъэс 30 хъугъэшъ хэкурыс ык1и хэхэс адыгэхэм тызэк1элъык1оу, тызэхахьэу зытыублагъэр, ащ фэдизым тизэпхыныгъэ тэгъэпытэ. Сыда ащ фэдиз к1уач1э зык1етхьыл1агъэр ащ, зы гузэгъабгъэк1э тызэхэк1ыжьыщтмэ? Адыгэ республикэ ти1э зыхъугъэм къыщыублагъэу, хэку къэгъэзэжьым мары тыдэлажьэ. Мыр къэралыгъо 1офэу щытэу, хэбзэ мылъку гъэнэфагъи гъэ къэс пэ1утэгъахьэ. Хэкужъым къэк1ожьхэрэм тапэгъок1ыщтми, апэрэ мазэм, хэгъозафэхэ, зыщыпсэущтхэ унэ къафэдгъотыщтми, нэужым гъэсэныгъэ, медицинэ 1эпы1эгъу яттыщтми, тына1э атетэгъэты. ДАХ-р тилъэпкъэгъоу къэк1ожьхэрэм яхэгъэгъозэн и1ахь мак1эп хилъхьагъэр. Зыгорэ фэмгъэтэрэзмэ, зэ1ухыгъэу къырарэ1у. Ау «сыпдэлэжьэгощтэп» п1оу тхыгъэ къыфэбгъэхьык1э, а зек1уак1эр напэп. Сэгугъо зэк1э зэтеуцожьынэу. Зык1ыныгъэ гъогум тыфаблэ т1озэ, аущтэу тазфагу зэмзэгъыныгъэ къитэджэныр сэ къезгъэк1урэп. КАФФЕД-ым гъэпсэфак1оу къыгъак1орэ к1элэц1ык1у купхэми тапэгъок1ы, къетэщэк1ых, тына1э атетэгъэты. Тапэк1и аущтэу тызэдэлэжьэщт. Плъыр-стырыгъэ унашъор зэк1ахьажьмэ сэ нахьыш1оу сеплъы.»\nДунэе Адыгэ Хасэмрэ КАФФЕД-мрэ гумэк1ыгъохэр бэу азфагу дэлъых. Зэзэгъхэрэп, я1охэр зэтефэхэрэп. Сэ зэрэслъытэрэмк1э, зэхэгущы1эжьынхэ фае ык1и зэзгъэш1ужьыщтхэ дипломатхэр ящык1агъэх. Дунэе Адыгэ Хасэр нахь чанэу лэжьэн фаеу сеплъы, ыпшъэ къик1ыщт упч1абэ зэш1уимыхэу къегъанэ. Е гугъу емыл1ыра е фэмыя? Сш1эрэп ащ иушъхьагъу. КАФФЕДым игугъу пш1ын хъумэ, сэ къыхэзгъэщыщтыр зы – Хэкум к1элърычыгъэу ари псэу хъущтэп. Сыд лъэпкъ 1офа 1эк1ыбым ущы1эу зэхэпфын плъэк1ыщтыр? ДАХ-ыр, щэч хэлъэп, хэкум нэмык1 ч1ып1э щы1э хъущтэп. Арышъ, зы зэгуры1оныгъэ гъогу Хасэхэр зэдытеуцожьынхэм сыщэгугъу.\nТ1эшъу Светлан – Адыгэ телевидением ижурналист","id":"<urn:uuid:fbf8d291-f9d4-47aa-ae7d-12e7349f985f>","dump":"CC-MAIN-2022-05","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2017\/03\/%D0%B4%D1%83%D0%BD%D1%8D%D0%B5-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%85%D0%B0%D1%81%D1%8D%D0%BC%D1%80%D1%8D-%D0%BA%D0%B0%D1%84%D1%84%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D0%BC%D1%80%D1%8D-%D0%B7%D1%8D%D0%BF%D1%8D%D1%80\/","date":"2022-01-20T14:37:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-05\/segments\/1642320301863.7\/warc\/CC-MAIN-20220120130236-20220120160236-00566.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9316139221,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9316139221191406, \"kbd_Cyrl_score\": 0.06792190670967102}","num_words":2235,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.956,"perplexity_score":8719.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Компаниеу «Россети Кубань» ипащэу Борис Эбзеевым 2021 – 2022-рэ илъэсхэм ябжыхьэ-кIымэфэ лъэхъан зэрэфэхьазырхэмкIэ тхылъыр Адыгэ электрическэ сетьхэм япащэу Магдей Рустам къыритыжьыгъ. ЭлектроэнергетикэмкIэ псэуалъэхэмрэ компаниеу «Россети Кубань» зыфиIорэмрэ зэрэхьазырхэм фэгъэхьыгъэ унашъор Урысыем энергетикэмкIэ и Министерствэ ыштагъ.\n— Къыблэ шъолъырхэм чIыопсымкIэ язытет къыдалъытэзэ, зыгъэпсэфыгъо уахътэр рамыгъажьэзэ кIымэфэ лъэхъаным зыфэгъэхьазырыгъэнымкIэ Iофтхьабзэхэм азыныкъо нахьыбэр Пшызэ шъолъырымрэ Адыгеимрэ ащызэрахьэгъагъ. Гъэфэбэгъу лъэхъаным зэрэфэхьазырыр компанием къыгъэшъыпкъэжьыгъ, гъэцэкIэжьын IофшIэнхэмкIэ, фэIо-фэшIэ зэфэшъхьафхэм язэхэщэнкIэ планым къыщыдэлъытагъэхэм ашъхьэдэкIыгъ. Бригадэхэм ахэтхэр рагъэджагъэх, аварие къызыхъукIэ къызфагъэфедэн алъэкIыщтхэр агъэхьазырыгъэх. КIымафэм сыд фэдэрэ чIыпIэ къин тифагъэми, зэрищыкIагъэм тетэу тыкъикIыжьынэу, электроэнергиер икъоу, зэпыу фэмыхъоу аIэкIэдгъэхьанэу амал тиI, — къыIуагъ компаниеу «Россети Кубань» ипащэу Борис Эбзеевым.\nКомпаниеу «Россети Кубань» зыфиIорэм 2021-рэ илъэсым гъэцэкIэжьын IофшIэнхэм апае сомэ миллиарди 3-м ехъу къыфыхагъэкIыгъ. Краснодар краимрэ Адыгэ Республикэмрэ ащыпсэухэрэм электроэнергиер нахьышIоу аIэкIэгъэхьэгъэным пае специалистхэм трансформаторхэр, электроэнергиер зэрыкIорэ гъучIыч километрэ мини 10-м ехъу, трансформаторнэ подстанцие мин 1,8-м ехъу агъэцэкIэжьыгъ, пкъэу мини 6-м ехъу зэблахъугъ. Аварие къызыхъукIэ ящыкIэгъэщтхэр агъэхьазырыгъэх. Нэбгырэ 1800-рэ, техникэ 715-рэ зыхэхьэрэ аварийнэ бригадэ 392-рэ зэхащагъ. МВт 12,6-рэ зилъэшыгъэ энергиекъэкIопIи 109-у къыращэкIырэри къызфагъэфедэн алъэкIыщт.\nГущыIэм пае, энергетикхэм компаниеу «Россети Кубань» зыфиIорэм и Адыгэ къутамэ иподстанцие 47-мэ, итрансформатор пункт 93-мэ гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр ащызэхащагъэх, жъы хъугъэ оборудованиер ащызэблахъугъ.\nДжащ фэдэу специалистхэм электроэнергиер зэрыкIорэ гъучIыч километрэ мин 1,8-рэ агъэцэкIэжьыгъ. Специалистхэм изолятор мин 14-м ехъу, трос километрэ 25-рэ, гъучI километри 110-м ехъу, пкъэу 414-рэ зэблахъугъ, къаухъумэрэ шъолъырхэм къахиубытэрэ гектар 412-м ехъум чъыгхэмрэ куандэхэмрэ араупкIыгъэх.\nКомпаниеу «Россети Кубань» и Адыгэ къутамэ муниципальнэ образовании 8-мэ — Мыекъопэ, Джэджэ, Шэуджэн, Кощхьэблэ, Шытхьэлэ районхэу нэбгырэ мин 550-рэ фэдиз зэрысхэм электроэнергиер аIэкIегъахьэ.","id":"<urn:uuid:c84472dc-8054-4afd-8fa8-c806bfe4176a>","dump":"CC-MAIN-2022-05","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/11\/29\/%D0%BAi%D1%8B%D0%BC%D0%B0%D1%84%D1%8D%D0%BC-%D0%B7%D1%8D%D1%80%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D1%80%D1%85%D1%8D%D0%BC%D0%BAi%D1%8D-%D1%82%D1%85%D1%8B%D0%BB%D1%8A-%D0%BA%D1%8A%D1%8B\/","date":"2022-01-25T20:28:26Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-05\/segments\/1642320304872.21\/warc\/CC-MAIN-20220125190255-20220125220255-00025.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5187597275,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5187597274780273, \"kbd_Cyrl_score\": 0.47810885310173035}","num_words":650,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.028,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.518,"perplexity_score":4394.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Лъэпкъ проектэу «Щынэгъончъэ ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэрэ гъогухэр» зыфиIорэр 2021-рэ илъэсым зэрагъэцэкIагъэмкIэ пэрытныгъэ зыубытыгъэ шъолъырхэм тынхэр афэгъэшъошэгъэнхэм тегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэр Москва щыкIуагъ.\nЛъэпкъ проектэу «Щынэгъончъэ ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэрэ гъогухэр» зыфиIорэм игъэцэкIэнкIэ гъэхъэгъэшIухэр зышIыгъэ шъолъыр 11-мэ тынхэр афэгъэшъошэгъэнэу мыгъэ унашъо аштэгъагъ. Адыгэ Республикэри ахэм къахэфагъ.\nУрысые Федерацием и Президент и Администрацие ипащэ иапэрэ гуадзэу Сергей Кириенкэм, Урысые Федерацием и Президент иIэпыIэгъоу, Урысые Федерацием и Къэралыгъо Совет исекретарэу Игорь Левитиным, Урысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Марат Хуснуллиным Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат дипломыр къыратыжьыгъ.\nЛъэпкъ проектэу «Щынэгъончъэ ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэрэ гъогухэр» зыфиIорэр графикым ыпэ итхэу республикэм зэрэщагъэцакIэрэр шъугу къэтэгъэкIыжьы. 2021-рэ илъэсымкIэ автомобиль гъогухэр ипIалъэм къыпэу агъэцэкIэжьыгъэх, джыдэдэм 2022-рэ илъэсым телъытэгъэ гъогухэр ары агъэцэкIэжьхэрэр. Километрэ 75,6-рэ зикIыхьэгъэ гъогу 54-рэ агъэцэкIэжьынхэу, Инэмрэ БжыхьэкъоякIэмрэ зэзыпхырэ автомобиль гъогум 2021 – 2023-рэ илъэсхэм гъогу зэхэкIыпIэ щашIынэу рахъухьэ. Лъэпкъ проектым къыдыхэлъытэгъэ Iофтхьабзэхэм мыгъэ сомэ миллиарди 2-м ехъу къафыхагъэкIыгъ, ащ щыщэу миллиард 1,6-р федеральнэ бюджетым имылъку.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:04087bec-cf2e-4dda-839a-bc4e73841956>","dump":"CC-MAIN-2022-05","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/11\/22\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC-%D0%B4%D0%B8%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%84%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88%D1%8A%D0%BE%D1%88%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2022-01-25T22:17:06Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-05\/segments\/1642320304876.16\/warc\/CC-MAIN-20220125220353-20220126010353-00619.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7039138675,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7039138674736023, \"kbd_Cyrl_score\": 0.29483655095100403}","num_words":370,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.102,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.73,"perplexity_score":4932.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Социальнэ фэIо-фашIэхэм алъэныкъокIэ республикэ къэралыгъо уплъэкIунхэр зэхащэхэ зыхъукIэ Iофтхьабзэу зэшIуахыщтхэр зэратхэхэрэ тхьапэхэм арытыщт упчIэхэр ухэсыгъэнхэм ехьылIагъ\nФедеральнэ законэу N 248-р зытетэу «Урысые Федерацием къэралыгъо ыкIи муниципальнэ уплъэкIуныр зэрэщызэхэщагъэм ехьылIагъ» зыфиIоу 2020-рэ илъэсым бэдзэогъум и 31-м къыдэкIыгъэм ия 53-рэ статья тегъэпсыхьагъэу унашъо сэшIы:\n1. Стационар шIыкIэм тетэу социальнэ фэIо-фашIэхэр афэзыгъэцакIэхэрэм якъэралыгъо уплъэкIункIэ Iофтхьабзэу зэшIуахыщтхэр зэратхэхэрэ тхьапэхэм арытыщт упчIэхэр ухэсыгъэнхэу.\n2. Къэбар правовой отделым:\n— мы унашъор Адыгэ Республикэм IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ и Министерствэ исайт, джащ фэдэу Адыгэ Республикэм икъэралыгъо хабзэ игъэцэкIэкIо къулыкъухэм яинтернет-сайт аригъэхьанэу;\n— мы унашъор гъэзетхэу «Советскэ Адыгеимрэ» «Адыгэ макъэмрэ», джащ фэдэу мазэм зэ къыдэкIырэ тхылъэу «Адыгэ Республикэм ихэбзэгъэуцугъэхэр» зыфиIорэм къыхаригъэутынэу.\n3. Унашъом игъэцэкIэн зэрэкIорэм сэ сшъхьэкIэ сылъыплъэнэу зыфэсэгъазэ.\n4. ЗыкIэтхэхэрэ мафэм щыублагъэу мы унашъом кIуачIэ иIэ мэхъу.\nМинистрэу Мырзэ Джанбэч\nкъ. Мыекуапэ,\nгъэтхапэм и 22-рэ, 2022-рэ илъэс\nN 76","id":"<urn:uuid:3b62c3e7-b51f-4e5b-a09c-5e82cc447ed2>","dump":"CC-MAIN-2022-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/05\/12\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-i%D0%BE%D1%84%D1%88i%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%BC%D1%80%D1%8D-%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C-2\/","date":"2022-05-24T09:40:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-21\/segments\/1652662570051.62\/warc\/CC-MAIN-20220524075341-20220524105341-00230.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8271590471,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.82715904712677, \"kbd_Cyrl_score\": 0.17229868471622467}","num_words":303,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.102,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.758,"perplexity_score":4471.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Гъэтхапэм и 14-р адыгэ тхыбзэмрэ адыгэ ӏeлфыбэ-мрэ я Мафэу хэтэгъэунэфыкӏы. Сыд мы Мафэр къызхэкӏыгъэр? 1853-рэ илъэсым гъэтхапэм (март) и 14-м апэрэ адыгэ ӏeлфыбэ-р къыдэкӏыгъ. Ар зэхэзгъэуцуагъэр, къыхязгъэутыгъэр ыкӏи ащкӏэ езгъэджэжьыгъэхэр Бэрсэй Умар. Бэрсэу Умар апэрэ шӏэныгъэлэжь гъэсагъэу адыгэмэ яӏагъэмэ ащыщ.\nДунаем ныдэлъфыбзэу тетыр 6700-рэу къалъытэ. Ау ахэр нахь макӏэ мэхъух. Ныдэлъфыбзэхэр мэкӏодых. Зэрэдунаеу ныдэлъфыбзэмэ якъэухъумэн непэ ыгъэгумэкӏыхэ хъугъэ. Ары ЮНЕСКО-м ӏ999-рэ илъэсым мы унашъохэр кӏиштагъэхэр: Чӏыгу хъураем игеографие зэфэдэу зэкӏэ къыубытэу бзэ фитныгъэхэр къэгъэгъунэгъэныр; Зэфэдэ шъхьакӏафэ бзэ пэпчъ рахыныр; Ныдэлъфыбзэ","id":"<urn:uuid:128aab63-d37e-4612-879b-4835009a1eb8>","dump":"CC-MAIN-2022-21","url":"https:\/\/www.adigabzexase.org\/category\/specialday\/","date":"2022-05-24T20:42:01Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-21\/segments\/1652662577259.70\/warc\/CC-MAIN-20220524203438-20220524233438-00133.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9673811197,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":11,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9673811197280884, \"kbd_Cyrl_score\": 0.032522931694984436}","num_words":154,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.982,"perplexity_score":11199.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"— Урысые Федерацием ис нэбгырэ миллион пчъагъэмэ псэукIэ амалэу яIэр нахьышIу зэрэхъущтыр гъэстыныпхъэ шхъуантIэм изэбгырыщын фэгъэхьыгъэ программэм лъэшэу епхыгъэ хъугъэ. Ащ фэшI Правительствэри, «Единэ Россиери», общественнэ организациехэри ащ ипхырыщын нахь чанэу дэлэжьэнхэ фае, — къыщиIуагъ УФ-м и Президентэу Владимир Путиным министрэхэм я Кабинет зэхэсыгъоу иIагъэм.\nГъэстыныпхъэ шхъуантIэм икIуапIэ зэпызычырэ псэупIэхэм адэсхэу, ар зыIэкIэмыхьэхэрэм ящагухэм ыпкIэ хэмылъэу афещэлIэгъэным кIэщакIо фэгъугъэр Владимир Путиныр ары. 2030-рэ илъэсым нэс зэкIэми, хэзыгъэ имыIэу, гъэстыныпхъэ шхъуантIэр яунэхэм аращэлIэнэу ащ унашъо къышIыгъ.\nИкIыгъэ 2021-рэ илъэсым нэс пштэмэ, тикъэралыгъо исым ипроцент 72-мэ газыр агъэфедэ. Президентым иунашъо гъэцэкIэгъэным фэшI хэбзэгъэуцугъэхэм зэхъокIыныгъэу афашIыгъэхэм адиштэу унагъом чIыгу Iахьэу ыубытырэм игъунапкъэ нэс газыр ыпкIэ хэмылъэу ращалIэ. Ащ унэр зэрэпашIэщтыри нахь IэшIэх афашIыгъ.\nМы лъэныкъом фэгъэзэгъэнэу «Газпром газификация» зыфиIорэ хъызмэтшIапIэр зэхащагъ. Урысые Федерацием исубъект 13-мэ гъэстыныпхъэ шхъуантIэм изэбгырыщын фэгъэзэгъэщт шъолъыр операторхэр агъэпсыгъэх.\nАдыгеир пштэмэ, уни 120-рэ гъэстыныпхъэ шхъуантIэм икIуапIэхэм япхыгъэ хъугъэ. «Газпром газораспределение Майкоп» зыфиIорэ компанием къызэритыгъэмкIэ, газыр фыращэлIэнэу лъэIу тхылъ 1806-рэ къатыгъ, 796-мэ зэзэгъыныгъэм адыкIэтхагъэх. 2021 — 2022-рэ илъэсхэм гъэстыныпхъэ шхъуантIэм икIуапIэхэм унэ 6649-рэ аращэлIэн гухэлъ яI.","id":"<urn:uuid:acf24ab6-6fe7-4844-8a02-eb453ec8b263>","dump":"CC-MAIN-2022-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/01\/18\/%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D1%87%D0%B0%D0%BD%D1%8D%D1%83-i%D0%BE%D1%84-%D0%B4%D0%B0%D1%88i%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D1%83-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%80%D0%B8i%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2022-05-24T08:11:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-21\/segments\/1652662570051.62\/warc\/CC-MAIN-20220524075341-20220524105341-00737.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6653084755,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6653084754943848, \"kbd_Cyrl_score\": 0.33322805166244507}","num_words":430,"character_repetition_ratio":0.097,"word_repetition_ratio":0.052,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.631,"perplexity_score":3632.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"العجـوزٌ الفَطِـن – Лlыжъ lуш\nЛIЫЖЪ IУШ\nАдыгэ IорIуат :\nАдыгэхэр бэгъашIэу щытых, Илъэс шъитIум хьазырэу нэсхэу щыIэхэрэр къахэкIыщтыгъэхэу къаIотэжьы.\nИлъэси 150-рэ бгъэшIэщт, зыгорэм зыраIом, ащ нахь сымы гъэшIэщтмэ, сычIэсыщт cIoy унэ сшIэу сыпылъыжьынэп ыIуи, унэ афишIыгъагъэп аIуагъ.\nЛIыжъхэр жъы дэдэ зыхъужьхэкIэ, кушъэмэ ахапхэжьыщтыгъэх. Ахэр янысэмэ, кIэлэцIыкIур зэраIыгъыщтым фэдэу, аIыгъыщтыгъэх. Нысэ дэгъум кушъэр ыгъэхъые зыхъукIэ :\n«Лайлаер сикушъ,\nЛай дышъэр сипщы…» – ыIощтыгъ.\nНысэ бзаджэм гъэхъыегъур къызынэсыкIэ, ипщэу кушъэм хэлъыр ыгъэхъыезэ:\n«Лайлаер сипщы,\nХэлIыхьаныр сипщы!\nЛайлаер сипщы,\nХэунэхъоныр сипщы!» –\nарэущтэу орэд къыфиIощтыгъ.\n– Ар умыIоба, нысэ, уинысэгъу ыIорэр зэхэпхырэба! – лIыжъым ыIощтыгъ.\nЛIыжъыр цIыкIу дэдэ зыхъужькIэ, къэбым рагъэтIысхьажьти, пкъэужъыем палъэжьыщтыгъ.\n– Къэбыпсыр пытаIо шIы, армырмэ тыпсэ мэхэ лъэпкъ, нысэ, – ыIощтыгъ.\nЕтIани бэ ыгъэшIэжь шIоигъуагъ. Нысэмэ ахэр шхэгъу къэс къыпахыхэти агъашхэщтыгъэх, алъыплъэщтыгъэх.\nАрэущтэу зы зэман текIыгъ.\n– ЛIыжъхэр – Iофкъэгъанэх. Тинысэхэр яхьаулыилIэх. Жъы хъужьыхэрэр нэпкъ лъагэм етыдзыхыжьхэзэ тшIыщт, – аIуи, етIанэ унашъо ашIыгъ.\nЖъыхэр нэпкъымэ арадзыхыжьэу хъугъэ. Арэущтэу хэт хэзэ – цIыфхэр агукIэ зэфэдэхэп ныIа! – зы кIалэ горэм ятэ пIашъэр бгым зырадзыхыжь нэужым, етIани Iус ренэу фихьы зэпытыщтыгъ.\nЗы мафэ горэм къуаджэм дэсхэр псым Iухьагъэхэу, чъыг чIэгъым чIэсхэу щысхэзэ, псым зыхаплъэхэм дышъэ къошын псым хэлъэу халъэгъуагъ. Арыти, чъыг чIэгъым чIэсхэр псым хэзэрэгъэбани шъхьае, агъотыгъэп.\n– Псыр зэушIоркъым тшIокIодыжьыгъ, – аIуи къыхэкIы жьыгъэх. А къэбарыр чылэм дэлъэу, кIалэр ятэ пIашъэ дэжь кIуагъэ.\n– Сыд чылэм щыкъэбар? – ыIуи, лIыжъ цIыкIур къеупчIыгъ.\n– Тыгъуасэ чъыг чIэгъым чIэсхэзэ, псым зыхаплъэхэм дышъэ къошын халъэгъуагъ. Пстэуми псым зыхатакъуи, ащ лъыхъухи шъхьае, къагъотыгъэп. «Псы ушIоркъыгъэм хэкIодэжьыгъ» аIуи, псыхъом къыхэкIыжьыгъэх, – риIуагъ.\n– Ара, сикIал? – ыIуи, къеупчIыжьыгъ.\n– Псым халъагъорэр шъыпкъэ, – ыIуагъ. – Мэфэ реным лъы хъухэу тичылэхэр Iутых.\n– Ар къэзгъотырэм иен фаешъ, о къэбгъотыщт, – къы риIуагъ. – УзыкIожьыкIэ, а чIыпIэм ори кIо. Псынэпкъым тет чъыгым дышъэ къошыныр хэт. Ащ иныбжьыкъу ныIэп псым халъагъорэр. Чъыгым дэкIуаери, дышъэ къошыныр къытех.\nЯтэ пIашъэр дэгъоу къыгъашхи, кIалэр къежьэжьи ядэжь къэкIожьыгъ.\nЧылэр дэзэрэхыгъэу псынэпкъым Iутыти, ежьыри кIуи ахэхьагъ. ЯзыбгъукIэ тIыси, зыми гу къызлъыримыгъатэу, чъыгыр ыплъыхьагъ. ЕтIанэ тэджи, зыфыдэкIуаерэри амы шIэу, чъыгым дэкIуаий, дышъэ къошыныр къырихь��хи къежьэжьыгъ.\nЧылэмэ дышъэ къошыным икъэгъотыкIэ лъэшэу агъэшIэгъуагъ.\nПчыхьэ зэхъум етIани ятэ пIашъэ Iус фихьи кIуагъэ.\n– Къэбгъотыгъа?\n– Къэзгъотыгъ.\n– Дэгъу, – лIыжъым ыIуагъ.\n– Сыд джыри къэбар?\n– Хэгъэгу къэбар щыI: апэ тыгъэм ыцыпэ икъыкъокIыгъом зылъэгъурэр пачъыхьэ ашIынэу аIуагъ.\nПачъыхьэу лIагъэм ычIыпIэ ихьащтым цIыфхэр ыуж итых: бэрэ тыгъэм пэплъэнхэу къуаджэм дэкIыгъэх, ау пстэ уми тыгъэм икъыкъокIыгъо зэдалъэгъу.\n– Арымэ, ори адыдэкI ахэмэ. АдыдэкIи, псы нэпкъым теуцу. Тыгъэм инурэ апэ рапшIэу псыхъо нэгум къыридзэщт, Ащ о лъыплъ, Тыгъэ нурэр зэрэплъэгъоу «муары къыкъокIы» Iо.\nЫужырэ мафэм пчэдыжь шIункIым тыгъэм пэплъэнхэу чылэм дэкIыгъэхэмэ адыдэкIи, ятэ пIашъэм зэриIуагъэм фэ дэу, тыгъэ нурэм лъыплъагъ:\n– Муары, тыгъэр къыкъокIы! – ыIуи, апэу тыгъэр къызэры къокIырэр къыIуагъ.\nIогъэ пытэ щыIэти, кIалэр пачъыхьэ ашIыгъ.\nПачъыхь кIалэм зэIукIэшхо ышIи :\n– О цIыфых! Сэ дышъэ къошыныр къэсэзгъэгъотыгъэри, тыгъэр апэу сэзгъэлъэгъугъэри сятэжъ пIашъэр ары. Тижъыхэмэ бэ алъэгъугъэр, бэ акъылыгъэу ахэлъыр, – ахэр шIогъэ шхох, дгъэлъэпIэнхэ фае. Непэ щегъэжьагъэу жъы дэдэ хъу жьыхэрэр бгы лъагэм къетымыдзыхыжьэу олIэжьыфэхэкIэ тIыгъынхэу хабзэ сэгъэуцу – къариIуагъ.\nКIуи, ятэ пIашъэри ядэжь къыщэжьыгъ.\nАщ къыщегъэжьагъэу жъыхэр бгым къырамыдзыхыжьы хъугъэу къаIотэжьы.\nالعجـوزٌ الفَطِـن\nالأدب الشركسي\nكان الشراكسة يعمرون كثيراً , يذكرون أنه كان يحصل أن يعيش بعضهم ما يقارب المائتي عام .\nعندما قالوا لأحدهم : شتعيش 150 عاماً , ردّ عليهم : إذاً لن أشغل بالي وأسعى لإشادة بيتٍ أسكن فيه طالما أنني لن أعيش سوى هذا العمر، فرفض بناء بيت لنفسه .\nعندما كان العُجّز يبلغون من العمر عتياً، كانوا يربطونهم في أسِرّة الأطفال، وتقوم الكنائن بهزهم ، تماماً كما يفعلن مع الأطفال عند تربيتهن لهم، فإذا كانت الكنة التي تهز السرير جيدة لطيفة كانت تهدهد للعجوز قائلة :\n\" لاي – لاي .. سريري ،\nلاي الذهبي .. حماي … \"\nأما إن كانت الكنة عنيفة جبارة فكانت تهدهد قائلة :\n\" لاي – لاي .. حماي،\nليأخذك الموت حماي،\nلاي – لاي .. حماي،\nليصبك البلاء .. حماي .. \" .\nكنّ ينشدن لهم هكذا .\n– فيرد عليها العجوز، لا تقولي هذا أيتها الكنة، ألا تسمعين سلفتكٍ اللطيفة ما تقول .\nوعندما يصبح حجم العجوز صغيراً جداً كانوا يضعونه في القرع المفرغ ويعلقونه على دعامة البيت .\n– اختاري حبل ربطٍ متين للقرع يا كنتي ، فنحن ننفق بأدنى سبب – كان العجوز يطلب ذلك من كنته .\nومع ذلك كانوا يتشبثون بالحياة، وعند موعد كل وجبة طعام ، كانت الكنائن تنزلن العجوز وتطعمنه ، وتعتنين به .\nمرّ زمن على هذه الحال .\n– العُجّـز .. معرقلون ومعيقون للأعمال ، يربكون نساءنا بلا جدوى، علينا أن ندحرجهم عن طرف الجرف العالي – أشاروا بين بعضهم بهذا .\nصاروا يلقون بالعجز عن حافة الجرف، وبينما هم مستمرون هكذا – طبعاً رحمة قلوب الناس ليست كلها بنفس السوية ! – فقد صار أحد الشباب يجلب الطعام لجده يومياً بعد ما ألقوه عن الحافة .\nوفي أحد الأيام عندما دنـا أهالي القرية من الماء , وجلـسوا تحت فيء الشـجر، عندما ألقـوا نظرةً في الماء إذ بهم يرون فيها جرة ذهب ، وعليه فقد تسارع كل الجالسين وتقاذفوا في الماء و مدوا أيديهم وكل واحدٍ منهم يحاول الحصول على الجرة إلا أنهم لم يجدوها .\n– عندما تعكرت الماء فقدناها – قالوا ذلك وخرجوا من الماء، وبينما كان هذا الخبر متداولاً في القرية، ذهب الشاب إلى جدّه .\n– ما هي الأخبار في القرية ؟ – قال العجوز الضئيل ذلك سائلاً الشاب .\n– أمس، وبينما كانوا يجلسون تحت الشجر، ألقوا نظرهم في الماء فرأوا فيها جرة ذهب ، ألقى الجميع بأنفسهم في الماء يبحثون عنها، لكنهم لم يجدوها \" لقد تلاشت في الماء العكر \" – قالوا ذلك – فخرجوا من النهر .\n– أهكذا .. يا ولدي ؟ – قال العجوز سائلاً .\n– إن ما رأوه في الماء حقيقة – قال الشاب – بقي أهل قريتنا في البحث عنها طيلة النهار .\n– ولأن من سيجدها ستكون الجرة ملكه، فأنت من سيجدها – قال له العجوز – بعد أن ترجع من هنا اقصد ذلك المكان، واجلس إلى جانبٍ منه ولا تلفت انتباه أحدٍ لوجودك ، جرة الذهب موجودة على الشجرة القائمة على حافة الضفة، وإن ما رآه أهل القرية هو مجرد ظلها في الماء، اصعد الشجرة وأنزل جرة الذهب عنها .\nأطعم جده جيداً، ثم قفل الشاب عائداً إلى البيت .\nكان أهل القرية مجتمعين في المكان، فتبعهم الشاب أيضاً وانضم إليهم، تنحى جانباً وجلس دون أن يلفت انتباه أحد، تفقد الشجرة بنظره ، بعدها نهض .. لم يدرِ الآخرون سبب صعوده الشجرة، تسلقها، وتناول جرة الذهب ونزل .\nاستغرب أهل القرية الطريقة التي تم بها العثور على جرة الذهب .\nعندما حل المساء حمل الشاب معه طعاما وذهب إلى جده .\n– هل وجدتها ؟\n– نعم وجدتها .\n– حسناً – قال العجوز .\n– والآن .. ما الجديد من الأخيار ؟ .\n– هناك أخبار عن البلاد بشكل عام :\nيقولون : إن من يرى أولاً طرف الشمس عند شروقه، سينصّبونه ملكاً على البلاد .\nإن الناس يجرون خلف منصب العرش الذي صار شاغراً بوفاة الملك ، لقد خرجوا لمرات عدة حتى يروا طرف الشمس عند شروقه، مشكلتهم أنهم يرونه في نفس التوقيت معاً .\n– إذا كان الأمر هكذا، فاخرج أنت أيضاً معهم , اخرج معهم وقف على ضفة النهر، إن نور الشمس سينعكس أولاً على صفحة الماء، راقبه أنت، وما أن ترى نور الشمس فما عليك إلا أن تنادي : \" تلك هي الشمس قد أشرقت \" .\nفي اليوم التالي خرج الشاب مع الذين خرجوا يترقبون شروق الشمس ، وتقصى نور الشمس مثلما أخبره جده .\n– تلك هي الشمس قد أشرقت ! – قال الشاب ، سبق الجميع ونادى مخبراً عن شروق الشمس .\nكان هناك اتفاق صارم على هذا الأمر، واستناداً عليه نصّبوا الشاب ملكاً عليهم .\nعقد الملك الشاب اجتماعاً كبيراً :\n– أيها الناس ! , إن من جعلني أجد جرة الذهب، ومن دلني على معرفة شروق الشمس قبل الجميع هو جدي الأقدم .\nإن كبارنا قد خبروا الكثير في الحياة ، إنهم يملكون الكثير من الحكمة – إن لوجودهم عظيم الفائدة ، منذ اليوم .. فإني أصدر قراراً بعدم إلقاء كبار السن عن حافة الجبل، وأن نرعاهم حتى يحين أجلهم .\nذهب بعدها إلى جده وأعاده .\nيروون أنهم منذ ذلك الوقت توقفوا عن إلقاء الكبار عن حافة الجبل .\nمنهاج الصف الثامن\nوزارة التربية والتعليم\nجمهورية الأديغي\nروايات شركسية .\nترجمة : مروان تشتاو .\nتم الحصول على النص من الأستاذة :","id":"<urn:uuid:14fd0100-7b82-48b4-9a61-018c2b788e5e>","dump":"CC-MAIN-2022-21","url":"https:\/\/www.croworld.org\/blog-post\/%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%D8%B1%D9%83%D8%B3%D9%8A%D8%A9-%D9%85%D9%86-%D9%85%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AC-%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9-%D9%88\/","date":"2022-05-23T11:12:15Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-21\/segments\/1652662558015.52\/warc\/CC-MAIN-20220523101705-20220523131705-00743.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9452500343,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":10,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9452500343322754, \"shu_Arab_score\": 0.023012816905975342, \"syl_Beng_score\": 0.017948530614376068}","num_words":3894,"character_repetition_ratio":0.032,"word_repetition_ratio":0.016,"special_characters_ratio":0.232,"stopwords_ratio":0.007,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.953,"perplexity_score":10427.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ИскусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэхэм яхорхэм яфестиваль-зэнэкъокъу я IХ-рэу Мыекъуапэ щыкIуагъ. Адыгэ Республикэм культурэмкIэ и Министерствэ, республикэм искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-м методикэмкIэ игупчэ зэхащэгъэ зэнэкъокъум Адыгеим икIэлэеджэкIо хор 19 хэлэжьагъ.\nИлъэси 3-м зэ зэхащэрэ фестиваль-зэнэкъокъум иосэшI куп ипащэу А. Н. Гребень къыIуагъ IэкIыб хэгъэгухэм яшэн-хабзэхэр къаухъумэхэзэ, кIэлэцIыкIу академическэ хорхэм чIыпIэ композиторхэм аусыгъэхэр цIыфхэм алъагъэIэсынхэм зэрэпылъхэр. Хорхэр, кIэлэеджакIохэм япащэхэр кIагъэгушIухэзэ, зэнэкъокъухэм ащыIухэрэ орэдхэр нахьыбэ хъугъэх.\nКупхэу «А-м» ыкIи «В-м» ахэтхэу кIэлэеджакIохэр гощыгъагъэх. Илъэси 7 — 10, 11 — 15 зыныбжьхэр зэнэкъокъугъэх. Классикэм хэхьэгъэ произведениехэр, Адыгеим икомпозиторхэм аусыгъэхэм осэшIхэр ядэIугъэх, зэфэхьысыжьхэр ашIыгъэх.\nЗэгъэпшэнхэм ауж Iэнэ хъураем кIэлэегъаджэхэр къыщыгущыIагъэх. КIэлэеджакIохэм яшIэныгъэхэм ахагъахъозэ, искусствэм нахь пыщагъэхэ мэхъух. Ащ дакIоу, музыкальнэ искусствэр нахь ашIогъэшIэгъон шIыгъэным фэшI кIэлэеджакIохэм, кIэлэегъаджэхэм, ны-тыхэм язэпхыныгъэхэр агъэпытэщтых. Хорым орэд къыщызыIохэрэм сэнэхьатэу къыхахыщтым, щыIэныгъэм еплъыкIэу фыряIэр нахь куоу гъэпсыгъэ зэрэхъурэр зэхэщакIохэм къыхагъэщыгъ.\nТекIоныгъэр къыдэзыхыгъэхэр\nКупэу «А-м» апэрэ чIыпIэхэр къыщыдахыгъэх, лауреат хъугъэх искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу N 6-м зыщызыгъасэхэрэр, пащэр Л. Кушина. Дондуковскэ псэупIэм искусствэхэмкIэ иеджапIэ икIэлэеджакIохэр, пащэр А. Берестовая.\nЯблоновскэм икIэлэеджакIохэм ятIонэрэ чIыпIэр ахьыгъ, М. Березнаям егъасэх. Кощхьаблэ искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу М. Хьагъэуджым ыцIэ зыхьырэм, пащэр С. Алыбэрд, ятIонэрэ чIыпIэр къыдихыгъ.\nРеспубликэм искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу К. Лъэцэрыкъом ыцIэ зыхьырэмрэ Инэм икIэлэеджакIохэмрэ ящэнэрэ хъугъэх.\nКупэу «Б-м» хэтхэу хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къыдэзыхыгъэхэр къахэтэгъэщых.\nИскусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу\nN 6-р лауреат хъугъэ, апэрэ чIыпIэр фагъэшъошагъ, Л. Кушинам егъасэх. АР-м искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-м ихор лауреат щытхъуцIэр къыдихыгъ, апэрэ чIыпIэр къыфагъэшъошагъ, пащэр Е. Попова.\nОрэдыIо купэу «А-м» хэтхэу М. Хьагъэуджым ыцIэ зыхьырэ еджапIэм зыщызыгъасэхэрэм апэрэ чIыпIэр къыдахыгъ, лауреат щытхъуцIэр афаусыгъ, С. Къушъхьэр япащ. ЯтIонэрэ, ящэнэрэ чIыпIэхэр къыдахыгъэх Тульскэм ыкIи Адыгэкъалэ яеджакIохэм. Пащэхэр Г. Мордвинова, М. Жанэ.\nАфэгушIуагъэх\nЛауреат щытхъуцIэхэр къыдэзыхыгъэхэр зыгъасэхэрэ кIэлэегъаджэхэм афэгушIуагъэх, щытхъу тхылъхэр а��атыжьыгъэх. ЗыцIэ къыраIуагъэхэм ащыщых А. Берестоваяр,\nЛ. Кушинар, С. Алыбэрдыр, Е. Фирсовар, М. Маринец, Е. Поповар, М. Жанэр, С. Къушъхьэр, нэмыкIхэри.\nКонцертмейстер анахь дэгъухэри къыхагъэщыгъэх. Н. Цуамыкъом, Н. Бочарниковам, А. ЖэнэлIым, Р. ЕмыкIым, Э. Дыхъум, М. Забарэ, В. Сурнаковым, фэшъхьафхэм «тхьашъуегъэпсэу» араIожьыгъ.\nЩытхъу тхылъхэр, нэпэеплъ шIухьафтынхэр хорхэм, кIэлэегъаджэхэм аратыжьыгъэх.","id":"<urn:uuid:6f427847-7e57-4158-b387-9920001dafd5>","dump":"CC-MAIN-2022-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/05\/13\/%D1%8F-i%D1%85-%D1%80%D1%8D-%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%BA%D1%8A%D1%83%D1%80\/","date":"2022-05-24T07:56:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-21\/segments\/1652662570051.62\/warc\/CC-MAIN-20220524075341-20220524105341-00220.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6014068127,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6014068126678467, \"kbd_Cyrl_score\": 0.39620858430862427}","num_words":865,"character_repetition_ratio":0.097,"word_repetition_ratio":0.056,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.616,"perplexity_score":1672.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыекъуапэ\nМыекъуапэ (урысыбзэгьэ: Майкоп) — Адыгэ Республикэм и къэлэ шъхьа— . Къалэу Мыекъуапэр псыхъоу Шъхьэгуащэ иджабгъукӀэ щыс. 2014-рэ илъэсымкӀэ цӀыф нэбгырэ мин 150-м фэдиз дэс. Къэлэ тхьаматэр – Наролин Александр Владимир ыкъор (2013-рэ илъэсым тхьаматэу хадзыгъ).\nКъалэм ыцӀэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nКъалэм ыцӀэр къызтекӀыгъэр \"Мыекъуапэ\" аӀоу ащ дэжьым мэз цӀыкӀу щытыгъ. Къалэм ыцІэ «мыІэрысэ кІэим ис чыл» пӀоу зэбдзэкӀын плъэкӀыщт.\nТарихъ[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nТарихъым къызэришӀэжьырэмкӀэ \"Мыекъуапэр\" 1825-рэ илъэсым апэу ягугъу ашӀыгъ (тхыгъэу). Ар урыс документхэм къахэкӀыгъ. Къалэр жъоныгъуакІэм итІокІырэ тфырэм 1857 (минрэ шъийрэ шъэныкъорэ блырэ) илъэсым агъэпсыгъ.\nЭкономикэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nСовет зэманым щегъэжьагъэу Мыекъуапэ завод бэлахьхэр дэтых.\nНэмыкӀ[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\n- Мыекъопэ културэ - дунаемкӀэ щызэлъашӀэрэ археолог култур.\nАдыгэ Республикэм и къалэхэр\n|Шъхьа1эр: Мыекъуапэ|\n|Адыгэкъалэ|","id":"<urn:uuid:ab3c823b-f509-4d8c-bd3a-dcfd566a4a28>","dump":"CC-MAIN-2022-27","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9C%D1%8B%D0%B5%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%BF%D1%8D","date":"2022-07-06T21:39:36Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-27\/segments\/1656104678225.97\/warc\/CC-MAIN-20220706212428-20220707002428-00365.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5729061961,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5729061961174011, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4247778058052063}","num_words":226,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.055,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.738,"perplexity_score":10538.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Лъэхъан зэблэк lыгъохэм ипэк lэ хъугъэр пш lэнэр, лъэхъаным хъурэм къиущыхьатызэрэ щыгъозэныр, нэужъым игъо къихьат лъэхъаным зыфибгъэпсэу фэхьазырыныгъэр зыфзэш lуэк lырэ лъэпкъым, игъаш lэ зэпимыгъауэу игъэгу рык lошъут.\nИ пэк lэ хъугъэ, зып lок lэ таурыхъым ухахьэ. Зы лъэпкъым и тхыдэжъ, и хъышъэжъ, и пшысэжъ, и псэлъэжъ, и зэожъ, и гопъэгъу, и гуш lогъ, и хьадэгъу, и джэгогъу, и lанэ, и чъылэ, и къалэ, и хэку, и лъэпкъ, и хабзэ, и бзэ… ары таурыхъэ. Арышъы тэра мыхэм ящыщэу зы лъэпкъым имыщык lагъэу лые фэхъурэ? непъэрэ Адыгэхэм, мыхэм зый я��имгъэзэу яхигъахъозэ ш lоу зэригъэш lэнэр, ик lый и к lаблэхэм яригъэш lэжынэр и пшъэилъ. Узыубэтагъэм и нэпц lыгъэ игъэ lылъэу къыфэусэжьытэп. Пыим и нэш lуэш lугъэ зыдебгъахьыхэу и шхыпц lы зэрэпц lэр пшыгъупшэу удапц lэмэ, пшъхьэ къыфэм lэтыжьы уиш lын, таурыхъым ухикожьын, нэпц lыгъэк lый хьадагъэшхуй къыптыриш lахьыжьыт.\nИнджылызым ягущэ lэжъэу зы гуща lэ горэ къыра lотык lы: \"Егъэш lэрэ зэгупсый, егъэш lэрэ зэпыйий щы lэн, егъэш lэрэ лъэпкъ ш lуагъэ зыхэлъэ ары шы lэр.\" Арышъы лъэмкъым тыгъусэ пыеу и lагъэ непъэ пыи, пыеу и lагъэрый нэпъэ иш lу фэхъужьыгъэк lый хъун. Ицэл къыфдэзгъэщырэ игухэлъ пш lэн фае; къыбдэхьашха, къыбдэшхыпц lа, къыоцэкъэта? Быгъаш lэрэ лъэхъаным лъэшъ уфэсакъын фай. Чатэ ихыгъэу уи lэм фэдэ мин тхилъ зэгохыгъэ, къэшъуак lоу уи lэм фэдэ мин лъагэ еджагъэ нэбгэ уимы lэу Дунаем ущэпсэушъумэ Тхьам ш lу уилъэгъоу щытынкый хъун!\nЛъэхъаным хъурэ ш lэрээмк lэ хъэбар зимы lэрэ лъэпкъым и нит lуй нэшъу, ежьый lулэ. Ащ Тхьа емыуагъэмый ежь зэожьыгъ. Лъэпкъ гъаш lэм и ужъырэгъо дакъикъэхэ егъэш lэжьы. А лъэпкъым къэзгъэнэхъэжьыт зы хъуш lэ и шъхьэ къырымык lомэ е зы пэрыт губзыгъэ къыхэк lэу лъэпкъэр гъэгу занк lэ тыримыщэмэ е лъэпкъым ежь зимыукъэбзыжьымэ а лъэпкъым ихьадэгъу къэсыгъ, зый бэгъаш lэ и lэжьытэп.\nЗы лъэпкъым ек lый-ш lук lый зжь зызэримыхъок lымэ а лъэпкъэр Тхьам зэрихъок lыщтэп. Сосюложьиемк lый ары зэрэщытэр. Ащ фэ lоагъэ, ем lупхыт, ш lуэ быгъэфэдэт. lУшъы, чъаны ухъут; шъэны пхэлъыт; к lуак lэ уи lэт, нэмык l ш lугъэхэрый. Ау къызэрэк lоу игъок lэ лъэпкъ псэук lэм зиуыбгъурэп. Адыгэр непъэ нэсы къэзыхьыгъэь зыр хабзэу яхэлъымк lэ, нэмык lырэ лъэпкъым япащэу зэрэщытыгъэ ары. Ау пыеу и lэр къебэк lэу, ик lуак lый lэк lэзы зэхъумэ иш lэтым фимыфэжьэу къэнагъ. Чэзыу зырыз зимы lэ щы lэп. Адыгэм хъурэе лэнтхъыр зэ къик lухьыгъэшъ нэмык lымэ яужъы къинагъэ фэдэу къытщэхъу. Арэп зэрэщытэ. Яужъык lэ такък lэхьажьыт, иджырый такъхэщэу пащэ хъыжыт, Тхьам и lомэ.\nМы къэс lуагъэр блэк lыгъо лъэхъанэу щыт ао джырэхъорый къыдеубыты. \"Сыда?\" п lомэ, иджырэгъоу быгъаш lэрэм щыпш lэн фаешъ ары.\nТыгъуак lом итыгъугъэм щыщ, кхъое бзыгъэ бысымым ритыжьымэ ц lыф хьалэлэу слъытэн фая, хьаумый иджырый и гу ш lу зэримылъэ пш lэн фая? Хъунк lак lо к lорэхэм ежьым я орэд ары ны lэп къызэда lожьырэ. Ипээрэ тъыгъуак lохэм былымэ, ахъшъэ, лэжьыгъэ, сабие ятыгъутыгъэ. Модэрн тыгъук lохэм афэдэу яш lырэп. Къыбдэгуща lэхэм, къыбдашхэхэм, къыбдашъохэм, къыбдэджэхухэзэ лъэпкъ гумрэ лъэпкъ акъылымрэ атыгъу. Иужъым к lаблэм шъхьаблэ рагъэук lы, шъаблэм ип lэ ежьыхэм афэдэ горэ ргъэуцо; мадалюнхэ ш lуахалъэ. Ащый лэпкъ пащэ хъугъэу зыш lош lыжы ау пшыл l мадалюн зэрэш lохэлъымк lэ хъэбар и lэп. Зы лъэпкъэ мы пэдэхэ шъапхъэ фэмыхъун пае зигъэ къихьагъэ сыдмый ар ш lоу иш lэн фай. Апэ дэдый ик lаблэхэ къиухъумэжьыныр игъэ lылъын амал имы lэн фай.\nТи к lаблэхэм ти щытхъоу къыта lол lэжьырэ, ялъэгъугъэ ары. Ахэм тэрэп яхэ lэзахьышъурэ, унашъо язш lыл lэрэ, зыгъасэхэрэ прогърам яфэзыш lырэ. Мыр зыш lэрэхэм ягу lэягъэ имылъ нэны lэмый, лъэпкъым фэлажьэрэм илэжь зытетытэр имыш lэнэрый фэ lагъу. Ар ащтэузыш lрэ лъэпкъ пащэмрэ лъэпкъымрэ яманталитэхэ зэрзэтек lырэ ары.\nАдыгэм, кушэ орэдым хэт \"лау… лау\" орэдэ лъэшъы ш lу илъэгъугъ. Къэуыщыт зы мафэ горэм ау кушэ гъэхъыеным есагъэхэ гупшысэн зищык lагъэ нахьыжъхэм лъэпкъэр ичэзыу рагъафэмэ.\nГъоу рэк lок lырэм лъэшъ уфэсакъын фай. Псалъэм фае, Адыгэм и к lаблэ хэт и бза къы lуалъхьэрэ, хэт а къы lузылъхьэрэ, хэт и хабза къыхалъхьэрэ, хэт и гупшыса и шъхьэ къыралъхьэрэ? Гъом и гъо имык lызэрэ лъэпкъэр игъонэмысы мыхъузэ, к lаблэр и гъо ибгъэфэн фай.\nАры, зигъо ик lыгъэ ик lыгъ, зигъо къыхьтэр тыш lэрэп; и гъоу узлъысыгъэ ары бгъэ lорыш lэн фае.\nШъыпкъэ \"тыгъусэ блэк lыгъ къигъэзэжьытэп, ау тыш lэн фай. Неущ хъутэ тыш lэрэп, бэрэ урыук lымэ непъэрэ пш lоехьы. Ау къэк lот гъор зыгъэпсын зыгорэхэрый щы lэн фай. Тфы бгъэпсым, пл lэр хъуун, щэр хъун, т lор хъун, зэр хъун. Зырый мыхъумэ зэрэмыхъутэр пш lэн зэрэхъутым уеплъын. Арышъы планэр зыфэгъэпсыгъэ къэк lот гъо ары. А зигъо къихарэ къызэрихьагъэмный нахьыш lужьэу изгъэк lрэ лъэпкъым зе lэты, эеубгъу. Амырымэ зыдэщытым мэлъэбао е зэк lак lоу фежьэ.\nАры зы лъэпкъэр игъонэмыс мыхъун пае, зи гъо ик lыгъэ ш lоу пш lэн фай; зи гъо къихьатэр ш lоу быгъэпсын фай; и гъоу къихьагъэрый ш lу дэдэу блэжьын фай. Зышымгъэгъупш: Уи гъо зикырэм къыпк lэнытэр, уи гъо итызэ блэхьыгъэ ары.","id":"<urn:uuid:07a56731-a5d0-4087-8062-1e4cf5108592>","dump":"CC-MAIN-2022-27","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2018\/02\/%D0%B7%D1%8B-%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%B8%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%BD%D1%8D%D0%BC%D1%8B%D1%81-%D0%BC%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%BD-%D0%BF%D0%B0%D0%B5\/","date":"2022-07-04T08:27:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-27\/segments\/1656104364750.74\/warc\/CC-MAIN-20220704080332-20220704110332-00608.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9582304955,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9582304954528809, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0417533703148365}","num_words":1492,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.967,"perplexity_score":11721.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"(Хъугъэ-шlагъ)\nИлъэсишъэм ехъурэ кlогъэ Кавказ заом Кавказым итемыр лъэныкъо щыпсэущтыгъэ цlыф лъэпкъмэ ныбжьи ащымыгъупшэжьын хьазаб къафихьыгъ. Заор зыуцужьыгъэм ыуж илъэси 156-рэ тешIагъ нахь мышlэми, джыри ащ иджэрпэджэжь гугъэузэу къытлъэlэсы.\nСянэшыпхъоу Тыркоо Долэтхъан ыныбжь емылъытыгъэу (илъэс 90-рэм кlигъэхьагъэу щытыгъ), гупкlэу, щыгъупшэ имыlэу ылъэгъугъи, зэхихыгъи зи химыгъэзэу къыlотэжьын ылъэкlыщтыгъ. Тызэрэгъэгущыlэу тыщысызэ, къэбар горэ къыригъэжьагъ, ар сэ лъэшэу гъэшlэгъон сщыхъугъ (ар зыхъугъэр 2008-рэ илъэсым икlымаф). Сыlуупчlыхьэзэ, къыlорэр тхьапэм тестхагъ. Тхыгъэр ситхылъмэ ахэслъхьагъэу щылъыгъ, ау игъорыгъоу сыгу къэкlыщтыгъэ, рэхьат къыситыщтыгъэп. Къэстхыжьэу, цIыфмэ аlузгъакlэмэ сшlоигъоу къэсштагъ, ащ кlэухэу мыры фэхъугъэр.\nХъугъэ-шlагъэр зэхьылlагъэр Кавказ заом иягъэкlэ бэ зыщэчыгъэ адыгэ бзылъфыгъэу, Кавказ къушъхьэхэм ащыпсэущтыгъэ ша��сыгъэ чылагъом щыщэу Кlуашъэ Сас. Ар къэбарыр къысфэзыIотэжьыгъэ Долэтхъан янэжъыгъ.\n«А лъэхъаным илъэс 12 — 13 фэдиз ыныбжьыгъ Сасэ, — къыригъэжьагъ Долэтхъан икъэlотэн. — Яунэгъо цlыкlу зэдэlужьэу фэлажьэхэу, ялъфыгъэхэр апlухэу Кlуашъэ зэшъхьэгъусэхэр къушъхьэ лъапэм бэрэчэтэу щыпсэущтыгъэх. Ау а зы сыхьатым ошlэ-дэмышlэу ящыlэныгъэ пыим къызэпыригъэзагъ. Ягупсэ чlыгу гузэжъогъукlэ къабгынэнышъ, гупсэфыпlэ чlыпlэ лъыхъунхэ фаеу хъугъэ. Апэ хы Шlуцlэм зэпырыкlынхэшъ, Стамбул лъэныкъом загъэзэнэу агу къыридзагъ, ау къадэхъугъэп. Къушъхьэтхым гъэбылъыгъэкlэ къехыхи, мэзыпlэ, псыуцупlэ чlыпlэхэм алъэныкъо фаузэнкlыгъ.\nУкъызщыхъугъэ, узщапlугъэ чlыгоу узщыщ лъэпкъыр зыщыпсэущтыгъэр къызэунэкlынышъ, хымэ чlыпlэ гузэжъогъу lофкlэ шъхьэхьыжьэу уежьэжьыным нахь гукъауи, нахь насыпынчъагъи къыокlужьына?! Чыжьэкlэ агу зыфэузырэ япсэупlэ Кlуашъэмэ къыщанагъ ыкlи Афыпс псыхъо инэпкъ lушъо къэсыгъэх. Мыщ зыщагъэпсэфынэу къыщыуцугъэх. Мычыжьэу чылагъо горэ къэлъагъощтыгъэ. Ар (ыужкlэ Сасэ къызэришlэжьыгъэу) къуаджэу Бжыхьэкъоякlэр арэу къычlэкlыгъ.\nЗэшъхьэгъусэмэ сабыих апlущтыгъ. Ахэр пшъэшъэжъыиплlырэ шъэожъыитlурэ хъущтыгъэх. Чэщым янэрэ ятэрэ ягумэкl зэдэгущыlэ макъэ Сасэ зэхихыгъ: чlыпlэ зэжъу ифэгъэ нымрэ тымрэ яамалынчъагъэ къыхэкlэу, ялъфыгъэмэ ащыщ горэ ащэнэу агу къыридзагъ. Теубытагъэ ашlын амылъэкlэу бэрэ ащ рыгущыlагъэх, ау хэкlыпlэ зи къагъотыгъэп. Сасэ сымэджалэу щытыгъэти, ар къыхахыгъ.\nМафэм зыщыщыр ымышlэрэ цlыфхэр зелъэгъухэм, пшъэшъэжъыем ахэр зыуж итхэр къыгурыlуагъ ыкlи гузэжъогъум зэлъиштагъ. Ятэ lэутlэ къыфишlи зэрищэлlагъ. Янэ пэlухъо плъыжь пэlулъэу, тыгъукlэ нэпсыр рилъэкlыхзэ, лъэхъочым кlэшlэгъэ щыуаным къыщыжъорэ гъомылапхъэр зэlишlэщтыгъэ. Ащ пэмычыжьэу щэтыр пашъхьэм цы ыджэу ышыпхъунахьыжъ щысыгъ. Имынэlосэ хъулъфыгъэм Сасэ ыlапэ къыубыти, рищэжьагъ. Кlонэу зэрэфэмыем къыхэкlэу, зыригъанэщтыгъэ, ау ыlапэ зыlыгъым ыкъудыищтыгъэ. Ышыпхъу пэчlынатlэ зэхъум, лъыбэнагъ, хъэцыком ышъхьэ къыlэкlафи, къышlуихыгъ. Етlанэ езыщэжьагъэм ыlэ къыlэкlихыгъ ыкlи гуlэм хэтэу янэ зыридзыгъ. Ау сабыир ным кlэрачи, япсэупlэ зыдащагъ. Пшъэшъэжъыем ыlэмычlэ пытэу щиlыгъыгъ янэ ипэlухъо ымышlахэу къыхичыгъэ шэкl плъыжь такъырыр.\nХъэцыкушъхьэр Сасэ ипхъорэлъфэу мы къэбарыр къытлъызыгъэlэсыжьыгъэм къыlукlэжьыгъагъ. Охътэ чыжьэм имэкъэгъэlоу ар бэрэ ыгъэшlуагъ, ау lэкlэкlынэу хъугъэ: ятlокlэнэрэ лlэшlэгъум изэоуж илъэсхэм ягъом цыдж хьафышlэмэ хъэцыкуашъхьэр зыlахым, ахэкlодагъ. Адрэ янэ ищыгъын щыщ шэкl lэбгъур бэрэ Сасэ ыгъэшlуагъ, ыужым иошэкур тебзэ хидэжьыгъагъ.\nКъуаджэу Бжыхьэкъоякlэм щыпсэущтыгъэ Нэгъой Джомалыкъом иунагъо шъхьэегъэзыпlэ Сасэ фэхъугъ ыкlи ыныбжьыкlэ кlэлэгъум имыкlыгъэм узщыщмэ уакlэрычыгъэ ухъуным икъин ыщэчыгъ. Унэгъуакlэм къызифагъэм тешlэгъагъ мэфэ заулэ. Ау къыщышlыгъэ тхьамыкlагъом рэхьат къыритыщтыгъэп. Чъыещтыгъэп, зэпымыоу гъыным хэт��гъ. Загъорэ къамышlэу былымхэр зыщахъурэ щагу лъэныкъом зыщигъэбылъыщтыгъэ, былым lусым зыхиушъафэти, игупшысэхэмрэ ежьыррэ язакъоу къагъотыжьыфэкlэ хэсыщтыгъэ. Арыти, агъэгупсэфмэ ашlоигъоу, янэ-ятэхэр къызыщыуцугъэгъэ чlыпlэм ащагъ. Унагъом исмэ ягущыlэ цыпэу зэхихыгъэмэ къахэкlэу, ар къоджэ ефэндым агу къыгъэкlыгъэу егуцэфагъ. Псыlушъом къызэкlохэм, унагъор lусыжьыгъэп, пхъэ ныкъост зырызхэу къыlуанагъэхэм анэмыкl зи ялъэуж щыlэжьыгъэп. Щэlэфэ къызэрыхъухьэгъэ унагъоу зыкlэрычыгъэ хъугъэм къырыкlуагъэм икъэбар зыкlи къыlукlагъэп.\nЩыlэныгъэр ыпэкlэ лъэкlуатэ, Саси иlахьылхэр кlымыгъужьхэу щыlакlэр зэригъэшlэн фае хъугъэ. Ау тыркъоу ыгу фэхъугъэхэр щэlэфэкlэ кlыжьыгъэхэп, шlокlодыгъэ янэ-ятэхэр ыкlи ыш-ышыпхъухэр щыгъупшэхэу зыкlи къыхэкlыгъэп, ахэр игугъэ-гупшысэхэм ахэтыгъэх, пкlыхьэлъэгу фэхъужьыгъагъэх.\nНэгъоймэ яунэ илъэс зытlо-зыщэ щыпсэугъэу, Сасэ унагъо рагъэхьагъ. Зыпlугъэ унагъори пшъэшъэ уасэу ыгъотыгъэм рыразэ хъугъэ.\nКъэзэрэщагъэмэ сабыйхэр къакlэхъуагъэх: зы шъэожъыерэ (ащ Юныс фаусыгъ) ыкlи пшъэшъэжъыитlурэ.\nЧlыпlэу зэрыфагъэр рэхьатыпlэ фэхъугъэба зыщиlоным, Сасэ чэщ горэм мыщ фэдэ пкlыхьапlэ елъэгъу. Ежь лэжьыгъэр гурхъумкlэ егушъ щыт, ыпашъхьэ къелъадэ пшъэшъэжъые цlыкlоу «азымыщ» зыфаlощтыгъэм фэдэ. Гурхъум ышъхьэ къырилъхьэрэм фэдэу, лъэшэу къеуфэ, бзылъфыгъэм къыдэгущыlэ ыкlи ищыlэныгъэ ыпэкlэ къырыкlощтыр къыфеlуатэ: «Уизыпшъэшъэжъые псыжъом хэфэщт, ятlонэрэри бэрэ щыlэщтэп, уилlи ащ бэкlэ ыуж къимынэу нэмыкl дунай хъужьыщт, ори ятlонэрэу лlы удэкlожьыщт…» Сасэ пкlэнтlэпс стырыр къытырикlагъэу къэущыгъ, ыгу изыгъэу зэтхъожьыгъ. Ау хъущтыр къэбгъэуцун плъэкlыщтэп, бзылъфыгъэ ныбжьыкlэм ипкlыхьапlэ нэрылъэгъу фэхъужьыгъ.\nУнагъом былымхэр ыхъущтыгъэх, бысымгуащэм мафэ къэс адыгэ къуае ышlыщтыгъэ. Джащ фэдэ мафэ горэм тхьамыкlэгъошхо къяхъулlагъ: пшъэшъэжъые нахьыкlэр къоепс щыуанэу янэ къызэригъэуцокlыгъэм амышlахэу хэфагъ ыкlи ар хьадэгъу фэхъугъ. Зыкъэшlэжьыгъо имыфагъэхэу, ятlонэрэ пшъэшъэжъыеми инасыпынчъэгъу мафэ къэсыгъ. Ар зэрэхъугъэр мары. Станицэу Гривенскэр\n(сэ къызэрэсфаlотэжьыгъэмкlэ) псыхъоу дэчъырэм зэфэдитlоу ыгощыщтыгъэ. Ащ ыцlагъэр Агъылы (непэрэ картмэ Агъылы псыхъор арызгъотагъэп, Протокэкlэ зэблахъужьыгъэнкlи мэхъу). А мафэу ятlонэрэ гумэкlыгъор къызафыкъокlыщтым унагъор нэмыкl нэпкъым щыкlорэ адыгэ джэгум щыlагъ.\nАгъылыр, апэрэу узэреплъыщтымкlэ, псыхъо рэхьатэу къыпшlошlыщтыгъэ, гъогурыкlохэр къин хамылъагъоу зэпырыкlхэу щытыгъ. Ау чэщ-зымафэм къыкlоцl зэ псыр къиущтыгъэ, быжъуатэу зыкъызиlэткlэ, ыпэ къифэрэр зэкlэ зыдихьыщтыгъэ. Псыхъом а «шэнэу» хэлъыр станицэм щыпсэурэмэ дашlэщтыгъэ ыкlи сакъыщтыгъэх.\nДжэгум щыlэзэ Сасэ ыгу къэкlыжьыгъ къыщыгъэ щэр гъэмэфэ фабэм шlоlун зэрилъэкlыщтыр. Пшъэшъэжъыер гъусэ къышlи, яунэ къэкlожьыгъ, къуаер рихынэу машlо щэм кlишlыхьагъ. Янэ иlоф ыуж етыфэкlэ ылъэгу кlэмыкlэу сабыир ��пашъхьэ щыджэгоу lутыгъ: пшахъор лъакъокlэ хъураеу зэрифэзэ, «бэлахь, бэлахь…» ыlощтыгъэ. Сасэ ипшъэшъэжъые къыlорэр ыгу рихьыгъэп, фэгубжыгъ, тlэкlу лъыкlотэнышъ, джэгунэу фигъэпытагъ. Ным гу лъитагъэп адрэр зэрэlучъыгъэм, Агъылы ылъэныкъо зэригъэзагъэм. Ятэрэ ышнахьыжърэ зыдэщыlэхэ джэгум кlожьынэу ыгу къыридзагъэщтын, псыхъом екlугъ. Ныбжь зимыlэ сабыим игулъытэ къыубытына псым къыхахъоу зэриублагъэр? Тlэкlу нахь лъымыкlотагъэу псыор губжыгъэм ыпхъотагъ ыкlи ыхьыгъ, ныбжьи ащымыгъупшэжьын гуих-гукъэошхо унагъом къыфигъэнагъ.\nА хъугъэ-шlэгъэ гухэкlым ыуж охътабэ темышlагъэу Сасэ ишъхьэгъуси дунаир ыхъожьыгъ. Мэзэ заулэкlэ лlакъоу зыхэсым бзылъфыгъэр нэмыкlылl ратыжьынэу рихъухьагъ: шъузабэу къезыхьылlэн зимыlэжьыр ящыкlэгъагъэп.\nА лъэхъан дэдэм а станицэм щыпсэущтыгъэ Джарым Шыупащи ишъхьэгъусэ лlагъэ — янэ ямыlэжьэу Хьазизэрэ Абдулрэ къэнагъэх. Арыти, Шыупащэ Сасэ шъхьэгъусэкlэ ыштагъ. А лъэхъаным Сасэ сыбыеу къыфэнэжьыгъагъэр шъэожъые lэтахъоу Юныс арыгъэ, ау ари бэгъашlэ хъугъэп, кlэлэгъум имыкlыгъэу идунае ыхъожьыгъ.\nСасэ джыри кlэлэцlыкlуищ къыфэхъугъ: Рахьымэ (ар Нащэмэ ащыщ кlалэ горэм ыщэгъагъ), Мерэм ыкlи Исмахьил. Мерэм Хьакlэко Шъалихьэ Шэрэлlыкъо ыкъом ишъхьэгъусэ хъугъэ, ахэм сабыиплl яlагъ: Рахьмэт (Хъаныекlи еджэщтыгъэх), Долэтхъан (мы хъугъэ-шlагъэр къэзыlотэжьыгъэр), Хъарыет ыкlи Чэмал. Исмахьилэ ыкъу джы Пэнэхэс щыпсэухэрэм якъоджэ ефэндэу Джарым Шахьмэт ыкlи ыкъом ыкъожь Адыгэ Республикэми, Краснодар крайми зигугъу дахэкlэ щашlырэ лэжьэкlо хъупхъэу, муниципальнэ образованиеу «Северскэ район» зыфиIорэм ипащэу Джарым Адамэ.\nСасэ ищыlэныгъэ гъогу къиныбэ щилъэгъугъ, гузэжъогъупlи бэрэ ифагъ, ау адыгэ бзылъфыгъэр зыми къыуфагъэп, зэкlэ зэпичыгъ. Арын фае «умыщэчышъун къинрэ пфэмыукlочlын хьылъэрэ Алахьэм къыптырилъхьащтэп» зыкlаlуагъэр. Уахътэр зы чlыпlэ щитырэп, ащ гуlэм хэтэу ыпэ регъэхъу, илъэсхэр ыкlи лlэшlэгъухэр зыдехьых. Зигугъу къэсшlыгъэ зэман чыжьэм ыуж псыби псыхъомэ адэчъыгъ, дунаими бэ къырыкlуагъэр. Ау Кавказ заом сиадыгэ лъэпкъ гухэкlэу къыфихьыгъэм итхьамыкlэгъо хышхо изы ткlопс цlыкlу ныlэп мы къэбарэу къэстхыжьыгъэр. Цlыф зэхэтыкlэ дахэхэр зыщащыгъупшэгъэгъэ лъэхъэнэ чыжьэу зигугъу къэсшlыгъэм сиадыгэ лъэпкъ мыухыжьын гукъаоу къыфигъэнагъэр зыпкъ къикlыгъэр ыкlи зезыхьагъэр сэ зэхэсфынэу пшъэрылъ зыфэзгъэуцужьыгъэп. Ау дэгъоу сэшlэ: пщыгъупшэ хъущтэп ар, къыткIэхъухьэхэрэр блэкlыгъэ зэманым ихэукъоныгъэхэм ащыухъумэгъэнхэ, цlыфыгъэм, шlугъэм, гукlэгъуныгъэм афэщэгъэнхэ фае.\nАХЫДЖЭГО Бармэт.\nПсэйтыку.\n(АДЫГЭ МАКЪ)","id":"<urn:uuid:eb5d2dae-62c1-444b-9101-b78518e58865>","dump":"CC-MAIN-2022-27","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2020\/05\/%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7-%D0%B7%D0%B0%D0%BE%D0%BC-%D0%B8%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D1%80%D0%BF%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%B6%D1%8C-%D0%B4%D0%B6%D1%8B%D1%80%D0%B8-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%82%D0%BB\/","date":"2022-07-04T08:33:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-27\/segments\/1656104364750.74\/warc\/CC-MAIN-20220704080332-20220704110332-00664.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9973689914,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9973689913749695}","num_words":2637,"character_repetition_ratio":0.028,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":5439.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Пыл\nПылым нахь псэушъхьэ ин чІыгугъушъэм тетэп. Пылбзым и лъэрмыхьыгъэ мазэ 22-рэ пэты. Лъэс 4000 мэхъуы чІыгугъушъэм пылым нахь ин зытемтыжьыр, ащ ипэ Мамут нахь иныгъ[1], ау мамутлъэпкъыр зэрэщытэу куэдыжьыгъ.\nПылым пэ кІыхь пыт, ащ пылып раІо, пылыпэм пылыбжъитІу гуэт, пылыбжъэр зэрэ мак1эмрэ зэрэ пытэмрэ къахэк1эу лъэп1эдэдэ мэхъу.\nАнахь пыл джадэу къагъуэтыгъэр Іэнголэм 1956-рэ илъэсым щаукІыгъ, ащ и онтэгъугъэ 12,000 кг хъущтыгъ, ау илъэгагъэ 4.2-рэм нэсыщтыгъ. [2].\nПыл-псауым мэзым пый шыриІэп, ау цІыф лъэпкъра ипый дэдыр.\nНепэ чІыгу пылшъхьэ 500,000 фэдиз къытенэжьыгъ.","id":"<urn:uuid:3ff6c64b-1f94-4d72-9bee-fe3fba995d7b>","dump":"CC-MAIN-2022-27","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9F%D1%8B%D0%BB","date":"2022-07-03T23:15:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-27\/segments\/1656104277498.71\/warc\/CC-MAIN-20220703225409-20220704015409-00551.warc.gz","language":"ady","language_score":0.757758081,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":16,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7577580809593201, \"kbd_Cyrl_score\": 0.24176423251628876}","num_words":117,"character_repetition_ratio":0.021,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.233,"stopwords_ratio":0.009,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.631,"perplexity_score":12346.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦIыфхэр зэрэнэе-псыехэм, шъхьасрэ акъылрэ зэрямыIэм къыхэкIэу чIыдагъэу, газэу, шIомыкIэу, гъучI зэфэшъхьафхэу чIычIэгъым чIэлъхэр нахь макIэ мэхъу зэпытых. Мэзхэр раупкIых, жьыр, чIыгур, псыр, космосыр аушIои. Къэлэгъунэхэр хэкIитэкъупIэ ашIых, хыхэми псыхъохэми хэкIхэр ахатакъох. Ау чIыопсым зызэрэзэрихъокIырэм, тыдэкIи дунаим нахь къызэрэщыфэбагъэм тхьамыкIагъохэр къыздахьын зэралъэкIыщтым тигъэгумэкIырэп.\nЛIэшIэгъу пчъагъэхэм къакIоцI мылылъэу щытыгъэхэр, къушъхьэхэм ателъ осхэр ткIоу фежьагъэх. ХыIушъохэм аIус хэгъэгухэмрэ хыгъэхъунэхэмрэ хычIэгъ хъунхэм ищынагъо къашъхьарыхьагъ. Адэ псыхъохэр зэригъукIыхэрэр, псэушъхьэ, бзыу, пцэжъые, къэкIырэ лъэпкъыбэхэр дунаим зэрэтекIодыкIыхэрэр, зи зэрымыс пшэхъолъэ чIыпIэхэм зызэраушъомбгъурэр хэта зилажьэр?\nТхьамыкIагъохэр зыпкъ къикIырэр тэры, цIыфхэр, ары. ГукIэгъу, шъхьас, акъыл зэрэтимыIэмкIэ, жъалымэу тызэрэдэзекIорэмкIэ ежь чIыгуми жьыхьарзэшхохэмкIэ, чIыгусысхэмкIэ, вулканхэр къызэрэзэIэутхэрэмкIэ, псыхъохэр къызэриухэрэмкIэ тегъэпщынэжьы.\nУзэрэдэзекIорэм фэдэу дунаир къызэрэбдэзекIожьыщтыр апэу къызыгурыIуагъэхэм ащыщых шведхэр.\nЖурналистикэмкIэ шведскэ институтэу Fojo зыфиIорэмрэ Урысыем ижурналистхэм я Союзрэ кIэщакIо зэрэфэхъугъэхэм тетэу экологием иIофыгъохэм япхыгъэ тхыгъэ анахь дэгъухэм якъыхэхынкIэ 2007-рэ илъэсым тихэгъэгу зэнэкъокъу щызэхащэгъагъ. Ащ щатекIуагъэхэр Шъачэрэ Европэм ихэгъэгу анахь къабзэу алъытэрэ Швециемрэ ащыкIогъэ экосеминарым хэлэжьагъэх.\nКъэIогъэн фае шведхэр чIыопсым икъэухъумэн, ясабыйхэм, зэрэчIыналъэу къарыкIощтым лъэшэу зэрагъэгумэкIырэр. Ар къаушыхьаты экосеминарэу сызыхэлэжьагъэм, Китаим, Африкэм ихэгъэгу заулэмэ яэкологхэм, яжурналистхэм зэIукIэгъоу адытиIагъэхэм.\nТыздэщыIэгъэ къалэу Гетеборг сыгу хэпкIагъ. Ащ къыщыслъэгъугъэхэр сыгу къыдихьыежьхэу джыри бэрэ къыхэкIы. ЕвропэмкIэ анахь къухьэуцупIэшхор мыщ дэт, иинагъэкIэ ятIонэрэ чIыпIэр Швецием щеубыты. Апэрэ чIыпIэр зыIыгъыр къэлэ шъхьаIэу Стокгольм ары. Гетеборг Швецием ипромышленнэ, инаучнэ, икультурнэ гупчэшхоу щыт.\nГетеборг дэт унэхэр нахьыбэрэмкIэ щэу, тфэу, блэу зэтетых, унэ лъэгэшхохэр зырыз дэд. Я XVIII – XIX-рэ лIэшIэгъухэм ашIыгъэ унэхэр ащ бэу дэтых. Ау ахэри дэгъоу зэтегъэпсыхьагъэх, лифтхэр ахэтых, электричествэр, газыр, псыр къякIуалIэ.\nУрамхэм хьэ, чэтыу гъорыкIохэр атетлъэгъуагъэхэп. ЗыкIодхэкIэ пшъэрылъхэм атетхагъэхэм арыгъуазэхэзэ, ахэр псынкIэу бысымхэм къафащэжьых. Къанджхэм анэмыкI, тхьаркъуи, къолэжъи къалэм щыбыбэу тлъэгъугъэп.\nШвецием исхэм хабзэ е шапхъэ горэ аукъуагъэу тырихьылIагъэп. Нэфрыгъуазэр плъыжьэу къаблэу зыми гъогур зэпичыщтэп, кIозэ тутын ешъощтэп, тутын шъуафэр урамым щычIидзыщтэп. ЧIыпIэ гъэнэфагъэхэр ары ахэр тутын зыщешъохэрэр.\nТигъусэгъэ бзылъфыгъэхэм ащыщ хьакIэщым тутын зыщешъом, евро 1000 тазырэу зэритын фаер зэрыт тхылъыр дежурнэ администраторым къырихьылIэгъагъ. Семинарым пэщэныгъэ дызезыхьэщтыгъэ Бите Люден хэукъоныгъэ зышIыгъэр чIыпIэ хабзэхэм зэращымыгъуазэр, къыфагъэгъунэу зэрэкIэлъэIурэр ерагъэу ащ гуригъэIуагъ. Тутын ешъоу бэп тлъэгъугъэр: ар псауныгъэм къызэрегуаорэр къыдалъытэщтын.\nГетеборг дэсхэм нэмыцыбзэ тIэкIоу сшIэрэмкIэ загурызгъэIуагъ. Москварэ Петербургрэ адэт апшъэрэ еджапIэхэр къэзыухыгъэ журналистхэр инджылызыбзэкIэ ахэм адэгущыIэщтыгъэх. Шведхэм яныдэлъфыбзэ нэмыкIэу, инджылызыбзи, нэмыцыбзи аIулъ. Ау урысыбзэмрэ славяныбзэмрэ зышIэрэр зырыз дэд.\nГетеборгскэ университетым ифилфак славистикэмкIэ отделение иI. Нэбгырэ миллиони 10 нахь зыщымыпсэурэ Швецием специалистыбэ щагъэхьазырырэп. Апшъэрэ еджапIэм истудентхэм ащыщэу нэбгырэ заул ныIэп урысыбзэр, литературэр, культурэр зэзыгъашIэрэр.\nНефтеперерабатывающэ заводымрэ автомобилышI заводэу «Volvo» зыфиIорэмрэ тазыщэIэм ахэм ящагу зэрэкъабзэр, къэгъагъыбэ зэрадэтыр, чIыдагъэм хашIыкIыхэрэм амэ къызэрэтэмыугъэр дгъэшIэгъуагъэ.\nИнженер-технологэу къытпэгъокIыгъэм цех горэм тырищалIи, ипчъэ къызэIуихыгъ, ау ыкIоцI тыригъэхьагъэп. Джабгъумрэ сэмэгумрэкIэ станокхэр сатыритIоу зэрэщытхэм, нэбгыри 5 нахьыбэ ащ зэрэчIэмытым гу лъыттагъ.\nЖурналистхэм ащыщ горэ ащ еупчIыгъ «Унэе заказкIэ автомобильхэр афэшъушIэу зэхэсхыгъ, щэфакIохэр ахэм бэрэ яжэнхэ фаеу мэхъуа?» ыIуи. Инженер- технологым ащ къызэрэфиIотагъэмкIэ, заводэу «Volvo» иконструкторхэм ыпэрапшIэу автомобилым имодель компьютеркIэ агъэпсы, ар зэраушэтыщт программэм икъыхэхыни джыдэдэм ыуж итых.\nСигъусэгъэ журналистхэми сэри нэрылъэгъу къытфэхъугъ шведхэр чIыопсым икъэухъумэн лъэшэу зэрэпылъхэр.\nХэгъэгу зэошхом ыуж Европэм ихэгъэгухэ�� техникэ, оборудование, технологиехэр, гъомылапхъэхэр бэу зищыкIэгъагъэхэм Швецием зыкъызэрэфагъэзагъэм епхыгъэу ащ ипромышленности, имэкъу-мэщи псынкIэу хэхъоныгъэ ашIэу, предприятиякIэхэр къызэIуахыхэу аублагъ.\nЕвропэмкIэ анахь автозаводышхоу «Volvo» зыфиIорэр, нефтеперерабатывающэ, химическэ завод заулэ Гетеборг щагъэпсыгъэх. Ау уахътэ зытешIэм а производствэхэм, ахэм япыдзафэхэм цIыфхэми, экологиеми зэрар къафахьы хъугъэ.\nЦIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зыкъызэриIэтырэм дакIоу промышленнэ товархэмрэ гъомылапхъэхэмрэ нахьыбэу къыдагъэкI хъугъэ. Пыдзафэхэми ахахъоу фежьагъ. Жьыр, чIыр, псыр псынкIэу нахь шIой зэрэхъурэм, хэтэрыкIхэмрэ пхъэшъхьэ-мышъхьэхэмрэ шIуагъэу ахэлъым къызэрэщыкIэрэм, Iофтхьабзэ горэхэр зэрэзехьэгъэн фаем цIыфхэм гу лъатагъ. ЯгумэкI правительствэм зылъагъэIэсым, амал горэхэм яусэу ащ ыублагъ.\nЖьыр амыушIоиным пае кушъхьэфачъэхэм атесхэу шведхэр IофшIапIэ макIох. Гетеборги, Швецием инэмыкI къалэхэми кушъхьэфэчъэ уцупIэхэр яIэх. Шведхэм кушъхьэфачъэхэр пшъэхъукIэ рапхыхэрэп. Къэлэдэсхэр тхьаумэфэ, мэфэкI мафэхэм зэрэзекIохэрэр кушъхьэфачъэкIэ е общественнэ транспорткIэ ары.\nШведхэм ашъхьэ пае нахьыбэрэмкIэ къащэфырэр «Volvo» къыщыдагъэкIыгъэ автомашинэхэр ары. Японием, Германием, Америкэм е нэмыкI хэгъэгухэм къащашIыгъэ автомобилэу плъэгъурэр зырыз дэд. Швецием исхэр яунэе автомобильхэм лъэшэу афэсакъых, километрэ мини 100 – 200 къызакIукIэ ахэр зэблахъух. Жъыхэр заводым зэрэратыжьыхэрэм пае уасэм къафыщагъакIэ.\nТалъэныкъокIэ жьыр нахь лъэшэу зыушIоирэр автотранспортыр ары. Швецием ар къепIолIэн плъэкIыщтэп. Биогъэстыныпхъэхэр ары мыщ нахьыбэу щагъэфедэхэрэр. Ар промышленнэ пыдзафэхэм, рапсым, коцым, натрыфым ахашIыкIы.\nЭлектротранспортымрэ биогъэстыныпхъэмрэ нахь федэу зылъытэрэ шведхэм 2030-рэ илъэсым ехъулIэу углеводороднэ гъэстыныпхъэ амыгъэфедэжьынэу рахъухьэ. Электромобильхэмрэ электродвигательхэр зэрыт лайнерхэмрэ якъыхэхын конструкторхэм яшъыпкъэу джыдэдэм Iоф дашIэ.\nЧIыопс къэкIуапIэхэр акъылыгъэ хэлъэу агъэфедэмэ зэрэнахьышIур мыщ щыпсэухэрэм бэшIагъэу къагурыIуагъ. Швецием ит организациехэу экологием икъэухъумэн фэгъэзагъэхэм ащыщым иIофышIэу Хелена Нильссон къызэрэтфиIотагъэмкIэ, гъомылапхъэу, товарэу къащэфырэм къыкIырагъэчын, экологием нахь макIэу зэрар зэрэрахырэр къэзыушыхьатырэ тамыгъэхэр зытетхэр къыхахын фае.\nСамолетым нахьи мэшIокур тыкъэзыуцухьэрэ дунаим нахь макIэу зэрегуаорэр, унэе автомобилым нахьи общественнэ транспортым – трамвайхэм, троллейбусхэм, автобусхэм ащ зэрарэу рахырэр фэди 10-кIэ зэрэнахь макIэр ащ къытфиIотагъ. Электричествэр, псыр, фабэр нахь макIэу бгъэкIодынхэ, общественнэ транспортыр къызфэбгъэфедэн, пыдзафэхэм акъылыгъэ хэлъэу уадэзекIон, яцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу экологием фэсакъхэу сабыйхэр пIугъэнхэ зэрэфаем ащ тыщигъэгъозагъ.\nШвецием тыщэIэфэ нэмыкI дунай тытет фэдэу къытщыхъугъ. Ащ щытлъэгъугъэхэмрэ тадэжькIэ зэрэщызекIохэрэмрэ лъэш дэдэу зэрэзэтекIхэрэр нэрылъэгъу къытфэхъугъ.\nГетеборг дэт унашъхьэ пэпчъ пIоми хъунэу тыгъэкIэ Iоф зышIэрэ батарейхэр тетых. Ащ мылъкоу пыкIуадэрэр зэфэдизэу къэралыгъомрэ унэм чIэсхэмрэ аты. Фэтэрыбэу зэхэт унэхэм арысхэм мылъку Iахьэу къыхилъхьагъэм фэдиз къэралыгъом зыфатIупщыжькIэ, рашIэщтым фитхэу батарейхэр ежьхэм къафэнэх. Ащ фэдэ унэм чIэсхэм къызэрэтфаIотагъэмкIэ, бжыхьэми, кIымафэми, гъатхэми яэлектроэнергие ежьхэм афекъу, гъэмафэрэ электроэнергиеу къялыекIырэр нэмыкIхэм, къэралыгъори ахэм зэрахэтэу, аращэ. ТыгъэкIэ Iоф зышIэрэ батарейхэм фабэмрэ электроэнергиемрэ пкIэу алъатын фаем ызыныкъо фэдиз цIыфхэм къафагъэнэжьы.\nШвецием ипарламент дунаир амыушIоиным тегъэпсыхьагъэу закон заулэ ыштагъ. Ахэм атетэу атомнэ электростанцие зиIэхэм электроэнергиеу къахьыжьырэм ипроцент 33-рэ хъурэ хьакъулахь атын фае. ЧIычIэгъ байныгъэхэм ахэхьэрэ гъэстыныпхъэ зыгъэфедэрэ, углекислэ газкIэ жьыр зыушIойрэ предприятиехэм хьакъулахь гъэнэфагъэхэр арагъэтых. ЦIыф къызэрыкIохэми углекислэ газым пае хьакъулахь аты. Дизельнэ гъэстыныпхъэм, бензиным, газым ауасэ ар хэхьэ. Ау биогъэстыныпхъэ зыгъэфедэхэрэм ар арагъэтырэп. ЖьыкIэ, тыгъэкIэ Iоф зышIэрэ электростанциехэр зиIэхэм хэбзэIахьхэр атыралъхьахэрэп пIоми хъущт.\nПродукцие къыдэзыгъэкIырэм чIыопсым зэрар зэрэрихырэм, ар зэрэзэращэрэм, ипыдзафэхэр зэрэзэхадзырэм апае ыпкIэ еты. Ахэм нахьыбэу алъиты къэс чIэнагъэу ышIырэри нахьыб. КъэIогъэн фае экологическэ къабзэу щыт продукцие къыдэбгъэкIыныр зэрэфедэр: ар нахь лъапIэу IокIы.\nПыдзафэхэр зэхадзхэу аублагъ. ЦIыфхэм апчыр зы къэмланэм, тхылъыпIэр – ятIонэрэм, шхын пыдзафэхэр – ящэнэрэм, бжъэм хэшIыкIыгъэ пкъыгъохэр – яплIэнэрэм, гъучIхэр – ятфэнэрэмрэ яхэнэрэмрэ, унэгъо кIоцIым щафэхъурэ хэкIхэр – яблэнэрэм арагъэкIу. Унэгъо кIоцIым щагъэфедэрэ техникэр, телерадиоаппаратурэр, компьютерхэр, сотовэ телефонхэр, батарейхэр шъхьафэу аугъоих. ХэкIхэр переработкэ зышIырэ заводэу «Renova» ахэр рагъащэх. Илъэсым къыкIоцI ащ пыдзэфэ тонн мин 900-м нэс переработкэ ешIы.\nКвадрат метрэ 2400-рэ зэлъызыубытырэ заводым тыщыIагъ. Ащ игъэпсын доллар миллиарди 3 пэIухьагъ. Заводым щылажьэрэр нэбгыри 100-м тIэкIу къехъу.\nГетеборг нэбгырэ мин 800 дэс, мэриеми, район гъэIорышIэпIищми ащылажьэрэр нэбгыри 157-рэ. Мэрием игараж автомобили 3 чIэт, зы механик-водителым ахэм яфэIо-фашIэхэр егъэцакIэх.\nКъалэм иадминистрацие иIофышIэхэм ямызакъоу, кIэлэегъаджэхэри, врачхэри, музейхэм, библиотекэхэм, почтэхэм яIофышIэхэри муниципальнэ къулыкъушIэхэм ахалъытэх. Якъулыкъу пшъэрылъхэм ягъэцэкIэнкIэ яIофшIапIэхэм къяпхыгъэ кушъхьэфачъэхэр ахэм къызфагъэфедэх.\nЧIыопс-тарихъ заповедник горэм тыкIо зэхъум, гъогум иджабгъу лъэныкъо пэIулъэшъогъэ къуаджэр тынэгу къыкIидзагъ. Чырбыщым хэшIыкIыгъэ унэхэм тIоу зэтетэу ахэтыгъэр мэкIагъэ. Унэ кIыбхэм чъыгхэтэлэжьыпIэ цIыкIухэр адэлъыгъэх. Экскурсоводым къызэрэтфиIотагъэмкIэ, ахэм къаголъ чIыгу Iахь цIыкIухэм къэгъагъэхэмрэ хэтэрыкIхэмрэ къащагъэкIых. Ящагухэри яхапIэхэри къызэрэмышIыхьагъэхэр бэмэ дгъэшIэгъуагъэ.\nФорелыр бэу зыхэс хыкъумэу заповедникым итым текIолIагъ. Мыжъо лIэшIэгъухэм къащегъэжьагъэу цIыфхэр мыщ щэпсэух. Заповедникым Iуашъхьэхэмрэ испунэхэмрэ бэу щытлъэгъугъэх. Аужырэ лIэшIэгъуитIум археологхэм Iошъхьэ инитIурэ цIыкIуитIурэ нахь зэрамытIыгъэр дгъэшIэгъуагъэ. Ахэм къачIахыгъэхэр научнэ-ушэтэкIо учреждениехэмрэ музейхэмрэ аратыгъэх. Нэбгырэ заул ныIэп заповедникым щылажьэрэр. Къэрэгъулхэр, Iуашъхьэхэр хэбзэнчъэу зытIыхэрэр яIэхэп. Гетеборг мэфиплIэ тызыщэIэм, зэ ныIэп полицейскэ шъуашэ зыщыгъ кIалэ зэрэслъэгъугъэр. Сатыу гупчэм иикIыпIэ дэжь ащ сыщыIукIагъ. Полицейскэ машинэ гори сынэ къыпэIуидзагъэп.\nИлъэс псаум Гетеборг иурамхэм машинэхэр зэращызэутэкIыхэрэр, цIыфхэр тхьамыкIагъохэм зэрахэкIуадэрэр зэгъорэ дэд. Ар зэпхыгъэр рулым Iусхэми, лъэсрыкIохэми гъогурыкIонымкIэ шапхъэхэр зэрамыукъорэр, сакъыныгъэ къызэрэзхагъафэрэр, алкотестерхэр автомобильхэм зэрарагъэуцорэр, хэбзэукъоныгъэ зышIхэрэр тазыркIэ зэрагъэпщынэхэрэр ары.\nIофшIапIэхэм агъэфедэрэ машинэхэм шIокI имыIэу алкотестерхэр арагъэуцох. Унэе транспорт зиIэхэм ахэр агъэфедэщт-амыгъэфедэщтыр ежьхэм яIоф. КъэIогъэн фае шъон пытэ зыIуфагъэр автомобилым зитIысхьэкIэ, алкотестерым двигателыр къызэригъэуцурэр ыкIи водителым ар зэрэзэхыримыгъэгъэнэжьрэр. Швецием иводительхэм автомобилышъхьэм ос зытырамыхкIэ, регистрационнэ номерыр, остыгъэхэр замыгъэкъабзэхэкIэ, машинэхэм азыфагу дэлъын фэе метрэ пчъагъэр заукъокIэ, еври 120 – 420-рэ тазырэу арагъэты. Промиль 0,2-рэ хъурэ алкоголь лъым къызыхагъуатэкIэ, тазырышхо зэрэрагъэтыщтым нэмыкIэу, водителым мэзих хьапси тыралъхьэ. Нахь лъэшэу ешъуагъэ зыхъукIэ илъэси 2 хьапсым чIагъэсын алъэкIыщт. Скоростым езыгъэхъурэм тазырэу евро 420-рэ тыралъхьэ е илъэсныкъокIэ автомобилыр ыгъэфедэн ымылъэкIынэу итхылъ Iахы.\nГъогурыкIонымкIэ шапхъэхэр къызэрэдалъытэрэм лъыплъэхэрэр гъогу полицием хэтхэмрэ псэупIэхэм яурамхэм бэу атет видеокамерэхэмрэ ары. Камерэхэм атырахыхэрэр аналитическэ гупчэм IокIэх. Ащ тазырыр «къыретхыкIы» ыкIи ащ лъыпытэу водителым ар IэкIегъахьэ. Полицейскэм зыгорэущтэу гурыIонэу водителым ышъхьэ къихьахэрэп. Сыда пIомэ ащ джыри пщыныжь къыкIэлъыкIон зэрилъэкIыщтыр дэгъоу ешIэ.\nЭкосеминарым хэлэжьэгъэ журналистхэм нэрылъэгъу къытфэхъугъ Швецием исхэм сыд фэдэрэ лъэныкъокIи Iэдэб зэрахэлъыр, хэбзэ унашъохэр, шапхъэхэр зыукъорэм пщыныжь зэрэрагъэхьыщтыр дэгъоу къазэрагурыIорэр.\nМы хэгъэгум хьакъулахьэу щатырэр зэфэдизэп. Нахьыбэу федэ къызыIэкIахьэрэм хьакъулахьэу ытырэр нахьыб, ар процент 40-м нэсын ылъэкIыщт. Предпринимательхэм ямылъку IэкIыб къэралыгъом ащэрэп, яэкономикэ зыкъырагъэIэты, ащкIэ чIыопсыр нахь къабзэ ашIы.\nЧIыгури, чIычIэгъ байныгъэхэри, мэзхэри зыIэ илъыр къэралыгъор ары. Предпринимательхэм ахэр къызфагъэфедэ. ЧIыгум, чIычIэгъ байныгъэхэмрэ мэзхэмрэ ягъэфедэн афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэхэр ахэм зэрагъэцакIэрэм къэралыгъом пхъашэу гъунэ лъефы.\nБлэкIыгъэ лIэшIэгъум ия 80-рэ илъэсхэм Швецием унэхэр щафикъущтыгъэхэп. Джащыгъум социалистхэм яправительствэ фэтэр миллион зэрагъэпсыщт программэр къыгъэхьазырыгъагъ. Илъэси 10-кIэ а программэр зэшIуахыгъ. КъэIогъэн фае Швецием щаштэрэ хэбзэ унашъохэр дэх имыIэу зэрагъэцакIэхэрэр.\nГъучI-бетоным хэшIыкIыгъэ унэхэр къэлэ гъунэхэм ащагъэпсыгъэх. Ау уахътэ зытешIэм шведхэми, IэкIыб къэралыгъохэм къарыкIыжьыгъэхэми ахэм ащыпсэунхэу ашIомыигъожь хъугъэ. Чырбыщым зэрэхэмышIыкIыгъэхэм, гупчэм зэрэпэчыжьэхэм къахэкIэу унэхэм ащыщхэр нэкIэу щытыгъэх.\nАу къалэхэм заушъомбгъузэ, псэолъакIэхэр зыщагъэпсыщт чIыпIэхэм афыщыкIэхэ хъугъэ. Ащ фэдэ унэхэр зэхагъэожьынхэм къызэрэдырагъаштэрэмкIэ правительствэм тхылъхэр къыIэкIахьэхэу ыублагъ. Ау Гетеборгскэ университетым ипрофессорхэм ащыщ горэм ахэр зэхамыкъутэжьхэу, джырэ шапхъэхэм адиштэу зэтырагъэпсыхьэхэмэ нахьышIоу ылъытагъ. ШIэныгъэлэжьхэм яеплъыкIэхэм Швецием зэращыкIэдэIукIхэрэр къыушыхьатэу муниципалитетыбэмэ профессорым къащыдырагъэштагъ.\nГетеборг имикрорайонэу ащ фэдэ унэхэр зэрытым тыщыIагъ. ГъучI-бетоным хэшIыкIыгъэ унэхэр къатитфэу зэтетых. Ахэм лифтхэр ахэтых, тыгъэкIэ Iоф зышIэрэ батарейхэр унашъхьэхэм атетых, фэбапIэхэм чIыунэхэр зэлъаубыты.\nТызэрыхьэгъэ фэтэрэу квадрат метри 100 зэрылъым зы бзылъфыгъ щыпсэурэр. ЛифткIэ я 4-рэ къатым тыдэкIоягъ. Унэхэм зи лые арытэп, шъхьаныгъупчъашъхьэхэм къэгъагъэхэр атет. Унэхэр хъоо- пщаух, Iэрыфэгъух, нэфынэх, жьыр арыз.\nБысымгуащэм тыригъусэу чIыунэм техыгъ. Ар зэрэщытэу фэбапIэм зэлъеубыты. Квадрат метрэ 1,5-у унагъо пэпчъ къытефэрэм къэгъагъэхэр къыщагъэкIы. Зыныбжь хэкIотэгъэ бзылъфыгъэрэ илъэси 7 – 8 зыныбжь шъэожъыерэ ащ чIэтыгъэх. Шъэожъыем къазгъыр цIыкIукIэ помидорхэм алъапсэ ыгъэшъабэщтыгъ. Ахэм сякIуалIи, мырэущтэу ясIуагъ:\n— Къэгъагъэ нэмыкI зыщамышIэрэ фэбапIэм помидорхэр сыда къызкIыщыжъугъэкIыхэрэр? Сатыу гупчэми, тучанхэми ахэр атизых ыкIи ащыпыутых.\n— Сипхъорэлъф помидорхэр къыгъэкIыныр, ахэм зэрахахъорэм алъыплъэныр икIас. Сэ къуаджэм сыкъыщыхъугъ, сиIахьылхэр джыдэдэми къуаджэм дэсых. Зыгъэпсэфыгъо лъэхъаныр къызыскIэ сипхъорэлъф ахэм адэжь макIо, къуаджэр ыгу рехьы. Ины зыхъукIэ фермер хъунэу еIо, — къытыжьыгъ ащ джэуап.\nКъэралыгъо кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм, къэралыгъо еджапIэхэу гурыт гъэсэныгъэ имыкъу (классибгъу) зыщарагъэгъотхэрэм, гимназиехэм, апшъэрэ еджапIэхэм зэращеджэхэрэм пае пкIэ атырэп. Джащ фэдэу къэралыгъо поликлиникэхэми, санаториехэми, сымэджэщхэми пкIэ амытэу къащяIазэх.\nШвециер социальнэ къэралыгъоу щыт. IофшIэгъу уахътэр зэрэхъурэр сыхьати 8, тхьэмафэм мэф�� 5 Iоф ашIэ. Мэфи 4 лэжьэрэ организациехэри щыIэх, бэрэскэшхом зы сыхьаткIэ нахь пасэу IофшIэныр къаухы. Швецием ис бзылъфыгъэхэри хъулъфыгъэхэри пенсием зыкIохэрэр аныбжь илъэс 65-м зынэскIэ ары. Пенсиеу къаратыщтыр лэжьапкIэу яIэм елъытыгъ. КъэIогъэн фае къэралыгъом пенсие анахь макIэу ахэм афигъэуцурэмкIэ мыдэеу щыIэнхэ ыкIи зекIо кIонхэ зэралъэкIыщтыр.\nНэмыкI лъэпкъ къыхэкIыгъэр ежь нахьи нахь дэгъуми, нахь дэйми шведым зыкIи къызхигъэщыщтэп. Лъэпкъэу къызыхэкIыгъэхэм, динэу алэжьырэм емылъытыгъэу Тхьэм ыпашъхьэ зэкIэри щызэфэдэхэу ащ елъытэ.\nНэбгырэ мин 800 зыдэс Гетеборг имэрие щылажьэрэр нэбгыри 157-рэ. Мэрием IофшIэн къыщыуатыныр зэрэкъиныр къытфаIотагъ. IэпэIэсэныгъэшхорэ цIыфыгъэрэ зыхэлъ къулыкъушIэхэр ары ащ аштэхэрэр. Зы чIыпIэм пае нэбгыри 10 фэдиз зэнэкъокъу.\nСэри, нэмыкI журналистхэми пачъыхьэмрэ Швецием ипремьер-министрэу социалистэу Йон Фредерик Райнфельдрэ ясурэтхэр тлъэгъухэмэ тшIоигъоу тызыкIэупчIэм, Швецием имонархие Европэм хэхьэрэ хэгъэгухэм янэмыкI монархиехэм зэратекIырэр, ащ политикэ фитыныгъэхэр зэримыIэхэр къытфаIотагъ. Правительствэм илъэIукIэ пачъыхьэм нэмыкI къэралыгъохэм япащэхэр регъэблагъэх, ежьыри нэмыкI хэгъэгухэм макIо. Шведхэм япроцент 70-мэ монархие щыIэным дырагъаштэ, хэгъэгур ащ зэкъуигъэуцоу алъытэ.\nШъхьафитэу псэухэрэ, лэжьэкIо Iэпшъэ пытэ зиIэ шведхэм социальнэ къэралыгъо лъэш зэтырагъэпсыхьагъ. Ахэм Iофыр зыщырагъэжьэгъагъэр чIыопсым икъэухъумэн ары. Урысыем щыпсэухэрэми ахэм такIырыплъын фаеу сэлъытэ.\nШведхэр зыфыщыкIэхэ щымыIэу, рэхьатэу мэпсэух, янеущырэ мафэ зэрэнахьышIущтым яцыхьэ телъ. ЧIыопсыр къэбзэным, гъомылэпхъэ къабзэ нэмыкI къамыхьыжьыным, жьыр амыушIоиным ахэр бэшIагъэу зэрэфэбанэхэрэм кIэух дэгъу къымытыгъэу пфэIощтэп. Псауныгъэм икъэухъумэнкIэ Дунэе организацием къызэритыгъэмкIэ, 2019-рэ илъэсым Швецием ис хъулъфыгъэхэм ягъашIэ илъэс 80-м, бзылъфыгъэхэм — илъэс 84-м нэсыщтыгъ.\nАнатолий Пренко.\nАдыгэ Республикэм инахьыжъхэм я Совет хэт.","id":"<urn:uuid:17ecc6f3-6ac6-4fe1-97c0-98de747e3d6e>","dump":"CC-MAIN-2022-27","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/12\/22\/%D1%88%D0%B2%D0%B5%D1%86%D0%B8%D0%B5%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%89%D1%8B%D1%81%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC%D1%80%D1%8D-%D1%81%D1%8B%D0%B7%D1%8D%D1%80%D0%B8\/","date":"2022-06-29T00:10:09Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-27\/segments\/1656103619185.32\/warc\/CC-MAIN-20220628233925-20220629023925-00548.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8280921578,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8280921578407288, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1711357831954956}","num_words":5015,"character_repetition_ratio":0.031,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.815,"perplexity_score":3175.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"АР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ къызэритырэмкIэ, гъомылэпхъэшI хъызмэтшIапIэу Адыгеим итхэм илъэсэу тызхэтым иапэрэ мэзитIу къыдагъэкIыгъэр, блэкIыгъэ 2019-м джащ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, хэпшIыкIэу нахьыб.\nГущыIэм пае, къуаеу е ар зыхэлъэу къашIыгъэр тонни 2,97-рэ мэхъу. Ар блэкIыгъэ илъэсым ищылэ ыкIи мэзэе мазэхэм къашIыгъэм нахьи процент 13-кIэ нахьыб. Дж��щ фэдэу сливочнэ тхъоу къыдагъэкIыгъэр процент 48-кIэ, хэтэрыкI ыкIи пхъэшъхьэ-мышъхьэ гъэщтыгъэхэр процент 40-кIэ нахьыб. Лы тонн мини 4,4-рэ (проценти 8-кIэ нахьыб) хъызмэтшIапIэхэм къатIупщыгъ, щэм хэшIыкIыгъэ гъомылапхъэхэр тонн мини 3,6-рэ мэхъу (процент 30,4-кIэ нахьыб), IэшIу-IушIоу къашIыгъэр тонни 4,57-рэ (процент 47,4-кIэ нахьыб), тыгъэгъазэм хашIыкIырэ дагъэу тонн мини 4,63-рэ къыдагъэкIыгъ (фэди 2,4-кIэ нахьыб).\n2019-рэ илъэсым иапэрэ мэзитIу къатIупщыгъэм егъэпшагъэмэ, фэдитIукIэ нахьыбэу минеральнэ псыр къыдагъэкIыгъ, ар литрэ ныкъо зэрыт бэшэрэб мин 994-м ехъу, псы къабзэу къатIупщыгъэр тонн мин 614,2-рэ мэхъу. 2020-рэ илъэсым пындж крупэм икъыдэгъэкIыни Адыгеим щырагъэжьэжьыгъ. Щылэ ыкIи мэзэе мазэхэм пстэумкIи тонн мини 4,6-рэ къатIупщыгъ.\nА мэзитIум хъызмэтшIапIэхэм проценти 4,8-кIэ нахьыбэу продукцие IуагъэкIыгъ. Ар сомэ миллиарди 3-рэ миллион 630-м ехъу ауас.\nМы уахътэм, коронавирусым къиныгъохэр къыхьыгъэхэ нахь мышIэми, Адыгеим игъомылэпхъэшI предприятиехэр къызэтемыуцуагъэхэу Iоф ашIэ.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:3d8c4e6f-5ec0-43d4-836b-cdeb37ac6ced>","dump":"CC-MAIN-2022-33","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/04\/03\/%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D1%80%D1%8D%D0%BC-%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2022-08-18T19:32:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-33\/segments\/1659882573399.40\/warc\/CC-MAIN-20220818185216-20220818215216-00108.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8861449361,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8861449360847473, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11242427676916122}","num_words":418,"character_repetition_ratio":0.082,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.899,"perplexity_score":2155.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"HAPİ Cevdet Yıldız\nBu söyleşi, daha önce \"Jineps\" gazetesinde (sayı 23 Ekim 2007) yayınlanmış, şimdi eksik kalmış küçük bir ekleme ve Adigece'si ile birlikte yeniden düzenlenmiştir. Diğer iki söyleşi de Adigeceleri ile birlikte verilecektir.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Sizi tanıyabilir miyiz?\nHAKURNE Kıymet Seçkin: 1920'de Manyas'ın Darıca köyünde doğdum, 87 yaşındayım. Gönen Dereköy'de büyüdüm. Adım Kıymet. Babamı anne karnındayken yitirdim, öldürüldü, Hakurne (Abzegh) idi, Wubıhça da konuşurmuş. Annem Dereköy'den bir K'emç'ı\/Wubıh idi ama Wubıhça bilmezdi. Genç yaşta dul kalan annem, Darıca'dan Gönen Dereköy'e döndü ve Gönen Karalarçiftliği köyünden, Gogen ailesinden bir Wubıh içgüveyi aldı, biri kız iki kardeşim ondan doğdu. 1947'de Darıca köyü yakınında ve bir bölümü Adige olan Süleymanlı köyüne, Wubıh Zeşu ailesine gelin gittim, eşim 1988'de öldü, sadece Adigece biliyordu, şimdi Bandırma'da oturuyorum.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Manyas'ta Wubıhça konuşan ya da bilen köyler hangileriydi?\nHAKURNE Kıymet Seçkin: Wubıhça Manyas'ta, Boğaz denilen, güneybatıya, dağa doğru gidildikçe daralarak yükselen bir vadideki beş köyde bilinirdi. Bu köylerin sadece ikisi sırf Adige, üçü de Adige-Manav\/Türk karma köyü idi, ancak Çerkes ve Manav mahalleleri ayrıydı. Boğaz dışında olan Wubıh köyleri Wubıhça bilmez, sadece Adigece konuşurlardı. Adige nüfus çoğunluğu olan Wubıh köylerindeki Manavlar Wubıhça'yı bilmezlerdi ama Adigece'yi bilirlerdi.\nAdigeler Manavların Boğaz dedikleri vadiye \"Psışha\", bu vadide akan ırmağa Manavlar \"Çay\", Adigeler ise \"K'ey Psı\" demektedirler. Psışha vadinin güneybatıda, yüksekte olan bölümünün, \"Psık'e\" de ırmağın kuzeydoğuya doğru yayıldığı bölüme, Manyas Ovası'na verilen addır.\nWubıhça, K'ey Psı boyunca, ova bitiminden yukarıya doğru sıralanan Hacıyakup (hepsi Wubıh), Darıca (şimdi 200 hane içinde 20 kadarı Wubıh), Işıklar (şimdi 5-10 hanesi Wubıh, gerisi Manav) ve Değirmenboğazı köyünün (eskiden hepsi Wubıh, şimdi de çoğu Wubıh) Adige yaşlıları tarafından biliniyor ama artık konuşulmuyordu. Vadideki son köy olan Hacıosman'da ise, çocukluğum ve genç kızlığım döneminde, Wubıhça yaşlılar arasında konuşuluyordu.\nHAPİ Cevdet Yıld��z: Bildikleri halde, bazı Wubıh yaşlıları niçin Wubıhça konuşmuyorlardı?\nHAKURNE Kıymet Seçkin: Bilmiyorum, o zamanlar öyle şeyler aklımıza gelmiyordu, dil denildiğinde, sadece Türkçe konuşmaya zorlandığımızı anımsıyorum. Her yıl, yılda bir ay kadar Hacıosman'da babaannemlerde, ayrıca yine Darıca ve Değirmenboğazı köylerinde evli ve Wubıhça konuşan halalarımın yanında kalırdım ama Wubıhça öğrenmeyi akıl edememişim. Ayrıca Wubıhça asıl yaşadığım Gönen'de konuşulan bir dil değildi. Sık sık Hacıosman'da bulunduğumdan, kulak dolgunluğu biçiminde Wubıhça söylenenleri az çok anlamaya başlamıştım ama sonradan bu öğrendiklerimi de unuttum. Wubıhça'yı öğrenmediğim için şimdi pişmanlık duyuyorum. O günlerden bir anı olarak, benim için söyledikleri \"Aphedık'u aneşü\" (Cici Kız) gibi birkaç sözcük kaldı.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Wubıhça nasıl bir dildi?\nHAKURNE Kıymet Seçkin: Wubıhça, Adigece'den farklı, anlaşılmayan ya da anlaşılması çok zor olan bir dil idi. Adigece ile aynıymış gibi olan sözcüklerin bile faklı anlamları oluyordu.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Peki, hiç Wubıhça şarkı söylendiğine tanık oldunuz mu?\nHAKURNE Kıymet Seçkin: Evet, Hacıosman'da akrabam ve bir saraylı olan Fehime Dzıbe Wubıhça şarkılar söylerdi. Ayrıca imece yoluyla ot biçilirken, mısır çapalamaları sırasında ve eve gelin getirilirken, erkekler tarafından toplu halde şarkılar söylenirdi. Ancak bu şarkılar hangi dilde söylenirdi, anımsayamıyorum.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Psık'e dediğiniz Manyas Ovası'nda ve Gönen'de de Wubıh köyleri var, bu köyler hiç Wubıhça bilmezler miydi?\nHAKURNE Kıymet Seçkin: Bildiklerini duymadım, konuştuklarına da tanık olmadım, yakından bildiğim Gönen'deki Wubıhlar, Wubıhça'yı hiç bilmiyorlardı, sadece Adigece konuşuyorlardı. Wubıhça çok az bir insan tarafından bilinen bir dildi, herkesin bildiği ve konuştuğu dil Adigece'ydi.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Konuklar nerede ve nasıl ağırlanırdı?Adige olmayanlar da köylere gelirler miydi?Dilenciler nasıl karşılanırdı?\nHAKURNE Kıymet Seçkin: Akrabalar evde, diğerleri köyün \"haç'eş\"inde (konukevi) ağırlanırdı. Dereköy'deki tek haç'eş de bizim bahçemizdeydi. Konuk, atı elinde yürüyerek köye girer, haç'eş'e öyle gelirdi, atı olmayanlar da gelirlerdi. O zamanlar Wubıhlar arasında \"Ts'etlek'uatle\" (aylak, avare) dediğimiz kişiler çoktu. Bunları da 10-15 gün ağırladığımız, çamaşırlarını yıkadığımız olurdu.\nManavlar arasında atı olan yok gibiydi, sadece beylerinin atı olurdu, diğerleri semerli hayvanlara, eşeğe binerlerdi. Onlar da köy haç'eş'inde ağırlanırdı. Dilenciler köye alınmazdı. Darıca'da , jandarma vardı ve dilencileri köye sokmazdı.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Manavlarla ilişkileriniz nasıldı?\nHAKURNE Kıymet Seçkin: Eskiden iyi imiş. Cumhuriyet'ten sonra, bazıları, \"Cumhuriyet Manavla üstüne guruldu\" diyerek üstünlük taslamaya, kimilerini Darıca'da \"Çerkesçe konuşuyor\" diyerek gizlice jandarmaya bildirip dövdürmeye başladılar. Macirler de babamı hapse attırdılar.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Nasıl oldu bu iş, anlatır mısınız?\nHAKURNE Kıymet Seçkin: Merası (xhupvo) büyük diye Gönen Dereköy'e, galiba 1930 yılında olacak, 25 hane Osman Pazarlı Bulgar Maciri (göçmen) getirildi. Her bir haneye meradan 25 dönüm verimli siyah arazi verildi. Bizim çoğumuzun o kadar bir toprağımız bile yoktu. Erkeklerimizin pazar için köyden Gönen'e gittiği bir gün, köy merasını kadın erkek toplanıp sürmeye başladılar;meğer orasını sezdirmeden aralarında bölüşmüşler. Bunu gören bizden bir kadının haber vermesi üzerine, köyümüz kadınları, hep birlikte kazma ve küreklerle üstlerine yürüdüler ve onları meradan kovdular. Erkek olarak, aralarında iki kişi vardı, biri babamdı. \"Kadınlardan sopa yedik\" diyemediklerinden, şehirde birilerinden akıl alıp babam ve arkadaşı için \"Cumhuriyete küfrettiler\" deyip yalancı tanıklar gösterdiler. Babam ve arkadaşı, üçer ay hapis yattılar. O zamanlar ben çocuktum ama olayı anımsıyorum.\nKendilerine güvenmediğimizden Manav ve Macirleri içimize sokmazdık.\nŞükür, artık böyle şeyler kalmadı.\nHAPİ Cevdet Yıldız-Çocukluğunuz dönemi yaşlıları Kafkasya'dan gelmiş olmalılar, Kafkasya'yı anlatırlar mıydı?\nHAKURNE Kıymet Seçkin-Çocukluk dönemimde Kafkasya'dan gelme yaşlı sayısı çoktu, Kafkasya sözü ağızlarından hiç düşmez, durmadan Kafkasya'dan söz ederlerdi.\nУБЫХМЭ ЯХЬЫЛАГЪЭУ ГУШЭ1ЭГЪУИЩ\nI\nХьДЖ Й-Тян, о хэтмэ уашыш?\nХьКС-1920 илъэсым Манияс епхыгъэ Дарыджа къуаджэм сыкъышыхъугъ, илъэс 87 (Гьы 89) сит. Гунэным и Пшэкъэкой (Дэрэкой) къуаджэм сышап1угъ. Сиц1э Къыймэт. Сайтэ сэ сыкъэмыхъоу, сяйнэ ��ныбэ силъэу яук1ыгъ, Хьакурнэ\/абдзахэу шытыгъ, убыхыбзэрэ адыгабзэрэ иш1эштыгъэу къя1отэжы. Сяйнэ К1эмч1ы\/убыхэу шытыгъ, шъхьак1рэ убыхыбзэ иш1эштыгъэп. Сяйнэ ныбжыч1э дэдэу шъузабэу къызэнэм Гунэн Пшэкъэкой\/Дэрэкоим ятэ иунэ къек1ужыгъ. Гунэным и Гогьэнкой (Караларчифтлиги) къуаджэм шышэу, Гогьэн \/убыхэу зыл1 къызлъэхишэжыгъ. Зыр пшъашъэу ч1элит1у а л1ымгьэ къыфэхъугъ. 1947 илъэсым Мнияс Дарыджа къуаджэм пэблагъэу Сулэйманлы къуаджэм Зэш1у\/убых унагъом нысэу сыфэк1уагъ. Сишъхьэгъусэ 1988 илъэсым л1эжыгъ, убыхыбзэ иш1эштыгъэп, адгабзэ закъор иш1эштыгъ. Бандырмэм сыдэс.\nXьДжЙ-Манияс лъэныкъомгьэ убыхыбзэ гуша1эхэу шытыгъэ къуаджэхэр тэхэр арыгъэ?\nХьКС-Убыхыбзэр Манясымгьэ, Псышъхьэ зет1орэ, къыблэкъохьап1о лъэныкъом, къушъхьэм дэк1уаерэ т1уач1эм дэс къоджитфым шяш1эштыгъ. Мы къоджитфым шышэу т1ур адыгэ къуадж, шыри адыгэ-лъэпэко зэхапхъэу шыт, ау тыркухэр шъхьафэу шысыгъэх. Псышъхьэм дэмыс убыхмэ убыхыбзэ яш1эштыгъэп, адыгабзэгьэ гуша1эштыгъэх.\nАдыгэхэм Псышъхьэ зыра1орэ т1уач1эм лъэпэко\/манаухэм \"Богъаз\" ра1о, Псышъхьэм шычэрэ псыхъом лъэпакомэ \"Чай\" (Коджачай), адыгъэмэ \"К1эй псы\" ра1о. Псышъхьэр къыблэкъохьап1о лъэныкъом, ипшъэ дэк1уаерэ лъэныкъом иц1, Псык1эри псыхъор здачэрэ темыркъок1ып1о шы1э шъофым, Манияс губгъэм иц1.\nУбыхыбзэр К1эй псым дэсэу, губгъэр здэшыухырэм шегъэжагъэу ипшъэ дэк1уаеу шызэк1элъык1орэ къуаджэхэу Хьаджэякъуб (зэпсэури убых), Дарыджа ,1ышыклар (Işıklar; унэгъуитф, унэгъуипш1 фэдизыр убых, къыдафэрэр лъэпако), Дегирменбогъазы (ипэм уибых зэпытыгъ, хьигь ибэр убых) къуаджэхэм яжъыхэмэ яш1эштыгъ, ау гушэ1эжхэштыгъэхэп. Туач1эм дэс яужырэ къуаджэу Лэк1уашэм (Хьаджэ1османым) сиц1ык1угъом ныбж зи1эхэр, л1ыжъ нэжъ1ужъхэр убыхыбзэ гуша1эштыгъэх.\nХьДжЙ-Яш1эепэтэ зы куп нэжъ1ужъхэр шъыдэ убыхыбзэ рэгуша1эштыгъэхэп?\nХьКС-Сч1ъэрэп, а лъэхъанэм аш фэдэхэр тигу къэк1эштыгъэп, бзэ зя1орэм тыркубзэ тыгушэ1эн фэш1гэ тызэрагъэзэу тызэрэшытыгъэр сигу къэк1ыжы. Гъэ къэс зы мазэ фэдиз сайнэп1ашъэ идэж Лэк1уашэ\/Хьаджэ1осман сышы1эштыгъ, аш нэмыч1эу убыхыбзэ гуша1эхэу, Дарыджэрэ Дегирменбогъазы къуаджэхэм шыдэк1уагъэхэу дэсыгъэхэ сайтэчыпхъумэ адэжи сыкъанэштыгъ, шъхьак1рэ убыхыбзэ зэзгъэш1энэу сегупшысэшъугъэп. Убыхыбзэр сыздэс Пшэкъэкойми (Дэрэкоими), Гунэни шяш1эу зыбзагъэп. Лэк1уашэм (Хьаджэ1осман) сык1оу, сыкъэтызэпытэу зэрэхъугъэм фэш1гьэ убыхыбзэ къа1орэхэр зэхэсш1ык1эу сыхъугъагъ, ау ет1уанэ ахэри счыгъупчэжыгъ. Убыхыбзэр зэрэзэсымгъэш1агъэм фэш1гьэ гьы сыч1эгъожы. А мафэхэм игукъэк1ыжэу къыся1оштыгъэ \"Апхъэдык1у анэшъу\" (Пшъэшъэ ц1ык1у дах) фэдэу гучэ1э заулэ ситхьак1умэ къинэжыгъ.\nХьДжЙ-Убыхыбзэр тоштэу зыбзагъ?\nХьКС-Убыхыбзэр адыгабзэм фэмыдэу, зэхэпш1ык1ын умылъэк1ынэу, къинэу зыбзагъ. Адыгабзэм фэдэкъабзэу шыт гуша1эхэм нэмыч1 мэхьанэхэр къатэштыгъ.\nХьДЖЙ-Убыхыбзэ орэд къя1оу зэхэпхыгъа?\nХьКС-Зэхэсхыгъ, Лэк1уашэ шышэу тфэшыт сэрайлы Дзыбэ Фэ��ьимэм убыхыбзэ орэдхэр къи1оштыгъ. Мэкъу еохэу, натыф ягьахьэу зыхъухэрэм хьаф зэхэтхэу е нысэ къяшэу зыхъурэм къулъфыгъэхэм орэдхэр къызэдя1оштыгъ. Ау мыхэр шъыдыбзэгьэ къя1оштыгъ тэрэзэу сфэш1эжрэп.\nХьДЖЙ-Псык1э зешъу1орэ Манияс Губгъэмрэ Гунэными убых къуаджэхэр шы1эх, ахэмэ зи убыхыбзэ яш1эштыгъэба?\nХьКС-Яш1эштыгъэу зэхэсхыгъэп, убыхыбзэ гуша1эхэуи сытэфагъэп, дэгъу дэдэу сч1ъэштыгъэ Гунэн иубыхмэ убыхыбзэ яш1эштыгъэп, адыгэбзэ закъор яш1эштыгъ. Убыхыбзэр зиш1эштыгъэхэр бо мэч1агъэх, хэти иш1эрэ бзэр адыгабзэр арэу шытыгъ.\nХьДжЙ-Хьач1эхэр тоштэу къежъугъэблагъэштыгъэх?Мыадыгэхэр къуаджэм къак1оштыгъэха?Лъэ1уак1охэр къуаджэм къыдахьэштыгъэха?\nХьКС-Благъэ, фэшыт фэдэхэр унэм, адрэхэр къуаджэм дэт хьач1эшым шырахьач1эштыгъ. Пшэкъэкоим ихьач1эш закъори тэти шау дэтыгъ. Хьач1эр шым къепсыхри шыр и1эгъэу, лъэсэу къуаджэм къыдахьэри хьач1эшым къек1уштыгъ, шы зимы1эхэри къак1оштыгъэх. Сипшъэшъэгъу лъэхъанэм ц1элъэк1уалъэ зет1орэ ц1ыф бо шы1агъ. Мыхэр мэфи 10-15 тхьач1эхэу, яшыгъынхэр яфэтгыч1ыхэу бо къыхэк1ыштыгъ.\nМанаумэ (тырку лъэпкъ) шы зи1э яхэтыгъэп п1онэу шытыгъ, шы зи1агъэхэр манау пшыхэр арыгъэх, адрэхэр хьылъэуанэ зытэлъ былыммэ, шыдыхэмэ ятэсыштыгъэх. Ахэри хьач1эшым шытхьач1эштыгъэх. Лъэ1уак1охэр къуаджэм къыдырагъэхьаштыгъэхэп. Дарыджэм жэндэрмэ дэсыгъ, лъэ1уак1охэр къуаджэм къыдыригъэхьаштыгъэп.\nХьДжЙ-Манаухэмрэ тоштэу зэфэшытык1э шъуи1агъ?\nХьКС-Нахь ипэм дэгъугъэхэу къя1уатэ. Джымхьуриетым (1923\/республикэм) къэнэуж, зы куп манаум \"Джымхьуриетыр манаумэ яй, ахэм аташ1ахьыгъ\" я1ори загъэинэу, Дарыджэмгьэ шъэфэу \"Адыгабзэ мэгуша1эх\" яра1ори жэндэрмэр адыгэмэ къырагъаоу яублагъ. Маджирхэми сайтэ хьапсым рырагъэдзагъ.\nХьДжЙ-Тоштэу хъугъ а 1офыр, къытфэп1отэна?\nХьКС-Ихъуп1ор бо я1уи ти къуаджэ 1930 илъэсэр арэу хъун фай, Былгъарие Осман Пазар шышэу унэгъо 25 маджир (былгъар мухьаджир) къыдагъэт1ысхьагъ. Унэгъо пэпч долым 25 (гектар 2, 5) шъуц1эу ч1ыгу 1эш1у иратыгъ. Аш фэдиз зимы1э адыгэ унагъо агьи тхэтыгъ. Тикъулъфыгъэхэр бэзэр фэш1гьэ шэхьарым, Гунэным к1уагъэхэу тихъуп1о маджирхэм яжъоу яублагъ, хъуп1ор шъэфэу зэфяугошыгъэу къыч1эк1ыгъ. Ти зыбзылъфыгъэ горэм мыр илъэгъуи макъэ къытигъэ1угъ, тибзылъфыгъэхэм къазгъыр хьанцэ фэдэхэр яшти яохи ахэр хъуп1ом рафыгъэх. Хъулъфыгъэу нэбгит1у яхэтыгъ, зыри сайтэ нэп1осыр арыгъ. \"Шъузхэр къытэуагъэх\" я1оныр зызэрамыпэсыгъэм къыхэк1эу, зыгорэм акъыл къарыти, сайтэрэ игъусэрэ фэш1гьэ \"Джымхьуриетым ехъоныгъэх\" я1уи пц1ыупс шахьитхэр къагъэлъэгъуагъэх. Сайтэрэ игъусэрэ мэзэ шырыш хьапсым ч1эсыгъэх. А лъэхъанэм сэ сыч1элагъ, ау хъугъэр сэш1эжы.\nЦахь зэрэфэтымыш1ырэм фэш1гьэ манаухэмрэ маджирхэр къызхэтгъахьэштыгъэхэп.\nШыкур, гьы аш фэдэхэр къэнэжыгъэхэп.\nХьДжЙ-Уич1элэгъум Къафкъасием\/Кавказым къик1ыжыгъэ ц1ыф бо шы1эгъэн фай, Къафкъасиер къя1уатэштыгъэба?\nХьКС-Л1ыжъ1ужъэу Къафкъасием къик1ыжыгъэу бо ц1ыф шы1агъ, Къафкъасиер яжэ дэзыштыгъэп.\nХЬАПЫЙ Джэудэт, Чъэпыогъу 2007\nII\nHAPİ Cevdet Yıldız: Sizi tanıyabilir miyiz?\nK'EMÇ'I Süheyla: 73 yaşındayım. Hacıosman doğumluyum. Şimdi Bandırma'da oturuyorum, rahatsız ve halsizim. Ağustos sonları Hacıosman'a (Лэк1ушэ) gidip bir süre kalıyor, kışa doğru dönüyorum. Babam K'emç'ı (К1эмч1ы), Wubıhça konuşurdu. Annem Manyas Bölceağaç köyünden bir Wubıh, Şhaptlı (Шъхьаплъы) idi ama Wubıhça bilmezdi. Bu nedenle Wubıhça öğrenemedim.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Wubıhça nerelerde konuşuluyordu?\nK'EMÇ'I Süheyla: Çocukluğumda Hacıosman'da yaşlılar arasında konuşuluyordu, ayrıca Hacıyakup'ta da yaşlılarca bilinirdi, ama konuşulmazdı. Öteki köylerde de bilenler vardı ama oralarda fazla bir Wubıh yoktu. Çocukluğumda Hacıosman 60 haneydi, şimdi çok azaldı. Hacıyakup da öyle. Köylerimize çeşitli millet yerleşti.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Köyünüzün Wubıhça adı var mıydı?Yağmur duasına çıkar mıydınız?Çıkıyor idiyseniz köyün neresinde çıkıyordunuz ve ne yapıyordunuz?\nK'EMÇ'I Süheyla: Köyümüze Lek'uaşe (Lekvuaşe\/Лэк1уашэ; Köleköy) denirdi. Bizde ve çevredeki köylerde fekotl (feqolv; özgür insan) sayısı azdı. Büyük çoğunluk (Tevfik Esenç de dahil) köleydi.\nYağmur duası için K'ey Psı (Kocaçay) kıyısında meşe ağaçları bulunan bir yere giderdik, buraya Hıdrellez yeri (Qedelez çvapvo) derdik. Ailelerin ilk çocukları \"Yağmur yağması\" dileğiyle suya atılıp ıslatır, toplananlar birbirlerine su döker, dua okunur, halüj (halızhu\/хьалыжъу), metaz ve halığuj (6) yenirdi.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Sizde kadınlar miras alır mıydı? Köleler alır mıydı?\nK'EMÇ'I Süheyla: Aldığını bilmiyorum. Bizim ailemizde miras alan bir kadın bulunduğunu duymadım. Köleler alırdı.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Köle olmayan bir kız köle bir erkeğe verilir miydi ya da köle olmayan bir erkek köle bir kız alır mıydı? Kölelerle ilişkileriniz nasıldı?\nK'EMÇ'I Süheyla: Eskiden köle erkeğe kız verilmezdi, verildiğini duymadım, köle kız alan ise pek ender çıkardı. Böyle şeyler hiç hoş karşılanmazdı. Köleler sinirli ve alıngan olurlardı. Şimdi hepsi bizden daha asortik. Kölelerin yanında şifreli konuşulurdu. Buna verkıbze (оркъыбзэ) (7) denir. Şimdi eski katılık kalmadı ama izleri, görünmese de sürüyor.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Wubıhça şarkı söylendiğini hiç duydunuz mu?\nK'EMÇ'I Süheyla: Evet, ot biçilirken erkekler \"Vosi vomera voreyda vora…\" biçiminde şimdi tam anımsayamadığım şarkılar söylerlerdi. Bir de gelin alma ve damat çıkarmaları sırasında benzer şarkılar söylenirdi.\nCenaze evine gelen akraba ve tanıdık kadınlar, ğıbze'ler (ağıt) söyleyerek ve ağlayarak bahçeye girerlerdi. Şimdi Manavlar da, bizim gibi cenazelere kalabalık olarak katılıyorlar. \"Bu geleneği Çerkeslerden aldık\" diyorlar. Manav cenazeleri az kişi tarafından kaldırılır, daha çok, Manav kadınları dede türbelerini ziyaret eder, dua okur, namaz kılarlardı.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Köle olmayan kadınlar da tarlalarda çalışırlar mıydı?\nK'EMÇ'I Süheyla: Evet, köle ya da değil, kadın erkek herkes kendi tarla ve bahçesinde çalışırdı.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Wubıhça olarak aklınızda kalan hiç bir sözcük yok mu? Wubıhça niye terk edildi? Siz Wubıhça öğrenmeyi istemediniz mi?\nK'EMÇ'I Süheyla: \"Nereye gidiyorsun?\" karşılığı \"Mavk'ene?\" (Maukvene), \"Taşmuk\" (Kaplumbağa) gibi çocukluğumdan kalma birkaç sözcüğü anımsıyorum. Wubıhça'nın niçin bırakıldığını bilmiyorum. Böyle kıymete bineceğini, Tevfik Esenç gibi Avrupalara götürüleceklerini bilselerdi, herhalde Wubıhlar Wubıhça'yı bırakmazlardı.\nУБЫХМЭ ЯХЬЫЛ1АГЪЭУ ГУШЭ1ЭГЪУИЩ\nII\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Ухэт, о хэтмэ уяшыш?\nК1эмч1ы Сухьейла- Илъэс 73 синыбж. Лэк1уашэ (Хьаджэ1осман) сыкъышыхъугъ. Гьы Бандырмэм сыдэс, сы сымэгьашъу, сыш1оп. Шышъхьэ1у мазэ ухыжгъом Лэк1уашэм сэк1уи зыкупэу сыкъанэ, бджыхьэ\/ч1ымафэр къызыблагъэрэм Бандырмэм къэсэгъэзэжы. Сайтэ К1эмч1ы, убыхыбзэ иш1эштыгъ. Сяйнэ Маниясым иБолджэагъач къуаджэм шышэу убых Шъхьаплъэу шытыгъ, шъхьак1рэ убыхыбзэ иш1эштыгъэп. Мыш къыхэк1эу сэри убыхыбзэ зэзгъэш1эшъугъэп.\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Тэ къуаджэхэр убыхыбзэ гуша1эштыгъэх?\nК1эмч1ы Сухьейла- Сиц1ык1угъэм Лэук1уашэмгьэ жъыхэр убыхыбзэ рэгуша1эштыгъэх, аш нэмыч1эу Хьаджэякъу�� дэс жъыхэми убыхыбзэ яш1эштыгъ, ау гушэ1эжыштыгъэхэп. Адрэ къуаджэхэми убыхыбзэ зиш1эрэхэр шы1агъэх, ау а къуаджэхэм убых башэ адэсыгъэп. Сиц1ык1угъом Лэк1уашэм унэгъо 60 фэдиз дэсыгъ, гьы дэсыр бо мач1э хъужыгъ. Хьаджэякъубыри аштэу хъугъэ. Тикъуаджэмэ пэмыч1ырэ лъэпкъхэм ашышхэр къадэт1ысхьагъэх.\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Шъуи къуаджэ убыхыбзэу ц1э и1агъэба?Ожъубэнэ дыуахь къэшъухьынэу, зэхахьэ ш1уш1ыштыгъэба, тэдэ шышъуш1ыштыгъ зэхахьэр?\nК1эмч1ы Сухьейла- Тикъуаджэ \"Лэк1уашэ\" ря1о, мыш \"Пшыл1ы къуадж\" мэхьанэ къек1ы. Тикъуаджэрэ пэмыч1 къуаджэмэ адэсыгъэ фэкъол1 пчагъэр мэч1э дэдагъ. Нахьыбэ дэдэр, Тейфик Есенчри яхэтэу пшыл1ыгъэх.\nОжъубэнэ дыуахь фэш1гьэ К1эй псы гъунэм, чыгэе мэзмэ адэж техыштыгъ, мыдэк1ум \"Къэдэлэз ч1ап1о\" ира1оштыгъ. Унагъом ияпэрэ ч1алэр \"Ошх къешхын\" фэш1гьэ псым хягъэоу хэбзагъ, Псым къек1ол1агъээxмэ псы зэтырак1эжэштыгъ. Аш нэужым дыуахь къяхьыри хьaлыжъо, мэтаз (псыхьалыжъо), хьалыгъужъ яфаугошыри яшхыштыгъ.\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Шъуикъуаджэгьэ бзылъфыгъэмэ ч1эн (ахь) яратэштыгъа? Пшыл1ы бзылъфыгъэмэ ч1эн яхьэштыгъа?\nК1эмч1ы Сухьейла- Бзылъфыгъэмэ ч1эн яхьэу зэхэсхыгъэп. Тэ тиунагъо ч1эн ихьыгъэу зы бзылъфыгъэ исыгъэуи зэхэсхыгъэп. Пшыл1ымэ ч1эн яхьыштыгъ.\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Пшыл1эу шымыт зыпшъашъэ зы пшыл1 ч1алэ рятэштыгъа е пшыл1эy шымыт зы ч1алэм пшыл1 пшъашъэ къишэу къыхэк1ыштыгъа? Пшыл1ыхэр тоштэу шъулъэгъоштыгъэх?\nК1эмч1ы Сухьейла- Ипэм пшыл1 ч1алэм фэкъол1 пшъашъэ рятэштыгъэп, рятыгъэуи зэхэсхыгъэп, пшыл1 пшъашъэ къэзышэрэри бо зырыз дэдагъ. Мыш фэдэхэр ядэштыгъэхэп, мыр хъунмэ яшышагъэп. Пшыл1ыхэр губжыпхэу, псынч1э ягу хэч1эу, шхьак1олыеу шытыгъэх. Гьы ахэр тэ тэнахь зэш1ош1ыжых. Пшыл1мэ ядэжгьэ ч1эгъч1элъыбзэгьэ (шифр бзэгьэ) гуша1эштыгъэх. Мыш оркъыбзэ ря1оштыгъ. Гьы ипэрэ пхъэшагъэхэр\/хэбзэжъхэр къэнэжыгъэхэп. Ау илъэужхэр, къэмылъагъохэми гьыри шы1эх.\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Убыхыбзэ орэд къя1оу зи зэхэпхыгъа?\nК1эмч1ы Сухьейла- Зэхэсхыгъ, мэкъу еохэу зыхъурэм къулъфыгъэхэм \"Оси омэра орэйда ора…\" фэдэу игуша1эхэр икъунэу сигу къимнэжыгъэ орэдыжъхэр къя1оштыгъ. Аш нэмыч1эу нысэ къяшэ зыхъурэм е малъхъо ишыж зыхъурэм аш фэдэ жъугъ зэхэт орэдхэр къя1оштыгъ.\nХьадэ зилъ унэм къак1орэ блэгъэ-фэшытхэр, л1агъэр зиш1эжрэ бзылъфыгъэхэр, гъыбзэхэр къя1охэу, гъыхэу джэнэзэ шаум къыдахьэштыгъэх. Гьы манаухэри (зы тырку лъэпкъ) жъугъухэу джэназэм къек1ух, \"Мы хабзэр адыгэмэ яхэтхыгъ\" я1о. Нахь ипэм манау хьадэхэр ц1ыф мач1э къек1оу ягъэт1ылъыжхэу шытыгъ. Манау шъузхэр тэтэжъ къэунэхэм (дэдэ турбэхэм) к1охэу дыуахь къяхьэу, нэмазэ яш1эу шытыгъэх.\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Мыпшыл1 бзылъфыгъэхэми мэшхэм-хатэхэм 1оф шыраш1эштыгъа?\nК1эмч1ы Сухьейла- Пшыл1ми мыпшыл1ми, къулъфыгъэ бзылъфыгъэ, хэти еж имэш, ихатэ шылажэштыгъ.\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Убыхыбзэу пш1эжрэ зи шы1эжба? Убыхыбзэр шъыдэ шянэжыгъ?Убыхыбзэр зэбгъэш1эным упылъыгъэба?\nК1эмч1ы Сухьейла- \"Маук1энэ?\" (Тэук1орэ?), \"Ташмыкъу\" (Хьадэчэмы1о) фэдэу сиц1ык1угъэм сч1ъэштыгъэ гушэ1э заулэ сигу къинэжыгъ. Убыхыбзэр шъыдэ шянэжыгъ, сч1ъэрэп. Моштэу уасэ фыраш1ынэу, Тэйфык Есенч фэдэу Аурупэм (Европэм) яшэнхэу яш1агъэми убыхыбзэр хыранэжыныеп сэ1о.\nIII\nHAPİ Cevdet Yıldız: Sizi tanıyabilir miyiz?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Manyas Hacıosman köyü doğumlu ve 64 yaşındayım, Hacıosman'da oturuyorum. Adım Sevinç Komaç, Şhaptlı ailesindenim. Eşim Özcan Komaç, 72 yaşında ve köyümüzden, Ç'ıv (Çvıu\/Ч1ыу) ailesinden. Benim çocukluğumda Wubıhça'yı iyi bilenler vardı ve yaşlılar arasında konuşuluyordu. Babam ve annem de Wubıhça konuşuyorlardı. Ben de konuşulanları az çok anlıyordum. Eşim ise Wubıhça'yı benden daha iyi bilir.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Wubıhça niçin unutuldu?Köyünüzün Wubıhça adı var mıydı?Meşe ağacı sizin için bir anlam taşıyor mu?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Wubıhça'yı konuşanlar azdı, sadece 3-5 köyde bilinirdi, ayrıca köyümüze başkaları yerleşti, evlenme ve karışmalar oldu. Sanırım Wubıhça bu gibi nedenlerle söndü. Köyümüzün Wubıhça adı \"Lek'uaşe\/Köleköy\" olarak bilinir. Köyümüzün ortasında, hala, Adigelerin simgesi olduğu söylenen büyük bir meşe ağacımız var. Ayrıca K'ey Psı dediğimiz çay kıyısına 50 metre mesafede, Hıdrellez yerimizde büyük bir meşe ağacı daha var, orası bizim geleneksel dua yerimiz. Burada Abdullah Dede adında bir Çerkes ermişe ait olduğu söylenen bir mezar da var. Dedenin kabrinin üzerine bir ağaç çatı yapılmıştı, ama aynı gece dedenin çatıyı söküp 50 metre ilerideki çaya fırlattığı söylenir. Bu olay olduğunda ben 5-6 yaşındaydım, çatıyı K'ey Psı'ya (ırmağa) atılmış halde gözlerimle gördüm. Kabir daha sonra betonla çevrildi, üstü halen açık.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Hıdrellez yerine hangi amaçlarla gidiyordunuz? Adigece ile Wubıhça çok farklı mıydı?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Daha çok yağmur duası için giderdik. Ailelerin ilk çocukları yağmur yağması dileğiyle suya sokulup ıslatılırdı. Sonra dua edilir, metaz yenirdi. Ayrıca bebek 40 günlük olduğunda K'ey Psı kıyısına götürülür, bereket, sağlık ve uzun ömür dileğiyle çaya buğday serpilirdi. Buna \"Qelege ohej\" denirdi. Ayrıca K'ey Psı boyunda kızlı erkekli eğlenceler (gegu) düzenlenirdi. Wubıhça Adigece'den çok farklıydı, aynı sözcüklerin anlamları bile farklı olabiliyordu. Örneğin, Türkçe \"su\" karşılığı Adigece'de \"psı\", Wubıhça'da ise \"bzı\" dır. Oysa Adigece'de \"bzı\", su değil, \"dişi\" anlamını verir: \"ha bzı\"- \"dişi köpek\" gibi.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Manavlarla ilişkileriniz nasıldı? Köyde köle olanlar da var mıydı?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Eskiden Manavları ve köleleri içimize sokmaz, onları uzak tutardık. Daha sonra, önce köle kızlar, ondan sonra da köle gençler yavaş yavaş toplantılarımıza (zekhes, haç'eş) alınır oldu. Bunları da yaşadım. Köyümüzde köleler çoğunluktaydı, Tevfik Esenç de köle kökenlidir.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Eskiden kölelerin efendilerinin çiftliklerinden kaçmaya başladıkları, bunun üzerine köle sahiplerinden bir heyetin İstanbul'a gidip kaçak kölelerinin yakalanıp kendilerine geri getirilmeleri için Padişah'tan yardım istediği ama Padişah'ın köleliğin kaldırıldığını, herkesin özgür olduğunu ve bu konuda bir şey yapamayacağını söylediği ve bunun üzerine efendilerin kölelerini azat ettikleri söyleniyor. Bunu duydunuz mu?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Evet, duydum. Bunu birçok kez anlatırlarken duydum. Bu olay üzerine, kölelere ev yeri ve biraz da toprak verildi, hane sahibi olmaları sağlandı. Bu olay benden çok önceleri olmuş, büyüklerimiz anlatırlardı.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Kölelere toprağı kim verdi, devlet mi? Köyünüzde Saraylılar var mıydı? Wubıhça şarkı söylendiğini hiç duydunuz mu?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Kölelere toprağı, sahipleri her kimler idiyseler onlar verdiler, topraklarından birazını ayırıp verdiler; devlet bu işe karışmadı.\nKüçük yaşta Saray'a götürülüp orada özel olarak eğitilen akıllı ve çok güzel, seçme kızlara Saraylı diyorduk, köyümüzde de birkaç Saraylı vardı. 20 yıl önce 92 yaşında ölen Fehime Teyze (Dzıbe) de bir Saraylıydı, iyi Wubıhça bilirdi, birçok kez Wubıhça şarkı söylediğine tanık oldum. Kız kaçtığında, düğün öncesi bir evde, bir süre emanet olarak konuk edilir, düğün günü oğlan evine götürülürdü, biz buna \"teçe\" deriz, kız \"teçe\" edildiği evin \"nenguaş\"ı (hanım kızı) olur. Kaçan kız, \"teçe\" edileceği eve alınırken, düğün günü oğlan evine alınırken ve tarla çalışmaları sırasında erkekler Adigece toplu şark��lar söylerlerdi.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Hastalara soylu kızların dua ve tükürüklerinin şifa getirdiğini, soylu kız tükürüklerinin (1упсы) şifa niyetine hastalara sürüldüğünü duydunuz mu hiç? Nazara inanır mısınız? Hastalar için ne yapılırdı?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Bizde soylular bulunmadığı için bir şey söyleyemem, böyle şeyler de duymadım. Nazara inanırım, başımdan geçti. Hastaları eğlendirmek ve oyalamak için tavana iple kuru ekmek asıldığını, el kullanılmadan ekmeği yeme yarışmaları düzenlenerek hastanın oyalanmaya ve rahatlatılmaya çalışıldığını çok gördüm. Buna \"Upave\" (Upaue\/1упао;dudak vurması) denirdi.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Köyünüzde Wubıhça bilen kimse kaldı mı?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Niyazi dayım Wubıhça'yı bilir sanırım. Eşim de Wubıhça'yı benden iyi bilir ama hiçbirimiz artık eskisi gibi düzgün ve seri konuşamayız sanıyorum. 19. 08. 2007\nУБЫХМЭ ЯХЬЫЛ1АГЪЭУ ГУШЭ1ЭГЪУИШ\nIII\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Тэдэ ушыш, хэтмэ уяшыш?\nШъхьаплъы Севинч Комач-Манияс икъуаджэу Лэк1уaшэ (Хьаджэ1осман) сыкъышыхъугъ, илъэс 64 ныбжым сит, Лэк1уашэ сыдэс. Сиц1э Севинч Комач, сы Шъхьаплъы. Сишъхьэгъусэ 1озджан Комачри илэс 72 ныбжым ит, тыкъуаджэ шыш, Ч1ыу унагъом шыш. Сиц1ык1угъэм убыхыбзэр дэгъоу зиш1эрэхэр шы1агъэх, ныбж зи1эхэр убыхыбзэгьэ рэгуча1эштыгъэх. Сайтэрэ сайнэри убыхыбзэ зэдэгуча1эштыгъэх. Сэри я1орэхэм мач1эми, мымач1эми хэсч1ъык1ыштыгъ. Сишъхьэгъусэ сэш нахь дэгъоу убыхыбзэм хеш1ык1ы.\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Убыхыбзэр шъыдэ яшыгъупшэжыгъ?Шъуикъуаджэ убыхыбзэу ц1э и1агъа?Чыгэе чыгым шъош пае мэхьанэ и1а?\nШъхьаплъы Севинч Комач-Убыхыбзэр зиш1эрэр мэч1агъ, убыхыбзэр къоджиш, къоджитфым шяш1эштыгъ, тикъуаджэхэм к1омэ къэс мыубыххэри къадэт1ысхьагъэх, зэхахьэхэр, къэзэрэгъашэхэр хъугъэх. Сенэгуе убыхыбзэр мыш къыхэк1эу к1осэжыгъ. Тикъуаджэ убыхыбзэгьэ иц1э \"Лэк1уашэ\", адыгабзэу зэпыбгъазэмэ \"Пшыл1ы къуадж\" мэхьанэ къеты. Тикъуаджэ игузфэгу ит шъофым, гьыри, адыгэмэ ятамыгъ, ясимгьэ (симбол) ря1оу зы чыгэе чыгыфо итыгъ. Аш нэмыч1эу К1эй псы зет1орэ псыхъо гъунэм мэтрэу 50 фэдиз пэблагъоу, Къэдэлэз ч1ап1о зет1орэ ч1ып1ом зы чыгэе чыгыфо шы1, адэк1ур тэ тидыуахь къэхьып1оу шытыгъ. Мыдэк1ум Абдуллахь Деде (Аптулахь Тэтэжъ) иц1эу зы чэркэс ермиш\/евлия (тхьэш1э зи1 ц1ыф лъап1о) горэм икъэ шы1. Тэтэжъым икъэ ич1ы1у пхъэгьэ зы къэ унашъхьэ тяш1ахьыгъагъ, ау а чэш дэдэм тэтэжъым къэ унашъхьэр тыритхъи мэтрэу 50 ипэ шы1э псыхъом хыридзагъэу къя1отэжы. Мыр зэхъум сэ илъэс 5-6 фэдизым ситыгъ, ау пхъэм хэш1ык1ыгъэ къэ унашъхьэр К1эй псым хэдзагъэу синэхэмгьэ слъэгъугъ. Нахь ужым къэр бетонгьэ къягъэчахьыгъ, къэм ич1ы1у гьыри 1ухыгъ, къэ унашъхьэ тэтэп.\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Къэдэлэз ч1ап1ом шъыд фэш1гьэ шъук1оштыгъ?Адыгабзэмрэ убыхыбзэр зэтэфыгъэхэу шытыгъэха?\nШъхьаплъы Севинч Комач-Нахьыбэмгьэ ожъубэнэ дыуахь къэтхьын фэш1гьэ Къэдэлэз ч1ап1ом тык1оштыгъ. Унагъомэ япэрэ ч1алэхэр ошх къешхын фэш1гьэ псым хагъэури ягъэуц1ыныштыгъ. Аш нэжым дыуахь къахьри мэтаз яшхыштыгъ. Аш нэмыч1эу ч1элэ ц1ык1ур къызыхъугъэр мэфэ 40 зыхъурэм К1эй псы гъунэм яхьыри, гъэбэжъумрэ псэоныгъэмрэ хэтэу, ныбжы к1ахьэу шы1эн фэш1гьэ фэлъа1охэу псыхъом коц1 ц1э занэхэр хыратакъоу хэбзагъ. Мыш \"Къэлэгьэ 1охьэж\" ра1оштыгъ.\nМыхэмэ анэмыч1эу К1эй псы шъофым пшъашъэхэмрэ ч1алэхэр зэхэтхэу гьэгухэр шяш1ытыгъ.\nУбыхыбзэмрэ адыгабзэр бо зэтэфыгъэх, зэфэдэкъабзэу зы гучэ1э закъом зэтэфыгъэ мэхьанэхэр къитыштыгъ. Гуча1эм фэш1гьэ адыгабзэу \"псы\"м иблэк1 убыхыбзэмгьэ \"бзы\" мэхъу. Адыгабзэмгьэ \"бзы\"м \"псы\" мэхьанэ къитырэп, \"бзы\"м, \"хъоу шымытыр\" мэхьанэ къеты, \"хьа бзы\" фэдэу.\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Манаухэмрэ шъуязфэгу то шытыгъ?Шъуикъуаджэ пшыл1ыхэри дэсыгъэха?\nШъхьаплъы Севинч Комач-Ипэм манаухэмрэ (зы лъэпэко лъэпкъ) пшыл1ыхэр къызхэдгъахьэштыгъэхэп, тпэчыжэу тыубытыштыгъэх. Нахь нэужым, япэу пшыл1 пшъашъэхэр, аш къык1элъык1оуи пшыл1 ч1алэхэр мэч1э мач1эу къызхэдгъахьэхэу, зэхэсхэм, хьач1эшхэм къырагъэхьэхэу яублагъ. Мыхэми ся1уч1эжыгъ, мыхэри слъэгъужыгъэх. Тикъуаджэгьэ пшыл1ыхэр бэгьэ нахьыбагъэх, Тейфик Есенчри пшыл1ыгъ.\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Ипэм пшыл1ыхэр хэхьажхэу, зиехэм афэмы1орыш1эжхэу, мыда1охэу къырагъэжагъэу, мыш къыхэк1эу пшыл1 зи1е зы убых бай куп Истамбул к1уагъэу, Патшахьым 1уч1агъэу, япшыл1ыхэр къяубытыжын фэш1гьэ Патшахьэр дэ1эпы1эгъу къафэхъунгьэ елъэ1угъэхэу, ау Патшахьым пшыл1ыгъэр тэгьыжыгъ, пшыл1ыхэр шъхьэфитэу хъужыгъэх, сфэш1эжшъун къэнэжыгъэп къари1уагъэу, мыш къыхэк1эу убых баехэми япшыл1ыхэр ят1ыпшыжыгъэхэу къя1отэжы. Мыр зэхэпхыгъа?\nШъхьаплъы Севинч Комач-Зэхэсхыгъ. Мы къэбарыр бэрэ къя1отэжэу зэхэсхыгъ. Мыр зэхъу къэнэужым пшыл1ымэ унэ ч1ап1орэ ч1ыгу т1эк1урэхэр ярати ахэри унагъо яш1ыжыгъэхэу къя1отэжыштыгъ. Мыр зэхъум сэ сыкъэхъугъагъэп, сэ сяпэ, бо ипэ хъугъэу ти жъымэ къя1отэжэу бэрэ зэхэсхыгъ.\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Пшыл1ымэ ч1ыгур тоштэу яратыгъ, Патшахьым, дэулэтым\/къэралыгъом яритыгъэу ара?Шъуикъуаджэ Патшахь Сэраим яшагъэ бзылъфыгъэхэри дэсыгъэха?Убыхыбзэ орэд къя1оу зи зэхэпхыгъа?\nШъхьаплъы Севинч Комач- Хэти еж ич1ыгу къыпики ч1ыгу т1эк1у ипшыл1ы ритыгъ.\nЦ1ык1у дэдэу Истамбул Сэраим яшэри аш шягъасэрэ бо дахэу, хэшыпык1ыгъэхэу, 1ушэу шытыгъэ пшъашъэмэ\/бзылъфыгъэмэ Сэрайлы ят1оштыгъ, тикъуаджэ Сэраим къыдэк1ыжыгъэу сэрайлы заулэ дэсыгъ. Илъэс 20 фэдиз ипэ илъэс 92 иныбжэу лэжыгъэ Дзыбэ Фэхьимэри сэрайлэу шытыгъ, убыхыбзэр дэгъоу иш1эштыгъ, бэрэ убыхыбзэ орэд къи1оу зэхэсхыгъ.\nПшъашъэр зыч1эк1эк1ырэм, нысэшэ мафэм нэс зыунагъогорэм идэж яшэри шяхьач1эштыгъ, нысэшэ мафэм пшъашъэр ч1алэм иунэ яшэжыштыгъ, мыш тэ \"течэ\" ет1оштыгъ, пшъашъэри \"течэ\" зыфэхъугъэ унагъом и\"нэнгуашэу\" хъуштыгъ. Дэк1он фэш1гьэ ч1эк1эк1ыгъэ пшъашъэр \"течэ\" зыфаш1ышт унэм ряшэ зыхъурэм, нысэр ч1алэм иунэ къырашэжы зыхъурэм, мэшхэм 1оф шыраш1эу, рэгьахьхэу зыхъухэрэм зэгъусэхэу, зэхэтхэу къулъфыгъэмэ адыгабзэу орэдхэр къызэда1оштыгъ.\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Оркъ пшъашъэмэ ядыуахьхэр 1эзэгъоу шытыгъэхэу, оркъ пшъашъэмэ я1упсхэри 1эзэгъоу хъун фэш1гьэ сымагьэмэ яшырафэштыгъэу къэз1отэжрэхэр шы1эх, мыр зэхэпхыгъа?Нэ тэфэнымгьэ\/нэзарымгьэ ш1ош1хъуныгъэ уи1а?Сымагьэмэ яфэш1гьэ шъыд гьэгухэр шъуш1ышты��ъ?\nШъхьаплъы Севинч Комач- Тэ оркъхэр, л1экъолъэшхэр тхэтыгъэп, аш фэш1гьэ зи с1он сч1ъэрэп, аш фэдэхэр къя1уатэуи зэхэсхыгъэп.\nНэ кэыптэфэныр сш1ош1 мэхъу, къысэол1агъ. Сымагьэмэ ягуж яшъхьэдагъэк1ын, ягуапэ яш1ын фэш1гьэ, ч1апшэ зяш1ырэми к1ашъом к1апсэгьэ хьалыгъу пыраш1эштыгъ, 1эгьэ нэмысыхэу хьалыгъур яшхын фэш1гьэ зэнэкъокъуштыгъэх, моштэу сымагьэм имыш1ахэу иуахътэ ягъэк1уатэштыгъ, мыр бэрэ слъэгъугъэ. Мыш \"1упао\" ря1оштыгъ.\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Шъуикъуаджэ убыхыбзэ зиш1эжрэ къыдэнэжыгъа?\nШъхьаплъы Севинч Комач- Сянэшэу Ниязиим убыхыбзэр иш1эн фай. Сишъхьэгъуси убыхыбзэр сэшнахь дэгъоу еш1э. Ау ипэрэм фэдэу, гьы зэк1элъык1оу, къабзэу тыгучэ1эжышъунгьэ цахь дэдэ сфэсш1ыжырэп, цахь дэдэ си1эжэп. 19. 08. 2007\nDİPNOTLAR:\n1) II. Abdülhamid'in analığı Perestu Valide Sultan ile ünlü Psikiyatrist Prof. Dr. Ayhan Songar da Gogen ailesinden idiler (Патшахь Абдулхьамид т1ур зип1ужыгъэ Патшахьым янэу ялъытагъэу Пэрэстумрэ гьы л1эжьыгъэ психиатрист Айхьан Сонгарри Гогьеныгъэх).\n2) 19. yüzyılda, \"kuaşkha\" denen etkili bir zengin köylü sınıfı, Wubıh nüfusunun dörtte biri dolayındaki geniş bir köle nüfusunu kullanıyordu, ayrıca insan (köle ve esir) ticareti de yapılıyordu (Daha geniş bilgi için bk. L. İ. Lavrov, \"Vubıkh'lar Hakkında Etnografik Bir Araştırma\", Kafkasya Gerçeği Dergisi, Samsun, 1992, sayı 8, s. 46-59). 1864'te, sınıfsal varlık ve zenginlikleri köle sahipliğine ve ticaretine dayanan, ama o günün koşullarında, kendi toplumları içinde politik açıdan çok güçlü bir konumda olan kuaşkhaların, 1861'de köleliği kaldırmış olan bir Rusya'da, kendileri için çalışacak ve hizmet edecek köleleri olmadan, Eylül 1861'de Rusların gösterdiği Kuban Irmağı boylarına yerleşmeyi benimsemeleri olanaksızdı. Çünkü hiç çalışmazlar ve çalışmasını da bilmezlerdi. Rusların da, Türklerle çok yanlı sıkı bağları bulunan Wubıhların, köle sahipliğine ve ticaretine dayanan düzenlerini sürdürerek Karadeniz kıyısında, stratejik açıdan çok önemli olan bir yerde, Ş'açe'de (Soçi'de) köle sahipliği düzenini sürdüren bir toplum olarak kalmalarını kabul etmeleri düşünülemezdi. Nitekim, Mart 1864'te, Rus Generali Heyman, Wubıhlara gönderdiği mektubunda, Wubıhları yumuşak karnından vuruyor, özetle de şöyle yazıyordu: Eşyalarınızı alıp ya da bir kısmını bize satıp serbestçe Türkiye'ye gidebilirsiniz, isteyenlere Kuban Irmağı boylarında toprak vereceğiz;direnmeye kalkışırsanız, üstünüze yürür, hepinizi kölesiz ve hizmetçisiz olarak Azak Denizi kıyılarına sürerim (Убыхмэ япшыл1ыхэр убых баемэ яягъ. Урысием ц1ыф\/гъэр шэн-шэфын 1оф илъыжгъэп, ау пшыл1ыгъэ илъыгъ. Убыхмэ, анахьыбэу пшыл1ы\/гъэр пшъэшъэ дахэхэр тыкухэмэ ярашэштыгъ, пшыл1ы\/гъэрхэр абдзахэхэм, джигетхэм, абхъаз\/азгъэхэм я1эрашэфри тыкухэм ярашэштыгъ. 1861 илъэсым Урысием ц1ыф бгъэпшыл1ыныри и1этыжыгъ. Мыр, цыфхэр зигъэпшыл1ырэ убых баемэ я1оф къек1угъэп. Урысием Пшызэ 1ушъом 1улъэу къигъэлъэгъуагъэ ч1ыгухэри я1оф къек1угъэп. Убых баехэм зэо маш1ор ч1ырагъэстагъ. Убыххэр япэ итыхэу адыгэхэр, 1861 илъэсым урыс патшахьым езэгъыгъэхэп. Зэ уцугъэ заом ич1эрыч1эу къиублэжыгъ. Абдзахэхэр 1863 илъэсым ишышъхьэ1у мазэ, шапсыгъхэри 1863 илъэсым ичъэпыогъу мазэ нэсыфэ урысмэ язэуагъэх, аш шиублагъэу ашэр ягъэт1ылъыгъ. Убыххэр, урысмэ ямызэгъыхэу хъуштым пэплъагъэх. 1864 илъэсым игъэтхэпэ мазэм урысы дзэм итхьаматэу Генрал Гейманым убыхмэ моштэу зы тхылъ къафыригъэхьыгъ:Шъукъысэдэ1умэ шъуи1э псэури шъу1э ч1элъэу Тыркуем шъук1онгьэ шъуфит, шъошъушышэу Пшызэ 1ушъом 1ут1ысхьан зыфэештхэми ч1ыгу яттышт. Мыда1охэрэм япшыл1ыхэр ятэсхыни шъхьафитэу сш1ышт, шъори пшыл1ырэ унэ1утырэ шъуми1эжэу Хы Мыут1э (Азов Хы) гъунэм шъусфыни шъу1узгъэт1ысхьашт. Генералым итхылъ фэш1гьэ шъуэплъ:General Geyman'ın sözkonusu mektubu için bk. T. V. Polovinkina, \"Çerkesya, Gönül Yaram\", Ankara, 2007, s. 252-253). Kuaşkhaların ve onlar tarafından yönetilen Wubıhların, Rusya'da, gelecek diye bir şansları kalmamıştı. Ama bu şans, aynı sıralarda, Osmanlı Devleti tarafından kendilerine tanındı:1855'te yasaklamış olan Çerkes köle ticareti, 1857'de yeniden serbest bırakıldı, 1860 sonrasında da Trabzon ve Samsun'da Çerkes esir pazarları kuruldu, Çerkes köleler çok ucuza satılmaya başlandı (Prof. Dr. İsmail Parlatır, Tanzimat Edebiyatında Kölelik, Ankara, 1992, s. 18-19). Böylece Wubıh kuaşkhalar, kendileri için bir yaşam olanağı bulunmayan Rusya yerine, Türkiye yolunu seçtiler. Sonuç olarak, 1880'lerde Polovinkina'ya göre, Kafkasya'daki Wubıh nüfusu 80 (Seksen) kişiye düşmüştü (Age, s. 317). (Убых ц1ыфышъхьэ пчагъэм шышэу пл1анэр пшыл1ыгъ. Мыхэр убых баемэ яягъэх. 1861 илъэсым Урысием пшыл1ыгъэр и1этыжыгъ. Убых баемэ пшыл1ыхэр ямы1эжэу Къафкъасием къинэжыныр я1оф къек1унэу шытыгъэп. А уахътэм илъэсих ипэ, 1855 илъэсым Тыркуем (Османлы Патшахьыгъэм) адыгэ пшыл1\/гъэр шэн шэфыныр хэбзэмыдэу иштэгъагъ, ау илъэсит1у къынэуж, 1857 илъэсым адыгэ пшыл1 шэн шэфэныр фитэу иш1ыжыгъ, 1860 илъэсым шегъэжагъэу Трапзанрэ (Trabzon) Самсунрэмгьэ (Samsun) адыгэ пшыл1\/гъэр бэдзэрхэр шызэ1уахыгъэх. Убых баехэри япшыл1ыхэри яч1ыгъeхэу, адрэ убых фэкъол1хэри ягъусэхэу Тыркуем къек1ужыгъэх-ХьДжЙ)\nBu arada, ek bir bilgi olarak, 19. yüzyıldan kalma eski geleneksel Wubıh (kuaşkha) evi örneklerinin, özellikle Gönen Dereköy'de ve daha başka köylerde hala ayakta olduğunu ilgilenenlere duyururuz (Убых бай унэхэр Гунэн Пшэкъэкойрэ нэмыч1 къуаджэхми къадэнэжгъэу адэтых).\n19.ncu yüzyıl sonlarında, Manyas'ta bir \"Wubıh Köle Ayaklanması\" yaşandığı anlatılmaktadır. Kölelerin, giderek efendilerinin çiftliklerinden kaçmaya başladıkları, kölelerle baş edemeyen köle sahiplerinin de, \"Kaçan kölelerinin yakalanıp kendilerine teslim edilmelerinin sağlanmaları\" için Padişah'a başvurdukları, ama \"Osmanlı ülkesinde köleliğin kaldırılmış olduğu\" yanıtını aldıkları;bunun üzerine Manyas Wubıh ekonomisinin çöktüğü, Wubıh toplumunun da dağılmaya yüz tuttuğu söylenmektedir (Bu ayaklanma haberini, ilkin rahmetli Orhan Alpaslan Sımha'dan aktarma olarak, rahmetli İzzet Aydemir'in oğlu Beçhan Aydemir'den duymuştum). İlgilenenlerin bilgisine -HCY\n3) Psışha (Psıcha)- Subaşı, ırmağın yukarı bölümü.\n4) Psık'e (Psıkve)- Irmağın aşağı bölümü.\n5) K'ey Psı (Kvey Psı-Vadideki Su)- Boğaz (Psışha) içinde akan ırmağa (Kocaçay'a) Adıgeler'in verdiği ad.\n6) Halüj (хьалыжъу)-içine peynir, kuru üzüm, vb konulup yağda pişirilmiş ince yayvan börek;metaz-içine peynir, kıyma, vb konulup suda pişirilmiş yumurta büyüklüğünde buğday hamuru, Şapsığlar buna \"psıhalıjö\" (псыхьалыжъу), mısır unundan yapılan ve portakal büyüklüğünde olanına da \"metaz\" derler;halığuj (хьалыгъжъ)-içine kuru üzüm, vb konulan ve fırında pişirilen buğday ekmeğidir. Halüj ve halığuj, dayanıklı olduğundan akrabalarca düğün evine götürülürdü.\n7) Verkıbze (Оркъыбзэ) üzerine bir örnek:1979 sonu ya da 1980 yılı başında, kış aylarından birinde, İstanbul'da lise müdürlüğü yaptığım bir sırada, Harbiye Ordu Evi'ne, akrabadan bir Abaza (Abhaz) nişanına gitmiştim, \"kravatlı ve oldukça şık giyimliydim\". Tanıdık bir Abaza yaşlısının masasına, saygı gereği uğradım, yanında daha gençten üç dört kişi vardı. Hepsi büyük bir saygıyla ayağa kalktılar. Yaşlı kişi, Düzceli idi, rahmetli bir Abaza akrabamızın ilk kocasıydı, karısı ölünce, yine uzaktan akraba iki kız çocuklu dul bir K'emguy kadını ile evlenmişti (kadının ilk kocası Besleney idi);\"Ooo hoşgeldin\" diyerek beni kucakladı, gözlerimden öptü, sonra diğerlerine dönüp \"Yabancı biri değil, bizim çok sevdiğimiz bir çocuğumuz, yeğenimiz, telaşlanmayınız, oturunuz!\" dedi, beni tanıştırma gereği bile duymadı, sonra da bana dönüp öndeki bir sandalyeyi değil de, daha geriden bir sandalyeyi gösterdi. Ben de \"Arkadaşlarım bekliyor\" diyerek ayrıldım.\nYaşlının söz ve davranışı şöyle yorumlanabilir:Bu gelen kişi, her ne kadar düzgün giyimli de olsa, sizin gibi soylu olan biri değil, zengin ya da önemli bir makam sahibi de değil, ama yeğen -yani bir tarafı da Abaza-, telaşlanmaya gerek yok, size oturunuz diyen ve ona da gerilerden bir yer gösteren ben olduğuma göre, gerisini söylemeye gerek yok. . .\nYaşlı kişi, bir Abaza soylusu değildi, ama herhalde masada, İstanbul ya da Adapazarı'ndan bir Abaza soylusu ya da soyluları (marşan) bulunuyor olmalıydı (Оркъыбзэм фэш1гьэ зы шапхъэ:1979 илъэсым иухыжыгъо е 1980 илъэсым икъихьагъу, Истамбул лицей директорэу 1оф шысш1эу сызшыт лъэхъанэм, Хьарбые Дзэ Унэм, тфэшыт зы азгъэ (абхъаз) пшъэшъэ гъэунэф зэхахьэ сык1огъагъ, сызэтэгъэпсэхьaгъэу сышытыгъ. Сш1эжрэ зы азгъэ л1ыжъгорэм идэж, хьэйнапэу орэмыхъу с1уи, и1апэ сыубытынэу сы1ухьагъ. Шысхэр псынч1эу къызшъхьылъэтыгъэх. Л1ыжъыр Дузджэм шышагъ…\"О-о-оу, къеблагъ\" и1уи апл1э къысишэк1ыгъ, синэхэмгьэ къысэбэугъ, ет1уанэ задэ шытымэ зафыригъази, \"Мыр хымэп, тянэшыпхъу ч1ал, зышъумыгъап, шъуыт1ысых! яри1уагъ…ет1уанэ зыкъысфигъази масэм\/столым к1элъыт т1ысып1о\/стулхэр шытые пэтэ, ч1ыбымгьэ 1удзыгъэ шы1э т1ысып1о\/стулгорэ къысигъэлъэгъугъ. Сэри \"Сигъусэхэр къыспаплъэх\" с1уи сыкъы1ук1ыжыгъ.\nАзгъэ л1ыжъым изэк1уак1э къик1ырэ мэхьанэр моштэу хъун фай:Мы къы1ухьагъэр шыгъын зэгъэфагъэ шыгъ нэмы1эми, ар шъошфэдэу л1экъолъэшэу, баеу е ипшъэ тэсмэ яшышэу зыгорэп, ау азгъэ фэшытэу шыт, зышъумыгъап, шъут1ыс зи1уагъэр сэрэу зэрэшытымрэ аш иужыпкъэм ч1ыбымгьэ 1удзыгъэу зы ч1ап1о зэрезгъэлъэгъугъэм шъуеплъымэ 1офыр зытэтыр нахьыбэ къэсымы1оми зэхэшъуш1ык1ыгъэу хъун фай…\nАзгъэ л1ыжъри оркъыгъэп (мэршаныгъэп), ау Истамбул е Адэпэзар (Adapazarı) шышэу мэршанхэр аш идэж шысыгъэхэу хъунхэ фай-ХьДжЙ) -HCY","id":"<urn:uuid:d3eef239-a15d-4ec2-98ed-c166244822ba>","dump":"CC-MAIN-2022-33","url":"https:\/\/www.circassiancenter.com\/tr\/wubihca-ve-wubihlar-uzerine-uc-soylesi-ve-bazi-bilgiler\/","date":"2022-08-09T23:53:33Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-33\/segments\/1659882571090.80\/warc\/CC-MAIN-20220809215803-20220810005803-00025.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5590711832,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5590711832046509, \"gag_Latn_score\": 0.36070170998573303, \"xmf_Geor_score\": 0.023184319958090782, \"wsg_Telu_score\": 0.012630874291062355}","num_words":13825,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.026,"special_characters_ratio":0.214,"stopwords_ratio":0.006,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.671,"perplexity_score":12922.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦIыфыр зэрыпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэм къызэрэхэхъуагъэм фэшI ны мылъкум къыхэхыгъэу мазэ къэс къатырэри мэкъуогъум и 1-м къыщыублагъэу нахьыбэ хъугъэ. Джы ар кIэлэцIыкIур зэрыпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэу тишъолъыр щагъэнэфагъэм фэдиз, сомэ 12018-рэ мэхъу.\nУнагъом гъотэу иIэр нэбгырэ пэпчъ телъытагъэмэ зы нэбгырэм тефэрэр цIыфыр зэрыпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэм фэдитIум емыхъурэмэ, мыр ыгъэпсын фит. ЦIыфыр зэрыпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэу Адыгеим щагъэнэфагъэр сомэ 13047-рэ мэхъу. ЗэрэхъурэмкIэ, сомэ 26094-м шIомыкIэу зы нэбгырэм тефэн фае.\nШъугу къэдгъэкIыжьын, ны мылъкум къыхэхыгъэ ахъщэ тыныр 2018-рэ илъэсыр къызихьагъэм ыуж ятIонэрэ сабыир къызэрыхъухьэгъэ унагъохэр ары къызытефэрэр. Ежьхэм зэрэфаеу ар агъэфедэн фитых. КIэлэцIыкIум ыныбжь илъэси 3 мэхъуфэкIэ ахъщэ тыныр къафэкIонэу законым къыщеIо. Апэрэу ар загъэпсыгъэм ыуж илъэс зытешIэкIэ икIэрыкIэу унагъом лъэIу тхылъыр ытыжьын фае. Ащ пае къэралыгъо фэIо-фашIэхэм япортал е ПенсиехэмкIэ фондым иинтернет нэкIубгъо ыгъэфедэн ылъэкIыщт, МФЦ-м е фондым икъулыкъоу цIыфхэм Iоф адэзышIэрэм якIуалIэхэми афагъэпсыщт.\nАдыгеим щыпсэоу ны мылъкум къыхэхыгъэ ахъщэ тынэу мазэ къэс къатырэр къызыфакIорэр унэгъо 1932-рэ мэхъу.\nУФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу АР-м щыIэм ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:00c8f35b-5789-430c-b173-ebf5d5724917>","dump":"CC-MAIN-2022-33","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/06\/27\/%D0%BD%D1%8B-%D0%BC%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D0%BA%D1%83%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%85%D0%B0%D1%85%D1%8B%D1%80%D1%8D%D0%BC%D0%B8-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%85%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2022-08-13T12:46:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-33\/segments\/1659882571950.76\/warc\/CC-MAIN-20220813111851-20220813141851-00572.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9245292544,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9245292544364929, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07519678771495819}","num_words":349,"character_repetition_ratio":0.101,"word_repetition_ratio":0.05,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.923,"perplexity_score":3877.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦIыфыр зэрыпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэу къэралыгъом щагъэнэфагъэр къызэраIэтыгъэм ишIуагъэкIэ, илъэси 8 — 17 зыныбжь кIэлэцIыкIу е зихэхъогъу зэрыс унагъохэм ыкIи сабый ежэрэ бзылъфыгъэхэм пособиеу къаратырэм мэкъуогъум и 1-м къыщыублагъэу къахэхъуагъ.\nАР-м иминистрэхэм я Кабинет унашъоу ыштагъэм тетэу, цIыфыр зэрыпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэу республикэм щагъэнэфагъэр сомэ 11970-рэ хъугъэ. Ащ къыпкъырыкIыхэзэ, пособиехэр зыфэдизыщтхэри агъэнэфагъ. Джы бзылъфыгъэу сабый ежэхэрэм къафэкIорэ ахъщэ тыныр сомэ 6523,5-рэ хъугъэ. Ар цIыфыр зэрыпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэм ипроцент 50-м фэдиз.\nКIэлэцIыкIур зэрыпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэу шъолъырым щагъэнэфагъэм ипроцент 50-м, процент 75-м е 100-м фэдиз пособиеу илъэси 8 — 17 зыныбжь кIэлэцIыкIу е зихэхъогъу зэрыс унагъохэм къаратырэр. Адыгеим ащ фэдэ ахъщэ анахь макIэу щагъэнэфагъэр сомэ 12018-рэ мэхъу. Арышъ, ащ ипроцент 50-р къызтефэхэрэм сомэ 6009-рэ, ипроцент 75-рэ къызфакIохэрэм сомэ 9013,5-рэ, проценти 100-у къызэратыхэрэм сомэ 12018-р къафатIупщыщт.\nПособиер къафэкIоным пае мэкъуогъу мазэм лъэIу тхылъыр зытыхэрэр ары апэ ащ тетэу къыхэхъуагъэу къызIэкIэхьащтыр. Ны-тыхэм атыгъэ тхылъхэм специалистхэр ахаплъэхэу, пособиер къатефэу алъытэмэ, ащ ыуж IофшIэгъу мэфитф нахьыбэ темышIэзэ ахъщэр счетым къырагъахьэ. Мэкъуогъур къимыхьэзэ тхылъыр зытыгъэхэм къызхэхъогъэ пособиер бэдзэогъу мазэм къаратынэу рагъэжьэщт.\nУФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд ыгъэпсырэ пособиеу мазэ къэс къатырэр къызтефэрэ кIэлэцIыкIухэмрэ зихэхъогъухэмрэ нэбгырэ 16970-рэ, сабый ежэрэ бзылъфыгъэхэр 1074-рэ мэхъух.\nУФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу АР-м щыIэм ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:9ccdfb84-3c1c-4adf-bc38-ecbd71673b7c>","dump":"CC-MAIN-2022-33","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/06\/17\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%86i%D1%8B%D0%BAi%D1%83%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B5-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8D%D0%BC%D0%B8-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%85%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%83\/","date":"2022-08-18T19:21:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-33\/segments\/1659882573399.40\/warc\/CC-MAIN-20220818185216-20220818215216-00450.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7679859996,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.767985999584198, \"kbd_Cyrl_score\": 0.23127871751785278}","num_words":435,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.085,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.776,"perplexity_score":4569.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм изэхэсыгъоу тыгъуасэ щыIагъэм Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат депутатхэм апашъхьэ къыщыгущыIагъ ыкIи 2019-рэ илъэсым республикэм иминистрэхэм я Кабинет Iофэу ышIагъэм изэфэхьысыжьхэр къыщишIыгъэх, пшъэрылъыкIэхэр къыгъэнэфагъэх.\nЗэхэсыгъом хэлэжьагъэх республикэм ипэщагъэхэу Джарымэ Аслъанрэ ТхьакIущынэ Аслъанрэ, сенаторхэу Хъопсэрыкъо Муратрэ Олег Селезневымрэ, УФ-м и Къэралыгъо Думэ идепутатхэу Хьасанэкъо Муратрэ Владислав Резникрэ, федеральнэ инспектор шъхьаIэу Сергей Дрокиныр, лъэпкъым итхэкIо цIэрыIоу МэщбэшIэ Исхьакъ, федеральнэ ыкIи республикэ хэбзэ къулыкъухэм, муниципалитетхэм япащэхэр, общественнэ организациехэм ялIыкIохэр, ныбжьыкIэхэр, нэмыкIхэри. Iофтхьабзэр зэрищагъ АР-м и Парламент и Тхьаматэу Владимир Нарожнэм.\nЗэфэхьысыжьхэр ашIынхэм ыпэ мы аужырэ илъэсхэм шъолъырым социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэу ышIыгъэхэм афэгъэхьыгъэ фильмэу «Адыгеир —ыпэкIэ лъыкIуат» зыфиIорэм къэзэрэугъоигъэхэр еплъыгъэх.\nЛъэпкъ проектхэр, гухэлъхэр\nРеспубликэм ипащэ пэублэ псалъэ къышIызэ блэкIыгъэ илъэсым къэралыгъомкIэ мэхьанэшхо зэриIагъэр — Урысыем и Президентэу Владимир Путиным ижъоныгъокIэ унэшъуакIэ къыдыхэлъытагъэу илъэсихым телъытэгъэ лъэпкъ проектхэм ягъэцэкIэн зэрэрагъэжьагъэр къыхигъэщыгъ. Экономикэм ыкIи социальнэ лъэныкъом, ащ хэхьэхэрэ демографием, псауныгъэр къэухъумэгъэным, гъэсэныгъэм, экологием, культурэм ыкIи спортым хэхъоныгъэ ашIыным епхыгъэу шъолъырхэм пшъэрылъхэр къафашIыгъэх, зыкIэхьанхэ фэе къэгъэлъэгъонхэр, ахэм ягъэцэкIэн уахътэу пылъыр гъэнэфагъэх. НэмыкI субъектхэм афэдэу хэхъоныгъэшIухэр ышIынхэмкIэ республикэм амалэу IэкIэлъхэм нахь зыкъаIэтыгъ.\nРеспубликэм ипащэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, блэкIыгъэ илъэсым АР-м и ЛIышъхьэрэ министрэхэм я Кабинетрэ къапкъырыкIыгъэ законопроект 59-рэ Адыгеим и Парламент ыштагъэх. Ахэр псауныгъэр къэухъумэгъэным, гъэсэныгъэм, социальнэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэн ыкIи цIыфхэм IэпыIэгъу афэхъугъэным япхыгъагъэх. Правительственнэ сыхьатым къыдыхэлъытагъэу республикэм ихэбзэгъэуцу ыкIи гъэцэкIэкIо къулыкъухэм Iофыгъуабэхэр зэшIуахыгъэх.\nАдыгеим социальнэ-политическэ зыпкъитыныгъэ илъыныр ыкIи граждан обществэм иинститутхэм зэпхыныгъэу адыряIэр гъэпытэгъэным мэхьанэшхо иI, мы лъэныкъомкIэ республикэм щызэшIуахырэр бэ. Хэбзэ къулыкъухэм, АР-м и Общественнэ палатэ, граждан обществэм ыкIи цIыфхэм яфитыныгъэхэм хэхъоныгъэхэр ашIынхэмкIэ Советэу АР-м и ЛIышъхьэ дэжь щызэхащагъэм, Адыгеим инахьыжъхэм я Совет зэгурыIоныгъэ азыфагу илъэу Iоф зэдашIэ. Шъолъырым мамырныгъэрэ лъэпкъ ыкIи дин зэгурыIоныгъэрэ зэрилъым, тапэкIи ащ фэдэ зэфыщытыкIэхэр гъэпытэгъэнхэм мэхьанэшхо иIэу республикэм ипащэ ылъытагъ.\n— Шъолъырым общественнэ-политическэ зыпкъитыныгъэ зэрилъым ишIуагъэкIэ социальнэ-экономикэ лъэныкъомкIэ гъэхъагъэхэр тшIынхэ, инвестициехэр, бюджетым ихахъохэр нахьыбэ тшIынхэ тфызэшIокIы. Мыхэм япхыгъэ пшъэрылъхэм тащытегущыIагъ муниципалитетхэм япащэхэм блэкIыгъэ илъэсым Iофэу агъэцэкIагъэм изэфэхьысыжьхэр зыщытшIыгъэхэ зэхахьэхэм. ЦIыфхэр бэкIэ къытщэгугъых, ар къэдгъэшъыпкъэжьыныр ары анахь шъхьаIэр, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nУрысыем и Президентэу Владимир Путиным общественникхэм адыриIэгъэ зэIукIэгъу-зэдэгущыIэгъур Адыгеим щызэхэщагъэ зэрэхъугъэм шъолъырымкIэ мэхьанэшхо иIагъ. Мэкъумэщ хъызмэтым ыкIи къоджэ псэупIэхэм хэхъоныгъэхэр ашIынхэр ары Iофыгъо шъхьаIэу къаIэтыгъэхэр. Лъэпкъ проектэу «Гъэсэныгъ» зыфиIорэм игъэцэкIэн къыдыхэлъытагъэу поселкэу Инэм щашIыгъэ гурыт еджэпIакIэр ары Iофтхьабзэр зыщыкIуагъэр. Къэралыгъом ипащэ пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Зеленый дом» зыфиIорэм щыIагъ, джащ фэдэу республикэм къыщыдагъэкIырэ мэкъумэщ продукцием икъэгъэлъэгъон екIолIагъ. Адыгеим иагропромышленнэ комплекс хэхъоныгъэу ышIыхэрэм УФ-м и Президент осэшIу афишIыгъ.\nПшъэрылъэу къэуцухэрэр гъэцэкIэгъэнхэмкIэ къэралыгъом ипащэхэр, УФ-м и Правительствэ, ФедерациемкIэ Советыр ыкIи Урысыем и Къэралыгъо Думэ республикэм къыготых ыкIи IэпыIэгъу къыфэхъух. Адыгеим социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ 2024-рэ илъэсым нэс телъытэгъэ унэе программэ аштагъ. Мы илъэсым щегъэжьагъэу (илъэситфым къыкIоцI) Iофыгъоу къэуцухэрэм язэшIохын пэIухьащт сомэ миллиард республикэм къыIэкIахьэзэ ышIыщт. ГухэлъышIоу тиIэхэм сыдигъуи къадырагъаштэ ФедерациемкIэ Советым и Тхьаматэу Валентина Матвиенкэм, УФ-м и Къэралыгъо Думэ и Тхьаматэу Вячеслав Володиным. Сенаторхэу Хъопсэрыкъо Муратрэ Олег Селезневымрэ, депутатхэу Хьасанэкъо Муратрэ Владислав Резникрэ IофшIэнышхо агъэцакIэ.\nБюджетыр\nУФ-м финансхэмкIэ и Министерствэ зэфэхьысыжьэу ышIыгъэхэмкIэ, ахъщэм игъэзекIонкIэ шъолъыр анахь дэгъухэм Адыгеир ащыщ хъугъэ. БлэкIыгъэ илъэсым Адыгеим изэхэубытэгъэ бюджет ихахъохэр сомэ миллиард 28,3-м кIэхьагъ, ыпэрэ илъэсым егъэпшагъэмэ, процент 20-кIэ ар нахьыб, хъарджхэр — миллиард 29-м нэсыгъ. Республикэ бюджетым ихахъохэр сомэ миллиард 24,3-рэ мэхъу, хъарджхэр — сомэ миллиард 24,6-рэ. Федеральнэ гупчэм къикIырэ ахъщэ IэпыIэгъур (дотациер) процент 17,5-м нэсэу къеIыхыгъ.\nСоциальнэ ухъумэныр, демографиер\nБюджетыр социальнэу зэрэщытым, ащ ихахъохэр нахьыбэ зэрэхъурэм яшIуагъэкIэ УФ-м и Президент къыгъэуцурэ пшъэрылъхэр шъолъырым щызэшIохыгъэхэ мэхъу. Мыщ дэжьым анахь шъхьаIэр цIыфым игъашIэ, сабыеу къэхъухэрэм япчъагъэ ахэгъэхъогъэныр, щыIэкIэ-псэукIэр нахьышIу шIыгъэныр ары. БлэкIыгъэ илъэсым социальнэ ухъумэным иIофыгъохэм ягъэцэкIэн сомэ миллиарди 2,9-рэ пэIуагъэхьагъ. Анахьэу анаIэ зытырагъэтыгъэр ветеранхэм, сэкъатныгъэ зиIэхэм, унэгъо ныбжьыкIэхэм ыкIи сабыибэ зэрысхэм IэпыIэгъу афэхъугъэныр ары. Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъэхэм псэупIэхэр ягъэгъотыгъэнхэм епхыгъэ IофшIэныр гъэцэкIагъэ хъугъэ. Унэгъо ныбжьыкIэ 339-мэ псэукIэ амалэу яIэхэр нахьышIу ашIынхэ алъэкIыным фэшI социальнэ тынхэр атырагощагъэх, ащ зэкIэмкIи сомэ миллион 374-рэ пэIуагъэхьагъ. Джащ фэдэу 2019-рэ илъэсым сабыибэ зэрыс унэгъо 287-мэ ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахьхэр аратыгъэх, программэр зыщыIэм щегъэжьагъэу мы купым къыхиубытэрэ унэгъо 3643-мэ яфэIо-фашIэхэр афагъэцэкIагъэх. Зянэ-зятэ зимыIэжьхэ ыкIи ахэр зышъхьащымытыжьхэ нэбгырэ 97-мэ псэупIэхэр арагъэгъотыгъэх.\nНепэрэ мафэм ехъулIэу сэкъатныгъэ зиIэ нэбгырэ мин 35-м ехъу Адыгеим щэпсэу. Къэралыгъо программэу «Доступная среда» зыфиIорэм игъэцэкIэн къыдыхэлъытагъэу мы купым хахьэхэрэм IэпыIэгъу афэхъух, яфэIо-фашIэхэр афагъэцакIэх. Ащ зэкIэмкIи сомэ миллиони 112,5-рэ пэIуагъэхьагъ. Зыныбжь хэкIотэгъэ ыкIи сэкъатныгъэ зиIэ нэбгырэ мини 9-м ехъумэ яшIуагъэ арагъэкIыгъ. ЩыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэуцогъэ унэгъо 7800-мэ ахъщэ IэпыIэгъу арагъэгъотыгъ.\nБлэкIыгъэ илъэсым агъэцэкIэнэу рагъэжьэгъэ лъэпкъ проектэу «Демографиер» цIыфым иухъумэн, ащ игъашIэ нахьыбэ хъуным, сабыеу къэхъухэрэм япчъагъэ хэхъоным фэIорышIэнэу щыт. 2019-рэ илъэсым мыщ къыдыхэлъытэгъэ Iофтхьабзэхэм язэшIохын сомэ миллиардрэ миллион шъиплIырэ республикэм щыпэIуагъэхьагъ. Ным, сабыигъом, кIэлэцIыкIухэр зэрыс унагъохэм IэпыIэгъу афэхъугъэныр ары мыщ дэжьым шъхьаIэр. Апэрэ сабый къызэрыхъухьэгъэ унэгъо 2140-мэ сомэ миллиони 168-рэ хъурэ IэпыIэгъу атырагощагъ. Лъэпкъ проектым къыдыхэлъытагъэу агъэнэфэгъагъэм фэди 2,3-кIэ ар нахьыб. Джащ фэдэу ящэнэрэ ыкIи ащ къыкIэлъыкIорэ сабый къызэрыхъухьэгъэ унэгъо 801-мэ зэтыгъо ахъщэ IэпыIэгъу аратыгъ.\nЗыныбжь хэкIотагъэхэм IэпыIэгъу афэхъугъэным епхыгъэ IофшIэнри республикэм зэрифэшъуашэу щызэхэщагъ. БлэкIыгъэ илъэсым автотранспорт 11 къащэфыгъ, ащ ишIуагъэкIэ къоджэ псэупIэхэм адэсхэ пенсионер нэбгырэ минитIурэ ныкъорэм ехъур (илъэс 65-м ехъугъэхэр) медицинэ учреждениехэм къаращэлIагъэх, диспансеризациер акIугъ. Зыныбжь хэкIотагъэхэм IэпыIэгъу афэхъух волонтерхэри.\nМэхьанэшхо зиIэхэм ащыщ шъолъырым щыпсэухэрэм къапэблагъэу щыт лъэныкъуабэ къызэлъызыубытырэ гупчэхэм якIолIэнхэ ыкIи яфэIо-фашIэхэр псынкIэу афагъэцэкIэнхэ амал зэряIэр. «Зы шъхьаныгъупчъэкIэ» заджэхэрэ шIыкIэр Адыгеим щыпсэухэрэм япроцент 95-мэ къызфагъэфедэн алъэкIыщт. Джырэ уахътэм ехъулIэу МФЦ-хэм къэралыгъо ыкIи муниципальнэ фэIо-фэшIэ 259-рэ агъэцакIэ. БлэкIыгъэ илъэсым афагъэцэкIагъэр мин 611-рэ мэхъу. Гупчэм еолIагъэхэм япроцент 96-мэ яIоф зэхэфыгъэ зэрэхъугъэм ыгъэрэзагъэх.\nБлэкIыгъэ илъэсым Адыгеим ис кIэлэцIыкIу мин 36-м ехъумэ загъэпсэфын ыкIи япсауныгъэ агъэпытэн амал яIагъ. Мыщ сомэ миллиони 144,5-рэ пэIуагъэхьагъ. Анахьэу анаIэ зытырагъэтыгъэхэр щыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэуцогъэ сабыйхэм языгъэпсэфыгъо уахътэ зэрифэшъуашэу зэхэщэгъэныр ары.\nАщ дакIоу демографием ылъэныкъокIэ Iофхэм язытет зыфэдэм уигъэрэзэнэу щытэп. БлэкIыгъэ илъэсым шъолъырым къыщыхъугъэ сабыйхэм япчъагъэ 310-кIэ нахь макIэ хъугъэ. Къэралыгъом исубъектхэм, зэкI пIоми ухэмыукъонэу, мы къэгъэлъэгъоным фэд яIэр. КIэлэцIыкIоу къэхъухэрэм япчъагъэ хэгъэхъогъэным фытегъэпсыхьэгъэ IофшIэныр республикэм нахь щагъэлъэшыгъ. Ным, сабыим, унагъохэм социальнэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр анахь шъхьаIэу ащ къыдыхэлъытагъэх.\nДемографием ылъэныкъокIэ Iофхэм язытет нахьышIу шIыгъэным фэIоры- шIэщт Урысыем и Президент къыхьыгъэ предложениехэм ягъэцэкIэн. 2020-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м щегъэжьагъэу апэрэ сабый къызэрыхъухьэгъэ унагъом сомэ мин 470-рэ хъурэ ны мылъкур ратызэ ашIыщт, ятIонэрэр къызфэхъухэрэм а пчъагъэм джыри сомэ мини 150-рэ хэхъощт ыкIи зэкIэмкIи сомэ мин 617-м кIэхьащт. Апэрэ сабыир илъэсищ охъуфэкIэ мазэ къэс ахъщэ тыныр ратыщт, джащ фэдэу илъэси 3 – 7 зыныбжь сабыйхэр зэрыс унагъохэу зы нэбгырэм ихахъо урыпсэунымкIэ анахь ахъщэ макIэм кIэмыхьэрэм мазэ къэс ахъщэ IэпыIэгъу арагъэгъотыщт. Сабыибэ зэрыс унагъохэм фэгъэкIотэныгъэу яIагъэхэри къэнэжьыгъэх. Ащ нэмыкIэу сабыитIу е нахьыбэ зиIэ унагъохэм фэгъэкIотэныгъэ зиIэ ипотекэм ипрограммэ амалэу къытыхэрэр къызфагъэфедэн алъэкIыщт, ащ процентэу пылъыр процентих мэхъу. Сабыищ е нахьыбэ зиIэхэм псэупIэ зэрагъэгъотынымкIэ мыщ фэдэ чIыфэу къырахыгъэм щыщэу сомэ мин 450-р къэралыгъом афепщыны. Мы амалыр республикэм щыпсэухэрэм къызфагъэфедэным мэхьанэшхо иI.\nМедицинэр, ащ епхыгъэ фэIо-фашIэхэр\nБлэкIыгъэ илъэсым изэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, псауныгъэр къэухъумэгъэным исистемэ хэхъоныгъэ ышIыным республикэм сомэ миллиарди 6-рэ миллион 454-рэ щыпэIуагъэхьагъ. Ащ щыщэу миллион 337-р — лъэпкъ проектым иIофтхьабзэхэм ягъэцэкIэн къыдыхэлъытагъ. Шъолъырым ирайонхэм фельдшер-мамыку IэзэпIи 3 ащашIыгъ, къуаджэу Кощхьаблэ санитарнэ авиацием пае вертолетнэ площадкэ щагъэпсыгъ. Республикэ Диагностическэ гупчэм кардиологическэ диспансер къыщызэIуахыгъ. Къэралыгъо-унэе зэпхыныгъэм ишIуагъэкIэ Адыгэкъалэ дэт сымэджэщым медицинэ гупчэ щагъэпсыгъ. Республикэм ит сымэджэщхэм ящыкIэгъэ медицинэ оборудованиер, техникэр аIэкIагъэхьагъ.\nМыекъопэ къэлэ клиническэ сымэджэщым иперинатальнэ гупчэ ятфэнэрэ къатым икъыпышIыхьажьын ыкIэм фэкIуагъ, проектым сомэ миллиони 190-рэ фэдиз тефагъ. Мы учреждение дэдэм терапиемкIэ отделение къыздыхэлъытэгъэ IэзэпIэ-диагностическэ псэуалъэ щагъэпсы, ащ сомэ миллиони 105-рэ пэIуагъэхьащт. НэмыкI медицинэ учреждениехэм язэтегъэпсыхьан республикэм щылъагъэкIуатэ.\nРеспубликэм ипащэ мыщ дэжьым анахьэу ынаIэ зытыридзагъэр медицинэм иIофышIэхэм япшъэрылъхэр зэрифэшъуашэу агъэцэкIэнхэ, цIыфхэм тэрэзэу адэзекIонхэ зэрэфаехэр ары. Мыщ фэгъэхьыгъэ дэо тхылъхэр къызэрэIэкIахьэхэрэр къыхигъэщыгъ.\n— Сыд фэдиз медицинэ псэолъакIэ тшIыгъэми, ахэр аужырэ шапхъэхэм адиштэрэ оборудованиемкIэ зэтедгъэпсыхьагъэхэми, врачыр уз зиIэ цIыфым рэхьатэу, шъабэу дэмыгущыIэмэ, игумэкIыгъо зэхифыным фэмыхьазырмэ, зи ишIуагъэ къэкIощтэп. Арышъ, мы лъэныкъом медицинэм иIофышIэхэм анаIэ тырагъэтын фае, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nЛъэпкъ проектым, къэралыгъо программэхэм къадыхэлъытагъэу псауныгъэр къэухъумэгъэным иучреждениехэм аIутхэм IофшIэнымкIэ амалэу яIэхэр нахьышIу шIыгъэным, ахэм яIэпэIэсэныгъэ хагъэхъон алъэкIыным республикэм мэхьанэшхо щыраты. БлэкIыгъэ илъэсым къоджэ псэупIэм Iоф щызышIэнэу кIогъэ нэбгырэ 51-мэ зэтыгъо ахъщэ IэпыIэгъу аратыгъ. Адыгеим щыщ ныбжьыкIи 105-рэ къэралыгъом иапшъэрэ медицинэ еджапIэхэм ачIэхьагъэх. Мыекъопэ медицинэ колледжыр къэзыухыгъэ нэбгырэ 66-мэ, джащ фэдэу Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым имедицинэ институт иапшъэрэ курсхэм арыс студент 79-мэ IофшIэпIэ чIыпIэхэр арагъэгъотыгъэх. Медицинэ кадрэхэм ягъэхьазырын, специалистэу зыщыкIэхэрэр игъэкъужьыгъэнхэм профильнэ ведомствэр непэ ыуж ит.\nРеспубликэм исхэм Iэзэгъу уцхэр аIэкIэгъэхьэгъэнхэм сомэ миллиардрэ миллион 12-рэ пэIуагъэхьагъ. 2018-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, сомэ миллиони 145-кIэ ар нахьыб. ФэгъэкIотэныгъэ зиIэ цIыфхэм сомэ миллион 274-рэ аосэ Iэзэгъу уцхэр аIэкIагъэхьагъэх.\nНепэрэ мафэм ехъулIэу Адыгеим гурытымкIэ къыщагъашIэрэр илъэс 73,5-рэ, 2024-рэ илъэсым ехъулIэу мы къэгъэлъэгъоныр илъэс 78-м кIэгъэхьэгъэныр пшъэрылъ шъхьаIэу щыт. Ар гъэцэкIэгъэным фэшI шъолъырым Iофтхьэбзэ гъэнэфагъэхэр щызэхащэщтых, анахьэу анаIэ зытырагъэтыщтыр медицинэ инфраструктурэм изытет нахьышIу шIыгъэныр ары.\nМы илъэсым фельдшер-мамыку IэзэпIэ 24-рэ республикэм щашIыщт, щыIэ учреждениехэм ащыщхэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр арашIылIэщтых, медицинэ оборудованиер кIэу зэблахъущт. А пстэури зэшIохыгъэ зэрэхъурэм, проектэу агъэнэфагъэхэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэнхэм пытагъэ хэлъэу лъыплъэщтых.\nГъэсэныгъэр\nКIэлэцIыкIу IыгъыпIэм кIон фэе сабыйхэу илъэси 3 — 7 зыныбжьхэм алъэныкъокIэ чэзыу щыIэжьэп. Илъэси 3-м нэмысыгъэхэм чIыпIэхэр ягъэгъотыгъэнхэм джырэ уахътэ Iоф дашIэ, къихьащт илъэсым ехъулIэу а гумэкIыгъори дэгъэзыжьыгъэн фае. БлэкIыгъэ илъэсым нэбгырэ 960-мэ ателъытэгъэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIи 4 республикэм щашIыгъ, чIыпIэ 480-р — ясельнэ купхэм ателъытагъэх. Джащ фэдэу щыIэ учреждениехэм псэолъитIу къапашIыхьажьыгъ, ахэми чIыпIэ 240-рэ къатыгъ.\nНепэрэ мафэхэм яхъулIэу нэбгырэ 240-рэ зырыз зычIэфэщтхэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр Адыгэкъалэ, Пэнэжьыкъуае, Инэм, Мыекъуапэ (учреждении 2) ащашIых. Къутырэу Гавердовскэм иеджапIэ мыщ фэдэ псэолъакIэ къыпашIыхьэ. Мы илъэсым Красногвардейскэ районым кIэлэцIыкIу IыгъыпIи 3 (ясельнэ купхэр хэтхэу) щагъэпсынэу рагъажьэ, къихьащт илъэсым нэбгыр�� 120-мэ ателъытэгъэ учреждениякIэм ишIын Шэуджэн районым щаублэщт.\nКIэлэеджэкIо 1100-мэ ателъытэгъэ гурыт еджэпIакIэр поселкэу Инэм блэкIыгъэ илъэсым къыщызэIуахыгъ. Мыщ фэдиз чIыпIэ зиIэщт учреждением игъэпсыни Мыекъуапэ щаухы, кIэлэеджэкIо 250-рэ зычIэфэщт еджапIэр станицэу Ханскэм шIэхэу къыдэуцощт. Джащ фэдэу федеральнэ ыкIи республикэ бюджетхэм яшIуагъэкIэ еджапIэхэм ащыщхэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр ащыкIощтых.\nМы лъэныкъомкIэ Iофэу ашIэрэр анахьэу зытегъэпсыхьагъэр еджапIэхэм ятIонэрэ сменэр ямыIэжьыныр, кIэлэеджакIохэм шIэныгъэ куухэр зэрагъэгъотынхэр ары. ЕджэнымкIэ гъэхъэгъэшIухэр зэрэщыIэхэр къагъэлъагъо зэтыгъо къэралыгъо ушэтынхэм язэфэхьысыжьхэм. Баллишъэ къэзыхьыгъэхэм япчъагъэ блэкIыгъэ илъэсым нахьыбэ хъугъэ. Ахэм ащыщхэр къоджэ еджапIэхэм къачIэкIыгъэх.\nКIэлэеджакIохэм гъэсэныгъэ тедзэ зэрагъэгъотыным фытегъэпсыхьагъ Мыекъуапэ къыщызэIуахыгъэ кIэлэцIыкIу технопаркэу «Кванториум» зыфиIорэр. Мыщ илъэс 12 — 17 зыныбжь кIэлэеджакIохэм зыщагъэсэн алъэкIыщт. Сэнаущыгъэ зыхэлъ кIэлэцIыкIухэр къыхэгъэщыгъэнхэм ыкIи ахэм IэпыIэгъу афэхъугъэным шъолъырым мэхьанэшхо щыраты. Ащ фэIорышIэщт гупчэу «Полярис-Адыгея» зыфиIорэм иIофшIэн республикэм щыригъэжьагъ. Адыгеим иволонтерхэм ягупчэ къызэрэзэIуахыгъэми мэхьанэшхо иIэу щыт.\nМы илъэсым Iоныгъом и 1-м щегъэжьагъэу ублэпIэ классхэм арыс кIэлэеджакIохэм ыпкIэ хэмылъэу шхыныгъо стырхэр аIэкIагъахьэзэ ашIынэу агъэнэфагъ. Муниципалитетхэм гъэсэныгъэм иучреждениехэу ащыIэхэм шхапIэу ахэтхэр ащ техническэу фэхьазырынхэ зэрэфаер пшъэрылъ шъхьаIэу АР-м и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ. Мы IофшIэныр непэ чанэу агъэцакIэ.\nЕджапIэхэм, анахьэу къоджэ псэупIэхэм адэтхэм, специалистхэр къящэлIэгъэнхэм иIофыгъуи мэхьанэшхо иI. Мы илъэсым щегъэжьагъэу программэу «Земскэ кIэлэегъадж» зыфиIорэр Адыгеим щагъэцэкIэнэу рагъэжьагъ. Ар илъэсищым телъытагъ ыкIи къуаджэм Iоф щызышIэнэу кIорэ кIэлэегъаджэм сомэ миллион ратызэ ашIыщт.\nКультурэр\nУрысыем и Президент иунашъокIэ 2019-рэ илъэсыр театрэм и Илъэсэу агъэнэфэгъагъ. Театральнэ илъэсыр Адыгеим зэрифэшъуашэу щырекIокIыгъ, Iофтхьэбзэ 900 фэдиз зэхащагъ. Мэхьанэшхо зиIагъэхэм ащыщых адыгэ-абхъаз театрэхэм яя IV-рэ Дунэе фестивалэу «Кавказский меловой круг», «Кавказым мамырныгъэ ерэлъ» зыфиIохэрэм язэхэщэн. Культурэм иамалкIэ цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэр зэхэхьанхэм, язэгурыIоныгъэ, язэпхыныгъэ агъэпытэным мэхьанэшхо иI. Адыгеим итеатрэхэр илъэсым къыкъоцI къекIокIыгъэх, спектаклэ гъэшIэгъонхэр къагъэлъэгъуагъэх.\nБлэкIыгъэ илъэсым культурэм хэхъоныгъэ ышIыным сомэ миллиардрэ миллион 400-рэ республикэм щыпэIуагъэхьагъ, сомэ миллиони 147-р лъэпкъ проектэу «Культурэм» къыдыхэлъытагъ. Учреждениехэм яматериальнэ-техническэ зытет нахьышIу шIыгъэным, инфраструктурэр зэтегъэпсыхьэгъэным алъэныкъокIэ шъолъырым Iофышхо щагъэцэкIагъ. Лъэпкъ проектым иамалкIэ къуаджэхэм адэтхэ культурэм иуниблымэ гъэцэкIэжьынхэр арашIылIагъэх, ащ сомэ миллиони 114-рэ пэIуагъэхьагъ.\nМыекъуапэ искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджэпIитIум игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр яшIылIэгъэнхэм пае республикэ бюджетым къыхэхыгъэ мылъку афатIупщыгъ. Лъэпкъ проектым къыдыхэлъытагъэу учреждениитф зэтырагъэпсыхьэ. Къуаджэу Фэдз культурэм и Унэу щашIырэр шIэхэу атыщт. Федеральнэ программэм къыдыхэлъытагъэу Красногвардейскэ районым итхэ къуаджэу Улапэрэ селоу Белэмрэ культурэм иучреждениякIэхэр ащашIынхэу ащырагъэжьагъ. «Единэ Россием» ипартийнэ проект къыдыхэлъытагъэу Тэхъутэмыкъое районым ипсэупIэу Отраднэм дэт культурэм и Унэ игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр щэкIох. Адыгеим и Лъэпкъ музей игъэкIэжьын рагъэжьагъ.\nУрысыем и Президент и Джэпсалъэ диштэу искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджэпIиплIым гъэцэкIэжьынхэр яшIылIэгъэнхэм фэшI республикэм сомэ миллиони 167-рэ къыфатIупщыгъ. ЗэкIэмкIи къэралыгъо ыкIи муниципальнэ учреждение 23-мэ гъэцэкIэжьын-псэолъэшI IофшIэнхэр ащыкIощтых.\nФизическэ культурэр ыкIи спортыр\nАдыгеим непэ спорт псэолъэ 941-рэ ит, ахэм ащыщэу 536-р — къоджэ псэупIэхэм адэтых. АР-м икъэралыгъо программакIэу «Физическэ культурэм ыкIи спортым хэхъоныгъэ ашIыныр» зыфиIорэр блэкIыгъэ илъэсым республикэм щаштагъ. Ащ игъэцэкIэн сомэ миллион 840-рэ пэIуагъэхьагъ. 2019-рэ илъэсым спорт еджэпIитIу Мыекъуапэ, джащ фэдэу псауныгъэр зыщагъэпытэрэ спорт комплексхэр Инэмрэ Пэнэжьыкъуаерэ къащызэIуахыгъэх. Мыщ фэдэ комплексхэм яшIын мы илъэсым Хьакурынэхьаблэ, Кощхьаблэ ыкIи Адыгэкъалэ ащырагъэжьэнхэ гухэлъ щыI.\nУрысые ыкIи дунэе мэхьанэ зиIэ зэнэкъокъухэр республикэм бэу щызэхащэх. Физическэ культурэм ыкIи спортым хэхъоныгъэ ашIынымкIэ шъолъырым гъэхъэгъэшIухэр иIэх. Ащ дакIоу тиспортсменхэм дэгъоу зыкъагъэлъагъо, хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр, медальхэр къахьых. Ау а лъэныкъомкIэ IофшIэныр джыри нахь гъэлъэшыгъэн фаеу республикэм ипащэ къыIуагъ. Мэхьанэшхо зиIэ зэнэкъокъухэм текIоныгъэ къащыдэзыхырэ спортсменхэм республикэм ахъщэ шIухьафтынэу аритырэр фэдитIукIэ нахьыбэ ашIыгъ.\nЭкономикэр\n2030-рэ илъэсым нэс Адыгеим социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэу ышIыщтхэм я Стратегие къыдыхэлъытэгъэ пшъэрылъхэм язэшIохын фытегъэпсыхьэгъэ къэралыгъо программэ 17 шъолъырым щызэхагъэуцуагъэх ыкIи щаштагъэх. БлэкIыгъэ илъэсым лъэпкъ проектхэм ягъэцэкIэн сомэ миллиарди 4,1-рэ республикэм щыпэIуагъэхьагъ. ВРП-м проценти 3,3-рэ хэхъуагъ, мылъку шъхьаIэм инвестициеу халъхьагъэр процент 26,5-кIэ нахьыбэ хъугъэ ыкIи сомэ миллиард 42,4-м нэсыгъ. Промышленнэ къыдэгъэкIыным ииндекс проценти 100,5-рэ мэхъу. IофшIапIэ зимыIэу атхыгъэхэм япчъагъэ процент 0,8-рэ. БлэкIыгъэ илъэсымкIэ пшъэрылъэу зыфагъэуцужьыгъэхэм зэкIэми шъолъырыр акIэхьагъ.\nГъогухэм язэтегъэпсыхьан\nАдыгеим игъогухэр, илъэмыджхэр зэтегъэпсыхьэгъэнхэм, гъэцэкIэжьынхэр яшIылIэгъэнхэм, кIэу шIыгъэнхэм республикэм мэхьанэшхо щыраты, ащкIи гъэхъэгъэшIухэ�� щыIэх. БлэкIыгъэ илъэсым Адыгеим игъогу фонд сомэ миллиарди 3,9-м ехъугъ.\nЛъэпкъ проектэу «Щынэгъончъэ ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэрэ автомобиль гъогухэр» зыфиIорэм игъэцэкIэн сомэ миллиардищрэ миллион 313-рэ пэIуагъэхьащт. БлэкIыгъэ илъэсым псэолъэ 73-мэ IофшIэнхэр ащыкIуагъэх, сомэ миллион 460-рэ агъэфедагъ.\nРеспубликэм игъогу инфраструктурэкIэ мэхьанэшхо зиIэ Мыекъуапэ къэзыухьэрэ автомобиль гъогум ишIын иапэрэ едзыгъо аухыгъ. Лъэпкъ проектым къыдыхэлъытагъэу мы илъэсым объект 41-мэ IофшIэнхэр ащыкIощтых. Гъэмафэм ыкIэм нэс пшъэрылъхэр зэшIуахынхэу агъэнафэ.\nИнвестициехэр\nЭкономикэм къыхалъхьэрэ инвестициехэр нахьыбэ шIыгъэныр пшъэрылъ шъхьаIэу щыт. Сомэ миллиард 60 фэдиз зытефэрэ проект 27-рэ республикэм IэкIэлъ. ИнвестициехэмкIэ рейтингым Адыгеим я 26-рэ чIыпIэр щиIыгъ.\nПредпринимательствэр\nБизнес цIыкIум ыкIи гурытым хэщагъэхэм IэпыIэгъу афэхъугъэным фытегъэпсыхьагъэх республикэм щаштэгъэ проекти 5-р. БлэкIыгъэ илъэсым ахэм ягъэцэкIэн сомэ миллион 529-рэ пэIуагъэхьагъ. Мы IофшIэныр тапэкIи лъагъэкIотэщт, предпринимательхэм яшIуагъэ арагъэкIыным анаIэ тырагъэтыщт.\nМэкъумэщ хъызмэтыр\n2019-рэ илъэсым сомэ миллиард 25,1-м ехъу зытефэрэ мэкъумэщ продукцие республикэм къыщыдагъэкIыгъ. Адыгеим лэжьыгъэ тонн мин 631-рэ щаугъоижьыгъ. ТIэкIу-тIэкIузэ мы отраслэм иструктурэ зэхъокIыныгъэхэр фашIых, анахь мэхьанэшхо зэратырэр хэтэрыкIхэм, цумпэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэм якъэгъэкIын, чъыгхатэхэм ягъэтIысын ары. Технологие пэрытхэр къызфагъэфедэхэзэ чъыгхатэхэм ягъэтIысын лъагъэкIуатэ, джырэ уахътэм ахэм гектар 1680-рэ аубыты. БлэкIыгъэ илъэс закъом гектар 212-рэ агъэтIысыгъ. Профильнэ министерствэм анахь мэхьанэшхо зэритырэ лъэныкъохэм ащыщ адыгэ къуаем икъыдэгъэкIын джыри нахь зегъэушъомбгъугъэныр. ИкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ продукцие тонн 17200-рэ къыдагъэкIыгъ. БлэкIыгъэ илъэсым фермер хъызмэтшIэпIэ 18-мэ ыкIи зы кооперативым сомэ миллиони 100 хъурэ грантхэр аратыгъэх.\nКъоджэ псэупIэхэм зыпкъ итэу хэхъоныгъэ ашIыным ипрограммэ къыдыхэлъытэгъэ Iофтхьабзэхэм ягъэцэкIэн сомэ миллиони 196-рэ пэIуагъэхьагъ, къуаджэхэм еджапIэхэр, фельдшер-мамыку IэзапIэхэр, гъогухэр, газ ыкIи псырыкIуапIэхэр ащашIыгъэх. Мы илъэсым ахъщэ IэпыIэгъур фэдищкIэ нахьыбэ хъугъэ ыкIи сомэ миллион 673-м нагъэсыгъ.\nЗекIоныр\n2017-рэ илъэсым Адыгеим ичIыпIэ дахэхэм, икъушъхьэхэм нэбгырэ мин 465-мэ защагъэпсэфыгъ. ЦIыфхэм фэIо-фашIэу афагъэцэкIагъэм сомэ миллион 522-рэ тефагъ.\n— ТиIофшIэн уасэ къыфэзышIыщтхэр цIыфхэр ары. ЗэхъокIыныгъэшIухэм тафэкIоным пае джыри дгъэцэкIэнэу къытпыщылъыр макIэп, ащ хабзэм икъулыкъухэм зэкIэми ткIуачIэ етхьылIэн фае. ЦIыфхэр къызэрэтщыгугъыхэрэр къэдгъэшъыпкъэжьыным, тапэблагъэу, тызэIухыгъэу тыщытыным мэхьанэшхо иI, — къыIуагъ кIэухым КъумпIыл Мурат.\nА 1 – 5-рэ нэкIубгъохэр зыгъэхьазырыгъэр Тхьаркъохъо Адам.","id":"<urn:uuid:f7d381bf-fb8a-45da-a7e3-c346b456b40b>","dump":"CC-MAIN-2022-33","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/03\/13\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC%D0%BAi%D1%8D-%D0%B8%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%81%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D0%B7%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%85%D1%8C%D1%8B%D1%81%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2022-08-10T11:12:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-33\/segments\/1659882571153.86\/warc\/CC-MAIN-20220810100712-20220810130712-00242.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7936609387,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7936609387397766, \"kbd_Cyrl_score\": 0.20550480484962463}","num_words":6131,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.019,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.782,"perplexity_score":3021.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2022-рэ илъэсым бэдзэогъум и 1-м ехъулIэу АР-м ис цIыфхэм ябанк счетхэм ахъщэу сомэ миллиард 39,5-рэ арылъыгъ. БлэкIыгъэ илъэсым джащ фэдэ илъэхъан егъэпшагъэмэ, процент 11,6-кIэ ар нахьыб.\n«Лъэныкъо пстэури зыпштэкIэ, цIыфхэр ары нахьыбэу банкхэм ахъщэ ащызыIыгъыр. Илъэсым къыкIоцI ахэм ахъщэу аIыгъым проценти 7 хэхъуагъ, сомэ миллиард 30 фэдиз ар хъугъэ. Адыгеим исхэм нахьыбэрэмкIэ банкхэм ащаIыгъырэр тиахъщэхэр ары, ар процент 97-м нэсы», — къыIуагъ Урысыем и Гупчэ банк икъутамэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипащэ игуадзэу Александр Путинцевым.\nБизнесми мылъкоу иIэм хэхъуагъ. ГъэрекIорэм егъэпшагъэмэ, мыгъэ бэдзэогъум и 1-м ехъулIэу унэе предпринимательхэм ярасчетнэ счетхэм ахъщэу арылъым фэдэ 1,3-кIэ хэхъуагъ, юридическэ лицэхэм ядепозитхэр фэди 2-кIэ нахьыбэ хъугъэ.\nРеспубликэм щыпсэурэ цIыфхэм пстэумкIи чIыфэу ателъыр сомэ миллиард 60-м нэсыгъ. 2021-рэ илъэсым бэдзэогъум и 1-м ехъулIэу аштэгъагъэм нахьи процент 14-кIэ ар нахьыб. Ахэм япроцент 65,2-р потребительскэ чIыфэх. Проценти 10 ахэм ахэхъуагъ, сомэ миллиард 39-рэ хъугъэ.\nУнэ къызэращэфырэ ипо-текэ чIыфэмкIэ республикэм исхэм банкхэм апашъхьэ чIыфэу щыряIэм илъэсым процент 22-рэ хэхъуагъ, сомэ миллиард 20,8-рэ ар хъугъэ.","id":"<urn:uuid:588984ad-a4de-4496-bbc6-48b7032fade3>","dump":"CC-MAIN-2022-33","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/08\/03\/%D1%81%D0%BE%D0%BC%D1%8D-%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B0%D1%80%D0%B4-40-%D1%84%D1%8D%D0%B4%D0%B8%D0%B7%D1%8B%D0%BC-%D0%BD%D1%8D%D1%81%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2022-08-13T12:47:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-33\/segments\/1659882571950.76\/warc\/CC-MAIN-20220813111851-20220813141851-00083.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5632455945,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5632455945014954, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4347743093967438}","num_words":337,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.012,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.036,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.574,"perplexity_score":4373.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Федеральнэ законэу N 237-р зытетэу «Къэралыгъо кадастрэ уасэм ехьылIагъ» зыфиIоу 2016-рэ илъэсым бэдзэогъум и 3-м къыдэкIыгъэм, Адыгэ Республикэм мылъкум епхыгъэ зэфыщытыкIэхэмкIэ и Комитет иунашъоу N 45-р зытетэу «АР-м ичIыгу Iахьхэм якъэралыгъо кадастрэ уасэ игъэнэфэн зэрэзэхащэрэм ехьылIагъ» зыфиIоу 2021-рэ илъэсым мэзаем и 25-м зыкIэтхэжьыгъэхэм атегъэпсыхьагъэу Адыгэ Республикэм ичIыгу Iахьхэм якъэралыгъо кадастрэ уасэ агъэнафэ. Кадастрэ уасэм игъэнэфэн фэхъугъэ кIэуххэм ялъытыгъэу къэралыгъо бюджет учреждениеу «Къэралыгъо кадастрэ уасэмкIэ Адыгэ республикэ гупчэм» отчетым ипроект электрон документ шъуашэ иIэу зэхегъэуцо.\nОтчетым ипроект зигугъу къышIырэ материалхэр 2022-рэ илъэсым бэдзэогъум и 21-м Росреестрэ�� фондым IэкIигъэхьагъэх. КъыкIэлъыкIорэ сайтхэмкIэ отчетым ипроект нэIуасэ зыфэшъушIын шъулъэкIыщт:\n— Росреестрэм иофициальнэ сайткIэ: https:\/\/rosreestr.ru (разделэу «Услуги и сервисы» зыфиIорэм);\n— Адыгэ Республикэм икъэралыгъо бюджет учреждениеу «Къэралыгъо кадастрэ уасэмкIэ Адыгэ республикэ гупчэр» зыфиIорэм иофициальнэ сайтэу https:\/\/gko-adyg.ru (разделэу «Проект отчета» зыфиIорэм).\nКадастрэ уасэм игъэнэфэнкIэ е отчетым ипроекткIэ щыкIагъэ горэхэм гу алъышъутэмэ, мэфэ 30-м къыкIоцI (отчетым ипроект къызщырагъэхьэгъэ мафэм къыщыублагъэу) зафэжъугъэзэн шъулъэкIыщт.\nОтчетым ипроекткIэ дао горэхэр зиIэхэм «Къэралыгъо кадастрэ уасэмкIэ Адыгэ республикэ гупчэм» рахьылIэнхэ алъэкIыщт яеплъыкIэхэр. Ежь ашъхьэкIэ ахьыхэми хъущт, ИнтернетымкIэ аIэкIагъэхьанхи алъэкIыщт. Отчетым ипроект фалъэгъурэ щыкIагъэхэр арахьылIэнхэм пае мы къыкIэлъыкIохэрэр ищыкIагъэх:\n1) зыгъэхьырэм ылъэкIуацI, ыцIэ, ятацI, телефоным иномер, электрон почтэм иадрес;\n2) Iофыр зыфэгъэхьыгъэ псэуалъэм кадастрэ номерэу иIэр;\n3) гъэтэрэзыжьынхэр зищыкIэгъэ чIыпIэхэр зэрыт нэкIубгъохэр.\nФедеральнэ законэу N 237-р зытетэу «Къэралыгъо кадастрэ уасэм ехьылIагъ» зыфиIоу 2016-рэ илъэсым бэдзэогъум и 3-м къыдэкIыгъэм ия 14-рэ статья къыдилъытэрэ шапхъэхэм апэшIуекIорэ даохэм ахэплъэщтхэп.\nАдыгэ Республикэм икъэралыгъо бюджет учреждениеу «Къэралыгъо кадастрэ уасэмкIэ Адыгэ республикэ гупчэр» зыдэщыIэр: 385013, Адыгэ Республик, къ. Мыекъуапэ, ур. Пролетарскэр, 304-р; тел. 8(8772)-57-97-27. ИнтернетымкIэ официальнэ сайтыр: https:\/\/gko-adyg.ru.\nIоф зэришIэрэр: блыпэм – мэфэкум: сыхь. 9.00 – 18.00; бэрэскэшхом: сыхь. 9.00 – 17.00; зэпыугъор: сыхь. 13.00 – 13.48; шэмбэтымрэ тхьаумафэмрэ – гъэпсэфыгъо мафэх.","id":"<urn:uuid:78829011-2caf-4ff5-9a98-ab18801be724>","dump":"CC-MAIN-2022-33","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/08\/02\/%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D1%8D-%D1%83%D0%B0%D1%81%D1%8D%D0%BC%D0%BAi%D1%8D-%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82-%D1%84%D1%8D\/","date":"2022-08-13T11:51:21Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-33\/segments\/1659882571950.76\/warc\/CC-MAIN-20220813111851-20220813141851-00163.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5284157991,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5284157991409302, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4673120677471161}","num_words":683,"character_repetition_ratio":0.112,"word_repetition_ratio":0.141,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.548,"perplexity_score":3594.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"HAPİ Yusuf Mahmut Yıldız\nAdigece'den Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız\nSöylenip anlatıldığına göre, bir zamanlar bir Topal Fıçıcı ya da Kart Topal Fıçı denilen çok yoksul biri varmış, dağda fıçı yapar, satıp parasıyla geçinirmiş. Günlerden bir gün, bir tilkinin avcılar tarafından kovalanmakta olduğunu görmüş. Elindeki fıçıyı tilkinin üzerine atıp yakalamış. Birazdan avcılar yetişmişler:\n– Bir tilki kovalıyorduk, gördün mü, diye sormuşlar.\n– Gördüm, şu tarafa kaçtı\" diyerek avcıları uzaklaştırmış Topal Fıçıcı. Ardından, \"Çıkarıp tilkiyi keseyim, kısmet bu ya, hiçten bir tilki derisi sahibi olduk\" demiş ve bıçağını çekip tilkinin boğazına dayamış, tam kesmek üzereyken de tilki dile gelmiş:\n– Ne olur beni öldürme, karşılığında sana Prensin kızını eş, Yedi Dev Kardeşler'in sarayını saray yaparım demiş.\nTopal Fıçıcı düşünmüş:\"Yalan söylüyorsa alt tarafı bir tilki derisinden olurum, doğruyu söylüyorsa, dünyalar benim olur\" demiş ve tilkiyi yanına alıp evine dönmüş.\nAradan bir süre geçmiş, Tilki, Topal Fıçıcı'ya şık elbiseler aldırmış, Prensin sarayının önünden birkaç kez öyle geçirmiş. Prensle karısı bunu görmüşler:\n– Bak hele, bak! Topal Fıçıcı ne de şık giyinmiş… Bir paraya, bir mirasa mı konmuş acaba, demişler birbirlerine.\nBir süre sonra Tilki, bir sabah erkenden Prensin sarayına varmış:\"Topal Fıçıcı beş kuruşlukların ölçeğini istiyor\" demiş. Prens şaşırmış ama bir şey dememiş, ölçeği vermiş.\nTilki üç gün sonra, dibine düşmüş birkaç beş kuruşlukla birlikte ölçeği geri götürmüş:\n– Topal Fıçıcı, size teşekkürlerini iletmemi söyledi, şimdi de yirmi beş Kuruşlukların ölçeğini istiyor\" demiş.\nTam döneceği sırada Prens, arkasından seslenmiş: \"Hey, Tilki, bekle biraz. Ölçeğin dibinde birkaç kuruşluk paranız kalmış, gel de onları geri götür\" demiş. Tilki de:\n– Ohooo, Topal Fıçıcı da onlardan dünya kadar var, birkaçı eksilmiş ne çıkar, hiç önemli değil, diye yanıt vermiş.\nPrensle karısı:\n– Vay be, hiç aklımıza gelmemişti, Topal Fıçıcı, bayağı zenginmiş, demişler birbirlerine.\nİki gün sonra, Tilki, dibinde birkaç yirmi beş kuruşlukla Prens'in kapısını yeniden çalmış:\n– Topal Fıçıcı'nın çok selamı var, şimdi de altın liralıkların ölçeğini istiyor, demiş. Geri dönmek üzereyken, \"Ölçekte birkaç yirmi beş kuruşluğunuz kalmış, al da geri götür\" demiş Prens.\nTilki de:\n– Kalsın, Topal Fıçıcı iki gün boyunca onları zar zor ölçtü, hiç önemi yok, diye karşılık vermiş.\nPrensle karısı şaşırmışlar.\nAltın liralıkların ölçeğini sadece bir gün bekletmiş. Tilki, Topal Fıçıcı'ya bin bir zorlukla buldurduğu altın bir liralığı içine atıp ölçeği Prens'e geri götürmüş: \"Topal Fıçıcı, çok teşekkür ediyor\" diyerek ölçeği geri vermiş. Arkasından \"Hey, Tilki, bekle biraz, ölçeğin içinde bir altın liranız kalmış, gel de geri götür\" diye seslenmiş Prens.\n\"Önemli değil, Topal Fıçıcı, onları bir gün boyunca zor saydı, biri eksilmiş sözü bile olmaz\" diye karşılık vermiş Tilki de.\nPrensle karısı:\"Amma da zenginmiş bu Topal Fıçıcı, ah bir kızımızı isteseydi, seve seve verirdik\" demişler birbirlerine ama Tilki'nin kendilerini gizlice dinlemekte olduğunu da bilmiyorlarmış.\nBir süre sonra, Tilki, Prens'in kapısını çalmış, \"Tanrı'nın izniyle kızınızı Topal Fıçıcı'ya istemeye geldim\" demiş, Prensle karısı, dünden razı oldukları için kızlarını seve seve Topal Fıçıcı'ya vermeyi kabul etmişler.\nDüğün için gelin alayı yola koyulmuş. Topal Fıçıcı ile Prenses yan yana bir arabada\/yaylı arabada oturuyorlarmış. Yol gösterici olan Tilki en önde, düğün alayı da onun peşinden gidiyormuş.\nGiderlerken yolda büyük bir koyun sürüsü görünmüş. Tilki hemen koşup çobanlara düğün alayını göstermiş: \"Şu gelen koca orduyu görüyor musunuz? Yetişir yetişmez sizi öldürecekler\" demiş. Çobanlar korkudan titremeye başlamışlar, \"Ama\" demiş Tilki, \"bu sürü kimin diye sorduklarında, siz de Topal Fıçıcı'nın derseniz, bir şey yapmazlar, sizi kendilerinden sanıp geçip giderler\".\nBirazdan düğün alayı yetişmiş, \"Bu sürü kimin\" diye sorduklarında, \"Topal Fıçıcı'nın\" yanıtını alıp çok şaşırmışlar, \"Amma da büyük bir sürüsü varmış bu Topal Fıçıcı'nın\" demişler.\nDüğün alayı yola devam ederken, önce bir manda sürüsü, ardından bir at sürüsü ile de karşılaşmış, onlar da \"Bu sürü Topal Fıçıcı'nındır\" diyerek canlarını kurtardıklarını sanmışlar.\nDerken Yedi Dev Kardeşler'in kubbesi altından işlemeli kocaman sarayı görünmüş. Tilki doğruca sarayın içine dalmış, devlerden biri tilkiyi yakalamış, \"Hey, diye seslenmiş kardeşlerine, -Bir tilki yakaladım, bir bıçak getirin de derisini yüzeyim\" demiş. Tilki de dile gelip:\n– Siz beni öldürmeyi düşünüyorsunuz, oysa ben sizi kurtarmayı düşünüyorum. Bakın, şu gelen koca orduya? Gelir gelmez sizi öldürecekler. Sizi öldürmek için geliyorlar. Sırf haber vereyim diye geldim, demiş.\nDevler kıvranmaya ve ağlaşmaya başlamışlar. Tilki, \"Siz hemen şu bahçedeki ot yığınlarının içine girip saklanın, sizi bulamayınca çekip giderler onlar\" demiş. Devler ot yığınlarının içine girip saklanmışlar.\nBirazdan atlılar yetişmişler, Tilki atlıları karşılamış, ardından arabalarla gelenleri de saraya buyur etmiş, ardından atlılara:\"Şu koca ot yığınlarından atlarınız için alın, kalan öteki yığınları da ateşe verin, karanlık basmak üzere, Topal Fıçıcı ve Gelin için düğün şenliği olsun\" demiş.\nAtlılar atları için yeterli ot almışlar, kalanı, devlerin içinde saklandığı otları ateşe vermişler, olup bitenden habersiz devler de cayır cayır yanmışlar.\nBöylece Topal Fıçıcı, Prenses ile Yedi Dev Kardeşler'in sarayına konmuş.\nTopal Fıçıcı bir gün: \"Hey, Tilki, beni ihya ettin! Ölürsen senin için bakır mezar yaptıracağım\" demiş Tilki'ye.\nGünlerden bir gün Tilki, denemek için ölmüş gibi yere uzanmış. Bunu gören Prenses, kan ter içinde Topal Fıçıcı'ya koşmuş:\"Hey, Bey, Tilki'miz öldü, mahvolduk\" demiş. \"O mu bütün derdin, getir de şu bıçağı, derisini yüzeyim bari, ziyan olmasın\" diye karşılık vermiş Topal Fıçıcı da.\nBunun üzerine Tilki birden ayağa fırlamış, \"Vay, ben seni ihya etmişim, sense bana bakır mezar yaptıracağına bir de utanmadan derimi yüzecekmişsin, gösteririm ben sana, eskiden nasıl idiysen, yeniden öyle yapacağım seni\" demiş.\nTopal Fıçıcı da \"Ben senin şaka yaptığını bildiğim için, ben de sana bir şaka yapayım dedim. Yoksa senin derin ile sana yaptıracağım bakır mezarın parası üzerinde benim gözüm olabilir mi?\" demiş Tilki'yi yeniden kandırmış ve böylece, yıllarca, birlikte mutlu bir yaşam sürdürmüşler.\nNot: Babam Hapi Yusuf Mahmut Yıldız'ın çocukluğumda bana anlattığı ve aklımda kalan masallardan biri olup ilkin \"Kafkasya Kültürel Dergi\"de yayınlanmıştır, Ankara, 1974, sayı 44. HCY\nБЭШКЭШ1Э ЛЪАШЭМРЭ БЭДЖЭЖЪЫЕМРЭ (ШАПСЫГЪАБЗ)\nЯ1омэ я1отэжэу, зы лъэхъанэгорэм зы Бэшкэш1э лъашэгорэ, ц1элыеу Бэшкэжъ лъашэ зыра1орэ зы нэбгэ тхьамышк1э дэдэ горэ шы1агъ. Къушъхьэм бэшкэ шиш1ыри ишэштыгъ, аш ипарэгьэ\/ахъшэгьэ шы1эштыгъ.\nЗы мафэгорэм шак1омэ къырафыжагъэу зы бэджэжъые ц1ык1у илъэгъугъ. Ибэшкэр тырыдзи бэджэжъыер бэшкэм ч1ыриубытагъ. Т1эк1у къэнэуж шак1охэр къэсыгъэх:\n\"Зы баджэгорэ къетфыжэгъагъ, плъэгъугъа?\" къыра1уи къеупч1ыгъэх.\n\"Слъэгъугъ, улъэныкъом рэчагъ\" и1уи шак1охэр 1уригъэк1ыжыгъэх Бэшкэш1э лъашэм. Аш нэужым, \"Баджэр сыук1ыни, ишъо тэсхын, сыпэмыплъахэу зы бэджашъо згъотыгъэу сыхъугъ\" и1уи ишъэжъые къырихи баджэм ипшъэтыкъ ч1ыри1агъ, здиук1ыпэным баджэр къэгушэ1агъ:\n\"Шъыд хъун сымыук1, сымыук1ымэ пшым ипшъашъэ шъузэу, Иныжъ Зэшиблым исэрай сэраеу къыпфэсш1ын\" къыри1уагъ.\nБэшкэш1э лъашэр егупшысагъ, \"Мэпц1'ымэ зы бэджашъом сыхэк1ыжыгъэу сыхъун, шъыпкъэр къе1омэ дунаер сэсыеу хъун \" и1уи бэджэжъыер гъусэ къиш1и иунэ къек1ужыгъ.\nМэфэ заулэ къэнэуж, Бэджэжъыем Бэшкэш1э Лъашэм шыгъын дахэхэр иригъэшэфыгъ, Пшым исэрай гупэм зы заулэрэ блыригъэк1ыгъ. Пшымрэ ишъузрэ ягъэш1агъохэу къеплъыгъэх:\n\"Олъэгъуа, зэ мыш еплъ!. . Бэшкэш1э лъашэм шъыдэ гъэш1эгъонэу зызэрифагъ…зыгорэ, ч1эны къыфэнагъ шъо1уа?\" зэра1ожыгъ еж ежырэу.\nМэфэ заулэ къэнэуж Бэджэжъыер пчэдыжыпэ дэдэу Пшым иунэ рэк1уагъ:\"Бэшкэш1э лъашэр хъуршитфмэ яшэкалъэ къыфэягъ\" яри1уагъ. Пшым мыр игъэш1эгъуагъ, ау зи имы1уахэу шэкалъэри къыритыгъ.\nМэфиш къэнэуж, еж рилъхьэгъэ хъуршитф заулэ ч1ыгъоу шэкалъэр Пшым фыриьыжыгъ:\n\"Бэшкэш1э лъашэм тхьауегъэпсэу къыуе1ожы, хьигь сэумэ пл1анэ шэкалъэм къыфай\" ри1уагъ.\nКъыздигъэзэжыным Пшыр иужыгьэ къылъыгьагъ:\"Зэ къызэтэуцу Бэджэжъый. Шэкалъэм ич1э хъуршэ заулэ къинагъ, махь, здахьыжых\" къыри1уагъ. Бэджэжъыеми:\n\"О-о-оу, Бэшкэш1э лъашэм аш фэдэу бэ дэдэ и1, зыт1узыш хэч1ыгъэми 1офэп…\" ри1ожыгъ. Пшымрэ ишъузрэ:\n\"О-уи-уиу, ныбжи тигу къэк1ыныеп, Бэшкэш1э лъашэр моштэу зэрэбаер. . \" зэра1ожыгъ.\nМэфит1у къэнэуж, Бэджэжъыер, ич1э сэумэ пл1энэ заулэ рилъхьи шэкалъэр Пшым фырихьыжыгъ:\"Бэшкэш1э лъашэм сэлам къыуе1ожы, гьыри дышъэ сэумэ шэкалъэм къыфэягъ\" ри1уагъ. Къыздигъэзэжыным, \"Шэкалъэм сэумэ пл1энэ заулэ къинагъ, къэгъази здахьыж\" къи1уагъ Пшым. Бэджэж��ыеми:\n\"Къэрэн, Бэшкэш1э лъашэм мэфит1у ренэ ахэр фэпчынэу икъугъ, 1офэп\" ри1ожыгъ.\nПшымрэ ишъузрэ я1он ямыш1эжэу къызэтэнагъэх.\nДышъэ сэумэ шэкалъэр зы мафэ нахьыбэ пыригъэплъагъэп. Бэджэжъыем, Бэшкэш1э лъашэм ерагъэ-псэрагъэу ригъэгъотыгъэ зы сэумэ дышъэр ич1э рилъхьи шэкалъэр Пшым фырихьыжыгъ:\"Бэшкэш1э лъашэм бо тхьауегъэпсэу къыуе1ожы\" и1уи шэкалъэр ритыжыгъ. Къыздигъэзэжыным, \"Бэджэжъый, зэ т1эк1у къызэтэуцу, шъуи зы дышъэ сэумэ шэкалъэм къинагъ, махь, зыдахьыж\" и1уи Пшыр къылъыгьагъ.\n\"1офэп, Бэшкэш1э лъашэм аш фэдэ дышъэхэр зы мафэгьэ ишэкынэу икъугъ, зы дышъэ хэзыгъ п1оу утэгушэ1ахьыжынэ 1офыжэп ар\" ри1ожыгъ Пшым.\nПшымрэ ишъузрэ, \"Мы Бэшкэш1э лъашэр бо баеу къыч1эк1ыгъ, мадж, типшъашъэ зэ къафэягъагъэми тыхэгуш1ук1эу еттыни\" зэра1ожыгъ. Бэджэжъыер къогъум къоуцуагъэу шъэфы дэдэу къызэрэда1оштыгъэр яш1эштыгъэп.\nМэфэ заулэ къэнэуж, Бэджэжъыер, Пшым исэрай еблэгъагъ, \"Тхьам зэре1уагъэу шъуипшъашъэ Бэшкэш1э лъашэм фэш1гьэ сыфэенэу сыкъэк1уагъ\" яри1уагъ, Пшымрэ ишъузри хэгуш1ук1ыхэу пшъашъэр къыратыныр ядагъ.\nНысашэ яш1ын фэш1гьэ нысэшак1охэр гъогум тэхьагъэх. Бэшкэш1э лъашэмрэ пшъэшъэ гуашэр зэбгъэдэсхэу кум\/шыкум исыгъэх. Гъогур Бэджэжъыем хырихэштыгъ, нысэшак1охэр аш лъык1оштыгъэх.\nК1охэепэтэ гъогупэм зы мэл эхъогъуфо къышылъэгъуагъ.Бэджэжъыер псынч1э дэдэу мэлахъохэм ядэж рэчи къак1орэ нысэшак1охэр яригэлъэгъугъ:\"Мы къак1орэ дзэр шъолъэгъуа?Къызэрэнэсхэу шъуаук1ышт\" яри1уагъ. Мэлахъохэр шынагъэх, рэзазэхэу къызэтэнагъэх. \"Къызык1охэрэм, мы мэл эхъогъур хэты ий я1они къышъоупч1ыштых, шъори 'Бэшкэш1э лъашэм ий' шъу1омэ, мыхэр тэтшышэх я1они зи къышъуа1оштэп, блэк1ыни к1оштых\" яри1уагъ мэлахъохэм.\nТ1эк1у къэнэуж нысэшак1охэр къэсыгъэх, \"Мы мэл эхъогъур хэты ий\" я1уи къяупч1ыгъэх, мэлахъxоэми, \"Бэшкэш1э лъашэм ий\" зя1ом лъэшэу ягъэш1эгъуагъ, \"Мы л1ым мэл эхъогъуфо и1эу къыч1эк1ыгъ, тоштэу мыш нэсыфэ тымыш1агъ?\" я1уагъ.\nНысэшак1охэр гъогум тэтхэу, япэрапш1эу зы псыцу эхъогъум, ет1уанэ зы шыбзы эхъогъум 1уч1агъэх, ахэми яахъом \"Мы эхъогъур Бэшкэш1э лъашэм ий\" я1уи яшъхьэ ш1уахыжыгъэу яш1ош1ыгъ.\nЯужыпкъэм Иныжъ Зэшиблым дышъэгьэ гъэлыдыгъэу исэраифо къэлъэгъуагъ. Бэджэжъыер занч1эу сэрай к1оц1ым илъэдагъ, зы иныжъгорэм Бэджэжъыер къиубытыгъ, \"Ей, и1уи ишмэ ялъыгьагъ, -Зы бэджэжъые къэсыубытыгъ, зы шъэжъыегорэ къысфэшъухь, ишъо тэсхын фэш1гьэ\" и1уагъ. Мыр зызэхехым Бэджэжъыер къэгушэ1агъ:\n\"Шъо сэ сышъуук1ыным шъупылъ, сэ шъошъукъэзгъэнэжыным сыпылъ. Шъолъэгъуа мы къак1орэ дзэшхор?Къызэрэнэсхэу шъуаук1ышт. Мыш фэш1гьэ къак1ох. Мыш икъэбар шъозгъэ1ун с1уи сыкъэк1уагъ\" яри1уагъ Бэджэжъыем.\nИныжъхэр штагъэх, рэп1эт1раохэу къызэтэнагъэх. \"Шъо мы хатэм дэлъ мэкъу атэхэм шъуак1оц1ырыхьи зыжъугъэбылъ, шъо шъузамыгъотырэм ахэр дэк1ынхи к1ожыштых\" и1уагъ Бэджэжъыем. Иныжъхэр мэкъу атэхэм як1оц1ыхьэхи зягъэбылъыгъ, шъо шъузамыгъотырэм ахэр дэк1ынхи к1ожыштых\" и1уагъ Бэджэж��ыем. Иныжъхэр мэкъу атэхэм як1оц1ыхьэхи зягъэбылъыгъ.\nТ1эк1у къэнэуж шыухэр къэсыгъэх, Бэджэжъыер шыумэ апэгъок1ыгъ, аш к1элъык1оу кугьэ къак1орэхэми япэгъок1ыжыгъ, ахэм анэужым, \"Мы мэкъу этэфохэр шъолъэгъуха, шъуишымэ яфырикъун фэдиз хэшъухи къыдафэрэм маш1о ешъудзыл1, мэзахэу мэхъу, Бэшкэш1э лъашэмрэ нысач1эмрэ яфэш1гьэ чэшыр жъугъэнэф\" яри1уагъ.\nШыумэ яфырикъун фэдиз атэхэм мэкъу хырахыгъ, аш нэужым иныжъхэр зыхэс мэкъу атэхэм маш1о ч1ырадзагъ, хъурэ ш1эрэр зимыш1эрэ иныжъхэр ч1ыч1ы1 рагъа1оу хырагъэстахьыгъэх.\nМоштэу Гошэ нысэмрэ Иныжъ Зэшиблым исэрайрэ Бэшкэш1э лъашэм иеу рэхъугъ.\nЗы мафэгорэм Бэшкэш1э лъашэм, \"О, Бэджэжъый, сыбгъэунэжыгъ!Ул1эмэ гъоплъэ бэн къыпфазгъэш1ышт\" ри1уагъ Бэджэжъыем.\nЗы мафэгорэм Бэшкэш1э лъашэр иуплъэк1ун фэш1гьэ Бэджэжъыем л1агъэ фэдэу зиш1и ч1ыгум тэгъолъхьагъ. Гуашэр гузэжъогъуфо хэтэу Бэшкэш1э лъашэм идэж рэчагъ:\"Ей, л1ы, тыунэхъугъ, ти Бэджэжъые рэл1агъ\" и1уагъ. \"Ара узигъапэрэр, мо шъэжъыегорэ къахьи ишъо тэсын, ишъо орэмык1од\" и1уагъ Бэшкэш1э лъашэми.\nМыр зызэхехым Бэджэжъыер къызшъхьылъэти, \"Олъэгъуа, сэ узгъэунэжыгъ, о гъоплъэ бэн къысфабгъэш1ынэу къысэп1огъагъ, гьы сшъо тэпхынэу укъежагъ, тоштэу баеу усш1ыгъэмэ аш фэдэ къабзэу тхьaмышк1э дэдэу узэрэсш1ыжыштыр плъэгъужын\" ри1уагъ.\nБэшкэш1э лъашэми, \"Сэ укъызэрэдэсэмэркъэурэр сш1эштыгъ, аш фэш1гьэ сэри сыкъыбдэсэмэркъэугъ нэ1эп. Сэ пфязгъэш1ышт гъоплъэ бэнымрэ уишъорэ яуасэ сяпылъыжынэу сышытэп\" и1уи Бэджэжъыер игъэпц1'эжыгъ, еунэ епсэоу къэнэжыгъэх.\nНот. Мы тхыдэжъыр сятэ Хьапый Махьмудым бэрэ къысфи1отэгъагъэхэм ашыш.\nНот. Мы тхыдэжъыр сятэ Хьапый Махьмудым бэрэ къысфи1отэгъагъэхэм ашыш.","id":"<urn:uuid:80a99f28-ade6-4c01-af0a-1eabc2c401fb>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/www.circassiancenter.com\/tr\/topal-ficici-ile-tilki\/","date":"2022-09-28T03:06:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030335059.43\/warc\/CC-MAIN-20220928020513-20220928050513-00793.warc.gz","language":"ady","language_score":0.548676312,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5486763119697571, \"gag_Latn_score\": 0.41654008626937866, \"xmf_Geor_score\": 0.011851963587105274}","num_words":4700,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.038,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.009,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.605,"perplexity_score":12032.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ лъэкъуацIэхэм апылъ къэбархэр гъэшIэгъоных, ау мы тхылъым дэтхэр зэкIэ къэттын амал зэрэщымыIэм къыхэкIыкIэ анахьыбэрэ тызэрихьылIэхэрэм ащыщхэр къыхэтхыхэзэ тшIыщт.\nАбыдэ – Абидов\nIэбыдэ ыIомэ къэбэртэябзэкIэ Iэ+пытэ имэхьан.\nAbide тырку: «монумент, памятник» («саугъэт»).\nАбыдэ – арапыбзэкIэ мыщ имэхьанэ «шъхьащэ зышIырэ» («поклоняющийся»). Абыдэ Артур гъэзетэу «Шапсугием» (жъоныгъуакIэм и 18, 2012) къызэрэщитхырэмкIэ, мы лъэкъуацIэм фэгъэхьыгъэу къалмыкъ мифологием къыхигъотагъэр гъэшIэгъоны. Къалмыкъхэм ядиншIошъхъуныгъэкIэ адрэ дунаим гъогуищырэ къэлэ фыжьырэ щыIэу ары. Анахь ачIэгърэ ящэнэрэ гъучI гъогум а къэлэ фыжьым уфещэ. ЯтIонэрэ гъоплъэ гъогум Тхьэр зымылъытэрэ 33-р зыдыщыIэ чIыпIэм урещалIэ, ащ узыщырэхьатыщт чIыпIэ иI. Ящэнэрэ гъ��плъэ гъогоу зэкIэмэ анахь лъагэу щыIэм къохьапIэм ылъэныкъокIэ тыгъэм уфещэ ыкIи джэнэтым урещэ. Ащ щэпсэу Абыд-бурхан.\nАртур зэрэхигъэунэфыкIырэмкIэ, 1830-рэ илъэсым ашIыгъэгъэ картым къыгъэлъэгъорэ абдзэхэ лъэпкъмэ Абыдэхэр ащыщых, чылэу Абыдэхьаблэ дэсыгъэх. Чылэр Псэкъупсэ пэмычыжьэу щысыгъ. 1864-рэ илъэсым Кавказ заор заухым, Артур ятэжъэу Абыдэ Къэсэй къызэриIотэжьыгъэмкIэ, Абыдэ лъэпкъым инахьыбэ дэдэр Тыркуем икIыжьыгъ, зы купи Пшызэ ичIыпIэ зэщизхэм арытIысхьагъ. Ахэм ащыщыгъ Хьахъупэкъэ Абыдэ. Ар чылэу Лахъщыкъуаеу Псыфабэ ыпшъэкIэ щытыгъэм дэтIысхьагъ.\nАбыдэхэр дунаим ихэгъэгу зэфэшъхьафхэм (США-м, Тыркуем, Израиль, Иорданием, Сирием, Германием) непэ ащэпсэух.\nНэмыкI тхыгъэу Абыдэ лIакъом фэгъэхьыгъэу къэдгъотыгъэмэ зэрэтхыгъэ бзэм тетэу ягугъу къэтшIын: «Аул Абдахабль, название указывает на абадзехскую фамилию Абидовых (Абыдэ). В таком случае, этот аул мы можем обозначить как Абидохабль 1-й, тогда как Абидохабль 2-й был уничтожен позднее на р. Пшиш. Расположение: р. Туха, левый приток Пшехи. Участь: захвачен и разорен колонной полковника Офрейна. 26.01.63 г. (Богуславский, с. 356)». «Аул Абидохабль 2-й, 1863. Расположение: правый берег Пшиша, в 22 верстах ниже впадения в Пшиш р. Хадыжи. На месте Абидохабля была основана станица Тверская. Участь: уничтожен 07.06.63 г. колонной полковника Виберга». (Генс, кавказский сборник. Т. VIII, с. 506–509.)\nАкIыгъу \/\/ АкIэгъу – Ачуг \/\/ Ачегу – Ачегу \/\/ Ачугов\nАкIыгъухэр (АкIэгъухэр) шапсыгъэх, къуаджэу Агуй ялIэкъо лъапсэ къыщежьэ.\nЯ XVIII-рэ лIэшIэгъум апэу Хьатыгъужъыкъуае къэкIожьыгъэр ЛъэпшъыхьакI. Ащ игъусагъэх ыкъохэу Шъалихьэрэ ХьахъуцIыкIурэ. Куп зэрэугъоигъэу шыу купэу чылэм къакIорэмэ апаплъэщтыгъэх. Шыоу къэсрэ пэпчъ ыцIэкIэ бысым купыр еупчIыщтыгъ, етIанэ лъэкъуацIэ ратыщтыгъ е ылъэкъуацIэ къырагъаIощтыгъ.\nАузэ шыоу къакIохэрэр аухыгъэба зыщаIощтым, къэгужъуагъэу зы шыу къыIухьагъ.\nБысымым щыщ нахьыжъыр къэупчIэ:\n– Хэт ар лIакъокIэ зыщыщыр?\n– Ари мыдрэ шыу хьакIэмэ акIыгъу,– зыгорэм джэуап къытыжьыгъ.\nА шыум «акIыгъур» раIозэ, текIыгъэхэм а «акIыгъу» зыфиIорэр лъэкъуацIэ афэхъугъ.\nАдыгэ макъ. 25.05.2011.\nЧIыпIацIэхэр: АкIэгъу, АкIэгъу Исхьакъ имэкъух, АкIэгъу Къадырбэч игъэхъун, АкIэгъу Нажэ имэщшIапI, АкIэгъу Шъалихьэ имэкъупI.\nМеретуков К. Х. Указ. соч.– С. 38–39.\nЦуекъо Алый.","id":"<urn:uuid:a787d5d0-8fa7-4ebc-a133-5d7c925cbb01>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/09\/17\/%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B0%D1%86i%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D0%B0i%D1%83%D0%B0%D1%82%D1%8D-2\/","date":"2022-10-01T20:45:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030336921.76\/warc\/CC-MAIN-20221001195125-20221001225125-00476.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5409929752,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5409929752349854, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4558805525302887}","num_words":927,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.589,"perplexity_score":3552.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Iэгунанэм ыдагъэп-رفضُ أغونانة ( إلهة الدار)\n\n\nIэгунанэм ыдагъэп\n\n\nرفضُ أغونانة ( إلهة الدار)\n\n\nЗэздзэк��ыгъэр : Чэтэо Мэруан\n\n\nترجمة : مروان تشتاو\n\n\nКъемыщхызэ симэкъу къисщыжьы сшIоигъоу бэрэ сыгуIагъ, ау IофшIэныгъошхом тефагъэти машини, трактори зи згъотыщтыгъэп. Ау «зи икIыпIэ имыIэу щыIэп» зыфаIорэм фэдэу, уинасып хэлъ зыхъукIэ Iофэу епхьыжьэрэр гъэцэкIагъэ мэхъу. Тхьэм зэриIонэу, а мафэм машини згъотыгъэ, кIэлэ Iэтахъо нэбгыритIу гъусэ сшIыгъэ. Сигъунэгъури щагум къыдэкIы пэтэу тыIукIагъэти, ари машинэм къидгъэтIысхьагъ. Мэкъущэ къыддэкIонэу кIалэм зи химыIухьэу машинэм къитIысхьагъ, ау мэкъущэ мыкIо зэрэшIоигъор къыхэщыщтыгъэ.\n– Мэкъур сэ къыбдисшIахьыщт, ау блэ горэ зэрэслъэгъоу, сыщэщынэшъ, къыкIэсIэжьыщт, – ыIуагъ кIалэм.\n– Зэ тIэкIу зытэжъугъэгъэпсэф, – ыIуи кIалэм мэкъу Iагор къыдидзыи, куахъор къыгот Iагом хиIуи псы ешъонэу ригъэжьагъ. Къытыгъэ Iагом блэ шIуцIэшхо горэ слъакъо пэмычыжьэу къыдзыгъэр зысэлъэгъум сшъхьацышъо къыгъэтэджыгъ. Машинэм къисыдзынэу куахъомкIэ сетхъуагъ шъхьае, гоIэшхо иIэу машинэм илъ мэкъум зыхигъэбылъхьагъ. А чIыпIэм сыIукIоти адрэ пакIэм сыуцугъ. Сылъэхъу, мэкъур зэIасшIэу сызыфежьэкIэ кIалэм гу къылъитэни, ащыгъум симэкъуищ сыухыгъэ. Сакъэу сыфэплъыры блэр хэслъэгъонба сэIошъ, ау ащи мэкъум зыхигъэбылъхьагъэшъ зыкъыгъэлъагъорэп. КIалэр псы зешъуахэм, зичэзыу магор къыситыгъ. ПсынкIэу Iагор къэсIэти блэм зызщигъэбылъыгъэ чIапIэм сыгуIэзэ теслъхьагъ, сытеуцуи сыулъэбэбахьыгъэ. Джы чIыпIэ симыуцоу мэкъоу къыдидзыерэр зэщизэу теслъхьэзэ мэкъушъхьэр сэубэ, сыкъыщекIокIы. Сыкъыщэшъо пIоми хъущт. Блэр мэкъум къыхэпшэу къысэрэмыори нахьыбэ сыфаеп. Мэкъур, сыдэу щытми машинэм къитшIыхьагъ. Машинэм пышIагъэу дилъэшъурэ пхъэджашъор дэслъэшъуаий, ащ иадрэ пакIэ кIапсэр зыщызэкъосэдзэм, сыгуIэзэ зыкъыпызгъани сыкъепкIэхыжьыгъ. Блэр зыхэс кухьэм къысэмыоу сыкъызэрехыжьыгъэр сигушIогъошху. Мэкъу кухьэшхо шIагъо къызэрэсщэжьырэм сигъэгушIоу мэкIэ-макIэу тыкъэкIожьызэ, тадэжьы тыкъэсыжьынкIэ унэгъо зытIущ нахь къэмынагъэу, мэкъур ошIэ-дэмышIэу машинэм къиуи, урамым тизы хъугъэ. Тыкъэсыжьыгъахэу къытэхъулIагъэр къызелъэгъум тигъунэгъу лIыжъыр къыIухьагъ. Мэкъур дэгъу дэдэу къызэритпхыхьагъэм емылъытыгъэу, къызэриугъэр дгъэшIагъо зэхъум, лIыжъым къыIуагъ:\n– Дэгъоу къишъушIыхьэгъэнкIи мэхъу, ащ зи къесIуалIэрэп, ау шъуимэкъу блэ хэс. Зэрэхэсыр къызэришIэгъэ шIыкIэр къызгурымыIоу, сишъэф къызэрэчIигъэщыгъэр сшIоигъуаджэу кIалэу мэкъур къыздизышIахьыгъэм сыфыреплъэкIыгъ – кIалэр кIыфыбзэ зэрэхъугъэр слъэгъугъэ. Сэ сызгъэгумэкIырэр ешIэ пшIошIа, лIыжъым къыIуатэщтыгъэр зэпигъаощтыгъэп:\n– Сыд ипытагъэу ипшIыхьэнкIи уфит, ау блэ зыхэс мэкъур къимыоу зыми Iэгум нигъэсын ылъэкIыщтэп. Щагум и Тхьэу Iэгунанэ зиягъэ къэкIощт цIэнлъэ-кIолъэжъыр даригъащэрэп. Ары мэкъущэмэ ямэкъу бэрэ къиоу зыкIэхъурэр.\n\n\nكثيراً ما ردّدت معبراً عن رغبتي في جلب حصيد الأعشاب ( الرجادة ) قبل هطول الأمطار , ولكن لأنه في هذه الفترة من الموسم تتزاحم الأعمال فمن الصعوبة بمكان أن تجد آلية ( شاحنة أو تراكتور ) للقيام بهذا العمل , ولكن \" ليس هناك ما لايمكن أن تجد له مخرجاً \" كما يقولون , فإن كان عندك شيءٌ من الحظّ فلا بد أن تُفرج مسألة أي عملٍ نويتَ القيام به , وبتوفيق من الله وجدتُ في ذلك اليوم شاحنة , وحظيتُ بحمّالَين ليساعداني على العمل , وما أن هممنا على الانطلاق وإذ بنا نصادف جارنا خارجاً من داره فأركبناه معنا في الشاحنة , صعد جارنا الشاب دون أن يبدي اعتراضاً ولكن كان بادياً عليه بوضوح عدم رغبته في الذهاب لجلب الحصيد .\nــ سأعينك على رصف حمولة العشب , ولكن فور رؤيتي لأفعى سأهرب , لأنني أخشاها كثيراً ــ قال الشاب .\nوصلنا إلى الحقل حيث الحصاد , أخذت أنا مكاني على الشاحنة لترتيب ورصف الأعشاب التي يناولني إياها الشباب , وبدأنا العمل ومع أول كومة عشب قذفوها إلى السيارة قذفوا معها أفعى ضخمة إلى داخل الشاحنة , حاولت الأفعى أن تتسلل ضمن كومة العشب إلا أني بادرتها بطعنة بـ ( الشاعوب ) ثم ألقيتها بعيداً عن الشاحنة , وأنا قلق خوفاً من أن يلحظ الشبان ذلك فيتركوني وحدي ويغادروا .\nعادةً ما تختبيء الأفاعي تحت أكوام الأعشاب , يغرز الشاب الشاعوب في الأكوام ويرفعها ويقذفها إلى الشاحنة , ويقذف معها الأفاعي المختبئة تحتها , وأنا بدوري أعيد رميها خارج الشاحنة ــ تكرر ذلك عدة مرّات ــ وهكذا نتعاون على تحميل ورصف الأكوام , والشاب بكل براءةٍ ودون انتباهٍ لوجود الأفاعي كان مستمراً بتحميل الأعشاب , وهكذا قمت بقذف عدد من الأفاعي في غفلة من الشاب .\nــ دعونا نسترح قليلاً ــ قال الشاب , وبعد أن رمى الكومة التي حملها غرز الشاعوب بالكومة التالية وأخذ يشرب الماء , ومع الكومة التي رماها أخيراً وليس ببعيد عن قدمي رأيت أفعى سوداء ضخمة فانتصبت شعرات رأسي فزعاً , حاولت أن أغرز بها الشاعوب لقذفها من الشاحنة إلا أنها تمكنت من الاختباء ضمن أكوام العشب, ابتعدتُ عن المكان الذي تسللت إليه الأفعى ووقفتُ عند الجانب الآخر , إذا حاولت البحث عنها وبدأت تقليب الأعشاب ربما لفتت انتباه الشاب فيكون ذلك نهاية رجادتي , وبحرصٍ شديد أحاول مراقبة الأفعى عساني أراها حيث اختبأت , أما الأفعى فقد ركنت تحت الكومة ولم تعد تظهر أبداً , ولما فرغ الشاب من الشرب ناولني الكومة التالية , تلقفت الكومة بسرعة ووضعتها فوق المكان الذي اختفت فيه الأفعى ووقفت عليها وبدأت برصفها ودحيها بقدميَّ , وصرت الآن أرصف الأكوام ضمن السيارة بالتساوي متنقلاً دون الركون إلى مكان واحد ويمكن أن تصفني بأني أرقص فوق الأكوام , ولم أعد أهتم إلا لأمرٍ واحد وهو ألا تخرج الأفعى من تحت الأعشاب وتلدغني , وبطريقة أو بأخرى أنهينا تحميل ورصف أكوام العشب في الشاحنة , سحبت لوح الخشب المحفوف المرفق بالشاحنة والمعلق بطرفٍ منها إلى الأعلى فوق الأعشاب لتثبيتها وما أن أنهيت عقد الحبل في الطرف الآخر من اللوح قفزت إلى الأسفل متعلقاً بطرف الحبل ينتابني قلقٌ شديد , وكانت فرحتي هي تمكنّي من الابتعاد عن حمولة الأعشاب التي تختبيء تحتها الأفعى .\nكانت السعادة بادية بشكل جلّي عليَّ وأنا أجلب حمولة كبيرة من العشب وكنا نسير ببطء , وقبل وصولنا إلى البيت حيث صرنا على قرب بيتين أو ثلاثٍ فقط من دارنا وإذا بالحمولة تهوي فجأةً من الشاحنة فتبعثرت وملأت الشارع , رأى جارنا العجوز ماحدث لنا ونحن على وشك الوصول إلى البيت فاقترب منا , وعندما رآنا كم كنا مستغربين سقوط الحمولة رغم أننا ثبتناها وربطناها بشكل جيد كما ينبغي فقال لنا :\nــ من الممكن أن تكونوا قد ثبتتم الحمل كما يجب ولاتعليق لي على ذلك , ولكن توجد أفعى في حمولتكم .\nكيف عرف العجوز بوجود الأفعى , لم أكن لأسـتوعب ذلك , ولم أكن راضياً عن كشفه لسـر كتمان الأمر عن الشباب , فكنت أسـترق النظر بطرف عيني نحو الشاب الذي أعانني على التحميل والرجادة ــ فانتبهت كيف أنّه تجمدّ في مكانه وقد شحب وجهه , بِبالكَ هل كان العجوز مكترثاً لما أعاني وما يقلقني , بالطبع لا , فاستمر بحديثه دون اقطاع :\nــ لكم مطلق الحرية في أن تثبتوا وتوثقوا الحمولة بالطريقة التي تشاؤون , ولكن لايمكن لأيّ شخص أن يُدخل حمولة فيها أفعى إلى داره فإلهة الدار ( أغو نانة ) لاتسمح أبداً بإدخال الزواحف المؤذية إلى الدار , وهذا هو سبب سقوط حمولات الرجاجيد بكثرة .\nوقبل أن يكمل العجوز حديثه كان الشاب الذي أعانني قد اختفى بلمح البصر وكأن ريحاً قد حملته.","id":"<urn:uuid:e91de31d-add6-4797-bff3-30ad98098332>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/www.croworld.org\/blog-post\/i%D1%8D%D0%B3%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%8D%D0%BC-%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF-%D8%B1%D9%81%D8%B6%D9%8F-%D8%A3%D8%BA%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%D8%A9-%D8%A5%D9%84%D9%87%D8%A9-%D8%A7%D9%84\/","date":"2022-10-07T13:11:24Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030338073.68\/warc\/CC-MAIN-20221007112411-20221007142411-00694.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7625994682,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":10,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7625994682312012, \"shu_Arab_score\": 0.10428114235401154, \"anp_Deva_score\": 0.06814045459032059, \"syl_Beng_score\": 0.02150029130280018, \"tab_Cyrl_score\": 0.010563952848315239}","num_words":3410,"character_repetition_ratio":0.027,"word_repetition_ratio":0.019,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.004,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.809,"perplexity_score":12262.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2021-рэ илъэсым ищылэ мазэ щегъэжьагъэу Iоныгъом нэс Адыгеим фэтэр мини 3,5-рэ щатыгъ. Ахэм зэкIэмкIи квадратнэ метрэ мин 269,2-рэ арылъ, блэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, ар проценти 165,4-рэ мэхъу.\nПсэупIэхэр зэкIэ пштэмэ, ахэм арылъ квадратнэ метрэ мин 66,3-р къэлэ чIыпIэхэм ащатыгъэх. 2020-рэ илъэсым ищылэ-Iоныгъо мазэхэм ягъэпшагъэмэ, проценти 103,2-рэ ар мэхъу. Къоджэ псэупIэхэм ащашIыгъэр квадратнэ метрэ мин 203-рэ, ыпэрэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, а пчъагъэр фэди 2,1-кIэ нахьыб.\nУнэу атыгъэр зэкIэ пштэмэ, процент 66,7-р унэе псэупIэхэм ателъытагъ, ыпэрэ илъэсым ар процент 64,6-рэ хъущтыгъэ.\nАдыгэ Республикэм псэолъэшIынымкIэ, транспортымкIэ, псэупIэ-коммунальнэ ыкIи гъогу хъызмэтымкIэ и Министерствэ къызэрэщаIуагъэмкIэ, пстэумкIи унэе псэупIэ мин 1,3-рэ республикэм щатыгъ, ахэм квадратнэ метрэ мини 179,7-рэ арылъ, блэкIыгъэ илъэсым егъэпшагъэмэ, ар проценти 170,9-рэ мэхъу.","id":"<urn:uuid:bf23fd1c-5658-4270-ba40-0fa28005724b>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/11\/02\/%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%86%D0%B5%D0%BD%D1%82-65-%D0%BAi%D1%8D-%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B1%D1%8D-%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D\/","date":"2022-10-01T21:44:16Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030336921.76\/warc\/CC-MAIN-20221001195125-20221001225125-00092.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8758628964,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8758628964424133, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12098962068557739}","num_words":230,"character_repetition_ratio":0.108,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.225,"stopwords_ratio":0.043,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.917,"perplexity_score":2416.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тыркуем ишъольыр зэфэшъхьафхэм ащыпсэухэу Кавказ кlожьыгъэ Бзылъфгъэхэр\nЧеркесхэм илъэсыбэрэ зиугъ ашlыгъэу; пэшlорыгъэшlымрэ шъыпкъэмрэ зыщзэпеорэм азфагу дэкъузагъэ гухэлъшъхьаl Хэкум гъэзэжьыгъэныр.\nСССР-р зызэхэтакъом ыуж мы гухэлъыр зыгъэцэкlагъэхэр щыlэх. Ау, зыгъэзэжьыгъэхэр «минипшlыхэм» пlонэу зэрэнэсыгъэр нафэ ыкlи мы гущыlэ зэпеохэм ащыщэу шlоигъор къыздэмыхъугъэхэм япчьагъэ хигъэхъуагъ.\nХэку гъэзэжьыныр къэзгъэхьылъэрэ унашъохэу Урысые Федерацием къыди- гъэкlыхэрэр къыдэмылъытэм; социално, экономически ыкlи политически lамалхэм яхази хэкум екlужьынхэм кlагъэгушlугъэхэп. Арэу щыт нахь мышlэми, Хэкум зыгъэзэжьыгъэхэм, ащ щеджагъэхэм, унагъо щызышlагъэ хэм къаlотэн, узщагъэгъозэн къэбар икъунэу ашlэ.\nКавказым кlожьыгъэ бзылъфыгъэхэм сыда къаlуатэхэрэр; ахэм щыlэныгъэр зэраушэтыгъэр, янэплъэгъу итхэр, апэкlэкlыгъэхэр сыда?\nГъэзэтэу Жьынэпс мызэгъэгум Кавказым кlожьыгъэ бзылъфыгъэхэм къаlота- гъэхэм ядэlугъ.\nЧэтао Лащын Бэгъ, Кlокlо Жьан, Чага Сюрея, Кавказ и Политически ыкlи Социо-Културэ щыlакlэ бзылъфыгъэм чlыпlэу щыриlэм, къиныгъоу зэрихьылlэхэрэм, lофшlэным кlуачlэу щиубытырэм, бзылъфыгъэр жъугъэу зыщзэблэкlырем, Тыркуем ибзылъфыгъэхэм ягъэпшагъэм ащ зэреплъыхэрэм ыкlи нэмыкlхэм, алъэгъурэмкlэ Жьынэпсым къадэгощагъэх.\nЧэтао Лащын Бэгъ, Мыекъуапэ\n-Тыркуем ущыпсэугъ, Хэкум укlожьыгъ. Нэlуасэ зыкъытфэпшlына. Тыдэ ущыпсэурэ, илъэс тхьапш хъугъа узыкlожьыгъэр?\n-2002-рэ илъэсым щыублагъэу Мыекъуапэ сыщэпсэу. Апшъэрэ гъэсэныгъэр Тыркуем щызэзгъэгъотыгъ. 1997-рэ илъэсым Анкара Ортадогу Университетым Химиемкlэ факултетыр къэсыухыгъ. Уц lэзэгъухэр къызщыдагъэкlырэ фирмэ илъэситlо сыщылэжьагъ. Мыгъэ илъэс 20 хъугъэ шхапlэу «Дышъэпс» сэгълажьэ.\n-Непэ узщыпсэурэ обшеством бзылъфыгъэм чlыпlэу щиубытырэр иугъу къытфэпшlына? Унагъом, lоф шlапlэм, къалэм, Бзылъфыгъэм епэсыгъэ ычlыпlэр сыд фэда?\n-Адыгэ обшеством бзылъфыгъэм lэнатlэу ритыщтыгъэм анахь шъхьаlэр шъхьагъусэ, ны ыкlи унэгъо бысымгуащэр арыгъэ. Хъулъфыгъэхэр лэжьэным, къылыкъу хьыным фэгъэзэгъагъ. Арэу щыт нахь мышlэми бзылъфыгъэр, обшеством игумэкlыгохэм язэшlохын, «гупсэфэу», «мамырэу» хэкlыпlэхэр къагъотызэ зэрагъэуцуагъэхэ шапхьэхэр зэпачыщтыгъэх.\nИжъыкlэ бзылъфыгъэхэр, хьулъфыгъэхэм ягъусэу зэlуапlэм lухьащтыгъэхэу тхыгъэхэм къахафэ. Зекlоу Черкесием къакlощтыгъэхэм, Черкес пшъашъэхэр, гуфит шхьафитхэу, зыгу зыкlачlэхэу, губзыгъэхэу, гущыlэгъэфхэу, гулъытэ чанхэу, еlорышlэу щымытыгъэхэу къыщатхыжьы. Непи къэнагъэх ащ фэдэ шэнхэр, хьулъфыгэхэм абгъутхэу щыlэныгъэм илъэныкъо пстэуми ащыолъэгъух.\nРеволуцием ыуж обшеством зэхъокlыныгъэу щыхъугъэхэм адакlоу, Черкес бзылъфыгъэхэми ащ чlыпlэу щаlыгъым лъэшэу зызэблихъугъ.\nСовет хабзэм илъэхьан бзылъфыгъэм ыкlуачlэ, игулъытэ къыгъэлъэгъуагъ. Хъулъфыгъи бзылъфыгъи зэфэзгъадэрэ хабзэм, шъхьадж ычlыпэ lофшlэным къыщынэфагъ. Черкес бзылъфыгъэхэм апшъэрэ гъэсэныгъэ агъотынымкlэ, социо-културэм зыкъыlатынымкlэ ахэм яlахь инэу хэлъынэу хъу��ъэ.\nНепэ Черкес бзылъфыгъэхэм, хъулъфыгъэхэм афэдэу, къэралыгъо lофшlапlэ хэм фитныгъэу щыряlэр зэфэд. Ау, Адыгэ бзылъфыгъэм, лъэпкъ хабзэм къыдилъытэу джэгу, хьадагъэ зыфэпlощтхэм, ахьыл благъэ зэхэтыкlэхэм, културэм ыкlи ныдэлъфыбзэр къыткlэхъухьыхэрэм аригъэшlэнымкlэ пшъэрылъ хэхыгъэ яl. Мыхэм унэгъо кlоцlым бзылъфыгъэм щыриlэпшъэдэкlыжьхэр къагъэхьылъэ.\n-Бзылъфыгъэхэм амакъэ къаlэтыныр, феминизмэм кlуачlэ иlэныр аужырэ лъэхьанэхэм тэди нахь къыщхэщы хъугъэ. Мыщ фэдэ макъэ Хэкум зыкъщаиlэтэу щыта? Бзылъфыгъэхэм зэхащагъэу оранизациехэр щыlэха?\n-Активнэу феминизм е lофышlэ къызэрыкlохэм (рабочая сил) амакъэ къаlэтэу щыlэп е сэ сшlэу щыlэп феминизмэм фэбанэхэрэр. Бзылъфыъэхэм зэхащагъэ Ны Хасэ ыкlи Бзылъфыгъэ Хасэхэр щыlэх. Ахэр социо-экономикэр шlушlэныр ары нахь зыдэлажьэхэрэр.\n-Бзылъфыгъэр къахэзгъэщэу\/ипозиция кlуачlэ езытырэ lофыгъо горэхэм зафагъазэу мэхъуа? Политически зэфэсхэм ахэм щатегущыlэхэу къыхэкlа? Мыщ фэгъахьыгъэу уигупшысэ зыфэдэм тыщыбгъэгъозэна?\n-Адыгеим бзылъфыгъэр къахэгъэщыгъэн фаеу гумэкlыгъо щыlэп. Бзылъфыгъэр щыlэныгъэм илъэныкъо пстэуми ащыолъэгъу (медицинэм, тиатрэм, музыкэм, къашъохэм, литературэм, ыкlи нэмыкlхэм) хъулъфыгъэм нахьи нахь активнэх, щыlэныгъэм икупсыпlэ итых. Такси, трелейбюс зезыфэ- хэрэм ащыублагъэу парламентым нэсыжьэу ащэлажьэх.\nТыркуем хэушъхьафыкlыгъэу Унэрыс бысымгуащэ мэхьанэ иlэу мыщ щашlэрэп. Ащ фэдэ зэе тlуае щыlэми, унагъом ибзылъфыгъэхэр егъэджакlу, еджакlу е зыгорэм щэлажьэх. Хъулъфыгъэхэри джащ фэд, зыгъэпсэфыгъом ыныбжь нэсыгъэми, щыlакlэ нахь зыпкъ итын фэшl lоф ашlэ.\n-Хэкум щышъуиlэ социалнэ щыlакlэр, Тыркуем сыда зэрэтекlырэр? Бзылъфыгъэм чlыпlэу обшеством щиlыгъыр къэралыгъуитlум ащзэфэ- шъхьафа; хьауми зэфэдэха?\n-Къэралыгъуитlум сащыпсэугъ, шъхьаихыгъэу къэсэlон, мыщ нахь сыщыгуп- сэф, шынэгъончьагъэр къысэбэкlы, гуфит шъхьафитэу сэпсэу. Мыекъуапэ, къалэр къэзыуцуахьырэ гупсэфыгъор орэд макъэу щызэхэошlэ. Зыпlэ зэрыт, ар зымыуасэ щыlэп.\nТыркуем сыщыlэзэ сыкъэзыфызахьыщтыгъэр гумэкlыгъоу сыгукlэ сызхэтыгъэр зэхэсшlэжьырэп. Гупсэфэу сэзекlо, сщыгъыщтым сыфит, гуфитэу сэпсэу. Зи гумэкlыгъо щымыlахэу тыгъэ нэфынэу къэlуатэ! Зыlонхэри къыхэкlынджи мэхъу ау, шъыпкъэр къэlогъэн фае.\nБзылъфыгъэм утын, шъхьакlо езыхырэ зыхэмыт обшество мэхъуа, хъурэп, ау, цlыф жъугъэхэр мэфэ реным рыгущыlэхэу, хэкlыпlэ фамгъотэу, къалэм илыуз хъун фэдиз ащ фэдэхэм бэрэ уащрихьылlэрэп… Ары къэсlонэу сызфаер Илъэс 20 хъугъэ сыщэпсэу, бзылъфыгъэм тенегуикlэу е зэхэкlыжьыгъэхэ пае урамым тыраукlахьэу слъэгъугъэп. Зэхэсхыгъэп.\nКъэралыгъуитlур зэбгъэпшэнымкlэ мы щыситlур макlэп. Къокlыпlэ хэгъэухэм е адырэ Ислам къэралыгъохэм ябзылъфыгъэхэр зыхэт гумэкlыгъо мыщ щыlэп.\nКlокlо Жан, Налчык\n-Тыркуем ущыпсэугъ,Кавказ укlожьыгъ. Нэlуасэ зыкъытфэпшlына? Джы тэдэ ущэпсэу, илъэс тхьапш хъугъа хэкум узыкlожьыгъэр?\n-Тыркуем къалэу Кайсер�� хахьэрэ Узуняйла шъольырым ит Алтыкесек-Лоукъуажьэ сыщыщ. Тыркуем Училищэ Исскуствэр къыщысыухыгъ.\n2006-рэ илъэсым сыкэкlогъагъ Налчык сыщеджэнэу. Университетыр ащ къыщысыухыгъ, сыщэпсэу. Сишъхьагъусэ Налчык щыщ, илъэси 7-хъугъэ унагъо тызыхъугъэр.\n-Непэ о узщыпсэурэ обшеством бзылъфыгъэм чlыпlэу щыриlэр сыд фэда? Унагъом, lофшlапlэм, къалэм-Черкес бзылъфыгъэр зыдагъэуцурэр тэд?\n-Черкес бзылъфыгъэм ичlыпlэ, апшъэрэ чlыпlэ хэхыгъэу гъэшlуагъэр ары. Тыркуем фэдэу хьулъфыгъэр апэрэу-патриархальнэу щытэп. Бзылъфыгъэхэр мыщ анахь lоф хьылъэхэми ащыплъэгъущтых. lэнэтэl пстэуми аlутых. Унагъом щыпэрытых, унэгъо унашъом ахэр фитых. Хьулъфыгъэр ары фэдэу къэолъэгъуми, бзылъфыгъэм ыlорэр ары хъурэр.\n-lофшlэкlо (рабочая) бзылъфыгъэхэм язытет сыд фэда? Сыд фэдэ lофа зыщылажьэхэрэр?\n-Бзылъфыгъэхэр lофшlэным щыlэныгъэм икупсыпlэ итых. Тыркуем зэрэщащаlэрэм фэдэу унэрыс бысымгуащэ зыфаlорэр мыщ щыlэп. Унэшlыным, урам пхьэнкlыным, бэдзэрым, лъэныкъо пстэум ащэлажьэх. lофышхо ашlэ, lофэу ашlэрэм теукlытахьхэрэп. Нахь пшъэдэкlыжьыбэ аштэ. Тыркуем «сиунагъо сlыгъын фае» зыфиlоу хьулъфыгъэм игущыlэхэр, мыщ бзылъфыгъэхэр ары рыгущыlэрэр.\n-Бзылъфыгъэхэм амакъэ къаlэтыныр, феминизмэм кlуачlэ иlэныр аужырэ лъэхьанэхэм нахь къыхэщы хъугъэ. Хэкум мыщ фэдэ макъэхэм зыкъщаlэтэу щыта? Бзылъфыгъэхэм зэхащагъэ оранизациехэр щыlэха?\n-Ащ фэгъахьыгъапэу бзылъфыгъэхэм зэхащагъэ организация щыlэп. Бзылъфгъэхэр ащ пае зэlукlэхэрэп, куп зэхащэрэп, партии яlэп. Бзылъфыгъэр зэрыт чlыпlэм епэгэкlырэп… Гущыlэм пае: бзылъфыгъэр маршурткэм итlысхьагъэу ыужкlэ хъулъфыгэр еlыстэмэ, бзылъфыгъэм ащ чlыпlэ ритынкlи мэхъу, иныбжь емыльытыгъэу. Феминизм зыфаlорэм мыщ щылъыплъэхэрэп. Уасэ щыриlэп, хэти зыдэщытыр ыгу нэсы, ичlыпlэ ешlэжьы. Ащ пае ятlонэрэ цlыфэуи залъытэжьырэп. Зыщищыкlагъэм дэжь зэкlэкlон елъэкlы. Хьулъфыгъэхэр щагъэлъапlэх. Япхъухэм нахьи, ябзылъфыгъэхэм нахьи нахь щагъашlох. Сэ зэрэсшlошlырэмкlэ ар къызхэкlыгъэр заохэр ары.\n-Адэ о мыщ уигъэцыхэрэба?\n-Хьау, сигъэцыхэрэп, шъхьакlуи сшlырэп. Сэ Узыняйла сыкъщыхъугъ, сыщапlугъ. Ащи бзылъфыгъэхэр инэу щагъэлъапlэу щагъашlоу щытыгъэп. Хьалъфыгъэ хэбзэ яl, Диным фэдэу алъытэу. Ащ фэдэ политичекий концепт тызэрапlугъэр, сэ ащ сигъэцlыкlоу сыкъызщыхъужьырэп. Хъулъфыгъэр сэщ нахьый нахь дэгъу е нахь дэеп; ащ фэдэ зэхашlэри сштэрэп.\nСызэрэцlыфышlур зыдэсэшlэжьы. Адырэ цlыфым сыфэдэнэу слъытэрэп.\n-Джы непэ Налчык ущыl, зэ горэм Узуняйла ущапlугъ. Културэм чlыпlэм елъытыгъэу зепсахьы, нэмыкlхэм атекlы; Узуняйла сыд фэд щыlакlа илъыгъэр? Зэбгъэпшэна?\n-Тищыlэныгъэ зэрэпсаоу чылэм щыдгъэкlуагъ сlоми хъущт. Узуняйларэ мыррэ зэфэсэгъадэх. Бзылъфыгъэм уасэу фишlырэр, зэрэзэфыщытхэр зэтекlыщэрэп. Сэри мыщ псынкlэу сыщезгъэсаъэр арары. Налчык ицlыфхэр сиунагъо щыщым фэдэу шlу слъэгъугъэх. Сынэгу кlэкlыгъэхэр, слъэгъугъэхэр зэкlэ зэфэдэхэщ арын фае.\nТэри тянэжъ пхъэшагъэ, бз��лъфыгъэ лъэшыгъ. Узуняйла ар бэмэ щашlэ. Тятэжъ пасэу идунае ыхъожьыгъагъ, ащ къыхэкlэу тятэшхэмрэ тэрырэ тызэхэсэу тапlугъ. Сэ илъэси 5-сыныбжьэу чылэм тыкъдэкlыжьыгъ, ау сятэшхэм якlалэхэр сэ сшыхэм апэ исэгъэщых. Кьош шlулъэгъур тянэжь ары къытхэзылъфхьагъэр, ари бзылъфыгъ. Ащ ипхъу хилъхьагъэр, ежь инысэ нигъэсыжьыгъ, тяни тэ тырипlугъ, шэн шlагъоу шlулъэгъур зыщыбысым унагъом тыщапlугъ. Тянэжъ «сыбзылъфыгъэщ смакъэ сlэтынэп» ыlощтыгъэп. Зыщищыкlагъэм игущыlэ зэригъэфэн ылъэкlыщтыгъ, ищыкlагъэми ипшъэ- рылъ ыгъэцакlэщтыгъ. Зыгу зыкlучlэу щытыгъ, хъулъфыгъэ къызэрыкlохэм нахь пхьэшагъ.\n-Бзылъфыгъэр къахэзгъэщэу\/ипозиция кlуачlэ езытырэ lофыгъо горэхэм зафагъазэу мэхъуа? Политически зэфэсхэм мыхэм щатегущыlэхэу къыхэк lа? Мыщ фэгъахьыгъэу о уигупшысэ зыфэдэм тыщыбгъэгъозэна?\n-А шьуипчьэ Политическэу мафэ къэсми рыгущыlэхэу щытэп. Тыркуем фэдэу бзылъфыгъэхэм утын арахэу, агъэстыхэу щытэп. Щыlэми тэ зэхэтхырэп… Ащ фэдэ щынагъо гумэкlыгъо зэрэщымыlэм фэшl. Бзылъфыгъэхэм зыкъаухъумэжьын, шынэгъончьагъэм енэгуен, зыфэпlон фэдэхэр ашlэрэп. Феминист замышlы мыхъунэу алъытэрэп, къэпlопэн хъумэ, зыдэщытхэ чlыпlэр ашlодэеп. Хьулъфыгъэр ежьхэм нахьи тlэкlу нахь агъэлъапlэу щытми, зыщищыкlагъэм дэжь атекlонхи алъэкlы. «Зэпстэуми зы уцупlэ щыряl ыкlи ащ икlыхэ хъущтэп» ыlоу щытэп, бзылъфыгъэри хъулъфыгъэри а зы lэнатlэр агъэцэкlэнэу амал яl. Хъулъфыгъэм зыфагъэдэн фаеу алъытэрэп. Хъулъфыгъэм зыфагъэдэными фэбанэхэрэп. Тэ нахь телъегэкlы хъулъфыгъэхэр зэрыт чlыпlэм… Нахьыбэ зэхэтэшlыкlы ыкlи тэшlэшъу. Сыдэ сэ хъулъфыгъэм зезгъэпшэн фая? Ары, тэ тиеплъыкlи фэшъхьаф еплъыкl.\nСюрея Чага, Сухъум\n-Тыркуем икlыжьи Кавказ кlожьыгъэхэм зэу уащыщ. Нэуасэ зыкъытфэпшlына? Джы тэдэ ущыпсэур, илъэс тхьапш хъугъа хэкум узыкlожьыгъэр?\n-Сыубых, 1972-рэ илъэсым сыкъэхъугъ. Шхапlэм сырипщэрэхьакlу. Ащ игъусэу кафэ зэlусхыгъэу сэгъэлажьэ. Тыркуем сыщыlэзэ илъэс 25-рэ рестран згъэлэжьагъэ. Мыщ сызщыпсэурэр илъэс 6-хъугъэ, ащ ыпэкlэ хэкум сыщыlэу бэрэ къыхэкlыгъ. 1996-97-рэ илъэсым Налчык сыкъэкlуагъагъ, ащ дэжьым къэскlуахьыгъэр бэдэд. Ау сицlыгъом щыублагъэу Абхьазым сыкъэкlожьыныр сихъопсэпlагъ. Тыркуем lофэу щысшlэхэрэр зэкlэхэри сищыlэныгъэ Абхьазым щызгъэкlоным тезгъэпсахьыгъагъ, сигухэлъ диштэнэу.\n-Непэ о узщыпсэурэ обшеством бзылъфыгъэм чlыпlэу щыриlэр сыд фэда? Унагъом, lофшlапlэм, къалэм-Черкес бзылъфыгъэр зыдагъэуцурэр дэт?\n-Мэуджэ Бзылъфыгъэр кlуачlэу лъэшэу щытын фае; унагъом, щыlэныгъэм, унэгъо зехьаныр зэкlэхэрэи зыпшъэ дэкlырэр бзылъфыгъэр ары. Хьулъфыгъэхэм ахэм афэгъахьыгъэ гумэкlыгъуи,пшъэдэкlыжь зэхашlи яlэп. Шъыпкъэр пlощтмэ, бзылфыгъэхэри ащ фэдэхэмкlэ хъулъфыгъэхэм ащыгъугъурэп. Бзылъфыгъэр ахэр ыпшъэ дэльыным есагъэу щыт, иlэнатlэу елъытэх. Тэрэз бзылъфыгъэр кlочlэшху, игущыlый лъэшы ау, бзылъфыгъэм пшъэрылъэу зэрихьарэм елъытыгъэм игущыlэрэ икlуачlэрэ макlэ пlоми хъущт.\n-Бзылъфыгъэм ахэр ыпшъэ дэлъынхэм ясагъэу щыт пlуагъэ, бзылъфыгъэр мыр сэ къыстефэ, къысэпэсыгъ! Ыlоу зыми кlэдэурэба?\n-Сэ синэплъэгъу ащ фэдэ зи къыридзагъэп. Ахэм къатефэрэр ашlэныр тэрэзэу алъытэ. Гущыlэм пае; джэгу е хьадагъэ зыхъукlэ ащ щэзекlоще lофыгъо пстэури, хабзэр бзылъфыгъэм зэрегъафэ, бзылъфыгъэр ахэм ягупшысынэ фае, обшествоми ащ фэдэу елъытэ.\nИлъэкl къыхьырэ фэlо фашlр ерэшl зыми ыlощтэп, зэрэхъу хабзэм тетэу зэкlэхэри шlэгъэн, зегъэкlогъэн фае ыкlи пстэури бзылъфыгъэм зэшlуихыныр ипшъэрыль. Хьулъфыгъэм къыфанэрэр а lэнэ зэгъэпэшыгъэм етlысылlэныр, хъухъу кlэракlэхэр къыlутэкъуныр, тхьа ельэlуныр, ешъоныр…\n-lофышlэ къызэрыкlо зыфэшъошэ бзылъфыгъэхэм сыд язытет? Сыд фэдэ lоф щылажьэхэра?\n-Нахьыбэмкlэ лажьэрэр бзылъыгъэхэр арых. Мылэжьэу щыlэ бзылъфыгъэр мэкlэдэд. Бэдзэрым щапlэ чlыпlэ мин щытым, ащ щыщэу 990-рэм lутыр бзылъфыгъ.\nКъанэрэм аlутхэр Ермэл е Узбек хьулъфыгъэх. Хьылъэ зехьа зыфэпlощт фэдэ lоф къинхэми Узбек хъулъфыгъэхэр арых ащыплъэгъущтхэр нахь, Абхьаз хъулъфыгъэхэр арэп.\n-Адэ ар сыда къызхэкlырэр? Абхьаз хъулъфыгъэхэр сыда зыкlэмылажьэхэрэр?\n-Мыщ дэжьым зэпыргъэзагъэу, гурыlогъуаеу зыгорэхэр щыlэх. Заом игъом Урысыем шапхьэу\/амбарго къатырилъхьагъэм фэшl, чlыпlэ имыкlышъугъэ хэр яушъхьагъу. Ащ къыхэкlэу бзылъфыгъэхэр ыпэ ишыгъэ ыкlи lоф ашlэн фае хъугъэх. Ар зы, ятlонэрэр, ижьыкlэ Абхьаз хьулъфыгъэр лэжьэныр къырагъэкlущтыгъэп. «Ащ фэдэ lоф хьулъфыгъэ щылэжьэщта?» аlо.\nГъот ямыlэм къыхэкlэу щыlакlэ унагъом илъэп, ялlы такси зэрифэнэу ышъхьа рипэсырэп, ар тэрэзын лъэкlына… Хэкум урамхэр зыпхьэнкlырэр, хэкlыхэр зыугъоирэр зэкlэхэри Узбек бзылъфыгъэхэмрэ хъулъфыгъэхэмрэ арых. Абхьазым хэкl ыугъиныр емыкlу. lофыр бзылъфыгъэхэми мыщ дырагъаштэ нахь.\n-Адэ обшеством унэгъо lофи, хэбзэ lофи зыпшъэ изылъхьажьырэр бзылъфыгъэр арымэ, Абхьаз хъулъфыгъэм сыд ышlэрэр?\n-Лажьэрэ хъулъфыгъэри щымыlэу арэп. Щэн щэфэным хэзэгъагъэ хъулъфыгъэхэр Тхьаматэмэ! Мэлажьэх. Ежь зыщытхьаматэ lофым унашъо щешlы, лэжьакlохэр егъэlорышlэх, lоф ешlэкlэ макlо.\nХабзэ lофшlапlэхэми аlутых. Сэ непэ нэсэ унэшlыным щылажьэу Абхьаз хъулъфыгъэ слъэгъугъэп.\n-Бзылъфыгъэ движениехэм ыкlи феминизмэм фэбэнэнхэм пае зепеохэр аужьырэ илъэсхэм къэлъагъохэ хъугъэ. Абхьаз хэкум мыщ фэдэхэм яфэмэ бжьымэ щызахашlа? Бзылъфыгъэ хасэ е зэфэс горэ зэхэщагъэу щыта?\n-Политикэм хэтэу бзылъфыгъэхэр щыlэх. Илъэскlэ узэкlэlэбэжьым хэдзынхэр щыlагъ; парламентыр зычlэт унэм ыпашъхьэ мышхэхэу загъэнэкlызэ мыдэныгъэ зэlукlэ яlагъ. Мыр зэхэзыщагъэм инахьыбэр бзылъфыгъ. Щэтрэ агъэlагъагъ, мэфэ пчьагъэрэ чlэсыъэх. lофшlапlэм фэгъэкlотэн хэлъэу е lахьыл благъэхэр зэраштэхэрэр щагъэзыенхэу. Ушэтынхэм апхырыкlырэр lофшlапlэхэм аштэнэу кlэдэугъэх.\n-Профсоюз яlэным фэбанэхэрэба?\n-Ащ фэдэ зэхашlэ гумэкlыгъо яlэп. Сыкъзэкlожьыкlэм сшlогъэшlэгъонэу сычlэупчlэгъагъ. Комунист партие горэ щыl, ари ау сыдми носталгиеу зэlу хыгъ. Зэшl��кl зиlэ партиеп. Мыщ хэдзынхэм о уидунэе еплъыкlэ елъытыгъэу макъэ щыптырэп; цlыфым, lахьылым, уинэlуасэ е купэу щыlэм умакъэ фэоты. Политически шъыпкъэныгъэ, пытагъэ; социялист е лъэпкъ шlэжь зыфэпlон щыlэп.\n-Зэрэхъурэмкlэ, бзылъфыгъэхэм амакъэ зыщагъэlун, зыкъщагъэлъэгъонэу политически гупчэ яlэп…\n-Щыlэп, социялизмэм ыпсахьыгъэ къэралыгъозэ бзылъфыгъэхэм ямафэ ифэшъуашэ уасэр щигъотырэп; Тыркуем, Дунэе Бзылфыгъэ Лэжьакlохэм Ямафэ уасэ щыфашlы, мыщ ар щыlэп, буржуа-дэгъоу щыlэхэм анэкlэ маплъэх, къэгъагъэхэр, шlухьафтынхэр, гъэмэфэкlыныр…\n-Хэкоу уздэщыlэм исоциялнэ полажения Тыркуем фэда, сыдэ зэрэзэтекlхэрэр? Обшеством бзылъфыгъэм чlыпlэу щыриlэр къэралыгъуитlуми ащзэфэдэха: Сыд фэдэ лъэныкъоха зыщзэтекlыхэрэр?\n-Зэкlэ къэсlотагъэхэм апэуцурэм фэдэ хъущт мы къэсlощтри ау шъыпкъэм сыкъщыуцун фае, мыщ бзылъфыгъэм чlыпlэу щыриlэр бзылфыгъэр зыфаем фэдиз. Тыркуем фэдэу бзылъфыгъэм ежь чlыпlэ зыфхихыжьыным фэбанэн ящыкlагъэп. Мыщ бзылъфыгъэр социялнэ обшествоми lофшlапlэми щыlэныгъэм илъэныкъо пстэуми икупсыпlэ итых, къащэлъагъох. Ыпэкlэ политически гупчэхэм къазэрэщылъагъощтыгъэхэр хэмыlом. Илъэс заулэкlэ узэкlэlэбэжьым, бзылъфыгъэхэм нахь амакъэ аlэтыщтыгъ, политикэм хэгущыlэщтыгъэх, джы политикэм хэт бзылфыгъэхэр къызэрэсшlошlырэм-кlэ чыжьэкlэ щытэу маплъэхэм фэд.\nА пстэуми адакlоу, сэ мы хэкум илъэсыбэрэ сыкlэхъопсыгъ, сыщыпсэуныр сиплъэпlагъ, Шlу сэлэгъу, сигуапэу сыщэпсэу. Сиlофшlапlэ згъэпсыгъэ, сищыlакlэ зэтеуцуагъ. Тэрэзэыр пlощтымэ; мыщ къэкlожьыгъэхэм апэрэхэр, унагъом щыщ апэрэ цlыфыр зыгорэущтэу мэпщынэ. Къакlэхъухьырэ ятlонэ лlэужыр адештэ гупсэфэу щэпсэу.\nСэ сшъхьакlэ непи ащ фэдэ къиныгъохэм сапхырэкlы, ау ахэр сшlэщтыгъэх сыкъэкlожьы зэхъум. Тыркуем сыщыlэзэ културэм ылъэныкъокlэ мыщ бэрэ фэбэнагъэхэм сащыщ, ау апэу мыщ укъэкlон зэбгъэлъэгъуныр нахь тэрэз.","id":"<urn:uuid:90a0f37e-4f3d-4c96-aa29-18e8532126d5>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/08\/%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%BA%D1%83%D0%B5%D0%BC-%D0%B8%D1%88%D1%8A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%8B%D1%80-%D0%B7%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D0%B0%D1%84%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%89%D1%8B%D0%BF\/","date":"2022-09-30T13:24:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030335469.40\/warc\/CC-MAIN-20220930113830-20220930143830-00516.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9880056977,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9880056977272034, \"kbd_Cyrl_score\": 0.011833869852125645}","num_words":4667,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.037,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.99,"perplexity_score":6030.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЗэIукIэгъум хэлэжьагъэхэр цIыфхэм чIыфэхэр ятыгъэнхэм, япхыгъэ Iофыгъохэм, Адыгеим бизнесым зыщырагъэушъомбгъун зэралъэкIыщтым, Урысыем и Сбербанк и Къыблэ-КъохьэпIэ банк и Адыгэ къутамэ ащ хэлэжьэн зэрилъэкIыщтым атегущыIагъэх.\nМыщ къызэрэщаIуагъэмкIэ, Сбербанкым чIыфэхэу бизнес цIыкIумрэ гурытымрэ афитIупщыщтыгъэхэм ахигъэхъощт. Унэ ращэфыным пае цIыфхэм чIыфэу аратырэм хагъэхъощт, Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет ипроект пстэумэ ягъэцэкIэн пае мылъку къыхагъэкIыщт.\n- Урыс��ем и Сбербанк уицыхьэ зытебгъэлъы хъущт гъусэшIоу тэлъытэ, гъэхъагъэ хэлъэу Адыгэ Республикэм ащ иIофшIэн щызэхещэ. Мы охътэ благъэм проект гъэнэфагъэхэм шIуагъэ къызэратыщтым, чIыфэт организациехэм ащ яIахьышIу зэрэхашIыхьащтым тицыхьэ телъ, - хигъэунэфыкIыгъ ТхьакIущынэ Аслъан.\nЦIыфхэм чIыфэхэр ятыгъэным ыкIи Адыгеим икорпоративнэ клиентхэм Сбербанкым иIахьэу ахэлъыр непэ процент 60-м ехъу. Процент 15-кIэ джыри ащ зыкъыригъэIэтынэу пэщакIэм гухэлъ иI.\nНиколай Бариновым къызэриIуагъэмкIэ, Урысыем и Сбербанк и Къыблэ-КъохьэпIэ банк и Адыгэ къутамэ проектыкIэхэм ахэгъэхъогъэным инвестициехэр хилъхьанэу рехъухьэ.\nКъыхэгъэщыгъэн фае: мэзищ хъугъэ Николай Бариновым Урысыем и Сбербанк и Къыблэ-КъохьэпIэ банк и Адыгэ къутамэ пэщэныгъэ зыдызэрихьэрэр. Ащ ыпэкIэ илъэс 20-м ехъурэ Москва икоммерческэ банкхэм ащ Iоф ащишIагъ.","id":"<urn:uuid:087ca178-fc2f-462b-81ef-b5f2cde83345>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/adigea.aif.ru\/adig\/adig\/47846","date":"2022-09-30T21:51:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030335504.37\/warc\/CC-MAIN-20220930212504-20221001002504-00124.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6039087176,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":13,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6039087176322937, \"kbd_Cyrl_score\": 0.39449506998062134}","num_words":384,"character_repetition_ratio":0.084,"word_repetition_ratio":0.056,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.008,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.593,"perplexity_score":4014.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим икъалэу Мыекъуапэ идзэ комиссариат илъэс 18-м къыщегъэжьагъэу илъэс 59-рэ мэзэ 11-м нэс зыныбжь хъулъфыгъэхэу Урысые Федерацием и УIэшыгъэ КIуачIэхэм къулыкъур ащызыхьыгъэхэу ыкIи джащ фэдэу аныбжьыкIэ дзэ къулыкъур ахьынэу къызтефэхэу гурыт профессиональнэ ыкIи апшъэрэ гъэсэныгъэ зиIэхэу контрактым тетэу къулыкъур зыхьы зышIоигъохэр къыхехых.\nЫпэкIэ япсауныгъэ изытет елъытыгъэу дзэ къулыкъур амыхьынэу фитыныгъэ къызэратыгъагъэхэм джы япсауныгъэ изытет зарагъэуплъэкIукIэ ыкIи къулыкъур ахьымэ хъунэу тхылъ къызаратыкIэ контракт адашIын алъэкIыщт.\nСоветскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ щыт Мыекъопэ хэушъхьафыкIыгъэ артиллерийскэ дивизионым къулыкъум ащэщтхэр къыщыхахыщтых. Мэзи 3-м къыщегъэжьагъэу ипIалъэу апэрэ контрактыр адашIын алъэкIыщт.\nДзэ къулыкъур зыхьыщтхэм сомэ мини 190-м ехъу къаратыщт. Урысые Федерацием и УIэшыгъэ КIуачIэхэм контрактым тетэу къулыкъур ащызыхьыхэрэм социальнэ IэпыIэгъоу аратырэмрэ фэгъэкIотэныгъэу яIэхэмрэ афэдэхэр джы контрактым тетэу къулыкъур зыхьыщтхэми яIэщтых.\nАщ нэмыкIэу Адыгэ Республикэм ипащэхэми кIэгъэгушIун тедзэхэр ахэм афашIыщтых, Хъ. Андырхъуаем ыцIэкIэ щыт подразделением контрактыр ащыдэзышIыщтхэм сомэ мини 100 афытырагъэхъощт.\nАхъщэр зыфэдизыщтыр: рядовойхэм (матросхэм) — сомэ мин 200-м къыщегъэжьагъэу ыкIи ащ нахьыбэу; сержантхэм (старшинэхэм) — сомэ мин 230-м къыщегъэжьагъэу; прапорщикхэм (мичманхэм) — сомэ мин 250-м къыщегъэжьагъэу.\nКонтрактым тетэу дзэ къулыкъур зыхьыщтхэм ащыщхэу гъэхъагъэ хэлъэу зипшъэрылъхэр зыгъэцакIэхэрэм а къэтпчъыгъэхэм анэмыкIэу етIани ахъщэ тедзэ аратыщт.\nКъэбарыр нахь игъэкIотыгъэу къызIэкIэзыгъахьэ зышIоигъохэм мыщ фэдэ чIыпIэм зыфагъэзэн алъэкIыщт: къ. Мыекъуапэ, ур, Комсомольскэр, 217-р, каб. 102-р ыкIи 119-р. Телефонхэр: 52-64-38, 52-11-27, 8-928-669-13-70, 8-928-473-10-67, 8-938-552-36-10, 8-961-819-83-40.\nЧэщи мафи зэпытэу шъуафытеон шъулъэкIыщт.","id":"<urn:uuid:1e57ab36-35cd-43cb-a9a7-dcf1766ac138>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/09\/19\/%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BC-%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%8D%D1%83-%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%BB%D1%8B%D0%BA%D1%8A%D1%83%D1%80-%D0%B7%D1%8B%D1%85%D1%8C%D1%8B%D1%89%D1%82%D1%85\/","date":"2022-10-01T21:42:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030336921.76\/warc\/CC-MAIN-20221001195125-20221001225125-00727.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8147557378,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8147557377815247, \"kbd_Cyrl_score\": 0.18420004844665527}","num_words":513,"character_repetition_ratio":0.09,"word_repetition_ratio":0.02,"special_characters_ratio":0.195,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.822,"perplexity_score":5058.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Гриппым пэуцужьырэ вакцинэм ихэлъхьан епхыгъэ Iофтхьабзэр етIупщыгъэу республикэм щэкIо.\nКоронавирусым ыгъэсымаджэхэрэм япчъагъэ хэхъо ыкIи а узитIур зэхэхьаным ищынагъо къэуцугъ. Арышъ, цIыфхэр нахь зыфэсакъыжьынхэу, гриппым ыкIи коронавирусым апэуцужьырэ вакцинэхэр зыхарагъэлъхьанэу медицинэм иIофышIэхэр къэджэх.\nАдыгэ Республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ къызэритыгъэмкIэ, мы илъэсым гриппым пэуцужьырэ вакцинэр нэбгырэ мин 280-м ахалъхьанэу агъэнэфагъ. Адыгеим ныбжь зиIэхэми, кIэлэцIыкIухэми апае зэхэтэу вакцинэ дозэ мини 105-м ехъу къэкIуагъ. Ахэр Урысыем къыщашIыгъэ препаратхэу «Совигрипп» (дозэ 58730-рэ) ыкIи «Ультрикс Квадри» (дозэ 46280-рэ).\nШъугу къэтэгъэкIыжьы гриппым ыкIи коронавирусым апэуцужьырэ вакцинэ-хэр мазэрэ уемыжэу зэдябгъэшIынхэ зэрэплъэкIыщтыр.\nМы уахътэм коронавирусым пэуцужьырэ вакцинэу «Гам-Ковид-Вак»зыфиIорэр («Спутник V» нахьыбэхэм зэрашIэрэр) зыхяжъугъэлъхьан шъулъэкIыщтыр. Мы вакцинэр мэфэ 21-рэ азыфагоу едзыгъуитIоу ахалъхьэ. А шапхъэм шIокI иIэп, сыда пIомэ нэмыкI шIыкIэкIэ иммунитетыр пытэщтэп.\nМыекъопэ къэлэ поликлиникэу N 1-м ипащэу ЕмтIылъ Оксанэ къызэриIуагъэмкIэ, а вакцинэр зыщахалъхьэрэ чIыпIэ пстэуми икъоу аIэкIэлъ. Мы уахътэм ехъулIэу коронавирусым пэуцужьырэ вакцинэр къалэм щыпсэурэ нэбгырэ 79900-мэ арагъэшIыгъ.\nCOVID-19-м пэуцужьырэ прививкэр зыщахалъхьэрэ чIыпIи 5-мэ Мыекъуапэ Iоф щашIэ. Ахэр зыдэщытхэр: ур. Комсомольскэр, 159, Чкаловым иур., 77, ур. Я 7-рэ переулкэр, 16, Жуковскэм иур., 18 ыкIи ст. Ханскэр, Верещагиным иур., 111.\nМедикхэм къызэраIорэмкIэ, бжыхьэ лъэхъаным иммунитетыр нахь зыгъэпытэщтыр гриппым ыкIи коронавирусым апэуцужьырэ вакцинэхэр зыхябгъалъхьэхэмэ ары.\nIэшъынэ Сусан.","id":"<urn:uuid:57fff0bf-e0c7-4a88-a358-8da414b28044>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/09\/21\/%D1%82i%D1%83%D1%80%D0%B8-%D0%B7%D1%8B%D1%85%D1%8F%D0%B6%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BB%D1%8A%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BD-%D1%88%D1%8A%D1%83%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D1%89%D1%82\/","date":"2022-10-01T21:25:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030336921.76\/warc\/CC-MAIN-20221001195125-20221001225125-00251.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5981484652,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5981484651565552, \"kbd_Cyrl_score\": 0.398279070854187}","num_words":526,"character_repetition_ratio":0.104,"word_repetition_ratio":0.062,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.038,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.581,"perplexity_score":3750.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыгъэ еджапIэхэм къачIэкIыхэрэм ушэтынхэр зэракIущтхэм УФ-м просвещениемкIэ и Министерстви, Рособрнадзорми ялIыкIохэр бэрэ егупшысагъэх ыкIи зы кIэух къыфэкIуагъэх — зэикI ушэтынхэр зыкIущтхэр апшъэрэ еджапIэхэм ачIэхьанхэу зызыгъэхьазырхэрэр арых ныIэп. Адрэхэм къызэрэчIэкIырэ экзаменхэр ежь еджапIэм щатыщтых.\nМыгъэ гурыт еджапIэм укъычIэкIэу апшъэрэ еджапIэм учIэхьаным пае урысыбзэмкIэ ушэтыныр пкIунышъ, анахь балл макIэм къыщымыкIэу къэпхьын фае. ХьисапымкIэ базовэ ушэтынэу блэкIыгъэ илъэсхэм акIущтыгъэр мыгъэ зэхащэщтэп.\nАщ фэдэу зэпахырэ узым цIыфхэр нахь щыухъумэгъэнхэм пае еджапIэм къычIэкIыхэрэм пэшIорыгъэшъэу экзаменхэр зэратыщтыгъэхэм фэдэу мы илъэсым атыщтхэп.\n2021-рэ илъэсым гурыт еджапIэр къэзыухэу, ау апшъэрэ еджапIэм чIэмыхьащтым аттестат къыратыным пае ЕГЭ-м ычIыпIэкIэ урысыбзэмрэ хьисапымрэкIэ еджапIэм экзаменхэр щикIущтых. Ушэтын IофшIэн фэдэхэу а предметхэр еджапIэхэм жъоныгъуакIэм и 25-м ащырагъэжьэщтых. Мы мафэм урысыбзэмкIэ, жъоныгъуакIэм и 28-м хьисапымкIэ ушэтын IофшIэнхэр атыщтых. Зымытышъухэрэм мэкъуогъум и 8-м урысыбзэмкIэ ыкIи мэкъуогъум и 10-м хьисапымкIэ атыжьынхэ алъэкIыщт.\nЕджапIэхэм къачIэкIынхэу апшъэрэ еджапIэхэм ачIэхьащтхэм апае зэтыгъоу атырэ экзаменхэу афызэхащэщтхэм ятыгъо шъхьаIэ жъоныгъуакIэм и 31-м рагъэжьэщт. А мафэм географиер, литературэр ыкIи химиер, мэкъуогъум и 3-м ыкIи и 4-м урысыбзэр атыщт. Профильнэ хьисапымкIэ ушэтыныр мэкъуогъум и 7-м, тарихъымрэ физикэмрэкIэ мэкъуогъум и 11-м, обществознаниемкIэ мэкъуогъум и 15-м ушэтынхэр кIощтых. IэкIыб къэралыгъуабзэхэмкIэ (тхэн IофшIэныр) ыкIи биологиер мэкъуогъум и 18-м атыщтых. ЖъоныгъуакIэм и 21-м ыкIи и 22-м IэкIыб къэралыгъуабзэхэмкIэ (жэрыIоу) экзаменхэр зэхащэщтых, информатикэмрэ компьютернэ технологиемрэкIэ мэкъуогъум и 24-м ыкIи и 25-м ушэтынхэр кIощтых.\nТыгъо шъхьаIэм ушэтынхэр зымыкIушъухэрэм зыщатыжьынхэ алъэкIыщт мафэхэри къафагъэнэфагъэх.\nСихъу Гощнагъу.","id":"<urn:uuid:990ce647-7200-404e-908c-0c0200653f06>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/05\/20\/%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8A%D0%BE%D0%BAi%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%84%D0%B0%D1%88i%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85-4\/","date":"2022-10-01T21:43:10Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030336921.76\/warc\/CC-MAIN-20221001195125-20221001225125-00280.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5497073531,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5497073531150818, \"kbd_Cyrl_score\": 0.44891151785850525}","num_words":600,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.017,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.043,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.566,"perplexity_score":2199.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Илъэситфырэ къыддеджагъэу, непэ къызынэсыгъэми ныбджэгъушIоу тиIэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Къуекъо Асфар ыныбжь илъэс 70-рэ зэрэхъугъэмкIэ тигуапэу тыфэгушIо!\nИныбжьыкIэгъум къыщыублагъэу Асфар лъэпкъ Iофхэм агъэгумэкIэу щытыгъ, ащ итарихъкIэ, икультурэкIэ шIэныгъэ куухэр зиIэ хъугъэ шIэныгъэлэжьыр республикэм имызакъоу, IэкIыб къэралхэу тилъэпкъэгъухэр зыщыпсэухэрэм ащашIэ, илъэпкъ шIулъэгъу, иIофшIагъэхэм осэшIу афашIы.\nАсфар, щыIэныгъэм нахь лъапIэ щыIэп. Мы гущыIэхэм ямэхьанэ о пшъхьэкIэ уушэтыгъэу щыт. УимэфэкI мафэ ехъулIэу тыпфэлъаIо уипсауныгъэ зыпкъ итэу, шIу плъэгъоу уиIэхэм яхъяр, ягушIуагъо адэбгощын плъэкIэу, уиIофшIэнкIэ гъэхъагъэхэр пшIыхэу илъэсыбэрэ джыри укъытхэтынэу.\nИнститутым къыщыбдеджагъэхэр.","id":"<urn:uuid:8a3bb117-f3e4-419f-928a-1c6d59a0c786>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/07\/27\/%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%83%D1%88i%D0%BE-10\/","date":"2022-11-30T14:42:08Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710764.12\/warc\/CC-MAIN-20221130124353-20221130154353-00097.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9216085076,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9216085076332092, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07820487767457962}","num_words":214,"character_repetition_ratio":0.003,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.913,"perplexity_score":1509.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Pages for logged out editors learn more\nКатар, Къэралыгъоу Катар – Азием ит къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр – Доха. ЦIыфэу нэбгырэ млн 2-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 11 586 км². БзэшъхьаIэр – арапыбз.\nДЛО-м хахьэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр – эмирэу Тамим бин Хамад аль Тани.\nХэгъэгу тхьаматэр – Абдулла бин Нассер бин Халифа аль Тани.\nАзием и тыгъэкъохьэпIэ лъэныкъом щыI. Сауд Арабиер игъунэгъу.\nПерс Псыдахьэм ыIушъо тет.","id":"<urn:uuid:e6d41dc0-7823-463a-a328-4e2580985d0c>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80","date":"2022-12-02T17:20:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710909.66\/warc\/CC-MAIN-20221202150823-20221202180823-00093.warc.gz","language":"ady","language_score":0.4770807028,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.47708070278167725, \"kbd_Cyrl_score\": 0.34489312767982483, \"krc_Cyrl_score\": 0.05828067660331726, \"syl_Beng_score\": 0.019853074103593826, \"itl_Cyrl_score\": 0.018145794048905373, \"tab_Cyrl_score\": 0.013754189945757389, \"kum_Cyrl_score\": 0.011219041422009468}","num_words":120,"character_repetition_ratio":0.024,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.218,"stopwords_ratio":0.042,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.801,"perplexity_score":6477.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"HAPİ Yusuf Mahmud\nAktaran: HAPİ Cevdet Yıldız\nHer yıl Düzce Efteni Gölü'ne bir kez kadınların hasır dokumaları için saz getirmeye, bir kez de sağlık banyosu için hamama yaşlıca kadınları götürürdük. Kadınlar kaplıcada sağlık banyosu alırlardı.\nBu biçimde bir sonbahar günü köyümüzden birkaç kadını Efteni Hamamı'na götürmüş, patika yolu izleyerek geri dönüyorduk.\nKöyümüzden (Sarayyeri) Samhan (*), su dökmek için olmalı gerimizde kalmıştı. Biraz sonra Samhan'ın bir çığlık atıp ürkmüş biçimde bize doğru koşmaya başladığını gördük. Ben de \"Ne oldu ki\" diyerek ona doğru koştum.\n– Ne oldu Samhan, diye sordum.\n– Dağda önümden kırk erkek domuzun koşarak geçtiğini gördüm. Onun için bağırdım, dedi.\n– Güpegündüz kırk domuz ne arar ki burada, atıyorsun, dedim.\n– Kırk erkek domuz dediysem de, yirmiden az değildiler.\n– Yine atıyorsun, güpegündüz yirmi erkek domuz ne arasın burada?\n– Yirmi dediysem de on taneden az değildiler herhalde.\n– Yine atıyorsun.\n– Beş taneydi.\n– Atıyorsun.\n– Bir taneydi.\n– Yine atıyorsun, güpegündüz dağda tek domuz bile göremezsin.\n– Peki, çalı dibinde kışkış ettiren neydi öyleyse?\nSamhan çalı dibinde küçük bir yeşilbaş (kertenkele) görmüştü.\nАДЭ ХЪУЦХЪУЦ КЪЕЗГЪА1ОРЭР ШЪЫДЫГЪ?\nДузджэмгьэ гъэкъэс зэ 1ут1аныхьэ, зэуи хьамам фэш1гьэ 1эфтэныем тык1оштыгъ. 1ут1анымгьэ бзылъфыгъэхэм хьасырхэр яхъэштыгъ. Хьамамымгьи бзылъфыгъэхэм, псэоныгъэ фэш1гьэ зягъэпск1эштыгъ.\nМоштэу зы бджыхьапэгорэм 1эфтэные хьамамым тикой шыш бзылъфыгъэ заулэ счагъэу къэдгъэзэжыгъэу лъэс гъогум тытэтэу Самхъан* тяужы т1эк1у зыкъыригъани гъутхьак1о 1ок1ы фэдэу дек1ок1ыгъагъ.Т1эк1у къэнэуж кууу къечэжэжыгъагъ.\"Шъыд хъугъэ?\" с1уи сызэплъэк1и ыдэж сечэжагъ.\n– Шъыд хъугъ Самхъан?с1уи сеупч1ыгъ.\n– Къушъхьам сяпэгьэ къохъу т1оч1ит1у зэблэшъутыхэу слъэгъугъ.Аш фэш1гьэ сыкууагъ,ы1уагъ.\n– Mэфэ нэфэу къохъу т1оч1ит1у тэдэ къэк1ышт,е опц1а,с1уагъ.\n– Къохъу т1оч1ит1у с1уагъэ нэмы1эми т1оч1 нахь мэч1агъэхэп.\n– Е опц1а ыгьи,къохъу т1ок1 мэфэнэфэу тэдэ къик1ын?\n– К1о т1оч1 с1уагъэ нэмы1эми пш1эу къыч1эк1ын.\n– Е опц1а.\n– Тфыгъ.\n– Опц1ы.\n– Зыгъ.\n– Е опц1ы дэда,мэфэ нэфэу къушъхьам зы къо закъуи ч1эплъэгъон плъэк1ыхэнэп.\n– Адэ къэц куардэм хъуцхъуц къезгъа1оштыгъэр шъыдыгъ?ы1уагъ.Къэц куардэм хьамплъыж ц1ык1угъорэ хилъэгъуагъэу,аш ыгъэштагъэу къыч1эк1ыгъ.\nКъэз1отагъэр: Хьапый Юсыф Махьмуд\n(*) Cамхъан Къоук1ьэхьаблэ шышагъ,бо дэхагъэ,бзылъфыгъэ шъхьарфак1оу шытыгъэу къя1отэжы,ыч1ап1о ымызагъэмэ ашышагъ п1онэу къя1отэжы.Къоук1ьэхьаблэ ытемыр къохьап1о къушъхьэ капэм ч1эс Джанхъотые нысэшэ гьэгу фэш1ыгьэ,зы чэшгорэм шыухэу к1охэ къэк1ожхэ зэхъум шитф зэблихъугъэу, \"мы шыр сигу е1угъэп,адрэ шым сытэт1ысхьан сыфай\" ы1оу,зым ехымэ адрэ шым тэт1ысхьэу зыкъаригъэхьыжыгъагъэу къя1отэжы.1эцумыжъыгъ.Бо къэбар пылъ,жъымэ къя1отэжы.Хьапый Джэудэт.\nAnlatan: Hapi Yusuf Mahmud\n(*) Samhan'ın çok güzel ama huysuz bir kadın olduğu anlatılır. Sarayyeri (Къок1ьэхьаблэ) köyünden, bu köyün kuzey batısında, yamaçta bulunan Çerkes Aynalı (Джанхъоти) köyüne gece düğüne gidip aynı gece dönüldüğü sırasında, \"Bu atı ve süvarisini beğenmedim, öbür ata, o atlının yanında gitmek istiyorum\" diyerek, beş at ve atlı değiştirecek ölçüde huysuz biri olduğu anlatılır. Kendisine ilişkin çok şey anlatılırdı. Açumıj (1эцумыжъ) ailesindendi. -HCY","id":"<urn:uuid:99fb1029-377e-40aa-a200-0e0777c99b45>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/www.circassiancenter.com\/tr\/peki-kiskis-ettiren-neydi\/","date":"2022-11-28T01:15:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710462.59\/warc\/CC-MAIN-20221128002256-20221128032256-00334.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6092481613,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.609248161315918, \"gag_Latn_score\": 0.31746941804885864, \"xmf_Geor_score\": 0.019331738352775574, \"tly_Latn_score\": 0.015630267560482025}","num_words":1162,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.002,"special_characters_ratio":0.224,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.69,"perplexity_score":14304.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Лис тхылътедзапlэр», Уажегех Амед (кь. Диярбакыр Литературэм и Унэ) ыкlи Диярбакыр Искуствэхэмкlэ Гупчэр (ДИГ) зэгъусэу Литературэ Зепеохэм я 4-рэ зэхахьэ Чьэпыогъум и 28-рэм зэхащагъ.\n«Гум Къышlошlырэ Бзэмрэ Шъыпкъэмрэ» зиджэмакъэ зэхахьэм, тхакlо ыкlи усакlо нэбгырэ 70-рэ къыугъоигъ. «Черкес бзэхэм Ащыщэу Адыгабзэр» зыфиlорэ лъэныкъом къыщыгущыlагъ гъэзэтэу Жьынэпсым иlофышlэу Хьажьбэвыкъо Эрдоган Иылмаз. Адыгабзэм Анатолие шъолъырым (ащ Адыгэхэр бэу щэпсэу) щикъыкlугъэ гъогум къытегущыlагъ, Адыгабзэм фэгъахьыгъэу гущыlэ зэпеоу зэрахьэхэрэм анаlэ тыраригъэдзагъ.","id":"<urn:uuid:083cbb5e-7358-466c-b3c9-04694846f14b>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/11\/%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B5%D1%81-%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%89%D1%8B%D1%89%D1%8D%D1%83-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B0%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D1%80\/","date":"2022-12-02T16:46:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710909.66\/warc\/CC-MAIN-20221202150823-20221202180823-00388.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6007618308,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6007618308067322, \"kbd_Cyrl_score\": 0.398044228553772}","num_words":159,"character_repetition_ratio":0.021,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.85,"perplexity_score":7224.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем почтэхэмкIэ икъулыкъу и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм мэфэкI мафэхэу 2022-рэ илъэсым чъэпыогъум и 4-м ыкIи и 5-м почтэхэм Iоф зэрашIэщтыр къеты:\n— 2022-рэ илъэсым чъэпыогъум и 4-м (гъубджым) – IофшIэгъу мафэхэм ярежим тетэу Iоф ашIэщт, ау зы сыхьаткIэ нахь пасэу IофшIэныр аухыщт;\n— 2022-рэ илъэсым чъэпыогъум и 5-м – зэкIэ почтэхэм языгъэпсэфыгъо мэфэкI маф.\nПочтэ зэпхыныгъэм икъутэмэ пстэуми ястендхэм почтэхэм Iоф зэрашIэщтыр арыт.\nФПС-м Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапI","id":"<urn:uuid:e26f68bd-6f33-4066-9ebe-c72ec30a3a0b>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/09\/28\/%D0%BC%D1%8D%D1%84%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D0%BC-%D0%BF%D0%BE%D1%87%D1%82%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-i%D0%BE%D1%84-%D0%B7%D1%8D%D1%80%D0%B0%D1%88i%D1%8D%D1%89%D1%82%D1%8B%D1%80\/","date":"2022-12-01T23:19:56Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710870.69\/warc\/CC-MAIN-20221201221914-20221202011914-00852.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6049596071,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6049596071243286, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3915465474128723}","num_words":149,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.213,"stopwords_ratio":0.04,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.572,"perplexity_score":4053.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэм идунай Зэхэт Арап Пщыпlэхэр\nTeşü Svetlana, Birleşik Arap Emirlikleri'nde (BAE) yaşayan Çerkeslerin izini sürdü.\n14 yıldır BAE'de yaşayan Çetao Marina'nın kılavuzluğunda dünyanın değişik bölgelerinden, birlikte bir yaşamı konuştular.\nАдыгэхэр зэрымыс къэралыгъо щыlэжьэпщтын. Чlыгужъым егъэзыгъэкlэ зылъапсэ изычыгъэ силъэпкъэгъухэр дунаим щыхэтэкъуагъэх. Илъэс l5 хъугъэшъ lэкlыб хэгъэгухэм ащыпсэурэ адыгэхэм якъэбар гъуазэ сызыфэхъурэр, лъэпкъ зэфэс инхэм сызахэлажьэрэр, къэралыгъуакlэр къызэlусэхы зэпыт. Етlани ахэм зырыз-тlурытlоу унагъохэр арысхэп. lофшlапlэ, еджапlэ, аужыпкъэрэм шъхьегъэзыяпlэ лъахъухэу нэбгырэ зы-тlущэу мэкощыхэшъ, ахэм нэмыкlыхэр акlэлъэкlожьых. Куп ин кlаехэу, зы лъэпкъ Хасэ зэхаугъоягъэми икъунхэу нэужым зыдэкlуагъэхэ къэралыгъуакlэм щэтlэмых. Ащ фэдэу, зигугъу къэсшlымэ сшlоигъор Зэхэт Арап Эмиратхэр ары. Сыдэущтэу адыгэхэр мы къэралыгъом кощыгъэха? Нэбгырэ тхьапша исыр? Бзэр, хабзэр къаухъумэн алъэкlа? Сигущыlэгъоу Чэтэо Марыуан илъэс l4 хъугъэу Эмиратым щэпсэу. Исэнэхьаткlэ инженер-архитекторэу мэлажьэ, ау бзэ зэгъэшlэным, бзэ зэхэтыкlэм шlогъэшlэгъонэу пылъ, адыгабзэкlэ десэхэр къетых. Интернетым иамалхэр згъэфедэзэ ащ сыдэгушыlагъ. Мы пандемие лъэхъанэм lэкlыбым тыкlошъурэп, ау тилъэпкъэгъухэм адэтшlырэ зэпхыныгъэхэр дгъэгъуащэрэп, интернетым ащкlэ тиlэпыlэгъу.\n-Марыуан, лъэшэу сигуап уахътэ бгъоти, мы зэнкlэ-зэдэгущыlэгъум укъызэрэхэлажьэрэмкlэ. Адыгэ хэкум къыбгъодэкlэу Зэхэт Арап Пщыпlэхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм зэкlэми шlуфэс салам фабэ ясэхы. Ыпэ мы узэу къекlокlырэм ыпкъ къикlэу шъуикъэбар сыкъыкlэ��пчlэнэу сыфай.\n-Опсэу, Светлан. Сэри сигуапэу тихэку щыпсэухэрэм салам фабэ ясэхы. Тыгухэр тэ а лъэныкъом щыlэ зэпыт. Мы Эмиратыр зэфэшъхьафэу пщыпlиблэу гощыгъэ. Ахэм зэкlэми зы хабзэ горэ рагъэкlокlы. Ащ фэшъуашэу тэпсэу мы коронэм илъэхъан. Уеплъымэ, тэ тадэжькlэ тlэкlу нахь lутlупщыгъэ фэдэу щыт, нахь рэхьат. Арэу щытми укъекlокlын узыфитыр мафэрэ ары, чэщрэ тишlыхьагъэу тис, пчыхьэ зыхъукlэ зэкlэ агъэпытэ. Тэри шъыпкъэу пlощтыми, зыгорэм тыкlонэу тыгуlэрэп, тызфэсакъыжьы.\n-Тилъэпкъэгъу нэбгырэ тхьапша Эмиратым щыпсэурэр? Сыдэущтэу ахэр мы хэгъэгум ифагъэха?\n-Мый адыгэу исхэр хэгъэгу зэфэшъхьафхэм къарыкlыхи, лэжьакlо къэкlуагъэхэу ары зэрэщытхэр. Сирием нахьыбэрэр къикlыгъ. Джоланым щыкlогъэ зэо-зэпэуцужьым ыуж тыкъэкlуагъ. Джырэ заом къыхэкlыгъэхэри щыlэх. Джащ фэдэу Иорданием, Тыркуем, Хэкуми къикlыгъэхэр ахэтых. Пстэури lофшlэн лъыхъухэу къэкlуагъэх. Зэкlэмкlи адыгэ нэбгырэ минитlу фэдиз Зэхэт Арап Пщыпlэм щэпсэу. Чlыпlэ зэфэшъхьафхэмэ тадэсэу мыщ тыщэпсэу. Сэ сыздэщыlэм Фуджейра ыцlэр. Сэ сиунагъо нэмыкlэу мыщ зы адыгэ унагъоу Хъуажъхэр щэпсэух. Пщыпlэхэр зэпэчыжьэх, ау тызэхахьэ, тызэкlэлъэкlо. Куп зэхахьэхэри тэшlых, тызэнэсы, нэбгырэ зырызэу зыгорэущтэу тызэlукlэщтыми, амал хзэрэдгъотэу, тызэлъэlэсы, унагъохэмкlи тызэлъыкlохэу мэхъух.\nЗагъорэ е Дубаи, Абу-Даби н (ахэр анахь кlуапlэх, анахьыбэ зыдэсхэ пщыпlэх) унагъохэмкlэ тащызэфазэ. Унэгъо 40 – 50 фэдизэу къекlуалlэхэу мэхъух. Хъулъфыгъи, бзылъфыгъи, ныбжьыкlи тызэхэтэу мафэхэр зэдэтэгъакlо. Ау джы мы коронэм зы цlыф ыгъэхъыерэпышъ, унэмэ тарыс. Узэхэхьан уфитэпшъ, унэм тисэу тшlэщтыр зэкlэ тэшlэ, тэпсэу.\n-Сыд фэдэ lофшlэна жъугъэцакlэхэрэр? Сыд фэдэ сэнэхьата шъуlэкlэлъхэр?\n-Анахьыбэу исхэр инженерых, мый илъэс 40-м ехъугъэу щыпсэухэрэр щыlэх. Сэ илъэс l4 хъугъэ сыкъызыкlуагъэр. Сэри сыинженер. Компание горэм сыритхьэматэу сэлажьэ.\n-Дэгъоу адыгабзэ ошlэ.\n-Сирием тыщыпсэу зэхъум куп инэу тызэхэсыгъ. Джоланым хахьэщтыгъэ Къунейтрэ районым чылэ l3 хъухэу тызэхэсыгъ, нэмыкl лъэпкъи къытхэмысэу, тиныдэлъфыбзэ дэгъоу дгъэфедэу тызэхэсыгъ. Тибзи тихабзи щыкlагъэ имыlэу тызэхэтыгъэх. Мэфих заом ыуж ащ тыкъикlи Шам тыкъэкlуагъ. Ащыгъум сэ илъэс l3 горэ сыныбжьыгъ. Дамаск тыкъызэкlом, къэлэ lужъум дэсхэм тэ мэкlэ дэдэу такъыхэхьагъэти, зэфэшъхьафэу чlыпlабэмэ татеугощагъэу хъугъэ, унагъохэри тlэкlу зэпэчыжьэ хъугъэх, тыкъызхэхьагъэхэми яхабзи ягъэпсыкlи шъхьафыгъэ, ахэмэ уадимыштуи упсэушъущтэп. Ябзи нахь къыттекlо хъугъэ. Тибзэ зэкlакlоу ежьагъ, тихабзэхэри тlэкlу тlэкlэкlыхэу хъугъэх.\n-О убзэ зэкlэкlуагъэ иlэп.\n-Тэ тицlыкlугъом щегъэжьагъэу адыгабзэ нэмыкlэу тыщыгущыlагъэп унэм. Мары мы тыздэс Пщыпlэу Фуджейрэ ым тизэкъуабзэу тыдэс, къызэрэсуагъэу тэщ нэмыкlэу Саудием щылажьэщтыгъэ врач унагъоу Хъужъхэм анэмыкl зы адыгэ гъунэгъу тиlэп.\n-Ащыгъумэ о уянэ-уятэмэ адыгабзэр зэрэуагъэшlагъэу уикlалэмэ ябгъэшlэшъугъэпщтын?\n-Сэ зы п��ъаъшэрэ зы кlалэрэ сиl. Пшъашъэм дэгъоу ешlэ, ау кlалэм футболыр ешlэ бзэм нахьи. Пшъэм ыцlэ Раза, кlалэм ыцlэр Андзор.\n-Адыгэхэмкlэ сыдэущтэу шъузэдэлжаьэр Адыгэ Хасэ шъуlа?\n-Мы хэгъэгум игъэпсыкlэкlэ, Хасэ хэхыгъэ lэкlыб къэралхэм къарыкlыгъэхэмкlэ зэlупхын уфитэп. Адэрэп. Тэ хэхыгъэу зы унэ горэм тыщызэфэсынэуи а фэдэу зы чlыпlэ тиlэп. Шъхьаем зэрэтлъэкlырэмкlэ мы бзэ lофым пае тызэкъоуцо. Мый зы бзылъфыгъэ чан горэ тиl. Лlыбзыу Яра. «Эмиратым и Сэтэнайхэр» ыlуи ащ куп зэхищагъ. А купым зэlукlэгъухэр, адыгабзэ десэ къэтыпlэхэр къытфегъэпсых. Ярэ Университетым щэлажьэ, ахэмэ агурыlуи, чlыпlэ къаlихи, бэрэскэшхорэ, ежьыхэр мылажьэхэ зыхъукlэ, тэ тыкlоти бзэ щедгъаджэщтыгъэх. Мы сэ сыздэсымрэ Дубаирэ км 270-рэ мэхъу. Ау сыдэмышъхьахэу сыкlоти бзэм къыщезгъаджэти сыкъэкlожьыщтыгъэ. Шъхьаем мы коронэвирусыр къежьи, цlыф зэхахьэхэр щыхъущтхэп аlуи, ари фашlи тымыкlожьышъу хъугъэ. Еlтанэ кlо къэтыугупшыси, Ярэм ичаныгъэкlэ, шхапlэ горэм тыгурыlуи, джащ бзэ зэгъэшlэн гупчэ щызэlутхыгъ. Ау кафехэм язэфэшlын уахътэри къэси, джы унэмэ тарытlысхьагъэу, он-лайн егъэджэнхэр тlэшlых. Программэу «Зум» зыфиlорэмкlэ тхьэмафэм тlо сыхьатитlу фэдизэ бзэр зэтэгъашlэ.\nАй нэмыкlэуи, видео-зэlукlэ тхьэмафэм зэ тэшlы, ныбджэгъу заулэ бзылъфыгъи хъулъфыгъи тызэхэтэу мы бзэ зэгъэшlэн lофхэм тарэгущыlэ. Ащ Израили, Америки, Тыркуи, Иордании ащыщхэр къыхэлажьэх ыкlи зэ усэ хъун, зэ тхыгъэ горэ хъун къитэдзэшъ тыкъеджэ, гущыlэу хэтхэм къарыкlыхэрэр зэхэтэфы.\n-Практик шъошlы ара?\n-Ары, шъыпкъэ дэдэу къэпlуагъ. Ащ фэдэу ары. Ари тхьэматэм зэ етэгъэкlокlы. Кlо зэрэтлъэкlырэмкlэ, джа бзэ ухъумэныр ары тигугъэр. Къыхэзгъэщымэ сшlоигъу, мы бзэр зэзгъашlэу нахь гугъу къыфелlыхэу къекlуалlэхэрэр бзылъфыгъэх. Арышъ, зы нэбгырэп бзэр зэдгъашlэрэр. Унагъом едгъэшlагъэу мэхъу, ибынхэми ядгъэшlагъэу мэхъу. Лъэшэу сигуап пымычыхэу, дэгъоу пlалъэм тефэу къекlуалlэх, тызэхэтlысхьэшъи, мы фэдэу пlалъэм тефэу етэгъэкlокlы.\n-Ары, ныдэлъфыбзэр нымэ аlушъолъхьэ, ахэмэ ялъфыгъэхэм ар аlэкlагъэхьажьыныр ары джы пшъэрылъыр. Адыгэ Хэкум укъэкlуагъэу щыта?\n-Адыгэ хэкум зэп сыкъызэрэкlугъэр. Апэ дэдэ l986-рэм сыкъэкlогъагъ. Сирием Адыгэ Хэсашъхьэми сыхэтыгъ тlо уцугъо. Апэрэу ары сыкъызэрэкlогъагъэр делегатэу Хасэм ыцlэкlэ. Къэбэртаем сыкъэкlогъагъ. Налщык мэфипшlэ тыщыlагъ. l990-рэми сыкъэкlуагъ, ащ къыкlэлъыкlорэ илъэсхэми заулэрэ. Аужырэм сызыкlуагъэр илъэсищ горэ хъугъэ. Джыри сыкlон фаеу щыт. Мы коронэр зэ зэшlокlымэ тыкlон. Зы lоф горэхэр адыкlэ дгъэпсы тшlоигъоу ары тыкъызфакlорэр.\n-lофыр пlомэ сыд къибгъэкlырэр? Бизнес пая? Лъэпкъ lоф пая? Хэкум сыд шъузэхэщыгугъурэр? Шъуепхыгъэнэу шъуфая?\n-Тэ тызщыгугъурэр бэ. Сыд къыддэхъущтыр тшlэрэп нахь. Къыдгурэlо хабзэри, ащ къинхэри зэрэхэтыр. Мы тызщыпсэурэм къикlыгъэ адыгэхэу, зэрар имыlэу, хьазырэу мылъку аlэкlэлъэу зы нэбгырэ заулэмэ унэхэр хэкум щащэфыгъэх, мыщ яlофхэр щаухыхэмэ занкlэу ащ екlужьынхэ��ъ, ащ щыпсэужьынхэу фаех. Унэхэр щызщэфыгъэхэр щыlэх, ащ нэмыкlэу мары, сэ паспорт бэ шlагъэуи сlыгъ. Адыкlэ зы чlыгу горэ шапсыгъэ къуаджэхэмкlэ Пэнэхэс къуаджэм зы чlыгу горэ щытыубытыгъэу, гектра 25-рэ хъоу тlыгъ. Ащ игугъу къэсшlы сшlоигъу. Тэ нэбгырэ заулэ тызэхэтэу унэ хапlэ ащ щыдгъэпсынэу тшlоигъу. Ипланхэри зэкlэ хьазырэу тиlэх, гощыгъахэх ыкlи, унэ хапlэу уни l50-рэ тефэнэу, игъогухэри, иеджапlэхэри сабый lыгъыпlэхэри зыщыджэгущтхэри зэкlэ хэхыгъахэу, план шlыгъахэу тиl а чlыгоу тыубытыгъэмкlэ. Шъхьем а чlчыгур мэкъумэщ чlыгоу щыт. Тхылъхэр джы чlэтлъхьагъэх, кlо ыкlи хъугъахэ фэдэуи къытаlо. Унэ хапlэ хъунэу мэкъумэщ чlыгоу щымытыжьынэу, унэ тепшlыхьан уфитэу хъуным тежэ. Тэхъутэмыкъуае районым lофхэр щекlокlых, зы инженерэу Дэрбэ Руслъан lофыр тфызэрегъакlо. Чылэм дэс кlалэхэри къыддэlэпыlэх. Къаlуагъэр lофыхэр зэшlокlыгъэу ары, ау зэшlомыкlыгъэ хъумэ о джадэу тыкъыпщэгугъу.\n-Лъэшэу нэшlукlэ укъысэплъы. Зэрэсфэлъэкl, сиамалкlэ lэпыlэгъу сышъуфэхъун. Унэхэр шъущэщта? Хьауми шъо шъуисыщта?\n-Тэщ пай зыкlэтшlыщтхэр. Къэlуагъэба, пенсие тыкlомэ тихэку тыкъэкlожьы тшlоигъу. lахьэ-lахьэу чlыгур тыугощыгъэ, унэхэр тетшlыхьанхэу. Ащ Эмиратым исхэм язакъом хэтыр. Мы проектым хэлажьэх Сирием, Америкэм, Тыркуем, Иорданием ащыщхэри. Чlыгу lахьэ пэпчъ зием ацlэхэри тхыгъэх. Унэ тырагъэуцощтхэр зыфэдэхэри проект шlыгъахэх.\n-Ащыгъумэ я 2-рэ Мэфэхьаблэ хъущтба? Проект гъэшlэгъон ыкlи тилъэпкъыкlэ тыкъыгъэбаищт.\n-Ары ащ фэдэ хъущт. Кlо шъукъыддеlэ тшlоигъу. Итхьапэхэмрэ сыдрэ нахь шlэхэу зэшlокlынэу. Илъэсрэ ныкъорэ хъугъэ зызекlохэрэр. lофыр зэпхыгъэр хабзэр ары. Зэкlэ шапхъэм тетэу тэшlы, ау нахь псынкlаlоу lофыр зэпыфэгъагъэмэ дэгъугъэ. Дэхэ хъущт зэпыфэмэ. Адыгэ унагъохэр зэхэсхэу дахэ хъущт.\n-Марыуан, Хасэ зэlутхышъурэп пlуагъэ, ау зэ тыззэдэгущыlэм, Черкес культур гупчэ фэдэу Е урысые культурэ унэ Эмиратым щызэlуихыгъагъэмэ, ащ тычlэуцощт пlогъагъэ. Сыд мы lофым рыкlорэр?\n-Ахэри типлан. Шъыпкъэмкlэ ыуж тит. Ау кlэрэп къыддэхъущтмэ. Урыс консулыр Дубаи щыl. Тэ паспорт зыlыгъэуи бэ къытхэт. Тэ Урысыем тырицlыфы фэд. Ащкlэ тыдэгущыlэ. Ятlуагъ чlыпlэ горэ къытатынэу. Ау ар зэlупхын зыхъукlэ бэ ищыкlагъэр. Ахъщэрэ сыдрэ. Адыкlэ зыгорэ къыгущыlагъагъэмэ Хэкум къикlэу, ишlуагъэ къэкlонэу сеплъы. Мы хэгъэгум Урысые лlыкlорышlапlэу итым зэ адыгэ кlалэ горэ чlэсыгъ. Лъэшэу тиlэпыlэгъугъ, тыlукlэщтыгъэ. Ау ыгъэзэжьыгъ. Шым Урыс культур гупчэ дэтыгъ, ащ адыгэхэм лъэпкъ къашъохэри щызэрагъашlэу, бзэ зэгъэшlэным щыпылъхэу щытыгъ, урысыбзи щызэбгъэшlэшъунэу щытыгъ. Тыфай урысыбзэри тшlэнэу. Хэкум дгъэзэжьымэ ари тищыкlэгъэ дэдэщт. Тэ мы адыгабзэм изэкъуагъэп, тиныбджэгъу горэ Къэбэртаем къыщеджагъэу ащ урысыбзэкlэ тыригъаджэщтыгъэ. Сэри еджэхэрэм сахэтыгъ. Арышъ, а проектыри щыдгъэзыерэп, гугъоу тиlэр ащкlэ кlуасэрэп.\n-Сыдэущтэу нэмыкl Адыгэ Хасэхэм шъуяпхыгъа? Нэмыкl хэгъэгухэм арытхэр ары зыфасlорэр. Зэ Дунэе Адыгэ Хасэм изэlукlэ горэм къыщаlогъагъ Эмиратым исхэр къытхахьэхэ ашlоигъу аlуи. Шъыпкъа?\n-Тэ Хасэ тиlэп, рышъ хабзэм тетэу тяпхыгъэн тлъэкlыщтэп. Тэ тыкъашlэу тырамгъэблагъэмэ, тыкlошъутэп. Ау сидыгъокlи тыхьазыр сыд фэдэу тыхэлэжьэшъумэ, тыкlон, тахэлэжьэн. Сэ заулэрэ Тыркуеми, Германиеми адыгэ бзэ шlэныгъэ конференциехэм сырагъэблэгъагъ. Адыгабзэм сыдэлажьэба. Адыгэ тхакlохэм ятхылъ пчъагъэхэр сэ арапыбзэм ислъхьагъэх. Мыщкlэ шъыпкъэм уфаемэ, зы lофыгъуитlу къасlо сшlоигъу. Тэ адыгабзэу тызэреджэрэр джа кирилкlэ тхыгъэр ары. Ау хьарыфхэм ахэлэжьыхьэгъэн фаеу сеплъы. Цlыфхэм тlэкlу пэчыжьэу бзэм зышlыхэрэр – гущыlэхэр зэрэкlыхьэхэр ары, ахэр компьютеркlэ зэшlопхышъунэу щытэп. Мэкъэгъэхъыеу хэтхэм ятхыбзэ зэблэхъугъэн фае. Джы Ы зыфэпlощтыхэр, мары «Адыг» зыпlокlэ джы Д-м къыкlэлъыкlорэ мэкъэзещэм тэрэзэу уеджэным пае, хьарыфитlу зэпыпшlэн фае. Ы-р джы гущыlэу зыхэмыт щыlэп, тlо-щэ къыхафэуи мэхъу, ар зы тхьабзэ цlыкlукlэ зыгорэущтэу зэхъокlыгъэмэ гущыlэхэр нахь кlакlо хъущтых. Мары арапхэми, тыркухэми ащ фэдэхэр яlэх. Гущыlэхэр кlакlомэ нахь псынкlэу укъяджэшъущт. Гущыlэр кlыхьэ хъумэ – апэрэ тхыбзэм уфежьэнышъ ыужырэм унэсыфэ нэс уегъэпшъы. Ащ фэдэу шlыгъэмэ джадэу ишlуагъэ къэкlощт.\n-ДАХ-р адыгэхэмкlэ зы тхыбзэ тиlэным дэлажьэ. Ар зэхэпхыгъа?\n-Ари дэгъу, къызэрэсlуагъэу адыгэкlэ тхыгъэ тхылъхэр, пшысэхэр арапыбзэм исэгъахьэх. Къэбэртае lор-lуатэрэ усэрэ, гущыlэм пае, мы уахътэм зэсэдзэкlых. Сэ сы абдзах, ау къэбэртае псэлъакlэри, тхыкlэри къызгурэlо. Тlэку ухаплъэмэ типсэлъакlэхэр зи зэрзэтекlыкlэ щыlэп. Якъэlуакlэ тlэкlу зэтекlыми, тlури зы. Ащ фэдэу тхыбзэхэр зэфэдэмэ ар апэрэ лъэубэкъоу адыгэхэм зы тхьакlэ яlэнымкlэ хъущт.\n-Марыуан гупшысэ гъэшlэгъонхэр къиоlотыкlых. Мы норонавирусыр тыухынышъ, зы фестиваль дахэ горэм тыщызэlукlэнэу сэгугъо.\n-Джа Дубаи Университетым егъэджэнхэр щыдгъакlохэ зэхъум, ащ фэдэ фестиваль ин щытшlыгъагъ. Мы илъэсым икъихьагъугъ ар зытефэгъагъэх. Ти адыгэ ныбжьыкlэхэми адыгэ шъуашэхэр Хэкумкlэ щарагъэдлыхи, адыгэ джэгум хэлэжьэгъагъэх. Джы къызэрэпlуагъэу, унэ ишlыхьаныр тыухымэ, адыгэ лъэпкъ зэфэс горэ тшlын, ори укъедгъэблэгъэн. Сыд фэдэми тэ мары сидыгъокlи Сирием тызэрисэуи тилъэпкъы ыбзи ихабзи зэрэтлъэкlэу зетхьан тлъэкlыгъ, тызэрэадыгэр тымгъэгъуащэу, дунаир мыкlодыжьыфэ тыпсэун. Тибзылъфыгъэхэм лъэшэу тащэгугъу, Эмиратым и Сэтэнайхэм. А купым лъэпкъ шэн-зэхэтыкlэхэр къеlэтыжьых, адыгэ шхынхэр аупщэрыхьэх, Къундысыу шlыкlэм фырыгъунэу зэрагъэшlагъ, цыр аджы, дышъэ идагъэхэм ауж итых. Чаных лъэшэу.\n-Адыгэ республикэм и Сэтэнайхэм ацlэкlэ ащыгъумэ Эмиратым и Сэтэнайхэм салам сфяхыжь.\n-Опсэу. Ежьыхэри къыодэlух, уашlэ, арышъ ясэлам къыосэхыжьы. Тигущыlэ къэтыухыным ыпэкlэ зы закъо къэсlожьынэу сыфай. Европэ, Канадэ е Америкэ мыкlохэу Хэкум къэкlожьыхэмэ тиадыгэхэм нахь ягуап. Ау лъэпэ мыгъакlор тхьапэ гъэпсыныр ары. Визэ къыдэхынхэр нахь псынкlэ къытфэхъунхэу сэгугъо. Къакlожьхэми ахъщэкlэ зыми щыгугъухэрэп, ежьхэм мылъку аlэкlэлъ, Хэкуми бизнес щашlын, федэ къыфахьын. Ау егъэгушlугъэнхэм пае джа тхьапэ lофхэр нахь псынкlэ хъугъагъэмэ дэгъугъэ. Тиадыгэхэм я Хэку агъотыжьынэу ары сэ сызэрэлъаlорэр.\nМы зэдэгущыlэгъур Чэтэо Марыуанэ Фейсбукымкlэ дэсшlыгъ. Нэбгырэ миний фэдиз еплъыгъ. Къыlотагъэр джаущтэу ашlогъэшlэгъоныгъ. Сэ есымытыгъэ упчlэу нэужым къагъэхьыжьыгъагъэхэм ащыщ – сыд фэдэ адыгэ лlакъуа Зэхэт Арап Эмиратым щыпсэухэрэр. Марыуан къызэритхыжьыгъэмкlэ, Хъутхэр, Бырсхэр, Жылэкъохэр, Хъымыщхэр, Тыгъужъхэр, Къэрданэхэр, Кощбайхэр, Нэпсэухэр, Теуцожьъхэр, Емзэщхэр, Лlыбзыухэр, Дыдыхъухэр, lэпыщхэр, Кlэрэфхэр, Баикъохэр, Кlэдэкlуайхэр, Тыухэр, Цэйхэр, Мэкъуаохэр, lэпэзаохэр, Хъуажъхэр, гъыщхэр, Бэгъхэр, Тхьэркъуахъохэр, Мэщфэшlухэр, Мэлгощыхэр, Уджыхъухэр, Вэрэкъохэр, Чэтаохэр щэпсэух. Мыщ фэдиз лъэкъуацlэмэ сяджэ зэхъум, Адыгеир Эмиратым кощыжьыгъэ къысшlошlыгъ. Тхьам дахэкlэ я Хэку къерэхьыжьых.\nТелевизионнэ проектэу «Адыгэм идунай» мыгъэ джащ фэдэу Ливан нэсыгъэп. Ау гухэлъхэр иlагъэх ащ щыпсэурэ адыгэхэми якъэбар къыlотэнэу. Тэгугъо а къэралыгъоми зэгорэм тынэсынэу. 20l8-рэ илъэсым ащ къикlи адыгэ куп ти Хэку къэкlогъагъ. Адыгэ-Черкес Хасэ илъэсих хъугъэу Ливан къыщызэlуахыгъ. Адыгэ Республикэм къэкlогъагъэхэм ахэтыгъэх Хасэм итхьэматэу Абдул Разак Риад, ащ игуадзэу Сариа Абдель Разак, джащ фэдэу Мохамед Али, Ходер Абдель ВАхаб, Махуд Лаз. Зэрэадыгэхэр ашlэ, Мысыр хэгъэгум ифэгъагъэ адыгэхэм ялъэужэу залъытэжьы, ау яадыгэ лъэкъуацlэхэр чlанагъэх. Адыгеим и Правительствэ хэтхэм, Адыгэ Хасэм илlыкlохэм зэlукlэгъухэр адашlыгъагъэх. Къызэраlуагъэмкlэ, чlыгужъм зэпхыныгъэхэр адашlыхэ ашlоигъу, ДАХ-ым дэлэжьэнхэу фаех, хэкум бизнес lофыхэр щызэпагъафэ ашlоигъу. Ау анахьэу зафаехэр адыгабзэр, адыгэ хабзэр къаухъумэнэу ары. Ащкlэ Хэкур lэпыlэгъу хъунэу къыщэгугъух.\nТlэшъу Светлан\nАдыгэ Республикэм изаслуженнэ журналист.","id":"<urn:uuid:8b9f50f8-4d61-4fd4-8a64-b91a1ac46d48>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2020\/09\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D0%B4%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%B9-%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%82-%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BF-%D0%BF%D1%89%D1%8B%D0%BFl%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2022-12-07T13:42:30Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446711162.52\/warc\/CC-MAIN-20221207121241-20221207151241-00223.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9657590389,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9657590389251709, \"kbd_Cyrl_score\": 0.033908892422914505}","num_words":4455,"character_repetition_ratio":0.025,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.98,"perplexity_score":5437.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"БзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь языгъэхьырэ Федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэр кIэщакIо фэхъуи, Мыекъуапэ илицееу N 19-м ия 2-рэ класс ис кIэлэеджакIохэм апае «ЛIыхъужъныгъэм иурок» афызэхащагъ. Нэмыц-фашист техакIохэм тидзэхэр апэуцужьхи Мыекъуапэ шъхьафит зашIыжьыгъэр илъэс 73-рэ зэрэхъурэм Iофтхьабзэр фэгъэхьыгъагъ.\n1942-рэ илъэсым, шышъхьэIум Мыекъуапэ фашистхэм аштэгъагъ. Мэзихым къыкIоцI къалэм дэт промышленнэ предприятие инхэр, сымэджэщхэр, еджапIэхэр, клубхэр, тхылъеджапIэхэр пыим зэхигъэтэкъуагъэх. Мамыр цIыф мини 4-м ехъу аукIыгъ, ахэм янахьыбэр кIэлэцIыкIух, нэжъ-Iужъых ыкIи бзылъфыгъэх.\nХэгъэгу зэошхор тарихъым зэрэхэхьагъэр, ащ къэбарэу пылъхэр ГъэIорышIапIэм икъулыкъушIэхэм кIэлэеджакIохэм къафаIотагъэх ыкIи ащ фэгъэхьыгъэ кином рагъэплъыгъэх. ТичIыгогъу ЛIыхъужъхэу Андырхъое Хъусенэ, Женя Поповым ясурэтхэр къарагъэлъэгъухэзэ, лIыблэнагъэу зэрахьагъэр къафаIотагъ. Джащ фэдэу зэо илъэсхэм Мыекъуапэ итеплъэ зыфэдагъэм щагъэгъозагъэх, заом икIэлэцIыкIухэм афэгъэхьыгъэ мультфильмэу «Воспоминание» зыфиIорэм рагъэплъыгъэх.\nБзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь языгъэхьырэ Федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипресс-къулыкъурэ АР-м иуголовнэ-гъэцэкIэкIо системэ иэкспонатхэр зычIэлъ музеимрэ къагъэхьазырыгъэхэ видеокъэтынхэм яшIуагъэкIэ, урокыр гъэкIэрэкIагъэу, дахэу рагъэкIокIыгъ.\n«ЛIыхъужъныгъэм иурок» гъэшIэгъоныгъ. УпчIэхэм яджэуапхэр кIэлэеджакIохэм IупкIэу къыратыжьыгъэх, усэхэр, орэдхэр къаIуагъэх.\nБзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь языгъэхьырэ Федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипресс—къулыкъу.","id":"<urn:uuid:91894457-48d9-4a42-aaec-c4b1f8a12b98>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/02\/19\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BAi%D0%BE%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%88i%D0%BE%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88i%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2022-12-01T22:39:15Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710870.69\/warc\/CC-MAIN-20221201221914-20221202011914-00309.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8405980468,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8405980467796326, \"kbd_Cyrl_score\": 0.15883149206638336}","num_words":457,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.143,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.77,"perplexity_score":2144.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"УФ-м и Президентэу Владимир Путиным иунашъокIэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциеу Донецкэ ыкIи Луганскэ народнэ республикэхэм ащыкIорэм фэгъэхьыгъэу ишIошIхэм тащигъэгъозагъ къэндзалхэм якультурнэ-просветительскэ обществэу «Дуслык» зыфиIорэм ипащэу Алим Ильясовым.\n— Тятэхэм ыкIи тятэжъхэм дэгъоу ашIэ фашизмэр зыщыщыр. Илъэси 8-у хъугъэу Донецкэ ыкIи Луганскэ народнэ республикэхэм ямамыр цIыфхэм «хьэкIэ-къокIагъэу» адызэрахьэрэм ыкIи зэраукIыхэрэм Урысыем ынаIэ тыримыдзэн ылъэкIыгъэп. Тикъэралыгъо ипащэу Владимир Путиным иунашъокIэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциеу Донецкэ ыкIи Луганскэ народнэ республикэхэм ащыкIорэр игъо шъыпкъэу щыт. Ахэм ащыпсэурэ цIыфхэм яшIоигъоныгъэхэр ыкIи Урысыем игъунапкъэхэр къэухъумэгъэнхэм мы операциер зэрэфэIорышIэщтым сицыхьэ телъ. Адыгеим ис къэндзалхэм ацIэкIэ, ахэр мини 3 фэдиз мэхъух, тикъэралыгъо ипащэ унэшъо мыпсынкIэу ышIыгъэм детэгъаштэ.","id":"<urn:uuid:9f01c48b-9899-4e7b-a877-2b3b06095f2c>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/03\/16\/%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%BC-%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D1%89%D1%8D-%D0%B4%D0%B5%D1%82%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D1%88%D1%82%D1%8D\/","date":"2023-01-31T10:25:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499857.57\/warc\/CC-MAIN-20230131091122-20230131121122-00402.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9004324079,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9004324078559875, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09804225713014603}","num_words":265,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.203,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.03,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.923,"perplexity_score":3300.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ ФедерациемкIэ и Совет и Тхьаматэу Валентина Матвиенкэмрэ Адыгеим и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъанрэ тыгъуасэ Москва щызэIукIагъэх.\nАдыгэ Республикэм и Мафэхэр мэлылъфэгъум ыкIэхэм адэжь ФедерациемкIэ Сове-\nтым зэрэщыкIуагъэхэм якIэуххэм ахэр атегущыIагъэх, джащ фэдэу республикэр тапэкIи федеральнэ гупчэм зэрэдэлэжьэщт лъэныкъохэм ахэплъагъэх.\nФедерациемкIэ Советым и Тхьаматэ зэрилъытэрэмкIэ, республикэм и Мафэхэр гъэшIэгъонэу зэхащэгъагъэх ыкIи бэмэ ахэр агу рихьыгъэх. Адыгеим илIыкIо куп шIуагъэ къытэу Iоф зэришIагъэм къыхэкIэу сенаторхэм республикэм, ащ игъэхъагъэхэм ыкIи хэхъоныгъэ ышIынымкIэ амалэу иIэхэм защагъэгъозагъ. Социальнэ лъэныкъомкIэ, экономикэмкIэ республикэм Iофэу щашIагъэхэм атегущыIэхэ зэхъум, рекомендацие гъэнэфагъэхэр къафашIыгъэх, лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ Адыгеим гъэхъагъэу иIэхэр хагъэунэфыкIыгъэх. МыщкIэ республикэм опытышIоу иIэр нэмыкI шъолъырхэми ащагъэфедэнэу игъоу афалъэгъугъ.\nВалентина Матвиенкэм республикэм и Мафэхэр дэгъоу зэхащагъэхэу, Адыгеим иэкспозицие гъэшIэгъоныгъэу, ТхьакIущынэ Аслъан купкIышхо зиIэ доклад ФедерациемкIэ Советым изэхэсыгъо къыщишIыгъэу ылъытагъ. Ащ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, Iофыгъоу зытегущыIагъэхэм мэхьанэшхо яIагъ, унашъоу аштагъэхэр зэрагъэцакIэрэм гъунэ лъафыщт. ТапэкIи республикэр парламентым иапшъэрэ палатэ иIэпыIэгъу щыгугъын ылъэкIынэу ащ ылъытагъ.\nТхьакIущынэ Аслъан Валентина Матвиенкэм «тхьауегъэпсэу» риIуагъ республикэм ынаIэ къызэрэтыригъэтырэм ыкIи Адыгеим амалэу иIэхэр ФедерациемкIэ Советым апэрэу къыщагъэлъэгъон зэралъэкIыгъэм пае. Республикэм и ЛIышъхьэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, ащ фэдэ Iофтхьабзэхэм регионым уасэу иIэр къаIэты, сенаторхэм занкIэу зафагъэзэнэу, зыгъэгумэкIырэ Iофыгъохэм атегущыIэнхэу, зигъо Iофыгъохэмрэ республикэм исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэкIэ пшъэрылъхэмрэ нахь псынкIэу зэшIуахынхэу амал къаты.\nТхьакIущынэ Аслъан ишIошIкIэ, федеральнэ гупчэм зэдэлэжьэныгъэу дытиIэщтым бэкIэ елъытыгъэщт гухэлъ гъэнэфагъэ зиIэ федеральнэ программэхэм республикэр зэрахэлэжьэщтыр, проект инхэр зэригъэцэкIэщтхэр. Адыгеим и ЛIышъхьэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, республикэм и Мафэхэр ФедерациемкIэ Советым щыкIохэ зэхъум пшъэрылъэу къафашIыгъэхэр ыкIи игъоу къафалъэгъугъэхэр зэкIэ къыдалъытэщтых, ахэм ягъэцэкIэнкIэ Iофтхьабзэу зэрахьащтхэр зэхафыщтых. Джащ фэдэу ТхьакIущынэ Аслъан ФедерациемкIэ Советымрэ хабзэм инэмыкI федеральнэ къулыкъухэмрэ шIуагъэ къытэу тапэкIи зэрадэлэжьэщтыр къыIуагъ.\nШъугу къэтэгъ��кIыжьы: Адыгэ Республикэм и Мафэхэр мэлылъфэгъум и 25 — 27-м Урысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ ФедерациемкIэ и Совет щыкIуагъэх. ФедерациемкIэ Советым икомитетхэм язэхэсыгъохэм республикэм исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэкIэ зигъо Iофыгъохэм ащатегущыIагъэх. Парламентариехэм амал яIагъ ФедерациемкIэ Советым щыкIогъэ къэгъэлъэгъоным республикэм гъэхъэгъэ шъхьаIэу иIэхэм нэIуасэ зыщыфашIынэу.","id":"<urn:uuid:242e6a7f-90b5-48f9-97a7-f62be7891f7c>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/05\/19\/%D0%BAi%D1%8D%D1%83%D1%85%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B7%D1%8D%D1%84%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D1%81%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85-%D0%B3%D1%83%D1%85%D1%8D%D0%BB%D1%8A%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2023-02-06T06:58:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00656.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6871652007,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6871652007102966, \"kbd_Cyrl_score\": 0.31128618121147156}","num_words":773,"character_repetition_ratio":0.111,"word_repetition_ratio":0.039,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.65,"perplexity_score":2320.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мы мэфэкIым фэгъэхьыгъэ Iотфхьабзэхэр Урысыем ишъолъыр пстэуми ащыкIощтых. Хабзэ зэрэхъугъэу, Адыгэ Республикэри ащ чанэу ахэлэжьэщт.\nМэфэкIым фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэу Мыекъуапэ щызэхащэщтхэм ащыщхэу къэлэ гупчэ паркым щыкIощтхэм нэIуасэ шъуафэтэшIы:\nГъэтхапэм и 1-м сыхьатыр 10.00-м къыщегъэжьагъэу 18.00-м нэс Iэпэщысэхэр зышIыхэрэм якъэгъэлъэгъонэу «Мастерхэм якъал», сыхьатыр 11.00 — 12.00-м — АР-м ипрофсоюзхэм я Федерацие кIэщакIо зыфэхъугъэ концерт программэу «Гъатхэмрэ IофшIэнымрэ я Маф», сыхьатыр 12.00 — 14.00-м — кIэлэцIыкIухэм афэгъэхьыгъэ программэу «Тыгъэжъыем ыуж тит», 13.00 — 14.00-м — мастер-классэу «ЖъоныгъокIэ Iэрам», сыхьатыр 14.00 — 16.00-м — искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-м икIэлэеджакIохэм яконцерт, сыхьатыр 16.00 — 17.00-м — къашъохэмкIэ еджапIэу «Империя» зыфиIорэм иконцерт программэу «Орэдымрэ къашъомрэ акIэдэIукI», сыхьатыр 17.00 — 19.00-м — студиеу «Пластилиным» ипрограммэу «Гъатхэм тыпэгъокIы», сыхьатыр 17.00 — 21.00-м — муниципальнэ духовой оркестрэр зикIэщэкIо программэр.\nГъэтхапэм и 2-м пчэдыжьым сыхьатыр 10-м щегъэжьагъэу пчыхьэм сыхьатыр 6-м нэс Iэпэщысэхэр зышIыхэрэм якъэгъэлъэгъон, мафэм сыхьатыр 12 — 14-м кIэлэцIыкIухэм апае программэ зэфэшъхьафхэр, пчыхьэм сыхьатыр 7-м щыублагъэу 9-м нэс программэу «Гъатхэм имэкъамэхэр» зыфиIохэрэр кIощтых.\nГъэтхапэм и 3-м пчэдыжьым сыхьатыр 10-м щыублагъэу пчыхьэм 9-м нэс Iофтхьэбзэ заулэ зэхащэщт, къэгъэлъэгъонхэм адакIоу, цIыфхэм, сабыйхэм зызщагъэпсэфын алъэкIыщт программэхэр ахэм къадыхэлъытэгъэщтых.","id":"<urn:uuid:e4e7b12a-42d7-4745-acb8-f7aeb5b40c23>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/05\/04\/%D0%BC%D1%8D%D1%84%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D1%80-%D0%B7%D1%8D%D1%80%D1%8D%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%83%D0%BD%D1%8D%D1%84%D1%8B%D0%BAi%D1%8B%D1%89%D1%82%D1%8B%D1%80\/","date":"2023-02-07T18:24:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500628.77\/warc\/CC-MAIN-20230207170138-20230207200138-00117.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8703944087,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8703944087028503, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12752729654312134}","num_words":431,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.028,"special_characters_ratio":0.234,"stopwords_ratio":0.051,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.854,"perplexity_score":4433.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Транспорт амалхэм хэкIыр къарызытэкъоу камерэхэм къаридзэрэм джы пшъэдэкIыжь рагъэхьыщт.\n2023-рэ илъэсым щылэ мазэм и 11-м къыщегъэжьагъэу транспортым хэкI къизытэкъурэм пшъэдэкIыжь рагъэхьынымкIэ автомат шIыкIэм тетэу тезыхырэ камерэхэр агъэфедэнымкIэ фитыныгъэ щыIэ хъугъэ.\nТазырхэр:\n— Физическэ лицэхэм — апае сомэ мини 10-м къыщегъэжьагъэу мин 15-м нэс. Ащ фэдэ хэбзэукъоныгъэ икIэрыкIэу зезыхьэрэм тазырыр сомэ мин 20 — 30-м фэдизыщт;\n— IэнатIэ зыIыгъхэм апэрэу мыщ фэдэ хэбзэукъоныгъэ зызэрахьэкIэ, тазыр сомэ мин 20-м къыщегъэжьагъэу сомэ мин 30-м нэсыщт. ЯтIуанэрэу а зекIуакIэр къызыхафэкIэ — сомэ мин 40-м къыщегъэжьагъэу мин 60-м нэс;\n— юридическэ лицэхэм сомэ мин 30 — 50 атын фае хъущт, икIэрыкIэу шапхъэхэр заукъокIэ сомэ мин 60-м къыщегъэжьагъэу сомэ мини 100-м нэс арагъэтыщт.","id":"<urn:uuid:b4c9dfb4-a601-4a8b-abb1-2c54fb0d976c>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/01\/25\/%D1%85%D1%8D%D0%BAi-%D0%B8%D0%B7%D1%8B%D0%B4%D0%B7%D1%8B%D1%80%D1%8D%D0%BC-%D1%82%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D1%80\/","date":"2023-02-08T20:52:09Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500904.44\/warc\/CC-MAIN-20230208191211-20230208221211-00066.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9596400857,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9596400856971741, \"kbd_Cyrl_score\": 0.04001491516828537}","num_words":235,"character_repetition_ratio":0.112,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.208,"stopwords_ratio":0.043,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.948,"perplexity_score":5361.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Jineps Gazetesi\nÜnlü Türk yazarı Yaşar Kemal'in 'Kafkas Abhazya Kültür Derneği'nde yapığı konuşma\nÇerkesce'si: HAPİ Cevdet Yıldız\nÇerkeslerle benim ilişkim çok. Bir Çeçen köyü var, Körmezar. Biz Ceyhan'ın bir tarafındayız, onlar diğer tarafında. Adana Ceyhan'ın bir köyü bu ve orada Ali Sait bey, bunların tarlalarının hepsini almış. Öyle bir ağıtlar geldi ki Ceyhan'ın öbür tarafından.. Toprağından koymuşlar, sonra bizim köye geldiler, gemiyle, geçtiler bizim köye yakın durdular. Ondan sonra Toroslara gittiler, daha sonra onları görünce ve 'ben Emte köyündenim' deyince beni üç gün bırakmadılar.\nİdris amcaya gidiyorum. Yusuf amcam da Kürt milislerinin başkan yardımcısı. İdris bey, Çerkeslerin başkanı. Nuri çavuş var bir de. Nuri çavuşun iki oğlu var, bir tanesi Kerim bir tanesi Çako bey. Çako bey Kadirli'nin belediye başkanlığını yaptı uzun süreler. İdris amcanın (ben İdris amca diyorum, çok yakınız, aile gibiyiz) kızı Çako beyin karısı. Ben yine her zaman olduğu gibi Kadirli'de hapishaneye girdim. Orda iki ay kaldım. Anamdan başka kimse yaklaşamıyor, 30 kadar akraba köyü var, Kürtler, bir tanesi bile bir şey yapmadı. Bir tane Alevi Kürtlerden vardı, onlar geldi. Bir de İdris amcanın kızı geldi, Nesibe hatun.\nHapishane öyle büyük değildi ama gene 100 ya da 50 kadar mahpus vardı orada. Bir gün, daha 3. ya da 4. günüm, baktım Nesibe abla, büyük siniler var, renkli kağıtlar var, onların içinde yemek. Üç-dört tane adam taşıyor. Hapishanedeki herkes için yemek yapmış. Sonraki gün yine yemek geldi. İki ay kaldım hapishanede, haftada bir – iki defa koyun veya keçi kesiliyor, yemek geliyor. İki ay sonra Kozan'a gönderilince hapishanedekilerin çoğu ağladı, biz şimdi ne yiyeceğiz diye!\nVan'a gazeteci olarak gittiğim zaman, Yusuf ağayı (amcamı) görmeye gittim. Yusuf ağa oraya yerleşmişti, tarlaları filan satıp, 115 yaşında öldü.. Bana ilk sözü 'İdris amcan ne oldu?' olmuştu.\nBen 15 yaşındayım. Çerkes düğünü var dediler ben de gittim, Akifiye'ye. İdris amca beni çok seviyordu 'hoş geldin Karaoğlan' dedi. Sonra bana kendi atını verdi. İdris amcanın atı koşu atı, Arap atı belki de İngiliz'le karışmış, dehşet bir at. 'Bin şuna' dedi, 'şu yüzü sen getireceksin' dedi. Bindim ata, 30 kadar at, kim getirirse hediye alıyor. Atı sürmeye başladım, epeyce arkamdan geliyor diğerleri, kapıya geldim, ondan sonra ne oldu anlamadım, arkamdan değnekle vuruyorlar, öldürecekler beni. İdris amca, 'yahu eğil içeri gir, vurmazlar sana' diyor. En sonunda ben de 'eğileyim, içeri gireyim' dedim, bir adam geldi kapıyı açtı, 'işte buradan gireceksin' dedi. İdris amca geldi; 'Yaşar, at değil ama sen daha iyisin' dedi.\nÇerkesler büyük bir halktır, küçük halk yoktur zaten. Çerkesler topraklarını hiçbir zaman hiç kimseye vermek istemediler, o yüzden de sürgün olmuşlar. Galip gelmiş Ruslar ve sürgüne gelmişler. Sürgünde de Osmanlı çok iyi davranmamış Çerkeslere. Balkanlar'a yerleştirmişler, neden Balkanlar'a da Anadolu değil. Onları da tekrar Arapların içine göndermişler, bu da acayip bir şey! Cumhuriyet devrine gelince, gene yabancı saymışlar. Kurtuluş Savaşı'nın kahramanları, büyük insanları bunlar..\nBir gün yürüyordum gölün kenarında, 5-10 kişilik bir kalabalık var ve bir kamyon duruyor. Gittim baktım, Çerkes oyunlarını biliyorum. Şöyle böyle yaptım tanımasınlar diye, aralarına girdim. Hiç kimse tanımadı beni. Ondan sonra ben ayrıldım, bitiyor diye. Meğer herkes beni tanıyormuş, 'bizimle gel' dediler.\n– Peki niye geleyim,\n– Biz Çerkes'iz,\n– Allah güzellik versin, ben size küsüm,\n– Niye?\n– Siz istemediniz, hiçbir zaman kendinizi, kültürünüzü istemediniz. Çerkes'siniz, sizin büyük bir kültürünüz var. Yazık size. Niye istemiyorsunuz dilinizi? Niye okul istemiyorsunuz dilinize? Ben size küsüyorum, konuşmuyorum işte..\n– Yaşar abi yapma!\n– Küstüm! dedim ve küstüm!\nHatırlarsanız son Cumhurbaşkanlığı ödülünü alınca Çerkesleri ağzımdan düşürmedim. Evvela Çerkeslerin ve Kürtlerin dilini vereceksiniz dedim. Hatırlıyor musunuz?\nŞimdi benim tüm romanlarımda Çerkes geçer. Niye böyle? Vallahi billahi bilmiyorum. Gerçekten bilmiyorum ama hep Çerkes oluyor.\nMesela İnce Memet' te bir kahraman var, o da Çerkes. Arkadaşlarıma biraz önce anlattım. Cumhuriyet'te çıktı, İnce Memet'in birincisi. Bitti. Üç gün sonra Cumhuriyet'e gittim. 'Ya Yaşar, 10-15 çocuk geldi, seni bekliyorlar. Gitmiyorlar, Yaşar Kemal'i göreceğiz' diyorlar. Odam vardı, gerçi beni kovmuşlardı ama Nadir Nadi geldikten sonra duruyordu. 'Çocukları benim odaya götürün' dedim ve ben de gittim, çocuklar çok sevindi.\n'Nerdeyse sizi görmeden gidecektik' dediler. 'Ne istiyorsunuz çocuklar' dedim. 'Biz teşekkür etmeye geldik' dediler. 'Niye' dedim. 'Kitabınız var ya, orda Çerkesler var ya, Çerkesler de kahraman ya orada, işte biz teşekkür etmeye geldik' dediler. 'Nerelisiniz' dedim. 'Anadolu'nun her yerinden bir Çerkes çocuğu aldık' dediler, 'Bir kişiyle teşekkür olur mu? Siz Çerkesler için yazmışınız' dediler. Bunu hayatım boyunca hiç unutamam.\nBenim tek derdim, bu kültür ölmemeli. Dünya zenginleştikçe, kültür zenginleştikçe insan insan olur. Göz göre göre 'ben bu milletten değilim' dediği zaman hapı yuttu insanlık.\nKendimi bildim bileli bu dil meselesiyle uğraşıyorum. Diller başka dilleri öldürmemiştir. Bütün tarihten sorun, hiçbir dil hiçbir dili öldürmemiştir. Düşünelim bir; bütün diller birbirini besler, diller tek başına kaldığı zaman Türk dili gibi olur. Türk dili bu durumda olacak bir dil değildi. Yasakladı Türk dili, yasakladığından faydalanamadı, onunla zenginleşemedi. Ben Türk dilinin bir yazarıyım, Çerkesce yasaklanmasaydı, Kürtçe yasaklanmasaydı… 17 dil var, bunlar yasaklanmasaydı Türk dili daha zenginleşirdi. Bbunu anlayacak kadar kültür yok bizim politikacılarımızda..\nBir dil nasıl zenginleşiyor, bu da dünyada bilinen bir şeydir. Bir dilin edebiyatı olmazsa ölür. Bu kesin. Edebiyat yaşatıyor dilleri.\nBir gün bana bir adam geldi, albay. Ben de niye bana geliyor diye şaşırdım. Nart destanlarını verdi, 'Yaşar abi, oku bunu ben çevirdim' dedi. 'Milli Emniyet misin' dedim. 'Kuran'ı getir el basayım, vallahi billahi değilim' dedi. 'Çerkesleri çok seviyorum, Rusça da biliyordum, bu destanı çevirdim.' dedi. Yedi Sovyet alimi var, bu destanı yazmışlar. Destanı aldım okudum. Adamın Türkçe'si o kadar iyi ki bir tek yanlış var sadece…\nYayınevini aradım, 'bir Çerkes destanı geliyor, basarsak iyi satar, 5 milyona yakın Çerkes var' dedim. Şimdi size iyi haber vereceğim; ikinci baskıyı yaptı Nart destanı, müthiş bir destan, İlya'da çapında bir destan.\nEvet, burada konuştuğum için memnunum. Çerkesler şunu bilin, bir adem oğlu çıkıp ben Çerkes değilim derse, güle güle gitsin Cehennem'in dibine..\nЯШАР КЕМАЛЫМ ИГУЩЫ1Э\nТырку тхэк1ошхо ЯШАР КЕМАЛым (*) Истамбыл 'Кавказ Абхъазие Культыр Хасэм' къыщиш1ыгъэ гущы1эр (ЖЬЫНЭПС гъэзетэр,1оныгъомаз)\nЗэздзэк1ыгъэр: Хьапый Джэудэт\nСэ адыгэмэ бэрэ сахэтыгъ.Кормезар\/Körmezar (Къэхэлъэнэшъу) иц1эу зы чэчэн къуаджэ ти1.Джейхан псыхъом изы лъэныкъо тэ ты1ус,адрэ лъэныкъом чэчэн къуаджэр 1ус.\nАдана областым иДже��хан районым епхыгъэу зы къуадж ар .Пщы Али Саидым мыхэмэ яч1ыгухэр атырихыгъагъ.Гъыхэр,гъы макъэхэр,гъыбзэхэр къыщытэджыгъагъ Джейханым и адрэ к1ыбым..Яч1ыгухэм къырафыгъэх,ет1анэ тикъуаджэ къек1угъэх,къуахьым исхэу тикъуаджэ пэгъунэгъу зы ч1ып1э къыщыуцугъэх.\nАщ нэужьым Торос къушъхьэхэм алъэныкъо дэк1оягъэх,ш1ук1ае теш1агъэу ахэр зысэлъэгъум,'сэ\nЭмте къуаджэм сыщыщ ' зысэ1ом мэфищ сяхьэк1агъ.\nСятэщэу слъытэрэ Идрисы идэжь сэк1о.Сятэщ Юсыфи курт милициемэ ятхьэмэтэ гуадз.Идрисри адыгэмэ ятхьэмат.Нури чауш и1о зыгори щы1.Нури чаушым къут1у ы1,зыр Керим,адрэр Чако бей.Чако беир илъэсыбэрэ Кадирли къалэм итхьэмэтагъэ зэрихьагъ.Сятэшэу Идрисым (сэ ащтэу есэ1о,тызэпэблагъ,зыунагъо тыщыщым тыфэд) ипшъашъэ Чако беим ышъхьэгъус.Сэ сшъхьэ къызэрек1урэ зэпытым тетэу Кадирли хьапсым сык1адзэгъагъ.Хьапсым мэзит1у сык1эсыгъ.Сянэ нэмык1 зи садэжь къэк1уагъэп,30 фэдиз тиблэгъэ къуаджэ щы1,куртмэ ащыщэу зыми зи къысфиш1агъэп.Зы Алэви курт къуаджэ ти1,ахэр къэк1уагъэх.Зы закъоуи сятэш Идрис ыпшъашъэ Нэсибэ гуащэр къэк1уагъ.\nХьапсыр иныгъэп ау нэбги 100 е нэбгэ 50 фэдиз ц1ыф к1эсыгъ.Зы мафэ горэм,мэфищ е мэфипл1 теш1эгъагъ,сшыпхъунахьыжъэу Нэсибэр 1энэ хъурэешхо и1ыгъэу къэсыгъ,1анэм зэмышъогъу тхылъып1эхэм як1оц1ыщахьыгъэу шхыныхэр телъых.1анэхэр нэбгищ нэбгипл1ым къихьыгъ.Хьапсым ч1эс хэти ишхын фэш1к1э шхынхэр ба1оу къихьыгъагъ.Зы мафэ къынэуж ик1эрык1эу шхын къытфихьыгъ.Хьапсым мэзит1оу сык1эсыгъ,тхьэмафэм зэу т1оу мэлрэ пчэнрэ яригъэук1ыри шхын къытфаригъахьыштыгъ.Мэзит1у къынэуж Козан хьапсым сящагъ,мыр зызэхахым хьапсым ч1эсхэр гъыгъэх,джы хэты тигъэшхэжьын я1уи!\nВан къалэм журналистэу сызэк1ом,Юсыф агъар (сятэшыр) зэзгъэлъэгъунэу сык1уагъ.Ич1ыгухэр ищэхи ащ дэт1ысхьэжьыгъагъ,илъэс 115 иныбжьэу л1эжьыгъ.Япэрапш1эу 'уятэшэу Идрисыр тэу хъугъэ?' и1уи къысэупк1ыгъ.\nИлъэс 15 синыбж.Адыгэ нысащэ щы1 я1уагъ,сык1уагъ Акифием.Сятэш фэдэ Идрисым бо сырик1эсагъ,'фэсапщ К1элэкъарэ' къыси1уагъ.Ет1анэ ыш къыситыгъ.Идрисэу сятэш ыш шыгъэчэщыгъ,Арап е Ингылыз лъы зэхэлъэуи щытын фэягъ,шы бэлахьыгъ. 'Мы шым тет1ысхь' къыси1уагъ,'Мы шъор шъозэтехым къахэхи къахь' къыси1уагъ.Шым сытет1ысхьагъ,30 фэдиз шыу щы1,шъор хэты къихьымэ тыныр ащ раты.Шыр зэзфэу сыублагъ,адрэхэр ш1ук1аеу сауж къинагъэхэу къыслъэчъэх,пчъэ1ум сыкъэсыгъ,ащ нэужьым сыд хъугъэ сфэш1эшъугъэп,сяужк1э бэщхэмк1э къысаох,сяук1ыщт.Идрисэу сятэшыми 'жъэу зыгъэшъхъи ихь,къыоощтхэп' е1о.Иужыпкъэ дэдэм 'зызгъэшъхъыни сихьэн' с1уагъ,зы л1ы горэ къынэси пчъэр къысфэ1уихыгъ,'мары мы ч1ып1эмк1э уихьащт' къыси1уагъ.Сятэшэу Идрисыр къэсыгъ;'Яшар,о шым унахьбэлахь' къыси1уагъ.\nАдыгэхэр лъэпкъ иных,к1о лъэпкъ ц1ык1у п1ошъуни щы1эп.Адыгэхэм яч1ыгу ныбжьи зыми ратынэу адагъэп,ащ къыхэк1эу яхэгъэгу къырагъэк1ыгъэх,къырафыгъэх.Заор урысым къигъэхъагъ,ащ къыхэк1эу Тыркуем къэк1уагъэх.Яхэгъэгу къызырафыхэм тыркур\/османлыр адыгъэхэмэ дахэу ядезэк1уа��ъ.Балкан лъэныкъом рагъэт1ысхьагъэх,сыдэ Балканхэр,сыдэ Анатолием рырамыгъэт1ысхьaгъэх.Балканым рагъэт1ысхьагъэхэр ик1эрык1эy Арапхэм адэжь яфыхи ахэм яхыраугощагъэх,мыр гъэш1эгъонэу зыгор!Тырку республикэм илъэхъан адыгэхэр хымэ лъэпкъэу алъэгъугъэх.Адыгэхэр Тырку Шъхьафит Заом ил1ыгъужъыхэу,иц1ыф л1ыбланэхэу щытых…\nЗы мафэгорэм зы псыхъурай гъунэгорэм сирек1ок1ы,нэбгитф нэбгипш1 п1онэу зы купрэ зы къамионрэ\/ку инрэ щыт.Сык1уи сяплъыгъ,адыгэ къашъохэр сэш1э.Сыкъарэмыш1 с1уи зысыут1ы1оу сахэхьагъ.Зыми сыкъиш1агъэп.Ет1уанэ,къашъор мэухы с1уи сахэк1ыжьыгъ.Ау саш1эу къык1эк1ыгъ,'гъусэ къыддэхъу' къыса1уагъ.\n– Адэ сыдэ гъусэ сыкъышъудэхъун,\n– Тэ тыадыг,\n– Тхьам бын унэ шъуеш1,сэ сышъуфэгусагъ,\n– Сыдэ?\n– Шъо шъузфэежьыгъэп,шъуикультыр къэжъугъэнэжьыным шъупылъыгъэп.Шъуадыг,шъо культырэ ин шъуи1.Хьайнапэу шъозак1о.Сыдэ шъуибзэ шъуфэмыежь?Сыдэ шъуибзэ фэш1к1э еджап1э шъуфэмыерэ?Сэ сышъуфэгуабжьыгъ,сышъудэгущы1эщтэп…\n– Мощтэ умы1у тшынахьыжъэу Яшар!\n– Сышуфэгуабжьыгъ,яс1уагъ ик1и сафэгуабжьыгъ!\nШъош1эжьы Тырку республикэ тхьаматэм къы1эсхыгъэ ш1ухьафтын зэ1ук1эм сыкъыщыгущы1агъ,ащыгъуми адыгэхэр сщыгъупщыгъэхэп,сижэ дэзгъэзыгъэп.Япэдэдэу адыгэхэмрэ куртмэ ябзэ яшъутыжьын фай с1уагъ.Шъуигу къэк1ыжьыгъа?\nДжы сэ сироман пстэуми адыгэхэр ахэтых,къахэлъэгъук1ых.Сыдэ мощтэу хъурэ?Тхьа къыпфэс1он мыр мощтэу зыфэхъурэр сымыш1эрэк1э. Сш1эрэп ау адыгац1эр сироманхэм ахэтызэпыт.\nГущы1эм пае Мэмэт Псыгъо романым зы л1ыхъуъж (герой) хэт,ари адыг.Т1эк1у ипэ синыбджэгъумэ афэс1отэгъагъ.Мэмэт Псыгъор апэрэу Джумхуриет (**) гъэзетэм тыридзагъ.Тедзэныр ухыгъ.Мэфищ къынэужь Джумхуриетым сык1уагъ.'О Яшар,к1эли 10-15 къэк1уагъ,къыппаплъэх.К1ожьхэрэп,Яшар Кемалыр тлъэгъущт' а1о.Кабинэт\/унэ си1агъ,к1о ащи сыкъырафыгъагъ ау Надир Нади (***) къызэк1ожь нэужьым къысатыжьыгъагъ.'К1алэхэр сэ си1офис шъущэх' с1уагъ,сэри сык1уагъ,к1алэмэ лъэшэу ягуапэ хъугъэ.\n'Утымылъэгъоу тык1ожьыным тынэсыгъагъ' а1уагъ.'К1алэхэр сыд шъузфаер' с1уагъ.'Тхьауегъэпсэу къыот1онэу тыкъэк1уагъ' я1уагъ.'Сыдэ' с1уагъ.'Тхылъ птхыгъэ,тхылъым адыгэхэр итых,адыгэхэри л1ыгъужъыхэу къэбгъэлъэгъуагъэх,мыщ фэш1к1э тхьауегъэпсэу къыот1онэу тыкъэк1уагъ' къыса1уагъ.'Тыдэ шъукъик1ыгъ' с1уагъ.'Анатолием итыдрэ лъэныкъо щыщэу зы к1алэ гъусэ къэтш1и тыкъэк1уагъ' я1уагъ.Зы нэбгэ закъок1э тхьaуегъэпсэу п1оныр хъуна?Адыгэхэм афэш1к1э уытхагъ о' къыса1уагъ.Мыр егъаш1эми сщыгъупщэшъунэп.\nСэ зы гупщысэ закъо си1,ми культурэр –адыгэ культурэр- щэрэ1.Дунаер бае хъумэ,культурэр бае хъумэ къэс, ц1ыфыри ц1ыфэу хъущт.Тапашъхьэ къиуцохэу 'сэ мы лъэпкъым сыщыщэп' я1о зыхъурэм ц1ыфыгъэм хьапыр\/таблетыр идырыгъэу\/ефэхыгъэу хъущт.\nСиш1эныгъэ къэущэу зэриублагъэм щегъэжьагъэу бзэ 1офым сыпылъ.Бзэхэм адрэ бзэхэр яук1ыгъэхэп.Тарихъым шъуеупк1,зыбзэ закъуи нэмык1 зы бзэ иук1ыгъэп.Зэ тежъугъэгупщыс;бзэхэр зэде1эх,зым адрэм хегъахъо,изакъо къызынэрэми тыркубзэм фэдэу мэхъу.Тыркубзэр мыщ къытенэнэу\/мыщ фэдизэ тхьамык1э хъунэу зыбзагъэп.Адрэ бзэхэр тапретэу\/мыдэнэу\/ясакъэу иш1ыгъ,ясакъэу зэрэхъугъэм къыхэк1эу ахэми зы ш1уагъи ахырихышъугъэп,ахэм ядэ1эпы1э зэремигъотыгъэм къыхэк1ык1э бае хъушъугъэп.Сэ тыркубзэм сыритхак1у,адыгабзэр ясакъэу амыш1ыгъагъэмэ, куртыбзэри ясакъэу амыш1ыгъагъми…бзэ 17 ти1,мыхэр ясакъэу амыш1ыгъагъэмэ тыркубзэр нахь баеу хъущтыгъэ.Мыщ гулъитэн фэдизэу культурэм хэш1ык1 фызи1э политик ц1ыф ти1эгоп..\nЗы бзэр тощтэу бае хъушъурэ,мыр дунаем гулъитэшъоу зыгор.Зы бзэм литэратур имы1э зыхъурэм а бзэр мал1э.Мыр шъыпкъэ.Литэратурэм щегъа1эх бзэхэр.\nЗы мафэгорэм зы л1ыгорэ садэжь къэк1уагъ,полковник.Сэри сыдэ садэжь къэк1уагъ с1уи згъэш1эгъуагъ,сыкъзэтенагъ.Нарт эпосхэр къысфиуфыгъ,'Сшынахьыжъэу Яшар,едж,мыр сэ зэсдзэк1ыгъ' къыси1уагъ.Совет ш1эныгъэл1ибл щы1,мы эпосыр ятхыгъ.Эпосыр 1эсхи седжагъ.Л1ым итыркубзэ дэхэдэд,зы хэукъогъэ закъо и1 ны1эп.\nТхылъ тедзэп1эм сыфытеуагъ,'зы адыгэ эпос къак1о,таддзэмэ дэгъоу тфэшэшъун сэ1о,миллиони 5 еблэгъэу адыгэ щы1' ес1уагъ.Джы къышъос1ожьын;ят1уанэрэри тадгъэдзагъ,эпос бэлахь,Иллиадэ фэдэу зы эпос.\nАры,мы ч1ып1эм сыкъызэщыгущы1агъэм фэш1к1э бо сигуапэ хъугъэ.Адыгэхэр мыр зэжъугъаш1,зы ц1ыфышъхьа къышъухэк1эу сэ сыадыгэжьэп и1омэ,гъогумэфэ дэдэу хьадрыхэ ерэх,джэхьынэмым икъатибл ик1эгъ ерэф…\n(*) Тырку республикэ тхьэматэ Абдулахь Гюлым Яшар Кемалы Къэралыгъо Ш1ухьафтын ритыгъ.\n(**) Истамбыл къыщыдэк1эу зы гъэзетэ.Джы тырку националист гъэзетэу хъугэ.\n(***) Надир Нади (1908-1991)-Гъэзетэр зиемэ ащыщыгъ.","id":"<urn:uuid:3abf43a6-cf94-4f63-97fc-ebae25b433d3>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/www.circassiancenter.com\/tr\/yasar-kemalden-cerkesler-uzerine\/","date":"2023-02-02T08:35:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499967.46\/warc\/CC-MAIN-20230202070522-20230202100522-00158.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8141423464,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8141423463821411, \"gag_Latn_score\": 0.11500037461519241, \"xmf_Geor_score\": 0.016022291034460068, \"wsg_Telu_score\": 0.015105698257684708}","num_words":4704,"character_repetition_ratio":0.027,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.875,"perplexity_score":11046.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"УсэкIошхоу Хьаткъо Ахьмэд ыцIэкIэ щыт Хьатыгъужъыкъое гурыт еджапIэу N 6-м ныдэлъфыбзэм иIэшIугъэ еджакIо пэпчъ лъыгъэIэсыгъэным Iофыбэ щыдашIэ.\nBüyük Adıge şairi Hatko Ahmed'in adını taşıyan Hatığujıkoye köyü N 6 okulunda anadilinin güzelliğini her bir öğrenciye ulaştırmak için değişik çalışmalar yürütülüyor.\nБэмышIэу, адыгабзэм имэфэкI хиубытэу, якъуаджэ къыщыхъугъэу, щапIугъэу, джы илъэсыбэ хъугъэу унагъо иIэу Мамхыгъэ щыпсэурэ бзылъфыгъэу Хьагъундэкъо Щамсэт ищыIэныгъэ ыкIи итхэн гъогу, усэн Iофым зэрэфежьагъэр, къыдэхъугъэр, къыдэмыхъугъэр зыфэпIощтхэм афэгъэхьыгъэ литературнэ урок щызэхащэгъагъ. Ащ анахьэу зыщытегущыIагъэхэр Щамсэт иятIонэрэ тхылъыкIэу «Къытферэпс ренэу Тыгъэр» зыфиIорэр ары.\nBir süre önce, Adıgece günü kutlamaları kapsamında, aynı köyde doğmuş olan, şimdi Mamhığ köyünde yaşayan Bayan Hağundeko Şamset'in yaşamı, yazarlığı, kat ettiği sanatsal yol, başardıkları ya da başaramaya çalıştıkları, şair ve besteci kimliği üzerine derinlikli bir değerlendirme yapıldı. Toplantıda, Şamset'in \"Güneş Bizi Hep Aydınlatsın\" adlı ikinci yeni kitabı tanıtıldı.\nIофтхьабзэм хэлэжьагъэх я 7 – 10 рэ классхэм ащеджэхэрэр. Анахь агу рихьыгъэ усэхэу «Сиадыгабз», «Силъэпкъы гупс», «Сят», «Хъусен», «Усэр къэкIо» зыфиIохэрэм ахэр къяджагъэх. Адыгэ къоджэдэс бзылъфыгъэм ыпшъэ илъ ыкIи ифэгъэ Iофыбэм акIыIужьэу, усэн лъагъор къызэрэхихыгъэр, илъэсыбэ ыбгъэ дэлъэу къырихьакIыгъэр зэкIэ тхылъ зэришIыгъэм кIэлэегъаджэу Нэшъулъэщэ Саудэт анаIэ тыраригъэдзагъ.\nÇalışmalara 7-10 arası sınıflar öğrencileri de katıldılar.\"Benim Adıgecem\", \"Ulusumun Öz Ruhu\", \"Babam\" , \"Huseyn\" ve \"Beste\/Şiir Yolda,Geliyor\" adlı şiirler öğrenciler tarafından seslendirildiler. Bu Adıge köy kadınının birçok ev işi yanında, şiir ve beste işini de üstlenmiş olması, şiir ve bestelerini yıllarca belleğinde yaşatmış ve şiirlerini kitaplaştırmış biri olması gibi konularda öğretmen Neşutleşe Savdet tarafından bir bilgilendirme konuşması yapıldı.\nЕджапIэм ибиблиотекарэу Шымыгъэхъу Мае урокым изэхэщэнкIэ дэгъоу къадэIэпыIагъ. Щамсэт иапэрэ тхылъ цIыкIоу «Гум къикIырэ гупшысэхэр» агу ащ къыгъэкIыжьыгъ, къаритыгъ, тхылъыкIэу «Къытферэпс ренэу Тыгъэр» къызэрэдэкIыгъэри еджапIэм щаригъэшIагъ.\nOkulun kütüphane memuru Şımığehu Maya da çalışmalara katkıda bulunanlardan. Şamset'in \"İçten Gelen Duygular\" adlı ilk kitabı katılımcılara anımsatıldı ve \"Güneş Bizi Hep Aydınlatsın\" adlı yeni kitabı okul kitaplığındaki yerini aldı.\nХьагъундэкъо Щамсэт иусэхэр, ирассказ кIэкIхэр адыгэбзэ зэкIу дахэкIэ тхыгъэх, ушъый гъэнэфагъэхэр ахэм ахэлъых, пIуныгъэ мэхьанэ яI.\nHağundeko Şamset'in bu yeni kitabı herkesi sevindirdi. Kitapta yer alan kısa öyküler, uyumlu ve duru bir Adıgece ile yazılmışlar. Öykülerde uyarıcı kıssalar bulunuyor, eğitici özellikler taşıyorlar.\nХьагъундэкъо Щамсэт итхылъыкIэ ыгъэрэзагъэхэу «Гъогумаф!» раIуагъ, авторым къаригъэщэгъэ тхылъхэр егъэджакIуи еджакIуи аратыгъэх.\nHağundeko Şamset'in bu yeni kitabına \"Başarılar!\" dilendi, yazarın getirttiği kitaplar da armağan olarak öğretmen ve öğrencilere dağıtıldı.(Adıge maq)\nSayı: 2010 05","id":"<urn:uuid:0c3488c4-3ae2-4a0b-882b-f544ec059172>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2010\/05\/adigey-koyunde-kitap-gunu-2\/","date":"2023-02-05T04:06:24Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500215.91\/warc\/CC-MAIN-20230205032040-20230205062040-00742.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6696281433,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6696281433105469, \"gag_Latn_score\": 0.2764124572277069, \"xmf_Geor_score\": 0.024502255022525787}","num_words":1083,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.028,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.006,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.739,"perplexity_score":10405.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Свято-Михайло-Афонская Закубанcкая общежительная Пустынь» зыфиIорэ чылысыр загъэпсыгъэр мыгъэ илъэси 145-рэ хъугъэ.\nАщ фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэ иигуменэу Герасим шэкIогъум и 20-м Свято-Троицкэ чылысым щызэхищагъ. Евангелием ар къызеджэ ужым игуменэу Герасим мэфэкI зэхахьэм къекIолIагъэмэ къафэгушIуагъ.\n«Свято-Михайло-Афонская Закубанcкая общежительная Пустынь» зыфиIорэр 1877-рэ илъэсым монахэу, къушъхьэу Афон идинлэжьэу Мартирий ыгъэпсыгъагъ. Я II-рэ Александр ышэу Михаил Романовыр чылысым и Ктиторэу щытыгъ. Къэзэкъхэм яшIоигъоныгъэкIэ чылысыр ашIыгъ, къэзэкъмэ ячылысэуи, дзэ щытхъум исаугъэтэуи алъытэ.\nЧылысыр хым ышъхьашъо метрэ 920-кIэ нахь лъагэу ашIыгъ, ежь къушъхьэу Физиагбо зыцIэу храмэу Пр��ображения Господня зыцIэр зыщызэтырагъэпсыхьажьыгъэр хым ышъхьашъо метрэ 988-кIэ нахь лъаг. «Свято-Михайло-Афонская Закубанcкая общежительная Пустынь» зыфиIорэр Къыблэ Урысыем итарихъ чIыпIэхэр пштэмэ, зэкIэмэ анахь лъэгапIэм тетэу мы чылысыр алъытэ.\nЧылысым гъогоу къыкIугъэм къыкIоцI акъутэуи ашIыжьэуи хъугъэ. Ар анахь чылыс инэу Темыр Кавказым ыкIи анахь лъагэу Урысыем итхэм ащыщыгъ. Илъэс къэс мы чIыпIэр нэбгырэ мини 100 фэдизмэ якIуапI. Советскэ Союзым илъэхъан чылысыр зэфашIыжьэу, гъэпсэфыпIэ ашIэуи хъугъэ, ау тIури зы, апэ зыфэгъэзэгъэгъэ Iофым къекIужьыгъ. 2021-рэ илъэсым ар Урыс Православнэ Чылысым ратыжьыгъ, а лъэхъаным ащ изытет дэй дэдагъ. 2007-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ащ ишIыжьын фежьагъэх ыкIи аужырэ илъэсипшIым а чIыпIэм тхьэлъэIуиплI дашIыхьагъ. Джырэ уахътэм игъорыгъоу чылысыр зыпкъ еуцожьы.\n— Тэ чылысыр ыкIэрыкIэу зэтедгъэуцожьэу пIоми хъущт. Илъэси I15-рэ ащ ыныбжь, ар макIэп, ау а чылысыр нэмыкI шъыпкъагъ. Мары Афон пштагъэми, Грециер илъэс 500-м къыкIоцI къиныгъомэ ахэтыгъэу, тыркумэ аIыгъэу хъугъэми, зы чылыс зэфашIыжьыгъагъэп. Монахи 2 — 4-р яIэщтыгъ ренэу. Шыихъэу Павел ичылыс зэзгъэлъэгъугъ бэмышIэу, ар зыщытыр илъэс 1100-рэ хъугъэ. Тэ тичылыс илъэси 145-у ыныбжьым щыщэу илъэс 75-м зэфэшIыгъагъ. Зи щыIагъэп, щылажьэщтыгъэхэп. Мыщ зэкI пIоми хъунэу щакъутэгъагъ, бэ къырыкIуагъэр. Ащ къегъэлъагъо зэкIэлъыкIокIэ гъэнэфагъэ зэримыIэжьыр, — къыIотагъ чылысым лъыплъэрэ игуменэу Герасим (Буняевым).\nАщ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, тхьэлъэIупIэр зыдэщытыгъэ чIыпIэм зэрэщашIыжьыгъэр IофыгъошIу. Ащ фэдэ чылысэу мы лъэныкъом а зыр ары щашIыгъагъэр. Афон щыIагъэмэ ащыщ Тхьэ сурэтхэр нахьыбэу зиIагъэри мыры. Ахэм зэкIэми апэрэ теплъэу яIагъэр афашIыжьыгъ, къагъэнэжьыгъэх.","id":"<urn:uuid:e9e79776-7bd6-4de4-8c0e-199ac9fffd4b>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/12\/01\/%D1%87%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B%D1%80-%D0%B7%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%81%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%B8%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%81%D0%B8-145-%D1%80%D1%8D-%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-02-01T22:07:58Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499953.47\/warc\/CC-MAIN-20230201211725-20230202001725-00011.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9621635675,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9621635675430298, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03686150908470154}","num_words":688,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.072,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.965,"perplexity_score":4024.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Зыныбжь хэкIотагъэхэу ыкIи сэкъатныгъэ зиIэхэу ежь-ежьырэу зифэIо-фашIэхэр зымыгъэцэкIэшъухэрэм зэпымыоу алъыплъэгъэнымкIэ программэр Урысыем 2019-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу щыпхыращы. Ащ пилотнэ шъолъыр 34-рэ хэлажьэ.\nПрограммэр зэфэшъхьафэу зэтеутыгъ. ЦIыфхэм яунэ, мафэрэ е чэщи мафи стационарым социальнэ фэIо-фашIэхэр къащафагъэцэкIэнхэ е медицинэ IэпыIэгъу щарагъэгъотын алъэкIыщт. Ащ фэгъэхьазырыгъэ цIыфхэр (сиделкэхэр) къыхагъэлажьэх е унагъом исхэм ащыщхэр ягупсэ тэрэзэу зэрэлъыплъэщтхэм фагъасэх.\nАдыгэ Республикэм IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ къызэритырэмкIэ, а пр��граммэм ишIуагъэкIэ Iофыгъуабэ зэшIохыгъэ хъугъэ:\n— зыныбжь хэкIотагъэхэр ыкIи сэкъатныгъэ зиIэхэр мафэрэ зыщаIыгъхэрэ отделениехэр ыкIи ахэр щыIэныгъэм хэгъозэнхэмкIэ ящыкIэгъэ техническэ амалхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ къызIахынхэ алъэкIыщт чIыпIэхэр республикэм имуниципальнэ образовании 3-мэ ащагъэпсыгъэх. Ащ фэдэ фэIо-фашIэр нэбгыри 138-мэ афагъэцакIэ;\n— зыныбжь хэкIотагъэхэм ыкIи сэкъатныгъэ зиIэхэм яIэхьылхэр ыкIи социальнэ IофышIэхэр тэрэзэу зэралъыплъэщтхэ шIыкIэм зыщыфырагъаджэхэрэ еджэпIи 9 Адыгеим ит;\n— гъашIэр нахь кIыхьэ шIыгъэным фэшI спорт ыкIи зызщагъэпсэфырэ социальнэ псэуалъэхэр (ФОК-хэр, спортзалхэр, бассейнхэр, щэрыуапIэр, шахмат клубыр, культурэм иунэхэр, тхылъеджапIэхэр, музейхэр ыкIи нэмыкIхэр) къакIухьанхэмкIэ социальнэ фэIо-фашIэхэр афэгъэцэкIэгъэнхэмкIэ комплекснэ гупчи 9-мэ зэзэгъыныгъэ адашIыгъ. Мы фэIо-фашIэр нэбгырэ 4197-мэ афагъэцакIэ;\n— 2023-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу шэпхъи 3-м тетэу зэпымыоу зылъыплъэнхэ фэе зыныбжь хэкIотагъэхэм апае «Сиделкэхэм якъулыкъу» иIофшIэн еублэ;\n— зыныбжь хэкIотагъэхэр ыкIи сэкъатныгъэ зиIэхэр мафэрэ зыщаIыгъхэрэ отделениехэр ыкIи ахэр щыIэныгъэм хэгъозэнхэмкIэ ящыкIэгъэ техническэ амалхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ къызIахынхэ алъэкIыщт чIыпIэхэр къэнэгъэ муниципальнэ образовании 6-мэ къащызэIуахыщт.\nСыдэущтэу программэм ухэуцон плъэкIыщта?\n— Узыщыпсэурэм елъытыгъэу цIыфхэм социальнэ фэIо-фашIэхэр афэзыгъэцэкIэрэ Комплекснэ гупчэу узэпхыгъэм лъэIу тхылъ ептыщт.\n— Ащ фэдэ IэпыIэгъу уищыкIагъэмэ, медицинэ ыкIи социальнэ IофышIэхэр зыхэхьэхэрэ комиссием къыгъэнэфэщт.\n— Зафэзыгъэзагъэм ащ фэдэ IэпыIэгъу ищыкIагъэ зыхъукIэ, ар зыхэхьэрэ купыр къыфатхыщт.\n— Ащ елъытыгъэу фагъэцэкIэщт фэIо-фашIэр зэкIэ итхагъэу IэпыIэгъу зэрэратыщтымкIэ зэзэгъыныгъэр зэхагъэуцо.\nПрограммэм фэгъэхьыгъэ къэбарыр нахь игъэкIотыгъэу социальнэ фэIо-фашIэхэмкIэ шъолъыр гупчэм щызэжъугъэшIэн шъулъэкIыщт.\nЛъэпкъ проектэу «Демографием» къыдыхэлъытагъэу программэр пхыращы.","id":"<urn:uuid:35c764aa-8fda-4fea-8638-3d4b81e9595c>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/01\/25\/%D0%B7%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B1%D0%B6%D1%8C-%D1%85%D1%8D%D0%BAi%D0%BE%D1%82%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%81%D1%8B%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B3\/","date":"2023-02-08T20:42:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500904.44\/warc\/CC-MAIN-20230208191211-20230208221211-00363.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8951097727,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8951097726821899, \"kbd_Cyrl_score\": 0.10421235114336014}","num_words":752,"character_repetition_ratio":0.082,"word_repetition_ratio":0.156,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.854,"perplexity_score":2460.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Шъолъырхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэнымкIэ Урысыем иправительственнэ комиссие джырэ шапхъэхэм адиштэу коммунальнэ инфраструктурэр гъэкIэжьыгъэным тегъэпсыхьэгъэ апэрэ программэ 14-у сомэ миллиард 16 фэдиз зыпэIухьащтыр ыухэсыгъ. Адыгейри ахэм зэу ащыщ. АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ащ фэгъэхьыгъэу къыIуагъ.\nУрысые Федерацием ивице-президентэу Марат Хуснулл��ным комиссием изэхэсыгъо зэрэщыхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, а программэхэм адиштэу унэ-коммунальнэ хъызмэтым изэтегъэпсыхьан пае мылъкоу къыхагъэкIыщтымкIэ псэолъи 100-м ехъумэ язытет нахьышIу хъущт, инженер сеть километрэ мини 8-м ехъу зэблахъущт. Джырэ шапхъэхэм адиштэу коммунальнэ инфраструктурэр гъэкIэжьыгъэным тегъэпсыхьэгъэ программакIэм тетэу апэрэ сомэ миллиард 30-р къыхагъэкIыгъ. Ащ щыщэу сомэ миллиард 16-р шъолъыр 14-мэ атырагощэгъагъ.\n«Мы шъолъыр программэ 14-р зэрагъэцэкIэщтым ишIуагъэкIэ апэрэ илъэситIум нэбгырэ мин 450-м фэдизмэ коммунальнэ фэIо-фашIэхэр нахьышIоу афызэхащэщтых, инфраструктурэр зэрагъэкIэжьырэм шIуагъэу къыкIакIорэр хэгъэгум исхэм зэхашIэщт», — хигъэунэфыкIыгъ вице-премьерым.\nПравовой компаниеу «ЧIыпIэхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэнымкIэ Фондым» игенеральнэ пащэу Ильшат Шагиахметовым зэхэсыгъом къызэрэщиIуагъэмкIэ, мы программэмкIэ анахьэу анаIэ зытырагъэтын фаер псыр, фабэр аIэкIэзыгъэхьэрэ сетьхэр, псыIущыпIэхэр гъэкIэжьыгъэнхэр ары.\nУрысые Федерацием и Президент пшъэрылъ зэрафишIыгъэм тетэу коммунальнэ инфраструктурэр джырэ шапхъэхэм адиштэу гъэкIэжьыгъэным тегъэпсыхьэгъэ программакIэм игъэцэкIэн фежьагъэх. 2023 — 2027-рэ илъэсхэм ар пхыращыщт, илъэси 5-м телъытэгъэ шъолъыр программэхэм адиштэу агъэцэкIэщт. ПсэолъэшI-монтаж IофшIэнхэм, оборудованиехэмрэ псэолъапхъэхэмрэ якъэщэфын, инженер лъыхъонхэм ягъэцэкIэн апае мылъку къыхагъэкIыщт. 2023 — 2024-рэ илъэсхэм программэм ипхырыщын пае сомэ миллиарди 130-рэ федеральнэ бюджетым къыхагъэкIынэу рахъухьэ. Программэм иоператорыр правовой компаниеу «ЧIыпIэхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгънымкIэ Фондыр» ары.","id":"<urn:uuid:3abc6d4d-1987-409f-8074-6347412050d9>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/01\/23\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D1%80-%D0%B0%D1%89%D1%8B%D1%89-%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%89%D1%82\/","date":"2023-02-08T20:31:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500904.44\/warc\/CC-MAIN-20230208191211-20230208221211-00404.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5364270806,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5364270806312561, \"kbd_Cyrl_score\": 0.45875129103660583}","num_words":558,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.067,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.529,"perplexity_score":3963.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- Фонд\n- Новости\n- История\n- Культура\n- Персоны\n- Диаспоры\n- Среда обитания\n- Мультимедиа\n- Мозаика\n- Стипендия\n- Партнеры\nМЭЛЫЛЪФЭГЪУ\nНэгумэ Шорэ ытхыгъэхэмк1э, ра1ощтыгъэр «ГЪЭТХЭКУ».\n«Апрелыр – мэлыжъыхь», «Апрелым мэкъу хьынибл фэгъэт1ылъ». Мы гущы1эжъхэр адыгэ пстэуми дэгъоу аш1э. Джащ фэдэхэр а1онэу къызыхэк1ыгъэри, мэлхэм шъынэхэр жъугъэу къызак1ахъохэрэр а мазэм нахь пасэу зэрэщытрихэтык1и нафэ.\nАдэ сыдэущтэу щы1эныгъэм изытет дырамыгъаштэу, ащ пэш1уек1охэу мазэм ыц1э хахыгъа? Ащи джэауп и1.\nМэзац1эм икъэхъук1э лъапсэу фэхъугъэн ылъэк1ыщтыр «табу» хабзэр, адыгэмэ «ш1оп» зыфа1орэр – уз бзаджэмэ, лые къыозыхын зылъэк1ыщтхэм ац1э къызэрэрамы1ощтыгъэр арын фае. Ыц1э шъыпкъэ къыра1омэ, бзаджэм ына1э къытридзэщтэу («Зигугъу пш1ырэр пчъэшъ��ьа1ум тес»), ибзэджэш1агъэ ышъхьэ къырамыхэу, гъэш1уабзэк1э ч1эгъэбылъхьагъэу, ц1э едзэк1ыгъэк1э еджэхэмэ, ынэш1у къащифэщтэу ары зэреплъыщтыгъэхэр. «Мэлылъфэгъум» лэжьак1ом игугъэ егъэлъэшы.\nМазэм нэшэнэ 1аеу и1эм ышъхьэ нахь ихыгъэу, «апрелыр – мэлыжъыхь» а1оу зыхъугъэр ш1ошъхъуныгъэ пхэнджхэр зыщагъэзыехэр арын фае.\nМэлхэм, нэмык1ырэ былымхэм хъуп1эм ядэфыгъо, мэфэк1ышхок1э хагъэунэфык1ыщтыгъэ («Къушъхьэхъуак1о»). Джащ фэдагъэх якъэфыжьыгъуи («Чэтихьажь»), мэлыупхъу (Цыщ), мэл 1эхъогъум т1ыпсхэр зыхат1упщыхьэхэрэ («Т1ыдзыгъу») шъынэхэр зыхащыхэрэ («Шъынэк1эгъэчъ») лъэхъанхэри.\nЕМЫЩ\nАущтэу мэлымэ яухъумэк1о Тхьами, ащ фэгъэхьыгъэ мэфэк1ыми еджэщтыгъэх. Ар зыхагъэунэфык1ыщтыгъэр бжыхьэр ары, зытырагъафэщтыгъэр т1ыдзыгъор ары.\nМэш1одз Сэрби къызэритхыжьырэмк1э, а мафэм хъулъфыгъэхэр шхонч узэндыгъэхэр, шхын-шъонхэр а1ыгъэу мэлэхъо пщып1эм к1ощтыгъэх. Анахьыжъым бжъэр ы1ыгъэу, Уашъом, Ч1ыгум, Емыщ зафигъазэти, хъохъу къы1ощтыгъэ:\nУэгуу къащхъуэ,\nШ1ылъэу щхъуант1э,\nМиныр ущу,\nЩибгъур джэгуу,\nКъыпэджэгук1 – ныпэджэгук1ым\nНысашэ, гушы1э хэтш1ык1у,\nТхьашхо, тхуэгъэбагъуэ.\nАщ ыуж ар шъоным ехъумп1эти, къыготым ритыжьыщтыгъэ. Бжъэм хэшъухэзэ къек1ухьафэк1э, хъулъфыгъэу къек1ол1агъэхэр, яшхончыхэр 1эхъогъум ылъэныкъок1э агъазэхэти, дэуаещтыгъэх. Ет1анэ т1ыпсэхэр ахэмэ ахат1упщыхьэщтыгъэ.\nАщ фэдэ хабзэ зытрамыш1ыхьэгъэ шъынэу къэхъухэрэр хьэрамк1э алъытэщтыгъэ, ахэр амышхыщтыгъэхэу зы1охэрэри щы1эх.\n«Мэлыхэр бэгъонхэм пае» а1озэ, т1ыпсэхэр ат1упщын зыхъук1э, цым дак1оу 1э ащафэщтыгъэ, бзымэ фыгу атыратакъощтыгъэ.\nНэшэнэ дэгъук1э алъытэщтыгъэ 1эхъогъум мэлы дэгу (зы тхьак1умэ нахь имы1эу) хэты зыхъук1э. Шъынэу ызылъакъо, е, зылъэкъуит1уи фыжьыр (пл1ыри фыжьы зыхъук1э - агъэк1одыщтыгъэ), мэлэу шъынищ къэзылъфыгъэр мафэхэк1э алъытэщтыгъэ.\nЦЫПХ ОРЭД\nЦыпхы, цыпхы, цыпхы!\nЦ1ыпхыр зыер къэджэ.\nЧэу к1ыбым щы1эми\nИпчыпа1ор шъхьарэза.\nПшъашъэу зызыгъазэрэр\nАщы фэдэм къерэщ!\nАщы ик1элэхъухэр\nЯнэ-ятэмэ агъэудж!\nАщы иджэдыгухэр ятэшыпхъумэ зэ1эпах!\nА сынэпцэк1ит1ур,\nСэ сынит1у языр,\nЗэзгъэзэк1ызэ згъэчъый, сигъусэ.\nХышхор тазыфагу!\nПсышхор тагу ит!\nХьанцэр къаштэри едзых, сигъусэ.\nГУЩЫ1ЭЖЪХЭР\nМэлахъом хъуп1эр ипк1ыхь.\nМэлахъохэр бэ зыхъук1э, мэлыхэр псэхал1э мэхъух.\nМэлахъор дэимэ, мэлыхэр цундыми ехьых.\nМэлахъом ыгужъуак1э шэ дэлъ.\nШъынашъхьэ плъэгъумэ – гъатхэ, 1эташъхьэ плъэгъумэ – бжыхьэ.","id":"<urn:uuid:16139715-ee88-435f-a68b-2372451e23b7>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"http:\/\/fond-adygi.ru\/page\/cherkesskij-kalendar-aprel.cir","date":"2023-02-07T15:17:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500619.96\/warc\/CC-MAIN-20230207134453-20230207164453-00373.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9173303246,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9173303246498108, \"kbd_Cyrl_score\": 0.08202468603849411}","num_words":823,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.94,"perplexity_score":7694.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2022-рэ илъэсым мэзибгъоу пыкIыгъэм Адыгэ Республикэм сабый 3314-рэ къыщыхъугъ — шъэожъые 1667-рэ, пшъэшъэжъые 1647-рэ.\nИлъэс 25-м къыщегъэжьагъэу 29-м нэс зыныбжь бзылъфыгъэхэр ары нахь сабыибэ къызыфэхъухэрэр. «Адыгеястатым» къызэритыгъэмкIэ, зыныбжь хэкIотагъэу, илъэс 44-м къехъугъэу сабый къызфэхъугъэхэр нэбгырэ пшIыкIутIу.\nМы илъэсым апэрэу ны хъугъэр бзылъфыгъэ 1067-рэ, ятIонэрэу — 1103-рэ, ящэнэрэу — 721-рэ, яплIэнэрэу — 275-рэ, ятфэнэрэу ыкIи ащ нахьыбэу — 139-рэ.\n«Гуфэбагъэрэ гукIуачIэрэ уимыIэу ны ухъун плъэкIыщтэп. ШIулъэгъоу ным сабыим фишIырэр, ащ зэрэпылъыр ары унагъор зыгъэпытэрэр, насыпэу кIэлэцIыкIумэ зэхашIэрэр.\nДжащ пае ныхэмрэ сабыйхэмрэ IэпыIэгъоу ядгъэкIырэм изегъэушъомбгъун, унагъом мэхьанэу иIэм изыкъегъэIэтын дэлэжьэгъэныр Адыгеим исоциальнэ политикэкIэ анахь шъхьаIэу тштагъэ», — къыкIигъэтхъыгъ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.","id":"<urn:uuid:40271017-7a2b-4bf4-a1ec-95373f8fafa9>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/12\/01\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC%D0%BAi%D1%8D-%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D1%81%D0%B0%D0%B1%D1%8B%D0%B8%D0%B1%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%B7%D1%8B%D1%84%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%85%D1%8D\/","date":"2023-02-01T23:03:07Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499953.47\/warc\/CC-MAIN-20230201211725-20230202001725-00336.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9807101488,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9807101488113403, \"kbd_Cyrl_score\": 0.018931794911623}","num_words":235,"character_repetition_ratio":0.005,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.209,"stopwords_ratio":0.043,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.979,"perplexity_score":3250.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Дзэ-патриотическэ клубэу «Новобранец» зыфиIорэм хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлэжьэрэ дзэ къулыкъушIэхэм зэрадырагъаштэрэм тегъэпсыхьэгъэ патриотическэ Iофтхьабзэр тыгъуасэ Мыекъуапэ щызэхищагъ, автомобилькIэ къыщызэпэчъагъэх. Урысыемрэ Адыгеимрэ ябыракъхэр зыIыгъыгъэ автомобиль 15 Iофтхьабзэм хэлэжьагъ.\nСыхьатыр 16-м къызэпачъэр АР-м и Къэралыгъо филармоние дэжь щырагъэжьагъ, заом хэкIодагъэхэм ясаугъэт дэжь щаухыгъ. Урысыем, ТекIоныгъэм, ДОСААФ-м ябыракъхэр автомобильхэм арысхэм аIыгъыгъэх.\nIофтхьабзэм хэлэжьагъэх АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет илIыкIохэр, Адыгеим истудентхэр, Урысыем и ДОСААФ АР-мкIэ ишъолъыр къутамэ иIофышIэхэр, дзэ-патриотическэ клубэу «Новобранец» зыфиIорэм хэтхэр.\n«Тихэгъэгу ифедэхэр непэ къэзыухъумэрэ дзэ къулыкъушIэхэм зэрадедгъаштэрэр зэхашIэным мэхьанэшхо иI. Фашизмэм пэшIуекIохэзэ, хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэзэ зипшъэрылъ зыгъэцэкIэрэ тизэолIхэр тэ тщыгъупшэхэрэп. Ахэм зэрадедгъаштэрэр зэхядгъашIэ, ахэр псаухэу ядэжь къагъэзэжьынэу тызэрэфаер ядгъашIэ тшIоигъу», — къыщиIуагъ Iофтхьабзэм АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэ игуадзэу Константин Щербаковым.\nПатриотическэ Iофтхьабзэр зытегъэпсыхьэгъагъэр Урысыем идзэ къулыкъушIэхэу хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциеу Украинэм щыкIорэм хэлажьэхэрэм зэрадырагъаштэрэр къагъэлъэгъоныр а��ы.","id":"<urn:uuid:149b093d-9a0d-41a8-afa0-ac809b1a89aa>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/11\/17\/%D1%82%D0%B8%D0%B4%D0%B7%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%BB%D1%8B%D0%BA%D1%8A%D1%83%D1%88i%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D1%88%D1%82%D1%8D\/","date":"2023-01-27T13:32:30Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764494986.94\/warc\/CC-MAIN-20230127132641-20230127162641-00432.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8581022024,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8581022024154663, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14136403799057007}","num_words":432,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.18,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.855,"perplexity_score":2708.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Джары зэреджагъэхэр искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-мрэ Методическэ гупчэмрэ декоративнэ-прикладной искусствэмкIэ зэхащэгъэ зэнэкъокъу-къэгъэлъэгъоным.\nКIэлэеджакIохэм къяшIэкIыгъэ дунэе дахэр агъэлъапIэу, адыгэ лъэпкъ шэн-хабзэхэр, зекIокIэ-шIыкIэ тэрэзхэр ашIэу ыкIи дэгъур, дэир къагурыIоу пIугъэнхэм, искусствэм ихьатыркIэ кIэлэцIыкIухэм ятворческэ гукъэкIхэр, гупшысэкIэ амалхэр къэгъэущыгъэнхэр ыкIи ежь еджакIохэм азыфагу зэфыщытыкIэ дэгъухэр илъ хъунхэр къыделъытэ.\nМы мэфэкI къэгъэлъэгъоным Адыгеим иеджэпIэ 13-у живописымкIэ ыкIи декоративнэ-прикладной искусствэмкIэ къутамэ зиIэхэм яIофшIагъэхэр къырахьылIагъэх: искусствэхэмкIэ Адыгэ республикэ кIэлэцIыкIу еджапIэу К. Лъэцэрыкъом ыцIэ зыхьырэр, кIэлэцIыкIу художественнэ еджапIэу Мыекъуапэ дэтыр, художественнэ кIэлэцIыкIу еджапIэхэу поселкэхэу Тульскэм, Яблоновскэм, станицэу Дондуковскэм, селоу Красногвардейскэм, Кощхьаблэ, Гъобэкъуае адэтхэр ыкIи искусствэхэмкIэ Адыгэ республикэ колледжым ащеджэхэрэм яIофшIагъэхэр.\nЕджакIохэм яIофшIагъэхэм мыщ фэдэ лъэныкъохэр къащагъэлъагъох: «Адыгэ хъишъэхэм ыкIи пшысэхэм лIыхъужъныгъэр, лIыгъэ хабзэр, щытхъур къызэращиIотыкIыгъэр», «Адыгэ лъэпкъым иIофшIэгъу мафэхэр ыкIи мэфэкIхэр», «Стэнэе дахэм иIэпэIэсагъ» (Адыгеим лъэпкъ IэшIагъэхэр дахэу зэрэщызэтеуцожьхэрэр — дышъэидагъэр, пIуаблэр, лъэпкъ тхыпхъэр къагъэлъэгъощтых).\nКъэгъэлъэгъон-зэнэкъокъур чъэпыогъум и 20-м искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-м къыщызэIуахыщт, IофшIагъэхэмкIэ жюрим зэфэхьысыжьхэр ышIыщтых.\nЗэнэкъокъумкIэ жюрим хэтых АР-м изаслуженнэ сурэтышIэу, кIэлэегъаджэу Хъуажъ Рэмэзан, жюрим итхьамат, искусствэмкIэ Адыгэ республикэ колледжым декоративнэ-прикладной искусствэмкIэ ыкIи лъэпкъ IэшIагъэхэмкIэ икIэлэегъаджэхэу О. Л. Бреславцевар, О. Плетневар.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:70b668b6-3d63-4fad-83f4-6d8055f8ac55>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/10\/20\/%D1%81%D1%8D%D1%82%D1%8D%D0%BD%D0%B0%D0%B5-%D0%B8%D0%B4%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%8D-i%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD\/","date":"2023-02-07T17:48:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500628.77\/warc\/CC-MAIN-20230207170138-20230207200138-00552.warc.gz","language":"ady","language_score":0.566696465,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5666964650154114, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4317411184310913}","num_words":525,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.056,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.036,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.647,"perplexity_score":1326.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ПенсиехэмкIэ фондым ичIыпIэ къулыкъухэм япащэхэмрэ ПенсиехэмкIэ фондым и Къутамэу Адыгэ Республикэм щыIэм иотделхэм япащэхэмрэ планым тегъэпсыкIыгъэ аттестацие джырэблагъэ яIагъ. Комиссием итхьамэтагъ ПенсиехэмкIэ фондым и Къутамэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипащэу Къулэ Аскэрбый.\nМыщ фэдэ аттестациер илъэсиплIым къыкIоцI зэгъогогъо ПенсиехэмкIэ фондым и Къутамэ щызэхащэ.\nАттестацие зыкIугъэхэр апэрапшIэ тест шIыкIэм тетэу ауплъэкIугъэх. Ащ ыуж адэгущыIэхэзэ, IофышIэ пэпчъ исэнэхьаткIэ шIэныгъэу иIэр зэрагъэшIагъ. Аттестацием къызэригъэлъэгъуагъэмкIэ, зэкIэ ауплъэкIугъэхэм IэнатIэу зэрахьэрэм тегъэпсыкIыгъэ шIэныгъэ икъурэ ифэшъошэ IэпэIэсэныгъэрэ ахэлъ. Ащ имызакъоу, комиссием унашъоу ышIыгъэм къыщеIо ауплъэкIугъэхэм ащыщхэр нахь IэнэтIэ иным Iугъэхьэгъэнхэм фэшI кадрэ резервым хэгъэуцогъэнхэу игъо зэрилъэгъурэр.","id":"<urn:uuid:d117e552-5e70-4b3e-ab65-f8f0ffe46ae7>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/05\/19\/%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B5%D1%80-%D0%B4%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%83-%D0%B0%D0%BAi%D1%83%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-02-06T05:42:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00262.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5561720133,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5561720132827759, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4420580565929413}","num_words":252,"character_repetition_ratio":0.111,"word_repetition_ratio":0.041,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.519,"perplexity_score":2150.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«ШIэжьым ыкIи гухэкIым я Маф — Зэзэгъыныгъэм ыкIи зэгурыIоныгъэм я Маф» — джары шъхьэу иIэр АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ зэхищэгъэ республикэ зэнэкъокъум.\nКавказ заор заухыгъэр илъэси 152-рэ зэрэхъурэм ехъулIэу анахь сочинение дэгъум итхын ар фэгъэхьыгъ.\nЖъоныгъуакIэм и 16-м къыщегъэжьагъэу и 19-м нэс сочинениехэу я 10 — 11-рэ классхэм атхыгъэхэм анахь дэгъухэр къахахыщтых.\nАщ ыпэкIэ зэнэкъокъум иапэрэ уцугъо мэлылъфэгъум икIэухым еджапIэхэм ащыкIуагъ. ЕтIанэ, мы мазэм и 5-м къыщегъэжьагъэу и 7-м нэс, муниципальнэ зэнэкъокъур рекIокIыгъ. Джы и 16-м къыщегъэжьагъэу и 19-м нэс республикэ зэнэкъокъур кIощт. Мы Iофтхьабзэм изэхэщэнкIэ пшъэдэкIыжь ехьы шIэныгъэхэм яхэгъэхъон пылъ республикэ институтым. Ары счинениехэр къызэрахьылIэщтхэр.\nIофшIагъэхэр зыуплъэкIущт жюрир гъэнэфэгъахэ. Ащ ипащ Iофтхьабзэм изэхэщэкIо комитет итхьаматэу, министрэу Хъуажъ Аминэт. Жюрим хэтых гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ Министерствэм иIофышIэхэр ыкIи шIэныгъэлэжьхэр.\nСочинениехэр къэралыгъо бзитIумэ язэу кIэлэеджакIом къыхихырэмкIэ тхыгъэн ылъэкIыщт. Анахь IофшIэгъэ дэгъухэр гъэзетхэм къыхаутыщтых.\nСихъу Гощнагъу.","id":"<urn:uuid:03163764-a487-48da-82ac-a61eda6a35e5>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/05\/13\/%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D0%B4%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%89%D1%82%D1%8B%D1%85\/","date":"2023-01-27T15:05:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764494986.94\/warc\/CC-MAIN-20230127132641-20230127162641-00742.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5165726542,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5165726542472839, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4825740456581116}","num_words":311,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.521,"perplexity_score":3154.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Сонетхэр\nДЭРБЭ Тимур\n1\nСыадыг сэ, ащ сырэпагэ,\nСилъэпкъ фэдэ чIышъхьэм темыт.\nСэгъэлъапIэ ар, сэгъэлъагэ,\nИбыракъи ычIэгъ сычIэт.\nПсылъэкъуабэ игъушъыкIыжьи,\nПсыкIэ лъагъохэр кIэу къэлъэгъуагъэх.\nЧIым лъэпкъыбэ текIодыкIыжьи,\nНэфэшъхьафхэр щыбэгъожьыгъэх.\nИжърэ лъэпкъэу непэ тыщыIэшъ,\nУшэтыпIэ-гъэзапIэм тит.\nТинамыси тыухъумагъэшъ,\nТыкъэнэным, сшIошIы, тыфит!\nНарт лIыхъужъмэ ямашIо маблэ,\nХэгъэгу кIасэм тэри тыфаблэ!\n2\nШъыпкъэныгъэ схэлъмэ, сэIо,\nСыда ыпкIэр, пцIыр тихъоеу?\nПцIыр къытлъэчъэ, пцIыр къытлъэкIо,\nКъыттеуапэ ар хыуаеу!\nКъыттеонба нэгухэр пчъагъэу\nТидунае щызэхъокIых.\nТызэгъусэу, тызэсагъэу\nТIозэ, ахэр къэнэмыкIых.\nКъин плъэгъунба о, ныбджэгъур,\nНэгухэр пчъагъэу зэтекIошъмэ?\nКъэмыубытэу нэIурыхъор,\nЗэкIэ шъыпкъэу къыпшIуагъэшIмэ?\nАу тIэкIу-тIэкIоу нэIурыхъор\nАтепкIапэ нэгу хъужьыгъэу!\n3\nПсэм икъэгъагъэх типхъорэлъфхэр,\nТхьэм къытитыгъэх, Тхьэм ихьакIэх.\nЯтпхыгъэх пытэу гугъэ нэфхэр,\nЯтпхыных адэ, тигушIуапкIэх!\nУсымэджагъэми, ныбджэгъу,\nСабыир плъэгъумэ ухъужьын.\nУигъэтхъэжьын ащ инэплъэгъу,\nКъэбзагъэм гум зыфиштэжьын!\nАдэ, пхъорэлъфхэр, ахэр дышъэх,\nАщ ядунае къэбзэ-лъабз!\nЗэфэкIо дахэ тэ къытфешIэх,\nЯлъабытыир лъэпэчIас!\nПхъорэлъфыр зиIэм насып иI,\nНеущрэ мафэм паплъэу щыI!\n4\nЩыIакIэу тиIэм инэбзыйхэу\nТэ тпсэхэр ары Тхьэм инэфхэр.\nТхьэр — псэ, пкъышъолым хэлъышъ гушъхьэу,\nТэгъэтIэсхъэшъух бгышъхьэ шъэфхэр.\nПсэм икъэбзагъэ тыфэлажьэ,\nАр зыгу имылъыр насыпынчъ.\nКъэргъуагъэм уашъори дэлажьэ,\nТхьэм ыIэмычIэ боу гъунэнчъ.\nБжыхьэпэ мафэу зыщычъыIэм\nТыгъэпсы нурэр тиIэзэгъу.\nТхьэм ишIулъэгъу тэ зыщытиIэм\nЗэрэдунаеу тинэфшъагъу!\nПсэр пщэн плъэкIыщтэп, ар Тхьэм ий,\nПсэр тэрышъ, тэри ащ тырий!\n5\nТегупшысэ тэ ренэу гъашIэм,\nТызыщыщым, тыкъыздикIыгъэм.\nЕтымытэу махьанэр лъапсэм\nТыфэблэжьрэп тыкъызхэкIыгъэм.\nАу блэкIыгъи, тапэкIэ щыIи\nТхьэм зы лъагъоу тэ тфыхихыгъ.\nПыдз тшIыгъагъи, мэхьанэ зиIи\nЗэхэщхагъэу зы гъогу хэхыгъ.\nКъушъхьэ сыджмэ осэу ателъи,\nОм пэжъыурэ тыжьын мылылъи,\nЕгъэшIэрэх тшIошIзэ, мэжъужьых,\nПсы гъэжъугъэу, псыхъоу мэхъужьых.\nДжащ пай сэIо: непэрэ уахътэу\nТызыхэтыр щэрэтба тхъагъоу!\n6\nМэщыти чылыси сикIуапIэп,\nАу Тхьэшхор сэ сыгум хэтIагъ.\nНэшIошIи сигъогу тезгъэтыгъэп,\nГъогу пчъагъэми сахэмыдагъ.\nСэ гъогоу хэсхыгъэр къэнафэ,\nАлахьым къысфегъэнафэ:\nШIошъхъуныгъэм игъогоу нэфын,\nШIумрэ емрэ щызэхэсфын.\nШIоу щыIэм сэ сыригъусэмэ,\nТыгъэм фэдэу Тхьэр сшъхьащытын!\nЕм игъопчагъи сэщыIэмэ,\nСимафи мэфишъэу щытын!\nГу кIоцIым мэщытыр щысшIыгъ,\nХэт пайи ащ ипчъэ Iухыгъ!\n7\nБжыхьэм иапэрэ мафэхэм\nСагъатхъэу жьыр зыIусэщэ.\nГъожьы хъужьыгъэ тхьапэхэм\nНэмыкI дунаим сыхащэ.\nСыхащэшъ, зысагъэплъыхьэ,\nСэлъэгъу зэкIэ нэ чъагъокIэ.\nУсакIом ихырыхыхьэ\nКъэзышIэу чIым тетыр макIэ.\nУсэхэр гум къыщыущыхэу\nСщыхъугъэшъ, мы уахътэр сикIас.\nГупшысэхэр щызэщымыщыхэу\nБжыхьапэм хэлъ, щымыкIуас.\nДжэрзыгъэ чъыг��э заутIыIурэп,\nМыхъун къэбар зыфагъэIурэп…\n8\nТэ мафэ къэс тэIэчъэ-лъачъэ,\nТыкъэуцунэу уахътэ тиIэп.\nТипыйи тишIуи тэ къыддачъэ,\nТэпсэу нахькIэ, тэ тыщыIэп.\nПсэм тыфэлажьэмэ нахьышIуба\nМы зэхэфынмэ ауж тикIэу?\nАлахьэ закъор къытфэшIунба\nПсэпагъэ тшIагъэмэ гум къикIэу?\nТыгъэпсы нурэу укъыфепсмэ\nУапашъхьэ итым, пшIошыихъэу,\nШIушIагъэм гури фэбгъэшэсмэ,\nНэгуIухъор бэрэ зыIумыхъоу,\nУимафэ джэнэт мафэ хъуни,\nУигъашIи пкIэнчъэу пщымыхъуни.\n9\nТыныбжь лъэкIуатэ, ащ игъусэу\nНахь къэрэхьаты гу гуIалэр.\nОхътэжъыр мачъэшъ къытшъхьамысэу\nКъэтэшIэ уашъор зэрэблагъэр.\nОшъогоу псэр зэрыхьажьыщтым\nГупшысэм бэрэ зыфегъазэ.\nДунэе шъхьаIэу тфэхъужьыщтым\nИфэмэ-бжьымэ къыттрелъасэ.\nТэ тигунэсхэу щымыIэжьхэр\nТипкIыхьэ хэтых, мэгумэкIых.\nТепцэгъукIыгъэ хъугъэ гужъхэр\nКъагъэушъэбыжьых, къагъэкIэжьых.\nТафэзэщыгъ, ау тэтIупщыжьых,\nОшъогур яешъ, ерэхьажьых!\n10\nСабыим инасып къыдэкIо,\nНы-тымэ шIагъоу ар къафэхъу.\nТхьэм фыхихыгъэ гъогум рэкIо,\nАу ежь ишэни зызэблехъу.\nАу щытми, гупсэ, анахь лъапIэу,\nАщ ыпсэ апсэу аIэгу ис.\nСабыйри щыIэшъ тыгъэ напэу,\nЫшъхьагъы итмэ яшъоупс.\nАу шъхьадж игъогуи зэфэмыд,\nУзэрэфаеу хъурэп ренэу.\nЗыр хьарзэ-уарзэу уашъом ит,\nЗым тамэ иIэп ом ихьанэу!\nКъэплъфыгъэр насыпышIоу хъумэ,\nБгъотынэп о нахь насыпыгъэ!\n11\nЦIыфыгъэ пхэлъмэ — джары хабзэр,\nАдыгэ хабзэу тишэнышIур.\nУмыгъэкIодмэ ныдэлъфыбзэр,\nКъызэIуихынба мэфэ ошIур.\nЗы мафэп, гъашIэр къыотэни,\nУихабзи бзэри о гъэлъапIи!\nУзхэт цIыф лъэпкъмэ уалъытэни\nПшъхьэ плъытэжьыным зегъэгъапи.\nТихабзэ фэдэба псы къаргъом,\nКъушъхьэпсы чъэрым, псыкъефэхым!\nТиныдэлъфыбзэ — пщэгъо лъагъом,\nДжащ пае бэмэ афэхымэу!\nАу тIури тые, тизэфэдэу\nКъыхэтэIукIы тиорэдэу!\n12\nЧэщ мычъыеу сэ къысэкIугъэр\nМыхъурэ Iофмэ зэу къысфахьыгъ.\nУашъом жъуагъоу къисымыхыгъэр\nПщэс шIуцIабзэмэ аущыхьагъ.\nМакIэп къинэу сэ скIэхахыгъэр\nШъугъолэныр зикIэсэ цIыфмэ.\nПсауныгъэу пкъышъом хахыгъэр\nЗгъотыжьынэп сыгупсэфыжьмэ.\nЗгъотыжьынэп сэ ныбжьыкIэгъур,\nОхътэ шIагъоу сшIуагъэкIодыгъэр.\nХэт ышIагъа, къаIо, ныбджэгъур,\nКIосэжьыщтмэ псынкIэу остыгъэр?\nТхьэм селъэIу: сымышI жъалымэ,\nСатегъакIу а цIыф мышъо-мылмэ!\n13\nЗаом ымэу къытшъхьарыхьагъэр\nЗэо шъыпкъэ хъуным пэблагъ.\nЧIыгу хъураеу бысым тфэхъугъэр\nЫгъэстыным цIыфыр фэблагъ.\nЦIыфым цIыфыр ылъэгъу хъужьрэп,\nХьэзэрэшхыр шэнэу хахыгъ.\nЧIым ишIушIэ къагурыIожьрэп,\nТхьэм ынапи чыжьэу Iуахыгъ.\nАдэ сыда къафэдгъэнэщтыр\nМы тилъфыгъэ-тимэлаIичмэ?\nТыгъэ нэплъыр зыщыгугъыщтыр\nХэта сэIо, нэфыр къыкIичмэ?\nЗаом ымэ къыткIао хъущтэп,\nАщ имашIо зи къелыжьыщтэп.\n14\nУсэ сатырхэм сэ спсэ ахэлъ,\nСикъини сихъяри къаIуатэ.\nСыкъызэрыкIоу сэ сызэхэлъ,\nЖъажъэми, шIум сыфэкIуатэ.\nСыкIуатэ къэси лъэбгъур къысадз,\nБэмэ сагъэлъэпаозэ.\nШъыпкъэмкIэ сэхъу нэмыз-Iумыз,\nБэрэ сагъэупэразэ.\nЧэщ мэзэхэна гъашIэм, сикъош?\nНэфыми гъогур сфыхехы!\nСэ сыфэлIагъэп пыут дауш,\nАу псэлъэ дахэм гур сIехы.\nДжаущтэу сыщыI усэм с��сэ хэлъэу,\nСищыIэныгъэ сыхаплъэу!\n15\nКъиныгъо уахътэм Тхьэр тигукъэкI,\nТыщэгугъы нэшIу къытщифэнэу.\nАрмырмэ, Тхьэм тырихьакI,\nТшIошIыба тытхъэу тэ тыщыIэнэу.\nТитынчыгъом гум ар хэзыжьы,\nТщэгъупшэжьы ташъхьагъ зэритыр.\nШIошъхъуныгъэр тэгъэкIодыжьы,\nТфэIэжэжьрэп пкъышъо шъхьафитыр!\nТыгъэу къепсрэм теплъыни тлъэкIрэп,\nКъытшIуеупIыцIэх тынэхэр ренэу.\nАр тэлъэгъу, ташъхьагъы икIрэп,\nКъытфэгуIэ тигъэфэбэнэу.\nАу сэ сэшIэ, тпсэ щыщышъ ти Тхьэ\nГъогоу ткIурэм ыпсэ тфыхелъхьэ.\n16\nА зы тыгъэр ары къытфепсырэр,\nА зы чIыгум тытет тыпсэоу.\nАлахьталэу зэкIэ зыгъэпсырэр\nКъытфэгуIэ тыригунэсэу.\nОсыр къесы игъо къыфэсмэ,\nКъэфэбэжьы нэужым гуапэу.\nТэри непэ тиIоф дышъэпсмэ,\nКъыкIэлъэкIо къиныр, тигъапэу.\nТылъыкIуатэ къэс сэгъэшIагъо,\nЗэпыщытэу иIэр дунаим.\nЗэдгъэшIагъэ ащ идэгъугъэ,\nЗэхэтшIагъэ ем иуаими.\nАрэп, сэIо, зэкIэ тщэчынэу\nКъытатыгъа уахътэр щэчыгъэу?\n17\nТиблэкIыгъэ узэхъопсэнэу\nБэ хэлъыгъэр непэ щымыIэу.\nИтарихъи зырыбгъэсэнэу\nКъыхахынба акъылыр кIуачIэу.\nТиблэкIыгъэ бэ къытфеIуатэ,\nТызфэдагъэр, тыкъызхэкIыгъэр.\nАу тиупчIэ шIункIым хэкIуадэ:\nСыд тигъогур, тыкъызкIэхъугъэр?\nСыд мэхьанэу иIэр щыIакIэм,\nФэкIожьыщтмэ зэкIэ кIэухым?\nКъэтIэмыгъа чъыг къутэмакIэр,\nКъутэмэжъэу гъугъэр зыпахым?\nЖъыри кIэри чэзыу-чэзыоу\nЗэкIэлъэкIох ом зыфагъазэу.\n18\nО цIыфмэ шIу зябгъэлъэгъумэ,\nОри, сэшIэ, укъалъэгъужьын.\nГупсэхэр Тхьэм фэбгъэдагъэмэ,\nОры дэдэм уфагъэдэжьын.\nПшIошъы гъэхъури Тхьэр зэрэщыIэр,\nЧэфынчъагъэр унэгу текIын.\nУмышIагъэми о узфыщыIэр,\nТхьэр угу илъмэ ппсэ къэпсынкIэн.\nЩэчыгъошIуи пфэхъун къиныгъор,\nОшIоу уашъор унэгу кIэкIын.\nПчыкIэ машIоу узгъэшъыгъуагъэр\nЩымыIагъэм фэдэу текIын.\nЕгъэхъые жьы чъыIэм уц къашхъор,\nЗы Iахь цIыкIоу Тхьэм иIэшIагъэр…\n19\nТяни тяти бэ къытфашIагъэр,\nТымыхъуапсэу тыщагъэIагъ.\nАщ пай макIэп къызщагъэкIагъэр,\nАгухэм фабэу тащаIыгъыгъ.\nОщхы чъыIи къыттрагъэщхагъэп,\nОси хъоти тащаухъумагъ.\nТигъи тикIи зыфэдэр тшIагъэп,\nНасып тиIэу тшъхьэ Iэтыгъагъ.\nЗытэуххэм, тэркIэ кIосагъэ\nТыгъэ шIэтэу ташъхьагъ итыгъэр.\nЗытэуххэм, гур лъэчIэсагъэ,\nКъин къытщэхъу тыкъызхэнагъэр.\nМафэ хъурэп нэгум кIэмытхэу\nСянэ-сятэхэр, сэ симыгъусэхэу.\n20\nСыдэу даха цIыф зэхэтыкIэр,\nСыдэу шIагъуа нэщхы-гущхыгъэр!\nХэкIокIэнэп зыми шIу плъакIэр,\nКъеушыхьаты нэпэ къэбзагъэр.\nТызэщыщхэшъ, тыцIыфышъ хэти\nГухьэ-гужъыр IэкIыб тэжъугъэшI.\nЦIыфыр, адэ, Тхьэм исурэти,\nИфэбагъэ хэти ерэшI!\nТызэхэтхэу, тызэфэчэфхэу\nТыщыIэшъумэ, сыд ымыуас?!\nАрэу хъумэ, псэр къыгъэнэфэу\nТтырихынба Тхьэм тигууз.\nГузэгъабгъэм тыхэжъугъэкIыжь,\nГузэщыфэм тыфэжъугъэкIожь!","id":"<urn:uuid:c29e6e30-1f46-46f4-b45e-94b8bc2980cb>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/11\/17\/%D0%B0-%D0%B7%D1%8B-%D1%82%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%80%D1%8B-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%82%D1%84%D0%B5%D0%BF%D1%81%D1%8B%D1%80%D1%8D%D1%80\/","date":"2023-02-01T23:23:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499953.47\/warc\/CC-MAIN-20230201211725-20230202001725-00871.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9611468315,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9611468315124512, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03834153711795807}","num_words":2606,"character_repetition_ratio":0.02,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.038,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.964,"perplexity_score":2212.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мэлылъфэгъум и 17-м УФ-м хэгъэгу кIоцI Iофхэм ыкIи хэгъэгу кIоцI къулыкъухэм яветеранхэм яобщественнэ организацие ыныбжь илъэс 25-рэ хъугъэ.\nАщ фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэу видеозэпхыныгъэм тетэу кIуагъэм хэлэжьагъэх Урысые Федерацием хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ иминистрэ иапэрэ гуадзэу Александр Горовоир, ветеранхэм я Урысые совет итхьаматэу, генерал-полковникэу Иван Шиловыр. АдыгеимкIэ Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ иминистрэу Александр Речицкэр, полицием икъулыкъушIэхэм яIофыгъохэмкIэ отделым ипащэу, полицием иполковникэу Александр Ермиловыр, министерствэм иветеранхэм я Совет итхьаматэу ХъутIыжъ Азмэт, АР-м хэгъэгу кIоцI Iофхэм ыкIи хэгъэгу кIоцI къулыкъухэм яветеранхэр, нэмыкIхэри.\nУФ-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ иминистрэу Владимир Колокольцевым ыцIэкIэ ветеранхэм шIуфэс къарихыгъ ыкIи УФ-м хэгъэгу кIоцI Iофхэм ыкIи хэгъэгу кIоцI къулыкъухэм яветеранхэм яобщественнэ организацие ыныбжь илъэс 25-рэ зэрэхъугъэмкIэ къафэгушIуагъ А. Горовоир.\nВетеранхэм я Урысые совет итхьаматэу, генерал-полковникэу Иван Шиловым къызэриIуагъэмкIэ, 1991-рэ илъэсым СССР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иунашъокIэ ветеранхэм яобщественнэ организацие зэхащагъ. Ащ пшъэрылъэу иIагъэр къулыкъушIэ ныбжьыкIэхэм гушъхьэбаиныгъэ ахэлъэу, ясэнэхьат уасэ фашIэу, фэшъыпкъэхэу пIугъэнхэр ары. Организацием къыкIэлъыкIоу нэужым ветеранхэм я Совет зэхащагъ. Илъэс зэкIэлъыкIохэм ахэм шIогъэшхо къахьэу яIофшIэн рагъэкIокIыгъ.\nХэгъэгу кIоцI къулыкъум исистемэ лъытэныгъэу фашIырэр гъэпытэгъэным, правопорядкэр къэзыухъумэхэрэм уасэу яIэм зыкъегъэIэтыгъэным ветеранхэм я Урысые совет лъэшэу ынаIэ тет. АщкIэ общественностым зэпхыныгъэ дэгъу адыриIэу, екIолIэкIэ хэхыгъэхэр къызэдагъотызэ яIофшIэн зэхащэ.\nМы аужырэ илъэсиплIым ветеранхэм япчъагъэ мин 44,5-кIэ нахьыбэ хъугъэ ыкIи непэрэ мафэм ехъулIэу ветеран организацием хэтхэм япчъагъэ нэбгырэ мин 625-м ехъу. Ахэм ахэтых хэгъэгу кIоцI Iофхэм ыкIи дзэм къулыкъур ащызыхьыгъэ ветеранхэр, Хэгъэгу зэошхом иветеранхэр ыкIи Чернобыль къыщыхъугъэ аварием хэлэжьагъэхэр, нэмыкIхэри.\nНэужым Свердловскэ, Калининградскэ, Смоленскэ хэкухэм, Красноярскэ ыкIи Краснодар краим, Татарстан яветеран организациехэм япащэхэр къэгущыIагъэх, яIофшIэн шIуагъэ къытэу зэрэзэхащэрэм ягугъу къашIыгъ.\nАР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ иминистрэу А. Речицкэм хэгъэгу кIоцI Iофхэм яветеранхэм къафэгушIозэ къызэриIуагъэмкIэ, мыщ фэдэ зэIукIэгъухэм мэхьанэшхо яIэу щыт.\n«Министерствэм зэпхыныгъэ дэгъу зэрэдышъуиIэм ишIуагъэ къэкIо, подразделениехэм яIофшIэн шъунаIэ тетэу бзэджэшIагъэхэр къэмыгъэхъугъэнхэм, ахэр къыхэгъэщыгъэнхэм ыкIи къычIэгъэщыгъэнхэм шъуиIахьышIу хэшъолъхьэ. ГущыIэм пае, 2015-рэ илъэсым ветеранхэм яIахьышIу хэлъэу бзэджэшIэгъэ 80 Адыгеим къыщычIагъэщыгъ», — къыIуагъ А. Речицкэм.\nМинистрэм къызэриIуагъэмкIэ, полицием икъулыкъушIэ ныбжьыкIэхэм яхэгъэгу шIу алъэгъоу ыкIи гушъхьэбаиныгъэ яIэу пIугъэнхэмкIэ ветеранхэм къызытырагъанэ щыIэп. Министерствэм исистемэ ыкIи республикэм яобщественнэ объединениехэм алъэныкъокIэ АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иветеранхэм яорганизацие лъытэныгъэ къызфаригъэшIын ылъэкIыгъ.\nА. Речицкэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ министерствэм иколлегие ыкIи икъулыкъушIэхэм ацIэкIэ ветеранхэм къафэгушIуагъ. ПIуныгъэ IофымкIэ яшIогъэшхо къызэрагъакIорэм фэшI ирэзэныгъэ гущыIэхэр апигъохыгъэх, псауныгъэ яIэу, ягукIуачIэ къыкIимычэу щыIэнхэу къафэлъэIуагъ.\nАР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иветеранхэм я Совет итхьаматэу, полицием иполковникэу ХъутIыжъ Азмэт министерствэм ипащэ ыкIи кадрэхэмкIэ аппаратым икъулыкъушIэхэм ренэу анаIэ къазэратетырэм ыкIи IэпыIэгъу къазэрэфэхъухэрэм фэшI инэу зэрафэразэр ариIуагъ.\nНэужым «УФ-м хэгъэгу кIоцI Iофхэм ыкIи хэгъэгу кIоцI къулыкъухэм яветеранхэм яобщественнэ организацие ыныбжь илъэс 25-рэ хъугъэ» зыфиIорэ бгъэхалъхьэхэр ветеранхэм афигъэшъошагъэх.\nСурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.","id":"<urn:uuid:01f26f10-1984-4c95-80be-e12c6b16aeec>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/04\/19\/%D0%BB%D1%8A%D1%8B%D1%82%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D0%BB%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-02-06T05:41:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00298.warc.gz","language":"ady","language_score":0.737329185,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7373291850090027, \"kbd_Cyrl_score\": 0.26012107729911804}","num_words":1134,"character_repetition_ratio":0.125,"word_repetition_ratio":0.122,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.039,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.685,"perplexity_score":2291.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хабзэ зэрэхъугъэу, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм ащылажьэхэрэм яIэпэIэсэныгъэ гъэунэфыгъэным, кIэлэпIу сэнэхьатым имэхьанэ зыкъегъэIэтыгъэным ыкIи IофшIакIэу аIэкIэлъымкIэ зэхъожьы-гъэнхэм фэшI ахэм апае зэнэкъокъу илъэс къэс зэхащэ. Муниципальнэ гъэпсыкIэ зиIэ районхэм ыкIи къалэхэм кIэлэпIу анахь дэгъоу яIэхэр къызыщынэфэщтхэ Iофтхьабзэр апэрапшIэу зэхащэх, нэужым ащ текIоныгъэ къыщыдэзыхыхэрэр «Адыгеим икIэлэпIу анахь дэгъу» зыфиIорэ республикэ зэнэкъокъум хэлажьэх.\nТыгъуасэ Мыекъопэ муниципальнэ зэнэкъокъур къызэIуахыгъ. Къалэм дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм Iоф ащызышIэрэ нэбгырэ 16-мэ заушэтынэу къекIолIагъэх. КIэлэпIу къодыехэр арэп зэнэкъокъум хэлажьэхэрэр, психологхэми, музыкэмкIэ, спортымкIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм ащылажьэхэрэми заушэты.\nТхьамафэм къыкIоцI зэнэкъокъум хэлажьэхэрэм заушэтыщт. Ахэр ушэтыпIэ мыпсынкIэхэм арагъэуцощтых. Зэнэкъокъум иапэрэ едзыгъо къызэрэщыдэлъытагъэу, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм Iоф ащызышIэхэрэр нэIуасэ зэфэхъугъэх, нэбгырэ пэпчъ иIофшIэнкIэ шIуагъэ къэзыхьырэ Iофыгъоу зэшIуихыхэрэр къыраIотыкIыгъэх.\nСабыеу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм къакIорэм апэрэ шIэныгъэу рагъэгъотыхэрэр джэгукIэ шIыкIэм тетэу, ахэм ашIогъэшIэгъон лъэныкъохэр къыдыхалъытэзэ Iоф зэрашIэрэр кIэлэпIухэм къаIуагъ.\nКIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 39-м икIэлэпIоу Бзэджэжъыкъо Нэфсэт кIэлэцIыкIухэм гъогурыкIоным ишапхъэхэр зэригъэшIэрэ шIыкIэхэм пае ышIэхэрэм къатегущыIагъ. Ар Iофыгъошхоу щыт, сыда пIомэ, гъогу хъугъэ-шIагъэхэм кIэлэцIыкIухэр бэу ахэфэх, шъобжхэр хахых, хэкIуадэхэуи бэрэ къыхэкIы. Ежь Нэфсэт анахь цIыкIухэу IыгъыпIэм къащэхэрэм къыщегъэжьагъэу джэгукIэ шъуашэм илъэу гъогурыкIоным ишапхъэхэр арегъашIэх. Гъогур зэрэзэпачыщтыр, тамыгъэхэм къарыкIыхэрэр, нэфрыгъуазэм имэхьанэ ыкIи нэмыкIхэр нэрылъэгъу IэпыIэгъухэр къызфигъэфедэзэ къафеIуатэх. Нэужым кIэлэцIыкIухэм зэхахыгъэр агу къинэжьыным пае зэнэкъокъу цIыкIухэр афызэхещэх, къалэм узэрэщызекIощтыр арегъэлъэгъу. Унэм къикIыхэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм къакIохэ зыхъукIэ гъогоу къакIурэр гъогурыкIоным ишапхъэхэр къыдыхэлъытагъэу сурэткIэ къаригъэшIыгъ.\nКIэлэцIыкIу Iыгъыпэу N 9-м музыкэмкIэ иIофышIэу Къудайнэт Анисет кIэлэцIыкIухэм адыгэ шэн-хабзэхэр аригъэшIэнхэм пае къызфигъэфедэрэ шIыкIэхэр къыриIотыкIыгъэх. КIэлэцIыкIум илъэпкъ культурэ ыгъэлъапIэ хъуным мэхьанэшхо реты. Лъэпкъ тарихъыр, культурэр зэраригъашIэрэр, ижъырэ лъэхъаным къыщегъэжьагъэу адыгэхэм ашIырэ кушъэхапхэр, нысэщэ джэгур, адыгэ илъэсыкIэр ыкIи нэмыкIхэр зэрафы-зэхищэхэрэр къыIотагъ. ИIофтхьабзэхэм нэмыкI цIыф лъэпкъхэм къахэкIыгъэ сабыйхэри ашIогъэшIэгъонэу хэлажьэх.\nКIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 12-м икIэлэпIоу Наталья Сухановам кIэлэцIыкIухэм абзэ къутэгъэным пае ышIэхэрэр къыриIотыкIыгъэх.\nКIэлэпIоу зэнэкъокъум хэлажьэрэ пэпчъ ишIэныгъэ къыгъэлъэгъуагъ. Мэлылъфэгъум и 26 — 27-м кIэлэцIыкIухэм Iоф зарадашIэрэр къагъэлъэгъощт. КIэлэпIу анахь чанхэр, нахь IэпэIасэхэр жюрим къыхигъэщыщтых. ЯтIонэрэ едзыгъом хэхьагъэхэм мастер-класс къагъэлъэгъощт ыкIи охътэ лые яIэ зыхъукIэ агу рихьэу зыпылъ лъэныкъохэр къыраIотыкIыщтых.\nПIатIыкъо Анет.","id":"<urn:uuid:a91e52a2-a3cb-4e5b-bd8e-4bbbda1a2cbf>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/04\/26\/%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D0%BB%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%BFi%D1%83-%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D0%B4%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%85%D0%B0%D1%85%D1%8B%D1%89\/","date":"2023-01-29T16:01:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499744.74\/warc\/CC-MAIN-20230129144110-20230129174110-00626.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9744368792,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.97443687915802, \"kbd_Cyrl_score\": 0.025333179160952568}","num_words":924,"character_repetition_ratio":0.09,"word_repetition_ratio":0.059,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.971,"perplexity_score":1215.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет иунашъоу N 231-р зытетэу «Адыгэ Республикэм икъэралыгъо бюджет учреждениеу «Къэралыгъо кадастрэ уасэм игъэнэфэнкIэ Адыгэ республикэ гупчэр» зыфиIорэр зэхэщэгъэным ехьылIагъ» зыфиIоу 2018-рэ илъэсым чъэпыогъум и 26-м аштагъэм тегъэпсыхьагъэу къэралыгъо бюджет учреждениеу «Къэралыгъо кадастрэ уасэм игъэнэфэнкIэ Адыгэ республикэ гупчэр» зэхащагъ. Адыгэ Республикэм амыгъэкощырэ мылъкоу итым икадастрэ уасэ игъэнэфэнкIэ фитыныг��э гъэнэфагъэхэр мы Гупчэм иIэх. Кадастрэ уасэр зэрящыкIагъэм, ащ шIуагъэу пылъым ыкIи уахътэу тешIагъэм зэшIуахын алъэкIыгъэхэм афэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ кадастрэ уасэхэм ягъэнэфэнкIэ Гупчэм ипащэ ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэрэ Джэндар Мурат Мэдинэ ыкъом.\n— Мурат, уахътэу тешIагъэм сыда къыжъудэхъугъэр?\n— Илъэсым ехъугъ ныIэп Гупчэр зызэхащагъэр. 2020-рэ илъэсым мэкъумэщ мэхьанэ зиIэ, промышленностым къыхиубытэрэ чIыгухэм, анахьэу къагъэгъунэрэ чIыпIэхэм ыкIи псэуалъэхэм якадастрэ уасэ агъэнэфэщт. ХэбзэгъэуцугъакIэу щыIэм диштэу къэралыгъо кадастрэ уасэм игъэнэфэнкIэ къэбарэу къызIэкIэдгъэхьагъэр бэ мэхъу. Гупчэм Iофышхо егъэцакIэ амыгъэкощырэ мылъкум изытет зыфэдэм игъэунэфынкIэ. АщкIэ гъусэныгъэ адыриI чIыпIэ зыгъэIорышIэжьыным икъулыкъухэм ыкIи къэралыгъо хабзэм икъулыкъухэм. Амыгъэкощырэ мылъкум имониторинги зэпыурэп.\nКъэсIуагъэм къыхэгъэхъожьыгъэн фае цIыф псэупIэхэм ячIыгухэмрэ капитальнэ псэолъэшIыным къыхиубытэхэрэмрэ игъэкIотыгъэу 2020-рэ илъэсым мы Iофтхьабзэм къызэрэхедгъэубытэщтхэр.\n— Амыгъэкощырэ мылъкур зиунаемрэ бэджэндэу ар зыштэрэмрэ сыда ашIэн фаер кадастрэ уасэм фэгъэхьыгъэу?\n— Амыгъэкощырэ мылъкум икадастрэ уасэ къикIырэр цIыфхэр жъугъэу хэлажьэхэзэ къэралыгъо кадастрэ уасэр гъэнэфэгъэныр ары. Мыщ лъэныкъуабэ къыхеубытэ: амыгъэкощырэ мылъкур чIыпIэу зыдэщыIэр, район гупчэм зэрэпэIудзыгъэр, коммуникациер щыIэ-щымыIэр, джащ фэдэу нэмыкI лъэныкъохэри. Ахэр зэкIэ къыхеубытэх кадастрэ уасэм игъэнэфэн. Мылъкум тыралъхьэрэ хэбзэIахьми, бэджэндыпкIэр зыфэдизми мэхьанэ яIэу щыт кадастрэ уасэр агъэнафэ зыхъукIэ.\n— Амыгъэкощырэ мылъкур зиунаехэр къэралыгъо кадастрэ уасэм игъэнэфэн хэлэжьэн фитхэба?\n— Фитых адэ, зиунаехэм анахь дэгъоу ахэм язытет хэта зыгъэунэфын зылъэкIыщтыр!\nАщ епхыгъэу къэралыгъо кадастрэ уасэм игъэнэфэнкIэ хэбзэгъэуцугъэу щыIэм къыщыдэлъытагъ амыгъэкощырэ мылъкур зиунаехэм къафэгъэзагъэ хъугъэ псэуалъэхэм яфэшъошэ уасэ аратыным ифитыныгъэ яIэнэу. Ащ пае псэуалъэр зиунаем е ащ иофициальнэ лIыкIо псэуалъэм фэгъэхьыгъэ декларациер аритын фае. ПэшIорыгъэшъэу амыгъэкощырэ мылъкум уасэу фашIыгъэм ар емызэгъ хъумэ, отчетымкIэ зыдыримыгъэштэрэ лъэныкъом къыпкъырыкIызэ, мэфэ 50-м къыкIоцI тхылъ афигъэхьынэу фитыныгъэ иI.\nДекларацием зэрэхэплъэщтхэ шIыкIэр Урысые Федерацием экономикэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ иунашъоу N 318-р зытетэу 2019-рэ илъэсым мэкъуогъум и 4-м къыдэкIыгъэмкIэ ухэсыгъэ хъугъэ.\nАдыгэ Республикэм икъэралыгъо бюджет учреждениеу «Къэралыгъо кадастрэ уасэм игъэнэфэнкIэ Адыгэ республикэ гупчэм» исайтэу https:\/\/gko-adyg.ru. декларацием итын фаехэм нэIуасэ защыфэшъушIын шъулъэкIыщт.\n— Декларациер сыдэущтэу аIэкIэбгъэхьан плъэкIыщта?\n— Декларациер мыщ фэдэу аIэкIэбгъэхьан плъэкIыщт:\n1. Къэралыгъо кадастрэ уасэмкIэ Адыгэ республикэ гупчэм пшъхьэкIэ зыфэбгъэзэщт. Ар зыдэщыIэр: 385000, Адыгэ Республик, къ. Мыекъуапэ, ур. Пролетарскэр, 304-р;\n2. ПочтэмкIэ бгъэхьын хъумэ, а адрес дэдэр къэнэжьы;\n3. Электрон шIыкIэм тетэу: email@example.com.\nАмыгъэкощырэ мылъкум фэгъэхьыгъэ къэбарэу декларацием итыр зэкIэ джырэкIэ кIуачIэ зиIэ хэбзэгъэуцугъэм къыпкъырыкIырэ пшъэрылъхэм адиштэн фае. Ахэм ахэхьэх ЕГРН-м къыхэтхыкIыгъэхэр, справкэхэр, письмэхэр, зэфэхьысыжьхэр, къэралыгъо хабзэмрэ чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымрэ якъулыкъухэм, экспертхэм, организациехэм къагъэхьазырыгъэ тхылъхэр ыкIи нэмыкIхэр. Амыгъэкощырэ мылъкум хэхьэрэ пкъыгъом уасэ фашIын зыхъукIэ а пстэури къыдалъытэ.\nГупчэр мэфэ 50-м къыкIоцI декларацием хэплъэн фае. Ащ зыхэплъэрэ нэужым IофшIэгъу мэфи 5-м шIомыкIэу джэуапыр аIэкIигъэхьажьынэу щыт.\nМыщ дэжьым хэгъэунэфыкIыгъэн фае кадастрэ уасэм игъэнэфэн лъэныкъуабэ хэлажьэзэ, шъхьэихыгъэу зэрэкIорэр. Мылъкур зиунаехэр ары анахьэу етIани игъэкIотыгъэу ащ хэлажьэхэрэр. Ащ мэхьэнэ гъэнэфагъэ иI. Амыгъэкощырэ мылъкум къыхиубытэрэр зиунаеу щытым чаныгъэ къызхигъэфэн фае кадастрэ уасэм игъэнэфэн кIэух тэрэз фэхъунымкIэ.\nДэгущыIагъэр\nТхьаркъохъо Сафыет.","id":"<urn:uuid:cc482274-ee50-4d06-a1bf-ccde46fa01c0>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/02\/27\/%D1%88%D1%8D%D0%BF%D1%85%D1%8A%D0%B0%D0%BAi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%8D%D1%83-%D0%BA%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D1%8D-%D1%83%D0%B0%D1%81%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D0%B3\/","date":"2023-02-01T22:34:13Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499953.47\/warc\/CC-MAIN-20230201211725-20230202001725-00526.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8466523886,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8466523885726929, \"kbd_Cyrl_score\": 0.15265528857707977}","num_words":1233,"character_repetition_ratio":0.118,"word_repetition_ratio":0.05,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.848,"perplexity_score":4398.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Чэтыкъо Алыйрэ ягощэ Раерэ илъэс 20-м къехъугъэу зэдэпсэух: зэрэлъэгъухэмэ, зэфэгубжых, зэрэмылъэгъухэмэ, зэфэзэщых. ЛIыри шъузри ащкIэ зэфэдэх. Тхьэм ишыкуркIэ унэгъо шIагъуи ашIагъ, япшъашъи дэкIуагъ, кIэлитIуми, уялъэIужьын имыщыкIагъэу, къащэн фалI. Ау Рае ахэм заригъэгъапэрэп. «ДэкIуагъэми сиIоф хэлъэп, мыдрэхэми афэIыгъыщтхэмэ къащэхэрэр, зэрэгъэдэIошъущтхэмэ, зыкIи сагъапэрэп», — еIо.\nАлый ышъхьац имыжъыгъоу фыжьы зышIыгъэр зышIэхэрэм янахьыбэр Рае- пщэркIэ егуцафэх.\n— КIо, ухэтми, усыдми, а щыIэныгъэм узэрэтеф (узэрэхэзэгъэшъу), — еIо лIэу есэжьыгъэм, — илъэс 20-м ишIыкIэ-IуакIэу зэблимыхъугъэр джы зэблихъужьына?\nЕжь Рае-пщэр «Чэтыкъом Iаджи еIо, ау синасып псынкIэу кIэжъукIыжьышъ», — еIо, хьа-хьахьэу мэщхы.\nЛIыр гумзагъэшъ, унэм имыс зыхъукIэ, пшIэ шъузым къыфытео. Рае ышIэшхо щымыIэми, шэны фэхъугъэу, тIэкIурэ къытыригъаомэ, ыгукIэ ыгъатхъэщтыгъ. Ау лIым ишэн зэрэрыджэгурэм гу лъитэщтыгъэп. ЛIыри хъурэр ымышIэу хъупшIапшIэщтыгъ: къэкIожьын Iоф имыIэгъахэу, джащ фэдэм ушъхьагъу горэхэр ышIызэ, машинэмкIэ къыIулъэдэжьыщтыгъ.\nЗэкIэ зэзыгъотылIэжьырэ бысымгуащэу Рае гъомылэ Iанэм дэхащэу кIэрысыгъ. «А Чэтыкъомэ яныс, зыпшIоода, зэ шхэным ыуж икIи зыгорэ шIэба», — ыIозэ дэлъэтыжьыщтыгъ. ЛIэу машинэм итIысхьажьырэм зыкIэлъэплъэм, Iэп��- лъэпс гъэшкъыгъэу, зикъэщэгъушIум фэдэ теплъэ тыриштагъ, Рае апэрэу гъунджэм екIуалIи иплъагъ: а лъэкъо зэндэ псыгъобзэ цIыкIущтыгъэр арыми пшIэжьынэп, зэдэб-зэпэхъурай, пшъи шъхьи зэшIот. Рае ыгу къыпиIонтIыкIыгъ: — «Сыкъызащэм, «сыд гущэу щымыIаха» аIуи, хьэблэ шъузи, гощэ-шыпхъуи пхъатэ сызпахьыгъагъэп, джы лы стехъуагъэшъ, «Рае-пщэркIэ» лIыри, нэмыкIхэри къысэджэх. Я вам всем покажу, Рае-пщэр», — ыIуи, ыпсэ, ыгу хэIэжьэу бзылъфыгъэ гомэ-ламэр тепкIагъ.\nЯгъунэгъу Сарэ нэшIошI къашIэ о къыздизыгъэр, упкIэ цуакъэ щыгъым фэдэу, макъи лъакъи пымыIукIэу унэм къипкIагъ.\n— Алыйчик сыфэягъ, — ыIозэ, зыгорэм ищыкIэгъэшхом фэдэу диван гузэгум къитIысхьагъ.\nГубжыгъэм хэтэу Рае бзылъфыгъэм зыфыричыгъ:\n— Алыйчик, ара, сыд Iофэу дыуиIэр, хэта къыоджагъэри?\nСарэ нэмыз-Iумыз къэхъугъ, егъашIэм зэгъунэгъух, зэхэхьэх…\n— Зыми сыфэежьэп, ау сыкъызэрэкIогъагъэри, зыкъызэрэсфэпшIыгъэри ор-орэу уилI еIотэжь, — ыIуи, икIыжьыгъ.\nРае инепэрэ мафэ укъогъагъэ. «ЛIыри къысэдысы, фэмыхъурэр о къашIэ, Сарэжъ цIыкIури – гъэсагъэба сихъазынэжъыр, къысфыкIэкIуатэ; пхъу закъоми иунагъу шIоIофыр, сикIэлэ пIугъитIуи Алахьым ешI къащэмэ зызэрагъэпсыщтыр» — ыIозэ, ыгу зэхахьи гъэу тIысыгъэ. Пагъэу, пшъыгъэу, хэпази чъыягъэ, къызэущыжьым, ахъшам хьазырэу, кIэлитIури лIыри нэмыз-Iумызхэу, ибашъо атеоу щысыгъэх.\n«Шыкур! Iофыр сэ къызэрэсщыхъугъэу дэй дэдэп: кIалэхэми шъхьэгъусэми сэ сырялыеп, ошIа?!» Ауми, гъой-щэяшъо зыригъэшIэу Рае къэтэджыгъ, пчыхьэшъхьашхэ аригъэшIыгъ. Ау мы пчыхьэм къыщыкIэдзагъэу игъэпсыкIэ-шIыкIэ зэблихъун мурад ышIыгъ: зигъэодыщт, зигъэкIэрэкIэщт — зишIыщт, IофышIи Iухьащт.\nЫужырэ пчэдыжьым унэм исхэр зэрэригъэкIхэу пкIэн-лъэныр Рае-пщэр ригъэжьагъ, сыхьатныкъуи темышIагъэу пшъыгъэ, къэмэлэкIагъ, ыгу къыпишъугъ, ау, зэрихабзэу, Iанэ къыштагъэп.\n«Сыкъарэгъот джы!» — ыIуи щыгъын бэдзэрым кIуагъэ, ау пщэрыIоти, нахь шъошэ тэрэзхэр фэшIу хъугъэп. Ыгу жъэражъэу, ышIэмэ хъущтыр ымышIэу шIукIаерэ лъэсэу къэкIуагъ, зэкIэутыгъэу къэсыжьи, кIэнкIэ жъапхъэ ышIи, щхыу Iэпэщыпсым хилъхьи, пIэстэ такъыр стырыбзэ кIыгъоу ышхыгъ, ащ гъусэ фимышIыжьэу пэкIыжьыгъ; шхэным изэщ, зэришэнэу, тыримылъхьэу тэджыжьыгъэ. Щагум икIи мэкIэ-макIэу щыIэо-лъэуагъ, унэм илъ телефоныр чылэр къызэпигъэджэжьэу, «Ислъамыер» къыригъэпшIыкIутIукIэу къытеуагъ. Рае иныбжьыкIэгъу ыгу къэкIыжьыгъэу, чэрэзэу, ыIэхэр бзыу тамэу зэкIэщыгъэхэу унэкIоцI пчэгум къытелъэрэзагъ, ыгу ыгъэпсэфэу, тхъэжьэу къэшъуагъ, ыкIуачIэ нахь къеблыжьыгъ, ыгукIи нахь самбырыжьыгъэу, «ох, ох, сытхъэжьыгъи» ыIозэ, диван шъабэм хэтIысхьагъ.\nБзылъфыгъэм ышъхьэ зэлъызыштэгъэ гупшысэхэр, ошъопщэ коренхэу, мэкIэ-макIэу текIошъыжьыгъэх, джы Рае- пщэр бэрэчэт хьарамыгъэ-плIэмыягъэ хэмылъэу зытетым тетыгъ.\nУнэм икIын зыщиIорэм джыри телефон мэкъэ пщынэ-жъынчыр къэIугъ; Рае игопэ дэдэу къытелъэрази, пшъхьапэу къыдэшъуагъ. IэпсынкIэ-лъэпсынкIэ хъугъэу икIи, унэ пчъэIум Iут къэгъагъэхэр ыгъэкъэбзагъэх, псы акIикIагъ, чэт-тхьачэтхэм ахахьи, ашхын аритыгъ. МодыкIэ пчъэIум къытыринэгъэ телефоныр, Хьажъунэкъор гум къыгъэкIыжьэу, мэбзэрабзэ. Ящанэрэу верандэшхом иуцуи, дыргу-сыргоу тепкIэзэ, кIыригъэлъэсыкIэу (умышIэмэ джэгум щыIэм фэдэу) IугушIукIызэ тхъэжьэу къэшъуагъ. «Нартхэми зы мэфэ тхъагъо къякIу!» – ыIуи, етIысэхи, бахъсымэ зыжьыгъэ чъагъоу гъэучъыIалъэм дэтыр къышти, тасышхом из ригъахъуи, игопэ дэдэу ришъуи, ыгъэуцужьыгъ. КъызызэплъэкIым, ишъхьэгъусэ Алый пчъэшъхьаIум тет.\n«Сыдэу непэ жьэу укъэкIожьыгъа?» — еупчIы лIым.\n«Тыгъопчыхьэ угъой-щэягъэти, зытIо- зыщэ зэпызгъэузэ сыкъытеуагъ, къапштэрэп, сыгумэкIи сыкъэкIожьыгъ», — къыриIуагъ.\n«Ары гущ, си Алый, угумэкIын адэ лыуз-гууз уиIэмэ, сэри къызхэсымыгъэщыми, орыкIэ боу сызаф, — ыIуагъ, зэшъхьэгъусэхэр зэфэрэзэжьхэу, аIапэхэр зэрэIыгъхэу унэшхом изэрэщэжьыгъэх. «Сэри неущ щегъэжьагъэу сыгукIэ сшIоигъо IофшIэн горэм сыпэуцощт», — ыIуагъ Рае, ау азыфагу чъыIэ гучIэихэу къыдэтэджэгъагъэр дэзыжьыгъэмэ, Алый нэмыкI горэми фэягъэп.\nЫужырэ мафэхэм телефоныр къытеомэ, къытелъэразэу къашъоу Рае шэн къыштагъ, ау ар цIыфыпсэ ышIэщтыгъэп, орэдыр къызыщиухырэм, гуIэзэ телефоныр къыпхъуатэти, къэзыIорэм дэгущыIэщтыгъ. Апэрэ тхьамафэр зытекIым, ышIэрэм есагъ; Рае зыдишIэжьэу ыгукIи ыпкъыкIи псынкIагъэ; ишхэн нахь фэсакъэу, пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр, хэтэрыкIхэр нахь иIанэ тыригъэуцохэ хъугъэ. Шъыпкъэ, тхьачэт лэпси, лыщыугъэ жъуагъи щыкIагъэхэп, ау салатхэр зэфэшъхьафхэу зыфишIыжьыщтыгъ; зэрэшIомышIыгъэу, икIэпхын ыбг къыщекIокI хъугъэ, бгыри нахь къыхэщыжьыгъ, ынэгушъхьэ шэплъыгъэкIэ дахэр къечъагъ, къашъор псэ пыгъэкIэжьба?! ЛIыми Рае итеплъэ зэрэзэхъокIырэм тIэкIу гу лъитагъ, ау хъурэр ымышIэу зы гущыIэ цIыкIукIи къызхигъэщыгъэп. КIэпхын зэжъу дахи, кофтакIэу ащ диштэрэри къыщэфыгъэх, тырашIыкIыгъэу фэшIу къабзэх, ышъхьаци мыкIэко дэдэу паригъэупкIи, дахэу IуигъэщыкIэу ыублагъ. Пхъур къызэкIом, янэ нахь ныбжьыкIэ ыкIи зыпылъыжь зэрэхъугъэм гу лъитагъ. «МэзитIу-щым зэ укъэкIо къодый, адэ тызэхъокIынба?» — риIожьыгъ.\n«А си Рай, бзылъфыгъэр къызэтезыгъанэрэр ышъхьэ ренэу фэсакъыжьэу, зэрэзыпылъыжьырэр ары», — янэ къызэрэриIощтыгъэр ары Рае хэзыщыжьыгъэр ыкIи къышъхьэпагъэр. Ащ къынэуж, тхьаегъэпсэу хэтми а телефон IэдэкъэчIэлъыр къэзыугупшысыгъэр, непэ анахь макIэмэ пшIэ къытео, ары къэс пытэу ыгу риубытагъэу Рае ансамблэм хэт артисткэм фэдэу, къытенэ щымыIэу, ыгукIэ ыгъатхъэу къэшъо.\nМэзитIу-щы хъугъэ аущтэу зишIырэр, зымафэ Курганинскэ щэфакIо кIуагъэти, джыри щэчалъэр зэрелъэгъоу теуцуи заригъэщэчыгъ. ГъэшIэгъонба, лIыжъ цIыкIуми мо бзылъфыгъэ гоIу дахэр къышIэжьыгъ: «Вы просто красавица, и стройнее намного стали! Это и без весов видно», — IугушIукIызэ къыриIуагъ. Тхьэпэ цIыкIоу къыритыгъэм мазэкIэ узэкIэIэбэжьмэ къыщэчыгъагъэри, джыри хэкIыгъэри тетыгъ – килограмм 12.\n«Сыдэу шIагъуа? Сыфаеуи схэхъогъагъэп, с��мышIахэзэ, агъэпщыгъэм фэдэу зысштэгъагъ. Хэти есIонэп сшIагъи, схэзыгъэкIыгъи», — ыгукIэ ыIозэ, зыфэрэзэжьэу Рае IугушIукIыгъ. Апэмычыжьэу щыс Хьасанэшхор къыIукIи, «укIожьыщтмэ, къитIысхь» ыIуи, къыздищэжьыгъ. Яунэ пчъэIу шъыпкъэм, тхьаегъэпсэу, къыщыригъэкIыжьыгъ.\nЛIыри — Алый къыдэхьажьыгъэщтын, щагум дэтыгъэти, имыхабзэу, «къаштэ, дэхэ дэд!» ыIозэ, ыIыгъхэр Iэпиххи, рихьажьыгъэх. ЗэрэхъурэмкIэ, бзылъфыгъэ къызэрыкIо къодыеу ущымытэу, лъэбэкъу пэпчъ уфэсакъэу, зыхэпIэтыкIэу, ощ фэдэр зэрэмыбэр, пстэуми узэрялъэгэкIырэр зыдэпшIэжьэу зыбгъэпсын фае. «Опсэу, сителефон дышъ! «Си Ислъамый!» ыIуи, нитIур къигушIукIэу, лIым игъусэу унэм изэрэщэжьыгъэх.\n— А дах! КъыпщышIыгъэр сшIапэрэп, ау узэхъокIыгъ, — ыIуи лIыр ыпашъхьэ упчIэ нэгоу къиуцуагъ.\n– Сэ сызэрэщытыгъэ къабз, Алый, ау о цIэ дахэхэр къысфэпшIы зэрэхъугъэр сигуапэ, армырмэ, «Рае-пщэр» оIокIэ хъуныгъа?! О убзэ иIэшIугъэ сегъэткIу, сикIас, арышъ, сэщ паекIэ ушъхьамыс гущыIэ дахэ, — ыIуи, Iанэ къышIэу ригъэжьагъ.\nАу Алый шхын мэ IашIухэри ыпэкIэ фэдэу ынэ къыIуихьажьырэп, ягуащэ кIочIакIэу къыхэхьагъэр — нахь Iушэу, нахь фабэу, нахь Iугъэ-шIыгъэ зэрэхъугъэр зыфихьын ышIэрэпышъ, Iоф хэфагъ. Хьасанэшхори тыдэ къыщыIукIагъа? Ащ боу бзылъфыгъэхэр икIасэх, ишъуз шIуцIэжъ цIыкIу кIэрысэу щысына адэ; хьау, сабый дахэхэр яIэх, Iуи-шIи ахэлъэп, ау Хьасан унагъом икомандирыр, тэрэз кIай.\n«Адэ Рае ишъэф сыдэущтэу зэзгъэшIэхэна?» – икIэрыкIэу къалъфыжьыгъэм фэд Алый, ежь ягуащэ нахь лъэгъупхъи, шэнышIуи, хъупхъи, нэгуихыгъи мы къуаджэм дэмысэу, зылъэгъурэ пэпчъ къехъуапсэ фэдэу къыщыхъугъ…\n— Iанэр хьазыр, дорогой мой! — ыIуи, ыIитIу ыпчанэ итэу Рае ыпашъхьэ къиуцуагъ; гъэшIэгъонба, къызещакIэм фэдэу бгыр псыгъо, кIэнтIыIури ащ диштэу, щыгъ джанэри къекIупэ!\nТелефоныр къытеуагъ. Рае ар псынкIэу ыпхъуати, залым илъэдагъ «Ислъамыер» унэр зэтыричэу къеIо.\nДэхэкIаеу шхэу щысыгъэ Алый фэмыщыIэу къэтэджи, лъэпэпцIыеу шъузыр зэрыхьэгъэ унэшхом имыхьапэу, ащ къыпыт унэм къыщыуцугъэу еплъакIо: Рае есырэм фэдэу, IитIур Iэтыгъэу зэкIэщыгъэу, лъэпэпцIыеу, чынэм фэдэу къэшъо, ары, къэшъо! Ащ фэдэ аIуи къаIотэжьи цIыф ылъэгъугъэп, Алый бзылъфыгъэ къэшъуакIор апэрэу ылъэгъоу фэплъэкIырэп, нэгур мэшIэты, нитIур гушIопсы! Къыухыгъ орэдыр. Тхъэжьыгъэу Рае зыкъызызэрегъэзэкIым, Алый Iэгушхо тео щыт. Зэшъхьэгъусэхэм ягуапэу IаплIышхокIэ зызэращэкIыгъ, мы мэзэ зытIущым хъугъэр зэкIэ Рае къыIотагъ: «Пщэрыжъэу сыщытынэу сыфаепти, сыкъашъоу сыублагъэ, телефоныр сипщынагъ, сыгу рихьыгъ къэшъоныр, мэфэ зытIущкIэ сызIэпищи, цIыфы сыкъэхъужьыгъ, Алый. Укъытеуагъэми, джары къызыкIэсымыштэщтыгъэр, синыбжьыкIэгъу лъэхъан сыгу къыгъэкIыжьыгъ къашъом, анахь пшъэшъэ къэшъуакIоу джэгухэм сахэтыгъ. Илъэс 20-у унагъо сызисым апэрэу мы мэзищ имыкъум мафэ къэс сыкъэшъуагъ, сшIэу сыгукIэ сыкъэкIэлэжьыгъ, къысфэгъэгъу, тIэкIу а зэкIэ зэрэпшIосыушъэфыгъэр. Арэп, пщыгъупшэжьыгъа къашъоу тызэфэзыщ��гъэр?\nАлый илъэс 15 — 16-кIэ шъузыр ежь нахьи зэрэнахьыкIэр ыгу къэкIыжьыгъ, «Илъэс 39-рэ мары шIэхэу ухъущтышъ, сидах, хэдгъэунэфыкIын ыкIи къашъоу усэзгъэшIагъэр дгъашIоу, типшъашъи, махъулъи, тикIэлитIуи, гъунэгъуи, шъэогъуи къедгъэблэгъэнхэшъ, зылъэгъурэм щымыгъупшэжьэу тыкъызэдешIэн!» — ыIуи, къыгъэгугъагъ.\nБзылъфыгъэ Iушым шIыкIи, IуакIи, гъэпцIакIи ымышIэ хъуна?! Уинасып Iахь сыд хъугъэкIи ыкIэ птIупщы зэрэмыхъущтыри ышъхьэкIэ ыушэтыгъ.\nДзэукъожь Нуриет.","id":"<urn:uuid:98e9af89-3b06-4bda-ac6b-c727be7bf013>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/04\/13\/%D0%B0%D1%80%D1%8D%D0%BF-%D0%BF%D1%89%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%BF%D1%88%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%B0\/","date":"2023-01-31T09:23:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499857.57\/warc\/CC-MAIN-20230131091122-20230131121122-00418.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9868078828,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9868078827857971, \"kbd_Cyrl_score\": 0.012885856442153454}","num_words":3335,"character_repetition_ratio":0.022,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.037,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.983,"perplexity_score":2326.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ПхъэуӀу\nПхъэуӀу — мэзым хэс бзыу лъэпкъ. Чъыгмэ псынкӀэу ащэзекӀо. Ыпэ пытэкӀэ чъыгышъор зэгуеуты ыкӀи хьацӀэ-пӀацӀэхэр хешыпыкӀых. Ащ сыдигъуи изакъу. Инабгъо чъыг гъурбэхэм арешӀыхьэ, нахьыбэмкӀэ къыхихырэр ныхыр (осина) ары. Набгъом фыжьхэу кӀэнкӀитфхы релъхьэ. КӀэнкӀэхэм, бзыу анэм фэдэу, хъури атесы. Мэфэ 12–13 зыхъурэм щырхэр къыращых. Тхьамэфищ зыхъукӀэ щырхэр набгъом къебыбыкӀых, ау чыжьэу ӀукӀхэрэп. ХьацӀэ-пӀацӀэхэр зэришхырэм пае пхъэуӀум ишӀогъэшхо къегъакӀо.","id":"<urn:uuid:9f7ed449-0f17-40e5-b32d-799e0cb6c97b>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9F%D1%85%D1%8A%D1%8D%D1%83%D3%80%D1%83","date":"2023-03-31T12:36:26Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296949642.35\/warc\/CC-MAIN-20230331113819-20230331143819-00742.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9511889815,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9511889815330505, \"kbd_Cyrl_score\": 0.04721563309431076}","num_words":102,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.98,"perplexity_score":10342.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мэзаем ыкIэхэм адэжь ЗАГС-м мыкIохэу, суперсервискIэ зэджэгъэхэ шIыкIэмкIэ къэхъугъэ сабыир апэрэу атхыгъ.\nАР-м и ЗАГС и ГъэIорышIапIэ къызэрэщаIуагъэмкIэ, онлайн къэралыгъо фэIо-фашIэр апэрэу зыгъэфедагъэр Мыекъопэ районым щыщхэр ары. Мы районым ит поселкэу Каменномостскэм и ЗАГС-мкIэ иотделрэ АР-м и ЗАГС и ГъэIорышIапIэрэ апэрэу ащ фэдэ шIыкIэмкIэ атхыгъэм ыцIэр Варвара.\nКъэралыгъо къулыкъухэм уахэмыхьэу, тхьапэ зехьаным ухэмытэу джы сабыеу къэхъурэр суперсервискIэ птхын зэрэплъэкIыщтыр IофыгъошIоу зэкIэмэ къыхагъэщы.\n— Сабыеу къэхъурэр ащ фэдэ шIыкIэмкIэ арагъэтхыным фэшI ны-тыхэр къэралыгъо фэIо-фашIэхэр зыщагъэцэкIэрэ Гупчэм хэтынхэ ыкIи электроннэ медицинэ свидетельствэ яIэным зэрэпэшIуемыкIохэрэр къаушыхьатын фае. Электроннэ документыр нэужым хьазыр хъущт, узыщыфаем ар бгъэфедэн плъэкIыщт, — къыщаIуагъ АР-м и ЗАГС и ГъэIорышIапIэ.\nНы-тыхэм яшIоигъоныгъэкIэ тхьапэкIэ шIыгъэ документхэри къаратыщтых.\nСурэтыр: зэIухыгъэ къэбарлъыгъэIэс амалхэр.","id":"<urn:uuid:b5d3dc8f-76af-4a03-bedb-f24881d50b8b>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/03\/15\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%86i%D1%8B%D0%BAi%D1%83%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%BF%D1%85%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D-i%D0%BE%D1%84%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%BAi\/","date":"2023-03-27T23:58:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296948708.2\/warc\/CC-MAIN-20230327220742-20230328010742-00225.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5561040044,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5561040043830872, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4431605041027069}","num_words":311,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.043,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.593,"perplexity_score":1783.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"САИДЭ ГЪОГУМ ТЕХАГЪ\n\"Гъогурык1ор гъогу тенэрэп\" а1уагъэми, сыхьатит1ум ехъугъэу зыдежьагъэм Саидэ нэсын ылъэк1ыщтыгъэп. Автобусхэм язэпыугъон фае, къэлъагъохэрэп. Машинэ псынк1эхэр арых блэлъэтыхэрэр. Ахэмэ ы1э афи1этырэп: уизакъоу зыщыщ умыш1эрэм удит1ысхьэ хъуна. Загъорэ гъуахъохэу машинэшхо- хэр блэчъыщтыгъэх. Жьэу ахэмэ къапык1ырэм иджэнэ 1эпак1э зырихьыжьэк1э, Саидэ гу1эзэ ыгъэ1эсэжьыщтыгъэ.\nПшъашъэр гумэк1эу зэрэщытым гу лъытэгъоягъэп. Ар зэхиш1эу ш1у щэхъу ыгу имылъэу машинэр къыфэзыгъэуцугъи къахэк1ыгъ, ау хъулъфыгъэ шъхьэзакъом дит1ысхьаныр рикугъэп. \"Цыхьэш1эгъоу щымытым уизакъоу удимыт1ысхь\" - янэ къызыри1огъагъэм щэгъэжьагъэу а унашъоу къыфаш1ыгъэм дэхыщтыгъэп.\n\/Къуекъо Асфар\/\nКомментарии пользователей\nДобавить комментарий","id":"<urn:uuid:0e277495-f406-4e72-9f09-2da809421110>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"http:\/\/adygeya-republic.info\/adyghe-language\/teksty-na-adygeiskom-jazyke\/saideh-gogum-tekhag\/","date":"2023-03-29T20:20:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296949025.18\/warc\/CC-MAIN-20230329182643-20230329212643-00373.warc.gz","language":"ady","language_score":0.971888721,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9718887209892273, \"kbd_Cyrl_score\": 0.02768370881676674}","num_words":206,"character_repetition_ratio":0.003,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.044,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.99,"perplexity_score":7991.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Шъэумэн Хьазрэт\nШъэумэн Хьазрэт Мэджыдэ ыкъор — Адыгэ Республикэм ият1онэрэ президент (2002–2007 илъэсхэм).\n1937-рэ илъэсым къуаджэу Афыпсыпэ (Республикэм и Тэхъутэмыкъое район) къыщыхъугъ.\nИныбжьык1эгъу щегъэжьагъэу бэрэ Чукоткэ, Сыбыр, нэмык1хэми ащылэжьагъ. 1980-рэ илъэсым щегъэжьагъэу дышъэхэх компаниеу \"Полюс\" зыфа1орэм и тхьаматэу бэрэ лэжьагъэ.\n2002-рэ илъэсым Адыгэ Республикэм и президентэу хадзыгъ (69,74% хэдзык1о 1ахьэу ыштэгъагъ). Джарымэ Аслъаным ыч1ып1э ихьэгъагъ.\n2007-рэ илъэсым ыч1ып1э Тхьак1ущынэ Аслъан щызэблихъугъагъ.\nАдыгэ Республикэм и президентхэр\n|since 1992|\n|Джаримэ Аслъан • Шъоумэн Хьазрэт • ТхьакIущынэ Аслъан • КъумпIыл Мурат|","id":"<urn:uuid:4eedd74b-23e3-491c-8b86-907409439038>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A8%D1%8A%D1%8D%D1%83%D0%BC%D1%8D%D0%BD_%D0%A5%D1%8C%D0%B0%D0%B7%D1%80%D1%8D%D1%82","date":"2023-03-31T13:07:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296949642.35\/warc\/CC-MAIN-20230331113819-20230331143819-00724.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5714042783,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5714042782783508, \"kbd_Cyrl_score\": 0.42657989263534546}","num_words":124,"character_repetition_ratio":0.112,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.23,"stopwords_ratio":0.008,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.786,"perplexity_score":13495.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Мыекъуапэ шIу сэлъэгъу», ощхыр щещхэу зытеужьыкIэ, гъый зэIу- нэжьыгъэ сабый ибэу янэ лъыхъурэм фэд… зыфиIорэ Мыекъуапэ нэIуасэ тыщфэхъугъ МэфэшIукъо Щенгюл.\nАдыгеим тызэрэкIощтыр тиныбджэгъоу Дзыбэ (Махыгъэ) Фуля зызэхехым, «Щенгюл шъуигъусэу музеир зэжъугъэлъэгъу» къытиIогъагъ.\nТэрэзэу тигъэгъозагъ синыбджэгъу, Щенгюл музир гъэшIэгъонэу къызэрэтфиIотагъэм нахь зэпэблагъэ тызэфишIыгъ. Къыхэзгъэщы сшIоигъу, Щенгюл зышIэрэ цIыфыбэхэм, ащ хэкум ыгъэзэжьынэу зэрэхъугъэр къытфаIотагъэу щытыгъ нахь мышIэми, Хъущт Эмел «Лъэпкъым Ипшъашъ» ыIоу филмэу тырихыгъэм ежь къыщиIотагъэ- гъэхэм, иныбджэгъухэм ащ игугъу къызэрашIыгъэм, 2013-рэ илъэсым бзылъфыгъэ режьисёрхэм я 16. Дунэе Фестифалэу «ПхьэнкIыпхьэу быбырэр» зыфиIорэм филмыр къызэрэщагъэлъэ гъуагъэм тыщыгъозагъ.\nМэфэшIукъо Щенгюл Мыекъуапэ зэрэщыпсэурэм, Iофэу ышIэрэм тигъэзэт еджэхэм нахь благъэу нэIуасэ афэтшIы тшIоигъэу гущыIэгъу фэхъугъэр тилIыкIоу Мыекъуапэ щыпсэрэ ЛIышэ Синэм.\nГюл Йылмаз\n-Музеим Iофэу щыпшIэрэм игъугъ къытфэпшIына?\nАдыгэ къэралыгъо лъэпкъ музеим IэкIыбым щыIэ адыгэхэм адэлэжьэрэ къутамэм сирипащэу Iоф сэшIэ.\nЫпэкIэ Краевически-шъолъыр музеу щытыгъ. Абрэдж Алмир тхьаматэу загъэнафэм ыуж лъэубэкъукIэхэр ышIыгъэх… Тыркуем къикIыжьыгъэ ткъошэу Жанэ Хьанджэрые IофышIэ ыштагъ. ЭкIыб хэгъэгу Адыгэхэу къакIохэрэм музеим епэсыгъэ Iэмэпсымэхэр къахьых. Хьанджэрие псэуалъэшIэу апшъэрэ гъэсэныгъэ иIагъэти, иIэнатIэ IофшIапIэ Iуагъ. Абрэджым ащ ычIыпIэ IэкIыб къикIырэ Адыгэхэм садэлэжьэнэу, зэдзэкIакIоу музеим сиштагъ (02-16-1993).-Музеим Iофэу щыпшIэрэм игъугъ къытфэпшIына?\n-Адыгэ къэралыгъо лъэпкъ музеим IэкIыбым щыIэ адыгэхэм адэлэжьэрэ къутамэм сирипащэу Iоф сэшIэ.\nМузеир бгъэгъакIэу ашIыгъэм 1994-рэ илъэсым тыгъэгъэзэм чIэхьажьыгъ. ШIэныгъэ ин зыIагъэ чыжьэрыплъэу, инджылыбзэ,нэмыцыбзэ, урысыбзэ,адыгабзэ ыкIи абхьазыбзэ зышIэрэщтыгъэ Абрэдж Алмир, музеим, Лъэпкъ МузейцIэр къыфагъэшъошэным кIэдэугъ ыкIи къыдихыгъ. Диаспорэм Iоф дэзышIэрэ къутамэм нахь зиушъомбгъугъ.\nСэ нэмыкIэу арапыбзэкIэ, инджылыбзэкIэ,ибранибзэкIэ хэкум къэкIожьыгъэ ткъошхэр щылэжьагъэх. Зэрэ дунэе Адыгэу пштагъэми, къэралыгъо мэхьанэ зиIэу Лъэпкъ музеим щэлажьэрэ диаспорэм икъутамэ ары. Арын фае, тэдэ къикIыгъэми Адыгэхэм музеир якIуапIэу зыкIэхъугъэр. Ащ ишIуагъэкIэ лъэпкъым хэкум зыдрахыгъэ гушъхьабайны- гъэ пкъыгъохэр, эмэпсымэхэр къыхьыжьыгъэх. Сэри мыдэеу сылэжьагъ. Пкъыгъо гъэш- Iэгъонэу сыугъоигъэхэм ащыщхэр тихьазнэщ щытэгъэгъунэх: сурэтхэр, тхылъхэр, – гъэзэтхэр, журналхэр, чIымэтххэр… Станбул апэрэ хасэу щызахащагъагъэм къыщдэкIы- гъэ тхыбзэхэр, буквархэр,а лъэхьаным лъэпкъым фэлэжьагъэхэм атхыгъэхэр, Мэт Иззэт пашэм итхылъэу «Кавказым Итарихь» зыфиIо 1937-рэ илъэсым Каир къыщдэкIыгъэр.\nСирием, Тыркуем, Иорданем, Еврупэм, Америкэм ащылажьэрэ Адыгэ Хасэхэм бзэ зээфэ- шъхьафкIэ къащдэкIыгъэхэр тиIэх. 1930-рэ илъэсхэм бзиплIыкIэ Шам къыщдэкIыгъэ г��эзэтэу «Мардж» къэсхьыгъагъ. ИлъэситIу нэуж Марджым имыхъур Сирием щэпсэурэ шIэныгъэлэжь префесэрэу Лъащ Абдул Сэлам къыхьыжьыгъ. Ар тхылъыжьхэр зыщащэ рэ щапIэм телъэу зелъэгъум къыщищэфыжьыгъ.\nДиаспорэм икъутамэ зыфэгъзагъэ лъэныкъохэм къапкъырыкIэу, ЖъоныгъуакIэм и 21-рэм, ШышъхьаIум и I-м къэгъэлъэгъонхэм ыкIи музем щагъэуцугъэ къэгъэлъэгъонхэм бэрэ ахэльажьэх. Непэ IэкIыб къэрал адыгэхэр къэзыIотэрэ къэгъэлъэгъон дгъэуцум, тыугъоигъэ пкъыгъохэм зал псау аушъэным сыщэгугъу.\n«Музеим щылэжьэрэ Адыгэ Диаспорэм икъутамэ шIу алъэгъугъ, ар сэрыыкIэ гушхуагъ»\nМузеим пае лъэпкъым идышъэ кIэн сыугъоин фэшI Тыркуем нахь сыкъщэуцу. Сыда пIомэ, ащ сыкIоныр нахь IэшIэх. Адыгэхэм ианахьыбэр Тыркуем щэпсэу. Узуняйла шъольырым, тиунагъо, тикъуаджэ къыщысыугъоигъэхэр хэкум икIыхэ зэхъум зыдрахыгъэ пкъыгъох, Iэмэпсымэх; Щыуан, ар Анцокъохэм къысатыгъ, «хэкум къырахыгъ» аIозэ тикъуаджэ нысащэ зыхъукIэ щызэрахьащтыгъ. Тыжьын чыIухэрхэр, дышъэ идэным, уагъэм шьагъэм, упкIэм, шъошIэным, гъукIэным дызарахьэрэ Iэмэпсымэхэр, щэгъэчьалъ, щэрыуахь, кIэпщ, шъхьархъон, упкIэцуакъэ, Iумбырылъ, льао, шыкIэм хэшIыкIыгъэ ыкIи гъучь лъахьэхэр, шхо зэгъэпэшыгъэ тыжьынхэр телъэу къэсхьыжьыгъэх. Мыхэм ыкIи хэкум къакIохэрэм къахьыгъэхэм афэдэхэр музеим зы чIэлъыр е чIэмылхэри ахэтых.\nИорданем 1986-рэ илъэсым Москва пасолымкIэ Тыжьын къамэ Мыекъуапэ къагъахьыжьыгъ. Я ХIХ-рэ льэшIэгъум ашIыгъэу агъэнэфагъ. 1857-рэ илъэсым Казан къыщдэкIыгъэхэу КъурIатIу, зыр Тыркуем Дюзджэ, ятIонэрэр Косова къырахыжьыгъ. Шыхьабжьэ, Самсун къыщыуцугъэ Убых унагъом хэкум зыдрахыгъагъ, чылэм щашIыгъагъэ мэщытым идэпкъ палъэгъагь. Мэщытыжъыр закъутэм Шыхьаб -жьэр Цупэ Муса иунэ щигъэгъунагъ. Мурэтэ Чэпай Тыркуем зэкIом ащ къыратыжьи музеим къыфра- гъахьыжьыгъ.\nАдыгэ Нып уцушъо дахэ, Абрэдж Алмир шIухьафтын къыфашIыгъ, Израил Адыгэхэм. Ныпыр музеим ихьазнэщ хэль. Сирием Уанэу къырахыжьыгъэр хэкум зыдрахыгъ Биданыкъохэм. Апэу Балканым, нэужым Сирием зыдахьыгъ. Косово Адыгэхэр къызэкIожьхэм Цэй Исхьакъ кушъитIу къыздищэжьыгъ. Зыр пшъэшъэжьые къушъ, адырэр кIэлцIыкIу пае ашIыгъагъ. Хэкум зыдрахьыгъэхэм ащыщых.\nАужырэ илъэсхэм кIэу шIыгъэхэу дышъэ идагъэхэр къарахьыгъ музеим. Дыпхъухэу Элмасрэ Айшэрэ дышъэ идагъэ дэпкъ пылъэхэр, Пщэу Атие Кескин исае ащ ыпхъу къытфаригъэщэжьыгъ. Ягъан Захьра ыIэкIэ ыдыгъэ Къэтэбэ плъыжь дышъэ идагъэ Адыгэ Сае, паIо, дэпкъ пылъэхэр тимузей шIухьафтын къыфашIыгъ. Захьра икIалэ ахэр къыхьын пае факIоу Мыекъуапэ къэкIуагъ. Биданэкъо зэшыпхъухэу Мелечхьанрэ Мералрэ Адыгэ тхыпхьэхэмкIэ гъэкIэрэкIагъэу Iэнэ тепхьохэр шIухьафтын музеим къыфашIыгъ. Ыджыри къэсымыIуагъэу къэнагъэр нахьыб.\nДиаспорэм дэлэжьэрэ къутамэр шIу зэралъэгъурэр, уасэ къызэрэфашIырэр Абрэдж Алмир ишIушIагъ, ащ IэкIыб щыпсэурэ Адыгэхэм лъытэныгъэу афишIырэм къыкIэкIуагъ. Аущтэу зыкIасIорэр, Музеим къычIэхьагъэу зы нэбгы��э Алмир зэрамгъэлъэгъоу чIэкIыжьыгъэп. Ахэм дахэу апэгъокIыщтыгъ, къаIуатэхэрэм нэку нэпсэу ядэIоу къыхэкIыщтыгъ, цIыф зэхэдз ышIыщтыгъэп. Абрэдж Алмир диаспорэм ыгу фызэIухыгъэу зэрэщытыгъэм музеим иIофышIэхэри нэшIукIэ аригъэплъыгъэх. Непэ сэ адыгабзэрэ тыркубзэрэ сызэрэлажьэрэр. Урысыбзэр нахь макI.\n«Зао къэхъум апэрэ огъур музейхэм атефэ»\nАдыгэ Къэралыгъо Лъэпкъ Музеим ихьазнэщ бай дэд. Уасэ зыфэшIыгъуае пкъыгъо гъэшIэгъонхэр ихьазнэщ чIэлъых. Ахэр щагъэгъунэнхэу, фэшIу, уцуахьыгъэу бгъэгъакIэ зэгъэпэшыгъэ музеим ищагу щагъэуцу. Ащ лъэпкъым идышъэ кIэн фэгумэкIыхэрэм гушхуагъэ къареты. Адыгэ хьакIэщ музеим ищагу дашIахьыщт… Проектыр Абрэджыр щыIэзэ рагъэжьэгъагъ.\nМузейхэм апэрэ огъур закIтефэрэр, Лъэпкъым ихьишъэ, инэущэ ахэм ягъэбылъыпIэщ ары. Лъэшэу гукъау блэкIыгъэ лIэшIэгъум Адыгэ музеищтыгъэм нэмыц фашистхэм машIо зэрэкIадзэгъагъэр. Къанэрэ щымыIэу хэстахьыгъэх ныбжьи къэзымгъэзэжьыщт щыгъын шъуашэхэр, лъэпкь Iэмэпсыэхэр… ахэр апэдэдэ музеим лъпсэ фэзышIыгъэ дышъэ кIэн пъкыгъохэу аугъоигъэхэр арыгъэх. Ащ фэд Грузин Абхьаз зэпэуцужь заом илъэхьан, Абхьазхэм ямузэй чIэлъхэм ащыщхэр Уанэ дэхэдэдэхэр, шы Iэпс лъэпсхэр… тимузей къащэнэу зэрэхъугъагъэр. Ахэр «Кавказыр Зэдитиун» зышъхьа къэгъэлъэгъоным Абрэдж Алмирэ хигъэлэжьэгъагъэх. Заор Iэсэжьыфэ щыIагъэх.\nМыщ фэгъахьыгъэу щысэхэр бэу щыIэх.\n***\n-Тхамафэм Щыкъэбархэр зыфиIорэ радио придачэр лъэкIуатэха? Адыгэ радиом онлаинкIэ тедэIун лъэкIыщта?\n-Ары, къэтыныр лъэкIуатэ. ЭкIыб хэгъэгухэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм апе зэхагъэуцо. АрапыбзэкIэ, ТыркубзэкIэ «ЧIыгужьым Ымакъ» зыфиIоэрэ къэтын. АдыгыбзэкIэ Къэбархэр къытаты.\nСиныбджэгъу арапыбзэкIэ, сэ тыркубзэкIэ зэтэдзэкIыжьы, тыкъяджэ. ОнлаинкIэ шъядэIун шъулъэ – кIыщт. Адыгэ телевидинем инэкIубгъо интернетыми ит. ГТРК зыптхыкIэ телевидинеми янэкIубгъо радиор иновишания ибгъотэщт.\n«Узуняйла сыфезэщы адэ, сыфемызэщын лъэкIына»\n-Хэкум узэкIожьым илъэсищ укIуагъэп, ащ ыуж илъэс къэсми уанэ зэбгъэлъэгъунэу укIуагъ. 1997-рэ илъэсым прф. др. Унэрэкъо Рае зыхэтыгъэ шIэныгъэлэжьхэм урягъусэу Тыркуем укъэкIогъагъ. Узуняйла уфезэща?\n-Узуняйла сыфезэщы адэ, сыфэмызэщын лъэкIына, сызыпIугъэр, гъуазэ сыфэхъугъэр Узуняйла арыба. СицIыкIугъор,синыбжьыкIэгъур ащ щызгъэкIуагъ. Тиунагъо ащ щыI. Сянэ Сятэ, Хэкум икIыгъэ тятэжъ пIашъэу МэфэшIукъо Исхьакъ щыублагъэу сыкъызтекIыгъэхэм, сянэкъылъфыгъэхэм якъэхэр ащ щыIэх. Гумэхагъэр мыщ къебэкIыми, цIыфзэхашIэм сэ нахь сыдехьыхы…\nМыекъуапэ сызэрэщыщыр инэу зэхэсэшIэ. СицIыкIугъо щегъэжьагъэу сихъопсэпIагъ. Мыщ дэжьым ащфэгьахьыгъэу сигукъэкIыжь горэм игугъу къэсшIы сшIоигъу. 1963 илъэсым мэкъуогъу мэзагъ, еджапIэхэр зэфашIыгъэу чылэм тыкIожьыгъагъ. Жанэхэм янэнэжъ илъэс 112-рэм итэу идунае ыхъожьыгъ. ТиунагъокIэ къытпэблагъэхэу щытыгъэх. Сянэ хьадагъэм тесхэм апае пщэрахьыщтыгъ. Сэри ыдэжь сыщытыгъ. Сшынахьыжъ (ащ дэжьым я енэрэ классым щеджэщтыгъ) джэхашъом къытелъади, Сян! Нэнэжь бэным зыдалъхьэм лIыхэм сахэпши сыдэплъагъ, бэным Кавказым ымэ къыдихыщтыгъ» зэриIуагъэм сисабыигу зэлъиштэгъагъ. «Жанэ ПIатIу ягуащ хэкум къикIыгъагъ» аIощтыгъ игугъ ашIы зыхъукIэ. Ежьхэр хэкум щымыщыгъэм фэдэу… Хэкум икIыгъэу а зыр ары псаоу къэнэгъагъэр. Пшъэшъэ ныбжьыкIэу ятэжъхэм ячIыгу къызэрэзэринэкIыгъэр ыгу зэримыкIырэр, гукъэкIыжьхэр, орэдьыжьхэр, къэбархэр тянэ дэхэм, игъунэгъухэм къафиIотэжьыщтыгъ. Анахь щымыгъупшэщтыгъэр, гъогум техьагъэхэу кум зэряшIупкIыжьыгъагъэр, ятэ зэкIиуIпаIи кум зэрэригъэIыстэжьыгъагъэр, «къуаджэр къэмылъэгъожьы охьуфэкIэ шъуфэсакъ мыщ!» ятэ зэриIогъагъэр ары. Псэлъыхъоу иIагъэм игугъ къытфишIы зыхъукIэ ынапIэхэр ридзыхыхэти, зи къымыIоу тIэкIурэ щысыщтыгъэу игущыIэгъухэм къаIожьыщтыгъ. ТыжьынашIэхэм япхъугъ Нэнэжь. «Тызэрелъэгъоу Хэкум игугъ къыригъажьэщтыгъ, нэнэжъ тыригъэзэщыгъагъ, тэ Iоф мыухыжь гущэ тиIагъ. Джы тгъотыжьыгъэем къыIуатэрэм зэкIэми тядэIуныгъэба»ыIогъагъ сянэ..\nСэри нэнэжъ къэсэшIэжьы. ЦIыкIужъые хъужьыгъагъ. Ынэгу фыжьыбзэу, упкIэу къэгущыIэщтыгъ, дэеу зэхихыщтыгъ. Бирам мафэхэм ПIатIу адэжь тызихьакIэ тлъэгъущтыгъ. Яунэ чапэм кIэрытыгъ, ар ти, гъэмафэм тыгъэм зыригъэунэу пчьэIупэм къыращыщтыгъ. Сда ащ фэдиз илъэсым Жанэхэм янэнэжъ сищыIэныгъэ зыкIхэтыгъэр. Ащ пае «Хэкум къикIыгъ» зэраIощтыгъэр сэрыкIэ хэушъхьафыкIыгъэу зыкIэхъущтыгъэр… Нэнэжъ ибэн къыдихыгъэ Кавказым ымэ сыд фэдэгъа? Сщыгъупшагъэхэп. Си Мыекъуап! шIу усэлъэгъу..\n«ЕджапIэм сызчIахьэм тыркубзэ сшIэщтыгъэп»\n-Щангул игущыIакIэ, игупшысэхэм ялъапсэ янэ къыпкъырихыгъ» еIо професэрэу Унэрэкъо Рае. Непэ ныдэлъфыбзэм изытет сыдым фэда, хымэ чIыгур е хэкур пштэмэ?\n-Ныдэлъфыбзэр ным къыпIуилъхьарэ бзэр арыба! Сэ ар исабыигъом зынасып къыхьыгъэхэм сащыщ. Къалэу Кайсери тызэкощым тыркубзэ сымышIэу еджапIэм сычIэхьагъ. Мэзих нээуж еджэнымкIэ зэнэкъокъум ти класс сащтекIуагъ. Ащ лъэшэу сырыгушхогъагъ… Тиунагъо сшыхэр, сшыпхъу нахьыжь, тигупсэхэр къалэм зэрэщыпсэухэрэм пае бэрэ сэри къалэм сыщыIэнэу хъущтыгъэ. Илъэс 23-м сыдэсыгъ сIоми хъун. Ау тиунагъо тиныдэлъфыбзэкIэ тыщыгущыIэныр зэ нэмыIэми зэпыугъэп. Сятэрэ Сянэрэ ныбжь яIагъ, ахэр адыгабзэкIэ гущыIагъэх. Тэри тыбзэ тщыгъупшагъэп, нахь кIуачIэу хъугъэ нахь.\n«Хэкум сыщыгупсэфынымкIэ Сянэ ишIуагъэ инэу къэкIуагъ»\nАры, Сянэ ары зишIуагъэр. Тиныдэлъфыбзэ, орэдэжьхэр, гъыбзэхэр, IорыIуатэхэр ренэу титхьакIумэ ригъэтыгъэх, шIу тигъэлъэгъугъэх. Адыгэ гущыIэжъхэр бэрэ щысэ къыхьыщтыгъ Джы сегупшысэщ, сыдэу губзыгъагъа сянэ, этнограф шъыпкъагъ. Зэ зэхихырэр щыгъупшэщ тыгъэп. Псыхъохэу Лабэ зыдэщыIэр, Шъхьагуащэ зэрэчьэрэр, ахэм къэбарэу апылъыр тынэгу къычIигъэуцоу къыIуатэщтыгъэх. Хэкум ехьылIагъэ къэбархэр ятэшыпхъоу Хьагожь къыфи Iотагъэр непэ зэхихыгъэм фэдэу къыIожьыщтыгъэх. Хьагожь, «илъэс 15-16-м ситыгъ, Хэкум тыкъызрагъэкIым, пкIышъхьа мэшъхьахэр дгъэгъунхэу чыим тетлъхьагъагъэх, тхьацу Iанлъэр игъэжьэгъу къэсыгъэу къэдгъэнагъ…» зэриIощтыгъэр сянэ нэку нэпсэу къытфиIотэжьыщтыгъ Ащ исае ары сянэ къызащэм нысэ джанэу щыгъыгъэр. Дышъэидэу тедэгъагъэхэм ащыщ зытIу сэри къызнэсыжьыгъ, сэгъагъашIох, сэгъэбылъых…\nАхэр зэкIэ зэхэбгъэхьожьымэ, Хэкум сыщыщныр, сыщыгупсэфыныр сянэ ишIуагъэу сэлъытэ. Ныдэлъфыбзэм иIоф урыгущыIэныр псынкIагъоп. Ау щысэ зытIу къэсхьын. Адыгабзэр гъощэным ежьапIэр хэхэс чIыгур ары. АщкIэ зы щысэ сыгу къэкIыжьы, сыкъэкIожьыгъакIэу Тыркуем къикIыгъэ хьакIэхэр музеим къэкIуагъэх, ныбжьыкIагъэхэп, адыгабзэ ашIэщтыгъэп, е мэкIэдэдэу къызгурыIохэрэр ахэтыгъ. Лъэшэу сыгу хэкIыгъагъ. Узуняйла джыри адыгабзэр щылъэшыгъ, тыркубзэри ащ фэдизэу ахэхьагъагъэп.\nАу 1970-рэ илъэсхэм телевизерхэр уна- гъохэм арыты зэхъум ащи чылэхэм мэкIэ макIэу тыркубзэр щыIоу ыублэгъагъ. Ащ чыжьэу къежьэгъэ политически лъапсэ иIаъ. ЛъыкIуатэ къэсми мулт икхэм, сериялхэм адыгабзэр ацIыцIыгъ. Тыркубзэ зыщамышIэщтыгъэ къуаджэхэм адыгабзэр амышIэжьы хъугъэ. Тэ тиунагъокIи сыдэу зытэшIи тыпэлъэшыгъэп.\nИлъэс пчьагъэ хъугъэу Тыркуем адыгабзэр къагъэнэжьыным пае Iофыгъубэ зэрахьэ. Джы аужырэ илъэсхэм Хэкуми ащ фэдэу ныдэлъфыбзэм иIоф къыщыхьыльагъ. Бэ темышIэу Iэ- кIыбым щыIэ адыгэхэм афэдэу ныдэлъфыбзэр тхылъыпIэхэм къатенэным сегъэщынэ… мы Iофым зэрэлъэпкъэу тишъыпкъэу тыпылъын фае. Тилъэпкъ къелыщтэп тыдэмылажьэм технологиякIэу къежьагъэм.\nСовет хабзэм лъэпкъхэм я литературэ, якултурэ адиргъаштэщтгъэ. НыдэлъфыбзэмкIэ тхэрэ тхакIохэм, усакIохэм щытхъу тхылъкIэ ятэщтыгъ, ыгъашIощтыгъэх.\nАр зэхэтэкъуи «Шъхьадж ышъхьа херехехыжь» заIом, Адыгэхэм ялъэпкъ Iофхэр махэ хъугъэ АдыгабзэкIэ тхылъэу къыдэкIхэрэр мэкIаймэ атекIырэп. Илъэс пшIы ужым адыгвбзэкIэ тхэрэ еджэрэ къэмынэжьыным ищынагъо къэуцу. Лъэпкъыр сыдым къыкъонэжьыщта.\n«Адыгэ бзылъфыгъэр лъэпкъым ибайныгъэ кIочIэгъу зэрэфэхъугъэр нафэ»\n-IэкIыб Адыгэхэм ялъэныкъокIи, Хэкум ылъэныкъокIи бзылъфыгъэным еплъыкIэу уиIэм тыщыбгъэгъозэна…\n-ШъыпкъэмкIэ гуфаплъэу узяплъырэм къыбгурэIо, тибзылъффыгъэхэм социялнэ щыIакIэм чIыпIэу щыряIэр зэрэзэфэдэр. ЫбгъуитIукIи тибзылъфыгъэхэр къэралыгъо къинхэм якъин (мыщ игъэкIоты гъэу тегущыIэгъэн фае) зехьакIох. БгъуитIуми тибзылъфыгъэхэр културэ, бзэ, дин зэфэшъхьафхэр зылэжьырэ цIыф лъэпкъхэм адагощы ящыIэныгъэ. Ахэм яфэмэбжьымэ къазэрэтирихьарэм щэч хэлъэп. ЗэрэзэтекIхэрэ лъэныкъор пштэмэ, тырку хэгъэгум егъэпшагъэм, мы лъэныкъор еджэным, апшъэрэ гъэсэныгъэм нахь пасэу зэрэнэсыгъэр ары. Бзылъфыгъэм ышъхьа ыIыгъыжьын амал ащ аритыгъ. Шъхьафитэу гупшысэнхэр аригъэшIагъ. Адыгэ бзылъфыгъэхэри ригъэшIокIуагъэх. Къэралыгъом иIофшIапIэхэм ащэлажьэх. Унагъо бысымгуащэу, Адыгэ бзылъфыгъэу зэрэщытым имызакъоу, дунэе културэ щыIакIэм изыIахьых. ГущыIэм пае, илъэс 80 зыныбжь Нанэм, Совет хабзэм иунашъохэр, нэм��кI къэралыгъохэм яполитикэ, ялъэпкъхэм, ящыIакIэ къатегущыIэн елъэкIы. Адыгэ хабзэр игъуазэу зэрэщытым инэу рэгушхо. Зы урысыбзэ гущыIэ ымышIэу чылэм дэкIыгъагъэу апшъэрэ гъэсэныгъэ иIэу хэкум къегъэзэжьы… Бзылъфыгъэ шъхьазакъоу къэнагъэр арыми, ибын унагъо, янэ ятэхэр, зыхагъэ лIакъор къегъэгъунэ; Ны, нысэ, шыпхъу… ипшъэрылъ щыгъупшэрэп. Шъыпкъэ зэкIэ зэфэд пIоныр къин, уахьтэм къыздихьыщтыр къэшIэгъуай, ау сэ нахьыбэрэм слъэгъу гъэр арары. Мы лъэныкъомкIэ Тыркуем иадыгэ бзылъфыгъэхэр нахь гупсэфых сIом сыхэукъонэп къысшIошIы.\nСыдэущтэу пльытагъэми, ти Адыгэ бзылъфыгъэхэм, Адыгэм лъэпкъым илъэпкъ зэхашIэ, ныдэлъфыбзэр непэ къызэрагъэсыгъэр нафэ.\n-Уи усэхэм тяджагъ, тядэIугъ, хэкум цIыф гъэсагъэхэми ахэм уасэ афэшIыгъ. Зэхэубытагъэу ахэр къыдэбгъэкIынхэу угу хэльба?\n-Мыщ дэжьым апэу къэсIонэу сызфаер, силэжьыгъэ уасэ къыфэзышIыгъэхэм, сезгъэджагъэхэм, къуачIэгъу къысфэхъугъэхэм зэкIэхэми инэу шъхьашъэ афэсэшIы.\nСиусэхэр сыугъоижьхэу тхылъцIыкIу къыдэзгъэкIыным сыкIэхъопсы. Ау сыусакIо чьэпхьыгъэу сыкъызщыхъужьырэп. Ащыщхэр Узуняйла щыстхыгъэх. Кирил тхакIэ сэшIэ сшIошIызэ. Зэримыкъугъэр хэкум сыкъзэкIожьым къызгурыIуагъ. ЩыкIагъэхэр яIэми, сызеджэжьыкIэ сынэпс къэзгъакIохэрэр ахэтых. «УнэцIыкIу щытиIагъ» зыфиIорэр хэкум сыкъфезэщыгъэу стыхыгъагъэ. ТIэшъу Ясин Мыекъуапэ щыIагъэу зэрэкIожьыгъэр журналым итэу седжагъагъ. Ащ къыпкъырыкIэу стхыгъэ усэр. Тиунэ цIыкIоу усэм хэтыр къызэрэдгъэнагъэу щытым фэдэу сынэгу ренэу чIэтыгъ. Мыекъуапэ итыгъэкъокIыпIэ лъэныкъо IошъхьацIыкIум кIэрытыгъ.\n«ЗэкIэ зэлъытыгъэр о зэреплъэгъурэр, угукIэ узэрэфыщытыр ары»\n-Хэкум зыгъэзэжьынэу фаехэм сыд япIом пшIоигъор? О къин дэхэкIае ппэкIэкIыгъ, ахэр амыушэтынхэм фэшI сыда зэрагъэпэшын фаер?\n-Хэкум къэзгъэзэжьынэу зыгу хэлъхэм «афэзгъэпытэщтхэр» сIоным ычIыпIэ, сигупшысэхэр къасIом нахь игъоу сэлъытэ.\nХэкум Гъэзэжьыныр Тхьа псалъэ унашъоу лъаIпIэ; ар пшIошъ зэрэхъурэмкIэ уицахь зытелъыжьын, Хэкум узэрэщыгугъурэм фэдэу, О хэкум фэпшIэщтыр гукIэ зыдэпштэн, Уныдэлъфыбзэ, е унагъом щыщэу зынэбгырэм адыгабзэр ышIэн, УзкъоIэбэжьым къэпштэнэу зызэбгъэпэшым фае.\nМатериалнэу узэгъэпэшыгъэныр зэкIэм апшъа? пIом, ари хэку шIулъэгъум ипкъэоп-сIон. Сыда пIомэ, гущыIэм пае, бэу дэгъоу зэгъэпэшыгъэхэр якIэджыб ушъагъэу къэкIожьыгъагъэх, ау зэIо зашIэу къыздикIыгъэм агъэзэжьыгъ. Ахэм, хэкум нэшIукIэ цIыфхэр къырагъэплъыгъэхэп.\nХэкум къэкIожьыныр АдыгэхэмкIэ Iахь мыгощ, пшъэрылъ… ГукIэ, ПсэкIэ «ащ сэ сышыIэн фае, сыд фэдэми арары сихэку» ыIон фае. Ащ фэдэу зымыштэрэр гъогу къытемыхьахэм нахьышIу…\nХэкум къэкIожьыщтхэмкIэ сэ сыщысэ техыпIа? хьау, сыщысэ техыпэп: сэрсэрэу, сэ зыкъэспхъути сыкъэкIожьыгъ. УнагъоукIэ къэкIожьыщтхэм яIоф нэпэмыкI, ар зы, ятIонэрэу, сыкъзэкIожьым, лъэпкъыр къырищэлIэжьыным Хэкур фэхьазырыгъэп. Хэгъэгушхоу зыхэтыр гъогу зэхэкIыпIэм щытыгъ. Анахь макIэм, телефонкIэ узщыщым уад��гущыIэщтым тхьамафэрэ оежэнэу щытыгъ. бэрэ Сэ ащ фэдэ хъопсапIэ сиIагъэп, Тыркуем, сянэ къуаджэм щыIагъ, ащ джыри телефон дэтыгъэп…\nСилъэпкъ ичIыгу зэрэщыпсэурэм, зэрэщыгушхорэм кIуачIэ къыситыгъ. Агу зэIухыгъэу зэгупсэхэр, унагъохэр зэрэзэхэтым сигугъэ къыIэтыгъ. Сятэжъ пIашъэхэм ячIыгу, Мыекъуапэ ижь къэсэщэ сэрыкIэ ар осэнчь. Гукъабзэу, сыкъызфэкIожьыгъэр зэхэзышIыкIыгъэхэр къызэрэсфэгу мэкIыхэрэм сазэрщыщым гугъэ къыситыгъ… Мыхъурэ алъэгъумэ, сыгу къыдащэягъ, къысэушъыигъэх…\nТэ «къинэу плъэгъугъэр амылъэгъун фэшI» зыфиIорэ упчьэм иджэуап къептым, непэ ра шIошъ хъугъаенкIи мэхъу.Къэралыгъоми, хэкуми щыыIакIэм бэ зэхъокIыгъэ щыфэхъугъ.\nУнэ симыIэу илъэс дэхэкIае сыпсэугъ. СиIахьылхэм, синыбджэгъухэм адэжь сисыгъ. сигъэцыхагъ. Урысыбзэ сшIэщтыгъэп, ыджы фэдэу унэ зэтетхэм цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэр, Тыркуем, Сирием къикIыжьыгъэ унагъохэр ачIэсэу щытыгъэп. Бэрэ пэмытэу, илъэсиплIы Адыгэ унагъохэм атырэ унэ фэтэр сэри сыубыти сачIэсыгъ. Илъэсих Косово къыкIыжьыгъэ адыгэхэр зычIэс унэм хэт пэщым сиунаеу сисыгъ. Сыдыгъуи ты гумэкIэу къысшъхьащытыгъ Абрэдж Алмир къыслъыIэсыгъ. Ар къызэрэсшъхьагущыIэ кIырэм Лъэпкъым итхэкIо цIэрыIоу МэщбэшIэ Исхьакъ зэрэхэгущыIагъэм ишIуагъэкIэ, 2006-рэ илъэсым, хабзэм унэ къыситыгъ. Непэ тизэдэгущэIэгъу сгъэфедезэ, Хэкум, Мыекъуапэ сыщыгупсэфынымкIэ, сылъэ сытеуцонымкIэ кIочIэгъу къысфэхъугъэ пстэум шъхьащэ зэрафэсшIырэр къасIо сшIоигъу. КъэкIожьытхэм ясIо сшоигъор, Хэкум о угукIэ узэрэфыщытым фэд, унэкIэ зэрэплъэгъущтыр ары.\n-Гъэзэтэу Жьынэпс еджэхэрэм ацIэкIэ бзылъфыгъэ гушхохэу ЛIышэ Синэмрэ МэфэшIукъо Щенгюлрэ тхьашъоегъэпсэу шъосэIо.\nМэфэшIукъо Щенгюл\nУзуняйла шъолъырым ит къуаджэу Пэдысые къыщыхъугъ. Хэкур шIу ылъэгъуным, ащ ыгъэзэжьыным гу тырезгъэшIахьыгъэр янэ къыфиIотэжьыщтыгъэ хэку къэбархэр ары. Ышнахьыжь игъусэу Хэкум зэдэкIожьынхэу арыгъэ, ау ащ къыдэмыхъугъэп, Щенгюл, Совет къэралыгъощтыгъэр ззэхэтэкъуи пчьэхэр зэIуихыгъэ зэхъум 1991-рэ илъэсым изакъоу Хэкум ыгъэзэжьыгъ. Ыпэрэ мазэхэм иныбджэгъоу Налчык кIожьыгъэу янэрэ ежьырырэ щыпсэущтыгъэ ипшъшъэгъу ыдэж, Мыекъуапэ зэкIожьым илъэситфым иIахьылхэм, иныбджэгъухэм адэжь щыпсэугъ. Илъэсым ехъурэ Адыгэ лъэпкъ Iэпэщысэхэр, тхылъхэр зыщащэрэ щэпIэ цIыкIум Iоф щылэжьагъ. ЦIыфыбэмэ ащ щызэлъашIагъ, шIу алъэгъугъ, ащыщ хъугъэ. Хэкум зыдрахыгъэ ныдэлъфыбзэр зэмыхъокIыгъэм фэдэу зэригъэIорышIэрэм, итхыхэрэм, цIыф гъэсагъэхэм гулъатагъ. Мыекъуапэ дэт музеим IофышIэ аштагъ. Адыгэ Къэралыгъо Университетым лъэпкъ факултетыр къыухыгъ. Адыгэ радиом «Фсыжьапщи» зыфиIорэ радио къэтынхэр Унэрэкъо Рае игъусэу ыгъэхьазырыгъэх. Филм кIэкхэр, декументалнэ фимхэр адыгабзэкIэ-тыркубзэкIэ зэридзэкIыгъ, текстхэм къяджагъ. ИIофшIагъэхэм Адыгеим щагъэшIуагъ, Урысые Къэралыгъо Теле Радио Компание уасэ къафишIыгъ, щытхъу тхыл къыфагъэшъошагъ.\nМэфэшIукъо Щенгюл непи, Адыгэ Къэралыгъо Лъэпкъ Музеим IэкIыб къэрал Адыгэхэм адэлэжьэрэ къутамэм ипащэу, Адыгэ радиом IэкIыб къэралхэм апае бзыщкIэ къыдэкIырэ «ЧIыгужьым Ымакъ» зыфIорэ къэтыным тыркубзэм фэгъэзагъэу ащэлажьэ.\n***","id":"<urn:uuid:c5ae5008-d37c-4cd3-91c9-0a2c083aac3a>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2020\/10\/%D1%85%D1%8D%D0%BA%D1%83%D0%BC-%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D0%BE-%D0%BF%D1%8D%D0%BF%D1%87%D1%8C-%D1%81%D1%8B%D1%89%D1%8B%D1%89%D1%8D%D1%83-%D0%B7%D1%8B%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%8A%D1%8B%D1%82\/","date":"2023-03-26T19:39:06Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296946445.46\/warc\/CC-MAIN-20230326173112-20230326203112-00661.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9562413096,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9562413096427917, \"kbd_Cyrl_score\": 0.04353714734315872}","num_words":5678,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.012,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.962,"perplexity_score":3166.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"АДЫГЭМЭ ЯШ1УФЭС ЗЭХЫК1ЭХЭР\nЖъонак1ом е лэжьак1оу лэжьыгъэ 1узыхыжьырэм урихьыл1эмэ ео1о:\n- Гъэбэжъу огъот!\nМэлахъом е 1ахъом у1ук1эмэ ео1о:\n- Бахъу апщы!\nГъогу техьагъэм уфэзымэ ео1о:\n- Гъогумафэ утэхь!\nГъогурык1ом уфэзымэ ео1о:\n- Гъогумаф!\nСымаджэм уфэзымэ ео1о:\n- Псынк1э тхьэм пфеш1!\nСымэджэ тэджыжьыгъак1эм уфэзымэ ео1о:\n- Ш1уфежьэжь!\nЩыфыр, хьак1эр ежьэжьымэ, ек1ыжьымэ ео1о е къыуе1о:\n- Хъярк1э!\nЧэщым унагъом укъек1ыжьымэ п1ощтыр:\n- Чэщ рэхьат къышъок1у!\nЦ1ыфым ш1у къыдэхъунэу уфаемэ еп1ощтыр:\n- Гъэтхэпэ мафэ техьащтымэ ащыщ охъу!\nЗыпхъудэк1уагъэмэ афэгуш1охэ зыхъук1э ара1о:\n- Лъэпэ мафэ изыдзыгъэмэ ащыщы тхьэ еш1!\nЩыгъынык1э къэзыщэфыгъэм ра1орэр:\n- Мафэ пфэхъу1\nБылым къызыхэхъуагъэм ра1о:\n- Огъурылы тхьэ еш1!\n- Бэгъонэу къесэ1уал1э!\n\/Гъыщ Нухь\/\nКомментарии пользователей\nДобавить комментарий","id":"<urn:uuid:f73411cf-5ca7-4414-a312-846e64b2462b>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"http:\/\/adygeya-republic.info\/adyghe-language\/teksty-na-adygeiskom-jazyke\/adygehmeh-jash1ufehs-zehkhyk1ehkhehr\/","date":"2023-03-25T23:00:48Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296945376.29\/warc\/CC-MAIN-20230325222822-20230326012822-00694.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8953074813,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8953074812889099, \"kbd_Cyrl_score\": 0.10382130742073059}","num_words":238,"character_repetition_ratio":0.097,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.246,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.948,"perplexity_score":7151.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Сыбзэ-сибаиныгъ.»\nЗезыщэрэр.1 Шъуимафэш1ух,ныбджэгъу лъап1эхэр!\nГъэтхапэм и 14-р адыгабзэм ык1и тхыбзэм я мафэу адыгэ Республикэм 2000-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу щыхагъэунэфык1ы. Апэрэ тхылъэу «Букварь черкесского языка» зыфи1оу Бэрсэй Умарэ 1853 илъэсым Тифлис къыщыдигъэк1ыгъэм ыц1эк1э адыгабзэм ык1и тхыбзэм я мафэм хэхыгъэу хъугъэ.Мы мафэм фэгъэхьыгъэу 1офыгъо зэфэшъхьафхэр тиреспубликэ щыхагъэунэфык1ых. Тэри шэндахэ тфэхъунэу тыфай илъэс къэс зэхахьэхэу редгъэк1ок1ыхэрэмэ зэу ащыщ хъунэу тинепэрэ зэхахьи.\nБэджэкъо Рамзин\nУсэу «Сиадыгабз»\nЗезыщэрэр.2\nСыдрэ лъэпкъи ежь иунаеу, ежь игунэсэу, ежь игуш1уагъэу, и1 бзэ. Дунае нэфым укъызэрэтехъоу апэрэ жьы къэщэгъум, апэрэ быдзыщэ гъуатк1ом къыхэк1уашъэ а бзэр. Ным фэд лъэпкъыбзэр; Арыба ныдэлъфыбзэк1э зык1еджэхэрэр.\nЗэфэс Самир\n«Бзэр псэм фэд»\nЗезыщэрэр.1\nБзэр ары лъэпкъым ылъапсэр,инасыпыр,игупшысэр,ибыракъыр.\nБзэр лъэпкъым къыдэхъу,бзэр щымы1эжьмэ лъэпкъыр мэк1одыжьы.Хэтрэ ц1ыф лъэпкъи ыбзэ, икультурэ къызэриухъумэщтым дэлажьэ. Адыгабзэ бзэш1эныгъэмрэ адыгэ литературэмрэ лъапсэ афэзыш1ыгъэхэм зэу ащыщых Жэнэ Къырымыз, Мэщбэш1э Исхьакъ, 1эшъхьэмэфэ Даут ик1и нэмык1хэри.\nБгъошэ Астемир\n«Адыг»\nЗезыщэрэр.2 Ау мы лъэхъаным адыгабзэм ц1ыфыбэ дэлажьэу щыт. Къыдк1эхъухьэрэ сабыймэ итхыбзэ хахыным, к1оч1абэ тырагъэк1уадэ. Ахэмэ зэу ащыщ Хьагъундэкъо Щамсэт.\nМэрэтыкъо Азид\n«Хэта….»\nЗезыщэрэр.1. Непэ хъохъу къызфэт1онэу тыш1оигъор адыгэ бзылъфыгъэу, чылэгъуит1ур къызэхъохъоу Уай Уай язгъа1оу Дзыбэмэ япхъоу, Хьагъундэкъомэ янысэу Щамсэт.\nХьагъундэкъо Саид\n«Синэнэжъ»\nБылмыхьа Карин\n«Синэнэжъ»\nЗезыщэрэр2. Хьагъундэкъо Щамсэт Хьатыгъужъыкъуаек1э Дзыбэ мыхьамодэ иунагъо къихъухьагъ. Зэшипл1ым зы шыпхъу закъоу ар я1агъ.\nУсэ « Си Хьатыгъужъыкъуай»\nЗезыщэрэр.1. Хьагъундэкъо Щамсэт иакъыл къызык1уагъэм щегъэжьагъэу, пэсэ дэдэу, усэн-тхэным зыфикъундыеу щытыгъэми, мы 1офым псынк1эу къек1ол1агъэп. Ау ащ ушъхьагъу мак1эп фэхъугъэри, ща1ак1эм гур зыгъэушкъоирэ хъугъэ-ш1эгъаби щызэблэк1ыгъ.\nУсэ\nСтр. 7 Шнахова Самира\nЗезыщэрэр.2. Илъэс пчъагъэм ежь тхьапэм ригъэк1угъэ тхыгъэхэм, усэ ц1ык1ухэр, къэбар к1эк1хэр Щамсэт зыгорэм ригъэлъэгъунэу теук1ытыхьащтыгъэ. Ау ыгук1и, ышъхьак1и тхэн 1офэу къыдэмыхъугъэр гум мастэу къыхаощтыгъ.\nУсэ «Сыфэк1о усэм» стр.59\nЗезыщэрэр.1 Щамсэт илъэпкъ шэн-хэбзэ инхэр, иц1ыф лъэпкъ гъэпсык1э-ш1ык1эхэр фэлъэк1ыфэ хэти фыри1отык1ынэу хьазыр.\nУсэ «Адыгэр мэпсэу» стр.12\nЗезыщэрэр.1. Щамсэт ытхырэ усэхэм, къэбар к1эк1хэм къыраIотыкIы адыгэ лъэпкъым къырыкIуагъэр, итарихъ, илIыгъэ, ицIыфыгъэ, ишэн – хабзэ дахэхэр,идунэететыкI.\nИусэхэр гурыIогъошIух, адыгэбзэ бзэ къабзэкIэ тхыгъэх. Иусэхэм уяджэ зыхъукIэ, лъэшэу зэхэошIэ.\nУсэ « Уадыгэмэ» стр.14\nЗезыщэрэр.2 Илъэпкъ идахэ къыри1отык1ыным ащ щытхъоу и1эм т1эк1у нахь мыхъуми хигъэхъоным Щамсэт ренэу фэгу1э. дэхагъэк1э ц1ыфым уапэгъок1ымэ, зэгорэм ори къыфагъэзэжьыщт, яфэбагъэ къыплъы1эсыжьыщт, ащк1э ш1ош1 пытэ и1.\nУсэ « Ти Налмэс» стр.35\nЗезыщэрэр.1 Насып! Мы гущы1эр, гущы1э фаб, дах, жъынч. Хэти инасып зэфэшъхьаф. Пшъэшъэ дахэр бэра щагъэсыгъэп. Мамхыгъэ щыщ Хьагъундэкъо Хьазэртал ар псэогъу фэхъугъ. Унагъо ихьагъ, насып 1ахьи игъотыгъ. Сабыит1у зыкъаригъэ1этыгъ. Ипшъэшъэжъыеу Фатим , ишъэожъыеу Азамат. Ахэр ц1ыф дахэ, ц1ыф 1эш1оу ып1угъэх.\nУсэ «Сабый» стр.116\nЗезыщэрэр.1 Щамсэт ц1ыф гъэш1эгъон. Сыдми ечъэжьэгъэ-ефыжьагъэк1э зыпари ыш1эрэп, 1эдэбышхо зыхэлъ бзылъфыгъэ шъхьэлъытэжьыр, ш1ошъхъуныгъэ фыри1оу ныбжьык1эхэр нахьыш1ум фэщэгъэнхэм зэрэпылъым к1уач1э къыреты.\nУсэ «Бзылъфыгъ» стр. 31\nЗезыщэрэр.2 Тиадыгабзэ лъэпкъым ылъапс,икъежьап1,лъэпкъым ыпс,тятэ-тянэмэ къыт1уалъхьагъ.Ар хэтрэ адыгэ лъэпкъи щыгъупшэ хъущтэп. Изэгъэш1эн хэхъоныгъэу ыш1ырэм лъэшэу егъэгумэк1ы.\nУсэ про адыгабзэ\nИнсценировка\nЗезыщэрэр.1 Джы гущы1э зэттынэу тызыфаер тихьак1э лъап1эу,\nЗезыщэрэр.1 Щамсэт апэрэ бзылъфыгъэу къоджэ хасэм хэхьагъагъэмэ зэу ащыщ. Унагъо пылъми, ипсауныгъэ хъабэйми, къоджэ 1офым ар чанэу ахэлажьэ.\nУсэ «Сичыл» стр.19\n© ООО «Знанио»\nС вами с 2009 года.","id":"<urn:uuid:875c851e-4dd4-4fb4-bc5e-3ffce68a494a>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/znanio.ru\/media\/den-adygejskogo-yazyka-2837596","date":"2023-03-21T04:22:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296943625.81\/warc\/CC-MAIN-20230321033306-20230321063306-00220.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7464694381,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7464694380760193, \"kbd_Cyrl_score\": 0.25312939286231995}","num_words":986,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.002,"special_characters_ratio":0.2,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.82,"perplexity_score":7229.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бзэхэм Якъэухъумэн Лыплъэрэ Декументхэм Язгъэкlурэ ыкlи Зэлъызгъэlэсырэ Хьытыум (ДХИБРА) Мэзаим и 21-рэ Дунае Бзэхэм Ямафэу зэрэщытым къыпкъырыкlэу, Мэзаим и 6-м 2023-рэ илъэсым къалэу Кахраманмаращ зигупчэ чlыгу сысынхэм ауж тигъыбзэхэм абзэ зэфэшъхьафхэми тигухэкlхэм абзэ «зы бзэ». Бзэхэм Якъэухъумэн Лыплъэрэ Декументхэм Язгъэкlурэ ыкlи Зэлъызгъэlэсырэ Хьытыум (ДХИБРА) Мэзаим и 21-рэ Дунае Бзэхэм Ямафэ ти бзэхэмкlэ мы лэжьэшхор зэдэтэгощы; чlыгу сысыным хэкlодагъэхэм апсэ шъхьашъэ афэтэшlы… ыlоу джэпсалъэ къыгъахьыгъ.\nДХИБРА ащ нэмыкlэу, «Чlыгу сысыным хэкlодагъэхэм апсэ шъхьашъэ афэтэшlы» зыфиlорэ гущыlэхэр Курдыбзэ, Зазахэм абзэ, Арапыбзэ, Къохьапlэ, Ермэлыбзэ, Боснияхэм абзэ, Къохьапlэ\/Къокlыпlэ, Адыгабзэ, Грузиныбзэ, Осэтыныбзэ, Щэщэныбзэ, Лазыбзэ ыкlи Абхьазыбзэкlэ зэдзэкlыгъэу къыхаутыгъэх.","id":"<urn:uuid:1e0dccfe-dbea-4fdb-8693-e9fd0d5bf0b0>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2023\/03\/%D1%82%D0%B8-%D0%B3%D1%83%D1%85%D1%8D%D0%BAl%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D0%B1%D0%B7%D1%8D-%D0%B7%D1%8B-%D0%B1%D0%B7%D1%8D\/","date":"2023-03-26T13:14:47Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296945472.93\/warc\/CC-MAIN-20230326111045-20230326141045-00664.warc.gz","language":"ady","language_score":0.881598413,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8815984129905701, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11757653951644897}","num_words":237,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.289,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.925,"perplexity_score":6517.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хьапсым щаlыгъ тхакlоу Сами Ёзбил, ытхыгъэ романэу «Kъолэжъ Шlуlцlэр» тхылъ тедзапlэу Джейлан къыщдэкlыгъ, ар Лlышэ Нартан Кылыч ыкlи янэу Ферданэ Кылычрэ афигъахьыгъ. Бэдзэогъум и 20-м 2015-рэ илъэсым къалэу Суруч зыкъщызгъэожьыгъэ мэхьаджэм Янэрэ икlалэрэ апсэ щыхихыгъагъ.\n«1864 илъэсым и гъатхэ. Черкесхэр ятэжъ пlашъэхэм ячlыгухэм жьалымагъэ ин арахызэ егъэзыгъэкlэ къырагъэкlыгъэх. Ичlыгу фэбанэхэрэмрэ къумалхэмрэ зэбгъутых. Нэужым лъэхьаным и Станбыл макlох, Зищан, Акьса ыкlи Честав я лэжьэ мыухэжь тэ тыхэтэу зыкъэтэшlэжьы…»","id":"<urn:uuid:165c5d1d-f6ae-4d07-98ae-c5829d87f1bc>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2023\/05\/k%D1%8A%D0%BE%D0%BB%D1%8D%D0%B6%D1%8A-%D1%88l%D1%83l%D1%86l%D1%8D%D1%80\/","date":"2023-05-30T21:09:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224646144.69\/warc\/CC-MAIN-20230530194919-20230530224919-00168.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8659688234,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8659688234329224, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1335257887840271}","num_words":168,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.927,"perplexity_score":9105.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм ихъулъфыгъэ командэу «Фишт-АГУ» зыфиIорэр теннис цIыкIумкIэ Урысыем икоманднэ чемпионат и Премьер-лигэ хэлэжьэн амал иIэным фэшI зэIукIэгъуитIу иIэщт.\nРубрика: СПОРТЫР\nТиспортсмен финалым ихьагъ\nКъыблэ федеральнэ шъолъырым ичемпионат хэлэжьэрэ Адыгеим ибоксерэу Игорь Ионовыр финалым ихьагъ. Мы мафэхэм зэнэкъокъур къалэу Астрахань щэкIо.\nМедалитIу къахьыгъ\nМы спорт лъэпкъымкIэ Урысые зэнэкъокъухэу Самарэ щыкIуагъэхэм Адыгеим испортсменкэхэм медалитIу къащахьыгъ.\nКомандэу «Нартым» текIоныгъэр къыдихыгъ\nУрысыем и Мафэ ихэгъэунэфыкIын ипэгъокIэу футболымкIэ зэнэкъокъу Тэхъутэмыкъое районым щызэхащагъ.\nРеспубликэм икъэлэ шъхьаIэ хэлэжьагъ\nЯ VII-рэ Урысые Iофтхьабзэу «Забег.РФ» зыфиIорэм Мыекъуапэ хэлэжьагъ.\nАнахь дэгъухэм ащыщых\nКъыблэ федеральнэ шъолъырым зэдегъэштэн есынымкIэ изэнэкъокъухэу къалэу Таганрог щыкIуагъэхэм Адыгеим испортсменхэм дэгъоу зыкъыщагъэлъэгъуагъ ыкIи хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къыщыдахыгъэх.\nДаур Къадырбэч ящэнэрэ чIыпIэр къыдихыгъ\nМыекъуапэ щыщ Даур Къадырбэч тхэквондомкIэ дунаим ичемпионат хэлэжьагъ ыкIи ящэнэрэ чIыпIэр къыщыдихыгъ. ТхэквондомкIэ Дунэе федерациер зызэхащагъэр илъэс 50 зыщыхъурэм ехъулIэу … More\n«Зэкъошныгъэм» шIуахьыгъ\nТикомандэ Мыекъуапэ щыIукIагъ Махачкала къэзыгъэлъэгъорэ «Легионым». ХьакIэхэм мы аужырэ уахътэм ешIэкIэ дахэ къагъэлъагъо ыкIи аужырэ зэIукIэгъуитфыр ахьыгъ.\nНэбгыри 150-рэ хэлэжьагъ\nМы мафэхэм Мыекъуапэ спортым ифестиваль щыкIуагъ, физкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыным сафэхьазыр» зыфиIорэм ишапхъэхэм ятын ащ къыдыхэлъытагъэу щытыгъ.\nНэбгырэ 50-мэ заушэтыгъ\nФизкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыным сафэхьазыр» зыфиIорэм итхьамафэ Мыекъуапэ щэкIо. Ащ къыдыхэлъытагъэу апэрэ мэфитфым Адыгеим щыпсэурэ нэбгырэ 50-мэ шапхъэхэм ятынкIэ … More\nТэхъутэмыкъое районым икомандэ имедальхэр\nКъалэу Краснодар фехтованиемкIэ изэIухыгъэ зэнэкъокъу мы мафэхэм зэхащагъ. Тэхъутэмыкъое районым испорт еджапIэу N 2-м икомандэ ащ дэгъоу зыкъыщигъэлъэгъуагъ ыкIи медальхэр … More\nСэнаущыгъэ зыхэлъ кIэлэцIыкIухэр щызэрэугъоигъэх\nАдыгэ къэралыгъо университетым иеджапIэу «Горная легенда» зыфиIорэм 2023-рэ илъэсым телъытэгъэ Гъэмэфэ спорт еджапIэр къыщызэIуахыгъ.\nСпортым ифестиваль\nМэкъуогъум и 3-м Мыекъуапэ спортым ифестиваль щыкIощт, физкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыным сафэхьазыр» зыфиIорэм ишапхъэхэм ятын ащ къыдыхэлъытэгъэщт.\nЕшIэгъум зыфегъэхьазыры\nФутболымкIэ Урысыем ипервенствэ иятIонэрэ лигэ щешIэрэ Мыекъопэ «Зэкъошныгъэр» тикъалэ щыIукIэщт Махачкала икомандэу «Легионым».\nУрысыем ибаиныгъэх\nКIэлэцIыкIухэм якъэухъумэн и Дунэе мафэ ипэгъокIэу зэхащэгъэ гала-концертэу «Сокровища России» зыфиIорэм М��екъуапэ испорт еджапIэу В. С. Максимовым ыцIэ зыхьырэм зыщызыгъасэрэ … More\nНэбгыриплI финалым ихьагъ\nДзюдомкIэ Урысыем ичемпионат ифинал Адыгэ къэралыгъо университетым истуденткиплI ихьагъ.\nГъэхъэгъэшIухэр ашIыгъэх\nДзюдомкIэ Урысыем ичемпионат жъоныгъуакIэм и 24-м щегъэжьагъэу и 27-м нэс къалэу Уфа щыкIуагъ. Зэхэзымыхырэ спортсменхэм ащ зыщаушэтыгъ.\nЗэлъашIэрэ спортсменкэр Адыгеим щыIагъ\nКикбоксингымкIэ дунаим ыкIи Европэм ячемпионкэу, джырэ уахътэм профессиональнэ боксымкIэ чемпионкэу Светлана Кулаковар Адыгеим ихьэкIагъ.\nГъобэкъуае зыщаушэтыгъ\nСамбэмкIэ Адыгэ Республикэм ипервенствэ къуаджэу Гъобэкъуае щыкIуагъ.\nАнахь лъэшхэр къэнэфагъэх\nВолейболымкIэ Мыекъуапэ изэIухыгъэ чемпионат аухыгъ. Зэнэкъокъур гъэтхапэм и 18-м рагъэжьэгъагъ ыкIи ащ хъулъфыгъэ ыкIи бзылъфыгъэ командэхэр хэлэжьагъэх.\nМыекъуапэ ихьакI\nКикбоксингымкIэ дунаим ыкIи Европэм ячемпионкэу, джырэ уахътэм профессиональнэ боксымкIэ чемпионкэу, спортымкIэ заслуженнэ мастерэу Светлана Кулаковар Адыгеим къэкIуагъ.\nАнахь лъэшыр къэнэфэщт\nВолейболымкIэ Мыекъуапэ ичемпионат хэлэжьэрэ командэхэм мы зыгъэпсэфыгъо мафэхэм аужырэ зэIукIэгъухэр яIэщтых.\nЗэфэхьысыжьхэр ашIыгъэх\nМыекъуапэ икIэлэеджакIохэм азыфагу зэхащэгъэ Спартакиадэм изэфэхьысыжьхэр культурэм и Унэу «Гигантым» щашIыгъэх.\nЮлия Башмаковам ящэнэрэ чIыпIэр къыдихыгъ\nЗэхэзымыххэрэм азыфагу щэрыонымкIэ Урысыем ичемпионат мы мафэхэм рагъэкIокIыгъ. Мыекъуапэ щыщ Юлия Башмаковам зэнэкъокъум дэгъоу зыкъыщигъэлъэгъуагъ ыкIи ящэнэрэ чIыпIэр къыщыдихыгъ.\nТекIоныгъэр къыдихыгъ\nФутболымкIэ Урысыем ипервенствэ иятIонэрэ лигэ щешIэрэ Мыекъопэ «Зэкъошныгъэр» купым апэрэ чIыпIэр щызыIыгъ «СКА» (Ростов-на-Дону) IукIагъ ыкIи тикомандэ текIоныгъэр къыдихыгъ.\nАдыгэ къэралыгъо университетым истудентхэм аIукIагъ\nХьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу АдыгеимкIэ и ГъэIорышIапIэрэ Адыгэ къэралыгъо университетымрэ зэзэгъыныгъэу зэдашIыгъэм къыдыхэлъытагъэу республикэм ихьыкум пристав шъхьаIэу Александр Ихно … More\nТикIэлэеджакIохэр атекIуагъэх\nЖъоныгъуакIэм и 19-м къыщегъэжьагъэу и 21-м нэс спортымкIэ фестиваль Казань щыкIуагъ.\nТиспортсменхэм ягъэхъагъэхэр\nСамбэмкIэ Къыблэ федеральнэ шъолъырым ипервенствэ жъоныгъуакIэм и 17 – 19-м Ермэлхьаблэ щыкIуагъ. Илъэс 12 – 14 зыныбжь пшъашъэхэр ыкIи кIалэхэр … More\nМедалитIу къахьыгъ\nТеннис цIыкIумкIэ зэнэкъокъухэр къалэу Лэбапэ мы мафэхэм щыкIуагъэх. 2010-рэ илъэсым къэхъугъэхэр ыкIи ахэм анахьыкIэхэр зыхэлэжьэгъэхэ Iофтхьабзэм нэбгыри 100 фэдиз зэрищэлIагъ.\nIофтхьабзэм зыфегъэхьазыры\nЯ VII-рэ Урысые Iофтхьабзэу «Забег.РФ» зыфиIорэм хэлэжьэнэу Мыекъуапэ зегъэхьазыры. Ар мэкъуогъум и 4-м рагъэкIокIыщт.\nКъыкIэлъыкIощт ешIэгъум зыфегъэхьазыры\nФутболымкIэ Урысыем ипервенствэ иятIонэрэ лигэ хэлэжьэрэ Мыекъопэ «Зэкъошныгъэм» зэнэкъокъум ифинал едзыгъо ящэнэрэ ешIэгъоу щыриIэщтым зыфегъэхьазыры.\nНэбгырэ 50 къыхагъэщыгъ\nУрысые физкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыным сафэхьазыр» зыфиIорэ бгъэхалъхьэхэр защаратыжьыгъэхэ мэфэкI зэхахьэ культурэм и Унэу «Гигантым» щыкIуагъ.\nШъолъыр 24-мэ къарыкIыгъэх\nСамбэмкIэ Урысыем ичемпионат къалэу Зеленоград щыкIуагъ. Дэеу зэхэзыхыхэрэ спортсменхэм ащ зыщаушэтыгъ.\nМедалибгъу къахьыгъ\nБоксымкIэ Къыблэ федеральнэ шъолъырым ипервенствэ Адыгеим илIыкIохэм медали 9 къыщахьыгъ. Илъэс 13 — 14 ыкIи 19 — 22-рэ зыныбжьхэм заушэтыгъ. … More\nПсэупIэу Красногвардейскэм щызэхащагъ\nУнагъом и Мафэ ехъулIэу псэупIэу Красногвардейскэм спорт мэфэкI щырагъэкIокIыгъ. Адыгеим ирайонхэм зэкIэм къарыкIыгъэ унэгъо командэхэр Iофтхьабзэу «Всей семьей на выходной!» … More\nНэбгыри 150-рэ хэлэжьагъ\nХудожественнэ гимнастикэмкIэ Мыекъуапэ ипервенствэ нэбгыри 150-рэ зэрищэлIагъ. Анахь бзылъфыгъэ спорт лъэпкъэу алъытэрэм Адыгеим зыщеушъомбгъу. Спорт клуб заулэмэ ыкIи спорт еджапIэу … More\nАпэрэ финалистыр къэнэфагъ\nЕвропэм икомандэ анахь лъэшхэр зыхэлэжьэхэрэ чемпионхэм ялигэ иапэрэ финалист къэнэфагъ. Ар Италием икомандэу «Интер» зыфиIорэр ары.\nНэбгыри 146-рэ хэлэжьагъ\nЛъэс зекIонымкIэ марафон республикэм икъэлэ шъхьаIэ щыкIуагъ. Хабзэ зэрэхъугъэу, ащ кIэщакIо фэхъугъ Мыекъуапэ физическэ культурэмкIэ ыкIи спортымкIэ и Комитет. Iофтхьабзэм … More\nЛIыхъужъым ишIэжь агъэлъэпIагъ\nСоветскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андырхъое Хъусен ишIэжь фэгъэхьыгъэ турнир мы мафэхэм рагъэкIокIыгъ. Ащ кIэщакIо фэхъугъэх Мыекъуапэ физическэ культурэмкIэ ыкIи спортымкIэ … More\nАпэрэ чIыпIэр къыдахыгъ\nЗэдегъэштэн есынымкIэ дунэе зэнэкъокъоу къалэу Брест щыкIуагъэм Мыекъуапэ икомандэ апэрэ чIыпIэр къыщыдихыгъ. Адыгеир турнирым къыщызгъэлъэгъуагъэхэр олимпийскэ резервымкIэ спорт еджапIэу В.С. … More\nМыекъуапэ илIыкIохэм гъэхъэгъэшIухэр ашIыгъэх\nТеннис цIыкIумкIэ зэнэкъокъоу Апшеронскэ районым ипсэупIэу Николаенкэм щыкIуагъэм Мыекъуапэ илIыкIохэм дэгъоу зыкъыщагъэлъэгъуагъ, хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къафагъэшъошагъэх.\nМэфэкI Iофтхьабзэхэр зэхащагъэх\nЗэнэкъокъухэм ахэлэжьагъэх хэбзэухъумакIохэр, хьыкум приставхэр, УФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и ГъэIорышIапIэу Адыгеим щыIэмрэ бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум республикэмкIэ … More\nХагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къыдахыгъэх\nДзюдомкIэ зэIухыгъэ шъолъыр турнир къалэу Черкесскэ щыкIуагъ.\nЦIыфым ишIушIэ кIодырэп\nСпортым пылъхэу, дзюдор зикIасэу тихэгъэгу исмэ Мэлыщэ Азмэт зымышIэрэ ахэтын фаеп, анахьэу тэ тиуахътэ къыхиубытагъэмэ.\nМыекъуапэ щызэхащагъэх\nТекIоныгъэшхом ия 78-рэ илъэс ихэгъэунэфыкIын къыдыхэлъытагъэу зэдегъэштэн есынымкIэ Адыгеим ипервенствэрэ зэIухыгъэ къэлэ зэнэкъокъоу «Зэкъошныгъ» зыфиIорэмрэ Мыекъуапэ щыкIуагъэх.","id":"<urn:uuid:ad168b8e-a4aa-4cce-a3dc-4e4bc327ea4c>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/category\/sport\/","date":"2023-06-08T21:36:43Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224655143.72\/warc\/CC-MAIN-20230608204017-20230608234017-00573.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5151175857,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5151175856590271, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4833516478538513}","num_words":2339,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.095,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.558,"perplexity_score":3424.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ Адыгеим и Правительствэ хэтхэмрэ мы мафэхэм Геническэ районым щыIагъэх.\nТэ, Афганистан щыкIогъэ заохэм ахэлэжьагъэхэм, лъэшэу дгъэшIэгъуагъ район администрацием къытфырашIыкIи, Адыгеим къикIыгъэ министрэхэм ащыщ горэм тыIукIэнэу къызэрэтаIуагъэр.\nКъызэрэчIэкIыгъэмкIэ, Адыгэ Республикэм IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ иминистрэу Мырзэ Джанбэчи Афганистан щыкIогъэ заохэм ахэлэжьагъ. Илъэс зэфэшъхьафхэр арыми къулыкъу зытхьыгъэр, тызэрэзэIукIагъэр лъэшэу тигуапэ хъугъэ. Бэ тыгу къэкIыжьыгъэр, зигугъу тшIыгъэр. Афганистан щыкIогъэ заохэм ахэлэжьагъэхэр непэ зэутэлIэрэ Iофыгъохэм татегущыIагъ, Адыгеим ащ фэдэ Iофыгъохэр зэрэщагъэцакIэрэр зэдгъэшIагъ, тишъолъырхэм язэпхыныгъэхэм ягъэпытэнкIэ лъэбэкъоу тшIын фаехэми танэсыгъ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ Адыгеим IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ иминистрэу Мырзэ Джанбэчрэ «тхьашъуегъэпсэу» ятэIо къалэу Геническ иветеранхэу Афганистан щызэуагъэхэм я Союз IэпыIэгъу къызэрэфэхъугъэхэм фэшI.\nВ. Басов, В. Косенко. къ. Геническ.","id":"<urn:uuid:67d1542b-e024-4235-aaec-4ff067d3bd9f>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/08\/05\/%D0%B0%D1%84%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD-%D1%89%D1%8B%D0%B7%D1%8D%D0%BE%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%B4%D0%B7%D1%8D%D0%BAi%D0%BE%D0%BBi%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%B7%D1%8Di%D1%83%D0%BAi\/","date":"2023-06-03T20:16:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224649343.34\/warc\/CC-MAIN-20230603201228-20230603231228-00338.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6645502448,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.664550244808197, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3341815769672394}","num_words":282,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.095,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.691,"perplexity_score":2601.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хэкум гъэзэжьыгъэным игъогу зэIузыхыгъэхэм ащыщ Дугъ Мтрадж.\nМэлыльфэгъум и 4-м 1991-рэ илъэсым щыублагъэу Мыекъуапэ щэпсэу. Дугъ Мтрадж Хэкум ыгъэзэжьынэу зэрэхъугъэм ыкIи ащ ыужырэ илъэсхэм, ищыIэныгъэ фэгъахьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ.\n-Хэкум бгъэзыжьыным игупшысэ сыдэущтэу пшъхьа къихьагъа ыкIи теубытагъэу пIалъэр сыдэущтэу къыхэпхыгъа?\n-Тыркуем къалэу Самсун лицеим сыщеджэщтыгъ, сянэш гурытэу Дугъ Алатин я 70-рэ илъэсхэм Кавказ културэ ыкIи Ямчы-кIакIо зыфиIорэ журналхэм акIэтхагъэу къыфакIощ тыгъэх. Бэрэскэжьые пчыхьарэ Мыекъуапэ Адыгэ Радиом едэIущтыгъ. Сэри сянэшым къыфэкIорэ журналхэм сяджэщтыгъ, Ьыеъкьуапэ радиом сыгу етыгъэу седеIущтыгъ. 1977-рэ илъэсым ыкIэм IофышIэ Анкара сыкIофэкIэ сигупшысэхэр чьэпхьыгъэх. 1992-рэ илъэсым унагъокIэхэкум къэкIожьыгъэу ищыIэныгъэ ичIыгу щизыхыгъэ сигупсэу сянэшыр ары хэкум сыкъэкIожьыным сигупшысэ къыфэзгъэущыгъэр. Тхьам хьадрыхэ гупсэф регъэгъот.\n***\nДугъ Мирач\n«Иунагъо иIыгъын ыгъэгупсэфы�� фэшI, къалэхэу Самсун, Синоп, Амася, Токат ыкIи Чорум якIурэ гъогухэм яшIын лэжьакIоу ащылажьагъ. Тхьамафэм мэфищ плIы унэм къэкIожьыщтыгъэ Тымрэ, икIалэхэм яфэIо фашIэ изгъэкъурэ.ахэр зыми щимгъакIэхэу, щыIэм езэгъым зэригъафэу, иунагъо зыгъэдэхагъэ Нымрэ ятIонэрэ кIалэу мэзаим и4, 1959 -рэ илъэсым сакъфэхъугъ.\n(Сянэ нахь пасэу еджапIэ сигъэкIон фэшI синыбжь аригъэиныгъагъ. Ащ фэшI 1959-, тэрэзыр 1958-рэилъэс).\nСшынахьыжъ Анталем щэпсэу, сшыпхъу нахьыкIэ Анкара иунагъокIэ дэс. Сянэ Самсун щыI, иунэ ис, тадэжь Мыекъуапэ къакIо щэIэ. Тятэ 1982-рэ илъэсым идунае ыхъуожьыгъ.\nСятэкIэ сятэжь Тыркуем ишъхьафит зао. Сарыкамыщ зыфаIоэр заом зэкIом къыгъэзэжьыгъэп. Сянэ ятэ а заом хэлэжьагъ, псаоу къыхэкIыжьыгъагъ, ау сэ къэсшIэжьырэп, илъэсытIум ситыгъ зэлIэм. Синэнэжъи а илъэсхэм ищыIэныгъэ ыухыгъ. 1970-рэ илъэсым нэсэ, Сянэ янэ ары тиунагъо анахьыжьэу щысиIагъэр. Тянэшхэм адэжь щыIэщтыгъ. Ащ къыхэкIэу мафэ къэсми тлъэгъущтыгъэп. Сяти сяни адыгабзэр дэгъудэдэу ашIэщтыгъ, унэм щыгущыIэщтыгъэх. Тэ зэхытамгъэхын горэм тегущыIэнхэ зыхъукIэ адыгабзэм зыратыщтыгъ.\nАсимилациер зыгъэлъэшыгъапэр къуаджэхэр къызанэкIэу къалэхэм кощыхэ зыхъугъэм, я 60-рэ илъэсхэр ары. ЩыIакIэр хьылъагъэ. Ащ фэдэ уахьтэм кIэли 3- ригъэджэн къаIэтынэу щыIэныгъэм фэбэнэрэ сянэрэ сятэрэ адыгабзэ сагъэшIагъэп сIоу сыгу ябгъэныр къезгъэкIурэп.\nИльэс пчьагъэ тешIагъэу, сянэ Мыекъуапэ къэкIуагъэу татэжь щыIэу тIэкIу сыгу зэрэхэкIыэрэ адыыгабзэ зэрэсимгъэшIа гъэр есIокIыгъ. А сикIал! Мыщ фэдизэу ущикIэгъэщт Iоу сшIагъэми, сыдэу хъугъэми озгъэшIэныгъи- зэриIуагъэр сщыгъупшэрэп.»\n***\nАнкара щылажьэрэ Кавказ Културэ Хасэм сыхэтызэ Хэкум гъэзэжьыгъэным фэбанэрэ ныбджэгъухэм ащыщ сыхъугъ. Зэгупшысэгъухэм щэч хэмылъэу хэкум гъэзэжьыгъэн, тинеущэ ащ щыгъэпсыгъэн фаеу, ассимилацием пэуцуным ыкIи хэкIодэжьыным ебэныгъэным хэкIыпIэ закъоу иIэр хэкум кIожьыныр арэу зэдедгъаштэщтыгъ.\nЖурналэу Ямчы и я 7-16-рэ номерхэм хэкум гъэзэжьыгъэным фэгъахьыгъэу тигупшысэхэм тиупчIэхэм джэуап къыритыжьытыгъ. ШышъхьаIум 1979-1980э илъэсхэм къулыкъу схьынэу сыздэ кIыгъэ Анкара къызысэгъэзэжьым Iоныгъэом 12 револуция щыхъугъэу сыкърихьылIэжьыгъ. Хасэхэм яIофшIэн зэтеуцуа гъэх. Ащ дэжьым унагъо зыпымылъ тиныбджэгъухэм яунэхэм, зигъонэмысэу зидунае зыхъожьыгъэ ткъощышIоу Бэрзэдж Фэрид ыIоу зэIуихыгъэ Кубан Кафе тизэIукIапIэщтыгъ, лъэпкъ Iофыгъохэр лъыдгъэкIотэнхэ фэшI.\n1984-рэ илъэсым Хасэм иIофшIэн зыпедзэжьым, 1990-рэ тлъэсым нэсэ Хьаткъо Аслан титхьаматэу хасэм изещэкIо куп сыщылэжьагъ. Iоныгъом и 12 къыздихьыгъэ хасэм яхьылIагъэ унэшъо пкъыехэм оIфхэр къыгъэхьыльагъ, уплъэкIунхэр агъэ льэшыгъ. Кьиным къымгъэцыхэу хасэм ипшъэрылъхэр ыгъэ цакIагъ, пчыхьа зэхахьэхэр зэхищагъ, ылъэ къытеуцожьыгъ. Мэзих хьылъэу къызэринэкIыгъэм хасэм зэхищагъэхэм анахь кIуачэ иIагъэр, 1989-рэ илъэсым чьэпыогъум Хэку ИкIыным и я 125-рэ Илъэс ШIэжь зыфиIорэрэ зэфэсышхор ары. Мыщ рагъэблагъагъэх Хэкум, Иорданем, Сирием, Германем ащып сэурэ Адыгэхэм ялIыкIохэр. Тхьамэфэрэ кIуагъэ зэфэсыр, гъунэ зиIэ унашъо пкъыехэм апхырыкIыгъ, лъагъо хихыгъ, културнэ програмэхэр къыкIэльыкIогъэ зэIукIэхэм яонджэкъ машIо кIэпщагъэ хъугъэ. (ащ ыпкъ къикIыгъ Тыркуем щыщ еджэкIо нэбгырищыр Налчык университетым аштэныр, Тыркуем щылэжьэрэ хасэхэм зыпч зыпчьэгъу зашIыным игупшысэ, Дунэе Черкес Ассацацием (ДАХ) икъэхъун. \"125. Yıl 1990-рэ илъэсым тыкъзэсым хэкум къэзгъэзэжьыным сыгукIи сшхьакIи сыфэхьазырыгъ. Бэрзэдж Нихьат итхылъ Изгнания Черкесов зыфиIорэм иапэрэ нэкIубгъо итхагъэ Бреет игущыIэхэм тэ зихэку зэрагъэбгынагъэхэр къеIотэх;\n«Къытапэсыгъэ «кощакIохэр» зыфиIорэ цIэр ныбжьи сштагъэп.\nзичIыгу зыбгынагъэхэр ащ къикIырэр\nары шьае тэ тичIыгу тыбгынагъэп\nтшоигъоу нэпэмыкI хэгъэгу къыхэтхэу,\nхымэ хэгъэгу пIэлъэ хэхыгъэкIэ тыкъщыуцугъэп.\nТыкърагъэкIыгъ егъэзыгъэкIэ, ты хые бзэджашI.\nЗипчьэ къытфыIузыхыгъэр тихэкоп, ар тихэхэсыпIэн фае.\nтлъэкIыщтымкIэ гъунапкъэм пэблагъэу.\nГумзагъэу тежэн фае. Хэкум зыщыдгъэзэжьэщыт мафэм».\nыIоу лъыкIотэрэ усэм къыIуатэхэрэр сэрыкIэ Адыгэхэр арых.\nДжыри ССР щыIагъ, хэкум укъэкIожьы хъунэу нэдэплъыпIэ къэызэльагъом, Атэжъ чIыгум тыкъекIужьыным ипаIлэ къэсыгъ тIуи гъогум тыкътехьажьхэу тыублагъ.\nЯ 80-рэ илъэсхэм Мыекъуапэ ыкIи налчык тиныбджэгъухэм ащыщхэр къэкIожьыгъагъэх. Сэри СССР-м илIыкIоу Анкара щыIэм ситхылъхэр ястыгъагъэх хэкум къэзгъэзэжьын фэшI. ЫпэкIэ къэкIожьыгъэ синыбджэгъухэр къызэрыкIогъэ гъогум фэшъхьаф шIыкIэ сыушэтынэу сыфэягъ.\nАр, Анкара Гражданство къыщсатын, сихэку ар сиIэу сыкъэо- жьыныр арыгъэ. Ау илъэсрэ джэуап къатыжьыгъэп, Мыекъуапэ къэкIожьыгъэу щыпсэухэрэ синыбджэгъухэм 1991-рэ илъэсым егъэблэгъэ тхылъ къысфашIыгъ.\nIофэу сшIэрэр\n– Тыркуем ущыIэзэ тэда узщыпсэущтыгъэр, Сыд IофшIап Iа узIутыгъэр?\n-Къалэу Самсун ублапIэ, гурыт еджапIэхэм ауж, къалэу Чорум дэт илъэситIу еджапIэу Машынэ Стройтельный Технткумым зыхязгъэтхагъ. Мы еджапIэр къызкIыхэсхыгъэр лейтенантэу къулыкъур щысхьын,икIэлищ Iэшъхьа закъокIэ езгъаджэрэ сятэ ыщэфыгъэ унам икIыфэ ытыжьынымкIэ IэпэIэгъу сыфэхъун, ихьылъэ тIэкIу тесIэтыкIыныр арыгъэ.\nIоныгъу, 1977-рэ илъэс, армэм джыри сыкIуагъэп, еджапIэм гъэсэныгъэу щызэзгъэогъотыгъэмкIэ Анкара Къэралыгъо Офис Материялнэ База (ГМБ) IофышIэныр щысыублагъ. СиIоф елъытыгъэу къалэхэу Измир, Станбул, Бурса сащыIэнэу бэрэ хъущтыгъэ, тхьамафэ ыжхэр Анкара Темыр Кавказ Хасэм щызгъакIощтыгъэ.\n1980-рэ илъэсым армэм сыкъикIыжьыгъ. Iофэу сызIутыгъэм икIэрыкIэу лъэIу тхылъ ястыгъэр Iоныгъом и 11-м аштагъ. ИтIэнэрэ мафэм пчьэдыжьым IофышIэ сыкIонэу сежьагъэу Тыркуем инациональный орэдхэр орэдыIом къеIох, ащ льыпытэу дзэ пашэу Кенан Эврен иджмакъэкIэ револуция хъугъэ къеIо. Хьишъэм зэрэхэхьагъэуIоныгъом и 12-м мафэр етэгъажьэ.\nIофым сыщылэжьэным ар пэрыохъу фэхъугъэп, зы мафэкIэ ыпэ сишыгъэу хъугъэ. ГМБ сиIофшIапIэ къэралыгъом къыщэ фырэ мотор зыхэт машынэ пстэум автобус, скоро помош зыфэ пIон фэдэхэм язэгъэпэшын, язэгъэкIун, хэушъхьафыкIыгъэ унашъохэм адиштэрэ проектхэм я отдел сыщылэжьагъ.\n1987-эр илъэсым Анкара Сёгютёзю хьаблэм дэт Отокоч зыфиIорэ Iахь зэхэлъ лэжьапIэм сыIухьагъ. Илъэсищ начальник сервисэу сыщылэжьагъ.\nМыекъуапэ сыкъзэкIожьым мэзиплIы урысыбзэм изэгъэшIэн сыпылъыгъ. Апэрэ илъэсыр унэ ныкIошIэу къэтщэфыгъэр идгъэкъужьыным ыхьыгъ. Мэзи 4- урысыбзэ курсым сыкIуагъ.\nА илэсхэм сисэнэхьат сырылэжьэнэу амал щыIагъэп. ТыкъзэкIожьым ятIонэрэ илъэсым тымылажьэу зэрэмыхъущтыр къэнэфагъэ. А лъэхьаным тэщ фэдэу унэе IофшIапIэ зыгъэпсы зышIоигъо ныбджэгъухэм щапIэхэр зэIуахыгъэх, тэри тахэуцуагъ. Мыщ дэжьым тучан цIыкIоу зэIутхыгъагъэмкIэ инэу ишIуагъэ къытигъэкIыгъ Нэгъой Хьасанбый, ащ ишIушIэ тщыгъупщэрэп. Илъэсищым мы щэпIэ цIыкIум тигъэпсэугъ. Сыд фэдэ хьап щыпи щытщэщтыгъ, ау шIухьафтын пкъыгъохэр едгъэбэкIыщтыгъ.\nА илъэсхэм унагъокIэ Мыекъуапэ къэкIожьыгъэ Чэтэо Ибрахьим ишъхьагъусэу дэн бзэным фэIазэу сшыпхъу нахьыжьэу згъашIорэ Шукран, шъхьангъупчьэ пэIупхьэхэм ядын едгъэжьэным ишIуагъэ инэу къытэкIыгъ. Мыр джыри бэмэ ашIэщтыгъэп. Илэс 10-м ехъу тызэдэлэжьагъ.\n1997-2002-рэ илъэсхэм мебель шIыным Iоф дэтшIагъ. 1997- 2005 илъэсхэм шъьангъупчьэ пэIухъо шэкIхэр зыщытщэрэ шапIэм игъусэу шьхапIэ зэIутхыгъ. ШэкIы щапIэм джыри Iоф ешIэ, шъхапIэр фэтэрэу ттыгъэ. Пандемием ыпэкIэ къежьагъэ экономически кризисым Iофхэр къыгъэхьылъагъэх. Мэфэ щынагъо къинхэр щыгъэзыягъэу хъужьыным тычIэхъоп сы. Джы зыгъэпсэфыгъом сыщыс. Сипсауныгъэ гумэкIыгъохэр къыхэхьагъэх нахь мышIэми, тихэтэцIыкIу фэIо фашIэхэм ащызгъакIэрэп. Тикъушъхьахэм сыкIонэу уахьтэ сэгъоты.\n-Уишъхьагъусэ уигъусагъа хэкум узэжьым? А лъэхьаныр ара нэIуасэ шъузэфэзышIыгъэр ыкIи сыд фэдэ Iофыгъоха шъузэрихьылIагъэхэр?\n-Хэкум къэдгъэзэжьынэу гухэлъ зытэшIым джыри унагъо тыхъугъагъэп. Сэ къалэу Анкара, сянэ инысэ хъунэу щытыгъэ сишъхьагъусэ Станбул щыпсэущтыгъ. ЧIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащыпсэоу,«Хэкум Гъэзэжьын» гупшысэм знзгъаштэхэу ащ фэшI Iоф ышIэзэ зызхьазырырэ ты цIыф зырызыгъ.\n1990-рэ илъэсым и бэдзэогъу мазэ СССР-м КултурэмкIэ илIыкIоу Тыркуем щылажьэрэр телефонымкIэ къысфытеуагъ Налчык Родинэм зыфиIорэм Эрсин Калкан ыцIэкIэ егъэблэ гъэ тхылъ къызэригъахьыгъэр ыкIи ар синэIуасэмэ къысэуп- чIыгъ. СигущыIэ елъытыгъэу визэ ритыщтэу ыуIагъ. Эрсин Калкан телефонкIэ и паспорт къысфигъахьынэу есIуагъ.\nТрабзон нэсэ сыгъэкIотагъэ.ТынэсыфэкIэ Хэкум Гъэзэжьыным тытегущыIагъ, тигупшысэхэр зэдэдгощыгъэх, тиеплъыкIэхэр зэтефагъэхэу къычIэкIыгъ, нахь благъэу нэIуасэ тызэфэхъугъ.\n1970-1980- рэ илъэсхэм язэблэкIыгъохэм асимилациям пэуцун тымыкIодэжьын фэшI хэкIыпIэ закъоу щыIэр Хэкум гъэзэ жьыгъэным игупсшысэхэм сагъэгупсэфыщтыгъэп. 1990-рэ илъэсым Налчык ыкIи Мыекъуапэ синыбджэгъухэм ащыщхэр къэкIожьыгъагъэх.\nОтокоч Форд Сервис IофшIа��Iэм сыIутзэ СССР-м илIыкIоу Анкара дэтым иIофышIэхэм Форд машынэ зиIэ нэбгыри 3-4 тисервис къакIощтыгъ. Ахэм яхаз щэн щэфэным фэгъэзагъэ Атаще, адырэр Посолыр арыгъэ.\nНэIуасэ тызэфэхъугъагъ. Ащ ишIуагъэкIэ, 1991-рэ илъэс гъэт- хапэм IофшIапэм сыкъIукIыжьыфэ, Кавказым икIэу Тыркуем кIохэрэм, Тыркуем къикIэу Кавказым къакIохэрэм явизэхэм ягъэпсын IэшIэхы сфэхъущтыгъэ. 1989-рэ илъэсым еджэкIо нэбгырищым Налчык къэралыгъо университетым ягъэштэн, Тыркуем ит къалэу Адыпазары ыкIи къэлэу Сухъум зэныбджэгъу хъунхэм игъэкIотыгъэу сыдэлэ- жьагъ.\n1991-рэ илъэс мэзаем икIэм, Посолствэм бэрэ уокIо аIуи сащагъ, мэфи 3-м саIыгъыгъ. Щынэгъочьэным иIоф дэгъугъэп. Зызгъэхьазырыным сежэнэу уахьтэ сиIэжьыгъэп. Гъэтхапэм 1991-рэ илъэсым IофшIапIэм сыкъIукIыжьыгъ. ПсынкIэу зызэзгъэпэши Хэкум сыкъэкIожьынэу гъогу сыкътехьажьыгъ.\nМэлыльфэгъум иI-м 1991-рэ илъэсым Станбул-Кадыкёй къуахь IукIыпIэу иIэм IукIыгъэ катамараныр, хыуаем къыхэкIэу Станбул ыгъэзэжьыгъ, мэфитIум щытыгъ.\nСыхьат 17-кIэ зиутхыпкIым уалъэзэ хым тетыгъэ катамараныр. Мэлылъфэгъум и 4-м сигъогогъоу МэфэшIукъо Щенгюлрэ сэрырэ ПцIэмэз-Новоросиски тыкъщикIыгъ. Илъэс пчьагъэхэм сынэгу кIэмыкIыгъэ сихэку ичIыгу сыкътеуцожьыгъ. Мыекъуапэ сыздэсыр тхьамафэ хъугъэу, мэфэ къинэу спэкIэ кIыгъэхэр къызэкIэрыожьыгъэх, сымадж сыхъугъ, тхьамафэрэ къысэIэзахи сыхъужьыгъ.\nАщ дэжьым Тыркуемрэ Мыекъуапэрэ азфагу узэлъыIэсыныр къиныгъ. ТелефонкIэ уигупсэхэм уадэгущыIэн хъум почтэм зябгъэтхын, мэфитIу щы уежэн фэягъэ ыкIи чэзыур бэщтыгъэ. Къэралыгъом ихьыбыйыгъом тыкърихьылIэгъагъ, узфаер бгъотыщтыгъэп.\nЯ 70-рэ илъэсхэм ащ фэдэ зэхъокIыныгъэ Тыркуеми щыхъугъагъ, ар зэрэтекIыгъэм фэдэу мыри зэрэтекIыщтытыр тышIэщтыгъ. КъакIо-кIожьхэрэм типисмохэр къахьыщтыгъ, ядгъахьыжьыщтыгъ.\n\"Тызызагуатхэм сыхьати 2- тешIагъэу СССР-р зэхэтэкъугъ»\nЗигугъ къэсшIыгъэхэм сахэтэу, бэдзэогъум и 27-рэм 1991- илъэсым тиджэгу Мыекъуапэ щытшIынэу тызэзэгъыгъ. Ау нысэм янэ ятэхэр апэрапшIэу «хэкум къызэрэкIожьыщтым» егъэуцолIэгъэнхэ фаеу тапэ илъыгъ. Мыщ дэжьым инэу зишIуагъэ къытэкIэыгъэ МэщфэшIу Нэдждэт шьакIафэ фэтэшIы. Бэдзэогъум и 19-20-м Станбул Багларбашы Хасэм ыкIи Самсун щашIыгъ тиджэгу, ащ ыуж, а мазэм и 21-рэм тызэгуатхэн пае сянэ инысэрэ сэрырэ Батум тыщзэIукIагъ. Титхылъхэм щыкIагъэхэр яIэу къычIэкIыгъ. ШышъхьаIум и 12-м тызэгуатхэщтэу къагъэнэфагъ.\nАдыгим, Адыгэ Хасэм тиджэгу зэрищагъ бэдзэогъум и 27-рэм. ШышъхьаIум и 12-м икIэрыкIэу Батум Посолсвэм тыкIугъ. Тызыгуатхагъэм сыхьати 2- тешIагъэу СССР-р зэхэтэкъугъ. Тыркуем щыщэу апэу Батум щызагуатхагъэр тэрыгъэ. Тыркуем ит адыгэ къуаджэу машукие къыщыхъугъэ Адыгэу Батум пасолэу щыIагъэ Окан Атакан тызэгуитхагъ.Ар тыркуем Измит къалэ апэрэ бзылъфыгъэ къэлэ тхьаматэу мерэу Лейла Атакан ышнахьыжьыгъ. Тхьам хьадрыхэ гупсэу тIуми къарет.\n-СССР-р зэрэзэхэкIыжьыгъэр шъуинэрылъэгъугъ. Ащ дэжьым къиныгъоу -псынкIагъоу, шъумыкIожь ыпэ�� сыда шъузэжьагъэу ыкIи шъузэмы жьагъэхэр шъузэрихьылIа гъэхэр, зэпэщэкыхэр шъугу къихьахэу къыхэкIыгъа?\n-1991-рэ илъэсым, Мэлылъфэгъум и 4-м Мыекъуапэ сыкъзэкIо- жьым СССР-р щыIагъ. Ау Престройка-зэхъокIыныгъэм ижьот хэтыгъ ащ дакIоу гумэкIыгъо ин хэтыгъ къэралыгъор, зи бгъотыжьыщ тыгъэп, гъомылапхьэхэм ащэгъэжьагъэу цIыфмэ ящыкIагъэр талонкIэ ащэфэщтыгъ, тэри ащ тыкъхиубытагъ. Тыркуем я 70-рэ илъэсхэм ащ фэдэу къинхэр тыушэтыгъагъэх. Мыщи ахэр шъхьащыкIыщт тIощтыгъ.\nТыкъэкIожьыгъакIэу Адыгэ Овтоном Хэкур Краснодар Крайм къыхэкIыжьыгъ, Республикэ статус иIэ хъугъэ.\nРепатриантхэм яхьылIагъэ унашъор Югославиещтыгъэ хэкум хахьэщтыгъэ Косово, Урысыем икъэралыгъо унашъокIэ тилъэпкъэгъухэр къыращыжьхи, Адыгеим къызащэжьхэр ары. Ащ лъыпытэу къуаджэу Мэфэхьаблэ зэрагъэпсыгъэр,чылэм къэкIожыгъэхэм зэкIэхэми чIыгу Iахьхэр заращыратрэм, унэ зэрашIашIырэм урыгушхонэу щыт, ыкIи ар къызэрыкIоп.\nЩымыIэхэр, талонхэр,чэзыухэр зыфэпIон фэдэхэр шIэхэу текIыгъэх. 1993- рэ илъэс ужым зыпкъ иуцожьыгъ щыIакIэр.\nИлъэситIукIэ тэри тиунэ ныкъошIы тыухыгъэ.\n1992-рэ илъэсым тучан цIыкIоу зэIутхыгъэм тищыIэныгъэ къегъэпсынкIэ. 1993-рэ илъэсым Абхьазым заор къыщежьэ. Мыекъуапэ къэкIуагъэ Абхьаз унагъор тиунэ изыIахь чIэтэ гъэIыстэ. Мэзих къытхэсыгъэх. Зэгупсэхэ тыхъугъ. Унагъом япшъэцIыкIоу Алиса сипшъэшъэ Псынэф илъэгъугъ ыкIи пыдз зэдешъуагъэх. Унагъо гуахьымрэ тэрырэ зэблагъэм тыфэд. ТызэкIэлъэкIо.\nХэкум сыкъэмыкIожь ыпэкIэ Москва радиом седеIущтыгъэ. Ащ икъэтынхэм, къэралыгъом ицIыф пстэуми IофшIапIэ зэряIэр, унэ зимыIэм унэ зэрэритрэр, мэзапкIэу къалэжьы рэм гупсэфэу зэрэрыпсэухэрэр, псауныгъэр, гъэсэныгъэр пкIэ хэмылъэу къэралыгъом зэригъэпсырэр къыIощтыгъ. Гукъау нахь мышIэм тыкъзэкIожьым бэ темышIэу а пстэур блэкIы- гъэм зэрэхэкIощэжьыгъэр тынэгу чIэкIыгъ. Капитализм зыфаIорэ жьалымым жьыбгъэм фэдэу зиушъомгъугъ. НэжъIужьхэм Совет хабзэм гупсэфэу зэрэщигъаIэщтыгъэхэр ащыгъупшэрэп. Ахэр арых системыкIэм нахь иягъэ зэригъэ кIыгъэхэр, къин хидзагъэхэр.\nЯ 1980-рэ ильэсхэм Анкара иныбжьыкIэхэу Хэкум Гьэзэжьыным фаджэщтыгьэхэу Ёзен Осман, Таймаз Юсуф, Ёндер Илхьан, Баджэ Джэуат. Ильэс пьчьагьэ нэуж Мыекьуапэ тыщзэIукIагь.\nЯ 90-рэ илъэсхэм урамхэм нэжъIужь щакIохэр бэу ащып лъэгъущтыгъэх. Шъхьазэкъо рыпсэухэм, зыгорэхэр ащэхэзэ яхьалыгъу къалэжьыжьыщтыгъ. Ахэр итIани тхылъ еджэхэу плъэгъущтыгъэх ащэхэрэм апэсхэу.\nИхэку ыгъотыжьын щэхъу зышъхь имылъхэу тэ Хэкум Гъэзэ- жьыгъэным кIэдэухэрэм, сыд фэдэ къини тщэIэным тыфэхьа- зырэу тыкъэкIожьыгъагъ; хэт сыд ыуIуагъэкIи, сыд фэдэ чIыпIэ тиуцуагъэкIи тызэкIэмыкIонэу, тилъапсэхэр тихэку щыддзыжьын тыбзэ, тикултурэ зыухъумэн, лъызгъэкIотэнхэр лIэужхэр щыдгъэ-бэгъонхэр арыгъэ типлъапIэр.\n-Гражданство къыуатыным бэрэ оежагъа? Ащ егъэпшагъэм непэ гражданство къыдэпхыныр нахь хьыльа?\n-Сэ джыри анкара сыщыIэу 1990-рэ илъэсым СССР-м ипосолство гражданство пае тхылъхэр ястыгъагъэх. Мыекъуапэ прописка сфэзышIынэу сызгъэгугъагъэм Iэпэдэлэл ышIэу гужъо зэхъум, сэ сапэ къишыгъэу Мыекъуапэ къэкIожьыгъэ синыбджэгъухэм мэзищ пIалъэкIэ къысфарагъахьыгъэ визэмкIэ сыкъэкIожьыгъ.\nСисын фитыныгъэ сиIэнэу тхылъхэр ястыгъагъ, ау Тыркуем ущыIэзэ гражданство пае Посолсвом тхылъхэр яптыгъагъэщ, хъущтэп аIуагъ.\nЦIыф лъэрыхьхэр хэлажьэхи сивизэ илъэскIэ лъэагъэкIотагъ, илъэс нэуж сисын фитныгъэ зэрытхагъэ тхыльыр къысатыгъ. 1993-рэ илъэсым Гражданство сиIэ хъугъэ. А пIалъэм щыIагъэ унашъомкIэ, сыкъызщыхъугъэ Самсун къэлэ заксыр кIэтхагъэу бзэджэшIагъэ, пшъэдэкIыжь зэрэстемыльымкIэ тхыль ыкIи Тятэжъ пIашъэ Кавказым зэрэщыщыгъэр къэзыушыхьатрэ архивнэ материял къэтхьын иыщыкIэгъагъ. Б. Елтциным илъэхьан аштэгъэ унашъор илъэсищ фэдиз лэжьагъэ. Мыр зыгъэфедагъэр мэкIэдэд ыкIи IэкIыбым щыIэхэр икъоу гугъ елIыгъэхэп. Джы зэхъокIыныгъэхэм апкъ къикIэу лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ Гражданство араты. Ау мыхэм анахь шъхьаIэр урысыбзэр пшIэныр ары зэрэсшIэмэрэмкIэ. Ащ илъэс зытIущ ищыкIагъ. Апшъэрэ еджапIэр мыщ щызыухыгъэхэм нахь псынкIэу араты.\n«Хэкум сыкъзэкIожьым илъэс 32-рэ сыныбжьыгъ»\n-Иугупшысэ ииугъуазэу пшIоигъор бгъэцэкIагъэ, Уатэжъхэм ячIыгу бгъэзэжьыгъэ. УзфыкIэгъожьыгъэ е сыдэу дэгъоу къызэдэхъугъ зыфэпIуагъэхэр сIом, е хымашъо зытепщтэжьэу къыхэкIыгъа, хэкурысхэм яеплъыкIэ сыд фэдагъа?\n-Хэкум сыкъзэкIожьым илъэс 32-рэ сыныбжьыгъ. СикIалэхэм афэдэу сэри мыщ сыкъщыхъунэу, университет щысыухынэу сыфэягъ. Хьау, зэ нэмыIэми, зымый сыркIэгъожьэу къыхэкIы гъэп ыкIи къыхэкIыщтэп…цIыфыр ихэку зэрэщыпсэурэм фыкIэгъожьын лъэкIына?\nТыркуем тыкIоу къыхэкIы.Тхьамафэ е мэфипшIы зытешIэкIэ Мыекъуапэ тыкъфезэщы. ТхьамэфитIу нэуж пчыхьапIэ лъэгъу сфэхъу, сыгъэгупсэфыжьрэп.\nАпэрэ мазэхэм къытфэхымэу, гурыIогъуаехэу, къиныгъохэм тарихьылIагъ ау, уахьтэ тешIэ къэсми икIыпIэ къафэдгъотыгъ, цIфыр сыдыми ясэжьыба. ЦIыфышIу цIыф Iуш гъэсагъэхэу лъэпкъшIэжь яIэу бэ тызIукIагъэр. Ахэм ащыщхэр джыри тищыIэныгъэхэ къыддыхэтых, тиныбджэгъушIух.\nЗишIуагъэ къытэзгъэкIыгъэр, къыддеIагъэр,тигумэкIыгъохэр къытфагъэпсынкIагъэр макIэп.\nЛъэпкъыр итэкъуахьыгъэ зэхъум тызэпэIапчьэу тыпсэугъ, къинэу алъэгъугъэм, чIыпIэ хьылъэхэу зэрыуцуагъэхэм пхырыкIыгъэх ткъошхэр, тихэку, тилъэпкъыцIэ аухъумагъэщ, ахэм шхьакIафэрэ, шIушIэрэ япэсыгъ.\nСипшъашъэ Псынэф 1993-рэ илъэсым, сикIэлэ Осэпс 1997-рэ илъэсым къэхъугъэх. ТIуми яныдэлъфыбзэ дэгъоу ашIэ, рэтхэх, рэгущыIэх. Мыекъуапэ къызэрэщыхъугъэхэм зэрэщып сэухэрэм щэгушIукIых, рэгушхэх. Сипшъашъэ ипшъэшъэ цIыкIу Гуис илъэс 4, икIэлэцIыкIу ГъучIыпс илъэси 2-ум итых. Ахэри янэрэ янэшымрэ афэдэу адыгабзэ урысыбзэ, тIэкIу тешIэмэ тыркубзэр, инджылыбзэр зэрагъэшIэныщ, бзэ пчьагъэ ашIэу хъущтых. Илъэс 30-кIэ узызэплъэкIжькIэ, Хэкум тыкъзэрэщыхъугъэм тырэгушхо, зыIорэ кIалэхэр уиIэным нахь гушхуагъэ хэбгъотэнэу сыд щыIэн.\nСыкъзэрэкIожьыгъэр сэдэу синасыпэу зыфэсэлъэгъужьы.\nТыжь Илкай ЫцIэкIэ ХьакIэщыр\n-Тыжь Илкай ЫцIэ Зыхьырэ ХьакIэщым, Хэку Къэзэжьыным Игъогухэр зыфиIорэ проетктым шъузэрэдэлажьыгъэм пае тхьашъоегъэпсэу шIуасIо сшIоигъу. ХьакIэщым укътегыщыIэм…\n-ХьакIэщым ыцIэ кIэкIэу сыкътегыщыIэн апэу: Илкай хэкум тIо щэ фэдиз къэкIуагъ, кIожьыгъэ. 2009-рэ илъэсым иныбджэгъу нэбгыри 8- игъусэу къэкIагъ. Щежь щыпсэун фитныгъэ къезытыщт тхылъыр дихынэу арыгъэ. Ащ дэжьым нэIуасэ тызэфэхъугъ.\nТшынахьыкIэ дышъэ прописька ищыкIагъэ зэхъум тиунэ дэттхагъ. Гъэтхапэм и 13-м машынэ зэутэкIым хэкIуадэфэкIэ тэры ирибысымыгъэр.\nХэкум щыпсэушъун фэшI Тыркуем щылажьэщтыгъ, щыугъуа- ещтыгъ. Аужырэу къызэкIом иныбджэгъухэмрэ ежьырырэ зыпсэунэу унэ ыщэфынэу арыгъэ. Машынэ къызеутэкIыщт чэщыми. мэфэ псэум Мыекъуапэ унэу щащэхэрэм яплъыгъ.\nИдунае зехъуожь мафэм ятэрэ янэрэ тызэхэгущыIэжьи, Илкай Мыекъуапэ щыдгъэтIылъыжьынэу зэдэтштагъэ. ИтIэнэрэ мафэм Илкай иажырэ гъогу агъэкIотэжьынэу Абхьазым, Тыркуем.Налчык, Краснодар цIыф бэдэдэ иныбджэгъоу шIу зылъгъущтыгъэхэр къэкIуагъэх. Пчьыхьашъхьэм Тыжь Илкай ыцIэкIэ хьакIэщ гъэпсыгъэным тегущыIагъэх.\nХьакIэщым ишIын илъэситф тыпылъыгъ. Кьиныбэ къыпыкIыгъ, пэрыохъубэмэ такъагъэуцугъ, ау тыухыгъ. ХьакIэщым унэ 14, пшъэрахьапIэ, зэхахьэхэр зIукIэхэр щашIынэу зал хэт. Библиотэк бай щыдгъэпсыгъ.\nТыжь Илкай ыцIэкIэ ХьакIэщыр Хэкум гъэзэжьыгъэным игупшысэ ыгъэцэкIагъ.\nЗыгу къэкIыгъэхэм,къхэлэжьа гъэхэм,тыгу къыдэзыщэягъэхэр зэкIэхэри тхьаегъэпсэух. ХьакIэщыр ишIыгъом къуахьльатэ кризисым, ащ ыуж пандемием къыздахьыгъэ зэгъокIыгъом къымыуфэхэу, мыпшъыжьэу, емызэщхэу зигупшысэ рыгъо зэрэ купым яIэпэIэгъукIэ къэуцугъ. Хэт къакIоми Хэкум ифабэ щызахашIэщт, ыIапэ афищэищт, иIэпэIэгъу афэхъущт Тыжь Илкай ЫцIэ Зыхьырэ ХьакIэщыр. Ар зыгъэIорышIэрэ Лъэмыдж Хасэр къышъуажэ.\nУасэхэр, щыхьаIэхэрэм ягухэлъхэм, къызфэкIуагъэхэм, зэрисыщтхэм елъытыгъэу зэхьокIы. Апэрэ пшъэрылъэу иIэр Атэжъ чIыгум къэзэгъэзэжьыхэрэм яфэIо фашIэхэр ыгъэцэкIэныр ары.\nАдыгэ чIыгужъым къэзгъэзэжьынэу къакIохэрэм: Хэкум хэгъозэн,гупсэфыгъо щагъотын, -ятхылъхэм ягъэпсын, урысыбзэ зэригъэшIэнэу курс щикIуныр ХьакIэщым изещакIоу Лъэмыдж Хасэм зэригъэфэщт. анахь осэ макIэмкIэ шьуихьакIэщт. ЕджакIохэм апае уасэхэм къащагъэкIэщт.\nХэкум зитхылъхэр щыIэхэу къакIоу кIожьхэрэм апае уасэхэр: гурытымкIэ афэльытэщт.\nЗекIоу къакIохэрэ хьакIэхэм: хабзэу агъэуцугъэм тетыщт.\nЗэкIэхэми пкIэ хэмылъэу щыдгъэхьакIэнхэм тыфай тыгукIэ ау. пкIэ хэмылъэу хьакIэщыр тIыгъынэу зэрэмыхъурэм тигупшысэхэр зэтыреIажэх. ЗекIо къакIохэрэм ящыIапкIэ тыкIемыIэрэр, ЕджакIо къакIохэрэм, къэзгъэзэжьыхэрэм фэгъэкIотэныгъэу афэтшIырэр, ятхыльыпIэхэм язегъэкIон апэIухьахэрэм апай… ХьакIэщым щыхьакIэщтхэм ашIэ ашIоигъохэр Тыжь Илкай Хэку Къэзэжьыным Игъогухэр зыфиIорэ фэсбук нэкIубгъом рагъотэщт.\nГуисрэ ГьучIыпсрэ\n«Бзэ зимыIэ лъэпкъыр щымыIэ палъ»\n-Урысы�� Федерацием, ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэн, фаем къыхихынэу статюс зэрэритыгъэм фэгъахьыгъэу иугупшысэхэм сакъчIэупчIэм…\n-Диаспэрэм тэ асимилация политикэ къыддызэрахьагъ. Мыщ Октябырски Револуция-Совет хабзэм тилъэпкъэгъухэм ябзэ тхэн еджэнхэмкIэ амал аритыгъ. ТиныдэльфыбзэкIэ гъэзэт, тхылъ, журналхэр къыдагъэкIыгъэх, жэрыIо творчествор хьазынэщхэм тхыгъэу арагъэкIун къагъэнэжьын афзэшIокIыгъ Фаем хьазнэщхэм ахэр ащагъоты. НыдэльфыбзэкIэ еджапIэм ащеджэнхэр хабзэм къыделъытагъ, тиатрэм пае сценариехэр зэхагъэуцуагъэх, орэдхэр атхыгъэх, аусыгъэх, професянэлнэ сценехэм къащаIуагъэх. Мыхэр зэкIэхэри къазфагъэкIуатэм, «Адыгэ Овтоном» статюс тихэку яIагъэр.\nРеспубликэ зэхъум ахэм нахь лъагэу заIэтыным тыщыгугъугъ. Ау, Совет хабзэм къытитыгъэ фитныгъэхэм инахьыбэр мэкIэ макIэзэ зэкIэкIуагъ. Лъэпкъым ипкъэухэу зыкIуачIэ къеIы- хыгъэхэм икIэрыкIэу къагъэзэжьын, зыпкъ иуцожьыным тыщэгугъу, тыгу дгъэкIодырэп.\nАдыгабзэр зэрагъэшIэн фаеу еджапIэхэм ачIэлъыгъ, аужырэ уахьтэм фаем къыхихын ыджынэу зэрашIыгъэ шIыкIэм, унагъохэр, егъэджакIохэр ныдэлфыбзэм фэбанэхэу ышIыгъэх.\nФаем къыхихын еджэнэу зэхъум ар къыхэзыхырэ еджакIохэм япчьагъэ зэхапшIэу зыкъыIэтыгъ. Ащ фэдэу, тихэку ипащэ Адыгабзэр кIэлэцIыкIухэм ашIэн фаеу зэригъэуцугъэм инэу ишIуагъэ къакIо. Ащ IэпэIэгъу зэрэритырэм нахь игъэкIотыгъэу зэрагъэшэIэу, еджапIэм кIэлэцIыкIухэр нахьыбэрэ адыгабзэм рыгыщыIэхэу, унагъом адыгабзэкIэ ны тыхэм кIэлэцIыкIухэр зэряупчIыхэрэр бэрэ зэхэтэхы.\n\"Бзэ зимыIэ лъэпкъы щымыIэ паль» мы гущыIэхэр зыщыдгъэгъупшэ хъущтэп ыкIи тиныдэльфыбзэ илъэпIагъэ апарапшIэу зэхэзышIыкIын фаер тэры. ТикIалэхэм тиныдэльфыбзэ ядгъэшIэн пае зэкIэхэми тапхырыкIн фае.\nТиныдэльфыбзэ зышIэщтыгъэу нахьыжъ, нахьыкIэу зидунае зыхъожьыгъэхэу къытхэмытыжьхэр лъэшэу сыгу къеох.\nТехнологием,цIыфым игуIэшIуаIэ адырэ цIыфым зэрэхигъэу цорэм фэдэу, ныдэльфыбзэри зымышIэхэрэм ахагъэуцон алъэкIыщтыгъэми сыдэу дэгъугъа сэIо.\n– Хэкум зыгъэзэжьынэу фаем сыд япIо пшIоигъуа?\n-Джы къэбар лъыгъэIэс амалхэр щыIэх. Ятэжъхэм ячIыгу къэзгъэзэжьынэу фаехэм ашIэ ашIоигъохэр тхыгъэу агъотыщт. ЫпэкIэ къэкIожьыгъэми закъфагъазэм ашIэ шIоигъэор зэкIэ зэхахыщт.\nГукъау нахь мышIэми, къэкIожьыгъагъэхэм ащыщэу Тыркуем зыгъэзэжьыгъэхэр щыIэх. Къиным упэуцунэу кIуачIэ зыхэбгъотэжьын, шIощьхъуныгъэ уиIэн фае.\nХэкум къэзгъэзэжьырэ цIыфым, къызфэкIожьыгъэр ышъхьа нахьи нахь шIоIофын, къычIэхъуахьыщтхэр асимилациям ишIункIы химыгъощахьыным еусэныр, игупшысакIэкIэ ащ фэкIоныр ипшъэрылъ.\nМыщ лъэубэкъукIэ щыбдзыныр тыгъэнэфыпсэу къагъоу зыми къетэщтэп. Зэмыжагъэ кинхэр къыфкъокIыщтых. IэпэIэсэныгъэ зыхэльхэм нахь пхырыкIыгъошIу афэхъущт.\nIофшIэным къымгъэщынэу, зэригъэшIэным дэмышъхьахэу теубытагъэ зыхэлъхэр шIэхэу алъэ туцощтых. Диаспорэм инэущэ пхырыплъыхэрэм, ялъфыгъэхэр хэмыкIодэжьынхэ фэшI зымафэ ыпэу япшъэрыль агъэцэкIэн фае.\nИуахьтэм, зыщыпсэущтхэр къыхахым нахышIу.\nЫпэ игъэшыгъэн фаехэр къэтлъытэхэм:\nКIэлэцIыкIур ихэку къыщыплъэныр, къэхугъэхэр щеджэнхэр апэрэ чIыпIэм итых. Мыщ къыкIэлъэкIо, зыныбжь икъугъэхэр хэкум хэгъозэныр къызэряхьылъэкIырэр.\nГьомылапхьэ, мэкъу мэщ, былымхъун, щэн щэфэн ыкIи унэгъо хьызмэтхэм, бизнэс цIыкIум Iахьщэ бэдэдэ имыщыкIагъэу зэхэтхэу лэжьапIэ зэдагъэпсын алъэкIыщт.\nКъэзгъэзэжьынэу зыгу хэлъхэр апэу къэкIон, зыщаплъахьын, нахь къякIущтыр къыхахын фае.\nУахьтэ къыхахэу курсхэм кIохэм Адыгабзэ- урысыбз зэрагъэшIэм инэу ишIуагъэ якIыщт.\n-Жьынэпсым еджэхэрм зафэбгъазэм сыд япIощт…\n-Тэ зы мафэ ыпэу. ТипIо дгъэIыстыныщ теупчIыжьынэу щыт. ХэкIыпIэхэм тяусэным игъо къэсыгъ. Уахьтэу тешIэрэм тшIуз дихьырэр гъунэнчь, тыхэкIодэжьыным ыуж тиуцуагъэу тылъыкIоныр хэгъэкIи, тылъэчьэ. Ар къэдгъэуцун фэшI хэкIыпIэхэм тяусэн, ахэр зэрэдгъэцIэкIэщтым тыпылъын фае. Нэбгэ пэпчьы тызэупчIыжьын фае; диаспорэм тыщыкIоды- жьыныр ара хьауми тятэжъхэм ячIыгу зыщытыужьыжьыныр ара. КъыткIэхъуахьхэрэм апашъхьэ пшъэдэкIыжьэу щытиIэр дгъэцэкIэн фае.\nШъори шъошIэ, шышъхьаIум и 1-р «ЗичIыгужъ Зыгъотыжьы гъэхэм Ямаф» хагъэунэфыкIы. Тыркуем къикIыжьыгъэм япчьа гъэ джырэ нэсэ мин икъурэп.\nАпэрапшIэу ахэм япчьагъэ хэхьоным тыдэлэжьэн фае. Гухьэльэу, пшъэрылъэу зыфэдгъэу цужьыщтыр зэкIэ тилъэпкъэгъухэм хэкум къещэлIэжьыныр ары. Мыщ щэч хэмылъэу игъэкIотыгъэу тыпылъын, тыдэлэ жьэнэу зэрэщытыр тыщыгъупшэнэу щытэп.\nТэдэ тыщыIэми, диаспорар е хэкур арыми, тикIалэхэм ялъэкъуацIэхэр, зыщыщ лъэпкъыр, яныдэльфыбзэ,якултурэ зыщзэрагъэшIэщтхэ чIыпIэхэр амалхэр зытедгъэпсахьыныр типшъэрылъ.\nАсимилацием икIуачIэ сэмэркъэоп.Тилъэпкъ лъэкъуацIэхэр щагъэзиехи тыркубзэкIэ ежьхэр зыфаер атхыгъ. Ахэр джы зэблэтхъунхэу тыфае зыхъукIэ суд Iофыр къыхахьэ.\nКIэлэцIыкIоу къхъухэрэм адыгацIэ афэтыусынхэ фае. ТиныбжьыкIэхэм ялъэпкъэгъухэм унагъо адэшIэныр агурыгъэIон, шъхьагъусэ къыхахын хъумэ зыщыщ лъэпкъым къыхихынэу афэгъэпытэгъэн фае.\nНэбгырэ пэпчь Хэкум къакIон ижь зыIуищэн, илъапсэхэр зыдэщыIэ Атэжъ чIыгум гу щифэн, икъошхэм нэIуасэ зафишIын фае. Мыщ пае Мирач Дугъ ыIоу Фесбукым ит синэкIубгъо сыкъщагъотыщт. ВатсапымкIэ (+7 918-421-15-50) къэгущыIэнхэ алъэкIыщт.\nГъэзэтэу Жьынэпс иIофышIэхэм, тилъэпкъэгъухэм, Хэкум икIэу сэлам ясэхыжьы.\nАдыгабзэм езгъэкIугъэр: МэфшIукъо Щенгюл","id":"<urn:uuid:4e749676-0b65-4905-b534-383388bbba30>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2020\/12\/%D1%81%D1%8B%D0%BA%D1%8A%D0%B7%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%BAi%D0%BE%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BC-%D1%81%D1%8B%D0%BAi%D1%8D%D0%B3%D1%83%D1%88i%D1%83%D0%B6%D1%8C%D1%8B\/","date":"2023-05-27T23:39:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224643388.45\/warc\/CC-MAIN-20230527223515-20230528013515-00275.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9564371109,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9564371109008789, \"kbd_Cyrl_score\": 0.04325820878148079}","num_words":7853,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.004,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.956,"perplexity_score":3010.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Авункулат\nлатин гущыӀ, avunculus - анэш. ЦӀы�� лъэпкъыбэмэ къахэнэжьыгъэ хэбзэ гъэнэфагъ. А хабзэмкӀэ тымкӀэ Ӏахьылхэм ялъытыгъэмэ, нымкӀэ Ӏахьылхэм нахь лъытэныгъэшхо яӀагъ. Лъытэныгъэ ин дэдэ зиӀагъэр анэшыр ары. Анэшхэирэ пхъорэлъфхэмрэ зэфыщытыкӀэ зэфэшъхьафыбэ къагъэгъунэн фэягъэ. Адыгэхэми а ижърэ хабзэр бэрэ ахэлъыгъ. Ащ къытекӀыгъэх мыщ фэдэ гущыӀэхэр: «анэш Ӏахь», «анэш шъуаш», «пхъорэлъфрэ хъанрэ» ыкӀи нэмыкӀхэр. ШӀэныгъэлэжьмэ янахьыбэмэ зэраӀорэмкӀэ, ар матриархатым къыкӀэныжьыгъэ къутаф.","id":"<urn:uuid:948c9546-3d9e-4c06-b5e9-1b22efd03054>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/kbd.wikipedia.org\/wiki\/%D0%90%D0%B2%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%83%D0%BB%D0%B0%D1%82","date":"2023-06-08T04:08:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224654097.42\/warc\/CC-MAIN-20230608035801-20230608065801-00515.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9325504899,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9325504899024963, \"kbd_Cyrl_score\": 0.06647244840860367}","num_words":129,"character_repetition_ratio":0.028,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.949,"perplexity_score":10062.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"БЖЫХЬЭ\nА бжыхьэр бжыхьэ ш1эгъуагъ... Мыекъопэ лъэныкъо ащ фэдэ бжыхьэхэр щымак1эп, ау мыр джы нэсы сщыгъупшэжьырэп... Чэщырэ чъы1этэгъэ хьазырыгъ, пиджак п1онэк1ыр мэк1а1оу, ау тыгъэр къызэрэкъок1эу фабэри къытеощтыгъэ. Тхьэмэфит1ум къазфагу зэ къещхыгъэп, загъорэ къыхидзыщтыгъэ ны1эп.\nПаркым ук1оу узеплъык1э, тыгъамэр къиоу к1эишхом уеплъэ... Псыри псыжьэп, ари угу къео, ау узыплъа1ок1э, пщагъом хэт къушъхьэхэр, ащ атет мэзхэр олъэгъу, загъорэ, пчэдыжьыпэрэ чыжьэу-чыжьэу щы1э къушъхьэхэри къэблагъэх - джарэу бжыхьэжьыр къабзэ къэхъу, гъэ сапэр зытетык1э.\nДжащ фэдэ бжыхьэ фабэм хэпхыжьырэр ары узыгъэфабэу къэк1орэ гъатхэ нэс угу ибгъэлъыщтыр. Ащ фэдэ гухэлъ си1эу, Мыекъуапэ сыдэк1и мэзым сык1уагъ, псыхъо ц1ык1оу к1эим рычъэрэм сыкъеплъыгъ.\n\/Еутых Аскэр\/\nКомментарии пользователей\nДобавить комментарий","id":"<urn:uuid:33f7b8c0-2563-4f48-8a80-65095d0ee302>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygeya-republic.info\/adyghe-language\/teksty-na-adygeiskom-jazyke\/bzhykheh\/","date":"2023-06-04T17:28:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224650201.19\/warc\/CC-MAIN-20230604161111-20230604191111-00310.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8518592119,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8518592119216919, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1478642374277115}","num_words":215,"character_repetition_ratio":0.02,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.042,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.873,"perplexity_score":9659.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЯТЭРЭ ЫКЪОРЭ ШАК1О ЗЭК1ОХЭМ...\nШак1охэр зэк1э п1оми хъунэу апэрэ осым аш1уабэ даш1эу ежэх. Аш1э ос телъы зыхъук1э лэучэц1ымэ ауж пфынк1э, ахэр зыдэщы1эр къэбгъотынымк1э лъэшэу нахь псынк1э зэрэхъурэр. Ары Пщымафэ ятэу Исмахьилэ пчэдыжьым жьэу унэм къызек1ым осым ч1ыгур зэфэдэу зэлъибгъагъэу зелъэгъум зык1эгуш1уагъэр.\nПсынк1эу шак1о зэрэк1ощтым зыфигъэхьазырыныр ригъэжьагъ: хьэр ыгъэшхагъ, шкончыр ык1и щэпхъыхэр зы ч1ып1э ыш1ыгъэх, Пщымафи елбэтэу къыгъэущыгъ, шак1о зэрэк1ощтыхэр ри1уагъ.\nГуш1ом хэтэу к1алэм гу1эзэ зитхьак1ыгъ, ихьап-щыпыхэу ищык1агъэхэр ыгъэхьазырыгъэх, шхончыри патронхэри къы- штагъэх.\nЯтэрэ ежьырырэ зэгъусэхэу хьэр ауж итэу 1эгум къыдэк1ыхи губгъэ лъэныкъом фаузэнк1ыгъ.\nДунаир дэхагъэ: тыдэ уплъагъэми фыжьыгъэ, чъыгыхэм сэхъым сурэт зэфэшъхьаф дахэу апиш1ахьыгъэмэ уяплъы зэпыты пш1оигъуагъ. Ау шак1охэмэ ахэр аш1о1офыгъэп, нахьыбэу ана1э зытетэу зылъыплъэщтыгъэхэр лэучыц1 ужхэр ары. Ары шъхьае шъофым осы къесыгъак1э зыхъук1э мэзым лэучэц1ыхэр нахь щэхъыех. Шак1омэ ар дэгъоу аш1эти, мэзым псынк1эу ек1угъэх.\nКъызесырэ ужым апэу къежьэрэмэ ащыщ бэджэжъыер. Ащ ыуж гъэхъунэ ц1ык1ухэр зэпичыгъэу алъэгъугъ. Ужым игъэпсык1эк1э ар цыгъомэ зэряшэрэр пш1энэу щытыгъ ык1и зэрэужыжъэри гъуащэщтыгъэп: хьэми ары зык1имыштагъэри.\nБэджэжъыем ыуж зэрафэзэ, ош1э-дэмыш1эу тхьак1умк1ыхьэ ц1ык1ур пхъэчыпэ зэхэлъхэм къахэлъэтыгъ. Хьэм гу1эзэ ащ ыуж зыридзагъ. Бэрэ пэмытэу къыригъэгъэзагъ. Тхьак1умк1ыхьэр ыуж къырэк1ожьы. Юалэм ыпэ ар къифи еуагъ, ау 1эк1эк1ыгъ, тыригъэфагъэп. \"А сикъощэ тхьамык1, а къаорэр к1алэр арэп, л1ыжъыр ары нахь\" ы1озэ щэр лъэбыщэм лъит1упщыгъ. Цыхэр къыхыригъэхыгъ, ежьыри л1ыжъым ыпашъхьэ ук1орэеу къифагъ. Джащ фэдэу апэрэ осым шак1охэр ыгъэгуш1уагъэх.\nКомментарии пользователей\nДобавить комментарий","id":"<urn:uuid:65871741-a1db-42c6-93d9-0d71b3c5b66b>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygeya-republic.info\/adyghe-language\/teksty-na-adygeiskom-jazyke\/jatehreh-ykoreh-shak1o-zehk1okhehm\/","date":"2023-06-04T17:52:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224650201.19\/warc\/CC-MAIN-20230604161111-20230604191111-00593.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9298406243,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.929840624332428, \"kbd_Cyrl_score\": 0.06991403549909592}","num_words":484,"character_repetition_ratio":0.024,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.947,"perplexity_score":8209.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Гъэрек1о ят1онэрэу «Адыгэ ныбжьык1э лагерь» зэхэтщэгъагъ, джы ар хабзэу тэш1ы.\nБэдзэогъум и 29-м щегъэжьагъэу шышъхьэ1ум и 5-м нэс Анталием — Адрасан щызэхэтщэщт лагерыр, ащ къыдилъытэрэ зэнэ1осэныгъэр ык1и зыгъэпсэфыгъор зыфэгъэхьыгъэщтыр ныбджэгъуныгъэр ык1и мамырныгъэр ары.\nТызэ1ук1энэу, тизэпхыныгъэ дгъэпытэнышъ, тиныбджэгъуныгъэ нахь лъэш тш1ыным пае ори ащ ущытлъэгъунэу тыфай.\nМыгъэ нэбгыри 150-рэ фэдиз лагерым къек1ол1энэу тэгъэнафэ. Ащ ипрограммэ зыфэдэщтыр нахь игъэк1отыгъэу мы къэблэгъэрэ мафэхэм къыхэтыутыщт.\nХэкум ык1и диаспорэм ащыщ ныбжьык1эхэр зыщызэ1ук1эхэрэ лагерым укъэк1онэу уфаемэ укъытфэтхэн плъэк1ыщт.\nДжащ фэдэу тигуапэ хъущт, лагерым изэхэщэн мылъку 1офк1э тинахьыжъхэр къыхэлажьэхэмэ, ахъщэк1э 1эпы1эгъу къытфэхъухэмэ. Ащи изакъоп, ягупшысыхэр къыра1отык1ыхэу, яш1ош1хэр къыта1оми тигопэщт.","id":"<urn:uuid:c4387e2e-bdbc-4826-989c-cbf7191e5e6e>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/www.infocherkessia.com\/tr\/haberler\/cerkesya-gencligi\/adyge-heku-nybzhyshie-i-iii-zygepsehuapie-bedzeogum-i-29-shyshhe1um-i-5-adrasan","date":"2023-06-06T13:47:08Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224652569.73\/warc\/CC-MAIN-20230606114156-20230606144156-00407.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7881925106,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7881925106048584, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21091392636299133}","num_words":223,"character_repetition_ratio":0.022,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.804,"perplexity_score":7008.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Иордание\nИордание, Хашимит Пачъыхьыгъоу Иордание – Азием ит къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр Амман. ЦIыфэу нэбгырэ млн 8-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 89 342 км². БзэшъхьаIэр – арапыбз. Иорданиер арап къэралыгъомэ ащыщмэ анахь хэгъэгу игъэкIотыкIыгъэмэ ащыщ, экономикэр къапштэмэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр – пачъыхьэу Абдулла я-2-рэр.\nЦIыфхэрEdit\nНахьыбэу арапых щыпсэурэр. Адыгэ ыкIи ермэл бэкIае щэпсэу, шъэнэ (процент) зырыз фэдиз къэралыгъо пстэумкIэ. НэмыкIэу къапIомэ мин 50-100 фэдиз.\nГеографиеEdit\nАзием и тыгъэкъохьэпIэ лъэныкъом щыI. Исраилыр, Палестинэр, Сауд Арабиер, Иракыр, Сириер игъунэгъух.\nТарихъEdit\nИорданием ис адыгэхэрEdit\nАдыгэ шIушIэ хаси щызэхэщагъ, адыгэ еджапIи дэт. Адыгэ мин тIокIищ фэдиз ахэс.","id":"<urn:uuid:6afaccb3-4468-4812-be2d-2535f912e913>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%98%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5","date":"2023-05-31T00:46:56Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224646181.29\/warc\/CC-MAIN-20230530230622-20230531020622-00216.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8740894794,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8740894794464111, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1172051653265953}","num_words":169,"character_repetition_ratio":0.007,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.19,"stopwords_ratio":0.047,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.934,"perplexity_score":3445.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Испание\nИспание, е Королыгъоу Испание – Еуропэм хэт къэралыгъу. Къэлэ шъхьаӀэр – Мадрид. ЦӀыфэу нэбгырэ млн 46-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чӀырэу иӀэр 505 370 км². БзэшъхьаӀэр – испаныбз. Испаниер хэгъэгу къарыукӀаеу щыт, экономикэмкӀи, политикэмкӀи.\nДЛО-м ыкӀи Еуро Зэкъотыныгъэм ахахьэ.\nХэгъэгу лӀышъхьэр – Испанием и Королэу Филип я-VI.\nГеографиеEdit\nЕуропэм ыкъохьэпӀэ лъэныкъом щыт. Португалиер, Франциер, Андоррэр пэгъунэгъух.\nТарихъEdit\nЛӀэшӀэгъу пчъагъэрэ Испанием ДунэякӀэм ызныкъо ыӀыгъыщтыгъэ (еплъ Колониехэр). 1492-рэ илъэсым щегъэжьагъэу (Колумбыр Америкэм зынэсыгъэр) XX-рэ лӀэшӀэгъум нэс.","id":"<urn:uuid:ac51d5cf-7d9c-4a46-9b24-4c37d8a51c9c>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%98%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5","date":"2023-05-31T00:10:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224646181.29\/warc\/CC-MAIN-20230530230622-20230531020622-00308.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7059702277,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7059702277183533, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2842682898044586}","num_words":133,"character_repetition_ratio":0.01,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.195,"stopwords_ratio":0.03,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.861,"perplexity_score":9274.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"СамбэмкIэ дунэе зэнэкъокъоу «ТекIоныгъ» зыфиIорэр мэлылъфэгъум и 30-м щегъэжьагъэу жъоныгъуакIэм и 3-м нэс къалэу Санкт-Петербург щыкIуагъ. Я 21-у зэхащэгъэ Iофтхьабзэм ныбжьыкIэхэм зыщаушэтыгъ.\nКъыблэ федеральнэ шъолъырым ихэшыпыкIыгъэ командэ хэтыгъэх ыкIи зэнэкъокъум текIоныгъэр къыщыдахыгъ Адыгэ Республикэм испортсменхэм. Ахэр: Хьакъуй Эльдар (тренерыр А.А. Гъомлэшк), Шъхьэфыжь Муса (С.М. Мэрэтыкъу), Бэгъ Салым (Б.Г. Шъэумэн).\nТисамбистхэм ыкIи ахэм ятренерхэм тафэгушIо, тапэкIи гъэхъэгъэшIухэр ашIынхэу афэтэIо.\nБЗЭШIУ Асхьад.","id":"<urn:uuid:d14dad8a-c074-4117-bed5-ab46b56d1633>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/05\/04\/%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%81%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%82%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B3%D1%83%D1%88i%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-06-02T18:46:40Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224648850.88\/warc\/CC-MAIN-20230602172755-20230602202755-00393.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6256296635,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6256296634674072, \"kbd_Cyrl_score\": 0.37062719464302063}","num_words":156,"character_repetition_ratio":0.004,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.064,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.714,"perplexity_score":3014.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ТИКЪУАДЖ\nТикъуаджэ чылэшхоп, ау лэжьак1оу дэсхэр зэдэ1ужьхэу, 1офш1эныр ш1у алъэгъоу щыт. Ар псыхъоу Мартэ исэмэгубгъу лъэныкъо 1утэкъуагъэу щыс. Игубгъэмэ уарыхьэмэ, ядэхагъэ, лэжьыгъэу къащык1ырэмэ укъагъэгуш1о. Мартэ адырабгъук1э мэз гъэк1ыгъэ дахэу 1улъэшъуагъэм жьы къабзэу шъхьарытым зэхапш1эу укъегъатхъэ, нахьыбэрэ ухэты пш1оигъу.\nТикъуаджэ лэжьак1оудахэк1э ыц1э аригъа1оудэсыр мак1эп. Ахэр трактористых, былымахъох, шоферых, комбайнерых, чэмыщых, тутыныш1эх. Ащ ягъусэх гъэсэныгъэ, сэнэхьат зэфэшъхьафхэр я1эхэу къуаджэм идахэ языгъа1охэу ч1ып1э зэфэшъхьафхэм ащылажьэхэрэри. Ахэри шэмбэтым, ухьаумафэм къэк1уагъэхэу чылэм иурамымэ защыплъэгъук1э, уагъэгушхо, уагъэгуш1о. Хэта икъуаджэу къыздэк1ыгъэр ш1у зымылъэгъурэр, иц1ык1угъо - иныбжьык1эгъу зыщык1уагъэр ш1ук1э зыгу къэмык1ырэр, ар зынэгу к1эмыт зэпытыр, игуш1уагъуи инэшхъэигъи дэзымыгощырэр.\nКомментарии пользователей\nДобавить комментарий","id":"<urn:uuid:b1fb31c4-afcd-41cf-8cd4-de0c1e65d5e4>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygeya-republic.info\/adyghe-language\/teksty-na-adygeiskom-jazyke\/tikuadzh\/","date":"2023-06-04T16:26:37Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224650201.19\/warc\/CC-MAIN-20230604161111-20230604191111-00271.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8541961312,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8541961312294006, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14520743489265442}","num_words":250,"character_repetition_ratio":0.022,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.89,"perplexity_score":7257.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Aramızdaki Deniz\nDenef Huvaj\nSchneidertempel Sanat Merkezi\n5-29 Mayıs 2022\nKüratör: Eda Yiğit\nİç yakan sadece yer değiştirmek değildir, yer değiştirmenin nedeni iç yakar daha çok. Eğer bir gaddarlık mevzubahisse o gaddarlığı savaşın meydanında bizzat tanık olan anlatıcıdan dinleriz. Lakin felaketlere dair edilmiş tüm sözleri, yakılmış tüm ağıtları, yazılmış tüm mektupları ve şiirleri bir araya getirsek \"felaketin\" tarihini yazmaya gücümüz ve zamanımız yetmez.\nGeçmişi tarihin, iktidarından ve tahakkümünden kurtarmaya, onu özgürleştirmeye hem mecbur hem mahkumuz. Kafkasya'da yaşananları \"kendi dilinde\" dinlemeye, aktarmaya ve yazmaya muhtacız. Bazen bir şiirle, saklanan bir eşyayla, tek bir kare fotoğrafla… Seni doğduğun topraklardan men eden savaşın acımasız varlığı hem kişisel hem de kolektif imgelerle zuhur ediyor. Tanıklık edenler ve tanıklığı devralanlar yaşanan felaketin, cezalandırılmamış ya da adalet ile cezalandırılamayacak bir suç olduğunu içten içe biliyor ve felaketin her zaman hakikati aştığını hissediyor.\nFelaketin fay hattının üzerinden sıçrayabilenler ve sıçrayamayanlar var. Hayatta kalanlar ve hayatı elinden alınanlar. Denizi \"aşarak\" sürüldüğü başka bir coğrafyada kendi varoluşunun, halkın kayıp yarısına işaret etmesi ve bu kaybı kendisi evreni terk edene dek kucağında taşıması ve kaybın kundağını bir sonraki nesle emanet etmesi… Geçmişte yaşanan felaket, hakikati de aşar zamanı da aşar. Ve bu ayrılığın kederi dindirilemez olandır.\nFelaketleri anlatılaştırmanın, temsilin imkansızlığını ve nafile oluşunu akılda tutarak unutma kültürüne karşı anımsamaya hakkımız var. Büyük ve eril olanın altında ezildiğimiz tarih anlatıları değil, büyük ayrılık acılarıyla baş etme gücünden umutlanarak ve üreterek hayatta kalanların zamana karşı dirençli anlatılarını kurmak mümkün. Düşünün ki bir köyler ülkesinin tüm sakinleri, zamana yayılan bir trajedinin özneleri olarak tüm dünyaya yayılmak zorunda olsun. Yaşamla bağını kendine özgü, bir yuvada inşa etmiş onca insanı tek bir cins kumaştan sayıp tek bir sürgün mintanı dikilebilir mi? Bize yüzbinlerce anlatıdan oluşan bir tarih simülasyonu yaratmaktan başka türlüsü gerek. Kendi sesimizden duyabileceğimiz sorular gerek. Denef Huvaj, bu soruları ağır bir geçmişin yükünü hem sırtına alarak hem de insanı yerinden kıpırdatmayan ağırlığından silkinerek yapıyor. Sürgünün gölgesi bir halkın üzerindeyken nasıl yaşar, o yaşamdan yeni hayatı ve geleceği nasıl kurar ya da kurabilir mi? İpuçlarını nasıl birleştirir ve hamuru dayanışma olan hayali bir halat örebilir? Sanatçı, denizi karşısına alarak hem \"bu tarafta\" (Karaçalılık, Balıklıdere, Muratlar) hem \"o tarafta\" (Maykop, Panahes, Afıpsıp) bir yolculuğa çıkar. Denizin bir yanında bir halkın neşesini, dansını, gülleri öpüşünü ve insan sıcağını diğer yanında doğayı, dağları, kuşları, iklimi, çocukluk hatıralarını ve kayıplarını düşünerek hayali bir ipe fotoğraflarını mandallar. Kıyısı denizin iki öte ucu olanların gelecek ile geçmişi birbirine bulanır. Berrak olan ise yası tutulmayanlar için kara denize sorulandır: kuşaklarla kayıpların ayrılık acısı bir gün dinecek mi?\nDenef Huvaj, bizzat tanık olmadığı bir kıyametin, bir buçuk asır sonrasında, fotoğrafları aracılığıyla şimdideki izlerini kendi bakışından makinesinden dökerek görsel bir anlatı sunuyor. Bu görsel hikaye, yolculuğun olasılıklarından doğan, izleyicinin tahayyülü ışığında zihninde uyanan sahnelere kapısını açık bırakıyor. Ve bugünün hakikatinin salına binip suda bıraktığı izin sahibi, geri dönüşü olmayan bir yolculuğu yeniden düşünmeye davet ediyor. Bir nevi görüntünün şiirini ya da gözün romanını yazıyor. Sahici duyguların yuvası portreler, yetişemediği bir vedanın koparılmış gülü, Kafkasya ve Anadolu'nun ruhunun birbirine karıştığı peyzajlar ve zamanda yolculuk yapan bir tren. Karadenizin zıt karalarında aynı bitkiler yetişiyor halbuki… Bu fotoğraflar doğadan uzak kentin plastik tadından uzak, yoksunluklarıyla taşranın ruhunu el çabukluğuyla önümüze birer fal gibi açıyor ama artık kötücül bir kehanet olmayacak…\nBu coğrafyada en çok da \"olacakla öleceğe çare bulunmaz\" derler. Bu söz adeta kaderi ve kederi kabullenebilmenin bir sloganı gibidir. Fakat geçmişte yaşanan bir felaketin kefareti ya da zaman aşımı da yoktur. İnsanlığa karşı işlenen bir suçun, bir halkın geleceğini yok etme teşebbüsünün zaman aşımı olamaz. Bu yüzden Huvaj, bu sergi de geçmeyen geçmişin, bu zamanda anlamına yeniden bakmak ve sürgünü bireysel kerterizlerden yola çıkarak düşünmek için naif ve içten bir dokunuş sergiliyor. Aynı zamanda melankolik ya da nostaljik bir anımsayış yerine hayatın içinden, şimdiden ve olduğu yerin gerçekliğinden söz söyleyen bir konumdan, megafona konuşmadan herkesin kendi payına düşen tanıklığına eşlik edecek fotoğraflarla bir yol arkadaşlığını öneriyor. Büyük bir fotoğraf havuzundan kendi bakışıyla süzülmüş ama kendi içinde yeterli ve küçük bir seçkiyle bizi buluşturuyor. Nefessiz bırakmadan, fotoğraflara boğmadan kendi ritmimizi bulmamıza müsaade ediyor. Bu sergi, bir sanatçının fotoğraf makinesiyle çıktığı dört yıla yayılan yolculuklarından hareketle Çerkes sürgününü konu alıyor. Merhemi olmayan bir yuva özleminin dilini ve coğrafyasını arıyor.\n-----\nГур зыгъэстырэр ч1ып1э зэблэпхьуным изакъоп, ч1ып1эр убгынэным иушъхьагъу ары. Жьалымагъэр, зэуап1эм 1утэу ар зинэрылъэгъугъэм къы1отэжьэу зэхэтэхы. Ау мэхьэджагъэм фэгъахьыгъэу гущы1э мыухыжьэу, гъыбзэу, усэу, тхыгъэу щы1эр зэк1э зэфэтхьасыгъэк1и «жьалымагъэм ык1уач1э» ттхыжьынэу к1оч1эгъу тыфэхъунэп, уахьтэ икъунэп.\nТихьишъэу къызэтынэк1ыгъэр, ащ итетыгъо ык1и иунашъохэм ак1эрытщын, шъхьафитэу ар хьужьыным тыдэлээжьэныр типшъэрылъ.\nКавказым пэк1эк1ыгъэхэм «ежь ыбзэк1э» тядэ1ун, алъыдгъэ 1эсын, ттхыжьынэу къытпыщылъ. Ар зэм зы усэк1э,зэм зы пкъыгъо гъэш1уагъэк1э, е зы сурэт техыгъэк1э...\nТятежъхэм яч1ыгухэр тэзгъэбгынагъэ заом ишьобжьхэр ц1ыф пэпчь ежь ышъхьак1э зехэш1эх ык1и зэгупшысэгъухэми ар зэдаг��щы. Зэо мэхьаджэр зынэгу ч1эк1ыгъэхэм, ахэм къак1эхъуахьыгъэхэм ар зэрамгъмысырэр, зэрамгъэпщынэрэр у1агъэу гук1э псэк1э къыздырахьак1ы, мысагъэр хыем зэретек1оэрэр къагурэ1о, мэгумэк1ых. Жьалымагъэм ц1фыр ч1ыгоу зтетыр ыльэгу к1ехы. Псэоу къэнагъэхэр Хым «зэпыращыхэщ» зыщыхэхэс ч1ыгум ыпсэ фэбэнэжьын фаеу ч1ып1э щырегъэуцо, лъэпкъым инахьыбэр хегъэк1одэжьы, ищы1эныгъэ гугъэ мыухыжьым хэтэу рехы, гъыбзэр кушъэ орэдэу къыч1эхъуахьырэ л1эужхэм къафегъанэ... Блэк1ыгъэм ихьазаб мыт1эк1ыжьэу тынэгу ч1эк1ыгъэм зэфагъэри, уахьтэри пхэнджэу зэпырегъазэ. Ык1и а пхэнджым зэпэ1апчьэу тызэриш1ыгъэр зыгъэтэрэзыжьын к1уач1э щы1эп.\nЖьалымагъэр к1э1отык1ыжьым, тынэгу къык1эдгъэуцожьы зэпыт зыхъук1э ахэм яш1уагъэ къызэрэмык1ожьыщтыр тшымыгъупшэу, тигушъхьалэжьыгъэ бай зытедгъэк1эн фае. Иныгъэр, лъэшыгъэр тихьишъэ илъэуж хьылъэхэм зядгъэц1ыц1ыныр арэп, ащ к1ач1эу и1эр ти1эубытып1эу гугъэ лъагэк1э уахьтэм тыпхырык1ызэ неущэрэ мафэм тыфэбэнэныр ары. Чылэ-къуаджэ пчьагъэхэмк1э гъэпсыгъэ хэкушхом иц1ыфхэр уахьтэм ижьыхьарзэ зэрилъасэхи, дунаим зэрэтырипхьагъэхэр. Зищы1эныгъэ къызтек1ыгъэ ч1ыгум ыпсахьыгъэ ц1ыф къабзэ къызэрык1о мин пчьагъэхэм, а зы шъом хэш1ык1ыгъэ джанэ зыщалъэн фае зэрхъугъэхэр гуры1огъуаеба? Хьишъэ,1отэжь зэхэщахьыгъэм дахагъэдэ1оным ыпэу, тэ тимакъэк1э зэхэгъэуцуагъэ упч1эхэр тищык1агъэх.\nХъуажъ Дэнэф, блэк1ыгъэм ихьылъэ ык1ыб илъэу, ц1ыфыр хэзгъэщэн зылъэк1ыщт хьылъэхэр зэритэкъок1ыхэзэ, а упч1эхэр къегъэуцух. Хэхэс щы1ак1эр ихьылъэу лъэпкъым тельэу сыд фэдэ псэук1э и1эн лъэк1ыщта, щы1эк1ак1э ыгъэпсыныр фэук1ок1ына?\nХэк1ып1эхэр зэпигъащэхэм,зыпч зыпчэгъур ищхэпсэу игугъэ къыхьын ылъэк1ына? Сурэт техыр Хым к1эрысэу «мы лъэныкъом»(Карачалык, Балыклыдере, Муратлар) адырабгъу (Мыекъуапэ, Пэнэхэс, Афыпсып) гук1э къащек1уахьы. Зым щы1эу адырэм щелъэгъух илъэпкъэгъухэр, ягуш1уагъо, ягумэк1, якъашъохэр, къэгъагъэхэм ямэ1эш1оу зы1уащэрэр ык1и ц1ыфхэм яфабэ зэхиш1эзэ, зым щы1эу адырэм дэбыбэ ич1ыопс, икъушъхьахэр,бзыухэр, ор, жьыр, исабыигъор игукъэк1ыжьхэр, ш1ок1одыгъэхэр ынэгу ч1эк1ыжьых. Къок1ып1эм плъэмэ инеущэ, къохьап1эм плъэм иблэк1ыгъэ ынъэгу къыч1эуцо. Зы лъэныкъом зыплъэк1э ш1уш1эм емыпц1ыжь ш1оигъоу, адырабгъум плъэмэ амгъэежьыгъэ хьадэхэм ялажьэ къегъэшэнычьэ. Ит1ани зык1эрыс Хы Ш1уц1эм еупч1ы: Л1эуж пчьагъэу бгъэк1одыгъэм ялэжьэ имаш1о чьэкъожьыщта?\nХьуажъ Дэнэф, ынэк1э ымылъэгъугъэ лъэхьэнэ жьалымыр псэк1э зэхеш1э, л1эш1эгъурэ ныкъорэ зытеш1эгъэ жьы корэныр исурэт техык1э тапашъхьэ къырегъэуцо, къытфе1уатэ. Хьадрыхэ гъогум зэхищахьыгъэу, цыпэ зимы1э хьишъэр непэ тинэплъэгъу къырегъэуцо, тигупшысэхэм пчьэ къафзе1охы. Ык1и непэ пэш1орыгъэш1ым шьыпкъагъэ къыхелъхьа, хэкум гъэзэжьыныр зигу имылъым ыгу, ихэку к1о(жьы) нэу къызэк1егъаблэ. Сурэттехым исурэтхэмк1э усэ е нэм и роман ытхыгъэу плъытэ хъущт. Гузэхаш1эр зинабгъо нэрылъэгъухэр (сурэтхэр) аужырэ 1апл1эу зэрамыщэ��1ыжьы гъэм пачыгъэ къэгъагъэх, Кавказымрэ Анатолиерэ псэк1э зэзыпхырэ сурэт к1эрак1эх ык1и уахьтэр зезыщэрэ мэш1окух. Ащ фэдэ къэгъагъэхэр Хы Ш1уц1э ушъохэми къа1ок1эх...\nМы сурэт ттехыгъэхэр ч1ыоп къабзэм пэчыжьэ къалэм хьашъо стрымэу дихырэм хэмыхьау, къоджэ псэук1э къызэрык1ор джэнчыдзы папк1эу ош1эдэмыш1эу тапашъхьэ къырегъэуцо, ау ахэр джы гъэщыналъэхэп...\nМы хэгъэгум «къэхъущтымрэ хьадэгъумрэ хэк1ып1э» щыря1эп а1о нахьыжьхэм. Мы гущы1эхэр насыпымрэ насыпынчьагъэмрэ къэзы1отэрэ гущы1эх. Арэу щытми блэк1ыгъэм хьазабэу щызек1уагъэр зыпщыныжьыни уахьтэу теш1агъэри зэфэдэх, зыгъэтэрэзыжьышъун щы1эп. Ц1ыф ц1ык1ум ыпашъхьэ ч1эпхьэджагъэрэ, жьалымагъэрэ щызехьаныр, лъэпкъы гъэк1одыныр уахьтэм ылъэсышъущтэп. Хъуажъ Дэнэф гу лъэсыгъэ къабзэк1э, мыхэр къыдилъытэзэ, къэгъэлъэгъонымк1э мыхьок1ыгъэ уахьтэу блэк1ыгъэм, непэрэ нэплъэгъумк1э тыфзерегъэплъэ к1ыжьы ык1и ныбжьырэ атэжъ ч1ыгур егъэзыгъэк1э зэрагъэбгынагъэхэм тырягъогогъоу тадегъэушы. Ит1анэ гупшысэгъуаем тыхэмыхьау, къызэтынэк1ыгъэ л1эш1эгъум тыхэтэу, непэ зэрэщытым фэдэу щы1эныгъэм тырыгъуазэу, джэрпэджэжь нэпц1ым тык1эмыдэ1ук1эу, нэбгырэ пэпчь тефэрэр ыш1энэу сурэтхэмк1э гъуазэ къытфэхъу, гъогу къытегъэлъэгъу. Исурэт ттехыгъэхэр хыорэым фэдэх, ау ежь инэплъэгъу къыридзагъэу ыгъэуцугъэ дунэец1ык1ум тэри тыщзэ1ук1энхэу амал къытеты.\nЖьы къабзэм тыхэтым фэдэу, тыкъамыкъузэу, сурэт техыгъэхэм гухахъо ахэдгъотэнэу фиты тыкъеш1ы.\nКъэгъэлъэгъоным илъэсипл1ы 1оф диш1агъ ык1и Черкесхэр яхэку къызэрэрафыгъэхэр къе1уатэ Хъуажъ Дэнэф.\nЗиу1агъэ мык1ыжьыгъэ ич1ыгу, ибзэ илажьэ, 1эзэгъу ыгъотыжьыным щэгугъу.","id":"<urn:uuid:a3516056-d541-43e1-8fd1-3f2990059ca1>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/www.edayigit.xyz\/kopyas%C4%B1-arafta-bir-beyo%C4%9Flu-1","date":"2023-05-30T06:47:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224645417.33\/warc\/CC-MAIN-20230530063958-20230530093958-00699.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6411630511,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6411630511283875, \"gag_Latn_score\": 0.31061482429504395, \"xmf_Geor_score\": 0.019599594175815582}","num_words":3501,"character_repetition_ratio":0.023,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.193,"stopwords_ratio":0.007,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.665,"perplexity_score":15025.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"СамбэмкIэ Урысыем ичемпионат къалэу Зеленоград щыкIуагъ. Дэеу зэхэзыхыхэрэ спортсменхэм ащ зыщаушэтыгъ.\nУрысыем ишъолъыр 24-мэ къарыкIыгъэ лIыкIохэр зэнэкъокъум хэлэжьагъэх. Адыгеир Iофтхьабзэм къыщызыгъэлъэгъуагъэр нэбгыритIу, олимпийскэ резервымкIэ спорт еджапIэу Кобл Якъубэ ыцIэ зыхьырэм ахэм зыщагъасэ.\nТренерэу Беданэкъо Байзэт ыгъэхьазырыгъэ тиспортсменитIуми медальхэр къахьыгъэхэу Мыекъуапэ къагъэзэжьыгъ. Къэралыгъом ичемпион хъугъэ Беданэкъо Заур, ятIонэрэ чIыпIэр къыдихыгъ Анна Кибиткинам. Ащ фэдэ зэфэхьысыжьхэм яшIуагъэкIэ мы илъэсым ибэдзэогъу мазэ къалэу Уфа щыкIощт дунэе зэнэкъокъухэм нэбгыритIури ахэлэжьэнхэ алъэкIыщт.\nБЗЭШIУ Асхьад.","id":"<urn:uuid:2f4de94d-9bbb-44fc-b462-3208d34f7345>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/05\/18\/%D1%88%D1%8A%D0%BE%D0%BB%D1%8A%D1%8B%D1%80-24-%D0%BC%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BAi%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2023-06-02T18:06:50Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224648850.88\/warc\/CC-MAIN-20230602172755-20230602202755-00547.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7728327513,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7728327512741089, \"kbd_Cyrl_score\": 0.22636407613754272}","num_words":184,"character_repetition_ratio":0.022,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.054,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.733,"perplexity_score":2783.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Абазэхэхэр[1] Адыгэмэ анахь лъэпкъ инэу ахэтыгъэмэ ащыщ. Мин 200 фэдиз хъущтыгъэхэу alo. Абдзахэмэ чӀыгубэ аӀыгъыгъ. Ащ гъунапкъэу иӀагъэхэр: къыблэмкӀэ Кавказ къушъхьэхэр, тыгъэкъокӀыпӀэмкӀэ - псыхъоу Шъхьагуащэ, тыгъэкъохьапӀэмкӀэ - псыхъоу Афыпс Нахь цӀыф жъугъэхэр зыщыпсэущтыгъэхэр Курджыпс, Пщыщ, Шъхьагуащэ, Псэкъупсэ янэпкъхэр ары. ЗэкӀэмкӀи I830-рэ илъэсым чӀыгоу аӀыгъыгъэр кв верст 7I50-рэ хъущтыгъэ, ар джы тиреспубликэ чӀыгоу ыубытрэм иӀэгъо-благъу. Абдзахэхэр бгырысщтыгъэх. Ар тхылъхэм ямызакъоу ӀорыӀуатэхэми къаушыхьаты. Ащ фэдэ ӀорыӀуатэм къызэриӀорэмкӀэ, абдзахэхэр Тубэ хьасэ зыгощыгъэхэм къатекӀыгъэх. Тубэ хьасэр зыгощыгъэ лӀакъохэр абдзэхэ шъыпкъэкӀэ алъытэх. Ары джы къызнэсыгъэм зыкӀаӀорэр: \"Тубэ хьасэ загощым уахэмытыгъэмэ, тэ укъикӀэу уабдзах о?\" Ау а хьасэр зыгощыгъэхэр зэтыраӀотыкӀых. Мыщ фэдэ лӀакъомэ ацӀэ къыраӀо: Цэйхэр, КӀубэхэр, Ашнэджхэр, Даурхэр, Едыджхэр, Бэщыкъохэр, Гъунчъэкъохэр, ЛӀышэхэр, Ебрэмхэр ыкӀи нэмыкӀхэр. Абдзахэмэ пщы яӀагъэп, е ыужкӀэ пщыгъор агъэкӀодыжьыгъагъ. Зэфэдэныгъэмрэ зэфэныгъэмрэ кӀэдэущтыгъэх. Ау яӀагъэх лӀэкъолӀэшхэри, оркъхэри, фэкъолӀхэри. Абдзахэм инахьыбэр Урыс-Кавказ заом хэкӀодагъ. Заор заухым, Тыркуем лӀыгъэкӀэ рафыгъэри макӀэп. Ти Адыгэ Республикэ абдзахэу къинэжьыгъэр мэкӀэ дэд. Ахэри Хьакурынэхьаблэ дэс абдзахэхэр хэбгъэкӀыжьмэ, унэгъо зыхы-зыблэу адыгэ чылэмэ ахэпхъагъэхэу ахэсых. Ар къызхэкӀыгъэри тарихъым нэфэ дэдэ къытфешӀы. Нахьыбэрэ урыс пачъыхьэм езэогъэ абдзахэхэу къушъхьэм ауж дэдэ къычӀафыжьыгъэхэр чылэ-чылэу амыгъэтӀысхэу, унэгъо заулэхэу чылэхэм ахагъэтӀысхьэгъагъэх. Джащ фэдэу I863-64-рэ илъэсхэм ХъымыщкӀэй къыдафи Мыекъуапэ къырафылӀэгъэгъэ абдзэхэ мин 38-рэм къехъущтыгъэр генерал жъалымэу Евдокимовым иунашъокӀэ бжъэдыгъу, кӀэмгуе, къэбэртэе чылэхэм ахагъэтӀысхьэгъагъэх. Ары непэ Теуцожь, Тэхъутэмыкъое, Шэуджэн ыкӀи Кощхьэблэ районхэм арыт чылэхэм абдзэхэ лъэкъуацӀэхэу ЕхъулӀэхэм, Гъыщхэм, Тыгъужъхэм, Цэйхэм, БрантӀхэм, Хьаткъохэм ыкӀи нэмыкӀхэм бэрэ узкӀарихьылӀэрэр. Ары къызхэкӀыгъэр джы непи бэрэ зэхэтхырэ гущыӀэу \"абдзахэр хэхэс\" зыфиӀори.\nЕжьхэр абазэкӀэ зэджэжьых. Кавказым итемыр тыгъэкъохьэпӀэ чӀыналъэхэм ащыпсэурэ автохтон цӀыф лъэпкъ. Ахэр нахьыбэу зыщыпсэухэрэр Къэрэщэе-Щэрджэс Республикэр ары. ПчъагъэмкӀэ мин 44-рэм къехъух. Ахэм ащыщэу мини I0-р ӀэкӀыб къэралыгъохэу Тыркуем, Сирием, Иорданием, Ливаным щэпсэух. Абадзэхэр абхъаз лъэпкъэу алъытэх. ЗэраӀорэмкӀэ, я I4-I7-рэ лӀэшӀэгъухэм апэкӀэ псы��ъоу Бзыбэм Ӏулъэшъогъэ чӀыналъэхэм ащыпсэущтыгъэх, ащ ыужым джы зыщыпсэухэрэ чӀыпӀэхэм къарытӀысхьагъэх. Абзэ абхъазыбзэмрэ адыгабзэмрэ яхьыщыр, иберэ-кавказ бзэ унагъом хэхьэ. Ежь абэдзабзэр тӀоу гощыжьыгъэ: зыр тапантыбз, адрэр - ашхарыбз, лъэпкъыри а цӀэ дэдэхэр яӀэу субэтноситӀоу зэтырауты. Я I7-рэ лӀэшӀэгъум щегъэжьагъэу ислъам суннит диныр къахэхьанэу регъажьэ, ау мэджсус ыкӀи чырыстан дин фэӀо-фашӀэхэр я I9-рэ лӀэшӀэгъум ыгузэгухэм анэс абадзэхэм, нахьыбэмкӀэ ашхархэм, ахэлъыгъэх. Джыдэдэм динэу къябэкӀрэр ислъамыр ары. ИжъкӀэ абадзэмэ янахьыбэр адыгабзэкӀэ гущыӀэщтыгъэх. Непэ адыгабзэр къэзгъэфедэхэрэр нахь нэжъ-Ӏужъхэр ары. Шъыпкъэ, джыри абэдзэ унагъомэ адыгабзэр зыгъэфедэхэрэр мымакӀэу ахэтых.\nГулъытыгъуэ[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]\n- Адыгэбзэ псалъалъэ (Словарь кабардино-черкесского языка) \/\/ Институт гуманитар. исслед. Кабард.-Балк. науч. центра Рос. акад. наук; [М. Л. Абитов и др.], Москва, 1999, ст. 19","id":"<urn:uuid:2c8950ea-8380-4f85-ba57-99f317825eac>","dump":"CC-MAIN-2023-40","url":"https:\/\/kbd.wikipedia.org\/wiki\/%D0%90%D0%B1%D0%B4%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%85%D1%8D%D1%80","date":"2023-10-01T01:39:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-40\/segments\/1695233510734.55\/warc\/CC-MAIN-20231001005750-20231001035750-00126.warc.gz","language":"ady","language_score":0.885986805,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8859868049621582, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11316157132387161}","num_words":788,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.008,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.918,"perplexity_score":8533.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Гъэтхапэ и пш1ык1упл1ыр Адыгабзэм и мэфэк1. Лъэпкъым мафэ фэрэхъу. Дунаэм тэтэу ык1и тетыгъэу анэдэлъфыбзэ зырыз зимы1э лъэпкъ щы1эп джыри щы1этэп. Лъэпкъэр иш1ыу, лъэпкъэр игъэпсыу, к1уак1и–пк1и ригъэгъотэу, зыухъумэрэри, гъунэ лъызфырэри анэдэлъфыбзэр ары. Зы бзэр анэдэлъфыбзэ хъун паэ, а бзэр зезхьэрэ ц1ыф купым лъэпкъыц1э и1эн фай джыри лъэпкъи хъун фай. Лъэпкъ умыхъоуи лъэпкъыц1э бгъотытэп. Ц1ыф купым лъэпкъыц1э игъотыныр а къызэрэк1оу хъурэп. Хап1э и1эн фай, шхап1э и1эн фай, лэжьап1э и1эн фай, псэуп1э и1эн фай, фитыныгъэ и1эн фай. Щэн, ш1эн, к1уак1э и1эн фай. Мыхъо-мыш1эу шхьэм къырык1орэм, дэым, пыим, ш1уэым къелышъун фай. Къеблырэм еблыжьын, къеш1урэм еш1ужьыныр иш1эн фай. Дунаэр псэуфэ таурыхъым хэтэу, таурыхъэр итхын фай; таурыхъым къитхын фай. Рыпсэунэу, фэшъуашъэу ХАБЗЭ и1эн фай. Амырымэ зы ц1ыф купыр лъэпкъый хъушъутэп, лъэпкъыц1ий, бзий и1этэп. Лъэпкъыр игъонэмысым фэзэу, къиукъозэныгъэ зэужий 1эк1эзыгъэми и бзэ къызфихъэнэжын фай. Ц1ыф купым таурыхъыпчэ фы1узхырэ бзэр ары; тетыгъо к1уак1э эзгъэгъотырэ бзэр ары; зэхэзымэ яужъыпкъырэ лъэпкъ псэуп1эр бзэр ары. Дунаэм гугъ ихьыгъэ, мыхъо-мыш1э 1ауджый ишхьэ зырык1уагъэ лъэпкъэу щы1эр мак1эп. Изныкъорэ лъэпкъыхэр зэрэук1и зэхэзыгъ; изныкъорэхэ нэмык1хэмэ зэхаутыгъ. Нэмык1 лъэплкъыу и л1ыхъужъыгъэ имыгъэ1ылъэу и фитыныгъэ рыпсэуным паэ псэк1одыным фэсыгъэхэр ахэтых. Фэшхьафэуи и хэку 1эч1эзи хымэ хэгъэгум я рисэу, хымэ лъэпкъым къахэнагъэхэуи мэхъух. 1Эмалынчэу къанэрэ лъэпкъым бзэ 1эмалэр зы1эч1имыгъэзымэ лъэпкъэу псэуным фаэмэ, хэкуй, ныпый, шхьафитыный имы1эжьми зэрэ лъэпкъэу къызэтенэт. И анэдэлъфыбзэ щык1агъэ фимылъэгъоу нэмык1 бзэ къэзыщтэрэ зы ц1ыфыр, а бзэр зыэ лъэпкъымэ я щыщы мэхъу. Арышы лъэпкъэр ибзэ фэсакъыжьын фай. Лъэпкъ гъаш1эр бзэ гъаш1эм фэдиз ны1эп. 1Офыр мы фэдэ зыхъук1э, унэшъуэш1ыхэм, къралыгъо зегъак1охэм, къэлэпщыхэм, ныхэм-тыхэм нэбгэ пэпч зэ1огъоу сабыэ псэури и анэдэлъфыбзэм рыгущэ1энэу, рытхэнэу, реджэнэу унашъо фэпш1ыт, пщэрылъы фэпш1ыт. Егъаш1эк1и ибзэк1э ремьыджэным, рымытхэным фитэу къэбгъэнэтэп. Зы лъэпкъым и гъаш1э сабый делэгъум лъэхэбнэнэу 1эмал и1эп. Бзэр лъэпкъым и псэуп1э, и хэгъэгу, и гупшысэ, и литератур, и хъышъэ, и 1епос, и усэ, и таурыхъ. Бзэр лъэпкъым и гушы1ак1, и усак1, и орэды1уак1, и къэшъуак1, и джэгук1. Бзэр лъэпкъым и гъыбзэ, и Тхьалъэ1убзэ. Бзэр лъэпкъым и гуш1огъу, и тхъагъо, и 1эмал, и зэш1ук1, и зэуак1, и фитыныгъу, и нып, и тетыгъу, и псэук1. Зигугъу сыш1ырэ бзэ зэбгъэш1энэр арэп. Сэ зигугъу сыш1ырэ ц1ыфым и анэдэлъфыбзэр хиужъынахьыжьэу и лъэпкъ гъаш1эм лыэ рихыныр ары. Милюн пчагъэ мэхъушъ къырык1озэ неппэ къынэсыгъэ тэдрэ зы бзый к1одыныр эупэсыныр мэхъэджэгъу. Зы ц1ыфым зэрэфаэу зыфаэм фэдиз бзэ зэрерэгъаш1. Ауэ зыми и анэдэлъфыбзэ зыщигъэгъупшэнэу хьакъи и 1эп, ар зыгъэшъыпкъэн хьукуми щы1эп. К1эк1эу къэс1ожьын: бзэм имгъэнэфырэ гъогу, имгъэгуш1орэ гу, имгъэхъужьырэ уз, имгъэщынэрэ пый, имыухырэ зауэ, имгъэцак1эрэ 1оф щы1эп. Бзэр гъэтхапэм фэд. И къэгъагъи, и мэ 1эш1уи иухытэп. Гуахьэ ц1ыфым тхъагъо къыфихьы зэпытыт. Тэ фэдэми нэбгырэ пэпч бзэ зырызэ язэрэ1улъэр сэш1э. Сэ БЗЭ зыс1ок1эрэ зигугъу сш1ырэ бзэщырхэ къизщыгъэ Адыгэбзэ къуртэр ары. Бзэхэм янэ Адыгабзэмэ, джы сыкъуэупк1э: О бзэ уи1а, бзэ?\nBu haber sitesi, Gazeteciler Cemiyeti'nin uygulamakta olduğu Demokrasi için Medya\/Medya için Demokrasi Projesi'nin desteği ile oluşturulmuştur ve sürdürülmektedir.\nİçerik tamamıyla Jineps Gazetesi sorumluluğu altındadır ve Gazeteciler Cemiyeti'nin görüşlerini yansıtmak zorunda değildir","id":"<urn:uuid:33581a74-cd74-4d26-a656-c5d487861bbe>","dump":"CC-MAIN-2023-40","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2015\/03\/%D0%BE-%D0%B1%D0%B7%D1%8D-%D1%83%D0%B81%D0%B0-%D0%B1%D0%B7%D1%8D\/","date":"2023-10-02T18:59:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-40\/segments\/1695233511002.91\/warc\/CC-MAIN-20231002164819-20231002194819-00604.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6441858411,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6441858410835266, \"kbd_Cyrl_score\": 0.35535958409309387}","num_words":988,"character_repetition_ratio":0.055,"word_repetition_ratio":0.002,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.658,"perplexity_score":10484.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Илъэс 37-рэ зыныбжь хъулъфыгъэу сабыитф зиIэм наркотикыр ыщэу наркоконтролым икъулыкъоу АР-м щыIэм иIофышIэхэм къаубытыгъ ыкIи охътэ гъэнэфагъэкIэ ар изоляторым чIагъэтIысхьагъ. Ащ бзэджэшIагъэр зыщызэрихьэгъэ уахътэм, грамми 8,9-рэ хъурэ марихуанэр арищэн гухэлъ иIагъ.\nОперативнэ Iофтхьабзэу зэрахьагъэхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, бзэджашIэм Мыекъуапэ щыщ хъулъфыгъэ горэм марихуанэр къыщищэфыти, ар нахь лъапIэу ыщэжьы-щтыгъ. Хъулъфыгъэм наркотикыр къызыщищэфыщтыгъэ бзэджашIэри грамм 28,3-рэ хъурэ марихуанэр арищэзэ къаубытыгъ. Ащ иунэ къызалъыхъум, грамм 209,7-рэ хъурэ марихуанэр ыкIи грамм 0,91-рэ хъурэ гашишыр къырагъотагъэх.\nМы уахътэм уголовнэ Iоф къызэIуахыгъэу следствиер макIо.","id":"<urn:uuid:fabd5751-4f8f-40ba-84a0-9f1db94a459e>","dump":"CC-MAIN-2023-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/02\/17\/%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D1%8D-i%D0%BE%D1%84-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%B7%D1%8Di%D1%83%D0%B0%D1%85%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-09-29T04:43:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-40\/segments\/1695233510481.79\/warc\/CC-MAIN-20230929022639-20230929052639-00604.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6048526764,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6048526763916016, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3943716585636139}","num_words":198,"character_repetition_ratio":0.096,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.551,"perplexity_score":4015.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къэплъан — хьэкӀэ-къуэкӀэ псэушъхьэмэ ащыщ. Шъо гъожь-шъуцӀэ кусэ телъэу чэтыу шъэджашъ. ПстэумкӀи ионтэгъугъэр кг 270 мэхъу, зырызхэр кг 300-м нэсых, икӀыхьагъэр м 4-м нэсы. НахьыбэрэмкӀэ къэплъаным чӀыпӀэшъхо горэ къегъотышъ изакъоу ащ шэпсэу. Непэ къэплъан лъэпкъыр зэрэщытэу кӀодыжьынкӀэ щынагъуэ хъугъэ.\nПасэм Кэфказым щегъэджагъэу Ӏэндунесям нэс къэплъанхэр къэбгъотынэу щытыгъ, ау непэ мэкӀэ-макӀэу зэбгырызыгъэу къэнагъэх.\nКъэплъаныр псэушъхьэшх, мэзпчэнхэр, мэзщыдхэр, мэзпсэцухэр, тхьакӀумкӀыхьэхэр ешхых.\nСурэтхэр\n-\nКъэплъанмэ я псэупIэхэр зэгъэпшагъэу, 1900-рэ 1990-рэ илъэсхэр\n-\n-\nКъэплъаныбзым щырцIыкIур игъусэу","id":"<urn:uuid:3c4b8efa-fabb-44c0-9941-c6a04d7da8f5>","dump":"CC-MAIN-2023-40","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9A%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D0%BB%D1%8A%D0%B0%D0%BD","date":"2023-09-28T01:53:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-40\/segments\/1695233510334.9\/warc\/CC-MAIN-20230927235044-20230928025044-00652.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9650283456,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9650283455848694, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03482829034328461}","num_words":117,"character_repetition_ratio":0.016,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.181,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.989,"perplexity_score":6690.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ кIэщакIо фэхъуи, джырэблагъэ команднэ-штабнэ егъэджэнхэр Мыекъуапэ щыкIуагъэх. Ахэм алъыплъагъ УФ-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иинспектор шъхьаIэу, полицием игенерал-майорэу Игорь Романовскэр. Iофтхьабзэм пэщэныгъэ дызэрихьагъ АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ иминистрэу, полицием игенерал-майорэу Александр Речицкэм.\nМВД-м икъулыкъушIэхэм анэмыкIэу егъэджэнхэм алъыплъагъэх АР-м и ЛIышъхьэрэ министрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие, УФ-м щынэгъончъагъэмкIэ и Федеральнэ къулыкъу Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ, УФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ АР-мкIэ и ГъэIорышIапIэ ыкIи бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ялIыкIохэр.\nЕгъэджэнхэм пшъэрылъэу яIагъэр АР-м и МВД иподразделениехэр ыкIи районхэм ячIыпIэ отделхэр псынкIэу ыкIи яIо зэхэлъэу зекIонхэр ары.\nПрактическэ егъэджэнхэм МВД-м ихэушъхьафыкIыгъэ подразделениехэр ыкIи исводнэ отрядхэр хэлэжьагъэх. Ахэм зэкIэми ухьазырыныгъэ дэгъу къагъэлъэгъуагъ, пшъэрылъэу къафагъэуцугъэр дэх и��ыIэу агъэцэкIагъ. Команднэ-штабнэ егъэджэнхэм зэфэхьысыжь шъхьаIэу афэхъугъэмкIэ, ичIыпIэхэр ыкIи ипсэуалъэхэр терроризмэм щыухъумэгъэнхэм Адыгэ Республикэр фэхьазыр.\nIофтхьабзэм икIэуххэр зэфахьысыжьхэзэ пащэхэм къызэраIуагъэмкIэ, МВД-м икъулыкъушIэхэм пшъэрылъэу къафагъэуцугъэхэр дэгъоу агъэцэкIагъ ыкIи ахэм ухьазырыныгъэу къа-гъэлъэгъуагъэм осэшIу фашIыгъ.\nКIарэ Фатим.","id":"<urn:uuid:3a835299-b14d-41fe-8795-213d0c41fd9b>","dump":"CC-MAIN-2023-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/04\/08\/%D1%8F%D1%83%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%BE%D1%81%D1%8D%D1%88i%D1%83-%D1%84%D0%B0%D1%88i%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-09-29T23:14:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-40\/segments\/1695233510529.8\/warc\/CC-MAIN-20230929222230-20230930012230-00607.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7117050886,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7117050886154175, \"kbd_Cyrl_score\": 0.28714698553085327}","num_words":436,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.023,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.674,"perplexity_score":2022.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ культурэм и Мафэ непэ республикэм щыхагъэунэфыкIы. Ар тикъэкIощт уахътэ фэдгъэшIонэу тыфаемэ, къыткIэхъухьэхэрэм ахэтлъхьан фае.\nАдыгэмэ шэн-хэбзэ дахэу ахэлъыгъэхэр, ящыIэныгъэ гъогу зыфэдэр икъу фэдизэу ныбжьыкIэмэ ябгъэшIэным, алъыбгъэIэсыным, зэхябгъэшIыкIыным апае Iофтхьэбзэ гъэнэфагъэхэм язэхэщэн кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм къыщежьэнэу щыт.\nАдыгэ гущыIэжъым «КIалэм ебгъэлъэгъурэр игъогу» elo. Арышъ, лъэпкъым ишэн-хабзэхэм атетэу цIыфым исабыигъом къыщегъэжьагъэу пIуныгъэ Iофхэр дызепхьэхэмэ нахьышIу. Ар къызщежьэрэр унагъор ары, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм лъагъэкIуатэ.\nШэуджэн районым ит кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Насып» зыфиIорэм Мэрэтыкъо Нэфсэт Iоф зыщишIэрэр илъэси 6 нахь мыхъугъэми, ипшъэрылъхэр чанэу егъэцакIэх. 2019-рэ илъэсым «КIэлэегъэджэ анахь дэгъу» зыфиIорэ зэнэкъокъоу Шэуджэн районым щыкIуагъэм апэрэ чIыпIэр къыщыдихыгъ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм имузееу «Адыгэмэ яхъишъ» зыфиIорэм хэхъоныгъэ ышIыным дэлажьэ. Ащ чIэлъ пкъыгъохэм апылъ къэбархэр арегъашIэ.\n«Адыгабзэм зыкъегъэIэтыжьыгъэным сыдэлажьэ, — еIо Нэфсэт. — Программэу щыIэм диштэу кIэлэцIыкIухэм Iоф адэсэшIэ. Ныдэлъфыбзэм иIэшIугъэ зэхясэгъашIэ. Проектэу «Лъэпкъым ыпсэр — ыбз» зыфиIорэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэным сыпылъ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм иIофшIэн зэрэзэхищэрэм бэкIэ елъытыгъ сабыеу мыщ чIэсхэм пIуныгъэ-гъэсэныгъэу агъотыщтыр. «Адыгэ культурэм и Маф» зыфиIорэр непэ хэдгъэунэфыкIыщт. Сабыйхэм шэн-хэбзэ дахэхэр яцIыкIугъом къыщыублагъэу зэрахьанхэм фытегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэхэр зэхэсэщэ. Унагъом, нахьыжъхэм шъхьэкIафэ афашIыным, чIыопсым уфэсакъын зэрэфаем анаIэ тырясэгъадзэ.\nНыдэлъфыбзэм изэгъэшIэнкIэ анахь мэхьанэ зиIэмэ ащыщ кIэлэцIыкIухэр ащ рыгущыIэнхэ алъэкIэу бгъэсэнхэр. АщкIэ программэр IэубытыпIэшIоу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм иI.\nАщ къыделъытэ сабыйхэм аныбжь елъытыгъэу бгъэфедэщт произведениехэр. Лъэпкъым икультурэ, ишэн-хабзэхэр кIэлэцIыкIумэ япIуныгъэ-гъэсэныгъэ щыгъэфедагъэхэ хъумэ ащ федэ гъэнэфагъэ къызэрихьыщтым щэч хэлъэп. А��кIэ непэ амалышIухэр щыIэх.\nКIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Насып» зыфиIорэм ипащэу Зезэрэхьэ Фатимэ гущыIэгъу тыфэхъугъ.\n«Адыгэ лъэпкъым ишэн-хабзэхэм атетэу цIыфым исабыигъом къыщегъэжьагъэу пIуныгъэ Iофхэр дызепхьэхэмэ нахьышIу, — еIо Фатимэ. — КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм иIофшIэн зэрэзэхищэрэм бэкIэ елъытыгъ кIэлэцIыкIухэм гъэсэныгъэу агъотыщтыр. Сабый пэпчъ цIыф гъэпсыкIэ ыкIи шэн-шэпхъэ гъэнэфагъэхэр иIэхэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм къэкIо. Зыр адыгабзэкIэ мыдэеу мэгущыIэ, ятIонэрэм, адыгэ къуаджэ дэс нахь мышIэми, бзэр ышIэрэп, ящэнэрэм — адыгабзи урысы-\nбзи зэхэпхъагъэу егъэфедэ».\nПроектым къыдыхэлъытагъэу Нэфсэт иегъэджэн Iофтхьабзэу «Лъэпкъым ыпсэр — ыбз» зыфиIорэм теплъыгъ. КIэлэцIыкIухэр адыгабзэкIэ усэхэм къяджагъэх, орэд цIыкIухэр къаIуагъэх, адыгэ шъуашэр ащыгъэу къэшъуагъэх. КIэлэпIоу Мэрэтыкъо Нэфсэт илъэсищ нахь зымыныбжь сабыйхэр адыгэ шъуашэм нэIуасэ фишIыгъэх. Ар тхьапэм тетэу сабыймэ апашъхьэ рилъхьагъ. Цыемрэ саемрэ ахэшIыкIыгъэ тхыпхъэр дышъэрэ тыжьынрэкIэ агъэдэхагъ. Нэфсэт къафиIотэгъэ десэр кIэлэцIыкIумэ агурыIуагъ, фэкъулайхэу агъэцэкIагъ.\nАдыгэм икультурэ идэхагъэ уасэ фарагъэшIыным пае республикэм Iофтхьабзэхэу щызэхащэхэрэм ащыщ непэ Пушкиным и Унэу Мыекъуапэ дэтым щырагъэкIокIыщтыр. Адыгэ культурэм и Мафэ къыдыхэлъытагъэу тиIэпэIасэхэм яIэшIагъэхэм якъэгъэлъэгъон къызэIуахыщт, флешмоб зэхащэщт, адыгэ шхыныгъохэм ахагъэIэщтых, мэфэкI концерт щыIэщт. Сыхьатыр 2-м Iофтхьабзэр рагъэжьэщт. ШIоигъоныгъэ зиIэ пстэури ащ рагъэблагъэ.\nЛъэпшъыкъо Фатим.\nСурэтыр: А. Iэшъын.","id":"<urn:uuid:6a8ae8b5-2c69-4f2f-ae62-9de36171ba15>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/10\/25\/%D1%81%D0%B0%D0%B1%D1%8B%D0%B8%D0%BC-%D0%B5%D0%B1%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%80%D1%8D%D1%80-%D0%B8%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%B3%D1%83\/","date":"2023-12-04T15:44:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100531.77\/warc\/CC-MAIN-20231204151108-20231204181108-00505.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8980504274,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8980504274368286, \"kbd_Cyrl_score\": 0.10133162885904312}","num_words":1007,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.096,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.904,"perplexity_score":1951.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мо философие куу зыхэлъ къэбарыр сыц1ык1узэ тятэшым сигъэш1эгъагъ. Къынэужыми, къалэмэ къарык1ыхэу тикъоджэгъухэр къызык1охэрэм, а къэбарыр къысагъэ1уатэщтыгъэ. Шъугу рихьмэ – сигуапэ хъун.\nНепэрэ дунаим ыпэк1э зы тыгъэм къепхъэк1ыгъэу жъуагъо, мазэ, дунай заул зэра1оу, зэрэш1эжьхэу, зэк1элъык1ожьхэу, тхьамык1агьуи, сымэджэгьуи къямык1оу, губгьэн- гукъауи амыш1эу Тхьа1уфыдым[1] фэдэу зэрэгьэтхъэжьхэу ц1ыфыхэм зы шы1ак1э я1агъ. Зым зыр ыгьэлъэп1энымрэ, ыгьэш1онымрэ нэмык1ырэ 1оф ямы1эу шэн-хэбзэ дахэр гупшысэ гьунэм нагъэсыгьэу псэухэзэ, ц1ык1у-ц1ык1оу бзэджэш1э зырызхэр къахафэ хъугьэ. Нахьыбэмэ яц1ыфыгъэ кьызэрихьэу, бзэджаш1эмэ бзэджагьэк1э апэгьок1ынхэу фэягьэхэп. Мафэ кьэс ц1ыф бзэджахэр нахьыбэ хъухэу, ябзэджагьи рагьэхъоу, нэмык1ырэ ц1ыфмэ яягъэ арагьэк1эу зэхъум ГАЛАКСИМ (Галактикэ) хасэ аш1ыни, зы хэк1ып1э фагьотынэу фежьагьэх.\nЯтыгьэ кьегъэт1ысэк1ыгьэ Дунай пстэури зэрэш1эх; мазэу жьуагьоу къэлъагьохэрэми ц1ыф зэрэщымыпсэушъущтыр аш1э. Бзаджэмэ бзэджагъэ арамыш1эу зы хэк1ып1э зэрэфагъотын фаер Хасэм къышыгущы1эрэмэ къа1о.\nАхэм зы Дунай шъхьафитэу аратыгъэк1и 1офыр зэш1охыгьэ зэрэмыхъуштыр аш1э, сыда зып1ок1э а лъэхъаным щы1эгъэ ц1ыфхэр ГАЛАКСИМ епхыгъэ Дунай пстэуми к1он фитыгъэхи ары. Аужыпкъэм, сыд фэдэрэ ошъогуи щыбыбынэу зы къухьэ аш1ыни, ц1ыф бзаджэхэр раугьоени, ГАЛАКСИМ ращынхи нэмык1 ч1ып1э къафагъотын, къэмык1ожьышъунхэу, къыщыранэнхэу унашъо аш1ыгь. Пхъэдз зырадзэм, аш1ыщт къухьэр зезыфэщтыр, шъхьагъырыт фэхъущтыр, гьэ1ажак1охэр, пщэрыхьыхэр адыгэхэм ахащынэу къафик1ыгь.\nБзэджаш1эхэр ащ нахъыбэ мыхъухэ рапш1эзэ, гузэжьогъук1э къухьэр аш1и, бзэджаш1эхэм яхьак1э-къуак1эхэри зэрягъусэу ГАЛАКСИМ кьик1ыгъэх. Шъуц1эгъак1эр аухи, нэмык1 Галаксим къызыхахьэхэм анахь тыгьэ лыдэу къэлъагъорэм къыдек1ок1ырэ Дунай зыфэп1он пстэури къак1ухьагъ. Зым псы тетэп, адырэм лэжьыгъэ кьыщык1ырэп, ящэнэрэм жьы тетэп, къэнэужырэм сэпэ зэхэль, ащымэ анэмык1ыр – мэш1о тхъуабз. Къэбыбыхьэмэ-къэбыбыхэзэ мо Дунаим къышъхьэрыхьагьэх. Псыри, жьыри, шхъонт1агьэри ащ щыбэрчэт. Къушъхьэхэр ошъогум ет1э маш1ок1э къыдэуаех,ныджхэми псы жъуагъэхэр ащэукъоралъэ. Къухьэм ехып1э фагьотын агу хэлъэу къэбыбхэзэ - Iошъхьэмафэ ш1уанэхи, къухьэр кьефэхыгь. Къухьэр зэхэутыгь, ащ исхэри Дунаим тетэкъухьагъэ хъугьэ. Зэхэутыгьэ кьухьэм зыземыгьэзэжьышъум, къухьэм хэлэжэгъэ адыгэ лъэпкъыри бзэджаш1эмэ кьафагьотыгъэ Дунаим кьытенэжьыгъэх. Апэрэ дэдэм ахэр зыдэщы1агъэхэр Тхьэм иджэнэтыгъ. Адыгэм коци, мыи ышхыгъэп, Тхьэм иджэнэт фиукъэбзыгъ. Къухьэзефэм зэрамыгьэзэжьышъурэр Тхьэм зыре1ом:\n- Шъумыщын, лъэпкъ дахэр и Хэбзэ дахэ сыдырэ къини хищыжьышъущт,- ы1уагь.\nТхьэм Джырэп адыгэм зызигъэк1одыгьэр, пхъэдз кьызфек1ыр ары нахь.\n[1] Мэлаичым – похожий на Ангела\nДжэудэт Шэуджэн Измир дэс. Афион вилайет, къалэ ц1ык1оу чылэр зэпхыгъэр – Султан Дагъи, чылэр Ак-Баба","id":"<urn:uuid:ce57408f-17af-4e59-b616-37f17420c770>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"http:\/\/fond-adygi.ru\/page\/adygeher","date":"2023-12-09T02:59:18Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100781.60\/warc\/CC-MAIN-20231209004202-20231209034202-00828.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9057520628,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9057520627975464, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09381841868162155}","num_words":730,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.935,"perplexity_score":8558.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипресс-къулыкъу къызэритыгъэмкIэ, шэкIогъум и 20-м сыхьатыр 13.15-м Шытхьалэ щыIэ аварийнэ къэгъэнэжьэкIо отрядэу «Кубань-Спайс» зыфиIорэм икъулыкъушIэхэм Шытхьэлэ районым ипоселкэу Заречнэм дэжь илъэсипшI зыныбжь шъэожъыеу станицэу Ханскэм псым щитхьэлагъэм ихьадэ къыщагъотыжьыгъ.\nУрысыем и Следственнэ комитет иследственнэ ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм икъулыкъушIэхэр ��ы чIыпIэм кIуагъэх ыкIи зэхэфын Iофтхьабзэхэр зэрахьагъэх.\nШъугу къэдгъэкIыжьын, шэкIогъум и 13-м Ханскэм щыпсэурэ хъулъфыгъэм нэбгыриплI къыдисэу автомобилэу «Шевроле Нива» зыфиIорэр фэмыгъэIорышIэжьэу дэчъэхи, псыхъоу\nШъхьэгуащэ хэфагъ. Водителымрэ ащ къыдисыгъэ Iэтахъохэмрэ машинэм псаоу къикIыжьыгъэх, бзылъфыгъэмрэ шъэожъыемрэ псым ытхьэлагъэх. Машинэм псаоу къикIыжьыгъэ илъэс 16 зыныбжь пшъэшъэжъыем шъобжхэр тещагъэхэу сымэджэщым ащагъ.\nУрысыем и Следственнэ комитет иследственнэ ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм водителым ылъэныкъокIэ уголовнэ Iоф къызэIуихыгъ. ЗэрагъэунэфыгъэмкIэ, хъулъфыгъэр ешъуагъэу рулым Iусыгъ.","id":"<urn:uuid:c3ba664e-ecfd-45eb-b97e-9218c098ffec>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/11\/20\/%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%82%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A-3\/","date":"2023-12-02T22:38:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100452.79\/warc\/CC-MAIN-20231202203800-20231202233800-00055.warc.gz","language":"ady","language_score":0.558015883,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5580158829689026, \"kbd_Cyrl_score\": 0.44083327054977417}","num_words":326,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.098,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.04,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.598,"perplexity_score":3279.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Мыр тэрэп Путин зизаор»\nУрыс къэрэлыгъо ипрэзидэнт Владимир Путин lоныгъо мазэм и 21-м Урыс къэрэлыгъо тарихъым ящэнэрэ хъущт «Заом фэхьазырэу ущытын унашъор» къыдигъэкlыгъ. Ащ къыхэкlыгъэ шокур сыджым фэдэу зеубгъу. Унашъом ехьылlагъэ протестохэри ежъагъ. Хэку ифыныгъэмрэ лъэпкъгъэкlодымрэ къелыжъыгъэ Адыгэ тlэкlур джыри Украинэм lашэпэмэ аlуадзэ.\nКъэбэрдей-Балъкъэр, Бахьсан къалэм дэсхэр къэлэ гъэlорышlэ унэ lупэм щызэрэугъойгъэх. Унашъом изытетыр зэрагъэшlэн пае зэрэугъойгъэ цlыфхэмрэ къэлэ lэшъхьэтетхэмрэ зэlукlэ ашlыгъ. Зэlукlэм нымэ якlалэхэр заом агъэкlоным зэрэфэмыехэр къыхагъэщыгъ.\nАдыгэ Республикэм, Адыгэхэр бэу зыдэс Адыгэкьалэм идэхьапlэ дэкlыпlэмэ полицие контрол уцупlэхэр агъэуцугъ. Къалэм дэхьарэ дэкlырэ ку пстэури къагъэуцу, хъулъфыгъэхэр кум къырагъэхызэ, «Заом фэхьазырынэу ущытын унашъо» тхылъыр зэраратырэр мы lофым ехьылlагъэ зэдгъэшlагъэмэ ащыщ. Очыл Евгени Крилов МСК1. РУ ритыгъэ репортажым прэзидэнт унашъо тхылъымрэ «Заом фэхьазырэу ущытын унашъо» тхылъымрэ ехьылlагъэ федеральныем ихабзэхэр зэхифыгъ. Уеплъымэ «Заом фэхьазырэу ущытын унашъом» тетыныр зымыдэмэ апае хабзэм пшъэрылъ зэрафимышlырэр къиlуагъ. Ау цlыфхэм азфагу «Заом фэхьазырэу ущытын унашъом» тетыныр зымыдэхэрэр агъэпщынэнэу ыкlи илъэсыпшlэ хьапсэ чlэс аратынэу гущыlэхэр зэрахьэ.\nАдыгэ активист Ибрахьим Ягъан социальные медиакlэ Урыс къэрэлыгъо ипрэзидэнт Владимир Путин къыдигъэкlыгъэ «Заом фэхьазырэу ущытын унашъом» ехьылlагъэу Урыс фэдэрация щыпсэурэ Адыгэмэ ариlуагъ. Адыгэхэр пчъагъэкlэ нэхь макlэ зэрэхъурэр къэзыlуагъэ Яагъан якlалэхэр заом амыгъэкlон пае адыгэ ныхэмрэ тыхэмрэ аушъыигъ.\nЧэчэнай щыпсэурэ ныхэми якlалэхэр, яшъхьэгъусэхэр ыкlи яlэхьылъхэр Украинэ щыlэ заом зэрагъакlорэр протесто а��lын пае lоныгъо мазэм и 21-м Грозный дэт Чэчэнай Игу зэраlорэ мэщытым ыпашъхьэ щызэрэугъоигъэх.\n«Заом фэхьазырэу ущытын унашъор» къыздэкlыгъэм щегъэжъагъэу Урысыем зэкlэми уеплъымэ протесто зышlырэмэ ащыщ нэбгырэ минитlум нэхьыбэ цlыф хьапсэм чlадзагъ.\nКъэбарыр: Гъуазэрэ Жъынэпсрэ","id":"<urn:uuid:5d23f885-caba-49da-aa3c-edc2bda0483a>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/10\/%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%8D%D0%BC%D1%8D-%D1%8F%D0%B3%D1%83-%D0%BF%D1%81%D1%8D%D1%84%D1%8B%D1%80%D1%8D%D0%BF\/","date":"2023-11-30T10:38:01Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100184.3\/warc\/CC-MAIN-20231130094531-20231130124531-00571.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8814173341,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8814173340797424, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11810923367738724}","num_words":557,"character_repetition_ratio":0.101,"word_repetition_ratio":0.022,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.919,"perplexity_score":9375.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ШIэныгъэ-техническэ лъэныкъом фэгъэзэгъэнэу предприятие цIыкIумэ хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэнымкIэ Фондым ишъолъыр къутамэ Адыгеим къыщызэIуахыгъ, ар Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щагъэпсыгъ. Ащ фэгъэхьыгъэ Зэзэгъыныгъэм 2023-рэ илъэсым ищылэ мазэ и 23-м зэдыкIэтхэгъагъэх АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ Фондым ипащэу Сергей Поляковымрэ.\nФондым илIыкIоу Адыгеим щыIэнэу агъэнэфагъэр Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым шIэныгъэ IофхэмкIэ ыкIи инновациехэмкIэ ипроректорэу Татьяна Овсянниковар ары.\nШIэныгъэ-техническэ лъэныкъом фэгъэзэгъэнэу предприятие цIыкIумэ хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэнымкIэ Фондым зэпхыныгъэу дыряIэщтым ишIуагъэкIэ коммерческэ шапхъэхэм арыт проектхэу ныбжьыкIэмэ къагъэхьазырхэрэр лъагъэкIотэнхэ алъэкIыщт. Адыгеим къыщызэIуахыгъэ къутамэр шIэныгъэлэжь ныбжьыкIэмэ адэлэжьэщт, ахэм яегъэджэнкIэ адеIэщт, нэужым ахэм тикъэралыгъо чIыпIэ тэрэз щагъотыным, IофыгъуакIэхэмкIэ федэ къахьыжьыным щэгугъых.\nТехнологическэ сатыушIыным хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным мы апшъэрэ еджапIэр фытегъэпсыхьагъ, «Стартапыр дипломым фэдэу» зыфиIорэ проектыр щытхъу пылъэу зыщагъэцакIэрэр тIэкIу шIагъэ, шIэныгъэ ыкIи технологическэ пшъэрылъэу къафашIыхэрэм студентхэмрэ аспирантхэмрэ къахагъэлажьэх.","id":"<urn:uuid:62f95a27-2144-4760-b9c1-51dc8df77749>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/03\/17\/i%D0%BE%D1%84%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%BAi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%89%D1%82-%D1%84%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D0%BC-%D0%B8\/","date":"2023-11-29T21:43:15Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100146.5\/warc\/CC-MAIN-20231129204528-20231129234528-00313.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6507279277,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6507279276847839, \"kbd_Cyrl_score\": 0.34627336263656616}","num_words":341,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.114,"special_characters_ratio":0.116,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.622,"perplexity_score":2682.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Станбул Кавказ Културэ Хасэм Чьэпыогъум и 7-м илъэс lофшlэныр ригъэжьэжьыгъ. «Дызэхуосыж» зышъхьа пчьыхьа зэхахьэм: «Бжыхьар тэрыкlэ 'Икlэрыкlэу Зытыужыжьыныр' ары, зыпч зыпчьэгъу тыхъуныр, тызэбгъутэу, тызэгъусэу тызэрэщыlэм ыкlи тызэрэщыlэщтым иджэмакъ. Ащ къыхэкlэу, чlыопсым къытфимыдэми бжыхьа ��кlашъэхэр пытымгъэтэкъухэу, къэгъагъэхэу зыкъзэlутхыщт фэlуагъэр.\n'Чьыгыр щызгъаlэрэ ылъпс' зыlогъэ Тятэжъ пlашъэхэм яlо тежъугъэдэlуи, ащ ижьау тыщзэрэжъугъоугъоих.»","id":"<urn:uuid:aca5b404-8afe-4ecb-b958-f83b68b50f57>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2023\/10\/%D0%B4%D1%8B%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%83%D0%BE%D1%81%D1%8B%D0%B6\/","date":"2023-11-30T17:28:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100229.44\/warc\/CC-MAIN-20231130161920-20231130191920-00507.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9182302952,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9182302951812744, \"kbd_Cyrl_score\": 0.08125680685043335}","num_words":157,"character_repetition_ratio":0.009,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.943,"perplexity_score":6001.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"-Скъош кlасэу Сэбэхьаттин:\nОрырэ сэрырэ тиныбжьыкlэгъу щегъэжьагъэу тызэнэlуас. Станбул Темыр Кавказ Културэ Хасэм, Нэмыкlэу къэпlон хъум, Багларбашы зигъогупэ зэ нэмыlэми еолlагъэм гущыlэгъу уфэмыхъоу къыхэкlыгъэп, шlу алъэгъурэ уцlыф.\nИлъэсыбэрэ узщыпсэугъэ къалэр, ащ ищыlакlэ, уныбджэгъухэр къэбгъанэхи, зэlозашlэу Станбул удэкlыжьыгъ, укъызщыхъугъэу, уатэ иунэхэм яхэпlэжь бгъэзэжьыгъ. Мыщ уикъекlолlэным, ащ фэгъахьыгъэу гухэлъэу пшыlыгъэхэм, еплъыкlэу фиуlэм, щыlэкlакlэу щыуиlэм, угу ихьыкlхэрэм ягугъу къытфэпшlына?\n-Озлем! Cшыпхъу кlас, лъэшэу сигуап укъзэрэскlэупкlэрэр, сшъхьа инэу сэбгъэлъэгъужьыгъ, сыбгъэлъэпlагъ. Багларбашы хасэр тиныбжьыкlэгу къызщытеуагъэу, тигухэлъхэм, тилъэпкъ- шlэжь зызщиушъомбгъугъэ гупчь. Ащ фэдэу тизэныбджэгъугъэу, тизэкъошныгъэу илъэсхэм амгъэхъокlышъугъэр пытэу лъэпсэ зыщадзыгъэр Станбул Темыр Кавказ Културэ Хасэр ары. Ау, зэфэшъхьаф чlыпlэхэм тащзэбгырыкlыгъэ хъугъэ; зым еджэныр къызеухым дэкlыжьыгъ къалэм, адырэр нэмыкl чlыпlэ кощыгъэ, зыхэм ягухэлъ къадэхъугъ, Хэкум кlожьыгъэх.\nШъыпкъэр къэпlон хъум къуаджэм згъэзэжьын гухэлъ сиlагъэп. Сиlофхэр зэпызгъафэу Мыекъуапэ секlужьыныр сихъопсапlагъ. Ау, гукъау нахь мышlэми щыlэныгъэм ежь илъагъо хехы: Сэри сыфэмгъэхъугъэ горэхэм апкъ къикlэу, унагъом згъэзэжьын фае хъугъ. Итlанэ Станбул ущыпсэуныр къэхьылъэу, кlо къэсми ащ нахь хахъоу хъугъэ. Бэрэ улэжьэн макlэу къэбгъэхьэным нэсыгъ lофыр. Тигухэлъхэм талъыlэсын, тадэлэжьэн, зэфэсхэм зэlукlэхэм сахэхьаным къыдэсыуахьэу, Лъыкlуатэ къэсми сизакъоу сыкъанэу ригъэжьагъ. Кlэкlэу къапlомэ, «цlыф жъугъэхэм уахэтэу уизакъоу укъэнэн нахьи шъоф тыгъаджэу зыщыкlым сымым щысизэкъон» сlуи, сигъогупэ къуаджэмкlэ згъэзагъэ.\nАпэрэ мазэхэм тятэжъхэм, тянэ тятэхэм аугъоигъэ дышъэкlэным, анахьэу чlыгу бгъотэрымэм гушхуагъэ хэзгъуатэу сыгукlи сшъхьакlи сыщыгупсэфыгъ. Ар lоф шъхаф. Чlыгу лэжьыным кlуачlэ ищыкlагъ, пlа бэрэ хэлъыгъэу, пхьэlашэкlэ узэгъэпэшыгъэу щытын фае. Мыхэмкlэ тхьаегъэпсэух унэкъошхэр, гъунэгъухэр инэу lэпэlэгъу къысфэхъугъэх, непи ащ фэд.\n«Сурэт техыным нахь сыдихьыхыгъ. Оепльымэ нэм ылъэгъурэр зэкlэ зэфэдэу къыщыпшlошlы мы чlыгум; ау тыгъэм инэбзыйхэмрэ ошъуапщэхэмрэ яудж цlыфыр нэмыкl дунаим хащэ. Ащ фэшъхьаф нэкlэ сеплъыным нахь��, а уджым шым ихъушlэ макъэу цlыфыгум щызэпигъэджэжьырэр сэ кlэпщэу щызэхэсэшlэ, тыгъэджэ шъофым…»\nТэрыкlэ lузуняйла зыкlэлъапlэр, Хэкум къыздырахыгъэ ныдэльфыбзэр, гушъхьалэжьыгъэр зэрэщыбысымыгъэр ары. Ахэр 1990-рэ илъэсым щыублагъэу къэуцу имыlэу кlодызэ зэрэлъэкlуатэрэр, къаджэ дэсхэр къалэхэм зэрэкощыхэрэр, чылэм акlыб къызэрафагъазэрэр гукъау. Кlымафэм къуаджэм нахь къыданэрэр хъулъфыгъэхэр арых, мэл былымхэм арагъэплъын цlыф загьотыкlэ е кlалэхэр ригъэджэнэу, кlымафэм нахь гупсэфэу щыпсэунэу къалэм мэкlожьых. Ныбжьыкlэхэм ащыщхэр зэе тlуае къыданэми, чылэм дэсынэу зи фаеп. Ащ изакъоп, тичылэхэм адэкlыжьыхэрэм щыlэкlакlэ зыдэкlуагъэм ырагъажьэ, ахэм ячlыпlэ нэпэмык лъэпкъхэм ащыщ унагъохэр тикъуаджэхэм ящыlакlэ пытэу хэуцох.\nЗыбгъукlэ къуаджэхэр къалэм пэчыжьэ мэхъу, адырабгъумкlэ зэдимыштэрэ цlыф зэхэтыкlэм, зэфэхымэ зэфщытыкlэм ионтэгъугъэ чылэхэм ащзэхэошlэ. Аужырэ илъэсхэм пандемием иунашъо мыхэр инэу ыгъэlорышlагъэх. Мы lофым экономикэ ыкlи социялнэ гумэкlыгъэоу хэлъым изэхэфын щэч хэмылъэу шlэныгъэлэжьхэр ыуж ихьанхэ фае; ау сыкъзыкlожьыгъэм щегъэжьагъэу сэ слъэгъугъэр зы, lузуняйла иныбжьыкlэхэм анэlу мыщ къыфамгъазэм, сыд фэдэрэ lоф ехьыжьагъэкlи зи хэхьон ылъэкlыщтэп.\n«lузуняйла иныбжьыкlэхэм анэlу мыщ къыфамгъазэм, сыд фэдэрэ lоф ехьыжьагъэкlи зи хэхьон ылъэкlыщтэп»\n-Къызэтынэкlыгъэ мафэхэм Станбул Темыр Кавказ Културэ Хасэм иныбжьыкlэхэм ащыщэу, Интертеымкlэ игъогукlэ зэдэлэжьэныр зышъхьа зэlухыгъэ зэдэгущыlэгъум Щафак Нарт «Гушъхьалэжьыгъэм ихыкъумэу lузуняйла инэущэрэ мафэ пае пермакултурэ ащ щыгъэуцугъэн фае» зыфиlорэ еплъыкlэу къыlэтыгъэм о сыд къепlолlэщтыр, шъольырым ичlыопс сыд хэплъагъорэр? lузуняйла ичlыгу, фышъхь лэжьыным, е нэпэмыкlэу къекlунэу къыщыкlынэу, гъбэжъу къэзытынэу плъытэрэ щыlа?\n-Синыбджэгъу Щафак аужырэ илъэсхэм пермакултурэм фэгъахьыгъэу lофыгъохэр къалэу Бандырма щызэрехьах. lзуняйла ынаlэ къытиридзагъэу щыт. Мыщ ичlыопс, ичlыгу къекlунэу мэlэшlу зыпихырэ ыкlи lэзэгъу уц лъэпкъэу къэкlыхэрэр щаушэтыным пылъых, ащ фэдэу къыщыкlхэри аушэтыгъэх. Ау лъэшэу гукъау, капитализмэм зэльиштагъэ цlыфыгухэм анэгу сэйирэп, нахь шlэхэу lахьщэр зыlэкlэзгъахьэ зышlоигъохэм зэтыраlажэ. Тэри ащ фэдэхэм тапэуцоу тилъэпкъ шэнэп, ащ фэшl тытегушlуахьын лъэкlырэп. Зэгурыlоныри зимыкlасэ тилъэпкъ тичlыопс иягъэ емыкlэу къыщыкlырэм тегъэпсахьыгъэу дэлэжьэн, псэукlэ хихыным еуцуалlэрэп.\nЧылэм къэзгъэзэжьынэу зытесеубытэм сыд щыблэжьым нахь дэгъу! Зыфэпlон фэдэхэм салъыплъэу езгъэжьагъ, тхылъхэм сяджагъ. Коц, ыкlи джэнч лъэпкъхэр, соя, гречка… ащыщ горэхэр къэзгъэкlыгъ сыуплъэкlунэу. lУзуняйла ичlыопс пхьашэ, лъэгапlэу зэрэщытым къыхэкlэу псы зычlэбгъахьан фае къэкlыхэрэмкlэ lэрыфэгъоп, чэщымрэ мафэмрэ яфэбагъэ градус 15-кlэ зэтекlы. Нахь алээжьыхэрэм ащыщ джэнч лъэпкъэу нут зыфаlорэр, хьа, коцы, хьамцlый, зэнтхь, аспир, аужьырэ илъэсым кимион къагъэкlы ыкlи кlакlо иlэу хъугъэ. Псы lыгъыпlэхэр къоджэ гъунэхэм ашашlых, ащ апэблагъэ чlыгухэр къантуф-къартошка зылэжьырэ хымэхэм зэльаубыты. Анахь гугъэузыр; кlалэхэр ригъэджэу е щыпсэунэу къалэм кlожьыгъэм, ичlыгу сыд щалэжьырэ, лэжьыгъэшlу хэт тезыхырэ-ыгъапэрэп. Ахэм анахьыбэрэр «пэчьэнд тlэкlу горэ къытlэкlахьэм ары, ащ нахьэу сыд тищыкlагъэр» аlо. Шъхьакlом шъхьакlор ыуж итэу цlыфым зехэшlэ, къалэхэу Кайсери ыкlи Сивас и мэкъу мэщ лэжьышхохэр къакlохэщ, тицlыхэм ячlыгухэр пэчьэндэу аштэ. Нахь гурыlуагъаер, ежь игъунэгъу, иlахьыл ритыным ыпэу хымэм ритыныр къыхахы тэ тиехэм.\nНепэ къэнэфагъ, чlыгъэшlу темытэкъуагъэу чlыгум иунаеу къыщыкlыхэрэм уасэ зэряlэр. Ар къыгъэшьыпкъгъ къалэу Оваджык икъэлэ тхьаматэ. Мырщ фэдэу lузуняйла щыуушэтын лъэкlыщт. Къуаджэ горэхэр хэхыгъэу ащ фэдэу чlыгум иунаеу къэкlыгъэхэр щыблэжьын, хабзэм лэжьыгъэм чlыпlацэр ребгъэтым хъущт. Гущыlэм пае мэл хъуным lузуняйла ишъофхэр тегъэпсахьыгъ. Хабзэм мыщ пае lэпэlэгъу къыlыпхын лъэкlыщт, ащ дакlоу ебзым гъэстыныпхьэ шхьуантlэ къыхэзыщын станция гъэпсыгъэнэу lамал щыlэщт. Шъофым иогу, ижьыбгъэ, итыгъэ ишlуагъэкlэ, электрик энергие къезытырэ пкъэухэр гъэlагъэм инэу ишlуагъэ къэкlощт.\nlузуняйла зыкъыlэтыным, ыпэкlэ лъыкlотэн зиужыным фэшl амалхэр, пшlэн лъэкlыщтхэр макlэп. Къанэрэр, хабзэмрэ цlыфхэмрэ азфагу зэзэгъыныгъэм фэlорышlэн щыlэм ары.\n-О, кlакlо зиlэ лэжьыгъэу, чёляк узым иlэзэгъоу зэрэщытым имызакъоу, псауныгъэм дэлажьэхэрэм мафэ къэсми зишlуагъэ агъэунэфэу, цlыфым илъ емыгуарэ лэжьыгъэр чlыгъэшlу емыхьылlэу къэогъэкlы. Зичlыгу шынэм тегъэпсахьыгъэу, лъэгапlэм тет зичlыопс пхьашэу lузуняйла щыблэжьынымкlэ Нут лъэпкъыр тэрэза?\n-Нут (джэнч лъэпкъ) lузуняйла ичlыпlэ псэтэуми щалэжьырэп. Ар къызхагъэщыгъэм щыубла- гъэу шъольыри ит чlыохэу Черюмщек ишъофхэм щэлэжьы. «Чlыгур а гъэм хэмылъхьагъэу щыльын нахьый, Нут хаплъэу зебгъэгъэпсэфым нахьышlу» зыфэпlон фэдэм къыхэкlыгъ, ыужым ишlуагъэ къакlо зэхъум зиушъомбгъугъ, лэжьыгъэ кlакlо иlэ хъугъэ-сэlо. Сыда пlомэ, илъэс къэсми ыуасэ зехьожьы, зэм инэу дэкlуае, зэмызэм зэ хабзэм уасэу къытырэр мэкlэдэдэми, итlани лъапlэу пщэн олъэкlы.\nСэ Нут къэзгъэкlыным сыкlэзгъэгушlугъэр Багларбашы Хасэм щысиlэ синыбджэгъухэр арых. Бэрэ ыуж ситыгъ, нахь дэгъу, нахь lэшlу, нахь къабзэу къызэрэкlыщтым сыпылъыгъ, синыбджэгъухэр къыскъоуцуагъэх, зэрэсlоуи хъугъэ, зыщэфыхэрэм апашъхьэ сыщымыукlытэ жьын фэшl зэрэсфэлъэкlэу, чlыгъэшlу есымыхьылlэу, тятэхэм халъхьарэ чылапхьэхэм сыдэлэжьагъ.\nМыгъэ, lузуняйла ичlыопс тегъэпсахьыгъэ коцы лъэпкъэу «Зерун» зыфаlоэр хэслъхьагъагъ, ыкlи цlыфым ипкъушъолкlэ дэгъу хьаджыгъэр хэсшlыкlыгъ.\n«Сэ слъэкlырэмкlэ чlыгъэшlу зи нэсымгъэсэу чlыгум иунаеу чылапхьэр къэзгъэкlыным сыпылъ»\n-Тэ уиныбджэгъухэм тэшlэ уанэдэлъфыбзэ баеу кlуачlэу, усэ зэбдзэкlыным тегъэпсахьыгъэу зэрэlулъыр. lузуняйла мыщ сыда къызэрэхэлэжьагъэр?\n-Мыщ джыри сишъхь къыщекlокlырэ гупшысэ гулъытэхэм зыщзэкlаугъоежьы къодый, е сицlыкlугъом зэхэсхыгъэхэм, гукъэкlыжьхэм къахэнагъэхэнкlи мэхъух ахэр. Ау, а пстэури зэпычыгъэ хъугъэх, Джыри тхылъ е усэ пlонэу чьэпхьыгъэхэп. Сурэт техыныр нахь къатекlо.\nСурэт техыным нахь сыдихьыхыгъ. Оепльымэ нэм ылъэгъурэр зэкlэ зэфэдэу къыщыпшlошlы мы чlыгум; ау тыгъэм инэбзыйхэмрэ ошъуапщэхэмрэ яудж цlыфыр нэмыкl дунаим хащэ. Ащ фэшъхьаф нэкlэ сеплъыным нахьый, а уджым шым ихъушlэ макъэу цlыфыгум щызэпигъэджэжьырэр сэ кlэпщэу щызэхэсэшlэ, тыгъэджэ шъофым…\n-Скъош кlас, синыбджэгъушlоу Сэхьаттин, уигупшысэхэр, уишlошlыхэр, уищыlэныгъэ къыддэбгощыгъ, Жьынэпсым еджэхэрэм ацlэкlэ Тхьаогъэпсэу отэlо. Уигухэлъэр зэкlэ къыбдэхъунхэу типфэлъаlо.\nУешlушlэм уфэсакъызэ къэбгъэкlыгъэу блэжьыхэрэм гулютен зэрахэмылъым иишlуагъэкlэ типщэрахьапlэ тетыгъо зэрэщаlыгъыр, тиlанэ къызэрабайрэр уасlо сшlоигъу. Станбул Темыр Кавказ Културэ Хасэм ишlуагъэкlэ мыгужьоу зэдгъэгъоты Нутыр. Ащ хэсшlыкlэу унагъокlэ гуахахьо хэдгъуатэу тшыхырэ пщэрахьыгъэхэр интернетым щысиlэ нэкlубгъом сигуапэу къыщысlотэщт. Уилэжьыгъэ щэфакlохэм сыдэущтэу аlэкlэхьащта? Ежь ышъхьа пае шъхьапэ фэхъущтым рвгущыlэныр тилъэпкъ шэнэп. У Адыгэ-Черкесэу блэжьыгъэр пщэныр, ар бэдзэр епщэлlэныр орыкlэ псынкlа?\n-Шъыпкъэр къэсlон, анахь къинэу lофым хэлъыр ары. Зыгорэм паемэ зи хэсымыlуахьэу сыкlэлъэlу, нахь сытеlункlэуи мэхъу, ау сэ сшъхьа пае зыхъукlэ сыдэгу сыбзаку. Пlалъэ тешlэм ащи сытекlонкlи мэхъу щтын. Синыбджэгъухэр тхьам егъэпсэух, мы лъэныкъомкlэ инэу lэпэlэгъу къысфэхъугъэх. Мыщ щыlэ бэдзэрхэм, щапlэхэм афэмыдэу синыбджэгъухэр зыщыпсэухэрэ къалэхэм дзыокlэ е ежьхэр зыфаем фэдиз ясэгъащэ. Ахэм ацlэхэр сщыгъупшэхэрэп ыкlи мыщ дэжьым иджыри зэ тхьам шъоегъэпсэу- яlсlо сшlоигъу.\n-lузуняйла былым хъуным тегъэпсахьыгъэ шъолъыр. Ори мэкъу мэщы лъжьын фэшъхьафэу ащи упылъа?\n-Ары. Былым хъуныр, чэм лъэпкъышlухэр ыгъыныр тlэкlу тlэкlузэ зыпкъ еуцо. Къуаджэм былым щыуиlэм, узщыгъун уиlэу ары. Сыда пlомэ, чlыгум лэжьыгъэр зэрэпlоу къымытэу мэхъу, ащ хэмыхырэр былымышъхьа хъуным регъэкъужьы. Ау мыгъэрэ гъэм бгъуитlумкlи тызэрэщыгугъэу хъугъэп. Былым lусхэм ыкlи чlыгъэшlум ыуасэ лъэшэу хэхъозэ кlуагъэ мэкъу мэщышlэхэм, былым зыхъухэрэм агу ащ зэпиутыгъ.\n-Мэкъумэщышlэр зэлlэм ыбгъэгу зыээгуабзым, Гугъэ къикlыгъ аlо. О дэу ухъура?\n-\"Гугъэр тхьамыкlэм иlус» аlоба, цlыфыр щызгъаlэрэр гугъэр ары. Мэку мэщышlэхэм язакъоп, цlыф цlыкlур щыlэныгъэм кlэзгъэгушlурэр гугъэу зыдиlыгъым хэушъэфагъ. Тэри ащ темыпцlыжьэу тыщыгугъум тигъэхьагъэхэм ахэхъощт, щыlэныгъэм тыщыгушlукlыщт. Гъэм лэжьыгъэр мыбагъоу къыхэкlэу мэхъу, ащ дэжьыми «къэкlорэ гъэм нахь гъэбэжьоу чlыгур къытэтэщт» сlом сыщыгузэ чlыгум сыщэгугъу, къэкlощт илъэсхэм афэсэгъашlо.\n-Щэч хэмылъэп, Чlыгум, мэкъу мэщышlэным зыкъыlэтыным иягъэ инэу ригъэкlыгъ пандемием. Ащ пае чlыгур лэжьхэм атефэрэ lэпэlэгъу афагъэкlотагъэп, мэкъу мэщ политикэм агу риутэу бэрэ къыхэкlыгъ, о мэкъу мэщ ыкlи былым хъуным пыхьанэу зыгу хэлъ ныбжьыкlэхэм сыд къяпlо пшlоигъу?\n-Къыкlэlотыкlыжьыгъэ фэдэу хъущт ау, lофэу уздэлажьэрэр шlу плъэгъу зыхъукlэ, узщылажьэрэм гукlэ уфэщагъэу, улэжьэныр къыомыхьыльэкlэу мэхъу. Сэ сицlыкlугъом чылэм сызэрэщыlагъэм ишlуагъэ къысэкlыгъ. Сыгу мыкlодэу тхьагъо зыхэзгъотагъэр тиунагъо щызэхэугъоягъэ щыlакlэм, нахь зыкъыlэтыным пыздзэжьыныр ары. Тэрэзэу угущыlэн хъум, былым хъуным, мэкъ мэщыр улэжьыным хэшlыкl ин, lахьчэшхо ищыкlагъ. Трактерыр ащ пылъыщт пхьэlашэр зэбгъэпэшыны фэшl уиlэр зэкlэ ептыгъэкlи икъущтэп. Чощхэр пшlыныр, былымхэр зэбгъэгъотыныр ащ нахь псынкlэп. Ахэр тlэкlу нахь къэзгъэпсынкlэрэр, чылэм лъапсэ горэ гъэуцугъагъэу, гъунэгъу шъэогъухэр щыlуиlэм ары. Ахэм lофым хэшlыкlэу фыряlэ хъугъэм, шъольырым ичlыгу фэнэlуасэхэм ори уагъэгъозэщт. Къанэрэр lахьщэ тlэкlу, ар уиlэм егъэжьапlэу пфэхъущт. Ныбжьыкlэхэм е сэщфэдэу зызшlоныбжьыкlэхэм ясlо сшlоигъор сыд; lофэу рахьыжьэрэм апэу нэlуасэ зыфарэшl, шlу арэлэгъу, зыщэрэгугъужъых. Мэкъу мэщышlэным, былым хъуным пылъынэу фаер, ащ пылъ фэlо фашlэм хэшlыкl фыриlэу зигъэсэн фае. Къэралыгъом илъ мэкъу мэщ политыкэм иlофшlапlэхэм ащзекlорэ унашъохэм, тхыгъэу къыдэкlыхэрэм яджэнхэ фае. lОфым къиным текlоным фэхьазырхэу пэрэхьах, зыкърарэмгъэщын.\nХахьэхэрэр\nАщ хахьэх\n2 псы шъуалъэ из нут ужъопхьыгъэ\n3 кlанкlэ\n2 джэмышх натрыф хьаджыгъэ\n1 чашкэ псыстыр\n1 пакет тхьацу гъэтэдж (разрыхлитель)\n1 чай джэмышх ванилин е пакети 2 ванилинная сахар\n1 псы шъуалъэ из дэшхо гъэушкъоигъэ\n2 джэмышхитlу кокос\nШъоушъугъэупсым (сироп) пае\n1 псы шъуалъэ из сэнэшъхьа шъоу\n1 псы шъууалъэ из апельсиныпс е мандариныпс кlэфыъэу\n80 грам шоколад плитка\n1 пакет слива е щатэ\n1 щай джэмышх из какао\nЗэрэпшlыщтыр\nНут ужъопхьыъэр lэшъхьалым (блендер) дэгъэкl. Кlанкlэхэр дэгъоу уутэщт, адырэхэр зэкlэхэри ащ хэптэкъщтых. Нущ щытагъэр ащ хэплъхьащт, тхъу зыщыпфагъэ табэм иуубэщт. 160-рэ зиплъырыгъэ хьакум итэу такъикъ 35-40 къэжьэщт, оучьыlыфэ оежэщт. Сэнашъхьэшъоур, апельсиныпсыр зэхэокlэх, табэм илъэу жьагъэ кексым зэикlэу атеокlэ. Дахэу обзы. Шоколад гъэткlугъэр силивэр хэкlагъэу зэlэтэгъахьэ къэмыжъуапэзэ къытетэхыжьы, тlэкlу зыучьыlыджэ, lанэм тебгъэуцо хъум кекс.\nНут шхыныгъохэр\nАщ хахьэх\n2 псы шъолъэ (стэкан) из нут ужьопхьыгъэ (тlэкlу мыжъуаlоу)\n1 бжьынышъхьа\nбжьыныфыцих (6)\n1 кlанкlэ\nДжэмышхитlу маслина дагъэ\nЩыгъу, хэубэнхэр, жьыбжьый плъыжь хьаджыгъэ (стырэу), кимион.\nЗэрэпшlыщтыр\nНут ужъопхьыгъэр шъхьалым (блендер) дэбъэкlыщт, хэубэнхэр хэбгъэкlуахьыщт, емыпыкlын фэшl пlа псым хэбгъаозэ lэшкlэ цlыкlухэр уухъурэищтых. Тыльыпlэ зэрыдзэгъэ табэм ибгъэlыстэнхэщ хькум ибгъэуцощт, такъикъ 30-40 бгъэжьэщт. Бжьыныф хэпlыртlагъэу шхыу. Е тагин (кунжутная масло) щыгъу лимон зэхэлъ соус тепкlэтщ. Узфае салат дэпшхы хъущт.\nНут гъэеlыпlагъэ\nЗэрэпшlыщтыр\nНутым псы кlэбгъэхьан чэщым щытын кlытэн фае. Табэм тхылъыпlэ къабзэ ибдзэн нутхэм псы зи къакlэмынэу табэм иптэкъон. Уфаем щыгъу тlэкlу щыбжьый плъыжь хьаджыгъэ, щыбжъыйшlуцlэ хэптэкъощт. 180 зилъэшыгъэу ъэплъыгъэ хьакум табэр ибгъэуцон. Такъиък 15-20 табэр заъорэ бъэсысызэ нутхэр къэтlыпlэщтых. Ар дэдэр табэ зычlэ имыубытырэ лъэпкъым иптакъоу машlом тетэу бгъэтlыпэми хъущт.\nЧурмыт Сэбэхьаттин.\nНут зыхэлъ стырыгъакlэхэр\nАщ хахьэх\n3 псы шъуалъэ из нут гъэжъуагъэ\n4 кlанкlэ\n1 чашкэ тагин\n1 чашкэ псы фабэ\nщыгъу, щыбжьыйшlуцlэ, жьыбжьый плъыжь хьаджыгъэ\nдагъэ зыхэлъ къэкlыхэрэр (кинео, лен фышъхьа, чиа, къон мыхьадж, мак, кунжут, тимин шlуцlэ…)\nЗэрэпшlыщтыр\nНут, кlанкlэ, тагин, псы фабэ, щыгъу жьыбжьыехэр зэкlэхэри зэхэотакъо, lашъхьалым дэогъэкlых. Тхьацу шъабэм дагъэ зыхэлъэу къэкlыхэрэр хэуатакъо. Табэм пlуакlэу иоубэ, кунжутыр тимин шlуцlэр теотэкъожьы, 170-рэ зиплъырэгъэ хьакум иогъэуцо, такъикъ 20-25-рэ огъажъэ. Табэм къимыхэу 4 е 6 хэобзыкlы, нахь инхэр пхъэмбгъум теолъхьащ lукlахь цlыкlухэу оупкlатэх. Апчь лагъэм щызэогъафэх, жьы хэмыхьам мэфи 10 зи щымышlэу щылъыщт. Щыугъэ гуахьэу щаим ыкlи нэмыкlхэм къадекlущт. Салатхэм агольэу, кефирым дэпшхыми гуахьы.\nНут хьаджыъэ тхьацум хэшlыкlыгъэ пицца\nАщ хахьэх\n3 псы шъуолъищ из нут ужъопхьыгъэ\n2 кlанкlитlу\n1 пакет тхьацу гъэтэдж (разрыхлитель)\nЩыгъу, щыбжьыйшlуцlэ, жьыбжьый плъыжь, тимян, кимион (посуски)\n¼ стакан из дагъэ (маслина)\nПомидор соус унэм щашlыгъэу (ычыlу щыпфэщт)\n2 щыбжьый шхьуантlэ, плъыжьэу 2 (болгарский)\nУфэаем нэкулъ, хьаlу, шпинат, къуае зэхэъэкlухьыгъэ тептэкъощт.\nКъон цlынэ, петрушка… бгъэкlэрэкlэщт\nЗэрэпшlыщтыр\nНут гъэжъуагър, щыбжьыехэр, дагъэр зэкlэ зэхэлъэу lэшъхьалым дэбгъэкlын, тхылъыпlэ зэрыбзагъэ табэм тхьацур зэщизэу иуубгъон, хьакум ибгъэуцон такъикъи 10-м бгъэжьэщт. Помидор соусым бжьыныфрэ щыгъурэ хэплъхьан щыпфэщт, ащ ычыlу пшlоигъоу зэхэплъхьагъэхэр тептэкъощтых, хьакум ибгъэуцожьыныщ такъикъ 35-40 бгъэжъэщэт. Фабэзэ убзыщт, къон лъэпкъхэмкlэ бгъэкlэрэкlэжьыщт.\nАдыгабзэм езгъэкIугъэр: МэфшIукъо Щенгюл","id":"<urn:uuid:77d58d3c-81d3-486a-b9d6-1d1bc2f477ef>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/01\/l%D1%83%D0%B7%D1%83%D0%BD%D1%8F%D0%B9%D0%BB%D0%B0-%D1%88%D1%8A%D0%BE%D1%84%D1%82%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%89%D1%8Bl%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%B4%D0%B6\/","date":"2023-12-01T14:21:12Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100287.49\/warc\/CC-MAIN-20231201120231-20231201150231-00304.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9849697948,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9849697947502136, \"kbd_Cyrl_score\": 0.014840634539723396}","num_words":4944,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.043,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.986,"perplexity_score":5837.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Физкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыным сафэхьазыр» зыфиIорэм изичэзыу тхьамафэ Мыекъуапэ щэкIо.\nРеспубликэм икъэлэ шъхьаIэ щыпсэухэрэм физическэ ухьазырыныгъэу яIэмкIэ зызэраушэтырэм дакIоу япсауныгъэ агъэпытэ, мэхьанэшхо зиIэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэм ахэлажьэх.\nIоныгъо мазэм къыкIоцI зэхащэщт I��фтхьабзэхэм нэбгырэ 35-рэ ахэлажьэ, ахэм физкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыным сафэхьазыр» зыфиIорэм ишапхъэхэр атых. ЗэхэщакIохэм зэрагъэнэфагъэу, Iоныгъом и 25-м къыщегъэжьагъэу чъэпыогъум и 1-м нэс ахэм заушэтыщт, анахь дэгъоу зыкъэзыгъэлъагъохэрэм дышъэ, тыжьын, джэрз бгъэхалъхьэхэр афагъэшъошэщтых.","id":"<urn:uuid:bd6e5f84-b53b-4482-82a9-64827c964b35>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/09\/27\/%D1%8F%D0%BF%D1%81%D0%B0%D1%83%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%8B%D1%82%D1%8D\/","date":"2023-12-07T21:20:17Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100686.78\/warc\/CC-MAIN-20231207185656-20231207215656-00304.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9590423703,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9590423703193665, \"kbd_Cyrl_score\": 0.04065926745533943}","num_words":169,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.212,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.949,"perplexity_score":3670.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"АДЫГЭ РЕСПУБЛИКЭР - ТЭ ТИПСЭУП1\nАдыгэхэр анахь лъэпкъыжъхэу Кавказым исмэ ащыщых. Дунаим ахэр зэрэщаш1эхэрэр черкес. Ежьхэр адыгэк1э зэджэжьыгъэх. Кавказым ич1ып1э дахэхэм ащэпсэух.\nСыд фэда яч1ыгухэр? Ахэр Кавказ къужъхьэтхым итемыр лъэныкъок1э къыщырагъажьэшъ, псыхъоу Пшызэ пэ1улъэшъогъэ гъэбэжъулъэ ч1ып1эмэ анэсы. Непэ Адыгеем ич1ыгу инахьыбэр псыхъохэу Пшызэрэ Лабэрэ азыфагу илъ. Республикэм икъушъхьэхэр къыблэмк1э къик1ыхэу къок1ыпэм загъазэ, шыгуфхэу къэлъагъох къушъхьэхэу Шъэс, Ошъутен, Фыщт, Шыгугъушъ, Псышхъо. Ахэр зэготхэу дахэу рек1ок1ых. А къушъхьэхэмэ ялъэгагъэ метрэ минит1у-минищым ехъу.\nМэзэу, чъыг дахэхэу Кавказ къушъхьэхэм къатек1эхэрэм мэ1эш1ур къапехы, чъыгэу ащ хэтхэм узыфае псэуалъэхэр ахэпш1ык1ын плъэк1ыщт. Ч1ыох шъолъырымэ къащэк1ых къумбылхэр, к1аехэр, тфэйхэр, ланчъэхэр, псэйхэр.\nКавказым ипсыхъо анахь инмэ ащыщ Пшызэ. Ащ къухьэхэр щэзек1ох. Псыхъохэу Шъхьэгуащэ, Лабэ, Пщыщэ, Псэкъупсэ, Фэдз, Фарзэ япсы лъакъохэр Кавказ къушъхьэхэм яанахь лъэгап1эхэм ателъ мылыжъхэм къащежьэх, Адыгеим игъэбэжъулъэ ч1ыгумэ къарэчъэх.\nУщыпсэунк1э ч1ып1э дахэу, гъэбэжъулъэу зэрэщытыр арэу къыч1эк1ын, Адыгэ Республикэр псэуп1эк1э къыхэзыхырэм ыгу пымык1ыжьэу егъэш1эрэу къызк1инэрэр.\n\/Журналэу \"Жъогъобын\" къитхыгъ, 1994, N3\/","id":"<urn:uuid:02d8b452-b2d7-4ed2-8cac-6d035fde3f7f>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygeya-republic.info\/adyghe-language\/teksty-na-adygeiskom-jazyke\/adygeh-respublikehr-teh-tipsehup1\/","date":"2023-11-28T20:02:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679099942.90\/warc\/CC-MAIN-20231128183116-20231128213116-00008.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8145902157,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8145902156829834, \"kbd_Cyrl_score\": 0.18496450781822205}","num_words":300,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.007,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.915,"perplexity_score":6941.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2015-рэ илъэсэу икIыгъэм Адыгэ Республикэм игъогухэм хъугъэ-шIэгъэ 516-рэ къатехъухьагъ, ахэм нэбгыри 131-рэ ахэкIодагъ, нэбгырэ 602-мэ шъобжхэр атещагъэхэ хъугъэ.\n2015-рэ илъэсым лъэсрыкIо-хэм ялажьэкIэ хъугъэ-шIэгъэ 73-рэ гъогухэм къатехъухьагъ, ахэм нэбгырэ 32-рэ ахэкIодагъ, нэбгырэ 15-мэ шъобжхэр атещагъэхэ хъугъэ.\n��ъогурыкIоныр щынэгъончъэу щытыным ыкIи гъогухэм къатехъухьэрэ хъугъэ-шIагъэхэр нахь макIэ шIыгъэнхэм апае щылэ мазэм и 14-м къыщегъэжьагъэу и 18-м нэс АР-м гъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ Къэралыгъо инспекциер кIэщакIо зыфэхъугъэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэу «ЛъэсрыкIу» зыфиIорэр Адыгэ Республикэм щэкIо.\nIофтхьабзэм хахьэу къалэм игъогу зэхэкIыпIэхэу цIыфхэр нахьыбэу зыщызекIохэрэм Къэралыгъо автоинспекцием икъулыкъушIэхэр атетхэу къулыкъур ахьы, гъогурыкIоным ишапхъэхэр зыукъохэрэ водительхэм, анахьэу лъэсрыкIохэм, алъэплъэх.\nТ. К. ЛIыунай.\nПолицием имайор.","id":"<urn:uuid:c958740c-b0f1-4d67-86db-aa9b41fd1060>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/01\/18\/i%D0%BE%D1%84%D1%82%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D1%83-%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%81%D1%80%D1%8B%D0%BAi%D1%83\/","date":"2023-11-29T22:13:07Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100146.5\/warc\/CC-MAIN-20231129204528-20231129234528-00245.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9921164513,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9921164512634277}","num_words":234,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.062,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.991,"perplexity_score":2975.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Кьалэу Кайсери Кавказ Хасэм ныбжьыкlэхэр дэлажьэх, Хэхэс зыфиlорэ гъэзэт къыдагъэкlынэу рагъэжьагъ. Гъэзэтым инэкlубгъохэм язэгъэкlун, къыхиутырэ тхыгъэхэм язэгъэфэн Кайсери Кавказ Хасэм и ныбжьыкlэ комиссие итхьаматэ ыкlи ащ хэтхэу Ворокъо Селим Джан Сёнмез, Гъужъукъо Фуркан Демирджи, Жаге Сена Доган. Хьурсин зэшхэу Ясин, Ахмэд, Утку зыдэлэжьэрэ гъэзэтым илъэсыбэрэ ымакъэ лэшынэу фэтэlо.\nBu haber sitesi, Gazeteciler Cemiyeti'nin uygulamakta olduğu Demokrasi için Medya\/Medya için Demokrasi Projesi'nin desteği ile oluşturulmuştur ve sürdürülmektedir.\nİçerik tamamıyla Jineps Gazetesi sorumluluğu altındadır ve Gazeteciler Cemiyeti'nin görüşlerini yansıtmak zorunda değildir","id":"<urn:uuid:4410ab7f-f3bb-4cfd-af60-6b263ed03259>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2023\/01\/%D1%85%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%81-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%B4%D1%8D%D0%BAl%D1%8B-%D1%89%D1%8Bl%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%85%D1%8D\/","date":"2023-12-01T22:06:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100308.37\/warc\/CC-MAIN-20231201215122-20231202005122-00018.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8876072764,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8876072764396667, \"gag_Latn_score\": 0.05722619593143463, \"xmf_Geor_score\": 0.01022437121719122}","num_words":245,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.008,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.004,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.904,"perplexity_score":16072.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Йогэм и Дунэе мафэ 2022-рэ илъэсым бэдзэогъум и 3-м хагъэунэфыкIыщт.\nМыекъуапэ изыгъэпсэфыпIэ парк, урамэу Гагариным ыцIэ зыхьырэм дэжь, Дунэе Iофтхьабзэр щыкIощт.\nПчэдыжьым сыхьатыр 7-м къыщыублагъэу 8.30-м нэс тыгъэм гъогогъуи 108-рэ сэлам рахыщт. Мафэм сыхьатыр 3-м щегъэжьагъэу пчыхьэм сыхьатыр 7.30-м нэс Iэпкъ-лъэпкъхэм, гушъхьэ кIуачIэм, сатыум, искусствэм, IэпэIасэхэм яIофшIагъэхэм яхьылIэгъэ къэгъэлъэгъонхэр зэхащэщтых. Нэпэеплъ пкъыгъохэм афытетхэщтых\nАдыгэ Республикэм физкультурэмкIэ ыкIи спортымкIэ и Комитет икъулыкъушIэхэм къызэрэтаIуагъэу, пчыхьэм сыхьатыр 8-м къыщегъэжьагъэу 9-м нэс этноконцертыр зыгъэпсэфыпIэ паркым щыкIощт.\nЗэхэщакIохэм спортыр, культурэр, искусствэр зышIог��эшIэгъонхэр, гум шIукIэ къинэжьынэу зызыгъэпсэфы зышIоигъохэр Дунэе Iофтхьабзэм рагъэблагъэх.\nСахьидэкъо Нурбый.","id":"<urn:uuid:d7be867d-fa75-4d04-b526-be1ad1ebc8f8>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/07\/04\/%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D0%BB%D1%8D-%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%8B%D0%BC-%D1%89%D1%8B%D0%BAi%D0%BE%D1%89%D1%82\/","date":"2023-11-29T21:27:36Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100146.5\/warc\/CC-MAIN-20231129204528-20231129234528-00454.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8565965295,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8565965294837952, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1426037698984146}","num_words":218,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.055,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.868,"perplexity_score":3159.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ къызэритырэмкIэ, Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ епхыгъэ университетэу Краснодар дэтым гурыт еджапIэр къэзыуххэрэм ыкIи ахэм янэ-ятэхэм апае непэ ипчъэхэр зэIухыгъэщтых. Мы апшъэрэ еджапIэм чIахьэ зышIоигъохэр Iофтхьабзэм рагъэблагъэх.\nУрысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ епхыгъэ университетэу Краснодар дэтыр къэзыуххэрэм хэушъхьафыкIыгъэ цIэу «полицием илейтенант» зыфиIорэр къафагъэшъошэщт.\nКандидатхэм лъэIу тхылъыр электроннэ зэпхыныгъэм иамалхэмкIэ къатын алъэкIыщт. Ащ пае университетым исайтэу «крду.мвд.рф» зыфиIорэм ихьанхэ, ищыкIэгъэ къэбарыр анкетэм ратхэн фае.\nПриемнэ комиссием ителефонхэр: 8(861) 258-24-64, 8(861) 258-32-31.\nДжащ фэдэу Урысыем и МВД епхыгъэ университетэу Краснодар дэтым и Ставрополь къутамэ ригъэблэгъэщтых гурыт еджапIэхэм, лицейхэм, гимназиехэм яапшъэрэ классхэм арысхэр, ны-тыхэр, кIэлэегъаджэхэр, хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ къулыкъухэм ялIыкIохэр.\nХьакIэхэр апшъэрэ еджапIэм ипащэхэм, приемнэ комиссем хэтхэм аIукIэщтых. Мыщ учIэхьанымкIэ амалэу щыIэхэм, еджэныр зэрэщызэхэщагъэм, нэмыкI лъэныкъохэм атегущыIэщтых.\nНахь игъэкIотыгъэ къэбар зэзыгъашIэ зышIоигъохэр апшъэрэ еджапIэм зыкъыфагъэзэн алъэкIыщт. Ар зыдэщыIэр: къалэу Ставрополь, Кулаковым ыцIэ зыхьырэ проспектым иунэу N 43. КъекIуалIэхэрэм паспорт зыдаIыгъын фае.","id":"<urn:uuid:bc0d325a-09a6-48b6-a893-f8ffca127e83>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/09\/22\/%D0%B0%D0%BF%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%80%D1%8D-%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BFi%D1%8D%D0%BC-%D1%80%D0%B5%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2023-12-07T19:26:01Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100686.78\/warc\/CC-MAIN-20231207185656-20231207215656-00676.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6162237525,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6162237524986267, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3810250759124756}","num_words":359,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.049,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.008,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.561,"perplexity_score":2824.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Кавказ Хасэхэм я Федерацие КАФФЕД-мрэ Шlуцlэ Чlапцlабз зыфиlорэ тхылъ тедзапlэмрэ зэгъусэхэу, Адыгабзэ ыкlи Тыркубзэу, бзитlукlэ агъэхьазырыгъэ «Кlэлэцlыкlухэм апае Нарт Тхыдэхэр» зыфиlорэ тхылъитlу къыдэкlыгъ. «Шыуей: Нартхэм я Шыгъачьэ», «Саусырыкъо и Тхьожьый» зыфиlоэр тхылъхэм адэт пшысэхэр зэхэзгъэуцуагъэр Эрдоган Боз, сурэтхэр зыгъэтхьыгъэр Илдыз Эвирен. Тхылъхэр Китап Юрду зыфиlорэ интернэ�� хьытыу закъор ары зыщыжъугъотыщтыр.","id":"<urn:uuid:60e58358-0a32-4bc9-b967-533ca1a1ab21>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2023\/12\/%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%8A%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F-%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%83%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BC%D0%BA%D1%96%D1%8D-%D0%B7%D1%8D%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%89%D1%8B%D0%BA\/","date":"2024-02-25T05:47:33Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474581.68\/warc\/CC-MAIN-20240225035809-20240225065809-00445.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6444851756,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6444851756095886, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3516322672367096}","num_words":132,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.008,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.855,"perplexity_score":7170.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«ТНС энерго Кубань» зыфиIорэ компанием фэтэрыбэу зэхэт унэхэм ачIэсхэм электроэнергиеу агъэфедэрэр къэзгъэлъэгъорэ счетчикхэм пчъагъэу арытхэр ыуплъэкIунхэу ригъэжьагъ.\nIофшIэнхэр зыгъэцакIэхэрэр «ИП Борников А. С.» зыфиIорэр ары. Ащ ыпкIэ цIыфхэм атын ищыкIагъэп.\nЭлектричествэм ыпкIэ тэрэзэу къэлъытагъэ хъугъэмэ зэрагъэшIэнэу мы уплъэкIунхэр зэхащэх. Счетчикым къыгъэлъэгъуагъэу унагъом къытыгъэмрэ уплъэкIуакIохэм агъэунэфыгъэмрэ зэтемыфэжьхэ хъумэ, икIэрыкIэу абонентым къыфалъытэжьыщт.\nШъугу къэтэгъэкIыжьы, счетчикыр унэ кIоцIым итымэ, ащ уплIэкIуакIор екIолIэнэу амал бысымхэм къыратын фае. Подрядчикым иIофышIэу унэхэр къэзыкIухьэрэ пэпчъ «ТНС энерго Кубань» зыфиIорэ компанием цыхьэ къызэрэфишIырэр къэзыушыхьатырэ тхылъыр (доверенность) ыIыгъ, удостоверениер иджэнабгъэ хэгъэнагъ.\nУпчIэ зиIэхэр подрядчикым ителефон номерэу 8(952) 561-09-77, е «ТНС энерго Кубаным» и ЗыкI контактнэ Гупчэ, 8(861)298-01-70 теонхэ алъэкIыщт.","id":"<urn:uuid:f17e9f9c-c113-4fa4-8bff-3ea8bac51d44>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/08\/07\/%D1%81%D1%87%D0%B5%D1%82%D1%87%D0%B8%D0%BA%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BB%D1%8A%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%80%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%83%D0%BF%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BAi\/","date":"2024-03-04T19:26:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947476464.74\/warc\/CC-MAIN-20240304165127-20240304195127-00707.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5028769374,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5028769373893738, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4927406907081604}","num_words":285,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.022,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.528,"perplexity_score":3284.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Шъоущыгъу узым пэшIуекIогъэным и Дунэе мафэ ехъулIэу АР-м медицинэ профилактикэмкIэ и Гупчэ «Неделя открытых дверей» зыфиIорэ Iофтхьабзэ зэхищагъ, ащ иапэрэ мафэ нэбгырэ 20 ауплъэкIугъ. Ахэм зэкIэми тапэкIэ агъэцэкIэн фэе пшъэрылъхэр афашIыгъэх.\nIофтхьабзэм къыдыхэлъытагъэу мыщ къеолIэгъэ пстэуми экспресс-диагностикэ арагъэкIугъ. Ащ хэхьэ лъыдэкIуаер уплъэкIугъэныр, гу-лъынтфэ узхэр къяутэкIыным ищынагъо къэуцумэ агъэунэфыным фэшI ащэчырэр ыкIи апчанэ ипсыгъуагъэ ашыныр, «КардиовизорымкIэ» яплъынхэр, лъым изытет лабораториемкIэ зэрагъэшIэныр, пкъышъолыр псыхьэгъэным пае специалистхэр гущыIэгъу афэхъунхэр.\nЗипсауныгъэ изытет зыуплъэкIу зышIоигъогъэ пстэури Гупчэм испециалистхэм къырагъэблагъэх. ШъузэкIолIэщтыр: урамэу Краснооктябрьскэм иунэу N 43, пчэдыжьым сыхьатыр 8-м къыщегъэжьагъэу пчыхьэм 4-м нэс.\nАбрэдж Сэтэнай.","id":"<urn:uuid:bb7571bc-e76f-4a90-bf4e-57ee3371062c>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/11\/18\/%D1%8F%D0%BF%D1%87%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%84%D1%8B%D0%B7%D1%8Di%D1%83%D1%85%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2024-02-28T09:51:48Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474700.89\/warc\/CC-MAIN-20240228080245-20240228110245-00817.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5538899899,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5538899898529053, \"kbd_Cyrl_score\": 0.44487494230270386}","num_words":261,"character_repetition_ratio":0.015,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.528,"perplexity_score":3102.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ИскусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-р къызэрэзэIуахыжьыгъэм фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэм АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат хэлэжьагъ.\nУрысыем и Президентэу Владимир Путиным Федеральнэ ЗэIукIэм фигъэхьыгъэ тхыгъэм щигъэнэфэгъэ пшъэрылъхэмрэ лъэпкъ проектэу «Культурэмрэ» гъэцэкIэгъэнхэм атегъэпсыхьагъэу еджапIэм гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр рашIылIагъэх, иактовэ зали агъэкIэжьыгъ. Сомэ миллиони 150-рэ ахэм апэIухьагъ.\nРеспубликэм ипащэ искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу агъэкIэжьыгъэм икIэлэеджакIохэмрэ икIэлэегъаджэхэмрэ афэгушIуагъ. Федеральнэ инспектор шъхьаIэу Сергей Дрокиныр, АР-м культурэмкIэ иминистрэу Аулъэ Юрэ, Мыекъуапэ ипащэу Геннадий Митрофановыр Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх.\nИскусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэм чIэсхэр ихьапIэм дэжь хьакIэхэм къащыпэгъокIыгъэх. Мыекъуапэ икIэлэцIыкIу художественнэ еджапIэ чIэсхэм яIэшIагъэхэм якъэгъэлъэгъони а чIыпIэм щызэхащагъ.\nАР-м и ЛIышъхьэ гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр зэрашIылIэгъэ еджапIэр къызэпиплъыхьагъ, кIэлэегъаджэхэмрэ кIэлэеджакIохэмрэ адэгущыIагъ, ахэм зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэм гъэхъагъэу ащашIыгъэхэм къакIэупчIагъ.\n«Федеральнэ гупчэр IэпыIэгъу къафэхъузэ, кIэлэцIыкIухэр культурэм хэщэгъэнхэмкIэ искусствэхэмкIэ еджапIэхэм амалышIухэр щарагъэгъотых. Музыкант, сурэтышI, къэшъокIо ныбжьыкIэхэм яIэпэIэсэныгъэ зыкъегъэIэтыгъэным мэхьанэшхо иI. Ахэм ренэу зыхагъэхъон, лъэныкъоу къыхахыгъэм гъэхъагъэхэр щашIынхэ фае. КIэлэцIыкIухэм творческэ гъэхъагъэхэр ашIынхэу, артист цIэрыIо хъунхэу, тиреспубликэ ищытхъу рагъэIонэу сафэлъаIо», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nИскусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-м ипащэу Лариса Грачевам яеджапIэ джырэ шапхъэхэм адиштэу зэтегъэпсыхьэгъэнымкIэ IэпыIэгъу къызэрафэхъугъэм фэшI зэрэфэразэр КъумпIыл Мурат риIуагъ. ГъэрекIо еджапIэр зызэхащагъэр илъэс 85-рэ хъугъэ. ИскусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэм иунашъхьэ зэблахъугъ, унэ гупэр агъэкIэжьыгъ, ащ къыпэIулъ чIыпIэр зэтырагъэпсыхьагъ. Нэбгырэ 440-мэ ателъытэгъэ актовэ залыр агъэкIэжьыгъ. Ащ нэмыкIэу лъэпкъ проектэу «Культурэм» къыдыхэлъытагъэу мыгъэ концертнэ рояль цIыкIу, нэмыкI музыкальнэ Iэмэ-псымэхэр, оборудованиер ащэфыщтых.\nИскусствэхэмкIэ еджапIэм кIэлэцIыкIу 660-рэ щырагъаджэ. КIэлэеджакIохэм зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэм текIоныгъэ къащадахы, мызэу, мытIоу зэнэкъокъухэу «Молодые дарования России», «Юные дарования Республики Адыгея» зыфиIохэрэм ястипендиат хъугъэх.\n«Джыри концертхэм, Iофтхьэбзэ, зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэм шъуизэчый бэрэ къащыжъугъэлъэгъон шъулъэкIыщт. Тэ федеральнэ гупчэм тыригъусэу кIэлэцIыкIу пэпчъ амалэу иIэм зыкъызэIуригъэхынымкIэ, творческэ лъэгэпIакIэхэр ышIынхэмкIэ ищыкIэгъэ амалхэр зетхьащтых. Хэгъэгум и Президентэу Владимир Путиным джащ фэдэ пшъэрылъ къытфигъэуцугъ. Ар дгъэцэкIэщт, къиныгъохэм ямылъытыгъэу, социальнэ проект гори къызэтедгъэуцощтэп. Iофэу едгъэжьагъэхэр ыкIэм нэдгъэсыщтых», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nИскусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-р 1936-рэ илъэсым мэзаем и 11-м къызэIуахыгъ. 1970-рэ илъэсым еджапIэм пае къатиплIэу зэтет унэ агъэпсыгъ. Аудиторие 54-рэ, концертнэ зал инрэ цIыкIурэ ащ хэтых. 2014-рэ илъэсым еджапIэр зэнэкъокъоу «Урысыем иеджэпIэ анахь дэгъуи 100» зыфиIорэм илауреат хъугъэ. 2016-рэ илъэсым урысые зэнэкъокъоу «ИскусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджэпIэ анахь дэгъу 50-р» зыфиIорэм текIоныгъэр къыщыдихыгъ.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:310d7f7c-73c2-4530-b89a-a92e5ec62a3f>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/03\/23\/%D0%BBi%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%83%D1%88i%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A-2\/","date":"2024-02-28T18:53:06Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474744.31\/warc\/CC-MAIN-20240228175828-20240228205828-00678.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8524768949,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8524768948554993, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1464352011680603}","num_words":969,"character_repetition_ratio":0.094,"word_repetition_ratio":0.074,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.857,"perplexity_score":1899.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Дэеу зэхэзыхыхэрэм дзюдомкIэ язэнэкъокъу Москва хэкум икъалэу Зеленоград щыкIуагъ.\nАдыгэ Республикэм дзюдомкIэ иеджапIэу Кобл Якъубэ ыцIэ зыхьырэм зыщызыгъэсэрэ Беданыкъо Заур, кг 81-рэ, дышъэр къыдихыгъ. Мыщ фэдэ зэIукIэгъухэм я 12-рэу апэрэ чIыпIэр тибатыр къащихьыгъ. Заур дунаим изэнэкъокъу, Олимпиадэ джэгунхэу 2022-рэ илъэсым щыIэщтхэм ахэлэжьэнэу зегъэхьазыры.\nАдыгеим дзюдомкIэ ибэнакIоу Инна Кибиткинам, кг 63-рэ, ящэнэрэ чIыпIэр къыфагъэшъошагъ. Урысыем изаслуженнэ тренерэу Беданыкъо Байзэт тибэнакIохэр егъасэх.\nСурэтым итхэр: Инна Кибиткина, Беданыкъо Байзэт, Беданыкъо Заур.","id":"<urn:uuid:aff4d0fb-b9f8-491e-9a99-7ee2a69aa1b5>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/05\/31\/%D1%8F%D0%BF%D1%88i%D1%8B%D0%BAi%D1%83%D1%82i%D0%BE%D0%BD%D1%8D%D1%80%D1%8D%D1%83-%D0%B4%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2024-03-04T21:01:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947476532.70\/warc\/CC-MAIN-20240304200958-20240304230958-00499.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5629752278,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5629752278327942, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4341248571872711}","num_words":174,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.533,"perplexity_score":3482.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къэралыгъо фондэу «Хэгъэгум иухъумакIохэр» зыфиIорэм ишъолъыр къутамэ иIэпыIэгъукIэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием иветеранхэм ыкIи ащ хэкIодагъэхэм якIэлэцIыкIухэр Рыбинскэ нысхъэпэ театрэм икъэгъэлъэгъон рагъэблэгъагъэх.\nАдыгеим имуниципальнэ образованиехэм къарыкIыгъэ кIэлэцIыкIухэр ны-тыхэр ягъус��хэу спектаклэхэу «Азбука вежливости», «Необыкновенное -состязание», «Муха-Цокотуха» зыфиIохэрэм яплъыгъэх.\nКIэлэцIыкIухэм алъэгъугъэр лъэшэу агу зэрэрихьыгъэм ишыхьат зэпымыоу ны-тыхэм къазэрафаIотэжьыгъэр ыкIи нэпэеплъ сурэтхэр зэрэзытырахыгъэхэр. Апэрэу нысхъэпэ театрэм къеблэгъагъэхэр сабыйхэм къахэкIыгъ, ахэмкIэ мыр мэфэкI шъыпкъэ хъугъэ ыкIи агу къинэжьыщт.\nФондэу «Хэгъэгум иухъумакIохэр» зыфиIорэм ишъолъыр къутамэ иIофышIэхэм яшIуагъэкIэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием иветеранхэм ыкIи ащ хэкIодагъэхэм яунагъохэр пшысэм идунай хэгъозэнхэ, зэгъусэхэу яуахътэ агъэкIон алъэкIыгъ.\nСурэтхэр: Фондым ителеграм нэкIубгъу.","id":"<urn:uuid:a419d693-339f-4b8f-b5be-83d58420a2a4>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/10\/23\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%86i%D1%8B%D0%BAi%D1%83%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%8F%D0%B3%D1%83%D0%B0%D0%BF%D1%8D%D1%83-%D0%B5%D0%BF%D0%BB%D1%8A%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2024-02-21T19:15:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947473524.88\/warc\/CC-MAIN-20240221170215-20240221200215-00844.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9609255195,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9609255194664001, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03832497075200081}","num_words":276,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.165,"special_characters_ratio":0.123,"stopwords_ratio":0.051,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.968,"perplexity_score":2422.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Республиканской газете \"Адыгэ Макъ\" дал интервью заместитель начальника УФСИН России по Республике Адыгея Александр Руф IофшIапIэ зэкIэми агъотыщт Тинепэрэ мафэхэм Iофым хэшIыкI фызиIэ цIыфхэр ыкIи ащ фэшъыпкъэхэр щыIэнхэм имэхьанэ нахь зыкъеIэты. Анахьэу хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм еплъыкIэ гъэнэфагъэ, спортым ылъэныкъокIэ ухьазырыныгъэ дэгъу зиIэ IофышIэхэр ящыкIагъэх. БлэкIыгъэ илъэсым ыкIэм бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм иотделхэм, икъулыкъухэм ыкIи иучреждениехэм IэнэтIэ тедзэхэр ащагъэнэфагъэх. Ащ къыдыхэлъытагъэу къулыкъушIэхэм ялэжьапкIэ къаIэтыгъ.\nМы къулыкъум хэтыщтхэр зыщагъэхьазырырэ апшъэрэ еджапIэхэм якурсантхэм фэгъэкIотэныгъэу яIэхэр зыфэдэхэм ыкIи ахэм узэрачIэхьан плъэкIыщтым афэгъэхьыгъэу упчIэхэм джэуапхэр къаритыжьыгъэх бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипащэ игуадзэу, полковникэу Александр Руф. — Къулыкъум иеджапIэхэу тикъэралыгъо итхэр сыд фэдэха?\n— Апшъэрэ еджапIэхэр Петербург, Рязань, Владимир, Вологдэ, Пермь, Воронеж ыкIи Самарэ адэтых. Ахэм сэнэхьатхэу «хэбзэухъумэкIо къулыкъур», «юриспруденциер», «ухъумэнымкIэ ыкIи конвоированиемкIэ», «тылымкIэ къулыкъур», «производственнэ къулыкъур», «зоотехниер», нэмыкIхэри щарагъэгъотых. ХэбзэухъумэкIо къулыкъухэм зэпхыныгъэ адыряIэу еджапIэхэм ащырагъаджэх, хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ къулыкъум, хьыкумхэм, бзэджашIэхэм пшъэдэ- кIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум яучреждениехэм курсантхэм практикэ ащахьы.\n— А апшъэрэ еджапIэхэм курсантхэм сыд фэдэ амала аратыхэрэр?\n— Курсантхэм ятIонэрэ курсыр къаухыфэ еджапIэм иобщежитие чIэсых ыкIи ящыкIагъэр къэралыгъом аIэкIегъахьэ. Мафэм щэгъогогъо агъашхэх, ащыгъыщтыр, апэрэ курсым къыщегъэжьагъэу ахъщэ араты. Апэрэ курсым ар сомэ мин 15-м нэсы, нэужым зэреджэрэм ыкIи курсэу зэрысым ялъытыгъэу ахъщэр нахьыб. Аужырэ илъэсым курсантым сомэ мин 20 фэдиз араты. Апшъэрэ еджапIэхэм унэшъо гъэнэфагъэ ыкIи Iэдэбныгъэ ачIэлъ. Ахэр зымыукъорэ ыкIи еджэнымкIэ чIыфэ зытемылъ курсантхэм зыгъэпсэфыгъо мафэхэм общежитиер къабгынэн фитых. Джащ фэдэу спортым илъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ агъасэх, курсантхэм спортымкIэ гъэхъагъэхэр ашIынымкIэ, урысые ыкIи дунэе зэнэкъокъухэм институтым ыцIэкIэ ахэлэжьэнхэмкIэ амал дэгъухэр яIэх. Къыхэгъэщыгъэн фае, я 11-рэ классым ыуж еджапIэм чIэхьагъэр еджэфэ дзэ къулыкъур фылъагъэкIотэщт.\n— БзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум иапшъэрэ еджапIэхэм пшъашъэхэр ащеджэха?\n— Пшъашъэхэри ащеджэх. Ахэм нахьыбэрэм къыхахырэр «экономикэр» ыкIи «психологиер» ары. 2024-рэ илъэсым ведомственнэ еджапIэм чIэхьанэу фаехэм ялъэIу тхылъ- хэр непэ щегъэжьагъэу атынхэ алъэкIыщт.\n— ЕджапIэр къэзыухыгъэхэу ФСИН-м исистемэ иапшъэрэ еджапIэ чIахьэ зышIоигъохэм сыда ашIэн фаер?\n— АпэрапшIэу бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм иучреждениеу къапэблагъэм кадрэхэмкIэ иподразделение зыфагъэзэн фае. Адыгеим зэкIэмкIи ГъэIорышIапIэм епхыгъэу учреждении 6 ит: поселкэу Лъэустэнхьаблэ дэт колониеу N 1-р, колониеу N 2-р ыкIи поселкэу Инэм дэт колониеу N 3-р, Мыекъуапэ дэт колония-поселениеу N 6-р, джащ фэдэу уголовнэ-гъэцэкIэкIо инспекциер ыкIи гупчэр. ЕджапIэр къэзыухыхэрэр е ащ янэ-ятэхэр зыщыпсэурэ чIыпIэм елъытыгъэу учреждением кIонхэ е бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ятелефон номерэу 8(772)52-47-20-м теонхэ алъэкIыщт. Тестыр атыным ыкIи анкетэр атхыным пае мызэу, мытIоу кадрэхэмкIэ отделым агъэкIощтых. Нэужым апшъэрэ еджапIэм чIэхьанхэм пае документэу агъэхьазырын фаер зэрытхэгъэ тхьапэр къаратыщт. Нэужым Краснодар дэт дзэ-врачебнэ комиссиер акIун фае. Ащ хэхьэх псауныгъэм изытет уплъэкIугъэныр, психологическэ ыкIи полиграф зэдэгущыIэгъур. ИщыкIэгъэ документ- хэр хьазыр зыхъукIэ, кадрэхэмкIэ отделым кандидат пэпчъ итхылъхэр афегъэпсы ыкIи ведомственнэ еджапIэу зычIэхьанэу фаехэм ятхылъхэр агъэхьых. Ащ ыуж а еджапIэм исайт абитуриентхэм алъэкъуацIэхэр ыкIи ушэтынхэр зыщатыщт уахътэр къырагъахьэх.\n— Ушэтынхэр зэратыщтхэр сыд фэдэ предметхэр ара?\n— ЗыкI къэралыгъо ушэтынхэмкIэ, джащ фэдэу предмет шъхьаIэхэу урысыбзэмкIэ, обществознаниемкIэ ыкIи тарихъымкIэ оценкэу къахьыгъэхэмкIэ апшъэрэ еджапIэм чIахьэх. Мы предметхэр къыхэзыхыхэрэм бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум иапшъэрэ еджапIэхэм ачIэхьанхэ амал яI. Джащ фэдэу къэIогъэн фае «психологие» ыкIи «зоотехние» сэнэхьатыр къыхэзыхыхэрэм ушэтын тедзэу биологиер атын зэрэфаер.\n— БзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум иведомственнэ еджапIэ учIэхьаным пае сыд фэдэ уахътэм нэс кадрэхэмкIэ отделым зыфэбгъэзэн плъэкIыщта?\n— 2024-рэ илъэсым мэзаем и 1-м къыщыублагъэу мэлылъфэгъум ыгузэгухэм анэс документхэр аштэщтых. Мы пIалъэм блэкIыгъэу документхэр зытыхэрэм врачебнэ комиссие арагъэкIущт ыкIи пIэлъэ кIэкIым къыкIоцI документхэр арагъэгъэхьазырыщтых.\n— Ведомственнэ еджапIэр къэзыухыгъэхэм IофшIапIэ агъотыным яцыхьэ телъын алъэкIыщта?\n— Апшъэрэ еджапIэр къэзыухыгъэхэр зыщыпсэурэ чIыпIэм елъытыгъэу бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум иучреждениехэм аштэщтых. Хэгъэгу кIоцI къулыкъум илейтенант званиер яIэу ахэм институтыр къаухы. Апшъэрэ еджапIэм зэрэщеджэгъэхэ илъэсхэр IофшIэн стажым хэхьэх. Къулыкъум Iоф щишIэ хъумэ зы илъэс IофшIэныр илъэсрэ ныкъорэкIэ къыфалъытэщт. Ащ ишIуагъэкIэ тыгъуасэ еджэныр къэзыухыгъэ ныбжьыкIэм илъэси 10 — 11-рэ колонием Iоф зыщишIэрэм ар пенсием кIон ылъэкIыщт.\nhttps:\/\/adygvoice.ru\/2024\/02\/06\/iофшiапiэ-зэкiэми-агъотыщт\/\nПресс-служба УФСИН России по Республике Адыгея\n07.02.2024","id":"<urn:uuid:0baa1d1d-a9da-4cd2-b828-83a1f637a08d>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"http:\/\/fkurf.ru\/news\/330610\/Gazete_&quot;Adygye_Mak&quot;_dal_intervyu_zamestitel_nachalnika_UFSIN_Adygei_Aleksandr_Ruf.html","date":"2024-03-02T04:36:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475727.3\/warc\/CC-MAIN-20240302020802-20240302050802-00687.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6961385012,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6961385011672974, \"kbd_Cyrl_score\": 0.30246809124946594}","num_words":1635,"character_repetition_ratio":0.106,"word_repetition_ratio":0.074,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.683,"perplexity_score":3291.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм исурэтышIхэм яIэпэIэсэныгъэ къыщагъэлъэгъон алъэкIынэу чIыпIэ дахэ яIэ хъугъэ.\nУрысыем исурэтышIхэм я Союз хэтхэр, сурэтышIхэу искусствэм пылъхэр зыгъэпсэфыпIэу «Мэздахэм» ишъолъыр щызэIокIэх. ДэкIоепIэ зэтегъэпсыхьагъэм узыIэпещэ.\nРеспубликэм искусствэхэмкIэ иколледжэу Тхьабысымэ Умарэ ыцIэ зыхьырэм живописымкIэ иотделение ипащэу Галина Овчинниковар ыкIи Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу Лъэцэрыкъо Кимэ ыцIэ зыхьырэм живописымкIэ иотделение ипащэу Ирина Рожковар, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ сурэтышIэу Хъуажъ Рэмэзан сурэтышIхэм язэIукIапIэ икъыхэхын кIэщакIо фэхъугъэхэм ащыщых.\nЗэIукIэпIэшIу\nЯсэнэхьат хэшIыкI фызиIэхэр Хъуажъ Рэмэзан къызэриIуагъэу, псынкIэу зэгурэIох, сурэтэу ашIыщтыр IэшIэхэу къыхахы. Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим халъагъорэр, ом изытет, цIыфымрэ чIыопсымрэ язэпхыныгъэхэр, пкъыгъоу плъэгъурэм сурэт тепшIыкIыныр, нэмыкIхэри тшIогъэшIэгъоных.\n— ЧIыпIэм икъыхэхын мэхьэнэ хэхыгъэ иI, — къытиIуагъ тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Теуцожь Нурыет. — СурэтышIхэм сыхьати 2-м къыкIоцI ашIыгъэхэ художественнэ произведениехэр лъэгъупхъэх.\nАдыгэ Республикэм художественнэ промыслэхэмкIэ, IэшIагъэхэмкIэ иIэпэIасэхэм язэхэт IофшIапIэ зыгъэпсэфыгъо мафэм зэхищэгъэ Iофтхьабзэм ипроект IэпэIасэхэм агу рихьыгъ.\nЩысэ атырахы\nСурэтышI ныбжьыкIэу Софья Щелковар къалэу Пермь къикIыжьыгъэу Мыекъуапэ щэпсэу. Адыгеим исурэтышIхэм нэIуасэ ар афэхъугъ, исэнэхьат нахьышIоу зыфигъэсэнымкIэ амалышIухэр зэрегъэгъотых.\nГалина Овчинниковам, Ирина Рожковам, Хъуажъ Рэмэзан ашIыгъэ сурэтхэр зэIукIэгъум къыщагъэлъэгъуагъэх. ЧIыопсым еплъыкIэу фыряIэм, тыкъэзыуцухьэрэ дунаир сурэтышIым зэрилъэгъурэ шIыкIэм, нэмыкIхэм пIуныгъэ мэхьанэ яI.\nАдыгэ тхыпхъэхэм, хэдыкIынхэм тхакIоу, сценаристэу Теуцожь Фатимэ къатегущыIагъ, IофшIагъэхэри къыгъэлъэгъуагъэх. Республикэм искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу Лъэцэрыкъо Кимэ ыцIэ зыхьырэм зыщызыгъасэхэрэм яIофшIагъэхэр ятIонэрэу «Мэздахэ» идэкIояпIэхэм къыщагъэлъэгъуагъ. ДэкIояпIэм илъэоянэ 700-у хъурэр зекIо Iофхэм апылъхэм ашIогъэшIэгъон. ТеуцуапIэхэр къызэранэкIыхэзэ, япсауныгъэ агъэпытэ.\nАдыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей къырахыгъэхэ хэдыкIынхэм, сурэтышIхэм яIофшIагъэхэм Теуцожь Фатимэ IупкIэу къатегущыIагъ.\nРеспубликэм щызэлъашIэрэ сурэтышIэу, кIэлэегъаджэу ГъукIэ Замудин иIофшIагъэхэм Теуцожь Фатимэ къапкъырыкIызэ, лъэпкъ искусствэм ихэхъоныгъэхэм ащигъэгъозагъэх.\nДышъэ идагъэр ныбжьыкIэхэм агу рехьы, упчIэу къатырэр макIэп. Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Теуцожь Нурыет дышъэ идэным, лъэпкъ искусствэм изэгъэпшэнхэм къатегущыIэзэ, щысэ гъэшIэгъонхэр къыхьыгъэх.\nКъэбэртэе-Бэлъкъарым, Адыгеим яIэпэIасэхэу Мэстафэ Вячеслав, Сетэ Сафыет, ХьацIыкIу Мадинэ, Тыгъужъ Заремэ, фэшъхьафхэм яIэпэIэсэныгъэ Кавказ шъолъырым щызэлъашIэ. Зэхахьэм къызэрэщаIуагъэу, ахэр тигъуазэх, щысэ атырахы.\nЗыгъэпсэфыгъо маф\n«IэпэIасэм изыгъэпсэфыгъо маф» зыфиIорэм хэлэжьагъэхэри гум къигущыIыкIыгъэх. Лъэпкъ искусствэм зиушъомбгъуным IэпэIасэхэр емызэщыхэу хэлажьэх. Языгъэпсэфыгъо уахътэ искусствэм ичIыпIэ дахэ щагъакIо, ныбжьыкIэхэм щысэ афэхъух.\nАдыгэ Республикэм культурэмкIэ и Министерствэ, Мыекъуапэ иадминистрацие культурэмкIэ и ГъэIорышIапIэ зэгъусэхэу рагъэжьэгъэ Iофыр лъэкIуатэ. АР-м художественнэ промыслэхэмкIэ, IэшIагъэхэмкIэ иIэпэIасэхэм язэхэт IофшIапIэ, Адыгэ Республикэм исурэтышIхэм я Союз, нэмыкI общественнэ организациехэр чанэу Iофым зэрэхэлажьэрэм ишIуагъэкIэ культурэм Iоф щызышIэхэрэм чIыпIэ хэхыгъэ яIэ хъугъэ. «Мэздахэм» ишъолъыр щызэIукIэхэзэ, сурэт зыщашIыщт чIыпIэ тегъэпсыхьагъэ яIэ хъугъэ.\nЯзыгъэпсэфыгъо уахътэ гъэшIэгъонэу зыгъакIо, лъэпкъ искусствэм хэхъоныгъэ езыгъэшIы зышIоигъохэр зэхахьэм рагъэблагъэх.","id":"<urn:uuid:f696acaa-11f3-432f-9d4b-9004cc017fad>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/07\/14\/%D1%87i%D1%8B%D0%BFi%D1%8D-%D0%B4%D0%B0%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%81%D0%B0%D0%BFi\/","date":"2024-03-04T16:58:43Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947476464.74\/warc\/CC-MAIN-20240304165127-20240304195127-00700.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8040138483,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8040138483047485, \"kbd_Cyrl_score\": 0.19490280747413635}","num_words":1070,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.083,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.803,"perplexity_score":1588.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые физкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыгъэным сафэхьазыр» зыфиIорэм итхьамафэ шъухэлэжьэнэу зэхэщакIохэм шъурагъэблагъэ. Мыщ икIэщакIор Мыекъуапэ физическэ культурэмкIэ ыкIи спортымкIэ и Комитет ары.\nIофтхьабзэм зыщызыушэты зышIоигъохэм «www.orgeo.ru-м» зыщатхын алъэкIыщт. Ау ащ ыпэкIэ комплексым иофициальнэ сайтэу «www.gto.ru» зыфиIорэм регистрациер щыпкIун фае. Ащ ыуж шапхъэхэм ятын хэлэжьэщтым зыми фэмыдэ ежь иномер къыратыщт.\nЗэхэщакIохэм зэрагъэнэфагъэу шапхъэхэм ятын хэлэжьэнхэ алъэкIыщт илъэси 6-м къыщегъэжьагъэу 90-м нэс зыныбжьыхэр. Зэфэхьысыжьхэм ялъытыгъэу ахэм дышъэ, тыжьын ыкIи дээрз бгъэхалъхьэхэр къаратыщтых.\nУрысые физкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыгъэным сафэхьазыр» зыфиIорэр мазэм иаужырэ мафэхэм зэхащэ, Iоныгъом рагъэкIокIыгъэм Мыекъуапэ щыпсэурэ нэбгырэ 41-мэ зыщаушэтыгъ.","id":"<urn:uuid:6fd2163d-bf57-4620-989b-771b2e59b369>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/10\/17\/i%D0%BE%D1%84%D1%82%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D0%BC-%D1%88%D1%8A%D1%83%D1%85%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D1%83-%D1%88%D1%8A%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B1\/","date":"2024-02-21T18:01:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947473524.88\/warc\/CC-MAIN-20240221170215-20240221200215-00087.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5977258086,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5977258086204529, \"kbd_Cyrl_score\": 0.40034258365631104}","num_words":229,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.155,"special_characters_ratio":0.142,"stopwords_ratio":0.039,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.566,"perplexity_score":3706.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Станбул Билги Университетым Инджылызыбзэ ыкlи Литературэ Фкултетым хахьэрэ Лаз Иниститутымрэ Станбул Кавказ Хасэмрэ зэгъусэу научнэ конфренцие зэхащагъ. Ар зыдэщыlагъэр, Станбул Билги Университетым Сантрал зыфиlорэ лагерыр ары.\n«Теоритеческий Дунэе Бзэшlэныгъэ ыкlи Кавказ Бзэхэр» зышъхьа конфренцир Мэкъуогъум и 18-19-мрэ мэфитlо кlуагъэ.\nАщ хэлэжьагъ шlэныгъэлэжьэу Париж Университетым и Прф. Леа Нащ ыкlи къэралыгъо зэфэшъхьафхэм къарыкlыгъэ шlэныгъэлэжь нэбгырэ 18 хэлэжьагъ.\n«Кlодыжьын Щынагъо Къызшъхьащыт Бзэхэм Афэгъахьыгъэ Семпозиюмым» доклад къышlыгъ, Кембриджский Университетым щезгъаджэхэу Прф. Доанна Ситаридоу доклад шъхьаlэ къышlыгъ, Кlодыжьын Щынагъо Къызшъхьащыт Дунэе Бзэхэм афэгъахьыгъэу.\nМэкъуогъум и 20-м 2022-рэм щыlагъэ Семпозиюмым къэралыгъо зэфэшъхьафхэм къарыкlыгъэ академик 23-рэ къыщыгущыlагъ.","id":"<urn:uuid:a972be0c-a805-4312-8c97-e36e840116e5>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/07\/%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%B4%D1%83%D0%BD%D1%8D%D0%B5-%D0%B7%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%81%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2024-02-28T00:36:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474688.78\/warc\/CC-MAIN-20240227220707-20240228010707-00205.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5286009312,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5286009311676025, \"kbd_Cyrl_score\": 0.46429380774497986}","num_words":208,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.043,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.636,"perplexity_score":10710.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хьыкум приставхэм я Мыекъопэ къэлэ отделение ихьыкум приставхэмрэ Мыекъуапэ и Къэралыгъо автоинспекцие иIофышIэхэмрэ зичэзыу уплъэкIунэу зэдызэхащагъэхэм видеокамерэхэри ащагъэфедагъэх.\nУплъэкIунхэм ялъэхъан сомэ мини 10 хъурэ тазырхэр, хэбзэIахьхэмкIэ чIыфэу ателъыгъэхэр къаIахыжьыгъэх. ХэбзэIахьхэр игъом зымытырэ нэбгыри 9-мэ ятранспорт аIахыгъ. Хьыкум приставхэм яунашъо ахэм тапэкIи замыгъэцакIэкIэ, ятранспорт ащэщт.\nХьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ шъугу къегъэкIыжьы чIыфэ шъутелъмэ зигугъу къэтшIыгъэ ГъэIорышIапIэм иофициальнэ сайтэу https:\/\/r01.fssp.gov.ru зыфиIорэмкIэ зэжъугъэшIэн ыкIи шъутыжьын зэрэшъулъэкIыщтыр.\nХьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:5ec649cd-22b3-47fd-8785-b73d7c5c8c8e>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/08\/07\/%D1%82%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D1%80%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D0%B0i%D0%B0%D1%85%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2024-02-27T06:22:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474671.63\/warc\/CC-MAIN-20240227053544-20240227083544-00398.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5350592732,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5350592732429504, \"kbd_Cyrl_score\": 0.461561918258667}","num_words":238,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.122,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.597,"perplexity_score":2915.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Гвардием имладшэ лейтенантэу Брыцу Хьэсанбый Хьэлао ыкъом Хэгъэгу зэошхом иорденэу а I-рэ шъуашэ зиIэмрэ медалэу «За оборону Кавказа» зыфиIорэмрэ къыфагъэшъошэгъагъэх, ау ахэр ежь ылъэгъужьынэу хъугъэп. Илъэс 77-рэ тешIэжьыгъэу зигугъу къэтшIыгъэ орденымрэ медалымрэ яудостоверениехэр ащ ыпхъу ратыжьыщтых.\nХэгъэгу зэошхом илъэхъан Брыцу Хьэлао ыкъуиплI: Уцужьыкъо (07. 04. 1901), Махьмуд (1910), Хьаджыбэчыр (12. 05. 1911), Хьэсанбый (1916) фронтым щызэуагъэх.\nЯ 226-рэ шхончэо полкым идзэкIолIэу Брыцу Уцужьыкъо 1942-рэ илъэсым мэкъуогъум и 5-м Воронеж дэжь гъэрэу щаубытыгъ. 1943-рэ илъэсым иIоныгъо къыщегъэжьагъэу зыдэхъугъэр амышIэу кIодыгъэкIэ алъытэ, джы къызнэсыгъэм ищыIэныгъэ къырыкIуагъэр ашIэрэп.\nЯ 9-рэ шхончэо Краснодарскэ дивизиеу Кутузовымрэ Жъогъо Плъыжьымрэ яорденхэр, Быракъ плъыжьыр къызыфагъэшъошагъэм идзэкIолIэу Брыцу Махьмуд 1945-рэ илъэсым гъэтхапэм и 25-м иуIагъэхэм апкъ къикIыкIэ я 123-рэ ОМСБ-м ыпсэ щыхэкIыгъ, Польшэм щагъэтIылъыжьыгъ.\nГвардием икапитанэу я 3-рэ гвардейскэ десантнэ Уманьскэ дивизиеу Суворовым иорденрэ Быракъ плъыжьымрэ къызыфагъэшъошагъэм ия 8-рэ гвардейскэ десант шхончэо полк ибатальон икомандир политикэ IофхэмкIэ игуадзэу Брыцу Хьаджыбэчыр Хэгъэгу зэошхом иорденэу я II-рэ шъуашэ зиIэр, Жъогъо Плъыжьым иорден, медалэу «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941 — 1945 гг.» зыфиIохэрэр къыфагъэшъошагъэх, 1994-рэ илъэсым гъэтхапэм и 4-м идунай ыхъожьыгъ.\nТэ зэхэтфыгъэр Хьэсанбый ищыIэныгъэ къырыкIуагъэр ары.\nБрыцу Хьэсанбый Хьэлао ыкъор Адыгэ автоном хэкумкIэ Кощхьэблэ районым хэхьэрэ къуаджэу ХьакIэмзые 1916-рэ илъэсым къыщыхъугъ, адыгэ лъэпкъым къыхэкIыгъ. Ишъхьэгъусагъэр Тхыгъо Ахьмэд ыпхъоу Сао. 1941-рэ илъэсым шэкIогъум и 30-м ахэм пхъоу Дзэгуащэ къафэхъугъ.\nБрыцу Хьэсанбый 1941-рэ илъэсым бэдзэогъум и 25-м Краснодар краимкIэ Адыгэ автоном хэкум и Кощхьэблэ РВК-р къеджи, Дзэ Плъыжьым ащагъ. Хэгъэгу зэошхом илъэхъан 1942-рэ илъэсым Темыр-Кавказ фронтым, 1943-рэ илъэсым —Къыблэ фронтым ащызэуагъ.\nХь. Брыцур зипэщэгъэ взводыр къалэу Гуляйполе шъхьафит зышIыжьыгъэхэм ахэтыгъ. Мыщ дэжьым лIыхъужъныгъэ зэрэщызэрихьагъэм фэшI Жъогъо Плъыжьым иорден къыфагъэшъошагъ. Наградэ къазэраратырэ тхьапэм мырэущтэу итхагъ: «1943-рэ илъэсым Iоныгъом и 15-м Брыцур зипэщэ взводым хэтхэм къалэу Гуляйполе дэжь пыим идзэкIолIи 9 щаукIыгъ, зы танк, автомашини 2, пыим ищэрыопIитIу щызэхакъутагъ. Мы къалэм дэжь щыкIогъэ заом иавтоматкIэ Брыцум пыим идзэкIолIи 3 щиукIыгъ. УIэгъэ хьылъэ зэрэтелъзи, сыхьат фэдизрэ зэуапIэр къыбгынагъэп. КIуачIэ имыIэжь зэхъур ары ныIэп ышъхьэ зыщыщигъэзыежьыгъэр».\nЯ 4-рэ Украинскэ фронтым ия 5-рэ гвардейскэ Донской къэзэкъ кавалерийскэ корпусым икомандир 1943-рэ илъэсым чъэпыогъум и 4-м ышIыгъэ унашъоу N 013\/н-р зытетымкIэ я 12-рэ гвардейскэ Донской къэзэкъ кавалерийскэ дивизием ия 45-рэ полк ПТР-мкIэ ивзвод икомандирэу, гвардием имладшэ лейтенантэу Брыцу Хьэсанбый Хьэлао ыкъом Хэгъэгу зэошхом иорденэу а I-рэ шъуашэ зиIэр къыфагъэшъошагъ. Къалэу Гуляйполе шъхьафит ашIыжь зэхъум уIагъэу къытыращагъэхэм ыужкIэ ащ нахь къыфырагъэгъэшIэжьыгъ.\nЗакавказскэ фронтым иа 1-рэ сануправление хэушъхьафыкIыгъэ 1944-рэ илъэсым гъэтхапэм и 11-м зэхигъэуцогъэгъэ тхыгъэу N 13724-р зытетым зэрэщыхэгъэунэфыкIыгъэмкIэ, я 45-рэ гвардейскэ Донской къэзэкъ кавалерийскэ полкым ПТР-мкIэ ивзвод икомандирэу гвардием имладшэ лейтенантэу Брыцу Хьэсанбый Хьэлао ыкъор 1943-рэ илъэсым Iоныгъом и 15-м ауIэгъагъ. 1943-рэ илъэсым чъэпыогъум и 25-м эвакогоспиталэу N 1458-м къащагъ, иуIагъэхэм апкъ къикIыкIэ 1944-рэ илъэсым мэзаем и 6-м ыпсэ ащ щыхэкIыгъ. ЗыщагъэтIылъыжьыгъэр Грузинскэ ССР-р, Горийскэ районыр, къ. Гори, къэлэ къэхалъэр ары.\nСССР-м и НКО кадрэхэмкIэ и ГъэIорышIэпIэ шъхьаIэ 1944-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 12-м ышIыгъэ унашъоу N 01616-р зытетымкIэ я 45-рэ гвардейскэ Донской къэзэкъ кавалерийскэ полкым ивзвод икомандирэу, младшэ лейтенантэу Брыцу Хьэсанбый Хьэлао ыкъор нэмыц-фашист техакIохэм язаозэ уIагъэу къытыращагъэхэм зэрарылIыкIыгъэм епхыгъэу 1944-рэ илъэсым мэзаем и 6-м Дзэ Плъыжьым хатхыкIыжьыгъ.\nХь. Брыцум ыцIэ къуаджэу ХьакIэмзые дэт саугъэтым тетхагъ. АР-мкIэ ШIэжь Тхылъым (1994-рэ илъэсым къыдагъэкIыгъэм, а 1-рэ томым, я 672-рэ нэкIубгъом) мырэущтэу итхагъ: «Брыцу Хьэсамбый Хьэгао (Хьэсан) ыкъор 1916-рэ илъэсым Краснодар краимкIэ Кощхьэблэ районым хэхьэрэ къуаджэу ХьакIэмзые къыщыхъугъ. Младшэ лейтенант, я 45-рэ гвардейскэ кавалерийскэ полкым ивзвод икомандирыгъ. УIагъэхэм къахэкIэу 1944-рэ илъэсым мэзаем и 6-м эвакогоспиталэу N 1458-м ыпсэ щыхэкIыгъ. Лъапсэу щыIэр —ЦАМО: оп. 1, д. 3, л. 25 об.».\nАщ итхэр мырэущтэу зэблэхъужьыгъэнхэ фае: «Брыцу Хьэсанбый Хьэлао ыкъор 1916-рэ илъэсым Краснодар краимкIэ Кощхьэблэ районым хэхьэрэ къуаджэу ХьакIэмзые къыщыхъугъ. Гвардием имладшэ лейтенант, я 45-рэ гвардейскэ кавалерийскэ полкым ивзвод икомандирыгъ. УIагъэхэм къахэкIэу 1944-рэ илъэсым мэзаем и 6-м эвакогоспиталэу N 1458-м ыпсэ щыхэкIыгъ. Грузием ит къалэу Гори икъэхалъэ далъхьагъ».\nБрыцу Хьэсанбый ипхъорэлъфэу Мэт Бислъан Славик ыкъом ятэжъ Хэгъэгу зэошхом зэрэхэлэжьагъэм фэгъэхьыгъэ къэбархэм якъэугъоинкIэ Iофышхо ышIагъ. Хэгъэгу зэошхом иорденэу а I-рэ шъуашэ зиIэр Хь. Брыцум ратыжьыгъэмэ зэригъэшIэным пае Мэт Бислъан «Единэ Россием» ифедеральнэ партийнэ проектэу «Тарихъ шIэжь» зыфиIорэм Адыгэ РеспубликэмкIэ икоординаторэу, Урысыем и ЛIыхъу-жъэу Цэй Эдуард зыфигъэзагъ.\n2020-рэ илъэсым мэзаем и 5-м ащ Адыгэ Республикэм идзэ комиссариат зызэрэфигъэзагъэм иджэуапэу, УФ-м и ФГКУ ЦАМО МО иархив справкэхэу 2020-рэ илъэсым мэкъуогъум и 11-м къаратыгъэу N 11\/128808-р зытетымрэ 2020-рэ илъэсым бэдзэогъум и 7-м къаратыгъэу N 3\/136412-р зытетымрэ адиштэу Хэгъэгу зэошхом иорденэу а I-рэ шъуашэ зиIэр Хь. Брыцум ратыжьыгъэу зыми щыгъэунэфыгъэп.\nПартиеу «Единэ Россием» и Адыгэ шъолъыр къутамэ игъэцэкIэкIо комитет ипащэу АфэшIэгъо Рэмэзан 2020-рэ илъэсым ишэкIогъу зыкъытфигъэзагъ, Хэгъэгу зэошхом иорденэу а I-рэ шъуашэ зиIэу Хь. Брыцум къыфагъэшъошагъэм иудостоверение ятыжьыгъэным пае документхэм ягъэхьазырынкIэ IэпыIэгъу тафэхъунэу ар къытэлъэIугъ.\nДокументхэм яугъоин Iоф датшIэ зэхъум нафэ къытфэхъугъ гвардием имладшэ лейтенантэу Хь. Хь. Брыцур я 12-рэ гвардейскэ Донской къэзэкъ кавалерийскэ дивизиеу Быракъ Плъыжьыр къызыфагъэшъошагъэм хэтэу Кавказыр къызэригъэгъунагъэр, медалэу «За оборону Кавказа» зыфиIорэр къыфагъэшъошэнэу зэрэщытыгъэр, ау а медалыр иIахьылхэм къазэрарамытыжьыгъэр.\n2020-рэ илъэсым шэкIогъум и 10-м фронтовикым ыпхъоу Мэт Дзэгуащэ Хьэсанбый ыпхъум ыцIэкIэ документхэр дгъэхьазырхи, УФ-м изыухъумэжьынымкIэ и Министерствэ кадрэхэмкIэ и ГъэIорышIэпIэ шъхьаIэ зыфэдгъэзагъ, СССР-м икъэралыгъо тынхэу Брыцу Хьэсанбый IумыкIэжьыгъэхэм яудостоверениехэр иIахьылхэм ятыжьыгъэным иIофыгъо хэплъэнэу телъэIугъ.\nГъэIорышIэпIэ шъхьаIэм 2020-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 16-м Мэт Дзэгуащэ мыщ фэдэ тхыгъэ къыфигъэхьыжьыгъ: «Уятэу Брыцу Хьэсанбый Хьэлао ыкъом Хэгъэгу зэошхом иорденэу а I-рэ шъуашэ зиIэу, медалэу «За оборону Кавказа» зыфиIоу къыфагъэшъошагъэхэм яудостоверениехэр ятыжьыгъэнхэмкIэ зыкъызэрэтфэбгъэзэгъэ тхылъым тыхэплъагъ. Хэгъэгу зэошхом иорденэу а I-рэ шъуашэ зиIэмрэ медалэу «За оборону Кавказа» зыфиIорэмрэ яудостоверениехэр къыуатыжьыщтых Урысые Федерацием и Президент къэралыгъо тынхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ хабзэу щыIэм тетэу ахэр къызытIэкIигъэхьажьхэкIэ».\nДжащ тетэу къэтIон тлъэ-кIыщт Хэгъэгу зэошхом илъэхъан къафагъэшъошэгъэ зичэзыу орденэу, медалэу арамытыжьыгъэм илъыхъун гъэхъагъэ хэлъэу зэрэтыухыгъэр.\nГвардием имладшэ лейтенантэу Брыцу Хьэсанбый Хьэлао ыкъом Хэгъэгу зэошхом иорденэу а I-рэ шъуашэ зиIэу, медалэу «За оборону Кавказа» зыфиIоу къыфагъэшъошагъэхэм яудостоверениехэр Указыр къызыдагъэкIыгъэ нэуж илъэс 77-рэ тешIэжьыгъэу Мэт Дзэгуащэ Хьэсанбый ыпхъум къыратыжьыщтых.\nНэфышъ Ахьмэд.\nУрысыем и Федеральнэ хьакъулахь къулыкъу КъБР-мкIэ ирайон инспекциеу N 2-м иIофышI, къэралыгъо хьакъулахь инспектор шъхьаI (Урысыем и ФНС КъБР-мкIэ и МРИ N 2), Урысые Федерацием икъэралыгъо граждан къулыкъу иупчIэжьэгъоу а 1-рэ класс зиIэр.\nНэфышъ Диан.\nКъэбэртэе-Бэлъкъар къэралыгъо университетэу Хь. М. Бэрбэчым ыцIэ зыхьырэм правэмкIэ, экономикэмкIэ ыкIи финансхэмкIэ иинститут имагистратурэ истудентк.","id":"<urn:uuid:9fa49292-c2ed-4080-8157-1725b4670d80>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/04\/28\/%D0%B7%D0%B0%D0%BE%D0%BC-%D0%B8%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8A%D0%B0%D0%BD-%D1%82%D1%8B%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%84%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88%D1%8A%D0%BE%D1%88%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%BE\/","date":"2024-02-27T05:43:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474671.63\/warc\/CC-MAIN-20240227053544-20240227083544-00531.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5958394408,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5958394408226013, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4027256667613983}","num_words":2283,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.172,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.682,"perplexity_score":5667.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Орэдым къыдеон, къашъо мэкъамэ къызырыхахырэ адыгэ Ӏамэпсымэ.\nШыкӀэпщынэр адыгэ лъэпкъым чӀыпӀэшхо еубытыгъ, хьэкӀэщ хабзэм, гъэсэныгъэм пыкӀау. ШыкӀэпщынэм еошъуныр, дэжъыоныр сэбыIхэм ягъэсэныгъэм хэтыгъ. Нарт къэбархэм, орэдыжъхэм, гущыIэжъхэм къэӀофыгъоу бэрэ къахекӀырэр шыкӀэпщынэм теуфэу, лъэпкъым ижыжъ лъандэрэ зэрэхэтыгъэр.\nЦӀэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nИцӀэр гущыIищэу зэхэлъыр ары: «Шы», «КӀэ», «Пщынэ» — а гущыIэм къеӀуатэ шыкӀэпщынэм изэхэлъыкӀэ. Джырый шыкӀэпщынэхэм ябзэпсхэр гъукӀэкӀапсэм къыхэкӀыкӀ; пэсэрэй шыкӀэпщынэм ибзэпсхэр шым икӀэм къыхахыгъагъ.\nЗыхэлъыкӀэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nШыкӀэпщынэ шъыпкъ[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nШыкӀэпщынэм икӀыхьагъэр см 70; пкъым ибгъуагъэр см 7—20; пкъым икууагъэр см 4—8; бзэпситӀур шъхъэм идэжь шыкӀэпщынэтхьакӀумэхэм егъэупытау шыкӀэпщынэлъакъом нэс къехыхагъ, бзэпс шӀогъэнапӀэхэм нэс, пшъэм дэжь Ӏапщэпх идзау щытыгъ, шъом къыхэкӀыкӀау — шъом къыхэкӀыкӀау. Пкъым икӀыбагъэм «Мыстхъу» е «Мэзыщэ» телъыгъ, еоным ипэкӀэ щабзэр ащ щэхъу.\nГъукӀэ бзэпс шыкӀэпщынэ[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nДжырый шыкӀэпщынэр виолончел-скрипкэ оркестр Ӏамэпсымэхэм ехьщышъоу щыт. Ибзыпсэхэр гъукӀэкӀапсэм къыхэкӀыкӀагъ, ябжьыгъэри плӀы мэхъу. ШыкӀэпщынэ щабзэри европэу щыт.\nА шыкӀэпщынэм исурэт зэшӀогъуцоным зи лэжьыгъэ хэлъыр Шъаожъ Елмырзэ.\nЗэреоныр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nШыкӀэпщынэм и еокӀэныр тӀуоу зэхьщэщэкӀыр:\n- КъокӀыпӀэ лъэныкъо еокӀэ (бзэпсхэр шыкӀэпщынэпшъэм текъозэн; къэбартай, абадзэ еокӀэ)\n- КъохьэпӀэ лъэныкъо еокӀэ (теӀэбагъо, шыкӀэпщынапщэм нэмысэу бзэпсым текъозэныр; кӀахэ адыгэхэм яеокӀэ)\nДжырый зэманым икъэгъэфедэныгъор[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\nШыкӀэпщынэр бэрэу къагъэфедэ Ӏамэпсымэхэм ащыщ къашъо ансамбылхэм «Кабардинка», «Налмэс», «Меркуриим». Ащ елъытау шыкӀэпщынэ еоным иегъэсэныр шIоу зэшӀогъуцоу щытэп, здагъасэ бэрэр Ипшъэ Кавказым и Къэралыгъо Арт Институтым Налшык къалэ дэтым.\nПэсэрэй шыкӀэпщынэм и зэшӀогъэуцожьын и егъэджэнымкӀэ лъэжьыгъэшхо хэзылъхьэр ГъукӀэ Зэмудин. Ащ и шӀагъэкӀэ Адыгэ къэралыгъо Университетым студентхэр щегъасэ, Адыгэ республикэм и ИскуствэхэмкӀэ кӀэлъыцӀыкӀу еджапӀэу Лъэцэрыкъо Ким ицӀэкӀэ щытыми цӀыкӀухэр щегъасэ.\nДжырый шыкӀэпщынаохэр[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]\n- Шэрджэс Алий — Къ-Ш\n- Къурашэ Ӏэрсен — Къ-Б\n- Еуаз Зубер — Къ-Б\n- Мэретыкъуо Аслъан — Адыгэ къ.\n- ГъукӀэ Зэмудин — иригъэджагъэхэр:","id":"<urn:uuid:bcceb2e4-1af4-469c-bc5d-a4cc34a8976b>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A8%D1%8B%D0%BA%D3%80%D1%8D%D0%BF%D1%89%D1%8B%D0%BD%D1%8D","date":"2024-02-28T22:09:09Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474746.1\/warc\/CC-MAIN-20240228211701-20240229001701-00338.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5742414594,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5742414593696594, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4245036542415619}","num_words":704,"character_repetition_ratio":0.118,"word_repetition_ratio":0.053,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.761,"perplexity_score":2321.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Bir Adıge Mevlithanla Söyleşi: Guser Fahrettin Abatay\n– Sizi tanıyabilir miyiz?\n– 1934 yılında Balıkesir ili Susurluk ilçesinin Demirkapı köyünde doğdum. Şapsığların Guser (Гусэр) ailesindenim, adım Fahrettin Abatay.\nDini ve din dışı (ladin) musiki eğitimi aldım. İstanbul'da 7 yıl mevlithan olarak çalıştım, ancak ağır bir hastalık geçirdim. Bunun üzerine mevlithanlığı bırakıp geleneksel kuyumculuk işine başladım ve çok para kazandım, ancak hastalığım ilerledi ve peş peşe ameliyatlar geçirdim, tedavi ve çocuklarımı okutma nedeniyle servetimi eritmiş oldum. Sonunda İstanbul'dan Bandırma'ya geldim. Alacaklarımı alamadığım gibi, önceleri yardımlarda bulunduğum en yakınlarımdan bile bir destek, borç para yardımı alamadım. Para bulamamam nedeniyle kuyumculuğu bıraktım ve bir süre gümüş işi ile uğraşmak zorunda kaldım. Bir dostumun öneri ve desteği ile Hac malzemeleri ticaretine başladım. Bu işte çalışıyorum. Çocuklarımın hepsinin yüksek öğrenim görmelerini sağladım ve hepsini evlendirdim. Allah'a şükür hiçbir şikayetim ve maddi sıkıntım yok.\n– Adıgece mevlidi okumanız nasıl gerçekleşti? Anlatır mısınız?\n– 1998 yılına değin bir Adıgece mevlit olduğunu ve bazı yerlerde okunmakta olduğunu öylesine duyuyordum ama ötesini bilmiyordum. 1998 yılında Gönen'in Bayramiç köyünden tanıdık bir hemşehrim Arap harfleri ile yazılmış bir mevlit getirdi. \"Bu kitapçık, basım parası zar zor bulunup ilkin 500 adet olarak bastırılmış olan Adıgece mevlidin özgün bir nüshasıdır\" dedi ve kitabı bana verdi.\nEski yazı biliyordum. Kitabın sonunda bir Adıge alfabesi ve okuma kılavuzu da vardı. Bu yoldan mevlidi bir yıl içinde okumayı başardım ama makamını bilmiyordum. Makamının nasıl olduğunu öğrenmek için tanıdığım bir mevlithan olan Düzceli bir hafızı görmek üzere Bursa'ya gittim. Bana \"Böyle eften püften işlerle uğraşıyorsan yazık sana!\" dedi, ben de moralim bozulmuş halde geri döndüm.\nŞansım varmış, dükkanımı ziyarete gelen Gönen'in genç müftüsü Turgut beye Adıgece mevlidi göstermişim. \"Ooo, Düzce'de bu mevlit okunur, hoca mektebinde bu mevlidi okuyanlardan biri de benim\" diyerek, yanımda mevlidi kadın ve erkek makamlarıyla Adıgece olarak okumaya başladı. Ben de bu iki makamı tanımış oldum.\n– Siz mevlidi Türk makamı üzerinden kasede çekmişsiniz. Niye buna, makamları değiştirmeye gerek duydunuz ki?\n– Eskiden söylenmiş Adıgece makamlar modern anlamda günün gereksinimlerini karşılayamıyorlardı. Ben ünlü bestekar Sadettin Kaynak'ın (1891-1961) öğrencisiyim. Dini müzik ve dindışı (ladin) müzik eğitimi almış biriyim. Bütün makamları biliyorum. Adıgece mevlit öyle yazılmış ki, aslında onu bir makamda okumak olanaklı değildi, çelişkili durumlar vardı ve öylesine okunuyordu. Adıgece mevlide 25 makamdan ancak 14'ünü kabul ettirebildim ve bu 14 makamı mevlide uyguladım.\n– Bunu nasıl başardınız?\n– Başarım dört etkene bağlıdır: Şapssığca'yı ve Osmanlıca'yı, ayrıca makamları bilmem ve bir de mevlithan olmam.\n– Şapsığca'nın bu çalışmadaki rolü nedir?\nAbzah (Абдзах) diyalektini de bilirim. Köyümüzün yarısı tarafından konuşulur. Abzah (Abadzeh) zaman içinde değişime uğradı ama Şapsığca ilk biçimini korudu. Dilci değilim ama sanırım ifade gücü en fazla olan Adige diyalekti Şapsığca. Mevlit de o lehçede yazılmış.\n– Peki, kasetleri nasıl bastırdınız?\n– İki yıllık bir uğraştan sonra mevlidi önce kasete aldım. Kaseti hocam Sadettin Kaynak'ın öğrencisi olan ve öğrenciliğinden beri arkadaşım değerli bestekar Amir Ateş'e dinlettim. Amir Ateş benim bestemi beğendi ve o da mevlitte 14 makam bulunduğunu ve mevlidi zenginleştirmiş olduğumu, kimseye söylememiş olduğum halde, hemen saptadı. Ardından çoğaltma arayışı içine girdim. Yayıncılar resmi izin gerektiğini söylediler. İstanbul Müftülüğü'ne başvurdum, orada tanıdık Adıge görevliler de vardı, mevlidi dinlediler, \"Çerkesce mevlitten ibarettir, politik yanı yoktur ve basılmasında bir sakınca yoktur\" biçiminde bir yazı verdiler. Bu yazıyla Kültür Bakanlığı'na başvuruda bulundum ve \"Basılmasında sakınca yoktur\" yazısı aldım ve böylece mevlidi iki kaset halinde İhlas yayıncılığa bastırdım.\n– Kasetlerinizin satış durumu nasıl?\n– Allaha şükür! Adıgelerden çok Adıge olmayanlar alıyorlar. Biliyorsunuz müziğin dili evrenseldir. Kuran'ı her dinleyen anlıyor mu sanki? Sesini dinliyor, \"müzik ruhun gıdasıdır\" dememişler boşuna. Örneğin birçok Türk de arabasının teybine Adıgece mevlit kasetini takıp yolculuğu boyunca huşu içinde dinliyor. Evinde ve boş zamanlarında da dinleyenler var.\n– Daha başka uğraşlarınız oldu mu? Şu anda ne yapıyorsunuz?\n– Bazı Adıgece derlemelerim oldu, oluyor da. Bunları kaydediyorum. Çok sayıda öğrenci yetiştirdim. Hala müzik ve makam dersleri veriyorum. Özellikle genç cami imamlarına makama uygun Kuran ve ilahiler okuma gibi alanlarda yardımcı oluyor ve ders veriyorum.\nBu arada Kiril alfabesini de öğrendim, Adıgece kitaplar okumaya çalışıyorum.\n– Kanadalı dilbilimci ve yeni ABD Başkanı Barack Obama'nın danışmanı Prof. John Colarusso (1), Adıgece için \"Mücevherlerle süslü bir hazine sandığıdır, dillerin Topkapı sarayıdır\" diyor. Şapsığca'dan da söz ediyor, Adıgece'nin \"Bir diğer özelliği de ses bilgisi sayesinde (-sessiz çokluğu- hcy), kolay bir bilgi aktarımı yapabilmesidir\" dedikten sonra, Adıgece'nin \"hızlı düşünmeyi\" gerçekleştiren \"hızlı bir dil olduğunu\", bu alanda \"İngilizce'den bile önde olduğunu\" söylüyor. Sizin de Adıgece'ye, özellikle Şapsığca'ya ilişkin olarak benzer şeyler söylediğiniz görülüyor. Bu görüşünüzü neye dayandırıyorsunuz, Colarusso'ya mı?\n– Öncelikle Adıgece'nin bu özelliğini ortaya çıkaran Dr. Colarusso'ya, bu bilimsel çalışmasından ötürü teşekkürlerimi sunmak isterim. Bunu ilk kez sizden duymuş oluyorum. Gerçekten de öyle, Adıgece güçlü ve zengin bir dil ama gençlerimiz bunun farkında değiller… Adıgece mevlit ile tanışmadan önce Adıgece'nin, özellikle de Şapsığca diyalektinin bu denli zengin bir dil olabileceği aklımın ucundan bile geçmiyordu. Adıgece'yi basit, zayıf bir dil sanıyordum. Mevlit'le tanışınca, Şapsığca'nın ne denli zengin bir dil olduğunu anladım ve çarpılmışa döndüm. Mevlidi Abzah diyalektine de uyarlamaya çalıştım ama Şapsığca'daki tadı\/hazzı yakalayamadım, Şapsığca bir rastlantı değil, bilinçli bir seçim olmalı. Bu seçim, alim dedelerimizin yüz yıl önce yapmış olduğu bilinçli bir seçimdir kuşkusuz. 1906'da yapılmış ve mevlit dili olarak ortaya çıkmış bir seçimdir Şapsığca. Ancak, yine Adıgece'yi Türkçe üzerinden öğreten Abzahca iki kaset de hazırlamış olduğumu, bir üçüncüsünün baskıda olduğunu belirtmem gerekir.\n– Ne kadar kaset bastırdınız? Ne kadarı satılabildi?\n– Bittikçe yeniden kasetleri bastırıyorum. Şu ana kadar 10 bin dolayında bastırmış bulunuyorum, bir bölümünün parasını henüz alamadım. Çok geniş bir Adıge hemşeri kitlemizin olduğunu düşündüğümüzde, elbette ki bu sayı yetersiz. Tanıtım ve dağıtım olanağım yok, reklam için de büyük para gerekli. Sağ olsunlar İstanbul, Adana ve Bursa gibi yerlerde, gençler dışında, kasetleri benden alıp eşe dosta ulaştıran ve yardımlarını esirgemeyen varlıklı hemşerilerim de var. Hepsine teşekkür borçluyum.\n– Çocukluğunuzda Kafkasya'dan sürülmüş ve sağ kalmış kişilerle de tanışmış olmalısınız, değil mi?\n– Elbette. Çocukluğumda Kafkasya'dan gelmiş hayli yaşlı kişi vardı. Örneğin babaannem Sıvsıv (Цыуцыу) ve onun annesi Nenejsuk (Нэнэжъц1ык1у) da sağdı.\n– O konuda biraz ayrıntı verir misiniz?\n– Babaannem Sıvsıv Kafkasya'dan ayrıldığında 17 yaşında imiş, 1956 yılında 109 yaşında vefat etti. Annesi Nenejsuk ise, kızından yaklaşık 15 yıl kadar önce, o da 112 yaşında öldü. İkisini de anımsıyorum. Nenejsuk ile evlerimiz karşı karşıyaydı. Nenejsuk kümesimize girip yumurta alır, gelinine pişirtip yerdi. Bir avuçluk yaşlı bir nine olmuştu. Son yıllarında unutkan, çocukları ile torunlarını karıştırır olmuştu.\n– Peki Kafkasya'dan ayrılışları nasıl olmuş?\n– Daha iyi anlaşılsın diyerek olayı babaannemin ağlayarak bana anlattığı gibi kendi ağzından aktarayım:\n\"Kafkasya'dan ayrıldığımda henüz 17 yaşında genç bir kızdım. Köyümüz Şapsığ memleketinde sahile yakın bir yerdeydi. Biz, en son göç eden postaydık, diğerleri bizden önce gitmişlerdi.\nGemi iskeleye yanaştı. Askerler süngülerini taktılar, etrafımızı çevirerek bizi gemiye doğru sürdüler, gemiye binmemizi istediler. \"Çabuk çabuk!\" anlamında süngü sallıyorlar, batıracaklarmış gibi hareketler yapıyorlardı. Önce kadınları ve çocukları gemiye bindirdiler. Hiçbir itiraz kabul etmiyorlardı, ana baba günüydü. Sadece istavroz çıkaranları \"Siz kalabilirsiniz\" diyerek bırakıyorlardı. istavroz işareti yapıp din değiştirerek kalanlar da oldu.\nGemi tıklım tıklım insanla dolduruldu. Son gemi olduğundan, sahildeki herkes, son bireyine değin gemiye bindirildi. Gemide bir uçtan öbür uca gitmek değil, kımıldamak bile olanaksızdı. Yolda büyük bir fırtınaya yakalandık, korkunç dalgalarla boğuştuk, içimiz dışımız çıktı ve batma tehlikeleri geçirdik. Yarı yolda ekmek ve su namına bir şey kalmadı. Öldürmeyen Allah öldürmüyor. Nasıl hayatta kaldık bilemiyorum…\nYolculuk sırasında doğum yapan kadınlar izdihamdan öldüler bebekleri de ezildiler. Ben bunların iki üç tanesini gördüm. Bir hafta kadar sonra ölümler kitleselleşti. Geminin yan taraflarında oturanlar ölü bebekleri elden ele geçirerek denize atıyorlardı ama iç kısımlarda ve ortalarda oturanlar onu da yapamıyorlardı. Ortalık ölü ve kenef kokusundan nefes alınamaz hale gelmişti. Derme çatma bir gemi de olsa, bereket üstümüz açıktı. Sağ kalmamız buna bağlıydı. Yoksa havasızlıktan boğulurduk.\nYolculuğun onuncu gününde Köstence'ye vardık, ancak gemidekilerin yarısı ölmüştü, kalanı da yarı ölü durumdaydı.\nBizi kıyıya aldılar. Hekimler ölüleri ve canlıları ayırdılar; tedaviye başladılar. Bizi çadırlara yerleştirdiler, ilaç ve yiyecek verdiler.\n– Peki sonra ne oldu?\n– Adıgeler olarak üç yıl boyunca Romanya, Bulgaristan, Sırp diyarı ve Makedonya'da perişan bir biçimde dolaşıp durduk. Kent ve köylere ayak basmamız yasaktı. Hiçbir yardım almıyorduk. Başımızdaki yaşlılarımız \"Şu ot yenebilir, toplayıp yiyin\" dedikçe yiyor, ayakta kalmaya çalışıyorduk. Ölülerimizi elbiseleriyle birlikte gömüp yola devam ediyorduk. Ölülerimizin yerleri bile belli değildi.\nÜç yıl sonra Serez'e (2) vardık ve orada boş bir yer bulup oraya yerleştik. 93 Harbi'nden (1878'den) sonra, devlet eliyle Serez'den kaldırılıp Balıkesir'e getirildik. Hepimiz Şapsığ idik.\nSusurluk'a yerleşme\n– Köyünüz nasıl kuruldu?\n– Balkanlar'dan gelen Şapsığlar, Balıkesir'de 15-20 hanelik guruplar halinde Karamanköy, Atanaz, Ayşebacı, Üçpınar gibi eski yerli\/Manav köylerine dağıtıldılar ve oralarda üç yıl boyunca boğaz tokluğuna ırgatlık yaptılar.\nBu zorlu üç yılın sonunda, Kafkasya'dan Mısır'a giden ve orada El Ezher'de okumuş olan dört Abzah genci Balıkesir'e geldi ve bu perişan durumumuzu gördü. Başlarında Bersbi Hace vardı, diğerleri de Hacı Ahmet Efendi, Hafız Tahir Efendi ve Hacı Ömer Efendi idi. Gurup sonunda şimdiki Demirkapı köyünün bulunduğu yeri, yerleşme yeri olarak seçti. O zamanlar oraları Ömerköy ağalarının merası (otlakları) imiş.\nBersbi Hace, gizli olarak, habercilerle bütün Adıgeleri, tarihi bildirilen bir gece için şimdiki Demirkapı köyü yerine gelmelerini bildirdi. O gece bütün Adıgeler her şeylerini toplayıp söylenen yere geldiler ve bir gece içinde Demirkapı köyü oluştu. Ömerköy ağaları çok bozulmuşlardı, ama bir şey yapacak durumda da değildiler. Bir heyet gönderip Bursa Valisi'ne başvurdular: \"Acayip giyimli ve anlaşılmayan bir dilde konuşan bir sürü insan meralarımızı zapt etti\" diye şikayette bulundular.\nVali durumu bir yazıyla İstanbul'a, başkente bildirdi. İstanbul'dan bir paşa geldi. Paşa'ya, Sultançayırı köyünün üstündeki Kadıkırı (3) denilen köyün yüksekçe bir sırtından arazi gösterildi. Karşılayıcı Adıgelerin başındaki yaşlı:\n– Velahe paşe, benım Tırkubzem bı kadar, maç'e (Paşa, benim Türkçe'm bu kadar, zayıf) dediğinde, Paşa durumu anladı:\n– Адэ шъузэрэ адыгэр шъыдэ ипэрапш1эу къысэшъумы1уагъ? (Peki, Adıge olduğunuzu niye baştan bana söylemediniz?) demiş. Açıklamaları dinlemiş ve araziyi incelemiş. \"Bu arazi çok geniş bir yer, bir tek köy, Ömerköy için fazla, hepinize de yeter\" diyerek sınırları çiziyor ve \"Bu yer artık sizin, döndüğümde, başka Adıgeler de göndereceğim, onları da aranıza alırsınız\", diyerek zabıt tutuyor ve geri dönüyor.\nDaha sonra İstanbul taraflarından Kafkasya'dan çıkarılan Abzah (4) muhacirler de geliyorlar, köyümüze ve başka köylere yerleşiyorlar. Onlara da toprak veriliyor.\n1951'de de bir Bulgar göçmen grubu da devletçe köyümüze yerleştirildi, bunlar Adıgeleştiler, Adıgece konuşabiliyorlar…\n– Yerleşime önderlik eden bu din adamları da köyünüze yerleştiler mi?\n– Evet. Hocam rahmetli Hafız Hasan Efendi'den dinlediğime göre, bütün kış boyunca İstanbul'dan gelen din alimleri hocamın hocası olan Hacı Ahmet Efendi'nin evinde toplanır, dini istişareler\/konuşmalar yapar, kitaplar okurlar, zikirler yaparak kışı geçirirlermiş. Ortak dilleri Arapça imiş. Çünkü bazıları yeterli Türkçe, bazıları da Adıgece bilmezlermiş…\n– Köyünüzün şimdiki durumu nedir?\n– Köyümüzün yarısı Abzah, kalanı da Şapsığ'dır. Diğer köylerimizin kimi Şapsığ, kimi de Abzah'tır, kimi de karışıktır. Bizim dışımızda Vıbıhlar Manyas ve Gönen'e, Bjeduğlar da Biga yöresine yerleştiler. Ancak oralarda da Şapsığ ya da Abzah köyleri var.\nKöyümüz bir ara 500 haneli ve 2 bin nüfuslu bir köy idi. Şimdi kentlere göç nedeniyle köy nüfusu azaldı (2000 yılında: 642, 2007'de de: 526). Ancak bayram, düğün ve cenaze gibi önemli günlerde ve yazları köy nüfusu artar.\n_____________\n1. Prof. Dr. John Colarusso, Çerkesce'nin Geleceği (Адыгабзэр зыдак1орэр), Nart dergisi (Нарт журнал), sayı 51;57-58. Rahmetli Abatay'ın konuşma dili Abzahca idi, mevlitteki Şapsığca sesleri teleffuz etmesi için, Bandırma merkezde olduğum sıralarda kendisine yardım ettiğim durumlar oluyordu. Annesi ve eşi Abzah olduğu için Şapsığca sesleri telaffuzda güçlük çekiyordu – hcy\n2. Serez-Şimdi Yunanistan'da Selanik ile Kavala kentleri arasında bir küçük kent (Серез, Юнаным Селаник пэблагъэу зы къэлэ ц1ык1у).\n3. Къадыкъыры-Унэгъо 60 фэдиз абдзэхэ пщыл1 зак1эу зы адыгэ къоджагъ. Яч1ыгухэр Ерыкухэм (Yörük) яращэхи зягъэк1одыжьыгъ (Kadıkırı – 60 haneli ve tamamı Abzah kölelerden oluşma bir köy idi, sonraları topraklarını Yörüklere satıp dağıldılar).\n4. Bu Abzahlar 1880'lerde Kafkasya'dan Türkiye'ye göç eden Adıgelerdir (Мы абдзахэхэр 1880 илъэсхэм урысхэм Къафкъасием къырафыгъэ адыгэхэр арэу хъунхэ фай).\nDüzeltme (Гъэутэрэзыжьын): Adıgece mevlit 1906'da 500 adet basılmıştır. Sayıyı yanlış olarak 800 olarak vermiş oldum, düzeltir okurlarımdan özür dilerim. İkinci baskı 2000 yılında Türkçesi ve özel Latin yazılışı ile birlikte yeniden basılmıştır (Адыгабзэ мэулыдыр япэм 500-эу тырадзэгъагъ; ят1уанэрэ тедзэгъор 2000 илъэсым латин хьарфхэмк1э итыркубзи ч1ыгъоу тырадзагъ).\nNot: Söyleşi ilkin Circassiancenter'de yayımlandı. – hcy\nХьДжЙ: О ухэт?\nГФА: 1934 илъэсым Сусырлыкъым и Демыркъапы къуаджэм сыкъыщыхъугъ.Сы шапсыгъ,сил1акъо Гусэр,сиц1э Фахьрэттин Абатай.Диным пылъ е пымылъ (ладини) музык сджыгъ.Истанбыл илъэсибл мэулыд еджак1оу (мэулыдхъанэу) 1оф щысш1агъ,ау уз ае къысэк1угъ.Мэулыд еджэныр згъэт1ылъынэу дышъэк1\/дышъэ ш1ын,щэн-щэфэн 1офым сыпыхьагъ,бо парэ\/ахъщэ къэзгъэхъагъ,ау сиуз лъык1отагъ,зэк1элъык1оу зыт1ущэу операцие\/уп1эн сыхъугъ,къэзгъэхъагъэр сыхъужьыным,сик1алэхэр езгъэджэным тэзгъэк1одагъ.Бандырмэм сыкъек1ужьыгъ.Ахъщэ е дышъэ зестыгъэхэм къысятын фаер къысатыжьыгъэп,сыздэ1эпы1агъэ синэ1уасэхэми зяушъэфыгъ.Ахъщэ зэрэсимы1эжьым къыхэк1эу тыжьын 1офым сыпыхьагъ.Синэ1уасэгорэм идэ1эпы1эгъуджэ хьаджэ материал щэн-щэфэн 1офым сыпыхьагъ.Сик1алэхэр езгъэджагъэх,зэпстэуми къязгъэщагъ.Тхьамк1э шыкур сэ1о,къиным сыхэк1ыжьыгъэу сыхъугъ.\nХьДжЙ: Адыгабзэ мэулыдым тощтэ уеджэнэу ухъугъ? Къытфэп1отэна?\nГФА: 1998 илъэсым нэсыфэ зы адыгабзэ мэулыд зэрэщы1эр,загъорэ к1ып1эхэм зэрэщеджэхэрэр зэхэсхыщтыгъ,ау нахьыбэ сш1эщтыгъэп.А илъэс дэдэм Гунэн и абдзэхэ къуаджэу Байрамич щыщэу синэ1уасэ горэм арап хьарфхэмк1э тхыгъэу зы мэулыд къысфихьыгъ.\"Мы тхылъ ц1ык1ур 500 япэ тырадзагъэ,тедзапк1э ахъшэр ерагъэу зэрагъэу1угъэ Адыгэбзэ мэулыдым щыщэу зы оригинал номер\" къыси1уи тхылъыр къыситыгъ.Арап тхыбзэр сш1эщтыгъ,тхылъым ик1эджэ щыгъэгъуазэ и1агъ.Зы илъэс къынэужь мэулыдым седжэшъоу сыхъугъ,ау имэкъамэ сш1эщтыгъэп.Зэзгъэш1эн фэш1к1э Бурсэм сык1уагъ,ащ Дузджэм щыщэу синэ1уасэ мэулыд еджак1огорэ дэсыгъ.\"Мощтэу пк1э зыхэмылъ хъушъутым сышъутым 1офмэ яуж уитыныр губгъэнба \" и1уи къысэц1эц1агъ.Бо сигу хэк1ыгъ.\nЗы мафэ горэм ныбжьык1э дэдэу Гунэн имуфт Тыркут Ефэндыр сядэж ситучан къы1ухьагъ.Адыгабзэ мэулыдыр ащ езгъэлъэгъугъ.\"О-о-оу,мы мэулыдым Дузджэмк1э щеджэх,сэри хъоджэ мэктэбымк1э мы мэулыдым еджагъэмэ сящыщ\" къыси1уи сядэжьк1э бзылъфыгъэ мэкъамэрэ хъулъфыгъэ мэкъамэмэ атэтэу къяджагъ.Сэри мы мэкъамэхэр зэхэсхыгъэу сыхъугъ.\nХьДжЙ: О мэулыдыр тырку мэкъамэк1э укъеджэу тырябгъэдзагъ. Мэкъамэхэр сыдэ зэпхъок1ыгъэ?\nГФА: Ипэм яусыгъэ мэкъамэжъхэр тимафэ ищык1агъэхэр игъэсэк1эн илъэк1ыщтэп.Сэ усэк1ошхоу Садеттин Кайнак (1891-1961) ригъэджагъэмэ зык1э сящыщ.Дин музыкрэ мыдин (ладин) музыкрэ сджыгъ.Мэкъамэ пстэури сэш1э.Адыгэбзэ мэулыдэр зэрэтхыгъэм тэлъытагъэу зы мэкъамэк1э тэрэзэу уеджэн плъэк1ыщтэп,зэмызэгъырэ лъэныкъохэр мымак1эу хэтых,к1о сыдми ащтэу еджэщтыгъэх.Адыгэбзэ мэулыдым мэкъамэ 25-м щыщэу 14-р езгъэзэгъыгъ.\nХьДжЙ: Мы 1оф къиныр тощтэу бгъэсэк1энэу ухъугъ?\nГФА: 1офыр згъэсэк1эныр факторипл1ым епхыгъ:Шапсыгъабзэмрэ Османлы бзэр (ижърэ тыркубзэр) ик1и мэкамэхэр сэш1эх,ащ къынэужьым сымэулыдхъан (мэулыд седжэу сыщыт).\nХьДжЙ: Шапсыгъабзэм тощтэу иш1уагъэ къэк1уагъ?\nГФА: Абдзэхэ диалектыр сэш1э.Тикуаджэ изныкъор регуща1э.Абдзэхабзэр зэманым ик1оц1ык1э зэхъок1ы,ау шапсыгъабзэр ипэрэ ш1ык1эм тэтэу ,зипкъ итэу къэнэжьыгъ.Сэ бзэ лъэныкъомк1э ш1эныгъэ си1эп,ау гук1аер анахь пыта1оу къэз1отэшъурэ адыгэ диалектыр шапсыгъабзэр ары.Мэулыдыри шапсыгъабзэу тхыгъэу щыт.\nХьДжЙ: Кассетхэр тощтэу тыражъугъэдзагъ?\nГФА: Илъэсит1у сытэлэжьахьыгъи мэулыдыр кассетым ысдзагъ.Кассетыр сихъоджэ Садеттин Кайнакым къысдыригъэджэгъэ синыбджэгъу усак1о (композитор) Амир Атешым фэсхьи езгъэдэ1угъ.Амир Атешым,мэулыдыр сигу е1угъ,мэкъамэ 14-джэ укъеджагъ,мэулыдыр бгъэбаигъ къыси1уагъ.Сэ мэкъамэ 14 хэслъхьагъ с1уагъэп,ежь псынк1э дэдэу къигъотыгъ.Ащ нэужьым кассетхэр тыразгъадзэу згъэбэгъон 1офым сыпыхьагъ.Тэдзэгъэн фэш1к1э изин къыдэхыгъэн фай къыса1уагъ.Истамбыл муфтым сык1уагъ,а ч1ып1эм адыгэхэри исыгъэх,мэулыдым къедэ1угъэх. Адыгабзэ мэулыд ны1эп,политик лъэныкъо хэлъэп,тэбдзэным емык1у хэлъэп\" и1оу зы тхыгъэ къысатыгъ.Мы тхыгъэр к1ыгъоу Культур министрэм\/1оф еплъып1эм сык1уагъ. \"Тэпдзэнк1э емык1у хэлъэп\" и1оу тхылъ къысатыгъ.Мэулыдыр кассетит1оу Ихьлас тедзап1эм тырезгъэдзагъ.\nХьДжЙ: Кассетхэр ощэшъуа?\nГФА: Тхьам шыкур фэсэш1ы!Адыгэмэ анахьыбэу мыадыгъэмэ кассетхэр ащэфы.Музыкыр хэти ибз.Къур1анмым едэ1урэхэр яш1эу едэ1уха?Макъэм едэ1ух,пк1э хэмылъэу \"Музыкыр гум ищхэгъу\/и1эзэгъу \" я1уагъэп.Гущы1эм пае аджи лъэпако щы1,ику исэу кассетым ягуапэу едэ1ухэу ку зифыхэри мак1эхэп.Иунэк1э мэулыдым едэ1ури мак1эп.\nХьДжЙ: Пэмык1 пш1эрэ 1офхэр щы1а? Джы сыд пш1эрэ?\nГФА: фолклорик материалхэр сэугъои.Бо к1алэ езгъэджагъ.Музык-мэкъамэ десхэр сэты.Ныбжьык1э ефэндыхэм\/хъоджэхэм мэкъамэм ек1оу Къур1анрэ илахьихэр (тхьэлъэ1у усэхэр) еджэнхэмджэ дэ1эпы1эгъоу сяфэхъу.\nУрыс тхыбзэр зэзгъэш1агъ\nНот: Япэрэм къык1элъык1орэ пычыгъомк1э 1864 илъэсым Адыгэим (Чэркэсыем) къырагъэк1ыгъэ,хъугъэ-ш1агъэр инэхэмк1э зилъэгъугъэ инэнэжъ къи1уагъэу къысфи1отагъэхэр къэстыщт.Хьапый Джэудэт.\nCircassianCanada sitem Tha yeghepso yeseIo. Fahrettin Hocem Tha yeghepso yeseIo. Cevdey Biy Tha yeghepso yeseIo. Bo daxe xhughe. roportajer yikIe zernesıte merakh seshIı. A mekhamexew zigughu yishIırexer ti Adige schalexem yarighashIeme lheshew tiguape xhuni. A yape dedew Adigece yatxıghem yashısh zifiore mewlid txilheri mıqodew shıeze yejı zı khızfighenejew yi shıpkhe Adigey muzem zı fighahıshughayem shIushe xhutıgh. Lhes tıkIegushIukIıgh.\nBram Alaudin\nCircassianCanada ситэм Тхьэгъэпсэу есэ1о. ФахьрэттиН Хъоджэм Тхьэ егъэпсэу есэ1о. Джэудэт Бий Тхьэ егъэпсэу есэ1о. Бо дахэ хъугъэ. Репортажыр ик1ьэ зэрэнэсыщ мэракъ сэш1ы. А мэкъамэхэу зигугъу иш1ырэхэр ти Адыгэ к1алэхэм яригъаш1эмэ лъэшэу тигуапэ хъуни. А япэ дэдэу Адыгабзэу ятхыгъэм ящыщ зыфи1орэ мэулыд тхылъри мык1одэу щы1эзэ ежь зы къызфигъэнэжьэу и шъыпкъэ Адыгей музеим фигъахьышъугъагъэмэ ш1уш1э хъутыгъ. Лъешэу тык1эгуш1ук1ьыгъ.\nБрам Алаудин\nCircassianCanada sitesinden Allah razı olsun. Fahrettin Hoca, Allah senden razı olsun diyorum. Cevdet beye de Allah senden de razı olsun diyorum. Çok güzel bir çalışma. Röportajın sonunu merakla bekliyorum.\n-Fahrettin Hoca'nın- sözünü ettiği o makamları Adige çocuklarına da öğretebilse, hepimiz çok memnun kalırız. İlk basıma ait olduğu söylenen mevlit kitabının bir nüshasını, korunması bakımından Adigey müzesine göndermesi, bir nüshasını da kendisinde bırakması çok yerinde olurdu. Bu çalışma nedeniyle hepimiz gurur içindeyiz.\nBram Alaudin\nNot: Kiril yazılışı ve Türkçe çevirisi HAPİ Cevdet Yıldız'a aittir).\nХьДжЙ: Канада щыщэ бзэш1эныгъэл1, Амэрикъэ Зэхэт Хэкухэм итхьэмэтак1э Баракъ Обамам иупч1ак1омэ ащыщэу Проф. Джон Коларуссо*, адыгабзэм \"лъап1э\/дышъэ мыжъохэмк1э гъэдэхагъэу зы хъазнэ, бзэмэ яТопкапы\/Паштыхь сэрай\" лъытэныгъэр къыреты ик1и шапсыгъабзэм къытэгущы1ахьы. Адагъабзэм \"изынэмык1 лъэныкъогъуи, имэкъэ баигъэм къыхэ1эу, зы ш1эн гупщысэр, зы зэгъаш1эр эш1эх дэдэу зы пэмык1ырэм зэрэ1убгъэч1эн зэрэплъэк1ырэр ары\" е1о, ащ нэужым адыгабзэр \"псынк1э уегупщысэн плъэк1ыныр п1э къырилъхьэу зыбз\", инджылызбзэм нахь псынк1эу пш1эн фаер уигъэш1эшъунэу зыбз е1о . Ори адыгабзэм\/шапсыгъабзэм ехьыл1агъэу ащ фэдэ гущы1эхэр къэо1о. Мыр сыдым еупхэу къап1орэ, Кола��уссом еопха?\nГФА: Япэдэдэу адыгабзэм мы изык1ок1эшхо лъэныкъор къыч1эзыгъэщыгъэ Др. Коларуссом, мы и1эш1агъэ къыхэк1эу тхьэуегъапсэу есэ1о. Ащ иц1э о къэп1уагъэу джы зэхэсэхы. Ар шъыпкъэ дэд, адыгабзэр бо бзэ дах, к1ок1эшхо хэлъ, ау тиныбжьык1эмэ ащ гулъатэшъу гущэп…Адыгабзэ мэулыдыр слъэгъуным ипэ адыгабзэр\/шапсыгъабзэр мыщ фэдизэу зэрэбаир зи гулъыстэгъагъэп. Адыгабзэр зы бзэ тхьамык1эу къысфак1ощтыгъ. Мэулыдым сызшэгъуазэм, шапсыгъабзэм хэлъ к1ок1эшхом гу лъыстагъ, шыблэ еуагъэм фэдэу сыхъугъ. Мэулыдыр aбдзэхабзэуи сыджыным сыпылъыгъ, ау шапсыгъабзэм къитырэ 1эш1угъэр абдзэхабзэм ч1эсхын слъэк1ыгъэп. Шапсыгъабзэр яш1э дэдэу хырахыгъэу къысфэк1уагъ. Шапсыгъабзэр илэсишъэ нахь ипэ, ш1эныгъэ зи1э тятэжъымэ яш1апэу хырахыгъэ зыбзэу хъун фай. Мэулыдыр 1906 илъэсым шапсыгъабзэу утыкум къихьагъэу хъугъэ. Ау тыркубзэм идэ1эпы1эгъук1э абдзэхабзэм тетэу к1элэ ц1ык1ухэм адыгабзэ зэрагъэш1энэу кассетит1у згъэухьазырыгъ, ящанэрэри мымафэхэм тырадзэнэу щыт.\nХьДжЙ: Тэщ фэдиз кассет тырабгъэдзагъ? Тэщ фэдизыри пщэн плъэк1ыгъ?\nГФА: Ухымэ къэс кассетхэр тырасэгъадзэ. Джы нэсфэ мини 10 фэдиз тыразгъэдзагъ зы купым и ахъшэ къыс1уч1эжгъэгоп. Бо адыгэ щы1, мыщ тэлъытагъэу тызегупщысэк1э мы пчъагъэр мак1э. Мэулыд зэрэщы1эр икъунэу згъэ1ун, кассетхэр сыугощын слъэк1ырэп, реклам фэш1к1э ахъшэшхо щы1эн фай. Тхьэ егъэпсэух сэ1о, Истамбыл, Адана, Бурса фэдэ къалэхэм адэс к1алэхэм яфэшъхьафэу, кассетхэр с1ихэу иугощэу, къысдэ1эпы1эу адыгъэ фэш1ыгъэхэри\/баехэри щы1эх. Зэпстэуми тхьэр разэ яфэрэхъу сэ1о.\nХьДжЙ: Уик1элэгъум Къафкъасием къырагъэк1ыгъэу мыл1эжьыгъэу ц1ыфхэри плъэгъугъэн фай, арыба?\nГФА: Ары. Сыц1ык1угъэм Къафкъасием къик1ыжьыгъэ ц1ыф ш1ук1ае щы1агъ. Сятэ янэ, синэнэжъ Ц1ыуц1ыурэ ащ янэ Нэнэжъц1ык1урэ псэуагъ.\nХьДжЙ: Ахэр т1эк1у къытфэп1отэна?\nГФА: Сянэп1ашъэ Ц1ыуц1ыур Къафкъасием къызек1ыжьым илъэс 17-м итыгъ, 1956 илъэсым илъэси 109 иныбжьэу л1эжьыгъагъ. Янэ Нэнэжъц1ык1уи, ипшъашъэ илъэс 15 ипэ, илъэси 112 иныбжьэу л1эжьыгъагъ. Т1ури дэгъоу сэш1эжьых. Нэнэжъц1ык1у иунэрэ тэ тиунэрэ зэпэщытыгъэх. Нэнэжъц1ык1у ти чэтэщ къихьэри к1энк1э рихыри инысэ ригъажъэри ищхыщтыгъ. 1эп1о ц1ык1оу хъужьыгъагъ. Ижъышъхьэ щыожьэщтыгъ, ик1алэхэмрэ къорылъф-пхъэрылъфхэр зэхигъэгъуащэу хъужьыгъагъ.\nХьДжЙ: Къафкъасием тощтэу къик1ыжьыгъэхэу къа1уатэщтыгъ?\nГФА: Нахь дэгъоу къыдгуры1он фэш1к1э синэнэжъ инэпсыхэр къык1этэкъоу, гъэу къысфи1уатэщтыгъэхэр ежь ыжьэк1э къыпфэс1отэжьын:\n\"Къафкъасием тыкъизек1ыж лъэхъанэм илъэс 17 синыбжьыгъ. Тикъуаджэ шапсыгъ хэкум хым пэблагъэу щытыгъ. Тэ яужьыпкъэ дэдэу Къафкъасием къик1ыжьыгъэхэм тащыщагъ, яужы дэдэ тыкъинэгъагъ.\nКъуахьыр къы1ухьагъ. Аскэрхэм псэпыджыхэр шъухончхэм пыралъхьагъ, тыкъауцуахьыгъ, къуахьым илъэныкъо тяфэу яублагъ. \"Псынк1э псынк1э!\" п1он фэдэу псэпыджхэмк1э къытхэпыджэнхэ фэдэу зяш1ыщтыгъ. Япэ к1алэхэмрэ бзылъфыгъэхэр к1уахьым рагъэт1ысхьагъэх. Урысхэм п1о яхэхьанэу щытыгъэп. Ау истауроз\/хьач зиш1и идин зихъожьырэхэр \"Шъо шъукъэнэнэу шъуфит, шъукъан\" яра1ори къагъанэщтыгъ. Хьач иш1эу идин зэблихъуи къэнэжьыгъэхэри къытхэк1ыгъэх.\nКъуахьыр ц1ыфык1э узэдыгъ. Яужьыпкъэ къуахьэу зэрэхъугъэм фэш1к1э хыгъунэм щызэрэугъоигъэ ц1ыф пстэури къуахьым ирагъэт1ысхьагъ. Къухьым къыщыпк1ухьын, зыбгъэхъыен умлъэк1ынэу щытыгъ. Гъогумк1э хыуае аемэ татефагъ, тыч1эбын игъо бэрэ тифагъ, тыжьыгъ, тыжьэкъугъ. Гъогу ныкъом тызнэсым тщхынрэ тызешъон псырэ ухыгъ. Узимыгъэл1эщт тхьэм уигъал1эрэп. Тощтэу псаоу тыкъэнэжьыгъ сш1эжьырэп.\nГъогум тытетэу к1алэ къызфэхъугъэ нысэхэм ясабыйхэр ц1ыц1ыгъэх, ежьхэри л1агъэх. Сэ мыхэм ащыщэу зыт1узыщ синэхэмк1э слъэгъугъ. Зы тхьэмафэ къынэужь ц1ыфхэр зэтэл1ахьыпэхэу иублагъ. Къуахь гъунэм 1усхэм сабый хьадэхэр 1эк1э зэ1эпырахэу хым хырадзэщтыгъ. Ау къуахьым ик1оц1 лъэныкъо щы1эхэм ари афаш1эщтыгъэп. Хьадэ шъугъэ гъуамэрэ псыунэ гъуамэм ухэк1ыжьын плъэк1ыжьыщтыгъэп, жьы къэтымыщэжьыным тыхэфэгъагъ. Къуахьыр рэхъэхъырхъэу зы къуахьыжъэу щытыгъ, ипшъэ къэу1убыгъэу щытыгъэп, ишъхьэ 1ухыгъагъ. Мыщ тыкъигъэнэжьыгъ, армырмэ жьы тымыгъотэу тытхьэлэни.\nМэфипш1ым тыхэхьагъэу Костэнджэм\/Риманиа тынэсыгъ. Къуахьым исым изныкъо л1эгъагъ, изныкъори ныкъуал1эу хъугъагъ.\nЧ1ылъэм тыкъытэхьагъ. Азэхэр къытхэхьагъэх. Л1агъэхэмрэ псэзыпытхэр зэхырадзыгъэх. Къытэ1эзагъэх. Щэтырхэм\/цыунэхэм тык1агъэт1ысхьагъ. Тщхынрэ уцрэ (1азэгъурэ) къытатыгъ.\nХьДжЙ: Ащ нэужым сыд хъугъэ?\nГФА: Адыгэхэм илъэсищ ренэ Римания, Болгария, Сербия, Македония фэдэ ч1ып1эхэр къяк1уахьэу хэтыгъэх. Къалэхэм къуаджэхэм тыдэхьэнэу тыфитыгъэп. Къыддэ1эпы1эри щы1агъэп. Титхьэматэхэм \"Мы уцыр шъущхын шъулъэк1ыщт, шъуугъои шъущхы\" я1омэ тщхэу, ныбаджэу, зыкъэдгъэнэжьыным тыпылъэу тыщы1агъ. Тихьадэхэр ящыгъынхэр ащыгъэу ят1эм еттыщтыгъэ. Зыдэщылъхэр тымыгъэунэфэу гъогум тытехьажьыщтыгъ.\nИлъэсищ къынэуж Серез** тынэсыгъ, ащ зы ч1ып1э щыдгъоти тит1ысхьагъ. 93 Заом (1878) къынэуж къэралыгъом тыкъигъэтэджи Балыкесир тыкъищагъ. Зэпстэури ты шапсыгъагъ.\nSusurluk'a yerleşme\nСусырлыкъ тызэрет1ысхьaгъэр\nХьДжЙ: Шъуикъуаджэ тощтэу агъэт1ысыгъ?\nГФА: Балканым къырафыгъэ шапсыгъхэр унэгъо 15-20 хъухэу Караманкой, Атаназ, Айшебаджы, Учпынар фэдэ лъэпэко\/манау къуаджэхэм яфэл1ык1энхэу\/лэжьак1охэу датэкъуагъэх. Илъэсищ тырку унагъохэм яфэпщыл1ыгъэх.\nМы къин илъэсищым къынэуж Къафкъасием ик1ыхи еджэнхэу Мысырым к1уагъэхэу абдзэхэ к1элипл1 Балыкесир къэк1уагъ. Мыхэм тищы1ак1э къин ялъэгъугъ. Яшъхьагъы Бэрсбый Хьаджэр итыгъ, адрэхэри Хьаджэ Ахьмэд Ефэнды, Хьафуз Т1ахьир Ефэнды, Хьаджэ Умар Ефэндыр арыгъэ. Мы купым ыужыпкъэм нэпэ Демыркапы (Гъук1ыпчъэ) къуаджэр здэщыс ч1ып1эр т1ысып1эу хырихыгъ. А лъэхъанэм а ч1ып1эхэр Умаркой пщыхэм (агахэм) яхъуп1эу щытыгъ.\nБэрсбый Хьаджэм шъэфэу адыгэ унагъомэ макъэ яригъэ1угъ, мызыпчъыхьэм нэпэ Демыркапы зыра1орэ ч1ып1эм къек1унхэу яфигъэпсыгъ. Адыгэхэм я1э ч1элъ пстэур яугъоижьи зыдэфа1орэ ч1ып1эм къек1угъэх. А чэщым къуаджэр агъэ1агъ. Умаркой пщыхэм ахэмэ къапэуцожьын к1уак1э я1агъэп. Л1ык1охэр зыхахи Бурса уалиим (губернатор) идэж ягъэк1уагъ. \"Тымыш1эрэ зыбзэк1э гущы1эхэу, тымылъэгъугъэ щыгъынхэр ащыгъэу зы куп ти хъуп1э зэлъаубытыгъ\" я1уи тхылъ иратыгъ.\nБурса Уалир Истанбыл рэтхагъ. Истанбыл зы пашэ (л1ы п1ашъэ) къик1и къэк1уагъ. Пашэр нэпэрэ Султ1анчаир адыгэ къуаджэм ипшъэ щысыгъэ Къадыкъыры*** зиц1агъэ абдзэхэ къуаджэм итамэ ч1ыраши ч1ыгур къырагъэлъэгъугъ. Пашэм пэгъок1ыгъэ адыгэмэ ятхьэматэм:\n– Олахьэ пашэ, бэным тыркубзэм бы къэдар, мак1э (Пашэ, сэ си тыркубзэ мыщ блэк1ырэп, мак1э) зе1ом, пашэм 1офыр къыгуры1уагъ:\n– Адэ, шъузэрэ адыгэр шъыдэ ипэрапш1эу къысэшъумы1уагъ?Хъун, и1уагъ. Къа1уагъэхэм к1эдэ1угъ, ч1ыгур зэригъэлъэгъугъ. \"Мы ч1ыгур зы къуаджэк1э бащэ дэд, Умаркойри шъорри къышъуфырикъун\" ы1уи гъунапкъэхэр къигъэлъэгъуагъ. \"Мы ч1ыгухэр мыщ къынэуж шъошъуий, зызгъэзэжьрэм Истанбыл лъэныкъомк1э пэмык1 адыгэхэри шъуадыжь къэзгъэк1ощтых, ахэри зыхэжъугъэт1ысхьэн\" ы1уи тхылъым ч1этхэжьи игъэзэжьыгъ.\nАщ нэужьым Истанбыл лъэныкъом Къафкъасием къик1ыгъак1э абдзахэхэри****къак1охи тикъуаджэрэ нэмык1 къуаджэхэм адэт1ысхьагъэх. Ахэми ч1ыгу яратыгъ.\n1951 илъэсым Былгъарием къырафыгъэ мыхьаджирхэри тикъуаджэ къыдырагъэт1ысхьагъэх, непэ ахэр адыгэм афэдэу хъужьыгъэх, адыгабзэ яш1э.\nХьДжЙ: Шъуапэ итыгъэ мы дин пашэхэр шъуи къуаджэ къыдэт1ысхьагъэха?\nГФА: Къыдэт1ысхьагъэх. Сезгъэджагъэ, сихъоджэ Хьафуз Хьасан Ефэндым къи1оу зэрэзэхэсхыгъэмк1э, бджыхэ-к1ымэфэ ренэ Истанбыл къик1ырэ дин ш1эныгъэл1хэр сихъоджэ ихъоджэу Хьаджэ Ахьмэд Ефэндым иунэ щызэ1ук1эщтыгъэх, зэдэгущы1эщтыгъэх, тхылъ еджэщтыгъэх, зичир аш1ыщтыгъ, к1ымафэр мощтэу блырагъэк1ыщтыгъ. Арапыбзэк1э зэдэгущы1эщтыгъэх, зы купым икъоу тыркубзэ, зы куыми адыгабзэ иш1эщтыгъэп.\nХьДжЙ: Шъуикъуаджэ ищытык1э непэ сыдым тет?\nГФА: Тикъуaджэ изныкъор абдзах, изныкъори шапсыгъ. Сусырлыкъ щы1э адыгэ къуаджэхэм языкупыр шапсыгъ, языкупыри абдзах, языкупыри зэхэпхъагъ. Тэт нэмык1хэу убыххэр Манясрэ Гунэн, бжъэдыгъухэр Бигъэ лъэныкъом щызэрэугъоигъэх. Ау а лъэныкъохэми шапсыгъ е абдзах къуаджэхэри щы1эх.\nТикъуаджэ ипэм унэгъо 500-рэ нэбгэ 2000 фэдиз ц1ыф дэсыгъ. Джы къыдэнэжьыгъэр мак1э, къалэхэм як1ужьыгъэх (2000 илъэсым нэбгэ 642;2007 илъэсым нэбгэ 526). Мэфэк1\/бирам мафэхэм, нысащэ е джэназэ щы1э зыхъурэм ц1ыфхэр къызэрэугъоих.","id":"<urn:uuid:938da9e7-cb45-45e1-97a7-5cc1c0cd53fd>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/mefenef.com\/bir-adige-mevlithan-guser-fahrettin-abatay-2273.html","date":"2024-03-04T16:02:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947476452.25\/warc\/CC-MAIN-20240304133241-20240304163241-00639.warc.gz","language":"ady","language_score":0.4959273338,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":17,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.4959273338317871, \"gag_Latn_score\": 0.3962632417678833, \"xmf_Geor_score\": 0.03421621769666672, \"tat_Latn_score\": 0.013269329443573952, \"wsg_Telu_score\": 0.011559948325157166, \"tur_Latn_score\": 0.010587609373033047, \"tly_Latn_score\": 0.010232754983007908}","num_words":10236,"character_repetition_ratio":0.025,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.534,"perplexity_score":14010.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет икIыгъэ илъэсым Iофэу ышIагъэр игъэкIотыгъэу, лъэныкъо зэфэшъхьафыбэкIэ къыщыриIотыкIыгъ АР-м и Къэралыгъо Совет – Хасэм ия XXI-рэ зэхэсыгъо.\nКъэралыгъомкIэ лъэхъэнэ мып-сынкIэм тиреспубликэ гъэхъагъэхэу ышIыгъэхэм, тапэкIэ ынаIэ зытырагъэтын фаехэм анахьэу къащыуцузэ, сурэтхэмкIэ къэгъэшъыпкъэжьыгъэу зэфэхьысыжьыр республикэм ипащэ къышIыгъ. Нахь игъэкIотыгъэу лъэныкъо пэпчъкIэ къыIуагъэм нэIуасэ шъуфэтшIын.\nБюджетыр\n2022-рэ илъэсым икIэуххэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, мы лъэныкъор дэгъоу гъэцэкIагъэ хъугъэ, федэу къызфэтхьыжьыгъэм хэхъуагъ ыкIи агъэнэфэгъагъэм проценти 6,6-кIэ нахьыбэу шIокIыгъэх. Ащ ыпэрэ илъэсым егъэпшагъэмэ, зынэсыгъэр проценти 117,3-рэ.\nЗэхэт ыкIи республикэ бюджетхэм зэкIэмкIи проценти 9 ахэхъуагъ ыкIи апэрэр сомэ миллиард 44-рэ, ятIонэрэр — сомэ миллиард 38-рэ ныкъорэм нэсыгъэх. ИкIыгъэ илъэсым агъэфедагъэри нахьыб, федэм фэдиз хьазырэу —бюджет зэхэтымкIэ сомэ миллиард 44-рэ, республикэ бюджетымкIэ —сомэ миллиард 38-рэ.\nАущтэу щытми, къелыекIэу илъэсыр зэфашIыжьыгъ. Бюджет зэхэтым тегъэхъо IэпыIэгъоу къихьэрэр къаIэтыгъэп, икIыгъэ илъэсымкIэ къэгъэлъэгъоныр – процент 13.\nЛъэпкъ проектхэм, федеральнэ ыкIи шъолъыр программэхэм япхырыщын сомэ миллиард 17-рэ ныкъорэм ехъу пэIуагъэхьагъ.\n«Типшъэрылъ шъхьаIэхэр – щыIакIэм идэгъугъэ хэгъэхъогъэныр, гъэсэныгъэр, медицинэр, культурэр, спортыр Iэрыфэгъу афэшIыгъэнхэр, социальнэ ухъумэным ылъэныкъо хэгъэхъогъэныр, республикэм щыпсэурэ унагъо пэпчъ фэхъугъэ щыIакIэ егъэгъотыгъэныр арых», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nСоциальнэ ухъумэныр\nИкIыгъэ илъэсым мы лъэныкъом ихэхъоныгъэ сомэ миллиарди 5,5-м ехъу пэIуагъэхьагъ. Мы пчъагъэр сомэ миллион 700-кIэ ащ ыпэрэ илъэсым нахьыб.\nУнагъохэу сабыйхэр зэрысхэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным анахьэу анаIэ тырагъэтыгъ. Ахэм сомэ миллиардитIум нахьыбэ апэIуагъэхьагъ.\nАхъщэ тынэу апэрэ, ящэнэрэ ыкIи ахэм ауж къикIырэ сабыйхэр къызфэхъухэрэм, илъэсищым къыщыублагъэу илъэсибл зыныбжьхэм апае аратырэм анэмыкIэу унагъохэу илъэси 8 — 17 зыныбжь кIэлэцIыкIухэр зиIэхэм Пенсионнэ фондымкIэ мазэ къэс ахъщэ тынхэр аIэкIагъэхьагъэх. ЗэкIэмкIи тынэу афатIупщыгъэр сомэ миллиардрэ миллион 900-рэ.\nСоциальнэ контракт шIыкIэри республикэм чанэу щыпхыращы. Гъот макIэ зиIэхэм ежьхэм яIоф къызэIуахыным пае афатIупщырэр сомэ мин 350-рэ. ИкIыгъэ илъэсым Адыгеим социальнэ контрактыр унэгъо 735-мэ агъэпсыгъ, мылъкоу аратыгъэр сомэ миллиони 110,5-рэ.\nГъэмэфэ лъэхъаным сабый мини 7,5-мэ республикэм илагерьхэм, мафэрэ зыдэщыIэщтыгъэхэри ахэтхэу, защагъэпсэфыгъ. Джащ фэдэу Херсон хэкум и Геническэ районрэ Донецкэ Народнэ Республикэмрэ къарыкIыгъэ сабый 500-мэ тикъушъхьэ лагерьхэм языгъэпсэфыгъо ащагъэкIуагъ.\nЗыныбжь имыкъугъэхэу чIыпIэ къин ифагъэхэм, япсауныгъэкIэ щыкIагъэ зиIэхэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр лъэныкъо хэхыгъэхэу зыдэлажьэхэрэм ащыщ. Социальнэ шъхьэегъэзыпIэу «Джэныкъомрэ» социальнэ-зэтегъэуцожьын гупчэу «Доверие» зыфиIорэмрэ ащ фэдэ сабый 900 фэдизмэ IэпыIэгъу ащагъотыгъ.\nНыбжь хэкIотагъэ ыкIи сэкъатныгъэ зиIэхэми адэIэпыIэх. Адыгеим икIыгъэ илъэсым мы лъэныкъомкIэ нэбгырэ 6300-мэ фэIо-фэшIэ миллионих фэдиз арагъэгъотыгъ, яунэхэм арысхэу афагъэцэкIагъэхэри зэрахэтхэу.\n«Зы шъхьаныгъупчъэкIэ» фэIо-фашIэхэр зыгъотыхэрэм япчъагъи хэхъо. 2022-рэ илъэсымкIэ аухэсыгъэм нахьыбэ зэшIуахыгъ, мыр зыфагъэцакIэхэрэр процент 95-м нэсыгъ.\n«Федеральнэ пшъэрылъхэм социальнэ IэпыIэгъур ахэт зэпыт ыкIи шъхьаIэхэм ащыщэу къэнэжьы, — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат, — джырэ охътэ къинхэм ялъытыгъэу ащ имэхьанэ нахь лъэшэуи зыкъыIэтыгъ».\nФедеральнэ ЗэIукIэм Президентым къыщишIыгъэ псалъэм анахьэу ынаIэ зыщытыригъэтыгъэр хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием къулыкъу щызыхьыхэрэм, иветеранхэм ыкIи хэкIодагъэхэм яунагъохэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр ары. Къэралыгъом ипащэ хэушъхьафыкIыгъэ къэралыгъо фонд зэхэщэгъэным иIофыгъо ащ къыщиIэтыгъ. Пшъэрылъыр – зигугъу къэтшIыгъэ пэпчъ адэIэпыIэгъэныр ары. Мы илъэсым фондым иIофшIэн шъолъырхэм ащырагъэжьэнэу щыт.\nИкIыгъэ илъэсым къыщыублагъэу хэушъхьафыкIыгъэ операцием хэлажьэхэрэмрэ ахэм яунагъохэмрэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным Адыгеим сомэ миллион 352-рэ щыпэIуагъэхьагъ, мыр республикэ бюджетыр ары къызэрыкIыгъэр. Социальнэ IофышIэхэу дзэ къулыкъушIэхэм яунагъохэмрэ ветеранхэмрэ афэгъэзагъэхэм гумэкIыгъо пстэоу къэтэджыхэрэмкIэ анаIэ атырагъэты. Мы IофшIэныр джыри зэрэлъагъэкIотэщтыр КъумпIыл Мурат къыIуагъ.\nПсауныгъэм икъэухъумэн\n2022-рэ илъэсым икIэуххэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, республикэм щыпсэухэрэм къагъашIэрэр нахьыбэ хъугъэ – илъэс 73,1-рэ. 2021-м — а пчъагъэр 71,2- рэ зэрэхъущтыгъэр. Ащ нэмыкIэу дунаим ехыжьыхэрэми япчъагъэ гъэрекIо къыщыкIагъ процент 15,3-кIэ.\nПсауныгъэм икъэухъумэн ылъэныкъо икIыгъэ илъэсым зэкIэмкIи сомэ миллиарди 8,5-м ехъу пэIуагъэхьагъ – республикэм имедицинэ учреждениехэм ачIэт Iэмэ-псымэхэр зэблахъугъэх, инфраструктурэр нахьышIу ашIыгъ, цIыфхэм зэряIазэхэрэм зэхъокIыныгъэ- шIухэр фашIыгъэх, гу-лъынтфэ узхэм, адэбзым алъэныкъокIи, кIэлэцIыкIухэм япсауныгъэ икъэухъумэни хэхъоныгъэхэр ышIыгъэх.\nЦIыфхэр зэкIэми апэ зэуалIэхэрэ IэзапIэхэр зэтегъэпсыхьэгъэнхэм къыхиубытэу район сымэджэщхэмрэ къэлэ IэзапIэхэмрэ апае машинэ 14, IэпыIэгъу псынкIэм итранспортэу «В» классым хахьэрэм фэдэу 12 ыкIи ящыкIэгъэ медицинэ оборудование ащэфыгъэх.\nАмбулаториехэр, фельдшер-мамыку IэзапIэхэр къоджэ псэупIэхэм ащыщхэм кIэу къадэуцуагъэх, джыри IэзэпIи 4 ашIы. Ахэр Инэм, Мыекъуапэ, Джэджэхьаблэ ыкIи поселкэу Дружбэм ащагъэпсых.\nУц Iэзэгъухэм ятыни анаIэ зытырагъэтыхэрэм ащыщ. ФэгъэкIотэн зиIэхэм апае икIыгъэ илъэсым сомэ миллион 600 ауас�� Iэзэгъу уц ащэфыгъ. Мыщ ызыныкъо шъоущыгъу уз зиIэхэм афатIупщыгъ, 2021-рэ илъэсым аIэкIэхьагъэм нахьи ар фэдитIукIэ нахьыб. Сабыйхэу мы узыр зиIэхэм зэкIэми, нэбгыри 132-мэ, шъоущыгъоу лъым хэлъыр зэпымыоу зэрауплъэкIурэ Iэмэ-псымэхэр аIэкIагъэхьагъ. Ащ пае республикэ бюджетым сомэ миллион 19 къыхагъэкIыгъ.\nМедицинэм иIофышIэхэр зэримыкъухэрэм иIофыгъуи ЛIышъхьэм къыIэтыгъ. Джырэ уахътэм Адыгеир врач 300 фэдизмэ ыкIи гурыт медицинэ IофышIэ 700-м ехъумэ ащэкIэ. Ахэр игъэкъугъэнхэм пае апшъэрэ еджапIэхэм Iофыгъо зэфэшъхьафхэр адызэрахьэх, республикэм Iоф щашIэнэу къинэщтхэм зэзэгъыныгъэхэр адашIыхэзэ рагъаджэх, бюджет чIыпIэхэр къафыхагъэкIых.\n«Земский доктор» зыфиIорэ программэм иIофшIэн лъагъэкIуатэ. Ащ ишIуагъэкIэ къоджэ IэзапIэхэм врач 45-рэ ыкIи фельдшер 16-рэ аIуагъэхьагъ.\nМедицинэм иIофышIэхэм ялэжьапкIэ икъэIэтыни, ясоциальнэ ухъумэни Президентым ижъоныгъокIэ унашъохэм къахиубытэу зэрагъэцакIэрэр ЛIышъхьэм къыхигъэщыгъ.\nГъэсэныгъэр\nФедеральнэ IэпыIэгъум ишIуагъэкIэ гъэсэныгъэм ылъэныкъокIэ Адыгеим зэхъокIыныгъэшIухэр фэхъугъэх. ИкIыгъэ илъэсым мыщ пэIуагъэхьагъэр сомэ миллиарди 7-м ехъу. КIэлэцIыкIу IыгъыпIищ икIыгъэ илъэсым ашIыгъ, мы илъэсым ыкIэ нэс джыри 3 ашIыщт ыкIи кIэлэцIыкIу пстэури, процентишъэу, IыгъыпIэ щыкIэщтхэп.\nДжащ фэдэу, зэрагъэнафэщтыгъэу, Тэхъутэмыкъое районым еджэпIищмэ яшIын щырагъэжьагъ: АдыгеякIэмрэ Яблоновскэмрэ нэбгырэ 1100-рэ шъхьаджи ателъытэгъэ еджэпIитIу, еджэкIо 250-рэ чIэфэнэу — Бжыхьэкъоежъым.\nЕджапIэхэм ащыщыбэ агъэцэкIэжьыгъ, лъэхъаным диштэу ашIыжьыгъэх. Илъэситфым ателъытэгъэ федеральнэ программэм къыдыхэлъытагъэу икIыгъэ илъэсым гъэцэкIэжьын куухэр еджэпIи 9-мэ ащашIыгъэх, мыгъэ агъэцэкIэжьырэр 7. Джырэ уахътэм Урысыем просвещениемкIэ и Министерствэ республикэм илъэIоу еджэпIэ 42-мэ гъэцэкIэжьын куухэр ащышIыгъэнхэм фэгъэхьыгъэр чIэлъ. Ар илъэситIум телъытагъ.\nЕджапIэхэм яспорт псэуалъэхэми язытет нахьышIу шIыгъэныр лъагъэкIуатэ, цифрэ амалхэри щапхыращых, гъэсэныгъэ тедзэми зырагъэушъомбгъу, сэнаущыгъэ зыхэлъ ныбжьыкIэхэм якъызэIухыни чанэу дэлажьэх. Непэрэ мафэм ехъулIэу илъэси 5 – 18 зыныбжь- хэм ащыщэу гъэсэныгъэ тедзэ зыгъотыхэрэр процент 78-рэ.\n«ИкIыгъэ илъэсым зыфэдэ къэмыхъугъэ шIыкIэ сэнаущыгъэ зыхэлъ кIэлэцIыкIухэм якъыхэгъэщын ыкIи IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным пае къыхэтхыгъ — еджакIохэм яурысые олимпиадэ икIэух уцугъо къизыхыгъэхэм ахъщэ шIухьафтынэу сомэ мин 200, атекIуагъэхэм – сомэ мин 400 ятэты», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nДжащ фэдэу ЛIышъхьэм къыхигъэщыгъ: «Сыд фэдизэу лъэхъаным диштэу еджапIэхэр щытхэми, анахь мэхьанэ зиIэр кIэлэегъаджэхэр арых. 2023-р егъэджакIомрэ гъэсакIомрэ я Илъэсэу Урысыем щагъэнэфагъ. ТкIуачIэ мы лъэныкъомкIэ зытегъэпсыхьагъэр сэнэхьатым уасэу фашIырэр хэгъэхъогъэныр, амалыкIэхэу нахьышIоу егъэджэныр зэрэзэхащэщтымрэ сабыйхэр зэрапIущтхэмрэкIэ къафэфедэщтхэр ягъэгъотыгъэнхэр ары. «Илъэсым икI��лэегъадж» зыфиIорэ зэнэкъокъум ахъщэ шIухьафтынэу илъым гъэрекIо республикэм щыхэдгъэхъогъагъ: сомэ мин 200 раты текIоныгъэр къыдэзыхыгъэм, сомэ мин 75-рэ – къыхагъэщыгъэхэм».\nКультурэр\nМы лъэныкъом хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным пае аужырэ лъэсхэм ахъщэшхо зэрэфатIупщырэр республикэм ипащэ къыIуагъ. ИкIыгъэ илъэсым — сомэ миллиардитIум ехъу. Муниципальнэ псэупIэ пэпчъ культурэм иунэу дэтыр агъэкIэжьыным, Iэмэ-псымакIэхэр чIагъэуцонхэм, цифрэ шIыкIэм тырагъэхьаным пылъых, ятворческэ купхэм Iэпы- Iэгъу арагъэгъоты.\nИкIыгъэ илъэсым джащ фэдэу культурэм иунитIу кIэу ашIыгъ, 9-мэ игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр арашIылIагъэх. Модельнэ тхылъеджэпIитIу ашIыгъ, культурэм иуни 10-у муниципальнэ псэупIи 5-мэ адэтхэм лъэхъаным диштэрэ Iэмэ-псымэхэр ачIагъэуцуагъэх, ящыкIэгъэ псэуалъэхэр къафащэфыгъэх.\nКультурэм икъэралыгъо учреждениехэу Мыекъуапэ дэтхэри, Инэмрэ Яблоновскэмрэ культурэм иунэшхохэу Iоф ащызышIэхэрэри куоу агъэкIэжьыгъэх, федеральнэ IэпыIэгъоу къыфэкIуагъэм ишIуагъэкIэ Лъэпкъ музейми зэхъокIыныгъэшхохэр фашIыгъэх.\n«ТичIыгогъухэу гъэхъагъэхэр зышIыгъэхэм ацIэхэри гъашIэм къыхэнэнхэм тыпылъ, — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат. – Адыгеим икъэралыгъо гъэпсыкIэ илъэсишъэ зыщыхъугъэм апэрэу Мыекъуапэ саугъэт къыщыфызэIутхыгъ Адыгэ автоном хэкум иапэрэ пащэу, тиреспубликэ игъэпсынрэ ылъэ теуцонымрэ зиIахьышIу хэзылъхьэгъэ Хьахъу- рэтэ Шыхьанчэрые».\nГухэлъ благъэхэм ащыщ тиреспубликэ итарихъкIэ апэрэу, шъолъыр каналэу чэщи мафи Iоф зышIэщтыр. Ащ пае ищыкIэгъэщтым джырэ уахътэм дэлажьэх — «Мыекъопэ телевидениеу» муниципальнэ мылъкоу щытыгъэр республикэм къыратыжьыгъ. Джырэ уахътэм мы телевидением исыджхэр «я 21-рэ кнопкэкIэ» заджэхэрэм фетIупщы. ТапэкIэ мыщ щылажьэхэрэм япчъагъэ хагъэхъонэу рахъухьэ, лъэхъаным диштэрэ Iэмэ-псымэхэр чIагъэуцощтых. «Шъолъыр телеканал икъоу «Триколорым» исистемэ хэхьащтым иуцункIэ ищыкIэгъэ пстэури зэшIотхыщт», — къыкIигъэтхъыгъ ЛIышъхьэм. Апэрэ уцугъомкIэ зэшIуахыщтым пэIуагъэхьанэу сомэ миллион 50 республикэ бюджетым къытIупщыгъ. Проектым ишIуагъэкIэ къэралыгъом икъэбарлъыгъэIэс шъолъыр Адыгеир хэхьащт, нахь дэгъоу пстэуми ашIэщт, лъытэныгъэу къыфашIырэм хэхъощт.\nЭкономикэр\nИкIыгъэ илъэсым илъэхъэнэ къинхэм Адыгеим иэкономикэ къэгъэлъэгъон шъхьаIэхэм ахигъэхъоныр фызэшIокIыгъ. ЗэкIэмкIи шъолъырым къыщахьыжьы- гъэм ихэхъоныгъэ проценти 101,6-рэ (2022-рэ илъ. уасэу фашIыгъэмкIэ). Промышленнэ къыдэгъэкIыжьыным ииндекс проценти 112,5-м нэсыгъ. Процент 11-кIэ хэхъуагъ ыкIи сомэ мин 40-м нэсыгъ гурытымкIэ къафалъытэгъэ лэжьапкIэм. IофшIэн зимыIэхэм япчъагъэ нахьыбэ хъугъэп – IофышIэ кIуачIэу щыIэм ипроцент 0,7-рэ IофшIэпIэ чIыпIэ щыкIэу атхыгъэр.\nУасэхэм ахэмыгъэхъогъэным ыкIи социальнэ мэхьанэ зиIэ товархэр зэращэфышъущт пчъагъэхэм атетынхэм республикэм щалъыплъагъэх. АщкIэ зишIуагъэ къэкIуагъэхэм ащыщых ермэлыкъхэр, къоджэ псэупIэхэм къащагъ��кIырэр зыщыIуагъэкIырэ чIыпIэхэм якъызэIухын.\nСатыу цIыкIумрэ гурытымрэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным тегъэпсыхьэгъэ IофшIэнри агъэлъэшыгъ. ЗэкIэмкIи икIыгъэ илъэсым ахъщэ IэпыIэгъоу арагъэгъотыгъэр сомэ миллион 600. Ащ ишIуагъэкIэ IофшIэпIэ чIыпIэхэр къызэтырагъэнагъэх, кIэу 100-м нахьыбэ къызэIуахыгъ.\n«Инвестициехэр нахьыбэ шIыгъэнымкIэ шIыкIэу дгъэфедэхэрэм ахэтэгъэхъо зэпыт. ИкIыгъэ илъэсым изэфэхьысыжьхэмкIэ, Адыгеим я 13-рэ чIыпIэр щиIыгъ шъолъырхэм яинвестиционнэ климат изытеткIэ Лъэпкъ рейтингым», — къыкIигъэтхъыгъ КъумпIыл Мурат.\nИкIыгъэ илъэсым мылъку шъхьаIэм инвестициеу къыхалъхьагъэр уасэ зэрэфашIыгъэмкIэ, сомэ миллиард 46,5-рэ, е проценти 114,3-рэ ащ ыпэрэ илъэсым егъэпшагъэу. Адыгеим инвестпроект 40 щагъэцэкIагъ зэкIэмкIи сомэ миллиард 82-рэ атефэу. Ахэм ащыщэу 31-р мы илъэсым телъытагъэх сомэ миллиард 80 зэкIэмкIи ахалъхьанэу.\nАужырэ илъэсхэм аублагъэхэу тишъо- лъыр иэкономикэ хэхъоныгъэшхо ышIынымкIэ зыщыгугъыхэрэм ащыщ Инэм щашIырэ промышленнэ шъолъырыр. Тэхъутэмыкъое районым щыпсэухэрэм яшIоигъоныгъэ къыдыхэлъытагъэу ащ фаусыщтыр «Инэм». Апэрэ уцугъомкIэ чIыпIэу ыубытыщтыр гектар 200. ТапэкIэ ащ фэдищэу зырагъэушъомбгъущт ыкIи Урысыем икъыблэкIэ анахь инэу хъун ылъэкIыщт. 2030-рэ илъэсым нэс IофшIэпIэ чIыпIэ мини 10 къыщызэIуахынэу агъэнафэ.\nПроектышхоу республикэм джыри къыщызэIуахырэр интернет-тучанэу OZON-м игъэтIылъыпIэу Теуцожь районым щагъэпсырэр ары. Инвестициехэр зэкIэмкIи сомэ миллиарди 6 мэхъу. Ар мыгъэ атыщт, IофшIэпIэ чIыпIэ мини 2-м ехъу къыщызэIуахыщт.\nИнвестпроектхэр гъэцэкIагъэ хъунхэм пае ахэм ящыкIэгъэщт къэкIуапIэхэр — электроэнергиер ыкIи гъэстыныпхъэ шхъуантIэр — аращалIэх.\nУФ-м энергетикэмкIэ и Министерствэ мы лъэныкъомкIэ къулыкъухэу шъолъырым итхэр иIэпыIэгъухэу подстанции 9 агъэкIэжьы, сомэ миллиарди 5,5-рэ ащапэIухьащт.\nГъэстыныпхъэ шхъуантIэм иIофыгъуи чанэу дэлажьэх. Непэ ехъулIэу ар процент 94,6-у республикэм щыпсэухэрэм яI.\nФизическэ культурэмрэ спортымрэ\nМы лъэныкъом Адыгеим щыпылъхэм япчъагъэ хэхъо зэпыт. ИкIыгъэ илъэсым процент 54,5-м нэсыгъ. Ар — нэбгырэ мин 236-рэ, мин 20,5-кIэ ыпэрэ илъэсым нахьи нахьыб. Спортым ылъэныкъокIэ республикэм щызэшIуахырэм инэпэеплъэу мыр щыт.\n2022-рэ илъэсым зэкIэмкIи спортым хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным сомэ миллион 750-м ехъу пэIуагъэхьагъ. Адыгеим щыпсэухэрэр спортивнэ объектхэмкIэ зэрэзэтегъэпсыхьагъэхэм ипчъагъи хэхъуагъ — процент 62,1-рэ. ГурытымкIэ Урысыем икъэгъэлъэгъонхэм анахьи мыр нахьыб.\nФизкультурэ ыкIи псауныгъэм игъэпытэн фытегъэпсыхьэгъэ комплексыкIэхэр республикэм бэу къиуцуагъэх, джыри мыгъэ кIэу ашIыщтых. Къоджэ псэупIэхэми жъугъэу ахэр къадэуцох. Спорт псэуалъэхэмкIэ тишъолъыр зэрэзэтегъэпсыхьагъэм шэпхъэ лъагэхэм адиштэрэ зэнэкъокъухэр щашIынхэм къыфещэх, урысые мэхьанэ зиIэу щызэхащэхэрэр илъэс къэс нахьыбэ мэхъух.\nКобл Якъубэ ыцIэкIэ зэхащэхэрэ зэнэкъокъухэу тызэсагъэхэм икIыгъэ ил��эсым дунэе статус яIэ хъугъэ. Мыгъэ апэрэу республикэм щыкIощтых атлетикэ хьылъэмкIэ Урысыем изэнэкъокъурэ олимпийскэ тхэквондомкIэ Урысыем ичемпионатрэ.\nАдыгеим спортым илъэныкъуакIэхэр къыщызэIуахых – шъхьафит бэнэныр, хоккеир, фигурнэ катаниер, фехтованиер, зэдегъэштэ есыныр, спорт акробатикэр, фитнес-аэробикэр, зэхэгъэкIухьэгъэ зэкъобэнэныр (ММА). Мы зэпстэури цIыфхэр къызкIэлъэIухэу щытых.\nРеспубликэм испортсменхэм гъэхъагъэхэр зэнэкъокъухэм ащашIых. ИкIыгъэ илъэсым дунаимрэ Европэмрэ язэнэкъо- къухэм Адыгеим щыщхэм дышъищырэ зы тыжьынрэ къащахьыгъ, атлетикэ псынкIэмкIэ, онтэгъумкIэ, самбэмкIэ, тхэквондомкIэ, дзюдомкIэ, кушъхьэфэчъэ спортымкIэ, урым-рим бэнэнымкIэ, адаптивнэ спорт лъэпкъхэмкIэ урысые зэнэкъокъухэм тиспортсменхэм дышъэ ыкIи тыжьын медаль 24-рэ, джэрзэу 17 къащыдахыгъ.\n«Спортсменхэм ахъщэ IэпыIэгъу яттыным тыпылъ. Гъэхъэгъэ инхэр зышIыгъэхэмрэ ахэр зыгъасэхэрэмрэ кIэгъэгушIун тынхэр афэтэтIупщых. ИкIыгъэ илъэсым мы Iофыгъом сомэ миллион 14-м ехъу пэIудгъэхьагъ, — къыIуагъ КумпIыл Мурат ыкIи пстэуми анаIэ тыраригъэдзагъ зы лъэныкъо, — спорт лъэпкъ зэфэшъхьафхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным мылъку хэтэлъхьэ, гущыIэм пае, футболым, гандболым, ау джэгокIо купхэм къагъэлъэгъорэ ешIакIэхэм уагъэрэзэпэнэу джыри щытэп. Тиспортсменхэмрэ ахэр зыгъасэхэрэмрэ нахь егугъынхэ фае. Тэ сыд фэдэ IофкIи тадэIэпыIэщт».\nМэкъумэщ къыдэгъэкIыжьыныр\nМы лъэныкъом щылажьэхэрэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным пае федеральнэ ыкIи республикэ бюджетхэм сомэ миллион 800-м нахьыбэ къахагъэкIыгъ. Ар, ыпэрэ илъэсым егъэпшагъэмэ, фэдизырэ ныкъорэкIэ нахьыб.\nИкIыгъэ илъэсым изэфэхьысыжьхэмкIэ, чъыгхэтэ къэгъэкIыным ылъэныкъо зиушъомбгъугъ. ЗэкIэмкIи пхъэшъхьэ-мышъхьэ-мэркIо къэгъэкIыгъэу аугъои- жьыгъэм процент 25-рэ хэхъуагъ ыкIи тонн мин 44-рэ хъугъэ. ХэтэрыкIэу, картофэу ыкIи нэшэ-къэпразэу аугъоижьыгъэр тонн мини 6.\nИкIыгъэ илъэсым республикэм имэкъу-мэщышIэхэм фышъхьэ ыкIи джэнч лъэпкъ тонн мин 616-рэ аугъоижьыгъ, ыпэрэ илъэсым егъэпшагъэу проценти 6-кIэ нахь макI. Ом изытет уигъэрэзэнэу зэрэщымытыгъэм ар ыпкъ къикIыгъ. Джащ фэдэу чIыгулэжьхэм ащыщхэм тыгъэгъазэмрэ соемрэ якъэгъэкIын — эрэфагъэзагъэми ар къыпкъыры- кIыгъ ыкIи мыщ дэжьым дагъэ зыхашIыкIыхэрэм якъэгъэкIынкIэ пчъагъэхэм зыкъаIэтыгъ – процент 16, е тонн мини 156-рэ хахъоу афэхъугъэр.\nДжащ фэдэу икIыгъэ илъэсым къуаем ыкIи щэм хэшIыкIыгъэ шхыныгъохэу республикэм къыщыдагъэкIыхэрэми процент 20 ахэхъуагъ — тонн мин 26-рэ хъугъэ. Мыщ дэжьым ЛIышъхьэм къыхигъэщыгъ щэр зэримыкъурэр. Щэ къэзытырэ былымхэм ахэгъэхъогъэным иIофыгъокIэ ащ фэгъэзэгъэ къулыкъухэм республикэм ипащэ пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр афишIыгъэх.\nШхыныгъохэм ыкIи шъонхэм якъыдэгъэкIын процент 29-кIэ хэхъуагъ.\nПсэупIэхэм язэтегъэпсыхьан\nПсэолъэшIыным ылъэныкъокIэ икIыгъэ илъэсым сомэ миллиард 35,3-рэ зыосэ IофшIэнхэр зэшIуахыгъэх.\nУнэхэм яшIынкIэ къэгъэлъэгъ��нхэм ахэхъуагъ – квадрат метрэ мин 470-рэ атыгъ, ащ ыпэрэ илъэсым егъэпшагъэмэ, пчъагъэр фэдизырэ ныкъорэкIэ нахьыб. Урысые къэгъэлъэгъонэу зы нэбгырэм квадрат метрэ 0,8-рэ телъытэу 2030-рэ илъэсым нэс шIыгъэн фаем Адыгеир шIокIыгъах – икIыгъэ илъэсым изэфэхьысыжьхэмкIэ, мы къэгъэлъэгъоныр зы квадрат метрэм республикэм щынэсыгъ.\nУчIэсынкIэ щынагъоу алъытэгъэ псэупIэхэм цIыфхэр къачIэщыжьыгъэнымкIэ пшъэрылъыр джащ фэдэу тишъолъыр ыгъэцэкIэгъах, фэтэрыбэу зэхэт унэхэм ягъэцэкIэжьын анахьэу ынаIэ зытетхэм ащыщ. ИкIыгъэ илъэсым уни 178-рэ агъэкIэжьыгъ.\nРеспубликэм имуниципальнэ псэупIэхэм язэтегъэпсыхьан чанэу ащызэшIуахы. ИкIыгъэ илъэсым щагу 32-рэ ыкIи общественнэ чIыпIэ 22-рэ зэтырагъэпсыхьагъ.\nАдыгеим икъэлэ шъхьаIи лъэшэу — эрехъокIы. Федеральнэ IэпыIэгъум ишIуагъэкIэ общественнэ чIыпIэхэмрэ къэлэ зыгъэпсэфыпIэхэмрэ зэхэтхэу зэтырагъэпсыхьэх. Къэлэ паркым итеплъи нахь дахэ мэхъу: Шъхьэгуащэ инэпкъэу километри 2,5-рэ зикIыхьа- гъэр агъэпытагъ, зыгъэпскIыпIэхэр агъэпсых, цIыфхэм къызщакIухьащтыр, джэгупIэхэр зэтырагъэпсыхьагъэх.\nФедеральнэ хабзэм иIэпыIэгъукIэ Мыекъуапэ укъэбзыпIэхэр щагъэкIэжьых.\nПыдзэфэ пытэхэр зыщагъэкIодыжьыщтхэ чIыпIакIэу лъэхъаным диштэрэр ыкIи экологие шапхъэхэм атетыр икIыгъэ илъэсым щыублагъэу агъэпсы. ЗэкIэмкIи инвестициехэр сомэ миллиард фэдиз мэхъух. Мы илъэсым ыкIэ нэс проектыр аухыщт.\nГъогухэр\nГъогу псэолъэшIыным икIыгъэ илъэсым сомэ миллиарди 8,2-рэ пэIуа- гъэхьагъ.\nШапхъэхэм адиштэу шъолъыр ыкIи чIыпIэ мэхьанэ зиIэ гъогу километрэ 95-рэ ашIыжьыгъ, илъэсэу итымкIэ аухэсыгъагъэм къыхиубытэрэ объект 69-рэ агъэцэкIэжьыгъ. ИкIыгъэ илъэсым кIэу зэтырагъэпсыхьагъэр 4, Мыекъуапэ къэзыухьэрэр ахэм ащыщ. Джырэ уахътэм ащ икIыхьагъэ километрэ 28-рэ мэхъу. Ащ джыри километрэ 11,14-рэ хагъэхъонэу щыт. Ар аухымэ, республикэм икъэлэ шъхьаIэ пхырыкIыщтыгъэхэ хьылъэзещэ машинэхэр къыдэ- хьажьыщтхэп, зекIохэу къушъхьэм къакIохэрэри нахь гъогу кIакокIэ зыдежьагъэхэм нэсыщтых.\nМы илъэсым агъэцэкIэжьынэу рахъухьагъ автомобиль гъогоу «Дахъо — Лэгъонэкъэ тешъор» зыфиIоу Кавказ къэралыгъо биосфернэ заповедникым къыпэIулъыр.\nГъогухэр щынэгъончъэнхэм пае видеокамерэхэр атегъэуцогъэнхэм иIофыгъуи Адыгеим чанэу щыпылъых. Республикэм игъогухэм сурэт ыкIи видео ащытезыхыщт камери 132-рэ атырагъэуцуагъ, мыгъэ джыри 18 хагъэхъощт.\n«Адыгеим мы аужырэ уахътэм щызэшIотхырэ Iофыгъохэу гъогухэм ядэгъугъэрэ ящынэгъончъагъэрэ атегъэпсыхьагъэхэм яшIуагъэ зэхэтэшIэ, гъогу хъугъэ-шIагъэу республикэм къыщыхъугъэхэм япчъагъэ къыщыкIагъ, ахэкIодагъэхэри нахь макIэ хъугъэ», — къы Iуагъ КъумпIыл Мурат.\nЗекIоныр\nАужырэ илъэсищым Адыгеим къихьэрэ зекIохэм япчъагъэ миллионныкъом нахь макIэп. Мыщ дэжьым зэрэщыIэхэрэм ибагъи, къыздикIыхэрэ чIыпIэхэми ахэхъо. ТичIыопс икъэбзагъэ, идэхагъэ, тилъэпкъ мэфэкIхэм, тишэн-хабзэхэм зекIохэр къыращалIэх.\nТишъолъыр зекIохэм къагъэзэжь��ным пае тизыгъэпсэфыпIэхэр нахь зэтегъэпсыхьэгъэнхэ зэрэфаер ЛIышъхьэм къыхигъэщыгъ. Мы Iофыгъом изэшIохын аужырэ илъэсхэм пылъых. Ащ пае федеральнэ IэпыIэгъу пстэури агъэфедэ, ахэм ащыщ мы лъэныкъом тегъэпсыхьэгъэ лъэпкъ проектыр, джащ фэдэу корпорациеу «Туризм.РФ» зыфиIорэм дэлажьэх.\n«Лъэпкъ проектым къыхиубытэу экокурортэу Лэгъонакъэ иинфраструктурэ зэтетэгъэпсыхьэ. Инвесторым проект IофшIэнхэр джырэ уахътэм зэшIуехых. ЗыгъэпсэфыпIэм ишIын инвестициеу сомэ миллиард 60-м ехъу пэIухьащт, хьакIэщ номер 2500-рэ ашIыщт ыкIи нэбгырэ 2000 IофышIэ аштэщт», — къыIотагъ КъумпIыл Мурат.\nАпэрэ чэзыумкIэ хьакIэщхэмрэ, номер 642-рэ, кIэпсэ гъогу кIэшIагъэхэмрэ, километрэ 25-рэ хъухэу къушъхьэ пцыкъохэм атегъэпсыхьагъэхэмрэ ашIыщтых. Мы проектым къыхиубытэу икIыгъэ илъэсым гъогухэр ыкIи электро- энергием, гъэстыныпхъэ шхъуантIэм ярыкIуапIэхэм яшIын, псыдэчъыпIэхэм ягъэпсын сомэ миллион 206-рэ федеральнэ мылъкоу апэIуагъэхьагъ. Мы- гъэкIэ агъэнафэрэр сомэ миллиарди 3,8-рэ. IофшIэнхэм ячэзыу пэпчъ инвес- торым зэрэдэIэпыIэщтхэр ЛIышъхьэм къыхигъэщыгъ ыкIи экологие щынэгъончъэным ишапхъэхэм атетэу пстэури зэрэзэшIуахыщтым къыкIигъэтхъыгъ.\nЛъэныкъо пэпчъкIэ шIэгъэн фаехэм афэгъэхьыгъэу КъумпIыл Мурат къу- лыкъу зэфэшъхьафхэм пшъэрылъхэр афишIыгъэх.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу\nСурэтхэр: А.Гусев.","id":"<urn:uuid:6ac16c8c-5866-4eae-a6c1-8bc372d24478>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/03\/23\/%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%BA%D1%8A%D0%BE-%D0%BF%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%83%D1%80%D0%B8-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%B7%D1%8D%D0%BB%D1%8A%D0%B8%D1%83%D0%B1%D1%8B%D1%82%D1%8D%D1%83\/","date":"2024-03-02T09:27:03Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475806.52\/warc\/CC-MAIN-20240302084508-20240302114508-00585.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9386723042,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9386723041534424, \"kbd_Cyrl_score\": 0.06097676232457161}","num_words":5873,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.009,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.931,"perplexity_score":2994.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦIыфлъэпкъми итарихъ къат-къатэу зэхэлъ, къытыригъэзэжьырэп, лъэпкъ пэпчъи гъогу шъхьаф къыкIурэр.\nЛъэпкъхэм, лIэкъо цIэрыIохэм алъапсэ къызыщежьэрэр, ахэм тарихъ гъогоу къакIугъэр гъэунэфыгъэныр анахь Iоф къинхэм, ау гъэшIэгъонхэм ащыщ. Сэ сишIошIыкIэ, блэкIыгъэмрэ къэкIощтымрэ акIэрымычыгъэу щыIэныгъэмрэ цIыфымрэ къыгъэлъэгъоныр тхакIом ипшъэрылъ шъхьаIэхэм зэу ащыщ. БлэкIыгъэ зимыIэ цIыф щыIэп, блэкIыгъэм уемыуцолIапэмэ, уапэкIэ къэтыр гъэпсыгъуае хъущт. БлэкIыгъэмрэ къэкIощтымрэ непэрэ мафэм изы Iахьых. Тарихъыр зыкIытищыкIагъэр блэкIыгъэр зэхэтфын закъом паеп. Ащ тызщыщыр, тыкъызыхэкIыгъэр къытфегъэнафэ, неущырэ мафэм екIурэ гъогур къытфызэIуехы.\nСишъыпкъэу ахэм сягупшысэу зысыублагъэр илъэсыбэкIэ узэкIэIэбэжьмэ советскэ литературэм и Мафэхэу Казахстан щыкIуагъэхэм сахэлажьэ зэ-хъур ары. Творческэ зэIукIабэ задэтэшI нэуж тэ, тхакIохэм, мэфэкIым икIэух Алма-Ата тыщызэрэугъоижьыгъагъ. Пчыхьэ горэм республикэ пшIыкIутфымэ къарыкIыгъэ хьэкIэ лъапIэхэм мэфэкI Iанэм тыпагъэтIысхьагъ, союзнэ къэралыгъоми литературэми чIыпIэу ащытыубытырэм елъытыгъэу тхакIохэр тагъэтIысыгъэх. ХьэкIэ лъапIэхэм сэри сахэтыгъ. IэнакIэр арми къысэнэсыгъэр, ар гухэкI сщыхъугъагъэп. Зэгорэм лъэпкъышхоу щытыгъэ адыгэхэу тарихъ чIыгужъым къинэжьыгъэ тIэкIумэ ялIыкIоу сызэрэщытыр сэ къызгурыIощтыгъ.\nКазахстан ипащэу Динмухамед Кунаевым хьакIэ пэпчъ хъохъубжъэ ритыным ыпэкIэ лъэпкъхэм ягушъхьэлэжьыгъэ ащ чIыпIэу щиубытырэр къыIощтыгъ. НэмыкI тхакIохэм хъохъоу къаIорэм сишъыпкъэу седэIущтыгъ. Пчыхьэзэхахьэр ыкIэм факIощтыгъ, Iанэм пэсхэм, зэкI пIоми хъунэу, хъохъухэр къаIогъэхагъ, аужырэ хьакIэми гущыIэр ратыгъ… Сэ сащыгъупшэжьыгъэм фэдагъ, ар сыгу къеоу сэри сегупшысагъ: «Адэ джары умакIэмэ утхьамыкI зыкIаIуагъэр»…\nКунаевым Iанэм пэсхэр зэкIэ нэкIэ къызэпиплъыхьагъ. «Зэрэхабзэу, кIэух гущыIэр ащ къыIожьынщтын», — сегупшысагъ. Ау зэхэсхыгъэм сыгу къыгъэлъэпэрэпагъ.\n— Джыри тихьакIэхэм ащыщ горэм гущыIэ есты сшIоигъу, — ащ къыIуи, Iанэм телъ тхыгъэр къыштагъ, IугушIукIызэ Iанэм пэсхэм анэгу кIэплъагъ. — АщкIэ къысэлъэIугъэхэр иныбджэгъу тхакIохэр ары. ГущыIэр зэстырэр тихэгъэгушхо щыпсэурэ лъэпкъ макIэмэ ащыщэу МэщбэшIэ Исхьакъ. Сымыгъуащэмэ, Краснодар краим хэхьэрэ Адыгэ автоном хэкум ар къекIы.\nМыщ дэжьым Армением щыщ тхакIоу Серо Ханзадян мэкъэ лъэшкIэ къыIуагъ: «Кавказым къикIыгъэхэр, шъукъызэлъытэдж!» Ащ лъыпытэу Грузием, Армением, Азербайджан къарыкIыгъэ тхэкIо цIэрыIохэр къэтэджыгъэх.\n— СичIыпIэгъухэр къызфэзгъэтэджыгъэхэр къышъосIон, — къыпидзэжьыгъ Серо Ханзадян. — Джыдэдэм зэхэшъухыщтыр Кавказым илIыхъужъ тарихъ ымакъ. Непэ цIыф лъэпкъ макIэмэ ащыщ зыфаIуагъэу шъуапашъхьэ ит МэщбэшIэ Исхьакъ адыг. Адыгэхэр дунаим ианахь ижъырэ цIыф лъэпкъхэм ащыщых. ТэркIэ анахь цIыф гъэшIуагъэх. Яшъхьафит кIэхъопсыкIэкIэ, яцIыфыгъэ-лIыгъэкIэ, яIэшэ-шъуашэкIэ Кавказым ынапэх, инамысых, иегъэшIэрэ рыцарых. Джары сэ сичIыпIэгъухэм къэтэджынэу зыкIясIуагъэр. АщкIэ зигугъу къэсшIырэ лъэпкъым лъытэныгъэу, шъхьэкIафэу фытиIэр къэдгъэлъэгъонэу сыфэягъ.\nСэри, силъэпкъэгъухэми, сичIыпIэгъухэми, сихэку гупсэу Адыгейми ащ фэдэ лъытэныгъэшхо къызэрэтфашIыгъэр зэрэсигопагъэр сыушъэфырэп. Илъэсыбэ зэрэтешIэжьыгъэм къыхэкIэу хъохъоу къэсIуагъэр къэсшIэжьырэп. ШъыпкъэмкIи, джащыгъум сыгумэкIыщтыгъ. Ау дэгъу дэдэу сыгу къэкIыжьырэр мэфэкI Iанэм сызыпэсми, тадэжь сыкъэкIожь зэхъуми блэкIыгъэ зэман чыжьэхэм, тхьамыкIагъоу силъэпкъ къехъулIагъэм сахэмыгупшысыхьажьын зэрэсымылъэкIыгъэр ары.\nАдыгэхэм къахэкIыгъэ горэм мырэущтэу ыIогъагъ: «Адыгэхэр егъэшIэрэ чъыгэу зикъутамэхэмкIэ ошъогум зыфэзыкъудыирэм, зилъапсэхэр чыжьэ дэдэу чIым щекIотэхыгъэм фэдэх. Ташъхьагъ зыщызыушъомбгъурэ ошъогум илъэгагъэрэ икууагъэрэ пшынхэ зэрэмылъэкIыщтым фэдэу адыгэхэм ятарихъ икууагъи пшын плъэкIыщтэп».\nКазахстан сыкъикIыжьзэ, Iофыр а дэдэм зэрэтетым сегупшысагъ. Мыщ дэжьым Францием изекIо цIэрыIоу Оммер де Гелл�� ыIогъагъэр сыгу къэкIыжьыгъ: «Гурыт лIэшIэгъухэм ялъэхъан щыIэгъэ лъэпкъхэм бэрэ агъэшIэгъогъэ цIыфыгъэшхомрэ лIыгъэмрэ къызыхэнэжьыгъэр Кавказым ис черкесыр ары. ЛIыхъужъныгъи, акъыли, дэхагъи, шIуагъэу ахэлъ пстэури чIыопсым ахэм къахилъхьагъэх. ЯшэнкIэ сэ анахьэу згъэшIагъощтыгъэр цIыфыгъэу, шъхьалъытэжьэу ахэлъыр ары. Псэемыблэжьныгъэрэ лъэпкъ шъхьафитныгъэм фыряIэ шIулъэгъу лъэшымрэ ахэм сыдигъуи аголъыгъ, зыкIи щагъэзыягъэп».\nАдыгэхэмрэ урысхэмрэ, нахь зегъэушъомбгъугъэу къэпIон хъумэ, черкесхэмрэ славянхэмрэ зэлъыIэсхэу, зэхахьэхэу заублагъэр зэман чыжьэхэр ары. Урысыемрэ адыгэхэмрэ язэфыщытыкIэхэр зыщызэIыхьэщтыгъэ лъэхъан горэхэр къыхэкIыгъэми, лIэшIэгъубэкIэ узэкIэIэбэжьмэ ахэм зэпхыныгъэ зэрэзэдыряIэщтыр къэпшIэнэу щытыгъ. Пщышхохэу Рэдэдрэ Мстиславрэ афэгъэхьыгъэ тарихъ романэу «Рэдэдым» Iоф дасшIэзэ, ащ фэдэ зэфэхьысыжьым сыкъыфэкIогъагъ. Романыр стхы зэхъум а лъэхъаным фэгъэхьыгъэ тарихъ тхылъыбэмэ сяджэн фаеу хъугъагъэ.\nЯ Х-рэ лIэшIэгъур ары къохьэпIэ адыгэхэм (ижъырэ урыс тхыгъэхэм ахэр «къосэгъукIэ» къахэфэх) Урысыем зэпхыныгъэ дыряIэ зыхъугъэр. Ары пакIопышъ, къосэгъухэр Черниговрэ Тум-Тэкъашъэрэ япщэу Мстислав идзэ хэтыгъэх, я ХI-рэ лIэшIэгъум щыIэгъэ заохэм ахэлэжьагъэх. Адыгэхэмрэ русичхэмрэ якультурэ зэпхыныгъэхэм псынкIэу заушъомбгъущтыгъ. Чыристан диным Темыр-КъохьэпIэ Кавказым зызэрэщиушъомбгъущтыгъэми ар епхыгъагъ. Зэман чыжьэхэм урысхэмрэ адыгэхэмрэ язэфыщытыкIэхэм загъорэ къэгъэзэпIэ дэйхэр зэрафэхъущтыгъэр, яIофхэр загъорэ дэгъоу зэрэзэпымыфэщтыгъэр къыбгурыIонэу щытыгъ.\n«Повести временных лет» зыфиIорэм къыщеIо Тум-Тэкъашъэ ипщэу Мстислав 1022-рэ илъэсым къосэгъухэм зэратеогъагъэр. Мстиславрэ Рэдэд къосэгъупщымрэ зэрэзэбэныгъэхэр игъэкIотыгъэу ащ къыщытыгъ. Ситарихъ романэу «Рэдэдыр» а хъугъэ-шIагъэм фэгъэхьыгъ. Романым щыщ пычыгъохэр мыщ дэжьым сымыгъэфедэхэми хъущт, тхылъеджэхэр ахэм дэгъоу ащыгъуазэхэшъ. ТхакIоу сызэрэщытым елъытыгъэу илъэс минкIэ узэкIэIэбэжьмэ щыIэгъэ а заом ыуж тилъэпкъэгъухэм къарыкIуагъэр зэзгъэшIэныр сшIогъэшIэгъоныгъ.\nТарихъ документхэм зэрарытымкIэ, дзэ пащэхэм Рэдэд пщышхом иаужырэ лъэIу фагъэцэкIагъ: пщым ичIыгухэр, имылъку, ишъхьэгъусэ гощэшхор, ыкъуитIу Мстислав ратыгъэх. Рэдэдрэ ичIыгу гупсэрэ лъэшэу зэрафэзэщыщтыгъэм къыхэкIэу гощэ дахэм мэзэ заул ныIэп хымэ лъэныкъом къыщигъэшIэжьыгъэр.\nМстислав итхьарыIо фэшъыпкъэзэ, 1022-рэ илъэсым Тхьэгощэ лъапIэм ыцIэкIэ Тум-Тэкъашъэ чылыс щаригъэшIыгъ.\nА чылысым Рэдэд ыкъохэр щаумэхъыгъэх, чыристан диным щырагъэхьагъэх. Чыристан зэхъухэм ахэм цIэу Юрэрэ Романрэ афаусыгъ. Рэдэд ыкъоу Роман Мстислав ыпхъу къыщи, махълъэ фэхъугъ. Ижъырэ урыс лIэкъуабэ ащ къытекIыгъэу ары зэралъытэрэр. Илъэсхэр зэблэкIыщтыгъэх, Рэдэд ылъи тIэкIу-тIэкIузэ Урысыем ипщыхэм, илIэкъолъэшхэм, иоркъхэм ахахьэщтыгъ.\nРэдэд пщышхом къытекIыгъэхэм къарыкIуагъэ�� фэгъэхьыгъэу илъэс 400-м къыриубытэрэ тхыгъэхэм зы гущыIэ ахэтэп. Николай Карамзиным итхылъэу «Урысые къэралыгъом итарихъ» зыфиIорэм мырэущтэу щетхы: «Москва щыщ ижъырэ лIэкъуиплIымэ Рэдэд пщышхом къытекIыгъэкIэ залъытэжьы. Ахэр — Добрынскэхэр, Белеутовхэр, Сорокоумов-Глебовхэр, Лопухинхэр. Рэдэд илIакъоу ахэр алъытэх». Ахэм чIыгубэ аIэ илъыгъ, баигъэх, цIэрыIуагъэх. Пщыгъо хэушъхьафыкIыгъэхэр зэхэхьажьхи къэралыгъо зыкI зэхъухэм, Урысые хэгъэгум къэралыгъо IэнэтIэшхохэр щаIыгъыгъэх, яIуи яшIи осэшхо яIагъ, пачъыхьэмэ апэблэгъагъэх, дзэ пэщэ цIэрыIоу щытыгъэх. Рэдэд ыкъоу Роман къытекIыгъэхэм ащыщэу Андрей Одинец Дмитрий Донскоим зэригъусагъэр, Андрей ыкъоу Александр Белеут пачъыхьэу Апэрэ Василий зэрэпэблэгъагъэр гъэунэфыгъэ шъыпкъэу щыт. Рэдэд ыкъоу Роман къытекIыгъэхэм ащыщэу Константин Добрынскэр дзэ пащэу, губернием ипащэу щытыгъ.\nУрысыем пачъыхьагъур илъэс шъищрэ щызыIыгъыгъэ Романовхэм ащыщэу апэ дэдэ пачъыхьэ тахътэр Романов Михаил Федор ыкъом ыубытынымкIэ Рэдэд къытекIыгъэхэм яшIогъэшхо къагъэкIуагъ.\nУахътэр кIощтыгъэ. Рэдэд пщышхом ыкъохэм къатекIыжьыгъэ унагъохэр багъощтыгъэх, алъкIэ, янамыскIэ урыс лъэпкъым зыхагуащэщтыгъ, кIуачIи, лъапси фэхъущтыгъэх. Ахэм динлэжь инхэри къахэкIыгъэх. Патриархэу Филарет Урысыем иапэрэ пачъыхьэу Михаил Романовым ятагъ.\nКIочIитIу зызэхахьэкIэ, мыжъом мыжъо еуутэкIымэ машIо къызэрахихэу, лъэкIышхо зиIэ ящэнэрэ кIуачIэр къэхъу. Джащ фэдэу мэшIо шIагъо хъугъагъэ Рэдэд пщышхом ыкъохэм къатекIыжьыгъэхэм ащыщэу адмиралэу Федор Ушаковыр. ГъэшIэгъоныр Урысые флотым иапэрэ линейнэ къухьэу я ХIХ-рэ лIэшIэгъум ыкIэм ашIыгъагъэм цIэу «Рэдэд — къосэгъупщ» зэрэфаусыгъагъэр ары. Федор Ушаковым мичманэу ригъажьи, флотым иадмирал IэнатIэ нэсыгъ. Урыс флотэу ащ пэщэныгъэ зыдызэрихьагъэм хы заохэм текIоныгъабэ къащыдихыгъ. Заохэу пэщэныгъэ зыщызэрихьагъэхэм, текIоныгъэхэм, щытхъуцIэхэм, тынэу къыфагъэшъошагъэхэм ащ ыцIэ Урысыем имызакъоу, нэмыкI хэгъэгухэми ащызэлъырагъэшIагъ. Адмиралым ыныбжь хэкIотагъэу пачъыхьэу Апэрэ Павел лъэIу тхылъ фигъэхьыгъагъ. Рэдэд пщышхом къытекIыгъэ шъыпкъэу зэрэщытыр къэралыгъо тхылъкIэ къыфиушыхьатыным ар кIэдэущтыгъ.\nВладимир Овчинниковым итхылъэу «Ушаков Федор Федор ыкъор» зыфиIорэм зэрэщитхырэмкIэ, пачъыхьэм адмиралым къыфитхыжьыгъэм мырэущтэу къыщиIощтыгъ: «Владимир ыкъоу Мстислав пщышхом Рэдэд пщышхор ыукIыгъ, Рэдэд ыкъохэр чыристан ышIыгъэх, диныр зарегъаштэм апэрэм цIэу Юрий, адрэм — Роман афиусыгъ. Пщышхом ыпхъу Роман ритыгъ шъхьэгъусэу. Роман ыкъор Василий, ащ ятэжъыр Рэдэд. Василий ыкъор Юрий… Григорий икIалэхэр: Ушак, Лапоть, Крапотка, Илья, Алексей, Иванышхор, Лев, Иван цIыкIур…»\nА къэбархэр архивхэм къахахыгъэх ыкIи адмиралэу Ушаковым илIакъо Рэдэд пщышхомкIэ къызэрежьэрэр къаушыхьатыщтыгъ.\n1804-рэ илъэсым игъатхэ адмиралэу Ушаковыр пачъыхьэм фэтхэ, Урысыем илIэкъо фэшIыгъэхэм ятамыгъэхэр зыдагъэуцорэ тхылъым Ушаковхэм ялIэкъо тамыгъэ дагъэхьанэу елъэIу: «… ТилIакъо къосэгъупщэу Рэдэд къызэрэтекIыгъэр зэхэфыгъэу, Ушаковхэр лIэкъо тамыгъэхэр зыдагъэуцорэ тхылъым дябгъэгъэхьанэу сыолъэIу…»\nХэтрэ цIыфи, адмиралэуи ар орэхъу, ышъхьэ упчIабэ къитаджэу къыхэкIы, лъэпкъэу, лIакъоу къызыхэкIыгъэр, Iахьылэу иIэхэр зэригъашIэ шIоигъоу чIыпIэ еуцо. Арэущтэу зыкIэхъурэр ежь зыщыщыр, къызытекIыгъэхэр, дунаим къызкIытехъуагъэр ышIэным, иблэкIыгъэ рыплъэжьыным, инеущырэ мафэ къылъэгъуным, ыуж къырыкIощт лIэужхэр игущыIэ зафэкIэ ыгъэгъозэнхэм апай. Рэдэд илIакъо къыхэкIыгъэхэм зэу ащыщ юрист цIэрыIоу, профессорэу, Къэралыгъо Думэм идепутатыгъэу Кокошкин Федор Федор ыкъор. Учредительнэ зэIукIэм хэхьащтхэр зэрэхадзыхэрэм ехьылIэгъэ законыр ащ къыгъэхьазырыгъагъ.\nРэдэд ыкъоу Роман къытекIыгъэхэм ащыщэу Михаил Сорокоум бояринэу щытыгъ, Москва ипщышхоу Иван Калита епхыгъагъ. Сорокоумхэм ялIакъу ары Лопухинхэр къызыхэкIыгъэхэр.\nЛопухин Федор ыпхъоу Евдокие къосэгъупщэу Рэдэд илIакъу къызыхэкIыгъэр. 1689-рэ илъэсым ар Апэрэ Петр шъхьэгъусэ фэхъуи, Урысыем ипачъыхьэ игощэшхуагъ.\nПачъыхьэм иблагъэ зэхъухэм, Лопухинхэр яIэнатIэкIэ Урысыем нахь щылъыкIотагъэх. Ау къэIогъэн фае армырми ахэр зэрэцIэрыIуагъэхэр, а лъэхъаным ехъулIэу лIакъом щыщ нэбгырэ 30 фэдизмэ пачъыхьэм епхыгъэу Iоф зэрашIэщтыгъэр. БгъэшIэгъонэу щытэп Рэдэд илIакъо къыхэкIыгъэ лIэкъолъэшхэу, пщыхэу Урысыем исыгъэхэм, Лопухинхэм яунагъуи ахэм зэрахэтэу, дзэ къулыкъур дэгъоу зэрахьыщтыгъэр, IэнэтIэшхохэр ащ зэрэщаIыгъыгъэхэр. Лопухинхэм апшъэрэ мэхьанэ зэратыщтыгъэр дзэ къулыкъушIэхэм лIыхъужъныгъэ къызэрэзыхагъафэрэмрэ ахэм уасэу афашIырэмрэ ары. КъэIогъэн фае Георгий Шыихъым иорденэу 1769-рэ илъэсым пачъыхьэу Екатеринэ ыгъэнэфагъэр къызэратыгъэ апэрэ урыс офицерхэм Лопухин Авраам Степан ыкъор зэращыщыр. Ащ фэдэ орденыр зыфагъэшъуашэщтыгъэр нэбгырэ зырызэу заом лIыхъужъныгъэшхо щызезыхьагъэр ары.\nЛопухинхэр щынэ зымышIэрэ зэолIэу щытыгъэх, лIыгъэ ахэлъыгъ, лIыхъужъныгъэ къызхагъафэзэ заом щыфэхыщтыгъэх. Имперскэ дзэм иофицерыгъэу Лопухин Александр Иван ыкъор полярнэ флотым иштурманэу щытыгъ. Хэгъэгу зэошхом илъэхъан лIыхъужъныгъэшхо къызэрэзхигъэфагъэм фэшI Щытхъум иорденитIу ащ къыфагъэшъошагъ.\nЗэман чыжьэхэм къафэдгъэзэжьзэ къэIогъэн фае Лопухинхэр Михаил Лермонтовым иныбджэгъухэм зэращыщыгъэхэр. «Пушкиным ныбджэгъубэ иIагъ, Лермонтовым иIэгъахэп пIоми хъущт, — ытхыщтыгъ Петр Вяземскэм, — Iахьыл зытIущэу иIагъэмрэ ицIыкIугъо къыщегъэжьагъэу инэIосэгъэ Лопухинхэмрэ ары ащ ыгъэныбджэгъущтыгъэхэр». Бэмэ ашIэрэпщтын Михаил Лермонтовым янэжъэу Арсеньева Елизаветэ Алексей ыпхъумрэ Лопухинхэмрэ зэпэчыжьэ Iахьылэу зэрэщытыгъэхэр. Лопухин зэшыпхъухэм ащыщэу ащ ныбджэгъуныгъэ нахь зыдыриIагъэр Мария ары. Урыс усэкIо цIэрыIом анахьыкIэу Варварэ шIу ылъэгъущтыгъ. ��сакIом итворчествэ изэгъэшIэн пылъхэм зэралъытэрэмкIэ, Михаил Лермонтовым урыс классическэ поэзием хэхьэгъэ усабэ ащ фитхыгъ. Ипоэмэхэм къахэфэрэ героибэмэ якъэтынкIэ Михаил Лермонтовым Варенькэ иобраз къызфигъэфедагъ. УсакIом ащ исурэтхэри ышIыгъагъэх. Пшъэшъэ дахэм исурэтищрэ Лермонтовым итхыгъэхэу Лопухинхэу Варварэрэ Мариерэ афигъэхьыгъагъэхэр тэри къыднэсыжьыгъэх.\nРэдэд пщышхом къытекIыгъэхэм афэгъэхьыгъэу къэсIуагъэр зэкIэ тарихъым хэхьэгъэ пычыгъо кIэкIых. Илъэс минкIэ узэкIэIэбэжьмэ, Мстиславрэ Рэдэдрэ зыщызэбэныгъэхэ чIыпIэм — Пепау къушъхьэ лъапсэм кIэрылъ гъэхъунэм къыщежьэгъэ лъагъох. Къосэгъупщэу Рэдэд илIэкъо къутамэ хы ШIуцIэмрэ хы Фыжьымрэ азыфагу илъ шъолъырым щыбэгъогъэ къутэмэ кIочIэшху.\nТилъэхъан — яминитIурэ илъэсхэм — къэIугъэр джэрпэджэжьэп, блэкIыгъэ лIэшIэгъу пчъагъэхэм амакъ. Телевидением икъэтынхэм ащыщ горэм ошIэ-дэмышIэу щызэхэсхыгъэм стхьакIумэ зыкъыригъэпхъотагъ: «Пщы гуащэу Лопухина Наталье Владимир ыпхъум гущыIэр етэты». Бзылъфыгъэм ипсалъэ мырэущтэу къыригъэжьагъ: «Сэ къосэгъу пщышхоу Рэдэд илIакъо сыщыщ». Уахътэр къызэтеуцуагъэу къысщыхъугъ. ЛIэшIэгъу пчъагъэ зэрэтешIэжьыгъэзи, Рэдэд пщышхом къытекIыгъэхэм алъапсэ къызыщежьэрэр къашIэжьы, ялIакъо рэгушхох.\nАщ лъыпытэу редакцием сытеуи, Лопухина Наталье Владимир ыпхъум ителефон номер къаIысхыгъ. Арырэ сэрырэ тызызэдэгущыIэм, тхылъэу «Лопухины в истории Отечества» зыфиIорэр бэмышIэу къызэрэдагъэкIыгъэр, Борис Краевскэм ащ Iоф дишIэ зэхъум, Лопухин Вадим Олег ыкъом къыIэкIигъэхьэгъэ материалхэр зэригъэфедагъэхэр къысиIуагъ.\n2001-рэ илъэсым имэлылъфэгъу а тхылъэу Москва къысфырагъэхыгъэм Москва илIэкъолъэш обществэ ипащэ игуадзэу Вадим Лопухиным ыIэкIэ мыхэр къысфытыритхагъэх: «Лъытэныгъэшхо зыфэсшIырэ МэщбэшIэ Исхьакъ Шумаф ыкъом шъыпкъэныгъэр ылъапсэу зэрэтхэрэм фэшI сыфэразэу есэты, псауныгъэ пытэ, щыIэкIэ-псэукIэ дэгъу иIэнэу, игъашIэ кIыхьэ хъунэу сыфэлъаIо».\nТхылъэу «Лопухины в истории Отечества» зыфиIорэр сызыщытхэрэ Iэнашъхьэм джы телъ…\nРоманэу «Рэдэдым» Iоф дасшIэ зэхъум, къосэгъупщэу Рэдэд илIакъо къыхэкIыгъэхэм саIукIэщтмэ сыдым фысигъэшIэныя?..\nИлъэсхэр, лIэшIэгъухэр къызэкIэлъыкIуагъэх. Пщышхохэу Мстиславрэ Рэдэдрэ зызэбэныгъэхэ уж илъэс мин тешIэжьыгъ. Ау Рэдэдыпщым илIакъо къыхэкIыгъэхэр джыри псаоу щыIэх, Кавказым исхэм яшIэжь джыри адыгэ пщышхор хэлъ. Пщышхоу Рэдэд къытекIыжьыгъэхэу зиакъылкIэ, зилIыгъэкIэ, зикъарыукIэ, зинамыскIэ, зимылъкукIэ Урысые къэралыгъом кIэгъэкIон фэхъугъэхэр урыс тарихъым щыщ хъужьхи хэткIухьажьыгъэх.\nУрысые къэралыгъор зыгъэпсыгъэхэм адыгэхэр зэрахэтыгъэхэм тырыгушхон тлъэкIыщт. Иван Грознэм адыгэхэр къызэрэкъотхэм зэрэрыгушхорэр пчъагъэрэ ипыйхэм ариIоу хъугъэ. Иапэрэ шъхьэгъусэу Анастасие идунай зехъожьым Темрыкъо ыпхъоу Гощэунае къызэрищагъэр ошIэ-дэмышIэ Iофэу щытыгъэп. Адэ адыгэхэм мэхьанэшхо зиIэ Iоф тхьапша Урысыем фызэшIуахыгъэр? Ахэм анахьэу зиIахьышIу ахэзышIыхьагъэр Черкасскэ Алексей Михаил ыкъор ары. Агъэпсырэ Санкт-Петербург иканцелярие ипащэу ар Апэрэ Петр ыгъэнэфэгъагъ. Алексей Черкасскэр ары Петропавловскэ пытапIэр, гардемаринхэм яучилищэ, къухьэуцупIэхэр, заводхэр зыгъэпсыгъагъэхэр. Сыбыр игубернаторэу, пачъыхьэу Апэрэ Екатеринэ иупчIэжьэгъоу ар щытыгъ, Иоанн ыпхъоу Аннэ дэжь щызэхэщэгъэ Советым хэтыгъ.\nЩыIэныгъэм цIыф гъэшIэгъоныбэмэ уащырехьылIэ. Лъэпкъхэм языкIыныгъэ и Мафэ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэр Кремлэм щызэхащэзэ, Черкасскэ Алексей ыкъом ыкъом ыкъожьэу Михаил Черкасскэм, Францием къикIыгъэ музыкантым зы Iанэ сыдыпэсынэу хъугъагъэ. «Плъапсэ къызыщежьэрэр, Рэдэд лIакъом укъызэрэхэкIыгъэр ошIа?» сIуи ащ сызеупчIым, ылъапсэ къызыщежьэрэр зэришIэрэр, ащ зэрэрыгушхорэр къысиIожьыгъагъ.\nОстанкинэр Шереметьевхэм яхапIэу зэрэщытыгъэр бэмэ ашIэрэпщтын. Черкасскэ Алексей ыпхъоу Варварэ генералэу Петр Шереметьевым зыдэкIом, Черкасскэхэм ямылъку зэрэщытэу Шереметьевхэм яхапIэу паркхэр, унэ дахэхэр, опернэ театрэр, дворецыр къызыдэтэджагъэм изэтегъэпсыхьан пэIуагъэхьагъ. Урысыер зэрыгушхорэ Останкинэр урысхэмрэ адыгэхэмрэ язэблэгъэныгъэ исаугъэтэу щыт. Урысыем къэралыгъо гъэпсыкIэу иIэм игъэпытэн, ар пыим щыухъумэгъэным адыгэхэм яIахьышхо зэрахашIыхьагъэмкIэ джыри щысабэ къэпхьын плъэкIыщт.\nСилъэпкъ тарихъ гъогоу къыкIугъэр ситхыгъэхэм къащисэIотыкIы. СитворчествэкIэ сызыфэбанэрэр тарихъ шIэжьыр къызэтегъэнэжьыгъэныр ары. Ситхыгъэхэр зыфэгъэхьыгъэхэр заохэмрэ лъышIэжьымрэ арэп. Ахэр Урысыем пытэу зэрепхыгъэр къэзыушыхьатрэ тарихъ байрэ гъэхъэгъэшхорэ зиIэ силъэпкъ дахэ къытегущыIэх. Адыгэхэмрэ Урысыемрэ зызэгъусэхэр бэшIагъэ. Адыгеир Урысыем зыгохьагъэр илъэс 465-рэ хъугъэ. Ау ащ ыпэкIэ, Мстиславрэ Рэдэдрэ зыщызэбэныгъэгъэхэ лъэхъаныр ары ар къызыщежьэрэр.\nАдыгэхэр 1557-рэ илъэсым Урысыем зэрэгохьэгъагъэхэр тэрэзэу зэрэщытыгъэр щыIэныгъэм къыгъэшъыпкъэжьыгъ. Геополитикэ лъэныкъомкIи, зэблэгъэныгъэ зэфыщытыкIэ-\nхэм зягъэушъомбгъугъэнымкIи, лъэпкъхэм якультурэхэр зэрэгъэбаижьынхэмкIи ар лъэбэкъу тэрэзэу щытыгъ. Лъэпкъыбэ зэрыс Урысые Федерацием сызэрэщыпсэурэм, щыIакIэу иIэр Урысыешхом зэрэдэзгощрэм сарэгушхо.\nУрысыер тэркIэ зынахь лъапIэ щымыIэ хэгъэгу.\nМэщбэшIэ Исхьакъ.\nАдыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ тхакIу, Урысые Федерацием IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъ.","id":"<urn:uuid:87b76fef-54c3-4f57-94c5-ce3f011b0999>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/11\/01\/%D0%B1%D0%BB%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BC-%D1%83%D0%B5%D0%BC%D1%8B%D1%83%D1%86%D1%83%D0%B0%D0%BBi%D1%8D%D0%BC%D1%8D-%D1%83%D0%B0%D0%BF%D1%8D%D0%BAi%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%82%D1%8B\/","date":"2024-03-01T10:21:03Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475238.84\/warc\/CC-MAIN-20240301093751-20240301123751-00621.warc.gz","language":"ady","language_score":0.943243444,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9432434439659119, \"kbd_Cyrl_score\": 0.05646250769495964}","num_words":4860,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.005,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.953,"perplexity_score":3425.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэхэм Iоф ащызышIэрэ кIэлэегъаджэхэм яметодическэ IофшIэнхэмкIэ я XIII-рэ республикэ зэнэкъокъум изэфэхьысыжьхэр къэнэфагъэх.\nКъэралыгъо программэу «Культурэм ихэхъоныгъ» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-м иметодическэ гупчэ АР-м культурэмкIэ и Министерствэ иIэпыIэгъоу Iофтхьабзэр зэхащагъ.\nМы лъэныкъомкIэ Iоф зышIэрэ кIэлэегъаджэхэм яшIэныгъэхэм ахагъэхъоныр, яIэпэIэсэныгъэкIэ зэхъожьынхэр, егъэджэн ыкIи методическэ материалэу щыIэхэм ахэгъэхъогъэныр ары пшъэрылъ шъхьаIэу зэхэщакIохэм зыфагъэуцужьыгъэр.\nИскусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджэпIи 10-мэ Iоф ащызышIэхэрэм яIофшIэгъэ 17 зэнэкъокъум къырахьылIагъ. Ахэм ащыщэу 14-р пхырыкIыгъ. Егъэджэн ыкIи методическэ IэпыIэгъухэр, тематическэ, авторскэ сборник зэфэшъхьафхэр ыкIи лъэныкъо зэмылIэужыгъохэм афэгъэхьыгъэ IофшIэнхэр къырахьылIагъэх.\nЖюрим хэтхэм IофшIэнхэм осэшхо афашIыгъ. ТекIоныгъэ къыдэзыхыгъэхэр ящысэтехыпIэхэу нэмыкI кIэлэегъаджэхэм яIофшIэн зэхащэщт.\nА 1-рэ шъуашэ зиIэ дипломыр афагъэшъошагъ искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу N 3-м икIэлэегъаджэу Бэлла Берсековамрэ АР-м искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу Лъэцэрыкъо Кимэ ыцIэ зыхьырэм иIофышIэу Эдуард Фирсовымрэ. ЯтIонэрэ чIыпIэр къыдахыгъ Адыгэкъалэ дэт еджапIэм иIофышIэу ЛIыIэпIэ Аллэ, псэупIэу Натырбые дэт еджапIэм икIэлэегъаджэу Елена Кушнаренкэм, АР-м искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу Лъэцэрыкъо Кимэ ыцIэ зыхьырэм иIофышIэу ГъукIэ Замудин. Ящэнэрэ чIыпIэр фагъэшъошагъ Натырбые еджапIэм иIофышIэу Татьяна Гудковам.\n— Ящэнэрэу мы зэнэкъокъум сыхэлажьэ. ТишIэныгъэхэм ахэдгъэхъонымкIэ, нэмыкIхэм яIофшIэн зэдгъэлъэгъунымкIэ мыщ фэдэ Iофтхьабзэхэм мэхьэнэ ин яI. КIэлэцIыкIухэм Iоф адэсшIэныр сикIас, сэнаущыгъэ ин зыхэлъхэр къахэкIых, ахэр къыхэдгъэщынхэр, яIэпэIэсэныгъэ нахь зедгъэушъомбгъуныр ары тэ типшъэрылъыр. Анахь цIыкIухэм Iоф адэпшIэныр нахь гъэшIэгъонэу сэлъытэ. АщкIэ IэпыIэгъухэр зэхэсэгъэуцох. Пьесэ цIыкIухэм япхыгъэу кIэлэцIыкIухэм Iоф зэрадасшIэрэр къизыIотыкIырэ методическэ IофшIэнэу згъэхьазырыгъэм уасэ къызэрэфашIыгъэр сигуапэ хъугъэ. Джыри тиIофшIэн лъыдгъэкIотэщт, ащкIэ амалышIухэр тиIэх, — къытиIуагъ текIоныгъэ къыдэзыхыгъэхэм ащыщэу Елена Кушнаренкэм.","id":"<urn:uuid:39fa6178-ebc3-42f8-8877-1e455a3b1ef2>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/11\/29\/%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D0%B4%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D1%84%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85-16\/","date":"2024-03-05T06:56:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707948223038.94\/warc\/CC-MAIN-20240305060427-20240305090427-00413.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8532136083,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8532136082649231, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14572973549365997}","num_words":713,"character_repetition_ratio":0.09,"word_repetition_ratio":0.097,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.862,"perplexity_score":1494.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем щынэгъончъэнымкIэ и Федеральнэ къулыкъу Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ къызэритыгъэмкIэ, ащ фэдэу зекIохэрэм Урысыем и Уголовнэ кодекс ия 275-рэ, ия 246-рэ статьяхэм къызэрэдалъытэрэм тетэу уголовнэ пшъэдэкIыжь арагъэхьы.\nСыд фэдэ лъэныкъоха а бзэджэшIагъэм къыхиубытэхэрэр? АпэрэмкIэ, IэкIыб къэралым е IэкIыб къэрал организацие горэм къэралыгъо шъэфкIэ алъытэрэ къэбарыр кIэгъэхьэгъэныр. ЯтIонэрэмкIэ, Урысые Федерацием пэшIуекIоу зэрахьэрэ IофымкIэ IэкIыб къэрал горэм мылъку, техникэ, упчIэжьэгъу IэпыIэгъу егъэгъотыгъэныр.\nЯщэнэрэмкIэ, хэгъэгум ипыйхэу Урысые Федерацием кIуачIэкIэ къыпэуцужьыхэрэм (дзэхэм), уIэшыгъэ зэIуупIэныгъэхэм ахэхьаныр.\nУрысыем ищынэгъончъагъэкIэ зэрар хъун зылъэкIыщт Iофтхьабзэхэм ашIэзэ ахэлажьэхэрэм илъэсий хьапс атыралъхьан алъэкIыщт.\nКъэралыгъо шъэфым халъытэх къэралыгъом къыгъэгъунэрэ къэбархэу дзэ, IэкIыб къэрал, экономикэ, разведкэ Iофхэм, лъыхъон IофшIэным япхыгъэхэр. Урысые Федерацием ищынэгъончъагъэ зэрарышхо рахыгъэу алъытэ а къэтпчъыгъэхэм афэгъэхьыгъэ къэбарыр нэмыкI къэралыгъохэм е IэкIыб къэрал организацие горэм зыIэкIагъахьэкIэ (Урысые Федерацием и Уголовнэ кодекс ия 283.2-рэ статья ия 2-рэ Iахь).\nКъэралыгъо шъэфым хахьэхэрэр Урысые Федерацием и Президент еухэсых. А спискэм хэхьэх дзэм, экономикэм, наукэм, техникэм, IэкIыб къэрал политикэм япхыгъэ къагъэгъунэрэ шъэфхэр.\nУрысыем ищынэгъончъагъэ пэшIуекIоу IэкIыб къэралым е IэкIыб къэрал организацием мылъку, техникэ, упчIэжьэгъу IэпыIэгъу шIыкIэ зэфэшъхьафхэмкIэ аратын алъэкIыщт.\nБзэджэшIагъэр ухыгъэкIэ залъытэрэр ащ фэдэ IэпыIэгъур зигугъу къэтшIыгъэхэм аIэкIагъэхьэгъахэ зыхъукIэ ары.\nУрысыем и Уголовнэ кодекс ия 275-рэ ыкIи ия 276-рэ статьяхэм зигугъу къашIырэ бзэджэшIагъэхэр зезыхьагъэм хэбзэ къулыкъухэм ащкIэ макъэ заригъэIукIэ ыкIи Урысые Федерацием пэшIуекIорэ Iофтхьабзэхэр къызэтеIэжагъэхэ зыхъукIэ, уголовнэ пшъэдэкIыжь рагъэхьырэп.\nУрысыем щынэгъончъэнымкIэ и Федеральнэ къулыкъу Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:102a3955-8be2-4d9a-a42b-d64756bf2d8e>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/10\/31\/%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%BC-%D0%B8%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%84-%D0%B7%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D1%83%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%BC%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%BC\/","date":"2024-02-21T18:33:43Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947473524.88\/warc\/CC-MAIN-20240221170215-20240221200215-00493.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6276223063,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6276223063468933, \"kbd_Cyrl_score\": 0.37149930000305176}","num_words":565,"character_repetition_ratio":0.09,"word_repetition_ratio":0.094,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.541,"perplexity_score":2550.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"МэфэкI мафэу кIуагъэхэм Адыгеим и Къэралыгъо автоинспекцие иIофышIэхэм республикэм игъогухэм водитель 33-рэ ешъуагъэхэу къащаубытыгъ.\n2023-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м къыщегъэжьагъэу и 8-м нэс республикэм игъогухэм хъугъэ-шIэгъи 6 атехъухьагъ, ахэм нэбгыри 7-мэ шъобж зэфэшъхьафхэр ахахыгъ.\nПIалъэу зигугъу къэтшIыгъэм тишъолъыр игъогухэм гъогурыкIоным ишапхъэхэр гъогогъу 1919-рэ ащаукъуагъэу АР-м и Къэралыгъо инспекцие къыхигъэщыгъ.\nЕшъуагъэу машинэр зезыфэщтыгъэ нэбгырэ 33-мэ административнэ пшъэдэкIыжь атыралъхьагъ.\nЛъэсрыкIуи 117-мэ гъогурыкIоным ишапхъэхэр зэраукъуагъэхэм фэшI административнэ протоколхэр къафыратхыкIыгъэх.\nАдыгеим и Къэралыгъо автоинспекцие республикэм щыпсэухэрэм ыкIи хьакIэу къэкIуагъэхэм джыри зэ закъыфегъазэ гъогум сакъыныгъэ къызщыхагъэфэнэу ыкIи шIокI имыIэу гъогурыкIоным ишапхъэхэр агъэцэкIэнхэу.","id":"<urn:uuid:8091b07e-3102-44fc-86c5-17956f84155f>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/01\/11\/%D0%B5%D1%88%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%83-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%83%D0%B1%D1%8B%D1%82%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2024-03-04T23:51:06Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947476592.66\/warc\/CC-MAIN-20240304232829-20240305022829-00762.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9486632943,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9486632943153381, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0509483702480793}","num_words":216,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.042,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.968,"perplexity_score":4798.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Джырандыкъо Бэрзэдж Хьаджэм икъэу агъэкlэжьыгъэм зэхахьэ щыlагъ. Мэкъуогъум и 11-м щыlагъэ зэхахьэм, Джырандыкъо Бэрзэдж Хьаджэм иищыlэныгъэ гъогу зытетхагъэ мыжьо къэнэтlэхэс къызэlуахыгъ. Къалэм иунэшъошlэу Корай Челик, къэм игъэкlэжьын пае депутатхэмрэ Адыгэ Хасэхэмрэ зэрадэлэжьагъэр, Балыккесир къэлэ администрациемрэ Маняс дэт Орханлы Черкес Засэмрэ инэу яшlуагъэ къызэрагъэкlуагъэр игыщыlэхэм къащхигъэщыгъ.\nИкъорэлъфхэм ащыщэу Асым Бэрзег, Хэкум рахыгъэ етlэ lэбжым Джырандыкъо Бэрзэдж Хьаджэм икъэ тыритэкъуагъ. Джащ фэдэу, Хьаджэр зыщагъэтlылъыжьыгъэ Тепеджик хьаблэм иятlэ щыщ етlэ lэбжыби Хэкум къахьыщт.","id":"<urn:uuid:7cb7e0e2-d460-4994-af5e-1105c5139ba6>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/07\/%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D0%BB%D1%8D%D1%83-%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BA%D0%BA%D0%B5%D1%81%D0%B8%D1%80-%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8F%D1%81-%D1%82%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D1%8D%D1%83-%D1%82%D0%B5%D0%BF\/","date":"2024-03-02T16:58:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475833.51\/warc\/CC-MAIN-20240302152131-20240302182131-00734.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8808046579,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8808046579360962, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1191207766532898}","num_words":176,"character_repetition_ratio":0.109,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.965,"perplexity_score":7874.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу, журналистэу, усакIоу Андырхъое Хъусен Борэжъ ыкъом исаугъэт тыгъуасэ Москва къыщызэIуахыгъ.\nУрысыем итхакIохэм я Союз зычIэт унэм ар щагъэуцугъ. Андырхъое Хъусен исаугъэт гъэпсыгъэным кIэщакIо фэхъугъэхэр Урысыем итхакIохэм я Союзрэ адыгэ общественнэ организациехэмрэ ары. Республикэм ихэбзэ къулыкъухэми ахэм къадырагъэштагъ. Саугъэтыр зышIыгъэр сурэтышI, скульптор цIэрыIоу Зураб Церетели.\nАдыгэ советскэ журналистэу, усакIоу, Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андырхъое Хъусен Борэжъ ыкъор 1920-рэ илъэсым гъэтхапэм и 2-м къуаджэу Хьакурынэхьаблэ къыщыхъугъ. Къыблэ фронтым идзэ ия 18-рэ шхончэо дивизие ия 136-рэ шхончэо полк ия 733-рэ ротэ ар имладшэ политрукыгъ. 1941-рэ илъэсым шэкIогъум и 8-м Антрацитовскэ районымкIэ къуаджэу Дьяковэ дэжь зэо пхъашэхэр щыкIуагъэх. Я 733-рэ шхончэо ротэм пыир къызэтыриIэжэнэу пшъэрылъ къыфашIыгъагъ. Ротэм икомандир зэфэх нэуж младшэ политрукэу Андырхъое Хъусенэ зэкIэми апэ итэу пыим жэхахьэу фежьагъ. Зыкъитынэу нэмыцхэр ащ къекуохэ зэхъум, «Урысхэм затырэп!» ыIуи, гранатэхэр ахидзагъэх. Пыйхэр зыдыригъэхьхэзэ, ежь ыпси щитыгъ.\nСССР-м и Апшъэрэ Совет и Президиум 1942-рэ илъэсым гъэтхапэм и 27-м ышIыгъэ УказымкIэ младшэ политрукэу Андырхъое Хъусен Борэжъ ыкъом Советскэ Союзым и ЛIыхъужъыцIэ къыфагъэшъошагъ. Луганскэ хэкумкIэ селоу Дьяковэ икъош къэхалъэ ар щагъэтIылъыгъ.\nАндырхъое Хъусенэ лIыхъужъныгъэу зэрихьагъэр республикэм исхэм ащыгъупшэрэп. Илъэс 35-рэ фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ, къуаджэу Хьакурынэхьаблэ щагъэпсыгъэ музеим гъэрекIо гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр рашIылIагъэх, Андырхъое Хъусенэ лIыхъужъныгъэу зэрихьагъэр къызыщыгъэлъэгъогъэ диорамэр агъэкIэжьыгъ. Адыгеим и ЛIышъхьэ пшъэрылъ зэрафишIыгъэм тетэу гъэцэкIэжьын Iофхэм апэIухьэгъэ мылъкур къыхагъэкIыгъ.","id":"<urn:uuid:931d17ff-5fc9-4bba-9871-601b4e2e7253>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/05\/27\/%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D1%80%D1%85%D1%8A%D0%BE%D0%B5-%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%8D-%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%82-%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0-%D1%89%D0%B0\/","date":"2024-02-28T03:32:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474690.22\/warc\/CC-MAIN-20240228012542-20240228042542-00355.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5635170341,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5635170340538025, \"kbd_Cyrl_score\": 0.43515387177467346}","num_words":474,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.009,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.529,"perplexity_score":5312.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Республикэм искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэхэм якъэшъокIо купхэм яя VIII-рэ зэнэкъокъоу Мыекъуапэ щыкIуагъэм нахь IэпэIасэхэр къыщыхагъэщыгъэх.\n— Лъэпкъ къашъохэр, классикэм хэхьагъэхэр кIэлэеджакIохэм къашIых, — къытиIуагъ искусствэхэмкIэ Мыекъуапэ иеджапIэу N 6-м ипащэу Дмитрий Гордиенкэм. – Илъэс къэс тиеджакIохэм хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр республикэм къыщыдахых.\nУрысыем искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэхэм яфестивалэу Санкт-Петербург щыкIощтым хэлэжьэнхэу я 6-рэ кIэлэцIыкIу еджапIэм зыщызыгъасэхэрэр тыгъуасэ гъогу техьагъэх.","id":"<urn:uuid:1ad4fc8e-f631-4a36-97ba-902b324170dc>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/04\/26\/%D1%81-%D0%BF%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3-%D1%89%D1%8B%D1%83%D0%B4%D0%B6%D1%8B%D1%89%D1%82%D1%8B%D1%85\/","date":"2024-02-27T06:31:03Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474671.63\/warc\/CC-MAIN-20240227053544-20240227083544-00476.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9023147225,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9023147225379944, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09655901044607162}","num_words":159,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.08,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.856,"perplexity_score":1636.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим ичIыгулэжьхэм бжыхьэсэ лэжьыгъэ гектар 106825-у апхъыгъагъэм щыщэу 96665-р аIожьыгъах.\nАР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ бэдзэогъум и 20-м тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, дагъэ къэзытырэ культурэхэм ащыщэу рапсыр хэзылъхьэгъагъэхэм ащ иIухыжьын аухыгъ пI��ми хэукъоныгъэ хъущтэп. Гектар 10178-м щыщэу тыгъуасэ пчэдыжьым къафэнэгъагъэр 1800-рэ ныIэп. ГурытымкIэ лъытагъэу, зы гектарым центнер 25,3-рэ къеты, тонн 21177-рэ къаугъоижьыгъ.\nДжэджэ районым ичIыгулэжьхэм анахьыбэу рапс алэжьыгъ ыкIи къырахырэмкIэ апэ итых. ПстэумкIи гектар 3817-рэ яIагъ, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 32,9-рэ къеты.\nНахьыпэкIэ къызэрэхэтыутыгъагъэу, коцыр гектар 92154-рэ хъущтыгъ. Ащ щыщэу 82408-р Iуахыжьыгъах. ГурытымкIэ лъытагъэу, зы гектарым центнер 52-рэ къырахы, пстэумкIи тонн 428467-рэ къаугъоижьыгъ.\nАдыгэкъалэ ичIыгулэжьхэм коцэу макIэ апхъыгъагъэр, гектари 170-рэ ныIэп зэрэхъущтыгъэр. Ащ фэшI апэ ащ иIожьыни аухыгъ. Зы гектарым центнер 43,1-рэ къытыгъ.\nНахьыбэу хэзылъхьэгъагъэхэми къафэнагъэр мэкIэдэд. КъырахыжьырэмкIэ, Шэуджэн районым ичIыгулэжьхэр джыри апэ итых. Коц гектар 14150-м щыщэу 12850-р аIожьыгъах. Зым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 56,7-рэ къырахы, тонн 72860-рэ аугъоижьыгъ.\nДжэджэ районыр кIэкIэу ыуж ит. Ащ ичIыгулэжьхэм пстэумкIи коц гектар 23721-рэ халъхьэгъагъ, 18939-р аIожьыгъах. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 56,5-рэ къеты, коцэу аугъоижьыгъэр тонн 106924-рэ мэхъу.\nМакIэу къафэнагъ ыкIи анахьыбэу къизыхыхэрэм ащыщых Кощхьэблэ ыкIи Красногвардейскэ районхэм ячIыгулэжьхэр. Кощхьэблэ районым гектар 14710-рэ щыхалъхьэгъагъ, тыгъуасэ пчэдыжьым къафэнэгъагъэр 720-рэ ныIэп. ГурытымкIэ лъытагъэу, зы гектарым центнер 52,1-рэ къырахы. Красногвардейскэ районым ичIыгулэжьхэм коц гектар 14070-рэ яIагъ. Ащ щыщэу 13480-р аIожьыгъах. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 51-рэ къеты.\nМакIэу щапхъыгъагъэми, къыщырахыжьырэмкIэ пэрытхэм ащыщ Мыекъопэ районыр. Коц гектар 5588-рэ ныIэп ащ щыхалъхьэгъагъэр, ау лэжьыгъэ бэгъуагъэ къареты. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 53,6-рэ къырахы.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:1fc8cefb-e32c-4fa2-978f-38b2cdf73ff5>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/07\/21\/%D0%B1%D0%B6%D1%8B%D1%85%D1%8C%D0%B0%D1%81%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8Fi%D0%BE%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD-%D0%B0%D1%83%D1%85%D1%8B\/","date":"2024-02-27T14:16:47Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474676.26\/warc\/CC-MAIN-20240227121318-20240227151318-00799.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8246239424,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8246239423751831, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1737893521785736}","num_words":566,"character_repetition_ratio":0.115,"word_repetition_ratio":0.167,"special_characters_ratio":0.224,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.838,"perplexity_score":3641.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"АР-м хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие ия 101-рэ зэхэсыгъоу иIагъэм Iофыгъуи 10-мэ щатегущыIагъэх, унашъохэр щашIыгъэх. Зэхэсыгъор зэрищагъ АР-м хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие и Тхьаматэу Сэмэгу Нурбый.\nАР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутатхэм яхэдзын изэхэщэн пэIухьэрэ мылъкоу фондхэм къарыхьагъэр зыфэдизым ыкIи ахъщэр зэрагъэфедэщт шIыкIэм афэгъэхьыгъэу къэгущыIагъ АР-м хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие и Тхьаматэ игуадзэу Елена Майор. Мыщ епхыгъэ постановлениеу 2016-рэ илъэсым аштэгъагъэм лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэх, ащ къыхэкIыкIэ кIэу ар агъэпсыжьынэу унашъо ашIыгъ, комиссием хэтхэм ащ ��ырагъэштагъ. Джащ фэдэу къэбарым епхыгъэ зэмызэгъыныгъэхэм ыкIи нэмыкI Iофыгъохэм язэхэфын фэгъэзэгъэ IофшIэкIо куп зэхащэн гухэлъ зэряIэр ащ къыIуагъ. Ащ хэхьащтхэми ацIэ къыриIуагъ.\nIоныгъом и 19-м зэхащэщтхэ хэдзынхэм афэгъэхьыгъэ Iофыгъо зэфэшъхьафхэм АР-м хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие исекретарэу ХьацIэцIэ Фатимэ, АР-м хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие иаппарат ипащэу Сихъу Азэмат ыкIи нэмыкIхэр къатегущыIагъэх. Шапхъэхэм адиштэу, шъыпкъагъэ хэлъэу хэдзынхэр зэрэкIощтхэм ыуж итыщтых, ащкIэ ищыкIагъэр зэкIэ агъэцэкIэщт.\nДЕЛЭКЪО Анет.","id":"<urn:uuid:80da881e-2403-456e-bb21-4f278cc74dc9>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/06\/25\/%D1%85%D1%8D%D0%B4%D0%B7%D1%8B%D0%BD%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B7%D0%B0%D1%84%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D1%80%D1%8B-7\/","date":"2024-02-26T05:17:06Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474650.85\/warc\/CC-MAIN-20240226030734-20240226060734-00705.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8220583797,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.822058379650116, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1774756908416748}","num_words":328,"character_repetition_ratio":0.127,"word_repetition_ratio":0.044,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.034,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.89,"perplexity_score":2960.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэу Михаил Мурашко тхьамафэм ыкIэм Адыгеим къызэкIом республикэм икъэлэ шъхьаIэ IэзапIэу дэтхэм, медицинэм зыщыфагъасэхэрэм ащыIагъ.\nМедицинэ колледжым щыIагъэх\nРеспубликэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат игъусэу федеральнэ министрэм медицинэ колледжым итеплъэ зыпкъ игъэуцожьыгъэным ыкIи спортзалыр гъэцэкIэжьыгъэным япхыгъэ Iофыгъохэр зэшIохыгъэ зэрэхъухэрэм зыщигъэгъозагъ.\nРеспубликэ бюджетым икъэкIуапIэхэр агъэфедэхэзэ, IофшIэнхэм апэIуагъэхьанэу мы илъэсым сомэ миллион 30 къафыхагъэкIыгъ. ПстэумкIи сомэ миллиони 107-рэ фэдиз псэуалъэм епхыгъэ Iофтхьабзэхэм апэIухьанэу къырадзагъ. 2022-рэ илъэсым унэхэр агъэцэкIэжьыгъэх, Iэмэ-псымэу, мебелэу, оргтехникэу ящыкIагъэр къащэфыгъ, компьютерхэр ачIагъэуцуагъэх.\nЗэрэхагъэунэфыкIыгъэмкIэ, мы колледжыр республикэм иеджэпIэ анахьыжъхэм ащыщ. Гурыт медицинэ IофышIэхэм ягъэхьазырынкIэ ыкIи яшIэныгъэхэм ахэгъэхъогъэнымкIэ программэ гъэнэфагъэхэм атетэу Iоф зышIэщтхэр егъэхьазырых.\n2022 — 2023-рэ илъэсым колледжым бюджет чIыпIэу иIэр процент 30-кIэ нахьыбэ ашIыгъ (зэрэхъущтыгъэр 160-мэ, 240-м нагъэсыгъ).\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ къызэриIуагъэмкIэ, врачхэмрэ медицинэ сестрахэмрэ зэримыкъухэрэр дэгъэзыжьыгъэным пае республикэм щызэшIуахырэ Iофтхьабзэхэм язы Iахьэу щыт мы колледжыр гъэкIэжьыгъэныр. А пстэуми анэмыкIэу унэм тарихъ мэхьанэ иI ыкIи архитектурэм исаугъэтэу ар алъытэ. 1910-рэ илъэсым агъэпсыгъэгъэ унэр ублэпIэ училищэу щытыгъ. Джы непэ Мыекъуапэ итарихъ нэIуасэ зекIохэр фашIыхэ зыхъукIэ колледжым рагъэблагъэх.\nМихаил Мурашко мыщ Iоф щызышIэхэрэм ыкIи студентхэм гущыIэгъу афэхъугъ. Еджэныр къаухымэ Iоф зыщашIэщтхэм федеральнэ министрэм защигъэгъозагъ, къуаджэхэм ащылэжьэщтхэр зэримыкъухэрэм къыхэкIэу игъо къафилъэгъугъ а лъэныкъоми нахь егупшысэнхэу.\nМихаил Мурашко къыз��рэхигъэщыгъэмкIэ, республикэм ифельдшер-мамыку IэзапIэхэмрэ иврач амбулаториехэмрэ шэпхъэ лъагэхэм адештэх, къэралыгъо IэпыIэгъум ипрограммэу кIуачIэ зиIэр специалист ныбжьыкIэхэмкIэ IэпыIэгъу мэхъу.\nАщ нэужым Урысыем псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэ хигъэунэфыкIыгъ гурыт медицинэ IофышIэхэм цIыфхэм IэпыIэгъу ятыгъэнымкIэ мэхьанэшхо зэряIэр, ахэм шIуагъэу къахьырэм джыри нахь зыкъегъэIэтыгъэным пае федеральнэ лъэгапIэм диштэу зэшIуахырэ Iофтхьабзэхэм ащигъэгъозагъэх.\n«Медицинэм иIофышIэхэм агъэцакIэщтыгъэ пшъэрылъхэм ащыщхэр медицинэм имыIофышIэхэми афэдгъазэхэ хъугъэ. ГущыIэм пае, кол-гупчэхэр зэхэтщагъэх. Мы илъэсым къэбарлъыгъэIэс амалыкIэхэри тэгъэфедэх», — къыIуагъ министрэм.\nМедицинэм иучреждениехэр къэзыухыхэрэм къэралыгъо IэпыIэгъу ятыгъэным хэушъхьафыкIыгъэу Михаил Мурашко къыщыуцугъ. Ащ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, мы лъэныкъомкIэ Iоф зышIэхэрэм зэпыу имыIэу яIэпэIэсэныгъэ хагъэхъон, научнэ IофшIэным яIахь хашIыхьан фае.\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат къыхигъэщыгъ врачхэм, мамыкухэм ыкIи медицинэ сестрахэм яIэпэIэсэныгъэ зыкъегъэIэтыгъэным республикэм анаIэ зэрэщытырагъэтырэр.\n«Джырэ уахътэм диштэрэ инфраструктурэр дгъэпсыгъ: сымэджэщхэр ыкIи поликлиникэхэр, фельдшер-мамыку IэзапIэхэр, врач амбулаториехэр тшIыгъэх. Ау ахэм цIыф-\nхэр ары Iоф ащызышIэщтхэр. Арышъ, тфэлъэкIыщтыр зэкIэ дгъэцэкIэщт тимедикхэм цIыфхэм IэпыIэгъу аратыным пае джырэ уахътэм диштэрэ Iэмэ-псымэхэр икъоу ыкIи игъом аIэкIэгъэхьэгъэнхэмкIэ», — къыIуагъ АР-м и ЛIышъхьэ.\nТерапиемкIэ ыкIи профилактическэ медицинэмкIэ Лъэпкъ медицинэ ушэтэкIо гупчэм ипащэу Оксана Драпкинам, В. А. Алмазовым ыцIэкIэ щыт Лъэпкъ медицинэ ушэтэкIо гупчэм игенеральнэ пащэу Евгений Шляхто, Федеральнэ къэралыгъо бюджет учреждениеу «ЭндокринологиемкIэ ушэтэкIо Лъэпкъ гупчэр» зыфиIорэм ипащэу Наталья Мокрышевам, Урысые Федерацием псауныгъэм икъэухъумэнкIэ и Министерствэ инеонатолог шъхьаIэу Дмитрий Ивановым ныбжьыкIэхэм гущыIэ фабэхэр къафаIуагъэх.\nПэрыт шIыкIэ-амалхэр гъэфедэгъэнхэр\nАдыгэ республикэ клиническэ онкодиспансерэу Н. Хь. Iэшъхьэмафэм ыцIэкIэ щытым иIофшIэн зэрэзэхэщагъэм нэIуасэ зыфашIынэу зэкIохэм, Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат федеральнэ министрэм къыфиIотагъ республикэ онкологическэ къулыкъум иIофшIэн нахьышIоу зэхэщэгъэнымкIэ хэбзэ къулыкъухэм Iофэу ашIэрэм фэгъэхьыгъэу.\nЗэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, 2019 — 2023-рэ илъэсхэм сомэ миллион 742,2-рэ зытефэгъэ медицинэ Iэмэ-псыми 150-рэ фэдиз программэ зэфэшъхьафхэм адиштэу диспансерым къыфащэфыгъ. 2021-рэ илъэсым къыщыублагъэу МРТ-м (сомэ миллион 94-кIэ) мыщ Iоф щешIэ, джащ фэдэу рентгенотерапевтическэ аппаратэу «Терад 200» (сомэ миллион 18,6-кIэ) къызфагъэфедэ. Илъэсэу икIыгъэм джырэ уахътэм диштэрэ компьютернэ томографыр къащэфыгъ. НэмыкI медицинэ Iэмэ-псымэхэр игъусэхэу къэплъытэн хъумэ, сомэ миллион 94-м ехъу ащ пэIухьагъ.\nОнкодиспансерым иврач шъхьаIэу АкIэгъу Заур къызэриIуагъэмкIэ, нэбгырэ 338-рэ мыщ щэлажьэ. Ахэм ащыщэу нэбгырэ 66-р врачых, 131-р гурыт ыкIи 58-р младшэ медицинэ IофышIэкIэ заджэхэрэр ары. Врач-онкологэу сымэджэщым ищыкIагъэм ипроцент 76-рэ мыщ щылажьэрэр. Сымэджэ мин 17-м ехъумэ поликлиникэхэм консультативнэ IэпыIэгъу къащараты. Зы илъэсым операцие мин 1,7-рэ фэдиз учреждением щызэшIуахы.\nМедицинэ учреждением ипащэхэм къызэраIуагъэмкIэ, 2022-рэ илъэсым Медицинскэ гематологическэ гупчэ мыщ щызэхащагъ, джащ фэдэу амбулаторнэ онкологическэ къулыкъумкIэ гупчитIу къызэIуахыгъ.\nУрысыем псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэ отделение заулэ къыкIухьагъ ыкIи сымаджэхэм яIэзэнхэмкIэ Iэмэ-псымэу агъэфедэхэм защигъэгъозагъ. Анахьэу ынаIэ зытыридзагъэр IофшIэнымкIэ гъэхъагъэу яIэхэм къащымыуцухэу, онкологие уз зиIэхэм икъоу ыкIи тэрэзэу яIэзэнхэмкIэ анахь амал дэгъоу щыIэхэр ыкIи джырэ уахътэм диштэрэ Iэмэ-псымэхэр икъоу гъэфедагъэ хъунхэр ары.\nӀэпыӀэгъур игъом алъыгъэӀэсыгъэныр\nРеспубликэм исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэкӀэ программэр пхырыщыгъэным къыдилъытэрэ медицинэ гупчэу 2020-рэ илъэсым къызэӀуахыгъэм щыӀагъэх Урысыем псауныгъэм икъэухъумэнкӀэ иминистрэу Михаил Мурашкорэ Адыгеим и ЛӀышъхьэу КъумпӀыл Муратрэ.\nКвадрат метрэ мини 5,5-м ехъу хъурэ унакIэм чIэтых медицинэ реабилитациемкIэ Адыгэ республикэ поликлиникэмрэ цэхэм зыщяIэзэхэрэ Адыгэ республикэ клиническэ поликлиникэмрэ. Медицинэ учреждением ишIынрэ ащ чIэтыщт Iэмэ— псымэхэмрэ сомэ миллион 227,5-м ехъу апэIуагъэхьагъ. ПоликлиникитIуми амалэу яIэхэм Михаил Мурашко защигъэгъозагъ, пащэхэми IофышIэхэми зэIукIэгъу адыриIагъ.\nНафэ къызэрэхъугъэмкIэ, мы гупчэм ныбжь зэфэшъхьаф зиIэ нэбгырэ 200 фэдизмэ зы сменэм яфэIо-фашIэхэр ащафагъэцакIэх. Узэу яIэм елъытыгъэу физкультурэр щарагъэшIы, галокамерэр яI, кинезотерапиер ыкIи нэмыкIхэр агъэфедэх, мафэрэ зыщяIэзэхэрэ уни хэт. Мыщ иврач шъхьаIэу ХьакIэгъогъу Ларисэ къызэриIотагъэмкIэ, неврологие, травматологие ыкIи нэмыкI нэшанэ зиIэ узхэм агъэгумэкIхэрэм мыщ щяIазэх. 2023-рэ илъэсым поликлиникэм нэбгырэ мини 9,5-м ехъумэ яфэIо-фашIэхэр щагъэцэкIагъэх, ахэм ащыщэу нэбгырэ мин 1,1-м мэфэ стационарым щяIэзагъэх. Цэхэм зыщя|эзэхэрэ поликлиникэм зыщэIэхэм учреждением иIофшIэн зэрэзэхэщагъэм, муниципальнэ образованиехэм ащыIэ къутамэхэм зэрадэлажьэхэрэм ыкIи нэмыкIхэм япхыгъэу къыIотагъ поликлиникэм иврач шъхьаIэу Шэуджэн Вячеслав. Ащ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, поликлиникэр зыфытегъэпсыхьагъэр кIэлэцIыкIу ыкIи зыныбжь хэкIотэгъэ нэбгырэ минмэ яфэIо-фашIэхэр зэшIохыгъэнхэр ары. МКъТУ-м медицинэмкIэ и Институт чIэсхэм апае классхэм практическэ сыхьатхэм ателъытагъэу къызфагъэфедэн алъэкIыщт Iэмэ-псымэхэр ачIэтых.\nМихаил Мурашко поликлиникитIумэ яамалхэм япхыгъэу къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, цIыфхэм яфэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэнкIэ шэпхъэ лъагэхэм атетэу IофшIэныр лъыгъэкIотэгъэн фае. Ащ нэмыкIэу лъэпкъ проектэу «Псауныгъ» зыфиIорэмрэ нэмыкI къэралыгъо программэхэмрэ адиштэу республикэм щыпсэурэ цIыфхэм медицинэ IэпыIэгъу икъу игъом ятыгъэным пае врачхэм яIэпэIэсэныгъэ ренэу хагъэхъон фае.\nЗэшIуахырэ фэIо-фашIэхэм ахэхъо\nМыекъопэ къэлэ кIэлэцIыкIу поликлиникэмрэ микрорайонэу «Восходым» икъэлэ поликлиникэу зыныбжь икъугъэхэм ателъытагъэм иподразделениякIэрэ защэIэхэм республикэм ипащэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэм ипрограммэ телъытагъэу 2021-рэ илъэсым гъэтхапэм кIэлэцIыкIу учреждением иунакIэ атыгъагъ. Ащ сомэ милиони 180-рэ пэIуагъэхьагъ.\nВрач шъхьаIэу Нурия Швецовам къызэриIуагъэмкIэ, мы поликлиникэм кIэлэцIыкIу мин 35-мэ яфэIо-фашIэхэр егъэцакIэх. Псауныгъэм икъэухъумэнкIэ нэмыкI учреждениехэм ащагъэцакIэщтыгъэ медицинэ фэIо-фашIэхэм ащыщхэри джы амалыкIэхэр зиIэ хъугъэ поликлиникэм щызэшIуахых. Квадрат метрэ мини 3,5-м ехъу поликлиникэм еубыты. ЗэкIэ къутамэхэу мыщ хэтхэр кIэлэцIыкIухэм медицинэ IэпыIэгъу нахьышIоу зэраратыщтым тегъэпсыхьагъэу атегощагъэх. УЗИ-р зыщашIырэ, нэм зыщеIазэхэрэ кабинетхэр, апкъышъол зыщаIотырэ, рентген зыщашIырэ, псауныгъэм игъэпытэн фытегъэпсыхьэгъэ физкультурэр ыкIи нэмыкIхэр поликлиникэм къеуалIэхэрэм щафагъэцакIэх. Врач 68-рэ, гурыт медицинэ IофышIэу нэбгыри 142-рэ мыщ Iут. ПоликлиникакIэр затIупщым ыуж медицинэ фэIо-фашIэхэр нахьышIоу гъэцэкIэгъэнхэмкIэ амалыкIэхэр иIэ хъугъэх. КIэлэцIыкIухэм япсауныгъэ икъэухъумэн телъытэгъэ программэм диштэу фэIо-фашIэхэр зэшIуахых.\nМы илъэсым микрорайонэу «Восходым» къыщызэIуахыгъэ Мыекъопэ къэлэ поликлиникэм зыщэIэхэм медицинэ IэпыIэгъур зэрэщызэхэщагъэм УФ-м псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэ зыщигъэгъозагъ.\nСомэ миллион 240-рэ зытефэгъэ поликлиникакIэм медицинэ Iэмэ-псымэу сомэ миллион 54-кIэ къащэфыгъэр чIагъэуцуагъ.\nВрач шъхьаIэу ЕмтIылъ Оксанэ къызэриIуагъэмкIэ, медицинэ IофышIэу ищыкIагъэм ипроцент 91-рэ мыщ Iут, ахэм ащыщэу врачхэр 213-рэ зэрэхъухэрэр, гурыт медицинэ IофышIэхэр — нэбгырэ 285-рэ. ПстэумкIи къэлэдэс мин 36-мэ яфэIо-фашIэхэр поликлиникэм щагъэцакIэх, мэфэ стационари ащ хэт.\nМихаил Мурашко поликлиникэм икабинетхэр къыплъыхьагъэх, къулыкъу зэфэшъхьафхэм яIофшIакIэ зыщигъэгъозагъ. Шъоущыгъу узыр зиIэхэм ящыкIэгъэ Iэзэгъу уцхэр игъом аIэкIэгъэхьэгъэнхэм пае чIыпIэ уц щапIэхэм адыряIэ зэдэлэжьэныгъэм нахь зырагъэушъомбгъун зэрэфаер министрэм къыхигъэщыгъ.\nЯIофшIэн зэрэзэхащэрэм зыщигъэгъозагъ\nМихаил Мурашко Адыгэ республикэ клиникэ сымэджэщым зэкIом, Диагностическэ гупчэм, реанимациемкIэ ыкIи кардиологиемкIэ отделениехэм Iоф зэрашIэрэм зыщигъэгъозагъ.\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, псауныгъэм икъэухъумэн фэгъэзэгъэ республикэ организациехэм яамалхэм зягъэушъомбгъугъэнымкIэ хэбзэ къулыкъухэм афэлъэкIыщтыр зэкIэ ашIэ. Лъэпкъ проектэу «Псауныгъэм икъэухъумэн» зыфиIорэми, къэралыгъо программэ пстэуми Адыгеир чанэу ахэ��ажьэ.\nАРКБ-м иврач шъхьаIэу Чэужъ Нателлэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, илъэс къэс нэбгырэ мин 17 фэдизмэ мыщ щяIазэх. Илъэсым къыкIоцI нэбгырэ мини 150-м ехъумэ Диагностическэ гупчэм амбулаторнэ IэпыIэгъу щарагъэгъоты. Сымэджэ мини 2-м ехъумэ пэрыт технологиехэр зыщыгъэфедэгъэ IэпыIэгъур аIокIэ. Организациехэм ящыкIэгъэ медицинэ IофышIэхэм япроцент 80-р яI. Врач 227-мэ, гурыт звенэм хэхьэрэ IофышIэ 400-м ехъумэ, младшэ медицинэ IофышIи 175-мэ сымэджэщым Iоф щашIэ.\nПрограммэу «Гу-лъынтфэ узхэм ябэныгъэныр» зыфиIорэм диштэу 2019-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2023-рэ илъэсым нэс сомэ миллион 250-рэ фэдиз зытефэгъэ медицинэ оборудовании 133-рэ къащэфыгъ.\nУФ-м псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэ реанимационнэ отделением Iоф зэришIэрэм, республикэ сосудистэ гупчэм гъэпсыкIэу иIэм, коронарнэ синдромым ыгъэгумэкIырэ сымаджэхэм зэряIазэхэрэм нэIуасэ зафишIыгъ. Сымаджэхэр нахьышIоу операцие шIыгъэнхэм, поликлиникэхэм зэдэлэжьэныгъэу адыряIэр нахь гъэпытэгъэным мэхьанэшхо зэряIэр Михаил Мурашко къыхигъэщыгъ.\nДиспансеризациер къуаджэхэм нахьышIоу ащызэхэщэгъэн зэрэфаем федеральнэ министрэм ынаIэ тыригъэтыгъ. Мы лъэныкъомкIэ IэпэIэсэныгъэшхо зыхэлъ врачхэр ягъусэхэу мобильнэ бригадэхэм яIофшIэн нахьышIоу зэрэзэхащэн фаер ащ къыхигъэщыгъ.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Михаил Мурашко зэрэфэразэр къыIуагъ республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иIофыгъохэм ренэу ынаIэ зэратыригъэтырэм, мы аужырэ илъэси 5-м федеральнэ IэпыIэгъоу къыIукIагъэм ишIуагъэкIэ Адыгеим зэхъокIыныгъэшIухэр зэрэфэхъугъэхэм афэшI. Республикэм ипащэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, медицинэ псэолъэ 46-рэ Адыгеим щагъэпсыгъ, псауныгъэм икъэухъумэнкIэ инфраструктурэр агъэкIэжьыгъ, диагностическэ, медицинэ оборудование лъапIэхэр къащэфыгъэх, медицинэ IофышIэхэм япчъагъэ нахьыбэ хъугъэ, врачхэм яIэпэIэсэныгъэ зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ ыкIи цIыфхэм нахь макIэу хьадэгъур къалъыIэсынымкIэ амалхэр зэрахьагъэх.\nТынхэр афагъэшъошагъэх\nАдыгэ Республикэм имедицинэ IофышIэ пэрытхэм къалэжьыгъэ тынхэр АР-м и Правительствэ зычIэт унэм щаратыжьыгъэх Урысыем псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэу Михаил Мурашкорэ Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ. Iофтхьабзэм хэлэжьагъ УФ-м IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъэу, профессорэу Очаповскэм ыцIэ зыхьырэ научнэ-ушэтэкIо институтым иврач шъхьаIэу Владимир Порхановыр.\n«ЗиIофшIэн хэшIыкIышхо фызиIэхэу врач ныбжьыкIэхэр зыгъэхьазырхэрэм шъузэращыщыр тигуапэу хэтэгъэунэфыкIы. ШIэныгъэу, опытэу шъуиIэр тапэкIи къытшъхьапэжьынэу сэгугъэ псауныгъэм икъэухъумэнкIэ кадракIэхэр гъэхьазырыгъэнхэмкIэ, ныбжьыкIэхэм медицинэм Iоф щашIэнымкIэ», — къыIуагъ министрэм.\nУФ-м псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэ пандемием илъэхъан республикэм имедицинэ IофышIэхэм дэгъоу Iоф зэрашIагъэм пае зэрафэразэр къыIуагъ.\nАР-м и ЛIышъхьэ Михаил Мурашко «тхьауегъэпсэу» риIуагъ псауныгъэм икъэухъумэн республикэм зэрэщызэхэща��ъэм осэшхо къызэрэфишIыгъэм ыкIи хэгъэгум имедицинэ гупчэ пэрытхэм япащэхэр Адыгеим къызэрэригъэблэгъагъэхэм афэшI.\n«Республикэм иврачхэм амалышIу яIэ хъугъэ федеральнэ IофышIэхэм яопыт къызфагъэфедэнэу, язэдэлэжьэныгъэ нахь агъэлъэшынэу. Тэ ар икъоу къызфэдгъэфедэщт. Непэ тынхэр зыфагъэшъошэщт медицинэ IофышIэхэр тапэкIи яIофшIэн нахьышIоу зэхащэным кIэгушIущтых, цыхьэу афэпшIыгъэр къызэрагъэшъыпкъэжьыщтым пылъыщтых», — къыIуагъ республикэм ипащэ.\nУрысыем псауныгъэм икъэухъумэнкIэ и Министерствэ иунашъокIэ псауныгъэм икъэухъумэнкIэ илъэсыбэ хъугъэу шIуагъэ къытэу Iоф зэрашIэрэм, гъэхъэгъэшхохэр зэряIэхэм афэшI бгъэхалъхьэу «Псауныгъэм икъэухъумэн иотличник» зыфиIорэр афагъэшъошагъ Адыгэ республикэ клиникэ сымэджэщым иврачэу Абыдэ Жаннэ, АРКБ-м иаптекэ ипащэ игуадзэу Тамара Волковам, АРКБ-м иотделение ипащэу ЛэупэкIэ ФатIимэт, Мыекъопэ къэлэ клиникэ сымэджэщым иврач-хирургэу Андрей Поповым, лъыр ахэщыгъэнымкIэ Адыгэ республикэ станцием иврач-лаборантэу Тхьайшъэо Галинэ, АРКБ-м иврач-травматолог-ортопедэу Вадим Шульман.\nГуетыныгъэ фыряIэу Iоф зэрашIэрэм фэшI Урысыем псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэ и Рэзэныгъэ тхылъ аратыгъ АРКБ-м имедсестрау Инна Алехинам, Адыгэкъалэ исымэджэщэу К. М. Батмэным ыцIэ зыхьырэм иврач-терапевтэу Гъонэжьыкъо Сусаннэ, аптекэу N 1-м иотдел ипащэу Ерэджыбэкъо Фатимэ, АРКБ-м иврач-анестезиолог-реаниматологэу ЛIыхъурэе Иринэ, АРКБ-м иврач-урологэу Евгений Шаввэ, АРКБ-м иотделение ипащэу Шыко Руслъан.\nКIэух зэхэсыгъу\nМихаил Мурашкорэ КъумпIыл Муратрэ хэгъэгум имедицинэ гупчэ пэрытхэм, УФ-м псауныгъэм икъэухъумэнкIэ и Министерствэ иподразделениехэм япащэхэр, республикэм псауныгъэм икъэухъумэнкIэ и Министерствэ илIыкIохэр, республикэм имедицинэ учреждениехэм яврач шъхьаIэхэр зыхэлэжьэгъэхэ зэхэсыгъор зэращагъ.\nЗэхэсыгъор къызэIуихызэ, Михаил Мурашко зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, Урысые Федерацием испециалист-медик пэрытхэм, научнэ-теоретическэ ушэтэкIо гупчэхэм япащэхэм\nАдыгеим псауныгъэм икъэухъумэн зэрэщызэхэщагъэр зэхэфыгъэнымкIэ ыкIи ащ хэхъоныгъэ зэришIыщт лъэныкъохэр гъэнэфэгъэнымкIэ Iофышхо ашIагъ.\n«Урысыем и Президентэу Владимир Путиным пшъэрылъ зэрафишIыгъэм тетэу непэ информатизацием лъэшэу зеушъомбгъу. Республикэр къэбар системэ зыкIым техьэ. Ащ ишIуагъэкIэ врачхэм амал яI сымаджэхэм стационархэм къызэращяIэзагъэхэм нэIуасэ зыфашIынэу. Джащ фэдэу стационархэм яврачхэм сымаджэм иамбулаторнэ картэ итхэми зыщагъэгъозэн алъэкIыщт. ЦIыфхэм адэжь кIорэ врачхэм планшетхэр къызфагъэфедэх. Мыгъэ компьютер программэхэр республикэм илъэныкъуищмэ ащагъэфедэщтых. А лъэныкъом гъэхъагъэ хэлъэу зызэриушъомбгъурэр тинэрылъэгъу», — къыIуагъ Урысыем псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэ.\nШъхьадж зыфэгъэзэгъэ лъэныкъомкIэ эксперт уасэхэр къаратыгъ Урысыем псауныгъэм икъэухъумэнкIэ и Министерствэ эндок��инологиемкIэ имедицинэ ушэтэкIо гупчэ ипащэу Наталья Мокрышевам, Урысыем псауныгъэм икъэухъумэнкIэ икардиолог шъхьаIэу, медицинэ ушэтэкIо гупчэу В.А. Алмазовым ыцIэ зыхьырэм игенеральнэ пащэу Евгений Шляхто ыкIи медицинэ гупчэхэм янэмыкI пэщэ заулэмэ.\nПсауныгъэм икъэухъумэн кадрэ ныбжьыкIэхэр нахьыбэу къыхэгъэлэжьэгъэнхэ, медицинэ IофышIэхэм яIэпэIэсэныгъэ зыкъегъэIэтыгъэн зэрэфаем епхыгъэ Iофыгъохэм зэхэсыгъом щахэплъагъэх.\n«Проектнэ офисым дэгъу дэдэу Адыгэ Республикэм Iоф щешIэ. Лъэныкъо шъхьаIэхэр чэзыу-чэзыоу зэтыраутыгъэх. Медицинэ организациехэм регистратурэхэр тэрэзэу зэращызэхэщагъэхэр, охътэ лые амыгъэкIодыным тегъэпсыхьагъэу кабинетхэр зэрэгъэпсыгъэхэр нэрылъэгъу къытфэхъугъ», — къыIуагъ Михаил Мурашко.\nГу-лъынтфэ узхэм ябэныгъэным тегъэпсыхьэгъэ федеральнэ проектым ипхырыщынкIэ республикэм опытышхо зэриIэр зэхэсыгъом къыщаIуагъ. Медицинэ реабилитацием изытет нахьышIу зэрашIыщтми мыщ щытегущыIагъэх. УФ-м псауныгъэм икъэухъумэнкIэ иминистрэу Михаил Мурашко къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, хэгъэгум и Президент пшъэрылъ къызэрафишIыгъэм тетэу мы лъэныкъомкIэ проект шъхьаф щагъэцакIэу аублагъ.\nПсауныгъэм икъэухъумэнкIэ республикэ организациехэм щыкIагъэу афэхъухэрэми зэхэсыгъом щатегущыIагъэх. Гу-лъынтфэ уз зиIэхэм диспансернэу алъыплъэгъэнымкIэ Iофыр икъоу зэхамыщэу, диспансеризацием макIэу къыхырагъэубытэу, сэнэхьат заулэхэмкIэ кадрэхэр имыкъухэу алъытагъ.\n«Михаил Альберт ыкъоми, Адыгеим къэкIогъэ врач, шIэныгъэлэжь пэрытхэми «тхьашъуегъэпсэу» ясэIо. Непэрэ зэIукIэгъум амал къытитыщт псауныгъэм икъэухъумэнкIэ Iофхэм язытет нэмыкI еплъыкIэ фэтшIынэу, медицинэ фэIо-фашIэхэр нахьышIоу зэхэщэгъэнхэмкIэ амалыкIэхэр къэдгъотынхэу. Урысыем псауныгъэм икъэухъумэнкIэ и Министерствэ ипащэ сэгъэгугъэ тифедеральнэ IофшIэгъухэм непэ игъоу къытфалъэгъугъэ лъэныкъохэм ткIуачIэ нахь зэрятхьылIэщтымкIэ», — къыIуагъ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу\nСурэтхэр: А. Гусев.","id":"<urn:uuid:8d819d1f-3c24-4b65-9509-625922d4f2e7>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/10\/30\/%D0%BF%D1%81%D0%B0%D1%83%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%83%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%BC%D1%8D%D0%BD-%D0%B8i%D0%BE%D1%84%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2024-02-21T18:46:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947473524.88\/warc\/CC-MAIN-20240221170215-20240221200215-00412.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7263970971,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7263970971107483, \"kbd_Cyrl_score\": 0.27172955870628357}","num_words":5210,"character_repetition_ratio":0.093,"word_repetition_ratio":0.023,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.703,"perplexity_score":3320.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"СОЦИАЛЬНЭ ИНСТИТУТ КАВКАЗЫБЗЭХЭМРЭ КУЛЬТУРЭХЭМРЭ ЯКЪУТАМ АДЫГАБЗЭМРЭ АДЫГЭ ЛИТЕРАТУРЭМРЭ АДЫГЭ УНЭГЪO ПСЭУКІЭХЭР (ТЫРКУЕМ ЩЫПСУРЭ АДЫГЭХЭМ УНЭГЪО КIОЦIЫМ, ЗЭГЪУНЭГЪУХЭМ ЯЗЭФЩЫТЫКI) МАГИСТРЭ IОФШIЭН IОФШIЭНЫР ЗИЕР: БАЙРАМ, АЛААТТИН ТЕЗ ГЪУАЗЭР: ДОЦЭНТЭУ УНЫРЭКЪО МИРA (11954613796) ДЮЗДЖЭ ЖЪОНЫГЪОКІЭ, 2019\nSOCIAL SCIENCE INSTITUE\nCAUCASIAN LANGUAGES AND CULTURES DEPARTMENT CIRCASSIAN LANGUAGE AND LITERATURE PROGRAMME\nCIRCASSIANS FAMILY LIFE STYLE\n(INTRAFAMILIAL RELATIONSHIPS AND INTERACTION WITH ORTHER FAMILLIES)\nMASTER OF SCIENCE THESIS ALAATTIN BAYRAM\n(11954613796)\nADVISOR: DOÇ. DR. MIRA UNAROKOVA\nDUZCE MAY, 2019\nDÜZCE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENİSTİTÜSÜ\nKAFKAS DİLLERİ VE KÜLTÜRLERİ ANA BİLİM DALI ÇERKEZ DİLİ VE EDEBİYATI PROGRAMI\nÇERKESLERDE AİLE YAŞAM TARZI\n(ÇERKESLERİN AİLE İÇİ VE AİLELER ARASI İLİŞKİLERİ)\nYÜKSEK LİSANS TEZİ ALAATTİN BAYRAM\n(11954613796)\nDÜZCE MAYIS, 2019\nSOSYAL BİLİMLER ENİSTİTÜSÜ\nKAFKAS DİLLERİ VE KÜLTÜRLERİ ANA BİLİM DALI ÇERKEZ DİLİ VE EDEBİYATI PROGRAMI\nÇERKESLERDE AİLE YAŞAM TARZI\n(ÇERKESLERİN AİLE İÇİ VE AİLELER ARASI İLİŞKİLERİ)\nYÜKSEK LİSANS TEZİ ALAATTİN BAYRAM\n(11954613796)\nDANIŞMAN: DOÇ. DR. MİRA UNAROKOVA\nDÜZCE MAYIS, 2019\nBu çalışma jürimiz tarafından Kafkas Dilleri ve Kültürleri Anabilim Dalında oy birliği \/ oy çokluğu ile YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabuş edilmiştir.\nBaşkan Dr. Öğr.Üyesi Fehmi ALTIN ………...\nÜye Doç.Dr. Mira UNAROKOVA ……….\nÜye Doç. Dr. Fethi GÜNGÖR ……….\nYukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. …. \/…...\/ 2019\nDoç. Dr. Ali ERTUĞRUL Enstitü Müdürü\nI ГУЩЫІАП \/ ÖNSÖZ Адыгэр, Хэкум зэрисыгъэ лъэхъаным фэшъхьафэу, Османие къэралыгъо чІыналъэм къызэрихьэ нэужырэ лъэхъаныр зыпкъэу зэхэтэу ушэтыгъэ, лъэжьыгъэ тхылъэу щыІэхэр багъохэу фежьагъ. Османие къэралыгъокІэ зиыгугъы тшІырэр къэралъыгъо пчъагъэхэу, лъэпкъ зэфэшъхьаф пчъагъэхэу, чІыналъэ зэфэшъхьаф пчъагъэхэр зэхэтэу щытыгъ. Адыгэхэр, Османие къэралыгъор зызэхэзырэ нэужым, афэдизэ хэгъэгу хъугъэ пстэуми зэфэшъхьаф лъэпкъыхэм къахэнагъэ хъугъэ: Тыркуе, Македония, Болгария, Грек, Египт (МЫСЫР), Ирак, Сирия, Иордания, Лебенан, Израил, Либя, фэшъхьафэу Иран, Европа къэралыгъохэр, нэмыкIхэри... Тыркуем исхэри къэлэ зэфэшъхьафыхэм адэсы хъугъэх. ТэдыкІи щыІэ зы адыгэ купыми, нэбгырэми, ыунаеу тхыдэжъ зимыІэ ахэтэп. Мы тэзым, анахь макIэми, Тыркуем ис Адыгэхэр зэтеплъэгъоу, Іузуняйла ис Адыгъэм яунаеу, Адыгэр Анатолием къызихьагъэм щыкІэдзагъэу, якъэкІуакІэ, ячылэ гъэпсыкІэ, ялъэпсэ дзыкІэ, унэгъо быныр, унагъохэр зэрэзэфыщытыгъэхэр, къэралыгъор, нэмыкІрэ лъэпкъыхэр къазэрыфыщытыгъэхэр зэхэтэу зэ тхыгъор щыкІагъэу щыІ. Хабзэм, бзэм, тхыдэм, пшысэм, IорIуатэм фэгъэхьыгъэу, тхыгъэу щыIэхэр мэкIэ дэд. ЩыIэми Анахь махьанэ зыхэлъым зэр, Зихьни Зэкериа, Гъэсэнымрэ Цивилизацие псэукIэ, \"Zihni, Zekeriya (Jebağı Baj), Çerkesya'da Terbiye ve Sosyal Yaşam\" зыцIэ тхылъыр ары ау ащи хэкур къегъэфэдэ. Мы тез лэжыным ымахьанэ, Адыгэм анатолиам щыкIуагъэ шъэрэ шъэныкъорэ (150) илъэсым ицивилизацие гъашIэр хэгъэунэфыкIыныр ары.\nХэкум адыгэ факультетхэр яIэу зэрэщытыгъэр, лъэпкъым инасыпыгъошх. Ащ щылэжьагъэ шIэн кIуачIэ зиIэ адыгэ академикхэр, нэмыкIрэ Адыгэ культур лэжьакIохэр, бизнесменхэр, Тыркуеми, Урысыеми зэгупсэ парламентерхэр, къэралыгъохэр адыгэ культурым къыдэIапыкъо хъухэ къэс шIэн лэжьхэр нахь псынкIэ хъущт, шIэн лэжьакIохэри нахь чаны хъущтых.\nII\nТезыр згъэхьазыры зэхъум къыздеIагъэ пстэуми, тиакадемицияхэр, ситэз гъуазэу Доцентэу Унырокъо Мира апэ зэритээу зэкIэрэми сафэхъуахъо, тхьам псэуныгъэ пытэ къарет.\nIII ÖZET BAYRAM, Alaattin\nYüksek Lisans, Çerkes Dili ve Edebiyatı Programı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Mira UNAROKOVA\nMayıs 2019, 105 sayfa\nemail@example.com\nBu çalışmanın amacı, Kayseri, Uzunyayla bölgesinde yaşayan Kuzey Kafkasya kökenli Çerkesleri, Türkiye diasporası genel yapısından koparmadan, aile yapıları, bireylerin aile yaşamlarını, birbirleriyle, komşularıyla ve başka toplumlarla olan ilişkilerini ele alacağız. Çerkeslerin Anadolu'ya yerleşim süreçlerinden günümüze değin sıralanan bir zaman akışını göz önünde bulunduracağız. Konuları ele alırken o günden bugüne, gelene kadar diasporada değiştirmeden veya çok az değişikliklerle sürdürdükleri ya da tamamen göstermiş oldukları değişimleri irdeleyeceğiz. Değişimlerin sebeplerini belirtirken konunun özünü bozmadan, olumlu ya da olumsuz tüm olguları olabildiğince aktarmaya özen göstermek vazgeçilmezimiz olacaktır.\nBazen, toplumlar da insanlar gibi içinde bulundukları durumların farkında olamayabiliyorlar. Doğup-büyüdüğünüz ailenize yıllar sonra döndüğünüz zaman, ailenizin hal ve hareketlerindeki değişimi belirgin bir şekilde fark etmeniz gibi onlar da sizdeki değişimi mutlaka fark edeceklerdir. Ancak bir arada yaşayan insanların aynı evi paylaşıyor olmalarına rağmen meydana gelen bazı değişimleri fark etmeleri daha zor veya daha geç olacaktır. Evimizde büyüyen çiçeğin büyüdüğünü fark edemediğimiz gibi.\nOkuyucu, bu yazının okumasını bitirdiği zaman, hemen yanı başındaki en yakın akrabasının nasıl bir sosyal atmosferden süzülerek geldiğini anlayacaktır. İnsan çoğu kez, değişimin baş döndürücü hızı karşısında ne olup bittiğinin farkında bile olamamaktadır. Ancak, bazı şeylerin farkına varmamız için onun bizlere gösterilmesi gerekmektedir. Bu yazının da onlardan biri olacaktır. Yaşı gereği, bin dokuz yüz ellili, altmışlı yılları hatırlayan insanlar Türkiye ölçeği gibi ülkelerde sanayileşmenin ilk yıllarına şahit olmuş demektir. Doğup büyüdüğüm Malak Köyüne ilk giren ''Türk Traktör'' marka traktörü hatırlıyorum. Rahmetli babamın altmış yılını, rahmetli dedemin de son on yılını biliyorum. Rahmetli dedem, on beş yaşında zorunlu olarak anayurdundan koparılarak Anadolu'ya gelip yerleşen Koblı sülalesinden Hatram'ın oğlu Hamdi Lhaş'tır. (Topal Hamdi). Dikkat çekmeye çalıştığım konu şudur: Benim yaş grubumun, yani en az yarım yüzyılı devirmiş insanların çoğu Anadolu'da ilk dünyaya gelen Çerkesleri görmüş, biliyor ve onların taşıdığı Milli Çerkes Kültürüne şahit olmuş insanlardır. Bu kuşak, aynı zamanda Türkiye özelinde sanayileşme ve bilgi toplumuna geçiş süreçlerini de yaşamış veya şahit olmuş kuşaktır. Bu açıdan bu çalışmada Çerkesya topraklarından Anadolu topraklarına taşınan kültürün ve Çerkes Aile yapısı, aile bireyleri ve bireyler arasındaki ilişkiler arasındaki değişiminin irdeleniyor olması açısından da oldukça büyük bir öneme sahiptir. Özellikle Kafkasya'dan Anadolu'ya getirmiş oldukları sözünde durma, görgü kurallarına uyma, özgür ve özgün huuk anlayışı, adaletli bir mülkiyet anlayışı, kabul görmüş kurallara uyma, insanla – doğa – eşya üçlüsünü uyum içinde bir arada bulundurabilme, cesaret ve dik duruş… bugün hala medeni alemin ulaşamadığı bu nadide toplumsal değerlerden ne kadarını koruyabilmiş ve ne kadarı niçin ve neden değiştiğinin bilinmesi açısından da son derece önemli bir çalışma olacağı kanısındayım. Haddi zatında bu çalışmanın bu konudan bağımsız yapılması ayrı bir öneme haizdir. Hunharca katledilmiş olan rahmetli Adın O. Erkan, Tarih Boyunca Kafkasya adlı eserinde batılı bazı bilim insanlarından şu derlemeleri yapmış: 'Kuzeybatı Kafkasya halklarından Çerkesler hakkında yazılmış en önemli, kapsamlı ve belgesel eser hiç şüphe yok ki İngiliz James Stanislaus Bell'in 1840 yılında Londra'da \"1837, 1838 ve 1839 Yıllarında Çerkesya'da Bir İkametin Günlüğü\" adıyla yayınladığı kitaptır. İki ciltlik bu kitap Bell'in özel bir dava sonucu Kafkasya'ya gelişinin anılarıdır. Bell anılarında şöyle yazar: \"...Kafkasya'da belli bir kişinin egemenliği yoktur. Tek egemen güç sözdür. Herkes kendini, verdiği sözü tutmakla yükümlü görür. - \"... Çerkes milleti, şimdiye kadar tanıdığım, işittiğim ve okuduğum milletlerin hepsinden daha kibar ve naziktir. - \"... Çerkeslerde hapishane yoktur. Cezalar mal ile ödetilir. Çerkesya'da toprak mülkiyeti yoktur,\nIV\nAnahtar Sözcükler: Çerkeslerde Yaşam,Xabze, Aile İçi İlişkiler, Uzunyaylave Çerkesler, Çerkes Sürgünü\nV\nABSTRACT\nBAYRAM,ALAATTİN\nM.A.,PROGRAM IN THE ADYGHE LANGUAGE AND LITERATURE Advisor: Doç. Dr. UNAROKOVA, Mira\nMay 2019, 105 pages\nfirstname.lastname@example.org\nThe goals of this study are to focus on Circassians who are originally from North Caucasus territory of today's Russia and currently live in Uzunyayla region of Turkey and examine, without deviating from the general structure of the Circassian diaspora of Turkey, their family structures, domestic family lives, interactions between individuals, their neighbors and other communities. I consider a timeline starting from the settlement of Cherkessian in Anatolia (the early 1860s) to the present day. During this period, I investigate societal transformations at various levels and present the root causes of such changes without deviating from the main topic of the study.\nSometimes, societies, similar to individuals, may not be aware of the situations that lead to a gradual transformation in their structures. When an individual return back to his\/her family after several years of absence, parents will easily recognize the behavioral changes, similarly, returned individual can detect changes in the family members. On the other hand, if individuals live together in the same house, it is harder or takes more time for them to recognize the changes between one another.\nOnce the reader finishes reading this thesis, I have the hope that the reader will better understand the type of social atmosphere his\/her relatives have passed through. Mankind often is not aware of the changing facts in the presence of fast-evolving things. To realize such changes things may need to be pointed out. To that end, I hope this thesis will be a reference for understanding such societal and individual transformations. As someone in mid-sixties, I remember the first industrialization of villages in 1950s and 60s. I can explicitly remember the time when the first tractor, \"Turk Traktor\", came to my village, Malak Köyü, where I was born and raised. I remember the last sixty years of my late father and the last ten years of my late grandfather. My late grandfather Hamdi Lhaş (or\nTopal Hamdi) was the son of Hatram, who was forced to leave his motherland at the age of fifteen and settled in\nAnatolia. The point I am trying to make is people at my age, have seen and lived with the first generation Cherkessians and observed their national Circassian culture. This generation has further experienced the transition towards industrialization and information age in Turkey. To that end, it is critical to investigate the changes in Circassian culture, family structure, and relations among the individuals. More specifically, some cultural identities include; keeping one's word, following the rules of etiquette, free and unique justice systems, fair property ownership, being brave, and living in harmony with nature and the surrounding things. This study will discuss and examine the extent to which such values have been protected, and the reasons for losing such qualities which have not been adopted by civilizations of today. In his book, Tarih Boyunca Kafkasya (Circassia Throughout the\nHistory), Aydin O. Erkan has presented the followings from the western literatüre written about Circassians: \"The\nmost important and comprehensive study was published in London by British author James Stanislaus Bell in 1840 entitled \"Journal of a Residence in Circassia: During the Years 1837, 1838 and 1839\". This two-volume book tells the memories of the authors when he went to Circassia due to a court order. Bell writes the following:\" …In Circassia, there is no clear ruler. Only dominant force is the word. Everyone is responsible for keeping his\/her word…\" …Circassian Nation is the kindest and the most polite people I have ever met…\" … \"In Circassians, there is no jail. Punishment is paid by goods. There is no property ownership in Circassia, people in need can use available land…\" In addition, German poet Muller said: Circassian, horseman or not, never loses or gives up.\nKeywords: Life of Circassians, Xabze, Domestic Family Relations, Uzunyayla and Circassians, Circassian Exile\nVI Сигъогу къысфызэІусхыгъэхэр: Сянэжъ – сятэжъ… Сятэшыпхъухэу: Нахъо, Щазие (Тхьам гъашІэ къырет) Сятэшхэу: Хъусен, Лалыхъу… Сятэ: Шыкурий… зэпстэури дунаем ехыжьыгъэх, зэпстэуми япсэхэм яфэсэлъытэ; мы тезыр зэкІэрэми япсэхэм афэсэщэи. Ибыдзыщэ къызІусылъхьагъэр, гушыІэхэмкІэ, хабзэмкІэ, НыдэлъфыбзэкIэ, культурымкIэ, нэмыкIыхэмкIи сыкъыдэзхьыягъэ сянэу Лъэпшъау Фэмихьан лъапIэм мы тезыр фэсэщэи.\nСыкъызщыхъугъэ, цIыф гъэсэныгъэ-лэжьынымкІэ университет кампусым фэдагъэ Мэлаки чылэм ыцIэ мы тIэкIум щызгъэIуныр сипшъэрылъэу сэлъытэ.\nТихабзэкIэ уышъхьэгъусэ нафэу уфэусэжьыныр хэбзэнчъэу щытыми,еджэрэхэми къысфарэгъэгъу, иIахь къысхэмынэным пае, сикъин къыздэзыIэтыгъэр, хъызмэткIэ къыздыIапыIагъэр, сышъхьэгъусэ ЩашIэ Хьалимэ гупсэфыныгъэкIэ псэунэу сыфэлъаIо.\nМы тез лэжьыгъэр, ифитыныгъэ пае ыпсэ емыблэжьыгъэ цIыфхэм, Адыгэ лъэпкъыр апэ зэритэу пстэуми афэсэгъэшъуашэ, япсэхэм лъытэ шIэжь афэсэшIы.\nVII\n1. ПЭУБЛЭР \/ GİRİŞ 1\n1.1. ТХЫГЪЭМ ИУШЭТЫН- УШЭТЫНЫМ ИПКЪЫГЪУ (АRAŞTIRMAYLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER) 1 1.1.1. Проблемыр \/ Problem ... 1\n1.1.2. IофшIэным Имурад (Çalışmanın Amacı) ... 2\n1.1.3. Ушэтыным Ипкъыгъу (Çalışma Konusu) ... 3\n1.1.4. ПрактикэмкIэ Мэхьанэу ИIэр \/ Araştırmanın Önemi ... 3\n1.1.5. Ушэтыным Игъунапкъ \/ Araştırmanın Sınırları ... 3 1.1.6. Тхыгъэм Игъэунэфын \/ Tanımlar ... 4 1.2. ЛИТЕРАТУРА \/ LITERATÜR 5 1.2.1. Тхылъхэр \/ Kitaplar ... 5 1.2.2. ШIэныгъэ Тхъыгъэхэр \/ Makale ... 7 1.2.3. Хэутыгъэ Тхыгъэхэр \/ Bildiriler ... 7 1.2.4. Тезхэр \/ Tezler- Makaleler ... 8 1.3. УШЭТЫНЫМ ИШIЫКIЭ \/ YÖNTEM 9 1.3.1. Ушэтыным Ишапхъ \/ Araştırma Modeli ... 9 1.3.2. Щысэхэр \/ Evren ve Örneklem ... 10\n1.3.3. Ушэтыным ИIэмэ-псымэхэр \/ Veri Toplama Araçları ... 11\n1.3.4. Ушэтыгъэ УгъоикIэр \/ Verilerin Toplanması ... 11\n1.3.5. IофшIэныр Зэрэзэхэтыр \/ Verilerin Çözümlenmesi (Analiz) ... 12\n2. АПЭРЭ ШЪХЬЭР АДЫГЭ УНЭГЪO ПСЭУКIЭХЭР (ТЫРКУЕМ ЩЫПСУРЭ АДЫГЭХЭМ УНЭГЪО КIОЦIЫМ, ЗЭГЪУНЭГЪУХЭМ ЯЗЭФЭЩЫТЫКI.) 15 2.1. АДЫГЭХЭМ ТЫРКУЕМ ЯКЪИХЬАКI 15 2.1.1. Къоджэ ТIысыпIэ Лъэхъух ... 15 2.1.2. Щагу ГъэпсыкIэр ... 29 2.1.3. Блым ХъупIэхэр ... 30 2.1.4. Iэщрэ – Хьащпэкърэ ... 32 2.1.5. Хьамбэрэщ ... 32 2.2. УНЭ ЗЭХЭТЫР 33 2.2.1. Унэм ИшIыкIэ ... 33 2.2.2. Пытыр ... 35 2.2.3. Унэжъыер ... 35\nVIII 2.2.6. ЧIэхьагъу ... 37 2.2.7. ХьакIэщыр – ХьакIэщ Культурэр ... 38 2.3. АДЫГЭ УНАГЪОХЭМ 47 2.3.1. Адыгэ Зэчылэгъухэм ЯздэзекIуакIэ, Яменталитет ... 47 2.3.2. Сабыйхэр ... 59 2.3.3. КIэлэцIыкIу ДжэгукIэхэр ... 63 2.3.4. Курэжъи ... 63 2.3.5. Къэмэ хас ... 63 2.3.6. Нысхъап ... 63 2.3.7. ТIапI. ... 64 2.3.8. Хьанцэгуащэ ... 64 2.3.9. Сэтару ... 64 2.3.10. Іанцо (Чын) Къэгъэшъоныр ... 65 2.3.11. ПкIэнашIэ (КIэнашIэ) ... 65 2.3.12. ПIай ЕшIэн ... 67 2.3.13. Гъонэжъи ... 67 2.3.14. Джыз хъурай ... 67 2.3.15. КIэт Убыт ... 68 2.3.16. Щыд КIыхь (Шъхьэ кIыф) ... 68 2.3.17. КIымэфэ ДжэгукIэу Зыгъэджэен ... 68 2.3.18. Сакъ ... 68 2.4. АДЫГЭ ОЛИМПИАДЭХЭР 69 2.4.1. Зэдэчъэн ... 70 2.4.2. ЗэпкIэгъу ... 70 2.4.3. Лъэбэкъу Щэ ПкIэгъу ... 70 2.4.4. КIапсэ Зэпэкъудыин ... 70 2.4.5. Тэмэ Мыжъо Дзын ... 70 2.4.6. Блыпкъ Мыжъо Дзын ... 71 2.4.7. Бэкъу Мыжъо Дзын ... 71 2.4.8. Мыжъодз ... 71 2.4.9. Бракъ Ехьыжьэн ... 72 2.4.10. Iэблыпкъ Бан ... 72 2.4.11. Бэнэн ... 72 2.4.12. Iэлъын Гъэбылъын ... 72\nIX 2.5.2. Пшъашъэм Игъэсэн ... 77 2.6. НЫСАЩЭР- УНЭГЪУАКIЭР 81 2.7. АНЭ – АТЭР 91 2.8. АНЭЖЪ – АТЭЖЪ 95 3. КIЭУХ 98 4. ЛИТЕРАТУРЭР 102\nX ЯЗЭХЭФЫН ЛИСТ. ... 4 пхъанэу 2. unesco щынагъо зыхэлъ дунэе бзе атласым адыгабзэр. илъэс 2002-м ... 13 пхъанэу 3. Адыгэхэр апэ туркием къызэкıохэм къызэкıолıагъэ кхъохь тедзапıэхэр зыдэт къалэхэр. каратащ умар итхыгъэ шıэн лэжьым хэт табылэ 18-р ары ... 18 пхъанэу 4. ıузыняйла къитıысхьагъэ адыгэ чылэхэмрэ нэмыкı къафкъас чылэхэмрэ ялист ары. тыркуцıэхэу хэтхэри кирил алфавиткıэ хэтхагъ. ... 20 сурэт 1- лıэшıэгъу 18.м сафранболу унэ шьангъупчъэ ... 16 сурэт 2- ıузуняйла ıушъом имап ... 26 сурэт 3- Мэлаки бирамхэм ятıысыıІэ план. ıузуняайла ... 29 сурэт 4- мэкъу хьацор мэкъощым дэлъ ... 32 сурэт 5- ıузуняйла унэ шъхьангъупчъэ ... 33 сурэт 6- пхъэ пчъэ зыıулъ дэлъып1. дэпкъым хэшІахьыгъ. ... 34 сурэт 7- кобл бирам хьамди ихьакıэщ. Мэлаки, сиархив ... 38 сурэт 8- цуихы зэдкıашıщтыгъэ гъукı пхъэıэбжан. интэрнэтым ... 51 сурэт 9- къайнар апэрэу кıалэхэрзыщеджэщтыгъэ еджапıэп исурэт. сиархив .. 52 сурэт 10- илъэс 1930 лъэхъаным \"Йурттащ Туркче конущ: Зы хэку зэдисхэ, Тыркубзэ шъукъэгущаI.'' Нэгъуч Хьикмет иархив. Дузджэ. ... 53 сурэт 11-. \"умар задэ щогэн ихьсан ефэнды\" Пынарбашы беледием и архив .. 55\nXI сурэт 13- щэщэнай дэсыгъэ хьаткъое пщыу аслъанби икхъэ ıэнатıэ мыжъор. ыкъо хъэйри афэдэ кабзэу къыбгъіодэлъ. алъэкъуацэр укıыгъуай. ... 57 сурэт 14 ıузуняйла коджэ джэназэ. левент каплан иархив ... 58 сурэт 15- мыжъодз. адрэсэр: https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/thumb\/d\/db\/weapon_sling_2.j pg\/416px-weapon_sling_2.jpg ... 71\n1. ПЭУБЛЭР \/ GİRİŞ\n1.1. ТХЫГЪЭМ ИУШЭТЫН- УШЭТЫНЫМ ИПКЪЫГЪУ (АRAŞTIRMAYLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER)\n1.1.1. Проблемыр \/ Problem\nПроблемыр, Адыгэ- Урыс Зао нэужы, лIэшIэгъурэ шъэ ныкъорэ мэхъушъ, ыпІэ исыжьыным фырямгъэтэу, ихэку рагъэбгыни Анатолиям къифагъэ Адыгэ лъэпкъым ыгу дэкIыгъэ емрэ – шIумрэ къялыгъэ Адыгэ Унагъо ПсэукІэхэр ары. Адыгэ лъэпкъым ыныкъорэр хыуаем хэтыхэу къохь шхэжьыгъэхэмкIэ, ыныкъори шъхьапцIэхэу, лъапцIэхэу, гъаблэм ыгъалIэхэу, пхъэ кужъ джэшъожъхэмкIэ, зыхафэрэ лъэпкъыри, зэрифэрэ хэгъэгури амышIэу Анатолием къызехьэхэ нэуж серювеным ипроблем ары зыгугъ тшIырэр. Лэпкъыр зэхэутыгъ, чылэхэр зэхэзыгъэх, зэIахьылхэр зэгозыгъэх, унагъохэр зэбгырызыгъэх, нэбгырэхэр зэщыкъугъэх… Сымэджэныгъэ Iаджалэм, зымафэм нэбгырэ пчагъхэр къызэтырилъхьагъэу къатхыжьы архив докумeнтхэм. Афэдэ пэтызэ Адыгэ унагъохэм яхапІэ убытын, ячылэ гъэпсын, яунэгъо зэтеуцожьын… зэкІэ проблем шъхьаІэу щытых. Проблемым проблемыр къыкІэлъыкӢуагъ. Чы унэкIэ унэ гъэтIысыныр, хьаблэ гъэпсыныр, унэгъо зэтеуцожьыныр амыухызэ, 1877-1878 илъэсхэм Османие- Урысые заом, Балкан чIыналъэми Анатолиами, тыгъэ къохьэпIэ лъэныкъом щыпсэурэхэ Адыгэхэр къыхиубытагъэх. Ащ къыкIэлыкIоу апэрэ дунэе заом хэфагъэх. Мыщ нахьи нахь джагъохэр зышъхьэ къырыкIуагъэ цIыфхэр псэущтых, шхэщтых, лэжьэщтых, бын унагъо хъущтых, кIалэхэр апIущтых, былымхэр ахъущт, щэн-щэфапIэм кIощтых… Ыбзэрэ ихабзэрэ умышIэрэ къуаджэхэр къыпэIусхэу цыхь зыфэмышIырэ хымэ цIыфхэм, узфэсакъыжы зэпытызэрэ умышынэу уадезэкIощт.\nЗаохэр, Iэмалынчъагъэхэр, бзэ мышIэныгъэм къыхьыгъэ къинхэр, нэмыкIхэри яIагъэми афызэшIокIырэр ашIэнымкIэ къагъэнагъэп. Зыми кIэлъэIугъэхэп, зыми ехъопсагъэхэп, якIалэхэр рагъэджэным ыуж итыгъэх.\nЗэрэадыги адыгагъэм тетэу псэуныр якIэсагъ. Хабзэм тетыгъэх, рыгущэIагъэх; Нарт пшысэжъхэр, адыгэ орэдыжъхэр, къоджэхьхэр… хьакIэщ зэIухыгъэхэм кIымафэрэ чэщ реным щагъэфедагъ. Ау, илъэс 1980-мрэ, 2005-мрэ азфагу къоджэдэсхэр, къэлэдэс хъухэу зыфежьэхэ нэуж, къалэхэм адэпхъагъэхэу, нахь макIэ зэрэлъэгъухэу хъугъэх. Ащи бзэри, хабзэри аIакIэзыныр ыгъэпсынкIагъ. НэмыкIэуи лъэпкъ зэфэшъхьафхэм унэгъо адихьэхэу рагъэжьагъ. Адыгэ унагъохэр зэпэчыжьэ хъу къэси, нэбгырэхэри зэпэчыжьэ хъухэу фежьагъ. Мыхэр зэкIэми ассимиляциер къафихьыгъ. Ащи унэгъохэм язэфыщытыкIэ ыуукъуагъ.\nЗэкIэми анахь Iужъор 1923 илъэсым къы��ежьэу Тыркубзэм нэмыкI ныдэлъфыбзэ егъэджэн къэралыгъо хабзэ зэрэщымыIагъэр ары. Мыри проблемым апэрэ шъыпкъ. 2002 илъэсым къыдагъэкIыгъэ канунхэм фэшIыкIэ бзэхэр фиты хъугъэхэу фежьагъ; илъэс 2012-m, Дюзджэ Университетымрэ, Кайсери Ерджиес Университетымрэ, Адыгабзэ литература къутамэхэр къыщзэIуахын Іизын аратыгъ. Дузджэ 2012-м, Кайсери 2019-м Адыгабзэ щарагъахьэу фежьагъэх. Джащ фэдэу гурыт еджапIэхэм ныдэлъфыбзэ зэфэшъхьафыхэм уащеджэныр фитэу тIупшыгъэ гъугъэ. Фэшъхьафэу, унаеу кIэлэ еджапIэ уиIэмэ дэрс пстэури узэфае ныдэлъфыбзэкIэ абгъахьыныри фитэу тIупшыгъэ хъугъэ. Мы бзэ Iофыри тезым ипроблемым ащыщ.\nАдыгэ лъэпкъыр Тыркием къызэрихьагъэ лъэхъаным къыщежьэу къоджэдэсы зыщэтыхэ лъэхъанхэм, адыгагъэх джыри адыгагъи ахэлъыгъ. Аужырэ илъэс тIокIитIум нахьыбэр къэлэдэсы хъугъэх. Джы нэужым зэрэадыгэу къэнэжьыным ыуж итых, афызэшIокIырэм фэдиз...\n1.1.2. IофшIэным Имурад (Çalışmanın Amacı)\nАдыгэхэр Анатолиам къызихьагъэр илъэс шъэрэ шъэныкъорэм блъэкIыгъ. А лъэхъаным щыкIэдзагъэу, Анатолием якъэкIуакIэ, ячIыпIэ убытыкIэ, ячылэ гъэпсыкIэ зэдыхэтэу, лъэпкъым джырэ къэс къикIугъэ гъогур сыдым фэда, сыд фэдэ лъэхъанхэм къахэкIыгъа, непэкIэ Iофыр сыда зытетыр, ыгурэ идунаерэ зэтефэ- зэтемыфа, проблемыр зытетыр? Мыхэр пшIэныр, зэхэпфыныр ары IофшIэным имурад. Iузуняйла шъофым щыпсэурэхэ Адыгэхэр\nшапхъэу, нэмыкI чIыпIэхэм ащыпсэурэхэ Адыгэхэри къыдыхиубытэу тхыгъэм мурад иI. 1.1.3. Ушэтыным Ипкъыгъу (Çalışma Konusu) Ушэтыным ипкъыгъо, Адыгэхэр унэгъо кIоцIым, гъунэгъу унагъохэр зэрэзэфыщытыхэр, нэмыкI лъэпкъ унагъохэр къазэрэфыщытыгъэр ары. Еж зы адыгэ унагъом ис нэбгырэхэр, анахь цIыкIум щегъэжьагъэу, анахь иным нэсэу бзылъфыгъи, хъулъфыгъи язэфыщытыкIэхэр, язэдекIуакIэхэр, апэрэ ушэтын пкъыгъу. Ящэнырэу, Адыгэр зэрыс къэралыгъом, зыхэс нэмыкIрэ лъэпкъыхэр лъэхъан- лъэхъанэу зэтекIыми язэдекIуакIэхэр ушэтыным нэмыкIырэ ипкъугъ. 1.1.4. ПрактикэмкIэ Мэхьанэу ИIэр \/ Araştırmanın Önemi\nМы лэжьыгъэм имахьанэ, уахътэмкIэ кIыхьы, илъэсишъэрэ шъэныкъорэ къызэдеубыты. Адыгэ лъэпкъым ихэку къызекIы нэужым Тыркуем къызехьэхэ нэужым лъапсэ зэрэщадзыгъэр, унагъохэр зэрагъэпсыгъэхэр, якIалэхэр зэрапIугъэхэр дыхэтэу ялэжьакIэ, япсэукIэ къыдыхиубытэу, зы къутамэу, зэ плъэгъоу къэуушыхьытыныр, ууплъэкIуныр, къэблэжыныр, кIалэхэм апашъхьэ къиплъхьажыныр зы мэхьанэ лъагэкIэ сэлъытэ.\nIофымкIэ зэкIэ пштэмэ, Iоф лэжьыр зыфэгъэхьыгъэр, апэрэу а зы лъэпкъыр ары: Адыгэр. Къэралыгъо хабзэм ыкIуачIэ, хэгъэгум ис лъэпкъ пстэуми къазэрэлъынэсыщтыр нафэ. Арэу зыхъукIэ, зы лъэхъан горэм, лъэпкъыхэм зэдагъэшIагъэр, Iузуняйла ис Адыгэр шапхъэу, тхыгъэр зы пкъыгъоу зэхэты хъумэ, тхыгъэ еджэныр зыуухырэм нэуж, Iофыр а лъэхъаным зытетыгъэр гъэунэфыгъэ хъущт. Мы мэхьаныри дыхэлъ. 1.1.5. Ушэтыным Игъунапкъ \/ Araştırmanın Sınırları УахътэмкIэ, Адыгэр Анатолием къихьанхэу къызщежьагъэм илъэсишъэрэ шъэныкъорэкIэ узэкIэIэбэжьымэ ары. Тарих��ыр 1860 илъэсым Кавказым къыщежьэ. Мы уахътэм, Османие Къэралыгъо лъэхъаныри, Тыркуе Республикэ лъэхъаныри къыхэубытэ.\nТемэ тхыгъэм игъунэпкъэ, Iузуняйла шъофым щыпсэурэ Адыгэхэр шапхъэу, нэмыкIрэ къалэхэм ащыпсэурэ Адыгэхэри къыдхиубытэу унагъо быным язэфыщытыкI, гъунэгъу унагъохэм язэфыщытыкI, хымэ унагъохэр къазэрэфыщытыщтыгъэр ары.\nЧIынэлъэ гъунапкъэр апэрэу Iузуняйлар ары. Джырэ Iузуняйлар зы Iушъоу къалищ атегощагъэу щыт. А зы шъофым къоджэ 74-рэ ит. Къэлэ зэфэшъхьафмэ адэс адыгэ пстэури къызкIыхиубытэрэр, къэралыгъом къыдигъэкIырэ каноным цIыф пстэури къыдхеубытэшъ ары. Ушэтыным хэт цIыф лIыхъужъыр, проблемыр ыпшъэ дэлъэу, бэлахьыр ышъхьэ къызэрыкIуагъэ Адыгэр ары. Модрэ Кавказ лъэпкъыхэри ащ игуадзэх. Тез лэжым нахь зиубгъушъунэу щыт, ау ахъщэр дыкIыгъоу, IапыIэгъу нэбгырэхэр къебэкIэу, уахътэр хэхыгъэ зыхъурэм проектэу ремыкIокIын пае щынагъо хэлъэп. 1.1.6. Тхыгъэм Игъэунэфын \/ Tanımlar ПХЪАНЭУ 1. ГУШЫIЭШЪХЬЭ ХЬАРЫФХЭМРЭ ГУШЫIЭКIЭХЭМРЭ ЯЗЭХЭФЫН ЛИСТ. Но ГущыIэр Мэхьанэу зыфэхьыгър 1 Iеялэт Османие Къэралыгъо лъэхъаным къэлэ лаузэ зэпхыгъэ къалэ. Состояние. Стате. 2 Iузуняйла Османие лъэхъаным Сивас Къалэм епхыгъагъэ шъофыр. Зылъэхъан Римхэр исыгъ. Ащ ипэкIи Хьатхэр исыгъэх. Туркие Республика нэужым Кайсери-Пынарбашы, Сивас- Щаркыщла, Мараш-Гоксун къалэхэм ятегощагъэу, ягузыгу илъ шъоф. ИчIыпIэ: м2-3330, иракым: м1540-2000 азыфагу, икIахьыгъэ: км90 мэхъу. Адыгъэ къоджэ закIэу 74 зыщэпсэурэ чIыпIэ.\nПХЪАНЭУ 1. ПЫТХЭН. (DEVAM) ГУШЫIЭШЪХЬЭ ХЬАРЫФХЭМРЭ ГУШЫIЭКIЭХЭМРЭ ЯЗЭХЭФЫН ЛИСТ. 3 Атик Валидэ Султан: (1525-1583), Пэщтахь и 2. Султан Селим ышъхьэгъусэ, 3. Мурат янэ, Афифэ Нур-Бану Валиде Султан, Италиа-Венедик епхыгъэ хыпырыс (хым хэс чIыгуа) Корфу щыщ Парос ипхъу. Хьуррэм Султаным Иныс. Iузуняйла, Атике Султаным ицIэкIэ пагъэпсыгъагъэ фондум иеу щытыгъ. Адыгэгэ, Туркием къызехьэхэм 2. Абдулхьамид Адыгэхэм яунаеу афигощыгъ. 4 Ю.Къ.Ч. Юукары Къызыл Чевик 5 Ф Фарси 6 En Инджылыз 7 Фр \/ Fr Франсыз 8 Тр Тырку 9 Ар Арап\n10 TUİK Türkiye İstatistik kurumu \/ Туркие Итатистик Къутамэр.\n11 FSM Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi \/ Фатихь Султан Мэхьмэт Университетыр.\n12 A.B. Avrupa Birliği \/ Еурупа Зэкъотыныгъэ\n13 Ady. Adyge\n14 Kbd. Kabardey\n1.2. ЛИТЕРАТУРА \/ LITERATÜR\n1958-м илъэсым Истанбул тхылъ тедзапIэм къыщыдэкIыгъ. ЫцIэ Тарихьте Кафкасиа \/ ТхыдэмкIэ Къафкъасияр, Генерал Бэркок Исмаил Хьаккы Паща. ШIэныгъэм пкIэ, адыгэр, Кафкасыр, хэкур, Чэркесыр, лъэпкъыр, лъэпкъэгъур апэрэу зыщызэхэсхыгъэр мыры. Сыныбжь илъэс пшIыкIутIу нахь мыхъоу сыгу сихэкукIэ зызгъэзагъэм ып. Джырэ къэс лъэпкъ шIэжыныр къегъэкIэжьы. Тхылъым аужыпкъырэ пычхэр хэку бгынэным игъыбзэхэкIэ еухы. Тхыдэ лэжьыгъэ тхылъ. Гэнырал Мэт Юусыф Иззэт Пащам томитIу хъоу, илъэс 1914-м ытхыгъ. Кафкас Тарихьи \/ Къакъасым Ытхыдэ зицIэ тхылъхэр адыгэ – Кавказ Iофым\nутелэжьахьыщтымэ апэрэу тхылъых. ТIури, АдыгабзэкIэ зэдзэкIыгъэу осэшхо зиIэ тхьылъхэм ащыщ.\nХьаткъо Самир ытхылъэу Черкеслерин Тарихьи \/ Адыгэм Ятхыд��, Намыток, Айтек, Çerkeslerin Kökeni \/ Адыгэм Илъапс, зыфаIорэ тхылъхэр\nАдыгэ – Кавказ IофымкIэ мыхэр лъапсэу бгъэтIысын фай.\nТезымкIэ тхылъым адэтхагъэ зэкIэри ищыкIагъэ хъурэп, ау лэжьыгъэм, гупшысэ зэфэшъхьафхэр къыгурегъаIо цIыфым.\nАдыгэ ХабзэмкIэ, этнологиемкIэ уIабэмэ апэрэу Унырэкъо Мира,\nУнырэкъо Рай агъахьазырыгъэ къыласибгъум тегощагъ, Мейкъуапэ къыщыдэкIыгъэ Адыгэ Хабзэ (1-9) тхылъхэр, Адыгэ хабзэм цивилизацие зэрэхэлыр, зэрэоригиналыр, лъэпкъым иунаеу къызэрэфыщытыр къыуагъашIэу апэрэ тхылъых. ХабзэмкIэ цIыфыр дунаем къызтехьагъэ уахътэм къыщырегъажьэ, Дунаем ехыжьыфэ Адыгэ псэукIэр зафэу къыпфеIуатэ. Зихьни, Зекерия, Черкесиам Гъэсэнымрэ Хабзэ ПсэукIэмрэ. «Zihni,\nZekeriya (Jabağı Baj). Çerkesya'da Terbiye ve Sosyal Yaşayış» Тхылъыри, зытхыгъэр илъэс лIэшIэгъум шIокIыгъэми, хабзэ псэукIэмкIэ адыгэр къыуегъашIэ.\nРахьми Туна ытхыгъэ Хабзэ зыцIэ тхылъыри социологие махьанэхэр\nхэлъэу зы лэжьы. Илъэсишъэрэ шъэныкъорэ мэхъушъ Тыркуем ис Адыгэхэм нахьыбэу тхылъхэр атхыныр япшъэрылъ. ТыркубзэкIэ зэрадзэкIыгъэ тхылъхэр,\nОсмание Лъэхъаным щатхыгъэ тхылъхэр, Мухьодин Унал ишIуагъэкIэ ежь итхылъ тедзапIэ къыщыдэкIыгъэхэр хэпхымэ къанырэхэр бэу мэкIэ дэдэх. Ахэми инахьбэр аужырэ илъэсхэр ары къыздэкIыгъэхэр. Мыщ дэмократиемкIэ, ахъщэкIэ, шIэжьымкIэ Адыгэхэм щыкIагъэ зэряIагъэр къегъэлъагъо.\n1.2.2. ШIэныгъэ Тхъыгъэхэр \/ Makale\nГулсер Демир – Семра Полат зэдатхыгъэ Черкесхэм Ясертификарэ Языхаблэрэ2. \"Gülsen DEMİR- Semra BOLAT, Çerkezler'de Kimlik ve Aidiyet\" зицIэ ШIэныгъэ Тхыгъэр, 2014-2015 илэсхэм Айдын къалэм епхыгъэ Щевкетие, Сыныртепэ, Чещтепэ (яадыгабзэ цIэхэр хэтэп) къуаджэхэм щашIыгъэ анкетым епхыгъэу непэрэ Туркием ис адыгэ зытетыр дахэу хагъэкнэфыкІыгъ. Бзэри, хабзэри, ассимилациери, аужырэ илъэс тIокIитIур къыхиубытэу аушэтыгъ. Еджэгъэн фаеу зы къутамэ дах. Селма Ел – Ахьмэд Гундуз, 19. ЛIэшIэгъум Царым иурысием Адыгэхэр Къызэрафыгъэмрэ Iузуняйла къызэритIысхьагъэхэр (1860-1865) \"Selma YEL.\nAhmet GÜNDÜZ, XIX. Yüzyılda Çarlık Rusyası'nın Çerkesleri Sürgün Etmesi ve\nUzunyayla'ya Yerleştirilmeleri (1860–1865), тхыгъэри модрэхэм афэдэу Адыгэхэр,\nТыркуем къызэрэкIуагъэхэмрэ, Iузуняйла зэритIысхьагъэxэмрэ афэгъэхьыгъэу щыт. Ау ипэрэхэрнахь акадэмия пкIэ зыхэлъхэм ащыщ.\nМыхэм афэшъхьафэуи пчъагъэ шIэныгъэ тхыгъэхэм сяджагъ. Ау пачьыхьэмрэ царымрэ унашъоу зэдашIыгъэм, адыгэр илъэсишъэ нэужы хэкум зэрэфаеу ыгъэзэжьышъунэу зы пкъыгъо хэт хэмытыр зыми къыхафэрэп. А фэдэ горэ щыIэу къытэIугъэм зыми игугъу ышIырэп, джыри зыми ыгу къэкIырэп. 1.2.3. Хэутыгъэ Тхыгъэхэр \/ Bildiriler Адыгэхэм афэгъэхыгъу аужырэ лъэхъаным къыдэкIыгъэ гупшысэтх тхыгъэхэр Илдыз Текник Университетым, Фен Едебият Факультетым икъутамэу Балканымрэ Караденизымрэ Ушэтын Иниститум, Мэхьмэт ХьоджасалихьIогълу: 1864 Къафкъас Гъэгочынхыр. Къафкъасым Урыс Колонизациер: Заомрэ Хэкурыфымрэ, БАЛКАР & ЫРСЫСА: Истанбул 2014.\n(Mehmet Hocasalihoğlu. 1864 Kafkas Tehcirleri. Kafkasya'da Rus Kolonizasyonu:\nSavaş ve Sürgün, BALKAR & IRCICA: İstanbul 2014) зыцIэ тхылъым\nщызэхэу��ъоягъэу къыдигъэкIыгъ.\nХабзэм, адыгэ шэным, кIэлэ гъэсэным фэгъэхьыгъэу Алфред Адлэр игупшысакIэ ригъапшэзэ лэжьыгъэу тхыгъэхэм ащыщ, Tuğba YIMAZ BİNGÖL.\nÇerkes Toplumunda Etiğin Adler Yaklaşımının Temel Kavramları ile İncelenmesi.\nFSM.İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. Sayı&9 Bahar 2017. мы гупшысэтхыри. Именталитет Адыгэ Хабзэм хэлъ кIуачIэр къыуегъашIэ.\n1.2.4. Тезхэр \/ Tezler- Makaleler\nКъыдамгъэкIыгъэу мастера тези, доктора тези заулэм сяджагъ. Ау Истанбул Университетым Фетхьи Гунгор итхыгъэ SSCB Sonrası Dönemde Batı\nKafkasya'da Sosyal Yapı ve Değişme, -Adıge Toplumu Örneği- Yayımlanmamış\nDoktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul-2004. \/ СССР Нэужырэ Лъэхъаным\nКъохьэнІэ Къафкъасым Социаль Зэфэныгъэмрэ ИзехъокІынрэ, -Адыгэ Гупыр Шъапхъэу- тхылъ къыдэмыгъэкI.\nИзмыр Еге Университетым, Умар Каратащ итхыгъэ Çerkeslerin\nSivas-Uzunyayla'ya İskânları ve Karşılaştıkları Sorunlar (H.1277-1287\/M.1860-1870),\nYayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir-2012, \/ Черкесхэр Сивас- Iузуняйла\nЯщытIысыкIэрэ Къалънэсыгъэ Проблемхэр. Тхылъ къыдэмыгъэкI, щыкIагъэ\nиIэми, анахь лэжьыэшхом ащыщ. Османие архив лэжьхэр, бэу дыхэт, Iузуняйла щыпсэурэ нахь шIэныгъэ зыIэхэм заIуигъэкIагъ, ылэжьыэхэрархив документхэм аригъапшэзэ ыушэтыгъ. Къыпшъхьэпэтыр огъотыфэ, цIыфым адэдэм къымышъхьампэщтми, нэмыкI тхыгъэ лэжьхэри еджы. Ахэми уахътэ ахьы. Ау адыгэм ыгъогу насып шIуагъэр хэлъэу зэрэхъурэр къэошIэ. Адыгэхэм анахьи, мыадыгэу, ау адыгэм фэгупсэхэу, Iофым хэлэжьахьырэхэр бэкIае хъугъэх. Мыр, адыгэхэр ыгъэгушхонэу зы лэжь.\n1.3. УШЭТЫНЫМ ИШIЫКIЭ \/ YÖNTEM\n1.3.1. Ушэтыным Ишапхъ \/ Araştırma Modeli\nУшэтыным апэрэу темэр Туркием къыхьагъэ Адыгэ унагъор арэу зыхъукIэ, хъугъэ – шIагъэм зэрэщытэу, шIэныгъэр ищыкIагъ. Мы хъугъэ – шIагъэхэр, унэ псэупIэхэр, унагъохэр, щагухэр, хьаблэхэр къызарэукъозэныгъэхэр, сабыйхэр зэрапIугъэхэр, зэрэлажьэрэхэр, зэрэпсэугъэхэр, къэралыгъохэр къазэрэфыщытыгъэхэр, зэкIэри тхыдэм къыхэнагъэх. Iофыр арэу зыхъукIэ, ушэтын шапхъэри ащ дищтэн фай. Сэри ащ гъэгуищ зэхэкIэу фэзгъэунэфыгъ. Апэрэ Ушэтын шапхъэр, шIэжь шапхъэр3 (моделыр) ары. Сэ сятэжъэу гъогу зафэ сытрищэнэу къысфэгуIагъэр, илъэс пшIыкIутIу слъэгъугъэ, Кобл Хьатрамкъо Хьамди ары. Хьамди зыпIугъэр, ыныбжь пшIыкIутфы нахь мыхъоу Туркием къыхьагъэ Кобл Бирамыкъо Хьатрамыр ары. КъэсIонэу сызфаер, хэкум къикIыгъэ культурэр зы Iэбэгъу фэдэу Iагъоу къытпэблагъ, тащ фэдизэу шъэрэ шъэныкъорэ илъэс дэкIыгъэми. Iофыр ащтэу зыхъукIэ шIэжь ушэтынхэр бэу щыIэн фай. Тинахьыжъхэм тэщ нахьи нахь бэхэр зэрашIэщтыгъэр нафэ. Ащ паекIэ гущыIэм фэупэпцIыгъэхэм, къоджахь, пшысэжъ, эпос, орэд фэдэ литература лэжьхэр зышIэрэхэм зафэбгъэзыныр зы пшъэрылъыти сэри джащ паекIэ, сипшъэрылъ згъэцэкIэным сыдэгоIагъ. Сятэшыпхъу Щазиер, сянэ Лъэпшау Фэмихьан, Бирамкъо Лалыхъу, Темджан Илмаз, Бирамкъо Исмэт, Бирам Саидэ, Хьабыхъу Еулия, Чэчэней Мэд Осман, Кучым Лугкъо Оздемир, Панлы къуаджэм адэс мухътар Илхьан Пакер, Мэхьмэт Емин Къайнар ахэтэу нэбгырэ заулэ, Дузджэм НэгъукI Хьикмэт… нэмыкIхэри ашIэжырэхэм сядэIугъ, къязгъэIотагъ, ушэтыным шапхъэ фэхъущтхэр тезым къыхэсылъхьагъэх.\n3 ШIэжь шапхъэр: Хъугъэ – шIагъэу, бгъэшIагъэр, плъэгъугъэр, пшIэрэр гукъэкIыжь пшIыныр,\nЯтIонырэ Ушэтын Шапхъэр, Iотэжь шапхъэр4 ары. Мы къэсIугъэр тIури\nГушыIэ Шапхъэх.\nАнахь лъапIэу пкIэ зыхэлъым зыри, архивхэр, тхылъхэр, шIэн лэжьыэхэр ары. КъаIорэ, къатхырэ, яменталитет къэпшIэн, ямакъэ къыоIун пае, ахэм афэдэ документхэр ууплIыкIун фай. Арышъ, ушэтын шапхъэр; зэр гушыIэм факIо, зэри тхьапэ тхыгъэхэм факIо. 1.3.2. Щысэхэр \/ Evren ve Örneklem Iузуняйла Iушъом щыпсэурэхэ Адыгэхэр, Тыркуем ис Адыгэ лъэпкъыхэр, Къавказым къикIыгъэ нэмыкIырэ лъэпкъыхэри игъо ифэмэ къыдхиубытэу; нэбгырэхэр, унагъохэр, чылэхэр, хымэ лъэпкъыхэр, Тыркуер IэнэтIэшхоу, Iузуняйла иунаеу IэнэтIэ цIыкIоу; сыда ашыгъупшэжьыгъэхэр, сыда ныкъоу къаIэкIэнагъэхэр, сыда ашIэ пэтызэ амыгъэфедэжьырэхэр? Османие къэралыгъо лъэхъаным, Тыркуем къыхъуахьыгъэ Адыгэхэм ынахьыбэ дэдэр адыгабзэ зэрэгущыIэштыгъэхэр. Еджагъэу къэралыгъом фэлажьэрэхэми тыркубзэм рыгущаIэхэми ягущэIакIэ зэрэадыгэхэр къыуигъашIэу щытыгъэх. Шъхьафэуи Истанбул- Бещикташ Черкес ТеIаун Джэмиети хасэм Арапыбзэм тешIыкIыгъэу адыгэ алфавит зэрахьагъ, Адыгэ еджапIэм щагъэфедагъ. АтIонырэ, ащэнырэ кIаблэр Тыркуе Ресрубликэ лъэхъаным 1950 илъэсым ыпэ къэхъугъэхэр ары. Ахэми яныдэлъфыбзр куоу, Тыркубзэр жъажъэу щытыгъ. Хъулъфыгъэхэр илъэс пчъагъэрэ дзэм къызэрэтыщтгъэхэм пае тыркубзэр нахь агъэфэдэным къыдэIэпыIагъ. Ау анэдэлъфыбзэр быгъэфэдэнымкIэ урытхэным нэмыкI щыкIагъэ фыриIагъэп. Зыгорэхэм тхьапэ афатхын хъумэ, анэдэлъфыбзэкIэ рытхэшъугъэхэп. Ятхэн щыкIагъэхэр тыркубзэкIэ рагъэкIыщтыгъэ.\nЯплIэнырэ кIаблэр 1950-1980 илъэс зэфагум къихъуахьыгъэхэр ары. Тыркубзэр къыдэкIоягъ, ау Тыркуем къызихьагъэм щегъэжьагъэу къалэм адэсыщтыгъэхэм ащыщ нэбгырэ тIэкIу хэпхымэ зыми ыбзэ IэкIэзыгъэп пIоми хъущт. Мыхэр ятІонырэ Дунэе Заом нэуж къэхъугъэхэр арышъ, бзитIури шIудэдэу агъэфэдагъ. Ятфэнырэ кIаблэр, дзэр къытехьи, демокрациер зигъэкIодыгъэ лъэхъаным къэхъугъэхэр ары. Мы лъэхъаным нэуж нэмазщыгъ кIапсэр зэпытхъи щыгъыжъыехэр ипхъахьыгъэ хъугъэ. Илъэс тIокIрэ пшІыкІутфырэ мэхъу анэдэлъфыбзэри, хабзэри лъэхъагъэ зыхъугъэр. КIаблэхэр бзэмыIухэу къэтэджэу ежьагъ.\n1.3.3. Ушэтыным ИIэмэ-псымэхэр \/ Veri Toplama Araçları\nСайтэу тIокIым нэсы, ТыркубзэкIэ тхыгъэ тхылъэу 15-м нэсэу, зэдзэкIыгъэ тхылъэу 6, тез тхыгъэу 4, гъэзетэхэр, мазэ журналхэр Iэмэ-псымэхэр заIузгъэкIагъ, сахэплъагъ. Фэшъхьафэу Пынарбашы (Азизие) районым сурэт архивым, къуаджэхэм ялистэ къэзытырэ зэфэшъхьаф сайтэхэр шIэн лэжьхэр зэзгъэпшэжьым къэсыуплIыкIужьызэ сшIыгъ.\n1.3.4. Ушэтыгъэ УгъоикIэр \/ Verilerin Toplanması\nУшэтыным ишапхъэ пычым къыщыстхыгъ. Нэбгырэ пчъагъэ заIузгъэкIагъ. ЩэфапIэу утехьэмэ угу имылъыми зыгорэхэм уаIокIэ. Щэщэнай сымкIуагъэу щытыгъаем пщы зэрэдэсыгъэр умышIэни дыхэлъыгъ. Ащ фэгъэхыгъу ихапIэу зыщыпсэущтыгъэр, икъэ, къэмыжъо IанатIэм тэдзагъэ тамыгъэм цIыфэр фэзы. КъыпфаIуатэ Iофыр зэрэщытыгъэу ашIэрэхэр. Фэшъхьафэу Мэлаки, Къайнар, Хэусау, Ныбэрнэкой, Къучы, Панлы къуаджэхэм сыкIуагъ, Адыгей ТВ-ым ГъукIэлI Суссан, ЕхъулI Мадин сигъусэхэу. ШIэныгъэ иIэу зыфаIорэхэм заIузгъэкIагъ. Панлым, къэм апэдэдэ агъэIылъыжьыгъэ Бэрзэк Нэгъой икъэ мыжъорэ тетхагъэхэмрэ мыукъэзэныгъэу къэнэщтыгъэ. Мыхэр а зекIогъур арэп, ау 2014 илъэсым къыщыкIэдзагъэу зэфэсхьыгъэх.\nПшIэным пае, Iузуняйла къитIысхьагъэ къуаджэхэм ялистэ, лъэпкъы лIакъо зэтекIхэр, табылэу згъэхазырыгъ, тезым хэтых.\n1.3.5. IофшIэныр Зэрэзэхэтыр \/ Verilerin Çözümlenmesi (Analiz) Ушэтыныр моштэу зэтекIы:\nПэублэр Тхыгъэм иушэтын- ушэтыным ипкъугъ шъхьаIитIоу зэтекIы.\nУшэтыным Ипкъугъo кIэгъ шъхьаIэу 6, Литература КIэгъ шъхьаIэу 4,\nУшэтыным ишIык, кIэгъ шъхьаIэу 5\nТемэр зэрекIокIыщтым фэгъэхыгъу кIэгърэ шъхьаIхэр яIэу, анэ\nкъутэмищэу зэтекIы: Адыгэхэм Туркием ЯкъихьакI, кIэгъ шъхьаIэу 5, Унэ\nЗэхэтыр, КIэгъ шъхьаIэу 7, Адыгэ Унагъохэр, кIэгъ шъхьаIэу 8. Мыхэми 32\nихэрэ шъхьаIхэр акIэт. Фэшъхьафэу КIэух \/ Sonuç ve Öneriler, Литературэр \/\nKaynakça хъухэу зэтекІы.\nУшэтыныр зэрэстхыгъэм фэдэу апэрэ къутамэр5 тфэу зэтекIы. Мыщ нэужым\nтхыгъэр нахь гурыIогъошIу хъуным пае IофшIэныр зэрзэхэтыр шъхьаф- шъхьафэу къэптхыныр ыпэ изгъэшъыгъ.\nЗигугъу тшIырэ, Франсыз архелогия шIэныгъэлэжьэу Jacques de Morgan,\n«Дунаем ыунаеу орижьиналь культур зиIэ лъэпкъыплIым языр арэу зыфиIорэ\nАдыгэ лъэпкъыр ары. Тыркуем къызэкIохэм яныдэлъфыбзэ аIулъыгъ; яхабзэ, якультур, алъэкъуацIэ ашIэу, зэчылэгъоу щытыгъэх.\nИлъэс 1980-м ыуж къэхъугъэ цIыфхэм адыгабзэр зышIэрэ %20 фэдиз хъумэ ары ныIэп. Хабзэр зэхахыгъ, хэкур зэхахыгъ джыри зэрагъашIэ. Чылэхэм адэс нэбгырэхэр %7,8-р ары. Аныбжь шъэныкъом къыщыкIэрэп. УНЕСКО (UNESCO) илъэс 2002-м ышIыгъэ истатистикэмкIэ6 къыгъэлъагъорэр мыры.\nЗэрэ адыгэу ыбзэ рыгущаIэрэр, зы миллионым нэсы ау Дунаем тет адыгэхэр пштэмэ миллион 5- 8 хъоу алъытэ.\n5 Къутамэ: блок, юныт.\n6 UNESCO Dünya Dilleri Atlası\nПХЪАНЭУ 2. UNESCO ЩЫНАГЪО ЗЫХЭЛЪ ДУНЭЕ БЗЕ АТЛАСЫМ АДЫГАБЗЭР. ИЛЪЭС 2002-М\nDilin adı Adige (en), Adiga (fr), Adiga (ara), адыгейский (ru) Alternatif isimler Adıgece; Batı Çerkes\nDirilik Savunmasız\nKonuşmacı sayısı\n300000\nÇeşitli kaynaklara dayalı taviz rakamı; 2002 Rus nüfus sayımına göre 129.419 artı diaspora topluluklarında çok sayıda konuşmacı\nKonum (lar)\nAdıgey Cumhuriyeti ve Rusya\nFederasyonu'ndaki komşu bölgeler ve Türkiye, Orta Doğu ve Batı Avrupa'daki birçok diaspora topluluğu\nÜlke veya bölge Irak, İsrail, Ürdün, Rusya Federasyonu, Suriye Arap Cumhuriyeti, Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti, Türkiye\nKoordinatlar Lat: 44.9181; uzun: 39.7485 Karşılık gelen ISO\n639-3 kodları Ady.\nDilin adı Kabardei-Cherkes (en), kabarde-tcherkesse (fr), kabare (ler),\nкабардино-черкесский (ru) Alternatif isimler Kabardey\nDirilik Savunmasız\nKonuşmacı sayısı\n650000\nÇeşitli kaynaklara dayalı taviz rakamı; Rusya Federasyonu 2002 nüfus sayımında 587,547\nПХЪАНЭУ 2. ПЫТХЭН (DEVAM). UNESCO ЩЫНАГЪО ЗЫХЭЛЪ ДУНЭЕ БЗЕ АТЛАСЫМ АДЫГАБЗЭР. ИЛЪЭС 2002-М\nKonum (lar)\nRusya Federasyonu'ndaki Kabardey-Balkar Cumhuriyeti ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin yanı sıra Türkiye ve Orta Doğu'daki diaspora toplulukları\nÜlke veya bölge Rusya Federasyonu, Türkiye Koordinatlar Lat: 43.7393; uzun: 43.4289 Karşılık gelen ISO\n639-3 kodları Kbd. Адыгэхэр, Тыркуем къызехьэ лъэхъаным унагъо пэпч 5.5 нэбгырэ атефэщтыгъэ еIошъ къетхы��ьы, зыгугъу тшIырэ доктора тезым. Ау, а лъэхъанхэм унагъохэрзэпэблагъэу щытыгъ, ыджы унагъохэр мыадыгэхэм ахэпхъагъэу мэпсэух. СтатистикэмкIэ зэрэ Тыркуе зэрэхъугъэр 7,8 %р къуаджэм къадэнагъ. Джыри зэ Тыркуем ис Адыгэхэм къэлэ псэукIэм фэгъэхьыгъэу хэкIыпIэ гъогу зэрагъэгъотыжьын фай.\n2. АПЭРЭ ШЪХЬЭР АДЫГЭ УНЭГЪO ПСЭУКIЭХЭР (ТЫРКУЕМ ЩЫПСУРЭ АДЫГЭХЭМ УНЭГЪО КIОЦIЫМ, ЗЭГЪУНЭГЪУХЭМ ЯЗЭФЭЩЫТЫКI.) 2.1. АДЫГЭХЭМ ТЫРКУЕМ ЯКЪИХЬАКI 2.1.1. Къоджэ ТIысыпIэ Лъэхъух Мыщ еджэрэхэмэ, Адыгэхэр егъашIэми Тыркуем исыгъэх фэдэу къышIомышIынэу, къызэрыхьагъэ хэгъэгумрэ къызхэхьагъэ лъэпкъыхэмрэ ежьырэ зэфэшъхьафыхэу зэрэщытыр пшIэным, хъугъэ-шIагъэр нахь тырэзэу къыбгурыIоным паекIэ, апэрэ лъэбэкъу дзыгъохэр пшIэмэ, тезыр нахь гурыIогъушIу фэхъущт.\nКъаIотэжьы; Адыгэхэр Анатолием къызехьэхэм, къыздихьагъэ хэгъэгури, къызхэхьагъэ лъэпкъыри хымэу зэрэфыщытыгъхэр. Адыгэм ихэку ышъхьэ фимытыжьэу ыбгынэ зэхъум, апэрэ бэлахьэу яIагъэр ХышуцIэ зэпрыкIыныр арыгъэ. Адыгэ лъэпкъым инахьбэр Осмэн Емпэрие Хэгъэгум лъэбэкъу къырадзи, алъакъо чIым зынэсыхэ нэужым, мэфэ зытIузыщэ дэкIыгъ-дэмыкIыгъэу зэхэтIысхьэхи, унашъохэр ашIыгъ, чэнджэш7 зэдашIыгъ.\nХапIэ8 ашIыщт чIыпIэхэм анахьышIухэр, цIыфэу щыпсэурэхэм\nяшэн-хабзэхэр, хэгъэгум ыклимат зытетыр, псы зыщагъотыщтыр, нэмыкIхэри зэрагъэшIэнэу нэбгырэ заулэ лIыкIоу хадзыхи, къэралыгъом псэупIэу ыпэкIэ агъэнэфагъэхэр зэрагъэлъэгъунэу плъакIохэр аIофытагъэх. ЛIыкIохэр мэфэ заулэ нэуж шъофым щытIысыгъэ Адыгэ купым къахэхьажьыгъэх.\n7 Чэнджэш: зэхэупчIахьын.\nУпчIагъэ нахь лIыжъ Тхьаматэу ахэтым ащыщ горэ. Джэуапэу къытыщтым фэгумэкIыхэу, яIушыгъэмрэ ягубзыгъагъэрэ апэ ытэу… ПлъакIо кIуагъэхэмэ якупзещэ9 къылъэгъугъэхэр зэрэщытэу къафиIотагъ.\n\"Уемзэгъыщтыми зебгъэзэгъыщт, тымышIэрэ хэгъэгум зэхэдз пшIынэуи щытэп. ЧIыгуми удэлажьэмэ къыбдэлэжьыщт, огури дэгъу, хэпIуахьын шIагъо щыIэп, Къафкъасэр гум къегъэкIы,\"-ыIуи джэуап къытыгъ,\nлIыкIо пащэм.\nТхьаматэр къеупчIыгъ: \"Адэ мышIагъоу зызэбгъэзэгъынэу щыIэр\nсыдра?\"-ыIуи.\nКупзещэм, \"шIагъуа– мышIагъуа сэ сшIэрэп; ащ шъо пкIэ фэшъушI.\nКъоджэ заулэмэ адэт унэхэм яшхьангъупчъэхэр кIыбымкIэ, пчъэхэр яI. Чэщрэ зэфашIыжьы, кIоцIымкIэ къырагъэтыжьэу зэрэщытыр тшIогъэшIэгъонэу зэдгъэшIагъ,\"- ыIуагъ лъыкIо лIым. (сурэт 1)\nНэужым, \"Адэ арымэ зы чIыпIэ щыпсэурэ цIыфым афэдизэу цахь\nзэфамышIырэмэ, тэри цахь къытфашIынэу тыхаплэрэп Iофым, мафэ ипэ нэмыкIрэ амалхэм ауж тижъугъахь,\"- аIуй хапIэ, шъоф нэкIхэм зырагъэфагъ.\nАрынкIи хъун, ау Османие архивмэ уяплъымэ къэралыгъом икъэбарынчъэу зыри, зыми тІысыгъэп. Ау афызэшIокIырэм фэдизкIэ\n9 Купзещ: Нэбгырэ купэр зезыщэрэ. Куптхьаматэ. Пащэ.\nкъазэрэдеIагъэхэр къатхыжьы. Умар Каратащ идоктор тез; \"тІысыпIэ зэIухыным къэралыгъом ишIуагъэу хэлъыщтым фэшъхьафэу Iушъом къитІыэсхьащт хьаджрэтхэм (гочмэн) фай-фэмыя яупчIыхэзэ рэзэныгъэ къазарIахыгъэр тэлъэгъу. Iузыняйла Iушъом, Адыгэу къэго��ыгъэхэм ащыщэу нахь тетыгъо зиIэ нэбгырэхэр плъакIо агъакIохи къауплъыкIугъ, агу рихьыгъ, а Iушъом итIысхьэнхэу зэрэфаехэр адагъ (къабыл ашIыгъ).\" еIошъ архивым къыхихыгъэу къетхыжьы.10\nШъхьафэуи, хаджрэтхэр зыдэтIысыщт чIыпIэхэм къэралыгъом ицахьи, ынаIи тэлъэу хэбзэ уфагъэкIэ зэригъэтIысыгъэхэм идокумантхэри щыIэх. Шъхьафэуи къетхыжьы Умар Каратащ: \"Мэджлис-и Вала (Махькемешхо), министриехэм ярапорхэми яплъызэ, Сиваас11 Iеялэтым12 (Област) епхыгъэ Iузуняйла (Адыгэ) хьаджрэтымэ афагощынэу 1861 ШышъхьаIум и 28 м фигъахьыгъ. Мэджлис- и Валам ыгъахьыгъэ тхьапэм, Iузуняйла Iушъом щагъэпсыщт чылэхэм, къуаджэ адэсыщт унагъомэ япае Атик Валидэ Султан13 ифонд епхыгъэ чIыгур осэнчъэу Адыгэ хьаджрэтхэм аратынэу къэралыгъом Сивас Iеялэтым (Область) Іизын ритыгъ.\"14 еIошъы. Адыгэхэр 1861 илъэсым ятIонырэ ызныкъом щыкIэдзагъэу хъоеу къакIохэу зежьэхэм, Османие Къэралыгъом хигъэунэфыкIыгъэ зэфэшъхьаф чIыпIэхэм, фэмыехэу зыри ыгъэтIысыгъэп, ау а хэгъэунэфыкIыгъэ чIыпэхэм зыфаер хахыным, хахыгъэ чIыпIэр зэблахъужьыным фитыгъэх.\nАдыгэхэр хэкум къимыкIыхэзэ апэ хэгъэгу плъакIо лIыкIохэр къагъэкIуагъ. Апэдэдэ, Абадзэхэр (Абхъазхэр), нэужым Къэбэртайхэр 1861 илъэсым хъоеу къэкIуагъэх. Арагъэлъэгъугъэ чIыпIэхэр агу зэрэрихьыгъэхэр Сивас Валиим 1860.04.29 мафэм телеграфкIэ Истанбул хьыкумэтым къэбарэу регъэIу. ЛIыкIохэр загъакIохэм, Тыркуе хэгъэгур къаплъыхьагъ, зыфэе чIыпIэу\n10 Karataş, Ö. Çerkeslerin Sivas-Uzunyayla'ya İskânları ve Karşılaştıkları Sorunlar\n(H.1277-1287\/M.1860-1870), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir, 2012\n11 Сивас: Османие еппарие лъэхъаным къэралыгъом икрай, ыджы туркием икъалэ. 12 Iеялэт: Къэлэ пчъагъэ зэпхфгъэ къал. 13 Атике Валидэ Султан: (1525-1583), Пэщтахь и 2. Султан Селим ышъхьэгъусэ, 3. Мурат янэ, Афифэ Нур-Бану Валиде Султан, Италиа-Венедик епхыгъэ хыпырыс (хым хэс чIыр) Корфу щыщ Парос ипхъу. ИцIэ Сесилиа Вениер Баффо. Иныбж 11-12 фэдизэу къохьдзэпщ Барбарос есырэу Истанбул есыр щапIэм щащэфы, джариеу сараим ящэ. Хьуррэм Султан икъо 2. Селим шъхьэгъусэ фэхъу. Сарай хабзэмкэ султан хъурэм яни \"Валидэ Султан\" мэхъу. Мыщи мэхьанэу иIэ: Султаным ян. 14 Каратащ, У. Я 9. ЧIэрытхэм зыгугъ тшIыгъэр. Нэгубгъо: 19-20\nIузуняйла шъофыр агу рихьыгъ. Фэмыехэмэ чIыпIэхэр зэблахъужьыным зэрэфитыгъэхэр зэрытэу тхьапэхэр зэрэщыIэхэр къетхыжьы Каратащ Умар.15 Мы лъэхъанхэр ары Адыгэ лъэпкъыр зэхэзэу, пэщэнчъэу къанэу, унагъохэр зэхэтакъоу зежьэрэ. Непэ Тыркуем ис зэлъэкъогъухэр, къэлэ зэфэшъхьафхэм зэращыпсэухэрэм мыр къеушыхьаты. 1861-рэ илъэсым шышъхьаIум и 18 нэс Адыгэ хьаджрэтхэр зэкIолIагъэ къалэхэм ялистэхэр къетхыжьы Къаратащ, Умар.16 Ахэм инахьбэрэ мы листэм хэт къалэхэм къадэмынэхэу нэмыкIрэ къалэхэми кIуагъэх.\nПХЪАНЭУ 3. АДЫГЭХЭР АПЭ ТУРКИЕМ КЪЫЗЭКIОХЭМ КЪЫЗЭКIОЛIАГЪЭ КХЪОХЬ ТЕДЗАПIЭХЭР ЗЫДЭТ КЪАЛЭХЭР. КАРАТАЩ УМАР ИТХЫГЪЭ ШIЭН ЛЭЖЬЫМ ХЭТ ТАБЫЛЭ 18-Р АРЫ Хьаджрэтхэр Румелим зыдагъэтIысыгъэ чIыпIэхэр: Едирне, Селаник, Сироз, Самаков, Костендил, Текф��рдагъы, Даркую, Видин, Драма, Варна, Костенджэ, Меджидие, Семендир, Шумну, Килидие, Ислиме, Тулджа, Силистрэ, София, Лофджа, Иззеттин, (Дом пэблагъ), Ниц. Хьаджрэтхэр Анатолиам зыдагъэтIысыгъэ чIыпIэхэр: Kонья, Кастамону, Сивас, Синоп, Джаник, Трабзон, Болу, Анкара, Ерзурум, Бурса, Бига, Урфа, Сарухьан, Ментеще, Хьарпут, Измит, Виранщехьир, Адана, Измир, Кутахья, Kaреси (Балыкесир), Aйдын, Kaза-и Ербаа. Апэдэдэ Адыгэр Анатолием къызехьэ лъэхъаным къуаджэ тIысыкIэхэм ягъуатэ17 щэу зэтекIы. • Чылэхэри, чылэхэр зытет шъофхэри Кавкас лъэпкъ закIэ зэхэтхэу… Iузуняйла фэдэу, • Къуаджэхэр зы лъэпкъ закIэу зэхэсхэу. ЗэпэIус къуаджэхэр лъэпкъ зэфэшъхьафхэми Тыркуем къитIысхьагъэ Адыгэ къуаджэм 15 Каратащ, У. Я 9. ЧIэрытхэм зыгугъ тшıыгъэр. Нэгубгъо: 28-34 16 Каратащ, У. Я 9. ЧIэрытхэм зыгугъ тшIыгъэр. Нэгубгъо: 8, Табылэ: 18 17 Гъуатэ: Гъотыгъэ зыгорэр. Осебонность зыфиIорэ.","id":"<urn:uuid:028139fe-b57f-4393-a3a0-c20827a5b397>","dump":"CC-MAIN-2024-18","url":"https:\/\/9lib.net\/document\/4yr1x1oq-o-i-i-i.html","date":"2024-04-19T03:25:08Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-18\/segments\/1712296817253.5\/warc\/CC-MAIN-20240419013002-20240419043002-00512.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9129698277,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9129698276519775, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07682013511657715}","num_words":13936,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.054,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.011,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.948,"perplexity_score":7437.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Зэныбджэгъущыр ылъэс 1900 лъэхьаным фэдэ, зы пчыхъащхъапэм Черкэс хьэмалэ къуаджэм кыдэк1ырэ тыгъэкъок1ып1эмк1э агъазэу гъoгум техьагъагъэх. Япэ сэмэгу къолъ ч1ей нэзым тетхэзэ, учохьо удафэмий хъоy, мыжо-пщахъо ланлэ зэхэтэy, зэжъоy, щынaгъоy, джылгъэм тетхезэy, зыфэсакыхэy псыхъом ехыгъэх. Псыхъор нэхъ сакъ, щ1yнк1ыдэд. шхьэч1эрэм, axэми пасэм бэрэ зэхыгъэхэм фэщч1э aшыхэмий мы джылгъэ гъогур дэгъоу аш1эштыгъ. Ыт1yанэ Щыхьанчэри чaпэр ясэмэгy бгъумч1э ащти, псыхъоч1ыкъум готxэy джылгъэ гъогумч1э дaгъэзийагэу пэщущ-пэщущэу дэк1ойягъэх. Джaбгъумк1эуи мэзыблагъэр щы1. Чэщим ич1ым-сымыгъэр шыхэм янал макъэхэр зэхакъутэщтыгъ.\nТыгъэкъоч1ып1эм фэузэнч1ыгъэу шыухэу бэрэ мык1охэу Тахьрибат къуаджэ гъунэгъуэм нэсыгъэх. Хабзэжым xэтxэу щым епсехыгъэх. Щыхэр ужч1э аш1ы1й, къуаджэ зы унэм фэгъэзагъэ т1эк1у лъэcэy pык1уагъэх. Тахьрибат Къуаджэри тикъуаджэм дэсмэ афэдэxэy мы ч1ып1эм къызэрэк1уагъэхэри бэрэ хъугъагъэп. Илъэс 1878 ым урысыр Карс, Байбурт, 1Ерзурум фэдэ къалехэр зеyбут лъэхъаным ермели мыда1охэм ащ1ыгъэ зэрапхъонымре жaлымагъэp фэмыщэчоy, л1эны нахъыри къэралыгъo 1офыщ1эхэм Анадолу к1оч1ыхэр нахъ сакъоy алъитий къaгъэкощыгъагъэх. Апэрэ илъэcxэм къуаджэм дэcxэри байыгъэхэпгущ.\nЧэркэcxьамалэм щышхэми мы къуаджэм дэcxэри нахь благъэ алъэгъуштыгъ. Ежь фэдэхэу мыхэри яхэгъэгу кырафыгъaгъэх, а меcджидхэри агъэстыгъ, аубутырэр аyк1ыгъ, щ1у алъэгъу а ахылхэри ч1ыгум ч1алъхьагъагъэx. Aхэми гъаблэм илъэхьан бо ащэчыгъaгъ.\nУнэ зэхэдз амыщ1эу зы унэм икъэлапчэмдий щыучугъэх. Быcым пхъужъым ищхьагъусэ, джырэблагъэм зэрэсымаджэм фещч1э зэл1эм дахыжыгъэ��ъ. ыщхьаныгъупчэ зыдэплъым щэрыблэхэр бгъунджэ зэблэдзыгъэу атэлъэу xьaк1эxэp ыл1эгъугъ. ч1ы па1охэр атэлъэу, гущ1убзыуxоу, ашыхэр гъэщ1уaгъэу, т1эк1уи уч1ытaпхэxэу, ич1ирий фыжыщохэy, къэк1yэгъэ ч1ыфыщыр къыздэч1ыгъэхэри гулъитагъ. Ащыгугъуpэм фэшч1э игуй щэбагъэ\/фэбагъэ къифагъ. Шхъак1эрэм; адрэ зытэт къыныгъохэр игу къызэч1ыжым, ич1эрч1э игу k1одыжыгъ. Сыда п1омэ унэм к1элищ щип1ущтыгъ. Ахэр джыдэдэм игъэчыйягъагъэx.\nШыхэмэ яч1апсэхэр а1ыгъэу къэлапчэм 1ут Адыгэ Хьач1эхэмий пчэныгъупчэм ыщ1эщтыр ымыщ1эжэу къэнагъэ бысымыр, къызэрaплъырэр къалъэгъугъ. Ыщ1эн щ1агъо зими1э бысымыр, уч1ытэрэ, къэлапчэмдий зигъэлъэсий, \"Щукъэблагъэба\" къapи1угъ.\nХьак1эхэр унэм къихьагъэx. Cэлам фыpaxыгъ. къаpaгъэлъэгъугъэ т1ысып1эм ащыпкъагъэ aхэлъxэу eпсыгъэх. Бысымыр хьaк1эмэ дэгъоу къапэгъок1ий; зытетыр тэрэзэу гукъауий зэхэлъэу, занк1эу къафы1уaгъ . \"Тхьа се1о, щукъзэкъyэгъэм фэщч1э щусфэгущ1ощугъэп йич1ири. Сабийищыр нэk1э згъэгъолъыжыгъэх. Нэпий, тугъасэм къэлыжьыгъэ хьалыгъy ныкъогорэ ти1эгущ. Ари шъо къушъостымэ, сабыихэр нэk1э къэнэщтых. Къышъосымытыми хабзэм eк1урэп. Тхьар разэ кысфэхьунэп. Джы сэ сыд сш1эна? Кысфэжъyгъогъy.\" ы1уагъ. Шъхьак1эрэм хьак1эхэм \"сабыимэ я ахьы тхынэп , тэ тытэджыжьын\" а1yэгъэп.\nЗэныбджэгъуищэ хьак1эхэм, бысымпхъужьым зыхэт къиным агу aфэгъугъ. Ежь ежьыxэу \"Мы бзылъфыгъэмрэ, тэ ти пхъужъыхэмрэ, ибэхэмрэ афэдэкъабз\" а1уагъэx. Хьак1эхэм лагъэм ит щэм, 1анэм къытралъхагъэ хьалыгъу тaкъыp ныкъорий хаyп1уап1ий джэмыщхыxэмк1э ехъумп1эхэзэ аухыжыгъ. Ткопс къагъэнaгъэп.\nЗэрихьак1агъэм фэш1к1э \"тхьа шъуегъэпсэу\" ий ра1yэжьыгъ. Хьак1эмэ ятхьаматэм пхъужь бысымым \"Мы чэщ закъом те фэш1к1э къэлапчъэр гъэнлалэ, хъущтмэ\" къырa1уий, ук1ыжьыгъэх. Зыдэк1ощтxэри къырамы1оу чэщым зыгъахэлъэсагъэх.\nПхъужъым ий чэщым ичъые къызтеoм к1yй, иcабиймэ адий зикъудийий чъыeм хилъэшъуагъ.\nПчэдийипэм кызэущым пчэмк1э зеплъэм илъэгъугъэр игъэщэгъоуагъ, к1о зэплъым зы дзыо джaдэгорэ хьаджыгъэр щизэу, къагъэт1ысыгъэу дэпкъым зигъэ к1ыгъэу 1улъ. Зэныбджэгъуищ хьаk1эм k1ожыхэ зэхъум агук1э а1yэгъэ \"щ1у щ1и хым хадз…\" джыдэдэм нахь къыгуры1yaгъ. \"Тхьа шъуегъэпсэу\" ари1они ылъэгъужыгъэп.\nДэгущы1агъэр: Дзыбэ Рафэт, щэк1огъу 2010 анкара.\nКъэзы1отэжыгъэр : Дзыбэ Рахьимэ АКТэКиН(ылъэс 2011 ым дунаэм ехыжыгъ.)","id":"<urn:uuid:2f4bb1b4-f6e8-476c-a9fa-afd2db38b326>","dump":"CC-MAIN-2024-18","url":"http:\/\/fond-adygi.ru\/page\/cherkeshem-yhak1age","date":"2024-04-22T19:14:10Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-18\/segments\/1712296818337.62\/warc\/CC-MAIN-20240422175900-20240422205900-00064.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8790075183,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8790075182914734, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12054093927145004}","num_words":1179,"character_repetition_ratio":0.023,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.915,"perplexity_score":7794.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Фырмыт дугъуригъун: жэпсыгъур и къум ирмыфтэнд.\n1. Вариант\nТабиш, ду хъарашэ къуаткъо, бгъырхъу, бисыл чу. Лъапайтыгъэр, ду къилхъухь, дакъунэухь и, атанэухь. Йит ду къилхъухь, ду хъурекъуаткъо, чэтэухь та��ьмилхъу. Лъэм тебехъу къилхъухь, ду хъам, ду хъау, ду къохъм, билъатхэухь. Тебекъу къай, тебекъу къудалъэу, ду тебекъу лъуналъ. Тебекъу хъомэкъ, тебекъу дехъэу, ду тебекъу чъардэу. Табиш, ду хъарашэ къуаткъо, бгъырхъу, бисыл чу!\n2. Вариант\n«Дорвал тырку, джамгъыр! Ноф залъэгъу, бзыртым и хъухъу душт дусакъу. Хьащтан, лъыкъу дэтэмэ тебусыгъу, ишъэнекъу пхъыщэркъэ къымыщтыргъэ. Ду бгъыджъыгъу душт, ишъэнекъу дэртлъэпэгъу, тулъэ зэлэмэ хэрэф къымыщтыргъэ. Лъэмгъэшъулъ, джаналэпси ноф и лъыкъу бгъыджъэр ишъэнекъу щэкъургъэ. Ду дэтэгъу, джамгъыр, лъэпсищэр и лъыкъу пахъаргъу бзэджекъэм, дусыпсыгъэ дэмгъусыгъу. Бгъархъэгъу, къурлъыщэр идуракъу тулъэ пулъу машъулъэгъу. Нэтлъурэхь, пхъарлъэпэгъу ишъэнекъу лъургъурсыгъэ. Душт, джамгъыр, лъыкъу ишъэнекъу пэткъупсыгъу, зэлэмэ къымыщтыргъэ. Бгъыджъэр тыркуджъургъэ идуракъу, тулъэ ноф мэджыкъу. Пхъарлъэпэгъу, джамгъыр, душт ишъэнекъу дэтэмэ пэткъупсыгъу. Бгъархъэгъу, хьэщхьэрлъурэмэгъу идуракъу, тулъэ щэкъургъэ бгъыджъэр къурлъыщэр пахъаргъу. Ишъэнекъу ноф хъыпси тэткъупсыгъу. Лъургъурсыгъэ, джамгъыр, ноф и лъыкъу тебусыгъу. Пахъаргъу, хьэщхьэрлъурэмэгъу идуракъу, тулъэ бгъархъэгъу бгъыджъэр къурлъыщэр пахъаргъу. Ду дэтэгъу, джамгъыр, ишъэнекъу тэткъупсыгъу. Тыркуджъургъэ, лъургъурсыгъэ, джамгъыр, ноф и лъыкъу тебусыгъу! Пэчхъалъэмэкъ!»\nЭто пожелание на карачаевском языке, написанное в очень простой и красивой форме.\n3. Вариант\nТхъулъу къомэс хъэщ, ду! Дугъуригъун джэ ду, тхъэм ицуыгъун тхъылъугъу, джэм къуэщ хъэлъуи! Тхъыгъургъун ижъэ къуэщ и цъыхьуэщ, дугъуригъун къэржьэм хъугъу тхъулъугъу. Лъэфт ицу, иджэ дугъуригъун къэржьэм и тхъэщыгъу къымыфт хъугъу. Дугъуригъун и фырмыт иджыщ, къум тхъэр тхъэр ирмыфтэнд. Тхъым тхъэлъугъу и фэкъыш къумыт, дугъуригъун и машигъуи и фэкъыш хъугъу тхъулъугъу. Дугъуригъун и щыгъу тхъугъу джэм тхъэм, иджъэ тхъургъу тхъугъу и тхъэлъугъу. Дугъуригъун и щыгъу тхъугъу, иджъэ ищъэм къум ирмыфтэнд. Тхъулъугъу дугъуригъун, ду!","id":"<urn:uuid:fde6b2a7-d63e-499c-aa11-6a7522005499>","dump":"CC-MAIN-2024-18","url":"https:\/\/uroki73.ru\/pozhelanie-na-karachaevskom-iazyke\/","date":"2024-04-14T23:17:18Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-18\/segments\/1712296816904.18\/warc\/CC-MAIN-20240414223349-20240415013349-00807.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5229089856,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5229089856147766, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4750336706638336}","num_words":699,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.055,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.608,"perplexity_score":7408.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бабилэн плъэпІэ лъагэр 1А лъэхъаным чІыгум изэфэдэкІэ зы бзэрэ зы гущыІакІэрэ тетыгъэр.2КъокІыпІэмкІэ къыщежьэхи, цІыфхэм ЩынІар хэгъэгум чІы зэшъхьэзашъо къыщагъоти, ащ тетІысхьагъэх.\n3Ахэмэ зэраІожьыгъэ: «Чырбыщхэр ятІэм хэтэжъугъэшІыкІи, машІокІэ тэжъугъэгъэжъэжь». Мыжъомэ ачІыпІэкІэ ахэмэ чырбыщхэр яІэ хъугъэ, етІэфым ычІыпІэкІэ – чІыгум къыхэкІырэ мыстхъур.4ЕтІанэ ахэмэ аІуагъ: «Къалэ зыфэтэжъугъэуцужьи, плъэпІэ лъагэ тетэу ошъогум ��эсэу; лъэужынчъэу чІыгум итэкъухьагъэ тыщымыхъузэ, тищытхъу ядгъэІон».\n5ЕтІанэ цІыфхэм ашІырэ къалэмрэ плъэпІэ лъагэмрэ яплъынэу Зиусхьаныр къехыгъ.6Зиусхьаным къыІуагъ: «Мары мыр зы цІыф лъэпкъ, зэкІэми зы бзэ яІэри. Мыр етІани яІофмэ япэубл ныІэп! Сыд Іоф фежьэхэми, афэукІочІыщт!7Адэжь техынышъ, ахэмэ абзэ зэхэдгъэкІухьан, зым къыІорэр адрэм гурымыІонэу».8Арыти Зиусхьаным ахэр ащ къыщегъэжьагъэу чІыгум зэфэдэкІэ щыритэкъухьагъэх, ащ къыхэкІэу ахэмэ къалэр аухыгъэп.9Ащ къыхэкІэу ащ Бабилэн цІэу фашІыгъ, сыда пІомэ Зиусхьаным чІыгум цІыфмэ абзэхэу тетхэр зэкІэ зэхигъэкІухьэгъэх, ащ къыщиубли, чІыгум изэфэдэкІэ щыритэкъухьагъэх.\nЩэм къытекІыгъэхэр Ибрам нэс 10Мары Щэмрэ ащ къытекІыгъэхэмрэ якъэбар: Щэм илъэсишъэ ыныбжьэу, псыкъиушхом ыуж илъэситІу тешІагъэу, Арпахщад къыфэхъугъ.11Арпахщад къызэхъум ыуж, Щэм илъэс шъитф къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри къыфэхъугъэх.\n12Арпахщад илъэс щэкІырэ тфырэ къыгъэшІагъэу Шэлах къыфэхъугъ.13Шэлах къызэхъум ыуж, Арпахщад илъэс шъиплІырэ щырэ къыгъэшІэжьыгъ, джыри къохэри, пхъухэри къыфэхъугъэх.\n14Шэлах илъэс щэкІ къыгъэшІагъэу Іэбэр къыфэхъугъ.15Іэбэр къызэхъум ыуж, Шэлах илъэс шъиплІырэ щырэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.\n16Іэбэр илъэс щэкІырэ плІырэ къыгъэшІагъэу Пэлэгъ къыфэхъугъ.17Пэлэгъ къызыхъугъэм ыуж, Іэбэр илъэс шъиплІырэ щэкІырэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.\n18Пэлэгъ илъэс щэкІ къыгъэшІагъэу РэІу къыфэхъугъ.19РэІу къызыхъугъэм ыуж, Пэлэгъ илъэс шъитІурэ бгъурэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.\n20РэІу илъэс щэкІырэ тІурэ къыгъэшІагъэу Сэрыугъ къыфэхъугъ.21Сэрыугъ къызыхъугъэм ыуж, РэІу илъэс шъитІурэ блырэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.22Сэрыугъ илъэс щэкІ къыгъэшІагъэу Нахъор къыфэхъугъ.23Нахъор къызыхъугъэм ыуж, Сэрыугъ илъэс шъитІу къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.\n24Нахъор илъэс тІокІырэ бгъурэ къыгъэшІагъэу Тэрахъ къыфэхъугъ.25Тэрахъ къызыхъугъэм ыуж, Нахъор илъэсишъэрэ пшІыкІубгъурэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.\n26Тэрахъ илъэс тІокІищырэ пшІырэ къыгъэшІагъэу Ибрами, Нахъори, Харани къыфэхъугъэх.\n27Мары Тэрахърэ ащ къытекІыгъэхэмрэ якъэбар:\nТэрахъ Ибрам, Нахъор, Харан къыфэхъугъэх. Харан Лот къыфэхъугъ. Пшъашъэхэу Мылкъэрэ Искъэрэ къыфэхъугъэх.28Харан, ятэу Тэрахъ псаоу щыІэу, къызщыхъугъэ чІыгоу Урэ, Къасдый хэгъэгум щыІэм щылІагъ.29Ибрамрэ Нахъоррэ шъузхэр къащагъэх: Ибрам ишъуз ыцІагъэр Сарай, Нахъор ишъуз ыцІагъэр Мылкъэ; ащи, ащ ыпхъоу Искъи ятагъэр Харан.30Сарай сабый хэкІынэу щытыгъэпти, сабыинчъагъ.\n31Тэрахъ ежь ыкъоу Ибрам, Харан ыкъо Лотэу ежь ипхъорэлъфыр, инысэ Сараеу ежь ыкъо Ибрам ишъузыр зыдырищажьэхи, ахэр игъусэхэу КъэнаІан хэгъэгум кІонхэу, Къасдый хэгъэгум ит Ур къалэм дэкІыгъэх. Хъаран хэгъэгум нэсхи, ащ къыщыуцугъэх;\n32Тэрахъ къыгъэшІагъэр илъэс шъитІурэ тфырэ хъугъэу, Хъаран хэгъэгум щылІагъ.","id":"<urn:uuid:2ca32ddf-18d0-4bd1-a982-12d01896c5f0>","dump":"CC-MAIN-2013-20","url":"http:\/\/ibt.org.ru\/ru\/text.htm?m=ADG&l=Gen.11&g=0","date":"2013-05-23T06:57:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2013-20\/segments\/1368702957608\/warc\/CC-MAIN-20130516111557-00058-ip-10-60-113-184.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.999088645,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9990886449813843}","num_words":997,"character_repetition_ratio":0.13,"word_repetition_ratio":0.04,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":8707.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бабилэн плъэпІэ лъагэр 1 А лъэхъаным чІыгум изэфэдэкІэ зы бзэрэ зы гущыІакІэрэ тетыгъэр.2 КъокІыпІэмкІэ къыщежьэхи, цІыфхэм ЩынІар хэгъэгум чІы зэшъхьэзашъо къыщагъоти, ащ тетІысхьагъэх.\n3 Ахэмэ зэраІожьыгъэ: «Чырбыщхэр ятІэм хэтэжъугъэшІыкІи, машІокІэ тэжъугъэгъэжъэжь». Мыжъомэ ачІыпІэкІэ ахэмэ чырбыщхэр яІэ хъугъэ, етІэфым ычІыпІэкІэ – чІыгум къыхэкІырэ мыстхъур.4 ЕтІанэ ахэмэ аІуагъ: «Къалэ зыфэтэжъугъэуцужьи, плъэпІэ лъагэ тетэу ошъогум нэсэу; лъэужынчъэу чІыгум итэкъухьагъэ тыщымыхъузэ, тищытхъу ядгъэІон».\n5 ЕтІанэ цІыфхэм ашІырэ къалэмрэ плъэпІэ лъагэмрэ яплъынэу Зиусхьаныр къехыгъ.6 Зиусхьаным къыІуагъ: «Мары мыр зы цІыф лъэпкъ, зэкІэми зы бзэ яІэри. Мыр етІани яІофмэ япэубл ныІэп! Сыд Іоф фежьэхэми, афэукІочІыщт!7 Адэжь техынышъ, ахэмэ абзэ зэхэдгъэкІухьан, зым къыІорэр адрэм гурымыІонэу».8 Арыти Зиусхьаным ахэр ащ къыщегъэжьагъэу чІыгум зэфэдэкІэ щыритэкъухьагъэх, ащ къыхэкІэу ахэмэ къалэр аухыгъэп.9 Ащ къыхэкІэу ащ Бабилэн цІэу фашІыгъ, сыда пІомэ Зиусхьаным чІыгум цІыфмэ абзэхэу тетхэр зэкІэ зэхигъэкІухьэгъэх, ащ къыщиубли, чІыгум изэфэдэкІэ щыритэкъухьагъэх.\nЩэм къытекІыгъэхэр Ибрам нэс 10 Мары Щэмрэ ащ къытекІыгъэхэмрэ якъэбар: Щэм илъэсишъэ ыныбжьэу, псыкъиушхом ыуж илъэситІу тешІагъэу, Арпахщад къыфэхъугъ.11 Арпахщад къызэхъум ыуж, Щэм илъэс шъитф къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри къыфэхъугъэх.\n12 Арпахщад илъэс щэкІырэ тфырэ къыгъэшІагъэу Шэлах къыфэхъугъ.13 Шэлах къызэхъум ыуж, Арпахщад илъэс шъиплІырэ щырэ къыгъэшІэжьыгъ, джыри къохэри, пхъухэри къыфэхъугъэх.\n14 Шэлах илъэс щэкІ къыгъэшІагъэу Іэбэр къыфэхъугъ.15 Іэбэр къызэхъум ыуж, Шэлах илъэс шъиплІырэ щырэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.\n16 Іэбэр илъэс щэкІырэ плІырэ къыгъэшІагъэу Пэлэгъ къыфэхъугъ.17 Пэлэгъ къызыхъугъэм ыуж, Іэбэр илъэс шъиплІырэ щэкІырэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.\n18 Пэлэгъ илъэс щэкІ къыгъэшІагъэу РэІу къыфэхъугъ.19 РэІу къызыхъугъэм ыуж, Пэлэгъ илъэс шъитІурэ бгъурэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.\n20 РэІу илъэс щэкІырэ тІурэ къыгъэшІагъэу Сэрыугъ къыфэхъугъ.21 Сэрыугъ къызыхъугъэм ыуж, РэІу илъэс шъитІурэ блырэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.22 Сэрыугъ илъэс щэкІ къыгъэшІагъэу Нахъор къыфэхъугъ.23 Нахъор къызыхъугъэм ыуж, Сэрыугъ илъэс шъитІу къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.\n24 Нахъор илъэс тІокІырэ бгъурэ къыгъэшІагъэу Тэрахъ къыфэхъугъ.25 Тэрахъ къызыхъугъэм ыуж, Нахъор илъэсишъэрэ пшІыкІубгъурэ къыгъэшІэжьыгъ, къохэри, пхъухэри джыри къыфэхъугъэх.\n26 Тэрахъ илъэс тІокІищырэ пшІырэ къыгъэшІагъэу Ибрами, Нахъори, Харани къыфэхъугъэх.\n27 Мары Тэрахърэ ащ къытекІыгъэхэмрэ якъэбар:\nТэрахъ Ибрам, Нахъор, Харан къыфэхъугъэх. Харан Лот къыфэхъугъ. Пшъашъэхэу Мылкъэрэ Искъэрэ къыфэхъугъэх.28 Харан, ятэу Тэрахъ псаоу щыІэу, къызщыхъугъэ чІыгоу Урэ, Къасдый хэгъэгум щыІэм щылІагъ.29 Ибрамрэ Нахъоррэ шъузхэр къащагъэх: Ибрам ишъуз ыцІагъэр Сарай, Нахъор ишъуз ыцІагъэр Мылкъэ; ащи, ащ ыпхъоу Искъи ятагъэр Харан.30 Сарай сабый хэкІынэу щытыгъэпти, сабыинчъагъ.\n31 Тэрахъ ежь ыкъоу Ибрам, Харан ыкъо Лотэу ежь ипхъорэлъфыр, инысэ Сараеу ежь ыкъо Ибрам ишъузыр зыдырищажьэхи, ахэр игъусэхэу КъэнаІан хэгъэгум кІонхэу, Къасдый хэгъэгум ит Ур къалэм дэкІыгъэх. Хъаран хэгъэгум нэсхи, ащ къыщыуцугъэх;\n32 Тэрахъ къыгъэшІагъэр илъэс шъитІурэ тфырэ хъугъэу, Хъаран хэгъэгум щылІагъ.","id":"<urn:uuid:7cc7839c-c34c-4d86-bff0-7298b51044ef>","dump":"CC-MAIN-2013-48","url":"http:\/\/ibt.org.ru\/ru\/text.htm?m=ADG&l=Gen.11&g=0","date":"2013-12-09T11:45:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2013-48\/segments\/1386163966854\/warc\/CC-MAIN-20131204133246-00058-ip-10-33-133-15.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9989192486,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9989192485809326}","num_words":994,"character_repetition_ratio":0.129,"word_repetition_ratio":0.041,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.997,"perplexity_score":9214.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэ ыкIи Пшызэ шъолъыр ащыпсэурэ быслъымэн нэбгырэ 20-эу мыгъэ Чабэм щыIагъэхэм Ислъам диным ипкъэухэм ащыщэу хьаджэ кIоным пылъ шапхъэхэр агъэцэкIагъэхэу къагъэзэжьыгъ. Нэбгырэ пшIрыпшIэу Адыгеимрэ Краснодар къуапэмрэ ащыщыхэу ащ мыгъэ кIуи къэкIожьыгъэх.\nМэфэ тIокIым къыкIоц Чабэм ахэр къэтыгъэх, къызэраIотагъэу, мэщытэу Ал-Хьарам тхьамыкIагъо къызщыхъугъэр – ащ нэбгырэ 90-рэ фэдиз хэкIодагъ – хьакIэщэу зычIэсыгъэхэм пэблэгъагъ. Ау щыхъугъэр къанэсыгъэп, хьаджэм иIахь шъхьаIэхэри Iоныгъэом и 22 къыщыублагъэу и 27 нэс зэшIуахыгъэх.\n«Быслъэмэн диныр зылэжьырэ цIыф пэпчъ ащ пэIухьан мылъку IэкIэлъы зыхъукIэ, хьаджэ кIонэу тефэ, - къаIотагъ ахэмэ ащыщхэм. - Диным къызэриIорэмкIэ, ащ шапхъэу пылъхэр икъоу зыгъэцакIэрэм, сабый къэхъугъакIэм фэдэу игунахь шIагъэхэр Тхьам фегъэгъух. КъэкIорэгъыми, Тхьам амал къытитымэ, тыкIощт».\nНатпресс","id":"<urn:uuid:17542b00-e613-4e2c-9aa5-de65faf6fe96>","dump":"CC-MAIN-2016-50","url":"http:\/\/www.natpressru.info\/index.php?newsid=9920","date":"2016-12-03T15:39:43Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2016-50\/segments\/1480698540975.18\/warc\/CC-MAIN-20161202170900-00490-ip-10-31-129-80.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.991884768,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9918847680091858}","num_words":227,"character_repetition_ratio":0.009,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.009,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":3716.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"МЭРЭТЫКЪО Аслъан: «Дгъэнэфэгъэ пшъэрылъхэр зэрэдгъэцэкIэщтхэм тыпылъыщт»\nЧIыпIэ зыгъэIорышIэжьыпIэм иорганхэм яIофшIэнкIэ пшъэрылъ шъхьаIэу яIэр цIыфхэ�� ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэныр, социальнэ хэхъоныгъэхэр яIэнхэр, экономикэм ылъэныкъокIэ лъэгэпIэ гъэнэфагъэхэм анэсынхэр ары. Ахэр къазэрадэхъухэрэм ыкIи гухэлъышIоу зыдаIыгъхэм защыдгъэгъозэнэу муниципальнэ образованиеу «Шэуджэн район» зыфиIорэм ипащэу Мэрэтыкъо Аслъан джырэблагъэ гущыIэгъу тыфэхъугъ.\nШэуджэн районым псэупIэ 37-рэ къыхеубытэ, нэбгырэ мин 16-рэ 800-рэ щэпсэу.\n— Аслъан, апэрапшIэу, тизэдэгущыIэгъу зэредгъажьэмэ сшIоигъор икIыгъэ илъэсым анахьэу шъунаIэ зытежъугъэтыгъэ лъэныкъохэр ары.\n— Ыпэрэ илъэсхэм афэдэу джыри муниципальнэ образованием иэкономикэ гъэпытэгъэным тыпылъыгъ, муниципальнэ фэIо-фашIэхэм язытет ыкIи яIэрыфэгъугъэ нахьышIу шIыгъэным тыдэлэжьагъ, бюджетнэ ахъщэм, мылъкум ыкIи чIыгу ресурсхэм шIуагъэ къахьэу зэрэдгъэфедэщтхэм тынаIэ атетыгъ.\nРайоным иинфраструктурэ исистемэхэм зыпкъ итэу Iоф ашIагъ, гъэсэныгъэм, псауныгъэр къэухъумэгъэным, культурэм алъэныкъокIэ фэIо-фашIэхэр афагъэцэкIагъ, зытефэхэрэм социальнэ IэпыIэгъу ядгъэгъотыгъ.\nУрысые Федерацием и Президент ижъоныгъокIэ унашъохэм ягъэцэкIэни тщыгъупшагъэп, зэрэтфэлъэкIэу лъэгэпIэ гъэнэфагъэхэм ахэр анэдгъэсынхэм Iоф дэтшIагъ.\n— Районым иэкономикэ лъапсэу иIэр промышленностым ипредприятиехэр ары. Сыд хахъуа ахэм ашIыгъэр?\n— 2016-рэ илъэсым промышленнэ производствэм сомэ миллион 58-рэ мин 502,8-рэ къыкIэкIуагъ. Ар къэзытыгъэр предприятие нахь инхэу ыкIи гурытхэу районхэм итхэм ащыщхэу ОАО-у «Шовгеновское ДРСУ», ООО-хэу хьалыгъугъэжъэ заводэу «Шовгеновский», щэзаводу «Шовгеновский», МП-у «Жилкомсервис» зыфиIохэрэр, нэмыкIхэри. Пстэуми яIофшIэн проценти 144,5-м нэсэу агъэцэкIагъ, 2015-рэ илъэсым ебгъапшэмэ, проценти 158,9-м кIахьэу хэхъоныгъэ ашIыгъ.\n— Непэ тикъэралыгъо анахьэу ынаIэ зытыригъэтыхэрэм бизнес цIыкIур ащыщ. Мы лъэныкъомкIэ шъуирайонкIэ Iофхэм язытет тыщыбгъэгъозагъэмэ дэгъугъэ.\n— Шэуджэн районым предприятие цIыкIоу 60 ит, ахэм нэбгырэ 316-рэ ащэлажьэ. Ащ нэмыкIэу, унэе предпринимателэу 616-рэ щытхыгъ. Бизнес цIыкIум хэхъоныгъэу ышIырэмрэ шIуагъэу районым иэкономикэ хилъхьэрэмрэ къызыдэплъытэхэкIэ, тапэкIи муниципальнэ образованием хэхъоныгъэ ышIынымкIэ анахь лъэныкъо шъхьаIэхэм мыр ащыщ.\nПрограммэу «Поддержка малого и среднего предпринимательства муниципального образования «Шовгеновский район» на 2015 — 2017 годы» зыфиIорэр пхырытэщы. Ащ мурад шъхьаIэу иIэр — предпринимательскэ IофшIэным пэрыохъоу фэхъухэрэр щыгъэзыегъэнхэр, нэкъокъонымкIэ бэдзэрым чIыпIэ гъэнэфагъэ щаубытыныр, финанс къэкIуапIэхэм екIолIакIэу афыряIэм зегъэушъомбгъугъэныр. Шэуджэн районым предпринимательствэ цIыкIум ыкIи гурытым IэпыIэгъу афэхъугъэнымкIэ и Фонд а программэм игъэцэкIакIу. ЕзыгъэжьэгъэкIэ предпринимательхэм апае бизнес-планхэр Фондым афызэхегъэуцох, семинархэр афызэхещэх.\nИкIыгъэ илъэсым ахъщэ чIыфэу миллионитIурэ мин 30-рэ Фондым аритыгъ. Ежь Фондым район бюджет ахъщэ 2016-р�� илъэсым IэкIэхьагъэп.\nКъэралыгъо IэпыIэгъу къаратынымкIэ зэнэкъокъум предпринимательствэ цIыкIум хэт нэбгырэ 11 хэлэжьагъ ыкIи ахэм зэкIэмкIи сомэ миллион 13-рэ мин 601-рэ аIэкIэхьагъ.\n— Районым иэкономикэ лъапсэу иIэр инвестициеу къыхалъхьэрэр ары. Аслъан, мы уахътэм инвестиционнэ проектэу жъугъэ-цакIэхэрэм уакъытегущыIэ сшIоигъуагъ.\n— Шъыпкъэ, инвестициехэр нахьыбэхэмэ, экономикэми зеушъомбгъу. Ащ зэпымыоу тыдэлажьэ, мыбэми, ахэм сомэ миллион 48-рэ мин 600-рэ бюджетым къыхалъхьагъ.\nИнвестициехэр районым къетщэлIэнхэмкIэ площадкэ 12 дгъэхьазырыгъэ. Ахэр: гъэфэбэпIэ комплексым, былымышъхьэ 1200-м ателъытэгъэ фермэм ягъэпсын, автозаправкэ ыкIи техническэ фэIо-фашIэхэр зыщагъэцэкIэрэ станцие къызэIухыгъэныр, дэжъые зыщагъэтIысыщтыр гъэхьазырыгъэныр, зашъохэрэ псыр зыщырагъэхъощт цехым, мыгъучIыпцIый материалхэр къыдэзыгъэкIырэ заводым яшIын, нэмыкIхэри. Фэтэр 18-у зэхэт унэу Хьакурынэхьаблэ щагъэпсыщтым ипроекти хьазыр. Пстэуми ящыкIэгъэ тхылъхэр дгъэхьазырыгъэх ыкIи Адыгэ Республикэм экономикэ хэхъоныгъэмрэ сатыумрэкIэ и Министерствэ етхьылIагъэх. Илъэс къэс Шъачэ щыкIорэ инвестиционнэ форумым ахьыщтых.\nМы уахътэм зашъохэрэ псыр зыщырагъэхъощт заводэу Пщыжъхьаблэ дагъэуцощтым ипроект гъэцэкIэгъэным ыуж тит. Псыр къызыщычIащырэ чIыпIэр агъэнэфэгъах, псым изытет санитарнэ шапхъэхэм адиштэу Роспотребнадзорым ылъытагъ. Инвесторыр ООО-у «Аквапромыр» ары.\nЖьыкIэ Iоф зышIэрэ энергетическэ пкъыгъохэм яшIын Шэуджэн районым щырагъэжьэщт. ЗэрагъэнэфагъэмкIэ, Адыгеимрэ компаниеу «Атомэнергомаш» зыфиIорэмрэ зэзэгъыныгъэу зэдашIыгъэм диштэу проектым игъэцэкIэн сомэ миллиарди 3 пэIуагъэхьащт. Мегаватти 144-рэ кIуачIэ зиIэ пкъыгъо 24-рэ агъэуцущт, ахэр зытырагъэуцощтхэ чIыгу Iахьэу къыхахыгъэхэр агъэхьазырых.\n— Анахь гумэкIыгъохэм ащыщ цIыфхэм IофшIэн зэрамыгъотырэр. МыщкIэ сыда къэпIон плъэкIыщтыр?\n— ЦIыфхэм IофшIэн ягъэгъотыгъэнымкIэ район къулыкъум 2016-рэ илъэсым нэбгырэ 1929-мэ зыкъыфагъэзагъ. Учетым хагъэуцогъэ нэбгырэ 420-р къякIущт IофшIэным лъэхъух, 293-м Iоф ашIэрэп. Зэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, икIыгъэ илъэсым хъулъфыгъэхэр нахь чанэу IофшIэн лъыхъугъэх.\nЗигугъу къэтшIырэ пIалъэм къыкIоцI нэбгыри 183-мэ IофшIэн къафагъотыгъ, ащ щыщэу нэбгырэ 41-р зэпымыоу Iоф зыщашIэщт чIыпIэхэм аIухьагъэх.\n2016-рэ илъэсым Шэуджэн районым нэбгырэ 274-м IофшIэн ямыIэу щалъытагъ.\n— Аслъан, мы илъэсми, ащ къыкIэлъыкIощтхэми сыда анахьэу шъузыдэлэжьэщтыр?\n— 2017-рэ илъэсми, ащ къыкIэлъыкIощтхэми етхьыжьагъэуи, пэшIорыгъэшъэу дгъэнэфагъэуи пшъэрылъыбэ тиI. Ахэр нахь псынкIэу зэрэзэшIотхыщтхэм ыуж титыщт. Анахь шъхьаIэхэм кIэкIэу ягугъу къэсшIыщт. Къутырэу ХьапэкIае гурыт еджапIэу щыдгъэпсырэм иухыжьын. Артезиан псырыкIуапIэхэр зэрытымыщагъэу къэнэгъэ псэупIэхэу Заревэм, Веселэм, Дукмасовым ар анэгъэсыгъэныр. Районым зэкI пIоми хъунэу газыр яI, къэнагъэр къутырэу Семено-Макаренскэр ары, ��щ джы гъэстыныпхъэ шхъуантIэр лъыд-гъэIэсыщт. Клубхэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр яшIылIэгъэнхэ фае.\nДжащ фэдэу гумэкIыгъо тыхэзыдзэрэ Iофыгъоу щыт псыхъохэм янэпкъхэр гъэпытэгъэнхэр. Псыхъоу Фарзэ ихэлъэдэжьыпIэу километри 6 фэдиз хъоу Пщыжъхьаблэ щыIэр гъэкъэбзэгъэным ипроект гъэхьазырыгъэныр.\nСыд фэдэ Iофыгъо етхьыжьагъэми, республикэм ипащэхэр IэпыIэгъу къытфэхъух, ахэр къыткъотхэу тапэкIи тызэрэзэдэлэжьэщтым тыпылъыщт.\n— Опсэу, гущыIэгъу укъызэрэтфэхъугъэмкIэ.\nГъэрекIо къахьыжьыгъэм къыщыкIэщтэп\nАдыгеим мэкъу-мэщым анахь зызыщырагъэушъомбгъурэм Шэуджэн районыр ащыщ. Непэ чIыгу гектар амылэжьэу ибгъотэщтэп. Ары пакIошъ, чIыгур афигъэкъурэп. Хабзэ зэрэхъугъэу, лэжьыгъэ бэгъуагъэ илъэс къэс мыщ къыщахьыжьы ыкIи пэрытныгъэр аIыгъ.\nКъыхэкIырэп уахътэ губгъохэм IофшIэн гъэнэфагъэхэр ащымыкIохэу. Бжыхьасэхэм мы уахътэм язытет, гъэтхэ IофшIэнхэр зэрэзэшIуахыхэрэм тащигъэгъозагъ Шэуджэн районым мэкъу-мэщымкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Чэсэбый Анзор.\n— ЗэкIэмкIи бжыхьэсэ гектар 17300-рэ районым къыщагъэкIыгъ, — къеIуатэ Чэсэбый Анзор. — Ащ щыщэу гектар 14295-р — коцы, 2160-р — хьэ, тритикалыр — 240-рэ. Рапсым гектар 605-рэ рагъэубытыгъ.\nНепэрэ мафэм ехъулIэу районым аммиачнэ селитрэ тонн 3450-рэ фэдиз къыращагъ, ар ящыкIэгъэщт пчъагъэм ипроцент 83-рэ мэхъу. Лэжьыгъэ бэгъуагъэ къэхьыжьыгъэнымкIэ зишIуагъэ къэкIорэ препаратхэр, хьацIэ-пIацIэхэмрэ уцыжъхэмрэ хьасэхэм ахэзыгъэкIодыкIыщт щэнаутхэр къыдэзгъэкIырэ фирмэхэм зэзэгъыныгъэхэр адашIыхи къащэфыгъэх.\nБжыхьасэхэм язытети ГъэIорышIапIэм ипащэ кIэкIэу къытфытегущыIагъ. Ащ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, джыри пэсаIо зэфэхьысыжьхэр пшIынкIэ, гъатхэр оялэ хъоу, къямыгуаомэ, блэкIыгъэ илъэсым къырахыгъэ центнер пчъагъэм къыщыкIэщтэп. Рапхъыгъэ лэжьыгъэр зэкIэ дахэу къэкIыгъ, зэрахахъорэр зытетын фэе шапхъэхэм алъыIэсы.\n— ТимэкъумэщышIэхэм алъэкI къамыгъанэу гъэтхэ IофшIэнхэм зафагъэхьазырыгъ, — еIо Чэсэбый Анзор. — Къэрсэбаным ижъон бэшIагъэу аухыгъ. Гъэтхасэхэр къанэрэ щымыIэу апхъыгъэх. ЗэрэдгъэнэфагъэмкIэ, гъэтхасэхэм чIыгу гектар 14504-рэ аубытыщт. Ащ щыщэу гектар 9675-м тыгъэгъазэр тырапхъэщт, натрыфыр — гектар 2560-рэ, зэнтхъыр — 235-рэ, кIэпыр — гектар 35-рэ мэхъух. Адрэ къанэрэр хэтэрыкIхэм ыкIи нэшэ-хъырбыдзхэм аубытыщт.\nДжырэ лъэхъан былымхъуным нахь къыщыкIагъ. Ащ зыкъегъэIэты-жьыгъэным къэралыгъоми, тиреспубликэ ипащэхэми анаIэ тырагъэты. Ау цIыфхэм чIыгулэжьыным нахь зыфакъудыи, сыда пIомэ ащ хаплъхьэрэр пасэу къыотэжьы. Былымхъуныр ащ нахь къин ыкIи федэ хэпхыным охътабэ текIуадэ. 2017-рэ илъэсым ищылэ мазэ ехъулIэу Шэуджэн районым ихъызмэтшIэпIэ зэфэшъхьафхэм зэкIэмкIи былымышъхьэ 6414-рэ ащаIыгъыгъ, ащ щыщэу 3122-р чэмых. Мэлышъхьэ пчъагъэр 6617-м нэсы, къохэр — 2721-рэ, щагубзыухэр — 65676-рэ.\nЧIыгулэжьхэм, езыгъэжьэгъэкIэ фермерхэм, нэмыкIхэм IэпыIэгъу афэхъугъэнхэмкIэ къэралыгъо программэу пхыращыхэрэм районыр чанэу ахэлажьэ. Ы��эрэ илъэсхэм афэдэу а программэхэр амыгъэфедагъэхэми, джы зэлъашIагъэу зэрэхэлэжьэщтхэм дэгуIэх. ИкIыгъэ илъэсыр пштэмэ, фермер хъызмэтшIэпIи 9-мэ япащэхэм грантэу сомэ миллион 13,5-рэ, былымэхъо нэбгыри 2-мэ — сомэ миллион 19,1-рэ къаратыгъ. Мыгъэрэ зэнэкъокъум нэбгырэ 14 хэлажьэ. Ятхылъхэри агъэхьазырыгъах.\nПрограммэхэри, ежь ялъэкIи къызфагъэфедэзэ, Шэуджэн районым ичIыгулэжьхэм техникэ дэгъукIэ зызэтырагъэпсыхьагъ. Ахэм IэкIыб къэралыгъохэм къащашIыгъэхэр бэу ахэтых, джырэ шапхъэхэм адештэх. 2012 — 2016-рэ илъэсхэм трактор 14, щэнаутхэр рытыраутхэу — 4, пхъэIашэу — 6, чIыгъэшIухэр рытыратакъоу — 5, сеялкэу — 6, зэрагъэушъэбэу — 3, нэмыкIхэри къащэфыгъэх.\nМы уахътэм чIыгур алэжьынымкIэ пэрыохъу щымыIэжьэу тигущыIэгъу хигъэунэфыкIыгъ. ГумэкIыгъо закъо къызхэкIырэр акIуачIи, яамали халъхьэзэ цIыфым къыгъэкIырэ лэжьыгъэм ыуасэ зэрэпыутыр ары. Сыд фэдэрэ IофшIэни зыкъыгъэшъыпкъэжьыным ущэгугъы. Ау теубытагъэ хэлъэу лэжьыгъэм уасэу иIэщтыр чIыгулэжьхэм ашIэрэп. Арэу щытми, агу мыкIодэу, чанэу, игъом ашIэн фэе IофшIэнхэр зэрахьэхэзэ, гъэхъэгъэшIухэр ашIых.\nКъэралыгъо программэхэм яшIуагъэкIэ\nХьакурынэхьаблэ щыщ Блыпэшъэо Рэмэзан езыгъэжьэгъэкIэ фермерхэм ащыщ ыкIи ар программэму «Поддержка начинающих фермеров» зыфиIорэм хэлажьи, сомэ миллионрэ ныкъорэ къыратыгъ. ЧIыгу гектар 21-у ащ ылэжьырэм коцы, натрыф, тыгъэгъазэ, хьэ ащишIэхэрэр.\n— Ахъщэу къысатыгъэм сэ симылъкоу сомэ мин 643-рэ хэзгъахъуи, — къеIуатэ Блыпэшъэо Рэмэзан, — тракторэу «Беларусь» зыфиIорэр, пхъэIашэ, культиватор, дискатор къэсщэфыгъэх. ИщыкIэгъэ техникэр уимыIэу чIыгум удэлэжьэшъущтэп, епшIылIэн фаер игъом умышIэмэ, къыотэжьыщтэп. Программэм ишIуагъэ лъэшэу къысэкIыгъ, ары мыхъугъэемэ, ащ фэдиз техникэр сфэщэфыщтыгъэп.\n***\nУнэе хъызмэтшIапIэ зиIэхэм Дзыбэ Рустем ащыщ. Колхозхэр зызэхэкIыжьхэм, янэ-ятэхэм, ежьми къатефэжьыгъэ чIыгу Iахьхэр къаIихыжьыгъэхэу егъэлажьэх. Гектари 10-м ехъу нахь имыIэми, Рустем ащ федэ къызэрэригъэхьыщтым егупшысагъ.\n— Коцы, тыгъэгъазэ, натрыф зыфэпIощтхэр сыпхъынхэмкIэ гектари 10-р мэкIаIо, федэ хъурэп, — къеIуатэ сигущыIэгъу. — Зы нэбгырэ сигъусэу хэтэрыкIхэм якъэгъэкIын тыдэлэжьэнэу итхъухьагъ ыкIи мыгъэ чIыплъым, натрыф лъэпкъэу «Бондюэль» зыфаIорэм, хъырбыдзым зафэдгъэзагъ. Анахьэу дгъэшIэгъуагъэр чIыплъыр къызэрэхихыгъэр ары. Ащ иIугъэкIын къин пылъэу къысщыхъугъ. ЗэрэщытымкIэ, цIыфым къыгъэкIырэр зыдищэщтым, ыосэщтым ыпэкIэ егупшысэ. Ащ фэдэу мызекIуагъэу щытэп сигущыIэгъуи.\n— ЧIыплъым ицIынэгъум, иинагъэкIэ редискэм фэдиз зыхъурэм, зыщэфыщтхэр лъэшэу къыкIэупчIэх, — еIо Дзыбэ Рустем. — Къалэхэу Москва, Тула тщэщт, ахэм ялIыкIохэм тадэгущыIэгъахэу щыт. Мы лъэпкъым илэжьын къинышхоп, ау иIухыжьын — тхьапэхэр пытэу IэкIэ къызэрипчыщтым нахь къегъэхьылъэ.\n«Бондюэль» натрыф лъэпкъыр щагу псэушъхьэхэмкIэ хъурэп, ар гъэжъуагъэу цIыфхэм ашхыныр якIас. Мыри дэгъоу IукIырэ лъэпкъхэм ащыщ. Рустем къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, джыдэдэми (рапхъыгъэ къодыем пае) нахь пасэу ахъщэ къязытыщт щэфакIохэр къафэкIох.\nХъырбыдзри мыфедэу пфэIощтэп, ау ар пасэу къэбгъэкIын фае. Илъэси 3-м къехъугъ Рустем ащ зыдэлажьэрэр. Джыри тапэкIэ хэтэрыкIхэм ахигъэхъон гухэлъ иIэу, шъофым псыр къызыщычIащыщт чIыпIэр аригъэубырыугъ. Нэшэбэгу, кабачки, картоф, цумпэ ышIэнхэу ыуж ит. Джащ фэдэу хэтэрыкIхэр зыщаIыгъыщтхэ псэуалъэ ышIынэу сигущыIэгъу егъэнафэ.\nГухэлъышIоу зыдиIыгъхэр Рустем къыдэхъунхэмкIэ, хэтэрыкIхэр къэгъэкIыгъэнхэмкIэ къэралыгъо программэу щыIэр къэкIощт илъэсым къызфигъэфедэ, ахъщэ чIыфэ банкым къыIихы шIоигъу.\n«Iоф мыублэм блэ хэс» еIо адыгэ гущыIэжъым. Сыд фэдэрэ Iофи ебгъэжьэгъахэ зыхъукIэ, лъыбгъэкIотэщыт, нахьышIу зэрэпшIыщтыр къыхэпхыщт. Джа лъагъом тичIыгулэжьхэр чанэу рэкIох, хэкIыпIэхэм яусэх, лъэпкъышIухэр къызэрэхахыщтхэм, зэрагъэбэгъощтхэм дэлажьэх.\nЛъэшэу ягуап\nГухэлъ гъэнэфагъэ зиIэ федеральнэ про-граммэу «ПсэупIэ» зыфиIорэр тиреспуб-ликэкIэ анахь шIуагъэ къыхьэу зыщагъэцэ-кIагъэхэм Шэуджэн районыр ащыщ.\nШэуджэн район администрацием ипащэу Мэрэтыкъо Аслъан къызэрэтиIуагъэмкIэ, 2016-рэ илъэсым сомэ миллиони 2-рэ мин 784-рэ зытефэгъэ унэ сертификатхэр унэгъо ныбжьыкIи 5-мэ аратыгъэх. Мыхэм апэIухьэгъэ мылъкур федеральнэ, республикэ ыкIи район бюджетхэм къатIупщыгъэх. Районым ибюджет щыщ ахъщэу къызфагъэфедагъэр сомэ мин 600 мэхъу.\nАщ нэмыкIэу мэкъу-мэщымкIэ Министерствэм ипрограммэу «Устойчивое развитие сельских территорий» зыфиIорэм хэлажьэх. ГъэрекIо мы лъэныкъомкIэ унэгъо ныбжьыкIи 4-мэ сертификатхэр аратыгъэх.\nПащэм къызэриIуагъэмкIэ, псэупIэр хэти къыщыпщэфын уфит, ау ар тиреспубликэ итын фае. Муниципальнэ образование пэпчъ псэупIэр зыфэдизыщтыр къэзыгъэнэфэрэ шапхъэ яI. Шэуджэн районымкIэ а шапхъэр зы нэбгырэм телъытагъэу квадратнэ метри 10 мэхъу. Унагъом нэбгыри 5 исмэ, квадратнэ метрэ 50-м нахь мымакIэу къащэфын фитых. Ау унагъом ахъщэ иIэмэ, хигъэхъон, псэупIэ нахь ин ыщэфын ылъэкIыщт.\nПсэупIэхэр ащэфы хъумэ, ар «аварийнэу» щымытыным, шапхъэу щыIэхэм адиштэхэмэ лъэплъэх. Джащ фэдэу щэфын-щэжьыным пылъ тхьапэхэр тэрэзхэмэ ауплъэкIу, нэужым ахъщэр афатIупщы.\nМэрэтыкъо Аслъан къызэриIуагъэмкIэ, непэрэ мафэм ехъулIэу унэгъо 50 фэдиз джыри чэзыум хэт. 2017-рэ илъэсым псэупIэхэр къаратынэу, нэбгырэ 12-мэ (мэкъу-мэщымкIэ Министерствэм ипрограммэмкIэ — 4, псэолъэшIынымкIэ Министерствэм ипрограммэкIэ — 8) ятхылъхэр хьазырэу щылъых. Ахъщэу район бюджетым къыфатIупщырэм елъытыгъ сертификатыр къызэратыщт пчъагъэри. Программэм 2020-рэ илъэсым нэс Iоф ышIэщт.\n— Ащ тэркIэ мэхьанэшхо иI. Шъыпкъэу пIощтмэ, мы аужырэ илъэсхэм псэупIэ сертификатхэр зэттыгъэ унэгъо ныбжьыкIэхэм япчъагъэ хэхъуагъ, тапэкIи а IофтхьэбзэшIур лъыдгъэкIотэщт. Программэу щыIэхэм ныбжьыкIэхэр къахэлэжьэнхэмкIэ зыпари пэрыохъу къафэхъурэп. Республикэ ыкIи федеральнэ бюджетхэм, псэолъэшI��нымкIэ ыкIи мэкъу-мэщымкIэ министерствэхэм лъэшэу яшIогъэшхо къытэкIы, ащкIэ лъэшэу тафэраз, — къыIуагъ Шэуджэн район администрацием ипащэ.\nЗинасып къыхьи псэупIэ сертификатыр зэратыгъэхэм ащыщ Хьакурынэхьаблэ щыщ зэшъхьэгъусэ ныбжьыкIэхэу Бэджэкъо Адамрэ Тамилэрэ. Мэшэлахьэу мыхэм сабыищ зэдапIу, Алинэ я 4-рэ классым щеджэ, шъэожъые зэтIуазэхэу Дамиррэ Мэдинрэ илъэси 8 аныбжь, я 2-рэ классым исых.\nТамилэ къызэрэтиIуагъэмкIэ, унэгъо ныбжьыкIэхэм афэIорышIэрэ программэм хэуцохи, 2016-рэ илъэсым сертификат къаратыгъ ыкIи бэ тырамыгъашIэу унэ ащэфыгъ. Зэшъхьэгъусэхэр псэупIэ чэзыум илъэсым нахьыбэ хэтыгъэхэп, сыда пIомэ унэгъо Iужъу хъугъэх.\n— Къэралыгъом иIэпыIэгъу тызэрэщыгугъыгъэр пкIэнчъэ хъугъэп, ащкIэ къэралыгъоми, Шэуджэн район администрацием ипащэу Мэрэтыкъо Аслъани тиунагъокIэ тафэраз. Сыда пIомэ ахъщэ зэIубгъэкIэнышъ, унэ пщэфыныр непэ хэткIи къины, анахьэу унэгъо ныбжьыкIэхэмкIэ. Арышъ, мы программэр ныбжьыкIэхэмкIэ IэпыIэгъушхоу щыт, — еIо Тамилэ.\nТамилэ илIакъокIэ Хьакъурынэхьаблэ щыщ, Iэзэщыкъхэм япхъу, Шэуджэн район телевидением илъэси 10 хъугъэу Iоф щешIэ. Ишъхьэгъусэу Адам «Адыгмежрегионгазым» икъутамэу Шэуджэн районым щыIэм щэлажьэ. Сабыищ зиIэ унэгъо ныбжьыкIэм квадратнэ метрэ 55-рэ зэрылъ унитIу хъурэр ыщэ-фыгъ. Программэм къыдилъытэрэ шапхъэхэмкIэ унэгъо ныб-жьыкIэм сомэ мин 720-рэ ратыгъ. Ежьхэми ны мылъкур ха-гъэхъожьи, чIыфэ хэмыхьэхэу унэ дэгъу зэрагъэгъотын алъэкIыгъ.\nАдамрэ Тамилэрэ лъэшэу тигуапэу тэри тафэгушIо, ягухэлъышIухэр къадэхъунхэу, хахъо яIэ зэпытэу, ясабыйхэм яхъяр алъэгъоу, унэгъо кIыхьэ хъунхэу тафэлъаIо.\nЦIыфхэр къафэразэх, ар зымыуасэ щыIэп\nХьалыгъур — тищыIэныгъэ хэпхын умылъэкIын гъомылапхъ, ар зэкIэми ашъхь, ары тибаиныгъэр. Анахь хэгъэгушхом къыщегъэжьагъэу, чылэгъо цIыкIум щиухыжьэу ящыIэкIэ-псэукIэ зэлъытыгъэр хьалыгъур икъоу яIэныр ары.\nХьалыгъу ымышхэу щыIэн ымылъэкIыщтэу бэмэ аIо. ХэткIи шъэфэп, хьалыгъум идэгъугъэ зэлъытыгъэр ар зыхашIыкIырэр ары. Анахь федэкъэкIуапIэхэм ащыщэу алъытэзэ, непэ бэмэ хьалыгъугъэжъапIэхэр къызэIуахыгъэхэу мэлажьэх. Ащ къыхэкIэуи нэкъокъоныр азыфагу къетаджэ.\nПшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу хьалыгъугъэжъэ заводэу «Шовгеновский» зыфиIоу Къудайнэт Юрэ зипащэм хьалыгъоу къыгъажъэрэм идэгъугъэкIэ Шэуджэн районым имызакъоу, Адыгеим щызэлъашIагъ. Мамхыгъэ дэт заводым 1979-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Iоф ешIэ, хьалыгъу ыкIи тхьацухэкI зэмылIэужыгъохэр мыщ щагъажъэх. Ахэм ядэгъугъэкIэ республикэм ит хьалыгъугъэжъэпIэ анахь пэрытхэм ащыщ хъугъэх.\nЗаводым ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, тхьацухэкI зэмылIэужыгъоу 8 фэдиз мыщ къыщашIы: хьалыгъу хъураер, плIэмыер, утхындзафэр зыхэлъыр, «купеческэ» зыцIэр, хьалыгъужъыехэр, батон зэмылIэужыгъохэр, нэмыкIхэри.\n— Тэтыем нэмыкIэу хьалыгъугъэжъэпIэ унэе предприятие цIыкIухэр тирайон мымакIэу итых, — еIо Юрэ. — ФедэхэкIыпIэу ар бэмэ къыхахыгъэу хьалыгъу агъажъэ. Шъыпкъэу пIощтмэ, ахэм нэкъокъоныгъэшхо адытиI, сыда пIомэ хьалы-гъугъэжъапIэ къызэIуахы къэс тэ федэу къэтхьырэр нахь макIэ мэхъу. Ащ къыхэкIэу нахь дэгъоу Iоф зэрэтшIэщтым ыуж тит. АпэрапшIэ тынаIэ зытедгъэтырэр хьалыгъум идэгъугъ ары. Техническэ амалэу джыдэдэм нахьыбэмэ агъэфедэрэмкIэ тэри Iоф тшIэн тыфит. Ау тэ тызпылъыр Советскэ Союзым илъэхъан зэрэщытыгъэм фэдэу ГОСТ-м ишапхъэхэм татетэу Iоф тшIэныр ары ыкIи ар тэгъэцакIэ. Нахьыбэхэм хьалыгъур псынкIэу къызэрашIырэм фэдэу тэ тшIырэп. Ар IэшIу хъуным пае ищыкIагъэхэр зэкIэ етэхьылIэ, идэгъугъэ имызакъоу, пчъагъэм зэрэхэдгъэхъощтми тыпылъ.\nШэуджэн районым имызакъоу, хьалыгъоу «Шовгеновский» зыфиIорэр Мыекъуапэ, Кощхьэблэ, Джэджэ, Красногвардейскэ районхэм ащащэ. Машини 8 фэдиз яIэу, водитель-экспедиторхэм мафэ къэс хьалыгъур зэбгыращы. Ежь заводым хьалыгъур зыщищэрэ тучанитIу иI, зыр — Мыекъопэ гупчэ бэдзэрым, адрэр чылэ кIоцIым адэтых. Мы мафэм ехъулIэу заводым зэкIэмкIи нэбгырэ 35-рэ щэлажьэ. Чэщ-зымафэм зэпыу ямыIэу, смени 4-у Iоф ашIэ. ГурытымкIэ цIыфхэм ялэжьапкIэ сомэ мин 15 мэхъу.\n— Хьалыгъур дэгъу, IэшIу хъуным пае ар зыхэтшIыкIырэ хьаджыгъэм бэ елъытыгъэр, — еIо Юрэ. — Ащ тедгъэфэным пае бэ хьаджыгъэ лъэпкъэу тызэплъыгъэр. Ставрополь краим къышIырэ хьаджыгъэр зэкIэмэ анахь дэгъоу дгъэунэфыгъэ ыкIи ащ тыкъыщыуцугъ.\nЮрэ нафэ къызэрэтфишIыгъэмкIэ, мы уахътэм заводым гъэцэкIэжьын IофшIэн тIэкIу-шъокIухэр щэкIох. Оборудованиер зэблахъу, ар Волгоград къыращынэу мы уахътэм ежэх. Хьалыгъур зыщагъэжъэрэ хьакури, нэмыкI Iэмэ-псымэу чIэтхэри агъэцэкIэжьых. Ахэм яшIуагъэкIэ хьалыгъум идэгъугъэ джыри зэрэхэхъощтым щэч хэлъэп.\nIЭШЪХЬЭМЭФЭ Гощхъан, илъэс 38-рэ хъугъэу технологэу Iоф ешIэ:\n— Хьалыгъугъэжъэ заводыр къызызэIуахыгъэ 1979-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу мыщ Iоф щысэшIэ. Хьалыгъур дэгъу, IэшIу хъуным пае ащ узэрэдэлажьэрэм мэхьанэшхо иI. Технологиеу тэ Iоф зэрэтшIэрэм фэдэм тетэу республикэм хьалыгъугъэжъэ завод итыжьэп пIоми ухэукъощтэп. ИжъыкIэ адыгэ унагъохэм зэрашIыщтыгъэм фэдэу хмелым хэшIыкIыгъэ тхьацу гъэтэджыгъэ цIынэмкIэ хьалыгъур зэхэтэлъхьэ. Ащ ишIуагъэкIэ хьалыгъум иIэшIугъэ адрэхэм бэкIэ атекIы, чэщым ар щылъыгъэми зэхэтакъорэп, шIоIурэп. ЦIыфхэм лъэшэу агу рихьэу ащэфы. Ар тэркIэ зымыуасэ щыIэп.\nГЪЫЩ Дэхэос:\n— Илъэс 36-м ехъугъэу хьалыгъугъажъэу заводым сыщэлажьэ. Хьалыгъум имызакъоу, хьалыгъужъыехэр, зэтечъхэр тэшIых. Тхьацу гъэтэджыгъэ цIынэ зэрэдгъэфедэрэм къыхэкIэу тихьалыгъу IэшIу мэхъу, бэмэ агу рихьэу ащэфы. Ащ лъэшэу тегъэгушхо. СиIофшIэн сыгу рехьы, зы мафи къин къысщыхъугъэп, лэжьапкIэри дэеп. АщкIэ типащэ тыфэраз.\nИлъэс 20 хъугъэу мэлажьэ\nПшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Адыгеяпаркет» зыфиIорэм икъутамэу Шэуджэн районым итым 1997-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Iоф ешIэ. Цехым ипащэу Зэфэс Рэмэзан къызэрэтиIуагъэмкIэ, мыщ иофис шъхьаIэр Мыекъу��пэ щыI, ащ ипащэр Зэфэс Аслъанчэрый.\nИлъэс 20-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, унэе предприятие агъэпси, IофшIэныр рагъэжьэгъагъ. Джы цехыр зытет чIыгур ыпэкIэ фэIо-фашIэхэр зыщагъэцэкIэрэ Унэу щытыгъ. 1990-рэ илъэсхэм ар зызэхэзыжьым, Зэфэс зэшхэм мы чIыпIэр къызIэкIагъахьи, якъарыукIэ цехыр зэтырагъэпсыхьагъ. Мыщ нэбгырэ 60-м ехъу щылажьэщтыгъ, къыдигъэкIырэ продукциери нахьыбагъ. Ау непэ, адрэ IофшIапIэхэм афэдэу, цехым федэшхо къыхьэу пфэIощтэп, сыда пIомэ пхъэм ыуасэ лъапIэ, ахъщэу халъхьэрэм икъоу зыкъигъэшъыпкъэжьырэп.\n— Паркетым икъыдэгъэкIын ары нахьыбэу тызпылъыгъэр, — къеIуатэ Рэмэзан. — Ау щыIэныгъэр лъэкIуатэ, ренэу кIэ горэхэр къызыдехьых. Паркетыр лъапIэ зэрэхъугъэм къыхэкIэу, ламинатыр ашIопыутэу цIыфхэм нахьыбэу ащэфы хъугъэ. Тэри паркетым икъыдэгъэкIын нахь макIэ тшIын фаеу хъугъэ. Заказэу тиIэм елъытыгъэу ар афэтэшIы. Джыдэдэм нахьыбэу тыздэлажьэрэр пчъэхэм, шъхьаныгъупчъэхэм, дэкIояпIэхэм яшIын ары. Ахэр фабрикат ныкъошIэу тэгъэхьазырхэшъ, тиофис шъхьаIэу Мыекъуапэ щыIэм ятэгъащэх, нэужым ахэм Iофыр ыкIэм нагъэсыжьы.\nРэмэзан къызэриIуагъэмкIэ, Шэуджэн районымкIэ пхъэ Iофым пылъэу мы зы цехыр ары итыр. Пхъэр ащэфы, ау ар лъапIэ зэрашIыгъэм къыхэкIэу федэшхо къафыхэкIырэп. Мы лъэныкъом тIэкIу егъэгумэкIых, яIофшIэн къызэтырегъэуцо.\nНепэрэ мафэм ехъулIэу цехым нэбгыри 10 щэлажьэ, дэсыгъо хэхыгъэ ямыIэу IофшIэнэу щыIэм елъытыгъэу цIыф-хэр къыдэкIых. Iэ-мэ-псымэу Iоф зэ-рашIэхэрэр Германием, Китаим къаращыгъэх.\n— ТапэкIэ гухэлъэу тиIэхэм ащыщ IофшIэныр зыпкъ идгъэуцожьынэу ыкIи зедгъэушъомбгъунэу. Арэущтэу зыхъукIэ, IофшIэпIэ чIыпIэхэр нахьыбэу цIыфхэм ядгъэгъотыщт, къыдэдгъэкIырэми ипчъагъэ хэдгъэхъощт, — къыIуагъ Рэмэзан.\nЦехыр зылажьэрэм къыщыублагъэу, илъэс 20-м ехъугъэу мастерэу мыщ Iоф щешIэ Шъаукъо Ритэ. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, цехым иIофшIэн зырегъэжьакIэм Iэмэ-псымэхэм, техникэм язэгъэуIункIэ къин алъэгъугъ. Нэужым мэкIэ-макIэзэ предприятиер ылъэ теуцуагъ.\n— Лъэшэу тафэраз Зэфэс зэшхэу Аслъанчэрыерэ Рэмэзанрэ, — еIо Ритэ. — ЦIыфхэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр арагъэгъотых, игъом лэжьапкIэ къытаты, тиунагъохэр тIыгъыжьын тагъэлъэкIы. Зы мафи тыгу хагъэкIыгъэп, тызэдеIэжьзэ тызэдэлажьэ. Апэдэдэ паркетым икъыдэгъэкIын къыщедгъэжьэгъагъ, джы пчъэ-шъхьаныгъупчъэхэм танэсыгъ, мебельхэри тэшIых. Сэ бэ Iофэу згъэцакIэрэр (мэщхы Ритэ): пхъэр къызащэкIэ къэсэлъытэ, лъэныкъоу зыдэзгъэкIощтхэр сэгъэнафэ, пкъыгъоу ашIыхэрэм салъэплъэ, сафэсакъы. Нэужым ахэр къэзылъытэжьхэрэри сэры. IофышIэхэм сахэтэу ашIэрэр адэсшIэуи сыплъэгъущт. СиIофшIэн шIу сэлъэгъу.\nРитэ къызэриIуагъэмкIэ, ежь исэнэхьаткIэ экономист, Осетием техникумыр къыщиухыгъ. ИкIали, ипшъашъи унагъохэр яIэхэу мэпсэух. Ежьым IофшIапIэр ятIонэрэ унэ фэхъугъ.\n— Пхъэм къелыжьыхэрэр ыпкIэ хэмылъэу фаехэм ятэты, къыкIэлъэIухэмэ, тракторымкIэ афэтэщэ. Джащ фэд, къуае зышIырэ хъызмэтшIапIэхэм опилкэр ятэты, тлъэкIырэмкIэ тадэIэпыIэ. Ащ нэмыкIэу ��джапIэр е гуIэу сымаджэ горэ ахъщэ IофкIэ къытэолIагъэхэмэ, титхьаматэ зыпари IэпыIэгъунчъэу IуигъэкIыжьырэп, амалэу иIэм елъытыгъэу зэкIэми ишIуагъэ арегъэкIы, — къыIуагъ Ритэ.\nЫгу фэщагъ\nЗэшъхьэгъусэхэу БлэнэгъэпцIэ Аслъанрэ Дариетрэ предпринимательствэ цIыкIум пылъхэу Хьатыгъужъыкъуае зыщылажьэхэрэр тIэкIу шIагъэ. Ахэм ящагу ежьхэм яунэе цех къыщызэIуахыгъэу, 2013-рэ илъэсым къыщыублагъэу торт зэмылIэужыгъохэр, тхьацум хэшIыкIыгъэ нэмыкI шхыныгъо IэшIухэр къыщашIых. Ащ нэмыкIэу ежьхэм яунэе щэпIэ чIыпIэхэм япродукцие ащыIуагъэкIы.\nБлэнэгъапцIэхэм ящагу дэт IэшIу-IушIушI цехэу «Дольче» зыфиIорэр зэтегъэпсыхьагъ, тыдэкIи къэбзэ-лъабз, санитарнэ шапхъэхэм адештэ. Цехым тызыкIогъэ уахътэм тефэу мыщ гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр щыкIохэу тырихьылIагъ. Бысымхэм къызэрэтаIуагъэмкIэ, цехым зырагъэушъомбгъун гухэлъ яIэу джыри псэуалъэ къыпашIыхьэ.\nДариет къызэриIуагъэмкIэ, мыщ ыпэкIэ яунэе тучан агъэлажьэщтыгъ, ау ащ федэ къымыхьыжьы зэхъум зэфашIыжьыгъ. Ежь исэнэхьаткIэ кондитер-технолог, арыти, ишъхьэгъусэ къыдыригъашти, IэшIу-IушIушI цехыр зэтырагъэпсыхьагъ. ИщыкIэгъэ тхылъхэр агъэпсыхи, унэе предприятие къызэIуахыгъ. Ащ лъыпытэу езыгъэжьэгъэкIэ предпринимательхэм IэпыIэгъу афэхъугъэнымкIэ АР-м экономикэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ ипрограммэ хэлажьэхи, сомэ мин 300 хъурэ грантыр къаратыгъ. АщкIэ цехыр зычIэтыщт псэуалъэр агъэуцугъ. Нэужым торт зышIыщт кондитерхэр рагъэджагъэх. Дариети зэрахэтэу ахэр нэбгыри 4 мэхъух. ЗэкIэмкIи торт зэмылIэужыгъоу 36-рэ фэдиз къашIы. Ащ нэмыкIэу хьаку хьалыжъор, тхьацу зэтечъхэр, кексхэр, печенье зэфэшъхьафхэр ашIых. Дариет иIофшIакIохэм афэраз, зэгурыIохэу зэдэлажьэх. КъашIырэм елъытыгъэу гурытымкIэ лэжьапкIэу сомэ мини 10 — 15 ареты.\n— Шэуджэн районымкIэ тэры тортхэр къэзышIхэу щыIэр, нахьыбэм хьалыгъу агъажъэ. — еIо Дарыет. — Джыдэдэм тиIофшIэн джыри мылъку хэтэлъхьэми, тызпылъым зыкъе-гъэшъыпкъэжьы, зыми тыщымыкIэу тырыпсэун тэлъэкIы. Тортымрэ тхьацум хэшIыкIыгъэ гъэжъагъэхэмрэ зы цехым щытшIыщтыгъэ, чIыпIэр тфикъущтыгъэп. Джащ пае фэшъхьаф цех тэгъэпсы. Арэущтэу зыхъукIэ, джыри цIыф къэсштэнэу хъущт.\nБлэнэгъэпцIэ зэшъхьэгъусэхэм яIуи-яшIи зэхэлъэу зэрэзэдэлажьэхэрэм ишIуагъэкIэ гъэхъагъэхэр ашIынхэ алъэкIы. Джырэ уахътэ ахэм щэпIэ чIыпIэхэр Кощхьаблэ ыкIи Хьакурынэхьаблэ ащыряIэхэу, хэ-гъэхъуагъэ имыIэу, къызэрашIыгъэ уасэмкIэ япродукцие ащащэ.\n— ЦIыфхэр титортэу «Дольчэм» бэрэ къыкIэупчIэх, дэгъоу ащэфы, — еIо Дарыет. — Джэгу е мэфэкI зэхахьэ зиIэхэм ялъэIукIэ тортхэр афэтэшIых. Ащ нэмыкIэу къытфытеохэзэ хьаку хьалыжъохэр, тхьацу зэтечъхэр тагъэшIых. Тортыр зыхэтшIыкIырэ продукциер Краснодар ыкIи Ермэлхьаблэ къитэщы. Ащ хэлъыщтхэр анахь дэгъухэу, анахь лъапIэхэу къясэгъащэх. Ахэр нахь пыутэу сщэфынхэшъ, ащ сэ ахъщэ рысшIынэу зы мафи сыгу къэкIыгъэп. СэркIэ анахь шъхьаIэр ащ идэгъугъэ зыкъигъэшъыпкъэжьыныр, цIыфхэм агу рихьыныр ары. Ар тэркI�� зымыуасэ щыIэп.\nДариет зэрилъытэрэмкIэ, рихьыжьэгъэ Iофыр къыдэхъуным ишъхьэгъусэу Аслъан иIахьышхо хэлъ. Сыд фэдэрэ лъэныкъокIи ащ къыдыригъаштэзэ, кIуачIэ къыритызэ ыпэкIэ лъигъэкIотэн ылъэкIыгъ. Зэшъхьэгъусэхэм пшъэшъищ зэдапIу. Анахьыжъыр унагъо ихьагъ, гурытыр — колледжым, нахьыкIэр гурыт еджапIэм ащеджэх.\n— ЦIыфыр фаемэ, ымышIэшъун Iоф щымыIэу сэлъытэ, — еIо Дарыет. — Кондитерэу къэхъухэрэп, ащ зыфагъасэ нахь. Iофэу пшIэрэм угу фэщэгъэн фае. Iоф зышIэщтхэр сфимыгъэкъу хъумэ, сыкIэрэуцошъ, адэсэшIы. Непэ щэн-щэфэным нэкъокъон Iофри къыхэмыхьэу щытэп. Ащ сэ сыкъыгъащтэрэп. Нэкъокъоныр пхэмылъэу уимурадхэр къыбдэхъущтхэп. Сиунагъо, сисабыйхэр згъэтынчынхэу, сиIахьылхэм садеIэн слъэкIынэу Тхьэм амал къыситыгъэшъ, тапэкIи ар зэрэзгъэфедэщтым сыпылъыщт.\n«ЦIыфым иIэм нахьи игугъэ нахьыб» аIо адыгэхэм. ТапэкIэ гухэлъэу яIэхэми Дариет тащигъэгъозагъ. Яцех зырагъэушъомбгъунэу ыкIи торт зэмылIэужыгъоу къашIыхэрэм япчъагъэ хагъэхъонэу, хьакукIи къащэфынэу фаех, япродукцие зыщыIуагъэкIыщт яунэе тучанхэри нахьыбэу къызэIуахынхэ ягухэлъ. Арэущтэу зыхъукIэ, IофшIапIэ зыгъотыщтхэри нахьыбэщт.\nПредприниматель зэшъхьэгъусэхэм тапэкIи ящытхъу арагъаIозэ гъэхъэгъэшIухэр ашIынхэу, щысэтехыпIэхэу гъогу дахэ рыкIонхэу афэтэIо.\nЯ 3 — 6-рэ нэкIубгъохэр зыгъэхьазырыгъэхэр IЭШЪЫНЭ Сусанэрэ КIАРЭ Фатимэрэ.","id":"<urn:uuid:d9ebd50d-a6fa-4b86-91c9-cf4a37b18072>","dump":"CC-MAIN-2017-26","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%88%D1%8D%D1%83%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%BD-%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D0%B7%D1%8B-%D0%BC%D0%B0%D1%84\/","date":"2017-06-23T03:22:16Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-26\/segments\/1498128319992.22\/warc\/CC-MAIN-20170623031127-20170623051127-00599.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9124160409,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9124160408973694, \"kbd_Cyrl_score\": 0.08700942248106003}","num_words":8096,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.006,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.91,"perplexity_score":2793.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ШЭУДЖЭН АЮБ\n«Шэуджэн Аюб» за1ок1э, лъэхъэнэ лъэшым, лъэхъэнэ плъыр-стырым и1офыш1э лъэш, сыд фэдэ пэрыохъуи къызэтыригъэуцон ымылъэк1ыщт лъэк1 зыхэлъ 1офыш1э псэемыблэжьым исурэт уанэ1у къеуцо. Нэпцэ 1ужъу нэхаеу, къиныр зэ1ибзызэ пхырык1ыным тегъэпсыхьагъэу, ыпкъ ыпэк1э щэигъэу, к1уач1эу и1эр зыдиш1эжьэу пщэ коренэу зырищыхьажьэу, къызэтеуцуи къызэк1ак1уи зимы1э ц1ыф лъэшэу олъэгъу «Жъыр ыкъутэу, к1эр ыгъэчъэу» (Цэй И.) зыщытыгъэ лъэхьаным бэнак1охэм яапэрэ сатырхэм ахэтыгъэхэм ащыщыгъэ Шэуджэн Аюбэ. 1энат1эу и1агъэхэр къэплъытэ къодыеми нафэ къыпфэхъу ар зыфэдагъэр: 1917 - 1930 рэ илъэс плъыр-стырхэм комсомол зэхэщак1у, ныбжьык1эмэ япащ, бандитхэм ягъэк1одынк1э 1оф хэхыгъэхэр зезыхьэрэ ЧОН-м (части особого назначения) ипэщагъ; Пэнэжьыкъое район ч1ыгу отделым 1оф щиш1эзэ, 1924-рэ илъэсым Коммунистическэ партием хахьэ, нэужым ВКП (б)-м и Пэнэжьыкъое райком иапэрэ секретарэу, Пэнэжьыкъое райисполкомым итхьаматэу, ОГИПУ-м и Адыгэ хэку отделение ипащэу 1офхэр еш1эх.\n1офыш1э псыхьагъэу зэрэщытыр, бандитхэм банэу яш1ыл1эгъэн фаехэмк1э опытэу и1эр къыдалъытэхи, 1932-рэ илъэсым Шэуджэн Аюбэ Таджикистан агъэк1уагъ, зэрэщыгугъыхэрэри къыгъэшъыпкъэжьыгъ: басмачхэм язэхэкъутэн пэщэныгъэ дызэрихьагъ, игъусэхэм ежь ышъхьэк1э щысэтехып1э афэхъоу л1ыхъужъыгъэшхо зэрихьэзэ, тек1оныгъэм фищагъэх. Нэужым Шэуджэныр Туркестан агъак1уи, я 4-рэ къушъхьэ шыудзэ дивизием ихэушъхьафык1ыгъэ отдел ипащэу, Ташауз хэкум и НКВД ипащэу къулыкъухэр щихьыгъэх, басмачэу а хэкум «щыхъуш1эщтыгъэхэр» лъэпсэк1одэу ыгъэк1одыгъэх.\nХэгъэгу зэошхом илъэхъан Шэуджэныр полкым икомиссарэу Кавказ, Дон, Украинэм, Къырым ащык1огъэ заохэм псэемыблэжьэу, л1ыгъэ зэрихьэу ахэлэжьагъ. Орденхэу «Красная Звезда», «Красное Знамя» зыфи1охэрэр, медаль пчъагъэ къыфагъэшъошагъэх.\nЗэоужым 1946 - 1958-рэ илъэсхэм Мыекъопэ илъэсит1у к1элэегъэджэ институтым ивоеннэ кафедрэ иначальникэу, Мыекъопэ юридическэ консультацием, Мыекъопэ художественнэ-производственнэ мастерскойхэм язаведующэу 1офхэр ыш1агъэх. Къэралыгъо 1энэт1э зэфэшъхьафхэу ыгъэцак1эхэрэм адак1оу, общественнэ щы1эк1э-псэук1эу хэкум, къэралыгъошхом арылъым чанэу ахэлажьэзэ, щы1ак1эм игъэпсак1охэм иапэрэ сатырхэм ахэтызэ Шэуджэным къыхьыгъ: Адыгеим икомсомол иапэрэ зэфэсэу 1924-рэ илъэсым, Советхэм я 5-рэ Всетуркменскэ зэфэсэу 1935-рэ илъэсым щы1агъэхэм Шэуджэн Аюбэ яделегатыгъ, партием и Адыгэ хэку комитет ибюро ичленыгъ, лэжьак1охэм ядепутатхэм яхэку Совет идепутатыгъ. Джа щы1эныгъэ опытышхоу 1эк1элъыр ныбжьык1эхэу къытк1эхъухьэхэрэм зэраритыжьыным пылъэу Шэуджэным просветительнэ-п1уныгъэ 1офыгъуабэ ыш1агъ: еджак1охэм, ныбжьык1э жъугъэхэм зэ1ук1эгъухэр адыри1эщтыгъэх, патриотическэ п1уныгъэм гъэпсэф имы1эу дэлажьэщтыгъэ. Жэры1ом имызакъоу тхыгъабзэк1и а 1офш1эныр лъигъэк1отэным пэхьэ. Гъэзетхэм, журналхэм публицистическэ статьяхэр, лъэхъэнэ лъшым иц1ыф лъэшхэм, ушэтып1эм илъэхъанэ зишъыпкъагъэ къэзыушыхьатыгъэхэм, зэо илъэсхэм псэемыблэжьэу пыим пэуцужьхи, шъхьэфитныгъэм зыпсэ къурмэн фэзыш1ыхэзэ тек1оныгъэм имафэ къээзыгъэблэгъагъэхэм яхьыл1эгъэ репортажхэр, очеркхэр мымак1эу Шэуджэным хиутыгъэх. Ащ фэдэх, щы1эк1ак1эм игъэпсын зыпсэ фэзытыгъэу Гъук1экъулэ Даутэ ехьыл1агъэу «Делегат съезда Советов» («Сов. Кубань», 4.01.1967), хэкум иапэрэ военкомиссарэу Лъэпшъыкъо Мыхьамэт ехьыл1агъэу «Первый военком» («Адыг. пр.», 21.07.1967), Лъэустэнхьаблэ икъоджэдэс ныбжьык1эхэм япэщагъэу пыйхэм аук1ыгъэ Къок1асэкъо Дзэпщ ехьыл1агъэу «Кочесок» («Адыг. пр.», 16.10.1968), адыгэ бзылъфыгъэ пэрытэу Къоджэ Хьалимэт ехьыл1агъэу «Галимет» («Адыг. пр.», 3.04.1969), шъхьафитныгъэ бэнэ гъогушхо къэзык1угъэхэ Къоджэшъэо Сахьидэрэ Къоджэшъэо Лыурэ яхьыл1агъэу «Къоджэшъэо зэшхэр» («Соц. Ад.», 8.01.1970), адыгэ лъэпкъ культурэм и1офыш1эшхоу Цуамыкъо Хьисэ ехьыл1агъэу «Он был первым» («Адыг. пр.», 17.05.1972) зыфи1орэ ык1и ахэм афэшъхьафэу Шэуджэным къыхиутыгъэхэр. Ахэми язакъоп, журналист лъагъом тетэу к1озэ, литературнэ-творческэ гъогум Шэуджэныр теуцуагъ. Гъэхъэгъэ мак1эп щиш1ыгъэри: идейнэ ык1и художественнэ ш1огъэ ин зыпкъырылъ тхыгъэхэр ытхыгъэх; тарихъ очеркэу «Мос Шовгенов» (1958, гъусэ и1эу), документальнэ повестхэу «Не забудьте!» (1962; мы повестыр Кощбэе Пщымафэ «Зыщышъумыгъэгъупш!» ы1уи адыгабзэк1э зэридзэк1ыгъ), «Над Псекупсом» (1977). Аюбэ лирическэ повестэу «Солдат гъогухэр» зыфи1орэми итхын ыухыгъагъ, ау къыдигъэк1ынэу игъо ифагъэп. Повестым щыщ пычыгъо журналэу «Зэкъошныгъэм» (1981, №2) къыщыхиутыгъ. Аужырэ илъэсхэм Аюбэ 1оф диш1эщтыгъэ «Звезде навстречу» зыфи1орэ тхылъым. Мыр ежь ышъхьэк1э пэк1эк1ыгъэхэу, ыгук1э зэхиш1агъэхэу, щы1эныгъэм ихъугъэ-ш1эгъабэ къызщыри1отык1ырэ, хэгъэгум къык1угъэ гъогур къызщыригъэлъэгъук1ырэ тхылъэу ыш1ынэу ары авторыр зыфэягъэр.\nЩы1эк1ак1эм игъэпсынк1э къэгъэзэп1э ямыш1ык1эхэу, е зэуап1эм имэш1ожъокоу, е гъэрып1эм иджыхьнэмэу Шэуджэным итхылъхэм къащитыхэрэм къащэнафэх л1ыхъужъхэм япсэемыблэжьыныгъи, яц1ыфыгъэ дахи, ягук1эгъу фаби, къащэлъагъох къэрэбгъагъэм иц1э1ужьыгъи, жъалымыгъэм ихьак1э-къок1агъи, иц1ыфынчъагъи. Тиц1ыф лъэшхэу сыд фэдэ къини къымыуфэхэу, лъэпкъэу зыщыщхэм емылъытыгъэу, зы бжым к1уач1э заш1ыгъэу зэк1эми зэдыряпый фашистхэм бэнэ пхъашэ языш1ыл1агъэхэм ащыгушхук1ызэ, япсэемыблэжьныгъэ бэнак1э тхак1ом къырегъэлъэгъук1ы. Шэуджэным иповестхэм къагъэлъэгъорэ щы1эныгъэ лъэныкъохэм къэугупшысыгъэ 1оф ахэлъэп, персонаж горэхэр къэугупышсыгъэу къахафэхэми, ц1ыфэу хэтхэри щы1эгъэ шъыпкъэх, хъугъэ-ш1агъэу къыгъэлъагъохэрэри хъугъэ шъыпкъэх. Советскэ ц1ыфхэм апэк1эк1ыгъэ ушэтып1эхэр танэ1у къырегъэтаджэх, хьадэгъур зышти, шъхьафитныгъэм имафэ къэзыгъэблэгъэгъэ л1ыхъужъхэм ац1эхэм псэ къапегъэк1эжьы. Игеройхэм яхьыл1эгъэ документыбэ зэригъэу1угъ, ахэм я1ахьылхэм, ягъусагъэхэм, яныбджэгъухэм ащыщыбэмэ за1уигъэк1 агъ.\n«Зыщышъумыгъэгъупш!» зыфи1орэ повестым ц1ыфыбэ дэдэхэм хьадэгъу зыщагъотыгъэ концлагерэу «Гросслазарета - Славута №301» зыфи1орэм Цуамыкъо Айтэчрэ ащ иакъылэгъухэмрэ л1ыгъэшхо къызыщыхагъафи, куп шъэф зэхащи бэнэ лъэш пыим зэрэраш1ыл1агъэр ары къы1уатэрэр. Ят1онэрэ тхылъэу «Над Псекупсом» зыфи1орэм Адыгэ хэку шъолъырыр пыим зеубтым адыги, урыси а1э зэк1эдзагъэу, чылэм дэси партизани зэлъы1эсхэзэ, к1оч1э зэхэлък1э пыим утын зэрэрахыгъэр ары къэгъэлъэгъон-гъэцэк1энэу зэш1уихырэр. Зихэгъэгу ш1у зылъэгъурэ, зишъхьафитныгъэ псэемыблэжьэу фэбэнэрэ хэкупсэхэм (патриотхэм) гуфэбэныгъэшхо афыри1эу тхак1ом къетых. 1офыр к1эк1 ыфэ зызыгъэчанэу, ау гузэжъогъу лъэхъанэ ифэхэмэ мэхагъэ къызыхэфэрэ, зызыхъожьырэ ц1ыфхэп Шэуджэным къытыхэрэр. Мыхэр - къызэтеуцуи, къызэк1ак1уи зимы1э шышъхьэмыгъазэх, апсэ пэтыфэ яхэгъэгу ишъхьафитныгъэ фэбэнэныр зианахь гухэлъ лъап1эу, мурад шъхьа1эу зи1э псэемыблэжь ц1ыфых, ищык1агъэ зыщыхъурэми, апсэ атыным фэхьазырых. Цуамыкъо Айтэч врач 1эпэ1ас, фашистхэми ащ уасэ фамыш1ын алъэк1ырэп. Исэнэхьат ыгъэцак1эу, нэмык1хэм ахэмыхьагъэмэ, ышхыни щыгъыни ащымык1эу щы1эщтгъагъэ. Ау ащ еуцуал1эрэп: лагерым отряд шъэф щызэхещэ, ч1ыч1эгъым ч1ат1ык1ынышъ, лагерым дэк1ыжьынхэшъ партизанхэм ахэхьажьынхэм фегъэхьазыры, къыдэхъу ык1и. Фашистхэр зыпщынэжьыщт мафэр къызысык1 э хьэк1э-къок1агъэу ахэм зэрахьагъэр къэзыушыхьатыщт пкъыгъоу нэбгырэ мин 20-у лагерым дагъэл1ыхьагъэхэм ац1э-лъэкъуац1эхэр зыдэтхэгъэ тхылъи 3 егъэхьазыры.(«Зыщышъумыгъэгъупш!»). Ащ фэд, Ехъул1э Сахьидэ («Над Псекупсом») Хъаныкъом гъусэу гоуцомэ къыгъэнэжьынэу, щы1эк1э тхъагъо къыритынэу тхьэры1о гущы1э къыдеш1ы, ау ащ фэдэ «дунэе джэнэтк1э» иц1ыфыгъэ напэ Сахьидэ ыщэрэп - л1ыхъужъэу, къащтэ имы1эу хьадэгъур къыхехы; ащ фэд, Пыикъо гъусэу и1эхэм пыихэр ащигъэгъуазэмэ, амыук1ынэу къагъэгугъэ, ау ащ фэдэ къэнэжьык1эр л1ыхъужъым щегъэзые, иаужырэ жьыкъэщэгъу нэс фашистхэм бэнэ лъэш ареш1ыл1 э, аужым ук1ып1эм ращэл1агъэу, бэны1ум 1утызэ, джыри зы фашист ыпсэ 1уехыжьы ибэн зэрэрагъэт1ыгъэ къазгъырымк1э. Джащ фэдэу къызэк1ак1о зимы1эу, щтэ зымыш1эу, зихэгъэгу фэшъыпкъэхэу зыпсэ зытыгъэ ц1ыфыш1у-хэкупсэ (патриот) пстэуми янэпэеплъэу Гулащэ, Люся, Хьэсанэ, Нухьэ, Къызбэч яобразхэр повестэу «Над Псекупсом» зыфи1орэм къыщитыгъэх. Сыд щэчалъэк1э пщэчын плъэк1ыщта сабый дышъэхэу, джыри япш1ык1утфэнэрэ гъатхэм инэсыгъо имыфагъэхэу зыпсэ зытыгъэхэ Сэфэр, Володя, Козуб язек1уак1эхэр?! Аминэу ахэм ялэгъоу, ным ибыдзыщэ къызы1учъызэ л1ыгъэш1ап1эм ифагъэу, партизан банэм ыуж «сянэ-сятэмэ адэжь сык1ожьын» ымы1оу, ыныбжь имыкъу нахь мыш1эми, дзэу зыпэк1 э лъык1уатэхэрэм ясатырхэм ахэуцуагъэу, пыим ыпсэ 1уахыфэ банэ езыш1ыл1эн зимурадым иц1ыфыгъэ, ил1ыхъужъыгъэ сыд шапхъэк1э бгъэунэфын плъэк1ыщта?!\nАдыгэ лъэпкъ 1ушыгъэр, ц1ыфыгъэ-1эдэбыгъэр, гулъытэ чаныгъэр, гук1эгъу иныр, л1ыхъужъыгъэ-псэемыблэжьыныгъэр - лъэпкъым ианахь нэшанэш1ухэр Цуамыкъо Айтэч, Къушъхьэ Мухьарбый, Пэрэныкъо Юсыф яобразхэмк1э («Зыщышъумыгъэгъупш!»), Амзанэ, Мышъэук1, Нухьэ, Къызбэч, «нэнэжъэу» Цамэ, Ерстэм яобразхэмк1э («Над Псекупсом») тхак1ом къыригъэлъэгъук1ыгъэх. Хэгъэгум ишъхьафитыныгъэ пае псэемыблэжьэу бэнэгъэ ц1ыфхэу Шэуджэным иповестхэм къащитырэ образхэр ш1улъэгъуныгъэ инрэ гук1эгъу фабэрэк1э ушъагъэх. Пшымыгъупшэжьыхэу гум къенэжьых, ш1эжьым хэуцох, уафэгумэк1эу, якъини ягуш1уагъуи адэбгощыным уфэхьазырэу угук1э апэблагъэ охъу ц1ыфыш1ухэу, ц1ыфш1агъохэу Федор Михайловым, Антон Одуха, Иван Музалевым (мыхэр нэужым Советскэ Союзым и Л1ыхъужъ хъугъэх), Пэрэныкъо Юсыф, Къушъхьэ Мухьарбый, Грицко Стецурэ («Зыщышъумыгъэгъупш!»), Чэсэбый Пыикъо, Бэрзэдж Хьасанэ, Ехъул1э Сахьидэ, Сорокин Михаил, Ересько Александр, Ткач Иван, Верещагина Люся, Мамыекъо Гулащэ, Гусева Галинэ, партизан ныбжьык1э дэдэхэу Аминэ, Сэфэр ык1и ахэм анэмык1хэми (повестэу «Над Псекупсом»). Хэти фэягъ псаоу къэнэнэу, ау зи зышъхьасыжьыгъэп пыим банэу раш1ыл1эщтымк1э. Ащыщыбэхэр псэем��блэжьэу пыим ебэнзэ, ящы1эныгъэ атыгъ, тек1оныгъэм имафэ къагъэблэгъагъ, пыим изэхэкъутэн зэрафэлъэк1эу хэлэжьагъэх, хьадэгъур ашти, егъаш1эм щы1энхэу къэнагъэх.\nПыйхэм, ахэм гъусэ афэхъугъэ къумалхэм яобраз пчъагъи 1упк1эу къытын ылъэк1ыгъ тхак1ом. Ц1ыфыш1ухэм, ихэгъэгу икъэухъумак1охэм гуфэбэныгъэ афыри1эу тхак1ом къызэритыгъэм пыщытэу, мафэм чэщыр зэрехъул1эу фашист техак1охэм, къумал шъхьэлъэш1ойхэм яжъалымагъэ, яхьэк1э-къок1э зек1уак1эхэр къыригъэлъэгъук1ызэ, гур афегъэплъы. Гестаповцэхэу Шульц, Планк, Рунцель, Берг, напэ зимы1э къумалхэу пыим гохьагъэхэу Игнат Цапля, Буйко, Нейман, ахэм анэмык1хэри («Зыщышъумыгъэгъупш!»), генералэу Рейнгольц, генералэу Къылыщджэрый, къумалхэу Мырзэ Хьэнащ, Буланэр, Юныс ефэнд, Унэрый Хьаджрэт ык1и ахэм анэмык1хэри («Над Псекупсом») еу зэрахьэрэм дунаир къыгъэуш1унк1эу, зынэсхэрэм тхьамык1агъор фахьэу, бзэджагъэм инэпэеплъхэу ахэм яобразхэр Шэуджэным къытыгъэх.\n«Е пш1эу, ш1у ущымыгугъу» е1о адыгэ гущы1эжъым. Ащ пкъырылъ 1эрымылъ к1уач1эр нафэ къаш1ы фашистхэм, ахэм агохьэгъэ к1эхъу-к1эчъхэм ядунае к1эухэу фэхъухэрэм. Буланэм (ар лъэкъоц1э нэпц1эу зыфиусыжьыгъ повестэу «Над Псекупсом» зыфи1орэм хэт персонажэу фыжьыдзэм идроздовскэ полк иштабс-капитаныщтыгъэу Золотаревым. Партизанхэм къахахьи, пщэрыхьак1оу ахэтзэ, цыхьэ къызыфаригъэш1и, яшъэфхэр зэригъаш1эхи, фашистхэм адэжь к1ожьыгъэ. Ащ ыпкъ къик1ык1э подпольщикхэу Нухьи Пыикъуи аубытыгъэх, аук1ыгъэх), ылъэпкъык1э нэмыцэу, адыгэ къуаджэм нэмыцыбзэк1э к1алэхэр щезыгъаджэщтыгъэ Елена Хаузэ фашистмэ гъусэ афэхъу, «цыхьэш1эгъуджэу» чылэм дэсхэр къурмэныпхъэу зыгохьагъэхэм аретых. Ау ащ ядунэе джэнэт бэ ыкъудыирэп, гъусэу зыгохьагъэхэм янасыпыр ежьхэми янасыпэу мэхъу. Мыхэм ядунай къырык1уагъэмк1э тхак1ом пш1ошъ къегъэхъу шъыпкъагъэ зимы1э ц1ыфыр, хьилагъэ зыгу илъ ц1ыфыр, зыгорэм инасыпынчъагъэк1э ежь ышъхьэ инасып зыгъэпсын зыгу хэлъыр зэрэнасыпынчъэр. Итетыгъо анахь зыщыпытэу аш1ош1ырэми ар насыпынчъ. Сыда п1омэ къыгуры1он фае ц1ыфэу лажьэ зимы1эм лажьэ къыфэпхьыныр, жъалымыгъэк1э удэзек1оныр зэрэхьэк1э-къок1агъэр. Ащи изакъоп, ыш1эгъэ бзэджагъэм пае пщынэжьык1аеуи пщынэжьыщт. Аминэ зэк1оц1 ызыпхэнышъ, фашистхэм афэзыхьын зыгу хэлъыгъэ Хьаджрэт имурад ыгъэцэк1энэу фежьагъэу Мышъэук1 ч1ып1э ренэ, к1элэ ныбжьык1эм аджал къыфэзыхьы зыш1оигъуагъэм ежь къызыфехьыжьы; фашист хьэк1э-къуак1эу Вайнер Мышъэук1 ит1эсхъап1э зытыригъэфэнышъ зыук1ын зыгу хэлъыгъэр Сорокиным хегъэшъахэ; пшъэшъэжъыер щыхьэгъу зыш1ыгъэу, емык1у езыхынэу фежьэгъэ фашистым ыпсэ Ерстэм хегъэзы; партизан ныбжьык1эу Сэфэр ылъ Къызбэч ыш1эжьызэ, ар къэзыубыти фашистхэм язытыгъэ Ахъмэти, к1алэр языгъэук1ыгъэ фельдфебелэу Генрихи, зыук1ыгъэхэ фашист солдатищыми пщынэжьэу хьадэгъур къафегъэсы; гъогу шъэфыр фашистхэм языгъэлъэгъугъэ Хьакъарэр къозэу регъэшъы Мышъэук1ы...\nШ1у зыгу имылъэу, зык1уач1э ем фэзыг��э1орыш1эрэм сыд фэдиз к1уач1 э и1эк1и тек1оныгъэ къыдихыщтэп, къыдихыгъэу къыхэк1ыми пытагъэ и1эщтэп, схъыпэу, хъыркоу, псэмахэу хъущт, лажьэк1э, тхьамык1агъок1э игъаш1э ыухыщт - джары мы образхэм гупшысэ зэфэхьысыжьэу апкъырылъыр.\nЗэпычып1э имы1эу зы гупшысэ 1упк1э повестхэм апхырыщыгъ: партизан банэу пыим итыл щык1ощтыгъэр зэрэхъу имэщэу щымытэу, Гупчэ штаб я1эу, ащ игъозэныгъэк1э банэу пыимэ араш1ыл1эрэр зэраш1ыщтыгъэр художественнэ шъыпкъагъэ хэлъэу повестхэм къащытыгъэ щыхъугъ. Ар къагъэнафэ партизанскэ движением иштаб иунашъок1э ш1эгъэн фаехэр гъэцэк1агъэ зэрэхъухэрэр Цуамэкъомрэ Михайловымрэ яобразхэмк1э («Зыщышъумыгъэгъупш!»). Цуамыкъо Айтэч ипащэу концлагерым дэс гъэрхэм ащыщэу хэкупсэу щытхэр отрядэу зэхащэх, ч1ыч1эгъыр ат1ышъ, партизанхэм ахэхьажьых, партизанхэмрэ лагерым щызэхэщэгъэ подпольемрэ зэпхыгъэхэу агъэпсы, пыим ыубытыгъэ ч1ып1эм къинэгъэ псэемыблэжьхэу Чэсэбый Пыикъо, Ехъул1 э Сахьидэ, 1эшъынэ Ахъирэ яобразхэмк1 э («Над Псекупсом»), хъугъэ-ш1эгъэ инхэу повестхэм къагъэлъагъорэмк1э.\nРегулярнэ частхэм якомандованиехэм рахъухьагъэхэм атефэу операцие инхэр партизанскэ отрядхэм зэраш1ыщтыгъэм иш1уагъэк1 э зэуап1эми тек1оныгъэшхохэр къащыдахэу зэрэхъущтыгъэр повестхэм яидейнэ-художественнэ концепцие зыгъэпсыхэрэм зэу ащыщ. Мэхьанэшхо зи1э разведданнэхэр фронтым илиние зэпырахымэ регулярнэ частхэм якомандованиехэм а1эк1агъахьэхэу, ащ иш1уагъэк1э к1оч1э зэхэлък1э пыим утынышхо рахэу, ч1энэгъэшхохэр рагъэш1 хэу зэрэхъущтыгъэм исурэтэу батальнэ эпизодхэр повестэу «Над Псекупсом» къыщытыгъэх.\n«Лъык1э зэш нахьи гук1э зэш» е1о адыгэ гущы1эжъым. Зэфыщытык1эм, зэгуры1оныгъэм алъапсэр гушъхьэ зык1ыныгъэр, гук1э зэкъошыныр ары. А идейнэ-нравственнэ принцип шъхьа1эу хэкупсэ п1уныгъэм лъапсэ фэхъурэ гупшысэ зэфэхьысыжьыр 1упк1эу апхырэк1ы Шэуджэным иповестхэм. Гушъхьэ зэкъошныгъэм ык1уач1э щызэхэтэш1э Амзанэ (бжьэхъо л1ыжъэу, партизанхэмрэ подпольщикхэмрэ зэзыпхыщтыгъэу повестэу «Над Псекупсом» зыфи1орэм къытырэм) ипсалъэ. Армейскэ разведчикэу унэм къихьагъэхэм адыгэ к1алэ лейтенантэу зэрахэтыр зеш1эм, лъэшэу гуш1уагъэ ык1и къихьагъэхэм ари1уагъ: «Шъугу къысэшъумыгъабгъ, сик1алэхэр, адыгэ к1алэ зэрэшъухэтымк1э сызэрэгуш1уагъэм пае. Ылъэпкъ щыщым ехъу ц1ыфк1э зымылъытэхэрэм сащыщэу къызышъошъумыгъэш1. Хьау, джы ц1ыф шъыпкъэу щытыр - ар зич1ыгу пае, зихэгъэгу пае пыим ебэнырэр ары. Сэрк1э Султ1ан Къылыщджэрые бэджэшъэжъыр ц1ыфэп. Сэрк1э ц1ыф шъыпкъэхэр шъоры. Ау уилъэпкъэгъухэр л1ыхъужъхэу, псэемыблэжьэу плъэгъунхэр гуш1уагъо». А гупшысэ зэфэхьысыжьыр Нухьэ (гъук1э л1ыжъэу подпольщикхэмрэ партизанхэмрэ зэзыпхыщтыгъэр) игущы1эхэми ащызэхэтэхы фашистхэм агохьэгъэ адыгэ к1элэ легионерым дэгущы1э зыхъук1э: «Ц1ыфэу адыгабзэк1э гущы1эрэ пстэури адыгэп. О умыадыгэу, унапэк1э адыгэм уфэдэми, хьэр тыгъужъым зэрэфэдэм ехьыщыр ны1эп ар». А гупшысэхэр а��къырылъ Мышъэук1ы игущы1эхэми. Гук1э узэкъошыным ц1ыфыгъэ зэфыщытык1э дахэр, гук1эгъур къызэрэк1элъык1орэр щы1эныгъэм илъэныкъо зэфэшъхьафхэмк1э повестхэм къащегъэнафэ тхак1ом. Айтэчрэ Федор Михайловымрэ язэфыщытык1э («Зыщышъумыгъэгъупш!»), партизан радистэу Илья Николаевымрэ подпольщикэу Мамыекъо Гулащэрэ ясюжетнэ линие, Люся Верещагинар фашистхэм заук1ым адыгэ гъэт1ылъык1эк1 э зэрагъэт1ылъыгъэр («Над Псекупсом») ык1и ахэм анэмык1ыбэхэм къаушыхьаты ц1ыфхэр агук1э зэкъошхэ зыхъук1э ц1ыфыгъэ дахэу зэдызэрахьащтхэр.\nЗихэгъэгу ишъхьафитыныгъэ пае зыпсэ зытыгъэхэм як1одык1э лъэшыгъи, дэхагъи хэлъ. Ахэр зигъонэмыс зэрэхъугъэхэр гум хэк1ыми, гухэк1ым ык1ы1у къэхъоу гушхогъэ лъэк1и ахэлъ, моу укъа1этэу, ежьхэм ащизэу зып1этынэу къыпк1а1эхэу к1уач1 э горэхэр зэхыуагъаш1э. Угук1э узыфэшъыпкъэ 1офыгъош1ум, 1офыгъо иным пае къин плъэгъугъэми, утын хьылъэ хэпхыми, аужыпкъэм хьадэгъур къыпфыхэк1ыми урыраз: джа гупшысэхэм уафащэ хэкупсэ л1ыхъужъ псэемыблэжьхэм яобраз гъэш1эгъонхэу тхак1ом иповестхэм къащитыгъэхэм.\nДокументальнэ шъыпкъагъэр повестхэм зэралъапсэм епхыгъэуи публицистикэм инэшанэхэри ахэм апкъырылъ: щы1эныгъэм ихабзэу ш1ур ем зэрэтек1орэр, тек1оныгъэр къыдэхыгъэ зэрэхъурэ хъугъэ-ш1агъэу къыгъэлъагъохэрэм адак1оу, зиидейнэ позицие дэох зимы1э авторскэ еплъык1эр, теубытэгъэ пытагъэ зи1э тхак1ом игупшысэхэр повестхэм къащыплъэ1эсы, авторскэ интонациер ащызэхэохы.\nПовестхэм яидейнэ-художественнэ к1уач1э къэзыгъэлъэшырэмэ ащыщ лъэпкъыгъэ колоритэу ахэлъыр. Адыгэ лъэпкъым итарихъ опыт, ифилософие зыфэдэхэр къэзыушыхьатырэ зек1уак1эхэр, гупшысэхэр повестхэм мымак1эу ахэтых, штэмылымрэ штэ1ук1эмрэ зызэраутэк1хэк1э мэш1о бзыйхэр къазэрэдилъэсык1хэу, зэнэкъокъу-зэутэк1 сценэхэри къащытыгъэх. Повестхэм ц1ыфыбэ, ц1ыф зэфэшъхьафхэр ахэт, уахътэу къаубытыхэрэр мыбэми, мамыр илъэсипш1 пчъагъэхэм къащымынэфэщтыр нафэ къызыщыхъурэ, хэти ежь зыфэдэм тет шъыпкъэу мызек1он ымылъэк1ынэу ч1ып1э ефэшъ, шъхьаджи зыфэдэр къызыщылъэгъорэ лъэхъэнэ лъэшых уахътэу повестхэм къаубытыхэрэр.\nЗыпсэ емыблэжьыгъэ ц1ыф ш1агъохэу повестхэм къатыгъэхэм тинепэрэ мафэ къытфагъэсыгъ. Тинепэрэ мафэ инэфи, ифаби а л1ыхъужъхэм ац1э уахътэм ипщагъо хэмык1осыхьажьынхэу, тауж къик1ырэ л1эужхэми алъы1эсыжьынхэу зыш1ыгъэ тхак1ом рэзэныгъэшхо фэмыш1ын плъэк1ырэп.\nШэуджэн Аюбэ адыгэ литературэм и1ахь гъэнэфагъэ хилъхьагъ, ащ ихэхъоныгъэ гъогу лъэуж 1упк1э къыхинагъ. Тхак1охэм я Союз Шэуджэныр хэмытыгъэми, гупшысэ куухэр зыдэзы1ыгъ, 1эпэ1эсэныгъэ ин зи1э тхак1оу ар зэрэщытыгъэм уехъырэхъышэжьынэу щытэп. Ары адыгэ тхак1охэм я Союз зызэхащагъэр илъэс 70-рэ зыщыхъурэм ипэгъок1эу «Адыгэ Республикэм итхак1охэр» зыфи1орэ тхылъым адрэ тхак1охэм зэу ащыщэу Шэуджэн Аюбэ ищы1эныгъэ ык1и итворческэ гъогу къытегущы1эрэ тхыгъэ къызык1ыдэхьагъэр.\nШъхьэлэхъо Абу. Гъэз. «АМ», 2004, 11.11.","id":"<urn:uuid:ed3566fe-a2d4-4891-8855-7e81290d33e6>","dump":"CC-MAIN-2017-47","url":"http:\/\/aulassoki.ucoz.ru\/publ\/stati_na_adygskom\/shehudzhehn_ajub\/3-1-0-12","date":"2017-11-21T19:24:58Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-47\/segments\/1510934806422.29\/warc\/CC-MAIN-20171121185236-20171121205236-00624.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8575335145,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8575335144996643, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14192388951778412}","num_words":4775,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.881,"perplexity_score":8170.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КIэлэцIыкIухэм Iэдэбныгъэ ыкIи сакъыныгъэ ахэлъэу гъогум щызекIонхэмкIэ нахьыжъхэм пIуныгъэ Iофтхьабзэу ахэм адызэрахьэрэм мэхьанэшхо иI.\nКIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм ащыщхэр машинэхэр бэу зэрыкIорэ гъогухэм апэблагъэу щытых. Ахэм ащыщ Адыгэкъалэ дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Созвездиер». IыгъыпIэр асфальт гъогум игъунэгъоу зэрэщытым къыхэкIэу лъэсрыкIо кIэлэцIыкIухэмкIэ ыкIи ахэм янэ-ятэхэмкIэ щынагъоу щыт. Арышъ, IыгъыпIэм икIэлэпIухэм мы гумэкIыгъом лъэшэу анаIэ тырагъэты, гъогурыкIоныр щынэгъончъэным епхыгъэ Iофтхьабзэхэр ренэу зэхащэх. КIэлэцIыкIухэм нахь гурыIогъошIу зэрафэхъунэу джэгукIэ шъуашэм илъ зэнэкъокъухэр рагъэкIокIых, сурэтхэр арагъэшIых, усэхэр ыкIи орэдхэр къаIох, узыгъэгъозэрэ стендхэр, тамыгъэхэр агъэуцух.\n«Звездочка» зыфиIорэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм ия 2-рэ группэ исхэм гъогурыкIоным пылъ шапхъэхэр къафэсэIуатэх. Ахэм афэгъэхьыгъэ макетышхоу шIыгъэр группэм чIэтэу гъогум щынэгъончъэу щызекIонхэу кIэлэцIыкIухэр сэгъасэх. IыгъыпIэм дэт автодромыр ахэм лъэшэу якIас, нэфрыгъуазэр ыкIи тамыгъэхэр дэгъоу ашIэхэ хъугъэх.\nБэмышIэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Созвездием» гъогум щынэгъончъэу ущызекIоным фэгъэхьыгъэ Iофтхьэбзэ гъэшIэгъон щызэхащагъ. ГъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ къэралыгъо автоинспекциеу «Адыгейский» зыфиIорэм иинспекторэу Яна Соколовам пшысэм къыхэхыгъэ геройхэу Микки Маусыр ыкIи Попугаир игъусэхэу гъогурыкIоныр щынэгъончъэным шапхъэу пылъхэр кIэлэцIыкIухэм къафаIотагъэх. Адрэхэри гъогурыкIоным ишапхъэхэм афэгъэхьыгъэ усэхэм къяджагъэх, гъогу тамыгъэхэм япхыгъэ хырыхыхьэхэр къашIагъэх.\nНэужым гъогум узэрэщызекIон фэе шапхъэхэр зытетхэгъэ плакатхэр кIэлэцIыкIухэм аIыгъхэу гъогум ыкIи зэпырыкIыпIэхэм къатеуцохи, машинэхэр къагъэуцухэзэ, водительхэм сыдигъуи сакъыныгъэ къызхагъэфэн зэрэфаер агу къагъэкIыжьыгъ.\nКIэухым Iофтхьабзэм хэлэжьэгъэ кIэлэцIыкIухэм зэкIэми къэнэфырэ тегъапкIэхэр аратыгъэх. КIэлэцIыкIухэм а мафэр мэфэкI шъыпкъэ афэхъугъ.\nАдыгэкъалэ дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Созвездием» икIэлэпIоу\nР. ПЧЫХЬАЛIЫКЪУ.","id":"<urn:uuid:b1c75e3a-dada-4954-a6db-8ad515a696e6>","dump":"CC-MAIN-2017-47","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%B3%D1%83%D0%BC-%D1%89%D1%8B%D0%B7%D0%B5%D0%BAi%D0%BE%D0%BD%D1%85%D1%8D%D1%83-%D1%82%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D1%81%D1%8D%D1%85\/","date":"2017-11-24T15:05:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-47\/segments\/1510934808254.76\/warc\/CC-MAIN-20171124142303-20171124162303-00361.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9714747667,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9714747667312622, \"kbd_Cyrl_score\": 0.028103938326239586}","num_words":605,"character_repetition_ratio":0.099,"word_repetition_ratio":0.042,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.976,"perplexity_score":1784.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Апшъэрэ еджапIэм иапшъэрэ пшъэрылъхэр\n\n\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Адыгэ къэралыгъо университетым иректорэу Хъунэго Рэщыдэ зыIокIэм апшъэрэ еджапIэм иджырэ Iофыгъохэм атегущыIагъэх.\nНепэ Адыгэ къэралыгъо университетыр грант IэпыIэгъум гъэхъагъэ хэлъэу хэлажьэ. Мы илъэсым апшъэрэ еджапIэм Урысые Федерацием гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ, Урысые научнэ фондым ыкIи ушэтын инхэмкIэ Урысые фондым ягрант заулэ къыхьыгъ.\nГрантхэм ащыщ къызэрэдилъытэрэмкIэ, Адыгэ къэралыгъо университетым наукэм епхыгъэ кавказ хьисап гупчэ къыщызэIуахыщт, Урысыем и Къыблэ ишъолъыр ыкIи иуниверситет заулэ ащ къыхиубытэщт. Мы лъэхъаным программэм ипроект Урысые Федерацием гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ щыхэплъэх мылъкоу а Iофым пэIухьащтыр зыфэдизыр агъэнэфэн мурад яIэу.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ зэIукIэгъум хэлажьэхэрэм анаIэ тыраригъэдзагъ непэрэ уахътэм къыгъэуцурэ Iофыгъохэр къыдалъытэхэзэ гъэсэныгъэр нахьышIоу зэхащэн зэрэфаем.\n«ТапэкIэ къытшъхьапэн фаеу хъущт сэнэхьатхэм такъыпкъырыкIызэ ныбжьыкIэхэм яегъэджэн нахь зедгъэушъомбгъун фае. Ащ дакIоу еджапIэхэм зэращырагъаджэхэрэм, апшъэрэ еджапIэхэм егъэджэн Iофыр зэращызэхэщагъэм, IэпэIэсэныгъэ ин зиIэ кадрэхэм ягъэхьазырын ренэу тынаIэ атедгъэтын фае», — къыкIигъэтхъыгъ КъумпIыл Мурат.\nАдыгэ къэралыгъо университетым иректор къызэриIуагъэмкIэ, грант IэпыIэгъум диштэу университетыр республикэм иеджапIэхэм кружокхэр, секциехэр ыкIи нэмыкI объединениехэу гъэсэныгъэ шъхьаIэмрэ тедзэмрэ зыкъягъэIэтыгъэным фытегъэпсыхьагъэхэр ащызэхэщэгъэнхэм япроектхэм ягъэхьазырын чанэу хэлажьэ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:a63fec6f-a97a-4e8f-a726-27f38ba97da3>","dump":"CC-MAIN-2017-51","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B0%D0%BF%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%80%D1%8D-%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BFi%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D0%B0%D0%BF%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%80%D1%8D-%D0%BF%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D1%85%D1%8D\/","date":"2017-12-15T21:43:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-51\/segments\/1512948579567.73\/warc\/CC-MAIN-20171215211734-20171215233734-00620.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5326422453,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5326422452926636, \"kbd_Cyrl_score\": 0.46624454855918884}","num_words":410,"character_repetition_ratio":0.091,"word_repetition_ratio":0.035,"special_characters_ratio":0.121,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.576,"perplexity_score":4051.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«КIэлэцIыкIур еджапIэм фэтэгъэхьазыры»\n\n\nДжа цIэр зиIэ Iофтхьабзэр илъэс къэс хьыкум приставхэм яфедеральнэ къулыкъу и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм регъэкIокIы. ШышъхьэIу мазэр екIыфэ район отделхэми ар ащыкIощт.\nШIэхэу илъэсыкIэ еджэгъур аублэжьыщт. Ащ ипэгъокIэу кIэлэцIыкIур еджапIэм фэбгъэхьазырыным ахъщэшхо текIуадэ, ны-ты пэпчъ исабый ищыкIагъэр ригъэгъотыным дэгуIэ. Ау зэхэкIыжьыгъэхэ унагъохэу, кIэлэпIупкIэр игъом къызыIэкIэмыхьэхэрэм ар къяхьылъэкIы.\nIофтхьабзэу «КIэлэцIыкIур еджапIэм фэтэгъэхьазыры» зыфиIорэр а лъэныкъомкIэ ахъщэ чIыфэ зытелъхэр Iоныгъом и 1-р къэмысызэ «къагъэущынхэм» фэIорышIэ. Мыхэм екIолIэкIэ гъэнэфагъэ къафагъоты. Хьыкум приставым зэдэгущыIэгъу зэфэшъхьафхэр адешIых.\nIофтхьабзэр окIофэ алиментхэр къатынымкIэ ГъэIорышIапIэм иподразделение пстэуми рейдхэр, «пчъэ зэIухыгъэхэм я Мафэ» ащыкIощтых, Общественнэ советыр, динлэжьхэр, IофшIэн ягъэгъотыгъэнымкIэ Гупчэр ахэм къахагъэлэжьэщтых.\nХьыкум приставхэм яфедеральнэ къулыкъу и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ны-тыхэу чIыфэ зытелъхэм закъыфегъазэ егъэзыгъэ Iоф къыхэмыхьэу алиментыр атынэу, ясабыйхэр еджэнхэм фэшI ящыкIагъэр арагъэгъотынэу.","id":"<urn:uuid:fb4346ee-a7f0-46d3-9d47-ae89fdcfe4a5>","dump":"CC-MAIN-2017-51","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%86i%D1%8B%D0%BAi%D1%83%D1%80-%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BFi%D1%8D%D0%BC-%D1%84%D1%8D%D1%82%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D1%80%D1%8B\/","date":"2017-12-15T21:36:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-51\/segments\/1512948579567.73\/warc\/CC-MAIN-20171215211734-20171215233734-00654.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7895946503,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7895946502685547, \"kbd_Cyrl_score\": 0.20880810916423798}","num_words":362,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.119,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.003,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.782,"perplexity_score":1812.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Аскъэлае пл1э кощыгъэ.\nАры тинахьыжъмэ къа1отэжьэу зэрэзэхэсхыгъэр. Ау ащ фэдизрэ кощыгъэми джы зыдэщысым ихэгъошъхьэ 1эгъо-ч1ыгъохэм арык1ырэп. Апэдэдэ чылэр зыщыщысыгъэр тыгъэ-къок1ып1э лъэныкъомк1э, километрипл1ык1э Цутхьэлэ мэз к1ыбк1э заджэхэрэм пэгъунэгъоу ары. Непэ а ч1ып1эм Хэкужък1э еджэх. Ащ къик1ыжьынхэу къызыхэк1ыгъэр уз 1аеу тэлаор ары. Пщыгъор зы1ыгъыгъэ зэшыхэу Аскъалэрэ Гъобэрэ унагъоу къэнэжьыгъэхэр зэфагощыхи, зыр — Аскъалэ — Мэртэ псыхъо пэблагъэу бгышъхьэм щет1ысэхыгъ. Адрэр — Гъобэ - Пщыщэ 1ушъо 1ут1ысхьагъ. Джаущтэу зэшит1умэ ац1эхэр чылэхэу Аскъэлаерэ Гъобэкъуаерэ къатенагъэх. Пц1ыми, шъыпкъэми, ары къэбарым къы1орэр. Ящэнэрэу Аскъэлае зэкощым, къуаджэу Нэшъукъуае пэч1ынат1эу, Мартэ иджабгъу нэпкъ тет1ысхьэгъагъ.\nНэшъукъуае игъунэгъоу чылэр зыдэт1ысыгъэгъэ ч1ып1эм «Аскъэлэякъэк1э» непэ еджэх. Ащ зы т1эк1урэ исыхи, ет1ани, къагъэзэжьи, Сэрэежъ 1уашъхьэм дэжь къэт1ысыжьыгъэх. Ащ зэрисыгъэр къэзыушыхьатырэ щысэ горэ къэсхьын. Аскъэлэепщым апэрэ нысэр къызыфащэм, бгышъхьэ лъагэм къехэу Мартэ нэс псыхьэ зэрэмык1ощтым пае, Мартэ къулэджэ куу къыхаригъэщи, къуаджэр зытес бгышъхьэм къыраригъэщэл1эгъагъ. Ащк1э благъэ фэхъугъэ К1эмыгуепщым илъэк1 ригъаш1эмэ ш1оигъуагъ. Къуладжэр Мартэ зыщеуал1эрэм дэжь «Сэрэежъ 1уашъхьэк1э» еджэхэу хъурэябзэу 1ошъхьэшхуагъ. Ащ ылъапсэ ушыумэ укъыдэмыщынэу къулэджэ куу и1агъ. Аскъэлаемэ а 1уашъхьэр япытап1эу щытыгъ.\nАщ нэмык1эу «Аскъэлэякъэр» а1озэ нэшъукъуаехэр а бгышъхьэу чылэр зытесыгъэм еджэх.\nДжыри къэбар цып. Стамбулик1ыжьым фэгъэхьыгъэу аскъэлаемэ гъыбзэ аусыгъагъ. Сыц1ык1угъ ар тичылэ л1ыжъхэу Нат1экъо Пщымафэрэ Л1ыхъук1э Мыхьамодэрэ къа1оу зызэхэсэхым. Сатырит1у сыгу къэк1ыжьырэр:\n«Мыстхъэ бынны гущэм ич1ык1эхэр къызажъуи,\nЖъогъок1э к1ахьыри къызежьэм,\nТызэрэунэхъуным сенэгуягъи».\n«Мыстхъэ бын» зыфи1орэр Аскъэлае икъок1ып1э лъэныкъок1э бгышъхьэ к1ыбым илъ лэжьэп1э ч1ыгушху. Агъэфедэу, ажъоу зыхъугъэщтыр джы чылэр зыдэщысым къызэт1ысыжьыр арыщт.\nАскъэлае непэ зыдэщыс ч1ып1эм къызыт1ысыгъэ уахътэм шыхьат техъухьэу джыри къыхэзгъэхъожьын: 1887-рэ илъэсым Гырунэ (Агъэлым) къик1ыжьыхи унэгъо заулэ шапсыгъэмэ ахэт1ысхьэхи, илъэс пш1ык1ут1о ахэсыгъэх. 1899-рэ илъэсым ахэр Аскъэлае къыдэт1ысхьажьыгъагъэх. Сэ сятэ, Гедыоджэ Пщымафи, ахэм ахэтыгъ. Ахэм а1оу бэрэ зэхэсхыгъэ: «Аскъэлаемэ такъызыхэт1ысхьажьым, емызэкъуаехэмрэ аскъэлаехэмрэ зызэт1ысыл1эжьыгъэхэр джыри илъэс щэк1ым нэсыгъагъэп».\nКъэзы1отэжьыгъэр ГЕДЫОДЖЭ Хьис\n*******\nАскъэлаехэр джы зыдэщысхэм икъыблэ-къок1ып1э лъэныкъок1э бгым тесхэзэ, Нэшъукъуае дэжь к1онхэу къыхахьи, за1эти кощыгъэх. Нэшъукъуае джы зыдэщысым икъок1ып1э лъэныкъок1э, Мартэ псыхъо иджабгъук1э, бгыч1эм ч1эт1ысхьагъэх. Илъэсищэ фэдизрэ ащ къыщысыгъэх, аскъэлэе къэхалъи щыря1э хъугъагъэ.\nА къэхалъэр нэужым нэшъукъуаемэ якъэхалъэ хъужьыгъэ.\nХьэлат1э ипсын а1оу аскъэлэе къэхалъэм дэжь Мартэ нэпкъыч1эм дэтыгъ. Ащ ращызэ, псыр 1офыш1э губгъом щы1эмэ афащэщтыгъэ.\nИлъэсищэ ащ къыщысыгъэхэу къыздик1ыгъэгъэ хэп1эжъым къэк1ожьыгъэх, ау бгышъхьэм дэмык1оежьыхэу Мартэ нахь пэблагъэхэу, ащ к1эрыпхъагъэхэу псыхъо ныбэм дэт1ысхьагъэх. Ащ къэкощыжьынхэм ыпэк1э ц1ыф куп къызыхагъэк1и къэк1огъагъ. Ащыгъум а ч1ып1эм чъыг шъэджашъэхэр итыгъэх, пэнэ кондэ цунхэри уахэк1ын умылъэк1ынэу ахэм ак1эпхъэгъагъ, чъыг зэрымыт ч1ып1эмэ мэкъоу арытыр мэкъу к1ыр мэкъушхоу, ащ ыч1эгъэгъ цумпэр ч1изэу алъэгъуи (джы къызынэсыгъэми чылэгу къэхалъэм цумпэ къыдэк1э), агу рихьи, къак1охи, т1ысыгъагъэх. Т1эк1у-т1эк1узэ чылэм зиушъомбгъугъ.\nКъэзы1отэжьыгъэр БЭГЪУШЪЭ Нухь Заубэч ыкьу.\nЗытхыгъэр ТХЬАРКЪОХЪО Юныс.\nАскъэлае ихьаблэхэр\nИжъык1э къызэра1отэжьырэмк1э, Аскъэлае джыдэдэм зыдэщысым къэмыт1ысыжьызэ бэк1аерэ кощыгъэ. Гущы1эм пае, Блэнао ижэпкъы тесыгъэу, Сэрэежъ 1уашъхьэм тесыгъэу, зы куп гори ахэк1и Нэшъукъуаемэ адэжь к1охи т1ысыгъагъэхэу а1о. Ау джы-дэдэм зыдэщысым лъапсэу и1эр Къоджак1эк1э тызаджэрэм ипчэгу ары. Ащ къынэуж адрэхэр хьэблэ-хьаблэу, чылэ ц1ык1у п1оми хъунэу, е зэрэл1акъоу къак1элъырыт1ысхьажьыхэзэ, чылэм зиушъомбгъугъ. Гущы1эм пае, джыдэдэм чылэр зыдэщысым икъыблэ лъэныкъок1э Псэгъубэ ичылэ щысыгъэу а1о.\nАхэри къяк1ужьыгъагъэх, джыдэдэми псэгъубэкъохэр дэсых. Л1ыхъук1э зэтек1ыр Тыкъэм игъусэу къызят1ысыл1эжьым Тыкъэм ш1оигъуагъэр Л1ыхьук1эхьаблэк1э чылэм еджэнхэу арыти, Аскъалкъопщым къэбар фигъэхьыгъ: «Тэ къытхэт1ысхьэжьыгъэшъ, Аскъэлаек1э ахэри к1ощтых, ащ къемызэгъырэмэ Л1ыхъук1э я Тыкъэ, емызэгъкъуаек1э тяджэщт» ы1уи джащ тек1ыгъэу «емызэ-къуаехэк1э» а чылэ цыпэм (къыблэмк1э) пысхэм зэрэчылэу яджэх.\nСтаницэу Гривинскэм пэмычыжьэу Агъэлэр а1оу щысыгьэ къуаджэм дэсыгъэхэр шапсыгъэ къыщегъэжьагъэу бжъэдыгъу къэсэу чылэмэ къахэт1ысхьажьыгъагъэх. Тэ тичылэ ахэр къызыдэт1ысхьажьхэм гырунэк1э яджагъэх. Къохьап1эмк1э къызэрик1ыгъэхэр къыхэщэу чылэм икъыблэ-къохьэп1э лъэныкъок1э чылэ гъунэм грунэ хьаблэу 1899 — 1911-рэ илъэсхэм т1ысыгъагъэх.\nГрунэк1э яджэхэу Аскъэлае л1акъохэр дэсых. Ахэр Гедыуаджэхэр, Хьэк1акохэр, Натхъохэр (джыдэдэм дэсыжьхэп), Щэхэл1хэр, Чэтыухъухэр, Козынэхэр, Тэмэкъуаехэр, Хьэшъхъуанэкъохэр, Хьэджалдыйхэр, Джарымэхэр, Мэджэсхэр, Мыгукъохэр (джыдэдэм дэсыжьхэп). Ауж дэдэ къэк1ожьыгъагъэр 1908-рэ илъэсым Мыгукъо Къамболэтэу Пщыкъуй ыкъор арыгъэ.\nКъэзы1отэжьыгъэр ГЕДЫОДЖЭ Хьис Пщымафэ ыкъу.\nКъэзытхыжьыгъэр БЭГЪУШЪЭ Налбый Нухьэ ыкъу.","id":"<urn:uuid:799427ba-819a-4fde-a27e-4d26892d4e6c>","dump":"CC-MAIN-2017-51","url":"http:\/\/aulassoki.ucoz.ru\/publ\/stati_na_adygskom\/askehlaj\/3-1-0-8","date":"2017-12-11T09:30:33Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-51\/segments\/1512948513330.14\/warc\/CC-MAIN-20171211090353-20171211110353-00547.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9702944756,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9702944755554199, \"kbd_Cyrl_score\": 0.029609210789203644}","num_words":1358,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.982,"perplexity_score":7903.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и Официальнэ лIыкIоу агъэнэфагъ\n\n\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ и Указэу тыгъэгъазэм и 14-м къыдэкIыгъэм тетэу Хьатэгъу Налбый Адыгэ Республикэм и Официальнэ лIыкIоу Краснодар краим иадминистрацие ипащэ дэжь щыIэнэу агъэнэфагъ.\nАдыгэ Республикэм и Официальнэ лIыкIоу Урысые Федерацием и Президент дэжь щыIэ хъугъэ Трахъо Тимур ычIыпIэ ар ихьагъ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зэIукIэгъум илъэхъан хигъэунэфыкIыгъ Хьатэгъу Налбый пэщэныгъэ зехьэгъэнымкIэ опытышхо зэриIэр, джащ фэдэу Адыгэ Республикэм и Официальнэ лIыкIоу Краснодар краим иадминистрацие ипащэ дэжь щыIэ зыхъукIэ IофшIэнэу къыпыщылъымкIэ зэшIуихын фэе пшъэрылъхэр фигъэнэфагъэх.\nКъумпIыл Мурат къыхигъэщыгъ гъэхъагъэу тапэкIэ зэдашIыгъэхэр гъэпытэгъэнхэ, Адыгеимрэ Краснодар краимрэ язэдэлэжьэныгъэ джыри нахь зегъэушъомбгъугъэн зэрэфаер.\n«БэшIагъэ тэ блэгъэныгъэ ыкIи IофшIэным епхыгъэ зэфыщытыкIэхэр краим зыдытиIэхэр. Лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ шIуагъэ хэлъэу Iоф зэдэтэшIэ. Ау тызэгъусэу зэдызэшIотхын фэе Iофыгъуабэ джыри къытпыщылъ. Арышъ, бгъуитIумкIи федэ зыхэлъ зэдэлэжьэныгъэр нахь дгъэлъэшын фае. Тызэгъусэу зэдызэшIотхыщт проектхэм шIуагъэ къатыным, кIэухышIу афэхъуным мэхьанэшхо иIэу щыт», — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:ec6527f8-0cb2-4d67-9f2f-09f397dd396e>","dump":"CC-MAIN-2018-05","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC-%D0%B8-%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8D-%D0%BBi%D1%8B%D0%BAi%D0%BE%D1%83-%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D1%84%D0%B0%D0%B3\/","date":"2018-01-22T08:28:18Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-05\/segments\/1516084891196.79\/warc\/CC-MAIN-20180122073932-20180122093932-00530.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7606550455,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7606550455093384, \"kbd_Cyrl_score\": 0.23840397596359253}","num_words":356,"character_repetition_ratio":0.112,"word_repetition_ratio":0.058,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.665,"perplexity_score":3345.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЛIэужхэм апай\nКъэбэртэе-Бэлъкъар Республикэм щыпсэухэу Нэфышъэ Ахьмэдрэ Дианэрэ къагъэхьыгъэ тхыгъэр мы мафэхэм редакцием къыIукIагъ.\nТихэгъэгу къэзыухъумэзэ фэхыгъэхэм ящыIэныгъэ гъогу зэтегъэуцожьыгъэным ятэрэ ыпхъурэ дэлажьэх. 2015-рэ илъэсым Ахьмэд янэу Розэ ятэу Тлизамэ Хьамидэ зэуапIэм Iутызэ къыгъэхьыгъэгъэ письмэ 50 фэдизрэ зэрэфэхыгъэмкIэ къэбар гомыIур зэрытымрэ къыритыгъагъ ыкIи ТекIоныгъэшхом ия 70-рэ илъэс ащ фэгъэхьыгъэ тхыгъэ къыхиуты шIоигъоу къелъэIугъ. Младшэ сержантэу Тлизамэ Хьамидэ фэгъэхьыгъэ къэбарыр ыугъоинэу зырегъажьэм, Ахьмэд ыгъэунэфыгъ ятэжъ къылэжьыгъэ орденитIу — Жъогъо Плъыжьым иорден ыкIи Щытхъум иорденэу я III-рэ шъуашэ зиIэр — къызэрэрамытыжьыгъэхэр ыкIи ахэм язэгъэгъотыжьын фэгъэхьыгъэ IофшIэныр рагъэкIокIи, мэфэкI шIыкIэм тетэу джа илъэс дэдэм янэ ахэр IэкIагъэхьажьыгъэх. Илъэсэу тызхэтми джыри зы тын ятэжъ къырамытыжьыгъэу агъэунэфыгъ — «Кавказым икъэухъумэн пай» зыфиIорэ медальри къызIэкIагъэхьажьыгъ. Джаущтэу егъэжьагъэ хъугъэ IофшIэныр джыри лъагъэкIуатэ — дзэкIолI нэбгыри 100 фэдизмэ ящыIэныгъэ гъогу зэтырагъэуцожьыгъ, СССР-м икъэралыгъо тын 85-рэ къэзылэжьыгъэхэм яIахьылхэм къарамытыжьыгъэу агъэунэфыгъ. Ахэм язэгъэгъотыжьын джы пылъых. Адыгеим икIи Хэгъэгу зэошхом хэлэжьэгъэ АфэшIэгъо Масхьудэ къытефэщтыгъэ тынхэу къагъотыжьыгъэхэри Iофышхоу ашIагъэм изы Iахьых.\nИлъэс 73-м нахьыбэ зытешIэжьыгъэ уж Щытхъум иорденэу я III-рэ шъуашэ зиIэмрэ медалэу «За оборону Кавказа» зыфиIорэмрэ яудостоверениехэу АфэшIэгъо Масхьуд Къамболэт ыкъом ыцIэ зытетхэр лIыхъужъым ыкъом ыкъо ратыжьыщтых.\nАфэшIэгъо Масхьуд Къамболэт ыкъор — красноармейцагъ (1910. — 25.08.1944)\n«Урысые гъэзетым» исайт илъыхъон базэу «ТекIоныгъэм и Жъуагъохэр» зыфиIорэм къэбарэу АфэшIэгъо Масхьуд Къамболэт ыкъом Щытхъум иорденэу я III-рэ шъуашэ зиIэр зэрэрамытыжьыгъэр ит. Сайтэу «Лъэпкъым илIыхъужъныгъ» зыфиIорэм ащ инаградной тхьапэ хэлъ, лъэпкъэу зыщыщымкIэ итхагъэр — адыг. Зэо хъугъэ-шIагъэхэм къызэраушыхьатырэмкIэ, 1944-рэ илъэсым Iоныгъом и 13-м тидзэхэм чIэнэгъэшхохэр ашIыгъэх. «Мемориал» зыфиIорэ сайтым къыщыхэдгъэщыгъ красноармейцэу АфэшIэгъо Масхьудэ шышъхьэIум и 25-м, 1944-рэ илъэсым Польшэр шъхьафит ашIыжьызэ зэрэфэхыгъэр.\nЛъыхъон-къэгъотыжьынхэр зэшIотхыхэзэ, факт горэми лъэшэу тынаIэ тырыригъэдзагъ — АфэшIагъор я 9-рэ пластунскэ щэрыокIо Краснодар Краснознаменнэ добровольческэ дивизиеу Кутузовым ыкIи\nЖъогъо Плъыжьым яорденхэр къызэратыгъэхэу Грузинскэ ССР-м и Апшъэрэ Совет ыцIэ зыхьырэм хэтэу зэрэзэуагъэр ары. (Хэгъэгу зэошхом СССР-м пластунскэ къулыкъу соединениеу зызакъу хэтыгъэр. Ар зэрэщытэу пшызэ къэзэкъхэмкIэ рагъэкъугъагъ).\nТапэкIэ АфэшIэгъо лIакъохэр Къэбэртаем щыпсэущтыгъэх. Мы уахътэми ахэм ащыщхэр Бахъсан районым исых. Хэгъэгу зэошхом илъэхъан АфэшIэгъо лIакъом щыщэу нэбгырэ 45-рэ Къэбэртэе-��элъкъарым ращыхи псэемыблэжьэу пыим езэуагъэх, Хэгъэгум апсэ фагъэтIылъыгъ. АфэшIэгъо Масхьуд Къамболэт ыкъом къыгъэнэгъэ-къыкIэныгъэ лIэужхэм ащ зэошхом къыщыфагъэшъошэгъэ тын лъапIэхэр аIэкIэдгъэхьажьхэмэ тшIоигъоу Iофэу тшIагъэм, ар зэкIэ зэпхыгъэм джы ягугъу къэтшIымэ тшIоигъу.\nАфэшIэгъо Масхьуд Къамболэт ыкъор динлэжьэу Къамболэт иунэгъо Iужъу къуаджэу Фэдз, Кощхьэблэ районым, 1910-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Адыгэ, унагъо иIагъ, зы кIалэрэ — Сэфэрбый, зы пшъашъэрэ — Цацэ ишъхьэгъусэрэ ежьыррэ зэдапIущтыгъ.\nМ. АфэшIагъор Дзэ Плъыжьым ащагъ, Кощхьэблэ РВК-м игъоу зэрилъэгъугъэу, Iоныгъом и 12-м, 1943-рэ илъэсым.\nЗэо къэбархэм зэращыгъэунэфыгъэу, я 9-рэ шхончэо дивизиеу N 70838-м чIэнэгъэшхо дэдэхэр зэришIыгъэхэр Iоныгъом и 13-м, 1944-рэ илъэсым къаIотагъ. Ежь АфэшIагъор заом шышъхьэIум и\n25-м, 1944-рэ илъэсым щыфэхыгъ. Польшэр шъхьафит зышIыжьыщтыгъэхэм ащыщыгъ. Апэдэдэ ащ ихьадэ 2550-рэ лъэгапIэу, селоу Боров икъыблэ-къохьапIэ, Дембецкэ уездым, Польшэм щагъэтIылъыгъагъ. ЗэрэщымыIэжьымкIэ ягуащэ тхьапэр къыфахьыгъэ-къыфамыхьыгъэм тыщыгъуазэп. Ау тэ тэшIапэ АфэшIэгъо Масхьуд зыщымыIэжь уж Щытхъум иорденэу я III-рэ шъуашэ зиIэр къызэрэфагъэшъошагъэмкIэ макъэ къызэрэрамыгъэIугъэм.\nЯ 36-рэ пластунскэ полкым икомандирэу, подполковникэу А. К. Орловым красноармейцэу М. Къ. АфэшIагъом Щытхъум иорденэу я III-рэ шъуашэ зиIэр къыратынэу къыгъэлъэгъуагъ. ШышъхьэIум и 27-м, 1944-рэ илъэсым къыратхыкIыгъэ наградной тхьапэм итхагъ: «Красноармеец Афашагов Махмуд Камбулатович — стрелок 8 сотни 23 августа 1944 года первым поднялся в атаку, вел огонь на ходу, первым ворвался в населенный пункт Зассов, уничтожил 4-х эсэсовцев. Своим мужеством и смелостью увлекал остальных казаков на врага, чем способствовал успешному освобождению села Зассова от врага». Я 9-рэ пластунскэ Краснодар дивизиеу орденэу Жъогъо Плъыжьыр зиIэу 1-рэ Украинэ зэуапIэм хахьэрэм икомандир иунашъокIэ шышъхьэIум и 30-м 1944-рэ илъэсым я 36-рэ пластунскэ полкым идзэкIолIэу АфэшIэгъо Масхьуд Къамболэт ыкъом Щытхъум иорденэу я III-рэ шъуашэ зиIэр къыфагъэшъошэгъагъ.\nАу тылъыхъо зэхъум, «Урысые гъэзетым» исайт илъыхъон базэу «ТекIоныгъэм и Жъуагъохэр» зыфиIорэм къитхыгъ АфэшIагъом орденыр зэрэрамытыгъэр.\nКавказыр къэзыухъумэгъэ дзэ зэфэшъхьафхэм ахэт я 9-рэ Краснодар пластунскэ щэрыокIо дивизиеу, адыгэ красноармейцэу М. Къ. АфэшIагъор зыхэтыгъэр, ащи медалэу «Кавказыр къызэриухъумагъэм пае» зыфиIорэр къызыфагъэшъошэн фаеу алъытагъэхэм ащыщыгъ.\nАу, гухэкIми, дзэкIолIыр зыфэхыгъэ ужым ащ икъэралыгъо тынхэу псэкIэ къылэжьыгъэхэр игупсэхэм, иIахьылхэм аIэкIэгъэхьажьыгъэнхэ зэрэфаехэр зытефэхэрэм ащыгъупшагъ.\nАдыгеим къыщыдгъотыгъ дзэкIолIым ыкъом ыкъо. Ятэжъ изэо гъогухэм ыкIи изэо тынхэм Сэфэрбый ыкъо АфэшIэгъо Рустем ащыгъозагъэп. Яунэгъо альбом ятэжъ исурэт закъо дэлъыгъ.\nIоныгъом и 21-м, 2017-рэ илъэсым АфэшIэгъо Рустем Сэфэрбый ыкъом ыцIэкIэ т��ылъхэр дгъэхьазырхи, лъэIу тхылъ УФ-м ухъумэнымкIэ и Министерствэ кадрэхэмкIэ и ГъэIорышIэпIэ ШъхьаIэ дгъэхьыгъэх, ащ тыщыкIэлъэIугъ Хэгъэгу зэошхом лIыгъэ хэлъэу заозэ хэкIодэгъэ М. Къ. АфэшIагъом къылэжьыгъэ тынхэу (ащ иунагъо нэмысыгъэхэу) Щытхъум иорденэу я III-рэ шъуашэ зиIэмрэ медалэу «За оборону Кавказа» зыфиIоу АфэшIэгъо Масхьуд Къаболэт ыкъом къыратыгъэхэм яудостоверениехэр иунагъо къыфагъэхьыжьынхэу, шIэжьыр агъэлъэпIэнэу.\nЧъэпыогъум и 27-м, 2017-рэ илъэсым зигугъу тшIыгъэ къулыкъум къикIи, лIыхъужъым ыкъом ыкъоу Р. С. АфэшIагъом письмэ къыIукIагъ. Ащ къыщеIо тхыгъэм зэрэхэплъагъэхэр ыкIи зыцIэ къыщыриIогъэ къэралыгъо тынхэу ятэжъ къыфагъэшъошагъэхэм яудостоверениехэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ къызэрэфагъэхьыжьыщтхэр.\nТэри, мы Iофым ылъапсэ зыфыгъэхэм, лъэшэу тигуапэ Хэгъэгу зэошхом илъэхъан къалэжьыгъэ тынхэу лIэужхэм къаIумыкIэжьыгъэхэм якъэгъотыжьынкIэ тизичэзыу IофшIагъэ зэрэмыпкIэнчъэр. Илъэс 73-рэ тешIэжьыгъэу УФ-м и Президент зыкIэтхэжьыгъэ нэпэеплъхэу Щытхъум иорденэу я III-рэ шъуашэ зиIэмрэ медалэу «За оборону Кавказа» зыфиIорэмрэ иунэгъо хъарзынэщ АфэшIэгъо Рустем хилъхьажьышъущтых.\nНЭФЫШЪЭ Ахьмэд, КъБР-м хьакъулахьхэмкIэ имежрайон инспекциеу N 2-м икъэралыгъо хьакъулахь инспектор шъхьаI.\nНЭФЫШЪЭ Диан, КъБР-м икъэралыгъо университет хабзэмкIэ, экономикэмкIэ ыкIи финансхэмкIэ иинститут ия 2-рэ курс щеджэ.","id":"<urn:uuid:1927733b-03d2-421c-9aa8-013f8424b99d>","dump":"CC-MAIN-2018-13","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%81%D1%8B%D0%B4%D0%B8%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%B8-%D0%B0%D0%BF%D1%8D-%D0%B8%D1%82%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2018-03-23T18:37:50Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-13\/segments\/1521257648431.63\/warc\/CC-MAIN-20180323180932-20180323200932-00034.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9462297559,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9462297558784485, \"kbd_Cyrl_score\": 0.05340408906340599}","num_words":2041,"character_repetition_ratio":0.082,"word_repetition_ratio":0.07,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.951,"perplexity_score":4688.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Испание\nИспание, е Королыгъоу Испание – Еуропэм хэт къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр – Мадрид. ЦIыфэу нэбгырэ млн 46-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 505 370 км². БзэшъхьаIэр – испаныбз. Испаниер хэгъэгу къарыукIаеу щыт, экономикэмкIи, политикэмкIи.\nХэгъэгу лIышъхьэр – Испанием и Королэу Филип я-VI.\nХэгъэгу тхьаматэр – Мариано Рахой.\nГеографие\nТарихъ\nЛIэшIэгъу пчъагъэрэ Испанием ДунэякIэм ызныкъо ыIыгъыщтыгъэ (еплъ Колониехэр). 1492-рэ илъэсым щегъэжьагъэу (Колумбыр Америкэм зынэсыгъэр) XX-рэ лIэшIэгъум нэс.","id":"<urn:uuid:b7f76b62-8ab6-459e-a290-9b393d56060c>","dump":"CC-MAIN-2018-22","url":"http:\/\/library.kiwix.org\/wikipedia_ady_all_novid_2018-04\/A\/%D0%98%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5.html","date":"2018-05-21T10:33:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-22\/segments\/1526794864063.9\/warc\/CC-MAIN-20180521102758-20180521122758-00533.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7582809925,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7582809925079346, \"kbd_Cyrl_score\": 0.23062339425086975}","num_words":128,"character_repetition_ratio":0.016,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.039,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.846,"perplexity_score":3891.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ŞHAPLI Sevinç Komaç: Manyas Hacıosman köyü doğumlu ve 64 yaşındayım, Hacıosman'da oturuyorum. Adım Sevinç Komaç, Şhaptlı ailesindenim. Eşim Özcan Komaç, 72 yaşında ve köyümüzden, Ç'ıv (Çvıu\/Ч1ыу) ailesinden. Benim çocukluğumda Wubıhça'yı iyi bilenler vardı ve yaşlılar arasında konuşuluyordu. Babam ve annem de Wubıhça konuşuyorlardı. Ben de konuşulanları az çok anlıyordum. Eşim ise Wubıhça'yı benden daha iyi bilir.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Wubıhça niçin unutuldu?Köyünüzün Wubıhça adı var mıydı?Meşe ağacı sizin için bir anlam taşıyor mu?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Wubıhça'yı konuşanlar azdı, sadece 3-5 köyde bilinirdi, ayrıca köyümüze başkaları yerleşti, evlenme ve karışmalar oldu. Sanırım Wubıhça bu gibi nedenlerle söndü. Köyümüzün Wubıhça adı \"Lek'uaşe\/Köleköy\" olarak bilinir. Köyümüzün ortasında, hala, Adigelerin simgesi olduğu söylenen büyük bir meşe ağacımız var. Ayrıca K'ey Psı dediğimiz çay kıyısına 50 metre mesafede, Hıdrellez yerimizde büyük bir meşe ağacı daha var, orası bizim geleneksel dua yerimiz. Burada Abdullah Dede adında bir Çerkes ermişe ait olduğu söylenen bir mezar da var. Dedenin kabrinin üzerine bir ağaç çatı yapılmıştı, ama aynı gece dedenin çatıyı söküp 50 metre ilerideki çaya fırlattığı söylenir. Bu olay olduğunda ben 5-6 yaşındaydım, çatıyı K'ey Psı'ya (ırmağa) atılmış halde gözlerimle gördüm. Kabir daha sonra betonla çevrildi, üstü halen açık.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Hıdrellez yerine hangi amaçlarla gidiyordunuz? Adigece ile Wubıhça çok farklı mıydı?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Daha çok yağmur duası için giderdik. Ailelerin ilk çocukları yağmur yağması dileğiyle suya sokulup ıslatılırdı. Sonra dua edilir, metaz yenirdi. Ayrıca bebek 40 günlük olduğunda K'ey Psı kıyısına götürülür, bereket, sağlık ve uzun ömür dileğiyle çaya buğday serpilirdi. Buna \"Qelege ohej\" denirdi. Ayrıca K'ey Psı boyunda kızlı erkekli eğlenceler (gegu) düzenlenirdi. Wubıhça Adigece'den çok farklıydı, aynı sözcüklerin anlamları bile farklı olabiliyordu. Örneğin, Türkçe \"su\" karşılığı Adigece'de \"psı\", Wubıhça'da ise \"bzı\" dır. Oysa Adigece'de \"bzı\", su değil, \"dişi\" anlamını verir: \"ha bzı\"- \"dişi köpek\" gibi.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Manavlarla ilişkileriniz nasıldı? Köyde köle olanlar da var mıydı?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Eskiden Manavları ve köleleri içimize sokmaz, onları uzak tutardık. Daha sonra, önce köle kızlar, ondan sonra da köle gençler yavaş yavaş toplantılarımıza (zekhes, haç'eş) alınır oldu. Bunları da yaşadım. Köyümüzde köleler çoğunluktaydı, Tevfik Esenç de köle kökenlidir.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Eskiden kölelerin efendilerinin çiftliklerinden kaçmaya başladıkları, bunun üzerine köle sahiplerinden bir heyetin İstanbul'a gidip kaçak kölelerinin yakalanıp kendilerine geri getirilmeleri için Padişah'tan yardım istediği ama Padişah'ın köleliğin kaldırıldığını, herkesin özgür olduğunu ve bu konuda bir şey yapamayacağını söylediği ve bunun üzerine efendilerin kölelerini azat ettikleri söyleniyor. Bunu duydunuz mu?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Evet, duydum. Bunu birçok kez anlatırlarken duydum. Bu olay üzerine, kölelere ev yeri ve biraz da toprak verildi, hane sahibi olmaları sağlandı. Bu olay benden çok önceleri olmuş, büyüklerimiz anlatırlardı.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Kölelere toprağı kim verdi, devlet mi? Köyünüzde Saraylılar var mıydı? Wubıhça şarkı söylendiğini hiç duydunuz mu?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Kölelere toprağı, sahipleri her kimler idiyseler onlar verdiler, topraklarından birazını ayırıp verdiler; devlet bu işe karışmadı.\nKüçük yaşta Saray'a götürülüp orada özel olarak eğitilen akıllı ve çok güzel, seçme kızlara Saraylı diyorduk, köyümüzde de birkaç Saraylı vardı. 20 yıl önce 92 yaşında ölen Fehime Teyze (Dzıbe) de bir Saraylıydı, iyi Wubıhça bilirdi, birçok kez Wubıhça şarkı söylediğine tanık oldum. Kız kaçtığında, düğün öncesi bir evde, bir süre emanet olarak konuk edilir, düğün günü oğlan evine götürülürdü, biz buna \"teçe\" deriz, kız \"teçe\" edildiği evin \"nenguaş\"ı (hanım kızı) olur. Kaçan kız, \"teçe\" edileceği eve alınırken, düğün günü oğlan evine alınırken ve tarla çalışmaları sırasında erkekler Adigece toplu şarkılar söylerlerdi.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Hastalara soylu kızların dua ve tükürüklerinin şifa getirdiğini, soylu kız tükürüklerinin (1упсы) şifa niyetine hastalara sürüldüğünü duydunuz mu hiç? Nazara inanır mısınız? Hastalar için ne yapılırdı?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Bizde soylular bulunmadığı için bir şey söyleyemem, böyle şeyler de duymadım. Nazara inanırım, başımdan geçti. Hastaları eğlendirmek ve oyalamak için tavana iple kuru ekmek asıldığını, el kullanılmadan ekmeği yeme yarışmaları düzenlenerek hastanın oyalanmaya ve rahatlatılmaya çalışıldığını çok gördüm. Buna \"Upave\" (Upaue\/1упао;dudak vurması) denirdi.\nHAPİ Cevdet Yıldız: Köyünüzde Wubıhça bilen kimse kaldı mı?\nŞHAPLI Sevinç Komaç: Niyazi dayım Wubıhça'yı bilir sanırım. Eşim de Wubıhça'yı benden iyi bilir ama hiçbirimiz artık eskisi gibi düzgün ve seri konuşamayız sanıyorum. 19. 08. 2007\nУБЫХМЭ ЯХЬЫЛАГЪЭУ ГУШЭ1ЭГЪУИЩ\nХьДЖ Й-Тян, о хэтмэ уашыш?\nХьКС-1920 илъэсым Манияс епхыгъэ Дарыджа къуаджэм сыкъышыхъугъ, илъэс 87 (Гьы 89) сит. Гунэным и Пшэкъэкой (Дэрэкой) къуаджэм сышап1угъ. Сиц1э Къыймэт. Сайтэ сэ сыкъэмыхъоу, сяйнэ иныбэ силъэу яук1ыгъ, Хьакурнэ\/абдзахэу шытыгъ, убыхыбзэрэ адыгабзэрэ иш1эштыгъэу къя1отэжы. Сяйнэ К1эмч1ы\/убыхэу шытыгъ, шъхьак1рэ убыхыбзэ иш1эштыгъэп. Сяйнэ ныбжыч1э дэдэу шъузабэу къызэнэм Гунэн Пшэкъэкой\/Дэрэкоим ятэ иунэ къек1ужыгъ. Гунэным и Гогьэнкой (Караларчифтлиги) къуаджэм шышэу, Гогьэн \/убыхэу зыл1 къызлъэхишэжыгъ. Зыр пшъашъэу ч1элит1у а л1ымгьэ къыфэхъугъ. 1947 илъэсым Мнияс Дарыджа къуаджэм пэблагъэу Сулэйманлы къуаджэм Зэш1у\/убых унагъом нысэу сыфэк1уагъ. Сишъхьэгъусэ 1988 илъэсым л1эжыгъ, убыхыбзэ иш1эштыгъэп, адгабзэ закъор иш1эштыгъ. Бандырмэм сыдэс.\nXьДжЙ-Манияс лъэныкъомгьэ убыхыбзэ гуша1эхэу шытыгъэ къуаджэхэр тэхэр арыгъэ?\nХьКС-Убыхыбзэр Манясымгьэ, Псышъхьэ зет1орэ, къыблэкъохьап1о лъэныкъом, къушъхьэм дэк1уаерэ т1уач1эм дэс къоджитфым шяш1эштыгъ. Мы къоджитфым шышэу т1ур адыгэ къуадж, шыри адыгэ-лъэпэко зэхапхъэу шыт, ау тыркухэр шъхьафэу шысыгъэх. Псышъхьэм дэмыс убыхмэ убыхыбзэ яш1эштыгъэп, адыгабзэгьэ гуша1эштыгъэх.\nАдыгэхэм Псышъхьэ зыра1орэ т1уач1эм лъэпэко\/манаухэм \"Богъаз\" ра1о, Псышъхьэм шычэрэ псыхъом лъэпакомэ \"Чай\" (Коджачай), адыгъэмэ \"К1эй псы\" ра1о. Псышъхьэр къыблэкъохьап1о лъэныкъом, ипшъэ дэк1уаерэ лъэныкъом иц1, Псык1эри псыхъор здачэрэ темыркъок1ып1о шы1э шъофым, Манияс губгъэм иц1.\nУбыхыбзэр К1эй псым дэсэу, губгъэр здэшыухырэм шегъэжагъэу ипшъэ дэк1уаеу шызэк1элъык1орэ къуаджэхэу Хьаджэякъуб (зэпсэури убых), Дарыджа ,1ышыклар (Işıklar; унэгъуитф, унэгъуипш1 фэдизыр убых, къыдафэрэр лъэпако), Дегирменбогъазы (ипэм уибых зэпытыгъ, хьигь ибэр убых) къуаджэхэм яжъыхэмэ яш1эштыгъ, ау гушэ1эжхэштыгъэхэп. Туач1эм дэс яужырэ къуаджэу Лэк1уашэм (Хьаджэ1османым) сиц1ык1угъом ныбж зи1эхэр, л1ыжъ нэжъ1ужъхэр убыхыбзэ гуша1эштыгъэх.\nХьДжЙ-Яш1эепэтэ зы куп нэжъ1ужъхэр шъыдэ убыхыбзэ рэгуша1эштыгъэхэп?\nХьКС-Сч1ъэрэп, а лъэхъанэм аш фэдэхэр тигу къэк1эштыгъэп, бзэ зя1орэм тыркубзэ тыгушэ1эн фэш1гэ тызэрагъэзэу тызэрэшытыгъэр сигу къэк1ыжы. Гъэ къэс зы мазэ фэдиз сайнэп1ашъэ идэж Лэк1уашэ\/Хьаджэ1осман сышы1эштыгъ, аш нэмыч1эу убыхыбзэ гуша1эхэу, Дарыджэрэ Дегирменбогъазы къуаджэхэм шыдэк1уагъэхэу дэсыгъэхэ сайтэчыпхъумэ адэжи сыкъанэштыгъ, шъхьак1рэ убыхыбзэ зэзгъэш1энэу сегупшысэшъугъэп. Убыхыбзэр сыздэс Пшэкъэкойми (Дэрэкоими), Гунэни шяш1эу зыбзагъэп. Лэк1уашэм (Хьаджэ1осман) сык1оу, сыкъэтызэпытэу зэрэхъугъэм фэш1гьэ убыхыбзэ къа1орэхэр зэхэсш1ык1эу сыхъугъагъ, ау ет1уанэ ахэри счыгъупчэжыгъ. Убыхыбзэр зэрэзэсымгъэ��1агъэм фэш1гьэ гьы сыч1эгъожы. А мафэхэм игукъэк1ыжэу къыся1оштыгъэ \"Апхъэдык1у анэшъу\" (Пшъэшъэ ц1ык1у дах) фэдэу гучэ1э заулэ ситхьак1умэ къинэжыгъ.\nХьДжЙ-Убыхыбзэр тоштэу зыбзагъ?\nХьКС-Убыхыбзэр адыгабзэм фэмыдэу, зэхэпш1ык1ын умылъэк1ынэу, къинэу зыбзагъ. Адыгабзэм фэдэкъабзэу шыт гуша1эхэм нэмыч1 мэхьанэхэр къатэштыгъ.\nХьДЖЙ-Убыхыбзэ орэд къя1оу зэхэпхыгъа?\nХьКС-Зэхэсхыгъ, Лэк1уашэ шышэу тфэшыт сэрайлы Дзыбэ Фэхьимэм убыхыбзэ орэдхэр къи1оштыгъ. Мэкъу еохэу, натыф ягьахьэу зыхъухэрэм хьаф зэхэтхэу е нысэ къяшэу зыхъурэм къулъфыгъэхэм орэдхэр къызэдя1оштыгъ. Ау мыхэр шъыдыбзэгьэ къя1оштыгъ тэрэзэу сфэш1эжрэп.\nХьДЖЙ-Псык1э зешъу1орэ Манияс Губгъэмрэ Гунэными убых къуаджэхэр шы1эх, ахэмэ зи убыхыбзэ яш1эштыгъэба?\nХьКС-Яш1эштыгъэу зэхэсхыгъэп, убыхыбзэ гуша1эхэуи сытэфагъэп, дэгъу дэдэу сч1ъэштыгъэ Гунэн иубыхмэ убыхыбзэ яш1эштыгъэп, адыгэбзэ закъор яш1эштыгъ. Убыхыбзэр зиш1эштыгъэхэр бо мэч1агъэх, хэти иш1эрэ бзэр адыгабзэр арэу шытыгъ.\nХьДжЙ-Хьач1эхэр тоштэу къежъугъэблагъэштыгъэх?Мыадыгэхэр къуаджэм къак1оштыгъэха?Лъэ1уак1охэр къуаджэм къыдахьэштыгъэха?\nХьКС-Благъэ, фэшыт фэдэхэр унэм, адрэхэр къуаджэм дэт хьач1эшым шырахьач1эштыгъ. Пшэкъэкоим ихьач1эш закъори тэти шау дэтыгъ. Хьач1эр шым къепсыхри шыр и1эгъэу, лъэсэу къуаджэм къыдахьэри хьач1эшым къек1уштыгъ, шы зимы1эхэри къак1оштыгъэх. Сипшъэшъэгъу лъэхъанэм ц1элъэк1уалъэ зет1орэ ц1ыф бо шы1агъ. Мыхэр мэфи 10-15 тхьач1эхэу, яшыгъынхэр яфэтгыч1ыхэу бо къыхэк1ыштыгъ.\nМанаумэ (тырку лъэпкъ) шы зи1э яхэтыгъэп п1онэу шытыгъ, шы зи1агъэхэр манау пшыхэр арыгъэх, адрэхэр хьылъэуанэ зытэлъ былыммэ, шыдыхэмэ ятэсыштыгъэх. Ахэри хьач1эшым шытхьач1эштыгъэх. Лъэ1уак1охэр къуаджэм къыдырагъэхьаштыгъэхэп. Дарыджэм жэндэрмэ дэсыгъ, лъэ1уак1охэр къуаджэм къыдыригъэхьаштыгъэп.\nХьДжЙ-Манаухэмрэ тоштэу зэфэшытык1э шъуи1агъ?\nХьКС-Нахь ипэм дэгъугъэхэу къя1уатэ. Джымхьуриетым (1923\/республикэм) къэнэуж, зы куп манаум \"Джымхьуриетыр манаумэ яй, ахэм аташ1ахьыгъ\" я1ори загъэинэу, Дарыджэмгьэ шъэфэу \"Адыгабзэ мэгуша1эх\" яра1ори жэндэрмэр адыгэмэ къырагъаоу яублагъ. Маджирхэми сайтэ хьапсым рырагъэдзагъ.\nХьДжЙ-Тоштэу хъугъ а 1офыр, къытфэп1отэна?\nХьКС-Ихъуп1ор бо я1уи ти къуаджэ 1930 илъэсэр арэу хъун фай, Былгъарие Осман Пазар шышэу унэгъо 25 маджир (былгъар мухьаджир) къыдагъэт1ысхьагъ. Унэгъо пэпч долым 25 (гектар 2, 5) шъуц1эу ч1ыгу 1эш1у иратыгъ. Аш фэдиз зимы1э адыгэ унагъо агьи тхэтыгъ. Тикъулъфыгъэхэр бэзэр фэш1гьэ шэхьарым, Гунэным к1уагъэхэу тихъуп1о маджирхэм яжъоу яублагъ, хъуп1ор шъэфэу зэфяугошыгъэу къыч1эк1ыгъ. Ти зыбзылъфыгъэ горэм мыр илъэгъуи макъэ къытигъэ1угъ, тибзылъфыгъэхэм къазгъыр хьанцэ фэдэхэр яшти яохи ахэр хъуп1ом рафыгъэх. Хъулъфыгъэу нэбгит1у яхэтыгъ, зыри сайтэ нэп1осыр арыгъ. \"Шъузхэр къытэуагъэх\" я1оныр зызэрамыпэсыгъэм къыхэк1эу, зыгорэм акъыл къарыти, сайтэрэ игъусэрэ фэш1гьэ \"Джымхьуриетым ехъоныгъэх\" я1уи пц1ыупс шахьитхэр къагъэлъэгъуагъэх. Сайтэрэ игъусэрэ мэзэ шырыш хьапсым ч1эсыгъэх. А лъэхъанэм сэ сыч1элагъ, ау хъугъэр сэш1эжы.\nЦахь зэрэфэтымыш1ырэм фэш1гьэ манаухэмрэ маджирхэр къызхэтгъахьэштыгъэхэп.\nШыкур, гьы аш фэдэхэр къэнэжыгъэхэп.\nХьДжЙ-Уич1элэгъум Къафкъасием\/Кавказым къик1ыжыгъэ ц1ыф бо шы1эгъэн фай, Къафкъасиер къя1уатэштыгъэба?\nХьКС-Л1ыжъ1ужъэу Къафкъасием къик1ыжыгъэу бо ц1ыф шы1агъ, Къафкъасиер яжэ дэзыштыгъэп.\nХЬАПЫЙ Джэудэт, Чъэпыогъу 2007\nУБЫХМЭ ЯХЬЫЛ1АГЪЭУ ГУШЭ1ЭГЪУИШ\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Тэдэ ушыш, хэтмэ уяшыш?\nШъхьаплъы Севинч Комач-Манияс икъуаджэу Лэк1уaшэ (Хьаджэ1осман) сыкъышыхъугъ, илъэс 64 ныбжым сит, Лэк1уашэ сыдэс. Сиц1э Севинч Комач, сы Шъхьаплъы. Сишъхьэгъусэ 1озджан Комачри илэс 72 ныбжым ит, тыкъуаджэ шыш, Ч1ыу унагъом шыш. Сиц1ык1угъэм убыхыбзэр дэгъоу зиш1эрэхэр шы1агъэх, ныбж зи1эхэр убыхыбзэгьэ рэгуча1эштыгъэх. Сайтэрэ сайнэри убыхыбзэ зэдэгуча1эштыгъэх. Сэри я1орэхэм мач1эми, мымач1эми хэсч1ъык1ыштыгъ. Сишъхьэгъусэ сэш нахь дэгъоу убыхыбзэм хеш1ык1ы.\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Убыхыбзэр шъыдэ яшыгъупшэжыгъ?Шъуикъуаджэ убыхыбзэу ц1э и1агъа?Чыгэе чыгым шъош пае мэхьанэ и1а?\nШъхьаплъы Севинч Комач-Убыхыбзэр зиш1эрэр мэч1агъ, убыхыбзэр къоджиш, къоджитфым шяш1эштыгъ, тикъуаджэхэм к1омэ къэс мыубыххэри къадэт1ысхьагъэх, зэхахьэхэр, къэзэрэгъашэхэр хъугъэх. Сенэгуе убыхыбзэр мыш къыхэк1эу к1осэжыгъ. Тикъуаджэ убыхыбзэгьэ иц1э \"Лэк1уашэ\", адыгабзэу зэпыбгъазэмэ \"Пшыл1ы къуадж\" мэхьанэ къеты. Тикъуаджэ игузфэгу ит шъофым, гьыри, адыгэмэ ятамыгъ, ясимгьэ (симбол) ря1оу зы чыгэе чыгыфо итыгъ. Аш нэмыч1эу К1эй псы зет1орэ псыхъо гъунэм мэтрэу 50 фэдиз пэблагъоу, Къэдэлэз ч1ап1о зет1орэ ч1ып1ом зы чыгэе чыгыфо шы1, адэк1ур тэ тидыуахь къэхьып1оу шытыгъ. Мыдэк1ум Абдуллахь Деде (Аптулахь Тэтэжъ) иц1эу зы чэркэс ермиш\/евлия (тхьэш1э зи1 ц1ыф лъап1о) горэм икъэ шы1. Тэтэжъым икъэ ич1ы1у пхъэгьэ зы къэ унашъхьэ тяш1ахьыгъагъ, ау а чэш дэдэм тэтэжъым къэ унашъхьэр тыритхъи мэтрэу 50 ипэ шы1э псыхъом хыридзагъэу къя1отэжы. Мыр зэхъум сэ илъэс 5-6 фэдизым ситыгъ, ау пхъэм хэш1ык1ыгъэ къэ унашъхьэр К1эй псым хэдзагъэу синэхэмгьэ слъэгъугъ. Нахь ужым къэр бетонгьэ къягъэчахьыгъ, къэм ич1ы1у гьыри 1ухыгъ, къэ унашъхьэ тэтэп.\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Къэдэлэз ч1ап1ом шъыд фэш1гьэ шъук1оштыгъ?Адыгабзэмрэ убыхыбзэр зэтэфыгъэхэу шытыгъэха?\nШъхьаплъы Севинч Комач-Нахьыбэмгьэ ожъубэнэ дыуахь къэтхьын фэш1гьэ Къэдэлэз ч1ап1ом тык1оштыгъ. Унагъомэ япэрэ ч1алэхэр ошх къешхын фэш1гьэ псым хагъэури ягъэуц1ыныштыгъ. Аш нэжым дыуахь къахьри мэтаз яшхыштыгъ. Аш нэмыч1эу ч1элэ ц1ык1ур къызыхъугъэр мэфэ 40 зыхъурэм К1эй псы гъунэм яхьыри, гъэбэжъумрэ псэоныгъэмрэ хэтэу, ныбжы к1ахьэу шы1эн фэш1гьэ фэлъа1охэу псыхъом коц1 ц1э занэхэр хыратакъоу хэбзагъ. Мыш \"Къэлэгьэ 1охьэж\" ра1оштыгъ.\nМыхэмэ анэмыч1эу К1эй псы шъофым пшъашъэхэмрэ ч1алэхэр зэхэтхэу гьэгухэр шяш1ытыгъ.\nУбыхыбзэмрэ адыгабзэр бо зэтэфыгъэх, зэфэдэкъабзэу зы гучэ1э закъом зэтэфыгъэ мэхьанэхэр къитыштыгъ. Гуча1эм фэш1гьэ адыгабзэу \"псы\"м иблэк1 убыхыбзэмгьэ \"бзы\" мэхъу. Адыгабзэмгьэ \"бзы\"м \"псы\" мэхьанэ къитырэп, \"бзы\"м, \"хъоу шымытыр\" мэхьанэ къеты, \"хьа бзы\" фэдэу.\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Манаухэмрэ шъуязфэгу то шытыгъ?Шъуикъуаджэ пшыл1ыхэри дэсыгъэха?\nШъхьаплъы Севинч Комач-Ипэм манаухэмрэ (зы лъэпэко лъэпкъ) пшыл1ыхэр къызхэдгъахьэштыгъэхэп, тпэчыжэу тыубытыштыгъэх. Нахь нэужым, япэу пшыл1 пшъашъэхэр, аш къык1элъык1оуи пшыл1 ч1алэхэр мэч1э мач1эу къызхэдгъахьэхэу, зэхэсхэм, хьач1эшхэм къырагъэхьэхэу яублагъ. Мыхэми ся1уч1эжыгъ, мыхэри слъэгъужыгъэх. Тикъуаджэгьэ пшыл1ыхэр бэгьэ нахьыбагъэх, Тейфик Есенчри пшыл1ыгъ.\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Ипэм пшыл1ыхэр хэхьажхэу, зиехэм афэмы1орыш1эжхэу, мыда1охэу къырагъэжагъэу, мыш къыхэк1эу пшыл1 зи1е зы убых бай куп Истамбул к1уагъэу, Патшахьым 1уч1агъэу, япшыл1ыхэр къяубытыжын фэш1гьэ Патшахьэр дэ1эпы1эгъу къафэхъунгьэ елъэ1угъэхэу, ау Патшахьым пшыл1ыгъэр тэгьыжыгъ, пшыл1ыхэр шъхьэфитэу хъужыгъэх, сфэш1эжшъун къэнэжыгъэп къари1уагъэу, мыш къыхэк1эу убых баехэми япшыл1ыхэр ят1ыпшыжыгъэхэу къя1отэжы. Мыр зэхэпхыгъа?\nШъхьаплъы Севинч Комач-Зэхэсхыгъ. Мы къэбарыр бэрэ къя1отэжэу зэхэсхыгъ. Мыр зэхъу къэнэужым пшыл1ымэ унэ ч1ап1орэ ч1ыгу т1эк1урэхэр ярати ахэри унагъо яш1ыжыгъэхэу къя1отэжыштыгъ. Мыр зэхъум сэ сыкъэхъугъагъэп, сэ сяпэ, бо ипэ хъугъэу ти жъымэ къя1отэжэу бэрэ зэхэсхыгъ.\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Пшыл1ымэ ч1ыгур тоштэу яратыгъ, Патшахьым, дэулэтым\/къэралыгъом яритыгъэу ара?Шъуикъуаджэ Патшахь Сэраим яшагъэ бзылъфыгъэхэри дэсыгъэха?Убыхыбзэ орэд къя1оу зи зэхэпхыгъа?\nШъхьаплъы Севинч Комач- Хэти еж ич1ыгу къыпики ч1ыгу т1эк1у ипшыл1ы ритыгъ.\nЦ1ык1у дэдэу Истамбул Сэраим яшэри аш шягъасэрэ бо дахэу, хэшыпык1ыгъэхэу, 1ушэу шытыгъэ пшъашъэмэ\/бзылъфыгъэмэ Сэрайлы ят1оштыгъ, тикъуаджэ Сэраим къыдэк1ыжыгъэу сэрайлы заулэ дэсыгъ. Илъэс 20 фэдиз ипэ илъэс 92 иныбжэу лэжыгъэ Дзыбэ Фэхьимэри сэрайлэу шытыгъ, убыхыбзэр дэгъоу иш1эштыгъ, бэрэ убыхыбзэ орэд къи1оу зэхэсхыгъ.\nПшъашъэр зыч1эк1эк1ырэм, нысэшэ мафэм нэс зыунагъогорэм идэж яшэри шяхьач1эштыгъ, нысэшэ мафэм пшъашъэр ч1алэм иунэ яшэжыштыгъ, мыш тэ \"течэ\" ет1оштыгъ, пшъашъэри \"течэ\" зыфэхъугъэ унагъом и\"нэнгуашэу\" хъуштыгъ. Дэк1он фэш1гьэ ч1эк1эк1ыгъэ пшъашъэр \"течэ\" зыфаш1ышт унэм ряшэ зыхъурэм, нысэр ч1алэм иунэ къырашэжы зыхъурэм, мэшхэм 1оф шыраш1эу, рэгьахьхэу зыхъухэрэм зэгъусэхэу, зэхэтхэу къулъфыгъэмэ адыгабзэу орэдхэр къызэда1оштыгъ.\nХьапый Джэудэт Йылдыз-Оркъ пшъашъэмэ ядыуахьхэр 1эзэгъоу шытыгъэхэу, оркъ пшъашъэмэ я1упсхэри 1эзэгъоу хъун фэш1гьэ сымагьэмэ яшырафэштыгъэу къэз1отэжрэхэр шы1эх, мыр зэхэпхыгъа?Нэ тэфэнымгьэ\/нэзарымгьэ ш1ош1хъуныгъэ уи1а?Сымагьэмэ яфэш1гьэ шъыд гьэгухэр шъуш1ыштыгъ?\nШъхьаплъы Севинч Комач- Тэ оркъхэр, л1экъолъэшхэр тхэтыгъэп, аш фэш1гьэ зи с1он сч1ъэрэп, аш фэдэхэр къя1уатэуи зэхэсхыгъэп.\nНэ кэыптэфэныр сш1ош1 мэхъу, къысэол1агъ. Сымагьэмэ ягуж яшъхьэдагъэк1ын, ягуапэ яш1ын фэш1гьэ, ч1апшэ зяш1ырэми к1ашъом к1апсэгьэ хьалыгъу пыраш1эштыгъ, 1эгьэ нэмысыхэу хьалыгъур яшхын фэш1гьэ зэнэкъокъуштыгъэх, моштэу сымагьэм имыш1ахэу иуахътэ ягъэк1уатэштыгъ, мыр бэрэ слъэгъугъэ. Мыш \"1упао\" ря1оштыгъ.\nХьапый Джэудэт Йылдыз- Шъуикъуаджэ убыхыбзэ зиш1эжрэ къыдэнэжыгъа?\nШъхьаплъы Севинч Комач- Сянэшэу Ниязиим убыхыбзэр иш1эн фай. Сишъхьэгъуси убыхыбзэр сэшнахь дэгъоу еш1э. Ау ипэрэм фэдэу, гьы зэк1элъык1оу, къабзэу тыгучэ1эжышъунгьэ цахь дэдэ сфэсш1ыжырэп, цахь дэдэ си1эжэп. 19. 08. 2007\nDİPNOTLAR:\n1) II. Abdülhamid'in analığı Perestu Valide Sultan ile ünlü Psikiyatrist Prof. Dr. Ayhan Songar da Gogen ailesinden idiler (Патшахь Абдулхьамид т1ур зип1ужыгъэ Патшахьым янэу ялъытагъэу Пэрэстумрэ гьы л1эжьыгъэ психиатрист Айхьан Сонгарри Гогьеныгъэх).\n2) 19. yüzyılda, \"kuaşkha\" denen etkili bir zengin köylü sınıfı, Wubıh nüfusunun dörtte biri dolayındaki geniş bir köle nüfusunu kullanıyordu, ayrıca insan (köle ve esir) ticareti de yapılıyordu (Daha geniş bilgi için bk. L. İ. Lavrov, \"Vubıkh'lar Hakkında Etnografik Bir Araştırma\", Kafkasya Gerçeği Dergisi, Samsun, 1992, sayı 8, s. 46-59). 1864'te, sınıfsal varlık ve zenginlikleri köle sahipliğine ve ticaretine dayanan, ama o günün koşullarında, kendi toplumları içinde politik açıdan çok güçlü bir konumda olan kuaşkhaların, 1861'de köleliği kaldırmış olan bir Rusya'da, kendileri için çalışacak ve hizmet edecek köleleri olmadan, Eylül 1861'de Rusların gösterdiği Kuban Irmağı boylarına yerleşmeyi benimsemeleri olanaksızdı. Çünkü hiç çalışmazlar ve çalışmasını da bilmezlerdi. Rusların da, Türklerle çok yanlı sıkı bağları bulunan Wubıhların, köle sahipliğine ve ticaretine dayanan düzenlerini sürdürerek Karadeniz kıyısında, stratejik açıdan çok önemli olan bir yerde, Ş'açe'de (Soçi'de) köle sahipliği düzenini sürdüren bir toplum olarak kalmalarını kabul etmeleri düşünülemezdi. Nitekim, Mart 1864'te, Rus Generali Heyman, Wubıhlara gönderdiği mektubunda, Wubıhları yumuşak karnından vuruyor, özetle de şöyle yazıyordu: Eşyalarınızı alıp ya da bir kısmını bize satıp serbestçe Türkiye'ye gidebilirsiniz, isteyenlere Kuban Irmağı boylarında toprak vereceğiz;direnmeye kalkışırsanız, üstünüze yürür, hepinizi kölesiz ve hizmetçisiz olarak Azak Denizi kıyılarına sürerim (Убыхмэ япшыл1ыхэр убых баемэ яягъ. Урысием ц1ыф\/гъэр шэн-шэфын 1оф илъыжгъэп, ау пшыл1ыгъэ илъыгъ. Убыхмэ, анахьыбэу пшыл1ы\/гъэр пшъэшъэ дахэхэр тыкухэмэ ярашэштыгъ, пшыл1ы\/гъэрхэр абдзахэхэм, джигетхэм, абхъаз\/азгъэхэм я1эрашэфри тыкухэм ярашэштыгъ. 1861 илъэсым Урысием ц1ыф бгъэпшыл1ыныри и1этыжыгъ. Мыр, цыфхэр зигъэпшыл1ырэ убых баемэ я1оф къек1угъэп. Урысием Пшызэ 1ушъом 1улъэу къигъэлъэгъуагъэ ч1ыгухэри я1оф къек1угъэп. Убых баехэм зэо маш1ор ч1ырагъэстагъ. Убыххэр япэ итыхэу адыгэхэр, 1861 илъэсым урыс патшахьым езэгъыгъэхэп. Зэ уцугъэ заом ич1эрыч1эу къиублэжыгъ. Абдзахэхэр 1863 илъэсым ишышъхьэ1у мазэ, шапсыгъхэри 1863 илъэсым ичъэпыогъу мазэ нэсыфэ урысмэ язэуагъэх, аш шиублагъэу ашэр ягъэт1ылъыгъ. Убыххэр, урысмэ ямызэгъыхэу хъуштым пэплъагъэх. 1864 илъэсым игъэтхэпэ мазэм урысы дзэм итхьаматэу Генрал Гейманым убыхмэ моштэу зы тхылъ къафыригъэхьыгъ:Шъукъысэдэ1умэ шъуи1э псэури шъу1э ч1элъэу Тыркуем шъук1онгьэ шъуфит, шъошъушышэу Пшызэ 1ушъом 1ут1ысхьан зыфэештхэми ч1ыгу яттышт. Мыда1охэрэм япшыл1ыхэр ятэсхыни шъхьафитэу сш1ышт, шъори пшыл1ырэ унэ1утырэ шъуми1эжэу Хы Мыут1э (Азов Хы) гъунэм шъусфыни шъу1узгъэт1ысхьашт. Генералым итхылъ фэш1гьэ шъуэплъ:General Geyman'ın sözkonusu mektubu için bk. T. V. Polovinkina, \"Çerkesya, Gönül Yaram\", Ankara, 2007, s. 252-253). Kuaşkhaların ve onlar tarafından yönetilen Wubıhların, Rusya'da, gelecek diye bir şansları kalmamıştı. Ama bu şans, aynı sıralarda, Osmanlı Devleti tarafından kendilerine tanındı:1855'te yasaklamış olan Çerkes köle ticareti, 1857'de yeniden serbest bırakıldı, 1860 sonrasında da Trabzon ve Samsun'da Çerkes esir pazarları kuruldu, Çerkes köleler çok ucuza satılmaya başlandı (Prof. Dr. İsmail Parlatır, Tanzimat Edebiyatında Kölelik, Ankara, 1992, s. 18-19). Böylece Wubıh kuaşkhalar, kendileri için bir yaşam olanağı bulunmayan Rusya yerine, Türkiye yolunu seçtiler. Sonuç olarak, 1880'lerde Polovinkina'ya göre, Kafkasya'daki Wubıh nüfusu 80 (Seksen) kişiye düşmüştü (Age, s. 317). (Убых ц1ыфышъхьэ пчагъэм шышэу пл1анэр пшыл1ыгъ. Мыхэр убых баемэ яягъэх. 1861 илъэсым Урысием пшыл1ыгъэр и1этыжыгъ. Убых баемэ пшыл1ыхэр ямы1эжэу Къафкъасием къинэжыныр я1оф къек1унэу шытыгъэп. А уахътэм илъэсих ипэ, 1855 илъэсым Тыркуем (Османлы Патшахьыгъэм) адыгэ пшыл1\/гъэр шэн шэфыныр хэбзэмыдэу иштэгъагъ, ау илъэсит1у къынэуж, 1857 илъэсым адыгэ пшыл1 шэн шэфэныр фитэу иш1ыжыгъ, 1860 илъэсым шегъэжагъэу Трапзанрэ (Trabzon) Самсунрэмгьэ (Samsun) адыгэ пшыл1\/гъэр бэдзэрхэр шызэ1уахыгъэх. Убых баехэри япшыл1ыхэри яч1ыгъeхэу, адрэ убых фэкъол1хэри ягъусэхэу Тыркуем къек1ужыгъэх-ХьДжЙ)\nBu arada, ek bir bilgi olarak, 19. yüzyıldan kalma eski geleneksel Wubıh (kuaşkha) evi örneklerinin, özellikle Gönen Dereköy'de ve daha başka köylerde hala ayakta olduğunu ilgilenenlere duyururuz (Убых бай унэхэр Гунэн Пшэкъэкойрэ нэмыч1 къуаджэхми къадэнэжгъэу адэтых).\n19. yüzyıl sonlarında, Manyas'ta bir \"Wubıh Köle Ayaklanması\" yaşandığı anlatılmaktadır. Kölelerin, giderek efendilerinin çiftliklerinden kaçmaya başladıkları, kölelerle baş edemeyen köle sahiplerinin de, \"Kaçan kölelerinin yakalanıp kendilerine teslim edilmelerinin sağlanmaları\" için Padişah'a başvurdukları, ama \"Osmanlı ülkesinde köleliğin kaldırılmış olduğu\" yanıtını aldıkları;bunun üzerine Manyas Wubıh ekonomisinin çöktüğü, Wubıh toplumunun da dağılmaya yüz tuttuğu söylenmektedir (Bu ayaklanma haberini, ilkin rahmetli Orhan Alpaslan Sımha'dan aktarma olarak, rahmetli İzzet Aydemir'in oğlu Beçhan Aydemir'den duymuştum). İlgilenenlerin bilgisine -HCY\n3) Psışha (Psıcha)- Subaşı, ırmağın yukarı bölümü.\n4) Psık'e (Psıkve)- Irmağın aşağı bölümü.\n5) K'ey Psı (Kvey Psı-Vadideki Su)- Boğaz (Psışha) içinde akan ırmağa (Kocaçay'a) Adıgeler'in verdiği ad.\n6) Halüj (хьалыжъу)-içine peynir, kuru üzüm, vb konulup yağda pişirilmiş ince yayvan börek;metaz-içine peynir, kıyma, vb konulup suda pişirilmiş yumurta büyüklüğünde buğday hamuru, Şapsığlar buna \"psıhalıjö\" (псыхьалыжъу), mısır unundan yapılan ve portakal büyüklüğünde olanına da \"metaz\" derler;halığuj (хьалыгъжъ)-içine kuru üzüm, vb konulan ve fırında pişirilen buğday ekmeğidir. Halüj ve halığuj, dayanıklı olduğundan akrabalarca düğün evine götürülürdü.\n7) Verkıbze (Оркъыбзэ) üzerine bir örnek:1979 sonu ya da 1980 yılı başında, kış aylarından birinde, İstanbul'da lise müdürlüğü yaptığım bir sırada, Harbiye Ordu Evi'ne, akrabadan bir Abaza (Abhaz) nişanına gitmiştim, \"kravatlı ve oldukça şık giyimliydim\". Tanıdık bir Abaza yaşlısının masasına, saygı gereği uğradım, yanında daha gençten üç dört kişi vardı. Hepsi büyük bir saygıyla ayağa kalktılar. Yaşlı kişi, Düzceli idi, rahmetli bir Abaza akrabamızın ilk kocasıydı, karısı ölünce, yine uzaktan akraba iki kız çocuklu dul bir K'emguy kadını ile evlenmişti (kadının ilk kocası Besleney idi);\"Ooo hoşgeldin\" diyerek beni kucakladı, gözlerimden öptü, sonra diğerlerine dönüp \"Yabancı biri değil, bizim çok sevdiğimiz bir çocuğumuz, yeğenimiz, telaşlanmayınız, oturunuz!\" dedi, beni tanıştırma gereği bile duymadı, sonra da bana dönüp öndeki bir sandalyeyi değil de, daha geriden bir sandalyeyi gösterdi. Ben de \"Arkadaşlarım bekliyor\" diyerek ayrıldım.\nYaşlının söz ve davranışı şöyle yorumlanabilir:Bu gelen kişi, her ne kadar düzgün giyimli de olsa, sizin gibi soylu olan biri değil, zengin ya da önemli bir makam sahibi de değil, ama yeğen -yani bir tarafı da Abaza-, telaşlanmaya gerek yok, size oturunuz diyen ve ona da gerilerden bir yer gösteren ben olduğuma göre, gerisini söylemeye gerek yok. . .\nYaşlı kişi, bir Abaza soylusu değildi, ama herhalde masada, İstanbul ya da Adapazarı'ndan bir Abaza soylusu ya da soyluları (marşan) bulunuyor olmalıydı (Оркъыбзэм фэш1гьэ зы шапхъэ:1979 илъэсым иухыжыгъо е 1980 илъэсым икъихьагъу, Истамбул лицей директорэу 1оф шысш1эу сызшыт лъэхъанэм, Хьарбые Дзэ Унэм, тфэшыт зы азгъэ (абхъаз) пшъэшъэ гъэунэф зэхахьэ сык1огъагъ, сызэтэгъэпсэхьaгъэу сышытыгъ. Сш1эжрэ зы азгъэ л1ыжъгорэм идэж, хьэйнапэу орэмыхъу с1уи, и1апэ сыубытынэу сы1ухьагъ. Шысхэр псынч1эу къызшъхьылъэтыгъэх. Л1ыжъыр Дузджэм шышагъ…\"О-о-оу, къеблагъ\" и1уи апл1э къысишэк1ыгъ, синэхэмгьэ къысэбэугъ, ет1уанэ задэ шытымэ зафыригъази, \"Мыр хымэп, тянэшыпхъу ч1ал, зышъумыгъап, шъуыт1ысых! яри1уагъ…ет1уанэ зыкъысфигъази масэм\/столым к1элъыт т1ысып1о\/стулхэр шытые пэтэ, ч1ыбымгьэ 1удзыгъэ шы1э т1ысып1о\/стулгорэ къысигъэлъэгъугъ. Сэри \"Сигъусэхэр къыспаплъэх\" с1уи сыкъы1ук1ыжыгъ.\nАзгъэ л1ыжъым изэк1уак1э къик1ырэ мэхьанэр моштэу хъун фай:Мы къы1ухьагъэр шыгъын зэгъэфагъэ шыгъ нэмы1эми, ар шъошфэдэу л1экъолъэшэу, баеу е ипшъэ тэсмэ яшышэу зыгорэп, ау азгъэ фэшытэу шыт, зышъумыгъап, шъут1ыс зи1уагъэр сэрэу зэрэшытымрэ аш иужыпкъэм ч1ыбымгьэ 1удзыгъэу зы ч1ап1о зэрезгъэлъэгъугъэм шъуеплъымэ 1офыр зытэтыр нахьыбэ къэсымы1оми зэхэшъуш1ык1ыгъэу хъун фай…\nАзгъэ л1ыжъри оркъыгъэп (мэршаныгъэп), ау Истамбул е Адэпэзар (Adapazarı) шышэу мэршанхэр аш идэж шысыгъэхэу хъунхэ фай-ХьДжЙ) -HCY\nAlıntı","id":"<urn:uuid:97eb4cc9-9a64-4e8d-9ead-66dbf59b56d6>","dump":"CC-MAIN-2018-22","url":"https:\/\/wubihlar.tr.gg\/Ub%26%23305%3Bhlar-.ue.zerine-bir-s.oe.yle%26%23351%3Bi.htm","date":"2018-05-22T17:25:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-22\/segments\/1526794864837.40\/warc\/CC-MAIN-20180522170703-20180522190703-00366.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9722620249,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9722620248794556, \"gag_Latn_score\": 0.01081000454723835}","num_words":8580,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.012,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.008,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.975,"perplexity_score":12102.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Мафэр зыгъэнэфырэр тыгъэ, цIыфыр зыгъэфабэрэр гугъэ» – джащ фэдэу игугъэ нэфэу, фабэу емыджэнджэшэу усакIом игъогу къыхехы.\nАнахь гумэкIышхоу, гумэкI хьылъэу цIыфлъэпкъым иIэр, иIагъэр чIышъхьашъом ищыIэныгъэ щырэхьатыныр, огуи чIыгуи мамырыныр, гупшысэм ыкIуачIэ щэбзащэм дэмыкIодыныр ары – къыIощт джащыгъум усакIом иорэд зафэ, ешIушIэзэ цIыфыпсэм, дэхагъэм иIэмыр зыхэлъыр зэкIэ фихьыщт ащ.\nХэтрэ усакIуи мэкъэ шъхьаф хэхыгъэкIэ тхэныр регъажьэ. ТыкъызтегущыIэщт усакIом ымакъэ хэхыгъэ шъыпкъэу, дунэе мэхьанэ образым зэрэкIилъхьэрэр нэрылъэгъоу иапэрэ тхылъ къыдэкIы. Ащ зэреджагъэр «ЧIыгур сыгу къыщекIокIы». Къуекъо Налбый ары зыфатIорэр – я XX-рэ лIэшIэгъум ия 70 – 80-рэ илъэсхэм тиадыгэ литературэ къыхэхьагъ.\nИтхылъэу къыдэкIыгъэхэм ацIэ къепIо къодыеми ымакъэ зэратекIырэр къэлъагъо: «Нэпкъ фабэхэр», «Чэрэз чъыгхэр», «Огур зыIэтыгъэр», «Ошъо чапэм нэсы сIапэ», «Псым ыхьырэ Iуашъхь», «Гум истафэхэр», «Къушъхьэ ябг». АдыгабзэкIэ тхылъ тIокI фэдиз, урысыбзэкIэ тхылъ зыхыбл: «Танец надежды», «Светлый круг», «Звезда близка», «Продрогшая вишня», «Домик для детей», повестэу «Черная гора», романэу «Вино мертвых».\nНалбый прозэкIи тхагъэ, драматургием пылъыгъ, пьесэхэу «Шъэожъыемрэ ЦэIунэжърэ», «Пщы-оркъ зау», «Псым ыхьырэ Iуашъхьэр», «Тятэжъмэ яорэдхэр», «Саусэрыкъо имашIу», «СышъолъэIу, сыжъугъэтIылъыжь», «Рыу, сибэщ» зыфиIохэрэр Лъэпкъ театрэм ыгъэуцугъэх. Апэрэ художественнэ фильмэу «Гугъэм имэзах» зыцIэу адыгабзэкIэ тырахыгъэм исценарие ытхыгъ.\nНалбый адыгабзэм рилъхьагъэх пьесэхэу «Укрощение строптивой», «Хозяйка трактира», «Тартюф», «Ревизор», «Иванов» зыцIэхэу Шекспир, Гольдони, Мольер, Гоголым, Чеховым атхыгъэхэр.\nКъуекъо Налбый иусэхэмрэ истатьяхэмрэ гъэзетхэу, журналхэу «Дружба народов», «Студенческий меридиан», «Советская молодежь» зыфиIохэрэм къарыхьагъэх, иусэхэм ащыщхэр орэдышъом ралъхьагъэх, ащыщхэри грузиныбзэкIэ, болгарыбзэкIэ, чехыбзэкIэ, тыркубзэкIэ зэрадзэкIыгъэх.\nКъуекъо Налбый Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхуагъ, Адыгэ Республикэм и Къаралыгъо премие илауреатыгъ (2002). 1974-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Урысые Федерацием итхакIохэм я Союз хэтыгъ.\nАдыгэ поэтхэм лъэужыкIэу хахыгъэ философскэ поэзием Къуекъо Налбый пащэ фэхъущтыми ашIэщтыгъэп я 80-рэ илъэсхэм тхэным пыщэгъэ ныбжьыкIэхэр ащ «езэрэгъэкIухэу» заублэм. Ащ лъыпытэу а къэзэрэугъоирэ купым иегъэджакIоу, игъэсакIоу Налбый хъугъэ, хэти ыIорэм емыпхыгъэу, ежь ишIошъ ар зэрыгъуазэщтыгъэр, ежь зэрэзыфимыгъэгъужьырэм фэдэу ар тхэрэ пстэуми афэпхъэшагъ. Поэзием игъэкIотыгъэу щызэлъашIэрэ усакIохэм – псаухэми щымыIэжьхэми – яхьылIагъэу мыгумэкIыхэу мырэущтэу къыIон ылъэкIыщтыгъэ: «Ащ итхылъхэм усэ шъыпкъэу пшIы горэ къахэпхын плъэкIыщт ныIэп». НэшIошIыгъэкIэ, литературнэ екIолIакIэкIэ ар лъытэгъоягъэ, сыда пIомэ джащ фэдэ гущыIэх пIоми хъущт ежь ытхыгъэхэми къариIуалIэщтыгъэхэр. АщкIэ – поэзиер хэгъэушъхьафыкIыгъэ дунай, ар нафэу щытыгъ. Ау сыд фэдэ дуная? Ежьыр шъыпкъэмкIи ар гъэунэфыгъэу щытыгъэп. Къэугупшысыгъэу ара? Ары. Гупшысэ псынкIэу ара? Ары. ЕгъэлыекIыгъэу ара? Ары адэ. ЧIыгум идуная е шъхьашIокIа? Iо хэмылъэу ары. Ау зытет шъыпкъэмкIэ, а зыцIэ къетIогъэ шIэныгъэхэм ащыщ горэми щигъэзыен ымылъэкIынэу щытыгъэп иусэхэр къыхаутыхэу зэрэрагъэжьагъэм лъыпытэу усэ зэхэлъхьаным ичIыпIэ нэкIхэр къешIэкIыгъэ хъугъагъэ. Хэта ащ зэкIэми анахь ыгу рихьырэр, хэта адырэхэм атхыгъэхэм ащыщэу ыгу нахь пэблагъэр? Зыгорэхэр нахь гъэнэфагъэу къыдгурыIоным иамал къеты критикэу Вадим Дементьевым фитхыгъагъэм: «Я XIX-рэ лIэшIэгъумкIэ Лермонтовыр адырэхэм нахь къахэсэхы. ПIопэн хъумэ, сэ гу зылъыстагъэр фэшъхьаф урыс поэтхэм, ары пакIошъ, Пушкинри зэрахэтэу, Лермонтовыр адыгэхэм нахь апэблагъ. Блок «Сыгу екIугъэу» бэрэ сыхэтыгъ, джы ар н��хь тэрэзэу къызгурыIоу шIу сэлъэгъу. Маяковскэр зэкIэмэ апшъэ сшIэу сикIэсагъ илъэс пшIыкIутф фэдизэ, сэшIэ сыщэIэфэ ар шIу зэрэслъэгъущтыр. Чэзыу-чэзыоу сыгу рихьыщтыгъэх Есениныр, Ахматовар, Цветаевар. Ахэр зэрэсигъусэхэу къэнэжьых. Поэт гъэшIэгъон Ю. Кузнецовыр…»\nГу лъышъутагъэмэ, бэ ыгу рихьырэр, ау ахэм ащыщ гори егъэшIэрэу псэкIэ ыштагъэп – «агокIыжьыщтыгъ» – Пушкинми, Блоки, Маяковскэми, нэмыкIхэми, ау ащ къахигъэщырэр: «Урыс поэзием, сэ сиеплъыкIэкIэ, итхыгъэ анахьышIухэм ицIыфыпсэ илыуз, зыкIэхъопсыхэрэр, ыгу изытет сыдигъуи зэфагъэ хэлъэу къащигъэлъагъощтыгъ».\nУсакIом анахь мэхьанэшхо зэритырэ лъагъор къэдгъотыгъэу къытщэхъу – ар ицIыфы ыпс ары. ШъыпкъэмкIэ, тэ тышэхъугъэу къычIэкIынкIи пшIэщтэп – ар лъэгъо къодыеу щымытэу, гъогу шъуамбгъоу щытынкIи мэхъу; ар пчыкIэу нэгъэупIэпIэгъум уашъом къыхэхъупскIи, икIыхьэкIэ тхыгъэ афишIи, гъашIэу кIосэжьыгъэр арынкIи хъун; ар тыгъэу, чэрэз чъыг хатэу ежьэжьыгъэр арына? Хэтэуи, сыдэуи хъун ылъэкIыщт, ау гъэнэфагъэу ар лъагъоу, гъогоу, уашъом ридзыгъэ лэгъупкъопсым ишъолъырэу, нэмыкI пкъыгъо гъэнэфагъэ горэу щытэп. Ауми, усакIом ицIыф ыпсэ мыкIосэжьын мэшIотхъуабзэу — лэжьакIоу, гъэпсакIоу, орэдыIоу, къэшъуакIоу, нэшхъэеу ары къызэрэзышIуигъэшIырэр. Зэфэхьысыжь пшIымэ, Къуекъом итхыгъэхэм уахэгупшысыхьэзэ къэпIон плъэкIыщт – ипоэзие чIынэлъэ гъэнэфагъ, планетэ шъхьаф, ежь къыхихыгъэ шъохэмкIэ, макъэхэмкIэ, мэхэмкIэ мэпсэу. Налбый гуфаплъэу дунаим хэплъэнэу тыриубытагъ – псэм, чIыгум, дунаим, цIыфым, чъыгым, къэгъагъэм, къэкIырэ пстэум, хьэцIэ-пIацIэхэм е псэушъхьэхэм яадырабгъоу умылъэгъурэр штагъэу. Дунаир ежь цIыфыр арымэ, псэупIэ шъхьаIэу алъытэзэ, зэкIэ дунаим тетхэр цIыфым ыкIоцIы щэпсэухэмэ? ЦIыфым ынэ къыпэшIофэгъэ хьэцIэ-пIэцIэ цIыкIур къыубытмэ шIоигъу, ау хьэцIэ-пIацIэр цIыфэу къычIэкIымэ? ДжэгукIэ гора ар? ДжэгукIэм ар пэчыжь. Философскэ гупшысэ ин зыпкъырылъ мэхьэнэ купкIэу, уахътэмрэ чIыпIэмрэ зынэмысыгъэхэ шIэныгъэу, илъэс мин пчъагъэхэм цIыфым иакъыл зэщызымыгъэкъогъэ гуфаплъ.\nДунаим иухэсыгъэ хабзэхэм бэ ащызэхъокIыгъэ хъугъэр: шIокI имыIэу усакIом зэригъашIэмэ шIоигъу жъуагъом «Iоф зэришIэрэ» шIыкIэр, ипшъэрылъ зыфэдэр, сыда пIомэ ар дахэ нахь мышIэми, чъыIэ, ар нэкIэ олъэгъуми – чыжьэ, зыгорэкIэ ар мышъыпкъэнкIи мэхъуба, сыда пIомэ гурыIогъуай – ынэгуа е ыкIыба къызэрэтэплъырэр? Игъогу дэхымэ хэта ар зэтезыIэжэщтыр? Ащ фэшI, еIо усакIом, бзыухэм пэсэрэ орэдхэр ары къаIон фаер, чIыгум икуупIэкIэ чъыг лъапсэхэр ыгъэшъокIын, къэгъагъэхэм зэлъаштэгъэ чэрэз чъыгым ынэ уцышъохэу мин пчъагъэ хъухэрэр «чIимынэнхэм», чIыгур зэгозэу ымыдырыным пае жьыбгъэм ар къыухъумэн фае.\nЩыIэныгъэм идэхагъэ агъэкIодын зэралъэкIыщтым, джа «Зыгорэу» зыпашъхьэ цIыфыр щыамалынчъэм игурышэ-гупшысэ гумэкIыгъо усакIор зэлъиубытыгъэ. Джащ къыхэкIэу чэрэз чъыгхэм хатэр къабгынэшъ, зыдакIохэрэм хэти щымыгъуазэу дэкIых, сыдэу зафишIыгъэкIи, ялъэIугъэкIи, ахэм къаригъэгъэзэжьын ылъэкIыгъэп:\nЗаутIыIугъэу, зырызэу,\nЗы тхьапи къаIэпымызэу,\nКъысфамыщэеу аIапэ,\nКъамыIэтэу гъогупэ сапэ,\nЧэрэз чъыгхэр сиIэгу дэкIыгъэх.\nУсакIомкIэ чэрэз чъыгхэр (чъыгыр) къэбзагъэм, хьалэлныгъэм, ныбджэгъуныгъэм, шIулъэгъум, гугъапIэм, щыIэныгъэм, гъашIэм ятамыгъэх; ахэр щагум зэрэдэкIыгъэхэм къыушыхьатырэр – ныбджэгъуныгъэрэ шIулъэгъуныгъэрэ имыIэжьэу къызэрэнэрэр, нэфынэмрэ фабэмрэ зэрэбзэхыхэрэр; «ДэкIых сищагу ахэр, губгъом сыкъыранэрэм фэдэу, дэкIых ыкIи дунаим зи темытыжьым фэдэу къысщэхъу».\nДунаим ыухэсыгъэ хабзэхэр зэрэзэбгырызхэрэм гумэкIыгъорэ упчIэрэ щэхъу къапкъырыкIырэп.\nУхэсыгъэ хабзэхэр зэукъохэм, пэубли кIэухи имыIэжьэу поэтыр къэнагъ, зэкIэми яупчIы, ау хэти джэуап къыритырэп, сыда пIомэ джэуапыр къэзытын фаер ежьыр, сыда ежь ыпшъэ ифэн ылъэкIыщтыр, гъэретынчъ, кIочIадж, гугъэпIэ закъоу къэнэжьырэр ежь-ежьырэу чэрэз чъыгхэм «адэжь» къыгъэзэжьмэ ары ныIэп. Ау сыдэущтэу? Сыд амалкIэ?\nЗэкIэмэ апае пшъэдэкIыжь зыхьырэр ЦIыфыр ары! Къуекъом ишIошIыкIэ, анахь зэщыкъоныгъэшхокIэ лъытэгъэн фаехэр цIыфым ыпсэрэ ыпкъышъолрэ къяхъулIэхэрэр ары. Мы охътэ благъэхэм дунаим зы лъэпкъ горэ текIодыкIымэ, ар апэрэ чэзыоу цIыф лъэпкъыр ары. Сыда усакIом зэкIэ къэзыуцухьэрэм псэ къызкIапигъакIэрэр – чъыгхэми, къушъхьэми, псыхъохэми, жъуагъохэми, уашъоми, псэушъхьэхэми, бзыухэми, нэмыкIхэми? Сыда пIомэ зэкIэ псэ зыпытхэри зыпымытхэри зыпылъхэр цIыфым ишIэжь, иакъыл, щыIэныгъэм ылъапсэ зыгъэпытэрэ гъэретыр рагъэгъотыжьынхэр, ащ ышъхьэ зэщыкъуагъэ зэкIэ лъэпсэкIодэу римыгъэкIодыкIыныр ары. Арэущтэу зэрэхъугъэм къыхэкIэу цIыфыр къэгъэнэжьыгъэным фэгъэхьыгъэ бэнэныгъэр лъэшэу зэпэкъудыигъэу, дунаир ыпэкIэ зэрэлъыкIуатэрэм IэпыIэгъушхоу щыхъугъ.\n«СыфэкIо цIыфым» — джары Н. Къуекъор зэреджагъэр ежь итхыгъэхэм ащыщ горэм, ащ поэмэ шъуашэ иI. Сыдэущтэу цIыфыр къэгъотыгъэн фая? Сыда шIэгъэн фаер дунаим къызытехъом зэрэщытыгъэм фэдэу ЦIыфыр хъужьыным пае? «СыфэкIо цIыфым», – еIо усакIом. ЗэрэхъурэмкIэ, ЦIыфыр зы чIыпIэ горэм щыI, ащ ыдэжь кIорэр зыфакIорэр ежьыри цIыфы хъумэ шIоигъошъ ары. Космосыр ахэкIырэп игупшысэхэм. «Тыдэ сыпщэщт?» – «Сыгу уисщэщт», – ретыжьы джэуап «къыдэгущыIэу къызышIуигъэшIырэм». А «Зыгорэр» бзыункIи, чэрэз чъыгынкIи, ары пакIошъ, ежь Мефистофель шъыпкъэр арынкIи хъун. Ау арынкIэ енэгуягъор зэкIэ зэрэпсаоу дунаир – гъощагъэр, IэшIой-лъэшIоир, гъэблалIэр, чъыIалIэр, Iыгъын-къыдекIокI зищыкIагъэр ары.\n…Гу мыгъор сшIыгъэ дунэе пылъапIэ,\nАу сэщтэ: пыта шъуIо дунаем ыпшъапIэ?\nАуми, лъэкIышхо зиIэр, акъылышIор, цIыф шъыпкъэр къызэрагъотыщтымкIэ гугъапIэ щыI. Ау ошъуапщэхэм акъогъоп, къушъхьэхэм акIыбэп, мэз цунэп ар къызыщагъотыщтыр – ежь чIышъхьашъоу зыщыпсэурэм цIыфхэм ахэтэу ЦIыф шъыпкъэ хъужьыщт.\nЩэшIэ Щамсэт.\n(Джыри къыкIэлъыкIощт).\nЩэшIэ Казбек зэритхырэмкIэ: «ЦIыфыр дунаим ищыкIагъ иакъыл изэхэщэкIо кIочIэ зыкI щыIэныгъэм щыпхыри��ъэкIыным пае. Ау дунаим къызэрэтехъуагъэм лъыпытэу ЦIыфым ежь тхыпхъэу щырищыгъэм ар дунаим кIэричыгъ…»\nСыдэущтэу бгъэпсыщта дунаим изэдегъэштэн? А «дунэе тарихъ» зэхэфыгъуаем цIыфым бэ щызэшIуихын фаеу ипшъэрылъыр.\n«Сэ сыцIыф, – еIо усакIом, – гъогоу о къыокIухэрэм сатетэу уадэжь сыкъэкIо, сыкъакIощтыгъ гъогу сафэхъунэу – зыгорэкIэ о уадэжь сыкъэсын сымылъэкIымэ, о, ЦIыфыр, укъагъотын алъэкIыным пае, о зэкIэ псэ зыпытхэми, зыпымытхэми акъыл къябгъэгъотынышъ, аджалым щыуухъумэнхэм пае». Ау чэщ шхъуахьышIэр цIыфым лъежьагъ:\nЧэщым сишIыщт жъогъо нэфы,\nАу жъуагъохэр факIоха цIыфым?\nЦIыфым факIорэм гу алъитагъ Чэщым игухэлъ хъоршэрхэм, ахэр щигъэзыягъэх. Джаущтэу охътэ кIыхьэм къыкIоцI къинышхо тырилъагъозэ, «а Зэгорэу» ЦIыфым факIощтыгъэм къэзыуцухьэрэ дунаим – псэ зыпытым ыкIи зыпымытым цIыф нэшанэхэр ахелъхьэ, аужыпкъэм, зыкъегъотыжьышъ, ЦIыфэу мэхъу.\nКъуекъом ытхыгъэ пэпчъ зыщылъыхъурэр цIыфыр, шъыпкъагъэу, зэфагъэу цIыфым ишIэжь куоу щыгъэбылъыгъэхэр ары, ахэм якIурэ гъогоу цIыфыр зытетыр къин, щынагъо, ушэтыпIэ Iаджыми ащыIокIэ.\n2\nКъуекъо Налбый ипоэзие адыгэ литературэм, зэкIэ адыгэ лъэпкъ художественнэ псалъэм ианахь гъэхъэгъэ инхэм зэу ащыщ. Джырэ лъэхъаным илирикэ инэпкъ шъуамбгъохэм ар алъыIэсыгъ, дунэе ямышIыкIэ ыгъэпсыгъ. Дунаир иплъэгъукIынымкIэ, цIыф лъэпкъым иIофыгъошхохэр зэшIохыгъэнымкIэ Къуекъом къыхихыгъэ гъогупэм зэмыхъокIэу хахъощтыгъэ. Дунаеу тызыщыпсэурэмрэ зэпырыгъэзэгъэ дунаимрэ зэхэхьажьыхэшъ, загъори зэщыщы мэхъужьых, пхъашэу зэнэкъокъухэуи къыхэкIы.\nАщ ыпкъ къикIыкIэ, чIыпIэ имыкощыкIырэ хьап-щыпхэри мыгущыIэрэ пкъыгъохэри иусэхэм къахафэхэрэп, ащ илIыхъужъ зыдэщыIэн ылъэкIыщт чIыпIэр къэпшIэн плъэкIыщтэп – ар шIу зэрэлъэгъурэ нэбгыритIумэ яунэнкIи мэхъу, джащ фэдэуи ошъогум псэупIэ щишIыгъэнкIи пшIэхэнэп. ЦIыфыми чъыгыми, псыми, къушъхьэми, зэкIэ узыфаер алъэгъун, шхэнхэ, гущыIэнхэ, шIу алъэгъун, хьазаб ащэчын алъэкIыщт.\nДжары Къуекъо Налбый илъыхъонхэми, изэпыщытыныгъэ-зэмызэгъыныгъэхэу зэшIопхын умылъэкIыщтхэми анахь мэхьанэ зиIэр. «Гум истафэхэр» зыфиIорэ тхылъым зэкIэ ахэр зы чIыпIэ, зы дунай щызэфэхьысыжьыгъэх – цIыфыр ащ щыщыIэгъуай, жьы къыщыщэгъуай, сыда пIомэ а дунаим хэкIэу, ныбжьыкъоу, хьэдэджадэу щызэтырихьагъэр бэ, сыда пIомэ цIыфыр ЦIыфы щыхъугъэп – фэшъхьаф шъыпкъ зэрэхъугъэр – ар тIоу, щэу, пшIэу гощыгъэ хъугъэ, шъхьишъэ шIотэу, зэфэдэкъабзэу нэпипшI пчъагъэ иIэу, нэпэ мин пчъагъэ иIэу, етIани ащ фэдизым акъыл зиIэ горэ ахэмытэу… тхыпхъэхэр, цIыф пкъышъолым щыщ пкъынэ-лынэхэр зэщыкIукIыгъэхэу, нэмыкIэу къэпIон хъумэ, «зэщыкIукIыгъэр» бэрэ искусствэм щагъэфедэ. Иблыс горэм е мэлаIич хьалэлым тхыгъэхэр къыпкъырыкIыгъэхэмэ къэшIэгъуае. Сыдэу хъугъэми, пкъыгъохэр фэшъхьафы зыщыхъухэрэр сурэтышIым ынэрэ ыIэрэ азыфагу язакъоп – а охътэ дэдэм нэмыкI шъэфыгъуи Iофым къыхэхъухьэ – ар сурэтышIым ыпсэрэ ыпкъышъолрэ сурэт ышIырэ пк��ыгъохэм ачIыпIэ иуцонхэм, ахэм ащыщ зишIынышъ, пкъыгъохэу зыми ымыуасэхэм атешIыхьагъэхэу фэшъхьаф щыIакIэм итеплъэ зытыриштэным зэрэпылъыр ары.\nТынэкIэ тлъэгъурэ дунаир арэп дунаир, ар фэшъхьафэу щыI – джары Къуекъор зэрыгъуазэрэр. Ащ илIыхъужъ зыдэщыIэр нахь хьылъэу зэхэлъ, сэмэркъэу шIыкIэкIэ тхьамыкIагъор нахьыбэу къыхэфэ.\n(Джыри къыкIэлъыкIощт).\n3\nНалбый Къуекъор зыпылъыр – цIыф зэхашIэмрэ псэмрэ яшъэфыпIэ куухэм алъынэсынэу ары, тызэсэжьыгъэ пкъыгъохэм ямышIыкIагъэ горэхэр захилъагъокIэ, амал зэриIэкIэ ахэр нахь егъэиных, ащ дакIоу псэ къапегъакIэ, цIыф нэшанэхэр ахелъхьэх, иIофшIэн шъхьаIэ къыхегъэлажьэх, ащ ыпкъы къикIыкIэ ифитыныгъэхэр пкъыгъохэмэ къагоуцох, ежь имэхьэнэ купкIы ышъо шъыпкъэхэмэ гу алъыптэу иолъэгъукIых.\nКъуекъом илIыхъужъ «хэкIпэпкIэ» дунаим щыщ, ащ инэшанэхэри ежьыми хэлъых:\nХэкIым сыкъыхэкIы,\nХэкIым хэкIы.\nАщ лъыпытэу дунаир тIоу, щэу гощыгъэ хъугъэ: усакIом ежь зелъэгъужьы, зилъэгъужьырэп ыкIи, нэмыкIэу къэпIон хъумэ, ащ зыкъеплъыхьажьы, ышIошъ мэхъу ежь зызэрилъэгъужьырэр, ау зыгорэм ынэхэмкIэ ары. ЗэрэхъурэмкIэ зы охътэ дэдэм лIыхъужъыр нэпитIоу дунаитIумэ ащыщыI. Джыри икъоу ащ зэхишIэрэп нитIумэ язэу нахь чанэу, нахь IупкIэу, нахь тэрэзэу зылъэгъурэр: мыщ щыриIэр – ынитIуа, хьауми адырэ нэу – ыгу фэшъхьаф дунай лъагэхэм ащыриIэр ара? Аущтэу тIоу, щэу гощыгъэ хъуныр – сыдигъуи пстэуми къахэфэ. Нэхэм ащыщэу (чIылъэм е ошъогум щыIэхэм язэу) нахь чанэу, цыхьэшIэгъоу зылъэгъурэр джырэкIэ лIыхъужъым ышIэрэп, ау фэшъхьаф къыгурыIуагъ: ащ «ыпсэ – ыпкъышъол» зэкIэ дунаир зэрэпсаоу зэхешIэ, сыда пIомэ ащ такъикъ пэпчъы мы дунаир ежь зыхешIыкIы, ежьыр ары зыхэшIыкIыгъэри; хьау, еIо усакIом, «ар сэ схэшIыкIыгъэ закъоп, ар сэ стешIыкIыгъ». НэмыкIэу къэпIон хъумэ, аужыпкъэм къызэрэчIэкIырэмкIэ, ЦIыфыри Дунаири зы пкъыгъоу щыт: «Ащ сыщыщ Iахь, Iахьынчъэ сишIымэ, сэщ фэдиз къабзэ ежьыри хэзыщт». «Сэщ фэдэу ар ежьыри фэпагъэ, а жьы дэдэр ары зыIуищэрэри, анахь къогъупэ чыжьэу цIэ зыфамышIыгъэми сэ сыщэпсэу, сыда пIомэ а зыщыщ амышIэрэ чIыпIэри ежь фэдэшъ ары зыхэшIыкIыгъэр, пIопэн хъумэ, нэкIэ тызэрэмылъэгъурэми, тпсэхэмкIэ, тихъопсакIэ ибыбыкIэкIэ тызэрэлъэгъу».\nАдэ зыгорэкIэ сэрырэ (цIыфыр) арырэ (дунаир) дэгоу, бзакIоу тыхъумэ? Мыщ дэжьым поэтым ыкъо сюжетым къыхещэ. Адэ тэ тыдэгу-бзакомэ, сишъао ищхы мэкъэ жъынч хэта зыфэгъэзэгъэщтыр? Хэта ар зэхэзыхыщтыр? КъэкIощт уахътэм дунаим зэрэтемытыжьыщтым игумэкIыгъо, зэкIэри кIодыжьын зэрилъэкIыщтым игурышэ-гупшысэхэм пхъашэу къахахьэ. Къуекъом ытхыхэрэм къахафэхэрэр зэфагъэ зыхэлъ щыIэкIэ шъэфыр – анахьэу «псэ зыпымыт природэр» ары; чэщым уишъхьаныгъупчъэ къыIухьэхэу къытеохэмэ, уиакъыл зыгорэ къыщышIыгъэу къызышIомыгъэшI; ащкIэ мары тхакIом ыIорэр: «чъыгхэми къакIухьэ, загъэпсэфы хъумэ ары ныIэп тэ ахэр зы чIыпIэ щытыхэу зытлъэгъухэрэр; мары непэ ахэр сищагу дэкIыгъэх». Сыда чъыгхэм – дунаим къыгъэкIыгъэхэу, ащ ыкIуачIэ иш��эф, иухъумакIохэм, яакъыл, язэфэшIуныгъэ агу римыхьыгъэр? Ахэр (чъыгхэр) – акъылышIох, ащыщ горэ ебэджымэ (раупкIымэ) ашъхьэ пызыгъэу ахэр ащ ыпашъхьэ итыщтых лъэпсэдэчъ цIыкIухэр къэлъэгъофэ. КIэшIыкIыжьыгъэ, икIэрыкIэу гъэпсыжьыгъэ дунаир ыкIуачIэ изэу щыт, мэпсэу. УсакIор гурышэ-гупшысэм иIудэнэкIэ бгъузэкIэ рекIокIы – зыфэбанэрэр ежь ышъхьэ дунаим къызэрэщигъэнэжьыщтыр ары; адэ цIыфыр?\nТызыфит закъор –\nТыфитэп тыкIодыпэн.\nГупшысэхэу шъхьацышъор къэзыгъэтэджыхэрэм гугъэкIод мэхьанэ ахэолъагъо: «тыгъуасэ (тыгъуасэ зыфиIорэм илъэса, лIэшIэгъуха къарыкIырэр?) хэкIы зэтетэкъуагъэм сIэхъомбэ шIойхэр къахэпIыикIыхэу слъэгъугъэ». Ащ пыдзагъэу рэхьатэу мэгупшысэ: «СтхьакIыгъагъэх IофшIэгъу ужым, ау хэкIы щалъэм исыдзэгъагъэхэу къэсшIэжьырэп». Ащ къыкIэлъэкIо гур зыфызырэ упчIэр: «Хэта сычIэзыухъумагъэр?» Джэуапым угу къыдищэенэу щытэп: сэрын фае, зэреIожьы лIыхъужъым, хэкIыр зэIишIэжьызэ: къиныри, гугъапIэри, узылъыIэсын умылъэкIыщт жъуагъохэу ошъогум итхэри, улъыижьыгъэ къухьэлъатэхэри, – зэкIэ ахэр цIыфыр, ащ дагъоу хэлъыхэр ары. ЕтIани упчIэ къэуцу: зыдэкIон фэегъэ хьэдагъэу тхьапш блигъэкIыгъэн? НэмыкIэу къэпIон хъумэ, Тхьэм къызегъэхъум къыфишIыгъэ пшъэрылъ тхьапш блигъэкIыгъэн? «ТиIэзэгъур – тигугъу, тигукъау, тигугъэхэр хэкIы мэхъужьых».\n«Слъакъохэр дэгъэзыягъэхэу сыкъыхэкIыгъэмэ чIыгум нахьышIугъэкIэ енэгуягъо, – гухэкIы щыхъоу еIо ащ, ежь къэхъу зэхъум янэ къинэу ригъэлъэгъугъэм пае ыгу егъужьызэ, – ошъогури нахь зэхэсшIэныгъи».\nСабыир мэлаIичым фэдэу къабзэу, цIыфышхоу, гъэпсакIоу къэхъу. ХьампIырашъоми, бзыужъыеми апэгушIуатэ, ахэри ежь фэдэхэшъ ары. Ау бэ хэкIы хъужьыгъэхэр – ары пакIошъ Христос зэрэраIулIыгъэ гъучIыIунэхэри. А цIэрыIошхор зыпэшIуекIощтыгъэ цIыф нэшанэхэм ежьыр шъыпкъэр якIодылIэжьыгъ. Ау хьэмпIырашъуи, бзыуи, цIыф лъэши «хэкIы хъущтыхэп». Сыда пIомэ ахэмэ быбынхэ алъэкIыщтыгъэ.\nУсакIом цIыфышъхьэ елъэгъу, пкъым пымытэу, шъхьэ закъор ары, пкъыхэр ошъуапщэ хъухи, блэсыкIыгъэх, шъхьэхэр арымэ, ахэр быракъи хъугъэхэу ошъуапщэхэм ягъусэхэу жьым щэбыбатэх. УсакIор ошъуапщэ хъумэ шIоигъу, ау ар блэсыкIыгъ, сыда джы ышIэщтыр? ГущыIэхэм унэ ахерэшIыкIыри, щэрэпсэуа? Ары шъхьакIэм, ащ исэу ымакъэ быухэми, чъыгхэми зэхахыгъэп, ары пакIошъ, ощхыри ыдэжьы къихьанкIэ фэягъэп, «чэт пIыкIагъэу ощх лъакъор чэу нэзым щыIэсагъ». НэмыкIэу уеплъымэ, цIыфым IэпыIэгъу къызыфишIыни, къэкIощт уахъти, зычIэсын уни иIэхэп. Хэта ащыгъум зышIэрэр неущы къэхъущтыр, сыда мы зэкIэмэ ямэхьанэ зыфэдэр?\nДунаим анахь щылъэш къушъхьэ лъагэм ынэхэм зэкIэри, цIыфым фэшъхьафхэр акIэолъагъо. Сыдым пае шъуIуа…? ЗэгорэкIэ ар щымыIэкIэ ара? Е Къушъхьэм инэплъэгъу къыримыдзэнкIэ ара? Къушъхьэм ыпашъхьэ аущтэу зэрэщагъэцIыкIугъэм пае, цIыфым гукъэошхо щэхъу, Дон Кихот изекIуакIэ фэдэу къушъхьэм енэкъокъужьэу регъажьэ:\nУнэшъу, о, къушъхьэр, есIуагъ сэ мыжъом,\nУнэшъу, унитIу сыкъарымыщрэмэ.\nМы дунэе зэхэфыгъуаем цIыфым игузэхашIэрэ игупшысэрэ къахихыгъэм сыд имэхьаныр? Къушъхьэм фигъэпытагъ ащ зэхикъутэны сапэ зэришIыщтыр. Акъылыгъэ хэлъа ащ фэдэ зекIуакIэм? КIуачIэкIэ ыгъэщынэнэу зытырешIыхьа? Ары, зытырешIыхьэ! Тыдэ къырихыра цIыфым ащ фэдэ кIуачIэ, ышIэрэба къушъхьэр зэхикъутэмэ ежьыри зэрэкIодырэр? ЗэрэхъурэмкIэ, ар, – Акъылэп, ар – ХэкIы, зыгорэм Иныбжьыкъу. Арышъ, цIыфым игъашIэ, иакъыл зи арыхэп. Дунаим, гъашIэм ягъэпшагъэу ар къыгурыIозэ, цIыфым ежь иблэкIыгъэ мыжъокIэ хэо, ау мыжъом ЦIыфыри зыдехьы. Къэнэжьырэр ныбжьыкъу. Ащ ыпкъы къикIыкIэ дунаим чэщ къыщыхъугъ, «ау «нэфынэу гъэмафэм зыдихьыжьыгъэм укIэхьажьыщтэп – чъыгыхэри пкIэнчъэу лъежьагъэх, жьыбгъэри пкIэнчъэу лъэбанэ». Сыд ышIэн ылъэкIыщт?.. Дунаир цIыфым къангъэбылъы дешIэ, ежь цIыфыри къангъэбылъы къыдешIэжьы. ЦIыфыр зыукIыжьыщт ЦIыф – Акъылыр къагъэхъугъ, зэблихъугъэх зэкIэ тызэсэгъэ шапхъэхэр, зэщигъэкIукIыгъэ мэхьанэ купкIхэр, зэщигъэкъуагъэх пкъыгъохэмэ язэпхыкIэ, зэтыригъэзыгъэ къэIокIэ-шIыкIэхэр – зэкIэ аущтэу зыкIишIыгъэр «пкъыгъо-кIэгъэкIыгъэ дэхагъэу» ыкIышъо зэхэлъэу къыпхырыщырэ дэхэгъэ фэшъхьафыр адырабгъукIэ ылъэгъуным пае, ау ар зыщилъэгъун фаер псэкIэ гъэпсыгъэ дунаеу, ХэкIыр арымырэу, Гушхуагъэм илэжьыгъэу – кIочIэ ин дэдэ къэзытырэр ары. Сыда дунаим зэхъокIныгъэу щыхъун ылъэкIыщтыр?\n4\n«Гум истафэхэр» зыфиIорэ поэмэм анахь шъхьаIэу цIыфыр зыгъэкIодынэу хэлъым ыцIэ къыщыреIо – Ер ары, ащ зэкIэри иIэх, ау ем уфэсакъын зэрэфаем урегъэгупшысэ.\nКъуекъо Налбый иусэхэр къыгурыIогъуаехэу, зэхэфыгъуаехэу зэрэщытыр тикритикхэм бэрэ хагъэунэфыкIыгъ. Шъыпкъэ, апэрэ еджэгъум къыбгурымыIоныбэ къыхэкIы, ау я XX-рэ лIэшIэгъум икIэух ианахь усэкIо ямышIыкIэу, хэти хэбгъэкIокIэн умылъэкIынэу тилитературэр къыхэуцуагъ. ЦIыфым саугъэт шъыпкъэ тыришIыкIынышъ, зэрэ ЦIыфыр гуригъэIоным икъэлэмыпэ фегъэIорышIэ, Къуекъом шIур ем зэрэтекIощтыр иусэ пэпчъы къыхэлыдыкIы, ямышIыкIэ къэIуакIэм иусэ сатырхэр фаджэх.\nШъхьэ мин пчъагъэхэр, нэгу мин пчъагъэхэр блэзэрэхых, етIанэ ащ фэдиз акъыл зиIэ, шIу афэзышIэн гори ахэтэп, тхьэхэр акъылынчъэ шIыгъэнхэм иеплъыкIэ текIо: илъэпкъ зыщагъэгъупшэгъэ цIыфхэр, хэкIыитэкъупIэ ашIыгъэ дунаеу атомыр зыхэгъэбылъхьагъэр текIо. Ащ къыкIэлъэкIо зэфэхьысыжьыри: сыда имэхьанэр ЦIыфым гъогоу къыкIугъэм, сыда ащ зэрищыкIагъэхэр акъылымрэ шIэныгъэмрэ ежьыр шъыпкъэм ахэр иIэпыIэгъухэу зэхэкъутэн кIуачIэ зыфишIыгъэмэ? Сыда усакIор дунаим зэрищыкIагъэр? Уиумэхъэу орэд къэзыIощтыгъэ бзыухэу зэгорэм ащ ошъогум ритIупщыхьагъэхэм ачIыпIэкIэ къэзыгъэзэжьи, ежь ышъхьэ набгъо щызышIыгъэр Къолэжъыр арымэ – ашIэба зэкIэми ар зыфэдэ къолэбзыур: пстэуми анахь бэгъашI, пстэуми анахь акъылынчъ, псэхалIэ хъугъэр игъомыл, зэкIэри ыгъэкIодыни, ыгъэшъун, хэкIы ышIын ылъэкIыщт…\nЗэкIэ дунаим тетхэр ЦIыфым ипыйхэу хъугъэх, сыда пIомэ, ЦIыфыр зэкIэми япый хъугъэ; дунаеу блэкIыгъахэри, дунаеу джы щыIэри, дунаеу къэ��Iощтыри зэпэгъэуцугъэхэу зэпыщытых. Иныбджэгъухэу, усакIом ыгу пэблагъэ чъыгхэм, ошъогум щыхьэрзэрэ бзыухэм апкъы щыщэу къэнагъэхэр ныбжьыкъухэр ары ныIэп. А щыуанышхоу машIор къызэрыустхъукIырэ дунаикIэм, ныбжьыкъухэм ятеатрэ зэпымыожьэу зэкIэри зы пчэгоу къызыщечэрэгъокIырэм зэхищагъэх псэ зыпытыри зыпымытри, акъылыгъэ зыхэлъыри зыхэмылъыри, нэфынэри шIункIыри, ери шIури – зэкIэ а зэхэшIэ лъэшхэр къызыщыбыжъутэрэм текIоныгъэр къыщыдэзыхыгъэр ЦIыфыр арэп, ЦIыфым иIэпыIэгъоу Ер ары нахь.\n«ЧIыгум хэткIухьэх, ос хъотым губгъошхор зэлъеупIыцIэ. Чэщныкъо кIасэу чIыгум ыгу чыжьэ нэфынэ Iэзэгъум къыхэнэфыкIы». Адэ ащ фэдэ гъэсэпэтхыдэхэм сыд япIолIэн плъэкIыщт? Ежь зыфигъэпсыжьыгъэ дунаим ыкIоцI зэхэцутхъагъэ. ЗэхэгукIагъэ, ынэгу умышIэжьынэу аукъощыгъ. Къуекъом дунэе зэхэкъутагъэр зыкIищыкIагъэр цIыфым анахьышIоу хэлъыр зэкIэ зэкIодылIэрэ дунаир ригъэлъэгъуным пае. ЧIыгум ишапхъэхэм къащимыубытырэ чIыпIэхэм ар бэрэ ащытэлъэгъу – мары ащ илIыхъужъ Тыгъэм (Тыгъэ шъыпкъэм кIоцIыт), Жъуагъохэм, ошъуапщэхэм, Тхьэм, Жьыбгъэ шъхьафитым агот, ахэмэ зафигъадэзэ, шъхьафитэу адэпсалъэ, джащыгъум къыгурэIо мы дунэе нэпIэхъыр ушъхьагъум, жьыбгъэу къепщэрэм игурым макъэ зыкIи зэратемыкIырэр ыкIи ащ зигъэкIодыжьын зэрилъэкIыщтыр, – сыда пIомэ, ЦIыфым мафэ къэс, такъикъ пэпчъ зэпымыоу зегъэкIодыжьышъ ары – джары Н. Къуекъом ишъыпкъагъэу машIор къызыпихырэр, зэкIэ тезыгъэжъыкIэу яжьэ зышIырэр, нэмыкIэу къэпIон хъумэ, щыIэныгъэм ишъыпкъапIэу тызажэщтыгъэр къызыщылъагъорэр. Аущтэу Къуекъом дунаир зэпырыгъэзагъэу къымыгъэлъэгъуагъэмэ, ащ къыхэпIыикIырэ гъучIыIунэхэмрэ панэхэмрэ пимылъыкIыгъэпагъэхэмэ, ащ жьыбгъэхэмрэ имэшIобзыйхэмрэ шъхьафит ымышIыгъагъэхэмэ, – тыкъэзыуцухьэрэ, мафэ къэс тызыщыпсэурэ дунаим хэлъыр тлъэгъун тлъэкIыныеп.\n«ЗэщыгъэкIукIыныр» я XX-рэ лIэшIэгъум цIыфым ищыIэныгъэ егъэ Iаеу теты хъугъагъэ шъхьае ахэр къыхэгъэщыгъэнхэмкIэ ыкIи тырагъэкIодыкIынхэмкIэ кIочIэ лъэш зыIэкIэлъ амалышIоу къычIэкIыгъ. ЦIыфым ишIэныгъэ, жъалымагъэу чIышъхьашъом щызекIорэр къыбгурыIоным икъэгъэлъэгъон яIахьышIу хашIыхьагъ – ацIэ къепIомэ икъущт сурэтышIэшхоу Пабло Пикассо, архитекторэу ыкIи монументалистэу Давид Сикейрос, усакIохэу Пабло Неруда, Гарсия Лорка, Вл. Маяковскэм, А. Блок, В. Хлебниковым, Расул Гамзатовым, Къайсын Кулиевым, Иосиф Бродскэм, Юрий Кузнецовым. Ахэмэ бэкIэ апэблагъ адыгэ усакIоу Къуекъо Налбый.\n5\nКъуекъо НалбыйкIэ поэзием анахь мэхьэнэшхо щызиIэр ямышIыкIэу, зэпырыгъэзагъэу гъэпсыгъэ фэдэми, анахь образ шъыпкъэу лъапсэ зимыIэу къыпшIошIырэр ары. Ау ар апэрэ еплъыкIэ-гурыIуакI ныIэп, сыда пIомэ, уфаеу улъыхъомэ, усакIом исатырхэм традиционнэ зэхэлъхьэкIэ нэшанэу бэдэдэ къыхэбгъотэн плъэкIыщтыр:\nШъушIагъэп, цIыфхэр, сикIэхIэны\nЧъыIэ бэрэ сигъэлIагъ.\nЗысыушхумэ – сфэкIэкуащэу,\nЗысщыхьажьмэ – сфэбгъузагъ.\nТаущтэу шъушIэна: сэ сщэIагъэ.\nШъорышъ – хэт къысэупчIыгъ?\nАу сызэлIэм – сэгъэшIагъо –\nСфэшIукъабзэу бэн сфэшъутIыгъ.\nТрадиционнэ шъыпкъэгъэ зэхэлъхьакIэм ихэбзэ ухэсыгъэ пстэумэ атегъэпсыкIыгъэу усэр тхыгъэ: мыщ хэолъагъох – джырэ гумэкIыри, зизэшIохыгъэ Iофыгъори, цIыфым фэмыгумэкIыныр, цIыф зэфыщытыкIэр ухэсыгъэныр, тетыгъом ихэбзэнчъагъэ шъхьэихыгъэ – нэиутэу тегущыIэгъэныр. ТхьамкIэ шыкур, идеологическэ бэщышхор агъэстыжьыгъэм фэд. Агъэстыжьыгъэн шъуIуа? Пхъуантэм далъхьэгъэгонкIи пшIэщтэп зэгорэм къаштэжьын гухэлъ фыряIэу.\nКъуекъом бэрэ «пыухьэщтыгъэх», ащ пае къымыгъанэу ежь зэрэшIоигъом, шъыпкъагъэр къызэрэгъэлъэгъогъэн фэе шIыкIэу ежь тэрэзыкIэ ылъытэрэм тетэу тхэщтыгъэ.\nСыда зымыуасэр ащ иповесть-поэмэу «Къушъхьэ шIуцIэм» изакъоми? Ащ хэлъ гурышэ гупшысэр ыгу щыпхыритIупщыгъ, машIор къызыпыустхъукIырэ мыжъом хэфытыкIыгъ.\nКъуекъо Налбый, Iо хэмылъэу, псалъэм игъэпсын лъэшэу фэIэпэIас. Ащ гущыIэм Iоф зэрэдишIэрэ шIыкIэр зытегъэпсыкIыгъэр сурэтышIэм къэлэмыр зэригъэфедэрэ шIыкIэм фэд, ямышIыкIэу, къин тыримылъагъо фэдэу сурэтыр къэхъу. ГущыIэм имэхьэнэ купкI къэбгъотынышъ, ар къызыфэбгъэIорышIэныр Iофыгъо псынкIэп.\nАрэу зэрэщытызэ Къуекъо Налбый иIофшIакIэ къызэрыкIо шъыпкъэу, гурыIогъошIоу къыпщэхъу. Ыгу ихъыкIырэр сыд фэдизэу лыузэ е къины къыщэхъуми, ар усакIом къызыхигъэщырэп. Ар дэгущыIэ ЦIыфым, ежьыр шъыпкъэм зыдэгущыIэжьы. Тыгъэм, уцхэм, чъыгыхэм, къушъхьэхэм – зэкIэ къэзыуцухьэхэрэм адэгущыIэ. Ари джащ фэдэу псынкIагъоп, сыда пIомэ, ахэмэ ащыщы пэпчъ ижабзэ фэшъхьафэу гъэпсыгъэ, адырэхэм ахэбгъэкIокIэн умылъэкIынэу, ымэкъэ-зэхаблэ ежь иунэе нэшанэхэр иIэхэу щыт. Ренэу зэпсэлъэрэ пкъыгъо е цIыф горэ усакIом игъус. «Зэдэпсэлъэным» зэрэфэIэпэIасэр усакIом шэпхъэ лъагэм лъигъэIэсыгъ. Ащ иIэпэIэсэныгъэ «игъэхьазырыпIэ» икъукIэ щымыгъуазэм къышIошIын ылъэкIыщт усакIом ижабзэ зэфэдэу, зэтефэу, зэшъогъоу. Ащ иусэ зэхэлъхьан – зэгъэпэшыгъэныкIэ анахь мэхьэнэшхо зиIэр – мэкъэ гъэпсыкIэр ары, ащ мэхьэнэ гъэнэфагъэ къытэу, зэхэугуфыкIыгъэу, ежь иунаеу пкъышъол, гурышэ-гупшысэ, макъэ иIэу щыт. Мыщ дэжьым усэм уеджэнэу зебгъажьэкIэ къэпшIэн плъэкIынэу щытэп пэублэ ужым «зэрэзекIощт шIыкIэр», ащ лъыпытэу фэшъхьаф шъыпкъэу зызэрихъокIын, етIанэ тIогъогогъу-щэгъогогъоу зиушъобгъун, етIанэ фэшъхьаф чIыпIэ горэм «къыщычIэун» ылъэкIыщт, – джаущтэу усэм икIэухы нэс зызэблихъункIи пшIэщтэп. Къуекъом ытхыгъэхэмэ усэзэхэлъхьэкIэ шапхъэу щыIэр, зэкI пIоми хъунэу, къахэбгъотэнхэ плъэкIыщт. Загъорэ ахэр зэкIэ зы усэми къыхафэуи мэхъу. ШъорышIыгъэ гори ащ хэлъэп, дунаим имэкъэмэ ухэсыгъэхэр ыушэтыхэ шIоигъошъ ары. Арышъ, ахэр зэрэшъыпкъэм щэч хэлъэп.\nАщ дакIоу адыгэхэмэ яжэрыIо зэхэлъхьакIэ хэлъ шIуагъэр, шэн-унаер, гурышхэ-гупшысэр, усэ мэкъэ шIыкIэр инэплъэгъу ригъэкIыгъэп. Къуекъом ытхыгъэхэм зэкIэмэ лъэпкъ гупшысэр, лъэпкъ насыпыр якупкI. ХыкIэ ашIы, къэлакIэ ашIы, сыхьатмафэ тежьэщт, тикIалэхэр къалэм дэсыщтых, дэгъоу еджэщтых аIоу зэI��кIэ жъугъэхэм «ыпэкIэ плъэхэрэр» куохэу, гъэзетхэм нэкубгъо псаухэр хыкIэм фатхыхэу, радиор, телевидениер мафэ къэс хым тегущыIэхэу зыщэтым Къуекъом ытхыгъ пьесэу «Хым ыхьырэ Iуашъхь» зыфиIорэр. Адыгэр кощызэ, кощыным ипхъахь – итэкъу ышIыгъ, зыдэщымыIэ чIыпIэ дунаишхом иIэп, зыдэщымыIэхэр къызыщыхъугъэхэр ары (ащ къинагъэр мэкIэдэд). А гупшысэ шъолъырым илъэу адыгэм идраматическэ насыпы Къуекъор егупшысэ. Iуашъхьэр, чIыгу зэпэIулъ иныкIаер псым фахьына, ар ымышIэу ашIэрэп, тхакIом символическэ образым драмэшхо кIелъхьэ: лъэпкъым къыфэнэжьыгъэ чIыгу такъыр цIыкIур тенджыз гъунэнчъэм хихьагъэу ехьы. Лъэпкъым иаужырэ мафэхэр ары драматургыр зытегущыIэрэр. Ар аужырэу зэрэщытыр зэкIэма ашIа? – ашIэрэп, ашIэнэу чIыпIэ итхэми.\nДрамэр зэгъэпсылIэгъэ гупшысэр жъымрэ ныбжькIэхэмрэ къуаджэм игъэкощыжын зэрегупшысэрэ лъэныкъохэр зэрэзэблэкIыхэрэр ары. Джэбагъ унагъом ышъхь, зауи бани къызэлыжьыгъэр, бэ нэмыкIырэ чIыгуби лъэпкъыби ылъэгъугъ. Ау лъэпкъыхэри чIыгухэри ыумысыхэрэп, пхъэтэпэмыхь ышIыхэрэп, ау щытыми ежь къызыхэкIыгъэ лъэпкъымрэ къызыщыхъугъэ чIыгумрэ (къуаджэмрэ) зэригъэпшэнхэ щыIэп. Къэлэ унэм защэжьми Халыгъу гъэжъэ хьакурэ лэжьыгъэр щиIыгъынэу конырэ щишIыгъэх.\nЯтэ зэрэпсэурэр къом (Исхьакъы) ыштэрэп, чэщи мафи мыуцоу ар зыпылъыр къэлакIэр зэригъэпсыным, хабзэм фэгъахьыгъэ Iофхэр ышIэныр ары. Бгышъхьэ горэм уц шIагъо зэкIэри ыгъэхъужьэу къытекIэщтыгъэ, ар чIимыгъэбылъхьаным Джэбагъ пылъ, ар чIимыгъэбылъхьэмэ, лъэпкъыр лIэшIэгъубэмэ псаоу ащызыгъэIэгъэ уцыр ымыгъэкIодымэ мыхъунэу Исхьакъы унашъо къыфашIыгъ. А Iофыгъо хьылъэхэр – къуаджэм, цIыфхэм ягъэкощын – бэрэ литературэм къыщаIэтэу къыхэкIыгъ – драмэ шъыпкъэм нэсы. В. Распутиным иповесэу «Прощание с Матерой» зыфиIорэр, ащ ифэмэ-бжьымэхэр С. Пэнэшъум ироманэу «Псы къаргъом ычIэгъ» зыфиIорэми хэолъагъо. Къуекъом а Iофыгъом философскэ гупшысэ ин кIилъхьэзэ тегущыIагъ. Ащ пыт пшIошIыщт «Тятэжъмэ яорэдхэр» зыфиIорэр: адыгэ орэдыжъхэмрэ къэбарыжъхэмрэ ыгъэфеди Къуекъом ар сценэм къыщагъэлъэгъон алъэкIынэу зэкIужьэу зэхигъэуцуагъэ: пьесэм ихэбзэ инхэр къыдимылъытэхэрэми, лъэпкъым пэкIэкIыгъэ тарихъ хьылъэр ащ хэолъагъо. ЖэрыIо къэугъоигъэу щыIэхэм ежь ыусыгъэхэри ахигъахъозэх, Къуекъом а композицие хъарзынэр ытхыгъ. Тиартистхэмэ бэрэ къагъэлъэгъуагъ.\nКъуекъом пьесэу ытхыгъэхэм ижабзэкIи игъэпсыкIэкIи къахэщы «СышъолъэIу, сыжъугъэтIылъыжь» зыцIэ пьесэр. Къуекъом нахьыпэкIи сэмэркъэу зыхэлъ сценическэ тхыгъэхэр иIэх – Хьэракъырэ Хьэкъарэрэ якъэбархэр, ШъэоцIыкIу къехъулIагъэхэр – лъэпкъ шэнхэмрэ лъэпкъ гупшысэкIэ хьэламэтрэ ахэмэ ахэлъ. «СышъолъэIу, сыжъугъэтIылъыжь» зыцIэ пьесэми сэмэркъэу (гухэкIым ыкIыIу) ин хэлъ: лIыр лIагъэ, ау зыгъэтIылъыжьын къуаджэм къыдэкIырэп – зыр шакIо щыI, зыр нэмыкI хэгъэгу кIуагъэ, адрэр бзэджашIэ щыI, бэхэр ешъогъэ – утэшъуагъэхэу гъогубгъумэ аIулъых, мэхъуанэх, карт ешIэх. ЛIагъэр къэхъужьыгъэу а зэпстэумэ хьыкум атырешIыхьэ. ТхакIом Iофыгъо инхэр егъэуцух, ахэр художественнэ амалышIур зыдиIыгъын ылъэкIызэ зэшIуехых.\nНэмыкI пьесэхэри – тарихъым фэгъэхьыгъэу («Пщы – оркъ зау»), сабыйхэми афэгъахьыгъэу («Шъэожъыемрэ ЦIэIунэжъымрэ») Къуекъом ытхыгъэх.\nГъэхъэгъэ инхэр Къуекъо Налбый прозэм щишIыгъэх – рассказхэр, повестхэр, романхэр ытхыгъэх. Нахьыпэу ытхыгъэмэ ащыщ повестэу «Шымэ ялыеу Бэчкъан» зыфиIорэр. Псэушъхьэмэ яхьылIагъэу макIэп дунэе литературэм щатхыгъэр – аужырэ анахь дэгъухэм ащыщых «Плаха», «Пегий пес, бегущий краем моря», «Буранный полустанок», «Прощай, Гульсары» зыфиIоу Чингиз Айтматовым ытхыгъэхэр.\nАщ фэдэ щысэу къэбгъэлъэгъон плъэкIыщтыр макIэп – урыс литературэми макIэп щатхыгъэр. Ащ фэдэ щысэхэр фэшъхьаф лъэпкъ литературэхэм зэрахэтым паеп Къуекъор ащ зыкIыпыхьагъэр: шыр адыгэм ищыIэныгъэ егъашIэм хэт, – иIофшIэгъу, иныбджэгъу, иупчIэжьэгъу, икъэухъумакIу, шыр адыгэмэ анахь агьэлъапIэрэ псэушъхьэу яI (КIэрэщэ Тембот ытхыгъэхэм ар къаушыхьаты. ЩыIэх адыгэ литературэм ыгъэунэфыгьэ фэшъхьаф щысэхэри – Еутых Аскэр, Кощбэе Пщымаф, Нэхэе Руслъан). Къуекъо Налбыи Бэчкъан (шым ары ыцIэр) лъэпкъым итамыгъэу, итарихъэу, инасыпэу елъытэ. Ащ фэдэ шэу дунаем къытенэжьыгъэр зырыз гор ныIэп, а зызакъор арынкIи хъун, ар кIодымэ лъэпкъыр кIодыгъэм фэдэу елъытэ тхакIом. Бэчкъан къехьулIэрэр, зыхахьэрэр, зыхэкIырэр, ныбджэгъу е джэгъогъу фэхъухэрэр зэкIэ упкIэпкIыгъэу къызэIуехы тхакIом. Н. Къуекъор шым тесэу, е готэу цIыф ылъэгъугьэп, тыдэ къырихырэ мыщ фэдиз шIэныгьэ-гулъытэныгъэу шы щыIэныгъэм къыхихырэр. Ар озгъэIони щыI. Ау щытми, игъашIэ шыбгым исэу къыхьыгъ пшIуигъэшIэу шым ищыIэныгъэ лъапсэ къыкIэрыкIмэ цIыф щыIэныгъэм ишъолъыр игъэкIотыгъэу ар илъэу къегъэлъагьо.\nБэчкъан – лъэпкъым итамыгь. Бэчкъан – лъэпкъ шъуашэхэу цIыфыр зэрыпсэухэрэм яшапхъ, якъэгъэлъэгъуапI. Бэчкъан къыгъэшIагъэр бэп шъхьаем, ылъэгъугъэр, зэхишIагъэр макIэп, гу зылъитагьэр загъорэ цIыфым иакъыл зынэсрэм шIокIы уигъаIоу чаны, игъэкIотыгъ. ИщыIэныгъэкIэ анахь зао къиным тефагъ. Инасыпти лIыжъ хъазынэу Шъалихьэ гъусэгъу къыфэхъугъ. Шъалихьэ шыр ыгъэшIуагъ, къыухъумагь, мэхъаджэхэу Хъызырэрэ Хьаджмосэрэ аIэкIигъэхьагъэп: заом игъом Шъалихьэ Лэкурэ игъусэу Бэчкъан мэзым щаIыгъыгъ, ар мэхъэджэжъхэм ашхын агу хэлъыгъ, Хъызыррэ Хьаджмосэрэ ар къадэхъугъэп, «зызгъэпартизанэу» мэзым къащыIукIaгъэхэми Шъалихьэ Бэчкъан аритыгъэп. Зэ къэбарыжъым иамалхэр ыгъэфедэмэ, зэ ахэр щыIэныгьэ шъыпкъэм рищэчыхэзэ, Къуекъом цIыф шэн куухэр къыгъэлъэгъонхэ ылъэкIыгъ.\nКритикэр повестым шъхьашъорыкIокIэ ебгъукIуагъ, къыгурымыIогъэнри хэт, ау анахьэу къызэрыкIоу зэрэщымытым теубытагъэ икъу хэлъэу тыригъэгущыIагъэп. Критикэ игъэкIотыгъэр повестым ифэшъошагъ, «къылэжьыгъэу» щытыгъ – лъэныкъуабэкIэ ар, тилитературэ зэрэпсаоу пштэмэ, прозакIэу, эпосыкIэу щытыгъ.\nАуми Къуекъо Налбый бэшIагъэу лъэпкъ эпосым «енэкъокъуныр» ригъэжьагъ – апэрэ усэхэм, поэмэхэм ащыублагъэу эпосым (лъэпкъ жэрыIо усэныр ары зыфасIорэр мыщ дэжь) инэшанэхэм лъэшэу гуфаплъэу алъыплъэу ыублэгъагъ: усэр усэ къодый пIоми, етIани лъэпкъ гупшысэ иным уфищэу, лъэпкъ тарихъ кIыхьэм инэшанэхэр къыгъэущыжьхэу зыгорэхэр ахэлъыгъэх. ЖэрыIо усэным ахэр техыгъэу пIон плъэкIыщтэп, гупшысэ дэгъу кIэлъэу къэпIон хъумэ, енэкъокъух. Поэмабэхэм ар ащигъэунэфыгъ. Прозэм ыуж ихьаныр ыгу къызэкIым (ошIэ-дэмышIэу ар хъугъэп, поэзием хабзэу щилэжьыгъэхэу, щигъэпытэгъагъэхэм ар къатыгъ. «Черная гора» ытхыгьэ къодыеу, критикэри тхылъеджэхэри икъоу «хэмыплъагъэхэу» (ащ ехьылIагъэу нэужым дэхэкIае къатхыгъ), «Вино мертвых» ыцIэу роман къыхиутыгъ. ТIури «роман» пIонэуи щытэп, повестых пIоми хъурэп, а жанрэ хабзэхэм мыхэр арэкIыхэ фэдэу къытщэхъу.\nAy щытэу тIоми «Черная гора» («Iошъхьэ шIуцI», повестыр урысыбзэкIэ къыхиутыгъ, ары урыс къэIуакIэр нахь зыкIэдгъэфедэрэр) зыцIэ романыр урыс-кавказ заом ехьылIагъ. КIэлакIэу Нэшъуар хым икIыжьынхэу ежьэгъэ адыгэхэм ягъусэ фэдэу ары щыIэныгъэ шъыпкъэм зэрэщытлъэгъурэр; ау ар псыми рэкIо, жьыбгъэми дэбыбы, ымышIэшъурэ щымыIэми, лъэпкъэу зичIыгу къэзыбгынэрэр къыгъэущышъурэп, ылъэгъу пэтзэ, лъэпкъыр мэкIоды.\nШIыкIэ дэгъоу ар тхакIом къыхихыгъ – кIэлакIэу щыIэныгъэ лъапэм теуцорэ къодыем елъэгъу илъэпкъ къехъулIэрэр – а гъогу кIыхьэм адыгэхэр щаукIых, щыпалъэх, щагъэстых, бзылъфыгъэ зэпкъаджэмэ акIоцIылъ сабыйхэр пчыпыджынкIэ «жэкIагъохэм» къырадзы; адыгэмэ ямылъку ашIуаштэ, ячIыгу ашIуаубыты. КIалэм ылъэгъурэр зэкIэ шIуцIэ – мэз шIуцIэхэр, пщэгъо шIуцIэхэр, чэщ шIункIыхэр, къулэджэ шIункIым пшъэшъэжъыеу зэрыджэгухи дадзэжьыгъэр – къиныр къин къодыеу Н. Къуекъом, «Ма, шъуеплъ» ыIоу къыгъэлъагъорэп, къиныр лъэпкъ гупшысэшхом пхырыщыгъ; уигъэщынэн закъоп ащ мэхьанэу иIэр, уигъэщынэзэ, уигъэгупшысэнэу ары.\nКIалэу зылъыплъэхэрэр ятэу Нарыч, нахьыжъэу Мэзагъу, нэмыкIхэр, ауми джэуап зимыIэ упчIабэ ыпашъхьэ къэуцу. Джэуапыр авторым игупшысэхэм ахэлъ. Iошъхьэ шIуцIэр ренэу уапашъхьэ ит – чэщырэ нэфын, мафэрэ мэзахэ, мэзекIо, шъотехьэ-текIэу зехъожьы, ау зэрэшIуцIэр къыхэщы сыдэу зишIыгъэми. ЕтIани зы лъэныкъо хэлъ: зылъэгъурэм щыгъупшэжьрэп, зылъэгъурэм Къушъхьэ шIуцIэр щыщы мэхъу. Мыщ гупшысэ ин репхы тхакIом: Еp кIочIэшху, уиумэхъынэу щыт, уфэмыяхэзэ къыпхэхьэ, узIэкIеубытэ, ежь фэдэу угупшысэным, упсэуным уенэцIэу уешIы. Ар къэубытыгъуай, къэгъэуцугъуай, уфэмысакъмэ, узIэкIиубытэщт. ШIур нахь кIочIэ макIэп шъхьаем, шlyp бэмэ апкъырылъы шъхьаем, зэкIэмэ ащыщы хъурэп, ШIум фэмыщагъэр Ем фэщагъэу мэхъу – ар щэч зыхэмылъ гупшыс. Iошъхьэ шIуцIэр Ем итамыгъэ ин, итамыгъэ лъэш, кIочIэшхоу хэлъым узэрещалIэ «жэкIагъохэм» ар янэ къыдилъфыгъэм фэд, алъы щыщ, ягугшысэ пчэгу ит, къин цIыфым къыфахьымэ, матхъэх, адыгэ пшъэшъэжъые цIынэм зэрэкупэу рыджэгухи, укIыкIаеу аукIи, чIадзыж��ыгъ.\nМыстыгъэу, ышъхьэ пчэгъум пимылъагъэу, хымэ хэгъэгум (Тыркуем) имыкIыжьыгъэу зи къэнэнба, elo тхакIом, елъэгъу, имыкIыжьыным фэшI кIалэ горэм чъыгым зыраригъэпхыгъ, ау щытми къухьэу хым зэпырыкIхэрэмэ алъэплъэ, афэразэп, зэрикIыжьхэрэм фэшI ыгукIэ афэгуитIу, ауми акIэлъэплъэ: лъэпкъым къыпэкIэкIыгъэ тхьамыкIагъом гъунэ зэримыIэр ащкIэ Къуекъом егъэунэфы. Трагедием дунэе драматургием ылъэпсэ инхэр цыпэ-цыпэу къычIегъэщых, ахэмэ Къуекъор зэращыщым джэнджэш фэпшIыжьрэп.\nКъиным уигъэгупшысэн фае, къиныр птамэ телъмэ уицIыцIыпэни ылъэкIыщт. Зыукъэбзыжьын зыфаIорэр къиным къыпкъырэкIы, зыукъэбзыжьыныр мэхьанэу зэпхыгъэр зыуужьыжьыныр ары, къинэу птелъыгъэр пщымыгъупшэрэми, ащ аужырэ кIуачIэу уиIэр ебгъэшхыжьмэ, уаужы къэкIхэрэр сыдэущтэу щыIэщтых? Ар Iоф цIыкIу пIонэу щытэп: Нэшъуар къегъэзэжьы, ащкIэ Мэзагъом ишIогъэшхо къэкIо, къегъэзэжьы ылъэпкъ амал зэриIэкIэ ыпкъ ригъэуцожьынэу, ичIыгу ылэжьынэу, щыIакIэр икIэрыкIэу щыгъэпсыгъэн гухэлъ иIэу. Нэфынэм къегъэзэжьы икIэрыкIэу щыIэныгъэм фэлэжьэнэу.\n«Вино мертвых» («Хьадэхэм ясан») къыубытрэ лъэхъанэр гъунапкъэ зиIэ уахътэу щытэп – адыгэмэ ятарихъ зэрэпсаоу: нартмэ апэкIэ къыщыублагъэу, тилъэхъанэ, ащ къынэуж лъэхъанэхэр, дин зыщытимыIагъэр, диным тыпылъы зыхъугъэр, динхэр зэблэтхъухэу зыщытыгъэр, хэгъэгу нэшанэ иIэным зыщыкIэбэнэу заублагьэр (Рэдэд иуахът), ащ къыкIэлъыкIогъэ мамлюкхэм ятетыгъу, Щэрджэс шъолъырыр зы фэдэ хьазырэу зыхъугъэр, зэо-банэу лъэпкъым пыщылъыгъэхэр, кавказ тарихъ заор, ащ къынэуж къытэрыкIуагъэр зэкI, непэ къэсыжьэу, неущрэ мафэми ипхъэджашъо тыридзэу.\nАдыгэ жэрыIо эпосыр ыгъэфедэзэ, Н. Къуекъом роман пIоми хъунэу, поэмэми тефэу, ау зытефэрэ шъыпкъэр лъэпкъ эпосыр арэу ытхыгъ. КIо роман аIуагъэшъ, тэри арэущтэу тIон – арэу пIоми, роман нэшанэ бэу иIэу къычIэбгъэщын плъэкIыщт. «Вино мертвых» – песня, прекрасная песня о тех, которые жили красиво, честно, «сильно», благородно, но которые так же\nчестно, красиво и благородно ушли и уходят по сей день из жизни». ТхакIоу зигугьу къэтшIырэм ыIорэм шъыпкъэ хэлъ – орэд, еIo «Вино мертвых», ау орэд къызэрыкIоп, орэд чэфэп, къэшъо орэдэп, лъэпкъым итарихъ хьылъэ къызэIузыхырэ орэд.\nМифологиер инэу романым щыгъэфедагъ – ар эпосым щыщ героибэ къыхэзыщэрэр, ацIэхэр зэпырыгъэзагъэу авторым къытыхэзэ (Шэбатныкъу – Къунтабэш, нэмыкIхэри). ЛIыгъэрэ зэфагъэмрэ афэзаохэзэ къахьыгъэх романым игеройхэр, ШIур къаухъумэу, щыIэныгъэр къаухъумэу. Ахэр Шэбатныкъу, нартхэр, Рэдэд, Чэтэо зэшхэр, нэмыкIхэр, апэгъэуцугъэх зэон Iоф зымышIэхэу, лъыгъэчъэным хэмыкIрэ Хьаткъоесхэм – заом фэшъхьаф Iоф ямыIэм фэд. Пащэм (Предводитель зыфиIуагъэр ары урысыбзэкIэ) иобраз хъазынэ дэд, ащ гупшысэу ыкIи гурышэу зэрихьэрэр бэ: лъэпкъым ипащ, ежь ыIорэм-ышIэрэм мэхьанэшхо яI.\nРоманым нэшэнэ шъхьаIэу иIэм фэгъэхьыгъэу гущыIэ заул: ащ фэдэ (Къуекъом ироман) композицие бгъэуцуныр псынкIэу щы��эп. Iофыгъо зэфэшъхьаф ар зэпхыгъэр: апэрэр – романым философскэ гупшысэр («гупшысэрэ сюжетыр») ылъапс, цIыфыр, ар зыфэдэр, цIыфыр къэхъугъэмэ, ащыгъупшэжьынэу къэхъурэп, цIыфлъэпкъыр къэхъугъэмэ, кIоды хъущтэп; Емрэ ШIумрэ акIуачIэ ренэу ауплъэкIу зэпытыщт, нэмыкIхэр; ятIонэрэр – охътабэ романым къеубыты, ар зы сюжет пшIыныр псынкIэ пIонэу щытэп (новеллэ 17-эу зэтыриутыгъэми), Къуекъом зы къэIотэн, къэгъэлъэгъон шъолъырым ар рищэн ылъэкIыгъ; ящэнэрэр – прозэ иным зэрепхыгъэу цIыф шэнхэр (мифологие лъэныкъор къахахьэми) къыгъэлъэгъон – IэкIоцI амалышхо фэхъугъ; яплIэнэрэр – зы бзэкIэ тхыгъэми романыр, уеплъыпэмэ, хэолъагъо бзэм, стилым алъэныкъокIэ новеллэ пэпчъ ежь шъуашэ зэриIэр. НэмыкI нэшанэу иIэр макIэп – ау ахэмэ гущыIэ фэшъхьаф ящыкIагъ.\nКъуекъо Налбый жанрэ зэфэшъхьафхэмкIэ тхэн амал иIагь – поэзиери, поэзиери, драматургиери ыIэ къихьэщтыгъэх зэфэдэу, зы художественнэ кIочIэ ин ахэлъэу. Ау кIэгъэтхъыгъэн фае зы лъэныкъо: жанрэ пэпчъ хабзэу хэлъхэр икъу фэдизэу зэрэIэкIэлъыгъэм имызакъоу – ар гъэнэфэгъэ шъыпкъэу олъэгъу, – жанрэ зэфэшъхьафхэмкIэ тхыгъэ произведениехэм зэпэблагъэ-зэщыщ лъэныкъоу зыдаIыгъыгъэр бэ. ЗыфасIорэр: усэ ытхыгъэп прозэм ифилософие ин хэмылъэу, цIыф драмэм инэшэнэ шъхьаIэхэр къыхэмыщэу; прозэ ытхыгъэп поэзиеми, драмэми жанрэ нэшэнэ шъхьаIэу зыдаIыгъхэр къыщымылъэгъуагъэу; джащ фэд, идрамэхэм усэн философие иныр ащыушэтыгь, прозэ-эпическэ шъошэ игъэкIотыгъэхэр къыщагъэунэфы. Талант иным, талант хэхыгъэм ахэр ишыхьатых.\nАуми жанрэм ихэбзэ гъэнэфэгъэ-хэхыгъэхэр пштагъэми, ащ илъэгэпIэ инхэм анэмысыгъэ ытхыгъэ фэдэу къысщыхъурэп – усэныр, прозэр, драматургиер зафашъхьафых, нэрымылъэгъу IэкIоцI хабзэхэмкIэ зэгопхынхэ умылъэкIынэу зэщыщых. Сыда Къуекъо Налбый итхакIэр пloy упчIэ бгъэуцумэ, апэрэу джа лъэныкъор хэбгъэунэфыкIын фаеу къысшIошIы.\nЩэшIэ Щамсэт","id":"<urn:uuid:078cc4e9-e915-4f27-ba95-e49085581512>","dump":"CC-MAIN-2018-39","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%87i%D1%8B%D0%B3%D1%83%D1%80-%D1%81%D1%8B%D0%B3%D1%83-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%89%D0%B5%D0%BAi%D0%BE%D0%BAi%D1%8B\/","date":"2018-09-26T14:23:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-39\/segments\/1537267165261.94\/warc\/CC-MAIN-20180926140948-20180926161348-00427.warc.gz","language":"ady","language_score":0.972211659,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9722116589546204, \"kbd_Cyrl_score\": 0.02757987566292286}","num_words":11900,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.002,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.966,"perplexity_score":2783.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ДзюдомкIэ олимпийскэ резервым испорт еджапIэу Кобл Якъубэ ыцIэ зыхьырэм епхыгъэ спорт комплексэу «Владимир Невзоровым» икъызэIухын фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэ блэкIыгъэ шэмбэтым Мыекъуапэ щыкIуагъ.\nМыщ хэлэжьэнэу республикэм къэкIуагъ ежь Владимир Невзоровыр — Кобл Якъубэ ыгъэсагъэу, СССР-м спортымкIэ изаслуженнэ мастерэу, СССР-м самбэмкIэ ичемпионэу, 1976-рэ илъэсым къалэу Монреаль щыкIогъэ Олимпиадэ джэгунхэм дзюдомкIэ текIоныгъэр къащыдэзыхыгъэ, дунаим ыкIи Европэм ячемпионэу щытыр. Джащ фэдэу хьэкIэ лъапIэхэм ахэтыгъ��х дзюдомкIэ Европейскэ союзым и Президентэу, Урысыем дзюдомкIэ и Федерацие ивице-президентэу Сергей Соловейчик, Урысыем дзюдомкIэ и Федерацие игъэцэкIэкIо директорэу Валентин Хабировыр, Олимпиадэ джэгунхэм хагъэунэфыкIырэ чIыпIэр къащыдэзыхыгъэу, дзюдомкIэ Урысыем ихэшыпыкIыгъэ командэ итренер шъхьаIэу Тао Хьасанбый.\nСпорт комплексым икъызэIухын фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэр рамыгъажьэзэ, Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КъумпIыл Мурат республикэм къэкIогъэ хьакIэхэм аIукIагъ. ЗэдэгущыIэгъум хэлэжьагъэх АР-м ивице-премьерэу Сапый Вячеслав, УФ-м и Къэралыгъо Думэ идепутатэу Хьасанэкъо Мурат, АР-м и ЛIышъхьэрэ министрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэ игуадзэу МэщлIэкъо Хьамид, Адыгеим физическэ культурэмкIэ ыкIи спортымкIэ и Комитет итхьаматэу Дэгужъые Мурат, Адыгеим дзюдомкIэ и Федерацие ипащэу Натхъо Инвер.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэрэм пэублэ псалъэ къышIызэ, республикэр спорт шъолъырэу зэрэщытыр ыкIи дунаим щызэлъашIэрэ, я 20-рэ лIэшIэгъум итренер анахь дэгъоу къыхахыгъэ Кобл Якъубэ ишIуагъэкIэ самбэмрэ дзюдомрэкIэ институтым щытхъур къызэрилэжьыгъэр, спортсмен цIэрыIо пчъагъэ Адыгеим зэрэщагъэсагъэр къыхигъэщыгъ. Спортым, бэнэным алъэныкъокIэ ныбжьыкIэхэм гъэхъэгъэшIухэр ашIынхэм, спортсмен цIэрыIохэм ялъагъо темыкIынхэм, ахэм щысэ атырахызэ лъэгэпIэ инхэм анэсынхэм афэшI непэ республикэ спортбазэ зэтегъэпсыхьагъэ зэриIэр республикэм ипащэ хигъэунэфыкIыгъ.\n— Владимир Невзоровым игъэхъагъэхэм тарэгушхо, ар тиреспубликэ зэрэщапIугъэр сыдигъуи тщыгъупшэрэп. Кобл Якъубэ ишIэжь дгъэлъэпIэныр, ащ къытфыщинэгъэ кIэным хэдгъэхъоныр типшъэрылъ шъхьаIэу сэлъытэ. Мы тренер цIэрыIом фэгъэхьыгъэ спорт зэнэкъокъухэр илъэс къэс тирегион щызэхэтэщэх, тапэкIи арэущтэу щытыщт, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nКобл Якъубэ фэдэ цIыфхэр, тренерхэр лIэшIэгъум зэ къызэрэхъухэрэр къыхигъэщыгъ нэужым гущыIэр зыштэгъэ Владимир Невзоровым. Спортымрэ наукэмрэ зэрэзэпхыгъэхэр, зыр щымыIэу адрэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэ зэримылъэкIыщтыр къыгурыIозэ зипэщэ институтым шIэныгъэм епхыгъэ кафедрэхэр Я. Коблым къыщызэIуихыгъагъэх. Ыгъэсэрэ спортсменхэр шIу ылъэгъущтыгъэх, лъэгэпIэ инхэм зэранэсыщтхэм сыдигъуи пылъыгъ, гъэхъэгъэшхо зышIын, чемпион хъун зылъэкIыщтыр нэбгыришъэ пчъагъэм ахилъэгъукIыщтыгъ. Ежь ныбжьыкIэхэри тренерым фэрэзагъэх, шъхьэкIафэ фашIыщтыгъ.\n— Кобл Якъубэ сэркIэ ты, тренер, ныбджэгъу.\nАщ гъогоу къытигъэлъэгъугъэм тытемыкIэу джы къызнэсыгъэми тырэкIо, — къыIуагъ В. Невзоровым.\nЗэIукIэгъум хэлэжьагъэхэр зэкIэ къэгущыIагъэх, дзюдом ылъэныкъокIэ республикэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ амалэу щыIэхэр къыраIотыкIыгъэх, анахьэу анаIэ зытырагъэтыщтхэр къагъэнэфагъэх. АР-м и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэрэм спортым хэхъоныгъэхэр ышIынхэм ынаIэ зэрэтетым фэшI къыф��рэзагъэх. Адыгеим икIэлэ ныбжьыкIэхэм дэгъоу загъасэмэ, дзюдомкIэ къэралыгъом, дунаим ыкIи Олимпиадэм ячемпионхэр къахэкIынхэ зэралъэкIыщтхэр къаIуагъ.\nСпорткомплексэу «Владимир Невзоровым» икъызэIухын фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэм цIыфыбэ къекIолIагъ. Зигугъу къэтшIыгъэхэм анэмыкIэу, Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, Адыгеим и Премьер-министрэ ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэрэ Наталья Широковар, министрэхэм я Кабинет хэтхэр ыкIи депутатхэр, спортым иветеранхэр, спортсменхэр, Мыекъуапэ щыпсэухэрэр.\n— Тиспортсмен цIэрыIо ыцIэ зыхьырэ спорт комплексыкIэу къызэIутхырэм сыд фэдэрэ лъэныкъокIи мэхьанэшхо зэриIэм щэч хэлъэп. ПсэолъакIэу къызэIутхырэм республикэм чIыпIэшхо зэрэщиубытыщтым, — Тиспортсмен цIэрыIо ыцIэ зыхьырэ спорт комплексыкIэу къызэIутхырэм сыд фэдэрэ лъэныкъокIи мэхьанэшхо зэриIэм щэч хэлъэп. ПсэолъакIэу къызэIутхырэм республикэм чIыпIэшхо зэрэщиубытыщтым, мыщ зыщызгъасэхэрэм япчъагъэ зэрэбэщтым ыкIи текIоныгъэшхохэр къызщыдахырэ чIыпIэу зэрэщытыщтым сицыхьэ телъ, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nАР-м и Къэралыгъо советникэу ТхьакIущынэ Аслъан, джащ фэдэу зэгурыIоныгъэ зыхэлъ командэм яшIуагъэкIэ спортым ылъэныкъокIэ социальнэ мэхьанэ зиIэ проект пчъагъэхэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэхэ зэрэхъугъэр республикэм ипащэ хигъэунэфыкIыгъ, ащкIэ пстэуми ар афэрэзагъ. Нэужым В.Невзоровым гущыIэр ритызэ, щытхъур къэзылэжьыгъэ тичIыпIэгъу спортсмен цIэрыIом, я XX-рэ лIэшIэгъум имастер анахь лъэшхэм ащыщым, «Моцарт дзюдо» зыфиIорэ цIэр зыфаусыгъэм\nАдыгеир зэрэрыгушхохэр хигъэунэфыкIыгъ.\n— Спорт комплексым сэ сцIэ фэшъуусынэу зэришъухъухьагъэмкIэ «тхьашъуегъэпсэу» шъосэIо, — къыIуагъ Владимир Невзоровым. —\nМыщ фэдэ фыщытыкIэм сэркIэ мэхьанэшхо зэриIэм дакIоу, пшъэдэкIыжьышхо зэрэсхьырэри дэгъоу къызгурэIо. Сэ симызакъоу, къэралыгъом испортсмен цIэрыIуабэхэм яспорт гъэхъагъэхэм Мыекъуапэ пэублэ афэхъугъ. СызщапIугъэ къалэр дунаим идзюдоистхэм дэгъоу ашIэ, ащ къыхэкIыкIэ, Адыгеир дзюдомрэ самбэмрэ я «Меккэу» алъытэ. Мыщ къэкIонэу къезгъэблэгъагъ УФ-м и Президентэу Владимир Путиныр. СикIэлэегъаджэу Кобл Якъубэ ыгъэпсыгъэ дзюдомкIэ мыекъопэ еджапIэм ищытхъу тапэкIи лъызгъэкIотэным амалэу сиIэр зэкIэ есхьылIэщт. Къэралыгъом щыцIэрыIо хъущт спортсменхэр комплексыкIэм щагъэсэнхэу сыщэгугъы. Урысыем дзюдомкIэ и Федерацие ивице-президентэу Сергей Соловейчик шIуфэс гущыIэхэмкIэ къэзэрэугъоигъэхэм закъыфигъэзагъ. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, физическэ культурэм ыкIи спортым хэхъоныгъэхэр ашIынхэм спорт комплексыкIэр фэIорышIэщт. Джащ фэдэу дзюдомкIэ тичемпионхэм ацIэ-алъэкъуацIэхэр зыдэт «дышъэ плакеткэр» еджапIэм шIухьафтынэу къыфишIыгъ.\nНэужым лентэ плъыжьыр зэпаупкIи, мэфэкI шIыкIэм тетэу псэуалъэр къызэIуахыгъ. Республикэм ипащэ, хьакIэхэм ар къаплъыхьагъ, Олимпиадэ джэгунхэм хагъэунэфыкIырэ чIыпIэр къащыдэзыхыгъэ Емыж Арамбый ыгъэсэрэ спортсмен-дзюдоистхэм яIэпэIэсэныгъэ къагъэлъэгъуагъ.\nСпорткомплексыр аужырэ шапхъэхэм адиштэу зэтегъэпсыхьагъ, спортзал шъхьаIэм квадратнэ метрэ 512-рэ илъ, нэмыкI лъэныкъохэри къыдыхэлъытагъэх. ДзюдомкIэ еджапIэм ипащэу КIуае Хьазрэт къызэриIуагъэмкIэ, мазэм къыкIоцI нэбгырэ мини 6 фэдизмэ мыщ зыщагъэсэн алъэкIыщт.\nТХЬАРКЪОХЪО Адам.\nСурэтхэр А. Гусевым тырихыгъэх.","id":"<urn:uuid:f1d8e3ef-0877-485e-97cf-06f81d324023>","dump":"CC-MAIN-2019-04","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BD%D1%8D-%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%8B%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%B7%D1%8Di%D1%83%D0%B0%D1%85%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2019-01-21T14:07:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-04\/segments\/1547583792784.64\/warc\/CC-MAIN-20190121131658-20190121153658-00408.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6243065596,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6243065595626831, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3744784891605377}","num_words":1864,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.095,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.653,"perplexity_score":2701.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2030-рэ илъэсым нэс къыдэзылъытэрэ Адыгеим исоциальнэ-экономическэ хэхъоныгъэ Стратегие ипроект кIэухым фэкIо\n08.06.2018\nАнахь тхылъ шъхьаIэу 2030-рэ илъэсым нэс Адыгеим исоциальнэ-экономическэ хэхъоныгъэ Стратегие ипроект 2016-рэ илъэсым щегъэжьагъэу АР-м Iоф щыдашIэ.\nМы Iофым хэлэжьэнхэу къырагъэблэгъагъэмэ ащыщыгъ Консорциумэу Леонтьевскэ гупчэу - AV Group зыфиIорэм ианахь эксперт пэрытхэр.\nПроектым дэлэжьэнэу зыщырагъэжьагъэм щыкIэдзагъэу зыщаушэтырэ пIэлъэ пчъагъэ ыкIугъ, ыкIи шъхьэихыгъэу заулэрэ тегущыIагъэх.\nУФ-м и Президент ижъоныкъуакIэ унашъохэу къытхэрэм ианахь чIыпIэ шъхьаIэхэу хэхъоныгъэ езгъэшIыщтхэр проектым хэгъэщагъэ хъугъэх.\nАгъэхьазырыгъэ проектыр АР-м экономикэ хэхъоныгъэмкIэ ыкIи сатыумкIэ и Министерствэ щызэдаштэнэу рахьылIагъ.","id":"<urn:uuid:1a77862d-1f9a-47c1-a80f-232452024581>","dump":"CC-MAIN-2019-26","url":"http:\/\/www.adygheya.ru\/ady\/ministers\/departments\/ministerstvo-ekonomicheskogo-razvitiya-i-torgovli\/novosti-ministerstva\/proekt-strategii-sotsialno-ekonomicheskogo-razvitiya-adygei-do-2030-goda-vyshel-na-zaklyuchitelnuyu-\/","date":"2019-06-24T13:14:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-26\/segments\/1560627999539.60\/warc\/CC-MAIN-20190624130856-20190624152856-00000.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9393253326,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9393253326416016, \"kbd_Cyrl_score\": 0.05986996367573738}","num_words":214,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.059,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.037,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.952,"perplexity_score":3248.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Псыкъиуным зэрар зэрихыгъэхэм ахъщэ араты\n04.08.2017\nЖъоныгъокIэ псыкъиуным зэрар зэрихыгъэхэм апае сомэ миллиони 123-рэ мини 120-у Урысые Федерацием и Правительствэ иIэпэчIэгъэнэ фонд къыхагъэкIыгъэр Адыгеим къыIэкIэхьагъ.\nУрысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэ ащ фэдэ унашъом зэрэкIэтхэжьыгъагъэр шъугу къэтэгъэкIыжьы. Ащ фэгъэхьыгъэу Дмитрий Медведевым Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КъумпIыл Мурат зыIокIэм риIогъагъ.\nЖъоныгъокIэ псыкъиуным къыздихьыгъэгъэ тхьамыкIагъохэм ядэгъэзыжьын а мылъкур пэIуагъахьэ. ГущыIэм пае, цIыфхэм зэтыгъо IэпыIэгъу, зимылъку зышIокIодыгъэхэм ахъщэ IэпыIэгъу араты.\nАдыгэ Республикэм и Премьер-министрэ ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэрэ Наталья Широковам къызэриIуагъэмкIэ, псыкъиуным зэрар зэрихыгъэ нэбгырэ 4147-мэ ахъщэ IэпыIэгъу аIукIэщт. Нэбгырэ пэпчъ телъытагъэу сомэ мини 10 зырыз, чIэнагъэу ашIыгъэм елъытыгъэу етIани сомэ мин 50 е сомэ мини 100 зырыз аIэкIагъэхьащт.\n«Ахъщэр цIыфхэм ясчетхэм къарыхьэу фежьагъ. Тхьамафэр имыкIызэ ахъщэ IэпыIэгъур атырагощэщт. Мы лъэныкъомкIэ Iофхэр зэрэкIорэм Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КъумпIыл Мурат гъунэ лъефы», — къыIуагъ Наталья Широковам.\nПсыкъиуным ыпкъ къикIыкIэ уащыпсэужьын умылъэкIынэу алъытэгъэ унэхэм арысыгъэхэм сертификатхэр ятыгъэнхэм пае документхэр агъэхьазырыгъэх ыкIи Урысые Федерацием и МЧС ахэр рахьылIагъэх. Республикэм идамбэхэу, илъэмыджхэу, игъогухэу зэщыкъуагъэхэр зыпкъ игъэуцожьыгъэнхэм пае сомэ миллиони 117-рэ къыIэкIэхьанэу джыри Адыгеир мэгугъэ.\nШъугу къэтэгъэкIыжьы: жъоныгъуакIэм и 25-м къыщегъэжьагъэу и 29-м нэс республикэм ощхышхохэр къызыщещхым, псыхъохэу Лабэ, Щэхъураджэ, Фарзэ, Псынэф лъэшэу зыкъаIэтыгъагъ. Адыгэ Республикэм ипсэупIэ 27-мэ, унэ 780-м ехъумэ, хэпIэ 908-мэ псыр къакIэогъагъ. ЧIыопс тхьамыкIагъом унэ-коммунальнэ хъызмэтымрэ энергетикэмрэ япсэолъи 4-мэ, лэжьэкIупIэ гектари 10-м ехъумэ зэрар арахыгъагъ. Республикэ бюджетым къыхагъэкIыгъэ сомэ мини 10 зырыз зэрар зыхьыгъэхэм аратыгъагъ.","id":"<urn:uuid:dd0f52bf-31ae-4c6c-a93e-82d64b531896>","dump":"CC-MAIN-2019-43","url":"http:\/\/adygheya.ru\/ady\/press-room\/news\/v-adygee-idut-vyplaty-postradavshim-ot-mayskogo-pavodka\/","date":"2019-10-24T04:58:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-43\/segments\/1570987841291.79\/warc\/CC-MAIN-20191024040131-20191024063631-00088.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7147719264,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7147719264030457, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2842337191104889}","num_words":578,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.067,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.047,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.695,"perplexity_score":3623.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Партиеу «Единэ Россием» и Зэфэсэу щыIэщтым 2021-рэ илъэсым Къэралыгъо Думэм щыкIощт хэдзынхэм языфэгъэхьазырын зэраублэрэм ыкIи хэдзынхэу щыIагъэхэм якIэуххэм щатегущыIэщтых.Джащ фэдэу партийнэ институтхэр Зэфэсым щагъэкIэжьынхэу рахъухьэ. Ащ фэгъэхьыгъэу партиеу «Единэ Россием» и Генеральнэ совет исекретарэу Андрей Турчак партием и Генеральнэ совет и Президиум изэхэсыгъо къыщиIуагъ.\n«2019-рэ илъэсымкIэ гухэлъэу тиIэхэм сакъытегущыIэзэ хэзгъэунэфыкIы сшIоигъу хэдзынхэу щыIагъэхэм якIэуххэм Зэфэсым тызэращытегущыIэщтыр, партийнэ институтхэр зэрэдгъэкIэжьыщтхэр, 2021-рэ илъэсым хэдзын Iофтхьабзэу щыIэщтхэм языфэгъэхьазырын зэрэтыублэщтыр», — къыIуагъ ащ.\nАндрей Турчак къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, партиеу «Единэ Россием» мыгъэ фэдэу 2020-рэ илъэсми Iофышхохэр зэрихьащтых.\n«Къихьащт илъэсым шъолъыр 48-мэ хэдзын 74-рэ ащыкIощт. Губернатор 14, хэбзэгъэуцу зэIукIэ 11, къэлэ думэ 24-рэ хадзыщтых, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ къулыкъухэм Iоф ащызышIэщт депутатхэм яхэдзынкIэ Iофтхьэбзэ 24-рэ зэрахьащт. ПсынкIэу тызекIон фае, гъэхъагъэу тиIэхэм такъыщыуцу хъущтэп. Пшъэрылъэу къытфашIыгъэхэр тегугъузэ дгъэцэкIэнхэ фае», — къыIуагъ ащ.\nПартиеу «Единэ Россием» хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие къызэритыгъэмкIэ, Iоныгъом и 8-м хэдзын Iофтхьэбзэ 6419-рэ аухыгъ. Ащ хэхьэх зы мандат зиIэ хэдзыпIэ койхэмкIэ Къэралыгъо Думэм идепутатхэм яхэдзынкIэ Iофтхьэбзи 4-р; шъолъырхэм япащэхэм яхэдзынкIэ Iофтхьэбзэ 19-р; регион хэбзэгъэуцу зэIукIэхэм ядепутатхэм яхэдзынкIэ Iофтхьэбзэ 13-р къэлэ думэхэм ядепутатхэм яхэдзынкIэ Iофтхьэбзэ 22-р; мэрхэм яхэдзынкIэ Iофтхьэбзи 3-р. Ащ нэмыкIэу Урысые Федерацием ишъолъыр 83-мэ чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ къулыкъухэм ахагъэхьащтхэмкIэ хэдзын 6275-рэ ащыкIуагъ.","id":"<urn:uuid:a74173ca-48b5-4155-9060-f12c5b6882f3>","dump":"CC-MAIN-2019-43","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%85%D1%8D%D0%B4%D0%B7%D1%8B%D0%BD-i%D0%BE%D1%84%D1%82%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D1%83%D1%89%D1%8Bi%D1%8D%D1%89%D1%82%D1%8B%D1%85\/","date":"2019-10-18T16:58:13Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-43\/segments\/1570986684226.55\/warc\/CC-MAIN-20191018154409-20191018181909-00226.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5523261428,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5523261427879333, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4463109076023102}","num_words":503,"character_repetition_ratio":0.105,"word_repetition_ratio":0.071,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.528,"perplexity_score":3503.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КIэугъоекIо апшъэрэ еджапIэхэм я Ассоциацие изэхэсыгъо тыгъуасэ Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щыкIуагъ.\nАщ хэлэжьагъ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ министрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэу ТхьакIущынэ Мурат, АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэу КIэрэщэ Анзаур, АР-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иминистрэу Мэрэтыкъо Рустем, нэмыкIхэри.\nIофтхьабзэм къекIолIагъэх апшъэрэ еджапIэхэу Ассоциацием хэтхэм ялIыкIохэр. Субъект 15-мэ къарыкIыгъэ купхэр Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щызэIукIагъэх. Пятигорскэ, Нижегородскэ, нэмыкI къалэхэм ялIыкIохэр зэхэсыгъом къыщызэрэугъоигъэх, кIэугъоекIо технологиехэм атегущыIагъэх, уахътэм къыздихьыгъэ зэхъокIыныгъэхэм яджэуапхэр зэрагъэфагъэх.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ыцIэкIэ ТхьакIущынэ Мурат зэхахьэм къекIолIагъэхэм шIуфэс къарихыгъ. Непэ зытегущыIэщтхэ упчIэм республикэмкIэ мэхьанэшхо зэриIэр ащ игущыIэ къыщыхигъэщыгъ.\n— «КIэугъоекIо правительств» зыфиIорэ проектыр республикэм щыгъэцэкIагъэ хъуным мэхьанэшхо етэты. Проектыр апэу зыщагъэцэкIэнэу зыщырагъэжьэгъэ шъолъырхэм Адыгеир ащыщ. Ащ пшъэрылъ шъхьаIэу иIэр къэралыгъо гъэцэкIэкIо хэбзэ къулыкъухэм яIофшIэн шIуагъэ къытэу зэхэщэгъэныр, ащ пэIухьэрэ уахътэр нахь макIэ шIыгъэныр арых, — къыIуагъ ащ. — Егъэджэн гупчэу «IофшIэнхэм яфабрик» зыфиIорэр Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щагъэпсыгъ. Ащ специалистхэр щырагъаджэх. КIэугъоекIо апшъэрэ еджапIэхэм я Ассоциацие Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым пэщэныгъэ зэрэщиIыгъыр тигуапэ. ТапэкIэ мы лъэныкъомкIэ гъэхъэгъэшIухэр тшIынхэр пшъэрылъ шъхьаIэу зыфэдгъэуцужьырэмэ ащыщ.\n«КIэугъоекIо правительств» зыфиIорэ проектым икураторэу Владимир Арженцовыр кIэугъоекIо производствэм шъолъырым нахь зыщегъэушъомбгъугъэным къытегущыIагъ. Адыгеим зэхэсыгъор зэрэщырекIокIырэр игъоу елъытэ, сыда пIомэ тишъолъыр «КIэугъоекIо кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ», «КIэугъоекIо гурыт еджапIэ», «КIэугъоекIо апшъэрэ еджапIэ» щагъэпсыгъэх. «IофшIэнхэм яфабрикэу» Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым къыщызэIуахыгъэм «кIэугъоекIо правительств» зыфиIорэ проектым хэлэжьэщт специалистхэр щырагъэджагъэх.\nТэрэзэу зымылъэгъурэ ыкIи зэхэзымыхырэ кIэлэцIыкIухэр зыщеджэхэрэ республикэ интернатым ыпэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ апшъэрэ еджапIэм Iоф дишIэнэу ригъэжьагъ. Ащ мэхьанэшхо зэриIэр зэхэсыгъом къыщыхагъэщыгъ. Зыныбжь икъугъэ цIыфхэм ашIэрэ IофшIэныр ыпэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ кIэлэцIыкIухэм зэрифэшъуашэу агъэцэкIэным фэбгъэсэнхэм шIогъэшхо къыкIэкIощт. Сабыйхэм щыIэныгъэм чIыпIэ гъэнэфагъэ зэрэщаубытыщтыр, тапэкIэ сэнэхьат къызIэкIагъэхьан, ащ рылэжьэнхэ амал яIэ зэрэхъущтыр Iофтхьабзэм къыщаIуагъ.\nКIэугъоекIо гупшысэныр Адыгеим щыгъэпсыгъэным къытегущыIагъ «КIэугъоекIо правительств» зыфиIорэ проектым ипащэу Хъоткъо Саниет. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм къыщегъэжьагъэу яIофшIэн зэхащэнэу рагъэжьагъ. Сабыйхэм яцIыкIугъом къыщыублагъэу, джэгун шъуашэм тетэу, кIэугъоекIо гупшысэныр ахалъхьэ. Ащ щарагъэшIагъэр гурыт еджапIэм щагъэпытэ, кIэугъоекIо технологиехэр еджапIэм хагъахьэх. IофшIэныр апшъэрэ еджапIэм щылъагъэкIуатэ.\nГъонэжьыкъо Сэтэнай.\nСурэтхэр Артур Лаутеншлегер тырихыгъэх.","id":"<urn:uuid:d610f864-20c6-434d-8d2a-09831589b012>","dump":"CC-MAIN-2019-47","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%88i%D0%BE%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88%D1%85%D0%BE-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D0%B7%D1%8B%D1%82%D1%8B%D1%89%D1%82-%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8A%D0%BE%D0%BAi%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2019-11-16T22:23:49Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-47\/segments\/1573496668765.35\/warc\/CC-MAIN-20191116204950-20191116232950-00195.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7898709774,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7898709774017334, \"kbd_Cyrl_score\": 0.20905138552188873}","num_words":907,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.048,"special_characters_ratio":0.121,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.75,"perplexity_score":1786.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2020-рэ илъэс бюджетыр ыкIи 2021 — 2022-рэ илъэсхэмкIэ агъэнэфагъэхэр ары зыфэгъэхьыгъагъэр АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм бюджет-финанс, хэбзэIахь ыкIи экономикэ политикэмкIэ, предпринимательствэмкIэ, IэкIыб зэпхыныгъэхэмкIэ икомитет зэхэсыгъоу иIагъэр. Ащ фэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм ипроект тегущыIэнхэу къыхэзылъхьагъэр АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.\nКомитетым ипащэу Iэщэ Мухьамэд зэхэсыгъор зэрищагъ. Республикэм ифинанс тхылъ шъхьаIэ фэгъэхьыгъэ законопроектым «публичнэ едэIунхэм» зэращытегущыIагъэхэр, ведомствэ зэфэшъхьафхэу хэплъэнхэ фаехэри къызэрэзэпичыгъэхэр ащ ипэублэ псалъэ къыщыхигъэщыгъ.\nАР-м финансхэмкIэ иминистрэу Долэ Долэтбый къызэриIуагъэмкIэ, 2020-рэ илъэс бюджетыр хахъохэмкIэ сомэ миллиард 22-рэ миллион 505-м ехъущт. Ащ щыщэ�� хэбзэIахьхэмрэ мыхэбзэIахьхэмрэ сомэ миллиард 11-рэ миллион 230-м ехъущтых, зымыгъэзэжьын ахъщэу къыхэлъхьагъэ хъущтыр сомэ миллиард 11-рэ миллион 271-м ехъущт. Хъарджхэр сомэ миллиард 23-рэ миллион 612-рэ зэрэхъущтхэр. АР-м иминистрэхэм я Кабинет иIэпэчIэгъэнэ фонд сомэ миллиони 100-у агъэнэфагъ.\nБюджетым фэгъэхьыгъэ законопроектым гъэтэрэзыжьынитф фашIынэу мы зэхэсыгъом щытегущыIагъэх. Сомэ миллион 322-рэ мин 946-кIэ 2020-рэ илъэс бюджетыр нахьыбэ шIыгъэным зыр фэгъэхьыгъ. ФинансхэмкIэ министрэм къызэриIуагъэмкIэ, спиртым, санэм, санэ зыхэт шъонхэм, чIыдагъэм апае акцизхэм къакIакIорэр, организациехэм мылъкум пае къатырэ хэбзэIахьхэр ары ар къызыхэкIыщтыр.\nДотациеу республикэм къыфэкIощтыр сомэ миллион 347-рэ мин 84-м ехъукIэ нахьыбэ хъущт. Ащ къыхэхыгъэ мылъку физкультурэмрэ спортымрэ язегъэушъомбгъун фэгъэхьыгъэ къэралыгъо программэм къыдыхэлъытагъэу къихьащт илъэсым псэуалъэхэу ашIыщтхэм апэIуагъэхьащт. Гъэтэрэзыжьыным къызэрэщыдэлъытагъэмкIэ, Адыгэкъалэ ащ пае сомэ миллион 40-м ехъу фатIупщыщт, Кощхьэблэ районым — миллион 17-рэ мини 174-рэ ыкIи Шэуджэн районым — миллион 20-м ехъу афагъэкIощт.\nГъэтэрэзыжьынхэм комитетым хэтхэр затегущыIэхэм ыуж адырагъэштагъ.\nДжащ фэдэу мы зэхэсыгъом шIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ АР-м и ЧIыпIэ фонд 2020-мкIэ ибюджет ыкIи 2021 — 2022-рэ илъэсхэмкIэ агъэнэфагъэхэм афэгъэхьыгъэ законопроектми щытегущыIагъэх. Ащ къызэрэщыдэлъытагъэмкIэ, къихьащт илъэсым сомэ миллиарди 5-рэ миллион 660-м ехъу фондым ибюджет зэрэхъущтыр.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:3ccdccc7-f1ec-4880-92bf-876d0a82d4bc>","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%82%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B7%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD%D1%85%D1%8D%D1%83-%D1%84%D0%B0%D1%88i%D1%8B%D1%89%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%BC\/","date":"2019-12-14T18:10:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575541288287.53\/warc\/CC-MAIN-20191214174719-20191214202719-00196.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6018762589,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6018762588500977, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3966147005558014}","num_words":630,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.031,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.04,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.619,"perplexity_score":3942.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ушэтынхэр атых\n\n\nБзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипчыхьэ еджапIэ щеджэхэрэм ушэтынхэр атых.\nМыгъэ зэкIэмкIи учреждением епхыгъэ пчыхьэ еджапIэм, ащ икъутамэ ыкIи консультационнэ чIыпIэм хьапсым чIэс нэбгыри 146-рэ ащеджагъ. Хьапсым чIэсхэм ушэтынхэр зэратыщт шIыкIэр ежьхэм къыхахын алъэкIынэу еджапIэм ащ фэдэ амал ареты. ЗэкIэми зэдырагъаштэу къэралыгъо ушэтын шIыкIэр къыхахыгъ.\nЗэикI къэралыгъо ушэтыным пэблагъэу щыт тхыгъэ шIыкIэр къызыфагъэфедэ. Ушэтын IофшIэнхэр анахь оценкэ инэу къызэралъытэрэр балли 5. Я 12-рэ классыр къэзыухыгъэхэм, мыгъэ ахэр нэбгыри 3 мэхъух, хьисапымкIэ ыкIи урысыбзэмкIэ шIокI зимыIэ ушэтынхэр атых.\nЯ 9-рэ классымкIэ программэм феджагъэу ушэтынхэр ытын фитыныгъэ зэратыгъэр зы нэбгырэ ныIэп. Ащ мыгъэ предметиплIымкIэ ушэ��ынхэр ытыщтых.\nКъэIогъэн фае, егъэджэн IофшIэныр агъэцэкIэнымкIэ лицензие иIэу бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь зыщарагъэхьыгъэ республикэ учреждением епхыгъэу гъэсэныгъэ зыщызэрагъэгъотырэ пчыхьэ еджапIэм, ащ икъутамэ ыкIи зы консультационнэ чIыпIэм Iоф ашIэ.\nУрысые хэбзэгъэуцугъэм къызэригъэнафэрэмкIэ, зыныбжь илъэс 30-м нэмысыгъэхэм бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь зыщарагъэхьырэ учреждениехэм шIокI имыIэу гъэсэныгъэ щызэрагъэгъотын фае. Зыныбжь илъэс 30-м ехъугъэхэм, ащ нэмыкIэу апэрэ ыкIи ятIонэрэ купым хэхьэрэ сэкъатныгъэ зиIэхэм уголовнэ-гъэцэкIэкIо кодексым къызэрэдилъытэу яшIоигъоныгъэкIэ гъэсэныгъэ зэрагъэгъотын алъэкIыщт.\nБзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:04dfa8a2-c3fd-4e77-b86d-0b7161ec71d2>","dump":"CC-MAIN-2019-51","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D1%83%D1%88%D1%8D%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%85\/","date":"2019-12-14T18:09:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-51\/segments\/1575541288287.53\/warc\/CC-MAIN-20191214174719-20191214202719-00543.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5822205544,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5822205543518066, \"kbd_Cyrl_score\": 0.41677623987197876}","num_words":481,"character_repetition_ratio":0.07,"word_repetition_ratio":0.119,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.553,"perplexity_score":2276.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Вьтм сдш лдт ол. Мьтьаолучоташграг. МОртргорогирвлоутиволтуц.\nВьтм сдш лдт ол. Мьтьаолучоташграг. МОртргорогирвлоутиволтуц.\nТИКЪАЛ\nТи Мыекъуапэ къэлэ дах. Ар урам зэнк1абзэхэмк1э зэтеутыгъэ. Ахэмэ чъыг сатыр дахэхэр атетых. Тыдэ уплъагъэми урамхэр къабзэх. Мыекъуапэ икъыблэ лъэныкъок1э псыхъоу Шъхьэгуащэ речъэк1ы. Псыхъом ык1ыбк1э мэз 1ужъу зытет къушъхьэ лъагэхэр къалэм къышъхьарэплъэх. Зы бгъумк1э бгы лъагэр къалэм рек1ок1ы, адрэбгъумк1э ч1ыгур зэныбжь. А ч1ыгу зэныбжьым унак1эхэр бэу зэтетхэу щаш1ых.\nЗаводхэр, фабрикхэр, еджап1э зэфэшъхьафхэр тикъалэ дэтых.\nМыекъуапэ пчэгу дахэхэр и1эх. Ахэр чъыг бырэбэ дахэхэм къагъэк1эрак1эх. Ахэмэ ц1ыфыбэмэ защагъэпсэфы, к1элэц1ык1ухэм къащачъахьыныр як1ас. Мыекъуапэ дэсхэм якъалэ аш1одах, ш1у алъэгъу, рэгушхох, агъэдэхэным ренэу пылъых.\nАдыгэ Республикэу тызэрысыр къэралыгъо рэхьат. Ар республикэ ныбжьык1эу щыт. Ау щытми ибыракъи, игерби, игимни, иконституции и1э хъугъэх. Тиреспубликэ къэралыгъуабзэхэу т1у щагъэфеэдхэрэр - урысыбзэмрэ адыгабзэмрэ. Ахэмэ фитныгъэу я1эхэр зэфэдэх. Адыгеир бай, к1оч1эшху. Анахьэу къэзыгъэбаирэр ч1ыгоу, мэзэу, лэжьыгъэу, былымэу и1эхэмэ анэмык1эу ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафэу исхэмэ зэкъошныгъэу, зэзэгъыныгъэу азыфагу илъыр, а1э зэк1эдзагъэу, зэдэ1ужьхэу зэрэпсэухэрэр ары. Мыщ адыгэхэри, урысхэри, украинцэхэри, белорусхэри, армянхэри, нэгъойхэри, грекхэри, болгархэри, грузинхэри, узбекхэри, корейцэхэри, азербайджанхэри, ащ анэмык1хэри щэпсэух. Ахэр бзэ зэфэшъхьафыхэмк1э мэгущы1эхэми, шэнзек1ок1э зэфэшъхьафхэр я1эхэми, якультурэхэмк1э зэтек1ыхэми, зэрэлъытэх, зэдэ1ужьых, зэдаштэу 1оф зэдаш1э. Ащ уегъэгушхо ык1и уегъэгуш1о.\nТиреспубликэ ис ц1ыфхэр зэк1э зыфаехэр псаунхэу, лэжьэнхэу еджэнхэу, мамыр уашъом къыгъэгъунэхэу, ясабыйхэр ап1унэу, гъогу тэрэз тырагъэхьанэу амал я1э зэпытынэу ары. Ащк1э к1эщак1оу афэхъурэр зэкъошныгъэр, зэдэ1ужьыныр арыхэшъ, ахэр зэрагъэпытэным алъэк1 къэмынэу фэбанэх. Мамырныгъэр, зэкъошныгъэр агъэпытэнымк1э Адыгеим ис народхэми, ащ апэ итхэу республикэр зэзыщэхэрэми къадэхъурэри мак1эп. Дэеп ащ фэдэ хэгъэгум уисыныр, ущыпсэуныр.\nТикъуаджэ чылэшхоп, ау лэжьак1оу дэсхэр зэдэ1ужьхэу, 1офш1эныр ш1у алъэгъоу щыт. Ар псыхъоу Мартэ исэмэгубгъу лъэныкъо 1утэкъуагъэу щыс. Игубгъэмэ уарыхьэмэ, ядэхагъэ, лэжьыгъэу къащык1ырэмэ укъагъэгуш1о. Мартэ адырабгъук1э мэз гъэк1ыгъэ дахэу 1улъэшъуагъэм жьы къабзэу шъхьарытым зэхапш1эу укъегъатхъэ, нахьыбэрэ ухэты пш1оигъу.\nТикъуаджэ лэжьак1оудахэк1э ыц1э аригъа1оудэсыр мак1эп. Ахэр трактористых, былымахъох, шоферых, комбайнерых, чэмыщых, тутыныш1эх. Ащ ягъусэх гъэсэныгъэ, сэнэхьат зэфэшъхьафхэр я1эхэу къуаджэм идахэ языгъа1охэу ч1ып1э зэфэшъхьафхэм ащылажьэхэрэри. Ахэри шэмбэтым, ухьаумафэм къэк1уагъэхэу чылэм иурамымэ защыплъэгъук1э, уагъэгушхо, уагъэгуш1о. Хэта икъуаджэу къыздэк1ыгъэр ш1у зымылъэгъурэр, иц1ык1угъо - иныбжьык1эгъу зыщык1уагъэр ш1ук1э зыгу къэмык1ырэр, ар зынэгу к1эмыт зэпытыр, игуш1уагъуи инэшхъэигъи дэзымыгощырэр.\nАдыгэхэр анахь лъэпкъыжъхэу Кавказым исмэ ащыщых. Дунаим ахэр зэрэщаш1эхэрэр черкес. Ежьхэр адыгэк1э зэджэжьыгъэх. Кавказым ич1ып1э дахэхэм ащэпсэух.\nСыд фэда яч1ыгухэр? Ахэр Кавказ къужъхьэтхым итемыр лъэныкъок1э къыщырагъажьэшъ, псыхъоу Пшызэ пэ1улъэшъогъэ гъэбэжъулъэ ч1ып1эмэ анэсы. Непэ Адыгеем ич1ыгу инахьыбэр псыхъохэу Пшызэрэ Лабэрэ азыфагу илъ. Республикэм икъушъхьэхэр къыблэмк1э къик1ыхэу къок1ыпэм загъазэ, шыгуфхэу къэлъагъох къушъхьэхэу Шъэс, Ошъутен, Фыщт, Шыгугъушъ, Псышхъо. Ахэр зэготхэу дахэу рек1ок1ых. А къушъхьэхэмэ ялъэгагъэ метрэ минит1у-минищым ехъу.\nМэзэу, чъыг дахэхэу Кавказ къушъхьэхэм къатек1эхэрэм мэ1эш1ур къапехы, чъыгэу ащ хэтхэм узыфае псэуалъэхэр ахэпш1ык1ын плъэк1ыщт. Ч1ыох шъолъырымэ къащэк1ых къумбылхэр, к1аехэр, тфэйхэр, ланчъэхэр, псэйхэр.\nКавказым ипсыхъо анахь инмэ ащыщ Пшызэ. Ащ къухьэхэр щэзек1ох. Псыхъохэу Шъхьэгуащэ, Лабэ, Пщыщэ, Псэкъупсэ, Фэдз, Фарзэ япсы лъакъохэр Кавказ къушъхьэхэм яанахь лъэгап1эхэм ателъ мылыжъхэм къащежьэх, Адыгеим игъэбэжъулъэ ч1ыгумэ къарэчъэх.\nУщыпсэунк1э ч1ып1э дахэу, гъэбэжъулъэу зэрэщытыр арэу къыч1эк1ын, Адыгэ Республикэр псэуп1эк1э къыхэзыхырэм ыгу пымык1ыжьэу егъэш1эрэу къызк1инэрэр.\nТэ Кавказ тыщэпсэу. Тимэзхэр иных, шхъуант1эх, къушъхьэхэр лъагэх, ашыгу осыр тизыбз. Къушъхьэхэм къячъэхы псыхъохэр. Мэз гъэхъунэхэм уцыр арыз.\nАу анахьэу тэ тызэрыгушхорэр тизаповедник ары. Тизаповедник ч1ып1эшхо еубыты. Заповедникым инахьыбэр мэзы. Мэзым хэтых чъыг ин дэдэхэр. Елкэ чъыг лъэпкъэу пихтак1э заджэхэрэм метрэ шъэныкъо федиз ялъэгагъ. Ахэмэ илъэс шъитфым ехъу зыныбжьыхэри ахэтых. Ч1ып1э пэпчъ итеплъэ зэфэдэп. Мэзым хэтых чъыгаехэр, шхъомчхэр, мые ык1и къужъ чъыг зэфэшъхьафхэр.\nЗаповедникым игубгъохэм уц зэфэшъхьафхэр арытых. Гъэмафэрэ уцым къэгъагъэ зэфэшъхьафхэр къапэк1эх. Губгъор дэхэ дэдэ мэхъу. Заповедникым имэз хэсых къохэр, мышъэхэр, шъыхьэхэр, пчэнхэр, баджэхэр, тхьак1умк1ыхьэхэр, нэмык1 псэушъхьэхэри. Мэзэу ти1эхэм бзыу зэфэшъхьафыбэхэри ахэсых.\nАщ фэдэ заповедникэу тикъэралыгъо пш1ык1ут1у ит.\nДунаеу тыкъэзыуцухьэрэм икъэухъумэн зы 1ахьэу хахьэх заповедникхэри. Джары ахэр къызык1агъэгъунэхэрэр.\nЗаповедникым икъэухъумэн пылъых географхэр, ботаникхэр, зоологхэр, шак1охэр ык1и нэмык1ыбэхэр.\nДунаеу тыкъэзыуцухьэрэр ш1эх дэдэу зэщыбгъэкъон плъэк1ыщт. Уфэмысакъэу ар зэщыбгъакъомэ, зэк1э джы дахэ т1оу тлъэгъурэ мэзхэр, къушъхьэхэр, псыхъохэр, уцхэр к1одыщтых, сыда п1омэ ахэр зэк1э зэпхыгъэх.\nА бжыхьэр бжыхьэ ш1эгъуагъ... Мыекъопэ лъэныкъо ащ фэдэ бжыхьэхэр щымак1эп, ау мыр джы нэсы сщыгъупшэжьырэп... Чэщырэ чъы1этэгъэ хьазырыгъ, пиджак п1онэк1ыр мэк1а1оу, ау тыгъэр къызэрэкъок1эу фабэри къытеощтыгъэ. Тхьэмэфит1ум къазфагу зэ къещхыгъэп, загъорэ къыхидзыщтыгъэ ны1эп.\nПаркым ук1оу узеплъык1э, тыгъамэр къиоу к1эишхом уеплъэ... Псыри псыжьэп, ари угу къео, ау узыплъа1ок1э, пщагъом хэт къушъхьэхэр, ащ атет мэзхэр олъэгъу, загъорэ, пчэдыжьыпэрэ чыжьэу-чыжьэу щы1э къушъхьэхэри къэблагъэх - джарэу бжыхьэжьыр къабзэ къэхъу, гъэ сапэр зытетык1э.\nДжащ фэдэ бжыхьэ фабэм хэпхыжьырэр ары узыгъэфабэу къэк1орэ гъатхэ нэс угу ибгъэлъыщтыр. Ащ фэдэ гухэлъ си1эу, Мыекъуапэ сыдэк1и мэзым сык1уагъ, псыхъо ц1ык1оу к1эим рычъэрэм сыкъеплъыгъ.\nАНДЫРХЪОЕ ХЪУСЕН\nАндырхъое Хъусен иц1ык1угъом шегъэжьагъэу шъхьэк1эфэшхо хэлъэу зек1ощтыгъэ. Хъупхъэу, чанэу, нэутхэу 1офхэм ахэлажьэщтыгъэ.\nХъусен литературэр ш1у ылъэгъущтыгъэ, тхылъыбэмэ яджэщтыгъэ. Пшысэхэм, орэдыжъхэм ядэ1уныр, зэхихыгъэхэр 1упк1эу иныбджэгъухэм къафи1отэжьыныр ик1эсагъ. Къы1отэжьы зыхъук1э ежь къыугупшысыгъэу хэгъэхъо гъэш1эгъонхэр пшысэхэм афиш1ыщтыгъэ. Псыхъом, чъыгым, жъуагъохэм, бзыухэм, нэмык1ырэ пкъыгъохэм афэгъахьыгъэу хъугъэ-ш1эгъэ зэфэшъхьафхэм яхьыл1агъэу стиххэр ыусыщтыгъэх. Школ ублап1эм щеджэзэ стих тхыныр ригъажьи, зэпымыоу 1оф зыдиш1эжьызэ усэным икъолайхэр къызы1эк1игъэхьагъэх, поэт гъэнэфагъэ хъугъэ.\nТихэгъэгу ш1улъэгъу инэу фыри1эр, ар къыухъумэным сыдигъок1и зэрэфэхьазырыр истиххэм Хъусен къащи1ощтыгъэ. Заор къызежьэм ар пыим ебэнынэу к1уагъэ. Фашистмэ ар гъэрэу аубытынэ укъызаухъурэим, гранатхэр къыгъаохи ежьыри хэк1одагъ, фашистхэри зыдихьыжьыгъэх.\nЛ1ыгъэу зэрихьагъэм пае Андрыхъое Хъусен Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ щытхъуц1эр къыфагъэшъошагъ.\nАвтор: Татлок Марзет Абубочировна\nДата: 01.12.2018\nНомер свидетельства: 488435\n* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт","id":"<urn:uuid:0b12a63d-2e7f-4b6c-a26b-b6514802a853>","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"https:\/\/kopilkaurokov.ru\/literatura\/uroki\/konspekt_uroka_adygeiskii_natsionalnyi_kostium","date":"2020-01-18T21:18:52Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579250593937.27\/warc\/CC-MAIN-20200118193018-20200118221018-00155.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8760345578,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8760345578193665, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12343568354845047}","num_words":1795,"character_repetition_ratio":0.036,"word_repetition_ratio":0.022,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.908,"perplexity_score":7397.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим иэкономикэ ихэхъоныгъэ иIофыгъохэм атегущыIагъэх Адыгеим иэкономикэ ихэхъоныгъэ иIофыгъохэм атегущыIагъэх\nПатрушевым зэIукIэгъу дыриIагъ.\nЛъэныкъохэр зытегущыIагъэхэр республикэм иэкономикэ ихэхъоныгъэ епхыгъэ Iофыгъохэр, мэкъумэщ-къыдэгъэкIыжьын лъэныкъомкIэ инвестиционнэ проектыкIэхэр гъэцэкIагъэ зэрэщыхъущтхэр, предпринимательствэ цIыкIум IэпыIэгъоу ратыщтыр ыкIи цIыфхэм банк фэIо-фашIэхэр нахь псынкIэу афызэшIохыгъэнхэр арых.\nЗэIукIэгъум зэрэщыхагъэунэфыкIыгъэмкIэ, Россельхозбанкыр мэкъумэщ-къыдэгъэкIыжьын комплексым ыкIи республикэм иэкономикэ инэмыкI лъэныкъо пэрытхэм ячIыфэт шъхьаIэу щыт. Банкым иIэпыIэгъу хэлъэу Адыгеим имэкъумэщ хъызмэтшIэпIэ инхэм хэхъоныгъэ ашIы, джащ фэдэу фермер хъызмэтшIапIэхэми нахь заушъомбгъу — илъэсэу икIыгъэм республикэм иагробизнес чIыфэу сомэ миллиарди 4 фэдиз IэкIигъэхьагъ. Россельхозбанкым республикэм щызэшIуахырэ IофшIэнхэм апэIуагъэхьэрэ мылъкум ипроценти 100 фэдиз еубыты.\nРоссельхозбанкым икъутамэ республикэм Iоф зыщишIэрэ уахътэм къыкIоцI Адыгеим иэкономикэ сомэ миллиард 37,4-рэ IэпыIэгъоу ритыгъ, ащ щыщэу сомэ миллиард 34-р Адыгеим имэкъумэщ-къыдэгъэкIыжьын лъэныкъо ихэхъоныгъэ хилъхьагъ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу\nИсточник: Газета Адыгэ Макъ","id":"<urn:uuid:71492d55-885f-4c62-82e3-1378485e6fa4>","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"https:\/\/www.adygi.ru\/index.php?newsid=17147","date":"2020-01-27T14:42:24Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579251700988.64\/warc\/CC-MAIN-20200127143516-20200127173516-00545.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6212826967,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":6,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.621282696723938, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3758153021335602}","num_words":350,"character_repetition_ratio":0.098,"word_repetition_ratio":0.029,"special_characters_ratio":0.123,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.557,"perplexity_score":2667.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Машинэ 25-рэ фэдиз зыхэфэгъэ гъогу хъугъэ-шIэгъэ ин тыгъуасэ республикэм къыщыхъугъ. Гъогушхоу М4 «Дон» зыфиIорэм, Адыгэкъалэ пэмычыжьэу, пчэдыжьым сыхьатыр 7 — 8-м ыныкъокIэ хэхьагъэу ар къытехъухьагъ ыкIи нэбгыритIумэ ящыIэныгъэ зыдихьыгъ, шъобжхэр зытещагъэ хъугъэхэр нэбгыри 10.\nПэшIорыгъэшъэу зэрагъэунэфыгъэмкIэ, ащ фэдиз машинэр зыхэфэгъэ зэутэкIыр къызхэкIыгъэр пщагъоу ыкIи гъогур Iумылэу зэрэщытыгъэр ары, ау гъогурыкIоныр щынэгъончъэным пылъ шапхъэхэри икъоу амыгъэцэкIагъэхэуи енэгуех.\nОшIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ АР-м икъулыкъу къызэритырэмкIэ, шъобж зытещэгъэ нэбгыри 4-р Адыгэкъалэ ыкIи Краснодар адэт сымэджэщхэм анагъэсыгъэх. 6-мэ япсауныгъэ изытет зауплъэкIухэ нэуж ядэжь ��тIупщыжьыгъэх. ЗищыIэныгъэ зэпыугъитIумэ языр (1966-рэ илъэсым къэхъугъэр) хъугъэ-шIагъэм щыхэкIодагъ, зым (1996-рэ илъэсым къэхъугъэ кIалэм) Адыгэкъалэ исымэджэщ ыпсэ щитыгъ. Зы бзылъфыгъэр санавиациемкIэ Краснодар нагъэсыгъ.\nОшIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ УФ-м и Министерствэ Адыгэ РеспубликэмкIэ игъэIорышIэпIэ ШъхьаIэ «ОшIэ-дэмышIэ Iоф» зыфиIорэ къулыкъу хьыкIэм техьагъ, Оперативнэ штабым иIофшIэн лъэтемытэу ригъэжьагъ, психологхэри чIыпIэм къыращэлIэгъагъэх. Адыгэкъалэ иадминистрацие тхьамыкIагъо хэфэгъэ цIыфхэм зызщагъэфэбэн алъэкIыщт чIыпIэ афыхихыгъ, ахэм шхын стыр аIэкIагъэхьагъ.\nГъогум щынэгъончъэу щызекIонхэм пае гъогу-патруль къулыкъум икупхэм гъэлъэшыгъэу Iоф ашIэ. Гъогур зэпагъэIыгъэп, ау ушъагъэу бэрэ къыхэкIы.\nОм изытет зыщыдэим анахьэу сакъыныгъэ къызхагъэфэнымкIэ цIыфхэм ахэр къяджэх.\nСурэтхэр ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ УФ-м и Министерствэ Адыгэ РеспубликэмкIэ игъэIорышIэпIэ ШъхьаIэ ыкIи хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ АР-м и Министерствэ япресс-къулыкъухэм тырахыгъэх.","id":"<urn:uuid:e44f47d7-c55a-4af6-9584-aaaba30c8a0e>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/01\/20\/%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%B3%D1%83-%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D1%88i%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%B8%D0%BD\/","date":"2020-02-24T20:27:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875145981.35\/warc\/CC-MAIN-20200224193815-20200224223815-00239.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9463617206,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9463617205619812, \"kbd_Cyrl_score\": 0.05330529808998108}","num_words":485,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.095,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.944,"perplexity_score":2252.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Дзэ къулыкъур\nДзэ къулыкъур, IофшIэн зэфэшъхьафхэр — бэ пэкIэкIыгъэр Нэгумэ Шорэм. Ау сыд зешIи, школ къызэIуихынышъ еджэныгъэ-гъэсэныгъэм игъогу илъэпкъ зэрэтыригъэуцоным игугъэ ин ышъхьэ икIэу къыхэкIыгъэп.\nАр алъапс адыгэ алфавитэу зэхигъэуцуа-гъэм, «Начальные правила адыгейской грамматики», «Черкесские предания», «История адыгейского народа» зыфиIорэ тхыгъэшхохэу Нэгумэм ышIыгъэхэм. Ау иморадхэр къыдэхъуныр Нэгумэм инасыпы къыхьыгъэп. Итхыгъэхэр ыIыгъэу Петербургы Академием кIуагъэу зыми джыри IукIэгъу имыфагъэу сымэджэ хьылъэ хъугъэ, июным и 10-м (22-м) 1844-рэ илъэсым Нэгумэр лIагъэ.","id":"<urn:uuid:cc30ddbe-cfaa-4ab6-b711-23439434eaa2>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%94%D0%B7%D1%8D_%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%BB%D1%8B%D0%BA%D1%8A%D1%83%D1%80","date":"2020-02-26T01:10:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875146176.73\/warc\/CC-MAIN-20200225233214-20200226023214-00474.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8394184709,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8394184708595276, \"kbd_Cyrl_score\": 0.15957045555114746}","num_words":119,"character_repetition_ratio":0.017,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.034,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.889,"perplexity_score":5228.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Я ХIХ-рэ лIэшIэгъум щыIэгъэ Кавказ заом хэкIодагъэхэм афэгъэхьыгъэ шъыгъо-шIэжь Мафэр 2017-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 21-м Адыгеим щыхагъэунэфыкIыщт.\nМыекъуапэ культурэмкIэ икъэлэ парк дэжь сыхьатыр 17.00-м къыщырагъэжьэнышъ, цIыфхэр жъугъэу зэхэтхэу ЗыкIыныгъэмрэ ЗэгурыIоныгъэмрэ ясаугъэт дэжь къынэсыщтых.\nЯ ХIХ-рэ лIэшIэгъу�� щыIэгъэ Кавказ заом хэкIодагъэхэр агу къызыщагъэкIыжьырэ шъыгъо-шIэжь Мафэм фэгъэхьыгъэ митинг-реквиемыр Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо филармоние сыхьатыр 18.00-м щырагъэжьэщт.\nIофтхьабзэм шъухэлэжьэнэу шъукъе-тэгъэблагъэ.\nЗэхэщэкIо комитет","id":"<urn:uuid:20895d2a-830a-4ace-a591-ccfd545aa564>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2017\/05\/17\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-%D1%89%D1%8B%D0%BF%D1%81%D1%8D%D1%83%D1%85%D1%8D%D1%83-%D1%8B%D0%BAi%D0%B8-%D0%B8%D1%85%D1%8C%D0%B0\/","date":"2020-02-20T10:43:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875144722.77\/warc\/CC-MAIN-20200220100914-20200220130914-00085.warc.gz","language":"ady","language_score":0.901899159,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9018991589546204, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09756965935230255}","num_words":149,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.114,"special_characters_ratio":0.156,"stopwords_ratio":0.054,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.901,"perplexity_score":2555.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ГЪАНИШАШВИЛИ МИХАИЛ\nЗАОМРЭ ИГЪЭКОЩЫК1ЫМРЭ\nУрысым Кавказыр ыштэн зырехъухьэм,\nАдыгэм лъэубэкъур апэу тефагъ.\nБгыпэ бгъэжъ набгъор къызэрапхъыхьэ,\nЗэо зэрапхъор къушъхьэм к1адзагъ.\nКъарыу зэпэпшэп. Зэфэнчъэ онхэр.\nЗэхэлъэдагъэх лъыпс псыхъо чъэрхэр,\nАдыгэм ищэ къе1уатэ тхыдэр,\nК1ыжьрэп адыгэ сэшхом пиупк1рэр.\nЛ1ыхъужъхэр маш1ом ижьыбгъэ хэфэх,\nМэш1уаем къуаджэхэр зэк1егъэстыхьэх,\nИлъэсхэм илъэсхэр ыпэк1э афых,\nЗэоныр зэонк1э зэтезэрэхьэ.\nЛ1ыхъужък1э пыижъым пэгъок1ми\nДжыгытхэр мэфэхых, хэк1уадэх.\nЗэпыу ямы1ахэу хьадэхэр уахътэм\nИк1ак1о псэхал1эу ч1еухъумэх.\nЫк1эм мэш1уаем ш1ок1ыгъэхэр\nУрысмэ рафыгъэх Ч1ыгужъым,\nПсэоу къэнагъэ адыгэхэр\nРафых хык1э Осмэным.\nМы гъогури ахэм хьадэгъу афэхъугъ.\nХы Ш1уц1эр псэхэхэу къафыч1эк1ыгъ.\nПыим къык1эзрэ адыгэр тыдык1и\nЛ1эныгъэм ыфыгъ бгъу пстэук1и.\nКъэнагъ ау адыгэр щэбзэщэ пхыгъэу.\nТеубытагъ ошъогум яплъэгъу\nХымэхэс гупсэхэм. Лъагэ ягугъэхэр.\nЧ1ыгужъым къэк1ожьы рафыгъэр.\nСэш1э, а уахътэр псынк1эу къэсыщт,\nТарихъым итхьапэхэр къыгъэнэфыщт,\nАслъаным ищырхэр къызэтехъощт,\nАдыгэр ихэку щык1эжьыщт!\n(Адыгабзэк1э зэзыдзэк1ыгъэр Л1ыпц1экъо Ларис)","id":"<urn:uuid:aea0aa55-6aa9-4f2c-8f57-45e4d52e743a>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"http:\/\/justicefornorthcaucasus.info\/?p=1251681409","date":"2020-02-22T04:37:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875145648.56\/warc\/CC-MAIN-20200222023815-20200222053815-00014.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6077396274,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6077396273612976, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3917301595211029}","num_words":288,"character_repetition_ratio":0.002,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.829,"perplexity_score":6344.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые Федерацием псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ унашъо зэришIыгъэмкIэ, инсульт, инфаркт хъугъэхэм, «острый коронарный синдром» зыфаIорэ узыр зиIэхэм, зыгу операцие ашIыгъэхэм ящыкIэгъэ Iэзэгъу уцхэр ыпкIэ хэмылъэу илъэсым къыкIоцI аратыщтых.\nАхэр, Iэзэгъу уцхэр, зыфэдэхэр министерствэм къыхихыгъэх. УФ-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иминистрэ игуадзэу Олег Салагай къызэриIорэмкIэ, а фэIо-фашIэр зэрагъэцэкIэщт шIыкIэр зэхафыгъах, ащ пэIухьащт мылъкури агъэнэфагъ.\nТызэрэщыгъуазэмкIэ, зигугъу къэтшIыгъэ узхэр къызэузыгъэхэм ящыкIэгъэщт Iэзэгъу уцхэр ыпкIэ хэмылъэу джынэс зэратыщтыгъэхэр сымэджэщхэм ачIэлъхэр арыгъэ. Джы амбулаториехэми ахэр аратыхэзэ ашIыщт.\nИнфарктыр, инсультыр къызэузыгъэхэу, зыгу операцие ашIыгъэхэу ренэу врачхэр зылъыплъэнхэу щытхэм ящыкIэгъэ Iэзэгъу уцхэр аIэкIэгъэхьэгъэным иамалхэр министерствэм зызэрихьэхэрэр тIэкIу шIагъэ. Джы ар зэрашIыщт шIыкIэр къыхахыгъ.\nФедерациемкIэ Советым социальнэ политикэмкIэ и Комитет ипащэ иапэрэ гуадзэу Валерий Рязанскэм къызэрэхигъэщырэмкIэ, тапэкIэ «лекарственное страхование» зыфаIорэ шIыкIэм техьагъэмэ хъущт.\nМы Iофым епхыгъэу Адыгэ Республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ непэ ышIэрэр, ащ зызэрэфигъэхьазырырэр къыIотэнэу гущыIэгъу тшIыгъэ Iэзэгъу уцхэр цIыфхэм ягъэгъотыгъэнымкIэ отделым ипащэу Т. Г. Полянскаям. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, федеральнэ гупчэм документхэр зэкIэ ыштагъэх, мылъкоу а Iофтхьабзэм игъэцэкIэн пэIухьащтыр федеральнэ бюджетым къыхагъэкIыщт. ЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ узхэр зиIэхэм ыпкIэ хэмылъэу илъэсым къыкIоцI аратынэу щыт Iэзэгъу уцхэм я Перечень аухэсыгъ, ащ Iэзэгъу уц зэфэшъхьаф 23-рэ хэхьэ. Мы мафэхэм тиминистерствэ къелъытэ ащ фэдэ сымаджэу республикэм щыпсэухэрэм Iэзэгъу уцэу ящыкIагъэр зыфэдизыр, ахэр ягъэгъотыгъэнхэм пэIухьащт мылъкур.\n— Мы программэм фэгъэхьыгъэ унашъор щылэ мазэм и 24-м УФ-м юстициемкIэ и Министерствэ щатхыгъ, мэзаем и 2-м къыщыублагъэу Iэзэгъу уцхэм я Перечень ухэсыгъэ хъугъэ, кIуачIэ иI, — еIо тигущыIэгъу. — Хэбзэгъэуцугъэм къызэрэдилъытэу, мы мазэм тиминистерствэ аукцион зэхищэщт, а Iэзэгъу уцхэр республикэм къэзыщэщтыр ащ къыщынэфэщт. ТиреспубликэкIэ а узхэр зиIэхэм ящыкIэгъэ Iэзэгъу уцхэр ыпкIэ хэмылъэу поликлиникэхэми къащаратэу заублэщтыр мэлылъфэгъур ары.\nМыщ дэжьым къыхэдгъэщы тшIоигъу: цIыфэу а узхэр къызэузыгъэхэм, зыгу операцие ашIыгъэхэм ящыкIэгъэ Iэзэгъу уцхэр ыпкIэ хэмылъэу илъэсырэ аратыщтых. БлэкIыгъэ илъэсхэм ахэм афэдэ сымаджэхэм ащыщэу инфаркт зиIагъэхэр арых ныIэп ыпкIэ хэмылъэу Iэзэгъу уцхэр илъэсныкъом къыкIоцI зэратыщтыгъэхэр. Инсульт зыпэкIэкIыгъэхэм ащ фэдэ фэгъэкIотэныгъэ яIагъэп. Джы зигугъу къэтшIыгъэ узхэр зыпэкIэкIыгъэхэр зэпхыгъэ IэзапIэхэм ящыкIэгъэ Iэзэгъу уцхэу врачхэм къагъэнэфагъэхэр ыпкIэ хэмылъэу илъэсырэ къащаратыщтых.\nЖакIэмыкъо Аминэт.","id":"<urn:uuid:b747a5e1-b1b5-406a-b848-0a87332bea34>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"http:\/\/adygvoice.ru\/2020\/02\/13\/%D1%8B%D0%BF%D0%BAi%D1%8D-%D1%85%D1%8D%D0%BC%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%83-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%89%D1%82\/","date":"2020-02-21T01:54:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875145438.12\/warc\/CC-MAIN-20200221014826-20200221044826-00393.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6993524432,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6993524432182312, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2999964654445648}","num_words":839,"character_repetition_ratio":0.103,"word_repetition_ratio":0.063,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.011,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.682,"perplexity_score":3089.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые шъхьэихыгъэ проектэу «Цех драматургов» зыфиIорэм диштэу очнэ ыкIи заочнэ шIы��Iэм тетэу рагъэкIокIыщт драматургическэ семинархэм ахэлажьэ зышIоигъохэм апае зэнэкъокъу зэхащэ.\nЗэнэкъокъум хэлажьэ зышIоигъохэм ялъэIу тхылъхэр тыгъэгъазэм и 1-м къыщыублагъэу мэзаем и 1-м нэс аштэщтых. Ащ хэлэжьэн зылъэкIыщтхэр Урысыем щыщ тхэкIо ныбжьыкIэхэу илъэс 40-м зыныбжь нэмысыгъэхэр ары. УрысыбзэкIэ тхыгъэ пьесэхэу (инсценировкэхэр хэмытхэу) ыпэкIэ зыми щамыгъэуцугъэхэр ары зэнэкъокъум къырахьылIэнхэу щытхэр.\nЖюрим Москварэ Московскэ хэкумрэ ащыщ авторхэм яIофшIэгъи 10, нэмыкI регионхэм ащыпсэухэрэм яеу IофшIэгъи 5 къахихыщт. ЗиIофшIагъэ къыхахыхэрэр очнэ ыкIи заочнэ шIыкIэм тетэу кIощт семинархэм ыпкIэ хэмылъэу ащеджэнхэ алъэкIыщт. Драматургхэу О. Михайловамрэ Е. Исаевамрэ семинархэр зэхащэхэзэ ашIыщт.\n2020-рэ илъэсым гъэтхапэм и 1-м къыщегъэжьагъэу бжыхьэм нэс еджэнхэу кIощтых.\nАнахь пьесэ дэгъоу къыхахыхэрэр М. Горькэм ыцIэкIэ щыт МХАТ-м щыкIощт фестивалым къыщагъэлъэгъощтых. Анахь пьесэ дэгъуи 3-мэ яавторхэм сомэ мин 800 грантэу аратыщт. Москва е нэмыкI шъолъырхэм ятеатрэхэм спектаклэр ащагъэуцунымкIэ ар къашъхьапэщт.\nПроектым къыдилъытэрэ лъэныкъохэм ягъэцэкIэн фэгъэзагъэр Фондэу «Преображениер» ары, ащ деIэщтых президент грантхэмкIэ Фондыр, М. Горькэм ыцIэкIэ щыт МХАТ-р, ГИТИС-р, Ф. Волковым ыцIэкIэ щыт Урысые къэралыгъо академическэ театрэр.\nЗэнэкъокъум фэгъэхьыгъэр зэкIэ сайтэу httр:\/\/сivitаs – drаmа.ru ижъугъотэщт.","id":"<urn:uuid:fc0b6d59-f479-4fba-9c5e-ff5cf89a6baa>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/12\/16\/%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%BC-%D1%88%D1%8A%D1%83%D1%85%D1%8D%D0%BB%D0%B0%D0%B6%D1%8C\/","date":"2020-02-17T22:28:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875143373.18\/warc\/CC-MAIN-20200217205657-20200217235657-00485.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5424101353,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.542410135269165, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4552520215511322}","num_words":431,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.028,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.044,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.571,"perplexity_score":3213.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мы уахътэм кIэлэцIыкIу ибэ ыкIи зянэ-зятэхэр зышъхьарымытыжьхэ сабый 1501-рэ Адыгэ Республикэм щэпсэу, ахэм ащыщэу 1451-р (процент 97-р) апIунхэу унагъохэм аштагъэх.\n74-р щыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэуцуагъэхэм ыкIи унэгъо зэгурымыIохэм къарыкIыгъэх.\nАР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ кIэлэцIыкIухэм ясоциальнэ-хэ-бзэ фитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ отделым ипащэу Уджыхъу Беллэ къызэриIуагъэмкIэ, зыныбжь имыкъугъэхэр къэзыгъэгъунэхэрэ ыкIи алъыплъэрэ къулыкъум иIофшIэн шъхьаIэхэм ащыщ къычIадзыжьыгъэхэ кIэлэцIыкIухэр зые-\nхэм арагъэштэжьынхэр. Зэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, 2019-рэ илъэсым иапэрэ илъэс плIанэ къычIадзыжьыгъэ сабый 23-рэ янэ-ятэхэм арагъэштэжьыгъ.\nДжащ фэдэу мы уахътэм къыхиубытэу зянэ-зятэхэр зышъхьарымытыжь сабый 90-рэ Адыгэ Республикэм къыщыхагъэщыгъ, апIунэу кIэлэцIыкIуи 110-р унагъохэм аштагъ. 2018-рэ илъэсым нэмыкI шъолъырхэм къарыкIыхи, кIэлэцIыкIу 54-рэ Адыгэ Республикэм къэкIуагъ, ахэм ащыщэу кIэлэцIыкIу 30-р яунагъохэм ягъусэх.\n— АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ ипшъэрылъхэм ахэхьэ кIэлэцIыкIу ибэхэр ыкIи зянэ-зятэхэр зышъхьащымытыжь кIэлэцIыкIухэм афэгъэхьыгъэ къэбархэр къэугъоигъэнхэр, — еIо Беллэ. — Къыхэгъэщыгъэн фае мы лъэныкъомкIэ министерствэм ыкIи чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъухэм Iофышхо зэрашIагъэр. 2019-рэ илъэсым Iоныгъом и 1-м ехъулIэу муниципальнэ образованиехэу Красногвардейскэ, Теуцожь, Джэджэ районхэр ыкIи Адыгэкъалэ зыныбжь имыкъугъэхэр къэзыгъэгъунэрэ къулыкъум ибанк епхыгъэх. Мыхэм Iоф ащызышIэщтхэ специалистхэр зычIэсыщтхэр къызэIуахыгъэх, ящыкIэгъэщт техникэр ачIагъэуцуагъ. ЗэкIэ республикэм ирайонхэр мы шIыкIэм тырагъэхьащтых.\nГъэсэныгъэм, медицинэ фэIо-фашIэхэм, псэупIэм изэгъэгъотынкIэ, IофшIэным алъэныкъокIэ кIэлэцIыкIухэм ясоциальнэ фитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ къэралыгъо хэбзэ къулыкъухэм афэдэу чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъуми гарантие тедзэхэр арегъэгъотых.\nКъэралыгъо программэу «Обеспечение доступным и комфортным жильем и коммунальными услугами» зыфиIоу 2014 — 2021-рэ илъэсхэм ателъытагъэр АР-м щагъэцакIэ. Ащ къыдыхэлъытагъ кIэлэцIыкIу ибэхэм ыкIи зянэ-зятэхэр зышъхьарымытыжьхэ кIэлэцIыкIухэм псэупIэ ягъэгъотыгъэныр. Мыщ фэдэ кIэлэцIыкIухэу псэупIэ къызтефэхэрэм яспискэ министерствэм зэхегъэуцо. 2019-рэ илъэсым бэдзэогъум 1-м ехъулIэу сабый ибэхэм ыкIи зянэ-зятэхэр зышъхьарымытыжьхэ кIэлэцIыкIухэм япчъагъэ нэбгырэ 1498-рэ мэхъу. Мы уахътэм къыхиубытэу псэупIэ зищыкIагъэу спискэм хэтыр нэбгырэ 612-рэ.\nКIэлэцIыкIу ибэхэм псэупIэхэр ягъэгъотыгъэнхэм пае 2018-рэ илъэсым фэдэу мыгъи хэушъхьафыкIыгъэ псэупIэ фондым щыщ мылъкоу сомэ миллиони 113-рэ фэдиз къафатIупщыгъ. Мы ахъщэмкIэ псэупIэ 85-рэ къащэфын гухэлъ яI. КIэлэцIыкIу ибэхэм япсэупIэ фитыныгъэхэр аукъуагъэхэу министерствэм къэбар къыIэкIэхьагъэп.\nАщ нэмыкIэу мы купым хахьэхэрэ кIэлэцIыкIухэу еджапIэр къэзыухыгъэхэм IофшIапIэ къафэгъотыгъэным фэшI хэушъхьафыкIыгъэ къулыкъу зэхащагъэу Iоф адашIэ. IофшIэн языгъэгъотхэрэм зэзэгъыныгъэхэр адашIых, IофшIэныр зэрэзэхэщагъэм, яIофшIэн фитыныгъэхэр амыукъонхэм алъэплъэх.\nАР-м цIыфхэм IофшIэн ягъэгъотыгъэнымкIэ икъэралыгъо къулыкъу къызэритырэмкIэ, 2018-рэ илъэсым кIэлэцIыкIу ибэхэм ахахьэу нэбгырэ 92-мэ закъыфагъэзагъ, ахэм ащыщэу 36-мэ IофшIэпIэ чIыпIэхэр арагъэгъотыгъэх. 2019-рэ илъэсым бэдзэогъум и 1-м ехъулIэу нэбгырэ 27-мэ а къулыкъум зыфагъэзагъ, ахэм ащыщэу нэбгырэ 12-м IофшIапIэ къафагъотыгъ.\nКIэлэцIыкIу ибэхэм гурыт ыкIи апшъэрэ еджапIэхэм ащеджэнхэмкIэ IэпыIэгъу афэхъугъэным иIофыгъохэм алъэныкъокIэ министерствэм учет ышIырэп, сыда пIомэ мы лъэныкъом къыхиубытэхэрэм сэнэхьат зэрагъэгъотынымкIэ фэгъэкIотэныгъэ яIэп.\nАР-м сабый ибэхэр ыкIи зянэ-зятэхэр зышъхьарымытыжьхэ кIэлэцIыкIухэр зыщаIыгъхэ учреждениеу 3 ит. Ахэр: АР-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Къэралыгъо казеннэ учреждениеу «Адыгэ республикэ кIэлэцIыкIу унэр», «Зипсауныгъэ зэщыкъуагъэ кIэлэцIыкIухэм, сабый ибэхэм ыкIи зянэ-зятэхэр зышъхьарымытыжьхэ кIэлэцIыкIухэм апае еджэпIэ-интернатыр» ыкIи «АР-м и Къэралыгъо бюджет учреждениеу «Адэмые психоневрологическэ унэ-интернатыр». КIэлэцIыкIухэм ягушъхьэбаиныгъэ, яшIэныгъэхэм, яшIыкIэ-зекIуакIэхэм, яфизическэ ухьазырыныгъэхэм ахэгъэхъогъэнхэм афэшI учреждение пэпчъ Iоф макIэп щызэшIуахырэр. Унагъом нахь пэблагъэу кIэлэцIыкIухэр куп-купэу агощых, пIуныгъэ Iофтхьабзэхэр адызэрахьэх.\nУджыхъу Беллэ къызэриIуагъэмкIэ, 2019-рэ илъэсым, шышъхьэIум и 1-м ехъулIэу АР-м ит еджэпIэ-интернатым илъэси 9-м къыщегъэжьагъэу илъэс 18-м нэс зыныбжь кIэлэцIыкIу 20 фэдиз щеджэ. Сэнэхьатхэр зыщарагъэгъотырэ учреждениехэм еджэпIэ-интернатыр къэзыухыгъэ нэбгырэ 20, апшъэрэ гъэсэныгъэ зыщарагъэгъотхэрэ еджапIэхэм нэбгыри 8 ащеджэх. Интернатыр къэзыухыгъэхэ кIэлэцIыкIухэр янэплъэгъу рагъэкIыхэрэп. Зыщыпсэухэрэ чIыпIэхэм макIох, ящыIэкIэ-псэукIэ зыфэдэм защагъэгъуазэ, мылъкукIэ IэпыIэгъу афэхъух.\nАщ нэмыкIэу ахъщэ тыныр, IэпыIэгъур ыкIи фэгъэкIотэныр къаратынхэмкIэ, ашIокIодыгъэхэ документхэр афагъэпсыжьынхэмкIэ, IофшIапIэ къафагъотынымкIэ яшIогъэшхо арагъэкIы.\nЗыныбжь имыкъугъэхэр къэзыгъэгъунэхэрэ ыкIи алъыплъэрэ къулыкъум иIофышIэхэм шIуагъэ къытэу яIофшIэн зэхащэным фэшI яшIэныгъэхэм ренэу ахагъахъо. 2018-рэ илъэсым министерствэмрэ шIэныгъэхэм защыхагъэхъорэ Адыгэ республикэ институтымрэ зэгъусэхэу курсхэр зэхащагъэх, нэбгырэ 41-рэ рагъэджагъ.\nКъулыкъум иIофышIэхэм пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэу зэрахьэхэрэм яшIуагъэкIэ сабый къычIэзыдзыжьыгъэхэ унагъохэр нахь псынкIэу къычIагъэщых ыкIи сабыйхэр яунагъохэм къинэжьынхэм, джащ фэдэу зянэ-зятэхэр зышъхьарымытыжьхэ кIэлэцIыкIухэр унагъохэм ащапIунхэм мэхьанэшхо раты.\nУнагъохэм апIунхэу аштэгъэ кIэлэцIыкIухэм яфитыныгъэхэр ыкIи яшIоигъоныгъэхэр къэухъумэгъэнхэм фэшI зыныбжь имыкъугъэхэр къэзыгъэгъунэхэрэ ыкIи алъыплъэрэ къулыкъум иIофышIэхэр унагъохэм кIохэзэ уплъэкIунхэр ашIых, ящыIэкIэ-псэукIэ зыфэдэм, япсауныгъэ изытет, зэреджэхэрэм защагъэгъуазэ. Ащ нэмыкIэу зэгурыIоныгъэ зэрымылъхэ унагъохэми макIох, пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр адызэрахьэх.\nДжащ фэдэу зянэ-зятэхэр зышъхьарымытыжьхэ Iэтахъохэм кIэлэпIупкIэр къаратыныр анахь Iофыгъо шъхьаIэу зэшIуахырэмэ ащыщ. Министерствэмрэ хьыкум приставхэм якъулыкъурэ зэзэгъыныгъэ зэдашIыгъэу кIэлэпIупкIэр игъом ыкIи икъоу кIэлэцIыкIухэм къаратынымкIэ Iофышхо ашIэ.\n2019-рэ илъэсым шышъхьэIум и 1-м ехъулIэу зянэ-зятэхэр зышъхьарымытыжьхэу, кIэлэпIупкIэр зэратынэу агъэнэфэгъэ кIэлэцIыкIухэм япчъагъэ нэбгырэ 957-рэ мэхъу.\nМинистерствэм иунашъокIэ зыныбжь имыкъугъэхэр къызэрагъэгъунэхэрэм ыкIи зэралъыплъэхэрэм алъэныкъокIэ чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъухэм къэралыгъо полномочиеу яIэр зэрагъэцакIэрэм епхыгъэ уплъэкIунхэр илъэс къэс зэхащэх. Мы лъэныкъомкIэ хэукъоныгъэхэу къыхагъэщыхэрэм ащыщых къагъэгъунэхэрэ кIэлэцIыкIухэм щыIэкIэ амалэу яIэм икъоу зызэрэщамыгъэгъуазэрэр, ямылъку къэгъэгъунэгъэным зэрэлъымыплъэхэрэр, джащ фэдэу кIэлэцIыкIур зыпIунэу зыштагъэхэ унагъохэм зэзэгъыныгъэхэр тэрэзэу зэрадамышIыхэрэр, нэмыкIхэри.\nКIэлэцIыкIур зыпIунэу зыштэгъэ унагъомэ алъыплъэгъэным фэшI 2017-рэ илъэсым министерствэм игукъэкIыкIэ межведомственнэ IофшIэкIо куп зэхищагъ. Ащ хэхьагъэх АР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэхэмкIэ и Министерствэ, АР-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ, кIэлэцIыкIухэм ыкIи цIыфхэм яфитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ Уполномоченнэхэу АР-м щыIэхэр, АР-м и Общественнэ палатэ, кIэлэцIыкIу психологыр. 2018-рэ илъэсым IофшIэкIо купым хэтхэр унэгъо 29-мэ ащыIагъэх, кIэлэцIыкIухэм жъалымагъэ адызэрахьагъэу хъугъэ-шIагъэ зыпари къыхагъэщыгъэп.\nКIарэ Фатим.","id":"<urn:uuid:c41b9c87-9257-491d-b2c2-a5f6dfad1e96>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/10\/14\/%D1%81%D0%B0%D0%B1%D1%8B%D0%B9-%D0%B8%D0%B1%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%8F%D0%BD%D1%8D%D0%BF%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83-%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D1%85%D1%8D%D1%80%D1%8D\/","date":"2020-02-22T03:25:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875145648.56\/warc\/CC-MAIN-20200222023815-20200222053815-00152.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9333402514,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9333402514457703, \"kbd_Cyrl_score\": 0.06621332466602325}","num_words":2237,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.071,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.932,"perplexity_score":1790.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"— Чаныгъэм ирейтинг шъолъырхэм япащэхэм яофициальнэ нэкIубгъохэр ары къыщагъэнафэхэрэр. Тхьамафэм къыкIоцI къэбарэу къыригъэхьагъэхэр, эфир занкIэу ышIыгъэхэр, «истории» зыфиIорэ рубрикэм итыгъэхэр ащ щызэфахьысыжьых. ШэкIогъум и 4-м къыщегъэжьагъэу и 10-м нэс ащ фэдэ рейтингым нахь щычаныгъэхэм иапэрищымэ КъумпIыл Мурат ахэт, — къеты политикэ ыкIи экономикэ коммуникациехэмкIэ Агентствэм.\nТхьамафэм къыкIоцI Адыгеим ипащэ къэбар 16-рэ историе 51-рэ къыригъэхьагъ, ащ ииндекс 41,5-рэ хъугъэ. Рейтингым иапэрэ чIыпIэ Ханты-Мансийскэ автоном хэкум — Югра игубернаторэу Наталья Комаровам ыIыгъ. Ащ пости 10-рэ историе 57-рэ иIагъ. Джащ фэдэу эфир занкIэу тIу ащ ышIыгъ (индексыр — 42,5). ЯтIонэрэр Хабаровскэ хэкум игубернаторэу Сергей Фургал. Ащ пости 4-рэ историе 76-рэ иIагъ (индексыр — 42).\nАдыгеим ипащэ Instagram нэкIубгъоу иIэм нэбгырэ мин 52,3-рэ кIэтхагъ.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:b71aacf9-fd60-4ab9-bb29-5d534f55f6c0>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/11\/14\/%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%89%D1%8B%D0%BC%D1%8D-%D0%B0%D1%85%D1%8D%D1%82\/","date":"2020-02-29T12:45:07Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875149238.97\/warc\/CC-MAIN-20200229114448-20200229144448-00235.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6940805912,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6940805912017822, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2946995198726654}","num_words":260,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.024,"special_characters_ratio":0.204,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.727,"perplexity_score":5528.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къуанэ Анзаур Адыгэ Республикэм мэкъу-мэщымкIэ иминистрэу агъэнэфагъ\n05.03.2020\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат 2020-рэ илъэсым гъэтхапэм и 5-м ышIыгъэ Указым диштэу Къуанэ Анзаур Адыгэ Республикэм мэкъу-мэщымкIэ имини��трэ IэнатIэ Iухьагъ. Зы мафэкIэ нахь пасэу Адыгэ Республикэм экономикэ хэхъоныгъэмрэ сатыумрэкIэ иминистрэ IэнатIэ ащ къыгъэтIылъыжьыгъ.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ республикэм иэкономикэ апшъэрэ мэхьанэ щызиIэ агропромышленнэ комплексым изегъэушъомбгъункIэ пшъэрылъыкIэхэр Адыгэ Республикэм мэкъу-мэщымкIэ ипэщакIэ къыфигъэнэфагъэх.\nПэщэ IэнатIэхэм илъэсыбэрэ зэраIутыгъэм, IэпэIэсэныгъэшхо зэрэхэлъым, зыфагъэзэрэ Iофым хэшIыкIышхо зэрэфыриIэм, лъэпкъ проектхэмрэ къэралыгъо программэхэмрэ япхырыщын зэрэфэкъулаим яшIуагъэкIэ мэкъу-мэщымкIэ Министерствэм ыпашъхьэ ит пшъэрылъыкIэхэр шIуагъэ къытэу Къуанэ Анзаур зэшIуихынхэу зэрэгугъэрэр КъумпIыл Мурат къыIуагъ. Министерствэр апэрэ чэзыоу зыдэлэжьэн фаер АПК-м лъэныкъо пстэумкIи хэхъоныгъэ егъэшIыгъэныр, отраслэм IэкIыб къэралыгъохэм нахьыбэу гъомылапхъэ аIэкIигъэхьаныр ары.\nКъуанэ Анзаур апшъэрэ гъэсэныгъи 2 иI, илъэси 10-м ехъурэ транспорт лъэныкъом Iоф щишIагъ. 2012-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Адыгэ Республикэм экономикэ хэхъоныгъэмрэ сатыумрэкIэ и Министерствэ щылэжьагъ. ПромышленностымкIэ, гъэстыныпхъээнергетическэ комплексымкIэ ыкIи сатыумкIэ ГъэIорышIапIэм пэщэныгъэ дызэрихьагъ. 2018-рэ илъэсым гъэтхапэм къыщегъэжьагъэу Адыгэ Республикэм экономикэ хэхъоныгъэмрэ сатыумрэкIэ иминистрэ иапэрэ гуадзэу щытыгъ. 2018-рэ илъэсым ишэкIогъу мазэ Адыгэ Республикэм экономикэ хэхъоныгъэмрэ сатыумрэкIэ иминистрэу агъэнэфагъ.","id":"<urn:uuid:05594dd6-a4fa-4f17-aa31-8a155a041829>","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"http:\/\/adygheya.ru\/ady\/press-room\/news\/ministrom-selskogo-khozyaystva-ra-naznachen-anzaur-kuanov\/","date":"2020-04-01T11:41:26Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585370505730.14\/warc\/CC-MAIN-20200401100029-20200401130029-00205.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5042126179,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5042126178741455, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4924669563770294}","num_words":404,"character_repetition_ratio":0.115,"word_repetition_ratio":0.035,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.523,"perplexity_score":3399.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Karakter boyutu :\nAdları Yıldızlar Gibi Işıldayan Çerkes Yazarlar\n09 Mayıs 2020 Cumartesi Saat 00:43\nAnayurt, ana ve ulus adına yaşamını yitirmiş kahramanlar gökyüzündeki yıldızlar gibi parıldarlar. İkinci Dünya Savaşı başladığında küçücük Adıge ülkesinden 80 binden çok genç askere alındı. Bu gençler birçok cephede yiğitçe çarpıştılar: Moskova'yı düşmana vermeme, Leningrad'ı ablukadan kurtarma ve Stalingrad önlerinde Alman faşistleri bozguna uğratma, korkunç Kursk Muharebesine katılma, Belorusya, Ukrayna ve daha başka birçok ülkeyi faşistlerden kurtarıp özgürleştirme ve hepsinden sonra Berlin'i alma gibi görevlere katıldılar. Sovyet bayrağını Berlin'de göndere çekenler arasında Adıgeler de vardı.\nSovyetler bağlamında, 1941-1945 yılları arasında süren İkinci Dünya Savaşına, değişik uluslardan insanlar yanında Adıge ulusunun genç yazarları, gazetecileri, sanatçıları, rejisörleri ve şairleri de katıldılar.\nHızla oluşmakta olan Adıge edebiyatı, diğer gelişmiş edebiyatları örneklenerek, gelişim yolunda önemli adımlar attı. 1930'lu yıllarda, en çok da ikinci yarısında ve 1940'lı yılların başlarında Adıge edebiyatına umut verici, yetenekli genç yazarlar katıldı: Andırĥoye Ĥusên, Jane Kırımız, Vıcıĥu Adılcerıy, Vıcıĥu Ĥalid, Merkiśke Reşid, Kobl Bilevsten, Naç Ŝalih, Çuho Asfar, Dışeç Tığuj, Yahule Sefer, Hadeğale Asker, vb. Bu gençler ulusal edebiyatın ufkunu ve türlerini çeşitlendirdiler ve zenginleştirdiler.\nAncak savaş ulusal edebiyatın gelişimini duraklattı. Adıge yazarlarının çoğu cephedeydi. Perenıko Murat, Ĺevsten Yusıf, Yevtıh Asker, Kestane Dmitriy, Jane Kırımıze, Yahule Sefer, Şevcen Ayub, Pavel Reznikov, Aleksey Kojemyakin, vd cephedeydiler. Bu gençler cepheden göğüslerinde madalya ve nişanlarla geri döndüler. Var güçleriyle edebiyatımıza katkılarda bulunmaya devam ettiler.\nAncak gençlerimizin hepsi savaştan dönmedi, \"Sovyetler Birliği Kahramanı\" ünvanı verilen Andırĥoye Ĥusên, Vıcıhu Halid, Dışeç Tığuj, Goşeko Seferbıy, Çuho Asfar, vd yiğitçe çarpışırken can verdiler. Alman faşistler Merkiśke Reşid'i 1942'de kendi köyü Natıhuaye'de öldürdüler. Savaşta ağır yaralanan ve ilginç bir şair olma yolunda ilk adımlarını atan Cençete Murat da savaş sonu can verdi.\nBu arada yine eğitimli büyük bir insanın adını anımsatmak isterim. O kişi Şevcen Mıhamod'dur (1012 - 1958). Deneyimli, akıllı ve oturmuş, sezgi ve düşünce yönünden gelişmiş ve bilim sahibi biriydi, bu yönleriyle anılıyor. Çocukluğundan beri toplum sorunları ile ilgilenen, çalışkan ve doğru bir insandı.\nSavaş başladığında cepheye ilk gidenlerden biriydi. M. Şevcen yüzbaşı olarak Sovyet Ordusunda iyi bir politik komutan oldu. Sağlığını ülkesinin bağımsızlığı için feda etti. Savaştan ağır yaralı ve sakatlanmış olarak döndü. Yine de umutsuzluğa düşmedi, büyük bir insan olduğu, onu yakından tanıyan daha yaşlı bir Adıge yazarı olan Ĺevsten Yusıf yazılmıştır. Vaktini değerlendiren, toplum yararına işlerde özverili olan biriydi. Uzun yıllar \"Adıgeyskaya Pravda\" gazetesinin redaktörlüğünü, ardından Adıge Kitap Basımevi'nin müdürlüğünü yaptı.\nUsta bir gazeteciydi, edebiyat alanında çalışanlara yardımcı oluyordu. M. Şevcen dil kurallarını iyi biliyor ve yazıyordu. Son yıllarında kısa öyküler yazmaya başlamıştı ve başarılıydı, bunu yayımlanmış öykülerinden anlıyoruz. Geride bıraktıkları çoksa da ömrü, 46 yıl gibi kısa sürdü. Ne denebilir?! Ulus, bu örnek evladının adını hala gururla anıyor ve yaşatıyor.\nTek kızı Afesıj Lübov dilbilimleri doktoru, onun oğulları da dedeleri gibi, adil ve aydınlık kişiler olarak yollarına devam ediyorlar.\n\"Adıge mak\" gazetesinde çalışmış olup İkinci Dünya Savaşına katılmış olan yazarlar:\nPerenıko Murat: (1912 – 1970)\nAdıgey'in Tevçoj ilçesinin Pçıhałıkuaye köyünde yetim bir çocuk olarak 1912'de doğdu ve yetim olarak büyüdü. Krasnodar Öğretmen Enstitüsünde okudu. Üst edebiyat kurslarını bitirdi. Savaşa katıldı, kendisine madalyalar ve nişanlar takıldı.\n1946 yılından başlamak üzere Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsünde ve Adıge Kitap Basımevi'nde çalıştı. Adıgece \"Sotsialistiçeske Adıgey\" gazetesinde birkaç yıl çalıştı. Son yıllarında Adıge radyosu müdür yardımcısı idi.\nYazıları 1929 yılından beri yayımlanmıştır. Adıgece ve Rusça şiirlerinin yer aldığı kitaplarını da yayımlamıştır. Şiirlerinin bazıları şarkı olarak bestelenmiştir. Perenıko Murat Rus şair ve yazarlarından Adıgeceye çeviriler de yapmıştır.\n1934 yılında Rusya Yazarlar Birliği üyeliğine alınmıştır.\nŞhapleko His (Ŝhapĺeko His):(1918 – 1982)\nPçıhałıkuaye köyünde doğdu ve okudu. 1941'de Moskova'daki Lunaçarski Tiyatro Enstitüsünü (ГИТИС) bitirdi. 1943 yılında Harkov'daki tank okulunda okudu.\nHis'in, tiyatro alanında fazla çalışma fırsatı olmadı, İkinci Dünya Savaşı başlayınca savaşa götürüldü, tank takımı ve birliği komutanı oldu, Berlin'e girenlerdendi. Yiğitçe savaştığı için üç kez Kızıl Bayrak nişanı ve yedi kez de madalya ile onurlandırıldı. Savaş sonrası birkaç işte çalıştı. 1950'de \"Sotsialistiçeske Adıgey\" gazetesinde göreve başladı, 1980 yılına değin orada çalıştı, ilçe muhabirleri ile ilgili bölümün müdürlüğünü yaptı.\nKestane Dmitriy: (1912 – 1985)\nAdıgey'in Krasnogvardeyski ilçesinin Bjeduğhable köyünde 9 mayıs 1912'de doğdu. 1934'te Krasnodar'daki Devlet Öğretmen Enstitüsünü bitirdi, Adıgey'in değişik okullarında öğretmenlik yaptı, Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsü edebiyat ve tarih bölümünde çalıştı.\n1942 – 1946 yılları arasında Kızıl Ordu'da görev yaptı ve savaşa katıldı. Kendisine değişik ödüller verildi. Yazıları 1932 yılından beri yayımlanmaya başlanmıştır. Adıgece kısa öykü, deneme ve uzun öykülerinin yer aldığı çok sayıda kitabı yayımlandı. Ünlü yazarın yapıtları okullarda, öğretmen okulunda ve enstitüde okunuyor ve inceleniyordu. Yine inceleniyor. Rusça yazıları gibi, çevirileri de başarılıdır. 1941 yılında Sovyetler Birliği Yazarlar Birliği'ne alınmıştır.\nSavaş sonrası D. Kestan Adıge Yazarlar Örgütü Başkanı oldu. \"Zekoşnığ\" dergisinin redaktörü, Adıge Kitap Basımevi baş redaktörü idi, Adıge ülke gazetesinde de (şimdi \"Adıge mak\") çalıştı.\nKestene Dmitriy Adıge ülkesi ve Krasnodar Kray halk meclislerinde milletvekillikleri de yaptı.\nJane Kırımız: (1919 – 1983)\n7 mart 1919'da Afıpsıpe köyünde doğdu, 1938'de Adıge Öğretmen Okulunu, 1957'de Adıge Devlet Öğretmen Enstitüsünü, 1957 – 1959 yılları arasında da Moskova'daki Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsü'nü bitirdi.\nSavaşa katıldı, ödüller aldı. 1944'te ağır yaralı olarak terhis edildi. 1944 – 1957 yılları arasında \"Sotsialistiçeske Adıgey\" gazetesinde çalıştı. 1959 – 1973 yılları arasında Adıge il yürütme komitesinin (valilik) radyo komitesi müdürlüğünü yaptı. 1973 – 1983 arası Adıge Yazarları Örgütü sekreterliğini yaptı. Yazıları 1936 yılından beri yayımlanmıştır. Adıgece ve Rusça şiirlerinin, kısa öykü ve denemelerinin yer aldığı 20'yi aşkın kitabı yayımlanmıştır. Güfteleri içinden 100 kadarı besteciler tarafından şarkı olarak bestelenmiştir. Ayrıca iyi bir çevirmendi.\nJane Kırımıze 1949'da Sovyetler Birliği Yazarlar Birliği üyeliğine alınmıştır.\nUsta gazeteciler\nŞairler ve yazarlar dışında Adıgece yayımlanan \"Sotsialistiçeske Adıgey\", 1991 yılından beri de \"Adıge mak\" gazetesinde şevk içinde çalışmış yazarlarımız da vardır:\nHaçemıze Reşid:(1915 – 1988)\nTahtamukay ilçesi Penehes köyünde 1915'te doğdu. Köy okulunu, ardından Adıge Öğretmen Okulunu bitirdi. Adıge Kitap Basımevinde ve Adıgey maliyesinde çalıştı. 1939 – 1941 arasında \"Sotsialistiçeske Adıgey\" gazetesinde çalıştı. Askere alındı ve 1943 yılına değin cephede kaldı, yaralandı ve terhis edildi. 1943 – 1947 yılları arasında değişik işlerde çalıştı. Ocak 1947-1985 arası gazetede çalıştı.\nĤuaj İsmail:(1916 – 1992)\nĤuaj İsmail Şevgenovski (Şevcen) ilçesi Hatığujıkuaye köyünde doğdu. Ülke basınında uzun yıllar çalışmış olanlardan biridir. Adıge ili hazırlık okulunda ve Adıge Öğretmen Okulunda okudu. Ardından Rostov'daki İçişleri Halk Komiserliği (NKVD) Halk Güvenliği okuluna alındı. Savaşa subay olarak katıldı, değerli ödüllerle savaştan geri döndü. Pedagoji enstitüsünü bitirdikten sonra değişik işlerde çalıştı. 1952'den emekli oluncaya değin \"Sotsialistiçeske Adıgey\" gazetesinde çalıştı. \"Adıgeyskiy Pravda\" ile \"Sotsialistiçeske Adıgey\" gazeteleri birleşince dokuz on yıl kadar da redaktör yardımcısı olarak çalıştı.\n.\nĤuşt Ĥalid, Şoce Mıhamçerıye, Tsey Askerbıy, Natho Çemal (Kemal), Aşıne Hazret de İkinci Dünya Savaşına katılmış ve gazetede çalışmış olan kişilerdendirler.\nMamırıko Nuriyet, Adıge mak, 15 Nisan 2020\nKaynak: https:\/\/adygvoice.ru\/\n2020\/04\/15\/%d0%b0%d0%bf%d1%81% d1%8d%d1%85%d1%8d%d1%80-%d0% b6%d1%8a%d1%83%d0%b0%d0%b3%d1% 8a%d0%be%d1%85%d1%8d%d1%83-% d0%be%d0%b3%d1%83%d0%bc-%d0% ba%d1%8a%d1%8b%d1%89%d0%b5%d0% bf%d1%81%d1%8b%d1%85\/?fbclid= IwAR3yEnt5jSC52s470onvCNo9HMC8 VA9tQR5X2rm0FHk_ S29SZdoWwt6ttyE\nÇeviri: Hapi Cevdet Yıldız\nCherkessia.net, 8 Mayıs 2020\n***\nАпсэхэр жъуагъохэу огум къыщепсых\nРодинэм, Ным, цIыфыбэхэм апае зищыIэныгъэ зытыгъэхэ лIыхъужъхэм апсэхэр арых жъуагъохэу огум къыщепсыхэрэр.\nХэгъэгу зэошхор къызежьэм Адыгэ хэку цIыкIум икIыхи, фронтым нэбгырэ мин 80-м нахьыбэ кIогъагъэ. Ахэр лIыгъэ зэрахьэу чIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащызэуагъэх: Москва пыим езымыгъэштагъэхэм, Ленинград блокадэм къизыщыжьыгъэхэм, Сталинград дэжь нэмыц техакIохэр хьапэ-сапэ щизгъэфагъэхэм, Курскэ дугам щыкIогъэ зэошхом хэтыгъэхэм, Белоруссиер, Украинэр, нэмыкI къэралыгъуабэр фашизмэм къыIэпызыхыжьыгъэхэм ыкIи а зэкIэми яшъхьэтеIулIэжьэу, Берлин зыштагъэхэм, Советскэ Союзым и Къэралыгъо Быракъ Плъыжь ащ щызIэтыгъэхэм ахэтыгъэх лъэпкъышхо дэдагъэу, ау зэо зэпымычыжьхэм аужъгъэигъэ адыгэхэр.\n1941 – 1945-рэ илъэсхэм щыIэгъэ Хэгъэгу зэошхом, нэмыкI цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм афэдэу, адыгэ лъэпкъым итхакIохэр, журналистхэр, артистхэр, режиссерхэр, поэт ныбжьыкIэхэр хэлэжьагъэх. Ахэм ащыщых зэуапIэм щыфэхыгъэхэу зигухэлъи, зипсалъи зэфэдэу чаныгъэхэу, зиIорэ зишIэрэ зэтехьажьыгъэхэр.\nАдыгэ литературэу псынкIэу зызыштэнэу ежьэгъагъэм, нэмыкI литературэ нахь чъэпхъыгъэхэм акIырыплъызэ, хэхъоныгъэ лъэбэкъу дахэхэр ышIыщтыгъэх. Джащыгъум, я 30-рэ илъэсхэм, анахьэу ащ ия II-рэ кIэлъэныкъо ыкIи я 40-рэ илъэсхэм яублэгъум, адыгэ литературэм гугъэпIэ инхэр къэзытыщтыгъэхэ тхэкIо ныбжьыкIэ куп къыхэхьэгъагъ: Андырхъое Хъусен, Жэнэ Къырымыз, Уджыхъу Адылджэрый, Уджыхъу Хъалид, Меркицкэ Рэщыд, Кобл Билъэустэн, Нач Шъалихь, Цухъо Асфар, ДышъэкI Тыгъужъ, ЯхъулIэ Сэфэр, ХьэдэгъэлIэ Аскэр, мыхэм анэмыкIхэри. Лъэпкъ литературэм иидейнэ-художественнэ гъэхъагъэхэр ыкIи ижанрэ-тхэкIэ шапхъэхэр мыхэм агъэбаигъэх.\nАу Хэгъэгу зэошхом лъэпкъ литературэм игуIэтыгъо-хэхъогъу зэпигъэугъ. Адыгэ тхакIохэм янахьыбэр фронтым кIуагъэ. Ахэм ащыщыгъэх Пэрэныкъо Мурат, Лъэустэн Юсыф, Еутых Аскэр, Кэстэнэ Дмитрий, Жэнэ Къырымызэ, ЯхъулIэ Сэфэр, Шэуджэн Аюбэ, Павел Резниковыр, Алексей Кожемякиныр, мыхэм анэмыкIхэри. Зэо ужым орденхэр ыкIи медальхэр ахэлъхэу ахэр къэкIожьыгъэх ыкIи творческэ IофшIэнышхом падзэжьыгъ, шIур алэжьыгъ.\nАу заом зэкIэри къикIыжьыгъэп, лIыгъэ зэрахьэзэ щыфэхыгъэх апэрэу хэгъэгум итхакIохэмкIэ щытхъуцIэ лъапIэу «Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ» зыфиIорэр зыхэкIодэгъэ уж къызыфагъэшъошэгъэ Андырхъое Хъусен, Уджыхъу Адылджэрый, Уджыхъу Хъалид, ДышъэкI Тыгъужъ, Гощэкъо Сэфэрбый, Цухъо Асфар. Фашист хъункIэкIо-техакIохэм тхакIоу Меркицкэ Рэщыдэ икъуаджэу Натыхъуае 1942-рэ илъэсым щаукIыгъ. Зэо ужым уIэгъэ хьылъэу телъ хъугъэхэм арылIыкIыгъ усэкIо гъэшIэгъон хъунэу щытыгъэ Джэнчэтэ Мурат.\nМыщ дэжьым джыри зы лIы гъэсэгъэ ин ыцIэ къетIомэ тшIоигъу, ар Шэуджэн Мыхьамод (1912 – 1958). Шъырытэу, цIыф гъэтIылъыгъэу, гулъыти, гупшыси, шIэныгъи зыIэкIэлъыгъэу ары дэгъоу зышIэщтыгъэхэм къызэраIотэжьыгъэр. ИкIэлэгъум къыщегъэжьагъэу общественнэ Iофхэм ахэлажьэу, чанэу, шъыпкъагъэрэ зэфагъэрэ зыхэлъыгъ.\nЗаор къызежьэм апэу фронтым Iухьагъэхэм М. Шэуджэныр ащыщыгъ. Капитанэу, коммунистэу Шэуджэн Мыхьамодэ Советскэ Дзэм политическэ IофышIэ дэгъоу щыщытыгъ. Ипсауныгъэ хэгъэгум ишъхьафитыныгъэ къэухъумэгъэным хилъхьагъ. Заор заухым, тыркъошхохэр телъэу, сэкъат хъугъэу къыхэкIыжьыгъ. Ау ар гумахэмэ зэращымыщыгъэр, цIыфыгъэшхо зэрэхэлъыгъэр лIыр дэгъоу зышIэщтыгъэ адыгэ тхэкIо нахьыжъэу Лъэустэн Юсыф къытхыжьыгъ. Уахътэм уасэ фишIэу, цIыфхэм апаемэ зэмыблэжьэу щытыгъ. Илъэсыбэрэ хэку гъэзетэу «Адыгейская правда» зыфиIорэм иредакторыгъ, нэужым хэку тхылъ тедзапIэм идиректорэу Iоф ышIагъ. Ар журналист IэпэIэсагъ, литературэм иIофышIэхэм яIэпыIэгъушхуагъ. Шэуджэным бзэ хабзэхэр, художественнэ амалхэр дэгъоу ышIэщтыгъэх ыкIи ыгъэфедэщтыгъэх. Ежьми художественнэ рассказым зыщиушэтэу ыужым ригъэжьэгъагъ, ар дэгъоу къыдэхъущтыгъ, къыхэутыгъэхэу иIэхэм ар къыуагъашIэ. ТхакIоу, журналистэу Шэуджэн Мыхьамодэ гупшысэкIэ амал дэгъухэри, гъэпсыкIэ-шIыкIэ дахэхэри зэрэхэлъыгъэхэр ахэм ахэолъагъох. ШIагъэу иIэр бэми, къыгъэшIагъэр макIэ, илъэс 46-рэ. Сыдэу пшIына?! Ауми, лъэпкъым къыхэкIыгъэ лIышIум ыцIэ непи раIо.\nЫпхъу закъоу Афэсыжь Любовь филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор, ыкъохэри, ятэжъ фэдэу, лъэгъо зафэм рэкIох.\nГъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредакцие Iоф щызышIагъэхэу зэошхом хэлэжьагъэхэр\nПэрэныкъо Мурат\n(1912 – 1970)\nТеуцожь районымкIэ къуаджэу ПчыхьалIыкъуае 1912-рэ илъэсым къыщыхъугъ, ибэу къэтэджыгъ. Краснодар дэтыгъэ кIэлэегъэджэ институтым щеджагъ, Апшъэрэ литературнэ курсхэр къыухыгъэх. Заом хэлэжьагъ, ащ орденхэмрэ медальхэмрэ къыщыфагъэшъошагъэх.\n1946-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Адыгэ шIэныгъэ-ушэтэкIо институтым, хэку тхылъ тедзапIэм ащылэжьагъ. Хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» илъэс заулэрэ Iоф щишIагъ. Аужырэ илъэсхэм хэку радиокомитетым итхьаматэ игодзагъ.\n1929-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ытхыхэрэр къыхиутыщтыгъэх. АдыгабзэкIи урысыбзэкIи усэхэр зыдэт тхылъхэр къыдигъэкIыгъэх. Иусэхэм ащыщхэр орэдышъом ралъхьагъэх. Пэрэныкъом урыс поэтхэм, тхакIохэм атхыгъэ произведениехэм ащыщхэр адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэх.\n1934-рэ илъэсым щегъэжьагъэу усакIоу Пэрэныкъо Мурат Урысыем итхакIохэм я Союз хэтыгъ.\nШъхьаплъэкъо Хьис\n(1918 – 1982)\nКъуаджэу ПчыхьалIыкъуае къыщыхъугъ, щеджагъ. 1941-рэ илъэсым Москва дэт театральнэ институтэу Луначарскэм ыцIэкIэ щытыр (ГИТИС) къыухыгъ. 1943-рэ илъэсым Харьков дэт танк училищым щеджагъ.\nХьисэ исэнэхьат бэрэ рылэжьэнэу хъугъэп, Хэгъэгу зэошхор къызежьэм театрэм чIэкIи, заом Iухьагъ, танк взводым, ротэм якомандирыгъ, Берлин нэсыгъ. Бланэу зэрэзэуагъэм къыкIэкIуагъэх Бы-ракъ Плъыжьым иорденищрэ медалиблымрэ. Зэоуж илъэсхэм Хьисэ IэнэтIэ зэфэшъхьафхэм аIутыгъ. 1950-рэ илъэсым ищыIэныгъэ хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» рипхыгъагъ, ащ 1980-рэ илъэсым нэс Iоф щишIагъ, районым щыIэ собкорэу, корреспондентэу, отделым ипащэу щытыгъ.\nКэстэнэ Дмитрий\n(1912 – 1985)\nАдыгеимкIэ Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Бжъэдыгъухьаблэ жъоныгъуакIэм и 9-м, 1912-рэ илъэсым къыщыхъугъ. 1934-рэ илъэсым Краснодар къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтыр къыщиухыгъ, Адыгеим иеджапIэхэм кIэлэегъаджэу, Адыгэ шIэныгъэ- ушэтэкIо институтэу бзэм, литературэм ыкIи тарихъым афэгъэзагъэм Iоф ащишIагъ.\n1942 – 1946-рэ илъэсхэм Дзэ Плъыжьым хэтыгъ, Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъ. Тын зэфэшъхьафхэмкIэ игъэхъагъэхэр хагъэунэфыкIыгъэх. Ытхыгъэхэр 1932-рэ илъэсым щегъэжьагъэу къыхиутыщтыгъэх. Ащ къыщегъэжьагъэу адыгабзэкIэ рассказхэр, очеркхэр, повестьхэр зыдэт тхылъыбэ къыдигъэкIыгъ. ТхэкIо цIэрыIом ипроизведениехэр гурыт еджапIэхэм, кIэлэегъэджэ училищым ыкIи институтым ащызэрагъашIэщтыгъэх ыкIи джыри ащызэрагъашIэх. Ытхыхэрэр урысыбзэкIи къыхиутыгъэх, зэдзэкIынымкIэ IофшIэгъэ дэгъу иI. Кэстэнэ Дмитрий СССР-м итхакIохэм я Союз 1941-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хэтыгъ.\nЗэо ужым Д. Г. Кэстанэм Адыгэ тхэкIо организацием пэщэныгъэ дызэрихьагъ. Альманахэу «Зэкъошныгъэм» иредакторыгъ, Адыгэ тхылъ тедзапIэм иредактор шъхьаIэуи ыкIи ипащэуи щытыгъ, хэку гъэзетми ныбджэгъуныгъэ дыриIагъ, Iофи щишIагъ.\nТхакIоу Кэстэнэ Дмитрий Адыгэ хэкум ыкIи Краснодар краим янароднэ депутатхэм я Совет идепутатэу ащыхадзэу хъугъэ, лъэуж дахэ къыгъэнагъ.\nЖэнэ Къырымыз\n(1919 – 1983)\nГъэтхапэм и 7-м, 1919-рэ илъэсым къуаджэу Афыпсыпэ къыщыхъугъ, 1938-рэ илъэсым Адыгэ кIэлэегъэджэ училищым, 1957-м – Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым, 1957 – 1959-рэ илъэсхэм М. Горькэм ыцIэ зыхьырэ Литературнэ институтым иапшъэрэ курсхэм ащеджагъ.\nЖанэр Хэгъэгу зэошхом хэтыгъ, зэо наградэхэр къылэжьыгъэх. 1944-рэ илъэсым уIэгъэ хьылъэ къытыращи, дзэм къыхэкIыжьын фаеу хъугъэ. Жэнэ Къырымызэ 1944 – 1957-рэ илъэсхэм хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» иотдел ипащэу Iоф ышIагъ. 1959 – 1973-рэ илъэсхэм Адыгэ хэку исполкомым ирадиокомитет итхьамэтагъ, 1973 – 1983-рэ илъэсхэм Адыгэ тхакIохэм яорганизацие исекретарыгъ. Ытхыхэрэр 1936-м къыщегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх. Иусэхэр, рассказхэр, очеркхэр адыгабзэкIи урысыбзэкIи – тхылъ 20-м ехъу къыдэкIыгъэх. Иусэ гущыIэхэм арылъ орэди 100 фэдиз композиторхэм аусыгъ, зэдзэкIын IофшIэными екIущтыгъ.\nЖэнэ Къырымызэ СССР-м итхакIохэм я Союз 1949-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хэтыгъ.\nЖурналист IэпэIасэхэр\nУсакIохэм, тхакIохэм ямызакъоу адыгабзэкIэ къыдэкIырэ адыгэ лъэпкъ гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим», ыужым, 1991-м щегъэжьагъэу, «Адыгэ макъ» цIэу зиIэ хъугъэм зиIоф зикIасэу, щыIэныгъэр гъунэнчъэу зилъэпIэ нэбгырабэмэ Iоф щашIагъ. Ахэр:\nХьакIэмызэ Рэщыд\n(1915 – 1988)\nТэхъутэмыкъое районым ит къуаджэу Пэнэхэс 1915-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Къоджэ еджапIэмрэ Адыгэ кIэлэегъэджэ училищымрэ ащеджагъ. Адыгэ тхылъ тедзапIэм, финансхэмкIэ хэку отделым ащылэжьагъ. 1939-рэ илъэсым къыIухьи, 1941-рэ илъэсым итыгъэгъэзэ мазэ нэс хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» Iоф щишIагъ. Ащ ыуж дзэм ащагъ, 1943-рэ илъэсым нэс Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъ, уIагъэхэр телъэу ащ къыхэкIыжьыгъ. 1943 – 1947-рэ илъэсхэм IофшIэн зэфэшъхьафхэр ыгъэцэкIагъэх. 1947-рэ илъэсым ищылэ мазэ къыщыублагъэу 1985-рэ илъэсым нэс хэку гъэзетым Iоф щишIагъ.\nХъуажъ Исмахьил\n(1916 – 1992)\nИсмахьилэ Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае къыщыхъугъ. Хэку печатым илъэсыбэрэ Iоф щызышIагъэхэм ащыщ. Адыгэ хэку опытнэпоказательнэ еджапIэм чIэсыгъ, Адыгэ педучилищым щеджагъ. Ар къызеухым НКВД-м щынэгъончъэнымкIэ и ГъэIорышIапIэ иеджапIэу Ростов дэтым агъэкIуагъ. Хэгъэгу зэошхом офицерэу хэлэжьагъ, тын лъапIэхэр иIэхэу къыгъэзэжьыгъ. Пединститутыр къызеухыжьым ыуж IэнэтIэ зэфэшъхьафхэм аIутыгъ. 1952-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу пенсием окIофэкIэ хэку гъэзетым иредакцие Iоф щишIагъ. АпэрэмкIэ, редакторым игуадзэу, етIанэ гъэзетитIур («Социалистическэ Адыгеимрэ» «Адыгейскэ правдэмрэ») зызэхагъэхьажьхэм пшъэдэкIыжь зыхьырэ секретарыгъ, аужырэ илъэс зыбгъупшIым редакторым игодзагъ. 1984-рэ илъэсым пенсием кIуагъэ.\nИлъэсыбэрэ хэку гъэзетым иредакцие Iоф щашIагъ Хэгъэгу зэошхом чанэу хэлэжьагъэхэу ыкIи ащ къыхэкIыжьыгъэхэу Хъущт Хъалидэ, Шъоджэ Мыхьамчэрые, Цэй Аскэрбый, Натхъо Чэмал, Iэшъын�� Хьазрэт.\nBu haber toplam 2012 defa okundu.","id":"<urn:uuid:99ac7fd7-ea09-4604-bd80-a7833c6dcd48>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"http:\/\/cherkessia.net\/makale_detay.php?id=3922","date":"2020-05-28T00:59:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590347396300.22\/warc\/CC-MAIN-20200527235451-20200528025451-00069.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7641057372,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7641057372093201, \"gag_Latn_score\": 0.13286060094833374, \"xmf_Geor_score\": 0.0577055886387825, \"wsg_Telu_score\": 0.01312340795993805}","num_words":6088,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.039,"special_characters_ratio":0.217,"stopwords_ratio":0.009,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.772,"perplexity_score":9972.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ къэралыгъо университетым физкультурэмрэ дзюдомрэкIэ и Институт щеджэрэ Къэлэбый Рузанэ Урысыем спортымкIэ имастер хъугъэ.\nУрысые Федерацием футболымкIэ изэнэкъокъу хэлэжьэхэрэ командэхэу апшъэрэ купым хэтхэм 2019 — 2020-рэ илъэс ешIэгъум паублэжьыгъ.\nМыекъопэ футбол клубэу «Зэкъошныгъэм» итренер шъхьаIэу, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ тренерэу Ешыгоо Сэфэрбый гъэзетеджэхэм яупчIэхэм джэуап къаритыжьынэу, иеплъыкIэхэм тащигъэгъозэнэу телъэIугъ.\nУрысыем спортымкIэ дунэе класс зиIэ имастерэу СтIашъу Мамыр Адыгэ Республикэм кушъхьэфэчъэ спортымкIэ иеджапIэ зыщегъасэ.\nМыекъопэ гандбол бзылъфыгъэ клубэу «Адыифым» 2020 – 2021-рэ илъэс зэнэкъокъум зыфегъэхьазыры.\nРеспубликэм кушъхьэфэчъэ спортымкIэ иеджапIэ щагъэсагъэхэр Урысыем ихэшыпыкIыгъэ командэхэм ахэтых.\nХэгъэгум футболымкIэ изэнэкъокъу хэлажьэхэрэ командэхэу апшъэрэ купым хэтхэм яешIакIохэу къэлапчъэм Iэгуаор анахьыбэрэ дэзыдзагъэхэм шъуащытэгъэгъуазэ.\nСпортышхом зэфищагъэхэ Роман Болотцкэр, Евгений Барковыр, Хъот Юныс зэлъэкIох, Урысыем ишъолъырхэм бэрэ ащызэIокIэх.\nРеспубликэм дзюдомкIэ испорт еджапIэу Кобл Якъубэ ыцIэ зыхьырэм зыщызыгъэсэрэ Датхъужъ Алый иIэпэIэсэныгъэ хигъахъозэ, лъэгапIэхэм афэкIо.\nДунаим футболымкIэ изэнэкъокъу 2018-рэ илъэсым Урысыем апэрэу щызэхащагъ. Мэкъуогъум и 14-м рагъажьи, бэдзэогъум и 14-м нэс Дунэе зэнэкъокъур Урысыем икъэлэ … More\nУрысыем футболымкIэ иапшъэрэ куп щыкIорэ 2019 — 2020-рэ илъэс зэнэкъокъум хэхьэрэ ешIэгъухэр мэкъуогъум и 19-м къыщыублагъэу командэхэм яIэщтых.\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат мыл Ордэунэу «Ошъутен» зыфиIорэм тыгъуасэ щыIагъ ыкIи мыр къызэIуахыным зэрэфэхьазырым зыщигъэгъозагъ.\nХэгъэгум испортсмен цIэрыIохэм афэгъэхьыгъэ зэнэкъокъухэм уахэлэжьэныр, щытхъуцIэхэр къащыдэпхынхэр гум шIукIэ къинэжьыхэрэ хъугъэ-шIагъэхэм ащыщых.\nОрдэн зэшхэу Андзаур ыкIи Заур Пщыжъхьаблэ щапIугъэх. Гурыт еджапIэм щырагъэжьагъэу дзюдомкIэ мэбанэх.\nУрысыем футболымкIэ иапшъэрэ куп хэт командэхэм 2019 — 2020-рэ илъэс ешIэгъур мэкъуогъум и 21-м рагъэжьэжьынэу загъэхьазыры.\nМыекъопэ гандбол клубэу «Адыифым» ипащэу Къудайнэт Мэджыдэ илъэс ешIэгъур зэраухыгъэм, командэм хэкIыжьыгъэхэм, кIэу аштэщтхэм афэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ.\nНыбжьыкIэхэр дзюдом фэзыгъасэу, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ тренерэу Хьакурынэ Дамир сэнэхьатэу къыхихыгъэм, унагъомрэ спортымрэ язэпхы��ыгъэхэм, щыIэныгъэм еплъыкIэу фыриIэм афэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ.\nХэгъэгу, дунэе зэнэкъокъухэм тиныбжьыкIэхэр ахэлажьэхэзэ, нэIуасэ зэфэхъух, язэфыщытыкIэхэр щыIэныгъэм щагъэпытэх.\nТэхъутэмыкъое районым иадминистрацие физкультурэмкIэ ыкIи спортымкIэ и Комитет 2019-рэ илъэсым IофшIагъэу иIэр зэфихьысыжьыгъ. КIэуххэм ялъытыгъэу 2020-рэ илъэсым телъытэгъэ унашъохэр егъэцакIэх.\nАдыгэ къэралыгъо университетым физкультурэмрэ дзюдомрэкIэ и Институт къэзыухыгъэ ныбжьыкIэхэм магистратурэм яшIэныгъэ щыхагъахъо.\nУрысыем волейболымкIэ изэнэкъокъу хэлэжьэрэ командэхэу апшъэрэ купэу «Б-м» хэтхэм 2020 – 2021-рэ илъэс ешIэгъум зыфагъэхьазыры.\nХэгъэгум футболымкIэ иапшъэрэ куп щызэнэкъокъухэрэ командэхэм зэпыугъом ыуж ешIэгъухэр рагъэжьэжьыщтых.\nУрысыем футболымкIэ иапшъэрэ куп хэхьагъэх «Ротор» Волгоград, «Химки» Москва хэку.\nРеспубликэм спортымкIэ иеджапIэ зыщызыгъасэхэрэм зэнэкъокъухэм зафагъэхьазыры.\nАдыгэ Республикэм дзюдомкIэ испорт еджапIэу Кобл Якъубэ ыцIэ зыхьырэм Мерэм Дамир зыщегъасэ.\nМыекъопэ баскетбол командэу «Динамо-МГТУ-м» 2020 — 2021-рэ илъэс ешIэгъум зыфегъэхьазыры.\nУрысыем футболымкIэ изэнэкъокъу хэлэжьэхэрэ командэхэу ятIонэрэ купэу «Къыблэм» хэтхэм 2019 — 2020-рэ илъэс ешIэгъур аухыгъ.\nМыекъопэ футбол клубэу «Зэкъошныгъэм» итренер шъхьаIэу, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ тренерэу Ешыгоо Сэфэрбый гъэзетеджэхэм яупчIэхэм афэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ.\nКъуаджэм щапIугъэхэ спортсменхэу Адыгеим ищытхъу дунаим щызыIэтыгъэхэм афэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр «Адыгэ макъэм» нахьыбэрэ къыщыхэтыутынхэу гъэзетеджэхэр къызэрэкIэлъэIухэрэр тигуапэ.\nАдыгеим игандбол лъапсэ фэзышIыгъэ Джэнчэтэ СултIан къызыхъугъэр 2020-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 9-м илъэс 71-рэ хъугъэ.\nУрысыем гандболымкIэ и Федерацие изэхэсыгъо къыщаIэтыгъэ Iофыгъо шъхьаIэхэм ащыщ 2019 — 2020-рэ илъэс зэнэкъокъур зэраухыщт шIыкIэр.\nФутболым щызэлъашIэрэ Леонид Кучук «Динамо» Минск итренер шъхьаIэу агъэнэфагъ.\nЛъэпкъ шIэжьымрэ спортымрэ ягъогу рыкIорэ Тулпэрэ Айдэмыр бэшIагъэу синэIуас. Цыхьэу фашIырэр къыгъэшъыпкъэжьы зэрэшIоигъор ишэн-зекIуакIэхэм къахэсэгъэщы.\nАдыгэ Республикэм испортсмен анахь дэгъухэу 2019-рэ илъэсым къыхахыгъэхэм ащыщ спортымкIэ дунэе класс зиIэ мастерэу Борсэ Астемир.\nНыбжьыкIэхэм яIэпэIэсэныгъэ хагъахъозэ, кIуачIэр зыщапсыхьэрэ Адыгэ республикэ спорт еджапIэу N 2-м ипащэу Хъот Юныс, тренерхэм, бэнакIохэм гущыIэгъу тафэхъугъ.\nСпорт лъэпкъэу Адыгэ Республикэм зыщызыушъомбгъурэм хэхъоныгъэу ышIыгъэхэр Урысыем имызакъоу, дунаими щашIэ.\nАдыгэ Республикэм кушъхьэфэчъэ спортымкIэ иеджапIэ щагъэсагъэхэм дунэе зэIукIэгъухэм зафагъэхьазыры.\nДунаим щыцIэрыIо баскетбол командэу ЦСКА-м итренерэу, Урысые Федерацием изаслуженнэ тренерэу, Урысыем физкультурэмкIэ ыкIи спортымкIэ изаслуженнэ IофышIэу, медалэу «Адыгеим и Щытхъузехьэр» … More\nДунаир зыгъэгумэкIырэ узэу коронавирусым спортым пылъхэри пэуцугъэх. ШIушIэ IэпыIэгъухэр зэхэзыщэхэрэм футбол клубхэри ащыщых.\nУрысыем футболымкIэ и Союз (РФС) изэхэсыгъо хэгъэгум изэнэкъокъоу апшъэрэ купым щыкIорэм иIофыгъохэм щытегущыIагъэх.\nХэгъэгум футболымкIэ ихэшыпыкIыгъэ командэ ныбджэгъу зэIукIэгъухэм зафегъэхьазыры.\nХэгъэгум ифутбол командэ цIэрыIоу ЦСКА-м иешIакIоу Федор Чаловыр джырэблагъэ Мыекъуапэ щыIагъ. Спортсменыр Адыгеим щызылъэгъугъэхэм, апэу гущыIэгъу зыфэхъугъэхэм ащыщых Испанием иклубэу … More\nАдыгэ Республикэм дзюдомкIэ испорт еджапIэу Кобл Якъубэ ыцIэ зыхьырэм ипащэу, Адыгеим изаслуженнэ тренерэу Бастэ Сэлымэ бэнакIохэм ягъэсэн, тренерхэм яIофыгъохэм, фэшъхьафхэм … More\nАдыгэхэм яижъырэ псэупIэу Шъачэ ифутбол командэу «Шъачэм» игъэхъагъэхэмкIэ тегъэгушIо.\nУрысыем волейболымкIэ изэнэкъокъухэр зэхэщакIохэм зэфахьысыжьыгъэх.","id":"<urn:uuid:ceb90ef0-6d8d-41f1-9e35-62e519ba0704>","dump":"CC-MAIN-2020-29","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/category\/sport\/","date":"2020-07-02T12:04:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-29\/segments\/1593655878753.12\/warc\/CC-MAIN-20200702111512-20200702141512-00373.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5591794848,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5591794848442078, \"kbd_Cyrl_score\": 0.439450740814209}","num_words":1624,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.08,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.601,"perplexity_score":3492.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2018-рэ илъэсым Адыгэ Республикэм щыпсэухэрэм сомэ миллиарди 4,2-рэ хъурэ ипотекэ чIыфэ къаратыгъагъ. 2017-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, ар фэди 1,5-кIэ нахьыбагъ. Ащ фэдэ чIыфэ къызэратыгъэр процент 42-кIэ нахьыбэ хъугъэ.\nМыщкIэ зишIуагъэ къэкIуагъэр банкхэм ипотекэ чIыфэм процентэу тырагъахъорэр къызэрэрагъэIыхыгъэр ары. ГъэрекIо ищылэ мазэ и 1-м ехъулIэу республикэм исхэм ипотекэ чIыфэ къаIахыным пае проценти 10,79-рэ хъурэ тегъахъо фашIыщтыгъэмэ, 2019-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м ехъулIэу проценти 9,64-м нэсэу ар къеIыхыгъ. Зэрэ Урысыеу пштэмэ, ар зэрэхъурэр проценти 9,56-рэ.\nИлъэсэу итым ищылэ мазэ и 1-м ехъулIэу республикэм щыпсэухэрэм сомэ миллиарди 10,6-рэ ипотекэ чIыфэу къаIахыгъ. ГъэрекIо джащ фэдэ илъэхъан егъэпшагъэмэ, процент 23,8-кIэ ащ зыкъиIэтыгъ, къытыгъ Урысыем и Банк Адыгэ РеспубликэмкIэ и Лъэпкъ банк ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:cde93717-74c6-4bcf-b00f-79756a591286>","dump":"CC-MAIN-2020-34","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/02\/13\/%D1%84%D1%8D%D0%B4%D0%B8%D0%B7%D1%80%D1%8D-%D0%BD%D1%8B%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D1%80%D1%8D%D0%BAi%D1%8D-%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B1%D1%8D%D1%83-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC-%D0%B8\/","date":"2020-08-07T01:02:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-34\/segments\/1596439737050.56\/warc\/CC-MAIN-20200807000315-20200807030315-00045.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7779335976,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7779335975646973, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2209920585155487}","num_words":229,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.036,"special_characters_ratio":0.214,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.762,"perplexity_score":3625.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"УФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и ГъэIорышIэпIэ шъхьаIэу Адыгеим щыIэм шэкIогъу мазэм мэшIогъэкIосэ-къэгъэнэжьын отрядитIу якъулыкъушIапIэ республикэм къыщызэIуихыгъ.\nАхэм яшIуагъэкIэ машIом щыухъумэгъэ чIыпIэр нахьыбэ хъугъэ. ПодразделениякIэхэм къагъэгъунэщтмэ ащыщых Красногвардейскэ, Тэхъутэмыкъое, Теуцожь районхэр ыкIи Адыгэкъалэ.\n«ОшIэ-дэмышIэ Iоф къэхъумэ къэгъэнэжьакIохэр къызэрэсыщтхэ уахътэр бэкIэ нахь макIэ хъущт. Ащ ишIуагъэкIэ мэшIогъэкIуасэхэм яIофшIэн нахь дэгъоу агъэпсыщт ыкIи цIыфхэм псынкIэу IэпыIэгъу афэхъущтых», — еIо УФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и ГъэIорышIэпIэ шъхьаIэу Адыгеим щыIэм ипащэу, полковникэу Александр Зыбкиным.\nЗэрагъэнафэрэмкIэ, 2020 – 2023-рэ илъэсхэм субъект ыкIи муниципальнэ мэшIогъэкIосэ къулыкъум иподразделениякIэу 6 джыри къызэIуахыщт. Ахэр Тэхъутэмыкъое, Красногвардейскэ, Кощхьэблэ ыкIи Мыекъопэ районхэм арытыщтых.\nМы уахътэм Адыгеим мэшIогъэкIосэ-къэгъэнэжьын части 9 ыкIи пости 7 итых. Постхэр зэкIэ зы часть ашIыжьынхэ гухэлъ яI. Джащ фэдэу станицэу Ханскэм мэшIогъэкIосэ-техническэ часть щагъэпсынэу рахъухьэ. Ащ ишIуагъэкIэ республикэм ишъолъыр имыкIыхэу техникэ лъэпкъ пстэоу ведомствэм иIэр а чIыпIэм щагъэцэкIэжьыщт.","id":"<urn:uuid:ae15bce2-3fd0-4683-8e2c-ffeae5aab851>","dump":"CC-MAIN-2020-34","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/12\/06\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC-%D1%89%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%81%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2020-08-14T13:26:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-34\/segments\/1596439739328.66\/warc\/CC-MAIN-20200814130401-20200814160401-00224.warc.gz","language":"ady","language_score":0.72363621,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7236362099647522, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2745334804058075}","num_words":383,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.128,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.658,"perplexity_score":1706.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм ия 44-рэ зэхэсыгъо 2019-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 9-м щыIэщт.\nЗэхэсыгъом зыщахэплъэщтхэм мыщ фэдэ Iофыгъохэр ахагъэхьагъэх: законопроектхэу «2020-рэ илъэсымкIэ ыкIи 2021-рэ, 2022-рэ илъэсхэм ячэзыу пIалъэкIэ Адыгэ Республикэм иреспубликэ бюджет ехьылIагъ», «2020-рэ илъэсымкIэ ыкIи 2021-рэ, 2022-рэ илъэсхэм ячэзыу пIалъэкIэ Адыгэ Республикэм шIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ и ЧIыпIэ фонд бюджет ехьылIагъ» зыфиIохэрэм ятIонэрэу ахэплъэгъэныр; законопроектхэу «Адыгэ Республикэм изаконхэу «Бюджет Iофыр Адыгэ Республикэм зэрэщыгъэпсыгъэм ехьылIагъ», «Илъэсыбэрэ Iоф зэрашIагъэмкIэ пенсиеу къаратырэм ехьылIагъ», «Адыгэ Республикэм игъогухэр щынэгъончъэнхэмкIэ Iофыгъо заулэ зэшIохыгъэным ехьылIагъ», «Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим икъэухъумэнкIэ Адыгэ Республикэм икъэралыгъо хэбзэ къулыкъухэм яполномочиехэр зэрагъэцакIэхэрэм ехьылIагъ» зыфиIохэрэм зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм афэгъэхьыгъэхэм» апэрэу ахэплъэгъэныр ыкIи нэмыкI Iофыгъохэр.\nЖуковскэм иурам тет унэу N 22-м хэт Залышхоу зэхэсыгъохэр зыщызэхащэрэм сыхьатыр 10.00-м ащ иIофшIэн щыригъэжьэщт.\nАдыгэ Республикэм\nи Къэралыгъо Совет – Хасэм и Тхьаматэу\nВладимир Нарожный","id":"<urn:uuid:c03ced4a-c9a1-42c9-8c7e-3919cb038beb>","dump":"CC-MAIN-2020-34","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/12\/06\/%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B9-30\/","date":"2020-08-09T20:45:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-34\/segments\/1596439738573.99\/warc\/CC-MAIN-20200809192123-20200809222123-00393.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7507586479,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7507586479187012, \"kbd_Cyrl_score\": 0.24812522530555725}","num_words":318,"character_repetition_ratio":0.121,"word_repetition_ratio":0.091,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.773,"perplexity_score":4396.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Лъэпкъ проектэу «Псауныгъэр къэухъумэгъэныр» зэрифэшъуашэу гъэцэкIэгъэным фэшI мы илъэсым Адыгеим сомэ миллион 829,5-рэ щагъэфедэщт.\nАщ щыщэу сомэ миллиони 144,2-м ехъур шъолъыр проектэу «Апэрэ медикэ-санитарнэ IэпыIэгъум исистемэ хэхъоныгъэ ышIыныр» зыфиIорэм пэIуагъэхьащт. Ащ къыдыхэлъытагъэу 2020-рэ илъэсым республикэм фельдшер-мамыку IэзэпIэ 23-рэ щашIыщт.\nДжырэ уахътэм мыщ фэдэ медицинэ псэуалъэ къуаджэу Хьащтыку щашIы. Ащ идэпкъхэр аIэтыгъэх, нэмыкI IофшIэнхэр рагъэкIокIых. НэмыкI IэзапIэхэм яшIын ыкIи язэтегъэпсыхьан лъагъэкIуатэ.\nШъолъыр проектэу «Апэрэ медикэ-санитарнэ IэпыIэгъум исистемэ хэхъоныгъэ ышIыныр» зыфиIорэм къыдыхэлъытэгъэ Iофтхьабзэхэр шъолъырым зэрифэшъуашэу щагъэцакIэх.\nЫпкIэ зыхэмылъ медицинэ IэпыIэгъур цIыфхэм ягъэгъотыгъэным, ахэм яфитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэхэри рагъэкIокIых.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:07fa6960-fef8-4a23-bd7d-d2194e8a9e33>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/09\/16\/%D0%BF%D1%81%D1%8D%D0%BE%D0%BB%D1%8A%D1%8D-23-%D1%80%D1%8D-%D0%B0%D1%88i%D1%8B%D1%89%D1%82\/","date":"2020-09-29T05:14:18Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600401624636.80\/warc\/CC-MAIN-20200929025239-20200929055239-00368.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7634883523,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7634883522987366, \"kbd_Cyrl_score\": 0.23545512557029724}","num_words":239,"character_repetition_ratio":0.067,"word_repetition_ratio":0.13,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.753,"perplexity_score":3514.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦIыфым ипенсие зыщызэIукIэрэм ыгъэкIонэу къытыгъэм къэралыгъоми иIахь къыхилъхьаным фэгъэхьыгъэ программэм хэлажьэхэрэм 2019-рэ илъэсым пстэумкIи сомэ миллиони 9 счетхэм къарагъэхьагъ. Ар нэбгырэ 1164-рэ. Ахэм зэкIэми хэбзэIахьхэм къарагъэгъэзэжьынэу (налоговый вычет) амал яI.\nГущыIэм пае, законым къызэрэщыдэлъытагъэм тетэу, 2019-рэ илъэсым сомэ 2000-м къыщымыкIэу, ау 12000-м шIомыкIэу къыригъэхьагъэмэ, ащ ипроцент 13-м мы илъэсым къыгъэзэжьынэу ыгъэпсын фит. Ащ пае хэбзэIахьхэмкIэ инспекцием зыфигъэзэн фае. Ащ имызакъоу ыпэрэ 2017 — 2018-рэ илъэсхэмкIи декларациехэр ышIынхэшъ, ащыгъум ытыгъэмкIи къаIихыжьынхэ ылъэкIыщт.\nШъугу къэдгъэкIыжьын, программэм къызэрэщыдэлъытагъэм тетэу, цIыфым ытыгъэм фэдиз къэралыгъоми къыхелъхьэ. 2015-рэ илъэсым ищылэ мазэ и 31-м нэмысызэ взнос зышIыгъэ пстэуми мыщ хэлэжьэнхэу фитыныгъэ яIагъ.\nАпэрэ взносыр цIыфым зитыгъэм къыщыублагъэу илъэси 10 хъугъэу къэралыгъом иIахь къыхелъхьэ. Мыщ хэлэжьэнэу зэ нэмыIэми взнос зышIыгъэм ар къызэтыригъэуцони, нэужым пидзэжьыни фит.","id":"<urn:uuid:85b05a1e-74b8-4ebf-9182-7ebd428cf175>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/07\/21\/%D1%85%D1%8D%D0%B1%D0%B7%D1%8Di%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD-%D0%B0%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BAi\/","date":"2020-10-01T19:48:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600402131986.91\/warc\/CC-MAIN-20201001174918-20201001204918-00181.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9656971097,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9656971096992493, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03404678404331207}","num_words":276,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.047,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.962,"perplexity_score":4409.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыекъуапэ иурамхэу Депутатскэмрэ Чкаловым ыцIэ зыхьырэмрэ зыщызэхахьэхэрэм дэжь мафэ къэс зэхащэрэ мэкъумэщ ермэлыкъым иIофшIэн щылъегъэкIуатэ.\nАщ нэмыкIэу, 2020-рэ илъэсым бэдзэогъум и 19-м щегъэжьагъэу бэдзэрэу «Казачий» зыфиIорэм пчэдыжьым сыхьатыр 7-м щыублагъэу мафэм сыхьатыр 12-м нэс гъомылэпхъэ ыкIи мэкъумэщ продукциер щащэщт. Мыр тхьаумафэ къэс зэхащэзэ ашIыщт.\nДжащ фэдэу бэдзэогъум и 18-м, шэмбэтым, Адыгэ республикэ ипподромым иплощадкэ дэжь щырагъэкIокIыщт ермэлыкъым пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр, хэтэрыкIхэр, нэмыкI продукциер къэлэдэсхэм щащэфынхэ алъэкIыщт.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:a7a75e47-e551-41f3-8616-5dfca72e1297>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/07\/17\/%D0%B5%D1%80%D0%BC%D1%8D%D0%BB%D1%8B%D0%BA%D1%8A%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%89%D1%8D%D0%BD\/","date":"2020-09-20T04:02:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400193391.9\/warc\/CC-MAIN-20200920031425-20200920061425-00656.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5319927931,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5319927930831909, \"kbd_Cyrl_score\": 0.46693095564842224}","num_words":155,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.554,"perplexity_score":4652.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Лъапсэ зиIэм шъхьапи ыгъотыщт.\nКультура\nъапсэ зиIэм шъхьапи ыгъотыщт. Анахь лъэпкъыжъэу дунаим тетмэ ащыщэу адыгэм ылъапсэ лIэшIэгъумэ куу дэдэу ахэхьэ. Лъэпкъ тарихъым икущэрэхъ шъхьаси, къэгъази имыIэу ыпэкIэ лъэкIуатэ. Зэманым лъэпкъышхоу щыIагъэм гушъхьэлэжьыгъэ куурэ кIэн байрэ къыпкъырыкIыгъ. Гукъао нахь мышIэми, къытэкIугъ уахътэ тишэн-зекIокIэ шIагъомэ икъоу уасэ афэтымышIэу, тыбзэ пыдзыкI тшIэу. Ау непэ лъэпкъым зиужьыжьыным фэшIкIэ, бжьыпэзехьи, шIэныгъэлэжьи, сатыушIи, хъарзынэщ лэжьакIуи, мэкъумэщышIи, кIэлэегъаджи – зэкIэхэмкIи тиIахьышIу хэтлъхьан фай. Пшъэрылъэу тиIэмэ апшъэ кIорэр лъэпкъым изэтегъэуцожьынрэ икъэухъумэнрэ тызэрэфэлэжьэн фаер ары ыкIи таужкIэ къэкIрэ лIэужхэм щысэтехыпIэ тафэхъузэ адыгагъэр агуи апси зэрахэтлъхьан фаер. ЦIыфым гушъхьэлэжьыгъэу хэлъыр, ащ игупшысэ зыфэдэр, иакъыл зынэсрэр анахьэу къызэрэпшIэщтымэ зыкIэ ащыщ жабзэу\nъапсэ зиIэм шъхьапи ыгъотыщт. Анахь лъэпкъыжъэу дунаим тетмэ ащыщэу адыгэм ылъапсэ лIэшIэгъумэ куу дэдэу ахэхьэ. Лъэпкъ тарихъым икущэрэхъ шъхьаси, къэгъази имыIэу ыпэкIэ лъэкIуатэ. Зэманым лъэпкъышхоу щыIагъэм гушъхьэлэжьыгъэ куурэ кIэн байрэ къыпкъырыкIыгъ. Гукъао нахь мышIэми, къытэкIугъ уахътэ тишэн-зекIокIэ шIагъомэ икъоу уасэ афэтымышIэу, тыбзэ пыдзыкI тшIэу. Ау непэ лъэпкъым зиужьыжьыным фэшIкIэ, бжьыпэзехьи, шIэныгъэлэжьи, сатыушIи, хъарзынэщ лэжьакIуи, мэкъумэщышIи, кIэлэегъаджи – зэкIэхэмкIи тиIахьышIу хэтлъхьан фай. Пшъэрылъэу тиIэмэ апшъэ кIорэр лъэпкъым изэтегъэуцожьынрэ икъэухъумэнрэ тызэрэфэлэжьэн фаер ары ыкIи таужкIэ къэкIрэ лIэужхэм щысэтехыпIэ тафэхъузэ адыгагъэр агуи апси зэрахэтлъхьан фаер.\nЦIыфым гушъхьэлэжьыгъэу хэлъыр, ащ игупшысэ зыфэдэр, иакъыл зынэсрэр анахьэу къызэрэпшIэщтымэ зыкIэ ащыщ жабзэу Iулъыр. ИцIыкIугъом къыщежьэшъ шэпхъэ гъэнэфагъэ зиIэ гущыIэ зырызхэр къеIох, тIэкIу тIэкIузэ жабзэу Iулъым хэхъо, нахь зеушъомбгъу.\nЖабзэр цIыфым ищыIэныгъэ щыщ, бзэм иамалхэр IэубытыпIэ ышIыхэзэ, иакъыл егъэфедэ. Жэбзэ дахэ Iулъыным, ныдэлъфыбзэр ыгъэлъэпIэным фэшIкIэ цIыфым исабыигъо къыщегъэжьагъэу IорыIуатэм хэщэгъэн фай, ар шIу егъэлъэгъугъэн фай.\nАщкIэ еджэгъу ужым рекIокIрэ Iофыгъохэм мэхьанэшхо яI. Ахэмэ ахахьэх: шIэныгъэгъот-зыгъэпсэфыгъо джэгукIэхэр, пчэдыжь зэхахьэхэр, викторинэхэр, экскурсиехэр, гъэзет къыдэгъэкIыныр, сочинение ыкIи усэхэр тхыгъэнхэм яхьылIэгъэ зэнэкъокъухэр. ТиеджакIохэмкIэ гъэшIэгъонхэу, зыIэпащэхэу ахэр щытых.\nСэ сшъхьэкIэ анахьыбэу зэхасщэхэрэр шIэныгъэгъот-зыгъэпсэфыгъо джэгукIэхэмрэ пчэдыжь зэхахьэхэмрэ. А Iофыгъохэр резгъэкIокIхэ хъумэ, мыщ фэдэ пшъэрылъхэр зыфэсэгъэуцужьых:\nныдэлъфыбзэр шIу ягьэлъэгъугъэныр, ащкIэ яжабзэ зэрэхагъэхъощтым ренэу анаIэ тырагъэтыныр;\nкIэлэеджакIохэм ягухэлъ-гупшысэхэм зягъэушъомбгъугъэным, ахэр нахьыбэрэ тхылъым еджэнхэм, ежь-ежьырэу яшIэныгъэ зэрэхагъэхъощтым нахь фэщагъэхэу хъуным фэгъэсэгъэнхэр;\nбзэм ехьылIэгъэ шIэныгъэу урокым щагъотыгъэхэр нахь куоу зэхафыныр, нахь дэгъоу агурыIоныр;\nтятэжъ пIашъэхэм къапкъырыкIи лIэшIэгъу пчъагъэхэр къызэпызычыгъэ шэн зэхэтыкIэ хэбзэ дахэу тиIэхэр зэрахьэу пIугъэнхэр;\nадыгэ чIыгум шIулъэгъуныгъэ фягъэшIыгъэныр.\nИлъэсипшIым къехъугъэу «Лъапсэ зиIэм шъхьапи ыгъотыщт» тIуи теджагъэу еджэгъууж IофшIэнхэр бэдэдэу зэхэсэщэх. Нахьыбэрэм ахэр хъугъэ-шIэгъэ зэфэшъхьафхэм яхьылIэгъэ пчэдыжь зэхахьэх ыкIи тэр-тэрэу зэхэдгъэуцогъэ къэшIыгъохэмкIэ ушъэгъэ шIэныгъэгъот-зыгъэпсэфыгъо Iофыгъох. Адыгэкъалэ ихъарзынэщ ипащэу Дэхъужь Светэрэ сэррэ тиакъылрэ тигупшысэрэ зэхэлъэу зэхахьэхэм янахьыбэхэр зэдэтэшIых. Ахэм ащыщ нэкIубгъо заулэ кIэкIэу сакъышъуфытегущыIэмэ сшIоигъу.\n1. Сиадыгабзэу, бзыу бзэрабзэу\nТилъэхъан адыгабзэм гущыIэхэу зимэхьанэ чIэтынэхэу хэтыр бэ хъугъэ. Ахэм яугъоижьынкIэ сабыйхэр IэпыIэгъу къытфэхъух.\nЩысэ къэсхьымэ сшIоигъу, ащ фэдэ гущыIэхэр дгъэфедэхэзэ гущыIэухыгъэу зэхэдгъэуцуагъэмэ ащыщ:\nБырамытIэм бгъус хъокIыгъэр ихьафыбгэ абэу мэз лъэгъо шъэфхэмкIэ бэгъуазэм екIугъ.\nБырамытIэ – беглый раб,\nБгъус – одеяло из овчины,\nХьафыбгэ аб – выходной плащ,\nБэгъуазэ – порт.\nБеглый раб, укрытый одеялом из овчины, которое для него как выходной плащ, тайными лесными тропами пробрался к порту.\nАдыгабзэм хэкIи урысыбзэм хэхьагъэ гущыIэхэми талъэхъу, зэтэгъашIэх. ГущыIэм пае, аркъэн – аркан, джыгыт – джигит, хьэмбар – амбар, цуакъэ – чувяк, хьазырхэр – газыри.\nЗэкIэмэ зэлъашIэрэ гущыIэу «тамада» зыфиIорэри адыгэ гущыIэу «тхьэматэм» къытекIыгъ.\nДжащ фэдэу урысыбзэм къыхэкIи адыгабзэр къэзгъэбаигъэ гущыIэхэми талъэплъэ:\nпятак – битакъ,\nкартошка – къэртоп,\nпортфель, парт, пенал, машин ыкIи нэмыкIхэри.\nТыбзэ бэрэ щыдгъэфедэу урысыбзэ къэIуакIэ яIэу тызэсэгъэ гущыIэхэм адыгабзэкIэ ацIэхэр къэтэгъотыжьых: культура – гушъхьэлэжьыгъ, завхоз – хьэмэзэгъаф, рубин – мэрджан, чернила – мэрчэп, пещера – гъочIэгъ, офицер – забыт, кубок – тандж, остров – хыгъэхъун, налог – тазыр, аренда – бэджэнд, знамя – нып, печать – мыхъур.\n2. ГущыIэжъхэр лъэпкъым игъунджэх.\nБзэм игъунджэу плъытэн плъэкIыщтых гущыIэжъхэр. Хэтрэ цIыф лъэпкъи ахэм акъылрэ купкIышхорэ ахелъхьэ, ыкIи къыкIэлъыкIорэ лIэужхэм къафыщенэжьых.\nКIэлэеджакIохэм япIуныгъэ гъэсэныгъэкIэ гущыIэжъхэм мэхьанэшхо яI. Ахэр щэрыох, кIэкIых, синтаксическэ гъэпсыкIэу яIэр гурыIогъошIу. ГущыIэхэм мэхьанэ ин къарыкIэу, зэкIоу зэхэлъых. КIэлэеджакIохэм гущыIэжъхэр агу рехьых, псынкIэу агурэIох.\nГущыIэм пае, мыщ фэдэу гущыIэжъхэм Iоф адэтэшIэ. КъегъэжьапIэхэм сэ сыкъяджэ, еджакIохэм гущыIэжъхэм якIэуххэр къаIохэзэ къырагъэкъужьых.\nАдыгэм анахь тхьамыкIэри \/ бысым.\nБгъэр бэрэ омэ \/ ытамэ мэкъутэ.\nШы ихьылъэ \/ бзылъфыгъэ лъэханэ.\nАдыгэ хьакIэр \/ пытапIэ ис.\nЖьым къехьы \/ псым ехьыжьы.\nДунаир техьэ-текI \/ куцэр теуцогъу-теуцогъу.\nГущыIэ дахэм \/ гъучIыр егъэткIу.\nАпсышIэр \/ апс ныкъокIэ машхэ.\nШIункIми ущалъэгъу \/ губгъоми ущызэхахы.\nАдыги, урыси дунэееплъыкIэу яIэхэр бэрэ зэтефэх: ер – яджагъу, шIур – ялъагъу. Сэ адыгабзэкIэ къэсIорэ гущыIэжъхэм ямэхьанэкIэ апэблагъэхэу урысыбзэм хэтхэм талъэхъу:\nIоф мыублэ блэ хэс. \/ Глаза боятся, а руки делают.\nЖьыбгъэ щымыIэу къурэ сысырэп. \/ Нет дыма без огня.\nЖьэу тэджрэм шыкIэхъу фалъфы. \/ Кто рано встает, тому Бог дает.\nХымэ дышъэ унэ нахьи тиунэжъ. \/ В гостях хорошо, а дома лучше.\nУжым тырамыубытагъэр тыгъоп. \/ Не пойман - не вор.\nШэфыр фабэзэ афызы, цIыфыр цIынэзэ агъасэ. \/ Куй железо пока горячо.\nЗышъхьэ мыузрэм уишъхьэуз фэмыIуат. \/ Сытый голодного не поймет.\nУлIымэ псыхъор икIыпIэ закI. \/ Храброму и море по колено. Чэм лъакъо шкIэ ыукIрэп. \/ Ворон ворону глаз не выколет.\n3. «ПлIым зы къыхэх» – ары сызэреджагъэр мы IофшIэным. УпчIэу кIалэхэм афэзгъэуцурэм джэуапиплI иI. Тэрэзыр къыхахынэу ары ахэмэ япшъэрылъыр. Бысымгуащэм иджэныкъо машIо кIуасэрэп alo. Ащ фэгъэхьыгъ мы упчIэр:\nБысымгуащэм джэныкъом мэшIотэп тхьапша чэщым къыригъанэти яжьэм пищыхьажъыщтыгъэр?\nУнагъом щыщэу имысым фэдиз\nУнагъом нэбгырэу исым фэдиз\nСабыеу унагъом исым фэдиз\nХъулъфыгъэу унагъом исым фэдиз\nСыд ыIыгъын фаер купым пащэу иIэм?\nБжьыпэ\nБэлагъ\nКъазгъыр\nЧатэ\nСыд фэдэ цIыф зыфаIорэр «Аупхъугъ ыIозэ псым зыригъэтхьэлагъ»?\nПцIыус\nХьэрам\nКъаигъэ\nЯбгэ\nТеуцожъ Цыгъо ыцIэ шъыпкъэр къашъуIо:\nАлый\nМахьмуд\nТIахьир\nНалиб\nТара мы лъэкъуацIэмэ ащыщэу Iашэм ыцIэ зыхэушъэфагъэр?\nЧэтау\nУдыкIаку\nХьэдэгъалI\nТэтэр.\n4. Къоджэхь-къоджэшххэр, IурыIупчъэхэр\nКъоджэхь-къоджэшххэр, хырых��хьэхэр лъэшэу кIалэхэм ашIогъэшIэгъоных. ЧIыопсэу тыкъэзыуцухьэрэмрэ гъашIэмрэ цIыф жъугъэхэм нахь куоу зэхашIыкIынымкIэ хырыхыхьэхэм мэхьанэшхо яI. Ахэм еджакIохэм ягулъытэ-гупшысэхэм хахъо афашIы.\nКIэлэеджакIохэм анахь агу рихьырэ хырыхыхьэхэр:\nЗыпкъ чIым чIэлъэу, зышъхьац дунаим телъ (ЧIыплъэ).\nГубгъом щэхьэрзэуазэ, мэзым щыхэхьэгъуаи (Щэмэдж).\nЗыкIэ зылъэшъоу, зышъо зипый (Баджэ).\nГъэрэ шхъуантIэ, кIырэ шъхьапцIэ, осым хэтмэ, лъакъор зандэ, бжыхьэм дышъэр къырепхъыхы, сыд ащ ыцIэр, къашъуIо? (Чъыгы).\n5. IурыIупчъэхэр\nПсынкIэу ыкIи IупкIэу умыгущыIэшъоу жабзэм зиушхун ылъэкIыщтэп. Ащ елъытыгъэу псынкIэ гущыIэм егъэсэгъэнхэм фэшI IурыIупчъэхэр IэубытыпэшIух. Ахэр урокми бэрэ щызэтэгъашIэх, пчэдыжь зэхахьэхэми тигуапэу, тшIогъэшIэгъонхэу къэтэIох.\nIурыIупчъэхэр тIоу зэтепфынхэ плъэкIыщт:\nкIэлэцIыкIумэ къафэтIоным тегъэпсыхьагъэхэр:\nСабый цIыкIум IурыIупчъэу «ХьакIыба кIыбыхъуа...» зыфиIорэр къызэрэфаIорэр...\nежь сабыйхэм езбырэу къаIоным тегъэпсыхьагъэхэр:\n«Бзыу - бзыу гуаго,\nгого нэшъур кIашъом тес,\nIапс къахьи, Iахь остын,\nосымытмэ укIожьын,\nумыщыни лIы ухъун,\nпр-р-р-р ыIуи быбыжьыгъэ».\nМы IурыIупчъэхэр кIалэхэм ашIогъэшIэгъонэу къаIох, ащкIэ яжабзи хахъо:\nАпс плъыжьыбзэм псы изыбзэу ит. Мыщ дэжьым IурыIупчъэр зэрэзэдгъашIэрэм дакIоу, гущыIэу апс зыфиIорэми имэхьанэ зэхэтэфы. Апс – пхъэм хэшIыкIыгъэ шыкъу.\nШы шIуцIэшIум лIы шIуцIэшIу тес.\nЛъытакIэхэри, джэгукIэмэ япэублэ гущыIэхэри ашIогъэшIэгъонэу кIалэмэ езбырэу зэрагъашIэ. ЫпшъэкIэ къызэрэсIуагъэу, а Iофыгъохэм жабзэр агъэбаи, адыгэ IорыIуатэр куоу къагурыIоным фэлажьэх. ЛъытэкIэ заулэ щысэу къэсхьын:\nКъан-къан къангъэбылъ,\nКъангъэбылъыр едгъэжьагъ.\nЦIыкIуи ини зыжъугъэбылъ,\nСылъыхъонэу сыкъежьагъ.\nМышкIу-мышкIу,\nМышкIу лъабжъ,\nЛъэбжъэ укI,\nIэкIы, кIыды, бгъэратIэ\nШъхьатыкъыц,\nЕцэгъу\nЕгъукI,\nГъукIыхэх,\nЩэр хэхыжь.\n6. Сэмэркъэу-лакъырд къэбархэр ижъым къыщегъэжьагъэу адыгэмэ ахэлъых. Ахэр кIэлэеджакIомэ ятэгъашIэх. Анахьэу якIасэр Хъоджэ тхьагъэпцIым икъэбархэр ары. Шэн-хэбзэ тэрэзыр лакъырд ашIырэ зекIуакIэм пыщытхэр ары. Ахэмэ кIэлэеджакIомэ анаIэ тырятэгъадзэ.\n«Бгъуми бгъу», «Хъуаджэм ыIорэр зэблихъужьрэп» зыфиIохэрэ къэшIыгъохэр еджапIэм къыщыдгъэлъэгъуагъэх.\n7. ЧIэгъ-чIэлъыбзэм къешIэкIыгъэ хабзэхэр\nПасэм къыщыублагъэу чIэгъ-чIэлъ зэдэгущыIэныр шэн-хабзэу адыгэмэ яI. ЗытегущыIэрэм ышъхьэ къырамыхэу псэлъэгъу зэрэзэфэхъухэрэр Теуцожь Цыгъо ипоэмэу «Мафэкъо Урысбый» зыфиIорэм щыщ пычыгъом дэгъоу къыщэлъагъо – Урысбыйрэ Къутасэрэ чIыпIэу, уахътэу зыщызэIукIэщтхэр агъэнафэ зыхъукIэ ары. А къэшIыгъор кIэлэеджакIомэ къашIы зыхъукIэ, зекIокIэ хабзэхэу ащ къешIэкIыгъэмэ анаIэ тырятэгъадзэ.\nДжыри зы щысэ къэсхьыщт – «Гулъытэ чан» зыфиIорэ къэшIыгъо кIэкI дгъэуцугъагъэ. ПсынэкIэчъым псы къыдихыгъэу пшъашъэр къыдэкIыжьзэ, адыгэ паIо щыгъэу хъулъфыгъэ ныбжьыкIэм IукIагъ. Пшъашъэм идэхагъэ дихьыхи, хъулъфыгъэм мырэущтэу ыIуагъ: «Псы�� хэлъ мыжъор мэтакъо, бгъэм дэлъ гур мапэ». Ау а гущыIэхэр пшъашъэм шъхьакIо щыхъугъэх, сыда зыпIокIэ, кIалэм зэреплъэу шъхьагъусэ зэриIэр къыгурыIуагъ. ЕджакIохэм мыр къэшIыгъо кIэкIэу къагъэлъагъо ыкIи нэужым упчIэ къыкIэлъэкIо: Сыдэущтэу пшъашъэм къышIагъа кIалэм шъхьэгъусэ иIэмэ? (ПаIор зэрэщыгъ шIыкIэмкIэ кIалэм унагъо зэриIэр къышIагъ – напцэм къытегъэхьагъэу паIор щыгъы зыхъукIэ – къыщагъ, натIэр къычIэщы зыхъукIэ – джыри а Iофыгъор ыпэкIэ къэт).\n8. Адыгэ лъэкъуацIэхэр, цIэхэр, чIыпIацIэхэр\nАпшъэрэ еджапIэм сызычIэсыгъэ уахътэм щегъэжьагъэу сэ адыгэ лъэкъуацIэхэм язэгъэшIэн сыдэлажьэ. Адыгэкъалэ адыгэу дэсхэм ацIэ-лъэкъуацIэхэм язэхэтыкIэрэ, ямэхьанэрэ, япчъагъэрэ зэсэгъашIэ, зэфэхьысыжь сэшIы. КъыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэми ахэр ясэгъашIэх. ЛъэкъуацIэхэр ахэушъэфагъэу ребусхэр зэхэсэгъэуцох ыкIи сиIофшIэн ахэр бэрэ щэсэгъэфедэх (Делэкъо, Чэтыжъ, Джамырзэ, Iэшъынэ, Бэгугъу, Емыж, Коблы, Хьатэгъу).\nТиадыгэ шъолъыр ичIыпIацIэхэм хъишъэу, тхыдэу апылъхэр тэугъоих, ахэм яхьылIэгъэ усэ цIыкIухэр тэтхых, амал зыщыщыIэм нэрылъэгъоу зэтэгъэлъэгъух. Тимэз байхэр, тикъушъхьэ сыдж фыжьхэр, типсынэкIэчъ къаргъохэр, псыкъефэх жъотхэр, огум щыхьарзэрэ бзыухэр – ахэр зэкIэ тидунай, тиджэнэт чIыгоу - тиадыгэ шъолъыр зэрэщыщыр, ахэр къэуухъумэн, уафэсакъын зэрэфаер, адыгэмэ ащкIэ хэбзэ-гъэнэфагъэхэр зэряIэр агурэтэгъаIо.\n9. «Сабыир - нэхъой» - ары сызэреджагъэр цIыкIугъом епхыгъэ къэгъэлъэгъонхэм. Сабыир къызыхъугъэ уахътэм къыщегъэжьагъэу илъэс охъуфэкIэ фызэхащэрэ фэIо-фашIэхэр зэкIэ къыубытэу, художественнэ гъэпсыкIэ иIэу «ГъашIэм иапэрэ илъэс» ыцIэу тхылъ цIыкIу Дэхъужь Светэрэ сэррэ ттхыгъэ. Ар Гъэсэныгъэм игъэIорышIапIэ иметод кабинет къыхиутыгъ. А тхылъым гуадзэ фэхъугъ сабыим Iофыгъоу фызэхащэрэ пэпчъ къэзыIотэрэ шъхьэихыгъэ урокхэу еджапIэм щыредгъэкIокIыгъэхэр. ГущыIэм пае,\nЧъыг гъэтIысыным фэгъэхьыгъэ урокым щыхэсэгъэунэфыкIы ащ хэбзэ гъэнэфагъэхэр зэрэпылъыгъэхэр. Сабый къызыхъукIэ, чъыгэу агъэтIысрэр пкIышъхьэ-мышъхьэ чъыгын фаеу адыгэмэ алъытэщтыгъэ. Ащ лэжьыгъэ къызэритрэм фэдэу сабыири ины хъоу унагъо ышIэмэ лъфыгъэхэр иIэнхэу аIощтыгъэ.\nАпэрэ гъэпкIын. Сабыир апэу агъэпкIы зыхъукIэ, гъучI Iэпэ-цыпи, дышъэ такъыри, ежьэ Iэпэщали зэрэрахьылIэрэр сценкэм дэгъоу къыриIотыкIэу кIалэмэ къагъэлъагъо.\nЦыгъо джанэ щылъэныр. Цыгъо джанэм фэгъэхьыгъэ къэшIыгъохэри дгъэхьазырыгъэх. Сабыим апэу щалъэрэ джанэр зыхашIыкIыри, ар зыгъэхьазырын, апэу щызылъэн фаери, шIуфаIоу игъусэхэри хэтэгъэунэфыкIых.\nКушъэхапхэр.\nТиамалрэ тиакъылрэ къыхьэу еджапIэм щыредгъэкIокIрэ Iофыгъохэм шIуагъэу къатрэм тылъэплъэ, зэхэтэфы, зэфэхьысыжь тэшIы, купкIыр къыхэтэхы.\nКIэухым Iофыгъо заулэ хэзгъэунэфыкIы сшIоигъу:\nАужрэ илъэсхэм Бырсыр Батырбыи, Гъыщ Нухьэ, Мэрэтыкъо Къасимэ, Блэгъожъ Зулкъаринэ нэмыкIхэм ягущыIэлъэ зэфэшъхьафхэр къытIэкIэхьагъэх. Ахэр дэгъоу тиIофшIэн щытэгъэпсэуалъэх. Ау адыгэ-урыс, урыс-адыгэ зэхэф гущыIалъэ гущыIабэ зэхэубытагъэу дэтэу дгъотыгъагъэмэ лъэшэу тигопэщтыгъэ, сыда зыпIокIэ, кIэлэегъаджэ пэпчъ ар иIэнэтелъ тхылъэу хъун фае.\nШъхьафэу хэзгъэунэфыкIы сшIоигъу «Адыгэ хабз» зыфиIорэ учебник пэпчъ гущыIалъэу игъусэм ишIогъэшхо къызэрэтэкIырэр.\nНепэ еджапIэхэм компьютернэ амалышIухэр яIэх, ау адыгабзэмкIэ, адыгэ литературэмкIэ, адыгэ хабзэмкIэ бгъэфедэнэу электроннэ зехьакIохэм атетэу программэхэр щыIэхэп. Ащ фэдэ дискхэр тиIагъэхэмэ тигуапэу тиIофшIэнкIэ дгъэфедэщтыгъэ.\nIофэу тызпылъым уахътэу тедгъэкIуадэрэмрэ кIуачIэу хатлъхьэрэмрэ шIоу къапыкIырэм гухахъо тегъэшIы, сыда зыпIокIэ, тинепэрэ сабыйхэу неущрэ мафэр зыгъэпсыщтхэм лъэпкъ зэхашIэр жъогъо гъуазэ афэхъунэу тэгугъэ.\nЧэтыжъ Марин.\nCtrl\nEnter\nЗаметили ошЫбкуВыделите текст и нажмите Ctrl+Enter\nОбсудить (0)\nСсылки по теме:\nКадыров похвалил планомерное развитие Кабардино-Балкарии\nБезымянные улицы Нальчика могут назвать именами героев ВОВ\nЭпидситуация в КБР привела к возобновлению работы госпиталя особо опасных инфекций\nВ ДТП с пассажирской «ГАЗелью» в КБР пострадали 13 человек\nНужны ли памятники с грамматическими ошибками?\nЧитайте также:\nАдыгэ Хабзэр къэралыгъо еджапIэм щызэрахьэрэ пIуныгъэм изыIахь.\nГъогурыкIоныр щынэгъончъэным фэIорышIагъ ГъогурыкIоныр щынэгъончъэным фэIорышIагъ\nЛIэкъо лъапсэр ЛIэкъо лъапсэр\nАтлетикэ онтэгъум ихэхъоныгъэхэм атегущыIагъэх Атлетикэ онтэгъум ихэхъоныгъэхэм атегущыIагъэх\nТэу Нуриетт: ЧылагъомкIэ (обществэмкIэ), культурэмкIэ, хъишъэмкIэ бзэм имэхьан","id":"<urn:uuid:cad58790-0204-4b0b-83ad-dbdc483680a9>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/www.adygi.ru\/index.php?newsid=17616","date":"2020-09-20T02:31:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400193087.0\/warc\/CC-MAIN-20200920000137-20200920030137-00056.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9031344652,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9031344652175903, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09648299962282181}","num_words":4410,"character_repetition_ratio":0.032,"word_repetition_ratio":0.108,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.895,"perplexity_score":2476.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бизнес цIыкIум ыкIи гурытым ащылажьэу, чIыфэ ищыкIагъэу предпринимательхэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэнымкIэ Адыгэ Республикэм и Фонд зыкъыфэзгъэзагъэхэм ятхылъхэм комиссиер ахаплъи, бэмэ адыригъэштагъ. ПстэумкIи кредитэу аратыгъэр сомэ миллион 27-рэ мэхъу.\nЗэпахырэ узэу дунаир зэлъызыкIугъэм анахьэу иягъэ зэригъэкIыгъэ предпринимательхэм ащыщэу щымэ ящыкIэгъэ товархэр, оборудованиер ащэфынэу, бэджэнд уасэр, лэжьапкIэхэр атынхэу сомэ миллион зырыз чIыфэу аратыгъ. Шапхъэу ащ пылъхэм къызэращыдэлъытагъэмкIэ, апэрэ илъэсэу ар затыжьыщтым зы процент ныIэп техъощтыр.\nПхъэм псэуалъэхэр зыщыхашIыкIырэ цехым игъэкIэжьын пэIуигъэхьанэу, оборудованиеу, нэмыкIэу ищыкIагъэхэр рищэфынхэу сомэ миллиони 5 фагъэкIуагъ зы предпринимателым. Ащ илъэсым проценти 4,5-рэ техъощт.\nБзылъфыгъэм ыгъэпсыгъэ бизнесым IэпыIэгъу етыгъэным фэгъэхьыгъэ программэм къыдыхэлъытагъэуи нэбгыритIумэ миллион тфы��ытф кредит аратыгъ. Мыкощырэ мылъкум игъэIорышIэн епхыгъэ предприятием IофшIэпIэ чIыпIэу къытыхэрэм ахигъэхъоным пае фэгъэкIотэнхэр къыдэлъытагъэхэу сомэ миллиони 5 фагъэкIуагъ. Мы кредитым илъэсым проценти 5 техъощт.\nКредитэу сомэ миллиони 5 ыкIи промышленностым зегъэушъомбгъугъэнымкIэ Адыгэ Республикэм и Фонд шыхьат фэхъугъэу, сомэ миллионрэ мин 500-рэ ратыгъ мэкъумэщ-фермерскэ хъызмэтшIапIэм. АщкIэ щэ бэу къэзытырэ былымышъхьэу иIэхэм ахигъэхъощт.\nКъыхэдгъэщымэ тшIоигъор предпринимательхэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэнымкIэ Адыгэ Республикэм и Фонд «Малое и среднее предпринимательство и поддержка предпринимательской инициативы» зыфиIорэ лъэпкъ проектым къыщыдэлъытагъэхэм атетэу Iоф зэришIэрэр ары.","id":"<urn:uuid:ead2c9e0-2df3-41f4-9176-94c0e162c3bd>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/07\/22\/i%D1%8D%D0%BF%D1%8Bi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83-%D0%B7%D1%8D%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B1%D1%8D-%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D\/","date":"2020-09-20T04:00:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400193391.9\/warc\/CC-MAIN-20200920031425-20200920061425-00424.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6227947474,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6227947473526001, \"kbd_Cyrl_score\": 0.37177401781082153}","num_words":481,"character_repetition_ratio":0.091,"word_repetition_ratio":0.051,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.527,"perplexity_score":3939.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЛIыхэсэ Мухьдинэ къоджэ лэжьакIу, къоджэ усакIу. ИгъашIэ, иIофшIэн, ищыIэкIэ-псэукIэ къызщыхъугъэ ыкIи ублэпIэ еджапIэр къызщиухыгъэ, джы къызнэсыгъэми зыщыпсэурэ икъоджэ гупсэу Хьалъэкъуае епхыгъэх.\nПкIыхьалъыкъуае дэт гурыт еджапIэр къыухыгъ. Ащ ыуж, кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр зызэрегъэгъотым, а еджапIэм илъэс 20 фэдизрэ Iоф щишIагъ, ипэщагъ. Зыщыщ Теуцожь районым инэмыкI чIыпIэхэм ащылажьэуи къыхэкIыгъ. Пстэумэ анахь IофшIэгъэ иныр, анахь мэхьанэ зиIэр адыгэ литературэмрэ искусствэмрэ ахилъхьагъэр ары. Поэтэу, драматургэу, композиторэу ащ игъашIэ къехьы. А лъэныкъохэмкIэ гъэхъагъэу иIэхэми осэшхо къафашIыгъ: «Отличник народного образования», «Лауреат Всесоюзной литературной премии Ленинского комсомола», «Лауреат Государственной премии Адыгеи в области литературы и искусства» зыфиIорэ щытхъуцIэхэр къыфагъэшъошагъэх. НэмыкI шIухьафтынэу къырапэсыгъэри макIэп. Ахэр къыгъэшъыпкъэжьхэу, ыгукIэ афэщагъэу, афэгумэкIэу непи литературэм, искусствэм, культурэм афэлажьэ.\nЗыригъэжьагъэри лIэшIэгъуныкъом къехъужьыгъ. Джыри гурыт еджапIэм чIэсыгъ иапэрэ пьесэ цIыкIоу «Файзэт иорэдхэр» зыфиIорэр адыгэ радиомкIэ къызатым. Илъэс 40-р тешIэжьыгъ иапэрэ тхылъэу «Гугъэм илъагъу» зыфиIорэр къызыдэкIыгъэми. Ахэм усэхэр, орэдхэр, драматическэ произведениехэр, поэмэхэр зыдэтхэ тхылъ зэфэшъхьафыбэ къакIэлъыкIожьыгъ. Произведение зэхэугъоягъэхэр зыдэт тхылъышхо — тхылъ Iужъухэу «Усэхэмрэ орэдхэмрэ» (2003), «ЛIэшIэгъумэ ашъохэр» (2005), «Псэм ылъапсэхэр» (2019), урысыбзэкIэ «На сквозняке веков» (2010), «Избранные произведения» (2016) зыфиIохэрэри къыдэкIыгъэх. А пстэумэ зэфэхьысыжь инхэр пшIынх��м, лъапсэмрэ шъхьапэмрэ узэдяплъыным уфакъудыи.\nАпэрэ усэу ытхыгъэхэмкIэ ЛIыхэсэ Мухьдинэ зэрыкIощт лъагъор къэшIэгъоягъ. Дунаим, уахътэм, цIыфым язэфыщытыкIэ анахь гурыIогъуаехэм, къэубытыгъуаехэм нахь зыфащагъэу, «авангардизм» зыфиIорэм нахь зыфикъудыеу, гупшысэ куур тамыгъэ горэхэмкIэ нахь агъэунэфэу тхэхэри усакIохэм ахэтыгъэх. Ащ фэдэ художественнэ зэфэхьысыжьым илъэныкъо горэхэри ащ зыхимыщагъэхэу щытэп. Ау ащ ипоэтическэ гупшысэ тыкъэзыуцухьэрэ дунаим, ащ ицIыф шэнхэм, зэфыщытыкIэхэм япхыгъагъ. ЛIэшIэгъухэр, илъэсхэр, мафэхэр, такъикъхэр шъо зэфэшъхьафхэмкIэ тигъэлъэгъунхэм пылъыгъ, тизэхашIи тигупшыси ащкIэ къеушъэ. Гухэлъ шъхьаIэу къыдэхъу шIоигъоу зыкIэхъопсырэр усэ заулэхэм занкIэу къащеIо. Ащ фэд, гущыIэм пае, «ХэкIырэм фэдиз хэмыхъожьмэ» зыфиIорэр:\nСыщыIэзэ гур сымытышъумэ,\nСигъашIэ хъунба пкIэнчъы.\nЛIыхэсэ Мухьдинэ иапэрэ тхылъ цIыкIоу «Гум илъагъу» зыфиIорэм къыщыкIэдзагъэу усэ зэфэшъхьафхэр — «Опсэу, сичыл», «Сикъоджэ цIыкIу», «Адыгэ къуадж», нэмыкIхэр къыхиутыгъэх. Илъэсхэм, уахътэм ялъытыгъэу гупшысэм зехъожьыми, иусэ-гупшысэмэ янахьыбэр къуаджэм епхыгъ — къуаджэр, лэжьакIор, губгъор, ахэм язэфыщытыкI, нэмыкIхэм. Зэхэфыгъуаеу губгъом шIоигъор, мэкъумэщышIэмрэ губгъомрэ зэсэжьынхэ, зэрэшIэнхэ, зэгурыIонхэ фаеу елъытэ усакIом. («Узэсэн фае»). Ащ изакъоп, къуаджэр зэхэпшIэным, ирэхьат къыбгурыIоным пае гу шъхьаф ищыкIагъ, сыда пIомэ мыщ\nИуци, ичъыги\nНэмыкIэу мэщхы…\nБзыоу щытэджырэм\nЛэжьыгъэр зэхехы, — щетхы усэ шъхьафэу «Гу шъхьаф ищыкIагъ» зыфиIорэм. Джары къуаджэм ибжыхьи, игъатхи, иогъуи, иошIуи, итыгъи, иощхи усакIом игупшысэ ренэу зыкIыхэлъхэр. Бжыхьэ ощхым зыгу риутыгъэ мэкъумэщышIэу мэфэ ошIум кIэхъопсырэм ыгу къигущыIыкIэу щиIощт «Уимэфэ ошIу» зыфиIорэ усэм:\nМоу цIыфыгум\nЗыкъыфэгъаз.\nУимэфэ ошIу\nЩыIэп нахь Iазэ.\nНэмыкI усэу дунаим имыхъо-мышIэ оелэ мафэм фэгъэхьыгъэм «Ощх шIуцIэхэр» ыIуи еджагъ:\nКъещхых ощх шIуцIэхэр\nЛэжьыгъэ хэлъхьагъум.\nБзыу орэдым\nЧъыгхэр кIэнэцIых…\nГубгъори нэкIы,\nМэзыри лъапцI… — Джащ фэдэ гумэкIхэр «Огъу маф» зыфиIорэми хэлъ.\nОщхым иобраз лъэныкъуабэу, шъо зэфэшъхьафыбэу ЛIыхасэм иусэмэ ахэт, шIокIыпIэ имыIэуи ар шIуцIэ зэпытэп. Тыгъэр къепсы пэтзэ, ощх тIэкIуи къещхэу къыхэкIы. Ащ идэхагъи загъорэ къеубыты тхакIом. Ащ фэд «Тыгъэ ощх» зыфиIорэр:\nТыгъэ ощхыр\nНэфэу, тыжьынышъоу\nГъэбэжъу ощхэу\nГубгъом къыщекIокIы.\nАу дунаир, чIыгур, мэкъумэщышIэр, лэжьыгъэр зэрэзэпхыгъэхэм къапкъырыкIырэ философскэ гупшысэр мы ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэхэм анахь чыжьаIоу макIо, лъапсэхэри нахь куоу хэхьэх. Щысэу къэбгъэлъэгъон плъэкIыщтыр макIэп. Анахьэу ар нэрылъэгъу къыпфэзышIыщтхэм ащыщ тхылъэу «Жъогъо Iапчъэр» къызэриублэрэ усэу «Силэжьыгъац» зыфиIорэр. Ипэублэ шъыпкъэм Ф. М. Достоевскэм игущыIэхэр тыгу къегъэкIыжьых: «Лэжьыгъацэр мыкIодмэ, мышъумэ, чIым къыхэкIыщтэп». Гурышэ лъагъоу усакIом хихырэм а гущыIэхэм татыращэ. Лэжьы��ъацэм ежь ыпсэ етышъ, ежь фэдэу цишъа, шъэ заула тетэу гъэжъуашъхьэ, натрыфышъхьэ, коцышъхьэ ычIыпIэ къырегъэуцо. Лэжьыгъэцэ цIыкIури уеплъымэ, зи кIоцIымылъыхэ фэд. Ау сыд фэдиз кIуачIа ащ иIэр! Мин, миллион пчъагъэу, нахьыбэу зэхахъомэ, хьаджыгъэу, хьалыгъоу, пIастэу цIыфым игъомыл. Сыд фэдизрэ лэжьыгъэцэ заулэм цIыфыр гъэблэ хьадэгъу чIыпIэ рищыжьэу къыхэкIыгъ. Ежьыри чылапхъэу чIым хэлъ зыхъукIэ сыд фэдизрэ кIодыпIэ чIыпIэ ифэра! Зэ фабэр фимыкъоу, зэ ощхыр имакIэу, е тIури къебэкIымэ игъонэмыс чIыгум хашIыхьэу. КъыхэкIыгъахэми ащ нахь къин макIа ылъэгъурэр?\nСэшIэ, къин укъэкIыныр!\nУздежьагъэм унэсышъуныр.\nУкъэкIыгъахэми жьыбгъэм\nПсынкIагъоп уIэкIэкIыныр!\nТыгъэр къыоплъымэ щтагъоу\nХьылъэ тичIы утетыныр.\nА цIыф дэдэу ежь ыпсэ хилъхьэзэ лэжьыгъэр къэзыгъэкIыгъэм ифэмыфыгъэкIэ, ишъхьахынагъэкIэ а чылапхъэм ылъапсэ чIыгум хэкIодэжьэуи, е игъом Iуамыхыжьымэ а чIыгу дэдэм хэтэкъожьмэ, къыкIэлъыкIорэ илъэсым къашIокIыжьэуи, техьэхэмэ раупкIыжьэуи къыхэкIы. ЦIыф насып тхьапш ащ ебгъэпшэн плъэкIыщтыр. А къин пстэур къызэпичызэ, сыд фэдиз кIуачIа, амала, тыгъа, фаба, шынэгъакIа, пытагъа, шъэбагъа а лэжьыгъацэм зыхищэрэр къыкIэлъыкIорэ илъэсым чылэпхъацэ хъужьынышъ, ежь ыпсэ хилъхьэзэ, фэдэ пчъагъэкIэ цIыфым къетэжьыным пае.\nДжа пстэур гукIэ, шъхьэкIэ зэхыуигъашIэзэ усакIом исатырхэр кIещых. КъыгурэIо улэжьыгъэцэныр, учылэпхъэныр, чIыгум укъыхэкIыгъэми жьыбгъэм уIэкIэкIыныр, тыгъэм зыдэбгъэзэныр зэрэмыпсынкIэхэр. Чылапхъэр хилъхьэзэ гъэсэпэтхыдэр кIэлъеIо: «ШIомыкIэу чIыгур тшIошIыгъэми, \/ УчIэмыкI ыбгъэгу хьалэл». УсакIом игупшысэ зыдакIорэр къэшIэгъуаеп: шIум, дэхагъэм, гукIэгъум афэлэжьэрэ, ежь фэдэм инасып, ихъяр, идахэ, икъин дэзыIэтырэ, цIыфыгъэм, лIыгъэм, зэфагъэм апае зыпсэ зыгъэIылъыным фэхьазыр цIыфыр лъэпкъымкIэ лэжьыгъац, чылапхъ:\nСэ сидэхагъи а губгъом,\nСишъыпкъагъи къыдежьэ:\nШъухаслъхьэ къэси сыжъудалIэ,\nШъукъэкIмэ сыкъыжъудэхъужьы.\nЛэжьыгъацэм игугъу ышIы зыхъукIэ усакIор джыри нахь чыжьэу маплъэ, нахь куоу чIэIабэ. Лъэпкъ культурэм идунэе фестиваль ылъэгъоу, «Тятэжъмэ яорэдхэр» зэхихы зыхъукIэ, ащ игупшыси гугъэ ин хэлъ: «Чылапхъэ тиI! Чылапхъэ щыIэмэ, \/ Къэхъун ари езыутыжьын». А гущыIэхэр къызыхэтхыгъэ усэу «Чылапхъэ хъужьыщт орэдхэр» зыфиIорэм икIэух сатыриплIымэ гупшысэ шъхьаIэр къагъэпытэжьы:\nЛъэпкъым псэм щыщэу\nКъыгъэгъунагъэхэр\nЛъым хэлъэу къэнэжьых,\nЧылапхъэ мэхъужьых.\nА лъэпкъ гумэкIыр шъхьафэу, кIэгъэтхъыгъэу усэ макIэп зыпхырыщыгъэр. Ахэр зы чIыпIэ иубытэгъуаехэу, Iофыгъуабэмэ алъыIэсхэу, лъэхъэнэ чыжьи охътэ благъи къызэлъаубытэу гъэпсыгъэх. Адыгэгур къызэрэтеорэр щагъдыим ичъэ макъи щызэхэпхыщт, лъапсэхэр къызыщежьэхэрэм алъэIэсыжьых, адыгэ гущыIэм, адыгабзэм, адыгэ шхыным, адыгэ пщынэм, нэмыкIыбэхэм ядунай ухащэжьы. Адыгэ шхыным иIэшIугъэ къэпшIэным пае, адыгэ Iани, адыгэ шхакIи ищыкIагъэхэу, гъомлапхъэу лъэпкъым ылъ хэхьагъэм ащ ихабзи ыбзи къыгъэн��жьыгъэхэу усакIом елъытэ («Адыгэ шхыныр»).\nАщ къыгурэIо лъэпкъым итыгъуаси инепи гушIогъо закIэу зэрэзэхэмылъыр. «Адыгэгур» зыфиIорэ усэм гъэшIэ гъогоу лъэпкъым къыкIугъэм, зэгорэм ар лъэшэу зэрэщытыгъэм щырыплъэжьыгъ, гушхоныгъэ зыхэлъ зэфэхьысыжь ышIыгъ:\nЗэ лъэшыгъэм\nЛъапсэ егъотыжьы.\nИшэн-хабзэ\nЧылапхъэ фэхъужьы.\nЧылапхъэ\nФэхъужьы иорэд,\nИгукъанэ,\nГъыбзэу ыусыгъэр.\nАу ащ пыдзагъэу непэ зыгъэгумэкIырэ упчIэ инхэр зэкIэ къегъэущых:\nАу а гъогум\nТытета, тытемыта?\nТытетмэ адэ\nТыда тызнэсыгъэр?\nЛIыхэсэ Мухьдинэ иусэхэр мэкъумэщышIэм чIыгур зэрилэжьырэм фэдэу елэжьых. Ахэм Iоф зэрадишIэрэм фэгъэхьыгъэ гурышэ зэфэхьысыжьхэу тхылъмэ ахэгощагъэр бэдэд. Ахэр зэпхьылIэжьхэмэ, поэмэ псауи икъун. Марыба чыжьащэ умыкIоуи иаужырэ тхылъ угъоигъэу «Псалъэм ылъапсэхэр» зыфиIорэм дэт усэ заулэхэм ацIэ къепIоми икъун: «Сигубгъу», «ЛэжьакIор», «IэшIагъэр», «ГумэкI-гупшысэхэр», нэмыкIыбэхэри.\nУсакIом зэриIорэмкIэ, усэ хъугъахэм гъатхэм ымэ IэшIуи, гъэмафэм ифаби, кIымафэм ичъыIи, бжыхьэм идэхэгъуи зэкIэ зыхищагъ. Загъорэ тыгъэ нэбзыйхэри къыхэжъыукIых. Джаущтэу тIэкIу-тIэкIузэ дунэе псаур усэм къыхахьэу регъажьэ. ИI ащ фэди «Зэрэдунаеу усэм хэсэщэ» ыIоу.\nДжащ фэдэзэ, поэмэ кIэкI псау пIоми хъунэу произведение шъхьаф «Усэр» еIошъ етхы. Ыпэрэ усэ бгъузэ кIэкIхэм ахэкIышъ, иуси иадыгабзи ащ пытэу щызэпхыгъэхэу егъэпсы:\nСиуси ныбжьыкIэп,\nСигъашIи макIэп —\nЖэкIэфы хъужьыгъэ гупшысэр.\nПсэм зыхигъащэу,\nЫкупкIи дэхащэу\nКъыкIэкIэхьагъ адыгабзэр.\nО, адыгабзэр,\nДунэе хабзэр\nКъиоIотыкIы бзэрабзэу.\nО, адыгабзэр,\nНым фэдэ къабзэу\nЛъыогъэкIуатэ тихабзэ.\nАдыгабзэм фэгъэхьыгъэ усэхэу «Ихахъо сыдэгуIэ», «Къагъоты сыгу зыдэщыIэр» зыфиIохэрэр, фэшъхьафхэр\nащ къыкIэлъыкIуагъэх.\nУсакIомкIэ гущыIэр зэпыгъэщэгъуаеп, макъэр зыпкъ ригъэуцон, чэщ реным егупшысэмэ, гуми сурэт горэ ышIын. Ау «Сиусэ» зыфиIорэм къызэрэщиIоу, макIэ къызэрэхэкIырэр пчэдыжьым къэущыжьмэ иусэ «псэ тIэкIу къысэтба, псэ!» ыIоу къемыдэожьэу. Арышъ, лэжьакIор пкIахэмэ шIуанэр чIимыдзыжьэу зыгорэм зэрэриусэижьырэм фэд ежьыри:\nУсэр сыусымэ,\nТхьапэр згъэтIылъыжьырэп.\nБгъэм кIэсэубытэшъ,\nГукIэ седэIужьы.\nА пстэуми язакъоп. Гупшысэу, хъугъэ-шIагъэу иусэхэм ахищэрэр бэ. Иапэрэ тхылъ цIыкIоу зыцIэ къетIуагъэми уащыIукIэщт общественнэ, гражданскэ, патриотическэ макъэхэр къызхэIукIыхэрэм. Ахэр усакIом ихэгъэгу, ихэку, икъуаджэ афэгъэхьыгъэх, адыгагъэм, цIыфыгъэм, ным идахэ уахэзыщэхэрэри ахэтых. Мары, гущыIэм пае, ным иIэшIугъэ зылъыIэскIэ «Сыкъыпфэсакъы» зыфиIорэм къыщиIорэр:\nКъысэцIацI, тян,\nКъысэцIацI!\nУицIэцIэ макъэ\nЩагум дэмытмэ,\nСыд сищыIэжь.\nФилософие гупшысэ къинхэу, куухэу непэрэ щыIэкIэ зэпыщытым хэлъхэм якъызэIухын Мухьдинэ псынкIэ къыфэхъурэп. Сыда пIомэ а дунаир тIоу, щэу, нахьыбэу гощыгъэ, ахэр зэпыщытхэуи къыхэкIы. Ар усакIом итхыгъэхэм бэрэ ащызэхэошIэ. ЦIыфымрэ чIыгумрэ зэдиштэхэу къызщыхэкIырэм усакIом бэрэ кIегъэтхъы ахэм з��рямызакъор, тыгъэри, мазэри, жъуагъохэри ахэм къызэряшIэкIыгъэхэр, а пстэур хэмытэу цIыфыри, чIыгури щыIэнхэ зэрамылъэкIыщтыр, гъуни нэзи зимыIэ дунаимрэ уахътэмрэ ахэр зэращызэпхыгъэхэр. Джары ахэм алъапсэхэр чIыгум зэрэхахьэхэрэр, аущтэу щымытыми зэрэкIодыщтхэр усэ зэфэшъхьафхэм зыщыщакIигъэтхъырэр. Ащ рипхызэ, гъэшIэгъонэу къызэIуехы цIыфым, лъэпкъым алъапсэхэр чIыгум зэрепхыгъэхэм дакIоу гъэшIэ гъогоу къыкIугъэм, илъэс минхэм зэригъэуIугъэ зэфэхьысыжь кIэн инхэм, шэн-хэбзэ хэхыгъэхэр зэрахэлъхэр, ахэр щыбгъэзыенхэ зэрэумылъэкIыщтыр. Ар къызэрэбгъэшъыпкъэжьын плъэкIыщт усабэхэр иаужырэ тхылъ угъоигъэ инитIоу «ЛIэшIэгъумэ ашъохэр» (2005), «Псэм ылъапсэхэр» (2019) зыфиIохэрэм адэбгъотэщтых. Ащ фэд «ЛIэшIэгъумэ яжьызэпео» усэри. Ащ мырэущтэу къыщеIо:\nЛIэшIэгъумэ яжьызэпео\nПсэ цIыкIур егъэчэрэзы.\nМафэ къэс зэпымыоу къысэджэ:\n— СыолъэIу, сымышI сымаджэ.\nАры шъхьае, джащ фэд дунаир, зэфэмышIу-зэшIоIугъэу тетыр бэ. Емрэ шIумрэ узахищэкIэ, ахэр зэрэзэбэнхэрэр нэрылъэгъу къыпфешIы. АхэмкIэ ушъагъэ «ЛIэшIэгъумэ ашъохэр» зыфиIорэ тхылъыри. Ау угу къэзыгъэшIун\nгущыIэхэри хэтых:\nТинасыпышъ,\nЦIыфым тыгъэр ыгощырэп.\nХьадэгъур ыгощырэп,\nТинасыпышъ.\nУсэ заулэкIэ улъыкIуатэмэ, «Силажьэр» зыфиIорэм мыщ фэдэ гупшысэ-\nхэм уащыIукIэщт: «Нахьыбэ згъотмэ, Симылъкуи хахъомэ, ГумэкIми хахъо. ЦIыфыгур нахь лъэшэу кIэсэшIэ, ЦIыфыгум хэмыхъоу ГъашIэм хэхъона? Силажьэр чIыгум къыздешIэ». Ащ пыдзагъэу усакIом къызэIуехы баиныгъэмрэ цIыфыгумрэ зэрэзэпхыгъэхэр. Нахьыбэ бгъоты къэси цIыфыгум иIофшIэни нахь хэхъо, ащ къыхэкIэу ищыIэныгъи егъэкIэкIы. «ГъуаткIор» усэ кIэкI, ау а пстэур гъэшIэгъонэу тхакIом къыщызэIуехы. УпчIи къегъэуцу: тэлъэгъуа псы гъуаткIом фэдэу гур зэригъукIырэр?\nУсакIор къэуцу имыIэу ащ фэдэ упчIэмэ алъэхъу. Ар «Тэгугъэ», «ЦIыфым пае унэ», «ЩыI лъагъо», «Дунаир зэхапшIэмэ», «Шъыпкъагъэм игъогухэр», «Гум къыщежьэрэ нэпсхэр» зыфиIорэ усэхэм, нэмыкIыбэхэми уяджэмэ, нэрылъэгъу къыпфэхъу. Ахэм къащытэджырэ упчIэхэм яджэуапхэр ахэбгъотэщтых нэмыкI усэхэми. Мыщ дэжьым зигугъу къыщыпшIын плъэкIыщтыр макIэп: «Рэгъуазэ», «Зыфаер ыгъотмэ», «Нахьыбэ егъашIэ», «Огум инэплъэгъу», «ЦIыфэу шIулъэгъу зымышIэрэр». Аужырэр къыдэплъытэжьмэ, гучъыIэхэри, густырхэри, шIум е ем фэшъхьаф зымылъэгъухэрэри ахэтых.\nГустырымрэ гучъыIэмрэ уатегущыIэныр Iоф кIыхьэ-лыхь. ХэбгъэунэфыкIымэ хъущтыр гучъыIэр, Мухьдинэ зэриIоу, пцIым, жъалымагъэм нахь псынкIэу зэряпкIырэр ары. НэмыкI лъэныкъо гъэшIэгъони къыхегъэщы усакIом: «ШIулъэгъуныгъ» зыфаIорэр зымышIэрэ цIыфыгухэри щыIэх. Ар къызщыриIотыкIырэ усэми ебгъукIогъуай:\nДжыри усэ мыхъугъэ гупшысэр,\nСыфэсакъзэ, аркъэнэу сэщыхьэ.\nЦIыфыгоу\nшIулъэгъу зымышIышъурэр\nГъэтхэ огум жъуагъохэм ащэхьэ.\nКъысэхъуапсэ, ау къыфэIошъурэп.\nГоо IофкIэ кIэнэкIалъи сишIын.\nАу шIулъэгъум цIыфым къыритырэр\nЗэхишIэшъурэп. Сыдэу зишIын?\nГупшысэ куу хэлъ нэмыкI усэу «Шъыпкъэм илъагъо» зыфиIорэ��. ЫIэшъхьитIукIэ ылэжьырэм ифедэу Тхьэм къыритыжьырэм итхъагъо мэбагъо, зэрэцIыфыри зыдешIэжьы. Джары гушхоу къызкIиIорэр:\nКъызготмэ сямыпэгэкIэу\nЧIыгу хьалэлыр сэлэжьы.\nА гупшысэр лъигъэкIуатэзэ, гумрэ псэмрэ язэфыщытыкIэ, ахэр нэм ымылъэгъурэ Iудэнэ псыгъожъыекIэ зэрэзэпхыгъэхэм лъэIэсы. Гур, гукIэгъур, цIыфыгъэр, хьилагъэр, ахэм къяшIэкIыгъэ гупшысэ къэубытыгъуаехэр апхырыщыгъэхэу, цIыфымрэ дунаимрэ язэфыщытыкIэхэм лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ уаригъэгупшысэжьэу усэ зэрыблэхэр Мухьдинэ ытхыгъэх. УсакIо джыри къэхъугъэпщтын ныбжьыкIэ шIулъэгъум, гум рихьыгъэ пшъашъэм кIалэр зэрэфыщытым, «шIулъэгъуныгъ» зыфаIорэм зэрэпсаоу алъымыIэсыгъэ. ЛIыхэсэ М. ахэм ахэкIыжьыгъэп, шIулъэгъу дахэм фэгъэхьыгъэу ытхыгъэри макIэп. Ащыщхэр гущыIэкIэ уалъыIэсыным нахьи, гукIэ, псэкIэ зэхэпшIэнхэм нахь уфекъудыи.\nДунаим усакIо къытехъуагъэпщтын ным, нэнэжъым, шыпхъум, шIу ылъэгъугъэ пшъашъэм ядахэ ымыIуагъэу. ЛIыхэсэ Мухьдини ахэм ахэкIыжьыгъэп. Бзылъфыгъэм фэгъэхьыгъэу зы усэ нэмыIэми дэмытэу тхылъ гори къыдигъэкIыгъэп. Ащ фэдэ усэу ытхыгъэхэм янахьыбэр философие гупшысэмэ зэлъаIыгъ. Рэзэныгъэ ин ахэлъэу гъэпсыгъэх усэхэу «Сыкъыпфэсакъы», «Сыдэу дэгъу, тян», «ГукIэгъу» («ЛIэшIэгъумэ ашъохэр»), «Нышъор», «Ным игунахь», «Ным игукIэгъу», «Ныкъылъфыгъэр», «Бзылъфыгъэр» («Псэм ылъапсэхэр») зыфиIохэрэр. Мыхэр ным фэкIорэ гукIэгъу гущыIэ фабэхэмкIэ тхыгъэх. Лирическэ героир ренэу щагум дэтэу, унэм исэу ылъэгъунэу, ымакъэ зэхихы зэпытынэу фай.\nДжыри нахь «дахэу, нахь шъабэу къэIух «Сабый къэхъуфэ», «Ныкъылъфыгъэр», «Сабыим пае» зыфиIохэрэр, нэмыкIхэри. «Сянэжъэу Дадыу» зыфиIорэр, поэмэ псау пIоми хъунэу, ежь янэжъ шъыпкъэм фэгъэхьыгъ. Ащ ишIушIагъэ, игъомлэпхъэ IэшIу зылъымыIэсыгъэ Хьалъэкъуае дэсыгъэп. Ащ ыIэ зынэсырэ сабыир насыпышIо хъущтэу алъытэщтыгъэ. Ау щыIакIэр ренэу ащ фэдэ зэкIагъэп. «Нымэ ягъогу» зыфиIорэ усэм ахэмэ щыIэкIэ хьылъэу къызэпачыгъэм утырещэ. Унэпс къэмыкIоу уеджэн плъэкIырэп нэмыкI усэу «Сшыпхъу нахьыкI» зыфиIорэм. Ар дунаим зэрехыжьыгъэм егупшысэ зыхъукIэ, икIэлэцIыкIоу ибэу къэнагъэр зилъэгъукIэ ежь усакIоми ыгу къызэхахьэ.\nАщ фэдэ бзылъфыгъэ ныбжьыкIэмэ яшIулъэгъу зи къимыкIэу щыIакIэр зэраIэкIэкIырэр къащыреIотыкIы «Зыми имые бзылъфыгъэр», «СыбдэгущыIэ» зыфиIорэ усэхэм. НэмыкI усэу «УкIытэу ритэкъухьагъэр» зыфиIорэм пшъэшъэ ныбжьыкIэу иукIыти, идэхагъи, иIэдэби зымыгъэфедэшъугъэхэм усакIор зэряплъырэр къыщеIо. Ащи блэкIышъ, зидэхагъэ зыщэзэ, аркъ, тутын ешъозэ зищыIакIэ къэзыхьырэ пшъашъэхэми алъэIэсы.\nНэмыкI лъэныкъокIэ узэкIаубытэ бзылъфыгъэм фэгъэхьыгъэу ЛIыхэсэ М. ытхыгъэ усэхэм, орэдхэм ащыщхэм. Анахьэу непэрэ щыIакIэм пшъэшъэ ныбжьыкIэхэр зэрехъулIэхэрэм зылъыIэскIэ, гур зыгъэцIыкIурэ сурэтхэр уапашъхьэ къеуцох. Ащ фэд, гущыIэм пае, «Неущ» зыфиIорэ усэр.\nНепэ тызхэт щыIэкIэ Iужъум къыздихьырэ мыхъо-мышIабэр ыгукIи ыпсэкIи къин къызэрэщыхъухэрэр зэхыуигъашIэу Му��ьдинэ иусэхэм ахэтыр макIэп. Шъыпкъэ, ащыщхэр публицистикэм, гущыIэ лъэшхэм дахьыхых, ау уигупшысэрэ уизэхашIэрэ зезыщэрэ лъэныкъуабэхэм уащырехьылIэ. Ежь усакIори ахэм къапкъырыкIызэ, гупшысэрэ сатырэхэм, философие ин зыхэлъ лирикэм нахь зыфекъудыи. Ахэм къапкъырыкIыгъэх «ЛIэшIэгъумэ яжьызэпео» зыфиIорэм хэт гущыIэхэр:\nЛIэшIэгъумэ яжьызэпео\nГур егъэпшъы, сымаджэ ешIы.\n. . .\nЛIэшIэгъумэ яжьызэпео\nПсэ цIыкIур егъэчэрэзы.\nАщ епхыгъэ гурышэ нахь теубыта-\nгъэу «ЧIыгум сыфэгумэкIы» зыфиIорэ-\nми къыщеIо:\nЧIыгур нахьыжъы мэхъу,\nТыгъэми ыкIуачIэ къыкIечы.\n. . .\nЧIыгур нахьыжъы зышIырэр\nЦIыф цIыкIум иутын.\nМы гущыIэхэми нэрылъэгъу къыпфашIы цIыфым изекIуакIэ, ыгу, игукIэгъу Мухьдинэ бэрэ зэралъыIэсырэр. Ахэм афэгъэхьыгъэ усэхэр къыхэуушъхьафыкIыхэмэ, усакIом ежь иIэрылъхьэ, ежь ие шъыпкъэ гупшысэхэмкIэ, къэIуакIэхэмкIэ, сурэт къэгъэлъэгъуакIэхэмкIэ зэфэхьысыжь шъхьаф пшIын плъэкIыщт. Анахьэу бэрэ къызфигъэзэжьырэр гур ары. Ицыхьэ телъэу кIегъэтхъы: «ХъяркIэ цIыфыр гумэкIмэ, \/\/ ГумэкIым цIыфыгум хегъахъо», е нэмыкIэуи къеIо: «ШIошъхъуныгъэм \/\/ ЦIыфыгур еIэты».\nДжарыба цIыфыгум уфэсакъын фаеу зыкIилъытэрэр, ау тэ ащ етшIэнэу зи къэдгъанэрэп:\nТэухы, тэукIы, тэуIэ…\nАуми гукIэгъур къенэжьы.\nЕтIани лъэу кIэтым ышъо\nЗэрэплъыжьыгъэу къэнэжьы.\nЛIыхэсэ Мухьдинэ «КIэлэцIыкIумэ апае тхыгъэхэр» ыIуи «Псэм ылъапсэхэр» зыфиIорэ тхылъ угъоигъэшхоу 2019-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъэм усэ заулэ къыщыхиутыгъ. Бэ хъурэп, ау уяджэнэу узыфежьэкIэ узэкIаубытэ. ЛъэныкъуитIури зэфэдэу кIэлэцIыкIумэ афэгъэхьыгъэри, ахэм апае ытхыгъэхэри ащкIэ зэфэдэх. Нахь узыIэпызыщэрэр кIэлэцIыкIу гупшысэ, зекIокIэ-шIыкIэ лъэныкъохэр къизыIотыкIыхэу «Сянэ кIэлэегъадж», «Сырынэ», «Бзыухэр», «Анахь дэгъур къахэсэхы» зыфиIохэрэр, нэмыкIхэри арых. Герой шъхьаIэмэ ащы-\nщэу Мосэ фэгъэхьыгъэхэри мыщ хахьэх. УзIэпызыщэрэмэ ащыщых усэкIэ тхыгъэ пшысэхэу «Къамзэгур», «ЛIыжъымрэ чъыгымрэ», «Щыгъу унэм икъэбар», «Цокъэ плъыжьхэр» зыфиIохэрэр. «Б… икъэбар» ыIоу ауж дэдэ итыр поэмэ псау пIоми хъущт.\nДжахэм афэдэх ЛIыхэсэ Мухьдинэ иусэхэр. Непэ тэ тызтегущыIагъэр усэ закъохэр арых ныIэп. Джыри тапэ илъых усакIом ипоэмэхэр, иорэдхэр, идраматургическэ тхыгъэхэр. Ахэми охътабэ темышIэу талъыIэсыщт.\nМамый Руслъан.\nФилологие шIэныгъэхэмкIэ доктор.","id":"<urn:uuid:69d9ec02-cd5f-4408-8fb5-975b807a4005>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/09\/15\/%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BAi%D0%BE%D0%BC-%D0%B8%D0%BB%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2020-09-29T03:12:10Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600401624636.80\/warc\/CC-MAIN-20200929025239-20200929055239-00382.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9444830418,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9444830417633057, \"kbd_Cyrl_score\": 0.055164631456136703}","num_words":5356,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.007,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.941,"perplexity_score":2289.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим ичIыгулэжьхэм бжыхьэсэ лэжьыгъэу апхъыгъагъэм щыщэу аIожьынэу къафэнагъэр мэкIэдэд. ПстэумкIи ар гектар 106825-рэ хъущтыгъ. АР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ бэдзэогъум и 14-м тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, ащ ипроцент 75-р Iуахыжьыгъах.\nРапсым иIожьын зыщаухыгъэхэр муниципальнэ образованиехэм ахэтых. ЗэкIэмкIи гектар 10178-рэ зэрэхъущтыгъэр. Шэуджэн ыкIи Мыекъопэ районхэм, Мыекъуапэ, Адыгэкъалэ ячIыгулэжьхэм мы культурэр Iуахыжьыгъах, Джэджэ, Кощхьэблэ ыкIи Теуцожь районхэм макIэу къафэнагъ. ГурытымкIэ лъытагъэу центнер 23,5-рэ ащ къырахы. Джэджэ районым мыщкIэ пэрытныгъэр ыIыгъ. Зы рапс гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 32,6-рэ къеты.\nЛэжьыгъэ анахь шъхьаIэр, коцыр, ары къэнагъэр. Ащ гектар 92154-рэ рагъэубытыгъагъ. БлэкIыгъэ илъэсым аIожьынэу халъхьэгъагъэм нахьи ар мин фэдизкIэ нахьыб. Мы уахътэм Iуахыжьыгъэр гектар 65896-рэ мэхъу. ГурытымкIэ лъытагъэу зы гектарым центнер 51,8-рэ къырахы. ПстэумкIи тонн 341189-рэ къаугъоижьыгъ.\nШэуджэн районым ичIыгулэжьхэр къырахыжьырэмкIэ апэ ишъыгъэх. Коц гектар 14150-у апхъыгъагъэм щыщэу 9850-р аIожьыгъах. Зым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 56,7-рэ къырахы, тонн 55897-рэ аугъоижьыгъ.\nДжэджэ районыр мэкIэдэдэу ыуж къенэ. Ащ ичIыгулэжьхэм пстэумкIи коц гектар 23721-рэ халъхьэгъагъ, 16008-р аIожьыгъ. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 56,4-рэ къырахы. Ахэм коцэу аугъоижьыгъэр тонн 90346-рэ мэхъу.\nАнахьыбэу хэзгъэкIыгъэр, ар процент 82-рэ, Кощхьэблэ районым ичIыгулэжьхэр ары. Коц гектар 14710-у апхъыгъагъэм щыщэу Iуахыжьынэу къафэнагъэр минитIум тIэкIу ехъу ныIэп. КъырахыжьырэмкIэ апэ имытхэми, ари макIэу пIон плъэкIыщтэп. Зы коц гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 52,6-рэ къеты.\nЛэжьыгъэр зытырахыжьырэр къэкIощт илъэсым Iуахыжьыщт бжыхьасэхэм афагъэхьазыры. Мыгъэ джыри рапс зыпхъын гухэлъ зиIэхэм ащ пае чIыгур ажъожьы.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:af017ab0-d70e-45ec-b669-59edf65b2309>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/07\/16\/%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%84%D1%8D%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%BC%D1%8D%D0%BAi%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%B4\/","date":"2020-09-20T04:03:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400193391.9\/warc\/CC-MAIN-20200920031425-20200920061425-00136.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8189293146,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8189293146133423, \"kbd_Cyrl_score\": 0.17928750813007355}","num_words":503,"character_repetition_ratio":0.093,"word_repetition_ratio":0.051,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.823,"perplexity_score":3697.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат пщыныжь ягъэхьыгъэнымкIэ Федеральнэ къулыкъум Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ (УФСИН) ипащэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ Виталий Перхорович тыгъуасэ республикэм и Правительствэ зычIэт унэм зэIукIэгъу щыдыриIагъ.\nIофтхьабзэм хэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэу Владимир Свеженец, Адыгэ Республикэм и Премьер-министрэ игуадзэу Наталья Широковар, ФСИН-м Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ икъутамэ ипащэу Блэгъожъ Арсен.\n«ЦIыфхэм ярэхьатыныгъэ къэухъумэгъэнымкIэ Координационнэ зэIукIэм, зыныбжь имыкъугъэхэм яIофхэм язэхэфын фэгъэзэгъэ комиссием, хьапсхэм къадэкIыжьыгъэхэр щыIэн��гъэм хэгъэгъозэжьыгъэнхэм, хэбзэукъоныгъэхэр амышIынхэм атегъэпсыхьэгъэ лъэныкъо заулэмэ къадыхэлъытагъэу тэ УФСИН-м икъулыкъухэм зэдэлэжьэныгъэ дэгъу адытиI. Ведомствэм тапэкIи республикэм ихэбзэ къулыкъухэм зэдэлэжьэныгъэу адыриIэм зызэрэригъэушъомбгъущтым тицыхьэ телъ», — хигъэунэфыкIыгъ КъумпIыл Мурат.\nВиталий Перхорович зэIукIэгъум къызэрэщиIуагъэмкIэ, ФСИН-м Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ иучреждениехэм нэбгырэ мини 2,1-м ехъу ачIэс. ХьапсчIэсхэм япроцент 27,6-мэ Iоф ашIэ. Япроизводственнэ фондхэр жъы зэрэхъугъэм изэрар къэкIо цIыфхэр анахьэу къызыкIэупчIэрэ продукцием икъыдэгъэкIынкIэ. Ау ащ емылъытыгъэу мыгъэ дэн IофымкIэ, гъучIым, пхъэм продукцие лъэпкъ зэфэшъхьафхэр ахэшIыкIыгъэнхэмкIэ муниципальнэ зэзэгъыныгъэ заулэ адашIын алъэкIыгъ. Ипроизводственнэ чIыпIэ нэкIхэр фэгъэкIотэныгъэ хэлъэу бэджэндэу аритыным ведомствэр непэ фэхьазыр.\nКъэралыгъо заказхэм ягъэцэкIэнкIэ ведомствэм ипроизводственнэ амалхэм язэгъэшIэн епхыгъэ предложениехэр Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет зичэзыу зэхэсыгъоу иIэщтым ехъулIэу къагъэхьазырынэу Адыгеим и ЛIышъхьэ пшъэрылъ афишIыгъ. Общественнэ чIыпIэхэм ягъэкъэбзэнкIэ, медицинэ щыгъынхэм, цIыфхэм зызэраухъумэрэ пкъыгъохэм ядынкIэ УФСИН-м иподразделениехэм зэдэлэжьэныгъэ пытэ адыряIэным мэхьанэшхо зэриIэр КъумпIыл Мурат хигъэунэфыкIыгъ.\nФСИН-м Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ къыфэIорышIэрэ учреждениехэм IофышIэхэм якъэгъотынкIэ IэпыIэгъу зэрафэхъугъэн фаеми зэIукIэгъум щытегущыIагъэх. Къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ Комитетыр, цIыфхэм IофшIэн къафэзыгъотырэ къулыкъухэр, муниципалитетхэм япащэхэр къыхагъэлажьэхэзэ, республикэм иеджапIэхэм ищыкIэгъэ Iофтхьабзэхэр ащызэрахьанхэу Адыгеим и ЛIышъхьэ пшъэрылъ афишIыгъ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:71c4ecc0-41e9-49bd-80d3-e2b50df4e65c>","dump":"CC-MAIN-2020-45","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/10\/16\/%D0%B7%D1%8Di%D1%83%D0%BAi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83-%D0%B7%D1%8D%D0%B4%D1%8B%D1%80%D1%8Fi%D0%B0%D0%B3%D1%8A-4\/","date":"2020-10-28T00:07:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-45\/segments\/1603107894890.32\/warc\/CC-MAIN-20201027225224-20201028015224-00109.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5349108577,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5349108576774597, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4627012610435486}","num_words":723,"character_repetition_ratio":0.094,"word_repetition_ratio":0.041,"special_characters_ratio":0.12,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.517,"perplexity_score":2423.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Адыгэ Республикэм и Правительствэ зычIэт унэм ПАО-у «Сбербанкым» и Къыблэ-КъохьэпIэ банк итхьаматэу Евгений Титовым тыгъуасэ зэIукIэгъу щыдыриIагъ.\nАщ хэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм и Премьер-министрэу Геннадий Митрофановыр, Адыгэ Республикэм ивице-премьерэу Сапый Вячеслав, республикэм иминистерствэхэу мы Iофым епхыгъэхэм ялIыкIохэр, Сбербанкым иподразделениехэм япащэхэр.\nIофтхьабзэр къызэIуихызэ, КъумпIыл Мурат хигъэунэфыкIыгъ республикэмрэ ПАО-у «Сбербанкымрэ» илъэсыбэ хъугъэу зэдэлэжьэныгъэ дэгъу зэрэзэдыряIэр. Ащ амал къеты проект зэфэшъхьафхэр пхыращынэу, экономикэм хэхъоныгъэ рагъэшIынэу, цIыфхэм яфэIо-фашIэхэр нахьышIоу агъэцэкIэнхэу.\n«Республикэм ипащэхэм япшъэрылъхэм зэу ащыщ бизнесым пылъынхэмкIэ, экономикэм хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ ищыкIэгъэ амалхэр Адыгеим щызэрахьанхэу. Ащ ишIуагъэкIэ республикэм щыпсэухэрэм апашъхьэ социальнэ пшъэрылъэу щытиIэхэр икъоу дгъэцэкIэн тэлъэкIы. Экономикэм хэхъоныгъэ езыгъэшIхэ-\nрэм зэу ащыщ бизнесым изегъэушъомбгъун пае фэгъэкIотэныгъэ зиIэ чIыфэхэр къазэрэратыхэрэр», — хигъэунэфыкIыгъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.\nПАО-у «Сбербанкым» и Къыблэ-КъохьэпIэ банк итхьаматэу Евгений Титовым къызэриIуагъэмкIэ, джыдэдэм банкым республикэм ит предприятие, организацие мини 6-м ехъумэ чIыфэ къареты.\n«Мы аужырэ илъэсхэм Сбербанкым Адыгеим чIыфэу къыритырэм хэхъуагъ, корпоративхэм чIыфэу аритырэр сомэ миллиарди 3,5-м нэсыгъ. Адыгеим фэIо-фашIэхэр нахьышIоу зэрэщагъэцакIэхэрэр зэIукIэгъум щыхагъэунэфыкIыгъ. ТиIофшIэнкIэ мэхьанэшхо зэттырэр МФЦ-м дытиIэ зэдэлэжьэныгъэр ары, а лъэныкъом нахь зызэредгъэушъомбгъущтым тыпылъ», — къыIуагъ Евгений Титовым.\nЦIыфхэмрэ бизнесымрэ къэралыгъо IэпыIэгъу зэраратырэ программэхэм ягъэцэкIэнкIэ зэрэзэдэлэжьэщтхэм, Адыгэ Республикэм щыпхыращырэ инвестиционнэ проектхэм банкыр зэрахэлажьэрэм, джырэ шапхъэхэм адиштэрэ шIыкIэхэм ягъэфедэн япхыгъэ Iофыгъохэм зэIукIэгъум щатегущыIагъэх.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:97eec688-012b-4895-9528-b4a530654a3b>","dump":"CC-MAIN-2020-45","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/10\/13\/%D1%82%D0%B0%D0%BF%D1%8D%D0%BAi%D1%8D-%D0%BF%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2020-10-24T23:40:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-45\/segments\/1603107885059.50\/warc\/CC-MAIN-20201024223210-20201025013210-00712.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5219962597,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.521996259689331, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4746723771095276}","num_words":565,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.05,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.508,"perplexity_score":2943.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2020-рэ илъэсым шэкIогъум и 16-м къыщегъэжьагъэу тыгъэгъазэм и 20-м нэс АР-м лъэпкъ IэшIагъэхэмкIэ IэпэIасэхэм я Ассоциацие кIэщакIо зыфэхъугъэ шъолъыр зэнэкъокъоу «Лъэпкъ шIыкIэм диштэрэ илъэсыкIэ джэгуалъэхэр» зыфиIорэр зэхащэ.\nЗэнэкъокъум хэлэжьэнхэу къырагъэблагъэх республикэм имуниципальнэ гъэсэныгъэ учреждениехэм ащеджэхэрэр, лъэпкъ IэшIагъэм пылъхэр. Ахэм ахэхьэх дышъэ хэдыкIыныр, хъэныр, пхъэм хэбзыкIыныр, гъучIым хэгъэжъыкIыныр ыкIи нэмыкIхэри.\nИлъэсыкIэ джэгуалъэхэу зэнэкъокъум къырахьылIэхэрэр лъэпкъ шIыкIэм тетэу ыкIи илъэсыкIэ нэшанэр къыраIотыкIэу, щынэгъончъэу, илъэсыкIэ чъыгым пыплъэшъунэу гъэпсыгъэнхэ фае. Джэгуалъэм иинагъэкIэ сантиметрэ 15-м ехъу хъущтэп.\nЗэнэкъокъум хэлажьэхэрэм 2020-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 17-м нахь мыкIасэу джэгуалъэу ашIыгъэхэм ясурэттехыгъэхэр электроннэ адресэу:\nemail@example.com. зыфиIорэм рагъэхьынхэ фае. Зэнэкъокъум хэлажьэ пэпчъ зы джэгуалъэм къырагъэхъу хъущтэп.\nИлъэсыкIэ джэголъэ хьазырхэр 2020-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 18-м ыкIи и 19-м пчэдыжьым сыхьатыр 10-м къыщегъэжьагъэу пчыхьэм сыхьатыр 6-м нэс Мыекъуапэ иурамэу Краснооктябрьскэм иунэу N 9-м тет салонэу «Дышъэ идагъ» зыфиIорэм къырахьылIэнхэ фае.\nТыгъэгъазэм и 20-м къыщыублагъэу и 25-м нэс IэшIагъэу къырахьылIагъэхэм комиссиер ахэплъэщт, лъэпкъ нэшанэхэр къизыIотыкIыхэрэ анахь дахэу, гъэшIэгъонэу шIыгъэ IофшIэгъи 10 къыхихыщт.\nЗэкIэ зэнэкъокъум хэлажьэхэрэм дипломхэр аратыщтых. Шъолъыр зэнэкъокъоу «Лъэпкъ шIыкIэм диштэрэ илъэсыкIэ джэгуалъэхэр» зыфиIорэм текIоныгъэ къыщыдэзыхыгъэ ныбжьыкIэхэм Ассоциацием идипломхэр ыкIи ишIухьафтынхэр аратыщтых.","id":"<urn:uuid:92f0bc77-01e7-4daa-96a6-91a9067720fa>","dump":"CC-MAIN-2020-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/11\/18\/%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D0%BA%D1%8A-%D0%BC%D1%8D%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BD%D1%8D-%D0%B7%D0%B8i%D1%8D-%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%BA%D1%8A%D1%83\/","date":"2020-12-03T23:24:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-50\/segments\/1606141732835.81\/warc\/CC-MAIN-20201203220448-20201204010448-00253.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9703555703,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9703555703163147, \"kbd_Cyrl_score\": 0.029517222195863724}","num_words":437,"character_repetition_ratio":0.082,"word_repetition_ratio":0.056,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.055,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.971,"perplexity_score":3300.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЛIыхэсэ Мухьдинэ иорэдхэр, ипоэмэхэр, ипьесэхэр\nЛIыхэсэ Мухьдинэ ыныбжь илъэс 65-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ ситхыгъэу «Адыгэ макъэм» къыщыхэсыутыгъэм иорэдхэм, ипоэмэхэм, ипьесэхэм афэгъэхьыгъэу зи хэтэп. Сыда пIомэ, зэкIэ зы гупшысэ-псалъэкIэ, зы тIысыгъокIэ къэIогъуай, къэтхыгъуай. Мары иорэдышъохэм, игущыIэ макъэхэм уахахьэми ар нэрылъэгъу къыпфашIы. Джары ЛIыхасэм иорэдхэр, ипоэмэхэр, ипьесэхэр шъхьафэу къызкIыхэтхыгъэхэр.\nПстэуми апэу адыгэ орэдым гущыIэу хэлъи, иорэдышъуи, ижъыкIэ ар адыгэ лъэпкъ искусствэм къызэрэхэхьагъэми афэгъэхьыгъэу къыIуагъэхэм, ытхыгъэхэм шъхьафэу уакъытегущыIэныри ифэшъуаш. Апэу зыцIэ къепIонэу щытыр «Лъэпэмаф» зыфиIорэр ары. Якъоджэ губгъо ихьагъэу ар пстэуми апэу ышъхьэ къихьагъ, ышыпхъу нахьыкIэу зидунай зыхъожьыгъэри ыгу къэкIыжьыгъ. Ежь къызэриIожьыгъэу, ар псаоу ыпашъхьэ итэу къызшIуигъэшIызэ, гущыIэхэри зэхилъхьагъэх, орэдышъоми рилъхьагъэх:\nХымэ унагъом о ухэхьан –\nНасып огъот.\nТыгъэр икIыни, мазэр къихьан –\nНасып огъот.\nIахьыли гупси зэунэкIын –\nНасып огъот.\nГу цIыкIур бэрэ къызэплъэкIын. –\nНасып огъот.\nАщ къыкIэлъыкIуагъэх нэмыкI орэдхэри — «ШIулъэгъур къаджэ», «ДэхэкIай», «КъэошIэжьа бжыхьэ чэщхэр?», «Хъяр», нэмыкIхэри.\n«Чылапхъэ хъужьыщт орэдхэр» зыфиIорэм шъхьафэу игугъу къэпшIыныр ифэшъуаш. Ар адыгэмэ ядунэе фестиваль фэгъэхьыгъэу ытхыгъагъ ыкIи «Тятэжъмэ яорэдхэр» сценэм къызытехьэхэм гум къитэджэгъэгъэ гупшысэх. Гугъэ инхэр къэзыгъэтэджыгъэ усэу ар щытыгъ, лъэпкъым къыкIугъэ гъогу къиным, щыIэкIэ хьылъэм уахищэжьэу гъэпсыгъэ. Арэу щытми, икIэух мыщ фэд:\nКъушъхьэтхмэ мэкъамэу\nАрычъагъэхэр\nЛIэшIэгъум къехьыжьы.\nУахътэр хэплъыхьажьи\nЛъэпкъым псэм щыщэу\nКъэгъэгъунагъэхэр\nЧылапхъэ мэхъужьых.\nАщ фэдэу орэдым цIыфхэр чIыгум з��пэблагъэ ышIыхэу, шIумрэ дэхагъэмрэ афищэхэу ЛIыхэсэ Мухьдин иусэ-орэдхэм бэрэ къахэкIы. Ахэм загъорэ нэмыкI лъэхъани ухащэжьы, узэплъэкIыжьын, нэмыкI лIэшIэгъухэм уахэплъэжьын фаеуи уашIы. Ащыщхэр гъыбзэ хъугъэх. Ащ фэдэ усэхэу «ГъэшIэ псаур», «НэмыкI орэдхэр» зыфиIохэрэм лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ уакъытегущыIэн плъэкIыщт.\nМыщ дэжьым къыхэбгъэщыми хъущт ямэхьанэкIи, ядэхагъэкIи мымакIэу узфащэу, орэдышъом иплъхьан плъэкIынэу ЛIыхасэм усабэ зэритхыгъэр. Ахэм афэдэ усэ заулэ дэмытэу, апэрэм къыщегъэжьагъэу зы тхылъи къыдигъэкIыгъэп. ЫужыкIэ къыдигъэкIыгъэ усэ угъоигъэ тхылъ инхэу зыцIэ къетIуагъэхэм «Орэдхэр» шъхьэу афишIыгъ. Ахэм ащыщ горэми «Усэхэмрэ орэдхэмрэ» ыIуи еджагъ.\nАдыгэ орэдыр дунаим тезыхьэгъэ, цIыфмэ ахэзыщэгъэ адыгэ пщынэми, шыкIэпщынэми гущыIэ дэхабэ ащыфиIуагъ. «Адыгэ пщын», «СишыкIэпщын» зыфиIорэ усэ-орэдым. Ахэм арыгушхоу, «гупшысэ IэшIукIэ» апэгъокIэу «НэмыкI орэдхэр» зыфиIорэм уащыIукIэщт. Ау «бэмэ уаштэжьырэп, адыгэ пщын» еIошъ ащ фэдэ сатырэхэри хэтых. Адыгэ орэдым фэгъэхьыгъэ усэ дэхабэу ытхыгъэхэм апае ущымытхъун плъэкIынэп. Апэу зыцIэ къепIощтхэм ащыщ «Сиорэд» зыфиIорэр. Ар зыфэмыдэ щыIэп – чъыг тхьэпаби, лъэныкъо гупсэм иощхбыби, чIым хэлъ лэжьыгъацэу къыдэкIоещти. Джащ фэдэу къэплъытэн плъэкIыщтыр бэ – «ЛIэшIэгъумэ ашъохэр» къызэрэзэIуихырэ усэу «Орэдыр», «Чылапхъэ мыхъужьыщт орэдхэр», «Спсэ зыхэлъ орэдхэр» зыфиIорэм дэхьагъэу «ШыкIэпщын», «Сиорэд», «Орэдусыр», «Орэдыр къанэмэ», «Сиорэд лIэшIэгъумэ зэIэпахын» зыфиIохэрэр, нэмыкIыбэри.\n«Орэдхэр» зыфиIорэм игугъу къэтшIыгъ. Ащ дэт усэхэм ащыщыбэр орэдышъом илъхэу ихэку имызакъоу зэрэдунаеу къабыбыхьэу зэрэщытми уебгъукIон плъэкIыщтэп. Дунаим щызэлъашIэрэ орэдус цIэрыIоу Тхьабысымэ Умар изакъоу ЛIыхэсэ Мухьдин иусэ 20 фэдиз орэдышъом рилъхьагъ. Ар хэку гъэзетэу «Адыгэ макъэми» (тыгъэгъазэм и 21-рэ, 2001-рэ илъэс) щыхагъэунэфыкIыгъ.\nА орэдхэм ащыщых дунаим ичIыпIабэмэ ащызэлъашIэрэ орэдхэу, пстэуми якIасэхэу «Лъэпэмаф», «ШIулъэгъур къаджэ», «КъэошIэжьа бжыхьэ чэщхэр», «Гъэ мин огъашI», «Хъяр», «ДэхэкIай» зыфиIохэрэр, нэмыкIыбэхэри. Тыдэми, чIыпIэ горэм къызыщыIухэкIэ, хэта ахэр гукIэ, загъори макъэкIэ къыдэзымыIохэрэр? Ар къызхэкIырэри гурыIогъуаеп. ГущыIэу, гупшысэу ахэлъхэр загъорэ къызэрыкIо дэдэхэу къыпщэхъухэми, ахэр мафэ къэси тлъэгъурэ, тыкъэзыуцухьэрэ щыIакIэм, тигумэкI-гушIуагъохэм къахэхыгъэх. Сыд фэдиз гузэхэшIэ кIуачIа хэлъыр, гущыIэм пае, «ШIулъэгъур къаджэ» зыфиIорэр. Е «Лъэпэмаф» зыфиIорэ лирическэ орэд шъэбэ гохьми нэшхъэигъэ тIэкIуи, гушхоныгъи, шIуфэIо псалъи къыплъигъэIэсэу щыт. «ДэхэкIаир» адэ? Сэмэркъэуа, гукIая мыщ хэлъыр? Мафэ къэси тлъэгъурэ сурэтба ар зэпхыгъэр? Арэу щытми, къэшъо орэд гъэшIэгъонэуи лъакъор къыуегъэпхъуатэ.\nАщ нахь псынкIа орэдым псэ къыпыбгъэкIэныр! КъызэрэпщыхъущтымкIэ, усэ псалъэри мэкъамэри къызэдакIохэу ары. ЛIыхасэм иусэ зэфэшъхьафхэр орэдым ралъхьа��ъэх. Ау нэужым ежь иуси иорэди къызэдакIоу, зыгум къиIукIыхэу зэрэхъугъэри умыгъэшIэгъон плъэкIырэп. Гушхоныгъэр къызэбэкIэу ахэм ахэтыр макIэп. Ащ фэд, гущыIэм пае, «Тыгъэм инурэ», адыгэмэ афэгъэхьыгъэ гъэшIобзэ закIэу ар зэхэт. «Уидахэ сэIо», «Сиадыгабз», «Оры — сиорэд», «СигугъэпIэ жъуагъу» зыфиIохэрэри, нэмыкIхэри гум къеIукIых. Мыщ дэжьми занкIэу къэIогъэн фае: ЛIыхасэм иорэд мэкъамэхэм чIынэлъабэхэр къабыбыхьэх, адыгэ лъэпкъым зэлъишIагъэхэу, къэшъо орэд хъугъэу ахэтыри макIэп.\nА орэдхэм яусын къиныбэ пелъагъоу иусэхэм къащеIоми, гухахъо зэрахигъуатэрэр ыушъэфырэп. «СигъэлIэщт мы орэдым,\/\/ Сыгу къыдихыгъэу еупIэ!» —ыIоуи зэхэпхыщт. Ау тыгъэу къохьажьырэм «арыба егъашIэм узкIэхъопсыгъэр?» къызыриIокIэ, кIэух гупшысэри нэмыкI.\nДжаущтэу сыщегъаIэ,\nДжаущтэу сегъалIэ,\nДжаущтэу орэдым\nСыкъегъэхъужьы. («Алъэгъурэп нахь»)\nАщ ыуж «Орэдым гур еукъэбзы» ыIуи зэритхыгъэри бгъэшIагъорэп. НэмыкI гупшысэу орэдым пигъохырэри макIэп. «Зы орэд закъом гъэшIэ псау къыгъэгъунэу, лIэшIэгъу псауи къыубытэу къыхэкIэу» еIо усакIом. («ГъэшIэ псау»). Джахэм зэкIэм пшIошъ агъэхъу «ЛIэшIэгъумэ ашъохэр» зыфиIорэ тхылъ угъоигъэр къызэрэзэIуихырэ усэу «Орэд» зыфиIорэм хэлъ гущыIэхэр:\nО шъыпкъэ Iори,\nСэ орэд сыусын…\nЧъыг тхьапэмэ,\nЦыфыгумэ анэсын.\nЗэхишIэн зэрэдунаеу.\nА гупшысэ дэдэхэмкIэ – «Сиорэд лIэшIэгъумэ зэIэпахын» еIошъ зэфешIыжьы тхылъ усэугъоигъэу «Псэм ылъапсэхэр» зыфиIорэр (2019).\nОрэдэу псэ кIыхьэ зиIэм\nЗэфагъэм ымакъэ еIэты.\n* * *\nГущыIэм къымыхьырэ зэфагъэр\nМэкъамэм, зэхашIэм къахьын.\nАщ фэдэ орэд сфэусышъумэ,\nЛIэшIэгъумэ зэIэпахын.\nЛIыхэсэ Мухьдинэ ипоэмэхэр\nЛIыхэсэ Мухьдин иусэхэм афэгъэхьыгъэ статьяу къыхэтыутыгъэм поэмэ зытIу горэмэ ягугъуи къыщытшIыгъагъ, анахьэу «Ны», «Шъхьагъус» зыфиIохэрэм. Апэрэр якъоджэ ныоу Мэзыужьэкъо Мамырхъан Нэхэе Даутэ ишъхьэгъусэгъэ Мария Сергеевнам къытегущыIэщтыгъэ.\nДжы тызылъыIэсыщтхэр «Псэм ылъапсэхэр» зыфиIорэ тхылъ угъоигъэшхом (2019) къыщыхиутыгъэхэу «Тым игущыI», «ЛIыгъэ», «Адыиф илъагъохэр» зыфиIохэрэр ары. Мыхэри ежь ЛIыхэсэ Мухьдинэ итхэкIэ-гупшысакIэ къызыдихьыгъэ произведение гъэшIэгъоных.\n«Тым игущыI» зыфиIорэ поэмэ кIэкIыр нахьыбэрэмкIэ философие гупшысэм зэлъиIыгъ, зы хъугъэ-шIагъэ гори хэтэп, герой хэхыгъэ горэми ущыIукIэщтэп. Гупшысэ-зэфэхьысыжь зэфэшъхьафхэм зэлъаIыгъхэу, сатыр плIырыплI хъухэу 50 фэдизэу зэхэтых. А сатыриплI усэхэр, анахьэу МэщбэшIэ Исхьакъ епхыгъэхэу, тилитературэ къызыхэхьагъэхэр тIэкIу шIагъэ. Джы мары ащ фэдэ усэ гъэпсыкIэм ЛIыхасэм зыфигъэзагъ.\nА сатыриплIхэм гупшысэ гъэшIэгъонхэм уахащэ. Ахэр зэкIэ зэпщэлIэжьынхэ, зэфэпхьысыжьынхэ плъэкIынэп. Ау узэлъызыубытэу, уизэхашIэ къылъыIэсэу ахэтыр макIэп. Ащ фэдэх, гущыIэм пае, шъхьахынэр, шэнычъэр, шэнышIор, къаигъэр, къошIур, къо бзаджэр, баир, тхьамыкIэр, шъофыр, мэзыр, тыгъэр, уашъор, нэмыкIыбэри. Иусэ зэфэшъхьафхэм язэфэхьысыжь фэдэхэу сатыриплI горэхэр къыпщ��хъух. Аущтэу гъэпсыгъэ мыри:\nУиIофшIэн шIу лъэгъури,\nЦIыфым шIу уалъэгъун.\nЦIыфмэ анэшIу къыоплъымэ,\nЩыIэп нахь лъапIэу тын.\nМыхэр зэкIэ поэмэм шъхьэу фишIыгъэм елъытыгъэу тым игущыIэх. КIэух сатыриплIыми а нахьыжъ гупшысэм имэхьанэ къыщыхеушъхьафыкIыжьы:\nТижъмэ нахьыбэ агъашIэ къэс\nСигъашIи хахъоу къысщэхъу.\nЖъым ишIушIагъэ кIэм инамыс –\nСабыим насып къыдэхъу.\nАщ къыкIэлъыкIуагъ ятIонэрэ поэмэу «ЛIыгъэ» зыфиIорэр. Ар Советскэ Союзым илIыхъужъэу Нэхэе Даутэ фэгъэхьыгъ. ИзэхэлъыкIэкIэ ари ямышIыкIэу гъэпсыгъэ, гукъэкIыжь шъхьафхэу зэхэтэхых. Пэублэ гущыIэм ыуж Даутэ ишъхьэгъусэщтыгъэу Мария Шатохинам игукъэкIыжьхэр къыкIэлъэкIох. Ащ къыIотэжьын икъун ышIэщтыгъэ. Ар Даутэ готэу дэзэуагъ, заом Iутхэзэ шъхьэгъусэгъу зэфэхъугъэх. Заор заухыми и Сыбыр чыжьэ мыкIожьэу Даутэ кIыгъоу Очэпщые къуаджэм къыдэнагъ, игъашIэ инахьыбэри адыгэ унагъом щигъэкIуагъ. Зы кIалэрэ зы пшъашъэрэ къащыфэхъухи, ахэри ыпIугъэх. Джы непэ Юрэрэ Людмилэрэ Мыекъуапэ щэпсэух. Ежь Даутэ ЛIыхасэм къылъэгъужьынэу хъугъэп. Ау ишъхьэгъусэ Мариерэ ежь Мухьдинэрэ Пчыхьалъыкъое гурыт еджапIэм илъэс пчъагъэрэ Iоф щызэдашIэжьыгъ.\nМыщ дэжьым сырыгушхоу къыщысIо сшIоигъу Марие игукъэкIыжьхэм ащыщхэр сэ ситхылъэу Даутэ фэгъэхьыгъэу стхыгъэгъэ «СыщэIэфэ» зыфиIорэм зэрэхэтхэр, усакIоми къызэрахихыгъэхэр. Сыдэу щытми Марие игукъэкIыжьхэм узыIэпызыщэнэу ахэтыр бэ. Апэу зигугъу къэпшIыщтхэм ащыщ урыс пшъэшъэ дзэкIолIыр заор къызаухым Сыбыр мыкIожьэу, ишъхьэгъусэ кIыгъоу адыгэ къуаджэм, адыгэ унагъом къазэрэхэнэжьыгъэр, гуащи, пщыпхъуи ащыщ шъыпкъэу зызэришIыгъэр, нэужым адыгабзэри зэрэзэригъэшIагъэр. Адыгэ хабзэр, шэн- зэхэтыкIэхэр ипкъынэ-лынэ зэрэхэхьагъэхэр. Бэ Марие игукъэкIыжьхэм къахэпхын плъэкIыщтыр. Даутэ зыфэдэгъэ цIыфыр ахэм IупкIэу уапашъхьэ къырагъэуцожьы.\nСэ ситхылъэу «СыщэIэфэ» зыфиIорэм къыхихыгъэ зэфэхьысыжь кIэкIхэми яшIуагъэ къэмыкIуагъэу щытэп. Ахэр анахьэу зыфэгъэхьыгъэхэр лIыхъужъым илIыгъ, изекIуакI, иIофшIакI, чыли, гъунэгъу къуаджэхэми ащыпсэурэ цIыфхэм зэрафэгумэкIыщтыгъэр ары. Анахьэу зигугъу къышIыжьырэр Даутэ илIыгъэрэ игупытагъэрэ къызщылъэгъогъэ хъугъэ- шIагъэхэр ары. Ахэм ащыщ Очэпщыерэ Пчыхьалъыкъуаерэ зэзыпхыхэу Псэкъупсэ телъыгъэ лъэмыдж кIэшIагъэм къызэрикIыгъагъэр. Жьыбгъэр лъэшэу къепщэу, лъэмыджыр хъэринэм фэдэу зэридзэу зэрэщытзи, лъэкъо закъомкIэ ащ къытехьагъ. БэщитIоу диIыгъыри ерагъэу ыгъэIорышIагъ. ЦIыфэу ар зылъэгъугъэр зэкIэ лъэмыдж пэкIитIуми къащызэрэугъоигъэх. Ежь Даутэ, зи мыхъугъахэм фэдэу, зипэщэ гурыт еджапIэу псыхъо нэпкъым тетым IофышIэ кIон фаети, а пстэур къызэпичыгъ.\nАщ фэдэу сэ ситхылъми, нэмыкIхэм къаIотэжьыгъэхэми къахихыжьызэ усакIом гум къыгъэкIыжьыгъэр бэ. Ахэм ащыщых Даутэ Iоф дэзышIэщтыгъэ тикIэлэегъэджагъэу ШъхьапцIэжъыкъо Хьисэ. Ар ипащэ «Ныбджэгъу хьалэлкIэ» еджагъ. Ащи къыIотэжьын икъуни ылъэгъугъ ыкIи ышIэщтыгъэ. Ау усакIом ахэми къахихыгъэр зы. Ар еджапIэм ишыкузэкIэт аритызэ, мыкIы агъэстыщт пхъэр унагъохэм, анахьэу шъузабэхэм, къазэрафыригъащэщтыгъэр ары. Колхози, Совети зэрэзэхэтхэу къуаджэм шыкузэкIэт зытIущ нахьыбэ зэрэдэмытыгъэр къыдэплъытэмэ, ащ фэдэ зекIуакIэри лIыгъэ екъу.\nАхэм анахь гъэшIэгъон макIэп зы бзылъфыгъэ хэкIотагъэ игукъэкIыжьи. Илъэси 9 нахь ымыныбжьэу Даутэрэ ежьыррэ зы нысэщэ джэгу зэдыхэфагъэх, къызэдэшъонхэ фаеуи хъугъэ. Даутэ бэщитIур ыгъэтIылъи, пхъэ лъакъор зыкIигъэуци а пшъэшъэжъые цIыкIум къызэрэдэшъогъагъэр усакIом къытхыжь зыхъукIэ, ари умыгъэшIэгъон плъэкIырэп. Ащ ыцIэр «ЛIыхъужъым икъашъу».\nАщ ыуж Нэхэе Даутэ имузееу Пчыхьалъыкъое гурыт еджапIэм къыщызэIуахыгъэм тычIещэ. Ащи икIэрыкIэу Даутэ фэгъэхьыгъэ гупшысэ гъэшIэгъонхэм уахещэжьы.\n«Адыиф илъагъохэр» зыфиIорэ аужырэ поэмэу мы тхылъым дэтым усакIор драматическэкIэ еджагъ. Шъыпкъэ, поэмэм нахьи драмэм ар нахь фэщагъ, театрэ сценэм пае тхыгъэ фэдэуи къыпщэхъу. Ау тэркIэ пстэуми анахь шъхьаIэр цIыфэу хэтхэр арышъ, ахэм нахь зафэдгъэзэн.\nУблэпIэ шъыпкъэм тхакIом къызэрэщиIорэмкIэ, хъугъэ-шIагъэр я XIX-рэ лIэшIэгъум иуахътэ къыхеубытэ. Хэлажьэхэу зыцIэ къыриIохэрэмкIи къэшIэгъуаеп: пщэу Пщыкъан, ащ ышыпхъоу Зунэ, оркъ шъхьаIэу Бэчмыз, унэIутхэу Зухра, Дарихъан, фэкъолIхэу ЛIымаф, Хьасан, нэмыкIхэри. Гупчэм итыр адыгэ пшъэшъэ ныбжьыкIэ дахэу Адыиф. АхъщэкIэ ар зыщэфыни, пщэу Пщыкъан фэдэу шъхьэгъусэкIэ дэзыхы зышIоигъуи ахэтых. Ахэр зэкIэ зыхэлэжьэрэ зэнэкъокъум, зэбэн-зэпыщытым Адыиф хэкIодагъэу къыпщэхъу. Апэрэ едзыгъом икIэуххэм адэжь ышнахьыжъэу Къадырбэч хьаджэм IэкIэкIодагъэу зыIохэри къахэкIых.\nАры шъхьае, ятIонэрэ едзыгъом икIэухым Пщыкъанэрэ ащ иоркъ шъхьаIэу Бэчмызэрэ зэдэгущыIэхэзэ, оркъым къеIо Адыиф ежь ыукIыгъэу. Пщым шIу ылъэгъущтыгъэ Адыиф Iэлъынэ гъэшIэгъонэу ритыгъагъэри къырегъэлъэгъужьы. Мыщ дэжьым аущтэу зэдэгушыIэхэу щытхэзэ, къыздизыгъэри амышIэу Адыифэу щымыIэжьэу алъытэщтыгъэр къахэхьажьы. Бэчмызэ зэкIакIозэ шIункIым хэкIодэжьы. Пщыкъанрэ Адыифрэ гущыIэхэр зэфадзыхэзэ, Бэчмызэ итекIыжьыкIэ фэдэу мыдрэми фантастикэм ухещэжьы, ар кIэухэуи фэхъу.\nМы произведениеу зигугъу тшIырэм, нахьыпэкIэ къызэрэтIогъагъэу, тхакIор драматическэ поэмэкIэ еджагъ. А жанрэм икуупIэ ухэзыщэрэ нэшанэхэри ащ мымакIэу хэлъых. Зы зэдэгущыIэгъу горэм М. ЛIыхасэм «О ухэт, удраматурга, уусакIуа, укомпозитора?» аIуи упчIэ зыщыратым, иджэуап мыщ фэдагъ: «Усэхэр дэтхэу тхылъитф къыдэзгъэкIыгъэми, зыпкъ иуцогъэхэ усакIоу зыслъытэжьырэп… Драматургием нахь лъэшэу сызфекъудыи, сыдраматургэу зысэлъытэжьы», Шъыпкъэ, мы гущыIэхэр къызиIогъагъэхэр 2001-рэ илъэсыр ары. (А илъэсым тыгъэгъазэм и 21-м «Адыгэ макъэм» къыхиутыгъагъэх). Ащи узэгупшысэныбэ хэлъ. Ахэм ащыщ нэмыкI жанрэхэмкIи Мухьдин зэрэтхэщтыгъэр.\nЛIыхэсэ Мухьдинэ идраматургие\nДраматургическэ тхыгъэхэу ащ икъэлэмыпэ къычIэкIыгъэхэм адыгэ театрэм лъэуж ин къыханагъ. ПIопэн хъуми иусэхэм, ипоэмэхэм ащыщхэм драмэм илъэныкъо горэхэм узэращыIукIэрэми диалог, монолог зыфэпIощтхэр зэрахэтми бэмэ уарагъэгупшысэ. Ащи изакъоп, гупшысэу ахэлъхэмкIэ зэтырихьэхэуи къыхэкIы.\nМары, гущыIэм пае, «ТэлIэми тэтхъэ» зыфиIорэ пьесэмрэ «Щэнаут псын» зыфиIорэмрэ зэдитхыгъэх. Мы пьесэу зыцIэ къетIуагъэр театрэм щагъэуцу зэхъум гупчэр щызыIыгъыгъэмэ ащыщ а щэнаут псынэр. НэмыкI пьесэу «Нэфын» зыфиIорэм игугъу пшIыщтмэ, ари усэхэмкIэ, орэдхэмкIэ ушъагъэ. Арэущтэу жанрэ зэфэшъхьафхэр ЛIыхэсэ Мухьдин итхыгъэхэм ащызэтырихьэхэу, Iофыгъоу къыIэтхэрэм а зы гупшысэ куум ухащэу зэрэщытыр, сценэм ихабзэхэр ащ дэгъоу зэришIэхэрэр ыгъэгъуащэрэп.\nТеатрэм, сценэм апае ытхыгъэ пстэуми ягугъу къэпшIын плъэкIыщтэп. Ау зыцIэ къетIогъэ «ТэлIэми тэтхъэ» зыфиIорэм зэ къыфэдгъэзэжьын. Пьесэм ыцIэ бэмэ уарегъэгупшысэ. УрысыбзэкIэ занкIэу зэдзэкIыжьыгъуай. Адыгабзэр зэрылъым шIокIыгъуай. Мыщ ущхызэ унэпсхэр къегъакIохэми, комедиекIэ уеджэн плъэкIыщт. Ащ фэдэ шъхьэчIабзи иI: уфаемэ щхы, уфаемэ гъы. Аущтэу озыгъаIорэри гъэнэфагъэ: псэу тызашъорэми, гъомылапхъэу тшхырэми щэнаут ахэлъ, псынэм къитхырэ псыри зэрахэтэу. Пшъхьэ къимыхьан плъэкIырэп —тыцIыфа, тышъуая. Спектаклэр къагъэлъагъо зыхъукIэ сценэм къытеIукIэуи зэхэпхыщт: щыIакIэу тиIэм нахьи шъое шъхьафитэу шъофым тисымэ нахьышIуба. Джа пстэур зэпэпщэчызэ пьесэм уеплъы зыхъукIэ, загъорэ пшъхьэ къехьэ — мы сценэм тетхэу пьесэр къэзышIыхэрэм ашъхьэхэр псауха, хьауми тIэкIу къащэкIа?\nПIопэн хъумэ, ЛIыхасэм сценэм пае къаритыгъэ тхыгъэри, режиссерэу Сулейман Юныс ыгъэуцугъэ спектаклэри тызэсагъэхэм афэдэп, егъэлыегъащэхэу, Iужъухэу, зэшIодзэгъащэхэу чIыпIэхэр хэтхэу къыпщэхъу. Ар етIани икIыгъэ лIэшIэгъум ия 90-рэ илъэсхэу гурыIогъоябэхэр тищыIакIэ къыхэзылъхьагъэхэм ялъэхъан. Ар зиягъэ къытэкIырэ гупшысэкIэ-екIолIэкIэ зэфэшъхьафыбэр къыт- фэзыхьыгъэ, тызэсэгъэ щыIакIэм илъэныкъо дэгъу зэфэшъхьафхэр тIэкIэзыхыгъэ илъэсыгъэх, лъэхъаныгъ.\nШъыпкъэныгъэм, щыIэкIэ тэрэзым тхэкIо-усакIор зэралъыхъурэр иусэхэм язакъоп къыплъызыгъэIэсырэр. Гугъэ IэшIумрэ нэфынэмрэ цIыфым ищыIакIэ къыхэзылъхьэрэ пьесэу гъэпсыгъэ «Нэфын» зыфиIоу Сулейман Юныс ыгъэуцугъэри. 2000-рэ илъэсым зэхащэгъэгъэ зэнэкъокъум ащ апэрэ чIыпIэр къыщихьыгъагъ. Зэхэзыщэгъагъэри культурэмрэ искусствэмрэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэнымкIэ фондэу Адыгэ Республикэм и Президент дэжь щыIагъэр ары.\nМы пьесэм игугъу нахь игъэкIотыгъэу къэтшIын. Герой шъхьаIэу хэтыр бзылъфыгъэ ныбжьыкIэу Нэфын. ИлъэсипшI хъугъэу зихэку къэзыгъэзэжьыгъэ цIыф, иреспубликэ фэлажьэзэ шIуагъэ къыфихьыным нэмыкI гухэлъ иIэп. IофшIэпIэшхо горэм пэщэныгъэ дызэрихьанэу загъэнафэми, шIуагъэ къызэрихьыщтым нэмыкI гупшысэ иIагъэп, лэжьэкIо дэгъухэу ежьхэм ашъхьэ нахьи хэкум, хэгъэгум яфедэ ыгъэгумэкIыхэрэр гъусэ ышIыгъэх. А пстэур къыфэзыгъэхьылъэщтыгъэр Чэчэным щызэорэ кIалэм икъэбар зэримышIэрэр, ��р кIодыкIае хъугъэу макъэ къызэрэрагъэIугъэри ары. Джащ фэдэзэ цIыф нэшанэхэр психологическэ драмэ куухэм къащызэIуехых тхакIом.\n* * *\nЛIыхэсэ Мухьдинэ непи уцуи, гъэпсэфи имыIэу иIофшIэн хэщагъ, цIыфхэм, уахътэм, зэкIэ къэзыуцухьэрэ дунаим икъоджэ Хьалъэкъое гупсэ, икъоджэгъухэм ядахэ зэриIощтым, ягумэкI зэрадиIэтыщтым пылъ. Итхыгъэмэ ащыщэу «Усэр сэлэжьы» зыфиIорэм мырэущтэу къыщеIо:\nЗэхашIэм ыкIуачIэ сиIыгъэу\nГунэс орэдыр сэусы.\nЛэжьыгъэм фэдэу\nУсэр сэлэжьы.\nАр мы драматургиеу зигугъу къэтшIыгъэм изакъоп, зэкIэ тхакIом иIэшIэгъэ пстэуми афэгъэхьыгъ.\nМамый Руслъан.\nФилологие шIэныгъэхэмкIэ доктор.","id":"<urn:uuid:c2ae7fca-fc96-4b03-bf1d-85b63e357b4e>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/12\/24\/%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D0%BA%D1%8A-%D0%B8%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%81%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%8D%D0%BC-%D0%B8i%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D0%B8%D0%BD-%D1%85%D0%B8%D0%BB%D1%8A%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2021-02-28T06:28:03Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178360293.33\/warc\/CC-MAIN-20210228054509-20210228084509-00618.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9619509578,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.961950957775116, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03788459300994873}","num_words":4763,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.965,"perplexity_score":2739.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Ятэ фэдэ ыкъо хъугъэ» аIомэ, уегъэгупсэфы, уегъэрэхьаты, дэгъуба «лIышIу къошIу хэкIырэп» адыгэм зыфиIорэм хэмыфэу ятэ пIашъэмэ ягъогу дахэу, япэсыгъэу кIалэр рэкIомэ. Мыр къыдэхъуныр тымкIи, къомкIи насыпыгъ.\nЛIыгъэр зэо къодыеп зыщызэрахьэрэр, уадыгэныри изакъоу лIыгъэшIапI, цIыфыгъэри лIыгъэшIапI, улIымэ, ренэу узэрегъэнэкъокъужьы, ощ фэдэмэ укъыщамынэным пае. Мыщ фэдэхэу слъэгъугъэх ИорданиемкIэ Шъобрыкъо Хъуснирэ ащ ыкъоу Мунирырэ.\nСэ Шъобрыкъомэ апэ сазырехьылIэм 1993-рэ илъэсыгъ, тиадыгэ хэхэсмэ ящыIакIэ нахь зыщызгъэгъозэн, къэбарIотэ шIагъохэу, нэжъ-Iужъ губзыгъэхэу исмэ сакъыкIэлъырысын, къапысхырэр тичар сIуи, мазэм ехъурэ сыкъэтынэу Иорданием сызэкIор ары. Аныбжьымэ ялъытыгъэу Хъуснии, Мунири зэрытыгъэ шъуашэмэ ащиз къабзэхэу, Iушхэу, шъырытхэу, лIыгъэ щымыкIэхэу, яшэни пытэу зэрэщытхэр къахэщыщтыгъ. Джары апэ зэрэслъэгъугъагъэхэр, джары нэужыми къызэрэнэгъагъэхэр.\nШъобрыкъо нахьыжъыр Уадсир адыгэ къуаджэм илъэс тIокIым ехъурэ итхьамэтагъ. Ащ нэс чылэм зиштагъ, къэлэ теплъэ иIэ хъугъэ, къэралыгъом икъэлэ шъхьаIэу Амман хагъэхьажьыгъ, ау адыгэхэмкIэ джыри зэрэадыгэ гупчэу къэнагъ. Мунири ятэ игъогу рыкIуи, къэралыгъо къулыкъушIэ ин хъугъэ, министрэу лэжьагъэ, Иордан парламентым зэп идепутат зэрэхъугъэр, сенаторэуи пачъыхьэм ыгъэнэфагъэмэ ахэтыгъ.\nИорданием зыцIэ епIонэу ис адыгэ унагъомэ Шъобрыкъохэр ащыщых, яцIыкIуи яини адыгабзэр ашIэ, хабзэм ибзыпхъэ рэкIох. Ар сэри сшъхьэкIэ згъэунэфыгъэ ядэжь Хъусни сызырегъэблагъэм. Мыщ фэдэу адыгэлI чъэпхъыгъэмэ «къеблагъ» заIокIэ апэ рагъэшъырэр яун, яджэныкъо машIо зыщыблэрэр ары, ар адыгэ хабзэм изы Iахь. Шъобрыкъо нахьыжъым ыдэжь тызынэсым, Мунир лIы къопцIэ мытIыр зэIэкIэлъэу, илъэгагъэкIи тегъэпсыхьагъэу къытпэгъокIыгъ. Хабзэм тетэу Iэгум къыщытажэу дэтыгъэти, «къеблэгъэшхокIэ» ятэ ихьакIэщ тырищи, лIыжъыр къызытпэгъокIым зэкIакIуи, пчъэмкIэ уцужьыгъэ. Пчыхьэ кIасэ нэс тызэхэсыгъ, ащ фэдизым Мунир ыныбжьыкIэ сэщ нахь чъэпхъыгъаIоми, тшъхьарытыгъ, къэтIысыгъэп, шхыныр къырихьэщтыгъ, етIанэ къыпыт унэм ыгъэзэжьыщтыгъ.\nНэбгырищэу тыщысыгъ — Хъусни, Рози, сэры аIоу. Бысымыр лIыжъ зэIэкIэлъэу, иинагъэкIэ мылъэгэ-мылъхъанчэу, шъырытэу, къызыоплъыкIэ къыппхырыплъырэм фэдэу, мы дунаим щыгъуазэу, сыд щыхъуми, ащ гу лъетэм фэдагъ. Тэщ фэдэу адыгэхэр зэрихьылIэмэ, ахэр етIани зыр хэкужъым къикIыгъэу, адрэр хэхэс адыгэмэ ащыщэу, зэрыгущыIэщтхэр мэкIэна, бэмэ танэсыгъ. Къэбар гъэшIэгъонхэр, хэшIыкI зыфысиIи, зыфысимыIи а пчыхьэм зэхэсхыгъэ. Псэгъубэ къуаджэм къырыкIуагъэр, «Ламжъые и Псэгъубэ кIуакI» зыфиIорэ къэбарыр къызыхэкIыгъэр, СтамболикIыжьышхом хэмыфэхэу нэужым кощыжьыгъэ бжъэдыгъумэ къарыкIуагъэр, зыфикIыжьынхэу, зэрикIыжьынхэу хъугъэр, нэмыкIхэри.\n— Тятэжъ Псэгъубэ чыл зыфаIорэм дэсыгъ, — къыIотагъ Хъусни. — Псэгъубэ чылэр чылэшхоу, къызэраIожьырэмкIэ, анахь чылэшхоу Адыгеим исыгъэ коимэ ащыщ. Псэгъубэм бжъэдыгъуи, абдзахи, шапсыгъи дэсыгъ. Ащ зекIо кIощтыри, кIо, зэкIэ зэрэзэхэсхыщтыгъэм фэдэу къэсIон, бзэджашIэ кIощтыри, зэуакIо кIощтыри — зэкIэхэмкIи зэIукIэпIэ хьазырэу чылэр шытыгъ.\nТэ тиунагъокIэ Гъобэкъуае къыхэхьажьыгъэмэ тащыщэу ары къызэраIожьыгъэр. А Псэгъубэм сятэтхэр зэшиплIы хъоу дэсыгъэх, яти яIагъ, ятэши яIагъ. СятэшитIу нахьыжъитIур Псэгъубэ къыщыхъугъэх, ащ къикIыжьыхи Гъобэкъуае къызэкIожьхэм, нахьыкIитIур, сятэрэ сятэш анахьыкIэмрэ, Гъобэкъуае къыщыхъугъэх…\nПсэгъубэ коир зэрэщыIагъэр хэкужъым щашIэжьырэн фаеп. Ар къэсэзгъаIорэр илъэс пшIыкIутф горэм ыпэкIэ, мы тичылэ хьэкIитIу Адыгеим, Бжъэдыгъу къикIыгъэхэу къыдэхьэгъагъэх. Сэщ нахьыжъыгъэх тIури. ТыгущыIэзэ, Псэгъубэр къызыхэсэгъафэм, «ащ фэдэ ыцIэу къуаджэ исыгъэу тшIэрэп» къысаIуагъ.\n— Ламжъые и Псэгъубэ кIуакI шъуIорэба, гущыIэ хадзэкIэ? — сяупчIыгъ.\n— ТэIо, — аIуагъ.\n— Адэ хэт а Ламжъыер, тыда Псэгъубэу Ламжъые зыдэкIогъагъэр? Ар зэрэщыIагъэм ишыхьатыба «Ламжъые и Псэгъубэ кIуакI» зэрэшъуIорэр?\n— Олахьэ тэрэз дэдэм, — аIуагъ, — ау мыр зэхэтхыгъэу щытэп. Пылъ къэбарым тыщыбгъэгъозагъэмэ дэгъугъэ.\nТятэмэ къаIощтыгъэр Ламжъый ыцIэу зы кIалэ горэм, зы хьакIэщ горэм тхьэматэхэр щызэхэгущыIэхэу, дунаир осэу, уаеу, анахь бэлахьэу хъурэ чэщ горэм «олахьэ нычэпэ кIалэ горэ дгъотыгъэемэ Псэгъубэ кIон-къэкIожьынэу» аIоу, аIофтэнэу фаехэу пчъэм Iутэу зэхихыгъэ. Мыдрэм ащ фэдиз гу лъимытэу, иакъыли ащ фэшъуашэу щытыгъэти, чылэмэ зашIуигъэбылъи, ахэкIошъи, яунэ кIожьи, иш зэтыригъэпсыхьи, тетIысхьи, Псэгъубэ кIуи, къэкIожьыгъ. «Сэ мары Псэгъубэ сыкIуи, сыкъэкIожьыгъ» ариIуагъ.\nЗыкIэкIуагъэри, зыкIэкIон фэягъэри ымышIэу, кIо, кIонышъ, къэкIожьынэу аIуагъэти, ар ыгъэцэкIагъ. Зыгорэм кIоу, зыкIэкIуагъэр ымышIэу е зыфэкIуагъэр къэзымыгъэцакIэрэм «Ламжъые и Псэгъубэ кIуакI узэрэкIуагъэр» непи тэ етэIо. А Ламжъыер къэзышIэжьырэ цIыфхэри Уадсирым къыдэхьажьыгъэхэу, дэсыгъэхэу ацIэхэри къыраIощтыгъ.\n— ЕтIанэ илъэс тIокIырэ зауи, бани, зыгъэгумэкIыни ямыIэжьэу, — лъегъэкIуатэ къэбарыр Хъусни, — рэхьатэу, мэкъу-мэщыми пылъхэу, дахэу лажьэу щысхэзэ, къэзэрэгъэтэджыгъэх. А кощыжьын узыр бжъэдыгъу закъохэр арэп къызхэхьэгъагъэр, адрэ лъэпкъхэми ар анэсыгъагъ. Хэт ышIэрэ къэзыушкоблыгъэхэр, къаIожьэу зэхэтхырэмкIэ, хъуаджэхэри (кIэлэегъаджэхэр) къахахьэщтыгъ, мы джуртхэр, моу пхъуатэхэр аIыгъхэу Iуданэхэр, пхъэтетхэр, унагъомэ ящыкIагъэхэр къырахьакIыхэу, ащэхэу, чыбритым фырикъоу. Ахэр къазыхахьэхэкIэ, «Сыд ишъушIыхьэу мыщ шъуис, удыкIэ шъузщыщ быслъымэнхэу арэпхэр къышъуажэх, ащ щыIэри, ащ щылIэрэри джэнэтым кIонэу щыт» къараIощтыгъ.\nСыдми, къэтэджыхи, къежьэжьынхэу тезыубытагъэхэр ежьагъэх, къинагъэри къинагъ. ЦукукIэ ТIопсэ къалэ нэс ехыгъэх. Зы мэфэ гъогу дэгъу илъэу аIощтыгъэ, тэ тшIэрэп ащ илъыри, кIо, шъо нахь шъушIэн. Ащ къекIуалIэхи, зы тхьамафэ горэм Iусыгъэх, Тыркум къухьэр къикIэу къэкIофэ нэс. Урысым къариIуагъэри къыхэслъхьан. Тятэш анахьыжъым къыIожьыпэу сэ зэхэсхыгъэ, ащ Iусыхэу къухьэм ежэхэзэ, урыс тхьэматэу ТIопсэ къалэ дэсыр «хъулъфыгъэхэмкIэ сыкъышъуфай, гущыIэ заулэ къышъосIонэу сыфай» ыIуи, хъулъфыгъэхэр хищыхи, къытиIуагъ ыIощтыгъ: «Сыд шъушъхьэ зыкIешъухьыжьэжьыгъэр, сыд шъуихэгъэгукIэ шъугу римыхьырэр, сыд гукъанэу шъуиIэр, мары шъурэхьат, тызэхахьэ, тызэхэкIы? Мы шъуздакIорэм шIукIэ шъуащэрэп, шъуздакIорэм сапэм шъуригъэлIыхьан, псэу шъузэшъоны икъун ижъугъотэнэп».\nШъхьаем, къежьагъ мыдрэ купыр, къухьэр къыIохьэфэ нэс Iусыхи, ащ къитIысхьэхи, ащ ыIуагъэми емыдэIухэу, Истамбол къэкIуагъэх. Ащ мэзэ заулэрэ дэсыхи, ащ къыращыхи, Бэйрут зыфаIорэм къащэхи, ащи мэзэ зытIу горэм Iусыгъэх. ЕтIанэ Шам, Дымышкъ зыфаIорэм къащэхи, ащи мэзих-мэзиблэ горэм тиунагъохэр дэсыгъэхэу ары. Джулани (Джолан) къэкIожьхи, ащ илъэситIо дэсыхи, тэ тиунагъохэр зыхэтыгъэхэр мы Джорданым къакIохи, ащ лъапсэ щадзыжьыгъ.\nБысымыр изакъоу гущыIэу щысына, Рози зыгорэхэр къыIотагъэх, сэри къысагъэIотагъ, бэмэ къакIэупчIагъ, зыпкъ итэу, упчIэм ыуж джэуапыр къызэрэкIэлъыкIон фаер ышIэу, къапIорэм къыхэмыоу щысыгъ. Мыщ фэдэмэ Шапсыгъэ Индрысэ «дэIуакIэ ешIэ» афиIощтыгъ. Хасэхэми танэсыгъ, Iоф Iаджи ахэмэ апылъыба, хэкужъым зэрэщыкIуи, Уадсирым зэрэщыхъуи (ащ ихэсашъхьэ Рози исекретарыгъ, Хъуснии нахьыжъмэ якуп ахэтыгъ), бэ джащ фэдэу а пчыхьэм тызынэсыгъэр. Быслъымэн хэгъэгум ис адыгэмэ уакъыфэкIуагъэу быслъымэн динымрэ адыгэ хабзэмрэ язэфыщытыкIи ублэкIына, ахэр зэрэзэдиштэнхэ фаем, зыфызэрэгъэохъун зэрахэмылъым тытегущыIагъ. Ащ пыгъэщагъэу хэкужъым быслъымэныгъэмкIэ непэ изытети, чылэмэ мэщытхэр адагъэуцожьын фаеу Хасэм къекIолIэрэ нахьыжъмэ зэфэсмэ къызэрэщаIорэри есIуагъэх. ЕтIанэ пызгъэхъожьыгъ:\n— Тхьамэтэ маф, о уишIушIагъи мы IофымкIэ тэшIэ, Пэнэжьыкъуае мэщыт зэрэдэбгъоуцорэм тыщыгъуаз, сэри сичылэ ащ пэчыжьэп, зэхэсэхы, цIыфмэ ягопэ дэд, кIэгушIух.\n— Олахьэ, тихьакIэ, мэщыт къуаджэм дэтымэ мэхьанэ иIа пIомэ, иIэ дэд, Тхьэм и Унэ нэхъой чылэм къыретыба. Ары Пэнэжьыкъуае фэдэм мэщыт дэты зыкIысшIоигъуагъэр. Ащ цIыфхэр кIэгушIунхэкIи хъун, ау зыгъэуцухэрэм тIэкIу Iэпэжъажъэ зашIы сшIошIы нахь, — зы пхъэшагъэ горэ ымакъэ къыхэхьагъ. — Дидыхъукъо Хьумэр сэгъакIошъ, Iофым ылъапсэ зэкIурэр къымыгъотэу къэкIожьы. НэмыкI Iофхэри, кIо, ахэмэ ягугъу къэсшIынэу сыфаеп, ащ къыхахьэхэн фае, ау мэщытым фэгъэхьыгъэ хъумэ, гупшысэ пхэнджи, гуцафэ гори хэлъынэу сыфаеп…\n«ТIысыкIэ зышIэрэм тэджыжьыкIи ышIэн фае» аIоба, тэри зыкъэтIэтыжьыным игъо хъугъэ. Ар бысымым зыфыхэтэгъэпсым, хабзэм тетэу, нахьыбаIорэ тыщысымэ зэрэшIоигъор къыIуагъ, «щыухэдзахьэ е мэшIуахьэ шъукъэкIуагъа?» ыIуи сэмэркъэугъ.\n— КIо, сыд тшIэн адэ, хьакIэр зыфаер бысымымкIэ хабзэ, — ыIуагъ Хъусни, — зышъуIэтыжьынэу шъоIошъ, тхьашъуегъэпсэу непэ садэжь шъукъызэреблэгъагъэмкIэ. Тыгу щизэу тыщыбгъэсыгъ, хьакIэ, хэкужъым ифэмэ-бжьымэ тэри къыттырихьагъ. Ори, Рози, уихьакIэ къызэрэсфэпщагъэмкIэ сыпфэраз, Уадсирым лIы дэгъубэ Iаджи ыдэжь шъуеблэгъапхъэу дэс, ахэмэ сызэрахэшъулъытагъэмкIэ тхьашъуегъэпсэу. ТIэкIурэ ущыIэнэу зэхэсхыгъэшъ, Тхьэм ыIомэ, джыри тызэрэлъэгъун, тызэIукIэн, мы ныом имыхьамели джыри ухэIэн. КIалэмрэ (Мунирэ) орырэ нахь шъузэхахьэшъ, зыгорэм уигъэгумэкIы хъумэ, мары Рози ешIэ, тэ тфашIэрэмкIэ зыкъыттебгъафэмэ тигуапэ хъун…\n«КъыозыIокIырэм къыуеIо, къыозыIорэм къыуеIуапэ» аIо адыгэмэ, арыти, нэужым Мунир ятэ мэщыт Iофым хилъагъорэм нахь ышъхьэ къырезгъэхыгъ.\n— Тятэ зыгъэгумэкIырэр, — ыIуагъ, — Пэнэжьыкъое мэщытым икъэбар шъыпкъэ тшIэрэпышъ ары. Аухынэу зыфаIогъэ уахътэри блэкIыгъ, тефэнэу къалъытэгъагъэри фэдэ пчъагъэкIэ нахьыбэ хъугъэ. Доллар минипшI-пшIыкIутфыкIэ рытагъэгъажьи, минишъэм хьазырэу къынэсыгъ. Хьанэшъукъо Дидыхъукъо Хьумэр (Хьабэхъу) ежь ылъапсэкIэ пэнэжьыкъуаети, мыщ мэщытыр даригъэшIыхьэ шIоигъуагъ, ау ари хьазырэу кIагъэгъожьыгъэн фае. Тятэ мэщыт уасэр арэп зыгъэгумэкIырэр, мэщытым игъэуцун кIыхьэ-лыхьэ зэрэхъурэр ары. Адэ ащ нэмыкI горэхэри Iофым хэтын ылъэкIыщт, ау тыщыгъуазэп. Алахьым и Унэ, сыд фэдэ Iофи, мылъкуи, аужырэм, гупшыси ехьылIагъэр зэкIэ къэбзэн фаеу еIо тятэ…\nСыкъызэкIожьым, Хъусни зыгъэгумэкIырэм сыкIэупчIагъ, ау сэри джынэс сызхэмытыгъэу, сызхэмылэжьагъэм сыдэу хъумэ зэкIэ щыхъурэр щызэхэсфыни. Ау слъэгъугъэри къызгурагъэIуагъэри хьазырэу Iофхэр ыкIэ зэрэнагъэсыгъэр ары, бэшхо къэнэжьыгъэп. Мунирэ сыфытеожьи а зэкIэ ятэ нигъэсыжьынэу селъэIугъ, Хъусни къакIоу ежь ышъхьэкIэ мазэ горэм ахэтыгъэмэ, зэкIэ зэрэуухын плъэкIыщтыр гурызгъэIуагъ. Мыщ дакIоу ар иушъхьагъоу хэкужъыми къэкIон, ятэ пIашъэмэ ячIыгуи зэригъэлъэгъун, гъобэкъуаешъ, зыщыфаем нэдгъэсын, къэдгъэсыжьын, щыд��ъэхьакIэн есIуагъ.\nТхьэм зэриIонэу гъэмафэ дахэу ЛIыбзыу Хьисэ игъусэу Хъусни къэкIуагъ. Хьисэ икIалэ хэкум щеджэнэу къэкIуагъэу, Черемушкэм унитIу хъоу квартирэ щыриIэти, ащ къыщыуцугъэх. Зы чIэхьапIэ зэбгъэлымэ, адрэм сэ сыщыпсэущтыгъэти, ащ тыщызэрэгъотыжьыгъ. Мэфэл тесымыгъашIэу хабзэм тетэу къезгъэблагъэхи схьэкIагъэх, сыдигъуи ежьхэмкIэ сызэрэбысымыр, сыд фэдэ IофкIи сызэрэхэгъырэир ясIуагъ.\nАу зыкъыстыраIэтыкIы аIозэ, зы тхьамафэ горэм такси аубытымэ, Пэнэжьыкъуае кIохэу, къэкIожьхэу, хъурэ-шIэрэр зэрагъашIэу гъогу тетыгъэх. Сэ пчыхьэ къэс пIоми хъунэу сахэхьэ е садэжь къесэгъэблагъэхэшъ, тыщэсы, ау къэбар сиIагъэп. ЕтIанэ ЛIыбзыу Даутэ сыIукIагъэу хъурэм сыщигъэгъозагъэти, IофшIапIэм мэзэ отпуск къаIысхи, пчэдыжьым зыщыдэкIыхэрэ уахътэм салъыIухьи, джащ къыщыублагъэу онэтемыхэу а мэзэ Iэпэ-цыпэм мафэ къэс Пэнэжьыкъуае сщагъэх, къэсщэжьыгъэх.\nСыда къэбарым кIыхьэ-лыхьэ зебгъэшIын, зэкIэ рагъэкъужьи, чылэри къызхэшхъожьи, IухьэпIэ-IукIыпIэхэр зэкIаукъэбзэжьыхи, «джы шъукъеблагъэм» Iофыр къынэсыгъ. Тэри къагъэнэфэгъэ уахътэм текIолIэн фаети, Гъобэкъуае тыкъыдырыкIуи (мыщ ыпэкIи заулэрэ тыкъэкIуагъэу, лIыхэр щахьэкIагъэхэу щытыгъ), къоджэ ефэнд лIы губзыгъэу СтIашъу Рэщыдэ къыздидгъэтIысхьи, Пэнэжьыкъуае тыкъэкIуагъ. Чылэми, адрэ бжъэдыгъу чылэу къегъэтIысэкIыгъэхэми зи къатенагъэп, цIыфыр Iумыфэжьэу Iут, нэжъ-Iужъи, кIали, бзылъфыгъэхэри мэщыт Iупэм къыблэкIыхи, урамым къынэсыгъэх, мин заулэ къекIолIагъэу къытщыхъугъ. Мэщыт Iупэм дэжь нэбгырэ зыбгъупшI горэ тефэнэу лъэгапIэ мыин горэ агъэIагъэти, ащ тхьаматэхэр дэкIоягъэх, Шъобрыкъо лIыжъыри дащэягъ.\nЕтIанэ къырагъажьи, лIыжъырэ бзылъфыгъэ хэкIотагъэрэ чылэ хамынэу зэкIэмэ къарыкIыгъэмэ гущыIэ аратыгъ, къуаджэмкIэ мэщытым имэхьанэ къаIомэ, зым зыр нахь гум екIоу, гур ыгъэфабэу къэгущыIэхэмэ, а зэкIэмэ Шъобрыкъо Хъусни игупыкI пае Тхьэ фелъэIухэмэ, дахэ раIозэ гущыIэ нэпцI хэмылъэу зэрэфэразэхэр къаIуагъ. Ахэмэ ауж ежь Хъусни гущыIэ ратыгъ. Мы лIыжъ зэхэушъэгъэ, зэкIоцIылъ шэн пытэу, тIэкIуи нэгъуцушъо теплъэу къытщыхъущтыгъэм ыIупшIэ къэхъублэблагъ, благъэу сакIэрытыгъэти, уятэпсымэ нэку-нэпс хъугъэу къысщыхъугъ, игущыIэ фызэкIэмыугъуаеу тIэкIурэ щытыгъ.\n— Мы мэщытыр сэ сакIыб ислъхьанышъ, Iурдыным Уадсир схьыжьынэу арэп зыкIязгъэшIыгъэр, — мэкъэ рэхьаткIэ къыIуагъ Хъусни, ау зэрэгумэкIырэр къыхэщыщтыгъэ. – Сэ тятэжъмэ ячIыгу, тичIыгу IэшIу Тхьэр зишIошъ хъурэмэ ягупсэфыпIэнэу Тхьэм и Унэ изгъэуцо сшIоигъуагъ. Сэ сшIагъэмкIэ сырыраз, шъукъысфэразэмэ, сыда нэмыкIыкIэ рэзэныгъэ сылъыхъужьын, Тхьэм щыIэкIэшIу къышъует. Дахэу шъукъыспэгъокIыгъ, мыщ фэдизэу сфэшъуIуагъэр сэ къыстефэрэп, сшIагъэмэ, зыфэсшIагъэр Тхьэр ары, шъоры, унэ мафэ Тхьэм шъуфишIын…\nГъогу тыкъызытехьажьым, лIыжъыр пчъагъэрэ тхьэуягъэ:\n— Ярэби, мы цIыфмэ дахэу къаIуагъэм сыгу ыгъэткIопкIи, къэсIонэу щытыгъэр сшIуигъэкIоди, тэрэзэу сыкъэгущыIэнэу хъугъэп. Мы�� фэдэ егъашIэм къысэхъулIагъэп — дахэм сигъэплъэхъугъ. Олахьэ цIыф IэшIухэм мы тихэкужъ исхэр, тидэгъу дэим бэджэ шъхьарэкIышъ, сипаIо сщыфэжьырэп. ЕгъашIэм сщыгъупшэжьынэп непэ сызхэтыгъэр…\nХъуснирэ Хьисэрэ Иорданием якIожьыгъо уахъти къэсыгъ, арыти, зэ мыхэр джыри къушъхьэм дэсщыжьыных сIуи, ХъымыщкIэй сщагъэх. Чылэм узщыдахьэрэм исэмэгукIэ Шъхьэгощэ кIэй ныбэм узекIурэм пэсэрэ адыгэмэ агъэтIысхьэгъагъэу къужъ чъыгышхоу нэпкъышъхьэм тетым дэжь тыкъыщыуцугъ, Iани къэдгъэшыгъ. Ащ тызыпэкIыкIэ тытезекIухьэу, псы нэпкъыр икIыхьапIэкIэ тикIуапIэу мэфэныкъо фэдиз къыщыдгъэкIуагъ. ТыкъыдэкIыжьын зэхъум, Хъусни ыIэхэр ыкIыбкIэ щагъэхэу къырикIукI-рикIукIыжьэу нэпкъышъхьэм теуцуагъ. Зи тIуагъэп, етIанэ ежь къэзэрэшIэжьи, хэщэтыкIи къыIуагъ:\n— Ярэби, мы тятэхэр сыд емын къезыхьыжьэгъагъэхэр мыщ фэдэ джэнэт чIыпIэ къагъанэу?! ПчъэмкIэ укъырафымэ, шъхьангъупчъэмкIэ уашIуихьажьыми мыщ фэдэм екощыкIыха?! Сэ сыкъэкIожьын сIорэп, згъэшIэщтыр згъэшIэгъахэ, ар кIалэмэ яIоф, ау, олахьэ, сэ слъакъомэ сахьыфэ сыкъэкIонкIэ. Адыджэ Тхьэм хъущтыр иIоф…\nАу джащ нахьыбэрэ Шъобрыкъо Хъусни хэкужъым къэкIожьынэу хъугъэп, ау ыцIэ дахэкIэ цIыфмэ къахэнагъ. Пэнэжьыкъуае щигъэуцугъэ мэщытым Хъусни нэмаз щимышIыжьыгъэми, Мунир къакIо къэс ащ мыкIоу хъугъэп, якIалэ фэдэу чылэр къыпэгъокIыщтыгъэ. Зыфэныкъохэр зэригъашIэщтыгъэ, адэIэпыIэщтыгъэ, ар етIани къэкIогъэ-къэмыкIуагъэм епхыгъагъэп.\nПачъыхьэу Хъусен идунае зехъожьым, къэрал зэфэшъхьафмэ къарыкIыгъэхэу адыгэ нэбгыришъэ фэдиз тыхъоу тхьаусыхакIо Иорданием тыкIогъагъ. Ащ Сирием ылъэныкъокIэ цIыфхэр игъусэу Мунирэ къыщытпэгъокIыгъ, хэгъэрэй тфэхъугъ, зэ къыттеплъэхъукIыгъэп. Адыгэ къэкIуагъэхэмкIэ нэбгырипшI тыхъоу пачъыхьэ кIалэу къытехьэгъэ Абдэлла дэжь тычIащагъ, тапэ Мунирэ итыгъ. Мыщ фэдиз адыгэ зэрихьылIагъэу адыгэ Iоф тыщытемыгущыIэу тызэхэкIыжьыныя, Амман Хасэми, Уадсир Хасэми зэIукIэхэр игъэкIотыгъэу ащыкIуагъэх, Мунири ренэу тигъусагъ.\nДжаущтэу Мунир хьакIэкIэ бэлахьыгъ, хэкужъым икIыгъэу зыгорэ Иорданием кIогъахэмэ «еблагъ» римыIоу, ищыгъу-пIастэ Iумыфагъэу ыгъэкIожьыщтыгъэп. Ятэ сызщихьэкIэгъэ унэм пэмычыжьэу адыгэр зыщыбэ хьэблэ дахэм Мунир хэсыгъ. КIэй ныбэ куоу зэгорэм псыр дизэу къулэджэ хъоо-пщаоу щытыгъэм инэпкъышъхьэ узэпырыплъымэ мэз гъэкIыгъэ дахэр нэм къыкIэуцоу, ежь фэдэу унэ хэIэтыкIыгъэ бэрчэт щигъэуцугъэу щыпсэущтыгъэ.Тэри имыхьамел щытшхыгъ. Ядэжь тызэрихьагъэм тетэу ибын дахэ тапэкIи таужыкIи къачъыхьэу, аIу тырагъэтIысхьаным фэдэу къытпэгъокIыгъэх. Ишъхьэгъусэ Уазиррэ ежьыррэ кIэлитIурэ пшъэшъитIурэ зэдапIугъ, Анзори, Зиуари, Синамиси, Динамиси гъэсагъэхэу, Iэдэб ахэлъэу, адыгагъэм щымыкIэхэу агъэсагъэх, тащыгушIукIыгъ.\nЕжь хэкужъым нахьыбэм къызыкIощтыгъэр бжыхьэр ары, чъэпыогъу мэзэ дахэм икъихьагъу тыригъафэщтыгъэ, ыгу щизэу, гупсэфэу, щытхъэу уахътэр щигъакIощтыгъэ. Бэ шъэогъоу щыриIагъэр, инэIуасэу зэр��хьылIагъэу щытыгъэр. Зэ джащ фэдэу ежьыррэ Хьатх Расымрэ къэкIуагъэхэу, тызэхэсэу гущыIэкIэ Инджыдж (непэрэ Къэрэщэе-Щэрджэсыр ары, егъэшIэрэ адыгэ тIысыпIэжъ) къыхэхьагъэти, тэшIэ, зэхэтхыгъэ, ау егъашIэм тыщыIагъэп аIуагъэти, зыкъэтпхъуати, къыкIэлъыкIорэ мафэм техыгъ.\nКIэлэ лъэрыхьхэу, тиныбджэгъухэу, лъэпкъ Iофыр янэрыгъэу Къонэ Руслъан фэдэмэ макъэ язгъэIуи, Инджыдж хэгъэгум ихэгъуашъхьэ машинэхэр къыщызэпыуцуагъэх, о къэплъэгъугъэмэ анахь дахэу къытпэгъокIыгъэх, тахьэкIагъ, тагъэшIуагъ, тхьамэтэшхохэм тахащагъ (Мунир ИорданиемкIэ сенаторыгъэба). ЕтIанэ Дерэкъо зэшымэ язаводышхоу IэкIыб машинэхэр къызщыдагъэкIырэмкIэ Инджыджым иIоф тыухыгъэ.\n— Олахьэ, мы Инджыджым тиадыгэмэ мыр ялъэрыхьыгъэу щыIэхэми тымышIагъэ, — къыIуагъ тыкъэкIожь зэхъум Мунирэ. — ЗэрэхъурэмкIэ, адыгэхэр уахътэм къыщинэхэрэп, аIэ сыдыми екIу, ашъхьэ дэгъоу мэлажьэ. Мыщ фэдэ кIалэхэр зэрэшIэнхэ, зэрэубытынхэ фае. Адыгэм гъот иIэ хъумэ, иIоф нахь пылъын ылъэкIыщт, зимыIэм яни фэхьакIэжьырэп ныIа, арэу зыхъукIэ, сыд фэдэ IофкIи тизэпхыныгъэ нахь тымыгъэпытэ хъущтэп. МыщкIэ адыгэ тхьаматэу, пащэу къытхэкIыхэрэм — орэдепутат, орэсенатор, орэминистр, сэшIа, ар хэгъэгоу зэрысыми елъытыгъэп, «сэ сиIоф зэтетэрэзагъэ» амыIоу хэкужъымкIэ плъэнхэ фае…\nТэрэз лIым зыфиIорэр, ау нахьыбэм адыгэу зэшIокI зиIэр иIэм шъхьапырыплъын ылъэкIырэп е фаеп, зимыIэм зыгорэ ышIэ шIоигъу шъхьае, фырикъурэп. Адыгэ Хасэхэр лъэпкъыр зэрыс хэгъэгумэ ащызэхащэжьыгъэх, Дунэе Хаси тиI, адыгэ академикхэри зэхэхьагъэх, ау яшъхьал хьаджыгъэ тэрэз къыкIэтэкъурэп. А Мунирэ зыфиIорэм тэри бэрэ тегупшысагъэу щытыгъ, тиеплъыкIэхэр зэрэзэтефагъэм елъытыгъэу, мэфэл тетымыгъашIэу тыкъызэкIожьым, нэбгырэ заулэ тызэупчIыжьынэу тызэIукIагъ. Сыд фэдэ хэгъэгоу адыгэ зэрыси якъэралыгъо Парламентмэ ядепутатхэр, сенаторхэр, министрэхэр, мыхэмэ афэдэу ыпэкIэ мы Iофыр зезыхьэщтыгъэхэу джы IэнатIэр зыгъэтIылъыжьыгъэхэри хэтыхэу, мыдыкIэ Адыгеим, Къэбэртаем, Инджыджым я Парламентмэ ахэт адыгэ депутатхэри хэщагъэхэу зы дунэе адыгэ Ассоциацие зэхэщэгъэным игъо хъугъэу къекIолIагъэмэ ащ щаутхьабзыгъ.\nА уахътэм тефэу Амман адыгабзэр IэкIыб адыгэмэ аIулъыным пае шIэгъэн фаем щеусэнхэу Дунэе конференцие зэхащэти, тыкIуагъ. КъытпэгъокIыгъэмэ Мунир ахэтыгъэти проектыр естыгъ, ежьи мэфэл тыримыгъашIэу къыситыжьыгъ. «ЕIолIапIэ иIэп, мыщ адыгэмкIэ шIогъэшхо иI, — ыIуагъ, — сыд фэдэ хьылъэ къыстешъулъхьэми, сыхьазыр». Зэфэсым ыуж сыкъани, Ассоциацием иIофмэ апае хэгъэгум итхьаматэмэ тахэхьагъ. Апэ Иорданием и Парламент испикер дэжь тыкIуагъ, культурэмкIэ министрэу адыгэ бзылъфыгъэу Бакир (Нэгор) тыдэгущыIагъ, ащ ыуж Урысыем и ЛIыкIо дэжь тыкIуи, Iофым ари щыдгъэгъозагъ. ЗэкIэми къыддырагъэштагъ. ЕтIанэ Иорданием идепутатыгъэхэми, исенаторыгъэхэми адыгэу ахэтмэ таIукIагъ.\nАщ ыуж шышъхьэр ШамкIэ дгъэзагъэ. Хъурмэ Хьэсан Дамаскэ сищагъ, макъэ аригъэIугъэу щытыгъэти, Адыгэ Хасэм иунэ цIыфхэр чIэмыфэжьхэу къыщызэрэугъоигъ, чэщыгу нэс тызэхэмыкIыжьышъоу тызэхэсыгъ. Сирием и Парламент хэт адыгэ бзылъфыгъэ ныбжьыкIэу Шорэ Невин тыдэгущыIагъ, ари къыдгоуцуагъ.\n«Ос мыжъурырэ охътэ къэмысырэ щыIэп» зэраIоу, Адыгэ Республикэм и Мафэ тефэу адыгэ лъэрыхьхэр Мыекъуапэ къыщызэрэугъоигъэх.\nДжаущтэу IофышIур шIукIэ гъогу техьагъ, къэнэжьыгъагъэ закъор Ассоциациер Урысыем юстициемкIэ и Министерствэ ыIапэ къыкIидзэжьынэу ары. Ау… тхылъхэр благъэкIыгъэхэп, енэгуягъо IэкIыб Iофхэм алъыплъэрэ къулыкъум ар ыпкъ къикIыгъэкIэ. Ау хъугъэ шъыпкъэр, яушъхьагъу хэты къыуиIон…\n— Едгъэжьагъэр къэтэжъугъэгъэуцун фэягъэп, — къысэгыигъ Мунир къэбар зесэгъэIум. — Мыщ фэдиз цIыфэу дгъэгугъагъэмэ, кIэдгъэгушIугъэмэ, дгъэгушхуагъэмэ хъурэп тIонышъ тахэкIыжьыщт ара? Хэт шIотэрэзыми, сэ сшIотэрэзэп. Благъа, чыжьа, мы гупшысэм къыгъэзэжьыщт, тэ тыхэтми, тыхэмытми, дунаири мыщ фэдэу кIо зэпытыщтэп. Арышъ, етщэжьагъэр гъогу къытетэшъумыгъан, шъуегупшыс, сэри сегупшысэщт. Шъуфаемэ мы Iофыр Иорданием щызгъэпсыщт. КIо, бжыхьэм сыкъакIомэ ыкIэ нэдгъэсын…\nАу бжыхьэр къэсыным пае кIымафи, гъатхи, гъэмафи зэпыпчынхэ фае, ежь Мунир кIымафэм къыхэкIыжьыгъэп… Ау игупшысэ къытфыщинагъ. Хэт джы бжьым кIэуцощтыр?\nМыры якъэбар ятэрэ ыкъорэ. ЯIоф дахэ, Тхьэм ыIомэ, ялъфыгъэмэ лъагъэкIотэн, Шъобрыкъо лIакъом иджэныкъо машIо къафиухъумэн…\nКъуекъо Асфар.","id":"<urn:uuid:b9bbdc09-fcc0-4749-ba6e-d74c24dc3f6f>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/01\/18\/%D1%8F%D1%82%D1%8D%D1%80%D1%8D-%D1%8B%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D1%80%D1%8D\/","date":"2021-02-26T16:13:16Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178357929.4\/warc\/CC-MAIN-20210226145416-20210226175416-00457.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9811291695,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9811291694641113, \"kbd_Cyrl_score\": 0.018684009090065956}","num_words":6127,"character_repetition_ratio":0.025,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.978,"perplexity_score":2488.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим ыкIи Пшызэ шъолъыр ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ кIэщакIо фэхъуи, мэлылъфэгъум и 2 — 4-м Iимамхэм яшIэныгъэхэм ахагъэхъонымкIэ зичэзыу егъэджэнхэр афызэхащагъэх. Iофтхьабзэм мурадэу иIагъэр Iимамхэм шIэныгъэ дэгъухэр ягъэгъотыгъэнхэр ары, нэбгырэ 20 фэдиз ащ къекIолIагъ.\nЕгъэджэн Iофтхьабзэр рамыгъажьэзэ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ыцIэкIэ Iимамхэм шIуфэс гущыIэкIэ закъыфигъэзагъ Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр.\n— Диным ылъэныкъокIэ шIэныгъэ куу зиIэхэу Адыгеим ыкIи Пшызэ шъолъыр ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ Iоф щызышIэхэрэм курсхэр рагъэкIокIыгъэх. Iофыгъо зэфэшъхьафхэу шIошъхъуныгъэм, Ислъам диныр зэрылъ унагъохэм язэфыщытыкIэхэм, нэмыкIхэми курсхэм щатегущыIагъэх. Джащ фэдэу КъурIаным Iимамхэр къызэреджэхэрэр, азан ыкIи нэмыкI тхьэлъэIухэр зэрагъэцакIэхэрэр ауплъэкIугъэх, — къыщаIуагъ Адыгеим ыкIи Пшызэ шъолъыр ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ.\nКурсым хахьэу Iэнэ хъурае зэхащагъ, ар я XVIII-рэ лIэшIэгъум къыщегъэжьагъэу ыкIи я XX-м икъихьагъухэм Темыр Кавказым шIэныгъэу ыкIи гъэсэныгъэу илъыгъэм афэгъэхьыгъагъ. Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэ Адыгеим ихэбзэ къулыкъухэмрэ ДиндэлэжьапIэмрэ зэгъусэхэу Iоф зэрэзэдашIэрэм епхыгъэу къэгущыIагъ.\nДжащ фэдэу лекциехэм къяджагъэх тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Саид-Хасан Мусхаджиевыр ыкIи гуманитар ушэтынхэм апылъ Адыгэ республикэ институтым инаучнэ IофышIэу Бузэрэ Азэмат. Нэужым курсыр къызэраухыгъэр къэзыушыхьатырэ тхылъхэр Iимамхэм аратыжьыгъэх.\nКIарэ Фатим.","id":"<urn:uuid:93a4e547-a181-4ca7-852a-10efde7b5236>","dump":"CC-MAIN-2021-17","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/04\/08\/%D1%8F%D1%88i%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A-5\/","date":"2021-04-15T11:09:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-17\/segments\/1618038084765.46\/warc\/CC-MAIN-20210415095505-20210415125505-00373.warc.gz","language":"ady","language_score":0.742729187,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7427291870117188, \"kbd_Cyrl_score\": 0.256855309009552}","num_words":487,"character_repetition_ratio":0.07,"word_repetition_ratio":0.169,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.838,"perplexity_score":2769.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Выдаём удостоверения и дипломы установленного образца\nПолучите 5% кэшбэк!\nЗапишитесь на один из 793 курсов и получите 5% кэшбэк стоимости курса на картуВыбрать курс\nХэгъэгу Зэошхом хъишъэу пылъым игугъу пш1ыщтмэ – ар гъунэнчъ. Ау зэошхом инэк1убгъохэм п1ун –гъэсэныгъэм мэхьанэшхо ащыря1эу щыт. А нэк1убгъохэм зэу къахэбгъэщмэ хъущт тхак1охэмрэ усак1охэмрэ тек1оныгъэм икъэгъэблэгъэнк1э 1ахьыш1оу халъхьагъэр. Тхак1охэр лэжьак1охэм рабочхэм аготэу нэмыц техак1охэм, апсэ емыблэжьыхэу, апэуцущтыгъэх якъарыук1и яакъылк1и. Ахэмэ якъэлэмыпэ къыч1эк1ыгъэ тхыгъэхэм ц1ыфхэм агу зыкъыригъэ1этыщтыгъ, бэнэным фищэщтыгъэх, апсэ емыблэжьэу пыим пигъэуцущтыгъэх яхэгъэгу гупсэ паек1э. Тэ тиадыгэ тхак1охэри ахэмэ ясатыр хэтыгъэх. Нэбгырэ 22 рэ тиадыгэ тхак1оу Зэошхом хэлэжьагъэх. Ахэр Пэрэныкъо Мурат, Лъэустэн Юсыф, Кэстэнэ Дмитрий, Еутых Аскэр, Андырхъое Хъусен. Мы зыц1э къес1уагъэхэр а лъэхъаным литературэм ч1ып1э гъэнэфагъэ щыря1эу щытыгъэх. Ау к1элак1эхэу зикъэлэмыпэ апэрэ тхылъхэр, усэхэр къызч1эк1ыгъэ тхак1охэри а зэошхом пэ1ууцуагъэх. Ахэр: Андырхъое Хъ, Кобл Б., Жэнэ Къ., Нак1э Шъ,Яхъул1э С., Хьэдэгъэл1э А. Уджыхъу Хъ, Уджыхъу А., Тыгъужъ Д. . Шъхьаплъэкъо Хь., Шэуджэн А., Джэнчэтэ М., Бахъукъо Е.,\nТиадыгэ литературэ ч1энэгъэшхохэр ыш1ыгъэх тиныбжьык1э тхак1охэу Андырхъое Хъусен, Тыгъужъ Дышъэк1, Уджыхъу Алджэрые, Уджыхъу Хъалидэ л1ыхъужъыгъэ зэрахьэхэзэ зэфэхыхэм.Андырхъое Хъусен л1ыгъэу зэрихьагъэр адыгэ лъэпкъым имызакъоу ц1ыф зэфэшъхьафэу тихэгъэгушхо исыгъэхэм ятарихъ дышъэ хьарыфк1э ыц1э хатхагъ. Совет хэгъэгушхом итхак1охэм апэу Советскэ Союзым и Л1ыхъужъ щытх��уц1э лъап1эр къыфаусыгъ адыгэ хэку ик1элэ п1угъэу Андырхъое Хъусенэ. Ыпсэ ихэгъэгу пае зегъэт1ылъым илъэс т1ок1 ны1эп ыныбжьыгъэр Андырхъуаем. Зыфэхыгъэ уж къыхаутыжьыгъэх Хъусенэ ирассказ к1эк1хэу «Девушка Галя», «Смерть партизана», «Связисты» зыфи1охэрэр. Зэо ужым илъэс заулэ теш1агъэу Андырхъое Хъусен иусэхэр зырызэу ыугъоижьызэ Жэнэ Къырымызэ усэхэр зыдэт тхылъ Адыгэ тхылъ тедзап1эм къыдаригъэгъэк1ыгъ. Жэнэ Къырымызэрэ Андырхъое Хъусенэрэ зэныбджэгъуш1оу щытыгъэх. Заор къежьэным ыпэк1э, к1элэегъэджэ институтым щеджэзэ адыгэ литературэм мэкъак1эу къыхэуцо Къырымызи. Итворчествэ зиушъомбгъунэу игъо имыфэзэ заор къежьагъ. Жэнэ Къырымызэ бэрэ емыгупшысэу заом 1ухьагъ. Ащ икъэлэм ыгъэт1ылъыгъэп. 1ашэмрэ къэлэмымрэ зыди1ыгъэу нэмыц техак1ом пэуцущтыгъ тхэк1о ныбжьык1эр. Жэнэ Къырымызэ танкистэу щытыгъ заом хэтыфэ.Заом зэрэ1утэу тхэщтыгъ Жанэр. Зэо маш1ом ц1ыфхэм къафихьырэ къиныгъохэр, тхьамык1агъохэр , советскэ ц1ыфхэм япсэемыблэжьыгъэ къыщигъэлъагъощтыгъэх иусэхэм .«Гвардейцэхэр» зыфи1орэ усэм гвардейцэхэр зэол1 пхъашэу, пыир къэмыхъыежьынэу зэрэхагъафэрэр къыщегъэлъагъо. А усэр зэуап1эм къыфаригъэхыгъагъ ык1и 1943 илъэсым хэку гъэзетэм къыщыхаутыгъагъ. Жанэм иписьмэу фронтым къик1ыгъэр гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим » къыщыхауты 1943 илъэсым« Сэ танкистэу фронтым сы1ут , нэмыцмэ сау1агъ, ау сафэук1ыгъэп: нэмыцмэ сязэонэу джыдэдэм частым сэк1ожьы, Лъэу ск1этыр сыгу фекъуфэ , к1уач1эу си1эм с1э сегъэ1этыфэ , тек1оныгъэм сыфэбэнэщт..» Усэхэу «Фронтым к1орэ тхылъ» (1943), «Танк», «Тиштык папц1» (1944) къыщыхеутых хэку гъэзетым. Ежь къинэу зыпхырык1ыгъэхэр къыщегъэлъагъох зэо усэу ытхыгъэхэм ащыщхэм. Ахэр: « Письмит1у» (1942), «Пэ1ухъо фыжь»(1943), «Ным фак1о» (1943) «Андырхъое Хъусен» (1945). Усэу «Ным фак1о» зыфи1орэм гупшысэ шъхьа1эу пхырыщыгъэр ным илъфыгъэ псэемыблэжь ш1улъэгъоу, фэбагъэу фыри1эр. «Пэ1ухъо фыжь» зыфи1орэ усэм къыщырегъэлъэгъук1ы медсестрахэр яфэбэныгъэк1э ягук1эгъуныгъэк1э зэрэзэтырагъэуцожьыхэрэр зэол1хэу у1агъэхэр зытелъыхэр.\n1944 рэ илъэсым у1эгъэ хьылъэ телъэу заом къыхэк1ынэу хъугъэ Жэнэ Къырымызэ. Зэо мэш1уаем хэмытыгъэми къэлэмымрэ игущы1эрэ и1ашэу апэуцущтыгъ Къырымызэ нэмыц техак1омэ. Ащ иусэхэр тиц1ыфхэм, тихэгъэгу итек1оныгъэ фэгъэхьыгъэхэу, игущы1эр мэш1уащэм ипэш1эу тхэщтыгъ тхэк1о к1элак1эр. Жэнэ Къырымызэ итворчествэ нахь зызиушъомбгъугъэр зэоуж илъэсхэр ары. Опсэуфэ Жэнэ Къырымызэ тиц1ыф жъугъэхэми, сабыйхэми итхыгъэхэр афигъэхьыгъ, афигъэшъошагъ.\nЗаом 1утыгъэ тхак1охэм тарыгущы1э зыхъук1э игугъу къэтмыш1ын тлъэк1ыщтэп Лъэустэн Юсыфи. 1934-рэ илъэсым Лъэустэн Юсыф гъэзетэу «Колхоз быракъ» зыфиIорэм иредакцие Iоф щишIэнэу регъажьэ. Джа лъэхъаным къыщегъэжьагъэу журналист сэнэхьатым ишъэфхэр къызэрэгурыIорэр къэлъагъо. Гъэзет IофшIэным Юсыф псынкIагъэ къыхилъхьагъ, зэхъокIыныгъэ инэу хэкум щыхъурэ пстэумэ ащыгъозэ шъыпкъэ ышIыгъ. Усэхэр, очеркхэр, статьяхэр мымакIэу гъэзет нэкIубгъохэм къарегъахьэх, альманахэу «Тихахъу» зыфиIорэм къыщыхеутых. Лъэустэным иапэрэ художественнэ-публицистическэ очеркхэр зыфэгъэхьыгъагъэхэр хэкум ихъугъэ-шIагъэхэр, гъэсэныгъэ ягъэгъотыгъэныр, нэшэнэжъхэу лъахъэ атезылъхьэщтыгъэхэр ахэгъэзыжьыгъэнхэр, коллективизацием фэбэнэгъэныр арыгъэх («ШIуфэс тхылъ», «ТхылъеджапIэм ихъишъ», «Насыпыр къэкIуагъ»,нэмыкIыхэри).\nХэгъэгу литературэм зэрэпсаоу уеплъымэ адыгэ литературэми зэо илъэсхэм лъэгапIэ ащештэ. ЦIыфхэр пыим пэуцужьынхэу мэкъэ IэтыгъэкIэ уяджэн къодыер икъущтыгъэп, джэмакъэ пэпчъ ежь апкъырык1эу, гушхуагъэрэ пытагъэрэ къахилъхьэу зэхягъэшIэгъэн фэягъэ. Ар къыздэхъугъэхэм ащыщ Лъэустэн Юсыфи. Заом илъэхъан и1аши иакъыли зэфэдэу хэгъэгум икъэухъумэн, тек1оныгъэр къыдэхыгъэным афигъэ1орыш1агъ. ТхэкIоу зэрэщытыгъэм имызакъоу заом ибатальон комиссарэу, красноармейскэ гъэзетым иинструктор-корреспондентэу Iоф зэришIагъэм яшIуагъэкIэ, ыIорэм мэхьанэ купк1эу и1эр цIыфхэм алъигъэIэсынхэ ылъэкIыщтыгъ. АщкIэ щысэх рассказэу, очеркхэу, зарисовкэхэу, репортажэу зэо илъэсхэм ытхыгъэхэр.(«Народым ыкъу» (1942), «Губгъом щылажьэрэри текIоныгъэм фэбанэ» (1942), «Это и есть солдатская слава» (1944), «Дружба» (1943),«По дорогам наступления» (1944), «Сердца двух» , «В освобожденном Севастополе» «Изверги» нэмыкIхэри .\nОчерк, рассказ закъоп Лъэустэн Ю. зэошхом итемэ къызщи1этырэр. Лъэпкъ ини лъэпкъ ц1ык1уи зэкъоуцохи а Зэошхом нэмыц техак1ом пэуцужьыгъэх. А илъэс къинхэм яхэгъэгуи шъхьыдж ич1ыгу гупси пыим щаухъумагъ. А Зэошхом ихъишъэ сабыеу къытк1эхъухьэрэмэ алъызгъэ1эсыщтымэ ащыщ Лъэустэн Ю. ироманхэу «Къушъхьэр къэнэфы», «Насып нал» зыфи1охэрэр.Мы романит1ум азыфагу илъэс 40 фэдиз дэфагъ ау уахътэу къагъэлъагъорэр зы. Ц1ыфэу хэтхэмк1и зэпэблагъэу щытых. Заом тхьамык1агъэу къафихьыгъэр джыри ащыгъупшагъэп. Тек1оныгъэр къыдэзыхи къэк1ожьыгъэхэр нахь мак1э мэхъу зэпытых. Арышъ Лъэустэным ироманык1э хэт геройхэм тинэ1уасэу къытщэхъухэми ,тш1огъэш1эгъонэу теджэ. Тищы1ак1э мыхъо-мыш1эу хэхъухьагъэхэм, ц1ыф хыем зэфэнчъагъэу зэрэдэзек1ощтыгъэхэм япхыгъэ нравственнэ . психологическэ 1офыгъэхэр романым къыще1этых. Лъэустэн Юсыф адыгэ литературэм лъэпсэ пытэ, егъэжьэпIэшIу фэзышIыгъэ, псэ хэзылъхьэгъэ тхакIохэм ащыщ. Итхыгъэ пэпчъ зэрылъ жанрэм хахъо зэрэригъэшIыгъэм, игерой шIулъэгъу зэрэфыриIэм, ытхырэм ыгурэ ыпсэрэ ахэлъэу , зэрафэшъыпкъэм уехъырэхъышэрэп. Лъэустэн Юсыф итхыгъэхэр, игущыIэхэр къэIогъэ къодыеу щытхэп, акIоцIилъхьэрэ мэхьанэмрэ зыфэлэжьэрэ идеемрэ ышъхьэкIэ зэрафэшъыпкъэм осэшхо фыуагъэшIы, ямэхьани къемыIыхыгъэу тызэплъэкIыжьмэ щыIэкIэ-псэукIэу зыхэтыгъэхэр непэрэми къетпхынэу гъогупэхэр къыхэтэгъэщы.Ары кIуачIэ зиIэ тхыгъэу лIэшIэгъумэ къапхырыкIырэр зэрэщытын фаер, тхакIом ыцIэ щызыгъэIэщтыр.\nХэтмыгъэунэфык1ын тлъэк1ыщтэп Хьэдэгъэл1э Аскэри. Хьэдэгъал1эм л��рическэ усэу мак1эп ытхыгъэр. А усэхэм темэ зэмыл1эужыгъуабэ къа1эты, щы1эныгъэмилъэныкъуабэхэм ямэхьанэ къахэ1ук1ы: мамыр щы1ак1эр, ц1ыфхэм язэкъошныгъ. Отечественнэ Зэошхор ык1и ц1ыфхэм япсэемыблэжьыныгъ. Зэо илъэсхэм уахътэ щымы1агъэми, Хьадэгъал1эм мак1эп усэу ытхыгъэр. А усэхэм тхак1ом къыщегъэлъагъох тиц1ыфхэм л1ыгъэу щызэрахьагъэр, къинэу ахэмэ ак1эхэк1ыгъэр, тек1оныгъэм ахэр зэрэфэбанэщтыгъэхэр. Зэо илъэсхэм Аскэр усэ пчъагъэ ытхыгъ: «Ныбжьырэ щытхъур оуй, Хъусен!»(1942) «Лъэмыдж» (1943) «Зэо гъогу» (1945), поэмэу «Джэнэт лъыхъухэр» нэмык1хэри. Мы тхыгъэхэм зэк1эм тидзэк1ол1хэм къиныбэхэр зэпачызэ тек1оныгъэм зэрэфэбанэщтыгъэхэр, зэрэфак1ощтыгъэхэр къащегъэлъагъо.\nЗэо илъэсхэм л1ыхъужъныгъэу тиц1ыфхэм щызэрахьагъэр , псэемыблэжь банэу пыим раш1ыл1агъэр къэзы1отэрэ усэ пчъагъэ ытхыгъэхэх зэоуж илъэсхэм Хьэдэгъэл1э А. «Штыкк1э к1этхэжьыгъэр», «Псэемыблэжь», «Солдат котелок», «Заом тыфаеп». Ык1и нэмык1хэр.\nМы непэ зигугъу тш1ыгъэ тхыгъэхэр еджап1э программэм хэхьагъэхэу ятэгъаш1э тик1элэеджак1омэ. Заом къинэу тиц1ыфмэ алъэгъугъэр, къафа1уатэзэ атхыгъэу щымытэу, ежь тхак1эхэр а къиным зэрэпхырык1ыгъэхэр ятхыгъэхэмк1э ягурыдгъа1озэ тик1элэеджак1омэ алъытэгъэ1эсы заом ихъишъэ.\nВам будут интересны эти курсы:","id":"<urn:uuid:f8071dbf-43b8-4003-bddb-e54614e2cf52>","dump":"CC-MAIN-2021-17","url":"https:\/\/infourok.ru\/doklad-dlya-nauchno-prakticheskoj-konferencii-hegegu-zeoshhom-idzherpedzhezh-5139443.html","date":"2021-04-12T03:53:13Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-17\/segments\/1618038066568.16\/warc\/CC-MAIN-20210412023359-20210412053359-00253.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8385229111,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8385229110717773, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1608625054359436}","num_words":2174,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.183,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.881,"perplexity_score":8166.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Adıgey Devlet Üniversitesi; Adığabzemre Thıbzemre Ya Mafe ''Çerkes Dili Yazı Günü '' nedeniyle online Adıge Diktant yarışması düzenliyor.\nKatılmak isteyenler 14 Mart saat: 12.00 de, Adıgey Devlet Üniversitesi Youtube kanalından ( https:\/\/youtu.be\/BiRt7kGS4TE ) katılabilirler.\nKatılımcılardan, kalem ve defterlerini hazırlamaları istenilmekte olup, diktant yarışması başlamadan önce metnin yazımı ve nasıl bir denetim yapılacağıyla ilgili bilgi verilecektir. İsteyenler ismini, isteyenler sülale isimlerini yazabilirler.\nDiktantı doldurduğunuz sayfanın resmini e-mail firstname.lastname@example.org veya 89604990177 WhatsApp adresine gönderilmesi gerekmektedir.\nDilimizi seven herkesi youtube kanalımıza davet ediyoruz.\nАДЫГЭ ДИКТАНТ!\nДунаим тет адыгэ пстэуми шIуфэс ятэхы, адыгабзэм имэфэкI мафэкIэ тафэгушIо! «Адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ» ипэгъокIэу, ныдэлъфыбзэр къэухъумэгъэным пае Адыгэ къэралыгъо университетым и Лъэпкъ факультет «АДЫГЭ ДИКТАНТ» онлайн шIыкIэу зэхещэ.\nХэлэжьэнэу фаер гъэтхапэм и 14-м сыхьатыр 12-00-м Адыгэ къэралыгъо университетым иютуб канал мы ссылкэмкIэ https:\/\/youtu.be\/BiRt7kGS4TE мыгужъоу, тхьапэрэ къэлэмрэ ыIыгъэу къерэхь, шъукъеблагъ. Зэритхыщт ыкIи зэрауплъэкIущт шIыкIэр тхэныр рамыгъажьэзэ къэтIотэщт. Фаем ыцIэ шъхьаихыгъэу къыгъэнэфэн фит, фэмыем цIэтедзэ къытхымэ хъущт. Диктант lэпэрытхым техыгъэ сурэтыр къыздебгъэхьыщтыр: e-mail email@example.com е мы WhatsApp телефон номерым 89604990177.\nДиктантыр зэритхыгъэр къэзыушыхьатрэ тхылъ зищыкIагъэм мы ссылкэмкIэ регистрацие ыкIун фае:\nАдыгэгу зиIэу, адыгабзэр зикIасэу дунаим тет пстэури гъэтхапэм и 14-м сыхьатыр 12-00-м ютуб каналым къетэгъэблагъэ!\nУпчIэ зиIэр мы телефонхэм къатерэу: 8(961)8284063, 8(928)4697373.","id":"<urn:uuid:d515bd03-e74a-4fcc-b7b4-2e1b39845044>","dump":"CC-MAIN-2021-17","url":"https:\/\/kaffed.org\/haberler\/kafkasyadan\/item\/4282-adigey-devlet-universitesi-cerkesce-diktant-etkinli%C4%9Fi-duzenliyor.html","date":"2021-04-20T20:17:08Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-17\/segments\/1618039490226.78\/warc\/CC-MAIN-20210420183658-20210420213658-00122.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7302303314,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7302303314208984, \"gag_Latn_score\": 0.04543374106287956, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03778868168592453, \"xmf_Geor_score\": 0.03376544639468193, \"sel_Cyrl_score\": 0.016217783093452454, \"wsg_Telu_score\": 0.010997859761118889}","num_words":571,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.018,"special_characters_ratio":0.209,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.69,"perplexity_score":9300.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Гъогухэм яшIын ыкIи ягъэцэкIэжьын пэIухьащт мылъку тедзэ шъолъырхэм атырагощэнэу УФ-м и Правительствэ мэзаем и 25-м унашъо ышIыгъ. 2021 – 2022-рэ илъэсхэм къакIоцI Федеральнэ бюджетым къыхэхыгъэ сомэ миллиарди 3,47-рэ (тедзэу) Адыгеим къыфатIупщыщт, мэхьанэшхо зиIэ проектхэм ягъэцэкIэн ар пэIуагъэхьащт.\n— УФ-м и Правительствэ унашъоу ышIыгъэм ишIуагъэкIэ гъогу инфраструктурэм ипсэуалъэхэм яшIын нахь псынкIэу зэхэтщэн тлъэкIыщт. Федеральнэ гупчэм иIэпыIэгъукIэ тигъогухэм язытет нахьышIу шIыгъэным епхыгъэ IофшIэныр республикэм зэрифэшъуашэу щырекIокIы. Лъэпкъ проектэу «Щынэгъончъэ ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэрэ автомобиль гъогухэр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу блэкIыгъэ илъэсым зэшIотхын фэягъэр зэкIэ щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэ хъугъэ. 2021-рэ илъэсым телъытэгъэ графикым ыпэ титэу Iоф тшIэзэ автомобиль гъогухэм ячIыпIи 10-мэ гъэцэкIэжьынхэр ащыкIуагъэх, — къыхигъэщыгъ Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.\nШъолъыр ыкIи муниципальнэ мэхьанэ зиIэ гъогухэр, урамхэр шапхъэхэм адиштэу гъэкIэжьыгъэнхэм фэшI 2021-рэ илъэсым республикэм сомэ миллиони 165,5-рэ къыфатIупщыгъ. Джащ фэдэу автомобиль гъогоу «Инэм — БжыхьэкъоякIэр» зыфиIорэм дэжь транспорт зэхэкIыпIэ щыгъэпсыгъэным сомэ миллиард 1,1-рэ пэIуагъэхьащт. Мыекъуапэ къэзыухьащт автомобиль гъогум ишIынкIэ (я 2-рэ ыкIи я 3-рэ чэзыухэм) мы илъэсым сомэ миллион 600, 2022-рэ илъэсым сомэ миллиард 1,6-рэ республикэм къыфатIупщыщт.\nМыщ фэдэ унашъо ашIынымкIэ УФ-м и Къэралыгъо Думэ идепутатэу Владислав Резник ишIогъэшхо къыгъэкIуагъ.\n— Шъолъырхэм ащыIэ гъогухэми хэхъоныгъэ ашIыныр, непэрэ шапхъэхэм адиштэрэ гъогу инфраструктурэ гъэпсыгъэныр УФ-м и Президент пшъэрылъ шъхьаIэу къыгъэуцугъэхэм ащыщых. «Щынэгъончъэ ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэрэ автомобиль гъогухэр» зыфиIорэ проектыр Адыгеим зэрифэшъуашэу щагъэцакIэ. Федеральнэ бюджетым къыхэхыгъэ ахъщэ тедзэу республикэм къыIэкIахьэрэм ишIуагъэкIэ гъогухэм яшIынкIэ ыкIи ягъэцэкIэжьынкIэ гухэлъэу щыIэхэр зэшIохыгъэхэ хъущт, — къыхигъэщыгъ Владислав Резник.\nЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ лъэпкъ проектым къыдыхэлъытагъэу автомобиль гъогоу «Инэ�� — БжыхьэкъоякIэр» зыфиIорэм дэжь транспорт зэхэкIыпIэ щышIыгъэным пае 2021-рэ илъэсым — сомэ миллион 200, 2022-рэ илъэсым — сомэ миллион 400, 2023-рэ илъэсым — сомэ миллион 200 республикэм къыфатIупщынэу блэкIыгъэ илъэсым тыгъэгъазэм ыкIэм аштагъ. Мыекъуапэ къэзыухьащт гъогум игъэпсын 2023-рэ илъэсым сомэ миллиард 1,4-рэ пэIуагъэхьащт. Мы псэолъэ инхэм яшIынкIэ джыри ахъщэ тедзэ Адыгеим къыIэкIэхьащт.\nМыекъуапэ къэзыухьащт автомобиль гъогум ишIын, «Адыгэкъал — Бжъэдыгъухьабл» зыфиIорэм игъэцэкIэжьын, Тэхъутэмыкъое районым пхырыкIырэ гъогоу «Краснодар — Верхнебаканскэм» зэхэкIыпIэхэр щыгъэпсыгъэнхэм яIофыгъохэм атегущыIагъэх Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Марат Хуснуллинымрэ зызэIокIэхэм. Гъогу проектэу республикэм къыгъэхьазырыгъэхэм вице-премьерым адыригъэштагъ.","id":"<urn:uuid:a4fde73c-8bf5-49a7-8ab8-d79e373f3d49>","dump":"CC-MAIN-2021-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/02\/26\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC-%D0%B0%D1%85%D1%8A%D1%89%D1%8D-%D1%82%D0%B5%D0%B4%D0%B7%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%84%D1%8B%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2021-05-10T07:00:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-21\/segments\/1620243989115.2\/warc\/CC-MAIN-20210510064318-20210510094318-00000.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8503192663,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8503192663192749, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14860902726650238}","num_words":843,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.118,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.845,"perplexity_score":3299.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм ия 61-рэ зэхэсыгъо 2021-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 29-м щыIэщт.Зэхэсыгъом зыщахэплъэщтхэм мыщ къыкIэлъыкIорэ Iофыгъохэр ахагъэхьагъэх: Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ иотчетэу Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет 2020-рэ илъэсым Iофэу ышIагъэм ехьылIагъэр; законопроектэу «Адыгэ Республикэм и Законэу «Административнэ хэбзэукъоныгъэхэм яхьылIагъ» зыфиIорэм ия 34-рэ статья зэхъокIыныгъэ фэшIыгъэным фэгъэхьыгъэм» ятIонэрэу хэплъэгъэныр; законопроектхэу «Адыгэ Республикэм изаконхэу «Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутатхэм яхэдзын ехьылIагъ», «Транспорт хэбзэIахьым ехьылIагъ», «Адыгэ Республикэм имедицинэ IофышIэхэм унэ ипотекэ чIыфэмкIэ социальнэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным ехьылIагъ» зыфиIохэрэм зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм афэгъэхьыгъэхэм» апэрэу ахэплъэгъэныр ыкIи нэ-мыкI Iофыгъохэр.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм изэхэсыгъо сыхьатыр 11.00-м рагъэжьэщт.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожный","id":"<urn:uuid:bc8c8be4-2e25-4064-b401-08f7a20f6ed2>","dump":"CC-MAIN-2021-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/04\/28\/%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B9-41\/","date":"2021-05-12T08:51:21Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-21\/segments\/1620243991685.16\/warc\/CC-MAIN-20210512070028-20210512100028-00261.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6149412394,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6149412393569946, \"kbd_Cyrl_score\": 0.38211509585380554}","num_words":254,"character_repetition_ratio":0.163,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.709,"perplexity_score":5535.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къэралыгъо программэу «Гъэсэныгъэм хэхъоныгъэ егъэшIыгъэныр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу Адыгеим икъэлэ шъхьаIэ икIэлэцIыкIу IыгъыпIи 4-мэ грантхэр къахьыгъэх. 2019-рэ илъэсым федеральнэ бюджетым исубсидиехэр зэратыщтхэр зэнэкъокъу шIыкIэм тетэу къыхэзыхыгъэр Урысые Федерацием просвещениемкIэ и Министерств ары.\nДжыри еджапIэм мыкIорэ кIэлэцIыкIухэр зиIэ ны-тыхэм психологэ-педагогическэ, диагностическэ, консультативнэ IэпыIэгъу зэрарагъэгъотырэ программэхэр къызыфэзгъэфедэрэ учреждении 125-рэ зэнэкъокъум хэлэжьагъ.\nМыекъуапэ икIэлэцIыкIу IыгъыпIи 5-мэ ащыщэу 4-мэ грантхэр къахьыгъэх. Джыри еджапIэм мыкIорэ кIэлэцIыкIухэр зиIэ ны-тыхэм IэпыIэгъу защаратырэ гупчэхэм яинфраструктурэ изэтегъэпсыхьан ахэр пэIуагъэхьащтых.\nГущыIэм пае, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэу NN 1-мрэ 10-мрэ унэгъо кIоцI гъэсэныгъэмкIэ щатекIуагъэх. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэу NN 26-мрэ 34-мрэ зипсауныгъэ пыч фэхъугъэ сабыйхэм, сэкъатныгъэ зиIэ кIэлэцIыкIухэм IэпыIэгъоу ащаратырэм къыхэхъощт. Къалэм икIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм пстэумкIи сомэ миллиони 5 фэдиз хъурэ грантхэр къаIукIэщтых.\nГъэсэныгъэмкIэ къэлэ комитетым къызэритыгъэмкIэ, зэнэкъокъум ишIуагъэкIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр мылъкукIи, техникэкIи нахь зэтегъэпсыхьагъэ хъущтых, психологэ-педагогическэ IэпыIэгъу зищыкIагъэхэм аIукIэщт. КIэлэцIыкIухэмрэ ахэм янэ-ятэхэмрэ Iоф адэшIэгъэнымкIэ амалхэр нахьыбэу щыIэ хъущтых: кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм психологическэ IэпыIэгъу защаратыщт чIыпIэхэр яIэ хъущтых, спорт джэгупIэхэр агъэпсыщтых. Ахэм анэмыкIэу ящыкIэгъэ нэрылъэгъу IэпыIэгъухэр, джэгуалъэхэр, тхылъхэр къащэфыщтых.","id":"<urn:uuid:b2e246a1-8c8f-4679-8e38-28477c4e68f4>","dump":"CC-MAIN-2021-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/07\/02\/%D0%BC%D1%8B%D0%B5%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%BF%D1%8D-%D0%B8%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%86i%D1%8B%D0%BAi%D1%83-i%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8B%D0%BFi%D0%B8-4-%D0%BC%D1%8D-%D1%81%D0%BE%D0%BC%D1%8D-%D0%BC\/","date":"2021-05-10T07:03:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-21\/segments\/1620243989115.2\/warc\/CC-MAIN-20210510064318-20210510094318-00461.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7733003497,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7733003497123718, \"kbd_Cyrl_score\": 0.22503916919231415}","num_words":489,"character_repetition_ratio":0.107,"word_repetition_ratio":0.102,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.747,"perplexity_score":1461.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Полицием икъулыкъушIэ нэбгыритIумэ яIэнатIэ къызфагъэфеди, гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэ зэрэзэрахьагъэмкIэ агъэмысэх.\nУрысыем и Следственнэ комитет иследственнэ ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм Iоф инхэм язэхэфынкIэ отделым иследователь Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иотделэу Джэджэ районым щыIэм иIофышIэ нэбгыритIу, зым пэщэ IэнатIэ ыгъэцакIэщтыгъэ, ыгъэмысагъэх.\nЩынэгъончъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэмрэ АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ щынэгъончъэнымкIэ иподразделениерэ зэгъусэхэу зэрахьэгъэ оперативнэ-лъыхъун Iофтхьабзэхэм къакIэлъыкIоу мы нэбгыритIумэ алъэныкъокIэ уголовнэ Iоф къызэIуахыгъ.\nСледствием зэригъэунэфыгъэмкIэ, лажьэ зиIэу агъэунэфыгъэ полицейскэм язым ышIэзэ ятэ исчет илъ ахъщэу сомэ мин 37-рэ хъурэр бзылъфыгъэ горэм икартэ фыригъэхьагъ. Бзылъфыгъэм сомэ мин 37-р социальнэ тынэу къыфырагъэхьагъэу ылъыти, ахъщэр къырихыгъ ыкIи зыфаем пэIуигъэхьагъ. Нэужым полицием иIофышIэхэу агъэмысэхэрэм бзылъфыгъэр агъэпцIэни ахъщэр нахьыбэу къырагъэтыжьын гухэлъ яIэу ар полицием иотделэу Джэджэ районым щыIэм къырагъэблэгъагъ. Бзылъфыгъэм исчет илъыгъэ сомэ мин 37-р хэбзэнчъэу зэригъэфедагъэм пае уголовнэ Iоф къыфызэIуахынэу раIуи агъэщынагъ.\nНэужым бзылъфыгъэр амыгъэпщынэным пае сомэ мин 37-м ычIыпIэ сомэ мин 87-рэ зыем икартэ фыригъэхьажьын фаеу гурагъэIуагъ.\n2021-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 21-м лажьэ зиIэхэр къулыкъушIэ машинэм исхэу бзылъфыгъэм сомэ мин 87-р къыIахыжьынэу ар зыщыпсэурэ Мыекъопэ районым ит къутырэу Советскэм кIуагъэх. ЩынэгъончъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэмрэ АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ щынэгъончъэнымкIэ иподразделениерэ макъэ зэраригъэIугъэм тетэу полицием иIофышIэ нэбгыритIури а чIыпIэм щаубытыгъэх.\nМы уахътэм уголовнэ Iофым изэхэфын лъагъэкIуатэ.","id":"<urn:uuid:a37253d4-49e4-452d-b557-efc1c7d21ae0>","dump":"CC-MAIN-2021-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/04\/30\/%D1%8Fi%D1%8D%D0%BD%D0%B0%D1%82i%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%B7%D1%84%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%84%D0%B5%D0%B4%D1%8D%D0%B7%D1%8D\/","date":"2021-05-10T07:54:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-21\/segments\/1620243989115.2\/warc\/CC-MAIN-20210510064318-20210510094318-00095.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7448956966,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7448956966400146, \"kbd_Cyrl_score\": 0.25339338183403015}","num_words":553,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.153,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.728,"perplexity_score":2719.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо филармоние тыгъуасэ щыкIогъэ зэIукIэр зыфэгъэхьыгъагъэр социальнэ IофышIэм и Маф. Ащ рагъэблэгъагъэх къулыкъум иIофышIэхэр ыкIи иветеранхэр. ПстэумкIи нэбгырэ мини 2,2-мэ республикэмкIэ социальнэ ухъумэныгъэм исистемэ Iоф щашIэ.\nСоциальнэ IофышIэхэм афэгушIонхэу къэкIуагъэх Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, Адыгэ Республикэм и Премьер-министрэ игуадзэу Наталья Широковар, Адыгэ Республикэм IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ иминистрэу Мырзэ Джанбэч, Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет хэтхэр, депутатхэр, муниципальнэ образованиехэмрэ общественнэ объединениехэмрэ ялIыкIохэр.\nЗэIукIэр рагъэжьэным ыпэкIэ Адыгэ Республикэм IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ и Министерствэ къепхыгъэ учреждениехэм яэкспозицие зыщагъэгъозэн амал зэкIэми яIагъ.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ къызэгущыIэм хигъэунэфыкIыгъ социальнэ IофышIэхэм агъэцэкIэрэ Iофым мэхьанэшхо зэриIэр ыкIи япшъэрылъхэр, анахьэу етIани карантиным илъэхъан, агъэцакIэхэ зэхъум пшъэдэкIыжь зэрахьырэр икъоу зэрэзэхашIагъэм пае зэрафэразэр къыIуагъ. Iоф ашIэнымкIэ къиныгъо гъэнэфагъэхэр щыIагъэх нахь мышIэми, цIыфхэм апашъхьэ социальнэ пшъэрылъхэу яIэхэр\nзэкIэ республикэм щагъэцэкIагъэх. Мыщ дэжьым къэIогъэн фае Адыгеим щыпсэурэ ящэнэрэ нэбгырэ пэпчъ социальнэ IэпыIэгъу зэрэратырэр. Илъэсэу икIыгъэм ахъщэ IэпыIэгъу ыкIи тын зэфэшъхьафхэр игъом зэкIэми аIэкIагъэхьагъэх (нэбгырэ 153881-мэ, республикэм щыпсэухэрэм япроцент 33,2-рэ фэдиз ар мэхъу).\n«Социальнэ ухъумэныгъэм исистемэ шIуагъэ къытэу ыкIи зэдегъэштэныгъэ хэлъэу ипшъэрылъхэр ыгъэцэкIэнхэм мэхьанэшхо зэриIэр нахь нафэ къызщыхъугъэр пандемием илъэхъан ары. Къэралыгъо программэхэм, лъэпкъ проектхэм, Урысые Федерацием и Президент кIэщакIо зыфэхъугъэ Iофтхьэбзэ гъэнэфагъэхэм атегъэпсыхьагъэу IэпыIэгъур араты. Къэралыгъом ипащэу Владимир Путиным непэ анахьэу ынаIэ зытыригъэтырэр къэралыгъом зэрихьэрэ политикэм исоциальнэ лъэныкъо нахь гъэлъэшыгъэныр ары», — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ джыри зэ агу къыгъэкIыжьыгъ: Урысые Федерацием и Президент и Джэпсалъэ пшъэрылъ къыщигъэуцугъ Урысыем щыпсэухэрэм арагъэгъотырэ къэралыгъо ыкIи муниципальнэ фэIо-фашIэхэм анахьыбэр пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу чэщи мафи зэпымыоу аIэкIэгъэхьэгъэным иIоф илъэсищкIэ техьанхэу. Ащ нэмыкIэу, илъэсэу къихьащтым социальнэ казначействэм иамалхэр агъэфедэнхэ фае, арэущтэу зыхъукIэ, цIыфхэм федеральнэ ахъщэ IэпыIэгъухэр, пенсиехэр, социальнэ ахъщэ тегъахъохэр ыкIи фэIо-фашIэхэр аIэкIагъэхьанхэ алъэкIыщт. Ащ пае лъэIу тхылъхэр ыкIи яшIоигъоныгъэхэр къэзгъэшъыпкъэжьхэрэ документхэр ищыкIэгъэщтхэп. Джащ фэдэу партиеу «Единэ Россием» иинициативэхэм Владимир Путиным адыригъэштагъ. Ахэр зыфэгъэхьыгъэхэр цIыфхэм ящыIакIэ нахьышIу шIыгъэныр ыкIи япсауныгъэ къэухъумэгъэныр ары. Конституцием къызэрэдилъытэрэм тегъэпсыхьагъэу цIыфхэр социальнэу зэрэухъумагъэхэр джыри нахьышIу шIыгъэн фае.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ хэушъхьафыкIыгъэу къащыуцугъ пшъэрылъыбэ зэшIозыхырэ гупчэхэм яIофшIэн нахьышIоу зэхэщэгъэным епхыгъэ Iофыгъохэм. МФЦ-хэр къызфагъэфедэхэзэ республикэм щыпсэухэрэм япроцент 95-рэм ехъумэ фэIо-фашIэхэр къызIэкIагъэхьанхэ алъэкIы (планымкIэ процент 90-рэ) хъугъэ.\n«ЦIыфхэр социальнэу ухъумэгъэнхэм иIоф зэрэзэхэщагъэр нахьышIу шIыгъэнымкIэ Iофтхьабзэхэр лъыдгъэкIотэщтых. Мы IофшIэным гухэлъ шъхьаIэу иIэр цIыфхэм икъоу афэгумэкIыгъэныр ары. Къэралыгъом, социальнэ IофышIэхэм яIэпыIэгъу ренэу щыгугъынхэ зэралъэкIыщтыр республикэм исхэм къагурыIоным мэхьэнэ гъэнэфагъэ иIэу щыт», — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ мэфэкIым пае джыри зэ къафэгушIуагъ ыкIи а отраслэм иIофышIэ анахь дэгъухэм шIухьафтынхэр афигъэшъошагъэх. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ирэзэныгъэ тхылъхэр аратыжьыгъэх къыкIэлъыкIохэрэм: республикэ унэ-интернатэу зыныбжь хэкIотагъэхэмрэ сэкъатныгъэ зиIэхэмрэ зыщаIыгъхэрэм ипащэ медицинэ IофхэмкIэ игуадзэу Галина Гуршинам, Мыекъопэ районымкIэ цIыфхэм ясоциальнэ фэIо-фашIэхэр зэшIозыхырэ гупчэм хэхьэрэ Абадзехскэ псэупIэм икъутамэу N 1-м ипащэу Светлана Ивлевам, цIыфхэм ясоциальнэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэнкIэ Кощхьэблэ гупчэм икъутамэу зыныбжь хэкIотагъэхэмрэ сэкъатныгъэ зиIэхэмрэ зыщаIыгъхэ Натырбые унэ-интернатым ипащэу Мэрэтыкъо Асыет, цIыфхэм ясоциальнэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэн фэгъэзэгъэ гупчэм Шэуджэн районымкIэ исоциальнэ IофышIэу ЛIэхъусэжъ Наталье, Мыекъопэ психоневрологическэ унэ-интернатым ипащэу ХъокIон Байзэт.\nЩытхъуцIэу «Адыгэ Республикэм цIыфхэр социальнэу ухъумэгъэнхэмкIэ изаслуженнэ IофышI» зыфиIорэр къыкIэлъыкIохэрэм афагъэшъошагъ: социальнэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэнкIэ Красногвардейскэ гупчэм исоциальнэ IофышIэу Людмила Кондратьевам, Адыгэ Республикэм IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ и Министерствэ испециалист-эксперт шъхьаIэу Шъхьэлэхъо Заремэ, IофшIэнымкIэ ыкIи цIыфхэр социальнэу ухъумэгъэнхэмкIэ гупчэм иуплъэкIу-аналитическэ отдел ипащэу КIыкI Зарэ, Мыекъопэ психоневрологическэ унэ-интернатым иврачневрологэу Татьяна Черняковам, зыныбжь хэкIотагъэхэмрэ сэкъатныгъэ зиIэхэмрэ зыщаIыгъхэ республикэ унэ-интернатым имедицинскэ сестрау Хьабэхъу Марьянэ. Мы Iофтхьабзэм илъэхъан Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм, джащ фэдэу Адыгэ Республикэм IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ и Министерствэ янаградэхэр зыфагъэшъошагъэхэм аратыжьыгъэх.\nМэфэкI концерткIэ зэIукIэр аухыгъ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:f345161b-2d87-4ee7-96a2-719c3f7c0c14>","dump":"CC-MAIN-2021-25","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/06\/09\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC-%D0%B8-%D0%BBi%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D1%8D-%D0%B0%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%83%D1%88i%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A-5\/","date":"2021-06-18T06:26:09Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-25\/segments\/1623487635724.52\/warc\/CC-MAIN-20210618043356-20210618073356-00296.warc.gz","language":"ady","language_score":0.640268445,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6402684450149536, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3574627935886383}","num_words":1484,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.058,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.61,"perplexity_score":3350.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиным игукъэкIкIэ къэралыгъо IэпыIэгъур зыIэкIагъэхьэрэ купхэм ахагъэхъуагъ. Мыщ дэжьым анахь шъхьаIэу щытыр сабый зэрыс унагъохэр арых. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат АР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ пшъэрылъ фишIыгъ шъолъырым щыпсэухэрэм федеральнэ тынхэр зэраIэкIагъэхьащт шIыкIэхэр псынкIэу ыгъэнэфэнхэу.\nТынхэр ведомствищмэ агъэнэфэщтых: АР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ, УФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу Адыгеим щыIэм ыкIи цIыфхэм IофшIапIэ языгъэгъотырэ къэралыгъо къулыкъум и ГъэIорышIапIэ.\nШъугу къэдгъэкIыжьын, илъэси 3-м щегъэжьагъэу 15-м нэс зыныбжь кIэлэцIыкIу пэпчъ зэтыгъоу сомэ мини 10 къаратыщт. Мыщ дэжьым унагъом ихахъуи, ны-тыхэм IофшIэпIэ чIыпIэ яIэми мэхьанэ иIэп. Унашъоу щыIэмкIэ мы купым къыхиубытэхэрэм зэкIэми ахъщэр аратыщт.\nКъыхэгъэщыгъэн фае мы IэпыIэгъум нэмыкI тынхэу афагъэнэфэгъагъэхэр зэрэтыримыхыжьхэрэр, ар нахь зэригъэл��эшырэр.\n— Илъэси 3-м нэс зыныбжь сабыйхэм сомэ мини 5 зырыз афэкIощт (мэлылъфэгъум щегъэжьагъэу мэкъуогъум нэс). Мы тыным хэфэщтых ны мылъкур къызтемыфэхэрэ, ау 2017-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 1-м щегъэжьагъэу 2020-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м нэс апэрэ сабый къызфэхъугъэхэ е зыпIунэу зыштэгъэхэ унагъохэр.\n— УрыпсэунымкIэ ахъщэ анахь макIэр (АдыгеимкIэ ар сомэ 9474-рэ мэхъу)къызэрымыхьэрэ гъот макIэ зиIэ унагъохэм арыс сабыйхэу илъэси 3 — 7 зыныбжьыхэми ахъщэ тыныр аIэкIэхьащт. УрыпсэунымкIэ ахъщэ анахь макIэм ызыныкъо фэдиз ар хъущт. Мэкъуогъум щегъэжьагъэу къаратыщт. 2020-рэ илъэсым ищылэ мазэ щыублагъэу ахъщэ IэпыIэгъур сабыйхэм къафалъытэжьыщт.\n2020-рэ илъэсым гъэтхапэм и 1-м щегъэжьагъэу ны-тыхэм е ахэм ащыщ зы нэбгырэм IофшIэпIэ чIыпIэр чIинагъэ зыхъукIэ зыныбжь имыкъугъэ сабый пэпчъ сомэ мини 3 зырыз аратыщт.\nНепэрэ мафэм ехъулIэу ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ тынхэр цIыфхэм зэраIукIэщт шIыкIэхэр агъэнэфагъэх АР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ, УФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу Адыгеим щыIэм ыкIи цIыфхэм IофшапIэ языгъэгъотырэ къэралыгъо къулыкъум и ГъэIорышIапIэ. Джащ фэдэу линие плъырым ителефонхэр къызэIуахыгъэх.","id":"<urn:uuid:0435acd0-3cce-45dc-8fb6-23ee0ce1eed4>","dump":"CC-MAIN-2021-25","url":"https:\/\/adigea.aif.ru\/adig\/adig\/zararatyshcht_shiykier_agurageiuag","date":"2021-06-14T09:19:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-25\/segments\/1623487611641.26\/warc\/CC-MAIN-20210614074543-20210614104543-00073.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8200276494,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8200276494026184, \"kbd_Cyrl_score\": 0.17930586636066437}","num_words":606,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.157,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.819,"perplexity_score":3107.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Зэпахырэ узхэм зызэраушъомбгъурэм епхыгъэу цIыф куп заулэ прививкэ шIыгъэным ехьылIагъ\nСэ, Адыгэ Республикэм икъэралыгъо санитар врач шъхьаIэу С. А. Завгороднем, коронавирусымкIэ Адыгэ Республикэм иIофхэм язытет зызэхэсэфым, мыхэр нафэ къысфэхъугъэх.\nЧъэпыогъум и 7-м ехъулIэу COVID-19-р нэбгырэ 19997-мэ къяутэлIагъэу атхыгъагъ. Нэбгырэ мини 100 зыпштэкIэ, нэбгырэ 4318,2-мэ ар къяутэлIагъ. Узым зызэриушъомбгъурэ коэффициентыр 0,99-рэ хъугъэ. Мы аужырэ мэзищым коронавирусыр къызэузхэрэм фэди 4,9-кIэ республикэм щахэхъуагъ (2021-рэ илъэсым имэлылъфэгъу къыщегъэжьагъэу имэкъуогъу нэс сымэджагъэр нэбгырэ 956-мэ, 2021-рэ илъэсым ибэдзэогъу къыщегъэжьагъэу иIоныгъо нэс нэбгырэ 4672-мэ а узыр къяутэлIагъ).\n2021-рэ илъэсым имэкъуогъу къыщегъэжьагъэу чэщ-зымафэм къыкIоцI COVID-19-р къызэутэлIагъэу атхыхэрэм япчъагъэ хэхъуагъ. Мы аужырэ тхьамэфи 4-м къыкIоцI анахьэу сымэджагъэхэр илъэс 30 — 49-рэ зыныбжьхэр (процент 32,1-рэ), илъэс 50 — 64-рэ зыныбжьхэр (процент 23,3-рэ) ары. Зыныбжь илъэс 65-м шъхьадэкIыгъэхэм япроцент 21,7-мэ ащ фэдэ узыр къяутэлIагъэу агъэунэфыгъ. Общественнэ чIыпIэхэм (сатыу гупчэхэм, общественнэ шхапIэхэм, паркхэм) ащыIэхэу, общественнэ транспорткIэ зекIохэу коронавирусыр къызэуталIэхэрэм япчъагъэ хэхъо.\nМы аужырэ мэзитIум къыкIоцI вирусэу SARS-CoV-2-м къыпкъырыкIыгъэ пневмониер къызэутэлIагъэхэм япчъагъэ хэхъуагъ.\nАнахьэу сымаджэхэрэр илъэс 18-м къыщегъэжьагъэу илъэс 49-м нэс зыныбжьхэу общественнэ чIыпIэхэм ащыIэхэ, общественнэ транспортыр къызфэзгъэфедэхэрэр ары (процент 44,2-рэ). Нахьыбэрэ сымаджэхэрэр илъэс 18-м къыщегъэжьагъэу илъэс 64-м нэс зыныбжьхэр ары (процент 67,5-рэ).\nИлъэс 50 — 64-рэ зыныбжьхэми, зыныбжь илъэс 65-м шъхьадэкIыгъэхэми яIофхэм язытет зэрэщытыгъэу къэнэжьы. Нэбгырэ мини 100-м телъытагъэу апшъэрэ чIыпIэхэр зыIыгъыгъэхэм ахэр къахэнэжьых.\nСымаджэхэм япроцент 32,1-мэ илъэс 30 — 49-рэ аныбжь. Джащ фэдэу илъэс 18 — 29-рэ зыныбжьхэу зэпахырэ узыр къызэуталIэхэрэм япчъагъэ къеIыхырэп. Унэгъо кIоцIыр арымырэу, нэмыкI чIыпIэхэм узыр къащызыубытхэрэм япчъагъэ хэхъо.\n2021-рэ илъэсым чъэпыогъум и 7-м ехъулIэу вакциниплIымкIэ планыр процент 40,72-у агъэцэкIэгъагъ. Мыщ дэжьым къэIогъэн фае цIыфхэм ясоциальнэ фэIо-фашIэхэр, коммунальнэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцакIэхэрэр, сатыу зышIыхэрэр ыкIи нэмыкIхэр икъоу прививкэм джыри къызэрэхырамыгъэубытагъэхэр. ЦIыфхэм япроцент 80-р прививкэ зашIыкIэ ары ахэр ухъумагъэ зыхъущтхэр.\nКоронавирусым зиушъомбгъуным ищынагъо зэрэщыIэм епхыгъэу, 1999-рэ илъэсым гъэтхапэм и 30-м аштэгъэ Федеральнэ законэу N 52-р зытетэу «Санитар-эпидемиологие лъэныкъомкIэ Iофхэр гъэтэрэзыгъэнхэм ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 51-рэ статья иа 1-рэ Iахь ия 6-рэ пункт, 1998-рэ илъэсым Iоныгъом и 17-м аштэгъэ Федеральнэ законэу N 157-р зытетэу «Зэпахырэ узхэм защыухъумэгъэным ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 10-рэ статья, Урысыем псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ 2014-рэ илъэсым гъэтхапэм и 21-м ышIыгъэ унашъоу N 125-р зытетэу «ПэшIорыгъэшъ прививкэхэмкIэ Лъэпкъ мэфэпчъыр ухэсыгъэным ехьылIагъ» зыфиIорэр IэубытыпIэ къызыфэсшIыхэзэ унашъо сэшIы:\n1. зипсауныгъэ къегоон ылъэкIыщтхэр хэмытхэу, COVID-19-м пэшIуекIорэ прививкэр шIокI имыIэу арагъэшIынэу:\n1.1 организациехэм, предприятиехэм яIофышIэхэм, унэе предпринимательхэм афэлажьэхэу мыщ фэдэ лъэныкъохэм афэгъэзагъэхэм:\n— сатыум;\n— общественнэ гъэшхэным;\n— зэкIэми зэдагъэфедэрэ транспортым, таксим;\n— шъхьацыр зыщыпаупкIырэ, зызщагъалэрэ, косметическэ салонхэм, СПА-салонхэм, массаж зыщашIырэ чIыпIэхэм, соляриехэм, хьамамхэм, саунэхэм, псауныгъэр зыщагъэпытэрэ физкультурэ комплексхэм, фитнес-клубхэм, бассейнхэм ыкIи нэмыкI организациехэм;\n— хьакIэщ-туристическэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцакIэхэрэм;\n— унэгъо кIоцIым щырящыкIэгъэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцакIэхэрэм;\n— финанс организациехэм, почтэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцэкIэрэ организациехэм яподразделениехэм;\n— къэралыгъо, муниципальнэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцэкIэрэ гупчэхэм аIутхэм;\n— гъэсэныгъэм, псауныгъэм икъэухъумэн, социальнэ ухъумэным афэгъэзагъэхэм, социальнэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцакIэхэрэм;\n— культурэ, къэгъэлъэгъон, просветительскэ Iофтхьабзэхэм ахэлажьэхэрэм (музейхэм, къэгъэлъэгъуапIэхэм, тхылъеджапIэхэм ачIэтхэр, лекцие къеджэхэрэр, тренинг зэхэзыщэхэрэр ахэм зэрахэтхэу);\n— цIыфхэм языгъэпсэфыгъо уахътэ зыщагъэкIорэ чIыпIэхэм (джэгун Iофтхьабзэхэр, мастер-классхэр зыщызэхащэхэрэм) ащылажьэхэрэм;\n— кIэлэцIыкIу джэгупIэхэм, кIэлэцIыкIухэм языгъэпсэфыгъо уахътэ зыщагъэкIорэ гупчэхэм, кIэлэцIыкIухэм мафэрэ яуахътэ зыщагъэкIорэ лагерьхэм, зыныбжь имыкъугъэхэм апае ахэм афэдэ Iофтхьабзэхэр зыщызэхащэрэ чIыпIэхэм, культурэмкIэ паркхэм, сатыу гупчэхэм аIутхэм;\n— театрэхэм, кинотеатрэхэм, концерт залхэм яIофышIэхэм;\n— псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым иIофышIэхэм.\n1.2 Адыгэ Республикэм икъэралыгъо граждан къулыкъушIэхэм, имуниципальнэ къулыкъушIэхэм, Адыгэ Республикэм ихэбзэ къулыкъухэмрэ чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ икъулыкъухэмрэ яIофышIэхэм, республикэ парламентымрэ муниципальнэ къулыкъухэмрэ ядепутатхэм;\n1.3 сэнэхьат гъэсэныгъэ, апшъэрэ гъэсэныгъэ языгъэгъотырэ организациехэм ащеджэхэу зыныбжь илъэс 18-м шъхьадэкIыгъэхэм.\n2. Мылъку лъэпкъэу къызфагъэфедэрэм емылъытыгъэу организациехэмрэ учреждениехэмрэ япащэхэм, унэе предпринимательхэу мы унашъом иа 1-рэ пункт зигугъу къышIыхэу Адыгэ Республикэм Iофхэр щызезыхьэхэрэм;\n2.1 2021-рэ илъэсым чъэпыогъум и 18-м нахь мыгужъоу IофышIэхэм яспискэ къапэблэгъэ медицинэ организацием IэкIагъэхьанэу;\n2.2 2021-рэ илъэсым шэкIогъум и 1-м нэс IофышIэхэмрэ еджакIохэмрэ япроцент 80-м нахь мымакIэмэ коронавирусым пэшIуекIорэ прививкэр ахалъхьаным анаIэ тырагъэтынэу;\n2.3 Урысыем псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ 2014-рэ илъэсым гъэтхапэм и 21-м ышIыгъэ унашъоу № 125-р зытетэу «ПэшIорыгъэшъ прививкэхэмкIэ Лъэпкъ мэфэпчъыр ухэсыгъэным ехьылIагъ» зыфиIорэм диштэу а 1-рэ, я 2-рэ, я 3-рэ лъэгапIэм хахьэхэу мы унашъом иа 1.1-рэ пункт зигугъу къымышIыхэрэр коронавирусым пэшIуекIорэ прививкэ зэрашIыхэрэм гъунэ лъафынэу;\n2.4 СОVID-19-р къямыгъэутэлIэгъэным епхыгъэ IофыгъохэмкIэ лэжьакIохэм Iофэу адашIэрэр нахь агъэлъэшынэу, прививкэ зарагъэшIын зэрэфаер анахьэу агурагъэIонэу.\n3. Адыгэ Республикэм имуниципальнэ образованиехэм япащэхэр IэнатIэхэр зыIыгъхэу мы унашъом ия 2-рэ пункт зигугъу къышIыхэрэм коронавирусым пэшIуекIорэ вакцинэр IофышIэхэм ахэлъхьэгъэнымкIэ IэпыIэгъу афэхъунхэу.\n4. Адыгэ Республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иминистрэу Р. Б. Мэрэтыкъомрэ Адыгэ Республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ икъэралыгъо бюджет учреждениехэм яврач шъхьаIэхэмрэ:\n4.1 вакцинэу, гъэучъыIалъэу, прививочнэ бригадэхэу, чIыпIэу ящыкIагъэхэр, мы унашъом иа 1-рэ пункт зигугъу къышIыхэрэр гъэцэкIэгъэнхэм пае медицинэ IофышIэу джыри къырагъэблэгъэщтыр зыфэдизыр агъэнэфэнэу;\n4.2 мы унашъом иа 1-рэ пункт зигугъу къышIыхэрэм хэбзэгъэуцугъэм диштэу вакцинэ зэрахалъхьэрэм гъунэ лъафынэу;\n4.3 вакцинэхэр зэращэхэ, аIыгъхэ зыхъукIэ температурэмкIэ шапхъэхэр къыдэлъытэгъэнхэм анаIэ тырагъэтынэу;\n4.4 гриппымрэ СОVID-19-мрэ апэшIуекIорэ вакцинэхэр цIыфхэм ахалъхьэхэ зыхъукIэ, азыфагу мазэм нахь мымакIэу уахътэ къыдэфэн зэрэфаер къыдалъытэнэу.\n5. Адыгэ Республикэм и Правительствэ:\n5.1 вакцинэхэр зэрахалъхьэхэрэм фэгъэхьыгъэу Роспотребнадзорым Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ тхьамафэ къэс макъэ ригъэIунэу.\n6. Адыгэ Республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иминистрэу Р. Б. Мэрэтыкъомрэ псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ федеральнэ бюджет учреждениеу «Гигиенэмрэ эпидемиологиемрэкIэ Адыгэ Республикэм и Гупчэ» иврач шъхьаIэу М.Н. Айтэчыкъомрэ коронавирусым зыщыухъумэгъэнымкIэ вакцинэхэм анахьэу яшIуагъэ къызэрэкIорэр цIыфхэм агурыгъэIогъэным тегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэхэр жъугъэу зэрахьанхэу.\n7. Роспотребнадзорым Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ иотделэу зэпахырэ узхэм замыушъомбгъуным лъыплъэрэм ипащэ ипшъэрылъхэр зыгъэцакIэу Г.А. Авакянрэ Роспотребнадзорым Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ичIыпIэ отделхэм япащэхэмрэ коронавирусым пэшIуекIорэ вакцинэр цIыфхэм зэрахалъхьэрэм гъунэ лъафынэу.\n8. Мы унашъор зэрагъэцакIэрэм гъунэ лъысфынэу сшъхьэ исэлъхьажьы.\n9. Официальнэу къызыхаутырэ мафэм щегъэжьагъэу унашъом кIуачIэ иIэ мэхъу.\nАдыгэ Республикэм\nикъэралыгъо санитар врач шъхьаIэу\nС. Завгородний\nчъэпыогъум и 7, 2021-рэ илъэс\n№ 2","id":"<urn:uuid:f977d652-7507-4ba3-bd40-f1b244e8172a>","dump":"CC-MAIN-2021-43","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/10\/13\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE-%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%82\/","date":"2021-10-19T01:42:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-43\/segments\/1634323585231.62\/warc\/CC-MAIN-20211019012407-20211019042407-00450.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7149287462,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7149287462234497, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2833671569824219}","num_words":2285,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.091,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.669,"perplexity_score":3649.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ищыlэныгъэ илъэпкъ, лъэпкъшlэжь фэзгъэlорышlагъэ Хьаткъо Аслан идунае ыхъожьыгъ. Аслан зэрэщымыlэжьым пае ибын унагъо, игупсэхэм тафэтхьаусых, щэчыгъошlу афэхьунэу тафэльаlо.\nШышъхьаlум и 3-, Ятэжъхэм ячlыгу щыпсэунхэу Хьаткъо зэшъхьагъусэхэр Асланрэ Сюзанрэ Адыгэ Хэкум Мыекъукапэ агъэзэжьыгъагъ. Тэри гъогумаф ятlонэу яунэ тыщзэlукlагъ ыкlи ащ гущыlэгъу тащфэхъугъагъ.\nХьаткъо Аслан шlукlэ тыгу илъыщт…\nЖЬЫНЭПС\n-Уитхылъэу «Илъэс Къинхэр» зыфиlоу Метин Тогузата Бозкурт зэхигъэуцуагъэмкlэ Тизэдэгущыlэгъу едъажьэ сшlоигъу. Илъэситlу хъугъэ тхылъыр къыздэкlыгъэр. Тхылъым изэгъэпэшыъом лъэпкъ 1офыъохэу уздэлэжьагъэхэм ыкlи уигукъэкlыжь-хэм ащыщэу тигъэзэт еджэхэр зыщыбгъэгъуазэ пшlоигъохэр сыд фэдэха?\n-Бэ сыгу къэкlыжьырэр. Сицlыкlугъом сызэрэгущыlэщтыгъэр синыдэлъфыбзэ-Адыгабзэр ары. Еджапlэм сызчlахьэм Тыркубзэ сшlэщтыгъэп. А лъэхьаным ренэу зигугъ ашlыщтыгъэр Кавказ, Кавказ ехьылlагъэ къэбарых. Нартхэр, Саусырыкьо… Ащ фэдэ дунай сызщапlугъэр.\nУблэпlэ еджапlэм сычlагъэхьанэу Караман сащагъ, сятэшыпхьум ыдэжь. Сятэшыпхъу нахьыжьэу (Чамилэ) ишъхьагъусэ Татарыгъ. Илъэсиплlы ащ сисыгъ. Сэр сэрэу еджапlэм сыкlошъунэу щытыгъэп, бзэри сшlэщтыгъэп, арти ягъунэгъу шъэожъыехэр нэlуасэ къысфишlыгъагъэх, ахэмэ сырягъусэу еджапlэм садакlон фэшl.\nЗымафэ горэм сятэшыпхъу Чамилэ зыгорэм кlонэу хъугъэ, сятэшыпхъу нахьыкlэу Чатибэ Караман дэсыгъэти ащ сыкъфигъэнагъ. Сэджэгу сшlошlызэ унэм сикlыгъ, къэлэ гупчэм итыгъ унэр, ау сэ згъэгъощагъэ. Нэпси lупси зэхэхьагъэу сэгъы; «Сятэшыпхъум иунэ тыдэ щыl, сятэшыпхъум иунэ тэдэ щыl?» Лlы горэ къысфэзыгъ,«Ухэт, хэт ущыщ, сыд пlорэр?»; ащ ыlорэрэ сэ зэхэсшlыкlырэп, сэ сlорэр ащ къыгурыlорэп, си апэрэ мафэх! Нэужым, Черкес Рамазан аlоу зыгорэ къалэм щашlэщтыгъ, ащ ыдэжь сащагъ. Рамазан дэгущыlагъэх, сэри сиlоф ащ фэсlотагъ. Черкес Рамазан къэлэ гупчэм щапlэ щыриlагъ, ар язэlукlэпlагъ тикъуаджэ ыкlи адырэ Адыгэ къуаджэхэм къарыкlыхэрэм. Сицlыкlуъом сигукъэкlыжьхэм ар ащыщ.\nКъызэрэсlуагъэу сикlэлэгъо гукъэкlыжьхэр зэкlэхэри Кавказ фэъахьыгъ. Хьаджэт Нэнэъ сlапэ ыlыгъэу сыкърищэкlы зыхъукlэ, лlыжъ горэ къакlомэ къэуцути ар блигъэкlыщтыгъ. Ари шым къепсыхти лъэсэу блэкlыщтыгъ, нахьыжьыр зыlукlотыкlэ итlанэ тэ тигъогу пытыдзэжьыщтыгъ. Лlыжьыри шэсыжьыщтыгъ.\nКъэпlон хъумэ Адыгэ хабзэр зыщзэрахьэрэм сыщапlугъ. Тичылэ дэсхэр зэкlэ адыгабзэкэ гущыlэщтыгъэх. Бэ сыгу къинагъэхэр…\n«Сэ сэгугъэ, зыпчь зэпчьэгъоу тыхъужьыщт, тызэрэугъоижьыжьыщт, зитыужыжьыщтыщт»\n-Лъэпкъ шlэжьым уфэбэнэныр гъогу кlахь. Ушэтыгъэу уиlэхэм уакъыпкъырыкlым, ныбжьыкlэхэм сыд къяпlощтыр?\n-Тиныбжьыкlэхэм къясlом сшlоигъор, ябзэ зэрарэгъашl, Хабзэм зыщарэгъэгъуаз, ахэр анахь шъхьаlэ. Сэ сицlыкlугъом тичылэ кlэлэцlыкlухэм зыми Тыркубзэ ышlэщтыгъэп, Адыгабзэкlэ гущыlэщтыгъэх, ау джы ныдэлъфыбзэ ашlэжьырэп. Къуаджхэм хымэхэр къаздахьэхэм, тимылъэпкъэгъухэр къащэ зэхъум Адыгабзэр ныбжьыкlэхэм ащагъэгъупшагъ. Мыщ лъэ темытэу хэкlыпlэ къыфэгъотыгъэн фае. Мыр анахь гумэкlыгъо ин.\nКъуаджэхэм хымэхэр адэсых, Тыркубзэкlэ мэгущыlэх, ахэм къагурагъэlон пае Адыгабзэр щагъэзыежьыгъап. Силэгъухэм Адыгабзэ дэгъоу ашlэ, нахьыкlаlохэми ары. Бзэр гукъау нахь мышlэми щыlэжьэп. Бзэр пlэкlэзым, Хабзэр щыбгъэзыем зи къэнахэрэп.\nТыркуем тисым тыхэщыпсахьыжьыщт щэч хэлъэп. Кавказ щыпсэухэрэм яlоф нэпэмыкl, хымэ хэгъэгу исхэм фэшъхьаф шъыпкъ.\nАу джыри гугъапlэ щыl, тапэкlэ гукlодыгъоп, зытыужыжьыщт; телевидиниер lупхым Адыгабзэкlэ къэгущыlэ, Адыгэ къашъохэр олъэгъух, тхылъхэр, журналхэр, гъэзэтхэр къыдэкlых, ахэм тяджэ. Адыгабзэх ау бзэр зэхэтэшlыкlыба. Нахь гушlуагъор, Лъэпкъым илъэпкъшlэжь егъотыжьы, ар ныбжьыкlэхэм япшъэрылъ. Яшьыпкъэ рамыхьылlэмэ Тыркуем хэщыпсахьыжьыщтых.\n-О Хэкум мызэу мытlоу ущыlагъ, джы огъэзэжьы ущыпсэунэу, Хэкум гъэзэжьыъэным сыда уиеплъыкlэ? Хымэ хэгъэгум лъэпкъым зыкъщиухъумэжьын ылъэкlыщта; хьауми непэ щыlэ амалхэм къапкъырыкlынхэщ Хэкум агъэзэжьын, ащ щыпсэунхэ фая?\n-Хэкум дгъэзэжьыным нэпэмыкl хэкlыпlэ щыlэп, фэшъхьафэу зыкъэтыухъумэжьын тлъэкlыщтэп. Сэ Мыекъуапэ сыщыlэу Дышъэпс кафэм тыlусэу Адыгэ лlыжь горэм сыlукlагъ. «Багдат сыкъекlы сэ, сыд тшlэщт, дэу тыхъущт» еlо, ышlэщтыр ышlэрэп. Адыгэхэр Багдат щэпсэух.\nИзраил къикlыъэхэми сарихьылlагъ. Ыпэкlи Израил къикlыгъэхэм бэрэ сафэзыгъагъ. Анталием тыщыlэзэ ащ къакlощтыгъэх, хым хахьэщтыгъэх. Тиуни едгъэблэгъагъэх. Израил илъэпкъ итэкъуахьыгъагъ, джы зэрэугъоижьыгъэх, къэралыгъо хъугъэх. Ахэм сяупчlыгъ: «Тэ тилъэпкъ изэрэугъоижьын сыдэущтэу хъущта? Ар апэ идгъэшын фае». Израил Адыэхэм мыщ анаlэ тыраътынэу зафэзгъэзагъ.\nТэ Хэкур зэратэгъэбгынагъэм и я 125-рэ илъэс зыхэтэгъэунэфыкlым Анкара къэкlуагъэ хэп Израил Адыгэхэр. Ау письмэхэр къытфарахьыгъ тыраъэблагъэу. Сабый цlыкlу къызфэхъуъэхэм ясурэтхэр къытфарагъахьыщтыгъ, ащ дэжьым къыдэдгъэкlыщтыгъэ журналхэмкlэ тикъэбар анэсыщтыгъ\nНепэ ти Адыгэхэм зыщыщыр амгъэъощэным инэу пыльых. Ыпэкlэ тащыщы горэхэр тырку националыистхэм ахэтэу Кавказ заокlэ аубытынэу къашlощтыгъ. Сэмэгу гупшысакlэ зиlэ купхэу тэри зыгорэхэр тlшэм тшlоигъощтыгъ, а гупшысакlэм нахьышьхьаlэр Хэкум дгъэзэжьыным фэlорышlэныр арыгъэ.\nХэкlыпlэ закъоу къанэрэр Хэку гъэзэжьыгъэныр, тлъэкlытымкlэ ащ тыпылъыныр арыгъ. Анкара а лъэхьаным къыщдэдгъэкlыгъэ тхыгъэр Хэкум кlожьыным иlотакlоу дъэпсыщтыгъэ. Мыщ фэгьахьыгъэу ситхыгъэхэр журнал пэпчь къыхиутыщтыгъ.\n-Кафдав тхылъ къыщтедзэгъэным илъэсыбэрэ удэлэжьагъ, ащ нэмыкlэу Хасэм уритхьаматэу lоф пшlагъэ, КАФДЕР зэхэзыщагъэхэм уряпащ. Бзэр, Хабзэр зэрагъэшlэнымкlэ lофыгъоу зешъухьагъэхэр сыд фэдэха?\n-Анахьэу активите зызтезгъэкlагъэр; къошъокlо купхэр зэхэтщагъэх, зэlукlэхэр тшlыгъэх, цlыфхэм агу къэтlэтын, яшlэжь къэдгъэущыныр ары. Джы тилъэпкъ нэпэмыкl, уфаем Налчык уфаем Мыекъуапэ укlон уфит, зэхэдз яlэп; Адыгэхэр къэлэгупчэхэм къащэшъо, пщынэ еох. Мыекъуапэ тиунэ филармониер щыолъэгъу. Адыгэ гупчэри ащ ыпашъхьэ ит, къыщэшъох, щэуджых, орэд къыщаlо… Лъэпкъыр къэуцурэп, ишlэжь зыкъыlэтыгъ. Мэуджэ щыlэхэри (Тыркуер ары зыфиlорэр) ащ къырахырэ видеохэм, филмхэм яплъых. Тхылъхэр… Кирил тхыпхьэкlэ къыдэкlых… Тэ жъы тыхъугъ тыфзэгъашlэрэп, зэдзэкlыгъэу щыlэхэм тяджэ.\nСэ силъэпкъ сыщэгугъу, зиужыжьыщт, зэрэугъоижьыщт, нэкlо ыlом, Урысыешхом езэон, зэрэтемыкlошъущтыр сэшlэ, ащ фэдэ гупшыси сиlэп. Ащ щыпсэурэ ткъошхэр шlу тлъэгъухэу… Ткъошхэм ящыlэкlэ псэукlэ сыщыгъуаз, ахэр лъэпкъым фэлэжьэнхэмкlэ щыкlагъэ яlэп, къэпlон хъум Адыгагъэр щыlэныгъэм щыщэу ащ щылъыкlуатэ.\n«Тыркуем сиригражданин, ау сы Черкес зэрэсlуагъэм пае тlо гъогогъо саубытыгъ»\n-Ащ щыпсэурэ ткъошхэм политикэм ылъэныкъокlэ атеlункlэхэу щыта?\n-Непэрэ мафэм политикэм ылъэныкъокlэ атеlункlэхэрэп. Ау урыс пачьыхьагъум илъэхьан щыlагъэу ары, джы фитныгъэ яl.\nФилармони яl, къашъо, джэгу ашlы, орэдхэр къаlо, пэрыохъу ямыlэу ныдэлъфыбзэкlэ къэгущыlэх, гумэкlыгъо щыlэп.\nМэуджэ сэ синыбжьыкlэгъум «зэкlэхэри Тырку хъущтых» аlощтыгъ националитхэм. «Сы Черкес» зытlокlэ, «хьау шъо шъутырку» аlощтыгъ. «Тыркуем сырицlыф ау сы Черкес». Мыр зэрэсlорэм пае тlо гъогъо саубытыгъ. Зэмкlэ сагъэlысти, къысэупчlыхэу мэфэ 18 саlыгъыгъ джэхашъо тедзэм сытелъэу. Мэфэ 25-рэ нэуж ятlонэрэу саубытыгъ, мэфи 105-рэ сычlэсыгъ, ау ащ дэжьым тlэкlу нахьышlугъ. Апэрэ убытыъом нэбгырэ 400 зы зал тычlэсэу мэкъу шъхьантэхэм тателъыгъ, псыунэ щыlагъэп. Ятlонэрэу сызаубытым тикъалэ Коня хьапсым тычlэсыгъ, нэбгырэ тlурытlу щырыщ тыхьоу унэ тисыгъ, пlэкlорхэр тиlагъэх ау, а яупчlэхэр зэпыущтыгъэп…\nСаубыты къэсми «Учеркеса, утыркуа?» аlощтыгъ. Сэри ар къэсми, «Сэ сы Черкес, сянэ Черкес, сятэ Черкес, Тыркуем сырицlыф». Хэгъэгум заоу щыкlогъэ пстэуми сятэжъхэр хэлэжьагъэх. Сятэжъ Балканым, ащ ышнахьыкlэ Хьусен Чавуш Чанаккале заом хэтыгъэх. Анахьыкlэу Хьасан, Емен заом ыуж Егепет илъэс 18 къэтыгъ.Тэ тиунагъокlэ тятэжъхэр, Черкесхэр зэкlэ мы хэгъэгум ишъхьафитыныгъэ фэбэнагъэх. Дэй къехъулlэнэу фаехэп. Черкесхэр апсэ зыхалъхьагъэу зыщыпсэурэ къэралыгъом епыйхэу яхабзэп. Ежь яхэку фэдэу ыгъэгъунэщт.\n1974-рэ илъэсым Кипр заор къызщежьэм, Тыркуем икlырэ дэкlолlыхэр блащыхэу зелъэгъум Сятэ, ахэм дахэкlэ къагъэзэжьынэу къурмэн афишlыгъагъ. Тэ мы къэралыъор шlу тэлъэгъу, мы къэралыгъом шlу къыдэхъуным тычlэхьопсы. Ащ (Хэкум) дгъэзэжьынэу тыфаеми, мыщи (Тыркуер) тыфэшъыпкъ, ау ари атэжъ Хэку, зэкlэхэри кlожьынэу фаех.\nСызкlаубытыщтыгъэм иушъхьагъур Тырку ныбжьыкlэ националистхэм зэпымыоу «У Черкеса, утыркуа?» аlозэ къызэрэсэупчlыщтыгъэхэр ары. Сэ сызаубытым тиунэ къэкlуагъэх Адыгэм ехьылlаъэу зыгорэхэр чlэлъмэ аlуи унэр зэпырагъэзэжьыгъ. Адыгэ къамэр аштагъ. «Мы Къамэр тыдэ къэкlыгъа?» аlуагъ. Сэри «Тыдэ къэкlыщт, Кавказым къитхыгъ» ясlуагъ. Бэ ащ фэдэу чьымыгъупшэжьэу къысэхъулlагъэр…\nЯтlонэрэу сызаубытыми ащ фэдэ упчlэхэр къысатыгъэх. Ситхылъ ахэр къыщыттхыгъэх. Черкесхэр мэуджэ щытиlэх ау, ощ фэдэу зэхэдз зышlырэ ахэтэп» аlощтыгъ. Сэ цlыф, лъэпкъ зэхэдз сшlырэп, къэралыгъом сиягъэ езгъэкlырэп ау, сихэку сыфезэщы, ащ згъэзэжьыныр сихьопсапl, нэпэмыкl зыми сыфаеп. Тятэжъхэм ячlыгу тыкlожьынэу пэрыохъу шъукъытфэмыхъу.\nНыдэльфыбзэм изэгъэшlэн пае Тыркуем амалхэр къызэрэтимытыщтыр нафэ. Кавказым лъэпкъхэр ежь яныдэлъфыбзэкlэ щэгущыlэх. Ублэпlэ еджапlэм чlахьэхэрэм яныдэльфыбзэ ашlэ. Мыщ ащ фэдэ амал щыlэп, фитныгъи аратыщтэп.\n-А лъэхьаным еджапlэхэм ныдэльфыбзэкlэ еджэнхэу изин къатыщтыгъэп, шьо хасэм ар щыжъугъэцэкlэн шьлъэкlыщтыгъа?\n-Хасэм ары, щедгъэджэн лъэкlыщтыгъ ау, цlыфхэр аубытынхэм тещынахьыщтыгъх. Сэ сызгъэсымэджагъэхэм ари ащыщ. Саубытыгъэ пэтми лъэпкъым игумэк1ыгъохэм сыкъыутlупщыгъэп… Итlани хасэм итхьаматэ сыхъугъ, ренэу сауж икlыгъэхэп. Къыплъыплъэ зэпытхэ хъуми уипсауныгъэ хэолъхьаба.\n-Тхылъым емыджагъэхэр щыlэнкlи мэхъу, ащ укътегущыlагъэми дэгъугъэ.\n-Сызэцlыкlум лlыжънэожъхэм къаlуатэхэрэр стхыщтгъэх, ахэр зэхэубытагъэу тхыльым къыдэхьагъэх. Ахэм алъыlэсыгъэр Метин Бозкурт ары, яджагъ, зэхиъэуцуагъэх… Журналхэми къыхаутыгъэх ситхыъэхэр, ахэри зыугъоижьыгъ Метин тхьаегъэпсэу.\n-Адэ хэкумрэ орырэ шъуизэфыщытыкlэ тэдэ къыщежьэрэ тlомэ…\n-1989-рэ илъэсым Советский Союзым и Пасольства тхылъ федгъахьыгъагъ, Алберт Чернишев тхьаегъэпсэу, ащ ыужкlи тызэныбджэгъугъ. Тизэlукlэгъухэм «тихэку дгъэзэжьыщт. Ар тэ Тятжъ пlашъхэм ахэгъэгу. Къэралыгьуитlуми япаспортхэр тиlэнэу тыфай», тlощтыгъ, ащ пае Урысыем емыпэсыгъэ гущыlэ ныбжьи къэтlуагъэп.\nУрысыем егъэблэгъэ тхылъкlэ тыкlуагъ. Пасольствэм зэlукlэу щыхъухэрэм ренэу тырагъэблэгъагъ, тигъогогъухэри ащ зыдатщэу къыхэкlыгъ. Тиныбджэгъушlугъ Алберт Чернишев. Москва тыригъэблэгъагъ. Кавказыми тыкlонэу арыгъэ.\nТи куп хэтыгъэх, Лlышэ Сулиманрэ (тхьам ахьрэт нэф къырет) ишъхьагъусэрэ, Хъуажъ Фахьрирэ ишъхьагъусэрэ, сишъхьагъусэрэ сэрырэ. Кавказ тыщыlэзэ сишъхьагъусэрэ сэрырэ зэlукlэм тырагъэблэгъагъ. Гъэшlэгъонэу къытпэгъокlыгъэх, тэри ащ инэу гухахьо хэдгъуатэщтыгъ… Хьадэгъалlэ Аскэр… къуаджэхэм тищагъ, лlыжъ тхьаматэ горэм орэдхэр къытфиlуагъэх, унагъохэм тырагъэблагъэ ашlоигъоу мэгуlэх, хьохъухэр къаlох, lанэм хъохъоу къыщаlощтыгъэхэр стхьакlум икlхэрэп. Адыгабзэ нахь ар итlанэ…\nАщ щыпсэурэ ткъошхэм ябзэ зэрагъашlэ, пэрыохъу яlэп. Културэр арымэ гъунэ иlэп зепхьащтмэ.\nБэрэ сыкlуагъ Хэкум. Москва сынэсыгъ. Тыдэ сыкlуагъэми зэ нэмыlэми упчlэ гомыlу къытатыгъэп, гумэкlыгъо тлъэгъугъэп.\nТыркуер арыми, Хэкур арыми яхаз яхази мыдэныгъэ псалъэ тэри ятхьылlагъэп, ежьхэми упчlэ дыс къатыгъэп, демократичнэх.\n-Хэкум шъущыlэзэ «Тыкъэжъугъани шьикlыгъ» зыlуагъэ шьырихьылlагъа?\n-Хьау. Ащ фэдэу зыми ыlоу зэхэсхыгъэп. Сыдэщтэу, сыдым къыхэкlэу тикlыгъэми къагурэlо, ахэр цlыф зафэх. Атэжъ чlыгур зэрэтагъэбгынагъэр, дунаим тызэрэщитэкъуахьыгъэр тэщ нахьи нахь дэгъоу ашlэ. «Къэралыгъо 40-м шъуащэпсэу» аlо. «Къэжъугъэзэжь» зыфиlорэ орэдыр къэзыlорэ орэдыlор тэри едгъэблэгъэгъагъ. Я 80-рэ илъэсхэм къэкlогъагъ. А орэдым седеlу къэсми сыгъыщтыгъ. «Къэжъуъэзэжь», шъукъэкlожь фэlуагъэр. lофыгъо дэгъухэр щызэрахьэх.\n-Плъэъугъэхэм, уушэтыгъэхэм уакъыпкъырыкlым, ныбжьыкlэхэм, мыныбжьыкlэхэм, зэкэlхэми Атэжь чlыум, Хабзэм, бзэм ехьылlагъэу къяпlо пшlоигъо щыlа?\n-Ихэкум зымъэзэжьырэр зэрыс хэгъэгум хэщыпсахьыжьыщт, ихэкуи ибзи щыгъупшэжьыщт. Егепет lэнатlэ пае кlогъэ ныбджэъухэр тиlэх, ахэмэ «Ауджэ сыд фэдэ?» сlоу сяупчlэу къыхэlыгъ. Черкес лъэкъуацэхэр зиlэхэр щыlэх ау зэрэ Черкесыр зышlэжьырэр щымыlэжьэу ары. Ащ Черкес пщыгъошхо щаlыгъыгъ зэ горэм. Тетыгъор тэтиехэм аlыгъыгъ, дзэшхоу яlагъэри тэтие зэкlагъ. къэнагъэхэп. Ялъэпкъ хабзэ афэухъумагъэп.\n-Иджырэкlэ Хэкум зымгъэзэжьышъухэрэм мэуджэ сыд щашlэмэ хъунэу плъытэрэ?\n-Мэуджэ Хасэхэм яхьатыркlэ тикултурэ дъэгъунэн тэлъэкlы. Хасэхэр лъэшэу пхьашэу лэжьэнхэ фае, лажьэхэрэм тыпшьыгъ аlо хъущтэп. Непэ дунаир нэпэмыкl, тэ тикlэлэгъум фэдэу чыжьэу кlохэрэп, лъэпкъыр къэущыгъ ау, хэта кlожьыщтыр?\nНахьыбэм агъэзэжьынэп ау, зымыхъуми кlожьынхэр щыlэх. Зыгъэзэжьыгъэхэри макlэп. Адыгеим нэбгырэ 1500 фэдиз кlожьыгъэ.\nХэкум зыгъэзэжьыгъэхэм апэу тызэкlоми лъэшэу тагъэшlуагъ. 1989-рэ илъэсым Урысыем и егъэблэгъэ тхылъкlэ Москва тызэкlом Иорданием ипасоль ыкlи ишъхьагъусэ тырагъэблэгъагъ. Лъэшэу хабзэ къытахыгъ. Бэрэскэшхо нэмазым тызэдэкlуагъ, нэмаз зэдэтшlыгъ, зы цlыф тигъэгумэкlэу къытэплъыгъэп. Тыгу къинагъэх а мафэхэр. Сыгу лъэпэрапэщтыгъ, сыныбжьыкlагъэба иджыри.\nМосква зытхьамафэ тыдэси итlанэ Щэщэным тыкlуагъ. Сыд пэгъокlыкlэу ахэр къытпэгъокlыгъэх, къэсlуатэкlэ сыфэухынэп, шъулъэгъун фэягъэ! Хьусен Менге (Тхьам джэнэт къырет) тыкъезыщэкlыгъэр. Ишъхьаъусэ щыlэн фае, зэдзэкlакlоу сигъусагъ.\nТиатрэр зэхэкlыжьыгъагъэу щытыгъ ау, тэщ пае тиатрэм зыкъщигъэлъэгъугъ. Щэщэн къуаджэхэр къэткlуахьыгъэх. Тхьамафэрэ ащ тыщыlагъ, итlанэ Къэбэртае тыкlуагъ. Къэбэртэе Балкар Республикэм иъунапкъэ къэралыгъо эмблемыр пыльагъагъ, сэ ащ тызнэсым машынэм сикlи чlыгум себэугъ. Тятэжъхэм ячlыгу тызэрихьагъэм лъэшэу сыгу ыгъэтхытхыгъ. Мэфэ гъэшlэгъоныгъэх ахэр. Къэбартаии игъэкlотыгъэу дахэу къыщытпэгъокlыгъэх.\n«Силъэпкъ къызэрэущырэрэ зэхэсэшlэ; хымэ чlыгу исхэри, хэкурысхэрэ ары»\n-Къэбэртае е Мыекъуапэ узыкlокlэ тэда апэу плъэгъу пшlоигъохэр?\n-Къэбэртае узукlокlэ апэу Саусыкыкьо итеплъэ зытетым уащэ.\nТэ зэкlэхэми тыкlуагъ, нэхьыжъхэм къытфаlотагъэхэм тядэlугъ; орэдыlохэм орэдхэр къытфlуагъэх…\nСишъхьугъуси сэри илъэс 83-рэм тит. Ащ емылъытыгъэу тихэку тэкlожьы, ныбжьыкlэхэр чьэхэзэ агъэзэжьын фае. Ащ зынэсыжьыкlэ дахэу къапэгъокlыщтых, сицахь ателъ. Апэрапшlэу ти бизнесмэнхэр, анахьэу псэолъэшlыхэр кlожьынхэ, lоф щырагъэжьэн фае. lэкlыбым щыlэ ныбжьыкlэу Хэкум кlожьыхэрэм lофшlапlэ агъотынымкlэ, яхьалыгъу къалъжьын, зыщыпсэунхэ зычlэсынхэ унэ яlэн фэшl ишlуагъэ къагъэкlон фае, ар анахь пшъэрыль шъхъаl.\nЧеркесхэр къэущыгъэх. Ащ кlожьыхэрэм зи мыхъуми, зычlэсынхэ унэ къафагъоты, отелхэр лъэпlащэх. Мыекъуапэ щагъэпсыгъэ Хьакlэщыр апэрэ мафэхэм бысым афэхъу, ядекументхэр афагъэпсых.\nСилъэпкъ зызэриужыжьырэр синэрылъэгъу; силъэпкъэгъэу lэкlыбым щыlэхэри къэущыгъэх, Хэкум щыlэхэри нахь дэгъужь. Сихэку шlу сэлъэгъу. Адыгэ лъэпкъым ихэку ыгъэзэжьыным шlуагъэ ин хэлъ; сыда пlомэ ежь ичlыгу, ылъапсэр ары, зэрэфаеу ыбзэ ыгъэlорышlэщт. Адыгабзэ зымышlэхэрэм апае бзэ зыщарагъашlэрэ гупчьэхэр щыlэх. Лъэпкъым шlуагъэ къыфэзыхьын лъэкlыщт lофыгъо пстэуми адэлажьэх.\n-Тхьамэтэ маф! Тхьаоегъэпсэу гущыlэгъу укъзэрэтфэхъугъэм пае. Уигугъэхэм зыкъагъэшыпкъэжьынэу тыкъыпфэльаlо. Тхьам ыlомэ тэри бэ темышlэу тихэку дгъотыжьын.\n-Тхьам шъори шьуигухэлхэр къыжъудегъэхъух сикlал. Тэ неущэ ныбжьырэ тихэку тыкlожьынэу гъогу тытехьажьыщт. Мыекъуапэ тыщыпсэущт.\nАдыгабзэм езгъэкIугъэр:\nМэфшIукъо Щенгюл\nХьаткъо Аслан\nТыркуем къалэу Караман епхыгъэ къуаджэу Гёкче къыщыхъугъ. Къалэу Коня ираионхэм ахэр ахахьэх. Аслан, Ублапlэ ыкlи гурыт еджапlэхэм Караман ащеджагъ. 1961-рэ илъэсым Станбул Университетыр Псэолъэшlы Инженерэу къыухыгъ.\nКавказ Хасэхэм ягупчэу зэхищагъэ КАФДЕР итхьаматэу, КАФФЕД-ым итхьамэтэ гъэшlуагъэу lоф ышlагъ. Кафдав изещакlо куп хэтыгъ. Илъэсыбэрэ Анкара Черкес Хасэм итхьаматэу лэжьагъэ, нэужым Хасэм иупчьэжьэгъу Гъэшlуагъэу агъэнэфагъ.\nИщыlэныгъэ зэрэпсаоу, иlамал къыхьыгъэмкlэ илъэпкъ икултурэ, иныдэлъфыбзэ, лъэпкъым ишlэжь икъэухъумэн фигъэlорышlагъ. Тэдэ щыlэми Атэжъ чlыгум гъэзэжьыгъэным игупшысэ кlэдэугъ.\nХьаткъо Аслан щыпсэунэу ныбжьырэ хъопсапlэу иlагъэ ихэку, шышъхьаlум и 19-м 2021-рэ илъэсым Мыекъуапэ идунае щихьожьыгъ, ихэку гупсэ ичlыгу lахь щигъотыжьыгъ.\nТхылъыр: Хьаткъо Аслан – «Илъэс Хьылъэхэр» Кавказ, Атэжь чlыгум гъэшlэным чlэхьопсызэ псэугъэм игукъэкlыжьхэр зыугъоижьыгъэр, дэлэжьагъэр Тогузата Метин Бозкурт-КАФДАВ тхылъ тедзапlэр, Анкара. 2020-рэ илъэс.","id":"<urn:uuid:5dcbfb61-d62e-4b99-bc8f-f14234423b1b>","dump":"CC-MAIN-2021-43","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2021\/09\/%D0%B8%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%81-83-%D1%80%D1%8D-%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B1%D0%B6%D1%8C-%D1%82%D0%B8%D1%85%D1%8D%D0%BA%D1%83-%D1%82%D1%8D%D0%BAl%D0%BE%D0%B6%D1%8C%D1%8B-%D0%B4%D0%B6%D1%8B\/","date":"2021-10-27T09:04:33Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-43\/segments\/1634323588113.25\/warc\/CC-MAIN-20211027084718-20211027114718-00129.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9830886722,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9830886721611023, \"kbd_Cyrl_score\": 0.016622530296444893}","num_words":4783,"character_repetition_ratio":0.028,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.99,"perplexity_score":5753.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыекъуапэ\nМы аужырэ илъэсхэм республикэм икъэлэ шъхьаIэ нахь кIэракIэ, ущыпсэункIэ Iэрыфэгъу хъугъэ.\nЛъэпкъ проектхэм, къэралыгъо ыкIи шъолъыр программэхэм яшIуагъэкIэ Мыекъуапэ псэолъакIэхэр къыдэуцуагъэх, бэхэм гъэцэкIэжьынхэр ащыкIуагъэх, медицинэм, гъэсэныгъэм, культурэм иучреждениехэм ящыкIэгъэ пстэур арагъэгъотыгъ.\nIэрыфэгъу къэлэ щыIакIэр гъэпсыгъэным ипрограммэ Iоф зишIэрэм къыщыублагъэу Мыекъуапэ ищагуи 129-рэ ыкIи зыгъэпсэфыпIэ чIыпIэ 13 зэтырагъэпсыхьагъэх.\nЛъэпкъ проектхэу «Гъэсэныгъэм», «Демографием» яшIуагъэкIэ гъэсэныгъэм иучреждениякIэхэр мыщ щагъэпсых, мылъкушхо апэIуагъахьэ.\nДжащ фэдэу еджапIэхэм, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм яматериальнэ-техническэ зытет гъэкIэжьыгъэным мэхьанэшхо раты. Урысыем и Президентэу Владимир Путиным УФ-м и Правительствэ, шъолъырхэм пшъэрылъ къафишIыгъ еджапIэхэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр яшIылIэгъэнхэм исоциальнэ программэ къагъэхьазырынэу.\nПсауныгъэр къэухъумэгъэным исистемэ пштэмэ, мы аужырэ уахътэм республикэм икъэлэ шъхьаIэ хэхъоныгъэшIухэр зэришIыгъэхэр нафэ. УчреждениякIэхэр зэрашIыхэрэм дакIоу, ахэр зэтырагъэпсыхьэх, агъэцэкIэжьых, ящыкIэгъэ оборудованиер аIэкIагъахьэ.\nЛъэпкъ проектэу «Щынэгъончъэ ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэрэ автомобиль гъогухэр» зыфиIорэр анахь дэгъоу зыгъэцэкIэрэ шъолъырхэм Адыгеир ащыщ. Урысыем и Правительствэ иIэпэчIэгъэнэ фонд къыхэхыгъэ ахъщэ тедзэ (сомэ миллион 225-рэ) рес��убликэм къыфатIупщыгъ.\n2006-рэ илъэсым къыщыублагъэу унэгъо ныбжьыкIэхэм псэупIэхэр ягъэгъотыгъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ программэм Мыекъуапэ Iоф щешIэ. А уахътэм къыкIоцI къэралыгъо IэпыIэгъур унэгъо 1020-мэ аIукIагъ. БлэкIыгъэ илъэс закъом мы лъэныкъом сомэ миллион 80 фэдиз пэIуагъэхьагъ. Анахьэу анаIэ атырагъэты сабыибэ зэрысхэм. 2021-рэ илъэсым унэгъо ныбжьыкIэ 30-м ехъумэ псэупIэ амалэу яIэр нахьышIу ашIын алъэкIыщт.\nМыекъуапэ тапэкIи хэхъоныгъэхэр ышIынхэм, цIыфхэм щыIэкIэшIу яIэным республикэм ипащэхэм, къэлэ администрацием анаIэ тырагъэтыщт.\nТэхъутэмыкъое районыр\nМы муниципалитетым инвестициехэмкIэ, экономикэм хэхъоныгъэ ышIынымкIэ, нэмыкI лъэныкъохэмкIи амалышIухэр IэкIэлъых.\nБлэкIыгъэ илъэсыр пштэмэ, чIыпIэ бюджетым ихахъохэр фэди 1,4-кIэ нахьыбэ хъугъэ ыкIи сомэ миллион 747-м кIэхьагъ. Районым изэхэубытэгъэ бюджет сомэ миллиарди 2,1-м ехъугъ.\nМуниципалитетыр программэ зэфэшъхьафхэм чанэу зэрахэлажьэрэм, инвестициехэр нахьыбэ зэрэхъурэм яшIуагъэкIэ социальнэ Iофыгъуабэ зэшIохыгъэ мэхъу.\n2018-рэ илъэсым район гупчэ сымэджэщым ипсэолъакIэрэ ащ хэт поликлиникэмрэ къуаджэу Тэхъутэмыкъуае къыщызэIуахыгъ. Проектым игъэцэкIэн сомэ миллиони 143-рэ фэдиз пэIуагъэхьагъ. Джащ фэдэу шэпхъэшIухэм адиштэрэ фельдшер-мамыку IэзэпIи 3 агъэпсыгъ. Ащ нэмыкIэу еджапIэхэм, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм чIыпIэ пчъагъэу яIэм хэгъэхъогъэным республикэм ипащэхэм мэхьанэшхо раты. Ащ къыдыхэлъытагъэу гъэсэныгъэм иучреждениякIэхэр ашIыгъэх, щыIэхэм псэолъакIэхэр къапашIыхьагъэх, ахэр зэрифэшъуашэу зэтырагъэпсыхьагъэх, бэхэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр ащыкIуагъэх.\nФедеральнэ программэу «Физическэ культурэм ыкIи спортым хэхъоныгъэ ашIыныр» зыфиIорэм ишIуагъэкIэ мы аужырэ илъэсхэм муниципалитетым спорт псэолъакIэхэр щашIыгъэх. ГущыIэм пае, шэпхъэшIухэм адиштэрэ ФОК-хэр Тэхъутэмыкъуаерэ Инэмрэ къадэуцуагъэх.\n2019-рэ илъэсым Урысыем и Президентэу Владимир Путиныр Адыгеим къызэкIом, районым ит предприятиеу «Зеленый дом» зыфиIорэм щыIагъ, ащ иIофшIэн зэрэзэхищэрэм осэшIу фишIыгъ.\nМыекъопэ районыр\nКъэралыгъо программэхэм къадыхэлъытагъэу Мыекъопэ районым проект 50-м ехъу щагъэцэкIагъ, ахэр социальнэ ыкIи инженернэ инфраструктурэм хэхъоныгъэ ашIыным фытегъэпсыхьагъэх.\nУФ-м и Президент иIэпэчIэгъэнэ фонд къыхэгъэкIыгъэ мылъкумкIэ къутырэу Северо-Восточные Сады дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэр икIэрыкIэу зэтырагъэпсыхьажьыгъ. Поселкэу Удобнэм чIыпIэ 240-рэ зиIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIакIэ щашIыгъ. Джащ фэдэу псэупIэхэм адэт культурэм иунэхэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр ащыкIуагъэх, мы илъэсми а IофшIэныр лъагъэкIуатэ. Щагухэр ыкIи общественнэ чIыпIэхэр зэтырагъэпсыхьагъэх. Лъэпкъ проектэу «Демографием» къыдыхэлъытагъэу районым ипсэупIищмэ ФОК-хэр ащашIых.\nМы аужырэ илъэсхэм километрэ 60-м ехъу зикIыхьэгъэ газрыкIуапIэхэр районым щашIыгъэх. Джащ фэдэу псыр, электричествэр псэупIэхэм, псэуалъэхэм аращалIэх.\nЗекIоны�� хэхъоныгъэ ышIыным, инвестициехэм ахэгъэхъогъэным афэшI мы аужырэ илъэсхэм республикэм ипащэхэм зэшIуахыгъэр бэ. Программэ зэфэшъхьафхэм яшIуагъэкIэ зекIоным ипсэуалъэхэм якIурэ гъогухэр агъэцэкIэжьых, зэтырагъэпсыхьэх. Ащ дакIоу Мыекъопэ районым икъушъхьэхэм защызыгъэпсэфынэу къэкIорэ хьакIэхэм япчъагъэ хэпшIыкIэу нахьыбэ хъугъэ.\nМуниципалитетыр зыдэщыс чIыпIэр дахэ, инвестициехэр хэплъхьанкIэ хъопсагъо. Ар къыдалъытэзэ Адыгеим ипащэхэм IофшIэныр зэхащэ, районым хэхъоныгъэ ышIыным, амалэу IэкIэлъхэр ыгъэфедэнхэм анаIэ тырагъэты.\nАдыгэкъал\nАдыгэкъалэ иэкономикэ хэхъоныгъэшIухэр ешIых, предпринимательхэм IэпыIэгъу агъотыным, социальнэ ыкIи коммунальнэ инфраструктурэм зиушъомбгъуным, IофшIэпIэ чIыпIэхэр нахьыбэ хъунхэм алъэныкъокIэ пшъэрылъ инхэр зыфегъэуцужьых.\nРеспубликэм ыкIи къалэм япащэхэм Iофэу зэдашIэрэм ишIуагъэкIэ Адыгэкъалэ итеплъэ аужырэ илъэситфым хэпшIыкIэу зэхъокIыгъэ хъугъэ.\nПроектэу «КIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр — сабыйхэм апай» зыфиIорэмрэ лъэпкъ проектэу «Гъэсэныгъэмрэ» къадыхэлъытагъэу 2020-рэ илъэсым кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Нэбзый» зыфиIоу атIупщыгъэр нэбгырэ 240-мэ ателъытагъ, федеральнэ бюджетым къыхэхыгъэу сомэ миллиони 168-рэ мин 216,2-рэ ащ пэIухьагъ.\nФизкультурэм зыщыпылъхэу ыкIи псауныгъэр зыщызэтырагъэуцожьырэ комплексэу Лъэцэр Хьазрэт ыцIэ зыхьырэр ашIыгъ. Ащ федеральнэ ахъщэу сомэ миллион 46-рэ мин 404,9-рэ, шъолъыр ыкIи чIыпIэ бюджетхэм къахэхыгъэу сомэ миллион 41-рэ мин 950,1-рэ пэIухьагъ. Комплексым къалэм игупчэ къегъэдахэ.\nФэтэрыбэу зэхэт унэхэм ящагухэм язэтегъэпсыхьан 2018 — 2020-рэ илъэсхэм сомэ миллиони 115,1-рэ ехъу пстэумкIи Адыгэкъалэ пэIуигъэхьагъ.\nЛъэпкъ культурэм и Гупчэ дэжь агъэкIэжьыгъэ площадыр анахьыбэу къэлэдэсхэр къызэкIуалIэхэрэм ащыщ.\nКъэлэ цIыкIухэм Iэрыфэгъу щыIакIэр ащыгъэпсыгъэнымкIэ проектхэм язэнэкъокъоу Урысыем щызэхащагъэм 2019-рэ ыкIи 2021-рэ илъэсхэм Адыгэкъалэ текIоныгъэр къащыдихыгъ.\nОбщественнэ чIыпIэр загъэкIэжьым, кIэлэцIыкIу джэгупIэхэр, спорт площадкэ зэфэшъхьафхэр зиIэ парк дахэ къалэм иIэ хъугъэ.\nКвадратнэ метрэ мин 90-рэ фэдиз къызэлъызыубытырэ саугъэт зэхэтэу «ТекIоныгъ» зыфиIорэри умышIэжьынэу зэтегъэпсыхьагъэ хъугъэ.\n«Лучшие муниципальные практики» зыфиIорэ Урысые зэнэкъокъум ишъолъыр едзыгъоу «Градостроительная политика» зыфиIорэ лъэныкъомкIэ Адыгэкъалэ текIоныгъэр къыдихыгъ.\nКъэлэ псэупIэ коим хэхьэрэ къутырэу Псэкъупсэ физкультурнэ комплексэу щашIырэм пэмычыжьэу общественнэ чIыпIэ щагъэпсы. Ащ федеральнэ бюджетым къыхэхыгъэу сомэ миллиони 5, республикэ ыкIи къэлэ ахъщэу сомэ мин 806,4-рэ пэIухьащт.\nДжащ фэдэу къэлэдэсхэр къыхэлажьэхэзэ фэтэрыбэу зэхэт унэхэм ящагуи кIэлэцIыкIу джэгупIэхэр ащагъэпсыгъэх.\n2020-рэ илъэсым Адыгэкъалэ лъэпкъ проектэу «Экологием», партием ипроектэу «Чистая страна» зыфиIорэм ыкIи псэу цIыфхэр зашъохэрэр шапхъэхэм адиштэным фытегъэпсыхьэгъэ шъолъыр программэу «Чистая вода» зыфиIорэм ахэхьагъ. Ащ ишIуагъэкIэ псыкъычIэщыпIи 9 гъэкIэжьыгъэ хъущт.\nБлэкIыгъэ илъэсым ыкIэм Адыгэкъалэ итхылъеджапIэхэр зэнэкъокъум хэлажьэхи, лъэпкъ проектэу «Культурэм» хэхьагъэх. Грантэу къырахыгъэ сомэ миллионыр лъэхъаным диштэу гъэпсыгъэ модельнэ тхылъеджапIэм ишIын пэIухьагъ.\n«Муниципальнэ образованиеу «Адыгэкъалэ хэхъоныгъэ ышIыныр» зыфиIорэ чIыпIэ программэм къыдыхэлъытагъэхэм ягъэцэкIэн пае федеральнэ бюджетым къыхэхыгъэу сомэ миллион 76,6-м ехъу 2020-рэ илъэсым къыфатIупщыгъ.\nАужырэ илъэситфым муниципальнэ программэхэм япхырыщын пстэумкIи сомэ миллион 599,6-м ехъу Адыгэкъалэ пэIуигъэхьагъ. Къалэм зэхъокIыныгъэу фэхъугъэхэм зэкIэмкIи апэIухьагъэр сомэ миллион 730-рэ мин 668,2-рэ мэхъу.\nТеуцожь районыр\n2000-рэ илъэсым шэкIогъум и 29-м гъунэпкъакIэхэр иIэу агъэпсыжьыгъэ Теуцожь район ныбжьыкIэр нахь кIэракIэ мэхъу.\nЛъэпкъ проектэу «Демографием» епхыгъэу чIыпIэ 240-рэ зиIэ ыкIи ясельнэ купхэр къыздыхэлъытэгъэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ къуаджэу Пэнэжьыкъуае щагъэпсыгъ. Мылъкоу агъэфедагъэр сомэ миллиони 169-рэ мин 915-рэ. Къуаджэу Пэнэжьыкъуае имызакъоу, гъунэгъу псэупIэхэми къарыкIырэ сабыйхэр кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм къэкIох.\nИлъэситфым къыкIоцI районым иеджапIэхэм автобуси 7 къаIукIагъ. Программэу «Земскэ кIэлэегъадж» зыфиIорэм игъэцэкIэн къыдыхэлъытагъэу, 2020-рэ илъэсым сомэ миллион къызэратыгъэ специалист ныбжьыкIи 3 еджапIэм Iоф щашIэнэу къэкIуагъэх, 2024-рэ илъэсым еджапIэм ищыкIэгъэ кIэлэегъэджи 4 програмэм хэлэжьэщтых.\nРайоным иеджапIэхэм ачIэс кIэлэеджэкIо 1483-мэ шхыныгъо стыр аIэкIагъахьэ, а 1 — 4-рэ классхэм арыс нэбгырэ 800 фэдиз ыкIи я 5 — 11-рэ классхэм ащеджэрэ кIэлэеджэкIо 460-рэ ыпкIэ хэмылъэу агъашхэх.\nЛъэпкъ проектхэр, федеральнэ ыкIи шъолъыр программэхэр зэрифэшъуашэу гъэцэкIэгъэнхэм, цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэным, предпринимательствэ цIыкIум ыкIи гурытым хэхъоныгъэ ашIыным районым ипащэхэм анаIэ атет, пшъэрылъ шъхьаIэу ахэр зыфагъэуцужьы.\nКрасногвардейскэ районыр\n«Народнэ» бюджетированием ишIуагъэкIэ чIыпIэ бюджетхэм яахъщэ апэрапшIэ зыпэIубгъэхьан фаер цIыфхэм къыхахынэу амал щыIэ хъугъэ.\nКъоджэ псэупIэхэм язэтегъэпсыхьан зэрэлъыкIуатэрэм обществэр лъэплъэ, проектыбэхэм ягъэцэкIэн ежь цIыфхэр къыхэлэжьагъэх.\nШъолъыр программэу «Псы къабзэм» къыдыхэлъытагъэу псыугъоипIэм ишIын 2020-рэ илъэсым аухыгъ, проектым сомэ миллион 11-м ехъу тефагъ. Ащ ишIуагъэкIэ район гупчэм щыпсэурэ нэбгырэ миным ехъумэ шэпхъэшIухэм адиштэрэ псыр аIэкIахьэ хъугъэ.\nКрасногвардейскэ гупчэ район сымэджэщым иматериальнэ базэ нахьышIу шIыгъэнымкIэ мы аужырэ уахътэм зэшIуахыгъэр макIэп. ГущыIэм пае, программэу «Къоджэ чIыпIэхэм хэхъоныгъэ ашIыныр» зыфиIорэм игъэцэкIэн къыдыхэлъытагъэу сомэ миллиони 5,7-рэ зыосэ автомобили 5 къащэфыгъ.\nПсауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ къулыкъум иапэрэ медицинэ IэпыIэгъу исистемэ игъэкIэжьын фытегъэпсыхьэгъэ шъолъыр программэм къыдыхэлъытагъэу мы илъэсым Красногвардейскэ гупчэ район сымэджэщым хирургиемкIэ иотделение игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр щэкIох. Селоу Еленовскэм фельдшер-мамыку IэзапIэ щашIы.\nМуниципальнэ программэу «Унэгъо ныбжьыкIэхэм псэупIэхэр ягъэгъотыгъэнхэр» зыфиIоу 2016 — 2020-рэ илъэсхэм ателъытагъэм къыдыхэлъытагъэу унэгъо 33-мэ сомэ миллион 17-м ехъу афатIупщыгъ. Сабыибэ зэрыс унэгъо 35-мэ яунэе чIыгу Iахьхэр аратыгъэх, мы уахътэм ехъулIэу а лъэныкъомкIэ чэзыу щыIэп.\nЗянэ-зятэ зимыIэжьхэм ыкIи ахэр зышъхьащымытхэм псэупIэхэр зэрагъэгъотынхэм фэшI сомэ миллион 22-рэ фэдиз афатIупщыгъ, IэпыIэгъур нэбгырэ 23-мэ алъыIэсыгъ.\nЛъэпкъ проектэу «Демографием» къыдыхэлъытагъэу чIыпIи 120-рэ зырыз зиIэщт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм яшIын щылъагъэкIуатэ къуаджэу Хьатикъуае, селохэу Белэмрэ Садовэмрэ. 2021-рэ илъэсым ыкIэм IофшIэнхэр аухынхэу агъэнафэ.\nКъэралыгъо программэу «Къоджэ чIыпIэхэм хэхъоныгъэ ашIыныр» зыфиIорэм игъэцэкIэн епхыгъэу Белосельскэм ыкIи Улапэ культурэм иучреждениехэр ащышIыгъэнхэм пае сомэ миллион 92-м ехъу афатIупщыгъ. Ахэм язэтегъэпсыхьан епхыгъэ IофшIэнхэр непэ лъагъэкIуатэх.\nКощхьэблэ районыр\nРайоным спорт объекти 110-рэ ит, квадратнэ метрэ мин 80-м ехъу зэрылъ нэмыкI спорт псэолъэ 81-мэ Iоф ашIэ.\nЛъэпкъ проектэу «Демографием» къыдыхэлъытагъэу къуаджэу Кощхьаблэ ФОК щашIыгъ, ар нэбгырэ 200-мэ ателъытагъ. Ащ нэмыкIэу муниципалитетым Iоф щашIэ самбэмрэ дзюдомрэкIэ спорткомплексым, футбол ешIэпIэ 25-мэ, баскетбол ыкIи волейбол площадкэхэм, спортзал 22-мэ.\nЦIыфхэм ягъашIэ хэгъэхъогъэным ыкIи зидунай зыхъожьыхэрэм япчъагъэ нахь макIэ шIыгъэным афэшI районым щагъэцакIэ программэу «ЦIыфхэм социальнэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр» зыфиIорэр. Программэу «Зыпкъ итэу къоджэ чIыпIэхэм хэхъоныгъэ ашIыныр» зыфиIорэм игъэцэкIэн къыдыхэлъытагъэу блэкIыгъэ илъэсым унэгъуи 6-мэ сомэ миллиони 4,5-рэ хъурэ социальнэ тынхэр атырагощагъэх. ПсэупIэхэр зэрагъэгъотынхэм фэшI унэгъо ныбжьыкIи 9-мэ сомэ миллионибгъу афатIупщыгъ.\nУФ-м и Президент и Указэу сабыибэ зэрыс унагъохэм чIыгу Iахьхэр ятыгъэнхэм епхыгъэр районым щагъэцакIэ. Мы программэр зыщыIэм къыщыублагъэу унэгъуи 145-мэ яшIуагъэ арагъэкIыгъ.\nСабыищ е нахьыбэ зиIэ унагъохэм ячIыгу Iахьхэм инженернэ инфраструктурэ ящэлIэгъэным къыдыхэлъытагъэу гъогукIэхэр ашIыгъэх, ащ сомэ миллиони 2,8-рэ пэIуагъэхьагъ.\nЛъэпкъ проектэу «Гъэсэныгъэм» епхыгъэ федеральнэ проектэу «Цифровая образовательная среда» зыфиIорэм ишIуагъэкIэ 2020-рэ илъэсым гурыт гъэсэныгъэ защарагъэгъотырэ учреждениихмэ сомэ миллиони 9,6-рэ зыосэ оборудование арагъэгъотыгъ.\nМы илъэсым зэтырагъэпсыхьэх къуаджэу ХьакIэмзые ыкIи поселкэу Майскэм адэт еджапIэхэр. ПсэупIэхэу Дружбэм ыкIи Натырбыем адэт еджапIэхэм яспортзалхэр агъэцэкIэжьыгъэх, ащ сомэ миллиони 3,5-м ехъу пэIуагъэхьагъ.\nКъуаджэу Кощхьаблэ щыпсэухэрэм шэпхъэшIухэм адиштэрэ зашъохэрэ псыр аIэкIэгъэхьэгъэным фытегъэпсыхьэгъэ псэуалъэм ишIын блэкIыгъэ илъэсым аухыгъ. Ар агъэцэкIэфэ псырыкIопIэ километрэ 42,5-рэ агъэпсыгъ, псыр къызычIащыщт чIыпIи 2 атхъугъ.\nЛъэпкъ проектэу «Щынэгъончъэ ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэрэ автомобиль гъогухэр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу 2021-рэ илъэсым Кощхьэблэ районым игъогу IахьиплIымэ гъэцэкIэжьынхэр ащыкIощтых.\nДжэджэ районыр\nМы муниципалитетыр анахьэу мэкъумэщ хъызмэтым фэгъэзагъ нахь мышIэми, нэмыкI лъэныкъохэмкIи хэхъоныгъэ ышIыным, псэупIэхэр зэтегъэпсыхьэгъэнхэм, инвестициехэр нахьыбэ шIыгъэным пылъ.\n«Къоджэ чIыпIэхэм хэхъоныгъэ ашIыныр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу мы уахътэм Джэджэ районым культурэм иуниплI щагъэцэкIэжьы. Ахэр селоу Сергиевскэм, къутырэу Днепровскэм, станицэхэу Джаджэм ыкIи Дондуковскэм адэтых. Лъэпкъ проектэу «Культурэм» ишIуагъэкIэ искусствэхэмкIэ еджапIэу Джаджэм дэтыр агъэкIэжьы.\nДжащ фэдэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIитIу районым щашIы. Станицэу Джаджэм щагъэуцурэр нэбгырэ 240-мэ, Келермесскэм щашIырэр – 120-мэ ателъытагъэх. Ащ нэмыкIэу мы учреждениехэм IофшIэпIэ чIыпIакIэхэр къатыщтых.\n2022-рэ илъэсым станицэу Дондуковскэм ФОК щашIыщт, псырыкIуапIэхэр щагъэпсыщтых, Келермесскэм гъэстыныпхъэ шхъуантIэм ирыкIуапIэхэр щашIыщтых, къутырэу Прогрессым щыпсэухэрэм фельдшер-мамыку IэзэпIакIэ яIэ хъущт, культурэм и Унэу дэтыр агъэцэкIэжьыщт.\nКъихьащт илъэсымкIэ гухэлъхэм ащыщых къутырэу Тамбовскэм дэт гурыт еджапIэм игъэцэкIэжьын, Дондуковскэм игъогухэм ягъэкIэжьын.\nДжэджэ районым зыпкъ итэу непэ хэхъоныгъэхэр ешIых, нахьышIум фэкIо, тапэкIи зэшIуихынэу ыгъэнафэрэр бэ.\nШэуджэн районыр\nСоциальнэ Iофыгъохэм язэшIохын, кIэлэцIыкIухэр зэрыс унагъохэм IэпыIэгъу афэхъугъэным, псэупIэхэм язэтегъэпсыхьан, мэкъумэщ хъызмэтым хэхъоныгъэ ышIыным, нэмыкI лъэныкъохэм ягъэцэкIэн Шэуджэн районым мэхьанэшхо щыраты.\nКIэлэцIыкIухэр зэрыс унагъохэм IэпыIэгъу афэхъугъэнымкIэ анахьэу шIуагъэ къэзыхьырэр ыкIи къашъхьапэрэр ны мылъкум епхыгъэ программэр ары. 2020-рэ илъэсым ащ фэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэх. Ахэм яшIуагъэкIэ ахъщэу ны мылъкум къыщыдэлъытагъэм хэхъуагъ, ар къыратынэу фитыныгъэ зиIэхэр нахьыбэ хъугъэ.\nПрограммэр зыщыIэм къыщегъэжьагъэу УФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и ГъэIорышIапIэу Шэуджэн районым щыIэм сертификат 1207-рэ ытыгъ. Унэгъо 1050-мэ агъэфедэгъах. Ны мылъкум ишIуагъэкIэ унэгъо шъитфым ехъумэ псэупIэ зэрагъэгъотыным пае банкым чIыфэу къыIахыгъэр апщыныжьыгъ.\nЛъэпкъ проектэу «Псауныгъ» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу аужырэ илъэситфым Шэуджэн районым фельдшер-мамыку IэзэпIи 4 щашIыгъ.\nРайоныр инвесторхэмкIэ хъопсагъоу щытмэ, цIыфхэм ящыIакIэ нахьышIу хъуным фэIорышIэщт. Жьыбгъэм ыкIуачIэкIэ Iоф ышIэу мегаватт 60 къэзытырэ энергетическэ псэолъэ 24-рэ районым щагъэуцугъ. БлэкIыгъэ илъэсым ахэр атIупщыгъэх. Ащ ишIуагъэкIэ 2020-рэ илъэс закъом сомэ миллион 28-м ехъу район бюджетым хэбзэIахьэу ихьагъ. Джащ фэдэу тыгъэм ыкIуачIэкIэ Iоф зышIэрэ станцие муниципалитетым щагъэпсыгъ, инвестициехэр сомэ миллион шъитфым кIэхьагъ.\nПрограммэу «ЕзыгъэжьэгъэкIэ фермер» зыфиIорэр зыщыIэм къыщыублагъэу Шэуджэн районым имэкъумэщ хъызмэтшIэпIэ 50-мэ грантхэр къаратыгъэх. ЗэкIэмкIи ар сомэ миллион 70-м ехъу. Былымхъуным фэгъэзэгъэ унэгъуиблымэ сомэ миллион 53-м ехъу къаIэкIэхьагъ.\nГъэсэныгъэм, псауныгъэр къэухъумэгъэным, культурэм, нэмыкI лъэныкъохэм япхыгъэ псэуалъэхэр Шэуджэн районым щагъэцэкIэжьыгъэх, щызэтырагъэпсыхьагъэх. Непи а IофшIэныр лъагъэкIуатэ.","id":"<urn:uuid:b7725ad5-6ba2-4354-a8b5-c14c516c8bed>","dump":"CC-MAIN-2021-43","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/10\/02\/%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D0%BB%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%85%D1%8D%D1%85%D1%8A%D0%BE\/","date":"2021-10-19T01:54:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-43\/segments\/1634323585231.62\/warc\/CC-MAIN-20211019012407-20211019042407-00129.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7628480792,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7628480792045593, \"kbd_Cyrl_score\": 0.23623742163181305}","num_words":4531,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.036,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.763,"perplexity_score":2953.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ц1ыфхэр къиныгъохэм захафэрэм щыгъом лъэхъаныр,\nТхьэхэр ык1и ахэм анэмык1ыбэхэр аумысынхэр яшэн,\nау ежьхэм мысагъэр зыфалъэгъужьыныр, яджагъу.\nПлатон урым (юнен, грек) философ,\nилъэс 2660 илъэсхэм апшъэк1э щы1агъ.\nСиц1ык1угъом, къынэужым, к1элэ 1этахъоуи сызэхъум игъом чэтыу къолэнэу ти1агъэр сыгу къэк1ыжьы. Ышхын зептырэм – ынэгу къыпфэгъэзагъэу, загъори, къызэрэпфэразэр уигъаш1эмэ ш1оигъоу, ышъхьэ къы1этымэ – дахэу къып1уплъыхьэзэ, ышхынэу ептыгъэр мыгузэжъуахэу ыгъэунэшк1ущтыгъэ. Къыотыгъон нэшанэхэри къызыдырихьэк1ыщтыгъэх. Ар зиш1эрэм – ышхынэу пш1уитыгъугъэр ыцапэхэм адэгъэнагъэу, елъэк1онэу к1оти, къогъоу къыгъотыгъэм ык1ыб къыпфэгъэзагъэу къот1ысхьэти, ынэхэр ыуц1ыргъухэзэ, пш1уитыгъугъэр екъузыфэк1э а ч1ып1эм икощык1ыщтыгъэп. Ащ афэдэ нэшанэхэр сыд фэдэрэ чэтыуи зэрэхэлъыр 1огъахэ. Джащ фэд сэ непэ сызэрэхъугъэри: чэтыур зытыгъорэм, ежь зи ымылъэгъугъэмэ – ежьыри къамылъэгъугъэу зэрэш1ош1эу, сэри непэ сш1эрэр зыфэдэр зэсымыгъэлъэгъуныр сихьисапэу, сыгу сетыгъожьызэ, гъэзетэу «Адыгэ макъэр» къысфэк1оным фэш1 сык1этхагъ. Ар къызыхэк1ыгъэр къис1отык1ынэу исхъухьагъ ык1и, ащ фэш1 а гъэзетым изытхьапэ згъэпсэуалъэзэ тхэныр къезгъэжьэнэу унашъо сш1ыгъэ. Тхьапэу зигугъу сш1ырэр «Адыгэ макъэу» шэк1огъум ипш1ык1убгъэм 2015 илъэсым къыдэк1ыгъэм иятфэнэрэ-ияхэнэрэ нэк1убгъохэр ары. А тхьапэр гъэзетэу «Адыгэ макъэм» ц1ыфхэр к1игъэтхэнхэм пай рекламэ къеш1ы.\nКъалэу Мыекъуапэ щыпсэухэрэр а гъэзетым зыщык1атхэрэ ч1ып1эмэ афэшъуашэу ащ ауасэ хъущтхэр итхагъэх ятфэнэрэ нэк1убгъом ышъхьэгъык1э. Къынэужым, ащ ыхэк1э хьэрыф ш1уц1э инхэмк1э итхагъ: «Лъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэр» тэщ пай къызыфыдэк1ырэр. Тык1эжъугъатх тигъэзет лъап1э!».\nГу зэрэлъышъутагъэу, рекламэр къэзыш1ырэр, имэхьанык1э, гъэзетым щымылажьэрэм фэд, ау ащ зы нэбгырэ горэми ылъэкъуац1э к1этхагъэп. Зэрэхъурэмк1э, а гущы1эхэр зыехэр а редакцием щылажьэрэхэр арых. Арышъ, джы а рекламым арытхэгъэ гущы1эхэм ямэхьан зэрэсфэук1оч1эу зэхэсфынэу изын зэсэтыжьы.\n«Лъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэр…» Адыгэ Республикэу адыгэ нэбгырэ минишъэм къыдафэу зэрысым, шъыпкъэр п1ощтымэ, адыгабзэк1э (ар т1он…) а зыгъэзетыр ары къыдэк1ырэр. Ары шъхьэм, ар лъэпкъ гъэзетэу п1оныр пхэндж, сыда зып1орэм, ащ иномер пэпчъ яапэрэ нэк1убгъохэм ятхьэпэ фыжьхэр шъолыр ш1уц1ашъок1э гъэлагъэхэу, ахэм ак1ы1у пэпчъ хьэрыф фыжьыхэмк1э мощ фэдэ гущы1эхэр атетхэгъэ зэпыт: « Адыгэ Республикэм и Правительствэ игъэзет» (урысыбзэм фэмыкъулаим пайк1э къэсэтхы: Правительствэ гущы1эм адыгабзэк1э къик1ырэр – Зыгъэ1орыш1эрэ-) Адыгэ Республикэр Зыгъэ1орыш1эрэр ары «Адыгэ макъэр» къыдэзыгъэк1ырэр. Ащ исых урымхэри, ермэлхэри. Ар Зыгъэ1орыш1эрэм игъэзет зэмыл1эужыгъо ц1ыф лъэпкъыхэм ятхыгъэхэр, ясурэтхэр къехьэх. «Адыгэ макъэм» еджэрэ къанзалхэр, урысхэр, корейхэр синэ1уасэх. Ащымэ афэдизыр джаущтэу зыхъурэмэ адэжь, сыдэу хъумэ лъэпкъ (адыгэ лъэпкъ) гъэзетэу хъущт ар? Джэуапэу ащ фэхъун ылъэк1ыщтыр зы – Республикэр зэрыпсаоу Зыгъэ1орыш1эрэм къыдигъэк1ырэ гъэзетэу «Адыгэ макъэр» лъэпкъ гъэзетэу п1оныр – гунахь. – Ау, адыгэ лъэпкъым игъэзетэу «Адыгэ макъэр» зэри1орэм нэмык1ырэ мэхьан ритымэ ш1оигъу: ащ фэш1 «…тэщ пай къызыфыдэк1ырэр!, - е1о.\nГъэнэфэгъахэ, адыгэхэм апаеу ар зэри1орэр редакцием щылажьэхэри ащ зэрэщыщхэр джыри зэ шъугу къэсэгъэк1ыжьы.\nГъэзетым иредакице къыдигъэк1ырэ гъэзетэу «Адыгэ макъэр» - редакцием щылажьэхэрэм апай къыдэк1эу зыфэбгъэ1ужьыныр – хьарам.\n«Тык1эжъугъатх тигъэзет лъап1э» - е1ори, ежь зыфык1эджэжьы. Ар, шапсыгъэм зэри1оу – тхьамыщк1эгъофу (тхьамык1эгъошху). А рекламым узеджэрэм икъынэуж, уфаемэ, сикъош (сишыпхъу), пш1ош1 гъэхъу, зыш1ош1 мыхъунхэм ащыщэуи зыш1, ау уинэ1осыжъыр («Адыгэ макъэм» иредакцие) пый нэгъуаджэ къыпфэхъугъэу, къыбдэхьащхызэ, шыу къамыщымк1э уак1ыбышъо къыригъэплъык1эу къыпщегъэхъу».\nГущы1эк1э гъэпсыгъэ рекламэу ыпшъэк1э зигугъу тш1ыгъэм ыхэк1э укъызехырэм тлъэгъурэ рекламэхэр мо илъэсэу дгъэк1отэжьырэм къык1оц1 зыбгъо-зыпш1э «Адыгэ макъэм» иномер зэфэшъхьэфхэм къырагъэхьагъ. Ащ нэбгырищымэ ясурэтхэр (фотографиехэр) шъхьэф-шъхьэфэу атехыгъэу итых: зы к1алак1э горэм гъэзетыхэр зыщыращэхэрэм дэжь «Адыгэ макъэм» лъы1эбагъэу щыт, ащ къык1элъык1орэ к1элак1эм адыгэм ибыракъ зэпэкъудыигъэу ы1ыгъэу щыт, ящэнэрыр – л1ыжъы: ар пхъэнт1эк1у к1ыхьэм тес, шъынашъом хэш1ык1ыгъэ пэ1о лъагэр щыгъ ык1и, нэгъунджэхэр телъэу гъэзетэу «Адыгэ макъэр» ы1ыгъэу еджэ фэдэу къэлъагъо.\nЗыфэт1огъэ нэбгырищыхэм ак1эгъ «Адыгэ макъэм» къэдигъэк1ыгъэ номеритфымэ атехыгъэ копиехэр итых. А копиехэм арыт сурэтхэр зызэхэбгъэхъожьыхэрэм – пш1ык1убгъу ьэхъух.!?\nА гъэзет нэк1убгъом джыри зигугъу тымыш1ыгъэ горэ къэнагъ: «Щы1эныгъэм илъыныкъо пстэуми гъэзетыр анэсы», - е1ори, «щы1эныгъибгъу» ашъхьэ-а��1эхэм урысыбзэ гупшысэр ак1эк1эш1агъэу, ауми – адыгабзэм илъхьэжъыгъэ теплъыр фэш1ыжьыгъэу ащ къепчъыжьых: «Гъаш1эр ык1и ц1ыфыр», «Тизэдэгущы1эгъухэр», джащ афэдэу джыри уцугъуибл.\n«Гъэзетэу «Адыгэ макъэр» къишъутхык1ымэ, ныдэлъфыбзэр къэнэнымк1э, лъэпкъыр мык1одыжьынымк1э шъуиш1уагъэ къэк1ощт», - хьэрыф инхэмк1э яхэнэрэ нэк1убгъом джар итхагъ. «Олахьэ, ащ итхагъэр фалэ уеджагъэк1и къибгурымы1он!», - языгъэ1орэ гущы1эхэр ащ угу къегъэк1ых нахь мыш1эми, къэбэртаим зэри1оу – п1эщ1эгъуэ 1уэхум дыщыхэмыхьэк1э (псынк1эгъо 1офым тызыхэмыхьэрэм), ари зэдгъэпэшышъун, а гущы1эухыгъэм адыгабзэм играмматикэ (инджылызыбзэк1э – grammar) нэшанэхэр елъэщаохэу зэхагъэуцуагъэ хъугъэ: «…къишъутхык1ымэ…» зыфи1орэ гущы1эм икъынэуж мыщ фэдэ тамыгъэп : , : щытын фэягъэр, щытын фэегъэ тамыгъэр мыщ фэд :-:; тхыгъэм имэхьан нахь гуры1огъош1у хъуным фэш1 зыфэс1огъэ тамыгъэр бгъэуцун фай. Ащ къыдафэрэмк1э а гъэзетыр къиттхык1ымэ – «ныдэлъфыбзэр къэнэнымк1э, лъэпкъыр мык1одынымк1э шъуиш1уагъэ къэк1ощт», - е1о. Ары шъхьэм, ыпэк1э къызэрэстхыгъагъэу, нэмык1ырэ лъэпкъыхэм ащыщхэри «Адыгэ макъэм» къехьэх ык1и еджэшъух; арышъ, «ныдэлъфыбзэр» зыфи1оу редакцием ыгъэфедэрэ гущы1эр адыгэ закъохэр арэпышъ зыфэгъэхьыгъэн фаер – ар пхэндж редакцием фэхъу. Ащ фэдэ къабз – «лэпкъыр мык1одыжьынымк1э», - зэри1орэри. Ик1эк1ып1эк1э укъызеорэм, а гъазетыр къиттхык1ымэ – адыгабзэр къызэтенэнымк1э ык1и адыгэ лъэпкъыр мык1одыжьынымк1э ащ «Адыгэ макъэм» иш1уагъэ, тэк1ыщтэу ары.\nАлахьым къабыл ар еш1 ау…\nАуми нэк1убгъэу гущы1эухыгъэр зэрытхагъэм ыхэк1э нэбгырибл ясурэтхэр арытых ык1и ахэм «Адыгэ макъэм» къыра1ал1эхэрэр итхагъэх. Зэк1эри, Бжэдыгъу-Чэчэнай исхэм ащыщыбэхэм зэра1оу – шэлъэу (лъэшэу) а гъэзетым къыщэтхъух ык1и а гъэзетым адыгэхэр к1этхэгъэн фаеу къэджэх. Ахэр – министр, политик, режиссер, артистых. Зыгорэм сенэкъокъуныри, е, шъхьак1о есхыныр арэп сыкъызыфатхэрэр; сш1ош1 къис1отык1ыным фэш1 ны1эп. Ц1ыфэу къэзытхыгъэр арэп сш1о1офыр – ятхыгъэмэ мэхьанэу я1эр ары, нахьык1э, сызыпылъыр.\nАрышъ, мохэм ащыщхэм атхыгъэхэм, сыгу римыхьыпэу ахэт гущы1эухыгъэ зырыз къахэстхык1ынэу исхъухьэгъ, - «…Гъэзетэу «Адыгэ макъэр» лъэпкъым итарихъи, непэ игупшысэхэми, игухэлъхэми язехьак1у…», «Уадыгэмэ, «Адыгэ макъэр» ренэу уистол (инджылызыбзэк1э –desk) телъын фаеу сэлъытэ..», «Адыгэ макъэм» фэдэ гъэзет адыгэ лъэпкъым зэри1эм сырэгушхо…», «Адыгэ макъэм» (зэрытхын фэягъэр «Адыгэ макъэр») итеплъэк1и лъэгъупхъ, зэк1ужьэуи гъэпсыгъэ…», «к1элэегъаджэхэми, ны-тыхэми, тэри гъэзетыр 1эпы1эгъуш1у къытфэхъу», «Адыгэ Республикэм лъэпкъ гъэзет зэри1эр зысэш1эм (?!) лъэшэу гопэшхо сщыхъугъ…». (Ар Къэбэртай къызыдик1ырэр). «Лъэпкъым ыбзэ…ихабзэхэр…икультурэ… «Адыгэ макъэм» ахэр изехьак1эу…». Аужырэ гущы1эхэу къык1эстхык1ыжьыгъэхэр зыехэмрэ сэрырэ тызызэрэш1эрэр, тызызэк1элъык1орэр илъэс 37 хъугъэ, зыныбжьы, ауми илъэс 2400 къыдафэрэр зыныбжь гущы1эжъэу зэрэдунаеу агъэфедэрэр гум къимыхьэн ылъэк1ырэп: «Платон синыбджэгъу, ау шъыпкъагъэр ащ нахь лъап1». Сэрк1э - шъыпкъагъэр…\nГущы1эухыгъэ зырызхэу нэк1убгъом къисхыгъэхэр, тятэ зэри1ощтыгъэу - джашъох…\nЗы мэхьаныр къарык1эу а тхыгъэ заулэхэм сызяджэм икъынэуж ош1э-дэмыш1эу гум къэк1ыжьыгъ Къэбэртай щысэ1угъэгъэ къэбар щхэн горэ.\n«Режиссерым драматургым жре1э:\n- Сэ уи пьесэр згъэувынукъым, хъуанэр хуабжьу си жагъуэщ.\n- Абы хъуанэ хэткъым.\n- Абы хэмыт щхьэк1э, театрэм щ1эсхэр хъунэнущ»..\nСэ си1ахьк1э, а рекламэ ш1ыгъэ тхьапэм симыгъэхъонэщтыми, хъохъу ащ фэс1эоным сыпэчыжь.\n«…Гум имылъыр п1оныр хьэрамыгъэм зэрэщыщэр уигъаш1эу, илъэс 2700 фэдизк1э узэплъэк1ыжьымэ урым философ бэлахьэу Гомер ы1огъагъ: «Ыгу илъыр ыгъэбылъызэ нэмык1 зы1орэр – джыхьынэмым икъэлапчъэхэм афэдэу сэуджэгъу». К1эмгуим зэри1оу, ащ имэхьан джы дэдэми уегупшысэ (уегупшысэ) хъущт… Ет1уани, уимыщык1эгъэ хъатэм уна1э зытебдзэрэм, уахътэр зытебгъэк1уадэрэм – щык1агъэу уи1эр пш1уегъэк1оды. Ящани, узэрыгъусэм фэдэу умыхъунэу амал имы1эу а1о: сатыуш1эм сатыуш1эр къегъоты, тыгъуак1ом тыгъуак1ор гъусэ еш1ышъу, философым философыр гущы1эгъу фэхъу, пц1ыусыхэми «яджыбак1эхэр» зэфы1угъэх ык1и, ащ дак1оу, ыхэк1э къэсэтхыжьы Къэбэртай ит Аруан районым щизэхэсхыгъэ къэбарыжъэу илъэс 265 нахьыбэ зыныбжьыр. Шъу къеблагъэ:\n- Пц1ымрэ пэжымрэ сыт я зэхуаку, Жэбагъы? – жа1эу щеупц1ыхэм,\n- Пл1анэщ, - итыжащ жэуап.\n-Ар дауэ? – щыжа1эм, Къэзэнокъуэ Жэбагъы и1эпхъэмбипл1ыр и зы нэмрэ и зы тхьак1умэмрэ я зэхуакум дилъхьэри,\n- Мыракъэ пэжымрэ пц1ымрэ я зэхуакр. Нэм илъэгъур пэжщ, тхьак1умэм зэхихыр пц1ыщ, зэхахыр зэрамыхьэк1эу зэи я1уэтэжыркъым, - къажри1ащ».\nЫпшъэк1э къэстхыхьэгъэ заулэр зыфэгъэхьыгъэр, зэрэшъуш1агъэу, а рекламэм зэрэхэлэжьагъэхэр ары, а рекламэр зыгъэпсыгъэ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» щылажьэхэрыр ары. Зэхэсхыгъэхэм, слъэгъугъэхэхэм, сызэджагъэхэм афэшъуашэу а гъэзетым фэгъэхьыгъэ гупшысэхэр ары зэзгъэпэшэу къэстхыхьэрэр. Арышъ, шъуигупшысэхэмрэ ситхыгъэрэ зэтемыфэ фэш1 губгъэн къысфэшъумылъэгъу, ар сэ силажьэуи шъумылъытэ: хэти идунай зэмыл1эужыгъоу щыт, арышъ, ар сэ ситхьэмык1агъу нахь – силажьэп…\nК1эк1эу къэп1он зыхъурэм, «Адыгэ макъэр» къинышхом хэт – ар шъхьэщытхъужьыным ел1ык1ы. Зи зымылъэгъурэр – нэшъу, зи зэхэзымыхырэр – дэгъу, зи къызыгурымы1орэр – делэ, щык1агъэ зимы1эр – щымы1ахэр ары. Рекламэу ыш1ыхэрэмк1э ащ щык1агъэ имы1эу ары, ышъхьэ ар щэтхъужьы. Ары шъхьэм, 1940 илъэсым зидунае хьэф зыхъожьыгъэ адыгэ усак1оу Теуцожь Цыгъо зэри1огъагъэу: «Дунаишхор хьэмбарышху, акъылышхор ащ из». Мо дунаишхом тет араб лъэпкъым бэш1агъэу зы гущы1эжъ егъэфедэ ык1и, ар адыгэм непэ итхэк1э амалым фэшъуашэу къэсэтхы: «Мэдахь нафсу казаб» (Шъхьэщытхъужьыр – пц1ыусы). Ар «Адыгэ макъэм» зык1э фэгъахъыгъэшъ, Шапсыгъэм зэри1оу тхьэмыщк1эгъофу! А гъэзетыр зэхафэрэр къин дэд.\nТ1эк1у зыжъугъэпсэф.\nТичылэ л1ы горэ дэс игущы1эмэ ащыщы горэм, зэра1оу - тамэхэр къыгуагъэк1агъэу. Зэрэчылэу п1уагъэми узэрэхэукъощтыр мак1эу, а гущы1эхэр, сэмэркъэу аш1ыжьыгъэу, къырэхьак1ы. Мафэм и1оф горэ зэпымыфагъэу, е, сш1эра, зыгорэм а л1ым ыгу рим1эыхьын фэдэ къыри1уагъа – пчыхьэм къыдэк1эу илэгъухэм захахьэрэм, къы1охэрэр орэд мэкъамэм фэдэу уитхьэк1умэ къырирегъадзэх. «Сэ сыгу дэхъык1ырэр, къэсымы1уатэмэ, шъо ар сыдым фышъуигъэш1э-э-эн?!» Къыхэк1ы, ет1уани, кэбарыр къы1отэщтмэ, хьаумэ къымы1отэщтымэ ымыш1э фэдэ а л1ыр зыхъурэм, щысыхэм ащыщ горэ, «1эш1у-1эш1оу» ащ ек1энэк1алъэзэ: «О угу дэхъык1ырэр о къэмы1уатэмэ, тэ ар сыдым фытигъэш1э-э-эн?!». Модрэ л1эу плъэгъурэми: «Ары», - е1ори, къырегъажьэри, къэбарыр къе1уатэ. Ащ лъыпытэу, щытхэри гъэбылъыгъэ мак1эк1э зэрэгъэщхых.\nНэмык1ырэм икъин угу зыдэбгъэхъык1ышъурэм икъынэуж ары ны1эп ар зыхэтыр нахь 1эш1эх фэпш1ын плъэк1ынэу к1уач1э зызыхэбгъотэжьыщтыр. Гъэзетэу «Адыгэ макъэр» ч1ып1э зэжъу бэш1агъэ зифагъэр, зэрытыр ык1и къызэрижъук1ыри…\nЗы мафэ горэм тичылэ дэт библиотекэм (инджылыбзэк1э –library) илъэс къэс шъхьэф-шъхьэфэу зэдэпхэгъэ гъэзетэу «Адыгэ макъэр» щызэпырызгъазэзэ, сына1э зытыридзагъэ статья (инджылызыбзэк1э – article) заулэмэ ац1эхэр стхыгъэх ык1и, ахэм ащыщ, абэдзахэм зэри1оу, лаузэмэ (заулэмэ) нэ1уасэ шъуафэсш1ымэ сш1оигъу. Къэс1он шъуафэсш1ымэ сш1оигъу. Къэс1он, мохэм афэдац1эхэр афэзыш1ыгъэм, ахэр зыуплъэк1ужьыгъэм, къыдэзыгъэк1ыгъэм, къыдырязыгъэгъэк1ыгъэм – тиадыгабзэ ибайныгъэ зыукъуагъэмэ, адыгэхэр «Адыгэ макъэм» итхак1э, фэук1ытэнэу зыш1ыгъэхэм бэш1агъэу сызэращыщыр.\n«Адыгеимрэ Китаимрэ зэдэлэжьэнхэу рахъухьагъ». – Адыгеим исыр непэ миллионым ыныкъоу икъурэп, ар Урысые Федерацием зы Республикэу щыщ ны1эп, Китаим (China) нэбгырэ миллиардырэ миллион шъищым къыдафэу ис; къэбартаим зэри1оу – ар дауэ хъумэ (сыдэущтэу хъумэ) а бгъуит1ум ар рахъухьагъ?\n«Нэтыхъуай» - мыр адыгэ гущы1эу – Нэтхъокъуадж- зыфи1орэм къытек1ыгъ. Дунаим тетэу, сыд фэдэрэ бзэнк1и фит, гущы1эхэр нахь к1эк1эу къызэра1ощтыр шэнэу, уфаемэ – хабзэу ахэлъ. Джащ афэдэ къабз тиадыгабзэ – нэтхъокъуаджэр – нэтхъуаджэ хъугъэ. Ет1уанэ, Урысыем иу1эшыгъэхэр Адыгэч1ым къызехьэхэм, - нэтхъуаджэ – гущы1эм ахэр нэ1уасэ фэхъугъэх ык1и, адыгэ гущы1эу – нэтхъуаджэр – ежьхэм абзэк1э, къызэра1ошъоу атхыгъ ык1и, ар адыгабзэ къэ1уакэм инахь гъэк1эк1ыжьыгъэ фэхъугъ – натухай . Адыгэ тарихъым, тыбзэ, тигеографие зымыш1эрэмэ къяхъул1агъэр гум ыштэрэп: инахьыбэрэмк1э агъэфедэрэ тхылъхэу урысыбзэк1э тхыгъэхэм къыдахыгъэ – натухай – гущы1эм, адыгэ мэкъэ 1ужъоу – хъу – зыфи1орэр хагъэуцори, адыгэ чъыгым изыкъутамэ ыц1э умыш1эжьыным нэсэу зэха1онт1ыхьагъ ык1и, зэрэтлъэгъоу, ар «Адыгэ Республикэм и Правительствэ игъэзет джаущтэу къехьэ…\n«Узэшъожьыщтыпсым ухэмыужъунтх» - узэшъожьыщт псым ухэмыужъунтх…\n«Бжыхьэ дзэ дэщыгъор рагъэжьагъ» - Бжыхьэм дзэм (инджылыбзэк1э – army) дащэнхэу рагъэжьагъ (уфаемэ аублагъ), е, бжыхьэрэ дзэм ащэхэрэм адыраублагъ. Ащымэ анэмык1ыбэк1и ар адыгабзэ гуры1оныгъок1э птхын плъэк1ыщт. Мыщ дэжьым авторым зэридзэк1ыгъэк1э ыгъэк1уагъэр – урысыбзэк1э тхыгъэу – осенний призыв в армию начался.\n«Мафэкъо лъэпкъым къызэрэхэк1ыгъэр къыгъэшъыпкъэжьызэ псэугъэ. – Мафэкъо л1акъом къызэрэхэк1ыгъэр къыгъэшъыпкъэжьызэ псэугъэ.\nЛъым ыпкъырэ (лъэпкъ) л1ым ыкъорэ (л1акъо) ащ ш1узэхэк1ок1агъэх.\n«Израиль адыгэхэм тыряк1ас»- Израиль ис адыгэхэм тыряк1ас…\n«Л1ышъхьэм и1офш1эгъу зэ1ук1эгъухэр». – Л1ышъхьэм адыри1эгъэ зэ1ук1эгъухэр.\nДжащ фэдэхэу, е, ахэм анахьыежьыхэу статьяхэм ац1эхэр урысыбзэк1э къаугупшысыхэри, адыгабзэм рагъэк1ужьы аш1ош1эу матхэх. Ар тхьэмыщк1эгъофу адыгэхэмк1э, адыгабзэк1э непэ «Адыгэ макъэм» еджэрэхэмк1э.\nСтатьяхэм хэукъоныгъэу хаш1ыхьэрэмэ ащыщых мохэри:\n«Я ХIХ-рэ л1эшэгъум иапэрэ к1ылъэныкъо нэс»… - я XIX-рэ л1эш1эгъум иапшъэнэрэ ныкъом нэс». К1ылъэныкъо зи1эн зылъэк1ыщтыр псэ зыпыт закъор ары: Шъэофыжь ык1ылъэныкъоу ыубытыгъыгъэр 1азэхэм къырагъэт1упщыжьыгъ; чэмыбгъэм ык1ылъэныкъо Хьак1мафэ ыщэфыгъ; Топэу пыим къыгъэуагъэм Хьаджэбырам иш пк1эгъуалэ ык1ылъэныкъо гуригъэхыгъ…\nГъэзетэу «Адыгэ макъэм» рекламэ къыш1ыгъэ тхьапэ горэ, зэрэсфэук1оч1ырэм фэшъуашэу, къызэхэсфыгъагъ. Ащ щыфэшъуашэу джыри къыч1эсэтхык1ыжьы: «Гъэзетэу «Адыгэ макъэр» лъэпкъым итарихъи… язехьак1у». «Ары», -1олъ!... Ерагъэу тарихъым фэгъэхьыгъэу зырыз горэхэр къарехьэх. Ар шъыпкъэ. Адэ, сыд фэда ащ къарыхьэхэрэр?\nЖъоныгъуак1эм ипш1ык1убгъум 2012 илъэсым «Адыгэ макъэр», «Адыгэ псалър», «Черкес хэкур» зыфа1орэ гъэзетхэр зэхэтэу зы номерэу къыдагъэк1ыгъагъэм: «Урыс-Кавказ заом фэгъэхьыгъэ къэбархэр», - е1ори, ащ ыхэк1э: «Щырыхъукъо Тыгъужъ» ык1и «Мыхьамэт 1ащэр» - ахэм къапэтхыхьэ.\nНэбгрит1умэ афэгъэхьыгъэ къэбар к1эк1ымэ яхьыл1агъэхэр къэзытхыгъэр зэрэхэукъуагъэр бэдэд…\n«Илъэсищэ Белл (Джеймс Станислав Бэлл- инджылыз коммерсант) Щэрджэсым (Адыгэч1ым) щыпсэугъ, ащ ыужк1э ытхыжьыгъэ гукъэк1ыжьхэм… (Адыгэч1ым есыфэ ылъэгъурэр ащ дэжьым ытхызэ къырык1уагъ).\n«Кавказ заор зэпэуфэ шым епсыхыгъэп».Ытхын фэягъ: «Кавказ заор мэухыфэ…».\nСтатьяу авторым (ыц1э к1этхагъэп) къытхыгъэм ишъыпкъап1и лъэшэу ухэ1эзахьыжьын фай. Гук1одыгъор, Дж.Бэлл ыш1ыгъэгъэ сурэтхэм Щырыхъукъо Тыгъужъ (Къэрзэджьхэм ащыщ, нэтхъуадж) ахэт пэтзэ, урысыбзэм К.А.Мэлбахъом ар зэрилъхьэжьыгъэ тхылъым дэт нахь мыш1эми (ар Нальчик 2007 илъэсым къыдэк1ыгъ) – Щырыхъукъо Тыгъужъ фэш1 гъэзетым къэтхагъэм, зигугъу тш1ырэ статьям Тыгъужъыкъо Къызбэч (Шэрэл1ыкъохэм ащыщыгъ) исурэт готэу къырагъэхьагъ.\n«Мыхьамэт 1ащэр».\n«Хьэт1охъущыкъо (Къэбэртаим ис адыгэм зэритхыр – Хьэт1охъущокъуэ,- Адыгеим ис адыгэм зэритхыр – Хьэт1эхъущыкъо) «Мыхьамэт 1ащэр жъы хъуи, т1ысыжьыгъэу, шы ш1уатыгъугъ…».\nУрыс офицерэу Ф.Ф.Торнау илъэсит1ум къыдафэу адыгэмэ гъэрэу ахэтыгъ. Ащ Мыхьамэт 1ащэр дэгъоу ыш1эщтыгъэу къетхыжьы (Еплъ: «Секретная миссия в Черкесию русского разведчика барона Ф.Ф.Торнау, Нальчик, 1999). Ащ нэмык1хэми къызэратхыжьырэмк1э Мыхьамэт 1ащэм илъэс т1ок1ит1уи ыгъэш1агъэп. Ащ фэдиз нахь зымыгъэш1агъэр – «жъы хъуи…» п1озэ гъэзетым къибгъэхьэныр зыми щыщэп. Статьяу Мыхьамэт 1ащэм фэгъэхьыгъэу ащ итхагъэм нахь къэбзагъэх синэнэжъ къысфи1уатэщтыгъэ тхыдэжъхэри…\n«Адыгэ макъ», бэдзэогъум ипл1, 2013 илъэс. Ащ итхагъ: «Уитарихъ зэгъаш1э, гъэлъап1э». Ащ ыч1эгъык1э статьит1ум ац1эхэр к1этхагъэх. «Анахь иныгъ, к1ыхьагъ», «Дзэ къулыкъуш1эшхуагъ (Дзэм икъулыкъуш1эшхуагъ), ау…\n«Мы ч1ышъхьашъом щык1огъэ зэуабэмэ анахь иныгъ, анахь к1ыхьагъ «Кавказ заок1э» зэджагъэхэу, 1763-1864 илъэсхэм щы1агъэр». Анахь иныгъэри, анахь к1ыхьагъэри зэрытэу сш1эрэ тхылъхэм ащыщэу, урысыбзэк1э тхыгъэу: «Энциклопедия для детей. История войн», - зыфи1орэм «Адыгэ макъэм» пыш1агъэхэр еджэнхэу есэгъэблагъэх: Москва, 2008. Ащ нахь зэгъэпэшыгъэ тхылъ ахэр емыджэхэми хъунэу къысщэхъу.\nКъынэужым, авторым (ащ зэрык1этхагъэр – (Тикорр) «лъы нэпсыр» ригъэтэкъохызэ, адыгэм къырык1уагъэр, гъэзетыхэм ясатырибл зэрэхъурэм фэдизк1э къе1уатэ фэд…\nМо статьям Тикорр зигугъу къыш1ырэр, нахь тэрэзэу къэп1он зыхъурэм – зигугъу къыш1ымэ ш1оигъор – Мыгукъо Пщыкъуй ары. Адыгабзэк1э ащ ылъэкъуац1э ытхынэу ыш1эрэпышъ – Могукоровыр – е1ори, урыс тхак1эм ифэшъуашэу гъэзетым къетхы ык1и, ар редакцием къырегъэхьэ. Ащ ятэ ыц1эр, къызыдихыгъэри къэш1эгъуай. Беслан – ы1озэ къетхы, ау ащ ыц1агъэр Долэтчэрый, «Ар Гривенскэ-Черкесскэм (джы станицэу Гривенскэр) Пшызэ шъолъыр къыщыхъугъ», - е1о. Гривенно-Черкесскэу зигугъу ыш1ырэр апэу зыт1ысыгъэр 1799 илъэсыр ары, Тикорр ар къызыхъугъэ илъэсыр къетхы – 1788.\nСыдэущтэу хъумэ джыри щымы1эгъэ чылэм ар къыдэхъухъэн ылъэк1ыщтыгъэ?\nСтаницэу Гривенская – зыфа1орэр ащ апэу зыт1ысыгъэр 1815 илъэсыр ары ык1и, илъэсишъэ 1эпэ-цыпэм къык1оц1 зэратхыщтыгъэр – Новонижестеблиевская-, къынэужым ащ ыц1э зэрызэблахъугъэр – Гривенская.\n«…хы Ш1уц1э къэзэкъыдзэм…» Тикорр - тхьамыщк1ьэ ц1ык1у! Тарихъыр пш1эным фэш1 бзэри, географиери, этнографиери зэголъхэу умыш1э зыхъурэм – зи ш1агъэ зэрэмыхъущтыр ыпшъэк1э къэстхыгъагъ. Урысыбзэк1э – Черноморское казачье войско – зыфа1орэр – «хы Ш1уц1э къэзэкъыдзэр», - е1ори, ащ етхы. Ащыгъумэ адэжь, къалэу Мыекъуапэр урысхэм мощ фэдэу а1оми хъунэу уеплъы хъущт – город Устья долины яблонь, е, тэ, адыгэм, город Краснодар – къалэу Плыжьхэм тынэу аш1ыгъэр», -т1он фае мэхъу.\nЧерноморское казачье войско зыфа1ощтыгъэр 1792-1793 илъэсыхэм Урысыем ипачъыхьэ псыхъоу Пшызэ ижьабгъук1э къыгъэт1ысыгъэхэр арых. 1788 илъэсым ахэр Запорожьем зэрисыхэу – Черноморское казачье войско афаусыгъэ хъугъэ…\nТикорр ытхыгъэ статьям сшъхьэ армырэу еш1ы: абэдзахэм зэри1оу, хьэ (сыд пай) «Могукоровыр», - ы1озэ зык1итхырэр орэдхэу «Абатэ Бэслъынэй»,\n«Шапсыгъэ л1ыхъужъмэ ягъыбз» зыфи1орэхэр еш1эхэмэ, е, сэш1а, адыгабзэк1э тхыгъэу яджагъэм��? 1огъахи, а лъэкъуац1эр орэдымэ адыгэбзэ къабзэк1э ахэт: ащ зыц1э къыри1орэр Пщыкъуеп, ау Хьэбэракъ ык1и, ащ ыц1э урысыбзэк1э тхыгъэжъхэм Абрак, Абрам, ящэнэрэмк1э - Урысыбей а1озэ къахэфэ. Ар Пщыкъуим ишнахьык1агъ, 1799 илъэсым къэхъугъ. Урысие империем иофициерышхо хъугъагъэ - полковник. Гъэнэфагъахэ, ащ джэуап нахь пасэу езытыжьын фэягъэр ар зыуплъэк1ужьыгъэ тхьэматэу и1эр ары, е, «редактор шъхьа1эр» (редакторышъхьэр) ары. Ау ар аущтэу хъугъэк1э сыгугъэрэп.\nА темэм фэгъэхьыгъэу щыт тхылъэу стхыгъэм едж – Аюб Чемсо: «Гривенно-Черкесская станица», Краснодар, 2002\nУитарихъ зэгъаш1э, гъэлъап1э «Адыгэ макъэм» Икорр!\nКъынэужым, къас1омэ сш1оигъор зы: «Адыгэ макъэм» адыгэ лъэкъуац1эхэр тэрэзэу ытхыныр ары. Етхы: К1элэбый (зэрэптхын фаер – Чэлэбый), Ушхо (Ушъухъо), К1алэ (Чалэ) ащыхэм анэмык1ыбэхэри.\nМо илъэсэу ик1ырэм ишэк1огъу мазэм ит1ок1ым нэбгырэ 377 нахь зэрэк1эмытхагъэм лъэшэу редакторыр ыгъэгумэк1эу къыритхагъагъ «Адыгэ макъэм» иапэрэ нэк1убгъо. Тыгъэгъазэм ипш1ык1узэнэрэм, а нэк1убгъо дэдэм 2461 «зэрэрагъэкъугъэр» игуапэу къыхигъэщыгъ.\nАуми, тэ къыдгуры1он фай ащ фэдэ к1этхак1эк1э «Адыгэ макъэр» ц1ыфхэм ш1у ябгъэлъэгъун зэрэмылъэк1ыщтыр.\nСикъош (сишыпхъур)!\nШъори а гъэзетым, ауми, шъук1атх. Адыгэм зэри1оу – куцэр теуцогъу теуцогъу. Хэт ыш1эра, а гъэзетэу икъоу тызымыгъэразэрэр зэгорэм, бэ темыш1эми нахьыш1у, зыпкъ иуцоныри мэхъу. Ахьыри гугъэу, зыхьыри гугъэ зыхъурэм, сыд пай, шъыу, тэри нахьыш1ум тыщымыгугъущт?!\n«Зэманыр очылэш1у – зыфаэри, зилажьэри зэхефы», - ы1уагъ адыгэм. Ар шъыпкъэшъ, нахьыш1ум тыщыжъугъэгугъузэ, тынэхэр тыуп1ыц1эми, сыдыми, гъэзетэу «Адыгэ макъэм» тык1эжъугъатх. Джыри зэ къэсэ1ошъ, хэт ыш1эра, сурэтэу къырагъахьэрэр нахь мак1эу, къыратхэрэр нахьыбэу, тфэшъхьэпэн, тфэкъабыл хъуныри къыдыхэт.","id":"<urn:uuid:0aa0e635-fe30-44ba-a057-7861058aec46>","dump":"CC-MAIN-2021-43","url":"http:\/\/fond-adygi.ru\/page\/tyzereshumygeguashh","date":"2021-10-17T13:24:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-43\/segments\/1634323585177.11\/warc\/CC-MAIN-20211017113503-20211017143503-00256.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7614409924,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7614409923553467, \"kbd_Cyrl_score\": 0.23809202015399933}","num_words":5293,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.21,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.801,"perplexity_score":9109.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тырихъ Черкесия ч1ыналъэу 7.792 km²-м щагъэуцугъ. Дунаем лъэпкъэ зыщызэлъаш1эрэ ик1и Адыгэ ныпэр зыщыбыбатэрэ тихэку, Ти Адыгэ Республик, Ти Адыгей!\n1864 илъэсхэм ауж тихэку къэнагъэу, къэнэшъугъэу ц1ыфышъхьэ мак1э хъугъэу адыгэмэ ялъэпкъзэхэтык1э 1ушыгъэ ык1и щэ1эныгъэшхо хэлъэу чъэпыогъум и 5-м 1990 илъэсым республикэр агъэуцугъ. Урысые Федерацием ихэбзэ гъэуцу фэ1офаш1эхэмк1э ащыщ хъугъэ.\nПэуцугъэ Экономкэ ык1и политикэ щынагъохэр л1ыгъэк1э ык1и губзыгъэк1э зашъхьэщихыгъ. Джы мары непэ ар къызэтеуцуагъэу, неущырэ мафэм зыфигъэзагъэу Адыгэ лъэпкъыр зэтырегъэуцуэ.\nАдыгэ Республикэр тэ «Адыгэ Хэкужъэу- Черкесием» щыщэу къытфэнагъэ к1эн. Ык1и «Адыгэ Хэкужъэу - Че��кесием» изэгъэгъотыжьыным тызыфищэрэ тигъогу хэхыгъ.\nАщ щыпсэурэ лъэпкъхэр мамырныгъэмк1э ик1и ш1умк1э чъыналъэр агъэбаигъ, данае шапхъэ хъугъэх.\n«Сэ сы Черкес, сэ сы Адыг! Черкес лъэпкъым инеущырэ мафэ сэри зы хахъо, щырбыч сыфэхъун» зы1орэ, экономикэ, политикэ, культурэ ик1и демографие хахъохэм хэлэжьэн, щынагъохэм ик1и пэрэухэмэ ащызыухъумэн сыдрэ Черкеси тилъап1. Ти неущырэ мафэм игэрант.\nТизэкъотыныгъэм тик1уач1э хегъахъо, Тизэкъотыныгъэр ары тик1уач1эри!\nБэгъаш1э охъу Адыгэ Республикэр!\nРеспубликэр зызэхащагъэм ия 29-рэ илъэс мафэмк1э, игъэуцун лъапсэ фэхъугъэхэ, ик1и непэрэ мафэхэм нэс тфэзыухъумагъэхэм тафэгуш1о, тиш1уфэс афэтэгъазэ, тарэгушхо. Мэфэш1у дахэхэр, псауныгъэ пытэр, мамырыныгъэр къытфэзыхьын илъэсхэмэ Аллахьым тыщемыгъак1!\nАдыгэ Хэку Зэгухьэныгъэ (Движения Черкесия)\nЧъэпыогъум и 5, 2021 илъэс","id":"<urn:uuid:064b0ba2-6524-4a19-a683-b789f1baa51c>","dump":"CC-MAIN-2021-43","url":"https:\/\/www.infocherkessia.com\/tr\/haberler\/bakis-acimiz\/ti-adyge-respublik-ti-adygej","date":"2021-10-16T20:45:21Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-43\/segments\/1634323585025.23\/warc\/CC-MAIN-20211016200444-20211016230444-00500.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5532542467,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.553254246711731, \"kbd_Cyrl_score\": 0.44568511843681335}","num_words":361,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.05,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.699,"perplexity_score":9558.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2022-рэ илъэсым иапэрэ мэзихкIэ республикэ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» икIэтхэгъу уахътэ макIо\nТигъэзет къишъутхыкIын зэрэшъулъэкIыщт уасэхэр мыщ фэдэх:\nиндексэу П 4326-мкIэ мэзих кIэтхапкIэр – сомэ 930,72-рэ,\nмэзищ кIэтхапкIэр – сомэ 465,36-рэ.\nФэгъэкIотэнхэр зытефэхэрэм апае индексэу П3816-мкIэ уасэхэр мыщ фэдэх:\nмэзих кIэтхапкIэр – сомэ 910,50-рэ; мэзищ кIэтхапкIэр — сомэ 455,25-рэ.\nКорпоративнэ кIэтхэныр джащ фэдэу шIоигъоныгъэ зиIэхэм агъэфедэн алъэкIыщт. Мыщ фэдэ шIыкIэр къызфэзгъэфедэшъущтхэр гъэзет 15-м нахь мымакIэу къизытхыкIыхэрэр ары. Ыосэщтыр сомэ 240-рэ, гъэзетхэр къафащэжьыщтых.\nРедакциер зычIэт унэм къакIохэзэ къыратхыкIыгъэр зыштэжьыхэрэм апае уасэр зэкIэми анахь пыутыщт – илъэсныкъомкIэ соми 150-рэ.\nКъыхэгъэщыгъэн фае, уасэхэм ахэдгъэхъуагъэп шъуикIэсэ гъэзетыр къызIэкIэжъугъэхьашъуным пае. ШъукIатх «Адыгэ макъэм», шъуилъэпкъ итарихъ тхыгъэ шъуиунэхэм арыжъугъэлъ, шъуисабыйхэм анэ кIэжъугъэт!","id":"<urn:uuid:a0e124b4-d9ce-4b19-97ef-3cb4a43d7b21>","dump":"CC-MAIN-2021-49","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/10\/14\/%D0%BD%D1%8B%D0%B1%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83-%D0%BB%D1%8A%D0%B0%D0%BFi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-11\/","date":"2021-12-05T17:50:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-49\/segments\/1637964363215.8\/warc\/CC-MAIN-20211205160950-20211205190950-00382.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8546518683,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8546518683433533, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14428392052650452}","num_words":290,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.036,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.855,"perplexity_score":2975.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм икIыгъэ илъэсым сабый 4436-рэ къыщыхъугъэу атхыгъ, ащ щыщэу 1542-р – апэрэу унагъом къихъухьагъэх, 1433-р – ятIонэрэх, 1461-р – ящэнэрэх ыкIи ащ къыкIэлъэкIох.\nАдыгеим �� ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат иинстаграм нэкIубгъо къызэрэщиIуагъэмкIэ, илъэсыкIэу къихьагъэм иапэрэ мафэ республикэм нэбгыри 4 къихъухьагъ. Ахэр зэкIэри пшъашъэх.\nАпэрэ пшъэшъэ цIыкIур чэщым сыхьатыр 1-м къэхъугъ, грамм 3300 къещэчы, сантиметрэ 50 илъэгагъ.","id":"<urn:uuid:0ae92e04-15d1-4295-bf92-5b091c729013>","dump":"CC-MAIN-2022-05","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/01\/11\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%86i%D1%8B%D0%BAi%D1%83-%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8-44-%D0%BC-%D0%B5%D1%85%D1%8A%D1%83-%D0%BA%D1%8A%D0%B8%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2022-01-25T20:42:21Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-05\/segments\/1642320304872.21\/warc\/CC-MAIN-20220125190255-20220125220255-00511.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9094851017,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9094851016998291, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09006143361330032}","num_words":115,"character_repetition_ratio":0.023,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.22,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.891,"perplexity_score":3434.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ГъукIэ Замудин итхылъыкIэу «Адыгэ къамыл» зыфиIорэр ижъырэ хьакIэщыр — цIыф зэIукIэпIэ-зэхэхьапIэщтыгъэр гум къыгъэкIэу гъэпсыгъэ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат къызэрэригъэблэгъагъэхэм тетэу урысые шIэныгъэлэжь цIэрыIохэу Лъэпкъ ушэтэкIо гупчэу «Курчатовский институт» зыфиIорэм ипрезидентэу Михаил Ковальчукрэ … More\n2022-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 27 — 30-м къэзэкъ культурэм ия ХХХI-рэ фестиваль Мыекъопэ районым игупчэу Тульскэм щэкIо.\nАдыгеим къэралыгъо гъэпсыкIэ зиIэр илъэси 100 зэрэхъурэм ипэгъокIэу мэфэкI тхылъ къэгъэлъэгъон ин АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ иунэшхо къыщызэIуахыгъ. «Вековой путь: … More\nАпэрэ адыгэ бзэшIэныгъэлэжьэу Iэшъхьэмэфэ Даутэ къызыхъугъэр илъэси 125-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэ Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ тхылъеджапIэ щыкIуагъ. Ар зэхищагъ тхылъеджапIэм … More\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо академическэ къэшъокIо ансамблэу «Налмэсым» мэфэкIым фэгъэхьыгъэ концертышхо тыгъуасэ Мыекъуапэ къыщитыгъ.\nХэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэр тидзэкIолIхэм къызыщыдахыгъэр илъэс 77-рэ зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ сурэтхэм якъэгъэлъэгъон Мыекъуапэ къыщызэIуахыгъ.\nАдыгэ Республикэм культурэмкIэ и Министерствэ тыгъуасэ щыкIогъэ зэхахьэм «Пушкинскэ картэм» ехьылIэгъэ Iофхэр зэрагъэцакIэхэрэм, мурад хэхыгъэу яIэхэм щатегущыIагъэх.\nТарихъым къыхэхыгъэу Урысыем итхакIохэм я Союз хэтэу Дэрбэ Тимур ытхыгъэм техыгъэ спектаклэу режиссерэу ЕмкIуж Андзор ыгъэуцугъэ «Шыу мафэр» ящэнэрэу Мыекъуапэ … More\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо орэдыIо-къэшъокIо ансамблэу «Ислъамыем» мэлылъфэгъум и 25-м Москва концерт къыщитыгъ.\nМыекъопэ Iуашъхьэр затIыгъагъэр илъэси 125-рэ зэрэхъурэм ипэгъокIэу Дунэе шIэныгъэ конференцие Адыгэ къэралыгъо университетым мэлылъфэгъум и 18-м къыщегъэжьагъэу щэкIо. Ар Темыр … More\nКъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Темыр-Кавказ къутамэ зэхэзыщэгъэ ыкIи хэхъоныгъэ езыгъэшIыгъэ зэшъхьэгъусэхэу Кушъу Аслъанрэ Нэфсэтрэ афэгъэхьыгъэ мыжъобгъум икъызэIухын … More\nБлэкIыгъэ бэрэскэжъыем искусствэхэмкIэ республикэ еджапIэу Лъэцэрыкъо Кимэ ыцIэ зыхьырэм щымэфэ��Iыгъ. IорIуатэм икъутамэ щеджэрэ кIэлэцIыкIухэм къагъэхьазырыгъэ концерт-хьакIэщым цIыфыбэ къырищэлIэгъагъ. Ащ хэлажьэхэрэр … More\nКъалмыкъ республикэм драмэмкIэ ыкIи комедиемкIэ иреспубликэ урыс театрэ икъэгъэлъэгъонхэр Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо филармоние щыкIуагъэх.\nДэрбэ Тимур ипьесэу «Бромберг щыкIогъэ процессыр» зыфиIорэм техыгъэ спектаклэу «Шыу мафэр» Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театрэ къызщагъэлъагъом, культурэм ылъэныкъокIэ ар … More\nМэлылъфэгъум и 14-м АР-м итхылъеджапIэ ГъукIэ Замудин итхылъыкIэу «Адыгэ къамыл». («Черкес (адыгэ) къамыл») зыфиIорэм илъэтегъэуцо щыIагъ.\nУрысыем культурэмкIэ и Министерствэ ипрограммэу «Мы — Россия» зыфиIорэм дунаим щыцIэрыIо ансамблэу «Налмэсыр» хэлажьэ.\nУрысыем исурэтышIхэм я Союз хэтэу Лилия Синявскаям ыныбжь илъэс 75-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъон Мыекъуапэ къыщызэIуахыгъ.\nЩыIэх цIыфхэр зэ агу раубытагъэм темыкIхэу, къыхахыгъэ сэнэхьатым ящыIэныгъэ фагъэшъуашэу. Ахэм ащыщ зэлъашIэрэ литературоведэу, кIэлэегъэджэ-шIэныгъэлэжьэу Къуныжъ Мыхьамэт Щамсудин ыкъор.\nОрэдым псэ къыпызыгъакIэрэм, тамэ езытырэм ипчыхьэзэхахьэ гъэшIэгъон зэрэхъущтым щэч хэлъэп.\nАдыгэ бзэшIэныгъэм ихэхъоныгъэкIэ гъэхъэгъэшIухэр ышIыгъэх: тхакIэр щыIэ хъугъэ, орфографиер зэхафыгъ, научнэ IофшIагъэхэр къыдэкIыгъэх, гущыIэлъэ зэфэшъхьафхэр зэхагъэуцуагъэх, адыгабзэм идиалектхэр зэкIэ зэхафыгъэх, … More\nУрысыем, Адыгеим янароднэ артистэу, композиторэу Дмитрий Шостакович ыцIэкIэ агъэнэфэгъэ шIухьафтыныр къызыфагъэшъошэгъэ Нэхэе Аслъан исимфоническэ музыкэ фэгъэхьыгъэ концерт республикэ филармонием щыкIощт.\nСтудентхэм яфестивалэу «Весна АГУ-2022» зыфиIорэр Адыгэ къэралыгъо университетым мэлылъфэгъум и 5-м къыщегъэжьагъэу и 19-м нэс щыкIощт.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо академическэ къэшъокIо ансамблэу «Налмэсым» иконцертхэр мы мафэхэм Урысыем икъалэхэм къащетых.\nДонецкэ Народнэ Республикэм итворческэ купхэм ягастроль инхэр гъэтхапэм и 15-м рагъэжьагъэх.\nУрысые политическэ партиеу «Единэ Россием» иIофтхьабзэу «Театрэхэр кIэлэцIыкIухэм апай» зыфиIорэр щыIэныгъэм щыпхыращы.\nЛIыхъужъ орэдымкIэ къэлэ фестивалэу «Это наша с тобой биография» зыфиIорэр мэлылъфэгъум и 1-м культурэм и Унэу «Гигантым» щыкIуагъ.\nЛитературэр — ищыIэныгъ ЗэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьэу, апшъэрэ еджапIэм икIэлэегъаджэу Къуныжъ Мыхьамэт мэлылъфэгъум и 5-м 1927-рэ илъэсым Кощхьэблэ районым ит къуаджэу Блащэпсынэ … More\nЛъэпкъ зэгурыIоныгъэр пстэуми анахь шъхьаI Кавказыр дунаим ичIыпIэ анахь дахэхэм ащыщ. ЦIыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ ащ щэпсэу, якультури, динэу алэжьырэри зэтекIыхэми, … More\nКультурэм изэхэщакIохэм, ащ ипащэхэм загъорэ къахэкIых зыцIэ пытэу иIофшIэн епхыгъэу, ар хэмытэу зыпари зэхамыщэщтэу, культурэр щымыIэщтэу къыпшIозыгъэшIыхэрэр. Ахэм ащыщ ШъэуапцIэкъо … More\nИкIыгъэ мазэм и 25 – 26-м Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театрэ премьерэ щыкIуагъ. Дэрбэ Тим��р ипьесэу «Бромберг щыкIогъэ процессыр» зыфиIорэм … More\nЕшъоным лъэпкъыр екIодылIэ Ешъоныр цIыфхэм къазыхэхьагъэр лIэшIэгъу пчъагъэ хъугъэ. Ащ къыщегъэжьагъэу джырэ мафэхэм анэсэу тызыгъэпыутэу, хьайнапи губгъэни зыхэтхэу, мыпсэу-мылажьэр, лъэпкъкIодыр … More\nАпэрэ жьыкъэщэгъум, нэплъэгъум, апэрэ щэ фабэм, псы Iубым, апэрэ гукIэгъум, гумэкIым, апэрэ IаплI фабэм, апэрэ лъэбэкъум къащежьэ сабый цIыкIум ищыIэныгъэ. … More\nУрысые Федерацием культурэмкIэ и Министерствэ ипрограммэу «Мы – Россия» зыфиIорэм зеушъомбгъу.\nЗэнэкъокъур еджапIэ афэхъу Адыгэ Республикэм ия VII-рэ зэIухыгъэ фестиваль-зэнэкъокъоу Лъэцэрыкъо Кимэ фэгъэхьыгъэр Мыекъуапэ зэрэщыкIуагъэр зэфэтэхьысыжьы.\n«Динамо-Синара-2» Волгоград — «АГУ-Адыиф-2» Мыекъуапэ — 28:18 (14:10). Гъэтхапэм и 26-м Волгоград щызэдешIагъэх.\nКультурэр къэухъумэгъэным, лъыгъэкIотэгъэным афэгъэхьыгъэ проектэу «Гений места» зыфиIорэм республикэм имодельнэ тхылъеджапIэхэр хэлажьэх.\nГъатхэм, шIулъэгъум икъэгъагъ афэгъэхьыгъэ концертыр Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо филармоние изэхэхьэпIэ цIыкIу щыкIуагъ.\nАдыгэ Республикэм и Лъэпкъ театрэу Цэй Ибрахьимэ ыцIэ зыхьырэм спектаклэу «Шыу маф» зыфиIорэр апэрэу къыщагъэлъэгъуагъ.\nАдыгэ Республикэм культурэмкIэ иIофышIэхэу лъытэныгъэ зыфэтшIыхэрэр! Ныбджэгъу лъапIэхэр! Шъуисэнэхьат епхыгъэ мэфэкIымкIэ тышъуфэгушIо!\nКъашъор культурэм изы Iахь. Адыгэ къашъор лъэпкъым къызыхэхьагъэм къыщыублагъэу ар искусствэм пытэу хэуцуагъ.\nХэгъэгу программэу «Мы — Россия» зыфиIорэм хэхьэрэ пчыхьэзэхахьэр игъэкIотыгъэу Мыекъуапэ щыкIуагъ.\nКъэралыгъом щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэрэ якультурнэ кIэнрэ я Илъэс фэгъэхьыгъэу «Культурнэ зыгъэпсэфыгъохэр» зыфиIорэ Iофтхьабзэр Урысыем щыкIуагъ.\nЦIыф лъэпкъ пэпчъ ежь илитературэ иI, ащкIэ художественнэ гупшысэр, дунэееплъыкIэр къыреIотыкIы.\n«Шыу мафэм» апэрэу теплъыщт Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театрэу Цэй Ибрахьимэ ыцIэ зыхьырэм спектаклэу «Шыу маф» зыфиIорэр гъэтхапэм и 25 … More","id":"<urn:uuid:5b3fb1e2-f43c-452b-9a69-c03b4feb82cd>","dump":"CC-MAIN-2022-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/category\/%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8D%D1%80\/","date":"2022-05-18T12:54:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-21\/segments\/1652662522270.37\/warc\/CC-MAIN-20220518115411-20220518145411-00426.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5108864307,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5108864307403564, \"kbd_Cyrl_score\": 0.48748794198036194}","num_words":1756,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.056,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.625,"perplexity_score":4022.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим ичIыгулэжьхэм мыгъэ Iуахыжьынэу пстэумкIи бжыхьэсэ гектар 105844-рэ апхъыгъагъ. Ащ щыщэу 12144-р хьэм рагъэубытыгъагъ, коцыр гектар 83862-рэ хъущтыгъ. Джащ фэдэу рапс гектар 9538-рэ, тритикалеу 155-рэ халъхьэгъагъ.\nАР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ шышъхьэIум и 3-м тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, бжыхьасэхэм яIухыжьын гъунэм рафылIагъ. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 50,1-рэ къырахы.\nХьэ гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 50,4-рэ къырахыжьыгъ. АщкIэ апэ итых Красногвардейскэ районым ичIыгулэжьхэр. ПстэумкIи ащ фэдэ культурэу гектар 2169-рэ яIагъ, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 57,4-рэ къытыгъ, тонн 12447-рэ къаугъоижьыгъ.\nДжэджэ районым ичIыгулэжьхэр ахэм ауж кIэкIэу итых. Гектар 2854-рэ хьэм рагъэубытыгъагъ, гурытымкIэ зы гектарым центнер 54-рэ къырахыгъ, къаугъоижьыгъэр тонн 15417-рэ мэхъу.\nКоцыр, ыпэкIэ къызэрэтIуагъэу, гектар 83862-рэ хъущтыгъ. Ащ изы гектар, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 50,2-рэ къырахы, тонн 417292-рэ къаугъоижьыгъ. Ощххэм амыгъэохъухэмэ, ащ щыщэу къэнэгъэ гектаришъэ заулэм иIухыжьын мы мафэхэм аухыщт.\nКоцым къырахырэмкIэ Кощхьэблэ районым ичIыгулэжьхэм пэрытныгъэр аIыгъ. ПстэумкIи коц гектар 14320-рэ яIагъ, зэкIэри Iуахыжьыгъ. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 54,2-рэ къытызэ, тонн 77620-рэ къаугъоижьыгъ.\nАщ ыуж кIэкIэу итых Красногвардейскэ ыкIи Шэуджэн районхэм ячIыгулэжьхэр. Ахэми коцым иIухыжьын аухыгъ, гурытымкIэ центнер 53-м ехъу район пэпчъ къыщырахыгъ. Красногвардейскэ районым тонн 61280-рэ, Шэуджэн районым 76877-рэ коцэу мыгъэ яхьасэхэм къарахыгъ.\nЛэжьыгъэ чылапхъэ ашIынэу рапс гектар 10491-рэ пстэумкIи республикэм щыхалъхьэгъагъ. Ари Iуахыжьыгъ. ГурытымкIэ лъытагъэу, ащ центнер 28-рэ къытыгъ, тонн 29687-рэ къырахыгъ.\nТритикалеу Джэджэ, Мыекъопэ, Тэхъутэмыкъое ыкIи Мыекъопэ районхэм ащыхалъхьэгъагъэм иIухыжьыни аухыгъ. Къаугъоижьыгъэр тонн 1570-рэ мэхъу.\nДжащ фэдэу гъэтхасэхэм яIожьын ыуж ихьагъэхэр тичIыгулэжьхэм ахэтых. ПстэумкIи хьэ гектар 92,5-рэ яIагъ. Ар Iуахыжьыгъах, тонн 482-рэ къырахыгъ.\nЗэнтхъ гектар 467,5-у халъхьэгъагъэм 301-рэ хагъэкIыгъ. Зы гектарым, гурытымкIэ тонн 21,5-рэ къеты.\nГъатхэм хэтэрыкIхэр зыгъэтIысхьэгъагъэхэми къаугъоижьы. ПстэумкIи гектар 300-м ехъущтыгъ, тонн 446-рэ къарахыгъ.\nХъырбыдзым, нашэм ыкIи къэбжъыем гектар 511,7-рэ арагъэубытыгъ. Ахэм яIухыжьын джыри рагъэжьагъэгоп.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:29a24fcc-323c-4fff-a3ba-639ce0ebaf77>","dump":"CC-MAIN-2022-33","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/08\/04\/%D0%B1%D0%B6%D1%8B%D1%85%D1%8C%D0%B0%D1%81%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8Fi%D1%83%D1%85%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD-%D0%B0%D1%83%D1%85%D1%8B-2\/","date":"2022-08-13T12:17:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-33\/segments\/1659882571950.76\/warc\/CC-MAIN-20220813111851-20220813141851-00124.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6898198128,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6898198127746582, \"kbd_Cyrl_score\": 0.30792003870010376}","num_words":632,"character_repetition_ratio":0.103,"word_repetition_ratio":0.045,"special_characters_ratio":0.222,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.702,"perplexity_score":3814.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ТелефонкIэ къатыгъ. Футбол клубэу ЦСКА-м иешIакIоу Натхъо Бибарс изыгъэпсэфыгъо мафэхэр Израиль ит адыгэ къуаджэу Кфар-Камэ щигъакIохэзэ гущыIэгъу тыфэхъугъ.\n— Тэ, адыгэхэм, спортым ишIуагъэкIи дунаим нахьышIоу тыщашIэ зэрэхъугъэм сырэгушхо. ЦСКА-р цIэрыIоу щыт. Футбол сыщешIэзэ къыслъыплъэхэрэр згъэгушIохэ сшIоигъу. ЦСКА-м тиунэкъощэу Амири аштагъ, ар Мыекъуапэ щыщ, сэ Кфар-Камэ сыкъыщыхъугъ. УнагъохэмкIэ тызэлъэкIо, бэмышIэу сяни сишъхьэгъуси Мыекъуапэ щыIагъэх. 2016-рэ илъэсым Амиррэ сэрырэ ЦСКА-м тызэгъусэу тыщешIэзэ, къэлапчъэм Iэгуаор бэрэ дэтыдзэ, Урысыем ичемпион тыхъу тшIоигъу. ИлъэсыкIэу къихьащтыр илъэс мафэ зэкIэми афэхъунэу Тхьэм селъэIу, — къытиIуагъ Б. Натхъом.\nСурэтым итыр: Натхъо Бибарс.","id":"<urn:uuid:6aa74372-fb7e-4b7e-b8dd-6ddefdcf72a6>","dump":"CC-MAIN-2022-33","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/01\/11\/%d0%bd%d0%b0%d1%82%d1%85%d1%8a%d0%be%d1%85%d1%8d%d0%bc-%d1%82%d0%b0%d0%b3%d1%8a%d1%8d%d0%b3%d1%83%d1%88i%d0%be%d1%89%d1%82\/","date":"2022-08-10T10:55:24Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-33\/segments\/1659882571153.86\/warc\/CC-MAIN-20220810100712-20220810130712-00358.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8146483302,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8146483302116394, \"kbd_Cyrl_score\": 0.18411222100257874}","num_words":229,"character_repetition_ratio":0.031,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.052,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.822,"perplexity_score":2202.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бэдзэогъум и 13-м, къалэу Кайсери щэзекlорэ автобусым исэу кlэлэ ныбжьыкlэр телефонымкlэ янэ адыгабзэкlэ дэгущыlэзэ, ащ исхэм ащыщ хьулъфыгъэр гущыlэ дыскlэ къыпэуцугъ.\nЛlы губжыгъэр, кlалэм тесахьызэ мэкъэ lатыгъэджэ «Мы къэралыгъор тыркухэм яй. Зэкlэри тырку, Черкесэп. Мы къэралыгъом ятlонэрэ бзэкlэ ущыгущыlэн уфитэп, Курд е Черкес, хэти орэхьу фаем» ыlуагъ. Ащ къыбъодэсым «бзитlу зыхъурэм къэралыгъор зэlэхьащт» къыпигъэхъуагъ.\nМы хъугъэ шlагъэм обшествынэ организацие заулэ ыгъэбырсырыгъ ыкlи Кайсери и прокурор шъхьаlэ lофым изэхэфын ыуж ихьагъ.","id":"<urn:uuid:09acb088-4d61-40c4-b3bc-63f8edd46648>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/08\/%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D0%BA%D1%8A%D1%88l%D1%8D%D0%B6%D1%8C-%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%89%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80\/","date":"2022-09-25T04:59:47Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030334514.38\/warc\/CC-MAIN-20220925035541-20220925065541-00276.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5649776459,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5649776458740234, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4338902235031128}","num_words":165,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.03,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.535,"perplexity_score":5092.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем и Гъэмэфэ а 1-рэ Спартакиадэ атлетикэ онтэгъумкIэ Москва щыкIуагъ.\nХэгъэгум ишъолъыр 30 фэдизмэ ябатыри 150-рэ щылычым ебэныгъ. Адыгэ Республикэм атлетикэ онтэгъумкIэ испорт еджапIэу Чыржьын Мухьарбый ыцIэ зыхьырэм зыщызыгъэсэрэ Дзэсэжъ Аслъан кг 75-м нэс къэзыщэчыхэрэм якуп хэтэу зэнэкъокъум зыщиушэтыгъ.\n— Бзылъфыгъэхэри, хъулъфыгъэхэри\nкупи 5-мэ ащызэнэкъокъугъэх. Олимпиадэ джэгунхэм ахэхьэрэ онтэгъугъэхэр арых зыщызэнэкъокъугъэхэр, — къытиIуагъ республикэм атлетикэ онтэгъумкIэ испорт еджапIэ ипащэу, спортымкIэ дунэе класс зиIэ мастерэу Сихъу Рэмэзан. — Ащ къыхэкIэу кг 67-м нэс къэзыщэчыхэрэм якуп хэтыгъэ Дзэсэжъ Аслъан кг 75-рэ къэзыщэчыхэрэм ахагъэхьагъ.\nДзэсэжъ Аслъан шIыкIэу рывокым килограмми 125-рэ, толчокым кг 160-рэ къащиIэтыгъ, я 7-рэ чIыпIэр хэгъэгум къыщыдихыгъ.\n— Спартакиадэм хагъэхьагъэхэр Урысыем испортсмен анахь лъэшхэр арых. Я 7-рэ чIыпIэр Кощхьаблэ щапIугъэ батырым къызэрихьыгъэр гъэхъагъэкIэ фэплъэгъу хъущт, — къыIуагъ Дзэсэжъ Аслъан зыгъасэу, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ тренерэу, спортымкIэ дунэе класс зиIэ мастерэу Сихъу Аслъан.","id":"<urn:uuid:9c3b0301-6b10-47ea-862f-f1b8c0dc3cc6>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/09\/02\/%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%88%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%B7%D1%8Di%D1%83%D0%BAi\/","date":"2022-10-01T06:03:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030335530.56\/warc\/CC-MAIN-20221001035148-20221001065148-00604.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7218178511,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7218178510665894, \"kbd_Cyrl_score\": 0.27692726254463196}","num_words":301,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.062,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.03,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.771,"perplexity_score":4359.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Майкоп, 11 декабря – АиФ-Адыгея. Адыгеим и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан тыгъэгъазэм и 9-м кIэлэцIыкIу IыгъыпIакIэм икъызэIухын фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэм хэлэжьагъ.\nКIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 38-у «Акварелька» зыфиIорэр Кубанскэ къэралыгъо медицинэ академием икъутамэ зычIэтыгъэ унэм къыщызэIуахыгъ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм игъэцэкIэжьын илъэсрэ пылъыгъэх, муниципальнэ бюджетым имылъкоу сомэ миллион 76,2-рэ ащ пэIуагъэхьагъ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIакIэр сабый 280-мэ ателъытагъ.\nДжащ фэдэу ТхьакIущынэ Аслъан псэолъэшIхэм дэгъоу Iоф зэрашIагъэм пае зэрафэразэр ариIуагъ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэр урысые, европэ шапхъэхэм зарадиштэрэм хьакIэхэр шыхьат фэхъугъэх. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэр къызызэIуах нэуж Адыгеим и ЛIышъхьэ ар къыплъыхьагъ, джырэ шапхъэхэм адиштэрэ пщэрыхьэпIэ дэгъу зэрэхэтыр къыIуагъ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:c5be6f6f-a221-4cdb-a423-0e74f71c8c61>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/adigea.aif.ru\/adig\/adig\/1062835","date":"2022-12-03T02:30:36Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710918.58\/warc\/CC-MAIN-20221203011523-20221203041523-00852.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8849227428,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8849227428436279, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11319330334663391}","num_words":266,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.043,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.011,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.857,"perplexity_score":1828.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Pages for logged out editors learn more\nЭстоние, е Республикэу Эстоние – Еуропэм хэт къэрал. Къэлэ шъхьаIэр - Таллин. ЦIыфэу нэбгырэ зы млн къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 45 227 км² (дунаемкIэ я-132). БзэшъхьаIэр - эстоныбз.\nЯ-20-рэ лIэшIэгъум Совет Союзым хахьэщтыгъэ.\nДЛО-м ыкIи Еуро Зэкъотыныгъэм ахахьэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр – Алар Карис.\nКъэрал тхьаматэр – Кая Каллас.\nЕуропэм ышъхьэ ит. Балтик Хым ыIушъо тет. Латвиер, Урысыер игъунэгъух. ХымкIэ Финландымрэ, Швециемрэ апэчыжьэп.\nАхъщэу агъэфедэрэр - еуро.","id":"<urn:uuid:9188782d-21ff-4434-8524-59e53c9a6d7d>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%AD%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B5","date":"2022-12-02T16:04:48Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710909.66\/warc\/CC-MAIN-20221202150823-20221202180823-00499.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6784346104,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6784346103668213, \"kbd_Cyrl_score\": 0.25948449969291687}","num_words":139,"character_repetition_ratio":0.008,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.22,"stopwords_ratio":0.043,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.814,"perplexity_score":4453.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Экстремизмэмрэ терроризмэмрэ къэмыгъэхъугъэнхэмкIэ республикэм щызэрахьэрэ Iофыгъохэм, мы лъэныкъомкIэ къэбарлъыгъэIэс амалхэм яшIуагъэ зыщытегущыIэгъэхэ зэхэсыгъо зэхащэгъагъ экстремизмэм пэуцужьыгъэнымкIэ Гупчэмрэ АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет иэкспертнэ советрэ.\nУрысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ экстремизмэм пэуцужьыгъэнымкIэ и Гупчэ иотделение ипащэу ГутIэ Рэмэзан зэхэсыгъор къызэIуихызэ къекIолIагъэхэм анаIэ тыраригъэдзагъ аужырэ уахътэм къэбархэр жъугъэу нахь къызэрахыхэрэр интернет хъытыухэр арыхэу зэрэщытым. Ащ къыхэкIэу мы лъэныкъомкIэ яIофшIэн нахь зэрагъэпсырэм къытегущыIагъ.\n— Мы лъэныкъомкIэ джыри мэхьанэшхо зиIэхэм ащыщых цIыф жъугъэхэр зыгъэдэIошъущтхэм яIофшIэн. Аужырэ уахътэм ахэр бэ хъугъэх — блогерхэр, анахьыбэу цIыфхэр зэрыгъозэхэрэ социальнэ хъытыухэр, нэмыкIхэри, — къыхигъэщыгъ игущыIэ ГутIэ Рэмэзан. — Ежь цIыфхэми язекIуакIэ елъытыгъэр бэ. ГущыIэм пае, сабыйхэр чIыпIэ щынагъо изыгъэуцорэ телеграм-нэкIубгъо къэралыгъом ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм а зы уахътэм къащызэIухыгъэ хъугъэ, Адыгеири ащ щиухьагъэп. Ау цIыфхэм ащ ралъагъорэр агу римыхьэу, тхыгъэхэр бэу ащ пае къырагъахьэхэу зырагъажьэм, мы каналым иадминистрацие ар зэфишIыгъ, зэрэзэIухыгъагъэр мэфэ заул ныIэп.\nЗэрыгущыIэхэрэ лъэныкъомкIэ къэбарыр къызэратырэм имызакъоу, аужырэ лъэхъаным нэпцIэу дунэе хъытыум къихьэрэри гъэтэрэзыжьыгъэу цIыфхэм анэгъэсыгъэн зэрэфаем иIофыгъуи зэхэсыгъом къыщаIэтыгъ. Мыщ дэжьым мэхьанэшхо яI къэбарлъыгъэIэс амалхэу шъолъырым щылажьэхэрэм яIофшIэни. Ащ фэгъэхьыгъэу къэгущыIагъэх ахэм ялIыкIохэр. Аужырэ уахътэм къэбар нэпцIхэр къызыпалъхьэхэрэ хъугъэ-шIагъэхэм яшъыпкъапIэ къагъэлъэгъоным пае ахэм ахэлэжьагъэхэм заIуагъакIэзэ Iофхэм язытет къызэратыжьырэр, къэбар нэпцIхэм мытэрэзэу ахэлъыр къэзыушыхьатыжьырэ федеральнэ къэбарлъыгъэIэс амалхэр агъэфедэхэзэ шъыпкъэр къызэратхыжьырэр ахэм къаIуагъ.\nДжащ фэдэу экстремизмэм пэуцужьыгъэнымкIэ Iофыгъохэу аухэсыгъэхэр республикэм зэрэщагъэцакIэхэрэми зэхэсыгъом щытегущыIагъэх. АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр ащ фэгъэхьыгъэу къыIотагъ, зипэщэ къулыкъум Iоф зыдишIэрэ пстэуми анаIэ зытырагъэтын фэе лъэныкъохэм къатегущыIагъ.","id":"<urn:uuid:c245fc74-017f-4ad6-a68e-d9eaa0a8e974>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/11\/21\/%D1%89%D1%8B%D0%BD%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%BD%D1%87%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D0%BAi%D1%83%D0%B0%D0%BFi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2022-12-05T00:51:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446711001.28\/warc\/CC-MAIN-20221205000525-20221205030525-00146.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9760465026,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9760465025901794, \"kbd_Cyrl_score\": 0.023855768144130707}","num_words":635,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.102,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.971,"perplexity_score":3070.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къэрэщэе Щэрджэсыр илъэсишъэ зэрэхъугъэм фэгъахьыгъэ мэфэкlышхо, Къэрэщэе Щэрджэс Республикэм и Стадионэу Нарт, lоныгъом и 11-м щызэ-хащагъ.\nКъэбэртэе Балкьар Хэкур илъэси 100-э зэрэхъугъэм фэгъахьыгъэ, мэфэкlышхо зэхащагъ. Мэфэкlыр, Къэбэртэе Бэлъкъар Республикэм икъэлэ шъхьаlэу Налчык, Абхьзием Игупчь зыфиlорэм lоныгъом и 10-11-рэ щыкlуагъ.\nАдыгэ Хэкур зызэхащэгъэр илъэси 100-зэрэхъугъэм ыкlи Адыгэ Республикэм имэфэкl игъэмэфэкlын, Чъэпыогъум и 1-5-рэ мафэхэм Мыекъуапэ ыкlи республикэм ираионхэм ащзэхащэщт.","id":"<urn:uuid:920b3e59-0264-4251-99cf-d625b57e6b07>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/09\/%D0%B8%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%81%D0%B8-100-%D1%8D%D1%80\/","date":"2022-11-26T17:01:30Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446708010.98\/warc\/CC-MAIN-20221126144448-20221126174448-00039.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8332000375,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8332000374794006, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1654723584651947}","num_words":119,"character_repetition_ratio":0.105,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.173,"stopwords_ratio":0.042,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.923,"perplexity_score":8166.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Сыд фэдэрэ организации документ зэфэшъхьафхэр щагъэзекIох. Нэбгырэ зырызхэмкIи, къэралыгъомкIи мэхьанэшхо зиIэ къэбархэр зэрытхэр ахэм ахэтых. Хэбзэгъэуцугъэм зэригъэнэфагъэм тетэу официальнэ документ нэпцIхэр зыгъэхьазырхэрэми зыгъэфедэхэрэми уголовнэ пшъэдэкIыжь арагъэхьы.\nМыщ фэдэ бзэджэшIагъэхэр зэрахьэзэ сымэджагъэхэ фэдэу больничнэхэр нахьыбэрэмкIэ афызэхагъэуцох, диплом, аттестат нэпцIхэр арагъэлъэгъузэ IофшIапIэхэм аштэх. Джарэущтэу зы хэбзэукъоныгъэм нэмыкI бзэджэшIэгъэ хьылъэхэр къыкIэлъыкIохэу къыхэкIы.\nДокумент нэпцIхэр зыгъэфедэхэрэм Урысые Федерацием и Уголовнэ кодекс ия 327-рэ статья диштэу уголовнэ пшъэдэкIыжь арагъэхьы. 2022-рэ илъэсым иапэрэ кIэлъэныкъо Мыекъуапэ дэс нэбгыри 10-мэ мы статьям диштэу уголовнэ Iоф къафызэIуахыгъ.\nУрысые Федерацием и Уголовнэ кодекс ия 327-рэ статья зигугъу къышIырэ бзэджэшIагъэхэр зезыхьэхэрэм илъэси 4-м нэсэу хьапс атыралъхьан алъэкIыщт. IэнатIэхэр зыIыгъхэу документ нэпцIхэр зыгъэхьазырхэрэм е ахэм акIэтхэжьыхэрэм пшъэдэкIыжьэу арагъэхьыщтыр зыфэдэр Урысые Федерацием и Уголовнэ кодекс ия 292-рэ статья итхагъ.\nУрысые Федерацием и Уголовнэ кодекс ия 327-рэ статья диштэу уголовнэ пшъэдэкIыжь зэрагъэхьыхэрэр фэгъэкIотэныгъэ къазэрафашIырэ официальнэ документ, удостоверение нэпцIхэр къэзыгъэхьазырхэрэр ары.\nФэгъэкIотэныгъэ горэхэр къязытырэ е пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр атезыхыжьырэ официальнэ документкIэ алъытэхэрэр законым е нэмыкI шэпхъэ правовой актым зэращыгъэнэфэгъэ шIыкIэм диштэу къэралыгъо хабзэм ифедеральнэ къулыкъухэм, Урысые Федерацием ишъолъырхэм якъэралыгъо хэбзэ къулыкъухэм, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ къулыкъухэм е уполномоченнэ организациехэм зэхагъэуцорэ, къаратырэ е аIапэ зыкIадзэжьырэ документхэр ары. Электрон документхэри ахэм къахеубытэх. Цифрэ технологиехэм ягъэфедэн зызщырагъэушъомбгъурэ джырэ лъэхъаным электрон официальнэ документхэмкIэ хэбзэукъоныгъэхэр зышIыхэрэр Урысые Федерацием и Уголовнэ кодекс ия 324-рэ, ия 325-рэ статьяхэм адиштэу, ащ фэдэ документ нэпцIхэр къэзыгъэхьазырхэрэр Урысые Федерацием и Уголовнэ кодекс ия 327-��э статья диштэу агъэпщынэх.\nКъэIогъэн фае официальнэ документ нэпцIхэр къэзыгъэхьазырхэрэми, зыщэхэрэми уголовнэ пшъэдэкIыжь зэрарагъэхьырэр ахэр агъэфедэгъэ-амыгъэфедагъэм емылъытыгъэу.\nОфициальнэ документыр зэрэпсаоу е ащ изы Iахь нэпцIын ылъэкIыщт. Реквизитым къыщегъэжьагъэу, мыхъурхэмрэ IэпэкIадзэхэмрэ анэсыжьэу документыр нэпцIэу мэхъу. ГущыIэ зырызхэр, реквизитыр, сурэтхэр ащ щызэблахъоуи къыхэкIы.\nНэмыкI бзэджэшIагъэр чIаухъумэным пае документ нэпцIыр агъэхьазырэуи мэхъу. Ар нахь бзэджэшIэгъэ хьылъэу щыт. Ащ фэдэ хэбзэукъоныгъэ зышIырэр нахь лъэшэу агъэпщынэщт.\nДокумент нэпцIхэр зыгъэхьазырхэрэм зэхашIыкIын фае хабзэр аукъо зэрэмыхъущтыр, зекIокIэ пхэнджым зэгорэм кIэух дэй зэрэфэхъущтыр.","id":"<urn:uuid:55ddbb05-c6d0-42e1-a5bc-6a68e1d211bb>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/09\/29\/%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8D-%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82-%D0%BD%D1%8D%D0%BF%D1%86i%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B7%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C\/","date":"2022-12-02T00:20:17Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710870.69\/warc\/CC-MAIN-20221201221914-20221202011914-00296.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6226903796,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6226903796195984, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3761671185493469}","num_words":736,"character_repetition_ratio":0.106,"word_repetition_ratio":0.087,"special_characters_ratio":0.133,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.576,"perplexity_score":5122.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем ихьыкум пристав и Мафэ фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэ хьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу АдыгеимкIэ и ГъэIорышIапIэ щыкIуагъ.\nИIофшIэгъухэм къафэгушIуагъ ыкIи тапэкIэ гъэхъагъэхэр ашIынхэу къафэлъэIуагъ ГъэIорышIапIэм ипащэу Адыгэ Республикэм ихьыкум пристав шъхьаIэу Александр Ихно.\nМы мафэм ведомствэм ыкIи Урысые Федерацием юстициемкIэ и Министерствэ ятын лъапIэхэр ГъэIорышIапIэм икъулыкъушIэ 18-мэ аратыжьыгъэх. Джащ фэдэу рэзэныгъэ тхылъхэр хьыкум пристав 38-мэ афагъэшъошагъэх.\nЧIыфэ зытырэ организациехэу республикэм Iоф щызышIэхэрэм къулыкъушIэхэм рэзэныгъэ тхылъ 50-м ехъу афагъэшъошагъ. Урысыем и ДОСААФ ишъолъыр къутамэу АР-м щыIэм ищытхъу тхылъхэр нэбгыри 4-мэ аратыжьыгъэх.\nГъэIорышIапIэм иIофышIэу Олег Богатыревым къэралыгъо тын лъапIэу «Урысые Федерацием изаслуженнэ хьыкум пристав» зыфиIорэр къыфагъэшъошагъ ыкIи ар мэфэкI Iофтхьабзэм щыратыжьыгъ.\nХьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу АдыгеимкIэ и ГъэIорышIапIэ ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:5d5b1ea8-3ec1-4255-9e69-472c51520798>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/11\/08\/%D1%8F%D0%BC%D1%8D%D1%84%D1%8D%D0%BAi%D0%BAi%D1%8D-%D0%B0%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%83%D1%88i%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85-9\/","date":"2023-01-27T15:27:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764494986.94\/warc\/CC-MAIN-20230127132641-20230127162641-00097.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6090718508,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6090718507766724, \"kbd_Cyrl_score\": 0.38897475600242615}","num_words":278,"character_repetition_ratio":0.102,"word_repetition_ratio":0.097,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.667,"perplexity_score":2435.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ФедерациемкIэ Советым икомитетхэм язэхэсыгъохэмкIэ Адыгэ Республикэм и Мафэхэр тыгъуасэ Урысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ ФедерациемкIэ и Совет щырагъэжьагъэх. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъанрэ Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэмрэ Iофтхьабзэхэм ахэлажьэх.\nДжащ фэдэу республикэм илIыкIо куп хэтых Адыгэ Республикэм и Премьер-министрэу КъумпIыл Мурат, Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет хэтхэр, Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутатхэр. ФедерациемкIэ Советым шIэныгъэмкIэ, гъэсэныгъэмкIэ ыкIи культурэмкIэ и Комитет иигъэкIотыгъэ зэхэсыгъоу Адыгэ Республикэм икъэралыгъо хабзэ икъулыкъухэм ялIыкIохэр зыхэлэжьагъэхэр тыгъуасэ щыIагъ. Адыгеим фэгъэхьыгъэ видеороликкIэ ар рагъэжьагъ. Нэужым къэралыгъо культурэ политикэр Адыгеим щыпхырыщыгъэнымкIэ, гъэсэныгъэм республикэм хэхъоныгъэ щегъэшIыгъэнымкIэ Iофыгъохэм атегущыIагъэх. Адыгэ Республикэм и Премьер-министрэ игуадзэу Наталья Широковам ащ фэгъэхьыгъэу доклад къышIыгъ.\nАдыгеим законодательнэ инициативэ заулэ зэхэсыгъом къащыхилъхьагъ. Ахэр зыфэгъэхьыгъагъэхэр гъэсэныгъэ языгъэгъотырэ организациехэм якIэлэегъаджэхэм афэдэу, искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэхэми якIэлэегъаджэхэм ныбжьэу яIэм елъытыгъэу ипIалъэ къыпэу пенсие кIонхэмкIэ фитыныгъэ яIэным епхыгъэ гарантиехэр федеральнэ хэбзэгъэуцугъэм щыкIэгъэпытыхьажьыгъэнхэр ары. Джащ фэдэу нэмыкI инициативэр культурэм иIофышIэхэу къуаджэхэм адэсхэм социальнэ фэгъэкIотэныгъэхэр афэшIыгъэнхэм, коммунальнэ фэIо-фашIэхэм апэIуагъахьэрэр афэлъэгъужьыгъэнхэм япхыгъагъ.\nЗэхэсыгъом хэлэжьагъэхэм Адыгеим предложениеу къыхьыгъэхэм къадырагъэштагъ, ахэр игъоу алъэгъугъэх. Адыгеим ыцIэкIэ сенаторэу Хъопсэрыкъо Мурат ишIошIкIэ, хабзэм иреспубликэ, ифедеральнэ къулыкъухэм акIуачIэ зэдырахьылIэмэ, Iофыгъоу къэуцугъэхэр зэшIуахынхэ алъэкIыщт.\nДжащ фэдэу ФедерациемкIэ Советым бюджетымкIэ ыкIи финанс бэдзэрхэмкIэ и Комитет иигъэкIотыгъэ зэхэсыгъо къыдыхэлъытагъэу Адыгэ Республикэм ищысэкIэ хъарджхэм япхыгъэ пшъэрылъхэм ягъэцэкIэн ыкIи бюджетхэр зэдиштэнхэм япхыгъэ Iофыгъохэм парламентариехэр атегущыIагъэх. Мы лъэныкъомкIэ Адыгеир пэрытныгъэ зыIыгъ шъолъырхэм зэу ащыщ.\nЗэхэсыгъом зэрэщыхагъэунэфыкIыгъэмкIэ, финанс политикэ тэрэз зэрэзэрихьэрэм къыхэкIэу, 2007-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу республикэм дотациеу къыIукIэрэр фэдитIукIэ нахь макIэ хъугъэ, хахъохэм фэди 4,3-кIэ зыкъаIэтыгъ — сомэ миллиарди 2,3-рэ хъущтыгъэмэ, сомэ миллиарди 9,9-м ахэр нэсыгъэх. 2015-рэ илъэсым хахъохэр нахьыбэ зэрэхъухэрэмкIэ республикэм Къыблэ федеральнэ шъолъырым апэрэ чIыпIэр щиубытыгъ. Экономикэ Iофхэр хэгъэгум зэрэщыхьылъэхэм емылъытыгъэу, мы илъэсми социальнэ лъэныкъохэр бюджетым къыщыдалъытагъэх, пшъэрылъхэр зэкIэ агъэцакIэх.\nКомитетхэм неущ зэхэсыгъоу яIэщтхэм Адыгэ Республикэм исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ изигъо Iофыгъохэм щахэплъэщтых, республикэм изаконодательнэ инициативэхэм щатегущыIэщтых. ФедерациемкIэ Сов��тым щызэхащэгъэ къэгъэлъэгъоным джащ фэдэу парламентариехэм республикэм игъэхъэгъэ шъхьаIэхэм нэIуасэ защыфашIыщтых.\nШъугу къэтэгъэкIыжьы Урысые Федерацием ишъолъыр исыхьат къыдыхэлъытагъэу Адыгэ Республикэм и Мафэхэр мэфэкI шIыкIэм тетэу мэлылъфэгъум и 27-м зэрэрагъэжьэщтхэр. А мафэм Урысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ ФедерациемкIэ и Совет и Тхьаматэу Валентина Матвиенкэр Адыгеим и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан, Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэм, Адыгеим ыцIэкIэ ФедерациемкIэ Советым хэтхэу Хъопсэрыкъо Муратрэ Вячеслав Шверикасрэ аIукIэнэу щыт.","id":"<urn:uuid:0607fa96-4a18-43ce-a4aa-7f26ff6143b9>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/04\/26\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-%D0%B8-%D0%BC%D0%B0%D1%84%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8\/","date":"2023-02-06T05:51:37Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00751.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5168614984,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5168614983558655, \"kbd_Cyrl_score\": 0.48144248127937317}","num_words":926,"character_repetition_ratio":0.096,"word_repetition_ratio":0.037,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.547,"perplexity_score":3227.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тиреспубликэ инароднэ тхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ ищыIэныгъэ зэкIэ тилитературэрэ тиискусствэрэ инэу тызыгъэгушхорэ хъугъэ-шIагъэхэр мы аужырэ уахътэм къыхэхъухьэх. ЖъоныгъуакIэм и 28-м МэщбашIэр къызыхъугъэр илъэс 85-рэ мэхъу. Ар хэдгъэунэфыкIынэу зэкIэ адыгэ лъэпкъымкIэ зыфэтэгъэхьазыры. Ащ ипэгъокI, фэгъэхьыгъэ шIухьафтын пIоми хъунэу икIыгъэ илъэсым ыкIэхэм адэжь тхакIом ипроизведениехэр зэхэугъоягъэхэу зыдэт том 20 урысыбзэкIэ къыфыдагъэкIыгъ. Ар къыбдэхъуныри насыпыгъ.\nА хъугъэ-шIэгъэ инитIур пытэу зэпхыгъэх. ТхакIор къызыхъугъэ имэфэкI мэфэшхо тефэу илъэс 70-рэ гъогушхоу культурэм, литературэм, общественнэ щыIакIэм къащикIугъэр а том 20-м джыри зэ тапашъхьэ къырегъэуцожьы.\nЫтхыгъэмэ къахэхыгъэ произведениехэр том шъхьафхэу къызэрэдэкIыхэрэр тхакIом ищыпэлъэгъоп. Зы томэуи, томищэуи, томиблэуи ахэр илъэс зэфэшъхьафхэм къыхаутыгъэх. Мары том 16 хъурэ адыгэбзэ хэутыгъори къаухы пэт. Мыдрэ том 20-р зимылъкукIэ къыфыдэзыгъэкIыгъэр Республикэу Адыгеим и Президентыгъэу Шъэумэн Хьазрэт. Къыхаригъэутыгъэ къодыеп, пэублэ гущыIи къыфишIыгъэу апэрэ томым дэт. Ащ тхакIор лъагэу щиIэтыгъ, щытхъу ин щыфиIуагъ, анахь зэлъашIэрэ литературэхэм адыгэ литературэр ахигъэуцуагъэу ылъытагъ. ЛIэшIэгъу пчъагъэхэм къакIоцI адыгэ лъэпкъым къыкIугъэ гъогушхо — гъогу къиныр игъэкIотыгъэу, художественнэгъэ куур диIыгъэу къыщыригъэлъэгъукIыгъэу ылъытагъ. Ащ пэгъокI гущыIэ фабэхэр тхакIом Хь. Шъэумэным пигъохыгъэх. Мы пстэуми апэрэ томым иапэрэ нэкIубгъохэм нэIуасэ уащыфэхъу.\nМыщ пыдзагъэу игугъу къэпшIыныр ифэшъуаш тхылъищ хъурэ тарихъ романхэу «Ридада», «Адыги», «Восход и Закат» зыфиIохэрэр урысыбзэкIэ 2006 — 2007-рэ илъэсхэм Налщык къызэрэщыдэкIыгъагъэхэм. Ащи узыгъэгушхорэ хъишъэ пылъ. 2006-рэ илъэсым Дунэе Адыгэ Хасэм ияблэнэрэ зэIукIэгъушхоу Стамбул щыIагъэм МэщбэшIэ Исхьакъ рагъэблагъи хэлэжьэгъагъ. А зэIукIэшхом литературэмкIэ ишIухьафтын ини итарихъ романхэм апае МэщбэшIэ Исхьакъ къыфигъэшъошэгъагъ. А илъэс дэдэм мы ыпшъэкIэ зыцIэ къетIогъэ романищыри Налщык къыщыхаутыгъэх.\nАрышъ, МэщбэшIэ Исхьакъ Адыгэ Республикэм инароднэ тхакIу тэIо къодыекIэ икъурэп. А цIэ лъапIэр Къэбэртэе-Бэлъкъар, Къэрэщэе-Щэрджэс республикэхэми къыфаусыгъ. Ащи изакъоп, дунаим тет адыгэ пстэуми ар зэлъашIэ, ахэм зэкIэми зэдыряй. Ежьхэм яадыгабзэ фэшъхьафэу агъэфедэрэ, аIулъ тыркубзэкIи, арапыбзэкIи мызэу, мытIоу итхылъхэр, анахьэу итарихъ романхэм ащыщхэр, къыдагъэкIыгъэх.\nАущтэу зэфэхьысыжь зэфэшъхьафхэр непэ тэзыгъэшIыхэрэм мыри ащыщ. МэщбашIэм произведении 120-м къехъу къыIэкIэкIыгъ, къыхиутыгъ. Ахэр тхылъ 90-рэ фэдиз мэхъух, адыгабзэкIэ, урысыбзэкIэ Мыекъуапэ, Краснодар, Москва къащыхиутыгъэхэм афэшъхьафэу нэмыкI лъэпкъыбзэхэмкIэ Европэм, КъокIыпIэ Благъэм якъалэхэм, Китайри, Куби ахэтхэу къащыхаутыгъэх. Яфэшъошэ уаси ахэм афамышIыгъэуи пIон плъэкIыщтэп. МэщбашIэр СССР-м, РСФСР-м, Адыгэ хэкум, нэужым республикэхэм якъэралыгъо премиехэм мызэу, мытIоу ялауреат, тхэкIошхощтыгъэхэу М. Шолоховым, Н. Островскэм ацIэхэр зыхьырэ шIухьафтынхэр къыфагъэшъошагъэх. Ахэм адакIоу Кубань искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышI, Абхъазым шIэныгъэхэмкIэ и Академие, Адыгэ Дунэе академием ахэт, Адыгэ къэралыгъо, Мыекъопэ технологическэ къэралыгъо университетхэм ядоктор гъэшIуагъ.\nМыхэм ягугъу бэрэ тшIыгъэ, ау лъэхъанэу тызтегущыIэрэм епхыгъэу улъымыIэсын плъэкIырэп МэщбашIэм итворческэ, литературэ Iофышхохэм адакIоу общественнэ, къэралыгъо, политическэ пшъэрылъ инхэри зэшIуихыхэзэ игъашIэ къызэрихьырэм. Мыщ дэжьми къэплъытэн плъэкIыщтыр макIэп. КПСС-м и Адыгэ хэку ыкIи Краснодар край комитетхэм ахэтыгъ, народнэ депутатхэм яхэку ыкIи край советхэм бэрэ ахадзыгъ, СССР-м и Апшъэрэ Совет идепутатыгъ, РСФСР-м и Общественнэ палати хэт, Адыгэ Республикэм и Общественнэ палатэ итхьамэтагъ, адыгэ тхакIохэм я Союз илъэс 55-рэ фэдиз хъугъэу итхьамат, Урысыем итхакIохэм я Союз, СНГ-м итхэкIо Союзхэм я Ассоциацие ятхьаматэхэм ягуадз. А пстэуми нафэ къашIы ипсалъэкIи, ытхыгъэхэмкIи цIыф жъугъэхэм, общественнэ-политическэ Iофхэм ишIошIхэр бэшIагъэу ахилъхьан зэрилъэкIырэр.\nАхэм яфэшъошэ уаси илъэс зэфэшъхьафхэм къыфашIыгъ. Урысыем иорденхэу «За заслуги перед Отечеством» зыфиIорэм ия IV-рэ, III-рэ, II-рэ степеньхэр, «Дружба народов», медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь», Къэралыгъо Советым — Хасэм итамыгъэу «Закон. Пшъэрылъ. ЦIыфыгъ» зыфиIохэрэр къыфагъэшъошагъэх. Абхъаз Республикэм иорденхэу «Честь и слава Абхазии», культурэмрэ искусствэмрэ я Дунэе академие идышъэ орденэу «Служение искусству», Краснодар краим имедалэу «За выдающийся вклад в развитие Кубани» иапэрэ степень, «Борец за мир» зыфиIорэ дышъэ медалыр иIэх. Урысыем илъэпкъ Фонд итамыгъэу «Общественное признание» зыфиIорэри къыфагъэшъошагъ, Урысыем илъэпкъ щытхъу изал чIагъэуцуагъ.\nДжащ фэдэзэ къэплъытэн плъэкIыщтыр макIэп. Узыгъэгушхорэ гущыIэ дахэхэр фаIуагъэх МэщбашIэм тхакIохэу С. Михалковым, Ю. Бондаревым, Е. Исаевым, Р. Рождественскэм, В. Сорокиным, А. Турковым, В. Ганичевым, К. Султановым, Ю. Кузнецовым, С. Ванцетти, А. Ларионовым, нэмыкIыбэми. ШIэныгъэлэжьхэу ЩэшIэ Казбек, ЩэшIэ-Ергъукъо Щамсэт, ЛъэпцIэрышэ Хъалидэ, Алла Цукор, нэмыкIхэм тхылъ псаухэр фатхыгъэх. ЗэкIэми икъоу джы уалъыIэсын плъэкIынэп, ау ащыщэу зы нэбгырэ къыхэуушъхьафыкIыныр ифэшъуаш. Ар МэщбэшIэ Исхьакъ иIэпэIэсэныгъэ апэу гу лъызытагъэмэ ащыщэу, ныбжьыкIэ дэдэзэ Урысыем итхакIохэм я Союз хэзыщагъэу, ыкъом фэдэу зылъытэщтыгъэ урыс тхэкIо инэу С.В. Михалковыр ары. И. МэщбашIэм иилъэс 70-рэ ехъулIэу «Мир дому твоему» зыфиIорэ усэ зэхэубытэгъэ тхылъ 2001-рэ илъэсым Москва къыщыфыдагъэкIы зэхъум, ащ икIэщэкIуагъ, пэублэ гущыIэу фишIыгъэми мырэущтэу ритхагъ: «Синыбджэгъоу, зищытхъу лъагэу аIэтыгъэ адыгэ-щэрджэс МэщбэшIэ Исхьакъ я 50-рэ илъэсхэм агузэгухэм къащыублагъэу сэшIэ… А илъэсхэм къакIоцI усэн Iофыри зэпимыгъэоу романист ин хъугъэ, Урысыеми ежь илъэпкъ адыгэ народми къарыкIуагъэм еплъыкIэу ащ фыриIэм тарихъ шъыпкъагъэ хэлъ… ЩыIэныгъэ ыкIи духовнэ лъэгапIэу зытеуцуагъэм урыс ыкIи нэмыкI лъэпкъ тхакIохэм лъытэныгъэ ин къыфаригъэшIыгъ. Ежь илэгъухэми, нахьыжъхэми — КIышъэкъо Алимэ, Къайсын Кулиевым, Расул Гамзатовым, Мустай Карим, Давид Кугультиновым ясатырэ ифэшъошэ шъыпкъэу пытэу хэт».\nМэщбэшIэ Исхьакъ тырыгушхозэ, дгъэлъапIэзэ ыцIэ къетIо зыхъукIэ, пстэуми апэу, анахьэуи тызлъыIэсхэрэр ихудожественнэ гупшыс, иусэхэр, ипоэмэхэр, ироманхэр арых. Ащ ушIокIын умылъэкIэу зы упчIэ ин уапашъхьэ къырегъэуцо: сыдигъуа ыкIи сыд фэдэ чIыпIа а гъуни нэзи зимыIэ щыIэныгъэ-творческэ шъолъырыр къызыщежьагъэр? Ежь МэщбэшIэ Исхьакъ нахь дэгъоуи ар къэIогъуай: «Хэтрэ цIыфи къызщыхъугъэ хапIэр илъапI, апэрэ шIулъэгъум икъежьапI… Апэрэ лъэбэкъур зыщыбдзыгъэр ным ыбгъашъу, тым ыкуашъу, етIанэ уиунэ джэхашъу, лъагъор ащ ыуж уипчъэIупэ щеогъажьэшъ, дунэе нэфым щыхэощы… Гур пфэмыIажэу уихэпIэжъ укъызищэжьрэм ипси, ижьи, итыгъи кIуачIэ къыпхалъхьэ, ицIыфмэ уарэгушхо, яIофшIагъэ огъэлъапIэ, икIэрыкIэу сабыигъом, кIэлэгъум гъусэ уафэхъушъ, гукъэкIыжьмэ зыуагъэплъыхьэ… Джащ фэдэ чIыгу къуапэу сыкъыздэхъухьэгъэ чылэу, сызщапIугъэ хапIэу Шъхьащэфыжьыр сиI… СэркIэ ар дунаим чIыпIэ зэфэшъхьафэу тетмэ анахь дах, анахь лъапI». Мыщ щызэхихыгъэ адыгэ IорIуатэхэм къахихыгъэх гушхоныгъэр, рэзэныгъэр къызэбэкIырэ усэхэу «Нартхэм ягугъу джы къысфэшI», «Нартмэ яджэгу», «Рэдэд», «Адыгэ пщын», «Адыгэ цый», «Адыгэ гущыIэжъхэр», «Гум щыщ пшысэхэр», «Намыс», нэмыкIыбэри. «Адыгэхэр» зыфиIорэ усэу мэкъэмэ дахэм ралъхьагъэм зэрэдунаеу къызэлъибыбыхьагъ.\nАдыгэ литературэм а лъэхъан��м чIыпIэ ин щызыIыгъыгъэ щытхъу лыем, мэкъэ Iэтыгъэм ащиухьан ылъэкIэу усэхэр ытхыгъэх. Гупшысэрэ сатырэхэр къябэкIхэу, гушIуагъом имызакъоу, гухэкIи гукIаий цIыфым иIэнхэ зэрилъэкIыщтыр, ащ изэхашIэ куоу, лъэныкъуабэу зэрэзэхэлъыр ащигъэунэфэу, щыIакIэм идэий идэгъуи алъыIэсэу иусэхэр гъэпсыгъагъэх. Ащ фэдэх иятIонэрэ тхылъэу «Сидунай» зыфиIорэм къыдигъэхьэгъэ усэхэу «Лъэгэхъуапс», «Чъыгым иорэд», «Гъогухэр», «Урамхэр», «МашIо» зыфиIохэрэр, нэмыкIыбэри.\nПIопэн хъумэ, а лъэхъаным МэщбэшIэ Исхьакъ адыгэ усэн Iофым гъэзапIэ фишIыгъ, философие гупшысэкIэ, зэхэшIэ инкIэ ыгъэбаигъ, дунэе литературэм ишэпхъэ анахь дэгъухэм афикъудыигъ. Ар гъогу псынкIагъэп. Ащ кIыгъоу Бэрэтэрэ Хьамиди дакIощтыгъэ. Ахэм ауж къикIыгъэ усэкIо купым хэтхэу КъумпIыл Къадырбэч, Къуекъо Налбый, Нэхэе Руслъан, Бэгъ Нурбый, Емыжэ МулиIэт, ЛIыхэсэ Мухьдин, нэмыкIхэри а гъогум рыкIуагъэх. Ежь МэщбашIэми иусэ, ипоэмэ гъунапкъэхэри зэIуигъэкIотхэзэ, тхылъ пчъагъэ къыдигъэкIыгъ. Зы лъэгапIэр къызэринэкIмэ, адрэм дэкIуаезэ, лъэпкъым инепи, итыгъуаси, ишэн-хабзэхэри, тарихъ гъогоу къыкIугъэри къыриIотыкIыхэзэ, лIэшIэгъу гъунапкъэхэр зэфикъудыйхэзэ хъугъэ-шIэгъабэмэ алъыIэсыгъ. Лъэпкъым итарихъ, игумэкI къызыхэщэу ытхыгъэхэр усэмэ язакъоп, поэмэ зыбгъупшIи ащ фэгъэхьыгъ. Анахь къахэбгъэщынэу зифэшъуашэри «Хыуай» зыфиIорэ поэмэр ары. Кавказ заом итемэ апэрэу убгъугъэу къызэрэщиIэтыгъэм изакъоп. Адыгэ усэн Iофым игъэзапIэхэр, игъэхъагъэхэр МэщбэшIэ Исхьакъ бэкIэ епхыгъэхэу тэIомэ, апэу къызщебгъэжьэщтхэм мы поэмэм иублапIи ащыщ:\nХы кIышъо фыжьыр\nБжьыбжьэу мэтхытхы,\nХы ШIуцIэ дыджыр\nНыджым еужъунтхы.\nХы орым къуашъор\nШъуампIэу хэкIуадэ,\nКIуатэзэ, уашъор\nХым жэхэкIуатэ.\nТхакIом ироманхэм зафэбгъазэмэ, революцием, граждан, Хэгъэгу зэошхохэм афэгъэхьыгъэхэм апэу зафэбгъэзэнэу щыт. АхэмкIи гъэхъэгъэ макIэп ышIыгъэр. Ау нахь къыхэгъэщыгъэн фаер тарихъ романхэр арых. Апэу зыцIэ къепIощтыри «Бзыикъо заор» ары. Мыщ СССР-м и Къэралыгъо шIухьафтынышхуи къыфагъэшъошэгъагъ. Ау МэщбэшIэ Исхьакъ ащ къыщыуцугъэп. «Мыжъошъхьалыр» зетхым гупчэм ригъэуцуагъэр адыгэмэ анахь тхьамыкIагъоу къахэхъухьагъэр, лъэпкъым инахьыбэр изыгъэкIодыкIыгъэ, ипхъыхьэ-итэкъу дунаим щызышIыгъэ Кавказ заоу Урысые пачъыхьэм къытишIылIэгъагъэр ары. Ар лъэныкъуабэу зэбгырэкIыми, Iужъоу зэхэлъми, идее купкIыр ащ пхырыщыгъ. Гупшысэ шъхьаIэри пстэуми зэдыряе хэгъэгур, чIыналъэр, къушъхьэхэр, мэзхэр, шъофхэр IэкIыб къэрал пыйхэм, Урысые пачъыхьэм къыритэкъулIэгъэ дзэхэм ащыухъумэгъэнхэм, ащ пае адыгэ пстэуми зы гупчэ, зы пащэ яIэу, ялIыхъужъыгъи акIуачIи зэкIэугъоягъэхэу а зы гухэлъым фэгъэIорышIэгъэнхэм икъызэIухын епхыгъ.\nАрэу щытми, Кавказ заом фэгъэхьыгъэу тхакIом къыгъэлъагъо шIоигъоу ыгъэунэфыгъэр зэкIэ мы романым ригъэфэн ылъэкIыгъэп. Ащ къыпкъырыкIыгъэмэ ащыщ нэмыкI романэу «Хъан-Джэрый» зыфиIорэр. Мыр зэлъашIэрэ адыгэ цIэрыIоу СултIан Хъанджэрые зэрэфэгъэхьыгъэр нафэ. Арэу щытми, «Мыжъошъхьалыми» чIыпIэ макIэп мыщ щиубытырэр. Анахьэу Кавказ заом иIофыгъо хьылъэхэм, Урысые-адыгэ зэфыщытыкIэхэм ар зэрахэтыр, мамыр зэзэгъыныгъэ-зэдэпсэуныгъэм илъагъо ахэр рищэнхэм зэрэпылъыр, нэмыкI лъэныкъо горэхэри тхакIом тегъэлъэгъух. Ау ар зыфэдэгъэ шъыпкъэр, къыгъэшIэгъэ тIэкIум хэмыкIокIэжьын лъагъоу щыхищыгъэр, ицIыф гъэпсыкIэ-гупшысакIэ, кIэух хьылъэу ищыIэныгъэ фэхъугъэр къызэIуихынхэм пае роман шъхьаф ищыкIагъэу тхакIом ылъытагъ.\nДэгъоу ышIэщтыгъэ романым игупчэ ригъэуцорэр. Хъанджэрые къэзыуцухьэрэ цIыфхэм уасэу фашIырэри зэфэшъхьафыгъэ. Илъэпкъэгъухэм пачъыхьэм иIумэтэу, икъэбарзехьэу зылъыти ахэтыгъ. Адыгэхэм яшъхьафитныгъэ ибэнэкIо пхъашэу еплъыщтыгъэри макIэп. Зы бгъумкIэ, Урысыем идзэкIолIэу зэрэщытыр щымыгъупшэу ипшъэрылъхэр еIолIэнчъэ имыIэу ыгъэцакIэщтыгъэх. АдрэмкIэ зэрэадыгэр, илъэпкъ чIыпIэ къин зэритыр щыгъупшэу къыхэкIыгъэп. Лъыгъэчъэ Iоф хэмытэу мамыр зэзэгъыныгъэкIэ заор ухыгъэн фаеу пачъыхьэм ышIошъ ыгъэхъунми пылъыгъ. А Iофыр ежь ыпшъэ рилъхьажьынышъ, адыгэмэ алъэныкъокIэ ащ пэщэныгъэ дызэрихьанми фэхьазырыгъ. Джахэм азыфагу итызэ Хъанджэрые ищыIэныгъэ ыухыгъ, икъоджэ Лъэустэнхьаблэ ыпсэ щыхэкIыгъ. Ежь зэриIощтыгъэу, адрэхэми мыдрэхэми къагурыIуагъэп Iоф икIыгъоу ар зыфэбанэщтыгъэр.\nНэбгырэ зырызхэм яхъишъэ, къарыкIуагъэр, яцIыф гъэпсыкIэхэр, янасып гъогухэр Кавказ заом ихъугъэ-шIагъэхэм япхыгъэхэу МэщбэшIэ Исхьакъ нэмыкI тхылъхэми къащигъэлъэгъуагъ. Ащ фэд «ГъэритIу» зыфиIорэ лиро-эпическэ романэу «Мыжъошъхьалым» ыуж бащэ темышIэу къыдэкIыгъэр. Мыщ дэт тарихъ тхыдитIоу «Фидур» ыкIи «Афипса» зыфиIохэрэр тхылъ шъхьаф зырызхэу нахьыпэкIэ къыхаутыгъэх. Ау тIури зыдэт «ГъэритIур» къызыдэкIым, а зы хъугъэ-шIагъэхэр алъапсэу, а зы героир апхырыщыгъэу, гум къиIукIырэ мэкъэ хэхыгъэ горэм зэрипхыхэу зэрэщытыр къыдилъыти, критикэр лиро-эпическэ романкIэ еджагъ. Ары ыкIи зэрэщытыр.\nКавказ заом иилъэс хьылъэхэм МэщбэшIэ Исхьакъ нэужыкIи мызэу, мытIоу къафигъэзэжьыгъ. Ащ къыпкъырыкIыгъэх «Джасус», «Рафыгъэхэр», «Чужие среди чужих» зыфиIохэрэр. «Джасусым» игупчэ итыр абдзахэмэ 1835 — 1837-рэ илъэсхэм гъэрэу ахэсыгъэ Ф.Ф. Торнау ары. Кавказ заом ижъотыпIэм мыри гъэрыгъэ, ау ащ игъэрыкIи, игухэлъи, изекIуакIи нэмыкI шъыпкъэх. Ар плъэкIо-дэIуакIоу, ипшъэрылъыр, игухэлъыр шъэфэу къэбархэр ыугъойхэзэ, къызхэкIыгъэ дзэм IэкIигъэхьанхэр ары. Илъэсхэр, мазэхэр, мафэхэр, сыхьат пчъагъэм фырикъужьэу, чIыпIэу зыщыхъугъэр къыдигъэлъагъохэу нэкIубгъуабэмэ уаIокIэ. АщкIэ ежь Торнау 1864-рэ илъэсым Петербург къыщыдигъэкIыгъэгъэ тхылъэу «Кавказ офицерым игукъэкIыжьхэр» зыфиIорэри тхакIом иIэпыIэгъушIугъ.\nМыдрэ «Рафыгъэхэр» зыфиIорэр шъхьэу фишIыгъэмкIи къэошIэ зыфэгъэхьыгъэр. «Мыжъошъхьалыр» къызэриухыжьырэ сурэтым пыдзагъэу къэIотэныр лъегъэкIуатэ фэдэу къыпщэхъу. Яхэгъэгу рафыгъэ цIыфхэм сыд щыIакIа яIэн алъ��кIыщтыр? Тхыгъэр зыбджыхэкIэ, а упчIэм бэрэ узэлъиIыгъ. Аужырэ тхылъэу урысыбзэкIэ зыцIэ къетIуагъэми (ари адыгабзэкIэ тхылъеджэм шIэхэу къыIэкIэхьащт) ащ нахь тхьамыкIэгъо макIэп кIоцIылъыр. Зэрэрафыгъэхэм изакъоп ахэм тхьамыкIагъоу зэпачырэр. Хымэ хэгъэгум, хымэ цIыфхэм апае егъэзыгъэкIэ лъыгъэчъэ заом хагъэзыхьагъэхэу ахэми ящыIэныгъэ халъхьэ. Зыфитхэ щыIэп, гъэрых. ЗыIэ уилъхэм уафэмызаомэ, ори уаукIыщт. ТыдэкIэ бгъэзагъэми, лъэпкъым ихьазаб уапэ къефэ.\nАдыгэмэ ятарихъ икъэгъэлъэгъон мы Кавказ заом фэгъэхьыгъэ романхэмкIэ ухыгъэ хъугъэп. ЛIэшIэгъу пчъагъэхэмкIэ зэкIэIэбэжьи лъэпкъым къырыкIуагъэм къыхихыгъэхэу И. МэщбашIэм нэмыкIхэри ытхыгъэх. Апэу зыцIэ къетIощтхэм ащыщ «Рэдэд» зыфиIорэ романыр. Адыгэ лъэпкъэу Къосэгъумэ яхэгъэгу, ахэм япщышхоу Рэдэд ящыIэкIагъэр ары анахьэу гупчэм итыр. Ащ дакIоуи ягъунэгъу нэмыкI адыгэ лъэпкъхэу мыутIэхэм, зыхыхэм, хьакIуцухэм тахещэ. АдкIэ къагос Тмутаракан русичхэу адыгэхэр ТумтэкъашъэкIэ заджэщтыгъэхэми, Хъэзэр къэгъэнат хэгъэгоу гъунэгъумэ ащыщ горэми гупсэфыгъо езымытыщтыгъэми алъэIэсы. Зы бгъумкIэ а хэгъэгу, лъэпкъ пстэури зэхахьэ, зэдэгущыIэ, къини хъяри зэдагощэуи плъэгъущт. АдрэмкIэ, зэо-банэми хэт зэпытых, аущтэу Къосэгъухэмрэ Тумтэкъэшъэ русичхэмрэ зыщызэпэуцужьыгъэ горэм Рэдэд лъыгъэчъэным хэмыхьэу Мстиславрэ ежьыррэ Iашэ амыIыгъэу зэбэнынхэшъ, текIорэм чIыгуи, мылъкуи, унагъуи зэкIэ иенэу зэзэгъыгъэх. Ау шъыпкъагъэ зыхэлъ Рэдэдэм тхьагъэпцIыгъэ-гъэпцIагъэкIэ къыпэгъокIыгъ Мстислав. Ищазымэ тхьаIу шъэжъыер дэгъэнагъэу къычIэкIыгъ, текIоныгъэр къыдэзыхырэ Рэдэди ащкIэ къыукIыгъ. А хъугъэ-шIагъэм къэугупшысыгъэ Iофи хэлъэп. «Повесть временных лет» зыфиIорэ фольклор IэшIэгъэшхоми ар къыщаIотэжьыгъ. Ежь МэщбэшIэ Исхьакъи а таурыхъ гъэшIэгъоным зызэрэфигъэзагъэри аукъодые Iофэп. Адрэ лIыхъужъхэм афэдэу адыгэ шIэжьым, адыгэ IорIуатэм Рэдэд хэлъ зэпыт, ыцIэ орэдыжъхэм жъыоу ахэт. «Ох оридадэ, ридадэ, оридэдэ мафэри тинысэ» пIоми, ар зымыуасэ щыIэп.\nКъыкIэлъыкIогъэ романым «Адыгэхэр» ыIуи тхакIор зэреджагъэми бэ епхыгъ. АщкIэ зылъымыIэсырэ лъэныкъуи къэгъотыгъуай: цIыф шъхьэзакъохэм, унэгъо кIоцIхэм, къоджэ шъхьафхэм, адыгэ лъэпкъхэм, гъунэгъу хэгъэгухэм, ахэр зэкIэ зэрэзэфыщытхэм анэсыжьэу инэплъэгъу итых. Ыпэрэ романхэм афэдэу мыщи адыгэхэр шъхьафитхэу, рэхьатхэу, шъхьадж зэрэфаеу щыIэнхэм иIоф пстэуми апшъэ макIо. Ары шъхьае, ар лъэныкъо хьылъитIу япхыгъ. Зыр Урысыем имызакъоу, Тыркуери, Къырым хъанри адыгэ чIыгухэр аIэ къырагъэхьанхэм игухэлъ зыдаIыгъ зэпытэу зэрэщытыр ары. Адрэр япыйхэм апэуцужьынхэм, яшъ-хьафитныгъэ къаухъумэжьыным пае зы хэгъэгу зэикIхэу, зы пщы-пэщэ хэхыгъэ зэкIэри едэIунхэу яIэным иIоф. Ари ежь адыгэ пащэхэр, лъэрыхьэхэр зэрэзэмыдэIужьхэрэм къыхэкIыкIэ къадэхъурэп.\nАдыгэ пщышхохэу Къэнэшъыкъо Шъэбэкъу, Идар Темрыкъо, Къанэкъо Мэщыкъо, фэкъолIмэ япэщэ инэу Къэлэкъутэ гупчэм итых. Урысыем ип��чъыхьэу Иван Грознэри къахэхьэ. Япыйхэм защаухъумэнымкIэ анахь гугъапIэу Иван Грознэр, ар зипэщэ хэгъэгушхор къыхахыгъ. Iуагъэ горэ адашIы ашIоигъоу Шъэбэкъурэ Мэщыкъорэ Москва макIох, Иван Грознэм IокIэх. ЗэгурыIуагъэхэу пачъыхьэми IэпыIэгъукIэ къыгъэгугъагъэх. Идарэ Темрыкъуи Иван Грознэм пэблэгъэ шъыпкъэу мэхъу, ащкIэ лъэбэкъу ини ыдзыгъ: ипшъашъэу Гощэунае шъхьэгъусэкIэ пачъыхьэм ритыгъ. Ары шъхьае, Урысыем гохьэгъэным дэзымыштэрэ, Къырым хъаным, анахьэу Тыркуем, фэзыкъудыирэ пщыхэри щыIагъэх. Адыгэ лъэпкъыр зэкъотэу, зэкIэри зэдэIужьэу, яшъхьафитныгъэ къызэдаухъумэжьэу гъэпсыгъэным фэбанэрэри макIэп. Ащ фэдэу тхакIом къыгъэлъагъорэр фэкъолI Къэлэкъут. Зэгъунэгъухэр зэкIэ зэо-бани къыхэмыхьэу, мамырэу, зэрэ-лъытэжьхэу зэдыщыIэнхэм ар ыуж ит. Ащ пае адыгэ лъэпкъ пстэуми алъыIэсыгъ. Ау ар зыгу римыхьхэрэри къэхъугъэх, зэрэфэкъолIым пае хъэтэпэмыхь зышIыхэрэри пщымэ ахэтых. Джарэу лъэхъэнэ Iужъу, лъэхъэнэ зэхэфыгъуай МэщбашIэм къыгъэлъагъорэр.\nКъыкIэлъыкIогъэ тарихъ романхэу «КъокIыпIэмрэ КъохьапIэмрэ», «Айщэт» зыфиIохэрэми адыгэмэ къарыкIуагъэм илъэныкъо гъэшIэгъонхэм уахащэжьы. Я XII — XV-рэ лIэшIэгъухэм илъэси 135-м къыкIоцI Египет тетыгъор щызыIыгъыгъэ, ипачъыхьэгъэхэ адыгэ мамлюкмэ къарыкIуагъэр къыщегъалъагъо. А уахътэм къыкIоцI адыгэ пачъыхьэ-султIан 22-рэ а хэгъэгум щызэблэкIыгъ. А шIэныгъэ-къэбар лъапсэхэу щыIэхэри къызфигъэфедэхэзэ, а лъэхъэнэ гъэшIэгъоныр къокIыпIи къохьапIи къызэдиубытэу дунэе тарихъым, культурэм, шIэжьым къызэрахэнагъэхэр ежь изэхашIэкIэ, иеплъыкIэкIэ, художественнэ образхэмкIэ, сурэт гъэшIэгъонхэмкIэ тхакIом къызэIуехы.\nХы ШIуцIэ Iушъом щащэфыгъэ адыгэ пшъэшъэжъые цIыкIоу Айщэт нэужым Францием, Европэм зэрэпсаоу щызэлъашIэгъэ, щагъэшIогъэ Шарлотта-Элизабет Аиссе Фериоль графиням къырыкIогъэ-къехъулIагъэхэм афэгъэхьыгъ «Айщэт» зыфиIорэ романэу МэщбэшIэ Исхьакъ ытхыгъэри. Адыгэ чIылъэм сабыипкъым икIыгъэ къодыеу рахи, тырку бэдзэрым щащэфи, нэужым ащ фэдизэу Францием цIэрыIо щыхъугъэ Айщэт иакъыли, иIэпэIэсэныгъи, изэхашIи, литературэм, искусствэм хэшIыкI инэу афыриIэри зыгъэшIагъощтыгъэхэм ащыщыгъэх цIыф гъэсэгъэшхохэу Вольтер, Флобер, нэмыкIхэри. Адыгэ Республикэм литературэмкIэ и Къэралыгъо премие мы романым зэрэфагъэшъошагъэми уегъэгушхо.\nСыд фэдизэу романхэм апылъыми, МэщбэшIэ Исхьакъ усэн Iофыр гум зэрэримынэрэр нэрылъэгъу. Ащ ишыхьатых бэшIагъэу ригъэжьагъэу ытхырэ сатыриплI усэхэр. Ахэр дэтхэу тхылъ зытIущи адыгабзэкIи, урысыбзэкIи къыдигъэкIыгъэх «Уахътэм ищэрэхъ» ыIуи яджагъэу. Джыри мары ахэр зэхэугъоягъэхэу дэтхэу «ПсынэкIэчъ» зыфиIорэ тхылъышхор 2014-рэ илъэсым къыхиутыгъ.\nАщи изакъоп. МэщбашIэр публицист IэпэIасэуи зэрэщытыр бэшIагъэ къызынэфагъэр. Шъугу къэжъугъэкIыжь илъэс 30-м ехъу зыныбжь тхылъэу «Щагу хъураер». Ари непэрэ мафэхэм къанэсыжьэу хэгъэхъонхэр иIэхэу, гъэбаигъэу «ЧIыгу-огу зэнэсым сыда щыIэр?» ыIуи тхылъ шъхьафэу къыдигъэкIыжьыгъ. Ар урысыбзэкIэ ащ ыпэкIи къыхиутыгъ. «Литература — жизнь моя» зыфиIорэ тхылъыр къызыдэкIыжьыгъэри илъэс заулэ хъугъэ ныIэп. Том 20 хъурэ тхыгъэ зэхэугъоягъэхэу джырэблагъэ къыдэкIыгъэу зигугъу къэтшIыгъэм мыхэр зэкIэ къыдэхьагъэх.\n«ЧIыгу-огу зэнэсым сыда щыIэр?» ыIуи шъхьэу зыфишIыгъэми бэмэ уарегъэгупшысэ. А чIыгу-огу зэнэсым нахь уекIуалIэ къэси ежьыри нахь IокIоты, зы къушъхьэтхым ренэу нэмыкI къыкIэлъэкIо. Шъыпкъэ дэдэмкIэ, сыд шъуIуа а чIыгу-огу зэнэсым щыIэр? А упчIэмкIэ ежь МэщбэшIэ Исхьакъи итхылъ еухыжьы. Ащ иджэуап лъыхъузэ джыри дунай гъэшIэгъонхэм, гупшысэ куухэм, зэхэшIэ инхэм зэрахищэщтым уицыхьэ телъ.\nМАМЫЙ Руслъан.\nФилологие шIэныгъэхэмкIэ доктор.","id":"<urn:uuid:b00d589b-9aa8-4b43-a1b9-130713269377>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/05\/19\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D0%BF%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%83%D0%BC%D0%B8-%D0%B7%D1%8D%D0%B4%D1%8B%D1%80%D1%8F%D0%B9\/","date":"2023-02-06T06:05:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00583.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9185416698,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.918541669845581, \"kbd_Cyrl_score\": 0.08094526827335358}","num_words":5490,"character_repetition_ratio":0.038,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.927,"perplexity_score":2810.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм ихьыкум сообществэ къулыкъухэм яIофшIэн зыфэдэм ыкIи тапэкIэ япшъэрылъхэм защытегущыIэгъэхэ зэфэхьысыжь-хэдзын конференцие АР-м и Апшъэрэ хьыкум джырэблагъэ щыкIуагъ.\nIофтхьабзэр зэрищагъ АР-м ихьыкумышIхэм я Совет итхьаматэу О. Куличенкэм. Конференцием хэлэжьагъэх АР-м и Апшъэрэ хьыкум, Арбитражнэ хьыкумым, АР-м и Конституционнэ хьыкум яхьыкумышIхэр, зэгъэшIужь хьыкумышIхэр, район ыкIи Мыекъопэ дзэ гарнизоным яхьыкумышIхэр.\nАР-м ихьыкумышIхэм я Совет, хьыкумышIхэм я Квалификационнэ коллегие ыкIи ушэтын комиссием хэтхэм япIалъэ зэраухыгъэм къыхэкIэу ахэр кIэу хэдзыжьыгъэнхэр ары конференциер зыфэгъэхьыгъагъэр. Феде-ральнэ унашъоу «УФ-м ихьыкумышI сообществэ къулыкъухэм афэгъэхьыгъ» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу, 2012-рэ илъэсым мэкъуогъум и 13-м илъэсиплI пIалъэ иIэу Советым хэтыщтхэр хадзыгъагъэх.\nХьыкум сообществэм иIофшIэн зыфэгъэзагъэр хьыкум системэм ыкIи хьыкум зэхэфынхэм яIофыгъохэр нахьышIу шIыгъэнхэр, хьыкум хабзэм лъытэныгъэу иIэр къэухъумэгъэныр, джащ фэдэу зэхэщэн Iофхэм, IофышIэхэм алъэныкъокIэ пшъэрылъэу къэуцухэрэм язэшIохын арых. Анахь мэхьанэшхо зэратырэ Iофыгъохэм ащыщ цIыфхэмкIэ правосудиер зэIухыгъэу ыкIи зыпари пэрыохъу къафэмыхъоу ахэм зафагъэзэн алъэкIынэу гъэпсыгъэныр. Ащ нэмыкIэу, хэбзэгъэуцугъэу щыIэм къызэрэдилъытэу, къэбар зэпхыныгъэ тедзэу СМС-мэкъэгъэIур хьыкумышIхэм къызыфагъэфедэным фэIорышIэх. Хьыкумым Iофыр зэхифын хъумэ, мафэу ыкIи уахътэу ар зыщыIэщтымкIэ мобильнэ телефонымкIэ е Интернетым исайт къызыфагъэфедэхэзэ цIыф-хэм макъэ арагъэIузэ ашIы.\nДжащ фэдэу АР-м ихьыкумышIхэм я Совет изэхэсыгъохэм цIыфхэм яправовой культурэ зыкъегъэIэтыгъэным ипрограммэ, шIушIэ Iофтхьабзэхэм, творческэ зэнэкъокъухэм язэхэщэн щытегущыIэх. Мыхэр ыкIи нэмыкI Iофыгъохэр зэшIохыгъэнхэм фэшI этикэмкIэ, финансхэмкIэ, къолъхьэ тын-Iыхыным пэшIуекIогъэнымкIэ, хьыкумышIхэм яфитыныгъэхэр ыкIи яшIои-гъоныгъэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ Советым епхыгъэу хэушъхьафыкIыгъэ комиссие зэхащагъ. Ащ нэмыкIэу, республикэм ихьыкум сообществэ къулыкъум ыкIи хьыкумхэм яIофшIэн къэбарэу пылъыр цIыфхэм алъыгъэIэсыгъэнымкIэ подразделением чанэу Iоф ешIэ.\nХьыкум корпусыр нахьышIу шIыгъэным ыкIи дэгъоу зэхэщэгъэным хьыкумышIхэм я Квалификационнэ коллегие ыкIи ушэтын комиссием яIофышIэхэр фэIорышIэх.\nУФ-м ихьыкумышIхэм я Совет хэтыщт кандидатым игъэнэфэн конференцием щытегущыIагъэх. 2000-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу мы Советым хэт АР-м и Апшъэрэ хьыкум и Тхьаматэу Трахъо Аслъан. УФ-м ихьыкумышIхэм я Совет щырекIокIырэ зэхэсыгъохэм ар ахэлажьэ, хьыкум системэм ыкIи хьыкум производствэм зэхъокIыныгъэу афэхъухэрэм япхыгъэ Iофыгъохэр ащ щызэхафых. Iофтхьабзэм хэлажьэхэрэм зэдырагъаштэу Трахъо Аслъан УФ-м ихьыкумышIхэм я Совет хадзыжьынэу къагъэлъэгъуагъ.\nНэужым хьыкумышIхэм яя IХ-рэ Урысые зэфэсэу щыIэщтым хэлэжьэщтхэр агъэнэфагъэх. Хэбзэгъэуцугъэм къызэрэдилъытэрэмкIэ, УФ-м ихьыкумышIхэм ясообществэ икъулыкъу анахь инхэм хьыкумышIхэм язэфэс ахэхьэ. ИлъэсиплIым ар зэ зэхахьэ ыкIи УФ-м и Президент ащ хэлажьэ.\nКIарэ Фатим.","id":"<urn:uuid:a20196a2-8846-4f19-ad7e-0e98a16e42bb>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/05\/04\/%D0%BAi%D1%8D%D1%83-%D1%85%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D1%85\/","date":"2023-02-06T05:34:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00006.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5590872169,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5590872168540955, \"kbd_Cyrl_score\": 0.43945619463920593}","num_words":891,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.045,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.043,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.501,"perplexity_score":2681.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Амыгъэунэфыгъэ бзылъфыгъэм ихьадэ псыхъоу Пшызэ исэмэгу нэпкъ дэжь къызэрэщагъотыгъэм епхыгъэу Урысыем и Следственнэ комитет иследственнэ ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм и Тэхъутэмыкъое межрайон следственнэ отдел уплъэкIунхэр регъэкIокIых.\nСледствием зэригъэунэфыгъэмкIэ, 2022-рэ илъэсым шэкIогъум и 11-м Тэхъутэмыкъое районым ит къутырэу Хомуты пэгъунэгъоу псыхъоу Пшызэ инэпкъ дэжь амыгъэунэфыгъэ бзылъфыгъэм ихьадэу къыщагъотыгъэм къупшъхьэхэм ащыщхэр щэкIэх. ПэшIорыгъэшъэу зэрагъэунэфыгъэмкIэ, хэкIодагъэм илъэс 25 — 30-рэ ыныбжь, джэнэ плъыжьырэ джинс шхъуантIэрэ щыгъыгъэх.\nБзылъфыгъэр зыщыщыр гъэунэфыгъэным фэшI генетическэ ыкIи медицинэ хьыкум экспертизэр зэхащагъ. Ащ зэфэхьысыжьэу фэхъущтым елъытыгъэу унашъо ашIыщт.\nСледственнэ къулыкъум Адыгэ Республикэм ыкIи Краснодар краим щыпсэухэрэм зафегъазэ, хэкIодэгъэ бзылъфыгъэм икъэбар, ащ идунай зэрихъожьыгъэ шIыкIэм щыгъуазэ щыIэмэ макъэ къарагъэIунэу.\n«ЗыгорэкIэ шъуинэIосэ бзылъфыгъэр бэшIагъэу шъумылъэгъугъэмэ ыкIи зыдэщыIэр шъумышIэмэ, зихьадэ къагъотыгъэ бзылъфыгъэм итеплъэ ар фэжъугъадэмэ, следователым ителефон номерэу 8-961-818-88-58-м е шъузщыпсэурэ чIыпIэм епхыгъэу Iоф зышIэрэ хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм зафэжъугъаз», — къеты Урысыем и Следственнэ комитет иследственнэ ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:401be801-f24e-44e4-ad81-d1bf64a40509>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/11\/30\/%D0%B1%D0%B7%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D1%84%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%B7%D1%8B%D1%89%D1%8B%D1%89%D1%8B%D1%80-%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%83%D0%BD%D1%8D%D1%84%D1%8B\/","date":"2023-02-01T21:50:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499953.47\/warc\/CC-MAIN-20230201211725-20230202001725-00156.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9641274214,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9641274213790894, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03553149476647377}","num_words":342,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.078,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.963,"perplexity_score":4947.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦIыфым анахь ыгъэлъапIэу, ыгъашIоу иIэр — апэрэу ынэхэр къызэплъэхэм ылъэгъугъэм ыгъэрэзагъэу, дунэе нэфым щызекIорэ жьы къэбзэ IэшIур зыIуищи рэзэныгъэ зыхегъуатэм, дунаим джыри зы нэбгырэ къызэрэтехъуагъэр зэкIэмэ къаригъашIэмэ шIоигъоу, гуIэзэ, иапэрэ гущыIэу «уа-а-ау!» къызщиIогъэ мафэр арын фае.\nТхэн езыгъэжьэгъакIэм иапэрэ ycэ, поэмэр, рассказ цIыкIур гъэзет е журнал горэм къыхаутыгъэу зилъэгъукIэ, ыгу гушIогъо иным зыкъыщеIэты, сыда пIомэ журналист, усакIо е тхакIо хъун зэрилъэкIыщтымкIэ ащ гугъапIэ къыреты, ар исэнэхьатэу ищыIэныгъэ гъогу техьанкIи мэхъу. Ащ ыпэкIэ къыпыщылъым егъэжьапIэ фэхъущтым игумэкI къышъхьарэуцо. А гумэкIым хэтэу сэнэхьатэу къыхихыгъэмкIэ Iоф ышIэзэ, апэрэ лъэбэкъухэри ищыIэныгъэ гъогу щидзыщтых. ЦIыф гъэсагъэу къулыкъушIэ ин хъугъэми, щыIэныгъэм къызыдихьырэ къиныгъохэм ыпэкIэ ащыIукIэ зэпытыщт.\nУапэкIэ къыппыщылъ умышIэрэ Iофыгъохэм ухэткIи уямыгупшысэн, уамыгъэгумэкIын плъэкIыщтэп.\nМы мафэхэм къызыхъугъэр илъэс 85-рэ хъурэ щыIэныгъэ гъогур хэзыгъэунэфыкIырэ усэкIо, тхэкIо инэу, общественнэ IофышIэшхоу МэщбэшIэ Исхьакъ ыныбжь илъэс 80 зыщыхъугъэгъэ мафэм ехъулIэу игукъэкIыжьхэр зыдэт тхылъэу «ЧIыгу-огу зэнэсым сыда щыIэр?» зыфиIоу къыдигъэкIыгъэм мырэущтэу къыщеIо: «… Сиилъэс тIокIиплI гукъэкIыжь тхылъыр зыщысыухыгъэ мафэм сигупшысэмэ сакъыхэкIыжьышъ, шъхьаныгъупчъэм сыIохьэ, дунэе нэфыпсым сыхэплъыкIызэ, сызэупчIыжьы… Сыд шъуIуа джыри мо чIыгу-огу зэнэс лъэныкъо кIыбымкIэ щыIэр?..» Мы гущыIэхэм пшIошъ агъэхъу тхакIор тIысынышъ, зигъэпсэфэу бэрэ зэрэщымысыщтыр, зичэзыу тхылъым итхын зэрэфежьэщтыр, ар къызытегущыIэщтыри гъэнэфагъэу ышъхьэ къызэрэщекIокIырэр, гур мыпсэфэу зэрэлъыхъорэр, зыгъэгумэкIэу чIыгу-огу зэнэс лъэныкъо кIыбымкIэ шъэфэу щыIэм икъэгъотын, ащ иIункIыбзэIух зыщылъыхъущт, къызыщигъотыщт гъогум, джыри иунэ шъхьаныгъупчъэ Iутгоми, гукIэ техьэгъах. Ащ гумэкI-гупшысэу, чэщ мычъыеу бэ къыфихьыщтыр, ау рэзэныгъи гушIуагъуи ахигъотэщт. Ары щыIэныгъэм зэрэщыхъу хабзэр.\nГумэкIыгъо къиныгъохэр къыздикIыщт лъэныкъор цIыфым ышIэрэп, ыIэ илъэп, ау теубытэгъэ-пытагъэу, къызэкIэм��кIон кIочIэ лъэшэу цIыфым ылъ хэлъыр ахэм апигъэуцун ылъэкIыщт, гушIогъо-рэзэныгъэри уахътэм къыздихьыщт. Ар блэмыгъэкIымэ нахьышIу, укIэгушIужьыщт.\nМэщбэшIэ Исхьакъ ищыIэныгъэ адыгэ литературэм рипхыгъэу ыкIуачIэрэ илъэкIрэ ашъхьамысэу ащ щэлажьэ, лъэгапIэу ар зытетым нахь щиIэтыгъэу игугъуи дахэу рарегъаIо. Илъэс 85-рэу къыгъэшIагъэм тхылъ 85-рэ ытхи адыгэ литературэм ихъарзынэщ хилъхьагъ ыкIи ащкIэ инэу къыгъэбаигъ, лъэгапIэу зытетым нахь зыригъэIэтыгъ.\nБлэкIыгъэр пщымыгъупшэу, угу илъ зэпытэу, непэрэ мафэхэм уалъыплъэу, тыгъэр къыкъокIыщт-къыкъомыкIыщтым уигъэгумэкIэу, тапэкIэ къытпыщылъым, ар зыфэдэщтым уегупшысэу, зэрэзэбгъэшIэщт шIыкIэ-амалхэм япкIыхьэ ухэмыкIэу, щыIэныгъэм IэшIугъэу хэлъым, тасым изыбзэу ит псым фэдэу, уфэсакъызэ, имыкIутыхьэу зэрэзепхьащтым упылъын фае ухэтми, ау усакIоу, тхакIоу ущытмэ, пшъэрылъхэми нахь къахэхъо.\nТхакIом ыгу къабзэ зыхъукIэ, ытхыхэрэри зэфагъэм фэбэнэщтых, шIушIагъэу иIэхэри бэгъощтых, цIыфхэми ар зэхашIыкIыщт. Игъо зыхъукIэ, ежьыр шъыпкъэми къыфагъэзэжьыщт нахь шIушIэгъабэкIэ. Зыгу шIу нэмыкI имылъым идунай зихъожьыкIэ, шIушIагъэу цIыфхэм къафыщинагъэм ыгъэрэзэщтых, игугъу дахэкIэ цIыфмэ къахэнэщт, ащыгъупшэщтэп. ЦIыфмэ аIоба: «УзфэшIушIэрэр къыпфэшIушIэжьы», «Узатэрэр къыотэжьы». МэщбэшIэ Исхьакъ итхылъхэм къащимыгъэлъэгъогъэ темэ къэгъотыгъуай. Анахьэу къахэщыхэрэр адыгэ лъэпкъ шIэжьыр, ащ ичIыгу, ишъхьафитныгъ, зэо мыухыжьэу зыхэтыгъэр, ащ тхьамыкIагъоу цIыфмэ къафихьыгъэр, мамыр щыIакIэр, ныр, шIулъэгъур, ныбжьыкIэхэр, адыгабзэр, Урыс-Кавказ заор, нэмыкIхэри.\nУрыс-Кавказ заом фэгъэхьыгъэ темэм шъхьэихыгъэу утегущыIэн, тхылъхэм къащыбгъэлъэгъон плъэкIынэу зыщыхъугъэ лъэхъаным ыпэкIэ урыс пачъыхьэгъуми, Совет хабзэми ялъэхъанхэм ащ фэдэ амал къатыщтыгъэп. Ащ къыхэкIыкIэ шъыпкъэр зытетым фэдэу еджэпIэ зэфэшъхьафхэм ащызэрагъашIэщтыгъэп. Лъэпкъым итарихъ а лъэныкъомкIэ чIэукъощагъэу, шъыпкъэм пэчыжьэу кIэлэеджакIохэм къафаIуатэщтыгъэ, «къафаIуатэщтыгъахэп» пIомэ нахь тэрэзын фае. Ар хэгъэгум политикэу щызэрахьэщтыгъэм, тетыгъор зыIыгъыгъэ партием иидеологие диштэщтыгъ.\nАрэу щытми, а темэр МэщбэшIэ Исхьакъ итхыгъэхэм бэшIагъэу къащигъэлъэгъоным пылъыгъ, хэгъэгум зэхъокIыныгъэу щырекIокIыгъэхэм анахь чыжьаIу. ЗэхъокIыныгъэхэм фитыныгъэу къызыдахьыгъэхэм къахэкIыкIэ, тихэгъэгу имызакъоу, нэмыкI хэгъэгухэми яархивхэм ащылъыхъонхэ амалэу къакIэкIуагъэр шIуагъэ къытэу къызфигъэфедэзэ, ахэм икъу фэдизэу зэращылъыхъуагъэр къащылъэгъуагъ ироманхэу «Мыжъошъхьал» — 1994, «Рэдэд» — 2001, «КъокIыпIэмрэ КъохьапIэмрэ» — 2007, «Айщэт» — 2009, «Хъан-Джэрый» — 1999, «Джасус» — 2014, «Рафыгъэхэр» — 2011, «Адыгэхэр» — 2003 зыфиIохэрэм.\nЗигугъу къэтшIырэ лъыпсгъэчъэ заоу я XIX-рэ лIэшIэгъум щырекIокIыгъэм адыгэ лъэпкъым ичIыгурэ ишъхьафитныгъэрэ къыухъумэзэ, чIыпIэ хьылъэ дэд зэрыуцогъагъэр, зэрэлъэпкъэу кIодыпэным ищынагъо щыIагъ. А чIыпIэ къинэу а��ыгэ лъэпкъыр зэрытыгъэр МэщбэшIэ Исхьакъ игъэкIотыгъэу къащигъэлъэгъуагъ итарихъ романхэу «Мыжъошъхьалым», «Хъан-Джэрые», нэмыкIхэми. Заом хэщагъэхэу хъугъэх Тыркуери, Англиери, Франциери, Австро-Венгриери, Поль-шэри.\nЛъэпкъ шIэжьым итемэ мы заом епхыгъэ шъыпкъэу щыт, ащ фэгъэхьыгъэх зигугъу къэтшIыгъэ романхэм анэмыкIхэу «ГъэритIу», «Джасус», «Рафыгъэхэр» зыфиIохэрэри.\nМэщбэшIэ Исхьакъ ироманхэм лIэшIэгъу пчъагъэхэм лъэныкъо ыкIи хэгъэгу зэфэшъхьафхэр ащызэрепхых, образ гъэшIэгъоныби ащызэрегъэутэкIы, ащызэпегъэуцужьы. Ахэм ягурышэ-гупшысэхэр, зыгъэгумэкIыхэрэ шъхьэзэкъо Iофыгъохэм къащыублагъэу хэгъэгу зэутэкI Iофыгъо зэшIохыгъуаехэм анэсыжьэу, ау а къиныгъохэм защимыдзыеу къазэрэщигъэлъагъорэм къыхэкIыкIэ итхылъхэм шъхьэкIафэ афэошIы, узIэпащэзэ, пшIогъэшIэгъонэу уяджэ.\n«КъокIыпIэмрэ КъохьапIэмрэ» зыфиIорэ романым хэт геройхэм тырягъусэу хэгъэгубэмэ тащэIэ, гущыIэм пае, Черкесием, Египет, Сирием, Тыркуем, Иран, Ирак, нэмыкIхэми. Мы тхылъым тхакIом къыщегъэлъагъо черкес (адыгэ) мамлюкхэм я XII — XV-рэ лIэшIэгъухэм Египет щыIакIэу щыряIагъэр, ащ чIыпIэу щаIыгъыгъэр зыфэдагъэр, араб къэралыгъор монголхэмрэ крестоносцэхэмрэ зэращаухъумэщтыгъэр. Мы романым чIыпIэшхо щаубыты Египет тетыгъор щызыIыгъыгъэхэ черкес султIанхэу Бибарс, Къэлэун, Баркъокъу, Къэншъаугъур.\nРоманэу «Рэдэд» зыфиIорэм я XI-рэ лIэшIэгъум адыгэмэ къарыкIогъэ хъугъэ-шIэгъэ инхэр къыщигъэлъэгъуагъэх. Дзэпэщэ инэу Рэдэд адыгэхэр зэкъуигъэуцонхэшъ, къэралыгъо щыIакIэм къыфищэнхэм зэрэфэбэнагъэр, ащ ищыIэныгъэ зэрэхилъхьагъэр романым щытэлъэгъу.\nРоманхэу «ГъэритIу», «Джасус», «Рафыгъэхэр» зыфиIохэрэм Урыс-Кавказ заом илъэхъан хьылъэхэм якъэгъэлъэгъон щылъыгъэкIотагъ. Мыхэм ахэхьэ романэу «Хъан-Джэрый» зыфиIорэри. Ар урысыбзэкIэ 1988-м, адыгабзэкIэ — 1999-рэ илъэсхэм къыдэкIыгъ. КъызтегущыIэрэр Къырым-хъаным емызэгъхэу яхэгъэгужъ къабгыни, адыгэмэ шъхьэегъэзыпIэкIэ къахэтIысхьажьыгъэхэ Джэрые лIакъор ары. Ахэр адыгэ хабзэми, адыгэ намысыми арыпсэущтыгъэх, ау Урысыем идзэ хэтхэу къулыкъу зэрэфашIэрэм къыхэкIыкIэ, ар гукIэ зымыштэхэрэр адыгэхэми ахэтыгъэх. Джэрыехэм адыгэхэмкIэ анахь хьэкIыпIэ тэрэзкIэ алъытэщтыгъэр заор агъэуцунышъ, Урысыем зырагъэзэгъыныр ары. А еплъыкIэм адыгэмэ дырагъаштэщтыгъэп.\nУрыс пачъыхьэм иунашъокIэ Хъан-Джэрые пачъыхьэр къэзыухъумэрэ Кавказ-къушъхьэ полуэскадроным ипащэу агъэнэфагъэу къулыкъур ехьы. АщкIэ пачъыхьэм цыхьэ къызэрэфишIырэр къыгъэлъэгъуагъ. Ышхэри ащ игъогу рыкIуагъэх.\nЗаоу рекIокIыщтыгъэмкIэ Занэкъо Сэфэрбыйрэ («Мыжъошъхьал») Хъан-Джэрыерэ яеплъыкIэхэр ыужыIокIэ зэтефэжьыгъагъэх. Шъыпкъэ, Занэкъо Сэфэрбый а еплъыкIэм къызфэкIуагъэр нахь кIасэу, идунай ыхъожьыным ыпэкIэ ары: «Урысыем ешIуным нэмыкI хэкIыпIэ адыгэхэмкIэ тиIэжьэп» ыIуи ыкъоу Къарбатыр осыет къыфишIыжьыгъагъ, ау, гухэкIми, ащ зыпари къикIыжьыгъэп.\nХъан-Джэрые ятэшыпхъу нахьыжъэу Къэн��ат иобраз IупкIэу, нэм къыкIэуцоу тхылъым къыщытыгъ. Ар Iуш, акъыл чъэпхъыгъэрэ цIыф кIочIэ лъэшырэ къызхэщырэ, гупшысэ куухэр зыхэпхъэгъэ, лъытэныгъэ ин зыфашIырэ, зыщыщынэхэрэ, итеплъэ-Iуплъэ, изекIокIэ-псэукIэ, иакъыл чъэпхъыгъэ къызхэщырэ гущыIэхэм блэмыкIхэу, шIэгъэн фаеу къыIорэр лъэтемытэу агъэцакIэмэ, шъхьэкIафэ къыфашIызэ, Джэрые лIакъори нэмыкIхэри ащ зэрещэ, егъэIорышIэ. Къэзэкъ-урыс дзэпэщэ инхэми ар упчIэжьэгъу къашIы, къыIорэм едэIух. ШIэпхъаджэ зышIэрэм фигъэгъурэп, шъхьамысыхэу егъэпщынэ.\nКъэнтат адыгэ шэн-хэбзэ IокIэ-шIыкIэ, зекIокIэ-псэукIэхэр игунэсых, ахэм арыгъуазэзэ ищыIэныгъэ гъогу зафэу рэкIо, Джэрые лIакъоми ар зэращымыгъупшэным ынаIэ тет зэпыт. Джащ фэдэу Къэнтат иобраз тхакIом тапашъхьэ къыригъэуцуагъ.\nМэщбэшIэ Исхьакъ итарихъ тхылъыкIэу «Джасус» зыфиIорэр 2011-рэ илъэсым къыдэкIыгъ. КъызтегущыIэрэр 1835 — 1837-рэ илъэсхэм, Кавказ заом къыщыхъугъэ хъугъэ-шIагъэхэм ялъэхъан ары. Романым ипчэгупIэ итыр Абдзахэ щаубыти, илъэситIо гъэрыпIэм щаIыгъыгъэ урыс забытэу, штабс-капитанэу Торнау ары. Ащ пшъэрылъ къызэрэфашIыгъэм тетэу плъэкIо-тхакIоу адыгэ чIыгум къихьанышъ, адыгэмэ яшъэфхэр зэригъэшIэнхэу ары. Ахэм ящыIэкIэ-псэукIэ, яшэн-хабзэхэр зыфэдэр, нэмыкI цIыф лъэпкъхэмрэ адыгэхэмрэ зэфыщытыкIэу зэфыряIэр, нэмыкI Iофыгъохэми алъыплъэныр ипшъэрылъыгъ.\nФедор Торнау ар ыгъэцакIэзэ, гу алъимытэн ылъэкIыщтыгъэп адыгэмэ ягупшысакIэ, ядунэететыкIэ, ячIыгу, яшъхьафитныгъэ шIулъэгъоу афыряIагъэр, ахэр къаухъумэхэзэ, лIыхъужъныгъэ-пытагъэу, цIыфыгъэ- дэхагъэу зэрахьэрэм ыкIуачIэ зыфэдэр хигъэунэфыкIыщтыгъэ. Ащ дыкIыгъоу, адыгэмэ азыфагу зыкIыныгъэрэ зэгурыIоныгъэрэ зэримылъыгъэр, пэщэныгъэр зэфагощын амылъэкIэу хэукъоныгъэу ашIырэм акIуачIэ пкIэнчъэу зэрэрагъэкIодырэр, зэзаорэмэ ар къызэрэзыфагъэфедэрэр ылъэгъущтыгъ. Федор Торнау игъогу рыкIозэ, МэщбэшIэ Исхьакъ ахэр хегъэунэфыкIых, адыгэм иблэкIыгъэрэ къыпыщылъымрэ ягумэкI-гупшысэхэр зэфихьысыжьхэзэ, хъугъэ-шIагъэхэр къегъэлъагъох.\nЛIэшIэгъу пчъагъэхэм адыгэ лъэпкъым къыкIугъэ тарихъ гъогур зыфэдагъэр къыбгурыIон, ар зэфэпхьысыжьынышъ, тэрэзэу, зафэу къэбгъэлъэгъоныр Iоф псынкIэу щытэп. Ар гукIи шъхьэкIи зэпэпщэчын, акъылымрэ шIэныгъэмрэ, гулъытэ чанри акIыгъоу, зэдебгъаIэхэзэ, лъэпкъым уригъусэу гъогууанэу къыкIугъэр умыпшъыжьэу гупшысэкIэ къызэпэпплъыхьан, къызэпэпкIухьанышъ, зыщищыкIэгъэ чIыпIэм ищыкIэгъэ тхылъхэр зэбгъэгъотынхэм пае, гъогу благъи гъогу чыжьи уатехьаным уфэхьазырын фае.\nМэщбэшIэ Исхьакъ ар фызэшIокIы. Итхылъхэм ежь тхэныр, IофшIэныр зыщыригъэжьэгъэ лъэхъанхэм къащыублагъэу непэрэ мафэхэм къанэсыжьэу ышъхьэкIэ пэкIэкIыгъэхэр, ынэкIэ ылъэгъугъэхэр, игузэхашIэхэр, игукъэкIыжьхэр зыщызэфихьысыжьыгъэхэ тхылъхэри ахэтых: «Щагу хъурай», «ЧIыгу-огу зэнэсым сыда щыIэр?», нэмыкIхэри.\nЛIэшIэгъу пчъагъэкIэ узэкIэбэжьмэ адыгэ лъэпкъым итарихъ гъогу мыпсынкIэхэр къащигъэлъэгъуагъ романхэу «Рэдэ��», «Адыгэхэр», «Мыжъошъхьал», «Айщэт», «КъокIыпIэмрэ КъохьапIэмрэ» зыфиIохэрэм, нэмыкIхэми. ШIушIагъэу МэщбэшIэ Исхьакъ фэплъэгъун фае ироманхэр къэугупшысыгъэ художественнэ тхылъ къодыеу зэрэщымытхэр, ахэм къазщытегущыIэрэ хъугъэ-шIагъэхэр уахътэу, чIыпIэу къызщыхъугъэхэр, ахэт образхэм ащыщхэр щыIэгъэ шъыпкъэх. Адыгэ лъэпкъым итарихъ уцунымкIэ Iофыгъо зэфэшъхьафхэм ахэлэжьагъэхэу, лъэпкъым ичIыгу, ишъхьафитныгъэ къаухъумэзэ, зищыIэныгъэ хэзылъхьагъэхэри мымакIэу итхылъхэм къащигъэлъэгъуагъэх.\nГущыIэм пае: Рэдэдыпщыр, Мстиславыпщыр, Иван Грознэр, ащ ишъхьэгъусагъэу Къэбэртэе пщышхоу Темрыкъо Идар ыпхъу нахьыкIэу Гощэунай, Занэ Сэфэрбый, ащ ыкъоу Къэрбатыр, Хьаджэмыкъо Аслъанбэч, Цэй Хьатырбай, Бэрзэдж Джырандыкъу, апэрэ ыкIи ятIонэрэ Александр пачъыхьэхэр, нэибэу Мыхьамэт Амин, Хъан-Джэрый СултIан; урыс дзэ-пэщэ генералхэу Паскевич, Засс, Эмануэль, Бескровнэр, Евдокимовыр, Ермоловыр, Вельяминовыр; нэмыкI хэгъэгухэу Урысыем, Тыркуем, Францием, Англием, Польшэм къарыкIыгъэхэу Джеймс Бэлл, Фонвиль, Хърозэр Исмахьил-Бей, Лонгворд, Уркварт, Лапинскэр, джасусэу Торнау, нэмыкI бэдэди.\nШъыпкъэр зылъэпсэ тарихъыр къэзыгъэлъэгъорэ тхылъхэм уяджэнкIэ сыдигъуи гъэшIэгъоны, узIэпащэ, ащ фэдэ тхылъхэр гум къенэжьых. ЕтIани ахэр къызтегущыIэхэрэр уичIыгу, уилъэпкъ щыщ цIыфхэу зыхъукIэ, уиеплъыкIи, уигупшысакIи, уилъэпкъшIэжьи хэпшIыкIэу нахь зыкъаIэты, къыппэблагъэ мэхъух. Тхылъхэм ахэт персонажхэм ящыIэныгъэ гъогоу зэрыкIохэрэм ауж уитэу е уахэтэу уалъэкIо, уадэкIо, къапыщылъыр, къяхъулIэщтыр умышIэу уагъэгумэкIы.\nЕтIани а гумэкIым къыхэхъо тарихълэжь мызафэхэу, хъугъэ шъыпкъэр мытэрэзэу, ежьхэр зыфаем тетэу тарихъыр зэпырагъазэзэ фэшъхьаф шъыпкъэу къатхы зыхъукIэ.\nГущыIэм пае, касог (къосэгъу) пщышхоу Рэдэд ищыIэныгъэ зэриухыгъэ шIыкIэм ехьылIагъэу шIэныгъэлэжь зэфэшъхьафхэм къатхырэр зэтефэрэп. Рэдэд Мстислав пщышхоу зэбэныгъэр зафэу кIуачIэкIэ, Iашэ къыхэмыхьэу къытекIуагъэу къатхы. МэщбэшIэ Исхьакъ ащ фэдэ екIолIакIэр щегъэзые. Мстиславрэ Рэдэдрэ зэбэнынхэм ыпэкIэ гущыIэу зэдашIыгъэр Мстислав ыукъуагъ. Зэбэнхэзэ, ар къэпшъи, зэрэтемыкIошъущтыр къызыгурэIом, Iашэр, сэжъые кIэлъыкIыгъэр, къызфигъэфеди Рэдэд къыукIыгъ. Ар тхьагъэпцIыгъэ хъор-шэр зекIуакIэкIэ зэрэзекIуагъэр МэщбэшIэ Исхьакъ романэу «Рэдэд» къыщигъэлъэгъуагъ.\nАу нэбгыритIур зэрэзэзэгъыгъэхэм тетэу, Рэдэд иIэгъэ мылъкур, ичIыгухэр, дэгъоу гъэхьазырыгъэ ыкIи гъэсэгъэ шыудзэ шIагъор, ишъуз икIэлитIуи кIыгъухэу Мстислав ратынхэ фаеу хъугъэ.\nУахътэр зы чIыпIэ итырэп, илъэсхэр зэкIэлъыкIуагъэх. «…Рэдэд ыкъо Роман Мстислав пщышхом ыпхъу къыщи махълъэ фэхъугъ. ТIэкIу-тIэкIузэ, Рэдэд ылъи Урысыем ипщыхэм, илIэкъолIэшхэм, иоркъхэм ахахьэщтыгъ». Ахэм къатекIыгъэ Рэдэд лIакъом ащыщхэр цIыф гъэсагъэхэу, къэралыгъо IофшIэкIо инхэу, дзэ къулыкъушIэхэу щытыгъэх.\nДжащ фэдэ екIолIэкIэ мытэрэзкIэ къэгъэлъэгъуагъэу хъугъэ Къэбэртэе пщышхоу Темрыкъо Идар ыпхъумэ анахьыкIэ Гощэунаеу, ныбжьыкIэ дэдэу урыс пщышхоу Иван Грознэм шъхьэгъусэкIэ ратыгъэм ищыIэкIэ-псэукIи. Гощэунае зышъхьэ зымылъытэжьыщтыгъэ, шIэпхъаджэхэр зышIэщтыгъэ, емыкIоу псэущтыгъэ бзылъфыгъэу ары къызэрагъэлъагъощтыгъэр. Ащ фэдэу ар зэрэщымытыгъэр, раIуалIэщтыгъэхэр зэрэмышъыпкъагъэхэр апэу къэзыгъэлъэгъуагъэу сызыщыIукIагъэр МэщбэшIэ Исхьакъ ироманэу «Адыгэхэр» ары.\nГощэунае Иван Грознэм ишъхьэгъусэу зыхъугъэм къыщегъэжьагъэу Урысыемрэ Къэбэртэе хэгъэгумрэ язэфыщытыкIэхэр нахь пытэ хъугъэх. Гощэунае ышыхэми, иIахьылхэми, ахэм атекIыгъэхэми Урысыем икъэралыгъо IофшIэпIэ зэфэшъхьафхэм, дзэм ыкIи нэмыкI чIыпIэхэми къулыкъу ащахьызэ, яшIогъэшхо къагъэкIон, ежьхэми ацIэ шIукIэ арагъэIон алъэкIыгъ. Черкасскэ лъэкъуацIэр Урысыем цIэрыIо ихъухьагъ, дахэкIэ, шIукIэ ягугъу арагъэшIыгъ, тарихъми хэмыкIокIэжьынхэу хэхьагъэх ыкIи къыхэнагъэх. Я XVIII-рэ лIэшIэгъум икIэуххэм адэжь адыгэмэ ящыIэныгъэ чIыпIэ ин щызыубытыгъэ хъугъэ-шIагъэр къызыщигъэлъэгъогъэ романэу «Бзыикъо заор» къыдигъэкIыгъ. Заор къызэрыкIыгъэ Iофыгъохэм, ар зэрэкIуагъэм, зэпыщыт класс зэфэшъхьафхэр ащ зэрэхэлэжьагъэхэм художественнэ шъыпкъагъэ хэлъэу тхакIом къыгъэлъэгъуагъ. Илъэс зэфэшъхьафхэм адыгэ литературэм къыхэхьагъэх Исхьакъ ироманхэу «Агъаерэм ежэжьхэрэп», «Илъэс фыртынэхэр», «ЦIыфыр тIо къэхъурэп», «ШIу шIи псым хадз», нэмыкIхэри. Мы романхэр щыIакIэм, цIыфмэ азыфагу илъ зэфыщытыкIэ зэфэшъхьафмэ къатегущыIэх, лэжьакIом ищыIэкIэ-псэукIэ къызэрыкIоу зэрэщымытыр, IофшIэным гумэкIи гухахъуи къызэрэфихьырэр, игугъэ лъагэу, ишIулъэгъу къинми, шIугъэм, дэхагъэм ар зэрэфакIорэр, уахътэм иIофыгъо инхэр къащегъэлъагъох. ЦIыф шэн, цIыф насып гъэшIэгъонхэр, хэти шIоу ышIэрэм зэрэIукIэжьырэр къащетых. «Илъэс фыртынэхэр» зыфиIорэ романыр цIыфыгъэм, лIыгъэм, шIулъэгъуныгъэ къабзэм, ныбджэгъуныгъэ шъыпкъэм, зэкъошныгъэ дахэм афэгъэхьыгъ.\nМэщбэшIэ Исхьакъ иапэрэ тхыгъэ поэмэу «ЦIыф лъэшхэр» зыфиIорэр къыдигъэкIи адыгэ поэзием къыхэхьагъ, чIыпIэшхуи щиубытыгъ, къыгъэбаигъ. ЗэпстэумкIи усэкIэ тхыгъэхэу тхылъ пшIыкIутфым къехъоу къыдигъэкIыгъ. Ахэм ащыщых: «Жъогъо бын», «Лъэоянэхэр», «Хыуай, «Сидунай», «ОрэдыкI», «Лъэмыджхэр», «Пщыналъ», «Тыжьын ощх», «Гъэтхэ огум иорэд», «Тыгъэгъаз», «Мэфэ огум итыгъэ фаб», «ШIум илъагъу», «Уахътэм ищэрэхъ» зыфиIохэрэр, нэмыкIхэри. Мыхэр зэкIэ урысыбзэкIэ зэдзэкIыгъэхэу Мыекъуапэ, Краснодар, Москва къащыдэкIыгъэх.\nМыщ дэжьым хэгъэунэфыкIыгъэн фаер МэщбэшIэ Исхьакъ иусабэмэ адыгэ музыкальнэ, анахьэу вокал искусствэм (орэд къэIоным) илъэгапIэхэм нахь заIэтыным яIахьышхо зэрэхэлъыр. Ащ къегъэлъагъо тикомпозиторхэм ятворчествэ Исхьакъ иусэхэр бэу зэрэщагъэфедагъэхэр. Ахэм ащыщхэм ацIэ къетIон: Тхьабысымэ Умар: «Адыгэ Республикэм игимн»; Нэхэе Аслъан: Исхьакъ итарихъ романэу «Бзыикъо зау» зыфиIорэм техыгъэ апэрэ адыгэ оперэу «Раскаты ��алекого грома» зыфиIорэр; Тутэ Заур: «Щэпсэух адыгэхэр сичIыгу»; Андзэрэкъо Чеслав: «Убыххэр»; Андзэрэкъо Вячеслав: «СикIэсэ нагъу»; Бысыдж Мурат: «Урамхэр»; Тыкъо Къэплъан: «Спой мне песню»; Сихъу Рэмэзан: «Черкеска»; Натхъо Джанхъот: «Си Мыекъуап», «Пшъэшъэ дах», «Гъэтхэпэ орэд».\nМыхэр ыкIи нэмыкI орэдхэу Адыгэ радиом имузыкальнэ фонд хэлъхэм тимузыкальнэ искусствэ къагъэбаигъ. Ахэм Адыгэ Республикэм имызакъоу, нэмыкI республикэхэми, тилъэпкъэгъухэр зыщыпсэурэ IэкIыб хэгъэгухэми ягуапэу ащядэIух, рэзэныгъи хагъуатэ.\nКъызэрэтIуагъэу, МэщбэшIэ Исхьакъ ироманхэу «Адыгэхэр», «КъокIыпIэмрэ КъохьапIэмрэ», «Рэдэд», «Мыжъошъхьал», «ГъэритIу», «Хъан-Джэрый», «Джасус», «Рафыгъэхэр», «Айщэт», нэмыкIхэри къызтегущыIэхэрэр лъэхъан чыжьэ дэдэхэм къащыублагъэу адыгэ лъэпкъым къыкIугъэ гъогур зыфэдагъэр, ищыIэкIэ-псэукI, игупшысакI, идунэететыкI, шIулъэгъу мыухыжь зыфыриIэ ичIыгурэ ишъхьафитныгъэрэ къыухъумэхэзэ, зэо мыухыжьэу зыхэтыгъэхэм къаушыхьаты адыгэхэр зэрэцIыф лъэпкъыжъ дэдэр, ичIыгужъ лIэшIэгъу пчъагъэ хъугъэу, имые чIыгуми ямынэцIэу, нэмыкI лъэпкъми заокIэ апэмыгъокIэу зэрэщыпсэурэр.\nМэщбэшIэ Исхьакъ аужырэ илъэсхэм прозэм ишъыпкъэу щэлажьэми, усэ тхынри ыгъэтIылъыпагъэп, сатыриплI хъурэ усэхэм ишъыпкъэу Iоф адишIагъ. ПчъагъэмкIэ 2000-м къехъоу сатыриплI усэхэр зыдэт тхылъэу «ПсынэкIэчъкIэ» зэджагъэр 2014-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъ. Джаущтэу жанритIуми ащэлажьэ.\nХэгъэунэфыкIыгъэн фае, итхылъхэр къызтегущыIэрэ Iофыгъохэм ежь, тхакIом, еплъыкIэу афыриIэм тхылъеджэр бэрэ ащигъэгъуазэрэп, ар тхылъ-еджэм ыпшъэ къырелъхьэ: «Шъуедж, зэхэшъуф, шъуишIошIхэр къешъуIуалIэх, къэжъугъэ-лъагъох» ыIорэм фэд, тхылъхэм къащиIэтырэ тарихъ Iофыгъохэр зыфэдагъэхэр, зэрэщытыгъэхэ шъыпкъэм тетэу, ыпашъхьэ къырегъэуцох. МэщбэшIэ Исхьакъ, къызэрэтIуагъэу, архив зэфэшъхьафыбэмэ Iоф ащишIагъ, ахэм къахихырэ тхыгъэхэр IэубытыпIэ ышIыхэзэ, къызтегущыIэрэ Iофыгъохэр къегъэлъагъох, ахэмкIэ къегъэбаих.\nИсхьакъ итхылъхэр адыгэ шъолъырми, урысые чIыгуми арыкIыхи, нэмыкI хэгъэгубэмэ занэсыгъэхэр бэшIагъэ. Ахэр инджылызыбзэкIэ, французыбзэкIэ, китаибзэкIэ, тыркубзэкIэ, испан, нэмыц, поляк, чех, монгол, вьетнам, венгр, болгар, серб, албан ыкIи нэмыкI бзэхэмкIэ зэрадзэкIыгъэхэу тхылъеджэхэм адыгэ лъэпкъым иблэкIыгъэ тарихъ гъогу зыфэдагъэмрэ ищыIэкIагъэмрэ джы непэ ищыIакIэрэ нэIуасэ зафашIы, зэрэшIэх, агухэмкIэ нахь зэпэблагъэ мэхъух. Ары тхылъым ыкIуачIэ зыфэдэр.\nАдыгэ литературэр ыпэкIэ лъыкIотэным, илъэгапIэмэ нахь ащыпытэным иIахьышIоу хилъхьагъэм пае Адыгэ Республикэмрэ Урысыемрэ якъэралыгъо Советхэм ядепутатэу Iоф ышIэзэ, къэралыгъо Iофыгъо зэфэшъхьафхэм язэшIохын ишъыпкъэу зэрахэлэжьагъэм къыхэкIыкIэ, МэщбэшIэ Исхьакъ къэралыгъо тын лъэпIабэ къыфагъэшъошагъ. Ахэм ащыщых пчъагъэмкIэ пшIым къехъурэ орденхэр, медальхэр, СССР-м, Урысыем, Адыгэ Республикэм якъэралыгъо тынхэм ялауреат, Дунэе адыгэ (ч��ркес) литературэмкIэ премием, Урысыем литературэмкIэ ипремиехэу Михаил Шолоховым, Николай Островскэм ацIэкIэ щытхэм ялауреат, Адыгэ Республикэм, Къэбэртэе-Бэлъкъар Республикэм, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ тхакIу.\nМэщбэшIэ Исхьакъ ищыIэныгъэ гъогурэ итворчествэрэ афэгъэхьыгъэ литературнэ-критическэ тхыгъэхэр, очеркхэр, монографиехэр мымакIэу атхы-гъэх. Ахэм къахэщых ЩашIэхэу Казбекрэ Щамсэтрэ, ЛъэпцIэрышэ Хъалидэрэ Алла Цукоррэ, нэмыкIхэми атхыгъэхэ литературнэ зэдэгущыIэгъу-зэфэхьысыжьхэр.\nУрысыем, Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым я ЛIышъхьэ-хэм, къэралыгъо IофышIэхэм, зэлъашIэрэ усэкIо ыкIи тхэкIо инхэми МэщбэшIэ Исхьакъ итворчествэ осэшIухэр къыфашIыгъ. Ахэм ащыщых Сергей Михалковыр, Роберт Рождественскэр, Юрий Бондаревыр, Казбек Султановыр, Егор Исаевыр, Виль Ганиевыр, Валерий Ганичевыр, Валентин Сорокиныр, Къауфо Хачим, Савва Дангуловыр, Ванцетти Чукреевыр, Всеволод Ивановыр, Алла Цукор, ХьэшIуцIэ Мыхьамэт, нэмыкIхэри.\nЫшIагъэр икъункIэ зылъытэу тIысыжьырэ цIыфмэ ащыщэп МэщбэшIэ Исхьакъ. Уахътэр пкIэнчъэу ыгъакIорэп, матхэ, адыгэ литературэм, лъэпкъым фэлажьэ. Мары итхыгъэхэу урысыбзэкIэ зэдзэкIыгъэхэр зыдэт тхылъ 20 хъурэр 2015-рэ илъэсым къыдэкIыгъ. Ар ежь ышъхьэкIи, адыгэ литературэмкIи, лъэпкъымкIи гъэхъэгъэ инэу щыт.\nМы илъэсым ыныбжь илъэс 85-рэ зыщыхъурэ мафэмкIэ ар шIухьафтын лъапIэу щытышъ, ащкIэ тигуапэу тыфэгушIо.\n«…УкъызхэкIыгъэ лъэпкъым ишIэжь IофыгъошIухэмкIэ укъыхэнэным нахь насып ин щыIэп», — elo МэщбэшIэ Исхьакъ. Ар къыдэтлъытэзэ, ыгукIэ къыдэхъумэ шIоигъоу щыIэр зэкIэ ищыIэныгъэ нэфапIэу къыщилъэгъужьыным пае ищыкIэгъэ псауныгъэм фэмыныкъонэу, иунагъо щытынчынэу, адыгэ лъэпкъым ишIэжь шIукIэ къыхэнэнэу фэтэIо.\nКъызыхъугъэр илъэс 85-рэ зыщыхъурэ мафэм иунэ шъхьаныгъупчъэ Iутэу, чIыгу-огу зэнэсым алъэныкъокIэ плъэмэ, сыд шъуIуа джыри тхэкIо цIэрыIом ылъэгъурэр, зэгупшысэрэр, зыгъэгумэкIырэр, къыдэхъумэ шIоигъор?\nХьаудэкъо Шыхьамыз.","id":"<urn:uuid:ddd18bde-d88a-42d3-9c6a-b1684cb8715c>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/05\/20\/%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D1%88i%D1%8D%D0%B6%D1%8C-%D1%83%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%85%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D1%80-%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BF%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-01-29T16:35:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499744.74\/warc\/CC-MAIN-20230129144110-20230129174110-00180.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9661005139,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9661005139350891, \"kbd_Cyrl_score\": 0.033571284264326096}","num_words":5928,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.006,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.967,"perplexity_score":2060.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"УФ-м и Следственнэ комитет иследственнэ ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм Iоф хьылъэхэм язэхэфынкIэ иотдел гъэсэныгъэ зыщызэрагъэгъотырэ унэе учреждением идиректорэу Iоф зышIэщтыгъэм къыфызэIуахыгъэ уголовнэ Iофым ихэплъэн ыухыгъ.\nХабзэр ыукъуи коммерцием ылъэныкъокIэ къуалъхьэ зэриштагъэм, документ нэпцIхэр зэригъэпсыгъэм къахэкIэу хъулъфыгъэр агъэмысэ.\n2020-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм къыщегъэжьагъэу 2021-рэ илъэсым м��заем нэс директорэу Iоф зышIэщтыгъэм хэбзэнчъэу ахъщэр къаIихызэ водительхэр ыкIи тракторист-машинистхэр еджагъэхэу тхылъ нэпцIхэр аритыгъэхэу следствием ыгъэунэфыгъ. ЗэкIэмкIи хэбзэнчъэу сомэ мин 55-м ехъу къаIихыгъ.\nХъулъфыгъэм къыфызэIуахыгъэ уголовнэ Iофыр хьыкумым фагъэхьыгъ.","id":"<urn:uuid:6c40ebab-62e9-417a-88cc-b796be3e5ca5>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/11\/17\/%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82-%D0%BD%D1%8D%D0%BF%D1%86i%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%81%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2023-02-06T05:33:08Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00101.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7015316486,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7015316486358643, \"kbd_Cyrl_score\": 0.29713231325149536}","num_words":205,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.01,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.063,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.729,"perplexity_score":3798.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦСКА — «Зенит» — 1:4.\nЖъоныгъуакIэм и 2-м Казань щызэдешIагъэх.\nГъатхэмрэ IофшIэнымрэ ямэфэкI мафэхэм Урысыем футболымкIэ и Кубок «Зенит» къыдихыгъ. Израиль ит адыгэ къуаджэу Кфар-Камэ щапIугъэ Натхъо Бибарс ЦСКА-м щешIагъ. Кубокыр ЦСКА-м къыфамыгъэшъошагъэми, финал зэIукIэгъум Бибарс зэрэхэлэжьагъэр гукъэкIыжьышIоу иIэщт.\nУигъэхъагъэхэм ахэбгъэхъонэу, спортышхом нахь цIэрыIо ущыхъунэу пфэтэIо, Бибарс!\nСахьидэкъо Нурбый.","id":"<urn:uuid:df052bda-4d95-4e66-af66-094a802e5bf6>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/05\/05\/%D0%BA%D1%83%D0%B1%D0%BE%D0%BA%D1%8B%D0%BC-%D1%84%D1%8D%D0%B1%D1%8D%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%89%D1%8B%D1%89\/","date":"2023-02-06T06:56:47Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00039.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5606142879,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.560614287853241, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4350944459438324}","num_words":144,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.579,"perplexity_score":3022.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"АР-м и Къэралыгъо программэу «Лъэпкъ зэфыщытыкIэхэр гъэпытэгъэнхэр, цIыфхэм патриотическэ пIуныгъэ ягъэгъотыгъэныр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу мы мафэхэм Iэнэ хъурае зэхащагъ.\nАР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитетрэ Адыгэ къэралыгъо университетымрэ ащ кIэщакIо фэхъугъэх.\n«КультурэмкIэ лъэпкъ зэгурыIоныгъэм къыфэкIогъэныр» зыфиIорэ Iофтхьабзэр Адыгеим къэралыгъо гъэпсыкIэ зиIэр илъэси 100 зэрэхъугъэм рапхыгъ. Адыгэ культу-\nрэм нахь игъэкIотыгъэу тегущыIагъэх.\nIофтхьабзэм хэлэжьагъэх ыпшъэкIэ зыцIэ къетIогъэ комитетым, общественнэ организациехэм ялIыкIохэр, АКъУ-м икIэлэегъаджэхэр ыкIи истудентхэр.\nIэнэ хъураем испикер хъугъэх Адыгэ къэралыгъо университетым ишIэныгъэлэжьхэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Багъырэкъо Хьазрэт, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, доцентэу Хьамырзэкъо Нуриет, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, доцентэу Ахъмэт Джульеттэ. Iофтхьабзэр зэрищагъ тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, доцентэу Цэй Заремэ.\nЛъэпкъ зэфэшъхьафхэм азыфагу зэгурыIоныгъэ илъынымкIэ кул��турэм мэхьанэ ин зэриIэр Iофтхьабзэм къекIолIагъэхэм къаIуагъ. Культурэмрэ литературэмрэ зэпхыныгъэу яIэм, ижъырэ шэн хабзэхэр къызэтегъэнэжьынымкIэ гумэкIыгъоу къэуцухэрэм атегущыIагъэх.\nАР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет ипащэу Шъхьэлэхъо Аскэр ыцIэкIэ ащ игуадзэу Константин Щербаковым къэзэрэугъоигъэхэм шIуфэс къарихыгъ.\n— БэмышIэу урыс культурэм фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэ щыIагъ, джы непэ адыгэ культурэм тытегущыIэщт. Тикъэралыгъо лъэпкъ зэгурыIоныгъэ зэрилъыр ащ къеушыхьаты, — къыIуагъ Константин Щербаковым.\nЛъэпкъ зэгурыIоныгъэм фэгъэхьыгъэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр республикэм зэрэщызэхащэхэрэм ишIуагъэкIэ мамырныгъэ тишъолъыр зэрилъыр Iофтхьабзэм къекIолIагъэхэм къаIуагъ. НэмыкI цIыф лъэпкъхэм якультурэ зэгъэшIэгъэным шIогъэ ин зэрэпылъыр спикерхэм хагъэунэфыкIыгъ.\nДЕЛЭКЪО Анет.\nСурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.","id":"<urn:uuid:f244f515-df0b-48bf-97d6-0470d88e9078>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/10\/31\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8D%D0%BC-%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-02-01T21:58:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499953.47\/warc\/CC-MAIN-20230201211725-20230202001725-00643.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7986742258,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7986742258071899, \"kbd_Cyrl_score\": 0.20053265988826752}","num_words":530,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.123,"special_characters_ratio":0.123,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.834,"perplexity_score":2196.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бэдзэогъум щегъэжьагъэу Iоныгъом нэс къэгъагъэ къызыпыкIэрэ гъошъу уцыр народнэ медицинэм хэшIыкI фызиIэхэм игъэкIотыгъэу агъэфедэ. Ащ итхьапэхэм эфирнэ дагъэ ахэт. А дагъэм ментол ыкIи ментон хэлъых.\nНароднэ медицинэм щагъэфедэхэрэр мы уцым итхьапэхэу къэгъагъэ хъуным ыпэкIэ ыкIи мэкъэгъэгъэфэ къыпыкIэхэрэр ары. Мы къэкIырэ уцыр зыхэжъукIыгъэ псым уешъомэ, уегъэрэхьаты, узыр мыхьылъэ дэдэмэ, хегъэжъукIы, пскэнымкIи Iэзэгъу, дэгъоуи уегъашхэ. Ар агъэфедэ чый узым (коклюшым) ыкIи жьызэIухьэм (астмэм) яIэзэгъэнымкIэ.\nШъунаIэ тешъудз!\nБэу а уцыр бгъэфедэмэ, чъыенымкIэ иягъэ къэкIо.\nIэзэкIэ амалэу иIэхэр\nЗыпкъ итэу гум Iоф ымышIэрэмэ («аритмия сердца» зыфаIорэр)\nГъошъу уцым ытхьэпэ гъэгъугъэ ыкIи гъэушъэбыгъэ щайджэмышхым изым псыжъогъэ стэчан кIэпкIэнышъ, дэгъоу ууцухьанышъ, такъикъ 20-м щыбгъэтыщт, нэужым узыжьыщт. Ащ фэдэ псым мафэ къэс уешъощт илъэсым къыкIоцI.\nАртритым ыгъэгумэкIыхэрэм\nМы къэкIырэ уцыр зыщыкъэгъэгъэрэ лъэхъаным ащ ытхьапэхэр уугъоинхэшъ, бгъэгъущтых. Ахэр щалъэм иптэкъонхэшъ (уцым изы Iахь псэу кIэпкIэщтыр ащ фэдищ, 1:3), такъикъ 15-м къэбгъэжъощт. Ар етIанэ сыхьатныкъорэ щыбгъэтынышъ, псы стыр зэрыт зыгъэпскIыпIэм ибгъэхъощт.\nНэгъуетэным (гастритым) пае\n* Гъошъу уц грамми 10-м псыжъогъэ стэчанныкъо кIэпкIэнышъ, сыхьатныкъорэ щыбгъэтыщт. Зыузыжьырэм ыуж джэмышхышъхьэ зырызэу мафэм щэгъогогъо уешъозэ пшIыщт.\n* Мы уцым ытхьапэхэу джэмыш��ышъхьэм изым псыжъогъэ стэчан акIэпкIэнышъ, такъикъи 10-м щыбгъэтыщт. ЗыучъыIыжьырэм ыуж псыпсым кIэбгъэкIынышъ, джэмышхышъхьэ зырызэу мафэм 3 — 4 уешъощт.\nУгу кIодыгъэу, зыми уимыгъэгушIоу щытмэ\nГъошъу уцым ытхьапэу джэмышхышъхьэм изым псыжъогъэ стэчан кIэпкIэнышъ, мэшIо макIэм такъикъи 10-м тебгъэтыщт. Пчыхьэрэ ыкIи пчэдыжьырэ стэчанныкъо зырыз уешъощт.\nЗэзмыжъо узыр\nГъошъу уц гъэгъугъэ щайджэмышхым изым псыжъогъэ стэчан кIэпкIэщт, ышъхьэ тепIуагъэу сыхьатныкъорэ щыбгъэтыщт. Узыжьынышъ, ушхэнкIэ такъикъ 15 иIэу мафэм щэгъогогъо стэчанныкъо зырызэу уешъозэ пшIыщт.\nКIэтIыишхо етагъэр («колит» зыфаIорэр)\nПсыжъогъэ стэчан кIэпкIэщт мыщ фэдэ уц джэмышхышъхьэм ыкIи такъикъ 20-м щыбгъэтыщт. Зыузыжьырэм ыуж стэчаным из е стэчанныкъо зырызэу мафэм 2 — 3 уешъощт ушхэным ыпэкIэ такъикъ 15 — 20 иIэу.\nЧый етагъэр (ларингитыр)\n* Мы узымкIэ зишIуагъэ къакIоу народнэ медицинэм къыIорэр гъошъу уц гъэгъугъэр хъэдэн дзыо цIыкIу горэм илъэу сымаджэм ипIэкIор ышъхьагъкIэ пылъэгъэныр е унэр къэзыгъэфэбэрэ пкъыгъоу ащ итым телъхьэгъэныр ары.\n* Джащ фэдэу, мы уцыр зыхэжъукIыгъэр зыхэгъэхъогъэ псы стырым плъакъохэр хэбгъэтыхэмэ, ишIуагъэ къэкIощт.\nПэтхъу-Iутхъур\nГъошъу уц джэмышхышъхьэм псыжъогъэ литрэныкъо кIэпкIэнышъ, дэгъоу уцухьагъэу сыхьатрэ щыбгъэтыщт. Зыузыжьырэм ыуж гъэстырыгъэу стэчанныкъом из уешъощт, шъоу тIэкIу хаплъхьэми хъущт. КIэлэцIыкIухэмкIи мыр дэгъоу къыхегъэщы народнэ медицинэм. Зыныбжь икъугъэхэр мы псым ешъохэ зыхъукIэ, а дэдэмкIэ пэ кIоцIыри атхьакIымэ нахьышIу.\nНервэхэмкIи дэгъу\nМы уцым ытхьэпэ гъэгъугъэ щайджэмышхышъхьэм псыжъогъэ стэчан кIэпкIэнышъ, ышъхьэ тепIуагъэу сыхьатныкъорэ щыбгъэтыщт. Зыжьыгъэу стэчанныкъо зырызэу мафэм щэгъогогъо уешъомэ, нервэхэр ыгъэрэхьатыщтхэу, уигъэгупсэфыщтэу къеIо народнэ медицинэм.\nЛъакъохэр пшъыгъэхэмэ, мэпщыхэмэ\nГъошъу уц гъэгъугъэ грамми 100-м псыжъогъэ литри 3 — 4 кIэпкIэнышъ, сыхьатныкъорэ щыбгъэтыщт. Мы псым щыщ гъэучъыIалъэм дэплъхьащт мыл хъуным фэшI. Лэджэным уцыр зыхэжъукIыгъэ псы фабэр ибгъэхъонышъ, такъикъ 15 — 20-м плъакъохэр хэбгъэтыщтых. Нэужым мыл такъырыр ащыпфэщт.\nХьацIэ-пIацIэ къыоцэкъагъэмэ\n* Ащ фэдэ чIыпIэхэр кIышъом нахь псынкIэу хэкIокIэжьынхэм ыкIи мыхъупцIынхэм апае гъошъу уц гъэгъугъэ, гъэушъэбыгъэ джэмышхышъхьитIум псыжъогъэ стэчанныкъо кIэпкIэнышъ, псэу къажъорэм ышъхьагъ тIэкIурэ щыпIыгъыщт («водяная баня»). Такъикъи 10-рэ етIани ар щыбгъэтынышъ, узыжьыщт. А псыр ащыпфэщт хьацIэ-пIацIэхэр къызэцэкъэгъэ чIыпIэхэм.\n* Гъошъу уцым ытхьапэхэр псы стырымкIэ тIэкIу бгъэулэбынхэшъ, тIэкIу пфызынхэшъ, псыпсым кIоцIыплъхьащтых, кIышъор къымыстыным нэсэу бгъэучъыIынышъ, теплъхьащт хьацIэ-пIацIэхэр къызэцэкъэгъэ, хъупцIырэ чIыпIэм. Мыр кIэлэцIыкIухэм афэпшIыми хъущт.\nКосметикэм зэрэщагъэ-федэрэр\nЖэкIоцIым мэ къыдэумэ\nМы уцым фэдэ тIэкIу зыхэгъэжъукIыгъэ псым уксус е лимоныпс гъоткIо зытIущ хэбгъаткIоу жэкIоцIым дэбгъэчъыхьэмэ (цэхэр зыплъэкIыхэрэм ыуж) мэр ыгъэкIодыщт. Народнэ медицинэм къызэриIорэмкIэ, ащ цэлыри егъэпытэ.\nНэгушъом тхъу къыхэкIымэ\nГъошъу уц гъэгъугъэ джэмышхышъхьитIум псы литрэныкъо кIэпкIэнышъ, мэшIо макIэм такъикъи 5 — 10-м къыщыбгъэжъощт. Ар узыжьынышъ, борнэ спиртэу щайджэмышхым изиплI, календулэ зыхэгъэжъукIыгъэ псы джэмышхышъхь ыкIи щайджэмышхым из лимоныпс хэбгъэхъощтых. АщкIэ нэгушъор плъэкIызэ пшIыщт.\nНачIэхэр мэпщыхэмэ\n* МыщкIэ IэпыIэгъушIу хъоу народнэ медицинэм къытыхэрэм ащыщ гъошъу уцым къыпычыгъэкIэ тхьапэхэр тIэкIу бгъэушъэбынхэшъ, нэхэм атеплъхьаныр.\n* Гъошъу уц тхьапэхэу джэмышхышъхьитIу фэдизым псы стыр стэчанитIу кIэпкIэнышъ, мэшIо макIэм такъикъи 5 — 10-м къыщыбгъэжъощт. ТIэкIу ар зыучъыIырэм узыжьынышъ, бзыуцыф такъырхэр ащ хэбгъаохэзэ нэхэм атеплъхьащтых, такъикъитIум тебгъэлъыщтых.\nНэгушъор гъушъащэмэ\nПсы стыр стэчанитIу кIэпкIэщт гъошъу уц джэмышхышъхьитIум, мэшIо макIэм такъикъи 5 — 10-м къыщыбгъэжъощт. Ар бгъэучъыIынышъ, псыпсым кIэбгъэкIыщт псыр къэбзэным фэшI. Арэущтэу мафэ къэс бгъэхьазырырэ псымкIэ нэгур птхьакIызэ пшIымэ, ащ изытет зэблехъу.\nФыкъуадэхэр\nГъошъу уц тхьапэхэм (джэмышхышъхьитIум) псыжъогъэ стэчанитIу акIэпкIэнышъ, такъикъ 20-м щыбгъэтыщт. Зыузыжьырэм ыуж хъэдэн шъэбэ пIуакIэр а псым хэбгъаомэ, нэгушъом такъикъ 15 — 20-м тебгъэлъызэ пшIыщт (нахьыбэ хъущтэп). Арэущтэу тхьамафэм 2 — 3 пшIыщт мэфэ 15-м къыкIоцI.","id":"<urn:uuid:85138cf8-67b5-4e12-b0d0-6412fadc22f4>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/04\/25\/%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%88%D1%8A%D1%83-%D1%83%D1%86%D1%8B%D1%80-%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%B0\/","date":"2023-01-29T15:54:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499744.74\/warc\/CC-MAIN-20230129144110-20230129174110-00494.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9920265675,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9920265674591064}","num_words":1798,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.062,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.991,"perplexity_score":3464.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Губгъуэ\nУи уэздыгъэ нэхур нумыгъэцIу мы зэм,\nСи нэ бзииншэхэр умыгъэуз, губгъуэ.\nСытхэр жамыIэрэ псы ежэххэм я бзэм,\nЩэхугъэр къэбгъаджэу умыгыз губгъуэ.\nУи Iэпэ кIэзызхэм IэщIэлъу мастэр,\nСи натIэм куу хъужау лымпIэ тумыщIыхь.\nБлыныжь гуэр ухъурэ шэху гъуэжьыр уи фэу\nУз Iей зэфыкI сымаджэжь си гум зумыщIыхь.\nГъагъэ зыгъэкIхэм ящхьу, къыспепхьэкIыурэ\nСи гукъеуэхэр гъэкI, си пащхьэм щыIыгъ\nАуэ си анэжь закъуэру нэпс щIэбгъэкIыурэ\nСи гум сыщумукIыж губгъуэ, ущымыгъ!\nTranslator: Kaya İlhan\nGURBET\nDağda dolaşırken yakma kandili,\nFersiz gözlerimi dağlama gurbet!\nNe söylemez, akan suların dili,\nSessizlik içinde çağlama gurbet!\nTitrek parmağınla tutup tığını,\nAlnıma işleme kırışığını\nDuvarda, emerek mum ışığını,\nBir veremli rengi bağlama gurbet!\nGül büyütenlere mahsus hevesle,\nRenk dertlerimi gözümde besle!\nYalnız, annem gibi, o ılık sesle,\nİçimde dövünüp ağlama gurbet!..\nNFK, 1923\nTercüman: Kaya İlhan","id":"<urn:uuid:23dd6ce0-b792-490a-9dfc-56d83978af32>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/akademyadergisi.com\/circassian-%D0%B3%D1%83%D0%B1%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%8D-%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D0%B1-%D1%84%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BB-%D0%BA%D1%8B%D1%81%D0%B0%D0%BA%D1%8E%D1%80%D0%B5%D0%BA\/","date":"2023-02-06T09:26:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500334.35\/warc\/CC-MAIN-20230206082428-20230206112428-00452.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5975897312,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5975897312164307, \"kbd_Cyrl_score\": 0.25381335616111755, \"xmf_Geor_score\": 0.04803404211997986, \"gag_Latn_score\": 0.021342376247048378, \"wsg_Telu_score\": 0.019961964339017868, \"kca_Cyrl_score\": 0.013964513316750526}","num_words":358,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.006,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.57,"perplexity_score":7758.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим ичIыгулэжьхэм бжыхьэсэ лэжьыгъэхэм яхэлъхьан гъунэм рафылIагъ.\nАР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ чъэпыогъум и 31-м тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, пстэумкIи гектар 112466-у агъэнэфагъэм щыщэу 89871-р апхъыгъах. Шэуджэн районыр мы уахътэм апэ ит. Ащ ичIыгулэжьхэм хьэ гектар 1650-у агъэнэфагъэр, тритикале гектар 50-р халъхьэгъахэх, коц гектар 14800-м щыщэу къафэнагъэр 700 ныIэп. КIымэфэ чъыIэм «ымыгъэщтэрэ» рапсым гектар 1265-рэ рагъэубытынэу агъэнэфэгъагъ, ау къырагъэхъуи 1341-рэ апхъыгъ.\nБжыхьасэхэм яхэлъхьан гъунэм рафылIагъ Красногвардейскэ районым ичIыгулэжьхэми. Хьэм пае агъэнэфэгъэ гектар 1950-м 1705-р хагъэкIыгъ, коц гектар 10900-м щыщэу къафэнагъэр минитIум ехъу ныIэп, рапс гектар 220-р халъхьэгъах. Ар агъэнэфэгъагъэм нахьи гектар 70-кIэ нахьыб.\nКощхьэблэ ыкIи Джэджэ районхэм ячIыгулэжьхэми къэкIорэ илъэсым Iуахыжьыщт бжыхьасэхэм япроцент 80 — 90-рэ фэдизыр хагъэкIыгъ. Пэрытныгъэр зыIыгъхэм ахэри ащыщых.\nОщххэм амыгъэохъухэмэ мы тхьамафэм ыкIэм нэс бжыхьасэхэм яхэлъхьан аухыщтэу ары республикэм ичIыгулэжьхэр зэрэгугъэхэрэр.\nГъатхэм халъхьэгъэ лэжьыгъэхэм яIухыжьын зымыухыгъэхэри хъызмэтшIапIэхэм ахэтых. Тыгъэгъэзэ гектар 63669-у зэкIэмкIи республикэм щыхалъхьэгъагъэм щыщэу 57855-р Iуахыжьыгъах. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 17,8-рэ къырахы.\nПынджыр Красногвардейскэ, Тэхъутэмыкъое ыкIи Шэуджэн районхэр ары зыщалэжьырэр. ПстэумкIи гектар 9628-рэ хъущтыгъ, 6898-р Iуахыжьыгъах. Зы гектарым центнер 55,2-рэ къырахы, тонн 38061-рэ къаугъоижьыгъ.\nСое гектар 11452-у мыгъэ тичIыгулэжьхэм апхъыгъагъэм щыщэу 10117-р Iуахыжьыгъ, гурытымкIэ лъытагъэу, зы гектарым центнер 15 къеты, тонн 3687-рэ къаугъоижьыгъ.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:33bcb15e-92fd-4239-ba92-52021d3b5aff>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/11\/01\/%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B1%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D0%BF%D1%85%D1%8A%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D1%85\/","date":"2023-02-06T06:27:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00365.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8540235162,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8540235161781311, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14419212937355042}","num_words":463,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.026,"special_characters_ratio":0.213,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.867,"perplexity_score":5196.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Полицием иучастковэ уполномоченнэ и Мафэ хабзэ зэрэхъугъэу илъэс къэс шэкIогъум и 17-м Урысыем щыхагъэунэфыкIы. Мы мафэм къулыкъум иIофышIэхэм, джащ фэдэу ветеранхэм афэгушIох, зиIофшIэнкIэ къахэщыгъэхэр щытхъу тхылъхэмкIэ ыкIи тынхэмкIэ къыхагъэщых. Ащ нэмыкIэу къулыкъур ахьызэ хэкIодагъэхэр агу къагъэкIыжьых.\nИлъэси 7 хъугъэу ищытхъу аригъаIозэ Адыгеим иполицие иуполномоченнэ участковэу Iоф ешIэ Дмитрий Садовниковым. Урысые зэнэкъокъоу «2022-рэ илъэсым и Народнэ участковэ» зыфиIорэм ишъолъыр едзыгъо текIоныгъэ къыщыдихыгъ.\nУполномоченнэ участковэм пшъэрылъыбэ иI, ау цIыфхэм яфитыныгъэхэр къэухъумэгъэнхэр ары анахь шъхьаIэр. Ащ хахьэ бзэджэшIагъэхэр къыхэгъэщыгъэнхэр, административнэ протоколхэр зэхэгъэуцогъэнхэр, мэфэкI Iофтхьабзэхэм язэхэщэнкIэ цIыфхэм ящынэгъончъагъэ къэухъумэгъэныр, зэпхыгъэ унэхэм ащыпсэурэ бысымхэм ядаохэр зэхэфыгъэнхэр ыкIи нэмыкIхэр.\nКъулыкъум итарихъ къызщежьэрэр\nПолицием иучастковэ уполномоченнэ и Мафэ итарихъ лъапсэ къызщежьэрэр лIэшIэгъу пчъагъэкIэ узэкIэIэбэжьмэ ары. Я XVI-рэ лIэшIэгъум Иван Грознэр унашъом кIэтхагъ хэбзэухъумакIохэм ахахьэу урам лъыплъакIохэм якъулыкъу агъэпсынэу. Я XVII-рэ лIэшIэгъум полицием иучасткэхэм япхыгъэу пристав къулыкъур агъэпсыгъ. Ащ иIофышIэхэр къалэм иурамхэм атехъухьэхэрэм алъыплъэщтыгъэх. Къоджэ псэупIэхэм земскэ участковэхэм япащэхэр ащыIагъэх, ахэм правэм ылъэныкъокIэ упчIэу къэуцухэрэр зэхафыщтыгъэ, апэрэ хьыкум унашъохэр ашIыщтыгъ.\n1923-рэ илъэсым шэкIогъум и 17-м советскэ хабзэм илъэхъан РСФСР-м хэгъэгу кIоцI къулыкъум и Народнэ комиссариатхэм «Инструкция участковому надзирателю» зыфиIорэр агъэпсыгъ. Ащ епхыгъэ документыр лъапсэ фэхъугъ советскэ милицием иучастковэхэм яинститут хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэм.\n1930-рэ илъэсым участковэ лъыплъэн IэнатIэр милицием иучастковэ инспекторкIэ зэблахъугъ, нэужым 1939-м — участковэ уполномоченнэкIэ.\n1993-рэ илъэсым икIэрыкIэу «милицием иуполномоченнэ инспектор» цIэр фаусыжьыгъ. 2000-рэ илъэсым милицием иуполномоченнэ участковэ ашIыгъ. 2011-рэ илъэсым Урысыем и МВД исистемэ зэхъокIыныгъэхэр зыфашIым полицием иуполномоченнэ участковэу агъэпсыжьыгъ.\nФаехэр зэкIэ полицием иучастковэ уполномоченнэу лэжьэн алъэкIыщтэп. Ащ пае апшъэрэ юридическэ гъэсэныгъэ ыкIи физическэ ухьазырыныгъэ дэгъу иIэнхэ, цIыфым ипсихикэ зыпкъитыныгъэ иIэн фае, цIыфхэм Iоф адашIэнымкIэ лIыблэнагъэ ыкIи щэIэгъэ ин ахэлъынэу щыт. Мы къулыкъур къыхэзыхыхэрэм зыщагъэгъупшэ хъущтэп участковэм пчэдыжьым сыхьатыр 8-м къыщегъэжьагъэу пчыхьэм сыхьатыр 10-м нэс ыкIи къехъоу Iоф зэришIэрэр.\nАдыгеимкIэ текIоныгъэ къыдихыгъ\nИлъэси 7 хъугъэу ищытхъу аригъаIозэ Адыгеим иполицие иуполномоченнэ участковэу Iоф ешIэ Дмитрий Садовниковым. Урысые зэнэкъокъоу «2022-рэ илъэсым и Народнэ участков» зыфиIорэм ишъолъыр едзыгъо текIоныгъэ къыщыдихыгъ.\nАР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ ипресс-къулыкъу кызэрэщаIуагъэмкIэ, зэIухыгъэ онлайн-мэкъэтыным изэфэхьысыжьхэмкIэ АдыгеимкIэ текIоныгъэр къыдихыгъ Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иотделэу Мыекъопэ районым щыIэм полицием истаршэ уполномоченнэ участковэу Дмитрий Садовниковым. Федеральнэ мэхьанэ зиIэ Урысые зэнэкъокъум иящэнэрэ кIэух едзыгъом ащ Адыгеир къыщигъэлъэгъощт.\nДмитрий Садовниковыр 2009-рэ илъэсым къыщегъэжь��гъэу хэгъэгу кIоцI къулыкъум иорганхэм Iоф ащешIэ, полицием иучастковэ уполномоченнэу зылажьэрэр 2015-рэ илъэсым къыщегъэжьагъ. ИIофшIэнкIэ къэгъэлъэгъон дэгъухэр зэриIэхэм фэшI АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ ыкIи УФ-м и МВД иотделэу Мыекъопэ районым щыIэм ящытхъу тхылъхэр мымакIэу къыфагъэшъошагъэх.\nД. Садовниковым иIофшIэнкIэ анахь гъэхъагъэу къыхигъэщырэр зэпхыгъэ административнэ участкэм щыпсэурэ цIыфхэм лъытэныгъэрэ цыхьэрэ къызэрэфашIырэр ары. Джащ фэдэу Мыекъопэ районэу зэпхыгъэм бзэджэшIагъэхэр ыкIи хэбзэукъоныгъэхэр къащымыгъэхъугъэнхэр ипшъэрылъ шъхьаIэу елъытэ. АщкIэ къыдэхъурэр бэ.\nКIАРЭ Фатим.","id":"<urn:uuid:b001c656-4fb1-4935-b825-88fd861542dd>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/11\/17\/%D1%86i%D1%8B%D1%84%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%B3%D1%83%D0%BF%D1%81%D1%8D%D1%84%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%83%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%BC%D1%8D\/","date":"2023-01-29T16:45:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499744.74\/warc\/CC-MAIN-20230129144110-20230129174110-00716.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6532805562,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6532805562019348, \"kbd_Cyrl_score\": 0.34560278058052063}","num_words":1140,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.118,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.646,"perplexity_score":4228.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Шъьафит Искуствэ Фондым зэхищагъэу «Аура – Аura\/Contemporary Turkish Art» зышъхьа къэгъэлъэгъоныр, тыгъэгъазэм и 3-м, Голандием икъэлашъхьэу Лахей дэт Пулчхири Студио къыщзэlуахыгъ.\nЩылэ мазэм и l-м 2023-рэм нэсэ щытыгъэ къэгъэлъэгъоным зиlэшlагъэ хэхьагъэ художнык 18-м щыщэу тlур Черкес: Феридэ Биниджиогу ыкlи Бжыхьакъо Ахьмэд Ёзел. Къэгълъэгъоным и Координатер Шъхьафит Искуствэ Фондым итхьаматэу Джулия Языджы, Кураторыр Бжыхьакъо Ахьмэд.","id":"<urn:uuid:3c5afb6a-e2e8-451c-b9fb-8513f5e9827c>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2023\/01\/%D0%B0%D1%83%D1%80%D0%B0\/","date":"2023-02-04T11:17:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500126.0\/warc\/CC-MAIN-20230204110651-20230204140651-00125.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7186950445,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7186950445175171, \"kbd_Cyrl_score\": 0.27804329991340637}","num_words":134,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.172,"stopwords_ratio":0.052,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.824,"perplexity_score":10832.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Sevgili okurlarım! Daha önceki bir yazımda HAMDİ LHAŞ HİKÂYELERİ başlığıyla ilk hikâyemi anlatmış, fırsat buldukça da bunu devam ettireceğimizi belirtmiştim. Bu ikincisi olacak. Bu yazımı ise Adigece olarak yazdım. Amacım, olayın yaşandığı dönemin orijinalitesine daha uygun davranmış olmak içindir. Çocukluğumda şahit olduğum bir anıyı hikâyeleştirerek anlattım. Rahmetli dedeme misafir olarak gelen bir seyyar satıcı ile dedemin arasında geçen kısa bir hikâye. Haćeşte kapı ağzında oturan çerçinin oturduğu yerde ısrar etmesi üzerine, misafirin kapı ağzında oturmasına izin vermeyeceğini, ya uygun yere geçip oturması ya da çekip gitmesi gerektiğini söyleyen namı değer Hamdi Lhaş'ın hikâyesi. Hikâyede hem kahramanların karakterlerini tanıyacaksınız hem de xabzenin ve xabzesizliğin toplu hayatındaki yerini ve önemini kişilerin davranışlarına bakarak fark edeceksiniz. Konuyu hikâyeleştirirken, yaşanılan çevrenin çeşitli özelliklerine de değinmeden edemedim. Bu olayın yaşandığı zamandaki sosyal yapının bilinmesi açısından da önemli. İyi okumalar.\nХькlэм ихьакlапlэ имышlэмэ\nГъэмэфагъ… 1965-66 илъэситlум язанэрэм, шышъхьаlу, бэдзэогъу мэзитlум ямэкъу-мэщ лэжьыгъо лъэхъаныгъ. Амазжхэм огум иплъырыстыр тlэмыпэр (temperature degree) 30-40-м нэсэу фэбэшхо дэдэ хъутыгъ. Туркием ис Адыгэхэм язныкъорэ зыщыпсэурэ Кайсери къалэм епхыгъэ lузуняйла lушъом (плато) иlиклимэт егъашlэ ренэм гъэмафэр огур фэбэ дэдэу, чlыгор зэкlэгъуагъэу; чlымафэрэ чъыlэу щэты. Губгъэхэм пцел чъыг lонтlэгъэжъ тlэкlу нэмыкl жьао къэзышlын зыцэ аритэп. lузуняйла ис цlыфыхэр мэкъу-мэщ лэжьыгъэрэ былымышхомрэ мэлхэмрэ арэпсэух. Алъэхъанхэм къуаджэхэм трактёрхэр къадэхьэгъагъэп. Мэкъу-мэщыхэр, цухэр, шыхэр чlашlэзэ къалэжьытыгъэ. Зы пхъэlашъэм шытlу зэдчlашlэтыгъэ. Зэ икlыгъом тlо бзэгъу зыжъорэ гъукl пхъэlашъэм цуитlор зы бжъэ зэдкlэшlагъэу цуихэр (6) зэуlоу зэдафытыгъэ. гъэсэкухэр къащэжьы хъумэ зыкум цуитlу, зы шыкумый шитlу зэдыкlашlэтыгъэ. Хьасэхэр къуаджэм пэчыжьэу зэрэщытым пае губгъо кlон-къэкlожьыным мэфэ лэжьыгъом изныкъорэр гъэгум текlодахьытыгъэ. Хьасэр къуаджэм нахь\nпэблагъэу щытымэ, гъэсэкущэ, зы мафэм щэ кlогъу амал бгъотынджи хъуныягъ. Сятъэжъ, Хьамди лъащ цlэджэ цlэрыlо хъугъагъэ. Сэ апэрэ еджапlэ зысыухыгъэ 1967 илэчым идунае ихъожьыгъагъ. Ащ иныбжь хэкlотагъэу щытыгъ. Зэрэчылый, къоджэгъухэмый, нэмыкlыхэмый къызэлъашlэу щытыгъ. Ихьакlэщыпчъэ зэlухыгъэу, егъашlэмый хьакlэ щымыкlэу, къуаджэм къыдахьэрэ зы нэбгырэ горэ щыlэмэ, зы сэлам тыгъо пае нэмыlэмый идэжь къеуалlэхэу щытытыгъэ. зэрэ Бирам лlакъуй, къуаджый, чъылый, Адыгэ lофый зэхимыдзэу зэкlэрэмый афэгузэжъотыгъэ. Икlалэу зэшищэр, ахэм аунэкъош кlалэхэр, нэмыкl щэмэджаохэр, чыракlохэр гъэмафэ ренэм къадэлэжьэтыгъэх. Зы илъэсым декар 300-ым нахьыбэ чlыгор алэжытыгъэ. Мэл хъущэм фэшъхьафэу танэхэр, чъэмыхэр, цухэр, шыхэр ахъутыгъэ. Мэлахъор, шахъор, ичэзыу къэсыгъэмэ къэрэлыгъохэр е гъэгурыкlоу е сэдэкъэ хэдзыу хэтымый зыгорэхэу е къуаджэм дэс иныбджэгъум ящыщ нэбгырэ горэхэ кlымыгъоу Хьамди лъащ ихапlэ ущримыхьылlэнэу щытытыгъэп. Ахэ зэкlэрэмджэ, хъурэ-шlэрэхэмджэ Хьамди ымышlэу, ащ иизын хэмылъэу зы уарзэ зэпырагъэзэныягъэп пlомый хъуныягъ. Арышъы, гъубгъэ lофымный инахьбэрэ чылэ lофэр ыпшъэ илъытыгъэ. Политикам ыужъ итэу зы парлементер е къэралыгъо lоф горэм пае зы къулыкъу горэ къуаджэм къыдэхьагъэмэ апэрэу зэуэлlэтыгъэр Хьамди ихьакlэщ арытыгъэ.\nА гъэмэ мафэр, тыгъэр къеlыстэхыгъ, шъхьакlуцlэр къегъажъо, зыфаlорэ мафэм афэдагъ. Тыгъэм илъэгапlэу, жьаом икlэкlыгъом тхьам псэ зыхилъхьагъэ зыгорэ утыгум итыгъэп. Хьамэщышъо нэпкъым lут пцэл чъыгыхэм яжьаохэр ялъапсэ нэсы зэкlэкlожьыгъ. Жьао зытридзэрэ тlэкlужьыери псылъакъо дорэщэу щытыгъ. Хьамди лъащ хьамэщышъом тет пхъэ тъэкъэжъым тесэу, бэщ пакlэр ятlэм хисагъэу, гъэщыгъэ пакlэр зэриlыгъ ыlитlу зэтедзагъэм ынатlэ тегъэуагъэу, тыгъэ плъырым хэсы щысыгъ. Сэрый алъэхъаным апэрэ еджапlэм сыкlотыгъэ фэдэу сэшlэжьы ау а мазэхэм еджапlэхэр зэфэшlыжьыгъагъ. Сятэжъ ычlыбыджэ ятlэм сыхэсэу пхъампэжьые горэмджэ ятlэр сыгъэлъэнтхъэу, сыхэблахьыгъэу сэрсэрэу сыджэгоу сышысызэ, къиздыкlыгъэри тымышlэу, къакlо зэхъумый гусафый фэтымышlэу зы шыу горэ хьамэщышъом къытехьагъ. – Сэламун алейкум Хьамди агьа, иlуй сэлам къитый гущаlэм къыпидзагъ, Тыркубзэджэ, Мисафир lистийормусун? (хьакlэ уфая?) иlуй къэупчlагъ. – Буйур… буйур… Мисафир истенмэзми? (Къэблагъ… къэблагъ… хьакlэ уфэмыеу мэхъуа?) иlуй упчlэджэ джэуапэр ритыжьыгъ. А хьакlэр зы илъэсым зытlо-зыщэ къакlотыгъэ. Ежьрый, зытес шэрый ныбэшъу джадэу щытыгъэх. Сирие lенатlэм lут Газиlантэп зицlэ къалэм нэсэу къырихырэ дэнэ щэкlхэр алмэкъым аризэу шым телъэу, къоджэ къуаджэу къикlухьызэ ищэтыгъэ. Ицlэ сымышlэжьырэ щэкlощэ бартlэр къакlо къэсы сятъэжъ ихьакlэщ къекlолlэтыгъэ. Ымакхъэдждэ фабэм зэригъэбэлэрэгъыгъэр пшlапэу къиlугъ сятэжъы: – Кlо ситlэлэжьый, щэр цощым чlашъущый мэкъу lус ешъут, мары сэрый сыкъэкlожы. Щэкlуащэмый сэ къысиlуагъэр тыркубзэджэ рыlугъ. – Шым илъакъохэм пшъыжъэр апыгъуахьыгъ; ахэр сытхьакlын, псый къэдгъэшъон тыкъэкlожьын, иlом къысдэгущаlэзэ ипэ сыригъэуцуй Хьамэчъэпс зыфатlорэ къоджэ псынэм тызэдэкlуагъ. Шэр игъэкъэбзагъ, шlоуй зыригъэшъочlыгъ. Бащэ дэмыкlэу шым мэкъу lус ритый, ичэф ригъэкъугъ. Хакlэщым тызехьэм сяатъэжъ тэ тапэ къэкlожьыгъэу, жъантlэм щылъ онщэкурым тэдзагъэ пчъэнышъом тесэу тырихьылlэжьыгъ. Хьачlэ бартlэр кlуй пчъаблэб дэжь щыт пхъэнтlэкlум теlыстъагъ. – Къакlо моу мыйджэ онщэкурым къытеlыст, ыlуагъ, сятэжьы.\n– Хьау Хьамди агьа, дэгъу мэор, сырахьат, ыlуй джэуп къыритыжьыгъ. Зы дакъикъэ горэ дэчlыгъэ-дэмыкlыгъэу сятъэжъ къытригъазый риlуагъ хьакlэм: – Адэ пхъэ пlонэчlым утесэу, пчъаблэм дэжь ущымыс, гъэгуй укъырыкlуагъ, упшъыгъэнджый хъун, иlуй ышъыпкъэдэдэу итlонэрэу риlугъ. – Хьау Хьамди, умыгузажъу, сэ сырэхьат, орый уирэхьат еплъ, ыlуй джырый зэ джэуап къыритыжьыгъ. Сыдэу ишlыгъэмый гущаlэр фыгуригъэlуагъэп. – Сятъэжъ мэкхъэ ихыгъэджэ лlы бартlэм; Ухьакlэмэ Хьакlапlэ ис, бысымэр сэрымэ сибысысыгъэ сэгъашl. Бирам Хьамди хьакlэ фэхьакlэрэп, ихьакlэ пчъаблэм дэжь пхъэ тъакъырым тырегъэсы азгъаlоу синарэ тыразгъэхынэп; е къыблэкlый онщэкурым къытеlыст е кlэкlый кlокlожь, ыlуй пхъашъэу къытехъушlахьыгъ. А лlы бартlэшхор макъый-лъакъый къыхэмыlукlэу тэджый, къызэмыплъэкlэу хьакlэщым икlыжьыгъ. Цошым шхынлъэм епхыгъэ шэр къитlатый тиунэкъошым адыжь кlуагъэ. Щэчl данэ зыщэрэ щэкlуащэр итlонэрэ къэкlогъум иунэкъощым ядыжь кlуагъэ. Ащ нэужъэ къуаджэм къакlо къэсый Хьамди лъащ ижьакlэщ нэмыкl зымый хьакlапlэ екlолlагъэр, Хьамди лъащ игъашlэ хабзэм тетэу игъэшlагъ. Къэралыгъом ипрезыдэнтым къышчlэдзагъэу сэдэкъэхэдзым нэсэу цlыф зэфэшъхьаф бэ ихьакlагъ. Зэхидзыгъэп зыпарый. Зэпстэумый атефэрэ lахьымджэ ядезэкlуагъ. Тхьаматэм, тхьамэтэ къупым, lофэр зыщаутхьабзэрэм, чылэ купым… ячэнджэщэгъу, тхьамышкlэм иlахьылэгъу, гъэгурыкlом ибысым, ибэм ианэ-атэу фэдэу афыщытытыгъэ. Хьамди лъащ егъэшlэ ренэм жъалымагъэм пэуцуагъ; зэфэныгъэм, диным, шъэнхабзэм, хабзэм, бзэм, Адыгэ лъэпкъым, унэгъум, унагъом… гъунэ ялъифыгъ, ынаl атыригъэтыгъ; Адыгэ шъэн хабзэр игъэфедэным ыужъы итыгъ иджый игъэфедагъ. Ащ ыгуджэ Адыгэжъым яlуакlэу, хэбзэнчъэр укъуагъэ, хабзэм гъашlэр егъэдахэ.","id":"<urn:uuid:2a13e8ac-43b4-4240-a42a-63047db24fd6>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2023\/02\/%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BC%D0%B4%D0%B8-%D0%BB%D1%8A%D0%B0%D1%89-%D0%B8%D1%85%D1%8A%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2023-03-24T22:26:26Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296945289.9\/warc\/CC-MAIN-20230324211121-20230325001121-00065.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9966444373,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9966444373130798}","num_words":2369,"character_repetition_ratio":0.028,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.998,"perplexity_score":8198.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Шамил ыцlэ зыхьырэ фондэу «Фонд Оброзавания и Култура» макъэ къегъэlу: «Нарт Мифалогием Ехьылlагъэу Сурэт Зэнэкъокъу» зэхищэнэу.\nАщ хахьэх коппютеркlэ шlыгъэ сурэтхэр, зэрэхабзэу сурэтшlыгъэхэр аштэщтэп. Хэлэжьэн фитхэр: ыпэкlэ зэнэкъокъухэм ахэмылэжьагъэу шlухьафтын къэзымылэжьыгъэу, шъо зэфэшъхьафхэмкlэ шlыгъэхэр арых Зыныбжь 16-м шlокlыгъэ яlэпэlасэхэу Тыркуем ыкlи lэкlыб къэралхэм ащыпсэухэрэм сурэтитlу мынахьыбэу, lоныгъом и 15-м, сыхьатыр 17.00 нэсэ къагъахьын фае.","id":"<urn:uuid:9be3be94-b0be-447d-ad37-141c5cbe380f>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/06\/%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1%82-%D0%BC%D0%B8%D1%84%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%B5%D0%BC-%D0%B5%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%BBl%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%83-%D1%81%D1%83%D1%80%D1%8D%D1%82-%D0%B7%D1%8D\/","date":"2023-03-25T06:58:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296945317.85\/warc\/CC-MAIN-20230325064253-20230325094253-00651.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9511246085,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9511246085166931, \"kbd_Cyrl_score\": 0.04815351217985153}","num_words":135,"character_repetition_ratio":0.013,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.037,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.968,"perplexity_score":6150.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Илъэс 14 — 16 зыныбжь кIалэхэм ыкIи пшъашъэхэм самбэмкIэ язэнэкъокъухэр мэзаем и 22-м щегъэжьагъэу и 26-м нэс Казань щыкIуагъэх.\nУрысыем ишъолъыр зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэ спортсмен 700-м ехъумэ заушэтыгъ.\nАдыгеим испортсменхэм ящэнэрэ чIыпIэхэр къыдахыгъэх. Ахэр: Батмэн Амин (тренерыр А. Мырзэр), Шъхьафыжь Муса (зыгъасэрэр С. Мэрэтыкъор). Тиспортсменхэм ыкIи ахэм ятренерхэм тафэгушIо, тапэкIи гъэхъэгъэшIухэр ашIынхэу тафэлъаIо.","id":"<urn:uuid:7aecdf97-28f1-4ef3-923d-a1985e26909e>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/02\/27\/%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D1%81%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8A%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2023-04-01T05:00:17Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296949701.0\/warc\/CC-MAIN-20230401032604-20230401062604-00227.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5193887353,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.519388735294342, \"kbd_Cyrl_score\": 0.47683510184288025}","num_words":128,"character_repetition_ratio":0.024,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.055,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.63,"perplexity_score":3616.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Режисерэу Кира Коваленко Осетием щытырихыгъэ «lэбжымхэм Язэкlэхыгъу» зыфиlорэ филмыр мэкъуогъум Тыркуем синемахэм къащагъэлъэгъонэу рагъэжьагъ.\nМилана Агузарова, Алик Караева ыкlи Сослан Кугаев родлхэр зэдагощы. 2021-рэ илъэсым,Каннес Филм Фестивалым «Еплъыкlэ Фэшъхьаф» зыфиlорэ номинациемкlэ шlухьафтын къылэжьыгъ. Филмыр, Темыр Осетием и оселкэу шlомыкl къызщычlахырэм щыпсэурэ бзылъфыгъэу зышъхьа езыхьыжьэжьыгъэм, унагъом шlулъэгъуш инэу фириlэмрэ, хабзэ пкъыеу щызэрахьэрэмрэ яхазэу зыхэдэщтыр ымышlэу ыгу щышlэрэр къытегущыlэ.","id":"<urn:uuid:a1a2aed5-570a-478b-8843-d09bae8e02bf>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/07\/l%D1%8D%D0%B1%D0%B6%D1%8B%D0%BC%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%B7%D1%8D%D0%BAl%D1%8D%D1%85%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83\/","date":"2023-04-01T23:21:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296950363.89\/warc\/CC-MAIN-20230401221921-20230402011921-00643.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6378350854,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6378350853919983, \"kbd_Cyrl_score\": 0.360023558139801}","num_words":165,"character_repetition_ratio":0.008,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.03,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.699,"perplexity_score":6805.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"СамбэмкIэ Урысые зэнэкъокъухэр къалэу Анапэ мэлылъфэгъум и 21 — 22-м щыкIуагъэх, Iофтхьабзэр Урысыем и ЛIыхъужъэу, косманавтэу Ф. Н. Юрчихиным ишIэжь фэгъэхьыгъагъ.\nАдыгеим испортсменхэр мыщ хэлэжьагъэх ыкIи гъэхъэгъэшIухэр ашIыгъэх.\nАпэрэ чIыпIэр къыдахыгъ Дэхъужь Хъызыр (тренерхэр А. А. Делэкъу, М. Ю. Дэхъужь), Хьакъуй Анзор (А. А. Делэкъу, А. А. Гъомлэшк).\nЯтIонэрэ хъугъэх Мэлгощ Адам, Гъомлэшк Анзор, Бэгъ Тимур, Хьакъуй Ислъам (А. А. Делэкъу, А. А. Гъомлэшк), ТIэшъу СултIан (С. М. Мэрэтыкъу), Сергей Кузминовыр (Хъ. М. Дэхъужь).\nЯщэнэрэ чIыпIэр къыфагъэшъошагъ Хьакъуй Амир (зыгъасэхэрэр А. А. Делэкъу, А. А. Гъомлэшк).\nТиспортсменхэм ыкIи ахэм ятренерхэм тафэгушIо, тапэкIи тагъэгушIонэу афэтэIо.","id":"<urn:uuid:78f6c22d-5d72-4c37-acc1-36afcc1c3bd3>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/04\/26\/%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88i%D1%83%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%88i%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85-2\/","date":"2023-06-02T19:18:40Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224648850.88\/warc\/CC-MAIN-20230602172755-20230602202755-00580.warc.gz","language":"ady","language_score":0.732275188,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7322751879692078, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2569720149040222}","num_words":219,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.221,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.846,"perplexity_score":3239.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЖъоныгъуакIэм и 17-м Адыгэ Республикэм и Сурэт къэгъэлъэгъуапIэ Адыгеим ипрофессиональнэ сурэтышI IэпэIасэхэм япроизведениехэу я ХIХ-рэ лIэшIэгъум щыIэгъэ Кавказ заом хэкIодагъэхэм яшIэжь фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъоныр къыщызэIуахыгъ.\nЭкспозицием IофшIэгъэ 80 фэдиз хэхьагъ, ахэр живописым, графикэм, декоративно-прикладной искусствэм, скульптурэм арылъых ыкIи автор 30-м яIэшIагъэхэу портретыр, пейзажыр, натюрмортыр зыхэлажьэрэх.\nАдыгэхэм яшIэжь-шъыгъо мафэ ипэгъокI къэгъэлъэгъоным цIыфхэр нэIуасэ ащыфэхъущтых IофшIагъэхэу: «Вехи прошлого» Аккизов Я.А. ыкIи С.К. Меджидовам яем, А. Бырсырым иеу «Горы», Т. Къатым икартинэу «Пир нартов», Хьапыщт Айсэм иIофшIагъэу «Нартский эпос», «Ф. ПIэтIыуащэм иеу «Священное дерево адыгов», А. Жиловым ышIыгъэу «Черкес и черкешенка», Н. ЛэупакIэм исурэтэу «Натюрморт дольменной культуры», В. Мехед иеу «Горное озеро», Э. Овчаренкэм ышIыгъэу «Близ Курджипса», С. Умарэм икартинэу «Горный пейзаж», Р. Хъуажъым иеу «И ��удет род…», Г. Бжьэмыхъум иIофшIагъэу «Чабан» зыфиIорэм, нэмыкIхэми.\nКъэгъэлъэгъоным зэрэщытэу тарихъ хъугъэ-шIагъэхэм ягупшысэхэм уахещэ, а зэкIэ нэм къыкIегъэуцох Кавказым ичIыопс дэхэ зэкIужь гупсэфыныгъэ-тынчыгъэр ыкIи нэмыкI зэхашIэхэр къегъэущых, нартхэм ядунай гъэшIэгъон зыфэдагъэм ыкIи а лъэхъан чыжьэм щыпсэугъэ адыгэхэм апэкIэкIыгъэу, ащэчыгъэм гукIэ уанэсы, ижъырэ адыгэ лъэпкъым рэхьатныгъэрэ мамырныгъэрэ непэ иIэным ыуасэ зэхыуагъашIэ, шIукIэ уафэлъаIо.\nДзэукъожь Нуриет.","id":"<urn:uuid:40927c27-9599-4104-95fe-4a965e3ece43>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/05\/17\/%D1%82%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D1%81%D1%83%D1%80%D1%8D%D1%82%D1%88i%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%BA%D1%8A%D0%B0i%D1%83%D0%B0%D1%82%D1%8D\/","date":"2023-06-02T18:48:26Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224648850.88\/warc\/CC-MAIN-20230602172755-20230602202755-00457.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5451181531,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5451181530952454, \"kbd_Cyrl_score\": 0.44767826795578003}","num_words":463,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.039,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.518,"perplexity_score":3414.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тыркуем икъопэ пстэуми къарыкlыгъэхэу, кlодыжьыным ищынагъо зышъхьащыт бзэхэм арыгущыlэхэрэр зыхэлэжьагъэ «Кlодыжьыным Ищынагъо Зышъхьащыт Бзэхэм я Пшысэ Фестивал» мэкъуогъум и 4-5-м Станбул ираионэу Кадыкёй Иунэшьошlы Искуствэхэм яунэу Елдегирмени зыфиlорэмщызэхищагъ. Фестивалым, Тыркуем щырыгущыlэхэу ыкlи ЮНЕСКО-м зэрилъытагъэмкlэ кlодыжьыным ищынагъо зышъхьащыт бзэхэм пшысэхэр къаlотагъэх, зэдэгущыlэгъухэр агъэпсыгъэх, ныдэльфыбзэр къэзыlотэрэ къэгъэлъэгъонхэр зэlуахыгъэх ыкlи орэдхэр къащаlуагъэх, концерт къатыгъ.","id":"<urn:uuid:ea97f791-86f6-4ef6-88dd-20bff2431465>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/06\/%D0%BAl%D0%BE%D0%B4%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D1%89%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D0%BE-%D0%B7%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D0%B0%D1%89%D1%8B%D1%82-%D0%B1%D0%B7%D1%8D\/","date":"2023-06-07T08:39:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224653631.71\/warc\/CC-MAIN-20230607074914-20230607104914-00782.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9525006413,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9525006413459778, \"kbd_Cyrl_score\": 0.04714387655258179}","num_words":149,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.014,"special_characters_ratio":0.122,"stopwords_ratio":0.054,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.978,"perplexity_score":5531.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"РЭМЭЗАНЭ И1ОФШ1АК1\nАщ ук1ыгъоу чэщык1и мафэк1и сыхьатыпэ гъэпсэф щы1эп. Аужыпкъэм шхэн зыхъук1э минут заулэрэ тракторыр зэрэщытыщтыр ыгу къео. Джары ащ к1ыгъунхэк1э зык1ыфэмыехэр.\nМыгъуч1ымэ ащ фэдэ ц1ыф слъэгъугъэп. Игъусэгъэ трактористыр фронтым защагъэр тхьэмэфит1ум къехъугъэшъ, изакъоу чэщи мафи тракторым тес. Нэфшъагъом сыхьатит1у горэм чъыемэ регъэкъу. Ет1ани мыкъутэжьын трактормэ сш1эрэп зытесыр, фэдэ слъэгъугъэп; адрэ тракторхэр \"пыф-сыф\" рагъа1озэ бэрэ къэуцух, афызэхэмыгъэнэжьэу сыхьат фэдизрэ пылъхэри къахэк1ы. Рэмэзанэ итрактор къызэтеуцуахэрэп.\nКущыкуи сэри инэу къытфэраз Рэмэзанэ. Игъом 1офш1эным тыкъемык1уал1эу къыхэк1ырэп. Анахьтыпшъыгъэк1и етычъыетш1оигъок1и тытхьаусхэузэхедгъэхырэп. Зэхязгъэхына, гъусэ сыфаш1ыгъак1эу, и1офш1ак1и ащ фэдизэу сыщымыгъуазэу \" Рэмэзан, чъыем сыригъэзыгъ, зы сыхьат горэм зытегъэгъэпсэфыба\", зесэ1ом къыси1огъагъэр сщыгъупшэу къыхэмык1ы-рэмэ.\nА Ш1уц1э, зыщымыгъэгъупш тэри ят1онэрэ фронт тызэрэ1утыр. Хьалыгъури винтовкэм ыч1ып1. Чъы1и уаии ямы1эу мэзэ пчъагъэ хъугъэу окопхэм адэсхэу лъыпсыр зыгъачъэу заохэрэм \"тычъые тш1оигъу\" а1оу фронтыр къабгынэрэп.\n\/Пэнэшъу Сэфэр\/\nКомментарии пользователей\nДобавить комментарий","id":"<urn:uuid:84e85d13-b04d-413f-bc25-37292bdabde3>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygeya-republic.info\/adyghe-language\/teksty-na-adygeiskom-jazyke\/rehmehzany-i1ofsh1ak1\/","date":"2023-06-04T16:30:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224650201.19\/warc\/CC-MAIN-20230604161111-20230604191111-00789.warc.gz","language":"ady","language_score":0.911296308,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9112963080406189, \"kbd_Cyrl_score\": 0.08699851483106613}","num_words":346,"character_repetition_ratio":0.007,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.055,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.944,"perplexity_score":8417.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу АдыгеимкIэ и ГъэIорышIапIэрэ Адыгэ къэралыгъо университетымрэ зэзэгъыныгъэу зэдашIыгъэм къыдыхэлъытагъэу республикэм ихьыкум пристав шъхьаIэу Александр Ихно апшъэрэ еджапIэм июридическэ факультет ия V-рэ курс ис студентхэм зэIукIэгъу адыриIагъ.\nАлександр Ихно университетыр къэзыухырэ ныбжьыкIэхэм гущыIэгъу афэхъугъ, хьыкум приставхэм яинститут тарихъэу пылъыр, пшъэрылъэу зыфигъэуцужьыхэрэр къафиIотагъ.\nЗэIукIэгъум икIэух ГъэIорышIапIэм ипащэ къэзэрэугъоигъэхэм упчIэу къатыгъэхэм яджэуапхэр къаритыжьыгъ, джащ фэдэу къулыкъум хахьэ зышIоигъохэм анахьэу анаIэ зытырагъэтын фэе лъэныкъохэм къащыуцугъ.\nХьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу АдыгеимкIэ и ГъэIорышIапIэ ипресс-къулыкъу.\nБЗЭШIУ Асхьад.","id":"<urn:uuid:cfed3772-86cc-4f28-b105-8d6eb6ebaee9>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/05\/24\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE-%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%83\/","date":"2023-06-02T19:25:26Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224648850.88\/warc\/CC-MAIN-20230602172755-20230602202755-00711.warc.gz","language":"ady","language_score":0.562468648,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5624686479568481, \"kbd_Cyrl_score\": 0.43615660071372986}","num_words":208,"character_repetition_ratio":0.093,"word_repetition_ratio":0.121,"special_characters_ratio":0.12,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.613,"perplexity_score":2601.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Черкес Културэм и Уне, Жьоныгьуакlэм и 21-рэ Черкес Льэпкьгьэкlод ыкlи Хэкур Ягьэбгынэным и Шlэжь зэхахьэ Жьоныгьуакlэм и 20-м Бэрчэшхо пчыхьам сыхьатыр 20.30-рэм, Бейликдюзю Черкес Льэпкьгьэкlод ыкlи Яхэку Ягьэбгынэн и Шlэжь Мыжьосын ыдэжь Шьыгьо Шlэжь зэхахьэ щыlагь.\nАр «Нартхэм ямашlо зэкlэдгьэблэн мамыр ыкlи зэфэныгьэ тызэрэфаер зэрэдунаеу зэхядгьэхыщт» гущыlэхэмкlэ рагьэжьагь. Бейликдюзю и Мерэу М. Мурат Чалык, КАФФЕД-м итхьаматэу Прф. Др. Шэуджэн Умит Динчер, Кьушьхьа Догьан Езден ыкlи Черкес Културэм И Унэ иунэшlошlэу Ёмер Чёток кьызээгущыlэхэм ыуж, Орэдыlо цlэрыlоу Таймэз Гюлджан гьыбзэхэр кьыlуагь. Шьыгьо шlэжь зэхахьэр льигьэкlотагь кьэнэтlэхэс мыжьосыныр зэlэпахыз�� зэрагьэгьунагьэм. Сурэтышlэ ыкlи сурэттех lэпэlасэхэу Эрсем Фатих, Думэныщ Фэрид ыкlи Кутлу Фарук яlэшlагьэхэм якьэгьэльэгьонэу гупчэм щызэхащагьэм цlыфыбэ акlэрыхьазэ япльыгь.\nАдыгабзэм езгъэкIугъэр: МэфшIукъо Щенгюл","id":"<urn:uuid:57bac82c-a6dd-4ee3-a51c-d38ae54f459b>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/05\/%D0%B1%D0%B5%D0%B9%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B4%D1%8E%D0%B7%D1%8E-%D0%B4%D1%8D%D1%82-%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B5%D1%81-%D0%BB%D1%8C%D1%8D%D0%BF%D0%BA%D1%8C-%D0%B3%D1%8C%D1%8D%D0%BAl%D0%BE%D0%B4%D1%8B\/","date":"2023-06-05T20:03:48Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224652161.52\/warc\/CC-MAIN-20230605185809-20230605215809-00625.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5547118783,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5547118782997131, \"kbd_Cyrl_score\": 0.42869535088539124}","num_words":331,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.012,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.036,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.638,"perplexity_score":7325.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ВолейболымкIэ Мыекъуапэ ичемпионат хэлэжьэрэ командэхэм мы зыгъэпсэфыгъо мафэхэм аужырэ зэIукIэгъухэр яIэщтых.\nНепэ ешIэгъуитIу щыIэщт. Бзылъфыгъэхэм якомандэхэу я 3-рэ чIыпIэм фэбанэхэрэр апэ зэIукIэщтых, ахэр «МГТУ» ыкIи «Виктория». ЕшIэгъур мафэм сыхьатыр 2-м рагъэжьэщт. Ащ ыуж хъулъфыгъэ командэхэм яфинал рагъэкIокIыщт, «АГУ-Мары» ыкIи «ФССП» зэIукIэщтых.\nЖъоныгъуакIэм и 28-м, пчэдыжьым сыхьатыр 11-м бзылъфыгъэ командэхэу апэрэ чIыпIэм фэбанэхэрэр финалым щызэIукIэщтых, ахэр «АГУ» ыкIи «Адыгеир».","id":"<urn:uuid:22d44c54-4756-401a-9a8e-f5005116229c>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/05\/26\/%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%88%D1%8B%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%89%D1%82-2\/","date":"2023-06-02T17:54:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224648850.88\/warc\/CC-MAIN-20230602172755-20230602202755-00344.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6939714551,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6939714550971985, \"kbd_Cyrl_score\": 0.30424225330352783}","num_words":166,"character_repetition_ratio":0.093,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.558,"perplexity_score":2734.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Дамаск\nДамаск — Сирием и къэлэ шъхьа1. Дунаем и анахь къэлэжъ дэдэмэ ащыщ, ц1ыфхэр зэпымыоу щыпсыоу. Илъэс мин 4,5-рэк1э узэк1э1эбэжьмэ апэрэу игугъу аш1эу мэхъу.\nДамаск и тарихъEdit\nЩыпсэухэрэ ц1ыфхэрEdit\nЦ1ыфпчъагъэр. 2012-рэ илъэсым къызэралъытагъэмк1э къалэм нэбгырэ млн 2 фэдиз дэс. Дамаск и 1эгъо-благъохэр хэплъытэмэ млн 2,5 мэхъу.\nДинэу алэжьхэрэр.\nКъош къалэхэрEdit\nАтена (Урым), Амман (Иордание), Истамбыл (Тыркуе), Каракас (Венесуэлэ)","id":"<urn:uuid:c7e3abd5-b0b7-4c22-90c5-0e289b59ed92>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%94%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%81%D0%BA","date":"2023-05-31T01:07:21Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224646181.29\/warc\/CC-MAIN-20230530230622-20230531020622-00411.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8420102,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8420102000236511, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1494756042957306}","num_words":97,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.227,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.891,"perplexity_score":9192.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем, Адыгеим язаслуженнэ тренерэу, республикэм игандбол лъапсэ фэзышIыгъэ Джэнчэтэ СултIан Мосэ ыкъом ишIэжь фэгъэхьыгъэ шъолъыр зэнэкъокъоу Мыекъуапэ щыкIуагъэм олимпийскэ резервым испорт еджапIэу N 1-м икомандэ ятIонэрэ чIыпIэр къыщыдихыгъ.\nТренер цIэрыIом фэгъэхьыгъэ зэнэкъокъум 2012-рэ илъэсым ыкIи ащ ыуж къэхъугъэ пшъашъэхэр хэлэжьагъэх. Шъолъыри 6-м якомандэхэр хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэм афэбэнагъэх. Адыгэ Республикэм, Краснодар краим, Астраханскэ, Волгоград, Ростов ыкIи Самарскэ хэкухэм ялIыкIохэм заушэтыгъ. ЗэкIэмкIи команди 8 хъущтыгъэх.\nАдыгеир олимпийскэ резервым испорт еджапIэу N 1-м икомандитIумэ къагъэлъэгъуагъ. Гъэхъагъэ зышIыгъэр тренерэу Валерий Гончар зипащэр ары. Типшъашъэхэм ешIэгъуи 5 къахьыгъ ыкIи финалым Самарскэ хэкум икомандэ щыIукIагъэх. Мыекъуапэ илIыкIохэм зэнэкъокъум текIоныгъэр къыщыдахыным пэблэгъагъэх. Охътэ шъхьаIэм 8:8-у зэIукIэгъур аухыгъ, ау хьакIэхэр пенальтикIэ нахь лъэшыгъэх — 3:2.\nРостов хэкум къикIыгъэхэм ящэнэрэ чIыпIэр ахьыгъ.\nБЗЭШIУ Асхьад.","id":"<urn:uuid:30a87dbb-8e6e-4eed-8d4b-91a256492f77>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/05\/03\/%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%BD%D1%87%D1%8D%D1%82%D1%8D-%D1%81%D1%83%D0%BB%D1%82i%D0%B0%D0%BD-%D0%B8%D1%88i%D1%8D%D0%B6%D1%8C-%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-06-02T18:28:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224648850.88\/warc\/CC-MAIN-20230602172755-20230602202755-00165.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7399539948,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7399539947509766, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2584240138530731}","num_words":282,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.044,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.046,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.596,"perplexity_score":3278.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Шъукъак1у тызэрэш1эн\n1офыр къолай тш1ын\nШ1у тлъэгъун, ш1у талъэгъун\nДунаер зыми къыфэнэщтэп»\nе1о 1Емрэ, Юныс. Нахьыбэмк1э ц1ыфым ымыш1эрэ горэ зилъэгъук1э пыеу къыщэхъу. Мыщ ц1ыфым щынагъо къыфехьы. Дунаем ц1ыфыр къызэрепсыхыгъэм фэдэу к1ыйнэу фежьэ. Сыд а п1омэ, ц1ыфыр хымэ псэушъхьэм, хымэ псэуп1эм е хымэ атмосферым зыфэзк1э ары зыфэк1ыйрэр. Ежь фэшъхьафхэр пый фэдэу зэрилъэгъурэм пае зэрэук1ыжьых. А пый лъэгъуным епхыгъэу, ярефлекс к1эрыпхагъэу ары к1ызэрэук1ыхэрэр, ау фэмыехэу загъорэ зэш1ужьэуи ык1и ш1улъэгъум итамэ пыш1агъэу ш1у зэрэлъэгъужьэуи мэхъухых. Мафи къэсын, зэхэжъагъэ фэдэу, зэблагъи хъун, аужыми зэрэш1эн.\nАдыгэхэм литературэмк1э «зэрэш1эн» гущы1эм, ш1эныгъэр къырагъэк1эу агъэфедэ. Ащ фэшъхьафэуи Адыгэ Бзэ'м тызэрэц1ыфын\/тызэрэц1ыхун гущы1эми зэрэш1эн'ым папк1э, ц1ыф узэдэхъун мэхьанэ и1эу гущы1э хэлъ.\nГъэсэныгъэм тыфемыжьэзэ ыпэ, гупшысэ бзэм тетэу, зэрэц1ыфын\/зэрэш1эн зыт1ок1э, ащ ишъыпкъагъэ ти ш1ош1 хъун фай. Адыгэ Бзэ'м хэлъ мо гущы1эм, мин пчъагъэ тек1ыгъэ нэужыми, 1Емрэ Юныс къы1уагъэ усэм 1офыр къолай зырэхъущтыр къе1о: зэрэш1эн. Арышъы, умыш1эрэм сыдэущтэу удэгущы1эщт а? Пш1эрэр таущтэу, сыд пае, сыд иш1уагъэк1э гурыбгъэ1ощта?\nЗэрэш1эным фэшъхьафэу, 1офыр къолай пш1эным инэмык1 гъогу ш1у плъэгъуныр, ш1у уалъэгъуныр ары. Тэ хымэ тызылъэгъурэм, игупчъэ зыгъэпытэжьыгъэ зы ц1ыфым, сыд ебгъэш1эшъуна ык1и ащ сыд къыуигъэш1эшъуна? Нэмык1 ц1ыфыр пш1эным модэ ыпэк1э, тэ тэр тэрэу зытш1эжьын фай. Зызэрэтш1эжьрэм фэдиз ны1эп, еджак1ор тш1эным икъолай къэдгъотыгъэ зыхъущтыр. Ишъхьэрэ, ыгурэ илъыр тымыш1эрэ ц1ыфым с��дыр, сыд пае, сыд фэдизэу, тэфэдэу фэтхьыщта? Джащ пае, ыпэ дэдэ хэта упчъэ гущы1эм иджэуап дгъотыныр типшъэрылъ. Гущы1эм пае, упч1эм иджэуап Нарт е Нэфын п1о фэдэу гущы1э къодыеу хъун фаеп. Ащ епхыгъэу упч1эм мэхьанэ куу и1эу Нарт хэта? Та Нэфынэр ара? т1он фай. Сыдыр, сыд фэдиз ыш1эрэ, гущы1эр таущтэу ыгъэфедэра, а къы1орэм мэхьанэ и1а, хьауми ы1орэр жьыбгэм зэрилъасэрэ сапэм фэда? Арышъы зэрэш1эн гущы1эм апэ о зыпш1эжьыныр, ет1уанэ модрэр пш1эныр къек1ы.\nШ1эн лэжьыгъом зэрэш1эным ишъыпкъап1э гъэсак1ом иметодикэ ш1огъэшхо хэлъ. Тхьам тыщэрэухъум, моущтэу щымытмэ, сымаджэм 1эзэгъу пхэндж рэчэтэу езытырэ докторым ип1э тифэныр фэщынагъо. Тэ тэш1э ц1ыфым изэгъэш1ак1э иакъылк1э гъогу зэфэшъхьафхэр зэри1эхэр. Ащ ш1эныгъэ къыштэ зыхъук1э пкъыш1эр (органы чувства) 1эпы1эгъу къыфэхъу, ау ц1ыф пэпчъ ипкъыш1э илэжьак1э зэфэшъхьаф. Тэ тиметодикэрэ к1алэм ипкъышъхьэк1э ипэ ригъэшъырэмрэ зэтефэн фай. Былымыр дгъасэ зыхъук1э зэмзэрэ хабзэу пкъыбзэр (язык тела) гъэлъэгъоныр, зыпэш1ыжьыныр, нэмык1хэри тэ методикэу зетэхьа. Мыхэр зэк1э ш1эн лэжьым хэтэу зэрэш1эным иш1уагъэ къегъэлъагъо. Ц1ыфым итаурыхъ фэдэу жъэу, гупшысэ таурыхъми зэрэш1эн лъэужми ренэу лэжьышхо фаш1ыгъ.\nКант Эммануил, былымхэр зэрэмыгущы1эшъухэрэм пае гупшысэшъухэрэп, е1о. Франц Беккони, бзэр акъылым илъык1у, е1о. Джы хэт ы1орэр тш1ош1 хъун фая, Кант ары а хьауми Беккон ары а? Мый т1ум азыфагу сыда илъыр шъумы1у, зэфэпхэнджэу зэрэщытыр нафэ. Кант гупшысэныр гущы1эным рипхыгъ, ащ иплъак1эк1э угупшысэшъуным пае ипэ угущы1эн фай. Тэш1э ик1и тэлъэгъу, бзакохэр мыгущы1эшъухэми мэгупшысэх, матхэх, нахь ш1уагъэри лэжь зэрахьэ. Укъэзэныр(къэбгъэхъэныр) гупшысэшъуным\/гупшысэным и1эзагъэ лэжьыр ары.\nАры, Беккон сыд еп1ол1эн а дэ? Ишъыпкъап1э \"бзэр акъылым илъэужэу \" щыт а? Зы адыгэ гущы1эжъым \"бзэр гум и лъык1о\" е1о. Мы упч1эр нахь тэрэз хъунк1э сенэгуе: Гупшысэр гум къыгъотыгъа хьауми акъылым къыгъотыгъа? Беккон гущы1эныр акъылым репхы ауэ Адыгэхэм гум рапхы. Гупшысэ, гущы1э, губзыгъэ, гухэк1, гухахъу, гукъау, гумак1, гуш1о, гук1эгъу, гупчэ, гукъабз, гунэф, гунэс, гуш1ош1, гуцаф, гонахь, гумызагъ, гузажъу, гужъуагъ, гулъыт …фэдэхэу гупшысэнымрэ психологием епхыгъэ нэмылъэгъухэр гущы1эу гу'м пыблагъэх. Адыгэ Бзэ'р бзэм анахьыжъэу зэрэщытыр тэш1э. Гупшысэн'ыр, гупшысэ таурихъ'ыр янахь куоу, янахь к1ыхьэу щыт лъэпкъхэм гу макъэм епхыгъэу аушыхьаты, ауэ дунаим нахь епхыгъэ ныбжьык1э лъэпкъхэм гупшысэн'ыр акъылым'к1э агъэнафэ. Беккон згъэмысэрэп, ауэ ащ фэшъхьафхэми гупшысэ сервэнымк1э (зек1о, таурыхъ) гум иш1уагъэрэ, итетыгъорэ ирикъун фэдизэу афэш1агъэк1э сыгугъорэп. Гупшысэр гум къыщэхъу, акъылым ипкъ щеуцо, 1ушыныгъэм дэхэныр щегъоты. Зы ц1ыф къы1уагъэ гущы1эшхом нэбгырэ адрес зэри1эм фэдэу, куп гуща1эхэми зы лъэпкъ адрес я1. Куп зэхэтыр бэми, ахэмэ япсэ лъэп1эныр къыгъэлъагъорэп.\nКъэс1онэу зиуж ситыр мыры: Ц1ыфыр пш1эныр щык1агъэ. И гу, и 1акъыл, и 1ушыгъэ, и бзэ, и гупшысэ, и зычыр, и 1эпкъ-лъэпкъ, и псэ… К1эк1эу, Зэрэш1эн'ыр зэрэц1ыфын'мэ; зэрэц1ыфынми 1офыр къолай еш1ы. \/ Зэрэш1эн'ыр зэрэц1ыхун'мэ; зэрэц1ыхунми 1охур къолай эш1.\nЗэрэш1эн\n«Шъукъак1у тызэрэш1эн","id":"<urn:uuid:d51fc727-2322-460e-8c0d-b18b54397d5d>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2014\/08\/%D0%B7%D1%8D%D1%80%D1%8D%D1%881%D1%8D%D0%BD\/","date":"2023-05-30T20:58:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224646144.69\/warc\/CC-MAIN-20230530194919-20230530224919-00142.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6690412164,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6690412163734436, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3305248022079468}","num_words":1271,"character_repetition_ratio":0.034,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.729,"perplexity_score":8003.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦӀэмэз\nЦӀэмэз (урысыбзэгьэ: Новороссийск) — Урысыем хэт Краснодар краим и зы къалэ. Къалэр ЦӀэмэз-хыжъэм Ӏулъ, Хы ШӀуцӀэм и Ӏушъом. Анахь къухьэуцупӀэ дэгъоу Хы ШӀуцӀэ Ӏушъом щыриӀэми псыхъожъыеу хым мыщ щыхэлъэдэжьырэми ЦӀэмэз араӀо.\nЦӀэмэзым «хьэцӀэ-пӀэцӀабэ зыхэс мэз» зыфиӀорэ мэхьанэр къикӀэу ары. Мы чӀыпӀэр зэгорэм орыжъылъэу, аргъой, бэдзэнэшъу, хьэцӀэ-пӀэцӀэ тӀысыпӀэу щытыгъэкӀэ егуцафэх. Джы къызнэсыгъэми ЦӀэмэз ихьанэ-гъунэ ащ фэдэ чӀыпӀэ зырызхэр къинэжьыгъэх.","id":"<urn:uuid:970d6a77-1ac3-4efd-acdf-29a704e3bd4d>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%A6%D3%80%D1%8D%D0%BC%D1%8D%D0%B7","date":"2023-06-08T19:00:17Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224655092.36\/warc\/CC-MAIN-20230608172023-20230608202023-00195.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8062815666,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.806281566619873, \"kbd_Cyrl_score\": 0.19241401553153992}","num_words":102,"character_repetition_ratio":0.026,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.165,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.735,"perplexity_score":10835.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къихьащт 2023-рэ илъэс бюджетым ыкIи 2024 — 2025-мкIэ агъэнэфагъэхэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм ипроект щытегущыIагъэх бюджет, финанс, хэбзэIахь ыкIи экономикэ политикэмкIэ, предпринимательствэмкIэ, IэкIыб зэпхыныгъэхэмкIэ АР-м и Парламент икомитет зэхэсыгъоу иIагъэм.\nIофтхьабзэм хэлэжьагъэх Къэралыгъо Советым – Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, АР-м финансхэмкIэ иминистрэу Виктор Орловыр, шIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ АР-м и ЧIыпIэ фонд ипащэу Хъут Светланэ. Зэхэсыгъор зэрищагъ республикэ Парламентым и Тхьаматэ игуадзэу, бюджет, финанс, хэбзэIахь ыкIи экономикэ политикэмкIэ, предпринимательствэмкIэ, IэкIыб зэпхыныгъэхэмкIэ Комитетым ипащэу Iэщэ Мухьамэд.\nАР-м и Къэралыгъо Совет – Хасэм иапэрэ хэплъэгъу фагъэхьазырырэ проектым гъэтэрэзыжьынитIу фашIынэу мы зэхэсыгъом зигугъу щашIыгъэр. Ахэм къызэращыдэлъытагъэмкIэ, 2023-рэ илъэс бюджетым ихахъохэр сомэ миллион 71,7-кIэ нахьыбэ хъущтых. Ащ щыщэу сомэ миллион 45,6-р физическэ лицэхэм къакIэкIорэ хэбзэIахьхэр, сомэ миллиони 9,6-р организациехэм ямылъку пае къатырэр, сомэ миллион 16,4-р нахь къызэрыкIоу гъэпсыгъэ системэм тетэу къатырэ хэбзэIахьхэр ары.\nХэбзэгъэуцугъэм ипроект АР-м и УплъэкIокIо-лъытэкIо палатэ хэплъагъ. Ащ ипащэу Павел Стаценкэм зэхэсыгъом къызэрэщиIуагъэмкIэ, хэукъоныгъэ зыпари къыхагъэщыгъэп, редакционнэ гъэтэрэзыжьын заулэ фэшIыгъэн фаеу къыхигъэщыгъ.\nАхэри, нэмыкI гъэтэрэзыжьынэу фашIыщтхэри къыдэлъытагъэхэу бюджетым фэгъэхьыгъэ законопроектыр АР-м и Парламент изичэзыу зэхэсыгъо къыхалъхьанэу зэдаштагъ.\nШIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ АР-м и ЧIыпIэ фонд 2023-рэ илъэсымкIэ ибюджет ыкIи 2024 — 2025-мкIэ агъэнэфагъэхэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм ипроектэу апэрэ еджэгъум фагъэхьазырыгъэм зыпари гъэтэрэзыжьын имыIэщтэу ары зэхэсыгъом къызэрэщаIуагъэр. Ащи Парламентым изэхэсыгъоу къэблагъэрэм депутатхэр щыхэплъэщтых.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:ef55de9b-454a-4738-bc18-fdda1241f981>","dump":"CC-MAIN-2023-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/11\/15\/%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%82%D1%8D%D1%80%D1%8D%D0%B7%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D1%83%D1%89%D1%8Bi%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85-3\/","date":"2023-09-29T03:01:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-40\/segments\/1695233510481.79\/warc\/CC-MAIN-20230929022639-20230929052639-00242.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6911123991,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6911123991012573, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3068333864212036}","num_words":519,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.192,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.778,"perplexity_score":2918.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бэдзэогъум и апэрэ тхьамафэ Тыркуем Анкарф щылажьэрэ Кавказ Хасэхэм я Федерация КАФФЕД-м изещакlохэр Адыгеим щыlагъэх ыкlи ахэм зэlукlэгъу зэфэшъхьафхэр яlагъ.\nАхэм ащыщ, Къэбар лъыгъэlэс ыкlи хэутын lофхэм лъэпкъ политикэм ыкlи lкlыб хэгъэгухэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъу- хэм язэпхыныгъэ дэлажьэрэ комитетым итхьаматэу Шъхьалэхъо Аскэр зэlукlэгъоу дыряlагъэр.\nШъхьалэхьо Аскер хьакlэхэр щигъэгъозагъэх, Гьэтхапэм и 12-м 2019-рэ илъэсым я 61-рэ зышъхьа унашъоу Адыгэ Республикэм и министерство ыштагъэм, 2019-2021- рэ илъэсхэм ательытэгъэ программэу «lэкlыб къэралхэм ащыпсэурэ ткъошхэу фаеу Адыгеим ежь ишlоигъоныгъэкlэ къэкlожьхэрэм lэпэlэгъу ягъэгъотын» зыфиlорэм.\nШъхьалахъом, зичlыгужь зыгъотыжьыгъэхэм япчьагъи, статистикэу непэ нэсэ щыlэми ягугъ къышlыгъ.\nЫпшъэкlэ зигугъ тшlыгъэ унашьор амыщтэ ыпэу пчьагъэр:\n2012-рэ илъэс нэбгырэ 33,\n2013-рэ илъэс нэбгырэ 33,\n2014-рэ илъэс нэбгырэ 14,\n2015-рэ илъэс нэбгырэ 15,\n2016-рэ илъэс нэбгырэ 13,\n2017-рэ илъэс нэбгырэ 20,\n2018-рэ илъэс нэбгырэ 31,\nlэкlыб къэрахэм ащыпсэоу, ежь ишlоигъоныгъэкlэ Адыгэ Республикэм щыпсэунэу къэкlожьхэрэм lэпэlэгъу Ягъэгъотын Програмыр заштагъэм ыуж къэкlожьыгъэхэм япчьагъэмары:\n2019-рэ илъэсым нэбгырэ 15,\n2020-рэ илъэсым нэбгыри 7,\n2021-рэ илъэсым и апрэ мэзи6 нэбгыри 3 къэкlожьыгъ хэкум.\nЗэкlэхэмкlи нэбгырэ 184-рэм Урысыем и гражданство (паспорт) аштагъ.\nШъхьалэхьо Аскер, зигугъ къэтшlыгъэ унашъор джыри зэрэ- лажьэрэр къыlуагъ. Ащ нэмыкlэу 2019-рэ илъэсым шэкlогъу мазэм къыдэкlыгъэу «Урысыем Игражданство Итын Афэзгъэпсыкlэн» зыфиlоэр унашьом щигъэгъозагъэх ыкlи сэнэхьат гъэсэныгъэ зиlэхэу, lэпэсэныгъэ гъэнэфагъэ зыхэлъ хэу къэкlожьхэрэм ящыкlагъэ lэпэlэгъу зэрарагъэгъотыщтыр къыхигъэщыгъ.\nАдыгабзэм езгъэкIугъэр: МэфшIукъо Щенгюл","id":"<urn:uuid:e35295f0-b3da-4a40-8394-e44c3892c582>","dump":"CC-MAIN-2023-40","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2021\/08\/%D1%85%D1%8D%D0%BA%D1%83%D0%BC-%D0%B3%D1%8C%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D1%80\/","date":"2023-09-25T00:02:10Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-40\/segments\/1695233506669.96\/warc\/CC-MAIN-20230924223409-20230925013409-00308.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9861888885,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9861888885498047, \"kbd_Cyrl_score\": 0.013594292104244232}","num_words":457,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.047,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.991,"perplexity_score":8227.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"קברדית: The most consulted pronunciations הגייה сыр сыр הגייה къазмыкъбанэ къазмыкъбанэ הגייה без без הגייה адыгэ адыгэ הגייה балигъ балигъ הגייה ажал ажал הגייה шы шы הגייה шыблэ шыблэ הגייה къажьыкъ къажьыкъ הגייה Ӏэпщэ хьэблэ Ӏэпщэ хьэблэ הצג הכול Do you want to pronounce words and phrases in this language (קברדית)?","id":"<urn:uuid:d1112c43-708b-456b-a4ef-c984de48e4fe>","dump":"CC-MAIN-2023-40","url":"https:\/\/he.forvo.com\/languages\/kbd\/","date":"2023-09-21T09:04:26Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-40\/segments\/1695233505362.29\/warc\/CC-MAIN-20230921073711-20230921103711-00429.warc.gz","language":"ady","language_score":0.3581579328,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.3581579327583313, \"syl_Beng_score\": 0.11522693932056427, \"krc_Cyrl_score\": 0.09247636795043945, \"tkr_Cyrl_score\": 0.052625156939029694, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03768080472946167, \"ava_Cyrl_score\": 0.023391366004943848, \"kum_Cyrl_score\": 0.02321627363562584, \"tab_Cyrl_score\": 0.016054971143603325, \"koi_Cyrl_score\": 0.014138287864625454, \"shu_Arab_score\": 0.013534380123019218, \"kap_Cyrl_score\": 0.011177732609212399}","num_words":108,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.374,"perplexity_score":22626.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Зэдзэкlэкlо ныбжьыкlэу Чэтэо Гощэунае итхылъ къыдэкlыгъ. Тхакlор 1994-рэ илъэсым Адыгэ хэкум Мыекъуапэ яунагъо игъусэу къэкlожьыгъагъ. Гощэунае гурыт еджапlэм я 19-рэ лицеир, Адыгэ Къэрэлыгъо Университетым и Урысыбзэмрэ Литератырэмрэ дэгъукlэ къыухыгъэх. Урыс тхакlоу Пушкиным, Гоголым, Тургениевам, Толстой, Достоевски ыкlи непэрэ тхакlохэм ащыщэу Владемир Макани, Совет лъэхьан тхакlоу Андрей Плотонов атхыгъэу lотэжь шъушэм илъ романхэр тыбзэкlэ зэридзэдзэкlыъэх. Усэ зэдзэкlыными фэlазэу Чэтэо Гощэунай (Гюнай) Тыркуем Анкара щэпсэу. Унагъо иl, ишъхьагъусэрэ ежьырырэ япшъашъэу Налмэс зэдапlу. Гюнай итхылъэу «Чlыхъумбый Гъогухэр» тхылъ тедзапlэу Илетищим къыщдэкlыгъ.\nBu haber sitesi, Gazeteciler Cemiyeti'nin uygulamakta olduğu Demokrasi için Medya\/Medya için Demokrasi Projesi'nin desteği ile oluşturulmuştur ve sürdürülmektedir.\nİçerik tamamıyla Jineps Gazetesi sorumluluğu altındadır ve Gazeteciler Cemiyeti'nin görüşlerini yansıtmak zorunda değildir","id":"<urn:uuid:b1516038-c2e3-488f-bba1-1a0c5b7ae659>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/10\/%D1%87l%D1%8B%D1%85%D1%8C%D1%83%D0%BC%D0%B1%D1%8B%D0%B9-%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%83%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2023-11-28T22:14:15Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100016.39\/warc\/CC-MAIN-20231128214805-20231129004805-00787.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9352120757,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9352120757102966, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03685632348060608}","num_words":327,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.006,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.003,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.949,"perplexity_score":11967.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Template:Хорошая статья\nКъэплъаныр, мэзчэтыу псэушъхьэхэмэ а щыщ. ПстэумкIи ионтэгъугъэ кг 270 мэхъуы, зырызхэри кг 300-ым ехъуых, ыкІхьагъэ м 4-ым нэсы. НэхьбэрэмкІэ къэплъаным лъэныкъо джадэ къзэрегъуэтзы шъхьэзакъоу ащ шэпсэуы. Непэ къэплъан лъэпкъыр зэрэщытэу кодыжынкІэ щынагъу траубытагъ! Пасэм Кэфказым щегъэджагъэу Іэндунесям нэсэ къэплъанхэр къэбгъотынэу щытыгъ, ау непэ пэкІэ-пакІэу зэбгырызыгъэу къэнагъэх. Къэплъаныр псэушъхьэшх, мэзпщэнхэр, мэзщыдхэр, мэзпсэцухэр, тхьакІумкІыхьэхэр ещхых.","id":"<urn:uuid:01bafd1e-0789-4af5-a5bf-03cf170a6d03>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/www.duhocchina.com\/baike\/ady\/Template%3A%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%BE%D1%88%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F","date":"2023-12-05T01:14:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100540.62\/warc\/CC-MAIN-20231205010358-20231205040358-00327.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8408958912,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8408958911895752, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1589711308479309}","num_words":105,"character_repetition_ratio":0.014,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.935,"perplexity_score":9934.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"УФ-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ кIэщакIо зыфэхъугъэ Урысые зэнэкъокъоу «Народный участковый-2023» зыфиIорэм иапэрэ едзыгъо Адыгеим тыгъуасэ щырагъэжьагъ. Iофтхьабзэр онлайн шIыкIэм тетэу макIо.\nАР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Ми-нистерствэ исайт шъуихьанышъ, шъугу рихьырэ къулыкъушIэм шъумакъэ фэшъутын амал шъуиI. Мэкъэтыныр Iоныгъом и 20-м нэс кIощт.\nЦIыфхэм анахьэу зыдырагъэштэгъэ, амакъэ зыфатыгъэ къулыкъушIэхэр зэнэкъокъум иятIонэрэ уцугъо щызэ-IукIэщтых. Республикэ мэхьанэ зиIэ Iофтхьабзэр 2023-рэ илъэсым чъэпыо-гъум и 7-м щегъэжьагъэу и 16-м нэс рагъэкIокIыщт. Ащ текIоныгъэр къыщыдэ-зыхырэм Адыгеир ящэнэрэ федеральнэ едзыгъом къыщигъэлъэгъощт.\nИлъэс пчъагъэ хъугъэу зэхащэрэ зэнэкъокъур полициемрэ обществэмрэ зэпхыныгъэу яIэр гъэпытэгъэным, цIыф-хэм хэбзэухъумакIохэм цыхьэу афашIы-рэм хэгъэхъогъэным, мы къулыкъум имэхьанэ зыкъегъэIэтыгъэным афэIо-рышIэ.","id":"<urn:uuid:cf8bceec-38f3-4dd7-a813-bf6fa32b964e>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/09\/11\/%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8D-%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D0%B4%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%85%D0%B0%D1%85%D1%8B%D1%89%D1%82-2\/","date":"2023-12-02T22:49:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100452.79\/warc\/CC-MAIN-20231202203800-20231202233800-00122.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9466941357,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9466941356658936, \"kbd_Cyrl_score\": 0.053038835525512695}","num_words":255,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.016,"special_characters_ratio":0.154,"stopwords_ratio":0.059,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.926,"perplexity_score":3046.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"''Almastı Çerkes Kadın Hareketi'' etiketiyle ortaya çıkan grup, yılın son günlerinde zehir zemberek bir manifesto yayınlayarak Çerkes kimliğine yapılan operasyonun açık adresi olduğunu kamuoyuna ilan etmiştir.\nhttps:\/\/www.almasti.org\/\nHatta öyle bir ilan etmek ki, Türkiye'de bir kısım medyanın hevesle haber portallarına taşıdığı bu operasyondan, hedef alınan Çerkes toplumu neredeyse ilgili yayınlar sonrası haberdar olmuştur.\nBir etnisite ismi üzerinden cinsiyetler arasına, korku, nefret hatta düşmanlık tohumu ekmenin amacı çok açıktır: Çerkes kimliğine operasyon. Toplumsal kaos.\nTürkiye Çerkes toplumunu kadın-erkek hesaplaşması üzerinden tanımlayan, dernekleri potansiyel taciz mekanları, zehesleri kadınlar için sakıncalı, Çerkes köy yerleşimlerini kadınların zorla evlendirildiği ve kaçırıldığı (günümüz kastedilerek) lokasyonlar olarak göstermek bu operasyonu anlamak için yeterlidir.\nÇerkesleri temsil ettiği iddiasında olan sözde kurumlar''Almastı'' provokasyonuna karşı üç maymunu oynuyorlar. Görmedim,duymadım-,bilmiyorum. Türkiye iç siyasetine dair gündemlerde, siyasi angajmanlarınız üzerinden dumanı tüten bildiriler yayınlayan kurumlar- hareketler- oluşumlar v.b uzun bir tatile mi çıktınız?\nŞaşırmıyoruz!\nÇerkes toplumunun Türkiye'de bir temsiliyeti olmadığını biliyoruz, fakat Çerkes kimliğine yürekten bağlı toplum insanlarımızın ne denli fazla olduğunun farkındayız. Tabela kurumları olan bu yapılar, Çerkes toplumuna yönelik fonlanmış yıkıcı operasyonu görmezden geliyor.\nOysa ''Kaffed Değişim Hareketi'' postuyla geçtiğimiz yıl ortaya çıkan bir grubun ''Almastı'' oluşumuna verdiği destek gayet açıktır. ''Kaffed Değişim Hareketi'' sözcülerinden birinin, cinsiyet söylemi üzerinden Çerkes mahallesinin ''uykularını'' kaçıracağı ifşasının hemen ardından ''Almastı'' provokasyonunun sahnelenmesi tesadüf değildir.\nYine bu gruba angaje olan ''İstanbul Kafkas Kültür Derneği'' yönetim kurulunun, ''Almastı'' oluşumunu derneğin resmi instagram hesabından Cuma akşamı jet hızıyla canlı yayına davet etmesi hiç tesadüf değildir.\nHer şey ne kadar hızlı değil mi?\nEtnik değil, küresel bir sorun olan ''kadın erkek eşitsizliği ve kadın sömürüsü'' üzerinden Çerkes halkının yüzlerce yıldan bu yana oluşmuş değerlerine ve kimliğine yapılan bu saldırı en hafif tabirle pis bir provokasyondur!\nBu saldırının nedenini biliyoruz!\nNe yapsalar da engelleyemedikleri, yükselen Çerkes kimliği bilinci.\nBuradan ilan ediyoruz!\nBizler de, Çerkes kimliğine yapılan bu operasyonu her platformda deşifre etmek için muhatapların ''uykularını'' kaçıracağız!\n7 Ocak 2021\nCherkessia.net Yayın Kurulu\n***\nАлмэстыр Адыгагэм Фэгъазэгъэу Провокация\n\"Алмэсты адыгэ бзылъфыгъэ зэчӏэхъыеныгъ\" этикеткӏэ гузэгум къиуцуагъэ купыр, къэтыухыгъэ илъэсым ыужырэ мафэхэм гъэшӏэгъон дэдэу зы манифесткӏэ амакъ агъэӏузэ, адыгэцӏэм къырашӏылӏэрэ операцие гъэнэфагъэу зэрэщытыр цӏыфымэ къарагъэлъэгъугъ.\nhttps:\/\/www.almasti.org\/\nАщ фэдэу-мыщ фэдэу макъгъэӏоп, Тыркуем загъорэ медиахэм акӏэщыгъоу япорталхэм кърагъэхьагъэ мы операциер, зынэсынэу зыфаехэ адыгэхэм, кърагъэхьагъэ, къагъэлъэгъуагъэ мы нэтынхэм ыуж зэхахыгъ.\nЗы этниситэ цӏэкӏэ хъулъфыгъэ - бзылъфыгъэмэ азфагу щынагъо, гущыкӏ, пыиныгъэ дэгъэхьаным хэлъ мэхьанэр нафэ: Адыгагъэм фэгъэхьыгъэ операцие.\nТыркуем ис адыгэмэ ящыӏакӏэр хъулъфыгъэ - бзылъфыгъэ зэдэонкӏэ къигъэлъагъоу, хасэхэр бзылъфыгъэхэмэ апай чӏыпӏэ щынагъоу, зэхэсхэр бзылъфыгъэмкӏэ зэрэмышIур, адыгэ къуаджэхэм бзылъфыгъэхэр фэмыезэ, егъэзыгъэкӏэ лӏым ратэу (непэм къытегущыӏэзэ) къыозыӏорэ гупшысэр сыдым ехьщырми къэошIэ.\nАдыгэм илӏыкӏоу зыӏорэ, зызылъытэжьрэ купхэм \"Алмэсты\" провокацием ехьылӏагъэу мамунищыр къагъэлъагъох. Слъэгъугъэп - Зэхэсхыгъэп - Сшӏэрэп.\nДгъэшӏагъорэп!\nАдыгэ лъэпкъым Тыркуемкӏэ лӏыкӏо зэримыIэр тэшӏэ, ежьмэ загъэлӏыкӏожьэу ау ущеплъкIэ табель цӏэ къодыеу щыт мы купхэм адыгэм - адыгагъэм къырашIылӏэрэ мы ӏоф мызэгъыри амылъэгъу фэдэу ашӏы.\nАрмэ \"Каффед ЗэхъокIыныгъэ Хъые\" посткӏэ блэкIыгъэ илъэсым гузэгум къиуцуагъэ купыр, \"Алмэсты\" м зэрэкъотэр нафэ. \"Каффед ЗэхъокIыныгъэ Хъые\" м игущыӏакӏохэм ащыщ зым, хъулъфыгъэ - бзылъфыгъэ темэр тегъэшӏапӏэ ышӏызэ адыгэ хьаблэм \"ячъыехэр\" ашӏуигъэкӏодыщтым икъэбар гузэгум къъырилъхьагъэ ыуж, \"Алмэсты\" провокацир къызэрагъэлъэгъуагъэр зэманкӏэ зэтефагъ къодыеуи щытэп.\nДжыри мы купым дезгъаштэрэмэ ащыщ \"Истамбыл Кавказ Культур Хасэ\" м ихэсашъхьэхэм, Алмэсты купыр хасэм иинстаграмкӏэ бэрэскэшху пчыхьашъхьэм псынкӏабзэу нэтыным зэрагъэблэгъагъэри зэманкӏэ зэтефагъэ къодыеу щытэп.\nПстэ��ри сыдэу псынкӏа арба?\nМыэтникэу, дунае пстэуми ӏофыгъоу щыщыт \"бзылъфыгъэ зэфэмыдэныгъ ыкӏи бзылъфыгъэ гъэпщылӏ\" темэмкIэ, адыгэ лъэпкъым илъэсишъэхэкӏэ къигъэхъоу непэ къигъэсыгъэ цӏыф зэхэтыкӏ ыкӏи адыгагъэм лажь егъэгъотыным ишъхьаусыгъу ыкӏи провокаци цӏапӏ.\nМы тебанэр къызыхэкIырэри тэшӏэ!\nСыд ашӏэми афэмыгъэуцоу, зыкъэзыӏэтырэ адыгэ зылъытэжыныгъ-зышӏэжьыныгъ.\nМыщ дэжьым макъэр щытэгъэӏу!\nТэри, адыгэцIэм къырашӏылӏагъэ мы операцие хабзэнчъагъэр, платформ пстэумкӏи цӏыфымэ агурыдгъэӏоным пае гупшысэкIэ къытпэщытхэм \"ячъыер\" ашӏодгъэкӏодыщт!\nBu haber toplam 4495 defa okundu.","id":"<urn:uuid:694835d3-66ce-424b-88f6-c0349bff360d>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/cherkessia.net\/bakisacimiz.php?id=3433","date":"2023-11-28T18:44:47Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679099942.90\/warc\/CC-MAIN-20231128183116-20231128213116-00259.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6382754445,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6382754445075989, \"gag_Latn_score\": 0.250127375125885, \"tur_Latn_score\": 0.024461980909109116, \"xmf_Geor_score\": 0.023055290803313255, \"tly_Latn_score\": 0.013123788870871067}","num_words":1712,"character_repetition_ratio":0.05,"word_repetition_ratio":0.008,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.011,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.644,"perplexity_score":14440.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и Адыгэ лъыхъокIо-къэгъэнэжьэкIо отряд станицэу Ханскэм дэжь псым щитхьэлэгъэ кIэлэцIыкIум илъыхъун лъегъэкIуатэ.\nШъхьэгуащэ инэпкъ икIыхьагъэкIэ ыкIи псыр зыдачъэрэмкIэ Iахь-Iахьэу зэтыраутыгъэхэу IофшIэнхэр щырагъэкIокIых.\nПсым хэфэгъэ автомобилым иводитель мэзитIу пIалъэкIэ агъэтIысыгъ. Экспертизэм къызэригъэлъэгъуагъэмкIэ, хъулъфыгъэр ешъуагъэу рулым Iусыгъ, ежьыри ащ еуцолIэжьыгъ. УФ-м и Уголовнэ кодекс истатьяу водителым гъогурыкIоным ишапхъэхэр зэриукъуагъэм ыкIи сакъыныгъэ къызэрэзхимыгъэфагъэм къахэкIэу нэбгыритIум ядунай зэрахъожьыгъэм фэшI ащ уголовнэ Iоф къыфызэIуахыгъ.","id":"<urn:uuid:5e03e2c0-3e31-4f2b-a5e5-0b0df39201b3>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/11\/17\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%86i%D1%8B%D0%BAi%D1%83%D0%BC-%D0%B8%D0%BB%D1%8A%D1%8B%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%BD-%D0%B7%D1%8D%D0%BF%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%83%D1%80%D1%8D%D0%BF\/","date":"2023-12-02T22:48:15Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100452.79\/warc\/CC-MAIN-20231202203800-20231202233800-00179.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6862688065,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6862688064575195, \"kbd_Cyrl_score\": 0.312701016664505}","num_words":211,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.117,"stopwords_ratio":0.038,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.645,"perplexity_score":2225.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"1ОНЫГЪО МАФ\nКоцым иупк1эн, икъищыжьын хьазырэу гъунэм зынагъэсым, 1онэк1о машинэжъэу ерагъэу агъэцэк1эжьыгъэр ат1упщыгъ. Ащ чэщи мафи 1офш1эныр зэпигъаорэп. К1элак1эхэмк1э, унагъо зыпымылъ бзылъфыгъэхэмк1э чэщ сменэм тыфагъэзагъ. Кущыкуи сэри анахь ч1ып1э къиным - оарабаным 1утхэм тахэфагъ. Сыхьатыпэ гъэпсэфыгъоу къыхэк1ырэм нэмык1ык1э, чэщ реным укъызэплъэк1ынэу уахътэ къыхэк1ирэп: \"ш1эх, ш1эх\" а1о зэпыт коц бганэр барабаным дэзылъхьэрэ нэбгырит1умэ. Кущыкурэ сэрырэ тэгу1эми, к1оч1эгъу тыфэхъурэп. Т1эк1у зэрэзэпыоу, 1онэк1о машинэми 1офш1эн къызэрэщэк1эу, ымакъэк1э къеш1э машинистым. Ащ пэпчъ къэ��1ошъ къытэц1ац1э. Ар 1офыжьа, сапэу 1онэк1о машинэм къыпыутысык1ырэр 1ушъхьэм къырелъасэшъ тетхьалэ. Пк1ант1эу къытэчэхырэм ар зэфэдэк1э къепк1ышъ, тк1ышъо егъэбжьыбжьы.\nАр анахьэу зызэхатш1эрэр мэфэ сменэр къэсэу 1офш1ап1эм тыкъызык1ыжьырэр ары. Шъохъот1ыхъо хъугъэм фэдэу зэк1эми тызэт1эхъужьэу къэтэублэ. К1о, тинасыпк1э псыхъор благъэ. Ащ зэ зыч1эдгъаоу, сэпэ купыр зытырилъэсык1ырэм, чэщ реным 1оф зэрэтш1агъэри тщэгъэгъупшэжьы.\n\/Пэнэшъу Сэфэр\/","id":"<urn:uuid:3264a904-21ea-4068-a0c6-a45dd1e598c2>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"http:\/\/adygeya-republic.info\/adyghe-language\/teksty-na-adygeiskom-jazyke\/1onygo-maf\/","date":"2023-12-03T01:04:47Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100476.94\/warc\/CC-MAIN-20231202235258-20231203025258-00660.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8728111982,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8728111982345581, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12640704214572906}","num_words":310,"character_repetition_ratio":0.027,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.203,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.9,"perplexity_score":8133.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Монополием пэшIуекIогъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм Москва хэкум щыпсэурэм тхьаусыхэ тхылъ къыфигъэхьыгъ. Ар зыфэгъэхьыгъэр Адыгеим изы компаниерэ къэралыгъом иинтернет-платформэ инымрэ хабзэу щыIэр аукъуагъэу зэрегуцафэрэр ары.\nТхьаусыхэ тхылъым зэритымкIэ, гум зэреIэзэхэрэ препаратым фэгъэхьыгъэу интернет нэкIубгъохэм рекламэ къырагъахьэ, ау монополием пэшIуекIогъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм къызэрэщаIуагъэмкIэ, ар Iэзэгъу уцмэ ахахьэрэп.\nКъулыкъум агу къыгъэкIыжьыгъ, биологическэ гъомылэпхъэ хэгъахъохэм (БАДхэм) ягугъу ашIы хъумэ, ахэр Iэзэгъу уцэу зэрэщымытхэр къыхагъэщызэ ашIын фае. Рекламэр зытыгъэр Адыгэ Республикэм зэрэщыщым къыхэкIэу монополием пэшIуекIорэ къулыкъоу шъолъырым итыр ары Iофыгъор зэхэзыфыщтыр, ар Iоныгъом и 13-м ащ хэплъэнхэу тыраубытагъ.\nШъунаIэ тешъудз: рекламэм фэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм ия 25-рэ статья ия 11-рэ Iахь къызэрэщиIорэмкIэ, биологическэ гъомылэпхъэ хэгъахъохэр рекламэ ашIыхэ хъумэ, ахэр Iэзэгъу уцэу зэрэщымытхэр къыдаIонхэу е къыдатхынхэу щыт. Рекламэу къатырэм тырагъэкIодэрэ уахътэм е тхыгъэм чIыпIэу ратырэм ипроцентипшI нахь мымакIэу а анаIэ зытырадзэнэу щытым ыубытын фае.","id":"<urn:uuid:9221f1e6-eec7-4dc0-a481-966fb4b32e24>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/08\/29\/%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%83%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BC%D1%8D-%D0%B7%D1%8D%D1%85%D0%B0%D1%84%D1%8B%D1%89%D1%82\/","date":"2023-12-02T22:36:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100452.79\/warc\/CC-MAIN-20231202203800-20231202233800-00389.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7605534196,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7605534195899963, \"kbd_Cyrl_score\": 0.23884862661361694}","num_words":346,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.142,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.748,"perplexity_score":3329.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Щылэ маз 2021\nТыркуе Диаспорэм иlэпыlэгъу\nТыркуем къыщыхъугъэу Абхьаз хэкум зыгъэзэжьыгъэхэм, Тыркуе Диаспо-рэмрэ Абхьазымрэ язэпхыныгъэ нахь гъэпытэгъэным дэлажьэрэ фондэу Абхьаз Аидглара Атсха зыфиlорэм, Абхьазым КОВИД-19-м ебэныгъэным па�� lэпэlэгъу ыугъоинэу марафон зэхищагъ.\nТыркуемрэ Абхьаз Хэкумрэ я Банкхэм зэзэгъуныгъэ зэдашlыгъ\nТыркуем и Банкэу Ищ Банк ыкlи Банк Зираат, Абхьазым и Агра Ворлд Карт lоф зэдашlэнэу зэзэгъыъэх. Къэралыгъуитlум язэзэгъыныгъэ диштэу, Агра Ворлд Карта уиlэм Тыркуем ахьщэ къищипхын, lахьщэ зэблэпхъун плъэкlыщт. Ащ фэдэу Тыркуем и Банкхэу Ищ Банк ыкlи Зираат Банк якартэхэр пlыгъмэ Абхьазым lахьщэ lофыр щыпсынкlэщт.\n«Зымылъэгъурэ нэм»\nСаглам Хьарун тырихырэ декументальнэ филмхэм аужырэу «Зымылъэгъурэ нэм» Ютуб нэкlубъоу АФСАД апэрэу щеплъыгъэх.\nДиаспорэм къыщдэкlыгъэ тхылъыкlэхэр\nlУзак Каплан «Кlытагъэ Илъэсхэр», Бэрзэдж Сэфэр «Дюзджэ икlыжьи Кавказым Фэшъыпкъэу Зыгъэзэжьыъэм и щыlэныгъэ гъогу-Нэгъуцу Юсуф Суад», Бэчымыкъо Щэбан, «Рейхьанлы Черкесхэм (Адыгэхэм) яшlуагъэкlэ мыlоу щыт културэр», Кубилай Умар, «Зышъхьа зэкlокlы гъэхэм Ялlэшlэгъу Зэпымыурэ Дэхьащхымакъэхэм я Къэхалъ», зыфиlорэ тхылъыкlэхэр мыгъэ къыдэкlыгъэх.\nМэзай 202l\nОгуз Сырры игъэхьаъэхэм апае медал фагъэшъошагъ\nТи гъэзэт итхакlохэм ащыщэу, НАСА Космос Гупчэу Джонсон-Протехник Систем Иунэшъошl Инженер Шъхьаlэу Дыпщэу Сырры Огуз, НАСА Спасе Х Демо-2 зэрэлъэтагъэм иlахьышlу зэрэхэльым фэшl, «Инжинерский Гъэхьэгъэшхо Зиlэ» зыфиlорэ медал къыфагъэшъошагъ.\nЗэlухыгъо lункlыбзэр\nТитхакlохэм ащыщэу Цуппэ Хьасан Окан «Зэlухыгъо lункlыбзэр» зыфиlорэ итхылъыкlэ къыдэкlыгъ.\n181 еджакlом яныдэльфыбзэ еджэнхэу къыхахыгъ\nКАФФЕД Ныдэльфыбзэхэмкlэ и Комиссие хахьэрэу, Гурыт Еджапlэхэм Къыхахырэ Ныдэльфыбзэм lоф дэзышlэрэ ихэрэ Комиссие икоординацие ишlуагъэкlэ еджэкlуи 181-рэм яныдэльфыбзэкlэ еджэнэр къыхахыгъ. 2021-2022-рэ илъэс еджэгъум Тыркуем зэкlэмджи еджэпlэ 17-м ныдэльфыбзэ классхэм еджэныр ащаублагъ.\nГъэтхап 2021\nГъэтхапэм и 8\nГъэзэтэу Жинэпс, гъэтхапэм и 8-м икъдэкlыгъэо Дунэе Бзылъфыгъэхэм Ямафэ фигъахьыгъ, ахэм атхыгъэхэр арых къыхиутыгъэхэр.\nа 1-рэ Черкес Бзылъфыгъэ платформыр\nТыркуем Кавказ хасэхэм я Федерация КАФФЕД зэхищагъэ а 1-рэ Черкес бзылъфыгъэ платформым икlэух джэпсалъэ къыхиутыгъ.\nНащ апэрэ чlыпlэр къыдихыгъ\nСкулптер цlэрыlоу Нащ Нихьал Конар, Станбул Къэлэ Администрация Мыкlодыжьырэ Кlэнлъапlэхэм алъыплъэрэ къутамэм иунэшъошlыхэм зэхащагъэу, «Станбул Икъэхалъэхэр- къэнэтlэхэсхэр» зыфиlорэм, Нейзен Тевфик (Тыркуем и къамылапшъэ цlэрыlощтыгъ) икъэнэтlэхэс проекткlэ зэнэкъокъум апэрэ чlыпlэр къыфаъэшъошагъ.\n«Кафкъушъхьам и Машlо хэкур ягъэбынэныр»\nТхакlоу сурэтышlэу Ёзбек Сэтэнае итхылъыкlэ «Кафкъушъхьам и Машlо хэкур ягъэбынэныр» КАФДАВ тхыль тедзапlэм къыдигъэкlыгъ.\nМэлылъфэгъу 2021\n«Фитыныгъэр Мальбертым тешlахьыгъ»\nШамил ыцlэкlэ ажьэрэ «Фонд Култура Шамил» «Фитыныгъэр Мальбертым тешlахьыгъ» зышъхьа шlухьфтын зэрылъ зэнэкъокъу зэхищагъ.\nДиаспорэм тыхылъыкlэу къыщдэкlыгъэхэр\nКанболат Бетюл, «Къалэм екlурэ гъогур», Чаталкылыч Дидэм, «Кавказ Урысхэр зэрикlуатэхэрэр Мэздэгу Линниер 1552-1832», Пекер Хайри Экрем «Черкесхэр я Хэку Зэрэрафыгъэхэр Лъэпкъгъэкlод lотэжь», Ёздемир Аднан «Псэушъхьахэм Япсэкlодхэр», Юстюн Хьулиси, «Гёгерчин» (тхьаркъо) зыфиlорэ тхылъыкlэхэр мыгъэ къыдэкlыгъэх.\nЖьоныгъуакl 2021\nАкадемии Нарт\nКавказ Хасэхэм я Федерацие хэтэу ныбжьыкlэхэм яеджэн дэлажьэнэу зыублагъэ Академии Нарт 2021-рэ илъэсым зэlукlэхэр лъегъэкlуатэх. Гъэтхапэм и 25-рэм Прф.Др. Айхан Кая «Черкес Диаспорам и Личност-илъэпкъшlэжь Гъэпсэун» зышъхьа, Мэлылъфэгъум и 8-м Станбул Университет Окан Урысыбзэ Зэкlэнхэмкlэ и Кафедра щылажьэрэ Доктер наук Топчу Мурат «1864-рэм Ыуж Урысыем и Политикэр Чlыгур арыгъэ» зышъ хьа семинархэр зэхащагъэх.\nСпортсменхэм ягъэхьагъэхэр\nКъалэу Анталия щыкlогъэ Тыркуем и Зэlухыгъэ Чемпионат Кикбокс я 6-рэ Дунэе зэнэкъокъум Щейма Нур Джанполат (Щэщэн) рэ Челик Назым (Абдзах) текlоныгъэр къыдахыгъ, Еврупэм и Чемпион хъугъэх. Зэнэкъокъум къэралыгъо 30-м къарыкlыгъэ спортсмен 2000 щызэпэуцугъ.\n«Зэlухыгъо lункlыбзэр»\nЛитературэ Журналэу Папюрюс Мэзитlум Зэ Хэшыпыкlыгъэ Тхыгъэхэр зыфиlорэм Жьоныгъуакl-Мэкъуогъу мазэхэм 2021 къыдэкlыгъэм, Чуппэ Хьасан Окан Ищджан итхылъэу «Зэlухыгъо lункlыбзэр» зыфиlорэр Октаl Чукоута Абхьыбзэкlэ зэридзэкlыгъ. Ащ щыщ пычыгъохэр Литературнэ журналым къыхиутыгъ. Мыр апэрэу Тыркуем Абхьазыбзэкlэ къыхаутыгъэ тхыгъэу хьишъэм хэхьагъ.\nКАФФУД-ым хэтхэм япчьагъэ\nКъалэу Джейхан щылажьэрэ Темыр-Тыгъаджэ Кавказ Културэ Гъэсэныгъэ Хасэмрэ, Станбул ипсэупlэу Силиври Темыр-Тыгъаджэ Кавказ Културэ Хасэмрэ КАФФЕД зэрэхэхьагъэхэм ишlуагъэкlэ ащ хэт хасэхэм япчьагъэ 55-рэм нэсыгъ.\n«Чьыгэе Чlэгъ Зэlукlэхэр»\nКавказ Хасэхэм я Федерацие хахьэрэ Нартхэм я Академие иныбжьыкlэхэм зэхащагъ «Чьыгъэе Чlэгъы Зэlукlэхэр» Мэлылъфэгъум и 4-м щыlагъэ ныб- жьыкlэ зэlукlэм «Гъунапкъэхэр зыщзэхэкlуатэрэ (Глоболизация) дунаим Диаспорэм зыкъиухъумэжьыным ихэкlыпlэхэм» щатегущыlагъэх.\nКултурэм иунэ\nКъалэу Бига хахьэрэ Адыгэ къуаджэу Османие (Гъобокъуае) Хаджы насух ыцlэкlэ Културэм иунэ къыщзэlуахыгъ.\nИlэнатlэ lуаъэкlыгъ\nТыркуем, Политический партиеу CHP хэтэу, Къалэу Бозюйюк Бзылъфыгъэ хэм Ялlыкlохэм ятхьаматэу Нурхан Камалы ъэтхапэм и 18-м къалэу Чанаккале итекlоныгъэ мафэ пае и интернет нэкlубгъо щитхыгъэм Черкесхэм афэгъахьыгъэу мыдэныгъэ гущыlэхэр хэтыгъэх, лъэпкъхэр зэфезъэблырэ гущыlэхэм апкъ къикlэу бзылъфыгъэр иlэнатlэ lуаъэкlыгъ.\n«Го Го Иго; Губзыгъагъэм Иlотакlо Джэгукlэм Ихьишъэ»\nКанболат Бетюльрэ Баресбый Мехмет Эминрэ кlэлэцlыкlу джэгукlэу «Го Го Иго; Губзыгъагъэ Иlотакlо Джэгукlэм Ихьишъ» зыфиорэр зэдатхыгъ. Дунаим ианахь кlэлэцlыкlу джэгукlэ жъыхэм ащыщэу «ГО» фэъахьыгъэ тхылъыр Го Го Иго; Губзыгъагъэм Иlотакlо Джэгукlэм Ихьишъ» Тыркуем апэрэу тыркубзэкlэ къыщдэкlыгъ.\nХэсашъхьэр кlэу хадзыжьыгъ\nСтанбул Абхьаз Културэ Хасэм Хэсашъхьэм ихэдзынхэр щыкlуагъ. Тхамэтэр Ягъан Албуз, Хьащыг Онур,Тапщыпхьа Элиф, Логъ Аслан, Акьхьущба Умар, Кьабыпхьа Ясемин, Бейгуа Окан, Хьылпахьчыпхьа Щуле, Сыд Фиген хадзы гъэх.\nМэкъуогъу 2021\nПинарбашы lУзуняйла Черкес Къуаем Лицензие Къылэжьыъ\nКъалэу Бодрум щылажьэрэ «Кавказ Културэ Хасэр»\nКАФФЕД-ым хэхьагъ\nlузынтарла «Черкес Музейм ишlын рагъэжьагъ»\nКъалэу «Сакаря Абхьаз Къуаем Шъольыр Тамыгъэу аъэнэфагъ»\nБэдзэогъу 2021\nХъугъэ шlэгъэ дэй\nБэдзэогъум и 23-рэм пчьэдыжьым къаалэу Хатай хахьэрэ п. Рейханлы хъугъэ шlагъэ гомыlу мкъэм зыкъщиlэтыгъ. Хьулъфыгъэу Мустафа Ящатыр, илъэс 80-рэ зыныбжь бзылъфыгъэм лые рихыгъ ыкlи иунэ илъ пкъыгъо лъапlэхэр рихыгъэх. Шъобжь зытефэгъэ бзылъфыгъэ ныбжь хэкlотагъэр сымэджэщым ащагъ, бзэджашlэр аубытыгъ, къалэу Искендерун хьапсым нахь хьылъэу зыщаъэпщынэхэрэ Т Зытетым чlагъэтlысхьагъ.\n«1864'м илъэужхэр»\nАнкара Черкес Хасэр зызахащагъэр илъэс 60 зэрэхъугъэр хагъэунэфыкlыгъ, Хэкум Зырагъэкlыгъэхэр илъэс 157-рэ зыщыхъугъэм тефэу, Черкес лъэпкъ гъэкlодыр ыкlи Хэкур «1864'м илъэужхэр» ыцlэу къэгъэлъэгъон зэхащагъ. Къэгъэлъэгъоныр, «Анкара Псэхыехэм Ягъэпщынапl» зыфиорэ хьапсыщтыгъэу Музей ашlыжьыгъэм Тхылъ Тедзапl зыфиlорэ унэшхоу хэтым щызэlуахыгъ.\n«Еджакlом иеплъыкl»\nГъэзэтэу Жинэпс «И еджакlохэр хэта» анкетым икlэух къыхиутыгъ.\nЧеркесхэр яхэку зэрэрафыгъэхэр…\nКъалэу Кахраман Маращ Кавказ Културэ Хасэм lофэу ригъэжьагъэм къыпкъырыкlэу, Кахраман Маращ къэлэ Администрацием Черкесхэр Яхэку Зэрэрафыгъэр Къэзыlуатэрэ Саугъэт аригъэшlыгъ. Саугъэтыр ыкlи ар зыдэщыт паркыр, Маращ епхыгъэ псэупэу Гёксюн хахьэрэ Фындык Хьаблэ къыщзэlухыгъ.\nКъалэу Самсун щылажьэрэ Адыгэ Хасэмрэ къалэм ихьаблэу Атакум и Администрациерэ зэъусэу Хьаблэм, «1864-рэ Адыгэ културэ Парк» къыщзэlуахыгъ.\nШышъхьау 2021\nТиспортсменхэм ягъэхьаъэхэр\nКъалэу Боюйюк хахьэрэ къуаджэу Ени Чепни (Черкес Чепни) Биледжик Додурга хьаблэ и Спортивнэ Клубым зыщызгъасэрэ илъэс 12 зыныбжь пшъэшъэжъыеу Анцокъо Неслищах Энчок Анкара щызэхащагъэ Теквандо Чемпианатым ящэнэрэ чlыпlэр къыщдихыгъ. Ар апэрэу Тыркуе Къэралыгъо зэнэкъокъум хэлэжьагъ.\nМэкъуогъум и 28-рэ Бэдзэогъум и 3-м 2021-рэ. Анкара щыlагъэ «Ныбжьыкlэхэмрэ Гугъэмрэ Дзюдо Лъэпкъ Командэм и Хэшыпыкlыгъэхэр Зыщзэнэкъокъугъэхэ Принце Спорт Клубым Зыщызгъасэрэ Щэщэн кlэлищ Тыркуем и Чемпион хъугъэх. Ахэр; + кг 90. Ибрахьим Татароглу (Дунаим Дзюдомкlэ и Чемпионэу Селим Татаролу икlал), кг73-рэ Умалт Демирэл, Ибрахьим Демирэл кг60. къэзыщэчыхэрэм атекlуаъэх.\nХасэхэм Хэсашъхьэхэм яхэдзынхэр ащыкlуагъэх\nАнкара Черкес Хасэм (АЧХ) и я 36-рэ Зэфэс, Бэдзэогъум и 26-рэм щыlагъ. Хэсашъхьэм хадзыгъэх Жьылагъо Бислан, Джадыр Шамил Келещ, Андрыхъуае Мелек Эртан, Вындыжъ Ирем Енер, Щачэ Севда Аслан, Вэкъашlэ Ёзген Ёзгюр, Алтуд Сэтэнэй Акман, Тыркуау Зюхра Демирджан, Хьацlыкlу Эбру Полат, Сэлахь Алтуг Кызылтуг, Хьагъур Юнус Эмре Турхан, Мэмрэщ Зейнеп Аталар, Шакъ Юнус Джанбек, Адэмэй Айщэ Эрбай.\nКъалэу Коджаэли Абхьаз Хасэм ихэсашъ��ьэ ихэдзынхэри щыlагъ. Ащ щыхадзыгъэхэр, Хьасан Конджа Тхамэатэ, Сэфэр Алтыныщык,Болет Ёздемир, Алпер Яр,Ёмер Атан, Эрай Явуз, Элиф Керце.\nКАФФЕД-ыр Хэкум щыlагъ\nКавказ Хасэхэм Я Федерацие (КАФФЕД) итхьаматэу Илдыз Щекерджи, тхьамэтэ гуазэу Хьупщ Аднан Аслан, генералнэ секретарэу Сэекъо Серпил Диздарлар, къалэу Кахраман Маращ и Кавказ Културэ Хасэ итхьаматэу МЧА-м исовет хэтэу Бекир Сами Явуз зыхэт куп Адыгеим ыкlи Къэбэртэе Балкар Республикэм щыlагъэх. КАФФЕД-ым илlыкlохэр МЧА-м ихэсашъхьэ ихэдзынхэу щыlагъэ хэлэжьагъэх, Хэкум и апшъэрэ еджапlэхэм ялlыкlохэм аlукlагъэх, тапэкэl зэрзэдэлэжьэщтхэм атегущыlагъэх.\nПсыр къиугъ, тхьамыкlагъу\nКъалэхэу Сакаря, Зонгулдак, Болу ыкlи Дюзджэ ощхыр лъэшэу зэращещхыгъэм пае псыхэр къиугъэх, псыхъохэр янэпкъхэм къадэкlыгъ, цlыфхэр чlыпlэ къин иуцуагъэх.\nДюзджэ ихьаблэу Джумаери, Чимли ыкlи Акчакоджа нэбгырэ 88-рэм унэ ямыlэу къэнагъ, ячlыухэм псыр бэу арыуцуагъ, ялэжьыгъэхэр ашlуигъэкlодыгъ.\nТхылъыкlэхэр\n«Гупсэ ТВ» зыфиlоэрэ къэбар 1отэ саитым ибысымэу Айла Таш итхыльиту, «Къэбэртэябзэ» ыкlи «Къэбэртэй Черкесыбзэ Граматика -1-», «Черкесыбзэ Зэсэгъашlэ зыфиlорэ тхылъ» зэкlэлъыкlо къыдигъэкlыгъэх. Ахэм я 2-рэ, я 3-нэрэ тедзэгъухэр къакlэлъыкlощтых.\nЭртугрул Июсыф Эрдем «Касабаларын изынде-Паселкэхэм Ялъэужьхэм», Гювен Барыш, «Хэдзэкlо Нэшъухэр», Тавсайты Джахьфар Кочак «Сиунэ Сисыжьышъущтэп» зыфиlоэр тхылъэхэр къыдэкlыгъэх.\nlоныгъу 2021\nХьаткъо Аслан Ары къытхэтыжьэп\nИщыlэныъэ илъэпкъ културэ, илъэпкъшlэжь изэхашlэ фэзгъахьыгъэ Тхьамэтэ мафэу Хьаткъо Аслан Ары игъашlэ щыгъэкlонэу зычlэхъопсыгъэ атэжъ чlыгум Мыекъуапэ ишъхьугъусэ Жьажьый Сюзан игъусэу ыгъэзэжьыгъагъ. Ау бэ темышlэу ищыlэныгъэ ащ щиухыгъ. Хьаткъо аслан Мыекъуапэ къэхалъэм щагъэтылъыжьыгъ.\nЭхэм яхэсашъхьэхэр агъэкlэжьыъ\nКъалэхэу, Станбул Кавказ Културэ Хасэм, Самсун Културэ хасэм, Мерсин Кавказ Културэ Хасэм ыкlи Зэдеlэжь Хасэм, Измир Черкес културэ Хасэм, Икыф Черкес Културэ Хасэм, Бандырма Темыр Кавказ Културэ Хасэм, Адана Черкес Културэ Хасэм ыкlи Кайсери Кавказ Хасэм, Анкара Абхьаз Хасэм, Дарыери Абхьаз Културэ Хасэм яхэсашъхьэхэм язэдзынхэр ащыкlуагъэх.\nФК 1864 и хэшыпыкlыгъэхэр\nФК 1864 Спорт Клубым пкгппа А ыкlи IУ -19-м ихэшыпыкlыгъэхэм япчьагъэ хэхъугъ, Шышъхьаlум и 9-м спортсмен нэбгырэ 14 ахэм ахэхьагъ.\nКъашъомрэ орэдымрэ яфестивал\nКъалэу Ялова Темыр Кавказ Хасэм илъэс къэс зэхищэрэ Кавказ Къашъомрэ Орэдымрэ я дунэе яфестивал мыгъый зэхищагъ, ащ хэлэжьагъэх.\nЧеркес Муса ыцlэ зыхьырэ Мэщытыр\nКъалэу Айдын ипаселкэу Герменджик ит Антик Къалэу Магнесиа Тхьалъэlупlэу щашlыгъагъ, нэужым Мэщыт, ащ ыуж Грукхэм заштэм Чылыс ашlыгъагъ, ащ Тхьам зызщыфагъазэрэ тlысыпlэу Михьрабымрэ бгъагъэм ылъачlэрэ къыщчlагъэщыгъ. Тхьалъэlупlэр Черкес Муса и Мэщыт зыфаlощтыгъэр арэу къычlэкlыгъ.\n«Нэпэмыкl Хэку Тэ Тиlэп»\n2018 рэ илъэсым Абхьазыбзэкlэ Селчук СЫмсым къыдигъэкlыгъэ «Нэпэмыкl Хэку Тэ Тиlэп-Абхьазым Ишъхьафит Зао (1992-1993)» тхылъым цlэу фишlыгъэр. Абхьазыбзэкlэ зэрадзэкlыгъ. Абхьазием щашlынэу агъэнэфагъэ тхылъым, ипрезинтацие, пандемием ыпкъ къикlэу лъагъэкlотагъ.\nЧьэпыоъу 2021\nЯ 3-нэрэ ныбжьыкlэ зэфэс\nКавказ Хасэхэм я Федерация КАФФЕД зэхищагъэ я3-рэ Ныбжьыкlэ Зэфэсыр lоныъом и 25-26-рэм Кьалэу Балыккесир ипаселькэу Эдремит щыlагъ. Ащ хэлэжьагъ КАФФЕД-м хахьэрэ Хасэхэм я Ныбжьыкlэ Комиссиехэмрэ Апшъэрэ еджапlэхэм ащеджэрэ куп зэхэщагъэхэмрэ зыхахьэрэ (ЮНИКАФ) илlыкlохэу илъэс 18-30 зыныбжьхэр.\n«Я 7-рэ ныбжьыкlэ зыгъэпсэфыгъор- Къуахькlэ\nхыкъумэм зекlоныр» Станбул ихьаблэу Бахчелиевлер щылажьэрэ Кавказ Черкес Хасэм я 7-рэ зыгъэпсэфыгъо «Къуахьыкlэ хыкъумэм кlоныр» lоныгъом и 4-м зэхищагъ.\nХасэхэм\nАнкара Черкес Хасэм, Хаджымуратлы хьаблэ щызэхищагъ кlэлэцlыкlу джэгукlэхэр, волейбол турнер ыкlи Черкес къашъохэр.\nСамсун Черкес Хасэм иунакlэ, хьаблэу Атакум зыфиlорэм къыщзэlуихыгъ.\nСакаря Кавказ Културэ Хасэм «Абыста Пчьыхьа Зэхахьэхэр» зыфиlоу пан- демием ыпкъ къикlэу зэпигъэугъагъэр, lоныгъом и 2-м ригъэжьэжьыгъ.\nАлмасты ыумысыгъэх\n«Бзылъфыгъэхэм Амакъ Алмасты», КАФФЕД и Зэхьокlыныгъэ фэгъахьыгъэу Ютуб каналым «Дунэе Адыгэ-Черкес Хасэм КАФФЕД-р зэрэфыщытыр» зышъхьа къэтыным хэлэжьагъэ Хьагъэжьэу Бислан, КАФФЕД-м итхьаматэу Илдыз Щекерджи фъахьыгъэ бзылъфыъагъэр иlумпэм гущыlэ дысэу къыlуагъэхэм апае, ар зэраумысырэ джэпсалъэ къашlыгъ.\nСемпозиум\nКанада зигупчэ щыlэ Черкес Репатриацие Организациемрэ (Circassian Repatriation Organization CRO), Станбул щылажьэрэ Черкес Бзылъфыгъэ хэм я Зыкlыныгъ (ЧЕРКАД) Хасэмрэ зэгъусэу зэрагъэпэшыгъэ семпозиумым Черкес диаспорэм игумэкlыгъохэм, шlэгъэн фаехэм ащытеущыlагъэх.\nУардым Яшар игъэхьагъэ\nИллюстрация гъэтхьыным фэlазэу Уардым Яшар иlэшlагъэ-гъэтхьыгъэхэр дуним щыцlэрыlо фирмэхэм къыдагъэкlын фшl фитныгъэ ахынэу зыкъ фагъэзагъ. Тыркуем мыщ фэдэ констрюктер апэрэу иlэ хъугъ. Къалэу Кайсери щыпсэурэ илъэс 27-рэ зыныбжь констрюктер ныбжьыкlэм иlофшlагъэхэр къалэхэу Калифорния ыкlи Лас Вегас дэт биллбиуардхэм къащылъэгъуагъ.\nАбхьаз хасэхэм\nДюзджэ Абхьаз Хасэмрэ Караэлмас Абхьаз Хасэмрэ яхэсашъхьэхэр къэнэфагъэх.\nТи спортсмен игъэхьагъэ\nСамсун щыпсэурэ Ажьипхьа Дилара Кёсеоглу, Венгрием икъэлашъхьэу Будапешт, lоныгъом и 16-19-рэ мафэхэм Киск Бокс Чемпионат Кубок Дунэе зэнэкъокъум +кг 70-м якуп хэтэу Киск Лигт (Kick Light) лъэныкъом щызэуагъ, тыжьын медал къылэжьыгъ.\nДоган Кубан идунае ыхьожьыгъ\nАрихитектер, искуствэхэмкlэ шlэныгъэлэжь, критик, тхакlо, 1973-1976-рэ илъэсхэм Станбул Университетым Техника и Архитектура Факултетым идеканыгъ. Доган Кубан Шапсыгъ. илъэс 95-рэм итэу идунае ыхьожьыгъ. Доган Кубан Прф. Др. Комитет Архитектурнэ Премия Ага Хан изещакlохэм ащыщыгъ.\nКъэгъэлъэгъонхэр…\nЩэщэн сурэтышlэ цlэрыlоу Эрол Иылдыр исурэтхэр, Станбул Универстет Гелищим (İGÜ) и Факултет Исскуств къыщигъэлъэгъуагъэ��.\nАдыгэ сурэтышlэу Хьапакlэ Хакан Экэр иунэе къэгъэлъэгъон «Шъхьафит ыныгъэ Банэм игъом Льытэн Палатыр» зышъхьа къэгъэлъэгъон, Мюлкие Кюлтюр Меркези зыфиlорэм и зал къыщзэlуихыъ.\nШэкlогъу 2021\n«Пщы Цlыкlу»\nКlэлэцlыкlу пшысэу иный цlыкlуи шlу алъэгъоу заджэхэрэр Адыгабзэкlэ макъэр тетхагъэу къыдэкlыгъ. Пшысэу «Пщы Цlыкlу» зытхыгъэр, макъэм итетхэн дэлэжьагъэр, Гъэзэтэу Жинэпс итхакlо шъхьаlэу, иунэшъошlы хэм ащыщэу Хьажьбэвыкъо Эрдоган Илмаз.\nСуруч иунашьо аухырэп\nТыркуем икъокlыпlэ щыlэ къалэу Суруч, Бэдзэогъум и 20-м 2015-рэ илъэсым цlыф зэхахьашхом къэзгъаорэ пкъыгъокlэ екlугъэх. ИГИЛ-кlэ заджэхэрэм ицlыф укlакlо, зэхахьэм зыкъщигъэожьыгъ, нэбгырэ 33-рэм апсэ зыдихьыгъ. А хъуъэ шlаъэм изэхэфын суд я 21-рэр, къалэу lурфа дэт Хилван зыифиlорэ Хьапсым и Судебный Зал я 5-рэ Хьыкумым щытегущыlа гъэх. Ащ шыщтагъэ унашъом тетэу зынэбгырэ пщынэн тыралъхьагъ, хьыку мыр зэфашlыжьыгъ.\nАдыгабзэ класхэр\nКавказ Хасэхэм Яфедерация (КАФФЕД) Ныдэльфыбзэ и Комиссиемрэ Ёдемищ Черкес Хасэр ыкlи Гёксюн Черкес Хасэмрэ зэгъусэу зэрэдэлэжьа гъэм ишlуагъэкlэ, Псэурэ Ныдэльфыбзэхэр ыкlи Жабзэхэр зыфиlорэ прог- рамыр диштэу, къалэхэу Измир Ёдемищ ыкlи Кахраманмаращ и паселкэу Гёксюн я еджапlэхэм Адыгабзэ классхэр къащзэlуахыгъэх.\nДжэгурэ Кlэлэцlыкlу Купэу Наныу\nСтанбул Кавказ Културэ Хасэм, кlэлэцlыкlухэм апае Наныу зыфиlорэ Кlэлэцlыкlу Джэгурэ Куп зэхищагъ. Илъэсым щегъэжьагъэу, илъэситфым зыныбжьхэм я егъэджакlор Сарытекин Айфер, Черкесыбзэ цlыкlухэм арегъашlэн фэшl lурыlупчьэхэр аригъэшlэщт, цlыф зэхэтыкlэ ыкlи япкъышъол шъхьапэ фэхъун лъэкlыщт джэгукlэ эфэшъхьафхэр къыугуп шысыщтых.\nПчьэдыжьашхэ зэдашхэр\nСтанбул Кавказ Щэщэн Културэ хасэм зэхищэрэ Пчьэдыжьышхэ Зэдашхэр, Чьэпыогъум и 17-м, Михмандар Лы Шхыныгъохэм яшхапlэ щызэхищагъ.\nУахьтэм тефэу\nСтанбул, Бахчели Эвлер Черкес Хасэм зэпигъэугъагъэ иlофшlэн уахьтэ Чьэпыогъум и 16-м пидзэжьыгъ.\nКабардинкэр Тыркуем щыlагъ\nКэбэртэе Балкьар Хэкум и Академический Къэшъокlэо Купэу Кабардикэр Тыркуем щыlагъ. Илъэс 25-рэ тешlагъэу къалэхэу Самсун, Денизли, Балыккесир, Дюзджэ, Измир, Бурса, Анкара, Кайсери, Сивас, Адана ыкlи Станбул концерхэр къащитыгъ, Хымэ чlыгу ис Черкесхэм агу къыдищэеягъ.\nШlэжьокъуэ Maзэ Сюрер\nСкулптер пшъшъэ ныбжьыкlэу Шlэжьокъо Maзэ Сюрер иlэшlагъэхэм я- къэгъэлъэгъон, Махмут Арт Проект диштэу, Япы Креди Бомантиа зыфиlорэ унэшхом къыщзэlуихыгъ. Шlэжьокъо Мазэ «Гъогум Ыкlэм\/2», «Мыгъэнэ- фагъэ Чlыпlэм Игупчэ», «Пчьыхьапlэ Зэтеуагъэхэр», «Зымый Щымыщ-чlыпlэр» зыфиусыгъэ иlэшlагъэхэр къэгъэлъэгъоным хигъэхьагъэх.\nТыъэгъаз 2021\nКАФФЕД и Хэсашъхьэ\nКавказ Хасэхэм я Федераця я 10-рэ хэдзынхэр щыкlуагъ. Шэуджэн Умит тхьаматэу щыхадзыгъ. Врач, Прф. Др. Шэуджэн Умит игъусэщтых, Аккая Мутлу, Акын Туран, Щерифэ Ясемин, Ёзден Мурат, Канкоч Фериха, Улуташ Селчук, Яман Джанберк, Ягаан Доган, Ёзгюл Тюлюн, Аджы Джанкат, Елбашэ Джанкат, Джандемир Илтер, Севин Мэрал, Каяоглу Незихат.\nАБХЬАЗФЕД и Хэсашъхьэ\nАбхьаз хасэхэм я Федерация (АБХАЗФЕД) я 7-рэ Хэсашъхьэм и хэдзынхэр щыкlуагъ. Хэдзакlохэм инахьыбэм, Орал Кобаш Бгъанба ыкlи Мурат Гюмющ Махариа къагъэлъэгъуагъэ зещэкlо купым адырагъэштагъ. Шэкlогъум и 14-м щыlагъэ хэдзынхэм мэкъэ 272-эм щыщэу 175-р Мурат Гюмющ Махариа дырагъэштагъ, ар АБХЬАЗФЕД-м итхьамэтакlэу агъэнэ фагъ.\nКъокlыпlэ Хыфыжь Ныбжьыкlэхэм я Зэфэс\nИлъэсым зэ зэхащэрэ «Къокlыпlэ Хыфыжь Черкес Ныбжьыкlэхэм я Зэфэс» мыгъэ ибысымыъэр къалэу Мерсин Кавказ Културэ Зэдеlэжь Хасэр ары. Ныбжьыкlэхэр къалэу Мерсин Къэлэ Администрацием и Конгрес ыкlи и Културэ Гупчьэ щыхьакlагъэх.\nБрантlэ Жьанбый Джейлан Тыркуем и Шыухэм я Федерацием хэхьагъ\nДюзджэ Адыгэ Културэ Хасэм итхьаматэщтыгъэу Брантlэ Щефик икlалэ Жьанбый, Тыркуем Шыухэм Яфедерация и Зещэкlо куп хагъэхьагъ.\nЧаталкылыч гущыlэгъу тыфэхъугъ\nСтанбул Кавказ Културэ Хасэм ыкlи Кавказ Черкес Хасэм, lузуняйла Кавказ Културэ Хасэмрэ Шlушlэ Хасэмрэ, Черкес Културэм и Иунэ, Анкара Черкес Хасэм шэкlогъум и 5-13 м тхылъыкlэм щытегущыlагъэх. Шlэныгъэлэжь ушэтакlоу Др. Дидем Чаталкылыч итхыгъэу «Урысхэм Кавказым Зызэрэщаушъомбгъугъэр: Мэздэгу Линиер (1552-1832)» зыфиlо рэ тхыльым нэlусэ фэхъугъэх.\nlэпэкlадзэм имаф\nКъалэу Измир Черкес Културэ Хасэм, Шэкlогъум и 21-рэм 2021-рэ, Алсанджак Хамурджу Рестурант тхылъыкlэ нэlуасэ щфэхъугъэх. Тхылъым ыцlэр «Азаде» Зытхыгъэр Лакоба Нурие Ёзшахин.\nХасэхэм Яхэсашъхьэхэр\nКъуаджэу Арыкбашы Кавказ Хасэм, Денизли Кавказ Културэ Хасэм, Дюзджэ Адыгэ Културэ Хаэсм, Бига Кавказ Културэ Хасэм, Токат Черкес Хасэм ыкlи Мюнхен Черкес Хасэм кlэу хэсашъхьэхэр ащхадзыгъэх.\nФК 1864\nФК 1864 Спорт Клубым я 5-рэ хэдзын щыагъ. Зещэкlо Купыкlэ Клубым иlэ хъугъэ. Иса Тунджер икlэрыкlэу пашэу хадзыжьыгъ.\nХасэхэм я сезоныкlэхэр\nСтанбул Кавказ Културэ Хасэм, Анкара Черкес Хасэм ыкlи Бююк Чекмедже Тымыр Кавказ Културэ Хасэм, Кьашъохэм, орэдым, ныдэльфыбзэм ыкlи нэмыкlхэм я сезон lофшlэн рагъэжьэжьыгъ.\nТи спортсменхэм гъэхьагъэхэр яlэх\nБгъуашэ Дэнэф Гюней Чемпионат Тыркуе Художиствинэ Гимнастика зыфиlорэм шэкlогъум и 20-м 2021-рэ щыlагъэм ятlонэрэ чlыпlэр къыщдихыгъ.\nЧьэпыогъум и 15-23рэ мафээм, Италием Жьесоле къалэ щыкlоъэ Киск Бокс Дунэе Чемпионатым хэлэжьагъэ Альджэрый Назым Челик, кг 75-рэ къэзыщэкlыхэрэм атекlуагъ, Дуним и Чемпион хъугъэ.\nБеркерэ Пэрытрэ шъхьафит хъужьынэу\nБогазичи Академикхэр загъэпщынэрэм и я 313-рэ мафэ «Наджи Инджи бзэгу зэрихьыгъэхэм фэшl аубытыгъэхэу Берке Гёл ыкlи Пэрыт Ёзен, зыщаlыгъхэм унэ зэжьум тетысхьапи, тепlон кlэлъыни зэчlэмылъым шъхьаихыгъэ» къашlыгъ.\nШэмбэт (мэфэзакъо) мафэм и Ныхэр\nМэфэзакъом и Анэхэр мэкъэ lатыгъэкlэ ачlэупчlагъэх якlодыгъэхэм: ахэр тхьамафэ 869-рэ хъугъэу зэlукlэх. Илъэс 41-рэ ыпэу аубытыгъагъэу, ащ щегъэжьагъэу зикъэбар амышlэрэ Хьэйрэддин Эрен, ащ фэдэу кlодыгъэу Фехми Тосун ипшъашъэу Бесна Тосун къарыкlуагъэм, занкlэ къэтынэу зыхэлажьагъэхэм щачlэупчlагъэх. Хьайреддин Эрен къырыкlуагъэм ышыпхъу Икбал Эрен Ярыджырэ ащ ипшъашъэу Сэтэнай Ярыджырэ.\nЖьэрпжьэжь Станбул щыlагъ\nКъэбэртэе балкьар Хэкум щылажьэрэ орэдыlо купэу Жьэрпжьэжь, Шэкlогъум и 19-м, Бэрэскэшхо пчьыхьам Станбул Кавказ Културэ Хасэм иунэ орэд къыщиlуагъ.\n«Черкесхэм и я 21-рэ лlшlэгъу»\nМерих Джемал Таймазрэ Севда Аланкушрэ зыдэлэжьагъэу «Черкесхэм и я 21-рэ лlэшlэгъу Личност, Атэжъ чlыгур ыкlи Поллитикэр» зыфиlорэ тхылъыр Дипнот тхылъ тедзапlэм къыщдэкlыгъ. Шlэныгъэлэжьхэм и я 2-рэ тхылъэу «Черкесхэм и я 21-рэ лlэшlэгъу- «Културэр, Обшествор ыкlи я Неущэ» зыфиlорэри шlэхэу тхылъэщхэм ямэкlаехэм къатехьащт.\n«Зэпытхьыгъ» тхылъэщхэм къатехьагъах\nДэунэ Синэ Эргюн итхылъэу «Зэпытхьыгъ» зыфиlорэр къыдэкlыгъ.\nКавказ Шхыныгъохэр Лейла Кылыч къыlотагъ\nСтанбул Къэлэ Администрациям Къыдигъэкlыгъэ «Блэкlыгъэмрэ Непэрэ Станбул Шхыныгъохэр» зыфиlорэ тхылъым зэдэгущыlэгъу 12, лъэпкъ зэфэшъхьафхэм яшхыныгъохэр къыдэхьагъ. Кавказ Шхыныгъохэм яшъэф къэзыlотагъэр Станбул щылажьэрэ шхапlэу Фычын зыфиlорэр зие Лейла Кылыч.\nМыгъэ еджэкlо 95-рэм Адыгабзэр къыхыхыгъ\nТыркуем Гъэсэныгъэмкlэ и Министерство «Псэурэ Бзэхэхэмрэ, Жабзэхэмрэ» зыфиlоу 2021-2022 рэ илъэс еджэгъухэм, Тыркуем икъалэхэу Кайсери, Кахраманмараш, Дюзджэ ыкlи Измир еджэкlо 95-рэ Адыгабзэкlэ еджэныр къыхахыгъ.\nКьэбар хэшыпыкlыгьэхэр зэхэзгьэуцуагьэр: А. Сэда Бэрзэг\nАдыгабзэм езгъэкIугъэр: МэфшIукъо Щенгюл","id":"<urn:uuid:fffd7a2e-4d81-4248-a4f5-e2e05a73d0ec>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2021\/12\/2021-%D1%80%D1%8D-%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D1%8D%D1%81%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D1%85%D1%8C%D1%83%D0%B3%D1%8C%D1%8D-%D1%88l%D0%B0%D0%B3%D1%8C%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%89%D1%8B%D1%89%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2023-12-08T12:46:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100745.32\/warc\/CC-MAIN-20231208112926-20231208142926-00107.warc.gz","language":"ady","language_score":0.583130002,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5831300020217896, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4126656651496887}","num_words":6452,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.007,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.788,"perplexity_score":7786.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мэкъуогъум и 25-м Лъэпкъ Филармониеу Адыгэ Хэкум игупчэу Мыекъуапэ дэтым Апэрэ Лъэпкъ фестивалэу \"Адыгэ шъау\" Шъэумэн Хьазрэт ыц|эк|э щырек|ок|ыгъ. Шэуджэн районым щыщэу, лъэпкъ культурэм игупчэ и|офыш|эу, адыгэ мэкъэмэ |эмэ-псымэхэмк|э лъэпкъ ансамблым ипащэу Паш|о Айдамыр Гран-при къыщырихыгъ. Уасэмэ анахьыш|ур къыфагъэшъошагъ. Шэуджэн районым дэ|эпы|эгъу купэу ик|ыгъэм |эгу теонырэ, дэ|эпы|анырэ агъэхъагъэр бэ. Адыгэ лъэпкъым ишъэо пэрыт аригъэ|уагъ. Ш|ухьафтын лъап|эхэр къыфагъэшъошагъ. Аферым, Айдамыр, сыдрэ |оф ыуж уимыхьагъэми тек|оныгъэр уапэ зэпытэу, насыпыр уигъогогъоу ущегъа|!","id":"<urn:uuid:5192c4ce-7519-4475-b195-5edf4845e620>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/eic-shov01.ru\/news\/adygabzek1e\/pobeditel-konkursa-adyge-shau-a-pafov","date":"2023-12-05T09:19:58Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100550.40\/warc\/CC-MAIN-20231205073336-20231205103336-00817.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5184053183,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5184053182601929, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4803873598575592}","num_words":138,"character_repetition_ratio":0.072,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.706,"perplexity_score":10637.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"УФ-м и УIэшыгъэ КIуачIэхэм зэзэгъыныгъэмкIэ къулыкъу ащызыхьы зышIоигъохэр къалэу Мыекъуапэ идзэ комиссариат регъэблагъэх.\n2023-рэ илъэсым Iоныгъом и 16-м къыщегъэжьагъэу зэзэгъыныгъэм кIатхэрэм муниципалитетым ыцIэкIэ ахъщэ тедзэу сомэ мини 105-рэ ратыщт. Ащ пае Мыекъуапэ идзэ комиссариат иучет ухэтын фае. Муниципальнэ образованиеу «Къалэу Мыекъуапэ» зыфиIорэм ущытхыгъэн ищыкIагъэп.\nШъугу къэдгъэкIыжьын, зэзэгъыныгъэ шIыкIэм тетэу къулыкъу зыхьыхэрэм УФ-м зыкъэухъумэжьыгъэнымкIэ и Министерствэ зэтыгъо ахъщэ тынэу сомэ мини 195-рэ ыкIи республикэм сомэ мин 200 араты.\nДжы Мыекъопэ дзэ комиссариатым зэзэгъыныгъэ щыкIатхэрэм къыратыщт ахъщэр дыхэтэу сомэ мин 500 къыIэкIэхьащт. ДзэкъулыкъушIэу зэзэгъыныгъэм кIэтхагъэм мазэм илэжьапкIэр сомэ мин 200.\nНахь игъэкIотыгъэ къэбар щыжъугъотыщт Мыекъуапэ идзэ комиссариат. Ар зыдэщытыр: къ. Мыекъуапэ, ур. Комсомольскэр, 217. Тел. 8 (8772) 52-11-27, 8 (8772) 52-11-25.","id":"<urn:uuid:6c71be04-31a1-44ef-8557-b800343744de>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/09\/20\/%D0%B7%D1%8D%D1%82%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE-%D0%B0%D1%85%D1%8A%D1%89%D1%8D-%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D1%80-%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%BA%D1%8A%D1%83\/","date":"2023-12-07T20:58:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100686.78\/warc\/CC-MAIN-20231207185656-20231207215656-00701.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6634480953,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6634480953216553, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3349471390247345}","num_words":264,"character_repetition_ratio":0.108,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.205,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.698,"perplexity_score":5023.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Культурэм иунэхэм цIыфхэм фэIо-фашIэу афагъэцакIэхэрэм идэгъугъэ зыуплъэкIурэ Общественнэ советым изэхэсыгъо АР-м культурэмкIэ и Министерствэ щыкIуагъ. КультурэмкIэ Общественнэ советым игъусэу мы илъэсымкIэ IофшIэным зэфэхьысыжьхэр фашIыгъэх. Министрэм игуадзэу Кушъу Светланэ, советым хэтхэр ыкIи гъэсэныгъэ гупчэу «Планета» зыфиIорэм ипащэу Константин Павловыр ащ хэлэжьагъэх.\nМы илъэсым къыкIоцI цIыфхэм фэIо-фашIэу афагъэцакIэхэрэм идэгъугъэ зыуплъэкIурэ Общественнэ советым хэтхэм культурэм иунэ 27-рэ ауплъэкIугъ. Адыгэкъалэ, Мыекъуапэ, Тэхъутэмыкъое, Джэджэ, Красногвардейскэ ыкIи Кощхьэблэ районхэм дэкIыгъохэр ащыряIагъэх. ГъэпцIагъэрэ ушъэфыгъэрэ хэмылъэу культурэм иунэхэм ыкIи ахэм ахэт тхылъеджапIэхэм яIофшIэн зэрагъэцакIэрэм защагъэгъозагъ. Джащ фэдэу гъэсэныгъэ гупчэу «Планета» зыфиIорэм культурэм иучреждениехэм хъытыу нэкIубгъохэр яIэхэмэ, ахэр икъоу агъэлажьэхэмэ ыуплъэкIугъэх ыкIи нэужым къэбархэр зэкIэ зэфихьысыжьыгъэх. Ащ къызэригъэлъэгъуагъэмкIэ цIыфхэм яфэIо-фашIэхэр анахь дэгъоу зыгъэцэкIагъэр АР-м и Лъэпкъ музей ары. Шъугу къэдгъэкIыжьын, бэмышIэу ащ гъэцэкIэжьын инхэр щыкIуагъэх. ЩыкIагъэхэр къызхагъэщыгъэхэм ахэр дагъэзыжьынхэмкIэ Общественнэ советым хэтхэм тхьапэ зэхагъэуцонэу зэдаштагъ.\nАнцокъо Ирин.","id":"<urn:uuid:bd7c7cc7-ae60-46bc-baca-8a166bb3f01e>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/11\/14\/%D1%83%D0%BF%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BAi%D1%83%D0%BD%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%B7%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%85%D1%8C%D1%8B%D1%81%D1%8B%D0%B6%D1%8C\/","date":"2023-12-04T15:39:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100531.77\/warc\/CC-MAIN-20231204151108-20231204181108-00440.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8147051334,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8147051334381104, \"kbd_Cyrl_score\": 0.18472757935523987}","num_words":341,"character_repetition_ratio":0.086,"word_repetition_ratio":0.108,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.803,"perplexity_score":2823.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хабзэ зэрэхъугъэу, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым гурыт еджапIэхэм ыкIи гурыт сэнэхьат зыщызэрагъэгъотырэ еджапIэхэм ащеджэрэ ныбжьыкIэхэм апае предмет зэфэшъхьафхэмкIэ олимпиадэхэр илъэс къэс щызэхащэх.\nМы илъэсми мэзаем къыщегъэжьагъэу хьисапымкIэ, урысыбзэмкIэ, физикэмкIэ, химиемкIэ, обществознаниемкIэ ныбжьыкIэхэм заушэтын амал яIэщт. Олимпиадэхэр уцугъуитIоу гощыгъэщтых.\nIофтхьабзэхэр зэкIэ Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щыкIощтых. ТекIоныгъэ е хагъэунэфыкIырэ чIыпIэ къыдэзыхыхэрэм фэгъэкIотэныгъэхэр яIэхэу мы апшъэрэ еджапIэм бюджет шIыкIэм тетэу чIэхьанхэу амал яIэ хъущт. Олимпиадэм зэфэхьысыжьэу фэхъурэм елъытыгъэу, текIоныгъэ къыдэзыхыхэрэм балли 10, хагъэунэфыкIырэ чIыпIэ зыубытыгъэхэм балли 8 афагъэуцущт. Мы апшъэрэ еджапIэм чIэхьанхэу къызекIуалIэхэкIэ, зэтыгъо къэралыгъо ушэтыным къыщахьыгъэм мыхэр балл тедзэу къафыхагъэхъощтых.\nМыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым къызэрэщытаIуагъэмкIэ, олимпиадэм изэфэхьысыжьхэм илъэситIум къыкIоцI кIуачIэ яIэщт.\nКIэлэеджакIохэм ыкIи гурыт сэнэхьат зыщызэрагъэгъотырэ еджапIэхэр къэзыухыхэрэм апае зэхащэрэ олимпиадэхэм яшIуагъэкIэ, сэнаущыгъэ зыхэлъ ныбжьыкIэхэу апшъэрэ еджапIэм къычIэхьащтхэр къыхагъэщых. Олимпиадэм хэлажьэ зышIоигъо-\nхэр Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым исайт «Довузовская подготовка» зыфиIорэм зыщатхын е ректорым ыцIэкIэ лъэIу тхылъ апшъэрэ еджапIэм къахьын фае.\nНыбжьыкIэхэм яшIэныгъэ къызыщагъэлъэгъон алъэкIыщт Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым ренэу щызэхащэх. Ахэм зэу ащыщ 2015-рэ илъэсым гъэтхапэм къыщегъэжьагъэу мэлылъфэгъум нэс интеллектуальнэ зэнэкъокъоу «Игра разума» зыфиIорэр зэрэзэхащэгъагъэр. Ащ нэмыкIэу урысыбзэмкIэ, хьисапымкIэ, физикэмкIэ, химиемкIэ, обществознаниемкIэ зэхащэгъэ олимпиадэхэм ныбжьыкIэ нэбгырэ 200-м ехъу ахэлэжьэгъагъ. Нэбгырэ 18-м текIоныгъэ е хагъэунэфыкIырэ чIыпIэ къыдахыгъ.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:b3064624-9e73-499e-a17b-41abc91fd101>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/01\/20\/%D1%8F%D1%88i%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D1%89%D1%82%D1%8B%D1%85\/","date":"2023-12-04T16:57:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100531.77\/warc\/CC-MAIN-20231204151108-20231204181108-00473.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7843306661,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7843306660652161, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21478046476840973}","num_words":533,"character_repetition_ratio":0.102,"word_repetition_ratio":0.061,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.766,"perplexity_score":2068.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм инахьыжъхэм я Советрэ иветеранхэм я Советрэ ахэтхэм лъэшэу гухэкIышхо ащыхъугъ Тыркуемрэ Шамрэ чIыгур къызащэсысым кIэух тхьамыкIагъохэр зэрэфэхъугъэхэм фэгъэхьыгъэ къэбарыр. Нэбгырэ мин пчъагъэ ащ хэкIодагъ, минипшI пчъагъэ фыкъуагъэ хъугъэ ыкIи зэрысынхэ унэ ямыIэжьэу къэнагъэх.\nТыркуемрэ Шамрэ ащыпсэухэрэм якъин адэтэгощы ыкIи зигупсэхэр, зиIахьылхэр чIэзынагъэхэм, зыдэхъугъэр амышIэу кIодыгъэхэм къарыкIуагъэм лъэшэу ыгъэгумэкIыхэрэм язытет икъоу къыдгурэIо. Тхьэм телъэIу а тхьамыкIагъом хэкIодагъэхэр джэнэтым ригъэхьанхэу, фыкъуагъэхэм япсауныгъэ зыпкъ ригъэуцожьынэу ыкIи гугъу хэтхэр ыгъэрэхьатынхэу.\nАдыгэ Республикэм инахьыжъхэм я Советрэ иветеранхэм я Советрэ ахэтхэм Адыгеимрэ Краснодар краимрэ ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэу ахъщэм иугъоин, зэрар зыхьыгъэхэм IэпыIэгъу ятыгъэным кIэщакIо фэхъугъэм дырагъаштэ.\nН. ГъукIэлI.\nНахьыжъхэм я Совет итхьамат.\nА. Къуаджэ.\nВетеранхэм я Совет итхьамат.","id":"<urn:uuid:647d3aed-e2d3-489a-adab-5fa72730ec41>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/02\/09\/%D1%8F%D0%BA%D1%8A%D0%B8%D0%BD-%D0%B0%D0%B4%D1%8D%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%89%D1%8B\/","date":"2024-02-28T10:00:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474700.89\/warc\/CC-MAIN-20240228080245-20240228110245-00040.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9543689489,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9543689489364624, \"kbd_Cyrl_score\": 0.045418284833431244}","num_words":260,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.072,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.951,"perplexity_score":3997.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Наркотикхэр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIокIыхэрэм епхыгъэ хъугъэшIагъэхэм апкъ къикIэу мы аужырэ илъэсхэм цIыфхэм ясоциальнэ, экономикэ Iофыгъохэр ыкIи яшIыкIэ-зекIуакIэхэр зэщыкъуагъэ зэрэхъугъэм щынагъо къеты, къэралыгъом ищынэгъончъагъэ къыкIырегъэчы.\nНаркотикхэр зыгъэфедэхэрэм япсауныгъэ ыкIи ящыIэныгъэ зэщыкъуагъэ зэрэхъурэр зэкIэми ашIэ, ау ащ къыгъэуцухэрэп.\nАР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ наркотикхэм хэбзэнчъэу ягъэзекIон лъыплъэрэ игъэIорышIапIэ къызэрэщаIуагъэмкIэ, наркотикхэм япхыгъэ гумэкIыгъор анахь Iофыгъо шъхьаIэу ыпашъхьэ щытхэм зэу ащыщ. Мыщ епхыгъэ бзэджэшIагъэхэр ыкIи хэбзэукъоныгъэхэр нахь макIэ шIыгъэнхэмкIэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэм язэхэщэн ишIогъэшхо къызэрыкIорэр къыхагъэщы.\n2023-рэ илъэсым имэзи 10-у пыкIыгъэм наркотикхэм япхыгъэ бзэджэшIэгъи 180-рэ тиреспубликэ щызэрахьагъэу агъэунэфыгъ. Ахэм ащыщэу 153-р зэхафыгъ.\nНаркотикхэр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIокIыхэрэм епхыгъэ бзэджэшIэгъэ хьылъэ ыкIи хьылъэ дэдэ зэрахьагъэу хъугъэ-шIэгъи 113-рэ агъэунэфыгъ. Джащ фэдэу наркотикыр IузыгъэкIыщтыгъэ нэбгырэ 94-рэ къаубытыгъ.\nМыщ фэдэ бзэджэшIагъэ зезыхьэгъэ нэбгыри 163-мэ уголовнэ Iофхэр къафызэIуахыгъэх. Хэбзэнчъэу къырагъэкIокIыщтыгъэ наркотик килограмм 23-рэ грамм 423-рэ бзэджашIэхэм къапкъырахыгъ.\n2023-рэ илъэсым имэзи 9-у пыкIыгъэм из��фэхьысыжьхэмкIэ Урысыем и МВД ичIыпIэ къулыкъухэмкIэ АР-м щыIэ ведомствэм я 4-рэ чIыпIэр ыIыгъ. Къыблэ федеральнэ шъолъырымкIэ пэрытныгъэр еубыты.\nГущыIэм пае, АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ наркотикхэм хэбзэнчъэу ягъэзекIон лъыплъэрэ игъэIорышIапIэ икъулыкъушIэхэм 2022-рэ илъэсым бзэджэшIэ купым хэтхэм къэбарлъыгъэIэс амалхэр къызфагъэфедэзэ зэрахьэгъэ бзэджэшIагъэр къычIагъэщыгъ. Наркотик зыхэлъ пкъыгъохэр Украинэм къыращыхэзэ Урысыем (Адыгэ Республикэм, Краснодар краим, Ростов ыкIи Воронежскэ хэкухэм, нэмыкIхэми) къаращэхэзэ къаубытыгъэх.\nХэбзэухъумакIохэм оперативнэ-лъыхъун Iофтхьабзэу зэрахьагъэхэм яшIуагъэкIэ наркотик килограмм 53-м ехъу къапкъырахыгъ. Мы хъугъэ-шIагъэмкIэ уголовнэ Iоф къызэIуахыгъ, ащ хьыкумыр хэплъэнэу фагъэхьыгъ.\nВедомствэм пшъэрылъ шъхьаIэу иIэхэм ащыщ шIуагъэ къэзытырэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэм язэхэщэн. Хэбзэнчъэу наркотикхэр къызэрэрагъэкIокIыхэрэм игумэкIыгъо общественностым ынаIэ тырырагъэдзэным, цIыфым ипсауныгъэкIэ ащ иягъэу къакIорэр зэхягъэшIэгъэным ыкIи хэбзэухъумакIохэм цыхьэу афашIырэм зыкъегъэIэтыгъэным афэшI АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ епхыгъэ наркокъулыкъум иотдел АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ, муниципальнэ образованиехэм, общественнэ объединениехэм ялIыкIохэр игъусэхэу Iофтхьабзэхэр зэхещэх.\n2023-рэ илъэсым ищылэ мазэ къыщегъэжьагъэу мэзаем нэс АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ игъусэу социальнэ рекламэмкIэ шъолъыр зэнэкъокъоу «ЩыIэныгъэр тызэгъусэу къэтэжъугъэухъум» зыфиIорэр рагъэкIокIыгъ. Ащ зэкIэмкIи IофшIэгъэ 50 къырахьылIагъ, зэнэкъокъум текIоныгъэр къыщыдэзыхыгъэхэр щытхъу тхылъхэмкIэ ыкIи шIухьафтынхэмкIэ къыхагъэщыгъэх.\nНаркотикхэр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIокIыхэрэм пэуцужьыгъэным общественностыр къыхэгъэлэжьэгъэным, наркотикым пыщэгъэ цIыфхэм ягъэхъужьынкIэ IэпыIэгъу афэхъугъэным, ахэр щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьыгъэнхэм афэIорышIэрэ Урысые Iофтхьабзэу «Хьадэгъур зыщащэрэр къысаIу» зыфиIорэр рагъэкIокIыгъ.\nIофтхьабзэм хахьэу гъэтхапэм и 15 — 24-м ыкIи чъэпыогъум и 16 — 27-м Адыгеим иполицие икъулыкъушIэхэм цIыфхэм закъыфагъэзагъ наркотикхэр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIокIыхэрэм, зэрагъэфедэхэрэм ыкIи ар зыхэлъ пкъыгъохэр зэрэIуагъэкIыхэрэм афэгъэхьыгъэ къэбархэм ащыгъуазэхэмэ хэгъэгу кIоцI къулыкъухэм макъэ арагъэIунэу.\nМэлылъфэгъум и 3 — 12-м ыкIи шэкIогъум и 13 — 22-м межведомственнэ зэхэубытэгъэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэу «Дети России-2023» зыфиIорэр рагъэкIокIыгъ. Зыныбжь имыкъугъэхэр наркотикхэм ащыухъумэгъэнхэм, наркотикым пыщагъэхэр къыхэгъэщыгъэн-хэм ыкIи мы уз щынагъом зэрарэу къафихьын ылъэкIыщтыр агурыгъэIогъэным Iофтхьабзэр фэгъэхьыгъагъ. Полицием иIофышIэхэр, еджапIэхэм япащэхэр, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъум, АР-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ ялIыкIохэр зэгъусэхэу кI��лэцIыкIухэм ыкIи ныбжьыкIэхэм пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр адызэрахьагъэх, зыныбжь имыкъугъэхэр зыщызэхахьэрэ чIыпIэхэр ауплъэкIугъэх, наркотикыр хэбзэнчъэу къезыгъэкIокIыхэрэр къыхагъэщыгъэх.\nЖъоныгъуакIэм и 22-м къыщегъэжьагъэу и 26-м нэс наркотикхэр ыкIи психотропнэ пкъыгъохэр къезыгъэкIокIыхэрэм якъычIэгъэщынкIэ федеральнэ зэхэубытэгъэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэ зэхащагъ. Мыр окIофэ наркотикхэр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIокIыхэрэм епхыгъэ бзэджэшIэгъи 3 ыкIи административнэ хэбзэукъоныгъи 8 тиреспубликэ къыщыхагъэщыгъ.\nДжащ фэдэу 2023-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм къыщегъэжьагъэу чъэпыогъум нэс межведомственнэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэу «Мак-2023» зыфиIорэр рагъэкIокIыгъ. Мы Iофтхьабзэм ишIуагъэкIэ наркотикым епхыгъэ бзэджэшIэгъэ 13 агъэунэфыгъ, наркотик зыхэлъ вещество грамм 6851-рэ къыпкъырахыгъ. Нэбгыри 113-мэ уголовнэ Iоф къыфызэIуахыгъ, 45-мэ административнэ пшъэдэкIыжь рагъэхьыгъ.\n2023-рэ илъэсым мэкъуогъум и 19-м къыщегъэжьагъэу и 26-м нэс наркоманием ыкIи наркотикхэр хэбзэнчъэу къезыгъэкIокIыхэрэм апэуцужьыгъэным и Дунэе мафэ фэгъэхьыгъэ Iофтхьэбзэ 61-рэ тиреспубликэ щызэхащагъ, ахэм нэбгырэ 2300-рэ ахэлэжьагъ, 1790-р Iэтахъох.\nИнтернетыр къызфагъэфедэзэ наркотикхэм япхыгъэ бзэджэшIагъэхэр зэрэзэрахьэхэрэм фэшI хэбзэухъумакIохэм ренэу интернет-амалхэр ауплъэкIух. Мы илъэсыр къызихьагъэм къыщыублагъэу наркотикхэр ыкIи психотропнэ веществохэр хэбзэнчъэу къызщырагъэкIокIыгъэ сайти 129-рэ Роскомнадзорым зэфишIыгъ.\n«Остановиться вовремя» зыфиIорэ спектаклэр тиреспубликэ щэкIо. НыбжьыкIэхэр наркотикхэм апыщагъэ мыхъунхэм мы Iофтхьабзэр фэIорышIэ.\nНаркотикхэм апыщагъэхэр псынкIэу къыхагъэщынхэм фэшI гъэIорышIапIэм ицыхьэшIэгъу телефон Iоф ешIэ. Наркотикхэр хэбзэнчъэу зыгъэфедэхэрэм ыкIи къезыгъэкIокIыхэрэм якъэбар щыгъуазэхэм телефоным нэмыкIэу сурэтхэр ыкIи видеохэр мессенджер каналхэу «Telegram» ыкIи «WhatsАpp» зыфиIохэрэм арагъэхьынхэ алъэкIыщт.\nАР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ къэбарлъыгъэIэс амалымкIэ ыкIи общественнэ зэпхыныгъэхэмкIэ иотдел наркотикым иягъэу къакIорэр ныбжьыкIэхэм агурыгъэIогъэным, мы лъэныкъомкIэ шIэныгъэу аIэкIэлъым хэгъэхъогъэным фэIорышIэрэ видеотехыгъэхэр къыгъэхьазырыгъэх. Адыгеим ит гъэсэныгъэм иучреждениехэм пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр ащызэхащэхэ хъумэ, мы къэтыныр агъэфедэ. Мы илъэсыр къызихьагъэм къыщыублагъэу ныбжьыкIэхэр къыхагъэлажьэхэзэ лекцие ыкIи зэдэгущыIэгъу 1400-рэ фэдиз республикэм щызэхащагъ.\n2023-рэ илъэсым шэкIогъум и 1-м ехъулIэу наркотикхэр ыкIи психотропнэ веществохэр зыгъэфедэхэрэ зыныбжь имыкъугъэ нэбгыри 7 учетым хэт: МыекъуапэкIэ нэбгыри 5, Тэхъутэмыкъое районымкIэ — 2.\nЗыныбжь имыкъугъэ нэбгыри 7-мэ административнэ пшъэдэкIыжь арагъэхьыгъ. Ахэм ащыщэу 3-р Мыекъуапэ, 4-р Тэхъутэмыкъое районым щыщых. БзэджэшIагъэ зезыхьэгъэ кIэлэ Iэтэхъуи 3-мэ алъэныкъокIэ уголовнэ Iофхэр къызэIуахыгъэх.\nКIАРЭ Фатим.\nСурэтхэр: АР-м и МВД.","id":"<urn:uuid:f6e6bc83-ee80-4e07-b85e-d05d15666055>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/11\/28\/%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%D0%BC-%D0%BF%D1%8D%D1%88i%D1%83%D0%B5%D0%BAi%D0%BE%D1%85-2\/","date":"2024-03-02T11:01:08Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475806.52\/warc\/CC-MAIN-20240302084508-20240302114508-00243.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7928884029,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7928884029388428, \"kbd_Cyrl_score\": 0.20657186210155487}","num_words":2042,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.082,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.756,"perplexity_score":2742.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Апэрэ ыкIи ятIонэрэ сабыеу къэхъухэрэм (апIужьынэу аштагъэхэм) апае мазэ къэс къафатIупщырэ ахъщэр къаIыхыгъэнымкIэ лъэIу тхылъхэр зэратыхэрэ шIыкIэм хэгъэхъоныгъэхэр фашIыгъэх.\nФедеральнэ хэбзэгъэуцугъэу «Сабый зиIэ унагъохэм мазэ къэс афатIупщырэ мылъкум фэгъэхьыгъ» зыфиIоу 2017-рэ илъэсым итыгъэгъэзэ мазэ и 28-м къыдэкIыгъэм зэхъокIыныгъэу фашIыгъэхэм мы илъэсым ижъоныгъокIэ мазэ и 12-м кIуачIэ яIэ хъугъэ. Ахэм къызэрэдалъытэрэмкIэ, апэрэ сабыир къызафэхъукIэ (апIужьынэу заштэкIэ) мазэ къэс ахъщэ къаратыным пае атхырэ лъэIу тхылъыр зытхырэм УФ-м ишъолъырэу зыдэтхагъэм (зыдэщыIэм) е зыщыпсэурэм игъэцэкIэкIо хабзэ социальнэ ухъумэнымкIэ икъулыкъу е къэралыгъо ыкIи муниципальнэ фэIо-фашIэхэр зэшIозыхырэ гупчэм зыфигъэзэн фае.\nЯтIонэрэ сабыир къызыфэхъурэм (зыпIужьынэу зыштэрэм) къытефэрэ ахъщэу мазэ къэс къыратырэр къыфэкIонымкIэ лъэIу тхылъыр зытхырэм зыдэтхагъэм (зыдэщы-\nIэм) е зыщыпсэурэм УФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд ичIыпIэ къулыкъу е къэралыгъо ыкIи муниципальнэ фэIо-фашIэхэр зэшIозыхырэ гупчэм зыфигъэзэн фае.\nМыекъопэ районым ипрокуратур","id":"<urn:uuid:10fd40f4-0555-4491-bdfc-95af7ce1345c>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/06\/28\/%D1%85%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8A%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%84%D0%B0%D1%88i%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2024-02-27T07:01:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474671.63\/warc\/CC-MAIN-20240227053544-20240227083544-00537.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9644610286,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9644610285758972, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03546857461333275}","num_words":316,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.124,"special_characters_ratio":0.144,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.948,"perplexity_score":2859.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бэдзэогъум и 17-м, 2023-рэ илъэсым гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэкIэ щытым инаучнэ иIофышIэ шъхьаIэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу ЩэшIэ Щамсэт Ерыстэм ыпхъум идунай ыхъожьыгъ.\nЩэшIэ (Ергъукъо) Щамсэт чъэпыогъум и 1-м, 1950-рэ илъэсым къуаджэу ЯтIонэрэ Едэпсыкъуае къыщыхъугъ. 1976-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет къыухыгъ. 1976-рэ илъэсым щегъэжьагъэу 1977-м нэс еджэпIэ-интернатым щылэжьагъ. 1977 — 1990-рэ илъэсхэм научнэ пропагандэмкIэ отделым ипащэу Адыгэ хэкум икраеведческэ музей Iоф щишIагъ. 1990-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу гуманитар ушэтынхэмкIэ институтым иIофышI, 2009-рэ илъэсым ишышъхьэIу мазэ литературэм иотдел ипащэу агъэнэфагъ.\nЩэшIэ Щамсэт 1994-рэ илъэсым литературэмкIэ кандидатскэ диссерта��иер, докторскэр — 2005-м къыгъэшъыпкъэжьыгъэх. Зыдэлэжьэрэ IофыгъохэмкIэ конференцие зэфэшъхьафхэм ахэлажьэщтыгъ, тхыгъэхэр къыхиутыщтыгъэх. Ащ икъэлэмыпэ къычIэкIыгъэ научнэ IофшIагъэхэм ащыщых тхылъхэу «Слово о «Нартах», «Продолжение кризиса», «Уроки лирической медитации», «Художественное своеобразие адыгейской поэзии (эволюция, поэтика, стилевые искания)», «Адыгэ усэн Iофым игъогупэхэр», нэмыкIхэри, художественнэ тхылъэу «Бзыужъый» зыфиIорэр.\nЩэшIэ Щамсэт 1997-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Урысыем итхакIохэм я Союз хэтыгъ. Ар — Адыгэ Республикэм шIэныгъэхэмкIэ изаслуженнэ IофышI, Адыгэ Республикэм шIэныгъэмкIэ и Къэралыгъо премие илауреат. ШIэныгъэлэжьым «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэ медалыр, шIухьафтын лъапIэхэр илъэс зэфэшъхьафхэм къыфагъэшъошагъэх.\nМэщбэшIэ Исхьакъ Шумафэ ыкъу, Адыгэ Республикэм итхакIохэм я Союз иправление итхьамат\nЛIыIужъу Адам Хъусен ыкъу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэкIэ щытым итхьамат","id":"<urn:uuid:95503912-2231-46e7-865d-f9eb1027f0fa>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/07\/18\/%D1%89%D1%8D%D1%88i%D1%8D-%D1%89%D0%B0%D0%BC%D1%81%D1%8D%D1%82-%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC-%D1%8B%D0%BF%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%80\/","date":"2024-02-21T02:12:43Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947473360.9\/warc\/CC-MAIN-20240221002544-20240221032544-00174.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5946555138,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5946555137634277, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3988388478755951}","num_words":455,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.072,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.645,"perplexity_score":2514.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ханскэм дэт IэзапIэм флюорограф къыIэкIэхьанэу ежэх. Мэкъуогъум икъихьагъухэм ащ икъэщэфынкIэ зэнэкъокъу рагъэкIокIыгъ. Ащ хэлэжьагъэх Краснодар щыщ унэе предпринимателыр ыкIи зэзэгъыныгъэ зыдашIыгъэ компаниеу Орел щыIэр.\nЗэнэкъокъоу ашIыгъэм хэукъоныгъэ хашIыхьагъэу ылъыти, Краснодар щыщ предпринимателэу зэнэкъокъум хэлэжьагъэр монополием пэшIуекIогъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум АР-мкIэ и ГъэIорышIапIэ зыфигъэзагъ. Нэужым зэрагъэунэфыгъэмкIэ, предпринимателым идао тэрэзэу къычIэкIыгъ.\nГъэIорышIапIэм икомиссие Iофым хэплъагъ ыкIи мыщ фэдэ зэнэкъокъухэмкIэ унашъоу щыIэр аукъуагъэу къыхигъэщыгъ.\nКъэщэфынымкIэ зэнэкъокъум текIоныгъэ къыщыдэзыхыгъэ фирмэу Орел щыIэр мыщ хэлажьэ зэхъум, реестрэм иномер ащ къаримытыгъэу къычIэкIыгъ.\nМы уахътэм ехъулIэу Ханскэм дэт поликлиникэм унашъо фашIыгъ икIэрыкIэу зэнэкъокъу зэхищэнэу ыкIи шапхъэу щыIэхэм адиштэу текIоныгъэр къыдэзыхыгъэр ыгъэунэфынэу.\nМонополием пэшIуекIогъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум АР-мкIэ и ГъэIорышIапIэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:43ceef9d-3961-4e1a-8251-887ab5bc9931>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/07\/03\/%D1%85%D1%8D%D1%83%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B7%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2024-02-21T17:38:13Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947473524.88\/warc\/CC-MAIN-20240221170215-20240221200215-00346.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7796663046,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7796663045883179, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21979260444641113}","num_words":306,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.128,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.765,"perplexity_score":1856.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим ичIыгулэжьхэм бжыхьэсэ лэжьыгъэу халъхьэгъагъэр Iуахыжьыгъ.\nПстэумкIи бжыхьэсэ гектар 109801-м ехъу республикэм иIагъ. Ащ щыщэу гектар 90300-р коцым рагъэубытыгъагъ, хьэр гектар 9153,6-рэ хъущтыгъ, 10207-м чылапхъэ ашIыщт рапсыр атырапхъэгъагъ.\nАР-м мэкъумэщ хъызмэтымкIэ и Министерствэ тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, коц ыкIи хьэ тонн мин 434,1-рэ, рапсэу тонн мин 23,6-рэ чIыгулэжьхэм къаугъоижьыгъ. Ыпэрэ илъэсхэм арагъапшэзэ, мыгъэ зэрэнахь макIэр къыхагъэщыгъ.\nГъатхэр, етIанэ апэрэ гъэмэфэ мазэр оелагъэх. Ащ лэжьыгъэу къырахыщтымкIэ иягъэ къэкIуагъ. Министерствэм къызэрэщаIуагъэмкIэ, коц гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 43,5-рэ къикIыгъ, хьэм центнер 44,3-рэ, рапсым 23,5-рэ къырахыгъ.\nМуниципальнэ образованиехэр зэбгъапшэхэмэ, коцыр анахьыбэу къэзыугъоижьыгъэр, тонн мини 107-м ехъу, Джэджэ районым ичIыгулэжьхэр ары. Зы гектарым къырахыгъэмкIэ Шэуджэн районыр апэ ит. Ащ бжыхьэсэ коцэу Iуахыжьыгъэм изы гектар, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 47-рэ къытыгъ.\nХьэри Джэджэ районым анахьыбэу къыщаугъоижьыгъ, министерствэм къызэрэщаIуагъэмкIэ, тонн мин 11-м ехъу. Красногвардейскэ районым ичIыгулэжьхэр ары анахьыбэу, центнер 48,1-рэ, хьэ гектарым къизыхыгъэр.\nДжэджэ районым ичIыгулэжьхэм рапсымкIи пэрытныгъэр аIыгъ, рекорд агъэуцугъ пIоми хъущт. Тонн мин 12,7-рэ ахэм пстэумкIи къаугъоижьыгъ. Ау гектарым анахьыбэу, центнер 35,9-рэ, къызщырахыгъэр Тэхъутэмыкъое районыр ары.\nМафэ къэс комбайнэ 50 — 90-рэ хьасэхэм ахэхьагъ, гъэстыныпхъэ-щыфэ материалхэм хъызмэтшIапIэхэр ащыкIагъэхэп.\nХЪУТ Нэфсэт.\nСурэтыр: Iэшъынэ Аслъан.","id":"<urn:uuid:aa2d1ba0-8081-4e4b-bd22-353ab9675e90>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/08\/23\/%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%BD-%D0%BC%D0%B8%D0%BD-4341-%D1%80%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%83%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%B8%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2024-02-28T10:18:43Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474700.89\/warc\/CC-MAIN-20240228080245-20240228110245-00013.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5887781382,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5887781381607056, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4082580506801605}","num_words":413,"character_repetition_ratio":0.079,"word_repetition_ratio":0.01,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.64,"perplexity_score":3709.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Монополием пэшIуекIорэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгеим щыIэм щызэхэщэгъэ Общественнэ советым иIэгъэ зэхэсыгъом коммунальнэ фэIо-фашIэхэр зыгъэцэкIэрэ организациеу Адыгеим Iоф щызышIэхэрэм алъэныкъокIэ цIыфхэм даоу къатыгъэхэр щызэхафыгъэх.\nМы Iофыгъом идэгъэзыжьын тегущыIэхэзэ, Общественнэ советым епхыгъэу ащ Iоф дэзышIэщт IофшIэкIо купыр агъэнэфагъ.\nIофтхьабзэм хэлэжьагъэх «Россети Кубань» илIыкIо, Адыгэ электрическэ сетьхэм якъутамэ ипащэ, «ТНС Энерго Кубань» зыфиIорэм идиректор, пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Майкопская ТЭЦ» ыкIи АР-м ипсэупIэ инспекцие яIофышIэхэр.\nIофтхьабзэм зыщытегущыIагъэхэр: Адыгеим ирайон��эм ащыщхэм электричествэр бэрэ зэрэщагъэкIуасэрэр, электричествэу аIэкIагъахьэрэм кIуачIэу иIэм цIыфхэр зэримыгъэразэхэрэр, ащ ыпкIэу атырэм ибагъ, нэмыкIхэри.\nМонополием пэшIуекIорэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипащэу ХьапэкIэ Аслъан къызэриIуагъэмкIэ, пшъэрылъэу яIэхэм ащыщ монополием пэшIуекIорэ къулыкъум, фэIо-фашIэхэр зыгъэцэкIэрэ организациехэм яIофшIэн зэIухыгъэу щытыныр.\nГъэIорышIапIэм епхыгъэу Iоф зышIэрэ Общественнэ советым итхьаматэу Сергей Пастернак пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Майкопская ТЭЦ» зыфиIорэм фигъэпытагъ ошIэ-дэмышIэ Iоф къэхъумэ, дисперческэ къулыкъум иIофшIэн нахь ыгъэлъэшынэу.\nОбщественнэ советым хэтхэм яупчIабэ сетевой компаниехэм афагъэзагъэх. Ахэм ащыщ электричествэр бэрэ зэрагъэкIуасэрэм ыкIи ащ кIуачIэу иIэм зэримыгъэразэхэрэм къахэкIэу электроэнергиекIэ Iоф зышIэрэ пкъыгъохэр бэрэ зэрэкъутэхэрэр.\nАдыгэ электрическэ сетьхэм ятхьаматэу Дмитрий Рязанцевым къызэриIуагъэмкIэ, ежьхэм ялажьэ хэлъэу къутэгъэ электрическэ приборхэм алъэныкъокIэ хъугъэ-шIагъэ пэпчъ зэхафыным ыкIи хьыкумым иунашъо хэлъэу гумэкIыгъор дагъэзыжьыным фэхьазырых.\n2023-рэ илъэсым къыкIоцI Общественнэ советым хэтхэм коммунальнэ фэIо-фашIэхэм япхыгъэ упчIэхэм афэгъэхьыгъэу джыри Iофыгъо зэфэшъхьафхэр зэхафынхэу рахъухьагъ.","id":"<urn:uuid:b7eba8d2-cd20-429e-8bc5-8c9f8ed677f0>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/07\/11\/%D1%86i%D1%8B%D1%84%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%B4%D0%B0%D0%BE%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%85%D1%8D%D0%BF%D0%BB%D1%8A%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2024-02-21T01:23:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947473360.9\/warc\/CC-MAIN-20240221002544-20240221032544-00300.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6541981697,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.654198169708252, \"kbd_Cyrl_score\": 0.34427446126937866}","num_words":601,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.101,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.03,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.674,"perplexity_score":1986.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бэ шІагъэу зэдэгущыІэгъу зыдэтшІы тшІойгъо Чэтэо Гунай итхылъыкІэу къыдэкІыгъэри тиушъхьагъоу зыІудгъэкІагъ ыкІи зэдгъашІэмэ тшІойгъо пстэури Жьынэпс гъэзетым иеджакІохэм ацІэкІэ теупшІи къедгъэІотагъ. Тэщпае уахътэ къызэрэхигъэкІыгъэм пае тхьауегъэпсэу етэІо.\n-Сятэ Іофэу ышІэщтыгъэм елъытыгъэу къалэ чылэ зэфэшъхьафмэ тащыпсэунэу хъугъэ. Сапэ зыпытэкъурэ хьылъэзещэ машинэхэм тарисэу бэрэ тыкощын фае хъущтыгъэ. Арэу щытми сабыйыгъор дэхагъэ. УсакІом «Сабыйыгъор ошъогум фэд, зыми кощырэп» зэриІуагъэм фэдэу сэ сисабыйгъори зыдэщытыгъэм щытэу къэнэжьыгъ.\n-Илъэс 13 уиныбжьэу, сабыйыгъомрэ ныбжьыкІэныгъэмрэ язэблэкІыпІэ ныбжьым уитэу Адыгэ хэкум укощыжьыныр уизэхашІэм сыдфэдэу къыхэнагъ?\n-Щыпкъэр пІощтмэ Адыгэ хэкум кощыжьыныр ны тыхэмкІи тэрыкІи къиныгъ ау алъэхъаным ицІыфхэм къинэу микъинэу алъытэщтыгъэхэмрэ джырэхэмрэ зэфэдэхэп. Джырэ лъэхъаным азыкъалэм инэпэмыкІ хьаблэ тыкощыщтми «къинэу хъун шъуІуа»? тІоу тыгумэкІэу къыхэкІы. А лъэхъанэм щыІэкІэ псэукІэр зи псынкІэ зэрэхъун зэрэмылъэкІыщтыр цІыфхэм зэрашІошІыщтыгъэм пае «къин» ым имэхьанэр джырэм фэдэу иныгъэп. Тянэ тятэхэм пае щыІэкІэ псэукІэр, еджэныр, ІэнатІэ зэбгъэгъотыныр, ащ дакІоу идэологиеу уиІэм уфэбэнэныр зыкІи псынкІагъэп. Сэ синыбжь итымкІи кощыным къиныгъо дэхэкІаехэр къыздихьыгъагъэхэми ныбжьэу сызэритым елъытыгъэу ахэр бэрэу зыхэсшІэштыгъэп. Джырэ уахътэм сызегупщысэжьыкІэ акъиныгъохэр зэрэмыцІыкІугъэхэр нахь дэгъоу къысгурэІожьы. Хамэм фэдэу сыпсэуным сесэжьын слъэкІыгъэп, щыпкъэр пІощтми хамэм фэдэу псэуныр сикІэсагъэп.\n-Хэхэс Адыгэхэм ащыщыбэхэм пае Адыгэ хэкум щыпсэуныр атэжь кІэинэу къыздырэхьакІырэ гухэлъ гупщысэу щытыгъ. Адыгэ хэкум ущыпсэуныр сыдым фэдагъ тІэкІу укъытегущыІэн плъэкІына? Джы Тыркуем узэрэщыпсэурэр тэшІэ. Сыд пае Тыркуем къэбгъэзэжьыгъ? Джыри Адыгэ хэкум бгъэзэжьэу ущыпсэун гухэлъ уиІа?\n-Адыгэ хэкум сызщыпсэугъэ илъэс 13-ым сыда сигурихьэнэу щыІагъэхэр апэу ахэм сакъытегущыІэн. Мыекъуапэ къалэр лъэщэу шІу слъэгъущтыгъ, пхъэмбгъу шъхьангъупчъэ Іухъохэр зыхэлъ ижьрэ унэхэр, къатыбэу зэтет унэ Іайэхэм агузэгум ит Іагу инышхохэр, унэ зэфэшъхьафхэр, икиноухэр, итеатрэр, иконцерт залхэр, ивакзалыр, ипочтэ унэр, иеджапІэхэр, краснэоктябрскаяа орамым тет шъо зэфэшъхьаф ижьрэ унэхэр, КІэращэ Темботым Лениным и саугъэтхэр, пчыхьэ зыхъурэм къалэ пстэуми къыплъыІасырэ чІыгумрэ къэгъагъэмрэ ямэІэшІур, дунаем ащыгъупщэжьыгъэ и чІыпІэ горэм фэдэми ежь ежьырэу тхъагъо зыгъотын зылъэкІырэ къэлэ фантастическэу зэрэщытыр, къэлэ гузэгум псыхъо зэрэблэкІырэр, къэлэдэсхэм дахэу зэрэзафапэрэр щыІакІэр шІу зэралъэгъурэр, икъабыхэр, икъуаер, итыгъэгъазэкІэр, ипивэр, и тхылъеджапІэхэр, еджэн гъэсэнымкІэ иамалышІухэр, тхылъыбэ зэрэщыІэр, ныбжьыкІэхэмрэ студентхэмрэ бэ зэрэдэсхэр, Мэзхэр къалэм зэрэпэблагъэхэр, аужьырэ илъэсхэм къызэІуахыгъэ фабэ икІи рэхьат къафэхэр, Тыркуе, Сирие, Йордание фэдэ къэралыгъохэм къарикІыжьыгъэу мыщ щыпсэурэ цІыф гъэшІэгъонхэр, пчъыхьахэм уэжъэкъышъхьэм тызэрэІусыщтыгъэр, сянэ ипщынэ еуакІэр лъэщэу сикІэсагъэх, иджыри сикІасэх. Тыркуем сыкъызфэкІожьыгъэр сэ сишъхьэ Іофыхэр ары. Джыри Адыгэ хэкум згъэзэжьына ар скІэрэп. Сянэ сятэхэр ащ щэпсэухэмэ сэри ащ сыщыщэу зысэлъытэжьы.\n-Адыгэ Къэралыгъо университетым Урысыбзэмрэ Урыс литературэмрэ факултетыр къэуухыгъ. Мыр узкІэхъопсыщтыгъэу щытыгъа, сыд ащ ущеджэнэу зэрэхъугъэр?\n-Щыпкъэр пІощтмэ сыкІэхъопсыщтыгъэп. Ежь ежьырэу къэхъугъ. Тхылъ еджэныр сикІэсагъ. Урыс романхэм УрысыбзэкІэ седжэмэ сшІойгъуагъ. НэпэмыкІ хэгъэгу тызэрэкощыгъэм си еджэн гъэсэныгъэр зэщигъэкъогъагъ. Ащ ыпкъ къикІэуи Іармэуы, гугъуемыхьы сыхъугъагъ. Урыс литературэр зэрэсикІасэм пае а факультэтыр къыхэсхыгъ. Сызщеджагъэ факультетыми сыкъытегущыІэмэ сшІойыгъу. ШІэныгъэ куу зыІэкІэлъ кІэлэегъаджэмэ тырагъэджэщтыгъ. Литературэр шІу сэзгъэлъэгъугъэхэри ахэр ары. Си к��элэегъаджэхэр шъхьафитэу гупщысэн лъэкІыхэу, яшІошІхэр занкІэу къэзыІон зылъэкІырэ кІэлэегъэджагъэх. Факультет мыинэу щытыгъ. Къалэ цІыкІухэми энэргие инышхохэр щызэІукІэхэу мэхъуба, тэ тифакультетыри ащфэдэгорагъ.\n-Урыс литературэм щыщэу тхылъэбэ зэбдзэкІыгъ. Андрей Платоновым и «чевенгур» романэу зэбдзэкІыгъэм пае 2010-рэ илъэсым Тыркуем и анахь зэдзэкІакІо дэгъу цІэ лъапІэр къыпфагъэшъошъагъ. Професянальнэ щыІэкІэ псэукІэм уэ узфаерэп ежь зыфаер уегъашІэ. Уэ зэдзэкІын Іофым сыдфэдэу ебгъэжьагъ. ЗэбдзэкІыщтхэр уэра къыхэзыхыщтыгъэр, «анахь зэдзэкІэкІо дэгъу» цІэ лъапІэм сыда къепІолІэн плъэкІыщтыр?\n-Мыекъуапэ Урысыбзэ щызэзгъэшІагъэ хэтрэ ныбжьыкІи фаеми фэмыеми зэдзэкІын Іофым хэшъагъэ хъущтыгъ. Зыгорэхэм я докумэнтхэр зэбдзэкІын, нэпэмыкІ къэралмэ къарыкІыжьыгъэ лъэпкъэгъумэ уадэІэпыІэнэу узэрэхъурэм пае зэдзэкІын Іофым уфэгъэзагъэ охъу. Апэу усакІоу Енэмыкъо Мэулытрэ тызэгъусэу Пушкиным иповестыр тыркубзэ тшІыгъагъ. Тыркуем Урыс класикхэм я къыдэгъэкІыным мыхьанэ ин зэрэфашІырэр зысэлъэгъум сэри апэу Урыс класикхэр зэсыдзэкІызэ езгъэжьагъагъ. Мыекъуапэ сыщыпсэузэ апэрэ тхылъыр зэсыдзэкІыгъагъ. КъыкІэлъыкІорэ зэманхэм класикхэм нэпэмыкІэу Урыс литературэм иадэрэ романхэри къыдэзгъэкІы зышІойгъо тхылъ тедзапІэхэм сафэзагъ. ЗэсыдзэкІыщт тхылъыр сэ къыхэсхэуи тхылъ тедзапІэм къыхихэуи хъугъэ. А лъэхъанэм Урысыбзэ зэдзэкІакІо бащэ щыІагъэп. УиІофыр дэгъоу уэгъэцакІэмэ зэбзэкІын пае укъэнэщтыгъэп. Джы зэдзэкІакІохэр нахъыбэ хъугъэми зэбдзэкІын умыгъотынэу щытэп. ЦІэ лъапІэр къызэрэсфагъэшъошъагъэри сигуапэ зэрэхъугъэри къэсІон.\n-Тыркуем я 19-рэ лІэшІэгъумрэ я 20-рэ лІэшІэгъум иапэрэ ныкъом щыІагъэ Урыс тхакІохэр нахь щашІэх. Джырэ Урыс тхакІохэм ехьылІагъэу тшІэхэрэр макІэдэд. Джырэ Урыс тхакІомэ ащыщэу зытхилъ зэбдзэкІы пшІойгъо щыІа?\n-Джырэ Урыс тхакІомэ ащыщэу Владимир Маканиным ироман зэсыдзэкІыгъ. Щыпкъэр пІощтмэ джырэ Урыс тхакІомэ атхыгъэхэри мымакІэу зэрадзэкІых. Зытхылъхэр зэрадзэкІыгъэмэ ащыщхэу Татяна Толстая, Людмила Улицкая, Людмила Петрушевская, Евгений Водолазкиныр сэ сикІасэхэр арых. Шъори шъуеджэнэу мыхэр къушъосІон слъэкІыщт. Сэри загъорэ «мо тхылъыр зэсдзэкІыгъагъэмэ» сІоу къыхэкІы ау игъо сифэрэп. Сэ зэдзэкІыным есымыгъажьэуи нэпэмыкІгорэм зэридзэкІыгъэу къыхэкІы.\n-Адыгэ хэкум ущыпсэугъ, ущеджагъ. Адыгэ литературэм ущыгъуаза, Адыгэ литературэм ехьылІагъэу сыда къэпІон плъэкІыщтыр?\n-ГухэкІ нахь мышІэми Адыгабзэр зэрэзэсымгъэшІошъугъэм фэдэу Адыгэ литервтурэми сыщыгъуазэп. Къуекъо Налбый и «щымыІэжьхэм я сэнабжь» романым сызеджэм лъэщэу сигу рихьыгъагъ. Идунай имыхъожьызэ къэлэ орамхэм мы тхакІо бэлахьыр щыплъэгъуныри дэхагъэ.\n-Тхылъ пчъагъэхэр зызэбдзэкІы къынэужь уэ птхыгъэ рассказхэр зыдэт «ЧІыхъумбый гъогухэр» къыдэбгъэкІыгъ. Уи тхылъыр еджакІомэ ашІогъэшІогъоныгъ. ЗэдзэкІакІо дэгъоу ашІэрэ Чэтэо Гунай мыщфэдэ сюрприз ышІынэу зыри ежьэщтыгъэп. Тхэным сыдфэдэу ебгъэжьэнэу хъугъэ, рассказыр сыдэщтэу къыхэпхыгъ, джыри рассказхэр къыкІэлъыкІощтха?\n-ЗэдзэкІыныр тхъагъо зыхэлъ литературнэ Іофыгъоу щытми къиныдэдэу щыт. Илъэсыбэхэм сигу исыубытагъэу щызэІузгъэкІагъэхэр стхымэ сшІойгъуагъ. Ренэу сытхэу сІозэ зыгорэхэр зэхэсцІэлэщтыгъ. Писмэхэр стхыщтыгъэх. 1994-рэ илъэсым Адыгэ хэкум тыкъызэкощыжьым Тыркуем къэнагъэ сипшъэшъэгъу Нэфынрэ нэкІубгъо пшІы пчъагъэ хъурэ писмэхэр зэфэттхыщтыгъ. Ахэм ащыщгорэм нэкІубгъо 80-рэ хъурэ писмор рекордэу дгъэуцугъагъэ. Писмохэр, мафэм ихъугъэ-шІагъэу стхыщтыгъэхэр, усэу стхыщтыгъэхэр зэраІоу гухэлъ гъэнэфагъэгорэ симыІэми ренэу сытхэщтыгъ. Рассказ стхыным синыбджэгъо горэмэ сытырагъэгушхуи езгъэжъагъэ хъугъэ. Сыгурихьыгъ ыкІи лъызгъэкІотагъ. Джыри стхыщтми скІэрэп. Сигурихьыгъэу сэІоми щыпкъэр пІощтмэ рассказ птхыным уахътэ бэдэдэ ехьы ыкІи бэрэу птыхыщтым утегупщысыхьанэу мэхъу. Ащ пае уахътэ къыхэбгъэкІынри, ор орэу аІофым зыфытебгъэпсыхьаныри псынкІэу щытэп.\n-Тхылъым икІышъор тхылъеджакІор зызІэпызыщэрэмэ зыкІэ ащыщ. Тхылъым икышъом тхылъым дэтымкІэ тхылъеджакІор ригъэгупщысэщт. «ЧІыхъумбый гъогухэм» икІышъори гъэшІэгъоны ыкІи тхылъым цІэу фэхъугъэм екІу. Тхылъым и кІышъор Урыс сурэтышІэу Казимир Малевичым «унитфым я пейзаж» зыфиІорэ сурэтым къыхэпхыгъ. Ар сыд уэзгъэшІыгъэр?\n-Сурэтыр сэры къыхэзыхыгъэр. Урыс авангардэу Казимир Малевичым исурэтхэр сикІасэх. Ситхылъым «чыжьэ», «унэ», «гъогу» зыфэсІуагъэхэр мы сурэтым къыриІотыкІэу сэшІошІы.\n-Дэгъо утхэным, дэгъо зэбдзэкІыным пае дэгъо уеджэн фаеу сэшІошІы. Уэ сыд узаджэрэр, тхэн-зэдзэкІыным пылъыщт ныбжьыкІэмэ сыда япІон плъэкІыщтыр?\n-Щыпкъэр пІощтмэ тхылъэу къыдэкІырэ пэпчъ зэзгъэгъотэу игъом блэсымгъэкІэу сяджэу сІон слъэкІыщтэп. ЗэдзэкІын Іофым бэрэ сызэрэпылъыгъэм сиеджэн Іофыр зэшигъэкъуагъ пІоми хъущт. Джырэ уахътэм кІэсынэгъагъэхэр кІэсыугъоежьыным сыпылъ. Непэрэ мафэхэм тхакІоу Шуле Гюрбуз ироманэу «къаймэтым и пенсионэр» зыфиІорэм седжэ. ТыркубзэкІэ къыдэкІырэ романхэм рассказхэм салъэплъэ. ТхакІоу Айхан Гечгин и романэу «аужьырэ лъэбэкъу» зыфиІорэм седжагъ, сигурихьыгъ. Мы тхакІом итхыгъэ пстэуми мы джырэблагъэм седжэ сшІойыгъу. Чеховым ытхыгъэхэри кІэсэджыкІыжьых. ЕвропэмкІэ Грас Палей и рассказхэр, новел къызыратыгъэ Анние Эрнаукс итхыгъэхэр, канада тхакІоу Алисе Мунро сигурихьыхэрэмэ ащыщых. Урыс е нэпэмыкІ класикхэри кІэсэджыкІыжьых. Психиатрымрэ псиканализымрэ сшІогъэшІэгъоных. Фреудымрэ ащ къынэужьымрэ цІыкІу цІыкІоу зэзгъэшІэным сыпылъ.\nТхакІо зэдзэкІакІо хъу зышІойгъомэ ясІон слъэкІыщтыр бэрэ тхэнхэу бэрэу зэрадзэкІынхэу ары. Бэрэу еджэныри зи зышагъэгъупщэ мыхъущтыр ары.\nЧэтэо Гунай\nУрыс тхакІохэу Тургенев, Гогол, Чехов, Пушкин, Марина Цветаева, Светлана Алексее��ич ыкІи нэпэмыкІхэм ятхылъхэр тыркубзэкІэ зэзыдзэкІыгъэ Чэтэо Гунай иІэпэІэсэныгъэмкІэ ыщытхъу аригъэІуагъ. Анахьэу Андрей Платоновым и романхэу зэридзэкІыгъэхэр тхылъеджакІомэ ашІогъэшІэгъоны зэрэхъугъэм фэшІ «Чевенгур» зыцІэ романым пае 2010-рэ илъэсым «Тыркуем изэдзэкІакІо дэгъу» цІэ лъапІэр къыфагъэшъошъагъ.\nМыгъэ ежь ытхыгъэу тхылъ тедзапІэу «Илетишим» къыдигъэкІыгъэ ирассказхэр зыдэт тхылъэу «ЧІыхъумбый гъогухэр» тхылъеджакІомэ ашІогъэшІогъоныгъ. Тхылъым гъэзет журнал зэфэшъхьафхэм, дигиталь платформэхэм къыщытегущыІагъэх. РассказипшІ хъурэ тхылъым ехьылІагъэу анахь комментарие гъэшІэгъоныри Т 24-рэм ижурналистэу Бжэдугъ Мурат къышІыгъ. «ТхэкІуакІэмрэ рассказ тхыным кІэу къыхэхъухьагъэмрэ» шъхьэ зыфишІыгъэ тхыгъэм Бжэдугъ Мурат мыщфэдэ къеІо: «Чэтэо Гунай гъэшІэгъоны зышІырэр ытхырэм илъапсэ ежь къызэрэхэкІырэр, Гоголым иджыбэ къикІыгъэ зэрэпщымыхъурэр ары»- еІо.\nЧэтэо Гунай иусэхэр, ирассказхэр, изэдзэкІыгъэхэр мыщфэдэ блогым щыжъугъотын шъулъэкІыщт:\nhttp:\/\/gunaycetao.bІogspot.com\/","id":"<urn:uuid:58c88d56-afb1-44f3-bb4f-2a98991ec5f4>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/12\/%D0%B8%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%81%D1%8B%D0%B1%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%81%D0%B8%D0%B3%D1%83-%D0%B8%D1%81%D1%8B%D1%83%D0%B1%D1%8B%D1%82%D1%8D%D1%83-%D1%89%D1%8B%D0%B7%D1%8Dl%D1%83%D0%B7%D0%B3\/","date":"2024-02-25T12:15:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474595.59\/warc\/CC-MAIN-20240225103506-20240225133506-00791.warc.gz","language":"ady","language_score":0.954171598,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9541715979576111, \"kbd_Cyrl_score\": 0.04572832211852074}","num_words":2979,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.901,"perplexity_score":12144.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тыгъуасэ, бэдзэогъум и 26-м, АР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, бжыхьэсэ лэжьыгъэ гектар 107171-у Адыгеим ичIыгулэжьхэм халъхьагъэм щыщэу Iуахыжьынэу къафэнэгъагъэр 6256-р ары ныIэп. ГурытымкIэ лъытагъэу, коц гектарым центнер 47,3-рэ къырахы.\nХьэр гектар 12564-р Iуахыжьыгъах, гурытымкIэ лъытагъэу, зы гектарым центнер 47,3-рэ къырахызэ тонн 58271-рэ аугъоижьыгъ.\nКоцымрэ рапсымрэ мы уахътэм зыуж итхэр. ПстэумкIи коц гектар 94380-у халъхьэгъагъэм щыщэу 88237-р аIожьыгъах. ГурытымкIэ лъытагъэу, центнер 47,3-рэ зы гектарым къеты, тонн 417700-рэ къаугъоижьыгъ.\nАнахьыбэу къызщырахырэр Кощхьэблэ ыкIи Красногвардейскэ районхэр ары. Ахэм япчъагъэхэр мы уахътэм зэфэдизых, гурытымкIэ центнер 54-рэ якоц хьасэхэм къаты.\nМакIэу къафэнагъ ыкIи анахьыбэ къизыхыхэрэм ащыщых Шэуджэн районым ичIыгулэжьхэр. Гектар 14370-рэ ахэм коцым рагъэубытыгъагъ, тыгъуасэ аIожьыгъэр 14050-рэ хъущтыгъ, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 51-рэ зы гектарым къырахы.\nАщ ыуж макIэу ит Джэджэ районыр. Мыщ ичIыгулэжьхэм коцым анахьыбэу рагъэубытыгъагъ, пстэумкIи гектар 22974-рэ яIагъ. Ащ щыщэу тыгъуасэ къафэнэгъагъэр гектар 200 икъущтыгъэп, зым центнер 49,2-рэ къырахы.\nЧылапхъэ ашIыщт рапс гектар 8357-у республикэм щырапхъыгъагъэм щыщэу 7753-р Iуахыжьыгъ, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 20 гектарым къырахы.\nЧIыгулэж��хэм бжыхьасэхэм адакIоу гъатхэм халъхьэгъэ лэжьыгъэр Iуихыжьынэу езыгъэжьагъэхэри ахэтых. ГущыIэм пае, Кощхьэблэ ыкIи Красногвардейскэ районхэм гъэтхэсэ хьэр ащыIуахыжьы. Мы район дэдэхэм ыкIи Джэджэ, Мыекъопэ районхэм зэнтхъым иIожьын ащырагъэжьагъ.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:731ee54f-e6c8-438b-ab6f-8d4b5d2e2bf7>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/07\/27\/%D0%B1%D0%B6%D1%8B%D1%85%D1%8C%D0%B0%D1%81%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8Fi%D1%83%D1%85%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BD-%D0%B0%D1%83%D1%85%D1%8B\/","date":"2024-03-04T04:49:47Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947476413.82\/warc\/CC-MAIN-20240304033910-20240304063910-00860.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7839443088,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.783944308757782, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21439358592033386}","num_words":432,"character_repetition_ratio":0.09,"word_repetition_ratio":0.028,"special_characters_ratio":0.208,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.8,"perplexity_score":4487.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КъэбарлъыгъэIэс агентствэу ТАСС-м хэушъхьафыкIыгъэ проект ыгъэхьазырыгъ – «Владимир Путиным фэгъэзэгъэ упчIэ 20».\nУпрезидентыныр сыд фэда? Къина унашъохэр пштэнхэр? Правительствэр зэрэIукIыщтыр хэта зышIэщтыгъэр?\nЕжь фэдэ къабзэу, зыщищыкIагъэм ипшъэрылъхэр ыгъэцакIэхэу цIыф щыIа? Мыхэм ыкIи нэмыкI упчIэхэм яджэуапхэр къэралыгъом ипащэ къытыщтых.\nМэзаем и 20-м зэдэгущыIэгъум шъуедэIун шъулъэкIыщт. ТАСС-м иэлектрон нэкIубгъохэм ар арыжъугъотэщт.\nСурэтыр: gazeta.ru","id":"<urn:uuid:b023a7a3-e622-4cf7-b3ad-40046189df79>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/02\/18\/%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B8%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D1%84%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D1%83%D0%BF%D1%87i%D1%8D-20\/","date":"2024-03-04T21:35:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947476532.70\/warc\/CC-MAIN-20240304200958-20240304230958-00775.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8704529405,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8704529404640198, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12742790579795837}","num_words":140,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.064,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.823,"perplexity_score":2950.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Лъэпкъ проектэу «Псауныгъэр къэухъумэгъэныр» зыфиIорэм ишъолъыр программэу «Гу-лъынтфэ узхэм апэшIуекIогъэныр» зыцIэм къыдыхэлъытэгъэ Iофтхьабзэхэу Адыгэ республикэ клиническэ сымэджэщым хэт гупчэм изэтегъэпсыхьан епхыгъэхэр аухыгъэх.\n2022-рэ илъэсым Iэмэ-псымищ кIэу ащ чIагъэуцуагъ. Ахэм сомэ миллион 77,4-рэ апэIухьагъ. ЗэкIэмкIи «Гу-лъынтфэ узхэм апэшIуекIогъэныр» зыфиIорэ программэм къыдыхэлъытагъэу мы илъэсым сомэ миллион 83,5-рэ аосэ орудование ащэфыгъ.\nМыекъопэ къэлэ клиническэ сымэджэщым зепхьан плъэкIыщт УЗИ аппарат, Адыгэкъалэ дэт сымэджэщэу К. М. Батмэным ыцIэ зыхьырэм тхьабылхэм жьы къазэрэрагъэщэрэ ыкIи жьыкъэщэныр зэрауплъэкIурэр зыхэт ИВЛ-аппарат къафащэжьынхэу щыт.\n— Лъэпкъ проектым къыдыхэлъытэгъэ Iофтхьабзэхэм ягъэцэкIэн лъэшэу тылъэплъэ. Ахэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэ зэрэхъущтым мэхьанэ ин иI, — еIо псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ министрэм иапэрэ гуадзэу Максим Коробко.","id":"<urn:uuid:81644be6-419f-40e1-ac78-20a28b29796c>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/07\/04\/%D0%B8%D0%B7%D1%8D%D1%82%D0%B5%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%81%D1%8B%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BD-%D0%B0%D1%83%D1%85%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2024-03-02T10:34:48Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475806.52\/warc\/CC-MAIN-20240302084508-20240302114508-00278.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5463992953,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5463992953300476, \"kbd_Cyrl_score\": 0.45286425948143005}","num_words":250,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.05,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.574,"perplexity_score":4764.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Лъэс зекIонымкIэ Урысыем изэнэкъокъу чъэпыогъум и 15-м рагъэжьагъ. Ащ кIэщакIо фэхъугъ общественнэ организациеу «Лига здоровья нации» зыфиIорэр. Хабзэ зэрэхъугъэу, мы Iофтхьабзэм хэлажьэ ыкIи текIоныгъэм фэбанэ республикэм икомандэу «Мыекъуапэ 01-р».\nЗэхэщакIохэм къызэраIуагъэмкIэ, зэнэкъокъум командэ 2700-м ехъу хэлажьэ, ахэм нэбгырэ мин 65-м шIокIэу ахэт. Адыгеим илIыкIохэм лъэныкъоу «Муниципальнэ командэхэр» зыфиIорэм зыщаушэты. ТекIоныгъэр къыдэзыхын зылъэкIыщт командэхэм япчъагъэ 491-рэ мэхъу. Ахэм зэу ащыщ Мыекъуапэ къэзыгъэлъагъорэр. Республикэм икъэлэ шъхьаIэ илIыкIохэр ятIонэрэу Урысыем ичемпионат хэлажьэх, блэкIыгъэ илъэсым тикомандэ яплIэнэрэ чIыпIэр къыдихыгъ. Хэукъоныгъэу ышIыгъэхэм ядэгъэзыжьын ар дэлэжьагъ ыкIи 2023-рэ илъэсым икIымафэрэ игъэмафэрэ зэхащэгъэ зэнэкъокъухэм ащатекIуагъ.\nДжы мы илъэсымкIэ анахь мэхьанэшхо зиIэ Iофтхьабзэм тиреспубликэ илIыкIохэм зыщаушэтыщт, ар шIэкIогъум и 15-м нэс кIощт. Мыекъуапэ щыпсэурэ нэбгырэ 27-рэ тикомандэ хэт. Ахэм зэкIэми лъэс зекIоныр агу рехьы, нэбгырэ пэпчъ зы мафэм лъэбэкъу мин 25-м нахь мымакIэу къекIу, ар зэкIэмкIи километрэ 18 мэхъу.","id":"<urn:uuid:1b97b476-91ce-475c-9e66-19ce6fe96f59>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/10\/18\/%D0%BC%D1%8B%D0%B5%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%BF%D1%8D-%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8D-%D1%85%D1%8D%D0%BB%D0%B0%D0%B6%D1%8C%D1%8D\/","date":"2024-03-02T11:08:58Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475806.52\/warc\/CC-MAIN-20240302084508-20240302114508-00135.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5278143287,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5278143286705017, \"kbd_Cyrl_score\": 0.47101837396621704}","num_words":309,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.039,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.512,"perplexity_score":3059.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем социальнэ страхованиемкIэ и Фонд Адыгэ РеспубликэмкIэ и Къутамэ и Координационнэ совет бэмышIэу зэхэсыгъо иIагъ.\nЗэхэсыгъом имызакъоу, мы мафэм шъолъыр Къутамэм щыкIуагъ сэкъатныгъэ зиIэхэм агъэфедэрэ протезнэ-ортопедическэ пкъыгъохэмрэ техническэ амалэу ахэм арагъэгъотыхэрэмрэ якъэгъэлъэгъон. Сэкъатныгъэ зиIэхэм яреспубликэ общественнэ организациехэр IэпыIэгъу хъугъэх къэгъэлъэгъоным изэхэщэнкIэ.\n«Фондым ишъолъыр Къутамэ сэкъатныгъэ зиIэхэм аригъэгъотырэ протезнэ-ортопедическэ пкъыгъохэмрэ техническэ амалхэу реабилитацием илъэхъан агъэфедэхэрэмрэ язытет нахьышIу шIыгъэныр» зыфиIорэр ары Iофыгъо шъхьаIэу зэхэсыгъом хэлажьэхэрэр зытегущыIагъэхэр. Ащ фэгъэхьыгъэ IофшIэнэу шъолъыр Къутамэм зэшIуихыгъэр къыIотагъ ыкIи медиапрезентацие къышIыгъ социальнэ программэхэмкIэ отделым ипащэу ПIатIэкъо Тимур.\nЗэхэсыгъом хэлэжьагъ Адыгэ республикэ клиническэ сымэджэщым исурдологическэ отделение ипащэу, предпринимателэу, «Лор центр «Аурис» зыфиIорэм изэхэщакIоу Азэмэтэ Саидэ. Дэеу зэхэзыхыхэрэм Iоф зэрадашIэрэм, амалэу арагъэгъотыхэрэм ар къатегущыIагъ.\nУрысыем социальнэ страхованиемкIэ и Фонд ипроектэу «Информирование страхователей» зыфиIорэм игъэцэкIэн республикэм зэрэщыкIорэм зэхэсыгъом хэлажьэхэрэр щигъэгъозагъэх шъолъыр Къутамэм ипащэ игуадзэу Татьяна Непочатовам.\nЗэхэсыгъом изэфэхьысыжьхэм къапкъырыкIыхэзэ, къихьащт илъэсым иапэрэ илъэсныкъо шъолъыр Къутамэм Iоф зэришIэщт планыр аухэсыгъ.\nУФ-м социальнэ\nстрахованиемкIэ и Фонд АР-мкIэ и Къутам","id":"<urn:uuid:ea836bfd-3997-41e7-a185-85940dee15e4>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/12\/12\/%D1%8F%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D1%88i%D1%83-%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%BD%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%84%D1%8D%D1%88i\/","date":"2024-02-27T06:32:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474671.63\/warc\/CC-MAIN-20240227053544-20240227083544-00357.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5259610415,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5259610414505005, \"kbd_Cyrl_score\": 0.46982136368751526}","num_words":384,"character_repetition_ratio":0.084,"word_repetition_ratio":0.021,"special_characters_ratio":0.117,"stopwords_ratio":0.008,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.555,"perplexity_score":4506.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ шъущегъэгъуазэ 2022-рэ илъэсым чъэпыогъум и 29-м сыхьатыр 10-м Урысыем и МВД иуниверситетэу Краснодар дэтым икъутамэу Ставрополь щыIэм «пчъэ зэIухыгъэхэм» ямафэ зэрэзэхищэщтым.\nЗэIукIэгъум рагъэблагъэх еджапIэхэм, лицейхэм, гимназиехэм ащеджэрэ апшъэрэ классхэм арыс кIэлэеджакIохэр, ны-тыхэр, кIэлэегъаджэхэр, хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ къулыкъухэм кадрэхэмкIэ яподразделениехэм яIофышIэхэр.\nХьакIэхэр апшъэрэ еджапIэм ипащэхэм, приемнэ комиссием хэтхэм аIукIэщтых, мыщ чIэхьанхэмкIэ шапхъэу щыIэхэм ащагъэгъозэщтых, еджэн, научнэ ыкIи пIуныгъэ IофшIэныр зэрэщызэхащэрэм нэIуасэ фашIыщтых.\nМыщ пылъ къэбарыр нахь игъэкIотыгъэу зэзыгъашIэ зышIоигъохэм Урысыем и МВД иуниверситетэу Краснодар дэтым икъутамэу Ставрополь щыIэм иофициальнэ сайт къызфагъэфедэн алъэкIыщт.\nУниверситетым икъутамэ иадресыр: 355035, къалэу Ставрополь, Кулаковым ыцIэ зыхьырэ проспектыр, унэу N 43-рэ. Iофтхьабзэм къекIолIэрэ хьакIэхэр сыхьатыр 10-м щегъэжьагъэу 11-м нэс атхыщтых.\nАдыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ къэбархэмкIэ\nыкIи общественнэ зэпхыныгъэхэмкIэ иотдел.","id":"<urn:uuid:dc4065cc-11c3-4383-8c6f-54c1164b26da>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/10\/25\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BAi%D0%BE%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%BD%D1%8B-%D1%82%D1%8B%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2024-02-27T18:10:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474676.79\/warc\/CC-MAIN-20240227153053-20240227183053-00315.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5325924158,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5325924158096313, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4643169343471527}","num_words":312,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.092,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.622,"perplexity_score":2341.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Шэкlогъум и 18-м, Хасэм хэмытхагъэхэр зыхэлажьагъэ зэхэгущэlэжь зэlукlэ зэхащэгъагъ. Ыужырэ мафэм ащ хэ��эжьагъэхэм амакъэхэр атынэу пхьуантэм екlолlагъэх. Юнал Улучай зипэщэ купыр ары зыкъэзгъэлъэгъуагъэр ыкlи ахэр КАФФЕД-м иунэшъошlынхэу хадзыгъ. Хэдзынхэр заухым, ыпэрэ тхьаматэу, Префосер Доктор Шэуджэн Умит Динчер, игуадзэу Доктор Ясемин Орал ыкlи хэсашъхьэм хэтыгъэхэр, кlэу хадзыгъэхэр къэгущыlагъэх. Хэдзынхэм къекlолlагъэхэ Делегациехэм дырагъэштагъэ Юнал Улучай зипэщэ купыр КАФФЕД-м иунэшъошlэу агъэнэфагъэх.\nКАФФЕД-м изэфэс, Хэкум ыкlи Тыркуем, политикэм хэтхэр: партиеу АКП-м Анкара и Депутатэу Мурат Алпаслан, партиеу ДЖХП-м итхьаматэ гуадзэу Гюлщах Дениз Аталар, Станбул и Депутатэу Фетхи Ачыкел ыкlи къалэу Балыккесир и Депутатэу Серкан Сары, партиеу ХДП-м хэтэу илче тхьаматэм игуадхзэу Джанан Чалаган, Къэбэртэе Конгрессым итхьаматэу Бещто Аслан, Абхьаз Республикэм, Хэкум гъэзэжьыным и Къэралыгъо Комитет итхьамэтэ гуадзэу Астамур Багателия зипэщэ делегацием щыщхэу Баштокуа Агарба, Аляс Нанба ыкlи Энал Кьутарба хэлэжьагъэх.\nЗэфэсым зигугъ щашlыгъэхэм ащыщых, Израил Газзе щызэрихьарэ мэхьэджагъэр, илъэси 2-м зэ ашlырэ Хэсашъхьэм ихэдзынхэр, илъэси 3-м ашlынэу, лирэ 20-у щытыгъэ Хасэм хэтыпкlэр лири 100 хъунэу.\nТыщызгъэгъозагъэр: Мирач Албек Хызлыlок","id":"<urn:uuid:ef86bdd6-849c-4de3-a589-3d73e1e756d3>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2023\/12\/%D0%BA%D0%B0%D1%84%D1%84%D0%B5%D0%B4-%D0%BC-%D0%B7%D1%8D%D1%84%D1%8D%D1%81-%D0%B8%D3%8F%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2024-02-29T09:27:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474795.48\/warc\/CC-MAIN-20240229071243-20240229101243-00744.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7304422259,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.730442225933075, \"kbd_Cyrl_score\": 0.26066383719444275}","num_words":377,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.05,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.87,"perplexity_score":7508.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тыгъэгъазэм и 21-м къыщегъэжьагъэу Мыекъуапэ мэфэкI, спорт Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр щызэрахьэх ыкIи щызэрахьащтых.\nАхэм ащыщхэм нэIуасэ шъуафэтшIын. Урамэу Советскэм (переулкэу Красноармейскэм къыщежьэу урамэу Победэм нэс) тыгъэгъазэм и 28-м илъэсыкIэ ермэлыкъ щыкIощт. Щылэ мазэм и 1 – 10-м къалэм испорт площадкэхэм джэгукIэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэмкIэ кIымэфэ фестиваль, шахматхэмкIэ, теннисымкIэ мэфэкI зэнэкъокъухэр ащыкIощтых.\nЛениным ыцIэ зыхьырэ гупчэм тыгъэгъазэм и 14-м къыщегъэжьагъэу щылэ мазэм и 14-м нэс шхыныгъохэмрэ музыкэмрэ яфестиваль щы- кIощт.\nТыгъэгъазэм и 29-м нэс кIэлэцIыкIухэм апае къэгъэлъэгъон, джэгукIэ, зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэр зэхащэщтых. ИлъэсыкIэ елкэ шъхьаIэм дэжь къашъохэр къыщашIыщтых, спорт зэнэкъокъухэр, чэфыгъо зыхэлъ нэмыкI Iофтхьабзэхэр щызэрахьащтых. Щылэ мазэм и 7-м къалэм итворческэ коллективхэм мыщ концерт къыщатыщт. ИлъэсыкIэ елкэ шъхьаIэм фэгъэхьыгъэ мэфэкI программэу щылэ мазэм и 12-м щыIэщтым къэлэдэсхэр хэлэжьэнхэ алъэкIыщт.\nКультурэмкIэ къэлэ паркым тыгъэгъазэм и 21-м къыщегъэжьагъэу мафэ къэс мэфэкI Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр щэкIох. Зыныбжь илъэс 50-м шъхьадэкIыгъэхэм апае мэфэкI дискотекэхэр тыгъэгъазэм и 28-м, щылэ мазэм и 7-м зэхащэщтых. Щылэ мазэм и 8-м нэс кIэлэцIыкIухэм апае зэнэкъокъу, джэгукIэ зэфэшъхьафхэр, дискотекэхэр елкэм дэжь щызэхащэщтых, пшысэхэм ахэт геройхэм нэIуасэ щафашIыщтых. Тыгъэгъазэм и 31-м атлетикэ псынкIэмкIэ зэнэкъокъу щыкIощт. Щылэ мазэм и 7-м «Рождественская сказка» зыфиIорэ мэфэкI концертым къэлэдэсхэри хьакIэхэри еплъынхэ алъэкIыщт.\nКультурэмкIэ къэлэ Унэу «Гигант» зыфиIорэм щылэ мазэм и 3-м ИлъэсыкIэ елкэхэм яя VII-рэ къэлэ зэнэкъокъоу «Арт-елка-2020» зыфиIорэр къыщызэIуахыщт. Зигугъу къэтшIыгъэ зэнэкъокъум къырахьылIэщт IофшIагъэхэм якъэгъэлъэгъон щылэ мазэм и 3 – 8-м сыхьатыр 11.00-м къыщегъэжьагъэу сыхьатыр 16.00-м нэс шъукIон шъулъэкIыщт. Джащ фэдэу мы мафэхэм елкэхэм афэгъэхьыгъэ муниципальнэ мэфэкI Iофтхьабзэхэм кIэлэцIыкIухэр ащычэфыщтых.\nПоселкэу Родниковэм щылэ мазэм и 5-м сыхьатыр 12.00-м джэгукIэу «Сказка, чудо в Рождество» зыфиIорэр щызэхащэщт. Щылэ мазэм и 12-м сыхьатыр 12.00-м «Новогодний серпантин» зыфиIорэ концертыр мыщ щыпсэухэрэм къафатыщт.\nСтаницэу Ханскэм щылэ мазэм и 4-м сыхьатыр 12.00-м кIэлэцIыкIухэм апае джэгукIэ зэфэшъхьафхэр культурэм и Унэу ащ дэтым щызэхащэщтых. Елкэм фэгъэхьыгъэ мэфэкI Iофтхьабзэхэр зэраухыхэрэмкIэ щылэ мазэм и 12-м культурэм и Унэ цIыфхэр щычэфыщтых.\nПоселкэу Подгорнэм культурэм и Унэу дэтым псэупIэм дэсхэм апае концертэу «Чудеса под Новый год!» зыфиIорэр тыгъэгъазэм и 29-м сыхьатыр 13.00-м щыкIощт, тыгъэгъазэм и 31-м сыхьатыр 21.00-м илъэсыкIэ Iофтхьабзэхэу чэфыгъо зыхэлъыщтхэр мыщ щызэрахьащтых. Щылэ мазэм и 7-м пчыхьэзэхахьэу «Рождественские гулянья» зыфиIорэр щыкIощт.\nКъутырэу Гавердовскэм щылэ мазэм и 6-м сыхьатыр 14.00-м мэфэкI программэу «Накануне Рождества» зыфиIорэр щыкIощт.","id":"<urn:uuid:653923b7-6104-458c-b48f-1f635b9b8bfa>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/12\/26\/%D0%BC%D1%8D%D1%84%D1%8D%D0%BAi-i%D0%BE%D1%84%D1%82%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D1%83-%D0%B7%D1%8D%D1%80%D0%B0%D1%85%D1%8C%D0%B0%D1%89%D1%82%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2024-02-28T09:09:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474700.89\/warc\/CC-MAIN-20240228080245-20240228110245-00147.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6934927702,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6934927701950073, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3046581745147705}","num_words":807,"character_repetition_ratio":0.105,"word_repetition_ratio":0.013,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.046,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.724,"perplexity_score":4029.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ИшIушIагъэ къызэтэжьыгъэ режиссер\nТилъэпкъ театральнэ искусствэ лъэпсэ пытэ ышIыным, театрэр цIыфхэм ягунэс хъуным, адыгэ пьесэхэр репертуарым пытэу хэуцонхэм итворческэ кIуачIэ илъэсыбэрэ хилъхьагъ Ахыджэго Мэджыдэ. А театрэм екIурэ лъагъом теуцонэу зыхъугъэр 1936-рэ илъэсыр ары.\nПсэйтыку щыщ кIалэр Краснодар ащи, еджэпIэ-интернатым щырагъэджагъ. Художественнэ самодеятельностым орэд къыщиIоу, къашъоу, езбырхэм къяджэу чанэу хэтыгъ. Ащ ыуж мэкъумэщ техникумым щеджэзэ, 1936-рэ илъэсым Москва театральнэ институтым къикIыгъэ комиссием артист сэнэхьатым фагъэсэнхэу адыгэ кIалэхэмрэ пшъашъэхэмрэ къыхахыхэ зэхъум, режиссерскэм къекIунэу алъыти, еджапIэм Мэджыдэ ��штагъ.\nКъэлэшхом щеджэзэ…\nКъэралыгъо театральнэ институтэу А. В. Луначарскэм ыцIэкIэ щытым (ГИТИС-м) иадыгэ студиеу нэбгырэ 28-рэ хъурэмэ ягъусэу Мэджыдэ къэлэшхом кIуагъэ. Режиссер факультетым цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэр щызэдеджэщтыгъэх, ныбджэгъу зэфэхъущтыгъэх. Егугъущтыгъ еджэным. Урысыбзэр шIукIаеу зэришIэрэми ишIуагъэ къекIыгъ. ЯтIонэрэ курсым къыщегъэжьагъэу анахь дэгъумэ ащыщ хъугъэ. Мэджыдэ инасып къыхьыгъэу ылъытэщтыгъ режиссер цIэрыIохэу А. Поповым, Н. Горчаковым, В. Сахновскэм зэрэрагъэджагъэр.\nАдыгэ зыгъэсапIэм артист IэпэIэсэныгъэмкIэ икIэлэегъэджэ-режиссерхэу В. Вронскаям, К. Тупоноговым, О. Тераковам анаIэ лъэшэу къытырагъэтыщтыгъ Мэджыдэ, еджакIохэм къарагъэшIырэмэ арагъэплъыщтыгъ яактерскэ амалхэр зыфэдэхэр ышIэнхэм пай.\nАужырэ курсым нэсыгъэхэу Мэджыдэ студием щигъэуцугъ Еутых Аскэр ипьесэу «Лъэхъухэр зэпэтхъых» зыфиIорэр, дэгъоуи алъытагъ. Лъэшэу игуапэщтыгъ спектаклэм игъэуцункIэ К. Я. Тупоноговыр къызэрэдеIагъэр.\n1941-рэ илъэсым игъэмафэ Хэгъэгу зэошхор къежьагъэу еджэныр къаухыгъэу артист ныбжьыкIэхэр Мыекъуапэ къэкIожьыгъэх.\nIофшIэныр зыщаублэщтым ехъулIэу студием ихудожественнэ пащэу К. Я. Тупоноговыр театрэм къакIуи, институтым къыщагъэхьазырыгъэ спектаклиплIыр къызэрагъэлъэгъощтхэм фытегъэпсыхьэгъэнхэм Iоф дишIагъ. М. Ахыджагор игъусэу спектаклэхэм ящыкIэгъэщтхэ щыгъынхэр, сценографиер зэрагъэуIугъэх, сценическэ IофшIагъэхэр укъуагъэ мыхъунхэм лъэшэу анаIэ тетыгъ. А спектаклэхэм ащыщыгъ Мэджыдэ ыгъэуцугъэу «Пшъэхъухэр зэпэтхъых» зыфиIорэр.\nСпектаклэхэр репертуарым хагъэуцохи къагъэлъагъохэу аублагъ, ау мэзэ заулэ нахь темышIагъэу артист кIалэхэр зэкIэ, яхудожественнэ пащэу К. Тупоноговри зэрахэтэу, заом кIуагъэх. Мэджыдэ ипсауныгъэ изытет елъытыгъэкIэ къэнагъ, къалэр къыбгынагъ. 1942-рэ илъэсым шышъхьэIу мазэм пыир Мыекъуапэ къэсы зэхъум театрэм ипчъэ зэфашIыгъ.\nМэджыдэ иапэрэ спектаклэхэр\n1943-рэ илъэсым хэкур шъхьафит ашIыжьыгъэу театрэм иIофшIэн жъоныгъуакIэм регъэжьэжьы, М. Ахыджагор режиссерэу агъэнафэ. Адыгэ театрэр аугъоижьыным Iофыр тетыгъэп. Джыри заор кIощтыгъэ, театрэм чIэкIыгъэхэ кIалэхэр зэо машIом хэтыгъэх. Нэбгырэ пчъагъэ яхудожественнэ пащэу К. Тупоноговри зэрахэтэу хэкIодагъ.\nТеатрэм (урыс труппэм) IофшIэныр ригъэжьэжьыгъэу партием ихэку комитет иунашъокIэ концертмэ якъэтын пылъыщт купыр театрэм щызэхащэ. Ащ ипшъэрылъыгъ театральнэ-концертнэ программэхэр хэкум илэжьакIохэм къафагъэлъэгъонхэу. Секцием хэтыгъэх артисткэхэу Пармакова Айщэт, Т. Серафимовар, ЛIыбзыу Софэ, къэнджал Айщэт, ЕмтIылъ Нэфсэт, Хьаткъо Зур. Мыхэм къагъэлъагъощтыгъ Л. Шейнин ипьесэу «Чрезвычайный закон» зыфиIорэм щыщ пычыгъоу Ахыджэго Мэджыдэ ыгъэуцугъэр, адыгабзэм изылъхьагъэр Натхъо Долэтхъан. Ащ ипьесэу «Айтэч ыпхъу» зыфиIоу ежь ыгъэуцугъэри къагъэлъагъощтыгъ. Концерт программэм хэтыгъэх Теуцожь Цыгъо, Еутых Аскэр, нэ��ыкIхэм атхыгъэмэ ащыщхэр. Ахэр дэгъоу сценэм къызэрэщаIощтхэм тегъэпсыхьагъэхэу режиссерым Iофышхо адишIэщтыгъ. Агъэхьазырыгъэр къагъэлъэгъонэу районым зыкIохэкIэ гъусэ афэхъущтыгъ. КIэрэщэ Тембот ипьесэу «Пшъашъэмрэ къэгъагъэхэмрэ» зыфиIоу зы едзыгъо хъурэр Мэджыдэ ыгъэуцунэу ригъэжьэгъагъ, ау игъо ифагъэп, секциер зэфашIыжьыгъ мылъку имыкъумрэ адыгабзэкIэ Iоф зышIэн артист кIалэхэр зэрэщымыIэхэмрэ къахэкIэу.\nУрыс театрэм Ахыджагом апэу щигъэуцугъэхэ спектаклэхэр «После маневров» (Ю. Кадаш), «Платон Кречет» (А. Корнейчук), «Чрезвычайный закон» (Л. Шейнин), «Чудеса пренебрежения» (Лопе де Вега). Ахэм къакIэлъыкIуагъэх К. Симоновым ипьесэхэу «Жди меня», «Русские люди», классикэм щыщхэу «Без вины виноватые» (А. Островский), «Коварство и любовь» (Ф. Шиллер), нэмыкIхэри.\nА лъэхъаным илъэс зэкIэлъыкIохэм Мыекъопэ театрэм режиссер шъхьаIэу иIагъэх\nГ. Радовыр, Л. Ермиловыр, В. Смирновыр. Мыхэр опытышхо зиIэ режиссерых, театрэ зэфэшъхьафхэм Iоф ащашIагъ. Мэджыдэ зэмыкIугъэ ахэтыгъэп. Театрэм итворческэ IофшIэн нахьышIоу зэхэщэгъэнымкIэ шIэгъэн фаехэм, репертуарым изэхэгъэуцонкIэ гупшысэу ахилъхьэхэрэм къыдырагъаштэщтыгъ.\nМэджыдэ ежь ыгъэуцунэу зыфэе пьесэхэри репертуарым хагъахьэщтыгъэх. Ащ фэдагъэх спектаклэхэу «Русские люди» (К. Симонов), «Чужой ребенок» (В. Шкваркин), «Коварство и любовь» (Ф. Шиллер), нэмыкIхэри.\nЗэгорэм Ахыджагом сэмэркъэоу къытфиIотэжьыгъагъ Iоф зыдишIэщтыгъэ режиссер шъхьаIэмэ ащыщ къыриIогъагъэр. КъеупчIыгъ: «Хэта режиссурэмкIэ ГИТИС-м ущезгъэджагъэхэр?» ыIуи. АлъэкъуацIэхэр зыреIохэм, «Ащыгъум мы театрэм сэ сиIоф чIэлъыжьэп» ыIуагъ. «Адэ чIэкIыжьыгъа?» — теупчIыгъ Мэджыдэ. КъызэриIуагъэмкIэ, театрэ горэм рагъэблэгъагъэти ригъэжьэгъэ спектаклэр зегъэуцухэм IукIыжьыгъагъ.\nПащэу зыщэтым\nАхыджэго Мэджыдэ 1954-рэ илъэсым театрэм ирежиссер шъхьаIэу агъэнафэ. Ащ ыпэрэ илъэсищ-плIым искусствэхэмкIэ хэку гъэIорышIапIэм ипэщагъ. Искусствэм, культурэм нахь зыкъягъэIэтыгъэным, специалистхэр гъэхьазырыгъэнхэм лъэшэу ыуж итыгъ. ЗэшIуихын ылъэкIыгъэр макIэп. Адыгэ театрэр зэхэщэжьыгъэн зэрэфаем ыгъэгумэкIэу, артист ныбжьыкIэхэр егъэджэгъэнхэм пае ГИТИС-м студие щызэхэщэгъэным пылъыгъ. А IофыгъохэмкIэ ащ ишIуагъэу къэкIуагъэр нафэ.\nТеатрэм итворческэ гъогу хэIэтыкIыгъэ спектаклэхэу Ахыджагом ыгъэуцугъэмэ ащыщых «Мария Стюарт» (Ф. Шиллер), «Анна Каренина» (Л. Толстой), «Кража» (Д. Лондон), «Память сердца» (А. Корнейчук), «В поисках радости» (В. Розов), «Обыкновенный человек» (Л. Леонов), «Вдова» (А. Кожемякин).\nАдыгэ спектаклэ театрэм исценэ урысыбзэкIэ къытехьэ шIоигъоу тхакIомэ заIуигъакIэмэ адэгущыIэу, IэпыIэгъу зэрафэхъущтыр Мэджыдэ ариIоу пчъагъэрэ къыхэкIыгъ режиссер шъхьаIэ зашIым. Аузэ зы пьесэ къыIэкIэхьагъ. Ар Джагъупэ Джамболэт идрамэу «Возмездие» («ЛъышIэжь») зыфиIорэр ары. Сценэм нахь къызэрекIущтым елъытыгъэу нэбгыритIумэ Iоф дашIэжьи, Мэджыдэ ыгъэуцугъ, театрэм испектаклэ анахь дэгъухэм ясатырэ хэуцуагъ. Илъэс зытIу тешIагъэу Лъэустэн Юсыф ипьесэу «Ожъубанэкъо Асхьад» театрэм къыIэкIэхьагъ ыкIи бэ темышIэу Лотковым ыгъэуцугъ. Мы спектаклэхэр илъэс заулэрэ къагъэлъэгъуагъэх.\nМэджыдэ ирежиссерскэ творчествэ хэушъхьафыкIыгъэ чIыпIэ щызыубытыгъэр Н. Погодиным ипьесэу «Кремлевские куранты» зыфиIоу 1956-рэ илъэсым ыгъэуцугъэр ары. А лъэхъаным гу тепшIыхьэу Ленинымрэ Сталинымрэ яобразхэр зыхэт спектаклэ бгъэуцуным режиссерскэ IэпэIэсэныгъэшхом кIыгъоу лIыгъи пхэлъын фэягъ. Мэджыдэ тIури хэлъыгъ, спектаклэ пшъхьапэ ыгъэуцун ылъэкIыгъ. Михаил Лотковым Лениным ироль, ежь Мэджыдэ Сталиным, ШъхьакIумыдэ Нурыет Крупскаям ярольхэр рэзэныгъэшхо хэбгъуатэу къашIыгъэх.\nРежиссерым илъэсыбэрэ Iоф зыдишIагъэхэ артист IэпэIасэхэр арых игъэхъагъэхэр зэлъытыгъэу щытыгъэр. Ахэр: РСФСР-м изаслуженнэ артистхэу Н. ШъхьакIумыдэр, Ю. Ахыджагор (Мэджыдэ ишъхьэгъусагъ), А. Гариныр, С. Галуза, Н. Шамраевыр, В. Андрейко, УССР-м изаслуженнэ артисткэу А. Курасовар, артистхэу П. Василенкэр, И. Хох, А. Дорошенкэр, Г. Марковыр, В. Савченкэр, А. Лукичевыр, нэмыкIхэри.\nАдыгэхэр Урысыем зыгохьагъэхэр илъэс 400 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэу тилитературэрэ искусствэмрэ ямафэхэу 1957-рэ илъэсым Москва щыIагъэм тихэку ихудожественнэ коллективхэр фэгъэхьазырыгъэнхэмкIэ композитор цIэрыIоу СССР-м инароднэ артистэу Вано Мурадели игъусэу творческэ Iофыбэ зэшIуихыгъ. А лъэхъаныр ары «РСФСР-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху» зыфиIорэ щытхъуцIэр къызыфагъэшъошагъэр.\n«Унагъом ишъхьакIокIэ» рагъэжьэжьы\nХэгъэгу зэошхом зиIофшIэн зэпигъэугъэ Адыгэ театрэр 1958-рэ илъэсым зэхащэжьы. МыщкIэ Ахыджагом Iофышхо зэшIуихыгъ. Заом псаоу къелыжьыгъэхэу Шэуджэн Мэджыдэ, ХьакIэко Аслъанбэч, Талъэкъо Сулимэн, Мышъэ Джанхъот, Мамый Абочыр аIохэу театрэм къыIуещэх. БзылъфыгъэхэмкIэ Цэй Унае, ЛIыбзыу Софэ, Пармакова Айщэт къыригъэблэгъэжьыгъэх. Художественнэ самодеятельностым къыхащыгъэх ныбжьыкIэхэу Къыздырмыщэ Тэмарэ, Нэгъуцу Мэдинэ, Пэрэныкъо Розэ, нэмыкIхэри.\nЗэрэрагъэжьэжьыгъэр туркмен драматургэу Г. Мухтаровым ипьесэу «Унагъом ишъхьакIу» зыфиIоу адыгабзэкIэ Ахыджэго Мэджыдэрэ Шэуджэн Мэджыдэрэ зэгъусэхэу агъэуцуи, жъоныгъуакIэм и 6-м къагъэлъэгъуагъэр ары. ТуркменыцIэхэр мыхъумэ, адыгэ щыIакIэм къыхэхыгъэ шъыпкъэ фэдэу спектаклэр хъугъэ.\nЯтIонэрэ спектаклэу Мэджыдэ ыгъэуцугъэр драматургэу Мамый Ерэджыбэ ипьесэ техыгъэу «Псэлъыхъохэр» ары. Мамыим къызэриIотэжьыщтыгъэмкIэ, пьесэу ытхыгъэр театрэм къызехьым Ахыджагом Iоф дишIэнэу зэрэхъугъэр насыпыгъэкIэ зыфилъэгъужьыщтыгъ. Режиссерымрэ авторымрэ зэгурыIохэу пьесэм Iоф зэрэдашIагъэм къыкIэкIуагъ спектаклэу «Псэлъыхъохэр». МыщкIэ театрэм гъэхъагъэ ышIыгъ, Мыекъуапэ пчъагъэрэ къыщагъэлъэгъуагъ, къуаджэхэм зытIо-зыщэ къызщамыгъэлъэгъуагъэ ахэтэп. ЦIыфмэ агу зэрэрихьыщтыгъэр ащ ишыхьат.\nАр къызхэкIыщтыгъэр пьесэр жэбзэ чанкIэ зэрэтхыгъэр, сценэм щалъэгъурэр ежь якъуаджэ къыдэхъухьагъэ горэм тешIыкIыгъ пIонэу зэрэщытыр, режиссерскэу зэрэзэгъэфагъэр, артистмэ алъэкI къызэрамыгъанэщтыгъэр ары. Анахьэу къыхагъэщыщтыгъэр ДэнэIапэ ироль къэзышIыщтыгъэ Цэй Унай. ЦIыфхэр ежь Унае ДэнэIапэкIэ къеджэхэу хъугъагъэ. Ахыджагом ащ уасэ фишIэу цIыфмэ гунэс ащыхъоу ролыр къэпшIыгъэмэ уипшъэрылъ бгъэцэкIагъэу ылъытэщтыгъ.\nДжырэ лъэхъан ролыр къэзышIырэ артисткэ IэпэIасэу Кушъу Светланэ къысиIогъагъ: «Цэй Унае ДэнэIапэ ироль къызэришIыщтыгъэм фэдэу къэсэрэшIи боу сезэгъыни, сисэнэхьати сыкIэгушIукIыжьыни». Ащ нафэ къешIы Цэй Унае непи зэрагъэлъапIэрэр. Ежь Кушъу Светланэ исэнэхьат зэрэщыгушIукIыжьын рольхэр къызэришIыгъэхэри тинэрылъэгъу.\nЫпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, тхэным пылъхэр театрэм къыпыщэгъэнхэм Ахыджагор сыдигъокIи ыуж итыгъ. Лъэпкъ драматургиемрэ театрэмрэ зэгъусэхэу зэдэкIонхэ фэягъ. Драматургие уимыIэу лъэпкъ театрэ уиIэн плъэкIыщтэп. Ар нафэ. Джары лъэшэу ащ ыгъэгумэкIэу зыкIыпылъыгъэр. Артистэу ХьакIэко Аслъанбэч зэгорэм къыIотэгъагъ ярайон икъуаджэмэ ащыщ Хэгъэгу зэошхом илъэхъан адыгэ унагъом урыс пшъэшъэжъыерэ шъэожъыерэ зэрэщапIужьыгъэхэм икъэбар. Ар Ахыджагом зызэхехым, ащ ехьылIагъэу пьесэ ригъэтхынэу ыуж ихьи ымытхэу шIокIыгъэп.\nАслъанбэч а къуаджэм (сыхэмыукъомэ Новэ Адыгеир ары) ыгъакIуи, кIэупчIэзэ унагъор къыгъоти, къэбар лъапсэр къызэригъэшIагъ. Пьесэри ытхыгъ — «Зауркъанрэ Заурхъанрэ». Ахыджагор разэ зэрэхъугъэр къыхэщэу спектаклэм Iоф дишIагъ.\nАртисткэу ЛIыбзыу Софэ къыIотэжьыщтыгъ: «Зауркъанрэ Заурхъанрэ» дгъэуцу зэхъум авторымрэ режиссерымрэ яIорэ-яшIэрэ зэхэлъэу зэблахъугъи къыхэкIыгъ, хэгъэхъонхэри фашIыгъэх, тэ ятIо горэхэри хагъэхьагъэх. Мэджыдэ тэркIэ кIэлэегъэджэ дэгъум фэдэ зэпытэу режиссер-педагогэу щытыгъэ нахь, аукъодыеп, щысэ темыхын умылъэкIынэу цIыф шIэгъуагъ. Ныбжьи ымыIуапхъэ ыIуагъэп, ымышIапхъэ ышIагъэп.\nЗауркъанрэ Заурхъанрэ тэ тиунагъо къихъухьэгъэ сабыймэ афэдагъэх, тызэгъусэу тпIухи гъогум теттIупщыхьагъэх. Мэджыдэ игупшысэмэ сыдигъокIи лъэпсэ куу яIагъ. Зэошхом щыфэхыгъэхэ артист кIалэхэр ренэу ыгу илъыгъэх, сыд къыIотэщтми ахэмкIэ къыригъажьэщтыгъ, нэку-нэпс тыхъущтыгъ. Театрэр ыгу хэтIагъэу Iоф къыддишIэщтыгъ. ТэркIэ ар зымыуасэ щыIэп».\n1960-рэ илъэсым мэлылъфэгъум «Зауркъанрэ Заурхъанрэ» театрэм апэрэу къыгъэлъэгъуагъ. Режиссерым спектаклэр пшъхьапэу зэригъэкIугъэ, нравственнэ лъэныкъор къыхэгъэщыгъэным инэу ынаIэ тыригъэтыгъ. Егъэлыягъэ хэмылъэу мэхьанэ купкIым епхыгъэу, нэфынэр къыхихэу зэригъэфагъэ, образ пэпчъ къэтыкIэ гъэнэфагъэ къыфигъотыгъ.\nАртистхэу Мышъэ Джанхъотрэ Мамый Абочыррэ унэгъошъхьэ лIыжъ Iушэу, иакъыл бэмэ анэсэу, хэбзэ-зэхэтыкIэ дахэм иухъумакIоу Адышэс иобраз къагъэлъэгъуагъ чэзыу-чэзыоу. Адышэс ишъхьэгъусэу Гощмафэ ироль Цэй Унае шъэбэгъэ-рэхьатыгъэр, гумэкI-гукIэгъур, дэхэI��н-шIушIэныр къыхэщэу къышIыгъ. Ежь ХьакIаком — Асфар, Пармаковам — Айщэт, Къыздырмыщэм — Заурхъан, Нэгъуцум — Зауркъан, ЛIыбзыум — Валентинэ, Шэуджэным — Мыхьамодэ ярольхэр егугъупэхэу къашIыгъэх. Нэбгырэ пэпчъ ифэшъошэ Iахь спектаклэм хилъхьагъ.\nЩыIакIэм къыхэхыгъэ хъугъэ-шIагъэр спектаклэм ылъапсэу зэрэщытым шъыпкъэныгъэшхо къыхилъхьагъ, пшIошъ мыхъун зыпари къыхэфагъэп. АшIогъэшIэгъонэу, агу лъыIэсэу еплъыщтыгъэх. УрысыбзэкIи зэрадзэкIыгъэу къагъэлъагъощтыгъ «У меня две мамы» ыцIэу. Репертуарым илъэсыбэрэ хэтыгъ бзитIумкIэ къагъэлъагъозэ. Спектаклэм ипэIухъо 340-рэ къызэIуахыгъ, нэбгырэ мин 70-рэ фэдиз еплъыгъ. Ащ къеушыхьаты авторми, режиссерми, артистхэми ягъэхъагъэ зэрэлъагэр.\nАуми, спектаклэм щыкIагъэ гори имыIахэу щытыгъэп, чIыпIэ зырызхэр къыхэфагъэх кIыхьащэхэу, действиер зэтыриIажэу. Iоф ямыIахэу а къэшIыгъо чIыпIэм хэмытхэр сценэм къытехьэхэу, текIыжьхэу къыхэкIыгъ. Гощмафэ пчэдыжь зарядкэ зэришIырэр ищыкIэгъагъэп, сценическэу къэгъэшъыпкъэжьыгъэп. Артистхэр псынкIащэу, икъоу зэхэмышIыкIэу къаIорэр сценэм зэрэтетхэм къыкIырегъэчы къашIыхэрэ рольхэр зэхэпшIэнхэм. Мы спектаклэм имызакъоу, адрэхэми а дагъор яI. Арэу щытми, «Зауркъанрэ Заурхъанрэ» театрэм ихъишъэ пытэу хэуцогъэ спектакль.\nНыр Iушымэ пхъури…\nАужырэ адыгэ спектаклэу 1961-рэ илъэсыми Ахыджэго Мэджыдэ ыгъэуцугъэр «Ны Iушым ыпхъу» ары. ТхэкIо цIэрыIоу КIэрэщэ Тембот ипьесэ ар техыгъ. Ащ исюжетрэ авторым къыIэтыгъэ темэмрэ атетэу режиссерскэ къэтыкIэ къыфигъоти, шъыпкъэмрэ къончагъэмрэ, шIумрэ емрэ, зэфагъэмрэ хьилагъэмрэ зэригъэутэкIхэзэ спектаклэр зэригъэфагъ. Къоджэ щыIакIэм икъэгъэлъэгъон екIолIэкIэ-къэшIыкIэу тхакIом хилъхьагъэр режиссерым IупкIэу спектаклэм къыщыхигъэщыгъ, ыумысыгъэх шэныжъхэр нэиутэу, къыIэтыгъэх дэхагъэр, шIур.\nНы Iушыр Щылэхъан. Ролыр къэзышIыгъэ артисткэу ЕмтIылъ Нэфсэт анахьэу къыхигъэщыгъэр гушхо зиIэ цIыфышIу лэжьакIоу Щылэхъан зэрэщытыр ары. Ишъхьэгъусэ Хэгъэгу зэошхом хэкIодагъ, ау ыгу ыгъэкIодыгъэп, къиныгъомэ къамыуфэгъэ бзылъфыгъэ Iуш, ышъхьэ ылъытэжьэу мэпсэу. Щылэхъан ыпхъоу Сарэт (арт. Тыгъужъ Роз) ежь фэдэу ыпIугъ, ыгъэсагъ IофшIэным ыIэ екIоу. Къоджэ еджапIэр къызеухым, колхозым ибылымэхъо фермэ чэмыщэу Iуигъэхьагъ. Гъунэгъу шъузэу Зазыйрэ (арт. Цэй Унай) ащ ыпхъоу Дэхэунайрэ (арт. Пэрэныкъо Роз) емыкIоу фалъэгъу Сарэт колхозым зэрэхэхьагъэр. Ежьхэр зыфаехэр Iоф амышIэу гъоты-шхо яIэу щыIэнхэр ары. Ау уахътэр макIо, игъорыгъозэ къагурэIожьы зэрэмызафэхэр, амыIуапхъэхэр зэраIуагъэхэр. Анахьэу ар зызэхашIагъэр Сарэт ичаныгъэрэ игъэхъагъэхэмрэ апае ищытхъу аIоу зэхъур, орден къызыратыр ары.\nЗазые ицIыф гъэпсыкIи изэхэшIыкIи зэхъокIыгъэ зэрэхъухэрэр пшIошъ ыгъэхъоу Цэй Унае къышIыщтыгъ. Режиссерым ыгъэунэфыгъэ къэшIыкIэр ханэ фимышIэу зэригъэцэкIагъэм къыхэкIэу образыр ичIыпIэ итыгъ.\nСпектаклэм еумысых шъабэ зишIызэ къыпIущхыпцIэрэ къэрарынчъэ тхьагъэпцI��у Къэлэшъао (арт. Талъэкъо Сулимэн), Пщыпый ешъуакIор (арт. Мышъэ Джанхъот), шъхьэнэкIэу Зулэ (арт. ЛIыбзыу Соф), мыпсэу-мылэжьэ Батмызэ (арт. Мамый Абочыр). Мыхэмэ апыщытых цIыф зафэу шъыпкъагъэм рыпсэурэ парторгэу Болэт (арт. ХьакIэко Аслъанбэч, Шэуджэн Мэджыд), институтыр къэзыухыгъэ кIэлакIэу колхозым Iоф щишIэнэу къэкIогъэ Муратэ (арт. Нэгъуцу Мэдин).\nМы спектаклэ зэгъэфагъэу социальнэ-нравственнэ мэхьэнэ купкI зыкIоцIылъымкIэ Ахыджэго Мэджыдэ ирежиссер IофшIэн адыгэ сценэм щиухыгъ. Ау 1970-рэ илъэсым нэс зэпыупIэ иIагъэми, урыс труппэм зэкIэмкIи спектаклишъэм ехъу щигъэуцугъ.\nМэджыдэ иунагъо театральнэу щытыгъ. Ишъхьэгъусэу Юлия Александровнар РСФСР-м изаслуженнэ артистк, классикэм къыхэхыгъэ роль инхэр IэпэIэсэныгъэшхо хэлъэу къышIыщтыгъэх. Апхъоу Лие ятIонэрэ адыгэ студием щыщыгъ, я 4-рэ курсыр къызеухым «Московский театр юного зрителя» зыцIэм ашти, ащ Iоф щишIэзэ ГИТИС-р студием къыдиухыжьыгъ. Диплом спектаклэу «Чапыч зимыIагъэм уплэжъ ыгъотыгъ» (А. Островский) зыфиIорэм хэт ныом ироль адыгабзэкIэ къыщишIыгъ. КъызэкIожьхэм спектаклэр Мыекъуапи, къуаджэхэми Лие ролыр къышIызэ къащагъэлъэгъуагъ. Кинофильмэхэм ахэлэжьагъ, гум къинэжьхэу рольхэр къешIых, РСФСР-м изаслуженнэ артистк, театральнэ-концертнэ купым хэтэу Мыекъуапэ къакIоу къыхэкIыгъ.\nАхыджэго Мэджыдэ театральнэ искусствэм щишIыгъэхэ гъэхъагъэхэм афэшI къыфагъэшъошагъэх Лениным иорден, ЛэжьэкIо Быракъ Плъыжьым иорден, медалэу «За доблестный труд» тIогъогогъо, нэмыкIхэри. Партием ихэку комитет илъэс пчъагъэрэ хэтыгъ, депутатмэ я Адыгэ хэку Совет идепутатэу.\nРСФСР-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу, Адыгэ Республикэм инароднэ артистэу Ахыджэго Мэджыдэ идунай зихъожьыгъэр илъэсиблым къехъугъ. Илъэс 30 фэдизрэ зыщыпсэугъэ Москва и Востряковскэ къэхалъэ зэшъхьэгъусэхэр дэлъых.\nТитеатральнэ искусствэ иIофышIэхэм Ахыджэго Мэджыдэ шIукIэ агу къэкIыжьы. Ащ лъапсэу иIэр театрэм ишэн-хэбзэ шIагъохэр къэухъумэгъэнхэм, театральнэ поколениехэр зэкIэрымычыгъэнхэм, Адыгэ театрэр лъэпкъ театрэу щытыным зитворческэ кIуачIэрэ зисэнаущыгъэрэ къогъанэ имыIэу хэзылъхьэгъэ цIыфыр бгъэлъэпIэнэу, урыгушхонэу щытышъ ары.\nШъхьаплъэкъо Къэсэй.\nТеатровед, Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху.","id":"<urn:uuid:3ebd8efc-6f28-4dd5-8789-2a3ef1b29ec6>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/05\/14\/%D0%B0%D0%BF%D1%8D%D1%80%D1%8D-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%84%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B5\/","date":"2024-02-27T06:43:56Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474671.63\/warc\/CC-MAIN-20240227053544-20240227083544-00129.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8816810846,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8816810846328735, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11703089624643326}","num_words":4879,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.008,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.901,"perplexity_score":3843.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм икъэралыгъо бюджет учреждениеу «Къэралыгъо кадастрэ уасэмкIэ Адыгэ республикэ гупчэм» Адыгеим ит псэуалъэхэм, унэхэм, псэолъэ ныкъошIхэм, транспорт гъэуцупIэхэм якъэралыгъо кадастрэ уасэ игъэнэфэнкIэ 2023-рэ илъэсым телъытэгъэ Iофтхьабзэхэр зэрехьэх.\nКадастрэ уасэр зыфэдизыщтыр амыгъэкощырэ мылъкумкIэ къэбарэу къаIэкIагъахьэхэрэм бэкIэ ялъытыгъэщт. Зигугъу къэтшIыгъэ учреждением кадастрэ уасэм икъэлъытэнкIэ къызфигъэфедэщтхэр амыгъэкощырэ мылъкумкIэ къэралыгъо реестрэ зыкIым (ЕГРН) ит къэбархэр ары.\nКъэралыгъо кадастрэ уасэр зэрагъэнафэрэм ехьылIэгъэ Федеральнэ законым къызэрэщыдэлъытагъэмкIэ, амыгъэкощырэ мылъкур зиехэм фитыныгъэ яI кадастрэ уасэр зыщагъэнэфэрэ сыд фэдэрэ лъэхъани амыгъэкощырэ мылъкоу яIэм ехьылIэгъэ къэбархэр: псэуалъэр затыгъэ, псэолъэшIыныр заухыгъэ илъэсхэр ыкIи нэмыкIхэр зыщызэхэфыгъэ къэбархэр арахьылIэнэу.\nАщ пае амыгъэкощырэ мылъкур зыфэдэм ехьылIэгъэ декларациер аIэкIагъэхьан фае. Джащыгъум кадастрэ уасэм игъэнэфэнкIэ къызфагъэфедэщтхэр амыгъэкощырэ мылъкум ехьылIэгъэ къэбархэу икъоу зыхэплъэжьыгъэхэр ары.\nДжащ пае амыгъэкощырэ мылъку зиIэхэм ЕГРН-м ит къэбархэр ауплъэкIун, хэукъоныгъэхэр къызыхагъэщыкIэ къэбар тэрэзхэр ЕГРН-м игъэхьэгъэнхэм иамал зэрахьан, амыгъэкощырэ мылъкур зыфэдэм ехьылIэгъэ декларациер Адыгэ Республикэм икъэралыгъо бюджет учреждениеу «Къэралыгъо кадастрэ уасэмкIэ Адыгэ республикэ гупчэм» IэкIагъэхьан фае.\nАмыгъэкощырэ мылъкур зыфэдэм ехьылIэгъэ декларацием ащ ит къэбархэр зэрэшъыпкъэхэр къэзыушыхьатырэ документхэри (тхыгъэхэр, справкэхэр, паспортхэр, актхэр, кIэух зэфэхьысыжьхэр ыкIи нэмыкIхэр) игъусэнхэ фае.\nДекларациер зэрэзэхэжъугъэуцощт, ар зэраIэкIэжъугъэхьащт шIыкIэм, документхэу шъуищыкIэгъэщтхэм яхьылIэгъэ къэбархэр нахь икъоу Адыгэ Республикэм икъэралыгъо бюджет учреждениеу «Къэралыгъо кадастрэ уасэмкIэ Адыгэ республикэ гупчэм» исайт ижъугъотэщтых.\nТелефонэу 8 (8772)57-97-27-мкIэ декларациер зэрэзэхэжъугъэуцощт шIыкIэр къышъуфызэхафыщт.","id":"<urn:uuid:e015ec9a-4d9a-4e71-b2f7-c3b5667bbd6d>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/02\/07\/%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D1%89%D1%8B%D1%80%D1%8D-%D0%BC%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D0%BA%D1%83-%D0%B7%D0%B8i%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3\/","date":"2024-02-28T02:53:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474690.22\/warc\/CC-MAIN-20240228012542-20240228042542-00798.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8036344647,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8036344647407532, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1955203115940094}","num_words":562,"character_repetition_ratio":0.13,"word_repetition_ratio":0.134,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.864,"perplexity_score":4452.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Сэкъатныгъэ зиIэхэм я Урысые спорт зэнэкъокъухэр Санкт-Петербург щыкIуагъэх. Адыгеим илIыкIоу илъэс 73-рэ зыныбжь Анатолий Чапуриныр турнирым хэлэжьагъ ыкIи теннис цIыкIумкIэ хагъэунэфыкIырэ чIыпIэр къыдихыгъ.\nАщ игъусагъ Вологодскэ хэкум щыщ Владимир Клубовыр. Зэнэкъокъухэм къякIолIагъэхэм зэкIэми мы нэбгыритIур анахьыжъыгъэх, ау агукIэ ныбжьыкIэх.\nМы нэбгыритIум зэIукIэгъуи 4 яIагъ, зыр ашIуахьыгъ, ад��эхэм текIоныгъэр къащыдахыгъ. Урысыем ишъолъыр 12-мэ ялIыкIохэр зэнэкъокъухэм ахэлэжьагъэх.","id":"<urn:uuid:b13ce3ff-6b0e-4157-bea1-7460b8ce7a14>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/08\/25\/%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%83%D0%BD%D1%8D%D1%84%D1%8B%D0%BAi%D1%8B%D1%80%D1%8D-%D1%87i%D1%8B%D0%BFi%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%B4%D0%B8%D1%85%D1%8B%D0%B3%D1%8A-2\/","date":"2024-03-02T09:18:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475806.52\/warc\/CC-MAIN-20240302084508-20240302114508-00117.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5966866016,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.596686601638794, \"kbd_Cyrl_score\": 0.40059512853622437}","num_words":150,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.504,"perplexity_score":1706.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КIэлэцIыкIу зэрыс унагъохэм социальнэ IэпыIэгъу тедзэ ятыгъэным фэгъэхьыгъэ унашъоу УФ-м и Президент къышIыгъэм къыдыхэлъытагъэу сомэ мин тфырытф мэзищым, мэлылъфэгъум, жъоныгъуакIэм, мэкъуогъум, аратынэу агъэнэфагъ.\nАщ пае ны-тыхэм лъэIу тхылъэу къатыгъэхэм УФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу АР-м щыIэм испециалистхэм Iоф адашIэ.\nМэкъуогъум и 1-м нэс пштэмэ, тхылъэу зыхэплъагъэхэм ащыщэу 9284-р къэзытыгъэхэм ахъщэ тедзэр атефэу агъэунэфыгъ. Мэлылъфэгъум и 17-р ары унагъохэм афатIупщынэу зырагъэжьагъэр. МэзитIум атыгъэр зэкIэмкIи сомэ миллиони 104-рэ мин 530-рэ мэхъу. Мэкъуогъу мазэу къихьагъэм и 5-м нэс джыри сомэ миллион 29-рэ мин 930-рэ атIупщынэу щыт.\nАщ нэмыкIэуи, УФ-м и Президент иунашъокIэ кIэлэцIыкIоу зыныбжь илъэси 3 хъугъэу, 16-м емыхъугъэхэм зэтыгъоу мы къихьэгъэ мазэм сомэ мин пшIырыпшI аратыщт. ПэшIорыгъэшъэу къалъытэгъэ унэгъо 40000-м щыщэу 33841-мэ лъэIу тхылъхэр къатыгъахэх. Зыхэплъэнхэу игъо зыфифагъэхэмкIэ сомэ миллион 522-рэ мин 750-рэ атIупщынэу щыт. Ахъщэм итын мэкъуогъум и 1-м рагъэжьагъ. Сомэ миллион 466-рэ мин 520-рэ атыгъах.\nМэкъуогъум и 1-м нэс УФ-м и Президент иунашъо къыщыдэлъытагъэу ахъщэ тедзэу республикэм щатыгъэр зэкIэмкIи сомэ миллион 571-рэ мин 50-рэ мэхъу. Нэужыми, мэкъуогъум и 2-м, сомэ миллион 56-рэ мин 230-рэ атIупщыгъ.\nКIэлэцIыкIу зэрыс унагъохэм социальнэ IэпыIэгъу тедзэ ятыгъэным пэIуагъэхьанэу зэкIэмкIи сомэ миллион 811-рэ мин 370-рэ бюджет ахъщэу ПенсиехэмкIэ фондым и Къутамэу АР-м щыIэм къыфэкIуагъ.\nУФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу АР-м щыIэм ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:0612ec65-af13-411c-8623-78d149765f76>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/06\/03\/%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8D-i%D1%8D%D0%BF%D1%8Bi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83-%D1%82%D0%B5%D0%B4%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2024-02-28T08:58:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474700.89\/warc\/CC-MAIN-20240228080245-20240228110245-00599.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7340593338,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7340593338012695, \"kbd_Cyrl_score\": 0.26461148262023926}","num_words":424,"character_repetition_ratio":0.083,"word_repetition_ratio":0.113,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.059,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.721,"perplexity_score":3543.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем и УФСИН и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипащэхэр МКъТУ-м истудентхэм аIукIагъэх\nУрысыем и УФСИН и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм иIофышIэмэ яшIоигъоныгъэкIэ Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым зэIукIэ щыкIуагъ, ащ хагъэлэжьагъэх «МашIо щынэгъончъэныр» зыфиIорэ сэнэхьатыр зыщызэрагъэгъотрэ кафедрэр къэзыухыхэрэ студентхэр.\nIофтхьабзэм къыдыхэлъытагъэу мэшIогъэкIосэным пылъ къулыкъоу инспекцием хахьэрэм ипащэу, IэкIоцI къулыкъум имайорэу Александр Однолеткэм УФСИН-м щылажьэхэрэмэ фэгъэкIотэнэу яIэхэр, ащ къулыкъу щыпхьыным шIуагъэу пылъхэр къыIотагъэх.\nГъэIорышIапIэм кадрэхэмкIэ иотделение ипащэу, IэкIоцI къулыкъум имайорэу Владимир Вержбицкэм къэзэрэугъоигъэхэм игъэкIотыгъэу къафиIотагъ Урысыем и УФСИН и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм уIухьаным ыкIи къулыкъу щыпхьыным пае шапхъэу пылъхэр, машIо щынэгъончъэным епхыгъэ структурнэ подразделением Iоф зэрэщашIэрэ шIыкIэр.\nМыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетымрэ Урысыем и УФСИН и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэмрэ зэрэзэдэлэжьэщтхэ шапхъэхэм ягъэнэфэгъэн ары зэфэхьысыжьэу зэIукIэм фэхъугъэр. Ащ пае егъэджэн экскурсиехэр зэхащэнхэу, специалистхэм ягъэхьазырынкIэ практическэ ушэтынхэр ашIынхэу рахъухьагъ.\nМониторингымкIэ, моделированиемкIэ ыкIи Iофтхьабзэхэр зэхэщэгъэнхэмкIэ МЧС-м и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм иIофышIэу Хъут Марет студентмэ къафиIотагъ кризиснэ Iофхэм ягъэIорышIэпIэ Гупчэ структурнэ подразделение шъхьафэу МЧС-м зэрэхахьэрэр, ЗыкI къэралыгъо системэм ипшъэрылъхэм ягъэцэкIэн зэрэдэлажьэхэрэр.\nМЧС-м IофшIэнэу щагъэцакIэрэр, стажировкэр зэращахьырэ шIыкIэр, IофшIэпIэ чIыпIэ щыгъотыгъэным шапхъэу пылъхэр студентхэм зэрагъэшIагъэх, IофшIэным ылъэныкъокIэ хэхъоныгъэхэр ашIынхэмкIэ, сэнэхьатыр зэрагъэгъотынымкIэ, гъэIорышIапIэм иподразделение шъхьаIэ къулыкъу щахьынымкIэ шIэныгъэ икъу агъотыгъ.\nЧIэтIупщыгъом нэсыгъэ студентхэу IофшIапIэм Iухьэ зышIоигъохэм пэшIорыгъэшъэу ядокументхэр организацием ратыхэмэ зэрэнахьышIур зэIукIэм къыщаIуагъ. ХэушъхьафыкIыгъэу къыхагъэщыгъ, МКъТУ-р къэзыухыгъабэ джырэ уахътэм МЧС-м и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм зэрэщылажьэхэрэр, ар непэрэ ныбжьыкIэхэмкIэ щысэ дэгъу мэхъу.","id":"<urn:uuid:2788e4dc-b510-4161-942a-9b2861360ab7>","dump":"CC-MAIN-2024-18","url":"https:\/\/mkgtu.ru\/universitet\/novosti-universiteta-adg\/4934\/","date":"2024-04-22T19:43:46Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-18\/segments\/1712296818337.62\/warc\/CC-MAIN-20240422175900-20240422205900-00680.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7749713659,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7749713659286499, \"kbd_Cyrl_score\": 0.22393356263637543}","num_words":672,"character_repetition_ratio":0.091,"word_repetition_ratio":0.075,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.751,"perplexity_score":1692.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- Фонд\n- Новости\n- История\n- Культура\n- Персоны\n- Диаспоры\n- Среда обитания\n- Мультимедиа\n- Мозаика\n- Стипендия\n- Партнеры\nЧЪЭПЫОГЪУ\nНэмык1ыц1эу и1эр - «Бжыхьэку» (Нэгумэ Шор).\nАХЫНЭ ИЧЭМ ЛЪЭРЫК1У\nЧъэпыогъум агъэцак1эщтыгъэ зек1ок1э – ш1ык1 (обряд).\nАхын былым п1ашъэмэ яухъумэк1о Тхьэу адыгэмэ алъытэщтыгъэ. Л1ы гъэсэгъэшхоу Хъанджэрые къызэритхыжьырэмк1э, Азыгъэм (Абхъазым) мы тхьэм ыгъэлъэп1эгъэ л1акъоу Цсбе щыпсэущтыгъэ. А л1акъом ибылым 1эхъогъу щыщэу зы танэ Ахынэ илъэсищ пэпчъ къурмэныпхъэу ыгъэнафэщтыгъэ. Ип1алъэ къызысык1э ш1ык1э зэфэшъхьафхэмк1э ащ ц1ыфымэ къаригъаш1эщтыгъэ Ахынэ зэрахихыгъэр.\nЛ1акъор къызэрэугъоити танэр щэк1э агъэпск1ыщтыгъэ ык1и тхьа елъэ1ущтыгъэх. Ащ ыуж ежьыр-ежьырэу ар гъогу техьэщтыгъэ Ахынэ къурмэн ш1ып1эк1э ыгъэнэфагъэм ек1унэу. Ары танэм «Ахынэ ичэм лъэрык1у» зык1ыра1уагъэр. Тхые (тхьалъэ1у зытырахыгъэ тхьацу жъуагъ) а1ыгъэу ыужы итхэу ар зыдак1орэм ц1ыфхэр лъык1ощтыгъэх.\nАхын ичэм лъээрык1о убых лъэпкъхэу шъачэмэ, орданэмэ яч1ыгухэр зэпичыщтыгъэх. Шъачэмэ адэжь Дзэмыхъмэ, ордэнхэм адэжь Зеишъумэ я1эгухэм къащыуцущтыгъэ ык1и защигъэпсэфыщтыгъэ. Мы ч1ып1эхэм Ахын ичэм лъэрык1о игъусэмэ къахахъощтыгъэх тхыехэмрэ пчэн ш1уц1э зырызырэ зы1ыгъ купит1у.\nДжаущтэу танэм ыуж ит ц1ыфыхэр нахьыбэ хъухэзэ, псыхъоу Щахэ зэпырык1ыхэти, шапсыгъэмэ яч1ыгу итхэу джабгъумк1э псышъхьэм дэк1уаещтыгъэх. Псыхъор инэу зытефэхэк1э, ц1ыфхэр хэмыхьэхэу ыпшъэк1э к1уатэхэти, псыр зыщымак1эмк1э зэпырык1ыщтыгъэх. Ахын ичэм лъэрык1о псыр ины ц1ык1у имы1эу, занк1эу зэпырык1ыщтыгъэ.\nКъурмэн ш1ып1эм ыц1агъэр Ахын итхьэч1эгъ. Л1эш1эгъу пчъагъэ зыныбжь чъыгышхохэр зэпэзырыз, ач1эгъ уц къашхъу, къабзэ, чъыг къутамэхэмэ 1эшэ зэфэшъхьафхэр улъыижьыгъэхэу апылъагъэх, хы Ш1уц1эм хэлъэдэжьрэ псыхъохэмэ анахь хъуаоу, анахь дахэу Щахэ и1ушъэшъэ макъэрэ, мэзымрэ псымрэ къащихрэ жьы мэ 1эш1умрэ къыодэхаш1э. К1эк1эу къэп1он хъумэ, природэм изыджэнэт къуап. Джары Ахын къахихыгъэ ч1ып1эм итеплъэр.\nАхынэ ичэм лъэрык1о а ч1ып1эм къызысык1э, чъыг дахэм (арии гъэнэфэгъагъ) ыч1эгъ ч1эт1ысхьэщтыгъэ. Ащ ыуж ит ц1ыфхэр тхьач1эгъ къызеблагъэхэк1э шъхьапц1эу заш1ыщтыгъэ, танэм пэмычыжьэхэу рэхьатып1э зэрагъэгъотыщтыгъэ. Емышхэхэу, емышъохэу чэщыр ащ щырахыти, пчэдыжьым жьэу танэри, пчэн ш1уц1эхэри - Ахынэ ыц1эк1э - къурмэн аш1ыщтыгъэх.\nХъанджэрые къызэритхырэмк1э Ахынэ фэгъэзэгъэ тхьалъэ1ур зэрагъэцак1эщтыгъэр убыхыбз. Ащ мыщ фэдэ гущы1эхэр хэлъыгъэх:\nО ти Тхьэу! О Ахын!\nСык1оми, къысэт!\nКъак1охэми къысэт!\nЧъыг ч1эгъэу танэр зыщыш1уабзыгъэм, ышъо щытырахыжьырэп, ышъо зыщытырахыгъэм, щызэ1ахыжьырэп, ренэу агъэкощы.\nЧъыг лъап1эмэ ач1эгъ санэ итэу къошынышхо ч1эт1агъ. Тхьалъэ1убжъэхэр ащ къыхахыгъэхэр арытэу къа1эты. Мы ч1ып1э дэдэм Едыдж ыц1эу л1ы горэм 1уигъэуцуагъэу щыуанышхо 1ут, ащ Ахын пае къурмэн аш1ыгъэ лыр рагъажъо. Зыпщэрыхьахэхэк1э - машхэх, ешъох, орэд къа1о ык1и къэшъох. Къэшъонхэ зыхъук1э - заушъхьапц1ы.\nТэнэлыр Ахынэ итхьач1эгъ пэгъунэгъоу щыпсэухэрэм афаугощы. Зи 1ахьынчъэу къагъанэрэп, ц1ык1у дэдэхэри зэрахэтэу. Танэм ышъхьи, ышъуи, ылъакъохэри къурмэн ш1ып1эм щыч1ат1эжьых.\n1оры1уатэмэ зэрахэлъымк1э, етхы филологие ш1эныгъэхэмк1э докторэу Хъут Щамсудинэ, Ахынэ к1оч1эшхо зыхэлъ хъулъфыгъэ ин дэдагъ. Бзылъфыгъэ къызэрык1охэр ш1у ылъэгъун ылъэк1ыщтыгъэ. Зы усэ горэм къызэрэщи1орэмк1э, сажнишъэ фэдиз зик1ыхьэгъэ бэщэу гъуч1 папц1э зыпак1э пылъыр ыг��эфедэзэ ар зы къушъхьэм ипк1ыти, адрэ къушъхьэм пк1эщтыгъэ, псыхъохэм бгы т1уак1эхэм азэпырыпк1ыщтыгъэ. Ащ зы тхьэмафэм, гъэпсэф имы1эу, 1офхэр зэрифэщтыгъэ, адрэм - чъыещтыгъэ.\nАхыны ик1одык1эу хъугъэри жэры1о усэмэ къахэнэжьыгъ. Этнографэу Л.И.Лавровым, къыфа1отэжьыгъэм тетэу, етхы: «Ащ къыщэгъагъ бзылъфыгъэ дэхэ дэдэ, ежьыри ш1у ылъэгъоу, адрэми къылъэгъужьэу. Ау бзылъфыгъэм ятэ ыпхъу шъхьагъусэк1э къыхихыгъэр ымыдэу, ащ ил1ыук1 зэхелъхьэ. Ахынэм ичъыегъум тыригъафи, ащ ибэщышхом ич1ып1э заулэмэ ахэу1э. Адрэр къэущыжьи псыхъоу Щахэ епк1энэу зыфежьэм, бэщыр зэпык1и, хъуатэм дафи псым ытхьалагъ.\nАщ ыуж Ахын и1эхъогъушхохэр к1одыжьыгъэх.\nНепэ нэси Ахынэ адыгэмэ ащыгъупшагъэп, ащ ыц1э къуаджэу Ахынтам (Ахынэхьабл зыфи1оу) къыхэнагъ. Къуаджэр Ахын итхьач1эгъ игъунэгъоу, хы Ш1уц1эм километри 4-5 пэчыжьэу, Щэхэ псыхъо иджабгъу нэпкъ тес.\nЗыгорэ зыштагъэм, зытыгъугъэм, мыдэ1уагъэм фэгъэзагъэу непи абдзахэмэ а1о: «Ахын ар мыгъо пфэхъун» («Тхьэм ы1омэ, ар мыгъо пфэхъун», - зыфи1у).\nМЫ МАЗЭМ:\n- 1395-рэ илъэсым году Тимур идзэхэр Адыгэ хэкум къехьэх;\n- и 9-м 1790-рэ илъэсым къуаджэу Къунчыкъохаблэ ыц1э апэрэу тхылъмэ къахэфэ;\n- и 25-м 1870-рэ илъэсым года Пшызэ шъолъыры ук1ыжьхэшъ шапсыгъэ унэгъо 90-рэ хы Ш1уц1э округым мэкощыжьых. Ахэр къуаджэу Ш1оикъу, Кодышъыхьап, Ц1эпс, Мэкъупс, Шъхьафит, Ш1оикъотам (Щэхапэ щыщ) зыгъэпсыжьыгъэмэ ащыщых.\n- и 13-м 1922-рэ илъэсым хэку гъэзетэу «Черкесская правда» (Адыгэ шъыпкъ) иапэрэ номер урысыбзэк1э къыдэк1ы. Редакторэу и1агъэр К. Голодович;\n- 1924-рэ илъэсым адыгэмэ яисторие яэтнографиерэ афэгъэхьыгъэ хэку музей Краснодар къыщызэ1уахыгъ;\n- и 5-м 1990-рэ илъэсымАдыгэ хэкум инароднэ депутатмэ язимчэзыу ят1онэрэ сессие унашъо еш1ы Адыгэ автоном областыр Адыгэ Автоном Советскэ Социалистическэ Республикэ ш1ыгъэн фаеу. Ары Адыгэ Республикэм и Мафэу агъэнэфагъэри.","id":"<urn:uuid:a2bd2a93-1d70-4429-936d-f5be49d9ca6e>","dump":"CC-MAIN-2024-18","url":"http:\/\/fond-adygi.ru\/page\/cherkesskij-kalendar-oktjabr.cir","date":"2024-04-22T19:59:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-18\/segments\/1712296818337.62\/warc\/CC-MAIN-20240422175900-20240422205900-00534.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9724385142,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9724385142326355, \"kbd_Cyrl_score\": 0.027262017130851746}","num_words":1321,"character_repetition_ratio":0.034,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.207,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.978,"perplexity_score":8886.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Nisan 23, 2023121\n'' ADİĞE DİLİ KELİME ÇÖZÜMLEME YARIŞMASI '' 15 Nisan Tarihinde Nalçik'te yapıldı.\nYalnızca bir kelime ile bir dilin zenginliğini anlatabilir misiniz ?\nHatokşokho Gazi Adiğe Dil Derneği'nin her yıl düzenlemekte olduğu bu yarışma da derneğin diğer etkinlikleri gibi öğretici ve çok verimli geçti.\n7. sınıftan 11.sınıfa kadar çocukları kapsayan yarışmanın formatı ; yarışmacıların seçtiği bir kelimeyi çözümleyerek, bu kelime üzerinden, dildeki seslerin kelimeleri nasıl oluşturduğunu ve genel olarak dilin yapısını nasıl temsil ettiğini örneklerle anlatmalarıdır.\nHer bir yarışmacıya tanınan 10 dakikalık süre içerisinde anlatımlarını yapmaları ve daha kapsamlı olarak kaleme aldıkları çalışmalarını jüriye sunmaları gerekmektedir. Ön elemeler sonrası jüri önünde sunum yapmaya hak kazanan 6 yarışmacı başarıyla sunumlarını yapmışlardır. Yarışmacılar ; ev, gün, yol, düşünce, aydınlık ve gökyüzü kelimelerini çözümlemişlerdir.\nYarışma jürisi yarışmacıların ; dile hakimiyetleri, ifade güçleri, ele aldığı kelimenin tarihçesi ve yapısını irdeleme şekli, anlatımında kullandığı örneklemelerin kelime çözümlemesine yaptığı katkılar ile kendilerine verilen sürede başardıkları anlatım şekli gibi kriterlere göre değerlendirme yapmışlardır.\nJüri üyesi olarak ; Kabardey Devlet Üniversitesi, Adiğe Dili Bölümü öğretim görevlileri Losten Maryanna ve Vunelokho Veçıslav ile derneği temsilen Tabış Murat görev almışlardır. Her sunum sonrası jüri üyeleri çocuklara , ele aldıkları kelimelerle ilgili olarak bazen soru sormuş bazen de kendileri katkıda bulunmuşlardır.\nDereceler aşağıdaki şekilde dağıtılmıştır;\nBüyük Ödül : Dzelıkho Köyü , Dol Dinara ve Abrokho Radima . Öğretmenleri Bey Jansuret.\nBirinci : Hatuvey Köyü, Kanlo Aida . Öğretmeni Bijo Mefure.\nİkinciler: Germençik Köyü, Cinaz Darina. Öğretmeni Ğukepşokho Asiyat.\nTambovska Köyü, Tahoş Alona . Öğretmeni Şomaho Dusa.\nÜçüncüler : Yinerıkhuey Köyü, Dişek Yasmina-Şeri Disana\nÖğretmenleri Haradure Emma.\nKarmahable Köyü, Krımşokhal Mareym. Öğretmeni Bey Marina.\nÖnümüzde hafta dereceye giren çocuklarımıza ve öğretmenlerimize dernek tarafından takdirnameleri ve ödülleri verilecektir.\n————————————————————————————————————-\n«ЩIЭНХАБЗЭЛЪАХЭ-2023»-М КЪРИКIУАХЭМ ТЕУХУАУЭ\nМэлыжьыхьым и 15м 2023 гъэм зэIущIэ купщIафIэ щекIуэкIащ ЕгъэджакIуэхэм я IэщIагъэм щыхагъахъуэу Налщыч дэт Центрым. Мыбы щызэпеуащ къэхутэныгъэм дихьэх еджакIуэхэр. Ар теухуат адыгэбзэм куэду щылажьэу, адыгэ гъащIэм щхьэпагъ зиIэ псалъэхэм я лъапсэр къэхутэным: «Унэ», «махуэ», «нэху», «цIыху», «гъуэгу», «уафэ», «гъатхэ», «хуабэ», «гупсысэ», «нэхущ», «хужь».\nЕджакIуэм къихутэн хуейт псалъэ къыхихар и анэдэлъхубзэм зэрыщылажьэр: и купщIэр (зы купщIэ е купщIэ куэд зиIэмэ, омониммэ; купщIэкIэ псалъэм и гъунэгъу е пэщIэуэ псалъэхэр; псалъэ зэпхахэм зэрыхэувэр; и къэхъукIэр, къытекI псалъэхэр; псалъэжьхэм, жыIэгъуэхэм, къуажэхьхэм, псынщIэрыпсалъэхэм, хъыбарыжьхэм, таурыхъхэм къызэрыщыкIуэр; фIэщыгъэцIэу къагъэсэбэпамэ; художественнэ тхыгъэхэм узэрыщрихьэлIэр (прозэми поэзиеми); щызэхихым езы къэхутакIуэр зригъэгупсысыр, и нэгу къыщIигъэхьэр;\nКъэпщытакIуэхэм къалъытэнут:\n– зэпеуэм хэтым и лэжьыгъэр утыку къызэрырилъхьэ бзэм и шэрыуагъыр;\n– утыку къищI гупсысэр зэрызэкIэлъыгъэкIуа щIыкIэр;\n– псалъэм и тхыдэр зэпкърыха, къэIуэта зэрыхъуам и кууагъыр;\n– къигъэсэбэп щапхъэхэр псалъэм и тхыдэр нэгъэсауэ зэпкърыхыным зэрытелажьэр;\n– къэпсэлъэныгъэр хухэха пIалъэм (дакъикъипщIым) къызэритIэсыр.\nХуабжьу жьакIуэт, я темэр зэпкърахын папщIэ, лъэныкъуэ куэдкIэ къэхутэныгъэ ирагъэкIуэкIат еджакIуэхэм. Языхэзми и ехъулIэныгъэхэр нэрылъагъут, ауэ ар къызыхэкIари гурыIуэгъуэщ: егъэджакIуэхэм гъуэгу пэж ирагъэлъэгъуат, Iуэхум кIуэрабгъукIэ хашат. ГурыфIыгъуэ къыдэзыта махуэу ди гъащIэм хэтщ мэлыжьыхьым и 15-р.\nКъэпщытакIуэу къыддэлэжьащ КъБКъУ-м адыгэбзэмкIэ и къудамэм и егъэджакIуэ Лъостэн Марианнэрэ УнэлIокъуэ Вячеславрэ. Хасэм и цIэкIэ къэпщытакIуэхэм яхэсащ Табыщ Мурат.\nКъэпсэлъауэ хъуам сыт хуэдизу дигу хамыгъэхъуами, зэпеуэти, увыпIэхэр тегуэшэн хуейт. КъыщIидзар мыращ:\nГРАН-ПРИ: Дзэлыкъуэкъуажэ дэт 1-нэ курыт еджапIэм и 11-нэ классым щеджэ Дол Динарэрэ 9-нэ классым щеджэ Аброкъуэ Радимэрэ.\nЕгъэджакIуэр БЕЙ ЖАНСУРЭТЩ.\nЯПЭ УВЫПIЭР: Хьэтуей къуажэ дэт курыт еджапIэ�� и 9 классым щеджэ Къанло Аидэ. ЕгъэджакIуэр БИЩIО МАФУРЭЩ.\n2-НЭ УВЫПIЭР:\n– Джэрмэншык дэт курыт еджапIэм и 9-нэ классым щеджэ Джыназ Даринэ. ЕгъэджакIуэр ГЪУКIЭПЩОКЪУЭ IЭСИЯТЩ.\n– Тамбовскэ дэт курыт еджапIэм и 7-нэ классым щеджэ ТӀахъуш Алёнэ. ЕгъэджакIуэр ЩОМАХУЭ ДУСЭЩ.\n3-НЭ УВЫПIЭР:\n– Инарыкъуей дэт курыт еджапIэм и 9-нэ классым щеджэхэу ДыщэкӀ Ясминэрэ Шэрий Дисанэрэ.\nЕгъэджакIуэр ХЬЭРЭДУРЭ ЭММЭЩ.\n– Къамбий Мухьэб и цIэр зэрихьэу Къармэхьэблэ дэт 1-нэ курыт еджапIэм и 9-нэ классым щеджэ Кърымщокъал Мэрьем.\nЕгъэджакIуэр БЕЙ МАРИНЭЩ.\nФIыщIэ яхуэфащэщ мыпхуэдэ лэжьыгъэ мытынш, ауэ щхьэпэ, бзэм и щэхухэм кууэ щызыгъэгъуазэ зи еджакIуэ къыхэзыша егъэджакIуэхэм. Щытхъу яхуэфащэщ щымышынэу абы хыхьэу екIурэ ещхьу утыку къэзыщIыжа еджакIуэхэм.\nМыпхуэдэ Iуэху щхьэпэ куэд зэхъулIэн тхьэм ищI адыгэбзэм хуэгумащIэхэр.\nShare","id":"<urn:uuid:903a6f27-5bec-45c3-a73e-1764e9b29768>","dump":"CC-MAIN-2024-18","url":"https:\/\/kaffed.org\/2023\/04\/23\/25207\/","date":"2024-04-15T22:05:40Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-18\/segments\/1712296817033.56\/warc\/CC-MAIN-20240415205332-20240415235332-00208.warc.gz","language":"ady","language_score":0.3971657157,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.3971657156944275, \"kbd_Cyrl_score\": 0.37951207160949707, \"xmf_Geor_score\": 0.1116839051246643, \"gag_Latn_score\": 0.04883362352848053, \"kca_Cyrl_score\": 0.020915066823363304}","num_words":1865,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.023,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.442,"perplexity_score":9369.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Псэлъыхъохэр\n(мэз\nш1згъыбзз, к1эгъ к1элъыбзз, Хъорыбээ, гущы1э шхьэрыхъо)\nДжзгум е эзхэс горзм пшъашъэхзмз оршзр ядзпш1ынзу\nпсалъз къзжьап1змз языр;\n\"Мы\nхъыджэбз къомым сакъыхоплъзри, -\nУидзй\nсыкъышынеск1з,\nСгум\n\"ай!\" же1з,\" же1ззы хыджзбэым рарегъа1о.\n\"Сэ\nсгу гуши уай же1з,\" же1зри къагъзк1ожь, пшъашъзм\nфа1офтагъэр.\n\"Мззагъо даха\nСыкъзшъэн дахэ\nСыдзу\nукьымык1з\nТхьэри сз къысзуагъ\nУкъысамытытмэ\nСы\nкъэшэн дах.\"\n(Али Бей Дузи\/ Ескишзхьир)\n\"Уэлэхьэ у па1о ц1ык1ухэр\nШхьзгум дырыса\nУэлзхьэ у гум имысыгушэр\nО\nгукъуае пшъашъа\".\n(Али\nБей Дузи\/ Ескишэхьир)\n\"Зы\nгъогу горзм сыкъырик1о пэтзу\nЭы\nкъушхьэ сыкъырихьыл1эгъ.\nКъушхьэм зы чъыгы гъугъо закъо тзтыгъ\nМъыгыми тхьаркъут1у тэсыгъ.\nСи\n1зшэ къызздзсхи\nТхьаркъом сыкъэуагъ.\nАдзк1зрэ фагъа ?\nМыдэк1эрз фагъа ?\nАдзк1зрз фагъз ы1омэ: Хьз1у усфаеп\nМыдэк1эрэ фагъэ ы1омэ: Ары усфай\".\n\"Пчздыжыпэ тыгьэр к1ышхьам ш,знэц1\nПчыхьашхьз тыгъзр къушхьзм щзнзц1,\nДжэгогъу си1эпти сыкъэк1уэгъ пшъашъэ.\nМы\nгъогу к1ыхьзм сыкъырик1о пзтзу\nЗы\nчынз лъэпц1энзм сыкъырихьыл1эгъ.\nИлъапсзк1з укьэузна ?\n(\nКьыск1згъзупш1 уэдзк1ошт.\nИшхьэпзк1э укъэуэна ? Сыхзхь.)\"\n\"Сышысзу къысщыщ1 ыгъзр сымыш1зу сыхзчьыягъ\nСыпк1ыхьэк1з гуллик гулиетанэу\nСераем сытетэу слъэгъугъо\nСыкъызытэджыжым слъэгъугъор сыпашхьэ ит.\nСыд\nкзп1уал1зрзр пшъашъэ дах.\"\n(Хьалит Курт. 1. 04. 1972 Акиоие\/Адана шиш)\n\"Щыг\nнабгъо тэтым бзыуц1ык1у ис\nЩыгыр; сят, набгъор; унзр,\nУнэ\nбзыур; сэры, ул1ымэ сыхь1\" зз1ом,\nк1алэр къызэтэнагъ.\n\"Псым\nхэлъы пхъэр мэшъу,\nШъом\nдэлъы гур мапэ,\nСигу\nпзтый сыкъэк1о1згъ, пшъашъз дах.\"\n1алэм\nпшъашъэгорзм гущы1э къыфидзыгъ.\nПшъашъзм ипэгъок1зу ритыжьыгъэр мары;\n\"Сбжьыхьз чзузу стакъорэп,\nСгъо\nкъэмысзу,\nПк1ашъзу скъэтэкъохырэп.\"\n(Имысыкъо Оздэмыр Еюб Антале)\n\"И\nщ,1ы1ум сатхъо тримыш1эну,\nИ\nщ1згьым ф1зй ш1зштысык1ыну,\nЗы\nпсы щы1э фалъз сэбгъэфзфын.\nУз\nузтзмытыжыну думаем и уасзр\nХъуршз дапшэу п1эрз, къызжып1эфын?\"\nПакъокъо Тэтзршау яубыдыгъэу к1эс. Адыгит1у блк1эу\nилъэгъугъ.Ахэмэ зэхаш1ык1ынэу мы гущы1эхэр къафидзыгъ:\nУэ\nху1оэрэм урыщыхьэт\nСэри\nл1ышхьзм срикъот,\nДымыжыкъо мыгъом дыкъафас,\nДауз\nмыгъо дик1ижьыну?\nЛ1ымэ\nкъыжи1эгъэр къагури1уэы,\nНарт\nл1ыхъужэу к1одыгъэр къагъотыжьигъ.Нартмз хъыбар ирати\nТэтэршау к1охизы къашэжьыгъ.\nАдыгз\nгорэ хьзк1ак1о к1уагъэ. Бысымым къа1аджзм псзлъыхъок1э\nазэу пшъашъз горзмди ишагъ. Пшъашъзм хъагъэ ихъэу\nшысыгъ. Хьак1зхзр ззлъзгъум къызшылъзти хъагъзр\nитысып1эм тирилъхьи апэгъок1ыгъ, ригъзблэгъагъзх.\nХьэк1эм: Угук1ае уфае\nУ1пэк1з уфае, тыкъзбгъзблзгъзнэу?\nПшъашъзм: Ашътзу п1о хъуна, адыге хьак1эу, адыгз унэ\nукъзблагъэу.\nХьак1эм: сэ сызэрэхаплъэрэр джары.\nК1алзр пшъашъзм емыпсзлъыхъоу т1эк1урэ шыси к1ожыгъ.\nПшъашъэр зэрэхэукъ1уагъзр кыгуры1уагъ ау пхзнджэу\nиш1ыгъэр къыгури1уагъэп. Пшъашъзм хъагъэр ит1ысып1э\nкъытиринен феягъзп. Ай къиубытырзр 1оф си1. Е\nимылъэгьунэу и1зтыштыгъ, е и1ыгъэу къапэгърк1зу ит1энэ\nи1этыжьыштыгъ.\n(Шъоджбагъ Дурсун)\nК1алзрз пшъашъзрз ззгури1уагъэх. пшъашъэр къик1ынзы\nдзк1онзу. ау яне ятемз гулъатагъ, Пшъашъэмди иныбжъз\nгъу\nигъзк1уагъ.\nК1алзр: Уз1ул1э одзжъо?\nПшъашъзр; Сэ1ул1з.\nК1алз; Ул1змз тздз ук1алъхьзшта?\nПшъашъэм; Хатэ лъапзм сык1алъхьэштё:\nК1алэм; Сидыгъо ук1алъхьэшт?\nПшъашъэм; Пмыхьзщхьэ чепэ зэгъэуэгъур ары\nК1алэм зэригъэш1 зштыр зеригъаш1и пшъашъэр къик1и\nкъыдэк1уагъ.\n(Шъоджбагъ Дурсун)\nГущ1эжъхэр\nАллахьэм тумы еш1.\nНэри\nмэук1ытз.\nАбззхэ хэс (Эыгорэ зыдак1ок1эрз джаштэу я1о)\nГъэрэ\nщ1ырэ щызэхэк1ым лых.\nНэм\nек1ур, л1ым ек1у, Зэмык1ур къэм еуахь.\nМэш1о\nш1ырыеу, к1эгуасэ емышыл1зжь. (Дыржьау имы1эу мок1з\nмык1э хэпхыхьзгъэу псзурэ лъзпкъымэ пае а1о).\nИш1уш1эр имыгъу, иунэгъур ипый.\nМы\nдунаер гугъ, мыгъу псэуалъ.\nУзшыт1ысырзм пш1ъсанз къимгъак1.(Хьак1ак1о узык1ок1зрз\nкътэжъык1ъри ээгъаш1э. Игъоу къэтэджвжъ)\nХъырыгу, ц1ыф ц1ык1умз ара1о. (Болет к1алэ хъырыгоу шыт)\nГущы1алъ\nА\nабзэхэ хзе, Пшашзр эздак1ок1эрэ джаштзу а1о,агуипе,\nАдыгэ\nапзштэ лъэпаш?., ипэк1э къик1ырз, къыфэрз пстзури\nзыугьоирэм ра1о,\nаргт.зтэдж8 уцухзр сыдэу аргъэтэджых. Ук1злз аргъэтэдж.\nТэрэзэу еджзрзп\nаркъан, Щыр къаубытынэу ядзырз к1зпсэр ары,\nармзу. мылажьэу, 1офыр зымык1асэр ары,\nатагъыньа, гъуш1ы лъзкъущ1эу шъоуэныр зыпалъэрзр ары.\nаужъыпкъэ, Тын\nашъхьэ, « фи ашъхьэмрэ, фишхьзмрэ сыд ходэ?\nадыгежъэхьурай. бзэр зэк1эми аш1эмэ ара1о.\nБ\nбагэ,\nц1ык1эу ик1ый хъэу эымыш1ырэ бэджыхъ.\n6ами1, щэм е цумэ яхапш1эу зыгъэт1ырззрэ лъы изушъу\nхьэц1з гъуц1э\nц1ык1у.\nбганз, ухы зыхъук1зрэ пхыгъз коцыхэр зыззтзплъхьэк1зрз\nбганз ��зхъу.\nБгьагъ, криша, кровля\nбгъашхьз шы1у. Шъуз шъыгъыным ишьПухэр ары 15 мзхъу.\nбгьзпс, шы\nуанзм\nигупзк1зрз къак1орэ шъок1зпсзр ары.\nбейдзк, пытэдздэу. чыг лъэпкъ.\nбжъэдум, шъоу имыш1зу, гъумзу бжъз лъзпкъ. Шмел\nБжъэмыщхышхо, къашыкъ\nбжъэшъо, сабыеу шз емышьошырзм пае хьашъом хзш1ы-к1ыгъэу\nбэшрэбым паш1эрэ псзуалъ.\nблако. хьзр, кьоцыр блакоу ( лъханчзу) къзк1ыгъ,\n6олъмэ, сомэ, нзгъзц1ыу, дышъэ. нартыф\nбэн\nизрэжъ жьугъэ, шэрзхъыр къэуагъ\nбыб,\nЗао быбалъ, кухьлъатз^ ц1ыф зэзышзрэ быбалъ.¶\nбые,\nш1умбыякъ\nБзэгурацу, дахэу ек1оу гущы1эрэр, гуш,1эрэй.\nГ\nгуен,тхьзм егыен. жалет.жаловатьсяна\nгубгьэ санэ,\nгуе\n- мые, мы 1рфым гуе-мые фиси1.\nгужъ\nи1 , игу феплъэу щыт.\nгужьхьэбжъэ сыхъугъ, ишхыгъзр емык1оу, шхалъзр хафэ\nхъумэ.\nгупсэ, Ныбджэгъудэдэр гупсэмэ ашыш.\nгурэпк1, 1офым ш1эу хэхьзгъэу хэзымш1ык1ырзр ары.\nгуижьзбжьз, ишхыгъэр емык1оу къыдзоежьымэ джар ра1о.\nгу иутыгъ, гук1одын. гу пыутыгъ.\nголмэдын, щхьэ тэхъу.\nго1у,\nар ц1ыф го1у. Къызэрзлъагъорэм фэдэу ц1ыф дзеп, ц1ыф\nдзгъу,\nгук1ай, гукъэу ик1и фаеу къэубыты,\nгк1э\nмат1з, ш1угъэ ыгу илъэп. Алкъзс Емыжъз гук1з фзт1з.\nг^мыстагъ, гупщысз хъумэ мзгумыстэ.\nгуркьэ, ар ц1ыф гуркъз ай. Ежъ ьИорзм нзмык1ы зымыдзу\nзымыш 1 ырзр.\nгуры1огъу, ар ц1ыф гурьИогъу.\nгуры1у, псынк1зу къызгуры1орэр ары.\nгухьэгужъ. сыд гухьэгужъзу (узгъэгумэ1 ирзр) уи1зр .\nгухъуэхьоу лажъэ, ущыгъынхэр гухъуэхъоу лажэ.\nГъасэ\nкъишин, лэжьыгъзр цукумэ е шыкумэ къиралъхьэу хьэмып1зм\nкъашзныр ары.\nгъэджэуэн, къзгъзк1ухьэн (шапс.) гьзджыдкзе1..\nгьзук1орэин\nгъэзалъэ, Кум игъззалъзр дзгъоу п1ыгъын фае. >г Кум\nигъзпк1алъз тэуцуи гъзпсынк1з.\nгъзщхъышъын. Макъзр егъэщхъышъы. Макъзмрэ пщынзмрз\nззк1урзп\nгъэитэн, тхьэцу хадзэр огьзитэ. гъожъшай; Алкъзс\nгъуэжъышаеу щыт,\nгъоз,\nщым сытэсэу гъозыр ъыхэсфыгъ.\nГъэпк1ыгьз, Кур гъзпк1ыгъзу щыт. Цыфым ззгъэпк1ы\nкъабзз хъунзу. Дахзу. 1аплъз - къабзэу зифапзу гъогум\nкъытэхьзмэ т1эку сэмзркъзуыгъэ хэлъэу» угъэпк1ыгъэдэд»\nра1о.\nгъэщэхъу, лъэпэрыф джзгу зыхъухэк1эрэ джэгогъум ублэк1\nыныр ары.\nгъзунэгъэджагьз, пшъашъэу ягъэунзфагъэр ахьзмз ра1о.\nгъогит1у, гъогу Хэкум гъогит1оу сык1уагъ.\nгъужъый, къошын\nгьудм, лъы изышъоу былымхэмэ яхзтысхьэрэ бадзэц1ыку\nлъэпкъ гор\nгъуамэ, унэм гъуамэ из хъугъэ.\nгъуен, палестинэхэр (шъузыхзр, к1алзхзр) мыжъок1эрз\nмегьуех, мэзауэх.\nгъупцагьэ, тхьэцу пшъагъэм жъыр къытэпшъзмз ищы1у мзгъу,\nмастхъз. Джары « гъупцагъэ « зыфа1орзр .\nГъурак1уш, чечевица\nгъурыбээ, од хъуныр ары. Нэфсэт сыдэу гъурыбзэ хъугъэ.\nгъурыгьугъ, мак1зу гъуныр ары. Коц лъэсыгъзр гъъуры\nгъугъэу шыт.\nС\nсампэлгъазэ, жъамбырыуыр ззрахзгъэчераззрз адэ-уадэр\nары\nстэпан, Губгъэ къое-мые щхын. Хъураеуи 1ук1ыхьэуи мэхъу\nимэ дахэу аш1оу шыт.\nсэкъаул, пэнэф, чыпхъэн.\nсзйтукь, остыгъае щыгым 1 маим рэ 1 5 юн язоагу ишъо\nтырахызы псыр яугъоизы яшхы. Джай сзйтукъ ра1о,\nсэнтхъ, къуаер, бгъуатзу гъзтхъыгъэ гъзтхъыгъз\nбгъотагъз-мэ ара1о.\nД\nдадэ, чэш бзыу\nдафэз, зэ1ук1э зышъаш1ырз щ1ып1зр ары.\nдакьэ, къыпык1ап1з\nдак1э, томат чыгым икъотамзмз азыоагу лыеу къыдакЧэрэ\nкъотамэ дачыхэрэр ары.\nдзыо,\nмэшэгу\nдзбзыкъу ( абз), Дзбжъыкъу ( Бжъ)\nдзк1уачз, дэк1ушъэ,(шап.) шъузашъз, нысашьз - тэк1о.\nдзхзфэш1ы, сыдзу дэхзфзш1ы дах шыу.\nдыкыжь,\nдымыжъ, къэрал, хэгъэгу. Адыгэ дымыжъыр 1991 гъзм\nягъэуцугъ.\nджэф,\nшайыр джэфэу къэхь армырмз къысэгоуэщт.\nджэнчжьи, чечевица.,\nДжил,\nшзк1 яшз зыхъук1эрэ к1апсзу халъзхьэрэр ары.\nДжилъык1эз, шзк1 яшэ зыхъук1з к1апсзу аукъудыйыхзрзр.\nЕ\nегъан, корэшъум ыгушы1у егъан (плъыжьэу) еубыты.\nегъэон, псым хъопк1ыр егъауи гъзфабэ,\nемлыч, былымхэр мык1ошъоу лъакъомз къахзхьырз узыр ары.\nенэп,\nщитовник\nермут, кантроф, к1зтроф, картоф\nесэк1ын, быгъур зырасэк1ык1э цъу мэхъу.\nеутыхугъ, ай ихъышзхзр еутыхыгьэ зак1 (хьайнапе зак1)\nехъэрхъышэ, ыш1зщтыр имыш1зу къэнэн\nЖ\nжъандыу, ныузжъхэр жъандыу мзхъух. 1адрэ - мыдрзм\nхзгуш,ы1зх, ик1ый бэ гущы1зштых.\nжъопхъы, мак1эу гъэжъуэгьзр ары.\nжъохъожъу, гущы1з зыхъук1зрз къи1орэр ззхзмыш1ык1ымэ\nя1о.\nжъырыгъу, одждын ц1ык1у. ашъым яш1уэхалъз,\nжъзлытхъ, Ызэфагу гъэтхъыгъэр ары.\nжъэрыбззрьауз къа1охэрэр шымыгъупшэу дахзу гущы1эрзр.\nжъзхъурайз адыгз жьзхъурай. Адыгабзэ нэмык1ы\nгущы1эхэрэп.\nжор,\nкристян диным исимболыр ары,\nжуп,\nш1орей шаир зэрзшохэрэ бжьзмышхыр арь1,\nжъгъамжъамжъый, шэк1э тхацу апшз. Тхъур агъзплъыэы\nбжъэмышх из тхьацу хадзэурэу агъажэ,\nжэгъуап1э сьшш1ыгъ,\nжыхьэрзэ, жэу зигъэмэрэззу дэк1уаерзр ары.\nэмыджурыхьэжыгъ, Ыуж ик1ыжыгъ, к1эгъожыгъ. зынзсыпс, май\nмазэр ары.\nзынэсыпс, маймазэм ра1о.\nэыушк1уи (лъакъохэр к1ыхьэу) т1ыс.\nзэблзгущы'1 эк1ун, къа1охзрэр тэдрэмий шхьао шхьафэу\nгуры1 оныр\nээхиуц1эрэпхьагъ3 к1элэм итхыгъэхэр\nээхиуц1эрэпхъагъ.ээрыдж, .ээнэк1ын, Мыекъуапэ ээтэнэк1\nыжьыэы тыдэк1ыжьы,ээгъэзэк1, бзнак1у\nзэгъзнэджын, зыш1ытэжъын, пшъашъэр зигъэнэджыурэу\nкъзгущы1э.\nззхэлъэжъыгъ, жьы ухъукъэс унэк1у ззхэлъэжъы.\nзыгьзк1зрзк1зн, зигъзк1зрак1зу зыкъифзпагъ.\nИ\nИбышъо, Ук1ытэныр ибушъо яш1ы.\nи1орыныгъ, гущы1з зэпытыныр ары.\nК\nКъанцззргухъу, к1алэ джэгуалъ. Рхъэ к1ыхьэм игузэгу\nяугъоны. Пхъэ папц1эгорэ ч1ыгум пытэу хасэ. Адрэ пхъэ\nк1ыхьэр тиралъхьэзы .е1унк1ыхэурэу къэк1ок1ых\nкъы1эукьорэлъэк1ы. псыр к1ым къы1эукъорэлъэк1ыурэу\nкъы1эщы.\nкъэгъэльэлъэн, чыгыр къэгъэлъалъ къэджие, хьэнтхъупс\nкъэкъэйыны, узыщхэ къынзужък1зрэ пщхыгъзр къыдзое жъымэ\nджай ра1о.\nкъэлакъ, щэмцуе гъугъэ зэтэлъыр ары,\nкьзигъачз, хьэкургъач, шэрзхъ.\nкъзнычу, къэныуцу\nкъэпсэпсао, ощхыр къэпсэпсауэ. Мак1эу шабэу къэщхымз\nкъзшыбыжьын.\nКьэзэтхьын, хъураеу ц1этхъэн.\nкмубзрэхъыгъ, Адыгэхэр джы къзубэрэхъыгъ. », хасзу\nеупш1ыжъак1оу агьзуцурэр ары.\nкьопс, 1ух (Къорсыр гъэпытэ) », лъэдакъэ\nкубжанэ, хьэлыгъру дэгъоу агъажьэрзм и1э гъунэц1ык1у\nхзмз ара1о.\nкъутуз, Пшъашъэ па1о ( Убыхыбззнк1эри мэхъу)\nкъылъ, гу фздзу тхьапипл1 зие уц,\nкузмэ\nзадэ заш1у, бз зышхырэм ра1о\nкумбзиц, Нысзщхьзтзхъу.\nкулъэгу, шэрзхъ��м игушы1у тиралъхьзрз гъук1ыр ары.\nкугъачъ, кур зыфырэр ары.\nк1угьэжь уи1эу укьэк1уэгъ3 т1эк1у ущхи укъзк1уэгъ.\nк1ынджз, к1ындз. Шъофым къыхзкь. фыжъзу к1ыхьзу\nумгъэжъэу ощхы.\nк1ырык1у, щ1ырык1у, Щхын лъэпкъ. ш,1ы щ1згъым къы1эк1ы,\nаш1у.\nк1элз\nгурыпсэ, К1элэ дзгъудэд игук1и изэк1узк1к1и к1зиз\nпгаъакъэжъ, к1элэ 1ам-лъзм к1уак1з зи1зм ра1о.\nк1элэ\n1этэхьу, къэшэлъыгъ п1оми хъушт, к1алзм хахъоу т1эк1у\nины хъумэ, к1алэ 1этэхъу ра1о.\nЛ\nлантхъо, тхьэцур лантхъо лантхъоу.\nлыгъз, маш1олыгъз идзыгъ, унзр стыгъз.\nлыеуц, у1эгъэр зыгъэхъужъырз уц лъэпкъ.\nлздзх, Пхъзмбгъу зэгохыгъзм ик1ыхьзгъзк1эрэ дзхзфзш1зу\nагъзтхъэу рахырэр ары.\nлэгьу, (лзгъоу хзлъыр) ?\nлэгъуп къорс, тыгъэр къэпсзу ощх къызэщхык1зрэ лэгъуп\nкъопсыр олъэгъу.\nлъаш1э, СШ м урысыем илъаш1э иубытыгъах.\nлъзбы1у, цузкъэ лъзбы1ум ит.\nлъэк1эт, нысэу къашэрзр лъэк1этым тырагъауцо.\nлъэпако, лъэкъопхыгъ, шхьэпхыгъ.\nлъэпэиф, футбол\nлъэпэрыт, унэ к1оц1ым эышъалъэрэ цуэкъэр ары\nлъэпжъуабэ, лъэкъуамбэ\nльэшъу, кур къыээтэбгъэуцон пае лъэшъум тэуцу.\nл1мгъуабэ, Ишъуз шызынэжъыгъэр ары.\nМ\nмафэ\nку1амэ, гъубжъыр мафэ ку1амэу адыгэхэмэ ялъытэ.\nмамыку, даеб псыр мазэм фэшъузшэу непкъым къак1оу\nк1ожьымэ\nмайтэ, Ощы\nмыжъопц1, Адыгэ бгырыпхым пыты 1ук1ыхьэхзр (блы мэхъу).\nмыжъолъ, мыжъопц1, мыжъохъу,\nмыл1зуц, мэла1э улТэу, ипэк1эрэ т1зк1удздзу къузтырзр\nары, Ай ззгъзззгъуг къык1 злъык1ощт,\nмыхьэ\nшыщж, щхын зэхэздэырэр ары.\nмзпк1атз, видео филмыр джэгу зыхъук1зрз мзпк1атз. Мак1о\nкъэк1ожь.\nмэпсэжьы, мэхъупсыжьым\nмэии1ыпя1 этэ, Хьамлыум фздэу клзпш1ыпш1атз.\nмэжьак1 , нартыф хьэлыгъур ары.\nмэзай, ят1онерз мазэр\nмэк1оэанэ, мэк1озанэурзу къэк1ухьэ. Ежъ - ежъэу\nгущы1зурзу къзк1ухьэ.\nмэусасэ, шыгъур мзусасэ, лзбы мзхъу.\nмэхъз, хзти илъзпкърэ ихзгъэгурэ фзмзхъ. Ай нахъ лъап1з\nшы1эп.\nмзжъзпс, Кристиян динымк1эрэ псы лъап1эу я1зр ары.\nУк1эхьзмэ зышъэуэфЭ.\nмэхъэтхилъ, дин 1офэу, тхыгъэхэу, узымрэ сымэджэны\nгъзмрэ угъзхъужъынэу е ушыухъумзнзн яш1ош1оу хьзлы жъо\nфэдзу яшыхьэу зыш1охалъэрзр ары.\nмэшэгу, дзыо\nш1у,\nмэш1одз1\nН\nнабэ,\nку апчым набз тзлъ.\nНабгьэк1ак1у, cotornis\nнадэ,\nкоцыр къэшхьэлъанъ шхьэк1э надэу щыт, зи илъэп.\nналъэ, эы налъэп. нэлъиш -нзлъипл1 сыфай\nнап1э, къоцым иш1уамп1э\nнэжьугъупс, щхыупсым ра1о\nнэкуа\nНэкуль, Былым хэмэ я к1зт1ый\nнзк1уе, инзк1у уи1зплъэмэ узгъащтэ.\nнэкъугъэ, дэгъэзыягъ.\nнэмгмд, мыук1ытэжъым ра1о\nнэрал, космос\nмэрынз, бжъэм шэфыр нзрынз нзрынэ еш1ы. : ар нэфэры1оу\nкъэгущы1з.\nнэшъу1о191ъ1у, ай нэшъу1рш1у елъзгъу а 1офыр\nкъыдэхъуштэп.\nнэш1огуш1о. ц1ыф нзш1огуш1ру шыт.\nныбз.\nтырку ныбзм Ифагъзу адыгэ къузжъэ зыкъу. псзущхэ пстэуми\nныбэ я1э.\nныбзпс, ныбзм 1зк1эу уанзр ззрапхырзр ары.\nнаожь\n1улхь, осзу джадз джадзу къэсырзр ары.\nО\nогыин, тхьзм огыин Тхьэм ыш1эхзрэр умык1асэу упэуцужъэу\nугущы1зныр ары. Шапсыгъэр щыгым дзк1узии тхьзчзтым пае\nегыигъ.\nогъу,\nмыгъз огъу хъугъз эй къзк1ыгъзп\nордэ,\nпэшъ. Сиунз ордищ и1.\nохъушъоу, сэлам епхыныр ары\nощы\n(абз.) Обээгъу (бжъз.) Гиде ( бесл.}\nП\nпае,\nдэк1оегъу.\nпыпэш1у, 1офым бзш1агъэзы 1утзы п. фыри1ы\nпокъ,\nдафзз, зэк1эри къызэк1ол1зрэ зз1ук1з.\nполетикэ, хъыбар, 1у. «К1эк1ожъы джаурыр полетикз тзу'\nпсэуалъэ, ар сыдк1з псзуалъз.\nпсык1ыц1ы, Псы къабзэм хзсзу, ишъо плъыжъышъоу\nц1ык1ужъиеу 1 см фздизэу, псзурэ псзушъхьа.\nпсынк1ын, лэжъыгъзр епсынк1ы. Жъыр къэпшъэмэ\nтыпсынк1эшът.\nпсынт1з, хьэлыгъур псынт1э псынт1эу агъэжъагъ.\nпсы1плъэ, псы 1згъзхьыр чззыу чэзыуэу зыгошъырзр ары.\nпсы\nхьамбэщ, псы нэбгырит1умэ яхьэ зыхъук1зрэ ятамэмз\nятиралъ- хьзрз бзщ.\nпсышъузтэ хъугъэ, псьшхъо. тхачур псышхъоу пшъз1 (Ик1и\nпытзп, ик1и псы фздзп)\nпхъэбэ, апэрэ маээр ары.\nпхъзкъурыл, лъзузим ц1ыфыхзр емыфзхык пае пхьзкьурыл\n1уэлъхьэгъ.\nпхъэчый, бзш ч1ак1о ц1ык1у.\nпхъэ1эбжъан, пхъэнк1ау.\nпцантхьа, клее.\nпц1эуэ - Шъуэуэу = къохьэ - къомыхьэу, Ечендым тыгъэр\nпц1эуз шъузузу къэнз.\nпц1ы\nигьэлагъ, пц1ы еусы.\nпчэдыгъу, шъэнт1ыргъо.\nпшъанэ ипшъачэ изыгь. къыра1уагъэм игу къэкуи итамзхэр\nкъэфэхыгъ,\nпшхьэ\nщы1э хэхьэгъ, п1охзрэм зи къамыубытзу у хэ1оржъухьэмэ\nджар къуэ1о.\nпш1\nэшьэхьу, данз зыш1ырэ хьамлыу.\nпшъэкьэжъ, ипшъэтыкъ гъумыр ары.\nпшъэхъу,\nпэлъыкъау, губгъэ уц. Ипкъ панэ цы шъэбэц1ык1ыхэр тэтэу,\nныкъагъзр гъожъэу, къынэужъык1эрэ бзыуцыф фыжъыц1ык1у\nхъухэу. Пэлъыкъаур ш1энэ хъумэ яшхы. Ныкъагъэ къыэпык1э\nк1эр дыджы мэхъужъы.\nпэнэфыжъ,Зэхэтэу къэк1ы чы чыхьэ псыгъохэу, итхьэпэхэри\nипкьи фыжъэу. Чзу благъэр дэгъудэдэу раш1ы.\nизндзкъау, топ зыфа1орэм и адыгабз( абздззхыбз).\nпзцзц\n- цанэ, цуакъзхзр пэцз - цанзх. пзпц1збз.\nпзшкъэу, къэлэшхьэ. Мыекъуэпэр адыгеим ипэшкъэу.\nпэш1ош1у лъзгъуалъз, телевиде\nпэш1ош1улъэгъу, жьаунэрылъэгъу. филм.\nХьопк1, толк\nпхъашъэ\nпхъэк1 , папц1эу хьанцэ лъэпкъ гор.\nроза\nкраскэр\nплъыжджэф, амакъэхзр ( Нзфысэт рэ Роээрэ ) пц1ыеу.\nпыпхэ, тхьа фэдэу алъытэштыгъэхэр,\nп1ап1, к1злэр янэм джаштэу къзджэщтыгъ.\nР\nрзгъзшъын, къошъыныр рэбгъэшъышът. Къошъыным зыгорэ\nибгъахъоу шъызэуутэмз уозсакъын е умыш1эн пае я1о.\nАрмырмэ къошъыныр к1одышът.\nРустам, тэмыр лъзныкъом и адыгабз.\nТ\nтаушъзрэ1с1ы, къытэуэх\nтельх, духьа зыдалъхьэоэо ары\nтелъхьэ. а ц1ыфым телъхьэ сафзхъурэп.\nтэмз1у, хатзу е ш1ыгоу ц1ыфыхзмз ягошы гъэхэрзмэ языфагу\nкъэнзу хатит1ур зэтэзычырэр, эыгошырэр ары.\nтепик, хьэ1ус, утхындзафзрэ сыдрз япшъззы хъурае аш1ы\nмзлахъомз къыздырахьзк1ы.\nте1эмыхьэн, тыбзэ арапыбзз къыхэтымгъэхьзн т1оурэу\nтытз1эмыхьз,\nтэгъэуэн, к1апсит1ур ззтэгъауи нахъ пытэ хъун.\nтэлау, сaecum\nтхакъо, москва тхакъо лъзныкъомк1э шы1.\nтхыдэ, къэтхыдэ, къытфэтхыдагъ.\nтзсхъуэбэ, матит1ур зыззутзк1ым тхъузбзз къихихыгъ.\nтхъутын, к1энк1з жъапхъэ згъзжъэн пае, к1энк1эхзр\nсытхъутыгъ.\nтхьзк1аф, сабын\nтхьэк1умк1ыхьэмы1эрыс: губгъэм чапэмз къашъзк1ы, хъураеу\nшъэплъышъоу, аш1оу ц1ык1оу къое - мые лъэпкъ.\nтхьэркъожъ, псы гунзмэ къашъык1эу тхьпз шъуэмбгъохэр\nзи1э уц лъзпкъ.\nтхьэркъожъ 1анэ, адыгз 1анз.\nтхьэры1уагъ я1ы, унагъут1ум т. зэдира1��.\nтхьз1злъз, апсхэр зытхьзк1зрз машыне.\nтзлъэмашъ, зэк1эри ыш1эу, ззк1эмз ипэ ахэзифэрзр.\nтзл1ык1угъ, л1згъз мыл1згъэ тш1зрэп.\nтэупсэн, дэгъоу сыщхиэы шэдэс апси тэсыупсэжъыгъ.\nтлъэшъу, лъэ1уш.\nтшас,\nбэылъфыгъэу псэлъыхъоу и1эр ары.\nты1ун, гъонлэн.\nт1алэ-ш1алэ, 1эхъумбит1уы фэдиэ игъумагъ.\nт1асхъэу къос1орзр зыми емы1у.\nт1ырзэн, гъэмафэ фабэм былыммэ гъуды е бами1 яхэпш1зу\nлъы ришъу эыхъук1зрэ як1з да1этиезы уэым ригъззыгъэу\nмашэх.\nт1уанэ, ят1онзрз шуззу къашэрзм ра1о.\nУ\nуэгъэп1ык1э, пчэдыйрэ псы к1ы1эк1э эыбгъэпкк1ымэ\nуэгъэпык1э\nугъогу зэпэшъ, охъу апщи.\nудпанэ, панз 1ужьухзр зытэт къэк1ыгъз.\nУкъак1омэ уэгъэдхэуэн, къэуэзгъэк1ухьэн,\nупк1э, к1ак1ор упш1э гъзпц1агъэм хаш1ык1ы.\nуэтэпс, 1ахъумбзм е сымэм уатэк1э уыкъэуэмэ узтэпс\nкъытырилзжштых,\nУт1эрэкъын, лагъэу утэтэу укъэфэхымэ уут1эрэхъыгъ я1о.\nУшыбыжьын, гъук1ы хъагъзм гъуанз ц1ык1оу фзхьугьзхэр\nуушыбыжьын фае.\nФ\nфытз,\nпшъэрыхьэрэм фытэ зи1опхъз, ишъыгъынхзр дагъэ мыхъуным\nпае.\nфэмыхъужь шай, шай ш1уц1зр ары.\nфэш1ыгъ, бай\nХ\nхьабэ, нэ к1эгъым къыхак1зкзр корэшъу.\nхьал\n- хьалэу, 1эхъузмбэхзр хьал хьалзу магъзх.\nхьздэгъууэ, псэхал1э\nхьэк1э - уак1з, къуаджзм л1ыжъ хьзк1э - уак1зхэр\nкъыдэнагъэх.\nхьэк1устел, 1зпхъузнлъэ.\nхьзк1улэкь. налог\nхьэлыжъо пк1элъэ, хьзлужъом игъунэхзр дзгъоу зетэпш1энэу\nрагъашъэрэ хъураеу псэуалъэр ары.\nхьэлыхьэн, пчэхзр теухьэлыхьзгъ. Гъзпытагъзх.\nхьэмбзв апщы, губгъоу 1оф 1иъызыш1зрзм ра1охьзнзк1збыдз,\nдышер зышыпфзк1з мзхъужъы,хьэнук1у. к1ы. хьант1аркъоу\nк1энк1зм къик1ыгъэр ары.хьзпкъзуц, гу1аеуц\n(artemisia)хьатыл, цементым хэш1ык1ыгъз псы гъогухьзц1э\n- уц1, псзушхьэ пстэуми ара1о.хьэшъэрэб, rosa canina\nХьш1э, к1злзр ятзм « Хьзш1з « к1з еджзжъыштыгь. (къэб)\nхьэ1ухьэжъ, п1ихы хъумз дэгъоу. къутижъы хъумэ дзимэ\nджай ира1о.\nЦ\nцэгъэ\n- налъэ\nцунк1э, anchusa italica\nц1эмгъэку1 kravatte\nцэ1тхэ, Тхы къэгъэтх\nШэунэжъ, 1элэц1ык1оу иныбжъ нахъи бэк1э нахъыбэ\nзыш1эрэм. ра1о.\nцыгъын: рэцыгъ, Псыр рэцыгъ.\nцукъзнхьый, цузкъэ ззрадырз шзпыкЬм хаш1ык1ырз 1удан.\nЧ\nченасыу, Хафэ ченасыу, къундыпсыу ченасыу.\nчэпэрыщ, гъугурыщ.\nчэпхын, сычый мэчэпхл1 мэгъушы.\nчэщбзыу, пхъзпращъу.\nчъыхэк1ожъ ( шьапс.) пшъынауз .\nШ\nшэкъакъ, тэмэ1им плъэгъоу шъэкъакъхэр тзбгъзт1ысхьэгъа\nшэцыко, шэк1ы яшъз зыхъук1зрэ амэпсымэм, джыл\nэытэшыхьэгъэ пхъэтэт 1ук1ыхьэр ары,\nшыцз\nос, шыцз ос къзсы, хьз1зр ззрысым ерзмык1.\nшхьэцлый, шхьзцлые дахэхэр тэлъ.\nшхопс, шхомлак1з\nшхынышхо, рак\nшхъухъ, подвэлошная кость.\nшхъужь ээрытып1ы, лъакъохэмрэ пкъымрэ зызэрэубытырэ\nкъумышхьэхэу зэрытхэр ары.\nшхьэк1афэ, шхьзк1афэ фиси1 бэу у ц1ыф тэрзз.\nш1орэй, шай зыхаш1ык1ырэ уц лъэпкъ.\nш1орэй шай, къалмык чай\nш1орэк1ыгъ, слъакъо ш1орэк1ыгъ мзузы,\nш1угошэпхъу, шхьзгъусэм ишыпхъур ары.\nш1\nуткьэх1ун. ц1ыфым л1ыгъэк1эрэ и мулк тепхыныр ары.\nш1ыбзыу, сверчок\nш1эпхъэ, тхьэм къи1уагъз пстзури ш1эпхъзу быслымэнмз\nащтэ.\nш1ум\nфэхьэжь, сымыджзм зыфак1охэк1эрэ джаштэу ра1о\nшьагьыр, шъагъыр уэшъомэ уэуташъ��.\nшъапхъэ, 1ар пш1э эыхъум шъапхъэмэ огущыпсыгъэба?\nшъодэны, упругий\nшъоку, Бээгуц1ыкыр ары.\nшъолъыр, патрул\nшъорэк1 , оспа\nшъоурэгъу, веснушчатай\nшьохъутан, бзылъфгъэмэ ябгъэхэр зиралъхьэрэр..\nшъош1у, ц1ыфым пае я1о. И 1аплъзпкък1зрз дзгъоу зэхэлъмз\nик1и мыпшъэрэу ик1и мыодэу.\nшъукъызэрылъи шъукъак1у, тыджэгущтыэы.\nшъухьэ гъэпц1эгъэ, Цур пц1энтхъумэ къытэк1ырэ цы шъабэр\nары. Ар яухъурэиэы риджэгунхэу топ аш1ыщтыгъ.\nшьуздзбзб. бзылъфыгъзхзмз ядзгъолъэу къатздзжырзр .\nшхьэпадж, сыдэу ушъхьэпадж шыу.\nшъхьэфатх, тхалэ\nшъхьэфэгущм1элъ, шъхьзфзгущы1элъэр 1ухи тэгъэдэ1у.\nшхьогьуалэ, Ар ц1ыф шъхъогьуалэ дэд\nшъхъун, (гу1зн?) Тэ тызфэмышъхъужьымэ къупфзшъхъун\nшы1зп.\nшэин,\nКъуаер орэшъэ1и.\nшъэнт1ыргъо, чэрэз\nшъыгъымалъ, шъыгъынхэр шъыгъыналъэм пылъагъэх.\nшъыдрыхъуай, Хьамлъыжьым нахъи нахъ иныр ары,\nшъынэ, шабэ\nшъытхэлъ, шым нэ тэмыфэнэу халъхьэрэ шъыгъыр ары.\nшъэрыу, шъыпкъэ\nшъэндэркъау, иныбжк1э ины ау ишхьэк1э зэхзш1ык1к1з\nц1ык1ы.\nшъыдгъэпшъэр, Хатэ гъунэмэ, 1энэ1имэ къатзк1эу панз\nшэбэц1ык1ухэр тэтзу, итхьзпзхэр хэупщ1ык1ыгъз фздзу\n1ук1ыхьэу, шъыдмэ ак1эсэу ащхырэ уц лъэпкъ.\nшхэхъугъэ, жъамбырыур шхэхъугъэ. Тэрэээу иубытыжьырэп.\nшхъужъ, Schenkel.\n1У\n1убзыр, 1ут1ан\n1уды\n- мыдэй. ты 1уды - мыдэй. КъздгъзгущьИэгъ.\n1упцз\n- 1упцэу, пшъашъзц1ык1ыхзр.\n1урыжъо, хъэбыржъухьэ. Бэ гущ1эрэр ары,\n1ул1эгъэ, дак1ом апзу к1абззр е1ул1э къынзужк1з еды.\n1ут1ыжь, мэфзк1 мафзхзр ары.\n1уш1ыхьэгъ, сомз т1зк1у и1з зыхъум зи1уш1ыхьзу ежъагъ.\n1ушъэрэбыхьэ, 1. бэгын 2. пуовер захъзк1зрз шхьзр\nээрихьэштыр тэрэээу дахэу мыхъумэ.\n1адз\n- уадэ. 1амз - псымэ.\n1апай\n- лъэпай, ц1ыф уы1эгъэу, е и1з лъакъохэр зэхэчыхьэгъэу\nшъытымэ я1о.\n1аргъэн, мэкъур аупч1э эыхъук1эрэ эы ц1ыфым\nишэмзджымк1зрэ тирыубытэу ыупш1эрэу к1орзм ра1о.\n1ауальэн, 1ауалъэу къытэнагъ.\n1эбучъ, 1элъэ, 1эпылъ,.\n1здзжъ, Кум 1эдэжъ шъэрзхъ илъ.\n1здэжъ шъыпхъу (къэб.) щхьэгъусэм ишъыпху.\n1эгъуп, сы 1згъупыр « Батыркъо « Лъзпкъ - л1акъо\n-1згъуп.\n1эпэ\nзззсэхьэ, Зэдэ1зпы1эн\n1зпэтырмэшъ, указительный 1эпзтырмзшк1эрэ\nукъыздэмыпсалъэ,\n1зязк1зхзр, неопытный\n1элыркъэб, ик1оц1ы нэк1эу къэб, псы шъуэлъэрэ сыдрэ\nхаш1ык1ы.\n1эпшьэ. Лъапшъэ, профессия\n1эрмэуы3 1элэр емыджэу, ш1эныгъи имгъотэу 1эрмэуэу\nкъзнагъ.\n1эрыфэгъу, къинэп, 1эрыфэгъу.\n1эхьу\n-льэхъу, дэгъу хъумэ. Унэр 1эхъу , лъэхъу ины.\n1оф\nтабгэ, 1оф табгэк1эрэ сыкъэк1уэгъ.\n(Суретыр Гук1э Замудин илэжьап1 зыц1эпроспектым\nкъыхэсхыгъ.)","id":"<urn:uuid:ea738014-ad7f-4e56-b1d3-723ea20fc3dd>","dump":"CC-MAIN-2018-05","url":"http:\/\/www.circassiancenter.com\/cc-turkiye\/sanat\/muzik\/01_sarkisozleri_04.htm","date":"2018-01-23T00:08:30Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-05\/segments\/1516084891546.92\/warc\/CC-MAIN-20180122232843-20180123012843-00081.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6189895868,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6189895868301392, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3772575855255127}","num_words":6846,"character_repetition_ratio":0.015,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.223,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.669,"perplexity_score":6442.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Bu sene 20 genç müzisyen yarışmaya katıldı. Yarışma, Adige Cumhuriyeti usta halk müzisyeni Lhets'erık'o Kim adına düzenlendi.\nAdige Cumhuriyeti devlet sanatçısı Lhets'erık'o Kim hayatta olsaydı 75 yaşında olacaktı.\nYarışmaya katılan genç müzisyenler, sanat okulunda eğitim alıyorlar.\nFarklı müziklerin de icra edildiği yarışmada Pşıne ( Mızıka ) alanında en iyi olabilmek için yarışmacılar performanslarını sergilediler.\nGenç yarışmacılar Lhets'erık'o Kim gibi ustaca mızıka çalabilmek için çabalıyor ve özeniyorlar.\nYarışma usta mızıkacıların yetişmesinin teşvik edilmesi için düzenleniyor.\nLhets'erık'o Kim gibi sanata gönlünü veren, adeta mızıkayı konuşturan bir neslin var olması için çaba gösteriliyor.\nYarışma Adige Cumhuriyeti sanat okulunda düzenleniyor ve Adige Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı tarafından da finanse ediliyor.\n****\nПщынэо ныбжьыкIэхэм яреспубликэ зэнэкъокъу ятфэнэрэу зэхащагъ. Мыщ илъэс I2 – I6 зыныбжьыхэр хэлажьэх.\nМыгъэ нэбгырэ 20 къыугъоигъ. Лъэпкъ пщынэо Iэзэ дэдэу Лъэцэрыкъо Кимэ ыцIэкIэ мы зэнэкъокъур агъэнэфагъ.\nАдыгеим илъэпкъ артистэу Лъэцэрыкъо Кимэ псаугъэмэ ыныбжь илъэс 75 хъущтыгъэ.\nЗэкIэ зэнэкъокъум хэлэжьагъэхэм лъэпкъ пщынэхэм къарагъаIо, искусствэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэхэм е колледжхэм ащеджэх.\nШъхьадж мэкъэмэ заулэ къыригъэIуагъ ыкIи пщынэ еонымкIэ яIэпэIэсэныгъэ къагъэлъэгъуагъ.\nЗэнэкъокъурэ кIэлакIэ пэпчъ Лъэцэрыкъо Кимэ фэдэу пщынэм къыригъэIоным кIэхъопсы.\nЗэнэкъокъуми ары ипшъэрылъыр – пщынэо Iазэм иIоф лъагъэкIотэныр, щысэтехыпIэ афэхъуныр арых.\nЛъэцэрыкъо Кимэ пщынэо къызэрыкIуагъэм, Iэмэ-псымэм псэ къыпигъакIэщтыгъ, ныбжьыкIэхэри ыгъасэщтыгъэх.\nДжырэкIэ мы зэнэкъокъур АР-м искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэ зэхещэ, культурэмкIэ министерствэр иIэпыIэгъу.\nKaynak: adyg-afisha. ru\nÇeviri: Çerkesya Hareketi Haber Merkezi","id":"<urn:uuid:65d7da5c-a600-4c6d-89eb-66b9f85ccf22>","dump":"CC-MAIN-2018-13","url":"http:\/\/www.infocherkessia.com\/genc-muzisyenler-yaristilar-%D0%BF%D1%89%D1%8B%D0%BD%D1%8D%D0%BE-%D0%BD%D1%8B%D0%B1%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BAi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%BA%D1%8A%D1%83\/","date":"2018-03-19T20:29:48Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-13\/segments\/1521257647146.41\/warc\/CC-MAIN-20180319194922-20180319214922-00487.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6870951056,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6870951056480408, \"gag_Latn_score\": 0.21947866678237915, \"xmf_Geor_score\": 0.05550824850797653}","num_words":622,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.007,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.008,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.818,"perplexity_score":7290.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Kule Mıhamet 1961 yılında Leşepsıne köyünde dünyaya geldi. Pşıze (Kuban) Devlet Üniversitesi Kültür bölümü mezunu. Kule Mıhamet'in dansta ki becerisini görmeyen Çerkes yoktur denilebilir.\nAdige Cumhuriyeti Halk Dansı Topluluğu Nalmes'in 20 yıldan uzun bir süre başkanlığını yürütüyordu.\nHalk dansları statüsünde ki Mıyekuape YiNefılhexer ( Maykop Fecirleri *) grubunu 1995 yılında kurdu. 2002 yılında Nalmes dans grubuna da birçok yenilik getirdi.\n2013-2017 yılları arasında Adige Cumhuriyeti Kültür Bakanı olarak görev yapan Kule Mıhamet , Devlet Flarmoniyası başkanı olarak Çerkes kültürüne katkıda bulunmaya devam edecek.\n****\nКъулэ Мыхьамэт 1961 илъэсым къуаджэу Лэшэпсынэ къыщыхъугъ. КультурэмкIэ Пшызэ къэралыгъо университетыр къыухыгъ. Къулэ Мыхьамэт икъэшъуакIэ зымылъэгъугъэ адыгэ цIыф щыIэн фаеп.\nЛъэпкъ къашъомкIэ АР-м икъэралыгъо академическэ ансамблэу \"Налмэсым\" илъэс 20 ехъурэ икъэшъокIо пэрытыгъ.\nЛъэпкъ къашъомкIэ кIэлэцIыкIу ансамблэу \"Мыекъуапэ инэфылъэхэр\" I995 илъэсым зэхищагъ. 2002 илъэсым \"Налмэсым\" ихудожественнэ пащэу агъэнэфагъ ыкIи лъэпкъ къэшъуабэ ыгъэуцугъ, ахэр ансамблым къышIыхэрэм ащыщых.\n2013 илъэсым имэлылъфэгъу мазэ щегъэжьагъэу 2017 ижъоныгъуакIэ нэс культурэмкIэ Адыгэ Республикэм иминистрэу Iоф ышIагъ. Адыгеим икъэралыгъо филармоние ипащэу Къулэ Мыхьамэт джы агъэнэфагъ.\nKaynak: adyg-afisha.ru\nÇeviri: Çerkesya Hareketi Haber Merkezi\n*Fecir: Tanyerinde güneş doğmadan önce beliren kızıllık","id":"<urn:uuid:4d73100d-3ed8-4a1b-819a-f8d7caede57f>","dump":"CC-MAIN-2018-13","url":"http:\/\/www.infocherkessia.com\/kule-mihamet-adige-cumhuriyeti-devlet-flarmoniya-baskani-secildi-%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%BB%D1%8D-%D0%BC%D1%8B%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BC%D1%8D%D1%82-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81\/","date":"2018-03-19T20:30:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-13\/segments\/1521257647146.41\/warc\/CC-MAIN-20180319194922-20180319214922-00068.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7556267381,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7556267380714417, \"gag_Latn_score\": 0.13937294483184814, \"xmf_Geor_score\": 0.03116375207901001, \"tat_Latn_score\": 0.011318507604300976, \"tly_Latn_score\": 0.010666320100426674}","num_words":497,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.815,"perplexity_score":12158.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"19.05.2010 - 14:45 - Натпресс\nЖъоныгъуак1эм (маим) и 21-рэу 2010-рэ илъэсым Адыгэ лъэпкъ гъэк1одыр зыщы1агъэр илъэси 146-рэ зэрэхъурэр миллиони 6 икъурэ адыгэхэм - хэкум исыхэми, хэхэсым щыпсэухэрэми - хагъэунэфык1ы.\n\"Мы мафэм ехьыл1агъэу ык1и Шъачэ (Сочи) Олимпиадэр зэрэщы1эщтым пэш1уек1оу адыгэхэмк1э Жъоныгъуак1эм и 21-м Урысые Федерацием ипосольствэхэм ык1и ООН-м иунэ адэжь митингэу ащызэхэтщэщтхэм шъуахэлэжьэнэу шъукъетэгъэблагъэ\", - къыще1о тхыгъэу Черкесмэ якулътурэ иинститут Натпрессым ипочта къыгъахьыгъэм.\nТхыгъэм зэритымк1э, митингхэм упч1и 3 къащагъэуцущт:\n1. Адыгэ лъэпкъ гъэк1одыр штэгъэныр;\n2. Сочи Олимпиадэм ищызэхэщэн зэпыгъэугъэныр;\n3. Адыгэ Хэкур шъхьафит ш1ыгъэныр.\nАдык1э тхыгъэм къе1уатэ лъэпкъ гъэк1одэу урыс пачъыхьэм адыгэмэ ариш1ыл1агъэр, Сочи Адыгэ хэкум икъэлэ шъхьэ1эу зэрэщытыгъэр, 1864-м лъэпкъ гъэк1од зэраш1ыгъэр ык1и Адыгэ лъэпкъым ипроцент 90% нахьыбэ зэрагъэк1одыгъэр ык1и яхэку зэрэрафыгъэхэр.\nТхыгъэм къе1о 1864-ми ыуж лъэпкъ гъэк1одыр зэрэмыуцурэр, непэ нэси хэкумк1э ц1ыфхэм яфитыныгъэхэр зэраукъохэрэр. \"Мары бэш1агъэп КъЩР-м Адыгэ пащэхэр (лидерхэр) щаук1ыгъэх, ет1ани Кавказым непэ къызнэсыгъэм заохэр щэк1ох\", - е1о тхыгъэм.\nДжащ фэдэу тхыгъэр непэ Адыгэ хэкум, Кавказым къащыхъухэрэм къатегущы1э, Къурджым (Грузием) конференциеу щырек1ок1ыгъэми игугъу къыщеш1ы.\nК1эухым митингхэр зыщаш1ыщт ч1ып1эхэр, хэгъэгухэр къепчъы. Ахэр: ООН-м иунэу Нью-Йорк дэтым дэжь (США), Истамбул (Тыркуер), Берлин, Мюнхен (Германиер), Израиль, Иорданиер, Шам (Сириер), Голландиер, Англиер, нэмык1 къэралыгъохэр.","id":"<urn:uuid:7525487b-a2f4-406a-8f4a-5015888daa15>","dump":"CC-MAIN-2018-22","url":"http:\/\/www.natpress.net\/index.php?newsid=4222","date":"2018-05-24T10:02:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-22\/segments\/1526794866201.72\/warc\/CC-MAIN-20180524092814-20180524112814-00276.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5087903142,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5087903141975403, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4890212416648865}","num_words":394,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.223,"stopwords_ratio":0.056,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.684,"perplexity_score":8416.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Наверх\nНыбджэгъу лъап1эхэр! Лъытэныгъэ зыфэсш1ырэ хэдзак1охэр, тикъэлэдэсхэр!\nМуниципальнэ гъэпсык1э зи1э «Къалэу Мыекъуапэ» инароднэ депутатхэм я Совет иофициальнэ сайт ш1уфэс лъап1э щышъосэхы!\nЯт1онэрэ зэ1угъэк1эгъумк1э къэлэ Советым исайт къызфэзгъэфедагъэхэм тхьэшъуегъэпсэу шъотэ1о ык1и ящэнэрэ зэ1угъэк1эгъум идепутатхэми дэгъоу шъуадэлэжьэнэу тышъущэгугъы.\nСицыхьэ тель л1ык1о органым и1офш1эн хэбзэ гъэнэфагъэу пылъым ехьыл1эгъэ къэбарыр игъэк1отыгъэу къызэрэшъу1эк1эхащтым. Ащ амал къытыщт народнэ депутатхэм я Совет, 1офхэм ягъэзек1он фэгъэзэгъэ гъэ1орыш1ап1эм ык1и хэшъудзыгъэ пэпчъ я1офш1энк1э рахъухьэхэрэм шъуащыгъозэнэу. Дгъэк1эжьыгъэ сайтым иш1уагъэ къышъок1ыщт унащъоу тштэхэрэм нэ1уасэ шъуафэхъунымк1э, шъори шъуиеплъык1эхэр, игъоу шъулъэгъухэрэр, щык1агъэу къыхэжъугъэщыхэрэр шъуинэк1убгъохэм къарыжъугъэхъанымк1э.\nШъукъеблагъ тисайт, депутатхэу хэшъудзыгъэхэм ащ шъуащыдэгущы1эн шъулъэк1ыщт.\nТэгугъэ зэгуры1оныгъэ тазыфагу илъэу 1оф зэдэтш1энэу.\nНароднэ депутатхэм я Совет и Тхьаматэу\nДжарымэкъо Азмэт\nНароднэ депутатхэм я Совет зэрэзэхэтыр\nНароднэ депутатхэм я Совет и Тхьамат\nНароднэ депутатхэм я Совет итхьаматэ игуадз\nХабзэмк1э, ч1ып1эм и1оф ежь-ежьырэу зэрихьажьынымк1э ык1и регламентымк1э комитетым и Тхьамат\nНароднэ депутатхэм я Совет итхьаматэ и1эпы1эгъу\nНароднэ депутатхэм я Совет и Президиум\nНароднэ депутатхэм я Совет икомитетхэр\nНароднэ депутатхэм я Совет идепутатхэр\nНароднэ депутатхэм я Совет и1офхэм ягъэзек1онк1э Гъэ1орыш1ап1эр","id":"<urn:uuid:552e60c3-591d-412e-9d7b-cda03fe8e7bb>","dump":"CC-MAIN-2018-34","url":"http:\/\/sndmp.ru\/adygeya\/index.php\/zerezekhetyr","date":"2018-08-20T03:38:52Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-34\/segments\/1534221215523.56\/warc\/CC-MAIN-20180820023141-20180820043141-00637.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7260165811,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7260165810585022, \"kbd_Cyrl_score\": 0.27249518036842346}","num_words":416,"character_repetition_ratio":0.17,"word_repetition_ratio":0.029,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.786,"perplexity_score":8455.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Нахьыжьэу пенсием кIонхэу\n\n\nАщ хъулъфыгъэхэм аныбжь илъэс 65-м, бзылъфыгъэхэм — 60-м нэсымэ пенсием кIонхэр анахь шъхьаIэу къыщыдэлъытагъэхэм ащыщ.\nСабыибэ зиIэ ныхэр нахьыжьэу пенсием кIонхэуи мыщ къыщеIо. Бзылъфыгъэу сабыитф е нахьыбэ зиIэхэм, нахьыпэрэм фэдэу, аныбжь илъэс 50-м нэсымэ пенсиер агъэпсын фитых. ПенсиехэмкIэ системэм фэгъэхьыгъэ законыкIэм сабыищ е плIы зиIэхэм апайи фэгъэкIотэнхэр къегъэнафэх. ГущыIэм пае, сабыищ зиIэм ыныбжь илъэс 57-м, плIы зиIэм — 56-м нэсымэ пенсием кIонхэ алъэкIыщт. IофшIэгъэ илъэсхэр 15-м (2019-м — илъэси 10) къыщымыкIэныр, пенсиехэмкIэ баллэу ищыкIагъэр (2019-рэ илъэсым ахэр 16,2-рэ) иIэныр ыкIи сабыйхэр аныбжь илъэси 8-м нэсыфэкIэ ежь ыпIугъэнхэр шапхъэу пылъых.\nШъугу къэдгъэкIыжьын, пенсием зыщыкIощтхэ ныбжьэу законыкIэм щыгъэнэфагъэм къэралыгъор игъорыгъоу техьащт. Илъэси 10 пIалъэу ащ иI, илъэс къэс зы илъэс зыщыкIощтхэ ныбжьым хэхъощт. Апэрэ илъэситIум, 2019 — 2020-м, пенсием кIонэу щытыгъэхэм законыкIэм къыщыдэлъытагъэм аныбжь нэсынкIэ илъэсныкъо иIэу ар агъэпсын амал яI.\nУФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу","id":"<urn:uuid:f4bc6228-4cb5-406f-813a-4779e642c4ab>","dump":"CC-MAIN-2019-18","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8D%D1%83-%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B8%D0%B5%D0%BC-%D0%BAi%D0%BE%D0%BD%D1%85%D1%8D%D1%83\/","date":"2019-04-19T18:38:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-18\/segments\/1555578527866.58\/warc\/CC-MAIN-20190419181127-20190419202436-00061.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8274148703,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.827414870262146, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1713523119688034}","num_words":315,"character_repetition_ratio":0.093,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.041,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.825,"perplexity_score":3374.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ бзэшIэныгъэм ианахь зэхэмыфыгъэ Iофыгъохэм ащыщ адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ. Урыс къэIуакIэкIэ тхыгъэ адыгэ лъэкъуацIэхэр адыгабзэм ралъхьажьы зыхъукIэ зэщыгъэкъуагъэхэу адыгэ текстхэм, адыгэ радиом, телевидением якъэтынхэм, адыгэ театрэм икъэгъэлъэгъонхэм, адыгэ тхыгъабзэми жэрыIуабзэми къахафэхэу мэхъу. А зэхэмыфыгъэ Iофыгъом идэгъэзын фэгъэхьыгъ Хъут Казбек илъэс пчъагъэм зыдэлэжьэгъэ гущыIэлъэ-справочникэу «Адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэхэр» зыфиIоу 2018-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъэр. ГущыIэлъэ-справочникыр анахьэу зыфэгъэхьыгъэр адыгэ лъэкъуацIэхэм яадыгэ тхыкIэ тэрэзхэмрэ лъэкъуацIэхэм цIыфыцIэхэмрэ цIэ къызэрыкIохэмрэ зэрапыуцохэрэмрэ.\nГущыIалъэм изэхэгъэуцон екIолIэкIэ гъэшIэгъон къыфигъотыгъ: игъэпсыкIэкIэ ар адыгэ гущыIэлъэ гъэпсыкIэм пэблагъ, ау ащ текIы. Ар авторым мурадэу зыфигъэуцугъэм къыпкъырыкIыгъ. Хъутым мурад шъхьаIэу зыфигъэуцугъэр адыгэ лъэкъуацIэхэр къызэраIохэрэмрэ зэратхыхэрэмрэ зэтефэхэу шIыгъэнхэр ары.\nАвторым къыхегъэщы нэмыкIыбзэхэм къахэкIыгъэ лъэкъуацIэу адыгэхэм ащыщхэр зэратхыгъэхэр гущыIалъэм зэрэдэмытхэр. Адыгэ лъэкъуацIэу зитхыкIэ тэрэз авторым ымыгъэунэфышъугъэхэри гущыIалъэм дэтыхэп.\nХъут Казбек гущыIапэм адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэм къатегущыIэрэ IофшIагъэхэу (урысыбзэкIи адыгабзэкIи) щыIэхэм ягугъу къыщешIы. Ащ къызэригъэнафэрэмкIэ, къыдэкIыгъэ IофшIагъэу щыIэхэр зыфэгъэхьыгъэхэр адыгэ лъэкъуацIэхэмрэ цIыфыцIэхэмрэ къызыхэкIыгъэхэр, цIэ-лъэкъуацIэхэм ахэт адыгэ макъэхэр урысыбзэм зэрегъэкIугъэхэр, адыгэ сабыйхэм адыгацIэхэр зэрафаусхэрэр, адыгацIэхэм ягъэпсыкI, нэмыкIхэр. IофшIагъэхэм ащыщхэр: Блягоз З.У., Тхаркахо Ю.А. Адыгейские фамилии и имена (Майкоп, 2002), Намитокова Р.Ю. В мире имен собственных (Майкоп, 1993), Цуекъо Алый. Адыгэ лъэкъуацIэхэмрэ тамыгъэхэмрэ (Мыекъуапэ, 2012), нэмыкIхэри.\nДжы нэс адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэм яIофыгъохэм язэхэфынкIэ IофшIагъэ горэхэр щыIагъэхэми, Хъут Казбек зэхигъэуцогъэ гущыIэлъэ-справочникэу «Адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэхэр» зыфиIоу непэ къытIэкIэхьагъэр адыгэ лъэкъуацIэхэм адыгабзэкIэ ятхыкIэ ехьылIэгъэ апэрэ IофшIагъ.\nГухэкI нахь мышIэми, зы адыгэ лъэкъуацIэм урысыбзэкIэ тхыкIитIу-щы иIэу къыхэкIы. ГущыIэм пай, сэ слъэкъуацIэ пштэмэ, – адыгабзэкIэ Iанцокъу (Хъутым зэритхрэм фэдэу къэттхыгъ – Iанцокъу (н. 36), тэ тиеплъыкIэкIэ зэрэптхын фаер – Анцокъу), урыс тхыкIэу иIэхэ�� – Анчек, Анчёк, Анчок, Анчоков, Анцок, нэмыкIхэри. Хъут Казбек зэрилъытэрэмкIэ, мы зэблэуныгъэр щыгъэзыегъуай, сыда пIомэ, лъэкъуацIэр урысыбзэкIэ паспортрэ, нэмыкI документрэ бэмэ арытхагъ, ащ фэдиз тхыгъэмэ ахэт лъэкъуацIэм итхыкIэ зэблэпхъужьыным Iофыбэ къыпэкIы. Адыгэ лъэкъуацIэхэр адыгабзэкIэ зыщатхыхэрэр макIэ, ахэмэ якъэIуакIи ятхыкIи зыпкъ ибгъэуцоныр нахь IэшIэх.\nХъутым гущыIэлъэ-справочникыр тэрэзэу зэхэгъэуцуагъэ хъуным пай, адыгэ лъэкъуацIэхэм яадыгэ тхыкIэ тэрэз ыгъэунэфыным пай екIолIэкIэ зэфэшъхьафхэр къызфигъэфедагъэх:\nапэрэмкIэ, лъэкъуацIэр зыехэм е лъэкъуацIэм икъэIуакIэ щыгъозэ Iахьыл-благъэхэм, чылэм адыдэсхэм къызэраIорэр зэригъэшIагъ. ГущыIэм пай, Быгъушъ къаIомэ, Бэгъушъ птхы хъущтэп, нэмыкIхэри;\nятIонэрэмкIэ, лъэкъуацIэ хъугъэ гущыIэм е гущыIэм ипычыгъо мэхьанэу яIэр къахэщымэ, ахэр лъэкъуацIэм итхыкIэ икъыхэхынкIэ бгъэфедэнхэр ары. ГущыIэм пай, ЛIыхъурай – ЛIыхъураер, Баджэ – Баджэр, нэмыкIхэри.\nЛъэкъуацIэхэм якIэуххэр тIо егощых Казбек: 1) кIэухэу -эр: Баджэ – Баджэр, Аулъ – Аулъэр, Бэджан – Бэджанэр; 2) кIэухэу -ыр: Тыгъужъ – Тыгъужъыр, Бысыдж – Бысыджыр, нэмыкIхэри.\nХъут Казбек итхылъ адыгэ лъэкъуацIэхэр атхыхэу зырагъэжьагъэм тарихъэу пылъым кIэкIэу нэIуасэ тыфешIы. Ащ къызэритхырэмкIэ, адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэр атхыхэу зырагъэжьагъэр я 19-рэ лIэшIэгъум иятIонэрэ кIэлъэныкъу – адыгэхэр Урысыем щыщ зыхъугъэхэм ыуж, зэратхыщтыгъэхэр урысыбз. Адыгабзэмрэ урысыбзэмрэ бзэ бын зэфэшъхьафхэм зэращыщхэм, макъэу ахэтхэр бэрэ зэрэзэтемыфэхэрэм къахэкIэу, адыгэ лъэкъуацIэхэр умышIэжьынхэм нэсэу макъэу ахэтхэр урыс макъэхэмкIэ зэблахъухэуи къыхэкIыщтыгъэ. Ащ фэдэ дагъохэр къахегъэщы 1918-рэ илъэсым ыпэ атхыгъэхэми ыуж атхыгъэхэми. ГущыIэм пай, Л. Люлье, Н. Дубровиным, С. Броневскэм, нэмыкIхэми атхыгъэ адыгэ лъэкъуацIэхэм хэукъоныгъэу хашIыхьагъэхэм ягугъу къешIы. НэмытIэкъо Розэ иушэтынхэу революцием ыпэкIэ адыгэ лъэкъуацIэхэр зэщыкъуагъэхэу урысыбзэкIэ зэратхыщтыгъэхэм афэгъэхьыгъэхэм ацIэ къыреIо. (Шъуеплъ: Намитокова Р.Ю. Женские антропонимы по спискам XIX века \/\/ Проблемы адыгейской письменности и культуры речи. (Майкоп, 1979); А автор дэдэр: Мужские антропонимы по спискам XIX\/\/ Вопросы адыгейского языкознания. (Майкоп, 1982)).\nУрысыбзэр нахь дэгъоу ашIэ хъу къэс, адыгэхэм ар (урысыбзэр) нахьыбэрэ агъэфедэу зэрэхъущтыгъэр, ипэум фэмыдэу, джы адыгэхэм яныдэлъфыбзэ нахьи урысыбзэр нахь дэгъоу ашIэ зэхъум, калькированиери къашIутекIоу, урыс макъэхэр адыгэ гущыIэхэм ащагъэфедэхэ хъугъэу елъытэ Хъутым. Ащ къыхегъэщы, адыгэ лъэкъуацIэхэм ащыщхэр къызэраIорэмрэ адыгабзэкIэ зэратхырэмрэ нахь зэпэчыжьэ зэрэхъугъэхэр. ГущыIэм пай, Хьэшхъуанэкъу зыфиIорэ лъэкъуацIэр урысыбзэкIэ зэратхырэр Хашханок, ар «адыгабзэ зашIыжькIэ», Хьашъхьаныкъо мэхъу («Половина собачьей головы»); урыскIэ Дагамукыр Дэгъэмыкъо е Дэгъумыкъо ашIы (тэрэзыр Дэгумыкъу), урыскIэ Хакуз зыфиIорэр Хь��кужъ е Хьакъужъ ашIы (тэрэзыр Хэкужъ), Гусарук зыфиIорэр Гъусэрыкъо мэхъу (тэрэзыр Гусэрыкъу), нэмыкIхэри.\nХъут Казбек итхылъ зэхьылIагьэр охътэ чыжьэхэр арэп, 1918-рэ илъэсым, адыгэхэм тхакIэ яIэ зыхъугъэм, къыщегъэжьагъэу непэрэ мафэхэм къанэсэу ары. ЛъэкъуацIэхэр, цIэхэр, тыцIэхэр купищэу зэрэгощыгъэхэм фэдэу, тхыкIэ шапхъэу яIэхэри зэтекIыхэу елъытэ Казбек. «Купы пэпчъ къэIокIэ-тхыкIэ гъэнэфагъэхэр ахэлъ, ащ фэдэх гущыIэзэгъусэхэм чIыпIэу щыряIэмкIи», – къыхегъэщы ащ.\nАдыгабзэм ишапхъэхэмкIэ, тэрэзыр, лъэкъуацIэр ыпэ щыIэу, ащ ыуж цIыфыцIэр итэу тхыгъэнхэр ары. Адыгэ тхакIэм урыс графикэр лъапсэ зыфашIым (1938-рэ илъэс) ыуж адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэр урыс тхыкIэм тефэу нахьыбэрэмкIэ атхыщтыгъэх.\nГъэкIэкIыгъэ цIэ-лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ тэрэз ехьылIагъэу авторым къыIохэрэр: икъоу тхыгъэ лъэкъуацIэмрэ цIыфыцIэмрэ зэрэзэкIэлъыкIохэрэм тефэн фае инициалхэм язэкIэлъыкIуакIи; лъэкъуацIэр икъоу тхыгъэу цIыфыцIэр гъэкIэкIыгъэу игъусэми, инициалыр лъэкъуацIэм ыуж щытын фае, мыщ фэдэу: КIэрэщэ Тембот – КIэрэщэ Т., Пэрэныкъо Мурат – Пэрэныкъо М.; лъэкъуацIэри цIэри гъэкIэкIыгъэхэми, зэкIэлъыкIуакIэр къэнэжьы: KI.T., П.М.\nЛъэкъуацIэм ыуж итыхэу цIэмрэ тыцIэмрэ игъусэхэмэ, – ары адыгэ литературабзэм шапхъэ щыхъугъэр: КIэрэщэ Тембот Мыхьамэты ыкъу, Еутых Аскэр Къадырбэчы ыкъу. Икъоу тхыгъэ лъэкъуацIэм цIэмрэ тыцIэмрэ яинициалхэр игъусэхэми, ахэр лъэкъуацIэм ыуж итынхэ фае: КIрэщэ Т.М. ыкъу, Еутых А. Къ. ыкъу. ЛъэкъуацIэри, цIэри, тым ыцIи гъэкIэкIыгъэхэ хъумэ, лъэкъуацIэм иинициал апэ итэу, адрэхэр ащ къыкIэлъыкIонхэ фае: KI.T.M. ыкъу, Е.А.Къ. ыкъу.\nХъут Казбек иеплъыкIэкIэ, лъэкъуацIэмрэ цIэмрэ ячIыпIэ щытынхэ фай, грамматическэ нэшанэхэу зэдаштэмрэ (согласование) мэкъэ зэблэдзымрэ (чередование) къыдалъытэн фай. А нэшанэхэр лъэкъуацIэхэмрэ цIэ къызэрыкIохэмрэ ащызэтефэхэу бэрэ мэхъу: Бэрэтар – Бэрэтэрэ Хьамид, КIэращ – КIэрэщэ Тембот, Жанэ - Жэнэ Къырымыз, Жадэ – Жэдэ Мос.\nХъут Казбек адыгэ цIэ-лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ лъыплъэу зыригъэжьагъэр 1970-рэ илъэсым, тхылъ тедзапIэм зыIухьагъэм, щегъэжьагъ. Мы Iофым фэгъэхьыгъэуи статьяхэр гъэзетми къыригъахьэщтыгъэх. Илъэс 50 фэдизрэ зылъыплъэгъэ цIэ-лъэкъуацIэхэм ятхыкIэ тэрэзэу непэ ылъытэрэр: ГъукIэлI Хьазрэт Сэфэры ыкъу, Аулъэ Дзэхъан Хьаджымэты ыпхъу.\nГущыIэлъэ-справочникым игъэпсыкI. ГущыIэлъэ-справочникыр зэрэзэхэт шIыкIэр: гущыIэлъэ статьяхэм язэкIэлъыкIуакIэ урыс хьарыфылъэм изэкIэлъыкIуакIэ тет, гущыIэлъэ статьяр адыгэ лъэкъуацIэм иурыс тхыкIэкIэ къырегъажьэ, ащ ыуж ит адыгэ лъэкъуацIэм иадыгэ тхыкIэ. ЛъэкъуацIэм иурыс тхыкIэ лIэужыгъохэр (вариантхэр) иIэмэ, лIэужыгъор сатыр шъхьафэу, абзацкIэ къегъэжьагъэу къетышъ, гущыIэлъэ статьяр къызэриублэрэм еплъ еIо, мыщ фэдэу: Чундышко, м. и ж. не скл. еплъ Чундышк.\nАлыгэ лъэкъуацIэм иурыс тхыкIэу суффиксэу -ов, -ев зыфиIохэрэр зыпытхэр къызэрэтыгъэхэр мужской родыр цIэеIо падежым лъэкъуацIэр итэу, зы пчъ.: Беджанов, Хунагов.\nУрыскIэ тхыгъэ адыгэ лъэкъуацIэу мэкъэзэращэкIэ ухыгъэр хъулъфыгъэм ехьылIагъэмэ, ар падежхэмкIэ зэхъокIы: Мурата Батмена, Мурату Батмену, нэм.; бзылъфыгъэм ехьылIагъэмэ, падежхэмкIэ зэхъокIырэп: Сару Батмен, Саре Батмен, нэм. Ар мырэущтэу къеты: Батмен, м. скл., ж. не скл. (ащ къикIырэр: «в мужском роде склоняется, в женском – не склоняется» – зыкIэурысыбзэр лъэкъуацIэм иурыс тхыкIэ ыужы итышъ ары).\nАдыгэ лъэкъуацIэу урыскIэ тхыгъэр мэкъэзещэкIэ (е, й, о, у, ы, э) ухыгъэмэ, хъулъфыгъэм ехьылIагъэми бзылъфыгъэм ехьылIагъэми, падежхэмкIэ зэхъокIырэп: Саре Хабаху, Мурата Хабаху, нэм. Ар мырэущтэу къегъэлъагъо: Хабаху, м. и ж. не скл.\nЗы лъэкъуацIэм ехьылIэгъэ гущыIэлъэ статьяр Iахьихэу (абзацихэу) зэхэты:\n1. Бесиджев. Бысыдж, -ыр, -хэр, -ым, -хэм\/\/-мэ. Джаущтэу урыс тхыкIэм иегъэжьэпIэ шъуашэ изакъоу, лъэкъуацIэм иадыгэ тхыкIэ изэхъокIыкIэ кIэуххэр игъусэхэу къеты. КIэухэу -хэм зыфиIорэр тхыгъабзэм нахь инэшанэшъ, ар -мэ зыфиIорэ кIэухым ыпэ ит. -хэмэ зыфиIорэ кIэухыр бэрэ агъэфедэрэпышь, ар хилъытэрэп.\n2. ЫлъэкъуацIэр, зэратхырэр, зэрэкIорэр ... Бысыдж. Точкищым къикIырэр лъэкъуацIэм ыпэ итыхэу зыцIэ къыриIуагъэхэм анэмыкI цIэ къызэрыкIохэри ащ зэрэпыуцохэрэр ары.\n3. Бысыдж зылъэкъуацIэр, БысыджкIэ кIорэр, Бысыджэу зыфаIорэр, Бысыджхэм\/\/Бысыджмэ яй, нэм. ЯтIонэрэ, ящэнэрэ абзацхэр зыкIищыкIагъэхэр урысыбзэкIэ «носит фамилию» зыфиIорэр занкIэу зэрадзэкIызэ (калькэ ашIызэ), адыгэ къэIуакIэхэм ачIыпIэ адыгэхэм «лъэкъуацIэ ехьы» амыIоным пай.\n4. Бысыдж: Бысыдж Чэчан, ~ Цац, ~ лIакъор, ~ зэшыхэр, ~ кIалэр, ~ врачыр, нэм. Адыгэ лъэкъуацIэм цIыфыцIэр е цIэ къызэрыкIор ыужкIэ щытхэу адыгабзэкIэ зэрэпыуцохэрэм мыхэр ищысэх. Чередование иIэмэ, ари къегъэлъагъо мыщ фэдэу: Бэджан – Бэджэнэ Мурат. Абзацым иапэрэ гущыIэзэгъусэ хэт лъэкъуацIэмрэ цIэмрэ икъоу къетых, ащ къыкIэлъыкIохэрэм къыкIэIотыкIыжь ахэмытыным пае, ЛъэкъуацIэм ычIыпIэ тамыгъэу ~ \/тильдэ\/ егъэуцу. ХъулъфыгъацIэмэ зэкIэмэ ачIыпIэ щысэ папкIэ иIэу цIэу Чэчан зыфиIорэр, бзылъфыгъацIэмэ зэкIэмэ ачIыпIэ цIэу Цац зыфиIорэр егъэфедэх (ахэм ачIыпIэ ищыкIэгъэ цIэр ибгъэуцо хъущт).\n5. Бысыдж Чэчан – Бысыдж Ч. е Б.Ч.; Бысыдж Чэчан Мафэ ыкъу – Бысыдж Чэчан М. ыкъу е Бысыдж Ч.М. ыкъу, е Б.Ч.М. ыкъу.\n6. Бысыдж Цац – Бысыдж Ц. е Б.Ц.; Бысыдж Цац Нащэ ыпхъу – Бысыдж Цац Н. ыпхъу е Бысыдж Ц.Н. ыпхъу, е Б.Ц.Н. ыпхъу. Мы аужырэ IахьитIур зэмкIэ хъулъфыгъэм, адрэмкIэ бзылъфыгъэм ацIэ-лъэкъуацIэхэм ягъэкIэкIыгъэ адыгэ тхыкIэ ехьылIагъэх. Ахэми цIэ-лъэкъуацIэхэм яинициалхэр ащегъэфедэх.\nТыцIэм иинициал «ыкъу» е «ыпхъу» зыфиIорэ гущыIэр игъусэн фае, сыда пIомэ урысыбзэм ишапхъэхэмкIэ инициалыр зычIыпIэ итэу хабзэр зы гущыI: И. (Иванович), А. (Андреевич)... НэмыкIэу къапIомэ, зы буквэкIэ (инициалкIэ) къатырэр зы гущыI нахь гущыIитIоп! Зы буквэкIэ урысыбзэм щагъэнэфэрэ зы гущыIэр (Кадырович) адыгабзэкIэ къызэраIорэр гущыIитIу: Къадыры ыкъу. Урыс тхыкIэм фэдэ ашIызэ, а гущыIитIур адыгабзэкIэ зы буквэкIэ къатэу хъугъэ: Хъот Азмэт Къадыр ыкъу зыфэпIощтым ычIыпIэ, Хъот Азмэт Къ. атхы! Мы тхыкIэри урысыбзэм ишапхъэу, адыгабзэм ишапхъэхэм атемыфэу тиныдэлъфыбзэ къыхэхьагъэхэм ащыщ. Арышъ, тэрэзыр тым ыцIэ – хъулъфыгъэм ятэ иинициал ыкъу зыфиIорэр, бзылъфыгъэм ятэ иинициал ыпхъу зыфиIорэр – апытынхэ фае: Хъот Шумаф Нащэ ыкъу – Хъот Шумаф Н. ыкъу, Хъот Щащ Къадыры ыпхъу – Хъот Щащ Къ. ыпхъу.\nАдыгабзэм иорфографие щыкIагъэу иIэмэ ащыщэу елъытэ Хъутым къызэраIорэмрэ зэратхырэмрэ зэтемыфэрэ кIэуххэр зиIэхэр адыгэ лъэкъуацIэхэм зэрахэтхэр. Гущ. пае, Тэхъу пIоми Дыхъу пIоми, якIэух тхыкIэхэр зэфэдэх, ау къызэраIохэрэр зэфэдэхэп: ыпэрэм ттхырэм нэмыкI макъэ пытэп, ятIонэрэм пытымытхэу, ау мэкъэзещэу ы-р игъус – Дыхъуы. Ахэм афэдэх: ШъэоцIыкIу, ау ЦIыкIуы, ПсыIушъу, ау Кушъуы, нэм. Ащ фэдэу у-p зыхэт макъэу мэкъэзещэу ы-р зигъусэмкIэ лъэкъуацIэр ухыгъэмэ, ахэм буквэу ы-р апетхэ: Уджыхъуы, Хьамтэхъуы, нэм. Джаущтэу транскрипцие шIыкIэр – справочникым игъэкIотыгъэу щегъэфедэ.\nЫкIи пэублэ гущыIэм къыщеIо мы тхыкIэр джырэ адыгэ орфографием зэрэтемыфэрэр, ау зигугъу ышIырэ лъэкъоцIэ кIэуххэр справочникым еджэрэм зэхимыгъэкIокIэнхэм пае, Кушъуы, Хьабэхъуы ыIозэ къыщеты. Ау ахэр джырэ адыгэ орфографием зэрэщатхыхэу птхынхэ зэрэфаери къыщеIо.\nМакъэр зэрэзэхэтыр къэзыгъэлъэгъорэ транскрипцие шIыкIэм тетэу тхакIэм щыбгъэфедэнэу щытэп, – еIо Хъутым, – тэрэзыр: Шъхьаплъэкъу – Шъхьаплъэкъор, Шъхьаплъэкъом, Хъурай – Хъураер, Хъураем.\nСправочникым пшъэрылъ шъхьаIэу зэшIуиххэрэр: еджэрэм ищыкIагъэр икъоу хигъотэныр, джэнджэш къыхэмыхьаныр, адыгабзэр икъоу зымышIэрэми гущыIалъэр IэпыIэгъу афэхъуныр, лъэкъуацIэм ыпкъ кIэуххэр зытетым тетхэу пигъэуцохэмэ, къэIуакIэри тхыкIэри тэрэзы хъунхэр ары. Ащ пай, лъэкъуацIэхэм якIэуххэм транскрипциер зыкIащигъэфедэрэр.\nАдыгэ гущыIалъэхэм къэбэртэе гущыIэхэр зэрадэмытым фэд, мыщи къэбэртэе лъэкъуацIэхэр дэтхэп (ахэр Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым къащыхаутыгъэ IофшIагъэхэм ахэбгъотэщтых), ау адыгэхэми къэбэртаехэми зэдыряе лъэкъуацIэхэр дэтых.\nНэмыкIыбзэ къыхэкIыгъэ лъэкъуацIэ горэхэри IофшIагъэм хэтых. ГущыIэм пай, лъэкъуацIэу Мыхьамэджанэр анахь орфографическэ гущыIэлъэ дэгъум тет лъэкъуацIэхэм ахэт: ЗекIогъу Уцужьыкъу, Мыхьамэджэнэ Юныс, Одэжьдэкъо Хьаджымэт. Адыгэ орфографическэ гущыIалъ. 1968. Ар адыгэ лъэкъуацIэхэм ахэмыгъэхьаныр зэфэнчъагъэу елъытэ Хъутым. Ащ фэд лъэкъуацIэу Кэстанэри: Кэстэнэ Дмитрие адыгэ писательхэм ащыщ.\nТхылъым тэ еплъыкIэу тигъэшIыгъэхэри къэттхыных:\n1.Транскрипцие шIыкIэр авторым зыщигъэфедэрэм скобкэ плIэмыехэм адэтэу къыгъэлъэгъуагъэмэ нахьышIугъэу тэлъытэ: [Тыхъу, ау Дыхъуы, ШъэуэцIыкIу, ау ЦIыкIуы, ПсыIушъу, ау Куышъуы];\n2.Тэ тиеплъыкIэкIэ Iахьищэу зэхэт цIэ-лъэкъуацIэм хэт тыцIэм къыпыхьэрэ кIэухэу -ы пымытми хъущт: ГъукIэлI Хьазрэт Сэфэр ыкъу, Аулъэ Дзэхъан Хьаджымэт ыпхъу.\n3. ЛъэкъуацIэу Анчек\/\/Анчёк\/\/Анчок\/\/Анчоков иадыгэ к��эIуакIи, тхыкIи Анцокъу. ЛъэкъуацIэр адыгэ-абхъазыбзэхэм зэдыряе гущыIэу къызытекIыгъэр аIо. (Апэрэ Iахьэр – Анцо абхъ.-абаз. Анцва' (абх. Анц?а, абаз. Анчва «Тхьэшхо»), ятIонэрэ Iахьэр -къуэ\/\/-къо «сын»).\nХъут Казбек итхылъэу «Адыгэ лъэкъуацIэхэм ятхыкIэхэр» (2018) шIуагъэ къэзытыщт IофшIагъэу щыт. Ар IэпыIэгъушIу афэхъущт гъэзетэм, радиом, телевидением яIофышIэхэм, анахьэу кIэлэегъаджэхэм.\nТхылъыр ыщэфынэу зышIоигъом Нэгъой Сафьеты ибукинистическэрэ «Дом книги» зыфиIорэ тучанымрэ ачIигъотэщт.\nАнцокъо Сурэт,\nшIэныгъэлэжь.","id":"<urn:uuid:df0cc429-ab1e-4c64-b9f5-e9e2f6706e51>","dump":"CC-MAIN-2019-22","url":"http:\/\/gazeta-edinstvo.ru\/news\/obshchestvo\/adyghe-lyakhovichi-athiker\/","date":"2019-05-20T16:33:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-22\/segments\/1558232256082.54\/warc\/CC-MAIN-20190520162024-20190520184024-00161.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7021744251,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7021744251251221, \"kbd_Cyrl_score\": 0.29736313223838806}","num_words":4306,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.016,"special_characters_ratio":0.169,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.743,"perplexity_score":2242.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо программэу «IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тихэгъэгогъухэу Адыгэ Республикэм къэкощыжь зышIоигъохэм IэпыIэгъу ятыгъэныр» зыфиIоу 2019 — 2021-рэ илъэсхэм ателъытагъэм ехьылIагъ\n\n\nАдыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет иунашъоу N 61-р зытетэу 2019-рэ илъэсым гъэтхапэм и 12-м къыдэкIыгъэмкIэ ухэсыгъэ хъугъэ Къэралыгъо программэу «IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тихэгъэгогъухэу Адыгэ Республикэм къэкощыжь зышIоигъохэм IэпыIэгъу ятыгъэныр» зыфиIоу 2019 — 2021-рэ илъэсхэм ателъытагъэр (нэужым ПрограммэкIэ дгъэкIощт).\nПрограммэр зыфытегъэпсыхьагъэр IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тихэгъэгогъухэм ащыщ IофышIэ IэпэIасэхэу, адыгэ лъэпкъым къыхэкIыгъэхэри зэрахэтхэу, Адыгэ Республикэм исоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ хэлэжьэнхэм пае къэкощыжь зышIоигъохэм IэпыIэгъу ятыгъэныр ары.\nУрысыем имызакъоу, Урысые Федерацием къыхимыубытэрэ нэмыкI чIыпIэхэми Къэралыгъо программэм зэрэхэлажьэхэрэр къэзыушыхьатырэ тхы-лъыр ахэм къащаIахын алъэкIыщт.\nТихэгъэгогъухэу IэкIыб къэралхэм ащыпсэухэрэм Къэралыгъо программэм зэрэхэлажьэхэрэр къэзыушыхьатырэ тхылъыр агъэпсыным пае ежьхэр ренэу зыщыпсэухэрэ къэралыгъом иуполномоченнэ къулыкъухэу IэкIыбым щыIэхэм зафагъэзэн фае.\nТихэгъэгогъухэу Къэралыгъо программэм диштэу Урысые Федерацием къэкощыжь зышIоигъохэм зызфагъэзэн фэе уполномоченнэ къулыкъухэр мыхэр ары:\nУрысыем и МВД илIыкIохэм яIофшIапIэхэу IэкIыб къэралхэм ащыIэхэр; Урысые Федерацием идипломатическэ представительствэхэу IэкIыб къэралхэм ащыIэхэр (урысые посольствэхэм яконсул отделхэр) ыкIи Урысые Федерацием иконсул учреждениехэу IэкIыб къэралхэм ащыIэхэр (Къэралыгъо программэм игъэцэкIэнкIэ пIэлъэ гъэнэфагъэм тегъэпсыхьэгъэ купхэр зыщызэхащэнхэ ыкIи ахэм Iоф зыщашIэн алъэкIыщтхэр).\nТихэгъэгогъухэу хабзэу щыIэм диштэу Урысые Федерацием ренэу е пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ щыпсэухэрэм зызфагъэзэнэу щытыр Адыгэ Республикэм и МВД кощын IофхэмкIэ и ГъэIорышIапI ары.\nКъэралыгъо программэм хэлэжьэщтым итхын изыфэгъэхьазырын\nIэкIыб къэралым щыпсэурэ тихэгъэгогъум Къэралыгъо программэм игъэцэкIэнкIэ ренэу зыщыпсэурэ хэгъэгум щыIэ уполномоченнэ къулыкъум ышъхьэкIэ зыфигъэзэн ыкIи Къэралыгъо программэм хэлэжьэнэу зэрэфаер къэзыушыхьатырэ тхылъыр шъошэ гъэнэфагъэу щыIэм диштэу ритын фае.\nТихэгъэгогъоу Урысые Федерацием щыпсэурэм Къэралыгъо программэм хэлэжьэнымкIэ лъэIу тхылъыр ариты зыхъукIэ, документ гъэнэфагъэхэр Адыгэ Республикэм и МВД кощын IофхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ IэкIегъахьэх.\nКъэралыгъо программэм хэлажьэ зэрэшIоигъор къэзыушыхьатырэ лъэIу тхылъыр заштэрэ нэужым мы къыкIэлъыкIохэрэм язэгъынхэ фае:\nкощын IофхэмкIэ шъолъыр программэр гъэцэкIэгъэнымкIэ пшъэдэкIыжь зыхьырэ уполномоченнэ къулыкъум (тихэгъэгогъур кощын IофхэмкIэ шъолъыр программэм дештэмэ е демыштэмэ);\nмы Iофым фэгъэзэгъэ урысые къэралыгъо къулыкъухэм IэкIыб къэралым игражданин Урысые Федерацием къихьанымкIэ пэрыохъу хъун зылъэкIыщт горэхэр щыIэхэмэ, е Урысые Федерацием пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ щыпсэунымкIэ, е «вид на жительство» зыфаIорэр къыратынымкIэ Iизынэу иIэр щыгъэзыегъэнымкIэ лъапсэ щымыIэмэ.\nЛъэIу тхылъым зыхэплъэхэрэ нэужым Адыгэ Республикэм и МВД кощын IофхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ а цIыфыр Къэралыгъо программэм зэрэхэлажьэрэр къэзыушыхьатырэ тхылъыр етыгъэным е ратынэу зыкIамыдагъэм ехьылIэгъэ унашъо ешIы. ЛъэIу тхылъыр къэзытыгъэм унашъоу ашIыгъэмкIэ етIанэ макъэ рагъэIужьы.\nКъэралыгъо программэм хэлэжьэн зэрэфитыр къэзыушыхьатырэ тхылъыр зэраратырэр, зэрарамытырэр, аратыгъэм кIуачIэ имыIэжь зэрэхъурэр\nКъэралыгъо программэм хэлэжьэн зэрэфитыр къэзыушыхьатырэ тхылъыр зэраратырэм, зэрарамытырэм, аратыгъэм кIуачIэ имыIэжь зэрэхъурэм яхьылIагъэу Адыгэ Республикэм кощын IофхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ унашъо ешIы. Мыщ дэжьым къыдалъытэ кощын IофхэмкIэ шъолъыр программэр пхырыщыгъэнымкIэ пшъэдэкIыжь зыхьырэ уполномоченнэ къулыкъум иунашъо.\nКъэралыгъо программэм зэрэхэлажьэрэр къэзыушыхьатырэ тхылъыр къыратырэп, ыпэкIэ къыратыгъэгъэ тхылъым кIуачIэ имыIэжь мэхъу, джащ фэдэу иунагъо щыщэу Къэралыгъо программэм хэлэжьэнымкIэ лъэIу тхылъым ритхагъэм истатус кIуачIэ иIэжьырэп мыщ фэдэу зыхъукIэ:\nУрысые Федерацием иконституционнэ гъэпсыкIэ ылъапсэхэр зэхъокIыгъэнхэм ар къыфаджэмэ, Урысые Федерацием е Урысые Федерацием ис цIыфхэм ящынэгъончъагъэ зэрар къыфэзыхьын зылъэкIыщт зекIуакIэхэр къыхафэхэмэ;\nтеррористическэ (экстремист) актхэм мылъку апэIуигъахьэ, рихъухьэхэ хъумэ, ащ фэдэ актхэм язехьанкIэ ишIуагъэ аригъэкIымэ е нэмыкI шIыкIэхэмкIэ IэпыIэгъу афэхъумэ;\nКъэралыгъо программэм хэлэжьэнымкIэ лъэIу тхылъыр ытыным ыпэкIэ илъэситфым къыкIоцI Урысые Федерацием къырафыгъагъэу щытмэ;\nдокумент нэпцIхэр къытыгъэхэмэ е ышъхьэ фэгъэхьыгъэу къэбар мышъыпкъэ алъигъэIэсыгъэмэ;\nбзэджэшIэгъэ хьылъэ е хьылъэ дэдэ зэрэзэрихьагъэм пае Урысые Федерацием ихьыкум ышIыгъэ унашъоу кIуачIэ зиIэ хъугъэмкIэ иIоф аIуагъэу щытмэ;\nУрысые Федерацием е ащ къыхимыубытэрэ чIыпIэхэм бзэджэшIэгъэ хьылъэ е хьылъэ дэдэ ащызэрихьагъэу зэрэщытым пае тыралъхьэгъэ пIалъэр ымыухыгъэу е тырамыхыжьыгъэу щытмэ;\nIэкIыб къэралхэм къарыкIыгъэ цIыфхэу Урысые Федерацием щыпсэухэрэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэу Урысые Федерацием кIуачIэ щызиIэр ыукъуагъэу, е наркотикхэр, психотропнэ веществохэр, къэкIыхэрэм ащыщхэу наркотик зыхэлъхэм ящэн-щэфын хэщагъэу, е ахэр ыгъэфедагъэхэу къычIагъэщи, зы илъэсым къыкIоцI мызэу-мытIоу административнэ пшъэдэкIыжь рагъэхьыгъэу щытмэ;\nУрысые Федерацием икIи, ренэу щыпсэунэу нэмыкI къэралыгъо горэм кIуагъэмэ;\nМы къэтпчъыгъэхэм анэмыкIэу Къэралыгъо программэм зэрэхэлажьэрэр къэзыушыхьатырэ тхылъыр рамытэу, ыпэкIэ ратыгъагъэм кIуачIэ имыIэжьэу, джащ фэдэу иунагъо щыщэу лъэIу тхылъым ритхагъэм унагъом зэрэщыщымкIэ истатуси кIуачIэ имыIэжь зыхъурэр мыщ фэдэ лъэныкъохэм япхыгъэ унашъохэр заштэхэкIэ ары:\nIэкIыб къэралым ицIыф Урысые Федерацием къэкIоныр (щыпсэуныр) зэрашIомыигъом;\nIэкIыб къэралым ицIыф хабзэм къызэрэдилъытэрэм тетэу Урысые Федерацием игъэкIыжьыгъэным;\nIэкIыб къэралым ицIыф Урысые Федерацием къихьанымкIэ Iизын емытыгъэным;\nКъэралыгъо программэм зэрэхэлажьэрэр къэзыушыхьатырэ тхылъыр зэраратырэр\nКъэралыгъо программэм зэрэхэлажьэрэр къэзыушыхьатырэ тхылъыр рамытынымкIэ ушъхьагъу щымыIэ хъумэ, Урысыем и МВД ичIыпIэ къулыкъу унашъо ешIы Къэралыгъо программэм зэрэхэлажьэрэмкIэ тхылъыр ратынэу, ащ нэужым тихэгъэгогъур рагъэблагъэ Къэралыгъо программэм зэрэхэлажьэрэр къэзыушыхьатырэ тхылъыр ратыжьынэу. Арэущтэу зыхъукIэ, Къэралыгъо программэм хэлажьэ зэрэшIоигъомкIэ тихэгъэгогъум лъэIу тхылъыр, ащ игъусэ нэмыкI документхэр къызитыгъэхэм ыуж мэфэ 60-м шIомыкIэу Къэралыгъо программэм хэлажьэ зэрэхъугъэмкIэ тхылъыр ратыжьы.\nТхылъым ыIапэ кIедзэжьы Къэралыгъо программэм игъэцэкIэнкIэ IэкIыб къэралым иуполномоченнэ къулыкъу (Урысые Федерацием къыхимыубытэрэ чIыпIэхэм документхэр ащигъэхьазырхэ зыхъукIэ) ипащэ, е Адыгэ Республикэм и МВД кощын IофхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ иIэшъхьэтет, е ащ игуадзэ (Урысые Федерацием и Къэралыгъо программэ зэрэхэлажьэрэр къэзыушыхьатырэ тхылъыр агъэпсы зыхъукIэ), етIанэ ежь ышъхьэкIэ а цIыфыр къызыкIокIэ тхылъыр ратыжьы.\nИщыкIагъэу зыщыхъурэм Къэралыгъо программэм хэлажьэрэмрэ ащ иунагъо исхэмрэ Урысые Федерацием къэкощыжьынхэм пае документхэр афагъэпсых, мыщ къыхеубытэ визэри (ищыкIагъэ хъумэ).\n(Джыри къыкIэлъыкIощт).","id":"<urn:uuid:b2a9a9fe-6d02-43be-b989-363f5f6f7ddf>","dump":"CC-MAIN-2020-05","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-%D0%B8-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80\/","date":"2020-01-18T00:04:38Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-05\/segments\/1579250591431.4\/warc\/CC-MAIN-20200117234621-20200118022621-00355.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7698498368,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7698498368263245, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2296246886253357}","num_words":1920,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.095,"special_characters_ratio":0.126,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.751,"perplexity_score":3725.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Меот дзэ\nМеот дзэ дипломатием зэфэхьысыжь гъэнэфагъэхэр фэхъугъагъэх. ЛIэшIэгъуищым къыкIоцI меотхэмрэ сарматхэмрэ якультурэхэр зэхахьэх, охътабэрэ мы лъэпкъхэр зэгурыIохэу зэрэзэдэпсэугъэм ар иушъхьагъоу плъытэн плъэкIыщт.\nКъыкIэлъыкIорэ илъэсхэм сарматхэм яфэмэ-бжьымэхэр меотхэм къатехьэхэу ыублагъ. Тиэрэ ыпэкIэ ятIонэрэ лIэшIэгъум ыгузэгухэм адэжь меотхэм агъэфедэрэ Iэмэ-псымэхэм сармат Iашэхэр, хьакъу-шыкъухэр, чIыгур зэралэжьырэ пкъыгъохэр къахэхьэх. Джащ фэдэу, лIагъэр зэрагъэтIылъырэ шэн-хабзэхэр зэхъокIых.","id":"<urn:uuid:ccbcd7dc-2fe5-4686-93cd-1fcff294bd29>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/ady.m.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9C%D0%B5%D0%BE%D1%82_%D0%B4%D0%B7%D1%8D","date":"2020-02-26T01:07:01Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875146176.73\/warc\/CC-MAIN-20200225233214-20200226023214-00064.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9346494675,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9346494674682617, \"kbd_Cyrl_score\": 0.06503108143806458}","num_words":91,"character_repetition_ratio":0.008,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.123,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.916,"perplexity_score":2339.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЗэхъокIыныгъэхэм къадыхэлъытагъэу, къулыкъушIэ машинэ цIыкIухэмкIэ федеральнэ къэралыгъо къулыкъум ипащэхэр къезыщэкIыхэрэ ыкIи УФ-м ишъолъырхэм якъэралыгъо хэбзэ къулыкъухэм япхыгъэ автомобиль экипажхэм яводительхэм яшIэ хэлъэу IофшIэгъу мафэр (уахътэр) тIоу ыкIи нахьыбэу агощын алъэкIыщт.\nIофшIэгъу мафэм иIахьитIу азыфагу къыдэфэрэ зыгъэпсэфыгъо уахътэр IофшIэныр зебгъэжьэгъэ уж сыхьатитфым мынахь кIасэу щытын фае.\nIофшIэгъу уахътэр IахьитIоу е нахьыбэу зыбгощыкIэ, зы зыгъэпсэфыгъо уахътэр сыхьатитIум нахь мэкIэнэу щыт. Ау зэкIэмкIи зэхэтэу зыгъэпсэфыгъо уахътэр сыхьатитфым къехъу хъущтэп.\nВодителым иIофшIэн графикым е расписанием къыдыхэлъытагъэу IофшIэгъу уахътэхэм азыфагу къыдэфэрэ зыгъэпсэфыгъор ежь водительхэм яшIоигъоныгъэ къыдилъытэу щытын фае.\nПроизводствэм зэрищыкIагъэм тетэу ащ фэдэ водительхэр IофшIэн уахътэхэм азыфагу къыдэфэрэ зыгъэпсэфыгъохэм анахь кIыхьэр къыдэлъытагъэу Iоф ашIэнэу къызыригъэблагъэхэкIэ, ахэм зэшIуахыгъэ IофшIэныр IофшIэгъу уахътэм шъхьадэкIэу алъытэ.","id":"<urn:uuid:64331782-269f-44d8-bd59-2784d9be48f4>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/01\/23\/i%D0%BE%D1%84%D1%88i%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83-%D1%83%D0%B0%D1%85%D1%8A%D1%82%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D1%84%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2020-02-24T21:21:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875145981.35\/warc\/CC-MAIN-20200224193815-20200224223815-00256.warc.gz","language":"ady","language_score":0.977268815,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9772688150405884, \"kbd_Cyrl_score\": 0.02237752079963684}","num_words":290,"character_repetition_ratio":0.097,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.118,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.948,"perplexity_score":2607.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Дунаем щызэлъашIэрэ Колизей\nИталие – Еуропэм хэт къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр - Ромэ. ЦIыфэу нэбгырэ млн 61-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэ�� 301 340 км². БзэшъхьаIэр – италыбз. Италиер дунаемкIэ анахь хэгъэгу бэлахьмэ ащыщ, экономикэмкIи, политикэмкIи.\nХэгъэгу лIышъхьэр – Серджо Маттарелла.\nКъэралыгъо тхьаматэр – Джузеппе Конте.\nГеографие\nЕуропэм ыкъыблэ лъэныкъом щыI. Франциер, Швейцариер, ык1и нэмыкIхэмэ апэгъунэгъу.\nТарихъ\nЗэпыщэхэр","id":"<urn:uuid:c5a5b821-2ce8-4009-8c9d-171da787eea2>","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/www.wikiplanet.click\/enciclopedia\/ady\/%D0%98%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B5","date":"2020-03-29T19:10:49Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585370495413.19\/warc\/CC-MAIN-20200329171027-20200329201027-00537.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6792622805,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6792622804641724, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3006965219974518}","num_words":100,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.07,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.839,"perplexity_score":4194.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Илъэс 62-рэ зыныбжь пенсионерэу Джэджэ районым щыпсэурэр мыщ фэдэ хъугъэ-шIагъэм хэкIодагъ. ЛъэсрыкIор тезыутыгъэ водителым зигъэбылъыжьыгъ, ау ятIонэрэ мафэм ар хэбзэухъумакIохэм агъэунэфыгъ ыкIи къаубытыгъ. Ар илъэс 28-рэ зыныбжь кIэлакIэу къычIэкIыгъ, Кощхьэблэ районым щэпсэу.\nИлъэс 60 зыныбжь бзылъфыгъэу Тэхъутэмыкъое районым щыпсэурэри мыщ фэдэ хъугъэ-шIагъэм хэкIодагъ. ЗэрагъэунэфыгъэмкIэ, лъэсрыкIор ары мыщ дэжьым лажьэ зиIэр, гъогурыкIоным ишапхъэхэр ащ ыукъуагъэх.\nЛъэсрыкIохэм ыкIи водительхэм сакъыныгъэ къызхагъэфэнэу, шапхъэхэр амыукъонхэу полицием икъулыкъушIэхэр къяджэх. Ар зыжъугъэцакIэкIэ шъуипсауныгъи, шъуищыIэныгъи къэшъуухъумэщт.","id":"<urn:uuid:ff89c756-342f-4e56-8c32-a7d6aad688da>","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/11\/26\/%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D1%88i%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D0%B8%D0%B9-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2020-03-28T08:03:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585370490497.6\/warc\/CC-MAIN-20200328074047-20200328104047-00272.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8691715002,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8691715002059937, \"kbd_Cyrl_score\": 0.13060402870178223}","num_words":178,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.067,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.884,"perplexity_score":2605.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Испание, е Королыгъоу Испание – Еуропэм хэт къэралыгъу. Къэлэ шъхьаIэр – Мадрид. ЦIыфэу нэбгырэ млн 46-м къехъу щэпсэу. Хэгэгум чIырэу иIэр 505 370 км². БзэшъхьаIэр – испаныбз. Испаниер хэгъэгу къарыукIаеу щыт, экономикэмкIи, политикэмкIи.\nДЛО-м ыкIи Еуро Зэкъотыныгъэм ахахьэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр – Испанием и Королэу Филип я-VI.\nХэгъэгу тхьаматэр – Педро Санчес.\nГеографие\nЕуропэм ыкъохьэпIэ лъэныкъом щыт. Португалиер, Франциер, Андоррэр пэгъунэгъух.\nТарихъ\nЛIэшIэгъу пчъагъэрэ Испанием ДунэякIэм ызныкъо ыIыгъыщтыгъэ (еплъ Колониехэр). 1492-рэ илъэсым щегъэжьагъэу (Колумбыр Америкэм зынэсыгъэр) XX-рэ лIэшIэгъум нэс.\nЗэпыщэхэр","id":"<urn:uuid:6df84abb-abaa-4105-94f8-cae2e8f7b419>","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/www.wikiplanet.click\/enciclopedia\/ady\/%D0%98%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5","date":"2020-04-03T11:47:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585370510846.12\/warc\/CC-MAIN-20200403092656-20200403122656-00098.warc.gz","language":"ady","language_score":0.700848043,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7008480429649353, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2915932536125183}","num_words":152,"character_repetition_ratio":0.013,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.197,"stopwords_ratio":0.053,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.824,"perplexity_score":3451.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"УФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу АР-м щыIэм икъулыкъоу псэупIэхэр къыкIухьэзэ цIыфхэр езыгъэблагъэхэрэм, шэкIогъу мазэмкIэ зэригъэнэфагъэм тетэ, апэ Кощхьэблэ районым ит къуаджэу Еджэркъуае Iоф щишIагъ. Мыщ щыпсэухэрэм аIукIагъ фондым и ГъэIорышIапIэу мы районым щыIэм испециалистэу БрэнтIэ Саидэ.\nПенсиехэм, федеральнэ социальнэ ахъщэ тынхэм, цIыфэу сэкъатныгъэ зиIэм лъыплъэрэм компенсациеу къыратырэм, унагъоу зигъот макIэм ны мылъкум къыхэхыгъэу мазэ къэс къыфэкIощт ахъщэ тыным ягъэпсын анахьэу къекIолIагъэхэр зыгъэгумэкIыщтыгъэхэр.\nПенсиехэмкIэ фондым испециалист зэкIэмкIи нэбгырэ 11 а мафэм зыкъыфэзгъэзагъэр, хэзыгъэ имыIэу зэкIэми IэпыIэгъу агъотыгъ.\nДжащ фэдэу мы мэзэ дэдэм къулыкъоу псэупIэхэр къэзыкIухьэхэрэм Джэджэ районым ит поселкэу Новэм Iоф щи-шIагъ. Фондым и ГъэIорышIапIэу мы районым щыIэм испециалистэу Хьаджымэ Фатимэ къызэриIуагъэмкIэ, «мобильнэ офисым» нэбгыри 9 а мафэм къекIолIагъ. Нахьыбэу ахэр къызкIэупчIагъэхэр пенсием зыщыкIощтхэ ныбжьым зэхъокIыныгъэу фэхъугъэхэм, индексацием, социальнэ ахъщэ тынхэм ягъэнэфэн, пенсиер зыщызэрэугъоирэм щызэIукIагъэм итын, пенсием зыныбжь екIолIагъэкIэ алъытэхэрэм ащыщ ухъуным пае шIэгъэн фаехэм япхыгъэ Iофхэр ары. Ны мылъкум исертификат ыкIи ащ къыщыдэлъытэгъэ мылъкур зыпэIубгъэхьан плъэкIыщтыми агъэгумэкIэу къекIолIагъэхэри къахэкIыгъэх.\nМобильнэ къулыкъум Iоф зэришIэщт графикэу зэхагъэуцуагъэм тетэу шэкIогъум и 14-м «мобильнэ офисыр» Красногвардейскэ районым ит къуаджэу Улапэрэ селоу Штурбинэмрэ ащыIагъ.\nУФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу АР-м щыIэм ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:e592e7ee-d26f-4b3c-8b46-58ae06769076>","dump":"CC-MAIN-2020-16","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/11\/19\/%D1%86i%D1%8B%D1%84%D1%85%D1%8D%D0%BC-i%D1%8D%D0%BF%D1%8Bi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83-%D0%B0%D1%84%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%85-3\/","date":"2020-04-04T05:56:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-16\/segments\/1585370520039.50\/warc\/CC-MAIN-20200404042338-20200404072338-00051.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6401019096,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6401019096374512, \"kbd_Cyrl_score\": 0.35900187492370605}","num_words":458,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.08,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.532,"perplexity_score":2898.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бащэрэ зэблахъух\nМосква ифутбол клуб цIэрыIоу «Спартак» итренер шъхьаIэу Доменико Тедеско чъэпыогъум и 14-м агъэнэфагъ.\n2003-рэ илъэсым ыкIи ащ ыпэкIэ Романцевыр «Спартак» итренер шъхьэIагъ. 2004-м Скола, 2005-м Старковыр, 2006-м Чернышовыр, 2007-м Черчесовыр «Спартак» ипэщагъэх. Карпиныр, Аленичевыр, Коррера, фэшъхьафхэри пащэу иIагъэх. Адыгэ-\nмэ ащыщэу Якин Мурати тренер шъхьаIэу «Спартак» иIагъ.\nКомандэр цIэрыIу, тарихъ гъэшIэгъон иI, ау тренер шъхьаIэхэр бащэрэ пащэхэм зэблахъухэзэ игъэхъагъэхэм ахигъэхъон ылъэкIырэп. Олег Кононовым мурад чыжьэхэр иIагъэх шъхьае, джырэблагъэ иIэнатIэ IуагъэкIыгъ. Доменико Тедеско бэрэ иIэнатIэ Iутыщта? 2021-м нэс Iоф ышIэнэу зэзэгъыныгъэ дашIыгъ. Уахътэм къыгъэлъэгъощт «Спартак» инеущрэ мафэ къырыкIощтыр.","id":"<urn:uuid:73c6c5cb-63f3-4107-8a82-c9e6e7f6607f>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/10\/18\/%D1%81%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BA-%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%83%D0%B0%D1%85%D1%8A%D1%82%D1%8D%D1%80\/","date":"2020-05-30T14:45:40Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590347409337.38\/warc\/CC-MAIN-20200530133926-20200530163926-00498.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7467659116,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7467659115791321, \"kbd_Cyrl_score\": 0.24399833381175995}","num_words":236,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.042,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.872,"perplexity_score":3513.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тэу Нуриетт: ЧылагъомкIэ (обществэмкIэ), культурэмкIэ, хъишъэмкIэ бзэм имэхьан\nКультура\nУрыс тхэкIо цIэрыIоу Федор Достоевскэм «бзэр – лъэпкъы» ыIощтыгъ. Анахь мымакIэу зыцIэ Iугъэ француз тхакIоу Альбер Камю: «Сихэку – французыбзэр ары», – джары еплъыкIэу иныдэлъфыбзэ фыриIагъэр. Дунаиу тыкъэзыцухьэрэр зэбгъэшIэнымкIэ зэхэпшIэнымкIэ зэкIэм анахь Iэрыфэгъур бзэр ары. Бзэр ары цIыфхэр зэрэзэрэшIэхэрэр. Бзэр ары нэмыкI культурэмэ нэIуасэ зэрафэхъурэр. Лъэпкъ культурэм кIэрыпчын умылъэкIынэу бзэр зэрэщытым къыхэкIэу, тIуми зы гъогу къызэдакIунэу мэхъу. Ащ пае ЛъэхъэнакIэу хъишъэм фэгъэзагъэмэ алъытырэ пIалъэм къыщегъэжьагъэу, дунаир тетыгъокIэ зэрэзэфагощырэм елъытыгъэу, пщылIыпIэ е нэмыкIырэ шъхьэфимытыгъэ ифэгъэ этносхэмрэ лъэпкъхэмрэ бзэу аIулъхэр чIыпIэ зэжъу рагъэуцохэу, кIодыпIэм къыфагъакIохэу аублагъ.\nУрыс тхэкIо цIэрыIоу Федор Достоевскэм «бзэр – лъэпкъы» ыIощтыгъ. Анахь мымакIэу зыцIэ Iугъэ француз тхакIоу Альбер Камю: «Сихэку – французыбзэр ары», – джары еплъыкIэу иныдэлъфыбзэ фыриIагъэр.\nДунаиу тыкъэзыцухьэрэр зэбгъэшIэнымкIэ зэхэпшIэнымкIэ зэкIэм анахь Iэрыфэгъур бзэр ары. Бзэр ары цIыфхэр зэрэзэрэшIэхэрэр. Бзэр ары нэмыкI культурэмэ нэIуасэ зэрафэхъурэр.\nЛъэпкъ культурэм кIэрыпчын умылъэкIынэу бзэр зэрэщытым къыхэкIэу, тIуми зы гъогу къызэдакIунэу мэхъу. Ащ пае ЛъэхъэнакIэу хъишъэм фэгъэзагъэмэ алъытырэ пIалъэм къыщегъэжьагъэу, дунаир тетыгъокIэ зэрэзэфагощырэм елъытыгъэу, пщылIыпIэ е нэмыкIырэ шъхьэфимытыгъэ ифэгъэ этносхэмрэ лъэпкъхэмрэ бзэу аIулъхэр чIыпIэ зэжъу рагъэуцохэу, кIодыпIэм къыфагъакIохэу аублагъ.\nНепэрэ мафэхэр арымэ бзэхэм язытет къэдэигъ. БлэкIыгъэм лъэпкъхэу пщылIыпIэм ифагъэхэмрэ ауж къинэхэрэмрэ абзэхэри зэжъупIэ итыгъэхэмэ, джы ар хэхъошхо зиIэ европэ хэгъэгухэми абзэхэм алъыIэсы фежьагъ. Америкэм иполитическэ ыкIи иэкономическэ фэмэ-бжьымэ нэпэмыкI къэралыгъохэм зэратыригъэхьагъэм къыхэкIэу инджылызыбзэ (американыбзэр) зэкIэм зэдагъэфедэу инджылызмэ абзэ щагъэзыеу хъугъэ. Ары пакIошъ бзэхэр зэхагъэкIухьэхэу, зэхэщыхьэгъэ бзэхэр агъэфедэхэу рагъэжьагъ. ГущыIэм пае, «франглиш» («франджлыз») французыбзэ инджылыбзэ зэхэгъэкIухьэгъэ гъэшIэгъонэу зэхэлъ бзэ.\nМыщ дэжьым къэIогъэн фае, бзэм имызакъоу культурэми чIэнагъэ зэрэфэхъурэр. КъохьэпIэ шIэныгъэлэж��мэ къызэраIорэмкIэ, европэ культурэр «фольклор» къодыеу къэнэ. Ау анахьэу чIыпIэ зэжъу дэдэ иты хъухэрэр зицIыфышъхьэ мэкIэ этносхэмрэ лъэпкъхэмрэ. АхэмкIэ бзитIушIэным имызакъоу, бзабэшIэныр хэкIыпIэ закъоу къэнэ.\nКультурэ пэпчъ хъишъэрэ ыкIи чIыопс гъэнэфагъэрэ апсыхьэ, ежь идунае егъэпсы, ежь ицIыф епIу, рызэдэгущыIэнхэу бзэ зэхелъхьэ. Культурэ пэпчъ ежь ибзэ хабзэ иI, а бзэмкIэ а культурэр зыхэлъ цIыфхэр зэдэпсалъэх. Ау а зыр арэп культурэмкIэ бзэм имэхьанэр. Бзэм кIэрычыгъэу культурэр щыIэшъунэу щытэп, сыда пIомэ бзэр ары ащ ылъапсэ, ыкупкI. Бзэр агъэпсэуалъэзэ цIыфхэм тамыгъэхэр, шапхъэхэр, хабзэхэр, гъуазэхэр, шIэныгъэхэр, зекIуакIэхэр, шIошъхъуныгъэхэр, гукъэкIхэр, зэхэшIыкIыныгъэхэр, лъэпIагъэхэр нэмыкIхэр зэлъагъэIэсыжьых. Джаущтэу цIыфыр чылагъом (обществэм) хэщагъэу мэхъу. Арэу щымытмэ цIыфыр псэушъущтэп. Бэм ишIуагъэкIэ чылагъор зэгурэIо, зэдештэ, зыпкъ ит, мэпытэ.\nЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэгъэ ЛъэхъэнакIэр ары шIэныгъэ лъапсэ иIэу цIыфхэр зэрэшIэнхэмкIэ бзэм имэхьанэ аушэтэу зырагъажьэрэр. Ар аушэтыгъ Иоганн Готфрид Гердери, Вильгельм фон Гумбольдти нэмыкIхэми, бзэшIэныгъэм лъапсэ фашIэу. Тэ тилъэхъанэ бзэр психолингвистикэми, социолингвистикэми аушэтых. Бзэм иушэтынкIэ гъэхъэшIухэр зашIыгъэр я ХХ-рэ лIэшIэгъум шIэныгъэлэжьмэ бзэмрэ культурэмрэ зэрапхыхэу зырагъажьэр ары.\nБзэмрэ культурэмрэ язэпхыныгъэ къызэхэфыгъэнымкIэ Сепиррэ-Уорфрэ ялингвистикэ къэшIэныгъэ (гипотезэ) кIэкIэу зэлъашIэрэр шIэныгъэм IахьышIоу къыхэуцуагъ. Сепиррэ-Уорфрэ ялингвистикэ къэшIэныгъэ (гипотезэ) кIэкI, шъузэрэщыгъуазэхэу, бзэр – гупшысэр къырипIотыкIынымкIэ амал закъоу ымылъытэу, ежь бзэм гупшысэр къыгъэпсэу, ары пакIошъ типсэлъакIэ елъытыгъэу дунаири тинэрылъэгъоу къыделъытэ. Ащ фэдэ зэфэхьысыжь ашIыным пае шIэныгъэлэжьмэ бзэ зэфэшъхьафхэр зэрэзэхэт шIыкIэм имызакъоу, ягъэпсыкIэхэри зэхафыгъ (европэбзэхэмрэ хопибзэмрэ зэрагъэпшагъэх) (хопи – Темыр Америкэм щыпсэурэ индейцэ лъэпкъ). ГущыIэм пае, хопи бзэм уахътэр блэкIыгъэ, джырэ, къэкIощтыр арэущтэу зэтыриутырэп, арышъ инджылызыбзэкIэ «Ар мэфипшIырэ щыIэнэу къэуцугъ» гущыIэухыгъэр «Ар япшIыкIузэнэрэ мафэм нэс къэуцугъ» джары хопибзэм къызэрэщыIуагъэу хъурэр. Мыщ ихьащыр щысэхэмкIэ Уорф культурэмрэ бзэмрэ язэпхыныгъэ агурегъаIо.\nСепиррэ-Уорфрэ ялингвистикэ къэшIэныгъэ (гипотезэ) кIэкI имэхьанэ ебгъэлыекIы хъущтэп: гъэкIэкIыгъэу къэпIопэн зыхъурэм – цIыфым игупшысэ хэлъхэмрэ ащ изэхэшIыкIырэ къэзыгъэнафэхэрэр ар зэгупшысэрэр ары. ЦIыфым псэун зыкIилъэкIырэр, къэзыуцухьэрэ дунаим хэтэу, къыгъэшIагъэм къышIошIырэмрэ игупшысэхэмрэ пхэнджыгъэу къахафэхэрэр, анахьэу ахэр зэдимыштэхэу зыхъурэм, зэригъэтэрэзыжьхэрэм ишIуагъ. Джары культурэм «бзэр инапIэу» зыкIыщыIэр ыкIы зыкIыхахъорэр, «напIэр» арэп культурэр зыфэдэнэу щытыр къэзыухэсырэр. Бзэм, гупшысэм, культурэм язэпхыныгъэ имэхьанэ ишIуагъэ къебгъэIыхы хъунэу щытэп. Б��эр ары, нэмыкIэп, цIыфым идунай ылъапсэр, нэбгырэ пэпчъ ыгъэпсызэ, тыкъэзыуцухьэрэ дунаим хэтлъагъорэ пкъыгъо ыкIи хъугъэ-шIагъэ бэдэдэхэмрэ гъэпсыкIэ ахелъхьэ. Сыд фэдэрэ пкъыгъуи къэхъугъэ-къэшIагъи цIыфым зылъыIэсырэ къодыер ахэмэ цIэ яIэ зыхъурэм ары. Арэу щымытымэ ахэр тэркIэ щыIэхэп. ЦIэ зафишIкIэ цIыфым ар зы пкъэу хъым хегъэуцо, джа изэхашIэ зэрэзэхэт хъагъэм изы хъагъэ налъэу, нэмыкIэу къэIуагъэмэ, дунаиу цIыфмэ агъэпсыгъэм кIэу изы Iахьэу щыщ мэхъу. Бэр – цIыфхэр зэрэзэдэгущыIэхэрэ е язэхашIэ къезыгъажьэрэ ары къодыеу щытэп. Бзэ пэпчъ дунаим игъунджэу зэрэщытым имызакъоу, цIыфым иакъыл дунай шъхьаф зэпэшыгъэу щегъэпсы, нэфапIэр зэхелъхьэ. Арышъ, бзэмрэ дунэееплъыкIэмрэ зэкIэрыпчынхэ умылъэкIынэу зэпхыгъэх.\nКультурологмэ ятхыгъэмэ бзэм чIыпIэ гъэнэфагъэ щыфыхахы. ЦIыфыр къэзыуцухьэрэ дунаимрэ нэфапIэмрэ къызэрыщыхэрэ гъунджэу бзэр зэрэщытым дакIоу лъэпкъым идунэееплъыкI ыкIи изэхашI, илъэпкъ шэн, ихабз, изекIокIэ дах, ишапхъ, идунай. Бзэр культурэм ипхъонтэ хэхыгъ, сыда пIомэ шIэныгъэ пстэоу, шIыкIэ амалхэу, пкъыгъо лъапIэхэу, гушъхьэ лэжьыгъэхэу лъэпкъым зэIуигъэкIагъэхэр бзэм щыухъумагъэхэу – фольклорым, жабзэм, тхылъхэм ащыугъоигъэх. Бзэр культурэм изехьакIу, сыда пIомэ лIэужмэ алъызгъэIэсырэр бзэр ары. КIэлэ ыкIи пшъэшъэжъые цIыкIухэм ныдэлъфыбзэр зэрагъашIэу зыхъурэм апэ итыгъэ лIэужмэ агъэунэфыгъэмрэ зэIуагъэкIагъэмрэ зыщагъэгъуазэ. Ныдэлъфыбзэр ымышIэу цIыфым илъэпкъ изэхашIэ, ихабзэ, ибзыпхъэ шапхъэхэр, икультурэ идунай икъоу къыгурыIощтыхэп, зэригъэшIэшъущтыхэп, пкъырыхьащтыхэп.\nАнахьэу бзэм ишIуагъэ къызщынафэхэрэр.\nЦIыфыр къэзыуцухьэрэ дунаим къыдиштэу, къыдэгъэшIыгъэу псэуныр ары. ГущыIэм пае, къушъхьэм, лъэгуанэм, сыбыр е къыблэм зэпыугъо имыIэу ащыпсэухэрэ лъэпкъхэм зэIуагъэкIэгъэ шIэныгъэмрэ шIыкIэ-зекIуакIэмрэ абзэ умышIэу ущыгъозэщтэп. Пкъыгъохэмрэ, къэхъугъэ-къэшIагъэхэмрэ ыкIи ахэмэ язэфыщытыкIэ, язэхьащырыгъэ, язэфэмыдэныгъэ уушэтынхэмкIэ бзэр амалышIу. ЦIыфым иIофшIагъэхэр зэхэщэгъэнымкIи ыкIи зэдегъэштэгъэнымкIи бзэм ишIуагъэ хэлъ.\nКультурэр цIыфым лъызыгъэIэсырэр бзэр ары. Культурэм ишIуагъэу щыт цIыфыр нэмыкIырэ псэ зыпытмэ зэрахэушъхьафыкIыгъэр. Культурэм ехьылIэгъэ шIэныгъэхэр зэгъэуIунхэмрэ зэгъэпэшынхэмрэ ыкIи а шIэныгъэхэр лIэужмэ алъыгъэIэсынхэмрэ ахэмкIи амал къэзытырэр бзэ. Джары цIыфым ренэу ихахъо лIэуж пэпчъ икIэрыкIэу зыкIимыублэжьырэр. Нахьыжъмэ ижъ-ижъыжьым къыщыублагъэу зэфахьысыгъэр, кIаугъоягъэр бзэмкIэ къегъэгъунэхэшъ ары. Ащ фэдэ шIыкIэ амалхэр, сэнаущыгъэхэр хэмылъыгъэхэмэ цIыфыр псэушъхьэхэмэ зэратекIырэ хъатэ щыIэщтыгъэп. Псэушъхьэмэ ныдэлъфэу къадэхъугъэ нэшанэу, зэхэшIыкI зыми фырямыIэу зэрэзекIохэрэм фэдэу цIыфхэри зэхэтыныгъэхи. КъэIогъэн фае, ежь бзэри культурэм къыхьыгъэ, къыгъэшIыгъэ пкъыгъоу, ащ изы анахьышъхьэ Iахьэу, ар щызыгъэIэрэ шапхъэу плъытэнэу зэрэщытыр. Ащ къыушыхьатырэр цIыфыр къэзыуцухьэрэ дунаимрэ бзэмрэ азыфагур ежь цIыфыр ары – бзэр зыIулъэу, культурэр зыхэлъыр. ЦIыфыр ары къызэришIэрэ пкъэу хэлъхэмкIэ дунаир зэхэзышIэрэр ыкIи зэхэзышIыкIырэр, къызыгурыIорэр. Ащ елъытыгъэуи къэзыуцухьэрэ дунаим еплъыкIэу фыриIэхэр егъэпсых. Ахэр пIалъэм игъом нэмыкI цIыфмэ алъыбгъэIэсынхэ плъэкIыщтхэ гурыIогъум, шIошIыныгъэм, гупшысэ зэфэхьысыжьым щызэрегъэкIужьых. Арэущтэу зыхъукIэ дунэе нэфапIэмрэ бзэмрэ гупшысэшъугъэныр азыфагу дэуцо.\nГущыIэм пкъыгъор къыгъэлъагъорэп, ащ къыушыхьатырэр а пкъыгъор тыкъэзыуцухьэрэ дунаим зэрэщыщыр, ар цIыфым зэрилъэгъурэ шIыкIэр, культурэу хэлъым елъытыгъэу цIыфым изэхэшIыкI къызэриубытырэр ары. ЦIыфым пэпчъ изэхэшIыкI ежь игъашIэ щигъэунэфыгъэмрэ культурэу зыхищагъэмрэ къагъэпсы, а шIыкIэм тетэу лIэужэу блэкIыгъэмэ зэIуагъэкIагъэр къыIэкIахьэ. Тыкъэзыуцухьэрэр зэкIэ къызэрыщырэ гъунджэу бзэр плъытэнэу щытэп, ау бзэр бгъубэ зиIэ апч Iужъу Iэубытыгъу пIон плъэкIыщт, ащ пхырыплъыхэзэ цIыфхэр шъхьаджи икультурэ ыгъэпсыгъэ дунаим хэплъэх. Бзэри гупшысэныри культурэри зэкIэрыпчынхэ умылъэкIынхэу зэхэщыхьагъэх, шъхьаф шъхьафэу лэжьэшъунхэу щытыхэпышъ, щыри – зы мэхъух.\nНэфагъэм къыхэщыгъэ лъагъоу зэхэшIыкIымрэ а зэхэшIыкIыр гущыIэкIэ къэIонымрэ къякIурэр лъэпкъ пэпчъ хэушъхьафыкIыгъэу зыдыриI, чIыопсым, ом, чылагъоу зыхэтхэм агъэунэфыгъэу. Ащ къыхэкIэу цIыф лъэпкъ пэпчъ ежь ихъишъэ, ежь икультурэ ыкIи ыбзэ къыгъэпсырэ дунаирэ иIэх. ЫкIыIужькIэ ыкIи культурэм къыгъэпсырэ дунаир бзэм къыгъэпсырэ дунаим нахь фэшIыгъ. Ары ау бзэм къыгъэпсырэ дунаир ары культурэм къыгъэпсырэ дунаир къызщынафэрэр, къэIуагъэу зыщыхъурэр, къызщыухъумагъэу лIэужымэ зэралъыIэсыжьырэр.\nМыщ дэжьым гущыIэхэр пкъыгъохэр къызэрэIотэгъэ хъурэ-шIэрэр къызэрэгъэлъэгъогъэ амал къодыехэу щымытхэу, нэфагъэм изыпычыгъоу мэхъух. ЫпшъэкIэ къызэрэсIуагъэу, бгъубэ зиIэ апч Iужъу Iэубытыгъом пхырыплъызэ лъэпкъым ыгъэпсыгъэ культурэм идунай зэрэпхырыщыгъэм къыхэкIэу лъэпкъым инэшанэхэр къызыхэщырэ нэфагъэу щыт. Арышъ, гущыIэм пае, адыгэм шъо зэфэшъхьафхэу – шхъуантIэ ыкIи къашхъо елъэгъухэмэ, инджылызым зы шъо закъоу blue ылъэгъурэр. НэмыкIэу къэпIон хъумэ, а зы пкъыгъомэ зэдяплъыхэ пэтми алъэгъурэр зэфэдэхэп, джарэущтэу бзэм цIыфым дунэе гъэнэфагъэ регъэлъэгъу. Нэфагъэм изы пычыгъо, а зы зэхэшIыкIыр бзэ зэфэшъхьафхэм зэфэшъхьафэу къыщытыгъэх. Джары нэмыкI къэралыгъуабзэ зэзгъашIэрэр хымэ дунаим нэIуасэ фэхъун фаеу къэзышIырэр, бзэу зэригъашIэрэм къыгъэпсыгъэ дунаир ежь иныдэлъфыбзэ къыгъэпсыгъэ дунаим ригъэкIунэу зыкIыфежьэрэр. Ары ыкIи нэмыкI къэралыгъуабзэм изэгъэшIэн къэзыгъэхьылъэрэри.\nБзэм къеушыхьаты, культурэм ау сыдми пышIагъэу зэрэщымытыр, арэущтэу щытыгъэмэ цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэр сыдигъокIи зэгурыIоныегъэхэп. Зым ыбзэ адырэм зэригъэшIэшъуныеп. Бзэм изы анахь нэшэнэ шъхьаIэмэ ащыщ ар зэдэпсэлъэныгъэм ылъэныкъо пстэуми, ащ дакIоуи нэмыкIырэ культурэми, къякIоу зэрэщытыр.\nКультурэ зэфэшъхьафхэр зыщызэуалIэхэрэм анахьэу къиныгъо къызыпыкIырэр зэдзэкIыжьыныр. Енэгуягъо, бзэ зэфэшъхьафымэ агъэпсыгъэ дунаимэ къахэхыгъэ пычыгъохэр зэрэзэфэмыдэхэр, арышъ зы бзэр адырэ бзэмкIэ зэбдзэкIэу зыхъурэм зэтефэжьынхэу амал щыIэп. Сыда пIомэ зы культурэм хэт пкъыгъохэмрэ зэхашIэхэмрэ къызэрэщыIуагъэхэм фэдэу нэмыкI культурэм хэмытыхэу мэхъу. Мары адыгабзэм хэтхэп «эль» е «виски» зыфаIохэрэ пкъыгъохэр, арышъ ахэр къизыIотыкIырэ гущыIэхэри адыгабзэм хэтхэп. Джащ фэдэу инджылызыбзэми хэтхэп гущыIэхэу пIастэ, щыпс, мамрыс нэмыкIхэри. ИщыкIагъэу зыхъурэм ащ фэдэ гущыIэхэр зыхэт бзэм зэрэщытхэу къыхахыхэшъ, нэмыкIыбзэм хагъэуцох. Сыд фэдэрэ бзи ащ фэдэхэу нэмыкIыбзэм къыхэкIыгъэу хэтхэр бэ хъурэп, зэкIэмкIи процетиблым къехъущтэп.\nЕнэгуягъо, культуритIумэ ащыщхэр зэгурыIонхэр къэзыгъэкъинхэрэм зэу ащыщ а зы зэхэшIыкIыр – егъэлыягъэу е имыкъупэу – бзэ зэфэшъхьафхэм къыщиIотыкIыгъэу зэрэщытыр ары (шъугу къэзгъэкIыжьын адыгэхэмрэ инджылызыхэмрэ шъохэр къызэраIорэм ехьылIэгъэ щысэр). Зэхэфыгъэн фэе Iофэу къэуцурэр гущыIэм имэхьанэ лексикэ зэхэшIыкIым (гущыIэм иденотацие: денотацие латин гущыIэу denotare – хэгъэунэфыкIын, къэгъэлъэгъон зимэхьанэм къытекIы) щыухыгъэу хъурэп, нахьыбэрэмкIэ зэлъытыгъэу хъурэр лексикэ-фразеологие зэпхыныгъэмрэ конотациемрэ (конотацие – латин гущыIэу connotare къэгъэнэфэн, къикIын зимэхьанэм къытекIы. БзэшIэныгъэмкIэ мэхьэнэ куу зиIэ е гум хэхьэрэ гущыIэм илIэужыгъоу, къежьэпIэ, гущыIэлъэ мэхьанэхэм ялъытыгъэмэ зэдэпсэлъэным (текстым) щыгъэфедагъэу хъурэр) – нэфагъэм ипкъыгъохэмрэ изэхашIэхэмрэ яхьылIагъэу лъэпкъым икультурэкIэ къызэрэщыхъухэрэр. ГущыIэм илIэужыгъоу зигугъу къэтшIыгъэхэр зэкIэри зэфэдэхэу хъун алъэкIыщтэп, ащ къыхэкIэу гущыIалъэхэм анэмыкI зыпари умыгъэфедэу зэдзэкIын Iофыр умыгъэцакIэмэ нахьышIу. НэмыкIыбзэр зэбгъашIэу ащ урыгущыIэу зыхъурэм, гущыIэ зырызэу нэмыкIыбзэр зэбгъашIэу урыгущыIэу уфежьэнэу щытэп, бзэм инэшэнэ зыпкъ ит гущыIэзэгъусэхэр дызэбгъашIэхэмэ анахь тэрэз.\nГущыIэм пае, уишIуагъэ ебгъэкIын плъэкIыщт, IэпыIэгъу уфэхъун, IэпыIэгъу ептын плъэкIыщт. АдыгабзэкIэ «оешхо» затIорэм урысыбзэкIэ «ое лъэш, кIуачI» (сильный дождь) раIуалIэ. Мы лексикэ-фразеологие зэпхыгъэ гущыIэхэу щысэу къэтхьыхэрэр, ныдэлъфыбзэм тызэрэщесагъэу, арэу щытын фаеу къытщыхъухэрэр, нэмыкI къэралыгъо щыщэу къытхэхьагъэмкIэ гурыIогъуае хъущт (гущыIалъэр ыгъэфедэзэ зэридзэкIы хъумэ).\nАщ нэмыкIэу пкъыгъохэмрэ хъурэ-шIэрэхэмрэ зэфэдэх нахь мышIэми лъэпкъ зэфэшъхьафхэм якультурэ елъытыгъэу абзэхэмкIэ къызэрэIуагъэр гущыIэ шъхьафхэшъ, анахьэу гущыIэзэгъусэхэр, зэгурыIоныгъэр къегъэхьылъэ. ГущыIэм пае, урысыбзэкIэ «жгучий брюнет с голубыми глазами» пIомэ дахэу къызэкIоу алъытэ. А гущыIэ зэгъусэ дэдэхэр адыгабзэкIэ къэIуагъэу зыхъурэм – «къопцIэ (нашхъо) нэ шхъуантI», удым фэдэр гум къехьэ. Сыда пIомэ, адыгэмэ къопцIэ нашхъор уды, – аIо.\nГущыIэр бзэм изанэу щытышъ нэфагъэм ипкъыгъоу е щыхъурэ-шIэрэу къыриIотыкIырэм фэгъэхьыгъ. Ау ар культурэ пэпчъ зэфэшъхьафэу мэхъу, сыда пIомэ зэфэшъхьаф дэхэу хъунхэ алъэкIыщт а пкъыгъохэр е хъурэ-шIэрэхэр, ыкIи а культурэм ахэр зэрэщыгъэнэфагъэхэр. ГущыIэм пае, инджылыз гущыIэу «house» адыгэ гущыIэу «унэ» тIомэ имэхьанэ текIы. АдыгэмкIэ унэ – ар зыщыпсэурэ, зыщылэжьэрэ чIыпэу е сыд фэдэрэ бгъагъэу, къулыкъушIапIэуи хъун ылъэкIыщт. Инджылызым «house» ыIомэ унэ е бгъагъэ къырегъэкIы, ау бынунэ джэгупашъхьэм паекIэ гущыIэ шъхьафэу «home» егъэфедэ. Арэу зыхъурэм адыгабзэм гущыIэу «унэ» мэхьэнабэ къыщызэлъеубыты, инджылызыбзэм «house» гущыIэм нахьри.\nНепэрэ мафэхэм шIэныгъэлэжьмэ зэдырагъаштэу алъытэ, лъэпкъ пэпчъ ыбзэрэ икультурэрэ зэдыхэтых цIыф пстэумэ язэфэдэ ыкIи лъэпкъ Iахьэхэр. Дунаим тет цIыф пстэумэ е культурэ шъхьафмэ ялIыкIохэмэ зэфэдэу къагурыIохэрэ, зэхашIыкIыхэрэ мэхьанэхэр, культурэзэфагу зэпхыныгъэм лъапсэ фэхъух. Ахэр ары мыхъугъэмэ культурэ зэфэшъхьафмэ зэгурыIоныгъэ азыфагу дэлъыхэныеп. Ащ дакIоу сыд фэдэрэ культури хэушъхьафыкIыгъэу, бзэм, зекIокIэ-шIыкIэ шапхъэхэм, шIошъхъуныгъэхэм, хабзэхэм, нэмыкIхэм ащыгъэпытагъэхэу культурэ мэхьанэхэр иIэх. ЫпшъэкIэ къэтIуагъэхэм зэкIэм къаушыхьаты я ХХ-рэ лIэшIэгъум къыхахыгъэ еплъыкIэу культурэр ар тамыгъэ ыкIи текст зэфэхьысыгъэу зэралъытэрэм изыIахьэу тэри бзэр, гупшысэр, культурэр щыри зэпхыгъэу тызэрэхаплъэрэр.\nБзэр ары дунаеу тыкъэзыцухьэрэр зэрэзэдгъашIэрэр. Бзэр ары цIыфхэр зэгурызгъаIохэрэр. Бзэр ары чылагъори культурэри. ЧылагъомкIэ, культурэмкIэ, хъишъэмкIэ бзэм имэхьанэ зы статья цIыкIукIэ къэптынэу уамалэп, ау уигущыIэ бгъэкIэкIмэ, бзэр щымыIэмэ – чылагъуи, культури, хъишъи – щыIэп.\nЛитературэр:\n1. БЭС. Новейший энциклопедический словарь. – М.: Изд-во Рипол Классик, 2010. – 2144 с.\n2. Гердер И. Г. Идеи к философии истории человечества. – М.: Наука, 1977. – 703 с.\n3. Гумбольдт В. фон. Избранные труды по языкознанию: Пер. с нем. \/ Общ. ред. Г.В. Рамишвили; Послесл. А.В. Гулыги и В.А. Звегинцева. — М.: ОАО ИГ «Прогресс», 2000. – 400 с.\n4. Комлев Н.Г. Словарь иностранных слов. – М.: Эксмо, 2006. – 669 с.\n5. Кристева Ю. Семиотика. Исследования по семанализу. – Изд-во Академический Проект, 2013. – 288 с.\n6. Культурология. XX век: Энциклопедия. В 2-х тт. – СПб: Алетейя \/ Университетская книга. – 1998. – 894 с.\n7. Шпенглер О. Закат Европы. – М: «Наука», 1993. – 592 с.\nВестник науки АРИГИ №15 (39) с. 20-24\nCtrl\nEnter\nЗаметили ошЫбкуВыделите текст и нажмите Ctrl+Enter\nОбсудить (0)\nСсылки по теме:\nГлава Адыгеи обратился в правительство РФ с просьбой расширить перечень направлений экономики, которым положена поддержка из-за коронавируса\nВ Адыгее вводят экспериментальный налог на профессиональный доход\nЦентр поддержки экспорта Адыгеи принимает заявки лесопромышленников на размещение продукции на международной электронной торговой площадке\n��то был Давид Карапетян для Высоцкого\nСекреты народного врачевания у чеченцев\nЧитайте также:\nКъуекъо Асфар: Къэзэотэ Iуашъхьэм ишыукIэ къалэхэр - Последние всадники-«крепости», прикрывающие передних\nНэхэе Саид: Сабыий кушъэ оэдхэмрэ, лъэтегъэуцо орэдхэмрэ - Детские колыбельные и песни, побуждающие ребенка начать ходить\nЗы чылэ итхыд\nУрыс-Кавказ заом несы Адыгэмэ я тхыдэм итеплъ\nШапсыгъэ тхьаматэу апэрэу мэщытым зэрэк1уагъэр","id":"<urn:uuid:472d3f96-5608-45f4-94ca-de9d221025d6>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/www.adygi.ru\/index.php?newsid=16634","date":"2020-05-30T09:07:13Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590347407667.28\/warc\/CC-MAIN-20200530071741-20200530101741-00125.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8659449816,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8659449815750122, \"kbd_Cyrl_score\": 0.13365739583969116}","num_words":4822,"character_repetition_ratio":0.04,"word_repetition_ratio":0.09,"special_characters_ratio":0.152,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.849,"perplexity_score":3050.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим жьым хэт линиехэу электричествэр зэрыкIохэрэм ыкIи трансформатор подстанциехэм яшIынрэ язэтегъэпсыхьажьынрэ апэIуагъэхьанэу мы илъэсым сомэ миллион 51-рэ къатIупщыгъ.\nНепэ лъэхъаным диштэрэ техническэ кIочIэшхо зиIэ подстанцие 16 энергетикхэм ашIыгъ, жьым хэт рыкIопIэ километрэ 25-р зэтырагъэпсыхьагъ.\n— ПодстанциякIэхэр Джэджэ, Мыекъопэ, Кощхьэблэ, Красногвардейскэ районхэм, Мыекъуапэ къыпыщылъ къоджэ псэупIэхэм ащыдгъэуцугъэх, — къыIуагъ къутамэм ипащэ ипшъэрылъхэр зыгъэцэкIэрэ Хъурэе Адам.","id":"<urn:uuid:3a511bbf-197b-48db-bc5e-3b4ae81b8ae2>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/12\/02\/%D0%BAi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%83-%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%83%D1%86%D1%83%D1%85\/","date":"2020-05-30T15:48:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590347409337.38\/warc\/CC-MAIN-20200530133926-20200530163926-00572.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7454835773,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7454835772514343, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2532438337802887}","num_words":145,"character_repetition_ratio":0.012,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.755,"perplexity_score":4481.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Гъэтхэ дзэ дэщыгъор зэрэрагъэжьагъэм къыхэкIэу ащ епхыгъэ хэбзэгъэуцугъэм къыдилъытэрэ лъэныкъохэр цIыфхэм агурыгъэIогъэныр, хэбзэукъоныгъэхэр игъом къыхэгъэщыгъэнхэм ыкIи щыгъэзыегъэнхэм афэшI Мыекъопэ гарнизоным идзэ прокуратурэ упчIэжьэгъу гупчэ къызэIуихыгъ.\nАщ мафэ къэс пчэдыжьым сыхьатыр 9-м щегъэжьагъэу пчыхьэм сыхьатыр 6-м нэс зыфэжъугъэзэн шъулъэкIыщт.\nДжащ фэдэу къолъхьэ тын-Iыхын нэшанэ зиIэ зекIуакIэхэр зэрахьагъэу шъущыгъуазэмэ, Мыекъопэ гарнизоным идзэ прокуратурэ макъэ къежъугъэIу.\nМы лъэныкъомкIэ бзэджэшIагъэм изэхэфын къыхэлэжьэрэ пстэуми уголовнэ пшъэдэкIыжь арамыгъэхьынэу хэбзэгъэуцугъэм къыделъытэ.\nМыекъопэ гарнизоным идзэ прокуратурэ зыдэщытыр: къ. Мыекъуапэ, урамэу Шоссейнэм иунэу 10, я 2-рэ къат. Линие плъырым ителефоныр — 8(8772)56- 21-35.\nМыекъопэ гарнизоным идзэ прокурорэу, юстициемкIэ подполковникэу Ю. И. Басик.","id":"<urn:uuid:471f9f1a-bfff-434e-bcf7-9aba97202330>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/05\/21\/%D0%B4%D0%B7%D1%8D-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8D%D0%BC-%D1%88%D1%8A%D1%83%D1%89%D0%B5%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%B7%D1%8D\/","date":"2020-06-01T04:58:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590347414057.54\/warc\/CC-MAIN-20200601040052-20200601070052-00192.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8494939208,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8494939208030701, \"kbd_Cyrl_score\": 0.15018953382968903}","num_words":252,"character_repetition_ratio":0.122,"word_repetition_ratio":0.066,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.821,"perplexity_score":4708.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим ичIыгулэжьхэм мы мафэхэм етIупщыгъэу бжыхьэсэ лэжьыгъэр Iуахыжьы. ПстэумкIи гектар 106825-рэ ар мэхъу.\nБжыхьэсэ хьэ гектар 14213-у апхъыгъагъэм иIожьын тхьамафэм ехъугъ зырагъэжьагъэр, нахьыбэрэхэм аухыгъ. АР-м мэкъу — мэщымкIэ и Министерствэ мэкъуогъум и 29-м тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, гурытымкIэ лъытагъэу, зы гектарым центнер 46,4-рэ къырахы, тонн 55444-рэ аугъоижьыгъах. Анахьыбэу мыщ къизыхыгъэр, ар центнер 55-рэ, Красногвардейскэ районым ичIыгулэжьхэр ары.\nДжащ фэдэу Тэхъутэмыкъое районымрэ Адыгэкъалэрэ анэмыкIырэмэ коцым иIожьын ащырагъэжьагъ. ПстэумкIи гектар 92154-рэ мэхъу. БлэкIыгъэ илъэсым аIожьынэу халъхьэгъагъэм нахьи ар гектар мин фэдизкIэ нахьыб. ГурытымкIэ лъытагъэу, коц гектарым центнер 48,6-рэ къырахы.\nМы уахътэм Джэджэ районым ичIыгулэжьхэр къырахыжьырэмкIэ апэ итых. Ахэм пстэумкIи коц гектар 23721-рэ яI, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 53,5-рэ къеты. МакIэу ахэм ауж итых Шэуджэн районым ичIыгулэжьхэр. Гектар 14150-рэ мы лэжьыгъэм рагъэубытыгъ, центнер 52-рэ къырахы.\nРапсыр зыпхъыгъагъэхэм ащыщхэри ащ иIожьын ыуж ихьагъэх. ЗэкIэмкIи гектар 10178-рэ мэхъу. Мыекъопэ ыкIи Теуцожь районхэм ячIыгулэжьхэр ары мы мафэхэм Iузыхыжьырэр. ГурытымкIэ лъытагъэу, зы гектарым центнер 23,5-рэ къырахы.\nСиноптикхэм къызэратырэмкIэ, мэфэ благъэхэм ощххэр мэкIэщтых, нахьыбэрэм фэбэщт. Ар къызфагъэфедэзэ, тичIыгулэжьхэм бжыхьэсэ лэжьыгъэр игъом зэрэIуахыжьыщтыр нафэ. Къадэхъунэу тэри тафэлъаIо.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:15537852-db84-474b-a278-9e0eea0e7fbc>","dump":"CC-MAIN-2020-29","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/06\/30\/%D0%BA%D0%BE%D1%86%D1%8B%D0%BC-%D1%84%D0%B5%D0%B6%D1%8C%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2020-07-09T17:54:49Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-29\/segments\/1593655900614.47\/warc\/CC-MAIN-20200709162634-20200709192634-00446.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7686473131,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.768647313117981, \"kbd_Cyrl_score\": 0.22972652316093445}","num_words":385,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.045,"special_characters_ratio":0.195,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.803,"perplexity_score":4054.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Зэхэсыгъом зыщахэплъэщтхэм мыщ къыкIэлъыкIорэ Iофыгъохэр ахагъэхьагъэх: законопроектэу «Адыгэ Республикэм и Законэу «Ветеринарием ылъэныкъокIэ Iофыгъо заулэ Адыгэ Республикэм щызэшIохыгъэным ехьылIагъ» зыфиIорэм ятIонэрэу хэплъэгъэныр; законопроектхэу «2020-рэ илъэсымкIэ ыкIи 2021-рэ, 2022-рэ илъэсхэм ячэзыу пIалъэкIэ Адыгэ Республикэм иреспубликэ бюджет ехьылIагъ», «2020-рэ илъэсымкIэ ыкIи 2021-рэ, 2022-рэ илъэсхэм ячэзыу пIалъэкIэ Адыгэ Республикэм шIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ и ЧIыпIэ фонд ибюджет ехьылIагъ», «Адыгэ Республикэм ибюджет зыфыщыкIэрэ мылъкум щыщ игъэкъужьыгъэным пае федеральнэ бюджетым ичIыфэхэр Адыгэ Республикэм ибюджет къыфэтIупщыгъэнхэмкIэ зэзэгъыныгъэ тедзэхэр ухэсыгъэнхэм ехьылIагъ», «Адыгэ Республикэм и Законэу «Организациехэм ямылъку хэбзэIахьэу тыралъхьэрэм ехьылIагъ» зыфиIорэм зэхъокIыныгъэхэр фэшIыгъэнхэм фэгъэхьыгъ» зыфиIохэрэм апэрэу ахэплъэгъэныр ыкIи нэмыкI Iофыгъохэр.\nЖуковскэм иурам тет унэу N 22-м хэт Залышхоу зэхэсыгъохэр зыщызэхащэрэм сыхьатыр 10.00-м иIофшIэн щыригъэжьэщт.","id":"<urn:uuid:31b6293e-54ca-4904-938f-597f48163153>","dump":"CC-MAIN-2020-29","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/11\/15\/%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B9-28\/","date":"2020-07-11T15:06:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-29\/segments\/1593655933254.67\/warc\/CC-MAIN-20200711130351-20200711160351-00151.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6100568771,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6100568771362305, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3875309228897095}","num_words":295,"character_repetition_ratio":0.117,"word_repetition_ratio":0.098,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.617,"perplexity_score":3483.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къалэм гъэсэныгъэмкIэ ипрофсоюзхэм япащэу А. ШъэоцIыкIумрэ республикэм шахматхэмкIэ и Федерациерэ зэнэкъокъум хэлэжьагъэх.\nКъалэм гъэсэныгъэмкIэ ипрофсоюзхэм япащэу А. ШъэоцIыкIумрэ республикэм шахматхэмкIэ и Федерациерэ зэнэкъокъум изэхэщэн кIэщакIо фэхъугъэх. Зэнэкъокъум исудья шъхьаIэу Д. Литвиновам зэрилъытэрэмкIэ, ешIакIохэм яIэпэIэсэныгъэ зэрэхагъахъорэр зэхахьэм къыщагъэлъэгъуагъ.\nКоманди 9 зэнэкъокъугъ. КIэлэцIыкIухэмрэ зыныбжь икъугъэхэмрэ яухьазырныгъэ зыщыхагъэхъорэ гупчэм апэрэ чIыпIэр къыдихыгъ. В. Никитинымрэ Т. Стефаненкэмрэ ешIагъэх. ЯтIонэрэ чIыпIэр гурыт еджапIэу N 18-м фагъэшъошагъ. ЕшIакIохэр: М. Каплунский ыкIи А. Ожъубанэкъу. Ящэнэрэ чIыпIэр О. Филяевымрэ С. Тараровамрэ къыдахыгъ.\nКомандэ пэпчъ нэбгырэ тIурытIу щешIагъ. ХагъэунэфыкIхэрэ чIыпIэхэр зыфагъэшъошагъэхэм профсоюзхэм ящытхъу тхылъхэр, шIухьафтынхэр аратыжьыгъэх.","id":"<urn:uuid:48ebd6ff-7f05-40bf-bcfa-f29ff27562ef>","dump":"CC-MAIN-2020-29","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/12\/05\/%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%84%D1%81%D0%BE%D1%8E%D0%B7%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D0%B7%D1%8Di%D1%83%D0%BAi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2020-07-12T14:01:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-29\/segments\/1593657138718.61\/warc\/CC-MAIN-20200712113546-20200712143546-00393.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6152406335,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6152406334877014, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3826476037502289}","num_words":262,"character_repetition_ratio":0.076,"word_repetition_ratio":0.174,"special_characters_ratio":0.132,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.499,"perplexity_score":1785.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Федеральнэ проектэу псэупIэ цIыкIухэм якинозалхэр зэтегъэпсыхьэгъэнхэм фэгъэхьыгъэм ишIуагъэкIэ станицэу Ханскэм кIэу кинозал къыщызэIуахыгъ. Ащ нэбгырэ 300 фэдиз чIэфэщт. ГъэцэкIэжьын-гъэкIэжьын IофшIэнхэм апэIуагъэхьанэу Урысыем киномкIэ и Фонд сомэ миллионитф къафитIупщыгъагъ. АхъщэмкIэ непэрэ уахътэм диштэрэ техникэр къащэфыгъ. Цифровой кинопроекторыр, фильмэхэм зыщяплъыщтхэ экраныр, ахэр форматэу 3Д-мкIэ къызэрагъэлъэгъощт системэр къызIэкIагъэхьагъэх.\nТыгъэгъэзэ мазэм кинозалыкIэм фильми 100 фэдиз цIыфхэм къащыфагъэлъэгъон агу хэлъ. Культурэм и Унэу ста��ицэм дэтым идиректорэу Светлана Лезжовам къеIуатэ:\n— ТицIыфхэр бэшIагъэ кинозалым зежэхэрэр. IэпыIэгъу къытфэхъухэрэ программэхэр зэрэтиIэхэм тегъэгушIо. Джы станицэм тыдэмыкIэу кинофильмэхэм техникэ зэтегъэпсыхьагъэкIэ тяплъын тлъэкIыщт.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:5b7bcc41-93e3-434a-8891-3d1d0d4e0621>","dump":"CC-MAIN-2020-34","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/12\/12\/%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BAi%D1%8D%D0%BC-%D0%B5%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B3%D1%83%D1%88i%D0%BE%D1%85\/","date":"2020-08-14T14:49:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-34\/segments\/1596439739328.66\/warc\/CC-MAIN-20200814130401-20200814160401-00495.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5310822129,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5310822129249573, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4645518958568573}","num_words":247,"character_repetition_ratio":0.017,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.008,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.507,"perplexity_score":2899.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ къэралыгъо университетым пэщакIэу иIэщтым икъыхэхын рагъэжьагъ.\nАпшъэрэ еджапIэм ипащэ хъунымкIэ зыхэдэщтхэм апэ къагъэлъэгъуагъэхэм ащыщ хьисапымкIэ ыкIи компьютернэ шIэныгъэхэмкIэ факультетым идеканэу, республикэ естественнэ-хьисап еджапIэу АКъУ-м хэтым ипащэу, физикэ-хьисап шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, доцентэу Мамый Даутэ. АКъУ-м хьисапымкIэ ыкIи компьютернэ шIэныгъэхэмкIэ ифакультет щылажьэхэрэм язэхэсыгъоу ректорэу Хъунэго Рэщыдэ зыхэлэжьагъэм ащ амакъэ зыкIыныгъэ ахэлъэу щыфатыгъ, Мамый Даутэ къэзыгъэлъэгъуагъэр Хъунэго Рэщыд.\nАдыгэ къэралыгъо университетым ипащэ ихэдзынхэр гъэтхэпэ мазэм рагъэкIокIынхэу агъэнафэ.","id":"<urn:uuid:32c97b29-06ed-429d-8c5f-a135328bc1f5>","dump":"CC-MAIN-2020-34","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/02\/13\/%D0%B0%D0%BF%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%80%D1%8D-%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BFi%D1%8D%D0%BC-%D0%BF%D0%B0%D1%89%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D1%85%D1%8D%D0%B4%D0%B7%D1%8B%D0%BD%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%89%D1%8B%D0%BAi\/","date":"2020-08-12T23:18:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-34\/segments\/1596439738950.31\/warc\/CC-MAIN-20200812225607-20200813015607-00551.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5222272873,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5222272872924805, \"kbd_Cyrl_score\": 0.476523756980896}","num_words":159,"character_repetition_ratio":0.085,"word_repetition_ratio":0.08,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.637,"perplexity_score":3540.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мы лъэхъаным унэ псэолъэшIыным пылъ подряд организацие 20-мэ Адыгеим Iоф щашIэ. ЦIыфхэм яахъщэ Iахьхэр харагъалъхьэхэзэ, ахэм фэтэрыбэу зэхэт унэхэу зэкIэмкIи квадратнэ метрэ мин 200-м ехъу ашIы.\nАдыгэ Республикэм псэолъэшIынымкIэ, транспортымкIэ, унэ-коммунальнэ ыкIи гъогу хъызмэтхэмкIэ и Министерствэ фэтэрыбэу зэхэт унэхэр шIыгъэнхэм ахъщэ Iахь хэзылъхьэгъэ цIыфхэм ыкIи зифитыныгъэхэр аукъуагъэхэм яреестрэ егъэхьазыры. Ащ нэбгырэ 32-рэ хагъэуцуагъ.\nАдыгэ Республикэм ипрокуратурэ къызэрэщытаIуагъэмкIэ, цIыфхэр зыгъэпцIэгъэ организациехэм яхьылIэгъэ унашъоу хьыкумым ышIыгъэм кIуачIэ иIэ хъугъэ. Ахэм ащыщэу зы организацием нэбгырэ 46-мэ яахъщэ Iахьхэу сомэ миллион 74-рэ зыкъуиупкIагъ.\nАдыгэ Республикэм псэолъэшIынымкIэ, транспортымкIэ, унэ-коммунальнэ ыкIи гъогу хъызмэтхэмкIэ и Министерствэ зэрэщыхагъэунэфыкIыгъэмкIэ, фэтэрыбэу зэхэт унэхэм яшIын ахъщэ Iахь хэзылъхьэгъэ ыкIи зифитыныгъэхэр аукъогъэ цIыфхэмрэ нэмыкI организациякIэхэмрэ къыхэгъэщыгъэнхэм ехьылIэгъэ IофшIэныр министерствэм лъегъэкIуатэ.\nАщ нэмыкIэу, Iахьзэхэлъхьэ унэ псэолъэшIыным хэлэжьэрэ цIыфхэм яфитыныгъэхэр ямыгъэукъогъэнхэ, къиныгъоу къыкъокIыхэрэм алъыплъэгъэн, ахэр псынкIэу дэгъэзыжьыгъэнхэ, унэ фитыныгъэхэу цIыфхэм яIэхэмрэ къэлэгъэпсын ыкIи чIыгу хэбзэгъэуцугъэхэм агъэнэфэрэ шапхъэхэмрэ ямыгъэукъогъэнхэ гухэлъым фэшI ведомствэ зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэр зыхэтыгъэ IофышIэ куп зэхащагъ. Ащ хагъэхьагъэх республикэ, муниципальнэ хэбзэ къулыкъухэм ыкIи правэухъумэкIо къулыкъухэм яIофышIэхэр.\nКъэIуагъэмэ хъущт 2016-рэ илъэсым иапэрэ квартал зычIэсыхэрэ унэ квадратнэ метрэ мин 31-рэ республикэм зэрэщатыгъэр. Ар 2015-рэ илъэсым Адыгеим щатыгъэм фэдизрэ ныкъорэкIэ нахьыб.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:91a395a7-ad24-4306-ab9d-407fe815cb00>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/06\/07\/%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%86i%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D1%86i%D1%8B%D1%84%D1%85%D1%8D%D0%BC%D1%80%D1%8D-%D0%B7%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%86i%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%BF%D1%81%D1%8D\/","date":"2020-09-20T23:33:07Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400198868.29\/warc\/CC-MAIN-20200920223634-20200921013634-00369.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9182103872,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9182103872299194, \"kbd_Cyrl_score\": 0.08133379369974136}","num_words":467,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.109,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.036,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.917,"perplexity_score":2855.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджэпIи 4-мэ Iоныгъо мазэм ехъулIэу гъэцэкIэжьынхэр ащаухыщтых. Урысые Федерацием икъэралыгъо программэу «Гъэсэныгъэм хэхъоныгъэ егъэшIыгъэныр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэх искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэхэу Мыекъуапэ, Красногвардейскэм, Каменномостскэм адэтхэм ыкIи Мыекъопэ художественнэ еджапIэм ягъэкIэжьын.\nЗигугъу къэтшIыгъэ еджэпIи 4-мэ ягъэцэкIэжьын пэIухьащт сомэ миллиони 167,8-рэ федеральнэ бюджетым къыхагъэкIыгъ.\nМыекъуапэ дэт искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-м игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынэу рашIылIэщтым сомэ миллион 90-рэ текIодэщт. 2021-рэ илъэсым ащ иактовэ зал икIэрыкIэу зэтырагъэпсыхьажьыщт.\nСелоу Красногвардейскэм дэт искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэр агъэцэкIэжьыным фэшI сомэ миллион 20 фэдиз фатIупщыгъ, Каменномостскэм — сомэ миллион 36-рэ, Мыекъопэ художественнэ еджапIэм — сомэ миллион 25-рэ.\nОбъекти 4-мэ гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр ащырагъэжьагъэх. 2020 — 2021-рэ илъэс еджэгъум ехъулIэу IофшIэнхэр аухынхэу рахъухьэ.\n2020-рэ илъэсым щылэ мазэм и 15-м Урысые Федерацием и Президент Федеральнэ ЗэIукIэм фигъэхьыгъэ Джэпсалъэм искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэхэм ягъэцэкIэжьын къыдыхэлъытагъ.\nМыхэм япхыгъэ IофшIэнхэр зэрэлъыкIуатэхэрэм Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат лъыплъэщт.\nIэшъынэ Сусан.","id":"<urn:uuid:7ce9b5f0-0187-4eb8-8760-fd6b318c4fe2>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/07\/16\/i%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%BC-%D0%B5%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%BBi%D1%8D%D1%83-%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BAi%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D1%89%D1%82%D1%8B%D1%85\/","date":"2020-09-20T04:42:16Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400193391.9\/warc\/CC-MAIN-20200920031425-20200920061425-00346.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5666691065,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5666691064834595, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4306733310222626}","num_words":385,"character_repetition_ratio":0.12,"word_repetition_ratio":0.059,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.51,"perplexity_score":2639.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Санитар-эпидемиологие лъэныкъомкIэ Адыгэ Республикэм иIофхэм язытет фэгъэхьыгъэ къэбарым зедэIу ыкIи зытегущыIэ нэуж, щэфакIохэм яфитыныгъэхэм якъэухъумэнкIэ Федеральнэ къулыкъум Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIапIэ игъо ылъэгъухэу оперативнэ штабым изэхэсыгъо къащыхилъхьагъэхэр IэубытыпIэ къызыфишIыхэзэ, оперативнэ штабым унашъо ышIыгъ:\n1. Адыгэ Республикэм и Премьер-министрэ игуадзэу Н.С. Широковам:\n1) хьадэгъур Адыгэ Республикэм къазэращылъыIэсырэм, коронавирусыкIэм ыпкъ къикIыкIэ зидунай зыхъожьхэрэри ахэм зэрахэтэу, яхьылIэгъэ къэбархэр ренэу аIэкIигъэхьанэу;\n2) къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ коронавирусыкIэм епхыгъэ Iофыгъохэр цIыфхэм къазэрафызэхафыхэрэм гъунэ лъифынэу.\n2. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ уплъэкIунхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу И.А. Бузарэм, Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэу В.П. Свеженец, Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие ипащэ игуадзэу С.Хь. Хъоткъом Адыгэ Республикэм икъэралыгъо хабзэ игъэцэкIэкIо къулыкъухэмрэ чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ къулыкъухэмрэ Iоф зэрашIэрэр зэхафынэу:\n1) санитар-эпидемиологие шапхъэхэр, коронавирусыкIэм къафэIорышIэрэ организациехэм защимыушъомбгъунымкIэ шапхъэхэр къызэрэдалъытэхэрэм гъунэ лъыфыгъэнымкIэ;\n2) гъэлъэшыгъэ шIыкIэм тетэу Iоф зашIэн фэе режимым зытехьэхэкIэ, зэрэзекIонхэ фэе шапхъэхэр зыукъохэрэм административнэ пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ.\n3. Адыгэ Республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ:\n1) Iэзэгъу уцхэу, зыкъызэраухъумэжьырэ пкъыгъохэу къэнагъэр ыуплъэкIунэу;\n2) Адыгэ Республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иучреждениехэм Iэзэгъу уцхэмрэ зыкъызэраухъумэжьырэ пкъыгъохэмрэ зэраIэкIахьэхэрэм гъунэ лъифынэу.\n4. КIэлэцIыкIухэр гъэсэныгъэ языгъэгъотырэ федеральнэ къэралыгъо бюджет учреждениеу «Дунэе кIэлэцIыкIу гупчэу «Артекрэ» гъэсэныгъэ языгъэгъотырэ федеральнэ къэралыгъо бюджет учреждениеу «Урысые кIэлэцIыкIу гупчэу «Орленкэмрэ» агъакIохэ зыхъукIэ, санитар-эпидемиологие шапхъэхэр къыдалъытэнхэм Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ ынаIэ тыригъэтынэу.\n5. Адыгэ Республикэм туризмэмрэ курортхэмрэкIэ и Комитет итхьаматэу И.Я. Къэлэшъаомрэ муниципальнэ образованиеу «Мыекъопэ районым» ипащэу О.Г. Топоровымрэ щэфакIохэм яфитыныгъэхэр къызэраухъумэрэм гъунэ лъызыфырэ Федеральнэ къулыкъум туризмэмкIэ ишапхъэхэр Адыгэ Республикэм щыгъэфедэгъэнхэмкIэ амалэу щыIэхэр зэрагъэшIэнэу.\n6. Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэб��р жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу А.А. Шъхьэлахъом коронавирусыкIэм зимыушъомбгъуным, пэшIорыгъэшъ амалэу ащкIэ зэрахьащтхэм афэгъэхьыгъэу цIыфхэм Iофэу адашIэрэр ыгъэлъэшынэу.\n7. Адыгэ Республикэм икъэралыгъо хабзэ игъэцэкIэкIо къулыкъухэмрэ муниципальнэ образованиехэм япащэхэмрэ яIофшIэн агъэлъэшынэу:\n1) шапхъэхэр зэраукъуагъэхэр, гъэлъэшыгъэ шIыкIэм тетэу Iоф зашIэрэ лъэхъаным санитар шапхъэхэр зыукъуагъэхэм административнэ пшъэдэкIыжь зэрарагъэхьыгъэр къэбар жъугъэм иамалхэм къащыгъэлъэгъогъэнхэмкIэ;\n2) шапхъэхэр зыукъуагъэхэр къыхэгъэщыгъэнхэмкIэ ыкIи гъэлъэшыгъэ шIыкIэм тетэу Iоф зашIэрэ лъэхъаным санитар шапхъэхэр зыукъуагъэхэм административнэ пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ.\n8. Муниципальнэ образованиехэм япащэхэм:\n1) Адыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ, Адыгэ Республикэмрэ Пшызэ шъолъыррэ арыс быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ, Мыекъуапэрэ Адыгеимрэ яепархие ягъусэу дин хабзэхэр зэрахьэхэ зыхъукIэ коронавирусыкIэм зимыушъомбгъунымкIэ цIыфхэм зэрадэгущыIэхэрэр лъагъэкIотэнэу;\n2) джэгухэм ялъэхъан санитар-эпидемиологие шапхъэхэр къыдэлъытэгъэнхэмкIэ Адыгэ Республикэм ЗАГС-мкIэ и ГъэIорышIапIэрэ Адыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэрэ гъусэныгъэу адыряIэр лъагъэкIотэнэу;\n3) санитар-эпидемиологие лъэныкъомкIэ муниципальнэ образованием иIофхэм язытет мафэ къэс ауплъэкIунэу.\nМуниципальнэ образованиеу «Кощхьэблэ районым» ипащэу З.А. Хьамырзэм:\n1) коронавирусыкIэр къызэуталIэхэрэм япчъагъэ зэрэхахъорэм, санитар-эпидемиологие шапхъэхэр къызэрэдалъытэхэрэм гъунэ зэралъифырэр ыгъэлъэшынэу;\n2) коронавирусыкIэм зыкъызыщиштэгъэ чIыпIэхэм IофшIэнхэр ащигъэлъэшынэу.\nМы унашъор зэрагъэцакIэрэм ехьылIэгъэ къэбархэр оперативнэ штабым исекретаркIэ (Адыгэ Республикэм граждан оборонэмкIэ ыкIи ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Комитет итхьаматэкIэ) Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ Урысыем и МЧС Адыгэ РеспубликэмкIэ и ГъэIорышIэпIэ шъхьаIэ иинформационнэ гупчэрэ аIэкIагъэхьанхэу.\nОперативнэ штабым итхьаматэу, Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу М.Къ. КъумпIыл\nОперативнэ штабым исекретарэу, Адыгэ Республикэм граждан\nоборонэмкIэ ыкIи ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Комитет итхьаматэу В.В. Лотак\nкъ. Мыекъуапэ\nN 24, бэдзэогъум и 15,\n2020-рэ илъэс","id":"<urn:uuid:a6b5783b-ab7c-4ac2-9d17-99654c31e742>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/07\/22\/%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8B%D0%BAi%D1%8D%D1%83-covid-19-%D0%BC-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83\/","date":"2020-10-01T18:48:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600402131986.91\/warc\/CC-MAIN-20201001174918-20201001204918-00331.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5214537382,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5214537382125854, \"kbd_Cyrl_score\": 0.476876437664032}","num_words":1296,"character_repetition_ratio":0.113,"word_repetition_ratio":0.112,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.501,"perplexity_score":3112.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Лъэпкъ проектэу «Демография» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу унагъохэу сабый зэрысхэм IэпыIэгъу ягъэгъотыг��эным, псэукIэ амал тэрэзхэр яIэнхэм, кIэлэцIыкIу къызэрахэхъуагъэм фэшI ягъот къыщымыкIэным афытегъэпсыхьагъэу АР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр зэшIуехых.\nШъунаIэ тешъодгъадзэмэ тшIоигъу, унагъохэм афашIэхэрэм зэу ащыщ ящэнэрэ ыкIи ащ къыкIэлъыкIорэ сабый къызэрыхъухьагъэм зэтыгъо ахъщэ тынэу сомэ 50000 зэраратырэр. Ар кIэлэцIыкIум ыныбжь мэзищым зехъурэм ыуж, ау мэзихым шIомыкIызэ, бгъэпсын плъэкIыщт.\nДжащ фэдэу 2020-рэ илъэсэу тызыхэтым щылэ мазэм и 1-м ыуж къэхъугъэ ящэнэрэ ыкIи ащ къыкIэлъыкIорэ сабыим мазэ къэс ахъщэ тын къыфэкIонэу амал щыIэ хъугъэ. Унагъом гъотэу иIэр ащ исым пэпчъ телъытагъэу, зым тефэрэр узэрэпсэун плъэкIыщт ахъщэ анахь макIэм фэдитIум нэмысырэмэ, ар ыгъэпсын фит. Республикэм къыщатырэр сомэ 9599-рэ мэхъу. КIэлэцIыкIум ыныбжь илъэсищым нэсыфэкIэ ар къыфэкIощт.\n2020-рэ илъэсыр къызихьагъэм къыщыублагъэу ящэнэрэ ыкIи ащ къыкIэлъыкIорэ сабыеу республикэм щыпсэурэ унагъохэм къарыхъухьагъэр 665-рэ мэхъу. Ау унагъохэм япроцент 34,5-р ары ныIэп мы ахъщэ IэпыIэгъухэм апае лъэIу тхылъ къэзытыгъэр.\nАР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ шъукъытеомэ шъуиупчIэхэм яджэуап жъугъотыщт. Телефонхэр: 8(8772)52-18-86, 57-05-28.\nАхъщэ тынэу зигугъу къэтшIыгъэхэр зыгъэпсымэ зышIоигъохэр IофшIэнымкIэ ыкIи цIыфхэр социальнэу къэухъумэгъэнхэмкIэ Гупчэм ыкIи ащ икъутамэу муниципальнэ образованиехэм ащыIэхэм якIолIэнхэ алъэкIыщт, МФЦ-м тхылъхэр щатынхэуи амал яI.\nШЪХЬЭЛЭХЪО Зарем.\nАР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ иинформационнэ-правовой отдел испециалист.","id":"<urn:uuid:0e53ec08-6f50-4004-a640-fa4725d42545>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/07\/20\/%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D-i%D1%8D%D0%BF%D1%8Bi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%80\/","date":"2020-09-20T04:45:03Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600400193391.9\/warc\/CC-MAIN-20200920031425-20200920061425-00673.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8711243272,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8711243271827698, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12819018959999084}","num_words":483,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.078,"special_characters_ratio":0.164,"stopwords_ratio":0.041,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.895,"perplexity_score":3153.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Дунэе къэгъэлъэгъонэу АГРОС-м къыдыхэлъытагъэу 2020-рэ илъэсым щылэ мазэм и 30-м Урысые агрономическэ, агроинженернэ зэIукIэгъоу щыIагъэм мэкъу-мэщымкIэ министрэм иапэрэ гуадзэу Хьатыу Джамболэт Хъызыр ыкъом тхьамэтагъор щызэрихьагъ. 2019-рэ илъэсым лэжьыгъэхэм якъэгъэкIынкIэ гъэхъагъэу яIэхэр мыщ щызэфахьысыжьыгъ. Адыгэ Республикэм мэкъу-мэщымкIэ иминистрэ игуадзэу Хъут Дамирэт Iофтхьабзэм хэлэжьагъ.\nХьатыу Джамболэт зэIукIэм хэлажьэхэрэм шIуфэс къарихи, 2019-рэ илъэсым лъэныкъо шъхьаIэхэмкIэ хэгъэгум лэжьыгъэшхо къызэрэщахьыжьыгъэр къыхигъэщыгъ. ГущыIэм пае, фышъхьэ лэжьыгъэ тонн миллиони 121-рэ, тыгъэгъэзэ тонн миллион 15,1-рэ, рапс тонн миллиони 2,1-рэ, сое тонн миллиони 4,3-рэ, пхъэшъхьэ-мышъхьэ, цумпэ тонн миллиони 3,4-рэ Урысыем къыщахьыжьыгъ. Гектар мин 18-м ехъумэ пхъэшъхьэ-мышъхьэ чъыгхэр ащагъэтIысхьагъэх.\n2019-рэ илъэсым фышъхьэ лэжьыгъэу ыкIи джэнч лъэпкъ зэфэшъхьафхэу тонн мин 631,2-рэ Адыгеим къыщахьыжьыгъ. 2018-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, процент 14-кIэ ар нахьыб. Пындж тонн мин 44,1-рэ республикэм игубгъохэм къарахыжьыгъ. 2018-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, ар процент 34-кIэ нахьыб. ГъэрекIо пынджым гектар мини 9,1-рэ зэлъиубытыщтыгъ (2018-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, гектар мини 2,4-кIэ ар нахьыбагъ). Гектарым центнер 54,5-рэ къырахыгъ, 2018-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, центнери 5,2-кIэ ар нахьыб.\nДагъэ зыхашIыкIырэ лэжьыгъэ тонн мини 119,2-рэ къахьыжьыгъ. 2018-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, ар процент 27-кIэ нахьыб. ГъэрекIо тыгъэгъазэу тонн мин 90,1-рэ, рапсэу тонн мин 15,1-рэ, соеу тонн мин 14 къахьыжьыгъ.\nХъызмэт пстэуми хэтэрыкI тонн мин 54,6-рэ къахьыжьыгъ. Ащ щыщэу картофыр тонн мин 20,3-рэ. 2019-рэ илъэсым пхъэшъхьэ-мышъхьэ, цумпэ тонн мин 25,4-рэ пстэумкIи къаугъоижьыгъ. 2018-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, ар проценти 7-кIэ нахьыб.\n2019-рэ илъэсым гектар 212-мэ пхъэшъхьэ-мышъхьэ чъыгхэр ащагъэтIысхьэгъагъэх. Ащ щыщэу гектар мини 179,7-р интенсивнэ шIыкIэм тетэу зыдэлэжьэщтхэ чъыгхэтэлэжьыпIэх.\nАдыгэ Республикэм мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ къызэритыгъэмкIэ, 2018-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, гъэрекIо лэжьыгъэу къахьыжьыгъэр проценти 10,5-кIэ нахьыб.","id":"<urn:uuid:59ce54eb-20cc-4976-8ca3-d27f3e558a26>","dump":"CC-MAIN-2020-45","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/02\/06\/%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D1%80%D1%8D%D0%BC-%D1%85%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2020-10-31T13:18:36Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-45\/segments\/1603107918164.98\/warc\/CC-MAIN-20201031121940-20201031151940-00084.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9630308747,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9630308747291565, \"kbd_Cyrl_score\": 0.036120232194662094}","num_words":519,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.027,"special_characters_ratio":0.228,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.967,"perplexity_score":3881.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2020-рэ илъэсым Адыгеим ЭКО-р нэбгыри 120-мэ афашIынэу агъэнафэ. Мыщ пэIуагъэхьанэу республикэ программэмкIэ шIокI зимыIэ медицинэ страхованием сомэ миллион 15-м ехъу къытIупщыщт.\n2020-рэ илъэсым имэзипшIым ыпэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ ЭКО афашIынэу нэбгырэ 72-рэ агъэкIуагъ, 68-рэ ашIыгъ. Сабый зышъо хэлъэу нэбгырэ 21-рэ диспансер учетым хэуцуагъэх, нэбгырэ 21-мэ кIэлэцIыкIу 24-рэ къафэхъугъ.\nКоронавирусым зимыушъомбгъуным фэшI УФ-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ иунашъокIэ мэлылъфэгъум къыщегъэжьагъэу бэдзэогъум нэс ЭКО бзылъфыгъэхэм афашIыгъэп. Джырэ уахътэ фэIо-фашIэр афагъэцэкIэным падзэжьыгъ. Мыщ епхыгъэ упчIэхэм джэуап къызщаратыжьыщт телефон плъырым Адыгеим Iоф щешIэ, ащ иномерыр 8(8772) 52-37-42.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:3d984589-552f-40b0-873e-6d9c1a6634a0>","dump":"CC-MAIN-2020-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/11\/18\/%D0%BD%D1%8D%D0%B1%D0%B3%D1%8B%D1%80%D1%8D-24-%D1%80%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A\/","date":"2020-12-05T17:45:27Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-50\/segments\/1606141748276.94\/warc\/CC-MAIN-20201205165649-20201205195649-00018.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5633455515,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5633455514907837, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4339922070503235}","num_words":200,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.199,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.602,"perplexity_score":3641.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Премьер-министрэу Геннадий Митрофановым Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Адыгэ Республикэм транспортымкIэ, псэупIэ-коммунальнэ, гъогу хъызмэтымкIэ иминистрэ игодзэ IэнатIэ Iуагъэхьэгъэ Лев Каракян нэIуасэ фишIыгъ. Iофтхьабзэм джащ фэдэу хэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм и Премьер-министрэ игуадзэу Сапый Вячеслав, Адыгэ Республикэм транспортымкIэ, псэупIэ-коммунальнэ, гъогу хъызмэтымкIэ иминистрэу Валерий Картамышевыр.\nАдыгэ Республикэм и Премьер-министрэ къызэриIуагъэмкIэ, Лев Каракян Къыблэ-Урысые къэралыгъо техническэ университетыр къыухыгъ. 2004-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу муниципальнэ образованиеу «Къалэу Мыекъуапэ» архитектурэмрэ къэлэгъэпсынымрэкIэ и ГъэIорышIапIэ IэнэтIэ зэфэшъхьафхэр ащызэрихьагъ, мыщ ипащэ игуадзэу щытыгъ. Адыгэ Республикэм псэолъэшIынымкIэ, псэупIэ-коммунальнэ, гъогу хъызмэтымкIэ иминистрэ игодзэ IэнатIэ ар IугъэхьэгъэнымкIэ икандидатурэ зэнэкъокъум къыщыхахыгъ.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, министрэм игодзакIэ псэолъэшIыным, планированием, республикэр къэралыгъо программэхэмрэ проектхэмрэ зэрахэлэжьэщтхэм япхыгъэ Iофыгъохэм язэшIохын афэгъэзэгъэщт.\n«А лъэныкъохэм лъэшэу анаIэ атегъэтыгъэн фае. Къэлэ администрацием ущылажьэ зэхъум опытэу уиIэ хъугъэр ащкIэ къыпшъхьэпэнэу сэгугъэ. ПсэолъэшIынымкIэ, къэлэгъэпсынымкIэ, цIыфхэм псэукIэ амалэу яIэр нахьышIу шIыгъэнымкIэ лъэгэпIакIэхэм непэ танэсыным мэхьанэшхо иI. Мы лъэныкъохэм хэхъоныгъэ зэрашIырэм бэкIэ ялъытыгъэщт республикэм хэхъоныгъэу ышIыщтыри, цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зыкъызэриIэтыщтыри», — хигъэунэфыкIыгъ КъумпIыл Мурат.\nАрхитектурэ, инфраструктурэ унашъохэр зэдиштэнхэ зэрэфаер, псэолъэшIыным тегъэпсыхьэгъэ лъэпкъ проектхэм япхырыщын мэхьанэшхо зэриIэр шъхьафэу КъумпIыл Мурат хигъэунэфыкIыгъ.\nЦыхьэ къызэрэфишIыгъэм фэшI Лев Каракян Адыгеим и ЛIышъхьэ зэрэфэразэр, пшъэрылъэу къыфагъэуцухэрэм ягъэцэкIэнкIэ шIэныгъэу, опытэу иIэр къызфигъэфедэным зэрэфэхьазырыр къыIуагъ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:1a6ad26c-9e77-478e-9d5e-d6d8e22c342d>","dump":"CC-MAIN-2020-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/11\/18\/%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%80%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D0%B0%D0%BAi%D1%8D-%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC-%D0%B8-%D0%BBi%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D1%8D\/","date":"2020-12-03T22:52:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-50\/segments\/1606141732835.81\/warc\/CC-MAIN-20201203220448-20201204010448-00159.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7080797553,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7080797553062439, \"kbd_Cyrl_score\": 0.28913062810897827}","num_words":542,"character_repetition_ratio":0.086,"word_repetition_ratio":0.092,"special_characters_ratio":0.124,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.75,"perplexity_score":2213.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Урысые шIушIэ Iофтхьабзэу «Елка желаний» зыфиIорэм хэлэжьагъ. УФ-м и Президентэу Владимир Путиныр кIэщакIо зыфэхъугъэ проектэу «Мечтай со мной» зыфиIорэм диштэу илъэсищ хъугъэу а Iофтхьабзэр ��эхащэ.\nIофтхьабзэм илъэхъан гуфакIохэм сабый ибэхэр, гъот макIэ зиIэ унагъохэм арыс кIэлэцIыкIухэр, зипсауныгъэкIэ щыкIагъэ зиIэ сабыйхэмрэ нэжъ-Iужъхэмрэ зыкIэхъопсыхэрэр афагъэцакIэх. Илъэсищым къыкIоцI нэбгырэ мини 8 фэдизмэ яшIоигъоныгъэхэр афагъэцэкIагъэх. Тыгъэгъэзэ мазэм иублэгъу къыщегъэжьагъэу открыткэ мини 10-м ехъу къаIукIэгъах.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм изэхэсыгъо Iофтхьабзэу «Елка желаний» зыфиIорэр щызэхащагъ. Республикэм и ЛIышъхьэ, парламентым идепутатхэм, АР-м иминистрэхэм я Кабинет хэтхэм открыткэхэр елкэм къыпахыгъэх.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ открыткищ къыпихыгъ, республикэм икIэлэцIыкIухэр зыкIэхъопсхэу ахэм арытхэр афигъэцэкIэнхэу къыгъэгугъагъэх. Диана Рябенкэр телескоп, Владислав Донченкэр элетрогитарэ, Артем Бондаренкэр бластер фай.\n«Тихэгъэгу и Президент кIэщакIо зыфэхъугъэ Iофтхьабзэу «Елка желаний» зыфиIорэр зэхащэныр хабзэ хъугъэ, ащ кIэлэцIыкIубэмэ амал арегъэгъоты зыкIэхъопсыхэрэр къадэхъунэу. Тэ тигуапэу ащ фэдэ шIушIэ Iофтхьабзэм тыхэлажьэ. АР-м иминистрэхэм я Кабинети, депутатхэми, муниципалитетхэм яIофышIэхэми ащ къыдырагъаштэ. Iофтхьабзэу «Елка желаний» зыфиIорэр къихьащт илъэсми Адыгеим щылъагъэкIотэщт. Ащ кIэлэцIыкIухэм гушIогъошхо къафехьы. Тэ тицIыкIугъом ИлъэсыкIэм тызэрежэщтыгъэр, тызыкIэхъопсыхэрэр къыщыддэхъунхэу тызэрэфэягъэр тыгу къэкIыжьы. Тихэгъэгу ис кIэлэцIыкIу пстэуми ягугъапIэхэр къадэрэхъу», —къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nIофтхьабзэу «Елка желаний» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу гъот макIэ зиIэ унагъохэм арыс, зипсауныгъэкIэ щыкIагъэ зиIэ кIэлэцIыкIу 31-мэ, зыныбжь хэкIотэгъэ зы бзылъфыгъэм ИлъэсыкIэмкIэ яшIоигъоныгъэхэр афагъэцэкIэщтых.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:86be9ce8-50e7-4b31-a7d8-f282091b0424>","dump":"CC-MAIN-2021-04","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/12\/30\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC-%D0%B8-%D0%BBi%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D1%8D-%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%86i%D1%8B%D0%BAi%D1%83%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B7%D1%8B%D0%BAi%D1%8D%D1%85\/","date":"2021-01-20T00:40:06Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-04\/segments\/1610703519843.24\/warc\/CC-MAIN-20210119232006-20210120022006-00793.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6087678671,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6087678670883179, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3883322775363922}","num_words":587,"character_repetition_ratio":0.101,"word_repetition_ratio":0.059,"special_characters_ratio":0.14,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.663,"perplexity_score":2412.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ГидрометеорологиемкIэ ыкIи тыкъэзыуцухьэрэ дунаим лъыплъэгъэнымкIэ Адыгэ гупчэм къызэритыгъэмкIэ, мазэм ощх-осэу къыщехын фэе пчъагъэм нахьыбэ мэфищым къыкIоцI (мэзаем и 13 — 15-м) республикэм къыщесыгъ. Осэу къытырилъхьагъэм илъэгагъэ сантиметрэ 68-м нэсыгъ, къушъхьэхэм бэкIэ щынахьыб.\nГидрометеорологиемкIэ Адыгэ гупчэм ипащэ игуадзэу Виктория Гусевам къызэриIуагъэмкIэ, мы уахътэ ехъулIэу осэу къесыгъэм ибагъэ щына-\nгъо къыхэкIынэу щытэп. Псыхъохэм адэт псыр шапхъэхэм ашIокIырэп ыкIи псынкIэу осыр къэжъунэу ригъэжьэщтэп.\n— Мы мэфэ благъэхэм чэщым щыIэщт чъыIэр градуси 10 — 15-м фэдизыщт, мафэм — градус 1 — 6-м кIахьэу къехыщт. Мэ��аем и\n19-м ехъулIэу температурэр 0-м къекIолIэщт, осэу къесрэри нахь макIэ хъущт, — къыIуагъ Виктория Гусевам.\nГидрометеорологиемкIэ ыкIи тыкъэзыуцухьэрэ дунаим лъыплъэгъэнымкIэ Адыгэ гупчэм къызэритыгъэмкIэ, анахь осыбэ Мыекъуапэ къызыщесыгъагъэр 2004-рэ илъэсыр ары, мазэм къехын фэягъэм ипроцент 290-рэ хъущтыгъэ. Непэрэ мафэм ехъулIэу къэлэ гупчэм а къэгъэлъэгъоныр процент 245-рэ мэхъу.\nIэшъынэ Сусан.","id":"<urn:uuid:ace36596-4928-4fb1-a1db-d565ad0e2484>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/02\/18\/%D0%BE%D1%81%D1%8B%D1%80-%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D0%BC%D0%B0%D0%BAi%D1%8D-%D0%B7%D1%8B%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%89%D1%82%D1%8B%D1%80\/","date":"2021-03-04T13:14:24Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178369054.89\/warc\/CC-MAIN-20210304113205-20210304143205-00308.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8779754043,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8779754042625427, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12117923051118851}","num_words":305,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.142,"special_characters_ratio":0.186,"stopwords_ratio":0.052,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.897,"perplexity_score":3685.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Бзэ зимы1эжьыр тэмэнчъэ бзыу,\nЛъэпкъым пыдзыгъэм сыдыр ишыу!\nАдыгэ шыур хъишъэм щылъаг,\nАдыгэ пшъашъэр тхыдэм щыдах,\nАдыгэ шъуашэм зэу тырэпаг,\nАдыгэ хабзэм хьакъ имы1ах!\nБэрэтэрэ Хь.\nИжъык1э къыщегъэжьагъэу адыгэхэм шым осэшхо фаш1эу, ныбджэгъуш1ук1э, алъытэу, л1ыгъэмрэ адыгагъэмрэ ятамыгъэу, адыгэмэ ятарихъ пытэу хэуцуагъэу хъугъэ. Гущы1эу «адыг» зып1ок1э, ижъырэ зэманым фэгъэхьыгъэу, ягугъу горэ черкес-адыгэмэ зэхэзыхыгъахэу щытым ар «зэрилъэгъурэр — шым тесэу, цыер къеш1эк1ыгъэу, к1ак1ор теубгъуагъэу, 1эшэ-шъуашэхэмк1э зэтегъэпсыхьагъэу, гумэк1 нэшхъэигъэр ынэгоу зыгорэм ренэу гу1эу, ыпэ ригъэхъоу ары… Къызэра1отэжьырэмк1э, анахь адыгэ тхьамык1эу шъое-цыеу фэпагъэри и1ашэк1э зэтегъэпсыхьагъэу иши дэгъоу щытыщтыгъ. Онэгум имыс адыгэм, адыгэу зимылъытэжьыщтыгъэу къысщэхъу. Шы, 1ашэ — джары адыгэм ишъошэ шъхьа1ыгъэр! Адыгэм ищы1эныгъэ шым елъытыгъэу щытыгъ. Шыр, зэо маш1ом игупчэ л1ы у1агъэм к1эрыт1ысхьэмэ къырихыжьэу , хьадэгъум щиухъумэу бэрэ къыхэк1ыщтыгъэу къа1отэжьы. Л1ыгъэмрэ адыгагъэмрэ ятамыгъэу, тарихъым щыщы хъугъэхэу, ч1ыгоу къызэрыхъухьагъэхэм ш1улъэгъу мыухыжьэу фыря1эр ящы1эк1э зек1уак1э ык1и шыр ягъаш1э ылъапсэ хъугъэу щы1эгъэ адыгэл1 ц1эры1охэу Занэкъо Сэфэрбый, Хъырцыжъыкъо Алэр, Хьатх Мыхьамэт-Гъуаз, Къоджэбэрдыкъо Мыхьамэт, Хьатх я Кък1ас, Мафэкъо Урысбый къэбарэу апылъмэ анахь ч1ып1э ин зыубытырэр шыр ары.\nАдыгэ шыур, шыр зыфэдагъэм адыгэ литературэм ч1ып1эшхо щеубыты. Ар К1эрэщэ Тембот ипроизведениемэ игъэк1отыгъэу къаще1уатэ. Адыгэ шым, шыум язытет, зыфэдагъэу къытхыгъэр тхылъ шъхьаф пш1ыми хъущт. Ащ итхылъхэм ц1ыфымрэ шымрэ зэгъусэхэу, зым зыр ригъэкъужьэу щыгъэпсыгъэх: Хьатх Мыхьамэтрэ ишрэ, Анцокъорэ ишэу \"Нальмэсрэ\", Гулэзрэ \"Нальмэсрэ\", Батымрэ ишэу \"Самумрэ\", нэмык1хэри. Ащк1э тхак1ом нэк1убгъуабэ адыгэ шы лъэпкъымэ яхьыл1агъэу к1итхырэр ц1ыфым икъэгъэлъэгъонрэ, лъэпкъ шэным икъызэ1ухынрэ апай. Лъэпкъым ил1ыхъужъхэм зэрахьэрэ л1ыгъэхэр зэк1э къык1адэхъурэр яшыхэ�� дэгъухэшъ ары. Л1ыхъужъымрэ л1ыхъужъым ишрэ зэгопчын умылъэк1ынэу зэгъусэх. Ахэр зэк1э лъэшэу игъэк1отыгъэу чIыпIабэ ригъэубытызэ адыгэшмэ ягугъу къеш1ы: шы лъэпкъ зэмыл1эужыгъуабэу адыгэмэ я1агъэхэр, ахэр къызэрэхахыщтыгъэхэр, зэрахъущтыгъэхэр, зэрагъэфедэщтыгъэхэр. Шым игъэпсык1эк1и, шыум итеплъэк1и зэтепфынхэ, зыгъэгумэк1ырэ 1офыгъор къэпш1эн плъэк1ынэу адыгэ шыри, адыгэ шыури ренэу гъэпсыгъэщтыгъэ. Гущы1эм пае К1эрэщэ Тембот иповестэу «Шапсыгъэ пшъашъ» зыфи1орэм щыщ сатырхэм мырэущтэу къа1уатэ: «Шыур, узэреплъынымк1э, зек1ол1 шыоу, бэ зынэгу к1эк1ыгъэу, бэ зытехъык1ыгъэ ц1ыфэу зэрэщытыр нэфагъэ: бгырыпхып1эхэм, ицые бгъэ1уэм ык1и лъэгонджэ-куашъохэм атедэгъэ шъохъстаныр хьазырэу хъок1ыгъагъэ; ицые гъуапэхэри, зек1ол1 хабзэу, 1энтэгъупэм нэсэу к1акохэу, пыутыгъэхэу щытыгьэх. Курдж 1алъмэкъышхоу ушъэгъэ хьазырэу еуч1эпхыгъэми а шыум гъогу чыжьэ къызэрик1угъэр къыгъэлъагъощтыгъэ…».\n... ныбжьыкIэхэмкIэ ублэпIэ еджапIэу щытыгъэу пIон плъэкIыщт. Сочинение на тему бжьыхьэ 9 вариантов Конкурс, объявленный ... языка. © РИА «Кабардино-Балкария», 2014 Гъыщ Казбек я 11-рэ В классым ис еджак1у. 2012-рэ илъ. Адыгэ хьак1эщыр. «ХьакIэ» мы гущыIэр адыгабзэм къызхэхьагъэр адыгэ лъэпкъым, адыгэ ... гъэнэфагъэхэр илъыгъ. А пстэуми япхыгъэу адыгэм ипсэукIэ, ищагу ыгъэпсыщтыгъэ. Псэуалъэу ышIыщтыгъэхэр, ...\nДжыри зы ч1ып1э. Анцокъо ишэу Нальмэсрэ Гулэзрэ пыимэ къазэрэ1эк1экIыжьхэрэр. Арии игъэк1отыгъэу повестым хэуцо, адыгэ литературэм ык1и культурэм изы 1эхьэ дахэу хэхьэ: \"Щтагъоу, гук1одыгъоу Гулэз ыгу илъыгъэм, къэп1он умылъэк1ын, гуш1огъошхок1э зыкъызэблихъугъ. Нибжьи фэдэ зэхимыш1агъэу шъхьафитныгъэм и1эш1у гуш1огъошхом ыгу зэлъипхъотагъ. Тамэхэр къыгок1агъэм фэдэу щыхъущтыгъэ ык1и, зыхьырэр Нальмэс арымырэу, ежь бзыу тэмэшхо хъугъэу быбырэм фэдэу къыщыхъущтыгъэ…». Джаущтэу игъэк1отыгъэу, хэш1ык1эу и1эр къыхэщэу шымэ яхьыл1агъэу бэ къыхафэрэр\nГъомлэпхъэ ш1агъо ымыгъотэу гъогууанэ тетэу чэщипш1э-мэфипш1э к1уагъэми, къэмыужъэжъэу, нахь чаны, нахь ябгэ хъоу, шхо1ум нахь еоу хъуным фэдэ лъэпшъэрыхьагъэ зыхэлъ шыхэр агъэпсыщтыгъэх адыгэмэ. Чъэнэу зыхъухэрэми, адыгэ шы лъэпкъыр фэмыгъэпшъынэу лъэпшъэрыхь.\nАдыгэ шыур шэн-хабзэхэм афэ1орыш1эу щытыгъ. Адыгэ шыур бзылъфыгъэ 1ук1агъэмэ, шыур шым исэмэгубгъук1э къепсыхынышъ, 1э сэмэгумк1э шхомлак1эр ы1ыгъэу бзылъфыгъэр ежь иджабгъу лъэныкъок1э щытынэу еш1ы. Шыоу къэбар гухэк1 пае мэкъэгъэ1у агъэк1уагъэр зыдак1орэм зынэсык1э, джабгъу лъэныкъомк1э шым къепсыхышъ, джабгъу 1эмк1э шхомлак1эр ы1ыгъэу макъэ зэригъэ1ущтым к1элъырэхьэ.\nЩысэу къэпхьын плъэк1ыщтыр бэ. Мыхэр ык1и нэмык1 шыу хабзэхэу титхак1охэм игъэк1отыгъэу къа1уатэрэри мак1эп. Ау сэ сиш1ошък1э, джырэ дунай шэн дэйхэр зезыхьэхэу щы1эхэри мак1эп. «Гъэсагъэ ухъуныр 1офэп, ц1ыфы ухъуныр ары нахь» е1о адыгэ гущы1эжъым. Ащ рыгъуазэхэзэ, мы произведениехэр ящысэтехып1эу, тилъэпкъ псэунэу лъэшэу сыфай.","id":"<urn:uuid:87559624-4372-4cee-87d5-d1e7722912c9>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/liarte.ru\/sochinenie\/uaschhemahue-uryiseym-i-sch-yip-e-telyyidjesch\/","date":"2021-03-01T22:43:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178363072.47\/warc\/CC-MAIN-20210301212939-20210302002939-00187.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9719526768,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9719526767730713, \"kbd_Cyrl_score\": 0.027886370196938515}","num_words":1178,"character_repetition_ratio":0.034,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.193,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.978,"perplexity_score":8161.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Адыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ изэхэсыгъоу тыгъуасэ щыIагъэм хэлэжьагъ. 2020-рэ илъэсым ведомствэм Iофэу ышIагъэхэр ащ щызэфахьысыжьыгъэх.\nЗэхэсыгъом хэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет – Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, федеральнэ инспектор шъхьаIэу Сергей Дрокиныр, Адыгэ Республикэм и Апшъэрэ хьыкум итхьаматэу Шумэн Байзэт, Адыгеим ипрокурорэу Игорь Шевченкэр. АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ иминистрэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэу БрантIэ Мурадин коллегиер зэрищагъ.\nЗэхэсыгъом хэлажьэхэрэм зафигъазэзэ, Адыгеим и ЛIышъхьэ хигъэунэфыкIыгъ пандемием ыпкъ къикIыкIэ гъэрекIо полицием иIофышIэхэр къиныгъохэм яутэкIынхэ фаеу зэрэхъугъэр.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ ведомствэм Iофэу ышIагъэхэр зэфихьысыжьхэзэ, Урысыемрэ ЮФО-мрэ ялъытыгъэмэ, фэдэ 1,5-кIэ нахь макIэу Адыгеим бзэджэшIагъэхэр зэрэщызэрахьагъэр хигъэунэфыкIыгъ. Ау ащ дакIоу КъумпIыл Мурат къыхигъэщыгъ зыныбжь имыкъугъэхэм хэбзэукъоныгъэхэр амышIынхэмкIэ, ахэр зэщыгъэкъокIо купхэм зэрахащэхэрэм ягъогупэ пыбзыкIыгъэнымкIэ амалэу зэрахьэхэрэр нахь агъэлъэшын зэрэфаер. Хэбзэнчъэу наркотикхэр зэрагъэзекIорэм ябэныжьыгъэным япхыгъэ Iофыгъохэм нахь лъэшэу анаIэ атырагъэтын зэрэфаер республикэм и ЛIышъхьэ шъхьафэу къыхигъэщыгъ.\nДжащ фэдэу гъогухэм тхьамыкIагъоу къатехъухьэхэрэм къакIегъэчыгъэнымкIэ, цIыфхэр нахь макIэу ахэм ахэфыкъухьанхэмкIэ ищыкIэгъэ амалхэр зэрахьанхэ зэрэфаер Адыгеим и ЛIышъхьэ къыIуагъ. Республикэм ипащэхэм автомобиль гъогухэм ягъэцэкIэжьынкIэ, яшIынкIэ, гъогурыкIонымкIэ шапхъэхэр зыукъохэрэр къэзыгъэлъэгъорэ видеоамалхэр урамхэм атегъэуцогъэнхэмкIэ Iофышхо зэрашIэрэр ащ къыхигъэщыгъ.\nРеспубликэм ипащэ экономическэ бзэджэшIагъэхэм, къолъхьэ тын-Iыхыным ябэныжьыгъэным, предпринимательхэм яфедэхэр къэухъумэгъэнхэм япхыгъэ Iофыгъохэм шъхьафэу къащыуцугъ. Джащ фэдэу КъумпIыл Мурат пшъэрылъ афишIыгъ общественнэ организациехэмрэ волонтер объединениехэмрэ зэдэлэжьэныгъэу адыряIэр агъэпытэнэу, цIыфхэм ягумэкIыгъохэр псынкIэу афызэшIуахынэу.\nАдыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ иминистрэ ипшъэрылъхэр пIалъэ горэкIэ зыгъэцакIэу БрантIэ Мурадин 2020-рэ илъэсым ведомствэм Iофэу ышIагъэхэр зэфихьысыжьыгъэх.\n«2019-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, гъэрекIо республикэм бзэджэшIагъэу щызэрахьагъэр процент 12,4-кIэ нахь макI, бзэджэшIэгъэ хьылъэу зэрахьагъэр проценти 9-кIэ нахь м��кI», — къыIуагъ Адыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ ипащэ.\nАР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ икъулыкъухэм зэдэлэжьэныгъэ адыряIэным епхыгъэ IофыгъохэмкIэ къэгущыIагъэх Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет —Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, АР-м и Апшъэрэ хьыкум итхьаматэу Шумэн Байзэт, республикэм ипрокурорэу Игорь Шевченкэр.\nАдыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иIофышIэ заулэмэ 2020-рэ илъэсым дэгъоу Iоф зэрашIагъэм фэшI Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэрэ ярэзэныгъэ тхылъхэр, ведомствэ наградэхэр афагъэшъошагъэх. Зэхэсыгъом икIэух Адыгеим и ЛIышъхьэ хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ къулыкъухэм яIофышIэхэм дэгъоу Iоф зэрашIагъэм фэшI тхьашъуегъэпсэу ариIуагъ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:fee60426-2ee6-4b96-aca4-02e952757792>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/01\/27\/%D0%BF%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%88i%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85-2\/","date":"2021-03-01T19:11:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178362899.14\/warc\/CC-MAIN-20210301182445-20210301212445-00263.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8829147816,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8829147815704346, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11593085527420044}","num_words":858,"character_repetition_ratio":0.108,"word_repetition_ratio":0.087,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.862,"perplexity_score":3461.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм щыпсэухэу лъытэныгъэ зыфэтшIыхэрэр!\nФедеральнэ законэу N 431-р зытетэу «Къадзыхьэгъэ Севастополь дэсыгъ» зыфиIорэ тамыгъэр зыфагъэшъошагъэхэр Хэгъэгу зэошхом иветеранхэу лъытэгъэнхэмкIэ, социальнэу зэраухъумэрэ правовой гарантиехэр ветеранхэм афэгъэнэфэгъэнхэмкIэ Урысые Федерацием изаконодательнэ акт заулэмэ зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм ехьылIагъ» зыфиIорэр 2020-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 22-м аштагъ.\n1994-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 16-м аштэгъэ Федеральнэ законэу «Ветеранхэм яхьылIагъ» зыфиIорэм ия 18-рэ статья тетэу ахэм социальнэ IэпыIэгъу атефэ.\nУрысые Федерацием и Законэу 1993-рэ илъэсым мэзаем и 12-м аштагъэу N 4468-1-р зытетэу «Дзэм къулыкъу щызыхьыгъэхэм, хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ къулыкъухэм, мэшIогъэкIосэ къэралыгъо къулыкъухэм, наркотикхэмрэ психотропнэ веществохэмрэ зэрагъэзекIохэрэм гъунэ лъызыфырэ къулыкъухэм, уголовнэ-гъэцэкIэкIо системэм икъулыкъухэм, иучреждениехэм ащылэжьагъэхэм, Урысые Федерацием и Лъэпкъ гвардие идзэхэм, Урысые Федерацием икъулыкъухэу пщыныжь языгъэхьыхэрэм ахэтыгъэхэм ыкIи ахэм яунагъохэм арысхэм пенсие къазэраратырэм ехьылIагъ» зыфиIорэм, 2001-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 15-м аштэгъэ Федеральнэ законэу N 166-р зытетэу «Къэралыгъо пенсиехэр Урысые Федерацием къазэращаратыхэрэм ехьылIагъ» зыфиIорэм, 1999-рэ илъэсым бэдзэогъум и 17-м аштэгъэ Федеральнэ законэу N 178-р зытетэу «Къэралыгъо социальнэ IэпыIэгъу ятыгъэным ехьылIагъ» зыфиIорэм адиштэу бгъэхалъхьэу «Къадзыхьэгъэ Севастополь дэсыгъ» зыфиIорэр къызыфагъэшъошагъэхэм мазэ къэс ахъщэ Iэ��ыIэгъурэ пенсие тегъахъорэ аратын фае.\nАщ епхыгъэу Адыгеим иветеранхэм я Совет республикэм исхэу мыщ фэдэ купым хахьэхэрэм къяджэ Адыгэ Республикэм икъалэхэмрэ ирайонхэмрэ яветеранхэм я Совет зыфагъэзэнэу.\nАдыгэ Республикэм\nиветеранхэм я Совет итхьаматэу\nКъуаджэ Аслъан.","id":"<urn:uuid:ba8cb3b4-c00e-4d2d-8555-0144676678ab>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/01\/25\/%D0%BC%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8Di%D1%83-17\/","date":"2021-03-01T19:57:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178362899.14\/warc\/CC-MAIN-20210301182445-20210301212445-00560.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6862207055,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6862207055091858, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3122529685497284}","num_words":465,"character_repetition_ratio":0.1,"word_repetition_ratio":0.083,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.652,"perplexity_score":6912.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Зыгъэпсэфыгъо мафэр зэрэзэблахъурэм ехьылIагъ\nАдыгэ Республикэм и Законэу «Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ехьылIагъ» зыфиIорэм диштэу, 2020-рэ илъэсым итыгъэгъазэ IофшIэгъу уахътэр нахь шIуагъэ къытэу гъэфедэгъэным тегъэпсыхьагъэу унашъо сэшIы:\n1. Адыгэ Республикэм икъэралыгъо хабзэ игъэцэкIэкIо къулыкъухэм зыгъэпсэфыгъо мафэр ащызэкIахьэнэу, 2020-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 26-м, шэмбэтым, ычIыпIэкIэ 2020-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 31-м, мэфэкум, загъэпсэфынэу.\n2. ЧIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ къулыкъухэм, хабзэм инэмыкI къулыкъухэм, организациехэм игъо афэсэлъэгъу IофшIэным епхыгъэ законодательствэм къызэрэщыдэлъытэгъэ шIыкIэм диштэу 2020-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 26-м, шэмбэтым, ычIыпIэкIэ 2020-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 31-м, мэфэкум, зыгъэпсэфыгъо мафэр ахьынэу.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мураткъ. Мыекъуапэ, тыгъэгъазэм и 24-рэ, 2020-рэ илъэс\nN 196","id":"<urn:uuid:d70d8ffa-d597-4096-b20a-87e31ac93464>","dump":"CC-MAIN-2021-17","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/12\/25\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-%D0%B8-%D0%BBi%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D1%8D-%D0%B8-%D1%83%D0%BA%D0%B0%D0%B7-7\/","date":"2021-04-15T11:31:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-17\/segments\/1618038084765.46\/warc\/CC-MAIN-20210415095505-20210415125505-00345.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9586247802,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9586247801780701, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0411241315305233}","num_words":218,"character_repetition_ratio":0.14,"word_repetition_ratio":0.182,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.954,"perplexity_score":3113.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ и Къэралыгъо Думэ идепутатэу Хьасанэкъо Мурат федеральнэ къэралыгъо бюджет учреждениеу «Къэгъагъэхэмрэ субтропическэ культурэхэмрэ якъэгъэкIын фэгъэзэгъэ Урысые научнэ ушэтэкIо институтым» и Адыгэ къутамэу Мыекъопэ районымкIэ поселкэу Цветочнэм щыIэм иIофышIэхэм бэмышIэу аIукIагъ.\nЩаимрэ субтропическэ культурэхэмрэ якъэгъэкIын фэгъэзэгъэ Урысые научнэ ушэтэкIо институтым иIофышIэхэм апэ дэдэ 1938-рэ илъэсым имэлылъфэгъу — ижъоныгъокIэ мазэхэм щаир Адыгеим щалэжьэу рагъэжьэгъагъ. Мыекъопэ районымкIэ поселкэу Шунтук, Мыекъопэ опытнэ станциеу ВИР-м, поселкэхэу Севастопольскэм, Меркулаевкэ, Дагестанскэм щай хьасэхэм ащадэлажьэщтыгъэх. СССР-р зызэбгырэзыжь нэуж Адыгэ опорнэ пункт��р къэгъагъэхэмрэ субтропическэ культурэхэмрэ якъэгъэкIын фэгъэзэгъэ Урысые научнэ ушэтэкIо институтым хагъэхьажьыгъагъ. Нэужым, 2006-рэ илъэсым, Адыгэ къутамэ ар хъужьыгъэ.\nКъэралыгъо Думэм идепутат Адыгэ къутамэм иIофышIэхэм ямэфэкIкIэ зэIукIэм щафэгушIуагъ: «Урысыем инаукэ и Мафэ зыщыхагъэунэфыкIырэм ехъулIэу непэ тызэрэзэIукIагъэр къызфэзгъэфедэзэ, шъо, шIэныгъэлэжьхэм, шъуимэфэкIкIэ сышъуфэгушIо, псауныгъэ пытэ шъуиIэнэу, шъуиунагъохэм гъот арылъынэу, шъуиIофшIэнкIэ гъэхъэгъакIэхэр шъушIынэу сышъуфэлъаIо сшIоигъуагъ».\nХьасанэкъо Мурат Адыгэ къутамэм ипащэхэм ягъусэу поселкэу Цветочнэм дэт музеим иэкспонатхэм нэIуасэ зафишIыгъ.\n«ШъуиIофышIэхэр тарихъым икъэухъумэн зэрэфэсакъыхэрэр, музеим къычIахьэхэрэм мэхьанэшхо зиIэ къэбархэр алъыгъэIэсыгъэнхэм лъэшэу зэригъэгумэкIыхэрэр нэрылъэгъу сфэхъугъ», — къыIуагъ Хьасанэкъо Мурат.\nКъэралыгъо Думэм идепутат научнэ-производственнэ базэми нэIуасэ зыфишIыгъ.\n«ПчыхьакIэ Эдуард Кимэ ыкъор зипэщэ Адыгэ къутамэм щылажьэхэрэм тиреспубликэ зэрыгушхорэ щаим икъэгъэкIынкIэ Iофышхо зэрашIэрэр, ащкIэ Адыгеим щытхъу къызэрэфахьырэр слъэгъунэу непэ амал сиIагъ. Анахь шъхьаIэр научнэ-производственнэ Iофым щыщхэр ежь шIэныгъэлэжьхэм мылъкушхо памыгъэкIуадэу къызэрэхахыгъэр ары», — хигъэунэфыкIыгъ Къэралыгъо Думэм идепутат.\nКъандор Андзор.\nУрысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ и Къэралыгъо Думэ идепутат иIэпыIэгъу.","id":"<urn:uuid:b38ac193-3e13-43d4-9ee7-c81f430d2283>","dump":"CC-MAIN-2021-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2017\/02\/08\/%D1%85%D1%8C%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D0%BE-%D0%BC%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82-%D1%88i%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%84%D1%8D\/","date":"2021-05-12T08:32:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-21\/segments\/1620243991685.16\/warc\/CC-MAIN-20210512070028-20210512100028-00613.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6759168506,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.675916850566864, \"kbd_Cyrl_score\": 0.32227760553359985}","num_words":620,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.103,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.688,"perplexity_score":2857.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыекъопэ къэлэ паркым дэт аттракционхэм ащыщ Iоф щызышIэрэ контролерым пшъэдэкIыжь ыхьыщт.\nЩынэгъончъэнымкIэ шапхъэу щыIэхэр ащ икъу фэдизэу зэрихьагъэхэп.\nУФ-м и Следственнэ комитет и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм МыекъуапэкIэ иследственнэ отдел къызэритырэмкIэ, 2021-рэ илъэсым игъэтхэпэ мазэ илъэс 14 зыныбжь пшъэшъэжъыер аттракционэу «Сатурн» зыфиIорэм итIысхьэ зэхъум щынэгъончъэным фэгъэхьыгъэ шапхъэхэр пшъэшъэжъыем фиIотагъэхэп, тэрэзэу ипхыхьагъэмэ ыкIи ащ итехническэ зытет ыуплъэкIугъэхэп. Аттракционыр чэрэгъузэ бгырыпхыр къэтIэтагъ, пшъэшъэжъыер къизыгъ ыкIи шъобж хьылъэхэр тещагъэ хъугъэх.\nМыщ епхыгъэ уголовнэ Iофым изэхэфын къулыкъушIэхэр джыри ыуж итых, хъугъэ-шIагъэм нэмыкI цIыфхэми ялажьэ хэлъмэ ауплъэкIу.\nУФ-м и Следственнэ комитет и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэр","id":"<urn:uuid:ce028818-7b50-4b65-b8bd-deac2d7611d8>","dump":"CC-MAIN-2021-31","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/06\/02\/%D1%88%D0%B0%D0%BF%D1%85%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BAi%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BF\/","date":"2021-07-24T05:14:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-31\/segments\/1627046150129.50\/warc\/CC-MAIN-20210724032221-20210724062221-00001.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8794240952,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8794240951538086, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11995463073253632}","num_words":226,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.101,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.847,"perplexity_score":3418.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Лъэпкъ искусствэр зышIогъэшIэгъон кIэлэцIыкIухэм ясэнаущыгъэ къызэIуахыным фэшI амалышIухэр яIэх.\n— Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу Лъэцэрыкъо Кимэ ыцIэ зыхьырэм IорыIуатэхэмкIэ икъутамэ зыщызыгъасэхэрэр еджэх, ансамблэхэм ахэтхэу къэшъох, орэд къаIо, усэхэм къяджэх. КIэлэеджакIохэр Адыгэ Республикэм щыкIорэ зэхахьэхэм, зэнэкъокъухэм ахэлажьэх, — къытиIуагъ АР-м искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу К. Лъэцэрыкъом ыцIэ зыхьырэм икIэлэегъаджэу, лъэпкъ искусствэм щыцIэрыIоу ГъукIэ Замудин. — Сэнэхьатэу къыхахы ашIоигъом къыкIэупчIэх, гуетыныгъэ ахэлъэу яшIэныгъэ хагъахъо.\n«Музейхэм ячэщ» зыфиIорэ зэхахьэм кIэлэеджакIохэм адыгэ орэдхэр къыщаIуагъэх, сурэтэу ашIыгъэхэр къыщагъэлъэгъуагъэх. КIэлэцIыкIухэм якъэухъумэн и Дунэе мафэ фэгъэхьыгъэ зэIукIэгъухэм ижъырэ адыгэ орэдхэр къыщаIощтых, щыуджыщтых.\nСурэтым итхэр: искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэм зыщызыгъасэхэрэр, кIэлэегъаджэхэр.","id":"<urn:uuid:036133ef-1d8d-49d3-841d-1edb6c76bcf3>","dump":"CC-MAIN-2021-31","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/06\/01\/%D0%BC%D1%8D%D1%84%D1%8D%D0%BAi%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D1%89%D1%8D%D1%83%D0%B4%D0%B6%D1%8B%D1%85\/","date":"2021-07-24T03:30:46Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-31\/segments\/1627046150129.50\/warc\/CC-MAIN-20210724032221-20210724062221-00068.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9176361561,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9176361560821533, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0819932073354721}","num_words":267,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.047,"special_characters_ratio":0.128,"stopwords_ratio":0.007,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.923,"perplexity_score":1341.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ныдэлъфыбзэр – лъэпкъым ыпс.\n«Адыгэбзэ-ныдэлъфыбзэр бзэ к1оч1эшхоу, бзэ лъэшэу щыт; къилъмэ, джэгъо -гъумк1э маисэу, жьым фэдэу псынк1эу, зи1этмэ, пц1ашхъом фэдэу быбатэу, сабыим едэхаш1эу,нахьыжъыр ыгъэлъап1эу, ш1уфэсыр хьак1эм пигъохэу, ныбджэгъумк1э дэхэ1уалэу, губзыгъэмрэ гулъытэ-гупшысэмрэ ялъэгъохэщэу-адыгэмэ ягъуаз»,-ы1уагъ зэлъаш1эрэ бзэш1эныгъэлэжьышхоу, профессорэу К1эрэщэ Зайнаб.\nБзэр лъэпкъым ыпс, ылъапс, ищы1эныгъ. Адыгабзэр умыш1эу, ащ утеук1ыты- хьэу,1ум-пэм пш1эу, «сыадыг» о1ок1э сыда къик1ырэр? Уц1ыфмэ, пшъхьэ лъытэжь, уилъэпкъ ишэн-хабзэхэр лэжьых, уиныдэлъфыбзэ гъаш1о, зегъэ1эт. Зэлъаш1эрэ педагог-демократэу К.Д.Ушинскэм ы1огъагъ: «Ц1ыф лъэпкъыр иныдэлъфыбзэ рэгущы1эфэ нэс ны1эп зэрэщы1эрэр.» Ныдэлъфыбзэр ц1ыфым ибаиныгъ. Бзэ шъошэ шъхьаф и1эу, зэк1ужьэу, гъэк1э- рэк1агъэу,лъэпкъым идунэееплъык1э егъэнафэ, игулъытэ егъэбагъо. Щы1эп ц1ыф лъэпкъ ыбзэ ш1омыдахэу, ш1омылъап1эу. Адыгэу укъэхъугъэмэ, адыгабзэр пш1эн фае. Уилъэпкъ, уянэ шъхьэк1афэ афэпш1эу, ш1у олъэгъухэмэ хьалыгъур, псыр, жьыр зэрэуищык1агъэхэм фэдэу бзэр уищык1эгъэн фае, лъым щыщ хъун фае. Ар зыгъэцэк1эн зылъэк1ыщтыр унагъор, анахьэу ныр ары. Ным к1уач1эу, амалэу лъэпкъымк1э 1эк1элъыр бзэм зы гущы1эк1э къыщы1уагъ – ныдэлъфыбз.\nТиныдэлъфыбзэ бзэ бай, губзыгъ, 1упк1э, чан. Шъхьэм къыщек1ок1ырэ гупшыси, гур зымыгъэрэхьатрэ зэхаш1и адыгабзэм къыримы1отык1ын щы1эп. Гукъау нахь мыш1эми, тиадыгабзэ ибаиныгъэ икъу фэдизэу зэхатш1эрэп. Джырэ лъэхъан адыгабзэр пыдзык1 зыш1ыгъэхэу, ныдэлъфыбзэр тимыщык1эгъэжьэу зылъытэхэрэм еплъык1эу я1эр къызхэк1ырэр ямыш1эныгъ, яшъхьахынагъ. Ыпэк1э къызэрэт1уагъэу, мыхэмэ зыщагъэгъупшэ мыхъущтыр, зынахь лъап1э щымы1э ным апэу ыц1э зэрет1орэр тыбз-тиадыгабз. «Зыбзэ зыуджэгъужьырэм, янэ еуджэгъужьы»,-а1ощтыгъэ тижъымэ, бзэр ным фагъадэу. Ащ хэплъхьани, хэпхыни щы1эп. Зэы зыщыбгъэгъупшэ мыхъущтыр: убзэ плъытэрэп ны1а — ц1ыфк1э зыплъытэжьырэп.\nАдыгэ лъэпкъым хъишъэ гъогу к1ыхьэ къык1угъ, бэ пэк1эк1ыгъэр. Сыд фэдиз гъогу къык1угъэми, тилъэпкъ зэрэлъэпкъ шъхьафыр къыгъэнафэу, бзэ шъхьафи, хэбзэ шъхьафи и1эу непэрэ мафэм къэсыгъ.\nИпхъахь-итэкъу зыш1ыгъэ Кавказ заом адыгэ ц1ык1ур мак1э ыш1ыгъ. Ау чъыг иупк1ыгъэм ылъапсэ къызэрэдэчъыжьэу, зэо-мэш1о пчъагъэм къялыжьи, лъэ- хьэнэ хьазаб пчъагъэ къызэпичи, тиадыгэ лъэпкъ-лъэпкъ дахэу къэнэжьыгъ. Сыд фэдиз къин адыгэ ц1ыфхэм алъэгъугъэми ябзи, яхабзи, якультури ахэмэ агъэк1одыгъэп. Тапэк1и ар ащ фэдэу щытынэу тэгугъэ, ау зыхъук1э, бзэми, лъэпкъ хабзэхэми лъэшэу уна1э атетын, къэуухъумэнхэ, дэгъоу ахэлъыр упсыхьан, дэигъэу, мыхъунэу къепк1ыхэрэри пыбгъэтэкъухэзэ пш1ын фае. Тэ тилъэпкъ тыфэмысакъымэ, зыми ына1э къыттыригъэтыщтэп.\n... къэбыбыжьыгъэм зи ри1он ылъэк1ыщтэп. Ныдэлъфыбзэр, хышхом фэдэу, гъунэнчъэ. Бзэм иш1уагъэк1э ц1ыфхэр ... к1осагъэм Лъэпкъым ынапэр иныдэлъфыбз. Гъэсэныгъэмрэ ш1эныгъэмрэ я Министерств Сочинение «Сыбзэ- ... къахэнэжьи бэрэ ахэсыгъэу хъугъэти, адыгабзэр ыш1агъэу, адыгэхэм яхабзэхэри ... лъэпкъыми уасэ фаш1рэп. Илъэпкъырэ ыбзэрэ уасэ фэзымыш1ырэр къэхъугъэ къодыеу дунаим тет. Тэ зэк1эми къыдгуры1он фаер - бзэр ...\nЩы1эныгъэр непэ зынэсыгъэмк1э бзэ пчъагъэ ти1эн фае. Урысыбзэри инджылызыбзэри п1эк1эмылъэу лъэбэкъу бдзын плъэк1ыщтэп. Ахэмэ анахь амалынчъэп, нахь тхьамык1эп тэ тиадыгабзи. Ау гухэк1ыми, яни яти адыгэхэми, яныдэлъфыбзэ зымыш1эхэрэр ныбжьык1эхэм ахэтых.\nАщк1э мысэхэр янэ-ятэхэр арых. Убзэ пш1ок1одыным нахь насыпынчъагъэ щы1эп. Бзэр щымы1эмэ-лъэпкъыр щы1эжьэп. Ащ фэдэ тхьамык1агъо къызэхъул1эгъэ лъэпкъхэр тарихъым къеш1эжьых. Ахэмэ ащыщых убыххэри, мэхъошхэри, жанейхэри.Т э тыбзи тапэк1э къехъул1эщтыр къэш1эгъуай, ау ижъык1э ц1эры1о дэдэзэ къырык1о- гъэ тилъэпкъыбзэ тымыгъэк1одэу, тизэрарк1э ч1ып1э къин итымыгъэуцоныр зэк1эми типшъэрылъышхоу зэрэщытыр тщыгъупшэ хъущтэп. Къэбэртэе усак1оу Къантемыр Тыркубый иусэу «Ныдэлъфыбзэр мы1ужьмэ» зыфи1орэм дэгъоу къыще1о:\n«О мардж, сиадыг, тызэрэжъугъэубыт! Пк1эу ти1эр лъагэ хъущт, зытымыш1ыжьмэ пыут…»\nТиадыгабзэ зыш1о1��ер ерэдэ1у «Хьатх я Къок1асэ иорэд», къерэ1у Мэщбэш1э Исхьакъ иусэхэр, зыбзэ хъатэ пэзымыхьырэр, янэ игущы1э фабэ, янэжъ икушъэ орэд ак1эрэдэ1у, ятэ ынэ к1эрэплъ, ятэжъ итхыдэжъхэм ахэрэда1у. Зыбзэ дэдзыхы зыш1ырэ адыгэ ц1ыфыр орэуцуи, ярэплъ тикъушъхьэ лъагэхэу л1эш1эгъумэ ятамыгъэхэм, къерэк1ухь тигубгъо гъэбэжъулъэхэр, защерэгъэпск1 типсыхъо къаргъохэм…Ахэм къыра1ощт адыгэ ц1ыфым адыгабзэр зык1ищык1агъэр, зэхырагъэш1эщт ныдэлъфыбзэм ык1уач1э, и1эш1угъэ, идэхагъэ, ибаигъэ…","id":"<urn:uuid:7cb06c19-2cbe-49db-ac17-cf522df18301>","dump":"CC-MAIN-2021-31","url":"https:\/\/liarte.ru\/sochinenie\/na-kabardinskom-yazyike-se-f-yiue-slyagyu-pseuschhe\/","date":"2021-08-01T15:56:59Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-31\/segments\/1627046154214.63\/warc\/CC-MAIN-20210801154943-20210801184943-00252.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8117633462,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.811763346195221, \"kbd_Cyrl_score\": 0.18779344856739044}","num_words":1108,"character_repetition_ratio":0.032,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.836,"perplexity_score":6882.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Şair Hunago Saida Sovyetler Birliği'nin en ünlü edebiyat okulu Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsü'nü 1985'te bitirdi.\nO zamandan beri şiirin yanı sıra dramlar, sanat edebiyat eleştirileri, kısa sahne oyunları, film senaryoları yazıyor, çeviriler yapıyor.\n2021'de yayınlanan \"Sözüm-beyaz ipek\" adlı kitabında seçme şiirleri yer alıyor.\nKitabın ön sözü tiyatro bilimci Şhalaho Svetlana'ya ait.\nАдыгабзэр\nАнахь мылъку лъап1эу\nЧ1ым щызгъотыгъэр-\nСиадыгабз!\nО-усихабз!\nО-сыгу уищыбз,\nСпсэ уритхыбз!\nОрк1э сык1уач1,\nОрк1э сыбай.\nО уздэщы1эм тэри тышы1,\nО къытфэпщэйрэр ары тимылъкур,\nО уиш1э къабзэ бзыпхъэу псыхьагъэ,\nЦ1ыфыгъэ лъагъор о уубагъэ.\nБлэк1ыгъэ уахътэм адыгэ п1ашъэм\nУтфызахалъхьи,утфапсыхьажъи,\nХабзэ-зек1уак1эу тыздэмыхьыщтыр\nДунае напэм тегъэпсыхьагъэу Жьым фэдэу 1эш1оу непи къэтэщэ-\nТи адыгабзэу тыщызыгъа1,\nШ1улъэгъоу уи1эм тыщымыгъак1,\nБзэр ч1эзынагъэр боу лъэпкъы п1уак1...\nKaynak : Çetao İbrahim\nÇerkesya Hareketi Haber Merkezi","id":"<urn:uuid:2793c1ef-8f84-4200-8a0b-7be1bb25f2f7>","dump":"CC-MAIN-2021-43","url":"https:\/\/www.infocherkessia.com\/tr\/haberler\/kultur-edebiyat\/hunago-saida-nin-sozum-beyaz-ipek-kitabi","date":"2021-10-16T21:51:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-43\/segments\/1634323585025.23\/warc\/CC-MAIN-20211016200444-20211016230444-00489.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9330499172,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9330499172210693, \"gag_Latn_score\": 0.028171958401799202}","num_words":333,"character_repetition_ratio":0.002,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.926,"perplexity_score":11214.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим чIыгулэжьыным ылъэныкъокIэ хэхъоныгъэу ышIыгъэхэм былымхъуныри акIэгъэхьажьыгъэным фытегъэпсыхьагъэу щызэшIуахыхэрэм ащыщ инвестиционнэ проектэу Джэджэ районым щырахьыжьагъэр.\nАр пхырызыщырэр акционер обществэу «Дондуковскэ элеваторыр» ары. АР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ къызэрэщытаIуагъэмкIэ, былымэхъо фермэ гъэпсыгъэнэу ащ къыщыдэлъытагъ.\nШъхьэ 400 чIэфэнэу IыгъыпIэ ашIыгъ. Кировскэ хэкум къыращи «Голштинскэ» лъэпкъым текIыгъэу «шIуцIэ-къолэн» зыфаIорэм фэдэу чэм ныбжьыкIэ шъхьи 191-рэ ащ чIагъэуцуагъ. Ахэм щэ бэу къатэу ыкIи тиклимат къекIунэу ары специалистхэм къызэраIорэр. Сомэ миллион 34-рэ ахэм апэIуагъэхьагъ.\nМы уахътэм щэр къызэраугъоищт псэуалъэхэр агъэпсых.","id":"<urn:uuid:77065f40-d065-4dbd-97bd-0d13c7b133ca>","dump":"CC-MAIN-2021-49","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/10\/14\/%D0%B1%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D0%B7%D0%B8%D1%83%D1%88%D1%8A%D0%BE%D0%BC%D0%B1%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%BD%D1%8D%D1%83\/","date":"2021-12-05T17:51:28Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-49\/segments\/1637964363215.8\/warc\/CC-MAIN-20211205160950-20211205190950-00248.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8429611325,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8429611325263977, \"kbd_Cyrl_score\": 0.15649355947971344}","num_words":196,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.046,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.851,"perplexity_score":3435.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"УФ-м и Президентэу Владимир Путиным узэрыпсэун плъэкIыщт ахъщэ анахь макIэу ыкIи лэжьэпкIэ анахь макIэу къэралыгъом щыгъэнэфагъэхэм ахэгъэхъогъэным пае бюджетым мылъку къыдыхэлъытэгъэнэу унашъо къышIыгъ. Пенсиехэр индексацие зэрашIыщтхэм фэгъэхьыгъэ предложениехэр къагъэхьазырынхэуи къафигъэпытагъ.\nУФ-м IофшIэнымкIэ ыкIи цIыфхэр социальнэу ухъумэгъэнхэмкIэ иминистрэу Антон Котяковым къызэриIуагъэмкIэ, къэралыгъом ипащэ иунашъо гъэцэкIэгъэным фэшI сомэ миллиард 30 къэкIощт 2022-рэ илъэс бюджетым щагъэнэфагъ. Узэрыпсэун плъэкIыщт ахъщэ анахь макIэр проценти 8,6-кIэ къаIэтынэу ары гухэлъэу яIэр. Ащ ишIуагъэкIэ IофшIапIэ Iутхэм апае агъэнэфагъэр сомэ 13793-рэ хъущт, пенсионерхэр зэрыпсэун алъэкIыщт ахъщэ анахь макIэр сомэ 10882-м, кIэлэцIыкIухэм афагъэнэфагъэр сомэ 12274-м нэсыщтых.\nУзэрыпсэун плъэкIыщт ахъщэ анахь макIэм къыпкъырыкIыхэзэ социальнэ ахъщэ тынхэр агъэнафэх. Антон Котяковым къызэриIуагъэмкIэ, мы индексациехэм яшIуагъэкIэ кIэлэцIыкIухэм апае пособие, федеральнэ ыкIи шъолъыр социальнэ ахъщэ тын е IофшIапIэ зэримыIэм пае пособие къызфакIорэ нэбгырэ миллион 16-мэ яахъщэ къыхэхъощт.\nЛэжьэпкIэ анахь макIэу Урысыем щагъэнэфагъэр проценти 8,6-кIэ къызаIэтыкIэ сомэ 13890-рэ зэрэхъущтыр.","id":"<urn:uuid:d554ea69-58bc-49d9-b881-200bbb929385>","dump":"CC-MAIN-2022-05","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/11\/22\/%D1%81%D0%BE%D0%BC%D1%8D-%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B0%D1%80%D0%B4-30-%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D1%84%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2022-01-25T23:52:40Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-05\/segments\/1642320304876.16\/warc\/CC-MAIN-20220125220353-20220126010353-00252.warc.gz","language":"ady","language_score":0.603148222,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6031482219696045, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3942373991012573}","num_words":351,"character_repetition_ratio":0.101,"word_repetition_ratio":0.032,"special_characters_ratio":0.157,"stopwords_ratio":0.028,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.566,"perplexity_score":2630.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем и Къыблэ самбэмкIэ изэнэкъокъу Ермэлхьаблэ щыкIуагъ. 2001 — 2002-рэ илъэсхэм къэхъугъэ кIалэхэмрэ пшъашъэхэмрэ бэнэпIэ алырэгъум яIэпэIэсэныгъэ къыщагъэлъэгъуагъ. Адыгеим щыщхэм медальхэр къыдахыгъэх.\nБэнэкIо 400 фэдиз текIоныгъэм фэбэнагъ, ахэр шъолъыри 7-мэ къарыкIыгъагъэх. Къырым, Краснодар краим, Ростов, Волгоград, Астрахань хэкухэм, нэмыкIхэм ялIыкIохэр хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэм афэбэнагъэх.\nАдыгеим щыщэу Шэуджэн Тимур, кг 42-рэ, дышъэ медалыр къыдихыгъ. Тренерэу А. Гъомлэшкым егъасэ. Хьакъуй Анзор, кг 46-рэ, ЦIыкIушъо Асхьад, кг 50, Нэхэе Адэлбый, кг 60, Георгий Порфировым, кг 72-рэ, Хьакъуй Амир, кг 78-рэ, тыжьын медальхэр къафагъ��шъошагъэх. Тренерхэу А. Гъомлэшкым, Б. Акъущэм, А. Хьабэхъум, Д. Хьакурынэм тибэнакIохэр агъасэх.\nТыгъужъ ТIахьир, кг 42-рэ, Бэгъ Суандэ, кг 38-рэ, ящэнэрэ чIыпIэхэр къахьыгъэх. Тренерхэу А. Хьабэхъумрэ А.Чэтыжъымрэ япащэх.\nЖъоныгъокIэ мазэм Дунэе турнирэу «ТекIоныгъэм» Шэуджэн Тимуррэ ЦIыкIушъо Асхьадрэ хэлэжьэщтых. ЗэIукIэгъухэр Санкт-Петербург щыкIощтых. ТибэнакIохэр Къыблэм ихэшыпыкIыгъэ командэ хэтыщтых. Урысыем икIэлэеджакIохэм я Спартакиадэ Т. Шэуджэныр щыбэнэщт.\nСурэтым итхэр: Нэхэе Адэлбый медальхэр къыдэзыхыгъэхэм ахэт (сэмэгумкIэ апэрэу щыт).","id":"<urn:uuid:1a537ea7-506d-4969-9c6d-e77199de5e42>","dump":"CC-MAIN-2022-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2017\/04\/14\/%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BAi%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%BB%D1%8A%D1%8B%D0%BAi%D0%BE%D1%82%D1%8D%D1%89%D1%82\/","date":"2022-05-24T10:00:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-21\/segments\/1652662570051.62\/warc\/CC-MAIN-20220524075341-20220524105341-00401.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5422852039,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5422852039337158, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4527748227119446}","num_words":346,"character_repetition_ratio":0.058,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.551,"perplexity_score":2950.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые Федерацием и Президент иIэпэчIэгъэнэ фонд къыхэхыгъэ мылъкум ишIуагъэкIэ Адыгеим ит псэолъэ заулэмэ игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр ащэкIох. АщкIэ пшъэрылъхэр зэшIохыгъэхэ зэрэхъурэм Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ынаIэ тет, IофшIэнхэр зэрэлъыкIуатэхэрэм зыщегъэгъуазэ.\nСоциальнэ объектхэр зэрифэшъуашэу зэтегъэпсыхьэгъэнхэм (анахьэу сабыйхэр зыщаIыгъ гъэсэныгъэм иучреждениехэр), ахэм ящыкIэгъэ оборудованиер ягъэгъотыгъэным мэхьанэшхо зэриIэр Адыгеим и ЛIышъхьэ ипсалъэ мызэу, мытIоу къыщыхигъэщыгъ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр пштэмэ, илъэси 3 — 7 зыныбжь сабыйхэм алъэныкъокIэ непэ чэзыу щыIэжьэп, илъэси 3-м нэс зыныбжьхэм яфэIо-фашIэхэр афэгъэцэкIэгъэнхэм, ахэм зэкIэми чIыпIэхэр яIэнхэм республикэм ипащэхэр джырэ уахътэм дэлажьэх.\nУФ-м и Президент иIэпэчIэгъэнэ фонд къыхэхыгъэ мылъкумкIэ зэтырагъэпсыхьажьы Мыекъопэ районым ит къутырэу Северо-Восточные Сады дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Золотая рыбка» зыфиIорэр. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат бэмышIэу ащ щыIагъ, псэолъэшI IофшIэнхэр зэрэлъыкIуатэхэрэм зыщигъэгъозагъ. ЫпшъэкIэ къызэрэщытIуагъэу, къэралыгъом ипащэ иIэпэчIэгъэнэ фонд къыхэхыгъэ сомэ миллион 51,5-м ехъу мы учреждением изэтегъэпсыхьан пэIуагъэхьащт. Мылъкур блэкIыгъэ илъэсым ыкIэм республикэм къыIэкIэхьагъ.\nМы гъэсэныгъэм иучреждение 1987-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 1999-рэ илъэсым нэс Iоф ышIагъ, сабыйхэр бэу мыщ къакIощтыгъэх. Шапхъэхэм зэрадимыштэжьырэм къыхэкIыкIэ ар нэужым зэфашIыгъ.\nКIэлэцIыкIу IыгъыпIэм ипащэу Ирина Болховитинам къызэриIуагъэмкIэ, джырэ уахътэм сабыйхэр Мыекъуапэ дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм ащэх, ау гъэцэкIэжьынхэр заухырэ нэуж сабыи 110-мэ мыщ чIыпIэхэр щагъотыщтых. Ежь имызакъоу, псэупIэм дэсхэри а мафэм ежэх.\n— Къутырым дэсхэр зэкIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэр къызэIуахыжьыным ежэх, — еIо Ирина Болховитинам. — Мыщ къыпыщылъ чIыгур гъэкъэбзэгъэнымкIэ ны-ты ныбжьыкIэхэр, къутырдэсхэр IэпыIэгъу къытфэхъугъэх.\nКIэлэцIыкIу IыгъыпIэм квадратнэ метрэ 1068,2-рэ илъ, чIыгу квадратнэ метрэ 8300-рэ къыпыщылъ. Илъэсэу тызхэтым ищылэ мазэ и 29-м щегъэжьагъэу псэолъэшI IофшIэнхэр мыщ щэкIох, джырэ уахътэм унашъхьэр зыIыгъыщт пкъыгъохэм язэхэгъэуцон псэолъэшIхэр дэлажьэх. Ащ дакIоу джэхашъохэр икIэрыкIэу радзэжьыщтых, пчъэхэр, шъхьангъупчъэхэр хагъэуцожьыщтых, мебелыкIэ чIагъэуцощт, нэмыкI IофшIэнэу къапыщылъыр макIэп, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэр икIэрыкIэу ашIыжьыщт пIоми ухэукъощтэп. 2018-рэ илъэсым бэдзэогъум и 31-м нэс псэуалъэр атынэу агъэнафэ. IофшIэнхэр зыгъэцакIэрэр пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Марк-Сервисыр» ары.\nМыекъуапэ дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Звоночек» зыфиIорэри непэ зэтырагъэпсыхьэ. Мыщ 1968-рэ илъэсым щыублагъэу Iоф ешIэ, нэбгыри 140-мэ ателъытагъ. Илъэс пчъагъэхэм къакIоцI псэуалъэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр зэрэщымыкIуагъэхэм къыхэкIыкIэ изытет шапхъэхэм адимыштэжь хъугъэ. ЗэрагъэнэфагъэмкIэ, ащ изэтегъэпсыхьан УФ-м и Президент иIэпэчIэгъэнэ фонд къыхэхыгъэ сомэ миллион 14,2-м ехъу пэIуагъэхьащт. Унашъхьэр ыкIи дэпкъхэр, псырыкIуапIэхэр ыкIи канализациер агъэцэкIэжьыщтых, электричествэр зэрыкIорэ линиехэр зэблахъущтых, нэмыкI IофшIэнхэри къыдыхэлъытагъэх. Непэ ехъулIэу дэпкъхэр зэфащагъэх, штукатуркэ ашIыгъэх, хэкIыр дащыгъ.\nПсэолъэшI IофшIэнхэр зыгъэцакIэрэр пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Стройгазсервисыр» ары. ЗэрагъэнэфагъэмкIэ, 2018-рэ илъэсым мэкъуогъум и 30-м нэс кIэлэцIыкIу IыгъыпIэр къызэIуахыжьыщт. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэр зэрагъэцэкIэжьыщтым дакIоу ащ къыпыщылъ чIыпIэхэри зэтегъэпсыхьэгъэнхэм мэхьанэшхо зэриIэр АР-м и ЛIышъхьэ къыIуагъ, ащкIэ АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэу КIэрэщэ Анзаур пшъэрылъ гъэнэфагъэ фишIыгъ.\n— КIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр дгъэцэкIэжьхэзэ, ахэм амалэу аIэкIэлъхэм ахэтэгъахъо, илъэсищым нэс зыныбжь сабыйхэм чIыпIэхэр ягъэгъотыгъэнхэм игумэкIыгъо чэзыу-чэзыоу дэтэгъэзыжьы. Илъэси 3 — 7 зыныбжь кIэлэцIыкIухэм алъэныкъокIэ непэ чэзыу щыIэжьэп. Гъэмафэм ехъулIэу къутырэу Северо-Восточные Сады дэс унэгъо ныбжьыкIэхэм якIэлэцIыкIухэр шэпхъэшIухэм адиштэрэ гъэсэныгъэм иучреждение ащэнхэ амал яIэщт. ТшIэрэр зэкIэ зыфэгъэхьыгъэр тицIыфхэм апай, ахэм ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэныр, яфэIо-фашIэхэр зэрифэшъуашэу афэдгъэцэкIэнхэр ары, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nРеспубликэм ипащэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, федеральнэ гупчэмрэ УФ-м и Президент иIэпэчIэгъэнэ фондрэ IэпыIэгъу къазэрафэхъухэрэм ишIуагъэкIэ социальнэ мэхьанэ зиIэ Iофыгъуабэхэр республикэм щызэшIуахых. Шъугу къэдгъэкIыжьын, къэралыгъом ипащэу Владимир Путиныр зыкIэтхэжьыгъэ унашъом диштэу тишъолъыр ит псауныгъэр къэухъумэгъэным, гъэсэныгъэм ыкIи культурэм иорганизацие заулэмэ мылъку къафатIупщыгъ. ЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ кIэлэ��IыкIу IыгъыпIитIум анэмыкIэу медицинэм иучреждениищмэ ыкIи къуаджэхэм адэт культурэм иунитIумэ ягъэцэкIэжьын пэIуагъэхьащт сомэ миллион 70-рэ фэдиз Адыгеим къыIэкIэхьагъ. Мылъкур зэрагъэфедэрэм, гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр зэрэлъыкIуатэхэрэм АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ынаIэ тет.\nТХЬАРКЪОХЪО Адам.\nСурэтыр А. Гусевым тырихыгъ.","id":"<urn:uuid:ddf99387-9c3a-401a-94d5-bb8db9ea4c39>","dump":"CC-MAIN-2022-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2018\/03\/06\/%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%86i%D1%8B%D0%BAi%D1%83-i%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8B%D0%BFi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B7%D1%8D%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%81%D1%8B%D1%85%D1%8C%D1%8D\/","date":"2022-05-19T09:01:02Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-21\/segments\/1652662526009.35\/warc\/CC-MAIN-20220519074217-20220519104217-00425.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8275558352,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8275558352470398, \"kbd_Cyrl_score\": 0.17163372039794922}","num_words":1507,"character_repetition_ratio":0.077,"word_repetition_ratio":0.093,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.793,"perplexity_score":2100.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Профессия:, Профессиональные интересы:, Увлечения:\nРегион: Республика Адыгея\nНаселенный пункт:, Место работы:, Звание, ученая степень:\nО себе\nРодилась 20 октября 1972 года. в а. Хатажукай, Шовгеновского района.\nОбщий трудовой стаж\nКниги, которые сформировали мой внутренний мир\nТ.М. Керашев «Дорога к счастью», «Куко» «Дочь шапсугов»,\nИ.Ш. Машбаш «Графиня Аиссе», «Жернова», «Раскаты далекого грома» А.С. Макаренко «Педагогическая поэма», Л.Толстой «Война и мир» и др.\nМой взгляд на мир\nМои достижения , Печатные издания\nПрограмма по элективному курсу «По страницам истории адыгской литературы»\nИспользование новых образовательных и информационных технологий на уроках адыгейского языка и литературы\nСочинение по адыгейскому языку «Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ».\nМуниципальнэ мылъку гъэсэныгъэм иучреждениеу «Гурыт еждап1эу №18»\nАдыгэ Республикэр Урысыем щыщ.\nя 7-рэ класс ис «Гурыт еджап1эу 18»\nМыгу Бэлэ Руслъан ыпхъу, «Гурыт еджап1эу №18» адыгабзэмк1э ик1элэегъадж.\nАдыгэ Республикэр Урысыем щыщ.\nЛ1ыхэсэ Мухьдинэ иорэдэу «Адыгэ ч1ыгу» зыфи1орэм ти Адыгэ Республикэ идэхагъэ къыще1о.\nХэтрэ ц1ыфи къызщыхъугъэ лъэныкъо ыпсэ хэт1агъэу и1. Ар дышъэм нахь лъап1, ижь къабзэ уезэщрэп, ищытхъу ябгъа1о пш1оигъу, ихахъо удэгу1э. Ч1ыгум пэпш1ын щы1эп. Ч1ыгур — Ны. Ащ игъомы лэ куц1 тегъэш1ы, къытхилъ хьэрэ гушхуагъэм зытегъэ 1эты. И1 нэбгырэ пэпчъ ч1ы п1э рэхьатэу, псэм хэпчын умылъэк1ынэу щыщ хъугъэу ч1ыгу залэ — игумэк1и, игуш1уагъуи, игупшыси, инасы пи епхыгъэу, ылъэгупашъо нэсымэ 1эзэгъупс фэхъоу.\n... отказать в помощи. Вывод: человечность нужно сохранять при любых обстоятельствах. Видя ... значимость человечности из аргументов в литературе. Такие примеры воспитали многие ... и не хочется вникать в чужие проблемы. В результате люди умирали, хотя ... Умение простить, дать шанс исправиться — проявление истинной духовной силы. Случаи из ... хулигана. Леша, получив негативный жизненный опыт, стал бы еще ...\nТихэку ц1ык1у къэралыкъошхоу Урысыем хахьэ. Урысыер къэралыгъошхоу, хэку дахэу, баеу щыт.. Тарихъэу и1эмрэ, хъишъэу пылъымрэ зэрэдунаеу аш1огъэш1эгъонэу зэрагъаш1э. Ар бгъэш1эгъонэу щытэп, сыда п1омэ, уахътэ теш1эрэм пэпчъ тич1ыгу къыщыублагъэу тиц1ыфхэм анэсыжьэу нахь гъэш1эгъон горэ, нахь дахэ горэ ахэолъагъо.\nУрысыем хэку ц1ык1у бэу зэтефыгъ, ахэмэ мэханэшхо я1, яш1уагъэ зэфэшьхьафи къэралыгъом къырагъэк1ы. Тэ ти Адыгэ Республики, ич1опс дахи, ич1ыгу баи иш1уагъэ къырегъэк1ы.\nАщ идэхагъэ орэдэу сыгу къе1ук1ы, огум ебыбэ, иджэрпэджэжь макъи къыслъэ1эсыжьы. Сыд фэдэрэ уахъти ар дахэ: бжыхьэми, к1ымафэми,гъэмафэми, гъатхэми. Чъыгхэр къэгъагъэмэ зызэлъаштэк1э, мэ1эш1оу къапихырэм гур къыдещае. Бзыу ц1ык1у макъэхэр зэпэджэжьхэу тыдэк1и къыщэ1ух. Сихэгъэгу к1асэ ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ щэпсэу: адыги, урыси, ермэли, къумыкъуи, къэндзали, нэмык1хэри. Непэ тэ тищык1эгъэжьыр тищы1ак1э диштэу тинасып зиушхуныр, тиц1ыфышъхьэ бэгъоныр, тиуашъо шхъонт1эныр ык1и къэбзэныр. Тыгъэшхоу ташъхьагъы итыр къытэдэхаш1эу къытфепсыныр, т1э зэ¬к1эдзагъэу неущырэ мэфэ дахэр непэ зэдэдгъэпсыныр ары.\nУрысыем ис лэпкъ зэфэшъхьафхэм я культурэхэри зэфэшъхьафых, я хабзэхэри дахэх, я шъуашэхэри гъэш1эгъоных. Тэ ти хэку ц1ык1у ахэмэ зэк1эми анахь баеу сэлъытэ.\nХэбзэ гъэш1эгъонхэри тилъэпкъ зэрехьэ. Нахьыжъым шъхьэк1афэ фаш1ы. Бзылъфыгъэм уасэу фаш1ырэр зэрэдунаеу ящысэ техып1. Силъэпкъ орэдхэр ижъык1э къыщыублагъэу ик1ас, щы1эныгъэм къыхэфэрэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэм ахэр афэгъэхьыгъэх. Л1ыхъужъ орэди, ш1улъэгъу орэди, гухэк1 орэди, сэмэркъэу орэди ахэм къябэк1ых. Ау тикъэшъо орэдхэр зэхэзыхыхэрэм зыч1ып1э щысышъоу къахэк1ырэр мак1э. Тикъашъохэр зэфэшъхьафых: къэшъо псынк1эхэри, къэшъо шъабэхэри бэ мэхъух. Ти къашъохэр зыплъэгъук1э тилъэпкъ идэхагъи, ибаиныгъи, тишэн-хабзи, тилъэпкъ къырык1уагъэри ахэолъагъох.\nТишъуашэхэм зафэбгъазэмэ идэхагъэ ебгъэпшэнэу зи дунаем тетэп. Тыжьынрэ, дышъэрэ къябэк1эу, пчанэр ищыгъэу зыплъэгъурэм ахэр зыфадыгъэ лъэпкъым ишъауи ипшъашъи ядэхагъэ унэгу къык1эуцо. Тишъуашэхэмрэ ти1ашэхэмрэ нэпэеплъэу сурэтыш1ыбэмэ агъэфедэ. Зэрэдунаеу зэлъаш1эрэ «Черкесскэри» тилъэпкъ ыц1э тек1ыгъэу щыт.\nТилъэпкъ итэкъухьагъэ хъугъэ нахь мыш1эми, шэни хабзи ахэзыгъэп. Сыд фэдэрэ хэгъэгу пштагъэми тилъэпкъэгъоу ащыпсэухэрэр ахэош1ык1ы. Ахэм шэн гъэ1ылъыгъэ я1эу, зык1ыныгъэ ахэлъэу, ашъхьэ уасэ фаш1ыжьэу мэпсэух\nСыадыг зы1орэр адыга зэк1э?\nАдыгэм къушъхъэхэр ыгу илъ,\nАдыгэм дахэу щы1эр пыль.\nСэ зэрэслъытэмк1э адыгагъэ, адыгэ-хабзэ, адыгэ-нэмыс зып1орэм, ащ зэк1э къыхеубытэ: узэрэпсэущтыри, узэрэзек1ощтыри, зызэрэпш1ыщтыри. А шапхъэхэр умыукъохэу, удэмыхэу ызыпсэушъук1э о у Адыг!\nАдыгэ Республикэр ц1ык1уми идэхагъэ, иш1агэхэм и иц1ыфхэм Урысыер егъэбаи.\nГъэсэныгъэмрэ ш1эныгъэмрэ я Министерств\nя11 гурыт еджап1эм\nя 9-рэ «В» классым иеджак1у\nМы дунай нэфым апэрэ псалъэр\nЩыщ пфэзыш1ыгъэр синыдэлъфыбз.\nГур зыгъэгушхоу сигугъэ хаплъэ\nИлъэгэ 1уатэу бгъэгум дизыбз.\nДунаим тет ц1ыф лъэпкъ пэпчъ бзэ шъхьаф 1улъ. Бзэм тищы1ак1э мэхьанэшхо щыри1, ц1ыфхэр зэлъы1эсынхэмк1э ар амал ш1эгъо дэд.\nЦ1ыфым ищы1эныгъэ бзэм епхыгъ. Сабый лъэпц1э ц1ык1оу апэрэ лъэбэкъухэр зыдзырэм апэрэ гущы1эу «нан» къе1о. Янэ гупсэ икушъэ орэдхэмрэ иубзэ гущы1эхэмрэ сабыим дунаир къыфызэ1уахы. Уашъом илъэгагъи, тыгъэм ифэбагъи, ц1ыфыгъэм идэхагъи ным сабыим фе1уатэ.\n... зыфи1орэр ары къежьап1э хъугъэр. Адыгабзэр пштэмэ, апэрэ лъэгъохэщэу ащ инаучнэ зэхэфын-зэгъэш1энк1э ... иныдэлъфыбз. Гъэсэныгъэмрэ ш1эныгъэмрэ я Министерств Сочинение «Сыбзэ- си Дунай» Зыгъэцэк1агъэр: Шъхьаплъэкъо ... лъегъэ1эсых. Шъыпкъэ дэдэу щыт бзэм ык1уач1э зэрэиныр. Бзэм ц1ыфхэр зэрещал1э, зэпэблагъэ еш1ых, ... укъитфик1ыгъ сипшъэшъэ дэхэ ц1ык1у?»- ы1озэ адыгэ макъэр зэрэзэхихыгъэм тетэу, джырэ нэс ...\nК1элэц1ык1ум хахъо къэс, ыбзэ нахь бай зэрэхъурэм дак1оу, къыгуры1орэр, зэхиш1ык1ырэр нахьыбэ мэхъу. Ц1ыфыр ц1ыфы зыш1ыгъэр лэжьэныр, бзэр ары. Зэк1э псэушъхьэу дунаим тетхэм ащыщэу бзэ зы1улъыр ц1ыф закъор ары ны1эп.\nНабгъом ис щыр ц1ык1ур сыд фэдизэу чъы1э л1агъэми е ытамэ узми, янэу къэбыбыжьыгъэм зи ри1он ылъэк1ыщтэп.\nНыдэлъфыбзэр, хышхом фэдэу, гъунэнчъэ. Бзэм иш1уагъэк1э ц1ыфхэр зэгурэ1ох, зы ц1ыфым игупшысэ – гулъытэхэр адрэм лъегъэ1эсых.\nШъыпкъэ дэдэу щыт бзэм ык1уач1э зэрэиныр. Бзэм ц1ыфхэр зэрещал1э, зэпэблагъэ еш1ых, зэкъошыныгъэр егъэпытэ. Мыщ фэдэу зы щысэ къэсхьы сш1оигъу. Тиадыгэ тхэк1о усэк1о инэу Мэщбэш1э Исхьакъ ироманэу «Гъэрит1у» зыфи1орэм тащы1ок1э герой шъхьа1эу, тхылъыр зыц1эк1э щытхэу бэш1агъэу дзэм хэтэу дзэк1ол1эу, къушъхьэч1эс адыгэхэм зао зараш1ыл1эм гъэры хъугъагъэу, адыгэхэм къахэнэжьи бэрэ ахэсыгъэу хъугъэти, адыгабзэр ыш1агъэу, адыгэхэм яхабзэхэри яшэн-зэхэтык1эхэри ыгу рихьэу щытэу урысыл1 хэк1отагъэу Федор ык1и адыгэ пшъэшъэжъыеу Урыс-Кавказ заом гъэр щыхъугъэу Афипсэ. Афипсэ урысыбзэр ыш1эрэп. Ятэрэ янэрэ ыпашъхьэ къыраук1ыхьагъ. Урысыдзэм щыщ дзэк1ол1ым частым пшъэшъэжъыер къещэ.\nДахэу дэгущы1эх, агъашхэ аш1оигъу, ау Афипсэ къяплъынэу, къадэгущы1энэу фаеп, зэк1оц1ыщыхьагъэ ц1ык1оу, ышъхьи къымы1этэу щыс.\nАдыгабзэм фэмыусагъэу, идахэ ымы1уагъэу тиусак1охэм ык1и титхак1охэм къахэк1ыщтыр мак1э. Ахэтэпщтын ащ фэдэ. Сыда п1омэ къежьэп1эш1ухэм алъапсэр ныдэлъфыбзэ – адыгабзэр ары.\nУгук1э зэхэмыш1эн, укъимы1этын плъэк1ырэп, бзэш1эныгъэм зэкъошныгъэр, зэблэгъэныгъэр къызэрэхэк1ырэмк1э Мэщбэш1э Исхьакъ мыщ дэжьым лъэшэу зэхытегъаш1э адыгабзэм, бзэм к1уач1эу и1эр зэрэиныр.\nХьадэгъэл1э Аскэр унашъо къитфиш1ызэ, къытыригъэпытыхьэзэ мырэущтэу къыте1о:\nО плъэпкъы бзэу 1улъыр — гъаш1о\nАрымырымэ, сыдэущтэу ар ш1у плъэгъун\nЛъэпкъыбзэр сэгъаш1о о о1ок1э,\nСыдык1э ар сш1ош1ъы бгъэхъун.\nКъуекъо Нальбий иусэхэм уяджэ зыхъук1э, илыягъэу узыш1уагъэш1ыжьэу, узэрэадыгэмк1э уагъэгушхоу, гуш1уагъо горэ къыпхалъхьэ.\nНэхаем иусэхэм лъагэу уи1этэу, лъэпкъ пстэуми уакъыхи1этык1эу къ��пщэхъу.\nБэрэтэрэ Хьамидэ ныдэлъфыбзэм зыщызыдзыеу псэухэрэм дэо пхъашэ афеш1ы.\nЗыбзэ дэдзыхы зыш1ырэ ц1ыфыр,\nО къыпфэсэш1ы зы дэо закъо\nПфэпщыныжьына нымк1э уич1ыфэ\nПфэпщыныжьына лъэпкъымк1э хьакъыр?\nАдыгабзэр ш1эныгъэ гъогум тещэгъэнымк1э мыпшъыжьэу 1оф дэзыш1агъэхэр Бэрсэй Умар, Нэгъумэ Шор. Ахэм аужы1оу бзэ ш1эныгъэм дэлэжьагъэхэр: К1эрэщэ Зайнаб, Шъаукъо Аскэр, Тхьаркъохъо Юныс, Гъыщ Нухь, Абрэдж Ачэрдан, Блэгъожъ Зулкъарин, ахэм анэмык1хэри.\n1853-рэ илъэсым Бэрсэй Умары итхылъэу «Черкес букварь» зыфи1орэр ары къежьап1э хъугъэр.\nАдыгабзэр пштэмэ, апэрэ лъэгъохэщэу ащ инаучнэ зэхэфын-зэгъэш1энк1э щытыр 1эшъхьэмэфэ Даут. Даутэ къытфыхихыгъ алфавитыр, орфографиер ары зэк1эми тызэрэпсэурэр. Даутэ къытфыхихыгъ, тфигъэпсыгъ тиадыгабзэ. Ащ лъэшэу тырэгушхо.\nЦ1ыф лъэпкъым ык1уач1э ныдэлъфыбзэми ык1уач1, ныдэлъфыбзэм иамалхэр ц1ыф лъэпкъым и1ашэх.\nНепэрэ мафэр пштэмэ щы1эх ц1ыфхэр иныдэлъфыбзэ ш1опхъэтэпэмыхьэу, рыгущы1энк1э фэмыеу. Ащ фэдэ ц1ыфхэм, сэ къызэрэсш1ош1рэмк1э, ежьыхэми загъэпыутыжьы, къызхэк1ыгъэ лъэпкъыми уасэ фаш1рэп.\nИлъэпкъырэ ыбзэрэ уасэ фэзымыш1ырэр къэхъугъэ къодыеу дунаим тет.\nАщ фэш1 тыбзэ хэхъоным, зи1этыным тыпылъын, тыфэбэнэн фае.\ndetector\n|Наличие публикации|\n|№||Название||год||Издательство|\n|1.|","id":"<urn:uuid:e9abe83f-d943-40fe-a786-01b67e5a818a>","dump":"CC-MAIN-2022-27","url":"https:\/\/liarte.ru\/sochinenie\/na-temu-moy-rodnoy-adyigeyskiy-yazyik\/","date":"2022-07-01T20:22:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-27\/segments\/1656103945490.54\/warc\/CC-MAIN-20220701185955-20220701215955-00052.warc.gz","language":"ady","language_score":0.567364037,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5673640370368958, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4313758313655853}","num_words":2368,"character_repetition_ratio":0.032,"word_repetition_ratio":0.013,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.636,"perplexity_score":8124.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ШIэныгъэлэжьэу, усакIоу, зекIолIэу ХьэдэгъэлIэ Аскэр 1922-рэ илъэсым Iоныгъом и 20-м къуаджэу Хьатикъуае къыщыхъугъ. Сабыир дунаим щызэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьышхо хъущтми, нарт батырхэр ыгъэшэсыжьыщтми зыми ышIагъэп.\nХьэдэгъэлIэ Аскэр Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ училищым щеджагъ, Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтыр къыухыгъ. Зэошхэу нэмыц техакIохэм къыташIылIагъэм хэлэжьагъ. Зэо ужым Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым IофшIэныр щырегъажьэ ыкIи илъэс 63-рэ щэлажьэ. ИIофшIагъэ щытхъушхо къыфехьы, ыцIэ лъагэу еIэты.\nАскэр наукэшхом игъогу теуцуагъ. Аспирантурэр къыухыгъ. Кандидат, нэужым доктор, академик хъугъэ. Ащ угъоен лъэныкъомкIэ Iофышхо ышIагъ. Адыгэ хэкум, Къэбэртае, Черкесием, хыIушъо Шапсыгъэм, Краснодар краим ащыугъоягъ. А илъэсхэм Аскэр ынаIэ эпосым лъэшэу тыридзагъ. Тбилиси аспирантурэм зэкIом, грузин шIэныгъэлэжьхэм нарт эпосым дэлэжьэным къыфагъэущыгъ, нахь кIагъэгушIугъ.\nЛъэпкъ баиныгъэшхоу итэкъухьагъэ хъугъэр къыугъоижьыным кIуачIэу иIэр рихьылIагъ. ЗыфасIорэр тижэрыIо усэ шIагъохэр ары. Ахэр зышIэхэрэр, къэзыIуатэхэрэр къыхэгъэщыгъэнхэ ыкIи къэтхыжьыгъэнхэ фэягъ. Зэгъэфагъэу институтым иархив хэлъхьагъэу, етIанэ т��ылъ шIыгъэу къыдэгъэкIыгъэнхэ фэягъ. Ащ къыкIэлъыкIоу ушэтынхэр яшIылIэгъэнхэу щытыгъ. ШIэныгъэлэжьхэр зыщызэIукIэхэу, фольклор наукэм къыгъэуцурэ Iофыгъохэм, шъхьадж иIорIотэ бай зыщытегущыIэхэрэр зэхэщэгъэнхэ, нэмыкI чIыпIэхэм ащашIырэ научнэ форум инхэм ахэлэжьэнхэ фэягъ. КъэбарIуатэхэм, тхыдэIуатэхэм, орэдыIохэм, джэгуакIохэм апае зэIукIэхэр, конференциехэр, фольклор-этнографическэ, фольклор-музыкальнэ экспедициехэр зэхэщэгъэнхэу щытыгъ. Джа зэпстэуми Аскэр иIахьышIу ахэлъ.\nЛъэпкъ кIэным иугъоижьын къыфэдгъэзэжьмэ, нарт пщыналъэхэм, къэбархэм, орэдхэм ауж бэрэ зэрифагъ. Израиль, Америкэм, Тыркуем, Сирием ащыпсэурэ адыгэхэм яIорIуатэхэр къытхыжьыгъэх. «Адыгэ лъэпкъ эпосым сызыпэхьэм, ащ фэдизрэ сыпылъыщтми, илъэс 20-м ехъу ыхьыщтми, ары пакIошъ, нартмэ ялъагъо псыхъохэр, хыхэр, Атлантическэ океаныр зэпысагъэчыщтыми, тилъэпкъэгъухэр нахьыбэу зэрыс хэгъэгумэ саращэщтыми сшIагъэп. Ахэм яжэдэкIэу нарт пщыналъэхэр, къэбархэр, орэдхэр тхьапэм езгъэкIущтхэми, магнит лентэм тестхэщтми сшIагъэп», – ыIощтыгъ шIэныгъэлэжьым.\n1971-рэ илъэсым ХьэдэгъалIэр Америкэм кIогъагъэ. СССР-мкIэ апэу зылъапэ Америкэм ичIыгу изыдзагъэхэм ар ащыщыгъ. КIубэ Щэбанэ икIэн къыщэжьыгъагъ. Ари псынкIагъэп. Архивыр СССР-м къэпщэжьыным пае типосольствэу Америкэм щыIэм Iизын къыIыпхын фэягъ. КIубэр Патерсон дэсыгъ. Iоф пстэури Аскэр зэпигъэфагъ. Письмэ атхыгъ консулэу, СССР-м и Посольствэ иятIонэрэ секретарэу Л.В. Щербаковым ыцIэкIэ. Мары ащ итхэгъагъэр: «Товарищу Л.В. Щербакову, консулу, второму секретарю Посольства СССР в Вашингтоне. Согласно Вашему совету я в г. Патерсоне составил опись текстов адыгского фольклора и адыгского народного эпоса «Нарты», отобранных из личного архива Шабана Кубова и предназначенного для передачи Адыгейскому научно-исследовательскому институту (Гоголя, 8).\nПрошу Вашего разрешения на ввоз материалов в СССР».\nАщ описэу материалхэм ягъусэри гуилъхьажьыхи, кIэтхэжьыгъ. Архивыр тикъэралыгъо къырищэжьынэу Щербаковым Iизын къыритыгъ. Джар икъэщэжьыкIэу КIубэ Щэбанэ икIэн Аскэр къыщэжьыгъ.\n1993-рэ илъэсым шэкIогъум и 25-м Аскэр апэу адыгэхэмкIэ Израиль кIуагъэ. Ащ къыщегъэжьагъэу мы мафэр адыгэм и Мафэу агъэмэфэкIы.\nНарт Саусэрыкъо нартхэм машIор къызэрафихьыжьыгъэм фэдэу Аскэри ахэм апэу анигъэсыгъ чIыгужъым иджэныкъо машIо ифэбагъэ, машIом иIугъо фабэ акIигъэуагъ. Къэралыгъо зэфэшъхьафхэм арыс адыгэхэм лъэмыдж афишIыгъ, гъогур къафызэIуихыгъ. Аскэр IэкIыб хэгъэгубэмэ ащашIэ, шIу ащалъэгъу, ащалъытэ. Ахэм ащыщэу Тыркуем 1998-рэ илъэсым фольклор-этнографическэ экспедициеу щыIагъэм сэри сыхэтыгъ. Ащ къыгъэлъэгъуагъ гуфэбэныгъэрэ шъхьэкIафэрэ ХьэдэгъэлIэ Аскэр къызэрэфыряIэр.\nАскэр адыгэ лIыхъужъ эпосэу «Нартхэр» зыфиIорэр 1968 – 1971-рэ илъэсхэм зэрегъафэ, зэхегъэуцо, гущыIапи, гущыIалъи, эпосыр къэзыIотэгъэ тхыдэуатэхэм ясурэтхэри, ущызгъэгъуази дэтэу тхылъибл хъоу къы��егъэкIы. Адыгэ сурэтышI IэпэIасэхэу, дунаим щызэлъашIэхэрэ Мэрэтыкъо Долэтрэ Хьапыщт Аисэрэ «Нартхэр» агъэкIэрэкIагъ. Мы IофшIэгъэшхомкIэ ХьэдэгъалIэм шIушIэгъэ ин адыгэ лъэпкъым фишIагъ.\nНаукэм щылажьэхэрэм ашIэ нарт эпосыр зиемкIэ зэнэкъокъушхохэр зэрэщыIагъэхэр. Зы нэбгырэмкIэ IофшIэгъэ иныгъ эпосыр къэуугъоин, зэбгъэфэн, къыдэбгъэкIыныр, ау Аскэр ащ къыщыуцугъэп. Ушэтын инхэр эпосым ехьылIагъэу ышIыгъэх. Ахэм къатыгъэх монографиехэу «Героический эпос Нарты и его генезис» (Краснодар, 1967), «Героический эпос Нарты адыгских (черкесских) народов» (Майкоп, 1987), «Память нации. Генезис эпоса «Нарты» (Майкоп, 1997), «Память нации. Идейно-тематическое и художественное своеобразие героического эпоса «Нарты» (Майкоп, 2002).\nМыхэм шIэныгъэлэжьым инджылызыбзэмрэкIэ французыбзэмрэкIэ резюмехэр афишIыгъэх. ИIофшIагъэхэмкIэ къыгъэлъэгъуагъ ыкIи научнэ сообществэм шъыпкъэкIэ ыштагъ лIыхъужъ нарт эпосым ыкупкI адыгэу зэрэщытыр.\nШIэныгъэлэжьэу ХьэдэгъэлIэ Аскэр Европэм икавказологхэм яобществэ зэIукIэшхоу ышIыхэрэм ахэлажьэщтыгъ. Ащ ежьи хэтыгъ. Англием, Голландием, Германием, Урысыем ащызэхащэрэ Iофтхьабзэхэм къащыгущыIэщтыгъ. Доклад гъэшIэгъонхэр къащишIыщтыгъ, секциехэр ащызэрищэщтыгъэх. Аскэр икIэщакIоу мы обществэм ия VI-рэ зэIукIэ Мыекъуапэ 1992-рэ илъэсым щыкIуагъ, дунаим ичIыпIэ зэфэшъхьафыбэмэ къарыкIыгъэ шIэныгъэлэжьышхохэр ащ къэкIогъагъэх. «Нарт эпосымрэ кавказ бзэшIэныгъэмрэ» ыцIэу, зэIукIэм иматериалхэр дэтхэу 1994-рэ илъэсым Мыекъуапэ тхылъ кIэракIэ къыщыдагъэкIыгъ.\n1996-рэ илъэсым Мыекъуапэ республикэ конференциеу щыкIуагъэм хэлэжьагъэхэм ялъэIукIэ 2002-рэ илъэсыр ЮНЕСКО-м нартмэ я Мафэу ыгъэнэфэгъагъ. А унашъом елъытыгъэу Дунэе конференцие Налщык щыкIогъагъ. Джащ фэдэу ХьэдэгъэлIэ Аскэр «Нартхэм ямашIо орэмыкIуас» зыфиIорэ фестивалыр чIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащызэхищагъ. ЕджапIэхэм, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм тилъэпкъ иэпос зэрэщызэрагъашIэрэр къызщагъэлъэгъорэ зэнэкъокъухэм шIэныгъэлэжьым гъунэ алъифыщтыгъ. Иунэе мылъкукIэ текIоныгъэр къыдэзыхыгъэхэм шIухьафтынхэр афишIыщтыгъ. КIэлэеджакIохэр нарт пщыналъэхэм якъэIонкIэ, нарт къэбархэм якъэIотэнкIэ, нарт лIыхъужъхэм ясурэтхэм яшIынкIэ зэнэкъокъущтыгъэх.\nХьэдэгъалIэр зэхэщэкIошхуагъ. Нарт томиблыр къызыдэкIыгъэр илъэс 25-рэ зэрэхъугъэр 1996-рэ илъэсым хагъэунэфыкIынымкIэ Iофышхо ышIагъ. ШIэныгъэлэжьхэми тхылъым осэшхо къыфашIыгъ. ГущыIэм пае, Сирием (Дамаск) щыпсэурэ шIэныгъэлэжьэу Адель Абдулсэлам Лащэм мырэущтэу къытхыгъ: «Нартхэм ятомибл адыгэхэм ядышъэ Iошъхьибл. ХьэдэгъалIэм адыгэмэ якIэн мыкIодыжьынэу ышIыгъ». Джон Коларуссо (Канада) профессор-кавказологым «Гадагатль сделал бессмертным духовное и культурное наследие адыгов… Семитомник «Нарты» больше поможет нации, чем деньги и оружие» ыIогъагъ. Профессорэу Сидельниковым (Москва) лъэшэу ыгъэшIэгъогъагъ ХьэдэгъалIэм ышIэгъэ Iофыр. Ары зыкIиIуагъэр: «Я удивлен богатыр��кой работой составителя. Это огромное богатство адыгского народа».\nАскэр фэягъ нартхэр нэмыкIыбзэхэмкIэ къыгъэгущыIэнхэу. Адыгэ эпосыр цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм алъигъэIэсынэу, дунэе хъарзынэщым рилъхьанэу. Икъоу къыгурыIощтыгъэ ащ имэхьанэ. Джащ фэд томиблэу адыгабзэкIэ къыхаутыгъэу гъотыгъуае хъужьыгъэр къыдигъэкIыжьынэу фэягъ зы монографие игъусэу. А Iофыри ригъэжьэгъагъ, ау ар къыдэхъугъагъэп. Аскэр зыкIэхъопсыщтыгъэ Iофыр (томиблым икъыдэгъэкIыжьын) институтым фольклорымкIэ иотдел 2017-рэ илъэсым зэшIуихыгъ. Меценатэу Шъэумэн Хьазрэт иунэе мылъкукIэ томиблыр икIэрыкIэу къытырадзэжьыгъ.\nНарт лIыхъужъхэмрэ гуащэхэмрэ, Аскэр зэрэкIэхъопсыщтыгъэу, нэмыкIыбзэхэмкIи, гущыIэм пае, тыркубзэкIэ къэгущыIагъэх. Хъуажъ Фахьри къэбэртэябзэкIэ ыкIи тыркубзэкIэ «Нарт Саусэрыкъу» ыIоу тхылъ къыдигъэкIыгъ. Ащ къыдэхьагъэх Саусэрыкъо, Сэтэнае, Орзэмэдж, Тотрэщ афэгъэхьыгъэ текстхэр. Тхылъыр 2014-рэ илъэсым къыдэкIыгъ. Ежь Аскэри псаузэ «Нарт Лъэпшъ ищэбзэщэкI» ыIоу ыгъэхьазэрыгъагъэри тыркубзэкIэ къытырадзэгъагъ.\nАскэр зэрэтшIэрэр шIэныгъэлэжьышхоу ары, ау ащ изакъоп, ар поэт гъэшIэгъон. Адыгэ литературэм ихьаси лъэшэу щылэжьагъ. Усэхэр зыдэт тхылъ пчъагъэ къыдигъэкIыгъ. Ахэр Мыекъуапэ, Краснодар, Москва къащыхаутыгъэх. Аскэр усэн Iофым къыфэзыгъэущыгъагъэр Пушкиным ипоэмэу «Тазит» зыфиIорэр арэу зэрэщытыр бэрэ къыIотэжьыщтыгъ. Лъэшэу фэрэзагъ икIэлэегъаджэу Къудаикъо Рэщыдэ. Ежь къызэриIотэжьыщтыгъэмкIэ, итэтэжъэу ЛIымафэ къыфиIуатэщтыгъэ хъишъэмэ ащыщ горэ усэкIэ къыIотэжьы шIоигъо хъугъагъэ. Джащ тхэныр щыригъэжьэгъагъ.\nХьэдэгъалIэм усэкIэ ытхыгъэ поэмэу «Адыгэм ыпхъу» зэ уеджагъэмэ, щыгъупшэгъуай. Аскэр ихудожественнэ творчествэ зэманыжъым адыгэм ищыIэкIагъэ, хэгъэгу зэошхом адыгэмэ щыIэкIакIэу яIэ хъугъэм чIыпIэшхо щаубыты.\nХьэдэгъэлIэ Аскэр цIыфхэр шIу ылъэгъущтыгъ, хьалэлыгъ, хъяр зиIи къин зиIи ыIэ афищэищтыгъ. Тэ, иIофшIэгъухэм, къытфэгумэкIыщтыгъ. ЫнаIэ къыттетыгъ, тиIофшIагъэхэм гъунэ алъифыщтыгъ. Наукэ иным куоу тыхищэ шIоигъуагъ.\nАдыгэ лъэпкъ культурэм, наукэм иIахьышIу ахишIыхьагъ, щытхъушхуи къылэжьыгъ. Аскэр Урысые Федерацием культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI, республикэм шIэныгъэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху, Адыгэ Республикэм инароднэ поэт, «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэ медалыр къыфагъэшъошагъ, Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо премие илауреат, Дунэе Адыгэ академием иакадемик, къалэу Шъачэ, поселкэу ПсышIуапэ, къызыщыхъугъэ Хьатикъуае, районым, къуаджэхэу Нэшъукъуае, Щынджые яцIыф гъэшIуагъ. Европэм икавказоведхэм яобществэ хэтыгъ. Игугъу дахэкIэ ашIыжьы. Институтым IорIуатэмкIэ иотдел шIэныгъэлэжьым ыцIэкIэ 2017-рэ илъэсым Дунэе симпозиумэу шIэныгъэлэжьыбэ зыхэлэжьагъэр зэхищэгъагъ. Мыгъи шIэныгъэлэжьыр къызыхъугъэр илъэсишъэ зыщыхъурэм ащ фэдэ Iофтхьабзэ фызэхэтщэщт. Ыпэрэ симпозиумым иматериалхэр къыдэдгъэкIыгъагъ, мыгъи ар тыгу хэлъ. ШIэныгъэлэжьым икъуаджэ Iэнэ хъурае щызэхатщэ тшIоигъу, иIофшIагъэхэм ябиблиографие къыдэдгъэкIынэуи тегупшысэ. Аскэр ищыIэныгъэ, инаучнэ ыкIи итворческэ гъогу къатегущыIэрэ къэтынхэр тэгъэхьазэрых. Литературнэ-художественнэ журналитIоу республикэм къыщыдэкIыхэрэм, АРИГИ-м инаучнэ журналэу «Вестникым» Аскэр фэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр къащыхэтыутыщтых.\nЦуекъо Нэфсэт.\nФилологие шIэныгъэхэмкIэ доктор, АРИГИ-м фольклорымкIэ иотдел ипащ.","id":"<urn:uuid:b64ed261-0724-4c50-8526-197a9d1a987b>","dump":"CC-MAIN-2022-27","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/06\/23\/%D0%B8%D0%BB%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D1%89%D1%8B%D1%82%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%88%D1%85%D0%BE-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%84%D0%B8%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2022-06-28T23:41:37Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-27\/segments\/1656103619185.32\/warc\/CC-MAIN-20220628233925-20220629023925-00009.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5842823982,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.584282398223877, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4131059944629669}","num_words":2812,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.618,"perplexity_score":1022.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыекъуапэ искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-м мэлылъфэгъум и 6-м академическэ орэдкъэIонымкIэ щызэнэкъокъущтых.\nЗэхэщакIохэм гухэлъэу яIэр кIэлэцIыкIу сэнаущхэу мэкъэ дахэ зиIэхэр къыхэгъэщыгъэнхэр, ятворческэ амалхэр къызэIуягъэхыгъэнхэр ыкIи сэнэхьатымкIэ гъэсэныгъэ ягъэгъотыгъэныр ары.\nЗэнэкъокъум кIэлэеджэкIо 40 хэлэжьэщт, ахэр искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу К. Лъэцэрыкъом ыцIэ зыхьырэм, Мыекъуапэ искусствэхэмкIэ икIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-м, къалэм искусствэхэмкIэ иеджапIэхэу N 3-м ыкIи 6-м, искусствэхэмкIэ еджапIэхэу Тульскэм, Кощхьаблэ, Натырбые, Инэм, Яблоновскэм, Шэуджэнхьаблэ ыкIи Дондуковскэм адэтхэм къарыкIыщтых.\nМыекъуапэ и ДШИ N 1-м изал цIыкIу Iофтхьабзэр щыкIощт, еджакIохэр ныбжьымкIэ купи 4-у гощыгъэщтых.\nЖюрим итхьаматэр искусствэхэмкIэ Адыгэ республикэ колледжэу Тхьабысымэм ыцIэ зыхьырэм икIэлэегъаджэу Марина Прошинар ары.\nЗэнэкъокъум къыщыхагъэщыхэрэм дипломхэмрэ шIухьафтынхэмрэ аратыщтых.\nРеспубликэ зэнэкъокъум кIэщакIо фэхъугъэх искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу N 1-м методикэмкIэ игупчэрэ АР-м культурэмкIэ и Министерствэрэ.\nМыщ фэдэ Iофтхьабзэр илъэс къэс зэхащэ зэблэдзыгъэу: зэмкIэ эстраднэ вокалымкIэ, адрэмкIэ — академическэ вокалымкIэ.\n(Тикорр.).","id":"<urn:uuid:e4456805-67b7-4aed-bf67-da53d5e0af06>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/04\/06\/%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D-%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%BA%D1%8A%D1%83\/","date":"2022-10-01T21:50:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030336921.76\/warc\/CC-MAIN-20221001195125-20221001225125-00473.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5698669553,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.569866955280304, \"kbd_Cyrl_score\": 0.427884966135025}","num_words":377,"character_repetition_ratio":0.119,"word_repetition_ratio":0.101,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.042,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.654,"perplexity_score":1660.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Краснодар краим футболымкIэ изэIухыгъэ зэнэкъокъу кIэлэеджакIохэр хэлажьэх.\nАныбжьыхэм ялъытыгъэу ешIакIохэр куп зэфэшъхьафхэм ахэтых. 2009-рэ илъэсым къэхъугъэ кIалэхэр пэшIорыгъэшъ зэIукIэгъухэм аще��Iагъэх. КIэух зэнэкъокъум командэ 12 хэхьагъ.\nIоныгъом и 11 — 16-м ТIуапсэ щызэIукIэгъэ кIэлэеджакIохэр хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэм афэбэнагъэх. Адыгэ Республикэм футболымкIэ икIэлэцIыкIу-ныбжьыкIэ еджапIэ зыщызыгъасэхэрэр яIэпэIэсэныгъэкIэ къахэщыгъэх, пащэр Хьабэхъу Рустем.\nКIэух ешIэгъум Адыгеим икомандэ Краснодар краим футболымкIэ и Академие иеджакIохэм ащыIукIагъ. Тренерэу Вячеслав Охрименкэр Адыгеим икомандэ ипащэу Урысыем щыцIэрыIо Академием икомандэ дешIагъ.\nАР-м икIэлэеджакIоу ТIэшъу Щамил Академием икомандэ икъэлапчъэ Iэгуаор дидзагъ. Пчъагъэр 1:0-у тиешIакIохэм зэIукIэгъур къызэрахьыщтыгъэм къыхэдгъэщырэр командэ лъэшым тикIэлэеджакIохэр дэгъоу зэрэдешIагъэхэр ары.\nКраснодар краим футболымкIэ и Академие 2:1-у текIоныгъэр къыдихыгъ. Адыгеим икIэлэцIыкIу-ныбжьыкIэ спорт еджапIэ иешIакIохэм я 2-рэ чIыпIэр къафагъэшъошагъ. Краснодар икомандэу «Лидер Юг» зыфиIорэр ящэнэрэ хъугъэ.\n— ЕшIэкIо анахь дэгъухэр зэнэкъокъум къыщыхагъэщыгъэх, — къытиIуагъ тренерэу Вячеслав Охрименкэм. — Тикомандэ хэтэу ТIэшъу Щамил ыпэкIэ анахь дэгъоу щешIагъэу ыцIэ къыраIуагъ. Кубокыр шIухьафтынхэр къызэрэфагъэшъошагъэхэм дакIоу, гущыIэ фабэхэр къыфаIуагъэх. Мэркъазэ Амир, ЛIышэкъо Алан, Пщыжъ Руслъан, Дмитрий Желудковыр, нэмыкIхэри тикомандэ дэгъоу щешIагъэх.\n— 2006 — 2008-рэ илъэсхэм къэхъугъэ кIалэхэри Краснодар краим изэIухыгъэ зэнэкъокъу хэлажьэх, — къеIуатэ Адыгэ Республикэм футболымкIэ икIэлэцIыкIу-ныбжьыкIэ спорт еджапIэ икъулыкъушIэу Пэнэшъу Мыхьамодэ. — Бжыхьэм зэнэкъокъур аухыщт, ешIэкIо анахь дэгъухэр къэнэфэщтых.\nСурэтхэм арытхэр: ТIэшъу Щамил; Адыгеим икомандэу ятIонэрэ чIыпIэр къыдэзыхыгъэр.","id":"<urn:uuid:5533fb1e-474d-4bac-b68a-7ae5e14b3e6b>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/09\/21\/%D1%89%D1%8B%D1%82%D1%85%D1%8A%D1%83%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%82%D1%84%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B-4\/","date":"2022-10-01T21:32:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030336921.76\/warc\/CC-MAIN-20221001195125-20221001225125-00565.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5658969879,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5658969879150391, \"kbd_Cyrl_score\": 0.43166935443878174}","num_words":542,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.049,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.579,"perplexity_score":1604.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Зэрэ Урысыеу номерэу 8-800-2000-122-р зиIэ кIэлэцIыкIу «цыхьэшIэгъу телефоным» илъэси 4 хъугъэ Адыгеим Iоф зыщишIэрэр.\nАдыгэ Республикэм IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ къызэритыгъэмкIэ, унагъом ыкIи сабыим ящыкIэгъэ социальнэ-психологическэ IэпыIэгъур игъом специалистхэм арагъэгъотынымкIэ мы кIэлэцIыкIу «цыхьэшIэгъу телефоныр» анахь шIыкIакIэхэм ащыщ. ЛъэныкъуитIумэ атегъэпсыкIыгъэу Iоф ешIэ — ыпкIэ хэмылъэу ыкIи шъэфыгъэ хэлъэу.\nДжырэ уахътэ республикэм иучреждении 4 мы телефон номерым епхыгъэх.\n2015-рэ илъэсым мы телефоным нэбгырэ 1798-рэ къытеуагъ. Ар 2014-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, 530-кIэ нахьыб. Анахьыбэу закъыфэзгъазэхэрэр кIэлэцIыкIухэр ыкIи Iэтахъохэр ары (процент 70-рэ). КIэлэцIыкIу зыпIоу ныбжь зиIэу къытеуагъэр процент 18 мэхъу.\nМинистерствэм къызэритыгъэмкIэ, зыхэр егъэгумэкIых зэлэгъу кIэлэцIыкIухэм азыфагу зэгурымыIоныгъэу къитаджэрэм (445-рэ), адрэхэр — кIэлэцIыкIухэмрэ ны-тыхэмрэ язэфыщытыкI (403-рэ), сабыир зыхэт илэгъухэр жъалымагъэ хэлъэу къызэрэдэзекIохэрэр (312-рэ). ЗыукIыжьыным епхыгъэу телефоным нэбгырэ 50 къытеуагъ, ахэм ащыщэу 39-р кIэлэцIыкIух.\nДжырэ лъэхъан «цыхьэшIэгъу телефоныр» сабыйхэмкIэ амалышIоу щыт. Зыщыфаем игукъаохэр, зэмызэгъыхэрэр специалистхэм афиIуатэмэ, ищыкIэгъэ психологическэ IэпыIэгъур ыгъотын елъэкIы. А уахътэм ыгу цIыкIу ихъыкIыщтыгъэ «бырсырхэр» щыгъэзыягъэхэ мэхъу.\nIэшъынэ Сусан.","id":"<urn:uuid:a502657c-9979-4127-a905-438d6e53b967>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/02\/12\/%D1%86%D1%8B%D1%85%D1%8C%D1%8D%D1%88i%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83-%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%84%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D0%BC-i%D0%BE%D1%84-%D0%B5%D1%88i%D1%8D\/","date":"2022-10-01T04:40:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030335530.56\/warc\/CC-MAIN-20221001035148-20221001065148-00045.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5916689634,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.591668963432312, \"kbd_Cyrl_score\": 0.40619662404060364}","num_words":412,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.03,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.565,"perplexity_score":2241.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хабзэр амыукъонымкIэ АР-м и Координационнэ зэIукIэ изэхэсыгъоу щыIагъэм лъэпкъ, федеральнэ проектхэр агъэцакIэхэ зыхъукIэ хэбзэукъоныгъэу ашIыхэрэм ягъогупэ пыбзыкIыгъэн, IT-технологиехэр къызфагъэфедэхэзэ бзэджэшIагъэу … More\n2022-рэ илъэсыр къызихьагъэм къыщегъэжьагъэу мэкъуогъу мазэм ыкIэм нэс пштэмэ, Адыгеим щыпсэухэрэм ятхьаусыхэ тхылъ 400-м ехъу Урысые Банкым IукIагъ.\nАдыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинет изэIукIэу Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат тхьамэтагъор зыщызэрихьагъэр АР-м и Правительствэ зычIэт унэм тыгъуасэ щыкIуагъ. … More\nРеспубликэу Беларусь илIыкIохэу Адыгеим къэкIуагъэхэр тиреспубликэ ит мэкъумэщ промышленнэ предприятиехэм ащыщхэм ащыIагъэх. Ахэм ягъусагъэх АР-м мэкъу-мэщымкIэ иминистрэу Къуанэ Анзауррэ АР-м … More\nЗэзэгъыныгъэу зэдашIыгъагъэхэм атегъэпсыхьагъэу лъэныкъо пстэури къызэлъызыубытырэ зэдэлэжьэныгъэм зегъэушъомбгъугъэным пае Республикэу Беларусь ихэбзэ къулыкъухэм ыкIи ипредприятие заулэмэ ялIыкIохэр зыхэт купыр Адыгеим … More\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат тыгъуасэ АР-м и Правительствэ зычIэт унэм Республикэу Беларусь илIыкIо куп ипащэу, концернэу «Белгоспищепром» зыфиIорэм … More\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Урысые Федерацием и Вице-премьерэу Виктория Абрамченкэм тхьамэтагъор зыщызэрихьэгъэ зэIукIэм хэлэжьагъ.\nПшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Ханскэ чэтэхъо фабрикэр» мы уахътэм зыпкъ итэу мэлажьэ.\nЭкономикэ къиныгъохэм ямылъытыгъэу, пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Адыгейский пивобезалкогольный завод «АСБИР» зыфиIорэр бэдзэршIыпIэм чIыпIэу щиубытыгъэм тетэу мэлажьэ.\nАдыгэ къуаер къыдэзыгъэкIырэ предприятиябэ республикэм ит. Ахэм ащыщ пшъэдэкIыжьэу ыхьы��эмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Щэ заводэу «Джаджэ» зыфиIорэр. ХъызмэтшIэпIэ пэрытхэм … More\nАдыгэ РеспубликэмкIэ зыпкъ итэу Iоф зышIэрэ предприятиехэм зэу ащыщ пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Мыекъопэ машинэшI заводыр». Мыгъэ ар … More\nЗэфэшIыгъэ Iахьзэхэлъ обществэу «Радуга» зыфиIоу Мыекъопэ районым итыр гъэфэбапIэм чIэт хэтэрыкIхэм якъэгъэкIынкIэ Адыгеим ипредприятие анахь пэрытхэм ащыщ.\nСоциальнэ зэзэгъыныгъэм шIуагъэ къытэу республикэм Iоф зэрэщишIэрэм мэхьанэшхо иI. Аужырэ илъэситIум ар къызфэзгъэфедэхэрэм япчъагъэ зэхапшIэу хэхъуагъ.\n2022-рэ илъэсым иапэрэ мэзих къыкIоцI Адыгеим щыпсэоу унэгъо 1358-мэ ны мылъкум исертификат афагъэпсыгъ. Ахэм ащыщэу 756-мэ апэрэр, унэгъо 602-мэ ятIонэрэ … More\nМы аужырэ илъэси 5-м Адыгэ Республикэм цIыфхэр зычIэсыщтхэ унэ квадрат метрэ миллион 1,5-рэ щатыгъ. БлэкIыгъэ илъэсым а пчъагъэр квадрат метрэ … More\nАдыгэ къуаем иIэшIугъэ Урысыем имызакъоу, IэкIыб къэралыгъохэми дэгъоу ащызэлъашIэ. Мы гъомылапхъэр республикэм ибаиныгъэ шъхьаIэхэм ащыщ.\nЭкономикэ къиныгъохэм ямылъытыгъэу, пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Адыгейский пивобезалкогольный завод «АСБИР» зыфиIорэр бэдзэршIыпIэм чIыпIэу щиубытыгъэм тетэу мэлажьэ. БэмышIэу … More\nМы мафэхэм июбилей хигъэунэфыкIыгъ Урысыем, Адыгеим ыкIи Пшызэ шъолъыр язаслуженнэ псэолъэшIэу, «Краснодарская-1» зыфиIорэ хъызмэтшIапIэм ипащэу, Краснодар икъэлэ Думэ идепутатэу, экономикэ … More\nАдыгэ Республикэм и Мафэхэм къадыхэлъытагъэу ФедерациемкIэ Советым испикерэу Валентина Матвиенкэр аIукIагъ республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ АР-м и Къэралыгъо Совет … More\n«Урысые Федерацием ишъолъыр исыхьат» зыфиIорэм тегъэпсыхьагъэу ФедерациемкIэ Советым изэхэсыгъо гущыIэр щыратыгъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Теуцожь районым зыщэIэм пшъэрылъыбэмэ язэшIохын фытегъэпсыхьэгъэ паркэу «Ромекс-Теучежский» зыфиIорэм ишIын зыщыкIорэ чIыпIэм щыIагъ.\nАдыгэ Республикэм и Мафэхэу ФедерациемкIэ Советым щыкIохэрэм адиштэу СФ-м и Комитетэу экономикэ политикэм фэгъэзагъэм зэхищэгъэ зэхэсыгъор зыфэгъэхьыгъагъэр джырэ инфраструктурэм изэхэщэн … More\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Теуцожь районым зэкIом М. А. Пэнэшъур зипэщэ фермер хъызмэтшIапIэм игубгъохэм ащыIагъ. Бжыхьасэхэм яIухыжьын ахэм ащэкIо.\nУрысыем ишъолъыри 10-у зигъогухэр анахь дэгъухэм Адыгеири ащыщ хъугъэ. «Рейтинг» зыфиIорэ агентствэм испециалистхэр ары ар зыгъэунэфыгъэр. Республикэм игъогухэм япроцент 70,9-р … More\nПсэолъэшIыным, псауныгъэм икъэухъумэн, еджапIэхэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр яшIылIэгъэнхэм ыкIи бжыхьэ-кIымэфэ лъэхъаным тишъолъыр зэрэфэхьазырым защытегущыIэгъэхэ игъэкIотыгъэ зэхэсыгъо АР-м и Правительствэ иIагъ.\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Фондэу «Дом.РФ» зыфиIорэм ипроект епхыгъэ купэу Iоф зышIэрэм тыгъуасэ республикэм и Пра��ительствэ зычIэт унэм зэIукIэгъу … More\nУФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу АР-м щыIэм пенсиехэмрэ нэмыкI ахъщэ тынхэмрэ мэфэкI мафэу къэблагъэхэрэм къызэратыщтхэ графикым шъущегъэгъуазэ. Пенсиехэр цIыфхэм аIэкIэзыгъэхьэрэ … More\nУФ-м и Президентэу Владимир Путиным Федеральнэ ЗэIукIэм фэгъэзэгъэ Джэпсалъэу мыгъэ къышIыщтым изыфэгъэхьазырын фэгъэхьыгъэ зэхэсыгъом аущтэу къыщиIуагъ.\nУФ-м и Президентэу Владимир Путиным къэралыгъом иэкономикэ изытет фэгъэхьыгъэ зэхэсыгъоу тхьамэтагъор зыщызэрихьагъэм ащ фэдэ зэфэхьысыжь къыщишIыгъ.\nЧуваш Республикэм, Къалмыкъым, Адыгэ Республикэм, Курганскэ, Псковскэ хэкухэм, Алтай краим социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэмкIэ яунэе программэхэр зэрагъэцакIэрэм фэгъэхьыгъагъ ФедерациемкIэ Советым Iэнэ хъураеу … More\nТыгъуасэ Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат тхьамэтагъор зыщызэрихьэгъэ зэхэсыгъо АР-м иминистрэхэм я Кабинет иIагъ. Анахь шъхьаIэу ащ иповесткэ хэтыгъэхэм ащыщ … More\nУФ-м и Правительствэ и Тхьаматэу Михаил Мишустинымрэ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ тыгъуасэ зэIукIэгъоу зэдыряIагъэр шъолъырым непэ иIофыгъо шъхьаIэхэр, социальнэ … More\nУФ-м и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Марат Хуснуллиныр Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат тыгъуасэ IукIагъ. Шъолъырым социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэхэр ышIынхэм, … More\nАдыгеим ихъызмэтшIапIэхэм ащыщхэм ялIыкIохэр чъэпыогъу мазэм и 26 — 30-м Тыркуем икъэлэ шъхьаIэу Стамбул щыIагъэх. АР-м бизнесым IэпыIэгъу егъэгъотыгъэнымкIэ и … More\nАдыгеим социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ, ащ дакIоу цIыфхэм щыIэкIэ-псэукIэ амалэу яIэхэр нахьышIу шIыгъэнымкIэ мы аужырэ илъэсхэм республикэм щызэшIуахыгъэр бэ.\nОперативнэ штабым изэхэсыгъоу КъумпIыл Мурат зэрищагъэм зыщытегущыIэгъэхэ Iофыгъохэм ащыщыгъ непэ щыIэ режимым игъорыгъоу текIыжьынхэмкIэ, экономикэм ихэхъоныгъэхэм Iоф адэшIэгъэнымкIэ пшъэрылъэу яIэхэм.\nПсэолъэшI ыкIи коммунальнэ хъызмэтхэм IэпыIэгъу афэхъугъэным иIофыгъохэм афэгъэхьыгъагъ УФ-м шъолъыр хэхъоныгъэмкIэ икомиссие и Президиум изэхэсыгъоу тыгъуасэ щыIагъэр. Ар зэрищагъ Урысыем … More\nЗэпахырэ узым зэрарэу къыхьырэр нахь макIэ шIыгъэным фытегъэпсыхьэгъэ унашъохэу УФ-м и Президентэу Владимир Путиным къышIыгъэхэм бизнесым IэпыIэгъу етыгъэныр зэу ащыщ.\nНепэрэ зэхэсыгъор зэрищэзэ Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат гъэцэкIэкIо ыкIи муниципальнэ хабзэм ипащэхэм афигъэпытагъ экономикэм ылъэныкъокIэ лъэбэкъукIэхэр ашIыхэ зыхъукIэ эпидемиологическэ … More\n2020-рэ илъэсым экономикэм зыпкъ итэу хэхъоныгъэ ышIынымкIэ Iофтхьабзэу зэхащэщтхэм ишъолъыр План гъэнэфэгъэным фытегъэпсыхьэгъэ унашъом кIэтхагъ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл … More\nКоронавирусым зимыушъомбгъуным фэшI гъунапкъэхэу къэралыгъом щагъэнэфагъэхэм апкъ къикIыкIэ бизнес цIыкIумрэ гурытымрэ гузэжъогъу чIыпIэ иуцуагъэх.\nТыгъэм иамалкIэ Iоф зышIэщт электростанцием ишIын Адыгеим щаухыгъ. «Зеленая» энергетика зыфиIорэ лъэныкъом хэхъоныгъэхэр ышIынхэм фэIорышIэрэ инвестиционнэ проектым иапэрэ уцугъо республикэм … More\nАР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ къызэритырэмкIэ, гъомылэпхъэшI хъызмэтшIапIэу Адыгеим итхэм илъэсэу тызхэтым иапэрэ мэзитIу къыдагъэкIыгъэр, блэкIыгъэ 2019-м джащ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, … More\nУрысые Федерацием экономикэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ хэбзэгъэуцугъэу «Имылъку зэрэзэтезыгъэм (банкротство) ехьылIагъ» зыфиIорэм гъэтэрэзыжьынэу фишIыгъэр Правительствэм фигъэхьыгъ.\nШъолъырым социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ ышIыным иунэе программэ фэгъэхьыгъэ Iофыгъохэм зыщатегущыIэгъэхэ зэхэсыгъом хэлэжьагъ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат. Видеоселектор шIыкIэм тетэу … More","id":"<urn:uuid:92730b01-85d7-4c7f-8143-a88d8d7d325b>","dump":"CC-MAIN-2022-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/category\/economics\/","date":"2022-10-01T18:52:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-40\/segments\/1664030336880.89\/warc\/CC-MAIN-20221001163826-20221001193826-00691.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5632271767,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5632271766662598, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4346630871295929}","num_words":2291,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.089,"special_characters_ratio":0.139,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.686,"perplexity_score":3546.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Културэмкlэ ыкlи Туризмэмкlэ Министерствэм Ушэтынхэмкlэ Гъэсэныгъэмкlэ Икъутамэ (Отдел) хахьэрэ Лъэпкъ Гушъхьалэжьыгъэмрэ Шlэныгъэхэмрэ я Зэфэхьасыжьын и Гупчэ Мыунае (не конкретно) Културэ Кlэнхэм Язехьакlохэм Алъыплъэрэ Купым 2022-рэ Илъэсым и Апэрэ Зэфэхьасыжьхэр ыкlэм фэкlуагъ. Ащ къыщхахыгъ Мелечхьан Аталай лъэпкъ lэшlагъэмхэмкlэ lэпэlас зыфиlорэр фитыныгъэ тхылъ фегъэшъошэнэу. Кавказ Хасэхэм я Федерацие (КАФФЕД-м) lэшlагъэхэм Адэлажьэхэрэм ащыщэу Бэданэкъо Мелечхьан, «Адыгэ-Черкес Дышъэ Идагъэмкlэ Художник» цlэр иlэ хъугъэ.","id":"<urn:uuid:80bedbad-740c-4007-be8b-da06e70eb8b7>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/10\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D0%B4%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%8D%D0%B8%D0%B4%D1%8D-l%D1%8D%D0%BF%D1%8Dl%D0%B0%D1%81%D1%8D%D1%80\/","date":"2022-12-09T09:16:09Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446711394.73\/warc\/CC-MAIN-20221209080025-20221209110025-00334.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9620962739,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9620962738990784, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03728199005126953}","num_words":155,"character_repetition_ratio":0.015,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.976,"perplexity_score":6376.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Pages for logged out editors learn more\nЛатвие, е Республикэу Латвие – Еуропэм хэт къэрал. Къэлэ шъхьаIэр – Рига. ЦIыфэу нэбгырэ млн-2 фэдиз щэпсэу. Хэгъэгум чIыгэу иIэр 64 589 км² (дунаемкIэ я-124). БзэшъхьаIэр – латышыбз.\nЯ-20-рэ лIэшIэгъум Совет Союзым хахьэщтыгъэ.\nДЛО-м ыкIи Еуро Зэкъотыныгъэм ахахьэ.\nХэгъэгу лIышъхьэр – Раймонд Вейонис.\nКъэрал тхьаматэр – Лаймдота Страуюма.\nЕуропэм ышъхьэ ит. Балтик Хым ыIушъо тет. Белоруссиер, Литуаниер, Эстониер, Урысыер игъунэгъух. ХымкIэ Финландымрэ, Швециемрэ апэчыжьэп.\nАхъщэу агъэфедэрэр - еуро.","id":"<urn:uuid:fbee2d6d-6296-44d8-b737-490aa1158ad2>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/ady.wikipedia.org\/wiki\/%D0%9B%D0%B0%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%B5","date":"2022-12-02T17:02:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710909.66\/warc\/CC-MAIN-20221202150823-20221202180823-00806.warc.gz","language":"ady","language_score":0.4463146627,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.44631466269493103, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4319707453250885, \"ron_Cyrl_score\": 0.02164759859442711, \"bxr_Cyrl_score\": 0.01529659889638424, \"syl_Beng_score\": 0.012019556015729904, \"itl_Cyrl_score\": 0.011208897456526756}","num_words":143,"character_repetition_ratio":0.007,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.217,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.558,"perplexity_score":4408.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Nartlar kuraklık görmeden, hayvanları ve bereketli ürünleri ile bolluk içinde yaşamalarını Dexenağu'ya borçlular.\nDexenağu birçok derenin, birçok ormanın, birçok dağın arkasında, yaklaşılması mümkün olmayan, birçok muhafızın koruduğu yüksek bir tepede oturuyordu. Gördüğünüz her şeyden daha güzel ve akıllıydı. Bu akıllı ve yetenekli kıza ulaşmak imkansızdı. İnsanlar büyük kahramanlıklar göstererek o tepeye ulaşsalar da, atının üzerinde, kılıcı ve kalkanıyla onları karşılayıp öldürüyordu. Onun yeteneklerinden yararlanıp zengin olmak için gidip ölen atlıların sayısı, yüz olmasına bir kalmıştı.\nBir akşam, Nartlar'ın at ve koyun çobanları, bir ateşin etrafında toplanmış oturuyordu. Yaşlı bir adam Dexenağu ile ilgili yapılmasını istediği dileğini anlattı.\n– İçinizden biri cesaret edip gitse, Nartlar için Dexehağu'yu getirse ne iyi olur.\nOrada oturan T'ımıs adında bir Nart genci ile arkadaşları şakalaştılar.\n– Hey T'ımıs, boşuna oturma burada, kır atına atla, Dexenağu'nun yanına git.\nNart genci bu sözlere biraz alındı fakat belli etmedi. Yaşlı adama söz verdi, ata binip yola çıktı.\nGide gide bir ormana vardı. Ormandaki bütün hayvanlar ona saldırdı. O da hepsini öldürdü, yıkandı, temizlendi tekrar yola koyuldu.\nYedi nehir geçip Dexenağu'nun yaşadığı dağa yaklaştığında, büyüklüğü ile gökyüzünü karartan bir kartalın saldırısına uğradı. Kartal alçaldı ve bir kanadıyla vurdu. Bir şey olmamış gibi yola devam etmek isteyince kartal bir daha vurdu. Bu şekilde kartaldan kurtulamayacağını anlayan T'ımıs, kartal yeni bir hamle yapınca kılıcıyla onu öldürdü.\nYedi dağ aşıp, tam Dexenağu'nun oturduğu tepeye tırmanırken, ağzından küfür ve beddua dökülen, alnında tek gözü, göğsünde sivri uçlu silahı olan bir dağ adamı önüne çıktı. Saldırdığı anda göğsündeki sivri uçlu silah atı da insanı da doğrardı. Bunu gören T'ımıs, kılıcını sıkıca kavradı, atını mahmuzladı bir hamlede dağ adamını öldürdü.\nGücü tükenmişti ve yorgundu. Atının tırnakları kırılmıştı, yine de moralini bozmadı, yola devam etti. Bir anda doru bir atın üstünde biri karşısında belirdi.\nKarşılaştıklarında atları göğüs göğüse çarpışmaya başladı. T'ımıs'ın atı, karşısındakinin atına vurunca, atlının başındaki miğfer düştü, örgülü saçları döküldü. T'ımıs kılıcı ile karşısındakinin kılıcına vurup düşürdü. Kılıcını almak için eğildi fakat Nart genci uzanıp saçından yakaladı, sıkıca tutarak şöyle dedi:\n– Dexenağu, kısmetim,\nCanımızdan daha kıymetlimiz,\nNart ailesinin elçisiyim,\nKendim için gelmedim.\nNiyetini bu şekilde söyleyince, diğeri de şöyle cevap verdi.\n– Sen T'ımıs,\nKendisini bilmediğim\nGörmeyi özlediğim,\nYıllardır beklediğim,\nBuyur Nartlar'ın oğlu.\nKız yalvardı fakat T'ımıs içeri girmedi. Dexenağu'yu atının terkisine bindirdi. Onun atını da kendi atına bağladı geri döndü.\nNartlar sevindiler, at ve nişan alma yarışlarının yapıldığı yedi gün süren düğün yaptılar. Geline sevgi ve saygılarını gösterdiler.\nDexenağu'nun ilginç bir yeteneği vardı. Kuraklık var ise yağmur yağdırıyordu. Çok yağmurlu ise yağmuru durduruyordu. İnsanlar için onun büyük bir şans olduğunu Adıgeler anlatırlar.\nÇeviri: Huşt Emel\nДЭХЭНАГЪУ\nНартмэ насып я1эу, блымыр афэбагъоу, лэжьыгъэр гъэбэжъу афэхъоу, огъум щымыщынэжьхэу зыфэхъугъагъэхэр Дэхэнагъо епхыгъэгъ.\nДэхэнагъо псыхъуабэмэ, мэзыбэмэ, къушъхьэтхыбэмэ ак1ыбэу, уек1ол1эн умылъэк1ынэу къэрэгъулабэ и1эу лъэгап1э горэм тесыгъ. Пшъашъэр о къэплъэгъугъэмэ анахь дахэу, ц1ыф 1ушэу щытыгъ. Ау ащ фэдиз ш1уагъэ зыхэлъыр п1э къибгъэхьэн плъэк1ынэу щытыгъэп. Сыд фэдиз л1ыгъэ зэрахьэу а лъэгъап1эм ц1ыфхэр нэсхэми, ежь 1эшэ мэ1оу, шыоу къыпэгъок1ыти къыук1ыщтыгъэх. А насып��р ежь ышъхьэ пае къыхьы ш1оигъоу, пстэуми ежь ахэбаик1ын игухэлъэу ыдэжь к1озэ ек1одыл1агъэм шыуишъэ хъунк1э зы щык1э хъугъэ.\nПчыхьэ горэм Нартмэ яшэхъо-мэлахъохэр тэкъэжъ маш1ом пэсхэу, л1ыжъ горэм къыригъажьи Дэхэнагъо икъэбар къафи1отагъ.\n– Шъуащыщ горэм гу ыш1эу к1оу Нартмэ къафихьыгъагъэу огъэт- ы1уагъ л1ыжъым.\nТ1ымыс ыц1эу Нарт шъао горэ щысыти иныбджэгъухэр къесэмэркъэугъэх.\n– Ей, Т1ымыс, хьаулыеу ущымыс, уипк1эгъуалэ ешэсыри зегъэхь Дэхэнагъо ыдэжь!\nНарт к1алэм ар тэк1у шъхьак1о щыхъугъ, ау къызхигъэщыгъэп. Л1ыжъым гущы1э къырити, зыкъзэк1игъуаи къэшэси къежьагъ.\nКъак1озэ Нарт Т1ымыс мэз горэм къынэсыгъ. Мэзым хьак1э-къуак1эуи, хьац1э-п1ац1эуи хэсыр къыфилъыгъ, ау ахэр зэтриук1эхи, зитхьак1ыжь-зилъэк1ыжьи игъогу техьажьыгъ.\nПсыхъуибл арык1ыгъэу, Дэхэнагъо зытес къушъхьэм еблэгъагъэу дунаир иуп1ыц1эу бгъэжъышхо къытеуагъ. Зыкъиут1эрэбгъуи ытамэк1э къеуагъ. Зи зихымыш1э фэдэу мыдырэм зыригъэхьы зэхъум, ет1ани бгъэжъыр къытефарзи къеуагъ. Бгъэжъым блэк1ын зэримылъэк1ыщтыр ыш1ошъ зэхъум, зыфигъэпси, бгъэм икъэк1огъ чатэр пэ1удзи ыук1ыгъ.\nКъушъхьиблымэ атхыхэр зэпичи, моу Дэхэнагъо зытес къушъхьэ шыгум зыщыдэк1оеным, бгъыбзэмрэ хъонымрэ къы1утэкъоу, ынэт1эгу нэ закъо итэу, ыбгъэгу маисэ хэлъэу мэзл1эныкъо къыпэгъок1ыгъ. Ащ зыкъебгъэдзы хъунэу щытыгъэп. Ыбгъэ хэлъ маисэмк1э ши, ц1ыфи къызэгуиупк1ынэ щытыгъ. Ар еш1эти Т1ымыс ипк1эгъуалэ елъэдэкъауи ичэтэ апшъэ пытэу ы1ыгъэу мэзл1эныкъом телъади и1оф ыш1агъ.\nПшъыгъэу, пагъэу, къуак1эу къыфэнэжьыгъи щымы1эу, ишы илъабжъэхэри пыутыгъэу щыт нахь мыш1эми, ыгу мык1одэу къеомэ къак1озэ, жьы хьарзэр пылъэу зыгорэ шы пц1эгъоплъ тесэу къыпэгъок1ыгъ.\nКъызэрэсырэм тетэу шыбгъэмк1э зэбэныхэу фежьагъэх. Арыти Т1ымысэ ипк1эгъуалэ бгъэк1э къыпэгъок1ыгъэм ишы зэом, тесым итандж па1ор шъхьащызи ышъхьэц1 благъэ къыч1эзыгъ. Т1ымысэ ичатэ 1этыгъахэти адырэм ычатэ еуи 1эк1иутыгъ. И1ашэ къыштэжьынэу псынк1эу зыкъыридзыхи шъхьае, Нарт шъаор лъы1аби ышъхьац гъэщыгъэ къыз1эк1игъахьи, ы1э пытэхэмк1э къыз1эк1иубыти ри1уагъ:\n– Дэхэнагъу тинасып,\nПсэм нахьи тинахь лъап1,\nНарт ябыны сырил1ык1у,\nСэ сшъхьэ пай сыкъэк1уагъэп!\nАрэщтэу игухэлъ зыре1ом, адырэм мыщ фэдэ джэуап къытыжьыгъ:\n– О Т1ымыс! –е1о пшъашъэм,\nЗышъхьэ сымылъэгъоу,\nЗинэплъэгъу сык1эхъопсэу,\nИлъэсыбэ сызэджагъ,\nЕблагъ Нартмэ яшъау!\nПшъашъэр къелъэ1у шъхьаем феблэгъагъэп. Дэхэнагъо ежь иш1ыплъэ къыдигъэт1ысхьи, ащ ишы пц1эгъоплъ ежь ипк1эгъуалэ къыгуиш1и къеуи къежьэжьыгъ.\nНартхэр гуш1агъэх. Шыгъачъэрэ, псэгъаорэ хэтэу мэфибл джэгу фаш1ыгъ. Нысэр агъэш1уагъ, алъытагъ.\nДэхэнагъо шэн-сэн гъэш1эгъон хэлъыгъ. Огъумэ ошх къыригъэшхыщтыгъ. Оялэмэ ош1у къыш1ыщтыгъ. Ащ фэдэу ц1ыфхэмк1э насыфышхо а бзылъфыгъэм пылъыгъэу Адыгэмэ къа1отэжьы.\n(Адыгэ Тхыдэжъхэр-101-102-103)\nSayı : 2013 05","id":"<urn:uuid:02d74afa-66a1-41d6-bf05-f3a20c5c17a1>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2013\/05\/nart-destanlari-dexenagu\/","date":"2022-11-27T12:41:31Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710237.57\/warc\/CC-MAIN-20221127105736-20221127135736-00564.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7366426587,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7366426587104797, \"gag_Latn_score\": 0.21712076663970947, \"xmf_Geor_score\": 0.02107752300798893}","num_words":2161,"character_repetition_ratio":0.032,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.761,"perplexity_score":12815.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЧIыфэ шъутелъымэ е Iоф горэ къышъуфызэIуахыгъэмэ зэжъугъэшIэным пае, хьыкум приставхэм яфедеральнэ къулыкъу и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм исайтэу «Банк исполнительных производств» зыфиIорэм шъуихьанышъ ащ иамалхэр къызфэжъугъэфедэнхэ шъулъэкIыщт.\nЦIыфхэмкIэ мыр Iэрыфэгъоу щыт, сыда пIомэ уиунэ уимыкIэу чIыфэр зэрытхэгъэ квитанциер къыдэбгъэкIын, нэужым банкым е почтэм якъутамэхэм ахъщэр ащибгъэхьан плъэкIыщт.\nХьыкум приставхэм яфедеральнэ къулыкъу и ГъэIорышIапIэу Адыгеим щыIэм ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:92734737-45f1-4cdb-8f96-c2189bc3fd51>","dump":"CC-MAIN-2022-49","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/09\/28\/%D1%81%D0%B0%D0%B9%D1%82%D1%8B%D0%BC-%D1%88%D1%8A%D1%83%D0%B8%D1%85%D1%8C%D1%8D%D0%BC%D1%8D-2\/","date":"2022-12-02T00:43:26Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-49\/segments\/1669446710870.69\/warc\/CC-MAIN-20221201221914-20221202011914-00738.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6955313683,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6955313682556152, \"kbd_Cyrl_score\": 0.30218127369880676}","num_words":163,"character_repetition_ratio":0.084,"word_repetition_ratio":0.117,"special_characters_ratio":0.129,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.745,"perplexity_score":2916.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2016-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 18-м Дмитрий Лабазовыр Адыгэ къэралыгъо университетым июридическэ факультет щеджэхэрэм аIукIагъ.\nЮрист хъу зышIоигъо ныбжьыкIэхэр ащ нэIуасэ афишIыгъэх хьыкум приставхэм япшъэрылъхэм, ахэм фитыныгъэу яIэхэм, нэмыкI лъэныкъохэм. Студентхэм ар ашIогъэшIэгъоныгъ, мы къулыкъум ухэхьанымкIэ шIыкIэу щыIэхэм, джащ фэдэу коллекторскэ агентствэхэм яIофшIэн зэрэзэхащэрэм Д. Лабазовым еплъыкIэу фыриIэм къакIэупчIагъэх.\nГъэIорышIапIэмрэ апшъэрэ еджапIэмрэ зэзэгъыныгъэу зэдашIыгъэм диштэу мыщ фэдэ зэIукIэгъу-зэдэгущыIэгъухэр тапэкIи зэхащэхэзэ ашIыщт.","id":"<urn:uuid:b200b811-075e-4da2-8d7e-36cf044f22c3>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/04\/27\/%D1%81%D1%82%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0i%D1%83%D0%BAi%D0%B0%D0%B3%D1%8A-2\/","date":"2023-01-29T14:54:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499744.74\/warc\/CC-MAIN-20230129144110-20230129174110-00064.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7263695598,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7263695597648621, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2725476324558258}","num_words":173,"character_repetition_ratio":0.0,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.655,"perplexity_score":1764.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Чернобыль иатомнэ электростанцие аварие зыщыхъугъэр непэ илъэс 30 мэхъу. Ащ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэ муниципальнэ образованиеу «Къалэу Мыекъуапэ культурэмкIэ и Унэу «Гигантым» мы мафэхэм щыкIуагъ.\nАщ хэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет ипащэу Шъхьэлэхъо Аскэр, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм икомитет итхьаматэу Евгений Саловыр, Чернобыль къыщыхъугъэ тхьамыкIагъом сэкъатныгъэ хэзыхыгъэхэм я Урысые общественнэ организацие и Адыгэ республикэ къутамэ ипащэу Любовь Нуриахмедовар, муниципальнэ образованиеу «Къалэу Мыекъуапэ» политическэ партиехэм ыкIи общественнэ организациехэм зэпхыныгъэ адыряIэнымкIэ иотдел ипащэу Владимир Алтуниныр, кIэлэеджакIохэр, нэмыкIхэри.\n1986-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 26-м Чернобыль атом электростанцием къыщыхъугъэ авариешхом цIыф миллионхэм ящыIэныгъэ зэрихъокIыгъ, къэралыгъом итарихъ хэмыкIокIэжьын лъэужэу къыхэнагъ. Официальнэу къатырэ пчъагъэхэм къызэрагъэнафэрэмкIэ, ЧАЭС-м къыщыхъугъэ тхьамыкIагъом нэбгырэ миллиони 9 фэдизмэ зэрар арихыгъ. Украинэм, Белоруссием, Польшэм, нэмыкI къэралыгъуабэм ащыпсэурэ цIыфхэм ащ иягъэ аригъэкIыгъ. Чернобыль къыщыхъугъэ аварием къызыдихьыгъэ тхьамыкIагъохэм ядэгъэзыжьын бэ хэлэжьагъэр. Адыгеим ицIыфхэри ахэм ащыщых.\n— Адыгеим щыщэу нэбгырэ 800-м ехъу чэзыу-чэзыоу кIонхэу, Iоф къыщашIэнэу хъугъэ Чернобыль иатом электростанцие, — къыIуагъ Шъхьэлэхъо Аскэр. — А лъэхъаным радиацием пэуцужьыгъэхэм Мыекъуапэ щыпсэурэ нэбгырэ 300 фэдиз ахэтыгъ. Нэбгырэ пэпчъ лIыхъужъэу плъытэнэу щыт, сыда пIомэ ящыIэныгъэ шъхьамысхэу акIыб дэтхэр, цIыф лъэпкъыр зэрэпсаоу радиацием имашIо ахэм щаухъумагъ. Мыгъэ илъэс 30 мэхъу а тхьамыкIагъор зыхъугъагъэр. Ащ хэлэжьагъэхэу, къин щызылъэгъугъэхэм шIухьафтынхэр яттынхэу тызэIукIагъ.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан ыцIэкIэ рэзэныгъэ тхылъхэр Чернобыль къыщыхъугъэ тхьамыкIагъом идэгъэзыжьын хэлэжьэгъэ нэбгыри 7-мэ Шъхьэлэхъо Аскэр нэужым аритыжьыгъ. Аварием хэлэжьагъэхэм афэгъэхьыгъэ тхылъэу «Опаленные атомом» зыфиIорэр экземпляр 500 хъоу къыдагъэкIыгъ. Чернобыль къыщыхъугъэ тхьамыкIагъом сэкъатныгъэ хэзыхыгъэхэм я Урысые общественнэ организацие и Адыгэ республикэ къутамэ ипащэу Любовь Нуриахмедовам тхылъыр Шъхьэлэхъо Аскэр ритыгъ. Ащ икъыдэгъэкIын иIахьышIу зэрэхилъхьагъэмкIэ зэрэфэразэр игущыIэ къыщыхигъэщыгъ.\nЧернобыль къыщыхъугъэ аварием къызыдихьыгъэ тхьамыкIагъохэм ядэгъэзыжьын хэлэжьагъэхэм АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм икомитет итхьаматэу Евгений Саловым Парламентым итын лъапIэхэмрэ ищытхъу тхылъхэмрэ аритыжьыгъэх. Мыекъуапэ имэрэу Александр Наролиным ыцIэкIэ къэгущыIагъ муниципальнэ образованиеу «Къалэу Мыекъуапэ» политическэ партиехэм ыкIи общественнэ организациехэм зэпхыныгъэ адыряIэнымкIэ иотдел ипащэу Владимир Алтуниныр ыкIи Чернобыль къыщыхъугъэ тхьамыкIагъом идэгъэзыжьын зиIахьышIу хэзышIыхьэгъэ Александр Харламовым псэупIэ сертификат ритыжьыгъ. УФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ имедальхэр къэзылэжьыгъэхэм Iофтхьабзэм щаратыжьыгъэх. Чернобыль къыщыхъугъэ авариешхом хэлэжьагъэхэм яшъузабэхэри зэхахьэм къыщыхагъэщыгъэх. «Чернобыль иатомнэ электростанцие къыщыхъугъэ авариер илъэс 30 хъугъэ» зыфиIорэ тамыгъэхэри зыфагъэшъошагъэхэм джащ фэдэу аратыжьыгъэх.\nГъонэжьыкъо Сэтэнай.\nСурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.","id":"<urn:uuid:7b260517-2e0c-4e6e-b671-f312e8dc7fde>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/04\/26\/%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88i%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2023-01-27T14:06:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764494986.94\/warc\/CC-MAIN-20230127132641-20230127162641-00536.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5906126499,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5906126499176025, \"kbd_Cyrl_score\": 0.40803152322769165}","num_words":874,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.18,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.657,"perplexity_score":5266.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къихьащт 2023-рэ илъэс бюджетым ыкIи 2024 — 2025-мкIэ агъэнэфагъэхэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм ипроект щытегущыIагъэх бюджет, финанс, хэбзэIахь ыкIи экономикэ политикэмкIэ, предпринимательствэмкIэ ыкIи IэкIыб зэпхыныгъэхэмкIэ АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм икомитет зэхэсыгъоу иIагъэм.\nIофтхьабзэм хэлэжьагъэх Къэралыгъо Советым — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, АР-м финансхэмкIэ иминистрэу Виктор Орловыр, шIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ АР-м и ЧIыпIэ фонд ипащэу Хъут Светланэ. Зэхэсыгъор зэрищагъ республикэ Парламентым и Тхьаматэ игуадзэу, бюджет, финанс, хэбзэIахь ыкIи экономикэ политикэмкIэ, предпринимательствэмкIэ ыкIи IэкIыб зэпхыныгъэхэмкIэ Комитетым ипащэу Iэщэ Мухьамэд. Iофтхьабзэр къызэIуихызэ, ятIонэрэ еджэгъум фагъэхьазырырэ законопроектым гъэтэрэзыжьынэу фэхъущтхэм зыщатегущыIэщтхэм апэрэ еджэгъум фашIыгъагъэхэми къафагъэзэжьынэу АР-м и ЛIышъхьэ лъэIу тхылъ къызэрафигъэхьыгъэр\nащ къыIуагъ.\nПстэумкIи ятIонэрэ хэплъэгъум фагъэхьазырырэ проектым гъэтэрэзыжьын 25-рэ комитетым изэхэсыгъо щыфашIыгъ. Апэрэ еджэгъумкIэ зыхэплъагъэхэм къыфагъэзэжьи гъэтэрэзыжьынэу фашIыгъэхэм яшIуагъэкIэ сомэ миллиарди 7-рэ миллион 464-м ехъу 2023-рэ илъэс бюджетым къыхэхъо. Ащ тетэу хахъохэмкIэ сомэ миллиард 37,3-рэ ар хъущт, хъарджхэр сомэ миллиард 38,8-м ехъущтых.\nДепутатхэм сомэ миллион 514-м ехъукIэ гъэтэрэзыжьынхэр фэшIыгъэнхэ фаеу алъытагъ. Культурэм, медицинэм, спортым алъэныкъокIэ щыкIагъэу щыIэхэм ядэгъэзыжьын, бюджетым епхыгъэу Iоф зышIэхэрэм ялэжьапкIэ индексацие шIыгъэным ар апэIухьащт. ГущыIэм пае, сомэ миллион 98,5-р АР-м и Къэралыгъо филармоние къыубытырэ чIыпIэм изэтегъэпсыхьан, миллион 20-р кIэлэцIыкIухэм языгъэпсэфыгъо уахътэ зэрагъэкIощтым ыкIи япсауныгъэ изэтегъэуцожьын, сомэ миллиони 118,6-р культурэм икъэралыгъо ыкIи муниципальнэ учреждениехэм ягъэкIэжьын, миллиони 100-р лэжьапкIэхэм яиндексацие, миллиони 170-м ехъур уц Iэзэгъухэм язэгъэгъотын апай.\nЗэкIэри зигъо Iофхэу алъытагъ ыкIи гъэтэрэзыжьынхэр къыдэлъытагъэхэу бюджетым фэгъэхьыгъэ законопроектыр АР-м и Парламент изичэзыу зэхэсыгъоу тыгъэгъазэм щыIэщтым къыхалъхьанэу зэдаштагъ.\nШIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ АР-м и ЧIыпIэ фонд 2023-рэ илъэсымкIэ ибюджет ыкIи 2024 — 2025-мкIэ агъэнэфагъэхэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм ипроектэу ятIонэрэ еджэгъум фагъэхьазырыгъэм зыпа��и гъэтэрэзыжьын имыIэщтэу ары зэхэсыгъом къызэрэщаIуагъэр. Ащи Парламентым изэхэсыгъоу къэблагъэрэм депутатхэр щыхэплъэщтых.\nХЪУТ Нэфсэт.","id":"<urn:uuid:7a9ef2ba-cf43-4ed4-90b6-aa01b87cf8c3>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/12\/01\/%D1%8F%D1%82i%D0%BE%D0%BD%D1%8D%D1%80%D1%8D-%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%BC-%D1%84%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D1%80%D1%8B\/","date":"2023-02-01T22:01:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499953.47\/warc\/CC-MAIN-20230201211725-20230202001725-00025.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7475689054,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7475689053535461, \"kbd_Cyrl_score\": 0.25067031383514404}","num_words":721,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.146,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.04,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.811,"perplexity_score":2985.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КIуачIэ зиIэ хэбзэгъэуцугъэм зэригъэнафэрэм тегъэпсыкIыгъэу, УФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд ичIыпIэ къулыкъухэм шIокI зимыIэ пенсие страхованием исистемэ цIыфхэр хагъэуцох ашъхьэ телъытэгъэ счетхэр къафызэIуахыхэзэ ыкIи атхыгъэ пэпчъ ышъхьэ телъытэгъэ страховой номер фагъэнафэзэ.\nСтраховой номерыр шIокI зимыIэ пенсие страхованием телъытэгъэ карточкэ уцышъом тетхагъ.\nСНИЛС-р ищыкIагъ социальнэ фэIо-фашIэхэр ыкIи фэгъэкIотэныгъэхэр къаIыхыгъэнхэм, ыужыкIэ пенсие ягъэгъэуцугъэным, джащ фэдэу къэралыгъо фэIо-фашIэхэм япортал хэхьагъэр зыщыщыр зэгъэшIэгъэным афэшI.\nЦIыфым ышъхьэ телъытэгъэ счетым рагъахьэх ПенсиехэмкIэ фондым IэкIагъэхьэрэ страховой тынхэу къыфалъытагъэхэм ыкIи атыгъэхэм яхьылIэгъэ къэбархэр. Джащ фэдэу ащ къыщагъэлъагъо цIыфым IофшIэныр зыригъэжьагъэм къыщыублагъэу страховой стажэу зэIуигъэкIагъэр зыфэдизым ехьылIэгъэ къэбархэри.\nСНИЛС-р къаIыпхын плъэкIыщт IофшIэным уIухьэ зыхъукIэ — IофшIэным ехьылIэгъэ зэзэгъыныгъэ лэжьапIэм дэпшIы зыхъукIэ, IофшIэн къыозытырэм о къыохьылIэгъэ къэбархэр анкетэм ригъэуцохэзэ, ПенсиехэмкIэ фондым ичIыпIэ къулыкъу лъигъэIэсыхэзэ, джащ фэдэу узыщыпсэурэ чIыпIэм ор-орэу къащыIыпхын плъэкIыщт. ЯтIонэрэм фэдэ зыхъукIэ, паспортыр ыкIи анкетэу зэхэбгъэуцуагъэр зыдэпIыгъхэу ПенсиехэмкIэ фондым ичIыпIэ къулыкъу укIон фае.\nЗыныбжь илъэс 14-м нэмысыгъэ кIэлэцIыкIум пае СНИЛС-р къаIыхыгъэным фэшI ны-тыхэм яз ежь ипаспортрэ кIэлэцIыкIур къызыхъугъэр зыгъэнэфэрэ свидетельствэмрэ зыдиIыгъхэу ПенсиехэмкIэ фондым ичIыпIэ къулыкъу зыфигъэзэн фае. Зыныбжь илъэс 14-м шIокIыгъэ кIэлэцIыкIухэм СНИЛС-р ежь-ежьырэу къаIа-\nхын алъэкIыщт япаспорт зыдаIыгъэу якIуалIэхэзэ.\nХэгъэунэфыкIыгъэн фае СНИЛС-р къаIыхыгъэным ехьылIэгъэ лъэIу тхылъыр ПенсиехэмкIэ фондым ичIыпIэ къулыкъу укIозэ ептын зэрэплъэкIыщтым имызакъоу, пшъэрылъыбэ зыгъэцэкIэрэ ГупчэмкIэ (МФЦ-мкIэ) зэряптышъущтыр.\nТызыхэт илъэсыр къызихьагъэм къыщыублагъэу шIокI зимыIэ пенсие страхованием телъытэгъэ страховой свидетельствэ 2319-рэ Адыгеим щатыгъ. Непэ ехъулIэу тиреспубликэ щыпсэурэ нэбгырэ мин 443-м ехъурэмэ СНИЛС яI.","id":"<urn:uuid:800f0e59-0ccc-47fd-8557-eccd64c75df8>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/05\/26\/%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BB%D1%81-%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE-%D1%84%D1%8Di%D0%BE-%D1%84%D0%B0%D1%88i%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8Fi%D1%83%D0%BD%D0%BAi\/","date":"2023-02-07T17:25:17Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500628.77\/warc\/CC-MAIN-20230207170138-20230207200138-00187.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7108083963,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7108083963394165, \"kbd_Cyrl_score\": 0.28795376420021057}","num_words":643,"character_repetition_ratio":0.092,"word_repetition_ratio":0.066,"special_characters_ratio":0.131,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.68,"perplexity_score":2084.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим ибылымэхъо фермэхэм былымышъхьэ мин 45,8-рэ зэкIэмкIи аIыгъ.\nАщ щыщэу мин 23,8-р чэмых, мин 70,3-м ехъур шкIэ, мэлы е нэмыкIэу былымышъхьэ цIыкIукIэ алъытэхэрэм ащыщых. АР-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ къызэритыгъэмкIэ, ахэр кIымэфэ уахътэм фэхьазырых.\nБылымэхъо хъызмэтшIапIэхэм мэкъоу, уарзэу тонн мини 169-м ехъу, хэтэрыкI зэфэшъхьафэу, силосэу, «сочные» зыфаIорэ Iусхэм афэдэу тонн 84-рэ ыкIи комбикормэу, макухэу, чэбэчэу е ахэм афэдэ утхыдзафэу тонн мин 58-м ехъу агъэхьазырыгъ. Ар ящыкIэгъэщтым процент 12 — 15 фэдизкIэ нахьыб.\n— Былымхэм кIымафэр зэрэрахыщтыр былымахъохэм Iофыгъо шъхьаIэу яIэхэм ащыщ. Ащ зызэрэфагъэхьазырырэм былымышъхьэхэм якъызэтегъэнэн имызакъоу, продукциеу къатырэр зыфэдизыщтыри, ащ идэгъугъи епхыгъэх, — къыщыхагъэщыгъ министерствэм.","id":"<urn:uuid:890233a9-d2d5-4c94-bed5-b866f4f36723>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/11\/03\/%D1%8F%D1%89%D1%8B%D0%BAi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%89%D1%82%D1%8B%D0%BC-%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B1%D1%8D%D1%83-%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%B3\/","date":"2023-02-06T05:27:49Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00006.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8817129135,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8817129135131836, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11646246165037155}","num_words":223,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.862,"perplexity_score":3449.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Адыгэ Республикэм иреспубликэ бюджет 2015-рэ илъэсым гъэцэкIагъэ зэрэхъугъэм ехьылIагъ» зыфиIорэ едэIунхэр тыгъуасэ зэхащагъэх. Iофтхьабзэр зэращагъ АР-м финансхэмкIэ иминистрэу Долэ Долэтбыйрэ Адыгеим и Къэралыгъо Совет — Хасэм бюджет-финанс ыкIи хэбзэIахь политикэмкIэ икомитет итхьаматэу Мырзэ Джанбэчрэ. Зэхэсыгъом хэлэжьагъэх министрэхэм я Кабинет хэтхэр, республикэм и Парламент идепутатхэр, ведомствэхэм ыкIи къулыкъухэм япащэхэр, студентхэр, нэмыкIхэри.\nМы Iофыгъом епхыгъэу къэгущыIагъ министрэу Долэ Долэтбый. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, УФ-м и Президент къыгъэуцугъэ пшъэрылъхэр, «жъоныгъокIэ унашъохэр» гъэцэкIэгъэнхэм, республикэм социальнэ зыпкъитыныгъэ илъыным афэгъэхьыгъагъ бюджет ыкIи хэбзэIахь политикэу блэкIыгъэ илъэсым зэрахьагъэр. 2015-рэ илъэсым зэхэубытэгъэ бюджетым ихахъохэр сомэ миллиард 17,004-м нэсыгъэх, хъарджхэр сомэ миллиард 18-рэ миллиони 157-м ехъугъэх, ахъщэу зыщыкIагъэхэр сомэ миллиардрэ миллиони 153-рэ. ХахъохэмкIэ гухэлъэу щыIагъэр процент 99,6-кIэ, хъарджхэмкIэ — процент 97-кIэ гъэцэкIагъэхэ хъугъэ. 2014-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, республикэ бюджетым федэу къихьагъэр сомэ миллион 913,1-кIэ, хъарджхэр — сомэ миллиардрэ миллион 248,9-кIэ нахьыбэх.\nЗэхэубытэгъэ бюджетым къихьэгъэ ахъщэм щыщэу сомэ миллиарди 9-рэ миллион 891-р хэбзэIахь ыкIи мыхэбзэIахь хахъох. ИкIыгъэ илъэсым елъытыгъэмэ, а къэгъэлъэгъоныр сомэ миллион 634,5-кIэ нахьыбэ хъугъэ ыкIи проценти 106,8-м кIэхьагъ. ЗэкIамыгъэкIожьырэ ахъщэу бюджетым къихьагъэр сомэ миллиарди 7-рэ миллиони 112-м ехъу. 2014-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, федеральнэ гупчэм къикIыгъэ IэпыIэгъур сомэ миллион 29,7-кIэ нахьыб, субсидиехэр сомэ миллион 371-кIэ нахь макI.\n2014-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, республикэ бюджетым ихахъохэр сомэ миллион 832-кIэ нахьыбэ хъугъэ. ХэбзэIахьхэм къакIэкIуагъэр сомэ миллиарди 6-рэ миллион 873-рэ, мыхэбзэIахь хахъохэр сомэ миллион 268,5-рэ.\nУФ-м и Президент къыдигъэкIыгъэ «жъоныгъокIэ унашъохэр» республикэм зэрэщагъэцакIэхэрэм иIофыгъуи министрэр къытегущыIагъ. Анахь шъхьаIэу зигугъу къышIыгъэр «гъогу картэм» къыдилъытэу, бюджетым епхыгъэу Iоф зышIэхэрэм ялэжьапкIэ къэгъэлъэгъон гъэнэфагъэм нэгъэсыгъэнымкIэ пшъэрылъэу щыIэхэр илъэс зэкIэлъыкIохэм зэшIохыгъэхэ зэрэхъугъэр ары. Бюджет ахъщэр нахьыбэу зыпэIуагъэхьагъэхэр: гъэсэныгъэр — сомэ миллиарди 3,2-м ехъу е процент 20,9-рэ, социальнэ политикэр — сомэ миллиарди 3-рэ миллиони 177,5-рэ е процент 20,6-рэ, псауныгъэр къэухъумэгъэныр — сомэ миллиарди 3-рэ миллион 88-рэ е процент 20,1-рэ, лъэпкъ экономикэр — сомэ миллиарди 2-рэ миллион 777-рэ е процент 18.\n2015-рэ илъэсым муниципальнэ образованиехэм сомэ миллиарди 4-рэ миллион 424-м ехъу аратыгъ, 2014-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, ар сомэ миллион 383,4-кIэ нахьыб. Ащ ишIуагъэкIэ районхэм ыкIи къалэхэм ябюджетхэр агъэцэкIэнхэ алъэкIыгъ.\nДолэ Долэтбый къызэриIуагъэмкIэ, республикэм бюджетыр шIуагъэ къытэу зэрэщагъэцакIэрэм, ахъщэу къихьэрэр зищыкIагъэм ыкIи игъом зэрэпэIуагъахьэрэм федеральнэ гупчэм осэшIу къыфишIыгъ. Мы къэгъэлъэгъонымкIэ Урысыем ишъолъырхэм азыфагу Адыгеим я 7-рэ чIыпIэр щиубытыгъ ыкIи ахъщэ тедзэу сомэ миллион 280-рэ къыфатIупщыгъ. Гъэхъагъэу щыIэхэм къащымыуцухэу Iоф зэрашIэщтыр, непэ гумэкIыгъоу, щыкIагъэу щыIэхэр дэгъэзыжьыгъэнхэм анаIэ зэрэтырагъэтыщтыр министрэм къыIуагъ, ащкIэ пшъэрылъ шъхьаIэхэр къыгъэнэфагъэх.\nНепэ, экономикэр зыхэт къиныгъохэм ялъэхъан, республикэ бюджетыр, социальнэ пшъэрылъхэр гъэцэкIагъэхэ зэрэхъухэрэм Мырзэ Джанбэч осэшIу фишIыгъ. АщкIэ Адыгеим игъэцэкIэкIо хэбзэ къулыкъухэм зэрафэразэхэм кIигъэтхъыгъ. Тишъолъыр щыпсэурэ цIыфхэм щыIэкIэ-псэукIэ амалэу яIэхэр нахьышIу шIыгъэнхэм пае структурэ пстэуми яIо зэхэлъэу Iоф ашIэн, ыпэкIэ лъыкIотэнхэ зэрэфаер къыхигъэщыгъ.\nТХЬАРКЪОХЪО Адам.\nСурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.","id":"<urn:uuid:4d21a19b-cf5c-4dbc-84e2-697228ae1f23>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/05\/18\/%D1%88i%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%82%D1%8D%D1%83-%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%BAi%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-01-29T16:12:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764499744.74\/warc\/CC-MAIN-20230129144110-20230129174110-00077.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7950676084,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7950676083564758, \"kbd_Cyrl_score\": 0.20368734002113342}","num_words":1026,"character_repetition_ratio":0.096,"word_repetition_ratio":0.027,"special_characters_ratio":0.182,"stopwords_ratio":0.034,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.785,"perplexity_score":3209.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Мафэхэр Урысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ ФедерациемкIэ и Совет зэрэщыкIохэрэм къыдыхэлъытагъэу ФедерациемкIэ Советым федеративнэ IофхэмкIэ, регион политикэмкIэ,чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ ыкIи Темырым иIофыгъохэмкIэ и Комитет итхьаматэу Дмитрий Азаровымрэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъанрэ ФедерациемкIэ Советым икомитетхэм зэхэсыгъоу яIагъэхэм якIэуххэмкIэ мэлылъфэгъум и 27-м зэдэгущыIэгъу зэдыряIагъ. Адыгеим ихабзэ икъэралыгъо къулыкъухэм ялIыкIохэри ащ хэлэжьагъэх.\nДжащ фэдэу Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, Адыгеим ыцIэкIэ ФедерациемкIэ Советым хэтхэу Хъопсэрыкъо Муратрэ Вячеслав Шверикасрэ зэIукIэм хэлэжьагъэх.\nДмитрий Азаровым Iофыгъоу зыдэлэжьагъэхэм купкIышхо зэряIэр, ахэм ятегущыIэнкIэ зэхэсыгъохэм ахэлэжьагъэхэм чаныгъэ къызэрэзхагъэфагъэр, пшъэрылъхэм ягъэцэкIэн яшъыпкъэу зэрэпылъхэр хигъэунэфыкIыгъ.\n— Адыгеим къыIэтыгъэ Iофыгъохэр зигъо дэдэ Iофыгъоу щытых. Шъуиреспубликэ имызакъоу, Урысые Федерацием зэкIэ ишъолъырхэми ахэр алъэIэсых. Республикэм тфэлъэкIырэмкIэ IэпыIэгъу едгъэгъотыщт ыкIи зэхэсыгъохэм ащаштэгъэ унашъохэр зэрагъэцакIэхэрэм талъыплъэщт. Матвиенко Валентина Иван ыпхъуми ащ тыфегъэчэфы, — къыIуагъ ФедерациемкIэ Советым федеративнэ IофхэмкIэ, регион политикэмкIэ, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ ыкIи Темырым иIофыгъохэмкIэ и Комитет итхьаматэу Дмитрий Азаровым.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ сенаторым тхьауегъэпсэу риIуагъ республикэм иIофыгъохэм ынаIэ къызэратыридзагъэм, Адыгеим и Мафэхэр ФедерациемкIэ Советым щызэхэщэгъэнхэмкIэ IэпыIэгъу къызэрафэхъугъэм афэшI ыкIи Адыгеим къэкIонэу къыригъэблэгъагъ. Дмитрий Азаровым къызэриIуагъэмкIэ, ФедерациемкIэ Советым икомитетхэм ащыщ горэм изэхэсыгъо чъэпыогъум тиреспубликэ щызэхащэнэу рахъухьэ.\nАР—м и ЛIышъхьэ\nипресс—къулыкъу.","id":"<urn:uuid:2f215bb5-6d59-4ce4-b11e-8678bf6d260d>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/04\/28\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%B8%D0%BC-%D0%B8-%D0%BBi%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D1%8D%D1%80%D1%8D-%D1%84%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B5%D0%BC%D0%BAi%D1%8D-%D1%81%D0%BE%D0%B2\/","date":"2023-02-06T05:50:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00131.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5333486795,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5333486795425415, \"kbd_Cyrl_score\": 0.46400442719459534}","num_words":517,"character_repetition_ratio":0.102,"word_repetition_ratio":0.138,"special_characters_ratio":0.119,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.507,"perplexity_score":2304.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэ ФедерациемкIэ Советым ителеканалэу «Вместе-РФ» зыфиIорэм итележурналистэу ыкIи мы каналым ипрограммэ зезыщэрэ Татьяна Стародубовам мы мафэхэм зэдэгущыIэгъу дыриIагъ.\n— Дотациехэр фэдэ пчъагъэкIэ нахь макIэ пшIынхэм ыкIи хахъоу пфэхъухэрэм джыри нахь зыкъябгъэIэтыным пае IофшIэныр зэхэощэ къодыекIэ икъущтэп. ФинансхэмкIэ дисциплинэ пхъашэ ищыкIагъ, документ шъхьаIэр тэрэзэу, куоу егупшысагъэу зэхэгъэуцогъэн фае, бюджетым икъэкIуапIэхэм ягъэфедэни нахь шIуагъэ къытэу зэхэмыщагъэмэ хъущтэп — ахэр ары кIэухышIухэм такъыфэкIоным пае тиIофшIэн лъэпсэ шъхьаIэу фэхъугъэхэр.\nНепэ тиреспубликэ финансхэм алъэныкъокIэ зыпкъитыныгъэ зэрилъыр къэтэIо. ЭкономикэмкIэ Iофхэр зэрэкъинхэм емылъытыгъэу, Адыгеир мылъкум игъэзекIонкIэ апэрэ чIыпIэр зыIыгъ шъолъырхэм ащыщ. Илъэсэу икIыгъэм икIэуххэмкIэ, бюджетым къыдилъытэхэрэм цIыфхэр игъэкIотыгъэу ащыгъуазэ зэрашIыгъэхэм елъытыгъэу, тиреспубликэ я 6-рэ чIыпIэр хэгъэгумкIэ ыубытыгъ, Къыблэ федеральнэ шъолъырым къыхиубытэхэрэм азыфагу — я 2-рэ чIыпIэр.\nПчъагъэхэмкIэ къэзгъэлъэгъон: 2007-рэ илъэсым дотациехэр процент 61,1-рэ хъущтыгъэхэмэ, 2015-рэ илъэсым — процент 38,2-рэ. Дотацием къыкIичынымкIэ лъапсэ хъугъэхэр тибюджет ежь ихахъохэр нахьыбэ тшIын зэрэтлъэкIыгъэр ары. ГущыIэм пае, 2007-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2015-рэ илъэсым нэс фэди 4,3-кIэ хахъохэр нахьыбэ хъугъэх, нэмыкIэу къэпIон хъумэ, сомэ миллиарди 9,9-м нэсыгъэх. Аужыпкъэм 2015-рэ кризис илъэсым хахъохэр, 2014-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, сомэ миллион 634,6-кIэ, нэмыкIэу къэпIон хъумэ, проценти 6,9-кIэ нахьыбэ хъугъэх (ежь ихахъохэм зэрахэхъуагъэм ипсынкIагъэкIэ). А лъэныкъомкIэ Къыблэ федеральнэ коим ишъолъырхэм азыфагу Адыгеим апэрэ чIыпIэр щиIыгъ.\nАу мыщ дэжьым хэгъэунэфыкIыгъэн фае 2009-рэ илъэсым къыщыублагъэу республикэм къыIэкIэхьэрэ федеральнэ дотациехэр нахь макIэ зэрэхъугъэхэр. Мыщ дэжьым IофыгъуитIу къыдэлъытэгъэн фае: зы лъэныкъомкIэ, финансхэм ялъытыгъэу тиIофхэр нахь зыпкъ еуцох, адрэ лъэныкъомкIэ — дотациехэм къащыкIэзэ, республикэм ежь-ежьырэу зиIыгъыжьыным ущыгугъынэу хъурэп. Ащ къыхэкIэу бюджетым пэIухьэрэр нахь макIэ хъун ылъэкIыщт, анахьэу етIани экономикэм иIофхэр зыфэдэ хъухэрэм уакъыпкъырыкIымэ.\nIофтхьабзэу зэшIотхыхэрэм нахь игъэкIотыгъэу уакъытегущыIэн хъумэ, республикэм ибюджет хэбзэIахь ыкIи мыхэбзэIахь хахъохэу къихьэхэрэр нахьыбэ шIыгъэнхэм епхыгъэ Iофтхьабзэхэм я План тетэу тызэрэзекIорэр къэIогъэн фае.\nХэбзэIахьхэм алъэныкъокIэ фэгъэкIотэныгъэ гъэнэфагъэхэр афэшIыгъэнхэм епхыгъэ Iофыр джыри нахь тэрэзэу зэхэщэгъэным тынаIэ тетэгъэты, мылъкумкIэ хэбзэIахь зытыралъхьэрэр ыкIи къаугъоирэр нахьыбэ шIыгъэнымкIэ Iофтхьэбзэ гъэнэфагъэхэр зэшIотэхых, чIыгу Iахьхэмрэ мылъкумрэ тэрэзэу къыдэлъытэгъэнхэмкIи шIуагъэ къэзытыщт программэхэр тэгъэфедэх. ХэбзэIахьхэмрэ угъоинхэмрэ афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэр гъэцэкIагъэ хъуным иIофыгъохэм атегъэпсыхьагъэу межведомственнэ комиссием Iоф ешIэ. Мы комиссием анахьэу ынаIэ зытыригъэтырэр хабзэм икъулыкъу пстэуми яIофшIэн зэдегъэштэныгъэ хэлъыныр ары.\n— Бюджетым игъэнэфэнкIэ Iофыгъохэр къэуцугъагъэха?\n— 2016-рэ илъэсымкIэ республикэм ибюджет иихъухьан нахь пхъэшагъэ хэлъэу кIуагъэ, ау социальнэ лъэнык��ом къыкIетымыгъэчыным тынаIэ тедгъэтыгъ. ХахъохэмкIэ Iахь гъэнэфагъэм сомэ миллиарди 2,3-кIэ къыкIедгъэчыгъ, хъарджхэр — сомэ миллиарди 2,5-м нэсэу нахь макIэ тшIыгъэх.\nХэгъэгум экономикэм ылъэныкъокIэ иIофхэм язытет елъытыгъэу Адыгеими, Урысые Федерацием инэмыкI шъолъырхэм афэдэу, хэбзэIахь ыкIи мыхэбзэIахь хахъохэм зыкъызэраIэтырэм ипсынкIагъэ нахь къыщикIичыгъ.\nМы аужырэ илъэси 9-м гурытымкIэ илъэсым ежь ихахъохэм процент 18-м нэсэу зыкъаIэтыщтыгъэмэ, 2016-рэ илъэсым (2015-рэ илъэсым елъытыгъэмэ) проценти 2-м нахьыбэу хахъо фэхъун ылъэкIынэу итхъухьэшъугъэп.\nДжащ фэдэу мы аужырэ илъэси 3-м федеральнэ бюджетым къыхэкIырэ дотациехэу республикэм бюджет зэпэщэчыныгъэхэр щыгъэтэрэзыгъэнхэм апэIуигъэхьанэу щытхэм къакIечы. Ащ нэмыкIэу Адыгэ Республикэм ибюджет федеральнэ зэзэгъыныгъэхэм атегъэпсыхьэгъэ гъунапкъэу агъэнэфагъэхэр гъэцэкIагъэ хъунхэр къыделъытэ.\nДжыри зэ хэсэгъэунэфыкIы: 2016-рэ илъэсымкIэ бюджетым икъэкIуапIэхэр зэкIэ зыфытегъэпсыхьагъэхэр социальнэ хъарджхэр, республикэм щыпсэурэ цIыфхэм апашъхьэ социальнэ пшъэрылъхэу зыфэтшIыжьыгъэхэр зэшIохыгъэнхэр, Урысые Федерацием и Президент ижъоныгъокIэ унашъохэр гъэцэкIэгъэнхэр ары.\n— Республикэм ифинанс документ шъхьаIэ сыдэущтэу гъэцэкIагъэ хъура?\n— Адыгеим хахъомкIэ изэхэубытэгъэ бюджет 2015-рэ илъэсым сомэ миллиард 17-кIэ гъэцэкIагъэ хъугъэ, хъарджхэмкIэ — сомэ миллиард 18,2-кIэ. Дефицитыр — сомэ миллиард 1,1-рэ хъугъэ. Илъэсэу икIыгъэм къэнэжьыгъэ ахъщэмкIэ, къытIэкIэхьэгъэ федеральнэ ыкIи коммерческэ кредитхэмкIэ а дефицитыр дэдгъэзыжьын тлъэкIыгъ. 2015-рэ илъэсыр кризис илъэсэу щытыгъ нахь мышIэми, 2014-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, хахъохэр проценти 6,9-кIэ нахьыбэ хъугъэх. Федеральнэ указхэмкIэ пшъэрылъхэр зэшIохыгъэ хъугъэх ыкIи цIыфхэм апашъхьэкIэ пшъэрылъэу зыфэтшIыжьыгъэхэри гъэцэкIагъэ хъугъэх.\nАу мы илъэсымкIэ бюджетым игъэцэкIэн кIэухышIухэр фэхъунхэ зэрилъэкIыщтыр нафэ къэхъу. ЫпэкIэ къызэрэщысIогъагъэу, хэбзэIахь ыкIи мыхэбзэIахь хахъохэм зыкъызэраIэтырэр проценти 2 фэдизкIэ нахь псынкIэ хъунэу къитыдзэгъагъэмэ, 2016-рэ илъэсым иа 1-рэ квартал ар проценти 10-м нэсыгъах илъэсэу икIыгъэм иджырэ фэдэ лъэхъан елъытыгъэмэ (нэмыкIэу къэпIон хъумэ, а 1-рэ кварталым хэбзэIахь ыкIи мыхэбзэIахь хахъохэр сомэ миллиарди 2-рэ миллион 216-рэ хъугъэх, ипсынкIагъэ зэрэхэхъуагъэр пчъагъэхэмкIэ зэрэхъурэр сомэ миллион 205,3-рэ). Мыщ дэжьым къэIогъэн фае социальнэ пшъэрылъхэм ягъэцэкIэн пстэуми апэ идгъэшъызэ зэрэдгъэнафэрэр, а 1-рэ кварталым а лъэныкъомкIэ планыр икъоу гъэцэкIагъэ хъугъэ.\nМы илъэсым республикэм ибюджет капитальнэ нэшанэ зиIэ хъарджхэмкIэ мылъкум елъытыгъэу къиныгъохэм яуталIэ. Хахъохэр нахь макIэ зэрэхъурэм къыхэкIэу бюджетым епхыгъэ учреждениехэм мылъкумкIэ ыкIи техникэмкIэ ягъэпытэн пэIудгъахьэрэм къыкIедгъэчын фаеу хъугъэ. Джырэ пшъэрылъэу къэуцухэрэр ары ныIэп ахъщэр зыпэIудгъахьэрэр.\nФедеральнэ прог��аммэхэм ягъэцэкIэн тыхэлэжьэным ылъэныкъокIи бюджет къэкIуапIэхэм къиныгъо гъэнэфагъэхэр къафыкъокIых.\nАдыгэ РеспубликэмкIэ къинэу мэхъу, Урысые Федерацием инэмыкI шъолъырыбэми афэдэу, бюджетым епхыгъэу зыфэдгъэуцужьыгъэ пшъэрылъхэр зэкIэ дгъэцэкIэнхэр. Арышъ, нэмыкI шъолъырхэм афэдэу, республикэми заем къэкIуапIэхэр къызфигъэфедэнхэ фаеу мэхъу, Адыгэ Республикэм ибюджет ищыкIэгъэ зэдегъэштэныгъэ хэлъыным, рахъухьагъэхэм апэIухьащт мылъкур тэрэзэу зэпэщэчыгъэным апае амалэу щыIэ пстэуми такъыпкъырэкIы.\n— Адыгеир мэкъумэщ шъолъыр, илъэсэу икIыгъэм лэжьыгъэ бэгъуагъэ къэшъухьыжьыгъ, сыда адэ мы илъэсым шъуиIофхэм язытет зыфэдэ хъущтыр, гугъэпIэ гъэнэфагъэхэр ащкIэ щыIэха?\n— 2015-рэ илъэсым мэкъумэщ продукциеу къахьыжьыгъэр сомэ миллиард 19,4-рэ, 2014-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, проценти 6,9-кIэ ар нахьыб. 2015-рэ илъэсым икIэуххэм нафэ къызэрашIыгъэмкIэ, мэкъумэщ продукциемкIэ Адыгеим апэрэ чIыпIэр Къыблэ федеральнэ шъолъырым щиубытыгъ.\nЗернэ ыкIи зернобобовэ культурэу къахьыжьыгъэр тонн мин 638,9-рэ мэхъу, 2014-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, тонн мин 95,5-кIэ ар нахьыб. 2015-рэ илъэсым гурытымкIэ зы гектарым зернэ центнер 44,5-рэ къырахыжьыгъ, 2014-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, ар центнери 2,9-кIэ нахьыб. Мы илъэсми лэжьыгъэ бэгъуагъэ къэтхьыжьынэу тэгугъэ (2015-рэ илъэсым къэтхьыжьыгъэм нахь мымакIэу), ащкIэ зишIуагъэ къэкIощтхэм ащыщ чIыгоу тылэжьырэм зэрэхэдгъэхъуагъэр.\nРеспубликэм гектар мин 97,5-мэ бжыхьасэхэр щарапхъыгъэх, ар 2015-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, гектар мини 2,5-кIэ нахьыб. Гъэтхасэхэр гектар мин 47,5-мэ арагъэкIугъэх, 2015-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, гектар мин 0,8-кIэ ар нахьыб.\nБжыхьасэхэм пIэлъэ кIэкIым къыкIоцI зэрящыкIагъэм тетэу адэлэжьагъэх, ахэкIодыкIыгъи щыIэп. Джы игъом гъэтхасэхэр халъхьанхэм пае ящыкIэгъэ мылъку-техникэ амалхэр республикэм аригъэгъотыгъэх.\nЛэжьыгъэ бэгъуагъэ къэтхьыжьыным лъапсэ фэхъухэрэм зыкIэ ащыщ джырэ уахътэм диштэрэ технологиехэр зэрэдгъэфедэхэрэр. Республикэм ичIыгулэжьхэм мэкъумэщ техникэу агъэфедэрэр агъэкIэжьы. Ащ нэмыкIэу чылэпхъэшIухэм чIыпIэу аубытырэм хагъахъо. ГущыIэм пае, 2015-рэ илъэсым икIэуххэмкIэ ахэм чIыгоу чылапхъэр зэрагъэкIугъэм процент 11,6-рэ ыубытыгъ. Мы илъэсым процент 12-м ар нэсынэу тэгугъэ. Илъэс къэс гухэлъэу тшIыгъэр къыддэхъуным пае субсидиехэр къафыхэтэгъэкIых.\nСыдэу щытми, Iофтхьабзэу зетхьэхэрэм — мыщ къыхеубытэх производствэр уахътэм диштэу зэрэзэхатщэрэр, чIыгоу лэжьыгъэр зыхатлъхьэрэм зызэредгъэушъомбгъурэр, чылэпхъэшIухэр зэдгъэкIурэ чIыгухэр нахьыбэ зэрэтшIыхэрэр — амал къаты 2016-рэ илъэсым зернэ ыкIи зернобобовэ культурэу къэтхьыжьыщтым ибагъэ 2015-рэ илъэсым къыкIимычынэу.\n— Отраслэм инвестициеу хашъулъхьэрэр нахьыбэ мэхъуа?\n— ДжырэкIэ инвестицие шъхьаIэхэр чъыгхатэхэм апэIутэгъахьэ, 2008-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ащ нахь чанэу тыдэлажьэ хъугъэ. Илъэси 8-м къыкIоцI Адыгеим ичIыгу гектар мин 1,3-мэ чъыгхэр ащыдгъэтIысхьагъэх, ащ щыщэу гектар 700-р псынкIэу зыхэхъорэ чъыгхатэхэм аубытыгъ. Пхъэшъхьэ-мышъхьэ IыгъыпIэхэр шIыгъэнхэм иIофыгъуи ащ дакIоу къэуцу. МыщкIэ инвестициехэр игъэкIотыгъэу гъэфедэгъэнхэ фае. Илъэси 2-м къыкIоцI, мы илъэсым къыщегъэжьагъэу, а зы уахътэм пхъэшъхьэ-мышъхьэ тонн мин 12 фэдиз зыщыпIыгъын плъэкIыщт псэуалъэ тшIын мурад тиI. АщкIэ инвестициехэр сомэ миллион 600-м къехъущтых.\nАщ нэмыкIэу тонн мин 30-м нэс зыщаIыгъын алъэкIыщт оптовэ гупчэм ишIын республикэм щырагъэжьагъ, ар сомэ миллиард 1,5-кIэ къытфекIущт.\nКартофыр, хэтэрыкIхэр зыщаIыгъыщтхэр, гъэфэбапIэхэр шIыгъэнхэм пае инвестициехэр гъэфедэгъэнхэмкIэ амалэу щыIэхэм тахэплъэ.\n2007-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу зэхэубытагъэу республикэм иэкономикэ сомэ миллиарди 140-м ехъу халъхьэгъах. Непэ Адыгеим инвестпроект 60-м ехъумэ щадэлажьэх, пстэумкIи сомэ миллиард 70-м ехъух инвестициехэу агъэнэфагъэхэр.\n— Фермер хъызмэтшIапIэхэм сыд фэдэ IэпыIэгъуа яшъутырэр? ЧIыфэштэным ылъэныкъокIэ къуаджэхэм ащылажьэхэрэм гумэкIыгъо горэхэр яIэха?\n— ХъызмэтшIэпIэ цIыкIухэм республикэм имэкъу-мэщ яIахьышхо хашIыхьэ. Фермер ыкIи унэе хъызмэтшIапIэхэм яIахьэу зэхэубытэгъэ мэкъумэщ продукцием хэлъыр процент 60-м ехъу.\nАщ фэдэ хъызмэтшIэпIэ цIыкIухэм IэпыIэгъу ятыгъэнымкIэ зишIуагъэ къакIохэрэм ащыщых унэгъо былымэхъо фермэхэм яхэхъоныгъэрэ IофшIэныр езыгъэжьэгъэкIэ фермерхэмрэ IэпыIэгъу зэрафэхъущтхэм ипрограммэ. А программэмкIэ 2013 — 2015-рэ илъэсхэм езыгъэжьэгъэкIэ фермер 65-мэ, джащ фэдэу унэгъо былымэхъо фермэхэм зягъэушъомбгъугъэным фытегъэпсыхьэгъэ хъызмэтшIэпIэ 19-мэ грантхэр аратыгъэх.\nАщ ишIуагъэкIэ бэмэ яхъызмэтшIапIэхэр нахь зэтырагъэпсыхьагъэх: трактор 40-м ехъу, лэжьыгъэIухыжь комбайни 2, техникэ ыкIи оборудование зэфэшъхьафэу 185-рэ къызIэкIагъэхьагъ. Джащ фэдэу былымышъхьэ миным ехъу къащэфыгъ, склади 7, мэлхэр зыщаIыгъыщт фермитIу, чэтэхъо фермэ, былым пIашъэхэм апае зы фермэ ыкIи зы гъэфэбапIэ ашIыгъэх.\nЧIыфэхэм яштэн фэгъэхьыгъэу угущыIэн хъумэ, мыщкIэ нэмыкI шIыкIэ-амалхэр тэгъэфедэх. Пстэуми апэу чIыфэхэм атехъорэ процентхэм къащытэгъакIэ, а процентхэм языIахь афэтэлъэгъужьы. А пстэуми яшIуагъэ къэкIо къоджэдэсхэм чIыфэштэнымкIэ яIоф нахь псынкIэ хъунымкIэ.\n2015-рэ илъэсым ОАО-у «Россельхозбанкым» республикэм и АПК хэхъоныгъэ зэришIыщтым тегъэпсыхьагъэу сомэ миллион 892-рэ чIыфэу къыритыгъ. Ащ щыщэу сомэ миллион 46,3-р унэе IэпыIэгъу хъызмэтшIэпIэ пэрытхэр зиIэхэм аратыгъ, сомэ миллион 211,6-р — фермер хъызмэтшIапIэхэм, сомэ миллион 634,1-р — ипIалъэкIэ зы илъэсым шIомыкIыщт чIыфэу аIэкIагъэхьагъ.\n2016-рэ илъэсым иа 1-рэ квартал сомэ миллиони 121,5-рэ хъурэ чIыфэ аратыгъ. Ащ щыщэу сомэ миллиони 9,5-р — унэе хъызмэтшIапIэ зиIэхэм, сомэ миллион 25,4-р — фермер хъызмэтшIапIэхэм, сомэ миллион 86,6-р — ипIалъэкIэ зы илъэсым шIомыкIыщт чIыфэу аIэкIагъэхьагъ.\nГурытымкIэ «Россельхозбанкым» чIыфэу аритыгъэм процентэу техъорэр мары: 2014-рэ илъэсым — процент 14,86-рэ, 2015-рэ илъэсым — процент 23,92-рэ, 2016-рэ илъэсым — процент 17,5-рэ. Джащ тетэу процентэу техъорэр мы илъэсым (2015-рэ илъэсым техъощтыгъэм елъытыгъэмэ) гурытымкIэ проценти 6,42-кIэ нахь макIэ хъугъэ.\nЫпэкIэ къызэрэсIогъагъэу, хъызмэтшIэпIэ цIыкIухэу чIыфэхэр зыгъэфедэхэрэм яIоф нахь къафэдгъэпсынкIэным пае процентэу техъорэм изыIахь афэтэлъэгъужьы, нэмыкI амалхэри тэгъэфедэх. 2015-рэ илъэсым чIыфэхэм яштэнкIэ зэзэгъыныгъэ мини 2-м ехъумэ ателъытэгъэ субсидие аIэкIэдгъэхьагъ. Федеральнэ ыкIи республикэ бюджетхэм якъэкIуапIэхэм яшIуагъэкIэ субсидиеу аIэкIэдгъэхьагъэр сомэ миллион 85,5-рэм нэсы.\nТапэкIи ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ Iофтхьабзэхэу къэралыгъо IэпыIэгъум къыдилъытэхэрэр зэшIотхыщтых.\n— Социальнэ лъэныкъомкIэ Iофхэм язытет сыд фэд?\n— КъэпIон хъумэ, республикэм ибюджет ихъарджхэм янахьыбэ (процент 70-м ехъурэр) социальнэ лъэныкъом епхыгъ. ЭкономикэмкIэ къины-гъо гъэнэфагъэхэр щыIэхэми, игъом ыкIи икъоу цIыфхэм социальнэ IэпыIэгъу ятэты, ахъщэкIи нэмыкI фэгъэкIотэныгъэхэмкIи тишIуагъэ ятэгъэкIы. АщкIэ республикэ бюджетми, федеральнэ бюджетми якъэкIуапIэхэр къызфэтэгъэфедэх.\nГущыIэм пае, мы илъэсыр къызихьагъэм щегъэжьагъэу ахъщэу аIэкIэдгъэхьагъэр зэкIэ индексацие тшIыгъэ: проценти 7-р — федеральнэ бюджетым, проценти 4,5-р республикэ бюджетым икъэкIуапI.\nЗэхэубытагъэу къэпIон хъумэ, фэгъэкIотэныгъэ зиIэ цIыфхэм социальнэ IэпыIэгъу ятыгъэнымкIэ Iофтхьабзэу зэшIуахыхэрэм ахъщэу апэIуагъахьэрэр илъэси 5-м къыкIоцI процент 23,5-кIэ нахьыбэ хъугъэ. 2015-рэ илъэсым сомэ миллиардрэ миллион 680-м ар нэсыгъ.\n2015-рэ илъэсым «ны мылъкум» щыщэу зэтыгъоу сомэ мин 50 нэбгырэ 1042-мэ аратыгъ, пстэумкIи ахэм аIэкIагъэхьагъэр сомэ миллион 52-м ехъу. КIэлэцIыкIухэу щыIэныгъэм чIыпIэ зэжъу ригъэуцуагъэхэм япсауныгъэ игъэпытэн апшъэрэ мэхьанэ зэттыхэрэм ащыщ. КIэлэцIыкIу сэкъатхэр зиIэ унагъохэм социальнэ IэпыIэгъу ятыгъэными тынаIэ лъэшэу тетэгъэты. ФэгъэкIотэныгъэ зиIэ ыкIи кIэлэцIыкIухэр зэрыс унэгъо мини 123-мэ республикэм социальнэ IэпыIэгъу щараты.\n2007-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2015-рэ илъэсыр къыхиубытэу къуаджэхэм газрыкIопIэ километрэ 330-рэ фэдиз, псырыкIопIэ километрэ 291-рэ, гурыт еджапIэ ыкIи фельдшер-мамыку пункт 28-рэ ащагъэпсыгъ. Унэгъо ныбжьыкIэ ыкIи специалист ныбжьыкIэхэу къуаджэхэм ащыпсэухэрэм ащыщэу 255-мэ япсэукIэ амалхэр нахьышIу афашIыгъэх, квадрат метрэ мин 16,6-рэ ахэм аIэкIагъэхьагъ. НепэкIэ джащ фэдэу къуаджэхэм ащыпсэурэ унэгъо ныбжьыкIэ 14-мэ япсэукIэ амалхэр нахьышIу ашIынхэм пае сертификатхэр аратыгъахэх.\nГазыр аIэкIэгъэхьэгъэным ылъэныкъокIэ Урысыем ишъолъырхэм азыфагу Адыгеим апэрэ чIыпIэхэм ащыщ щеубыты. 2016-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м ехъулIэу чIыопс газэу аIэкIагъэхьагъэр процент 85-рэ фэдиз. Мы илъэсым газрыкIопIэ километрэ 22,5-рэ, псырыкIопIэ километрэ 29,8-рэ дгъэпсын ыкIи цIыфхэр зычIэсыщт унэ квадрат метрэ мин 1,2-рэ ттIупщын мурад тиI. Ащ нэмыкIэу къоджэ еджапIэмрэ врачым пае офисымр�� яшIын лъэкIуатэ.\n— Хэгъэгум и Президент ижъоныгъокIэ унашъохэр сыдэущтэу гъэцэкIагъэ хъухэра?\n— Хэгъэгум и Президент ижъоныгъокIэ унашъохэм пшъэрылъ шъхьаIэу къыдалъытэрэр Урысые Федерацием псынкIэу хэхъоныгъэ егъэшIыгъэныр ары. Тэри а унашъохэм ягъэцэкIэн лъэшэу тынаIэ тет. Шъугу къэсэгъэкIыжьы: 2009-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу лэжьапкIэм итынкIэ республикэм чIыфэ телъэп, IофшIэн мыгъотыныгъэм къыкIегъэчыгъэнымкIэ Iофтхьабзэхэр зетэхьэх. 2015-рэ илъэсым IофшIэн зымыгъотыхэрэм япчъагъэ процент 1,3-рэ хъугъэ, 2007-рэ илъэсым ар зынэсыщтыгъэр проценти 4.\nКъэралыгъо капитальнэ вложениехэм яшIуагъэкIэ псэолъэ 344-рэ 2007-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ттIупщыгъэ. Ахэм япроцент 90-р социальнэ лъэныкъом епхыгъ. Илъэси 3-м къыщегъэжьагъэу илъэси 7-м нэс зыныбжь кIэлэцIыкIу пстэуми IыгъыпIэхэм чIыпIэ ащагъотыгъ. Программэу «Доступная среда» зыфиIорэм изэшIохын сомэ миллион 54-рэ фэдиз къыфыхэдгъэкIыгъ.\nКIэлэцIыкIу ибэхэм ыкIи нэмыкI цIыфхэу фэгъэкIотэныгъэ зиIэхэм зыщыпсэущтхэ унэхэр яIэ хъунхэм иIофыгъуи зэшIотэхы. 2015-рэ илъэсым цIыфхэр зычIэсыщт унэ квадрат метрэ мин 295,5-рэ ттIупщыгъэ, 2014-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, ар проценти 9-кIэ, 2011-рэ илъэсым елъытыгъэмэ, фэди 2,4-кIэ нахьыб.\nИлъэсэу икIыгъэм хъарджхэмкIэ пшъэрылъэу зыфэтшIыжьыгъэхэр зэкIэ дгъэцэкIагъэх, Урысые Федерацием и Президент ижъоныгъокIэ унашъохэу IофышIэ куп гъэнэфагъэхэм лэжьапкIэу аратырэм игъунапкъэ фэгъэхьыгъэхэр зэшIотэхых. МФЦ-м ифэIо-фашIэхэм 2016-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м ехъулIэу цIыфхэм япроцент 95,9-рэ къызэлъаубытыгъ. Джы ялъэIу тхылъ атыным пае чэзыум такъикъ 15-м нахьыбэрэ ахэр хэтыхэрэп.\nСоциальнэ-экономикэ хэхъоныгъэм ишыхьатэу щыт демографиемкIэ Iофхэм язытет зыфэдэр. Илъэсым къыкIоцI дунаим ехыжьхэрэм якоэффициент проценти 2,3-кIэ къыкIичыгъ. Ар Урысыем гурытымкIэ зынэсырэм нахь макI ыкIи мы аужырэ илъэс 25-мкIэ анахь цIыкIу. 2007-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Адыгеим исхэм япчъагъэ проценти 3-м ехъукIэ нахьыбэ хъугъэ (нэбгырэ мин 451,5-рэм нэсыгъ). ЦIыфхэм гурытымкIэ къагъашIэрэми хэхъуагъ: 2007-рэм илъэс 68,7-рэм гурытымкIэ нэсыщтыгъэхэмэ, 2015-рэ илъэсым гурытымкIэ илъэс 73-м нэсыхэ хъугъэ. Мы аужырэ илъэси 5-м сабыибэ зэрыс унагъохэм япчъагъэ хэхъуагъ, нэбгырэ 3946-м къыщегъэжьагъэу нэбгырэ 5210-м нэсыгъ.\nТиIофшIэн икIэухышIухэр бэкIэ зэлъытыгъэхэм ащыщ инвестициехэр нахьыбэу республикэм къызэрихьэхэрэр. Хабзэм бизнесым цыхьэу фишIырэм зэрэхахъорэр, а бизнесым иIофхэр кIэкIынхэм пае амалышIухэр республикэм зэращарагъэгъотыхэрэр ащ ишыхьатых.\nНепэ Iофыгъоу къэтIэтыгъэ пэпчъ пIоми хъунэу жъоныгъокIэ унашъохэм япхыгъэу щыт. Арышъ, къыкIэсIотыкIыжьыщтэп, ау джыри зэ къыхэзгъэщымэ сшIоигъу: экономикэмрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэ зыпкъ итэу хэхъоныгъэ ашIыным фытегъэпсыхьэгъэ Iофышхо зэшIотхыгъ. Гъэхъагъэ пэпчъ республикэм ипащэхэми, ащ щыпсэурэ цIыфхэми Iофышхоу агъэцэкIагъэм къыкIэкIуагъ.\n— Мы илъэсым республикэм сыд фэдэ пшъэрылъха ыпашъхьэ итхэр?\n— Пшъэрылъ шъхьаIэу тапашъхьэ итыр — республикэм иэкономикэрэ исоциальнэ зыпкъитыныгъэрэ тапэкIи хэхъоныгъэ ядгъэшIыныр ары.\nМы илъэсым ыкIэм нэс кризисым ифэмэ-бжьымэ гомыIоу къыттырихьэрэр дэгъэзыжьыгъэным епхыгъэ IофшIэныр, Iо хэлъэп, лъыдгъэкIотэщт. Газыр аIэкIэгъэхьэгъэнымкIэ, туризмэм зегъэушъомбгъугъэнымкIэ, гъогухэмрэ лъэмыджхэмрэ гъэцэкIэжьыгъэнхэмкIэ проектхэм язэшIохын тыдэлэжьэщт.\nМыщкIэ яшIуагъэ къэкIощт кризисым пэшIуекIорэ Iофтхьабзэхэу зэшIотхыщтхэм, предпринимательствэм хэхъоныгъэ ышIынымкIэ амалышIоу IэкIэдгъэхьащтхэм, инвестициехэр нахьыбэу къызэрэзыфэдгъэфедэщтхэм.\nБюджет къэкIуапIэхэр нахь тэрэзэу зэрэдгъэфедэщтхэм, Урысые Федерацием и Президент ижъоныгъокIэ унашъохэр зэшIохыгъэ зэрэхъущтхэм тызэрадэлэжьэщтым, гъот макIэ зиIэ цIыфхэм IэпыIэгъу тызэрафэхъущт программэхэм яшIуагъэкIэ анахь гухэлъ шъхьаIэу тиIэр — Адыгеим щыпсэурэ нэбгырэ пэпчъ щыIакIэу иIэр нахьышIу шIыгъэныр — зэшIотхыщт.\nМы илъэсыр политикэм ылъэныкъокIэ пшъэдэкIыжь ин зыхэлъ илъэсэу АдыгеимкIэ щытыщт. Iоныгъом республикэм щыпсэухэрэм Урысые Федерацием и Къэралыгъо Думэ идепутатхэм анэмыкIэу, республикэм и Парламент идепутатхэри хадзыщтых. Ащ нэужым, чъэпыогъум и 5-м, Адыгэ Республикэр зызэхащагъэр илъэс 25-рэ зэрэхъурэр хэдгъэунэфыкIыщт. Ар ныбжь дах гъэхъэгъэ гъэнэфагъэхэр зэрэщыIэхэр къыдэплъытэхэмэ, ау джыри лъэгэпIакIэхэм танэсыным пае кIочIабэ тищыкIагъ.\nАнахь пшъэрылъ шъхьаIэу тиIэр — республикэм щыпсэурэ цIыфхэм щыIэкIэ рэхьат яIэным, Iоф ашIэным, загъэпсэфыным пае ящыкIэгъэ амалхэр ядгъэгъотынхэр, игъом лэжьапкIэр, пенсиехэр, социальнэ тынхэр, джащ фэдэу нэмыкI фэIо-фашIэхэр аIэкIэгъэхьэгъэнхэр ары. Мамырныгъэрэ общественнэ-политикэ зыпкъитыныгъэрэ щыIэхэу, цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм къахэкIыгъэхэм ыкIи дин зэмылIэужыгъохэр зылэжьыхэрэм азыфагу зэгурыIоныгъэ-зэзэгъыныгъэ илъыныр ары. Ар тэркIэ гъэхъэгъэшхоу щыт ыкIи ар къэтыухъумэн, дгъэпытэн фае.\nАР-м и ЛIышъхьэ\nипресс-къулыкъу.\nСурэтхэр А. Гусевым тырихыгъэх.","id":"<urn:uuid:cc3fff6d-7a29-4dec-90be-a965b282d405>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/04\/29\/%D1%82%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BAi%D1%83%D1%89%D1%8B%D0%BD%D1%8D-%D0%B0%D1%81%D0%BB%D1%8A%D0%B0%D0%BD-%D1%86i%D1%8B%D1%84%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%8F%D1%89%D1%8B%D0%BAi%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%B0\/","date":"2023-02-06T06:38:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00161.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9275826812,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9275826811790466, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07184900343418121}","num_words":5548,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.032,"special_characters_ratio":0.166,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.914,"perplexity_score":2797.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Илъэси 8 — 17 зыныбжь кIэлэцIыкIоу е зихэхъогъоу Адыгеим ис нэбгырэ мин 20-м ехъумэ ахъщэ тын мазэ къэс къафэкIонэу афагъэпсыгъ. ПстэумкIи ащ сомэ миллион 965-м ехъу пэIухьагъ.\nУнагъом гъотэу иIэр ащ исхэм зэкIэми атегощагъэмэ, зы нэбгырэм тефэрэр цIыфыр зэрыпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэу шъолъырым щагъэнэфагъэм, АдыгеимкIэ ар сомэ 11970-рэ, кIимыгъахьэрэмэ мы ахъщэ тыным къыхеубытэ. Шапхъэу пылъхэм ащыщ ныри, тыри IофшIапIэ Iутынхэр. ЗыгорэкIэ Iоф амышIэрэмэ, ушъхьагъоу иIэр къагъэлъэгъон фае.\nНы-тыхэм ялэжьапкIэ зыфэдизым елъытыгъ мазэм къафэкIощт ахъщэр. Ар кIэлэцIыкIур зэрыпсэун ылъэкIыщт ахъщэ анахь макIэу шъолъырым щагъэнэфагъэм, АдыгеимкIэ сомэ 12018-рэ, ипроцент 50-м, 75-м е 100-м фэдизыщт.\nМы ахъщэ тыным пай лъэIу тхылъыр 2022-рэ илъэсым ичъэпыогъу мазэ и 1-м нэс зытыхэрэм мэлылъфэгъум къыщыублагъэу къафалъытэжьынышъ зэхэубытагъэу къафэкIожьыщт.\nАщ нахь кIасэу зытыхэрэм джа зыщатыгъэ мазэм щегъэжьагъэу къафалъытэщт.\nЛъэIу тхылъыр къэралыгъо фэIо-фашIэхэм япортал, ПенсиехэмкIэ фондым икъулыкъоу цIыфхэм Iоф адэзышIэрэм е МФЦ-м ащатын алъэкIыщт.\nМыщ фэгъэхьыгъэ къэбарыр нахь игъэкIотыгъэу зищыкIагъэхэм фондым иинтернет нэкIубгъо рагъотэщт.\nУФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу АР-м щыIэм ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:6bd7a272-849e-4f81-be04-a55c283041dc>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/09\/28\/%D1%81%D0%BE%D0%BC%D1%8D-%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%BD-965-%D0%BC-%D0%B5%D1%85%D1%8A%D1%83-%D0%BF%D1%8Di%D1%83%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-03-27T23:44:09Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296948708.2\/warc\/CC-MAIN-20230327220742-20230328010742-00165.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9416389465,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9416389465332031, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0577150397002697}","num_words":350,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.059,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.037,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.939,"perplexity_score":3402.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Журналистикэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ишIухьафтын афэгъэшъошэгъэнымкIэ Комиссием изэхэсыгъо бэмышIэу щыIагъ.\nАдыгэ Республикэм и Президент 2008-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 30-м ышIыгъэ Указэу N 41-р зытетэу «Журналистикэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ишIухьафтын ехьылIагъ» зыфиIорэм диштэу 2023-рэ илъэсымкIэ журналистикэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ишIухьафтын афэгъэшъошэгъэным фэгъэхьыгъэ зэнэкъокъу шъхьэихыгъэ зэрэзэхащэрэмкIэ унашъо мыщ щаштагъ.\nЛъэныкъуитIукIэ: гъэзетхэмрэ журналхэмрэ къыхаутыгъэхэмкIэ ыкIи теле-, радиокъэтынхэмкIэ шIухьафтыныр афагъэшъошэщт. Журналистикэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ишIухьафтын афэгъэшъошэгъэнымкIэ Комиссием 2023-рэ илъэсым чъэпыогъум и 1-м къыщегъэжьагъэу шэкIогъум и 1-м нэс журналист IофшIагъэхэмрэ документхэмрэ ыштэщтых, 2023-рэ илъэсым шэкIогъум и 1-м къыщегъэжьагъэу шэкIогъум и 30-м нэс ахэм ахэплъэщт.\nШIухьафтын зыфэгъэшъошагъэмэ хъунэу къагъэлъэгъорэ IофшIагъэхэр зэраштэрэмкIэ шапхъэхэр Адыгэ Республикэм икъэралыгъо хабзэ игъэцэкIэкIо къулыкъухэм яофициальнэ сайтэу «http:\/\/adygheya.ru» зыфиIорэм ижъугъотэн шъулъэкIыщт. Адыгэ Республикэм и Президент 2008-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 30-м ышIыгъэ Указэу N 41-р зытетэу «Журналистикэм ылъэныкъокIэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ишIухьафтын ехьылIагъ» зыфиIорэр ащ къыщыхаутыгъ.\nДокументхэр Комиссием итхьаматэ игуадзэу, Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу А. А. Шъхьэлэхъом мыщ фэдэ чIыпIэм рахьылIэнхэ фае: къ. Мыекъуапэ, ур. Крестьянскэр, 236, я 49-рэ каб., тел.: (8772) 52-36-01, факс: (8772) 52-10-16, электрон адресыр: email@example.com.","id":"<urn:uuid:bfbb58a8-25f5-46fe-99db-ab5bdd0dfb9f>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/03\/17\/%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%BA%D1%8A%D1%83-%D0%B7%D1%8D%D1%85%D0%B0%D1%89%D1%8D-11\/","date":"2023-03-27T23:43:16Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296948708.2\/warc\/CC-MAIN-20230327220742-20230328010742-00286.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8275589347,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8275589346885681, \"kbd_Cyrl_score\": 0.17058514058589935}","num_words":433,"character_repetition_ratio":0.126,"word_repetition_ratio":0.267,"special_characters_ratio":0.178,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.781,"perplexity_score":3748.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къалэу Эскищехир Темыр Кавказ Културэ ыкlи Зэдеlэжь Хасэм илъэс къэс зэхищэрэ Азхавала Мэфэкlыр мыгъэ, Шышъхьаlум и 13-м Мусаёзю зыфиlорэ къуаджэм щигъэмэкlыгъ. Орэдыlоу Щынахьо Бетюл Билгин ымэкъэ дахэкlэ, Лъэпкъ Къашъохэмкlэ Къэшъокlо Купэу Шыблэ зыфиlорэмрэ ар къагъэбаигъ Мэфэкlым хэлэжьагъ, КАФФЕД-м итхьаматэ гуадзэу, Доктор Ясемин Орал.\nBu haber sitesi, Gazeteciler Cemiyeti'nin uygulamakta olduğu Demokrasi için Medya\/Medya için Demokrasi Projesi'nin desteği ile oluşturulmuştur ve sürdürülmektedir.\nİçerik tamamıyla Jineps Gazetesi sorumluluğu altındadır ve Gazeteciler Cemiyeti'nin görüşlerini yansıtmak zorunda değildir","id":"<urn:uuid:37243349-8c61-420a-ab40-d301d6c5f5ae>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/09\/%D0%B0%D0%B7%D1%85%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0-%D0%BC%D1%8D%D1%84%D1%8D%D0%BAl%D1%8B%D1%80\/","date":"2023-04-01T22:36:17Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296950363.89\/warc\/CC-MAIN-20230401221921-20230402011921-00330.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6118238568,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6118238568305969, \"gag_Latn_score\": 0.2983432412147522, \"tkr_Cyrl_score\": 0.01216164417564869}","num_words":235,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.009,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.745,"perplexity_score":12480.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къыблэ федеральнэ шъолъырым урым-рим бэнакIэмкIэ изэнэкъокъу Шъачэ щыкIуагъ. Илъэс 18-м нэс зыныбжь кIалэхэр ащ хэлэжьагъэх.\nАдыгэ Республикэм и Тэхъутэмыкъое район къэзыгъэлъэгъогъэ бэнакIохэм хагъэунэфыкIырэ чIыпIи 7 къыдахыгъ.\nЗэнэкъокъухэм язэфэхьысыжьхэм адиштэу текIоныгъэр къыдэзыхыгъэхэм зэнэкъокъум и Урысые едзыгъо Адыгеир къыщагъэлъэгъощт. Ахэр: Хьатит Мурат, Шъоумыз Амир ыкIи Нэхэе\nРэмэзан, джащ фэдэу ятIонэрэ чIыпIэр къэзыхыгъэ Ильхам Самедовыр, Абдэкъо Зубер, ЦIэгъош Дамир, Дыхъу Расул.\nЗэнэкъокъум ифинал едзыгъо гъэтхапэм и 13 — 17-м къалэу Самарэ щыкIощт.","id":"<urn:uuid:c993cdde-f815-423d-92a5-cf9f3d00a831>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/03\/02\/%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%83%D0%BD%D1%8D%D1%84%D1%8B%D0%BAi%D1%8B%D1%80%D1%8D-%D1%87i%D1%8B%D0%BFi%D0%B8-7\/","date":"2023-04-01T05:00:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296949701.0\/warc\/CC-MAIN-20230401032604-20230401062604-00075.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5647142529,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.564714252948761, \"kbd_Cyrl_score\": 0.43472564220428467}","num_words":157,"character_repetition_ratio":0.025,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.057,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.664,"perplexity_score":3626.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ФутболымкIэ Урысыем ипервенствэ иятIонэрэ лиг�� хэлэжьэрэ Мыекъопэ «Зэкъошныгъэм» зэнэкъокъум ифинал едзыгъо ящэнэрэ ешIэгъоу щыриIэщтым зыфегъэхьазыры.\nРеспубликэм икомандэ шъхьаIэ IукIэщт купым апэрэ чIыпIэр щызыIыгъ «СКА» (Ростов-на-Дону). Финал едзыгъом щыриIэгъэ апэрэ ешIэгъуитIур «Зэкъошныгъэм» шIуахьыгъ. «Алания-2-м» Мыекъуапэ щыдыриIэгъэ зэIукIэгъур хьакIэхэм ахьыгъ, пчъагъэр 1:2. Ащ ыуж Налщык ичIыпIэ командэу «Спартак» дешIагъ, а ешIэгъури шIуахьыгъ, пчъагъэр – 5:1.\nАрэу щыт нахь мышIэми, Мыекъуапэ икомандэ купым ящэнэрэ чIыпIэр щиIыгъ ыкIи первенствэм зэфэхьысыжь я 7-рэ чIыпIэр къыщыдихын ылъэкIыщт. Ащ пае «Зэкъошныгъэм» «СКА» къышIуихьын ыкIи мэхьанэшхо зиIэ очкоуи 3 къыхьын фае. ЗэIукIэгъур жъоныгъуакIэм и 23-м кIощт, сыхьатыр 4-м рагъэжьэщт.","id":"<urn:uuid:61304483-e92b-4068-b441-4a6b4cb64b0e>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/05\/19\/%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%BAi%D1%8D%D0%BB%D1%8A%D1%8B%D0%BAi%D0%BE%D1%89%D1%82-%D0%B5%D1%88i%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%BC-%D0%B7%D1%8B%D1%84%D0%B5%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D1%80\/","date":"2023-06-02T17:47:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224648850.88\/warc\/CC-MAIN-20230602172755-20230602202755-00704.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7356079817,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7356079816818237, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2627381682395935}","num_words":244,"character_repetition_ratio":0.081,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.182,"stopwords_ratio":0.037,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.512,"perplexity_score":2531.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Зэнэкъокъухэм ахэлэжьагъэх хэбзэухъумакIохэр, хьыкум приставхэр, УФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и ГъэIорышIапIэу Адыгеим щыIэмрэ бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум республикэмкIэ и ГъэIорышIапIэрэ ялIыкIохэр, нэмыкIхэри.\nКъулыкъушIэхэм лъэныкъуи 6-кIэ заушэтыгъ. Анахь гъэшIэгъонэу рекIокIыгъэр къызэдэчъэнымкIэ эстафетэр ары. Ащ текIоныгъэр къыщыдихыгъ Росгвардием вневедомственнэ ухъумэнымкIэ иотдел икомандэ. Мыщ хэтхэр анахь лъэшыгъэх кIапсэр зэпэкъудыигъэнымкIэ, автоматэу Калашниковым изэхэхынкIэ ыкIи изэхэлъхьажьынкIэ, мы пшъэрылъыр псынкIэ дэдэу ыгъэцэкIагъ Iэшъхьэмэфэ Азэмат. УФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и ГъэIорышIапIэу Адыгеим щыIэм илIыкIо такъыкъи 5-м къыкIоцI килограмм 24-рэ къэзыщэчырэ гирыр гъогогъу 97-рэ къыIэтыгъ, мы лъэныкъомкIэ ащ текIоныгъэр къыдихыгъ. МэфэкI Iофтхьабзэр футбол цIыкIум ифинал ешIэгъукIэ аухыгъ.\nБЗЭШIУ Асхьад.","id":"<urn:uuid:b7448b75-9c89-4f4a-935e-d1c602ff8cd9>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/05\/12\/%D0%BC%D1%8D%D1%84%D1%8D%D0%BAi-i%D0%BE%D1%84%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B7%D1%8D%D1%85%D0%B0%D1%89%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2023-06-02T18:40:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224648850.88\/warc\/CC-MAIN-20230602172755-20230602202755-00200.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6060281396,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.606028139591217, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3918321430683136}","num_words":303,"character_repetition_ratio":0.071,"word_repetition_ratio":0.129,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.562,"perplexity_score":1588.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъэу, Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ тхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ неущ имэфэкI маф. Ащ фэшI АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат тхакIом къыфэгушIо.\n\n\nЛъытэныгъэ зыфэсшIырэ Исхьакъ Шумафэ ыкъор!\nУкъызыхъугъэ мафэм фэшI сыгу къыздеIэу сыпфэгушIо!\nИлъэсипшI пчъагъэ хъугъэу Адыгеимрэ Урысыемрэ ащыпсэурэ цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм узышъхьамысыжьэу уафэлажьэ. ТхэкIо IэпэIэсэ дэдэу, общественнэ IофышIэшхоу, тхакIохэм яреспубликэ Союз иправление ипэщэ чанэу узэрэщытым къакIэкIуагъ лъытэныгъэ инэу, осэшхоу къыпфашIырэр.\nУилъэпкъ итарихъ гъогу шъыпкъагъэ хэлъэу къызэрэбгъэлъагъорэм лIэужхэм язэпхыныгъэ егъэпытэ, къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэр лъэпкъ культурэмрэ шэн-хабзэхэмрэ къаухъумэнхэм игъогу тырещэх.\nЛъытэныгъэ зыфэсшIырэ Исхьакъ Шумафэ ыкъор, псауныгъэ пытэ уиIэнэу, угушхо зэпытынэу, творчествэмкIэ гъэхъэгъакIэхэр пшIынэу, Адыгеимрэ Урысыемрэ апае гухэлъышIоу уиIэр зэкIэ къыбдэхъунэу сыгу къыздеIэу сыпфэлъаIо!\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат\nМэщбэшIэ Исхьакъ зыIуигъэкIагъ ыкIи дэгущыIагъ журналистэу ТIэшъу Светланэ.\nЛЪЭПКЪ ГУПШЫСЭМ ИКЪЕЖЬАПI\n— Лъэпкъым ынап пIомэ, апэу зыцIэ къыраIощтхэм уащыщ. УкъэзымышIэрэ адыгэм идунай хэтэп. Анахь цIыкIум къыщыублагъэу анахьыжъхэм анэсэу МэщбэшIэ Исхьакъ зэкIэмэ ашIэ. ТхэкIо цIэрыIом исэнэхьат сыд фэдэ пшъэрылъа къытрилъхьэхэрэр?\n— СыцIэрыIоу, зэкIэмэ сызэлъашIэу, шъыпкъэр пIощтмэ, зыслъытэжьырэп. Ащ фэдэу уцIэрыIоу зызыплъытэкIэ уиIоф къегоощт. Бащэрэ пцIэ къыраIо зыхъукIэ, узыгорэ дэдэу пшIошъ хъунышъ, зыпшIошIыжьыщт, утхэжьышъущтэп. СицIыкIугъом фэгъэхьыгъэу къэсIощтыр — илъэсищ сыныбжьэу сятэ чIэсынагъ, нэбгырибл сянэрэ сятэрэ къахэкIыгъагъ, кIэлиплIырэ пшъэшъищрэ. Пшъашъэхэр цIыкIухэзэ дунаим ехыжьыгъэх. Адрэ кIэлиплIым тянэ тыригъусэу сятэжъэу Дэунэжъ Бакъ иунэ тищэжьи, типIугъ. Сятэжъ ихьакIэщ щызэIукIэщтыгъэ къоджэдэс нахьыжъхэм сыряIофтабгэу, псы къафэсхьэу ситыгъ. Джащ щызэхэсхыщтыгъэ къэбархэр, тхыдэхэр лъэшэу сшIогъэшIэгъонэу сядэIоу, сятэжъ пэблагъоу сыкIэрытыгъ. Ащыгъум илъэсибл гор сыныбжьыгъэр. Джары сэ сыкъызэрэтэджыгъэр.\n— О уачIыпIэкIэ уитхылъхэр къэгущыIагъэх, о егъашIэм уамылъэгъугъэми, ахэмкIэ цIыфхэм узэлъашIагъ. ПшIошIы хъуния зэлъашIэрэ тхакIо ухъуныр?\n— Тичылэу Шъхьащэфыжь апэрэу къэкIогъагъэх Лъэустэн Юсыфрэ Еутых Аскэррэ. ТхакIохэр къэкIуагъэх заIом, сшIогъэшIэгъонэу, «таущтэу тхылъ атхыра?» упчIэр сыгу къитэджагъ. Ащыгъум еджапIэм сычIэхьэгъэ къодыягъ. ХьакIэхэм къаIуатэрэр, адыгэхэм ятарихъ фэгъэхьыгъэ тхылъхэр зэратхырэр згъэшIэгъуагъэ. Сэ ащ ыпэкIэ адыгэ таурыхъхэр Iор-Iотэжьэу зэхэсхыгъагъэх ныIэп. ЕтIанэ мафэ горэм сшынахьыжъэу Мыхьамодэ тхакIоу Хьаткъо Ахьмэд иусэ къеджэу зэхэсхыгъ, езбырэу зэригъашIэу. Ар адыгэ усэ зэхэлъхьаным илъэгъохэщ. Хьаткъом иусэ макъэ сыкъыгъэущыгъ, тхэным сыфищагъэуи плъытэ хъущт.\n— Укъызщыхъугъэу Шъхьащэфыжь игугъу уитхылъхэм бэрэ къащыошIы. Уитэтэжъ ихьакIэщ укъытегущыIэ. Хэта ащ къихьэщтыгъэхэр?\n— Сятэжъэу Бакъ илэгъухэу, гъунэгъу лIыжъхэр ары. Ямэфэ Iофхэр аухыгъэу, пчыхьапэрэ къызэ��эсхэти, къэбархэр къаIуатэу щысыщтыгъэх. А лъэхъаным телевидение, радио щыIагъэп, джа хьакIэщ таурыхъхэр ары тызэдэIущтыгъэр. Тэ зэшиплIым, анахьыжъыгъэр Мыхьамэт, ащ къыкIэлъыкIорэр Мыхьамод, ащ ыуж Мухътар, етIанэ сэры, тятэжъ тырихэгърэеу, зыфиIорэр лъэтемытэу дгъэцакIэу, тыготыгъ. Тэри, ныбжьыкIэхэм, пчыхьэ зэфэсхэр тиIэщтыгъэх. ТипчъэIупэ уц къашхъом тыхэсэу, нахьыжъхэм къаIотагъэу, тыгу итыубытагъэмкIэ тызэхъожьэу тыщысыщтыгъ. Гъунэгъу кIалэхэу, сшынахьыжъхэм яныбджэгъухэу Хьатыу Шыхьам, Бэгъос ТIатI, нэмыкIхэр къакIощтыгъэх, адыгэ пшысэхэр, нарт таурыхъхэр къэтIуатэщтыгъ. Ситхэн гупшысэ къызщыущыгъэр сятэжъ ихьакIэщ, тиунэ пчъэIупэ иуц къашхъу.\n— Уитхылъхэм уяджэмэ, адыгэ лъэпкъым къырыкIуагъэр унэгу къыкIэуцощт. Ащ фэдэу тарихъ романэу птхыгъэхэм къащыбгъэлъэгъогъэ образхэр хъугъэ-шIэгъэ шъыпкъэм сыд фэдизэу пэблагъэха?\n— Прозэ шъуашэм илъэу, роман зыфаIорэ жанрэмкIэ 20-м нахьыбэ стхыгъэ. Ахэр стхы зэхъум, хъарзынэщ пчъагъэхэм Мыекъуапи, Краснодари, Москва, Санкт- Петербурги, Тбилиси, Истамбыли сащылэжьагъ. Тхылъыр стхыным ыпэкIэ зысэгъэхьазыры. ГущыIэм пае, хьатхэм афэгъэхьыгъэу тхылъ стхыгъэ. «Хьатх» зыпIокIэ лъэкъоцIэ закъоу къытшIошIыщтыгъэ. Ау ахэр лъэпкъэу щыIагъэх, джыдэдэм Тыркуем ыубытырэ чIыналъэм изы IахьышIу аIыгъыгъ. «Зэман чыжьэм иджэрпэджэжь е хьатхыхэм япчыхьэ тIокI» зыфиIорэ романыр стхыным сыфемыжьэзэ Тыркуем сыкIогъагъ. Анкара ыкIи ащ пэгъунэгъу Чорум районым хьат чIыналъэр итыгъ, адыгэхэр къызхэкIыгъэу алъытэрэ лъэпкъым ипсэупIагъэхэр зыдэщытыгъэхэр слъэгъун фэягъэ. Стхырэм зэкIэмэ лъапсэ яI, ахэм ащызгъэфедэгъэ хъарзынэщ документхэр тхылъхэм къадэсэгъахьэх, къызхэсхыгъэхэр къащысэгъэунэфых. Лъэпкъым итарихъ птхын зыхъукIэ, ащ идунэететыкIэ зэбгъэшIэн фае.\n— Кавказ заом фэгъэхьыгъэ романих птхыгъэ. Ахэр зэхэубытагъэу томиплI хъоу къыдэбгъэкIыгъ. Апэрэ нэкIубгъом щегъэжьагъэу хъугъэ-шIагъэм ишъыпкъапIэ къиоIотыкIы.Тарихъ тхыгъэхэм сыдэущтэу Iоф адэпшIагъа?\n— Кавказ заом сятэжъ ихьакIэщ щытегущыIэхэ зыхъукIэ, «о зи зэхэпхыгъэп» аIоти, къысфадзыщтыгъ. Сятэжъэу Бакъ ышыпхъу Тыркуем икIыжьыгъэмэ ащыщ, сянэ бэрэ къыIуатэщтыгъ, ау «къасIорэр цIыф епIо хъущтэп» къыпигъэхъожьыщтыгъ, джащ фэдизэу щынэщтыгъэх. Утхэ зыхъукIэ, лъэпкъым игууз къэптхын фае, тхакIо пэпчъ иIэн фае амыдэрэ темэхэр зыдэт тхылъ, псаузэ къыхамыутми, уахътэр блэкIымэ, зэгорэм къыхаутыжьыщт. Ащ фэдэу Кавказ заом фэгъэхьыгъэу апэрэ тарихъ романэу «Мыжъошъхьалыр» шъэфэу стхыгъагъэ.\nАу къэсIонэу сызфаер, сэ сыд фэдиз стхыгъэми сикъамэ, сисэшхо лъыр къыпычъэу язгъэлъэгъурэп. Аущтэу тиныбжьыкIэхэр бгъэбырсыры хъущтэп. Сэ сытхакIошъ, тарихъыр къэсэтхыжьы, ежь тхылъеджэм гурыIощт, ау зыгорэм Iапэ фэпшIэу, Iэбжымыр фызэкIаплъхьэу ухэтыныр къезгъэкIурэп.\n— Кавказ заом илъэхъан тилъэпкъ пащэхэм зэдрагъэштэгъагъэмэ хэгъэгур къаухъумэн алъэкIыныгъэу уеплъа?\n— Тэ, адыгэ лъэпкъым, Урыс пачъыхьэхэр тIо къытфэкIуагъэх. Зыр Николай I, адрэр Александр II. Апэрэр 1837-рэ илъэсым Геленджик къэкIогъагъ, ащ икъэбар сироманхэм ахэт. Адыгэхэм язэгъынэу фэягъ, ау зи къикIыгъэп. ЕтIанэ ятIонэрэ Александр 1861-рэ илъэсым къэкIуагъ. Ащи зи къикIыгъэп. Джа лъэхъаным тызэзэгъыгъагъэмэ, тимыкIыжьэу, тырамыфэу тыкъэнэныгъэнкIи мэхъу. Хы ШIуцIэ Iушъом рэхьатэу Iухьанхэу, къухьэ гъогур щызэIуихынэу пачъыхьэр фэягъ. «ШъуипсэукIи, шъуищыIакIи, шъуидини, хабзи къышъуфэнэщт» ыIуагъ. Зы нэбгырэ закъо — Хьаджэмыкъопщым пачъыхьэм къыIуагъэм дыригъэштагъ. Ащ ыIуагъэр изыутыжьыгъэр ШIуцIэжъыкъо Цэикъор ары. Ар абдзахэмэ ащыщыгъ, Тубэ лъэны-къом щыпсэущтыгъ, ар пщыгъэп ау лъэшыгъ, ари бгъэмысэ хъущтэп. «Мыщ къыIуагъэр шъыпкъэп, тэ мыхэм тахэкIодэщт, щыгъур псым зэрэхэткIухьэу тыткIущт» ыIуагъ. Ащ пае Цэикъор зыгъэмысэхэри щыIэх, ау, къэIогъэн фаер, амышIэу, ятIонэрэ Александр джыри къэмыкIозэ, мэзищ ыпэу унашъо къыдигъэкIыгъагъ, Баратинскэм, Филипсон, Евдокимовым Владикавказ ащыIукIи адыгэхэм яIоф адызэхифыгъагъ. Сыдми а зэIукIэм пачъыхьэм къыщиIуагъэр шъыпкъагъэп, тигъэпцIагъ. Хъущтыр хъугъэ, кIэухыр зыфэдэр зэкIэми тэшIэ. Тыкъинагъэп тихэгъэгу, адыгэхэр икIыжьхи, къэнэгъагъэр процентитф ныIэп. Мыщ дэжьым тиакъылкIэ тызекIуагъэп, тызгъэдэIон пащэ къытхэкIыгъэп.\nЛIЭКЪО ЛЪАПСЭМ ИТАРИХЪ\n— МэщбашIэ — сыд мы лъэкъуацIэм къикIырэр? Сыдэущтэу ар къэхъугъа?\n— Сэ къызэрэсшIошIырэмкIэ, адыгэхэм алъэкъуацIэхэр зэкIэ е лIыцIагъэх, е шъхьадж зыфэкъулаим къыхэкIыгъэх. МэщбашI — мэщыр бэ зышIэрэр ары, МэщфэшIу — мэщым фэшIур ары. Тэ Шъхьащэфыжь тыкъыщыхъугъ, сянэрэ сятэрэ ащ къыщыхъугъэх шъхьае, тикъуаджэ бжъэдыгъуи, кIэмгуи, шапсыгъи дэмыс щыIэп, жъогъо 12-р щызэIукIагъэшъ, ашъхьэ къащэфыжьыгъ. Тэ МэщбашIэхэм унэгъуитIоу тыдэсыгъ. Джы лъапсэм къыдэчъыгъэ къутамэхэр нахь бэгъуагъэх, сшынахьыжъхэм къакIэныгъэхэу унэгъуитф щэпсэу, зы хьаблэм зэкIэри зэдытесых.\n— Шъуунэгъо Iужъугъ, зэрэсшIэрэмкIэ, уятэ жьэу чIэунагъ. Репрессием хэфагъа?\n— Сятэ къызэрэсшIэжьырэр исурэтхэр ары, ащ ятэ ыцIагъэр Амзан. Ащ нахьыжъэу сиIагъэхэр сшIэрэп. СятэкIэ къэбар макIэу къызнэсыжьыгъэр, колхозхэр зызэхащэм тхьамэтэ IэнатIэ горэ къыратыгъэу, бригадирэу Iоф ышIэщтыгъ. Ахэр зэкIэ ситхылъэу «ЧIыгу-огу зэнэсым сыда щыIэр?» зыфиIорэм къыщысэтхы. Сятэ гъэблэ лъэхъаным сымаджэ хъугъэу, Прочный Окопым шыхэр афыгъэхэу къэбар къынэсыгъ. Ахэр къыфыжьынэу макIо, ау джащ дэи щэхъу. Сятэжъэу Бакъ сшынахьыжъэу Мыхьамэт илъэс 13 ыныбжьэу игъусэу кIохи, сятэ кукIэ къащэжьи, мазэрэ унэм илъыгъэу дунаим ехыжьыгъ.\n— Дэунэжъхэм шъузэращэлIэжьыгъэми, хьаблэм шъукъытенагъа?\n— Хьау, тэ чылэ пакIэм, бгычIэмкIэ тыщыIагъ, етIанэ чылэ гузэгум Дэунэжъхэм ящагу 1936-рэ илъэсхэм адэжь тыкъэкIожьи, джащ зэшиплIыми тыщапIугъ. Къэзыщэрэм унэ ышIымэ тIысызэ, МэщбэшIэ хьаблэ хъугъэ. Джы сшыхэм къатекIыгъэхэр ащ щэпсэух. Унэгъуитфэу Шъхьащэфыжь тыдэс.\n�� ЗэкIэми уятэжъэу МэщбэшIэ Амзан шъутекIыгъа?\n— Ары, зэкIэми тызэунэкъощ. Ау Дэунэжъи къытхэкIыгъ. Сшынахьыжъэу Мыхьамэт сянэ ылъэкъуацIэкIэ атхыгъагъ. Сянэу Муминат япшъэшъэ зэкъуагъэти, лъэкъуацIэр мыкIодыным пае сятэжъэу Бакъ, ащ ыши зи къыпымыфэу дунаир ыхъожьыгъэти, сшынахьыжъ ежь ылъэкъуацIэкIэ аригъэтхыгъагъ. ЕтIанэ уахътэр лъыкIуати, сшынахьыжъэу Дэунэжъ Мыхьамэт бын къызыпэмыфэм, сэ сапэ итыгъэ Мухътарым апэрэ кIалэу къыфэхъугъэ Нурбый ДэунэжъкIэ атхыгъагъ ыкIи ар Мыхьамэт ыпIугъ. Нэужым ар врач Iазэ хъугъэ, илъэс пчъагъэрэ Адыгэкъалэ исымэджэщ иврач шъхьаIэу Iоф ышIагъ.\n— Шъхьащэфыжь окIуа? Уисаугъэт уIохьа?\n— Амал сиIэ къэс чылэм сэкIо. Мафэ къэс сшынахьыкIэмэ телефонкIэ садэгущыIэ. Сэры анахьыжъэу джыдэдэм яIэр. СызыкIокIэ къэзэрэугъоих, шъхьэкIафи къысфашIы, сэри афэсэшIы, сIорэми къедэIух, загъорэ сафэгубжэуи мэхъу, ау сыгу хагъэкIырэп. «Лъэпкъым, лIакъом зэфашIэ хэлъын фае», — ыIощтыгъ тянэ. Тэ тимызакъоу, тинысэхэр зэкIэ ыпIугъэх, ыгъэсагъэх. Джы къызнэсыгъэми игугъу ашIы. ЗэкIэ къыгъэгъунэныр сянэ игугъугъ, зэкIэ зэхиугъоягъэх, ары зы хьаблэ МэщбашIэхэр зэкIэ зэдытесы зыкIэхъугъэри. Зигугъу къэпшIыгъэ саугъэтыр, шъыпкъэр пIощтмэ, къызызэIуахым зэрэслъэгъугъ. СыблэкIы хъумэ тIэкIу сэлъэгъу, ау сытеукIытыхьэ ыкIи. ШъхьэкIэфэныгъэу къысфашIыгъэм сырыраз, сыушъэфынэп, ау упсаоу саугъэт пфагъэуцуным уигъэукIытэн ылъэкIыщт.\nТХАКIОМ ИГЪОГУ\n— УныбжьыкIэу чылэм укъыдэкIи, Мыекъуапэ укъэкIуагъ. КIэлэегъэджэ училищыр апэ къэуухыгъ. Нэужым Москва дэт Литературнэ институтэу Горькэм ыцIэкIэ щытым учIэхьагъ. Хэт уиIэпыIэгъугъэр?\n— АдыгабзэкIэ тхылъ 26-рэ къыдэзгъэкIыгъ. Апэрэ тхылъиплIыр усэкIэ тхыгъэх, адрэхэр романых. 1945-рэ илъэсым къыщыублагъэу сэтхэ. СикIэлэегъаджэу ПщыунэлI Юсыф тхэныр шIу сигъэлъэгъугъ. Охътэ Абдулахь ишIуагъэ къысигъэкIыгъ. Мыекъуапэ сыкъызэкIом сызIукIэгъэ тхакIохэу Еутых Аскэр, Лъэустэн Юсыф, КIэрэщэ Тембот сакIырыплъыгъ, тхэн IофымкIэ ахэри къыздэIэпыIагъэх. Ау мылъкукIэ сезгъэджагъэхэр сшынахьыжъхэр, сян ары. А уахътэр къин дэдагъ, зэоуж илъэсхэм гъаблэр щыIагъ, ежьхэр мышхэщтхэми, сэ сыщагъэкIагъэп. ЕтIанэ сэ слъакъо сызытеуцом, IофшIэныр зысэублэм, сшыхэм якIалэхэу нэбгырэ 11 езгъэджэжьыгъ, институтхэр къязгъэухыгъэх. ТилIакIо ызыныкъо кIэлэегъадж, ызыныкъо врач.\n— Урыс тхакIохэм, усакIохэм апэрэ мафи уахэхьагъ. Сергей Михалковыр иаужырэ мафэ нэс уиныбджэгъугъ, Роберт Рождественскэм угосэу уеджагъ. О уицIыф гъэпсыкIэ, унэутхэу, учанэу узэрэщытыр ара аущтэу уахэзэгъэнымкIэ зишIуагъэ къэкIуагъэр?\n— Литературнэ институтым сызэкIом урыс тхылъэу сыджыгъагъэр Пушкиным иеу «Капитанская дочка» зыфиIорэр ары. Ари адыгабзэкIэ зэдзэкIыгъэу седжэгъагъ. ЗэкIэмкIи институтым ащыгъум нэбгыри 125-рэ щеджэщтыгъэр, ахэм ахэтыгъэх Гамзатовыр, Друнинар, Старшиновыр. Тэ тызэрысыгъэ курсыр нэбгырэ 25-рэ хъущтыгъ. Къыздеджагъэх Роберт Рождественскэр, Евгений Е��тушенкэр, Бэлла Ахмадулинар, Севак Паруй. Василий Захарченкэм тыригъаджэщтыгъ, ар журналэу «Техника молодежи» иредактор шъхьэIагъ. Сикурс исыгъэхэр еджагъэхэу, яшIэныгъэкIэ бэкIэ сапэ итыгъэх, урыс ыкIи IэкIыб классикхэр зэкIэ акIугъэу къычIэхьагъэх. Ахэр сэ зэкIэ зэзгъэшIэжьын фэягъ, ауж зыкъизгъэнагъэп, дэгъоу седжагъ. Паустовскэм, Ромашовым ясеминархэм сыкIощтыгъ, сшIогъэшIэгъоныгъ. ЗэкIэри дэгъоу къысфыщытыгъэх.\n— Сыд фэдагъа ащыгъум Москва? Уиеджэгъу уахътэу 1950-рэ илэсхэм атефагъэр сыдэущтэу кIуагъа?\n— Москва ащыгъум нэмыкI шъыпкъагъ, джы зэрэщытым фэдагъэп. Къэлэ шъхьаIэм гъогогъуитIо еджакIо сыкIогъагъ. Обкомым Iоф щысшIагъэу, Бэрзэджыр апэрэ секретарь хъугъэу, КПСС-м иапшъэрэ еджапIэ журналистикэмкIэ ифакультет сагъэкIуагъ. ИлъэситIо ащ сыкъыщеджи, гъэзетым иредакторэу сагъэкIонэу фэягъэх, ау сафэкIуагъэп, сытхэн фэягъ. Мафэ горэм, ящэнэрэ курсым сисэу, тиректор къысаджи, Сергей Михалковым сыфытеонэу къызэрэкIэлъэIугъэр къысиIуагъ. ТелефонкIэ тызэдэгущыIагъ ыкIи иунэ сыригъэблэгъагъ. Нахь цIыфышIу егъашIэми сырихьылIагъэп, зэкIэ лъэпкъ тхакIохэм Михалковыр дэгъоу афыщытыгъ. Джащ къыщегъэжьагъэу Михалковымрэ сэррэ тызэнэIосагъ. Ащыгъум ащ илъэс 50 ыныбжьыгъ. ЩэIэфэкIэ ишIуагъэ къысигъэкIыгъ, IэпыIэгъу къысфэхъугъ, Мыекъуапи къэкIуагъ, схьэкIагъэ. ЗиIэшъхьэтетыгъэ тхакIохэм я Союз ылъэныкъокIэ унэ къысфаригъэщэфыгъ, тхьамэтэ гуадзэу сыриIагъ. Москва сищэжьы шIоигъоу бэрэ сауж итыгъ, ау сыфэкIуагъэп. Сэ адыгабзэкIэ сэтхэ, ащ сыкIомэ, сыдэкIодэщт, ситхылъхэр сэ зыщыстхын фэягъэр сичIыгу, сихэку.\n— УкIэгъожьыгъэба Москва укъызэрэдэмынагъэмкIэ?\n— Хьау, сыкIэгъожьырэп. Ащ сыкIогъагъэмэ, илъэс заулэ горэм сахэзагъэныгъэкIи мэхъу, етIанэ укъызхадзыжьыщтыгъ. НэмыкI дунай ар. Тэрэзэу сшIагъэ сызэрэмыкIуагъэр. Москва сыкъыдэнагъэмэ, мы стхыгъэ заулэр стхыщтыгъэп.\n— Тинасып укъызэрэдэмынагъэр ыкIи къызэрэбгъэзэжьыгъэр.\nАДЫГЭМ ИНАСЫП ЛЪАГЪУ\n— Адыгэ автоном хэкур илъэси 100 зэрэхъугъэр гъэрекIо хэдгъэунэфыкIыгъ. Сыд фэдэ лъэхъаныр ара анахь мэхьанэ зиIагъэр, сыдигъуа адыгэ лъэпкъым анахь зыкъызиIэтыгъэр, гъэхъагъэхэр зишIыгъэхэр?\n— Адыгэ лъэпкъым зыкъызиIэтыгъэр къэралыгъо гъэпсыкIэ тиIэ хъуи, Адыгэ хэку къытфашIи, «шъупсэу, шъуихабзэ шъутет, адыгабзэ зэжъугъашIэ, шъуедж» заIор ары. Къэзэкъэу къыддисхэми къыддырагъэштагъ. Апэу зэупчIыгъагъэхэр Большой Сидоровым дэс урысхэр ары. Адыгэхэм зэрахэзэгъагъэхэр, зэрадэпсэухэрэр къыхагъэщыгъ. Джа Кавказ заом къыхэкIыжьхи, процентитфэу мыщ къинагъэхэм джащыгъум зыкъэтшIэжьыгъагъ. Тафэраз тиIэшъхьэтетыгъэхэу Шэуджэн Мосрэ Хьахъурэтэ Шыхьанчэрыйрэ. Ахэм зэрахьэгъэ Iофышхом ишIуагъэкIэ адыгэхэм заужьыжьыгъ, ахэм ауж щыIэгъэ пащэхэми яшIуагъэ къагъэкIуагъ. Сэ къызэкIэлъыкIоу Iэшъхьэтет нэбгырэ 11-мэ Iоф адэсшIагъ. Ау анахьэу зыкъызытIэтыгъэр Адыгэ Республикэ тиIэ зэхъур ары. Ащ икъыдэхыни бэ хэлэжьагъэр, фэягъи фэмыягъи щыI, ау нэужым зэкIэри кIэгушIужьыгъэх.\n— Совет зэманым изы шIуагъэхэм ащыщ Адыгэ литературэ тиIэ зэрэхъугъэр. Сыд фэдэ чIыпIа тилитературэ джы урыс, дунэе литературэм ащиубытрэр?\n— Тызэрыс хэгъэгум тцIи, тызщыщ лъэпкъыри ыгъэкIодыгъэп. КIэрэщэ Тембот лъэпкъ цIыкIум къыхэкIыгъэу апэу къэралыгъо тын къыфагъэшъошагъ. Нахь шъолъыр инхэм ащыщ тхакIохэми ащ фэдэ джыри къаратыгъагъэп ащ къызыфагъэшъуашэм. Урысыем инароднэ артист хъугъэ Зыхьэ Заур. Джы нэбгырих ащ фэдэу тиI. Адыгэ литературэм чIыпIэу ыубытырэмкIэ сэ теубытагъэу къэсIон слъэкIыщт — илъэпкъ фатхэрэ тхакIом иIофшIагъэ кIодыщтэп, дунэе литературэм ар къыхэнэщт. Ежь ыбзэкIэ тхэрэ тхакIом сыдигъокIи мэхьанэ раты, ары дунэе литературэм ишапхъэхэр. Тэ таужкIэ къэкIощтхэр джыри нахь бэлахьхэу, нахь дэгъоу тхэнхэкIи мэхъух.\n— Джырэ лъэхъан тилъэпкъ къыхэкIын оIуа КIэращэхэр, МэщбашIэхэр, ШэуджэнцIыкIухэр?\n— КъыхэкIыщт, ау бэп. Литературэр мэзым, къушъхьэм фэд. Мэзым апэ плъэгъурэр анахь чъыг лъагэр, етIанэ нахь цIыкIуIор ары. Анахь цIыкIу дэдэр етIанэ иным еплъышъ, едао «уижьау сыкъыгъэхъурэп» еIошъ. Къушъхьэри джащ фэд — зыр нахь лъаг, зыр нахь цIыкIу. Литературэр ахэм ябгъэпшэн плъэкIыщт. Ау мэзыр мэзы зышIырэр зэкIэ чъыгэу хэтхэр ары. Тэ тилитературэ зы нэбгырэп зышIырэр. Сипублицистикэ къыщыстхыгъ «классиккIэ шъукъысэмыдж» сIуи. Тыклассикэп тэ джыри. Тэ адыгэ литературэм ылъапсэ езыгъэжьагъэхэм, Хьаткъомрэ КIэращэмрэ, адрэхэм зэкIэми таригъусагъ. Ау тауж къэкIощтхэм джыри тэщ нахь дэгъухэри къахэкIышъущт. Iэм пыт Iэхъуамбэхэр зэфэдэхэп, ау анахь ини цIыкIуи мэхьанэ яI, шъхьадж иIоф Iахь егъэцакIэ.\nДжащ фэд литературэр, тхэкIошхуи нахь мэкIаIоу тхэрэми мэхьанэ яI. Ау зым ыцIэ нахь ины мэхъу. Ащ фэдэм илъэсишъэм, шъэныкъом зэ зыкъыIэтын ылъэкIыщт.\nГУШЪХЬЭЛЭЖЬЫГЪЭР ЛЪЭПКЪЫМ ИЙ\n— О утхакIу, къэлэмыр умытIупщыныр ары уипшъэрылъ шъхьаIэр. Ау ащ дакIоу, политикэм, общественнэ Iофыгъохэм сыд фэдэрэ зэмани уапэчыжьагъэп. Пэрыохъу къыпфэхъугъэба?\n— «Сыда тхакIор политикэм зыкIыхахьэрэр?» зыIохэрэр щыIэх, сэ ар къезгъэкIурэп. ТхакIор лъэпкъым ымакъ. ЦIыфхэр зэтефыгъэхэу къэхъух: бзылъфыгъэх, хъулъфыгъэх; ялъэпкъкIэ, ясоциальнэ зытеткIэ зэфэшъхьафых. Ахэр зэрэзэкIущтхэр къыхэпхыныр ары политикэр, лIымрэ шъузымрэ азыфагу, унэгъо кIоцIым политикэ илъын ылъэкIыщт. Лъэпкъым игумэкI, ар зыфэдэр, ар зэрэпсэущтыр тэщ фэдэхэр ары къэзыIошъущтыр, лIышъхьэхэм, политикхэм зэрытхэ чIыпIэм, IэнатIэу аIыгъым елъытыгъэу къаIон амылъэкIырэр тэры къэзыIонэу зипшъэрылъыр.\n— Уитхэн сыдигъуи къыщыкIагъэп. Тхылъ 90-рэ къыдэбгъэкIыгъ. СшIэрэп узытхагъэри, чэща мафа, ау о птхыгъэм фэдиз зыфэукIочIыгъэ джырэ тхакIохэм ахэт Iоу сшIэрэп. Ащ фэдизэу птхыгъэхэм анахь ппэблагъэу зы тхылъ горэ ахэта?\n— Ным илъфыгъэхэр зэхедзыха? ЗэкIэри зэфэдэу икIасэх, шIу елъэгъух. ЩыIэх адэ нахь къыбдэхъугъэхэри, зыхэр дэгъух, адрэхэр нахь дэих. Ау уилъфыгъэхэба? Сэ стхыгъэхэр зэкIэ сэ слъы къызхэкIыгъэхэр. Мыр нахь дэишъ шIу слъэгъурэп сфэIощтэп. Ар зыIошъущтыр тхылъеджэр ары.\n— СыдигъокIи сэIо: МэщбэшIэ Исхьакъ «Щэпсэу дунаим адыгэ лъэпкъхэр» зыфиIорэ усэм нэмыкI ымытхыгъагъэми, ежьыри адыгэ лъэпкъыри цIэрыIо ышIыщтыгъ. Сыдэущтэу къэхъугъа мы усэр?\n— Дунаим сыкъытехъуи, адыгабзэр сIулъэу, сятэжъ ихьакIэщ сигупшысэ къыщыущыгъ. Сиадыгагъэ сигъэтхыгъ, сыдигъокIи силъэпкъ сырыгушхуагъ, тхыдэу зэхэсхыгъэхэм «синасып сызэрэадыгэр» сагъэIуагъ. Хэтрэ лъэпкъи зышIодэгъу, зэкIэри зэфэдэх, зэхэдз сшIырэп, ау о узщыщыр зэкIэм анахь пшIодэхэщт, утхакIо зыхъукIи орэд фызэхэплъхьащт, уфэусэщт.\n— Илъэс 93-рэ уныбжьэу, уиакъыл псыхьагъэ дэд, тарихъ пчъагъэу, цIэу, хъугъэ-шIагъэу уигъашIэ къыхэфагъэхэр пщыгъупшэхэрэп. УпкъыкIи мэшэлахьэу укъызэтенагъ. Мыщ фэдиз кIуачIэ къыозытырэр узэрытхэрэр ара?\n— Ары, сызэрытхэрэр ары. ШъхьэкуцIым Iоф ешIэ. Романым нэбгыришъэ фэдиз хэтын ылъэкIыщт, нэбгырэ пэпчъ пшIэн фае, ахэмэ къаIуагъэр, ашIагъэр, яшэнхэр — зэкIэ пшIэн фае. Ащи ишIуагъэ къэкIо, ущегъаIэ. Дунаим дэгъури дэири зэготэу къэкIо. Тинасыпышъ, дэгъур нахьыб. Неущ тыгъэр къыкъокIыщт, ар зыщыбгъэгъупшэ хъущтэп. Гугъэм цIыфыр щегъаIэ.\n— Непэ отха?\n— Пчэдыжь сытхагъ. Сэ компьютер згъэфедэрэп, зэкIэ романэу, усэу къыдэкIыгъэхэр IэкIэ стхыгъэх. Загъорэ, зи сфэмытхы хъумэ, сэтIысышъ, тхьапэхэм сахаплъэу сыхьатныкъорэ Iанэм сыпэсы. Сытхэным ыпэкIэ дыухьэ къэсэхьы, сигухэлъхэр къыздэхъунэу Тхьэм семылъэIоу, зыфэсымыгъазэу зыкIи къыхэкIырэп. Зыгорэм сIэ, сикъэлэмыпэ ыщэрэм фэдэу загъорэ къысшIошIы. Тхьэм уелъэIун фае, непэ къыбдэмыхъугъэр неущ къыбдэхъущт, джыри мафэ къэкIощт, джыри илъэс къэкIощт. Угу бгъэкIоды хъущтэп. Пчэдыжьым сыхьатыр 10-м нэс унэм сыщэлажьэ. ЕтIанэ IофшIапIэм сыкъэкIошъ, журналиплIэу къыдэдгъэкIырэм къарыхьащт тхыгъэхэм сяплъы. ЗэкIэ игъэкIотыгъэу сэджы сIорэп, ау нэкIэ сарэчъэ. ЦIыфмэ саIокIэ. Джары сигъашIэ зыфэдэр.\n— Илъэс 90-рэ узэхъум зэдэгущыIэгъу зэдэтшIыгъагъ. Ащыгъум хьатхэм афэгъэхьыгъэ тхылъыр къыдэбгъэкIыгъэу ыкIи джащ уитхэн щыуухынэу къэпIогъагъ. Ау чIыгу-огу зэнэсым зыгорэ къызщыплъэгъукIэ тхэныр пыбдзэжьынкIи хъунэу къыхэбгъэщыгъагъ. Лагъорэ Накъэрэ афэгъэхьыгъэ тхылъыр ащ ыуж къыдэбгъэкIыгъ, ащи укъыщыуцугъэп. Сыд джы къэплъэгъугъэр?\n— АдыгабзэкIэ журналэу «Зэкъошныгъэм» къыщыхауты Чэчаныкъо Чэчан фэгъэхьыгъэр. ШIэхэу урысыбзэкIи къыдэкIыщт. Джыри сыцIыкIузэ зэхэсхыщтыгъэх ащ икъэбархэр. Нарт эпосым хэт, пшысэхэм къахэфэ. Чэчаныкъо Чэчан къэмыхъузэ ятэ кIодыгъагъэ, ежь ины зэхъум ятэ лъыхъунэу ригъажьи, бэ къехъулIагъэр. Нартхэм язэман къыхэсэщышъ, непэрэ дунаим къыхэсэщэ. УпчIэу къыIэтхэрэр гъэшIэгъоных. А романыкIэр тхылъеджэхэм шIэхэу апашъхьэ къислъхьащт, сэгугъэ агу рихьынэу. Джы джащ щысыухыгъ зыфэпIощтым фэдэу сегупшысэ, ау мары сыкъыбдэгущыIэзэ джыри сшъхьэ зыгорэхэр къехьэх, тхылъ птхынэу икъуни ылъэкIыщт.\n— Опсэу, гущыIэгъу у��ъызэрэтфэхъугъэмкIэ. Тхьэм селъэIу илъэси 100 ухъугъэу джыри мыщ фэдэ зэдэгущыIэгъу зэдэтшIынышъ, романэу уздэлажьэрэм тытегущыIэнэу.\n— Ар зэкIэ Тхьэр ары зэлъытыгъэр. Джащ тынатIэ къыритхагъэм тыблэкIыщтэп. Ау етIани цIыфым зэкIэ Тхьэм фимыгъазэу, ежьыми ицIыфыныгъэ чIимынэмэ нахьыби къыгъэшIэнкIи мэхъу. КъэдгъашIэми дэгъу, джыри зэ тызэIукIэн. Загъорэ къысаIо сшIэщтыр сшIэгъахэ фэдэу. Ары шъхьаем мары сыкъэгущыIэ пэтзэ, гухэлъхэр шъхьэм къехьэх, джыри зыгорэм сегупшысэ. СфэлъэкIымэ, ари сшIэн.\n— Тхьэм къыбдегъэхъу уигухэлъхэр. Опсэу.\nДэгущыIагъэр ТIэшъу Светлан.","id":"<urn:uuid:370bdb36-5017-416b-9c15-7856242e6118>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/05\/26\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D1%8A-i%D0%BE%D1%82%D0%B0%D0%BAi%D1%83\/","date":"2023-06-02T19:08:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224648850.88\/warc\/CC-MAIN-20230602172755-20230602202755-00276.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9542107582,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9542107582092285, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0454891063272953}","num_words":6039,"character_repetition_ratio":0.027,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.958,"perplexity_score":2680.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые физкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыным сафэхьазыр» зыфиIорэ бгъэхалъхьэхэр защаратыжьыгъэхэ мэфэкI зэхахьэ культурэм и Унэу «Гигантым» щыкIуагъ.\n2022-рэ илъэсым шапхъэхэр дэгъоу зытыгъэ нэбгырэ 50 къыхагъэщыгъ, ахэм къатефэрэ бгъэхалъхьэхэр аритыжьыгъэх Мыекъуапэ физическэ культурэмкIэ ыкIи спортымкIэ и Комитет ипащэу Дмитрий Щербаневым. Бгъэхалъхьхэр ыкIи ахэр къазаратыгъэр къэзыушыхьатырэ унэе удостоверениехэр зыфагъэшъошагъэхэм зэкIэми шапхъэхэр зэрифэшъуашэу атыгъэх.\nУрысые физкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыным сафэхьазыр» зыфиIорэм ифедеральнэ гупчэ зыдэщыIэ къалэу Казань къикIыгъэ мыщ фэдэ бгъэхэлъхьэ 3757-рэ Адыгэ Республикэм къыIэкIэхьагъ. Мы мэфэ благъэхэм ахэр муниципалитетхэм аIэкIагъэхьащтых, зытефэхэрэм атырагощэщтых.\nАпшъэрэ ыкIи гурыт сэнэхьат зыщарагъэгъотырэ еджапIэхэм ачIэхьащт кIэлэеджакIохэм мы бгъэхалъхьэр къашъхьэпэщт, сыда пIомэ ащ балл тедзэхэр къетых.\nБЗЭШIУ Асхьад.","id":"<urn:uuid:5cdd7d85-b788-4795-b70a-a7b896197325>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/05\/19\/%D0%BD%D1%8D%D0%B1%D0%B3%D1%8B%D1%80%D1%8D-50-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%85%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%89%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-06-02T19:01:11Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224648850.88\/warc\/CC-MAIN-20230602172755-20230602202755-00024.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9181572199,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9181572198867798, \"kbd_Cyrl_score\": 0.08122353255748749}","num_words":267,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.132,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.89,"perplexity_score":4244.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Илъэс 18-м къыщегъэжьагъэу илъэс 20-м нэс зыныбжьхэмкIэ Урысыем ипервенствэ хэлэжьэщтхэм якъыхэхын ахэр фытегъэпсыхьэгъагъэх. Адыгеим испортсмен 19 зэнэкъокъум хэлэжьагъ.\nХэгъэгум ишъолъыр 25-мэ спортсмен 315-рэ къарыкIыгъагъ. ГухэкI нахь мышIэми, ащ фэдизэу гъэхъагъэхэр тикIалэхэм ашIын алъэкIыгъэп. КIэлэ 14-мэ ащыщэу анахь I��пэIасэу зыкъэзыгъэлъэгъуагъэр Нэгъуцу Амир ары. НахьыбэкIэ щыгугъыгъэхэми, ятфэнэрэ чIыпIэр ары ащ къыхьыгъэр. ЯгъэхъагъэхэмкIэ типшъашъэхэм тагъэгушIуагъ.\nАдыгеим щыщ пшъэшъи 5-мэ медали 5 къахьыгъ. Килограмм 70-м нэс къэзыщэчыхэрэмкIэ Мария Лодневам апэрэ чIыпIэр къыфагъэшъошагъ. Килограмм 78-м нэс къэзыщэчыхэрэмкIэ Виктория Пылевам ятIонэрэ чIыпIэр къыдихыгъ. Килограмм 48-м, 57-м нэс ыкIи килограмм 78-м ехъу къэзыщэчыхэрэмкIэ джэрз медальхэр афагъэшъошагъэх Дзэгъэл Камиллэ, Татьяна Шаталовам, Едыдж Разиет. (Адыгэ макъ)\nБзэшIу Асхьад","id":"<urn:uuid:974d3154-ea42-413f-9b90-da17ec867617>","dump":"CC-MAIN-2023-40","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2023\/07\/%D1%82%D0%B8%D0%BF%D1%88%D1%8A%D0%B0%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D1%83%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%8B%D0%B5-%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%BA%D1%8A%D1%83%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%89\/","date":"2023-09-29T02:57:46Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-40\/segments\/1695233510481.79\/warc\/CC-MAIN-20230929022639-20230929052639-00219.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6543598771,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6543598771095276, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3437977731227875}","num_words":244,"character_repetition_ratio":0.087,"word_repetition_ratio":0.026,"special_characters_ratio":0.176,"stopwords_ratio":0.049,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.733,"perplexity_score":3441.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Музыкыр Зэпыгъэугъошlоп зыфиlорэ Коллективым иджэмакъэкlэ зэфэсыгъэхэу фитныгъэ зэрамытхэрэр, цензюрхэм апэуцухэрэр зэкъоуцуагъэх музыкэм пылъхэр, япчьагъэ 70-рэм нэсэу, «Усэрэжъхэм Ягущыlэ Псэущт» зыфиlорэ програм рагъэкlокlыгъ, зэфэшьхьафэу бзипшlыкlэ (10-) орэдхэр къаlуагъэх. Ахэм ахэтыгъэхэу, илъэс псаум ежь яшlоигъныгъэкlэ lоф зыдашlагъэу зэхагъэуцуагъэ музыкэм иапэрэ пычыгъо къызэдаlуагъ. Жьоныгъуакlэм и 1-м ар къыдэкlыгъ. Орэдым хэтых, Тыркубзэ, Курдыбзэ, Адыгабзэ, Кырманчи, Арапыбзэ, Заза, Персыбзэ, Ермэлыбзэ, Лодино ыкlи Хышlуцlэ lушъо Лъэпкъхэм аlулъ Урымыбзэр зэрахэтэу бзэ зэфэшъхьафхэмкlэ гущыlэхэр. БаБа Зула зыфиlорэ орэдыlо купым хэтэу Мурат Эртел, орэдышъор хихыгъ ыкlи гущыlэхэр зэригъэфагъэх.\nОрэдыр къэзыlуагъэхэм ащыщых Джейлан Эртем, Хайко Чепкин, Озби, Доган Дуру, Ферял Ёней, Бурхан Щэщэн, Джахит Беркай, Айщенур Коливар, Ясемин Гёксу ыкlи Метин Кахраман.\nАдыгабзэ гущыlэхэм адэлэжьагъэр Мурат Топчу. Орэдыр къыlуагъ Тунджер Думан.","id":"<urn:uuid:ba48bae2-731e-493f-8683-e040b4f0f0bb>","dump":"CC-MAIN-2023-40","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2023\/06\/%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%B7%D1%8E%D1%80%D1%8B%D0%BC-%D0%BC%D1%83%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8D%D1%80-%D0%BF%D1%8D%D1%83%D1%86%D1%83\/","date":"2023-09-29T04:32:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-40\/segments\/1695233510481.79\/warc\/CC-MAIN-20230929022639-20230929052639-00565.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7845632434,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7845632433891296, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21203209459781647}","num_words":286,"character_repetition_ratio":0.007,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.16,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.863,"perplexity_score":6077.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мы мафэхэм Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым лъэтемыт кIэлэцIыкIу хирургиемкIэ ыкIи травматологиемкIэ джырэ Iэзэн амалэу щыIэхэм зыщатегущыIэгъэхэ шIэныгъэ-гъэсэныгъэ еджапIэр зэрифэшъуашэу кIуагъэ. Дунэе общественнэ организациеу «Врачхэм я Хасэ» иIофшIэн къыдыхэлъытагъэу ар зэхащагъ.\nЛъэтемыт кIэлэцIыкIу хирургиемкIэ ыкIи травматологиемкIэ шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтыр, АР-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетыр, медицинэ сообществэм и Союзэу «Лъэпкъ медицинэ палатэр» зыфиIорэр, заохэм ыкIи ошIэ-дэмышIэ Iофхэм ахэфэгъэ кIэлэцIыкIухэм IэпыIэгъу языгъэгъотырэ Дунэе шIушIэ Фондыр Iофтхьабзэм кIэщакIо фэхъугъэх.\nОнлайн шIыкIэм тетэу Iофтхьабзэр къызэIуихыгъ лъэтемыт кIэлэцIыкIу хирургиемкIэ ыкIи травматологиемкIэ шIэныгъэ- ушэтыпIэ институтым ыкIи Лъэпкъ медицинэ палатэм япрезидентэу Леонид Рошаль.\nIофтхьабзэм къекIолIагъэхэм АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ыцIэкIэ шIуфэс къарихыгъ АР-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иминистрэу Мэрэтыкъо Рустем ыкIи мыщ фэдэ Iофтхьабзэхэм мэхьэнэшхо зэряIэр, врачхэм яIофшIэнкIэ шIогъэ ин зэрэхэлъыр къыIуагъ.\n— Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетыр къызызэIуахыгъэр илъэс 30 зыщыхъурэм мыщ фэдэ Iофтхьабзэ зэрэщыIэм осэ ин фэпшIынэу щыт. Непэ онлайн шIыкIэм тетэу джыри нэбгырэ 300-м ехъу Iофтхьабзэм къыхэлажьэ. Джырэ технологиехэр къызфэбгъэфедэхэзэ кIэлэцIыкIухэм хирургическэ IэпыIэгъу ябгъэгъотыныр, шъобжэу яIэхэр бгъэхъужьынхэм мэхьэнэ ин иI. Лъэтемыт IэпыIэгъу кIэлэцIыкIухэм ягъэгъотыгъэнымкIэ мы Iофтхьабзэм шIуагъэ къыхьыщт. ЫпэкIэ нахьыжъхэм афэгъэхьыгъэ гумэкIыгъохэр ары анахьэу тызытегущыIэщтыгъэр, мы еджапIэр IэубытыпIэ тшIынышъ, гумэкIыгъохэм нахь тадэлэжьэн фаеу сэлъытэ. Непэ къекIолIагъэхэм янахьыбэр апшъэрэ курсхэм ачIэс студентых, непэ тихьакIэхэм афэдэу врач цIэрыIо хъунхэу тащэгугъы, — къыIуагъ министрэм.\nМыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым иректорэу Къуижъ Саидэ хьакIэу къэкIуагъэхэм, шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтым илIыкIохэм зэрафэразэр, джащ фэдэу илъэс хъугъэу Iоф зышIэрэ «Врачхэм я Хасэ» хэтхэм яIофшIэн уасэ зэрэфишIырэр къыIуагъ. АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат иIэпыIэгъукIэ апшъэрэ еджапIэм ар зэрэщызэхащагъэр къыхигъэщыгъ.\n— Зисэнэхьат хэшIыкI ин фызиIэ специалистэу къэкIуагъэхэм яIэпэIэсэныгъэ мэфитIум къагъэлъэгъощт. Гъэсэныгъэм, медицинэм хэхъоныгъэхэр ашIынхэмкIэ ар IэпыIэгъу хъущт. Врач ныбжьыкIэхэм яапэрэ еджапIэ мы илъэсым мэлылъфэгъу мазэм тиапшъэрэ еджапIэ къыщызэIутхыгъ. А IофшIэныр ыпэкIэ лъытэгъэкIуатэ. ШIэныгъэ-ушэтыпIэ институтым иIофышIэ анахь дэгъухэр тихьакIэх. Медицинэ институтым щеджэрэ студентхэм шIэныгъакIэхэр агъотыщтых. Республикэм имедицинэ хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ ащ шIогъэ ин хэлъ, — къыIуагъ ректорым.\nАдыгеим къызэрэкIуагъэм осэ ин зэрэфишIырэр, яунэ къэкIожьхэрэм фэдэу къызэрэшIошIырэр къыIуагъ кIэлэцIыкIу нейрохирургиемкIэ Урысые обществэм ипрезидентэу, медицинэ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Жанна Семеновам. КIэлэцIыкIухэм япсауныгъэ къызэтегъэнэжьыгъэнымкIэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэм зэратегущыIэщтхэр, сыд фэдэрэ узи игъом къыхэгъэщыгъэн зэрэфаер ыкIи лъэтемыт IэпыIэгъум щыIэныгъэр къызэригъэнэжьырэр къыхиг��эщыгъ. Медицинэ сэнэхьат зэзыгъэгъотырэ студентхэми, Iоф зышIэрэ врачхэми гъэшIэгъоныбэ зэрэзэхахыщтыр, яIофшIэнкIэ ахэр агъэфедэнхэ амал зэряIэщтыр къыкIигъэтхъыгъ.\nЛъэтемыт кIэлэцIыкIу хирургиемкIэ ыкIи травматологиемкIэ шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтым ипащэ иапэрэ гуадзэу Светлана Альбертовам къызэриIуагъэмкIэ, мыщ фэдэ еджапIэхэр нэмыкI шъолъырхэми ащызэхащэх.\n— Медицинэр зы чIыпIэ итэп, ыпэкIэ лъэкIуатэ, технологиякIэхэр къежьэх. Ахэр зэрифэшъуашэу бгъэфедэнхэ, кIэлэцIыкIухэм игъом ыкIи ифэшъошэ медицинэ IэпыIэгъу ябгъэгъотын фае. Непэ лъэтемыт кIэлэцIыкIу хирургиемкIэ ыкIи травматологиемкIэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр зигъо къэсыгъэ Iофэу щыт. МэфитIум зэхэшъухырэр, шъулъэгъурэр ыпэкIэ шъуиIофшIэнкIэ жъугъэфедэжьынэу, гъэхъэгъэшIухэр шъушIынхэу шъуфэсэIо, — къыIуагъ ащ.\nНэужым еджапIэм иIофшIэн ыублагъ. Мы илъэсым шъолъыр зэфэшъхьафхэм ащыкIорэ еджапIэр зызэхащагъэр илъэситф хъугъэ.\nАдыгэ Республикэ кIэлэцIыкIу клиническэ сымэджэщым хирургиемкIэ иотделение ипащэу, кIэлэцIыкIу онкологэу, штатым хэмыт кIэлэцIыкIу хирургэу Гумэ Ахьмэд апэрэ докладыр къышIыгъ. ХирургиемкIэ отделениер Адыгеим 1967-рэ илъэсым къызэрэщызэIуахыгъэр, ащ гъогоу къыкIугъэр, пащэу иIагъэхэр пэублэм къыIуагъэх, нэужым кIэлэцIыкIухэм хирургическэ IэпыIэгъоу арагъэкIыхэрэм къатегущыIагъ.\nКIэлэцIыкIухэм къэорэ пкъыгъохэм шъобж зыхахыкIэ пшIэн фаехэм онлайн шIыкIэм тетэу къатегущыIагъ лъэтемыт кIэлэцIыкIу хирургиемкIэ ыкIи травматологиемкIэ шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтым ипащэу Валерий Митишевыр. Джащ фэдэу Москва къикIыгъэ лIыкIохэр хирургическэ амал анахь дэгъоу щыIэхэм, шъобжхэр къыхэгъэщыгъэнхэмкIэ шIыкIэхэм, лучевой диагностикэм къатегущыIагъэх. КIэлэцIыкIум икъупшъхьэ къутагъэмэ, ащ узэреIэзэщтым, шIыкIакIэу щыIэхэм арыгущыIагъэх. Шъобж хьылъэ зиIэ сабыйхэм узэрадэзекIон фаеми нэсыгъэх.\nЛъэтемыт кIэлэцIыкIу нейрохирургиеми нэсыгъэх, кIэлэцIыкIум ышъхьэкуцI шъобж иIэмэ IэпыIэгъоу ебгъэкIын фаем тегущыIагъэх.\nIоныгъом и 15-м еджапIэм иIофшIэн пидзэжьыгъ. УIагъэ, цэкъэпIэ чIыпIэ зиIэхэм узэряIэзэн фаем, бэрэ щылъырэ сабыйхэм акIышъо узэрэлъыплъэщтым, деструктивнэ пневмонием ыкIи нэмыкI лъэныкъохэм атегущыIагъэх.\nАдыгэ республикэ кIэлэцIыкIу клиническэ сымэджэщым травматологиемкIэ пунктым ипащэу, УФ-м ыкIи АР-м изаслуженнэ врачэу Шъхьэлэхъо Байзэт Iофтхьабзэм хэлэжьагъ.\n— Аужырэ илъэсхэм шъобжхэр зытещагъэ хъурэ сабыйхэм зэрахэхъуагъэм къыхэкIэу мы еджапIэм иIофшIэн шIуагъэ къызэрихьыщтыр гъэнэфагъэ. ТехнологиякIэу щыIэхэм нэIуасэ тафашIыгъ. Москва, Краснодар анахь шIэныгъэ дэгъу зиIэ кIэлэцIыкIу хирургхэу, травматологхэу, нейрохирургхэу къарыкIыгъэхэм Iэмэ-псымакIэхэм Iоф зэрадэпшIэщтыр къаIотагъ, — къыIуагъ Шъхьэлэхъо Байзэт.\nДЕЛЭКЪО Анет.\nСурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.","id":"<urn:uuid:2c1c803c-7ae0-46f7-af23-e9119a82a293>","dump":"CC-MAIN-2023-40","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/09\/15\/%D1%88i%D0%BE%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%B8%D0%BD-%D0%B7%D1%8B%D0%BF%D1%8B%D0%BB%D1%8A-i%D0%BE%D1%84%D1%82%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B1%D0%B7\/","date":"2023-09-27T11:10:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-40\/segments\/1695233510297.25\/warc\/CC-MAIN-20230927103312-20230927133312-00466.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7037674189,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7037674188613892, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2939857840538025}","num_words":1850,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.093,"special_characters_ratio":0.127,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.689,"perplexity_score":1528.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Културэмкlэ ыкlи Туризмэмкlэ Министерствэм Ушэтынхэмкlэ Гъэсэныгъэмкlэ Икъутамэ (Отдел) хахьэрэ Лъэпкъ Гушъхьалэжьыгъэмрэ Шlэныгъэхэмрэ я Зэфэхьасыжьын и Гупчэ Мыунае (не конкретно) Културэ Кlэнхэм Язехьакlохэм Алъыплъэрэ Купым 2022-рэ Илъэсым и Апэрэ Зэфэхьасыжьхэр ыкlэм фэкlуагъ. Ащ къыщхахыгъ Мелечхьан Аталай лъэпкъ lэшlагъэмхэмкlэ lэпэlас зыфиlорэр фитыныгъэ тхылъ фегъэшъошэнэу. Кавказ Хасэхэм я Федерацие (КАФФЕД-м) lэшlагъэхэм Адэлажьэхэрэм ащыщэу Бэданэкъо Мелечхьан, «Адыгэ-Черкес Дышъэ Идагъэмкlэ Художник» цlэр иlэ хъугъэ.\nBu haber sitesi, Gazeteciler Cemiyeti'nin uygulamakta olduğu Demokrasi için Medya\/Medya için Demokrasi Projesi'nin desteği ile oluşturulmuştur ve sürdürülmektedir.\nİçerik tamamıyla Jineps Gazetesi sorumluluğu altındadır ve Gazeteciler Cemiyeti'nin görüşlerini yansıtmak zorunda değildir","id":"<urn:uuid:43b07ec6-f65d-4406-814d-445bc498af7e>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/10\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D0%B4%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%8D%D0%B8%D0%B4%D1%8D-l%D1%8D%D0%BF%D1%8Dl%D0%B0%D1%81%D1%8D%D1%80\/","date":"2023-12-09T08:27:30Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100873.6\/warc\/CC-MAIN-20231209071722-20231209101722-00894.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9838662148,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9838662147521973}","num_words":287,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.007,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.986,"perplexity_score":11333.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Физкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыным сафэхьазыр» зыфиIорэм изичэзыу тхьамафэ Мыекъуапэ щыкIуагъ.\nЧъэпыогъум и 23-м къыщегъэжьагъэу и 29-м нэс рагъэкIокIыгъэ Iофтхьабзэр япшIэнэрэ хъугъэ. Республикэм икъэлэ шъхьаIэ щыпсэурэ нэбгырэ 21-рэ ащ хэлэжьагъ, ахэм янахьыбэр кIэлэеджакIох.\nРеспубликэм икъэлэ шъхьаIэ щыпсэухэрэм физическэ ухьазырыныгъэу яIэмкIэ зызэраушэтырэм дакIоу япсауныгъэ агъэпытэ, мэхьанэшхо зиIэ спорт Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэм ахэлажьэх. Мы тхьамафэм къыкIоцI физкультурэ-спорт комплексэу «IофшIэным ыкIи зыкъэухъумэжьыным сафэхьазыр» зыфиIорэм ишапхъэхэр атыгъэх. Хабзэ зэрэхъугъэу, анахь дэгъоу зыкъэзыгъэлъэгъуагъэхэм дышъэ, тыжьын, джэрз бгъэхалъхьэхэр афагъэшъошагъэх.\nМызыгъэгум дышъэ бгъэхалъхьэр нэбгырэ 11-мэ къалэжьыгъ, адрэхэм, зэкI пIоми хъунэу, зэрифэшъуашэу шапхъэхэр атыгъэх.","id":"<urn:uuid:b520ab4f-213a-4801-9bb2-35150cacaf47>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/11\/01\/%D0%BF%D1%81%D0%B0%D1%83%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D1%8B%D1%82%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%BC%D0%BAi%D1%8D-%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D1%88i%D1%83-2\/","date":"2023-12-04T16:35:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100531.77\/warc\/CC-MAIN-20231204151108-20231204181108-00880.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9694689512,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9694689512252808, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03031846322119236}","num_words":210,"character_repetition_ratio":0.063,"word_repetition_ratio":0.169,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.968,"perplexity_score":3422.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Лъэпкъым ынапэ зыфэдэр къэзыгъэлъагъорэр тишэн-зекIуакI, тишъуаш, тихабз, тикультур.\nАхэр зэрэдахэхэр, зэрэбайхэр дунаим щызэлъашIэным фэIорышIэх цIыф хэхыгъэхэр. ЛIэшIэгъум ахэр зэ къэхъух ыкIи ацIэ дышъэ хьарыфкIэ тарихъым хэтхагъэ мэхъу. Угушхонэу ахэм амал къыуаты, пшъхьэ пIэтынэу уашIы.\nАщ фэдэхэм ясатырэ хэт зэлъашIэрэ композиторэу, Урысыем инароднэ артистэу, Адыгэ Къэралыгъо орэдыIо-къэшъокIо купэу «Ислъамыем» ихудожественнэ пащэу Нэхэе Аслъан. Непэ, шэкIогъум и 18-р, ар къызыхъугъэ маф, ыныбжь илъэс 80 хъугъэ.\nМэкъэмэус цIэрыIом фэгушIуагъ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат:\n«Лъытэныгъэ зыфэсшIырэ Аслъан Къасымэ ыкъор!\nУимэфэкIыкIэ, уныбжь илъэс 80 зэрэхъурэмкIэ сыгу къыздеIэу сыпфэгушIо!\nУитворчествэ зебгъэушъомбгъузэ гъогушхо къэпкIуи, IэпэIэсэныгъэм илъэгэпIэ анахь инхэм уанэсыгъ. УиIофшIэгъухэм ямызакъоу, Адыгеими, Урысыеми, IэкIыб къэралыгъохэми арысхэу уитворчествэ зикIасэхэм къэблэжьыгъэ шъыпкъэу лъытэныгъэшхо къыпфашIы. Зыгуи, зышъхьи искусствэм етыгъэ композитор цIэрыIоу ары о узэрашIэрэр. ШIуагъэ къэзытырэ творчествэм узэрэпылъыр, просветительскэ, общественнэ IофшIэнхэр чанэу зэрэзэшIопхыхэрэр, Урысыем икомпозиторхэм я Союз узэрипащэр щысэшIу мэхъух лъэпкъэу укъызыхэкIыгъэм, уилъэныкъо гупсэ, хэгъэгум якультурэ уишъыпкъэу узэрафэлэжьэн фаемкIэ.\nУиIэпэIэсэныгъэ хэбгъахъозэ, адыгэ фольклорыр лъапсэ зыфэхъугъэ музыкальнэ IофшIэгъабэ уусыгъ. Зэхэщэн, пэщэныгъэ зехьан Iофхэм узэрафэкъулаир къэнэфагъ Адыгеир зэрыгушхорэ орэдыIо-къэшъокIо ансамблэу «Ислъамыер» зызэхэощэм.\nЛъытэныгъэ зыфэсшIырэ Аслъан Къасымэ ыкъор, адыгэ музыкальнэ культурэм изегъэушъомбгъун уиIахьышхо зэрэхэпшIыхьагъэм, илъэсыбэ хъугъэу шIуагъэ къытэу Адыгеим ифедэхэм узэрафэлажьэрэм афэшI тхьауегъэпсэу осэIо. Псауныгъэ пытэ уиIэнэу, уигъашIэ кIыхьэ хъунэу, уитворческэ гухахъо зиушъомбгъунэу, шIоу щыIэр зэкIэ къыбдэхъунэу сыпфэлъаIо!» — къыщеIо республикэм ипащэ Нэхэе Аслъан зыщыфэгушIорэ тхылъым.\nМэкъэмэус цIэрыIом игъэшIо зэхахьэ Къэралыгъо филармонием непэ щыкIощт, цIыфыбэ ащ хэлэжьэщт. Нэхэе Аслъан фэгушIонхэу ткъош Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Пшызэ шъолъыр, Урысыем икъэлэ шъхьаIэу Москва хьакIэхэр къарыкIыгъэх. МэфэкIым ипэгъокIэу Нэхэе Аслъан IукIагъ журналистэу ТIэшIу Светланэ.\n— АпэрэмкIэ, сигопэ дэдэу сыпфэгушIо, Аслъан, уимэфэкI мафэкIэ, Тхьэм илъэсыбэрэ джыри уегъэпсэу, мэкъэмэ дахэхэр уегъэус.\n— Тхьауегъэпсэу, Светлан.\n— Илъэс 80-р, мэшэлахь, гъэшIэ кIыхь, нахьыпэм, къэошIэжьа, а ныбжьым итхэр лIыжъышхохэу, къагъэшIэщтыр къагъэшIэгъахэу тяплъыщтыгъ. Джы щыIэныгъэр зэблэхъугъэ хъугъэ. ЦIыфхэр нахь къызэтенэх, ятеплъэкIи, яакъылкIи, акIуачIэкIи. Уныбжь елъытыгъэу непэ уизэрэщыткIэ сыд фэдэу узэплъыжьыра?\n— ПсынкIэу блэкIыгъ гъашIэр. Дунаир зэблэхъугъ оIоба, тэрэз, зэблэхъугъ. Мачъэ уахътэр, ар къызхэ��Iырэр — зэпыдгъафэрэр, тшIэрэр нахьыб. Сытхьаусыхэу къасIорэп ар, нахь дэгъу аущтэу Iофыбэмэ уапылъыныр, шъхьэр мэлажьэ, ащ акъылыр жъы ышIырэп. Уиакъыл нахь псыхьагъэ къэс нахь шIэныгъабэ еушэты. ШIэныгъэр — кIуачIэ, псауныгъ. СэркIэ ары зэрэщытыр. СиIофшIэн, шIу слъэгъурэ Iофым сигъашIэм сызэрэпылъым къыситыгъ къарыу.\n— «Шыкур» оIуа? УнасыпышIуа?\n— СэIо адэ, сэ къэзгъэшIагъэм нэзымыгъэсыгъэ композитор пчъагъ дунаим ехыжьыгъэр. Насып дахэ къыситыгъ Тхьэм.\n— Бэрэ сегупшысагъ, «тизэдэгущыIэгъу тыдэ мы филармонием щыщытестхэщт?» сIозэ. Саусырыкъо дэжь къыхэсхыгъ. Мы нарт лIыхъужъым ыцIэ мыкIодынэу къызэрэнагъэм фэдэу, сэ сшIошъ мэхъу, Нэхэе Аслъан ыцIэ егъэшIэрэ шIэжьым хэтыщт. Ащ фэдэу цIэрыIо ухъунэу, «Нэхэе Аслъан» къэпIогъэ закъоми, зэкIэми укъашIэу узэрэхъугъэм шIуагъэу хэлъыр сыд? Дэй горэ хэолъагъоми, сыд ар?\n— Ащ фэдизэу сыкъашIэ сIонэп, къыхэкIы бэдзэрым сытехьагъэу зыми сыкъымышIэуи. ЦIэр зэхахыгъэнкIи хъун, ау зэкIэмэ ситеплъэкIэ сыкъашIэрэп. Сэрэп пчэгум итыгъэр, сиIофшIагъэхэр ары. УзэлъашIэным шIуагъэу хэлъыр — узфежьэрэ Iофыр нахь псынкIэу зэшIохыгъэ мэхъу. ЦIэ пшIыгъэ зыхъукIэ къикIырэр зыгорэ зэрэбгъэхъагъэр ары. Зыгорэ бгъэхъагъэмэ, цыхьэ къыпфашIы, уасэ къыпфашIы, зичэзыу Iофэу узфежьэрэмкIэ IэпыIэгъу къыпфэхъух, уигущыIэ къыдырагъаштэ. Ау цIэрыIо узэрэхъугъэр зыгу римыхьынхэри щыIэщтых, бащэ къыбдэхъоу къызыоплъыхэкIэ, пэрыохъу лъахъэхэр къыптырадзэни алъэкIыщт.\n— Адэ, джа ныдэлъф мэкъамэхэр зыщызэхэпхыгъэ Джэджэхьаблэ ушъэожъые цIыкIоу къыщыпчъыхьэ зэхъум, ащ фэдэу лъэгэпIэ инхэм уанэсынэу уегупшысэщтыгъа?\n— Сэ сыдигъокIи сыфэягъ къэлэ ин сыдэсынэу, хъугъэ-шIэгъэ инхэм ахэщагъэ сыхъунэу. Краснодар тыпэгъунэгъоу тыщысыгъэба, къалэм тызыкIокIэ, ащ дэлъ щыIэныгъэм зы IэшIугъакIэ хэлъэу слъытэщтыгъ, сичылэ гупсэ симыкIасэкIэ арэп, ау къэлэдэсым иIэ амалхэр тэ зэрэтымыгъотырэр къыгурыIощтыгъ. СыцIэрыIоным сегупшысэщтыгъэп, ау зы гъэхъагъэ горэ къызбгъодэкIынэу сыфэягъ.\n— «Музыкэр — мэкъамэр уцыр сысми, псыр мачъэми, мэшIокур быуми зэхэсхыщтыгъ» оIо. Укъызэхъум къыбдэхъугъа музыкэр? Лъым хэлъэу къэкIуагъа? Уянэ пщынэ еощтыгъэу пIуагъэ.\n— Ары, сянэ орэдыр икIэсагъ, пщыни иIагъ, ар непэ Джэджэхьэблэ музеим чIэлъ. Культурэм и Унэу дэтым непэ Нэхэе Аслъан ыцIэ ехьы, сигъэшIэ ыкIи творческэ гъогу фэгъэхьыгъэ музей ащ къыщызэIуахыгъ. ЗэкIэ ащ чIэлъ пкъыгъохэр, сурэтхэр сэ ястыгъэх, сиунэе хъарзынэщ къыхэсхыгъэх. Зэрэхъугъэр сшIэрэп, ау бзыу макъэри орэдэу зэхэсхыщтыгъ, жьыбгъэ шъуими мэкъамэ къыхэIукIэу къысшIошIыщтыгъ. Сыфэщагъэу музыкэм сыкъэтэджыгъ.\n— Нэхаехэр бэу Джэджэхьаблэ щэпсэуха? Ахэр очэпщыехэу сэ къысшIошIыщтыгъ…\n— Ащ тыкъикIыгъ тэри, тлъапсэ ащ щыщ. Непэ зэкIэмкIи унэгъо 11 Джэджэхьаблэ дэс Нэхаеу.\n— Нэхаер, зы еплъыкIэмкIэ, урыс гущыIэу «нехай» зыфэпIощтым текIыгъ, ятIонэрэ еплъыкIэмкIэ – «губжыгъэу, зынэ зэхэгъэхьэгъэ цIыфым аущтэу еджэгъагъэх» аIо.\n— Джа нэ зэхэгъэхьагъэр ары имэхьанэ. Нэр зэхэгъэхьагъэмэ, губжыгъэ закъоп къикIырэр. ЦIыфыр зэшIэгъуаеу, гупшысэ куухэм ахэтмэ, ыни ар къыкIэщы, нэхае мэхъу.\n— Угубжыгъэуи услъэгъугъ, ау шIэхэуи укIэжъукIыжьы.\n— Сынэхае хьаулыя? Сыгубжыгъэу зыгорэм гущыIэ дыскIэ зыфэзгъэзагъэмэ, къылэжьыгъэшъ ары. УIэшъхьэтет зыхъукIэ, уипшъэдэкIыжь ины, цIыф купышхо зепщэныр IэшIэхэп, упхъэшэн фае. Адэ, къыхэкIы сатепхъэшыхьэу сиIофышIэмэ, ар хэмытмэ хъущтэп. Нахь сыкъэушъэбыжьэу сыплъэгъугъэмэ, ар къызхэкIырэр зысэухыижьыкIэ арэп, сымакъэ инэу зыфилъыгъэ цIыфым зигъэтэрэзыжьыгъэшъ ары. Хэти хэукъо, сэри сыхэукъо. Хэукъоныгъэр бгъэтэрэзыжьышъущт. ЕтIанэ, творчествэм плъыр-стырыгъи хэлъын фае, ар занкIэу, мысысэу гъогум рыкIошъурэп, хыорым фэдэу зэридзэзэ игъашIэ ехьы.\n— Илъэс 13-м пшынахьыжъ гитарэ къыпфищэфыгъ. Сыда зыкIэгитарэр? Е пщынэп, е шыкIэпщынэп?\n— Бзэпс Iэмэ-псымэхэм къязыгъэIорэ оркестрэ сыкIощтыгъэшъ ары. Къызхихыгъэри сшIэрэп, ау гитарэ зэтегъэпсыхьагъэ къысфищэфыгъагъ, ар сшIохэлъагъэу къэскIухьэщтыгъ мэфэ реным. Краснодар изы гитарист анахь дэгъу сыхъунэу сыфэягъ.\n— Краснодар зэрэпIощтыгъэр…\n— Арыба тэ тикъалэщтыгъэр. Бжъэдыгъу къалэу тиIагъ тэ ар.\n— Адэ ащ фэдизэу музыкэр уикIасэу, уфэщагъэу щытыгъэмэ, сыда лэжьэкIо сэнэхьатэу слесарь ухъунэу укIогъагъа? ЕджапIэми дэгъоу ущеджагъэу.\n— Тыда узщагъашхэщтыгъэр, унэ общежитием къызщыуатыщтыгъэр, щыгъынхэр къызщыпфащэфыщтыгъэр? Джа рабочэ сэнэхьатхэм узщафагъэсэрэ еджапIэхэр ары. Слесарь сыхъугъэ къодыеп сэ, сырылэжьагъ, Сединым изавод илъэситIо Iоф щысшIагъ, ау музыкэм сыдихьыхыгъ. МэзитIо IофышIэ сымыкIоу зэрэхэсынагъэм пае сыкъыIуагъэкIыгъ. Ау блэкIыгъэ юбилеим, илъэс 75-рэ сызэхъум, сащи, заводым сыщагъэшIуагъ, щытхъу тхылъхэр къысатыгъ, медаль сыбгъэ къыхалъхьагъ.\n— «Музыкант къысаIоным сытеукIытыхьэщтыгъэ», аущтэу уигукъэкIыжьхэм къащыпIоу седжэгъагъ. Сыда? А лъэхъаным уасэ иIагъэба а сэнэхьатым?\n— Уадыгэ кIалэу гитарэ уеоу, ресторанхэм Iоф ащыпшIэу ухэтыныр къырагъэкIущтыгъэп. Музыкантхэм къагъахъэрэр макIэуи алъытэщтыгъ. Арышъ, нахь хъулъфыгъэ сэнэхьатэу алъытэхэрэм музыкэм упылъыныр ахэтыгъэп.\n— Джы зэблэхъугъа адэ а еплъыкIэр?\n— Джыри зэкIэ юрист, экономист хъунэу фаех нахь, хэт музыкэм зисабый пылъынэу фаер? Тэ тисэнэхьат цIэрыIо ущымыхъущтмэ, фэещтхэп ны-тыхэр. ЦIыкIуфэхэ ясабыйхэр ащэх ансамблэхэм, сэнэхьат къыхэхыныр къызыскIэ, сэнаущ хэлъыми, чIагъэхьащтэп культурэм феджэнэу. Джарыба орэдыIо, пщынао, дирижер, композитор зыфэпIощтхэм тащыкIэу къызкIэтхьырэр. А еплъыкIэр зэблэхъугъэ хъуным пае культурэм иIофышIэхэм аратырэ ахъщэр къэралыгъом нахьыбэ ышIын фае.\n— Гитарэр зыщыпIыгъыгъэ уахътэм ресторанхэм 1оф зэращыпшIэщтыгъэр бэрэ угу къэкIыжьы, узэрыгушхорэ IофшIэныгъэу сеплъы. Ау джы непэ ресторанхэм Iоф ащызышIэхэрэм укомпозитор цIэрыIоу нэшIукIэ уяплъынэп. Сымытэрэзмэ, сыкъэгъэтэрэзыжь.\n��� Ресторан уахътэр анахь охътэ гъэшIэгъонэу, сисэнэхьаткIэ амалыбэ къысэзытыгъэ уахътэу щытыгъ. Рок, джаз орэдхэр сшIагъэ, ахэр гитарэм, пианинэм къязгъэIуагъэх, еджапIэм фэдагъ ресторан Iофыр. Ащыгъум сыныбжьыкIагъ, джыри цIэ сиIэу щытыгъэп. Зи фэIогъагъэп рестораным сычIэтыгъэми. Джы непэ уартист цIэрыIоу, сценэм утетэу, ансамблэ цIэрыIом ухэтэу е оркестрэм уридирижерэу, укIонышъ, рестораным ущылэжьэныр къекIурэп. Ар сыдэщтэп.\n— Адэ, къыгъахъэрэр фимыкъумэ…\n— ЗэкIэ къызгурэIо, ау напэр нахь лъапI.\n— Уиеджэгъу илъэсхэм къафэдгъэзэжьыным ыпэкIэ къулыкъу зэрэпхьыгъэми сыкъыкIэупчIэнэу сыфай. Дзэм ущыIэ зэхъум апэрэ мэкъамэхэр уусыгъагъ, ара? А уахътэри угу къэкIыжьы зэпыт, музучилищым, культурэмкIэ институтым узэращеджагъэм уатегущыIэрэп дзэм игугъу зэрэпшIырэм фэдизрэ.\n— Илъэсищэ сыкъэтыгъ къулыкъушIапIэм. Сытхъэжьыгъ, шъыпкъэу къэсэIо, сигъашIэкIэ анахь илъэс тхъагъоу къыхэфагъэхэм ащыщ дзэ къулыкъур. Гъогу тытехьагъэу, Сыбыр тыздащэщтыгъэр, мэшIокум тырагъэтIысхьаным ыпэкIэ, къэупчIагъэх «Хэт шъуащыщэу музыкальнэ Iэмэ-псымэ горэм къезгъэIошъурэр?» аIуи. Сэ сигитари спылъэгъагъ, орэдыр сыдигъокIи сигъус, ащ елъытыгъэу дзэ оркестрэм илъэсищым сыхэтыгъ, сиапэрэ мэкъамэхэри ащ щыстхыгъэх. Армиер сизыеджапIэу сэлъытэ. Музучилищым, культурэмкIэ институтым къачIэсхыгъэ шIэныгъэм нахь макIэп ащыгъум сызхэтыгъэ музыкант купым къыситыгъэр.\n— 1978-рэ илъэсым, институт къэуухыгъахэу, илъэс 35-рэ уныбжьэу, къэпщагъэу, кIалэ уиIэу зыоугъоишъ, джыри еджапIэ уежьэ, Тбилиси окIо. IофшIэни уиIагъ, уигъашIи зэтеуцогъахэу щытыгъ, пшIэрэр пшIомэкIагъа?\n— ПсынкIагъэп а лъэбэкъур сшIыныр, ау уасэ къыпфашIыным пае къызгурыIощтыгъ уасэ зиIэ консерваторие зэрэсищыкIагъэр. Ащ сыкIоным ыпэкIэ IофшIэпIэ пчъагъэ Мыекъуапэ щызэблэсхъугъ. Культурэм иунэхэм ятворческэ купхэм, заводхэм яоркестрэхэм, ресторанхэм яорэдыIохэм — хэт сыдэмылэжьагъ сэ?! КIэлэцIыкIу орэдыIо купэу «Звоночек» зыцIэри зэхэсщэгъагъ.\n— Ары, сэшIэ, ащыгъум ащ дытептхэгъэгъэ орэдхэр Адыгэ радиом ихъарзынэщ хэлъых.\n— Ау зэкIэ сшIомэкIагъ, сишIэныгъэхэм зэращыкIэрэр зыдэсшIэжьыщтыгъ. Консерваторием сызэкIоми ар нахь къызгурыIожьыгъ. Дунаим щыцIэрыIо композиторхэу Берлиоз, Малер, Прокофьев, Шостакович зыфэпIощтхэм аусыгъэ классическэ мэкъамэхэр зэзгъэшIэнхэм пае чэщи мафи седжэщтыгъ. Аущтэу щымытыгъэмэ, апэрэ ушэтынхэм нахь чыжьэ сымыкIоу сыкъыпагъэзыщтыгъ.\n— Консерваторием къыуитыгъэмкIэ узэрэразэр сыдигъокIи къэоIо. УикIэлэегъаджэхэми, ежь къалэу Тбилиси, ащ щыпсэухэрэми гущыIэ фабэу афапIорэр бэ. «Тбилиси мыхъугъагъэмэ, мыщ фэдиз къэзгъашIэщтыгъэп» зэ къысэпIогъагъ. Сыд ащ къибгъэкIыгъэр? УщызгъаIэрэр уипсауныгъ, сэ къызэрэсшIошIырэмкIэ.\n— А псауныгъэр хэт къысэзытырэр? Къысэзытырэр сиIофшIэн, сыфаеу, сшIогъэшIэгъонэу сызпылъ мэкъамэхэр ары, сигъашIи зыгъэкIыхьэрэр, сипсауныгъи зыгъэпытэрэр. Ахэр сфэтхыщтыгъа Тбилиси консерваториер мыхъугъагъэмэ?! Кавказ шъолъырым ущылэжьэщтэу, лъэпкъ мэкъамэм уикомпозитор сэнэхьат еппхыщтмэ, сэ сызщеджэгъэ еджапIэм нахь лъэш щыIэп. Ар насыпыгъэу къыздэхъугъэхэм ащыщ. Сиунагъо зэрэсигъусагъэми мэхьанэ ин иIагъ. Сшхыщтыр, сиунэ зэрэкъэбзэщтыр, сищыгъын зэрэхьазырыщтыр — ахэм сягупшысэщтыгъэп. АщкIэ сызгъэрэхьатын шъхьэгъусэ къыздэтыгъ Тбилиси.\n— Узфеджэгъагъэр классическэ мэкъамэхэм яусын, купэу зэхэпщагъэр лъэпкъ орэд къэIуакIэм фэгъэзагъ. Сыдэущтэу хъугъа ар?\n— Консерваторием тыщезгъэджагъэхэм ренэу къытаIощтыгъ: «Композиторым ежьым ынапэ къыгъотын фае, ежьым имэкъэмэ гъэпсыкIэ къыхихын фае». Сэ сыадыгэу, сихэку къэзгъэзэжьыгъэу, силъэпкъ ынапэ сымыгъэлъэгъощтмэ, ащ икультурэ сымыгъэбаищтмэ, сыда ащ фэдизэу сыхэгъэнагъэу, жьыкъэщэгъу симыIэу сызфеджагъэр?! Ар пшъэрылъэу сиIагъ. Хъот Заур филармонием итхьаматэу «Налмэсыр» шъхьафы хъугъэ, иунэ кощыгъэ. Адыгэ ансамблэ имыIэжьэу филармониер къэнагъ. Ащ елъытыгъэу сэ зыкъысфигъэзагъ орэдыIо-къэшъокIо куп зэхэсщэнэу. Ижъырэ лъэпкъ мэкъамэхэм псэ къапызыгъэкIэжьыщт куп тищыкIагъэу тлъытагъэ, районхэм ащыIэ орэдыIохэм тахэплъагъ ыкIи амакъэхэр зэфэшъхьафэу, дэщэягъэуи, ещэхыгъэуи мэкъамэр къэзыIошъущтхэр тыугъоигъэх. «Ислъамыем» ихьатыркIэ хьакIэщ орэдхэр сценэм щыдгъэIугъэх, а орэдхэм яшIуагъэкIэ титарихъи цIыфхэм ашIэжьыгъ. Нахьыпэм лъэпкъыр тхэщтыгъэп, ау орэд ыусыщтыгъ, сыд къыщышIыгъэми, ар орэдымкIэ къыIуатэщтыгъ. «Ислъамыер» зыми фэдэп, орэди, пщыналъи, къашъуи зэдыхэт. «СыдкIэ ищыкIагъ къашъор хэтынэу «Ислъамыем», «Налмэсыр» тиIэба?» зыIуагъэхэри тапэ къикIыгъэх. Сэ зэкIэ лъэпкъ культурэм ижанрэхэр, иIахьхэр къэзгъэлъэгъонэу сыфэягъ. Ащ фэдэ шIыкIэр лъэпкъ искусствэм илъэгапI.\n— Произведение инэу птхыгъэхэр — «Хьагъэуджым ирапсодие», «Ныдэлъф мэкъамэхэр», «Чэщ гупшысэхэр», «Нартмэ ясимфоние» — мыхэр «Ислъамыем» хэт артистхэм амакъэхэм атефэу уусыгъэу загъорэ къысшIошIы. ХъокIо Сусаннэ къыIощтыри, Тыгъужъ Асе, Шымырзэ Къызбэч фэукIочIыщтыри къыдэплъытэзэ, артистым фэптхырэм фэд мэкъамэр…\n— «Ислъамыем» хэт артистхэм сафэраз. Бэрэ сащытхъурэп, ау къатефэ ящытхъу пIоныр. Тэрэзэу гу лъыптагъ, орэдыIом пае сытхагъ, мэкъамэу птхырэр къэзыIошъун орэдыIо уимыIэмэ, сыд ащ пкIэу иIэр? Сусаннэ пшъэшъэжъые ныбжьыкIэу къыхахьи, ансамблэм и Гуащэ щыхъугъ. Ащ фэдэ орэдыIо Урысыеми исэп, сыд фэпшIагъэми, тефэ. Джащ фэдэх Саниети, Щамсудини, Къызбэчи, Лъэцэр Светлани, Мышъэ Анзаури… Мыхэр ары «Ислъамыем» ипкъэухэр. Джы ныбжьыкIэхэри къэкIуагъэх, ансамблэм инеущрэ мафэ игугъапIэхэр тиIэх. Артистхэр цIыфхэм шIу алъэгъух, тилъэпкъэгъоу IэкIыбым щыпсэухэрэм зэкIэмэ ашIэх, щысэ атырахы.\n— «Ислъамыер» лъэпкъ орэдыIо купми, классикэри къебгъэIуагъ, апэрэ адыгэ оперэу «Бзыикъо заор» орэдыIохэм къаIуагъ, джы рок, джаз къябгъэIощт, ара? Птхыгъэ симфониеу «Сыдэу даха сидунай» зыфиIорэм а жанрэхэр зэкIэ хэтых.\n— Музыкальнэ жанрэу щыIэ пстэури сиджагъоп. Фольк, рок, классика, джаз зэхэсщыхьанхэр, зэхэсыдэнхэр, адыгэ пщынэм джаз къисщыныр, скрипкэмкIэ адыгэ мэкъамэр къезгъэIоныр сикIас. Зыгорэм ар гурымыIонкIи хъун, ау зи едгъэзырэп къытэдэIунэу. Мары о бэрэ укъыдекIокIыгъ «Ислъамыем». Ансамблэр Москва кIуагъэми, Якутскэ зыкъыщигъэлъэгъуагъэми, Германием концерт къыщитыгъэми плъэгъугъэ къызэрэпэгъокIыгъэхэр. Агу римыхьымэ, аущтэу, такъикъипшIэ зэпымыурэ Iэгу теокIэ къыпэгъокIынха? Мыгъэ IофшIэнышхо дгъэцIэкIагъэ. Симфониеу «Сыдэу даха сидунай» зыфиIорэр Iахьищэу гощыгъэ. Лъэпкъ мэкъамэхэри зы Iахь, классикэр ятIонэрэ Iахь, ар композиторэу Густав Малер фэзгъэхьыгъ, ящэнэрэ Iахьым джырэ дунаим имэкъамэхэр хэтых. Сыхьатрэ зэпымыоу «Ислъамыем» иорэдыIо куп, иоркестрэ симфониер къеIо. Апэрэу ар Мыекъуапэ къыщыдгъэлъэгъощт шэкIогъум и 18-м.\n— «Ислъамыем» нэмыкI ар зыми къыфэIонэп, симфониер хэгъэкIи, хэт къэзыIошъущтыр «Хьагъэуджым изэфакIо» е «Ныдэлъф мэкъамэхэр?»\n— Орэпсэу «Ислъамыер», гъэшIэ кIыхьэ ерэI, фэрэсакъых джы ар къызфэнэщтхэр.\n— Сыд ащ къикIырэр? Хэт къызфэбгъэнэщтыр ансамблэр?\n— Къыфэзгъэнэгъах. Нэхэе Азэмат «Ислъамыем» ихудожественнэ пащэу джы Iоф ышIэщт.\n— Ар къэбарыкI. Тхьэм къыдегъэхъу зэкIэ. Сэгугъэ бгъэхьазырыгъэу. О сыд пшIэщтыр?\n— Шъыпкъэу пIощтмэ, ащ джыри сегупшысагъэп, сызэрэхъущтыри сшIэрэп, Iоф сымышIэу сэ джыри сыщыIагъэп. Ныбджэгъу дэгъухэр, пхъорэлъфхэр сиIэх, ахэм адэзгъэкIорэ уахътэр тхъагъо, нахьыбэрэ джы сахэсыщт. СикIалэ ипшъашъэу Бэллэ музыкэм пылъ, ащ сыщэгушIукIы, скрипкэм къырегъаIо, мары сиконцерт хэлэжьэнэу зегъэхьазыры. Ащ сыдэлэжьэщт, сыфэсакъыщт, сигуап сиIоф сибын зэрэлъигъэкIуатэрэр. Гукъыдэчъ сиIэ хъумэ, джыри зыгорэ стхын, къэзгъотын сшIэн.\n— ПшIагъэри гъунэнчъ, къэблэжьыгъ зыбгъэпсэфыныр. Урысыем, Адыгэ, Къэбэртэе-Бэлъкъар, Къэрэщэе-Щэрджэс республикэхэм, Ингушетием янароднэ артистыцIэр охьы, Урысыем, Адыгеим якъэралыгъо тынхэр, медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр, Зэкъошныгъэм иорден къыуатыгъэх. Тара нахь лъапIэр?\n— Анахь лъапIэр джа стхыгъэ мэкъамэхэр, лъэпкъым ынапэу щыт «Ислъамыер» ары. Илъэс щэкIым ехъугъэу Адыгэ Республикэм ыцIэ дахэкIэ раригъаIоу, зэкIэри рыгушхохэу, зэкIэми шIу алъэгъоу щыт куп цIэрыIом нахь тын лъапIэу сыд композиторым иIэщтыр?!\n— Тхьауегъэпсэу. ГушIуагъор, тхъагъор, гупсэфыр зыхэт охътэ гъэшIэгъон ебгъэжьэнэу сыпфэлъаIо.\nФондэу «Гухэлъ» изы проектхэм ащыщэу «Напэ» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу зэдэгущыIэгъур кIуагъэ.\nТIэшъу Светлан.\nАдыгеим изаслуженнэ журналист.\nСурэтхэр: «Адыгэ макъэм» ихъарзынэщ.","id":"<urn:uuid:e10ce3dd-b8d8-418a-913b-d6317c9d54d3>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/11\/18\/%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%BC-%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%BF-3\/","date":"2023-12-02T20:59:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100452.79\/warc\/CC-MAIN-20231202203800-20231202233800-00057.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9254775643,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9254775643348694, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07390281558036804}","num_words":4857,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.003,"special_characters_ratio":0.158,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.924,"perplexity_score":3060.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыекъуапэ\nМыекъуапэ (урысыбзэгьэ: Майкоп) — Адыгэ Республикэм и къэлэ шъхьа— . Къалэу Мыекъуапэр псыхъоу Шъхьэгуащэ иджабгъукӀэ щыс. 2014-рэ илъэсымкӀэ цӀыф нэбгырэ мин 150-м фэдиз дэс. Къэлэ тхьаматэр – Наролин Александр Владимир ыкъор (2013-рэ илъэсым тхьаматэу хадзыгъ).\nКъалэм ыцӀэрхэӀэзыхь\nКъалэм ыцӀэр къызтекӀыгъэр \"Мыекъуапэ\" аӀоу ащ дэжьым мэз цӀыкӀу щытыгъ. Къалэм ыцІэ «мыІэрысэ кІэим ис чыл» пӀоу зэбдзэкӀын плъэкӀыщт.\nТарихъхэӀэзыхь\nТарихъым къызэришӀэжьырэмкӀэ \"Мыекъуапэр\" 1825-рэ илъэсым апэу ягугъу ашӀыгъ (тхыгъэу). Ар урыс документхэм къахэкӀыгъ. Къалэр жъоныгъуакІэм итІокІырэ тфырэм 1857 (минрэ шъийрэ шъэныкъорэ блырэ) илъэсым агъэпсыгъ.\nЭкономикэрхэӀэзыхь\nСовет зэманым щегъэжьагъэу Мыекъуапэ завод бэлахьхэр дэтых.\nНэмыкӀхэӀэзыхь\n- Мыекъопэ културэ - дунаемкӀэ щызэлъашӀэрэ археолог култур.","id":"<urn:uuid:204a70c7-8e43-4e54-8336-c91478765057>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/www.duhocchina.com\/baike\/ady\/%D0%9C%D1%8B%D0%B5%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%BF%D1%8D","date":"2023-12-03T13:13:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100508.23\/warc\/CC-MAIN-20231203125921-20231203155921-00461.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7335913181,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7335913181304932, \"kbd_Cyrl_score\": 0.26561853289604187}","num_words":180,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.039,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.865,"perplexity_score":15319.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"МашIо къэмыхъуным лъыплъэрэ къэралыгъо къулыкъум шъугу къегъэкIыжьы машIом зыкъымыштэнымкIэ Урысые Федерацием щагъэфедэрэ шапхъэхэм зэхъокIыныгъэу афашIыгъэхэм мы илъэсым игъэтхапэ и 1-м къыщегъэжьагъэу кIуачIэ яIэ зэрэхъугъэр. А зэхъокIыныгъэхэр зыфэгъэхьыгъэхэр дачэхэм машIо зэращыпшIыщт шIыкIэр ары.\n2023-рэ илъэсым мэзаем и 28-м нэс шапхъэу агъэфедэщтыгъэмкIэ уц гъугъэхэр, пкIашъэхэр, къутамэхэр зыщагъэстын алъэкIыщт чIыпIэр унэм е псэуалъэм метрэ 50-м къыщымыкIэу пэIудзыгъэн фаеу щытыгъ. 2023-рэ илъэсым гъэтхапэм и 1-м къыщегъэжьагъэу псэупIэхэм яунэе чIыгу Iахьхэм, чъыгхэтэлэжьыпIэхэм уц гъугъэхэр, пкIашъэхэр, къутамэхэр ащыгъэстыгъэнхэм пае машIор зыщашIын алъэкIыщт чIыпIэхэр метрэ 15-м къыщымыкIэу унэхэмрэ псэуалъэхэмрэ апэIудзыгъэу щытын фае. МангалкIэ шхынхэр агъэхьазыры зыхъукIэ, машIор зыщашIырэ чIыпIэр метри 5-кIэ унэхэмрэ псэуалъэхэмрэ апэIудзыгъэнэу щыт.\nУрысые Федерацием административнэ хэбзэукъоныгъэхэмкIэ и Кодекс ия 20.4-рэ статья иа 1-рэ Iахь зэритымкIэ, машIом зыкъымыштэнымкIэ шапхъэхэр зыукъохэу IэнатIэ зыIыгъхэм тазырэу сомэ мин 20-м къыщегъэжьагъэу мин 30-м нэс, юридическэ лицэу щымыт предпринимательхэм — сомэ мин 40-м къыщегъэжьагъэу мин 60-м нэс, юридическэ лицэхэм – сомэ мин 300-м къыщегъэжьагъэу мин 400-м нэс атыралъхьан алъэкIыщт.\nУрысые Федерацием административнэ хэбзэукъоныгъэхэмкIэ и Кодекс ия 20.4-рэ статья ия 6-рэ Iахь зэритымкIэ, зыгорэм имылъку машIом зыхэкIуадэкIэ е цIыфым ипсауныгъэ зэрар зырахыкIэ, ар зыпкъ къикIыгъэм сомэ мин 40-м къыщегъэжьагъэу мин 50-м нэс тазырэу рагъэтыщт.\nБэрзэдж Ренат.\nМашIом зыкъымыштэнымкIэ Мыекъуапэрэ Мыекъопэ районымрэ якъэралыгъо инспектор.","id":"<urn:uuid:fcd4442d-d0a5-4c8e-8a6d-2991bdd5ed33>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/09\/22\/%D1%88%D1%8A%D1%83%D0%BD%D0%B0i%D1%8D-%D1%82%D0%B5%D1%88%D1%8A%D1%83%D0%B4%D0%B7-8\/","date":"2023-12-07T19:29:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100686.78\/warc\/CC-MAIN-20231207185656-20231207215656-00424.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7647994757,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7647994756698608, \"kbd_Cyrl_score\": 0.23466679453849792}","num_words":484,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.101,"special_characters_ratio":0.17,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.703,"perplexity_score":3238.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ыныбжь илъэс 60-м итэу зидунай зыхъожьыгъэ тиIофшIэгъоу, цIыф шIагъоу ЖэнэлI Аслъан зыщымыIэжьыр илъэс хъугъэ.\n1992-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу монополием пэшIуекIогъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм Iоф щишIагъ, ащ изэтегъэпсыхьан иIахьышIу хишIыхьагъ.\nЦIыф къызэрыкIуагъ, IэпэIэсэныгъэшхо хэлъыгъ, гукIэгъуныгъэр ыкIи лIыблэнагъэр къебэкIыщтыгъ. ШIу ыгу афилъэу зыкъыфэзыгъазэхэрэм адэIэпыIэным ренэу фэхьазырыгъ. Ащ пае щытхъур ыкIи шъхьэкIэфэныгъэр къылэжьыгъ.\nИшIэжь дгъэлъапIэзэ Аслъан ренэу тыгу илъыщт.\nМонополием пэшIуекIогъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм иIофышIэхэр.","id":"<urn:uuid:70ecb8d6-2feb-43d9-82de-2f3a205654df>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/11\/17\/%D0%B8%D1%88i%D1%8D%D0%B6%D1%8C-%D1%82%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BB%D1%8A%D0%B0%D0%BFi%D1%8D-2\/","date":"2023-12-02T21:51:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100452.79\/warc\/CC-MAIN-20231202203800-20231202233800-00695.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8982688189,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8982688188552856, \"kbd_Cyrl_score\": 0.10103955119848251}","num_words":200,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.209,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.869,"perplexity_score":1285.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Кlодыжьыным ищынагъо зышъхьащыт бзэхэм защтегущыlагъэхэ Ныбжьыкlэ Зэфэс, Чьэпыогъум и 7-8-р ыкlи Чьэпыогъум и 22-рэм щыlагъэ Пшысэхэм я Фестивал, Кlодыжьыным Ищынагъо Зышъхьащыт Бзэхэхэм я Хьытыу (ТАДНЕТ) зэхищагъэх.\nСтанбул ихьаблэу Бейкоз щыlэгъэ Ныбжьыкlэ Зэlукlэм гухэлъэу пхырыщыгъэр, ежьыр е иунагъо кlоцl арыми, кlодыжьыным ищынагъо зышъхьащыт бзэхэм ягугъ зышlыхэрэм, мы гумэкlыгъом иlоф зезыфэхэрэм яныбжьыкlэхэр зэфащэсыныр арыгъэ. Мэфитlо кlогъэ зэlукlэм, шlэныгъэлэжьитlу ягъусэу, Бзэхэм я социялнэ псэlахь (яхьакъ) икъэгъэгъунэн фэгъахьыгъэу лэжьапlэхэр (ателие) зэрагъэчэпыгъэх. «Кlодыжьыным Ищынагъо Зышъхьащыт Бзэхэм я Пшысэ Фестивал II-рэр.» зэхэзыщагъэр, Лаз Иниститутымрэ Станбул Кавказ Културэ Хасэмрэ ары. Чьэпыогъум и 22-рэм зэlуахыгъэ Фестивалыр зэрищагъ, Исмаил Авджы Буджаклищи, фестивалыр эхигъэуцуагъ Сюмее Аныл.","id":"<urn:uuid:f68ea2ed-28f5-446c-a615-ea435ef14dee>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2023\/11\/%D1%82%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%B5%D1%82-%D0%B8-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D1%82l%D1%83\/","date":"2023-12-04T22:54:47Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100535.26\/warc\/CC-MAIN-20231204214708-20231205004708-00456.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9017919302,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9017919301986694, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0974089503288269}","num_words":259,"character_repetition_ratio":0.08,"word_repetition_ratio":0.008,"special_characters_ratio":0.155,"stopwords_ratio":0.042,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.947,"perplexity_score":6659.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЩынэгъончъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм цIыфхэм макъэ арегъэIу, Урысыем и Уголовнэ кодекс къызэригъэнафэу, цIыфхэр жъугъэу зыгъэфыкъон зылъэкIыщт Iашэр къэзыугупшысырэм, зышIырэм, къызыIэкIэзыгъахьэрэм ыкIи къезыгъэкIокIырэм уголовнэ пшъэдэкIыжь рагъэхьын зэралъэкIыщтымкIэ.\nСанкцием къызэригъэнафэрэмкIэ илъэси 10-м нэс хьапс пшъэдэкIыжьым пылъ.\n«ЦIыфхэр жъугъэу зыгъэфыкъон зылъэкIыщт Iашэр» зыфиIорэм имэхьанэ лъэпкъ хэбзэгъэуцугъэм къегъэнафэ. Федеральнэ хэбзэгъэуцугъэу «Экспорт лъыплъэным фэгъэхьыгъ» зыфиIорэм къэралыгъо шъэфхэм ахэхьэрэ лъэныкъохэм япчъагъэ къыщыреIотыкIы. Ахэм ащыщых ядернэ, химическэ, биологическэ ыкIи нэмыкI Iашэхэу цIыфыбэ зэкIодылIэхэрэр.\nЯдернэ Iашэр — ядернэ щэ-гын зэфэхьысыгъэу щыт, ащ изэгъэгъотын ыкIи игъэфедэн зыфэгъэзагъэр цIыф жъугъэхэр ыкIи пыим итехникэ гъэфыкъогъэныр ары. Химическэ Iашэр щэнаут зыхэт пкъыгъу ыкIи щэ-гын, лагъымэ, бомбэ, ракетэ теплъэ иIэу пыим игъэфыкъонкIэ ар агъэфедэ. Химическэ Iашэм цIыфым инервэ, ыкIышъо иягъэ арегъэкIы, пкъынэ-лынэм щэнаутыр хэхьэ, жьымыгъот къареты ыкIи психикэр зэIегъахьэ. Биологическэ IашэкIэ заджэхэрэр бактериологическэ пкъыгъу (бактериер, вирусхэр, риккетсий, грибокыр ыкIи щэнаут зыхэлъ гъомылапхъэхэр), ар порошокэу ыкIи псы зэхэшIыхьагъэу щыт, щэ-гынхэм ахэлъэу агъэфедэ. Мыщ иягъэкIэ цIыф ыкIи псэушъхьэ жъугъэхэм, къэкIыхэрэм зэпахырэ узхэр къяуалIэх ыкIи елIыкIых.\nКъыхэгъэщыгъэн фае, Урысыер дунэе зэзэгъыныгъэу зыкIэтхагъэм къыдыхэлъытагъэу УФ-м и Уголовнэ кодекс къызэригъэнафэрэмкIэ, цIыфхэр жъугъэу зыгъэфыкъон зылъэкIыщт Iашэр къэзыугупшысырэм, зышIырэм, къызыIэкIэзыгъахьэрэм ыкIи къезыгъэкIокIырэм уголовнэ Iоф къыпагъэтэджэщт.\nIашэм икъыдэгъэкIын фэIорышIэ лъыхъун ыкIи научнэ-конструктор IофшIэныр. Iашэ къызыIэкIэбгъэхьаным къикIырэр къэпщэфыныр, шIухьафтынэу е чIыфэм ычIыпIэ къыуатыныр, товарым ыкIи щыгъыным ачIыпIэ къэпхъожьыныр, тыгъугъэкIэ ыкIи гъэбылъыгъэкIэ къызIэкIэбгъэхьаныр ары. Iашэр IугъэкIыгъэным къыхеубытэ зэзэгъыныгъэм къыпкъырыкIыхэзэ ар ащэн-ащэфыныр, атыныр, ахъожьыныр, нэмыкIхэри.\nЩынэгъончъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипресс-къулыкъу.\nНэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр КIарэ Фатим.","id":"<urn:uuid:db5aa8d7-7d10-429d-9e03-9087572ceea8>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/04\/28\/%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D1%8D-%D0%BF%D1%88%D1%8A%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D0%BAi%D1%8B%D0%B6%D1%8C-%D1%80%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D1%8B%D1%89%D1%82\/","date":"2023-12-07T21:22:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100686.78\/warc\/CC-MAIN-20231207185656-20231207215656-00599.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9373834133,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9373834133148193, \"kbd_Cyrl_score\": 0.06209622323513031}","num_words":686,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.131,"special_characters_ratio":0.134,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.925,"perplexity_score":2622.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм хьыкумышIхэм яIофшIэн зэхэщэгъэным фэгъэзэгъэ ихьыкумышIэу ЛIыхэсэ Мурат хы ШIуцIэм хэхьэгъэ бзылъфыгъэу псым ытхьалэщтыгъэр къыгъэнэжьыгъ.\nИунагъо игъусэу зигъэпсэфынэу хыIушъом ар къэкIогъагъ. Мы зекIуакIэм зыми игугъу ымышIыныгъэкIи хъуныгъэ, ау къыгъэнэжьыгъэм иIахьылхэм ГъэIорышIапIэм ипащэхэм ацIэ-\nкIэ рэзэныгъэ тхылъэу къагъэхьыгъэр къаIукIагъ.\nПчэдыжьым жьэу Мурат иунагъо игъусэу къалэу Анапэ хыIушъом щытезекIухьэщтыгъ. Куо макъэу зэхихыгъэр къыздиIукIыгъэ лъэныкъомкIэ зэплъэм, хым цIыф зэритхьалэрэр ылъэгъугъ.\nЕгупшысэжьынэу уахътэ иIагъэп. ПсынкIэу псым хапкIи бзылъфыгъэр къыгъэнэжьыгъ. Нэужым нафэ къызэрэхъужьыгъэмкIэ, бзылъфыгъэу зызыгъэпскIырэм фэщ къызыхахьэм, ащ фэдэ хъумэ узэрэзекIощтыр ышIэщтыгъэпти, псым ытхьалэу ригъэжьагъ.\nТиIофшIэгъу зэдэгущыIэгъу кIэкI зыдытеIэм мары къытиIуагъэр: «Сэ сачIыпIэ хэт итыгъэми арэущтэу зекIощтгъагъэ. Сегупшысагъэп ащ фэдизэу, хэтрэ цIыфи ар ипшъэрылъэу сэлъытэ. КIэлэцIыкIухэми тэ тизекIуакIэкIэ щысэ тафэхъун фае».\nХьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:12aeb5fa-14e5-4116-91c3-cb4e9afe437f>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/08\/28\/%D0%BF%D1%81%D1%8B%D0%BC-%D1%8B%D1%82%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BB%D1%8D%D1%89%D1%82%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2023-12-02T21:12:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100452.79\/warc\/CC-MAIN-20231202203800-20231202233800-00783.warc.gz","language":"ady","language_score":0.979131639,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9791316390037537, \"kbd_Cyrl_score\": 0.02068953402340412}","num_words":346,"character_repetition_ratio":0.066,"word_repetition_ratio":0.077,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.972,"perplexity_score":1891.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Законэу «Административнэ хэбзэукъоныгъэхэм яхьылIагъ» зыфиIорэм цIыфхэм ярэхьатныгъэ къэухъумэгъэнымкIэ шапхъэхэмрэ ахэр зыукъохэрэм пшъэдэкIыжьэу арагъэхьыщтымрэ щыгъэнэфагъэх. Ащ къызэрэщыдэлъытагъэмкIэ, чэщым сыхьатыр 23-м къыщегъэжьагъэу пчэдыжьым сыхьатыр 7-м нэс цIыфхэм ярэхьатныгъэ аукъо хъущтэп.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутатхэм яIэгъэ зэхэсыгъом Адыгэ Республикэм и Законэу «Административнэ хэбзэукъоныгъэхэм яхьылIагъ» зыфиIорэм ия 22-рэ статья зэхъокIыныгъэхэр щыфашIыгъэх. КъэIогъэн фае джы дин шапхъэхэм атетэу зэшIуахырэ дин фэIо-фашIэхэр ахэм къызэрахимыубытэжьхэрэр.\nШъугу къэтэгъэкIыжьы Адыгэ Республикэм и Законэу «Административнэ хэбзэукъоныгъэхэм яхьылIагъ» зыфиIорэмкIэ цIыфхэм ярэхьатныгъэ зэраукъорэм епхыгъэ Iофыгъохэр зэрагъэзекIохэрэр. Законым иа 1-рэ Iахь къызэрэщыдэлъытагъэмкIэ, сыхьатыр 23.00-м къыщегъэжьагъэу сыхьатыр 7.00-м нэс общественнэ рэхьатныгъэр зыукъохэрэм (мэкъэшхо къызыпыIукIырэ пкъыгъохэр трансп��ртым, киоскхэм, павильонхэм, гъэмэфэ ресторанхэм, кафехэм, дискотекэхэм, балконхэм ащызыгъэфедэхэрэм, джащ фэдэу лъэшэу орэд къэзыIохэрэм е мэкъэмэ Iэмэ-псымэхэм къязыгъаIохэрэм) пщыныжь арагъэхьыщт. Ащ фэдэ админи-стративнэ хэбзэукъоныгъэ зышIырэ цIыфхэм сомэ 500-м къыщегъэжьагъэу мини 2-м нэс, IэнатIэ зыIыгъхэм — сомэ мини 2-м къыщегъэжьагъэу мини 5-м нэс, юридическэ лицэхэм — сомэ мин 15-м къыщегъэжьагъэу мин 30-м нэс тазырэу атыралъхьащт. Пщыныжь зытыралъхьагъэхэу илъэсым къыкIоцI джыри ащ фэдэ административнэ хэбзэукъоныгъэ зышIырэ цIыфхэм сомэ 500-м къыщегъэжьагъэу мини 2-м нэсэу, IэнатIэ зыIыгъхэм — сомэ мини 2-м къыщегъэжьагъэу мини 5-м нэсэу, юридическэ лицэхэм — сомэ мин 30-м къыщегъэжьагъэу мин 70-м нэсэу тазыр арагъэтыщт.","id":"<urn:uuid:569ea1c6-7bed-4de4-a1ad-d14c3b02f54d>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/04\/10\/%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D-%D0%B7%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8A%D0%BE%D0%BAi%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2024-02-21T01:31:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947473360.9\/warc\/CC-MAIN-20240221002544-20240221032544-00203.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9579482079,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9579482078552246, \"kbd_Cyrl_score\": 0.04172992333769798}","num_words":453,"character_repetition_ratio":0.117,"word_repetition_ratio":0.196,"special_characters_ratio":0.162,"stopwords_ratio":0.044,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.954,"perplexity_score":5697.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мы уахътэм ехъулIэу Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ кощын IофхэмкIэ иподразделение мыщ фэдэ лъэныкъохэмкIэ документхэм яIыхын лъегъэкIуатэ:\n— IэкIыб къэралым къикIыгъэхэу визэкIэ Урысые Федерацием къихьагъэхэм, мы уахътэм аIыгъ визэхэу мэфэ 90-м нэсэу пIалъэ зыпылъхэм афылъагъэкIуатэх. ЗыгорэкIэ ахэм япIалъэ икIыгъэ хъумэ, охътэ гъэнэфагъэкIэ агъэфедэн, нэужым УФ-м икIыжьынхэ алъэкIынэу мэфэ 90-м нэсэу визэр афылъагъэкIуатэ;\n— IэкIыбым къикIыгъэхэу, Урысые Федерацием къихьагъэхэу визэ зимыщыкIагъэхэм охътэ гъэнэфагъэкIэ къэралыгъом исынхэмкIэ Iизын зиIэхэм япIалъэ зикIыкIэ, кощын IофхэмкIэ къулыкъушIэхэм яунашъокIэ мэфэ 90-м нэсэу а пIалъэр афылъагъэкIуатэ.\nАщ нэмыкIэу хабзэм пэрыохъу фэмыхъухэу Урысые Федерацием щыпсэунхэу IэкIыбым къикIыгъэхэм Iоф ашIэн алъэкIынымкIэ ыкIи ахэм Iоф арагъэшIэн алъэкIынэу Iизын аратынхэмкIэ ятхылъхэм якъыIыхын лъагъэкIуатэ. Джащ фэдэу егъэзыгъэ Iоф щымыIэу Урысые Федерацием имыкIынхэмкIэ патентхэр аратых.\nАР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ кощын IофхэмкIэ игъэIорышIапIэ Урысыем игражданхэм, джащ фэдэу IэкIыбым къикIыгъэхэу республикэм щыпсэухэрэм къяджэ миграционнэ къулыкъум зафагъэзэным-\nкIэ ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ къэбархэм икъоу защагъэгъозэнхэу.","id":"<urn:uuid:110efab1-7cd2-4504-bd7c-3241b7312a94>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/06\/04\/%D0%BA%D0%BE%D1%89%D1%8B%D0%BD-i%D0%BE%D1%84%D1%85%D1%8D%D0%BC%D0%BAi%D1%8D-%D0%BF%D1%88%D1%8A%D1%8D%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2024-02-28T09:41:18Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474700.89\/warc\/CC-MAIN-20240228080245-20240228110245-00834.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6824260354,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6824260354042053, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3167594373226166}","num_words":376,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.049,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.539,"perplexity_score":1823.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къыблэ шъолъырым самбэмкIэ изэнэкъокъу Ермэлхьаблэ шэкIогъум и 5 — 7-м щыкIуагъ. Илъэс 18-м нэс зыныбжь кIалэхэр, пшъашъэхэр алырэгъум щыбэнагъэх.\nАдыгэ Республикэм самбэмкIэ испорт еджапIэ зыщызыгъасэхэрэм хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къыдахыгъэх.\nПшъашъэхэм язэнэкъокъу ХьакIако Данэ, кг 50, апэрэ чIыпIэр къыщыдихыгъ. Екатерина Соловьевар кг 72-м нахьыбэ къэзыщэчыхэрэм ябэни, апэрэ чIыпIэр къыдихыгъ. Мы купым Малерян Мариямрэ Едыдж Разыетрэ ящэнэрэ чIыпIэхэр къыщахьыгъэх.\nПIатIыкIо Заринэ, кг 72-рэ, тыжьын медалыр къыдихыгъ.\nКIалэхэм якуп апэрэ чIыпIэр бэнэкIуи 4-мэ къыщахьыгъ. Гъомлэшк Анзор, кг 49-рэ, Кобл Рэмэзан, кг 53-рэ, Тыгъужъ ТIахьир, кг 58-рэ, Хьакъуй Амир, кг 71-рэ.\nНащ Расул, кг 58-рэ, Хьадпэшъо Дамир, кг 53-рэ, ятIонэрэ чIыпIэхэр къыдахыгъэх.\nШыбзыхъо Алый, кг 53-рэ, Бэгъ Тимур, кг 64-рэ, ДыдыкI Айтэч, кг 70-рэ, ящэнэрэ чIыпIэхэр къахьыгъэх.\nХагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къыдэзыхыгъэ бэнакIохэм ятренерхэм шъуащытэгъэгъуазэ. Ахэр: Мерэм Саид, Гъомлэшк Алый, Делэкъо Адам, Джарымэкъо Рустам, Нэпсэу Бислъан, Хьакурынэ Дамир, ГуIэтыжь Хъалид, Нэгъой Ибрахьим, Хьабэхъу Адам, Нэныжъ Байзэт.\nАдыгэ Республикэм самбэмкIэ испорт еджапIэ итренерэу ГуIэтыжь Хъалидэ изэфэхьысыжьхэм къащыхигъэщыгъ тибэнэкIо ныбжьыкIэхэм хэпшIыкIэу ягъэсэныгъэ зэрэхагъахъорэр. КIалэхэри, пшъашъэхэри еджэх, ясэнаущыгъэ къызэрэзэIуахыщтым пылъхэу бэнапIэм зыщагъасэ.\nХагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къыдэзыхыгъэхэр УФ-м икIэух зэнэкъокъоу 2021-рэ илъэсым, щылэ мазэм Ростов-на-Дону щыкIощтым хэлэжьэщтых.","id":"<urn:uuid:89a49d19-9439-42b9-86c5-33f46fc20c3c>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/11\/10\/%D0%B0%D0%BF%D1%8D%D1%80%D1%8D-%D1%87i%D1%8B%D0%BFi%D1%8D%D1%83-6-%D1%8F%D1%82i%D0%BE%D0%BD%D1%8D%D1%80%D1%8D%D1%83\/","date":"2024-03-04T05:54:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947476413.82\/warc\/CC-MAIN-20240304033910-20240304063910-00097.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5856835842,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5856835842132568, \"kbd_Cyrl_score\": 0.41273728013038635}","num_words":453,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.018,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.632,"perplexity_score":2597.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2019-рэ илъэсым игъэтхапэ монополием пэшIуекIорэ федеральнэ къулыкъур зызэхащагъэр илъэс 15 хъугъэ.\nМы мэфэкIым фэгъэхьыгъэу монополием пэшIуекIорэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм пресс-конференцие зэхищагъ. Ащ пэщэныгъэ дызэрихьагъ ГъэIорышIапIэм ипащэ игуадзэу ЖэнэлI Руслъан.\nАщ къызэриIуагъэмкIэ, монополием пэшIуекIорэ къулыкъум итарихъ 1990-рэ илъэсым къыщежьэ. Ащыгъум апэдэдэ федеральнэ антимонопольнэ къулыкъур — РСФСР-м антимонопольнэ политикэм ыкIи экономикэ структуракIэм IэпыIэгъу афэхъугъэнымкIэ Къэралыгъо комитетыр агъэпсыгъ. 1991-рэ илъэсым апэрэ антимонопольнэ законэу «РСФСР-м нэкъокъоным ыкIи бэдзэр щапIэхэм монополием иIофшIэн гъунапкъэхэр афэшIыгъэнхэр» зыфиIорэм кIуачIэ иIэ хъугъэ. Монополием пэшIуекIорэ хэбзэгъэуцугъэр тикъэралыгъокIэ ащ къыщежьэ. А илъэс дэдэм тикъэралыгъо исубъектхэм зэкIэми чIыпIэ гъэIорышIапIэхэр ащагъэпсынхэу унашъо ашIыгъ. 1992-рэ илъэсым монополием пэшIуекIорэ Адыгэ чIыпIэ гъэIорышIапIэр агъэпсыгъ.\n1992-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Урысыем итарихъкIэ апэрэу законэу «О защите прав потребителей» зыфиIорэр аштагъ ыкIи 2004-рэ илъэсым нэс монополием пэшIуекIорэ къулыкъум УФ-м ихэбзэ унашъохэм ягъэцэкIэн лъыплъэрэ къэралыгъо къулыкъоу Iоф ышIагъ.\n1997 — 1998-рэ илъэсхэм Адыгэ чIыпIэ гъэIорышIапIэр УФ-м монополием пэшIуекIорэ къэралыгъо чIыпIэ органым икомитет хахьэщтыгъэ.1999-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2004-рэ илъэсым нэс антимонопольнэ ГъэIорышIапIэм антимонопольнэ политикэм предпринимательствэм IэпыIэгъу фэхъугъэнымкIэ УФ-м и Министерствэ ичIыпIэ структурэу Iоф ышIагъ. 2004-рэ илъэсым жъоныгъокIэ мазэм къыщыублагъэу къулыкъум ипшъэрылъхэр агъэкIэкIхи, монополием пэшIуекIорэ федеральнэ къэралыгъо къулыкъур (ФАС) зэхащагъ.\n2000-рэ илъэсым ищылэ мазэ къыщегъэжьагъэу Федеральнэ законэу «О защите конкуренции на рынке финансовых услуг» зыфиIорэр зэрагъэцакIэрэм лъыплъэгъэныр монополием пэшIуекIорэ къулыкъум ыпшъэ ралъхьагъ.\nХэбзэгъэуцугъэу «О защите конкуренции» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу монополием пэшIуекIорэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм анахьэу ынаIэ зытыригъэтыгъэр унэе предпринимательхэм, хъызмэт субъектхэм ядэо тхылъхэм ахэплъэгъэныр ыкIи зэхэфыгъэнхэр ары. Джащ фэдэу республикэм экономикэ хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ зиягъэ къэкIорэ, зэнэкъокъу шIыкIэр тэрэзэу зымыгъэфедэрэ пстэуми пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэным, гъэцэкIэкIо хэбзэ къулыкъухэм ыкIи чIыпIэ зыгъэIорышIэжьыпIэхэм япшъэрылъхэр шIуагъэ къатэу агъэцэкIэнхэм мэхьанэшхо раты.\nДжащ фэдэу хэбзэгъэуцугъэм къыдилъытэрэ лъэныкъо пстэури гъэцэкIэгъэным, рекламэм, къэралыгъо ыкIи муниципальнэ фэIо-фашIэхэм язаказхэр, нэмыкIхэри зэшIохыгъэнхэм лъыплъэгъэныр монополием пэшIуекIогъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум АР-мкIэ и ГъэIорышIапIэ ипшъэрылъ шъхьаIэу щыт. Ащ нэмыкIэу монополием пэшIуекIогъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум естественнэ монополиехэм Iоф зэрашIэрэм гъунэ лъефы. А IофшIэныр зыфытегъэпсыхьагъэр ахэм къыдагъэкIыхэрэ товархэр, агъэцакIэхэрэ фэIо-фашIэхэр къызыIэкIагъэхьанхэмкIэ зэкIэми зэфэдэ амал яIэныр ары.\n— Илъэс 15-м къыкIоцI хэбзэгъэуцугъэм, хабзэр зыщыбгъэфедэн плъэкIыщт практикэм, къулыкъум иполномочиехэм зэхъокIыныгъэхэр афэхъугъэх. «Антимонопольнэ пакетым», нэкъокъоным, административнэ хэбзэукъоныгъэхэмкIэ УФ-м и Уголовнэ кодекс япхыгъэхэ хэбзэихъухьагъэхэм зэхъокIыныгъэхэр афэхъугъэх, шэпхъэ- правовой акт заулэ Урысыем щаштагъ, — къыIуагъ ЖэнэлI Руслъан.\nУФ-м и Президент иунашъоу «НэкъокъонымкIэ къэралыгъо политикэм хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэм илъэныкъо шъхьаIэхэр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу 2018 — 2020-рэ илъэсхэм ателъытэгъэ Лъэпкъ Планыр Урысыем щаштагъ. А унашъом игъэцэкIэн хахьэу монополием пэшIуекIогъэнымкIэ Федеральнэ къулыкъум ипащэ игуадзэу В. Королевымрэ Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ IофшIэгъу зэIукIэгъу зэдыряIагъ, Урысыем и ФАС-рэ АР-м и Правительствэрэ Iоф зэрэзэдашIэщтымкIэ зэзэгъыныгъэм зэдыкIэтхагъэх.\n— Нэкъокъоным зегъэушъомбгъугъэнымкIэ Лъэпкъ Планым ихэхъоныгъэхэм къызэрэдалъытэрэмкIэ, къэралыгъо ыкIи чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын къулыкъухэм монополием пэшIуекIорэ хэбзэгъэуцугъэр зэраукъорэм ипчъагъэ 2017-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2020-рэ илъэсым нэс фэдитIукIэ къегъэIыхыгъэнэу ары, — къыIуагъ Р. ЖэнэлIым.\nНэужым 2018-рэ илъэсым ГъэIорышIапIэм иIофшIэн зыфэдагъэм кIэкIэу къытегущыIагъ Руслъан. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, блэкIыгъэ илъэсым дэо ыкIи лъэIу тхылъ 200-м ехъу къулыкъум зэхифыгъ. Хэукъоныгъэ зышIыгъэхэм административнэ пшъэдэкIыжь 400-м ехъу атыралъхьагъ, сомэ миллиони 5-м ехъурэ тазырыр къарагъэтыжьыгъ.\nМонополием пэшIуекIорэ хэбзэгъэуцугъэр аукъуагъэу дэо 67-рэ зэхафыгъ, ахэмкIэ Iоф 14 къызэIуахыгъ. РекламэмкIэ хэбзэгъэуцугъэм епхыгъэ Iоф 33-мэ ахэплъагъэх, ахэмкIэ хэбзэгъэуцугъэр аукъуагъэу хъугъэ-шIэгъи 5 къыхагъэщыгъ.\n2018-рэ илъэсым административнэ хэукъоныгъэ зэрахьагъэу Iоф 64-рэ къызэIуахыгъ, административнэ тазырэу сомэ миллионрэ мин 788-рэ атыралъхьагъ.\nГъэIорышIапIэм ипащэ игуадзэ къызэриIуагъэмкIэ, нэкъокъоныр ухъумэгъэнымрэ къэралыгъо ыкIи муниципальнэ мылъкур бэджэндэу ятыгъэнымкIэ икIэрыкIэу зэзэгъыныгъэхэр адэшIыгъэнхэм ишIыкIэрэ алъэныкъокIэ щыIэ законым зэхъокIыныгъэхэр фэшIыгъэнхэм фэгъэхьыгъэ федеральнэ хэбзэгъэуцугъэм 2019-рэ илъэсым щылэ мазэм кIуачIэ иIэ хъугъэ. Бизнес цIыкIур ыкIи гурытыр къэухъумэгъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ хэбзэгъэуцугъэм УФ-м и Президент 2018-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 27-м кIэтхагъ. Бизнес цIыкIум ыкIи гурытым апылъхэ предпринимательхэу зипшъэрылъхэр дэгъоу зыгъэцакIэхэрэм IэпыIэгъу афэхъугъэным, яIофшIэн зэпыгъэугъэнымкIэ щынагъоу щытхэр дэгъэзыжьыгъэнхэм мы унашъор афэIорышIэщт.\nКIАРЭ Фатим.","id":"<urn:uuid:939866d2-0ccf-4b71-a6f2-41bf2e4eb248>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/04\/03\/%D1%85%D1%8D%D0%B1%D0%B7%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%83%D1%86%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D1%83%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D0%BC-%D1%84%D1%8Di%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%88i%D1%8D\/","date":"2024-02-27T17:59:08Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474676.79\/warc\/CC-MAIN-20240227153053-20240227183053-00379.warc.gz","language":"ady","language_score":0.876082778,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8760827779769897, \"kbd_Cyrl_score\": 0.12315841764211655}","num_words":1616,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.071,"special_characters_ratio":0.146,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.845,"perplexity_score":2525.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"2021-рэ илъэсым бэдзэогъум и 6-м къыщегъэжьагъэу и 8-м нэс Адыгэ Республикэм итемыр районхэм машIом закъыщиштэнымкIэ я 4-рэ класс зиIэ щынагъо щыI.\nЧIышъхьашъом е мэзхэм, хыкъумым пэгъунэгъу къамыл зэхэкIыхьагъэхэм, экономикэм ипсэуалъэхэу ыкIи къоджэ псэупIэхэу машIор къызыкIэнэнымкIэ щынагъоу щыт чIыпIэхэм апэгъунэгъ��хэм ошIэ-дэмышIэ Iоф ыкIи тхьамыкIагъо къащыхъун ылъэкIыщт.\nУФ-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм игупчэ\nистаршэ оперативнэ дежурнэ ипащэ игуадзэу Быжь Э.А.","id":"<urn:uuid:c82f7d76-66ef-417b-8b50-95c741803e4b>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/07\/07\/%D1%81%D0%B0%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%B7%D1%85%D1%8D%D0%B6%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D1%84-17\/","date":"2024-03-05T00:02:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947476592.66\/warc\/CC-MAIN-20240304232829-20240305022829-00677.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5119171739,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5119171738624573, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4873296320438385}","num_words":149,"character_repetition_ratio":0.044,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.054,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.54,"perplexity_score":2019.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим щыпсэухэрэм банкхэм чIыфэу къаIахыгъэр, бэдзэогъум и 1-м нэс пштэмэ, сомэ миллиард 52,4-рэ мэхъу. Ар блэкIыгъэ илъэсым ащ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, процент 20-кIэ нахьыб.\nИпотекэу ыкIи «потребительскэ кредитэу» аштэрэм хахъозэ лъэкIуатэ. ГущыIэм пае, ипотекэр зэкIэмкIи сомэ миллиард 17 мэхъу. Ар фэдэ 1,3-кIэ икIыгъэ илъэсым ащ фэдэ иуахътэ аштэгъагъэм нахьи нахьыб.\n— Тызыхэт илъэсыр къызихьагъэм къыщыублагъэу Адыгеим щыпсэухэрэм ипотекэу сомэ миллиарди 3,8-рэ ауасэ агъэпсыгъ. Ар 2020-м иапэрэ мэзих аштэгъагъэм фэдитIукIэ нахьыб. Къэралыгъо IэпыIэгъур къыздэлъытагъэу фэгъэкIотэнхэр зиIэ программэр ары ащ фэIорышIагъэр, — къыIуагъ Урысые Банкым и Къутамэу Адыгеим щыIэ Лъэпкъ Банкым ипащэ игуадзэу Александр Путинцевым.\nФизическэ лицэхэм ямылъкоу банкхэм агъэфедагъэр сомэ миллиард 27,8-рэ зэрэхъурэр. Ари блэкIыгъэ илъэсым ащ фэдэ иуахътэ икъэгъэлъэгъонхэм анахьи проценти 5,8-кIэ нахьыб.","id":"<urn:uuid:6f97e8ba-3cad-45dc-9d28-cac82e8900fc>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/08\/09\/%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%86%D0%B5%D0%BD%D1%82-20-%D0%BAi%D1%8D-%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B1\/","date":"2024-02-27T18:09:07Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474676.79\/warc\/CC-MAIN-20240227153053-20240227183053-00556.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8535540104,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8535540103912354, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14527077972888947}","num_words":254,"character_repetition_ratio":0.099,"word_repetition_ratio":0.008,"special_characters_ratio":0.184,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.889,"perplexity_score":4436.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мэлылъфэгъу мазэр\nОхътэ ныбжьыкIэу гъатхэр мафэ къэс нахь лъэпытэ мэхъу. ХэпшIыкIэу мафэм къыхэхъуагъ, Тыгъэри нахь хьалэл фабэ къэхъу. Агурэ гъэтхэ мазэу мэлылъфэгъур къихьагъ: уашъор къаргъо, жьыр къабзэ. ШIэхэу дунаир яцIырыу-щырыу орэд макъэкIэ зэпагъэджэжьэу къолэбзыухэр къэбыбыжьыщтых. ЧIыгур къэфэбагъ, уцым зыкъепхъуатэ, апэрэ гъэтхэ къэгъагъэхэри къушъхьэ мэзым къыщыхэплъыгъэх: фыжьых, шэплъых, гъожьых – дэхэ закIэх.\nАу, гухэкIми, ахэр къэкIыгъо щакIохэм рагъафэхэрэп, лъэпсэичэу къыхатхъыхэзэ, ащэх. КъагурыIорэп мы къэгъэгъэ лъэпкъхэр къэкIыгъое дэдэ зэрэхъугъэхэр. Джащ пае ахэм якъэухъумэн-къызэтегъэнэн тынаIэ тедгъэтын фае.\nМэлылъфэгъум шъоф хъупIэхэми къэтэбэ шъуашэу уцыр къащэшъхьалъэ; унагъохэми ягуапэу ябылымхэр губгъом дафых, заужьыжьыгъэу пчыхьапэрэ щагухэм къадэхьажьых.\nКIэлэцIыкIухэр унэм изэгъэжьхэрэп: джэгуным рихьыжьагъэх. ИлъэсыкIэ еджэгъури икIынкIэ бэп къэнагъэр, ау гъэтхэ мафэхэр тхьагъэпцIых, хъопсагъох, ухэтми, зыдэмышIэжьыхэу, тхэн-еджэным укIэращы. Нахь пытагъэ зыхэлъхэр зыфырекъужьых, яеджэн къыкIырагъэчырэп, егугъух. Къэнэжьыгъэшхо щыIэп, мэзитIур псэу чъэнышъ, гъэмэфэ гъэпсэфыгъо тхъагъор къэсыщт.\nМэфэкIхэмкIэ баи:\nи 1-р – къолэбзыухэм я Дунэе маф, сэмэркъэум и Маф.\nи 2-р – кIэлэцIыкIу тхылъым и Дунэе маф;\nи 6-р – лIыхъокIо органхэм яIофышIэ и Маф;\nи 7-р – псауныгъэм и Дунэе маф;\nи 11-р – фашист концлагерьхэм ащаIыгъыгъэхэр шъхьафит зашIыжьыгъэхэм и Дунэе маф;\nи 12-р – УрысыемкIэ космонавтикэм и Маф;\nи 15-р – культурэм и Маф;\nи 18-р – саугъэтхэм ыкIи тарихъ чIыпIэхэм якъэухъумэн и Дунэе маф;\nи 22-м – В.И. Лениныр къэхъугъ, чIыгум икъэбзэныгъэ и Маф;\nи 23-р – тхылъым ыкIи авторскэ фитыныгъэр къэухъумэгъэным я Дунэе маф;\nи 24-р – ныбжьыкIэхэм языкIыныгъэ и Дунэе маф;\nи 25-р – адыгэ быракъым и Маф;\nи 26-р – радиационнэ тхьамыкIагъохэм ыкIи хъугъэ-шIагъэхэм ахэкIодагъэхэм яшIэжь Маф;\nи 28-р – IофшIэныр къэухъумэгъэным и Дунэе маф;\nи 29-р – къашъом и Дунэе маф;\nи 30-р – мэшIогъэкIосэ къулыкъум и Маф.\nЕзбырхэр зэжъугъашIэх!\nКъуекъо Налбый\nГъатхэр\nГъатхэр, гъатхэр, сыдэу чIыгур бгъэдэхагъ,\nШхъуантIэу-шхъуантIэу мэзы кIырыр къэпфэпагъ,\nПсыхъо нашхъоу къэущыгъэр нэфынабз,\nОшъогу къашхъоу жъыутэхрэм фэдэкъабз.\nПчэдыжь\nШхъуантIэшъ, шхъуантIэ\nОшъогу нашхъор,\nАщ къыщэкIы\nУцы къашхъор.\nАр осэпсым егъэшъокIы,\nГъогу занкIэр\nАщ пхырэкIы.\nКъыщэхьарзэ\nЖьы IэшIу макIэр,\nДжары тыгъэм икъежьакIэ.\nПшысэхэм тяжъугъэдэIу!\nКъамзэгур\nКъамзэгур гъогум тетэу кIозэ, лIы горэм IукIагъ. А лIым хьакIэ-къуакIэмэ абзэ ышIэщтыгъ.\n— Сыдэу пшъхьэ ина? — ыIуи къамзэгум къеупчIыгъ.\n— СымэкIэшхышъ ары, — ыIуагъ къамзэгум.\n— Адэ сыдэу ппхэкI ина?\n— CыкIочIэшхошъ ары, — риIожьыгъ.\nСыд фэдиз пIэтыщт адэ?\n— Сэщ фэдиз пцашIо сIэтын слъэкIыщт.\n— Адэ, мэкIэшхыр, сыд фэдиз пшхын плъэкIыщт?\n— Зы коцыцэр илъэсым сфэхъущт, — къамзэгум ыIуагъ.\n— Пфэхъумэ теплъын, — ыIуи, лIым къамзэгур ыубыти, хьазырэу ицые илъым ридзи, зы коцыци ащ фырилъхьажьыгъ.\nАущтэу хэтызэ, илъэс тешIагъ. ЛIым къамзэгур щыгъупши етIани зы илъэс тешIагъ. ИлъэситIу тешIагъэу къамзэгур ихьазыр зэрэригъэтIысхьэгъагъэр ыгу къэкIыжьыгъ.\n— Мыр псаужь шъуIа? – ыIуи ихьазыр иплъыхьагъ. Къамзэгур псау, коцыцэм ызыныкъо джыри зэриI.\n— Зы коцыцэр илъэсым пфэхъунэу пIогъагъэ, илъэситIум коцыцэм ыныкъо нахь пшхыгъэп. Сыд зытепшIыхьагъэр – лIым ыIуагъ.\n— Сшъхьэ акъыл илъыти, «Мы лIым илъэси 4-кIэ ыгу сыкъэмыкIыжьынкIи мэхъу» сIуи, гъомылэу сиIэр илъэсиплIэ зэрэсфэхъунэу сыпсэугъ, — къамзэгум ыIуагъ.\nХэшъо цыгъомрэ унэ цыгъомрэ\nАдыгэ пшыс\nХэшъо цыгъом дэжь унэ цыгъор хьакIакIо къэкIуагъ.\n— Сыд уищыIакIа? – еупчIыгъ.\n— Сэ сищыIакIэ ущымыкI, — ыIуагъ хэшъо цыгъом. — Губгъом сыщэугъуае, ау зэщым сегъалIэ, шъо тхъагъ��у шъущыIэщтын.\n— Зи гумэкI сэ сиIэп! – ыIуагъ унэ цыгъом. – Сэ сыбай, сытхъэжьэуи сыщыI! СищыIакIи озгъэлъэгъун, некIо.\nЯдэжь къызещэм, зыхэс бынмэ коцэу, тхъоу, къуаеу яIэр ригъэлъэгъугъ.\n— Сызыщыфаем сэшхэ сэ, — ыIуагъ унэ цыгъом, — зи гумэкI сиIэп.\n— Мор хэта? Сыда чэфынчъэ дэдэуи зыпэсыр?\n— Ар Нэгыежъ-лъэгубгъу, зэупхъужьышъ яжьэм хэс, — ыIуагъ унэ цыгъом.\n— Адэ сыд есIощт мыщ? — хэшъо цыгъор къыкIэупчIагъ.\n— Чылэмэ «ЧыракI» раIоу, ежь «ЧычашъэкIэ» еджэу къо закъо иIагъэти, ар лIагъэ, фэтхьаусых, — ыIуагъ.\nСырэ лъапсэм хэшъо цыгъор зычIэкIым, къызэбэнэкIи чэтыум ыубытыгъ.\n— «ШIуи-шIуи!» ыIо зэхъум, «ШIуми бзаджэми джары тэ тызхэтыр», — ыIуагъ унэ цыгъом.\nНэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр\nМамырыкъо Нуриет.","id":"<urn:uuid:109beb32-a9d7-4873-ba8d-864120101d33>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/04\/04\/%D1%82%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%B1%D0%B7%D1%8B%D0%B9-17\/","date":"2024-02-28T18:51:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474744.31\/warc\/CC-MAIN-20240228175828-20240228205828-00429.warc.gz","language":"ady","language_score":0.921133101,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9211331009864807, \"kbd_Cyrl_score\": 0.078438401222229}","num_words":1377,"character_repetition_ratio":0.051,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.041,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.928,"perplexity_score":2967.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Унагъом апэрэ ыкIи ащ къыкIэлъыкIорэ сабыеу къихъухьагъэм пае пособие анахь макIэу къатырэм мэкъуогъум и 1-м къыщыублагъэу къыхэхъуагъ, сомэ 6752-рэ зэрэхъугъэр. НахьыпэкIэ ар сомэ 3375-рэ чапыч 77-рэ хъущтыгъ.\nПособиер къызыфакIохэрэм ащ къыхэхъоным пае лъэIу тхылъ атынэу ищыкIагъэп. Мэкъуогъу мазэм пае бэдзэогъум и 1-м къыщыублагъэу и 15-м нэс къызатыщтыр.\nМы ахъщэ тыныр къалъытэ зыхъукIэ къыдалъытэрэ уахътэм ным лэжьапкIэ имыIагъэмэ е ар лэжьэпкIэ анахь макIэм нэмысыщтыгъэмэ, ащ къыпкъырыкIыщтых, ау агъэнэфэгъэ пчъагъэм къыщыкIэщтэп.\nПособием ылъэныкъокIэ упчIэ зиIэр УФ-м социальнэ страхованиемкIэ и Фонд и Къутамэу АР-м щыIэм «илиние плъыр» къытеонхэ алъэкIыщт. Телефоныр: 8(8772)52-46-39.\nУФ-м социальнэ\nстрахованиемкIэ и Фонд и Къутамэу АР-м щыIэр","id":"<urn:uuid:2a85bc5a-9259-4985-8cc4-60479711551b>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/06\/16\/%D1%84%D1%8D%D0%B4%D0%B8%D0%B7-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%85%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A\/","date":"2024-02-26T05:42:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474650.85\/warc\/CC-MAIN-20240226030734-20240226060734-00434.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5770123601,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5770123600959778, \"kbd_Cyrl_score\": 0.42220547795295715}","num_words":221,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.047,"special_characters_ratio":0.195,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.586,"perplexity_score":3181.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"1977-рэ илъэсым гъэтхапэу адыгэ гъэзетым къэбарыкIэхэмкIэ иотдел корреспондентэу саштагъэу, ныбжьыкIэ Iофмэ, спортыри ахэтыжьэу, сафэгъэзэгъагъ.\nЖурналистэу, драматургэу, бэ зынэ кIэкIыгъэу, зылъэгъугъэу Шъхьаплъэкъо Хьисэ отделым ипэщагъ.\nСадэжь кIалэхэр редакцием къычIахьэщтыгъэх, инахьыбэм къысфакIощтыгъэхэр сэщ фэдэу Кобл Якъубэ ытэмэчIэгъ къычIэкIыгъэхэр ары. КъызычIахьэхэкIэ, Хьисэ афэтэджыти, нэгушIоу апэгъокIыщтыгъэ. «Хъугъэ, хъугъэ, тэщ п��екIэ укъэмытэдж», — кIалэхэр укIытэщтыгъэх. «ХьакIэр кIалэ, ныбжь иI аIоу зэтырафырэп, — ариIощтыгъэ, — зэщиз къабзэх». ЗэкIэ бэнэкIо хэшыпыкIыгъэу тиIэхэр имынэIосагъэхэми, тиIофмэ ащыгъозагъ, зэнэкъокъумэ ренэу яплъыщтыгъэ. «Пэсэрэ адыгэхэр сыгу къэшъогъэкIых», — ыIоти, къытщытхъущтыгъэ.\nЗэ джащ фэдэу Мэхъош Аслъан тадэжь къычIэхьагъ. Арырэ сэрырэ 1970-рэ илъэсым щегъэжьагъэу ныбджэгъу тызэфэхъугъагъ, ежь мэкъумэщ техникумым чIэсыгъ, сэ адыгэ кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет иадыгэ отделение сычIэхьэгъэкIагъ. Бжыхьэм еджэхэрэр зызэрэугъоижьхэм, Кобл Якъубэ зыщигъэбанэхэрэ залым тыщызэрихьылIагъ, ащ щыублагъэу тызэныбджэгъоу тигъашIэ къэтхьыгъ. Жъгъырбэм фэдэу шъхьац тIыргъоу, нэпкъ-пэпкъ зэкIужьэу, мыкъопцIэ-мыфыжьэу, мылъхъэнчэ-мылъагэу, ощынэ ралъэшъугъэм фэдэу Iэпс-лъэпс къоданэу къихьэгъэ кIалэм игуапэу Хьисэ къыфэтэджыгъ.\n— Мыры Мэхъош Аслъаныр, сишъэогъу-ныбджэгъу, — сIуагъэ. — Якъубэ ыгъэсагъэмэ анахь бэлахьэу ахэтыгъ, апэ спортымкIэ мастер хъугъэмэ ащыщ. Илъэс зытIу горэ хъугъэ ныIэп бэнэныр зигъэтIылъыжьыгъэр, джы тренерэу мэлажьэ. Илъэс горэмкIэ сэщ нахьыжъ ныIэп, ау «СпартакымкIэ» тыбанэ зэхъум тренерэу къыддакIощтыгъэ, загъори зыщыгугъыжьырэ кIалэхэр ригъэпсыхэу ахэбэныхьэщтыгъэ. ГъэрекIопагъэ дзюдомкIэ СССР-м икубок къыдэхыгъэным фэгъэхьыгъэ командэ зэнэкъокъум ящэнэрэ чIыпIэр зыщытэубытым мыри титренерыгъ. ТапэкIэ «Спартакым» егъашIэм ащ фэдэ къыдэхъугъэпти, къыщытхъугъэх, тренермэ я Совет хагъэхьагъ.\n— Укъысщымытхъущ, сыпфэубыжьыщтэп, — Аслъан IущхыпцIыкIыгъ.\n— Еблагъ, еблагъ, сикIал, — ыIуагъ Хьисэ. — ПцIэ зэхэсхыгъэу щыт, симахъулъи уигугъу къешIы (къыддэбанэщтыгъэ Шъынэхъо Руслъан зыфиIощтыгъэр). ЩытхъукIаерэ убыкIаерэ зэфэдэу аIоми, узфаубыжьын къыкъокIына умэхъошэу. Уимэхъош лъэпкъ икъэбар ущыгъуазэщтын?\n— Тятэ «Зэгорэм тылъэпкъыгъ, ау тлъэкъоцIэ закъу къытфэнагъэр» ыIоу зэхэсхыгъэ. ТызэрэщыгъуазэмкIэ, Кавказ заом мэхъошхэр IэпIокIэ-лъэпIуакIэ ышIыхи, хэкIодэжьыпэным ищынагъо къазышъхьарэхьэм, лъэпкъым ыцIэ мыкIодыжьыным пае тэ тиунагъокIэ МэшIодзыр МэхъошкIэ зэблахъугъэ.\nИлъэс пчъагъэ тешIэжьыгъэу ЯтIонэрэ Александр, урыс пачъыхьэр, адыгэмэ Мамрыкъо кIэй зэращыIукIэгъагъэм икъэбар сыдэлажьэзэ, Хьаджэмыкъо Пщымэфэ хьаджэу ащ къыщыгущыIэгъагъэм илъэуж гъэшIэгъон сытеуцуагъ. Ащ сытезыщагъэр Хьаджэмыкъо Хъаный, а Хьаджэмыкъо хьаджэм ипхъорэлъф. БлэкIыгъэ лIэшIэгъум ия 50-рэ илъэсхэм Козэт тятэрэ арырэ кIэлэегъаджэу щызэдэлэжьагъэх, сыкъызэхъум ары цIэ къысфэзыусыгъэр, егъашIэм згъэгъощагъэп, сикIасэу сыкIэрысыщтыгъэ, бэ сымышIэщтыгъэу сызщигъэгъозэгъагъэр. Хъаные къызэриIотагъэмкIэ, Хьаджэмыкъо Пщымафэ ишъхьэгъусэ мэхъош МэшIодзымэ япхъугъ. Ытыщ, Бжъэдыгъум, щыIэу лъэрмыхьагъэти, шъао къызыфэхъум МэшIодз къыфаусыгъагъ. ЗэрэхъурэмкIэ, МэшIодзмэ зэкIэмэ мэхъош лъэкъуацIэр аштагъэп, зэбгырыкIыгъэх, Къэбэртаий ко��ыжьыгъэхэу исых. Ар зыпшъэ дэкIыгъэхэр унэгъо хэхыгъагъэх, ащ фэдэ зэрараусэигъэмэ ацIи, ашъхьи къаIэты.\n— КъызхэкIыгъэ лъэпкъыр лъэкъуацIэу зыхьырэр макIэ, хэтыми, ар шъозыгъэштагъэр чыжьэу плъагъэ, — ыIуагъ Хьисэ. — Мэхъошхэр лIэбланэхэу, цIыфыгъэ ахэлъэу, ацIэ Iоу адрэ адыгэ лъэпкъымэ афэдэу щыIагъэх. Джы укъызыкIокIэ карт къэсхьынышъ, озгъэлъэгъун мэхъошхэр зытесыгъэхэр, къалэм итыгъэкъокIыпIэ лъэныкъокIэ къушъхьэм ухахьэмэ «Мэхъошмэ ягъэхъун» ыIоу чIыпIэ джыри щыI. Лъэпкъыжъых мэхъошхэр, тарихъ шIагъуи яI, ацIи, ашъхьи зэфэдэ, ау уахътэм дэкIуагъэх, шъоры джы шъуилъэпкъ ихьылъэ зезыхьэрэр, игукIаий, игукъауи зэфэдэу зэхашъушIэу. ПцIэрэ пшъхьэрэ зыфэдэр пшIэжьэу, дахэ зыфябгъэIошъумэ улI, ар хэт ущыщыми, егъашIэм зыщыбгъэгъупшэ хъущтэп.\n— Сэ ар сщыгъупшэнэп, тхьауегъэпсэу дахэу мэхъошхэмкIэ къытфэпIуагъэм пае, сыбгъэгушхуагъ, — ыгу къыдеIэу Аслъан риIожьыгъ. — Хъунэу щытмэ, неущ джыри сыкъэкIон, къэпIуатэрэр, слъэгъурэр хэз имыIэу сызэрэкIожьэу тянэ-тятэмэ, сшы-сшыпхъумэ, тиунэкъощмэ ясIожьын…\nЗэриIуагъэм емыпцIыжьэу къыгъэшIагъэм зэрэмэхъошым, зэрэадыгэм рыгушхоу игъашIэ Мэхъош Аслъан къыхьыгъ. Джыри кIэлэ дэдэу Мыекъуапэ къыдэфагъ, Якъубэ ыгъасэхэрэм ахэуцуагъ, шIэхэуи гъэхъэгъэ дэгъухэр ышIыхэу ригъэжьагъ. Пшызэ шъолъыр иныбжьыкIэмэ самбэмкIэ язэнэкъокъоу 1969-рэ илъэсым кIуагъэм апэрэ чIыпIэр щиубытыгъ, бэнэкIо бэлахьэу а уахътэм зыкъэзыIэтыгъэ Владимир Невзоровым къабзэу текIогъагъ. Мы зэнэкъокъум апэрэ чIыпIэхэр щызыубытыгъэхэр арых РСФСР-м ныбжьыкIэхэмкIэ ичемпионат хэлэжьэщт командэм хахьэщтыгъэхэр. Ахэм къахэщыхэрэр етIанэ хэгъэгум изэнэкъокъу агъакIощтыгъэх. Аслъани зигъэхьазырыщтыгъэ, амалышIухэр иIагъэх, ыгукIи, ыпсэкIи, ыпкъыкIи, икъулайкIи хьазырыгъ.\nАу тренерыр егупшыс-егупшыси, ахади нэбгыритIумэ, Владимир Невзоровыр ыгъэкIуагъ, Урысыем изэнэкъокъу ящэнэрэ чIыпIэр ащ щиубыти, етIанэ СССР-м ичемпионат зэкIохэм, Гостэкъо Хьумэрырэ ежьырырэ дышъэ медальхэр къахьыгъэх, ащ щегъэжьагъэу хэгъэгум ихэшыпыкIыгъэ командэ хагъэхьагъэх.\nАр зыхъугъагъэм ыуж тхьапш тешIэжьыгъагъэр, ау Аслъанэ а чемпионатым зэрэхэмылэжьагъэр ыгу икIыгъэп, кIогъагъэмэ Владимир Невзоровым ыгъэхъагъэр ежьыри фызэшIокIыщтыгъэу гугъэщтыгъэ. Ыгу пыч зэрэфэхъугъэм Якъубэ гу лъимытэ хъуна, къыриIогъагъ: «Уахътэр кIоу ори тренер Iофым узыпэуцорэм, сэщ фэдэу уахэдэнэу бэрэ хъущт. Джащыгъум угу сыкъэгъэкIыжь». Тренерыр зыкIэтренерыр нэмыкIмэ гу зылъамытэрэм ежь нэсышъ ары, ышIэрэр фашIэу ешIэ. Аслъани ар къыгурымыIоу щытыгъэп, арэу щытми, хъугъэр акъылкIэ зэхишIэщтыгъэми, гукIэ къыфигъэзэжьыщтыгъэ, арыба щыIэныгъэр зэрэгъэпсыгъэр — зэгорэм узкIэхъопсыщтыгъэу умыгъотыгъэр гум къенэжьы, цIыфыми, Iофыми…\nКобл Якъубэ стратегием ылъэныкъокIэ ыгъэпсырэ тхыпхъэмэ ежь Аслъани ахэщагъэу нэужым зэп зэрэхъугъэр. МыщкIэ зы щысэ къэсхьын. 1960-рэ илъэсхэм якIэух къыщежьэу Краснодар краим Адыгеир хахьэщтыгъэми, бэнакIомэ азыфагу ренэу зэнэкъокъу лъэш щыкIощтыгъэ. Емыгъэхьым хэтыгъэхэми, уахътэм тэ тибэнакIомэ нахь закъыфигъэзагъ, ташъхьарыкIэу тыублагъэ, ау джыри тапэ зыщишъыхэрэр щыIагъэх. Уахътэ къэкIонышъ, командитIум хэч-хасэ зэрэтиIэщтыр нэфагъэ, ау ар зыхъущтыр къэшIэгъоягъэ.\nАущтэу кIозэ, «игъом аргъоири мэтэджы» зэраIоу, тэри тикуцэ теуцогъуи къынэсыгъ. Зыхъугъэр 1972-рэ илъэсыр ары, зыщыхъугъэр ЦIэмэз (Новороссийск), Краснодар краим изэнэкъокъу. Тикомандэ а зы онтэгъугъом нэбгырэ тIурытIу, щырыщ хэтыгъэх якъулайныгъэкIэ зэрагъэхьырэ хъатэ щымыIэу, зэкIэри зыщыгугъыжьыхэу, ягугъуи лъэпсэшIоу. Якъубэрэ Датхъужъ Шумафэрэ (ары зэнэкъокъум тищэнэу зипшъэрылъыгъэр) зэдэтIысыхи егупшысагъэх: хэт сыд фэдэ чIыпIэм командэм хэдгъэуцощт. ТазэратекIощтым щэч хэлъыгъэп, ау Якъубэ нэмыкI пшъэрылъ къытфигъэуцугъэр, тызеугъоими ары анахьэу зигугъу къышIыгъэр — зэкIэ онтэгъугъоу щыIэмэ апэрэ чIыпIэхэр къащытхьынхэ фае.\n— Мыр тапэ къэкIощт титекIоныгъэмэ алъапсэ хъущт, — ыIогъагъ. — Джы къэтхьымэ, краим къыгурыIощт ишышъхьэ зэрэблэкIыгъэр, Пшызэ шъолъыр тыухымэ, Урысыеми тичIыпIэ къыщыхэдгъэщыщт, ащ ыуж зэрэхэгъэгоу, етIани, Тхьэм ыIорэр хъун, тылъыкIотэн…\nАу мы гупшысэ шIагъом иежьэгъу пэрыохъуитIу иIагъ – килограмм 70-рэ къэзыщэчыхэрэмрэ килограмми 100-м нэсыхэрэмрэ якупхэм тибэнакIоу ахэтхэм уащыгугъыпэнэу щытыгъэп. А уахътэм Мэхъош Аслъан килограмм 66-р ары зыщыбанэщтыгъэр, мыщкIэ ащ къенэкъокъун щыIагъэп. Ежь игъэхъагъэхэмкIэ къыкIэмыхьэ дэдэми, кIэкIэу ащ ыуж итыгъ спортымкIэ мастерэу, бэнэкIо дэгъоу Валерий Строкань. Аслъан хэбгъэкIымэ, ащи апэрэ чIыпIэр къыхьынэу амал дэгъу иIагъ. Арыти, Якъубэ унашъо ышIыгъ — Мэхъош Аслъан ыпшъэрэ онтэгъугъом, килограмми 70-м, иуцонэу. Мыщ фэдэ бэрэ мэхъу, Iофыр кIэкIынэу уфаемэ, хэкIыпIэ ренэу лъыхъу.\nБэнакIомэ ахэтых къащэчырэм килограмм заулэ хагъэкIышъ, нахь онтэгъугъо псынкIэм ехыхэу, ощ нахь псынкIэм ебэныгъошIуба. Джащ фэдэу Аслъан зэрыуцуагъэм зыхэзыгъэкIыгъэ къемыкIуалIэ хъуна, ежь нахьи килограмм зыбгъу-зыпшIыкIэ нахь онтэгъумэ ябэнын фае хъугъэ, ар хэтыкIи IэшIэхыгъэп. Арэу щытми, зыIукIэрэр ригъэпсыхызэ, финалым ихьагъ, мыщ щыIукIагъ бэнэкIо бэлахьэу, краим, Урысыем язэнэкъокъумэ бэрэ ащатекIуагъэу Анатолий Аслановым.\n«Янэмэ быдзыщэу къаратыгъэр къаIучъыжьыфэ зэзэуагъэх» ыIоу адыгэ къэбарыжъмэ зэрахэтым фэдэу тIури зэбэныгъэх. Аслъан ычIэгъ чIэфагъ тшIошIызэ, зэришIыгъэр еплъыхэрэм къагурымыIуапэу зэбэнырэр къыгъэкууагъ — ыIэ дэкъацэм диубыти, Iэгъэуз фишIи, зыкъыригъэтыгъ. Краснодар ибэнакIо нэку-нэпсэу текIыжьыгъ, ыIэ фыкъуагъэкIэ арэп, къыщышIыгъэр зэрэшIошъхьакIор ары. Мыщ ыпэкIи Хьэпэе Арамбый текIогъагъэти, мызыгъэгум ыгу еIэжьыгъэу хэкуукIыгъ: «Сыд Мыекъопэ бэнакIох мы къытфыкъокIыгъэхэр, гъогумыгъакIохэу!».\nМэхъош Аслъан къызэрихьыгъэм ыгъэгушхуи, Шумэфэшхор (Датхъужъ Шумафэ) алырэгъум телъэдагъ, пыт��у зэкIиуIапIи, ынэ гушIор къыкIэщэу IаплIкъорэгъкIэ къытырищыжьыгъ. Ежь илъэс Iэпэ-цыпэ хъугъэу тренировкэ ымышIыгъагъэми (спортивнэ обществэу «Урожаим» АдыгеимкIэ пащэ фашIыгъэти, иуахътэ зэжъугъэ), килограммишъэм иуцуи щыбэнагъ, ащи къыхьыгъ, джаущтэу зэкIэ онтэгъугъоу бэнэным иIэхэмкIэ апэ тишъыгъ. Ар апэрэ чIыпIэхэр ары, ятIуанэхэрэри, ящанэхэрэри нахьыбэм тэтыягъэх, мыр Пшызэ шъолъырымкIэ зы феноменэу хъугъагъэ…\nИкъунэу аIуи, илэгъумэ ащыщыбэ алырэгъум текIыжьыгъ, ау ежь джыри зыщыгугъыжьэу зэнэкъокъу пчъагъэмэ Аслъан ахэлэжьагъ, гъэхъагъэхэри ащишIыгъэх. Аужырэу зыщыбэнэжьыгъэм джа зэгорэм чемпионатэу зыдамыгъэкIогъагъэм иджэрпэджэжь щызэхихыжьыгъ…\n1975-рэ илъэсым СССР-м ичемпионат Аслъан пхъашэу щыбэнагъ. Зым ыуж зыр итэу къыхьызэ, финалым ихьаным пае зы бэнэгъу къыфэнэжьыгъ. ТекIомэ, хэгъэгум дзюдомкIэ икомандэ хагъэхьащт. Олимпиадэу къэкIорэгъэм щыIэщтым агъэкIощтыр пхъэдзыкIэ агъэнафэрэп ныIа, анахьышIоу къычIэкIырэр ары, сыда ежь Аслъани зимыушэтыжьыщт?! Финалым ихьаным пае зэбэнынэу зыIукIагъэри тэ тибэнэкIуагъ, Къадыр Аслъан. ТIури зыщыгугъыжьыщтыгъэх, ау а уахътэм Мэхъошыр нахь лъэшэу къэлъагъощтыгъэ. Ау адрэр нахь кIэлагъ, арыти… ащ нахь гугъэпIабэ иIэу Якъубэ ылъыти, ар лъигъэкIотагъ. Укупы хъумэ купым иIоф ыпэ ибгъэшъын фаети, Мэхъош Аслъан итренер ыIуагъэм шIокIыгъэп, ау къызегъэзэжьым, икимоно ыгъэтIылъыжьыгъ, тренировкэ аригъэшIын фэшъхьафкIэ къыштэжьыгъэп…\nМызыгъэгуми Якъубэ игупшысэкIэ ыпэкIэ Невзоровым зэрэтыригъэфагъэм фэдагъа, хьаумэ тэрэзыджагъа? Ар къэзыгъэлъэгъонэу щытыгъэр финалыр ары, ау Къадыр Аслъан къыфэхьыгъэп, Олег Зурабиани къытекIуагъ, ащ ыуж кIэкIэу итэу Европэми изэнэкъокъу тыжьын медаль къыщихьыгъэти, Олимпиадэм кIуагъэ. Ау апэрэ къекIокIыгъом къыхэзыгъ, мы онтэгъугъомкIэ зи амыгъэхъагъэу къэкIожьыгъэх. Мэхъош Аслъан амыгъэохъоу лъыкIотэгъагъэмэ, иIоф нахь къикIыщтыгъэ гупшысэм бэрэ къыгъэзэжьыгъ…\nАр сэ сэIо шъхьае, Кобл Якъубэ ышIэрэр зыфишIэрэр зэхишIыкIызэ зекIощтыгъэ, стратегием е тактикэм алъэныкъокIэ ышIэщтыгъэр щыбзэм кIэзгъэкIынэу сэ сыпылъэп, арэп ыкIи сигупшысэ. Ар чыжьэу мыплъэщтыгъэмэ, зынэсыгъэм нэсыщтыгъэп, ау Якъуби цIыфыгъэ, «Тхьэм нэмыкI хэмыукъорэ щыIэп» аIоба, зыщыдэохъуни къыхэмыкIы хъуна, ащ фэдэмэ Аслъан иIофи къахэфэгъэныр сэ нахь тесэгъакIо. Аслъан изакъоп, нэмыкIхэми, тэри мыщ фэдэхэр мызэу, мытIоу къытэхъулIагъэх, тигукъэкIыжьмэ гугъэ IэнэкIэу къахэнагъэх, чэщырэ типкIыхьыпIэхэми ахэтлъэгъожьэу мэхъу. Владимир Невзоровым дунаим щыбгъэхъэн фаер зэкIэ ыгъахъи цIэрыIо хъугъэу, зы интервью горэм къыщиIогъагъ: «Мы сэ згъэхъагъэм фэдэ зыгъэхъэн зылъэкIыщт кIалэхэр МыекъуапэкIэ тиIагъэх, ау яуахътэрэ яамалырэ зэтефагъэхэп, пэрыохъухэр ямыIагъэмэ сэ зи къысщагъакIэщтыгъэп…». Мэхъош Аслъани, Iо хэмылъэу, а нэбгырэ хэшыпыкIыгъэмэ ахэппчъэнэу тефэщтыгъэ.\nТренер Iофым Аслъан зыпэуцом, зэресагъэу, гу��тыныгъэшхо фыриIэу къырапэсыгъэм пылъыгъ, езэщ иIагъэп. Ащ ишIуагъэкIэ илъэс зытфы-зыхым ыгъэсэрэ кIалэхэр къэчъэпхъыгъэх, СССР-м спортымкIэ имастерыцIэр изыгъэкъухэрэр къызэлъежьагъэх. КIэрэщэ Пщымаф, Андриан Выростковыр, Шъхьэлэхъо Аслъан, Липаридзе зэшхэу Джумберырэ Джонрэ, Отария Иоселиани, Исаченко зэшхэр, нэмыкIхэри ахэм ащыщыгъэх, джыри къалъыкIохэрэр алъэдакъэ къиуцощтыгъэх. Джаущтэу «Мэхъошым икIалэхэр» зыфаIохэрэр купышIу къэхъугъэх, зы командэ псау икъугъэх. Ахэм хэушъхьафыкIыгъэу адэлэжьэн амал нэужым тренерым иIэ хъугъэ, мыр ежь ихъупхъапкIэ къыкIэкIуагъ нахь, зыми къыфигъэпсыгъэп.\nМыекъуапэ, Черемушкэм иунэмэ афэгъэзэгъэ апэрэ гъэIорышIапIэм ипащэмэ язэгъи, IэзэпIэшхо зыхэтым ичIыунэ щыщ къаIихыгъ. Ащ чIэлъын фаехэр чIэлъэу, чIэтын фаехэр чIэтэу спортзал хэпшIыкIын хъумэ Iоф макIэ къыпыкIына, къыбдеIэнышхуи щымыIэу, ау ыгъасэрэмэ ежь апэ итэу инахьыбэр шIыхьафкIэ ашIыгъ. Ежь ыIэ дышъэр къыпызэу, сыдым фэбгъэзагъэми дахэм фэдэу ешIыти, зэкIэ зэпыфагъэ, ежь егъашIэм IэпкIэ-лъапкIэу, цIыф шынкIэу щытыгъэти, спортзалыр гуIэтыпIэ хъугъэ. «Сэ мыр язгъэшIыгъ, фаем ежь пае арерэгъэшI» ымыIоу, Мэрэтыкъо Бислъани тренерэу Iоф ышIэ шIоигъоу къеолIагъэти, къызгуищи, ащи икIалэхэр щигъасэщтыгъэх. ЦIыкIу-цIыкIоу джыри зы зал къыпашIыхьажьыгъ, зэкIэ зэтырагъэпсыхьи, хэт къычIэхьагъэми умыукIытэжьынэу, ыгъэгушхонэу хъугъэ.\nАслъан испорт клуб «Олимп» цIэу фиусыгъ Олимпиадэр сыдигъокIи бэнэкIо кIалэмэ яплъэпIэнэу, ягупшысэ-гурышэ хэтынэу. Мыр зегъэпсым ыуж джыри спортивнэ клубхэр Мыекъуапэ къыщызэIуахыгъэх, зыфэгъэзагъэхэ спорт лъэпкъмэ ялъытыгъэу зыр «Дышъэ щэрэхъ» хъугъэ, адрэр «Тыжьын маст», етIанэ «Шъо Iэгуау», джащ фэдэу ахэри хэкум испорт пытэу хэхьагъэх. 1983-рэ илъэсым СССР-м спортымрэ физкультурэмрэкIэ анахь чанэу хэгъэгум щылажьэхэрэр загъэунэфым, Адыгеим спортымкIэ икомитет зэкIэмэ атекIуагъ. СССР-м иминистрэмэ я Совет изэIэпахырэ Быракъ Плъыжь хэкум къызыратым, а щытхъур анахь къэзылэжьыгъэу зыцIэ къыраIогъэ спортклубмэ Мэхъош Аслъан зэхищагъэр апэ итыгъ.\nЫпэкIэ ренэу фаблэрэр къэуцурэп, зэрэхигъэхъощтым дэшъхьахырэп, улажьэмэ уиконычIэ ихъощт. Аслъан ышIэрэм, ылэжьырэм диштэу икIалэмэ ягъэхъагъэмэ ахэхъуагъ, спортымкIэ имастер пшIы пчъагъэ ыгъасэрэмэ ахэтыгъ, зэрэхэгъэгоу щыцIэрыIохэри къахэкIыгъэх. Джары СССР-м ибэнэкIо ныбжьыкIэмэ дзюдомкIэ язэнэкъокъу Мэхъош Аслъан ыгъэсэрэ Липаридзе Джон ащытекIуи, хэгъэгум ихэшыпыкIыгъэ командэ зыхагъахьэм зыми зыкIимыгъэшIэгъуагъэр. ЕтIанэ анахь мэхьанэ Аслъан зэритыщтыгъэр бэнэным икъулай кIалэмэ зэрахилъхьэрэм дакIоу, ахэм цIыфыгъэрэ Iэдэбрэ ахэлъэу, дахэкIэ зыхэтмэ къахэщынхэр ары.\nТренер ныбжьыкIэм игъэхъагъэмэ ялъытыгъэу зэрэхэгъэгоу щыкIорэ Iофмэ ахэщагъэу хъущтыгъэ, пшъэрылъ зэфэшъхьафхэр къыфашIыщтыгъэх. Мыхэм Кобл Якъубэ игущыIэ ренэу ахэлъыгъ, ыгъэсагъэмэ зэрилъэкIэу ишIуагъэ аригъэкIыщтыгъ, лъигъэкIуатэщтыгъэх. Аущтэу щымытэу, ежь изакъоу зэкIэ зэрихьылIэжьыщтыгъэмэ, тыдэ къикIыщтыгъэх адрэ тренер кIэлэ цIэрыIохэу тиIэхэр, ахэм ежь фэдэу Урысыем, СССР-м язаслуженнэ тренерхэр ахэтых.\nЗэ СССР-м дзюдомкIэ икомандэ итренермэ ахэтэу Мэхъошыр Бельгием Европэм ичемпионат макIо, етIанэ зэкIэлъыкIоу заулэрэ Венгрием, нэмыкI чIыпIэхэми. Ау ахэм зэкIэмэ яшъхьэтеIулIэ хъугъэ Нигер идзюдоистмэ якомандэ Москва щыIэщт Олимпиадэм фигъэхьазырынэу Африкэм 1979-рэ илъэсым тихэгъэгу ыцIэкIэ зэрагъэкIогъагъэр. Ар ыгу къэкIыжьы хъумэ Аслъан IущхыпцIыкIыщтыгъэ.\nНигер икъэлэ шъхьаIэу Ниамей зэбыбым зи къыпэгъокIыгъэп, сыхьат зытIурэ яжагъ, ышIэщтымрэ зэусэщтымрэ ышIэрэп, хымабзэр умышIэрэмэ бзэмыIум уфэд. Фабэшъы фабэ, ежь кIымэфэ щыгъынхэр щыгъ, псыр къыпэзы, Москва щычъыIэшхоу къыдэкIыгъ. ЗэрэфэпагъэмкIэ къегуцэфагъэхэу къычIэкIын, лIитIу горэ бэкIаерэ къыкIырыплъыхи, къыздикIыгъэмкIэ къеупчIыгъэх. ЗэрариIуагъэм тетэу гушIуагъэх, тихэгъэгу ипосольствэ щыщхэу къычIэкIыгъэх. Нигер ис мулатмэ Аслъан афэдэ хьазырти, ахэм ащыщэу ашIошIыгъ. ИIоф шIэхэу хэгъозагъ, агурыIуагъ, ежьыри къыгурыIуагъэх. КъызэкIожьым, СССР-м спортымкIэ и Министерствэ Мэхъош Аслъан Африкэм зэрэкIуагъэм осэшIу къыфишIыгъ.\nИлъэсхэр кIуагъэх, Шъхьэгуащи псыбэ дэчъыгъ, дунаири ежь игъогу рыкIуагъ. Мэхъош Аслъан тренер Iофыр ыгъэтIылъыгъэп, хигъэхъуагъ, ащ елъытыгъэу Кобл Якъубэ ыцIэ зыхьырэ еджапIэм Пщыкъаныкъо Долэтыкъорэ ежьырырэ бэрэ ипэщагъэх, Аслъан завуч IэнатIэр зэрихьагъ. Нэужым спортымкIэ еджэпIэ шъхьаф пащэ фашIи, илъэсыбэрэ щытхъу хэлъэу лэжьагъэ.\nСшынахьыжъэу Къуекъо Аслъани Мэхъошым фэдэу тренерыгъ, иныбджэгъу бэлахьыгъ, бэшIагъэу зэрэшIэщтыгъэх, зэрэлъытэщтыгъэх. Аслъан пае сигукъэкIыжьхэр къыхэсыутынэу зэрэсимурадыр зесэIом, бэ гъэшIэгъонэу, сэ сызыщымыгъозагъэу къыIотагъэр. Ежь ынэ кIэкIыгъэмэ ащыщ зытIуи игугъу къэсшIын.\nСшынахьыжъ хигъэунэфыкIыгъ Аслъан егъашIэм зыфэсакъыжьэу, ятэ-янэмэ ягъогу дэмыхэу, зыщыщ лIакъом, лъэпкъым ядахэ аригъэIоным зэрэпылъыгъэр, цIыфыгъэшхо зэрэхэлъыгъэр. ЛIыгъэм енэкъокъущтыгъ, шъыпкъэныгъэм шIолIыкIыщтыгъ, умызафэу къыпфигъэгъун щыIагъэп. Илъэсым заулэрэ бэнэнымкIэ титренерхэр Мыекъуапэ щызэрэугъоихэшъ, мэфэ заулэрэ спортзалым щэIэх, ашIэрэмкIэ зэдэгуащэх, яквалификацие хагъахъо. Тренермэ зэрэбэнэхэрэ кIакор зыщалъэу алырэгъум зытехьэхэкIэ, яныбжьыкIэгъу агу къэкIыжьышъ, тIэкIу зэтIэбжъаох, ныбжь яIэми, а нэкъокъоныр джыри ахэлъба, загъорэ джыри зэрэушэтыжьых. Мэхъош Аслъани ахэкIыжьына, кимоно зыщилъэти, ахэуцощтыгъэ.\nПчыхьэ фэгъазэу зэ Якъубэ къахэхьагъ. ЗэкIэ купитIоу ыгощыгъ, килограмм 70-м къемыхъухэрэр зы куп, ащ нахь онтэгъухэр зэкIэ ятIонэрэ купым хэхьагъэх. Зэригъэбэныгъэх. Апэрэ купымкIэ финалым ихьагъэх Мэхъош Аслъанрэ Дэгужъые Мыхьамодэрэ, ари бэнэкIо дэгъугъ, хэгъэгум «СпартакымкIэ» изэнэкъокъу атекIогъагъ. Бэ римыгъэкъудыеу Мэхъошыр текIуагъ икIэлэгъум зэрэбанэщтыгъэм инэшанэхэр джыри хэлъхэу. Ежь ыгъасэхэрэм джыри зэрахэбэныхьэрэм ишIуагъэ къакIощтыгъэ, зыгу зы кIуачIэу джыри щытыгъ.\nЯзэхэхьэгъу горэм ежьмэ ащыщ тренер лIышхор зигъэбгъатIи пчэгум къиуцуагъ. МытIыры, кIочIэшIу, килограммишъэм къыщыкIэнэп. Ежь цIыф тесыеу щытыгъэп, ау тIэкIу къакIэнэкIэн ыгу хэлъыгъэу къычIэкIын.\n— СIэ лъэныкъо бгырыпхым дэзгъэнэнышъ, лIыр къыхэрэкIи къысэрэбэн, — ыIуагъ.\nБэмэ гу тырашIыхьагъэп, адэ къыпхаIэмэ ыубытыгъэм фэдиз пхэзычын амал зиIэм таущтэу упэуцужьыщт? Сэ сшынахьыжъэу килограмм 60-м къехъу къодыер къэтэджыгъэти, Мэхъошыр къыпэкIэIагъ.\n— О уикуцэ теуцогъоп мызыгъэгум, — къыриIуи, ежь пчэгум ит лIым зыфигъэзагъ. — ПIэ бгырыпхым къыдэхыжь, пкIуачIэрэ уиинагъэрэ пкIэ зэрямыIэр озгъэлъэгъущт…\nЗэбэныхэу зырагъэжьагъэм бэ темышIэу, Аслъан къенэкъокъурэм ибгырыпх ыубыти, зэрилъэшъулIи, лъэпэпцIыеу ыгъэуцугъ, ащ ыуж «гъуаргу» Iоу мэкъэшхо пыIукIэу кIыбыкIэ алырэгъум тыридзагъ, зыкъэшIэжьыгъо римыгъафэу Iэгъэуз фишIи, зыкъыригъэтыгъ. «Джыри зэ тызэгъэбэныжь» ыIомэ, дытехьэзэ, техьэ къэс чIидзымэ, Iэгъэуз фишIызэ ыгу ригъэIэжьи, губжи чIэкIыжьыгъ…\nБэ джыри Мэхъош Аслъанэу тиныбджэгъушIу пае къэпIотэн плъэкIыщтыр, ау сыд фэттхыгъэу, фэтIуагъэкIи тэркIэ икъурэп. Адыгэ лIым ышIэн фаер ышIагъ, унэгъо дахэ Эммэрэ ежьыррэ зэдашIагъэ, ежь ыIашъхьэкIэ унэ ыгъэуцугъ, ыIэ зэмыкIурэ щыIагъэп, чъыги ыгъэтIысхьагъ. Унагъом пшъэшъэ дэхитIу, хъупхъитIу щапIугъ, цIыфмэ ахахьэхэмэ, дахэу ахэзагъэх. Пхъорэлъф IэшIухэри иIагъэх ижьау чIэмыкIыхэу.\nЛIыти, лIыгъэ хэлъэу щыIагъ, улIэными лIыгъэ ищыкIагъэти, ащ фэмыны-къоу идунай ыхъожьыгъ.\n«ЗащыгъупшэжьхэкIэ тхьэхэри малIэх» аIо, цIыфмэ ягукъэкIыжь укъыханэмэ, джыри ущыI. Ары, Аслъан тхэкIыжьыгъэми, тигукъэкIыжьмэ лIы мафэу Iумафэр джыри закIыхэтыр.\nКъуекъо Асфар.","id":"<urn:uuid:2923bf50-356d-4c4c-bc12-47569b634969>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/06\/17\/%D1%81%D1%8B%D0%BC%D1%8D%D1%85%D1%8A%D0%BE%D1%88-%D1%81%D1%8D\/","date":"2024-02-21T00:46:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947473360.9\/warc\/CC-MAIN-20240221002544-20240221032544-00825.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9768573642,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9768573641777039, \"kbd_Cyrl_score\": 0.022922726348042488}","num_words":5722,"character_repetition_ratio":0.032,"word_repetition_ratio":0.001,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.975,"perplexity_score":2631.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Хьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу АдыгеимкIэ и ГъэIорышIапIэ и Мыекъопэ къэлэ отделрэ гъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ Къэралыгъо автоинспекциемрэ якъулыкъушIэхэм видеолъыплъэным иамалхэр къызфагъэфедэзэ мы мафэхэм Iофтхьабзэ рагъэкIокIыгъ.\nМашинэр зезыфэхэрэм тазырхэмкIэ, хэбзэIахьхэмкIэ ыкIи нэмыкI тынхэмкIэ чIыфэу ателъыр игъом къапщыныжьын зэрэфаер джыри зэ агу къагъэкIыжьыгъ.\nIофтхьабзэр окIофэ чIыфэ зытелъ нэ-бгыри 10-м ехъумэ сомэ мини 150-рэ къызэкIагъэкIожьыгъ. Автомобилист 12-мэ ятранспорт арест тыралъхьагъ. ПIалъэу афагъэнэфагъэм ехъулIэу чIыфэр къызамыпщыныжькIэ ямашинэхэр ащэщтых.\nЧIыфэ шъуте��ъмэ е нэмыкI къэбар зэжъугъашIэ шъушIоигъомэ хьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу АдыгеимкIэ и ГъэIорышIапIэ иофициальнэ сайтэу «r01.fssp.gov.ru» зыфиIорэм иамалхэр къызфэжъугъэфедэн шъулъэкIыщт.\nХьыкум приставхэм я Федеральнэ къулыкъу АдыгеимкIэ и ГъэIорышIапIэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:98c76511-a19b-4fa1-a2db-8be6f59b441a>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/08\/02\/%D1%81%D0%BE%D0%BC%D1%8D-%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8-150-%D0%BC-%D0%B5%D1%85%D1%8A%D1%83-%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D0%BF%D1%89%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2024-03-02T12:33:50Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475825.14\/warc\/CC-MAIN-20240302120344-20240302150344-00583.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7569317222,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.756931722164154, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2416973114013672}","num_words":296,"character_repetition_ratio":0.091,"word_repetition_ratio":0.15,"special_characters_ratio":0.136,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.771,"perplexity_score":2190.8,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Роспотребнадзорым и ГъэIорышIапIэу Адыгеим итым мы мазэм и 6-м къыщыублагъэу и 17-м нэс еджапIэхэм гъэшхэныр зэращызэхэщагъэм епхыгъэу «линие стырым» Iоф щишIэщт.\nКъулыкъум иIофышIэхэр цIыфхэм упчIэжьэгъу афэхъущтых ыкIи зыгъэгумэкIыхэрэмкIэ джэуапхэр къаратыжьыщтых мыщ фэдэ телефонхэмкIэ:\n(8772) 52-12-05-мкIэ – блыпэ мафэм къыщыублагъэу мэфэкум нэс сыхьатыр 10-м къыщегъэжьагъэу 12-м нэс ыкIи мафэм 3-м къыщыублагъэу 5-м нэс, бэрэскэшхом – сыхьатыр 10-м къыщегъэжьагъэу 12-м нэс;\n(8772) 57-12-25-мкIэ – блыпэ мафэм къыщыублагъэу мэфэкум нэс сыхьатыр 9-м къыщыублагъэу пчыхьэм 6-м нэс, бэрэскэшхом – сыхьатыр 9-м къыщыублагъэу 5 хъункIэ такъикъ 15 иIэжьэу.\nШъугу къэдгъэкIыжьын, УФ-м и Президент ипшъэрылъхэм ягъэцэкIэн къыхиубытэу Адыгеим 2020-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ и 2-м къыщегъэжьагъэу шхыныгъо стырхэр а 1 – 4-рэ классхэм ащеджэрэ еджэкIо мин 25-рэ фэдизмэ ыкIи я 5 – 11-рэ классхэм арыс нэбгырэ мини 9-м нахьыбэмэ щаIэкIагъэхьагъэх.\n2021-рэ илъэсым ыпкIэ зыхэмылъ гъэшхэным изэхэщэн тегъэпсыхьагъэу сомэ миллион 245-рэ федеральнэ ыкIи сомэ миллиони 5 республикэ бюджетхэм къащыдэлъытагъ.\nАщ нэмыкIэу мы илъэсым иIоныгъо мазэ и 1-м къыщыублагъэу зипсауныгъэкIэ щыкIагъэ зиIэ сабыйхэу яунэхэм арысхэу рагъаджэхэрэми ыпкIэ хэмылъэу шхын зэхэубытагъэхэр аIэкIагъэхьащтых е ащ тефэрэ мылъкур аратыщт.\nТапэкIэ АР-м и ЛIышъхьэ къыкIигъэтхъыгъ еджапIэм щарагъэшхырэм идэгъугъэ лъыплъэгъэн зэрэфаем.\n«Къэралыгъом и Президент ар пшъэрылъэу къыгъэуцугъ ыкIи зэрэзэшIотхырэм елъытыгъэщт сабыйхэм япсауныгъэ. Муниципальнэ псэупIэхэм япащэхэм пшъэрылъ афэсэшIы Iоныгъо мазэм ежьхэр ашъхьэкIэ еджапIэхэм кIонхэшъ гъэшхэныр зэращызэшIуахырэр ауплъэкIунэу. Общественнэ лъыплъэным шъунаIэ нахь тежъугъэт — ны-ты комитетхэр мы IофшIэным къыхэжъугъэлажьэх», — къыIуагъ ЛIышъхьэм.","id":"<urn:uuid:8e250258-2867-4eac-bc20-2e747f10a8f4>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/09\/08\/%D1%88%D1%8A%D1%83%D0%B8%D1%83%D0%BF%D1%87i%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%84%D1%8D%D0%B6%D1%8A%D1%83%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%85%D1%8D-%D1%88%D1%8A%D1%83%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BAi-2\/","date":"2024-02-21T01:20:40Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947473360.9\/warc\/CC-MAIN-20240221002544-20240221032544-00832.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9332100749,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9332100749015808, \"kbd_Cyrl_score\": 0.066506527364254}","num_words":501,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.037,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.048,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.936,"perplexity_score":4265.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысые политикэ партиеу «Единэ Россием» и Адыгэ шъолъыр къутамэ и Секретарэу, партием и Апшъэрэ Совет хэтэу, Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат партием ишъолъыр къутамэ ия ХХХIII-рэ конференцие иIофшIэн хэлэжьагъ.\nIофтхьабзэм джащ фэдэу хэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, Урысые Федерацием и Къэралыгъо Думэ идепутатэу Хьасаныкъо Мурат, «Единэ Россием» ифракциеу Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм щыIэм идепутатхэр, партием и Адыгэ шъолъыр къутамэ игъэцэкIэкIо комитет хэтхэр, партием ичIыпIэ къутэми 9-мэ ялIыкIохэр. Партием ишъолъыр гъэцэкIэкIо комитет ипащэу АфэшIэгъо Рэмэзан конференциер зэрищагъ.\nУрысые политикэ партиеу «Единэ Россием» и Адыгэ шъолъыр къутамэ мы аужырэ илъэситфым Iофэу ышIагъэм фэгъэхьыгъэ гущыIэу КъумпIыл Мурат къышIыгъэм мыщ щедэIугъэх.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипсалъэ къыщыхигъэщыгъ пандемием гъэрекIо зызыщигъэлъэшыгъэ лъэхъаным партием хэтхэм Iофышхо зэрашIагъэм фэшI зэрафэразэр.\n«Пандемием пэуцужьыгъэнымкIэ хэт нахьи нахьыбэу «Единэ Росcием» Iофышхо ышIагъ. Хэгъэгум и Президентэу Владимир Путиным зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, «кризисым къызэрэхэкIыжьыщтхэ шIыкIэ-амалыбэмэ кIэщакIо афэхъугъэр партиер ары, «Единэ Россием» хэтхэм хэгъэгум ипарламент къыщыхахыгъэхэм ащыщыбэхэр шъолъырхэм ащыпсэухэрэм IэпыIэгъу тедзэ ягъэгъотыгъэнымкIэ хэбзэ Iэшъхьэтетхэр зэрэзекIощтхэмкIэ лъапсэ хъугъэх». Партием и Тхьаматэу Дмитрий Медведевым «Единэ Россием» и Апшъэрэ советрэ и Генеральнэ Советрэ зэдыряIэгъэ зэхэсыгъом псалъэу къыщишIыгъэм игъэкIотыгъэу ащ фэдэ амалхэм къащытегущыIагъ», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, партиеу «Единэ Россием» хэтхэу республикэм исхэр апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу шIушIэ Iофтхьабзэхэм ахэлэжьагъэх: цIыфхэм, медицинэ учреждениехэм IэпыIэгъу афэхъущтыгъэх, гъот макIэ зиIэхэм апае мылъку аугъоищтыгъ.\nАщ нэмыкIэу, партиеу «Единэ Россием» медицинэ IэпыIэгъу псынкIэ языгъэгъотырэ Адыгэ станцием реанимобилыкIэ ритыгъ. Партийнэ Iофтхьабзэу «Спасибо врачам» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу инфекционнэ госпиталым автотранспорт ратыгъ.\nПартиеу «Единэ Россием» хэтхэр волонтер IофшIэнхэм чанэу ахэлэжьагъэх. Республикэм щыпсэурэ нэбгырэ мин 74-м ехъумэ ыпкIэ хэмылъэу гъомылапхъэхэр зэрылъ Iалъмэкъхэр афагощыгъэх. Партием хэтыбэ яунэе мылъкукIэ медучреждениехэм IэпыIэгъу афэхъугъэх, искусственнэу жьы къызэращэрэ аппаратхэр, зызэраухъумэрэ пкъыгъохэр къащэфыгъэх, ятранспорткIэ врачхэр зэращэщтыгъэх, пенсионерхэм IэпыIэгъу арагъэгъотыгъ.\n«ЦIыфхэм IэпыIэгъу афэхъугъэ пэпчъ лъэшэу сызэрэфэразэр къэсэIо. Ре��публикэм исхэм IэпыIэгъу зэрафэхъугъэхэм ишIуагъэкIэ гъэрекIо Адыгеим ыпашъхьэ итыгъэ Iофыгъошхохэм ащыщхэр зэшIотхынхэ, къэралыгъо программэхэмрэ лъэпкъ проектхэмрэ къыдалъытэхэрэр дгъэцэкIэнхэ тлъэкIыгъ. ЗэхъокIыныгъабэмэ лъапсэ афэхъугъэр «Единэ Россием» игъо ылъэгъугъэхэр ары», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ шъхьафэу зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, партиер кIэщакIо зыфэхъурэ зигъо Iофыгъохэр цIыфхэм яшIоигъоныгъэхэм адештэх. Федеральнэ партийнэ проект 15-мэ ащыщэу анахьэу ащ къыхигъэщыгъэхэр «Къэлэ щыIакI», «ЧIыпIэ гупсэм икультур», «КIэлэцIыкIу спорт», «КIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр кIэлэцIыкIухэм апай» зыфиIохэрэр ары. Ахэм къадыхэлъытагъэу щагухэмрэ общественнэ чIыпIэхэмрэ бэу зэтырагъэпсыхьагъэх, культурэмкIэ къоджэ унэхэр ашIыгъэх ыкIи агъэцэкIэжьыгъэх, район гупчэ пэпчъ цIыфхэм япсауныгъэ зыщагъэпытэрэ физкультурэ комплексхэр ащашIыгъэх, спортзалхэр агъэкIэжьыгъэх. КIэлэцIыкIу IыгъыпIакIэхэр зэрагъэпсыгъэхэм ишIуагъэкIэ илъэси 3-м къыщегъэжьагъэу илъэси 7-м нэс зыныбжь сабыйхэм чэзыу яIэжьэп, ясельнэ купыкIэхэм язэхэщэнкIэ Iофыгъохэм ахэплъэх. Республикэм щызэшIуахырэ IофшIэнышхом ар изы Iахь ныIэп.\n«Хэгъэгум тыригъусэу ыпэкIэ тылъэкIуатэ, «Единэ Россиер» тиIэпыIэгъоу мэхьанэшхо зиIэ пшъэрылъхэр тэгъэцакIэх. Дмитрий Медведевым зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, «илъэси 5-кIэ узэкIэIэбэжьмэ хэдзынхэм япэшIорыгъэшъ программэу партием ыштэгъагъэр политикэ къиныгъохэм, санкциехэм, пандемием ямылъытыгъэу ыгъэцэкIагъ». ЗэхъокIыныгъэхэм цIыфхэм гу алъатэ, гъэхъэгъабэхэр типартие зэрэтигъэшIыгъэр къагурэIо», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат. Адыгеим и ЛIышъхьэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, цIыфхэм цыхьэу къафашIырэр къагъэшъыпкъэжьын фае. Хэдзын Iофтхьабзэхэм партиер зыщафежьэгъэ лъэхъаным ащ мэхьанэшхо иIэу щыт.\n«Хэгъэгум и Президентэу Владимир Путиным къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, «лъэпкъхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэнымкIэ хэдзынэу щыIэщтхэм мэхьанэшхо яI». «Единэ Россием» сыдигъуи республикэм пэрытныгъэ щиIыгъыгъ. ШIэхэу щыIэщт хэдзынхэми партием гъэхъэгъэ инхэр ащишIынхэ фае», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, мыгъэ Урысые политикэ партиеу «Единэ Россием» и Адыгэ шъолъыр къутамэ Урысые Федерацием и Къэралыгъо Думэрэ Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэмрэ ядепутатхэм яхэдзынкIэ кандидатурэхэр къыхэхыгъэнхэм тегъэпсыхьэгъэ мэкъэтынхэр зэхищэгъагъэх. ХэдзэкIо нэбгырэ мин 73-м ехъу пэшIорыгъэшъ мэкъэтыным хэлэжьагъ, кандидатхэм яспискэ зэхагъэуцуагъ. Урысыем и Президент Урысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ факIоу къышIыгъэ Джэпсалъэм пшъэрылъэу къащыфишIыгъэхэм ягъэцэкIэн мэхьанэшхо зэриIэр Адыгеим и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ.\n«Единэ Россием» амалыбэ егъэфедэ цIыфхэм гъусэныгъэ адыриIэнымкIэ, ащ кадрэ, интеллектуальнэ амал бай иI. Хэгъэгум и Президентэу Владимир Путинми, партием и Тхьаматэу Дмитрий Медведевми, «Единэ Россием» ипартийнэ активи, Генеральнэ советым исекретарэу Андрей Турчаки IэпыIэгъу къазэрафэхъухэрэр цIыфхэм зэхашIэ. ЗэкIэми ткIуачIэ зэдетхьылIэмэ ары ныIэп республикэм хэхъоныгъэ едгъэшIын зытлъэкIыщтыр», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:d526198b-7f70-4764-8217-1b718a4655dc>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/06\/11\/i%D0%BE%D1%84%D1%88i%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D1%80-%D0%B7%D1%8D%D1%84%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D1%81%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A\/","date":"2024-02-28T02:02:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474690.22\/warc\/CC-MAIN-20240228012542-20240228042542-00662.warc.gz","language":"ady","language_score":0.616979301,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6169793009757996, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3807305097579956}","num_words":1558,"character_repetition_ratio":0.088,"word_repetition_ratio":0.03,"special_characters_ratio":0.137,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.53,"perplexity_score":3528.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим исхэ тинахьыжъхэу ПенсиехэмкIэ фондым и Къутамэу АР-м щыIэм епхыгъэу пенсиер е нэмыкI ахъщэ тын къызыфакIохэрэм ащыщэу нэбгырэ 33-мэ гъэтхэпэ мазэу тызыхэхьагъэм аныбжь илъэс 90-рэ е нахьыбэ мэхъу.\nАхэр зэкIэри Хэгъэгу зэошхом иветераных. ПенсиехэмкIэ фондым и Къутамэу АР-м щыIэм иIофышIэхэм мазэ къэс ащ фэдэ юбилей зиIэхэм якъэбар УФ-м и Президент и Администрацие IэкIагъахьэ. Ащ къыпкъырыкIызэ юбилярхэм УФ-м и Президентэу Владимир Путиныр къафэгушIо.\nЗимэфэкI хэзыгъэунэфыкIыщтхэм анахьыжъыр зыщыпсэурэр Шэуджэн районыр ары. Ащ ыныбжь илъэси 105-рэ мэхъу. Джащ фэдэу юбилярхэм ащыщэу нэбгырэ 23-р илъэс 90-м нэсыгъэу хагъэунэфыкIыщт, нэбгыри 9-мэ аныбжь илъэс 95-рэ мэхъу.\nУФ-м ПенсиехэмкIэ ифонд и Къутамэу АР-м щыIэм ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:747ddecd-3133-4d53-a50b-6aa93ecdf74b>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/03\/06\/%D0%BD%D1%8D%D0%B1%D0%B3%D1%8B%D1%80%D1%8D-33-%D1%80%D1%8D-%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88i%D0%BE%D1%89%D1%82\/","date":"2024-03-04T04:27:49Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947476413.82\/warc\/CC-MAIN-20240304033910-20240304063910-00459.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6541883349,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.654188334941864, \"kbd_Cyrl_score\": 0.34405916929244995}","num_words":205,"character_repetition_ratio":0.096,"word_repetition_ratio":0.051,"special_characters_ratio":0.179,"stopwords_ratio":0.034,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.704,"perplexity_score":4426.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ижъырэ адыгэ къалэу Шъачэ ифутбол командэу «Шъачэ» итренер шъхьаIэу Курбан Бердыевыр агъэнэфагъ.\nКурбан Бердыевыр Урысыем, IэкIыб хэгъэгухэм ащызэлъашIэ. «Рубин» Казань итренер шъхьаIэу командэр Урысыем тIогъогогъо ичемпион хъугъэ.\nРостов-на-Дону, IэкIыб хэгъэгухэм якомандэхэм ятренер шъхьаIэу Iоф ышIагъ. «Рубин» итренер шъхьаIэу зыщытыгъэ лъэхъаным Израиль ит адыгэ къуаджэу Кфар-Камэ щапIугъэ Натхъо Бибарс командэм щешIагъ.\nКурбан Бердыевым игъэхъагъэхэм ахигъэхъонэу, къалэу Шъачэ щытхъубэ къыфихьынэу Тхьэм тыфелъэIу.","id":"<urn:uuid:c2780c3a-f0ce-4779-a53e-72a9d598a1d2>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/12\/29\/%D0%BA-%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B4%D1%8B%D0%B5%D0%B2%D1%8B%D1%80-%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D1%89\/","date":"2024-02-21T02:50:52Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947473360.9\/warc\/CC-MAIN-20240221002544-20240221032544-00615.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7834724188,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7834724187850952, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2118702083826065}","num_words":158,"character_repetition_ratio":0.124,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.147,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.731,"perplexity_score":4602.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм апае тхыгъэхэмрэ псэуалъэхэмрэ чIыпIэхэм анэгъэсыгъэным иIофыгъо УФ-м зыкъэухъумэжьынымкIэ и Министерствэ ыублагъ.\nУрысыем Федерацием и уIэшыгъэ кIуачIэхэм яфельдъегерскэ-почтэ къулыкъухэр ары ар зэшIозыхыхэрэр. «ДзэкIолIхэм яIахьылхэм яписьмэхэмрэ афатIупщы ашIоигъо Iэмэ-псымэхэмрэ Урысыем и Почтэ икъутамэу анахь апэблагъэм рахьылIэнхэшъ, мыщ фэдэ адресым агъэхьынхэ фае: 103400, къалэу Москва-400, дзэ частым иномер. Частьхэм яадресхэр ежь дзэкIолIхэм е дзэ комиссариатым ащызэрагъэшIэшъущт.\nДзэкIолIхэм джэуапыр къатхыжьы е письмэ къатхы ашIоигъомэ, нэбгырэ пэпчъ зытетхэщтымрэ зэрэтхэщтымрэ, зыдилъхьащт конвертыр ратыщтых.","id":"<urn:uuid:723bf15b-12cb-4648-8252-b57577155a67>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/12\/07\/%D0%B7%D1%8D%D0%BF%D1%85%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BC-%D1%89%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BAi%D1%8D%D1%89%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%BF\/","date":"2024-02-28T03:59:09Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474690.22\/warc\/CC-MAIN-20240228012542-20240228042542-00404.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5681472421,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5681472420692444, \"kbd_Cyrl_score\": 0.43076273798942566}","num_words":203,"character_repetition_ratio":0.015,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.005,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.568,"perplexity_score":2841.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"А. Х. Авджян идэо тхылъ ыпкъ къикIэу Адыгэ Республикэм и Законэу 2011-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 28-м аштагъэу N 59-р зытетэу «КIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахь къазэрэратырэм ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 2-рэ статья иа 1-рэ Iахь Конституцием зэрэдиштэрэр уплъэкIугъэным фэгъэхьыгъ\nкъалэу Мыекъуапэ мэкъуогъум и 14, 2019-рэ илъэс\nАдыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум и Тхьаматэу А. К. ЛIыхьэтыкъор, ихьыкумышIхэу З. Р. Бырджыр, А. Г. Петрусенкэр, лъэныкъохэм ялIыкIохэр: — А. Х. Авджян илIыкIоу М. А. Чэужъыр; — зыфызэдэохэрэ актыр къыдэзыгъэкIыгъэ къулыкъум илIыкIо — Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет —Хасэм и Аппарат и Правовой гъэIорышIапIэ ипащэ игуадзэу Т. Р. Трепалинар къыхэлажьэхэзэ; Адыгэ Республикэм и Конституцие ия 101-рэ статья ия 4-рэ пункт, Адыгэ Республикэм и Законэу «Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 3-рэ статья иа 1-рэ Iахь ия 3-рэ пункт, ия 2-рэ, ия 3-рэ Iахьхэм, ия 22-рэ статья ия 2-рэ Iахь ия 11-рэ пункт, ия 36-рэ, ия 90-рэ, ия 91-рэ, ия 93-рэ статьяхэр IэубытыпIэ къызыфишIыхэзэ, Адыгэ Республикэм и Законэу 2011-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 28-м аштагъэу N 59-р зытетэу «КIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахь къазэрэратырэм ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 2-рэ статья иа 1-рэ Iахь Адыгэ Республикэм и Конституцие зэрэдиштэрэр уплъэкIугъэным ехьылIэгъэ Iофым зэхэсыгъо шъхьэихыгъэу Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум иIагъэм щыхэплъагъ.\nIофым хэплъэнхэу зыкIэхъугъэр А. Х. Авджян дэо тхылъ къазэрэIэкIигъэхьагъэр ары. Iофым хэплъэнхэм лъ��псэ фэхъугъэр А. Х. Авджян зыфэдэорэ законоположениер Адыгэ Республикэм и Конституцие зэрэдиштэрэмкIэ е зэрэдимыштэрэмкIэ Iофыгъом нэфэгъэ икъу зэрэхэмылъыр ары.\nХьыкумышIэу З. Р. Бырджым, зэхэсыгъом къырагъэблэгъэгъэ лIыкIохэм: Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ыцIэкIэ – Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие и Правовой гъэIорышIапIэ ипащэ игуадзэу, Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэрэ Адыгэ Республикэм иминистрэхэм я Кабинетрэ я Администрацие и Правовой гъэIорышIапIэ иотделэу законодательнэ инициативэхэр экспертизэ зышIырэм ипащэу М. В. Гильдельбаум; Адыгэ Республикэм и Прокурор ыцIэкIэ — Адыгэ Республикэм ипрокурор лIыкIо (законодательнэ), гъэцэкIэкIо къулыкъухэм, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьынымкIэ, правовой IофхэмкIэ къулыкъухэм адэлэжьэгъэнымкIэ иIэпыIэгъу шъхьаIэу Е. В. Черепановам; Адыгэ Республикэм имуниципальнэ образованиеу «Мыекъопэ районым» иадминистрацие ыцIэкIэ — Адыгэ Республикэм имуниципальнэ образованиеу «Мыекъопэ районым» иадминистрацие мылъку, правовой зэфыщытыкIэхэмкIэ, архитектурэмкIэ, къэлэгъэпсынымкIэ игъэIорышIапIэ испециалист шъхьаIэу Г. В. Цаловым, цIыфым ифитыныгъэхэмкIэ Уполномоченнэу Адыгэ Республикэм щыIэ А. Я. Осокиным къаIуагъэхэм зядэIу, къыIэкIэхьагъэхэ документхэмрэ Iофым епхыгъэ нэмыкI материалхэмрэ захэплъэ нэуж, Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум мыхэр нафэ къыфэхъугъэх:\n1. Адыгэ Республикэм и Законэу 2011-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 28-м аштагъэу N 59-р зытетэу «КIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахь къызэраратырэм ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 2-рэ статья иа 1-рэ IахькIэ иконституционнэ фитыныгъэхэр аукъуагъэу ылъытэзэ, А. Х. Авджян дэо тхылъкIэ Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум зыкъыфигъэзагъ.\nЗэнэкъокъу къызыпытэджэгъэ правовой шапхъэм зэрэщыгъэнэфагъэмкIэ, унэ зэрэфэныкъохэмкIэ учетым щытхэм яунаеу къэралыгъо е муниципальнэ мылъкум хэхьэрэ чIыгу Iахьхэр ыпкIэ хэмылъэу зэ араты унэе унэ щагъэпсынэу е унэе IэпыIэгъу хъызмэт щызэрахьанэу. Мыщ дэжьым къэIогъэн фае ащ фэдэ лъэIу тхылъыр къезыхьылIагъэр илъэси 5-м нахь мымакIэу зыщыпсэугъэ муниципальнэ районым, къэлэ коим ар къызэрэщыратын фаер.\nТхьаусыхэ тхылъым, документхэм якопиехэу ащ голъыгъэхэм зэрарытыгъэмкIэ, тхьаусыхэ тхылъ къезыхьылIагъэм илIыкIо хьыкум зэхэсыгъом къызэрэщиIуагъэмкIэ, 2017-рэ илъэсым шышъхьэIум и 10-м А. Х. Авджян ящэнэрэ сабыир къызыфэхъум, иунагъо сабыибэ ис зэрэхъугъэм епхыгъэу чIыгу Iахь ратынэу зыщыкIэлъэIурэ тхылъ 2017-рэ илъэсым ичъэпыогъу мазэ муниципальнэ образованиеу «Мыкъопэ районым» иадминистрацие мылъку зэфыщытыкIэхэмкIэ и Комитет рихьылIагъ.\nАу ащ илъэIу къыфагъэцэкIагъэп. Муниципальнэ учреждениеу «Муниципальнэ образованиеу «Мыекъопэ районым» иадминистрацие мылъку зэфыщытыкIэхэмкIэ и Комитет» ипащэ джэуапэу ащ къыритыжьыгъэм зэритымкIэ, А. Х. Авджян илъэIу къыфамыгъэцэкIэнымкIэ лъапсэ хъугъэр Адыгэ Республикэм и Законэу 2011-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 28-м аштагъэу N 59-р зытетэу «КIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахь къазэрэратырэм ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 2-рэ статья иположение гъэнэфагъ ары (Адыгэ Республикэм и Законэу 2017-рэ илъэсым шышъхьэIум и 3-м аштагъэу N 82-р зытетым диштэу). А положением къызэрэщыдэлъытагъэмкIэ, сабыибэ зэрыс унагъом къэралыгъо е муниципальнэ мылъкум хэхьэрэ чIыгу Iахьыр пкIэ хэмылъэу къыратынымкIэ псэукIэ амалэу иIэр нахьышIу зыфашIынэу зытефэхэрэм яучет хэтын фае. Муниципальнэ образованиеу «Мыекъопэ районым» иадминистрацие А. Х. Авджян иунагъоу сабыибэ зэрысыр ащ фэдэ учетым щыхагъэуцонэу зэрамыдагъэм къыхэкIэу чIыгу Iахьи ыпкIэ хэмылъэу къаIихын ылъэкIыгъэп.\nТхьаусыхэ тхылъыр къаIэкIэзыгъэхьагъэм зэрилъытэрэмкIэ, сабыищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэу чIыгум епхыгъэ хэбзэгъэуцугъэм диштэу къэралыгъо е муниципальнэ мылъкум хэхьэрэ чIыгу Iахь пкIэ хэмылъэу зэратынэу фитыныгъэ зиIэхэр зыщыпсэущтхэ унэхэм зэрафэныкъохэмкIэ учетым щытынхэ фаеу законым зэрэщыгъэнэфагъэр Адыгэ Республикэм и Конституцие пэшIуекIо, А. Х. Авджян иконституционнэ фитыныгъи еукъо.\nТхьаусыхэ тхылъыр къаIэкIэзыгъэхьагъэм илIыкIо хьыкум зэхэсыгъом къызэрэщиIуагъэмкIэ, законым зэхъокIыныгъэхэр фамышIыфэ нэс сабыибэ зэрысхэ унагъохэу учетым щытхэми, щымытхэми чIыгу Iахьхэр аратыщтыгъэх. ШэпхъакIэм тетэу джы чIыгу Iахьхэр зэратыхэрэр псэукIэ амалэу яIэхэр нахьышIу зыфэшIыгъэнхэ фаехэу алъытэгъэхэ унэгъо Iужъухэр ары, ащ епхыгъэу сабыибэ зэрысхэ унагъохэм ащыщхэм ащ фэдэ социальнэ IэпыIэгъур атемыфэжь хъугъэ.\nЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэхэр, тхьаусыхэ тхылъыр къаIэкIэзыгъэхьагъэм илIыкIо зэхэсыгъом къыщиIуагъэхэр IэубытыпIэ къызыфишIыхэзэ, А. Х. Авджян Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум елъэIугъ Адыгэ Республикэм и Законэу 2011-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 28-м аштагъэу N 59-р зытетэу «КIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахь къазэрэратырэм ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 2-рэ статья иа 1-рэ Iахь Адыгэ Республикэм и Конституцие ия 15-рэ статья иа 1-рэ пункт, ия 20-рэ статья иа 1-рэ пункт, ия 36-рэ статья иа 1-рэ пункт, ия 46-рэ статья иа 1-рэ пункт адимыштэу лъытэгъэнэу. Адыгэ Республикэм и Конституцие иположениехэу зигугъу къэтшIыгъэхэм зэращыгъэнэфагъэмкIэ, Адыгэ Республикэр социальнэ къэралыгъоу щыт, ащ политикэу зэрихьэрэр зытегъэпсыхьагъэр цIыфым шъхьафитэу хэхъоныгъэ егъэшIыгъэныр, щыIэкIэ-псэукIэ тэрэз егъэгъотыгъэныр ары; законымрэ хьыкумымрэ апашъхьэ зэкIэри щызэфэд; кIэлэцIыкIухэм япIун пае, ныбжьыр зыхэкIуатэкIэ, сымаджэ зыхъухэкIэ, сэкъатыныгъэ яIэу, Iоф ашIэн амылъэкIыжь зыхъукIэ, унагъом ышъхьэ зашIокIодыкIэ къэралыгъом социальнэ ахъщэ IэпыIэгъу зэраригъэгъотыщтымкIэ гарантие ареты; цIыфхэм яфитыныгъэхэмрэ яшъхьафитыныгъэрэ тырахыжьынхэ фитхэп, ащ фэдэ фитыныгъэхэр къызфагъэфедэнхэмкIэ къэралыгъоми, ��щ икъулыкъухэми, IэнатIэхэм аIутхэми зэкIэ цIыфхэм зэфэдэ амалхэр арагъэгъотынхэ фае.\n1.1. Адыгэ Республикэм и Законэу «Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 72.1-рэ статья ия 2-рэ, ия 4-рэ Iахьхэм адиштэу Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум унашъо зэриштэрэр тхьаусыхэ тхылъым ит Iофыгъо закъомкIэ, акт гъэнэфагъэм щыщэу Конституцием димыштэу зэнэгуехэрэмкIэ ары ныIэп. Мыщ дэжьым Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум тхьаусыхэ тхылъым къыпкъырыкIынэу щытэп.\nМы IофымкIэ зэхафыщтыр Адыгэ Республикэм и Законэу 2011-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 28-м аштагъэу N 59-р зытетэу «КIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахь зэраратырэм ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 2-рэ статья иа 1-рэ Iахь диштэу сабыищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм пкIэ лъамытэу чIыгу Iахь къаратынымкIэ фитыныгъэу яIэр къафалъэгъуным пае псэупIэ зэрэфэныкъохэмкIэ ахэр учетым щытынхэ фаеу хэбзэгъэуцугъэм зэрэщыгъэнэфагъэм лъэпсэ икъу иIэмэ ары.\n2. Урысые Федерацием и Конституцие диштэу Урысыер правовой, социальнэ къэралыгъоу щыт, ащ политикэу зэрихьэрэр зытегъэпсыхьагъэр цIыфым щыIэкIэ-псэукIэ дэгъу иIэнымкIэ, шъхьэфитэу хэхъоныгъэ ышIынымкIэ ищыкIэгъэ амалхэр егъэгъотыгъэнхэр ары (пэубл; а 1-рэ статьям иа 1-рэ Iахь; я 7-рэ статьям иа 1-рэ Iахь); къэралыгъом ныхэр, кIэлэцIыкIухэр, унагъор Урысые Федерацием къыщеухъумэх, социальнэ ахъщэ IэпыIэгъу къыратынымкIэ хэти гарантие иI, кIэлэцIыкIухэм япIуни ар фэгъэхьыгъ (я 38-рэ статьям иа 1-рэ Iахь; я 39-рэ статьям иа 1-рэ Iахь).\nУрысые Федерацием и Конституционнэ Хьыкум мызэу-мытIоу зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, къэралыгъо IэпыIэгъу унагъом, ныхэм, тыхэм, кIэлэцIыкIухэм ягъэгъотыгъэным пае къэралыгъом экономикэ хэхъоныгъэу, финанс амалхэу иIэхэм адиштэрэ правовой амалхэр щыIэнхэ фае (Урысые Федерацием и Конституционнэ Хьыкум 2007-рэ илъэсым гъэтхапэм и 22-м ышIыгъэ унашъоу N 4-р зытетыр, 2011-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 15-м ышIыгъэ унашъоу N 28-р зытетыр, 2012-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 6-м ышIыгъэ унашъоу N 31-р зытетыр ыкIи нэмыкIхэр).\nУнагъом, ныхэм, тыхэм, кIэлэцIыкIухэм социальнэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр, цIыфхэр социальнэу ухъумэгъэнхэр Урысые Федерациемрэ ащ ишъолъырхэмрэ зэдызэшIуахырэ Iофыгъохэм ахэхьэх (Урысые Федерацием и Конституцие ия 72-рэ статья иа 1-рэ Iахь ипунктэу «ж»-р). Урысые Федерациемрэ ащ ишъолъырхэмрэ зэдызэшIуахырэ IофыгъохэмкIэ федеральнэ законхэр ыкIи ахэм адиштэу аштэрэ законхэмрэ Урысые Федерацием ишъолъырхэм янэмыкI шэпхъэ правовой актхэмрэ къыдагъэкIых (Урысые Федерацием и Конституцие ия 76-рэ статья ия 2-рэ Iахь). Ау Урысые Федерацием и Конституцие цIыфхэр социальнэу зэраухъумэщтхэ шIыкIэр, ащкIэ шапхъэу щыIэхэр щыгъэнэфагъэхэп. Мыщ фэдэ Iофыгъохэм язэшIохын фэгъэзагъэр дискрецие икъу зиIэ хэбзэгъэуцур ары. Урысые Федерацием и Конституционнэ Хьыкум мызэу-мытIоу зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, социальнэ-экономикэ Iофыгъо заулэмэ, къэралыгъом финанс амалэу иIэхэм ялъытыгъэу хэбзэгъэуцум цIыфхэр социальнэу зэрэухъумэгъэщтхэ шIыкIэр къыхихын ылъэкIыщт (Урысые Федерацием и Конституционнэ Хьыкум 2009-рэ илъэсым шэкIогъум и 10-м ышIыгъэ унашъоу N 17-р зытетыр, 2010-рэ илъэсым шэкIогъум и 9-м ышIыгъэ унашъоу N 1439-р зытетыр, 2014-рэ илъэсым мэзаем и 4-м ышIыгъэ унашъоу N 236-р зытетыр ыкIи нэмыкIхэр).\nСабый зиIэхэр социальнэу Урысые Федерацием щыухъумэгъэнхэмкIэ кIэлэцIыкIу зиIэ унэгъо пстэуми атегъэпсыхьагъэхэ амалхэри, амал тедзэхэри зэрахьэх. Ахэр конституционнэ шапхъэхэмрэ кIэлэцIыкIум ифитыныгъэхэм афэгъэхьыгъэ Конвенциемрэ икъоу адештэх (я 27-рэ статьям ия 3-рэ пункт).\n2.1. Мы лъэныкъомкIэ дискреционнэ полномочиеу федеральнэ хэбзэгъэуцум иIэр къызфигъэфедэзэ, кIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм чIыгу Iахьхэр унаеу ятыгъэнэу ыгъэнэфагъ. Урысые Федерацием ишъолъырхэм якъэралыгъо хэбзэ къулыкъухэм зэрагъэнэфэгъэ шIыкIэм, уполномоченнэ къулыкъум иунашъо адиштэу къэралыгъо е муниципальнэ мылъкум хэхьэрэ чIыгу Iахьхэр унэгъо Iужъухэм ыпкIэ хэмылъэу ятыгъэныр Урысые Федерацием чIыгухэмкIэ и Кодекс къыщыдэлъытагъ (я 39.5-рэ статьям ия 6-рэ подпункт).\nУрысые Федерацием чIыгухэмкIэ и Кодекс ия 39.19-рэ статья ия 2-рэ пункт, Урысые Федерацием ишъолъырхэм язаконхэм адиштэу чIыгу Iахьхэр ыпкIэ хэмылъэу къызэратынэу фитыныгъэ зиIэхэр учет зэрагъэуцухэрэ, ащ зэрэхагъэкIыжьыхэрэ шIыкIэр, ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахьыр унаеу зэраратырэ шIыкIэр, ялъэIу щагъэзыенымкIэ лъапсэу щыIэхэр, анахьыбэ дэдэмкIи чIыгу Iахьхэм яинэгъэн ылъэкIыщтыр агъэнафэх. Сабыищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм чIыгу Iахь зэраратырэ нэмыкI шIыкIэ федеральнэ гупчэм ыгъэнэфагъэп, нэмыкIэу къэпIон хъумэ, федеральнэ хэбзэгъэуцум Урысые Федерацием ишъолъыр ихэбзэгъэуцу полномочие реты сабыибэ зиIэхэ унагъохэу ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахьхэр къызыфыхагъэкIыщтхэр ежь-ежьырэу ыгъэнэфэнхэу.\nДжащ тетэу къэтIон тлъэкIыщт Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет —Хасэм федеральнэ хэбзэгъэуцугъэмрэ Адыгэ Республикэм и Конституцие ия 70-рэ статья иа 1-рэ пункт иподпунктэу «б»-мрэ адиштэу иполномочие зэригъэфедагъэр. Адыгэ Республикэм и Конституцие ия 70-рэ статья иа 1-рэ пункт иподпунктэу «б»-м зэрэщыгъэнэфагъэмкIэ, Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм къыфэгъэзэгъэ Iофхэм ахэхьэ Адыгэ Республикэм ыгъэзекIорэ IофыгъохэмкIэ, Урысые Федерациемрэ Адыгэ Республикэмрэ зэдагъэзекIорэ IофыгъохэмкIэ Адыгэ Республикэм иполномочиехэм арымы-\nкIэу хэбзэгъэуцун Iофхэр зэрихьанхэр.\n3. Адыгэ Республикэм и Конституцие ия 35-рэ статья иа 1-рэ пункт тетэу къэралыгъом унагъор къеухъумэ, унагъом, ныхэм, тыхэм, кIэлэцIыкIухэм къэралыгъо IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэнымкIэ гарантиехэр аретых, цIыфхэр социальнэу ухъумэгъэнхэмкIэ гарантие зэфэшъхьафхэр я 15-рэ статьям ия 2-рэ пункт къыщыдэлъытагъэх.\nФедеральнэ законэу «Урысые Федерацием ишъолъырхэм якъэралыгъо хабзэ изаконодательнэ (илIыкIо), игъэцэкIэкIо къулыкъухэр зэрэзэхащэрэ шIыкIэм ехьылIагъ» зыфиIорэм диштэу кIэлэцIыкIу зэрысхэ унагъохэм социальнэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным епхыгъэ Iофыгъохэм язэшIохын Урысые Федерацием ишъолъыр икъэралыгъо хэбзэ къулыкъухэм яполномочие хэхьэх (я 26.3-рэ статьям ия 2-рэ пункт ия 24-рэ подпункт).\nАдыгэ Республикэм и Законэу 2011-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 28-м аштагъэу N 59-р зытетэу «КIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахь къызэраратырэм ехьылIагъ» зыфиIорэм (Адыгэ Республикэм и Законэу 2017-рэ илъэсым шышъхьэIум и 3-м аштагъэу N 82-р зытетыр ары джыдэдэм агъэфедэрэр) ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахьхэр зэ зэраратырэ шIыкIэр, ащ фэдэ социальнэ IэпыIэгъу зытефэхэрэр щыгъэнэфагъэх.\nУрысые Федерацием и Конституции, Адыгэ Республикэм и Конституции чIыгу Iахьхэр пкIэ хэмылъэу ятыгъэнэу арытэп. Урысые Федерацием чIыгухэмкIэ и Кодекс тетэу федеральнэ законхэмрэ Урысые Федерацием ишъолъырхэм язаконхэмрэ ащыгъэнэфэгъэ лъэхъанхэм анэмыкIхэм чIыгур къызэрэзфагъэфедэрэмкIэ ыпкIэ аты (а 1-рэ статьям иа 1-рэ пункт ия 7-рэ подпункт).\nУрысые Федерацием чIыгухэмкIэ и Кодекс ия 39.5-рэ статья ия 6-рэ подпункт зэрэщыгъэнэфагъэмкIэ, Урысые Федерацием ишъолъырхэм якъэралыгъо хэбзэ къулыкъухэм сабыищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахьхэр зэраратыщт шIыкIэр агъэнафэ зыхъукIэ, унэ зэрэфэныкъохэмкIэ учетым ахэр хэтынхэ е ащ фэдэ учетым агъэуцунхэм ифитыныгъэ яIэн фаеу къыдалъытэн алъэкIыщт.\nЧIыгумкIэ хэбзэгъэуцугъэм ишапхъэхэу чIыгу Iахьхэр къазэрафыхагъэкIырэм епхыгъэ Iофыгъохэр зыгъэзекIохэрэр зэхэтфызэ, мыщ фэдэ зэфэхьысыжь тшIын тлъэкIыщт: чIыгу Iахьхэр унэе мылъкоу ыпкIэ хэмылъэу араты заIокIэ къызэрэбгурыIон фаер Урысые Федерацием ишъолъыр изаконкIэ агъэнэфэгъэ шапхъэхэр щыIэхэ зыхъукIэ, правэм чIыгум епхыгъэ зэфыщытыкIэхэр зиIэ лъэныкъохэм Iофтхьэбзэ гъэнэфагъэхэр зэрэзэрахьэхэрэр ары е, нэмыкIэу къэпIон хъумэ, Урысые Федерацием чIыгухэмкIэ и Кодекс ия 39.5-рэ статья ия 6-рэ подпункт диштэу федеральнэ хэбзэгъэуцум унэгъо Iужъухэм аритыгъэ фитыныгъэр къыдэлъытэгъэнымкIэ амалэу зэрахьащтхэр зэрагъэнафэхэрэр ары, ащ фэдэ фитыныгъэ зиIэр Урысые Федерацием ишъолъыр ихэбзэгъэуцу ары.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм Адыгэ Республикэм и Конституцие ия 15-рэ статья, ия 35-рэ статья иа 1-рэ Iахь адиштэу мы лъэныкъомкIэ идискреционнэ полномочиехэр къызфигъэфеди, кIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм ащыщхэу къэралыгъо е муниципальнэ мылъкум хэхьэрэ чIыгу Iахьхэр унэе мылъкоу ыпкIэ хэмылъэу зэратынэу фитыныгъэ зиIэхэр ыгъэнэфагъэх, ахэм ахахьэхэрэр унэ зэрэфэныкъохэмкIэ учетым хэтхэр ары (я 2-рэ статьям иа 1-рэ Iахь).\nРеспубликэ хэбзэгъэуцум ащ фэдэ иекIолIакIэ Федеральнэ законэу «Урысые Федерацием ишъолъырхэм якъэралыгъо хабзэ изаконодательнэ (илIыкIо), игъэцэкIэкIо къулыкъухэр зэрэзэхащэрэ шIыкIэм ехьылIагъ» зыфиIорэм дештэ. Мы Федеральнэ законым тетэу Урысые Федерацием ишъолъыр икъэралыгъо хэбзэ къулыкъухэм фитыныгъэ яI яполномочиехэм арымыкIхэу цIыф куп заулэмэ социальнэ IэпыIэгъу зэраратыщтым епхыгъэ Iофыгъохэм язэшIохын пае Урысые Федерацием ишъолъыр изаконхэмкIэ ыкIи инэмыкI шэпхъэ правовой актхэмкIэ цIыфхэр псэупIэ зэрэфыщыкIэхэрэм игъэунэфынкIэ шапхъэхэр агъэнэфэнхэу (я 26.3-рэ статьям ия 2.1-рэ пункт).\nIофым изэхэфынкIэ материалэу къырахьылIагъэхэм, шэпхъэ правовой актэу зыфызэдаохэрэр къыдэзыгъэкIыгъэ къулыкъум илIыкIо хьыкум зэхэсыгъом къыщиIуагъэхэм такъыпкъырыкIызэ къэтIон тлъэкIыщт ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахь къаратыным пае унэгъо Iужъухэм псэупIэ зэрящыкIагъэмкIэ шIокI имыIэу учетым щытынхэ фаеу Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм зелъытэм, сабыибэ зэрыс унагъохэу фэныкъохэм апэрэ чэзыоу къэралыгъо IэпыIэгъу арагъэгъотыгъэнэу зэрэщытым къызэрэпкъырыкIыгъэр.\nУрысые Федерацием псэупIэхэмкIэ и Кодекс ия 49-рэ статья, Урысые Федерацием и Конституцие ия 40-рэ статья адиштэу унэ фэныкъохэм ахалъытэхэрэр гъот макIэ зиIэхэр, нэмыкI цIыф купхэу псэупIэ икъоу зимыIэхэу федеральнэ законымкIэ, Урысые Федерацием и Президент иуказкIэ е Урысые Федерацием ишъолъыр изаконкIэ агъэнэфагъэхэр ары.\nХэбзэгъэуцум апэрэ чэзыоу къэралыгъо IэпыIэгъур зытефэрэр зэригъэнэфагъэм бюджет мылъкур зыщымыин лъэхъаным къэралыгъом амалышIу къыреты гъот макIэ зиIэхэм социальнэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэнымкIэ, сабыищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм япсэукIэ амалхэр нахьышIу афэшIыгъэнхэмкIэ.\nСабыищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм чIыгу Iахьхэр ыпкIэ хэмылъэу зэраратыщт шIыкIэмкIэ Урысые Федерацием ишъолъырхэм игъоу алъэгъугъэхэм яположениехэу Урысые Федерацием регион хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэ 2013-рэ илъэсым Iоныгъом и 9-м ышIыгъэ унашъоу N 372-р зытетымкIэ аухэсыгъэхэр хэбзэгъэуцум IэубытыпIэ къызыфишIыгъэх. Ащ фэдэ положениехэм къазэращыдэлъытагъэмкIэ, Урысые Федерацием ишъолъыр фитыныгъэ иI сабыибэ зэрыс унагъохэм социальнэ IэпыIэгъу ятыгъэным тегъэпсыхьагъэу чIыгу Iахьхэр ыпкIэ хэмылъэу къаратынымкIэ фитыныгъэу яIэр къызэрэдалъытэщт шIыкIэм еусэзэ, социальнэ-экономикэ, демографие Iофхэм язытет къыпкъырыкIызэ, кIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэр чIыгу Iахь къаратынымкIэ учетым агъэуцунхэм пае Урысые Федерацием псэупIэхэмкIэ и Кодекс ия 51-рэ статья ия 34-рэ пункт зэрэщыгъэнэфэгъэ шIыкIэм диштэу япсэукIэ амалхэр нахьышIу зыфашIынэу зытефэхэрэм яучет ахэр щытынхэ фаеу ылъытэнэу.\nДжащ тетэу къэтIон тлъэкIыщт хэбзэгъэуцум шапхъэу ыгъэнэфагъэр къэралыгъом социальнэ политикэу, псэупIэхэмкIэ политикэу зэрихьэрэм зэрэдиштэрэр, Урысые Федерацием ишъолъыр къыфэгъэзэгъэ полномочиехэм ар зэрадэмыхыгъэр, кIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм ащыщхэу нахь фэныкъохэм апэрэ чэзыоу социальнэ IэпыIэгъу ятыгъэным зэрэтегъэпсыхьагъэр, Урысые Федерацием ишъолъыр социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэу, финанс амалэу иIэхэм къапкъырыкIызэ ар зэригъэуцугъэр ыкIи зигугъу къэтшIырэ цIыф купмэ яконституционнэ фитыныгъэхэр ащ ыукъуагъэхэу плъытэн зэрэмылъэкIыщтыр.\nАрышъ, А. Х. Авджян зыфэдэорэ законоположением ащ иконституционнэ фитыныгъэхэр ыукъохэу плъытэнымкIэ лъапсэ зи щыIэп.\nЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэхэр, Адыгэ Республикэм и Законэу «Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 71-рэ статья иа 1-рэ, ия 2-рэ Iахьхэр, ия 72-рэ, ия 77-рэ, ия 94-рэ статьяхэр IэубытыпIэ къызыфишIыхэзэ, Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум унашъо ышIыгъ:\n1. Адыгэ Республикэм и Законэу 2011-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 28-м аштагъэу N 59-р зытетэу «КIэлэцIыкIуищ ыкIи ащ нахьыбэ зиIэхэм ыпкIэ хэмылъэу чIыгу Iахь къызэраратырэм ехьылIагъ» зыфиIорэм ия 2-рэ статья иа 1-рэ Iахь Адыгэ Республикэм и Конституцие диштэу лъытэгъэнэу.\n2. Мы унашъор кIэух унашъоу щыт, ащкIэ нахьыбэрэ тхьаусыхэжьынхэ алъэкIыщтэп, къызыхаутырэм щегъэжьагъэу кIуачIэ иIэ мэхъу, нэмыкI къулыкъухэмрэ IэнатIэхэм аIутхэмрэ ар къагъэшъыпкъэжьынэу ищыкIагъэп.\n3. Мы унашъор гъэзетхэу «Советскэ Адыгеим», «Адыгэ макъэм», Адыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум и «Вестник» къащыхэутыгъэн фае.\nАдыгэ Республикэм и Конституционнэ Хьыкум\nN 1-П","id":"<urn:uuid:ba43c75d-230c-4c5c-a143-336a7efa01b9>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/06\/24\/%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B3%D1%8D-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D1%8D%D0%BC-%D0%B8-%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8D-%D1%85-8\/","date":"2024-02-28T10:02:03Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474700.89\/warc\/CC-MAIN-20240228080245-20240228110245-00658.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5658521056,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5658521056175232, \"kbd_Cyrl_score\": 0.432248055934906}","num_words":5683,"character_repetition_ratio":0.143,"word_repetition_ratio":0.247,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.556,"perplexity_score":3856.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Пчъэ зэIухыгъэм и Маф» зыфиIорэ Iофтхьабзэм хахьэу хьапс-поселениеу N 6-м чIэсхэр кIагъэгушIунхэм апае яIахьыл-гупсэхэм аIуагъэкIагъэх.\n— Iофтхьабзэм мурадэу иIагъэр хьапсым дэлъ щыIэкIэ-псэукIэм нэIуасэ фэшIыгъэнхэр ыкIи къапэблэгъэ цIыфхэм аIуагъэкIэнхэр ары, — къеты АР-м бзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипресс-къулыкъу.\nХьапсым чIэсхэм янэ-ятэхэм апае экскурсие учреждением ащыфызэхищагъ охътэ гъэнэфагъэкIэ хьапсым ипэщэ IэнатIэ зыгъэцэкIэрэ, хэгъэгу кIоцI къулыкъум иподполковникэу Бислъангъур Азэмат. Хьапсым чIэсхэм яIахьылхэм медицинэм икабинетхэр, общежитиер, зыщыдэхэрэ цехыр арагъэлъэгъугъэх, продукциеу къыдагъэкIыхэрэм нэIуасэ афашIыгъэх. ПшъэдэкIыжь зыхьыхэрэм янахьыбэм цехым ыкIи объектхэм Iоф ащашIэ. Хьапсым ищагу дэгъоу зэрэзэтегъэпсыхьагъэр зылъэгъугъэхэм осэшIу фашIыгъ.\n— ПIуныгъэм ылъэныкъокIэ мыщ фэдэ Iофтхьабзэхэм мэхьэнэ гъэнэфагъэ яI. «Пчъэ зэIухыгъэм и Мафэ» фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэм ишIуагъэкIэ хьапс зытелъхэу, зекIокIэ тэрэз зиIэхэм яIахьылхэм аIукIэнхэ амал араты, ежьхэми ащ кIуачIэ къареты, нахь псынкIэу хьапсым чIэкIыжьынхэм нахь фэбанэх, — къаIуагъ зэхэщакIохэм.\nАР-м бзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм ипресс-къулыкъу.","id":"<urn:uuid:be9dc134-31da-43e5-866d-8c1fc57cfbd8>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/06\/03\/%D1%8Fi%D0%B0%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%BB%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0i%D1%83%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BAi%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85\/","date":"2024-02-27T15:09:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474676.26\/warc\/CC-MAIN-20240227121318-20240227151318-00237.warc.gz","language":"ady","language_score":0.928666532,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9286665320396423, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07090084254741669}","num_words":412,"character_repetition_ratio":0.06,"word_repetition_ratio":0.139,"special_characters_ratio":0.135,"stopwords_ratio":0.034,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.909,"perplexity_score":2125.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"АР-м хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие мы мафэхэм я CXXV-рэ зэхэсыгъоу иIагъэм Iофыгъо 27-мэ ащытегущыIагъэх. Iофтхьабзэр зэрищагъ АР-м хэдзынхэмкIэ и Гупчэ комиссие ипащэу Сэмэгу Нурбый, ащ хэлэжьагъэх мы Гупчэм ипащэ игуадзэу Елена Майор, исекретарэу ХьацIэцIэ Фатимэ, хэдзэкIо купым хэтхэр, нэмыкIхэри.\nIофтхьабзэм ипэублэ телерадиокомпаниеу «Адыгеим« хэдзынхэм афэгъэхьыгъэ къэтынхэр къызыщатыщтым фэгъэхьыгъэ пхъэдзым тегущыIагъэх.\nНэужым АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутатынымкIэ нэбгыриблымэ якандидатурэхэр аштагъэх. Ахэр Мыекъопэ районымкIэ зы мандат зиIэ хэдзыпIэ коеу N 17-мкIэ Оксана Калининар, МыекъуапэкIэ зы мандат зиIэ хэдзыпIэ коеу N 12-мкIэ Роман Черновыр, МыекъуапэкIэ зы мандат зиIэ хэдзыпIэ коеу N 11-мкIэ Денис Оберниновыр, МыекъуапэкIэ зы мандат зиIэ хэдзыпIэ коеу N 8-мкIэ Симболэт Мурадин. Ахэм анэмыкIэу Кощхьэблэ районымкIэ зы мандат зиIэ хэдзыпIэ коеу N 5-мкIэ Нарт Резвановыр, Шэуджэн районымкIэ зы мандат зиIэ хэдзыпIэ коеу N 25-мкIэ Оздэмыр Налбый, АдыгэкъалэкIэ зы мандат зиIэ хэдзыпIэ коеу N 1-мкIэ Тыркоо Заур якандидатурэмэ адырагъэштагъэх. Ахэм кандидат зэрэхъугъэхэр къэзыушыхьатхэрэ тхылъхэр аратыжьыгъэх.\nIоныгъом щыIэщтхэ хэдзынхэм ахэлэжьэнхэм пае тхьапэу къырахьылIэхэрэр ауплъэкIух, ежь комиссием хэтхэм ямызакъоу ведомствэ зэфэшъхьафхэм арагъэхьых, АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ игъэкIотыгъэ уплъэкIунхэр ешIых. Хэбзэгъэуцугъэм димыштэхэрэ лъэныкъохэр къызыхагъэщхэкIэ пхырагъэкIырэп. Iофтхьабзэм къыдыхэлъытагъэу, щыкIэгъэ зэфэшъхьафхэм апкъ къикIыкIэ Урысые Федерацием и Федеральнэ ЗэIукIэ и Къэралыгъо Думэ Адыгэ РеспубликэмкIэ икандидат хъунхэмкIэ нэбгыритIумэ адырагъэштагъэп. АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутатынымкIэ нэбгырэ 15-мэ якандидатурэхэр аштагъэхэп. Джащ фэдэу Урысые политическэ партиехэу «Родина« ыкIи «Новые люди» зыфиIохэрэм яшъолъыр отделениехэм къагъэлъэгъуагъэхэ кандидатхэм яспискэ дырагъэштагъэп.\nIофтхьабзэм нэмыкI Iофыгъохэми щатегущыIагъэх, унэшъо гъэнэфагъэхэр аштагъэх.\nДЕЛЭКЪО Анет.","id":"<urn:uuid:f684d84e-9526-467e-86b2-c64d633a71a5>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/08\/17\/%D0%B7%D0%B8%D1%87%D1%8D%D0%B7%D1%8B%D1%83-%D0%B7%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%81%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE-%D1%8Fi%D0%B0%D0%B3%D1%8A-2\/","date":"2024-03-02T12:27:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475825.14\/warc\/CC-MAIN-20240302120344-20240302150344-00652.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6068292856,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6068292856216431, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3907132148742676}","num_words":601,"character_repetition_ratio":0.116,"word_repetition_ratio":0.184,"special_characters_ratio":0.15,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.714,"perplexity_score":2776.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Урысыем иIофтхьабзэу ГТО-м ишапхъэхэр игъэкъугъэнхэм ны-тыхэр, кIэлэцIыкIухэр зэгъусэхэу хэлажьэх. Мыекъуапэ дэт спорт Унэшхоу «Ошъутенэм» зэнэкъокъухэр щыкIуагъэх.\nКIэлэцIыкIухэмрэ ны-тыхэмрэ языгъэпсэфыгъо уахътэ гъэшIэгъонэу агъакIозэ, япсауныгъэ агъэпытэным, физкультурэмрэ спортымрэ афэщагъэхэу псэунхэм афэшI ГТО-м ишапхъэхэр игъэкъугъэнхэмкIэ зэIукIэгъухэр афызэхащэх.\nАдыгэ Республикэм физкультурэмкIэ ыкIи спортымкIэ и Комитет иIофышIэу Елена Ткаченкэм къызэрэтиIуагъэу, ятIонэрэу зэхащэгъэ шъолъыр зэнэкъокъум кIэлэцIыкIухэр ягуапэу щызэIукIагъэх.\nЕдзыгъуи 6-м яухьазырыныгъэ къыщагъэлъэгъуагъ. Дышъэ тамыгъэхэр нэбгырэ 11-мэ афагъэшъошагъ, тыжьыныр 20-мэ, джэрзыр 17-мэ къыдахыгъ.\nГимнастикэмкIэ, атлетикэ псынкIэмкIэ, нэмыкIхэмкIи тапэкIи зэнэкъокъущтых.","id":"<urn:uuid:6f9a1554-b392-4018-9443-5a4fadd1a904>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/03\/05\/%D0%B0%D1%88i%D0%BE%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88i%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D0%BE%D0%BD%D1%8D%D1%83-%D1%85%D1%8D%D0%BB%D0%B0%D0%B6%D1%8C%D1%8D%D1%85\/","date":"2024-02-28T03:51:58Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474690.22\/warc\/CC-MAIN-20240228012542-20240228042542-00105.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5550699234,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5550699234008789, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4438720643520355}","num_words":216,"character_repetition_ratio":0.075,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.037,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.501,"perplexity_score":1571.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Çocukluğumuzun kozasını yitirdiğimizden beri; kentsoylu yaşamımızda, hantse guaşenin peşinde koşturmalarımızın masumiyetine hasret yaşadık. Ve apansız bastıran yağmur öfkesini kustuğunda bir akşam üstü, hayallerimizi kaybettik. Hayallerimizi damıttık şehrin yaslandığı dağın eteklerinde. Naneden dinlediğimiz son şıpseyi gönderdik yağmurlarla Oşhamaho'ya ulaşır belki diyerek.\nHantse guaşeye yabancıyız.\nDiasporik umutlarımız hüsranla noktalandı çoğu zaman. Aynı rüyayı görmek için zorladık uykularımızı. Kalabalıklar arasında yitip gitmek korkusu karabasan misali konuk oldu gün ortasında bile. Anadilde upuzun worşerlerin olduğu geceler mazide kaldı. Gecelerimiz siyahi bir kadın; gizemli, alıngan, kıskanç. Gecelerimiz ıssız, hoyrat, sırıtkan. Ve soğuk gecelerimiz. Bizi bizden kopartan.\nAnadilimize... Adıgebzeye yabancıyız.\nRuhumuzu dinginleştirecek limanlar arıyoruz kentin keşmekeşinde. Çerkes ruhunu tarihin tozlu anılarına hapsediyoruz. Öfkeye bezenmiş mimikler, ihanetler yokluyor kapılarımızı. Ve asimilasyon denilen haduğodaxeyle boyuyoruz ruhumuzun kaybedilmiş renklerini.\nRuhumuza yabancıyız.\nHikayelerimiz düğüme ulaşmıyor, labirentlerinde zorlu yolculuğun. Yaman çelişkiler yaşayıp yaman vedalarla düşüyoruz yollara. Ayaklarımıza dikenler batıyor, paramparça olmuş yamçılarımız. Yine de direnerek devam ediyoruz yola. Yol ki uzun ve çatallı, yol ki yorgun ve yorulmuşuz çıkmaz sokaklarda.\nYollarımıza yabancıyız.\nEllerimiz nasır bağlamış geçmişi yakalama uğruna. Omuzlarımız yaslanmaya, gözlerimiz umuda muhtaç. Ve vakitsiz çırpınışlar beyhude hayaller yaşamış yüreklerimiz. Yüreklerimiz sahipsiz, yüreklerimiz kırılgan.\nYüreklerimize yabancıyız.\nBaşkalaşmışız seyrederek aynalarda bu başkalaşımı. Zaman harmanlıyor bizi. Saçlarımız beyazla tanışmış. Dilimiz her geçen bir başka yabancı kelimeyle tanışıyor asimile. Anadilimizde bir kelime daha yitip gidiyor belleğimizden. \"Asalet\" ve \"Nezaket\" mavralarının ürünü maskelerimizle barışık yaşıyoruz hayatımızı. Oysa sorgulamalıydık değişimin girift bilmecesini. Sürgünlük yüzümüzün yorgunluğu olarak yansımış aynalara. Aynalar duyarsızdır şimdi aynalar umarsız.\n154 yıllık bir hikaye bizimkisi, kendimize gün be gün yabancılaştığımız.\nYabancıyız...\nOşhamaho'nun çocukları artık Oşhamaho'ya yabancı.\n--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------\nХАМЭ\nДи сабийугъуэм и жылапхъэ кумысэр зэрыдгъэкlуэдрэ, къалэдэсу дыпсэууэ, хьэнцэгуащэхэм къыщыкlэлъыджыхьа гу къэбзагъэм ди нэр къыхуикlыу, дылъэмыlэсужыфу дыпсэуащ.\nАращи и губжьыр къыщыттриунэщlа пщыхьэщхьэ гуэр, ди къэкlуэнум теухуа ди нэгу къыщlэдгъэхьэхэри тlэщlэбзэхыкlащ.\nДи нэгу къыщlэдгъэхьэхэр щыдгъэжэбжэжыну иужь дыщихьащ къалэбгъухэм.\nДи нанэ къытхуиlуэта иужьрей дыдэ псысэр уэшхым гъусэ хуэтщlри хуедгъэхьащ lуащхьэмахуэм, дэнэ щытщlэн, зыгуэркlэ лъэlэсыну ди гугъэурэ.\nИджы дэ хьэнцэгуащэм дырихамэщ.\nХэхэсу къэдгупсысахэр зэхэщэщэжащ и нэхъыбэм. Дызэпщlыхьам депщlыхьжыну хущlэдгъэкъуащ ди жейхэр. Цlыхубэм дыхэшыпсыхьыжын гузэвэгъуэр жэщтеуэу къыттеуащ, махуэхэм нэгъунэ тхуэхьэщlащ.\nДи анэдэлъхубзэмкlэ пщыхьэщхьэ уэршэр щекlуэкl лъэхьэнэхэр ди блэкlам и пшагъуэм къыхэнащ.\nДи жэщхэр фlыцlафэу зы цlыхубз, щэху гуэрхэр щlэлъу, тэмакъкlэщlу, гу темыхуэу. Ди жэщхэр щэхуу, зэхэупцlауэ, зэlурылэлу. Аращи щlыlэщ ди жэщхэр, Дэ, дэрым дызэпигъэхуу.\nИджы адыгэбзэм дырихамэщ.\nДи псэр щыдгъэпсэхун екlуэлlапlэхэр къыщыдолъыхъуэ къалэхэм зэфlэзэрыхьа и щlыпlэхэм. Адыгэпсэр блэкlам и сабэрилэ дапхъэхэм къытыдонэ. Ди нэlур нэщхь пэщхь зэхэукlащ, епцlыжыныгъэхэр къыlуоуэ ди бжэlупэхэм. Аращи асимилацэ жыхуаlэ хьэдыгъуэдахэмкlэ долэж ди псэхэм щыдгъэкlуэда и плъыфэхэр.\nДи псэхэм дырихамэщ.\nДи хъыбархэр зэрэдзапlэм тхунэскъым, зэфlэзэрыхьа гъуэгуанэ гугъухьым. Зэмыфэгъу гъащlэхэр къэдгъэщlурэ, зэмыфэгъу щlыкlэурэ зэбгъэдэкlыжынхэр тыдоуху ди гъуэгуанэхэм. Ди лъакъуэхэм банэ зэмыфэгъухэр къыхоуэ, зэпкъыроху ди щlакlуэхэр. Дауи ди гъуэгу дытоувэж, ди гъащlэр едгъэкlуыну. Ди гъуэгуанэр кlыхьым и мызакъуэу, дыкъуакъуэщ, гъуэгухэм дыщешащ, дыригъэзэщащ къэгъэзэжыпlэ зимыlэ уэрамхэм.\nГъуэгхэм дырихамэщ.\nДи lэ, ди лъэм вэгъу трищlэжащ, ди блэкlам дылъэlэсыжын гугъэкlэ. Ди дамэр егъэщlыпlэ, ди гугъэр гугъапlэ хуэныкъуэщ.\nИмыгъуэ зэпlэрапlэ амалыншэ гугъэхэм къыхуеуащ ди гур. Ди гур зейншэщ, ди гур зэхэщэщэгъуафlэщ.\nДи гум дырихамэщ.\nЗэхъуэжыныгъэр, ди зэхъуэжыныгъэр гъуджэхэм щитлъагъуэу. Лъэхъэнэм хьаму дызэхуехьэс дызэхегъэзэрыхь. Ди щхьэцхэр хужьыфэм нэlуасэ хуэхъуащ. Ди бзэр нэгъуэщl зы бзэм и зы псалъэм нэlуасэ хуохъу. Ди анэдэлъхубзэм зы псалъэ хокlуэдыкl, хокlуэсыкl.Нэмысыфlыгъэ фlэрэфlагъэ нэlупхъуэхэр зэlурытпхъуауэ псалъэ мышухэмкlэ ди щхьэ къэдгъэпцlэжу догъащlэ ди гъащlэр.\nАрами къэтлъыхъуэн, къэтхутэн хуеятэкъэ зэхъуэкlыныгъэм хэкlыпlэгъуей и къуэжыхьхэр?\nХэхэс хъуным къыдэхуа ди напэ лъапlэхэм и фэр пихужауэ гъуджэхэм нахуэу къощ. Гъуджэхэм зэхащlэкъым хъампlэри ящlкъым.\nИлъэсищэрэ щэныкъуэрэ плlырэ лъандэрэ икlу хъыбарщ дэ ди хъыбарыр, дэ дызэрызыхуэхамэм и хъыбарыр.\nIуащхьэмахуэм и бынхэр иджы lуащхьэмахуэм хуэхамэщ.\nnan\nSerah'a Vedat","id":"<urn:uuid:4a50da40-c7a5-4f57-99d4-b9c6d56de25b>","dump":"CC-MAIN-2024-18","url":"https:\/\/kaffed.org\/2019\/01\/25\/yabanci\/","date":"2024-04-13T10:35:58Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-18\/segments\/1712296816587.89\/warc\/CC-MAIN-20240413083102-20240413113102-00277.warc.gz","language":"ady","language_score":0.80041641,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8004164099693298, \"kbd_Cyrl_score\": 0.060368262231349945, \"gag_Latn_score\": 0.053543806076049805, \"xmf_Geor_score\": 0.04161815717816353, \"wsg_Telu_score\": 0.014687031507492065}","num_words":1877,"character_repetition_ratio":0.057,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.773,"perplexity_score":10967.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Студентмэ афэгъэхьыгъэ амалыкIэхэр: «Лектор ныбжьыкIэм иеджапIэ» атIупщыгъ\n«Урысые обществэу «ШIэныгъэм» илектор ныбжьыкIэмэ яеджапI» зыфиIорэ проектым фэгъэхьыгъэ лекцием Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым нэIуасэ щыфашIыгъэх, ар гъэсэныгъэ организациехэу Адыгэ Республикэм итхэм апае зэхащагъ.\nНыбжьыкIэ лIэужхэм хэгъэгур шIу алъэгъоу, патриотхэу пIугъэнхэр, студентхэр шъолъырым иIофхэм ахэщэгъэнхэр ары программэм ипшъэрылъыр.\nУрысые обществэу «ШIэныгъэм» итарихъ, зещакIом иIофшIакIэ зыфэдэр, организацием ухэтыным шIуагъэу къытырэр лекцием едэIухэрэр щэгъуазэх, материалым игъэхьазырынкIэ ящыкIэгъэ IэпыIэгъур агъоты. Проектым изэфэхьысыжьэу хъущт ушэтынхэр зыщатыщт занятиер, ащ рагъэджагъэхэм ежьхэм ялекциехэр щызэхагъэуцощтых, осэшIхэм апашъхьэ яшIэныгъэ къыралъхьащт.","id":"<urn:uuid:7ffb337d-89aa-4f59-b72e-b34e6d80017e>","dump":"CC-MAIN-2024-18","url":"https:\/\/mkgtu.ru\/universitet\/novosti-universiteta-adg\/4564\/","date":"2024-04-23T04:06:46Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-18\/segments\/1712296818464.67\/warc\/CC-MAIN-20240423033153-20240423063153-00499.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5161664486,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5161664485931396, \"kbd_Cyrl_score\": 0.47943973541259766}","num_words":222,"character_repetition_ratio":0.069,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.125,"stopwords_ratio":0.0,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.501,"perplexity_score":2291.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгеим и ЛIышъхьэ изэдэгущыIэгъу занкI\nТыгъуасэ Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат республикэм щыпсэухэрэм яупчIэхэм джэуапхэр къаритыжьыгъэх Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» ипчыхьэ эфир занкIэ къызфигъэфеди.\nЗэдэгущыIэгъур сыхьати 2,5-рэм кIахьэу кIуагъэ. УпчIабэмэ яджэуапхэр лIышъхьэм къаритыжьыгъэх, видео шIыкIэкIэ къатыгъэхэри ахэм ахэтыгъэх. «Урысыер 24-рэ», «Кавказ 24-рэ», КъТРК-у «Адыгеим» ыкIи «Смотрим» зыфиIорэ платформэм эфир занкIэр ащыкIуагъ.\nЫпэкIэ зэрэщытыгъэу, Iофтхьабзэм игъэхьазырын волонтерхэр хэлэжьагъэх: ныбжьыкIэхэм я Урысые Союз хэтхэр, АКъУ-м ыкIи МКъТУ-м ястудентхэр. Зэпхыныгъэм ишIыкIэ зэфэшъхьафхэмкIэ упчIэхэр ахэм атхыщтыгъэх, къулыкъоу «122-м» икол-гупчи ахэм ащыщыгъ. Эфирым ыпэкIи, ар мэкIофэкIи зэкIэмкIи упчIэ 1100-м ехъу цIыфхэм къатыгъ. Къэтыныр мэкIофэ Адыгеим и ЛIышъхьэ упчIэ 60-мэ яджэуапхэр къаритыжьыгъэх.\nГумэкIыгъуабэ къэтыным ыпэкIи зэшIохыгъэ хъугъэ, ар мэкIофэкIэ пшъэрылъхэри республикэ пащэм аритыщтыгъ. Зыкъызэрэфагъэзэгъэ пстэури зэшIохыгъэ зэрэхъущтыр КъумпIыл Мурат къыIуагъ ыкIи зы щысэ къыхьыгъ — икIыг��э илъэсым цIыфхэм зыкъызэрэфагъэзэгъэ гумэкIыгъохэмкIэ къутырэу Чернышевым IофшIэнышхо щызэшIуахыгъ, ащ инэпэеплъэу мы къоджэ псэупIэм къыщагъэхьазырыгъэ къэбарыр къагъэлъэгъуагъ.\n«ЦIыфхэм занкIэу тадэгущыIэным мэхьанэшхо етэты. Ар — шIуагъэ къэзытырэ шIыкI ягумэкIыгъохэр тшIэнхэмкIэ, ахэмкIэ IэпыIэгъу тафэхъунымкIэ, зигъо Iофыгъохэр дгъэнэфэнхэмкIэ. ЦIыфхэм зыкъызэрэтфагъэзагъэхэр зэхэтфыхэ зэхъум, ягукъэкIыбэ щыIэныгъэм щыпхырытщышъугъ. БлэкIыгъэ зэнкIэ зэдэгущыIэгъухэм ауж IофшIэнышхохэр джащ фэдэу псэупIэхэу Кужорскэм, Гончаркэм, Чернышевым ащызэшIотхыгъэх. Мыщ фэдэ щысэхэр илъэс къэс нахьыбэ хъущтых. ТэркIэ мэхьанэшхо иI псэупIэ пэпчъ хахъо ышIыным. Джыри тыпылъыщт упчIэхэу къагъэуцугъэхэр амал зэриIэкIэ нахьыбэу зэшIотхынхэм, мыщ дэжьым зы Iофыгъуи тынаIэ тетымыдзэу къэдгъэнэщтэп», — къыхигъэщыгъ ЛIышъхьэм.\nПсэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым, зэтегъэпсыхьаным, уц Iэзэгъухэм ятын, сатыу цIыкIумрэ гурытымрэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным, хэушъхьафыкIыгъэ купхэм ахэхьэрэ цIыфхэм япсэупIэ амалхэр нахьышIу шIыгъэнхэм афэгъэхьыгъагъэх упчIэхэр. Сабыибэ зиIэ унагъохэм Мыекъуапэ ыкIи Мыекъопэ районым къащафыхагъэкIыгъэ чIыгу Iахьхэм яинфраструктурэ упчIабэ фэгъэхьыгъагъ. Мыекъопэ районым щыпсэурэ унэгъо ныбжьыкIэхэм чIыгу Iахьэхэр ягъэгъотыгъэным иIофыгъуи анахьэу зыгъэгумэкIыхэрэм ащыщ. Ары зэдэгущыIэгъур зэрэрагъэжьагъэри. АР-м и ЛIышъхьэ къыIуагъ республикэм ныгъомрэ сабыигъомрэ яухъумэн анаIэ лъэшэу зэрэщытырагъэтырэр. Мы IофшIэныр джыри нахь агъэлъэшыщт УФ-м и Президент къихьащт илъэсыр унагъом и Илъэсэу зэригъэнэфагъэр къыдыхалъытэзэ.\nСабыибэ зиIэ унагъохэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным пае, Адыгеим ащ фэдэхэу щыпсэухэрэр мини 8-м нэсы, республикэм сомэ миллиарди 5,5-м ехъу ащыфатIупщы. Унэгъо ныбжьыкIэхэм социальнэ IэпыIэгъу ятыгъэным 2024-рэ илъэсым сомэ миллион 229-рэ пэIуагъэхьаныр ягухэлъ. 2006-рэ илъэсым къыщыублагъэу республикэм зипсэупIэ амалхэр нахьышIу щызышIыгъэхэм япчъагъэ унэгъо ныбжьыкIэ 2698-рэ, ащ сомэ миллиардрэ миллион 972-рэ пэIухьагъ. Мыхэм ащыщэу мы илъэсым унэгъо ныбжьыкIи 134-мэ япсэупIэ амалхэр нахьышIу хъугъэх. Джащ фэдэу сабыибэ зиIэ ыкIи унэгъо ныбжьыкIэхэу унэ ашIыным пае ячIыгу Iахьхэу аратыгъэхэм инфраструктурэ яIэным иIофыгъуи анаIэ тет. Аэропортыщтыгъэм инженер псэуалъэхэр ращэлIагъэх, гъогухэр щашIых. IофшIэнхэр 2024-рэ илъэсым аухыщтых. Абдзэхэхьаблэрэ псэупIэу Табачнэмрэ адэлъ чIыгу Iахьхэм электричествэмрэ газымрэ яищэн лъагъэкIотэнымкIэ гухэлъхэр щыIэх. Ащ дакIоу чIыпIэхэр щызэтырагъэпсыхьэх, социальнэ объектхэр щагъэцэкIэжьых. Табачнэм еджэпIакIэ щашIы.\nМедицинэ IэпыIэгъур зэрарагъэкIырэм идэгъугъи хагъахъо. Мы Iофыгъор цIыфхэм бэрэ къаIэты. Адыгеим и ЛIышъхьэ къыIуагъ илъэс къэс мы лъэныкъор нахьышIу хъуным зэрэдэлажьэхэрэр: амбулаториехэмрэ фельдшер-мамыку IэзапIэхэмрэ ашIых, медицинэ IэпыIэгъу псынкIэм пае машинэхэр ащэфых, сымэджэщхэр зэтырагъэпсыхьажьых, лъэхъаным диштэрэ Iэмэ-псымэхэр ачIагъэуцох. Шъоущыгъу узым, гу-лъынтфэ узхэм яIэзэгъэнымкIэ, къэхъугъэкIэ сабыйхэр чIамынэнхэмкIэ шIагъэр макIэп. Мы зэпстэуми ягугъу къышIыгъ Урысыем псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иминистрэу Михаил Мурашко чъэпыогъум къызэкIом. ГумэкIыгъоу щыIэхэми анаIэ тыридзагъ. Ахэм ащыщыбэр цIыфхэм яупчIэхэми къащыгъэнэфагъ. Медицинэ IофышIэхэр зэримыкъухэрэр, лъэныкъо хэхыгъэм Iоф щызышIэхэрэр зэрэмакIэхэр ахэм къахеубытэх. Ахэр дэгъэзыжьыгъэнхэм пае апшъэрэ еджапIэхэм Iоф адашIэ, ащ тегъэпсыхьагъэу рагъаджэх, медицинэ IофышIэхэу нэмыкI шъолъырхэм къаращыхэрэм фэтэри 8 къафыхагъэкIыгъ. «Земский доктор» зыфиIорэ программэр зыщыIэм къыкIоцI врач 529-мэ ыкIи гурыт медицинэ IофышIэ 86-мэ ахъщэ тынхэр афашIыгъэх, мы илъэсым — врач 33-мэ ыкIи гурыт медицинэ IофышIи 6-мэ.\nФэгъэкIотэн зиIэхэм апае уц Iэзэгъухэм ящэфын ахъщэу къыфыхагъэкIырэм илъэс къэс хэхъо. Мы илъэсым — сомэ миллион 612,4-рэ. Шъоущыгъу уз зиIэхэм апае инсулинымрэ нэмыкIэу ящыкIэгъэщтымрэ сомэ миллиони 191,6-рэ апэIуагъэхьагъ, шъоущыгъур зэрауплъэкIурэ бзыхьафхэр сомэ миллион 30,2-кIэ ащэфыгъ. Ар, 2022-м елъытыгъэмэ, упаковкэ 43000-кIэ нахьыб. Шъоущыгъу уз зиIэ сабыи 139-у зэкIэмкIи республикэм щыпсэухэрэм апае зэпымыоу шъоущыгъур зышырэ пкъыгъо 3500-рэ къызIэкIагъэхьагъ.\nЗэнкIэ зэдэгущыIэгъум къыкIоцI зэхэтхэуи цIыфхэм республикэ пащэм зыкъыфагъазэу хъугъэ. ГущыIэм пае, Адыгэкъалэ щыпсэухэрэм фабэм икъэтын фэгъэхьыгъэ гумэкIыгъо къаIэтыгъ.\nКъалэм ифэбэрыкIуапIэхэр игъом зэтырагъэпсыхьажьынхэу ЛIышъхьэм пшъэрылъ къыгъэуцугъ, IофшIэныр къихьащт илъэсым аухынэу щыт.\nГъогу инфраструктурэм изэтегъэпсыхьани упчIабэ фэгъэхьыгъагъ. Мы лъэныкъомкIэ зэшIуахырэр бэ, ащ мылъкубэ зэрэхалъхьагъэм ишIуагъэкIэ авариехэм япчъагъэ къыщыкIагъ, къыкIигъэтхъыгъ ЛIышъхьэм.\nМы зэхъокIыныгъэшIухэр цIыфхэми къыхагъэщыгъэх, джыри зэшIуахынэу агъэнафэхэрэм къакIэупчIагъэх. Мыекъуапэ иурамэу Хьахъуратэм ыцIэ зыхьырэм игъэцэкIэжьын ахэм ащыщ. Къалэр къэзыухьэрэ гъогушхом ишIын мы урамыр нахь зэгъокI хъуным фэIорышIагъ. Ахъщэ къэкIуапIэ щыIэ зыхъукIэ (сомэ миллиарди 4,5-рэ тефэщт), ащ игъэцэкIэжьын аублэщт. Тхылъхэр хьазырых, экспертизэр ашIыгъах. Мыекъуапэ игъогухэм яшIынрэ ягъэцэкIэжьынрэ атегъэпсыхьагъэу илъэси 5-м зэкIэмкIи сомэ миллиарди 3 фэдиз пэIуагъэхьагъ; гъогу Iахьи 128-рэ шапхъэхэм адиштэу ашIыжьыгъэх; Iахь 13 кIэу тыралъхьагъ; зэхэкIыпIэ хъурэитIу ашIыгъ.\nНэмыкI муниципальнэ псэупIэхэм адэсхэри мы Iофыгъом егъэгумэкIых. Ащ пае ЛIышъхьэр къатегущыIагъ къэралыгъо программэхэмрэ лъэпкъ проектэу «ШэпхъэшIухэм адиштэрэ гъогу щынэгъончъэхэр» зыфиIорэмрэ къахиубытэу ашIагъэм. АдыгеякIэм 2024-рэ илъэсым щашIыщтым ипроект хьазыр. Бжыхьэкъое урамым гъэцэкIэжьын куухэр рашIылIэщтых, ащ къикIэу «Мега Адыгея» зыфиIорэм игъогу зэхэкIыпIэ гъогукIэ нагъэсыщт. Джыдэдэм мы Iахьым егъэжьэпIэ IофшIэнхэр щэкIох.\nКъихь��щт илъэсым Мыекъуапэ игъогоу Павловым ыцIэ зыхьырэм къыщыублагъэу урамэу Степноир нахь шъуамбгъо ашIыщт, къэлэ шъхьаIэр къэзыухьэрэ гъогоу Гавердовскэм изэхэкIыпIэ нэс. Инэм видеоупчIэу къырашIыкIыгъэм ыуж ЛIышъхьэм муниципальнэ псэупIэхэм япащэхэм пшъэрылъ афишIыгъ социальнэ инфраструктурэм хэхьэрэ объектхэм яекIолIапIэхэр зэтырагъэпсыхьанхэу. УпчIэр зыфэгъэхьыгъагъэр Инэм кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм екIурэ гъогум гъэцэкIэжьынхэр зэрищыкIагъэхэр ары.\nДжащ фэдэу КъумпIыл Мурат къыIотагъ Тэхъутэмыкъое районым иинфраструктурэ хэхъоныгъэу иIэхэр. Анахьэу ар зыфэгъэхьыгъэр Яблоновскэр ары. Мыщ игъогухэм ягъэцэкIэжьын сомэ миллион 700 къыфыхагъэкIыгъ. Ащ нэмыкIэу тыгъэгъазэм чIыпIэ 1100-мэ ателъытэгъэ еджэпIакIэ щатыщт, 2024-рэ илъэсым джыри зы щаухыщт. Ахэм язырэм фэхыгъэ тичIыгогъоу, Урысыем и ЛIыхъужъэу Валерий Заволянскэм ыцIэ ыхьыщт. Ащ ыцIэ фаусыгъ урамхэм ащыщэу гъэцэкIэжьынхэр зыщашIыгъэми. Джащ фэдэу мы псэупIэм къихьащт илъэсым физкультурнэ-зэтегъэуцожьын комплекситIу, спортивнэ площадкэхэр щашIыщт, гъогухэр щагъэцэкIэжьыщтых, щагухэр щызэтырагъэпсыхьащтых. 2030-рэ илъэсым нэс псыхъоу Пшызэ зыгъэпсэфыпIакIэ къыIуашIыхьащт.\n«Мы IофшIэнхэм акIыб дэтыр — щыпсэухэрэм яIэрыфэгъу щыIакI. Ар дэгъоу къыдгурэIо ыкIи Яблоновскэм тыдэкIыжьырэп зэкIэ зэшIотымыхэу. Типроект пэпчъкIэ джащ фэдэ пшъэрылъ тиI», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nРеспубликэм икъэлэ шъхьаIэ изэтегъэпсыхьан упчIабэ фэгъэхьыгъагъ. Гъэсэныгъэм, спортым, культурэм япхыгъэ учреждениябэ агъэцэкIэжьыгъах, концерт гъэлъэгъуапIэу «Налмэсыр» агъэцэкIэжьы, Шъхьэгощэ нэпкъым зыгъэпсэфыпIакIэ къыIууцуагъ, нэмыкI зыгъэпсэфыпIэхэри къыдэуцуагъэх. Тарихъ саугъэтхэм ягъэцэкIэжьын ишIуагъэкIэ экскурсие гъогуонакIэхэр щыIэх, ахэм ащыщ драматургэу Евгений Шварц фэгъэхьыгъэр. Ныхэм афэгъэхьыгъэ саугъэт ашIынэу агъэнафэ. КъэкIыхэрэри кIэхэмкIэ зэблахъух. Бассейным игъэцэкIэжьыни ЛIышъхьэр къытегущыIагъ, сэкъатныгъэ зиIэхэр езыщэхыщтхэ лифт зэрашIыщтри къыIуагъ. 2024-рэ илъэсым IофшIэнхэр рагъэжьэщтых. ИлъэсыкIэм джащ фэдэу аублэщт «Мэздах» зыфиIорэ зыгъэпсэфыпIэм щашIыщт проектым иапэрэ чэзыу. «ТекIоныгъэм ия 55-рэ илъэс» зыфиIорэ бульварым игъэкIэжьыни къихьащт илъэсым аублэщт. Район цIыкIоу Восходыми хэхъоныгъэ иIэщт. Ащ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ, IэзапIэ щашIыгъ, еджапIэ щызэтырагъэпсыхьэ. ЩэпIэ цIыкIухэу ащ тетыгъэхэм ачIыпIэ зыгъэпсэфыпIэ щызэтыраутыщт. Урамэу Михайловым фэтэрыбэ унэхэр щагъэуцущтых, МФЦ, щапIэхэр щашIыщтых.\nХэкIыр зыщыратэкъущт чIыпIэхэм, ар Iузыщыщт техникэм япчъагъи нахьыбэ Мыекъуапэ щашIынэу, яIофшIэн нахь зэхаугуфыкIынэу, камерэхэр хэкIыр зыщаугъоихэрэм атырагъэуцонхэу КъумпIыл Мурат пшъэрылъ къыгъэуцугъ. Общественнэ транспортми иIофшIэн епхыгъэ пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр къыгъэуцугъэх. Мы илъэсым автобус 20, къихьащтым — 30 Мыекъуапэ къыIэкIэхьащт. Мыхэм яIофшIэн къэлэдэсхэм яшIоигъоныгъэ къыдыхэлъытагъэу зэ��ащэщт, къэуцупIакIэхэр ашIых. Лъэхъаным диштэхэрэмкIэ транспортыр шIэхэу зэблахъущт.\nПсэупIэ пстэуми щыIэкIэ амал дэгъу адэлъыным зэрэдэлажьэхэрэр КъумпIыл Мурат къыIуагъ. Лъэныкъо пэпчъкIэ ашIэрэр къызэфихьысыжьыгъ.\nИлъэсыкIэу къихьэрэмкIэ цIыфхэм ЛIышъхьэр къафэгушIуагъ, ащ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэм нахь кIэлэцIыкIубэ ахагъэлэжьэнэу пшъэрылъ къышIыгъ. Пэублэ классхэм ащеджэхэрэм апае илъэсыкIэ шIухьафтын мин 30 ащэфыщт. АР-м и ЛIышъхьэ ишIушIэ илъэсыкIэ Iофтхьабзэхэм кIэлэцIыкIу мини 2,5-рэ фэдиз ахагъэлэжьэщт.\nХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм, яунагъохэм арагъэкIырэ IэпыIэгъур\nЗэдэгущыIэгъу занкIэр мэкIофэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм, иветеранхэм ыкIи ахэм яунагъохэм IэпыIэгъоу арагъэкIырэм ЛIышъхьэм ягугъу къышIыгъ. Урысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиным иунашъокIэ шъолъыр пэпчъ щызэхащэгъэ къэралыгъо фондэу «Хэгъэгум иухъумакIу» зыфиIорэм мы IофшIэныр зэрэкIорэм гъунэ лъефы. Мы къулыкъум иIофшIэн шIуагъэ къызэрихьырэр АР-м и ЛIышъхьэ хигъэунэфыкIыгъ. Фондым икъутамэ апэрэ мэзихэу Iоф зишIэрэм хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм, иветеранхэм ыкIи яунагъохэм ащыщхэм — зэкIэмкIи нэбгырэ 1100-мэ IэпыIэгъу афэхъугъ. Социальнэ координаторхэм къарахьылIэгъэ упчIэ 1800-м ипроцент 75-р зэшIохыгъах. ЦIыфхэм къаIэтырэ упчIэхэр нахьыбэрэмкIэ зэхьылIагъэхэр: ахъщэ IэпыIэгъоу къаратыжьынэу щытхэр, медицинэ, социальнэ, психологическэ ыкIи юридическэ IэпыIэгъоу арагъэкIын фаехэр, щыIэкIэ-псэукIэм ехьылIэгъэ упчIэхэр.\nТелеэфирыр мэкIофэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм ыкIи ахэм яунагъохэм ащыщхэм упчIэ заулэ къатыгъ. ЩыIэкIэ-псэукIэм изэтегъэпсыхьан ахэр фэгъэхьыгъагъэх ыкIи упчIэ къэзытыгъэхэр IэпыIэгъу гъэнэфагъэм къыкIэлъэIущтыгъэх. ЛъэIукIэ зыкъыфэзыгъэзагъэхэм зыгъэгумэкIырэ Iофыгъохэр афызэшIуахынэу фондым икъутамэ ыкIи чIыпIэ администрациехэм АР-м и ЛIышъхьэ унашъохэр афишIыгъэх.\nIэпыIэгъоу арагъэкIышъущтхэм ащыщых дзэкIолIхэм зэтыгъо ахъщэ тынхэр, ясабыйхэм ахъщэ IэпыIэгъу аратынхэр, гъэсэныгъэм иучреждениехэм сабыйхэр ыпкIэ хэмылъэу ащагъэшхэнхэр, гъэмэфэ лагерьхэм зэрагъэкIощтхэ путевкэхэр аратынхэр, нэжъ-Iужъ ны-тыхэм ыпкIэ зыхэмылъ социальнэ IэпыIэгъу арагъэкIыныр, гъэстыныпхъэ шхъуантIэр яунэхэм аращэным мылъкоу пагъэкIодагъэр къафызэкIагъэкIожьыныр, дзэкIолIхэм ыкIи ахэм яунагъохэм ыпкIэ зыхэмылъ юридическэ IэпыIэгъу арагъэгъотыныр, дзэкIолIхэм транспорт хьакъулахьым итын атехыгъэныр.\n«ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм ыкIи ахэм яунагъохэм ащыщхэм IэпыIэгъу зэфэшъхьафхэр ядгъэгъотынымкIэ пшъэрылъэу тиIэхэр икъоу дгъэцэкIэнхэмкIэ бэ зэшIотхырэр. ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм ыкIи ахэм яунагъохэм ялъэIухэр охътэ кIэкIым къыкIоцI афагъэцакIэхэзэ ашIынхэу хэушъхьафыкIыгъэ операциер къызежьагъэм щыублагъэу муниципалитетхэм япащэхэм, АР-м иминистрэхэм я Кабинет унашъо афэсшIыгъ. М�� IофшIэныр пстэуми апэ итэгъэшъы. ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм ыкIи ахэм яунагъохэм, гущыIэ къодыеу щымытэу, Iофыгъо гъэнэфагъэхэмкIэ тазэрафыщытыр къэтыушыхьатыныр типшъэрылъ», — хигъэунэфыкIыгъ КъумпIыл Мурат.\nАР-м и ЛIышъхьэ мы IофшIэным инэмыкI лъэныкъуи игугъу къышIыгъ — шъолъырыкIэхэм, Херсон хэкум и Геническэ районэу Адыгеим зынаIэ тетым гуманитар IэпыIэгъоу арагъэкIырэр ары. Геническэ районым щытырахыгъэ видеоджэпсалъэм ащ щыпсэурэ цIыфхэм ацIэкIэ АР-м и ЛIышъхьэ, Адыгеим щыпсэухэрэм, псэолъэшIхэм IэпыIэгъоу къарагъэкIыгъэм пае зэрафэразэхэр къыщаIуагъ. Республикэм илIыкIоу Геническэ районым щыIэр Хъоткъо Хъызыр. Мыгъэ ащ псэолъэ пчъагъэ щашIыгъ ыкIи щызэтырагъэпсыхьагъ. Ахэм ащыщых пшъэрылъыбэ зэшIозыхырэ гупчэр, псауныгъэр зыщагъэпытэрэ физкультурнэ комплекситIу, Геническэ игурыт еджапIэхэу N 1-м ыкIи N 2-м спорт пчэгоу ащашIыгъэхэр; джащ фэдэу еджапIэхэм язырэм гъэцэкIэжьынхэр щашIыгъэх. Пшъэрылъыбэ зэшIозыхырэ гупчэу Адыгеим ыкIи Геническэ щыщ псэолъэшIхэм зэдашIыгъэм федеральнэ Iэшъхьэтетхэм осэшхо фашIыгъ. Херсон хэкум непэ ит учреждение анахь инхэм ар ащыщ — мафэ къэс нэбгырэ 900-мэ яфэIо-фашIэхэр гупчэм щызэшIуахынхэ алъэкIыщт. 2023-рэ илъэсым щашIэнэу агъэнэфэгъагъэм шъхьадэкIэу Геническэ и Краеведческэ музей агъэцэкIэжьыгъ; гурыт еджапIэхэу N 1-м ыкIи N 2-м ячIыпIэхэм язэтегъэпсыхьан ыкIэм фэкIо. Къэблэгъэрэ илъэситIум кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр ыкIи ФАП-хэр агъэцэкIэжьыщтых. Ащ имызакъоу, тидзэкIолIхэм, Донецкэ ыкIи Луганскэ народнэ Республикэхэм, Запорожскэ ыкIи Херсонскэ хэкухэм ащыпсэухэрэм апае республикэм гуманитар IэпыIэгъум иугъоин ыкIи идэщын лъегъэкIуатэ.\n«ЗэкIэ мы Iофыгъохэм сынаIэ атет. Тикъэралыгъо зэрэщыщытым фэдэу шъолъырыкIэхэм щыIэкIэ-псэукIэр ащызэтегъэпсыхьэгъэныр къэралыгъом иIэшъхьэтетхэм пшъэрылъэу къытфагъэуцу. ЫкIи ар тэгъэцакIэ. IофшIэнышхо тапэ илъ. ЦIыфхэм зэхъокIыныгъэхэр зэралъэгъурэм, Урысыер къызэрадеIэрэр зэрэзэхашIэрэм мэхьанэшхо иI. Къэралыгъо хабзэм икъулыкъухэм ямызакъоу, сатыушIхэр, «Единэ Россием» хэтхэр, волонтерхэр, цIыф къызэрыкIохэр мы IофшIэным хэщагъэх. Пстэуми яIэпыIэгъу зэхэт», — хигъэунэфыкIыгъ Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.\nЭкономикэм ихэхъоныгъэрэ предпринимательствэм IэпыIэгъу етыгъэнымрэ\nАР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зэдэгущыIэгъу занкIэмкIэ упчIэу ратыгъэхэр IофшIэным илъэныкъо зэфэшъхьафхэм афэгъэхьыгъагъэх. Ахэм ащыщых экономикэм хэхъоныгъэ егъэшIыгъэныр, бизнес цIыкIумрэ гурытымрэ IэпыIэгъу ятыгъэныр. ЦIыфхэр къакIэупчIэх программэхэм, грант зыпылъ зэнэкъокъухэм, IофшIэпIэ чIыпIакIэхэр щыIэ хъунхэмкIэ зишIуагъэ къэкIорэ Iофтхьабзэхэм.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, 2023-рэ илъэсым санкциехэм къахэкIэу гумэкIыгъохэр щыIагъэх нахь мышIэми, социальнэ пшъэрылъхэр зэкIэ гъэцэкIагъэ мэхъух. Промышленнэ къыдэгъэкIыным ылъэныкъокIи Iофхэм язытет уигъэрэзэнэу щыт. 2023-рэ илъэсы�� пыкIыгъэ мэзи 10-м икIэуххэм нафэ къызэрашIыгъэмкIэ, республикэм къыщыдагъэкIыхэрэр проценти 107,8-м нэсыгъэх, Къыблэ федеральнэ шъолъырымкIэ ятIонэрэ чIыпIэм республикэр щыт. НэмыкI лъэныкъохэмкIи хэхъоныгъэхэр щыIэх: мэкъу-мэщым — процент 101,7-рэ, розничнэ сатыум —проценти 106,7-рэ. Лъэныкъоу «ПсэолъэшIыныр» зыфиIорэмкIэ зэшIуахыгъэ IофшIэнхэр зэрэхъугъэхэр проценти 102,9-рэ, цIыфхэр зычIэсыщтхэ унэхэу ашIыгъэхэр — проценти 108,5-рэ.\nТэхъутэмыкъое районым мэхьанэшхо зиIэ проектэу щызэшIуахырэр промышленнэ шъолъырым изэхэщэн епхыгъэу щыт. Ащ ишIогъэшхо къэкIощт псынкIэу промышленностым хэхъоныгъэ ышIынымкIэ. НепэкIэ газыр, электричествэр ящэлIэгъэнымкIэ, гъогухэр шIыгъэнхэмкIэ Iофышхо зэшIохыгъэ мэхъу. Илъэсэу къихьащтым а зэкIэми ягъэфедэн аублэщт.\n«Промышленнэ паркэу «Инэм» зыфиIорэм иапэрэ резидентэу щытыщтыр пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «СФТ Пакеджинг» зыфиIорэр ары. Ащ нэмыкI инвестор инхэри щыIэх, промышленнэ паркым япсэуалъэхэр щагъэпсынхэм ахэм анаIэ лъэшэу къытырадзагъ», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nАщ нэмыкIэу промышленнэ паркэу «Псэкъупсэр» гъэпсыгъэным ипроекти гъэцэкIагъэ мэхъу. Ащ сомэ миллиард 20,1-рэ фэдиз инвестициеу пэIухьанэу ары. Псэолъапхъэхэм ыкIи гъучIым хэшIыкIыгъэхэм якъыдэгъэкIын фэгъэзэгъэщт предприятиибл ащ ирезидентыщт.\n«Ахэм яшIуагъэкIэ Тэхъутэмыкъое районымрэ Адыгэкъалэрэ индустриальнэ паркитIу ащытиIэ хъущт, ахэм IофшIэпIэ чIыпIэ мин пчъагъэ къатыщт», — къыкIигъэтхъыгъ АР-м и ЛIышъхьэ. ЗыгъэпсэфыпIэу «Лэгъонакъэ» загъэпсыкIэ, джащ фэдэу ащи IофшIэпIэ чIыпIабэ иIэ хъущт. Илъэсэу къихьащтым ащ игъэпсын фежьэнхэу щыт. Мы илъэсым инфраструктурэм сомэ миллиарди 4 фэдиз пэIуагъэхьагъ. ГъэпсэфыпIакIэм амал къытыщт зекIоным хэпшIыкIэу хэхъоныгъэ ышIынымкIэ, ащ нэмыкIэу республикэм иэкономикэ гъэпсыкIэу иIэри зэрихъокIын ылъэкIыщт. «Лэгъонакъэ» нэмыкIэу Адыгеим джыри зы проектышхо щагъэцакIэ пшъэрылъыбэ зэшIозыхыщт зекIо парк ДжэгокIо гъэхъунэм щышIыгъэным епхыгъэу. ГугъапIэхэр къэзытырэ лъэныкъохэу зекIоным епхыгъэу щыIэхэм зыкIэ ащыщ зекIохэр къезыщэкIыщтхэ мэшIокухэм ятIупщын. Аэропортхэм яшIын анахь зигъо Iофыгъохэм ащыщэу къэнэжьы. Логистикэм ихэхъоныгъэ тегъэпсыхьэгъэ гухэлъхэм ар ащыщ. Республикэм игъогухэр зэрэдэгъухэр бэмэ хагъэунэфыкIы.\nИнфраструктурэм хэхъоныгъэ ышIыным мэхьэнэ гъэнэфагъэ иIэу щыт. Инвестициехэр нахьыбэу къихьанхэмкIи ащ ишIуагъэ къэкIощт. Лъэпкъ проектэу «Щынэгъончъэ гъогу дэгъухэр» ащкIэ амалышIу. Проектыр агъэцэкIэнэу зыщыфежьагъэхэм къыщыублагъэу транспорт псэолъэ ини 4 ашIыгъ, ахэм ащыщых автомобиль гъогоу «Инэм — БжыхьэкъоякIэр» зыфиIорэ зэхэкIыпIэмрэ Мыекъуапэ къыщызыухьэрэ гъогумрэ. 2019-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу автомобиль гъогу километрэ 390-м ехъу зэтырагъэпсыхьагъ. 2023-рэ илъэсым автомобиль гъогу километрэ 99-рэ агъэцэкIэжьыгъ. Къушъхьэлъэ чIыпIэхэми гъогухэм яшIын ащэкIо. Гъозэрыплъэ икIэу Лэгъо-Накъэ екIурэ гъогури ахэм ащыщ. 2025 — 2027-рэ илъэсхэм автомобиль гъогоу «Къалэу Мыекъуапэ къыщызыухьэрэр» зыфиIорэм ишIын аухыщт, ащ нэмыкIэу транспорт гъогу зэхэкIыпIи агъэпсыщт «Къалэу Краснодар къыщиухьэу» зыфиIорэм пыдзагъэу.\nРеспубликэм ихэхъоныгъэкIи иэнергетическэ системэ нахьышIу шIыгъэнымкIи ахэм амалышIухэр къатыщтых. Электросетьхэр гъэкIэжьыгъэнхэмкIэ гухэлъышхохэр щыIэныгъэм щыпхыращых. Россетьхэмрэ Газпромымрэ адашIыгъэ зэзэгъыныгъэхэм атегъэпсыхьагъэу ГРС-р ашIыщт. Унэе программэм къыдилъытэрэ Iофтхьабзэхэм яшIуагъэ къэкIощт бизнесым къыхиубытэрэ псэуалъэхэр, социальнэ лъэныкъом епхыгъэхэр, цIыфхэр зычIэсыщт унэхэм ягъэпсын нахь шIэхэу Адыгеим щызэшIохыгъэнхэмкIэ.\nБизнес цIыкIумрэ гурытымрэ хэхъоныгъэ ашIыным пае Iофтхьабзэу зэшIуахыхэрэм кIэухышIухэр къатых. Къэралыгъо программэхэмрэ лъэпкъ проектхэмрэ ащкIэ къызфагъэфедэх. ГущыIэм пае, IофшIэныр езыгъэжьэгъэкIэ фермерхэм IэпыIэгъу афэхъух «Агростартап» игрант аратызэ. 2019-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу предпринимательствэм исубъекти 143-мэ ар аратыгъ. Мы илъэсым грантхэм якъыдэхынкIэ зэнэкъокъум сомэ миллион 95-рэ фэдиз къыфыхагъэкIыгъ. Илъэсэу икIыгъэм елъытыгъэмэ, процент 30 фэдизкIэ ар нахьыб: IофшIэныр езыгъэжьэгъэкIэ фермер 42-мэ ар афагъэшъошагъ. Унэгъо фермэхэм грант IэпыIэгъу ятыгъэным пае сомэ миллиони 121,1-рэ фэдиз къыхагъэкIыгъ, 2022-рэ илъэсым къафыхагъэкIыгъагъэм фэди 3,7-кIэ ар нахьыб. ЗекIонымкIэ проектхэр пхырыщыгъэнхэм фэгъэхьыгъэ общественнэ Iофтхьабзэхэм адегъэштэгъэным пае сомэ миллиони 133,29-рэ фэдиз проект 34-мэ апэIуагъэхьагъ. Илъэс 25-м къемыхъугъэ предприниматель ныбжьыкIэхэм апае сыд фэдэрэ проекти гъэцэкIагъэ хъуным епхыгъэу грант араты.\nПромышленностым хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным фытегъэпсыхьэгъэ фондыр къызфагъэфедэзэ къыдэгъэкIыжьынми IэпыIэгъу фэхъунхэ алъэкIыщт, Адыгеим а гухэлъхэм апае сомэ миллион 50 фэдиз къыфатIупщыщт. Ахъщэр зыпэIухьащтыр АР-м ипромышленность хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ Фондыр ары. Нэужым промышленностыр гъэкIэжьыгъэным пае фэгъэкIотэныгъэ зыхэлъ займэхэр предприятиехэм аратыхэзэ ашIыщт. Гъот макIэ зиIэ унагъохэм ыкIи зизакъоу псэурэ цIыфхэу гъот макIэ зиIэхэм социальнэ зэзэгъыныгъэу адашIыхэрэм атегъэпсыхьагъэу АР-м IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ и Министерствэ иамалхэр къызфагъэфедэщтых.\nГупчэу «Мой бизнес» зыфиIорэр зэхащагъ, предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ къахиубытэхэрэм къэралыгъо IэпыIэгъу ятыгъэнымкIэ ар къызфагъэфедэщт. А IэпыIэгъум къыхеубытэх мылъку, ахъщэ ыкIи информационнэ IэпыIэгъур. Iофтхьабзэу зэшIуахыхэрэм яшIуагъэкIэ къэралыгъо IэпыIэгъур зэратыхэрэм япчъагъэ илъэс къэс нахьыбэ мэхъу. 2023-рэ илъэсым пыкIыгъэ мэзэ 11-м къыкIоцI нэбгырэ 1061-мэ ащ фэдэ IэпыIэгъу аратыгъ.\nИкIэухым АР-м и ЛIышъхьэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, республикэм гъэхъэгъэ шъхьаIэу иIэхэр Дунэе къэгъэлъэгъон-форумэу «Урысыер» зыфиIорэм непэ къыщагъэлъагъох. Хэгъэгум и Президентэу Владимир Путиным игукъэкIкIэ а форумыр зэхащагъ. КъумпIыл Мурат зышIоигъохэр зэкIэ регъэблагъэх ВДНХ-м ия 75-рэ павильонэу Адыгеим иэкспозицие зыдэщыIэм. Тыгъэгъазэм и 14-м республикэм и Мафэ ащ щырекIокIыщт. Ащ пае республикэм культурэмрэ IофшIэнымрэ япхыгъэ программэ игъэкIотыгъэ егъэхьазыры.","id":"<urn:uuid:a1bc051d-bf95-4c4f-bf09-8c68879305d7>","dump":"CC-MAIN-2024-18","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/single.php?post_id=142837","date":"2024-04-21T21:02:21Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-18\/segments\/1712296817819.93\/warc\/CC-MAIN-20240421194551-20240421224551-00822.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8924992681,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8924992680549622, \"kbd_Cyrl_score\": 0.10697699338197708}","num_words":6250,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.02,"special_characters_ratio":0.145,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.883,"perplexity_score":2620.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"СССР-ым ыкIи Адыгеем якъэралыгъо тынхэр къызфагъэшъошагъэу Адыгэ Республикэм народнэ тхакIоу КIэрэщэ Темботрэ, РСФСР-ым народнэ артистэу, композиторэу Тхьабысымэ Умарэрэ шышъхьаIум и 16-ыр къызыхъугъэхэ маф. КIэрэщэ Тембот адыгэ литературэм лъапсэ фэзышIыгъэ тхакIу, Тхьабысымэ Умарэ ыусыгъэ мэкъамэхэр лъэпкъ орэд шъыпкъэ хъужьыгъэх. Апэрэ адыгэ роман зытхыгъэу, хэку гъэзетым иапэрэ пэщагъэу КIэрэщэ Тембот 1902 илъэсым къэхъугъ.\nРазделы сайта\nАрхив сайтаЯнварь 2017 (34)\nДекабрь 2016 (62)\nНоябрь 2016 (66)\nОктябрь 2016 (27)\nСентябрь 2016 (36)\nАвгуст 2016 (71)\nГОЛОСОВАНИЕ НА САЙТЕ\nКакая страна, на Ваш взгляд, примет больше беженцев-черкесов из Сирии?\nСамое популярное\n- Русско-Кавказская (Черкесская) войн...\n- «Адыгэ Хасэ» КЧР: Карачаевцы об ады...\n- Андрей Бабицкий: Я не про Крым...\n- В Адыгее началась гонка к «престолу...\n- В Майкопе снова задержан черкесский...\n- Бывший ректор Майкопского технологи...\n- «Даргинская власть» и «аварское лоб...\n- Пионтковский о заговоре «кремлевски...\n- Зачем Медведев приезжал в Адыгею – ...\nОпубликовал admin, 16-08-2016, 23:21\nСССР-ым ыкIи Адыгеем якъэралыгъо тынхэр къызфагъэшъошагъэу Адыгэ Республикэм народнэ тхакIоу КIэрэщэ Темботрэ, РСФСР-ым народнэ артистэу, композиторэу Тхьабысымэ Умарэрэ шышъхьаIум и 16-ыр къызыхъугъэхэ маф. КIэрэщэ Тембот адыгэ литературэм лъапсэ фэзышIыгъэ тхакIу, Тхьабысымэ Умарэ ыусыгъэ мэкъамэхэр лъэпкъ орэд шъыпкъэ хъужьыгъэх. Апэрэ адыгэ роман зытхыгъэу, хэку гъэзетым иапэрэ пэщагъэу КIэрэщэ Тембот 1902 илъэсым къэхъугъ.\nОпубликовал admin, 15-08-2016, 15:34\nНепэ е нычэпэ шышъхьаIум (августым) и 15-м Олимпийскэ джэгунхэу Бразилием икъалэу Рио-де Жанейро щыкIуагъэхэм текIоныгъэ дзюдо бэнакIэмкIэ къыщыдихи дышъэ медаль къызфагъэшъашэгъэ Мудранэ Бислан Мэзкуу къухьлъатэ тIысыпIэу Шереметьево щыпэгъокIыгъэх. Шъугу къэтэгъэкIыжьы, бэнакIор Къэбэртэе-Бэлъкъарым къыщыхъугъ, Адыгэ Республикэм бэнэнымкIэ щагъэсагъ, Краснодар къуапэм ыцIэкIэ Урысые хэшыпыкIыгъэ купым хэтыгъ.\nОпубликовал admin, 14-08-2016, 13:12\nХъодэ Аднанэу, Адыгэ республикэм ицIыфышъхьэу, Тыркуем анахь пасэу къикIыжьыгъэхэм ащыщэу, адыгэ л��эпкъ Iофым ишъыпкъэу дэлажьэрэу, ау мэзитIум къакIоцI хьапсым чIэсым джыдэдэм мысагъэу къыфалъэгъурэм ихьылъагъэ хэпшIыкIэу нахь IэтыгъошIу къэхъу фэд. Ар къэзгъэлъагъорэр – бзэджэшIагъэм изэхэфын окIофэ хьапым зэрэчIэсыщт пчъагъэр – апэрэмкIэ зэрэхъущтыгъэр мэзитIумэ, ятIонэрэмкIэ зы мазэмэ, ящэнэрэмкIэ мэфипшI хъужьыгъэ.\nОпубликовал admin, 10-08-2016, 23:03\nМы мафэхэм Бразилием щыкIорэ Олимпиадэм апэрэ дышъэ медалыр къыщызыхьыгъэ дзюдоистэу Мудрэнэ Бислъан радиостанциеу «КъэзыIорэр Мыекъуапэ» зыфиIорэм иIофышIэ зэдэгущыIэгъу зыдешIым, Адыгеим зэкIэ щыпсэухэрэм зэрафэразэр къыIуагъ. Адыгэ къэралыгъо университетым физическэ культурэмрэ дзюдомрэкIэ и Институт сызэрэчIэсыгъэм сэ бэ къыситыгъэр, илъэсиплIэ республикэм зыщызгъэсагъ. ОлимпиадэмкIэ зэрэ Адыгееу къызэрэсфэгумэкIыгъэр сэшIэ.\nОпубликовал admin, 6-08-2016, 19:52\n2015-2016-рэ илъэс зэнэкъокъум Урысыем футболымкIэ идышъэ медальхэр къыдэзыхыгъэ ЦСКА-м Натхъо Бибрас щешIэ. Зэхэщэн Iофыгъохэм нахь афэгъэзагъэми, къэлапчъэм Iэгуаор дидзэу бэрэ къыхэкIы. Израиль иадыгэ къуаджэу Кфар-Камэ Натхъор къыщыхъугъ. ЦСКА-м дэгъоу зэрэщешIэрэм дакIоу, Израиль ихэшыпыкIыгъэ командэ изэIукIэгъухэм ахэлажьэ. Илъэси 6 хъугъэу Бибарс Урысыем щэпсэу. Адыгабзэр, урысыбзэр, джуртыбзэр, нэмыкIхэри ешIэх.\nОпубликовал admin, 9-07-2016, 16:54\nАхъщакIэу Урысыем и Банк гупчэу къыдигъэкIыщтхэм Адыгеир къызэрашIэжьырэ чIыпIэхэм ясурэтхэр атырагъэуцо ашIоигъу, фэдэ къэбар къеты Адыгеим и Радио. Ащ къызэри1орэмк1э, сомэ 200 ыкIи сомэ 2000 зэрыт ахъщэхэм атырагъэуцощт тамыгъэхэм якъыхэхынкIэ зэнэкъокъу Банк шъхьаIэм зэхищагъ. Зэнэкъокъум Адыгеим щыпсэухэрэри хэлэжьэнхэ алъэкIыщт. Ащ пае сайтэу «Твоя Россия.РФ» зыфиIорэм ихьэхэмэ хэяшIошI къыщыраIотыкIын амал агъотыщт.\nОпубликовал admin, 4-07-2016, 23:10\nКикбоксингымкIэ Хы ШIуцIэм и Кубок икъыдэхынкIэ хэгъэгу зэнэкъокъухэр Анапэ пэмычыжьэ псэупIэу ШIукъо щыкIуагъэх. Адыгэ Республикэм икIэлэцIыкIу спортеджапIэм зыщызгъасэхэрэм ащ зыкъыщагъэлъэгъуагъ ыкIи яонтэгъугъэкIэ зыхахьэрэ купхэм текIоныгъэхэр къащыдахыгъэх. Нэбгыритфымэ дышъэ медальхэр къафагъэшъошагъ, нэбгырищмэ джэрз медальхэр къыдахыгъэх. Мы спортсменхэр зыгъасэрэр Адыгеим изаслуженнэ тренерэу Сихъу Казбек ары.\nОпубликовал admin, 30-06-2016, 21:22\n2015-рэ илъэсым, чъэпыогъум и 1-м Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей ыныбжь илъэс 90-рэ хъугъэ. Адыгэ автоном хэкум игъэIорышIапIэ зыдэщыIэгъэ Краснодар ар къыщызэIуахыгъагъ. Ащ апэ чIалъхьэгъагъэхэу тифондхэм лъапсэ афэхъугъэхэр а къалэм дэсыгъэ адыгэхэм зэхащэгъэгъэ шIушIэ обществэм къыугъоигъэ ижъырэ лъэпкъ пкъыгъохэр арых. Чанэу а Iофым пылъыгъэ Наурзэ Ибрахьимэ директор фашIыгъагъ. Апэрэ экспонатыгъэр нэтхъуаемэ ябыракъ.\nОпубликовал admin, 28-06-2016, 15:00\nМацIэр Адыгеим игубгъохэм ишъофхэм ащагъэунэфыгъ. Ащ елъытыгъэу Урысые мэкъумэщ гупчэм икъутамэу Адыгэ Республикэм щыIэм иIофышIэхэм губгъохэр къакIухьэх, Iофым изытет игъэкIот��гъэу зыщагъэгъуазэ. Мыекъопэ районым ащ фэдэ уплъэкIун мы мафэхэм щызэхащагъ. Адыгеим игъунэгъу Ставрополь къуапэм ыкIи Астрахань хэкум мацIэр къарыкощыкIыгъэу агъэунэфыгъ. МацIэр гектар мин 12-мэ ащыхъушIагъ, зы мафэм къыкIоцI км 200-кIэ мэбыбых.\nОпубликовал admin, 10-06-2016, 13:32\nШIэныгъэлэжьхэм зэрагъэунэфыгъэмкIэ, ныбжьышхорэ лъэпсэшIурэ зиIэ лъэпкъхэу дунаим тетхэм адыгэхэр ащыщых. Тятэжъ пIашъэмэ тхыгъэхэр къытфамыгъэнагъэхэми, нэмыкI хэгъэгухэм къарыкIыгъэхэу лъэхъан зэфэшъхьафхэм тичIыналъэ къихьэгъагъэмэ тилъэпкъ фэгъэхьыгъэу къатхыжьыгъэхэм титарихъкIэ тагъэгъуазэ. Анахь гъэшIэгъонхэм ащыщых урым тарихълэжьэу Геродот къытхыжьыгъэхэр. Ащ икъэбархэм скифхэм афэгъэхьыгъэу бэ ахэтыр.","id":"<urn:uuid:4902aeee-95ed-4b88-ba0c-9b9480281ced>","dump":"CC-MAIN-2017-04","url":"http:\/\/natpressru.info\/index.php?do=cat&category=adyg","date":"2017-01-23T02:17:46Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-04\/segments\/1484560281746.82\/warc\/CC-MAIN-20170116095121-00422-ip-10-171-10-70.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6397436857,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":8,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6397436857223511, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3579261004924774}","num_words":1527,"character_repetition_ratio":0.064,"word_repetition_ratio":0.126,"special_characters_ratio":0.188,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.659,"perplexity_score":4774.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Непэ уи шIушIагъэр - лъэпкъым ихахъу.\n4\nШъэол1ыхъу Валерэ Руслъан ыкъор 1973 илъэсым къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае къыщыхъугъ. Валерэ непэ илъэс 41 ыныбжь. Сэнэхьатэу зыфеджагъэр военнэ-заправщик, ау ащк1э 1оф риш1энэу игъо ифагъэп, Совет къэралыгъори зыщэмы1эжьым щык1эныгъи и1эжьыгъэп ащ фэдэ сэнэхьатым. Адыгэ республикэм и телевидение апэрэеу къызехьэр ары Валерэ нахь къаш1энэу зыхъугъэр. Ащ сабыищ и1 (Аза, Айдамыр ык1и Амин).\nШъэол1ыхъу Валерэ Руслъан ыкъор 1973 илъэсым къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае къыщыхъугъ. Валерэ непэ илъэс 41 ыныбжь. Сэнэхьатэу зыфеджагъэр военнэ-заправщик, ау ащк1э 1оф риш1энэу игъо ифагъэп, Совет къэралыгъори зыщэмы1эжьым щык1эныгъи и1эжьыгъэп ащ фэдэ сэнэхьатым. Адыгэ республикэм и телевидение апэрэеу къызехьэр ары Валерэ нахь къаш1энэу зыхъугъэр. Ащ сабыищ и1 (Аза, Айдамыр ык1и Амин).\nВелерэ къе1уатэ: «Сиц1ык1ыгъом щегъэжьагъэу зыгорэмэ сяп1эжъэжъынэу сыгу рихь зэпытыгъ. Силэгъу к1алэхэр джэгуным дрихьак1хэ зэхъум, сэ сыдэсыгъ 1оф-ц1ык1 горэмэ ыуж ситэу. А уахътэми щэрэхъищ зык1эт къушъхьэфачъэр сизакъоу сш1ыгъагъ».\nАщ ыпкъ къик1эу, ныбжьым хахъозэ, къулайми хэхъуагъ. Гъуч1у1унри, гъэжъэнри и1амч1э къихьахь. Зэ е1о, - си ныбджэгъу к1алэм тхылъ къысфихьыгъ, машинэм имодель шапхъэ , пстэури зэрэзэк1оц1ылъыр, пш1ытмэ, 1эмэ-псымэу ык1и ищык1агъэу тек1одэщтхэр итэу. Валерэ къаигъ, 1офэу зыуж ихьагъэр ымыухэу ыуж ик1рэп а1о ыныбджэгъумэ. Псыцур лъабжъэк1э ч1ым пытэу зэрэтеуцорэм фэдэу, Валери теубытагъэу а тхылъыр зэригъэш1энэу ыуж ихьагъ, нэужым, машинэр ыугъоигъ. Пкъэури, гъуч1ышъхьэри зэгъэк1ун 1офхэри фэсакърэ зэдиш1эрэ, илъэсныкъом къык1оц1 машинэм ехьыл1эгъэ 1офхэр ыухыгъ.\n- Бэми мак1эми, сомэ мин щэк1 хэзгъэк1одагъ, - е1о Валерэ. Джыри т1эк1у-шъок1у горэхэр хэш1ыхьэжьыгъэн фай, машинашъхьэри къыфэсгупшысыгъ, ау сызфаер автоматикэ дыхэтэу, ежь изакъоу зыкъытрихъонэу ары. Щэрэхъ тэмэ зэхэлъыр т1эк1у пхъэша1оми, гумэк1ыгъо уригъафэрэп, кум уис къыпш1уигъэш1ыщтэп ч1ыгум нэс къещэхыгъэми. Ау аущтэу джыри гухэлъ си1, амалым къызэрихьэу, нахь игъэк1отыгъэу машинэхэр сш1ынэу. Ищык1эгъэ т1эк1у-шъок1ухэр езгъэгъотынэу машинэш1ыным, си ныбжэгъухэр 1эпы1эгъу къысфэхъугъэх, ахэр: Тхьагъэнэ Мурат, сшыхэу Шъэол1ыхъу Долэтрэ Гъуч1ыпсрэ ык1и нэмык1хэри.\nВалерэ упч1э къаумэ естрэ иныбджэгъухэри къытпэмычыжьэу щысыгъэх машинэм хэп1эжъэжъыхьэхэу, загъорэ ахэми гущы1эр аштэти къа1уатэщтыгъ машинэш1ыным пылъ къэбархэри, Валерэ и1офш1ак1э паи. Загъорэ, - е1о Мурат, - 1офым хилъэсагъэу, Валерэ гущы1э лые къыримыдзэу щысыгъ. К1ымафэ мафэхэр зэщыгъок1э мак1ох п1омэ, тэрк1и, Валерэк1и аущтэу щытыгъэп, 1офым ы1э хэлъзэ гъатхэри, гъэмафэри къихьагъэх.\nИныбджэгъухэмэ зэрэдырагъаштэрэм фэдэу ишъхьагъуси дырегъаштэ ш1уа с1уи сеупч1ыгъ Ираидэ (шъхьагъусэр). Iупк1эу къызгуригъэ1уагъ армырыгъэмэ унагъори хъущтыгъэп, сабыищи ащ къыхэк1ыщтыгъэп. Ар сэ Валерэ иунагъо нахь шъхьа1эу хэслъэгъуагъ, сыда п1омэ мыщ фэдэ 1офмэ афэщагъэмэ яуахътэ боу тырагъэк1уадэ. Ар бзылъфыгъэ пстэуми агу къек1ущтэп, ау сыдэу щымытми, зэгуры1оныгъэр шъхьа фэхъугъ яунэгъо зэхэтык1э. Ар янахьыжъи, янахьык1и япэсыгъэ хабз, ащи шыхьат сырыхъугъ. Исабыйхэр щагум джэгухэу дэсхэзэ сыкъек1ол1агъ Валерэ дэжь, къэлэмри тхьапэри згъэхьазыри, си фотоаппаратри къыдэсхыгъ. Нэнаумэ аш1огъэш1эгъонэу къысэчъэл1агъэх, сыкъыздик1ыгъэри сыкъызк1эк1уагъэри зэрагъаш1э аш1оигъоу. Ныбэджым фэдэу зэ къазхэплъэм, шъхьадж ич1ып1э зэригъэгъотыжьыгъ, тыщысыфэ, тыдэ ымы1офтагъэхэми, сыд аримы1уагъэми, т1о къэ1огъу рагъэфагъэп ятэ. Унагъор ары апэрапш1эу Валерэ хихрэр, зэк1э къык1элъык1о пстэури аужрэ 1оф. Ухэукъощтэп ар зэрэ Хьатыгъужъыкъуаеу аш1э п1оми. Валери ягуащи ц1ыф зэ1ухыгъэх, губзыгъэх. Агу телъыр ары къа1орэр, къа1орэм узпещэ. Гущы1эгъоу адэсш1ыгъэм сыхилъасэзэ, загъорэ сишъхьэ гупшысэ къихьэщтыгъ, мы ц1ыфхэр бэ дэдэ ш1агъэ фэдэу зысш1эхэрэр. Я1анэ гъэчъыгъэ зэпыт, яунапчъэ хэти фызэ1ухыгъ.\nНахьыбэу ти л1ыхъужъ игу ихъык1рэр къисхын сигухэлъэу упч1э зэфэшъхьафхэр естыщтыгъэх, ау ар шъэфы, лые ы1онэу ыгу рихьрэп. Сятэжъ и1оф хабзэр сыгу къегъэк1ыжьы. Ар зэпсэум, ик1ищ тетхэгъагъ: «Умыщынэу къык1ахь, укъызфэк1уагъэр къа1о, бэ умы1оу к1эк1ыжь».\nДжы 1офыгъоу ыпэ илъыр Валерэ, машинэм пылъын фае документхэм ягъэпсын. Лъэпкъыр къахэзгъэщрэр ц1ыфмэ ягъэхъагъэхэр ары. Валерэ гъэхъэгъэшхо ыш1ыгъэк1э сэлъытэ, сыда п1омэ, бэмэ макъэ къагъэ1угъ и1эш1агъэ къагъэлъэгъонэу, Краснодар шъолъыри и телевидение къыраш1ык1ыгъ. Мары тэри ахэм ауж зыкъитымыгъанэу игугъу къэтэш1ы.\nАу машинэ закъоп зигугъу пш1ынэу Валерэ и1эр. Чыифк1э ш1ыгъэу гъэпсэфып1э ц1ык1 ядэжь дэт, пчъагъэу зэхэлъ щабзэр ыш1ыгъ, шъэжъыехэр еш1ых…\nПстэумк1и Ва��ерэ адыгэгъэшхо хэлъ. Гущы1эгъоу къыздиш1ыгъэм къыри1отык1ыгъ, непэ гъэхъэныгъэу ыш1ыгъэр ежьрэ иунагъорэ иш1уш1эгъэ къодыеу арэп, мыр адыгэ лъэпкъ пстэуми иш1уш1агъ. Адыгэ лъэпкъым хэхъоныгъэ фэхъугъ, тятэжъмэ ятэжъхэм щытхъоу къалэжьыгъэр джырэ адыгэми къамыгъэшъыпкъэжьынэу щытэп. Тхьам ы1омэ, Валерэ джыри мыщ фэдэ къэбарыш1ухэмк1э тигъэгуш1ощт, лъэпкъым иц1э дахэк1э чыжьэу игугъу щаригъэш1ыщт.\nЮсып Заур\nкъ. Хьакурынэхьабл","id":"<urn:uuid:b4b4ccf8-c417-4c88-99de-83e05ca220b2>","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"https:\/\/aheku.net\/news\/interview\/5942","date":"2017-03-23T14:18:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218187113.46\/warc\/CC-MAIN-20170322212947-00122-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9653686881,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":23,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9653686881065369, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03432471677660942}","num_words":1298,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.132,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.974,"perplexity_score":9105.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Праздник для дорогих бабушек.\n(на адыгейском языке)\nТинэнэ гупсэмэ афэгъэхьыгъэ мэфэк1.\nСценариер зиер Шъаукъо Ф.И.\nХьатыгъужъыкъое гурыт еджап1эу № 6\nик1элэегъэдж.\nМэфэк1ым зыфэбгъэхьазырын хъумэ пш1эщтыр:\n1.Гъэтхапэм изым ехъул1эу к1элэеджак1омэ рассказ ц1ык1ухэр янэжъмэ афэгъэхьыгъэу къатхы,нанэхэм япхъорэлъфхэм апае къатхы.\n2. Сурэт – выставкэу « Сиунагъу.»\n3.Ны – тыхэм ащыщхэу классым изэ1ухын ,ш1ухьавтынхэм ягъэхьазырын пылъыщтхэр хэодзы.\n4.Видеозаписыр.\n5.Саехэмрэ цыехэмрэ якъэгъотын.\n6.Пщынаом икъегъэблэгъэн.\n7.Къэгъагъэхэм якъэгъотын.\nОрэд чэфым дырагъаштэзэ нэбгырэ т1урыт1оу еджак1охэр классым къехьах. Ахэр адыгэ шъуашэк1э фэпагъэх,къэгъагъ 1эрамхэр а1ыгъых.Шъэожъыехэр сэмэгумк1э алрыгъум тет1ысхьах,пшъэшъэжъыехэр джабгъумк1э пхъэнт1эк1умэ атесых.\nЗезыщэрэм: Илъэс къэси гъэтхэ мафэу гъэтхапэм и 8-р тэдэрэ бзылъфыгъэу дунаим тетхэм ямэфэ лъап1.А мафэм хэтрэ к1элэ-ц1ык1уи янэ,янэжъ к1асэхэм ш1ухьафтын афеш1ы. Непэ тимэфэк1 тянэмэ ямызакъоу анахьэу зыфэгъэхьыгъэр тинанэхэр ары.\n-Сыда нэнэжъ зыфышъуи1эр?\nСценкэу «Шъош1а , нэнэжъ зыфыси1эр?»\nНэнэжъ зыфыси1эр\nНэнэжъ зыфыщы1эр\nПшысэ гъэш1эгъонхэр\nБоу къысфи1отэныр,\nОрэд чэфы пчъагъэ\nГум рихьэу гуш1уагъоу\nКъас1оу сигъэш1эныр\nАщ пай мышъхьахыныр.\nНэнэжъ зыфыси1эр\nНэнэжъ зыфыщы1эр-\nСыбзэнэу- сыдэнэу\nСшъхьак1э сигъэсэныр,\n1анэ зэгъэфэни\nХьакъу –шыкъу тхьак1ыни\nЯшъэф сигъэш1эныр\nШ1у сигъэлъэгъуныр.\nНэнэжъ зыфыси1эр\nНэнэжъ зыфыщы1эр-\nЛъэсэны – гык1эныр\nС1э къыригъэхьаныр,\nУтым итедзак1и,\nУнэ зэ1ыхык1и\nДэгъоу ежь зэриш1эу\nСигъэш1энхэм фэш1.\nНэнэжъ зфыси1эр\nНэнэжъ зыфыщы1эр\n-Ухъупхъ!-къыси1оныр\nРазэу щызгъэ1эныр\nНэнэжъ зыфыси1эр\nНэнэжъ зыфыщы1эр\nЗгъэгуш1озэпытэу\nЫгур сэ къэс1этэу\nГъаш1эм сигъусэныр\nГупсэу ар си1эныр!\nКонкурсэу «Хэта рассказыр зыфэгъэхьыгъэр?»\nК1элэегъаджэр нанэмэ яхьыл1эгъэ рассказым къафеджэ, зыфэгъэхьыгъэ нанэр къаш1эн фае.Ащ ыужым япхъорэлъфхэм афэгъэхьыгъэ рассказым к1элэегъаджэр къафеджэ.Нанэмэ япхъорэлъфхэр къаш1эжьын фае.\nСИНЭНЭЖЪ.\nАш1э дэгъоу тичылэмэ\nФэдэ щы1эп синэнэжъы:\nАнахь 1эш1у ащ ищэламэ\nБжьыны хьаси ащ тфелэжьы,\nТигъунэгъуми ар аде1э.\nК1элэц1ык1ухэм тегъэт1ысышъ\nПшысэ пчъагъэ къытфе1уатэ.\nОрэд 1оным тыфегъасэ\nМакъэр пстэуми тегъэ1аты\nСинэнэжъ сэ бэу ц1ыфыш1у\nК1элэц1ык1ухэр ш1у елъэгъу\nЫгъэчэфхэу,апэгуш1о\n!эш1у-1уш1ук1и ар ягугъу\n- Уи1,- къыса1о нэнэжъ хъупхъэ,\nЩыгъыныбэ сфэш1оу сфеды,\nУни 1эгуи ащэупхъо,\nХьакъу – шыкъухэр егъэлыды\nСеплъышъ чаны игущы1э\nСш1оигъу бэрэ-бэрэ щы1э.\nОРЭДЭУ «НЭНЭЖЪА ХЬАУМИ ТЭТЭЖЪА?»\n1.Нэнэжъым 1апл1 къысищэк1зэ\nЫкок1ы сырегъэт1ысхьэ.\nТэтэжъым сыкъырищэк1зэ\nДунаим сыщегъэгъуазэ.\nСэ хэта зыгу хэзгъэк1ыщтыр\nНэнэжъа хьауми тэтэжъа?\nЯзырэу зыгу хэзгъэк1ыщтыр\nТэтэжъа хьауми нэнэжъа?\n2.Нэнэжъым ык1ыб сыдэлъэу\nТэтэжъым пшысэр къе1уатэ.\nСыгук1э сэ сырэхьатэу\nСыгуш1оу пшысэм сыхэты.\n3. Нэнэжъыр лагъэм е1абэшъ\nЩэламэр сэ къысфещэи\nТэтэжъыр джыбэм е1абэшъ\n1упэфэу чынэр къысеты.\n3.Хэта сик1алэ еуагъэр\nЕ1ошъ нэнэжъыр мэкуо\nТэтэжъым псынк1эу сепхъуатэшъ\nЫкок1ы сырегъэт1ысхьэ.\nСЦЕНКЭУ «ТЭТЭЖЪ СЕГЪАСЭ.»\nТэтэжъ сыгу е1оу\nБэ дэдэ къысе1о.\nМо дэгъу сыхъунэу\nФэчэфэу ик1асэу\nТэтэжъы сегъасэ.\nСэщ пай ыгу илъыр\nТэтэжъ къеупсэлъы:\n-Дэгъубэ пхэлъынэу\nЦ1ыфыгъи уи1энэу\nСыфаешъ зэгъаш1э\nУкъытфэхъу бэгъаш1эу!\n-Ц1ыфыгъэр сыд фэда!\n-Ц1ыфыгъэр сик1алэ\nЗэтелъы къатиблэу…\nЖъы хъугъэр о лъытэ\nГук1эгъу зыхэгъэлъи,-\nДжар хэтк1и ц1ыфыгъэ.\nНэхъой о афэпш1эу\nБзэджагъи умыш1эу\nУзек1омэ дахэу,\nХълпсагъэу, узафэу\nЦ1ыфыгъэ ар нафэу.\nКъэбзагъэ угу илъэу\n1эдэби о пхэлъэу\nШъырытэу ущытмэ\nУмакъэ зыпкъ итмэ,\nЛъытэ ц1ыфыгъэу.\nШъэогъук1э о уш1умэ\nКъин зи1э щы1эмэ\nУиш1уагъэ о ек1мэ\nОрк1э щытхъугъэ,\nАр хэтк1и ц1ыфыгъэ\nШъыпкъагъэ о уи1эу\nНахьык1эм уде1эу\nХьатыри ук1ыти\nЯгъогу о тети\nЦ1ыфыгъэу сэлъытэ.\nКъа1олъ,татэжъ, шъыпкъэу\nЦ1ыфыгъэм гъунапкъэ\nИ1а имы1а?\nДунэе нэфынэм\nЩыхъоир ц1ыфыгъэ\nЦ1ыфыгъэр ч1ым тизышъ,\nПлъэгъущтэп ынэзи…\nО пшъхьак1э укъэхъумэ\nЗып1этэу л1ы ухъумэ,\nЦ1ыфыгъэр зыфэдэр\nКъэпш1эщт ор дэдэм.\nАр пфэгъэцак1эмэ,\nАр пфэук1оч1ымэ\nУщы1эщт уц1ыфэу\nГухэр къэбгъэнэфэу.\n(Сценкэр къагъэлъагъо хъумэ к1элий л1ыжъ па1охэр ащыгъэу пхъэм тесых.Ахэмэ к1элэц1ык1ум упч1э ареты.\nАУКЦИОН.\nНанэмэ номерхэр ясэты.К1элэегъаджэм к1алэм ащыщ горэ къахещышъ щытхъузэ щэфак1ом иномер къе1о.Щэфак1омрэ нанэмрэ зэнэкъокъух.\nАу ежь к1алэм зыфаер къахехышъ, ащ ыдэжь мэт1ысы.\nЗЭФЭУСЭХЭР.\n(Пшъашъэхэм къа1о.)\nИс тикласс тэ пшъэшъэ чан\nЗэк1э 1офэу илъыр еш1э.\nЫц1э Ф- к1э къырегъажьэ\nЫц1э т-к1э къеухыжь.\nХэт къы1он, хэт къыш1эн\nХэт ипшъашъэ къыш1эжьын?\n2.Пшъашъэу исмым анахь ц1ык1уми\nИхъупхъагъэ анахь ин.\n3.Гук1эгъушхо хэлъ мы пшъашъэм\nИныбджэгъуми ш1у алъэгъу.\n4.К1али пшъашъи агъэш1агъоу\nИс тикласс тэ пшъэшъэ ш1агъо.\n5.Ы1охэщтэп ащ лыягъэ\nШъабэу – шъабэу мэгущы1э.\n6.Урысыбзэк1э ар пц1ашхъоу\nИс тикласс тэ пшъэшъэ нашхъо.\n7.Ынэгу гуш1ор к1эмык1ыхэу\nИс тикласс тэ пшъэшъэжъые.\n8.1эдэб хэлъэу ,гуе1эгъу и1эу\nТэ мы пшъашъэр ��эгъэлъап1э.\nК1АЛЭХЭМ КЪА1ОХЭРЭР.\nП1орэр зэк1э ыгъэцак1эу\nИс тикласс тэ шъэожъые.\nДэгъоу еджэ, дэгъоу матхэ\nИпшъэрылъхэр егъэцак1э.\nШъхьахынагъэр къызтримгъак1оу\nПсынк1эу- псынк1эу и1оф еш1э.\nЕджэнымк1э апэ итэу\nКлассым ис зы шъэожъые.\nАнахь мак1эми ыныбжь\nИгулъытэ анахь ин.\nУпч1э тынным емызэщ ар\nЗэк1э зэк1э зэрегъаш1э.\nФызэш1ок1мэ унэм илъыр\nЗэк1э классым къыхьыжьыщт.\nК1элэ хъупхъэу,к1элэ 1эш1у\nИныбджэгъумэ ш1у алъэгъу.\nДахэу маплъэ ,1асэу щыс\nМэкъэ шъабэк1э ар къеджэ.\n«КЪЭОШ1ЭЖЬА, О УИНАНЭ ?»\nК1элэегъаджэр сочинение тхыгъэмэ къафеджэ зыфэгъэхьыгъэхэм ац1э къыримы1оу. Зытхыгъэм инанэ фэгъэхьыгъэр къыш1эжьын фае.\nЗэхахьэм ик1эухэу адыгэ джэгу аш1ы.\n|Включите уведомления прямо сейчас и мы сразу сообщим Вам о важных новостях. Не волнуйтесь, мы будем отправлять только самое главное.|","id":"<urn:uuid:7183f411-f2b4-48a4-9ef4-e1fb1f27dd25>","dump":"CC-MAIN-2017-13","url":"https:\/\/infourok.ru\/vneklassnoe-zanyatie-dlya-dorogih-babushek-476119.html","date":"2017-03-26T15:40:39Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-13\/segments\/1490218189242.54\/warc\/CC-MAIN-20170322212949-00396-ip-10-233-31-227.ec2.internal.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8510503769,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8510503768920898, \"kbd_Cyrl_score\": 0.14833763241767883}","num_words":1613,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.01,"special_characters_ratio":0.208,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.94,"perplexity_score":7576.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Темэр: Гущы1эухыгъэм ичлен шъхьа1эхэр.слайд1\nМурадыр: 1 Гущы1эухыгъэм ичлен шъхьа1эхэм нэ1уасэ афэш1ыгъэнхэр.\n2. Нахьыжъхэм лъытэныгъэ афаш1эу п1угъэнхэр. Ч1ып1эу зыдэщысхэр къабзэу а1ыгъыным фэгъэсэгъэнхэр.\nНэрылъэгъу 1эпы1эгъур: компьютерыр, проекторыр, тхылъыр.\nПланыр.\nУрокым изэхэщэн.\nКъэбзэтхэныр.\n3 Зэрагъэш1агъэм ик1эджык1ыжьын.\n4 Физминутк\n5.Темак1эм икъэ1отэн.\n6.Темак1эм игъэпытэжьын .\n7Урокым изэфэхьысыжьын.\n8Унэмк1э гъэцэк1эн.\nУрокым ик1уак1.\nУрокым изэхэщэн.\nК1-джэр.К1элэц1ык1ухэр зэк1эми партым тыкъыдэк1ы, занк1эу тыкъэуцух. Шъуимафэ ш1у к1алэхэр!\nК1-хэр.Опсэу.\nК1-джэр. Непэ тадэжь хьак1эхэр къэк1уагъэх сэлам ятэжъугъэх.\nК1-хэр.Шъуимафэ ш1у!\nК1-джэр.Шъут1ысыжьых. Зэк1эми дахэу тыкъэт1ысых, урокым зыкъыфэтэгъэхьазыры.\n-Къэбзэтхэныр.\nДжыдэдэм ребусыр къызыш1уш1эк1э буквэу ттхыщтыр къэшъуш1эщт:\nП+1=П1(слайд 2)\nТамыгъэ тхьапш хъухэра буквэхэр?\nБуквэхэр дахэу ,къабзэу теплъызэ зэрэтхыгъэм фэдэу тетрадмэ адэтэтхэ.\nДжы буквэу ттхыгъэр зыхэт гущы1эхэр къэтэугушыпсых.(п1эк1ор,п1уаблэ)\n2Гущы1элъэ 1офш1эн.\nДжэгук1 «Хэт къыш1эн нахь псынк1эу»\nАмыгоу фыгу п1аст,\nАмыдэу дарие джан.(П1ырып1)\nДарие- хэта мы гущы1эм къик1ырэр зыш1эрэр.Мы гущы1эр дэнэ джэнэпхъэ лъэпкъ.П1ырып1ыр уцэу къэк1ырэмэ ащыщ. Адыгэмэ уц 1эзэгъоу алъытэщтыгъэ.Тхьак1умэ узыр рагъэхъужьыщтыгъэ. Джы мы гущы1эр тетрадмэ адэтэтхэ.(Слайд3)\nГущы1эр пычыгъо тхьапш хъура.Гущы1эр пычыгъоу зэрэхъурэр сыдэущтэу къатш1эра.П1ырып1ыр тыдэ къыщык1ыра. Гущы1эр хэтэу гущы1эухыгъэ къэтэгупшысы.(П1ырып1ыр мэзым къыщэк1ы. ) Тэтхы гущы1эухыгъэр.(слайд 4)\n-Фронтальнэу яупч1ыгъэныр.\nУрокыр гъэш1эгъоны хъуным пае зэк1эми дэгъоу 1оф тш1эн фай. Сиупч1эхэм дэгъоу джэуап къяшъутыжьын фай.\nК1-джэр. Сыда гущы1эухыгъ зыфа1орэр? Сыда мэхьанэу и1эр? Сыд фэдэ купхэу гощыгъэха? (Купит1оу гощыгъэх. Член шъхьа1эхэмрэ (подлежащэмрэ,сказуемэмрэ) член гуадзэхэмрэ) Подлежащэмрэ,сказуемэмрэ,упч1эу я1эхэр тыгу къэтэгъэк1ыжьых.\nБлэк1ыгъэ урокым зэхэтфыгъэ схемэр къыпэсэлъэжьы.\nГущы1эухыгъэр\nчлен шъхьа1эхэр член гуадзэхэр\nФизминутка (слайд 5)\n2.Пэубл.\nУрокым итемэ къещэл1эгъэнхэр\nСатыр пэпчъ тетхагъэм тыкъеджэ.(слайд)\nШыр псынк1эу.\nПшъэшъэжъыер тхылъым.\nСатыр пэпчъ сыдэущтэу къегъэжьагъэу тхыгъа? Сыд фэдэ тамыгъа сатыр пэпчъ щытыр?\nМыхэр гущы1эухыгъэ мэхъуа.Гущы1эухыгъэ къэтэжъугъэгъэпсхи мыхэр.хэдгъэуцогъэ гущы1эхэм сыда къагъэлъагъорэр.Мы гущы1эу хэдгъэуцожьыгъэхэр схемэм шъуеплъи купэу зыхахьэрэр къашъу1о.\nТемэм изэхэфын.Ш1эныгъак1эр ягъэгъотыныр.\nЖабзэм ихэгъэхъон.Слайд) Мы гущы1эхэр гущы1эухыгъэ къэтэгъэпсыжьых ык1и тэтхых.\nЛабэ ,речъэк1ы,псынк1эу,чылэм.\nКъепщэ чъы1эр,лъэшэу,жьыбгъэ.\nслайд8\nПсыхъоу Лабэ псынк1эу чылэм речъэк1ы.\nЖьыбгъэ чъы1эр лъэшэу къепщэ.\n(гущы1эухыгъэм ичлен шъхьа1эхэр къэтэ1ох,упч1эу я1эхэр тыгу къэтэгъэк1ыжьых,сыдэущтэу к1эдгъэтхъхэра.)\nГущы1эухыгъэр\nчлен шъхьа1эхэр член гуадзэхэр\nподлежащэр сказуемэр\n(хэт? Сыд? ) (сыд ыш1эрэр?\nШ1эныгъак1эм игъэфедэн.\n1оф.338 зэхэтэфы ык1и атхы.\nПсынк1эу 1оф зыш1агъэмэ апай 1оф.339\nФизминутк (слайд)\n3.Ш1эныгъак1эм игъэпытэн.\nДжэгук1эу «Хэт нахь 1орыш1»\nГущы1эу къяк1ущтхэр хэтэгъэуцожьых.(Слайд)\nЗэфэхьысыжьын.\nОценкэхэр.\nУнэмк1э гъэцэк1эныр.340 н.138,прав.н.137-138.","id":"<urn:uuid:652b19c7-eaac-483c-a0e6-696c6bb2772d>","dump":"CC-MAIN-2017-22","url":"https:\/\/infourok.ru\/otkritiy-urok-po-adigeyskomu-yaziku-na-temu-glavnie-chleni-predlozheniya-klass-1071281.html","date":"2017-05-27T22:03:55Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-22\/segments\/1495463609061.61\/warc\/CC-MAIN-20170527210417-20170527230417-00458.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7545355558,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7545355558395386, \"kbd_Cyrl_score\": 0.24407921731472015}","num_words":858,"character_repetition_ratio":0.061,"word_repetition_ratio":0.007,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.012,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.811,"perplexity_score":5909.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ джэгум ик1уак1.\n(Орэдышъо к1этэу)\nУсэ\nАдыгэ джэгу.\nНыбджэгъум къытфищагъэшъ,\nШъэогъухэр тызэлъэчэф.\nТичылэ щыгуш1уагъошъ,\nБжыхьапэр тыгъэу къэнэф.\nТипщынэу, адыгэ пщын,\nЗэфак1ом темызэщын,\nПхъэк1ычэр къытфэрэжъынчи,\nКъэшъуак1ом къык1рерэмгъэч.\nТихъярышъ, адыгэ джэгу,\nЧылагъор зэлъыгъэджэгу.\nДжэгуак1ор утыгу чэрэгъу,\nТиныси мафэ тфэрэхъу.\nДжэгур- блэк1ыгъэмрэ къэк1ощтымрэ гугъэк1э зыщызэрапхырэ ч1ып1.\nДжэгум адыгэ щы1ак1эм пшъэрылъыбэ щызэш1уехы. Нэшэнэ шъхьа1эу и1эмэ ащыщ, апэрэмк1э– джэгур ныбжь зэхэдз имы1эу ц1ыф пстэуми язэ1ук1ап1эу зэрэщытыр ары.\nЦ1ык1уи ,ини,хъулъфыгъи,бзылъфыгъи ,нэжъ-1ужъи, ныбжьык1и, пшъашъи, к1али, ныси,шыуи, пщи, пщыл1и,тхьамык1и, бэгъуагъи-зэрэлъэпкъэу джэгур як1уап1эщтыгъэ. Джэгум зэрэлъэпкъэу щызэ1ук1эщтыгъэ.\nСыд фэдэрэ джэгуи нэрылъэгъу хэбзэ зехьап1эу щытыгъ . Джэгу зэхэхьагъум щегъэжьагъэу къек1ол1агъэм�� язэбгырык1ыжьын нэсыфэ, хабзэк1э узэндыгъагъэ. Ныбжьым, л1акъоу къызхэк1ыгъэм, ч1ыналъэу къыздик1ыгъэм ичыжьагъэ яльытыгъэу джэгум 1утхэм яч1ып1э гъэнэфэгъагъэ.\nАдыгэ джэгухэр зыфэгъэхьыгъэм елъытыгъэу зэтефыгъагъэх: хэгъэшъо джэгу,нысэщэ джэгу, хьак1эпэгъок1 джэгу,чэщдэс джэгу, гъэш1о джэгу, нэузыр джэгу, к1эпщэ джэгу, ныбжьык1э джэгу. Тэ непэ зэхэтщагъэр ныбжьык1э джэгу.\nСыд фэдэ джэгуи ныбжьык1эм утыкур щырий . Джэгури ,къашъори , хабзэк1э, дэхагъэк1э зэнэкъокъухэри - зэк1э джэгум зэрихьэрэ гупшысэр зыфэгъэзагъэр ныбжьык1эр ары. Зыныбжь икъугъэ хъулъфыгъэхэр щысэтехып1эх: япчэгу итык1эк1и , яджэгу хэтык1эк1и . Унагъо ис бзыльфыгъэм джэгум хэтэу ылъэгъугъэр гукъэк1ыжьк1э , гупшысэк1э езы, гурэ псэрэк1э зегъэпсэфы.\nАрышъ, сыдрэ джэгуи зыфызэхащэрэр ныбжьык1эр ары. Зыгъэджэгури ныбжьык1эр ары.\nДжэгу пчэгур хабзэк1э хьатияк1ом зэрегъэзафэ. Ащ к1ыгъугъ пшъэшъэтегъахьэри. А нэбгырит1ум джэгум 1ут пшъашъэхэм зэк1э яфэ1о-фаш1э агъэцак1эщтыгъэ. Шъхьадж ифэшъошэ ч1ып1э агъэуцун, игъом чэзыук1э, хабзэм диштэу пчэгум къытыращэн, къэшъуахэмэ тыращыжьын, ич1ып1э агъэуцужьын ,чэзыук1э зэрагъэгъэпсэфын - а зэпстэум пшъэшъэтегъахьэм ына1э тетын фэягъ. Джэгу пстэури мы хабзэм тетэу зэращэщтыгъэ.\nКъэт1уатэу тыпылъынэп, къэдгъэлъагъомэ нахьыш1у. К1алэхэр ,пшъашъэхэр, шъулъэгу тык1эжъугъаплъ\nХьатияк1ор:\nК1алэхэр ,пшъашъэхэр непэ тиныбжьык1э джэгу шъукъетэгъэблагъэ.\nНепэрэ мафэр зыфэгъэхьыгъэр адыгэ шъуашэм имафэ ары. Шъуашэм идэхагъэ тикъэшъуак1омэ къытагъэлъэгъунэу тэгугъэ.\nКъэшъоным нахь дэгъоу фэгъэсагъэм непэ тижюри ш1ухьафтынхэри аритыщт.\nЖюриим хэтхэр:\nБиштова Нафисет Абдулаховна\nМагамедова Лариса Касеевна\nБиштова Ася Аслановна\n«Уижъ егъа1уи, уик1э егъаш1»\n«Джэгур хэбзэ зехьап1»\nДжэгур- блэк1ыгъэмрэ къэк1ощтымрэ гугъэк1э зыщызэрапхырэ ч1ып1.","id":"<urn:uuid:9b103c80-6826-4f7b-90fe-80b64dd56db0>","dump":"CC-MAIN-2017-30","url":"https:\/\/infourok.ru\/scenariy-na-meropriyatiya-adige-dzhegu-778815.html","date":"2017-07-24T09:43:23Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-30\/segments\/1500549424770.15\/warc\/CC-MAIN-20170724082331-20170724102331-00676.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9623069763,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9623069763183594, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03735853731632233}","num_words":688,"character_repetition_ratio":0.046,"word_repetition_ratio":0.021,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.981,"perplexity_score":6392.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"|...................\n\n\n|...................\n\n\nŞİİRLER\n-8\n\n\nDr. YEDİC\nBatıray\nÖzbek\n\n\n|...................\n\n\n...................\n\n\n1\n\n\nОры сыпсэр, оры ситыгъэр,\nОщ нэмык1ырэм сэплъырэп.\nСыгу ц1ык1ум хэпш1агъэр,\nОры синэфыр, оры сигъатхъэр.\nТыгъэр къыкъок1ымэ ухэсэлъагъо,\nУкъысфэщхыпц1эу сыбгъаш1оу.\nМэзэгъо нэфым идышъэ гъогоу,\nУилъэгъуныгъэ сыгум пэш1эт.\nСыомыгупшыпсэу мафэ къыхэк1ымэ,\nУинэф, угупсэ сыгум къыримыдзэмэ,\nСыгур мэгырзэ, жьыхьарзэу,\nЧэщыми мафэми ащ сызэрихьэу.\nСэ сызфаер оры,\nОры сигъатхъэр, сигъаш1эр.\nСыгум и мэш1о стырэу,\nСызгъэстырэр оры, оры...\nБатырай Едыдж\n3.\nСыгу угум дихьэхыгъэу,\nКъэскьухьэгъ хымэ шъофхэр.\nТызщищьыр тымыш1э��,\nТафэпшыл1ыгъ хымэ лъэпкъхэм.\nХэкужъым тпэчыжьэу\nИлъэсишъэм къэхъоу тыкъэнагъ,\nХэкужъым тышыпсэушъугъэу,\nТынэ щизэу зыщытплъыхьашъугъэп.\nХымэ пшэ1умэ тафэпш1ыл1гъ,\nЯ1энат1э ти1энат1эу.\nТызэрэ Адыгэхэр афэмыщэчэу,\nКъытэдысыгъэу заушъэфыгъ.\nНэш1ук1э къытэплъхэрэп,\nЛъэгъуныгъэу къытфира1эм,\nТыбзэр, тилъэпкъыр есты,\nЕсты, еухы, силъэпкъ дахэр.\n4.\nСыфаеп зыми ощ нэмык1,\nОры синэфыр.\nЧэщи мафи\nСигъогу къэбгъэнэфэу.\nПчэдыйрэ тыгъэу,\nБгы т1уак1эм къыдэк1ырэм,\nИнэбзыйхэр тхъоплъ тхъоплъэу,\nШэгъэджэгу улъэгъуныгъэ орэдэу сипсэм.\nУгупщысэхэм,\nГупсэфыныгъэр къысфэлъэсы.\nУгупщысэр,\nСы гум къызиридзэк1э,\nГъаш1э тыгъэу,\nПэш1эты лъэгъуныгъэм.\nСыфаеп ощ нэмык1рэм.\nЗэ укъысфэщхыпц1ымэ,\nТыгъэ нэбзыцэу,\nГухэлъ дахэхэр къупфэсыут1ыпш1ын,\nЛъэгъуныгъэ маш1оу узгъэстын.\nОрый ш1у сыплъэгъумэ,\nТи гъаш1эр зэдэтый.\nОшх быбатэм тыфэдэу,\nГупсэфыныгъэм тыфэбыбэу,\nЛъэгъуныгъэ маш1ом ифэбагъэм,\nЗэдгъэстэу тызэдэтк1ун тызэдэтхъэу.\n5.\nКъэгъагъэ дахэмэ ягуш1опсхэр,\nСыгум дэнэпсэу шызэшэ.\nХэгъэгу дахэм игъогу,\nГуш1опсынэпсэу къытфэпсы.\nТыгъэ лъап1эм инэбзыйхэр,\n1уэшхьэ мафэм къыпэджэжьы.\nАтэжь хэкум ек1ужрэ гъогухэр,\nДышэпсынэфэу къытфэгъэунэфы.\nАдыгэйир типсэу,\nШ1ыналъэр къэдгъэунэфын.\nХамэ хэкумэ пщыл1ы тафэхъугъэмэ,\nИгъо къэсыгъ зэ тахэк1ыжьын,\nТэхак1ыжьэу Адыгэйым тэк1ужын.\nПсы шагъо къабзэу, ти гупсыр фэчачэу,\nТэк1ужьынк1э хэкум игъо къэсыгъ.\nШхьэк1о ти1эу щытыжьмэ,\nШхьэк1о тхэлъэу тыпсэуынмэ,\nЗытлъытэжьэу тыпсэунмэ,\nАдыгейым тэжъгъэк1уж.\n6.\nМэк1одыжы слъэпкъ тхьэмык1эу\nДунаем рапхъыхьэгъэр.\nХэгъэгумэ анахь дахэу,\nТагъэуныягъэр.\nТыунеягъ ти хэкур тыкъащэурэу,\nШ1ыналъэжьым тырапхъыхьэгъ.\nТахэк1ыхьэжьыгъ тызхатэкъуагъэмэ,\nЗык1ый гу ащытымыфэшъоу, тыужьэгъухэрэмэ.\nГъэхэр зэблэк1ы, зэпащэу зэныкъокъу,\nПсы саем хэку1ашэрэр сиадыг.\nЛъэпкъымэ яхэк1уашэрэ лъэпкъ тхьэмык1э,\nЗыкъэуэзгъэ1этыжьынэу пэрыт щы1эба ?\nСыд алажь Адыгэхэм, адыгагъэм,\nУщымэхъэшэнэу лъэпкъ тэта ч1ыналъэм.\nАдыгэм нахь гу къабзэу, нахь л1ыбланэу,\nЛъэпкъ дунаем къытэхъухьэгъэ ?\nАрэу щытмэ о Адыгэ,\nСыда зызфэбгъэк1одырэр ?\nУ лъэпкъ, у хабзэм и дэхагъэ,\nСыда зыфэпхъожьырэр ?\n7.\nУнэ дахэхэмэ сак1эплъэкъэс,.\nУ 1упэ дахэхэмк1э,\nУкъысфэщхыпц1ыкъэс.\nСгур огъэтк1у.\nСэтэнай плъыжьыхэр сысыкъэс,\nУнэк1у плъыжьыщхьэхэр\nКуплъ куплъэу къэпсы,\nСгум ухэпщ1э,\nУкъысфэгущ1окъэс.\nУщхьац данэу, жым зэрихьэм,\nИмэ ащ1ухэр къыслъэгъэ1эс.\nУнапцэ щ1уц1эмэ яхъоплъырэу,\nСгу сипсэм щызэпэцэжь,\nУнэ нэфынэ лыдхэм са1эплъэкъэс.\nУэ тэдый ущыслъэгъумэ,\nУзфэзгъэдэщтыр сымыш1эу сэабабэ.\nШ1у сыплъэгъумэ сыплъэгъугъ,\nМафый чэщый симы1эжьэу\nОрэд къупфызэхэслъхьэкъэс.\n8.\nЖы быбатэм хы шхьэшъом зыщэлъэсык1ы,\nГу хэлъэу къысфиуи1эхэр къысфэлъэсы.\nТыгъэ нэбзыйхэр зэпэш1этэу,\nУнэф сгум зыкъызщэ1эты.\nПсы шагъохэр чачэу зэрачэу,\nЛъэхъаныри зэтемыуцоу мачэ.\nАу мычэу сгум хэт1ысхэгъэхэр\nУлъэгъуныгъэм и гупшысэхэр ары.\nЧыг пч1ашэ г��ш1опсмэ сахэплъыхьэмэ,\nУахэслъэгъон угуш1о-нэпсэу о.\nАу упк1э къуосэт; угум илъба гухэлъыныгъэр,\nШ1у сыплъэгъунк1ый зы аш1угъэ ?\nНапэ къысфэуый, сигум зыкъэгъэ1эт,\nГупсэфыныгъэ жьы къабзэр къыс1уэгъэлъас.\nГъэхэр блэк1ыми, сигъаш1эр хэк1уатэми,\nЛъэгъуныгъэр сэнэпс гъэт1ыл1ыгъэм фэдэу,\nСыгу тхъэжьэу псэрэ уасэрэ къыпигъэк1эщт.\nСлъэгъуныгъэм ымаш1о мык1уасэу,\nКуандэ чыгыгэмэ афэдэу къэт1эмызэпытыщт.\nМакъэхэр къуладжэмэ щызэрэзэпэджэжьэу,\nИлъэсхэр блэк1эу усчыгъупшэми,\nЛъэгъуныгъэу фиси1эм сигур,\nМафэкъэсый иш1эрыш1эу къигъэт1эмыщт...\n9.\nТыгъэр лагэ, лап1э ишхьэзакъу,\nСш1улъэгъуныгъый тыгъэм пэш1эт.\nКъумбыл чыгхэр зэрэзандэу,\nСгупшысэхэри занк1э.\nЛъэгъуныгъэу пфиси1эр, занк1эдэд,\nСгупшысэхэр ошхьэ-мафэм фэдэкъабз.\nШ1у сыплъэгъуми сэштэ, сымылъэгъуми,\nСлъэгъуныгъэр занк1э, зандэ зимыуыфэу.\nСигур матхъэ улъэгъуныгъэм имаш1ок1э,\nО сымлъэгъуми сэсты, ау тхъагъо улъэгъуныгъэр.\nСыкъэщэнэу ш1у сыплъэгъумэ сыгопэдэдагъ,\nАу ныбджэгъоу ш1у сыплъэгъуми усилъэп1эгъ.\nУэ зэк1эмк1и усшыгугъугъагъ,\nПц1ы къызэрэсфэмыусунк1э\nХьэтрантыку нахьэ нахь учыжьагъ.\nумыушэфэу улъэгъуныгъэ къысэп1огъагъэмэ,\nСигум улъыныгъ 1анахь лъап1эу.\nКумбылмэ афэдэу зандэу лъагъэу пагэу,\nУсилъап1эу сшхьэ утэтыныгъ.\n10.\nСы ныбдж илъэс 23 нэсыгъ.\nСы къуаджэу,\nСыкъызшыхъугъэм\nСык1уагъ лъгъун-лъэгъунэу.\nГупщысэ бэдэдэхэр щызэблэк1ыгъ сигум.\nИгъо къэсыгъ сыгуш1уагъ,\nИгъо къэсыгъ сыщхыпц1ыгъ,\nИгъо къэсыгъ сыгур узэу зи1онт1агъ,\nСинэпсхэр фэбысымэу...\nСи къуаджэу сыкъызщыхъугъэм\nШ1уфэс дахэхэр есэхыж !\nСы адыгэу,\nАдыгагъэр ,\nАдыгабзэр къыз1узлъхьэгъэу,\nСибзэ дахэ зэзгъэгъубгъугъэм,\nТамэ къыгозгъак1эу зыгъэбыбыгъэм,\nСигу щизэу ш1уфэс къэбзэхэр есэхыжь.\nУ псы 1ушъомэ сащычэу,\nТхы шхьапэмэ садэчэещтыгъ,\nГу къауэ си1эгъэп,\nГу къауи къыситыгъп,\nГумэк1ый.\nБгы лъапсэмэ,\nМак1эрэ сак1эсыгъэ ?\nГъогухэр къызэпэтшыхьэу,\nКъэтхым, к1эйытхым, псынэщхьэм,\nТхьэпшэрэ тык1оштыгъэ, тхьэпшэрэ ?\nЖы чы1этагъэр къэпшэ,\nПш1энт1эпсыр,\nСы 1ак1ыбк1эрэ сэлэк1,\nАу сы апкъ-лъэпкъ тхъэжьыщтыгъэ,\nШыгупсым фал1эу ришъужьыштыгъэ.\nКъэгъагъэхэр, зэк1э зэк1э,\nИдахи, и айый,\nИгъонлагъый,\nЗэк1э зэк1э къысфэщхыпц1хэу,\nНак1э къысфытэуэу,\nШхьащэ къысахыщтыгъэ.\nТы псыхъо ц1ык1у чъачэурэу мачъэ,\nМэз чэтэу къушхьэм орэд къэз1охэрэр,\nКъушхьый-лъашхьый,\nПсы орый, псы уцуагъый,\nСыгум орэд къыфа1оу\nШхьашэ къыфаш1ыщтыгъэ.\nГупшысэм гупшысэхэр къэлъэс,\nГум маш1о тхъоплъ къырэдз.\nПшъашэ горэ сигум къэтадж,\nСы къуаджэ,\nСи лъэпкъ щищэу\nГуплъэ т1эк1у фиси1эгъагъэу,\nТ1эк1ур сыд, апэдэдэрэ лъэгъуныгъэм\nИ уз, и 1аш1угъэ къыз1узгъэфагъэр.\nДжыр иныбджк1э\nСлэгъунк1ый мэхъу.\nИк1элэгъум аеу щытыгъэмый,\nДжыр дахэу зыричыгъэнк1ый,\nЗылъэгъурэр ыгъэбэразэу, ыгъэмэхэу.\nСгупшысэ дахэу фиси1эхэр къызэтэнэжыгъ,\nЛъэгъуныгъэм ик1уак1э слъытэу,\nШхьашъэ фэсщ1ыгъ джа дэдэм.\nСы къэшэнэу пшъашъэ дахэм\nИунэк1эрэ слъакъохэмэ сахьыгъ.\nАр ичыгъэу,\nИщхьацхэр итэ��эшхьэмэ,\nКъатэуалъэштыгъ.\nИнэ ш1уц1эхэм,\nСгур къапхыгъагъэу,\nИш1эрыш1эу слъэгъушуна непэ ?\nСыц1ык1угъэм фэдэу\nШ1у слъэгъушъуна,\nСызэрэ гупц1анэу,\nФабэу,\nСы к1алэхэмэ ны афэхъунэу\nТы джэгур зэхэсчэнык1эрэ\nСыфай,\nЗэрэслъэгъоу къысажьэу щытмэ.\n12.\nОщ нэми1ы пшъашъэ\nШ1у слъэгъурэп.\nОщ нэми1ы зы жъуагъо\nСыгу къыщыкъок1ырэп.\nОры сытыгъэр,\nОры сынэфыр,\nСыгъогу,\nСигу къэзгъэунэфыр.\nОщ нэми1ырэм сыфаеп,\nФэдэ щ1ыналъэм тэмытмми.\nОщ нэми1ым сэплъыщтэп\nНахь дахэхэр слъэгъуми.\nОры смазэр,\nОры стыгъэр,\nОры сгъаш1эр,\nОры сдахэр,\nГум имык1ыжэу илъыр.\n13.\nГъэтхапэ пшыхьэшхьэп1эм,\nИ дэхагъэм укъысфэк1ожьын.\nУкъызык1ожырэ пщыхьэшхьап1эм,\nСгу бгъэунэфын.\nТыгъэр къыкъок1эу,\nГъаш1эр къытха1эмый,\nЗы мафый блэсымыгъэк1эу,\nО ш1у услъэгъун.\nГъэтхапэ мафэ дахэм,\nХымэ бзыумэ къагъэзэжьын.\nОрый ахэмэ уак1ыгъоу,\nГуш1опсэнэпсэу укъысфэбыбыжьын.\nУкъысфэбыбыжьымэ,\nГъэмафэ ч1ыгур зэнэц1ы\nОщхы быбым фэдэу,\nУгъэу унепсхэр сэмгъэлъэгъу.\nИкъун сыгум ихъык1ыгъэхэр,\nФэщэчыжьыщтэп гъые макъэхэр.\nГупсэфыныгъэм сыгур фэныкъу,\nУсэлъэ1у умыгъэеж\nУгъэу сэмгъэлъэгъу унепсхэр...\n14.\nСы гъаш1эр т1ок1ырэ тфырэм нэсыгъ,\nСыгур тхьамык1эу\nСы къуаджэм къэзгъэзэжьыгъ.\nЩыг тхьапэмэ я 1ушашэ,\nМазэ ныкъо нэфым, пэш1эты.\nПсы чачэ макъэхэр япщынэу,\nЛъэгъуныгъэ орэдхэмк1э мэусэ.\nМазэ нэфым инэфыхэр,\nТыжын сапэу,\nКъуаджэ ураммэ яшизэк1о.\nА гъогухэм\nПшашэ дахэ горэ къарэк1о,\nИдэхагъэм снэхэр къэгъэуш1унк1ы.\nДахэр хэта ?\nГум тэфэрэр арыба ?\nДахэр хэта ?\nЛъэгъуныгъэм хъопк1ыр зытэфэрэр арыба ?\nСыкъэщъэнэу сы къуаджэм къыдэснагъэр\nСэрк1э зэк1эми анахь дах.\nМазэу ошъогум итым еныкъокъэу,\nДахэм нахь дахэдэд,\nМазэм инэф гъогу къыфиш1эу\nКъысфищэрэр сы къэщэнэу,\nСигум, сипсэм идах.\n15.\nФэсапщ\nФэсапщы пшъашъэ дахэхэр,\nШъукъысфэблагъ сыгум.\nШъурынэ1уасэк1э сэгугъо,\nШъори сэщ фэдэу ш1улъэгъуныгъэм.\nШъукъэблагъ,\nШъущыпсэу, шъущыудж, шъузэрэфаеу,\nШъу бысымым и щагу.\nШъу фаемэ хьак1эу шъуслъытэн,\nХьак1эр тылъап1ы тэ,\nАдыгэхэмэ ябынк1э,\nШъущыпсэу шъущыудж сигум.\nШъуфаемэ\nБысым гуащъэу къахэсхын, зыр\nТигъаш1э зэдэтхьэн,\nУпсалъэр сипсалъэу,\nУгупсэ, сигупсэу\nМазэр хъуапсэу\nТи гъаш1эр зэдэтхьэн.\nУи нурэр сигум щэджэгу,\nХы гъырзэу мэуалъэ,\nМазэ нэфыри ай гу1эурэу щэджэгу,\nО а нэфым утэтэу,\nСыгум укъыфак1у.\nФэсапщ сыдах,\nКъэблагъ сыгум.\nСыпсэр,\nСыгъаш1эр оры.\nОры лъэгъуныгъэр,\nШ1ухьэф тынэу зэстыгъэр,\nКъэблагъ сыгум.\nСыгум къэблагъ,\nУхьэк1эуый\nУбысымэуый\nУсышхьэусэуи\nЛъэгъуныгъэ лъап1эр уэуый.\n16.\nХэкур\nКъытфэрэпс тыгъэр,\nКъэрэунэф ч1ыналъэр.\nТыгъэ нэфыр пагэу,\nИт ошъогум, зимгъэхъыеу.\nМазэ нэфыр щхыпц1эу,\nКъэрэгъэунэу ш1ылъэр,\nКъэргъэунэф ш1угъэр,\nМамырныгъэм идэхагъэр.\nУсак1охэр гупщысэу,\nКъупфарэтх усэхэр.\nУсэу къатхыхэрэм\nСахэлъагъу сэ сыусэу.\nЧэщ мэзагъом,\nЛъэгъуныгъэри щэхъарзэ.\nЛъэгъуныгъэр т1ырзэу,\nЛъэгъуныгъэр къупфэрэлъэс.\nСыфаеп сэ зымый,\nОш нэмык1.\nСыгупшъысэхэр\nСыгъаш1эр къигъэунэфынэ��.\nОры си гъаш1эр\nОры сы усэхэр,\nСыгум, сипсэм уримаф,\nЗэк1э, зэк1эм уаримаф.\n...\n17.\nБэн\nЗигъо къэсырэ псэхэлъ пстэурый,\nГъогурик1у.\nГъомылый зыдамыштэу,\nГъогу псэфым тэхьа,\nЗымый емыупш1ыжьэу...\n18.\nУсымлъэгъоу зы мафэ къыхэк1ымэ\nСигу сэу къэжьэ зэрилъэк1эу.\nШ1у услъэгъурэп с1омэ,\nСигу нахь зэк1энэ мык1осэжьэу.\nОры сы ш1у лъэгъугъэр,\nОщ нэмык1ырэм сыд еск1эн дахэми,\nАнахь дахэр сэрк1э оры, оры сигур,\nЧэщъи мафи сыгум илъыр.\nОры сызфаер, ш1у слъэгъурэр,\nСэрый сэш1э пшашэ дахэ аджый зэрэшы1эр.\nДахэр уэры, сигур уэры уэй пэми1ырэр,\nСэрк1э анахь аежь сигум шизэу.\n19.\nМазэр къык1ок1ы самбыр самбырэу,\nЙынэбзыйхэмэ унэф къэхэпсэу.\nСигур къэгъэ1алы унэ нагъохэмэ,\nЧ1ымыгъупщэжьынэу сигум ит1ысхьэгъэу.\nОщ нэми1ырэм, сыфаеп ш1у сэрэмылъэгъу,\nСигупшысэр оры, оры ипсэр, оры илъэгъур.\nКъысфэгуш1у зэ закъоу угук1эрэ,\nСигум щизэу лъэгъуныгъэ фиси1, синэ1э птэлъ.\nКъэгъагъэ дахэхэр плъыж плъыжьэу,\nСигум уринэф.\nУслъэгъумэ сигур губгъо шъофэу,\nКъэгъагъэ дахэхэм псэ къагуак1.\n20.\nЙылъэс дахэм йы бжьыхьап1эм,\nП1алъэш сыкъэсыщт.\nСыкъызысырэ пшхьэшхьэп1эм,\nП1апый сыубытыщт.\nСлъэгъурэ аджымый сахэмыдэу,\nУадэжь сыкъэк1ошт.\nОщхы быбым сыфэдэу,\nУигу згъэгущ1ошт.\nЧыгы пк1ашэмэ я 1ушашэ,\nШабэу аш1оу къуплъэ1эсыщт.\nО къухъуапсэу, ты чылапшъэ,\nПшашый къыдэк1ыщт.\nСыда тш1ына гум къыхихырэр\nЗы нэбгыр ны1эп.\nО зыр ары мыр зыфэстхырэр,\nОщ нэмы1 си1эп...\n21.\nТыдэ уыкъэнагъ непэ к1эжьырэп,\nЛъэхъанхэр блэк1ыжьырэп.\nСнэхэр угъогумэ сафитэмык1эу,\nУсэжьэ гу узхэм сызапачъэу.\nТыгъэр къыкъок1ы зэпэлыдэу,\nИнэбзыйхэмэ сгу къагъэ1элэу.\nТхьамык1э тхьамык1эу ураммэ сатэт,\nЦ1ыф купмэ уахэсымылъэгъошъоу.\nОщ къупфэзгъадэу зы горэ,\nСнэ къыпэш1ош1ымэ,\nГур мэбгъуалъэ гу1эу, гу1эу,\nО уысэгущыпсымэ.\nСыда сызэбгъажьэрэ моштэу ?\nНэфылъ жъуагъор къызэрэлыдэу,\nУакъыхэшы ц1ыфымэ нэфылъ лыдэу,\nМазэ нурэу гу гугъом фэблагъэу.\n23.\nСэш1э сэ ш1у сызэрэмылъэгъурэр,\nСызыплъэгъук1э угу зэримыдэрэр.\nАу сыд к1эна сэ ш1у усэлъэгъу,\nУсэмыгушыпсымэ сызэк1ошъурэп.\nФаеми ш1у сымылъэгъу егъаш1эми,\nСэ жьы къасчъэкъэс сыбгъэм усыубытэщт.\nГур зэгъэжьырэп, мэстанэхэр къыхэуэ,\nЛъэгъуныгъэр маш1оу хагъэжьыхьэ.\nХэта угу зыфэпщэйыгъэ к1алэр ?\nАгъуа, зый фэ1уагъэп.\nУспэщыжьэми, укъыспэщыжэми\nЛъэгъуныгъэ гупщысэр къыспэблагъэ зэпыт.\nО сыпшыгъупшэми, сэ усчыгъупшэштэп,\nЩыжьэк1э лъэгъуныгъэ маш1ор нахь зэк1энэщт.\nИлъэсхэр блэк1ыми сигум илъыщтыр оры,\nНпсэлъыхъо удак1оу утхъэжьыми.\nСигу1эп о утхъэжьэу упсэумэ,\nАу сэри загъорэ къысэгущыпс.\nУгущыпсэ тыгъэ нэбзыеу,\nСигу тхьамэк1эр къигъэгуш1ощт.\n24.\n1ошхьэ мафэ тэлъ цыгъмэ,\nУгум инэф атэпсэмэ,\nАдыгеим и шхъонт1эгъэк1эмэ,\nЯ дэхагъэхэр къаш1оптыгъугъ.\nЗылъэгъурэр къак1эхъопсэу,\nПсы елъэххэмэ я орэд,\nО узэхахымэ,\nЛъэгъуныгъэ усэхэр гум щизэу\nДахэу, шабэу аш1оу къысфилъэсын.\n25.\nСигущыпсэр оры,\nТэдэ сышы1эми,\nСыд к1эми,\nОры сыгущыпсэр.\nУсымлъэгъумэ,\nСэгъапэ.\nЗыгорэ къыщыш1ыгъ шу1уа, с1оу,\nГур къ��зэлъэтаджэ.\n26.\nУнэ дахэхэмэ сыза1эплъэм,\nТыгъэм фэдэу укъипсагъ.\nСинэхэмэ ямылъэгъужьэу,\nУнэф сигум къипсагъ.\nКъызэхэмыхымэ сытхьаусыхэхэр,\nМы к1ыналъэ бэтэмалым.\nХэт зэхихыми зэхэрэх,\nАр сыдк1э уасэ ?\nУсэлъэ1у ш1у сыплъэгъунык1э,\nЗэ закъо сыкъызэхэпхэу,\nГум ытхъагъо нэфыр,\nШэф остыгъэу къэбгъэпсынк1эрэ.\n27.\nХым иуэ макъэхэмэ\nУкъысфа1уатэ.\nСинэмэ амылъэгъушъоу,\nУнэф сигум къирэдзэ.\nЖьыбгъэр хы шхьэшъом щэсы,\nСинэмэ ямылъэгъужьэу,\nУнэф сигу къырэдзэ.\nГум ощ нэмык1 илъэп,\nОры гумэ1ир, оры ситхъагъор,\nЛъэгъуныгъэр оры,\nОры сигъаш1эр, сипсэр.\n28.\nТыгъэр къыкъок1ыгъ, гътхапэ мафэу,\nКъэгъагъэ дахэхэмэ яфэщхыпц1эу.\nСигум зы нэф къыридзагъ,\nНэфмэ анахь лыдэу, анахь фабэу...\nМафэхэр блэк1ыгъ, уысэгушыпсыурэу,\nЛъэхъанхэр псым фэдэу щэу.\nСинэхэмэ уэй нэмык1ы амылъэгъужьэу,\nСыбэрэзагъэу сыкъытэнагъ ш1ыналъэм.\n29.\nУэй пае сэтхы стхыхээрэр,\nСигупшъысэхэмэ о уахэлъ.\nТыдэ сыплъэмый унэхэр къысфэщхыпц1,\nСи ш1у лъэгъу азэгъу фэхъух.\nОры сызфар, сигу илъыр,\nОры сызгъэпсэурэр, сызгъатхъэрэр.\nСы азэгъур улъэгъуныгъэр ары,\nСызгъэхъужьышт азэр оры.\nУкъысэмыплъ арэштэу, унэхэр къыстэмык1эу,\nСагъэсы унэмэ анэфэу сигум къипсэрэм.\nУшхыпц1ымэ захэсэлъэгъожьы,\nГъэтхъапэ къэгъагъэу унэк1ушхьэхэр.\n30.\nМы1эрысэ къэхъугъэр,\nЖьыр къэпшэмэ къыпызын.\nШ1у сызэрэплъэгъурэрый,\nСыд фэдизэу зыуыушэфыми,\nУнэ дэхит1умэ къахэпсы.\nСыда угу илъыхэр зыфэусэфырэр ?\nСыуыук1эу сыбгъэл1энэу уфае.\nСэ сыуыук1ыгъах,\nШ1у узыслъэгъугъэмэ азыфагу.\n31.\nТыгъэр къыкъок1эу хьэ мафэхэр къэнэфырэ ?\nТыгъэу къыкъок1ырэм хьэ сыгур ифызырэ ?\nСыбгъэм имыфэу жьы къасчэрэр,\nНэм илъэгъоу гум зихиш1эмэ,\nШ1у лъэгъуныгъэр хьэ сыушэфын.\nСэтхэ, гум иорэдхэмк1э,\nСы 1апэмэ о уы орэд къатхы я1эсэмэ,\nСигур, сшхьэ зытэк1ок1эрэ,\nО улъап1эу чъэхъу, сытхьэмык1эу.\nСагушъыпсы блэк1ыгъэ мафэхэмэ,\nТи орэдэу къытфафысыгъэхэмэ.\nСшхьэ сигу зытэк1ок1эри,\nО удэеу чэхъу, уытхьэмык1эу.\nЗэк1эми яужь сэчы,\nСэр сэрэу сэгущыпсы.\nСыгум аджый къэхьэ,\nЗый сымы1оушоу, сэмыгущыпсышъоу.\nО сыд къэп1он к1эрэп,\nСыгумк1эрэ узсэупш1ык1эрэ.\nЗэк1э пш1эхэрэр къысэп1онк1э,\nСыгугъорэп сыдахэдэд.\n32.\nГум хэ1эныгъэ йы1эу,\nОщ паек1эрэ мэгырзэ.\nГу псэфыныгъэм сыфэныкъоу,\nСы гупщысэ аш1ухэр къуплъэ1эс.\nЖьыр къэпшэу, щыгыхэр сысыми,\nО укъысфа1уатэрэм фэд.\nКъуладжэмэ яшышэрэ псы шъагъохэр,\nО къуп1эхъопсырэм фэд.\nЧачэурэу фи1орэ орэдхэр,\nО къупфэусэрэм фэд.\nПсы нэзымэ я1ут къэгъагъэ плъыжьыхэмэ,\nО анахь дахэу уакъыхэш.\nУц ш1анэхэр шхъонт1абзэу,\nУнэмэ ямыныкъокъушунэу шыт.\nОс фыжьэу ошхьэ мафэм тэлъ мэ,\nНгум инэфыр ятепсэмэ игъэтк1ун.\nСыд фэ1уагъ уэй пае сыл1эмэ,\nШ1у т1эк1у сыплъэгъумэ.\nТыгъэр мафкъэсы къызэрэкъок1ырэм фэдэу,\nО ш1у сымылъэгъуми\nСэ о ш1у услъэгъущт...\n33\nТыгъэр къыкъок1эу ш1ыр къыгъэунэфэу,\nЖьыбгъэр къэпшэу щыгыхэр сысыкъэс,\nСигу укъэк1ы усэгущыпсыкъэс,\nСыпш1ыхьэмэ щэшы къэс уахэсэу.\nЩыгымэ ныкъагъэхэр къапидзэу,\nШынэхэр псы гъунэмэ яшыджэгоу.\n��зыухэр япашхьэ шыуыпхъохэу,\nСигум укъэк1ы унэ нагъохэр зэ1эбгъэхьэхэу.\nПсы шагъор къуладжэмэ ярышэу,\nШэурэу хатэхэр къышихьэкъэс,\nСинит1ур угъогумэ сафытэмык1эу,\nШыжьэ ушы1эми сигу огъэсы.\nЖьыбгъэр къэпшэу щыг тхьэпэхэр сысыкъэс,\nУшхьэц данэхэр пэш1этэу зэпэлыдэу,\nУ нэ шхуант1эхэр мазэу огум къихьэу,\nИнэф дышэхэр псы шагъэмэ ашыуыджэу.\nТыгъэри къэгъагъэ дахэмэ къахэплъэу,\n1ахъом былымхэр къуаджэм дифэу,\nАдыгэ пшъынэм иус макъэхэм,\nО укъысфа1уатэ щылэр зэпигъаджэу.\n34.\nХэты шыш\nСигук1эрэ сызэмык1ошъоу,\nСыбзэ сызэрэфаеу къэмык1ок1эу,\nСызшишыр сымы1отэжьышъоу,\nТызхэфагъэми сыд ет1ол1эн.\nСызтэсыр сымыхэгъэгоу,\nЙы ц1ыфыхэр къысчымышэу,\nСыбзэр ямыбзэу,\nТызхэхьэгъэхэр хэты шъиш ?\nЯ унэхэр ш1уц1абзэу,\nШ1оир къат1эт1эхэу,\nПсыунэри зышишыр амыш1эу,\nТыздак1охэри хэты шиш ?\nЯ шыгъынхэр ш1уц1абзэу,\nЗэк1оныгъэм фэныкъохэу,\nПсалъэри амыш1эу,\nКъатшэхэрэр хэты шиш ?\nЗэрэ ш1ощыжьхэр тш1эу,\nТызэрэдэгъур тш1эжьэу,\nМэташ1эхэми пшъашъэ яттэу,\nТытхьамык1агъом сыд ет1ол1эн ?\nТы Адыгэжъэп зэк1оныгъэк1эрэ,\nТахэк1ухьэгъ тызхэхьэгъэхэмэ.\nТы хабзэ тхыбзэ ты шы1эк1,\nАдыгагъэм емык1ужьэу.\n35.\nУлъэгъуныгъэ лъэ фабэу,\nСигум шъэшъэ.\nУсымлъэгъумэ зы мафэ,\nСигум илъэсхэр шэшхэ.\nЗы мафэп, зы сыхьэтэп,\nУсэмыгушыпсымэ о,\nМафэхэр сщхьэрэух,\nТхьэусхэхэу сэ.\nО ш1у узэрэслъэгъоу,\nЗырый ш1у слъэгъугъэп.\nГъаш1э уи1эу упсэуфэ,\nНэмык1рэр слъэгъуштэп.\nКъэшэнхэр си1энк1ый хъун,\nПсэлъыхъощ сык1онк1ый хъун.\nЯшиш гори шхьэгъусэ къыхэсхынк1ый хъун,\nАу ш1у слъэгъоу сэнэ1осэштэп егъаш1ый.\nО зыр ары сигъаш1э ш1у лъэгъуныгъэр,\nСигум илъыштыр.\nДунаер къутэу, бэным сидалъхьэмый,\nУкъысчыгъупшэштэп ягъаш1эми.\n24.8.968\nПсы шагъор щэшый мафый мэчачэ,\nТхьэусыхэ ымы1эу игъогу рэщэ.\nЩыг тхьамык1эу губгъом,\nЫзакъоу псэурэм и хьэшырэу,\nСи гупсэ уэй фэшк1э мэукъоралъэ.\nЗэк1э зэк1э дэхагъэхэр,\nДунаем тэты ш1угъэхэр,\nОщ фэшк1э,\nСигум шэукъоралъэ.\nОрэд пфызэхэслъхьэшт с1омэ,\nУы дэхагъэ сы гупсэхэр егъэ1эсэ,\nЗгъотышурэп зы гущы1а дахи,\nГупщысэхэр къысфи1отэнэуи.\nО ш1у усымылъэгъоу\nУмыдахэк1э арэп.\nУ дэхагъэ уы аш1угъэ,\nГущы1эхэмк1э къэс1отэшъурэп,\nЛъэгъуныгъэр згъэдэхэшурэп...\n37.\nГъэтхапэ мафэ дахэу,\nАнахь дахэм,\nСыгу укъэк1ыгъ.\nУи псалэ дахэхэмэ,\nСадихьэхи,\nСигум ухэслъхьэгъ,\nУкъысчымыгъупшэжьынэу.\nСнэ1э о птэздзагъ,\nГуш1опсэнэпсэу,\nСгум ухэслъхьэгъ.\nСипсэр уэры,\nУэры сыгупшысэхэр.\nУэй нэмык1,\nШ1у слъэгъурэр шы1эп.\nОры сгъаш1эр,\nОры спсэуныгъэр,\nОры сызгъатхъэу,\nСызгъал1эр.\nУслъэгъоу зы мафэ къыхэк1ымэ,\nТыншыгъэр ощх шабэу къысфэуэлъэсы.\nШ1у лъэгъуныгъэ фабэ фиси1,\nСэрк1э пшашъэмэ анахь дахэу,\nУы пагэу.\nУнит1умэ къа1эпсырэ,\nЛъэгъуныгъэ нэфхэр,\nТыжьын нэбзыйхэу,\nСигу тхьамык1эм шызэщъэ.\nУы псалъэхэр,\nПсы ор макъэу,\nЩэши мафи,\nСгу тхьэмык1эм шэуташъо.\nУдэхьэщхымэ,\nУнэк1ушхьэмэ,\nКъэгъагъэ плъыжьэу,\nЗыкъызша1уих.\nПсэлъыхъор уадэжьы шызэблэк1ы,\nГущ1эгъу дахэхэри къууа1о,\nАу ахэмэ замгъэдэл,\nСэ сына1э къуптэлъ.\nДахэр гум къыхихырэр ары,\nСинэфыр оры,\nКъэхъопк1эу сыгур зэ1эзгъэнагъэу.\nЧыгае жьокоу зыгъэстырэр.\nСыгаш1эм псэ къыпызгъэуцуэгъэу,\nСызфэпсэурэр уэры.\n39.\nМащэ тылъэпкъыр псы орэу,\nЩэшый мафи имы1эу.\nЗэшыгъэр, лъэхъан хэк1отагъэм къышани,\nТи атэжьым, ти лъапсэм фэщэ.\nГупщысэхэр гум шхьэшифыжьыгъ,\nТи хэкури къэдгъэнэфыжьын.\nЗэк1э къа1охэрэм титхьэк1умэ фэдкудэу,\nПсы орэу уадэжь тыкъэшэжьын.\nТэщэ хэкум, жъыхьарзэу,\n1ушхьэ мафэм и быдзашъоу лъэпсэрыпсэу,\nТыжьи тиш1ый, пшъашъи 1элый,\nГуш1опсэ-нэпсэу тэшэ.\nХэкужьэу татэжьмэ ябгынагъэм,\nТыфэусэ, гу хэлъ къытфимыш1ынык1эрэ.\nТэлъа1уэ, 1ак1ыб арыс Адыгэхэр,\nТи хэкум ыбгъэ къытфизэ1уихынк1эрэ.\n40.\nСизакъу. 19\/11\/97\nМазэу огум итым сыфэдэкъабз.\nИлъэсхэр блэк1ыгъ,\nЗэпашэурэу.\nЗый хэсымыш1ык1эу,\nСыпсэуыгъэми,\nСымыпсэугъэми зыхэсымыш1эу !\nCык1элэгъур сыгу къэк1ы;\nПшъашъэмэ яужь сызэритыгъэр.\nЯдэхэгъэм,\nЯщхыпц1ыхэм,\nЯнэ лыдыхэмэ сызэрадэхьэхыштыгъэр.\nЯшхьац1 жьыбгъэм зэрихьэу,\nЯ 1эц1ыкухэмк1э агъэтэрэзыжьымэ,\nАр сэ лъэгъуныгъэм и 1апэтырмашэу слъытэу,\nСигум жьыхьэрзэу шызэк1ок1ыштыгъэ.\nПц1ыгъэми,\nСагъэдэлэщтыгъэмий,\nШ1улъэгъуныгъэ маш1о стырым,\nИжьыхьэрзэм сигъэтхъэжьыштыгъэ.\nКъаплъэхэмэ\nСгум зыкъипхъотэштыгъ.\nКъызэк1аплъэхэмэ,\nСгум хы орэу зызэрыдзэу,\nЛъэгъуныгъэ маш1ор зэхигъэнэштыгъэ.\nПц1ыгъэми ,\nСагъэдэлэштыгъэмий,\nШ1улъэгъу жьыхьэрзэм ,\nСистыштыгъэмый,\nСгуапэу зэзгъэстыштыгъэ.\nАу илъэсыхэр зэпэщэурэу блэк1ыгъ,\nСигум ш1улъэгъуныгъэ маш1ор ,\nЗыгъэк1осагъэ лъэхъанхэм,\nЗык1ый, зык1ый\nСатэгущы1энэуи сафаеп.\nНепэ, непэ 1ош1эдэмыш1эу\nЗык1э сэмыжьэгъахэу\nСигум мэш1уацэ горэ къыхэфагъ.\nСистэу, сигушыпсэхэр,\nЗэшхьылъэсык1ыгъ.\nДжыр гумэк1 узыхэмэ,\nЩэщи- мафи мыуыцоу\nАдыгэ къамэ папцэм фэдэу,\nГум къыхэбыджэу,\nУлъэгъуныгъэм сиук1ыми,\nАгъоп ар,\nЦ1ыфэу сыкъэхъужьыгъэу зысэлъытэжьы.\nСэрэст мэш1оцэм,\nСэрэст ш1улъэгъуныгъэм,\nСэрэст,\nСэрэст, лъэгъуныгъэм,\nСэрэст ш1угъэм, дэхагъэм,\nСэрэст, сэрэст, сэрэст....\n41.\nШ1у сэлэгъу !\nШ1у сэлэгъу!\nЗысымыш1эжьэу ш1у сэлъэгъу.\nСщхьэ згъэк1одыгъ шъу1уа ?\nШ1у сэлэгъу !\nШ1у сэлъэгъу !\nАдэ сэпсэуба ?\nАр сыдэу тхъагъо,\nГулъыптэшъумэ.\nШ1у сэлэгъу !\nШ1у сэлъэгъу !\nГур мызагъэу,\nЛъэгъуныгъэм фэшэ.\nАдэ сэпсэуба?\nШ1у сэлэгъу !\nШ1у сэлъэгъу !\nА гущы1эр сыдэу хъопсагъэ.\nГум зэ1эты,\nГур мэбыбатэ,\nПагэу, шхьафитэу зэубгъу,\nСыфаеми сыфэмыеми,\nАр тхъагъоба ?\nШ1у сэлъэгъу !\nШ1у сэлъэгъу !\nГур мапэ,\nГур мэсты,\nЧыгьае зэк1энагъэ,\nЖъоку тэпэу,\nЛъэхъанэу блэк1ырэм,\nНахь зэк1игъанэу.\nЗэк1эрэн,\nСэрэст, сэрэух,\nЛъэгъуныгъэм и маш1о.\nЗэк1эрэн,\nСэрэст, сэрэух\nСипсэу,\nСи Гупсэм и маш1о.\nЭдингэн, 21\/11\/97\n42.\nАДЫИФ ИЛЪЭМЫДЖ\nНэпэ, мафэр дахэ,\nТыгъэпс.\nУае - ощхыр зэпыугъ,\nСыдэу гуш1уагъо,\nТыгъэ нэбзыйхэр,\nГъогу нэфына ?\nНэпэ, мафэр дахэ,\nГур мэгугъо,\nГупшысэр мэгугъо,\nСыдэу гуш1уагъо.\nНэпэ, мафэр дахэ,\nАр, сыдэ къэзгъэдахэр ?\nОра, сипсэ дах,\nОра,\nЧыжьэк1э, къэзгъэдахэр ?\nНэпэ, мафэр дахэ,\nГур мэуалъэ,\nГур мэтэджы,\nГур мэбгъуалъэ,\nХэта ахэр зикъарыуыр?\nНэпэ, мафэр дахэ,\nГур мэгуш1о.\nГуш1огъум и къарыу\nОшъуапшэ пц1агъохэр\nШабэу, шэфэу зэбгырэфы.\nНэпэ, мафэр дахэ,\nАдыиф илъэмыджым,\nСтэхьэн шъу1уа ?\nСытэхьэмэ инэфыр,\nКъысфигъэпсын шъу1уа ?\nКъысфигъэунэфэу,\nЛъэмыджым,\nСик1ышъун шъу1уа ?\nЭдингэн, 21\/11\/97 13:33\n43.\nАдыиф и нэфыр,\nНэфлыдэу къэпсыгъ.\nАдыиф илъэмыджыр,\nИнэфынэм къигъэунэфыгъ,\nСгур мэзагъо нэфлыдэу,\nКъигъэунэфыгъ.\nАдыиф и нэфынэм\nСгъогур къигъэунэфыгъ.\n24.11.1997\n44.\nСбатыр\nГущы1эдахэу зэхэсхыгъэм\nСыгур зэк1игъэнагъ.\nЛъэгъуныгъэу жьыхьарзэр,\nГу уы1эгъэр егъэ1эсэ.\nУнэ дахэхэмэ сызак1аплъэм,\nШъэфдыдэу къысэ1ушэшагъэх.\nУш1у лъэгъуныгъэм имаш1о,\nСигу тхьамык1эр игъэолъагъ.\nАгъуа, упсалъэхэмэ къамы1оныр,\nЛъегъуныгъэу къысфиуи1эр,\nКъэгъагъэ шхыпц1эу,\nСгум къышъэлъэшхьалъэ.\nГугъоу, гуш1оу псэ къыпэк1э\nУпсэу угум ихъык1ырэри,\nЛъэгъуныгъэ тхъагъоу,\nАсэ, асэу къысфэ1уатэ.\nАгъуа, упсалъэхэр зэтэбгъэуцоныр\nЛъэгъуныгъэм , инэбзыйхэр,\nЛъэгъуныгъэм ымаш1о стыр,\nХэта хэта зэтэзгъэуцошъушътыр ?\nЛагъомрэ Накъэмрэ ш1у зэрэлъэгъугъ,\nФытыгъэхэми, фимытыгъэхэми.\nЯлъэгъуныгъэм, хэта пеуцужъышъугъэр?\nТы лъэгъуныгъэм зэбгъэушъэфышъуна ?\n23.11.97 (Мэш1окум сисэу)\n45.\nСгупсэ\nСгум и гупсэ укъысфэхъуна ?\nСидах,\n\"Сбатыр\" зэрап1оу.\nА гущы1эр,\nУгум къыдэк1эу,\nКъуп1эпызыгъа ?\nСгупсэ.\nГур псэ,\nПсэр гу.\nГумрэ,\nПсэмрэ зы.\nПсэмрэ\nГумри зы.\nСгупсэ,\n\"Сбатыр\" игупсэ.\nУгупсэ,\nХъушунэ ?\nУбытыр о,\nСгупсэ.\n23 .11. 97 Мэш1окум\n46.\nЛагъомрэ Накъэмрэ.\nУэры Лагъор,\nСэры Накъэр.\nЛагъом Накъэр,\nНакъэм Лагъор,\nШ1у ылъэгъугъ.\nХэты и1оф хэлъ ?\nЛъэгъуныгъэм ыкъарыу,\nЫгъэбыбатэхэу,\nМэз к1эгъым зэфихьэгъэх,\nТ1ури, зэфаехэу,\nШ1у зэрэлъэгъугъэх.\nХэты и1оф хэлъ ?\nГур псэ,\nПсэр гу.\nЛагъор Накъэ,\nНакъэр Лагъо,\nЗыгу зыпсэх,\nНепэ нэсы,\nЯлъэгъуныгъэр зэдахьэ,\nАр тхъагъо ба ?\nУбатыр\nМэгугъо, мэлъа1о.\nШ1улъэгъуныгъэм,\nЛъагэу зэ1эты.\nМэбыбы, мэбыбы,\nЛагъорэ накъэрэ,\nАфэбыбых.\nБгъэжъым фэдэу пагэу,\nУлъэгъуныгъэм сызэрэхьэ...\n23.11.1997\n47.\nГур псэ,\nПсэр гу,\nСэ сгупсэ.\nГумрэ, псэмрэ,\nПсэмрэ, гумрэ,\nЗэгупсэ.\nСэ гу,\nГур сэ.\nГум и сэм,\nИсэр гупсэ.\nГупсэм исэ,\nЛъэгъуныгъэ.\nЛъэгъуныгъэм,\nИпсэ\nХэта Гупсэ ?\n29.11.1997 Франкфурт\n48.\nГупсэ,\nАсэ.\nАсэ асэу,\nСы Гупсэ.\nСы Гупсэм\nЫпсэ\nТыдэ шы1а ?\nГупсэ,\nДахэ.\nДахэм ыгу,\nМэпсалъа ?\nМэбзэрабза ?\nХьамрэ мэуса ?\nГумрэ\nПсэмрэ\nЗэдэлъата ?\nЗэдэбыбалъа ?\nХэта зфэбыбатэр\n28.11.97\n49.\nСыгупсэ,\nСэгупсэ,\nСэусэ,\nГупсэм\nСыфэусэ.\nГум ымакъэ\nПсэм пэджэжьа ?\nГум ыусэ,\nХэта зыфэусэр ?\nХэта зыфэубзэр ?\nСгупсэ.\nГум ылъэгъуныгъэ,\nХэта зыфащэр ?\nЛъэгъуныгъэм ымаш1о\nХэта зыгъэсыр,\nСгупсэ ?\nГум ыусэ,\nХэта зыфэусэ ?\nУсэм ипсалъэ,\nХэта зыгъэбзэрабзэр\nСгупсэ ?\nГум ымаш1о,\nХэта зэк1эзгъанэр ?\nМэш1уамэм ифэбамэ,\nХэта зыфак1ор\nСгупсэ.\nГур мэузы,\nУзым уэгъатхъа ?\nТхъэрэм и маш1о,\nХэта зыфэбгъэсырэр\nСгупсэ.\nУсэм ипсалъэ,\nХэта тамэр къыгозгъак1эр?\nТамэу быбатэм,\nХэта анат1эу фыри1эр\nСгупсэ.\n28.11.1997\n50.\nГур сыда ?\nГур мапэ,\nГур мэст��,\nГур мэгугъо,\nГур мэзэшы,\nГур зэгоуты\nГур мал1а ?\nГур зы,\nПсэри зы.\nГумрэ, псэмри зы.\nЗым ыгу,\nХэта йысыр ?\nЗыр псэ,\nАдрэр гу.\nТ1ури гупсэ,\nЗыр т1у,\nТ1ури зы.\nТ1ури зы гу,\nЗы гум,\nЫгумрэ,\nЫпсэмрэ,\nЗы,\nТызэгупсэ,\nСгупсэ.\n51.\nУсэгущыпсынэп сэ1о,\nС1орэм сытэтышъурэп.\nШ1у услъэгъурэп сэ1о\nС1омый сфэлъэк1ырэп.\nУлъэгъуныгъэм маш1оу сэст,\nСысыкъэс лъэгъуныгъэр нэхь мэст.\nСызгъэтк1урэр сынасыпмэ,\nНасып тхъагъоу, сигъэтхъэн шу1уа ?\nСыгум ихъык1ыхэрэр бэдэд,\nБэдэд лъэгъуныгъэм иузыр.\nХъылъэ, лъэгъуныгъэм игуш1ор,\nПунтэ сыш1эу сытел1ыхьанэу уэ1уа ?\nУнэхъугъэ гушэр Батыр,\nЫгу зэгоутмэ,\nГупсэм илъэгъуныгъэр шык1эу.\nБатыр псэушъунэу уэ1уа ?\n29.12.1997\n52.\nГупщысэ дахэхэмэ янэфынэ,\nГъогу пстэури къэгъэнэф.\nГу къабзэмэ я гупщысэм,\nЦ1ыфыгъэр къэгъэдах.\nГупщысэ дахэмэ я к1уак1э,\nТыгъэ нэбзыйеу къэрэнэф\nШ1угъэр икъошэу,\nНэбзыймэ атэтэу дунаер зэлъэрэубыт.\nГупщысэ дахэм ыш1угъэ,\nГу къабзэхэр къэгъэдах.\nГъэсэфэтхыдэу жьогъо бынэу,\nШ1угъэм игъуазэу къытфэрэлыд.\nЗэк1э зэк1э гупщысэхэр зэбгъуалъэу,\nОс асэу къытфэрэс.\nЗэк1э, зэк1э гупщысэ дейыхэр\n1ирыубытэу ерэгъэкуас.\n\"Дунеежьыр дейы, дейы хъугъэ\" а1о,\nАу сэ ахэмэ адэзгъаштэрэп.\nДунаежьыр дахэ, къабзэ нэфы,\nДэйыр гупщысэ мыгъохэр ары.\n3.12.1997\n53.\n\"Къэсы къэсы\nОс къэсы\nАсэ асэу мэт1ысы.\"\nСлъэгъуныгъый\nАй к1игъоу мэт1ысы.\nГу фабэм,\nАсэ асэу къытэсэ.\nПэхъамэр пихэу,\nЛъэгъуныгъэр егъэ1эсэ.\nГу стырым\nЗигъэчэрэзэу къытэсэ,\nГу плъыгъэри,\nФэмыяхэу егъэк1уасэ.\nЕгъэ1эсэ.\nГур жьоку тепэу,\nПлъыжыбзэ, тхъоплъэу\nОс фыжьым пэщ1эты,\nИгъорыгъоу,\nЛъэгъуныгъэр егъэ1эсэ.\n3.12.1997\n54.\nТэшы тхьэр ?\nТхьэ шы1 а1о,\nХэта зылъэгъугъэр ?\nШ1у лъэгъуныгъэр шы1 а1о,\nХэта зылъэгъугъэр.\nТхьэм лъэгъуныгъэ фыра1эу,\nУшышынэнэу шытэу, а1о.\nГупсэм лъэгъуныгъэу фиси1эм,\nУфэпшыл1ынэу шыт, сэ1о.\nМафэм тфэ егъэзыгъэ нэмаз фаш1ы,\nФэпшыл1ых нэпэш1ош1ум.\nСгупсэм жьы къасчэу-стыкъэс, сэгъэлъап1э,\nСы мынэпэш1ош1оу, снэм сгум и Гупсэм.\nАллахьэр ясэтыжьы быслыменмэ,\nСэ Стхьэр къысфирэкъу.\nАдыгэм йый Тхьэр,\nСгупсэрый сэ Сытхь, насыпыш1оу.\n55.\n\"Сы псэлъыхъор бэу бзаджэ!\"\n\"Укъысчымыгугъ,\nЗык1ый сыдэк1ожьыштэп сэ,\" къысэ1о.\nХэта ай фэдизэу,\nУгу ц1ык1у къэзыш1ыгъэр ?\n\" Зык1ый ш1у слъэгъужьыштэп \" къысэуэ1о.\nШыпкъа, сэмэркъэуа къысап1орэр ?\nХэта угу дахэм,\nЫмаш1о зыгъэк1осагъэр ?\nСыдах, сынасыпыш1у,\nЛъэгъуныгъэ уымы1эу,\nУгу аш1у аш1оу зыгъэсырэр\nУмы1эу угъаш1эр блэк1ынэу уэ1уа ?\nДэгъудэдэу къызгурэ1о\nУгупщысэхэр сэ.\nМыскъарэ уск1ышъурэп.\nСэрый уэй сыфэдагъ.\nКъэда1у сыдах уфаемэ:\nТхьэ с1уагъагъэ, илъэситф ыпэк1эрэ\nОщ фэдэкъабзэу,\nСищхьэзакъоу сыпсэунк1эрэ.\nАу гущы1э пыти зэстыжьыгъагъ;\nШ1у лъэгъуныгъэ маш1ом ихъопк1ыр,\nСыгум къыхэзыдзэрэр, хэти уэрэхъу,\nЫдэмэ щхьэгъусэу къыхэсхынэу, згъэлъэп1энэу.\nНепэ сызхэфагъэ маш1ом икъарыур, ик1уак1эр,\nУэ, сэй нахьи нахь уэш1э.\nСгур стэу, слъыр къэзгъажьоу,\nЛъэгъуныгъэм .............. .\nПш1энэ уэри зы мафэ горэм,\nЛъэгъуныгъэм и мэш1уацэр\nХэт ыш1эрэ,зэ горэм\nУгум къыхэмыфэнэу уэ1уа ?\nБатыр лъэгъуныгъэу къупфири1эм,\nИзы маш1оцэц1ык1у,\nУгум къышымыблэнэу уэ1уа ?\nКъызшыблэрэм, мазэр аужьэу къууэстын.\n56.\nЛъэгъуныгъэ маш1ор\nСыда зыфэбгъэсыр ?\nСгу тхьэмышк1эр,\nСыда зыфэбгъэсыр ?\nТырмаш псалъэ,\nСыда къызфэмытырэр ?\nТырмашым игъуазэ,\nСыда зыфэмгъэнэфырэр ?\nУ 1упэ дахэу щхыпц1ырэр,\nСыда зыфиушэфырэр ?\nЛъэгъуныгъэ маш1оу угум илъыр,\nСыда зыфэбгъэк1осэрэр ?\nОрый моштэу дахэу,\nУукъэнэ зэпытынэу уэ1уа ?\nГур ипхэу, упсэлъыхъохэр,\nКъубдэшэк1ы зэпытынэу уэ1уа ?\nБатыр игур о бгъэсыгъ,\nКъупфэсты зэпытынэу уэ1уа ?\nЖы зымыгъот, маш1о лъэшыри,\nЗэрэк1усэр умыш1эу уэ1уа ?\nСыгур, сылъэгъуныгъэ къабзэр,\nУэ къууэсэты, п1ыгынэу уэ1уа?\nУмы1ыгъымэ,\nСыд епш1эн шу1уа ?\n5.12.1997\n57.\nЦ1ыфыхэр,\nИных, ц1ык1ух,\nПщэрых, уэдых,\nШабэх, пхъашэх,\nШынапхъэх, л1ыхъужых,\nГущ1эрэйых.\nФыжьых, плъыжьых,\nШ1уц1эх,\nАу зэк1эри зэфэдэх,\nЗэфэдэх, зэхьэшырых,\nЗэк1эри ц1ыфых.\nФыжыми, ш1уц1эми\nГухэр я1э,\nЛъэгъуныгъэр я1э,\nМэгупщысэх,\nШ1у алъэгъух,\nШ1у къалъэгъух,\nЗэк1эри ц1ыфых,\nУэй фэдэ къабзэу,\nСэй фэдэ къабзэу,\nЦ1ыфых,\nЦ1ыфых.\nАу зым фэдэхэп,\nФэдэ хъушъуштхэп,\nСы псэлъхъоу,\nСш1у лъэгъум\nГупсэм, зыри фэдэп.\n9\/12\/97 21:14\n58.\nСи гъаш1эр гупсэфэц\nГуш1о нэпсэу блэк1ыштыгъ.\nСымыш1эхэу мафэ горэм\nМаш1о тхъоплъым сыкъыхэнагъ.\nЧыжъэу чыжъэу сэплъэ\nСыхэхэр сыгур гъэуш1унк1ыгъэу\nМаш1о стырым и фэбагъэ\nСы гупшысэхэр зэхигъэжьыхьэу.\nЛъэгъуныгъэр сыда зыфэдэр ?\nС1оу сызжупш1ыжьыгъ.\nЛъэгъуныгъэр маш1о стыр.\nГулъыптыгъэба ы1оу къысэ1ушэшъагъ.\nЛъэгъуныгъэм сы к1уак1эу\nИ1эр с1оу сэук1э.\nЛъэгъуныгъэр, гъэмафэмрэ ч1ымафэмрэ\nЯ хьэшыр ы1оу къысэ1ушъэшъагъ.\nК1уак1эшху лъэгъуныгъэм и къарыу,\nк1уак1эщху лъэгъуныгъэм ымаш1о.\nК1уак1э си гупсэм ымаш1оу\nЛъэгъуныгъэм ымаш1о тхъоплъ.\n59.\nЛъэгъуныгъэ маш1ом игъэтхапэ ощх\nНэпи Адыиф и гъогуанэм,\nГуш1опсэ нэпсэу\nАу сыфэмыяхэу сытехьагъ.\nПчыхьэ зэхахьэу зэхашэрэм\nСымык1онэу мыхъоу\nЗыфэзгъэуцужьыгъ.\nАу сэр сэрэу сызэупш1ыжьыгъ:\n\" Хэта цзфак1орэр ?\"\nХъопк1ыкум сытисхьэгъ,\nАнахь псынк1эу к1орэм\nЖым фэдэу\nСыгупсэм сыфигъэнэсынэу.\nТхъагъом сыхилъэсэнэу\nХьэумэ сыхилъэсык1ынэу ?\nЛъэгъуныгъэм, гупщысэ и1эп ны1э,\nСэри псы орым сыфаеу\nСыгц къабзэк1э зыхэздзэжьыгъ,\nЗыфэдэ гупшысэми сымыш1эу\nЗы бэлахь горэм.\nСы гъогу зэпызгъэуыгъ\nБрэмэныр сы1энат1эу\nХьанноверым сынэсыгъ.\nАбдзахэ шэк1ожьыр\nГуш1опсэу къыспэгъоки\nСэжьагъэу\nСэмыжьагъахэу п1она\nКупл1эм исэу\nСыгум пэш1этыгъ.\nЛъэгъуныгъэ маш1ом зыкъипхъотагъ.\nЗэрэ хабзэу асапшыр есхыгъ,\nЫ1эбжьанэмэ ят1эхъоу\nЗый симыш1э фэдэу зиш1ыгъ.\nХабзэнчагъэр\nКъыздирыхыгъэр сымыш1эу\nСыгум къыхэбыджагъ\nИ1э къишэинк1э зиримыпэсэу,\nАрап къамэмк1э сиук1ыгъ.\nАдыгэ сэщхок1э къэуэгъагъэмэ,\nСыгур зый ыгъэузыныгъэп.\nХъугъэ - ш1агъэр згъэш1агъоу\nГъогум тытэхьэгъ.\n\" Сыхьэтэ тызэбгъэжьагъ\" ы1оу\nГушы1э къысфидзыжьыгъ.\nИнэ ш1уц1эхэр лыдэу,\nАрап шэбзашэхэр къысфиут1ыпшыгъ,\nСыгур зэхиук1ыхьэу.\nАдыгэ шэбзашэу шытыгъагъэхэмэ\nСы гуа��эу фэсчэиныгъ\nТи лъэгъуныгъэр игъэдэхэнэу.\nХъурэ - къэ1уагъэхэр згъэш1эгъоу\nГъогу чыжьэм тыфэшэ.\nЗэрэхабзэу гупшысэмэ гупшысэхэр къалъэсы,\nБэмэ бэмэ урагъэгупшысы.\nСыда мы къыпэгъок1ык1эр\nЫ1оу ц1ыфыр рэгъэгупшысы.\nЛъэгъуныгъэу къысфири1эм\nИтасхъэ къык1имгъэшынэу ара ?\nАу аштэу шытмэ,\nАри ш1угъэм фэсэхьы.\nСэмэркъэуми фэсэхьыжьы.\nКур гъогум рэчэ,\nАдыгэ орэдым зыкъэ1эты.\nХьак1ак1о Али иорэдхэм\nСы гур шабэ къаш1ы.\nГугъом зыкъырагъэ1эты.\nАу Гупсэм зи симыш1э фэдэу\nГъэш1эгъонэу зыкъысфэш1ы.\nСлъэгъугъэхэр згъэш1эгъоу|,\nИьхьамык1агъом сэри сигъэтхьамык1эу\nБзэджагъэ зыш1эрэ к1алэ ц1ык1ухэр\nЗэрэ зэрэхъуджэхэу\nСыгупшысэхэри мэхъуджэ, мэ апэ - лъапэ,\nСыгури къэгъэтхьамык1э\nЛъэгъуныгъэр бзэджэш1агъэ-\nС1оу сэгъэгупшысэ.\nАпэу Ощтэны\nПысташъо унагъом тек1ол1агъ.\nАй тик1ый Брэмэны\nЗэ1цк1ап1эм зэттыгъ.\nЗы 1анэм тызэдэт1ысыгъ.\nГупсэр,\nАбедзахэ шэк1ожьыр зэра1оу.\nШхэгъу лъэхъаныр зыфак1ом,\nГерманыемк1э зэрэхабзэу,\nЩхыныхэр зэк1эм тэджи къахьыгъ,\nХэты зыфаер къыхихэу.\nГупсэри тэджи\nАпсым тиз шхын къихьыгъ\nЦэцит1уий игъусэу\nЗыр абэдзэхэ шэк1ожьым фишэигъ\nАдрэри ежьым ыштагъ.\nСэ ау сышыса сышымыса ымыгъапэу\nХьэм фэдэу сяплъэу сыкъы1уанагъ.\nХъугъэ - ш1агъэхэр згъэш1агъоу\nДорэтэр къысэупк1ыгъ\n\" Шхын къупфэсхьанэ \" ы1уи,\nЦ1ыфыгъый, адыгагъий къызхигъафи.\nОрэпсэу адыгэ нысэр\nНэмыцэ нысэу Доретэ.\nЗгъаш1оу шхьашэ зыфэск1ыр\nЦ1ыфыгъэ зхэлъыр\nШхын т1эк1у къупфэсхьанэ, и1уи.\nДжадэдэм чыжьэу чыжьэу\nСы гупшысэхэр к1уагъэх.\nАдыгагъэр сыда ?\nЦ1ыфыгъэр сыда ? с1оу.\nСыгц къэз1этыжьыгъэр\nСыгу къэзгъэшэбэжьыгъэр.\nШыпкъэр п1ощтмэ\nСэжьагъэп хыны къысфихьэнык1эрэ\nАу сышыгугъугъ\nЦ1ыфыгъэм зэрэхэлъэу\n\" Къэблагъ хэ1эб !\" къыси1онэу,\nАдыгэ хабзэ т1эк1уи къызхигъэфэнэу.\nЦ1ыфыгъэр адыгагъэр тэдэ къэнагъ ?\nДжары лъэхъаным уэжьэмэ\nЦ1ыфым ит1асхъэхэр къык1игъэшышт, зыфа1орэр.\nАрэу шытми лъэгъуныгъэу фиси1эр\nНахь мак1э хъугъэп.\nАу лъытэныгъэу фиси1эр\nСыгум тирилъэсык1ыгъ.\nАдыгэр тэдэ к1оми адыгэ\nАдыгагъэ т1эк1у хэлъыжьэу шытмэ\nПсэлъыхъоныр хабзэ\nКъэш1эныри къэбэк1эу\nСэмэркъэу тхъагъом тэтхъэк1эу.\nЗэрэ хабзэу пшашэ дахэм\nПсэлъэхъуабэ къыфэк1о\nЗэрэхабзэу пшъашъэ дэгъум\nИпсэлъыхъохэр иунэм шызэблэк1ы.\nАнэм тыпэсыгъ тызэпсэлъыхъоу\nЗы псалъэм адрэр ч1элъык1оу,\nЗым гущы1эхэр къысфидзэу\nАдрэми сигъаш1оу.\nГупсэм инэхэр лыдэу,\nНэфшагъо жъуагъоу къысфэпсы.\nЫгу ихъык1ырэр къысимыгъаш1э ыш1оигъоу\nСы наплъэм ишхьэ диригъэзэк1эу\nСэ хьаумэ аштэу сэш1ош1а ?\nХъугъэ ш1агъэхэм,\nХъурэу слъэгъухэрэм\nСыгур къи1онт1агъ.\nХэбзэнчэу ызэк1уакэм\nСыгур къиук1ыгъ.\nАу ныбджэгъуш1цхэр къысфэк1о\n\" Фэсапшым\" ыужь фэсапшыр итэу,\nГу у1агъэр къыда1этыжьэу.\nОрэпсэух ныбджгъу хьэлэлхэр\nСыгур сыпсэр зыфэстыштхэр.\nУнагъок1и сахэхьэу, къысхэхьэхэу\nСызгъаш1оу згъаш1охэрэр,\nАхэмэ я1анэ сафэк1уагъ,\nФэсапшы асхынэу.\nТи гухэр зэшытфэнэу.\nЯнэмэ ш1угъэр адыгагъэр къак1эшы.\nГуш1опсы непсэу къыспэгъок1ых.\nТэ оршэры ��зтэгушы1эштыр бэдэд,\nГу фэбэныгъэм и чэчъэ макъэхэу.\nСык1эплъы зысымышы1эжьыу Гупсэмк1э\nГулъэсытэ шхъуагъоу къызэраплъэрэр.\nСызэрэплъэу ышхьэ рэгъэк1ок1ы\nИлъэгъуныгъэм ит1асхъэ\nКъысимыгъэлъэгъунэ ыгу хэлъэу.\nАу ар сыдэу тхьамык1агъу,\nГупшысэ пхыгъэмэ узэрашэныр,\nУгур угу хэлъхэмк1э зыупхыжьыныр.\nК1энэу сыфай ыгу илъыхэр\nИхъык1ыхэрэр игу ц1ык1ум.\nАу ар пш1эшъуна\n\" Абэдзахэ хъужьыгъэ \" гум\nЗыкъэбгъэ1этыныр тынша ?\nАу сыгугъорэп ай зэри1оу\nАбэдзахэ хъужьыгъэу.\nПчыхьэ зэхэхьэри зэрэхабзэу\nШ1ук1э къанэм ш1ук1э къанэр к1элъык1оу\nЗэхэк1ыжьы купыр фэмыяхэхэу.\n\" Адыгэр зэхэпшэныр къин,\nЗэхэпшыжьыныри нахь къин \" а1о,\nНычхьапи мэшыпкъэжьы.\nАрэу шытми тызэхэк1ыжьыгъ.\nБысым лъап1эм иунэ тэк1ужьыгъ,\nСыгур у1агъэу\nСыгур тхьамык1эу\nНепэ слъэгъугъэхэу\nШхьэ къыфик1уагъэмэ\nСы гур раутыгъ хьадагъэм сыхашэу.\nЛъэгъуныгъэм\nАдыгагъэм и бэн сыдалъхьэжьыгъэу\nЗысэлъэгъужьы машинэм сисэу\nМафэр к1эу ежьагъ.\nТэшы Накъэр, тэшы Лагъор,\nТэйы Адыиф и лъэмыджыр ?\nЛъэмыджыр къэзгъэнэфыр.\nБысым лъап1эм тихьак1агъ,\nГупсэм и хьалыжъор тышхэу.\nАй ш1угъэр дэхагъэр дэтгъак1оу.\nСызэрэхэукъуагъэр зыхэсымыш1эу\nШхьак1о зыфэсымыш1ыжьэу\nСэр сэрэу сызшыутык1эжьыгъ.\nСы гупщысэхэр зэхэхьагъ,\nГупшысак1эр чъгъупщагъ.\nОщтэн сыкъэнэныр тэсыубытагъэу,\nЗэрэхъугъэр къызгурымы1оу\nХьанноверы и гъогу\nХьэ епхыгъэм фэдэу\nМашинэм сисэу сытэхьагъ.\nСыфэмыяхэу садэк1ожьынэу.\nСыгу мыгъом ихъык1ырэм,\nЛъэгъуныгъэм сихигъэукъуагъ.\nГъогу к1ыхьэм тымыуцоу\nТы оршэрыгъ нэбгыришэу\nСыгум къыздыримыгъащтэу.\nГупсэр иунэ нэтшэсыжьыгъ\nСэй немык1ы зэк1эми\nЯбэуэу \" ш1ук1э \" арихыгъ,\nУмари ай дигъак1оу.\nЦ1ыфыгъэ ш1угъэ арихыгъ.\nСэри и1э чы1э къысфишэйый\n\" Егъэзыгъэ немаз\nНаибы нэмаз \" зэра1оу,\nШ1ук1э къыси1уагъ.\nСыгур къигъэушы1угъ\nМаш1о т1эк1оу илъыжыри ыгъэк1осагъ.\nМы пчыхьэм Адыыф\nИнэфынэ шык1осагъ сыгум.\nАу лъэгъуныгъэм имаш1о\nНахт къарыуэу зэк1энагъ\nАу гупсэм\nИ адыгагъэм и ц1ыфыгъэм\nЫмаш1ор к1осэжьыгъ.\nГупсэм имаш1уи\nАдрэ лъэгъуныгъэмэ адиригъаштэу\nГум и къэхалъ\nэ к1эстэжьыгъ.\nКъэ нэт1эпкъым сы усэм и псалъэхэр\nСыгу тхьамык1эм итхьэусхэу\nТыразгъэтхэжьыгъ.\n\" Лъэгъуныгъэ маш1ом игъэтхапэ ощх.\"\n60.\nBir kadın istiyorum,\nNefesini,\nBakışını\nDoya doya\nİçime çekmeye...\nBir kadın istiyorum,\nBir ürperti,\nBir nefes gibi,\nBir ışık ki,\nİçimde hep yansın...\nBir kadın istiyorum,\nGecem gündüzüm,\nOnun olsun.\nKucağında yatayım,\nKollarında uyuyayım...\nBir kadın istiyorum,\nBir kadın istiyorum,\nİçi sevgi,\nİnsanlık\nVe mutluluk dolu olsun...\nBir kadın istiyorum,\nŞen şakrak olsun.\nBir kadın istiyorum,\nEl ele tutuşup\nGöz göze bakışarak\nMutluluğa koşan...\n\n\n1. Bölüm\n2. Bölüm\n3.\nBölüm\n4.\nBölüm\n5.\nBölüm\n6.\nBölüm\n7.\nBölüm","id":"<urn:uuid:519072d7-c8ec-4b06-9ff5-798550adca69>","dump":"CC-MAIN-2017-47","url":"http:\/\/www.circassiancenter.com\/cc-turkiye\/edebiyat\/siirler\/003_batiray_08.htm","date":"2017-11-23T05:34:47Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2017-47\/segments\/1510934806736.55\/warc\/CC-MAIN-20171123050243-20171123070243-00295.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9187993407,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9187993407249451, \"kbd_Cyrl_score\": 0.08084191381931305}","num_words":9823,"character_repetition_ratio":0.042,"word_repetition_ratio":0.002,"special_characters_ratio":0.216,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.956,"perplexity_score":5502.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Нахь пхъашэу адэзекIогъэн фае\n\n\nЕшъуагъэу рулым зэрэIутIысхьэхэрэм къыхэкIэу 2017-рэ илъэсым республикэм игъогухэм тхьамыкIэгъо 70-рэ къащыхъугъ, ахэм нэбгырэ 22-рэ ахэкIодагъ, нэбгырэ 87-мэ шъобжхэр атещагъэ хъугъэ. ГъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ республикэ комиссием изэхэсыгъоу Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зэрищагъэм ащ фэдэ пчъагъэхэм ягугъу къыщашIыгъ.\n«Ашъхьэ имызакъоу, нэмыкIхэм ящыIэныгъи, япсауныгъи щынагъо къафэзыхьырэ водитель ешъуагъэхэм нахь пхъашэу адэзекIогъэн фае», — къыIуагъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.\nКъэралыгъо автоинспекцием иIофышIэхэм ешъуагъэу рулым Iусхэу нэбгырэ мини 2-м ехъу гъэрекIо къыхагъэщыгъ. Нэбгырэ 1477-мэ правахэр аIахыгъ, нэбгырэ 305-мэ административнэ пщыныжь арагъэхьыгъ. Ешъуагъэу рулым Iусэу нэбгырэ 308-рэ ятIонэрэу къагъэуцугъ. Водительхэр ешъуагъэхэмэ зэгъэшIэгъэным епхыгъэ медицинэ уплъэкIунхэр зэрэзэхащэхэрэми мы зэхэсыгъом щыхэплъагъэх. Ащ фэдэ медицинэ уплъэкIунхэм якIэуххэр нафэ къызыхъурэр тхьамафэм къыкIоцI ары. Адыгеим и ЛIышъхьэ республикэм псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ и Министерствэ пшъэрылъ фишIыгъ нэмыкI шъолъырхэм яопыт мыщкIэ зыщигъэгъозэнэу ыкIи ащ фэдэ уплъэкIунхэр нахь псынкIэу зэхащэнхэмкIэ амалэу щыIэхэр зэригъэшIэнхэу.\nДжащ фэдэу КъумпIыл Мурат къалэхэмрэ районхэмрэ япащэхэм пшъэрылъ афишIыгъ хэукъоныгъэ зышIыгъэхэу тазыр зытефэхэрэм ятранспорт зыщаIыгъыщт муниципальнэ гъэуцупIэхэм язэхэщэнкIэ предложениехэр къахьынхэу. НепэкIэ ащ фэдэ гъэуцупIэхэр къалэу Мыекъуапэ, Тэхъутэмыкъое, Теуцожь районхэр ары ныIэп зиIэхэр.\nТХЬАМЫКIАГЪОХЭР НАХЬ МАКIЭУ ГЪОГУХЭМ АТЕХЪУХЬАНХЭМ АТЕГЪЭПСЫХЬЭГЪЭ IОФТХЬАБЗЭХЭР АДЫГЕИМ ИЕДЖАПIЭХЭМ НАХЬЫБЭУ АЩЫЗЭРАХЬАЩТЫХ\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэрэ ГИБДД-мрэ пшъэрылъ афишIыгъ кIэлэцIыкIухэр нахь макIэу гъогухэм ащыфыкъонхэмкIэ Iофэу ашIэрэр нахь агъэлъэшынэу. КIэлэцIыкIухэр зыхэфэрэ тхьамыкIагъохэм тиреспубликэ гъэрекIо зэращыхэхъуагъэр къэIогъэн фае.\nГъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ республикэ комиссием изэхэсыгъоу Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат тхьамэтагъор зыщызэрихьагъэм гъогухэм язытет лъыплъэнхэ, тхьамыкIагъоу ахэм атехъухьэрэр нахь макIэ шIыгъэн зэрэфаем щатегущыIагъэх.\n«Гурыт еджапIэхэм ащыкIорэ Iофтхьабзэхэм къазэрахырагъэубытэрэм имызакъоу, гъогурыкIонымкIэ шапхъэхэр къыдалъытэнхэм атегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэхэм кIэлэцIыкIухэр ренэу ахагъэлэжьэнхэ фае. ПэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэу зешъухьащтхэр къыхэшъухи, кIэлэцIыкIухэм ягъэмэфэ зыгъэпсэфыгъо уахъти ахэр къыщыдэшъулъытэх», — хигъэунэфыкIыгъ республикэм и ЛIышъхьэ.\nГъогухэм атехъухьэрэ тхьамыкIагъохэм кIэлэцIыкIухэм нахь макIэу шъобж ащыхахынымкIэ Iофтхьабзэу зэрахьэхэрэм афэгъэхьыгъэу Адыгэ Республикэм и МВД ГИБДД-мкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Александр Курпасрэ Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ иминистрэ игуадзэу Пэрэныкъо Сусаннэрэ къаIотагъ.\nКъумпIыл Мурат кIэлэцIыкIухэм нахь макIэу шъобжхэр атещэгъэнхэмкIэ пшъэрылъ заулэ афишIыгъ. Ахэм ахэхьэ гурыт еджапIэхэмрэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэмрэ тематическэ литературэхэр ащэфынхэр, урамхэр агъэнэфынхэр ыкIи нэмыкIхэр.\nТХЬАМЫКIАГЪОХЭР КЪЫЗЫЩЫХЪУН ЫЛЪЭКIЫЩТ ГЪОГУХЭМ ЯЗЫТЕТ АДЫГЕИМ АНАIЭ НАХЬ ЩЫТЫРАГЪЭТЫ\nГъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ республикэ комиссием изэхэсыгъоу Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат тхьамэтагъор зыщызэрихьагъэм гъогухэм язытет лъыплъэнхэ, тхьамыкIагъоу ахэм атехъухьэрэр нахь макIэ шIыгъэн зэрэфаем щатегущыIагъэх.\nАварие зыщыхъун ылъэкIыщт чIыпIэхэм ягъэцэкIэжьынкIэ Iофтхьабзэу зэрахьащтхэм яплан 2017-рэ илъэсым аухэсыгъагъ. Ащ тетэу чIыпIитIумэ транспортыр нахьышIоу ащызекIонымкIэ Iофтхьабзэхэр зэрахьагъэх. ГущыIэм пае, гъогоу «Мыекъуапэ — Джаджэ» зыфиIорэм изы Iахь дэжь метрэ 400 къызэлъиубытэу остыгъэхэр щыпалъагъэх. Автомобиль гъогоу «Шытхьалэ — Джаджэ — Дружба» зыфиIорэм ищынэгъопIэ чIыпIэ къэралыгъо шапхъэхэм адиштэу илъэсыр имыкIызэ зэтырагъэпсыхьажьынэу рахъухьэ.\nРеспубликэм и ЛIышъхьэ муниципальнэ хэбзэ Iэшъхьэтетхэмрэ «Адыгеяавтодорым» ипащэхэмрэ афигъэпытагъ гъогунапцэхэм псэуалъэхэр ащашIыхэ зыхъукIэ щынэгъончъагъэмкIэ шапхъэхэм ахэр зэрадиштэрэр ауплъэкIузэ ашIынэу ыкIи хэукъоныгъэхэр щыIэхэмэ, ахэр атынэу афамыдэнэу.\nДжащ фэдэу КъумпIыл Мурат гъогухэмкIэ ГъэIорышIапIэу «Черноморье» зыфиIорэм илIыкIохэм анаIэ тыраригъэдзагъ гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр зыщыкIорэ гъогухэр щынэгъончъэнхэм ыкIи мэзахэ зыхъукIэ ахэр агъэнэфынхэм мэхьанэшхо зэряIэр къыдалъытэным.\nАдыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу","id":"<urn:uuid:02d99c04-97db-4e12-a0fa-fe8653e5a3cb>","dump":"CC-MAIN-2018-34","url":"http:\/\/www.adygvoice.ru\/wp\/%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8C-%D0%BF%D1%85%D1%8A%D0%B0%D1%88%D1%8D%D1%83-%D0%B0%D0%B4%D1%8D%D0%B7%D0%B5%D0%BAi%D0%BE%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BD-%D1%84%D0%B0%D0%B5\/","date":"2018-08-16T10:13:46Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-34\/segments\/1534221210615.10\/warc\/CC-MAIN-20180816093631-20180816113631-00487.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8427774906,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8427774906158447, \"kbd_Cyrl_score\": 0.15655198693275452}","num_words":1251,"character_repetition_ratio":0.074,"word_repetition_ratio":0.12,"special_characters_ratio":0.13,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.929,"perplexity_score":3241.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ХГъАХ ШIухьафтын\nХэкум гъэзэжьынымкIэ Адыгэ Хасэм (ХГъАХ)\nИгуапэу къэбаргъэIу къешIы\nХГъАХ ШIухьафтын\nХГъАХ-м и шIухьафтын програм зыфэгъэзагъар адыгэ цIыфышхьэу е купэу Iофы IакIо зышIагъэу, якъарыурэ я гъотыгъорэ халъхьэу, намыкIхэмэ щысэ техыпхъ афэхъухэу, зэрафэлъэкIэу адыгэхэм, купзэдэпсэухэм, адыгабзэм е културэм афэлэжьагъэхэр.\nХГъАХ–м ишIухьафтын лъэпкъыгъухэр\nА. ГъэшIэ гъахъэ шIухьафтын\nЦıыфышъхьэхэу Iофы IакIо адыгэ лъэпкъ Iофыхэм, адыгабзэм е културэм анахь макIэмэ илъэс 25-рэ фэлэжьагъэхэмэ афэгъэхьыгъ.\nБ. Илъэсым иадыгэ цIыфышъхь\nАдыгэ цIыфышхьэу е купэу илъэс 18 е нахьыбэ зыныбжэу къыхэщэу Iофы IакIо адыгэ купзэдэпсэухэм, адыгабзэм е култур��м афэлэжьагъэхэмэ афэгъэхьыгъ.\nГ. Сэтэнай шIухьафтын\nАдыгэ бзылъфыгэ е купхэу илъэс 18 е нахьыбэ аныбжэу къыхэщэу Iофы IакIо адыгэ купзэдэпсэухэм, адыгабзэм е културэм афэлэжьагъэхэмэ афэгъэхьыгъ.\nД. Илъэсым ипроект\nХъатэу гупшысэ е проект, адыгабзэр е културэр къыухъумэу илъэситIоу блэкIыгэм зыгъэцэкIагъэхэмэ афэгъэхьыгъ.\nЗэтыпхъэхэр къыхэхынымрэ, ХГъАХ шIухьафтынымрэ яхьылIагъэу:\nЗэтыпхъэхэр къыхэхыныр: ЖъоныгъокIым и 31. 2019 нэс.\nШIухьафтыныхэр зыфэкIощтхэм икъэбаргъэIу: Iоныгъом и15. 2019","id":"<urn:uuid:4c734c51-9125-435b-a5c6-562433de5240>","dump":"CC-MAIN-2019-22","url":"http:\/\/www.croworld.org\/4992-2\/","date":"2019-05-21T19:27:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-22\/segments\/1558232256546.11\/warc\/CC-MAIN-20190521182616-20190521204616-00445.warc.gz","language":"ady","language_score":0.984829545,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":19,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9848295450210571, \"kbd_Cyrl_score\": 0.014567699283361435}","num_words":304,"character_repetition_ratio":0.103,"word_repetition_ratio":0.088,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.01,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.985,"perplexity_score":4277.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Орэчыжьэ,\nОрэблагъэ,-\nТыди ар щэрэ1,\nКъыщыхъугъэу,\nАщ щап1угъэу\nХэти ч1ып1э и1.\nХьэдэгъэл1э Аскэр.\nОрэблагъэ,-\nТыди ар щэрэ1,\nКъыщыхъугъэу,\nАщ щап1угъэу\nХэти ч1ып1э и1.\nХьэдэгъэл1э Аскэр.\nУахътэр, уахътэр! Шы емылычым фэдэу псынк1эу мачъэ, мафэхэр, мазэхэр, илъэсхэр, л1эш1эгъухэр блэчъых, ц1ыфлъэпкъым игъаш1э хэхъо, зехъожьы. Ч1ы шъхьашъом щы1ак1эр щыуцурэп. Лъэхъанхэр, зэманхэр зэфэмыдэхэу рек1ок1ыхэми, ц1ыфхэмк1э такъикъ пэпчъи гъэш1эгъон, уасэ и1. Тхьэм ц1ыфмэ акъыл къазк1ыритыгъэр 1офыш1ухэр щэ1эфэхэ зэрахьанэу ары. Ау арэущтэу сыдигъуи хъурэп, ц1ыфхэм азыфагу зэджэгъогъуныгъэр къиуцоу, зэрэгъэпыйхэу, зэзаохэу къыхэк1ы. зэо мэш1уаем л1эш1эгъу пчъагъэм щаугъоигъэ ш1угъэ пстэур аш1ухэк1уадэуи мэхъу.\nСыдэу щытми, ц1ыф 1ушхэм, ц1ыф лъэшхэм, гу къабзэ зи1эхэм я1оф нахь къыщек1ы мы дунаим п1он плъэк1ыщт непэ цивилизациер лъэгап1эу зынэсыгъэр къыдэплъытэмэ. Ет1ани лъэпкъ пэпчъ итарихъ гъогу нахь куоу зэриш1эщтым, ежь къыхэк1ыгъэ ц1ыф ц1эры1охэр дунаим зэрэщаш1эщтым зэрэфэгумэк1ырэр лъэшэу дэгъу. Ащ иш1уагъэк1э л1эш1эгъу чыжьэхэм тилъэпкъ ищы1ак1э зыфэдагъэр, ц1ыф ц1эры1охэу, ц1ыф лъэшхэу, ч1ыгужъым иухъумэк1о псэемыблэжьхэу щы1агъэхэм якъэбархэр къытэнэсыжьыгъэх.\nАщ фэдэ къэбарэу къысфа1отагъэм шъуезгъэдэ1умэ сш1оигъу.\nЖъоныгъуак1эм 1864-рэ илъэсым Урыс-Кавказ заор аухыгъ. Шапсыгъэмэ яч1ыгужъ нэк1ы хъугъэ. Нэбгырабэ мы зэо тхьамык1агъом хэк1одагъ, къэнагъэхэр пачъыхьэм идзэхэм зэрамытынк1э Тыркуем ик1ыжьыгъэх.\nПсыхъоу Шахэ к1элъырысыгъэ чылэгъо 70-рэм щыщ зи къы1унэжьыгъагъэп.\nТыркуем ик1ыжьыгъэ адыгэхэм, гъэблэшхомрэ уз дэимрэ апсэ 1уихыгъ. Нэбгырэ мин пчъагъэ хымэ ч1ыгум щык1одыгъ.\nГъошъо Елэмызэ хьак1уцумэ ащыщыгъ. Ащ иунагъо Трабзон дэжь щыт лагерым щык1одыгъ. (Ишъхьагъусэрэ ик1элэц1ык1уийрэ). Елэмызэ 1уагъэ ыш1ыгъ ихэку къыгъэзэжьынэу. Ар ыгъэцэк1энымк1э зыми еблэщтэп.\nЗы мафэ горэм ежьыррэ ышэу Шъэолэхъурэ къошъо псынк1э горэ къыз1эк1агъэхьагъ, ык1и ягъусэхэм къарэ1уагъ хэкужъым зэрагъэзэжьыщтыр, 1ашэр а1ыгъэу ар къызэраухъумэщтыр. «Уич1ыгужъ къэуухъумэзэ ул1эныр нахь дэгъу, хымэ ч1ыгум ущыл1эным нахьи». Зэшхэм къадрагъэштагъ янэшхэу Хъущт Омэррэ Хъущт Келэмэтрэ.\nОхътабэ темыш1эу, куп ц1ык1ур Хъущт Омэр япащэу Шъачэ ихьэнэ-гъунэ къихьажьыгъэх.\nК1ощтыгъэ 1867-рэ илъэсыр. Илъэсипш1ырэ нэбгырипл1эу къэзгъэзэжьыгъэхэр хьаджырэтэу мэзым хэтыгъэх, тетыгъор зы1ыгъмэ рэхьатыгъо арамытэу.\n1874-рэ илъэсым шышъхьа1ум и 28-рэм Къэбжь Лъэпшъау (адыгэхэу, къуаджэу Лесное зыфи1орэм ирезервацие дэсыгъэхэм япэщагъ) Омэр зэрищэрэ купыр къыригъэш1угъ заор щагъэтынэу. А къэбарыр къырагъэхьэгъагъ журналэу «Одесский вестник» зыфи1орэм шэк1огъум и 2-м. Зэзэгъыныгъэу Къэбжь Лъэпшъао ыш1ыгъэмк1э урядник чиныр, тыжьын медалэу «За усердие» ык1и Грамотэу пщы ц1эры1оу Михаил ы1апэ зык1эдзагъэр къыфагъэшъошагъ. Зэзэгъыныгъэм къызэрэдилъытэрэмк1э, л1ыхъужъ нэбгырипл1ым зыфэе ч1ып1эр т1ысып1эу къыхихын фитыгъ.\nУцуп1эу къыхахыгъэр джы Шэхэк1эй зыдэщысыр ары. Къэбарым зэрэхэлъымк1э, нэбгырипл1ым ауж итэу резервацием къик1ыжьыгъэх Къэбжь Лъэпшъау, Къэбжь Техьак1, к1алэхэри ягъусэхэу. Гъошъо Шъэолэхъурэ Елэмызэрэ къыздащэжьыгъ Быямызэ, Къэбжь Лъэпшъао тыркумэ къащищэфыжьыгъ Хъущт Хьак1ыеф.\nЦ1ыфэу къэт1ысыжьыхэрэм хап1эу къыхахыщтыр агъэнафэу щытхэзэ, зы нэбгырэ горэ къахахьишъ къари1уагъ чылэм къызэрэт1ысыжьхэрэр зэригуапэр, джы игухэлъ къызэрэдэхъугъэр ык1и рэхьатэу гъогу техьан зэрилъэк1ыщтыр. Къялъэ1ужьыгъ сыд хъугъэк1и чылэр гум рамынэнэу, агъэдэхэнэу. Ац ежь таущтэу зелъэ1ухэми къафэнагъэп, Тыркуем ик1ыжьыгъ. Къызэра1отэжьырэмк1э ащ ыц1агъэр К1ыщмай. Ащ къытек1ыгъэу а1о чылэм ыц1э.\nНэужым чылэм къыдэт1ысхьагъэх Ацумыжъ Ахьмэд, Къэбжь Ислъам, Хъущт Заурбекрэ Нэкъарэрэ, Ак1э1у Алыйц1ык1у, Гугожъу Шъэуай, Къоджэбэрдыкъо Забет.\n1877-рэ илъэсым апэрэ сабыеу Къэбжь Мусэ чылэм къыдэхъухьагъ. Ащ щегъэжьагъэу чылэм зеушъомбгъу, къыхахъо нахь дахэ мэхъу.\nЗы ц1ыфым ежь ие шъыпкъэу бзэ 1улърэп, ежь ылэжьыгъэ шъыпкъэу хабзэ хэлърэп – бзэу 1улъыр лъэпкъым ыбз, хабзэу хэлъри зэрэпсаоу лъэпкъым зэдилэжьыгъэ. Зыбзэ п1улъ, зихабзэ урылэжьэрэ лъэпкъым шъхьэк1эфагъэ, лъытэныгъэ фэпш1ыныр апэрэ ц1ыф шэнхэм ащыщ: о пшъхьэк1э ш1у о1омэ, лъэпкъым фэо1о, ш1у ош1эмэ, зыфэпш1ырэр лъэпкъыр ары. Емык1у ош1эми, ар зыфалъэгъущтыр лъэпкъыр ары.\nМы гущы1эхэр зыфэгъэхьыгъэхэр сикъоджэ к1асэ къыщыхъугъэхэу дахэджэ зыц1э къыра1охэу зэхэсхыгъэхэр арых.\nАцумыжъ Айдэмыр къуаджэу ШэхэкIэй къыщыхъугъ. ЕджапIэр къызеухым кIэлэегъэджэ институтым чIэхьагъ. Ар къызеухым Хьаджыкъо кIэлэегъаджэу Iоф щишIагъ. Заор къызежьэм ихэгъэгу къыухъумэнэу зэуапIэм Iухьагъ. Зы мэфэ заом лIыхъужъныгъэу щызэрихьагъэм пае Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ щытхъуцIэр Ацумыжъ Айдэмыр фагъэшъошагъ. Тик1элэеджак1оу Къэбжь Аслъан Айдэмыры фэгъэхьыгъэу зэхилъхьэгъэ усэм шъущызгъэгъуазэ сш1оигъу:\nГъошъо Елэмыз\nХъущт Келмэт\nДжы гъуаплъэм хэ��1ык1ыгъэу,\nЕджэп1э щагум дэт.\nЩылыч шъуашэр щыгъэу,\nК1алэмэ ахэт.\nЯт1онэрэу зигугъу къэсш1ыщтыр Нэгъуцу Шъэофыжь ыкъу ары. Нэгъуцу Шэбан 1921-рэ илъэсым Шэхэк1эй къыщыхъугъ. 1941-рэ илъэсым Ростов дэт кооперативнэ техникумыр къыухыгъ. Апэрэ мафэм щегъэжьагъэу къау1эфэ нэс фронтым 1утыгъ. У1эгъэ хьылъэ телъэу 1943-рэ илъэсым къыгъэзэжьыгъагъ. Зэхъужьым, Шэхэпэ еджап1эм 1оф щиш1энэу регъажьэ. 1945-рэ илъэсым Шэхэк1эй иублэп1э классхэм ятхьэматэу агъэнафэ. Ащ щыублагъэу 1988-рэ илъэсым нэс лэжьагъэ. Шэбан 1оф ыш1эфэ нэс ублэп1э еджап1эр имыкъурэ илъэсибл ык1и илъэсий гурыт еджап1эу мэхъу. Джы еджэп1э щагум Ацумыжъ Айдэмыр исаугъэт фэшъхьафэу Нэгъуцу Шэбанэ ыц1э зыхэутыгъэ барельефыр дэпкъым хэт.\nХъущт Къасполэт зымыш1эрэ ц1ык1уи ини чылэм дэсэп. Мыдрэмэ афэдэу ар заом\n1утыгъэп, ау иш1уш1агъэк1э, игулъытэ чанык1э, имыпшъыжьынк1э къахэщы.\nЧылэм укъыдэхьаным ыпэк1э тэмэгум укъыдэк1ае, удэк1ы хъуми джащ фэд. Хэгъэгу зэошхом илъэхъан чылэдэсхэм дзэк1ол1хэр мыщ нэс къагъэк1уатэщтыгъэ.\nДжащ фэдэу заом к1уи къэзымгъэзэжьыгъэхэм апае Къасполэт саугъэт щиш1ынэу регъажьэ. Ежь ы1эшъхьит1ук1э ащ тетыщт сурэтхэм ямакет еш1ы. Iашэм мышк1у тхьапэхэр къек1ок1хэу.\nЧ1ып1эри ек1оу къыхихыгъ. Лъэгап1эм утетэу укъаплъэмэ, пхъэшъхьэ-мышъхьэ чъыгмэ япк1ашъэмэ чылэм дэт унэхэр къахэплъых. Къуаджэм ыбгъук1э, тыжьын бгырыпхым фэдэу, тыгъэм пэлыдэу Шахэ речъэк1ы.\nСыд фэдэрэ зэмани ц1ыф лъэпкъыр ыпэк1э лъэк1уатэ, хэхъоныгъэхэр еш1ы, щы1ак1эм исыд фэдэрэ лъэныкъок1и. Джащ фэдэу лъэпкъ пстэуми яц1ыф пэрытхэр ыпэ ишъэгъэу лъэпкъхэм ягъэхъагъэхэм, ялъэгап1эхэм зэрэк1эхьажьыщтхэм фэбанэх, амалык1эхэр къыхахых.\nНепэ тилъэпкъы иц1ыф 1ушхэу, илъэгъохэщхэу пэмык1хэмк1э щысэгъэлъагъоу ти1эхэр ары сэ зигугъу къэсш1ыгъэхэр. Ахэр ары тэ непэ тызэрыгушхохэу, дгъаш1оу ти1эхэр. Ахэм ящытхъу, яц1ыфыгъ тэ к1алэхэмк1э гъуазэу ти1эщтыр.\nАкIэгъу АлэцIыкIу\nХъущт Омэр, Ацумыжъ Ахьмэд.\nИА НатПресс\nЗытхыгъэр я 10-рэ классым ис еджак1оу Ныбэ Заир\nРуководитель: Гвашева Саламет Мугдиновна\nучитель адыгейского языка и литературы\nwww.natpress.net","id":"<urn:uuid:84f2e170-fbbf-401c-83bc-88280f070c60>","dump":"CC-MAIN-2019-30","url":"http:\/\/www.natpress.net\/index.php?newsid=7579","date":"2019-07-17T13:09:44Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-30\/segments\/1563195525187.9\/warc\/CC-MAIN-20190717121559-20190717143559-00134.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9546565413,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9546565413475037, \"kbd_Cyrl_score\": 0.045164793729782104}","num_words":1730,"character_repetition_ratio":0.033,"word_repetition_ratio":0.02,"special_characters_ratio":0.192,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.972,"perplexity_score":8308.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"« Нартмэ ямашlо орэмыкlуас»\n(Хьэдэгъэлlэ Аскэр къызыхъугъэр илъэс 90 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ фестивалым исценарий)\nЗалым хьакlэхэри ,кlэлэегъаджэхэри, кlэлэеджакlохэри къычlахьэх. Магнитофоным адыгэ орэдыжъхэр къеlох.\nЗалым Хьэдэгъалlэм итхыгъэмэ къахэхыгъэ гущыlэхэр кlэлэеджакlомэ къагъэхьазырыгъэу пылъагъэх:\n1 «Сэ кlэсэныгъэу\nсыгу о пфилъыр,\nтихэку лъапl ,\nНыбжьи кlосэнэп\nШъхьацыф сыхъугъэ��,\nНэгъунджэр кlэсэлъхьэкlи\nШъхьах фысиlэнэп..»\nХьэдэгъэлlэ А.\n2.«Нартмэ яижъырэ кlэнэу дунаим тепхъагъэр уахътэмрэ тарихъымрэ ялъэгъо зэжъухэм цэрыцэу къазытепшыпыкlыжьыгъэр лlэшlэгъу плlанэм ехъугъ.»\nМамый Р.\n3. «Нартмэ ятомибл- адыгэмэ ядышъэ lошъхьибл.»\nАдель Абдулсэлям\n4. «Адыгэ лъэпкъыр мыкlодыжьынымкlэ «Нартхэм» ятомибл нахь ишlуагъэ къэкlощт ахъщэмрэ lашэмрэ анахьи.»\nДжон Коларуссо\n.5.«Дышъэ lошъхьиблмэ ашыгу зишlыгъэу\nТхъожъыем тесэу Аскэр хэт.\nКЪыримыдзагъэу джыри нэплъэгъум\nГъощагъэу нарт горэ къэнагъ шъуlуа?»\nГъыщ Нухь.\n( 1-рэ слайд)\nЗезыщ: Шъуимафэшlух, тихьэкlэ лъапlэхэр, кlэлэегъаджэхэр, кlэлэеджакlохэр. Тинепэрэ мэфэзэхахьэ зыфэгъэхьыгъэр адыгэ фольклорым, литературэм , шlэныгъэм, лъэпкъ культурэм, тарихъым зиlахьышlу хэзышlыхьэгъэ шlэныгъэлэжьэу Хьэдэгъэлlэ Аскэр ары.\nЗезыщ: Ятэжъэу Лlымафэ ихьакlэщ къыщаlотэрэ къэбармэ , хъишъэ – орэдыжъмэ ядунай хъырахъишъэ сабый дэдэзэ Аскэр хэщагъэ мэхъу. Щтэр зымышlэрэ л lыхъужъхэу шlум фэбанэхэрэм якъэбархэр илэгъу кlэлэцlыкlухэм къафеlотэжьых. Нэужым гъогоу Аскэр ищыlэныгъэ щыхихыщтым ахэр кlочlэ къэкlуапlэу фэхъух.\n(я 2-рэ слайд)\nЗезыщ: Адыгэ тхакlоу Еутых Аскэр итхылъэу Хьэдэгъалlэм ритыгъэм мырэущтэу тыритхагъ: «Хьатикъуае къыдэкlыгъэ Колумб есэты». Ащ шъыпкъагъэ хэлъ, сыда пlомэ игъогупэ адыгэ къоджэ цlыкlоу Хьатикъуае къыдищи адыгэ нарт эпосым иусэхэмрэ ихъишъэхэмрэ яугъоин дэмышъхьахэу, нартхэм «ялъэуж» тетэу къэралыгъуабэмэ анэсыгъ.\nЗезыщ: Хьэдэгъэлlэ Аскэр игукъэкlыжьхэм ащыщ мырэущтэу къыщетхы: , « Адыгэ лъэпкъ эпосым иугъоин, изэхэфын сызыфежьэм, илъэс 20-м ехъу ыхьыщтми сшlагъэп, ары пакlошъ , нартхэм ялъагъо псыхъохэр, хыхэр зэпысагъэчыщтми, тилъэпкъэгъухэр нахьыбэу зэрыс хэгъэгухэм саращэщтми сшlагъэп»\nЗезыщ: Къылэжьыгъ Хьэдэгъалlэм щытхъушхо: « РСФСР-м культурэмкlэ изаслуженнэ lофышl»(1982) , «Адыгэ Республикэм культурэмкlэ изаслуженнэ lофышl»(1992), « Адыгэ Республикэм илъэпкъ усакlу»(2006) зыфиlорэ цlэ лъапlэхэр тефэ шъыпкъэу къыфагъэшъошагъэх.\n(я3-рэ слайд)\nЗезыщ: Адыгэ лъэпкъым Аскэр филэжьыгъэм осэшхо фашlыгъ: къуаджэхэу Нэшъукъуае, Щынджые, къалэу Шъачэ и Псышъопlэ район яцlыф гъэшlуагъэу алъытагъ. Цlыфмэ шlу уалъэгъуныр,шъхьэкlафэ къыпфашlыныр насыпыгъ. Ахэри къылэжьыгъ Хьэдэгъалlэм.\n( я 4-рэ слайд)\nЗезыщ: Ипоэтическэ творчествэ зэпымыоу къыщигъэлъэгъуагъ тилъэхъан ицlыфхэм яlофшlакlэ, ящыlэкlэ –псэукlэ, ягухэкl- гушlуагъохэр, тилъэпкъ къырикlогъэ гъогуонэ хьылъэр.\n( я 5-рэ слайд)\nЗезыщ: Ау анахь гъэхъэгъэ инэу тхакlом ышlыгъэр нарт эпосым епхыгъ. Кавказым щыпсэурэ лъэпкъыбэмэ яжэрыlо творчествэ нарт эпосым чlыпlэ гъэнэфагъэ щеубыты. Ау ар адыгэ лъэпкъым игушъхьэ лэжьыгъэу зэрэщытыр Хьэдэгъалlэм къыушыхьатыгъ. Ащ фэгъэхьыгъэ монографическэ lофшlагъэхэри къыдигъэкlыгъэх.\n(я 6-7-рэ слайд)\nЗезыщ: Ахэм гурышэ- гупшысэ шъхьаlэу апкъырылъыр гоу, псэу апытыр къэзыушыхьатрэ нарт тхыдэхэр, усэхэр, орэ��хэр, пщыналъэхэр зэхэугъоягъэхэу адыгэ лъэпкъ пстэумэ абзэкlэ тхыгъэхэу томибл хъоу къыдигъэкlыгъэх.\nЗезыщ: « Нартхэр» адыгэмэ яэпос, ябайныгъ, лъэпкъым имонументальнэ саугъэт ин, историческэ гъогу инэу къакlугъэм иlорlотэ летопись, имытхыгъэ хэбзэ шапхъ. цlыфыгъэшхом, лlэблэнагъэм , лlыхъужъныгъэм ятамыгъ.\nЗезыщ: Ижъыкlэ цlыфым дунэееплъыкlэу иlагъэр, чlыопсым ыкlуачlэхэр къызэрэщыхъущтыгъэр, ащ « ишlагъэхэр» аlэ къызэрэрагъахьэщтыгъэхэр, гугъэ-гупшысэу яlагъэхэр, янасып зэрэфэбанэщтыгъэхэр нарт эпосым иорэдхэм, къэбархэм,пщыналъэхэм lупкlагъэ хэлъэу къагъэлъагъо.\n( я 8-9-рэ слайд)\nЗезыщ: Сыда нарт ыlомэ къикlырэр? Терминэу «нарт» зыфиlорэр тlоу зэхэт : «нэ» «тэ», Нэр зытырэр. Нартхэр зыщыlагъэхэр бэшlэгъэ дэд. Ахэмэ ауж къушъхьабэхэм ятеплъэ ахъожьыгъ, псыхъо шъхьафыби къячъэхыгъ,бэ ащыгъупшагъэри, ау нартмэ якъэбархэр къэнагъэх. Нартхэр цlыф цlэрыlуагъэх, цlыф лъэшыгъэх.\nЗезыщ: Нарт эпосым анахь лlыхъужъ цlэрыlоу къыщытыгъэмэ ащыщых Саусэрыкъо, Шэбатныкъо , Хъымыщыкъо Пэтэрэз, Нэсрэн Жакlэр нэмыкlхэри. Бзылъфыгъэ образэу къыщытыгъэмэ анахь къахэщых: Сэтэнае, Адыиф, Акуандэ.\nЗезыщ: Нартмэ зэкlэ зэхахи, алъэгъуи,зэрихьылlэхи, дэгъоу зэрагъашlэти, акъыл хахыщтыгъэ. Агукlи цlыфышlухэти. лъэшы хъугъэх. Ахэм афэгъэхьыгъэ къэбархэм , пщыналъэхэм , непэ тядэlущт. Тифестивали джары зыфэгъэхьыгъэр.\nЗезыщ: Тинепэрэ фетиваль зэрэкlорэм лъыплъэнхэу , щыкlагъэ тиlэми къэзыlон хьыкумашlэхэр дгъэнэфэных:\n1.\n2.\n3.\n4.\n5.\n( Классхэм агъэхьазырыгъэхэр къогъэлъагъох)\n(я 10 - 13-рэ слайд)\nЗезыщ:Нарт Сасырыкъо икъэхъукlэ гъэшlэгъоны.Цlыфыпсэр зыхэхъогъэ мыжъом ыкlоцl къихъухьагъ.Саусырыкъо нартэпосым лlыхъужъ образэу къыщытыгъэмэ анахь лlыхъужъ.\n( Я 6- рэ кл)\nЗезыщ: Сэтэнай –дэхагъэм исимвол.Джэуапышlоу, зэалlымсэр езытрэм фэдэу , нарт лlэбланэмэ акъылыгъэ, lушыгъэ аритэу яlагъ. Нэужым къэгъэгъэ дахэм адыгэмэ Сэтэнай фаусыжьыгъагъэу тарихъым хэлъ.\n(я11-рэ кл)\n( Я14-рэ слайд)\nЗезыщ: Шэбатныкъо ыцlэ къэlокlэ зэфэшъхьафэу иlэр бэ. Ау уемыхъырэхъышэжьынэу нарт хъулъфыгъацlэм « Щэ бэу зытырэр» къекlы.Ащ фэдэ цlэр нарт лlыхъужъэу щабзэр зиlашэм иlэныр епэсыгъошlоу щыт.\n(я 7- рэ кл.)\n( я15-рэ слайд)\nЗезыщ: Ащэмэз-нарт лlыхъужъ, ятэ зэкlодылlэгъэ Лъэгуц –жэкlэ мэхъаджэр еукlыжьы. Щтэр, зэкlакlор зымышlэрэ , пхъэшэгъэ ин зыхэлъ лlыхъужъэу эпосым къыхафэ.\n( Я10-рэ кл)\n(я 16-рэ слайд)\nЗезыщ: Нарт lадыиф- мыр эпосым къыщытыгъэ бзылъфыгъэ образ пстэуми анахь дахэу, ыlэмэ дунаир къагъэнэфэу щытыгъ. Щытхъоу пылъыр багъэу къэбархэм къахэфэ.\n( Я 5-рэ а кл)\nЗезыщ: Лъэпшъ- мыр нартмэ яапэрэ гъукl, lэпэlэсэныгъэшхо хэлъыгъ, зэ ылъэгъурэр ыпэкlи ыужкlи фэдэ амышlыгъэу, ыпшъэ умыкlонэу ышlыщтыгъ. Lадэр зылlэужыр ышlэщтыгъэп, lэ пцlанэкlэ гъучl плъыгъэр ыштэщтыгъ.\n(Я 5 –рэ б кл.)\n( я17-рэ слайд)\nЗезыщ: Хъымыщыкъо Пэтэрэз ятэ нахь лlэбланэ Нарт хэгъэгум исыгъэп.Янэ исп лъэпкъыгъ. Пэтэрэз къызэхъум цlыфыщэ ешъуагъэп. Ятэ зэрэпхъашэм къыхэкlэу кl��лэ къэхъумэ, нартхэр екlодылlэнхэм щыщтэхи, Инджыдж кlэй кlалэр къыданагъ агъэкlодынэу.\n( я 8-рэ кл.)\n( Я18-рэ слайд)\nЗезыщ: Нэсрэн Жакlэр- цlыфым ишlушl, къушъхьэм еlулlыгъэ нарт.Къэхъущтым нартхэр щызгъэгъозэрэ чыжьэрыплъэ лlыжъ , нартмэ япащ. Мы образыр грек мифологием хэт Прометей фэд.\n(я 9-рэ кл)\n( я19-20- рэ слайд)\nЗезыщ: Джы хьыкумашlэмэ гущыlэр ятэты:\n1.\n2.\nЗезыщ; Тифестиваль ыкlэм фэкlуагъ. Непэ зэкlэхэми нафэ тфэхъугъ. Адыгэ лъэпкъым ежь ыбзэкlэ ыусыгъэ эпосышхо зэриlэр . Ары зэкlэхэми зэдгъэшlэн, тызэрыгушхон, осэ икъу зэттын фаер. Тхэкlэ амал зимыlэгъэ адыгэм иэпос лlэшlэгъубэхэр къызэпичхи, тинепэрэ мафэ къынэсыгъ. Ащ фэдэ\nкультурнэ байныгъэшхор къэдгъэгъунэн, икъу фэдизкlэ уасэ фэтшlын фае.\n( Я21- рэ слайд)\nЗезыщ: Нартмэ яхьылlэгъэ къэбархэр илъэсишъэхэм цlыфмэ зэдалэжьыгъэ байныгъ. Нарт къэбархэм, пщыналъэхэм ямэхьанэ къыкlичрэп. Ахэр тэ къытлъыlэсынхэмкlэ зиlахьышlу хэзышlыхьэгъэ шlэныгъэлэжьэу Хьэдэгъэлlэ Аскэр Мыхьамодэ ыкъор псаугъэмэ мы мазэм илъэс 90-рэ хъущгъагъэ. Джары тинепэрэ фестиваль зыфэгъэхьыгъагъэр.\nЗезыщ: Кlэлэегъаджэхэу , кlэлэеджакlохэу хэлэжьагъэхэм, зызгъэхьазырыгъэхэм тхьашъуегъэпсэу ин шъотэlо. Ныбжьыкlэхэр, шъуилъэпкъ, шъуихэгъэгу шlу шъулъэгъоу, ащ зэрэхэжъугъэхъощтым шъуфэбанэу , псауныгъэ шъуиlэу шъущэl. Хъяркlэ.\n« Нартмэ ямашlо орэмыкlуас»\n(Хьэдэгъэлlэ Аскэр къызыхъугъэр илъэс 90 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ фестивалым исценарий)\nЗалым хьакlэхэри ,кlэлэегъаджэхэри, кlэлэеджакlохэри къычlахьэх. Магнитофоным адыгэ орэдыжъхэр къеlох.\nЗалым Хьэдэгъалlэм итхыгъэмэ къахэхыгъэ гущыlэхэр кlэлэеджакlомэ къагъэхьазырыгъэу пылъагъэх:\n1 «Сэ кlэсэныгъэу\nсыгу о пфилъыр,\nтихэку лъапl ,\nНыбжьи кlосэнэп\nШъхьацыф сыхъугъэу,\nНэгъунджэр кlэсэлъхьэкlи\nШъхьах фысиlэнэп..»\nХьэдэгъэлlэ А.\n2.«Нартмэ яижъырэ кlэнэу дунаим тепхъагъэр уахътэмрэ тарихъымрэ ялъэгъо зэжъухэм цэрыцэу къазытепшыпыкlыжьыгъэр лlэшlэгъу плlанэм ехъугъ.»\nМамый Р.","id":"<urn:uuid:5568328f-548f-4648-8c20-47b31fc06bd8>","dump":"CC-MAIN-2019-43","url":"https:\/\/infourok.ru\/gadagatl_asker_scenariy_otkrytogo_uroka_posvyaschenniyy_90_letiyu_pisatelya-440254.htm","date":"2019-10-22T05:47:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2019-43\/segments\/1570987803441.95\/warc\/CC-MAIN-20191022053647-20191022081147-00336.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9862949848,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9862949848175049, \"kbd_Cyrl_score\": 0.013547099195420742}","num_words":2285,"character_repetition_ratio":0.056,"word_repetition_ratio":0.17,"special_characters_ratio":0.175,"stopwords_ratio":0.018,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":4929.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЕДЫДЖБатырай Озбек–\nDr. YEDİC Batıray Özbek\nЭтнографи дер Черкессэн, 11 Единген, 2005\nEthnographie der Tscherkessen, 11 Edingen, 2005\nder Diaspora Tscherkessen\nХымэрыс Адыгэмэ\nЯ этнографический материалхэр\nМы тхилъыр, Германием сыкъэзык1уэгъэм шэгъэжьагъэу\nкъыздэ1эпы1эгъэу, игупщысэхэмрэ иш1эныгъэмк1э\nбэдэдэ иш1уагъэ къысэк1ыгъэу, Адыгэ лъэпкъымрэ икултурым фэгумэк1эу ик1ый фэлэжьагъэ\nПроф. Др. Йохьан Кноблохь\nсигуэпэдэдэу шъхьэшэ фэсш1эу фэсэгъэш1уэшъэ.\nDieses Büchlein widme ich an Herrn Prof. Dr.\nJohann Knobloch in Ehrerbietung, der mich seit\nmeiner ersten Stunde in Deutschland mit Rat\nund Tat unterstützte\nDanksagung\nMein Dank geht an Adige Pchuante, da die\nDruckkosten übernommen hat.\nТхилъым икъыдэк1ынык1э къыхэлэжьыхьыгъэ\nАдыге ш1уш1э хасэм тхьэ огъэпсэу есэ1о.\nBu kitapçığın yayınlanmasına katkıda bulunan Adige\nPchuante kuruluşuna teşekkür ederim.\nГущы1ап\nСы ц1ык1угъом шэгъэжьагъэу адыгэ 1ор1отэжьхэмэ сыгу афэщэигъэу щытыгъ. Къуаджэм сянэжь дэй иныбджэгъухэр къак1оу зэхэсыхэу оршэрыхэу е 1оры1отэхэр къа1отэхэмэ садэ1уныр сык1эсэдэдагъ. Сянжь, « А ск1ал гъогум к1уй уныыбджэгъумэ адэджэгу ба» къыси1оштыыгъ ау зыфаер фэсыымыш1эу, садэ1оу сахэсыгъ.\nЕджап1эм иянэрэ класы фэдэм, адыгэхэмэ фэш1ы информацые ныкъо-тыкъохэр къытлъэ1асы хъугъэ. Анкара къалэ университетым шэджэрэ Дзыбэ Намыку ак1эрэ бэу ыш1уагъэ къысэк1ыгъ.\nСянэжь къи1отэрэ 1ор1отэхэр стхынэу тэсыубытагъ ау алфавит си1эгъэп. Сэр сэрэу алфавит зэхэзгъэуцузи апэрэ 1ор1отэхэр ик1ый орэдыжьхэр стхыгъэх.\nЦ1ыфыхэмэ садэгущы1эмэ е куп сыхэсэу зэхэсхыгъэ орэдхэр, 1ор1отэхэр, хъышэхэр ик1ый нэмык1хэри стхыжьынэу езгъэжьагъ.\nАнкарэ къалэм еджэнэу сыызэк1ом апэу Къубэ Шэбан итхыбзэ ит1анэ кирил алфавитыр зэзгъаш1ы кирилк1эрэ стыхэнэу езгъэжьагъ.\nМы тхилъым дэты матэриалхэр къэзы1отэжьыгъэхэмэ ац1эхэр материалым къык1элъык1оу стхыгъэ. Ахэм гулъамытэу къа1охэрэр стхыгъэ. Ахэмэ «Тхьа шогъэпсэу» ясэ1ожьы.\nАдыгэ литературыбзэмк1э къэзгъэтэрзыгъэр Унерыкъо Рай. Айый сиг1опэдэдэу тхьэ егъэпсэу есэ1о. Ау хэукъоныгъэхэр техтхэмэ къахафэмэ ар зыфэк1ожьырэр сэры. Сыда п1омэ, матерялхэмэ якъэ1ок1э диалектыр къэзэгъэнэныр ш1эныгъэмк1э нахь ек1оу сэлъэгъу.\nЕдинген, 2005\nРахьмэм игъыбз\nА тхьзумафзр къзсымз я чылысзр къагъаджз,\nАзанэ джэ макъэ гущэм сэ сыфы1зхъопс.\nуей нэ, узй нз ринз,\nузй нз рынз, рый\nРахьмэ мыгъом тхьзр еуый.\nУей нз, узй нз рынз, рый.\nУэй нэ, узй нз ринэ, уэй нэ ринэ ри\nЗянэ мыгъом Тхьар еуи,\nУэй нэ уэй не рынэ,\nУэй не, уэй нэ ринэ ри.\nуэй нэ ринэ, ри\nАй сыныбджзгъу ошхьзхзр.\nУзй нэ ринэ. ри.\nА, Истанбулы къур1аныхзра къзсэгъзбззрабзэ,\nА, къолэбзыуы гущэхэр а къысагъзгъэщх.\nЖъыу\nА, нэ1э мазэ мэзишырый а сз къэсэнэ1э,\nА. сы пшыхьашхз хэ1эжыры къолыжьыгъзгъугъ.\nЖъыу\nА, сы лзхъыстэн цуакъэ гущэри а къэсэгъэлъзхъуа.\nА, къыслъыхъуи сыдазгъзхыгъзр джаурыжьы нашху.\nЖъыу\nА, сы данэ джанз гущэр ар зэрэгъзбухъуа.\nА, ныбэм ихъу1згъэ гущзр къззакъыжъы нашхъу.\nЖъыу\nА, сымэсэй джанэ гущэр нэпсыи егъэшъуа1.\nА, сыбгъэшъу оыжьы гущэр къэзакъыжъы гъогу.\nЖъыу\nА. тыкъузжьз 1злзхэри а чардакъым еса,\nА, тыкъузджэ нысэхзри месык1з ззрахь.\nЖъыу\nА. сылэхъыстэн цуакъз гущзм1 сы лъакъор къзфыза,\nА, сыгур мзузы гущэзы а гъыбзэр сэуыс,\nЖъыу\n(Лъэпкъ гъыбз. Къззы1ожьыгъэр, Жанматз Гощэхъурай. Анталия къалзм епхыгъэу Зивинт (Бгъошэхьабл) шишзу, Елеме къуаджэм Едыджмз анысэ хъугъзу 1 968 илъзсым жэри1оу)\nЧэбэхъан иорэд (1)\nОрэ нирз\nТи лъзп1эныгъз зи1э\nАлыхьыр сыочыл.\nК1зк1ожъы джаурыр политикэ тзуэ\nПолитикэ тэуап1эр Хьажьыбрам иун.\nЖъыу\nСилэгъунзри тахътэ ээрыхъ,\nСыгум ихъык1ырэри Моем ешат ( ерзшат).\nЖъыу\nЭыпщыжъы си1эзы эзрэнэзакъу,\nЕ, лъзп1эныгъэ зи1э Алыхь,\nШъуи 1элэ закъом фэдэкъабзэ шъохъу.\nЖъыу\nЗы гу1ащъэ си1эзы гуошз шъорык1у,\nГу1ащз шъорык1ом сигъэунэхъугъ.\nЖъыу\nШъуиунэ лъэгзшхор къэзэрзгъажъу,\nКъэзгъэжъуэгъэ Алыхьым шъурегъзтэкъох.\n(Шыгъур и1элэ закъоу, Чзбэхъан къыфашагъ ау 1элэ къафзмыхъу зыхъум щырагъэнэжьыгъ. Арыти Чэбэхъан мы орздыр ыусыгъ. Чэбэхъан Елемэ къуаджэм, Шыгъурыр Зивинт къуаджэм щыщыгъ Къззы1ожъыгъзр , Сабрие Бгъузшз. Хьэкъо Сзлим ипхъу)\nПолитикэ: Хъыбар къэзыхь\nТахъте:туркыбз: Пхомб\nЧэбэхъан иорэд (2)\nЗы пшыжьы си1эзы зэрэнз зэ1уак1,\nШъу 1алэ закъо шъу1ззы оэкъарз.\nУнз лъвгз гушзр унзжьузгъзр,\nШъукъззгъэхьыгъэм шъукьырэтэкьох.\nСлъзгъунз тахьтз ззоых.\nСгум ихъык1ырзр мрет ешат.\nСз уэкъреж джауырыр политике тзу,\nТэлэ тэуап1Эр Хьэжьыбрам иун.\n(Гошэхъурай Жанчат)\nЗэнэ пш1к1уй\nШапсыгъэ ныожь горэм зы 1элз закъо и1эгъ. 1злзм къызищагъзр мэфэ пш1 ык1утфмыхъугъэу, нысэр лэгъунэм 1есзу заом к1уагъэ. 1злзр заом къыщаук1ыгъ. 1элэм икъуаджэ -зэрук1ыгъэр- яз1ощт л1ык1ор к1уагъз. Апэу мэщтым к1уизы, немаз иш1изы, джэмз1зтыр иуж итзу ныожъым иунз к1уагъэх. Ныожъыми унэм немаз ыш1ыштыгъ. Л1ык1охэр блэк1зу къыблэк1ы къэс, яжаоу унзм ридзэрэр ныожым елъзгъу. Сэлам итизы къыззплъзк1ыгъ: «Къак1о къак1о, си1зл къеблагъ1! Сэры гущэм симы1зжьыгъ, оркъы шъаомз я къзк1ожьык1 яорэдэ» ы1уагъ. Ет1анз ныор хьак1эщым ящизы фэтхьаусхагъзх. Нысэри мазэ лзгъунэм 1есизы, зипхъухэмэ яунз ащэжьыгъ.\n(Гошэхъурай Жанчат \/ 20.10.1965 )\nЗаом ефэхыгъэхэр\nШапсыгъэ 1злибл шы1згъ. Мыхзмз ны закъо я1зжьыгь. Ззшиблыр заом к1уагъэх. Ззпстэури къаук1ыгъ. Янэ ез1ожьыщтыр къу1аджэм къэк1уагъ. Ным хьа1эщым игупз игъзкьабззу 1утыгъ. Къэлапчъзмк1зрз зыдэплъым, л1ы горз шым къепсыхыгъзу, шым ишхо и1ыгъзу щытэу илъэгъугъыгъ:» Къэблагъ си1зл1!» й1уизы, л1ыр ригъзблзгъагъ. Шыри рапхыгъ. Ит1знэ ныожъыр еупчъ1ыгъ: « Хэт щы1, хэт яук1ыгъ.» «Ззнз Пш1ык1уй, Къзнзукъо Мыхьамед. Жаныкъо Яйтзч,\" къаук1ыгъэх ы1уагъ. Л1ым къымы1оу ит1анэ ныожъым ш1зхдздэу:\"О укъызфзк1уагъэмэ афэдэу, шапсыгъэ шузмз къалъфыжьын шьхьак1э, Зэнз Пш1ык1уй, Къанзукъо Мыхьамед. Жаныкъо Айтзч фэдэу л1ыбланэхэр, Абзах шъузмэ къалъфыжьынэп» и1уагь. Джзмзхьзтыр къак1уизы фэтхьаусхагъзх. (Гошэхъурай жанчат)\nХьаткъошхор\nХьаткъошхор иц1эу зы л1ы горэ щы1эгъ, Джай фздзу Гъзрынаджз зыц1эу пшъашъэ гори щы1згъ. Хьаткъошхом, пшъашъэм макъз ригъэ1угъ, « Шы 1ус матз къысфэрэгъот!» Пшъашъзми, хьамц1ый матэ фаригъэхьыгъ. Хьаткъошхор губжыгъз. Пшъашъзми моштэу ифэтау фиригъэхьэжьыгъ: «Шы1ус мати згъотыныгъ, ары шхьак1э ззошхо ззхъум Хьаткъошхор я1згъ, гъэблэшхо зэхъум хьамц1ый к1ысыжгорзм щызэззогъагъэу, ит1анз кобйи зэзэогъэх.»\n(Гошзхъурай Жъанчат)\n1 э л э ц1 ык 1 у\nАдыгэ урыс заом урысыдззр адыгэ къуаджзм къытзохизы ззк1эри зэтыраук1ыхьэгъзх. Ау зы 1злз ц1ык1у горз сыд фздзми къали-жьыгъ. Нэмык1ы къуджэ горэм 1оф и1зу адыгэ горз къыззк1ом хъугъз- ш1згъахэм ��ъытзхьагъзти, «псз зыпыт къагъзнагъ шъу1уа». и1узы яхэплъыхьэурзу 1элэ ц1ык1у закъор псз хэлъзу къахигъотэжьыгъ. Л1ым 1злзр къиштизы игъогу тзхьажьыгъ, Япэу къыпз1уфзрз къуаджэм унагъо горэм хъугъэ~ш1згъзр афы1уатизы 1злэри къафищинызы, ежьыр заом к1уагъэ. Унагъом 1злз ямы1зу шытыти зи ежь я1элэдэдэм фздзу яп1угъ ягъзсагъ. 1злзр ины хъугъэ. Иныбжь илъзс пш1ык1уитхым нзсыгъ. Къуаджэм зытемык1орэ к1алэ дэсыгъэп. Адыгэ-Урыс заори уцугъагъэп. 1злэр заом к1онзу янэ елъэ1угъзми уныбж икъугъзп ы1уизы фидагъзп. Джарзщтэу иныбжь т1ок1ым нзсыгъ. 1элэр джыри янэ заом к1онэу фиты къыш1ынэу елъз1угъ. 1злэм къытиригъаззу к1элз1уззпыты ззхъум фэмыщы1зжьэу фитыныгъэр ритыгъ. 1 элэр шыуанэ зэтирилъхьизы дзк1ынэу зежьэм, янэ ышхьзц благъэ тхъузгъзр пиупщ1изы онз къуапэм пилъагъ. 1элзр к1омэ к1омэ зао ш1ып1зм нзсыгъ. Эаор ззпыугъзу тефагъ. Ау зэрэхабзэу адыгэхэмз я щыщзу ук1ыгъзхэр къаштэжьын я1о, ау урысыдзэр къэо хьэдэхэр къарагъэаштэрэп 1элз ц1ык1ур ишы тэт1ысхьизы, зыми емыдэ1оу заор щыззк1о-к1ыгъэ ш1ып1эм хахьизы, зырыз зырызэу зэк1э хзук1ыхьагъз адыгэхэр щэ къытемыфэу къахихыжьыгъ. Джарзу л1ыгъз зэрихьа-гъзу къа1отэжьы. Щзр къытэзымгъэфагъэр янз уанз къуапэм къыпилъэгъэ ишхьац благъэ тхъуагъэр арэу, къа1ожьы\n(Гощэхъурай Жанчат)\nНарт л1ыхъужъ\nНарт л1ыхъужъ горэм, нартыем изыкъуа1пэ нэмык1 л1ыхъужъ горэ зрэшы1эр зизэхэхым, ил1ыгъэ зэригъэш1эн пае лъыхъунызы къигьотынэу гьогу тэхьагъ. 1еупш1эмэ к1омэ, 1еупш1эмэ к1омэ, шыжэк1эрэ зы жьонак1о горэ ылъэгьугъ. Шым ипэ 1ак1эрэ игъази ечыпэуагъ. Жъонак1омди зынэсым, фэсапшы рихыгъ.\nОпсэу къэблагъ хьа 1 эр, и 1 уагь жъонак 1 ом. Щысак1о сыкъэк1уагъэп. Мый фэдэ нартым иунэ слъэхъу. Жъонак1ом цубл зы1еш1эгъэ пхъэ1эшэр изы1эк1э къи1ати:\" Модэ мо унэр 1ары иунэр\", и1уизы къигьэлъэгъо1эгь.\nНартыр шым ечыпауи унэм к1уэгьэ. Дэхьап1эм къэлапчъэ 1улъыгъ. Къэлапчъэм пхъэ зэпыдзыгьэу 1улъхэм языр нартым ишыбгъэ къынэсыштыгъэ. Нартыр ек1уал1изы изы1эк1эрэ зи зихимыш1эу бгьукъухэр къы1уидзыгьэх. Ар зылъэгъугьэ унэрыс\nбзылъфыгъэм- нартым илъэшыгьэ къыгуры1уагъ ик1и гу1эгьэ.\n\"Мыр сэ сшынахъыжъи нахь лъэшэу шыт,\" зэри1ожыыгъ.\nПшъашъэр псынк1эу унэм къик1изы, хьа1ер хьаешым\nригьэблэгьагь. Ихьа1эгь, игъэшхагъ.\nШэщым нартыр шыежьыгь. Пшъашъэр джай ежэти,\nшэфэу унэм ихьизы, илъэгухэр, хьа1 ем илъэгумэ\nдыриусэйый пшэдий нэфшагъо нэсы шылъыгъ. Нэфзэ1ичы пэтэу теджизы хьа1эшым ик1ыжьыгъ.Нартыр къызэтэджыжым зэрэмыдэгъужьыр къыгуры1уагъ. Пшэдыишхэм бысымыр хьа1эшыым къихьызы еупш1ыгъ:\n-Узлъыхъурэ нартыр сэры. Сыд угу къэорэр? Сызлъыхъурэр оры, ул1ыгьэ зэзгьэш1энэу сыыкъэк1уагьагь, ау о усэмызаоу пшъыпхъу сыкъирыутыгь, нахь о укъыспирикъушуныгьэп, къыри1уагъ.\nНартыр ишы тетысхьажи къыздэк1ыгъэм к1ожьыгъ.\n(Гошэхъурай Жанчат)\nСаусырыкъо\nПасэм Адыгеим нартхэр а1оу ц1ыф лъэпкъы исыгъ. Ахэр бэлэхьау, л1ыхъужьэу шытыгьэх.Нартымэ анахь дахэу ик1ый 1ушэу шытыгьэр Сэтэнайгуашэр 1арыгьэ. Ай нартмэ ячэмахъо ш1уылъэгьуштыгь. Чэшы горэм хихьанэу т1урзэгуры1уагьэх. А чэшым ш1ыр зэхэкъутэу уае хъугьэ Псыыхъом зыкъы1этыгь. Т1ури зэлъэмы1эсэу бгьут1ук1эрэ къэнагъэх. Чэмахъожьым псынджы т1эк1у къишти иухъурэйый, иугьони ригъэхъуагъ. Ит1энэ игъэпити Сэтэнае фидзыгь. Ик1ый мыр ри1уагъ:-Сэтэнай къэсыдзыгъэр штэ, унэм хьэ1 Мэзибгурэ мэфипшрэ зытэш1эм 1элэ къэхъугь. Ыц1эСаусырыкъо фаусыгъ.\n(Имран Тхьаухъу. Йордание 1975)\nБзылъфыгъэ убэхэрэр\nНартхэмэ шъузхэр ямгъэубэнэу агу илъэу зэк1эри \" сыд я1ошт? Сыд аш1эштыр?\" а1узы унэ ин горэм раш1ыхьэгъэх. Арити шъуз горэм «Жу1агъо къэфэхыгъ.» адрэм «гъуарзэм маш1о хэнагъ,» къы1уагъ. Пй тэтэу убэхэурэу пчыыхьэ зэхъум «Саусырыкъоаук1ыгъэу къахьэжьы!» я1узыы пчэр къы1уахизы каут1ыпшыыжьыыгъэх. Шыыпкъэдэдэу джа дэдэм Саусырыкъом ихьэдэ къахьэжьыштыгъ.\n(Махьмуд фидан)\nБжьизц1к1у\nПасэм адыгэим зы шъуз горэ шыпсэуштыгъэ. Илъэс пшъагъэхзр ш1эхэу блэк1ы шхьак1э, 1элэгъу1алэ къыфэхъугъэп. Мый игупшысэхэмк1э, лъэщэу гукъэуэшхуо и1эу псзущтыгъз.Мафэкъэси зы 1елэ горз къыфэхъунык1зрэ лъз1оштыгъэ. Лъа1орэм къыдэхъущтыгъэнк1й, къок1ын, 1елэхъгорэ къыфзхъугъ. Гуш1огъур ,тхъэжыныгъэр гупсэфыныгьэ и1эу хъугъэ. 1алэм хэхъоштыгъэп. Къызыхъугъэм шэгъзжагъзу бжызц1ык1у нахъи нахъ ины хъугъэп. 1алзми Бхъизц1ыку фаусыгъ, янэм гуш1огъур мафэ фзмыхъоу.\nГъэхэр блзк1ыкъзс янэ нахъи нахъ гукъэо и1эу хъугъэ. Мафэгорэм:\"зи уш1уагъэ къэмык1ми уягъз къэмыгъэк1″ и1уизы унэм рифыгъ. Гъомылапхъэу Адыгз къое ц1ынэрэ,хьажыгъэ т1экурэ ритыгъ.\nБжизц1ык1ур к1омэ к1омэ псыхъошхо горэм пэ1уфагъ. Псым зэлпырык1ы иш1оигъо шхьак1э къыфифагъэп. Джадэдм псыхъом 1адрабгъук1э, шыг жьаум щыеу 1элъэу иныж горэ ылъэгъугъ.\nБжизц1ыку шхъыпьц1ыгъэ. Иныжъым екууагъ: хэта 1абгъум шыеу шылъыр? Къзтедж,къызэпырик1,сыблэх мыдэ псым!\"\nИныжъыр къэуыщыгъ. Зиплъыхь зикъыблъыхьажы шхьакТэ зый ылъэгъушъугъэп.\nГубгхыгъэ :\"Хэта зызымыш1эжъэу сыкъэзгьзушыгъэр? Укъызысыу-бытык1эрэ мы мыжъоу с1ыгъыр зэрэзэхэскъутэу узэхэскъутзн,\" и1уй мыжъоу икъутагъэхэр игъэутысагъ.\nБжизц1куры зэ1эбэк1ый,хьажъигъэр къыщти: \"мыдэ къаплъэ! Сэ сыкъызык1оык1эрэ мы мыжбор, зэрэсыхьажьэжьыгъэу усхьэжын,\" и1уизы хьажыгъэр ыгъэутысагъ.\nИныжъыр ылъэгъугъэм т1эк1у игъэштагъ. Е1эбзхьи мыжъо къышти екуожьыгъ:Мы мыжъом псы къызэрэхэсфэу псыр къупхэсфын\". Бжизц1ык1у зи зихиш1агъэп\" зэ1эбэк1ьи, адыгэ къое ц1ынэр къырихи екьуожъыгъ. :\"Къаплъэ мыдэ, сыкъыблэк1ымэ мы мыжом псыр къызэрэ1эзгъэшэу ,\nпсыр къуп1эзгъэшын!\" къое ц1ынэм псыр чачэу къы1эшыгъ. '\nИныжъым мыр зэлъэгъум шмнэжъыгъ. Псыхъом къыззпырык1и\nбжызц1ык1ыр адрабгъу итамэ тиригъэтысхьи зэпирихигъ.\n-Сыд къупфэсш1эсн джыр, ы1уагъ.\n-Уиунэ сыхь! бжызц1ыкьу1м, ы1уагъ.\nИпыжыми упэм ихьагъ. Адрэ иныжъмэ бжизц1ык1ур залъэгъум:\" сыда мы къытфэпхьагъзр? \"1ащтэу шъумы1о бэу лъэшэу шыт, тшхьа бэлэхьа къырилъхьан ит1анэ. Хъугъэ ш1агъэхэри къафи1отагъ. Иныжъыхэр шынагъэх. Щэшым зыщыек1эрэ яук1ынэу зэтирагъэпсыхьагъ.\nБжизц1ык1у 1ушдэдэу шытыти щэщым п1эм хэмнгъуэл1хьэу, мэк1эим зы къопэ горэм къогъол1хьэгъ.\nЩэщныкъом инжъхэр унэм фэсакъыхэурэу къихьэгъэх. 1аыгъы бэщыхэмк1эрэ п1эр аутыгъ.\n\"1ар псзуэу къэнэжыгъэп къок1ын,\" а1узы унэм ик1ыжьыгъэх. Бжызц1ык1ыри къы1эшхыпц1ьзи мэк1эйым къэхыжьизи п1эм хэгъолъхьажьи щыежьыгъ.\nПшэдыим къэтэджм иныжымэ я1энэ къызек1уал1зм, агъэш1э-гъоэгъ.\nАнахъыжыдэдэр еупш1гъ:\n-Нычэпэ сыд фэдэу ущыягъ? Узгъэгумэк1ын зылгорэ хъугъа?\n-Т1зку бжьдзэхэр къысэцакъи сагъэгумэк1ыгъ шхьак1э, бэу яеягъэ къысэк1ыгъэп, и1уагъ бжизц1ык1ум.\nИныжъыхэр нахъ щынэжьыгъэх. Щэш хъужьыгъ. \"Мы щэщым псыжъогъэ п1эм хэк1энэу\" ригущы1эгъэх. Бжизц1ык джыри щэщым эк1аим тэгъолхьэгъ. Пщэдыешхогъум гуш1опц1эу 1анэм къызпэт1ысхьэм иныжъмэ нахьи нахь ягъэш1эгъуагъ. Иныжъымэ анахъыжьыр еупш1:\n-Ти хъак1зр мы щэщым сыд узгъзгумэк1игъзу зыгорэ къыхэк1ыгъа? -Хьа1у. Боу сытхъэжъэу сыщыягъ. Т1зк1у фабети сыпш1энт1агъ нэхъэу пэми1 гумэ1и си1агъэп.\nИыхъхэр нахъи нахъ инэу шынагъэх. Ешхъушхъухьанк1эри шынэжъыгъэх. Ягъзшхагъ, рагъэшу1агъ. Зыбгьук1эри бжизц1ык1ур\nзэрарагъэк1уэжы1штым егушыпсыщтыгъах. Мафэхэр\nш1эхэу блзк1ыгъ. Мафэ горэм къыри1оагъ:\n-О бжизц1ык1у, тэ щэщи мафи тымы1оу тэлажьэ. Гущы1эм пае мыжъуом шхыныр къыхэтэфы. Ори укъыддэпсэуынэу угу хэлъымэ укъыддэлэжьэн фае.\n-Хъун, боу шъуздэлэжьэн. Умылажьэу ущхэшъуна? Сыд я1орэр:\n\"улажьэмэ лыжь пщхын умылыжьэмэ лажьэ къупк1оц1ыфэн.\nИныжьыхэр гуш1уэгъэх. Пщэдыим иныыжьэ яупш1ыгъ:\n-Сыд 1офэу тш1эштыр?\n-Мэзым ук1оны пхъэ къэпххьышт.\n-Хъун. Мыдэ к1эпсэ къысфэжъугъот!\n-Сыд к1апсэмм епш1эштыр? Ош уфаеба?\n-Хь1у!\n-1алэ к1апсэк1эрэ сыда пш1эшьыр?\n-Щыгъэу мэзым к1этыр къызэк1оц1ыпхэнызызэк1эри къэслъэ-шъущт. Хэт мафкъэсми мэзым к1оу пхъэ къихьэу 1утыщтыр.\n-Хьа1у хьа1у, хъуштэп. Ит1аээ тиунэгъумэ табгъэзошт.Тыфаеп улэжьэнэу. Шыс узэрэфаеу!\nДжаштэурэу уакътэбэ блэк1ыгъ. Къытырагъэзи бжизц1ык1ум-ди къэк1огъэх.\n-Улэжьэн фае! къыра1уэгъ.\n-Адэ слэжьэн. Сыд к1эштыр?\nПсынэу мэзым к1этым ук1онызы мафэкъэc псы къэпхьышт!\n-Къэсхьын бэу! Модэ хьэнцэрэ ш1уэнэрэ къысэшъут!\n-Шалъэ уфаеба?\n-Сыфаеп. Мафкъэси псы къэсхьэу гъогу сытэтына. Псынэр къыхэст1ык1ынызы къэсхышт. Тытхъэу псы шагъом тэшъоу тышысын.\n-Хьа1у хьа1у ари хъунэп. Тыунэгъуми а псынэм псы рахы. Къытэзэоштых. Ари хунэп . Шыс, тыфаеп уылэжьэнэу.\nИныжьхэр нахь щынагъэх. Бжызц1ык1ум зи и1орэр т1у къырагъэ1ожьыгъэп. Ягъатхъэ, ягъаш1о.\nАу Бжызц1ык1ур езэщыжьыгъ. Икъуэжьэ к1ожынэу тирыубытагъ. И гупщысэ иныжьмэ зари1ом гуш1уэгъэх. Зыфае мафэ дэдэм къэзыхьыгъэ иныжьым итамашхьэ тирагъэт1ысхьи гъогум къытырэгъэхьыжьыгъ. Икъуэжьэ къынэсыжьыгъэх.\nХьэк1эр хьэ1эщым ригъэблагъи, бжьызц1ык1у янэди ихьэгъ. Янэ хъугъэ-ш1эгъэхэр фи1отагъ. Иныжьым зызэрэфиш1ыштыр къи1оштыхэри ригъэш1эгъ. Янэрэ икъорэ хьэ1эшым ихьэгъэх.\n-Фэсапш хьа1эр, ы1уи ригъэблэгъагъ.\n-Опсэуыжь бысым гу1ащэр.\n-Нан, тихьэ1э мэл��к1э л1агъэ. Лы гъэгъугъэр ик1асэдэд. 1анэм къытэгъэуцу.\nХъун! Ау лы гъэгъугъэр жъы хъугъэ, ш1анэм тыфэнык1у.\n-Ари къэдгъотын 1офэп. Иныжьым нае-наеу епл1ыгъ. Иныжьым бжьыц1ык1ум къы1онэу зыфаер гуры1уагъ. Ыпсэ щыщынэжьэу к1эзэзэу ежьагъ.\n-Сэ сыгъэк1ожь. Сыут1ыпшыжъ, сигъогу шыжьэдэд, ы1уагъ.\n-Бжьизц1ык1у зэхимыхы фэдэу зеш1ы. Иныжьыр нахь мэщынэ, нахь елъэ1у.\n-К1ожь ай фэдизэу гузэжъоэгъу уи1эмэ, зе1ом \"ох.ох\" ы1уизы зышылъэти унэм илъэтыжьыгъ. Иныжьым и\"ох, ох\" макъэм и жы бжизц1ык1ур к1ашъом иригъэпш1эгъ.\nБжизц1ык1у къызефэхыьым къызшыхъушъути, пщэм илъэти\"къэуцу, къэуцу\" ы1уи шхьак1э мыуцоу к1одыжьыгъ.\nТурцые-Рейхьанлы\nДзыдзыу\nДзыдзыу дахзри пщащэу щыс.\nЯры икъори епсэлъыхъу,\nЯнз ятзми ара1узгъ,\nКъаратынэуи къара1уагъ,\nКъарамтынзуи къара1уагъ,\nКъысзшъумтыгъэми сышъуфэраз.\nЯры икъори къзшзсым,\nДзыдзыу дахэри ш1ыбым дэс,\nМэз лъапэми къызк1зхьзм;\nМзз чэтыхэри к1этэ лъат,\nДзыдзыу дахзри къэлъзтэх,\nЩ1ым нзмысми ипсэр хзз,\nТхьзр къысауи тэ усхьын,\nТадэй усхьэнри ти орэд,\nЧъыг шъхьзпэм упыслъхьзнти,\nКъолэбзыумэ усш1уашхын,\nШ1ы ш1згъым у1эслъхьзнти,\nХьэмлыужъмз усш1уашхын.\nШъуиунэ усхьыжьынти,\nЗэшиблыри бланэм фэд,\nТиуне усхьыжынти,\n«Тимхьздэри къыдзмыхь,» къыса1он,\nСгужъуак1з удэслъхьзнти,\n«Хьэдэмэри къуппзуы,» къыса1он.\nТыжьын къамзр иш1уанэу,\n1эхъомбипш1ыр ыхьэнцэу,\nДзыдзыу дахзри къык1элъхьажь,\nЯры ыкъори къэшэсыжь.\nХьэк1зшыми къызк1эхьэм,\nКъамыл пщыным къырегъа1у.\nИшнахьыжъми зэхеш1ык1,\nНысзу щысми тэ тиныс,\nХьздэу щылъми тэ тихьэд,\nДзыдзыу дахзри къык1ахыжь;\nХьздэ мыгъэпк1ыгъэри агъэпк1ыжь,\nЯры ыкъори къэшэсыжь.\n(Лъэпкъ орзд, Турцые)\nАдыиху\nДзрыц1ык1урэ дызоролъэгъу,\nУэр си Адыиху,\nДзрыц1ык1урэ дыззпылъ,\nСи щы къарэри къызш1экъуэдэри,\nУи шъхьэнгъубжьэм сынок1уал1э.\nИ шхьэнгъубжьэр къызэ1ух,\nШым докъобри дз дожъэжъ,\nГъогу дымыш1эм дынытохьз.\nМэз ш1згъым дыныш1о1к1,\nСы шы къарзри ш1олъзтык1,\n«Усф1охохри усо1эук 1.\nЕуэ уэй, еуэ узй,\nУэр сы Адыиху.\nТзнэ дзнз мыгъом сэ усхьын,\nУэр си Адыиху.\nХуарз гущхьзм ятеслъхьанши,\nКъолэбзыумэ усф1ашхын,\nЕуэ уей, еуэ уей,\nУзр сы Адыиху.\nТзнз дэнэ мыгъом сэ усхьэн,\nХьэдэ гушхьэм утэслъхьэнши,\nУэр сы Адыиху,\nХумп1э цзгухзмэ усш1уашхын.\nУэр си Адыиху.\nАдыиф\nМэз атакъзри къыхзлъэти,\nУзр с адыиф.\nШыр к1зльэти усш1оук1,\nСэ с адыиф.\nЖъыу: Еоуей, ео уей,\nУэр с адыиф.\nМэз к1эгым ук1зслъхьэнти,\nОр си адыиф.\nХьак1э – къуэк1 эмз усцуа1шхын,\nСэ си адыиф\nЖъ:\nЧыгы шхьэпэм сз утэслъхьэнти,\nУэр с адыиф.\nКъолз бэыумз усцуэ1шхын,\nСэ с Адыиф.\nЖъ:\nШъо шъуадзжьы сэ усхьзнти,\nУэр с адыиф.\nЗэкъошиблым саш1ол1ык1и,\nСз с Адыиф.\nЖъ:\nТэ тадэжьы сз усхьынти,\nУэр с Адыиф.\nХымэ хьздэри къы1умыхь,\nСэ с Адыиф.\nЖъ:\nХымэ хьэдэри къы1умыхь,\nТыдэ гушзми сз усхьзжьын,\nСз с Адыиф.\nМысэрэкъо\nНзгъои хьзр 1озазэр\nЖьыу: 1а хьэй ай ай ай\nНэгъоипхъур къыдок1ыр\nАй, Мысэрэкъо.\nНэгъоипщым ззхехыр.\nШахьай ай, ей, ей\nСагъындакъыр зэ1узшыр,\nУой Мысэрзкъо,\nХзт мыгъом урикъош.\nЖъыу\nМысыраным сирыкъош.\nЖъыу\nШыбз пш1ык1утхур пш1уэмак1э.\nЖъыу\nШы пк1эгъолэжъыр тэслъхьзн1а.\nЖъыу\nШы пк1эгъолэжъыр пш1уэмак1а.\nЖъыу\nЭыгъэ шыш1эр тэслъхьзн1а.\nЖъыу\nДэнэ дэнэ усхьыжын.\nЖъыу\nСи хьзш1зщ1ым сыохьыжьын.\nЖъыу\nУи хьэш1эщ1ым удохьэжь.\nЖъыу\nУядэжъыми сыд жет1эн.\nЖъыу\nУ1агъзхур схужьеф1зн.\nЖъыу\nУ1агъэхъур жыдо1э.\nЖъыу\nУянэжъыми сыт жед1эн.\nЖъыу\nУ1агъзхур схужеф1зн.\nЖъыу\nУ1агъэхъур жыдо1э,\nЖъыу\nКъуаджэм дэсым сыт жет1эн.\nЖъыу\nУк1ыгъэри жыдэ1о,\nЖъыу\nЗэшыпхъуищым ззхеш1ык1.\nЖъыу\nШхьэцы данэр къырацунтхъ.\nЖъыу\nТыжын чы1ухэр зэгомхыжь.\nЖъыу\n(Лъэпкъ орэд, къэзы1ожьыгъзр; Нэдждэт Хьатам)\nРихьаные Ят1эр\nРихьаные ят1эр,\nЗэрэ ет1агъори.\nУнз нзгъуит1уми,\nСыдахьэхыгъ гущи сэ.\nУнз нэгьуит1ури,\nДышъэ сыхьзт гущи.\nСыхьаты пл1анэк1з,\nСыгум укъзк1ы гущи о.\nСыгум укъэк1ымз,\nСыбгъз сетхъожьы.\nСыкъызэпхъок1ымэ,\nП1огу нэ1ы гущэ ба.\nСы 1зшап данзри,\nЗрэпсыбзэу.\nСыпсэр хэзыфэ,\nСигум укъзк1ы гущи о.\nСиадыгэ па1ори,\nНэт1эгурысти.\nСикъзшэн дахэри,\nДэк1о ц1ык1у гущи сэ.\nСиданэ джанзри,\nЛъабжъзм къынзсы.\nАбзахэ нысэк1э,\nСыд сылажьы гущи сэ.\nСи шышхъо ц1ык1ури,\nПсыхъом щэуджыри.\nСикъэщэн дахэри,\n1эгум щэуджыри.\nСиадыгз къамэри,\nТыгъэм пзш1зтыри.\nАдыгз малъхъок1з,\nСыд силажьз гущи сэ.\nСы джанэ гъуз1пзм,\nХъуныр хз1згъ гущи.\nМы 1офыр хъунк1э,\nСитхьзм селъз1у гущи сэ.\nСигъонмэндж лъапзр,\nЗэрэлъэпэ быхъу гущи.\nКъэщэн зэблэхъум,\nКъысхигъэ1агъ гущи.\nСы пщынэ бгъунджыри,\n1эпз пш1ык1ут1у.\nМззэ пш1ык1ут1ум,\nСыкъупц1знэк1ыгъ гущи сэ.\nУы пшъ1амп1эк1элъ ц1ык1ури,\nЖьыбгъэм ээрехьэ.\nАлахь зызакъоми,\nТыззфихьын гущи тэ.\n(Лъэпкъ Орэд, Турцые)\nНаджыем иорэд\nНаджыем идэнэ джанэр,\nАрмыгъо жьыбгъзм зэрехьэ.\nНаджыер зыщэщты 1злзри,\nЩэ закъом резгъзхьыжьын.\nНаджыем и1эпылъ ш1уц1эр.\nАрмыгъо 1элэм къыпэлъз,\nСэрмыгъо сигур пылъагъэуи.\nДунаем сыкъытирынагъ.\nНаджыем иунэ 1этыгъэр,\nАрмыгъо сэ сыдзжъугъаплъ.\nНаджыем и жэгуо дахэми,\nЕр Аллахь сы1емыплъагъ.\nНаджыем ицокъэ ш1уц1эр,\nАрмыгъо зэрэлъэпы1оу.\nНаджыер джэнэты пц1ашхъоти,\nУашъом дахьыежьыгъ.\nНаджыем иурыс пщынэр,\nАрмыгъо чыжьэу мэпсалъэ.\nНаджыем ипсалъэ 1зш1ури,\nЕр Аллахь сыгум хэмык1ыжь.\nНаджыем ыщхьэ щылычыр,\nАрмыгъо къызэлъетекъох.\nИныбджэгъухэр къызэрэдэтакъохи,\nНаджыер сш1удахыжьыгъ.\nНаджыем и абуцуит1ур,\nАрмыгъо 1апэм къыпэлъхьэ.\nНаджыер бэным зыдалъхьэми,\nСэрмыгъо си хьэдэгъэшхуи.\n(Лъэпкъ гъыбз, Сирие)\nХьэпаш1эм игъыбзэ\nХьэпаш1зм ыпзш1згъуит1ур.\nДэ1эбае къегъэк1эрахъо.\nИнгилызэу ук1эрзхъуит1ур,\nДахэти тэуыунэ1ай.\nДжэрзэу узтауз ц1ык1ур,\nОркъы шаузмэ къафэузгъаве.\nХьэпаш1э дыжын гъзвагъзр.\nЖьэгъэгумэ сф1эгъэк1одыгъ.\nАпшзк1зрз унз фыжышхор,\nБаринэм къзгъэш1эраш1э.\nХьзпаш1э к1алэ ш1эраш1эр,\nЖьэгъзгъумэ сф1эгъэк1одыгъ.\nАпшэк1зрэ сишхьангъупшит1ур,\nНзфшэдыгъзм дэсзгъзшае.\nЧэсейрз сыбгъзшъо хужым,\nХьзпзш1зр дэзгъэжыенти.\nАпшэк1эрэ гъогурамэу к1орзм,\nХьз къарит1ур къышызэрзщхы.\nДолэтхъаны инэшхьуонт1ит1у,\nХьапаш1зм къырзшк1ик1ай.\nМэхуишк1э мэкъу сеузн п1уий,\nДышъеныкъо ч1ыфэу къэуэшти.\nДышъэныкъо ч1ыфэу къэпштагъэмк1э,\n1аш1у къысфэпшэфай.\nФ1ыуэ слъэгъум сы1уплъэмэ\nБжьыхьэ шэпым дыгъэр допсэ,\n1ар уэсэпсы эк1одыш.\nФ1ыуэ слъэгъум сы1уплъэмэ,\nСы гугъор сшыгъупшаш.\nБжьыхьэ шэпым дыгъэр допсэ,\n1ар уэсэпсы эк1одыш.\nФ1ыуэ слъэгъум сы1уплъэмэ,\nСыгу еуэр сшыгъупшаш.\nБжьыхьэ шэпым дыгъэр допсэ,\n1ар уэсэпсы эк1одыш.\nФ1ыуэ слъэгъум сы1уплъэмэ,\n1ар сэ даурэ сигу тэхъон?\n(Къэзы1оагъэр. Музеййен Къып,Къайсэри)\nЛъэпкъ Орэд\nЯхьудыем и къухьлъатз гущзри,\nОшъогум къышзгъузгъо.\nМыдык1эри сабый гъы макъз гущзри,\nТыгур егъзк1оды мыгъо, ар тык1одык1ай.\nОйнэ рынэ. рына рай,\nОйрз рынэ. рай гущэри;\nАр ти адыгэ к1оды мыгъор,\nЕ тык1одык1ай.\nЯхьудыем и къухьэ жьыбгъэ гущзри,\nШыблзми зэрзрэлъзшуэшз.\nФэдиз хьэдзу зэрэрэлъзшуэшуэ гущэри,\nАдыгэм и л1ыбланэхэти ар тык1одык1ай.\nЖъыу\nЯхьэудыем я ганыцапшэ гущзри,\nПшэдыиыпэм къыззлъы1охы.\nДжэнэтыпшэр зыфызэ1 уэхыгъэ гущэри,\nАдыгэм и л1ыбланэ гущэти, я тык1одык1ай.\nЖъыу\nАбазэк1э шъу гани дышъэ гущзри,\nЕуэой ззрак1элъэш1ый.\nЗыпсз 1аш1ум емыблзжыгъэ гущэри,\nЛ1ыхъук1э я Шэрыф гущэти, ар тык1уэдык1ай.\nЖъыу\nФэдиз ц1ыфэу шызэзэуагъэ гущэри,\nЯ диныр парзк1з ащагъ.\nЗыдиныри лъыпск1з къззшъзфыжьыгъз гущзри,\nАдыгзм и л1ыбланэ гущэти, ар тык1одык1ай.\nЖъыу\nАДЫГЭЙ\nАдыгзир хэкумэ япагъ\nИгъзпсык1з зэк1зми ашхьагъ.\nИкъушхьзхзр фыжьыбззу осыгъ;\nИц1ыфыхэр пкъышъолы дэхагъ.\nЖъыу: Адыгз хзку, тихзку дах\nТыхэмынэжь тянз дах.\nИмэзыхэр хым фэдэу куоу,\nИпсыхъохэр шагъобзэу хъоигъ,\nИхатэхэр ныкъагъэ дахэу,\nК1ахи шхьэхи зэфэдэ зэк1агъ.\nАдыгэим пасэм тызесым,\nТыззхзсзу зэу тызщэтым,\nТищытык1з ш1ошытхъугъ благъэм.\nТыгъэпсык1э ш1одэхагъ хымэм.\nКъытхэхьэрзм ш1уфзсыр етхэу,\nКъытхэ1эрам чатэр къыфитхэу.\nУрысыер зэпырыдгъазэу,\nТеззуагъ ылъэсишъэ рэнэу.\nХъурэ бэырэ хабээр зэрахэу,\nХэк1отагъзм тхыдэр къыпахэу.\nТызэхэтыгъ тызэрэлъытэу,\nТалъытэщтыгъ лъэпкъы гъзсагъэу.\nТятэхэр къыэыхэхьэжьым,\nЯунэ жъэгур къызабгынэжьым.\nАнэк1эбзыоу тыкъызагъанэм,\nТызэнэмысэу тыкъытзнагъ щ1ым.\nТымк1одынэу фаеу ыгъомэ,\nГъогу закъоу ти1эжьыр зэк1эмэ.\nАтэжъ к1энэу тихзкужьмэ,\nТижъи тик1и, тык1уэжьы тыл1ымэ.\n(Сэмгугъ Эмин)\nАдыгэ шырхэр\nАдыгэ шырхэр тыызэкъощ,\nЗэхэдз ти1эп зым тыышиш.\nЗэфэшхьафэп тэ тибзэ,\nТи хэку, ти лъэпкъ,ти хабзэ.\nТи 1эхэр зэрэжъугъэубыт,\nКорэноу тыкъэжъугъэшэк1.\nАбц1ык1 абц1ык1ы тытэжъугъау,\nБзыуц1ык1у фэдэу тыжъугъэбыб.\nПыр пыр\n(Сэмгугъ Эмин Къэз1ожьыгъэр: Яшар Сташ1у)\nБзыухэр\nБзыухэр уашъом шэбыбы,\nСэри ч1ылъэм сырэчэ.\nАхэм тамэ аготмэ,\nСэ сы1эхэри сытамэ.\nАхэр ренэу темаомэ\nСэ с1эхэри сэгъэсысы.\nШъубыб бзыухэр шъуфаемэ,\nСышътэчыын сэ тхьэм ы1омэ!\nБзыухэр быбыгъ, сэри сычагъ.\nСычагъ гъогум ыныкъо нэс.\nОху! сызэтэуцоэгъ слъэк1ыжьрэп.\nХьа1у ар хъугъэп, хэзгъэтырэп.\nШъубыб бзыухэр джыри шъуфаемэ.\nСышъутэчын сэ Тхьэм ы1омэ.\n(Сэмгугъ Эмин, Къэз1ожьыгъэр: Яшар Сташ1у)\nИбэц1ык1ур (Гулэ ц1ык1ур)\nИ��къыр псыгъоуэ, игур махэуэ хъыджэбзат,\nИбзэр к1агоу. ибэц1ык1ыу къэнэгъат.\nНасыпынщэу, къот имы1эуэ, къыдэнат,\nДунайыщхом гъэр дэдэо къытэнат закъо дэдэу.\nКодэу бзаджэо 1ане нэп1эс къыхонат,\nИ1анат1эр шэчыгъойо гъэпсыгъат.\nПсэлъэ джыр махукъэски зэхихырт,\nХэмэм хоэдэу зэпымык1ыу зип1ыт1ырт.\nАнэ хьэхъум махо горэм елъэ1уас,\nГощэ къызэт! сыджгуну шыри1эс.\nФызы 1алыр а зыпсалъэм игъэблас,\nГулэ ц1ык1ум инэгф1эр ш1ыудас.\nК1оц1ыпк1эури джэрэзыуэ ирыудас,\nДахэ ц1ык1ур а тхьэханэм шымэхас.\nАбы хэтыу и1анэ пэжьыр къынэсас.\nИсабыим гужыеяо тэбэнас,\nСи шыр дахэ синэху ц1ык1у уувы1эжь.\nСэраш пэгъохь сыпхъохъу умыгъыжь.\nМыдэ къаплъэ! Ггуащэ дахэр къыпхосхьас.\nУи1эхьэхэри сытым щигъуи къэзгъэнас.\n1аплъэ къысхош1, си1эф1ы ц1ык1у, сипсэм ходэ.\nАб ходэуэ къыжри1ас псалъэ къод,\nИбэц1ык1ум и1ац1ыкхэр иубгъагъа.\nИ1анэм ибгъэм зыш1идзэныу игуыгъас,\nЧ1ыгу ц1ынэм щы1э щы1эу шытэбанэм,\nАбы хэтыу къэнэхъэжьри къышылъатэм,\nПш1ыхьэ 1аф1ыр быбыжьыри к1одыжас,\nХьэдырыхыр зэрэжьыжьэр иш1эжас.\n(Сэмгугъ Эмин къэз1ожьыгъэр: Яшар Сташ1у)\nДанэр сып1эу\nДанэр сып1эу,\nДышъзр сп1эшъхьагъ.\nМы пшъэшз дахэр.\nСыгум рихьигъ, (итысхьагъ.)\nСэ сыэыфаери,\nО уэыфаери,\nДжай фэдэ дахэу,\nДжай фэдэ нагъу.\nНахь дахэр зысэлъзгъум,\nСык1згъожьыгъ.\nМэгъыри мзгъыри,\nСи Надирз дах.\nЖъыу\nИнит1ур нагъоу,\nИнапцэр ш1уц1эу.\nУз узшэштым,\nТхьзр етагъи, ой.\nЖъыу\n(Лъэпкъ Орэд Сирие, Турцые)\nХьэжьзм иорэд\nХьэжьзм ысарыкъыр ой.\nЩэуи къыззтэк1ыри, ой,\nСинзр къолзнзу,\nСидунаер нефынзу,\nХьэжьэм сырати,\nСыунзхъужай мыгъо сэ.\nХьэжзм иджздыгури, ой,\nЛъэшъхьэм нзсыри, ой.\nМззищ зытзк1ым,\nХьажьэм сыратыри,\nСыунзхъужьай мыгъо сэ.\nХьажзм ицуакъэри, ой,\nШы1умк1э япхырый, ой,\nСынит1ур къаплъэу,\nХьажьэм сырати сэ.\nХьажьэм иджанзри, ой,\nДжанз бырбырый, ой.\nСагъзбырбырэу хьажьзм сырати,\nСыунэхъужьай мыгъуи сз.\nХьажьэм икъамзри, ой,\nСэмэгурилъти, ой.\nЗызэзгъэзэк1ым\nХьажьэм сы1уплъый,\nСыунэхъужьай мыгъо сэ.\nХьажьзм ыгогущыри,\nГогуш къолэнти,\nГъатхэм сызтэхьам,\nСыунэхъужьай мыгъо сэ.\n(Лъзпкъ Орэд, Турцые Сирие)\nХьэжьзм иорэд\nХьзжьзм и сарыкьыри, ой.\nЩэуи зэк1ок1ы, ой.\nМззищ зытзк1ым,\nХьэжьэм сырати,\nСыунзхъужьай мыгъуи сз.\nХьэжьэм икъамэри, ой,\nСемзгурылъти, ой.\nХьзжьэр пхъаблэм дэлъэу,\nТхьэ сзгъэлъэгъужъ гущи;\nСидунай нэфмыгъом сэ.\nХьэжьзм икъамэри, ой,\nЖьабгъу гъэзагъэти, ой,\nКъызэригъэззк1ми хьэжьэр сэлъзгьути.\nСыунэхъужьай мыгъуи сэ.\nСикъошнахьыжьхэр. ой,\nКъысэнэпэшъуауэти, ой,\nСызэкошъоуэжьыурз, хьэжьэм сырати,\nСыунэхъужьай мыгъуи сэ.\n(Лъэпкъ Орэд)\nНохъо иорэд\nГошэкъо къуаджэм,\nМэлыр къидэф.\nНзф шъагъом сифагъэмз,\nНахъор къыситын.\nЖьыу, Ой ныри, ой ныри.\nСинахъо дах.\nПудрэ кутыр,\nМасэм тетэкъуагъ,\nСызтэунэхъухьзгъэр,\nСи Нахъо дах.\nДышъз 1элъыныр,\n1эпэм пымызэу,\nСыгу пымызырзр.\nСи Нахъо дах.\nДзнэ шэрыфыр,\nПш1ошк1 э ззхэлъ.\nСигу илъыри,\nСи Нахъо дах.\nЛъэкъо машинэр,\nШъзбз дэк1одагъ.\nСыгу зэхзбдзагъ,\nСи Нахъо дах.\nХьауээ яялэм,\nПсэлъыхъор къыдэщ,\nСз къысфэмыдзрэр,\nТхьэм егъал 1.\n(Лъэпкъ Орзд, Турцые, Самсун\nХьаткъо Вурал, Хьолланд шэпсэу)\nАдыгэ Еджап1эм Иоэрэд\nДунаемк1эрэ сигукъанэр къзс1отзнк1эрз\nСзук1ытэри, сзук1ытзри,\nАй ныбджэгъухэр, тэри шъори,\nТигущы1з нафзхзр,\nТи тхьэ лъап1эри.\nХэтым илажь, сыд фздэ лажъ.\nУзэмдз1ужьыныр зэк1зм анахь лажъ.\nАй, ныбджзгъухзр, тзри шъори,\nТыгущы1з накъэхэр,\nТыжъз къыдзк1ыри.\nШъхьэк1ор хэлъэу,\nЛ 1ыгъзм пылъзу,\nЗы л 1ы закъо тыфай,\nПпэрыт тфэхъунзу.\nТихабзэ дышъэхз,\nЗэк1эми ашъхьэу,\nШыфышхьз л1ыфышъхьзхэм\nтакъфэнзжьай.\nТихабзэ дышъэхзр ззк1эми ашъхьэу,\nЦыфышхьэ л1ыфышхьэхзм тагъэунзхъуай.\nТхьэр къытэуай, гум итынай,\nЗэхэш1ош1ык1ымэ тык1одык1ай.\nЛъзпкъыр мак1эу, ззк1зк1ыгъз зак1эу,\nШьхьэм ипак1эу хзк1одэжьай.\nЗзфищзсыжьын ар хзтым лъэк1ын.\nЛуней иным закъо къытэмык1ыжьын.\nАй ыды мардж.\nЗы гъэ закъом тз тыщык1ай,\nЕумз мардж 1оф егъзжагъэр,\nЗэк1э ззужэу къин тфэхъужъай.\nКъиузэфыжынк1зрз тилъэпкъ мак1эр,\nТи тхьэ лъап1зм телъэ1унзу фай.\nШъхьзк1ори код, тык1одык1ай,\nТи гъаш1эри тыуджъэгъужьай.\nНепэ нзуш, лъзпкъы лъзуж,\nТек1ужьын фай тэ тихэкужъ.\nНепз нзуш, лъзпкъы лъэуж,\nТек1ужьын тз тыхэкужъ.\nАр тиш1знзу тихэкужъым,\nЛъэм тыззрихьэу тихьэжьын фай.\n(Жылавэ Саледдин Сырые)\nАдыгэ Гъыбз\nДунаежъым Адыгэу тэтыр,\nЗырыз зырыззу тэк1оды,\nМы къухьзжъэу тыззрысыр,\nТиунэ т1оурэу тэк1оды.\nА щз щалъзр зысзк1утым,\nЩэр къыптафи сэ къысзп1уагъ.\nАщз ш1уц1зр къызыстзфзм,\nА къысэп1уагъэри сыгу къэк1ыгъ.\nТиунэ сык1онэу сыгу мэтэджы,\nСыко гущи спымытыж.\nТхыгъэ стхынзу сыгу мэтэджы,\nСы1а гущи спымытыжь.\nСиныбджъэгъур, о Хьамид.\nГъаш 1 э уи1змэ ук1ожьын.\nУзык1ожьык1зрэ тади 1ухьи;\nСик1одык1эри Сфа1отзжь.\nОр сищыпхъур фатимет,\nСэ спае бзрэ умыгъ.\nПщынэ ш1уц1эри уико телъхьи,\nГъыбзз дахэри къысфэус.\nЛъэпкъ Орзд, Сирием къыша1о ( Унэрыкъо Рай\nзэриорэмкз, 1941- 45лъэхъаным Хэкужьыми\nшаусыгъэу ик1и шитхыжьыгъзу ары\nНэпэрэ почтэр\nНэпэрэ почтэми хьай,\nМзктуб зэрзхьари хьай,\nМэктубэу къахьэрзм.\nШ1зхзу шьукъздж,\nСы дунай мыгъо сэ.(Т1оу къзп1ошт)\nМэктубзу къахьэгьзм,\nШугур къекъутз.\nСы дунай изо мыгъо сэ.\nЖъыу О ни ринз ринз ринэ,\nО ни ринз ринэ ти хьей,\nО ни рз нирэ нирз,\nО ринз ринзу ринзти хьей.\nНэчыхьэ уасэри хьай,\nДышъишэ иуасэри хьай,\nНэмыхьэ уасзми,\nО земгъэгъап, (т1оу къзп1ошт)\nСы дунай изо мыгъо сз.\nЖъыу\nСы налъынэ ц1ык1ури хьей,\nСашъхьзрыгъэзыри хьей,\nЧэш мэзанэшхом,\nМэш1ошхом сесыри, (т1оу къэп1ошт)\nСи дунай мыгъо сэ,\nСэ сызфышысыр,\nСи дунай нэф мыгъо сэ.\nжъыу\nСи шхьзцы ошфыри хьей,\nСлъакъом емык1ори хьей,\nСигум дэфагъзп, ео ой мыгъо,\nДунаем сытэфэн гущзп сэ.\nжьыу\nСи джанэ ашхьэри хьей.\nЭэрзашхьз лъэбыхъури хьей,\nПсэлъыхъоу ззнэк1упс,\nЕо ой, мыгъо, къызхигъз1эгъзмэ сз,\nПсэлъыхъоу зэдак1ом,\nЕо ой мыгъо сиригъзжагъмз сз,\n(Рихьаные къэзыугъоигъэр, Недрет Хьатам)\nПшъашъэ дах\nПшъашъэ дахэу\nЩытым шъоплъ1\nСы нэр сыпсэр с\n1эпыхыгъ, Дахий\nАйый зэхамыдзэу;\nАнахь шаныр къахихыгъэщ.\n(Баг Хьанна 21.11.1997 , Наппоver)\nБэджынэр щхык1эр\nБысымым ихьзк1э 1анэр ззтырагъзпсыхьэгъ. Нэсык1эм, Бзджынэрэ щыгъупсрз фигъзуцугъ, Арыти Хьак1зр хзужъунтхъэжьый къыриты-жьыгъ. « Тхьэм айый тшэрзмыгъак1» и1уагъ нысэм. «Лабэ псыхъор чафЗ, о уунэ ашъуз къзрзжьыр исыштмз ушык1знзп», къыри1ожьыгъ хьак1эм.\nЛъытак1эхэр\n\"1зхъузмбзхзр гъогу тзхьзгъзх:\nНзк1о нэк1у\nНзк1у тзпшъ\nТэпшъи тэжъэ\nТэгъажъи тещхы\nХун тымыщхэми, тык1он\" зэ1ом, ц1ык1оу къзнагъ.\n\"Енз Екэ\nЕнэмыкъу\nМыкъушхьэл\nШхьэлкъут.\nКъутэрау\nСампал\nПалыжъ\nЛык1зук1\nАнгъэн\nЛъэнгъэн\nБынакьуш\nКъожъ хэдз.\"\nХырыхэхьэ джэгухэ эыхъухэк1зрэ къа1орэр:\nКъзсэхь\nСэхьажь\nСэщхыжъ\nАш1угъэ дэлъыр си1эхь\nАе – гуае дзлъыр уи1эхь\nС1 ызыхыжьырзм\nХан ямыжъожъ тзсэгъзуэжь.\nЕнз, Енз\nЕнзмыкъу\nМыжъо Шхьзлы\nШхьзлы къутэ\nКъуртэгъэжъы\nЕбэшъауэ\nЕшъэуэк1ы\nКь1уракь1уш\nКь1уш хзлъышъу\n(Хъушътмэ япхъ Коблымз янысэу Швэлмым къыши1отагъ.\nКьзнгъзбылъ еш1з зыхъухзк1зрз ззралъытзрз ш1ык1эр,)\nИнэ инэ\nИнэмыкъо\nМыжъошхьэл\nШхьэл къутэ\nКъутэрэй\nШао тлъыхъуй\nШао хъурзэ\nХъурзэнап1э\nХьэнэп1ый\nЛ1 ыц 1 ыку зызыук 1 ыжь\nСуц1ухэжъ.\n(23.02 1980 Хьайдэлберг Сэтэнай Шами Шхьэлэхъо.)\nДае дай\nДай бэщ\nБэщ мыгъо\nБэщ маф .\nНатыф гъэжъугъэр е гъэжьагъэр ащхы эыхъукэрэ т1урыт1оу ашхызы моштзу къа1о..\nЗыгу эыгу къысфэзыгу\nКъысфээыгумэ зы гу ш1ы\nКъысфэгунумэ гут1у ш1ы.\nНатыфыцэр ээу къанэмэ, эы цэхэр ээ1уагъаш1эзы ит1эни яльы тэщтыгь.\nЗы цэ къанэмэ игук1э ирыубытагъэр къыдэхъу-нык1эрэ гугъэщтыгъэх.\n(Къасэйкъомэ япхъоу хъуажмэ янысэу Алимэ.)\nДзыу дзыу\nДадз\nДадэ нэшъу\nК1ашъом тес\nАпс къахьи\nАхь къостын\nПррррр.\nЖъэри, жьзри жъэрири тыгьужь\nОжъубанэ чещми е1ушы\nШынэ къык1\nХэныгъэри егьоты\nТхьзм къысэти былымышхо.\nМо гэд уэд гулмедыныфз ц1ык1ур уэ уизакъоу уый.\nГэд гулмедыныфэц1 к1у узрый сзрый диззходзу.\nДи гэд уэд гулмедыныфэц1ык1ус.\nХьэрып хьэрып я1уи,\nХьэрь1п1 хъопс.\nЛэпсы я1уи ныо нэк1у,\nШауэ дак1ор п1эгум ис,\nШауэ асэр шаум дэс.\n(Шауэ дак1ом нысэм ин1э тиридзагъэти мыхэр ри1уагъ.)\n1оры1уатэ зэфэшхьэфыхэр\nЗзунэгъут1у щэм къызэдатыгъугъ. Язырэм хьа1з къыфзк1уагъ. Щэмыр иук1ыштти унэгъумди к1уагъэ. Хьэ1эм зэхиримгъзш1ык1нэу моштэу дзгущы1эгъ:\nШъо шумыстырэ,\nТэ тымыстырэ,\nКъамыстыгъэ мыстыр,\nЗэрамыстыжьышт мыстыр, къысэт.\n(Къасэйкъомэ япхъоу хъуажмэ янысэу Алимэ.)\nУнэгъумди щыгъу къихьынэу к1уагъэ. Хьэ1эм зыфэк1уагъзр римыгъэш1энэу моштэу ри1огъ: «Пшэрым иод, одым и дагъэ къэхь.»\n(Къасэйкъомэ япхъоу хъуажмэ янысэу Алимэ.)\nГуащэ горэ бзаджэдэдзу щытыгъ. Ик1алэ къишэ пстэури лэгъунэм к1эсэу ек1ыжьы. Гащэм мафкъэс бэджынэ фыхьаштыгъ ау бжзмышх фихьаштыгъэп. Арити к1алэм эй къыдэмык1ож хъугъэ. Ит1анз яунэгъу пшъашъэ горэ дэк1уагъ. Гьэбылъыгъэк1э бжьэмыщх лэгъунзм зидихьагъ, Гуащэ бзаджзм, бзджынэ къыфэхьэ ау нысзм лагъэр нэк1эу къырзтыжьы. Ик1ыжьын налъи и1зп. «Таштэу бэджынэ стырыр пшхыгъэ?» и1уи еупш1ыгъ. «1ак1э сщхыгъэ, 1ук1з сщхыгъз». ы1оурэу гуащзр ззгугъзути игъэлагъ.\n(Къасэйкъомэ япхъоу хъуажмэ янысэу Алимэ.)\nТ и кьуаджз Хъурайкъохэмз гъубжь рэ бэрчзжьые мафэрэ чзтыу е уд эаш1ыштыгъзу къа1отэжьы. 1знлъзм тхьзцу къундыпсыу рашыхьзти ай зыхагъзук1ораети, чэум 1зпшыш-тыгъзх. Къынэужьк1 эрэ мыжьобгъо горзм ебзэихзти четыу е уды заш1ыштыгъ. Ядэжь иунэ чэтыуэу ихьэгъэу Хъурайкъо Т1ым къыубыти онжъэкьым пикоурзу игъзсыгъ. Инзк1у стыгъзхзр хъужьыфэк1эрз унзм имык1ышъоу, сымаджэ зиш1и, шылъыгъзу къа1отзжьы. Сымэджаплъэ к1оштыгъэхзмэ инзку рагьэлъзгъуштыгъэп.\n(Къасэйкъомэ япхъоу хъуажмэ янысэу Алимэ.)\n-Коня губгъэпчзм Ээбилэр Къуадж шишэу Пашз зыфа1орэ адыгзр к1ымафз мафэм мззым к1о пэтэу зы Арап Дуду ыц1зу тырку бзылъфыгъз къыпэ1уфагъ, Ау уашъом зыкъы ззблыхъуи хъотыр ззрихьзу фзжьагъ, Бзылъфыгъзр чы1з мал1э мэк1эзэ зы. Адыгэм и к1ак1о зишихизы бзылъфы гъэм фишэигъ ик1и джаштэу къуаджэм нэсы къишэжьыгъ.\nИт1энзрэ мафзм осы хъотыр зыззпзум, зы адыгз горэ гъусз фиш1изы, икъуаджэ яригъзшзжьыгъ. Шъузым « Тз тыркухэр хзбззнык1эу тышыты. Тыгъуасз а хъотым тырку горзм сытэ-фэгъагъэмэ сытздыихьзныгъэнк1и ик1и къысдэджзгуныгъэнк1и мэхъу. Синысылти адыгз горзм сыпэ1уфаг.\nУнафз зыхосри яш1ати тхьамадэмз язым:\n«Аргъоир къэдэугъэвбыди\nыкъопкъыр къыхздзвгъзх» гупым яжьыри1эс,\nАргъоир къзпсалъэри:\n«Игъомэ къшхзфхинуми феплъ\nкъыхэфхунуми феплъ\nигъомэ къыхзфх къажъи1ас.\n(Тохъу Тахьсин)\nФызит1у псынзм 1утэу маплъэхзри шыут1у ялъзгъури зым жъе1э:\nМы къак1ор дил1ит1у\nДил1ит1ум ядэс\nДикъут1ум я едэшхос.\nМыр даштзу хъура, къубгурь1уагъа1.\n(Тохъу Тахьсин)\nШ1ош1уныгъэхэр\n– Унэрыгъу = Ш1угогъур бысым гу1эщэм ыщхымэ ы1упщз шхъуэнт1э хъущт.\n– Япэрэ гъэжъагъз хьэлыгъур пщхымэ уяпэрэ шъузыр л1зщт, шъыпэф хьэлыгъур, шыпэхьэлыгъур тагъэшхыштыгьэп.\nУнзм ушъуишъуимэ цыгъо из хъущт\n– Блзм иц1з къэп1о хъущтэп, к1ыхьзжъ п1ошт нзхъзу.\n-Шъыблэшъэр къзбгъотэу зыш1охаплъзмэ уз шъз къуптэфз-жъыштэп.\n-Израилы ис адыгэхзмэ насыпшу1эмп1эр къаубытымэ: «Уанэрэ утэрз сэгъэлъэгъу. Уянзрз, уятэрэ л1агъз, пшынахъы-к1э игъончздж сзгьзлъэгъу.» я1о. Лъзпако хзгъэгум Елзмз къуаджэм, «Дэу дэу быбый, шырыкъурз машынэрэ къыс-фэхь», а1озы итхьидЬ ахъуэмбзр шабзу шаоз. К1алэ е пшъашъэхэми «сикъзшзн так1з шы1 къысэгьэлъзгъу1» а1озы итамэхзмэ 1а яшъафз. Эыбыбык1эрз я1уэгъэр къадзхъуны-к1эрэ гугъоштыгъэх.\n-Имыгъоу ш,1ымафэр къэмысэу щы1здэдэ хъумэ» хэт къун-дыпсыу зыгъзжъожъыгъзр» а1о.\n-Пшъ1эшъэхъу хьэнтрэп1ый хъупэтэу япздздэу зылъэгъурзм и шъыгън е дахэ хъущт, е щыгьын дахэ къыфашъэфыщт, фадышът\nШ1унэрыгъу ш1угъузгъу,\nБысым гу1эшьэм ещхы.\nПшъашъзм ыщхымэ.\nы1упэ шхузнт1э хъущт.\n-Мастер 1амк1з ептыштзп. Епиымэ зэптырэмрз азыфагу 1уданэм фэдэу к1ыхьэу бзэгу дэхьашт.\n-Тхьэмафэр тхьзм и маф. улажьэ хъущтзп.\nМерзм мафэм угык1з хъуштзп. Унз 1офи пш1зштзп.\nГъубдж мафзр дэгъоп, мафз мэфзш1оп, гъогу утзхьз хъуштеп. Гъубжьым уздзк1ык1з 1ашхьз сыс е шхьэ сыс ухъушт.\nМэхоку мафэр мафэ дэгъу, гъогу утэхьзшъушът.\n-Гъубж рз Бзрчзжые мафэхзр мзфзш1ухзп я1о. Мы мафзхзм 1оф аш1эштыгъэп икый шымэхэштыгъэх; Абжьанэхэр пауп-ш1ыш тыгъэхэп. Пхъанк1эхзмз хз1ир ратзкъурзп. Бззхэрзп. Шылапхъэр хасэщтыгъэп. Гъы1эштыхзрэп. Мззым 1ут къоми зы цы цз зыхигъэзыштэп.\n-Былымым иблэгу узэцакъэк1эрэ 1ашхьэ е шхьз сыс ухъушт.\n-Пщз1ушхьз уи утзтысхьзмз къуптиралъхьэшт.\n-Кушзу узшъап1угъзр умыт, ш1оп. 1элэхъум нэшэбэгу къыз1ичырэм икъулэхэр гъущтых.\n-Маш1ом урымджзгу щзщым у1згъутхьзщт.\n-Гъэтхэр къихьэу, жъунак1ом зыхадзэрэ мафэм, анахь цу лъзшым и бжъакъо к1знк1э тыракъутз.\n-Хьэку хьэлыгъур къызырахыжьык1эрэ зэгопк1агъэу т1уазз хъумэ к1алз горэм ышъхьз еуэхэзы зэгуэхыжьы.\n-Шы1ум 1уданз рашэу к1алэ джэгузлъэу къырагъэк1ок1ымэ гъаблэ хъущт а1оти, ядэштыгъзп.\n-Унагъом и яперэ к1алэр къызафэхъук1зрэ а унагъом зы тхьзмафз шхын шъагъэжьзщтыгъэп. Унэгъумэ, ахьзлхзмэ ягъажьэти къахьэштыгъ.\n-К1алзу кьэхъурзм и шъоу къызэрык1ырэр ягъэгъути унзм шъагъэбылъыщтыгъ. Мый к1алэм зыфаехэр къидигъзхъущтыгъ.\n-Шуз горэ и1эхэмэ тхьэцу апылъэу псыунэм зэк1ом, мышз хъугъэ. Мышзхзри джа шузым тэк1ыгъзх.\n-Ощх къэшхэу япэрэ шыблзр къызэрихидзэу шыуанлъакъор унем къибдзын фай.\n-Ошъогур къыэзрэгъуэгъоу ущэнызы псынэм псы къипхынызы, мы псымк1эрэ упшзрыхьэщт, былымхзр псы ебгъзшъошът. Хьарып1з бгъэжъузнзы щыбжьый щыгъум дэпшхыщт. Псыр япздэдзу унзм къынззыгъзсырзм иунз бэгъоныгъз къихьзщт.\n-Щ1ымафэм ошъогур гъуэгъоу ощк къызэшхык1эрэ осым хьамлыу хэсыжьэп а1озы ашхь1щтыгъ.\n-Онджэкъулъзхъур къыдэпхьаеу нштсшку пыплъэмэ унагъом гьаблз къихьзщт, унагъум мыхъун горз къихъухьзнзу ялъытзщтыгъ. Къыш1узхыти яут1ыпшыштыгъ\n-Хьант1аркъохэр гъатхэм къуакъоу къызырагьажьзк1зрэ гъончэдж лъапэхэмк1эрэ я1зхзр къырагъэк1ыти щагум к1охэти мыжъуибл кьаугъоити мы орздыр къа1ощтыгъ;\nТи1, ти1, Сыд ти1,\nсыд ти1,\nТими1эжь шъы1зп,\nТимы1зжь шъы1зп,\n-Цэр къыз 1узык1эрз щыгъумрэ цэмрэ ззгузшыхьэти унэшхьзм дазыештыгъ.\n-Пхъэнк1 ыпхъзмрэ унэ хьэнцэмрз ззтэплъхьэу пщэкъуапэм дэмгъэучъу.\n-Бжьыным ишъу1эмп1э шъумгъэсы.\n-Сидыгъо уаипщ, уайыпщ, п1ошт;\n1) Уашъор зэгок1ык1к1э\n2) Шыр гъуашхэрзп\n3) Мэлыхзр гъуашхэхэмэ\n5) Шыр щыеу плъзгъумз,\n6) Зыгорэ мыхъоу, хъугъзу зыплъэгъук1эрз.\n-Уаипщ зыплъзгъоу умы1отэжьымэ узфаер къубдзхъущт.\n-Псыр мзщые п1о хъуштэп. Уайыпщ, п1ошт нахъ.\n-Сымаджзм ибгъз лэныстэ теплъхьзщт.\n-Унэхьэ уэыджзгук1эрэ ощх къэшхыштэп.\n-Жъыу къуптэуэмз, ар зытэбдззу лъэкъуомбзц1ык1ур бгъзсысмз тзджыжьышт,\nЖъыур къузыптэуэк1эрз къамэр къипхзу унэр къзпшыхьэмз къуптэуэжьыштэп.\n-Непх таштэу къутэлъы хъушт, Щэщбзыур ш1оубзынзы, зы макъз льакъз ззхзмыхэу къупшхьзмрз. лымрэ ззрзут1ыпшыфэк1эрз бгъзжъонзы псым хзбдзэщт. Джашыгъум къумышхьэхзр къзуубытымз узри непх птэлъы хъущт,\n-К1алзу къэхьугъэм эз1ук1з (лъэ тэуцу) фаш1ы. Шъузхэмрз 1злзц1ы-к1ухзр къыхзхьзнзу фит. Хьэлыгъу аш1у ягъажьз, Игъунз игушы1у къур1эн, тхалэ, мастз 1уданз немык1хэри тиральхьз. Ит1знэ к1алзр хагъз1збз, Тхалз е тхилъымп1зр кьыхихымэ еджэщт лэныстэ, дак1о, Хьалыгъу; бзнак1о хъущт а1о.\nМэфзт1оит1у\nК1алэм хэмыхъоу, чэтыум фэдэу ц1эуэу, хьак1зу къак1орэ-мз ятзбанэу ц1ыфымэ ялъзхзхьзныр имык1асэ хъумз уззрз 1ззэщты шык1эр; Мэхьмэд ц1эр зыхьэрз унэгъо т1ок1ит1ум яжьз къзбыугьоишт. Яжьзр уутхындзышт шыбзэ надзк1зрз. Яжъэ утхындзыгъэм шишэу т1эк1у хъэданым к1оц1ыпшыхьэ нызы унзшхьзм дзбдзыешт, Зы чзш тзш1змз яжъзр уплъзк1ушт,чзтыу цыхзр къыхагъо тагъ.»\nМафзт1ок1 зытэш1эгъэ къэм ят1з къытепхынызы къзпхьашт. Гъогуиплъ зышызэхэхьарэм лэгъуп тэбгъэуцонызы ят1эр бгъэжъошт. Псымк1э к1алэ сымаджэр бгъэпк1ышт. Дзгъоу зэк1 ок1ыпшыхьэнызы узэмыплъэк1эу унэм къэпхьэжышт. К1алэ сымаджзр хъуьышт.\n(Жанчатз Наэире Оздзмыр 13.09.1995 Елэмэ)\nХырыхыхьхэр\n.\n«Лъаер лъэнк1ап1з бэгу.\nПа1 о бзгу зыщыгъ ( Джздыгу зэрадырэ 1удан)\nДыргу дыргу\nДыргу мэ1у\nХымэ ]уищэ\nКъысэптымэ къос1отэн. ( Пхъэ лъэмыжь)\nК1аер лъэдэкъэф\nОрыф дышъэ щыгъ. ( К1эрахъо )\nТы чапэ тхъу кьошын 1ут. ( пз )\nДышъэр илъабжь Тхыбжьэр къзухь. (мэлы)\nТы пхъэшхьэк1э\nДышъэ бэшъ 1элъ. (Мазэнэфыр ары)\nХьэш1уц1э къэ1эбэхизы\nхбэфыжь дихьэягъ. (Ощхым осыр игъэтк1угъ)\nХьэп1ырап1ыпжъ, чэубжъзпын. (Ныожь1улъхь ос)\nЗэшыпхъуит1у зэлъэпэгъу иль. (Напцзхэр)\nТипсынэ дышъэ бэшк1э къэш1ыхьэгъ.\nТипсынэ дышъэ чзук1э къэш1ыхьэгъ. (нэмрз нэбзыйхэмрэ)\nЗэщипхъуипл1 эы курмашэ ээдэгъэ. ( шхол )\nМок1и мык1и,\nТем течь (уашъор)\nТемь къан (тыгъэ)\nКъэрэгъул (маээ)\nЗинэрал пэ1о шъутыгу (щыжъэдзд)\nШъутыгу сиплъи тхьэчэтишъэ (жъуагъохэр)\nХы шъз къысзптымэ къос1отэн. (космос)\nПхъэмбгоу мин зэрыу\nШыу мин зи1зк1\n1эк1ырзр имажь\nХы жьыр ишхьз шиоэн . ( кухьз )\nЩыш1эгъ чэт фыжь шэк1эц1ы. ( бжьыныф )\n(Мыхэр къззь1озгъэр Елэмз Къуаджз шишзу къасэйкъо\n(Къасэйкъо Нурие Илъэсыр; 1.1.1 994 Анталя къалэ.)\nМы ожъэкъыр 1укъэ – сыкъз\nМы бжъэмышхыр к1ыхьэ – сыхьэ\nЩз къзсхьэк1и зз зы1услъхьэгъ,\nК1аер лэдэкъз бэгу\nПа1о бзгу ныкъод\nДжздыгу зэрадырз 1удан,\nНзрынз нзрын\nНэрынэ пш1ык1уит1у\nКъожъэ пш1ык1уит1\nКъысэптымз къос1отэн. ( лхъонч )\n-Сомавер сомавер я1о ззхъум зыгорздздз тш1эш1угъз, к1э 1уант1э бжъэгъаз, къишырэр псы шаргъу.\n-Амдэз амдэз я1о ззхъум зы горздэдз к1зш1угъэ, 1апэ лъапэ гъэкъабзжу оркъ хэбззшху.\n-Емынэ лъзрык1ур къак1уизы тищхыщт, а1узы сихьатыр акъутагъ.\n(Тахьсин Ток)\nХАБЗЭХЭР\n-Тым ц1ыфымэ ялъэгъоу ик1алэхэр ш1у илъэгъуныр, ик1ый фзгубжьэуеузныр хьайнапе,\n-Унэм хьа1эу шы1эм к1алэ гъымакъэ ебгъэ1у хуштэп. К1алэхэмрэ бзылъфыгъэхэр тым ыгъусэу щхэштыхэп.\n-Унагърк1эм шауз къафэхъумэ тхьамафэ унагъом шыпшэры хьыхэрэп.\n-К1элак1эу къэхъугъэр ззрылъыгъэр к1адзырэп. Ягъзгъузы иунэ палъзмэ насыпыш1у хъушт зыфаехзр къыдэхъушт.\n-К1алэр янэм « п1эп1 « жъи1зу еджэ. ( къзбэрдэй ) К1злэр ятзм « Хьзш1з « жъи1зу еджэ( ( къзб )\n-Псыхьэмбзшк1эрз псы къахьэ зыхъук1эрэ ипэк1эрэ нахъ ныбжъ ц1ыкур иты хъущтзп.\n-Хъулъфыгъэ блэк1ы зыхъук1зрэ ижъабгъу, къулъфыгъзм и сзмзгук1зрэ.\n-Зы шхьэр зэрыхьэрэм, зы шт1уур къыфэтэджыщт и1уи иныбжъзу тхьамадэхзр к1алэхзми къафзтэджыщтыгъзх.\n– И лъытэныгъэмк1эрзми хзт нахъыжми жъаб гъумк1зрэ кьызгузгъэуцо. Нэбгырит1умз нахъыжьыр ззфагум адрэхэр зэк1эрэ сэмзгумк1зрз уцунхэу фае.\n– Хьзк1зр жъабгъумк1зрз къзнз,\n-Шъузымрз л1ымрэ янэ ятзхэмз зэк1ыгъоу ялъзхэхьэныхэу фитыхзп\n-Шъузымрз л1ымрэ 1зхьылхзми хымэхзми ззк1ыгъоу ялъзхз-хьанхэу фитхэп.\n-Тыр ызакъоу шхэщт нэхъэу к1алз – гъуалэ е шъузыр дэщхэнэк фитэп.\n-Унагъом и пый е нэмык1 горэ унагъом щыщзу зы бзылъфЫ-гъзм и быдзы и1упш1зк1з зынзсык1зрэ, пыйыри унагъом шишы мэхъужьы.\n-Хьзк1зк1о узык1ок1эрэ п1эу узхэлъыгъэр умы1этыжьэу унэм ук1ыныр хайнапэ,\n-Тым ик1алэ ц1ыфхэмз къалъзгъоу ш1у илъзгъун, фэгубжьынэу фитэп.\n-Унэм хьак1э шы1эмэ к1алэхэмэ ягы макъэ зэхихы хъущтзп, К1алзхзр ятз дэщхзнзу фитеп,\n-Унагъом ияперэ к1алэр къызафэхъук1зрз унагъом зы тхьа-мафэ шыпшъзрыхьзхэрзп. Унэгъухзмз ахьылхзмэ къахьэ шхыныр.\n-К1алэу къзхъурэр къызк1к1ырэ шъор ягъэгъузы унэм гъаш1оу шъыззрахьэ. К1алэм зыфаехзр къидыгъзхъушт а1озы.\n-Гъогурык1ом к1игъур егъаш1эм ызакъоу къигъзнэнэу гъогу къытирынзнзу фаеп.\n-Хьэк1эм сидыгьс ук1ожьышт а1оу еупш1ыхэрэп.\n-Къуаджз горзм к1орз хьзк1зм хьзк1зщ зыдимыгъотык1зрз унагъом ек1ущт. Унем ибысым шымьИэмз унэм ихьзнзу фитзп. Щаум бысымым ежьзщт.\n–\nХьэк1эр мэзиш кьынэужьк1эрз лэжьэн фай. Хьзк1зр ызакъоу щхзн фай,\n-Хьэк1эр унагъом и намыс. Ар уухъумэн оае. У пый хьэк1эу къупфак1оми уз1збын уфытеп. Уухъумен фае нзхъзу,\n-Къашъохэрэмэ, зым адрзм и к1ыб фигъэзэныр ек1урэп.\n-Къашъохэрзмз язым и цузкъз зищыхымз адрэми зыщыхын фай. Т1уми лъэпзд зырыз арытыжьын фай.\n-Джэгур уджык1эрэ къыза1уахы.\n-Хьатыякъом утыгум къырзгъэблагъз. Шауэхзмз пшъашъзхэмэ я 1эпэхэр я1ыгъэу утыгум къытарэшэныр нахь ек1у.\n-Уджым къынэужък1зрз апздэдзу къзшоныр зытафэрэр хьатыяк1ор ары.\n-Уджыхэ зыхъук1э пшъашъзр утыгум къытэпнэу утэк1ыныр емык1у.\n-Утыгум хьатыяк1ом мззыур къумитзу укъзшоныр хьайнапэ. Утыгум вик1ыны хъумэ хьатыяк1омэ фиты уикъаш1ын фае.\n-Тхьаматзр къзшъо зыхъук1з ежьым нахь ц1ык1ухэр къыфэтэджын фаех.\n-Утыгум урагъэблагъэмз уджык1э умыш1эмк укъытэхьан фае. Пшъашъзр къзбгъзблзгъэнызы итанз къэбыухьанызы сэлам ептыны утэк1ыжьын фай.\n-Тхьамадзм ежь пае нэмык1ы горэ къэшоныр пшзрылъ фиш1ышушт.\n-Утыгум ешуагъзу укъытэхьаныр хьайнапе.\n-Къашорзм адрзм ик1ыбы фигъзззн оаеп.\n-Шаузу къашорэм илъакъохэр уджын фае, апкъ лъэпкъыр эандэу мысысэу шытын фае,\n-Къашорэм ицу1экъэ зышихымэ адрзми зишыхын фае, Льапц1зу къашохзрзмз лъзпзд яптыжын фай.\n-Джэгур къызэ1узхыгьэм игъзпытзжьын фай\n-Нысэм унзу ззрыхьзгъзм исы ц1ыфыхзми и 1ахьыл пстзуми ц1э шхьафыхэр къафигъотын Яфиусынзы ахзмк1зрэ къаджэ ээпытын фае.\n-Нысэр пшъымрэ гуащэмрэ адэгущы1энэу фитзп, ымакъэ захирыгъэхынэуи фитэп,\n-Бэылъфыгъэхэр шъофым шылажьэу 1оф аш1эныр хьайнапе. Ахэмэ къатэфэрзр унэ 1офыр ары.\n-Нысэр ежь фзш1ы пщэрыхьэу щхэжьын фитэп.\n-Бжъзр пшъашъзм сидыгъо къыфахьэрэ,\n- Хабзэк1э зыхэукъок1зрэ.\n- Пшъашъэ тхьаматэмэ.\n- Хьак1эмз\nАу нахъыбзмк1эрэ Бжъэр зэк1ми къафэпхьэшъушът. Пшъашъзм Бжъзр ишьзнызы лъзбзкъуит1у ипэк1з к1онызы ежъ хихыгъэу зы нэбгырэм фыгъзк1отэщт. Къыгот к1алэми ритышъушът. Ахзмэ тхьамадэм ратыжъыщт. кЪыпзу* Ък+аРз пшъашъэр зэк1зк1ожъынызы уцужъыщт. Хъуахъорэр пшъашъэм къышытхъоу гущ1эхзр къиш1ыщт. (Кэбзртай)\n-Пшъашьэхэр тыдэ к1оми иныбжъ ц1ык1ыми аныхъ лъытзны-гъэ фаш1ынзу щыт. Арызы хъуэхъо чэзыур къынзсын оаеу щыт. Пшъашъэр фае хъумэ хъузхъо чззыур к1алэ горэми риты шъушът. (Къзб)\n-Нысзр и ш1угуашэмдый къызашэк1зрэ, и гуашъэм ар мыхъумз иныбжьзгъудздз горз къзхъузхъок фаеу щыт.\n-Зэхзсым пшъашъэхэр шъысын фаех щытэу къэнзнхзу хъущтэп. К1алэхзр щытзу кьзнэныр мзхъу.\n-Шыуэу ук1о зыхъук1эрз зы ц1ыфы зэрзплъэгъоу укъэпсы хыщт. бзылъфыгъзмз ай у щы фзбгьзк1отзщт. Имыштзмз шъу гъогу хэр зэхзк1ыфЭ лъзсэу ук1игъоу ук1ошт. Джыри зэ фэб гъэк1о тзшт. Ит1энз уздзшытым ушытзу бзылъфыгъзр къзмы-лъэгъо жьышъу зыхъук1зрэ шым ышхьз ай фэбгъэззкызы утэ-т1ысхьэщт. Ит1энз угьогу урик1ошт.\n-бзылъфыгъэм хъулъфыгъэм и гъогу зэпиышъушътэп. бзылъфыгъэм к1ыпэр иеззпыт.\n-Ушысэу бзылъфыгьэ блэк1ымэ шыжьэу укъымылъэгъунки укъилъзгьуми укъымыш1энк1 хъун, уфзтзджынзы шыжьа1о зык1ок1эрэ уэт1ысэхыжьыщт.\n-Щым утэтысхьэны зыхъук1 зрзрэ, ыщхьз унэм, къуаджэм е ц1ыфэу къанэрэм фэбгъэззнызы утэтысхьэн фай\n-Щым сэмэгумк1з тэтысхьэх ик1и къэпсыхыжъых. Шым жьабгъу лъэныкъомк1э къанэу дизэк1ох.\n-Щым ш1зпш1к1зрэ уэуэныр екьу1рзп. Бгьэштэнэу упирыущт еук1ырыущт нэхъэу\n-Зы къуаджэ шы утэсэу удэхьэу е удэк1ыжьынэу уфитэп. Шым узтэтысхьэк1эрз ик1з упхыщт.\n-Шым ик1э мыпхыгъэмэ, шыум хъыбар дзй къэхьз.\n-Шаузм шъуэым к 1ахьзлхзш заш1угьзбылъын фае, Къак1оу илъэгъумз гъогур ззблыхъун фае.\n-Эззаузхэрзмз бзылъфыгъз горз ззралъзгъоу заузр ягьзуцун фае. Тыр ик1алз еуэми бзылъфыгъэ зэрилъзгъоу еузжьышты гъэп.\nПсэлъыхъохэр\n(мэз ш1згъыбзз, к1эгъ к1элъыбзз, Хъорыбээ, гущы1э шхьэрыхъо)\nДжзгум е эзхэс горзм пшъашъэхзмз оршзр ядзпш1ынзу\nпсалъз къзжьап1змз языр;\n\"Мы хъыджэбз къомым сакъыхоплъзри, –\nУидзй сыкъышынеск1з,\nСгум \"ай!\" же1з,\" же1ззы хыджзбэым рарегъа1о.\n\"Сэ сгу гуши уай же1з,\" же1зри къагъзк1ожь, пшъашъзм фа1офтагъэр.\n\"Мззагъо даха\nСыкъзшъэн дахэ\nСыдзу укьымык1з\nТхьэри сз къысзуагъ\nУкъысамытытмэ\nСы къэшэн дах.\"\n(Али Бей Дузи\/ Ескишзхьир)\n\"Уэлэхьэ у па1о ц1ык1ухэр\nШхьзгум дырыса\nУэлзхьэ у гум имысыгушэр\nО гукъуае пшъашъа\".\n(Али Бей Дузи\/ Ескишэхьир)\n\"Зы гъогу горзм сыкъырик1о пэтзу\nЭы къушхьэ сыкъырихьыл1эгъ.\nКъушхьэм зы чъыгы гъугъо закъо тзтыгъ\nМъыгыми тхьаркъут1у тэсыгъ.\nСи 1зшэ къызздзсхи\nТхьаркъом сыкъэуагъ.\nАдзк1зрэ фагъа ?\nМыдэк1эрз фагъа ?\nАдзк1зрз фагъз ы1омэ: Хьз1у усфаеп\nМыдэк1эрэ фагъэ ы1омэ: Ары усфай\".\n\"Пчздыжыпэ тыгьэр к1ышхьам ш,знэц1\nПчыхьашхьз тыгъзр къушхьзм щзнзц1,\nДжэгогъу си1эпти сыкъэк1уэгъ пшъашъэ.\nМы гъогу к1ыхьзм сыкъырик1о пзтзу\nЗы чынз лъэпц1энзм сыкъырихьыл1эгъ.\nИлъапсзк1з укьэузна ?\n( Кьыск1згъзупш1 уэдзк1ошт.\nИшхьэпзк1э укъэуэна ? Сыхзхь.)\"\n\"Сышысзу къысщыщ1 ыгъзр сымыш1зу сыхзчьыягъ\nСыпк1ыхьэк1з гуллик гулиетанэу\nСераем сытетэу слъэгъугъо\nСыкъызытэджыжым слъэгъугъор сыпашхьэ ит.\nСыд кзп1уал1зрзр пшъашъэ дах.\"\n(Хьалит Курт. 1. 04. 1972 Акиоие\/Адана шиш)\n\"Щыг набгъо тэтым бзыуц1ык1у ис\nЩыгыр; сят, набгъор; унзр,\nУнэ бзыур; сэры, ул1ымэ сыхь1\" зз1ом,\nк1алэр къызэтэнагъ.\n\"Псым хэлъы пхъэр мэшъу,\nШъом дэлъы гур мапэ,\nСигу пзтый сыкъэк1о1згъ, пшъашъз дах.\"\n1алэм пшъашъэгорзм гущы1э къыфидзыгъ.\nПшъашъзм ипэгъок1зу ритыжьыгъэр мары;\n\"Сбжьыхьз чзузу стакъорэп,\nСгъо къэмысзу,\nПк1ашъзу скъэтэкъохырэп.\"\n(Имысыкъо Оздэмыр Еюб Антале)\n\"И щ,1ы1ум сатхъо тримыш1эну,\nИ щ1згьым ф1зй ш1зштысык1ыну,\nЗы псы щы1э фалъз сэбгъэфзфын.\nУз узтзмытыжыну думаем и уасзр\nХъуршз дапшэу п1эрз, къызжып1эфын?\"\nПакъокъо Тэтзршау яубыдыгъэу к1эс. Адыгит1у блк1эу илъэгъугъ.Ахэмэ зэхаш1ык1ынэу мы гущы1эхэр къафидзыгъ:\nУэ ху1оэрэм урыщыхьэт\nСэри л1ышхьзм срикъот,\nДымыжыкъо мыгъом дыкъафас,\nДауз мыгъо дик1ижьыну?\nЛ1ымэ къыжи1эгъэр къагури1уэы,\nНарт л1ыхъужэу к1одыгъэр къагъотыжьигъ.Нартмз хъыбар ирати Тэтэршау к1охизы къашэжьыгъ.\nАдыгз горэ хьзк1ак1о к1уагъэ. Бысымым къа1аджзм псзлъыхъок1э азэу пшъашъз горзмди ишагъ. Пшъашъзм хъагъэ ихъэу шысыгъ. Хьак1зхзр ззлъзгъум къызшылъзти хъагъзр итысып1эм тирилъхьи апэгъок1ыгъ, ригъзблэгъагъзх.\nХьэк1эм: Угук1ае уфае\nУ1пэк1з уфае, тыкъзбгъзблзгъзнэу?\nПшъашъзм: Ашътзу п1о хъуна, адыге хьак1эу, адыгз унэ укъзблагъэу.\nХьак1эм: сэ сызэрэхаплъэрэр джары.\nК1алзр пшъашъзм емыпсзлъыхъоу т1эк1урэ шыси к1ожыгъ. Пшъашъэр зэрэхэукъ1уагъзр кыгуры1уагъ ау пхзнджэу иш1ыгъэр къыгури1уагъэп. Пшъашъзм хъагъэр ит1ысып1э къытиринен феягъзп. Ай къиубытырзр 1оф си1. Е имылъэгьунэу и1зтыштыгъ, е и1ыгъэу къапэгърк1зу ит1энэ и1этыжьыштыгъ.\n(Шъоджбагъ Дурсун)\nК1алзрз пшъашъзрз ззгури1уагъэх. пшъашъэр къик1ынзы\nдзк1онзу. ау яне ятемз гулъатагъ, Пшъашъэмди иныбжъз\nгъу игъзк1уагъ.\nК1алзр: Уз1ул1э одзжъо?\nПшъашъзр; Сэ1ул1з.\nК1алз; Ул1змз тздз ук1алъхьзшта?\nПшъашъэм; Хатэ лъапзм сык1алъхьэштё:\nК1алэм; Сидыгъо ук1алъхьэшт?\nПшъашъэм; Пмыхьзщхьэ чепэ зэгъэуэгъур ары\nК1алэм зэригъэш1 зштыр зеригъаш1и пшъашъэр къик1и\nкъыдэк1уагъ.\n(Шъоджбагъ Дурсун)\nГущ1эжъхэр\nАллахьэм тумы еш1.\nНэри мэук1ытз.\nАбззхэ хэс (Эыгорэ зыдак1ок1эрз джаштэу я1о)\nГъэрэ щ1ырэ щызэхэк1ым лых.\nНэм ек1ур, л1ым ек1у, Зэмык1ур къэм еуахь.\nМэш1о ш1ырыеу, к1эгуасэ емышыл1зжь. (Дыржьау имы1эу мок1з мык1э хэпхыхьзгъэу псзурэ лъзпкъымэ пае а1о).\nИш1уш1эр имыгъу, иунэгъур ипый.\nМы дунаер гугъ, мыгъу псэуалъ.\nУзшыт1ысырзм пш1ъсанз къимгъак1.(Хьак1ак1о узык1ок1зрз кътэжъык1ъри ээгъаш1э. Игъоу къэтэджвжъ)\nХъырыгу, ц1ыф ц1ык1умз ара1о. (Болет к1алэ хъырыгоу шыт)\nГущы1алъ\nА\nабзэхэ хзе, Пшашзр эздак1ок1эрэ джаштзу а1о,агуипе,\nАдыгэ апзштэ лъэпаш?., ипэк1э къик1ырз, къыфэрз пстзури зыугьоирэм ра1о,\nаргт.зтэдж8 уцухзр сыдэу аргъэтэджых. Ук1злз аргъэтэдж. Тэрэзэу еджзрзп\nаркъан, Щыр къаубытынэу ядзырз к1зпсэр ары,\nармзу. мылажьэу, 1офыр зымык1асэр ары,\nатагъыньа, гъуш1ы лъзкъущ1эу шъоуэныр зыпалъэрзр ары.\nаужъыпкъэ, Тын\nашъхьэ, « фи ашъхьэмрэ, фишхьзмрэ сыд ходэ?\nадыгежъэхьурай. бзэр зэк1эми аш1эмэ ара1о.\nБ\nбагэ, ц1ык1эу ик1ый хъэу эымыш1ырэ бэджыхъ.\n6ами1, щэм е цумэ яхапш1эу зыгъэт1ырззрэ лъы изушъу хьэц1з гъуц1э\nц1ык1у.\nбганз, ухы зыхъук1зрэ пхыгъз коцыхэр зыззтзплъхьэк1зрз бганз мзхъу.\nБгьагъ, криша, кровля\nбгъашхьз шы1у. Шъуз шъыгъыным ишьПухэр ары 15 мзхъу. бгьзпс, шы\nуанзм игупзк1зрз къак1орэ шъок1зпсзр ары.\nбейдзк, пытэдздэу. чыг лъэпкъ.\nбжъэдум, шъоу имыш1зу, гъумзу бжъз лъзпкъ. Шмел\nБжъэмыщхышхо, къашыкъ\nбжъэшъо, сабыеу шз емышьошырзм пае хьашъом хзш1ы-к1ыгъэу\nбэшрэбым паш1эрэ псзуалъ.\nблако. хьзр, кьоцыр блакоу ( лъханчзу) къзк1ыгъ,\n6олъмэ, сомэ, нзгъзц1ыу, дышъэ. нартыф\nбэн изрэжъ жьугъэ, шэрзхъыр къэуагъ\nбыб, Зао быбалъ, кухьлъатз^ ц1ыф зэзышзрэ быбалъ.¶\nбые, ш1умбыякъ\nБзэгурацу, дахэу ек1оу гущы1эрэр, гуш,1эрэй.\nГ\nгуен,тхьзм егыен. жалет.жаловатьсяна\nгубгьэ санэ,\nгуе – мые, мы 1рфым гуе-мые фиси1.\nгужъ и1 , игу феплъэу щыт.\nгужьхьэбжъэ сыхъугъ, ишхыгъзр емык1оу, шхалъзр хафэ хъумэ.\nгупсэ, Ныбджэгъудэдэр гупсэмэ ашыш.\nгурэпк1, 1офым ш1эу хэхьзгъэу хэзымш1ык1ырзр ары.\nгуижьзбжьз, ишхыгъэр емык1оу къыдзоежьымэ джар ра1о.\nгу иутыгъ, гук1одын. гу пыутыгъ.\nголмэдын, щхьэ тэхъу.\nго1у, ар ц1ыф го1у. Къызэрзлъагъорэм фэдэу ц1ыф дзеп, ц1ыф дзгъу,\nгук1ай, гукъэу ик1и фаеу къэубыты,\nгк1э мат1з, ш1угъэ ыгу илъэп. Алкъзс Емыжъз гук1з фзт1з.\nг^мыстагъ, гупщысз хъумэ мзгумыстэ.\nгуркьэ, ар ц1ыф гуркъз ай. Ежъ ьИорзм нзмык1ы зымыдзу зымыш 1 ырзр.\nгуры1огъу, ар ц1ыф гурьИогъу.\nгуры1у, псынк1зу къызгуры1орэр ары.\nгухьэгужъ. сыд гухьэгужъзу (узгъэгумэ1 ирзр) уи1зр .\nгухъуэхьоу лажъэ, ущыгъынхэр гухъуэхъоу лажэ.\nГъасэ къишин, лэжьыгъзр цукумэ е шыкумэ къиралъхьэу хьэмып1зм къашзныр ары.\nгъэджэуэн, къзгъзк1ухьэн (шапс.) гьзджыдкзе1.. гьзук1орэин\nгъэзалъэ, Кум игъззалъзр дзгъоу п1ыгъын фае. >г Кум игъзпк1алъз тэуцуи гъзпсынк1з.\nгъзщхъышъын. Макъзр егъэщхъышъы. Макъзмрэ пщынзмрз ззк1урзп\nгъэитэн, тхьэцу хадзэр огьзитэ. гъожъшай; Алкъзс гъуэжъышаеу щыт,\nгъоз, щым сытэсэу гъозыр ъыхэсфыгъ.\nГъэпк1ыгьз, Кур гъзпк1ыгъзу щыт. Цыфым ззгъэпк1ы къабзз хъунзу. Дахзу. 1аплъз – къабзэу зифапзу гъогум къытэхьзмэ т1эку сэмзркъзуыгъэ хэлъэу» угъэпк1ыгъэдэд» ра1о.\nгъэщэхъу, лъэпэрыф джзгу зыхъухэк1эрэ джэгогъум ублэк1 ыныр ары.\nгъзунэгъэджагьз, пшъашъэу ягъэунзфагъэр ахьзмз ра1о. гъогит1у, гъогу Хэкум гъогит1оу сык1уагъ.\nгъужъый, къошын\nгьудм, лъы изышъоу былымхэмэ яхзтысхьэрэ бадзэц1ыку лъэпкъ гор\nгъуамэ, унэм гъуамэ из хъугъэ.\nгъуен, палестинэхэр (шъузыхзр, к1алзхзр) мыжъок1эрз мегьуех, мэзауэх.\nгъупцагьэ, тхьэцу пшъагъэм жъыр къытэпшъзмз ищы1у мзгъу, мастхъз. Джары « гъупцагъэ « зыфа1орзр .\nГъурак1уш, чечевица\nгъурыбээ, од хъуныр ары. Нэфсэт сыдэу гъурыбзэ хъугъэ.\nгъурыгьугъ, мак1зу гъуныр ары. Коц лъэсыгъзр гъъуры гъугъэу шыт.\nС\nсампэлгъазэ, жъамбырыуыр ззрахзгъэчераззрз адэ-уадэр ары\nстэпан, Губгъэ къое-мые щхын. Хъураеуи 1ук1ыхьэуи мэхъу имэ дахэу аш1оу шыт.\nсэкъаул, пэнэф, чыпхъэн.\nсзйтукь, остыгъае щыгым 1 маим рэ 1 5 юн язоагу ишъо тырахызы псыр яугъоизы яшхы. Джай сзйтукъ ра1о,\nсэнтхъ, къуаер, бгъуатзу гъзтхъыгъэ гъзтхъыгъз бгъотагъз-мэ ара1о.\nД\nдадэ, чэш бзыу\nдафэз, зэ1ук1э зышъаш1ырз щ1ып1зр ары.\nдакьэ, къыпык1ап1з\nдак1э, томат чыгым икъотамзмз азыоагу лыеу къыдакЧэрэ къотамэ дачыхэрэр ары.\nдзыо, мэшэгу\nдзбзыкъу ( абз), Дзбжъыкъу ( Бжъ)\nдзк1уачз, дэк1ушъэ,(шап.) шъузашъз, нысашьз – тэк1о.\nдзхзфэш1ы, сыдзу дэхзфзш1ы дах шыу.\nдыкыжь,\nдымыжъ, къэрал, хэгъэгу. Адыгэ дымыжъыр 1991 гъзм ягъэуцугъ.\nджэф, шайыр джэфэу къэхь армырмз къысэгоуэщт.\nджэнчжьи, чечевица.,\nДжил, шзк1 яшз зыхъук1эрэ к1апсзу халъзхьэрэр ары.\nДжилъык1эз, шзк1 яшэ зыхъук1з к1апсзу аукъудыйыхзрзр.\nЕ\nегъан, корэшъум ыгушы1у егъан (плъыжьэу) еубыты.\nегъэон, псым хъопк1ыр егъауи гъзфабэ,\nемлыч, былымхэр мык1ошъоу лъакъомз къахзхьырз узыр ары.\nенэп, щитовник\nермут, кантроф, к1зтроф, картоф\nесэк1ын, быгъур зырасэк1ык1э цъу мэхъу.\nеутыхугъ, ай ихъышзхзр еутыхыгьэ зак1 (хьайнапе зак1)\nехъэрхъышэ, ыш1зщтыр имыш1зу къэнэн\nЖ\nжъандыу, ныузжъхэр жъандыу мзхъух. 1адрэ – мыдрзм хзгуш,ы1зх, ик1ый бэ гущы1зштых.\nжъопхъы, мак1эу гъэжъуэгьзр ары.\nжъохъожъу, гущы1з зыхъук1зрз къи1орэр ззхзмыш1ык1ымэ я1о.\nжъырыгъу, одждын ц1ык1у. ашъым яш1уэхалъз,\nжъзлытхъ, Ызэфагу гъэтхъыгъэр ары.\nжъэрыбззрьауз къа1охэрэр шымыгъупшэу дахзу гущы1эрзр.\nжъзхъурайз адыгз жьзхъурай. Адыгабзэ нэмык1ы гущы1эхэрэп.\nжор, кристян диным исимболыр ары,\nжуп, ш1орей шаир зэрзшохэрэ бжьзмышхыр арь1,\nжъгъамжъамжъый, шэк1э тхацу апшз. Тхъур агъзплъыэы бжъэмышх из тхьацу хадзэурэу агъажэ,\nжэгъуап1э сьшш1ыгъ,\nжыхьэрзэ, жэу зигъэмэрэззу дэк1уаерзр ары.\nэмыджурыхьэжыгъ, Ыуж ик1ыжыгъ, к1эгъожыгъ. зынзсыпс, май мазэр ары.\nзынэсыпс, маймазэм ра1о.\nэыушк1уи (лъакъохэр к1ыхьэу) т1ыс.\nзэблзгущы'1 эк1ун, къа1охзрэр тэдрэмий шхьао шхьафэу гуры1 оныр\nээхиуц1эрэпхьагъ3 к1элэм итхыгъэхэр ээхиуц1эрэпхъагъ.ээрыдж, .ээнэк1ын, Мыекъуапэ ээтэнэк1 ыжьыэы тыдэк1ыжьы,ээгъэзэк1, бзнак1у\nзэгъзнэджын, зыш1ытэжъын, пшъашъэр зигъэнэджыурэу къзгущы1э.\nззхэлъэжъыгъ, жьы ухъукъэс унэк1у ззхэлъэжъы.\nзыгьзк1зрзк1зн, зигъзк1зрак1зу зыкъифзпагъ.\nИ\nИбышъо, Ук1ытэныр ибушъо яш1ы.\nи1орыныгъ, гущы1з зэпытыныр ары.\nК\nКъанцззргухъу, к1алэ джэгуалъ. Рхъэ к1ыхьэм игузэгу яугъоны. Пхъэ папц1эгорэ ч1ыгум пытэу хасэ. Адрэ пхъэ к1ыхьэр тиралъхьэзы .е1унк1ыхэурэу къэк1ок1ых\nкъы1эукьорэлъэк1ы. псыр к1ым къы1эукъорэлъэк1ыурэу къы1эщы.\nкъэгъэльэлъэн, чыгыр къэгъэлъалъ къэджие, хьэнтхъупс\nкъэкъэйыны, узыщхэ къынзужък1зрэ пщхыгъзр къыдзое жъымэ джай ра1о.\nкъэлакъ, щэмцуе гъугъэ зэтэлъыр ары,\nкьзигъачз, хьэкургъач, шэрзхъ.\nкъзнычу, къэныуцу\nкъэпсэпсао, ощхыр къэпсэпсауэ. Мак1эу шабэу къэщхымз къзшыбыжьын.\nКьэзэтхьын, хъураеу ц1этхъэн.\nкмубзрэхъыгъ, Адыгэхэр джы къзубэрэхъыгъ. », хасзу еупш1ыжъак1оу агьзуцурэр ары.\nкьопс, 1ух (Къорсыр гъэпытэ) », лъэдакъэ\nкубжанэ, хьэлыгъру дэгъоу агъажьэрзм и1э гъунэц1ык1у хзмз ара1о.\nкъутуз, Пшъашъэ па1о ( Убыхыбззнк1эри мэхъу)\nкъылъ, гу фздзу тхьапипл1 зие уц,\nкузмэ задэ заш1у, бз зышхырэм ра1о\nкумбзиц, Нысзщхьзтзхъу.\nкулъэгу, шэрзхъым игушы1у тиралъхьзрз гъук1ыр ары.\nкугъачъ, кур зыфырэр ары.\nк1угьэжь уи1эу укьэк1уэгъ3 т1эк1у ущхи укъзк1уэгъ.\nк1ынджз, к1ындз. Шъофым къыхзкь. фыжъзу к1ыхьзу умгъэжъэу ощхы.\nк1ырык1у, щ1ырык1у, Щхын лъэпкъ. ш,1ы щ1згъым къы1эк1ы, аш1у.\nк1элз гурыпсэ, К1элэ дзгъудэд игук1и изэк1узк1к1и к1зиз пгаъакъэжъ, к1элэ 1ам-лъзм к1уак1з зи1зм ра1о.\nк1элэ 1этэхьу, къэшэлъыгъ п1оми хъушт, к1алзм хахъоу т1эк1у ины хъумэ, к1алэ 1этэхъу ра1о.\nЛ\nлантхъо, тхьэцур лантхъо лантхъоу.\nлыгъз, маш1олыгъз идзыгъ, унзр стыгъз.\nлыеуц, у1эгъэр зыгъэхъужъырз уц лъэпкъ.\nлздзх, Пхъзмбгъу зэгохыгъзм ик1ыхьзгъзк1эрэ дзхзфзш1зу агъзтхъэу рахырэр ары.\nлэгьу, (лзгъоу хзлъыр) ?\nлэгъуп къорс, тыгъэр къэпсзу ощх къызэщхык1зрэ лэгъуп къопсыр олъэгъу.\nлъаш1э, СШ м урысыем илъаш1э иубытыгъах.\nлъзбы1у, цузкъэ лъзбы1ум ит.\nлъэк1эт, нысэу къашэрзр лъэк1этым тырагъауцо.\nлъэпако, лъэкъопхыгъ, шхьэпхыгъ.\nлъэпэиф, футбол\nлъэпэрыт, унэ к1оц1ым эышъалъэрэ цуэкъэр ары\nлъэпжъуабэ, лъэкъуамбэ\nльэшъу, кур къыээтэбгъэуцон пае лъэшъум тэуцу.\nл1мгъуабэ, Ишъуз шызынэжъыгъэр ары.\nМ\nмафэ ку1амэ, гъубжъыр мафэ ку1амэу адыгэхэмэ ялъытэ.\nмамыку, даеб псыр мазэм фэшъузшэу непкъым къак1оу к1ожьымэ\nмайтэ, Ощы\nмыжъопц1, Адыгэ бгырыпхым пыты 1ук1ыхьэхзр (блы мэхъу).\nмыжъолъ, мыжъопц1, мыжъохъу,\nмыл1зуц, мэла1э улТэу, ипэк1эрэ т1зк1удздзу къузтырзр ары, Ай ззгъзззгъуг къык1 злъык1ощт,\nмыхьэ шыщж, щхын зэхэздэырэр ары.\nмзпк1атз, видео филмыр джэгу зыхъук1зрз мзпк1атз. Мак1о къэк1ожь.\nмэпсэжьы, мэхъупсыжьым\nмэии1ыпя1 этэ, Хьамлыум фздэу клзпш1ыпш1атз.\nмэжьак1 , нартыф хьэлыгъур ары.\nмэзай, ят1онерз мазэр\nмэк1оэанэ, мэк1озанэурзу къэк1ухьэ. Ежъ – ежъэу гущы1зурзу къзк1ухьэ.\nмэусасэ, шыгъур мзусасэ, лзбы мзхъу.\nмэхъз, хзти илъзпкърэ ихзгъэгурэ фзмзхъ. Ай нахъ лъап1з шы1эп.\nмзжъзпс, Кристиян динымк1эрэ псы лъап1эу я1зр ары. Ук1эхьзмэ зышъэуэфЭ.\nмэхъэтхилъ, дин 1офэу, тхыгъэхэу, узымрэ сымэджэны гъзмрэ угъзхъужъынэу е ушыухъумзнзн яш1ош1оу хьзлы жъо фэдзу яшыхьэу зыш1охалъэрзр ары.\nмэшэгу, дзыо\nш1у, мэш1одз1\nН\nнабэ, ку апчым набз тзлъ.\nНабгьэк1ак1у, cotornis\nнадэ, коцыр къэшхьэлъанъ шхьэк1э надэу щыт, зи илъэп.\nналъэ, эы налъэп. нэлъиш -нзлъипл1 сыфай\nнап1э, къоцым иш1уамп1э\nнэжьугъупс, щхыупсым ра1о\nнэкуа Нэкуль, Былым хэмэ я к1зт1ый\nнзк1уе, инзк1у уи1зплъэмэ узгъащтэ.\nнэкъугъэ, дэгъэзыягъ.\nнэмгмд, мыук1ытэжъым ра1о\nнэрал, космос\nмэрынз, бжъэм шэфыр нзрын�� нзрынэ еш1ы. : ар нэфэры1оу къэгущы1з.\nнэшъу1о191ъ1у, ай нэшъу1рш1у елъзгъу а 1офыр къыдэхъуштэп.\nнэш1огуш1о. ц1ыф нзш1огуш1ру шыт.\nныбз. тырку ныбзм Ифагъзу адыгэ къузжъэ зыкъу. псзущхэ пстэуми ныбэ я1э.\nныбзпс, ныбзм 1зк1эу уанзр ззрапхырзр ары.\nнаожь 1улхь, осзу джадз джадзу къэсырзр ары.\nО\nогыин, тхьзм огыин Тхьэм ыш1эхзрэр умык1асэу упэуцужъэу угущы1зныр ары. Шапсыгъэр щыгым дзк1узии тхьзчзтым пае егыигъ.\nогъу, мыгъз огъу хъугъз эй къзк1ыгъзп\nордэ, пэшъ. Сиунз ордищ и1.\nохъушъоу, сэлам епхыныр ары\nощы (абз.) Обээгъу (бжъз.) Гиде ( бесл.}\nП\nпае, дэк1оегъу.\nпыпэш1у, 1офым бзш1агъэзы 1утзы п. фыри1ы\nпокъ, дафзз, зэк1эри къызэк1ол1зрэ зз1ук1з.\nполетикэ, хъыбар, 1у. «К1эк1ожъы джаурыр полетикз тзу'\nпсэуалъэ, ар сыдк1з псзуалъз.\nпсык1ыц1ы, Псы къабзэм хзсзу, ишъо плъыжъышъоу ц1ык1ужъиеу 1 см фздизэу, псзурэ псзушъхьа.\nпсынк1ын, лэжъыгъзр епсынк1ы. Жъыр къэпшъэмэ тыпсынк1эшът.\nпсынт1з, хьэлыгъур псынт1э псынт1эу агъэжъагъ.\nпсы1плъэ, псы 1згъзхьыр чззыу чэзыуэу зыгошъырзр ары.\nпсы хьамбэщ, псы нэбгырит1умэ яхьэ зыхъук1зрэ ятамэмз ятиралъ- хьзрз бзщ.\nпсышъузтэ хъугъэ, псьшхъо. тхачур псышхъоу пшъз1 (Ик1и пытзп, ик1и псы фздзп)\nпхъэбэ, апэрэ маээр ары.\nпхъзкъурыл, лъзузим ц1ыфыхзр емыфзхык пае пхьзкьурыл 1уэлъхьэгъ.\nпхъэчый, бзш ч1ак1о ц1ык1у.\nпхъэ1эбжъан, пхъэнк1ау.\nпцантхьа, клее.\nпц1эуэ – Шъуэуэу = къохьэ – къомыхьэу, Ечендым тыгъэр пц1эуз шъузузу къэнз.\nпц1ы игьэлагъ, пц1ы еусы.\nпчэдыгъу, шъэнт1ыргъо.\nпшъанэ ипшъачэ изыгь. къыра1уагъэм игу къэкуи итамзхэр къэфэхыгъ,\nпшхьэ щы1э хэхьэгъ, п1охзрэм зи къамыубытзу у хэ1оржъухьэмэ джар къуэ1о.\nпш1 эшьэхьу, данз зыш1ырэ хьамлыу.\nпшъэкьэжъ, ипшъэтыкъ гъумыр ары.\nпшъэхъу,\nпэлъыкъау, губгъэ уц. Ипкъ панэ цы шъэбэц1ык1ыхэр тэтэу, ныкъагъзр гъожъэу, къынэужъык1эрэ бзыуцыф фыжъыц1ык1у хъухэу. Пэлъыкъаур ш1энэ хъумэ яшхы. Ныкъагъэ къыэпык1э к1эр дыджы мэхъужъы.\nпэнэфыжъ,Зэхэтэу къэк1ы чы чыхьэ псыгъохэу, итхьэпэхэри ипкьи фыжъэу. Чзу благъэр дэгъудэдэу раш1ы.\nизндзкъау, топ зыфа1орэм и адыгабз( абздззхыбз).\nпзцзц – цанэ, цуакъзхзр пэцз – цанзх. пзпц1збз.\nпзшкъэу, къэлэшхьэ. Мыекъуэпэр адыгеим ипэшкъэу.\nпэш1ош1у лъзгъуалъз, телевиде\nпэш1ош1улъэгъу, жьаунэрылъэгъу. филм.\nХьопк1, толк\nпхъашъэ\nпхъэк1 , папц1эу хьанцэ лъэпкъ гор.\nроза краскэр\nплъыжджэф, амакъэхзр ( Нзфысэт рэ Роээрэ ) пц1ыеу.\nпыпхэ, тхьа фэдэу алъытэштыгъэхэр,\nп1ап1, к1злэр янэм джаштэу къзджэщтыгъ.\nР\nрзгъзшъын, къошъыныр рэбгъэшъышът. Къошъыным зыгорэ ибгъахъоу шъызэуутэмз уозсакъын е умыш1эн пае я1о. Армырмэ къошъыныр к1одышът.\nРустам, тэмыр лъзныкъом и адыгабз.\nТ\nтаушъзрэ1с1ы, къытэуэх\nтельх, духьа зыдалъхьэоэо ары\nтелъхьэ. а ц1ыфым телъхьэ сафзхъурэп.\nтэмз1у, хатзу е ш1ыгоу ц1ыфыхзмз ягошы гъэхэрзмэ языфагу къэнзу хатит1ур зэтэзычырэр, эыгошырэр ары.\nтепик, хьэ1ус, утхындзафзрэ сыдрз япшъззы хъурае аш1ы мзлахъомз къыздырахьзк1ы.\nте1эмыхьэн, тыбзэ арапыбзз къыхэтымгъэхьзн т1оурэу тытз1эмыхьз,\nтэгъэуэн, к1апсит1ур ззтэгъауи нахъ пытэ хъун.\nтэлау, сaecum\nтхакъо, москва тхакъо лъзныкъомк1э шы1.\nтхыдэ, къэтхыдэ, къытфэтхыдагъ.\nтзсхъуэбэ, матит1ур зыззутзк1ым тхъузбзз къихихыгъ.\nтхъутын, к1энк1з жъапхъэ згъзжъэн пае, к1энк1эхзр сытхъутыгъ.\nтхьзк1аф, сабын\nтхьэк1умк1ыхьэмы1эрыс: губгъэм чапэмз къашъзк1ы, хъураеу шъэплъышъоу, аш1оу ц1ык1оу къое – мые лъэпкъ.\nтхьэркъожъ, псы гунзмэ къашъык1эу тхьпз шъуэмбгъохэр зи1э уц лъзпкъ.\nтхьэркъожъ 1анэ, адыгз 1анз.\nтхьэры1уагъ я1ы, унагъут1ум т. зэдира1ы.\nтхьз1злъз, апсхэр зытхьзк1зрз машыне.\nтзлъэмашъ, зэк1эри ыш1эу, ззк1эмз ипэ ахэзифэрзр.\nтзл1ык1угъ, л1згъз мыл1згъэ тш1зрэп.\nтэупсэн, дэгъоу сыщхиэы шэдэс апси тэсыупсэжъыгъ.\nтлъэшъу, лъэ1уш.\nтшас, бэылъфыгъэу псэлъыхъоу и1эр ары.\nты1ун, гъонлэн.\nт1алэ-ш1алэ, 1эхъумбит1уы фэдиэ игъумагъ.\nт1асхъэу къос1орзр зыми емы1у.\nт1ырзэн, гъэмафэ фабэм былыммэ гъуды е бами1 яхэпш1зу лъы ришъу эыхъук1зрэ як1з да1этиезы уэым ригъззыгъэу машэх.\nт1уанэ, ят1онзрз шуззу къашэрзм ра1о.\nУ\nуэгъэп1ык1э, пчэдыйрэ псы к1ы1эк1э эыбгъэпкк1ымэ уэгъэпык1э\nугъогу зэпэшъ, охъу апщи.\nудпанэ, панз 1ужьухзр зытэт къэк1ыгъз.\nУкъак1омэ уэгъэдхэуэн, къэуэзгъэк1ухьэн,\nупк1э, к1ак1ор упш1э гъзпц1агъэм хаш1ык1ы.\nуэтэпс, 1ахъумбзм е сымэм уатэк1э уыкъэуэмэ узтэпс къытырилзжштых,\nУт1эрэкъын, лагъэу утэтэу укъэфэхымэ уут1эрэхъыгъ я1о.\nУшыбыжьын, гъук1ы хъагъзм гъуанз ц1ык1оу фзхьугьзхэр уушыбыжьын фае.\nФ\nфытз, пшъэрыхьэрэм фытэ зи1опхъз, ишъыгъынхзр дагъэ мыхъуным пае.\nфэмыхъужь шай, шай ш1уц1зр ары.\nфэш1ыгъ, бай\nХ\nхьабэ, нэ к1эгъым къыхак1зкзр корэшъу.\nхьал – хьалэу, 1эхъузмбэхзр хьал хьалзу магъзх.\nхьздэгъууэ, псэхал1э\nхьэк1э – уак1з, къуаджзм л1ыжъ хьзк1э – уак1зхэр къыдэнагъэх.\nхьэк1устел, 1зпхъузнлъэ.\nхьзк1улэкь. налог\nхьэлыжъо пк1элъэ, хьзлужъом игъунэхзр дзгъоу зетэпш1энэу рагъашъэрэ хъураеу псэуалъэр ары.\nхьэлыхьэн, пчэхзр теухьэлыхьзгъ. Гъзпытагъзх.\nхьэмбзв апщы, губгъоу 1оф 1иъызыш1зрзм ра1охьзнзк1збыдз, дышер зышыпфзк1з мзхъужъы,хьэнук1у. к1ы. хьант1аркъоу к1энк1зм къик1ыгъэр ары.хьзпкъзуц, гу1аеуц (artemisia)хьатыл, цементым хэш1ык1ыгъз псы гъогухьзц1э – уц1, псзушхьэ пстэуми ара1о.хьэшъэрэб, rosa canina\nХьш1э, к1злзр ятзм « Хьзш1з « к1з еджзжъыштыгь. (къэб)\nхьэ1ухьэжъ, п1ихы хъумз дэгъоу. къутижъы хъумэ дзимэ джай ира1о.\nЦ\nцэгъэ – налъэ\nцунк1э, anchusa italica\nц1эмгъэку1 kravatte\nцэ1тхэ, Тхы къэгъэтх\nШэунэжъ, 1элэц1ык1оу иныбжъ нахъи бэк1э нахъыбэ зыш1эрэм. ра1о.\nцыгъын: рэцыгъ, Псыр рэцыгъ.\nцукъзнхьый, цузкъэ ззрадырз шзпыкЬм хаш1ык1ырз 1удан.\nЧ\nченасыу, Хафэ ченасыу, къундыпсыу ченасыу.\nчэпэрыщ, гъугурыщ.\nчэпхын, сычый мэчэпхл1 мэгъушы.\nчэщбзыу, пхъзпращъу.\nчъыхэк1ожъ ( шьапс.) пшъынауз .\nШ\nшэкъакъ, тэмэ1им плъэгъоу шъэкъакъхэр тзбгъзт1ысхьэгъа\nшэцыко, шэк1ы яшъз зыхъук1зрэ амэпсымэм, джыл эытэшыхьэгъэ пхъэтэт 1ук1ыхьэр ары,\nшыцз ос, шыцз ос къзсы, хьз1зр ззрысым ерзмык1.\nшхьэцлый, шхьзцлые дахэхэр тэлъ.\nшхопс, шхомлак1з\nшхынышхо, рак\nшхъух��, подвэлошная кость.\nшхъужь ээрытып1ы, лъакъохэмрэ пкъымрэ зызэрэубытырэ къумышхьэхэу зэрытхэр ары.\nшхьэк1афэ, шхьзк1афэ фиси1 бэу у ц1ыф тэрзз.\nш1орэй, шай зыхаш1ык1ырэ уц лъэпкъ.\nш1орэй шай, къалмык чай\nш1орэк1ыгъ, слъакъо ш1орэк1ыгъ мзузы,\nш1угошэпхъу, шхьзгъусэм ишыпхъур ары.\nш1 уткьэх1ун. ц1ыфым л1ыгъэк1эрэ и мулк тепхыныр ары.\nш1ыбзыу, сверчок\nш1эпхъэ, тхьэм къи1уагъз пстзури ш1эпхъзу быслымэнмз ащтэ.\nш1ум фэхьэжь, сымыджзм зыфак1охэк1эрэ джаштэу ра1о\nшьагьыр, шъагъыр уэшъомэ уэуташъо.\nшъапхъэ, 1ар пш1э эыхъум шъапхъэмэ огущыпсыгъэба?\nшъодэны, упругий\nшъоку, Бээгуц1ыкыр ары.\nшъолъыр, патрул\nшъорэк1 , оспа\nшъоурэгъу, веснушчатай\nшьохъутан, бзылъфгъэмэ ябгъэхэр зиралъхьэрэр..\nшъош1у, ц1ыфым пае я1о. И 1аплъзпкък1зрз дзгъоу зэхэлъмз ик1и мыпшъэрэу ик1и мыодэу.\nшъукъызэрылъи шъукъак1у, тыджэгущтыэы.\nшъухьэ гъэпц1эгъэ, Цур пц1энтхъумэ къытэк1ырэ цы шъабэр ары. Ар яухъурэиэы риджэгунхэу топ аш1ыщтыгъ.\nшьуздзбзб. бзылъфыгъзхзмз ядзгъолъэу къатздзжырзр .\nшхьэпадж, сыдэу ушъхьэпадж шыу.\nшъхьэфатх, тхалэ\nшъхьэфэгущм1элъ, шъхьзфзгущы1элъэр 1ухи тэгъэдэ1у.\nшхьогьуалэ, Ар ц1ыф шъхъогьуалэ дэд\nшъхъун, (гу1зн?) Тэ тызфэмышъхъужьымэ къупфзшъхъун шы1зп.\nшэин, Къуаер орэшъэ1и.\nшъэнт1ыргъо, чэрэз\nшъыгъымалъ, шъыгъынхэр шъыгъыналъэм пылъагъэх.\nшъыдрыхъуай, Хьамлъыжьым нахъи нахъ иныр ары,\nшъынэ, шабэ\nшъытхэлъ, шым нэ тэмыфэнэу халъхьэрэ шъыгъыр ары.\nшъэрыу, шъыпкъэ\nшъэндэркъау, иныбжк1э ины ау ишхьэк1э зэхзш1ык1к1з ц1ык1ы.\nшъыдгъэпшъэр, Хатэ гъунэмэ, 1энэ1имэ къатзк1эу панз шэбэц1ык1ухэр тэтзу, итхьзпзхэр хэупщ1ык1ыгъз фздзу 1ук1ыхьэу, шъыдмэ ак1эсэу ащхырэ уц лъэпкъ.\nшхэхъугъэ, жъамбырыур шхэхъугъэ. Тэрэээу иубытыжьырэп.\nшхъужъ, Schenkel.\n1У\n1убзыр, 1ут1ан\n1уды – мыдэй. ты 1уды – мыдэй. КъздгъзгущьИэгъ.\n1упцз – 1упцэу, пшъашъзц1ык1ыхзр.\n1урыжъо, хъэбыржъухьэ. Бэ гущ1эрэр ары,\n1ул1эгъэ, дак1ом апзу к1абззр е1ул1э къынзужк1з еды.\n1ут1ыжь, мэфзк1 мафзхзр ары.\n1уш1ыхьэгъ, сомз т1зк1у и1з зыхъум зи1уш1ыхьзу ежъагъ.\n1ушъэрэбыхьэ, 1. бэгын 2. пуовер захъзк1зрз шхьзр ээрихьэштыр тэрэээу дахэу мыхъумэ.\n1адз – уадэ. 1амз – псымэ.\n1апай – лъэпай, ц1ыф уы1эгъэу, е и1з лъакъохэр зэхэчыхьэгъэу шъытымэ я1о.\n1аргъэн, мэкъур аупч1э эыхъук1эрэ эы ц1ыфым ишэмзджымк1зрэ тирыубытэу ыупш1эрэу к1орзм ра1о.\n1ауальэн, 1ауалъэу къытэнагъ.\n1эбучъ, 1элъэ, 1эпылъ,.\n1здзжъ, Кум 1эдэжъ шъэрзхъ илъ.\n1здэжъ шъыпхъу (къэб.) щхьэгъусэм ишъыпху.\n1эгъуп, сы 1згъупыр « Батыркъо « Лъзпкъ – л1акъо -1згъуп.\n1эпэ зззсэхьэ, Зэдэ1зпы1эн\n1зпэтырмэшъ, указительный 1эпзтырмзшк1эрэ укъыздэмыпсалъэ,\n1зязк1зхзр, неопытный\n1элыркъэб, ик1оц1ы нэк1эу къэб, псы шъуэлъэрэ сыдрэ хаш1ык1ы.\n1эпшьэ. Лъапшъэ, профессия\n1эрмэуы3 1элэр емыджэу, ш1эныгъи имгъотэу 1эрмэуэу къзнагъ.\n1эрыфэгъу, къинэп, 1эрыфэгъу.\n1эхьу -льэхъу, дэгъу хъумэ. Унэр 1эхъу , лъэхъу ины.\n1оф табгэ, 1оф табгэк1эрэ сыкъэк1уэгъ.\n(Суретыр Гук1э Замудин \"илэжьап1 зыц1э\"проспектым къыхэсхыгъ.)","id":"<urn:uuid:4aa89137-efca-4f4b-8b7d-a12f8d0c10ac>","dump":"CC-MAIN-2020-29","url":"http:\/\/circassiancenter.com\/tr\/ethnographische-materialien\/","date":"2020-07-09T01:55:19Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-29\/segments\/1593655897844.44\/warc\/CC-MAIN-20200709002952-20200709032952-00238.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6005989909,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6005989909172058, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3961566984653473}","num_words":21426,"character_repetition_ratio":0.016,"word_repetition_ratio":0.004,"special_characters_ratio":0.212,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.72,"perplexity_score":7281.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ЦIыфыр зыгъэпсырэр уахътэр ары. Ащ зыхищэрэ хъугъэ-шIагъэхэм ар апсыхьэ. ЕтIанэ а цIыфым а уахътэм зыгорэ щызэрихъокIышъумэ, иакъылкIэ лъэпкъым зыгорэ фишIэшъумэ, ыцIэ тарихъым хэхьэ, къыхэнэ. Ащ фэдэхэр бэ хъухэрэп. А зырызхэр тарихъым икъэгъэзэпIэ чIыпIэ яакъыл кIуачIэкIэ, ялIыгъэкIэ лъэпкъым пкъэоу кIэуцох.\nМы гупшысэр политикэми, наукэми япхьылIэн плъэкIыщт. Ащ фэдэ цIыфых непэрэ гъэзетыр зыфэгъэхьыгъэхэр. Ахэм Шъхьэлэхъо Абыуи, Шъэумэн Хьазрэти, Джарымэ Аслъани, МэщбэшIэ Исхьакъи, нэмыкIхэри ахэтых.\nАдыгэ лъэпкъэу къэралыгъуагъэ зиIэнэу лIэшIэгъу пчъагъэм кIэхъопсыгъэм иреспубликэ гъэпсыгъо тефагъ Джарымэ Аслъан итетыгъо. Ащ ыцIэ япхыгъ адыгэм къэралыгъуагъэ иIэ зэрэхъугъэм, а статусым къешIэкIыгъэхэу Конституциер, гимныр, быракъыр, гербыр непэ зэрэтиIэхэм.\nДжарымэ Аслъан а лъэхъаным Адыгэ автоном хэкум ипэщагъ. ЛъэпкъымкIэ мэхьанэшхо зиIэ хъугъэ-шIагъэм — республикэм игъэпсын лъэпкъым къыхэкIыгъэ, ащ фэгумэкIырэ цIыф пэрытхэр фэбанэщтыгъэх. Джарымэм иакъыл, хэбзэ IофшIэным хэшIыкIышхо зэрэфыриIэм мэхьанэшхо иIагъ цIыфхэр гъогу тэрэз тырищэнхэмкIэ. Хэта зышIэрэр, а лъэхъаным Тхьэм ащ тетэу къызэригъэфэгъэн фае, къэралыгъо гъэпсыкIэм хэшIыкI фызиIэ Джарымэр а Iофым ипчэгу зэрэригъэуцуагъэр. Аслъан нэмыкIыгъэмэ, мэхагъэ къызхигъафэу «Мыхэм къырагъэжьагъэр хъущтэп, ащ къикIын щыIэп» зыIон а лъэхъаным пащэу щытыгъэмэ, Iофым зыздигъэзэщтгъагъэр зыми ышIэрэп.\n«1922-рэ илъэсым, Октябрьскэ революциер зыщыIагъэм илъэси 5 нахь темышIагъэу адыгэхэм автоном хэку яIэ хъугъагъэ. Непэ тарихъыр кIэзытхыкIыжь зышIоигъохэм аIорэр нэмыкIыми, адыгэ лъэпкъымкIэ ащ мэхьанэшхо иIагъ. Лъэпкъ цIыкIоу хэкужъым къинагъэм автономие иIэ хъугъагъэ, адыгэр адрэ лъэпкъышхохэм ахэкIодэжьыгъэп», къыщетхы итхылъ Джарымэ Аслъан.\nЛъэпкъыбэ зыщыпсэурэ хэкум мэкIэ дэдэ хъурэ адыгэм ыцIэ зыхьырэ республикэ щыбгъэпсыныр Iоф псынкIагъэп. Краснодар краеу хэкур илъэс 60-рэ зыхэтыгъэм гузэгъабгъэ къыхэмыкIэу къыхэпщыжьыныри Iоф къызэрыкIуагъэп. Ау лозунгэу «Уходя – остаемся» зыфиIорэр иIэубытыпIэу Адыгеир «шъабэу» краим къыхэкIыжьын ылъэкIыгъ.\nАдыгеим итарихъ пштэмэ, Джарымэ Аслъан закъор ары апшъэрэ партийнэ ыкIи къэралыгъо IэнэтIищми аIутыгъэр. Ар КПСС-м и Адыгэ хэку комитет иапэрэ секретарыгъ етIанэ народнэ депутатхэм я Адыгэ хэку Совет и Тхьамэтагъ ыкIи АР-м и Президентыгъ.\nАдыгэ лъэпкъым и Апэрэ зэфэсэу 1991-рэ илъэсым «40-мэ я Комитет» зэхищагъэм Апшъэрэ Советым хадзыхэ зыхъукIэ урысхэми адыгэхэми япчъагъэ зэфэдизын фаеу щырахъухьэгъагъ. А мэхьанэшхо зиIэ Iофтхьабзэм Джарымэм зэрэдыригъэштагъэм Iофыр нахь зэшIохыгъошIу къышIыгъагъ.\nКавказ заор заухыгъэр илъэси 130-рэ зэрэхъурэм ипэгъокIэу 1994-рэ илъэсым ижъоныгъуакIэ и 21-м УФ-м и Президентэу Б. Ельциным кавказ къушъхьэчIэсхэм афэкIорэ Джэпсалъэ къышIыгъагъ. Ащ къыщиIощтыгъ Кавказ заом къушъхьэчIэсхэм яшъхьафитыныгъэ къызэрэщаухъумэщтыгъэр, ахэм урыс пачъыхьэм аришIылIэгъэ заор зэфэнчъэу зэрэщытыгъэр. А хъугъэ-шIагъэм лъэпкъымкIэ мэхьанэшхо иIагъ ыкIи Темыр Кавказым щыпсэурэ лъэпкъхэм зэгурымыIоныгъэу азыфагу къитэджагъэр нахь ыгъэушъэбыгъагъ.\nДжарымэ Аслъан итетыгъом зэшIохыгъэ хъугъэмэ ащыщ тилъэпкъэгъухэу IэкIыбым щыпсэухэрэм якъэщэжьын къэралыгъо Iоф зэришIыгъэр. А лъэхъаныр ары УФ-м и МИД хэушъхьафыкIыгъэ лIыкIохэм Iоф щашIэу зырагъэжьэгъагъэр. 1997-рэ илъэсым АР-м и Законэу репатриантхэм афэгъэхьыгъэр аштэгъагъ. Джащыгъур ары апэрэу купышхо хъухэу адыгэхэр Косово къыращыжьхи, Адыгеим къызащэжьыгъагъэхэр. А Iофтхьабзэхэм зэкIэми Джарымэр азыфагу итыгъ, изакъоу зэкIэри ыгъэцэкIагъэу сIорэп, ау ащ иакъыл, игукIэгъу, игушхуагъэ, илIыгъэ хэмытыгъэмэ, а зэпстэури зэшIохыгъэ хъущтгъагъа, хьауми мыхъущтгъагъа?..\nДжарымэ Аслъан ыцIэ республикэм зэхъокIыныгъэу щыхъугъабэхэм япхыгъ. Ащ фэд 1996-рэ илъэсым Москва Адыгеим и ЛIыкIо и Унэ дэт зэрэхъугъэр. Ар къызэIуахы зэхъу мафэр сыгу къэкIыжьышъ, республикэм ипащэ сырэгушхо. Урысыем икъэралыгъо IофышIэшхохэр къызыщызэIукIэгъэ мэфэкIым Джарымэ Аслъан къызэрэщыгущыIэгъагъэм, ащ уасэу, шъхьэкIафэу къыфашIыгъэм уарыгушхонэу щытыгъ.\nЦIыфыр зыгъэпсырэр уахътэр ары. Ащ зыхищэрэ хъугъэ-шIагъэхэм ар апсыхьэ. ЕтIанэ а цIыфым а уахътэм зыгорэ щызэрихъокIышъумэ, иакъылкIэ лъэпкъым зыгорэ фишIэшъумэ, ыцIэ тарихъым хэхьэ, къыхэнэ. Ащ фэдэхэр бэ хъухэрэп. А зырызхэр тарихъым икъэгъэзэпIэ чIыпIэ яакъыл кIуачIэкIэ, ялIыгъэкIэ лъэпкъым пкъэоу кIэуцох.","id":"<urn:uuid:8cbf44c0-905b-477b-a74c-90556638a359>","dump":"CC-MAIN-2020-34","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/09\/19\/%D0%B0%D0%BF%D1%8D%D1%80%D1%8D-%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82\/","date":"2020-08-13T00:04:46Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-34\/segments\/1596439738950.31\/warc\/CC-MAIN-20200812225607-20200813015607-00099.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9282471538,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9282471537590027, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07150022685527802}","num_words":1158,"character_repetition_ratio":0.054,"word_repetition_ratio":0.148,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.942,"perplexity_score":3202.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Автор материала: Хачемизова Фатима Кимовна\nХьак1эмыз Ф.К.\nХъурмэ Хъусен ипчыхьэ зэхахь.\nМэкъэгъэ1у монтаж:\nАдыгэ мэкъамэр къы1озэ сценэм к1элэеджэк1о ц1ык1ухэмрэ инхэмрэ адыгэ шъуашэр ащыгъэу а1апэ зэрэ1ыгъэу дэк1уаех .\nСыц1ыф.\nЦ1ыфым нахь лъап1э щы1эп. Ц1ыфыр ц1ыфын фае. Ц1ыфыр щэрэ1 - щы1эмэ хъяр!\nСыадыг\nТыадыгэ лъэпкъ. Лъэпкъы тыхъугъэу бэш1эгъэ дэд тызыпсэурэр. Тарихъым анахь ц1ыф лъэпкъыжъэу къыш1эжьырэм тащыщ.\nСышъхьафит. Сыбзэ, сихабзэ, сафит.\nАдыгэхэр сыдигъуи яч1ыгу щышъхьафитыгъэх. Адыгэхэр яч1ыгу ишъхьафитныгъэ ренэу фэбэнагъэх, джыри ар къаухъумэ.\nТэ, адыгэхэр, адыгэ ч1ыгум, тихэгъэгоу Адыгэ республикэк1э тызаджэрэм тыщэпсэу.\nАдыгэм зао къыригъажьэрэп. Адыгэм ич1ыгу къеухъумэ. Адыгэм ихэгъэгу ш1у елъэгъу.\nТиреспубликэ ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафмэ ащыщхэу щэк1ым къехъу щэпсэу.\nЗэк1эми тызэкъот, тызэныбджэгъу, Адыгеир зэдэтихэку. Тызэкъотмэ- тылъэш!\nМы илъэсым тихэку республикэ зыхъугъэр илъэс 25-рэ хъугъэ. Тиреспубликэ къыраш1эжьынэу тамыгъэхэр и1эх.\nАдыгэ ныпэм Республикэ гербыр\nТашъхьагъ зыще1эты. Хэгъэгу тамыгъ.\nГухахъуи гуш1уагъуи Ащ зэкъошыбэр\nАщ тэ къытеты. Зы бын ыш1ыгъ\nБыбат бзыу тамэу. Тыгъэу къыкъок1рэм\nТэ пытэу ут1ыгъ Ч1ыгур иплъап1.\nШъхьафит щы1ак1эм Мамыр щы1ак1эр\nТэ къытфэхъугъ Тэ тигугъап1.\nТэ Хьатыгъужъыкъое гурыт еджап1эм тыщеджэ\nМинит1урэ зырэ (2001) илъэсым тиеджап1э адыгэ поэзием лъапсэ фэзыш1ыгъэу Хьаткъо Ахьмэд ыц1э къыфагъэшъошагъ\nХьаткъо Ахьмэд къызыхъугъэр мы илъэсым илъэсишъэрэ пш1ык1утфырэ (115) хъугъэ.\n«Сэ насыпэу къак1орэм сыри1отак1у» -джары тхак1ом ипшъэрылъ шъхьа1эу зыфигъэуцужьыгъагъэр, къыдэхъугъэуи тэлъытэ.\nТиеджап1э Хьаткъо Ахьмэд ыц1э зэрихьырэм лъэшэу тырэгушхо.\nАщ ищы1эныгъэ гъогу ык1и иусэхэм игъэк1отыгъэу татегущы1э, зэ1ук1э зэфэшъхьафхэр зэхэтэщэ, тахэлажьэ.\nГущы1э пае мы илъэсым чъэпыогъум Мыекъуапэ щырек1ок1ыгъэ зэныкъокъуныгъэм сыхэлэжьагъ. Си1офш1эн шъхьэу фэсш1ыгъэр «Лъэпкъым ишъау».\nМыщ тхак1ом фэгъэхьыгъэу ц1ыфхэм зэлъамыш1эрэ нэк1убгъэхэр ык1и, анахь мэхьанэ ин зи1эр, къыдэмык1ыгъэ усэхэр хэтых. Ахэм ащыщэу «Тк1опс» зыфи1орэм сышъуфеджэщт.\nХьаткъо Ахьмэд къыгъэш1агъэр мэк1э дэд нахь мыш1эми гум имык1ыжьрэ усэ дахэхэр къытфыщинагъэх\nУсэу «Седжэщт сижъышъхьэм» къеджэрэр Мэрзэкъэнэ Расул\nХьаткъо Ахьмэд иусэмэ ащыщ пычыгъохэр\nтихьак1эмэ афэтэгъазэ:\nО фэсапщи,\nФэсапщи,\nФэсапщи, тихьак1эх!\nХьак1эх шъот1онти\nТызыл – тызыпкъ,\nТызыклассыпкъ,\nШъукъыздэк1уагъэр зэдэтигубгъу\nШъузэблэгъагъэр зэдэтибгъагъ\nЗезыщэрэм къырегъажьэ: Нэгъой Сусанн\nСыда мы дунаем сызык1ытетыр?\nА упч1эр мызэу джы зэсэтыжьы,\nДжэуапы занк1эр къысфэмыгъотэу\nИч1ыфэ бащэ къэсэлъытэжьы.\nШъуимафэ ш1у, тихьак1э лъап1эхэр, к1элэегъаджэхэр, ны –тыхэр, к1элэеджак1охэр!\nЛъэшэу тигуапэу, тиеджэп1э гупсэ шъукъетэгъэблагъэ!\nНепэ мэфэ гуш1уагъо къытфэк1уагъ. Хьак1э лъап1эхэр тадэжь къеблэгъагъэх. Ахэр:\nГъыщ Нухь- филогогие ш1эныгъэмк1э доктор, Дунэе адыгэ академием иакадемик, АР и Ги-м бзэш1эныгъэм иотдел ипащ.\nХьамырзэкъо Нуриет – филологие ш1эныгъэмк1э кандидат, доцент. Адыгэ къэралыгъо университетым адыгэ филологиемрэ культурэмрэ ифакультет идекан.\nАбрэдж Ачердан – филологие ш1эныгъэмк1э доктор, Адыгэ къэралыгъо университетым бзэш1эныгъэмк1э икафедрэ ипрофессор. Дунэе адыгэ академием иакадемик.\nКъат Теуцожь – Урысыемрэ Адыгеемрэ янароднэ сурэтыш1, тхак1о.\nКъуекъо Шыхьамбый – адыгэ тхылъ тедзап1эм идиректор, тхак1��.\nХъуажъ Нуриет – филологие ш1эныгъэмк1э кандидат, Адыгэ къэралыгъо университетым адыгэ филологием икафедрэ идоцент.\nМэщфэш1у Нэчдэт – Дунэе адыгэ хасэм хэт, общественнэ 1офыш1.\nГут1э Саният – Адыгэ Республикэм изаслуженнэ журналист, тхак1о, зэдзэк1ак1у, адыгэ радиом и1офыш1э шъхьа1.\nДзыбэ Саниет – тхак1о, журналист.\nЕмтыль Нурбий – Адыгэ Республикэм изаслуженнэ журналист, гъэзетэу «Адыгэ макъэм» и1офыш1.\nБэрэ тызэжэгъэ тхэк1о ц1эры1оу, драматургэу, сурэтыш1эу, журналистэу Хъурмэ Хъусенэ\nХъурмэ Хъусенэ анахь хьэк1э лъап1эу ти1агъэхэм ащыщ, сыда п1омэ ар тичылэ щыщ, щеджагъ, щап1угъ. Апэ дэдэу дунаим изэрэщыт, идэхагъэ, псыхъо ц1ык1ум ымакъэ зэрэжъынчыр, бзыухэм яорэд чэф поэтым зыщызэхиш1агъэр тичылэ дахэу Хьатыгъужъыкъуай ары.\nХъурмэ Хъусенэ пасэу тхэныр ригъэжьагъ. Ау иц1ыф ш1ык1эк1э ук1ытапхэу зэрэщытым къыхэк1ык1э зыкъыгъэлъэгъонэу хъущтыгъэп. Ары нахь мыш1эми, поэт шъыпкъэм бэрэ зиушъэфын зэримылъэк1ыщтым къыхэк1ык1э, иусэхэр т1эк1у-т1эк1узэ ц1ыфхэм къахэхьагъ.\nХъурмэ Хъусенэ ытхыгъэхэм узяджэк1э ухагъэгупшысыхьэ, гу фэбагъэ угу къырагъахьэ, гу зылъымытэрэ 1эджми гу алъыуагъатэ.\nЕт1ани, осэ ин дэдэ зи1эр, поэтым иусэхэм ежьым ыш1ыгъэ сурэтхэр зэрак1ыгъур ары. Сурэтш1ыныр тихьэк1э лъап1э джыри зы талантэу хэлъ.\nТхак1ом италант лъэшэу къэзгъэнафэрэр, ащ иусэхэр орэдышъом ралъхьэхэу ц1ыфхэм къа1о зыхъук1э ары. Хъурмэ Хъусенэ иусабэхэр орэдэу ц1ыфхэм къахэхьагъэх.\nИщы1эныгъэ гъогу дахэу рык1охэрэм ащыщ Хъурмэ Хъусенэ. Ар усак1о, тхак1о, сурэтыш1. Хъусенэ италант зыбгъурыгъазэу щытэп: ар сурэтш1ыным фэ1эпэ1эсэшху-итхылъэу къыдигъэк1ыхэрэри ежь исурэтхэмк1э гохьэу егъэк1эрак1эх. «Адыгэ макъэм» инэк1убгъохэми ахэр къыредзэх. Иусэхэри псыхьагъэх, гущы1э дахэхэр къегъотых зыфаер къыри1отык1ынымк1э. Усэк1о шъыпкъэмэ зэряшэнэу, гущы1э пэпчъ ифэшъошэ ч1ып1эм регъэуцо, щэрыоу егъэпсы. К1эк1эу къэп1он хъумэ Хъурмэ Хъусенэ усэк1о шъыпкъ, тхак1ом литературэм ижанрэхэмк1э зынахь къин щымы1эу алъытэрэ драматургиеми итворчествэ ч1ып1эшхо щеубыты ык1и щык1эгъэтхъыгъэу ащи италант зыкъыщегъэлъагъо.\nМыщ фэдиз талантыр тхьэм зытри1эк1агъэр тэ тикъуаджэу Хьатыгъужъыкъуае 1946 – рэ илъэсым бэдзэогъум и 7-м къыщыхъугъ. Ичылэгъоу, адыгэ поэзием лъапсэ фэзыш1ыгъэу Хьаткъо Ахьмэд ищысэу, икъоджэ гупсэ ынапэ тыримыхэу, и1оф дэгъу щъыпкъэу зэрызэш1уихыщтым ишъыпкъэу непэ къызнэсыгъэми пылъ. Хъурмэ Хъусенэ Хьатыгъужъыкъое гурыт еджап1эр къызеухым ыуж, 1967-1969-рэ илъэсхэм дзэм къулыкъур щихьыгъ.\nИусэмэ темэу къащи1этхэрэмк1э лъэныкъо пстэури къащегъэлъагъо-лъэпкъэу, хэкоу, щы1эныгъэм ибгъу пстэухэми яхьыл1агъэу тапашъэ къырелъхьэх. Лъэпкъым ихъишъэ, гъогоу къык1угъэр тапашъхьэ къырегъэуцо. Ахэмэ ащыщ мы усэхэри:\n«Тэ джыри пк1ыхьэк1э тыкъушъхьэч1эс» (Къеджэхэрэр я 3 рэ классым ис еджак1ох)\n«Адыгэ па1ор» (Къеджэхэрэр я 5 рэ классым ис еджак1охэр)\n«Тхьар къытэбгыгъа» (Къеджэхэрэр я 8 рэ классыи ис еджак1охэр)\nМы зэу, мы т1оу конкурсхэм ахэлажьэу, ч1ып1эхэр къырихэу, тиорэды1о ц1эры1оу я 7 рэ классым ис еджак1оу Ширинэ Альбинэ орэдэу «Си Адыгей» зыфи1орэр ш1ухьафтынэу тихьак1эмэ къафи1ощт.\nХъусенэ ц1ыфхэр ш1у елъэгъух, ш1у къадэхъумэ зэрэш1оигъор иусэхэм дэгъоу къащыре1отык1ы, еджап1эу зыщеджагъэм , ичылэ дэсхэу л1ыхъужъыныъэ зезыхьагъэхэм усэхэр афызэхилъхьагъ. Хэзылъхьагъэу янэ-ятэхэу, ышхэу, ышыпхъухэу зыщап1угъэ Хьатыгъужъыкъуае, инахьыжъхэм исабыигъом ш1ук1э къетагъэхэу джы щымы1эжьхэми усабэ афитхыгъ. Ахэмэ ащыщэу:\n«Тинарт шъаохэр» я 6-рэ классым ис к1алэхэр\n«Тым ищыс»- Бислъангъур Дарин, Цей Зарем\n«Гукъэк1 ыжь лъап1» Хьабый Саид, Дзыбэ А. Сапий Д.\n«Тичылэ л1ыжъхэр»-Цуамыкъо Шумаф.\n« Къэк1ожьыгъэх Хьатыгъужъыкъуае ил1ыхъужъхэр». Бжэш1о Сулет, Хасаныкъо Аз.\nтиеджак1омэ нэ1уасэ тыфаш1ыщт.\nОрэдэу «Адыгэ къуаджэхэр» зыфи1орэр Ширинэ Альбинэ къе1о.\nМыщ фэдиз талантыр къызщежьагъэу, зыщыхалъхьагъэу иеджэп1э гупси усэ дахэ Хъусенэ фызэхилъхьагъ.\n«Сишкол» усэм къеджэ я 7-рэ классым ис еджак1охэр…\nУихэкуи, дунаеу узытетри, еджап1эри-мыхэр зэк1э бгъэлъэп1эн фае, 1о хэлъэп, ау зэк1эми анахьэу уасэ зыфэпш1ын фаеу щытыр ныбджэгъур ары. Ныбджэгъуш1у уи1эныр насыпыгъ, Хъусени ныбджэгъубэ зи1эмэ ащыщ. Ичылэгъоу, игъунэгъоу, къак1омэ чылэм зыщыгуш1ук1эу, Хьабый Руслъани усэ дахэ фызэхилъхьагъ, ащи шъуедгъэдэ1умэ тш1оигъу. Усэм къеджэ…я6-рэ классым исэу Шэуджэн Эльдар.\n«Жъыгъом и1эп гъэзэжь»\n«Сэлам, сэлам шъэогъужъ хьалэлхэр»-Батмыт Айтэч, Цей Асфар.\nКъэшъо дахэ къаш1ы…(Ислъамый)-Шъынэхъо Аскэр, Лъэпц1эрыкъо Самира.\nМы къэшъо дахэр ш1улъэгъуныгъэ къабзэм ишыхьат, гуфэбэныгъэм, ш1улъэгъуныгъэм афэгъэхьыгъэу усэ бэ дэди ытхыгъ, поэмэу «Губгъо тхьаркъом иш1улъэгъу» зыфи1орэри мы темэм ехьыл1агъ, ахэмэ ащыщхэм шъуядгъэдэ1умэ тш1оигъу.\n«Щыпэкъак1ом иш1улъэгъу» къеджэрэр Джэнчэтэ Джэнэт\nПоэмэу «Губгъо тхьаркъом иш1улъэгъу». Къэрабытэ Радмил, Цей Саид.\nЫпэк1э къызэрыт1уагъэу Хъурмэ Хъусенэ италант зыбгъурыгъазэу щытэп, драматургиеми зыщеушэты. Драматическэ поэмэу «Пщэ фыжьмэ ядунай», трагедиеу «Ч1ыфэ» зыфи1охэрэр адыгэ драмтеатрэм щагъэуцугъэх. Москва нэс къик1ыгъэ драматургхэм, критикхэм лъэшэу и1офш1агъэхэр агу рихьыгъэх, анахь дэгъук1э семинарэу щы1агъэм щыхахыгъагъэх.\nТрагедиеу «Ч1ыфэ» зыфи1орэм зигъо шъыпкъэу щыт авторым темэу къыщи1этыгъэр. Художественнэ конфликтыр непэрэ щы1эныгъэм къыхэхыгъэ шъыпкъэу зэрэгъэпсыгъэр хэгъэунэфык1ыгъэн фае. Авторым тапашъхьэ къырегъэуцо хэбзэ дахэ зыхэлъэу, 1эдэбым рыпсэурэ тинахьыжъхэм як1алэ наркотикхэм апыщагъэ зэрэхъугъэр, мэстапэм пы1угъэу къызэрэнагъэр зэрэемык1ури, зэрэтхьамык1агъори к1алэм 1ыгъэк1 теплъэ и1, янэ нэпсык1э зетхьак1ы, ау ащ игухэк1 зэхиш1эным як1алэ и1оф тетыжьэп.\n«Ч1ыфэ »зыфи1орэ трагедием щыщ пычыгъо к1эк1 тиеджак1омэ къагъэлъагъо аш1оигъу:\nБорэкъу – К1элэдахэ ят, пенсием к1огъэ л1ыжъ; къэзыш1ырэр – Абрэдж Къэплъан.\nНэфзак1 – К1элэдахэ ян, пенсием щы1; къэзыш1ырэр К1эрэщэ Зурет.\nЛёник – Борэкъо ышым ыкъу, ешъоныр ик1ас; къэзыш1ырэр Нэшъулъэщэ Дамир.\nЗэхэк1япхъу – тэмэшъхьэ ныу; къэзыш1ырэр Чэмышъо Зар.\nСабин – гъунэгъу пшъашъ, К1элэдахэ икъэщэн;\nкъэзыш1ырэр Абэсэ Зуриет.\nКурац – К1элэдахэ деджагъ, ш1у елъэгъу; къэзыш1ырэр Бибэлэ Бэлл.\n«Щыпэкъак1ом иш1улъэгъу» къеджэрэр Джэнчэтэ Джэнэт\nПоэмэу «Губгъо тхьаркъом иш1улъэгъу». Къэрабытэ Радмил, Цей Саид.","id":"<urn:uuid:ca943540-fca1-429c-8747-89e3cbb04eff>","dump":"CC-MAIN-2020-40","url":"https:\/\/vseuroki.pro\/doc\/tvorcheskiy-vecher-poeta-pisatelya-hudojnika-jurna-8977.html","date":"2020-09-27T19:29:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-40\/segments\/1600401578485.67\/warc\/CC-MAIN-20200927183616-20200927213616-00765.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8017086983,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":7,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8017086982727051, \"kbd_Cyrl_score\": 0.1975904405117035}","num_words":2353,"character_repetition_ratio":0.045,"word_repetition_ratio":0.024,"special_characters_ratio":0.196,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.878,"perplexity_score":8658.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мое интервью Хуитыныгъэ радиом (черкесской Редакции Радио Свобода), на черкесском языке.\nАудиофайл: http:\/\/www.khutynygharadio.com\/audio\/audio\/1134337.html\nТекст:\nУкраинэм адыгэ лъэпкъгъэк1одыр илъэсым ык1эм нэс къыштэным ежэх.\nУкраинэм иПарламент адыгэ лъэпкъгъэк1одыр къыштэнэу мы мафэхэм фэгъэзэныгъэ фаш1ыгъ. К1элъэ1ум к1этхагъэхэм ащыщ Адыгеим щыщ журналистэу Щэш1э Аслъан,тарихълэжьэу Абрэдж Альмир, израиль щыщ политологэу Шмулевич Авраам, Дунэе Къушъхьэ Конгрессым икоординаторэу Дагъстан щыщ Магомедов Магомед,Къохьэпэ хэхыныгъэ зыфи1орэ партым хэт Кулокова Эльвира, Адыгэ дунэе лъэпкъ-культурэ гупчэу «Фитыныгъэр».\nФитыныгъэ радиом игущы1эгъугъэ израиль политологэу Шмулевич Авраам къыхигъэщыгъ, Украинэм фэгъэзэныгъэ зык1ыфаш1ыгъэмк1э ык1и джы дэдэм ащ зык1ыфагъэзыгъэмк1э:\nФитыныгъэ радиом игущы1эгъугъэ израиль политологэу Шмулевич Авраам:\n- Украинэр Кавказым, адыгэхэм зэпхыныгъэ пытэ дызи1э къэралыгъу. Ык1и Украинэр дунаим щыпсэухэрэм яна1э игупчэ ит къэралыгъу. Сегупшысэ , тилъэ1у агъэрэзэнымк1э зэш1ок1ышхо щы1эу. Украинэр ежь урысые агрессым къыч1эфагъэхэм джы дэдэм ащыщ, адыгэхэр илъэс 150 узэк1э1эбэжьмэ агрессэу къызхиубытэгъагъэхэм фэдэу. Ащ къыгуры1онэу щыт адыгэхэм ялыуз.\nФитыныгъэ радио:\nАвраам, адыгэхэмрэ украинэ ц1ыфхэмрэ язэфыщытык1эхэм къатедгъэзэжьмэ, сыд фэдэ щысэха къэпхьын плъэк1ыщтхэр?\nФитыныгъэ радиом игущы1эгъугъэ израиль политологэу Шмулеыич Авраам:\n- Украинэр шъыпкъэу п1ощтмэ, Кавказым гъунэ дызи1э къэралыгъу. Адыгэхэмрэ украинэ ц1ыфхэмрэ язэфыщытык1эхэр илъэсишъэм къыдхэлъытагъэх. Тарихълэжьыбэмэ зэралъытэрэмк1э, адыгэхэм мэхьанэшхо зи1э 1ахь халъхьагъ украинэ къэзэкъыныгъэр гъэпсыгъэ хъунымк1э. Къэзэкъхэм черкаск1э яджэщтыгъэх. Ш1эныгъэлэжьыбэмэ зэралъытэрэмк1э, украинэ лъэкъуац1абэхэр адыгэхэм къатек1ы. Гущы1эм пае, украинэ лъэкъуац1эу Шевченком адыгэ лъапсэ и1 – Шэужэн «динлэжь» къик1ырэр. Гущы1э к1эухэу ко зыфи1орэу украиныбзэм зыгори къызэрымык1рэм къо зыфи1орэм адыгабзэк1э «ыкъу» къек1ы. Къэпш1эжьынэу щыт адыгэхэр урысые тарихъым икъэхъу-къэш1э зэфэшъхьафхэу зыхэлэжьагъэхэр – адыгэ дзэхэр зыхэлэжьэгъэ Казант иштэн къыщегъэжьагъэу Полтавэ зэоным нэс.\nФитыныгъэ радио:\nК1элъэ1ур украинэ Парламентым ыгъэрэзэнымк1э охътэ тхьапшым уежэнэу щыта?\nФитыныгъэ радиом игущы1эгъугъэ израиль политологэу Шмулеыич Авраам:\n- Сыкъызэрэщагъэгъозагъэмк1э, тхьапэр Турчиновым ратыгъах. Украинэ политикэ 1офыш1эхэри, бэдаушхэри мы 1офым зиш1огъэш1эгъон хэлъхэр щы1эх. Украинэм и1эк1ыб 1офхэмк1э 1ахьри щыгъуаз мы 1офыгъом. Сэ сэгугъэ, мы илъэсым ык1эм нэс адыгэ лъэпкъгъэк1од къэштэныгъэр щы1эщтэу.\nФитыныгъэ радио:\nАвраам, о зэрэплъытэрэмк1э, Украинэм къыщыблэгъэрэ къэралыгъо 1эшъхьэтет хэдзынхэм зыгорэущтэу къэштэныгъэм ифэмэ-бжьымэ техьан ылъэк1ыщта?\n- Хьа1у, сыда п1омэ мы упч1эр зыштэрэр Радэр ары. Щыхахрэр ащ - 1эшъхьэтетщтыр ары. Парламент хэдзынхэр зыщыщы1эщтхэр джыри ш1эхэп. Сыд мыхъуми, Турчиновыр унэшъош1ым къыхэнэщт. Ащ зыфэтэгъазэ парлыментариеу зэрэщытым фэдэмк1э.\nФитыныгъэ радиом игущы1эгъугъэ израиль политологэу Шмулевич Авраам зэрилъытэрэмк1э, Украинэм къыщыуцущтэп 1офыр. Фэшъхьаф къэралыгъохэм япарламентхэми фэдэ к1элъэ1ухэр афарагъэхьыгъэ хъущтых.\nФитыныгъэ радио, Щэрджэс Ларис.","id":"<urn:uuid:c63733cc-622f-45d9-906e-f17197488865>","dump":"CC-MAIN-2021-17","url":"https:\/\/avrom.livejournal.com\/968443.html","date":"2021-04-14T23:08:14Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-17\/segments\/1618038078900.34\/warc\/CC-MAIN-20210414215842-20210415005842-00205.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5042407513,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5042407512664795, \"kbd_Cyrl_score\": 0.49351564049720764}","num_words":789,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.077,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.027,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.556,"perplexity_score":9711.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ниже приведены тексты для прочтения на адыгейском языке.\nТи Мыекъуапэ къэлэ дах. Ар урам зэнкӀабзэхэмкӀэ зэтеутыгъэ. Ахэмэ чъыг сатыр дахэхэр атетых. Тыдэ уплъагъэми урамхэр къабзэх. Мыекъуапэ икъыблэ лъэныкъокӀэ псыхъоу Шъхьэгуащэ речъэкӀы. Псыхъом ыкӀыбкӀэ мэз Ӏужъу зытет къушъхьэ лъагэхэр къалэм къышъхьарэплъэх. Зы бгъумкӀэ бгы лъагэр къалэм рекӀокӀы, адрэбгъумкӀэ чӀыгур зэныбжь. А чӀыгу зэныбжьым унакӀэхэр бэу зэтетхэу щашӀых.\nЗаводхэр, фабрикхэр, еджапӀэ зэфэшъхьафхэр тикъалэ дэтых.\nМыекъуапэ пчэгу дахэхэр иӀэх. Ахэр чъыг бырэбэ дахэхэм къагъэкӀэракӀэх. Ахэмэ цӀыфыбэмэ защагъэпсэфы, кӀэлэцӀыкӀухэм къащачъахьыныр якӀас. Мыекъуапэ дэсхэм якъалэ ашӀодах, шӀу алъэгъу, рэгушхох, агъэдэхэным ренэу пылъых.\nКощбэе Пщымаф ытхыгъэм техыгъ\nАдыгэ Республикэу тызэрысыр къэралыгъо рэхьат. Ар республикэ ныбжьыкӀэу щыт. Ау щытми ибыракъи, игерби, игимни, иконституции иӀэ хъугъэх. Тиреспубликэ къэралыгъуабзэхэу тӀу щагъэфеэдхэрэр - урысыбзэмрэ адыгабзэмрэ. Ахэмэ фитныгъэу яӀэхэр зэфэдэх. Адыгеир бай, кӀочӀэшху. Анахьэу къэзыгъэбаирэр чӀыгоу, мэзэу, лэжьыгъэу, былымэу иӀэхэмэ анэмыкӀэу цӀыф лъэпкъ зэфэшъхьафэу исхэмэ зэ��ъошныгъэу, зэзэгъыныгъэу азыфагу илъыр, аӀэ зэкӀэдзагъэу, зэдэӀужьхэу зэрэпсэухэрэр ары. Мыщ адыгэхэри, урысхэри, украинцэхэри, белорусхэри, армянхэри, нэгъойхэри, грекхэри, болгархэри, грузинхэри, узбекхэри, корейцэхэри, азербайджанхэри, ащ анэмыкӀхэри щэпсэух. Ахэр бзэ зэфэшъхьафыхэмкӀэ мэгущыӀэхэми, шэнзекӀокӀэ зэфэшъхьафхэр яӀэхэми, якультурэхэмкӀэ зэтекӀыхэми, зэрэлъытэх, зэдэӀужьых, зэдаштэу Ӏоф зэдашӀэ. Ащ уегъэгушхо ыкӀи уегъэгушӀо.\nТиреспубликэ ис цӀыфхэр зэкӀэ зыфаехэр псаунхэу, лэжьэнхэу еджэнхэу, мамыр уашъом къыгъэгъунэхэу, ясабыйхэр апӀунэу, гъогу тэрэз тырагъэхьанэу амал яӀэ зэпытынэу ары. АщкӀэ кӀэщакӀоу афэхъурэр зэкъошныгъэр, зэдэӀужьыныр арыхэшъ, ахэр зэрагъэпытэным алъэкӀ къэмынэу фэбанэх. Мамырныгъэр, зэкъошныгъэр агъэпытэнымкӀэ Адыгеим ис народхэми, ащ апэ итхэу республикэр зэзыщэхэрэми къадэхъурэри макӀэп. Дэеп ащ фэдэ хэгъэгум уисыныр, ущыпсэуныр.\nТикъуаджэ чылэшхоп, ау лэжьакӀоу дэсхэр зэдэӀужьхэу, ӀофшӀэныр шӀу алъэгъоу щыт. Ар псыхъоу Мартэ исэмэгубгъу лъэныкъо Ӏутэкъуагъэу щыс. Игубгъэмэ уарыхьэмэ, ядэхагъэ, лэжьыгъэу къащыкӀырэмэ укъагъэгушӀо. Мартэ адырабгъукӀэ мэз гъэкӀыгъэ дахэу Ӏулъэшъуагъэм жьы къабзэу шъхьарытым зэхапшӀэу укъегъатхъэ, нахьыбэрэ ухэты пшӀоигъу.\nТикъуаджэ лэжьакӀоудахэкӀэ ыцӀэ аригъаӀоудэсыр макӀэп. Ахэр трактористых, былымахъох, шоферых, комбайнерых, чэмыщых, тутынышӀэх. Ащ ягъусэх гъэсэныгъэ, сэнэхьат зэфэшъхьафхэр яӀэхэу къуаджэм идахэ языгъаӀохэу чӀыпӀэ зэфэшъхьафхэм ащылажьэхэрэри. Ахэри шэмбэтым, ухьаумафэм къэкӀуагъэхэу чылэм иурамымэ защыплъэгъукӀэ, уагъэгушхо, уагъэгушӀо. Хэта икъуаджэу къыздэкӀыгъэр шӀу зымылъэгъурэр, ицӀыкӀугъо - иныбжьыкӀэгъу зыщыкӀуагъэр шӀукӀэ зыгу къэмыкӀырэр, ар зынэгу кӀэмыт зэпытыр, игушӀуагъуи инэшхъэигъи дэзымыгощырэр.\nАдыгэхэр анахь лъэпкъыжъхэу Кавказым исмэ ащыщых. Дунаим ахэр зэрэщашӀэхэрэр черкес. Ежьхэр адыгэкӀэ зэджэжьыгъэх. Кавказым ичӀыпӀэ дахэхэм ащэпсэух.\nСыд фэда ячӀыгухэр? Ахэр Кавказ къужъхьэтхым итемыр лъэныкъокӀэ къыщырагъажьэшъ, псыхъоу Пшызэ пэӀулъэшъогъэ гъэбэжъулъэ чӀыпӀэмэ анэсы. Непэ Адыгеем ичӀыгу инахьыбэр псыхъохэу Пшызэрэ Лабэрэ азыфагу илъ. Республикэм икъушъхьэхэр къыблэмкӀэ къикӀыхэу къокӀыпэм загъазэ, шыгуфхэу къэлъагъох къушъхьэхэу Шъэс, Ошъутен, Фыщт, Шыгугъушъ, Псышхъо. Ахэр зэготхэу дахэу рекӀокӀых. А къушъхьэхэмэ ялъэгагъэ метрэ минитӀу-минищым ехъу.\nМэзэу, чъыг дахэхэу Кавказ къушъхьэхэм къатекӀэхэрэм мэӀэшӀур къапехы, чъыгэу ащ хэтхэм узыфае псэуалъэхэр ахэпшӀыкӀын плъэкӀыщт. ЧӀыох шъолъырымэ къащэкӀых къумбылхэр, кӀаехэр, тфэйхэр, ланчъэхэр, псэйхэр.\nКавказым ипсыхъо анахь инмэ ащыщ Пшызэ. Ащ къухьэхэр щэзекӀох. Псыхъохэу Шъхьэгуащэ, Лабэ, Пщыщэ, Псэкъупсэ, Фэдз, Фарзэ япсы лъакъохэр Кавказ къушъхьэхэм яанахь лъэгапӀэхэм ателъ мылыжъхэм къащежьэх, Адыгеим игъэбэжъулъэ чӀыгумэ къарэ��ъэх.\nУщыпсэункӀэ чӀыпӀэ дахэу, гъэбэжъулъэу зэрэщытыр арэу къычӀэкӀын, Адыгэ Республикэр псэупӀэкӀэ къыхэзыхырэм ыгу пымыкӀыжьэу егъэшӀэрэу къызкӀинэрэр.\nЖурналэу \"Жъогъобын\" къитхыгъ, 1994, N3\nТэ Кавказ тыщэпсэу. Тимэзхэр иных, шхъуантӀэх, къушъхьэхэр лъагэх, ашыгу осыр тизыбз. Къушъхьэхэм къячъэхы псыхъохэр. Мэз гъэхъунэхэм уцыр арыз.\nАу анахьэу тэ тызэрыгушхорэр тизаповедник ары. Тизаповедник чӀыпӀэшхо еубыты. Заповедникым инахьыбэр мэзы. Мэзым хэтых чъыг ин дэдэхэр. Елкэ чъыг лъэпкъэу пихтакӀэ заджэхэрэм метрэ шъэныкъо федиз ялъэгагъ. Ахэмэ илъэс шъитфым ехъу зыныбжьыхэри ахэтых. ЧӀыпӀэ пэпчъ итеплъэ зэфэдэп. Мэзым хэтых чъыгаехэр, шхъомчхэр, мые ыкӀи къужъ чъыг зэфэшъхьафхэр.\nЗаповедникым игубгъохэм уц зэфэшъхьафхэр арытых. Гъэмафэрэ уцым къэгъагъэ зэфэшъхьафхэр къапэкӀэх. Губгъор дэхэ дэдэ мэхъу. Заповедникым имэз хэсых къохэр, мышъэхэр, шъыхьэхэр, пчэнхэр, баджэхэр, тхьакӀумкӀыхьэхэр, нэмыкӀ псэушъхьэхэри. Мэзэу тиӀэхэм бзыу зэфэшъхьафыбэхэри ахэсых.\nАщ фэдэ заповедникэу тикъэралыгъо пшӀыкӀутӀу ит.\nДунаеу тыкъэзыуцухьэрэм икъэухъумэн зы Ӏахьэу хахьэх заповедникхэри. Джары ахэр къызыкӀагъэгъунэхэрэр.\nЗаповедникым икъэухъумэн пылъых географхэр, ботаникхэр, зоологхэр, шакӀохэр ыкӀи нэмыкӀыбэхэр.\nДунаеу тыкъэзыуцухьэрэр шӀэх дэдэу зэщыбгъэкъон плъэкӀыщт. Уфэмысакъэу ар зэщыбгъакъомэ, зэкӀэ джы дахэ тӀоу тлъэгъурэ мэзхэр, къушъхьэхэр, псыхъохэр, уцхэр кӀодыщтых, сыда пӀомэ ахэр зэкӀэ зэпхыгъэх.\nГутӀэ Саниет ытхыгъэм техыгъ\nОщх чъыӀэм, зылъэгъурэм ыгъэшӀагъоу, ос цӀынэр щэджэгъоужмэ адэжь къыхьыгъ. Сыхьат зытӀум тхьэпэ пытэкъугъо имыфэгъэ чъыгхэр осым зэлъибгъагъэ. ШӀуцӀэгъакӀэр дунаим темытыжьэу, тыдэ уплъагъэми фыжьыбз. ОшӀэ-дэмышӀэу, къызэрежьагъэм фэдэу, осыр теужьыгъ, бжыхьэ тыгъэри жьыбгъэм зэрифэрэ пщэ пытхъафэмэ къакъоплъыгъ.\nХыжьым ос цӀынэу къыхьыгъэр текӀи, мэфэ ошӀукӀэ дунаим зыкъызэблихъужьыгъ. ЧӀым пахъэу къыхихыщтыгъэми, тыгъэнапэм укъигъэфабэу, бжыхьэгоу зэрэщытыр пщыгъупшэу тыгъэр къепсы.\nМэщбэшӀэ Исхьакъ\nШакӀохэр зэкӀэ пӀоми хъунэу апэрэ осым ашӀуабэ дашӀэу ежэх. АшӀэ ос телъы зыхъукӀэ лэучэцӀымэ ауж пфынкӀэ, ахэр зыдэщыӀэр къэбгъотынымкӀэ лъэшэу нахь псынкӀэ зэрэхъурэр. Ары Пщымафэ ятэу Исмахьилэ пчэдыжьым жьэу унэм къызекӀым осым чӀыгур зэфэдэу зэлъибгъагъэу зелъэгъум зыкӀэгушӀуагъэр.\nПсынкӀэу шакӀо зэрэкӀощтым зыфигъэхьазырыныр ригъэжьагъ: хьэр ыгъэшхагъ, шкончыр ыкӀи щэпхъыхэр зы чӀыпӀэ ышӀыгъэх, Пщымафи елбэтэу къыгъэущыгъ, шакӀо зэрэкӀощтыхэр риӀуагъ.\nГушӀом хэтэу кӀалэм гуӀэзэ зитхьакӀыгъ, ихьап-щыпыхэу ищыкӀагъэхэр ыгъэхьазырыгъэх, шхончыри патронхэри къы- штагъэх.\nЯтэрэ ежьырырэ зэгъусэхэу хьэр ауж итэу Ӏэгум къыдэкӀыхи губгъэ лъэныкъом фаузэнкӀыгъ.\nДунаир дэхагъэ: тыдэ уплъагъэми фыжьыгъэ, чъыгыхэм сэхъым сурэт зэфэшъхьаф дахэу апишӀахьыгъэмэ уяплъы зэпыты пшӀоигъуагъ. Ау шакӀохэмэ ахэр ашӀоӀофыгъэп, нахьыбэу анаӀэ зытетэу зылъыплъэщтыгъэхэр лэучыцӀ ужхэр ары. Ары шъхьае шъофым осы къесыгъакӀэ зыхъукӀэ мэзым лэучэцӀыхэр нахь щэхъыех. ШакӀомэ ар дэгъоу ашӀэти, мэзым псынкӀэу екӀугъэх.\nКъызесырэ ужым апэу къежьэрэмэ ащыщ бэджэжъыер. Ащ ыуж гъэхъунэ цӀыкӀухэр зэпичыгъэу алъэгъугъ. Ужым игъэпсыкӀэкӀэ ар цыгъомэ зэряшэрэр пшӀэнэу щытыгъ ыкӀи зэрэужыжъэри гъуащэщтыгъэп: хьэми ары зыкӀимыштагъэри.\nБэджэжъыем ыуж зэрафэзэ, ошӀэ-дэмышӀэу тхьакӀумкӀыхьэ цӀыкӀур пхъэчыпэ зэхэлъхэм къахэлъэтыгъ. Хьэм гуӀэзэ ащ ыуж зыридзагъ. Бэрэ пэмытэу къыригъэгъэзагъ. ТхьакӀумкӀыхьэр ыуж къырэкӀожьы. Юалэм ыпэ ар къифи еуагъ, ау ӀэкӀэкӀыгъ, тыригъэфагъэп. \"А сикъощэ тхьамыкӀ, а къаорэр кӀалэр арэп, лӀыжъыр ары нахь\" ыӀозэ щэр лъэбыщэм лъитӀупщыгъ. Цыхэр къыхыригъэхыгъ, ежьыри лӀыжъым ыпашъхьэ укӀорэеу къифагъ. Джащ фэдэу апэрэ осым шакӀохэр ыгъэгушӀуагъэх.\nКоцым иупкӀэн, икъищыжьын хьазырэу гъунэм зынагъэсым, ӀонэкӀо машинэжъэу ерагъэу агъэцэкӀэжьыгъэр атӀупщыгъ. Ащ чэщи мафи ӀофшӀэныр зэпигъаорэп. КӀэлакӀэхэмкӀэ, унагъо зыпымылъ бзылъфыгъэхэмкӀэ чэщ сменэм тыфагъэзагъ. Кущыкуи сэри анахь чӀыпӀэ къиным - оарабаным Ӏутхэм тахэфагъ. Сыхьатыпэ гъэпсэфыгъоу къыхэкӀырэм нэмыкӀыкӀэ, чэщ реным укъызэплъэкӀынэу уахътэ къыхэкӀирэп: \"шӀэх, шӀэх\" аӀо зэпыт коц бганэр барабаным дэзылъхьэрэ нэбгыритӀумэ. Кущыкурэ сэрырэ тэгуӀэми, кӀочӀэгъу тыфэхъурэп. ТӀэкӀу зэрэзэпыоу, ӀонэкӀо машинэми ӀофшӀэн къызэрэщэкӀэу, ымакъэкӀэ къешӀэ машинистым. Ащ пэпчъ къэкӀошъ къытэцӀацӀэ. Ар Ӏофыжьа, сапэу ӀонэкӀо машинэм къыпыутысыкӀырэр Ӏушъхьэм къырелъасэшъ тетхьалэ. ПкӀантӀэу къытэчэхырэм ар зэфэдэкӀэ къепкӀышъ, ткӀышъо егъэбжьыбжьы.\nАр анахьэу зызэхатшӀэрэр мэфэ сменэр къэсэу ӀофшӀапӀэм тыкъызыкӀыжьырэр ары. ШъохъотӀыхъо хъугъэм фэдэу зэкӀэми тызэтӀэхъужьэу къэтэублэ. КӀо, тинасыпкӀэ псыхъор благъэ. Ащ зэ зычӀэдгъаоу, сэпэ купыр зытырилъэсыкӀырэм, чэщ реным Ӏоф зэрэтшӀагъэри тщэгъэгъупшэжьы.\nПэнэшъу Сэфэр\nАщ укӀыгъоу чэщыкӀи мафэкӀи сыхьатыпэ гъэпсэф щыӀэп. Аужыпкъэм шхэн зыхъукӀэ минут заулэрэ тракторыр зэрэщытыщтыр ыгу къео. Джары ащ кӀыгъунхэкӀэ зыкӀыфэмыехэр.\nМыгъучӀымэ ащ фэдэ цӀыф слъэгъугъэп. Игъусэгъэ трактористыр фронтым защагъэр тхьэмэфитӀум къехъугъэшъ, изакъоу чэщи мафи тракторым тес. Нэфшъагъом сыхьатитӀу горэм чъыемэ регъэкъу. ЕтӀани мыкъутэжьын трактормэ сшӀэрэп зытесыр, фэдэ слъэгъугъэп; адрэ тракторхэр \"пыф-сыф\" рагъаӀозэ бэрэ къэуцух, афызэхэмыгъэнэжьэу сыхьат фэдизрэ пылъхэри къахэкӀы. Рэмэзанэ итрактор къызэтеуцуахэрэп.\nКущыкуи сэри инэу къытфэраз Рэмэзанэ. Игъом ӀофшӀэным тыкъемыкӀуалӀэу къыхэкӀырэп. АнахьтыпшъыгъэкӀи етычъыетшӀоигъокӀи тытхьаусхэузэхедгъэхырэп. Зэхязгъэхына, гъусэ сыфашӀыгъакӀэу, иӀофшӀакӀи ащ фэдизэу сыщымыгъуазэу \" Рэмэзан, чъыем сыригъэзыгъ, зы сыхьат горэм зытегъэгъэпсэфыба\", зесэӀом къысиӀогъагъэр сщыгъупшэу къыхэмыкӀы-рэмэ.\nА ШӀуцӀэ, зыщымыгъэгъупш тэри ятӀонэрэ фронт тызэрэӀутыр. Хьалыгъури винтовкэм ычӀыпӀ. ЧъыӀи уаии ямыӀэу мэзэ пчъагъэ хъугъэу окопхэм адэсхэу лъыпсыр зыгъачъэу заохэрэм \"тычъые тшӀоигъу\" аӀоу фронтыр къабгынэрэп.\nПэнэшъу Сэфэр\n\"ГъогурыкӀор гъогу тенэрэп\" аӀуагъэми, сыхьатитӀум ехъугъэу зыдежьагъэм Саидэ нэсын ылъэкӀыщтыгъэп. Автобусхэм язэпыугъон фае, къэлъагъохэрэп. Машинэ псынкӀэхэр арых блэлъэтыхэрэр. Ахэмэ ыӀэ афиӀэтырэп: уизакъоу зыщыщ умышӀэрэм удитӀысхьэ хъуна. Загъорэ гъуахъохэу машинэшхо- хэр блэчъыщтыгъэх. Жьэу ахэмэ къапыкӀырэм иджэнэ ӀэпакӀэ зырихьыжьэкӀэ, Саидэ гуӀэзэ ыгъэӀэсэжьыщтыгъэ.\nПшъашъэр гумэкӀэу зэрэщытым гу лъытэгъоягъэп. Ар зэхишӀэу шӀу щэхъу ыгу имылъэу машинэр къыфэзыгъэуцугъи къахэкӀыгъ, ау хъулъфыгъэ шъхьэзакъом дитӀысхьаныр рикугъэп. \"ЦыхьэшӀэгъоу щымытым уизакъоу удимытӀысхь\" - янэ къызыриӀогъагъэм щэгъэжьагъэу а унашъоу къыфашӀыгъэм дэхыщтыгъэп.\nКъуекъо Асфар\nА бжыхьэр бжыхьэ шӀэгъуагъ... Мыекъопэ лъэныкъо ащ фэдэ бжыхьэхэр щымакӀэп, ау мыр джы нэсы сщыгъупшэжьырэп... Чэщырэ чъыӀэтэгъэ хьазырыгъ, пиджак пӀонэкӀыр мэкӀаӀоу, ау тыгъэр къызэрэкъокӀэу фабэри къытеощтыгъэ. ТхьэмэфитӀум къазфагу зэ къещхыгъэп, загъорэ къыхидзыщтыгъэ ныӀэп.\nПаркым укӀоу узеплъыкӀэ, тыгъамэр къиоу кӀэишхом уеплъэ... Псыри псыжьэп, ари угу къео, ау узыплъаӀокӀэ, пщагъом хэт къушъхьэхэр, ащ атет мэзхэр олъэгъу, загъорэ, пчэдыжьыпэрэ чыжьэу-чыжьэу щыӀэ къушъхьэхэри къэблагъэх - джарэу бжыхьэжьыр къабзэ къэхъу, гъэ сапэр зытетыкӀэ.\nДжащ фэдэ бжыхьэ фабэм хэпхыжьырэр ары узыгъэфабэу къэкӀорэ гъатхэ нэс угу ибгъэлъыщтыр. Ащ фэдэ гухэлъ сиӀэу, Мыекъуапэ сыдэкӀи мэзым сыкӀуагъ, псыхъо цӀыкӀоу кӀэим рычъэрэм сыкъеплъыгъ.\nЕутых Аскэр\nАндырхъое Хъусен ицӀыкӀугъом шегъэжьагъэу шъхьэкӀэфэшхо хэлъэу зекӀощтыгъэ. Хъупхъэу, чанэу, нэутхэу Ӏофхэм ахэлажьэщтыгъэ.\nХъусен литературэр шӀу ылъэгъущтыгъэ, тхылъыбэмэ яджэщтыгъэ. Пшысэхэм, орэдыжъхэм ядэӀуныр, зэхихыгъэхэр ӀупкӀэу иныбджэгъухэм къафиӀотэжьыныр икӀэсагъ. КъыӀотэжьы зыхъукӀэ ежь къыугупшысыгъэу хэгъэхъо гъэшӀэгъонхэр пшысэхэм афишӀыщтыгъэ. Псыхъом, чъыгым, жъуагъохэм, бзыухэм, нэмыкӀырэ пкъыгъохэм афэгъахьыгъэу хъугъэ-шӀэгъэ зэфэшъхьафхэм яхьылӀагъэу стиххэр ыусыщтыгъэх. Школ ублапӀэм щеджэзэ стих тхыныр ригъажьи, зэпымыоу Ӏоф зыдишӀэжьызэ усэным икъолайхэр къызыӀэкӀигъэхьагъэх, поэт гъэнэфагъэ хъугъэ.\nТихэгъэгу шӀулъэгъу инэу фыриӀэр, ар къыухъумэным сыдигъокӀи зэрэфэхьазырыр истиххэм Хъусен къащиӀощтыгъэ. Заор къызежьэм ар пыим ебэнынэу кӀуагъэ. Фашистмэ ар гъэрэу аубытынэ укъызаухъурэим, гранатхэр къыгъаохи ежьыри хэкӀодагъ, фашистхэри зыдихьыжьыгъэх.\nЛӀыгъэу зэрихьагъэм пае Андрыхъое Хъусен Советскэ Союзым и Шыхъужъ щытхъуцӀэр къыфагъэшъошагъ.\nШъхьэлэхъо Абу ытхыгъэм техыгъ\nНыбджэгъу шъыпкъэ къысфэхъу��ъэу\nТхылъы Ӏушыр гъусэ сэшӀы.\nНыбджэгъу кӀасэу сэшӀы.\nНепэ сиӀэм - ар пэсэшӀы.\nТхылъым сыгукӀэ сызфищагъэу\nСемызэщэу ренэу седжэ,\nСеджэ къэсми, гъэнэфагъэу,\nСыдэгъунэу ар къысаджэ.\nАщ сыдигъуи сегъэгъуазэ,\nСиакъылы къыхегъахъо\nСыдрэ мафи сегъэразэ -\nГъусэ гупсэ сэ къысфэхъу.\nЦуякъо Джахьфар\nНым игущыӀэ\nАнахь гуӀэт.\nНым игущыӀэ\nАнахь лъэӀэт.\nДжары Родинэр\nНым зыкӀыфэдэр.\nНым игущыӀэ\nТэрыкӀэ зафэ.\nТыгу зыфаем\nКъытырегъафэ.\nФэдэ къэхъугъэп\nНым игущыӀэ.\nТыгъэнэбзыеу\nТыгу къытеӀэ.\nБэрэ тиӀэнэу\nӀаплӀ етэщэкӀы.\nНепэ мэфэкӀышъ,\nНым тыпэгъокӀы.\nНэхэе Руслъан\nСыдигъокӀи жъыгъэр тэгъэлъапӀэ,\nАщ къытиӀорэм тынчэу тедэӀу,\nТыфэтэджышъ ичӀыпӀэ етэт,\nАщ цӀыфыгъэ дызетхьэу тэлъыт.\nТибзылъфыгъэ шъхьэкӀафэ фэтэшӀ,\nИшӀушӀагъэ дунаем зэлъешӀ.\nТиорэд зерэӀэт,\nХэбзэ дахэу тэ тиӀэр джащ фэд.\nХьакӀэр къихьэмэ тыфэнэгушӀу,\nАнахьышӀур ащ тэ етэпэс:\nЗэтэгъафэ ащ пае ӀэнэшӀу -\nЧэтылыбжьэм щыгъу - пӀастэ игъус.\nСэнэпс ӀэшӀур хьазырэу лъэхэт,\nАщ зыфаер бысымэу егъот.\nТиорэд зерэӀэт,\nХэбзэ дахэу тэ тиӀэр джащ фэд.\nУнэ шӀыгъом шӀыхьафым тэ текӀу,\nЗэрэчылэу ишӀуагъэ къегъакӀу.\nО уизакъомэ пкъэур онтэгъу,\nУзэдеӀэмэ къэӀэтыгъошӀу.\nУзэгъусэмэ Ӏофыр чэфыгъу,\nЗэдеӀэжьыр тэ шэнэу тфэхъу.\nТиорэд зэреӀэт,\nХэбзэ дахэу тэ тиӀэр джащ фэд.\nСабый уиӀэмэ, ар бэу гухахъу,\nКъызыфэхъурэм хьаблэр фэхъохъу:\nГъэшӀэ кӀахьэу, насыпышӀоу орэхъу,\nСабый цӀыкӀуми чъыг фагъэтӀысхь.\nКъушъэ лъапэм орэдыр щаус,\nӀофышӀэныр икӀасэу агъас.\nТиорэд зэреӀэт,\nХэбзэ дахэу тэ тиӀэр джащ фэд.\nЖэнэ Къырымыз\nЖьэу пчэдыжьым сыкъэтэджын,\nУнэр дахэу зэӀэсхын,\nХьакум машӀо исшӀыхьан,\nЩалъэм изэу псы къэсхьын,\nПшъэшъэ хъупхъ язгъэӀон,\nСэ синанэ згъэгушӀон.\nКъэгъагъ куашэр къэспкӀыхьан,\nЧъыгы цӀыкӀур къэстӀыхьан,\nТиурами згъэдэхэн,\nТищагушхуи згъэкъэбзэн,\nПшъэшъэ хъупхъ язгъэӀон,\nСэ синанэ згъэгушӀон.\nМырзэ Дз.\nГъэтхэпэ мазэшъ, чэфыгъу,\nГъэтхамэ къэугъэшъ, гушӀуагъу.\nОс фыжьым щагур ебгынэ,\nГубгъори мары къэпцӀанэ.\nПсыхъом телъ мылыр къэчагъ.\nОщхыци къыхидзы фежьагъ.\nОгури нахь къызэкхы.\nПсы ткӀопсыр мылмэ къапэзы,\nМэзым джы осыр зытыредзы.\nЖэнэ Къырымыз\nГъатхэм идэхэгъум,\nЧӀыгум икӀэлэгъум\nКъэгъагъыр къытфехьышъ\nМаир къытфыкъокӀы.\nЗэкӀэ мы дунаир\nТыгъэм къегъэшӀэты,\nЗэкӀэ чӀыгу хъураер\nМаим зэлъеӀэты,\nТыди тихэгъэгу\nГушӀуагъор щэзекӀо,\nМэфэкӀым ипчэгу\nЩэчэфы лэжьакӀор.\nБзыур къэкӀожьыгъэшъ\nМэзышъхьэр къегъаджэ,\nЧылэр къэкӀэжьыгъэшъ\nГъэбэжъур къытэджэ.\nПэрэныкъо Мурат\nЖъонакӀом е лэжьакӀоу лэжьыгъэ Ӏузыхыжьырэм урихьылӀэмэ еоӀо:\n- Гъэбэжъу огъот!\nМэлахъом е Ӏахъом уӀукӀэмэ еоӀо:\n- Бахъу апщы!\nГъогу техьагъэм уфэзымэ еоӀо:\n- Гъогумафэ утэхь!\nГъогурыкӀом уфэзымэ еоӀо:\n- Гъогумаф!\nСымаджэм уфэзымэ еоӀо:\n- ПсынкӀэ тхьэм пфешӀ!\nСымэджэ тэджыжьыгъакӀэм уфэзымэ еоӀо:\n- ШӀуфежьэжь!\nЩыфыр, хьакӀэр ежьэжьымэ, екӀыжьымэ еоӀо е къыуеӀо:\n- ХъяркӀэ!\nЧэщым унагъом укъекӀыжьымэ пӀощ��ыр:\n- Чэщ рэхьат къышъокӀу!\nЦӀыфым шӀу къыдэхъунэу уфаемэ епӀощтыр:\n- Гъэтхэпэ мафэ техьащтымэ ащыщ охъу!\nЗыпхъудэкӀуагъэмэ афэгушӀохэ зыхъукӀэ араӀо:\n- Лъэпэ мафэ изыдзыгъэмэ ащыщы тхьэ ешӀ!\nЩыгъыныкӀэ къэзыщэфыгъэм раӀорэр:\n- Мафэ пфэхъуӀ\nБылым къызыхэхъуагъэм раӀо:\n- Огъурылы тхьэ ешӀ!\n- Бэгъонэу къесэӀуалӀэ!\nГъыщ Нухь\nТэ еджапӀэу тызычӀэсыр\nГъэсэныгъэм икъежьапӀ,\nШӀу тэлъэгъу, тигонэс ар,\nГъэшӀэ лъагъор щытилъапӀ\nТыгъэ нэфыр къытфыщепсы,\nТпсэ зыхэлъыр тиеджапӀ\nТпсэ зыхэлъэу тиеджапӀэ\nШӀэныгъэшӀур щытэгъот,\nШӀу тэлъэгъу, тэгъэлъапӀэ,\nГъогу мафэм тыщытет.\nШӀум тыфищэу гъэшӀэ лъагъом,\nШӀэныгъэшӀур тӀэ къихьан,\nКъытфэшӀэтэу дышъэ жъуагъор\nГугъэм ишӀур щызетхьан,\nМафэ къэси тигушӀуагъоу,\nГъогу мафэ тытехьан.\nТпсэ зыхэлъэу тиеджапӀэ\nГугъэ нэфым тэ тыфещ,\nШӀу тэлъэгъу, тэгъэлъапӀэ,\nГъогу мафэм тытырещ!\nБэрэтэрэ Хьамид\nТыгъэр, укъыкъомыкӀэу зыщыӀ.\nИлъэсыкӀэмкӀэ\nКъэсымыухыгъэр сигущыӀ.\nТыгъэр,\nУкъыкъомыкӀэу зыщыӀ...\n\"Илъэсыжъыр\" - тэӀошъ,\nИкӀырэ илъэсыр\nТэгъэкӀотэжьы.\nАщ игъэхъагъи,\nАщ ишӀушӀагъэхэри\nТыгу къэкӀыжьы.\nАщ ижьы стыри,\nИжьы гугъатхъи\nТыгуӀэу\nЗэ зыӀутэщэжьы...\nТыгъэр, укъыкъомыкӀэу зыщыӀ.\nИлъэсыжъымкӀэ\nКъэсымыухыгъэр сигущыӀ.\nИлъэсыжъым\nКъыкӀугъэ гъогур\nМымакӀ,\nАщ икӀыхьагъэ\nПэсэрэ гъишъэмэ атекӀ.\nАщ икӀыхьагъэ\nИжъырэ лӀэшӀэгъум\nПеӀэн.\nАщ ишӀушӀагъэхэр\nГъэшӀэрэ тхыдэу\nТиӀэн...\nТыгъэр, укъыкъомыкӀэу зыщыӀ.\nИлъэсыжъымкӀэ\nКъэсымыухыгъэр сигущыӀ.\nСичӀыгукӀэ сыплъэмэ,\nМэфэкӀыр\nНэфылъэу щэшэплъы.\nНэгушӀоу\nСыгушхоу\nОшъогумкӀэ сэплъэ...\nИлъэсыкӀэ тыгъэр!\nШъхьафиты усэшӀы -\nКъыкъокӀ!\nЯхъулӀэ Сэфэр","id":"<urn:uuid:a5e7ee6b-0492-428e-bac1-d4419f06b3e0>","dump":"CC-MAIN-2021-21","url":"http:\/\/dovlet.info\/language\/texts","date":"2021-05-19T03:07:03Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-21\/segments\/1620243991562.85\/warc\/CC-MAIN-20210519012635-20210519042635-00291.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9666596651,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":5,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.966659665107727, \"kbd_Cyrl_score\": 0.033064547926187515}","num_words":4498,"character_repetition_ratio":0.03,"word_repetition_ratio":0.011,"special_characters_ratio":0.153,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.981,"perplexity_score":7678.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- Фонд\n- Новости\n- История\n- Культура\n- Персоны\n- Диаспоры\n- Среда обитания\n- Мультимедиа\n- Мозаика\n- Стипендия\n- Партнеры\n1ОНЫГЪУ\nНэмык1ыц1эу ра1орэр - «Бжыхьап» (Нэгумэ Шор).\nА1ожьхэрэмэ ащыщ лэжьыгъэу зи1ухыжьыгъо, зи1огъу ябгъонэрэ мазэм тефэрэр гъажъор ары. Шапсыгъэмэ къызэра1орэр «фыгъо», къэбэртаемэ «ху». Ц1ыф гъэсэгъэшхоу А.Корниловым къызэритхэу, Китаир а культурэм ылъапсэмэ, хы Ш1уц1э 1ушъо гъогу ар Европэм ар зэрихьагъэр ары.\nГъажъор (фыгъор, хур) адыгэмэ япэсэрэ культурэу зэрэщытыр дэгъоу къаушыхьаты мыщ фэдэ щысэмэ: 1) аужырэ лъэхъанхэм тиц1ыфлъэпкъ ищы1эныгъэ ч1ып1эшхо щызыубытыгъэ лэжьыгъэу натрыфым ыц1э къызытек1ыгъэр «фы»; 2) цэхэр зытет шъхьэр къызэрык1ыгъэ лэжьыгъэ пстэуми зэхэубытагъэу «фышъхьэ» лэжьыгъ ара1о; 3) фаш1э зи1э шхын мэхьанэ и1эу псалъэм къыхэфэ – «Фыгук1эр – лъэк1ап1э», «Фыгук1э с1уфагъэп»; 4) шапсыгъэмэ хьанцэгуащэр къыращэк1ы зыхъук1э, анахь зыгъэгумэк1ыхэу тхьалэ1у орэдым зигугъу щаш1ырэр «фыгъор» (гъажъор) ары: «Тыгъорыгъо, фыгъор жъые, псышъхьэр мапэ, я Алахь, къегъэпэпэха!»\nМы щысэмэ теубытагъэу зэфэхьысыжь уагъэш1ы: ябгъонэрэ мазэм «1оныгъу» зык1ыра1уагъэр, ц1ыфымэ ящы1эныгъэк1э анахь мэхьанэ ин зи1э лэжьыгъэу гъажъор (фыгъор, хур) ащ къыубытырэ мафэхэм зэра1ожьырэр ары.\n1ОНЭК1О ОРЭД\nШъузэбгъутэу шъуек1ок1ыя,\nЫлъэбжъэнипл1ыр тыжьына,\nТыжьыныбжъэр зытет.\nЯлыягъэри гъунау,\nАслъаныжъэри гъунау.\nГъэтхэ мэфэ быгъур мэгъуагъу,\nКъэлъым и1эш1ум щагъэхъу,\nЧъыр маисэр зытет,\nХьамэм тетмэ ялый.\nХЬАМЭ ОРЭД\nОрэдэ, орэдэ, чэмыкъу,\nЗэкъо-зэшык1э зэдеу,\nЗэдемыорэр хэплъагъу,\nАщ хэплъагъорэр хэп1уащ,\nИ1ожьафэр зи1ус,\nЗэрэгук1эри ылъабжъ,\nЫлъэбжъит1у маис,\nМаисэ бжъакъор зытет,\nКъор зытетымэ ялый,\nГъатхэрэ пэгъур аупсы,\nОсэпсышъхьэм щагъэхъу,\nЖьау к1эхъук1ымэ яшъау.\nДЭНАО, ДЭНАО\n(натрыф упк1эпк1 орэд)\nДэнао, дэнао!\nЖъыу. (Уорей) дана дэнэонэр, (ро)!\nДэнао теуса!\nЖъыу. (Уорей) дана дэнэонэр, (ро)!\nАхэсыгъэм къерэ1уа!\nЖъыу. (Уорей) дана дэнэонэр, (ро)!\n«Гъупчъэдэх» (къэб. – гъубжэдэх) – шэн хабзэ (обряд). Мэш1одз Сэрби къызэритхыжьырэмк1э, губгъом, хьамэм къарык1ыжьыгъэ хъулъфыгъэхэмэ бысымгуащэм ыпшъэ гъупчъэр ш1охалъэщтыгъэ. Бзылъфыгъэм ар зыш1охихыжьын фитыгъэп 1анэ къафиш1эу унагъор зэк1э егъэт1ысыфэ.\n«Хамэ 1умыф» - ари зы шэн –хабз. Ащ къызэрэдилъытэрэмк1э лэжьыгъак1эм апэу хэшхык1ын фэягъэхэр 1ахьыл блэгъэ шъыпкъэхэр арыгъэ. Ет1анэ лэжьыгъэр птыми, пхъожьми изэрар къэк1ощтыгъэп.\nГУЩЫ1ЭЖЪХЭР\nТхьагъэлыдж кон ихьэ кон ик1.\nКон нэк1 нахьи губгъо нэк1.\n1оныгъо гъаблэ хъурэп.\nБжыхьэ маш1ор 1эш1у.\nЗы бжыхьэ мафэм к1ымэфэ псэум уегъашхэ.\nМЫ МАЗЭМ:\n- и 18-м 1861-рэ илъэсым Урысыем ипачъыхьэу я II-рэ Александрэ Мыекъуапэ пэмычыжьэу Мамрыкъо к1эй адыгэ л1ык1омэ (депутацием) ащы1ок1э ык1и унэшъо пытэ къафеш1ы: «Зы мэзэ п1алъэ сэгъэуцу – абдзахэмэ рахъухьан фае: Пшызэ шъолыр псэуп1эк1э хахыщта… хбауми Тыркуем ик1ыщтха?»;\n- и 24-м 1901-рэ илъэсымадыгэ поэтэу Хьаткъо Ахьмэд къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае къыщыхъугъ. 1937-рэ илъэсым л1агъэ;\n- и 25-м 1915-рэ илъэсым Адыгэ Республикэм иц1ыфыбэ (народнэ) писателэу Еутых Аскэр къуаджэу Хьатикъуае къыщыхъугъ;\n- и 1-м 1921-рэ илъэсым Къэбэртае автономие и1э мэхъу, 1922-рэ илъэсым года к1ымэфэ щылэм и 22-м щегъэжьагъэу – Къэбэртае-Бэлъкъар автоном область, 1936 илъэсым Кабардино-Балкарская АССР, 1991-рэ илъэсым - Къэбэртае -Бэлъкъар Республик;\n- и 4-м 1923-рэ илъэсым хы Ш1уц1э 1ушъом щыпсэурэ шапсыгъэмэ я III-рэ Зэфэс щы1агъ. Ащ хэлэжьагъэхэм Т1уапсэ игупчэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэхэр и1эхэу Шапсугъэ Советскэ Социалистическэ Республикэ щы1э мэхъук1э унашъо аш1ыгъагъ;\n- и 1-м 1936-рэ илъэсымискусствэхэмк1э къэралыгъоинститутэу А. В. Луначарскэм ыц1эк1э щытым Адыгэ театральнэ студие щызэхащэ;\n- и 23-26 числа 1996-рэ илъэсымАдыгэ Республикэм икультурэ и Мафэхэр къ.Москва щэк1ох.","id":"<urn:uuid:83543c57-d7da-44ad-906d-aac0d26b791d>","dump":"CC-MAIN-2021-43","url":"http:\/\/fond-adygi.ru\/page\/cherkesskij-kalendar-sentjabr.cir","date":"2021-10-27T00:28:13Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-43\/segments\/1634323587963.12\/warc\/CC-MAIN-20211026231833-20211027021833-00672.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7998338938,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7998338937759399, \"kbd_Cyrl_score\": 0.19921015202999115}","num_words":951,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.01,"special_characters_ratio":0.233,"stopwords_ratio":0.034,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.865,"perplexity_score":8365.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мыстыкъо хьаблэ хьаблэ цlыкlуы дэд . Унэхэр зэфэдэ къабзэу зэбгъодэт.\nДэпкъым пылъагъэу зы къурlан, lанэм пэсхэу ныор наныуым яшхьашуао.\nИмыгъашхэхэу зэрэшхых, загъори мэдэхьашхых. Хынакlо кlуагъэ лlыжъым хьажъэр зыдишагъ.\nХьалыгъоу ихьыгъэ къышуlрихьыжагъ. Лlыжъэр, хьажъым къылъежагъ, хьажъым зигъэшхэчlыгъэу , лlыжъэр хьанэчlыгъэм фэдэу хьабаозэ къэкlожыгъ зэхэсысэ. Нысэ унэгъум ядыж къэт ныор нэмазым тет лlыжъэ зэхэффэт, ерагъэу зеlажэ. Къояжэ яшlыгъэу хьакум дэт. Ежэшъхьам хэс наныум яжэ къяутысэхы. Сыкъэмэхы еlо лlыжъым, сыкъэмэхы! Ныор нэмазым тес, нысэр къычlэхьажы, хьажъым хьалыгъу такъыр реты lуегъэкlоты. Лlыжъым ипсэ еты. Тетэу ныор нэмазым, ишlыгъэ фарзым пищэнэу суннэт къаджэ Мэсlэдэт. Чlэсыба хьаджэ наныухэр хьажъым ижьэ датхъо къажэхатхъо хьажъэр хьаджэр чlэсыба. Нысэр ихъушутыгъ ныор къызшыхъушутыгъ \" Адэ сэlо улlагъа иlуй \"хьаджэм жэхэтхъуагъ. Зэтхъуагъэр lуитхъыжыгъэу дыйыгъэ.\nЧlыйыгъэ зэкошуаоу ныор еджэ Мэсlэдэт. Хьаджэр лlагъэ, хъоджэм еlуй къуаджэм хьадэр ярэlэт. Хъоджэр къуаджэм хэджагъ. Къызэлъыкlоу рагъэжагъ, къоджэ благъэм ягъэlугъ макъэ. Икъэ къатlыгъах Ягъэкъабзи ягъэплlагъ. Къахэплъагъ хьажъэр, хьаджэр lумытэу хьалыгъу рамытэу хьажъэр lукlотыгъ.\nКъысатхъопэтыгъ иlозэ хьачlэ хьачlэшым чlэхьа\n– олахьа а хьа епхыгъэн фаем. Зыгорэ ишlэн непэ а lаем.\n– Уае къэмысэу къытшуlыхэмысэу чlэтхьажыгъэем мыгъэ тигъажуэ.\n– Жуагъа нысэ.? Лэпсэ псынчlэу къэуыти шхыупсэ lанэм тегъэучу.\n– Шукъзэхэучу хьачlэхэ къыlуахьа.\n– Амииин , lэлфатихьа\n-Боу хьоджэ бэлахьым олахьа.\n– Тхьам джэнэтэ къырет тхьам шучlэлъегъэпсэу.\n– Тхьа шуегъэпсэу шуеблагъ шукъычlахь.\n– Чlахьлахь зешумгъэшl шутажэ.\n– Жэрымэ ягъэуынэу тхьачу ярэпши дгъэжэн къэтэджымы.\n– Къэрэтэджыж еlуй игъусэхэр къежэжыгъ.\n– Шуежэжыгъа сэlо шуеблагъэба.\n– Благъэ тыздэкlожытэ тхьа уегъэпсэу.\n– Псаутаоу къэкlожый зи имылажэу.\n– Лэжэкlуагъэм олахьа\n– Иlулхьа уигъэшхыни. –\n– Ишхын имыгъотэу тхьмычlэ ныбэ нэчlэу чlалъхьагъ. Зи имылэжагъэмы лажэр зиягъэр.Тхьара? Хьара? Хьалыгъора? Пылъагъэш дэпкъым къурlан еджи ныор зэlугъан.\n– Аннэ наныухэ къыуажэ . Къояжэ къыдэхый хьам ет, Жапхъэр Мэсlэдэт пчэдыжэ фэет. Шугъолъыжь шукъэтэджи пчэдыжы жэу. Хьачlэ къыlухьам а хьам шупэгъочl Хьажъэр хьазэуазэу lэгум дэлъ. Ныор нэмыз lумызэу пlэгум хэлъ. Хьаджэр хьадэгъо дахэу чlыгум чlэлъ. Наныухэр чыягъэу нысэм ибгъэ чlэлъ. Хьаlусый хьадэlусый яшlын ягухэлъ.\nМыстыкъо хьаблэ хьаблэ цlыкlуы дэд . Унэхэр зэфэдэ къабзэу зэбгъодэт.","id":"<urn:uuid:b3559be8-26a2-4aa1-835c-dc34022609fa>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2014\/08\/%D0%BC%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%8A%D0%BE-%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D1%8D\/","date":"2023-02-04T06:41:20Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500094.26\/warc\/CC-MAIN-20230204044030-20230204074030-00250.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9909976125,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9909976124763489}","num_words":798,"character_repetition_ratio":0.041,"word_repetition_ratio":0.023,"special_characters_ratio":0.168,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.996,"perplexity_score":7941.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"1\nЧIыгур огум итамыгъ,\nЧIыгур огум инэплъэгъу.\nОгур чIыгум итамыгъ,\nОгур чIыгум инэплъэгъу.\nЦIыфыр адэ, цIыфыр сыд?\nСыд пай чIыгум цIыфыр тет?\nЛIэшIэгъуишъэм, лIэшIэгъу миным\nХэтыгъ адыгэр имыкъу-имыным.\nГукъауи зауи бэ пэкIэкIыгъэр,\nСыд фэдэ уахъти ыгу имыкIыгъэр\nНепэ щыIакIэ фэхъугъ силъэпкъ,\nАр хэгъэгушхом джы изы блыпкъ.\nЗы цIыфым адрэр ищхэпс шъыпкъ,\nЗы лъэпкъым адрэр ыкъош шъыпкъ.\nЗыгоу къытео гу мин пчъагъэр,\nЗэдыряIэу зы гугъэу — мамырныгъэр.\nМамырэу тыгъэр пчэдыжь къэси\nМэфакIэу къакIорэм ыдэжь къынэсы.\nОщх гъэбэжъулъи губгъом къыфещхы,\nСабый щхы макъэри чIыгум къытещхэ.\nКъыщэкIы чъыгыр, щэшъхьалъэ фыгъор\nСи Адыгей уахътэу зыщигъом.\nТипсыхъо чъэрхэм огур къарэщы,\nТикъушъхьэ лъагэхэм чIым зыщыращы.\nНепэрэ мафэри, чыжьэу блэкIыгъэри\nЗэтэгъэфэжьы, хъугъи мыхъугъэри\nХэлъ титарихъ, ащ къыхэнагъ.\nАр непэу сIонэп, гум итынагъ.\nАу тиблэкIыгъэп, непэ лъэбэкъур\nСилъэпкъ езгъэшIрэр — Урыс хэгъэгур!\nКъэралыгъошхом зы ткIопсэу хэтэу\nЫпэ регъэхъу джы ар республикэу.\n2\nАдыгеим ыгъотыгъэу суверенитет\nКъэралыгъо гъэпсыным илъагъо тет.\nЛъэбэкъу шIукIаехэри щишIыгъэх:\nГерби, быракъи, гимни къыхихыгъэх.\nКъэралыгъо кIоцI Iофхэр зэрехьэх,\nIэкIыб къэралми анэсы, ахахьэ.\nКъэралыгъо гъэпсыным иIоф дэлажьэ,\nЫпэкIэ лъэкIуатэ, шIум фэгуIэжьэу.\nАдыгеим и Быракъ\n1\nБыракъыр — къэралыгъо тамыгъ,\nТызэрэреспубликэм итамыгъ.\nЗы лIэшIэгъу гъогоп къыкIугъэр,\nГугъапIэу адыгэм зэриIагъэр.\nЯ 19-рэ лIэшIэгъум ыгузэгу!\nТибыракъ къыщежьэ игъогу!\nАдыгэ чIыгужъым изыкIыныгъэ,\nАдыгэ чIыгужъым ишъхьафитныгъэ\nЯнэпэеплъэу ар щытэу хъугъэ.\nАщ фэбыбатэ лIэшIэгъум ехъугъэу.\nРеспубликэм исуверенитет ишыхьатэу\nТашъхьагъ сыдигъуи щытэIэты.\nАР-м хэбзэгъэуцугъэкIэ щаштагъ2\nБыракъым имэфэкIи щагъэнэфагъ3.\nТыдэ щыпсэурэ адыгэ лъэпкъми,\nТыдэ щыпсэурэ адыгэ хэкIми\nЗы теплъэ иIэу афэбыбатэ,\nАдыгэ лъэпкъым ищытхъу еIуатэ.\nЫшъо уцышъо, фэд лэжьэкIупIэм.\nФэд уцы лъашъхьэу тимэкъууапIэ,\nУцы зэхакIэу тибылым хъупIэ,\nГум къегъэкIы нэмыкI чIыпIабэ.\nГъатхэм къэкIэжьрэ къушъхьэшыгу мэзым\nГъэшIэ кIэхъопсэу тхьапэр зыпизым\nИтеплъ уцышъор.\nЖъогъо 12-р къыхэжъыукIы,\nОгум дэплъыехэу щэбзэщэ пакIэхэр\nДышъэ щэбзащэхэр щызэблэдзыгъэх\nМамыр тамыгъэу щызэтедзагъэх.\n2\nЖъогъо 12-р лъэпкъ 12-у,\nЩэбзэщи 3-р пщы лъэпкъищэу\nАры тарихъым къызэриIуатэрэр,\nБыракъым еплърэм джары ылъэгъурэр.\nМамырныгъэм нахь лъапIэ сыд къэхъун?\nМамыр лъапIэм сыдрэ уахъти сыд пеIэн?\nАрын фае мы быракъыр къыхэзыхыгъэм,\nШапхъэу иIэр щыIэныгъэм зыкIрипхыгъэр.\nЗыкIыныгъэр, къош блыпкъыр дэгъушъ-дэгъу,\nУзэдеIэу, узэкъотмэ псынкIэ гъогур.\nА зы гъогум зэдытетэу цIыф лъэпкъыбэр,\nЗэдагъэпсы, зэдаIэты тиреспубликэ.\n3\nАу, етIани зэ къаIуатэу зэхэсхыгъ:\nА щэбзищыр гъукIэу Лъэпшъи фэгъэхьыгъ.\nГъукIэ Iазэм иIэшIагъэу ахэр щыт,\nЛъэпшъ ыцIэ зэрепхыгъэр боу гуIэт.\nТибыракъэу дышъэ жъуагъор зыхэтэкъурэр,\nТибыракъэу мамырныгъэм кIэнэкъокъурэр\nЗэрэлъэпкъэу лъэпкъ быракъэу непэ иI,\nЛъэпкъ пстэуми зы быракъэу зэдыряI.\nТэ адыгэр лъэпкъ пчъагъэу тыгощыгъ:\nТыадыг тэ, тыщэрджэс, тышапсыгъ,\nАдыгацIэр зэтIожьэу тыкъэбэртай,\nIэкIыб къэралхэми тахэгощагъэу джар тидунай.\nТыдэ тыщыIэми АР-р тэ тинэплъэгъу,\nРеспубликэ быракъым къыфытео тиадыгэгу.\nЗэрэтимыIэу лъэпкъ зэхэдзи, цIыф зэхэдзи\nЛIэшIэгъу пчъагъэм тазэрщесагъэу лъэбэкъур тэдзы.\n4\nАР-м и Быракъ тычIэтэу\nНепэ гухэлъэу тиIэр зэфэдэ:\nТишэн-хабзэхэр ренэу тхэрэлъых,\nТинеущрэ мафи тицыхьэ терэлъ.\nБыракъыр — къэралыгъо тамыгъ,\nТызэрэреспубликэм итамыгъ.\nЗы лIэшIэгъу гъогоп къыкIугъэр,\nКъыдэхъугъ адыгэм гугъапIэу иIагъэр.\nКъэралыгъошхом ихасэ тыщэхасэ,\nТи Адыгей хабзэу къекIущтыр фэтэухэсы.\nРеспубликэм исуверенитет ишыхьатэу\nТашъхьагъ сыдигъуи ти Быракъ щэбыбатэ.\nАдыгеим и Гимн\n1\nГимныр — къэралыгъо тамыгъ,\nТызэрэреспубликэм итамыгъ.\nАдыгеир гъэтхэ гулъ тIэмыгъэу\nАдыгеир гъэтхэ е бжыхьэ къэгъагъэу\nТызхэт дунаим хэшIагъэп.\n«Дунаим ичIыпIэ шIагъо»\nТи Адыгеишъ уемыщэч,\nЩытхъу фэпIоным уемызэщ.\nГущыIэ хъохъум ыцыпэ\nКъэралыгъошхом ецэи,\nЛъэпкъыбэу зы бын-унагъом\nАдыгеир къыхэщы зы жъуагъоу.\nТиреспубликэ иорэд шъхьаIэ\nТэ ренэу, ренэу зэхэтэхы.\nТиреспубликэ иорэд шъхьаIэ\nТигугъэ ышъхьэ къырехы.\nКIэмгуий, шапсыгъи, бжъэдыгъуи\nЯкIас ти Гимн сыдигъуи\nАдыгэ лъэпкъым имызакъоу,\nЗэдыряй щыпсэурэ лъэпкъхэм.\nТырэгушхо тэ тиреспубликэу,\nЛъэпкъыбэр зиIэм блыпкъэу.\nТыфэшъыпкъ тикъэралыгъошхо,\nТыщынасыпышIу, тыщэгушхо.\n2\nАдыгеим и Гимн игущыIэхэр\nЫтхыгъ Исхьакъэу МэщбашIэм:\n«Тихэгъэгу кlасэу тигупсэр\nАдыгэ чlыгушъ, терэl.\nЗы бын-унагъоу лъэпкъыбэр\nЩызэгурыlоу щэрэI».\nХэлъ хъохъури зэдатштэу къэтэIо,\nКъедэIуи, ори къыддаIу:\n«Шlум факlу, лъыкlуат,\nРеспубликэу тиунэ дах.\nЕгъэхъу, зыlэт,\nРеспубликэу тигугъэ лъаг —\nУилъэпкъи хъишъэр фэlуат».\nКъэтIотэн икъун тэ тиI,\nБэгъашIэу лIэшIэгъухэм тыщыI,\nТигугъи ти Гимн къеIуатэ.\nХэти пэблэгъэ гущыIэхэм\nОрэдышъор афыхихыгъ Тхьабысымым.\nМэкъэмэ зещэным фэIазэу\nЗиорэдхэр джынэс бзэрабзэрэм\nГум щизэу мэкъэ лъэшкIэ къэпIонэу\nЫгъэпсыгъ еIолIэнчъэу ти Гимн.\nТыщытэу тедэIу мэфэкIхэм,\nАщэIу нэмыкI зэхахьэхэм.\n3\nЦIыфхэм орэдхэр аусых,\nЗыхэр гушIуагъом фэусэх.\nМэкъэмэ чэфым зепхъуатэ,\nЗэренэкIы мэзи хъуати.\nЗэхэзыхрэм ыгу къегъэчэфы,\nГум икъэбзагъэ егъэунэфы.\nХъярым уфэусэныр тхъагъо,\nНэфын, гуIэтыпI илъагъо.\nУтехьэмэ лъапэр кIохъурэп,\nМыжъуакIи нэмыкIи агъэохъурэп.\nГушIуагъор зыгу илъыр пшъырэп,\nХъярыми бгъэгур зэфишIрэп.\n4\nКъысэIу мары мэкъамэр\nКушъэ орэд ар зымакъэр:\nБэ тешIагъэми, хэти къешIэжьы,\nКушъэ орэдымкIэ зегъэшIожьы.\nПшъашъэмэ, дышъэ нэкIапэу,\nШъаомэ, лIыгъэр ыIапшъэу —\nАIозэ ныхэр мэлъаIох,\nЯорэдхэр зэкIэ тхьэлъэIух.\nНасыпи гъашIи кIэхъопсых,\nТянэхэр кушъэм кIэрысых.\n5\nАусы нэмыкI орэди,\nШъыпкъэмкIэ гъыбзэ орэдэп:\nЗигъонэмысым къыфапчъы,\nНэпсыцэу нэгушъхьэм къырэчъэ.\nГъашIэм щызэфэмыдэу\nОрэдхэр хэшIагъэх джащ фэдэу.\nХъурэп цIыф гъашIэр орэдынчъэу,\nТынчэу, рэхьатэу, мэкъэнчъэу.\n6\nАу сыдрэ уси, орэди\nЯшъхьэтеIулI зы орэд:\nАр тиреспубликэ и Гимн!\nЗэфэдэу къарэIукIы гу минмэ.\nЗэхэзыхрэм къыхедзэшъ, дежъыу,\nГущыIэхэр тыгъэм пэжъыух:\n«Тэ тыщэlэфэ — егъашlэм —\nТичlыгоу тыгур щыlэщт;\nТиуашъуи, тыгъи бэгъашlэ\nТфэхъоу тикlасэу тиlэщт».\nАдыгеим и Герб\n1\nГербыр — къэралыгъо тамыгъ,\nТызэрэреспубликэм итамыгъ.\nЗышIыгъэ сурэтышIыр адыг,\nАдыгэгур зыбгъэгу адыг.\nАдыгэ Республикэм и Герб\nГъэтхапэм парламентым ыштагъ.\nАдыгэ Республикэм игерб\nКъэралыгъошхом иреестрэ хатхагъ.\n2\nАдрэ герб пстэуми афэдэми,\nЫIыгъ итеплъэ адыгэ бгъэрадэми,\nСэркIэ шIагъом ишIэгъожь,\nСеплъмэ, нэплъэгъур егъэшIожь.\n3\nХабзэм тетэу къэгъэчъыхьагъ хъураеу,\nТетхагъ Адыгэ Республикэм зэриер.\nУфаемэ, къедж урысыбзэкIэ,\nУфаемэ, къедж адыгабзэкIэ.\nБзитIури къэралыгъуабзэу,\nЛъэпкъым зэфэдэу егъэбзэрабзэ.\nАшъхьагъ жъогъошхо щэшIэты,\nЗылъэгъурэм ыгу къеIэты.\nЛъэпкъ зыкIыныгъэм къыфепсы,\nЛъэпкъ зэфэшъхьафхэм агу нэсы.\nИшыхьат лъэпкъ зэкъошныгъэм\nРеспубликэм гъогоу ыгъотыгъэм.\nКъэралыгъошхоу Урысыем\nСиреспубликэ изы жъогъожъыеу,\nЖъогъо шIэтэхыр мыкIуасэу\nКъыфепсы Адыгееу сикIасэм.\nЖъогъо къопитфым гугъэр дэбагъо,\nМурад пчъагъэр зыдэтIыгъ Iагъоу.\nХьалэлэу щылажь уфаемэ чIыгум,\nЗыIэти щыбыб уфаемэ огум.\n4\nМары, олъэгъуа адыгэ чIыгум\nИт чъыгэешхомэ атхьап изы бгъур.\nЧъыгае тхьапэм хэшIагъ Iанаер\nIанае тхьапэу сэ сидунаер.\nТикъушхьэлъапэ Iут мэзышхуи,\nТишъофы мэзи ащ зыщаушху.\nТимэзкIэхъумэ ахэтэкъуагъэх,\nЧъыгаий Iанаий джарэу бэгъуагъэх.\nАдыгэ лъэпкъым идунае щыщых,\nХэпхын умылъэкIынэу хэгъэщагъэх.\nМары мыдрабгъум коцыр щэшъхьалъэ,\nПсышхоу е хышхоу ар къыщэуалъэ.\nНатрыф Iэхъурдэм инатрыфышъхьэ\nКIыгъоу тэлъэгъу, мары тапашъхьэ.\nАдыгэ чIыгум иIэх гъэбэжъоу,\nИмыфэу илъых коны Iузэжъум.\nКоцыр къэхьаджи, гъажъэ хьалыгъу,\nНатрыф пIэстапхъэр дэгощ гъунэгъум.\nНэхъой-гъэбэжъур тишъоф-тигубгъу,\nТибылымышъхьи фэигъ, ишIугъу…\nГутIэ Саныет","id":"<urn:uuid:ca48267f-d7da-4d06-a575-03d1ea088cfd>","dump":"CC-MAIN-2023-06","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2016\/04\/25\/%D0%BA%D1%8A%D1%8D%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D0%BE-%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2023-02-06T07:04:45Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-06\/segments\/1674764500304.90\/warc\/CC-MAIN-20230206051215-20230206081215-00521.warc.gz","language":"ady","language_score":0.908156693,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.90815669298172, \"kbd_Cyrl_score\": 0.09096869081258774}","num_words":2179,"character_repetition_ratio":0.049,"word_repetition_ratio":0.018,"special_characters_ratio":0.167,"stopwords_ratio":0.046,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.933,"perplexity_score":2877.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Блэк lыгъэ мазэм шхьа lэу хэтхыгъэ \"къой\" гуща lэм тыфэтхьахьыгъ. Гуща lэм иетимолажьи фэхьыгъэу си гупшысэхэ къэытхыгъ. Иджы \"хьаблэ\" гуща lэм сырэ ий.\nТи тъэтъэжъхэм я хьак lэщ гуща lэхэмрэ непэрэ ти тхак lохэрэ зэбгъапшъэмэ, Адыгэ Хьак lэщ лъытэрэт lорэ [Литератор] бэджэ тъапэ зэритым сэ сыфэгъуз. Мыр мыфэдэу зыфщытэр, хьак lэщ л lыхэм, бзэм и к lук l я lэк lэлэу, и губзыгъагъэ я гу и лъэу, бзэр и псагъэ фэщэрыоу, рыгуща lэхэрэм гуща lэм и lэш lугъэ къа lухьажьы къэс бзэр зэрэбзэрабзэм гуэр къыдищаеу, тхьак lумэр къигъэушэу щытытыгъэ. Гуща lэр дахэу, къабзэу зэрэщытэр; гущэ lак lэр псыкъэгъо чъэрым фэдэу зэпымызэу зэрек lок lырэм махьанэшхо хэлъытыгъэ: Адыгэ бзэм к lок lэшхо зэрэ хэлъыр, гъэгу к lахь къызэрик lугъэр, къэзлэжьыгъэр зэрэ губзыгъэр нафэ.\nТъэ зиубгъум, зиукъэбзызэ къытлъысыгъэ мы Адыгэ Бзэ дахэм илъэс шъэ и т lу (шъит lу) мэхъушъ зы цэ горий хэтъгъэхъуагъэп, ау бэ дэдэхэ тыш lухэзыгъ. Адыгэ бзэм хэт макъэхэ зырызэу пштэмэ, макъэ пэпч к lук l(махьанэ) зырызк lэ я лъапсэ къызэрежэрэ, макъэ пэпч таурыхъ зырыз зэря lэр, непэк lэ щык lагъэ ти lэмий тэгъэшъыпкъэшъу.\nМы шапхъэхэ хэтымыутымэ ипэк lэ сытхыгъэрий иджы мы къэстхырэррий гуры lогъуе хъут. Мары \"хьаблэ\" гуща lэр мы къэсытхыгъэхэмий шапхъэ яфэрэхъу, иджырий ч lып lац lэу зы lис си теорий къэсытхыгъэ орэхъу.\nХаблэ: Гуща lэм узеплъык lэ къызэрэк lоу гущэ lэ лъапсэ пш lош lы. Ау гущэ lэ зэхэтэу зэрэщытэр нафэ. Хьа пуща lэр зы гуща l, блэ гуща lэри зы гуща lэ. Мырий зы лъэхъан гущэ lит lоу щытыгъ. Афэдэ зыхъуджэ хьаблэ гуща lэм хэт мэкъэ мы lум фэди гуща lэ зэхэлъэу щыт. А гуща lэхэри иджы макъэ фэдэу къытш lош lы, ау ахэ зы лъэъан гущэ lэ зырызэу щытыгъэх. Хьа зы гуща l, б и т lонэрэ гуща lэ, лэ я щэнэрэ гуща lэ. Амэ хьа гуща lэм зы махьанэ и lэу щыта? Тыкъеплъын мары.\nАдыгэ бзэм хь макъэк lэ къежьэу ц lэ гущэ lэ бэу хэт. Гуща lэм пае: (Алфавет сырэм семыплъэу къызэрэк lоу къэсэтхых.) Хаты, хьатыу, хьатуш, хьатукъ, хьатыкъо, хьатыкъой, хьат lут l, хьакунэ, халэб, хьабухъ, хьагъур, хьалэу, хьапий, хьац lык lу, хьафыц lэ, хьап lат l, хьадэ, хьадырых, хьак lэ, хьак lэщ… мы гуща lэ зэк lэмий я хэт ха-м и махьанэ ц lыф-эр ары.\nАдыгабзэм ц lыфы гуща lэмрэ хьа гуща lэмрэ зэрэ зэщхьащык lырэ: хьа-р къэш lыгъэ ц lыфэр ары, къалъфыгъэр арэп. Псэрэй ц lыфыхэм илъэс шъэ пчъагъэхэ ягъэш lэтыгъэ. Къэлфыгъэ ц lыфым ахэр анэ-атэ ямы lэу къызэрэхъугъэхэ аш lэтыгъэ. Бзэм и къэхъурэ лъэхъанымрэ ц lыфым (хьа-) и къэш lырэ лэхъанэр зэрэ зэтефэрэр къэош lэ. Сыда п lомэ хьа-мрэ ц lыфы-мрэ зэрэ зэтеч lырэ пэсэрэйхэм я ш lэтыгъэ. Арышъы хьа гуща lэм ц lыф махьанэр хелъхьэ.\nПсалъэм пае: Хьа + к lэ п lомэ ц lыф к lэу унагъом кыхэхьагъэр; хьаты п lомэ, ц lыфэгъэ зыхэлъ ты; хьадэ зып lок lэ, зы лъэъан ц lыфэу щытыгъэр… уигу къэк lы. Афэдэ зыхъук lэ бзэр ц lыфым къыдэгу lща lэ, езбэр lоф хэмылъэу.\nМэщэу коцы быным яхэт хьа гуща lэри ти бзэ хэт. Ау ар зыпыхъорэ гуща lэхэр шхьафы. Хьамэщ, хьалыгъо, хьаджыгъэ, хьаку, хьакощ, хьамбэрэщ, хьамц lий, хьатыкъ… фэдэу. Гуща lэм и лъэпсэ мэхьанэм и къежьак lэ зэрэ зэтек lырэ къэош lэ.\nАдыгэм хьа гуща lэмрэ хьэ гуща lэмрэ зэхагъэк lуахьэу, а гуша lит lур зэрэ зэтек lрэ защэгъупшъэм хьа гуща lэр хаужынахьыжыгъ. Зыхэт гуща lэхэм я хэжъахьий ащтэу къахэнагъ.\nЕуропа бзэмэ ахэт хьоманити, хьоманизм, хьоус фэдэ гуща lэхэмэ ахэтымрэ, арапыбзэм хэт хьаджы, хьоджэ фэдэ гуща lэхэми я хэт хьа –р мы зигугъу тыш lырэ гуша lэ дэдэр ары.\nХьэ гуща lэр хьайуанэу lэгупчъэм lулъ псэушхьэр ары. Хьэ lк lэ зыфеджагъэхэ, хьэбэо, жьы къэщэн макъэ зэригъэфдэрэ ары. Бзэм и къэш lык lэ макъэ зыфэш lыжьынэр ары къызтек lыгъэр.\nАрышьъы хьа + блэ гуща lэм хэт хьа-м и махьанэ ц lыфэу зэрэщытэр зэдгъэш lагъэ хъугъэ.\nБлэ гуща lэм и махьанэ зэблагъэу зэфэш lыгъэхэ ары. Ч lэпсэ благъэ, шъхьац благъэ зэпэблагъэу, зэфэш lыгъэу, зэхэблагъэхэр ары. Благъэ узэфэхъунымий, узэхэш lахьыгъэнэр къыбгурегъа lо.\nПэсэрей лъэхъанхэм зы анэ – атъэ къыхэк lыгъэм фэшхьафэу зэблагъхэ зы чылэ зэддэсыхэ хъумэ ачылэр хьаблэ гуща lэк lэ ц lэры lо хъутъыгъэ. Мэхъэрэ Хьаблэ зып lок lэ, мэхъэрэхэмрэ я пыхъо – пыш lэхэмрэ зыдэс къуджэ гум къэк lын фай. Ау lофэр иджы дэдэм мыщфэдэу щыта, ар шхьафэу зылэжь. Фэшхьафэу, Хьакурнэ хьаблэ, Лакъ хаблэ, Мэркъэзэ хьаблэ, Брамк lэ хьаблэ, К lуращын хьаблэ, Сасыкъ хьаблэ…\nК lэк lэу кэ lожьымэ ц lэхэм –ей пыты хъумэ, Адыгей, Къэбэрдэй фэдэу; е –къой гуща lэмк lэ иухымэ, Жаныкъой, Бабыкъой фэдэу; е гуща lэм хьаблэ къыпыты хъумэ ч lыпэц lэу зэрэщытэрий, я маханэ зэрэ зэтек lырэрий ош lэ. Адыгабзэм язы сэбэб и мы lэу ау къызэрэк lоу зыгорэ хэтытэп. Хэтымэ пч lэу хэлъэр тъэ тъыш lок lодыгъэшъ ары.\nЛъэпкъым бзэр, бзэм лъэпкъэр къэукъозэны. Т lумий яз пык lырэм дунае и lэжырэп.\nЧЫПlЭЦlЭХЭ: КЪОЙ – ХЬАБЛЭ-2\nБлэк lыгъэ мазэм шхьа lэу хэтхыгъэ \"къой\" гуща lэм тыфэтхьахьыгъ. Гуща lэм иетимолажьи фэхьыгъэу си гупшысэхэ къэытхыгъ. Иджы \"хьаблэ\" гуща lэм сырэ ий.","id":"<urn:uuid:28863e2c-cd27-491d-b852-c52333bef5e0>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2017\/08\/%D1%87%D1%8B%D0%BFl%D1%8D%D1%86l%D1%8D%D1%85%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%B9-%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D1%8D-2-2\/","date":"2023-03-25T08:19:13Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296945317.85\/warc\/CC-MAIN-20230325064253-20230325094253-00168.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9139566422,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9139566421508789, \"kbd_Cyrl_score\": 0.08598101139068604}","num_words":1496,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.055,"special_characters_ratio":0.209,"stopwords_ratio":0.011,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.949,"perplexity_score":10469.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- лъахъ\nпуты\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nлъахъ — (лъахъэр, лъахъэхэр) путы Шыр зэралъахъэрэ кIапсэу е шъоу, ыпэрэ лъэкъуитIур е ыпэрэ лъэкъуитIумрэ исэмэгу кIэпц лъакъорэ зэрапхырэр ары Лъахъэр шым тыралъхьэ Лъахъэм ыIэпакIэ пылъхэр шъыхьабжъэх ◊ Шъо лъахъ путы из кожи … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ\nщэлъахъ — (щэлъахъэр, щэлъахъэхэр) треножные путы Шым ылъэкъуищ зэралъэхъэрэ лъахъ ХьакIэм иуанэ щэлъахъэ кIэлъ Шым щэлъахъэ тырилъхьагъ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ","id":"<urn:uuid:cc7d60fe-fbed-4187-83fd-b29b016ab04d>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/ady_rus.academic.ru\/4054\/%D0%BB%D1%8A%D0%B0%D1%85%D1%8A","date":"2023-12-09T17:55:33Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100942.92\/warc\/CC-MAIN-20231209170619-20231209200619-00502.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6828921437,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6828921437263489, \"kbd_Cyrl_score\": 0.3154866099357605}","num_words":151,"character_repetition_ratio":0.084,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.189,"stopwords_ratio":0.04,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.862,"perplexity_score":6522.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм ия 25-рэ зэхэсыгъо 2023-рэ илъэсым мэкъуогъум и 23-м зэхащэ.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм ия 25-рэ зэхэсыгъо 2023-рэ илъэсым мэкъуогъум и 23-м зэхащэ.\nIофыгъоу зытегущыIэщтхэм мы къыкIэлъыкIохэрэр ахагъэхьагъэх: законопроектэу «Адыгэ Республикэм и Законэу «Адыгэ Республикэм хъарзынэщ Iофыр зэрэщызэхэщагъэм ехьылIагъ» зыфиIорэм зэхъокIыныгъэхэр фэшIыгъэнхэм фэгъэхьыгъ» зыфиIорэм ятIонэрэу хэплъэгъэныр; законопроектхэу «Адыгэ Республикэм 2022-рэ илъэсымкIэ иреспубликэ бюджет гъэцэкIагъэ зэрэхъугъэм ехьылIагъ», «Адыгэ Республикэм шIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ и ЧIыпIэ фонд 2022-рэ илъэсымкIэ ибюджет гъэцэкIагъэ зэрэхъугъэм ехьылIагъ», «Адыгэ Республикэм и Закон заулэмэ зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм фэгъэхьыгъ», «Адыгэ Республикэм и Законхэу «Къолъхьэ тын-Iыхыным пэшIуекIогъэным ехьылIагъ», «Адыгэ Республикэм ренэу е нахьыбэрэмкIэ щыпсэухэу илъэс 14-м къыщегъэжьагъэу 16-м нэс зыныбжьхэу Урысые Федерацием щыпсэухэрэм ащыщхэр зэготхэгъэнхэмкIэ шIыкIэ-амалэу щыIэхэм яхьылIагъ», «ЧIыпIэ зыгъэIорышIэжьыным ехьылIагъ», «ЕшъуакIохэм, наркоманхэм, нэмыкIхэу токсическэ веществохэр зыгъэфедэхэрэм IэпыIэгъу ятыгъэнымкIэ организацие хэушъхьафыкIыгъэхэр зэрэзэхащэхэрэ шIыкIэм ехьылIагъ», «Адыгэ Республикэм ичIыпIэ референдум ехьылIагъ» зыфиIохэрэм зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм фэгъэхьыгъ» зыфиIохэрэм апэрэу ахэплъэгъэныр, нэмыкI Iофыгъохэр.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм изэхэсыгъо пчэдыжьым сыхьатыр 10-м аублэщт, Адыгэ Республикэм и Правительствэ зычIэт Унэм зэхэсыгъохэр зыщыкIохэрэ и Залышхо ар щыкIощт.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр","id":"<urn:uuid:1a74b04e-5049-4b0c-bea9-581ce59ac59f>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2023\/06\/21\/%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B9-60\/","date":"2024-03-05T07:26:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707948223038.94\/warc\/CC-MAIN-20240305060427-20240305090427-00229.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5004528761,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5004528760910034, \"kbd_Cyrl_score\": 0.49785280227661133}","num_words":438,"character_repetition_ratio":0.152,"word_repetition_ratio":0.084,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.043,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.571,"perplexity_score":3460.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- натрыфышъхь\nкукурузный початок\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nнатрыфышъхь — (натрыфышъхьэр, натрыфышъхьэхэр) початок кукурузы Натрыфыцэхэр зытет щэпкъ хъураер ары Натрыфышъхьэ гъэжъуагъ Натрыф щэпкъ пэпчъэу натрыфышъхьэ тIур��тIу, щырыщ къагокIэ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ\nшъхьэ — (шъхьэр, шъхьэхэр) 1. голова ЦIыфым, псэушъхьэм ыпкъышъол щыщэу, пшъэм шIот къупшъхьэ зэхэлъ хъураеу шъхьакуцIыр зэрылъыр ары Ышъхьэ шъхьац тIыргъо шIагъо тет Шъхьэр псэумэ, паIо щыкIэрэп гущ. Шъхьэм акъыл имылъмэ, лъэр мэулэу гущ. 2. сам Ышъхьэ… … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ","id":"<urn:uuid:26e6aeb9-6ac0-46a6-9302-5897697a5d23>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/ady_rus.academic.ru\/4483\/%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%80%D1%8B%D1%84%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C","date":"2024-02-25T01:47:54Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474573.20\/warc\/CC-MAIN-20240225003942-20240225033942-00866.warc.gz","language":"ady","language_score":0.980948329,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9809483289718628, \"kbd_Cyrl_score\": 0.017183221876621246}","num_words":161,"character_repetition_ratio":0.095,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.191,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.992,"perplexity_score":5596.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КIэлэцIыкIухэмрэ ныбжьыкIэхэмрэ я Урысые общественнэ-къэралыгъо движениеу «Движение первых» зыфиIорэм иятIонэрэ Зэфэсэу мы мафэхэм Москва щыкIуагъэм Адыгеим икIыгъэ лIыкIохэр хэлэжьагъэх.УФ-м ишъолъыр зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэ ныбжьыкIэ мини 3-м ехъу ащ къекIолIагъ.\nДвижением и Адыгэ шъолъыр къутамэ и Совет итхьаматэу Ованес Шекерьянц мы мафэ-\nхэм гущыIэгъу тыфэхъугъ, гъэшIэгъонэу къалъэгъугъэр ыкIи непэ яIофшIэн зэрэзэхащэрэр къытфиIотагъ.\n— Зэхахьэр гъэшIэгъонэу кIуагъэ, гъэхъагъэу тиIэхэмкIэ тызэдэгощагъ, хэхъоныгъэхэр тшIынхэмкIэ анахьэу тынаIэ зытедгъэтын фаехэм, къихьэгъэ илъэсым Iофтхьабзэу зэхэтщэщтхэм татегущыIагъ. Гъэсэныгъэм епхыгъэ программэ зэфэшъхьафхэм тахэлэжьагъ. Адыгеим щыщ Виктория Шмыревар Къыблэ федеральнэ шъолъырымкIэ Советым ипэрыт зэрэхъугъэр лъэшэу тигуапэ, тиныбжьыкIэхэм ясэнаущыгъэ гу зэрэлъатэрэм мэхьанэшхо иI, — еIо тигущыIэгъу.\n«Движение первых» зыфиIорэм ия II-рэ Зэфэс икIэух Iофтхьабзэ УФ-м и Президен-\nтэу Владимир Путиныр хэлэжьагъ. НыбжьыкIэ миллиони 5-м ехъу мы движением зэрэхэтыр ащ къыIуагъ. 2023-рэ илъэсым лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ мэхьанэ зиIэ Iофыгъохэр зэрэзэшIуахыгъэхэр къыхигъэщыгъ, ахэм ащыщ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм афырагъэхьыгъэ письмэ миллиони 3-р, шъолъырыкIэхэм ащеджэрэ кIэлэеджакIохэм апае аугъоигъэ тхылъ мин 400-р, нэмыкIхэри. Владимир Путиныр ныбжьыкIэхэм ахэтэу Урысыем игимн къызэраIуагъэр зэкIэми агу къинэжьыщт.\nШъолъыр къутамэм иIофшIэн зэрифэшъуашэу зэригъэцакIэрэм фэшI щытхъу тхылъ къызэрэратыгъэм зэрэрыгушхорэр Ованес Шекерьянц къытиIуагъ. Мыщ Iоф зишIэрэр мэзи 5 хъугъэ, а уахътэм къыкIоцI мэхьанэ ин зиIэ Iофтхьэбзэ 12 зэхащагъ.\n— Сабыйхэм ягукъэкIыкIэ УФ-м и Президент яIэпыIэгъоу мы движениер зэхащагъ. АдыгеимкIэ нэбгырэ мини 10-м ехъу ащ хэт. Илъэси 7-м къыщегъэжьагъэу 25-м нэс зыныбжьы-\nхэр ары анахьэу къыхахьэхэрэр, ау егъэджэкIо-гъэсакIохэри тищыкIагъэх, сыдигъуи типчъэхэр зэIухыгъэх. НыбжьыкIэхэм яшIэныгъэхэм ахагъэхъон амал яIэныр ары пшъэрылъ шъхьаIэу щытыр. ЯцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу яхэгъэгу шIу алъэгъоу пIугъэнхэм фэшI проект гъэшIэгъонхэр зэхэтэщэх, — еIо Ованес.\nМы илъэсым Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр зэхащэнхэ мурад зэряIэр Ованес Шекерьянц къытиIуагъ. Шъолъыр зэхахьэхэм анэмыкIэу муниципалитетхэми анаIэ нахь тырагъэтыщт. КъыткIэхъухьэрэ лIэужхэм яхэгъэгу шIу алъэгъуным фэшI ыпэкIэ щыIэгъэ дзэ джэгукIэу «Зарница» зыфиIорэр къырагъэжьэжьын агу хэлъ. Джащ фэдэу предприниматель ныбжьыкIэхэм апае фестиваль зэхащэщт. Экологическэ проектхэр бэу щыIэщтых. Ащ нэмыкIэу илъэс 14 хъухэрэм мэфэкI шIыкIэм тетэу паспортыр аратыжьызэ ашIынэу фаех. ГъэрекIо нэбгырэ 300-мэ аратыжьыгъ, мы илъэсым нэбгырэ 600 агъэнафэ. Ащ нэ-\nмыкIэу фестивальхэр, зэнэкъокъухэр бэу щыIэщтых, проект зэфэшъхьафхэр зэхащэщтых. ЫпэкIэ пионерым зэрэхахьэщтыгъэхэм фэдэу движением мэфэкI шIыкIэм тетэу хащэщтых.\n— НыбжьыкIэхэм IэпыIэгъу зэряIэм мэхьанэшхо иI. АпэрэмкIэ УФ-м и Президентэу Владимир Путиныр движениер агъэпсынымкIэ ишIуагъэ къаригъэкIыгъ. АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат иIэпыIэгъукIэ шъолъыр субсидие тиI, ащ къыхэкIэу Iофтхьабзэхэр зэхэтэ-\nщэх. Шъолъыр совет тиIэу мэзищ къэс тшIэрэ Iофыр республикэм и ЛIышъхьэ фэтэIуатэ, пшъэрылъхэр къытфегъэуцух. ХэушъхьафыкIыгъэ офис тиI. Непэ нэбгырэ 30-м ехъумэ Iоф ашIэ, ау а пчъагъэр нэбгырэ 44-м нэсынэу щыт, — къыIуагъ кIэухым тигущыIэгъу.\n«Движение первых» зыфиIорэм шIоигъоныгъэ зиIэ пстэури хэхьан алъэкIыщт. НыбжьыкIэхэр зэгъусэхэу яшIэныгъэхэм, сэнаущыгъэу ахэлъым ахагъахъо.\nДЕЛЭКЪО Анет.\nКIэлэцIыкIухэмрэ ныбжьыкIэхэмрэ я Урысые общественнэ-къэралыгъо движениеу «Движение первых» зыфиIорэм иятIонэрэ Зэфэсэу мы мафэхэм Москва щыкIуагъэм Адыгеим икIыгъэ лIыкIохэр хэлэжьагъэх.УФ-м ишъолъыр зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэ ныбжьыкIэ мини 3-м ехъу ащ къекIолIагъ.","id":"<urn:uuid:698b1fe5-d040-4d39-9191-e688966621b2>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2024\/02\/09\/%D0%BD%D1%8B%D0%B1%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BAi%D1%8D-%D0%BF%D1%8D%D1%80%D1%8B%D1%82%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2024-03-01T14:02:26Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475311.93\/warc\/CC-MAIN-20240301125520-20240301155520-00755.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7900777459,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7900777459144592, \"kbd_Cyrl_score\": 0.20909811556339264}","num_words":1050,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.14,"special_characters_ratio":0.151,"stopwords_ratio":0.023,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.812,"perplexity_score":2667.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"1. Гущыlап\nМызгъэгурэ газэте къуапэм къэсытхынэу зичэзыор туркием щыпсэурэ Мэлакъи зицlэ Хьатыкъуае чылэр ишапхъэу, lэчlыб адыгэхэм ягъашlэ хэтэу къагъэфедэзэ къыздахьыгъэ хьакlэщ културэр; хьакlэщыхэм чlымэфэ чъэщ чlахьыхэм къыщаlощтыгъэ пщысэхэм ящыщэу Ащэмэзэр, ащ хэтэу пэсэрэй лъэхъаным Адыгэхэм ахэлъыгъэ шъэнхабзэу къыдихьырэхэр ары. Хьакlэщыр – Хьакlэщ Культурэр зицlэ шъхьаlэр симагестрэ тезым изыкъутам. Шъхьаlэу Ащэмэз ипщысэ хэт адыгэ пэсэрэй хабзэхэр зицlэ шъхьаlэр кlэу къэсытхыгъ.\n2. Хьакlэщыр – Хьакlэщ Культурэр\nЧэум дэт унэм фэшъхьафэу хьакlэщхэри зиlэ унагъохэр адэсыгъ. Хьакlэщыр унэ шъхьафэу, унагъо зыщыпсэурэ унэм пэудзыгъэу щытыщтыгъэ. Мэлаки пштэмэ, алфавитым тетэу, сятэжъэу Бирам Хьамди (Коблы), Бирам Чъанмырзэ (Коблы), Беслъанкъор, Дэбракъ ябын, Дэгумкъо Шlугъэиб, Татыукъо Умар, Шаужкъохэр, … нэмыкlхэри хьакlэщ зиlэ унагъом ащыщыгъэх.\nХьакlэщ Іодэхэр нахь бэрэмкlэ зы lушlахьрэ зы lодэрэ хъущтыгъэ. Ау Мэлакъи пштэмэ, Кобл Бирамкъо Хьамди, азфагу чlэхьагъу дэтэу, Іодэ тlурытlу хьакlэщ иlэщтыгъэ. Зы нахь инэу хьакlэщышхо цlэкlэ, зы нахь цlыкlоу хьакlэщыжъи цlэкlэ еджэщтыгъэх. Сятэжъ Кобл Хьатрамкъо Хьамди, Чэрчэнэй Бытэмыр Асхьад, Къэбэртаеу Тохъ Хьадж lумар… фэдэу пыты унэ имысырэ хьакlэщылlы шlукlаехэр Адыгэ къуаджэхэм адэсыщтыгъэх.\nХьакlэщхэр хэсэшхомэ афэдэу хъулъфыгъэхэр хъаир lоф зыгорэ щыlэмэ, е пчыхьэрэ щызэхэсыщтыгъэх. Унашъохэр щашlэу, проблемхэр щызэlахэу щытыщтыгъэ. Куаджэхэмэ кlэлэ еджапlэхэр адэмытэу зыщэты лъэхъанхэм, тихьакlэщышхо апэ зэритэу, къуаджэ пэпчъ адэт хьакlэщхэм кlалэхэр ащырагъэджэщтыгъэ. Егъэджакlом, хэт сыд фызэшlокlыщт ахъщэ, былым, щыгъын, лэжьыгъэ… фаугъоиныешъ ратыщтыгъэ. Хьакlэщхэм ащеджэщтыгъэхэр апэрэ еджапlэр ыухыгъэу, чылэм дэмыкlыгъэ кlалэхэр арыщтыгъэ. Заджэрэхэри, Ислъам динымрэ Къурlанымрэ арыгъэ. Кlымафэр ащтэу рагъэкlыщтыгъэ.\nХьакlэщхэм политикэм щытегущэlэщтыгъэх. Пшысэжъхэр, орэдхэр къыщаlощтыгэ, сэмэркъэухэр зэдашlыщтыгъэ. Пшысэхэр къэзыlоу тикъуаджэ дэсыгъэхэр Пщыпи Аслъанбэч, Кацыукъо Бахьри, сятэшэу Коблы (Бирам) Лалыхъу нэмыкlхэри. Мыхэм, Къамбэртай, Шахь Исмаил, Тlы Шlуцlэмрэ Тlы Фыжьымрэ анахь гум къинэжьэу къаlощтыгъэ пшысэхэм ащыщэу щытыгъ. Тэдрэ зыкъуаджэ удэхьагъэми фэдэхэр дэбгъотэшъущтыгъ.\nСятэшыпхъу Щазие, сянэ Фэмихьан мэкъамэкlэ Ашмэзэр, Борэжъэр, Нысэ Тепчъэр къаlощтыгъэ. Щазием, фэшъхьафэу Къайдынымрэ Къайсынымрэ, Гошэ Гъэгъыжьэ мэкъамэкlэ хэкум къызэрикlыгъэм фэдэкъабзэу къыlощтыгъэ. КІымэфэ чэщ кlахьыхэм унаеу арагъэшlыгъэ псыхьалыжъо зашхы нэужым Бахьри къыlотэнэу ригъажьэрэ пшысэхэр сыхьатиплl фэдизэ ыкъудыеу хъущтыгъэ. Орэдэу хэтыхэм зылъынэсыкlэ мэкъамэм техьащтыгъэ.\nСятэшыпхъу Щазием къыlощтыгъэ пшысэхэр, орэдхэр, гъыбзэхэр тэдэ, тэщ фэдэу зыщызэригъэшlагъэр сызеупчlым къысфиlотагъ: \"Сянэжъ, сэ сыцlыкlоу сызщэты лъэхъаным ынэхэм ямылъэгъоу зэрэщытыгъэм пае, ащ сеплъынэу сыкъыпанэщтыгъэ. Сэри сызэщы къэс пшысэхэр къезгъэlощтыгъэ. Адыгабзэм нэмыкl бзэ зэримышlэтыгъэм пае пшысэу ышlэрэ зэкlэри, хэкум къызэрэрихыгъэм фэдэкъабзэу сэ зэзгъэшlэжьыгъэу хъугъэ\" -еlошъ, къытфеlотэжьы.\nБызлъфыгъэхэр пыт унэхэм, хъулъфыгъэхэр хьакlэщыхэм адыгэ макъэ къарыlукlэу щызэхэсыщтыгъэх. Адыгэ пшысэжъхэм кlэлэ быныри, чылэри, лъэпкъыри зэфыщэсыщтыгъэ, уедэlу къэсы езэщыныр зыщыщыр умышlэу, узlэпищэщтыгъэ. Ащэмэз Эпосым ахъщэкlэ пкlэ фэпшlышъунэу зыгорэп. Нахь кlэлэ такъырыlохэр кlымэфэрэ чэщ кlахьышхохэм емызэщэу зышlэрэхэм къарагъаlозэ, едэlущтыгъэх. Непэ мэкъамэкlэ къаlорэ эпос дунаем тетыжь lоу тшlэрэп. Зэкlэри lурыlупчъэ къызэраlорэр. Ыджырэкlэ Ащэмэзр мэ��ъамэкlэ къаlоу видеор тlэкlэлъ. Борэжъыри нэмыкlхэри дыкlыгъоу къеlо Коблы Бирам Щазием апэ къыlорэр Борэжъыр, ятlонырэу къыlорэр Ащэмэзыр, ящэнырэу къыlорэр Гощэ Гъэгъыжьыр, аужырэр, Нысэ Тепчъэмр ары. Интэрнэт адрэсыр мыры:\nМары Ащэмэз зыфаlощтыгъэ Нарт эпосым ащыщ пшысэжъ. Видеом я 2.рэу къыlорэхэр тхыгъэу. Щазием къызэриlорэм фэдэкъабзэу:\nАЩЭМЭЗ1\nА сиящы ящэу, а си Ащымэзэу!\nА сикlэлэ закъоу,\nЗыкъомэ Тхьар еуагъ.\n«Моджэ ущысэо, шъузым уахэсына?\nИкlый пкlэнашlэмэ ахахьэба»\nЫlощи Ащмэзэр ригъэкlый.\nАщмэзэр икlый,\nПкlэнашlэмэ захахьэмэ;\nЗы Къуйжъый горэ ахэтытый,\nПкlэныхэр къытырихыщый,\nАщмэзэр къежьэжи.\nА сияшы ящэу, а си Ащымэзэу!\nА сикlэлэ закъоу,\nЗыкъомэ Тхьар еуагъ.\nlЛlыгъэджэ охьа, хабзэджэ охьа?\"\nЫlощый Къуйжъыэр Ащмэзэм къеджый.\n\"Лlыгъэджэ сэхьы нахь\nХабзэджэ сымхьырэ.\" зеlомы,\n\"А фэдэу уи лlыгъэхэр шlумэ,\nУиятэхэр зыукlыгъэхэр кlэмыукlыжгъэ да?\" къыриlощый,\nАщмэзэм Къуйжъыер къылъычъый.\nКlэныхэрэ къыритэкъуй,\nАщмэзэ гъызэ къежьэжьый.\nКъэкlожы гущэзэ,\nЗы шыу горэ къакlоу къыфэзый.\nА сиящы ящэу, а си Ащымэзэу!\nА сикlэлэ закъоу,\nЗыкъомэ Тхьар еуагъ.\nХэт мыгъор къыуауй,\nХэт мыгъом укъигъэгъый?››\n'Зы гущый къысэмуагъый,\nСиныбэр мэузы нахь.›› ыlуй.\nАщмэзэр гъызэ къэкlожыый.\n''Тхьа гушэмэ сигъэунэхъуй,\nУзэрисэгъэкl гущэу,\nХэт мыгъо къыуауй\nХэт мыгъом укъигъэгъый.››\n''Зы гущый къысэмуагъый,\nСиныбэр мэузы нахъ.›› ыlомэ.\nЯнэ шъузышlу гущэмэ къичъахьэу ежьый.\n'Ащи иlэзэгъор зы шыу горэм сэ къысиlуагъ:\nУянэ шъузышlумэ, тхъупсыджэ утагъэу,\nМамрысэр егъэшlый ар пшхым ухъужын.›› къысиlуй\n''Ар гущэ lофа'' иlуй,\nСыхьатрэ пимгъэтэу,\nЯнэ шъузышlомэ\nТхъупсыджэ утагъэуэ,\nМамрысэр ригъэшlый\nАщмэзымэ къыфихьый,\nКъигъэуцуй.\n''Укъыздэмышхэо сымышхэнджэ\nМыуашхъор тикъан иlуй.››\nАщмэзымэ янэ ригъэзый.\n''Тхьа гущэмэ сигъэунэхъуй,\nШъуи цухэмэ чэм дашхэ яlэеп,\nШъуи лlыхэмэ шъуз дашхэ яlэеп.\nШъыд мыгъо гущэджэ сыбдэшхэна?››\nИlощый; пчъэ лъэныкъо ригъасый,\nПчъэ лъэныкъорэ къыlуихый,\nАщмэзымэ дэшхэнэо,\nЯнэ гущэ къэlыстый.\nЗэ гущэ хэlэгъэо,\nИ тlэнырэ хэlэгъоми,\nЕlэ гущый, иlапшъэрэ\nТхъу плъырэмэ хиlуй.\n''Тхьа гущэмэ сигъэунэхъуй,\nШъыд мыгъо гущэмэ сытебгъэстахьыра,\nШъыд мыгъо гущэрэ къызэхэпхыя?›› иlуй.\n''Ащ нахьэуи узгъэстыпэныба,\nТиятэхэрзыучыгъэрэ къысэмыlомэ.›› иlошъы\nАщмэзыми янэ ригъэзый.\n''Тхьа гущэмэ сигъэунэхъуй,\nЗэщыблы хъутый,\nlэтиблы гущэо\nИныжымэ зэтрилъхьагъый,\nО закъо гущэрэ\nШыд мыгъоджэ укъелына.›› иlуй.\nАщмэзэ къэтэджый,\nЯтэм ищэмрэ ищабзэмрэ зэlуилъхьый\nЕогущый кlощый,\nИныжъым ихашъомэ лlыгъэ ридзый.\n''Ащмэзэр къакlуй.\nЛlыгъэр къыуидзыгъый.›› яlошъый,\nИныжъым мэкъэгъlухэр факlохый.\n'Кушъэм укъхэкlый,\nЦlынкlым укъелый\nЛыехэрэ къысэпхынэо\nТэ укъикlыгъа Ащмэз?›› иlощы,\nМыгъэгу напцэрэ иlыгъэо,\nИныжъэрэ къакlощый\nАщмэзэм къыпэгъокlый.\nАщмэзэр еощый\nИныжъым ышъхьэ къышlуиупкlый,\nШыкlэмэ къыпилъхьыщый,\nАщмэзэ къэкlожьый.\n\"lАщмэзэ къэкlожьыгъ\" яlуй,\nЯнэ гущэмэ зыфlохьэхэмэ,\n''Тхьа гущэмэ сигъэунэхъуй,\nЗэщиблы гущэрэ зэтезылъхьагъэмэ,\nАщмэзэр къигъэкlожына.›› иlощый\nЯнэ гущэ гъогэу къихъушъутый.\nАщмэзымэ Иныжым ышъхьэр иlыгъэо\nКъыlохьажыщый янэм къыфихьый.\nиlуй ыухыгъ.\nАдыгэ Хьакlэщхэм, унэ пыщ фэдэ къодые тэплъэ фэпшlымэ джэгъошхо хъун. Ар култырэ зыщатхырэ факултет, зыщаlожырэ хьамэщышъу, зыщэхьаджырэ шъхьал, зыщагъэлъагъорэ театр, зыщаджырэ цыяпхъ, зыщыусэрэхэ пшыналъ, зыщызаорэхэ зэуапl. Ар цlыфэр Адыгэ зыщыхъурэ чlып. Арышъы, лъэпкъ пэпчъ хьакlэщ зиlэ лъэпкъэр бэ мэхъу, ау Адыгэм иер хьакlэщ къодыеп, ар Адыгэ Хьакlэщ, ежь иунаеу.\nМы фэдэ пшысэхэм ядэlухэ зыхъурэм зэщыныр ашlэщтыгъэп. Кlалэхэр пшысэ къэlотэным зэрэхэныщтыхэм пае, зыгорэм пlофтэными буукlымэ нахьышlу, зыфаlорэм фэдэщтыгъэ. Ащэмэз илlыгъэ ухэныныр лlыгъэ зэхэзымыхыгъэ фэдэу къащыхъущтыгъэ.\nБорэжъым уедэlункlэ Ащэмэзым ыкlэ къинэнэу щытыгъэп. Щазием, зы пчъыхьэм Ащэмэзыр ыпэ къыlомэ ятlонырэ пчъыхьэм Борэжъыр ыпэ къедгъаlощтыгъэ.\nТикъоджэгъоу Аслъанбэдж Кацыукъо Бахьри къыlощтыгъэ Къамбэртай пшысэм нахьыбэрэ lорыlуатэу щытыщтыгъэ. Ау пшъашъэмрэ кlалэмрэ язэдэгущэlэн усэхэр пчыхьэрэ зэфадзэу хъущтыгъэ. Кlалэр усэкlэ пшъашъэм дэгущаlэмэ, пшъашъэри кlалэм усэкlэ джэуап къыритыжьыщтыгъэ. Ау ыджы мы пшысэхэр къэзlорэ Бахьри щыlэжьэп. Сятэш Лалыхъу щыгъупшэжьыгъэу еlошъ, къытфиlожырэп. (Ари илъэс 2018-м, гъэмафэм дунаем ехыжьыгъ.)\n3. Ащэмэз ипщысэ хэт адыгэ пэсэрэй хабзэхэр\nАщэмэз пщысэр Нарт пщысэжъым анахь лlыхъужъ цlэрыlом ящыщ. Гущыlацlэр Нарт къэlуакlэр зы шъапхъэ (жабзэ), Нат къэlуакlэри зышъапхъэ (жабзэ). Нат фэдэ къэlуакlэр Хьатыкъуаехэм, Натыхъуаехэм, Къубан Щапсыгъэхэм нахь агъэфедэщтыгъэ. Ишъыпкъэм уфаемэ Адыгэ лъэпкъыр зытекlыгъэ тэтжъым икlэлитум зым ицlэ Хьат, морэ зыми ицlэри Нат мыхъунэу хэт зышlэрэр. Ар къэсэзгъаlорэр Адыгабзэм хэт лlыхъужъ лъэкъуцlэхэмрэ тхыдэм хэт лъэпкъыцlэхэмрэ зэрэзэтефэхэрэр ары. Ар цlэхэр зэтефэ къодыекlэ къанэрэп а лъэпкъыхэм ятхыдэхэри зэтефэх.\nШlэныгъэм къызэригъэлъагъорэмкlэ цlыф фыжьыр илъэс 6.000 – 12.000 азыфагухэм (илъэсыр зэтекlэу къатхы) кафкасымым щыбэгъуагъ. Нэмыцэ лъэпкъым ащыщыщэу физийоложьист (fizyolojist) Блуменбач ж.Ф. (Blumenbach J.F.) апэрэу «Кафкас лъэпкъ \/ Кафкас гонка» гущыlэр ыгъэфедагъ. («Caucasian.» Oxford Dictionary of English 2e, O 2003.)\nАщ цlыф фыжь зэкlэрэри кафкас лъэпкъым хечlыгъэу елъытэ. Непэрэ америка паспортхэм уяплъымэ зинапэ фыжьыхэм апае сиркассиян (Cicassian) къыратхэ. Адыгэм ыпкъ, ыlэпкъ-лъэпкъ зэхэтыкlэ (антреположи) Кафкас (Сиркассиян) кутамэу къагъэлъагъо. Цlыфыр гочызэ псэуныр игъэlылъый хапlэ иубытыныр зыригъэжьагъэм къыщчlэдзагъэу хэку менталитэри ышъхьэ илъэу къыдэтэжы. Чlыгур елэжьы, езырый, ибылымхэри мэкъу-мэщ лэжьыгъэмкlэ рыпсэоу регъажьэ. Мамырыныгъэ сифылызацэр цlыфым рыпсэоу регъажьэ. А хапlэ псэупlэ гъэфедэным, къуаджэ, хьаблэ, чылэ, къалэ псэупlэмрэ псэукlэмрэ къыхэкlы. Ари зылъэхъан нэужъэ ха��зэу (цифилизацэ) нэрлъэгъу мэхъу. Мощтэу цlыф купым зыкъаlэты лъэпкъы, хапlэр-хэгъэгур хэку, псэукlэр хабзэ, яlэмэпысымэу къаузэфыгъэм къыщежьэу, адзырэ лъэубэкъум нэсэ зэкlэрэми зы цlэ шlуашъы, рызэгурыlоэу, унаеу зы бзе зэдагъэпэдэ. Бзэр, хабзэр, хэкур зы лъэпкъым зэдыраеу зэlэпахэу, рызэдэпсэухэ зыхъукlэ мамырыныгъэр нахь зиубгъоу, псэуныгъэр нахь гохьэу, гушlогъор нахь чэфэу мэхъу. Дахэ зыгорэм чlэнэцlырэхэр бэ, ышъхьэ фигъэшъожьызэрэ пыи фэхъужьырэхэри нахьыбэжьы мэхъу. Лэжьыгъэ имыlэу, цlыфыгъэ имышlэу хъукlэзэрэ псэурэ псэурэ хъукlакlо купхэр зы лъэхъанэ къэсышъ ихапlэ хэку зышЫгъэ мамыр лъэпкъым чъэщ тэо къырешlылъэ. Лъые къырехы, ичэу къызэхекъутэ, ибылым шlуетыгъу, ицlыф шlуеукlы. мыщфэдэ мыхъо-мышlэхэр пчагъэрэ зишъхьэ къырыкlорэ лъэпкъым зы лъэхъан къехьэ икlучlэ еохэу фежьэ. Лъэпкъым изныкъорэхэм якlэлэбынхэр хэгъгу чыжьхэм агъакlо, ялlыхъужъхэр хэкlу ухъкмэным фэбанэх ау лъэпкъ зэхэтэкъугъэр шlурышlукlэ зэрэгъотыжьын амалъэр къыяхъулlэрэп.\nКафкас лъэпкъым игочын гъэгущы мэхъу,\n- Къыблэ гъэгор. Мэзэпотомия, Сирия, Мысыр, Филистин лъэныкър.\n- Юропа гъэгор. (Украина гъгур.) Тракхэр, Нэтырладхэр, Этрускхэр, Цыпэин (Спания) нэсэу Баскхэр, нэмычхэри. Нат цlэр хэкум къинагъэм фэшъхьафэу Юуропа гъэгумкlэ икlыгъэх.\n- Анатолия гъэгор. Хьатхэр, Лухэр, Палахэр, Тройхэр, Хьуррихэр нэмычхэри. Кафкасыркlэ къикlыхый апэ дэдэ щыпсэугъэхэр Хьаттихэр ары. Хьат цlэр Анатолия гъэгумкlэ ичlыгъэхэм дахьыгъ. Шъхьафэу Анатолиям икlыжьыхый Юропам къожьыгъэхэри ахэтых: Троуа зызэхафэ нэужъы изныкъорэ цlыфыхэр Италия лъэныкъом къожьыгъэх.\nЛъэпкъыр щызэхэкlыгъэ чlыпэр а зы къафкасэр ары. Зыкупэр зэрэщтэу икlый зы купэр зэрэщытэу къинагъэу фэлытэщтэп. Лъэпкъыбзэм имэкъэужъхэр, цlыфыцlэхэр, чlыпацlэхэр… уахаплъэмы ар умылъэгъун амал иlэп. Афэдизэр зэсыпхыжьынэу сызфаер зы лъэпкъым пщысэжъхэр (эпос) иlэным пае гъэгу чlахь къикlугъэн фай, лlыхъужьыгъэшхохэр зэрихагъэн фай, мэшlо бэлахьышхохэм къыялыгъэн фай. Натыжъ (Нартыжъ) мыщысэхэм узаплъырэм ахэр хэолъэгъошъу. Мары ыджы Ащэмэз пшщысэм хэтыхэм тызэдыяплъын:\nАщэмэз пщысэу итэплъашъо\n- Пщысэм апэрэ пычыгъом сиящы гущаlэр Ащэмэз ицlэ хэт апэрэ мэкъитlор кlиlотыкlызэ фырегъажьэ.\nАщэмэз янэ къиlорэ, Зыкъомэ Тхьар еуагъ, гущыlэпсым ежьыри, икlали итхьамычlагъо къыуегъашlэ.\n- Ятlорэ пычыгъом, адыгэ хамзэмкlэ, хъулъфыгъэхэр кlалэ ары нэмыlэми шъузым азэрэхэмысын фаер къыуегъашlэ. Пкlэныр, пчlэн ешlэныр Адыгэ хабзэм зэрэхэтыр, ар пщысэм итемам ащыщэу зэрэщытым лъэпкъым игъэгу чlахэу зэрэщытыр къыуегъашlэ.\n- Ящэнэрэ пычыгъом Ащэмэз кlэлэ пхъашъэу зэрэщытэр, къуйжъыер кlэлэlу щыт. Адыгэхэр lофэр хабзэкlэ ошlэмэ амал къыуатыщт ау лlыгъэкlэ ошlэмэ азэрэфэлъэкlэу лlыгъэкlэ къыбдезэкlожьыщтых.\n- Ащэмэзым ятый, ятэшыхэмый ышъхьэ къырыкlугъэр зэрэ шlуаушъэфыгъэп пак ишlэрэп. Мыхъо-мышlэнэр кlэлэ цlыкlум афэпlотэныр хабзэм дищтэрэп. Мыщ Дунаем Адыгэм къы��екlон зыгорэ зэрэщыlэр кlалэм зэрэрамкъашlэрэри дыхэт, кlалэр къэрабгъэ мыхъуныри дыхэт.\n- lофым ишъыпкъэныгъэ зыгурыlорэ кlалэр ар дэдэм зыкъзеблэхъу, анахь лlыхъужъым фэдэу ятэхэр зыукlыгъэхэм гужъ афишlэу фежьэ.\n- Хантхъупсын адыгэхэм хьамэ хашlэ, унэтхъур зэрахэмэ былым зэрафэ, мамрысэ ашlэмэ натыфэр (натгыфэр) ашlэ. ари хапшlэу къэбгъэчlыным пае хапlэ уиlэу мэкъу мэщ блэжьышъуп фай.\n- Ащэмэз гъызэ янэ дэжь къэкlожьызэ шыу къызэрэфэзырэм, Адыгэхэм шым тесэу къызэкlуахьыщтыгъэр къегъэунэфы.\n- Ащэмэз янэ къыдэщхэнэу зыреlом шъузыхэмрэ лlыхэмрэ зэрзэдэмыщхэрэ закъор арэп къиlорэ, чэмыхэмрэ цухэмри зэдащхэрэп, еlо. Ар Туркием ис адыгэхэм хабзэу къахэнагъэу щытыгъ. Тиунагъо 1968 илэсым трактор къащэфы фэнэсы цумрэ чэмымымрэ шъхьафэу рапхыщтыгъэ. Чэмхэр бжъэм кlашlэу сегъашlэм слъэгъугъэп. Бзылъфыгъэхэри губгъэ lоф щагъэлэжьагъэу сшlэрэп. Адыгэлl ухъун пае хьакlэщылl ухъунфай.\n- Ащэмэз, щынагъо зыlисэр ыгу къэмыкlэу ятэхэр зыучlыгъэ иныжъым ихапlэ макlо. lашэу иlыгъэр ятэ къыкlэныгъэ щэмрэ щабзэмрэ ары. Афэнэсы ежь иунаеу lашэ зэрэзэримыхьагъэмкlэ нафэ. Иныжъым имэхьанэ, пыер ары. Адыгэм ипый сыдфэдиз ины орэхъу еблэми аж зы хьесап филъэгъужьынэу щытымэ а хесапыр фимылъэгъоу къигъэнэщтэп. Пщысэм хэт иныжъыр пыим исэмбол. Ащ пае хэхыгъэу зы цlэ иlэм. Ар егъашlэми ины ыкlи янахь ины. Ау Адыгэм янахь кlалэр макlощ иныжъым ишlагъэ бзэджагъэм иуасэ ипсэкlэ регъэпщыны къэкlожьы. Адыгэм ипыйхэр, адыгэ лъэпкъым лые ешъумых зымафэ горэм янахь кlалэ горэ къкlон уихапlэ къион, мыхъо мышlэу пшlагъэр уигъэпщыныжьын.\n- Адыгэ пщысэхэр хъугъэ-шlагъэ шъыпкъэм къахэшlыкlыгъ, къахэхыгъ. Ау Иныжъ закър лъэпкъыцlэу щытэп ау ар ныим исембол. Ащтэу пый лъэпкъ иlэ ары нэмыlэми ащ ицlэ къыкlимlорэр егъэшlэ реным лъэпкъыхэр пыеу къызэфэмынэныхэм пае ары. Ары, лые къыуэзхырэ сыдфэдиз кlуакlэ иlэр арыми фэмгъэгъу ау уегъашlэми пый умыубыт.\n- Пщысэу тхьа цlэу Тхьа закъом ицlэ ары хэтэр. Адыгэхэм тха бэ яlагъэу щытэгъем ахэм яцlэ пщысэм хэтын фэягъ. Псалъэм пае «зэо тхэ» адыгэм яlэу щытыгъаем зыгорэкlэ ащый ицlэ къыхэфэн фэягъ.\n- Адыгэ хъулфыгъэм гущэ гущаlэр игъэфедэрэп. А гущаlэр бзылъфыгъэхэр ары зыгъэфедэхэрэр. Псалъэм пае бзылфыгъэм, скlэлэ гущэ изакъоу мэлажьэ, иlощт. Адыгэ хъулъфыгъэм, сикlалэ изакъоу мэлажь иlощт. Ащтэу зыфщытэр гущэ гущаlэм тхьамыкlагъо е гукlэгъуныгъэ дыхэт. хъулъфыгъэм гукlэгъу ешlы ау ар гущыlэзэ арэп къыбдеlэзэ къыуегъашlэ. Бзылъфыгъэм игущаlи и lофи нахь гумакlэ щэты.\nКlух\nЗа лъэпкъым ибзэ, ихабзэ, итхыдэ, илъытэрытlор (литератур), ипщысэ, ихэку, иаркелогия зэчlэмэ узэдаплъымэ а лъэпкъым игъашlэ ипчlэ, икъэлъытэ зытетыр умлъэгъун амал иlэп. Анахь макlэу адыгэ пысэжъыхэм уяплъыми ирикъущт. Дкнаем тэт лъэпкъ 12 ныlэп оргинал пщысэ зиlэ лъэпкъыр. Ахэм апшъэрэм зэр Адыгэ лъэпкъыр ары. Тэдыкlэ щыlпсэурэми зэфэныгъэ, къэбзэныгъэ, шъэн дэхагъэ, хабзэ гущыlэ къабзэ, шlэныгъэ, лэжьэныгъэ, пэрытыныгъ��, зэшlуныгъэ иужъ итыгъ. Тхьам нэмыкl зыми елъэlугъэп. Зэдэпсэуныр иукъугъэп. Тхьам ищыкуркlэ иджырэ нэужъый Дунаем тет лъэпкъым звхамыгъэзэу адэпсэущтых. Мыфэдиз гъэгу къэзыкlугъэ зы лъэпкъым сыд фэдизэ къин хэфагъэ арыми зы хэкlыжьыпlэ имыгъотын амал иlэп.\n1 Ащэмэз: Епосэр Адыгэ хэкум къызэрикIыгъэм фэдэ къабзэу непэ тэ къытлъызгъэсыгъэр Кобл Бирам Щазиер ары. СинэкIубгъо Адрэс.МэкъамэкIэ уедэIущт:","id":"<urn:uuid:a4e7fd9b-dd80-4a6c-94a6-25fc1e9cfe98>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/08\/%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BAl%D1%8D%D1%89%D1%8B%D1%80-%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BAl%D1%8D%D1%89-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8D%D1%80-%D0%B0%D1%89%D1%8D%D0%BC%D1%8D%D0%B7-%D0%BF%D1%89%D1%8B\/","date":"2024-02-24T21:53:00Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474569.64\/warc\/CC-MAIN-20240224212113-20240225002113-00284.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9823541641,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":4,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9823541641235352, \"kbd_Cyrl_score\": 0.01750333420932293}","num_words":4682,"character_repetition_ratio":0.028,"word_repetition_ratio":0.016,"special_characters_ratio":0.161,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.987,"perplexity_score":5996.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"«Сэ сиIахькIэ зэрэслъытэщтыгъэмкIэ, нэужми шIошъхъуныгъэ пытэу тесыубытагъ: Теуцожь Хьабибэ итворчествэ егъэжьэпIэ-ублапIэ, псынэкIэчъ-псылъэкъо шIагъо къыщыхигъэщыгъ. Ар ригъэкъугъэп, къызэтемыуцоу хьакъынчъэу ыкIи псэемыблэжьэуи дэлэжьагъ. КъэкIогъэ-кIожьыгъэ теурыкIуагъэ гори къыхигъэхьагъэп, псынэкIэчъым исэнаущыгъэшхо рихьылIагъ. Ифэшъуашэм тетэу ар къытхъугъ, нэцIэкI фимышIэуи къыукъэбзыгъ. ЕтIанэ акъылрэ гупшысэрэ хэлъэу, ищыкIэгъэ пстэури зэригъэпэшэсыгъ. Ары, ары, икууагъэкIи ихъоо-пщэуагъэкIи уигъэразэу. Пасэм къушъхьэчIэс лъэпкъым зэрихэбзагъэу тхакIо-\nри непэ зекIуагъэ: иIэшIагъэ цIыфмэ афэкъабылыщт, гуIэтыпIэ-гугъэушэнышIоу къашъхьэпэн джыри…» Синыбджэгъу нахьыжъэу щытыгъэ тхэкIошхоу Цуекъо Юныс мыхэр игущыIэх, «Къушъхьэ бгъэжъым инабгъу» зыфиIорэ повестэу Теуцожь Хьабибэ 1985-рэ илъэсым ытхыгъагъэм, 2021-рэ илъэсым икIэрыкIэу Адыгэ тхылъ тедзапIэм къыдигъэкIыжьыгъэ тхылъым ахэр фэгъэхьыгъэх.\nТхылъым седжэнэу зысэублэм, ащ лъыпытэу сыгу рихьыгъэ гущыIэхэм акIэзгъэтхъэу езгъэжьагъ: «…Мыекъопэ лъэгуахэм икъушъхьэ чапэ хэт чылэу ХьакIэмзый… Къушъхьэ мэз кIэхъум къыхэкIи… Лъэошъхьаоу тыкъэкIуагъэу хъугъэкIэ сенэгуе… Гъэмэфэ щылэу нэфшъэгъо пэсагъ, ау къокIыпIэ шэплъэу зэкIэшIэтагъэм инурэ нэфыпс осэпс жъыоу дунаим зэфэдэкIэ теутхэгъагъ, нэр къыгъэуткIопкIэу тыдэкIи лыдыпкIыдыгъ…» Непэрэ адыгэмэ мыщ фэдэ адыгэбзэ баир къагурымыIожьынкIи мэхъу, Хьабибэ илъэхъани зэкIэ дэдэмэ ашIэщтыгъэу е рыгущыIэщтыгъэхэу щытэп. Юныс пэублэ гущыIэм къызэрэщиIуагъэу, тхэкIуабэмэ яжабзэ нахьи нахь дахэу ыкIи сэнаущыгъэшхор къыхэщэу Хьабибэ тхэщтыгъ. Уеджэ, икIэрыкIэу теогъэзэжьышъ джыри уеджэжьы, сыда пIомэ адыгэбзэ куоу авторыр къызэрэддэгущыIэрэр ащ лъыпытэу шъхьэм къыубытырэп, тэркIэ, непэрэ лъэхъаным хэт адыгэхэмкIэ (тхакIохэмкIэ пIоми хъущт), ар лъэгэпIэ-гугъапIэу тызкIэхьан тымылъэкIырэр ары. Ары, Теуцожь Хьабибэ ытхыгъэхэр псынэ-кIэчъ къабзэу тилъэпкъ иIэщтых.\nАдыгэ шэн-хабзэу непэрэ мафэм тызщыкIэрэр, ар тэ къызэрэтшIошIырэм фэдэ дэдэу пэсэрэ лъэхъаным щытыгъа? А упчIэм сэ сшъхьэкIэ бэрэ сегъэгумэкIы. Ижъырэ лъэхъаным, ары пакIошъ, революцием илъэхъан къэсыжьэу, адыгэмэ шъэожъыехэри пшъэшъэжъыехэри атыгъухэмэ, хы Iушъом тыркухэм, е урымхэм, е нэмыкI лъэпкъхэм щаращэхэу зэрэщытыгъэр, ар сыд фэдэ шэн-хабзэкIэ плъытэнэу щытыгъа? Ар хабзэм щыщыгъэп, пхэнджыгъэ шэн-зекIуакIэ къыхэзыхыгъэхэр арыгъэ ащ фэдагъэхэр, ау макIэ хъущтыгъэхэп ныIа? Зытыгъущтыгъэхэри адыгагъэх, атыгъущтыгъэхэри адыгагъэх. Сыд фэдиз хьал-балыкъ ащ къикIыщтыгъэр? Ар зэрэдэир ащыгъуми хабзэр зезыхьэрэмэ ашIэщтыгъ, ау зыпари хашIыхьан алъэкIыщтыгъэп. БлэкIыгъэ лIэшIэгъум ия 90-рэ илъэсхэм хабзэр зыукъорэр бэу щыIэ зэрэхъугъагъэм фэдагъэба а лъэхъаныри. «…Шъэожъые Iэтэхъо цIыкIоу Тыкъыщэ ятэ Албэчыр мыщ щащэнэу къызэрахьыгъэм икъэбар чылэм къызнэсым, зэIахьылхэр, Теуцожь зэтекIхэр, къэзэрэугъоихи, «лъэпсэнчъэу унагъор къэдгъанэ хъущтэп» аIуи, кIалэм ыуж ихьагъэх… Хы Iушъом Iут адыгэ чылэу ащ фэдэ цIыф нэгъуаджэхэр зыщащэхэ хабзэу щытыгъэм лъыхъухэзэ нэсыгъэх, ужыми техьагъэх, бэ темышIэу кIалэм имэчани къагъотыгъ… Албэч ышыпхъоу Хъаниятэр хы Iушъом псынкIэу нагъэсыгъ ар аратымэ, Албэч къаратыжьы-\nнэу къагъэгугъагъэхэти. Джар икъаIыхыжьыкIэу Албэч къаIахыжьыгъэу жъымэ къаIотэжьы…» ЛIакъор лъэпкъынчъэу къызэрэмынэщтым фэшI пшъэшъэжъыемкIэ кIалэр ахъожьыгъ, ары повестым къызэритырэр, ары щыIэныгъэм зэрэщыхъущтыгъэри. Мы темэ гугъэузыр Теуцожь Хьабибэ иповесть дэгъоу къыщиIэтыгъэу сэлъытэ. Тыкъыщэ илIакъо икъэбар къыIуатэ зэхъум ар къыхэхьагъ, лIэужмэ ашIэн фае тидэгъугъи тидэигъи.\nХьаджрэтэу хэхьажьыгъэгъэ НэIуцэжъым игущыIэхэу Гугукъо Елмызэу цIыфхэр зыгъэпщылIыщтыгъэм, зэфагъэкIэ адэмыпсэущтыгъэм фэгъэхьыгъэхэр сыгу рихьыгъэ сатырхэу повестым къыхэфагъэхэм ащыщых. Ахэр авторым игупшысэхэу къысщэхъу: «…Е зышIэу шIу зыпымылъи, шIу зышIэу е зыпымылъи щыIэп. Жъалымэ гукIэгъунчъи, гукIэгъу жъалымынчъи хъурэп. ЗэкIэ зэлъытыгъэр ежь цIыфым иакъыл ары. ЦIыфым иакъыл тэрэзыджагъэу хэлъым фэдиз цIыфмэ язэфыщытыкIэ мытэрэзыныгъэ хэлъ. ЦIыфмэ хьилым икъу зэрямыIэр ары сыд лIэужыгъорэ зэфэнчъагъи къэрарынчъагъи къызхэкIырэр…»\nАдэ, мыщ фэдэ сатырхэм сыд япIолIэн, ахэр адыгабзэу зэрэтхыгъэхэм уегъэтхъэ дэд: «…ЛъэхъучымкIэ щыуан Iубгъошхо машIом ышъхьагъ пылъагъ, етIэбайхэм афэдэхэу гъолъыпIэхэр мыжъом хэшIыкIыгъэхэу кIэлъырышIыхьагъэх. Ахэмэ медэр зырыз ателъ, жантIэм лIы гори дэсэу, хьаку жъонтхъу кIыхьэкIэ жъокур кIегъэзыкIы…»\nПовестым шъхьафитныгъэм итемэ мызэу, мытIоу къыхэфэ, ары пэпчъ ащ епхыгъэ гупшысэ зэфэшъхьафхэмкIэ авторым игеройхэр къыддэгуащэх. ЗэмкIэ хьаджырэтэу хэхьажьыгъэмэ шъхьафитныгъэу алъытэрэр къыраIотыкIы, ар ежь хьаджырэт закъохэм яеу, адрэмкIэ большевикмэ къыздахьырэ шъхьафитныгъэу зэкIэми зэдыряещтым. ГущыIэ зэпэшыгъэхэмкIэ, зэдэгущыIэгъухэу еплъыкIэ зэфэшъхьафхэр къэзыгъэлъагъохэрэмкIэ ахэр гъэпсыгъэх. «Адыгэм джырэ нэс зыми шъхьафитныгъэ къыфихьыгъэу сшIэрэп, нэгъой хъанми агъэтхъагъэхэп, тырку пашэми якIугъахэхэп, аужыпкъэм урыс пачъыхьэм зэбгырифыгъапэх. Арышъ, шъхьафитныгъэр зыгорэм къыпфихьыщт зыфэпIощтыр сэ сшIошъ хъужьырэп. Ор-орэу зыфэпшIыжьышъунэу ущытмэ уинасып». Мы гущыIэхэр зиехэр хьаджырэтэу НэIуцэ-\nжъыр ары, ащ зэрилъытэрэмкIэ, зыгорэм къыпфихьырэ шъхьафитныгъэр быракъ къодый нахь, нэмыкIэп, тхъэгъо гущыфэ хъурэп. Мыщ дэжьым авторым хэдэн ылъэкIынэу амал тхылъеджэм реты, нэмыкI еплъыкIэ зэрэщыIэм щегъэгъуазэ. Ащ фэшI лIыгъэшхо Теуцожь Хьаби-\nбэ къыхэфэгъагъэу сэлъытэ. Хьабибэ тхэмытыжьми, ытхыгъэхэр щыIэщтых, адыгэ лъэпкъым ихъарзынэщ агъэбаищт, тэщ фэдэхэу ыуж къикIыгъэхэм агъэлъэпIэщт.\nНэIуцэжъ игущыIэхэм ащыщ джыри къыхэзгъэщы сшIоигъоу: «Ори ущыгъуаз, тетыгъор зыубытырэм шъхьафитныгъэ къыпфихьыгъэу ыIозэ утыригъэшыкъыкIынышъ, етIанэ бжьы хьылъэр ппшъэ къыдилъхьажьыщт. Ар адыгэмэ икъунэу аушэтыгъ…»\nПачъыхьэр пытапIэу «Мыекъуапэ» зыфаIощтыгъэм абдзахэмэ зэращыIукIэгъагъэр, ащ полковникэу Лыу Мэмэтчэрые зэригъусагъэр, адыгэмэ ацIэкIэ Хьаджэмыкъо хьаджэр, ЛIышэ Цыекъо ШIуцIэжъыкъор къызэрэщыгущыIэгъагъэхэр, нэужым адыгэмэ япащэщтыгъэ нэбгырэ тIокIырэ ирэр хасэ ашIынэу, заом иIоф тегущыIэнхэу Къурджыпс тIуакIэ зэрэдэхьажьыгъагъэхэр, а зэкIэри тарихъым щыщ пычыгъо шIагъоу тапашъхьэ къырелъхьэ. Адыгэ лъэпкъыр ушэтыпIэ чIыпIэ къодыягъэп зэрытыгъэр, къэнэщтмэ, къэмынэщтмэ а уахътэм ашIырэ унашъом епхыгъагъ. Лъэпкъыр хьазабэу зыхэтыгъэр, зэрагъэкIодыгъэр, ащ изакъоп, иIэшIагъэхэри зэрэдагъэкIодыгъэхэр героим игущыIэхэмкIэ тхакIом IупкIэу къытфеIуатэ. Бэ узэригъэгупшысэрэр, бэ узнигъэсырэр, гури къегъэбырсыры. Арыба тхыгъэм кIуачIэ къезытырэр, арыба уезыгъаджэрэр, икъежьапIэрэ къызэрэзэIукIыгъэмрэ лъэш дэдэу зэтекIых, къызэкIоцIыкIызэ, узэмыжэгъэ хъугъэ-шIагъэхэмкIэ гъэбаигъэу повестым икIэух унегъэсы.\n«Адыгэ лъэпкъым ренэу бэлахь къыфэкIо зэпыт», — еIо чылэм щыщ горэм. Зэш-зэрэукI заом адыгэ къуаджэхэр къыухьагъэхэп. Зы тхьамыкIагъоу зыIэкIэкIыгъэхэм адрэр ыуж къикIызэ къахьыгъ, а тарихъ нэкIубгъохэр повестым икъу фэдизэу тхакIом къыщызэIуехых, герой шъхьаIэу Барыч гъогоу къыхихыгъэм, совет хабзэу щыIэкIакIэр къэзыхьыгъэм зэкIэхэри щызэфэдэнхэу, зэфэдэ фитыныгъэхэр къязытырэм фэлэжьэнэу тезыубытагъэм тыригъусэу а зэпстэури тынэгу кIегъэкIы.\nПовестым икIэухым НэIуцэжъ ихьаджырэт набгъо Барыч зэхекъутэ. Хьаджырэт шъхьаIэм имыхъо-мышIагъэхэр дэтэшIэхэми, ар плъэхъуныр зыпкъ къикIыгъэри, сыдэущтэу псэугъэми, илъэпкъ, иадыгэ чIыгу шIу зэрилъэгъущтыгъэр авторым щыгъупшэрэп, шэн дэй закъохэмкIэ ар тигъэлъэгъурэп. Мары хьаджырэтым Барыч къыриIожьырэр: «ЗэкIэ пкIэнчъ хъугъэ, Барыч, гугъэIэнэкIэу дунаим джы сехыжьы, тилIэужмэ апае згъэхъагъи щымыIэу, ау… сихьад��гъу сиадыгэ чIыгу пае сызаозэ згъотыгъэшъ, джащ сырыраз». Нэужым ар мэкуо: «Эй, къушъхьэхэр, адыгэ къушъхьэхэр! Шъуштэх мыдэ сэри сикъупшъхьэхэр!» Ащ ыуж джэрпэджэжьым ымакъэ къызэрэIужьырэр, ащ пае НэIуцэжъым ыIожьхэрэр лъэшэу къэIуагъэх: «Зэхэшъоха, джэрпэджэжь фэшъхьаф щыIэжьэп!.. джэрпэджэжь фэшъхьаф ныбджэгъу сиIэжьэп!»\nЦуекъо Юныс игущыIэхэмкIэ ситхыгъэ сыублэгъагъэ, ащкIэ мы произведение шIагъоу адыгэ гущыIэжъхэмкIэ, адыгэ къэIокIэ шIагъохэмкIэ баим, лъэпкъым изэкъотныгъэ, игууз къизыIотыкIыгъэм икъытегущыIэн сыухыжьын: «Ежь авторым ишъырытыгъэ ыпкъ къикIыкIэ «повесть» ыIуи ащыгъум ыгъэунэфыгъагъэми, «Къушъхьэ бгъэжъыр…» роман шапхъэмэ зэрапеIэрэр узеджахэкIэ нэрылъэгъу къыпфэхъу. Щэчи хэплъхьажьынэу щытэп — роман зишIугъошхоу сэ сиIахькIэ ашыкъ сыфэхъугъ». Ащ зи хэбгъэхъожьынэп. Теуцожь Хьабибэ къытфигъэнэгъэ мы тхыгъэ шIагъори нэмыкIхэри егъашIэм тилъэпкъ ыгъэлъэпIэщтых.\nДэрбэ Тимур.\n«Сэ сиIахькIэ зэрэслъытэщтыгъэмкIэ, нэужми шIошъхъуныгъэ пытэу тесыубытагъ: Теуцожь Хьабибэ итворчествэ егъэжьэпIэ-ублапIэ, псынэкIэчъ-псылъэкъо шIагъо къыщыхигъэщыгъ. Ар ригъэкъугъэп, къызэтемыуцоу хьакъынчъэу ыкIи псэемыблэжьэуи дэлэжьагъ. КъэкIогъэ-кIожьыгъэ теурыкIуагъэ гори къыхигъэхьагъэп, псынэкIэчъым исэнаущыгъэшхо рихьылIагъ. Ифэшъуашэм тетэу ар къытхъугъ, нэцIэкI фимышIэуи къыукъэбзыгъ. ЕтIанэ акъылрэ гупшысэрэ хэлъэу, ищыкIэгъэ пстэури зэригъэпэшэсыгъ. Ары, ары, икууагъэкIи ихъоо-пщэуагъэкIи уигъэразэу. Пасэм къушъхьэчIэс лъэпкъым зэрихэбзагъэу тхакIо-","id":"<urn:uuid:5896409d-19dd-4b42-9a3a-b6dc5b75636a>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2024\/02\/07\/%D0%BA%D1%8A%D1%83%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D1%8D-%D0%B1%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B6%D1%8A%D1%8B%D0%BC-%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%B1%D0%B3%D1%8A%D1%83\/","date":"2024-03-01T13:30:21Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947475311.93\/warc\/CC-MAIN-20240301125520-20240301155520-00808.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9903205037,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9903205037117004}","num_words":2583,"character_repetition_ratio":0.031,"word_repetition_ratio":0.125,"special_characters_ratio":0.141,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.991,"perplexity_score":2906.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Уз зэфэшъхьафхэр зыпэкIэкIыгъэ цIыфхэм япсауныгъэ зыщызэтырагъэуцожьырэ Гупчэу Мыекъуапэ къыщызэIуахыгъакIэм цIыфыбэ щызэблэкIы. ГущыIэм пае, пкъы фыкъогъэ зэфэшъхьафхэр зиIэхэм, инсульт къызэуагъэхэм, зипсауныгъэкIэ хъыбэйхэм язэтегъэуцожьынкIэ мыщ Iофышхо щызэшIуахы.Джащ фэдэу зэпахырэ узэу ковидыр зыпэкIэкIыгъэхэм япсауныгъэ изэтегъэуцожьын Гупчэр дэлажьэ. Медицинэ шэпхъэшIумэ адиштэу ар зэтырагъэпсыхьагъ. Врач шъхьаIэу ХьакIэгъогъу Ларисэ ащ фэгъэхьыгъэ зэдэгущыIэгъоу дэтшIыгъэр тыгъэгъазэм и 10-м 2020-рэ илъэсым «Адыгэ макъэм» иномерэу къыдэкIыгъэм къыщыхэтыутыгъагъ.\nКоронавирусыр зыпэкIэкIыгъэхэм япсауныгъэ зэтрагъэуцожьынымкIэ Гупчэм амалэу щагъэфедэхэрэм ащыщ Iэзэгъу физкультурэр (ЛФК-р), галокамерэр, массажыр, физиотерапиер. Узэпхыгъэ IэзапIэм иврач-терапевт (псэупIэм епхыгъэу лажьэрэм) ащ уигъэкIонэу щыт. КъыоIэзэнхэу уаштэным ыпэ��Iэ, лъым изытет къэзгъэнэфэрэ анализхэр (ОАК, биохимиер), кардиограммэр пшIынхэ фае, нэмыкIэу ищыкIагъэхэр къыуаIожьызэ Гупчэм щыуагъэтыщт.\nАпэрэмкIэ мэхьанэшхо зэрамытэу, амал къызэрыкIоу сымэджабэмэ алъытэрэ Iэзэгъу физкультурэм нахь игъэкIотыгъэу сыкъытегущыIэ сшIоигъу. Сэ сшъхьэкIэ сыушэти, ишIогъэшхо къызэрэкIорэр згъэунэфыгъэ. КовидкIэ сымэджагъэхэр зыхахьэрэ купхэм мыщ щадэлажьэх зы врачрэ инструкторитIурэ. Сабый купхэм Iоф адашIэу зы методистрэ зы инструкторрэ щыIэх. А зэпстэум апшъэ итыр Гупчэм Iэзэгъу физкультурэмкIэ иврачэу Дзыбэ Бэлл.\nПшызэ медицинэ академием и Адыгэ къутамэ 1999-рэ илъэсым ащ къыухыгъ, сэнэхьат зэфэшъхьафхэм къахэкIырэ узхэу цIыфхэм япсауныгъэ зэщызгъакъохэрэмкIэ Iазэщтыгъ (врач-профпатолог). Илъэс 20-м къехъугъ сэнэхьатым зыхэтыр. 2019-рэ илъэсым Санкт-Петербург и Темыр-ТыгъэкъохьэпIэ университетэу И. Мечниковым ыцIэ зыхьырэм рефлектологиемкIэ икурсхэр Бэллэ къыухыжьыгъэх. Ащ щеджэзэ рефлектологиемкIэ врачхэм яассоциациеу Москва щызэхэщагъэм хэхьагъ, онлайн-лекциехэм ахэлэжьагъ, ядэIугъ. ТыгъэкъокIыпIэ Iэзэгъу шапхъэхэм ащыщэу «цигун» зыфаIорэм псауныгъэм изэтегъэуцожьынкIэ амалышIухэр зэрэхэлъхэр апэрэу щызэхихыгъ, ар къызIэкIигъэхьанэу Бэллэ пытэу ыгу риубытагъ ыкIи къыдэхъугъ. Ащ ыуж Пшызэ къэралыгъо медицинэ университетым Iэзэгъу физкультурэмкIэ икурсхэр къыухыжьыгъэх. 2020-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ щыублагъэу коронавирусыр зыпэкIэкIыгъэхэр зыхэхьэрэ купхэм Iэзэгъу физкультурэр Гупчэм щарегъэшIы.\n«Мы купхэр зыкIэсштагъэхэр, — къеIуатэ Дзыбэ Бэллэ, — коронавирусыр къыомыузынымкIэ Iэзэгъу физкультурэм ишIогъэшхо къэкIошъ ары. Тэ сымэджагъэхэм тахэт зэпыт. СиIофшIэгъухэми сымэджагъэхэр къахэкIыгъэх. Къыднэсыгъэми, узым тызэлъимыштэнымкIэ, тыфрикъунымкIэ физкультурэм мэхьанэшхо иI, ащ пкъышъолыр егъэпытэ, узхэм апегъэуцу. ТыгъэкъокIыпIэ Iазэхэм, анахьэу Китай иIэпэIасэхэм, зэралъытэрэмкIэ, пшIэрэм мэхьанэу хаплъхьэрэм, шIошъхъуныгъэу фыуиIэм мэхьанэшхо яI. Iэзэгъу физкультурэм идесэ пэпчъ цIыфым ипкъынэ-лынэ игъэкIэжьын дэлажьэ. Мары, гущыIэм пае, жьыр зыIутэщэшъ тэубыты, зэрэтфэлъэкIырэм фэдизэу тэIыгъы, тхьабылхэр зэIетэгъэфых, кислородыр икъуапэ пэчъ IэкIэтэгъахьэ. Тызэрэхъужьыщтым тегупшысэ. Нэужым Iоф зышIэгъэ жьыр къызIутэгъэпщы. Ащ фэдэу гъогогъуи 8-рэ зыпшIырэм, уижьыкъащэ зэтеуцо. Ковидыр зыпэкIэкIыгъэхэм ары дэгъо шъхьаIэу яIэр».\nДзыбэ Бэллэ Iэзэгъу физкультурэр зэригъэшIырэ купым нэбгырэ зыбгъупшI хэхьэ: бзылъфыгъэхэри, хъулъфыгъэхэри, ныбжь зиIэхэри, ныбжьыкIэхэри — зэхэтхэу, апашъхьэ ит врачым цыхьэ фашIызэ, десэхэр кIашIыкIыжьых. Бэллэ ахэр тэрэзэу зэрэпшIыщтхэр къыгъэлъэгъо къодыеу щымытэу, шIуагъэу апылъыр къеIуатэ, десэ пэпчъ купым хэтхэм адешIы. Уишъыпкъэу Iэзэгъу физкультурэр бгъэцакIэ зыхъурэм, нэмыкI зи пшъхьэ къибгъахьэ хъущтэп. ИшIуагъэ къызэрэокIырэм, пкъышъолым зыкъышIэжьыгъэу, кIуачIэ ыгъотызэ Iоф зэр��шIэрэм удегупшысэзэ десэхэр бгъэцэкIэн, зяптын фае. Врачэу Дзыбэ Бэллэ ащкIэ шыхьат щысэшIоу Iэзэгъу физкультурэр зышIыхэрэм апашъхьэ ит. Ащ цыхьэ фэзышIэу къекIуалIэхэрэм игущыIэ шъабэу, гурыIогъошIоу афегъазэ. Къыгъэлъагъорэр ардэдэм къэзымышIышъухэрэм щэIагъэ афыриIэу, рэхьатэу къытригъэзэжьызэ къарегъэлъэгъу.\n«Жъэжъыехэмрэ (почки) тхьабылхэмрэ (легкие) занкIэу зэпхыгъэх. Тхьабылым ихьэрэ жьыр ахэм анэсы. Тхьабылым зыхаIэкIэ, IэшIугъакIэр мэкIоды, лъым хэлъ шъоущыгъур дэкIуае, Iэпкъ-лъэпкъхэр къэузых, шIум (печень) иIофшIэн зэщэкъо. ЗэкIэ зэрэзэпхыгъэм шъуеплъ. Жьы къашъущэ зыхъукIэ, сыдигъокIи пэкIэ зыIушъущ, пэм ихьэрэ жьыр шъхьэкуцIым занкIэу нэсы, Iоф регъашIэ. КъызIужъугъэпщы зыхъукIэ, тхьабылыр зэрэшъуунэкIыжьырэр зэхэшъошIэфэ шъуепщ. Шъумыгузажъу».\nДзыбэ Бэллэ ежьыри фэщагъэу Iэзэгъу физкультурэр егъэцакIэ. Купэу Iоф зыдишIэрэм зэгурыIоныгъэр дегъоты, игущыIэ кIуачIэ иIэу зыфещэх, зэрэхъужьыщтхэм шIуагъэ хэлъэу зэрэдэлажьэхэрэр ашIошъ егъэхъу.\nФизкультурэ ятфэнэрэ кIогъум ыуж, сэри гу къызIэпысшIыхьи, Мэздахэ екIурэ дэкIояпIэм, сызысымэджэгъэ ужым шIэхэу сыдэмыкIоешъунэу къысщыхъущтыгъэм, ышъхьапэ шъыпкъэ сынэсынэу скIуачIэ къыхьыгъ. А къарыур къысхэзылъхьагъэр Iэзэгъу физкультурэу Дзыбэ Бэллэ тигъэшIыгъэр ары.\n«Гимнастикэр — зэкIэ органхэм япхыгъ, зэкIэмэ Iоф арегъашIэ, къызэIуехых, кIуачIэ къареты, шъэфэу пкъышъолым хэлъ амалхэр къыдехьыех. Ащ угу къыдещае, узэрэхъужьыщтыр пшIошъ егъэхъу, пстэури пфэукIочIынэу угу псынкIэ ешIы. Цигуныр, бодифлексыр — жьыр уубытызэ жьы къэпщэшъуныр — ыкIи рефлексотерапиер зэгъусэхэу ары Iэзэн физкультурэу язгъэшIырэм ылъапсэхэр. А лъэныкъуищыр зэдиштэхэу сэ сэлъытэ. ЦIыфым ыкIуачIэ едгъэгъотыжьыныр ары типшъэрылъыр», — Бэллэ шъырытэу, ау ицыхьэ зытелъыжьэу, къыIорэм шIошъхъуныгъэ фыриIэу, къеIуатэ.\nГупчэм хэт Iэзэн физкультурэм мафэ къэс нэбгырэ 40 щызэблэкIы. «Сымэджагъэхэм е джыри зипсауныгъэ хъыбэйхэм тидесэхэм ауж псэр къапыкIэжьыгъэу зытлъэгъухэрэм тиIофшIэн мэхьанэу иIэр зэхэтэшIэ, ащ тегъэгушIо. «Зыбгъэхъыешъуныр щыIэныгъэм ылъапс» аIоба? Iэзэгъу физкультурэр зэкIэми ашIы хъущт, температурэ ыкIи лъыдэкIуае ин ямыIэмэ. Пскэ хэужъыныхьэгъэ зиIэ бзылъфыгъэу къакIорэр коронавирусым къыкIэрызыжьыгъэ къодый. Хьылъэ къыщэхъу тшIырэ гимнастикэр, мапскэ зэпыт, ау фаеу къэкIо. «Апэрэ къэкIогъум ыуж чэщым рэхьатэу апэрэу сычъыягъ» зэриIуагъэм мэхьанэшхо иI. ЫшIошъ хъугъэ ишIуагъэ къыригъэкIыщтэу. ЦIыфым ышъхьэ риубытэрэр къыдэхъу. Медицинэр непэ нэмыкIэу хъугъэ, лъэныкъуабэхэр зэлъеубытых, ахэр зэрэдгъэфедэшъухэрэм тапэкIи хэхъоныгъэхэр зэрэтшIыщтхэр тшIошъ егъэхъу», — къыхегъэщы Бэллэ.\nСэ сшъхьэкIэ Iэзэгъу физкультурэм изакъоми, врач IэпэIасэ уигъусэу, ар тэрэзэу ыкIи уишъыпкъэу пшIы хъумэ, псауныгъэмкIэ ишIогъэшхо къызэрэокIыщтыр сыушэтыгъэ.\nТэу Замир.\nУз зэфэшъхьафхэр зыпэкIэкIыгъэ цIыфхэм япсауныгъэ зыщызэтырагъэуцожь��рэ Гупчэу Мыекъуапэ къыщызэIуахыгъакIэм цIыфыбэ щызэблэкIы. ГущыIэм пае, пкъы фыкъогъэ зэфэшъхьафхэр зиIэхэм, инсульт къызэуагъэхэм, зипсауныгъэкIэ хъыбэйхэм язэтегъэуцожьынкIэ мыщ Iофышхо щызэшIуахы.Джащ фэдэу зэпахырэ узэу ковидыр зыпэкIэкIыгъэхэм япсауныгъэ изэтегъэуцожьын Гупчэр дэлажьэ. Медицинэ шэпхъэшIумэ адиштэу ар зэтырагъэпсыхьагъ. Врач шъхьаIэу ХьакIэгъогъу Ларисэ ащ фэгъэхьыгъэ зэдэгущыIэгъоу дэтшIыгъэр тыгъэгъазэм и 10-м 2020-рэ илъэсым «Адыгэ макъэм» иномерэу къыдэкIыгъэм къыщыхэтыутыгъагъ.","id":"<urn:uuid:d8162ccb-707d-4da2-acb2-7556ee2202db>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/02\/18\/%D0%BF%D1%81%D0%B0%D1%83%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BC-%D0%B8%D1%83%D1%85%D1%8A%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BAi%D0%BE%D1%85\/","date":"2021-03-04T11:53:51Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178369054.89\/warc\/CC-MAIN-20210304113205-20210304143205-00174.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9204226136,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9204226136207581, \"kbd_Cyrl_score\": 0.07925012707710266}","num_words":2117,"character_repetition_ratio":0.068,"word_repetition_ratio":0.15,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.908,"perplexity_score":3075.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Шы Iэхъогъу\nЦуамыкъо Долэт фэсэтхы\nОшъо чапэр чIым къызщехрэм дэжь,\nЯмыдэжьыми, шы Iэхъогъур макIо.\nСыда кIорэ, хэт ышIэн зыфакIорэр?\nАщ икIуакIэ бэрэ о уегъэгумэкIы.\nОгумэкIышъ, шылъэмэкъэ дэгур,\nШылъэмакъэу IукIотыжьрэр угу пхырэкIы.\nЩызэблэкIы Iаджи гум, къыщэкIы, къыщэхъу,\nКъыщэхъу орэд ныкъо къаIоу гукъаор,\nАркъэнэу пшъэм жьы къыримыгъащэу.\nЗэлъежьагъэх шыхэр тыгъэм икъохьэгъу,\nСыд къогъу зыздагъэзэщтыр, сыд ягъогу?\nЗэгъогогъухэр мэхъух шы Iэхъогъу,\nШы Iэхъогъум хэтыр сыд фэдиз?\nГум щизэу шы Iэхъогъоу уикIасэм,\nУикIэсэ тIэгу — насып, пIэгу ифэбагъэу\nУигуфэбагъэу уагъэшIыгъэр дыIокIых.\nУигукъэкIыжьы хэтых чэмыди, тхъуагъи,\nУзщытхъэу, уякIэсмэ зэ ушъ-ушъэу,\nЗэ ухэушъыкIэу, зэ кIорыкIоу,\nЗэ хьапкIэу о бэрэ уарычъагъ.\nКъэбгъэчъагъэр зэкIэ уицIыкIугъо,\nУицIыкIугъо ипсыхъо щыбгъэпкIыгъ.\nАу сыд гукъэкI шы Iэхъугъур езщэжьагъэр,\nТыгъэхьэжъоу зыгорэ чапэм щэкIуа- тэ —\nМэкIуатэ шы Iэхъогъур, уеджэ о угуаIэу,\nУгоIэнба, шъузэщыщэу къэшъухьыгъ!\nУгу зыдихьыжьрэм фэдэу чапэм екIу,\nТэ кIорэ — шы лъэмакъэ дэгур уиджэуап…\n«ШъукIэдэIукI зэ, — оIо, — шылъэмакъэ къышъоIуа?\nШитIу къызэдачъэ, чIым теубгъуагъэу мэбыбых».\nМэбыбых мыхэр, чэщи яIэп, мафи яIэп,\nЯIэ закъор ягъогушъ, ащ щызэпачъэх.\nЗэпачъэх, ау хэт, къыпкIэхьащтыр апэ,\nЫпэ ишъырэр шы фыжьа, шы шIуцIа?\nШIуцIэр гукъанэм иш, фыжьыр — гушIуагъом,\nУгушIощта е гукъанэм уихьыщта, пшIэрэп.\nО пшIэрэр яз текIощт, щэбзащэу къэбыбых,\nЩэбыбых гъашIэм, къэзгъэуцунхэ зи щымыI.\n«Тхьапшрэ сыщыIэщт, — оупчIэ, — илъэса, мафа,\nСимафэ шы щIуцIэу, фыжьэу хэтыр сыд фэдиз?\nСыд фэдизрэ чъэщтых шы шIуцIи, шы фыжьи,\nШы фыжьа, шы шIуцIа апэ къыскIэхьащтыр?».\nДжаущтэу зэпачъэх уимафэхэр, лъэкIуатэх,\nЛъэкIуатэх Iэхъогъур чапэм зэрекIурэм фэд.\nАу ощ фэдэлIмэ онэгур зэ аубытыгъэмэ,\nКъэуубытыжьхэмэ улIышъ, урихьылIагъ…\nАпэрэ осыр\nАпэрэ осыр къефэхы огум,\nКъефэхы шъабэу, къынэсы нэгум.\nЧIыгум щэтIысышъ, егъалэ Iэгур,\nФыжьыбзэ осэу ефапэ лъэгур.\nКIымафэм ышIыгъэшъ джэгу,\nНахь регъэкIоты ипчэгу.\nЗеIэтышъ, еухъытэ огур,\nПкIыхьапэр джы Iэшкэ нэгу.\nЗыкъыухъытагъэми огум,\nДжыри шIуцIэп ынэгу.\nСабыир ебакъошъ пчъэ лъэгум,\nОсыцэр реубытэ ыIэгу.\nПчэдыжь\nМэзы Iапчъэр пщэсым щесы,\nПчэдыжьыпэу мафэр къэхъугъакI.\nЧъыгы шъхьапэм пщэсыр нэсы,\nМэзы чIэгъыр чъэпы закI.\nТыгъэбзыйхэр чIыгум къызыщэкIхэм,\nПщэсым машIор къыкIэнагъ.\nХъоо-пщаоу губгъо нэкIхэм,\nБзыйхэр бзыухэу къыринагъ.\nАтэкъэжъым къуаджэр зэпигъаджэу,\nЧэтэщ къуапэм макъэр къыщишъыгъ.\nСызыщыщэу гупсэу сиIэ къуаджэм,\nПчэдыжь нэфыр мары къыщышъыгъ.\nБжыхьэ\nТитIо язэу хэта\nГъогум щыгъощагъэр?\nСыпIукIэнэу джыри къэта —\nТыдэ уищэра уилъагъо?\nОгъа, ощха?\nСыд уигукIай, сидах?\nКъеса, къещха?\nГугъэр орыкIэ сшIомах.\nХъугъэр сэшIэ —\nТитIукIи тилажь.\nГугъэр, ошIа,\nХэткIи Iэпэзал.\nНепэ огум, бжыхьэ нэгум\nДунаир зэлъиубытыгъ.\nСыда щыхъурэр пшъэшъэ бгъэ- гум? —\nСызыухырэр орыкIэ сигугъ.\nБжыхьэжь уай\nТыгъэбзыйхэр щызэпыкIхи огум,\nЖъогъохэчъхэу чIым къытетэкъуагъэх.\nЗэуж итхэу къэгъагъ лъэгум,\nЖьым ыIэтхи, зэлъырихьыжьагъэх.\nАш ыуж псы ткIопсыцэ цIыкIухэр\nЩыгъыжъыеу ощхым зэпишIагъэх.\nМэфэ огум игъогу лъэгъо мыкIухэр\nЧIыгу шъхьашъом къыщызэхишIагъэх.\nАщ ыуж жьыбгъэр хэгубжыкIи,\nЧэрэз чъыгыр лъэгум щиутыгъ.\nАщ фэдизэу къыфилъыгъэп мыкIи,\nСыда тхьэпэ цIыкIухэр пиутыгъ?\nХэти игугъэ ыгу къыщэкIы…\nЩыIэныгъэр Iаджэуи зэхэт,\nТызхэт-къытхэтмэ тэри тафэд.\nТафэд тэIоми, тIэкIу тызэтекIы,\nКъыхэкIы тэщ фэди къыттекIэу.\nКъыттекIы, къыттечъы, лъэкIуатэ,\nМэкIуатэшъ, нахь лъэшэу кIырэу.\nКIырэу, емыгъэхьым ишыгъачъэ хэт,\nЗыхэтымэ апшъэ кIуагъэу елъытэ.\nАу игулъытэ нэсыгъэп, ышIагъэп,\nУмышIэрэм Iаджи уегъэплъэхъу,\nЛъэхъу-лъэушъэу ыпэкIэ зэчъэм,\nЗыхэчъыгъэхэр зэхэтэу къэнагъ…\nУкъызэфэнагъэмэ, унаIэ зэтет,\nКъыпхэти, узхэти ыуасэ олъэгъу.\nДэгъу, тэIо, тызхэтын тиI, тычыл,\nЧылэр унэгъо цэрыцэу зэхэс.\nТызхэси, къытхэси тэркIэ зэфэд.\nОщ фэдэм цIыфыгъэ хэлъмэ уищхэпс,\nЩхэпс хэмылъэу зи дунаим щызэпкIырэп.\nКъэкIы гум бэрэ — чылэм ущыщмэ,\nУзщыщмэ сыдигъуи ахэт, афэсакъ,\nСакъ, умысакъэу чылэм уепэгэкIмэ,\nУзэпэгэкIрэм урегъэпсыхышъ, хабзэ.\nХабзэ зыхэмылъ щыIэп, дунаир ащ рэкIо,\nТырэкIо тэри, хабзэр тибзыпхъ.\nТихъупхъацIэ ащ бэрэ къыхэкIы,\nАу къыхэкIы къыттекIэу зышIошIрэм\nКъышIошIрэр ишIошIэу егъашIэ.\nИгъашIэ хьаолыеу щыгуIэу щэIэ,\nИIи, имыIи ахэкIыжьы джаущтэу…\n2\nДжаущтэу, сикъош, макIо дунаир,\nУзфаер зэкIэ ренэу къыбдэхъурэп.\nКъыбдэхъу пшIошIыгъэр нэпIэхъэу,\nИхъытыу уигугъэ ылъахъэуи мэхъу.\nТыдэIохъумэ, тилъагъо тыдэхы,\nДжащ къыщыддэхых, ауж тыкъенэ.\nТыкъенэшъ, тигугъэ гум тыкъыренэ…\nТыкъэнэ, ау ыпэ кIотагъэу джы хэт,\nХэт тиIоф, сикъош, зышIоIофыр?\nУиIоф зимыIофым емыIу уикъэбар,\nУикъэбар зыутхыдзрэм иIо фэсакъ,\n«Сакъ, ренэу сакъ», — бэрэ адыгэм еIо.\nЗыIуагъэр адыг, зэхэзыхырэр хэт?\nХэт тыдэхыгъэмэ гъогу занкIэм,\nЗэнкIэу тилъагъо тытезщэжьыщ��ыр?\nУхэзщыжьыщтыр нафэ — ныбджэгъу,\nНыбджэгъу уиIэмэ, къошыр уихъой.\nНэхъоеу къыщыбготых щыIэныгъэм.\n… ЩыIэныгъэр Iаджэуи зэхэт,\nТызхэт-къытхэтмэ тэри тафэд.\nТафэд тэIоми, тIэкIу тызэтекIы,\nАу хэти игугъэ ыгу къыщэкIы…\nОщх къэгъагъ\nЩыбзэ ныдым пхырыплъэу жьыбгъэм,\nОщхыр къегъэжьы.\nПщэсыр пэIут нэплъэгъу набгъэм —\nМэгуIэжьы.\nУцым щэтIкIушъ, уилъэуж мэкIоды,\nСипсэкIода?..\nШыблэр губжыгъэу огум щэхъушIэ —\nЗыфаер къашIэ.\nСыкъаплъэмэ, ощх нэгъыфым чыжьэу\nУкъыщэлъэгъожьы.\nIэрамэу пIыгъ къэгъагъ плъыжьыр —\nСыгу зехъожьы.\n— УкIожьыгъэу сIуи, сыгуIэгъагъ…\n— Жьыбгъэм риутыных сIуи, салъыкIогъагъ…\nКъэгъагъ Iэрамэу къэпхьыгъэр\nБгъэгум щыпIыгъ.\nОщхэу непэ къещхыгъэр\nКъэгъагъэу къызэIуихыгъ…\nПцIашхъо\nПчыхьэпэ огур къызэхэштауи,\nПщэс шIуцIэр техъоу зэкIищыгъ.\nПцIэшхъо цIыкIур къэтэмауи,\nОгу лъагэм лъагъо пхырищыгъ.\nУаер къыщэу пцIашхъор къекIотэхы —\nАр егъэшIэм щыIэ хабз.\nМыдрэм тамэкIэ пщэсыр Iуехы,\nХьэнцэ цIыкIум фэдэ къабз.\nСыд мы бзыур джы зылъыхъурэр?\nСыда огум лъагэу ит?\nЗынэсынэу ащ къыщыхъурэр\nХэт ышIэн, ежьыр шъхьафит.\nПщэсы чIыпцIэм нэфыр хатхъэу,\nБзыум бзыур къыщгохъуагъ.\nПщэсыр ашIи нэтхъэ-патхъэ,\nСыгу къаIэти, сщиз схэхъуагъ.\n2016.10.16\nТызнэсырэм джыри теплъын\nКуцэр теуцогъу-теуцогъу,\nИгъогу дунаир рэкIо.\nРэкIошъ, тэри тыздещэ,\nАу тыздищэрэр сыдым нэс?\nКъынэсых илъэс кIалэхэр,\nКIалэхэу плъыр-стырых мафэхэр.\nIумэфэ закIэхэу хъурэп,\nУзэрэфаеу хъурэпышъ зэкIэ.\nЗэкIэ зыфаер мыхъуми,\nКъыдэхъурэм рыразэр рэхьат.\nРэхьат идунаии, щыIакIи,\nЩыIэкIэшIу Тхьэшхом къыреты.\nТетыгъо зиIэ кIэлэ илъэсхэр,\nЗэпесхэзэ ныбжьым щэкIуатэх.\nКъэкIуатэх илъэс чъэпхъыгъэхэр,\nУщэчъэпхъышъ дунаим ущыIэмэ.\nТыщыI щэIагъэ тхъэлъымэ,\nТхэлъ-тхэмылъыр шIэхэу къэлъагъо.\nОлъэгъу цу хъущтыр шкIэзэ,\nШкIэзэ жъы хъугъи къытхэт.\nТызхэтымэ ащ фэдэр къахэщы.\nДэщэхыгъэу щыIакIэмкIэ къэнэ,\nКъиныгъомэ ашъхьарымыкIрэр.\nКуцэр теуцогъу-теуцогъу,\nИгъогу дунаир рэкIо.\nТэри тэкIо, тылъэкIуатэ,\nКъэкIуатэх лIыку илъэсхэр.\nИлъэсымэ шыгъачъэу яIагъэр,\nЯмыIэгъэ тынчым щэрэхьаты.\nЩэрэхьатых лIыхэр яхьакIэщмэ,\nХьакIэщэу лIы кIуапIэ хъурэм.\nКъыщыхъурэр дунаим ащ щашIэ,\nЕшIэшъ адыгэм дунаим икIуакIэ.\nТикIуакIэ джаущтэу мэкIуатэ,\nКъэкIуатэ тIурысэ уахътэр.\nУахътэм дэчъэжьэу къэнагъэр хэт?\nХэт ишыу гъэхъушIакIэкIэ апшъэр,\nАпшъэ итынэу джыри зынапшIэр?\nУнапшIэ теплъхьанэу зэкIэ уемыжь,\nУздежьагъэхэр зэкIэ лIых.\nЛIыгъэ зыхэлъыр джыри лъэш,\nТызщылъэш илъэсхэр блэкIыгъэми.\nБлэкIы джаущтэу дунаир, лъэкIуатэ,\nКъэкIуатэх илъэс пIашъэхэр.\nТызщыпIэшъэн уахътэ тынэсыми,\nТызнэсырэм джыри теплъын,\nТеплъын гугъэр гъунэнчъэшъ.\n2018.10.09. Стамбул.\nУахътэ зимыIэ зи щыIэп\nУахътэ зимыIэ зи щыIэп,\nЩыIэми, Тхьэшхом ышIэн.\nТэ тшIэрэр бжыхьэм иуахътэ\nИуахътэ къынэсышъ, мэкIожьы.\nТэ кIожьырэ, тэ щыI ыдэжь?\nЯдэжь щымыIэмэ тыдэ къикIыжьырэ,\nКъикIыжьэу къызытфэкIожьырэм?\nЗыфэкIожьын иI, зэрэхъурэмкIэ,\nЗэрэхъурэмкIэ, Iахьыли, благъи иI.\n«Хэт иIэхэр?» аIоу къэупчIэхэмэ,\nУпчIэм щыгъуазэр джэуап афэхъун.\nХъуни мыхъуни щэхъу дунаим,\nДунаир шIу закIэу зэхэлъэп.\nТигухэлъхэр япхыгъэх Iаджыми,\nIаджыми тахэкIы, Iаджыми тахэхьэ.\nТызхахьэрэм акъыл кIэрытхыгъэмэ,\nКъыхэтхыгъэр федэ тфэшIыгъэмэ\nФэигъу тиуахътэ, ау тэ щыI ащ итахътэ?\nМары бжыхьэр итахътэ тесэу\nКъесэу регъажьэшъ, зыкъеIэтыжьы,\nЕужьырышхорэп, сыда гуIэн,\nГуIэнкIэ пшIэрэр ренэу дэгъушхоп.\nДэгъоу щыIагъ бжыхьэр иуахътэ,\nЗигъатхъэу мэщым итыгъ.\nКъыратыгъи, къылэжьыгъи конычIэм,\nКонычIэ лъачIабгъом изы ышIыгъ.\nПчъэр зэфишIыжьи зиутхыпкIыжьыгъ.\nЫутхыпкIыжьыгъэх ишъхьанди ичъыги,\nЧъыгмэ апытыри ыугъоижьыгъ.\nДжы ежьэжьыгъ, игъогу техьажьыгъ,\nТыдэ ыхьыжьрэ икIэн зэгъэкIугъэ?\nБэ ыкIугъа, макIа, ар нэсыжьы,\nЯдэжь нэсыжьрэр мэгупсэфы.\nЩэгупсэфы иджэныкъо машIо,\nМашIор шIагъошъ, егъатхъэ,\nТхъагъоба уиIоф уухыгъэу,\nIофым уимыухыгъэу укIожьмэ!\nУахътэ зимыIэ зи щыIэп,\nЩыIэми Тхьэшхом ышIэн.\nТэ тшIэрэр — бжыхьэм иуахътэ\nИуахътэ къынэси, кIожьыгъэ.\nЗэужы итхэу джаущтэу дунаим\nДунэе нэфым щэкIох зэманхэр.\nЗэманмэ гъатхэ къыздахьы,\nКъыздахьы бжыхьи, кIымафи.\nНепэ кIымафэр итахътэ тес,\nЗэрэщысэу къытфырегъэсы…\nКъесы, гупшысэри къызэтешасэ,\nСамэу щагум ари щызэтырихьагъ.\nКъихьагъ джаущтэу кIым иуахътэ,\nОсы тахътэм джы щыгупсэфыгъ.\nТэри тэгупсэфы, тэшIэ, чъыIэм\nИчъыIалIэ ащ фэдизэу Iофэп.\nIофыр тиджэныкъо машIо,\nМашIор кIэлъмэ, тыгу фэбэн,\nЗыщыфабэм гури мэрэхьаты,\nТыгу рэхьатмэ, гъатхэри къэсын.\nШы Iэхъогъу\nЦуамыкъо Долэт фэсэтхы\nОшъо чапэр чIым къызщехрэм дэжь,\nЯмыдэжьыми, шы Iэхъогъур макIо.\nСыда кIорэ, хэт пчыхьэм зыфакIорэр?\nАщ икIуакIэ Долэт егъэгумэкIы,\nКъэгумэкIышъ, шылъэмэкъэ дэгум,\nШылъэмакъэу IукIотыжьрэм кIэдэIукIы.\nЩызэблэкIы Iаджи гум, къыщэкIы, къыщэхъу,\nКъыщэхъу орэд ныкъо къаIоу гукъаор,\nАркъэнэу пшъэм жьы къыримыгъащэу.\nЕзэрэщэжьагъэх шыхэр тыгъэм икъохьэгъу,\nСыд къогъу зыздагъэзэщтыр, сыд ягъогу?\nЗэгъогогъухэр мэхъух шы Iэхъогъу,\nШы Iэхъогъу хэтыр сыд фэдиз?\nГум щизэу шы Iэхъогъоу уикIасэм,\nУикIэсэ тIэкIу — насып, пIэгу ифэбагъэу\nУигуфэбагъэу уагъэшIыгъэр дыIокIых.\nУигукъэкIыжьы хэтых чэмыди, тхъуагъи,\nУзщытхъэу, уякIэсмэ зэ ушъ-ушъэу,\nЗэ ухэушъыкIэу, зэ кIорыкIоу,\nЗэ хьапкIэу о бэрэ учъагъ.\nКъэбгъэчъагъэр зэкIэ уицIыкIугъом,\nУикIэлэцIыкIугъо ипсыхъо щыбгъэпскIыгъ.\nАу сыд гукъэкI шы Iэхъогъур езщэжьагъэр,\nТыгъэхьэжъоу зыгорэ чапэм щэкIуатэ –\nМэкIуатэ шы Iэхъогъур, уеджэ о угуIэу,\nУгуIэнба, шъузэщыщэу къэшъухьыгъ!\nУгу зыдихьыжьрэм фэдэу Iэхъогъур чапэм екIу,\nТэ кIорэ – шы лъэмакъэ дэгур уиджэуап…\n«ШъукIэдэIукI зэ, — оIо, — шылъэмакъэ къышъоIуа?\nШитIу къызэдачъэ, чIым теубгъуагъэу мэбыбых».\nМэбыбых мыхэр, чэщи яIэп, мафи яIэп,\nЯIэ закъор ягъогушъ, теушъокъуагъэх.\nЗэпачъэх, ау хэт къыпкIэхьащтыр апэ,\nЫпэ ишъырэр шы фыжьа, шы шIуцIа?\nШIуцIэр гукъанэм иш, фыжьыр – гушIуагъом,\nУгушIощта е гукъанэм уихьыщта, пшIэрэп.\nО пшIэрэр — яз текIощт, щэбзащэу къэбыбых,\n��эбыбых гъашIэм, къэзгъэуцунхэ щымыI.\n«Тхьапшрэ сыщыIэщт, — оупчIэ, — илъэса, мафа?\nСимафэ шы щIуцIэу, фыжьэу хэтыр сыд фэдиз?\nСыд фэдизрэ чъэщтых шы шIуцIи, шы фыжьи,\nШы фыжьа, шы шIуцIа апэ къыскIэхьащтыр?»\nДжаущтэу зэпачъэх Долэт имафэхэр, лъэкIуатэх,\nЛъэкIуатэ Iэхъогъур чапэм зэрекIурэм фэд.\nАу Долэт фэдэлIмэ онэгур зэ аубытымэ,\nКъэуубытыжьмэ улIышъ, урихьылIагъ…","id":"<urn:uuid:182e0e81-29b3-4305-8e85-b6317b9b8752>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2020\/11\/11\/%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B5%D0%BA%D1%8A%D0%BE-%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B0%D1%80\/","date":"2021-02-28T07:35:03Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178360293.33\/warc\/CC-MAIN-20210228054509-20210228084509-00198.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9615647197,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9615647196769714, \"kbd_Cyrl_score\": 0.03802315145730972}","num_words":3507,"character_repetition_ratio":0.029,"word_repetition_ratio":0.226,"special_characters_ratio":0.177,"stopwords_ratio":0.033,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.968,"perplexity_score":2120.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Diasporanın değerli yazarı Yenemıko Mevlüt Atalay dizelerinde Adıge halkının tarihi yolculuğunu ve duygularını anlatıyor.\n-\nDiasporanın değerli yazarı Yenemıko Mevlüt Atalay dizelerinde Adıge halkının tarihi yolculuğunu ve duygularını anlatıyor.\nI\n«Къушъхьэр уадэжь къэмыкIомэ,\nо къушъхьам дэжь кIо».\nРуми М. Дж.1\nМы Ор\nСитхьамыгьэпцI\nCепцIыжъымэ сигущыIа!\nОры\nЗигугъу ашIэу\nСлъэгъунэу\nСызкIэхъопсыщтыгъэр\nОры\nЗыпашхьэ сисэу\nСIэхэр дэзгьэчъаи сызэлъэIугъэр, Оры сыгу илъыр,\nОры сынэмэ акIэмыкIрэр,\nОры\nСипкIыхьапIэ\nШIулъэгьур.\nСызыпIопльэм\nКъызгурыIуагь, слъы хэтэу\nИлъэс мин хъугьэу\nКъыздесхьакIырэ\nШIульэгьур къыздикIыгъэр.\nСызыпIоплъэм,\nЯжьэ тыришIыхьажьыгъэу\nСыгу илъыгьэ\nЧъыгэе жъокур\nКъэущыжьыгъ.\nЗэ шъхьа,\nСыогуцафэщтыгъэ сыпщыгъупшагъэу.\nЗэ шъхьа,\nПцIэ пхъожьыгъэу,\nУсымышIэжьын фэшIкIэ, Хымэмэ зяптыжьыгъэу\nСегупшысэщтыгъэ.\nОшIэжьа,\nТызызэпэIоом?\nА мафэм\nСэ икIэрыкIэу сыкъэхъужьыгъ.\nО ЗыпфэмыIажэу,\nНэмыз-Iумызэу\nТIэкIуи укъысщыукIытэ фэдэу\nУнэмэ къакIихырэ гушIопсыр слъэгъугъэ.\nЗыхэсшIагь пкIышъо къызэрэтхыищтыгьэр.\nЗэ шъхъа,\nМоу зыбгъукIэ зыбгъази,\nУакIыб къысфэмгъэзапэу\nЩыгъыжъыем фэдэу унэпсхэр къыкIэтэкъугъ.\nЕтIанэ,\nЛъэгъуныгъэ иным а ифэмэ-бжьымэ къэбгъэлъэгъуагъ:\nЗыкъысфэбгъэгусагъ...\nДжащыгьум\nСэри\nСынэпсхэр\nСфэубытыжьыгъэп.\nКъыбгурыIуагъа егъашIэрэ лъэгъуныгьэу къыпфысиIэр зыфэдэр?\nУкIэгъожьыгьа, – оIуи?\n-Хьау, хьау,\nАщ фэдэ гукъао сиIэп.\nII\n«Сэ о узыслъэгьукIэ уимашIо сыкъесты\nУсымылъэгьумэ сызэгоуты»\nКъушъхьэ Догъан иорэд щыщ.2\nО\nУщымыIагъэмэ\nСыщыIэшъущтыгьэп сэри.\nО\nУзэрэщыIэр ары\nСэ\nЩыIэныгъэр\nшIу сэзгъэльэгъурэр.\n- Тызэпэчыжьагь, пIуагъа , -\nМыщ фэдизрэ илъэсым?\nПшIэрэба,\nЗэщыгьо иным\nЛъэгьуныгъэ инхэр къелъфыри.\nО гуцафэ озгьэшIыгьэп нахь\nЧэщи, мафи,\nЗы\nНэ -\nГъэупIэпIэгъуи\nСыгу\nУизыгъэп.\nУгу икъытеуакIэ,\nУигьыбзэхэр,\nУмэ IашIу\nЖьыбгъэ чыIэтагъэм\nкьысфихьыщтыгьэ.\nМэзэгъо чэщым нахь тхъагьо сиIагьэп.\nА тызщызэIуплъэжьыщт пIалъэр ары гугъапIэу сиIагьэр.\nДжы\nМырары\nТызэIоплъэ мафэ къэсми.\nЗэфэтэIотэжьы илъэс минмэ кьыздахьыгьэ гопэгъур.\nДжыри тыгухэр\nтфы-зэ-Iу-мы-хы-шъу-гъэ-ми\nТызэщэгушIукIы.\n«Тызэсэжьыгъэп» сфэIошъунэп,\nШъхьа, илъэсхэр ищыкIагъ тигугъэхэр\nзэдэтпIун шъхьакIэ.\nУкIэгъожьыгъа, оIуи?\n-Хьау, хьау\nАщ фэдэ гукъао сиIэп.\nIII\n«Тэ, цIыф (Мухьамодэ) гъэшIэгьонэу тиIэхэр\nкъедгьэлъэгъун шъхьакIэ чэщым Месджиди хьарамэм къитщи,\nМесджиди аксам тщагьэ»\n(Исра сурэр, КъурIан)\nТыдэ сыщыI!?\nЛъэхъанэр, сыныбжь, дунаер сщыгъупшэжьыгъ.\n- СыщыIагъ шъуIуа зэгорэм? -\nЕгъашIэми сымылъэгъугъэу\nКъаIуатэуи зэхэсымыхыгьэу,\nЧIыпIэ гъэшIэгъонхэр къысагъэлъэгъугъ.\nА тхылъ лъапIэми арытэп слъэгъугъэхэр:\nХьа, тыгъэр щыкъохьажьы зыхъукIэ Мыекъуапэ,\nЗэшъхьа\nШъхьагощэ\nпсыхъо хъуатэм дэтэу,\nКуплъы, мор, гъожьы, шхъонтIашъохэмэ\nКъэшъо гъэшIэгъонхэр къыщашIыри ошъо чапэм...\nХьа, гъэтхэпэ нэкъыгъэмэ\nЯдэхагъэ кIэхъопсыхэу,\nКъапихырэ мэIашIум\nШъхьауназэ ышIыгъэхэу,\nЗы мэфэ закъоми\nгъашIэу\nяIэр,\nНахь дахэ умылъэхъужынэу\nУджы зэмылIэужыгъохэр къашIыри\nХьантIрэпIиймэ...\nУгу умиыежьэу,\nПIапихыгъэу дэхагъэм,\nУмышIэжьэу уздэщыIэр,\nУнэхэр плъызыжьыгъэу оплъэри...\nЗэшхьа, джа ошъо чапэм\nДжа, гъэтхэпэ мафэм сыхэтыгъ.\nСыщынэщтыгъэ тIэкIуи,\nТIэкIуи зысымышIэжьэу\nГушIуагьом сырихьыжьагъэу\nСыгу кIэзэзыщтыгъэ.\nИтIанэ,\nПхъэтэкъэжъмэ атесхэу\nЛIыжъ куп слъэгъугъэ чыжьэкIэ.\nШъхьэлъытэжьыгъэх,\nЯплъакIэ гушIопс къыкIихыщтыгъэ.\nИлъэс минмэ ащаушэтыгъэу\nШэны афэхъугъагъэ\nЦIыфыгъэ щыIэкIэ дахэр къахэщыщтыгъэ.\nУкIэмыупчIэжьми зэрэфилософхэр нэфагъэ.\nТхьамэтэ чIыпIэм щысыгъэм\n«УкъэкIошъущт» къыригъэкIэу\nЗэхэпшIыкI-зэхэмышIыкIэу\nЗыфаер ынэкIэ къызгуригъэIуагъ.\nСыбг зандэу,\nСшъхьэ зы тIэкIу афэсыуфи,\nА ежьмэ ахэлъ шъхьалъытэжьыр къэзгъэлъагъоурэ\n- Зы тIэкIуи сыукIытэурэ -\nТхьаматэм къыщезгъажьи,\nАнэмэ сакIэплъэурэ\nшIуфэс ясхыгъ.\nИтIанэ,\nлъэбэкъуищ сызэкIэкIуати,\nСIахэр зэтедзагъэу\nКъысаIощтым сежэу сыуцугъ.\nБэмэ къакIэупчIагъэх.\nЗагъорэ сыгу къыхэуIохэуи хъугъэ.\nКупым ыIорэ-\nЫшIэрэмэ гъунэ алъызыфэу\nЛIыжъымэ ягъунапкъэкIэ щысыгьэм,\n- Сэгугъэ джэгуакIор арыгъэ -\nГум итIысхьэу мэкъэ шъэбэ дахэкIэ\nГущыIэ дысхэр къысфидзэу фежьагъ:\n«- Бзэри, хабзэри\nА зыным къылъфыгъ.\nБзэм хабзэр eпly,\nхабзэм\nбзэр къегъэдахэ.\nДжаитIур ары тэ гугъуемылIыжьэу\nИлъэс минмэ адэдлэжьыгъэр.\nДжаитIур ары тэ тырыгушхоу\nЛъэпкъ нэшанэу къышъфэдгъэнагъэр.\nАры шъхьа,\nО\nБзэм\nЛъэхъу теплъхьагъ.\nУдихьыхыгь\nХымабзэм .\nЗыхэпшIэшъугъэп\nУбзэм\nХэлъ\nКупкIыр.\nКъыбгурыIуагъэп\nБзэм едэхашIэхэурэ зарапIурэр! –»\n-А ситхь!\nМыщ фэдизэу гъэшIуагъэу\nКъамыщышъо узэрашIышъущт бзэр\nКъэбгьэхъугъа уишIэныгъэ ушъхьамысэу? -\nГущыIэхэр щэ хъугъэу\nСыгу къыхахьэщтыгъэ,\nСшъхьэ зыдэсхьыщтыр сшIэжьыщтыгъэп.\nНэмыкIхэри къысиIощтыгьэх\nТхьамэтэ тIысыпIэм щысыгъэр къэмыгущыIэгъэмэ.\n- Руми М.Дж. Суфизмэм изы къутамэу Мевлеви, зыфаIорэр зэхищагъ. Коньям (Азие цIыкIум) щыпсэугъ.\n- Урысыбзэм хэт «кручина, тоска, страстное желание, стремление» гущыIэмэ къарыкIырэр ары.\nСэ силэгъухэу, щыIэныгьэм зэрипсыхьагъэхэр, зэхэшIыкI ин, гулъытэшхо зэрахэлъыр къахэщыщтыгъэ, нэбгыритIу къызгоуцуи къушъхьэ лъагэ горэмсыдащэягъ. Сагьэлъэгъумэ якIасэм ыцIэ къызаIокIэ, а зыцIэ къаIуагьэр сынэкIукъыкIэуцощтыгъэ. Нэхьапэу къуаджэхэр, къалэхэр къысагъэкIухьагь. Сыздащэгьэ чIыпIэм зы нэ гъэупIэпIэгъу нахьыбэу сыщымыIэщтыгъэми, слъэгьун, къызгурыIон фаехэр слъэгъущтыгъэ, къызгурыIощтыгъэ. Iушыгъэх цIыфыхэр. Сыдрэ Iофыгьо къырахьыжьагъэми зэупчIыжьыщтыгъэх, зэдэIэпыIэжьыщтыгъэх. Зэшхъогъожьыщтыгьэхэп.\nЯурамхэри, ящыгьынхэри, яунэхэри къэбзагьэ.\nМыр о уикъуадж, хымэм щыпсэущтыгъэми, а «хэкукIэ» узаджэрэм къыздырахыгъэгъэ щыIэкIэ-псэукIэр мыщ щагьэпсыгь, - аIуи зы къуаджэ горэм сыдащагь. Едыдж Азизэ къыспэгьокIыгь. ТикIэлэгьум, а зытамэхэр къыттезыубгъоу тигупшысэмэ къотэгьушхоу яIэгьэ лIы Iушым IаплIэ къысищэкIыгъ.\nУнабэмэ сарыхьагь. ЧыжьэкIэ къэлъэгъорэ зы тIысыпIэ горэм Iэ фэсшIи, «мыри къуаджа?» - сIуагъэ. А къуаджэм игьэпсыкIэ, унэмэ яшIыкIэ сыгу къыгъэузыгъагъ. ЧIым къыхэщ-къыхэмыщэу етIэ унэжъ цIыкIугъэх слъэгъухэрэр. ГъэшIэгъоныр, унэкIыб дэпкъхэр етIэ фыжькIэ гъэлэгьагьэ. Унэмэ сарыхьагь. Ахэри къэбзагьэх, нэхьапэу слъэгъугъэ унэ зэгъэфакIэр яIагъ. СыгушIожьыгь. СыкъахьакIагъ. ЕгьашIэми сымылъэгьугъэу, ыцIэ зэхэсымыхыгьэу шхын гъэшIэгъонхэр Iанэ лъэкъуищым къытырагъэуцощтыгъэх. Мыщ фэдиз шхыныр сыдигьо ашIыгъ, сыкъызэрэкIощтыр ашIэщтыгъа?, - сIуагъэ сыгукIэ. Къызгос лIым, Iанэм тет шхынмэ ащыщ горэ сигьэшхы шIоигъоу сапашъхьэ къырегьэуцо фэдэу зишIи, къысэIушъэшъагъ:\n- Тэ, хьакIэр зы унагьом ихьакIэу тлъытэрэп, ыIуагь.\nУнэм, «мыр сынэ къыкIэо», озгъэIошъущт илыягьэу зы хьап-щып иплъэгьощтыгьэп. Дахэу зэгьэзэфэгьагьэ. Бзылъфыгъэхэр гушIубзыугъэх. Ашъхьэ лъытэныгъэу фыряIэр, яIокIэ-шIыкIэмэ къащылъагъощтыгъэ.\nЗы купышхо горэм сыхащагь. Тхылъхэр аIыгъыгъ ахэмэ. Зы Iофыгьо горэм рыгущыIэщтыгъэх. Зэдэожьыщтыгъэх шъхьа, зэфэгубжыжьыщтыгъэхэп. «Сэ ащ еплъыкIэу фысиIэр...» ыIоти къыригъажьэщтыгьэ къэгущыIэрэм. А зы Iофыгъом еплъыкIэ зэфэшъхьафхэр зэриIэщтыр, ыкIи зэриIэн фаер къагурыIощтыгъэ. ЛъэгапIэм зы бзылъфыгъэ горэ къыдэкIоягь. «Мыхэр шIэныгъэлэжьых. Тэ тиIэгъэ дунэе еплъыкIэм ыцыпэ къаубытыгъэу ичIыпIэ рагъэуцожьы», - къысиIуагъ сигъусэ.\nНэмыкIхэри а лъэгапIэм къыдэкIуаехи къэгущыIагьэх, аIохэрэр къызгурымыIоу. ЗэIукIэм хэтмэ азыныкъом, «мыщ къыIуагъэхэр», аIоти агъэшIагъощтыгъэ. Ыныкъоми, ахэмэ къаIорэр зэхашIыкIыми, бзэу аIулъым ыгъэразэщтыгьэхэп. «Мыхэр лъэпкъым ыцIэкIэ къэгущыIэх шъхьа, хьаолый, къаIорэр лъэпкъым ылъ хахьэрэп», - къысиIуагь сигьусэ.\nГъэхъунэ шхъонтIэ дахэ горэм тызехьэм цIыфыбэ итыу слъэгъугъэ. Чэпашъом щысыр щысэу, щытыр щытэу зы куп тетыгь. ТхакIохэр арыгъэ мыхэр. ДжэгуакIохэр апэкIэ щысыгъэх. Сызахэплъэм, ауж дэдэрэ джэгуакIоу щыIагъэр, Мацыу Лъащэр, къэсшIэжьыгъ. (Джыри шъо шъушIэрэп ар, щыIагъэми щымыIагъэми. Сэ сэшIэ). Купым пэблэгъэ-пэмыблагъэу щысыгъэмэ Хъанджэрые ахэсыгь. Нэшхъэигъ Хъанджэрые. ТхакIохэр, усакIохэр ятхылъмэ къяджэхэ зыхъукIэ, наекIэ ежь ытхыгъэмэ яплъыжьыщтыгъэ. ШэуджэнцIыкIу Али, «Къамботрэ Лацэрэ» къеджагъ. КIэрэщэ Тембот, Теуцожь Цыгъу, Кэстанэ Дмитрий зэгосыгьэх. Гуфаплъэу сызахэплъэм, КIышъэкъо Алим, Теунэ Хьачим, Нало Ахъмэтхъан, Шортэн Аскэрби, Тхьагьэзит Зубер, Бицу Анатол, Елгъар Чащиф, IутIыжь Борис, нэмыкIхэри зэхэтхэу слъэгъугъэ. ЗыбгъукIэри МэщбэшIэ Исхьакъ, Къуекъо Налбый, Кощбэе Пщымаф, Пэнэшъу Сэфэр, Цуекъо Юныс, ХьадэгъэлIэ Аскэр, Шхьэлэхъо Абу, Емыж МулиIат, Хъунэго Саид щызэхэтыгъэх. ХьадэгъэлIэ Аскэр гушIожьыщтыгъэ пстэуми тырыгушхоу Iофышхо зыдишIэгъэ нарт томиблымэ яплъы зыхъукIэ.\nНэкIу ихыгъэ, гу хьалэл лIышхо горэ щытмэ аIуплъыхьэу, ащыгушIукIэу слъэгъугъэ. СекIуалIи, «Тхьам шIукIэ укъытхегъахь, Яшар Кемал!» - сIуагъэ. «Сыдигъуа сэ шъо шъуспэчыжьэу сызыщытыгъэр? Стхыгъэ роман пстэуми шъо шъуахэтба? Шъуимифологие, шъуиорэдыжъхэр, шъуицIыфыгъэ шIыкIэ сыкIэхъопсэурэ къэсхьыгъ. Шъо шIу шъулъэгъурэр, гукIэ-псэкIэ шIу шъолъэгъу. Пыир, пыи пэтми хъор-шэрыгъэ дызешъухьэрэп. КъызгурымыIоу шъухэлъ шэныр ошIа? ЛIыхъужъкIэ шъузаджэхэрэр шъыпкъэ дэдэу лIыхъужъых. Шъхьа, ахэмэ зы пIалъэ къякIу, бадзэм, къамзэгум, бжьэм щэщынэх. ОшIэжьа, нартмэ анахь лIы бэлахьэу, Емынэжъ ытыгъугъэ чылапхъэр къэзыхьыжьыгъэу, иныжъмэ атыгъугъэ машIор къатезыхыжьышъун фэдизэу щынэ зымышIэрэ нарт Саусырыкъор, Хьарам Iуашъхьэ нарт Албэчыкъо Тотрэщ зыщыIокIэм ышъо пычъыжьыгъэу, ешхэ-ешъор щыгъупшэжьыгъэу унэм къызэрэчъэжьыгъагъэр? Зы лIыхъужъыр сыда ащ фэдизэу щынапхэ зыкIэхъушъурэр? Сэ, шъуилъэпкъ сыкъмылъфыгъэми, шъо сышъущыщ. ОшIэ о, а зыцIэ къасIо симыкIасэу Iум-пэм шъузышIыжьыгъэ шъуилъэпкъэгъухэр. Сэ ахэмэ сафэдэп». А купитIумэ азэфагу Тыгъужъ Къурмэнрэ, Нэхушъ Мухьамэдрэ итыгьэх. Купищми ныбжьыкIэу сэ сымышIэхэрэр зэрахэтым гу зылъысэтэм сыгушIуагь. КъафиIуатэщтыгъэхэр сшIэрэп, Пэнэшъу Сэфэр купыр игъэдэхьащхыщтыгъэ. Мы зэхэт тхэкIо купым пэмычыжьэ дэдэу, ынэмэ хъопсагъор къакIихэу Расул Гъамзати къэслъэгъугъ. Бэ къысагъэлъэгъугъэр, пстэури къэсIотэжьышъуна? Шхьа зыгорэм игугьу къэсымышIын слъэкIыщтэп: купым пэблэгъэ-пэмыблагъэу ПIэтIыощэ Феликс зэрэщытыр сыгу къеуагъ. ХьампIэIоу щысэу ыIыгъ чымкIэ сапэм зыгорэхэр ритхэщтыгъэ. Ащ ышIыгъэ сурэтхэр сыгу боу рихьыщтыгъэх. Тыдэ щыI шъуIуа джы?\nЕтIанэ зэлъэпкъэгъу зэфэшъхьафыхэр сагъэлъэгъугъ. «Тэ, мы одгъэлъэгъурэ цIыф лъэпкъ пстэури тызэщыщ. Тызэхахьэ, тызэхэкIыжьы. Олъэгъу, хэгъэгу зэфэшхьаф фэдэу тыщытми, тидунэееплъыкIэ, тигъэсакIэ а зы хабзэм къыхэкIыгь. Хьа, шъо хэбзашъхьэ шъоIори, тэри аш фэдэ хэбзашъхьэ тиI. Тихабзэмэ ащыщ горэм изэхъокIыгъо къызысыкIэ лIы Iушэу тиIэмэ зэфэс ашIызы хэбзашъхьэр агьэуцу. ЕтIанэ зэлъэпкъэгьухэр шъхьаф-шъхьафэу зэрэугъоижьых, зыщыпсэухэрэ чIыпIэм фэшъуашэу, а хэбзашъхьэм къыдиштэу, хэбзакIэхэр ашIы. Джары тэ мы плъэгъурэ щыIэкIэ дахэр къытэзытырэр». Къызызгъэзэжьыщт пIалъэр къызэблагъэм джыри зэ лIыжъмэ ��ахащэжьыгь. Джырэ нэсфэ къакIугъэ гъогур зырызэу къысфаIотагъ. Адыгэ-Урыс заом къызнэсыхэм, «Шъо, ащыгъум хъугьэ-шIагъэу щыIагъэхэм икIэрыкIэу шъуяплъыжьын фае… А заом хыягъэ, мысагъэ щызезыхьагъэхэр шIэжьын фае...» къысаIуагъ. Сэр-сэрэу «БлэкIыгъэ Iоф шъо зигугьу шъушIырэр, тэ тинеущ джы тызэгупшысэрэр», сIуагьэ. Шхьа, мы сигупшысэ зы къончагъэ горэ зэрэхэлъыр шIэхэу къызгурыIожьыгъ: КъытэхъулIэгъэ тхьамыкIагъом купкIэу иIэр, ащ телъхьэ фэхъугъэр нэхьапэу къыдгурыIон фаеба! КъыдгурыIон фаеба «дышъэм» кIэхъопсызэ зихэку зыщэжьыгъэхэмрэ, ыпсэ емыблэжьэу зихэку фэбэнагъэхэмрэ а зыцIэр, щытхъуцIэр, зэрафэтымыIон фаер. Зэо Iалым къыздихьыгъэ шIойхэр зэрэтымыукъэбзыжьыгъэр, ащ къытхилъхьэгъэ мыхъо-мышIагъэхэр лъэпкъ хабзэ фэдэу зэрэтшIошIырэр сыдигъо къыдгурыIощт? Тэрыба лыргъор тадэжькIэ къэзыдзыгьэ Щамилэ зыгъэлъапIэрэр, ащ ыцIэ зисабыймэ афэзыусырэр! Тэрыба бгъуитIум, - урысым, тыркум - адэлажьэурэ лыргьом зезгьэушъомбгъугъэ Мухьэмэд Аминэ къотэгъу фэхъурэ. Маим и 2I-м икъэ дэжь уцухэу нэкъагъэ тезылъхьарэр! «Лъэпкъым сэры Iашъхьэтетэу иIэн фаер» ыIоурэ ащ фэдизрэ илъэсым тыркум гъэрэу зязгъэIыгъыгъэр хэт? КъызгурэIо, титарихъ гъогу картэр тшъхьэ зэрицIэлыкIыжьыгъэр. Критикэр ары тигъогу картэ икIэрыкIэу зыпкъ изгъэуцожьыщтыр\nСыд Къушъхьэр? Тыдэ щыI? Слъэгъугъ шъуIуа а КъушъхьэкIэ заджэхэрэр? Къушъхьэр - егъэшIэрэ гупшыс... Нэрыгъ къытфэхъужьыгъэу, зэ мыхъуми тищыIэныгъэ кIэн фэмыхъоу, зыфэдэр е зыфэдагъэр тымышIэми тызашэрэ цIыфыгъэ щыIакI Къушъхьэр. ЛъэгапIэ къушъхьэр. ЩыIэныгъэм, гупшысэм, гугъэм, лъэгьуныгъэм, цIыфыгъэ, цIыфыгъэ щыIакI зыфатIорэм илъэгапI. Шъхьафитныгъ Къушхьэр. Сыд фэдэ гугъэнчъагъэм хэфагъэми, къытемынэжьыгъэми мы чIылъэм зы нэбгырэ закъо шIой-бжьэим химылъэсагъэу, шIункIым, къэрэбгъагъэм, жъалымагъэм ыгъэкIэзэзыми зимышIэжьэу, хьакIэ-къуакIэкIэ, хьацIы-уцIкIэ тызаджэрэмэ - ахэмэ анахь шъхьалъытэжь, гукIэгъу зыхэлъ, нэепсыягъэ зымышIэрэ псэ зыпыт щымыпсэуми мы чIылъэм – кIо аущтэу тIон, ахэмэ афэдэ хъужьыгъэми цIыфыр, чъые имыIэжьэу, ешхэ-ешъор щыгъупшэжьыгъэу, лIапIэм ифагъэми зэрэпшъыгъэм нахь хэмылъэу, а «шъхьафитныгъ» зыфиIорэ шъхьальытэжьныгъэ напэр нахь лъагэу зэриIатыщт гугьэр ыгъэкIодырэп. ЩыIэх ащ фэдэ цIыфым фэдэу цIыфыхэр. Ахэмэ заор, терроризмэр зыщыщыр ашIэрэп. Ахэмэ ягущыIалъэ итэп ащ фэдэ гущыIэхэр. (Зэгорэм щыIагъ шъуIуa а гупшысэ шIоймэ яшэрэ гущыIэхэр?) Ахэмэ сабыйхэр, ныохэр, лIыжъхэр агъэгуIэрэп. Ахэмэ зы хьалыгъу Iэдакъэ шъхьакIэ цIыфым ыкуцI рашъурэп. Ахэмэ егъашIэми цIыф аукIыгъэп, аукIышъущтэп. Ахэмэ гупчэм цIыфыр рагьэуцуи, ихъурэягъэкIэ «хабзэ» зыфаIогъэ щыIакIэр къырашIэкIыгь. КъагурэIо ахэмэ, цIыфыр щымыIагъэмэ, щыIакIэ зыфаIорэр зэрэщымыIэщтыр. ЩыIэх ащ фэдэ цIыфхэр. Мы чIылъэр къэзгъэдахэрэр, щыIакIэр хьылъэ зымышIырэр ахэр ары. Ахэр щымыIагъэмэ цIыфым ыгукIэ, ыпсэкIэ зыхишIэшъуныгьа мы чIылъэм идэхагъэ? Ахэр щымыIагъэмэ ыгу къыдиштэу д��хьащхышъуныгъа цIыфыр? Ахэр щымыIагъэмэ гъырэ сабыим ынэпс фэзылъэкIышъун, зыныбэ нэкIыр зыгъэшхэшъун, ахъые икIыгъэм зезгъэшIыжьышъун, зыгу рахыгъэу кIэзэзырэм гу къызпезгъэшIыхьажьышъун, ышIэрэр ымышIэжьэу, жъалымагъэм ышъхьа ыгъэунэзэжьыгъэу къэкIы-ныкIымэ, хьацIы-уцIымэ, хьакIэ-къуакIэмэ зиягъэ язгъэкIырэмэ «уцу» языIошъун бгъотыжьыныгъа?. Хэт щыщи орэхъу, сыд фэдэ IэнатIэ иIэми ерэI, цIыфым зиягъэ езгъэкIырэмэ ащымыщынэхэу цIыфыгъэнчъагъэ зезыхьэрэмэ апэуцужьых ахэр. ЩыIэх джыри ащ фэдэ цIыфхэр. ЩыIакIэм игъунапкъэ тынэсыгъэп джыри. Тыухыгъэп цIыфым фэдэу узэрэщыIэшъущт гугьапIэр. ЩыIэх, щыIэщтых цIыфыр щэIэфэ.\nО, Къушъхь! Сэ цIыфы сызышIыгъэр оры. Ау къодыеу къасIорэп цIыфы гущыIэр. А гущыIэр о къызэрэсэптыгъэм хэлъ гугъапIэр, сызэрэппIугъэм хэлъ\nзэфагьэр, хьалэлыгъэр, гукIэгъур, нэепсыягъэм сыпэчыжъэу, зыздэплъыхыжьыныр нэрыгъ къысфэхъугъэу, шъхьалъытэныгъэм сыфэерышэу, цIыкIу-ины, дахэ-Iae, бай-тхьамыкI зэхэдз симыIэу шхьэкIафэ афэсшIэу зесэхьэ.\nО, Къушъхь! Сэ зэгорэм сыхэукъогъагъ: Хьа, о сыппIу зэхъум къысхэплъхьэгъагъи, къысэптыгъагъи «хабзэ» зыфэпIогъагъэр... Хьа, сянэ ибыдзыщэ хэтэу, мы дунаем нахь гъэшIэгьон, нахь дахэ, нахь шъабэ темытэу гум илъыр къизыIотыкIышъурэ а бзэр кушъэ орэдхэмкIэ сыгу къипльхьэгъагъи... Хьа, къысэпIогъагъи «мы бзэр умылэжьымэ, мы къостыгъэ хабзэм хэлъ купкIэр къыбгурыIощтэп», пIуи... Сэ ахэмэ ялъэгапIэ къызгурымыIоу, сакIырыплъызэ хымэ щыIакIэмэ Iум-пэм усшIыгъагъ. Джы къызгурэIо о сызфапщэщтыгъэ щыIакIэм идэхагъэ. Джы сызахаплъэкIэ цIыфымэ, мы чIылъэм техъухьэрэ мыхъо-мышIэхэр къызхэкIырэм, къэзылъфырэм гу зылъыстэкIэ о къысэптыгъэгьэ а «хабзэм» илъэгагъи, а «бзэм» купкIэу иIэм икуугъи къызгурэIо. О, Къушъхь, кысфэгъэгъу! Къысфэбгъэгъушъуна?\nО зы шIыкIэ гъэшIэгъон хэлъэу тыкъэбгъэшIыгъ. О, Къушъхь! Губзыгъагъэм, IэпэIасагъэм, шэнышIуагъэм, дэхагъэм тыкъябгъэлъфыгъ. Тыкъэзылъфыгьэм СэтэнаекIэ уеджагъ. Къытхэплъхьагьэ Iэмэ-псымэмэ языр е фыкъуагъэмэ, е хэзыгъэмэ щыIакIэр зэрэщытэу зэхэкъутэжьы. Шъхьае, етIани тэбгъэшIагъэ лIэшIэгъумэ а Iэмэ-псымэхэр зэрагъэфыкъорэр, мылэжьэжьырэм зэблэхъукIэ хабзэу иIэщтыр.\nСэтэнаер лIапIэ зефэм агъэежьынэу къэгъагъэмэ орэдхэр къаIоу фежьагъэх, Сэтэнае зэхихэу, Ащ фэдэ гулъытэ, ащ фэдэ гукъао яIэжьэп ти Сэтэнаемэ.\nХьау, гугъапIэ зэрэсимыIэжьым фэшIыкIэ сытхьаусыхэу къызшIомыгъэшI. СиI джыри сызлъыплъэхэрэр. СиI джыри сырыгъозэнэу о къысэптыгъэр. СэшIэжьы, Нэсрэн ЖакIэр къушъхьэм зырапхым къызэрэупчIэщтыгъэр: «Бзылъфыгъэхэр хъошъэным ехьэха, былымхэр къэлъфэха джыри? Уцыхэр къэкIыха, ощх къещха?» ЫшIэщтыгъэ ащ щыIакIэм хабзэу фэбгъэуцугъэр зэщымыкъуагъэмэ зымафэ горэм зыхэт гъэрыпIэм къызэрикIыжьыщтыэр. Орыба, «сыдрэ пкъыгьо орэхъу фаеми кIодырэп. Къэхъух, мэлIэжьых, етIанэ икIэрыкIэу къэхъужьых», зыIуагьэр? Джа «къэхъужьыщтхэр» ары сигугьапIэр. Сыгу къемыон ылъэкIына, а тыздэпщэегъэгьэ лъэгапIэм сыкъызеплъыхыкIэ слъэгъухэрэр! Сыгу къео, шъхьае сыгу кIодырэп.\nШоджэн, кьэрдэн, ефэндымэ сакIыгьоу\nЗэхэдз афысимыIэу шIошъхъуныгъэу щыIэмэ\nБэрэ сылъыхъугь зэфагъэм.\nШъхьае, а лIыжъмэ сызахахьэм\nСиты зэхъум ахэмэ апашхьэ\nСызнэсыгъэ лъэгапIэм\nСынэсышъугъэп егъашIэм.\nТыдэ ущыI о, къушъхь!\nСыпфэзэщыгъапи!..\n- Джыдэд, джыдэд.\nIV\n«ПцIашхъом иунэ псынжъ риупцIыурэ ешIы».\nТырку гущыIэжъ.\nБлэкIыгъэ лIэшIэгъумэ\nЯтарихъ зытхыжьыщт\nСилъэпкъэгъу ныбжьыкIэхэр,\nШъукъэшэс!\nIалъмэкъхэр пшысэхэмкIэ къэшъуушъ,\nГъогу гъомылэ тфэхъущт.\nРучкэхэр, тетрадхэр зыщышъумгъэгъупш.\nСыфаеп гъусэ къысфэхъунэу Iашэ зыIыгъхэр,\nШъо шIэныгъэу шъуиIэм тыкъиухъумэщт...\nА нахьапэкIэ тиIэгъэ зекIо хэбзэжъым фэдэу,\nШъхьа, тилIэшIэгъу къыдиштэу\nТежьэщт зекIо.\nТызэлъэпаорэ мыжъом къедгъэIотэщт пылъ хъишъэр,\nМэз цунэхэр къытэжэ гущыIэгъу къытфэхъунэу.\nКъысфаIопщыжьыгъ тикъушъхьэмэ,\nНепэ нэсфэ агъэбылъыгъэ тарихъыр къытатыжьыщт.\nТахэхьащт лъэпкъ зэфэшъхьафмэ,\nШъумбэлэрэгъ,\nХэт, сыд къышъуиIоми.\nТэ хэтщыгъэ гъогур нафэ,\nНыбжьыкIэ гущтэбгъагъэм зешъумыгъэлъахъ.\nСэтэнэе гуащэм къытфигъэтхъыгъ тигъогу картэр,\nКIуачIэ къытхилъхьащт\nЛъэпшъ\nКъытфыщинэгъэ\nГургъуазэм.\nШъукIырыплъырэба ЛэупакIэм?\nЖъыу! НыбжьыкIэхэр.\nМифологиякIэхэр затхырэ лъэхъан джы,\nИкъущт непэ нэсфэ тызхэтыгъэ пкIыхьапIэр.\n-КъэкIощтха?, оIуи?..\n-ИщыкIагъэп узэплъэкIыжьынэу,\nКъэкIощтых, къэкIощтых...\nV\nКъушъхьэхэр сипкIыхьагъу:\nСынапIэ зэрэзэтеслъхьэу\nчэщ къэсми\nКъушъхьэхэр къысэджэ.\nСыкъекIы унэм\nгузэжъогъум\nсыхэтэу.\nАнэмэ гушIопсыр къакIихэу\nКъушъхьэхэр Iутых сиунапчъэ.\nСIэ аубыты\nСыздыращажьэ.\nКъысфаIуатэ ягугъэ-гупшысэхэр.\nКъушъхьэхэр сипкIыхьагъу.\nКъушъхьэ!\nО сыд пшIэрэ\nКъызитIысхьэкIэ\nУгу\nУзфэзэщырэр?\nГушыIэм фэшIкIэ\nМоу ппэ\nкъыпиуты\nхъумэ,\nКъыпиIонтIыкIымэ угу,\nУнэпс къыригъэблымэ\nЛъэгъуныгъэм,\nУкъызэхимышIыкIымэ\nПсэм нахьи нахь лъапIэу плъытэрэм?\nКъысаIу, къушъхьэ.\nКъысаIу!..\nКъушъхьэхэр сипкIыхьагъу...\n-УкIэгъожьыгъа, оIуи?\n-Хьау, хьау,\nСиIэп ащ фэдэ гукъао.\nVI\n«МыхъокIэ къаохэрэр арэп сыл зыгьэузыгъэр,\nКъэгъагъэ къыслъызыдзыгъэр ары».\nХьаладжы М. Суфи.\nКъушъхьэр,\nДжэудэт Сахьид,1 Надя,\nСипкIыхьапIэмэ ахэкIырэп.\nДжэудэт Сахьидэ лIыжъ жэкIэф,\nЫнэ шIуцIэхэр къелыдыкIы,\nГубзыгь:\n«Сыда Толстоир пегъэмбар зыкIэмыхъушъущтыр?»\nЫIошъун фэдизэу ицыхьэ телъ шIэныгъэу иIэм...\nСабыймэ адэджэгушъу.\nДжэудэт Сахьиди\nкъушъхьэ гупшысэ иI.\nАдэ, джары, Охътэ Александр.\nНадя Мыекъуапэ щэпсэу\nЫнэмэ гушIопсыр къакIехы.\nДахэ,\nМэлажьэ, мэшхэжьы.\nНадя игупшысэр шъофыхэр ары.\nШъофхэми къушъхьэ гупшысэ яI.\nАдэ, джары, Охътэ Александр.\nКъушъхьэр\nЗы тIэкIу Джэудэт Сахьид,\nЗы тIэкIуи Надя,\nНахьыбахэу шъхьафитныгъ...\nЫшъхьэ афиуфагъэп лIэшIэгъумэ.\nПытэ,\nКъыуиIорэм нахьи нахьыбэжь ыгъэбылъырэр.\nШъхьае сэ къызгурэIо:\nХьа, тхьабэ яIагъ,\nХьа, пкъышъолы дэхагъэх,\nХэт къаритыгъ хэбзэ гоузыр?\nОри къыуиIощт къушъхьэм\nУдэгущыIэшъумэ...\nАдэ, джары, Охътэ Але��сандр.\nСэ сымылъэгъугъэри,\nДжэудэт Сахьиди,\nСлъэгъугъэхэри шIу слъэгъугъэ.\n«ДжэгуакIо узэрэмыхъушъугьэм уфыкIэгъожьа?!.»\n-Ары, ары...\nАдэ, джары, Охътэ Александр.\nVII\n«Къамылыр зыкIэтхьаусыхэрэр\nкъамылалъэм къызэрэхаупкIыгъэр ары».\nРуми М. Дж.\nМакъэ ешакIо ГъучIэ Замудинэ...\nАу къодыеу макъэп ар зашэрэр.\nИтIысыпIэ къушхьэ сыджхэр ары,\n«Мыщ нахь щылъаг макъэхэр» elo.\nЗыкIэлъежьэкIэ макъэм\nХъуатэмэ адэтэу, шъофым итэу олъэгъу\nКъыубытырэр пщынэм релъхьэ,\nМэкъэ хъыбэйхэр етIупщыжьых.\nEпlyx макъэхэр къэмышIэжьынэу,\nЕтIанэ къетIупщызы къадэшъо.\nКъысиIуагъ анахь мэкъэ Iалым зыфыкIылъыхъурэр\nМакъэ ешакIо ГъукIэ Замудинэ.\nСэри сыкъигъэшъуагъ\nПшIогъэшIэгъоныгъа, оIуи?..\n-Ары, ары.\nVIII\nЛэупакIэр - къушъхьэ,\nКъушъхьэ ЛэупакIэр.\nО Лэу шащитыжъ2 пакIэ!\nIэ щыпфэурэ\nУедэхашIэуурэ къушъхьэ тхыцIэм\nУзфаер къызфеогъашIэ,\nАрыба?\nУдэIуашэу уахэт къушхьэмэ,\nСозэрэжъ икIэн\nЛъэпшъ тIэсхъапIэу иIагъэм улъэхъу.\nЛъыхъу, лъыхъу\nКъэбгъотыщт!\nЛэупакIэм къушъхьэр инэрыгъ\nКъушъхьами ЛэупакIэр.\nIX\nСэгъэшIагъо,\nМыкъушъхьами\nКъушъхьэу зызышIожъыхэрэр.\nСэгъэшIагъо,\nЗыхэтхэ лIэшIэгъум\nКъыхахыгъэ гууз цIыкIухэр\nКъушъхьэ гуузэу заралъытэшъурэр.\nАхэмэ, гупшысашъхьэу яIэр\nНэпэ закъор ары.\nЯтыгьуаси, янеущи щыIагъэп.\n\"КъэIо-нэIо лъэхъаныр блэкIыгъ\nа сынэ,\nГущыIакIэ зытшIыщт пIалъэ тит джы!\nТыгъуасэ тIогьагьэр тыгьуасэ фэшъошагъ,\nНепэ тIон фэе гущыIакIэм егупшыс джы\".\nПлъакIэ пшIэмэ, плъэгъушъущт зыхъокIыныгъэр\nГъатхэм къытфихьыгъэ мэ IэшIур нэмыкI джы.\nМафэ къэси къыкъокIэу къохьажьырэр a зы тыгъа?\nУизэфэдэмэ мэфэ пстэури щыIакIэм зихъожьына джы.\nКIэупчIэба къыбгурымыIорэм, цIыкIу уишIыщтэп ащ,\nХьа зябгъэумысэрэ гущыIэ Iалхэр пшIэу джы?\nСыкъушъхьэп сэ,\nСиI къушъхьэ гупшысэхэр.\nМы сызтет гъогум\n- Тыгъэм макIо ар -\nСыфыкIэгъожьыгъэп зэ закъуи,\nСызэрэтехьагъэм шъхьакIэ.\nОры гугъапIэу сиIэр\nСыкIэмгъэгъожь!..\n- Хъун, хъун.\nX\nУкъысэмыгыйба адэ Къушъхьэ,\n«Къыпфэзгьэнэгъэ кIэнхэр зепхьажьырэп» пloy\nСынэкIу зихъожьыгъ,\nСымакъэ зихъожьыгъ,\nЗихъожьыгь сиорэд, сикъашъо,\nСидунэееплъыкIэ зихъожьыгь.\nЗихъожьыгь сыгу\nСы-гy и-ха-бзэ зи-хъо-жьыгъ...\nУкъысэмыгыйба адэ къушъхьэ.\nXI\nЗэ закъо нахь мыхъуми шIу умылъэгъугъэмэ,\nЧэщы чъые уимыIэжьэу\nТутын бгъэстэу уIумысыгъэмэ шъхьангъупчъэм,\nШIулъэгъуныгьэ зэщыгъом уыгу къымыгъэузыгъэмэ,\nКъыримыгъэблыгъэмэ уынэпсхэр...\nУрамым щыплъэгъурэмэ уишIулъэгъу афэбгъадэу\n«Мырарыгъ» пloy укIэлъымычьагъэмэ,\nУблэмыкIыгъымэ иурам мафэм зыщэ-зыплIэ,\nИщагу дэлъ хьэм нахь дахэ щымыIахэу умышIошIыгъэмэ,\nТелефоныр къызтеокIэ умытхыигъэмэ...\nШIу плъэгъугъэп ащыгъум синыбджэгъу!\n«О, «шIу слъэгъугъэ» oloшъya Енэмыкъо!\nКъушъхьэ гупшыса шIулъэгьури?»\n- Ары, ары.\n- Джэвдэт Саит. Дин учон.\n- Шащитыжъ – «тхьагъэпцIыжъ» зыфиIу.\nYazan Yenemıko Mevlüt Atalay Seslendiren Yenemıko Mevlüt Atalay ve Vınerıko Ray","id":"<urn:uuid:3635ad4e-db26-4aa9-864c-9c13fc92ba8b>","dump":"CC-MAIN-2021-21","url":"https:\/\/diyane.kaffed.org\/yazi\/66-dag-dusunceleri","date":"2021-05-06T19:09:41Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-21\/segments\/1620243988759.29\/warc\/CC-MAIN-20210506175146-20210506205146-00363.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9877266288,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.987726628780365, \"kbd_Cyrl_score\": 0.012034437619149685}","num_words":6939,"character_repetition_ratio":0.025,"word_repetition_ratio":0.012,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.99,"perplexity_score":2425.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- ушъхьагъу\nотговорка, предлог, поводшыхьанымкIэ ар ушъхьагъу хъугъэ это было поводом для ссорыуфэмыемэ, ушъхьагъу закIэба посл. если не хочешь, всякий предлог хорош◊ ушъхьагъу шIын сослаться на кого-что-л.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nушъхьагъу — (ушъхьагъур) оправдание, причина Зыгорэ телъхьапIэ ышIыныр Ерыуаджэм ушъхьагъухэр ышIзэ лэжьагъэп … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ\nтелъхьапIэ — (телъхьапIэр, телъхьапIэхэр) 1. место для укладки Зыгорэ зыкIыIу щагъэIылърэр ары Тхылъ телъхьапI Тиз хъугъэ, телъхьапIэ иIэжьэп 2. отговорка Ушъхьагъу Ар телъхьапIэ ешIы нахь фаемэ а Iофыр зэшIуихын ылъэкIыщт … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ\nIэубытыпI — (IэубытыпIэр) 1. ручка Пчъэ IэубытыпIэм еIи, пчъэр къыIуихыгъ 2. отговорка Ушъхьагъу IэубытыпIэ ешIы … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ","id":"<urn:uuid:9a36d6e7-dd07-4239-a989-aed74c268f52>","dump":"CC-MAIN-2021-31","url":"https:\/\/ady_rus.academic.ru\/6363\/%D1%83%D1%88%D1%8A%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%83","date":"2021-07-31T16:01:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-31\/segments\/1627046154089.68\/warc\/CC-MAIN-20210731141123-20210731171123-00293.warc.gz","language":"ady","language_score":0.4809845388,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.48098453879356384, \"kbd_Cyrl_score\": 0.47324785590171814, \"abq_Cyrl_score\": 0.013149754144251347}","num_words":266,"character_repetition_ratio":0.11,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.187,"stopwords_ratio":0.015,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.642,"perplexity_score":4684.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"|сэ санахь дах||тэ танахь дах|\n|о уанахь дах||шъо шъуанахь дах|\n|ар анахь дах||ахэр анахь дахэх|\nСэ санахь дах\nМэзым хэс хьэкӀэ-къуакӀэхэр зэрэугъоигъэх (собрались). Аслъаным ыӀуагъ:\n— Нахь Ӏушыхэр джабгъумкӀэ шъукъэуцу, нахь дахэхэр сэмэгумкӀэ шъукъэуцу.\n— Сэ санахь дах ыкӀи санахь Ӏуш. Сыдэущтэу джабгъумкӀи сэмэгумкӀи сыуцущта!? — ыгъэшӀэгъуагъ (удивилась) мамунэм.\nНэфсэт: Сэри сигуапэ нэӀуасэ тызэфэхъумэ. Сэ\nНазрэт: Сэ илъэсипшӀ сыныбжь. ЯплӀэнэрэ классым сыщеджэ. Оры?\nНэфсэт: ... .\nНазрэт: Шъуикласс \"тфы\"-кӀэ еджэу нэбгырэ тхьапша исыр?\nНэфсэт: ... .\nНазрэт: Сэ Мыекъуапэ сыкъикӀыгъ. Тхьэмафэрэ нэнэжъ дэжь сыщыӀэщт.\nНэфсэт: Мыекъуапэ анахь къэлэ къабзэмэ ащыщ аӀуагъ. Ар шъыпкъа?\nНазрэт: Шъыпкъэ дэд. Тикъалэ 200Ӏ-рэ илъэсым къэбзэныгъэмкӀэ (по чистоте) ятӀонэрэ чӀыпӀэр Урысыем щиубытыгъ.\nНэфсэт: Ар гушӀуагъо. Назрэт, сянэ къысаджэ, сыкӀожьын фае. Пчыхьашъхьэ къыдэкӀ (выйди).\nНазрэт: Дэгъу. Пчыхьашъхьэ нэс!\nНэфсэт: Пчыхьашъхьэ нэс!\nХьалыгъу шъэбабз, джэнэ кӀэпс, шъэбабзэу мэгущыӀэ, плъыжьыбзэу ыгъэлагъ, цӀыкӀужъыеу къещхы, гъогу бгъузабз, цокъэ псынкӀабз, псынкӀабзэу мэгущыӀэ, унэ нэфынабз, къэб цӀыкӀужъый.\nМы гущыӀэмэ ащыщхэр гъэфедэзэ, гущыӀэухыгъитф зэхэгъэуцу. Составь пять предложений с любыми из этих слов.","id":"<urn:uuid:492e28dc-e943-419f-bb66-916c4fa43cc5>","dump":"CC-MAIN-2021-39","url":"http:\/\/dovlet.info\/language\/lessons\/24","date":"2021-09-18T07:32:22Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-39\/segments\/1631780056348.59\/warc\/CC-MAIN-20210918062845-20210918092845-00121.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8050801158,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8050801157951355, \"kbd_Cyrl_score\": 0.19295760989189148}","num_words":353,"character_repetition_ratio":0.065,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.201,"stopwords_ratio":0.014,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.869,"perplexity_score":9077.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"АР-м и ЛIышъхьэ интерактивнэ цифрэ технологиехэр зыщыгъэфедэгъэ спорт джэгупIэхэр республикэм зэрэщагъэпсыщтхэм фэгъэхьыгъэ зэхэсыгъор Мыекъуапэ игимназиеу N 22-м щызэрищагъ.\nIофтхьабзэм хэлэжьагъэх АР-м и Премьер-министрэ ипшъэрылъхэр зыгъэцакIэу КIэрэщэ Анзаур, Мыекъуапэ имэрэу Геннадий Митрофановыр, АР-м физическэ культурэмрэ спортымрэкIэ и Комитет итхьаматэу Дэгужъые Мурат.\nРеспубликэмкIэ апэрэ интеллектуальнэ спорт джэгупIэр Мыекъуапэ игимназиеу N 22-м пэблагъэу щагъэпсынэу рахъухьагъ. Ащ пае сомэ миллион 26-рэ къыхагъэкIыгъ.\nСпорткомитетым итхьаматэ къызэриIуагъэмкIэ, футбол, баскетбол, волейбол зыщешIэщт, къызыщачъыхьащт чIыпIэхэр ащ хэтыщтых, трибунэр, урамхэм атырагъэуцохэрэм афэдэ тренажерхэр, воркаутымкIэ оборудованиер дэтыщтых. Wi-Fi ащ щагъэфедэщт. QR-кодхэм яшIуагъэкIэ хэти видеоинструкциер къызфигъэфедэн, тренировкэ зэришIыщт унэе программэр къызIэкIигъэхьан ылъэкIыщт.\nАдыгеим и ЛIышъхьэ пшъэрылъ афишIыгъ ащ фэдэ спорт джэгупIэхэр агъэпсыхэ зыхъукIэ амал зэриIэкIэ чъыгхэмрэ куандэхэмрэ рамыупкIынхэу, Кощхьэблэ районымкIэ къуаджэу Блащэпсынэ игурыт еджапIэ ащ фэдэ джэгупIэ дэгъэуцогъэнымкIэ амалэу щыIэхэм ахэплъэнхэу, илъэсыкIэ еджэгъум ехъулIэу IофшIэнхэр аухынэу.\nКъумпIыл Мурат зэрэхигъэунэфыкIыгъэмкIэ, цIыфхэр жъугъэу зыпылъ спортым зегъэушъомбгъугъэныр Урысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиным къыгъэнэфэгъэ пшъэрылъхэм зэу ащыщ. Республикэм ипсэупIэ пэпчъ спорт псэуалъэхэр дэтынхэмкIэ ищыкIэгъэ амалхэр зэрахьэх. Не-\nпэ республикэм спорт псэолъэ 982-рэ иI, ахэм ащыщэу 590-р къуаджэхэм адэт.\n«Спорт инфраструктурэм зегъэушъомбгъугъэнымкIэ федеральнэ гупчэмрэ партиеу «Единэ Россиемрэ» амалэу къатыхэрэр зэкIэ къызфэдгъэфедэщтых. Ахэм зэу ащыщ интерактивнэ цифрэ технологиехэр зыщыгъэфедэгъэ спорт джэгупIэхэм яшIын тегъэпсыхьэгъэ федеральнэ проекты-\nкIэр. Адыгеим исхэр нахьыбэу спортым пыщэгъэнхэм ахэр фэIорышIэщтых», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.\nАР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу\nАР-м и ЛIышъхьэ интерактивнэ цифрэ технологиехэр зыщыгъэфедэгъэ спорт джэгупIэхэр республикэм зэрэщагъэпсыщтхэм фэгъэхьыгъэ зэхэсыгъор Мыекъуапэ игимназиеу N 22-м щызэрищагъ.","id":"<urn:uuid:93c75396-a144-4d67-bdb1-7aa115cc3666>","dump":"CC-MAIN-2022-21","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2022\/05\/13\/%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82-%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%B3%D1%83%D0%BFi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-%D0%B7%D1%8D%D1%80%D0%B0%D1%88i%D1%8B%D1%89%D1%82%D1%85%D1%8D%D0%BC-%D1%82%D0%B5%D0%B3%D1%83%D1%89%D1%8Bi\/","date":"2022-05-24T09:27:34Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2022-21\/segments\/1652662570051.62\/warc\/CC-MAIN-20220524075341-20220524105341-00544.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5351198316,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5351198315620422, \"kbd_Cyrl_score\": 0.46220797300338745}","num_words":589,"character_repetition_ratio":0.073,"word_repetition_ratio":0.145,"special_characters_ratio":0.138,"stopwords_ratio":0.022,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.544,"perplexity_score":3574.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Ипэрэ тхыныхэм апыдзагъэу Адыгабзэм и хымэ гуща1э фэдэу алъытэрэ гуща1э заулээ зэ къэтыуплъык1ун. Адыгабзэм щыщыми щымыщыми 1офэр зытетэр 1етимологием епхыгъэу къэдлэжьын. Мыщ ипэджый къэсытхыгъэ зэпыдзэгъэ гупшысэтх т1ури фэдэ гуща1эхэм япхыгъагъ. Джыри ахэмэ япыдзагъэм сапытхахьыт.\nГуща1эу тыкъызщынагъэм щегъэжьэжьыгъэу.\nкъат < kat: гуща1эм ыджырэ къэ1уак1эхэр бзэ зэфэшхьафым япхыгъэу зэхэсфынэр ары зиужъ ситэр.\nКат: (трыркубзэ): зэгучы1у зэтэлъым зэр. 1. Ти унэ т1орэ катым тет. 2. Щыгъынхэ кат катэу ыщахьыжьыгъ. 3. Джанэхэ кат кат зыщилъагъ.4. щаым щэщэгъор хидзагъ (катты).\nkat Ar ḳaṭˁ قَطْع [#ḳṭˁ faˁl msd.] kesme (пыупч1ын, бзэн), (mec.) nehir geçme, yol alma (псыхъо прык1ын, гъогу к1ун. < Ar ḳaṭaˁa قَطَعَ kesti (Пыупк1ыгъ).\nМыщ узэплъын фаер, Араб бзэк1э ыкъэ1уак1э тыркубзэм зэрэщхьащык1ырэ ары. Араб бзэк1э: къэт1эгъэ. Араб бзэм макъэ1ухэр к1эк1ы – к1ахы ы1оу зэтек1ы. Адыгабзэм ебгъапшъэмэ а макъэмрэ э макъэмрэ зэрэзэтек1ырэм фэдэу.\nАдыгабзэр пщтэмэ къэт1эгъэ ч1ыгу къэт1ыныр ары. Адэ ят1эр зэрэпыуупч1ытэри къэт1ынэр ары. Ят1эр зымлэжьырэ хьац1э-п1ац1ый, псэушхьый, бзыу лъэпкъый, уц1ый, чъыгый, ц1ыфый зый щы1эп.\nИлъэс пчъагъэхэу блэк1ырэм, гуща1эхэм ямахьани, якъэ1уак1и зэщхьащык1эу, мэхьанэм е зиубгъоу е хэзэу е зэблихъоу мэхъу. Илъэс бэ пчъагъэк1э узэк1э1эбэжьэу етимоложьием тетэу блэжьымэ, маханэхэ, макъэхэ, гуща1эхэ е зэфэдэн фаех е зэблэгъэн фаех едэ къи1уатэрэ зэшхьы хъун фаех. Фэшъхьафэуи гуща1эхэм я хъышъэхэрый е зэшъхьын е зэрэубытъын фаех.\nНэмыцэ бзэмк1э къэт1ын зэу хэтыхэр abschaben, ausheben, schaben, (абщабэн, аущэбэн, щэбэн) гуща1эхэр ары. Уегупщысэмэ ят1эр къэпт1ынымрэ бгъэщэбэнымрэ гуща1эхэр зэтек1ыми къа1уатэрэ а зы 1офыр, а зы хъуш1э (глогал), азы хъугъэ-ш1агъэр ары. Мырый зы лъэхъан бзэ зэфэшхьафыхэм зы лъапсэ задрыя1эу зэрэщытыъэм ишапхъэ. Мыр шхьафэу зы тема к1ахьэу щыт. Урылэжьэн фай.\nАраб бзэмк1э mураб зэра1орэ ят1эр ары. Т1ин зэра1орэрый пшъыжъ зэхэш1ахьыгъэ ары. Т1умый ялапсэ Т макъэр ары.\nТыркубзэмк1э ят1эм mопракъ иц1. Ащ илъапси Т макъ. Гуща1эр m1ып лъапсэр ыгъотэу сэлъытэ. Ыт1орэ пыч –ракъ гуща1эмый 1эпкъ-лъэпккыр аханэу хегъахъо.\nЦ1ыфым япэдэдэ пиупк1ыгъэри, ыбзыгъэри, анахь бээрэ илэжыгъэри ят1эр ары, ч1ыгор ары. Ч1ыгу лэжыр дунаер щэ1эфэ ыухытэп. Арышъ нэмык1shi лэжхэр ч1ыгу лэжыным ыужъ.\nАркеоложьием къызэригъэлъагорэмк1э ц1ыф ц1ык1ор япэрэ лъэхъанхэм ч1ы унэхэм ащыпсэугъэх. Анатолиер апэ дэдэ хэгъэгу ыш1ый 1ушъохэм къуджэхэр, къалэхэр, псэуп1эхэр щызгъэпсыгъэхэ Кафкасым къик1ый Анатолием къихьагъэ Хьатхэр ары. Аужъыпкъэу Невщехьир Къалэм къыщагъотыгъэ ч1ы ч1эгъ къалэм ыныбжы ылъэ минитфэу а1о. Ыхэк1э ыт сурэтхэм ар къагъэшъыпкъэ. Ащ ыпэк1ый къагъотыгъэ ч1ыч1эгъ къалэ зэфэшхьафхэрый щы1эх.\nМы къалэхэмэ яфэ1оагъэр, пщтэмэ, 1уашъхьэм ышъхьэк1э къыщежагэу рат1ыч1ым рат1ык1ыхэзэ къатий ехых. Ч1эч1ыжьып1эхэр зэпэшхьафэу ыхэ нысы ехых.\nТэ тигуща1э зэсыпхыжытэр мы лэжыныр ары. Къалэр (зигугъу сыш1ырэ унэп, къалэ) къатым ехы, къатым ехыхэзэ къэт1 къэт1 зэтетыным ащ къыщежьагъэу къат маталитэ псэук1эр бзэм яхахьэ. Апэ дэдэ къэяыугупшысыгъэ лъэпкъым ябзэ къыщежьэщ гуща1эм дык1ыгъоу псэук1э 1эмалэмый лъэп лъэпкъэу къик1ахьы мэхъу. Непэрэ текноложиа псэуалъэхэрый ары гъогоу я1эр. Сурэтхэр пштэмэ ыпэрит1ор къат къатэу зэрэщытэр нахт нафэ. Сык1уй зэрэслъэгъугъэм пае зыт1эк1у хэсэш1ык1ы. Шъорый шъук1онэу шъуфэсэщэи.\nк1элъык1о и1.\n1 http:\/\/tdk.gov.tr\/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.587bb889cd1d42.16907786\n2 http:\/\/www.nisanyansozluk.com\/?k=kat&x=16&y=12\n3 Адыгабзэк1э тхыгъэхэ сэ хэсытхахьыгъэх\n4 http:\/\/www.sozluk.net\/index.php?word=kaz%C4%B1mak\nУи Былым Умыш1эжьымэ Къыобгыжьы (3)\nИпэрэ тхыныхэм апыдзагъэу Адыгабзэм и хымэ гуща1э фэдэу алъытэрэ гуща1э заулээ зэ къэтыуплъык1ун. Адыгабзэм щыщыми щымыщыми 1офэр зытетэр 1етимологием епхыгъэу къэдлэжьын. Мыщ ипэджый къэсытхыгъэ зэпыдзэгъэ гупшысэтх т1ури фэдэ гуща1эхэм япхыгъагъ. Джыри ахэмэ япыдзагъэм сапытхахьыт.","id":"<urn:uuid:f96fd8b6-b14d-49c6-9096-85b662fea9f1>","dump":"CC-MAIN-2023-14","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2017\/02\/%D1%83%D0%B8-%D0%B1%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%BC-%D1%83%D0%BC%D1%8B%D1%881%D1%8D%D0%B6%D1%8C%D1%8B%D0%BC%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D0%BE%D0%B1%D0%B3%D1%8B%D0%B6%D1%8C%D1%8B-3\/","date":"2023-03-31T15:14:35Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-14\/segments\/1679296949644.27\/warc\/CC-MAIN-20230331144941-20230331174941-00458.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7869383693,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":3,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7869383692741394, \"kbd_Cyrl_score\": 0.21241651475429535}","num_words":1113,"character_repetition_ratio":0.035,"word_repetition_ratio":0.12,"special_characters_ratio":0.214,"stopwords_ratio":0.013,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.829,"perplexity_score":9156.2,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Тэрэзыр пlощтмэ, Урысыем ибзылъфыгъэр зэкlэ кlуачlэх, гу пытэх сlомэ сыхэукъоэнэп сшlошlы. Ащ ушъхьагъу бэхэр иlэх, ау сэ щысэ зытlукlэ кlэкlэу игугъ къэсшlын.\nКъэралыгъор гъэсэныгъэ реформым пасэу зэрэфэкlуагъэм, Бзылъфыгъэхэм ашъхьэ аlыгъыжьы-шъун, шъхьафитэу ягупшысэ къыраlотыкlын ылъэкlынэу ышlыгъэх. Мыщ дэжьым Урысыем ибзылъфыгъэхэм лъэшыгъэ, гу пытагъэкlэ щытхъур атефэ. Урысер политичечки бырсырыгъохэм ахэтэу гъэпсыъэ къэралыгьошху.\nУрыс пачьыхьагъур, Револуциям илъэхьанэ зэриутхыпкlыгъэр, Хэгъэгу зэошхор… Апкъ къикlэу яцlыфышъхьа пчьагъэ къызэреlыхыгъэм, хьулъфыгъэхэр хиушъхьафыкlыгъэх, еlорышlэ зыгъэшlожьхэу ыгъэнэlуагъэх, Ащ къыхэкlэу зэрэхэгъэгоу, Урысыем ибзылъфыгъэхэм хьылъэм инахьыбэр атегъэкlагъэ зэрэхъугъэ, щэч хэлъэп.\nУрысыем и Бзылъфыгъэр щыlэныгъэм илъэныкъо пстэум; медицинэм щыублагъэу културэм, спортым, унэ дэпкъхэр гъэлэным щыкlэжьыжьэу lофшlэным къащылъэгъугъэх, джыри ащ фэд…Сыд фэдэ чlыпlэ итми унагъо ашlэным, ны хьуным ыгъэцыхагъэхэп, Якlалэхэр къаlэтын, рагъэджэн, щыlэныгъэм хагъэуцоным пае зышъхьасыжьыгъэхэп…\nХэъэгушхор зэхэзый Перестрейкам ижьыхьарзэ хэгъощахьый иlэконмикэ зебэджым, кlочlаджэу алъытэхэрэ ибзылъфыгъэм чомоданкlэ къаlэтыжьыгъ зэмылэжьхэу, чlыгум аl�� хэлъэу ябынхэр агъэнэтlупцlагъэп, хым къытенагъэ къуахьым фэдэу зэхэскъыскъахьэу ежьагъэ Къэралыгъор, гъэсэныгъэу зэрагъэгъотыгъэм, яlакъыл рыгъуазэхэу, аlэ зэчlадзи зэшlуагъэуцожьыгъ.\nАдыгэ Республикэри Урысыем ичlыгу зэрэщыщым къыхэкlэу, лъэпкъхэр, цlыфхэр зэкlэрэплъых, зэфэдэу зэдыщыlэх. Тэ Адыгэ Хэкум тызэрисым пае, гъэзэтэу Жьынэпс къыгъахьыгъэ упчlищыр Адыгэ бзылъфыгъэхэм афэдгъэзагъ.\nЫпшъэкlэ щысэу къэсхьыгъэхэр, ушъхьагъхэр, шъыпкъэр къыдэплъытэм, Лъэпкъ шэн хабзэхэр ымыукъохэу, Бзылъфыгъэ кlуачlэу щытыныр къызэрэдэхъугъэр джэуапэу къатыгъэхэмкlэ тинэрылъэгъу хъугъэ. Бзылъфыгъэ кlуачlэм зэрепыльыхэрэр ахэм янэплъэгъукlэ тэри тлъэгъугъэ.\nМыхэм кьахэзгъэхьожьым сшlогъу, илъэс 30-хъугъэ хэкум зызщыпсэурэр, тибзылъфыгъэхэм щыlэныгъэм яlахь зэрахэлъым сарыгушхоу сакlэрыплъыгъ. Хэгъэгум ицlыфхэу бзылъфыгъэхэр щыlакlэм кlэгъокъон зэрэфэхъугъэхэр къаlотагъэхэм къахэсхыгъ, сигукъэкыжьхэм саригъозагъ.\nГъэзэтэу Жьынэпсым сызэриlофтагъэм пае Бзылъфыгъэ лъэш, бзылъфыгъэ кlучlэр-гу пытэр сыд? Зыфиlорэ упчьэм сиеплъыкlэ кlэкlэу ышъхьа къисхыгъ.\nЗэкlэхэри зэрэрзэфэмыдэм шъори шъущыгъуаз, Хъуни мыхъуни зыхэмыт лъпкъ дунаим тетэп, цlыфыр цlыфыба?\nМэфшIукъо Щенгюл, Мейкъуапэ къалэ, АР\n-Сятэжъ, бзылъфыгъэ кlуачэlу, гу пытэу, ипшъэрылъэу зэрихьарэр зэхишlыкlэу къыгъэлъэгъуа гъэм сэри десэъаштэ? Бзылъфыгъэм иакъылрэ, игулъытэрэ, идунэе еплъыкlэрэ игу пытагъэ ищхэпэсых?\n-Мыщ ехьылlагъэу сиукъэкlыжь горэм игугъу къэсшlы сшlигъу. Сянэ иныбжьыкlэгъум зэхихыгъагъэу тээ ины тызэхъум къытффиlотэжьыгъ.\nСятэжъ (Сянэ ятэ) Хьут Исхьакъ (илъэси 100 ыгъэшlагъ. Тхьам зыдэкlуаъэм щегъэлъапl) ихьакlэщ цlыф зэlукlапlэу, хьакlэкlуапlэу Джэджэхьаблэ дэтыгъ. Хьакlэщым щызэхэсхэм мыщ фэдэ гущыlэ къыщаlэтыгъ: Хэта гукlэ нахь пытэр? Хьулъфыгъэр ара, хьауми Бзылъфыгъэр ара? Арти, хьакlэщым исхэм ащыщ къыlуагъ, Олахьаа а упчьэр къызэитэджагъэри емыкlум, хьулъфыгъэр ары нахь, бзылъфыгъэм хэт сылlы ыlоу ыкlыбы дэуцон? Емыкlу джыри ар! Зы тlэкlу ащ къыгъэбырсырыхи зырэгущыlэхэ уж, Хьут Исхьакь тlэкlу lущхыпцlыкlи къыlуагъ:\n«Олахьаагу пытаъэкlэ бзылъфыгъэм утемыкlон! Хэт Янэ-Ятэхэузыпlугъэхэу, игупсэхэу зыщыщхэр, Дунаим къызтехьагъэм зыхэсхэу, ыгукlэ къыхихырэм, егъашlэм сыдэпсэущт, сыдыщыlэщт ыlоу кызэмыплъэкlыжьэу дежьэрэр? Ащ нахь гу пытэ зиlэ щыlа? Бзылъфыгъэр сэ сидунае еплъыкlэкlэ гу пытэ, шlошъхьуныъэ ин хэлъэу дунаим щыпсэун фае!\nМыхэр зэкlэ зэхэхьожьым, Бзылъфыгъэр кlуачlэ, гу пыттэ иl сэlо сэ….»\n«Адыгэхэм титарихь зэрэхэтымкlэ тибзылъфыгъэхэр акъылхэу, яупчэжьэъухэу (Нарт Эпосым хэт Сэтэнае-гуащэр, Тхьагъэлыдж яныу. Исп-гуащэр…), ау щырытхэу къызхамъэщхэу, хьулъфыгъэм шъхьакlэфэшхо фыряlэу, ыкlыбы дэтыгъэх! Уахьтэ къякlугъ дзэм пащи фэхъугъэх (Тыргъэтау). Непи тидунае зытетымкlэ бзылъфыгъэм тыкъэзыцуахьырэ къиныгъомэ ащиухъумэхэзэ исаабыйхэр ыпlуным гу пытаггъи лlыгъый хэлъын фаеу мэхъу. А ��экlэм анахь къиныжьыр уиблэнагъэ къызхэмгъэщэу уихьулъфыгъэ уапэ ибгъэтэуо шъабэу ыкlыб удэтыжьыныр, шъхьакlэфэшхо фэпшlэу уилъфыгъэмэ щысэ техыпlэу ябгъэлъэгъужьыныр ары!»\nСэрыкlэ бзылъфыгъэ эшыр, иакъылрэ ишэнрэ зэдезгъэштэн зылъэкlырэ ары. Иlушыгъэрэ ишlэныгъэрэ ыпэ итын фаеп.Бзылъфыгъэ кlуачlэм ащ фэдэу хэлъхэр зыхиушъэфэжьышъун, игъо къызысыкlэ къимыкlотэу къыгъэлъэгъошъун фае.\nСятэжъ зигу къышlыгъэ бзылъфыгъэм сыкlэрэплъы сlоми хъун. Бзылъфыгъэр цlыф лъэшэу къэхъугъ. Ищыlэныгъэ къыхафэрэ гъогу пэцанэхэм губзыгъагъэ, илъэшыгъэ иlэубытыпlэу арыкlоныр фызэшlокlы. Ицlыкlугъом зыщапlугъэ унагъом щигъотыгъэ шэн дахэм емыбгъукlоу иакъыл рэгъуазэ. Гъашlэм щэlэфэкlэ Ны lэнатlэу иlэр щыгъупшэрэп, егъэцакlэ. Сыд фэдэрэ къиныгъо ыпэ къифагъэми ащ ионтэгъугъэ ыъэцыхэрэп, иакъыл, игу пытагъэ къыфеъэпсынкlэ, ащ ежь фэдэ цlыфэу къыхэкlырэр щыlэныгъэм зэрэхигъэуцощтыр ныдэль зэхашlэр хэлъэу къэхъу. Непэ тэ тызщыпсэурэ чlыгум къытэшlэкlыгъэхэм ахэтых, бзылъфыгъэхэр щысэ техыпlэхэу укlытапхэу ау кlуачlэу, гу пыттэхэу, лъэшхэу, lофшlакlохэу. Ау, Адыгэ Бзылъфыгъэм лъэпкъ хабзэхэм тэ тлъэгъунэу тызфае блъылъфыгъэ лъэшхэр иушъэфын фае мэхъу.\nУджыхьу Мариет, AP\n-Сятэжъ, бзылъфыгъэ кlуачэlу, гу пытэу, ипшъэрылъэу зэрихьарэр зэхишlыкlэу къыгъэлъэгъуа гъэм сэри десэъаштэ? Бзылъфыгъэм иакъылрэ, игулъытэрэ, идунэе еплъыкlэрэ игу пытагъэ ищхэпэсых?\n-Упчьэу сэ къысэшъутыгъэмкlэ «Бзылъфыгъэ лъэш, кlуачlэ» зыфэпlощтхэр тэ Адыэхэм дэгъу е дэйи тlу къызэрэдгурэlорэр. Ау о укъызчlэупчьэрэр дэгъум ылъэныкъоджэ лъэшы кlуачlэ зыфатlорэр ары.\nБзылъфыгъэ кlуачlэр сэрыкlэ, бзылъфыгъэ lушыр ары. Бзылъфыгъэ гу пыттэ кlуачlэм, и акъыылрэ изэхашlэрэ зэищэчын фае. Ежь ышlэрэм тетэу хихырэ гъогум занкlэу рыкlощтэп, цlыфхэр, къешlэкlыгъэ цlыфхэр къызэрэщыгугъурэм елъытыгъэу зиъэпсын фае. Унаъо иlэм, ишъхьагъусэ аригъэлъытэн фэшl иакъыл ыъэlорышlэнэу щыт. Акъылыр бзылъфыгъэ кlуачlэм иlаш, ащ игъусэу гъэсэныгъэ зэриггъэгъотын, унагъом щызекlорэ хабзэ – бзыпхьэм задыригъэш тэн ыкlи ахэм уасэ афишlын, зыхэт цlыф жъугъэхэм яеплъыкlэхэм апхырыплъын. Бзылъфыгъэ лъэшыр къыгъэлъэгъощт. Бзылъфыгъэ лъэшым ыкlуачlэ къыгъэлъэгъощтэп. Зыщищыкlагъэ, игъо къызысыкlэ иlушыгъэ, унагъом щигъотыгъэ шъырытыъэр иlэубытыпlэхэу хьун фае. Зыпlэ зэрытэу изlекlукlэкlэ шъхьафит гуфитынхэм игупшысэхэрэ къыгъэлъэгъошъун фае.\nБзылъфыгъэр сыдэущтэу щытмэ ара кlучlэ зыхъурэр. Непэ тибзылъфыгъэхэм щэч хэмылъэу гъэсэныгъэ зэрагъъэгъотын фае, унагъом къыхалъхьагъэ зекlокlэ lокlэшlыкlэ дахэмрэ гъэсэныгъэу ыгъотыгъэмрэ зыдиlыгъ зыхъукlэ иlакъыл, гуфит шъхьафитэу игупшысэхэр тlубщыгъэу арыгъозэщт. Джащ дэжьым Бзылъфыгъэр кlуачlэ, лъэш.\nСэ ъуазэ сфэхъугъэр сян. Сызкlэрыплъыгъэри Сянэ ары. Сянэ сыфхихыгъэр сигъогу. Ащ ижьау сычlэты зэпыт. Кlэлэегъэджэ дэгъугъ. Аулъэмэ япхъу, Дэхъужъхэм янысагъ. Егъэджэн lэнатlэу зэрихьарэм ыуж ригъэуцуагъэп ишъхьагъусэ, ежь бгъодэтэу зэрищагъ, лъытэныгъэу фишlырэм къыщимгъэкlэу ишъхьагъусэ шъыпкъагъэ фириlагъ, щысэ зытепхын Ны, цlыфэу зыхэсхэм цахь зъыфашlырэ Адыгэ бзылъфыгъагъ. Сянэ илъэсыбэ хъугъэ къызытхэмытыжьыр, ау ащ къыщинагъэ лъэуж нэфынэр хэкlокlагъэп, непи ригъэджагъэхэр ащ рыгъуазэхэзэ ящыlэныгъэ хагъэуцо иушъыйхэр, сянэ аригъэшlагъэмкlэ цlыфышlу зэрэхъугъэхэм игугъу ашlы, ащымыгъупшэу осэ ин фашlэу агу къагъэкlыжьы.\nСэри Бзылъфыгъэ кlучlэ зыфаlроэрэ Сянэ фэсэгъадэ ыкlи Сянэ щысэ техыпlэу сиl.\nДэхъужъ Нуриет, AP\n-Цlыхубз къарууфlэр зыхуэдэр сыт уэркlэ? Цlыхубзым къару къезытыр сыт? Сытым щыгъуэ къарууфlэну ар? Уэ щапхъэу къэплъытэ цlыхубзым сыт и щытыкlэ?\n-ЦIыхубзыр езыр зыхуейм хуэдэу и щхьэ и унафэр ищIыфмэ, нэгъуэщIхэм къазэрыщыхъунум иримыгузавэу псэуфмэ, къару иIэу жысIэфынущ.\nЦIыхубзым къару кърет и унагъуэм, и бынхэм, и щIэныгъэм, и псэр дэзыхьэх псоми.\nЩапхъэ къысхуэхъу цIыхубз зыбжанэ щыIэщ: зым и хуитыныгъэм, адрейм и гъащIэм, нэгъуэщIым и щхьэр зэригъэлъапIэм сыдоплъей.\nКъып Юлие, КъБР\n-Цlыхубз къарууфlэр зыхуэдэр сыт уэркlэ? Цlыхубзым къару къезытыр сыт? Сытым щыгъуэ къарууфlэну ар? Уэ щапхъэу къэплъытэ цlыхубзым сыт и щытыкlэ?\n-Нобэ ди нэгу щlэкlым дыкъипсэлъыкlмэ, зэхэха щымыlэу, цlыхубзри цlыхухъури къарукlэ зэхуэдэн хуейщ. Цlыхубз куэдыр лэжьыгъэ lэнатlэ lутщ, абы къыдэкlуэу унагъуэм и къабзагъэмрэ шхын хуэмыныкъуэнымрэ я пщэ дэлъщ. Лъапсэ яухуэ, быныр ягъасэ, щхьэгъусэм и щlэгъэкъуэнщ, и чэнджэщэгъущ. Унагъуэ кlуэцlыр гъэтэрэзыным фlэкlа пщэрылъ щимыlар лъэхъэнэ блэкlахэм къыхэнэжащ. Къыхэбгъэщ хъунущ цlыхубзхэр езыхэри абы зэрыщlэбэнар, псори зэхуэдэн хуейуэ къалъытэу. Ауэ къыщlидза слъагъумкlэ сэ согупсыс цlыхубзыр унагъуэр зэрихьэу, быным и нэlэ темыкlыу и унэ исыжатэмэ, и щхьэми, лъэпкъми нэхъ яхуэщхьэпэну щытауэ. Щlэблэм я гъэсэныгъэр нэхъыфlынут, анэмрэ бынымрэ нэхъ зэгъунэгъунут, дзыхь яку илъынут, лъагъуныгъэр, хуабагъэр нэхъыбэнут.\nЦlыхубзым и пщэ дилъхьэжа псом пэлъэщын папщlэ, дауи, хуейщ гукъыдэжрэ узыншагъэрэ. Абыхэм я къикlыпlэр и унагъуэращ: бын къыхуэжыlэщlэ, фlыуэ къэзылъагъу, къыщысхь щхьэгъусэ. Лэжьапlэм пщlэ щиlэми, цlыхум ягъэлъапlэми фlы дыдэщ, ауэ ахэри къехъулlэнукъым и унагъуэр тэрэзу мыгъэпсамэ. Дэтхэнэ цlыхуми и къарум и къежьапlэ нэхъыщхьэр унагъуэращ, абы илъ зэгурыlуэныгъэр, гумащlагъэр, пэжыгъэрщ.\nЦlыхубзым и къарур и lущыгъэр, шыlэныгъэр, гуапагъэращ. Ахэр зыхэлъыращ сэркlи щапхъэр. Унагъуэ зэгурыlуэр нэхъыбэу къыщежьэр унэгуащэращ. Ар жыжьэ плъэуэ, унэм ис дэтхэнэри игъэlущыфу, мыхъуар къагуригъэlуэфу, бынымрэ адэмрэ яку пщlэ илъу игъэсэфу щытыпхъэщ. Абы щхьэкlэ езыр хабзэм тету, щlэныгъэ иlэу, зыхэпсэукl дунейм щызекlуэ зэхущытыкlэхэм, къыщыхъу-къыщыщlэхэм щыгъуазэу, зыгуэрхэр зэригъапщэу, зэпилъытэу лъабжьэфl иlэн хуейщ. Мис апхуэдэ цlыхубзхэм нэ лейкlэ соплъ, щапхъэ пщlы хъунуи къызолъытэ.\nХьэцlыкlу Рае, КъБР\n-Цlыхубз къарууфl��р зыхуэдэр сыт уэркlэ? Цlыхубзым къару къезытыр сыт? Сытым щыгъуэ къарууфlэну ар? Уэ щапхъэу къэплъытэ цlыхубзым сыт и щытыкlэ?\n-Къару зиIэ цIыхубзыр, акъыл зиIэ цIыхубзыращ. Сэ си еплъыкIэмкIэ, дэтхэнэ цIыхубзыри, анэри къарущ. Унагъуэ жьэгур зепхьэну, уи нэхъыжьхэр, уи бынхэм зыхуей хуэбгъэзэн щхьа къару ин ухуейщ.\nКъару къыпхэзылъхьэр гъащIэр аращ. ГъащIэр гуфIэгъуэу, гузэвэгъуэу, гугъуехьу зэхэлъщ. СэркIэ нэхъ гугъу сехьыху, нэхъ къару сохъу. Ауэ сыхуейтэкъым къару сиIэну, сыгъынанэу, зызгъафIэу сыпсэуамэ нэхь къэсщтэнут.\nДэтхэнэ цIыхубзми, гъэсэныгъэ, нэмыс бгъэдэлъын хуейщ. Нэхъыжьым пщIэ хуищIын хуейщ, нэхьыщIэр игъэсэфын хуейщ.\nЯгъэн Иннэ, КъБР","id":"<urn:uuid:5ea6b618-4b0e-453d-850a-68040da604f4>","dump":"CC-MAIN-2023-23","url":"https:\/\/jinepsgazetesi.com\/2022\/03\/%D1%85%D1%8D%D0%BA%D1%83%D0%BC-%D0%B8%D0%B1%D0%B7%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D1%84%D1%8B%D0%B3%D1%8C%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80\/","date":"2023-06-05T20:38:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-23\/segments\/1685224652161.52\/warc\/CC-MAIN-20230605185809-20230605215809-00572.warc.gz","language":"ady","language_score":0.723005712,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7230057120323181, \"kbd_Cyrl_score\": 0.2768375277519226}","num_words":3244,"character_repetition_ratio":0.047,"word_repetition_ratio":0.072,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.016,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.741,"perplexity_score":5168.0,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- лэгъупкъопс\nрадуга\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nлэгъупкъопс — (лэгъупкъопсыр) 1. радуга Тыгъэр къепсэу къещхы зыхъукIэ огум къыридзэрэ шъо зэфэшъхьаф къопсышъо дахэр ары Огум лэгъупкъопсыр къыридзагъ 2. ручка медного котла Лэгъупым ыкъопс Лэгъупкъопсыр иутыгъ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ\nкъопс — (къопсыр, къопсхэр) ручка Зыгорэ зэрызэрахьэ, зэрыпалъэрэ IэубытыпIэр ары Щыуанкъопс лэгъупкъопс Матэм икъопс ичыгъ Чэмэдэнэ къопсыр тIэсхъагъэ «ЧIым къопс иIэмэ къэсIэтыщт», зыIорэмэ ар ащыщ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ","id":"<urn:uuid:33d0fd17-337a-4047-b759-71287c1a2898>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/ady_rus.academic.ru\/4026\/%D0%BB%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%BF%D0%BA%D1%8A%D0%BE%D0%BF%D1%81","date":"2023-11-28T15:23:05Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679099892.46\/warc\/CC-MAIN-20231128151412-20231128181412-00079.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8959230185,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8959230184555054, \"kbd_Cyrl_score\": 0.10355501621961594}","num_words":161,"character_repetition_ratio":0.098,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.185,"stopwords_ratio":0.025,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.931,"perplexity_score":7347.7,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- кIышъу\n- 1. кожа, телоыкIышъо къабзэ кожа чиста у кого-л.2. корачъыгы кIышъу кора дерева3. обложкатхылъым кIышъо дахэ иI книга в красивой обложке4. земляной полунэм кIышъо итакъу сделай земляной пол в доме\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nкIышъу — (кIышъор) 1. кожа ЦIыфым телъышъор ары КIышъо къабзэ иI ЫкIышъо шIои хъугъэ 2. кора КъэкIрэм ыкIыIу телъышъор ары ЫкIышъо тыриупсыкIыгъ Чъыгым кIышъо техъуагъ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ\nшъуампI — (шъуампIэр, шъуампIэхэр) скорлупа, шелуха, корка КIышъу Бжьын шъуампI Дэшхо шъуампI ЫшъуампIэ тырихыгъ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ","id":"<urn:uuid:13f665c3-7422-4c55-a445-f4020f1e1b8b>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/ady_rus.academic.ru\/3733\/%D0%BAI%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%83","date":"2024-02-25T19:28:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474641.34\/warc\/CC-MAIN-20240225171204-20240225201204-00049.warc.gz","language":"ady","language_score":0.4279771745,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.42797717452049255, \"kbd_Cyrl_score\": 0.20063017308712006, \"udm_Cyrl_score\": 0.08428984880447388, \"krc_Cyrl_score\": 0.046633943915367126, \"inh_Cyrl_score\": 0.043893177062273026, \"abq_Cyrl_score\": 0.0414142906665802, \"rmy_Cyrl_score\": 0.030243676155805588, \"anp_Deva_score\": 0.026267655193805695, \"kpv_Cyrl_score\": 0.01751900650560856, \"tkr_Cyrl_score\": 0.01741434819996357}","num_words":217,"character_repetition_ratio":0.078,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.211,"stopwords_ratio":0.041,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.775,"perplexity_score":4328.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"ГъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ республикэ Комиссием зичэзыу зэхэсыгъоу тыгъуасэ иIагъэм Iофыгъо зэфэшъхьафхэм щатегущыIагъэх. Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ипшъэрылъкIэ Iофтхьабзэр зэрищагъ республикэм и Премьер-министрэу Александр Наролиным.\nГъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ, гъогухэм къатехъухьэрэ хъугъэ-шIагъэхэм япчъагъэ нахь макIэ шIыгъэнымкIэ Iофхэм язытет зыфэдэм, аварие къащыхъуным ищынагъо зыдэщыIэ автомобиль гъогухэр гъэунэфыгъэнхэмкIэ ыкIи щыкIагъэхэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ анахьэу анаIэ зытырагъэтын фаехэм афэгъэхьыгъагъ апэрэ Iофыгъоу зэхэсыгъом къыщаIэтыгъэр. Мыщ епхыгъэу къэгущыIагъ ыкIи 2019-рэ илъэсым иапэрэ мэзищ изэфэхьысыжьхэр къышIыгъэх гъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ Къэралыгъо автоинспекцием и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипащэу Александр Курпас. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, апэрэ мэзищым республикэм игъогухэм хъугъэ-шIэгъи 106-рэ къатехъухьагъ, ахэм нэбгырэ 23-рэ ахэкIодагъ, нэбгыри 130-мэ шъобж зэфэшъхьафхэр атещагъэхэ хъугъэ. БлэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, авариехэм япчъагъэ гъогогъуи 9-кIэ нахь макIэ хъугъэ, хэкIодагъэхэм япчъагъэ 2018-рэ илъэсым иапэрэ мэзищ фэдиз. Авариехэм ахэкIодэгъэ ящэнэрэ нэбгырэ пэпчъкIэ лажьэ зиIэу агъэунэфыгъэр ешъуагъэу рулым кIэрытIысхьэгъэ водительхэр арых. ЛъэсрыкIохэр зэрэраутыгъэхэм епхыгъэ хъугъэ-шIагъэхэм япчъагъэ процент 29-кIэ нахь макIэ хъугъэ. МыщкIэ пчъагъэхэм зыщахэхъуагъэр Адыгэкъалэрэ Мыекъопэ районымрэ. Авариехэр нахьыбэ зыщыхъугъэу ыкIи гъогурыкIонымкIэ анахь щынагъоу щыт чIыпIэхэм ащыщ автомобиль гъогоу «Мыекъуапэ — Бжъэдыгъухьабл — Адыгэкъал —Усть-Лабинск» зыфиIорэр.\nГъогурыкIоным ишапхъэхэр гъогогъу мин 49-м ехъурэ аукъуагъэхэу хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм агъэунэфыгъ, ешъуагъэу автотранспортыр зезыфэщтыгъэ водитель 448-рэ къаубытыгъэх. Сомэ миллион 28-м ехъоу административнэ тазыр къарагъэпщыныгъ. Джащ фэдэу автобусхэр зезыфэхэрэм гъогогъу 678-рэ шапхъэхэр аукъуагъэхэу къыхагъэщыгъ.\nМы Iофыгъом епхыгъэу къэгущыIагъ ыкIи зэфэхьысыжьхэр къышIыгъэх Теуцожь районым иадминистрацие ипащэу Хьачмамыкъо Азэмат. Мы ГъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ, гъогухэм къатехъухьэрэ хъугъэ-шIагъэхэм япчъагъэ нахь макIэ шIыгъэнымкIэ Iофхэм язытет зыфэдэм, аварие къащыхъуным ищынагъо зыдэщыIэ автомобиль гъогухэр гъэунэфыгъэнхэмкIэ ыкIи щыкIагъэхэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ анахьэу анаIэ зытырагъэты�� фаехэм афэгъэхьыгъагъ апэрэ Iофыгъоу зэхэсыгъом къыщаIэтыгъэр. Мыщ епхыгъэу къэгущыIагъ ыкIи 2019-рэ илъэсым иапэрэ мэзищ изэфэхьысыжьхэр къышIыгъэх гъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ Къэралыгъо автоинспекцием и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм ипащэу Александр Курпас. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, апэрэ мэзищым республикэм игъогухэм хъугъэ-шIэгъи 106-рэ къатехъухьагъ, ахэм нэбгырэ 23-рэ ахэкIодагъ, нэбгыри 130-мэ шъобж зэфэшъхьафхэр атещагъэхэ хъугъэ. БлэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, авариехэм япчъагъэ гъогогъуи 9-кIэ нахь макIэ хъугъэ, хэкIодагъэхэм япчъагъэ 2018-рэ илъэсым иапэрэ мэзищ фэдиз. Авариехэм ахэкIодэгъэ ящэнэрэ нэбгырэ пэпчъкIэ лажьэ зиIэу агъэунэфыгъэр ешъуагъэу рулым кIэрытIысхьэгъэ водительхэр арых. ЛъэсрыкIохэр зэрэраутыгъэхэм епхыгъэ хъугъэ-шIагъэхэм япчъагъэ процент 29-кIэ нахь макIэ хъугъэ. МыщкIэ пчъагъэхэм зыщахэхъуагъэр Адыгэкъалэрэ Мыекъопэ районымрэ. Авариехэр нахьыбэ зыщыхъугъэу ыкIи гъогурыкIонымкIэ анахь щынагъоу щыт чIыпIэхэм ащыщ автомобиль гъогоу «Мыекъуапэ — Бжъэдыгъухьабл — Адыгэкъал —Усть-Лабинск» зыфиIорэр.\nГъогурыкIоным ишапхъэхэр гъогогъу мин 49-м ехъурэ аукъуагъэхэу хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм агъэунэфыгъ, ешъуагъэу автотранспортыр зезыфэщтыгъэ водитель 448-рэ къаубытыгъэх. Сомэ миллион 28-м ехъоу административнэ тазыр къарагъэпщыныгъ. Джащ фэдэу автобусхэр зезыфэхэрэм гъогогъу 678-рэ шапхъэхэр аукъуагъэхэу къыхагъэщыгъ.\nМы Iофыгъом епхыгъэу къэгущыIагъ ыкIи зэфэхьысыжьхэр къышIыгъэх Теуцожь районым иадминистрацие ипащэу Хьачмамыкъо Азэмат.\nМы муниципалитетым пхырыкIырэ гъогум автомобиль бэдэдэ щэзекIо, арышъ, авариехэр къэхъунхэм ищынагъо сыдигъуи щыI. 2018-рэ илъэсым ыкIи мы илъэсым иапэрэ квартал изэфэхьысыжьхэмкIэ, районым игъогухэм аварие 58-рэ къатехъухьагъ, ахэм нэбгырэ 20 ахэкIодагъ, 70-мэ шъобжхэр атещагъэхэ хъугъэ. ПсынкIащэу зэрэзечъэхэрэм, гъогурыкIоным инэмыкI шапхъэхэр зэрамыгъэцакIэхэрэм мыщ фэдэ зэфэхьысыжьхэр къыкIэлъыкIуагъэх. БлэкIыгъэ илъэсхэм ягъэпшагъэмэ, мы къэгъэлъэгъонхэр тIэкIу нахьышIу хъугъэх нахь мышIэми, гумэкIыгъо зыдэщыIэ Iофыгъуабэ джыри зэрэщыIэр муниципалитетым ипащэ хигъэунэфыкIыгъ.\nСабыйхэр хъугъэ-шIагъэхэм ахэмыфэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэм язэхэщэн, гъэсэныгъэм иучреждениехэм апэблэгъэ лъэсрыкIо зэпырыкIыпIэхэр шапхъэхэм адиштэу щытынхэм иIофыгъуи къэзэрэугъоигъэхэм мэхьанэшхо ратыгъ.\nЛъэпкъ проектэу «Автомобиль гъогухэр щынэгъончъэнхэр ыкIи шэпхъэшIухэм адиштэнхэр» зыфиIорэм игъэцэкIэн амалэу къытыхэрэр къызфэгъэфедэгъэнхэм мэхьанэшхо зэриIэр АР-м и Правительствэ и Тхьаматэ къыхигъэщыгъ. 2019-рэ илъэсым проектым изэшIохын пае сомэ миллион 433-рэ хъурэ субсидиер федеральнэ бюджетым республикэм къыфитIупщыщт, ежь шъолъырым иахъщи ащ хилъхьащт, зэкIэмкIи сомэ миллион 461-рэ фэдиз агъэфедэщт.\n— Тигъогухэм атет видеокамерэхэм япчъагъэ джыри хэдгъэхъон гухэлъ тиI. Мыщ фэдэ пкъыгъуи 160-рэ фэдизмэ ягъэуцункIэ зэнэкъокъу зэхэтщагъ. А пшъэрылъыр зыдгъэцакIэкIэ, Iофхэм язытет бэкIэ нахьышIу зэрэхъущтым, водительхэм шапхъэхэр амыукъонхэм зэрэлъыплъэщтхэм щэч хэлъэп, — къыIуагъ Александр Наролиным.\nАдыгеим и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэм анахьэу ынаIэ зытыридзагъэр водитель хъущтхэр езыгъэджэхэрэ ыкIи зыгъэхьазырхэрэ организациехэм япшъэрылъхэр зэрэзэшIуахырэм пытагъэ хэлъэу лъыплъэгъэныр ары.\nГъогурыкIоныр щынэгъончъэным къыдыхэлъытагъэу хъугъэ-шIагъэхэм, ахэм хэкIуадэхэрэм япчъагъэ нахь макIэ шIыгъэныр пшъэрылъ шъхьаIэу зэрэщытыр, тиныбжьыкIэхэр гъогухэм зэращызекIохэрэм лъыплъэгъэным, рулым ешъуагъэу кIэрытIысхьэхэрэм пытагъэ хэлъэу пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэным мэхьанэшхо зэряIэр Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат мызэу, мытIоу къыхигъэщыгъ.\nЦIыфхэр зезыщэрэ автотранспортыр къызщыуцурэ чIыпIэхэм язэтегъэпсыхьан иIофыгъо зэхэщагъэ зэрэхъурэм, мыщкIэ пшъэрылъэу щытхэм къатегущыIагъ «Адыгеяавтодорым» ипащэ игуадзэу Александр Осокиныр. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, шапхъэхэм адиштэу щытынхэ фэе автобус къэуцупIэ 454-рэ республикэ мэхьанэ зиIэ гъогухэм атет. Зым изэтегъэпсыхьан сомэ мин 400 — 500 фэдиз пэIохьэ. 2017 — 2018-рэ илъэсхэм ахэм афэдэ чIыпIэ 67-рэ зэтырагъэпсыхьагъэх, мыгъэ ащ джыри 29-рэ хагъэхъон гухэлъ щыI, ащ сомэ миллион 14 фэдиз пэIуагъэхьащт.\nЯзытет елъытыгъэу къэуцупIэхэм ярейтинг зэхагъэуцоныр, ащ къыдыхэлъытагъэу апэу зэтырагъэпсыхьан фэе псэуалъэхэр агъэнэфэнхэр мыщ дэжьым анахь шъхьаIэу зэрэщытыр республикэм и Премьер-министрэ хигъэунэфыкIыгъ.\n— Мы Iофыгъом изэшIохын илъэсихрэ темыжэу, нахь охътэ кIэкIым зэрэдгъэцэкIэщтым тыпылъын фае. Ащ епхыгъэ предложениехэр профильнэ ведомствэм къыгъэхьазырынхэу пшъэрылъ фэсэшIы, — къыIуагъ Александр Наролиным.\n«ЦIыфхэм ыкIи багажым язещэн зэрифэшъуашэу зэхэщэгъэным, ащ къыдыхэлъытагъэу УФ-м ихэбзэгъэуцу акт зырызхэм зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэр» зыфиIорэ федеральнэ законыр республикэм щыгъэцэкIагъэ зэрэхъущтым иIофыгъуи комиссием хэтхэр хэплъагъэх, унэшъо гъэнэфагъэхэр ашIыгъэх.\nТХЬАРКЪОХЪО Адам.","id":"<urn:uuid:ddbca7f1-69b5-4f17-ac5c-d26ecc5ce7c7>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/04\/18\/%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB-%D0%BF%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%83%D1%80%D0%B8-%D0%B0%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%84%D0%B5%D0%B4%D1%8D%D1%89%D1%82\/","date":"2024-02-28T03:25:03Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474690.22\/warc\/CC-MAIN-20240228012542-20240228042542-00536.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9706813693,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.970681369304657, \"kbd_Cyrl_score\": 0.029142038896679878}","num_words":1924,"character_repetition_ratio":0.062,"word_repetition_ratio":0.484,"special_characters_ratio":0.143,"stopwords_ratio":0.021,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.971,"perplexity_score":3857.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- онэпкъ\nленчикпхъэ онэпкъ деревянный ленчик\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nонэпкъ — (онэпкъыр, онэпкъхэр) ленчик Пхъэу онэкъуапэхэр зиIэу онэгушъхьантэр зэрылъыр ары Онэпкъ ышIыгъ Онэпкъ къыщэфи уанэ зэкIилъхьагъ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ\nонашI — (онашIэр, онашIэхэр) седельник Онэпкъ зышIэу, ар зисэнэхьатыр ары ОнашIэм онэпкъхэр ещэх Ар онэшIэ Iаз … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ","id":"<urn:uuid:a2ecedb9-d9a0-41b7-94d4-d1cb19765afb>","dump":"CC-MAIN-2024-10","url":"https:\/\/ady_rus.academic.ru\/4729\/%D0%BE%D0%BD%D1%8D%D0%BF%D0%BA%D1%8A","date":"2024-02-25T23:04:46Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-10\/segments\/1707947474643.29\/warc\/CC-MAIN-20240225203035-20240225233035-00784.warc.gz","language":"ady","language_score":0.6379190683,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.6379190683364868, \"kbd_Cyrl_score\": 0.35786163806915283}","num_words":121,"character_repetition_ratio":0.091,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.194,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.808,"perplexity_score":4706.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- къуашъо\nлодкакъуашъом исэу есын плыть на лодке (в лодке)\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nкъуашъо — (къуашъор, къуашъохэр) 1. лодка Пхъэмбгъум е пхъэм хэшIыкIыгъэу зыпакIэ шъомбгъо бэщкIэ афызэ псым зэрыщыкIохэрэр ары КъуашъокIэ псым зэпырыкIыгъ Пцэжъыяшэхэр къуашъом итIысхьэхи ежьагъэх Ныджым тетыр къошъофыкIэ Iаз гущ. 2. свиная кожа Къом ышъу … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ","id":"<urn:uuid:9e016bc8-f18f-4cb1-afa8-7b399fa1e857>","dump":"CC-MAIN-2024-18","url":"https:\/\/ady_rus.academic.ru\/3661\/%D0%BA%D1%8A%D1%83%D0%B0%D1%88%D1%8A%D0%BE","date":"2024-04-15T13:15:09Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-18\/segments\/1712296816977.38\/warc\/CC-MAIN-20240415111434-20240415141434-00342.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8851623535,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":2,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.885162353515625, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11117149889469147}","num_words":130,"character_repetition_ratio":0.098,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.202,"stopwords_ratio":0.031,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.93,"perplexity_score":4502.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Jene Kırımıze'nin adını duymayan, onu tanımayan Adige Cumhuriyeti'nde kimse yoktur. Farklı ülkelerdeki Çerkesler de Kırımıze'nin ününü biliyorlar. Ünlü şair, yazar, çocuklar için de yazıyordu.\nŞiirleri bestelere döküldü ve şarkı oldu. Çoğu insan bu şarkıları, anonim halk şarkısı zannediyor.\nJene Kırımıze, Afıpsıpe Köyünde 7 Mart 1919 yılında dünyaya geldi. 2. Dünya Savaşın'da da bulundu. Çerkes Öğretmenlik Okulu Enstitüsünü bitirdi, Vatan gazetesinde çalıştı.\n1935 yılından itibaren yazdıkları yayımlanmaya başlandı.\nJene Kırmıze halkı için yazdı. Çerkes çocukları için, Adıge Xabze ve kültürünü öğrenebilmeleri için ürettiği eserler: Tetej yipaç'exer, Lejığats', Tetej yilul, Tığe, Psıhojıy.\n'Si nan', 'Xabze daxeuw te ti'er caş fed', 'Vo vuinit'u', ' Pşaşe Vuıc Vored', ' Se sıneç'e zeç'e kıvoplhığeyeme ' gibi çok sevilen ve bugün de çok popüler olan şarkıların söz yazarı Jene Kırmıze'dir. 100 civarında ki şiiri sevdiğimiz şarkılara söz oldu.\nSovyetler Birliği Kahramanı Andrıhoye Huseyin ile Jene Kırımıze teknik öğretmenlik okulunda arkadaşlık etmişlerdi.\nJene Kırımıze, Andrıhoye Huseyin savaşta hayatını kaybettikten sonra Hüseyin için yazdığı şiirlerin de bulunduğu 'Vored Kas'oşt' (Şarkı Söyleyeceğim) kitabını yayımlamıştır.\nJene Kırımıze 1983 yılında hayatını kaybetti.\n****\nЖэнэ Къырымызэ ыцIэ зымышIэрэ цIыф Адыгеим исэп, IэкIыб хэгъэгухэм ащыIэ адыгэхэми зэлъашIэ. УсэкIо цIэрыIу, тхакIо, кIэлэцIыкIухэм апаи тхэщтыгъэ.\nИусэхэр мэкъамэм ралъхьагъэхэу орэдэу къакIох. Бэми ахэр лъэпкъ орэдых ашIошIэуи мэхъу.\nЖэнэ Къырымызэ къуаджэу Афыпсыпэ гъэтхапэм и 7-м, I9I9 илъэсым къыщыхъугъ. Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъ, Адыгэ кIэлэегъэджэ институтыр къыухыгъ, хэку гъэзетым щылэжьагъ.\nI935 илъэсым щегъэжьагъэу итхыгъэхэр къыхаутых. \"Урысыем культурэмкIэ иIофышIэ гъэшIуагъ\" зыфиIорэ щытхъуцIэр къылэжьыгъ.\nИлъэпкъ Жэнэ Къырымызэ фэтхагъ. Сабыйхэм апае усэхэр адыгэ шэн-хабзэхэр ашIэнхэм фэгъэхьыг��эх – \"Тэтэжъ ыпакIэхэр\", \"Лэжьыгъац\", \"Тэтэжъ илул\", \"Тыгъэ\", \"Псыхъожъый\".\n\"Синан\", \"Хэбзэ дахэу тэ тиIэр джащ фэд, \"О унитIу\", \"Пшъэшъэ удж орэд\", \"Сэ сынэкIэ зэкIэ къыоплъыгъэемэ\" – мы орэдхэм ягущыIэхэр Къырымызэ ытхыгъэх. Иусэу I00 фэдиз орэдышъом ралъхьагъэх.\nСССР-м илIыхъужъэу Андрыхъое Хъусенрэ Жэнэ Къырымызэрэ джыри ныбжьыкIэ дэдэхэзэ кIэлэегъэджэ техникумым щызэIукIэгъагъэх.\nАндрыхъое Хъусен заом зыхэкIуадэм ыуж, ащ иусэхэр зыдэт тхылъэу «Орэд къэсIощт» Жэнэ Къырымызэ къыдигъэкIыжьыгъ.\nАндрыхъое Хъусен заом зыхэкIуадэм ыуж, ащ иусэхэр зыдэт тхылъэу «Орэд къэсIощт» Жэнэ Къырымызэ къыдигъэкIыжьыгъ.\n1983 илъэсым Жэнэ Къырымызэ дунаим ехыжьыгъ.\nKaynak: adyg-afisha. ru\nÇeviri: Çerkesya Hareketi Haber Merkezi","id":"<urn:uuid:724e2af8-b940-476b-9c93-dd6ce942d248>","dump":"CC-MAIN-2018-13","url":"http:\/\/www.infocherkessia.com\/7-mart-jene-kirimizenin-dogum-gunu-%D0%B6%D1%8D%D0%BD%D1%8D-%D0%BA%D1%8A%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7%D1%8D-%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BF%D1%8D%D0%BC-%D0%B8-7-%D0%BA%D1%8A\/","date":"2018-03-19T20:30:25Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2018-13\/segments\/1521257647146.41\/warc\/CC-MAIN-20180319194922-20180319214922-00334.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7051755786,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7051755785942078, \"gag_Latn_score\": 0.17933343350887299, \"xmf_Geor_score\": 0.05122699216008186, \"wsg_Telu_score\": 0.018477894365787506, \"tat_Latn_score\": 0.01499035395681858}","num_words":916,"character_repetition_ratio":0.059,"word_repetition_ratio":0.046,"special_characters_ratio":0.217,"stopwords_ratio":0.004,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.812,"perplexity_score":9498.5,"cluster_detection":-1}
+{"text":"КIымафэмрэ сэрырэ тызэнэкъокъу\nКIымафэмрэ сэрырэ тызэнэкъокъу,\nНэкъокъон хэты хэмылъ?\nЗагъорэ сэ къысфырекъу,\nСытекIонэу сэри сыпылъ.\nЗэтетхырэр сурэты шIын:\nЧъыIэм ипчэдыжь сэхъ,\nФэдэ сэри сфэшIын\nСэIо, ау сыд сымыхъыми,\nИтхыпхъэ хъурэп пэсшIын.\n— Адэ о шъохэр уихъой,\nСэ ащ фэдэ тыдэ къисхын?\nПIапэ зынэсрэр нэхъой,\nСищытхъу сыд хъумэ блэсхын.\nХьау, зыкъэстыгъэп сэ джыри,\nСкIуачIи из, слъи сытет,\nХъырахъишъэу сурэт Iаджи\nЧIым щысшIыным сыгу тет…\nЗысэплъыхьэ: тыгъэу зызIэтыгъэр\nМэфэ гъогум къытехьажьы.\nСэхъ сурэтэу кIым ышIыгъэр\nПсы ткIопсыцэу чIым хэхьажьы…\nАI-анасын, тхыпхъэ шIагъор\nСыдэу хъумэ сIэкIэкIыгъ,\nКъызгурIуагъэп: мы IэшIагъэр\nБлэзгъэкIыгъ, сыгу хэкIыгъ.\nКIым итхыпхъэ гъунэ иIэп,\nМафэ къэсы сурэтышI.\nАщ пэпшIынэу фэдэ щыIэп,\nСэ нэмыкIэу къысшIомышI…\nГъэтхэ мафи, щылэ мази,\nБжыхьэ дышъи тизэфэд.\nСурэтышIых, зэкIэ Iазэх,\nЯIэшIагъэ дэхэ дэд.\nАу кIымафэм исэхъ тхыпхъэ\nСыдым джы сэ езгъэпшэн?\nБжыхьэ бэджэу бэджы хъупхъэм,\nИбэджыхъы фэзгъэдэн.\nКIыр егугъу исурэт,\nСэри ары, зэрэслъэкI.\nНахь дэгъухэр тапэ къэт,\nДжары непэ сигукъэкI…\nДжаущтэу тэ тызэнэкъокъу,\nНэкъокъон хэты хэмылъ?\nНепэ ар сэ къысфырекъуми,\nСытекIонэу сэ сыпылъ.\nЧэщы шыухэр\nЗэхэоха, сикIал, умычъый,\nДжы чъыегъоп.\nЧэщ мэзагъом огум о дэплъый,\nХъурэм ухэнынэу сыфэмый.\nО къэсIощтым зэ къедэIу,\nГукIэ къызэхашI силъэIу.\nШыухэр огум щесых,\nШъхьэкIэ пщэсым нэсых.\nЧэщым бзыухэр быбыхэу зыслъэгъукIэ,\nДжаущтэу сэ къысщэхъух ахэр шыухэу.\nЗыми ищэбзащэ изы огъукIэ,\nКъыдэхъугъэп ахэр къыриутэхэу.\nШыухэр огум щызэблэкIых,\nЦыпи яIэп, гъуни умылъэгъу.\nКIэдэIукI зэ — лъэрыгъыпсхэр къэIух,\nШыумэ атемых о уинэплъэгъу.\nЧэщым плъэгъурэ нэфапIэр\nКъыпщыхъункIи мэхъу о пкIыхьапIэу.\nАу къэбыбых шыухэр чэщы кIасэм,\nТихэгъэгоу ежьхэми якIасэм.\nЗэхэоха, сикIал, умычъый,\nДжы чъыегъоп.\nОгум мазэр, еплъ, щыкъэбыжъый,\nАщи шыур, еплъ, иIубыжъый.\nЧэщыр сыдэу адэ кIэко дэд,\nАмыухыгъэ орэдым фэд.\nШыухэр къыщэхъушIэх къушъхьэ лъапэм,\nАу щысысрэп гъогум сапэр.\nЩыгъыжъыеу огум жъуагъор из,\nМазэми ытамэ жъуагъор щиз.\nЗызаIэтрэм шыухэм нэфышъагъом,\nКъытыранэ огум шыу лъагъор.\nДжаущтэу зыкъщаIэты хымэ чIыгум,\nЧэщы гъогур къызэпачы лIыгумэ.\nЧIыгу бэрчэтэу ти Адыгэ хэку\nКъафзэIуехы ахэмэ ыIэгу.\nАу нэфылъым къызидзыхьэкIэ огур,\nЗаIэтыжьых шыухэм ренэу бзыухэу.\nКъыщэушынэх нэхэр чэщы нэгум\nАгъэзэжьышъ ямычIыгоу Тыркум.\nЗэхэоха, сикIал, умычъый,\nДжы чъыегъоп.\nШыухэр чэщ гъогууанэм\nАбгынэжьы джыри чIыгоу янэр.\nАу къэсыщт ащ фэдэ уахътэ —\nХымэ чIыгур шыум къыбгынэщт.\nТезыжьынышъ нэпIэхъ нахътэр,\nЖьыр ыгу щизэу къыщищэщт.\nАущтэу зыхъукIэ чэщы шIункIым,\nЧэщ рэхьат къыщыокIу, кIэлэхъу.\nТи Адыгэ хэкоу чIыгу зэикIым\nГупшысэшIур хэти къыщдэрэхъу.\nАу джыдэдэм умычъый, сикIал,\nЕплъ ошъогум шыур из.\nХэти жъуагъор ыбгъэ щиз,\nЧэщы бзыухэр сыбгъэгу диз.\nЗэхэоха, сикIал, умычъый,\nДжы чъыегъоп.\nШыум игъогууанэ\nДжыри пэIудзыгъ ичIыгоу янэм…\n1975.\nБжыхьэр джаущтэу къэкIуагъ\nБжыхьапэр дыджы-псыдж,\nШхъонтIэрымэр ом тырехы.\nТыдэ къота тыгъэм илъэмыдж?\nЗэпымыоу ощхыр къехы.\nЧъыIамэр тырихэу мэфэ гомыIу –\nБжыхьэм ыкIуачIэ къихьагъ.\nМэфэ нэхаем щыхъугъэу бзэмыIу,\nСигугъэ-гумэкI къыхэнагъ.\nПсы лъэбанэр хыор фэхъугъэу,\nПкIэшъэ бгъушыр жьым зэрехьэ.\nСыд ышIэн, ау зэ къэхъугъэм\nИкIожьыгъо джаущтэу къехьэ…\nПсэ зыпыти, зыпымыти зэ ежьэжьы —\nМы дунаир ежь игъогу ренэу тет.\nШIу зышIагъэр чIыпIэ регъэфэжьы\nКъышIыжьынэу дахэу осыет…\nПкIэшъэ бгъушыр жьыбгъэм ыхьзэ,\nДжаущтэу чъыгыр къыушъукIыгъ.\nУаем осыр къызылъихьзэ,\nБжыхьэр ытх шъхьарыкIыгъ…\nХъот-хъошъай\nХъот-хъошъай…\nТичIыгуи тиогуи зэхэфыгъуай.\nЖьыбгъэ Iэлым дунаир къепхъэнкIы,\nСыдэу лъэшэу зыкърихра мыкIы?\nКIымафэм зи имылажьэу,\nХьакъынчъэу сыгу ебгъэнкIи хъун.\nХъугъэр сэрэу зилажьэр,\nСыдэущтэу шIу къыздэхъун.\nХъот-хъошъай…\nДжэныкъо машIом пэлъыр чъыгай.\nИтэп нэф, хьакум щышIункI,\nШъхьангъупчъэ кIыбым жьыбгъэр щэхъушIэ.\nТелефоным иодыджын макъэ\nГупшысэхэр щэпкIэтэ-лъатэх.\nСекIуалIэ, къэсэштэ сакъэу —\nПшъэшъэ макъэм сыгу дэрэхьаты.\nХъот-хъошъай…\nТичIыгуи тиогуи зэхэфыгъуай.\nЖьыбгъэ Iэлым дунаир къепхъэкIы,\nАу сщыхъужьрэп нахьыбэ гухэкIы.\nОгу нэшхъэим\nОгу нэшхъэим, огу шъорыогум,\nЗызэхаухъытэзэ пщэсыхэр щесых.\nНэплъэгъур сшIудахьэ Iэгум,\nЧъыг пцIанэм щэтIысы осыр.\nКIымэфэ чъыIэм, мэфэ щтыргъукIым,\nГум игукIаемэ бгъэгур зэлъабгъэ.\nУсимыгъусэу къэсэхьы мыкIы,\nГур гъощагъэшъ, зеплъыхьэ набгъэу.\nЩагум орэдхэр къыщэхъух чэфхэу,\nГушIо акIэлъэу нэплъэгъухэр маджэх.\nСэлъэгъух непи унэ нэфынэхэр,\nО ущымыIэми, къысаIо Iаджи.\n«Уфита шIулъэгъум уебэныжьын,\nУикIасэм джэуап къетыжьмэ?\nЗэгорэм утхъагъэу о пIотэжьын,\nИгъом угу зиIэтыжьмэ…\nСэщ фэдэу гумэкIрэр рыбгъэIэсэнэу,\nСыд пшIагъэр гум къэкIыжьынэу?\nУинэплъэгъу зэхэмыфхэр ренэу,\nЩычъыгъэх сыгу мыжъо сынхэу…»\nБгъэбылъхэу нэпсыцэ нэфхэр,\nУгу игукIае къэушкъои.\nПщэIагъэх гупшысэ шъэфхэр,\nИлъэс пчъагъэрэ уагъэнэшхъэеу.\nУIокIотыжьы…\nСигупшысэ уауж зыкъыредзэ,\nАры нэмыIэу тыдэ ухъугъ?\nСыгу гъощагъэу гумэкIым зэредзэ.\nСшIагъэп гупшысэр мыщ нэсэу чъыIэми,\nМэфэ гомыIум узэриукIри.\nО узыIукIрэм дунаир щыIэми,\nСигъэнэгъуаджэу спкъы зэрэхэкIри.\nГугъэпIэ мафэхэр сыгу игъогух,\nСыкъыплъыхъущта усщыхъоу огу?\nУмэкъэ дахэ ижъынч орэд,\nАдыиф ыIапшъэу сфишIыщта гъогу?\nОгу нэшхъэим, огу шъорыогум\nЗызэхаухъытэзэ пщэсыхэр щесых.\nАу хэсэлъагъо кIымэфэ нэгум\nГъатхэм иIуплъэу сыгу игунэсхэр.\nСэхъы\nСэхъыр губгъом иухъытагъ,\nХъытыу шъуамбгъоу иубгъуагъ.\nГъогу утехьагъа, кIымаф?\nЗафа, кIымаф, уимафэ?\nЗэ кIэупчI е зыплъыхь,\nЗипхъэ IаплI имыкъуи щыI.\nЗимэкъу Iатэ зышIоцIыкIуи,\nЦIыкIуи, ини уичъыIэ анэсы…\nКъэсы кIымафэм иуахътэ,\nУахътэр итахътэ щэгупсэфы.\nМэгупсэфы гупшысэр, мэгупсэфы,\nЧъыIэ лIэрэп, джау зегъэгупсэфы,\nИгъэмафи ибжыхьапи зэрадзагъэу,\nКъэдзы-нэдзым тIэкIуи ыутхыпкIы- гъэу,\nЫутхыпкIи пкIэшъэ бгъушэу къыгъэшъуагъэу.\nСэри чъыгы къашъом сыхэтыгъ,\nСыхэтыгъ мэзыр гъатхэм сикIопIагъэшъ…\nДжы кIымафэм дунаир зэлъебгъэ,\nУгу ебгъэкIэ сыд ащ илажь?\nИлажьа яуахътэ къынэси,\nОсыцэхэр къызэкIэшасэмэ.\nЯонэш джэфхэр чынэ-чэрэгъу зэдешIэх,\nКъыщешIэх кIымафэр ямафэшъ.\nМафэр зимафэм игоузишъ,\nГоузишъэр зимафэр лIы,\nЛIы фэдэр бэдэд, лIы дэдэр зырыз,\nА зырызмэ ясатыр тыхэфэщта?\nТыхэфэщта Тхьэ зэтагъэ купым,\nКупэу куп зэкIужьым?\nДжаущтэу гупшысэр мэшэсы,\nКъесыми, къещхыми гъогу тет,\nИтетыгъу гупшысэм, мэплъызае,\nКIымафэм имэзае зыщеушху,\nГушхо сегъэшIы сигъэлIэу.\n«УлIымэ, — еIо, — уахътэри гъогу,\nГъогу техьэрэр зэгорэм нэсы».\nКъесыми, къещхыми дахэ,\nДахэ щыIакIэ уиIэмэ,\nУиIэм угу пыкIэу хэпхымэ,\nЗыхэпхырэм къыхэхъожьыщт,\nЗыхэмхъожьыщтыр чъэпым исэхъ…\nСэхъыр тэ хъугъэ адэ?\nАры, сикъош, ары,\nДжары дунаим икIуакIэ,\nМэфакIэри мары лъэкIуатэ,\nДэкIуатэ уахътэм кIымафэр —\nСэхъыкIэ къыригъэжьагъ,\nСыдежьагъ сэри гупшысэкIэ.\nДжэныкъо машIом сегупсэфылIэ,\nЗегъэлIышъ гупшысэм къерэкIухь,\nКъерэкIухь огуи, чIыгуи изэфэдэу,\nСэщ фэдэу хэкIуатэмэ къыгъэзэжьыщт,\nКъыгъэзэжьыщт сэхъ пишIыхьагъэу.\nАры, сикъош, ары,\nГупшысэри жъы мэхъу, сыд пшIэн,\nКъэпшIэн, сикъош, къэпшIэн\nУмышIэрэм укъыщыуцумэ…\nУкъызэтеуцомэ, сэхъым лъыхъужь,\nКъыкIугъэ гъогур къэбзагъэшъ.\nИгъашIэ кIакоу тыгъэм ыстыгъ,\nЫстыгъ, ау чIым гъэбэжъу къыритыгъ…\nКъуекъо Асфар","id":"<urn:uuid:8cb699f8-f183-4f14-8c95-82127e5095cd>","dump":"CC-MAIN-2020-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2019\/12\/16\/%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BAi%D1%8D%D1%85%D1%8D%D1%80-2\/","date":"2020-02-17T21:19:53Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-10\/segments\/1581875143373.18\/warc\/CC-MAIN-20200217205657-20200217235657-00461.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9378694892,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9378694891929626, \"kbd_Cyrl_score\": 0.06163277477025986}","num_words":2227,"character_repetition_ratio":0.037,"word_repetition_ratio":0.034,"special_characters_ratio":0.174,"stopwords_ratio":0.035,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.953,"perplexity_score":2505.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Къуекъо Асфар: Къэзэотэ Iуашъхьэм ишыукIэ къалэхэр - Последние всадники-«крепости», прикрывающие передних\nКультура\n«Дунаим дэй иIэп, уаерэ ошIурэ зэблэкIы нахь», – аIо адыгэмэ. А дунаир зыпкъ итэу макIомэ дэгъу, джащыгъум ичэщи имафи, ичъыIи ифаби, иуаий иошIуи зэблэкIыщтых, ау дунаир игъогу фэшIэу зыщыдащэхырэм идэй къэлъагъо. Мифологием къызэриIорэмкIэ дунаим цIыфмэ ящыIэкIэ-псэукIи, ятетыкIи зэблехъу, ау адыгэмэ ягурышэ-гупшысэ къыIорэр ащ тIэкIу текIы: дунаир Iае мэхъушъ цIыфмэ ящыIакIэ дэи хъурэп, цIыфымэ ягупшысэ дэимэ, яшIыкIэ-зекIокIэ мытэрэзымэ дунаир зэщагъакъо. Ем е къехьы, шIур шIум фэкIо, гупшысэми кIуачIэ иI, зекIуакIэри кIочIаджэп.\n«Дунаим дэй иIэп, уаерэ ошIурэ зэблэкIы нахь», – аIо адыгэмэ. А дунаир зыпкъ итэу макIомэ дэгъу, джащыгъум ичэщи имафи, ичъыIи ифаби, иуаий иошIуи зэблэкIыщтых, ау дунаир игъогу фэшIэу зыщыдащэхырэм идэй къэлъагъо. Мифологием къызэриIорэмкIэ дунаим цIыфмэ ящыIэкIэ-псэукIи, ятетыкIи зэблехъу, ау адыгэмэ ягурышэ-гупшысэ къыIорэр ащ тIэкIу текIы: дунаир Iае мэхъушъ цIыфмэ ящыIакIэ дэи хъурэп, цIыфымэ ягупшысэ дэимэ, яшIыкIэ-зекIокIэ мытэрэзымэ дунаир зэщагъакъо. Ем е къехьы, шIур шIум фэкIо, гупшысэми кIуачIэ иI, зекIуакIэри кIочIаджэп.\nМыщ фэдэ гупшысхэр шъхьэм къыригъахэу Iофыгъуищ мы илъэсым игъатхэ зэрихьылIагъэх, ахэр зэзыпхыхэрэми зэкIэрызыщэхэрэми япхыгъэх а цIыфым игупшысэрэ изекIуакIэрэ, шIурэ ерэ ащ щызэнэкъокъух.\nМэлылъфэгъум и 25-м адыгэ ныпым (быракъым) и Мафэ зэрэдунаеу тет адыгэмэ зэдыхагъэунэфыкIыгъ. Ныпым къырыкIуагъэмрэ, зыфагъэIагъэмрэ, зыкIагъэIагъэмрэ, а мафэм мэфэкIыр зыкIытедгъэфагъэмрэ афэгъэхьыгъэу шIукIае къыхэутыгъэу щыIэ хъугъэ, сэри ащ сыхэщагъэу, ылъапсэ езыгъэдзыжьыгъэмэ сащыщыти, мы Iофыгъом игугъу мызэу-мытIоу гъэзет-тхылъымэ къащытесыдзагъ, телевидение-радио зыфэпIощтымэ ягугъу къащысшIыгъ.\n1829-рэ илъэсым Адрианопольскэ зэзэгъыныгъэу Урысыемрэ Тыркуемрэ зэдащIыгъэм елъытыгъэу Черкесиер Урысым фэгъэзагъэу къырагъэкIыгъ, ащ адыгэр ешIугъэп, лъэпкъхэр зэгоуцонхэшъ яшъхьафитыныгъэ фэбэнэнхэу рахъухьагъ. ЯзэгурыIоныгъэ ишыхьатэу 1830-рэ илъэсым зэдаштагъэ быракъым чIэтыхэу онэ темыхыхэу илъэс пчъагъэрэ зэуагъэх, лIыгъэ ахэлъэу ашъхьэ къаухъумагъ. Дэгъыстан шеихъ Щамили илъэс тIокIырэ тфырэ имамат зэхищи кавказ лъэпкъыхэр игъусэу зэуагъэ, ау 1859-м зыкъырагъэти аубытыгъ. Ащ ыуж Урысыем заор нахь шIэхэу ыухыным пае зэкIэ кIуачIэу, амалэу иIэр Черкесием къыритэкъулIагъ. А уахътэм адыгэмэ нэбгырэ мин 400 фэдиз дзэкIолIэу къагъэуцун алъэкIыщтыгъэмэ, Урысыем зы миллион фэдиз, къэзэкъ минишъэрэ тIокIиплIырэ игъусэу къаритэкъулIагъ.\nКIэух заор римыгъажьэзэ императорэу ЯтIонэрэ Александр 1861-м адыгэмэ къах��хьагъ. Мамрыкъо кIэим адыгэмэ пачъыхьэм дыряIагъэ зэIукIэгъум икъэбар шъэфэп, ащ фэгъэхьыгъэ къэбар шIукIае къыхаутыгъ. Сихъу Сэфэрбый къаригъэIотэжьыгъэ къэбархэр ащкIэ щысэх. Сэри а уахътэм хъугъэм гъунэ лъысфыгъ, а зэIукIэм хэлэжьагъэмэ ялIэужхэмрэ ялъэуж рыкIуагъэхэмрэ салъыплъэжьыгъ, шIукIае згъэнэфэжьыгъэ. Пачъыхьэм адыгэмэ закъыфигъази: «Илъэс пчъагъэрэ тызэуагъ, ау тызэжъугъэшIу, Хы ШIуцIэм екIоу гъогуищ къысэшъути, зи шъосIощтэп, шъузэрэфаеу шъупсэу, шъуихабзи шъуихабзэ, шъуибзыпхъи шъуибзыпхъ, шъуидини – шъуидин, шъузгъэохъущтэп», – къызареIом, ащ Хьаджэмыкъом дыригъэштагъ. А Хьаджэмыкъор тыкъызтегущыIэрэ уахътэм хэгъэщагъэшъ, тикъэбар къыхэхьэ.\nХэтыгъа а Хьаджэмыкъор, абдзахэмэ ащыщыгъа, бжъэдыгъупщыщтыгъа? ЗышIэрэр мэкIагъэ. Ащ къыхэкIэу, а Хьаджэмыкъор бжъэдыгъу пщы татэу, ихэгъэгу къикIи, мы зэIукIэм къэкIуагъэу тарихъ романхэм ахэт. Тэ зэрэдгъэунэфыгъэмкIэ, Хьаджэмыкъо Пщымафэу (ащ ыцIэ зыми къышIэжьыщтыгъэп) пачъыхьэм ыпашъхьэ къыщыгущыIэгъагъэр абдзэхэ Анцокъо лIэкъолIэшмэ ащыщыгъ. Ащ ипхъорэлъфэу Хьаджэмыкъо Хъаный къэбарым ишъыпкъапIэ къызыпкъырытхыгъэр. Бжъэдыгъу Хьаджэмыкъохэр шъхьафых, ахэр пщы лъэпкъых, Анцокъохэр абдзэхэ лIэкъолъэшых, хьаджэшI бэрэ макIохэти, Хьаджэмыкъо цIэр къатрагъэнэгъагъ. ЗэрэхъурэмкIэ, ахэр ары къызыхэкIыгъагъэр Хьаджэмыкъо Пщымафэу пачъыхьэм ыпашъхьэ къихьэгъагъэр. «Икъун тызэрэзэуагъэр, пачъыхьэм тыгожъугъэуцу, цыхьэ фэтэжъугъэшI», – ащ ыIогъагъ.\nАщ ыуж къэгущыIэгъагъ ШIуцIэжъыкъо Цэикъо. «Тызэощт, тятэжъыхымэ анапэ тетхыщтэп, тыгъэм ычIэгъ чъыгыр къыщэкIы, зыкъеIэты, нэужым иуахътэ къынэсышъ, ебэджыжьы, лъэпкъыми ары къарыкIорэр, тикIодыгъо къынэсыгъэмэ, тызаозэ тыфэхыныр нахь къэтэштэ», – ащ ыIогъагъ. Тарихъ романым Цэикъор заозэ зэрикIыжьыгъэр щигъэзыий, пачъыхьэр игъогу зытехьажьым «слъэпкъ згъэплъэхъугъэ, тыгожъугъэуцу пачъыхьэм сIон фэягъэ, ащ ыуж сыщыIэжьын слъэкIыщтэп», – ыIуи, къамэкIэ зыхэпыджэжьи псым зыригъэхьыжьыгъэу хэт. Ау ар шъыпкъэп, сыда лIыхъужъым имыфэшъуашэр епIолIэн, дунаир ежь зэрилъэгъурэм фэдэу ари къэгущыIагъ.\nХьаджэмыкъом ыIуагъэр ара, хьаумэ ШIуцIэжъыкъо Цэикъом ыIуагъэр ара нахь тэрэзыр пIоу упчIэ зэптыжьыныр имыщыкIагъэу сэ сэлъытэ. «Критерие горэ къыхэпхын хъумэ, – ытхыщтыгъэ Аристотель, – апэ дэдэ ищыкIагъэр узтегущыIэрэм, зылъапсэ пфырэм историем ылъэныкъокIэ укъекIолIэныр ары». Сэ сызэреплъырэмкIэ адыгэм иIоф гъэнэфэгъахэу щытыгъ пачъыхьэр къызэкIом, адыгэмэ дэгъу аIуагъэми, дэи аIуагъэми къушъхьэтхым ахэр къызэрэтырамыгъэнэщтыгъэр гъэнэфэгъагъэ. «ТыошIущт тичIыгу тыкъытегъани, тихэбзэ-бзыпхъэ зетхьанэу амал къытэт», – аIуи зелъэIухэм пэчъыхьэм къыпиупкIыгъ: «ШъукъекIотэхи, лъэгум шъуитIыс, е Тыркум шъуикIыжь».\nЗэкIэ зэрэмыкощыжьыщтыр гъэнэфэгъагъэ, тыкъэнэн зыIорэм щыщыби къызэримыгъэнэщтыр гурыIогъоягъэп, цIыфышъхьэ фэныкъуагъэп ар, чIыгур ары ищыкIэгъагъэр. А��ышъ, «заор лъыдгъэкIотэщт» зыIуагъэми, «хьау, тешIун» зыIуагъэми шIу къапыщылъыгъэп, адыгэр лъэпсэкIод пачъыхьэм зэришIыщтым уехъырэхъышэнэу щытэп, «шъузэрэфаеу шъущызгъэIэщт» зыфиIуагъэр зэрэпцIы гъушъэр уахътэм къыгъэлъэгъожьыгъ, Фэдз Iэшэ Iых заоми ары лъапсэ фэхъужьыгъэр…\nПачъыхьэр кIожьыгъэ, адыгэхэр ащ щыгощыгъэ хъугъэх: гъэзэуат заор зыухи, адыгэ быракъыр зыгъэтIылъыжьи, пачъыхьэм ешIугъэмэ (Хьаджэмыкъо Пщымафэ дезгъэштагъэмэ) чIыпIэ къафагъэнафи, ахэр къушъхьэм къекIотэхыгъэх, пачъыхьэм игущыIэ щыгугъыхи, лъэгум чылэкIэ щыIыстыгъэх, ау гугъэ IэнэкIэу, икIыжьыгъэмэ яхъуапсэхэу къэнэжьыгъагъэх...\nЗэуагъэхэу пачъыхьэм емышIугъэхэр, ыкIэм нэс быракъыр зиIэдэжьыгъэхэр зэтраукIагъэх, къэнагъэхэр хы ШIуцIэ Iушъом Iуагъэзыхьэхи, гъаблэмрэ гъаемрэ, чъыIэмрэ къинымрэ IуагъэлIыхьагъэх. 1923-рэ илъэсым курдж (грузин) шIэныгъэлэжьэу Симон Джанашиа адыгэ шъолъырым къакIуи, адыгэу къэнэжьыгъэмэ ахэсыгъ: абдзахи, бжъэдыгъуи, бэслъэнэий, кIэмгуи, къэбэртаий, шапсыгъи заIуигъэкIагъ. Агуе щыIэу, илъэс 91-рэ зыныбжь лIыжъым ар нэIуасэ фашIыгъ. Нэпсэу Хьанэшъу ыкъо Джэбэрэжъ Тыркуем ращыжьынэу къухьэм рагъэтIысхьагъэу къахэкIыжьыгъэр арыгъэ. ЕгъэзыгъэкIэ икIыжьыгъэр ба, макIа, зэхэфыгъуае, шапсыгъэрэ абдзахэрэ зэгъусэу миллионитIурэ ныкъорэ хъущтыгъэу лIыжъым еIо. Ар зышIобаIо щыIэнкIи мэхъу, ау икIыжьыгъэр мэкIагъэмэ милионибл-бгъу фэдизэу непэ Тыркуем къыщалъытэрэ адыгэр тыдэ къэкIыни? «1862-м Жьыубгъу (Джубгэ – А.Къ.) къынэсыгъ мухьаджыр Iофым икъэбар, – ыIуагъ лIыжъым. – Илъэсиблырэ цIыф къупшъхьэхэр хы Iушъом Iутэкъуагъэхэу Iулъыгъэх. Хъулъфыгъэ жакIэхэмрэ бзылъфыгъэ шъхьацхэмрэ къолэжъмэ набгъо ащашIэу, шъхьэкъупшъхьэхэр къэрапызым фэдэу хым къызхидзыжьэу. Сипыи сэ слъэгъугъэр ылъэгъунэу сыфаеп» [1: 131].\nХъыбые Iухъухьагъэхэу, узым, техьэгъум ыулъэгугъэхэу IэкIыб ращыгъэми къяхъулIагъэр хьэзаб. Илъэсишъэрэ кIуагъэ Урыс-Кавказ заом тилъэпкъ ыкъути, пхъахь итэкъу зешIым, ицIыфышъхьэ зыдэгъэзагъэ хъугъэр Тыркуер ары. Ахэр зэрэрафыгъэ шIыкIэр, хьэзабэу хыIушъом Iуалъэгъуагъэмрэ Тырку нэпкъым зыIуатакъохэм къарыкIуагъэмрэ гугъэуз закIэу зэхэлъ…\nХы ШIуцIэ нэпкъэу Самсунрэ тэ тадэжьырэ анахь зэпэблагъэх, километрэ 400 фэдиз, зы чэщ-зымафэкIэ къухьэкIэ окIу. Ары ращэу рагъэжьагъэ адыгэхэр Самсунэ нэпкъым апэ зыкIынэсыщтыгъэхэр. КIочIаджэ хъугъэ цIыфхэу Черкесием къыращыщтыгъэхэр техьэгъум ыгъалIэщтыгъэх (Самсун нэпкъым псыишъугъэ, псыкIэ-псылэ бэу иIагъ, аргъоир багъэ, техьэгъу узыр къахахьэщытыгъэ). Бэ дэд мыщ IукIодагъэр, мин пчъагъэу Iуатакъощтыгъэмэ къахэнэжьыщтыгъэр макIэ. Самсун иIэгъо-блэгъуми ыпэкIи къыкIэрыс чIыпIэмэ – Амасьем, Эрбаам, Токъат, Чорум ыпэкIи сащыIагъ, мыхэмэ адыгэр ащыб (Самсун вилайетым – район зыфэпIоным – миллионырэ шъитIурэ ис, ахэмэ ащыщэу мин шъитIур адыгэ). Мыхэр тырку хэгъэгум къызэрэкIогъэ шIыкIэмрэ, къинэу алъэгъугъэмрэ нахьыпэм къаIуатэу зэхэсхыгъэ, ау мы лъэхъанэм ащ тызыщэIэм якъэбархэр нахьи нахь гугъэуз тщыхъугъэх...\n«Сакъызлыкъэ коим сыщыщ, – къыIотагъ тибысымымэ ащыщэу АкIэгъу Фаикъ. – Тэ тыкъызтекIыжьыгъэ адыгэхэр къухьэмкIэ Самсун къызехыхэм, зы гъэрэ мыщ дэсыгъэх, къякIугъэп. Ай къынэужым Чарщамбэм кIуагъэх, ау сымаджэхэу, лIэхэу зэхъум, Асарджыккоим (тырку къуадж) ыпшъэкIэ кIуагъэх, нэмыкIхэмэ ахагъэтIысхьагъэх. Мыхэмэ (адыгэмэ) аIуагъ: «Тыбзэ, тихабзэ мыщ щыдгъэкIодыжьыщт, тэ кой шъхьаф тшIыщт». Джаущтэу джы Сакъызкоим иерынэ (ичIыпIэ) агъэнэфагъ, унэ тIокI фэдиз ащ мэфэ пшIыкIутф фэдизкIэ щагъэуцугъ, бзылъфыгъэмэ аижьыгъэх. «Унэхэр хьазыр, шъукъэкIожь», – заIом, яIэ тIэкIур зыдахьыжьи, ащ екIолIэжьыгъэх. Зым шы къыщагъ, адрэм чэмы, нэмыкIым мэлы, хэты чэт-атакъ. А чIыпIэм къурмэн щашIи, чэщыпэ щырахыгъ.\nПчэдыжьым жьэу атакъэр къызэIом коим дэсыр зэкIэ яунэмэ къарыкIи, гъыхэзэ тхьэ елъэIугъэх: «Тэри, шыкурол осын, къытэхъулIагъэмэ ауж къуаджэ тиIэ хъужьыгъэмэ!» Титхьэматэмэ, тятэ пIашъэмэ моущтэу хъугъэу къытаIощтыгъ. АкIэгъу Гюль Ахьмэд Темырджан, АкIэгъу Ибрахьим Темырджан мыр къытфэзыIотэжьыгъэр, мыхэмэ ятэжъы мэхъу къикIыжьыгъагъэр…» [2] «Мыр къаIуатэ хъумэ лIыжъыхэр нэку-нэпс хъущтыгъэх», – еIо Фаикъ. Мыщ фэдэ хьазыр адрэ хэхэс хъугъэ адыгэмэ ашъхьэ къырыкIуагъэри.\nМыдрэ адыгэ купэу быракъыр агъэIылъыжьи, пачъыхьэм игущыIэ щыгугъхи, къушъхьэм къехыгъэхэм джы закъыфэдгъэзэн. Фэдз кIэйкIэ, къуладжэкIэ зэджагъэхэм, Мыекъуапэ уикIэу Ярославскэм, Чэтыунэ (Лабинскэ) лъэныкъом укIо зыхъукIэ Унароковская зыфиIорэм дэжь, джы Фэдз зытесыри, ащ тIэкIу шIокIэуи къыубытыщтыгъэ. Урыс-Кавказ заор заухым ыуж ащ урысым ешIугъэхэу адыгэ шIукIае къосыгъ.\nСыда ащ фэдизэу къэхъугъагъэр Стамбол икIыжьышхом хэмыфэхэу чIыохым къэкIуагъэмэ замыIэтыжьы мыхъунэу? «Шъузэрэфаеу шъудгъэпсэущт, шъуихабзи, шъуидини шъулэжь, джы мамырэу дахэу тызэдыщыIэщт», – пачъыхьэм къариIуи, игущыIэ зэрепцIыжьыгъэр ары ащ лъапсэ фэхъугъэр. Ар амыдэу пачъыхьэм иполитикэ пэуцужьыгъэ адыгэмэ къарыкIуагъэм итхьамыкIагъо гъатхэм мэлылъфэгъу мазэм и 26-м екIолIэжьы (къэлъытэк1э стилыжъымк1э жъоныгъуак1эм и 8-м тефэ). Аужырэ заоу адыгэмэ пачъыхьэм дашIыгъэр а мафэм аухыгъ, ащ ыуж илъэсишъэрэ шъэныкъорэ мары джы тешIэжьыгъ, ау шIэжьыр цIыфмэ ащыгъупшагъэп…\nАу ар зыщыгъупшагъэхэр, е зыщагъэгъупшагъэхэр шIэныгъэлэжь тарихъIуатэхэм ащыщхэр арых, сыда пIомэ 1868-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 26-м фэдзымэ къяхъулIагъэ тхьамыкIагъом тарихълэжьхэр непэ къызынэсыгъэм игъэкIотыгъэу тегущыIэхэрэп. ЫпэкIи мыщ зыфэзгъэзагъэр макIэ. 1947-рэ илъэсым А.В. Мамонтовэ закъор ары ащ тетхыхьэгъагъэр, ау хъугъэм ащ екIолIэкIэ шъхьаф фишIыгъ, классовэ зэпыщытыр лъапсэу ыштагъ, пщы-оркъхэмэ япщылIхэр зэратIупщыжьын фаем къыхэкIэу ахэмэ цIыфхэр къагъэблыхи, диныр къызфагъэфедэзэ ежьхэр зыфаер пхыращын агу хэлъыгъэу еIо [3].\nФэдз щыщ IэфэшIыгъо Аслъан Фэдз заор зыщыIагъэр илъэси 125-рэ зэрэхъурэм ипэгъокIэу «ШIэжьыр щыI» ыIоу Кощхьэблэ гъэзетым 1993-рэ илъэсым икIэухырэ 1994-рэ илъэсым ищылэ мазэрэ зэкIэлъыкIоу материалхэр къыхиутыгъэх [4].\n«Кавказ заом ипроблемэхэмрэ Осмэн империем черкесхэр зыкIырагъэкIыгъэхэмрэ» зыфиIорэ тхылъэу, архивым идокументхэр, нэмыкI тхыгъэхэр зыдэтыр Нальщыч 2001-рэ илъэсым къыщыдэкIыгъ, мыщ фэдзмэ зыкъызэраIэтыгъэмрэ зыкъызкIаIэтыгъэмрэ игугъу къешIы [5].\n2005-рэ илъэсым Нальщыч гуманитар ушэтынмэ апылъ шIэныгъэлэжь институтым къыдигъэкIыгъэ тхылъэу Кавказ заом иуахътэ аусыгъэ орэдмэ ахэтэу «Фэдз псыхъо фэгъэхьыгъэ орэдыри» къыдэхьагъ [6].\n«Фэдз IэшэIыхым икъэбар» зыфиIорэр шIэныгъэлэжьэу Бузэрэ Азэмат Адыгэ къэралыгъо университетым ижурналэу «Псалъэм» (2008-рэ илъэсым я 5 (8) – къытедзэгъум) къыщыхиутыгъ [7]. ШIэныгъэлэжьэу Къандурэ Руслъани мы Iофым фэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр иIэх.\nКъызэрэтIуагъэу, Фэдз IэшэIых заор къызыхэкIыгъэр, нэужым икIыжьыныхэу адыгэхэр къыфэзыIэтыгъэхэр пачъыхьэгъум къинэжьыгъэ адыгэхэмкIэ жъалымагъэу зэрихьэщтыгъэхэр, чIыпIэ зэжъу зэрэригъэуцощтыгъэхэр ары. Апэ ар зэхэзышIагъэмэ ащыщыгъ «пачъыхьэм тежъугъэшIу, тыгожъугъэуцу» зыIуагъэ Хьаджэмыкъо Пщымафэрэ ащ игъусагъэхэмрэ. Къушъхьэм ахэр къызехыхэм пэчъыхьэм ыцIэкIэ Хьаджэмыкъом чIыгу къыратыгъ, чылэ-къутыр зытIуи тыригъэтIысхьагъ. Хьаджэмыкъохьаблэ (джы Дондуковскэр) ары зыгъэуцугъэр. Ау мыщ фэдизэу пачъыхьэм щыгугъыгъэри игугъэ хэшхыкIыжьыгъэп, а Фэдз кIэй дэсыхэр зытекIодэгъэ «IэшэIыхым» хьаджэмыкъохьаблэхэмэ ащиухьагъэп, адыгэ тIэкIоу хэкужъым къинагъэм щыIакIэ къырамытыжьэу, пачъыхьэм ихьилагъэ афэмыщэчыжьы зэхъум, Хьаджэмыкъо лIакъори зэтечыгъэ хъугъэ, янахьыбэр икIыжьыгъ, мыдрэ къэнагъэхэр дэдзыхыгъэ хъугъэ. Джащыгъум Хьаджэмыкъохьабли ыцIэ зэблахъугъэ. Хьаджэмыкъор «пачъыхьэм ешIужьэу» ыIуи, иуанэ дэпкъым зэрэпилъэжьыгъэзи, уасэ къыфашIыжьыгъэп. Адыгэмэ лые къязыхыгъэ пачъыхьэм игенералэу А.М. Дондуковым ыцIэ джы псэупIэм ехьы.\nХьаджэмыкъом изэкъуагъэп ащ фэдэ къызщышIыгъэр. Урыс-Кавказ заор джыри амыухызэ быракъыр зыгъэтIылъыжьыхи, тызэожьыщтэп аIуи урысым ешIугъэхэ абдзахэхэр, бэслъэнэйхэр, лэбэдэс къэбэртайхэр (джы мы Фэдзыри зэрахэтэу) Фэдз псыхъомрэ ащ къыхэлъэдэжьырэ Пэнэкъо псыхъомрэ якIэйхэр псэупIэкIэ хахыгъ, чылэ шIукIае джаущтэу зэхэтIысхьагъэх. Анахь иныгъэр Фэдз, нэбгырэ минибл фэдиз а лъэхъанэм дэсыгъ, Пшызэ шъолъырым ащ нахь зэIэкIэлъ къуаджэ исыжьыгъэп [4]. Мыр рахъухьэ зэхъум «сыд типсэукIэщт, таущтэу тыщыIэщт?» аIоу адыгэхэр егупшысагъэх, ащкIэ IэубытыпIэ ашIыгъэр пачъыхьэм адыгэмэ яхэбзэ зэхэтыкIэ рыгъозэнхэу амал къаритыщтэу зыфиIуагъэр ары. «Гугъэр тышы», – аIуагъ. «Ахьыри зыхьыри мэгугъэх», – зыIуагъэри а адыгэр ары. Угугъэныр Iофэп, Iофыр гугъэIэнэкIыныр ары…\nАпэрэ илъэс шъыпкъэхэу ыхэ къехыхи Фэдз кIэим адыгэхэр къыздэтIысхьэхэм Темыр-КъохьэпIэ Кавказым щыпсэухэрэр Iэшэнчъэхэу, граждан шъуашэм игъэуцоныр пачъыхьэгъум инэрыгъыгъэ лъэхъанэ къыхиубытагъэх [5]. Пшызэ шъолъыр къыриубытэрэ къушъхьэчIэсмэ япсэупIэхэр «военнэ-народнэ округ» зырызыхэу агощыхи, чылэмэ ежь ащыщ тхьэмэтэгъур рамыпэсэу пачъыхьэдзэм щыщыхэр, къэзэкъ офицерхэр а округмэ пащэ афашIыгъэх, къушъхьэчIэсхэр джаущтэу агъэIорышIэнхэу рахъухьагъ. А зэкIэмэ алъыплъэнэу агъэнэфагъэр полковникэу Дукмасовыр ары (нэужым инэрал хъугъэ). Ар жъалымэу адыгэу зыкъэзыIэтыгъэмэ къадэпсэугъ, ау ащ ыцIэ джы ехьы Хьэкурынэхьэблэ районым ит къутырмэ ащыщ.\nЗаом къыкIэрызыжьыгъэ къодыехэу, джыри зыкъэзымышIэжьыгъэ адыгэмэ зызэтырагъэпсыхьажьынэу, зыпкъ иуцожьынхэу игъо имыфэхэзэ хэбзакIэм идэкъацэ дэфагъэх. Лэжьыгъэ тIэкIоу къагъэкIырэр зэраIахырэм имызакъоу хэбзэ хьакъулахьхэр афэмыIэтхэу ахэмэ зэкIаIулIэщтыгъэх. Мыхэмэ ашъхьадэкIыжьыти адыгэр зэмыуцолIахэщтыгъэр иIашэ ытын, Iэшэнчъэу къызэрэнэн фэягъэр ары. IэшэIыхыным къыздихьырэ тхьамыкIагъор ахэмэ янэрылъэгъугъ. 1868-м икъихьэгъухэм адэжь Псэкъупсэ округым Инэмрэ Тэхъутэмыкъуаерэ къащырагъажьи адыгэмэ Iашэр къаIахэу рагъэжьагъ. А Iофым адыгэу хэкIодагъэр бэ.\nЕгъашIэм Iашэр зиIэдэжьэу, шхэхэми, чъыехэми Iабэхэмэ анэсынхэу ренэу зишэныгъэ адыгэхэм сыдэу хъумэ ар пфашIэни? Iашэр ты пIашъэмэ янэпэеплъ, ялъэуж рэкIо, сакральнэ кIуачIэ иI, лIакъор, лъэпкъыр къеухъумэх. ЕтIани адыгэм ымыштахэщтыгъэр а уахътэм къэзэкъмэ Iашэ аIыгъын зэрэфитыгъэхэр ары. Адыгэрэ къэзэкърэ зызэрихьылIэхэу зызэIуупIэхэкIэ (ащ фэди макIа зэрэхъущтыгъэр), зыр Iэшэнчъэу, адрэр IашэкIэ узэндыгъэ хъущтыгъэ, ау ащ емыплъыхэу зызэшIуанэхэкIэ, къэзэкъмэ яIашэ къатырахыти, адыгэхэр яожьыщтыгъэх. Ащ фэдэхэр агъэмысэхэти, хьапс ашIыщтыгъэх, Сыбыр ращыщтыгъэх.\nIэшэIыхыным игъусэу зы Iоф Фэдз кIэим дэсымэ къафаIэтыгъагъэр – Пшызэ, Лабэ, Шъхьэгуащэ янэпкъ тешъомэ ахэр агъэкощынэу пачъыхьэм иадминистрацие унашъо зэришIыгъагъэр ары. ЧIыгу гъэбэжъулъэм икIыныхэшъ чIы тешъом хэт пфэкIон? 1867-рэ илъэсым нэс Анзорей къоджэ закъор ары урысмэ афэгъэкощыгъэр, адрэхэр афеуцуалIэщтыгъэхэп. КъыкIэлъыкIорэ илъэсым игъатхэ зэхэтым Фэдз кIэим щыIэ къауджэхэр къэбырсырыгъэх, зыкъаIэтыгъ, сыд хъугъэкIи Iашэри амытынэу, ячIыпIи имыкощыкIынхэу зэдаштагъэ. Мыщ хэщагъэ хъугъэ нэбгырэ 500 фэдизымэ тхьэлъанэ ащкIэ зэдашIыгъэ [3]. Аущтэу къарашIэрэр зымыштэрэ адыгэмэ къахахъоу зэдыпэбгъоу зыкъаIэтэу рагъэжьагъ, Адыгеим ишъолъыр къодыеп, Къэбэртэешхоми, Инджыджи ары ащыхъущтыгъэр. Пачъыхьэм адыгэхэр а лъэхъаным фэтхагъэх: е тэ зэрэтIоу мыщ тыщыжъугъэпсэу, е Тыркуем тижъугъэкIыжь. ЗэрэIыгъыхэу, зэкъотыхэу пачъыхьэм зыфагъазэмэ, ащ къызэхихынхэшъ, шIэпхъэджагъэу Пшызэ шъолъыр ипащэмэ щашIэрэм кIэух фэхъуным щыгугъыщтыгъэх.\nАу а лъэхъаным Тыркум икIыжьыныр пачъыхьэм зэтригъэуцогъагъ, 1866-м щегъэжьагъэу ащ фаблэхэрэр Сыбыр ращыщтыгъэх, е агъэтIысыщтыгъэх. А уахътэхэм адэжь абдзахэхэу фэдз къэбэртаемэ къякIолIэжьыгъагъэхэми икIыжьын гупшысэр нахь къахэхьагъ, а зыдэщысхэми зэрэщамыгъэсыщтхэр, къэдзэ-надзэм зэрэхэмыкIыщтхэр къагурыIуи, хэкIыпIэ закъоу хахыгъэр Тыркуем икIыжьынхэр ары.\nМыдрэ фэдздэсымэ къафэдгъэзэжьымэ, зэпэуцугъэхэмэ бгъуитIумкIи зэкIакIо яIагъэп. Аущтэзэ Iофыр нахь къызэIахьэмэ, нахь зэжэхэкIуатэхэ зэхъум, Лэбэ военнэ округым ипащэу Пентюховыр (ащ ыцIи зыхьырэ къутыр Хьакурынэхьэблэ районым ит) Екатеринодар тхагъэ. ЗымкIэ Тыркуем икIыжьынхэу фэдздэсхэр зэрэкIэлъэIухэрэр афиIопщыгъ, ащ дакIоу а гупшысэр ащигъэгъупшэнэу, зыфызэшIонэгъэхэ Iофым кIэух фэшIыгъэным пае экспедицие къагъэкIонышъ агъэIэсэныхэу кIэлъэIугъ [6].\nМэлылъфэгъум и 23-м пачъыхьадзэм щыщхэмрэ къэзэкъхэмрэ фэдздэсхэр къаухъурэихэу рагъэжьагъ, дагъэкощыкIынхэу унашъо яIагъ. Ау сыд хъугъэкIи къызэкIэмыкIонхэу, зэонхэу тхьэ къурIанкIэ зыIуагъэхэр нэбгыришъэ фэдиз хъущтыгъэх, ахэмэ бзылъфыгъэхэри ахэтыгъэх. Ахэр ячIыпIэ къинэгъагъэх, адрэ къоджэдэсмэ хэкIыпIэ зэрэщымыIэм агухэр агъэкIоди, къэзыдзахьыгъэ къэзэкъхэмрэ дзэкIолIхэмрэ адэжь къежьагъэх, нэужым къафагъэнэфэгъэ чIыпIэмэ загъэзагъ. Ахэмэ къадэпщэхыжьыгъэхэр арых Андзорей хьаблэ (Кощхьаблэ), Лэчъэпсынэ, Улапэ зыIэтыжьыгъэхэр.\nМэлылъфэгъум и 26-р къызыщихьащтым, чэщым Дэхъущыкъое Думэнышъымэ яхапIэ пытапIэ адыгэмэ щагъэпсыгъ, чэщ ренэм тхьэ елъэIугъэх. Пшызэ шъолъырым ипащэу Сумароков-Эльстон иунашъо тетэу къатеуагъэх. Пчэдыжьым бзылъфыгъэхэмрэ сабыйхэмрэ къыгот хапIэм дагъэтIысхьэхи, дзэм фэдзхэр пэуцужьыгъэх, лIыгъэ ахэлъэу зэуагъэх. Ау а тIэкIумкIэ дзэм утекIоныя, къуаджэр агъэстыгъ, зэкIэ зэтраукIагъ, нэмыкIымэ гущтэ хахынэу жъалымэ дэдэу адезэкIуагъэх. Сумароков-Эльстон итхьэматэмэ зэрафитхыгъэмкIэ «зэкIэ фанатхэр аукIыгъэх зы бзылъфыгъэрэ зы пшъэшъэжъыерэ щэхъу къэмынэу, пытэпIитIоу ашIыгъэри агъэстыгъ». Хъугъэр зинэрылъэгъу офицерым къытхыжьыщтыгъ лыгъэм паекIэ щагум удэплъэныр зэрэщынэгъуагъэр, хьэдэ 54-рэ зэпэIулъэу, бзылъфыгъэхэмрэ сабыйхэмрэ пкъырыпкъэу, хьал-хьалэу упкIэтагъэхэу щагум зэрэдэлъыгъэхэр. ЗэкIэмкIи нэбгыришъэ фэдиз щагуитIумэ адаукIыхьагъэх.\n«ИшъыпкъапIэкIэ уеплъымэ, фэдздэсымэ зыкъызэраIэтыгъэр урыс администрацием ижъалымэ зекIуакI, – етхы А. Бузарэм. – Адыгэ тIэкIоу ичIыгужъ къинагъэхэр зэсэгъэ щыIэкIэ-псэукIэр, яхэбзэ зэхэтыкIэхэр зэраукъорэм езэгъынхэ алъэкIыгъэп. Урыс пэчъыхьэм ибжь чIэуцуагъэхэм яунэе хэгъэгурэ чIыгурэ ямыIэжьэу къэнагъэхэми, агукIэ шъхьафитыхэу къызэращыхъурэм ылъапсэ кIахын яхьисапэу зыкъызэратыращаерэр адыгэмэ ащыIэшъугъэп. ЗэрэхъурэмкIэ, адыгэмэ ящыIакIэрэр пачъыхьэгъум дыряIэ зэфыщытыкIэхэмрэ лъэныкъо пстэухэмкIи зэрэзэхэтакъорэр ары зыкъязгъэIэтыгъэр ыкIи зэратемыкIощтыхэр ашIэзэ закIыпэуцужьыгъэхэр» [7: 190].\nДзэми къэзэкъхэми фэдзхэу зыкъэзыIэтыгъэмэ зыгорэ къарашIэшъун зэрэщымыIэр ашIэщтыгъэ: къамэкIэ, сэшхокIэ дзэм сыд епшIэн? Мыщ фэдэу жъалымэ дэдэу бзылъфыгъи, сабыйи къамыгъанэу ��ыкIаукIыгъэхэм адрэмэ акъыл, щтэ хахын къодыягъэп, дзэми, къэзэкъхэми япшъэрылъ IэшIэхэу, икъу фэдизэу зэрэзэшIуахыгъэр къагъэлъэгъоныри мыщ хэтыгъ.\nМы Iофым джыри зы хэлъ – зыкъэзыIэтыгъэхэр лIэкъолIэшхэу, ежьмэ атефэу дахэу фэпагъэхэу, дышъэ идэхэр, тыжьын хьап-щыпхэр, нэмыкIэу мылъкукIэ узэхъопсэнхэу, – а зэкIэми къякIугъэхэр ямынэцIыгъэхэу пIон плъэкIыщтэп. Ахэр къонтхъ ашIыгъагъэх.\nАдыги, быслъымэни, ежь чыристанхэми амышIэрэр дзэмрэ къэзэкъхэмрэ Фэдз щашIагъ – хьадэхэр яIахьылмэ къарамытыжьэу, арамыгъэтIылъыжьхэу мэфэ заулэрэ щагъэлъыгъэх. ЕтIанэ чылэм ахэр щыбгъэтIылъыжьыхэмэ якъашъхьэ теплъэрэм хъугъэр ыгу къэмыкIыжьыным, цIыфмэ ар нахь шIэхэу ащагъэгъупшэным пае километрипшI фэдизыкIэ Фэдз пэIудзыгъэу къэзэкъ станицэу Костромскаям ащэхи, ащ щычIалъхьажьыгъэх. Зымэ урысыкъэм далъхьагъэхэу аIо, ау тэ Костромскоим факIоу тызэкIом зэкIэ аукIыгъэхэр зы машэ ратакъохи, а чIыпIэр ажъожьи, умыгъотыжьынэу ашIыгъэу къытаIуагъ. Ау фэдзхэр зыфэзэуагъэхэр, зытекIодагъэхэр станицэм дэсымэ ашIэ.\nКъэхъугъэм ыужы Фэдз къоджэдэсымэ ащыщыбэ аубытыгъ, хьапсы ашIыгъэх, Сыбыры ращыгъэх, къоджэ зэфэшъхьафымэ ахатэкъуагъэх, унэгъо пшIыкIуй хьэтикъуаемэ ахагъэткIухьагъ.\nМыгъэ Фэдз заор зыщыIагъэр илъэси 150-рэ мэлылъфэгъум и 26-м хъугъэ, ащ ыпэкIэ заулэрэ мы Iофым пае Фэдз сыкIуагъ, къоджэдэсымэ заIузгъэкIагъ, Костромская станицэм, зэрэсIуагъэу, фэдзэу аукIыгъэмэ ялъэуж сфэу сыщыIагъ, ащ ыуж «Нэфшъэгъо атакъэм къуаджэр зигъэгъыкIэ» зыфиIорэ статьяу мыщ фэгъэхьыгъэр «Адыгэ макъэм» къыхэсыутыгъ [8].\nГукъао мэхъу Фэдз IэшэIых заом фэгъэхьыгъэу мыгъэ Мыекъуапи, Кощхьэблэ райоными, аужыпкъэрэм ежь зэкIэ зыщыхъугъэ Фэдзи зи зэрэщызэхамыщагъэр, гъэзет, телевидение, радио зыфэпIощтыхэр илъэси 150-рэ хъугъэ шъхьафит заом зэребгъукIуагъэхэр. Къэбэртэешхом къикIыгъэ кIалэхэр купышIу хъухэу факIоу къакIохи, заор зыщыкIогъэ чIыпIэм екIугъэх (непэ Фэдз зыдэщысым ыпшъэкIэ километрэ зыщыплI иIэу ар щыт), аферэмэу шIэжь мафэ щырагъэкIокIыгъ. «БлэкIыгъэм кIэрахъокIэ узылъыокIэ, уапэ къэхъущтыр топыкIэ къыоожьыщт», – ыIуагъ Расул Гамзатовым. Ащ шIоу тегупшысэн фае лъэпкъэу тыкъэнэжьынэу тыфаемэ. Джащ фэдэмэ Фэдз IэшэIых заом уарегъэгупшысэ.\n«Зимыхьэдагъэм инысащ», – аIо адыгэмэ, къатеуагъэмэ хъугъэр джэгоуи къащымыхъугъэмэ, тэ гъыбзэкIэ, лъы нэпсыкIэ тижъымэ агу щыпхырыкIыгъ. Мы тхьамыкIагъом фэгъэхьыгъэу «Фэдз IэшэIых орэд» ыIоу 1971-м Iэпэзэо Сахьидэ зэхилъхьагъэу гъыбзэ къэнэжьыгъ [9]. Мыщ къэIокIэ зэфэшъхьафыхэр иIэх. 1971 – рэ илъэсым Алъэскыр Жанэ илъэс илъэс 82 зыныбжь Iэпэзэо Сахьидэ мыр къы1озэ Фэдз щытыритхэжьыгъ, къэбарэу пылъыри къыригъэ1отагъ. Мы орэдым «Фэдз IэшэIыхым иорэдкIи» еджэхэу е1о Iэпэзэо Сахьидэ. Ащ къызэри1орэмк1э 1868-рэ илъэсхэм Къэзэотэ 1уашъхьэм дэжь щык1огъэ заом Iэгъо-блэгъум щысыгъэ къуаджэхэри хэщагъэ хъугъагъэх. Хъулъфыгъэмэ ягъусэхэу бзылъфыгъэхэри пыим зэрэпэуцужьыгъэхэм ихьатыр Аркъуятэ дахэм ищысэ. Ар Фэдз щыщыгъ, яти, ышхэри Iашэ ашти, заом зыIохьэхэм, пшъашъэри адыIухьагъ. ЗыкъэзыIэтыгъэхэр къэнагъэ щымыIэу къаукIыгъэх. Къэзэотэ Iуашъхьэу машIом рагъэхьыгъэу, лъыр зыщагъэчъагъэм пачъыхьадзэм ипащэхэр къытехьагъэхэу къакIухьэзэ, ку къогъум уIагъэу къолъыгъэ Аркъуятэ къылъэгъугъэх, аужырэ щэу шхончым къинэжьыгъэмкIэ къяуи, зы нэбгырэ хигъэфагъ, ежьыри ащ щаукIыжьыгъ.\nФэдз IэшэIых заом фэгъэхьыгъэу Инджыджым (Къэрэщэе-Шэрджэс чIыгоу адыгэм ижъыкIэ ипсэупIагъэр ары) «Большой хож» ыIоуи гъыбзэ щаусыгъагъ. Кощхьэблэ районым бэрэ щытхьэмэтагъэу, лIыжъ тIысыжьыгъэу Дыбэгъо Кимэ мы Фэдз заом фэгъэхьыгъэу тызэдэгущыIэзэ, ыгъэшъэогъухэрэ къэрэщаемэ Фэдз заом итхьамыкIагъо агу нэси, гъыбзэ къазэрэфаусыгъагъэр къыIотагъ, ащ щыщ сатыр заули зыфэдагъэр къырыпшIэнэу къыIожьыгъ. Заом къелыжьыгъэ сабый заулэ къэрэщаемэ ядэжь ащэхи, зы тIэкIурэ ахэсыгъэхэу еIо.\nФэдз къыщыхъугъэ тхьамыкIагъом угу къегъэкIы шеихъ Щамиль Гуниб къушъхьэм 1859-рэ илъэсым аужырэ заоу Урысым щыдишIыжьыгъэр. Гуниб дэсмэ «къуаджэм пытапIэ щысэжъугъэшI, мыр тиаужырэ зау» зареIом, къыгоуцохи къыдэзэуагъэх. Фэдз заом фэдэу мыщи бзылъфыгъэхэр ялIымэ адэзэуагъэх, пыим зырамытэу, шыихъы хъунхэр нахь тырагъакIоу яшъхьафитныгъэ пае къызэкIэмыкIохэу зарагъэукIыгъ. ЗыIэмкIэ пчыпыджынэу аныбачIэ къычIэгъэуцорэр аIыгъэу, лъыпсыр а Iэм къыпычъэу, адрэ IэмкIэ къамэр пыим щагъабзэу бзылъфыгъэхэр къапэуцужьыгъэх, къуаджэр заубытым замытэу къушъхьэ тауташэм зыдадзэжьыгъэх. Ахэмэ афэдагъэх Фэдз бзылъфыгъэхэри. Гуниби, Фэдзи зэзыщалIэхэрэр лIыгъэмрэ шъхьафитныгъэм иIэшIугъэрэ, мыхэр тщыгъупшэхэ хъущтэп.\nТыркуем Анталие къалэм пэмычыжьэу зы абдзэхэ къуаджэ щыI, Елемэ раIо. Къуаджэм дэс нахьыжъымэ къызэрэтфаIотагъэмкIэ, мыхэр 1864-м икIыжьыгъэмэ ащыщыхэп, пэчъыхьэм ипцI нэужым утын хэзыхыжьыгъэмэ ащыщых, илъэс пшIыкIутф фэдиз горэ Фэдз тIуакIэм щыпсэухи, пачъыхьэм иполитикэ агу ыгъэкIоди, икIыжьыгъэх. Мыхэр къухьэкIэ Анталием къызыIуащэхэм зэрэщыжъоркъым пае щыIакIэ ямыIэу лIэхэ хъуи, хабзэм елъэIухи, къушъхьэм нахь хэхьагъэх, мыдыкIэ хэкум исыхэ зэхъум зэрэщытыгъэм фэмыдэ дэдэми, оси къафесэу, ячъыIи кIуачIэу, ахэми лъапсэ къыдагъэчъэхыжьын алъэкIыгъ.\nЗыгъэ Елемэ къикIыжьыгъэ тиныбджэгъу лIы куп яунагъохэр ягъусэу «Унэрэкъохьаблэ тикощыкIыжьыгъагъэу тижъымэ къаIотэжьыщтыгъ» аIуагъэти, сщэгъагъэх. Едыдж Нихьай, Едыдж Батырай, Енэмыкъо Моулюд, Едыдж Мамэт зыцIэ Iугъэхэу, лъэпкъым егъашIэм фэлэжьагъэмэ ащыщых, хъугъэри ашIэ, тарихъыми щыгъуазэх, ятэ пIашъэми къапахыгъэр макIэп.\nУнэрэкъохьаблэ тызэупчIын горэ гъэнэфагъэу щытиIагъэп, нэршэ-гурышэкIэ тыдэхьагъ. Тхьэм зэриIонэу урамыбгъум тетIысхьапIэм ныо горэ тесыти, ар упчIэжьэгъу тшIыгъэ. Ныбжьышхо иIагъ, ау джыри игулъытэ чанэу, иакъыли къэбзагъэ. ЛIэу сигъусэхэр мы чIыпIэм икощыкIыжьыгъэ адыгэмэ зэрэщыщыхэр, Тыркуем джы къуаджэу зэрэщыпсэухэрэр, алъапсэ афынэу къызэрэкIуагъэхэр фэсIотагъэх.\n– Мыщ адыгэхэр зэрэтесыгъэхэр нафэ, – ыIуагъ ныом. – Тятэ пIашъэмэ къызэраIотэжьыщтыгъэмкIэ, ахэр Урысыем къикIыхи мыщ къызэкIохэм ущыпсэун – ущыщыIэщтымэ зэкIэ хьазырэу адыгэмэ къакIэныгъэхэу къырихьылIэгъагъэх. Яунэхэри, якъакъырыхэри, ябгъагъэхэри, аужыпкъэм ябылымхэри, яхьэ-чэтыухэри къэнэгъагъэх. Шъхьэхьыжьэу, Iэпс-лъэпсэу, зэрикIыжьыщтыхэм щэхъурэ гугъу адыгэмэ ямыIэу ашъхьэ рахьыжьэжьыгъэу зэхэтхыжьыгъэ…\n«Къоджэ еджапIэм имузей урысыхэр мыщ къызэрэкIуагъэхэм фэгъэхьыгъэу чIэжъугъотэщт, адыгэ Iэпэщысэ, Iэмэ-псымэхэри чIэлъых», – къытиIуи, еджапIэм тыкIуагъ. ЗэриIуагъэу бэ къыщытлъэгъугъэр, лIымэ ячэф пыутыгъэ хьазырэу тыкъыдэкIыжьыгъ. Мыщи къыщынэфагъ, адыгэм чIыпIэ тынч заом ыуж Урысыем зэрэщимыгъотыщтыгъэр, бгырысыхэр зэкIэ урысым хэткIухьажьын фэягъэ – джары стратегием ылъэныкъокIэ Урысые империер зыпылъыгъэр. Фэдз заор аужырэ зэошхоу адыгэмэ урыс пачъахьым дашIыгъэмэ ащыщыгъ, ащ ыуж хьакуцухэри. Апэрэ Дунэе заом илъэхъан къушъхьэчIэсымэ зэхащагъэ «Дзэ Iэлым» (Дикэ дивизиер) илIэблэнагъэ зы тIэкIукIэ къыкъонагъэх, революциер жьаупIэ афэхъугъ, къызэтенагъэх ымыгъэтхъэгъапэхэми.\nАдыгэмэ къэхъущт-къэшIэщтыр къашIэу цIыфхэр ахэтыгъэх. Нэгъуцу Юсыф-Сахьидэ Шапсыгъэ щитхыгъэ къэбарыжъымэ зэрахэтымкIэ, Дефанэм щыщ ХыдзэлI Гузаекъо Джаймызэ ащ фэдагъ. Адыгэр Урыс-Кавказ заом къыщымыкъутэзэ къыпыщылъэу мыщ ыIогъагъэмэ ащыщэу щысэ къэтхьын. «Пыир хэкум къихьащт, пыим хэкур ыубытыщт. Емынэкоу кушъхьэфачъэрэ (мэшIокур – А. Къ.) тэиль елбэтырэ къихьащтых. Емынэкур Пшызэ Iушъо IукIыри, чэмзэкъо лъагъоджэ кIори, ЦIэмэзы Iухьэу хъущт... Пшызэ нэпкъ щызэпэIус бзылъфыгъэхэу гыкIэхэрэмэ сэлам зэфагъэхьэу хъужьыщт» [10].\nПшызэ шъолъырэу ХыдзэлIым зигугъу къышIырэм непэ зыщыпплъыхьэмэ олъэгъу – тыди пачъыхьэм игенералыгъэмэ (Лазаревым фэдэу), иадмиралымэ, лъыпсыкIэ мэшIо лыгъэкIэ адыгэ чIыгур зыштагъэхэм, лъэпкъыр шъхьадж-псаджэу изыфыгъэхэм, ахэмэ яIумэтхэм, анахьэу къэзэкъымэ ацIэ псэупIэмэ джыри ахьы тыгу къыхаохэу. Пэщэ жъалымэмэ саугъэтэу яIэхэр икъурэпышъ, кIэу афагъэуцух, ядахэ аIо, ашIагъэр агъэбыракъы. Фэдз сабыихэмрэ бзылъфыгъэхэмрэ пкъырыпкъэу зыупкIэтагъэхэри а агъашIохэрэмэ ахэтых. Ежьхэр зыщыщ лъэпкъымкIэ дэгъухэмэ, тэ тидэгъухэр сыда дэдзых тшIыхэра, уасэ икъу афэтшIырэба, хьаумэ тэ зыфэтшIыжьырэба? Тэри тилIыхъужъыхэу яшъхьафитыныгъэ, ячIыгу, яхэбзэ-бзыпхъэ фэбэнагъэхэр тщыгъупшэхэ хъущтэп тыадыгэу тыкъэнэнэу тыфаемэ. «IитIур зэIумыкIэу зэрэтхьакIырэп» аIо адыгэмэ, ХыдзэлI Гузаекъо Джаймызэ «Пшызэ нэпкъ щызэпэIус бзылъфыгъэхэу гыкIэхэрэмэ сэлам зэфагъэхьэу хъужьыщт», – ыIуагъэмэ, шIуфэс IэшIу непэ зэпэIусхэмэ зэфагъэхьыным пае, бгъуитIури зэгурыIоу, мамырэу зэдэпсэуныхэ фае. Фэдз заом фэдэмэ ащ урегъэгупшысэ.\nЗы адыгэ купыр нэфшъэгъо атакъэм егъэгъы, адырэ купым ятэ пIашъэмэ янэпэеплъ къаухъумэзэ мэфэхых, ахэмэ афэгъэхьыгъэ гукъэкIыжьхэр мафэрэ мэщэIух, чэщырэ мэхьапщэх, тэри тщымыгъупшэнхэу тишIэжь къыхэнэжьых…\nГъэзэуатым игъыбзэ\nХодзыжьы мыгъуу тхьэр зыдэбгам\nЛъы бахъэр къызэрыдох,\nIащэжьыр щыдах махом\nФыз-щIалэр дызэхагъагъэ.\nЕрэжыбу унэм ирамыхым\nГыныпс мыгъор дыдогъэжэх.\nКIэрэфурэ шыгъуэбжэ кIэхур\nТопыжь мыгъуэм зэбгыребгъэдзщ.\nДыжьыныр зибгъэгурыдзэр,\nМэхуаем къытхухэзыщыр,\nЩэуэ къакIуэми щымыщынэжыр\nДэхъщокъуэхэ фи\nТугъуэн цIыкIу.\nМелэIичхэр зыкIэлъыхъуахъуу\nХъур хьыджэбзхэр зыкIэлъыхъуапсу\nХуэдз псыхъуэм щепсыхыжар\nКъандорыкьуэкIэ фи Исмахьил.\nХьажмэстафу унэ ирамыхыр\nХуэдзыщхьэм къыщыбгъэхьакъущ\nАркъуету щыуIэгъэ дахэр\nА махуэм къытхухэзыщыр\nДэхъщокъуэкIэ фи\nКъэрэмырзэщхуэ.\nДилэ-IилкIэ уазыр къытхуещI,\nЩIэлэ-гъуалэр зэдегьэчэф.\nБабыгукIэ фэ фи ефэнд,\nХодзым дзэуэ зэхуащэсахэр\nЩэщIэ-плIыщIу дыкъаувыхь.\nЧерноморэм играфыжьым\nХодзыщхьэм топыр къыщытхуегъэпс,\nЩIэлэ-гьуалу зипсэ хэкIыгъуэхэр\nА махуэм къызэдокIуалIэ.\nШы къарэр вагъуэм ехьакъуу,\nКъуэлэбзути яхуэбыбэ.\nЗибынкIэ псэемыблэжыр\nКъандорыкъуэкIэ Исмахьил цIыкIу.\nУэфабжьэ мыгъуэм зыкъызэкъуех,\nБыслъымэнурэ дызэхэзыхым,\nА махуэ мыгъуэм къытхуэгъажыр.\nМэхуэ мыгъуэм мы джаурыжьым\nДилIыхъужьхэм лIыкIуэ къахуещI.\nЗигъащIэм къыхуэмеижар\nБухъэрэнкIэ фи Умар цIыкIу [9].\nЛитературэр:\n1. Джанашия С. Черкесские дневники. – Тбилиси, 2007. – 265 с.\n2. ПМА (полевой материал автора). АкIэгъу Фаикъ Темырджан. 1960-рэ илъэсым Сакъызлыкъо коим къыщыхъугъ. Зыттетхагъэр 2018. 04, 04.\n3. Мамонтова А.В. Восстание закубанских кабардинцев в 1868 году. Учен. зап. Кабард. научн.-исслед. Ин-т при Совете Министров Кабард. АССР. – Нальчик, 1947. – Т.2. – С. 49-88.\n4. Афашагов А.Х. Память жива: к 125-летию восстания в а. Ходзь. Газ. «Кошехабльские вести». – 30.12. 1993 г. \/\/ 6. 01. 1994 г.\n5. Проблемы Кавказской войны и выселение черкесов в пределы Османской империи (20-70-е гг ХIХ в.): сб. арх. док. \/ выявление материалов, археогр. Обраб., вступит. ст., ред. и коммент. Т.Х. Кумыкова. – Нальчик: Эльбрус, 2001. – С. 488 \/\/ Указ. имен, геогр. и этн. назв.: с. 482-490. На с.417-420: документы о Ходзинском восстании адыгов.\n6. Песня о реке Ходзь: (пер. с адыг. А. Додуева \/\/ Адыгские песни времен Кавказской войны \/ Ин-т гуманит. исслед. Правительства КБР и КБНЦ РАН, Фонд «Адыг. Наследие» – Нальчик, 2005. – С. 379 – 382.\n7. Бузэрэ Азэмат. Фэдз IэшэIыхым икъэбар. \/\/ «Псалъ» (АКъУ), 2008, я 5 (8)-рэ къыдэкIыгъу. – Н. 187-194.\n8. Къуекъо Асфар. Нэфшъэгъо атакъэм къуаджэр зигъэгъыкIэ… Гъэз. «Адыгэ макъ», 2018. 04. 26.\n9. АРИГИ-м иархив. Ф. 1. П. 129. Д. 212.\n10. Нэгъуцу Ю. С. IэсэтIир. «Псалъ», 2008. Я 5(8)-рэ къыдэкIыгъу. – Н. 255.\nВестник науки АРИГИ №15 (39) с. 36-45.\nCtrl\nEnter\nЗаметили ошЫбкуВыделите текст и нажмите Ctrl+Enter\nОбсудить (0)\nСсылки по теме:","id":"<urn:uuid:0e94372e-c1ea-401f-8df7-4914c75f020e>","dump":"CC-MAIN-2020-24","url":"https:\/\/www.adygi.ru\/index.php?newsid=16629","date":"2020-06-02T10:55:12Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2020-24\/segments\/1590347424174.72\/warc\/CC-MAIN-20200602100039-20200602130039-00099.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9726343751,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9726343750953674, \"kbd_Cyrl_score\": 0.02717813104391098}","num_words":8990,"character_repetition_ratio":0.029,"word_repetition_ratio":0.046,"special_characters_ratio":0.163,"stopwords_ratio":0.02,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.972,"perplexity_score":3232.4,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Уджыхъу Мариет тиреспубликэ имызакъоу адыгэхэр зыщыпсэурэ хэгъэгубэмэ ащашIэ. Ар тилъэпкъ фэгумэкIырэ, ащ фэлэжьэным кIочIэшхо хэзылъхьэрэ цIыф.IэкIыбым щыIэ тилъэпкъэгъубэ ешIэ, ахэр инэIосэхэ къодыеп, мыщ къэкIожьыгъэу щыпсэухэрэми, къэзымыгъэзэжьыгъэхэми яIофыгъохэм ащыгъуаз, ахэм язэшIохынкIэ ишIогъэшхо къегъакIо.\nМариет Iоф имыIэу зыкIи уIукIэщтэп. «Моу телевидением Iоф сиIэу сыкIогъагъ, джы сикIэлэцIыкIухэр къэзэрэугъоищтхэшъ, псынкIаIоу Хасэм и Унэ сынэсыжьын фае» еIо зэпыт. Ащ фэд имафэхэр зэрэкIохэрэр. ЫныбжьыкIэ зигъэпсэфыми хъущт, ау ежь ренэу Iоф иI. ГущыIэу урамым тетынэу уахътэ къекIурэп. СэгъэшIагъо кIуачIэ къезытырэр. ЕтIанэ сэр-сэрэу джэуап зэсэтыжьы — зыпылъ лъэпкъ Iофыр арэу тесэубытэ, ащ сехъырэхъышэрэп.\nМариет илъэсыбэ хъугъэ зысшIэрэр, ащ ехьылIагъэу тигъэзет къыхиутыгъэри макIэп. Ау уIукIэ къэс гъэшIэгъонэу хэплъагъорэм нэмыкIэу кIуачIи хэогъуатэ, дэим нахьи дэгъур дунаим зэрэщынахьыбэр гум къегъэкIыжьы.\nЛъэпкъым фэгъэхьыгъэмэ, ащ сыд сиIоф хэлъ Мариет ыIощтэп. «Абу ащкIэ уеупчIыгъэмэ, мыщ тетэу къыуиIощтгъагъэ» е «Къуекъо Налбый тефэ дэдэу мыр ыIогъагъ» ыIозэ, ежь иакъыл къыхьырэр ымыгъэбыракъэу бзылъфыгъэр лъэпкъ Iофым къытегущыIэ.\nЛъэпкъ Iофым чанэу фэлажьэхэрэм язэнэкъокъоу Канадэ щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм илъэс къэс зэхащэрэм икIэуххэр джырэблагъэ зэфахьысыжьыгъэх. Ащ щытекIуагъ ыкIи «Сэтэнай-2020-рэ» зыфиIорэ цIэ лъапIэр къыфагъэшъошагъ ныбжьыкIэ-театральнэ студиеу «Щыгъыжъыем» ипащэу, АР-м инароднэ артисткэу, УФ-м изаслуженнэ артисткэу, АР-м и Къэралыгъо премие къызэратыгъэу, «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэ цIэ лъапIэр къызыфагъэшъошагъэу, республикэ ны хасэм ипащэу Уджыхъу (Биданэкъо) Мариет. Ары гущыIэгъу тшIынэу зыкIэхъугъэри. Лъэпкъ Iофым пылъхэм анахь дэгъухэм афагъэшъошэрэ тыныр къызэрэратыгъэмкIэ тыфэгушIуагъ, Iофыбэу зыпылъыр ыгъэцэкIэнымкIэ кIуачIэ къезытырэм сыкIэупчIагъ.\n— Ар дэгъоу къыосIон, сицIыкIугъом къытаIуагъэр, зэхэсхыгъэр ары. Сигъунэгъу нэнэжъхэм нарт къэбар кIыхьэу къаIуатэщтыгъэхэр непи сыгу къэкIыжьых. УицIыкIугъом плъэгъурэм, зэхэпхырэм мэхьанэшхо иI, ары зэкIэри къызыщежьэрэр. Непэ нарт къэбархэм бэрэ зафэсэгъазэ, сшIогъэшIэгъонэу кIэсэджыкIыжьых, «Щыгъыжъыем» хэт кIэлэцIыкIухэри ащ героеу хэтхэм ащысэгъэгъуазэх, — еIо сигущыIэгъу.\nМариет Нарт эпосым итомибл щыщэу зы тхылъ ыпашъхьэ илъ, нэкIубгъуабэхэр тхылъыпIэ дэлъхьэ цIыкIухэмкIэ къыхэгъэщыгъэх, нэкIубгъохэм къэлэмкIэ зытетхэгъэ чIыпIэхэри яIэх. ЗгъэшIагъуи сыкIэупчIагъэти, телевидением щытыритхэу къычIэкIыгъ. Зэрэтомиблэуи зэрэтыратхэщтыр, ежь къытефэгъэ Iахьым Iоф зэрэдишIэрэр къыIуагъ.\n— Нарт эпосыр ныбжьыкIэхэм агурыгъ��Iогъуай. Ар къыбгурыIоным пае адыгабзэр дэгъоу пшIэн фае. Хъугъэ-шIагъэу къыщыIотагъэр зэхэпшIэным пае ныбжьыкIэм бзэм ылъэныкъокIэ лъэпсэ дэгъу иIэн фае. КIэлэцIыкIухэм апэ пшысэм сакъыфеджэ. Ащ фэдэу Пэтэрэз ятэ ылъ зэришIэжьырэм щыщ сценэхэр етIани къэсэIуатэ. Пшысэм фэдэ зекIуакIэхэр, бгъэцэкIэн умылъэкIыщт чIыпIэхэр къыхэтэгъэщых. ГущыIэм пае, сыдэущтэу ошъогум нэсырэ лъэой къэбгъотыщт? Аргъоилъ щалъэ тыдэ къипхыщт? Ежь кIэлэцIыкIухэм къызэраIоу текстым щыIэныгъэм щыхъун зымылъэкIыщт зекIуакIэхэр къыхэтэгъэщых.\nАдыгэм анахь пэблэгъэ псэушъхьэхэм татегущыIэ хъумэ, шым етIанэ хьэм ягугъу тэшIы. Тигерб сеплъы зэпытыгъэкIи сезэщырэп. Ащ шэу тешIыхьагъэм ехьылIагъэу кIэлэцIыкIухэм къафэсэIуатэ. Илъэсыбэм къыкIоцI сэ дэгъоу зы къызгурыIуагъ – угу машIо имылъэу, ар мыблэу лъэпкъ Iофыр пшIэн плъэкIыщтэп.\n– Мариет, цIыф зэIукIэгъухэм узыгъэгумэкIын е угу къеон горэхэр ащызэхэохыба?\n— Бэ ащ унаIэ теудзэнэу ащызэхэпхыщтыр. ГущыIэм пае, зымафэ хьэдагъэм ныбжь зиIэ бзылъфыгъэ хэкIотагъэ горэм «Сивнучкэ так нельзя зесэIом…» ыIозэ къэгущыIэти, адрэм «арэп уипхъорлъф урысыбзэкIэ удэгущыIа?» ыIуи къеупчIыгъ…\nСабыим узэрэдэгущыIэрэ, унагъом щызэхихырэ бзэр ары къызэрэгущыIэщтыр. Джыри зы лъэныкъу. Непэ адыгэ къуаджэхэм урыс унагъохэр къадэхьажьых. Адыгэхэм яунэхэу зычIэмысыжьхэр ащэфыжьхэшъ, ащэпсэух. Тэ тизакъоп, Тыркуеми, Сириеми, нэмыкI чIыпIэхэм ащыпсэурэ адыгэ чылэхэми ащымыщхэр благъэу къахэтIысхьэх. Адыгабзэр IэкIыб шIыгъэнымкIэ ащ «ишIуагъэ» къэкIо. Урыс унагъохэу адыгэ чылэхэм къадахьэхэрэм якIалэхэр адыгабзэкIэ гущыIэщтыгъэх. Джы адыгабзэр зэрагъэшIэнэу Iоф яIэп, тигуапэу урысыбзэкIэ тадэгущыIэ. Гукъау нахь мышIэми, чыжьэу плъэрэ щыIэжьэп.\n— Лъэпкъ Iофым пылъыр ежь ифедэ егупшысэу мэхъуа?\n— Сыкъалъэгъумэ, гу къыслъатэмэ сшIоигъоу егъашIэми лъэпкъ Iофым сыпылъыгъэп. ЫпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, гу кIуачIэм имашIо укъырихьакIын фае. «ШIу шIи, псым хадз» зыфиIорэ гущыIэжъыр мы чIыпIэм къыщыпIон плъэкIыщт. ЦIыфым шIоу ышIэрэр зэкIэри Тхьэм къелъэгъу. ШIоу пшIэрэ пэпчъ ащ лъыпытэу зыгорэ къыкIэкIонэу щытэп.\n— «Сэтэнай-2020-рэ» зыфиIорэр къызыкIыпфагъэшъошагъэр 2008-рэ илъэсым зэхэпщэгъэ кIэлэцIыкIу студиеу «Щыгъыжъый» зыфиIорэм Iофэу дапшIэрэм пай. Ащ ехьылIагъэу къэпIуагъэмэ дэгъугъэ.\n— «Щыгъыжъыер» Адыгеим имызакъоу адыгэхэр зыщыпсэухэрэ хэгъэгухэми ащашIэ хъугъэ. Илъэс 12-кIэ узэкIэIэбэжьмэ IэкIыбым къикIыжьыгъэхэм ащыщхэм бзэм сызэрэпылъыр ашIэти, якIэлэцIыкIухэм адыгабзэ язгъашIэмэ ашIоигъоу къысаIуагъ. Апэ нэбгырэ зытфыхкIэ едгъажьи, 20-м нэсыгъ. Сабыйхэм илъэси 5 — 6 аныбжьыгъ. Силъэпкъ шIулъэгъоу фысиIэм кIуачIэ къыситыгъ. Пшъэрылъэу сиIагъэр адыгабзэр аIуслъхьаныр ары. АщкIэ згъэфедагъэ театрэм, сценэм иамалхэр. Ар сабыйхэм агу рихьыгъ. ЕтIанэ лъэпкъ мэфэкIхэм тахэлажьэу едгъэжьагъ. IэкIыб хэгъэгухэми ткъош республикэхэми тащыIагъ. 2018-рэ илъэсым Адыгеим ирайонхэр къэткIухьагъэх, къуаджэхэм закъыщыдгъэлъэгъуагъ. Цэлдаор, кушъэхапхэр, нысащэр къащыдгъэлъэгъуагъ, усэхэм къяджагъэх. ЦIыфхэр къазэрэпэгъокIыгъэхэм кIэлэцIыкIухэм лъэшэу агу къыIэтыгъ. Нахь фаблэхэу студием къакIохэзэ зэпахырэ уз бзаджэм тиIофшIэн къызэпигъэугъ. Лъэшэу сыгу къео илъэсэу икIыгъэм тэрэзэу Iоф адэсшIэнэу зэрэмыхъугъэр. Ренэу Тхьэм селъэIу псынкIаIоу узыр текIэу тиIофшIэн едгъэжьэжьынэу.\n— Тхьауегъэпсэу, Мариет. КIуачIэ уиIэу, джыри илъэсыбэрэ лъэпкъым уфэлэжьэнэу пфэтэIо.\nСихъу Гощнагъу.\nУджыхъу Мариет тиреспубликэ имызакъоу адыгэхэр зыщыпсэурэ хэгъэгубэмэ ащашIэ. Ар тилъэпкъ фэгумэкIырэ, ащ фэлэжьэным кIочIэшхо хэзылъхьэрэ цIыф.IэкIыбым щыIэ тилъэпкъэгъубэ ешIэ, ахэр инэIосэхэ къодыеп, мыщ къэкIожьыгъэу щыпсэухэрэми, къэзымыгъэзэжьыгъэхэми яIофыгъохэм ащыгъуаз, ахэм язэшIохынкIэ ишIогъэшхо къегъакIо.","id":"<urn:uuid:ebc8f6ca-9a53-49a5-86eb-88cf03993fe1>","dump":"CC-MAIN-2021-10","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/02\/18\/%D1%83%D0%B3%D1%83-%D0%BC%D0%B0%D1%88i%D0%BE-%D0%B8%D0%BC%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%83-%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D0%BF%D0%BA%D1%8A-i%D0%BE%D1%84%D1%8B%D1%80-%D0%BF%D1%88i%D1%8D%D1%88%D1%8A%D1%83%D1%89\/","date":"2021-03-04T12:13:42Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-10\/segments\/1614178369054.89\/warc\/CC-MAIN-20210304113205-20210304143205-00063.warc.gz","language":"ady","language_score":0.9454420805,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.9454420804977417, \"kbd_Cyrl_score\": 0.05429598316550255}","num_words":1868,"character_repetition_ratio":0.039,"word_repetition_ratio":0.088,"special_characters_ratio":0.149,"stopwords_ratio":0.017,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.929,"perplexity_score":2088.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"Мэкъуогъум и 1-р — кIэлэцIыкIухэм якъэухъумэн и Дунэе маф\nСабыигъор орэнасыпышIу!\nУрысыем ыкIи ащ исубъектхэм зэфэдэу сабыигъор тхъэгъоным ыкIи насыпышIоным тегъэпсыхьэгъэ къэралыгъо программэ зэфэшъхьафыбэ ащэлажьэ.\nХэпшIыкIэу мы аужырэ илъэси 10-м унагъом ищыIакIэ нахьышIу шIыгъэным лъэшэу хабзэм ынаIэ тет, «сабыим дэрмэныр къыдэкIо» зэраIорэр гум къыгъэкIэу, апэрэ ыкIи ятIонэрэ, ящэнэрэ сабыир къызыфэхъухэрэм ахъщэ тынхэр аратых. УнэгъуакIэхэм унэ IофымкIи нахь афэсакъхэ, мылъкукIэ IэпыIэгъу арагъэгъоты хъугъэ. Ежь унагъоми ипшъэрылъ ин зыдишIэжьэу, сабыим ипIун ишъыпкъэ рехьылIэ; ныжъ-тыжъхэри, ныбжьыкIэхэм янэ-ятэхэри, амал-лъэкIэу яIэм елъытыгъэу, ялъфыгъэхэм адэIэпыIэх. Сабыим, щэч хэлъэп, унагъом гушIогъуабэ къырелъхьэ.\nМазэ, мэзитIу, мэзищ мэхъу, «ыгъы-сагъхэр» къыIутэкъоу, щхырыIу цIыкIум зэкIэ лъэшэу фэщагъэ мэхъух; нэрэ-Iэрэм тIысэу ыкIи макIэу зыкъиIэтэу регъажьэ, мэпшы, мэуцу, хэкIукIы…\nАпэрэ лъэбэкъур сабыим едзы, ар ны-тыхэмкIи, зэкIэ зиехэмкIи мэфэкI шъыпкъ, арыба адыгэхэм кIоныр езыгъэжьэгъэ цIыкIум, лъэпытэ-лъэмафэ хъунэу аIозэ, лъэтегъэуцор зыкIыфашIыщтыгъэр. ЗэкIэ унагъом исхэр сабыим ягуапэу, ыгъатхъэу къыдекIокIых, джарэу сабыир хэткIи — жъыхэмкIи кIэхэмкIи гудэчъыгъо шъыпкъ. КIуагъэ аIозэ, «мам», «пап», «нанэ», «татэ» гущыIэхэм ямызакъоу, дунаир къыIушIыкIэу, Iоные-шIэные мэхъу, анахьэу зы илъэсым къыщегъэжьагъэу 3-м нэс кIэлэцIыкIухэр зыгъэшIэгъон дэдэхэр.\nСабыигъор насыпышIоным пае бэ къэралыгъом Iофыгъоу зэшIуихырэр: кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ дахэхэр фэныкъуагъэ горэ ямыIэу, зэкIэупкIэгъэ-кIэракIэхэу къэлэ шъхьаIэу Мыекъуапэ имызакъоу, район гупчэхэми, станицэхэми, къуаджэхэми бэу къадэтэджагъэх. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм кIорэ сабыйхэм шIыкIэ-IокIэ дахэхэм, IупкIэ къеджэным, лъытакIэм, сурэтшIыным, нэмыкI лъэныкъохэм зафагъасэ, еджапIэм кIонхэм тырагъэпсыхьэх. Непэ Мыекъуапэ унэ зэтетхэм апашъхьэ кIэлэцIыкIу джэгупIэ зэтегъэпсыхьагъэхэр ащашIыгъэх. Ахэм хъэренхэр, нэмыкI джэгупIабэр адэт, сабыйхэри, ны-тыхэри, нанэ-татэхэри лъэшэу мы зэхъокIыныгъэхэм агъэразэх.\nКIэлэцIыкIухэм якъэухъумэн и Дунэе мафэ тиреспублики, хабзэ зэрэхъугъэу, дахэу щагъэмэфэкIы: В. И. Лениным и Гупчэ, Мыекъопэ къэлэ паркым мы мафэм сабый щхы мэкъэ чэфыр, орэдыр ащэжъынчы, кIэлэцIыкIухэм ясэнаущыгъи мы мэфэкIым къызэIуехы. Анахь уасэ зиIэр тичIыопс къэбзэ дахэ, хэгъэгушхом, ти Адыгей орэд-пщынэ макъэр, джэгу жъотыр, щхы-гушIо макъэр зэращыIущтыр ары. Тидунэе дахэ мамырынэу, нэфынэнэу, сабыигъор насыпышIонэу тэлъаIо!\nТызэгъусэу тыжъугъэджэгу\nМэхъош Руслъан\nЛъабытый\nЛъабытый, лъабытый,\nШъэо цIыкIур, зыгъэхъый.\nЛъабы, лъабы, лъабытый,\nЛъэкъо цIыкIухэр умгъэпIый.\nУемыплъых чIым, ыпэ плъэ.\nПлъэгу зынэсрэр зэкIэ уий,\nIэбы-лъэбкIэ къызщыцохъу,\nАферэм, гъырэп. Укъэхъу!\nО укъэхъумэ лIы ухъун,\nХэгъэгубэр къэпкIухьан.\nIэхэр тамэу зэгощэй,\nЛъэкъо цIыкIухэр кIэмыщэй.\nКъэIэт лъакъор, къызэкIэщ,\nКIуатэ, кIуатэ, уемызэщ!\nЧIыгум пытэу о теуцу,\nСыпшъыгъ пIокIэ умыуцу.\nЧIыр къэмыщтэу укъэмыщт —\nУиIэтыщт чIым, ущымыщт.\nОщ нахь дэгъуи ыIэтыгъ,\nНахь онтэгъуи ыщэчыгъ.\nПшъэрылъыбэ чIым щыуиI:\nИгъо уифэн фай, дэгуI.\nТый, тый, лъабытый,\nДахэу кIорэр хэты ий?\n— Къытфэхъунэу тисабый,\nНарты шъаоу Батырбый.\nТигъэмаф\nАдыгеимкIэ тигъэмафэ гохь дэд: тыгъэр лъагэу къыдэкIуае, къэплъы; дунаир къэфабэ, псыхъор узыфикъудыеу къаргъо, фабэ, тхъагъо.\nГъэмафэр пхъэшъхьэ-мышъхьэхэмкIэ бай: пстэуми апэу цумпэр, черешнер, абрикос пасэр, пхъэгулъышхо плъыжьэу псыр зыкIизыр къызэлъэхъух. Ахэр кIэлэцIыкIухэм яшхыныгъо шъыпкъэх, якIас. Мэкъуогъум ыкIэм губгъо ыкIи хэтэ лэжьыгъэ шIагъэхэри дахэу къызэлъэхъух.\nТиреспубликэ гъэмафэр щыфаб, щыстыр, гурытымкIэ мэфи 140-рэ фэдиз екъудыи. Ощххэр бэрэ щыIэхэрэп. Мэкъуогъум тыгъэпс мафэхэр къебэкIых, фабэ.\nАнахь мэзэ фабэр бэдзэогъур ары. Ар гъэмафэм ишIугъуапI. Фабэр градус 30-м шъхьадэкIышъ, 40-м нэсын елъэкIы. Губгъохэм лэжьыгъэр, анахьэу коцыр, ащыIуахыжьы. Чъыгхатэхэм яшIугъу: абрикосыр, къыцэр, мыIэрысэр, чэрэзыр, къыпцIэр, малинэр къызэлъэхъух. Къэгъагъэхэри мы мазэм мэбагъох, бзыухэми яшъыпкъ, ящырхэм лъэшэу анаIэ атет, мэIэчъэ-лъачъэх; пчэдыжьыпэ, пчыхьэшъхьапэхэм бзыу орэдыр ахэм кIырагъэщы.\nШышъхьэIур — зэкIэ гум шIоигъор зыщыI, Iанэхэм гъомылапхъэхэр атиз: хъырбыдзыр, нашэр, семчыкыр, натрыфыр; хэтэрыкIхэр — помидор-нэшэбэгухэр, къэбыжъыер, бжьыныр, къужъхэр къызэлъэхъух. Гъэмафэм ибаигъэ, дэрмэныр зэригъусэр гущыIэжъхэм ащыкIэгъэтхъыгъ. «Гъэмэфэ мафэм илъэсыр егъашхэ», «ЦIыфхэр гъэмафэм егъэгушIох, бжьэхэр — къэгъагъэхэм», «Гъэмафэм кIымафэр егъашхэ», «Гъэмэфэ тыгъэм узыгъуибл егъэхъужьы», нэмыкIхэри. Тигуапэу, «къеблагъ, гъэмафэр!» тэIо.\nБэрэтэрэ Хьамид\nЗы лъытакI\nКIэлэцIыкIухэр, зы лъытакIэ\nШъозгъэшIэныр сыгу къихьагъ:\nМышкIу, мышкIу, мышкIу закIэу\nIэхъомбипшIым телъытагъ.\nМышкIу, мышкIу — къэсэлъытэ,\nЗы хэсэхышъ, цызэм пай.\nМыдрэ мышкIур кIышъо пытэшъ,\nЗгъэтIысхьани — зы чъыгай!\nМышкIу, мышкIу, мышкIур хъоеу\nМэзы чIэгъым щысэшып.\nМышкIу, мышкIу — къэсэлъытэ,\nМышкIу закIэу дышъэ бжыб.\nМышкIу пчъагъэ згъэтIысхьагъи,\nКъысфэкIыгъэр мэзыжъый,\nМышкIу, мышкIу, мышкIур хъоеу\nМэзы чIэгъым щысэшып.\nМышкIу, мышкIу, мышкIу закIэу\nIэхъомбипшIым телъытагъ.\nНэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр\nМамырыкъо Нуриет.","id":"<urn:uuid:d0a7c639-71a4-4e7e-8818-9b91db0c1982>","dump":"CC-MAIN-2021-31","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/2021\/06\/01\/%D1%82%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%BD%D1%8D%D0%B1%D0%B7%D1%8B%D0%B9-38\/","date":"2021-07-24T04:50:29Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2021-31\/segments\/1627046150129.50\/warc\/CC-MAIN-20210724032221-20210724062221-00488.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8658866882,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8658866882324219, \"kbd_Cyrl_score\": 0.13304641842842102}","num_words":1596,"character_repetition_ratio":0.048,"word_repetition_ratio":0.052,"special_characters_ratio":0.171,"stopwords_ratio":0.029,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.856,"perplexity_score":1896.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- тхьакIумнэIус\nбарабанная перепонка◊ тхьакIумнэIусыр Iуиутэу громко, оглушительноытхьакIумнэIус къыIугъэон оглушить кого-л.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nтхьакIумнэIус — (тхьакIумнэIусыр, тхьакIумнэIусхэр) барабанная перепонка ТхьакIумэм ыкIоцI ит пленкэр ары Мэкъэшхом тхьакIумнэIусыр Iуеуты Топомакъэм кIалэм ытхьакIумнэIус Iуиутыгъ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ\nнэIус — (нэIусыр, нэIусхэр) изакъоу къаIорэп перепонка ТхьакIумнэIус тхьакIумэ кIоцIым ит шъо пIуакIэр ары ЫтхьакIум нэIус топ омакъэм Iуиутыгъ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ","id":"<urn:uuid:3f8a6dc8-8bec-4db0-9cd8-ac9ce8ec9533>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/ady_rus.academic.ru\/5983\/%D1%82%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BAI%D1%83%D0%BC%D0%BD%D1%8DI%D1%83%D1%81","date":"2023-12-09T18:48:32Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100942.92\/warc\/CC-MAIN-20231209170619-20231209200619-00370.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8674675822,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.8674675822257996, \"kbd_Cyrl_score\": 0.0440615676343441, \"tkr_Cyrl_score\": 0.01913851872086525, \"itl_Cyrl_score\": 0.016379864886403084, \"abq_Cyrl_score\": 0.011854908429086208, \"inh_Cyrl_score\": 0.011066853068768978}","num_words":208,"character_repetition_ratio":0.135,"word_repetition_ratio":0.02,"special_characters_ratio":0.159,"stopwords_ratio":0.019,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.77,"perplexity_score":2458.9,"cluster_detection":-1}
+{"text":"УФ-м зыкъэухъумэжьынымкIэ и Министерствэ зэхищэгъэ телелъэмыдж Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щыкIуагъ. Ащ ишIуагъэкIэ апшъэрэ еджапIэм истудентхэу академическэ зыгъэпсэфыгъо зыштэхи, хэушъхьафыкIыгъэ … More\nПынджым икъыдэгъэкIыжьын фытегъэпсыхьэгъэ заводыкIэ Адыгеим шIэхэу иIэ хъущт.\nТыгъэгъазэм и 4-м къыщыублагъэу «Адыгэ макъэр» 2024-рэ илъэсым иапэрэ мэзих телъытагъэу нахь пыутэу къишъутхыкIын зыщышъулъэкIыщт уахътэр тыублагъ. МэфипшIым къыкIоцI — … More\nМэзих хъугъэ къэралыгъо фондэу «Хэгъэгум иухъумакIохэр» зыфиIорэр зызэхащагъэр.\nАдыгеим гидрометеорологиемкIэ и Гупчэ къызэрэщаIуагъэмкIэ, хабзэ зэрэхъугъэу, тыгъэгъазэм зыпкъитыныгъэ иIэщтэп, пщагъор къебэкIыщт ыкIи ощх-ос цIынэ зэхэлъыр щыIэщт.\nАдыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм иящэкIэнэрэ зэхэсыгъо 2023-рэ илъэсым тыгъэгъазэм и 6-м щыIэщт.\nАдыгеим гъэсэныгъэмкIэ иIофышIэ гъэшIуагъэу Хьазэщыкъо Юныс ыныбжь илъэс 80 зэрэхъурэр тыгъэгъазэм хегъэунэфыкIы.\nУрысые Федерацием ит гурыт еджапIэхэр сэнэхьатыр къыхэхыгъэным епхыгъэ IофшIэным изыкI шапхъэ Iоныгъом и 1-м къыщегъэжьагъэу техьагъэх.\nПсэупIэ-коммунальнэ фэIо-фашIэхэм ауасэ зытырэ пэпчъ ешIэ ащ ипроцент горэм фэдиз комиссиеу зэрэтехъорэр.\nДунаим гъогогъу 11-рэ ичемпионэу, Урысыем спортымкIэ изаслуженнэ мастерэу Хьасанэкъо Мурат ишIухьафтынхэр зэрылъ зэнэкъокъу Мыекъуапэ щыкIуагъ.\nХудожественнэ гимнастикэмкIэ зэнэкъокъухэр Адыгэ къэралыгъо университетым щыкIуагъэх.\nАдыгеим икIыгъэ кIэлэегъэджэ нэбгырищ зэнэкъокъоу «Флагманы образования» зыфиIорэм ифинал ихьагъэх. Лъэпкъ проектэу «Гъэсэныгъэм» ифедеральнэ проектэу «Социальные лифты для каждого» зыфиIорэм … More\nАдыгеим щыщ тхэкIо ныбжьыкIэу Славяна Бушневам мысатыу автоном организациеу «Черкес Медиаплатформа» зыфиIорэр игъусэу ащ итхылъхэм атехыгъэ мультфильм къыдагъэкIыщт. Пшъэшъэжъыер ныбжьыкI … More\nЛъэпкъ проектэу «Культурэм» ишIуагъэкIэ Адыгэ Республикэм итхылъеджапIэхэу уахътэм диштэу зэтырагъэпсыхьагъэхэм ащыщ Фэдз дэт модельнэ тхылъеджапIэр.\nЛъэпкъ пщынэхэм къязыгъаIохэрэм я Урысые фестиваль-зэнэкъокъоу «Звучит гармонь над Приэльбрусьем» зыфиIорэр Налщык щыкIуагъ. Лъэпкъ мэкъамэм идэхагъэ къагъэлъэгъонэу Урысыем ишъолъыр 14-мэ … More\nТэхъутэмыкъое районым культурэмкIэ игъэIорышIапIэ епхыгъэу Iоф зышIэрэ ныбжьыкIэ драматическэ театрэр къызызэIуахыгъэр бэшIагъэп, ау игъэхъагъэхэмкIэ къахэщы, икъэгъэлъэгъонхэр гум къенэжьых. Мы илъэсым … More\nАдыгэ Республикэм щыпсэухэу лъытэныгъэ зыфэтшIыхэрэр! ТичIыпIэгъу лъапIэхэр!\nАдыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зипсауныгъэкIэ щыкIагъэ зиIэхэм атегъэпсыхьэгъэ зэнэкъокъум щатекIуагъэхэм, чемпионатэу «Абилимпикс» ипризерхэр зыгъэхьазырыгъэ экспертхэм къафагъэшъошэгъэ шIухьафтынхэмрэ дипломхэмрэ АР-м … More\nТыгъэгъазэм и 4-м, къихьащт блыпэм, къыщыублагъэу «Адыгэ макъэр» 2024-рэ илъэсым иапэрэ мэзих телъытагъэу нахь пыутэу къишъутхыкIын зыщышъулъэкIыщт уахътэр тэублэ.\nАдыгеим и ЛIышъхьэу, Урысые политическэ партиеу «Единэ Россием» и Адыгэ шъолъыр къутамэ и Секретарэу КъумпIыл Мурат партием и Тхьаматэу Д. … More\nУрысые политическэ партиеу «Единэ Россием» и Адыгэ шъолъыр къутамэ илъэситIум Iофэу ышIагъэр зэфихьысыжьыгъ. Партием и Апшъэрэ совет хэтэу, ащ ишъолъыр … More\nТикъэралыгъо ыкIи ащ игъунапкъэхэм ашIокIэу ащыкIогъэ зэо зэпэуцужьхэм ащыфэхыгъэ дзэкIолIхэм яшIэжь гъэлъэпIэгъэным мы мафэр епхыгъ. Сыд фэдэрэ лъэхъани, джы хэушъхьафыкIыгъэ … More\nАР-м инахьыжъхэм я Совет зичэзыу зэхэсыгъо шэкIогъум и 30-м иIагъ.\nПрограммэу «Урысыем инеущырэ маф» зыфиIорэм игъэцэкIэн къыдыхэлъытагъэу теннис цIыкIумкIэ зэнэкъокъуитIу Мыекъуапэ щырагъэкIокIыгъ.\nУрысые зэнэкъокъум хэлэжьэрэ «АГУ-Адыиф-2-м» непэрэ неущрэ ешIэгъуитIу иIэщт. Мыекъуапэ къеблэгъагъ Московскэ хэкум икомандэу «УОР-2 Звенигород» зыфиIорэр.\nЦIыфыр сэкъатныгъэ иIэу къызыхъукIэ, а гукъаом унагъор зэреуцуалIэрэм мэхьанэ иI.\nАР-м и Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсым» республикэм щыпсэухэрэм апае IофшIэгъакIэ егъэхьазыры.\nПсэукIэ амалэу иIэр нахьышIу ышIымэ зышIоигъоу, ау мылъку зэIуигъэкIэнышъ, унэ къыщэфын амал зимыIэхэмкIэ ипотекэр хэкIыпIэу щыт.\nПсэупIэ-коммунальнэ фэIо-фашIэхэм ауасэ зытырэ пэпчъ ешIэ ащ ипроцент горэм фэдиз комиссиеу зэрэтехъорэр.\n«КIалэм ылъэгъурэр ищыс» аIо адыгэхэм. Ащ елъытыгъэу, пIуныгъэ-гъэсэныгъэ тэрэз ныбжьыкIэхэм агъотынымкIэ, щыIэныгъэм чIыпIэ щыряIэ хъунымкIэ гъэсэпэ-ушъый шъабэм мэхьанэшхо иI.\nДжары «Бэщ фыжьым» и Дунэе мафэ мэхьэнэ шъхьаIэу иIэр, ар зэрыгъуазэрэр. 1987-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу мы мафэр Урысыем щыхагъэунэфыкIы.\nГурыт еджапIэр къэзыухырэ кIэлэеджакIохэр зыкI къэралыгъо ушэтынхэм якIолIэнхэм ифитыныгъэ къязытырэ сочинениер тыгъэгъазэм и 6-м атхыщт.\nПредмет зэфэшъхьафхэмкIэ ушэтынхэм зафагъэхьазырынымкIэ анахь анаIэ зытырагъэтын фэе лъэныкъохэу Рособрнадзорым иэкспертхэм ыкIи материалхэр зэхэзыгъэуцохэрэм къаIохэрэр «Урысые гъэзетым» итых.\nАпэрэ илъэсхэм ялъытыгъэмэ къэIогъэн фае, кIэлэеджакIохэр нахь есагъэхэу ушэтынхэм къызэрякIуалIэхэрэр, гъэхъэгъэшIухэр зышIыхэрэр нахьыбэ зэрэхъурэр. ГъэрекIо предмет зэфэшъхьафхэмкIэ нэбгырэ 12-мэ балли … More\nФизикэ-хьисап ыкIи химикэ-биологическэ гъэсэныгъэм хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэм фэгъэхьыгъэу зэхэсыгъо Москва къэралыгъо университетым бэмышIэу зэрэщыIагъэр «Урысые гъэзетым» къыхиутыгъ.\nКилограмм 65-рэ илъ, мэзиплIырэ къагъэкIыгъ. КIэхэр IэкIыбым къырахыжьыгъэх. Къэб хьалэмэтыр Красногвардейскэ районым щалэжьыгъ.\nУрысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиным журналистхэм яупчIэхэм джэуапхэр къазщыритыжьыщтхэ уахътэмкIэ макъэ къагъэIугъ – тыгъэгъазэм и 14-р ары.\nАР-м и Къэралыгъо Совет – Хасэм бюджет, финанс, хэбзэIахь ыкIи экономикэ политикэмкIэ, предпринимательствэмкIэ ыкIи IэкIыб зэпхыныгъэхэмкIэ и Комитет къихьащт 2024-рэ … More\nТыгъэгъазэм и 1-м СПИД-м пэуцужьыгъэным и Дунэе мафэ хагъэунэфыкIы. 1988-рэ илъэсым псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ Дунэе организацием мы мафэр ыгъэнэфагъ.\nАдыгэ лъэпкъым имузыкальнэ искусствэ Темыр Кавказым бэдэдэ шIагъэу щызэлъашIэ. Къэшъо мэкъамэхэр, адыгэ орэдхэр пIомэ, ахэр зые лъэпкъым ыгу, ышъо атешIыкIыгъэх. … More\nТемыр-Кавказ мэшIоку гъогум къыхиубытэрэ шъолъырхэм зэкIэми Iофтхьабзэу «Внимание, переезд!» зыфиIорэр мазэрэ ащыкIощт. Ар шэкIогъум и 20-м аублагъ.\nИгъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэм ауж республикэм дэгъоу щызэлъашIэрэ боксым изал къызэIуахыжьыгъ. Ар Мыекъуапэ игурыт еджапIэу N 7-м ищагу дэт.\nДунаим гъогогъу 11-рэ ичемпионэу, Урысыем спортымкIэ изаслуженнэ мастерэу Хьасанэкъо Мурат ишIухьафтынхэр зэрылъ зэнэкъокъу непэ Мыекъуапэ щырагъажьэ.\nИжъырэ IэпэIэсэныгъэу тилъэпкъ хэлъыгъэ пIоблэшIыным зыщыфагъэсэхэрэ десэхэр Адыгеим щызэхащагъэх. IутIэным икъиупкIын, игъэгъушъын, ипхын, иблэжьын – зэкIэ пкъыгъом ишIын зышIэрэ IэпэIасэхэр … More\nАР-м иминистрэхэм я Кабинет изэхэсыгъоу Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зэрищагъэм мы илъэсым имэзибгъу бюджет IофышIэхэм ялэжьапкIэ зынэсын фаеу щытыгъэм … More","id":"<urn:uuid:f1db92ba-0adc-4100-b9fc-983a1bb3de17>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/adygvoice.ru\/category\/crime\/","date":"2023-12-04T17:34:04Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100531.77\/warc\/CC-MAIN-20231204151108-20231204181108-00483.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5965477824,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.5965477824211121, \"kbd_Cyrl_score\": 0.4022105932235718}","num_words":1885,"character_repetition_ratio":0.043,"word_repetition_ratio":0.079,"special_characters_ratio":0.148,"stopwords_ratio":0.026,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.7,"perplexity_score":3325.3,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- лъыгъэ\nотточенный, наточенный, острыйчан лъыгъ наточенный ножик, острый ножик\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nлъыгъэ — I (лъыгъэр) бл. уахъ. иприч. наточенный, ая, ое Шъэжъые лъыгъэр ыгъэтIылъыгъ Обзэгъу лъыгъэ чанкIэ ыупкIэтагъ II зыпIэ гл. наточен, а , о Гъэчаныгъэ Шъэжъыер лъыгъэ Обзэгъур лъыгъэ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ\nлъао — (лъаор, лъаохэр) 1. инструмент, которым пускают кровь людям и животным ГъучI пэкIэ лъыгъэ чанэу лъы зэреохэрэр ары ЦIыфым зэреохэрэр нахь цIыкIу, шым зэреохэрэр нахь ин Лъаор лъынтфэм тыриубыти, чан тыкумкIэ макIэу теуи, лъыр къыригъэтIупщыгъ… … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ","id":"<urn:uuid:4242fc5a-30d6-47d6-9488-15c3aca11bc0>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/ady_rus.academic.ru\/4068\/%D0%BB%D1%8A%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D","date":"2023-11-30T21:19:49Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100232.63\/warc\/CC-MAIN-20231130193829-20231130223829-00166.warc.gz","language":"ady","language_score":0.5934265256,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.593426525592804, \"kbd_Cyrl_score\": 0.39732661843299866}","num_words":207,"character_repetition_ratio":0.084,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.21,"stopwords_ratio":0.024,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.629,"perplexity_score":4496.1,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- еджэгъэшху\nученый\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nеджэгъэшху — (еджэгъэшхор, еджэгъэшхохэр) ученый, ая Инэу еджагъ Ар еджэгъэшхо хъугъэ Ащ кIэлэ еджэгъэшхо иI … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ\nар — I местоимение 3 лица Ящэнэрэшъхьэр къэзгъэлъэгъорэ местоимение Ар боу еджэгъэшху Ар студент кIал II (арыр, архэр) ар ЧIыгу площадыр зэрашырэ шапхъ Арыр кв метри 100 Зы ар картоф ышIагъ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ","id":"<urn:uuid:0c5903c1-df7f-416d-9d84-528a1101be4d>","dump":"CC-MAIN-2023-50","url":"https:\/\/ady_rus.academic.ru\/1329\/%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%88%D1%85%D1%83","date":"2023-12-03T17:42:57Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2023-50\/segments\/1700679100508.42\/warc\/CC-MAIN-20231203161435-20231203191435-00659.warc.gz","language":"ady","language_score":0.7389912009,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.7389912009239197, \"kbd_Cyrl_score\": 0.23771294951438904}","num_words":124,"character_repetition_ratio":0.105,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.215,"stopwords_ratio":0.032,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.855,"perplexity_score":6224.6,"cluster_detection":-1}
+{"text":"- къарышъу\nкрюк\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nАдыгэ-урыс гущыIалъ. 2014.\nкъарышъу — (къарышъур) крюк 1. Пхъэ хьажтIаркъоу е гъучI хьажтIаркъоу щыуан е нэмыкIхэр зыпалъэрэр ары Щыуаныр къарышъум пылъагъ 2. Мэкъу е гъэсэ кухьэр рапхыхьэ зыхъукIэ кIэпсэшхом къарышъу пышIагъэу, ащ кIапсэр къыдащызэ апхы хабзэ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ\nлыкъу — (лыкъур) крюк Къарышъу Щыуаныр лыкъум пылъагъ … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ","id":"<urn:uuid:18b5d1f2-de29-4cc6-8efa-b87a76aa2384>","dump":"CC-MAIN-2024-18","url":"https:\/\/ady_rus.academic.ru\/2990\/%D0%BA%D1%8A%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%88%D1%8A%D1%83","date":"2024-04-22T15:41:24Z","file_path":"s3:\/\/commoncrawl\/crawl-data\/CC-MAIN-2024-18\/segments\/1712296818312.80\/warc\/CC-MAIN-20240422144517-20240422174517-00195.warc.gz","language":"ady","language_score":0.8723372817,"language_script":"Cyrl","minhash_cluster_size":1,"top_langs":"{\"ady_Cyrl_score\": 0.872337281703949, \"kbd_Cyrl_score\": 0.11870291829109192}","num_words":132,"character_repetition_ratio":0.089,"word_repetition_ratio":0.0,"special_characters_ratio":0.206,"stopwords_ratio":0.045,"flagged_words_ratio":0.0,"lang_id_score":0.875,"perplexity_score":6300.5,"cluster_detection":-1}