text
string | id
string | dump
string | url
string | date
string | file_path
string | license_abbr
string | license_version
string | license_location
string | license_in_head
bool | license_in_footer
bool | potential_licenses
dict | license_parse_error
bool | license_disagreement
bool | language_script
string | language
string | language_score
float64 | found_in_fw
bool |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hulp
Bladsye wat na "Honoré de Balzac" skakel
←
Honoré de Balzac
Jump to navigation
Jump to search
Skakels hierheen
Bladsy:
Naamruimte:
alle
(Hoof)
Bespreking
Gebruiker
Gebruikerbespreking
Wikipedia
Wikipediabespreking
Lêer
Lêerbespreking
MediaWiki
MediaWikibespreking
Sjabloon
Sjabloonbespreking
Hulp
Hulpbespreking
Kategorie
Kategoriebespreking
Portaal
Portaalbespreking
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Omgekeerde seleksie
Filters
Versteek
insluitings |
Versteek
skakels |
Versteek
aansture
Die volgende bladsye skakel na
Honoré de Balzac
:
Wys (vorige 50 | volgende 50) (
20
50
100
250
500
).
20 Mei
(
← skakels
wysig
)
Henry James
(
← skakels
wysig
)
Gebruiker:Anrie/Kernartikels
(
← skakels
wysig
)
Historiese roman
(
← skakels
wysig
)
Père-Lachaise-begraafplaas
(
← skakels
wysig
)
J.F.W. Grosskopf
(
← skakels
wysig
)
Lys van vertalings in Afrikaans
(
← skakels
wysig
)
Guy de Maupassant
(
← skakels
wysig
)
Beeldhoukuns
(
← skakels
wysig
)
Bespreking:Honoré de Balzac
(
← skakels
wysig
)
Biblioteekkatalogus
(
← skakels
wysig
)
Auguste Rodin
(
← skakels
wysig
)
Gustave Flaubert
(
← skakels
wysig
)
Hermann von Waltershausen
(
← skakels
wysig
)
Wys (vorige 50 | volgende 50) (
20
50
100
250
500
).
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Honoré_de_Balzac
"
Navigasie-keuseskerm
Persoonlike gereedskap
Nie ingeteken nie
Bespreking
Bydraes
Skep gebruiker
Meld aan
Naamruimtes
Bladsy
Bespreking
Variante
Weergawes
Lees
Wysig
Wysig bron
Wys geskiedenis
Meer
Soek
Navigasie
Tuisblad
Gebruikersportaal
Geselshoekie
Onlangse wysigings
Lukrake bladsy
Hulp
Sandput
Skenkings
Gereedskap
Spesiale bladsye
Drukbare weergawe
Ander tale
Privaatheidsbeleid
Inligting oor Wikipedia
Vrywaring
Ontwikkelaars
Koekieverklaring
Selfoonweergawe | <urn:uuid:a3133d3e-6794-4cc9-8a87-85d140364550> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Honor%C3%A9_de_Balzac | 2019-07-15T22:29:14Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716000536-00066.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.995603 | false |
Tsongkhapa
Tsongkhapa | ||
Vertalings | ||
Tibettaans | ཙོང་ཁ་པ། | |
Wylie | tsong kha pa blo bzang grags pa | |
Vereenvoudigde Sjinees | 宗喀巴 | |
Pinyin | Zōngkābā |
Tsongkhapa of Je Rinpoche (1357-1419) is die stigter van die Gelug-skool van Tibettaanse Boeddhisme. Sy naam beteken "Man uit die Uievallei". Hy word ook soms Je Tsongkhapa genoem; sy naam as monnik was Lobsang Drakpa. Die twee belangrikste eienskappe van die Gelug-tradisie is die eenheid van soetra en tantra en die klem op die vinaya (morele kloosterkode).
Lewe[wysig | wysig bron]
Tsongkhapa is in 1357 gebore in die Amdo-provinsie in Noordoos-Tibet. Die Kumbum-klooster is later op sy geboorteplek gebou.
Van driejarige ouderdom af is hy opgelei deur Rolpey Dorje, die 4de karmapa, wat hom die naam Kunga Nyingpo gegee het. Toe hy sewe was, het hy die kloosterbelofte afgelê en het hy die naam Lobsang Drakpa gekry.
Tsongkhapa het in 1409 die Ganden-klooster gestig en het so die 1ste Ganden Tripa, hoof van die klooster en van die latere Gelug-skool, geword. Hier het hy sy eie leringe verkondig, wat later Gelug genoem is. Dit is op ’n kombinasie van verskillende skole se leringe gebaseer. Toe hy in 1419 sterf, het hy 18 versamelings geskrifte oor honderde onderwerpe nagelaat. Dié geskrifte vorm die belangrikste studiebron (buiten die leringe van die Boeddha) in die Gelug-tradisie.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- Hierdie artikel is vertaal uit die Nederlandse Wikipedia | <urn:uuid:8b88c28b-c2fc-4fed-9641-09a0e32d018a> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Tsongkhapa | 2019-07-18T07:12:31Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525524.12/warc/CC-MAIN-20190718063305-20190718085305-00400.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999986 | false |
Woestyn
'n Woestyn is 'n gebied wat minder as 250 mm reën per jaar ontvang. Dit het (gewoonlik, sien Antarktika) hoë temperature en daarom ook hoë vlakke van verdamping. Woestyne het min of yl plantegroei en beslaan 30% van die aarde se oppervlak. Woestyne kom hoofsaaklik tussen die trope en subtrope aan weerskante van die ewenaar voor. Woestyngrond straal snags met gemak hitte terug na die atmosfeer, wat temperatuuruiterstes veroorsaak (dit wil sê, snikheetwarm dae met gepaardgaande snerpendkoue nagte).
Tropiese woestyne soos die Saharawoestyn en die Namibwoestyn maak ongeveer een vyfde van die wêreld se woestyngebiede uit. Dit is die droogste plekke op aarde, met min plante en windverwaaide oppervlaktes, rotse en sand. Die semi-dor streke tussen woestyne en grasvelde word half- of semi-woestyne genoem. Dit het doringbome en struike en 'n lang, droë seisoen wat deur kort reënvalperiodes afgewissel word.
Woestynplante en -diere het by die ongenaakbare toestande wat in hierdie gebiede heers, aangepas. 'n Voorbeeld is sommige plante wat wasbedekte blare het (soos die kreosootbos) wat oormatige verdamping voorkom, terwyl ander (soos kaktusse) hul vlak wortels uitsprei om water op te vang en in hul sponserige weefsel berg. Die meeste woestyndiere ontsnap bedags aan die hitte deur in gate te skuil en snags aktief te wees. | <urn:uuid:f421edc5-d7ab-4538-aba0-b015731569b0> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Woestyn | 2019-07-19T14:10:41Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526254.26/warc/CC-MAIN-20190719140355-20190719162355-00000.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999974 | false |
Hawker Typhoon
Hawker Typhoon | |
---|---|
Tipe | Vegvliegtuig |
Vervaardiger | Hawker Aircraft |
Ontwerp deur | Sydney Camm |
Nooiensvlug | 24 Februarie 1940 |
Status | Uit diens gestel |
Hoofgebruikers | Britse Lugmag Kanadese Lugmag |
Aantal gebou | 3 317 (1941-1945) |
Die Hawker Typhoon was 'n vegter-bomwerper wat deur die Britse Lugmag gebruik is tydens die Tweede Wêreldoorlog. Hierdie vliegtuig het ontwikkel uit 'n spesifikasie wat deur die Britse Lugvaartministerie daargestel is om 'n vliegtuig te ontwikkel wat die nuwe Rolls-Royce en Napier 24-silinder 2000 perdekragmotors kon gebruik.
Ontwikkeling[wysig | wysig bron]
Die Hawker Typhoon is ontwikkel met die Napier Sabre motor en het in Februarie 1940 sy nooiensvlug voltooi. Verdere ontwikkeling- en produksieprobleme het veroorsaak dat die Typhoon eers in Augustus 1941 aan die Britse Lugmag gelewer kon word. Dit was toe die eerste vegvliegtuig wat vinniger as 400 mph (643 km/h) kon vlieg. Hierdie topsnelheid het egter teen 'n prys gekom; die vliegtuig se klimvermoë was swak en sy vermoë op hoë hoogte was ook onder verwagting. Dit was alles as gevolg van die Sabre motor wat te vroeg in produksie gebring is.
Daar was ook 'n strukturele ontwerpfout in die stertgedeelte met menige noodlottige gevolge. Dit is egter later reggestel. Die totale Typhoon vloot was amper uit diens gestel as gevolg van al die probleme maar dit was gelukkig betyds opgelos. Toe die Focke-Wulf Fw 190 sy verskyning maak, was die Typhoon die enigste vliegtuig wat sy snelheid kon ewenaar. Die Typhoon het vier van die Focke-Wulf's in hulle eerste verskyning vernietig.
Die bynaam vir die vliegtuig was Tiffies. Vanaf 1943 het hulle 'n aktiewe rol begin speel in Frankryk en die Lae lande deur teikens aan te val en te vernietig. Later in 1943 is die vliegtuig met vuurpyle toegerus; dit het hulle in staat gestel om nog meer verwoesting te saai. Deur hul ongenaakbare aanvalle in die dag en nag kon hulle Duitse kommunikasie ontwrig wat baie bygedra het tot die Geallieerdes se sukses tydens D-dag. Dit is moeilik om te verstaan dat 'n vliegtuig wat se ontwikkeling amper gestaak weens tegniese redes uiteindelik deur 26 Eskaders van die 2de Taktiese Lugmag gebruik is.
Tegniese besonderhede[wysig | wysig bron]
Item | Statistiek |
---|---|
Aantal motore | 1 |
Tipe motor | Skroef |
Vervaardiger | Napier Sabre IIA 24 silinder, vloeistofverkoel |
Kraglewering per motor | 2 189 perdekrag |
Vlerkspan | 12,67 m |
Lengte | 9,73 m |
Hoogte | 4,67 m |
Vlerkoppervlakte | 25,92 m2 |
Maks. opstygmassa | 6 010 kg |
Maks. snelheid | 664 km/h |
Operasionele hoogte | 10 730 m |
Togafstand | 821 km |
Klimvermoë | 914 m per minuut |
Bewapening | Vier 20 mm kannone in vlerke agt vuurpyle of twee 227 kg bomme onder vlerke |
Sien ook[wysig | wysig bron]
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Bron[wysig | wysig bron]
- Crosby, Francis: THE WORLD ENCYCLOPEDIA OF FIGHTERS & BOMBERS. 2015. ISBN 978-1-84476-917-9 | <urn:uuid:0efbafbf-91da-4ce1-92af-119ede8902e8> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Hawker_Typhoon | 2019-07-20T20:41:03Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00160.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999995 | false |
Wikipedia:Uitgesoekte herdenkings/7 April
Jump to navigation
Jump to search
- 1795 – Frankryk aanvaar die meter as lengte-eenheid. Napoleon Bonaparte vervang dit weer met die Mesures usuelles op 12 Februarie 1812.
- 1815 – Die vulkaan Tombora bars uit en 92 000 mense sterf.
- 1906 – Die vulkaan Vesuvius bars uit.
- 1956 – Die Spaanse deel van Marokko word onafhanklik.
- 1964 – IBM kondig die System/360 aan. | <urn:uuid:d9f193ed-803c-4154-b96b-c603e4717201> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Sjabloon:April_7_selektiewe_herdenkings | 2019-07-23T07:30:54Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529007.88/warc/CC-MAIN-20190723064353-20190723090353-00480.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999073 | false |
Boekbronne
Jump to navigation
Jump to search
Biblioteke
Suid-Afrika:
- Soek die boek in die Nasionale Biblioteek van Suid-Afrika se katalogus
- Soek die boek in die SEALS Konsortium se biblioteek
- Soek die boek in die Universiteit van Suid-Afrika se biblioteek
- Soek die boek in die Universiteit van die Witwatersrand se biblioteek
- Soek die boek in die Kaapse Hoër Onderwys Konsortium se biblioteek
Wêreldwyd:
- Soek die boek deur WorldCat in jou plaaslike biblioteek se katalogus
Boekwinkels
Suid-Afrika:
Ander lande: | <urn:uuid:f543bd82-48d0-498f-98de-7b38eaa7329d> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Boekbronne/0869773879 | 2019-07-23T07:30:36Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529007.88/warc/CC-MAIN-20190723064353-20190723090353-00480.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999935 | false |
deelsgenitief
Jump to navigation
Jump to search
Inhoud
Enkelvoud | Meervoud |
---|---|
deelsgenitief | deelsgenitiewe |
- دَِیلْسْخَِینِتِیفْ , meervoud: دَِیلْسْخَِینِتِیڤِی
- (taalkunde) Sintaktiese konstruksie of naamval om 'n verdeelde geheel aan te dui.
Vertalings: deelsgenitief | |||
---|---|---|---| | <urn:uuid:de8d96b6-61a0-406b-9eb1-776fc8f391fb> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wiktionary.org/wiki/deelsgenitief | 2019-07-23T07:55:36Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529007.88/warc/CC-MAIN-20190723064353-20190723090353-00480.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.930526 | false |
'n Regsgeleerde is iemand wat in die regte gestudeer het. Beroepe sluit in: prokureur, advokaat, landdros, regter en akademici. | <urn:uuid:8158464a-7210-4f5d-b5cb-b0cc87940b8b> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Regsgeleerde | 2019-07-15T22:40:52Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00104.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999951 | false |
Hulp
Kategorie:Musiek van Denemarke
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Jump to navigation
Jump to search
Subkategorieë
Hierdie kategorie bevat die volgende 2 subkategorië, uit 'n totaal van 2.
M
►
Deense musici
(1 K, 3 B)
P
►
Deense platemaatskappye
(1 B)
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kategorie:Musiek_van_Denemarke&oldid=1626454
"
Kategorieë
:
Kultuur in Denemarke
Musiek volgens lande
Navigasie-keuseskerm
Persoonlike gereedskap
Nie ingeteken nie
Bespreking
Bydraes
Skep gebruiker
Meld aan
Naamruimtes
Kategorie
Bespreking
Variante
Weergawes
Lees
Wysig
Wysig bron
Wys geskiedenis
Meer
Soek
Navigasie
Tuisblad
Gebruikersportaal
Geselshoekie
Onlangse wysigings
Lukrake bladsy
Hulp
Sandput
Skenkings
Ander projekte
Wikimedia Commons
Druk/eksporteer
Skep boek
Laai af as PDF
Drukbare weergawe
Gereedskap
Skakels hierheen
Verwante veranderings
Spesiale bladsye
Permanente skakel
Bladinligting
Wikidata-item
Ander tale
Aragonés
العربية
Azərbaycanca
Беларуская
Беларуская (тарашкевіца)
Български
Bosanski
Català
Čeština
Cymraeg
Dansk
Deutsch
Ελληνικά
English
Esperanto
Español
Eesti
Euskara
فارسی
Suomi
Føroyskt
Français
Galego
עברית
Hrvatski
Magyar
Հայերեն
Bahasa Indonesia
Italiano
日本語
ქართული
한국어
Lëtzebuergesch
Latviešu
Nederlands
Norsk nynorsk
Norsk
Polski
Português
Русский
Scots
Srpskohrvatski / српскохрватски
Slovenčina
Slovenščina
Српски / srpski
Svenska
ไทย
Tagalog
Türkçe
Українська
اردو
中文
文言
Wysig skakels
Die bladsy is laas op 23 November 2017 om 08:03 bygewerk.
Die teks is beskikbaar onder die lisensie
Creative Commons Erkenning-Insgelyks Deel
. Aanvullende voorwaardes kan moontlik ook van toepassing wees. Sien die
Algemene Voorwaardes
vir meer inligting.
Privaatheidsbeleid
Inligting oor Wikipedia
Vrywaring
Ontwikkelaars
Koekieverklaring
Selfoonweergawe | <urn:uuid:13ca8c86-f797-4818-9978-2a7449d26292> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kategorie:Musiek_van_Denemarke | 2019-07-20T20:49:41Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00184.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.986608 | false |
Original Research
An analysis of ‘non-Johannine’ vocabulary in John 7:53–8:11, Part 1
Submitted: 11 July 2012 | Published: 08 August 2013
About the author(s)
John D. Punch, Research Unit for Theology, North-West University, South AfricaAbstract
Although scholars usually use external evidence to argue against the inclusion of John 7:53–8:11 in the Gospel of John, they frequently suggest arguments of internal evidence, mostly based on the inclusion of non-Johannine vocabulary, to support these objections. However, in contrast to the textual evidence, arguments about non-Johannine vocabulary seldom receive the necessary amount of evaluation. This article is the first of a two-part series that evaluates explanations for the appearance of various ‘non-Johannine’ terms. Both articles rebut claims of ’non-Johannine’ vocabulary in John 7:53–8:11, thereby providing opportunities for discussing Johannine features in the passage.
Hoewel navorsers eksterne bewyse gebruik om teen die insluiting van Johannes 7:53–8:11 in die Evangelie van Johannes te argumenteer, maak hulle dikwels voorstelle van interne bewyse, meestal gebaseer op die insluiting van nie-Johannese terme, ter ondersteuning van sodanige besware. In teenstelling met die tekstuele bewyse, ontvang die voorstelle vir nie-Johannese terme egter selde die nodige evaluering. Hierdie artikel is die eerste van ’n tweeledige reeks wat verklarings vir die verskynsel van verskeie ‘nie-Johannese’ terme evalueer. Albei artikels weerlê die bewerings wat gemaak word ten opsigte van ‘nie-Johannese’ terme in Johannes 7:53–8:11 en skep daardeur geleentheid vir ’n bespreking van Johannese eienskappe.
Keywords
Metrics
Total abstract views: 2585Total article views: 6126 | <urn:uuid:28f3a66a-1fea-4ca2-9969-cb45d067d980> | CC-MAIN-2019-30 | https://indieskriflig.org.za/index.php/skriflig/article/view/93 | 2019-07-17T02:42:36Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525009.36/warc/CC-MAIN-20190717021428-20190717043428-00288.warc.gz | by | 4.0 | a_tag | false | true | {
"abbr": [
"by",
"by"
],
"in_footer": [
true,
false
],
"in_head": [
false,
false
],
"location": [
"a_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"4.0",
"4.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.890693 | false |
Bespreking:Madagaskar
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die Madagaskar-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Argiewe: 1 | |||
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:21bdf47c-6942-4acf-9d03-bb8c17c5090c> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:Madagaskar | 2019-07-18T07:04:17Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525524.12/warc/CC-MAIN-20190718063305-20190718085305-00448.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999984 | false |
Hulp
Bladsye wat na "Tantalos" skakel
←
Tantalos
Jump to navigation
Jump to search
Skakels hierheen
Bladsy:
Naamruimte:
alle
(Hoof)
Bespreking
Gebruiker
Gebruikerbespreking
Wikipedia
Wikipediabespreking
Lêer
Lêerbespreking
MediaWiki
MediaWikibespreking
Sjabloon
Sjabloonbespreking
Hulp
Hulpbespreking
Kategorie
Kategoriebespreking
Portaal
Portaalbespreking
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Omgekeerde seleksie
Filters
Versteek
insluitings |
Versteek
skakels |
Versteek
aansture
Die volgende bladsye skakel na
Tantalos
:
Wys (vorige 50 |
volgende 50
) (
20
50
100
250
500
).
Griekse mitologie
(
← skakels
wysig
)
Lys van elemente volgens simbool
(
← skakels
wysig
)
Tantaal
(
← skakels
wysig
)
Nike
(
← skakels
wysig
)
Hermes
(
← skakels
wysig
)
Apollo
(
← skakels
wysig
)
Sjabloon:Griekse mitologie
(
← skakels
wysig
)
Olimpiese gode
(
← skakels
wysig
)
Zeus
(
← skakels
wysig
)
Grasieë
(
← skakels
wysig
)
Hefaistos
(
← skakels
wysig
)
Afrodite
(
← skakels
wysig
)
Ares
(
← skakels
wysig
)
Chtoniese gode
(
← skakels
wysig
)
Sater
(
← skakels
wysig
)
Chaos (mitologie)
(
← skakels
wysig
)
Sikloop
(
← skakels
wysig
)
Poseidon
(
← skakels
wysig
)
Hera
(
← skakels
wysig
)
Kronos
(
← skakels
wysig
)
Okeanos
(
← skakels
wysig
)
Nyx
(
← skakels
wysig
)
Oidipus
(
← skakels
wysig
)
Sentour
(
← skakels
wysig
)
Griekse oergode
(
← skakels
wysig
)
Artemis
(
← skakels
wysig
)
Titaan (mitologie)
(
← skakels
wysig
)
Dionusos
(
← skakels
wysig
)
Eter (mitologie)
(
← skakels
wysig
)
Chronos
(
← skakels
wysig
)
Hemera
(
← skakels
wysig
)
Lys van Griekse mitologiese figure
(
← skakels
wysig
)
Erebos
(
← skakels
wysig
)
Gaia (mitologie)
(
← skakels
wysig
)
Tartaros
(
← skakels
wysig
)
Ganumedes (mitologie)
(
← skakels
wysig
)
Koios
(
← skakels
wysig
)
Krios
(
← skakels
wysig
)
Atlas (mitologie)
(
← skakels
wysig
)
Asteria
(
← skakels
wysig
)
Eos
(
← skakels
wysig
)
Epimeteus
(
← skakels
wysig
)
Helios
(
← skakels
wysig
)
Leto
(
← skakels
wysig
)
Menoitios
(
← skakels
wysig
)
Prometeus
(
← skakels
wysig
)
Selene
(
← skakels
wysig
)
Gorgo
(
← skakels
wysig
)
Eros (mitologie)
(
← skakels
wysig
)
Hades
(
← skakels
wysig
)
Wys (vorige 50 |
volgende 50
) (
20
50
100
250
500
).
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Tantalos
"
Navigasie-keuseskerm
Persoonlike gereedskap
Nie ingeteken nie
Bespreking
Bydraes
Skep gebruiker
Meld aan
Naamruimtes
Bladsy
Bespreking
Variante
Weergawes
Lees
Wysig
Wysig bron
Wys geskiedenis
Meer
Soek
Navigasie
Tuisblad
Gebruikersportaal
Geselshoekie
Onlangse wysigings
Lukrake bladsy
Hulp
Sandput
Skenkings
Gereedskap
Spesiale bladsye
Drukbare weergawe
Ander tale
Privaatheidsbeleid
Inligting oor Wikipedia
Vrywaring
Ontwikkelaars
Koekieverklaring
Selfoonweergawe | <urn:uuid:17362db1-76c3-4f79-8e4d-2009df45d2a6> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Tantalos | 2019-07-18T07:19:32Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525524.12/warc/CC-MAIN-20190718063305-20190718085305-00448.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.998934 | false |
Deodoro da Fonseca
Deodoro da Fonseca | |
Maarskalk Fonseca in 1889 | |
Ampstermyn 15 November 1889 – 23 November 1891 | |
Vise | Geen (1889–1891) Floriano Peixoto (1891) |
---|---|
Voorafgegaan deur | Amp geskep |
Opgevolg deur | Floriano Peixoto |
President van die provinsie São Pedro do Rio Grande do Sul
Ampstermyn 8 Mei 1886 – 9 November 1886 | |
Monarg | Pedro II |
Voorafgegaan deur | Baron van Lucena |
Opgevolg deur | Markies van Abrantes |
Persoonlike besonderhede
Gebore | 5 Augustus 1827 Vila de Santa Maria Madalena da Lagoa do Sul (nou Marechal Deodoro), Alagoas, Brasiliaanse Ryk |
Sterf | 23 Augustus 1892 (op 65) Barra Mansa, Rio de Janeiro, Brasilië |
Politieke party | Onafhanklik |
Eggenoot/eggenote | Mariana da Fonseca |
Handtekening | |
Lojaliteit | Brasiliaanse Ryk Brasilië |
Diens/Tak | Leër |
Jare in diens | 1843–1892 |
Rang | Veldmaarskalk |
Oorloë/Veldslae | Paraguayaanse Oorlog |
Toekennings | Orde van die Suiderkruis |
Manuel Deodoro da Fonseca (Portugese uitspraak: [mɐnuˈɛw deoˈdɔɾu da fõˈsekɐ]; 5 Augustus 1827 – 23 Augustus 1892) was 'n Brasiliaanse politikus en militêre offisier wat as die eerste President van Brasilië gedien het. Hy tree in die amp nadat hy 'n staatsgreep lei wat Keiser Pedro II onttroon en proklameer 'n republiek in 1889 wat die ontbinding van die Brasiliaanse Ryk veroorsaak, en tree in 1891 skaars meer as twee jaar na sy verkiesing onder geweldige politieke druk uit. Hy is dus die eerste Brasiliaanse president wat uit die amp bedank het.
Wikimedia Commons bevat media in verband met Deodoro da Fonseca. | | <urn:uuid:c9e7ec0b-f78a-4cae-99c9-2c7d71437f7e> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Deodoro_da_Fonseca | 2019-07-22T01:28:01Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527458.86/warc/CC-MAIN-20190722010436-20190722032436-00368.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.995361 | false |
Morgan Farley
Jump to navigation
Jump to search
Morgan Farley | |
Geboortenaam | Francis Morgan Farley |
---|---|
Geboorte | 3 Oktober 1898 |
Nasionaliteit | Amerikaans |
Sterfte | 11 Oktober 1988 (op 90) |
Beroep(e) | Akteur |
Internet-rolprentdatabasis-profiel |
Morgan Farley (3 Oktober 1898 – 11 Oktober 1988) was 'n Amerikaanse akteur. Hy was bekend vir sy rolle in die rolprente High Noon (1952), Soylent Green (1973), en Heaven Can Wait (1978), en in die televisiereeks Star Trek (1966).
Filmografie[wysig | wysig bron]
Rolprente[wysig | wysig bron]
- 1929: Half Marriage
- 1929: The Love Doctor
- 1930: A Man from Wyoming
- 1934: Beloved
- 1948: The Winner's Circle
- 1952: High Noon
- 1952: The Wild North
- 1973: Soylent Green
- 1978: Heaven Can Wait
Televisiereekse[wysig | wysig bron]
- 1966: Star Trek | <urn:uuid:b6947219-f2e3-4ccf-842b-c9fed27c9582> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Morgan_Farley | 2019-07-22T01:41:18Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527458.86/warc/CC-MAIN-20190722010436-20190722032436-00368.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.961496 | false |
Visse is ’n plek in die Deense Noord-Jutlandstreek in die Aalborg-munisipaliteit. Dit is ’n landelike gebied ten suide van Aalborg. | <urn:uuid:2abdaa2b-edad-4520-a5e6-098dd1b05ebb> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Visse_(Denemarke) | 2019-07-22T02:01:18Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527458.86/warc/CC-MAIN-20190722010436-20190722032436-00368.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999903 | false |
Brosblaar
Brosblaar | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Wetenskaplike klassifikasie | ||||||||||||||
Binomiale naam | ||||||||||||||
Galpinia transvaalica N.E.Br., 1894 |
Die Brosblaar of transvaalliguster (Galpinia transvaalica) is 'n struik of 'n klein boom wat in die bosveld op klipperige plekke voorkom. Die boom kom voor noordwaarts vanaf Durban, al langs die Lebomboberge tot oorkant die Limpoporivier in Zimbabwe. Die vrugte is klein, harde kapsules.
Fotogalery[wysig | wysig bron]
'n Brosblaar in Jan Cillierspark, Pretoria.
Sien ook[wysig | wysig bron]
Bron[wysig | wysig bron]
- Watter Boom is dit? Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1 | <urn:uuid:41848278-9260-4dbc-99f2-0c76d7af8216> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Brosblaar | 2019-07-23T07:27:06Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529007.88/warc/CC-MAIN-20190723064353-20190723090353-00528.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.995404 | false |
Dit verdeel van teks of lyste (veral die met vele kort reëls) oor twee kolomme van gelyke breedte.
{{Kolomme2 |Kolom1= Teks in die eerste kolom |Kolom2= Teks in die tweede kolom }}
Teks in die eerste kolom
Teks in die tweede kolom | <urn:uuid:3a8ce033-387a-410e-884c-5ada624625c8> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Sjabloon:Kolomme2 | 2019-07-23T07:49:51Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529007.88/warc/CC-MAIN-20190723064353-20190723090353-00528.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.99655 | false |
Hulp
Bladsye wat na "Wikiversity" skakel
←
Wikiversity
Jump to navigation
Jump to search
Skakels hierheen
Bladsy:
Naamruimte:
alle
(Hoof)
Bespreking
Gebruiker
Gebruikerbespreking
Wikipedia
Wikipediabespreking
Lêer
Lêerbespreking
MediaWiki
MediaWikibespreking
Sjabloon
Sjabloonbespreking
Hulp
Hulpbespreking
Kategorie
Kategoriebespreking
Portaal
Portaalbespreking
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Omgekeerde seleksie
Filters
Versteek
insluitings |
Versteek
skakels |
Versteek
aansture
Die volgende bladsye skakel na
Wikiversity
:
Wys (vorige 50 | volgende 50) (
20
50
100
250
500
).
Wikiquote
(
← skakels
wysig
)
Wikipedia
(
← skakels
wysig
)
Wikimedia Commons
(
← skakels
wysig
)
Wikimedia Broeikas
(
← skakels
wysig
)
Wikimedia-stigting
(
← skakels
wysig
)
WikiWoordeboek
(
← skakels
wysig
)
Wikispecies
(
← skakels
wysig
)
Meta-Wiki
(
← skakels
wysig
)
Wikinews
(
← skakels
wysig
)
Sjabloon:Navigasie Wikimedia
(
← skakels
wysig
)
Wikibooks
(
← skakels
wysig
)
Wikisource
(
← skakels
wysig
)
Wikidata
(
← skakels
wysig
)
Wikivoyage
(
← skakels
wysig
)
Bespreking:Wikiversity
(
← skakels
wysig
)
Wys (vorige 50 | volgende 50) (
20
50
100
250
500
).
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Wikiversity
"
Navigasie-keuseskerm
Persoonlike gereedskap
Nie ingeteken nie
Bespreking
Bydraes
Skep gebruiker
Meld aan
Naamruimtes
Bladsy
Bespreking
Variante
Weergawes
Lees
Wysig
Wysig bron
Wys geskiedenis
Meer
Soek
Navigasie
Tuisblad
Gebruikersportaal
Geselshoekie
Onlangse wysigings
Lukrake bladsy
Hulp
Sandput
Skenkings
Gereedskap
Spesiale bladsye
Drukbare weergawe
Ander tale
Privaatheidsbeleid
Inligting oor Wikipedia
Vrywaring
Ontwikkelaars
Koekieverklaring
Selfoonweergawe | <urn:uuid:7a775347-51a9-48a7-84fe-8666b378d428> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Wikiversity | 2019-07-23T07:40:55Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529007.88/warc/CC-MAIN-20190723064353-20190723090353-00528.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.994912 | false |
Tania Gunadi
Jump to navigation
Jump to search
Tania Gunadi | |
Nasionaliteit | Amerikaans |
---|---|
Beroep(e) | Aktrise en vervaardiger |
Aktiewe jare | 2001–nou |
Internet-rolprentdatabasis-profiel |
Tania Gunadi (gebore 29 Julie 1983) is 'n Amerikaanse aktrise en vervaardiger. Sy is bekend vir haar rolle in die televisiereekse Transformers Prime (2010), Enlisted (2014), Bizaardvark (2016), en Graves (2016).
Filmografie[wysig | wysig bron]
Rolprente[wysig | wysig bron]
- Acting Accountable
Televisiereekse[wysig | wysig bron]
- 2009: Aaron Stone
- 2010: Transformers Prime
- 2012: MyMusic
- 2014: Enlisted
- 2014: Penn Zero: Part-Time Hero
- 2015: The Drunk Lonely Wives Book Club
- 2016: Bizaardvark
- 2016: Graves
- 2018: Super Single
Televisierolprente[wysig | wysig bron]
- 2005: The Magic of Ordinary Days
- 2005: Wiener Park | <urn:uuid:ad2d69cf-39ce-4ddc-ba37-fc9cd0155e6f> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Tania_Gunadi | 2019-07-23T07:38:17Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529007.88/warc/CC-MAIN-20190723064353-20190723090353-00528.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.976821 | false |
Zaragoza
Kaart | Wapen |
Vlag | |
Land | Spanje |
Outonome gemeenskap | Aragón |
Koördinate | |
Stigting | 25-12 v.C. |
Oppervlakte: | |
- Totaal | 973,78 vk km |
Hoogte bo seevlak | 200 m |
Bevolking: | |
- Totaal (2012) | 679 624 |
- Bevolkingsdigtheid | 697,92 inw./km² |
Tydsone | UTC +1 (MET) |
- Somertyd | UTC +2 (MEST) |
Burgemeester | Juan Alberto Belloch (PSOE) |
Amptelike webwerf | zaragoza.es |
Zaragoza [θaɾaˈɣoθa], in ander tale dikwels ook Saragossa genoem, is die administratiewe hoofstad van die gelyknamige provinsie en die Outonome Gemeenskap van Aragón in Spanje met 'n bevolking van meer as 679 000 wat gelykstaan aan sowat die helfte van die totale Aragonese bevolking. Zaragoza is die vyfde grootste stad in Spanje.
Zaragoza is in die hartland van Aragón aan die Ebro en sy takriviere Huerva en Gállego geleë, in 'n vallei waarvan die landskapsvorme wissel van woestyn (Los Monegros) tot digte bosse, weivelde en berggebiede. Op kulturele gebied staan die stad bekend vir sy volks- en kookkuns asook sy argitektoniese erfenis met bekende geboue soos die Basiliek van Onse Liewe Vrou van Pilar (Basílica del Pilar), die La Seo-katedraal en die Aljafería-paleis.
Saam met La Seo en die Aljafería is 'n aantal historiese geboue, wat as voortreflike voorbeelde van Aragón se Mudéjar-boukuns beskou word, deur Unesco as wêrelderfenis gelys. Die Fiestas del Pilar word by die bekendste feeste van Spanje gereken. | <urn:uuid:ca0293ad-64f6-40ef-953d-46199082cf0b> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Zaragoza | 2019-07-15T21:59:33Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00152.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999769 | true |
Basotho-huis
Hierdie artikel bevat geen skakels na ander artikels nie. |
Basotho-huise word gemaak van beesmis en modder en die dak word gemaak van sterk gras.[verwysing benodig] Die huise is warm in die winter, maar koel in die somer. Dit is ook waterdig. Die huise kom van so vroeg as die 15de eeu die Vrystaat voor.[verwysing benodig] | <urn:uuid:cba55323-e6a8-4882-97de-50dbcb867695> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Basotho-huis | 2019-07-15T22:24:27Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00152.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999981 | false |
Bespreking:Seelandië
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die Seelandië-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
Geargiveerde skakels[wysig bron]
Dooie skakel | Argief |
---|---|
http://www.gns.cri.nz/research/marine/eez.html | Geargiveer, 2 Junie 2010 op die Wayback Machine | | <urn:uuid:56290ad4-e6d9-47a4-8560-52398b9e408a> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:Seelandi%C3%AB | 2019-07-15T22:28:48Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00152.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.99984 | false |
Jogurt
Jogurt of joghurt is 'n suiwelproduk wat van vars melk berei word. Melksuurbakterieë (sogenaamde jogurtkulture) word vir die fermentasieproses gebruik wat die melk verdik en suur laat word. Dit is die fermentasie van laktose na melksuur en die gepaardgaande vorming van sekere geurstowwe wat aan jogurt sy spesifieke geur, smaak en tekstuur gee.
Jogurt word sowel in sy natuurlike ongegeurde toestand asook as versoete jogurt in verskillende geure, veral vrugtejogurt, bemark en is lankal 'n gewilde versnapering vir ontbyt.
EtimologieWysig
Die woord joghurt is uit Turks ontleen waar yoğurt "gefermenteerde melk" beteken en sodoende ook na die metode verwys waarvolgens die suiwelproduk berei word. | <urn:uuid:994d2ecf-c511-4cbb-9e97-9f9db547a28c> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Jogurt | 2019-07-18T07:04:44Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525524.12/warc/CC-MAIN-20190718063305-20190718085305-00472.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999918 | false |
Witvlerkkanarie
Die Witvlerkkanarie (Crithagra leucoptera) is 'n endemiese, skaars tot gelokaliseerde algemene standvoël en nomade in digte struikgewas en digte fynbos maar nie noodwendig naby proteas nie. Dit is die volopste in droër gebiede. Die voël is 15 cm groot en weeg 18 - 25 gram. In Engels staan die voël as die Protea canary bekend.
Witvlerkkanarie | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bewaringstatus | ||||||||||||||||
Wetenskaplike klassifikasie | ||||||||||||||||
Binomiale naam | ||||||||||||||||
Serinus leucopterus (Sharpe, 1871) | ||||||||||||||||
Sinonieme | ||||||||||||||||
| <urn:uuid:afed7b71-653d-4fc9-b62f-0c082de30197> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Serinus_leucopterus | 2019-07-18T07:29:28Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525524.12/warc/CC-MAIN-20190718063305-20190718085305-00472.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.967909 | false |
2 Oktober
datum
<< | Oktober 2018 | >> | ||||
So | Ma | Di | Wo | Do | Vr | Sa |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | |
7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
28 | 29 | 30 | 31 | |||
Al die dae |
Inhoud
GebeureWysig
- 313 – Die eerste Lateraanse sinode vind plaas.
- 1316 – Pous Johannes XXII neem sy intrek in Avignon.
- 1529 – Martin Luther en Ulrich Zwingli ontmoet in Marbach. ’n Geskil oor die gebruik van die nagmaal lei daartoe dat Switserse en Duitse Protestante nie verenig nie.
- 1623 – Pous Urbanus VIII stel sy neef Francesco Barberini sr. aan as kardinaal.
- 1730 – Pous Clemens XII stel vier nuwe kardinale aan, waaronder Alessandro Aldobrandini, titulêr aartsbiskop van Rodi.
- 1756 – Gregorio Barnaba Chiaramonti, later Pous Pius VII, word Benediktyner-monnik.
- 1758 – Pous Clemens XIII stel Antonio Marino Priuli, biskop van Vicenza, en François-Joachim de Pierres de Bernis, kanunnik van Lyon, aan as kardinale.
- 1826 – Pous Leo XII stel tien nuwe kardinale aan, waaronder Pietro Caprano, titulêr aartsbiskop van Iconio.
- 1835 – Die Texaanse Onafhanklikheidsoorlog begin.
- 1847 – Pous Pius IX stel munisipale bestuur van Rome in.
- 1901 – Die Britse Vloot laat hul eerste duikboot te water.
- 1958 – Guinee ontvang onafhanklikheid van Frankryk
- 1990 – Die Duitse Demokratiese Republiek (DDR), wat sedert 7 Oktober 1949 op die grondgebied van die voormalige Sowjet-besettingsone in Oos-Duitsland en die Sowjet-sektor van (Oos-)Berlyn bestaan het, kom tot ’n einde.
- 2004 – Parkrun word deur Paul Sinton-Hewitt gestig by Bushy Park in Londen, Engeland.
GeboortesWysig
- 1452 – Richard III, koning van Engeland († 1485).
- 1852 – Curt von François, die stigter van Windhoek († 1931).
- 1857 – MT Steyn, president van die Vrystaat († 1916).
- 1867 – James Stevenson-Hamilton, Iers gebore Suid-Afrikaanse wild- en natuurbewaarder en soldaat († 1957).
- 1869 – Mahatma Gandhi, Indiese massa-bewegingsleier († 1948). | <urn:uuid:3e05e913-e0f1-4ee1-a498-2c9968bda34b> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/2_Oktober | 2019-07-19T14:09:10Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526254.26/warc/CC-MAIN-20190719140355-20190719162355-00072.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.996249 | false |
Bespreking:697
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die 697-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:7d489040-e94b-429a-b51d-c0a1106e6470> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:697 | 2019-07-20T20:56:44Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00232.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999992 | false |
Bespreking:Buckingham-paleis
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die Buckingham-paleis-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
Stukkende eksterne skakel[wysig bron]
During several automated bot runs the following external link was found to be unavailable. Please check if the link is in fact down and fix or remove it in that case!
- http://books.google.com/books?id=lsq1AAAACAAJ&dq=Buckingham+Palace+Robinson | <urn:uuid:351dfacb-2145-4768-b572-12d3f2eccef5> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:Buckingham-paleis | 2019-07-20T20:55:14Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00232.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.98859 | false |
Saldus
Jump to navigation
Jump to search
Saldus | |
---|---|
Kaart | Wapen |
Vlag | |
Land | Letland |
Administratiewe gewes | Saldus |
Koördinate | |
Stigting | 1917 |
Duitse Naam | Frauenburg |
Oppervlakte: | |
- Totaal | 10.1 vk km |
Hoogte bo seevlak | 128 m |
Bevolking: | |
- Totaal (2016) | 11,479 |
- Bevolkingsdigtheid | 1,136/vk km |
Tydsone | EET (UTC+2) |
- Somertyd | EEST (UTC+3) |
Amptelike webwerf | www.salduspilseta.lv | | <urn:uuid:97dcffe3-c2ae-4350-bd40-c56b6ac3c567> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Saldus | 2019-07-23T07:27:13Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529007.88/warc/CC-MAIN-20190723064353-20190723090353-00552.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.667218 | false |
Hulp
Bladsye wat na "Alfred Nesi" skakel
←
Alfred Nesi
Jump to navigation
Jump to search
Skakels hierheen
Bladsy:
Naamruimte:
alle
(Hoof)
Bespreking
Gebruiker
Gebruikerbespreking
Wikipedia
Wikipediabespreking
Lêer
Lêerbespreking
MediaWiki
MediaWikibespreking
Sjabloon
Sjabloonbespreking
Hulp
Hulpbespreking
Kategorie
Kategoriebespreking
Portaal
Portaalbespreking
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Omgekeerde seleksie
Filters
Versteek
insluitings |
Versteek
skakels |
Versteek
aansture
Die volgende bladsye skakel na
Alfred Nesi
:
Wys (vorige 50 | volgende 50) (
20
50
100
250
500
).
Bespreking:Alfred Nesi
(
← skakels
wysig
)
Wys (vorige 50 | volgende 50) (
20
50
100
250
500
).
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Alfred_Nesi
"
Navigasie-keuseskerm
Persoonlike gereedskap
Nie ingeteken nie
Bespreking
Bydraes
Skep gebruiker
Meld aan
Naamruimtes
Bladsy
Bespreking
Variante
Weergawes
Lees
Wysig
Wysig bron
Wys geskiedenis
Meer
Soek
Navigasie
Tuisblad
Gebruikersportaal
Geselshoekie
Onlangse wysigings
Lukrake bladsy
Hulp
Sandput
Skenkings
Gereedskap
Spesiale bladsye
Drukbare weergawe
Ander tale
Privaatheidsbeleid
Inligting oor Wikipedia
Vrywaring
Ontwikkelaars
Koekieverklaring
Selfoonweergawe | <urn:uuid:0b15fe05-10e6-4434-93e2-dcce17a4ef8e> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Alfred_Nesi | 2019-07-23T07:23:17Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529007.88/warc/CC-MAIN-20190723064353-20190723090353-00552.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.995908 | false |
Frankfurt am Main
Kaart | Wapen |
Vlag | |
Land | Duitsland |
Deelstaat | Hesse |
Koördinate | |
Stigting | 22 Februarie 794 |
Stadstatus | 1220 (Vrye Ryksstad) |
Oppervlakte: | |
- Totaal | 248,31 vk km |
Hoogte bo seevlak | 112 m |
Bevolking: | |
- Totaal (30 September 2018) | 751 372[1] |
- Bevolkingsdigtheid | 3 025,9/vk km |
- Metropolitaanse gebied | 1 800 000 |
- Metropolregion Rhein-Main | 5 800 000 |
Tydsone | UTC +1 (MET) |
- Somertyd | UTC +2 (MEST) |
Klimaat | |
- Tipe | Gematigde klimaat |
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur | 10,1 °C |
- Gem. temp. Januarie/Julie | 1,6 / 19,4 °C |
- Gemiddelde jaarlikse neerslae | 611 mm |
Burgemeester | Peter Feldmann (SPD) |
Amptelike webwerf | frankfurt.de |
Frankfurt am Main (Duits: [ˈfʁaŋkfʊɐ̯t am ˈmaɪ̯n] ) is met 'n bevolking van meer as 750 000 die grootste stad van die deelstaat Hesse en die vyfde grootste stad van Duitsland ná Berlyn, Hamburg, München en Keulen. Die metropolitaanse gebied van Frankfurt am Main het 1,8 miljoen inwoners; die Frankfurt Rhein-Main-streek het 'n bevolking van meer as vyf miljoen en is die tweede grootste ekonomiese spilpunt in Duitsland.
Frankfurt am Main het reeds in die Middeleeue een van Duitsland se belangrikste stedelike sentra geword. Die eerste historiese verwysing na die stad dateer uit die jaar 794, en sedert die Hoë Middeleeue het Frankfurt die status van 'n Vrye Ryksstad geniet. Tot in die jaar 1806 het Frankfurt as die verkiesings- en kroningsstad van die keisers van die Heilige Romeinse Ryk gedien. Die stad was sedert 1806 die administratiewe setel van die Duitse Bond en in 1848/49 ook die setel van die eerste Duitse parlement wat vry verkies is.
Die stad speel 'n belangrike rol in die wêreldekonomie. As die setel van die Europese Sentrale Bank, die Frankfurtse Effektebeurs en die Frankfurtse Handelskou is dit die belangrikste finansiële sentrum in Duitsland. Die lughawe van Frankfurt am Main was in 2018 met meer as 69,5 miljoen passasiers die grootste in Duitsland en een van die belangrikste lughawens wêreldwyd.[2] Naas die lughawe dra Frankfurt se sentrale ligging in Europa, sy hoofstasie en sy kruispunte van belangrike snelweë by tot sy rol as groot Europese vervoerspilpunt.
Danksy die handel en talle nywerhede is Frankfurt am Main een van die Europese stede met die hoogste bruto geografiese produk (per capita) en saam met Parys en Moskou een van min Europese stede waar 'n groot aantal wolkekrabbers in die sentrale besigheidsdistrik opgerig is.
Inhoud
EtimologieWysig
Die eerste historiese verwysings na die gebied dateer uit die jaar 794; dit het destyds as Frankonovurd (Oudhoogduits) en Vadum Francorum (Latyn) bekend gestaan. Albei benamings beteken letterlik "Drif van die Franke" - die Main se rivierloop was vroeër aansienlik breër, en die Germaanse bewoners van die gebied het 'n rotsbank in die rivier se ondergrond gebruik om die Main veilig te kan deurwaad.
Die drif was in die Romeinse tydperk nie van strategiese belang nie; die Romeinse paaie, wat vanuit Mogontiacum (die huidige Mainz) na die hartland van Germanië geloop het, het die moerasgebiede van die Mainvlakte nie deurkruis nie.
Die huidige Katedraalheuwel (Duits: Domhügel) is ná die einde van die Romeinse heerskappy in die gebied omstreeks 260 deur Alemanne beset. Hulle is omtrent 530 deur Frankiese stamme verdryf. Die nuwe Frankiese heersers het waarskynlik gebruik gemaak van die drif, aangesien hul handelsvennote na die roete as "Frankedrif" verwys het.[3]
Ander legendes – soos die beweerde stigting van Frankfurt deur Karel die Grote, wat danksy die Middeleeuse kronis Thietmar von Merseburg bekendheid verwerf het, het geen historiese basis nie.
Geografie en klimaatWysig
LiggingWysig
Frankfurt am Main is in die suidelike sentrum van Hesse langs die Mainrivier suidoos van die Taunus geleë. Dit is by verre die grootste stad van dié deelstaat en is noordoos van die hoofstad Wiesbaden geleë. Die hele stadgebied word deur 'n uitgestrekte groengordel omring wat die Frankfurter Stadtwald ("Frankfurtse stadwoud") insluit. Frankfurt se stadsgebied streek oor 23,4 kilometer in oos-westelike en oor 23,3 kilometer in noord-suidelike rigting.
Belangrike buurstede sluit in Offenbach am Main net suidoos en verder suid Darmstadt. In die weste grens Frankfurt aan die Main-Taunus-Kreis, in die noordweste aan die Hochtaunuskreis, in die noorde aan die Wetteraukreis, in die noordooste aan die Main-Kinzig-Kreis, in die suide aan die distrik Offenbach en in die suidweste aan die distrik Gross-Gerau.
KlimaatWysig
Frankfurt het 'n gematigde klimaat wat grootliks beïnvloed word deur sy ligging in die noorde van die Bo-Rynse Laagvlakte, een van die warmste streke in Duitsland.
Weergegewens vir Frankfurt Lughawe (1981–2010) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Maand | Jan | Feb | Mar | Apr | Mei | Jun | Jul | Aug | Sep | Okt | Nov | Des | Jaar |
Hoogste maksimum (°C) | 15,3 | 17,5 | 24,2 | 28,3 | 32,0 | 37,5 | 38,8 | 39,6 | 31,6 | 28,0 | 18,9 | 16,3 | 39,6 |
Gemiddelde maksimum (°C) | 4,2 | 5,9 | 10,7 | 15,4 | 20,0 | 23,1 | 25,5 | 25,1 | 20,3 | 14,6 | 8,4 | 4,9 | 14,8 |
Gemiddelde temperatuur (°C) | 1,6 | 2,4 | 6,4 | 10,3 | 14,7 | 17,8 | 20,0 | 19,5 | 15,2 | 10,4 | 5,6 | 2,5 | 10,6 |
Gemiddelde minimum (°C) | −1,1 | −1,1 | 2,1 | 4,9 | 9,1 | 12,3 | 14,4 | 14,0 | 10,5 | 6,6 | 2,8 | −0,1 | 6,2 |
Laagste minimum (°C) | −19,1 | −18,5 | −12,7 | −7,1 | −1,2 | 3,6 | 2,8 | 5,0 | 0,4 | −4,3 | −9,0 | −16,9 | −19,1 |
Neerslag (mm) | 44,5 | 40,9 | 48,4 | 42,1 | 63,4 | 58,1 | 64,7 | 56,5 | 53,0 | 54,7 | 49,1 | 53,9 | 629,18 |
Sonskynure (u/d) | 50 | 80 | 121 | 178 | 211 | 219 | 233 | 219 | 156 | 103 | 51 | 41 | 138,8 |
Bron: Deutscher Wetterdienst[4] |
GeskiedenisWysig
Vroeë geskiedenisWysig
Die huidige stadsgebied was reeds in die steentydperk bewoon. Later het die Romeine hier 'n militêre kamp gestig wat in die Merowingiese tyd as Frankiese koningshof gedien het. In 843 het die stad 'n belangrike palts (tydelike setel) van die Oos-Franke geword, en ook die Reichstag ("Ryksdag") is gereeld hier gehou. In 1220 het Frankfurt am Main stadstatus gekry. Sy inwonertal het destyds volgens moderne beramings sowat 10 000 beloop.
Die oudste dokument wat na die stad Frankfurt am Main verwys, is 'n oorkonde van keiser Karel die Grote vir die klooster St. Emmeram, uitgevaardig in 794.
Rykspolitiek en verkiesing van heersersWysig
In 855 is vir die eerste keer 'n Duitse heerser, koning Lothar II, in Frankfurt verkies. In die volgende eeue het Frankfurt sentraal gestaan in die politiek van die Heilige Romeinse Ryk en is altesaam 36 konings hier verkies, waarvan tien tot Duitse keisers gekroon is. Verkiesings van konings is veral in die Staufertydperk in die 12de eeu uitsluitlik in Frankfurt gehou – 'n tradisie wat in 1356 met keiser Karel IV se Goue Bul, die grondwet van die Ryk, skriftelik bevestig is.
Die verkiesingsplegtighede het in die St. Bartolomeüskatedraal ("Keiserdomkerk") plaasgevind waar in 1562 ook vir die eerste keer 'n keiser van die Heilige Romeinse Ryk, Maximiliaan II, gekroon is – nadat dié plegtighede oorspronklik in Aken plaasgevind het. Die laaste kroning voor die amptelike ontbinding van die Heilige Romeinse Ryk in 1806 was dié van die Habsburgse keiser Frans II in 1792. Maar alhoewel baie heersers in Frankfurt vertoef het, was die stad nooit hul regeringsetel nie.
Met die einde van die Heilige Romeinse Ryk het die stad 'n lid van die Rynbond en onder die heerskappy van die primaat (vorsbiskop) Karl Theodor von Dalberg die hoofstad van 'n kortstondige Groothertogdom Frankfurt (1810−1813) geword.
Binne die bestel van die Duitse Bond was Frankfurt am Main weer 'n Vrye Stad en setel van die bond se parlement (Bundestag). Tydens die Rewolusie van 1848 het die Nationalversammlung (Nasionale Vergadering) in die stad se Paulskirche vergader. Pruise het die stad in 1866 geannekseer en by die provinsie Hesse-Nassau ingelyf.
Die vroeë 20ste eeuWysig
In ekonomiese opsig het Frankfurt, wat gaandeweg tot 'n belangrike nywerheidstad ontwikkel het, voordeel uit die anneksasie getrek. Die stadsbevolking het in die volgende dekades nie alleen danksy die natuurlike aanwas en migrasie gegroei nie, maar ook deur die inlywing van omliggende nedersettings. Tussen 1877 en 1910 is die stadsgebied van oorspronklik 70 km² verskeie kere uitgebrei tot 135 km². Teen die begin van die 20ste eeu was Frankfurt ten opsigte van sy oppervlakte tydelik die grootste stad in die Duitse Ryk.
Die vinnige bevolkingsgroei het gepaard gegaan met die uitbou van die stedelike infrastruktuur. Nuwe skole, Mainbrûe, 'n abattoir, treinstasies, tremlyne en hawegeriewe het ontstaan. Behoorlike watervoorsiening en riolering is daargestel en 'n moderne professionele brandweer in die lewe geroep. Nadat nywerhede aanvanklik in veral in die stadsdele Bockenheim en Sachsenhausen saamgetrek was, het tussen 1909 en 1912 nuwe hawegeriewe en nywerheidsones in die ooste van Frankfurt ontstaan wat groter was as die hele beboude stadsgebied noord van die Main in die laat 19de eeu. Naas tradisionele bedrywe soos metaalvervaardiging, gieterye en drukkerye het nuwe nywerhede soos brouerye, chemiese fabrieke en, in die tyd ná die Internasionale Elektrotegniese Uitstalling van 1891, ook vervaardigers van elektriese toerusting hulle in die stad gevestig.
In 1914 het die Universiteit van Frankfurt, wat sy ontstaan aan skenkings van plaaslike burgers te danke gehad het, sy deure geopen. Gedurende die Eerste Wêreldoorlog is Frankfurt nie deur oorlogshandelinge geraak nie, maar as gevolg van die Britse seeblokkade het bewoners aan wanvoeding gely. Voedsel was, soos elders in die Duitse Ryk, skaars en gerantsoeneer. Die militêre nederlaag en die Novemberrewolusie in 1918 het tot onluste en tydelik ook straatgevegte gelei wat tot die einde van 1919 voortgeduur het.
Die twintigerjare was in kulturele opsig 'n bloeitydperk. Frankfurt het bekend gestaan vir sy teaters en sy behuisingsprojek "Nuwe Frankfurt". Die sogenaamde Frankfurtse kombuis, die prototipe van moderne kombuise, het internasionale aandag getrek. In 1925 is in die nuut geboude Waldstadion die eerste internasionale Werkersolimpiade gehou.
Metropool van Wes-DuitslandWysig
Ná die verwoestende bomaanvalle van die Tweede Wêreldoorlog, waartydens die hele historiese stadskern en groot dele van die middestad in 'n puinhoop verander is, het destydse stromings van die moderne stadsbeplanning as aanleiding vir die heropbou gedien. Die middeleeuse stadsbeeld, wat tot en met 1944 byna onveranderd bewaar gebly het, het egter verlore gegaan. So word groot dele van die binnestad deur modernistiese boukuns oorheers.
In 1946 is Frankfurt by die nuutgestigte deelstaat Hesse ingesluit. As 'n voormalige selfregerende stadstaat wat eers in 1866 by 'n Duitse land aangesluit het en vroeër nooit deel uitgemaak het van Hesse nie, het Frankfurt nie as 'n potensiële setel van die Hessiese regering kandidaat gestaan nie. Vervolgens is Wiesbaden as die nuwe administratiewe hoofstad gekies.
Die Amerikaanse troepe, wat die voormalige I.G. Farben-hoofgebou as hulle Europese hoofkwartier gekies het, het hulle vir Frankfurt as die nuwe federale hoofstad van die Bondsrepubliek Duitsland uitgespreek en van die stad ook die administratiewe sentrum van die drie westelike besettingsones (wat in die Duitse omgangstaal dikwels "Trisonesië" genoem is) gemaak.
Uiteindelik is Bonn an die Ryn met 'n klein meerderheid stemme as nuwe Wes-Duitse hoofstad gekies. Die Frankfurtse parlementsgebou, wat op dié tydstip reeds voltooi was, het later as hoofkwartier van die openbare Hessiese Uitsaaikorporasie Hessischer Rundfunk gedien. Maar aangesien Berlyn vanweë sy verdeling in 'n westelike en 'n oostelike helfte nie meer as die ekonomiese sentrum van Duitsland kon fungeer nie en Wes-Berlyn te ver afgeleë was van Wes-Duitsland, het Frankfurt am Main talle funksies, wat voorheen deur Berlyn en Leipzig vervul is, oorgeneem en danksy sy sentrale ligging in die Bondsrepubliek tot sy ekonomiese, finansiële en vervoersentrum ontwikkel. Die stad is tans die setel van die grootste Duitse privaatbanke, die Duitse Sentrale Bank (Bundesbank) en sedert 1999 ook van die Europese Sentrale Bank.
Ekonomiese basisWysig
Frankfurt am Main is die metropool van die Ryn-Main-gebied, 'n ekonomiese swaartepunt in Duitsland wat met sy 5,4 miljoen inwoners, 2,7 miljoen werkgeleenthede (waarvan 620 000 in die stadsgebied van Frankfurt) en 320 000 ondernemings 'n jaarlikse bruto binnelandse produk van 180,2 miljard € (2 100 miljard ZAR) genereer.[5] Twintig van die 100 grootste nywerheidsmaatskappye in Duitsland het hulle hoofkwartiere in Frankfurt.[6]
Die stad is 'n eersterangse finansiële sentrum met 'n uitgebreide dienstesektor en speel as setel van die Europese Sentrale Bank ook 'n beduidende internasionale rol op die gebied van monetêre beleid – hier word besluite geneem wat meer as 330 miljoen mense in die sogenaamde Eurosone raak.
Volgens 'n ranglys van die Universiteit van Liverpool (Verenigde Koninkryk) is Frankfurt am Main saam met Karlsruhe (Duitsland), Parys (Frankryk) en München (Duitsland) een van die vier welvarendste stede van Europa. Tog bly dit 'n stad met 'n baie hoë skuldlas, aangesien 'n groot deel van die welvarende belastingbetalers nie in die stad self woon nie, maar in die aangrensende selfstandige distrikte.
Frankfurt am Main bied sowat 600 000 werkgeleenthede vir sy inwoners en 'n groot aantal pendelaars. Die stad is nie net een van die belangrikste knooppunte vir die Duitse en internasionale vervoer nie, maar ook die setel van verskeie groot handelskoue. Dit is ook die eerste stad ter wêreld wat sedert die Middeleeue gereeld handelskoue aanbied en is met 'n grootpad, die Via Regia, aan die ander groot Duitse handelstad, Leipzig, verbind. Die handelskouterrein beskik vandag oor 'n hipermoderne infrastruktuur, met die nuwe wolkekrabber Messeturm as sy baken. Hier vind die groot skoue soos die Internationale Automobilausstellung (motors), Frankfurter Buchmesse (boeke) en Ambiente Frankfurt (verbruikersware) plaas.
Daar is min ander Duitse stede met dieselfde verskeidenheid van internasionale ondernemings wat hier hulle hoofkwartiere het. Die vernaamste nywerhede is chemie, advertensies, sagteware en inbelsentrums. Die stad staan egter veral bekend as 'n finansiële en handelsentrum. Die Frankfurtse Beurs is die tweede grootste in Europa en een van die belangrikstes ter wêreld. Die wolkekrabbers in die middestad, waarvan die grootstes nagenoeg 300 meter hoog is, dien as die hoofkwartiere van die groot Duitse banke.
Die sentrale ligging van Frankfurt in Duitsland het die vinnige groei van sy lughawe bevorder. Dit is nou die grootste passasiers- en vraglughawe op die Europese vasteland en bied ook die grootste aantal internasionale bestemmings.
DemografieWysig
Gegewens oor die demografiese ontwikkeling van Frankfurt berus tot in die 19de eeu op ruwe skattings. Eers vanaf omstreeks 1810 is meer presiese bevolkingsopnames gehou en amptelike statistieke gepubliseer.
In die middeleeue was Frankfurt met sowat 10 000 inwoners 'n middelgroot stedelike nedersetting. In die 17de eeu het die bevolkingstal die 20 000-kerf verbygesteek en teen die middel van die 18de eeu gegroei tot 30 000. In 1810 het dit 40 000 beloop. Tot die einde van die Vrye Stad Frankfurt het die bevolking verder gegroei tot meer as 90 000, waarvan 78 000 binne die ou versterkings. Die huidige bevolking van hierdie geskiedkundige middestad is slegs 7 000.
In 1875 het Frankfurt se bevolking vir die eerste keer 100 000 oorskry en was vanaf 1880 een van die tien grootste stede in Duitsland. Met 414 576 inwoners was dit die negende grootste stad in Duitsland en die vierde grootste in Pruise. Kort voor die begin van die Tweede Wêreldoorlog het die stadsbevolking 553 464 beloop.
As gevolg van oorlogshandelinge het meer as 4 800 burgerlikes en 12 700 Frankfurtse soldate hul lewens verloor. Die Joodse bevolking het voor die oorlog sowat 30 000 beloop, waarvan 12 000 in die Holocaust vermoor is. Teen die einde van 1945 het die inwonertal gedaal tot 358 000 nadat sowat die helfte van alle woonstelle deur bomaanvalle vernietig is.
Die bevolking het in 1951 weer die vlak van 1939 en in 1963 met 691 257 sy voorlopige hoogtepunt bereik. Migrasie na die omliggende gebiede het die bevolking in die volgende jare weer laat krimp. So het die inwonertal in 1986 nog 592 411 beloop. Sedertdien het die bevolking jaarliks gegroei tot 'n nuwe rekord van 695 624 (soos op 30 September 2011), waarvan 524 636 Duitsers en 170 988 buitelanders.[7] In September 2018 het die inwonertal reeds meer as 751 000 beloop.
ArgitektuurWysig
Die ou stadskernWysig
Die ou stadskern van Frankfurt behels drie van die stad se belangrikste argitektoniese besienswaardighede: Die Kaiserdom (keiserlike katedraal), die Römerberg en die Paulskirche.
Die Rooms-Katolieke domkerk St. Bartholomäus met sy kenmerkende Laat-Gotiese westoring was vroeër die plek waar die Duitse keisers verkies en bekroon is. Ná die plegtigheid is 'n feestelike optog op die sogenaamde Königsweg ("koningspad") na die banketsaal in Frankfurt se raadsaal gehou. Die huidige Archäologische Garten ("Argeologiese Tuin") met opgrawings uit die Romeinse en Karolingiese tydperk lê voor die katedraal.
Die Römerberg ("Romeineheuwel") is die sentrale plein van die ou stadskern met die Römer (Frankfurt se raadsaal uit die 14de eeu), die Vroeg-Gotiese Alte Nikolaikirche ("Ou Nikolaikerk") en 'n ry historiese huise aan die oostelike kant wat ná die Tweede Wêreldoorlog heropgebou is.
Die Paulskirche is in die tydperk tussen 1789 en 1833 deur die argitek Johann Georg Christian Haas opgerig om die Middeleeuse Fransiskanekerk te vervang en het tot 1944 as Frankfurt se Evangelies-Lutherse hoofkerk gedien. Die Frankfurtse Nasionale Vergadering het in die jare 1848 en 1849 in hierdie Klassisistiese gebou byeengekom. Die Paulsplatz is vandag 'n gewilde plein met straatkafees.
Die argitektoniese karakter van Frankfurt se binnestad is, net soos in ander groot Duitse stede, as gevolg van die Tweede Wêreldoorlog met sy bomaanvalle en die moderne heropbou drasties verander. In Frankfurt het die padverkeer aanvanklik besondere aandag gekry, en naas moderne geboue in die binnestad is ook 'n uitgestrekte straatnetwerk gebou. Van die ou historiese stadskern, wat voor die oorlog een van die grootstes van sy soort in Duitsland was en meer as 4 000 vakwerkhuise ingesluit het, het min bewaar gebly. Die enigste oorspronklike gebou is die Haus Wertheym by die Fahrtor.
Maar reeds omstreeks 1900 is enkele woonkwartiere soos dié van die Judengasse afgebreek om plek te maak vir nuwe strate. Die meeste oorblyfsels van Frankfurt se historiese argitektuur lê vandag by die Römerberg.
Die huidige binnestad is in 1333 as Neustadt ("Nuwe Stad") gestig. In die vroeë 19de eeu is die 17de eeuse barok-versterkings afgebreek om plek te maak vir 'n ringvormige park wat die destydse stadskern omsluit het. Volgens die stadsbeplanner Georg Heß se statuut was bouhere verplig om nuwe geboue in die Klassisistiese boustyl op te rig. Een van die kenmerkendste voorbeelde van Frankfurt se Klassisisme is die Ou Stadsbiblioteek wat in die tydperk tussen 1820 en 1825 ontstaan het en ná sy verwoesting in 1944 in sy oorspronklike styl as Literaturhaus heropgerig en in 2005 geopen is.
Teen die einde van die 19de eeu het die Hauptwache tot die middelpunt van die stad ontwikkel, terwyl die Zeil sy besigste winkelstraat geword het. Die Katharinenkirche in die barokstyl, wat tussen 1678 en 1681 by die ingang van die Zeil opgerig is, word met die Goethe-gesin verbind en is tans die grootste Evangelies-Lutherse kerk in Frankfurt.
Die Zeil ondergaan in argitektoniese opsig tans groot veranderinge. Op die bouterrein naby die Hauptwache word tans die duurste bouprojek in Europa uitgevoer, FrankfurtHochVier van die Nederlandse projekontwikkelaars MAB. Die projek behels die oprigting van 'n luukse winkelsentrum, 'n eersteklas-hotel, kantore en woonstelle, asook die heropbou van die voormalige Palais Thurn und Taxis (1727−1741) wat in 1944 vernietig is. Die gebouekompleks is in 2008/2009 voltooi.
Ook in die historiese stadskern is daar heelwat boubedrywighede. Die sogenaamde neue Frankfurter Altstadt of nuwe Frankfurtse ou stad tussen Domkerk en Römer het met vyftien gerekonstrueerde historiese geboue en twintig moderne projekte, wat in Mei 2018 voltooi is, onmiddellik 'n toereistetrekpleister geword.[8]
Sakrale boukunsWysig
Die domkerk van Frankfurt of Keiserlike domkerk St. Bartholomeüs (Duits: Dom St. Bartholomäus) is die grootste sakrale gebou van Frankfurt en het oorspronklik as 'n paltskapel en kapittelkerk gedien. Die vroegste sakrale gebou en voorloper van die domkerk was die Karolingiese Salvator-kerk uit die jaar 840 wat vanaf 1248 vergroot is. Die huidige kerk het tussen die 14de en 15de eeu op die fondamente van 'n vroeëre Merowingiese kerkgebou ontstaan.
Die domkerk is 'n hallekerk met drie skepe, maar danksy die baie kort Vroeg-Gotiese langhuis en die baie lang dwarsskip uit die 14de eeu het die kerk eerder die grondvorm van 'n sentrale gebou. Die monumentale westoring uit die 15de eeu met 'n hoogte van 95 meter word vanweë sy ongewone koepel by die groot prestasies van die Gotiese boukuns in Duitsland gereken.
Die domkerk se boubedrywighede het oor 14 eeue gestrek en was steeds nou verbind met die algemene geskiedenis van Frankfurt. Vanaf 1356 is die konings van die Heilige Romeinse Ryk hier verkies, en in die tydperk tussen 1562 en 1792 is die keisers van die ryk hier gekroon. Die domkerk was sodoende een van die beduidendste geboue van die ryksgeskiedenis en veral in die 19de eeu 'n simbool van nasionale eenheid. Dit was daarnaas een van min groot kerkgeboue in Duitsland wat die status van "Keiserdomkerk" gekry het.[9]
Die domkerk is in 1867 deur 'n brand vernietig en in 1877 in sy huidige vorm herstel. By hierdie geleentheid is ook die toring volgens die oorspronklike planne van die Middeleeuse katedraalboumeester Madern Gertner voltooi.[10] Dit is vir 'n tweede keer tydens die geallieerde bomaanvalle van die Tweede Wêreldoorlog ernstig beskadig, en sy binneruimte het volledig uitgebrand. Die domkerk is in die 1950's heropgebou.
Mainoewer, Mainbrûe en MuseumsuferWysig
Die twee Mainoewers het danksy die argitektoniese en kulturele besienswaardighede langs die Mainrivier tot gewilde plekke vir inwoners en toeriste ontwikkel. Die Alte Brücke (Ou Brug) oor die Main het reeds in die vroeë 13de eeu bestaan en is eeue lank as die beduidendste gebou in Frankfurt beskou. Vandag behoort ook die Eiserne Steg, 'n voetgangersbrug wat in 1869 ingewy is, tot die bekendste bakens langs die rivier. Die uitstallingsgebou Portikus op die Maineiland is in 2006 geopen. Die uitsig oor die historiese stadskern en stadshorison van Frankfurt vanuit een van die Mainbrûe in die oostelike binnestad word deur die media dikwels as 'n illustrasie in bydraes oor die Mainmetropool gebruik.
Die Museumsufer (Museumoewer) is een van die beduidenste museumkomplekse in Duitsland en Europa met 13 verskillende musea wat in die periode tussen 1980 en 1990 uitgebou of nuut opgerig is. Die argitektoniese spektrum strek van ou statige villas tot nuwe geboue soos die Museum für Angewandte Kunst (MAK; Museum vir Toegepaste Kuns) wat deur die argitek Richard Meier ontwerp is. Naas die MAK behels die Museumsufer aan die Main se linker- en regteroewer die Frankfurtse Ikone-museum, die Museum van Wêreldkulture, die Duitse Filmmuseum, die Duitse Argitektuurmuseum, die Museum vir Kommunikasie, die Städel Museum, die Liebighuis ('n museum vir ou beeldhoukuns), die Museum Giersch (plaaslike kuns), die Historiese Museum en die Joodse Museum.
Die Städel Museum besit skilderye van Jan van Eyck, Albrecht Dürer, Andrea Mantegna, Sandro Botticelli, Hiëronimus Bosch, Rembrandt, Johannes Vermeer, Edgar Degas, Henri Matisse, Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir, Pablo Picasso, Ernst Ludwig Kirchner, Max Beckmann, Paul Klee, Antoine Chintreuil, Francis Bacon, Gerhard Richter, Wolfgang Tillmans en Isa Genzken.
Kulturele feeste soos die Museumsuferfest in laat Augustus en die Nag van die Musea wat elke lente plaasvind, lok jaarliks duisende besoekers.
Die natuurbewaringsgebied Schwanheimer Düne naby die rivier in die weste van die stadsbuurt Schwanheim behels een van Europa se min binnelandse duine. Die gebied beslaan 'n oppervlakte van 58,5 hektaar en is 'n belangrike habitat vir bedreigde dier- en plantspesies.
Hoofstasie en BahnhofsviertelWysig
Die hoofstasie van Frankfurt is in 1888 geopen en behoort volgens die aantal passasiers en langafstandtreine tot die grootstes van sy soort in Europa. Die reusagtige stasiehal met sy vyf skepe waarvan die staalgeraamte en dak volledig gerestoureer en sodoende hul glans teruggekry het, die ontvangsaal in dieselfde boustyl en die warboel van bo- en ondergrondse geriewe maak van die stasie 'n indrukwekkende gebou en argitektoniese besienswaardigheid in eie reg.
Die stadsbuurt Bahnhofsviertel rondom die stasie is 'n smeltkroes van vele kulture met 'n groot aantal winkels en restourante wat die etniese verskeidenheid van die bewoners weerspieël. Die kwartier wemel 24 ure per dag van mense, onder meer danksy die rooiligbuurt rondom Taunusstraße. Hier word ook die tipiese sosiale teenstellings van 'n internasionale stasie aangetref: pendelaars, banklui, sakemanne, internasionale besoekers van handelskoue en toeriste, maar ook bedelaars en alkohol- en dwelmverslaafdes.
Die Kaiserstraße is 'n breë winkelstraat waar rykdom naas armoede, multikulturele winkels, moderne hoofkwartiere van nasionale en internasionale banke naas tipiese instellings van 'n rooiligbuurt aangetref word.
WolkekrabbersWysig
Sedert die 1950's het Frankfurt tot een van min Europese stede ontwikkel wat danksy 'n groot aantal wolkekrabbers hul eie kenmerkende stadshorison ontwikkel het. Frankfurt het dan ook die bynaam "Mainhattan" gekry – 'n verwysing na Manhattan in New York Stad. Die meeste wolkekrabbers is in die sogenaamde Bankenviertel ("Bankebuurt") in die westelike stadsentrum gekonsentreer.
Die Henningerturm in die stadsbuurt Sachsenhausen was in 1961 die eerste gebou in Frankfurt wat met sy hoogte van 120 meter die westoring van die katedraal oortref het. Vroeëre wolkekrabbers soos die AEG-huis (1951), die telekommunikasiehuis (Fernmeldehochhaus, 1954) en die Zürich-huis (1962) was beperk tot hoogtes tussen 45 en 69 meter. Hulle is intussen almal lankal afgebreek, alhoewel sommige van hulle tot argitektoniese monumente verklaar is. Die Junior-huis, wat in 1951 deur die na-oorlogse argitek Wilhelm Berentzen ontwerp is, staan egter nog steeds en word as Frankfurt se eerste wolkekrabber beskou. Die gebou met 'n hoogte van 35 meter beskik oor nege verdiepings en was in sy tyd vanweë sy glastrappehuis en sy twee hysbakke wat onafhanklik van mekaar werk 'n argitektoniese uitdaging.
Die hoogste wolkekrabbers van die 1970's (die Marriott-hotel en die destydse hoofkwartier van die Dresdner Bank) was met hul hoogte van sowat 160 meter die hoogtes in Duitsland. Die Messeturm, wat in 1990 voltooi is, was met 257 meter die hoogste wolkekrabber in Europa totdat dit in 1997 deur die hoofkwartier van die Commerzbank (259 meter, met sy antenne 300 meter) oortref is.
Die hoogste gebou in Frankfurt is nogtans die Europaturm met 337,5 meter. Hierdie telekommunikasie- en televisietoring in besit van die Duitse Telekom is in die jare 1974 tot 1978 opgerig. Sy uitkykpunt en ander geriewe vir besoeke is in 1999 om ekonomiese redes gesluit. Tans is die Maintower die enigste wolkekrabber met 'n uitkykpunt (200 meter) wat nog oop staan vir die publiek. Daar is egter restourante in die 25ste verdieping van die Japan Center en in die 29ste verdieping van die Eurotheum. Tydens die Wolkekrabber-fees, wat ongereeld gehou word, staan egter ook ander wolkekrabbers oop vir besoekers.
In Augustus 2011 was daar in Frankfurt twaalf geboue met 'n hoogte van meer as 150 meter. Onlangse projekte sluit die Opernturm-wolkekrabber naby die Ou Operahuis in. Die enigste ander stad in Duitsland met 'n wolkekrabber, wat in hierdie kategorie val, is Bonn met sy Post Tower.
Nuwe stadsbuurteWysig
Die Europaviertel is 'n nuwe stadsbuurt met 'n oppervlakte van 90 hektaar wat op die voormalige rangeerterrein van 'n vragstasie in die weste van Frankfurt ontstaan. Die terrein is tans in besit van twee eiendomsontwikkelingsmaatskappye, Aurelis Real Estate (66,7 hektaar) en Vivico Real Estate (18 hektaar). Die twee ondernemings beplan om hier tot teen 2019 nuwe kantore, hotelle, woonstelle, winkel- en ontspanningsgeriewe op te rig.
Boubedrywighede in die oostelike gedeelte van die terrein het in die tweede kwartaal van 2005 begin, en in 2006 is die nuwe Mövenpick-hotel as een van die eerste geboue voltooi. Vivico het in Januarie 2008 bekend gemaak dat 'n kontrak vir die bou van 'n nuwe Grand Hyatt-vyfsterhotel reeds aangegaan is. Die luukse hotel sal deel uitmaak van die Europaviertel se Urban Entertainment Center. In Februarie van dieselfde jaar het die onderneming ook sy planne vir 'n bykomende 110 woonstelle en 'n toeristehotel bekend gestel.
Die Urban Entertainment Center (UCE) bevat drie gebouekomplekse met 'n hotel- en 'n kantoortoring (210 meter) asook 'n winkelsentrum. Die beplande wolkekrabber Millennium Tower teenoor die UCE sal 'n hoogte van 350 meter bereik.
Die Frankfurtse Westhafen (Weshawe) is 'n voormalige hawe aan die Mainrivier se regteroewer, in die westelike binnestad van Frankfurt en net enkele straatblokke suid van die hoofstasie. Dit beskik oor 'n uitgestrekte hawebekken met 'n lengte van 560 meter en 'n wydte van 75 meter wat deur 'n hawehoof van die Main geskei word. Die Westhafen is op 16 Oktober 1886 geopen en het die vroeëre Winterhawe vervang.
In 1993 het Frankfurt se stadsraad besluit om die haweterrein met 'n totale oppervlakte van twaalf hektaar tot 'n nuwe stadsbuurt met kantore, woonstelle, winkels, kroeë en restourante om te skep. Die hawebekken het bewaar gebly om as jaghawe te dien.
By die oostelike ingang tot die kwartier het die sogenaamde Westhafen-Tower ontstaan, 'n ronde kantoorgebou met 'n kenmerkende glasfasade. Dit was een van die eerste geboue wat in die nuwe buurt voltooi is en behoort met 'n hoogte van 112 meter tot die stad se kleiner wolkekrabbers. Wes hiervan het in 2004 bykomende kantoorgeboue soos die Torhaus en die Westhafenpier ontstaan.
Naas kantore is ook talle woongeboue in die nuwe stadsbuurt opgerig. Twaalf woonhuise op die hawehoof is gedeeltelik op pilare in die water gebou en beskik oor hul eie boothawe. Ná sy voltooiing sal die Westhafen-kwartier sowat 2 000 bewoners huisves en werkgeleenthede vir 3 000 mense bied.
The SquaireWysig
The Squaire, ook bekend as Airrail Center Frankfurt, is met 140 000 m² se totale ruimte die grootste kantoorgebou in Duitsland. Die gebou het 'n lengte van 660 meter, 9 verdiepings met 'n totale hoogte van 45 meter en 'n wydte van 65 meter. Die gebou is volledig oor die Frankfurt-lughawe se spoorwegstasie geleë en word deur 'n brug met die lughawe-terminaal 1 verbind.
The Squaire, wat as een van die duurste projekte in Frankfurt teen 'n koste van een miljard € (10,3 miljard ZAR) opgerig is, is vir gemengde gebruik ontwerp. Die gebou huisves twee Hilton-hotelle asook 'n aantal winkels en supermarkte en die nuwe kantoor van die ouditeursfirma KPMG. The Squaire word stapsgewys geopen en is in 2012 voltooi.
Vervoer en infrastruktuurWysig
LughawensWysig
Frankfurt is danksy sy sentrale ligging 'n belangrike knooppunt van Europa se lug-, spoor-, pad- en watervervoerstelsels en beskik oor een van die grootste internasionale lughawens ter wêreld. Die Lughawe Frankfurt am Main is die derde grootste in Europa ná Londen-Heathrow en Parys-Charles de Gaulle ten opsigte van passasiersgetalle en die grootste wat lugvrag betref. In 2018 het die lughawe meer as 69,5 miljoen passasiers en 2,2 miljoen ton lugvrag hanteer. In die winter van 2017/18 het 89 nasionale en internasionale lugrederye 262 bestemmings in meer as 100 lande bedien.[11]
'n Moderne en effektiewe vervoer-infrastruktuur is van sentrale belang vir internasionale lugspilpunte soos Frankfurt. Die besigste snelweë in Europa, wat van oos na wes en van suid na noord loop, kruis naby die lughawe en verbind dit met Frankfurt en ander Duitse metropole. Die lughawe beskik daarnaas oor sy eie ICE-treinstasie vir langafstand-hoëspoedtreine en 'n tweede stasie vir streekstreine. Daagliks neem sowat 170 langafstandtreine passasiers na die lughawe.[12]
Treindienste word aangevul deur Lufthansa se busroetes waarvan ook passasiers van ander lugrederye gebruik kan maak. Lufthansa se Airport Bus-diens bedien roetes tussen Frankfurt en Mannheim, Heidelberg, München en Straatsburg.
Ten spyte van sy naam is Frankfurt se tweede en kleiner lughawe Frankfurt-Hahn nie in die stad self geleë nie, maar sowat 120 kilometer wes van Frankfurt in Lautzenhausen in die deelstaat Rynland-Palts. Dit is die tiende grootste lughawe in Duitsland wat jaarliks tot drie miljoen passasiers en byna 300 000 ton lugvrag hanteer.[13]
PadvervoerWysig
Die Frankfurter Kreuz naby die lughawe van Frankfurt is die kruispunt van twee belangrike snelweë, die Autobahn 5 (A 6, wat van die Hattenbacher Dreieck tot by Weil am Rhein in Baden-Württemberg loop) en die Autobahn 3 (A 3) tussen Arnhem (Nederland) en Passau (Beiere). Die kruispunt is met daagliks sowat 310 000 voertuie die besigste in Europa.
Ander belangrike snelweë in en naby Frankfurt sluit die A 66 (wat in die weste tot by Wiesbaden en in die ooste tot by Fulda loop), die A 648 (wat tot by Frankfurt se skouterrein en die binnestad loop), die A 661 tussen Oberursel en Egelsbach, die A5 in die weste, die A 661 in die noordooste en die A 3 in die suide. Die drie laasgenoemdes maak deel uit van 'n kringpad wat rondom Frankfurt loop.
Frankfurt se stadsgebied beskik oor 1 145 kilometer se munisipale strate en paaie, en met 715 motors per 1 000 inwoners het Frankfurt die hoogste motordigtheid in Duitsland.
SpoorvervoerWysig
Frankfurt se hoofstasie is een van die besigstes in Europa en dien volgens die nasionale Duitse spoorweë Deutsche Bahn AG as die belangrikste spoorvervoersentrum in Duitsland. Ten opsigte van sy oppervlakte is dit saam met die hoofstasies van Leipzig en Zürich ook een van die grootstes in Europa.
Met daagliks sowat 350 000 passasiers is dit saam met die hoofstasie van München die tweede besigste stasie in Duitsland na Hamburg se hoofstasie wat daagliks 450 000 passasiers hanteer. Die ICE-spoorlyn na Keulen is in 2002 in bedryf gestel sodat die reistyd tussen die twee stede tot 1¼ ure ingekort is. As deel van die Rhealys-projek is daarnaas ook 'n hoëspoedspoorlyn na Parys se Gare de l'Est-stasie gebou. Die reistyd na Parys is tot vier ure ingekort.
Die belangrikheid van Frankfurt se stasies vir die vragvervoer het daarenteen afgeneem. Die hoofvragstasie is intussen gesluit sodat slegs die kleiner stasie Frankfurt am Main-Oos tans nog spoorvrag hanteer. Die terrein van die vroeëre hoofvragstasie word intussen gedeeltelik vir handelskoue gebruik, en ook die nuwe stadsbuurt Europaviertel word hier gebou.
Openbare vervoerWysig
Die openbare vervoerstelsel van Frankfurt behels 'n netwerk van treine, stadstreine, moltreine, trems en busse. Agt van die nege stadstreine ry deur die City-Tunnel, 'n tonnel met sewe stasies onder die stadsentrum.
Die grootste maatskappy van die openbare vervoerstelsel is die Verkehrsgesellschaft Frankfurt (VGF). Die Rhein-Main-Verbund (RMV) is 'n oorkoepelende liggaam waarin die verskillende openbare vervoermaatskappye van die metropolitaanse Ryn-Maingebied saamgesluit het om die vervoerstelsels doeltreffend te koördineer en 'n eenvormige tariefstelsel daar te stel.
SkeepvaartWysig
Die Ryn verbind Frankfurt am Main met die belangrike nywerheidsgebiede in Noordryn-Wesfale en Nederland, terwyl die Main-Donau-kanaal as 'n waterweg na die suidoostelike Sentraal-Europa dien. Terwyl Frankfurt se vroeëre Weshawe (Duits: Westhafen) intussen in 'n woon- en sakebuurt omgeskep is, hanteer die Ooshawe (Osthafen), die rivierhawe Gutleutstraße en die hawe van die nywerheidspark Höchst nog steeds skeepsvragte. In 2007 het 1 668 skepe Frankfurt se hawens aangedoen en is meer as 2,2 miljoen ton vrag gehanteer.[14]
Elektroniese kommunikasieWysig
Frankfurt am Main speel ook 'n belangrike rol in die nasionale en internasionale internetverkeer. Die stad huisves onder meer die grootste Duitse internet-knooppunt DE-CIX en die registrasiekantoor van DeNIC wat die topvlakdomein .de beheer. Volgens sy datavolume – dit hanteer tans 85 persent van die nasionale en 35 persent van die Europese internetverkeer[15] – is DE-CIX intussen die tweede belangrikste dataknooppunt ter wêreld.[16]
MediabedryfWysig
Dagblaaie en ander gedrukte mediaWysig
Frankfurt was een van die eerste stede ter wêreld waar dagblaaie uitgegee is. Tans het twee nasionale koerante hier hul hoofkwartiere. Die liberaal-konserwatiewe dagblad Frankfurter Allgemeine Zeitung (dikwels afgekort tot F.A.Z.) se redaksie en uitgewery is in die stadsdeel Gallus geleë, terwyl dié van die linksliberale Frankfurter Rundschau sedert Julie 2005 in Sachsenhausen gesetel is. Ook die Börsen-Zeitung, 'n ekonomiese dagblad wat gebeure op die effektebeurse dek, word in Frankfurt uitgegee.
'n Belangrike streekkoerant is die konserwatiewe is die Frankfurter Neue Presse waarvan die redaksie en uitgewery vlakby dié kantoorgebou van die F.A.Z. geleë is. In Frankfurt verskyn daarnaas die Russiestalige weekblad MK-Deutschland as susterblad van die Russiese koerant Moskofski Komsomolets.
Naas die bogenoemde dagblaaie word ook 'n aantal tydskrifte in Frankfurt uitgegee. Die Journal Frankfurt is die bekendste tydskrif vir kulturele gebeurtenisse en feeste. Sy redaksie is in die stadsdeel Gallus geleë. Die uitgewery Öko-Test Verlag in Bockenheim spits hom op "ekologiese tydskrifte" toe waarvan Öko-Test die bekendste is. Die redaksie van Titanic, 'n satiriese tydskrif, is eweneens in Bockenheim gesetel. Die uitgewery Bund-Verlag in Heddernheim gee vaktydskrifte vir ondernemingsrade (Arbeitsrecht im Betrieb) en personeelrade (Der Personalrat) uit.
OnderwysWysig
Twee universiteite en 'n aantal ander tersiêre onderwysinstellings is in Frankfurt gesetel. Die bekendste en oudste universiteit, die Johann Wolfgang von Goethe-universiteit Frankfurt am Main, is in 1914 gestig en het tans vier kampusse in die stadsdele Bockenheim, Westend, Riedberg en Niederrad.
In 1971 het 'n aantal akademiese instellings saamgesmelt om die Universiteit vir Toegepaste Wetenskappe (Fachhochschule Frankfurt am Main) te vorm wat hom veral op toegepaste ingenieurs- en ekonomiese wetenskappe toespits.
Die Filosofies-Teologiese Skool Sankt Georgen is die oudste privaat tersiêre onderwysinstelling in Frankfurt. Dit word deur die Duitse Provinsie van die Jesuïete-orde bestuur en het sy kampus sedert 1926 in die stadsdeel Sachsenhausen. Ander privaat onderwysinstellings sluit die Frankfurt School of Finance & Management in Ostend en die Provadis School of International Management and Technology in Höchst in.
Die Staatsskool vir Beeldende Kunste is in 1817 deur Johann Friedrich Städel as Städelschule in die lewe geroep. Dit is in 1942 omgeskep tot die Staatsskool vir Vrye Beeldende Kunste. Die Skool vir Musiek en Uitbeeldende Kuns is 'n privaat instelling wat in 1878 as musiekakademie in die lewe geroep is.
KultuurWysig
Operahuise, konsertgeboue en teatersWysig
Frankfurt pronk met 'n lewendige toneelbedryf. Die Stedelike Teaters (Städtische Bühnen) is 'n oorkoepelende liggaam wat verskillende instellings behels. Die Operahuis van Frankfurt is een van die bekendstes ter wêreld en is verskeie kere (onder meer in 2003) as die Operahuis van die Jaar aangewys. Die teater Schauspiel Frankfurt het in die 1960's veral danksy die akteur en regisseur Harry Buckwitz, wat as direkteur gefungeer het, bekendheid verwerf en het in die 1970's en 1980's opspraak gemaak deur die medeseggenskap wat akteurs en ander personeel by die bestuur van die teater gekry het.
Die Alte Oper (Ou Operahuis), wat deur die Berlynse argitek Richard Lucae ontwerp en op 20 Oktober 1880 met 'n opvoering van Mozart se opera Don Juan in die teenwoordigheid van talle eregaste, waaronder keiser Wilhelm I, ingewy is, word algemeen as die mooiste konsertgebou in Duitsland beskou.[17] Die oprigting van die operahuis in die Neorenaissance-styl is deur plaaslike burgers befonds. Tydens die Tweede Wêreldoorlog is die gebou in 'n lugaanval vernietig en eers ná 'n dekades lange beslissingsproses heropgebou. Die eerste na-oorlogse opvoering is op 28 Augustus 1981 aangebied. Die operahuis beskik oor 'n indrukwekkende konsertsaal en is vandag een van die belangrikste musieksentrums in Europa. Ander bekende konsertgeboue in Frankfurt sluit die Jahrhunderthalle in die stadsbuurt Unterliedenbach, die Festhalle in Bockenheim en die Sendesaal van die Hessische Rundfunk (Hessiese Uitsaaikorporasie) in.
Bekende boulevardteaters is die Komödie in die Neue Mainzer Straße en die Fritz-Rémond-Theater in die Zoo-Gesellschaftshaus. Die Volkstheater Frankfurt bied klassieke toneelstukke en eietydse dramas in die plaaslike dialek aan, terwyl die English Theatre die grootste Engelssprekende teater op die Europese vasteland is.
Kabaret en kleinkunsteaters sluit die Tigerpalast, die Künstlerische Mousonturm, die Stalburg-Theater, die Gallustheater, die Schmiere in die Karmeliete-klooster (wat homself sedert 1950 ironies as die "slegste teater ter wêreld" beskryf), die Neue Theater in die stadsbuurt Höchst, die TiTS-Theater en die Dramatische Bühne in die Café Exzess in.
FeesteWysig
Die Museumsuferfest, wat sedert 1988 jaarliks gehou word, is 'n gekombineerde kultuur- en musiekfees. Dit is die grootste fees in die Ryn-Main-gebied en het in 2007 oor drie dae sowat 3,5 miljoen besoekers gelok.
Elke Dinsdag ná Pinkster, die sogenaamde Wäldchestag ("Woudjiesdag"), word 'n volksfees in die Frankfurter Stadtwald, 'n bosgebied in Frankfurt, gehou. 'n Tweede volksfees, die sogenaamde Dippemess, word twee keer jaarliks van April tot Mei en nog eens in September gehou. Ander gewilde feeste is die Nacht der Museen ("Nag van die Musea") in April waartydens belangrike musea ook snags vir die publiek oop staan en sowat 40 000 besoekers lok, en die Nacht der Clubs ("Nag van die Klubs").
Die oudste verwysing na die Frankfurtse Kersmark dateer van 1393. Die mark word jaarliks in die Adventstyd in Desember gehou en is een van die grootste kersmarkte in Duitsland met jaarliks sowat drie miljoen besoekers. Vanaf die Mainkaai oor die Römerberg en Paulsplatz tot by die Zeil in die noorde is daar meer as 200 stalletjies. Dit is ook die tyd wanneer Glühwein (warm rooiwyn met speserye) en warm appelwyn in keramiekkoppies met tipiese Frankfurtse motiewe bedien word.
Die Parade der Kulturen is 'n internasionale optog wat sedert 2003 jaarliks in die somer plaasvind. Die optog in die binnestad van Frankfurt simboliseer die kulturele verskeidenheid van Frankfurt se bevolking en is ook steeds 'n politieke betoging teen regse ekstremisme. Die optog het in 2007 30 000 besoekers gelok.
Ander belangrike feeste wat gereeld gehou word, is die sportfees vir Down-sindroom-pasiënte, die Mainfees, die Rose- en Ligtefees, Christopher Street Day, die Fees op Frankfurt se Operaplein, die wynmark Rheingauer Weinmarkt en die Stoffchefest.
Sommige van Frankfurt se stadsbuurte hou gereeld hul eie feeste soos die Höchster Schlossfest in Frankfurt-Höchst, die Berger Straßenfest in die stadsbuurt Bornheim of die Switserse Straatfees in Frankfurt-Sachsenhausen.
Die Wolkekrabber-fees word nie gereeld gehou nie en het in Mei 2007 vir die eerste keer in ses jaar weer plaasgevind. Tydens die fees staan 15 wolkekrabbers in die stadsentrum oop vir die publiek. Die fees het in 2007 1,2 miljoen besoekers gelok en is vervolgens weer in 2010 gehou.
Die musiekfees Sound of Frankfurt is in die jare tussen 1994 en 2004 gehou en het destyds sowat 500 000 jongmense gelok.
SportWysig
Sowat 400 sportverenigings dek die meeste sportsoorte op alle vlakke, waaronder sokker (die klub Eintracht Frankfurt) en korfbal (Fraport Skyliners) op federale liga-vlak (Bundesliga), rugby en gholf. Groot sportgebeurtenisse lok duisende professionele en amateur-sportgeesdriftiges asook toeskouers, waaronder die fietswedren Rund um den Finanzplatz Frankfurt-Eschborn (vroeër Rund um den Henninger-Turm) wat jaarliks op 1 Mei gehou word, die Frankfurter City-halfmaraton in Maart, die Ironman Germany-maraton in die somer en die Frankfurtse Stadsmaraton in die najaar.
Die groot verskeidenheid sportvelde en stadions sluit onder meer die Commerzbank-Arena (een van die stadions waar wedstryde van die Sokker-wêreldkampioenskap 2006 en FIFA se Wêreldbeker-sokkertoernooi vir vroue in 2011), die Eissporthalle (yssportstadion), die Fraport Arena, 'n perderenbaan, tennisvelde en gholfbane in. 'n Verskeidenheid boothuise vir roei- en kanoesportgeesdriftiges is langs die Main-oewer geleë. Die openbare swem- en pretbaddens word deur 'n munisipale onderneming, die BäderBetriebe Frankfurt GmbH, bestuur.
Frankfurt is dieva hoofkwartier van 'n verskeidenheid nasionale sportverenigings, waaronder die Deutsche Olympische Sportbund (DOSB), die Nasionale Olimpiese Komitee (NOK), die nasionale Duitse sokkervereniging Deutscher Fußballbund (DFB), die gimnastiekvereniging Deutscher Turnerbund (DTB) en die motorsportvereniging Deutscher Motor Sport Bund (DMSB).
KookkunsWysig
SpesialiteiteWysig
Danksy die groot aantal welvarende besoekers wat tydens die kroningsplegtighede van keisers en handelskoue na Frankfurt gestroom het, het daar reeds in die 17de en 18de eeu 'n hoogs ontwikkelde gastronomiese en hotelbedryf bestaan. In die 19de eeu is Frankfurt se kookkuns naas dié van Hamburg en Wene as leidend in Duitsland beskou.[18][19]
Die eerste boek oor kookkuns is in 1573 in Frankfurt uitgegee, hier is in 1896 die eerste vereniging van sjefs gestig, die eerste kookkunsmuseum in 1909 gestig en die Internasionale Kookkunsuitstalling in die lewe geroep waaruit later die Kookolimpiade van die Wêreldvereniging van Sjefs (WACS) sou voortspruit.
Een van die oudste en bekendste spesialiteite is die Frankfurter Würstchen of Frankfurtse worsies wat reeds sedert die Middeleeue van varkvleis gemaak word. 'n Tweede soort wors wat uit die 19de eeu dateer en van beesvleis gemaak word, is Frankfurter Rindswurst. Tot die vryheid van ambagte in 1864 ingevoer is, is slagtings tot een veesoort per week beperk. Aangesien vleis destyds nog nie verkoel of bevries kon word nie, kon daar ook geen vleisprodukte van verskillende soorte vleis vervaardig word nie.
Tipiese geregte is Grie Soss, Hoogduits: Grüne Soße (Groen Sous, 'n sous met karringmelk, kwark, jogurt en kruie wat byvoorbeeld saam met aartappels bedien word), Frankfurter Rippchen of Rippchen mit Kraut (ribbetjies met suurkool) en die Handkäs mit Musik (Handkaas met Musiek. Plaaslike soetgebak sluit onder meer Frankfurter Brenten en Bethmännchen, Haddekuche ('n soort peperkoek) en Frankfurter Kranz in.
Met die agteruitgang van die plaaslike wynbedryf in die 19de eeu het appelwyn, wat reeds sedert 1600 gemaak, maar aanvanklik geringgeskat is, 'n gewilde drank geword. Tans is daar nog net een wynbougebied, die Lohrberger Hang – een van die kleinste in die Rheingau-streek. Hier word jaarliks 10 000 bottels droë Riesling-wyn geproduseer wat in goeie jare as Spätlese (Laat-oes)-gehaltewyn bemark word. Frankfurt en sy omgewing is tans die tradisionele tuiste van die Duitse appelwyn (Duits: Apfelwein of Äbbelwoi in die plaaslike dialek).
AppelwynWysig
Appelwyn is 'n vrugtewyn wat – mits hy op die juiste manier gepers word – 'n natuurproduk is en tussen 5 en 6 % alkohol bevat. Die aanbevole drinktemperatuur is 11 tot 14 °C.[20]
Die tipiese Frankfurtse appelwyn word in teenstelling met ander soorte slegs van appels gepers. Daar word sowat 150 kilogram appels vir een hektoliter appelwyn benodig, en gewoonlik is dit plaaslike appelsoorte met 'n hoër suurgehalte soos Schafsnase, Trierer Weinapfel, Rheinischer Bohnapfel, Kaiser Wilhelm, Bittenfelder, Brettacher of Roter Boskoop.[21] Aangesien daar geen pere of ander vrugte bygevoeg word nie, het die plaaslike drank 'n vars en minder soet smaak.
Die eerste drank, wat ná die appeloes in die najaar gepers word, word Süßer genoem – 'n troebel geel drank met 'n soet smaak. Die sap, wat teen die middel van Oktober in die wynvate gis, word Rauscher genoem. Die appelwyn het in Kersfeestyd genoeg gegis en word as Neuer Heller en later as Alter Heller geniet.
Speierling is 'n variant van appelwyn wat met die sap van onryp vrugte van die sorbeboom (Duits: Speierlingbaum) vermeng word. Danksy die hoër suurgehalte word hierdie soort appelwyn klaar en gepreserveer.
Appelwyn word in Frankfurt in al sy stadia van rypwording geniet, en die plaaslike dialek verwys met verskillende terme na die drank soos byvoorbeeld Äppelwoi/Äbbelwoi, Äppler, Ebbelwoi, Ebbelwei, Schoppe en Stöffche.
SusterstedeWysig
- Lyon, Frankryk, sedert 1960.[22]
- Birmingham, Verenigde Koninkryk, sedert 1966.[22]
- Deuil-la Barre, Frankryk, sedert 1967.[22]
- Milaan, Italië, sedert 1970.[22]
- Kaïro, Egipte, sedert 1979.[22]
- Tel Aviv, Israel, sedert 1980.[22]
- Guangzhou, China, sedert 1988.[22]
- Toronto, Kanada, sedert 1989.[22]
- Boedapest, Hongarye, sedert 1990.[22]
- Leipzig, Duitsland, sedert 1990.[22]
- Praag, Tsjeggië, sedert 1990.[22]
- Granada, Nicaragua, sedert 1991.[22]
- Krakau, Pole, sedert 1991.[22]
- Doebai, Verenigde Arabiese Emirate, sedert 2005.[22]
- Jokohama, Japan, sedert 2011.[22]
- Eskişehir, Turkye, sedert 2013.[22]
- Philadelphia, Verenigde State, sedert 2015.[23]
VerwysingsWysig
- Statistik Hessen: Die Bevölkerung in hessischen Gemeinden am 30.09.2018. Besoek op 6 Maart 2019
- www.fraport.de, 14 Januarie 2019: Fraport-Verkehrszahlen 2018: Mehr als 69,5 Millionen Passagiere am Flughafen Frankfurt. Besoek op 6 Maart 2019
- Orth, Elsbet: Frankfurt am Main im Früh- und Hochmittelalter. In: Frankfurter Historische Kommission (reds.): Frankfurt am Main – Die Geschichte der Stadt in neun Beiträgen. Sigmaringen: Jan Thorbecke Verlag 1991, bl. 11. ISBN 3-7995-4158-6
- ( ) "Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte".
- www.frankfurt.de: Ekonomie ( )
- [_id_inhalt=17166 www.frankfurt.de: Globaler Marktplatz]
- www.frankfurt.de: Statistik aktuell Nr. 33/2011
- Frankfurter Neue Presse, 31 Augustus 2018:Ende September wird die neue Altstadt gefeiert. Besoek op 1 November 2018
- www.altfrankfurt.com: Die domkerk
- www.altfrankfurt.com: Die domkerk
- www.fraport.de: Über uns. Besoek op 6 Maart 2019
- [_id_inhalt=3390199 www.frankfurt.de: Frankfurt Airport. Besoek op 28 Maart 2015]
- Amptelike webtuiste van Frankfurt Hahn Airport
- frankfurt-interaktiv.de: Frankfurt am Main in Zahlen und Fakten
- frankfurt-interaktiv.de: Frankfurt am Main in Zahlen und Fakten
- Frankfurt as die hoofstad van telekommunikasie
- Baedeker Allianz Reiseführer: Frankfurt am Main. 12de uitgawe. Ostfildern: Karl Baedeker 2011, bl. 130
- Wolfgang Klötzer: Zu Gast im alten Frankfurt. München: Heinrich Hugendubel 1990
- Norbert Brieke: Köstlichkeiten aus Frankfurts Küche und Keller. Frankfurt am Main: Waldemar Kramer 1991
- Apfelwein- das Frankfurter Nationalgetränk
- Apfelwein – das Frankfurter Nationalgetränk
- ( ) frankfurt.de: Partnerstädte. URL besoek op 17 Junie 2015.
- ( ) stvv.frankfurt.de: Begründung einer Städtepartnerschaft mit Philadelphia (USA), 9 Februarie 2015. URL besoek op 17 Junie 2015.
Eksterne skakelsWysig
Wikimedia Commons bevat media in verband met Frankfurt am Main. |
Geskiedenis
Argitektuur
- altfrankfurt.com – 'n Elektroniese koffietafelboek met foto's van die Middeleeuse stadskern
- docomomo.de: Frankfurtse argitektuur in die 1920's – Fotogalery
- Die heropbou van Frankfurt ná die Tweede Wêreldoorlog
- Wolkekrabbers in Frankfurt am Main
- Stephan Boehm-Ott: Die stadshorison van Frankfurt. In: Forum Wissenschaft nommer 1/2001
Media | <urn:uuid:4dd35843-e28c-4163-902a-61ebb9e0b920> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Frankfurt | 2019-07-15T22:18:01Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00176.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999877 | false |
Azerbeidjan
Azerbeidjan (of Azerbaidjan of Aserbeidjan; Azerbeidjans: Azərbaycan, [ɑzæɾbɑjˈd͡ʒɑn]), amptelik die Republiek Azerbeidjan (Azərbaycan Respublikası, [ɑzæɾbɑjˈd͡ʒɑn ɾespublikɑˈsɯ]), is 'n landingeslote land in Suidwes-Asië in die Kaukasusberge. Dit is die beduidendste land in die suidelike Kaukasus-streek van Eurasië. Azerbeidjan word begrens deur die Kaspiese See in die ooste, Rusland in die noorde, Georgië in die noordweste, Armenië en Turkye deur die Naxçıvan-eksklawe van Azerbeidjan in die weste en Iran in die suide. Die land, wat in 1920 met geweld by die Sowjetunie ingelyf is, het sy onafhanklikheid in 1991 met die verbrokkeling van dié staat herwin.[5]
Volkslied: Azərbaycan marşı (Azerbeidjans vir: "Mars van Azerbeidjan") | |||||
Hoofstad | Bakoe
Grootste stad | Bakoe | ||||
Amptelike tale | Azerbeidjans | ||||
Regering | Unitêre semi-presidensiële republiek İlham Əliyev Mehriban Əliyeva Novruz Mammadov | ||||
Onafhanklikheid | van die Sowjetunie 4de eeu v.C. ca. 1135 28 Mei 1918 28 April 1920 18 Oktober 1991 12 November 1995 | ||||
Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
86 600 km2 (111de) 33 400 myl2 1,6 | ||||
Bevolking - 2017-skatting - Digtheid |
9 867 250[1] (91ste) 113 / km2 (99ste) 292,7 / myl2 | ||||
BBP (KKP) - Totaal - Per capita |
2018-skatting | ||||
BBP (nominaal) - Totaal - Per capita |
2018-skatting | ||||
MOI (2015) | 0,759[3] (78ste) – hoog | ||||
Gini (2008) | 31,8[4] – medium | ||||
Geldeenheid | Manat (AM) (AZN )
Tydsone - Somertyd |
AZT (UTC+04) AZST (UTC+05) | ||||
Internet-TLD | .az | ||||
Skakelkode | +994 |
Azerbeidjan se historiese en kulturele erfenis strek so ver terug as die begin van die menslike beskawing. Die land is een van 'n reeks gebiede op aarde waarna as die "wieg van die mensdom" verwys word en lê in die hartland van 'n aantal antieke beskawings. Tans is Azerbeidjan een van ses onafhanklike state met Turkssprekende bevolkings, 'n lidstaat van die Turkse Raad en TÜRKSOY, 'n internasionale organisasie met sy hoofkwartier in Ankara wat die gemeenskaplike administrasie van Turkse kultuur en kunste behartig.
Die land, wat homself as regsopvolger van die eerste demokratiese en sekulêre Islamitiese staat op aarde, die Demokratiese Republiek van Azerbeidjan, beskou, is steeds een van die mees progressiewe en sekulêre samelewings in die Islamitiese kultuurkring. Sy vooruitstrewende ekonomie is aan die land se olie- en gasrykdomme te danke, ten spyte van 'n bloedige oorlog met Armenië oor die Nagorno-Karabakh-streek.[5]
'n Poëtiese bynaam van Azerbeidjan is "Land van Vlamme" of "Land van Vuur", 'n verwysing na die brandende aardgasbronne wat in antieke tye as die "Heilige Vuur van Bakoe" vereer is, maar ook na die land se verlede as een van die sentrums van die Zoroastrisme, die voor-Islamitiese godsdiens van Persië met sy kenmerkende vuurtempels. Veral in landelike gebiede is die Islamitiese godsdiens deurweef met elemente uit antieke kultusse.[6]
Inhoud
EtimologieWysig
Die naam Azerbeidjan kan waarskynlik teruggevoer word na Atropates, 'n satrap van Alexander die Grote, wat in 328 v.C. die gebied van die huidige Iranse Azerbeidjan geregeer het.[7] Die Grieke het na hierdie streek as Atropatene verwys – 'n term wat deur die Parthers as Aturpatakān en deur die Sassaniede as respektiewelik Adurbadagān en Adeirbadagān oorgeneem is en waaruit die huidige landsnaam sou ontwikkel.
'n Ouer hipotese, wat vandag meestal verwerp word, voer die etimologiese wortel terug na die antieke Zoroastrisme. Die Awestiese Frawardin Yasht bevat die opmerking "âterepâtahe ashaonô fravashîm ýazamaide" ("Ons bid die Fravashi van die heilige Atarepata aan").).“[8]
Hierdie bewering word ten minste deur die feit gestaaf dat die groot vuurheiligdom Takht-i Suleiman in die gebied geleë was, waarna in die laat antieke tydperk as Adurbadagān verwys is, dus in die huidige Iran.
Die huidige staatsgebied van die Republiek Azerbeidjan is aansienlik kleiner as dié van die antieke Atropatene en kom grotendeels met Albania ooreen, 'n antieke Kaukasiese koninkryk.[9]
GeografieWysig
Azerbeidjan se staatsgebied beslaan die suid-oostelike deel van Transkaukasië op die landbrug tussen die Swart- en die Kaspiese See. Dit strek van die Groot Kaukasus-bergreeks in die noorde tot by die Ararat-hooglande in die suid-weste en die kusgebied van die Kaspiese See in die ooste.
Azerbeidjan se 86 600 km² maak dit effens groter as die Suid-Afrikaanse provinsie Mpumalanga. 5 500 km² word deur die outonome Republiek Nachitsjewan beslaan. Sedert die vroeë 1990's is sowat 'n vyfde van Azerbeidjan se staatsgebied deur Karabach-Armeense eenhede beset, waaronder die hele Nagorno-Karabakh-streek asook dié gebied se landverbindings met Armenië.
Azerbeidjan se buurlande is Armenië in die weste, Georgië en die Russiese Federasie (die outonome Republiek Dagestan) in respektiewelik die noord-weste en noorde, Iran en – langs 'n grenslyn van net nege kilometer – Turkye in die suide en suid-weste. Die Kaspiese See vorm 'n natuurlike grens in die ooste.
Die hartland van Azerbeidjan word deur die Koera-Araks-laagland oorheers – 'n landskap wat grotendeels nie hoër as 200 meter bo seevlak nie en in sy oostelike dele selfs enkele meter benede seevlak geleë is. Die Koera-riviervlakte het 'n halfdroë steppeklimaat met gematigde winters en warm somers. Die streek ontvang jaarlikse gemiddelde neerslae van tussen 200 en 350 millimeter, maar danksy besproeiing kan die vrugbare grond vir landboudoeleindes gebruik word.
Die oostelike hoof- asook kleiner bergkamme van die Groot Kaukasus-bergreeks loop deur die noorde van die land. Die hoogste piek in dié reeks, Bazardüzü, is 4 466 meter bo seevlak. Die Klein Kaukasus-reeks met die vulkaniese Karabach-hooglande is eweneens in Noord-Azerbeidjan geleë. Laer bergreekse strek vanuit die noord-ooste tot by die Abşeron-skiereiland en die Kaspiese See.
Die Koera vorm met sy takriviere Araks en Arasani die grootste rivierstelsel in die land. Daar is sowat 1 000 riviere in Azerbeidjan, maar geeneen van hulle is bevaarbaar. Behalwe vir die lentetyd, wanneer hulle deur smeltende sneeu gevoed word, is die meeste riviere maar klein stroompies.
Alhoewel Azerbeidjan in die subtropiese sone geleë is, en ondanks sy relatief klein oppervlakte, word hier as gevolg van sy reliëf nie minder as agt van die wêreld se elf klimaatsones aangetref. Die laer geleë landsdele het meestal 'n halfwoestyn- of steppe-klimaat, terwyl die laagvlaktes van Lenkoran 'n subtropies-humiede klimaatsone vorm waar sitrusvrugte soos lemoene en suurlemoene, tee en rys gekweek word. Die groot verskeidenheid fauna en flora word in nasionale parke bewaar, waaronder Gizilagach met meer as 220 voëlspesies en Gircan met sy rare boomspesies.
Die Lenkoran-vlaktes is die mees suidelike kusgebied in die Koera-Araks-streek wat deur die Talisj-gebergte begrens word. Hierdie reeks strek tot in Iran. Die Abşeron-skiereiland met die hoofstad Bakoe steek in die Kaspiese See uit en is een van die droogste streke in Azerbeidjan. Net soos in ander landsdele word hier soutmere aangetref wat in die somertyd volledig uitdroog en op sneeulandskappe lyk. Sodra hulle met water begin vul, verander hulle hul kleur voortdurend na gelang van die wisselende lig- en weerstoestande.
Sowat elf persent van die oppervlakte is bebos. Die tipiese flora sluit eike, beuke- en kastaiingbome asook struikgewasse in. Halfwoestyne, soms ook woestyne, bedek groot dele van die Koera-Araks-vlakte.
Die Kaspiese SeeWysig
Die Kaspiese See vorm met 'n oppervlakte van 370 000 km² die grootste natuurlike binnelandse waterreservoir ter wêreld. Dit ontvang water vanuit 'n aantal groot riviere, waaronder Wolga, Koera, Gorgan en Atrek. Daar is geen natuurlike afloop van water uit die see nie. Aangesien die waterliggaam geen verbinding met die groot oseane het nie en deur 'n lae soutgehalte gekenmerk word (net in sy mees suidelike gedeelte is die waardes van die soutgehalte met 30 persent relatief hoog), is die Kaspiese See streng genome 'n meer.
Sterk verdamping en oorbenutting van sy watervoorraad vir besproeiingsdoeleindes het die oppervlak laat krimp. As gevolg van geologiese aktiwiteite het die seespieël intussen begin styg. Wetenskaplikes verwag dat hierdie proses vir die volgende 200 jaar gaan voortduur en die seespieël met maksimaal 40 meter kan styg sodat groot dele van die huidige kusgebiede oorstroom sal word.
Naas sy olie- en aardgasvelde, wat onder die grootstes ter wêreld getel word, het die Kaspiese See ekonomiese betekenis as visgrond. Sowat tagtig persent van die wêreld se steurvoorrade is hier gekonsentreer en lewer waardevolle beloega-kaviaar. Ondanks Azerbeidjan se groot seehawe in Bakoe is daar min skeepsverkeer in die Kaspiese See. Kazakstan as buurland het voorgestel om 'n Eurasiese kanaal te bou wat die Kaspiese met die Swartsee sal verbind en vaartyd in vergelyking met die huidige Wolga-Don-kanaalroete aansienlik sal verkort.
Azerbeijan se vakansieoorde langs die Kaspiese See is noord van die olie- en gasvelde geleë, soos byvoorbeeld die Nabran-strande naby die stad Khoedat (180 kilometer noord van Bakoe). Warm- en mineraalwaterbronne is volop in die gebied, net soos watervalle en bosgebiede.
NatuurbewaringWysig
Azerbeidjan is baie ryk aan dier- en plantspesies, maar ook aan ongerepte natuurlandskappe. In die Sowjet-tydperk is reeds veertien natuurbewaringsgebiede geproklameer om die land se verskillende ekostelsels te beskerm. Die konsep van hierdie Sowjet-Russiese zapovedniks het egter voorsiening gemaak vir 'n skeiding van mens en natuur wat vandag nie meer nagevolg word nie.
Vir Azerbeidjan se agt nuwe nasionale parke is 'n nuwe integratiewe konsep ontwikkel. Elke park beskik oor 'n besoekersentrum wat inligting oor die plaaslike fauna en flora beskikbaar stel en toere reël. Terwyl die infrastruktuur van bestaande parke nog verder ontwikkel word, word drie nuwe parke in die Groot en Klein Kaukasus-bergreeks rondom die Göygöl-meer, die bergpiek Şahdağ en naby Nabran beplan. Op die lang termyn sal sowat elf persent van die land se oppervlakte as parke en natuurbewaringsgebiede beskerm word.
Flora en faunaWysig
Die landskappe van Azerbeidjan, wat in verskillende klimaatsones en hoogtes bo seevlak geleë is, bied 'n lewensruimte vir meer as 18 000 dier- en 4 300 plantspesies. Die laer geleë landsdele het dikwels 'n woestynagtige karakter en is arm aan spesies. Hulle kontrasteer met berghellings wat danksy hoë reënval dig bebos is. Hier word veral loofbosse met eike-, beuke- en kastaiingbome aangetref. Die enigste naaldbome, wat alle klimaatveranderings in die laaste dertien miljoen jaar net soos uiterste hittetoestande getrotseer het, is eldar- en die uiters seldsame Koch-dennebome in die omgewing van die Göygöl-meer. Die bosse in die Suid-Azerbeidjanse Nasionale Hirkan-park is deur Unesco as wêreldnatuurerfenis gelys. Dié park is die laaste natuurlik habitat van die seldsame ysterhoutboom. Sy swaar hout versink in water. Ander boomspesies, wat orals in die land aangetref word, is platane, granaat-, olyf- en moerbeibome. Altesaam elf persent van Azerbeidjan se oppervlakte is bebos, terwyl die berggebiede met hul Alpynse weiveldflora in die lente met 'n blommeprag spog.
Azerbeidjan se fauna, waaronder 102 soogdierspesies, word deur bere, wolwe, Europese wildevarke, wild soos herte, jakkalse, tierkatte, luiperde (waarvan nog net sowat vyftien in Naxçivan aangetref word), hiënas, reptiele en knaagdiere gekenmerk. Baie navorsing is al oor die plaaslike spinnekopspesies gedoen waarvan tans sowat 690 bekend is. Die Hirkan-tier was vroeër inheems aan die Taliş-streek, maar het al teen die middel van die 20ste eeu uitgesterf. Belangrike voëlspesies sluit roofvoëls in die bergstreke asook pelikane, vlaminke en ander spesies in die kusgebiede en die omgewing van mere in.
Die Karabach-perd, 'n ry- en renperd uit die bergagtige steppes van Azerbeidjan, het sy oorsprong in Karabach. Dit word tans veral in die Shaki-streek geteel, maar met minder as 1 000 diere is die spesies op die rand van uitsterwing.
GeskiedenisWysig
Antieke tydperkWysig
Azerbeidjan is in die 1ste millennium v.C. deur 'n Mediese stam bewoon wat veral vir sy priestersklas (Magi) bekend gestaan het. Hul naam leef steeds voort in die term "magiër" (towenaar). Dit is ook moontlik dat die Iranse profeet en stigter van die Zoroastrisme, Zoroaster (of Zarathoestra) 'n boorling van dié gebied was.
Die eerste histories gedokumenteerde ryk in die huidige staatsgebied van Azerbeidjan was Albania. Hierdie staat, wat deur nomadiese Albani bewoon is, is in die 4de eeu v.C. gestig. Die werke van 'n aantal antieke skrywers, waaronder Plinius, Plutarg en Strabo, bevat verwysings na Albania. As gevolg van Pompeius se veldtogte het Albania in 65 v.C. 'n Romeinse vasalstaat geword.
Ná die begin van die Christelike tydrekening was Albania van die Parthiese Ryk afhanklik en het verskeie kere oorlog teen die buurlande Armenië en Iberië gevoer. Armeense sendelinge het in die 4de eeu die Christendom na die gebied gebring. Nadat die Parthiese Ryk reeds aan die begin van die 3de eeu verval het, het Albania in die laat 4de eeu 'n vasalstaat van die Sassaniede-ryk geword.
Vanaf die 4de eeu het Sabiriese setlaars hulle in Azerbeidjan in gebiede noord van die historiese Albania gevestig. Eerste Turkse volksgroepe het al twee eeue vroeër na Azerbeidjan gemigreer. Toe die Arabiere Azerbeidjan in 642 verower het, was die bevolking nog merendeels van Iranse afkoms. Dit was 'n reeks Turkmeense immigrasiegolwe waardeur die land in die volgende twee eeue geturkiseer is. In die 11de eeu het Turkmeense nomade op pad na Anatolië deur die gebied getrek. Hulle sou later die Seldjoeke- en die Ottomaanse Ryk in Anatolië stig.
Azerbeidjan onder Sowjet-Russiese heerskappyWysig
Die eerste sosiaal-demokratiese groeperings is in Bakoe reeds in die 1890's gevorm, en vanaf 1901 het Russiese Bolsjewiki van Bakoe een van die sentrums van hul radikale politieke beweging gemaak van waar in 1903, 1904 en 1913/1914 algemene stakings georganiseer is. Net enkele dae ná die Russiese Oktoberrewolusie op 25 Oktober 1917 was ook Bakoe in die magsgreep van Bolsjewiki. Hulle is nege maande later in 'n burgeroorlog met republikeinse nasionaliste en sogenaamde "wit troepe", wat deur Turkye en die Duitse Ryk ondersteun is, verwikkel.
In die volgende twee jaar het Azerbeidjan eers deel uitgemaak van 'n kortstondige Transkaukasiese Statebond om daarna as onafhanklike Demokratiese Republiek van Azerbeidjan 'n selfstandige staat te vorm wat onder meer deur die Verenigde State erken is.
Die strategiese betekenis van Azerbeidjan as uitvoerder van ru-olie was vir die rewolusionêre Moskouse bewind rede genoeg om die land weer met geweld by Rusland in te lyf. Op 27 April 1920 het die Rooi Leër Bakoe ingeneem, en Azerbeidjan sou sewe dekades lank deur Sowjet-Rusland oorheers word – tussen 1920 en 1936 saam met Georgië en Armenië as deel van die Transkaukasiese SFSR, daarna as Azerbeidjanse Sosialistiese Sowjetrepubliek.
Die politieke elite in Azerbeidjan het steeds opponerende en nasionalistiese neigings getoon, en net soos in ander dele van die Sowjetunie het die owerheid ferm opgetree teen afvalliges en nasionaal-gesinde intellektueles. Baie van hulle is geïnterneer, soos byvoorbeeld die geskiedkundige, oriëntalis en latere president Aboelfas Eltsjibei of die digter Hüseyn Calid, 'n boorling van Naxçivan, wat na Siberië verban en daar in 1941 in 'n strafkamp oorlede is.
Die beleid van Sowjetisering, wat net soos elders in die Sowjetunie toegepas is, het die sluiting van moskees en skole behels en die Russiese taal teenoor Azerbeidjans bevoordeel. Die Sowjetregering het ekonomiese voordeel uit die plaaslike olierykdomme getrek, al het Azerbeidjan se olievelde hul belangrikheid ná die ontdekking van groot Siberiese velde ingeboet.
Heydar Əliyev het as invloedryke partyleier tussen 1969 en 1982 'n suksesvolle program van industrialisering van stapel gestuur wat van Azerbeidjan in die 1970's die snelsgroeiendste industriële Sowjetrepubliek gemaak het. Alijef is selfs as 'n lid van die magtige Politburo benoem – 'n amp wat hy tot in 1987 sou beklee. Dit was aan sy geslaagde industrialiseringsbeleid en ander suksesse te danke dat Əliyev ook ná die verbrokkeling van die Sowjetunie 'n leidende politieke rol in Azerbeidjan kon speel. in 1993 is hy as president van die onafhanklike Republiek Azerbeidjan verkies en het die land tien jaar lank geregeer.
Konflik met ArmeniëWysig
Die onafhanklikwording van Azerbeidjan is deur 'n bloedige konflik met Armenië oorskadu, wat sy wortels het in 'n ou gebiedsgeskil waarin die twee lande mekaar teenstaan in hul wedersydse aanspraak op die outonome gebied Nagorno-Karabakh.
Reeds op 20 Februarie 1988 het die parlement in Stepanakert, die hoofstad van die omstrede gebied, by die Hoogste Sowjet in Moskou aansoek gedoen dat Nagorno-Karabakh onder beheer van Armenië sou val. Nadat dié aansoek nie goedgekeur is nie, het onluste in die gebied uitgebreek. Ná blokkades, die verdrywing van etniese Azerbeidjanners en 'n algemene staking het die gebied tydelik onder regstreekse Sowjetadministrasie gekom. Op 1 Desember 1989 het die Armeense parlement vir die hereniging met Nagorno-Karabakh gestem. Twee jaar later het die omstrede gebied eensydig sy onafhanklikheid verklaar.
Die situasie is deur die groeiende Azerbeidjanse volksfront-beweging vererger wat in September 1989 – in reaksie op die konflik met Armenië en die verbrokkeling van die Sowjetunie – die onafhanklikheid van Azerbeidjan verklaar het. Hierdie ontwikkeling het gepaardgegaan met betogings en pogroms op etniese Armeniërs in Bakoe. Die Sowjetregering het troepe in Bakoe ontplooi om 'n burgeroorlog te voorkom en wet en orde te herstel. Op 20 Januarie 1990 het Russiese tenks Bakoe binnegery, en tydens geweldpleging het 131 mense hul lewens verloor.
Azerbeidjan het Gorbatsjof se referendum oor hervorming van die Sowjetunie in die volgende jaar geboikot. Ná die mislukte staatsgreep van ortodokse kommuniste in Moskou het die Azerbeidjanse parlement op 30 Augustus sy onafhanklikheid van die Sowjetunie verklaar.
Die gewapende konflik in Nagorno-Karabakh het intussen tot openlike oorlog vererger. Aanvanklik het Azerbeidjanse troepe in die lente van 1992 militêre suksesse behaal, maar Armeense eenhede het 'n teenaanval geloods en Azerbeidjan in 'n uitputtingsoorlog gewikkel. In die laat somer van 1993 het Armeense troepe naas Nagorno-Karabakh steeds meer gebiede ingeneem totdat die hele korridor tussen Armenië en die omstrede gebied beset was. 'n Kunsmatige grenslyn met doringdraad en grensposte is tussen die besette gebiede en die res van Azerbeidjan getrek.
Die konflik het tussen 1988 en 1994 meer as 20 000 menselewens geëis, terwyl een miljoen Azerbeidjanners en Armeniërs uit hul tuislande verdryf is.
BevolkingWysig
In Julie 2011 het die bevolking van Azerbeidjan 9 165 000 beloop waarvan 53,1 persent verstedelik was. Die jaarlikse bevolkingsgroei was in 2010 1,3 persent. 23 persent van die bevolking is jonger as 14 jaar.[10] Die mees digbevolkte gebiede is die Abşeron-skiereiland rondom Bakoe en die Lenkoran-vlakte. Feitlik die hele bevolking is geletterd.
95 persent van die bevolking beskou hulself as etniese Azerbeidjanners. Daar is minderhede van Talisje, Russe, Oekraïners, Koerde, Aware, Mesjete, Tatare, Turke, Georgiërs, Lesgiërs, Kaukasiese Duitsers (wat gedurende die Tweede Wêreldoorlog grotendeels gedeporteer is) en Armeniërs (Byna alle Armeniërs woon in die streek Nagorno-Karabakh).
GodsdiensWysig
95 persent van die Azerbeidjanners is aanhangers van die Islamitiese geloof (waarvan 85 persent Sjiïete en 15 persente Soenniete).[11] Daar is 'n klein Joodse minderheid asook klein gemeentes Russies-Ortodokse, Georgies-Ortodokse, Armeens-Apostoliese (In Nagorno-Karabakh), Rooms-Katolieke en Protestantse Christene.
Die Islamitiese godsdiens speel steeds 'n belangrike rol as kulturele tradisie en bron van identiteit, en alhoewel die invloed van Islamistiese stromings sedert Azerbeidjan se onafhanklikwording toegeneem het, is die persentasie praktiserende Moslems laer as in ander Islamitiese lande. Nogtans voel talle jongmense aangetrokke tot die godsdiens en word orals in die land nuwe moskees opgerig en bestaandes gerestoureer, so byvoorbeeld in Şüvələn en Nardaran, twee stede op die Abşeron-skiereiland waar inwoners tradisioneel streng godsdienstig is. Hier het groot religieuse gebouekomplekse ontstaan.
In landelike gebiede is dikwels ou animistiese tradisies en rituele bewaar en met Islamistiese geloofspraktyke vermeng. Van oudsher was Azerbeidjanners aanhangers van Zoroastrianisme, 'n ou profetiese geloof wat sy oorsprong in voor-Islamitiese Persië het. Zoroastriese plekke van aanbidding staan as vuurtempels bekend. Orals in die land word heiligdomme, sogenaamde pirs, aangetref waaraan gelowiges genesende kragte toeskryf. So word onder meer natuurlike waterbronne, stene of struike as heiligdomme vereer. Een van die bekendste voorbeelde van pirs is die heilige berg Beşbarmaq wat daagliks deur tientalle pelgrims beklim word.
In Azerbeidjan is staat en godsdiens van mekaar geskei. Die staat neem 'n verdraagsame houding teenoor die gelowe van minderhede in, en in die verlede was Azerbeidjan 'n toevlugsoord vir Christene wat in hul tuislande aan godsdienstige onderdrukking blootgestel was. 'n Bekende voorbeeld is Molokane of Russies-Ortodokse Ougelowiges wat in die vroeë 19de eeu deur die tsaristiese owerheid uit Rusland verdryf is. Hul nakomelinge woon steeds in Ivanovka, 'n klein nedersetting met 'n sterk Russiese karakter.
In Bakoe het Joodse sinagoges en Christelike kerke naby Islamitiese moskees ontstaan. Terwyl Russies-Ortodokse, Rooms-Katolieke en Evangelies-Lutherse kerkgeboue steeds deur hul gemeentes onderhou word, staan talle Armeens-Apostoliese kerke as gevolg van die Armeens-Azerbeidjanse oorlog tans leeg en is sommige van hulle selfs beskadig of vernietig. Ander kerkgeboue is reeds in die Sowjettyd omgeskep tot teaters of sportsale omgeskep, net soos moskees waarvan sommige vernietig of as musea gebruik is.
Status van vlugtelingeWysig
As gevolg van die gewapende konflik met Armenië is die meeste etniese Armeniërs uit die land verdryf en beloop die aantal Azerbeidjanse burgers met 'n Armeense etniese agtergrond tans nog sowat 645,[12] terwyl 586 000 Azerbeidjanners uit Armeens-besette gebiede en 'n kwart miljoen Azerbeidjanners uit Armenië na die huidige de facto-staatsgebied gevlug het[13] en nog steeds as vlugtelinge onder dikwels haglike lewensomstandighede in Azerbeidjan bly.
Die Azerbeidjanse bewind stel om politieke redes min belang in die integrasie van vlugtelinge sodat baie van hulle intussen geëmigreer het. Etniese Armeniërs, wat uit Azerbeidjan gevlug het, het hul Azerbeidjanse burgerskap volgens 'n wet, wat in 1998 afgekondig is, kwytgeraak.
Duitse nedersettingsWysig
Die kulturele betrekkinge met Duitsland kan tot in die vroeë 19de eeu teruggevoer word. Vanaf 1818 het Swabiese setlaars – merendeels radikale Piëtiste uit Württemberg – hulle in die Suid-Kaukasusgebied gevestig en diep spore gelaat. Die eerste Duitse nedersetting in Azerbeidjan was Alt Katharinenfeld wat in 1818 gestig, maar een jaar later weer verlaat is. 'n Tweede kolonie het aan die teenoorliggende oewer van die Sjamchor-rivier ontstaan.
Helenendorf, die huidige Göygöl, is in 1819 deur 194 Swabiese gesinne gestig. Hulle het uit die Noord-Kaukasus en Tiflis na Azerbeidjan gekom om hier die grootste Duitse nedersetting in die land te vestig. Die eerste Evangelies-Lutherse kerk in die land is in 1857 in Helenendorf opgerig. Dit is met fondse, wat deur die Duitse regering beskikbaar gestel is, in die vroeë 21ste eeu gerestoureer en vir die nageslag bewaar. In 2008 is dit aan die plaaslike stadsregering oorhandig. In die omgewing van Göygöl getuig oorspronklike Swabiese plase van die Duitse erfenis.
Nog ses Duitse nedersettings het tussen 1888 en 1914 ontstaan: Georgsfeld (1888), Alexejewka (1902), Grünfeld en Eichenfeld (1906), Traubenfeld (1912) en Jelisawetinka (1914). In die 1920's is twee bykomende dorpe, Marxowka en Kirowka, deur setlaars uit die oorspronklike kolonies rondom Helenendorf en Annenfeld gestig.
Die aantal Duitse setlaars is deur die Duitse konsul in Konstantinopel in 1918 op sowat 6 000 beraam. Hulle het steppe-gebiede aan die voet van bergreekse in vrugbare landbougrond omgeskep. Vanaf 1860 het die setlaars hulle op wynbou toegespits.
In Bakoe is 'n Duitse Evangelies-Lutherse kerk volgens die ontwerp van 'n Duitse argitek opgerig.
TaalWysig
Azerbeidjans of Azərbaycan dili, wat soms ook Azeri genoem en by die suid-westelike groep van Turkse tale gereken word, het sedert 1992 ampstaalstatus. In dieselfde jaar is die Cyrilliese alfabet, waarin die taal sedert 1939 geskryf is, deur Latynse letters vervang.
Nóg die Cyrilliese nóg die Latynse alfabet was voldoende om alle Azerbeidjanse klanke te transkribeer sodat Än aantal spesiale letters vir albei alfabette ontwikkel moes word. Soms bestaan daar nog onsekerheid oor die regte spelling vir geografiese name sodat twee of meer variante kan voorkom. 'n Presiese transkripsie van Azerbeidjanse skryfwyses na Afrikaans of Engels is haas onmoontlik.
Azerbeidjans is baie nou verwant aan Turks soos dit in Turkye gepraat word en verskil van dié buurtaal hoofsaaklik ten opsigte van sy woordeskat. Insluitende sprekers in naburige Iran word Azerbeidjans deur tussen 20 en 32 miljoen mense as moedertaal gepraat. Terwyl Russies nie langer ampstaalstatus geniet nie en baie van sy funksies ten gunste van Azerbeidjans ingeboet het (die gebruik van dié taal en die Cyrilliese alfabet word sedert 2002 deur wetgewing beperk), dien dit steeds as 'n belangrike verkeerstaal waarna dikwels as "inter-etniese taal" verwys word.
Die onderrigmedium van Russiese skole is ná Azerbeidjan se onafhanklikheid meestal na Azerbeidjans verander. In reaksie hierop is 'n aantal Russiese privaat skole gestig. Die Russiese taalgemeenskap beskik nog steeds oor sowat twintig een- of tweetalige dagblaaie, radiostasies en televisiekanale, en die Russiese Skouburg in Bakoe bied steeds Russiese toneelstukke aan. Die meerderheid Russiessprekendes het egter al geëmigreer, en dié tendens duur steeds voort.
Kennis van Engels bly tans meestal nog beperk tot die bewoners van Bakoe en sy omgewing. Naas Russies en Engels is Duits die derde belangrikste Europese taal wat op skool en in universiteite onderwys word. Daarnaas is Frans en Turks gewilde vreemde tale by leerders en studente.
Armeens, die belangrikste minderheidstaal in Azerbeidjan, is voor die oorlog met Armenië deur sowat sewentig persent van die bewoners van Nagorno-Karabakh asook deur minderhede etniese Armeniërs in ander streke van Azerbeidjan, veral in stedelike gebiede, gepraat. Ná die verdrywing van Armeniërs bly die gebruik van Armeens feitlik beperk tot Nagorno-Karabakh waar dit intussen deur byna die hele bevolking gepraat word.
PolitiekWysig
Binnelandse beleidWysig
Staatsvorm en regeringstelselWysig
Volgens die grondwet van 1995 is Azerbeidjan 'n presidensiële republiek. Dit verleen verregaande grondwetlike en uitvoerende bevoegdhede aan die president wat vir 'n ampstermyn van vyf jaar regstreeks verkies word. Oorspronklik het die Azerbeidjanse grondwet die president tot twee ampstermyne van vyf jaar elk beperk, maar hierdie beperking is opgehef nadat stemgeregtigdes in 'n referendum op 18 Maart 2009 'n sodanige wysiging van die grondwet met 'n groot meerderheid van die uitgebragte stemme goedgekeur het.
Die staatshoof mag sowel die premier asook die ministers, wat almal uitsluitlik aan hom verantwoordelik is, benoem of uit hul ampte ontslaan.
Die president mag kandidate vir die amp van regter aan die grondwetlike, die hooggeregs- en die ekonomiese hof asook alle ander regters benoem; is gemagtig tot administratiewe optrede en mag die parlement ontbind. Hy is nie verantwoordelik aan die parlement nie. Net indien hy sy grondwetlike bevoegdhede sou misbruik, mag die grondwetlike hof die inisiatief neem om hom deur die parlement uit sy amp te laat ontslaan.
Azerbeidjan is 'n sentralistiese staat. Die administratiewe hoofde van die land se 78 provinsies (rajons) word deur die president benoem, net soos die plaaslike owerhede. Die munisipale verkiesings, wat in 1999 ingevoer is en waartydens munisipale rade verkies word, is dus van ondergeskikte belang. Die eksklawe Nachitsjewan het die status van 'n outonome republiek met sy eie grondwet en parlement.
Grondwetlike organeWysig
Die Nasionale Vergadering (Milli Məclis) is 'n eenkamerparlement met 125 afgevaardigdes wat sedert 2005 volgens 'n meerderheidstelsel vir 'n termyn van vyf jaar verkies word. Een setel word vir die kiesafdeling Nagorno Karabach (Dağliq Qarabağ) gereserveer. Die laaste verkiesings is op 7 November 2010 gehou.
Die amp van president word tans deur İlham Əliyev, die seun van die ontslape president Heydər Əliyev, beklee. Hy is lid van die regerende party Yeni Azərbaycan Partiyası ("Nuwe Azerbeidjanse Party"). Volgens amptelike statistieke het hy tydens die verkiesing van 15 Oktober 2003 meer as 80 persent van die uitgebragte stemme op hom verenig. Met uitsondering van die verkiesing in 1992, toe Əbülfəz Elçibəy as staatshoof verkies is, is alle verkiesings in Azerbeidjan sedert die onafhanklikwording as ondemokraties volgens westerse standaarde bestempel.
Die amp van premier word sedert 21 April 2018 deur Novruz Mammadov (Nuwe Azerbeidjanse Party) beklee.
Die Grondwetlike Hof, wat op 4 Julie 1998 gestig is, word deur nege regters gevorm. Burgers mag individuele klagtes indien.
Naas die parlement mag ook die president en die hooggeregshof wetsvoorstelle indien. Die begroting word deur die president aan die parlement vir goedkeuring voorgelê.
MenseregteWysig
Die Azerbeidjanse grondwet bevat 'n uitgebreide katalogus van menseregte. Die land het daarnaas 'n aantal internasionale ooreenkomste ter beskerming van menseregte onderteken. So het Azerbeidjan in laat 2001 ook die Europese Menseregtekonvensie geratifiseer. Die doodstraf is reeds in 1998 afgeskaf.
Sedert die land in Januarie 2001 tot die Europaraad toegetree het, word Azerbeidjan deur dié organisasie se Parlementêre Vergadering en Ministerkomitee gemonitor. Die land het veral nog nie alle verpligtinge ten opsigte van mediavryheid nagekom nie. Die Parlamentêre Vergadering het die Duitse afgevaardigde Christoph Strässer op 24 Maart 2009 as spesiale verslaggewer oor politieke gevangenes benoem. Tot dusver is hy toegang tot Azerbeidjan geweier.
VroueregteWysig
Die rol van vroue is steeds deur groot verskille tussen stedelike en landelike gebiede gekenmerk. In regtelike opsig word daar nie teen vroue gediskrimineer nie. Maar dikwels plaas ekonomiese en sosiale lewensomstandighede meer laste op vroue. Vroue is tans ook nie proporsioneel in die openbare en politieke lewe verteenwoordig nie. Nogtans geniet Azerbeidjanse vroue in die openbare lewe meer vryhede as hul geslagsgenote in ander lande met 'n Islamitiese kultuur.
Republiek ArtsachWysig
Vanaf 1988 het etniese konflikte tussen Azerbeidjanners en Armeniërs rondom die Nagorno-Karabakh-streek ontstaan waar etniese Armeniërs, hul taal en kultuur stelselmatig onderdruk en infrastruktuur nie onderhou is nie. Hierdie gebied met 'n oppervlakte van 4 400 km² en 'n bevolking van 137 743 (volgens die sensus van 2005), wat in 1921 by Azerbeidjan ingesluit is, was merendeels (73,5 persent) deur etniese Armeniërs bewoon toe die geskil in 1992 tot 'n volskaalse oorlog tussen Armenië en Azerbeidjan geëskaleer het wat tot in 1994 sou voortduur. Ondanks 'n wapenstilstandsooreenkoms, wat deur Rusland bemiddel is, het in Maart 2008 weer gevegte langs die demarkasielyn opgevlam.
Nadat die enklawe Nagorno-Karabakh deur Armeense troepe beset en in 1994 'n korridor tussen dié gebied en Armenië geskep is, word tans sowat twintig persent van die Azerbeidjanse staatsgebied deur Armeense eenhede beheer. Die Republiek Artsach het ná die verdrywing van etniese Azerbeidjanners 'n suiwer Armeense bevolking en strewe na internasionale erkenning nadat dit hom op 10 Desember 1991 eensydig onafhanklik verklaar het.
NachitsjewanWysig
Nachitsjewan (Azerbeidjans: Naxçivan) is 'n enklawe in die hooglande van Armenië met 'n oppervlakte van 5 500 km² en 'n bevolking van 306 000. Die gelyknamige hoofstad het sowat 68 000 inwoners.
Die gebied geniet die status van 'n outonome republiek. Sy bewoners is merendeels etniese Azerbeidjanners (97 persent) en aanhangers van Sjiïtiese Islam. Daar is klein minderhede Russe, Koerde en ander etniese groepe.
Buitelandse beleidWysig
GrondbeginselsWysig
Ná die oorlog met Armenië wat tussen 1992 en 1994, wat oor die Nagorno-Karabakh-streek geveg is, word dié gebied saam met sewe omliggende provinsies deur Armenië beheer. Dit is een van die sentrale doelwitte van Azerbeidjan se buitelandse beleid om sy territoriale integriteit te herstel. Die sogenaamde "Minsk-groep" van die Organisasie vir Veiligheid en Samewerking in Europa (OVSE) onder gemeenskaplike voorsitterskap van Frankryk, die Verenigde State en Rusland voer tans vertroulike samesprekings met albei konflikpartye ten einde 'n gemeenskaplike vreedsame oplossing te bemiddel.
Azerbeidjan wek met sy geopolitiese ligging tussen Europa en Sentral-Asië asook tussen Rusland en die Midde-Oooste en sy olie- en gasrykdomme nie net die belangstelling van sy buurlande (waaronder veral Rusland, Turkye en Iran) nie, maar ook dié van westerse nywerheidslande en multinasionale oliemaatskappye. Die voormalige president Hejdar Alijef het goeie betrekkinge met Europa en Turkye aan die een en Rusland en Iran aan die ander kant gehandhaaf om die politieke onafhanklikheid van Azerbeidjan te verseker. Die huidige staatspresident Ilham Alijef handhaaf sedert sy ampsoorname in 2003 noue bande met die weste.
Die belangrikheid van Azerbeidjan as uitvoerder van ru-olie en aardgas en deurgangsland vir olie- en gasuitvoere uit Sentraal-Asië het met die inbedryfstelling van die oliepyplyne Bakoe-Tiflis-Ceyhan (BTC) en die gaspyplyn Bakoe-Tiflis-Erzurum steeds toegeneem. Daarnaas beplan die Europese Unie om 'n "Suidelike Korridor" te skep wat sy afhanklikheid van Russiese gas- en olieuitvoere sal verminder.
Betrekkinge met die Verenigde StateWysig
Terwyl die Verenigde State die Kaspiese Seegebied as 'n strategies belangrike wêreldstreek beskou, is samewerking met Washington eweneens van stategiese belang vir Azerbeidjan.
Vir Washington is Azerbeidjan as uitvoerder van ru-olie en gas 'n belangrike element in sy pogings om alternatiewe energiebronne en transitoroetes te ontsluit. Naas die BTC-pyplyn stel die Verenigde State net soos Europa ernstig belang in die gaspyplynprojekte van die Suidelike Korridor.
Betrekkinge met TurkyeWysig
Turkye is die mees nabygeleë strategiese vennoot vir Azerbeidjan en sy landverbinding na die weste. In kulturele, etniese en taalkundige opsig bestaan daar 'n besondere band tussen die twee lande. Dikwels word daarna verwys dat hulle "twee state, maar een nasie" is.
Soms is daar egter verskil tussen Bakoe en Ankara se standpunte oor politieke vraagstukke en nasionale energiebeleid. Ten opsigte van die Nagorno-Karabakh-kwessie het Azerbeidjan sy invloed in Ankara laat geld. Vordering met 'n oplossing vir dié kwessie is vir Turkye tans 'n voorvereiste vir nouer politieke bande met Armenië.
Betrekkinge met die Russiese FederasieWysig
As bemiddelaar tussen Azerbeidjan en Armenië speel die Russiese Federasie 'n sleutelrol in die konflik oor Nagorno-Karabakh. Nadat die vroeëre president Hejdar Alijef in 2002 'n besoek aan Moskou gebring het, het die verhoudinge tussen die twee lande voortdurend verbeter. In 2009 is 'n ooreenkoms oor Azerbeidjanse gasuitvoere na Rusland gesluit. Rusland het sedertdien 'n belangrike militêre radarstasie naby Gabala opgerig.
EkonomieWysig
OntwikkelingWysig
Alhoewel ekonomiese groei in Azerbeidjan teen 'n sterk tempo voortduur, steun dit net soos in die Sowjettyd hoofsaaklik op die oliebedryf en ander natuurlike hulpbronne. Ná die onafhanklikwording in 1991 het die ekonomie 'n transformasieproses na 'n markekonomie begin – 'n ontwikkeling wat tydelik deur die oorlog met Armenië onderbreek is.
Die olie- en gasbedryf, wat sedert 1997 'n beslissende bydrae tot Azerbeidjan se hoë ekonomiese groeikoers gelewer het, is steeds in staatsbesit. Buite dié bedryf is die meeste sektore nog swak ontwikkel en het modernisering nodig. Die informele sektor speel 'n belangrike rol.
Die per kapita-bruto nasionale produk het in 2010 VSA-$ 5 330 beloop.[14] Die ongelyke verdeling van inkomste bly een van die grootste ekonomiese en sosiale uitdagings vir die regering. Vir president İlham Əliyev is die bestryding van armoede 'n sentrale politieke doelwit om die invloed van opposisiegroepe te beperk. Volgens statistieke van die Wêreldbank het in 2008 nog 15,8 persent van die bevolking onder die broodlyn geleef, teenoor 49,6 persent in 2001.
Die korrupsievlakke in regeringstrukture en die ekonomie – 'n tipiese verskynsel in baie olieproduserende lande – is steeds kommerwekkend. Volgens Transparency International se lys van minskorrupte lande is Azerbeidjan in 2010 as 134ste van altesaam 178 lande geranglys.
LandbousektorWysig
Landbou is die belangrikste ekonomiese sektor ná die olie- en gasbedryf. Sy aandeel aan die bruto nasionale produk beloop sowat 7 persent. Sowat die helfte van die oppervlakte word vir landboudoeleindes gebruik, waarvan 1,8 miljoen hektaar as akkerland en 2,1 miljoen hektaar as weivelde, die res word vir vrugte- en wynbou, teeplantasies en ander spesiale gewasse gebruik. Meer as sewentig persent van die akkerland is onder besproeiing.
Die vrugbare landbougrond in Noord- en Sentraal-Azerbeidjan lewer graan, katoen, wyn, tabak en moerbeibome vir die tradisionele sywurmteelt op. Plase in die subtropiese Lenkoran-streek produseer rys, sitrusvrugte, saffraan en tee. Die winterweivelde in die laer geleë landsdele en somerweilande in die bergstreke word vir veeteelt (hoofsaaklik skape en beeste) gebruik.
In die Sowjet-tydperk is die produksie van Azerbeidjan se landboubedryf by die behoeftes van die hele Sowjetmark aangepas. So is meer wyn verbou en die rysproduksie verminder. Die verbrokkeling van die Sowjetunie het ook Azerbeidjan se landbousektor in 'n ernstige krisis gedompel en hervormings noodsaaklik gemaak.
'n Eerste belangrike stap was om die plaaslike landbousektor meer selfversorging-georiënteerd te maak en agrariese produkte en vrugte te verbou wat in Azerbeidjan benodig word. Tien jaar ná die land se onafhanklikwording is egter steeds 70 persent van alle benodigde landbouprodukte ingevoer – onder meer danksy die hoë wisselkoers van die Azerbeidjanse manat teenoor die geldeenhede van buurlande soos Rusland, Turkye en Iran. 'n Tweede faktor was die gebrek aan moderne voedselverwerkingsaanlegte. Ondanks die verouderde toerusting in dié bedryf het die landboubedryf se aandeel aan totale beleggings in 2002 slegs 0,8 persent beloop, in vergelyking met die olie- en gasbedryf se 68,5 persent. In die eerste dekade van die 21ste eeu is Azerbeidjan se landbou daarnaas deur natuurrampe geraak, waaronder swaar oorstromings en 'n sprinkaanplaag vroeg in 2003.[15]
In 1995 is met omvattende grondhervorming begin waarby grond en ander eiendomme van kollektiewe boerderye (kolchoses) en agrariese bedrywe (sowchoses) onder bewoners van landelike gebiede herverdeel is. Daarnaas is voedselverwerkingsbedrywe, wat voorheen in staatsbesit was, geprivatiseer. Tans word 99,7 persent van Azerbeidjan se totale landbouproduksie deur privaatboerderye opgelewer. Die landbousektor verteenwoordig 38,7 persent van alle werkgeleenthede in die land.[16]
VervoerWysig
SpoorweëWysig
Die eerste spoorlyn in Azerbeidjan, wat op 20 Januarie 1880 ingewy is, was 20 kilometer lank en het Bakoe met Sabunçu verbind. Destyds is ru-olie met stoomtreine vervoer. Op 8 Mei 1883 is die spoorlyn tussen Bakoe en Tbilisi met 'n lengte van 550 km en in 1900 'n derde verbinding tussen Derbent en Bileceri (231 km) in bedryf gestel.
Die Azerbeidjanse Spoorweë (ADDY) was gedurende die Tweede Wêreldoorlog van strategiese belang aangesien dit die Rooi Leër van ru-olie voorsien het.
Die huidige spoorlynnetwerk het 'n totale lengte van 2 944 km, waarvan 2 122 km in gebruik is. Die besigste roetes met altesaam 1 277 km is geëlektrifiseer. Die Azerbeidjanse Spoorweë het 26 201 bruto registerton vrag en 5,5 miljoen passasiers in 2005 vervoer.
KultuurWysig
OlieWysig
Ru-olie is een van die goue drade wat deur die geskiedenis van Azerbeidjan loop. Kleiner hoeveelhede olie is reeds vanaf antieke tye op die Abşeron-skiereiland ontgin om as brandstof te dien, onder meer om die vlamme in die vuurtempels van die Zoroastrisme te voed wat as reinigende krag vereer is, of as preserveermiddel.
In 1907 het Amerikaanse sakebaronne soos Rockefeller en Rothschild met inheemse magnate soos Hadji Moesa Taghijef en Seid Mirbabajef saamgespan om met die grootskaalse ontginning van Azerbeidjan se olievoorrade te begin. Hier het destyds die eerste oliepyplyne ter wêreld ontstaan, en bruin goud was die toormiddel waarmee Bakoe binnekort van 'n vaal stadjie tot 'n kosmopolitiese en glinsterende metropool omskep is.
Net soos vandag het die oorgrote meerderheid van die bevolking min voordeel uit die ekonomiese opbloei getrek, maar die vroeë 19de eeuse oliemagnate het tenminste 'n sin vir kuns, kultuur en argitektuur gehad en het stylvolle paleise, konsertgeboue en villa's laat oprig.
LiteratuurWysig
Azerbeidjanners heg groot waarde aan hul digkuns, en die land se digters is alomteenwoordig in die vorm van talle monumente. Nizami Gəncəvi, 'n 12de eeuse Azerbeidjanse digter wat in die destydse literêre taal Persies geskryf het, word as die beduidendste klassieke digter van die Persiese poësie beskou, en monumente, wat tere ere van die digter opgerig is, word in elke Azerbeidjanse stad aangetref. 'n Groot Nizami-monument is byvoorbeeld in die middestad van Bakoe op die Fonteineplein opgerig. Die jaar 1991 is deur Unesco tot Nizami-jaar verklaar.
Sy literêre werk sluit vyf groot heldedigte (Xəmzə) in wat ook in Europese tale soos Duits vertaal is. Leyli en Madjoen het generasies van latere digters geïnspireer en ook die Duitse digtervors Johann Wolfgang von Goethe beïndruk.
Memed bin Suleyman Füzuli (* omstreeks 1483 of 1495; † 1556) het die eerste bewerking van dié stof in Azerbeidjans geskryf. Alhoewel hierdie digter in Irak geleef het, word hy as een van die nasionale simbole van Azerbeidjan vereer aangesien hy sy werke in drie tale geskryf het: Persies, Arabies en Azerbeidjans. Die laasgenoemde was in sy tyd nog hoofsaaklik 'n volkstaal wat eers deur Füzuli tot 'n volwaardige literêre taal ontwikkel is en waarin sy grootste literêre prestasies behaal het.
Füzuli word as een van die beduidendste digters van die klassieke Azerbeidjans-Turkse literatuur beskou en deur die Alewiete as een van die sewe groot poëte (Turks: Yedi Ulu Ozan) vereer. Sy werke word vandag nog in die hele Turkiessprekende wêreld gelees, sy dramatiese digkuns as tonele in die hele Midde-Ooste opgevoer, terwyl komponiste talle van sy gedigte getoonset het.
Bekende vroulike digters is Mehseti Gənjəvi en Xurşidbanu Natəvan of Natavan (1830–1897). Bekende manlike 19de eeuse digters sluit Axundov (1812–1878), die naamgewer van Bakoe se Staatsbiblioteek, en Mirza Şafi (1794–1852) in.
MusiekWysig
Musiek speel 'n sentrale rol in die alledaagse lewe en die kultuur van Azerbeidjanners. Baie inwoners speel tenminste een instrument, en hierdie musikale belangstelling en aanleg word deur die staat met groot subsidies vir musiekonderwys en musikale kunste bevorder.
Aşıq-tradisieWysig
Die erfenis van Azerbeidjanse volksmusiek strek so ver terug as 1 000 jaar gelede. In Suid-Azerbeidjan het in die 16de eeu 'n tradisie van barde (Azerbeidjans: aşıq) begin ontwikkel wat dastans, gedigte waarin liefdes- en heldeverhale vertel word, voorgedra en mondeling oor generasies oorgelewer is. Gedurende die Sowjettydperk het hierdie gedigte ook 'n politieke funksie as berymde protes teen die Russiese besetters vervul.
Tans tree aşıqs onder meer by huwelike en ander feeste op en begelei hul gesang op die saz, 'n Azerbeidjanse langnek-luit. Die oorlog met Armenië het die hartland van die aşıq-tradisie, die Azerbeidjanse gebiede wes van die Republiek Nagorno-Karabakh, van sy bewoners en hul kultuur beroof. Talle aşıqs leef net soos hul gehore al jare lank in vlugtelingkampe waar feeste met gesang nouliks gevier kan word.
Muğam-musiekWysig
Azerbeidjanse muğam-musiek is 'n soort simfoniese werk wat in dele met gesang en instrumentele musiek gerangskik word. Sy wortels lê in die Persiese hoofse musiek sodat Europese musikale konsepte soos tonale skema's met toonaarde net soos Europese ritmes hier nie toegepas kan word nie. Opvoerings kan soms ure duur, waarby die sanger op Azerbeidjan se drie nasionale instrumente begelei word – die tar ('n soort luit), die kamança ('n soort knieviool met 'n dik resonansie-ruimte) en die daf ('n soort tamboeryn).
Die simfoniese grondslag van muğam-musiek het in die vroeë 20ste eeu die oorname en plaaslike ontwikkeling van westerse klassieke musiek vergemaklik. So het Azerbeidjanse komponiste 'n leidende rol in die klassieke musikale lewe van die Sowjetunie gespeel. 'n Tweede komponent van muğam-musiek, improvisasies, het daarvoor gesorg dat dié tradisionele musiekstyl ewe maklik ingang in die plaaslike jazz-musiek gevind het.
In 2003 is muğam-musiek deur Unesco eweneens as "meesterwerke van die mondelinge en immateriële erfenis van die mensdom" gelys.
Opera en balletWysig
Ballet en opera geniet groot aansien in Azerbeidjan. Enkele komponiste soos Uzeir Hajjibekov, wat die operas Ker-Ogly en Leyli en Mejnūn en die operette Arshin Mal ʾAlan gekomponeer het, en Kara Karayev (wat sukses behaal het met simfoniese musiek en ballette soos "Sewe Skoonhede" en "Die Pad van Donder") het ook in die buiteland bekendheid verwerf.[18]
KookkunsWysig
Die afwisselende natuur, die verskeidenheid klimaatsones en die lang geskiedenis met verskillende kulturele invloede word in Azerbeijan se kookkuns weerspieël. Al is dit nog weinig bekend in die buiteland, word dit deur kenners as een van die mees gesofistikeerdes ter wêreld beskou.[19] Oosterse en Kaukasiese invloede word gekombineer met vars speserye en kruie wat dikwels slegs in Azerbeidjan beskikbaar is en hier gebruik word om 'n verskeidenheid vleisgeregte te verfyn. Die hoë lewensverwagtig van Azerbeidjanners word dikwels naas die gematigde klimaat en gesonde leefwyse ook aan sy gesonde kos toegeskryf.
Net soos in ander Islamitiese lande word veral skaap-, bok- en hoendervleis, selde ook beesvleis bedien. Danksy die nabyheid van die Kaspiese See is daar ook 'n groot verskeidenheid visgeregte, waarby elke gewes sy eie spesialiteite het. Restaurante in Bakoe bedien alle streekkosse van Azerbeidjan.
Sopdisse met 'n sterk boeljon as basis staan as hoofgereg sentraal op Azerbeidjanse spyskaarte. Hulle word met talle speserye gegeur. Ander disse word sowel as voor- asook as hoofgeregte bedien. Vir tipiese geregte soos piti en kufta-bosbasj (gekookte vleisbolletjies) word eers die aftreksel as sop en daarna die vleis en ander bestanddele, wat daarin gaargemaak is, geniet.
Ryspilaf is die bekendste en kenmerkendste gereg in Azerbeidjan se kookkuns. Elke gewes het sy eie resep met verskillende bestanddele soos vleis, vis, vrugte en speserye. Gewilde variante uit 'n totaal van sowat veertig streekresepte is Kaurma-pilaf met bokvleis, tojug-pilaf met hoendervleis, Sjirin-pilaf met soet gebakte vrugte of Sjoedli-pilaf met melkrys.
Net so gewild soos pilaf is dolma, 'n maalvleisgereg met rys, uie, eiervrugte en vars kruie wat in uitgeholde tamaties en rissies gevul of in kool- of wynblare toegedraai en gebraai word. Nog 'n feitlik daaglikse Azerbeidjanse maaltyd, wat dikwels ook op feesdae bedien word, is sjasjlik – klein stukkies vleis of maalvleis wat met bokstertvet gebraai word.
Vars kruie, tamaties en komkommers word by alle geregte bedien. Tipiese nageregte soos baklava en halva, wat oral in die Turkse kultuurgebied geniet word, is ook in Azerbeidjan gewild. Elke maaltyd word met Azerbeidjanse tee afgerond, waarby verskillende soorte konfyt as versoeter dien.
Sien ookWysig
VerwysingsWysig
- ( ) "Аzərbаycаndа dеmоqrаfik vəziyyət". Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. 13 Oktober 2017. Besoek op 22 April 2018.
- ( ) "Azerbeidjan". Internasionale Monetêre Fonds. Besoek op 22 April 2018.
- ( ) "Human Development Report 2016 – "Human Development for everyone"" (PDF). United Nations Development Programme. 2016. Besoek op 22 April 2018.
- ( ) "Gini Index". Wêreldbank. Besoek op 22 April 2018.
- ( HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ) ISBN 978-1-77578-243-8
- ( Philine von Oppeln en Gerald Hübner: Aserbaidschan. Unterwegs im Land der Feuer. Berlyn: Trescher 2009, bl. 29 )
- ( Audrey Alstadt: The Azerbaijani Turks. Power and Identity under Russian Rule. Hoover Press 1992 )
- ( ) Frawardin Yasht („Hymn to the Guardian Angels). Vertaling deur James Darmesteter (uit: Sacred Books of the East, American Edition, 1898)
- ( Wladimir Minorsky: Caucasica IV. In: Bulletin of the School of Oriental and African Studies, boekdeel 15/3. Universiteit van Londen: Londen 1953, bl. 504 )
- ( ) azernews.az: Azeri population up 1.3 percent
- ( ) Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan – Presidential Library – Religion
- ( ) Этнический состав Азербайджана (по переписи 1999 года) ( )
- ( ) Duitse Departement van Buitelandse Sake: Azerbeidjan ( )
- ( ) Wêreldbank: Azerbeidjan
- ( Regional Surveys of the World: Eastern Europe, Russia and Central Asia 2004. 4de uitgawe. Londen: Europa Publications 2003, bl. 111 )
- ( ) Ambassade van Azerbeidjan in Duitsland – Oorsig oor die landbousektor
- ( ) eurovision.de: Aserbaidschan – Feuriges aus dem Orient
- ( ) Encyclopædia Britannica: Azerbaijan – Cultural life. Besoek op 12 Junie 2016
- ( Uli Rothfuss: Aserbaidschan – Land der Feuer. Bern: Edition Erpf 1997, bl. 246 ) | <urn:uuid:c714e1c8-0deb-4feb-b349-2a82ac7f0b15> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Azerbeidjan | 2019-07-19T14:46:01Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526254.26/warc/CC-MAIN-20190719140355-20190719162355-00096.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999938 | false |
Original Research
Organisasievernuwing: Die identifisering en integrasie van enkele konstrukte
Submitted: 14 May 1989 | Published: 14 May 1989
About the author(s)
M. L. Watkins, Universiteit van Suid-Afrika, South AfricaA. L. Barnard, Potchefstroomse Universiteit vir C.H.O., South Africa
Full Text:
PDF (1MB)Abstract
Opsomming
Organisasies bestaan uit interaktiewe subsisteme en prosesse wat 'n geheelvormende "Gestalt" tot stand bring. Navorsers is nogtans geneig om, by die bestudering van organisasievernuwing, op uiteenlopende organisasiesub- sisteme en prosesse te fokus. Hierdie neiging het moontlik aanleiding gegee tot uiteenlopende organisasievemuwings- definisies wat 'n gebrek aan dissipline en afbakening by die ontwikkeling van die spesialiteitsrigting skep. Na aanleiding van 'n behoefte aan die identifisering en integrasie van verwante konstrukte wat hierdeur voortgebring word, is 'n inhoudsanalise van 'n aantal organisasievemuwingsdennisies gemaak. Daar is gevind dat die konstrukte "mens", "strategic", "tegnologie", "prosesse" en "ingryping" die belangrikste boustene van organisasievernuwing is. Hierdie konstrukte word in 'n definisie geintegreer ten einde 'n rigtingwyser vir 'n meer gedissiplineerde benadering tot organisasievernuwing te skep.
Keywords
Metrics
Total abstract views: 1872Total article views: 2193 | <urn:uuid:d9f64629-ffaf-4f7c-b260-0e0a4a3d6269> | CC-MAIN-2019-30 | https://sajip.co.za/index.php/sajip/article/view/485 | 2019-07-19T14:59:39Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526254.26/warc/CC-MAIN-20190719140355-20190719162355-00096.warc.gz | by | 4.0 | a_tag | false | true | {
"abbr": [
"by",
"by"
],
"in_footer": [
true,
false
],
"in_head": [
false,
false
],
"location": [
"a_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"4.0",
"4.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.998694 | false |
Bretagne
Bretagne (Breizh)
---|---|
Départements | Côtes-d'Armor (22) Finistère (29) Ille-et-Vilaine (35) Morbihan (56) |
Prefektuur | Rennes (Roazhon) |
Bevolking | 3 273 343 inw. (2014) |
Bevolkingsdigtheid | 120 inw./vk km |
Oppervlakte | 27 208 vk km |
Arrondissemente | 17 |
Kantons | 204 |
Munisipaliteite | 1 268 |
President van Gewestelike Raad |
Loïg Chesnais-Girard (PS) |
Bretagne (Bretons: Breizh) is 'n administratiewe streek of Franse geweste (Frans: région) in die noordweste van Frankryk, wat uit die départements Côtes-d'Armor (Bretons: Aodoù-an-Arvor), Finistère (Bretons: Penn-ar-Bed), Ille-et-Vilaine (Bretons: Il-ha-Gwilen) en Morbihan (Bretons: Mor-bihan) bestaan. Die administratiewe hoofstad is Rennes (Bretons: Roazhon).
Die naam Bretagne verwys naas die administratiewe gebied ook na die historiese provinsie Bretagne, waarvan tans net vier vyfdes deel uitmaak van die gelyknamige Franse région. Die oorblywende gebied, die département Loire-Atlantique met sy prefektuur Nantes (een van die voormalige hoofstede van die hertogdom Bretagne) is nou deel van die région Pays-de-la-Loire.
Die oorspronklike Gallies-Keltiese bevolking het die land Armorika of Aremorica (Bretons: Arvorig) of "Land voor die See" genoem. Die lang kusgebied tussen die Golf van Biskaje en die Engelse Kanaal is 'n gewilde vakansieplek.[1]
Die geskiedenis van die huidige Bretonse volk het 'n aanvang geneem met die invalle van die Angel-Sakse en ander Germaanse volke in Brittanje. Onder die leiding van hulle stamhoofde en monnike het 'n deel van die Keltiese bevolking vanuit Cornwall na die noordweste van Frankryk gevlug, waar hulle hul taal en tradisies bewaar het. Die name van hul oorspronklike tuislande, Brittanje en Cornwall, leef voort as Bretagne (die Franse benaming vir "Brittanje") en Cornouaille.
Onder die regering van die State van Bretagne, 'n jaarlikse parlementêre vergadering, het Bretagne tot 'n welvarende land met 'n bloeiende kunslewe en 'n buitengewone sosiale stabiliteit ontwikkel. Sy handelsvloot het tot die magtigstes in Europa behoort.
Teen die einde van die 15de eeu het die Bretonse heersers voor die oormagtige buurstaat Frankryk begin swig, en in 1532 is die hertogdom uiteindelik by die Koninkryk Frankryk ingelyf.
Alhoewel Bretagne dekades lank as een van die armste gebiede van Frankryk bekend gestaan en meer as een miljoen jongmense die gebied in die tydperk tussen 1860 en 1960 verlaat het om elders in die land werk te vind, beleef dit nou 'n ekonomiese opbloei. Baie emigrante begin na hul geboorteland terugkeer, en die jaarlikse bevolkingsaanwas is bo die gemiddelde vir Frankryk. In 2004 het Bretagne se bevolking weer die driemiljoenkerf verbygesteek.
Inhoud
- 1 Geografie
- 2 Klimaat
- 3 Geskiedenis
- 3.1 Die Steentydperk
- 3.2 Die Keltiese tydperk
- 3.3 Die Romeinse tydperk
- 3.4 Britanniese immigrasie
- 3.5 Koninkryk, Karolingers, Hertogdom Bretagne
- 3.6 Middeleeue en Franse feodalisme
- 3.7 Die tydperk tussen 1532 en 1914
- 3.8 Die Eerste Wêreldoorlog
- 3.9 Die tydperk tussen die oorloë
- 3.10 Die Tweede Wêreldoorlog
- 3.11 Die tydperk ná 1945
- 4 Kultuur
- 5 Taal
- 6 Simbole
- 7 Keltiese legendes
- 8 Ekonomie
- 9 Kookkuns
- 10 Verwysings
- 11 Bibliografie
- 12 Eksterne skakels
Geografie[wysig | wysig bron]
Bretagne is die grootste skiereiland van Frankryk en vorm die mees westelike uitloper van die Franse vasteland. Die noordkus word deur die Engelse Kanaal (Bretons: Mor Breizh) begrens, die suid- en weskus deur die Atlantiese Oseaan. Die Bretonners verdeel hulle tuisland tradisioneel in Armor, wat deur die kuslyn en eilande langs die kus gevorm word, en Argoat, die bebosde binneland.
Die landmassa van Bretagne bestaan in geologiese opsig grotendeels uit baie ou en harde gesteentes, met 'n onstuimige, rotsagtige kuslyn. Die granietrotswande van Cap Fréhel verrys sewentig meter hoog uit die Atlantiese Oseaan. Die binnelandse landskap word deur heuwels oorheers, met die Roc'h Trézével in die Monts d'Arrée (Bretons: Menez Are) as die hoogste bergpiek op 'n hoogte van 384 meter.
Bretagne is oorspronklik deur uitgestrekte bosgebied oorheers wat van die voormalige Forêt de Scissy naby die huidige Mont-Saint-Michel tot by die huidige woud Brocéliande (Bretons: Brekilien) gestrek het. Brocéliande, die towerwoud van Paimpont en die bosgebied naby Huelgoat in die département Finistère is net oorblyfsels van hierdie voormalige woud wat reeds gedurende die Middeleeue afgekap is.
Sedert die Middeleeue is die grootste deel van die gebied vir landbou gebruik, en groot beukeboom- en eikebosse is beperk tot die binneland. Groen weivelde en akkers oorheers die landskap met hulle kenmerkende omheinings en steenmure.
Klimaat[wysig | wysig bron]
Bretagne het danksy die maritieme invloed van die Atlantiese Oseaan 'n gematigde, vogtige klimaat met aangename temperature dwarsdeur die jaar en oorwegend westelike winde. Danksy die warm Golfstroom vorm Bretagne 'n mikroklimaatsone, waar tydens die winter dikwels min of meer dieselfde gematigde temperature aangeteken word soos langs die Côte d'Azur in die suide van Frankryk. Die kwik daal sodoende nouliks benede vriespunt.
Winterstorms met windsnelhede van soms meer as 200 kilometer per uur kom egter gereeld voor, en die weer bly wisselvallig met afwisselende sonnige en reënerige weerstoestande. Die gemiddelde temperature in Januarie is langs die Bretonse kus sowat 6 °C, die jaarlikse gemiddelde van stede soos Roscoff 11,4 °C.[2]
Die Bretonse somer begin gewoonlik al in Mei, en dikwels word tot by Oktober warm temperature aangeteken. Die kusgebiede, veral dié van Suidoos-Bretagne, word deur relatief droë weerstoestande gekenmerk (Brest kry byvoorbeeld sowat 800 millimeter reën per jaar), terwyl die jaarlikse reënvalle in bergagtige gebiede soos die Montagne d'Arrée (207 meter) dikwels meer as 1 000 millimeter kan beloop.
Uitheemse plante soos yuccas, mimosas en kamelias is volop in die parke en privaat tuine van Bretagne.
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Die Steentydperk[wysig | wysig bron]
Omtrent 4000 v.C. het stamme, wat vermoedelik oorspronklik uit Asië gekom het, hulle in die gebied van die huidige Bretagne gevestig. Hulle was die stigters van die raaiselagtige megalietkultuur. Volgens argeoloë, wat die radioaktiewe koolstof-14-metode aangewend het, was die megalitiese grafplekke in Kercado en Barnenez al omstreeks tussen 4 600 v.C. en 3 850 v.C. in gebruik – en is dus selfs ouer as soortgelyke monumente in die Nabye Ooste, 'n gebied wat vroeër as die oorsprong van alle megaliet-beskawings beskou is.[3]
Die meeste navorsers gaan deesdae daarvan uit dat talle megalitiese monumente ook 'n spirituele dimensie het. Henri du Cleuziou, 'n beduidende 19de eeuse Franse skrywer, het reeds in 1882 'n wetenskaplike werk gepubliseer waarin hy dolmens as grafkamers en menhirs as gedenktekens vir oorledenes of belangrike oorwinnings in slagte geïnterpreteer het, tog is daar steeds min bekend oor die megalitiese godsdiens.[4]
Franse argeoloë het tenminste statistieke gegewens versamel – in Bretagne is tot dusver meer as 4 500 dolmens, 56 steenlane (Frans: alignements) en 58 steenkringe ontdek. Dwarsoor die gebied kan daarnaas duisende enkele menhirs en grafheuwels (sogenaamde tumuli) aangetref word, alhoewel 'n groot aantal monumente lankal vernietig of as boumateriaal vir kerke, kastele, stadsmure en landgoedhuise ingespan is.
Die Keltiese tydperk[wysig | wysig bron]
Die Keltiese veroweraars het danksy hulle ysterwapens 'n maklike oorwinning oor die oorspronklike bewoners behaal. Die eerste Keltiese nedersettings in Bretagne dateer uit die tydperk omtrent 500 v.C.; die Galliërs het die huidige Bretagne Armorika (Latyn: Aremorica) genoem.
Die Kelte het oor 'n hoogs ontwikkelde kultuur en maatskaplike orde beskik, alhoewel hulle gewoonlik geen state gestig het nie. Die Druïdes, die Keltiese priesters, het danksy hulle godsdienstige rol en hulle kennis van die astrologie en geneeskunde saam met die Keltiese adel aan die spits van die maatskappy gestaan. Net die druïdes het die reg gehad om misteltakke, wat as artsenymiddel gewild was, tydens 'n besondere ritueel af te sny. Die natuurlike magte van byvoorbeeld lig en water is as godhede vereer; om hulle gunstig te stem, is in noodtye selfs mense geoffer.
Die druïdes het 'n verbod op die neerskryf van baie tradisies geplaas, en net die Keltiese sangers, die barde, het die legendes van die gode en helde in hulle liedere bewaar.
In die 2de eeu v.C. was daar vyf Keltiese stamme in die gebied: Die magtige Veneters, wat veral op die seehandel gesteun het, in die suide, in die omgewing van die huidige Vannes; die Osimiërs in die noordweste; die Redone in die ooste, in die gebied van die huidige Rennes; die Coriosoliete in die noorde en die Namnete in die suidooste, in die omgewing van die huidige Nantes. Die Veneters het vanaf die 1ste eeu v.C. die ander stamme begin oorheers en het ook 'n leidende rol in die bond van Keltiese stamme gespeel, wat die Romeinse veroweraars vanaf 58 v.C. die hoof probeer bied het. Volgens Gaius Julius Caesar was die Veneters uiters bekwame seevaarders.[5]
Die Romeinse tydperk[wysig | wysig bron]
Die Veneters was vername seevaarders en skeepsbouers wat oor 'n groot vloot van galeie beskik het. Tog het Gaius Julius Caesar, wat in 56 v.C. van plan was om die gebied van die huidige Bretagne te verower, rekening gehou met hierdie groot skepe wat nie maklik gestuur kon word nie. Hy het naby die Loire-monding kleiner bote laat bou. Toe die Romeinse vloot die Venetiese oorlogskepe in die Golf van Morbihan aangeval het, was dit windstil sodat die Veneters hul skepe nie meer kon stuur nie. Hul galeie is deur die Romeine gekaap en die manskappe gedood of as slawe verkoop. Die grootste deel van die Keltiese leër is vernietig.
Armorika het deel van die Romeinse provinsie Lugdunensis geword. Talle Keltiese stamme het na Brittanje uitgewyk, terwyl Armorika vanweë sy geografiese isolasie in teenstelling met die ander Romeinse provinsies in Gallië net geleidelik geromaniseer is. Die weerstand van die plaaslike bevolking is onder meer deur die stelselmatige uitwissing van die druïdes gebreek.
Die vyf oorspronklike stamgebiede is in sogenaamde civitates of administratiewe distrikte verdeel, en hulle hoofstede het Romeinse municipia geword: Vorigum (tans Carhaix) vir die Osimiërs, Fanum martis (Corseulles) vir die Coriosoliete, Condate (Rennes) vir die Redone, Namnetes (Nantes) vir die Namnete en Darioritum vir die Veneters.[6] Die Romeine het by die administrasie van die civitates ook op die plaaslike Gallo-Romeinse hoofde gesteun.
Terwyl nuwe stede soos Condevincum (die huidige Nantes) en Condate (Rennes) gestig en nuwe paaie aangelê is, het die Romeine ook die ekonomiese ontwikkeling van die streek bevorder. Die ontginning van ertse en die visbedryf is gemoderniseer, en langs die kuste het 'n beduidende seesoutbedryf ontstaan.
Teen die einde van die antieke tydperk het die Keltiese taal – met die uitsondering van 'n aantal plattelandse gebiede – byna volledig verdwyn en is die proses van romanisering feitlik afgesluit. Nogtans het min Romeinse geboue in Bretagne bewaar gebly en is argeologiese vondse uit hierdie periode in vergelyking met ander streke in Frankryk yl gesaai.
Britanniese immigrasie[wysig | wysig bron]
Onder die heerskappy van die Romeinse keiser Honorius het die hoofde en stede van Armorika aan die begin van die 5de eeu 'n bond gesluit, wat tot by die Frankiese verowering van die land onder Clovis I bestaan het.
Met die verval van die Romeinse Ryk, die onttrekking van Romeinse troepe aan Brittanje in 410 en die begin van Saksiese aanvalle op die eiland het in 450 met die landing van die eerste Bretonse setlaars in die gebied van die huidige Finistère die tweehonderdjarige tydperk van die Britanniese immigrasie begin. Christelike Kelte uit die suidweste van Brittanje het hulle in groot getalle op die Bretonse skiereiland gevestig, nadat hulle eie tuisland deur heidense Angel-Sakse en Jute verower is. As gevolg het Armorika 'n Christelike gebied geword, en die Bretonners het die Galloromeinse taal en kultuur verdring. Orals in Bretagne is kloosters en parogieë gestig. Teen die jaar 580 het die Kelties-Bretonse bevolking Bretagne oorheers.
Die digte woude van Maine het 'n natuurlike skeiding tussen die Franke en die Bretonners geword, sodat laasgenoemde ongestoord hulle eie taal en kultuur kon handhaaf. Tog het die kerk tot in die 8ste eeu die enigste band tussen die verskillende Bretonse stamme gebly.
Koninkryk, Karolingers, Hertogdom Bretagne[wysig | wysig bron]
Omtrent die jaar 600 het die Bretonners hul eie koninkryk gestig, wat tweehonderd jaar lank bestaan het en eers deur Karel die Grote in 799 vernietig is.
Nominoë (Bretons: Nevenoe), die graaf van Vannes, is in 826 as die Bretonse hertog verkies. Hy word veral as 'n geskikte leier in die stryd teen die Noormanne beskou, wat in hierdie tydperk dikwels Bretonse stede aangeval het.
In 845 het hertog Nominoë die Franse koning Karel die Kale in die slag van Ballon verslaan, 'n groot deel van die Frankiese Neustrië verower en van Bretagne 'n onafhanklike koninkryk gemaak, wat deur die pous erken is. Vanaf 851 het Bretagne naas sy huidige vier départements ook die gebied van Loire-Atlantique ingesluit – die Karolingers moes in die Verdrag van Angers Rennes en Nantes aan die Hertogdom Bretagne afstaan en Nominoë se seun, Erispoë, as Bretonse koning erken. Die Bretonse koninkryk het vir 'n tydperk van eenhonderd jaar bestaan, wat deur 'n aantal Normandiese invalle oorskadu is. Eers die laaste koning van die Bretonners, Alain Barbetorte, het in 937 daarin geslaag om die Noormanne uiteindelik te verdryf.
Voortgesette broedertwis het omtrent die jaar 1000 tot die einde van die koninkryk gelei; 'n aantal nuutgestigte kleiner hertogdomme het om die voormag begin meeding. Die voortdurende Noormanne-invalle tydens die 11de eeu het tot die val van die Nominoë-dinastie gelei.
Desondanks het die Hertogdom Bretagne sy onafhanklikheid in die magstryd teen Noormanne en Franse tot in die 15de eeu gehandhaaf. Tog het die gebied danksy die strategies belangrike ligging herhaaldelik onder Franse en Engelse invloed gekom en een van die hoofskouplekke van die Honderdjarige Oorlog (1337–1453) gebly. Bretagne was tydens die Bretonse opvolgingsoorlog, wat teen die middel van die 14de eeu sowat twintig jaar lank gewoed het, selfs die sentrum van die Frans-Engelse magstryd.
Middeleeue en Franse feodalisme[wysig | wysig bron]
Johan V, 'n gunsteling van Engeland, het uiteindelik daarin geslaag om die Bretonse magstryd te wen en hertog van Bretagne te word. Sy heerskappy het 'n voorlopige einde aan die Bretonse broedertwis gemaak en staan bekend as 'n politieke en ekonomiese bloeitydperk.
'n Nuwe veldtog, wat hertog Frans II aan die einde van die 15de eeu teen Frankryk begin het, het egter rampspoedige gevolge ingehou. Benewens die neerlaag op die slagveld het Bretagne nou onder die invloed van Frankryk gekom. Anne de Bretagne (1477–1514), Frans II se dogter, was die laaste onafhanklike Bretonse heerseres. Sy het met twee Franse konings getrou – Karel VIII (in 1490) en sy opvolger Lodewyk XII (in 1499). Om die suksessie te verseker, het Anne die eerste van haar elf kinders reeds op 'n vroeë leeftyd gebore. Net drie van hulle het hulle derde verjaardag oorleef.
Haar dogter Claude van Frankryk het met François d'Angoulême, die latere Franse koning Frans I, getrou, wat in 1532 tydens 'n vergadering van die Bretonse State in die Suid-Bretonse stad Vannes die amptelike "inlywing" van Bretagne geproklameer het. Hierdie proklamasie was op 'n ooreenkoms met die state gegrond wat voorsiening gemaak het vir 'n beperkte Bretonse outonomie ten opsigte van regtelike, fiskale en militêre aangeleenthede gemaak het. Die regmatigheid van hierdie inlywing word deur sommige Bretonners nog steeds bevraagteken; Bretonse separatiste het byvoorbeld in 1932 die verenigingsmonument in Rennes opgeblaas.
Die tydperk tussen 1532 en 1914[wysig | wysig bron]
As 'n Franse provinsie is aan Bretagne die reg op sy eie statevergadering toegestaan, wat sy setel in die stad Rennes gehad en tot by die Franse Rewolusie bestaan het.
Die inlywing by Frankryk het tot die vinnige groei van die kusgebied en sy stede gelei, terwyl die plattelandse gebiede 'n minder bevoorregte streek gebly het.
Vanaf 1700 het die ontwikkeling van die Nieu-Bretonse taal begin, veral as die resultaat van toegewyde wetenskaplike navorsing. Tog het die bewaring van die Bretonse taal en kultuur ná die Franse Rewolusie 'n groot probleem geword. Die rewolusionêre magte het sowel teen die gebruik van die Bretonse taal asook teen die Rooms-Katolieke Kerk opgetree, en Bretagne het selfs sy voorregte uit die Verdrag van Vannes verloor. Net danksy die feit dat die oorgrote meerderheid van die bevolking die taal steeds gebesig het en danksy die bestaan van 'n sterk onafhanklikheidsbeweging kon pogings om die inheemse Keltiese taal uit te wis, gekeer word. Die destydse weerstandsbeweging, die Chouannerie, het nie daarin geslaag om die sentralistiese regering in Parys tot onderhandelings te dwing nie, en duisendes het in die gevegte met regeringsmagte gesneuwel. Bretagne is in vyf départements verdeel en het in die volgende dekades een van die armste gebiede in Frankryk gebly.
Vrese dat die Franse taal 'n nadelige uitwerking op die Bretonse taal sou hê, het tot die stigting van die Union Régionaliste Bretonne gelei, wat hom vir 'n onafhanklike Bretagne beywer het. Die Fédération Régionaliste de Bretagne, wat in 1911 gestig is, het die idee van die Bretonse outonomie bevorder en die Bretonse koerant Breiz Dishual (Vrye Bretagne) uitgegee. Albei verenigings is gedwing om hulle aktiwiteite tydens die Eerste Wêreldoorlog te staak.
Die Eerste Wêreldoorlog[wysig | wysig bron]
Die Eerste Wêreldoorlog het 'n ongewoon groot aantal Bretonse slagoffers geëis. Elke vierde Bretonse soldaat het op die slagvelde gesneuwel, en die verlies van 240 000 menselewens het tien persent van die destydse bevolking verteenwoordig. In teenstelling met die hoë Bretonse verliese was die gemiddelde Franse verliese net 'n agtste van alle soldate. 'n Rede vir die groot aantal Bretonse sterfgevalle was die feit dat Bretonse soldate tydens 'n aanval dikwels in die voorste linies moes veg. Ander mans is deur Franse troepe geskiet, aangesien hulle die Franse taal nie magtig was nie en verdag is om spioene te wees.
Die tydperk tussen die oorloë[wysig | wysig bron]
Die swaar Bretonse verliese het aan die onafhanklikheidsbeweging 'n verdere hupstoot gegee. Regse intellektueles het met hulle koerant Breiz Atao (Bretagne vir altyd) 'n vrye Bretagne in 'n Europa sonder grense bevorder, terwyl die linkse outonomiste van die Nasionalistiese Bretonse Party 'n ondergrondse beweging gestig het. Sy naam Gwenn ha du (Wit en swart) is afgelei van die kleure van die Bretonse vlag. Gwenn ha du het hom vir 'n gewapende bevrydingstryd beywer.
Die Tweede Wêreldoorlog[wysig | wysig bron]
Die Tweede Wêreldoorlog het 'n einde aan die ekonomiese groei van die dertigerjare gemaak. Duitse troepe het Bretagne verower en langs die kus 'n groot aantal versterkings opgerig, wat later 'n teiken vir geallieerde bomwerpers geword het. Tydens hierdie bomaanvalle is ook die meeste kusstede verwoes.
Ondanks die verwoestings het sommige Bretonners die samewerking met die Duitse besetters as 'n moontlikheid beskou om uiteindelik onafhanklike status te kry. Die radikale nasionaliste van die Gwenn ha du-beweging en die Nasionalistiese Bretonse Party was by hierdie samewerking betrokke.
Die régime van Vichy, die Franse marionetregering tydens die Duitse besetting, het in 1941 besluit om die département Loire-Atlantique van Bretagne af te splits.
Die tydperk ná 1945[wysig | wysig bron]
Die kollaborateurs het ná die oorlog die verantwoordelikheid ontvlug, terwyl die liberale politieke groepe die Bretonse taal en kultuur laat herleef het. President Charles de Gaulle het in 1951 'n komitee in die lewe geroep wat die belange van Bretagne en sy taal en kultuur bevorder het. Hierdie amptelike bystand het tot 'n vinnige ekonomiese groei gelei en die voortgesette binnelandse emigrasie van opgeleide jong Bretonners gekeer.
Bretagne is vandag een van die belangrikste Franse boerderygebiede en die gewildste toeristebestemming na die Côte d'Azur.
Kultuur[wysig | wysig bron]
Die tradisionele Bretonse kultuur herleef sedert die jare sewentig van die 20ste eeu. Veral die Bretonse musiek is nou selfs internasionaal gewild. Die Bretonse musikant Alan Stivell laat die Keltiese harpmusiek herlewe, terwyl folkrockgroupe soos Tri Yann, Sonerien Du ("die swart musikante") en ander die weg baan vir talle jong groepe, wat tradisionele Bretonse klanke met rock, rap en dansmusiek vermeng.
Die fest-noz (Bretons: "fees van die nag") is vandag een die belangrikste instellings in die kulturele lewe van Bretagne. Dit het uit die oorspronklike byeenkomste tydens 'n huwelik of na die werk op die velde ontstaan, maar raak veral sedert die vyftigerjare van die 20ste eeu baie gewild en word nou veral op naweke orals in Bretagne gevier. Tradisionele Bretonse musiek en die kan ha diskan, die kenmerkende Bretonse wisselsang, begelei die gewilde ketting- en rondedanse, waaraan jonk en oud – en dikwels honderde of selfs duisende mense – deelneem.
Die festoù-noz behoort nie net tot die gewildste Bretonse feeste nie, maar hulle word ook steeds deur nuwe musikale stromings verryk. Elektroniese musiek en die Cyber fest-noz, wat op die internet uitgesaai word, het deel van die tradisie geword. Die grootste van die Bretonse feeste is die Festival Inter-Celtique van Lorient, terwyl die stad Quimper met die Festival de Cornouaille die oudste kulturele fees van Bretagne huisves.
Geïnspireer deur die tradisionele Skotse doedelsakmusiek, word Bretonse doedelsakgroepe – die bagadoù – in die tweede helfte van die 20ste eeu baie gewild. Die inheemse binious (doedelsakke), bombardes en slagwerk weerklink nou tydens alle Bretonse feeste en plegtighede. Een van die gewildste Bretonse bagadoù, die Bagad de Lann-Bihoué, maak deel uit van die Franse Vloot.
Die tradisionele Bretonse hooftooisels, die coiffes, is volop by die vroulike deelnemers van feeste. Die Bretonse kleredrag is oorwegend swart en wit en gee ook die aanleiding vir die samestelling van die Bretonse vlag. Die bigouden, die bekendste Bretonse hooftooisel, is soms meer as een meter hoog.
Taal[wysig | wysig bron]
Frans, die amptelike taal van die Franse Republiek, word vandag dwarsoor Bretagne gepraat. Die inheemse Bretons ('n Keltiese taal, wat nou verwant is aan Wallies) is nou 'n streektaal in die westelike Bretagne (Breizh-Isel of Neder-Bretagne), alhoewel dit orals in Bretagne gebruik word, terwyl Gallo, wat tot die Oïl-taalgroep behoort, as omgangstaal in die oostelike gebiede (die pays Gallo of Bo-Bretagne) gepraat word. Frans het egter al lank die huistaal van die stedelike bevolking geword.
Bretons en Gallo geniet nie die erkenning van die Franse staat nie, tog word albei in ooreenstemming met die grondwet deur die plaaslike owerhede gebruik op tweetalige straatborde en vir ander kennisgewings.
Simbole[wysig | wysig bron]
Gwenn ha Du is in 1923 amptelik as die swart-en-wit vlag van Bretagne aanvaar. Dit toon nege strepies – die vyf swart strepies versinnebeeld die vyf voormalige "lande" of bisdomme van die Opper-Bretagne of die Pays Gallo (Dolois, Nantais, Rennais, Penthièvre en Malouin).
Die vier wit strepies is die simbole van die vier voormalige "lande" of bisdomme van die Neder-Bretagne, les Pays Bretonnants (Cornouaille, Léon, Trégor en Vannetais). Die reghoek links bo bevat elf gestileerde swart hermeliene op 'n wit agtergrond.
Die hermelyn was vroeër 'n gewilde Europese wapendier. In Bretagne het aanvanklik net die hertoë van Montfort die hermelyn gebruik, maar later het dit Bretagne se nasionale wapendier geword. Die vlag van Bretagne maak gebruik van 'n gestiliseerde uitbeelding met 'n kruis en drie spitse wat na benede wys.
Keltiese legendes[wysig | wysig bron]
Die mistieke landskap van Bretagne gee die aanleiding vir 'n groot aantal legendes. Dit is die magtige getye, wat die landskap langs die kuslyn twee keer per dag dramaties verander; die donkergrys hemel en wisselvallige lig; die misbanke en verlate heidevelde en heuwels, wat van Bretagne skynbaar 'n poort na 'n ander wêreld maak. Die Bretonse legendes berig van drake, wat bogrondse skatte bewaak; "wit dames" en ander spoke; die afgryslike "wasvroue van die nag" en ander mitiese wesens.
Die mere en woude, fonteine en valleie van Bretagne is die tuiste van die Kerrigans, klein kabouters, wat graag probeer om die eensame reisiger of wandelaar na hul rondedans te lok.
Die heuwels van die Monts d'Arrée is volgens die Keltiese tradisies die poort na die hiernamaals. In die Christelike tydperk is beweer dat Youdig, die poort na die hel, op die berg lê.
Ankoù, die Dood se helper, neem die siele van die oorledenes op sy ou wa na hierdie mistieke landskap. Siele, wat deur die veerman nie na die "Eilande van die Gelukkiges", 'n paradysagtige wêreld anderkant die horison, geneem is nie, dwaal deur die "koue hel" van verlate valleie en woude.
Met die verhaal van koning Artus en die Heilige Graal het die Middeleeuse Franse digter Chrétien de Troyes in sy epiek van 'n deel van die Matière de Bretagne, die "Bretonse literêre stof", onsterflike literêre motiewe gemaak.
Ekonomie[wysig | wysig bron]
Ekonomiese ontwikkeling[wysig | wysig bron]
Die gebrek aan beduidende natuurlike hulpbronne asook energiebronne het 'n grootskaalse ontwikkeling van nywerhede in Bretagne verhoed sodat die landbou selfs in die huidige tydperk, waar moderne ekonomieë deur die dienstesektor oorheers word, steeds die vernaamste bron van inkomste bly. Die industrialisering het in Bretagne taamlik laat begin, waarby die verskillende nywerheidsektore in bepaalde stede gekonsentreer is. Die belangrikste nywerhede is voedselverwerking en ander agrariese nywerhede, skeepsbou, motorvervaardiging en die wapenbedryf. Die huidige ontwikkeling konsentreer veral op nuwe tegnogieë. Rennes, Brest en Lannion is die beduidendste sentra van die elektroniese en kommunikasiebedryf waar groot fabrieke deur Franse maatskappye soos Alcatel, Thomson en Sagem opgerig is. Rennes is daarnaas die sentrum van die motornywerheid met Citroën as die belangrikste werkgewer; Saint-Nazaire beskik oor belangrike skeepswerwe; en La Gacilly staan vir sy kosmetiese produkte bekend. Daarnaas speel ook dienste en navorsing 'n groot rol in die Bretonse ekonomie. Die toerismebedryf trek voordeel uit die opknapping van die padnetwerk. Tans is Bretagne die tweede belangrikste toeristebestemming van alle Franse geweste.
Die vissery langs die Bretonse kus en op see is reeds vroeg deur die outonome landstande bevorder. Tans is meer as die helfte van alle Bretonse uitvoergoedere agrariese produkte uit die kusgebiede (waaronder groente, aarbeie, botter en kaas).
Vanaf die 1960's het die skepping van nuwe werksgeleenthede in stedelike gebiede die verstedelikingsproses laat toeneem. Tegelykertyd het die meganisering van talle boerderye tot 'n groot skuldlas vir kommersiële boere gelei.
Bretagne se jaarlikse bruto binnelandse produk (BBP) beloop 56,7 miljard € en is die sewende grootste van alle administratiewe geweste in Frankryk. Ten opsigte van die BBP per capita word Bretagne egter net as die vyftiende grootse gewes geranglys. Bretagne se totale mannekrag beloop 1,27 miljoen, van wie 72 persent in die dienstesektor, 24 persent in die nywerheidsektor en sowat vier persent in die landbou werksaam is. Die werkloosheidsyfer van 7,7 persent is minder as die nasionale gemiddelde van Frankryk.[7]
Vissery en landbou[wysig | wysig bron]
Veeteelt is tradisioneel een van die vernaamste sektore van die Bretonse landboubedryf. Die gewes lewer 53,5 persent van Frankryk se vark- en meer as 40 persent van sy hoendervleis op. Die noorde van Bretagne konsentreer veral op die verbouing van groente.[7]
Bretagne is met sy tradisionele vissershawens Lorient, Saint-Malo, Le Guilvinec, Concarneau en Douarnenez Frankryk se belangrikste verskaffer van gewilde seekosse soos kreef, garnale, oesters en die beroemde coquilles Saint-Jacques (Sint-Jakobsmossels). Laasgenoemdes kom veral uit die Noord-Bretonse hawestad Erquy en die Baie de St-Brieuc. Aangesien hierdie mossels nie kunsmatig geteel kan word nie, is daar voorskrifte ten opsigte van hulle vangs; die vangseisoen is beperk tot die maande tussen November en Maart. Die vangskoers het in die afgelope jare gedaal. Met 'n totale jaarlikse vangs van sowat 130 000 ton lewer Bretagne byna die helfte van Frankryk se seekos-verbruik. Die plaaslike restourante bied met die tradisionele plateau de fruits de mer 'n gereg met verskeie soorte seekos aan.
Die landbou in Bretagne, veral in die noordelike Finistère, vaar beter as die vissery. Belangrike produkte, wat orals in Frankryk en elders in Europa bemark word, is onder meer artisjokke (Bretagne lewer 87 persent van die totale jaarlikse oes in Frankryk), blomkool (76 persent), salotte (75 persent), aartappels (30 persent), groenbone (28 persent) en aarbeie. Die plaaslike appels word hoofsaaklik vir sidervervaardiging verbou.
Die skiereiland Guérande is al sedert die vroeë Middeleeue 'n beduidende sentrum van soutontginning. Tot in die tyd van die Franse Rewolusie was hierdie bedryf uiters winsgewend – volgens 'n ou voorreg kon die plaaslike produsente hul sout doeane- en belastingvry bemark. Vandag lewer die gebied jaarliks sowat 10 000 ton sout op. Guérande-seesout is ryk aan minerale en spoorelemente. Naas die growwe Gros Sel de Guérande is veral Fleur de Sel, 'n baie fyn sout wat slegs vier persent van die totale produksie uitmaak, gewild by sjefs en fynproewers.
Kookkuns[wysig | wysig bron]
Gesoute botter is een van die belangrikste bestanddele van die Bretonse kookkuns. Die groen weivelde van Bretagne en seesout sorg vir die kenmerkende smaak en romerige tekstuur van die plaaslike produk. Sowat dertig persent van die jaarlikse botterproduksie in Frankryk kom uit Bretagne. Bretonse botter word saam met die meeste geregte bedien en verfyn die gewilde plaaslike gebakspesialiteite, wat wêreldwyd bemark word.
Een van die Bretonse spesialiteite, die crêpe ('n soort dun pannekoek), word tradisioneel van bokwietmeel gemaak en op 'n besondere stoofplaat, die sogenaamde galletière, gebak. Oorspronklik is dit die stapelvoedsel van die arm landelike bevolking, wat in plaas van witmeel slegs die donker boekweitmeel kon bekostig. Dit is met suiker, botter, kaas of ham belê.
Far breton, die Bretonse melktert, is 'n gewilde nagereg, wat koud of warm geniet word.
Die Bretonse crêperies (pannekoekbakkerye) bied crêpes met 'n verskeidenheid snoeperye soos roomys, heuning, sjokolade of konfyt aan. Die galette is die pikante weergawe van die crêpe, wat volgens seisoen met vulsels van ham, sampioene, artisjokke of seekos bedien word. Een van die gewildste variasies, die galette saucisse, word saam met braaiwors geniet.
Die belangrikste drank in Bretagne is sider (Bretons: chistr), wat saam met die crêpes geniet word. Maar ook bier, wat sedert die 17de eeu in Bretagne gebrou word, raak nou weer gewild nadat 'n aantal jong Bretonse brouers hierdie tradisie laat herleef het. Die bekendste Bretonse biersoorte is Cervoise Lancelot, Coreff uit Morlaix en Telenn Du, 'n bier wat van boekweit gemaak word. Chouchen, die tradisionele Keltiese heuningwyn, wat van water en gefermenteerde heuning gemaak word en as "godedrank" bekend staan, is nog steeds 'n gewilde aperitief en digestief. Volgens ou legendes maak dit die gode dronk en verleen aan mense onsterflikheid.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
- www.bretagne.de: Klimaat
- Uwe Anhäuser: Bretagne. Keulen: DuMont 2000, bl. 38
- Anhäuser (2000), bl. 38
- Konstam, Angus: Die Kelten. Wene: tosa/Carl Ueberreuther 2007, bl. 30
- Konstam, Angus: Die Kelten. Wene: tosa/Carl Ueberreuter 2007, bl. 30
- www.frankreich-experte.de: Bretagne – Ekonomie
Bibliografie[wysig | wysig bron]
- Henri du Cleuziou: L'Art National. Parys: Le Vasseur 1882
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons bevat media in verband met Bretagne. |
- Bretagne.bzh
- An Tour Tan – Die webwerf van An Tour Tan bied nuusberigte uit Bretagne en 'n argief van internettelevisie-programme met tradisionele Bretonse musiek (émissions skinwel-web)
- Kry 'n indruk van Bretonse musiek, volkspele en die festoù-noz: Die Bagad d'Auray (RealPlayer sagteware, 225kb/s, 9 m 40s)
Die administratiewe geweste van Frankryk (Régions de France) | |
---|---|
Metropolitaanse geweste (Régions métropolitaines): | |
Akwitanië | Auvergne | Boergondië | Bretagne | Centre-Val de Loire | Champagne-Ardenne | Elsas | Franche-Comté | Île-de-France | Korsika | Languedoc-Roussillon | Limousin | Lotaringe | Midi-Pyrénées | Nord-Pas-de-Calais | Basse-Normandie | Haute-Normandie | Pays de la Loire | Pikardië | Poitou-Charentes | Provence-Alpes-Côte d'Azur | Rhône-Alpes | |
Metropolitaanse geweste 2016 (Régions métropolitaines): | |
Auvergne-Rhône-Alpes | Boergondië-Franche-Comté | Bretagne | Centre-Val de Loire | Grand Est | Hauts-de-France | Île-de-France | Korsika | Nieu-Akwitanië | Normandië | Oksitanië | Pays de la Loire | Provence-Alpes-Côte d'Azur | |
Oorsese geweste (Régions d’outre-mer): | |
Frans-Guyana | Guadeloupe | Martinique | Mayotte | Réunion |
Keltiese gebiede in Europa | ||
---|---|---| | <urn:uuid:08983540-09f1-4591-9d40-2c897a3d4542> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bretagne | 2019-07-22T01:32:01Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527458.86/warc/CC-MAIN-20190722010436-20190722032436-00416.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999978 | false |
Unie van Suid-Afrika
Die Unie van Suid-Afrika (Engels: Union of South Africa, Nederlands: Unie van Zuid-Afrika) het op 31 Mei 1910 in Suider-Afrika tot stand gekom toe die vier selfregerende Britse kolonies Kaap de Goede Hoop, Natal, Transvaal en Oranjerivierkolonie verenig is. Die naam Unie het tot 31 Mei 1961 voortbestaan, toe die land 'n republiek geword het en met 'n nuwe grondwet tot die Republiek van Suid-Afrika hernoem is.
Aanvanklik was die Unie 'n dominium binne die Britse Ryk. Dit beteken dat die Unie selfregerend met volle verantwoordelike bestuur was. Kortweg beteken verantwoordelike bestuur dat die regering die vertroue van wetgewende gesag van die land moes geniet. Mettertyd is die Unie se status binne die Ryk verhoog en eindelik het Suid-Afrika 'n vrygewes binne die Britse Statebond geword.
Inhoud
- 1 Ontstaan
- 2 Struktuur
- 3 Verskanste bepalings
- 4 Grondwetlike ontwikkeling
- 5 Nasionale simbole
- 6 Ampsdraers van die Unie
- 7 Verwysings
- 8 Verdere leesstof
Ontstaan[wysig | wysig bron]
Gedagte[wysig | wysig bron]
Die gedagte om kolonies van Brittanje te verenig was nie ’n nuwe een nie. In 1867 het die Verenigde Koninkryk se parlement die British North America Act goedgekeur. Ingevolge hierdie wet is die kolonies Kanada, Nieu-Brunswyk en Nova Scotia saamgevoeg om die federale dominium Kanada te stig. In ’n federasie word die owerheidsgesag tussen die onderskeie state en ’n sentrale owerheid verdeel. Tipies word verdediging en buitelandse sake deur die sentrale gesag beheer, terwyl alle ander gesag aan die onderskeie state (oftewel bondstate) toegeken word. Australië het in 1901 gefedereer.[1]
In Suid-Afrika het sir George Grey reeds in die 1850's aan vereniging gedink, maar die "colonial office" was daarteen gekant. Gedurende die 1870's het laasgenoemde aan konfederasie in Suider-Afrika gedink, maar die ingesetenes was daarteen gekant. Na die tweede Anglo-Boereoorlog was die hele Suider-Afrika onder een vlag en sodoende is een van die struikelblokke uit die weg geruim. Toe Transvaal en die Oranjerivierkolonie ook selfregerend word, is nog ’n stap vorentoe geneem. Die Witwatersrand het weereens die gebied se ekonomiese kernpunt geword en die ou geskilpunte oor vervoertariewe en doeane-belasting het kop uitgesteek.[2] ’n Konferensie is byeen geroep om laasgenoemde probleme aan te spreek. Hulle het toe in Mei 1908 besluit om in Oktober 1908 in Durban ’n Nasionale Konvensie byeen te roep om die vereniging van die vier selfregerende kolonies te bespreek. Daar sou dertig deelnemers wees: 12 van die Kaap, 8 van Transvaal en 5 elk van Natal en Vrystaat.[3]
Nasionale konvensie[wysig | wysig bron]
Aanvanklik was Natal ten gunste van ʼn federasie, terwyl die res van die kolonies ʼn unitêre staat verkies het. ʼn Kompromie is aangegaan ingevolge waarvan ʼn unitêre staat geskep sou word, maar met provinsies wat meer uitgebreide magte sou hê. Die geskil oor ʼn hoofstad is opgelos deur Kaapstad die setel van die wetgewende gesag te maak en Pretoria dié van die uitvoerende gesag. Die appèlhof sou in Bloemfontein wees. Die Kapenaars was nie tevrede met ʼn gewone wetsbepaling dat elke provinsie sy eie stemreg kon bepaal nie. Hul aandrang dat hul stemreg verskans word, is nagekom.[4]
Die taalkwessie was laaste netel wat uit die vuur gekrap moes word. Generaal Hertzog was ʼn groot voorstander van die Hollandse taal. Sy eie politieke party, Orangia Unie, het reeds in 1908 besluit "dat de goeie samenleving en samenwerking der Hollandsch en Engelsch sprekende bevolking dezer Kolonie gebiedend vergt dat de rechten van de Engelsch, zoowel als van de Hollandsch taal, gelykelijk erkend en ge-eerbiegd word ..."[5] Die gevolg was dat die bepaling oor tweetaligheid ook verskans sou word.
Die konvensie het weer in Kaapstad en Bloemfontein vergadering en in Mei 1909 ʼn wetsontwerp goedgekeur. ʼn Referendum in Natal en die drie parlemente in die ander kolonies het dit ook onderskryf. Gewapen met die wetsontwerp het ʼn afvaardiging na Engeland vertrek.[6]
Wetgewing[wysig | wysig bron]
Die "House of Commons" en die "House of Lords" het die wetsontwerp onveranderd goedgekeur en die koning het dit op 20 September 1909 onderteken.[7] Op 2 Desember 1909 het koning Edward VII ʼn proklamasie uitgereik dat die Unie van Suid-Afrika op 31 Mei 1910 tot stand sou kom. Mens moet in gedagte hou dat die Unieparlement ondergeskik sou wees aan die Britse parlement, grotendeels weens die bepalings van die "Colonial Laws Validity Act" van 1865.[8]
Struktuur[wysig | wysig bron]
Wetgewende gesag[wysig | wysig bron]
Zuid-Afrika Wet, Deel IV, artikels 19-67
Wetgewende bevoegdheid beteken die bevoegdheid om reg te skep, hetsy deur die bestaande reg te verander of nuwe regsreëls tot stand te bring. Die wetgewende gesag het by die Parlement berus. Die parlement het bestaan uit die Koning, 'n Senaat en 'n Volksraad. Die wet het bepaal dat die Parlement die bevoegdheid gehad het om wette te maak vir die vrede, orde en goeie regering van die land. Dit sluit ook die bevoegdheid in om belasting te hef en te bepaal hoe die belasting bestee moet word. Die Volksraad en die Senaat was in Kaapstad gesetel.
Aanvanklik was die land in 121 kiesafdelings verdeel. Elkeen kon een Volksraadlid Parlement toe gestuur. Die Kaap het 51 kiesafdelings gehad, Transvaal 36, Natal en Vrystaat 17 elk. Plattelandse kiesafdelings is altyd bevoordeel deur minder kiesers te hoef bevat. Aanvanklik was daar 40 senatore. Elke provinsies kon 8 senatore verkies. Hierdie senatore is verkies deur ʼn kieskollege bestaande uit al die lede van die Volksraad en die Provinsiale Raad van daardie provinsie. Daarbenewens kon die goewerneur-generaal-in-rade ook 8 senatore aanstel.
Uitvoerende gesag[wysig | wysig bron]
Sien Zuid-Afrika Wet, deel III, artikels 8-18.
Die uitvoerende gesag van die Unie was gevestig in die koning (en sy opvolgers). Dit kon deur hom persoonlik of deur ʼn goewerneur-generaal as sy verteenwoordiger uitgevoer word. Die koning het gewoonlik die magte wat hy aan die Goewerneur-generaal afgewentel het, in ʼn ope brief bekend gemaak. Die magte wat hy behou het, is prerogatiewe genoem.
Die Zuid-Afrika Wet het ook ʼn Uitvoerende Raad in die lewe geroep om die Goewerneur-generaal van raad te bedien oor die regering van die land. Die lede was deur hom benoem en opgeroep. Die Goewerneur-generaal kon ook tot 10 mense aanstel om die staatsdepartemente te administreer. Hierdie ministers was dan ook die lede van die Uitvoerende Raad. Hulle moes lid van die Senaat of die Volksraad wees. In die praktyk het dit alles beteken dat die Goewerneur-generaal die leier van die sterkste party in die Volksraad versoek het om ʼn kabinet van tot 10 lede voor te stel. Hulle is dan aangestel as ministers en het die land regeer. Die regering moes die vertroue van die Volksraad geniet. Wanneer die goewerneur-generaal iets doen op advies van die kabinet, is gesê die Goewerneur-generaal-in-rade dit gedoen het.
Die regering was gesetel in Pretoria.
Regsprekende gesag[wysig | wysig bron]
Sien Zuid-Afrika Wet, Deel VI, artikels 95-116
Artikel 95 het ʼn Hooggeregshof van Suid-Afrika geskep met ʼn Hoofregter in bevel daarvan. Die koloniale hooggeregshowe het provinsiale afdelings daarvan geword. Die howe in Johannesburg, Kimberley en Grahamstad het plaaslike afdelings geword. Die appèlafdeling sou in Bloemfontein gesetel wees. Partye kon, met verlof, van die provinsiale en plaaslike afdelings na die appèlafdeling appelleer. Daarvandaan kon hulle, met verlof, na die Geheime Raad appelleer.
Provinsies[wysig | wysig bron]
Sien Zuid-Afrika Wet, Deel V, artikels 68-94
Die Goewerneur-generaal-in-rade het die Administrateur, die hoof uitvoerende beampte van ʼn Provinsie, aangestel. Elke Provinsie het ook ʼn verkose Provinsiale Raad gehad. Die Provinsiale Raad het dieselfde aantal lede gehad as wat die provinsie as Volksraadslede verkies het. Rade het 4 lede van ʼn Uitvoerende Komitee verkies om die administrateur by te staan in die uitvoering van sy pligte.
Met uniewording het die koloniale hoofstede die provinsies se hoofstede geword.
Provinsiale Rade kon Ordonnansies maak oor: Direkte belasting, onderwys (maar nie hoër onderwys nie), hospitale, munisipaliteite, paaie en wildbewaring. Ordonnansies moes deur die Goewerneur-generaal-in-rade goedgekeur word.
Provinsie | Vorige kolonie | Hoofstad | Oppervlakte | Bevolking (1904)[9] | Bevolking (1960)[10] |
---|---|---|---|---|---|
Kaapprovinsie (1910–1994) | Kaapkolonie (1795–1910) | Kaapstad | 721 224 km²[11] | 2 409 804 | 5 362 853 |
Natal (1910–1994) | Natalkolonie (1843–1910) | Pietermaritzburg | 91 385 km²[12] | 1 108 754 | 2 980 262 |
Oranje-Vrystaat (1910–1994) | Oranjerivierkolonie (1902–1910) | Bloemfontein | 129 586 km²[13] | 387 315 | 1 386 547 |
Transvaal (1910–1994) | Transvaalkolonie (1902–1910) | Pretoria | 288 066 km²[14] | 1 269 951 | 6 273 477 |
Mandaat | Vorige kolonie | Hoofstad | Oppervlakte | Bevolking (1913) | Bevolking (1979) |
Suidwes-Afrika (1915–1990) | Duits-Suidwes-Afrika (1884–1915) | Windhoek | 823 000 km² | 200 000 | 1 000 000 |
Verskanste bepalings[wysig | wysig bron]
Artikel 152 het bepaal dat die Parlement, met twee voorbehoude, selfs die Zuid-Afrika Wet op die normale manier kon wysig met goedkeuring deur ʼn gewone meerderheidstem in die Volksraad, die Senaat en ondertekening deur die Koning. Die uitsonderings was artikels 35 (Kaapse stemreg) en 137 (taal). Om hierdie artikels te wysig moes die wetsontwerp voorgelê word aan gesamentlike sittings van beide kamers van die Parlement en met die derde lesing daarvan, goedgekeur word deur ʼn twee-derde meerderheid van stemme.
Taal[wysig | wysig bron]
Artikel 137 het soos volg gelui: "De Engelse alsmede de Hollandse talen zijn officiële talen van de Unie, en worden op een voet van gelykheid behandeld en bezitten en genieten dezelfde vrijheid, rechten en voorrechten; Alle akten, verslagen en verrichtingen van 't Parlement worden in beide talen gehouden en alle wetsontwerpen, wetten en kennisgeving en van algemeen publiek gewicht of belang door de Regering van de Unie uitgegeven, worden gesteld in beide talen".[15] In 1925 het die Parlement eenparig besluit dat die woord "Hollandse" in artikel 137 ook Afrikaans insluit.[16] Selfs na Republiekwording in 1961 was Hollands steeds een van die land se amptelike tale. Engels en Afrikaans was die amptelike tale en Afrikaans is omskryf as insluitend Hollands.[17] Hollands is eindelik gelos in die 1983-grondwet, artikel 89.
Kaapse stemreg[wysig | wysig bron]
In die Kaapprovinsie het alle volwasse mans, ongeag hul ras of kleur, die stemreg gehad, solank hulle sekere vaste eiendom besit of betrek het of ʼn sekere inkomste verdien het. Deur die Naturelleverteenwoordigingswet, No. 12 van 1936 is alle swart kiesers in die Kaap op 'n aparte kieserslys geplaas. Hulle kon toe 3 blanke verteenwoordigers kies in die 3 kiesafdelings waarin die Kaap verdeel is. Die Wet op Afsonderlike Verteenwoordiging van Kiesers, No. 46 van 1951, het ook bepaal dat kleurlingkiesers in die Kaap op 'n aparte kieserslys geplaas word. Na 'n lang regstryd en Wet 9 van 1956 is die kleurlinge op 'n aparte kieserslys geplaas.
Grondwetlike ontwikkeling[wysig | wysig bron]
Die Rykskonferensie van 1926 het verklaar dat Groot-Brittanje en die dominiums selfstandige gemeenskappe was en dat almal gelyk was. Hulle was saamgebind deur hulle gemeenskaplike getrouheid aan die Kroon. In 1931 het die Britse Parlement eindelik ʼn wet goedgekeur ingevolge waarvan die onafhanklikheid van die dominiums erken is. Hierdie wet is algemeen bekend as die Statuut van Westminster.[19] Dit het weggedoen met Suid-Afrika se onderhorigheid aan die Britse Parlement. Dit is bevestig deur Suid-Afrika se eie Statuswet, No. 69 van 1934.
Blanke vrouens landswyd het die stemreg in 1930 verwerf.[20] Artikel 13 van Wet No. 46 van 1951 het bepaal dat geen nuwe nie-blankes in Natal as kiesers kon registreer nie. Die wet het in werking getree op 1 Maart 1956 deur Wet No. 9 van 1956. In 1948 is die stemouderdom verminder tot 18 jaar.[21] In 1949 is die stemreg uitgebrei na Suidwes-Afrika ingevolge Wet 23 van 1949.
Wet 16 van 1950 die reg op appèl na die Britse Geheime Raad ook afgeskaf.
In 1961 het die Unie 'n republiek geword nadat die Grondwet Wet, No. 32 van 1961 goedgekeur is. Met republiekwording het Suid-Afrika ook die Britse Statebond verlaat.
Nasionale simbole[wysig | wysig bron]
Vlag[wysig | wysig bron]
Tot 1927 was die "Union Jack" Suid-Afrika se vlag. In daardie jaar het Parlement die Unie Nasionaliteit en Vlae Wet (No. 40 van 1927) goedgekeur. Die nuwe vlag was die oranje, blanje en blou van die Prinsevlag met die drie klein vlaggies in die middel. In 1957 het dit die land se enigste vlag geword.
Volkslied[wysig | wysig bron]
Met Uniewording het "God Save the King" ook die land se volkslied geword, sonder dat daar enige wetgewing daaroor was. In 1918 het C.J. Langenhoven die gedig "Die Stem van Suid-Afrika" geskryf. Gedurende die volgende dekade het dominee M.L. de Villiers dit getoonset.[22] Met verloop van tyd is dit meer en meer as volkslied gebruik. In 1938 is dit die eerste keer tydens ʼn staatsgeleentheid gespeel.[23] In 1957 het dit deur wetgewing die land se enigste volkslied geword.[24]
Wapen[wysig | wysig bron]
Suid-Afrika se wapen is reeds in 1910 deur die koning toegeken. Dit is weer in 1930 en 1932 in onbenullige opsigte verander.
Ampsdraers van die Unie[wysig | wysig bron]
Goewerneurs-generaal[wysig | wysig bron]
Eerste ministers[wysig | wysig bron]
Hoofregters[wysig | wysig bron]
Verwysings[wysig | wysig bron]
- Verloren van Themaat, Staatsreg, Butterworths, Durban, 1967, p. 44. Trewhella Cameron (red.), An Illustrated History of South Africa, Jonathan Ball, Johannesburg, 1986, p. 225.
- Cameron, supra, p. 225.
- Hahlo & Kahn, The Union of South Africa, Juta & company, Ltd, 1960, p. 119
- Cameron, supra, p. 226
- J.D. Naude, Genl. J.M.B. Hertzog en die ontstaan van die Nasionale Party, Voortrekkerpers, Johannesburg, 1970, p. 30.
- Cameron, supra, p. 227
- South Africa Act, 1909, 9 Edward VII, Chapter 9. Dit kan ook gevind word by s:en:South Africa Act, 1909
- Verloren van Themaat, supra, p. 484
- W.K.Hancock, Smuts, The Sanguine Years, 1870-1919,Cambridge University Press, 1962, p. 219
- S.H.Steinberg (red.), The Statesman's Year-Book, Macmillan, 104de uitgawe, p. 1405
- Pears Cyclopaedia 90th Edition 1981-82. London: Book Club Associates 1981, bl. K31
- Pears Cyclopaedia (1981), bl. K108
- Pears Cyclopaedia (1981), bl. K118
- Pears Cyclopaedia (1981), bl. K164
- Naude, supra, p. 38.
- Artikel 1 van Wet 8 van 1925.
- Wet 32 van 1961, artikels 108 en 118(1).
- Hahlo & Kahn,supra p. 129
- 22 Geo V, c.4
- Die Vrouestemregwet, No. 18 van 1930.
- Hahlo & Kahn, p. 166 verwys na Wet 46 van 1946, soos gewysig deur Wet 30 van 1958.
- Peter Joyce, The South African Family Encyclopaedia, Struik, 1989, p. 124
- C.F.J. Muller (red.), Vyfhonder Jaar Suid-Afrikaanse Geskiedenis, Academica, 1980, p.449.
- Muller,supra, p. 518.
Verdere leesstof[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons bevat media in verband met Unie van Suid-Afrika. |
- ( Mackenzie, W. Douglas, and Alfred Stead, South Africa: Its History, Heroes, and Wars, Four Books in One Volume, Toronto, Ont.: W. Briggs, cop. 1899, pref. 1900. N.B.: Mentioned also on t.p.: "Superbly illustrated, with original drawings and photographs, under the direction of George Spiel." )
- ( C.J. Muller (ed.), 500 Years History of South Africa, H&R Academica 1969. )
- ( L. Thompson, A History of South Africa, Johnathan Ball Publishers 2006. ) ISBN 1-86842-236-4
- ( L. Thompson, The Unification of South Africa 1902–1910, Oxford University Press 1960. ) | <urn:uuid:55b3b269-4887-4693-86ba-dea59c5b1b99> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Unie_van_Suid-Afrika | 2019-07-22T01:38:16Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527458.86/warc/CC-MAIN-20190722010436-20190722032436-00416.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999558 | false |
Brady Corbet
Jump to navigation
Jump to search
Brady Corbet | |
Geboortenaam | Brady James Monson Corbet |
---|---|
Nasionaliteit | Amerikaans |
Kinders | 1 |
Beroep(e) | Akteur, skrywer, en regisseur |
Aktiewe jare | 2000–nou |
Internet-rolprentdatabasis-profiel |
Brady Corbet (gebore 17 Augustus 1988) is 'n Amerikaanse akteur, skrywer, en regisseur. Hy is bekend vir sy rolle in die rolprente Mysterious Skin (2004), Funny Games (2007), Martha Marcy May Marlene (2011), en The Childhood of a Leader (2015).
Filmografie[wysig | wysig bron]
Rolprente[wysig | wysig bron]
- 2004: Mysterious Skin
- 2004: Thunderbirds
- 2007: Funny Games
- 2010: Two Gates of Sleep
- 2011: Martha Marcy May Marlene
- 2012: Simon Killer
- 2014: Escobar: Paradise Lost
- 2014: The Sleepwalker
- 2015: The Childhood of a Leader
- 2018: Vox Lux
- The Brutalist
Video's[wysig | wysig bron]
- 2008: T Takes: Brady Corbet
- 2008: T Takes: Room 225 | <urn:uuid:c00cbba2-ddaa-45a0-bca0-83f791677f17> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Brady_Corbet | 2019-07-15T22:39:23Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00200.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.96436 | false |
FAK-sangbundel
Die FAK-sangbundel, aanvanklik genoem die F.A.K.-volksangbundel vir Suid-Afrika, is 'n sangbundel wat Afrikaanse volksmusiek bevat en deur die Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge (FAK) uitgegee word. Die eerste weergawe het in 1937 sy verskyning gemaak en word beskou as die mees omvattende versameling Afrikaanse lirieke met bladmusiek. Dit dien as verwysingswerk vir ’n groot aantal kulturele organisasies (soos die Voortrekkers en jeugkampe), koormeesters en ook skole.
Liedjies[wysig | wysig bron]
Van die populêre liedjies in die FAK-sangbundel sluit in:
- As Julle dalk 'n Vleisie Braai
- Al die Veld is Vrolik
- Die blou Berg
- Die Stem van Suid-Afrika
- Daar kom die Alibama
- Daar's 'n lief ou Hartbeeshuisie
- Ek hou van jou, vaal ou Karooland
- Franschoek Vallei is enig
- Griet, My Skat, en weet Jy wat
- Hasie in die Bossie
- In die stilte van My Tuin
- Jy met Jou Mandolientjie
- Kinders, moenie in die Water mors nie
- Liefste Tannie ons bring Rosies
- Magaliesbergse Aandlied
- Nooi van die Velde
- Ou Paddatjie kom aangespring
- Pikaninie Wiegelied
- Die Roos
- Siembamba
- Trekliedjie
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons bevat media in verband met FAK-sangbundel. |
Wikisource bevat oorspronklike teks in verband met | | <urn:uuid:15ced021-0f3c-419b-a2bd-664a10ac25cf> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/FAK-sangbundel | 2019-07-15T22:31:25Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00200.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999987 | false |
Boekbronne
Jump to navigation
Jump to search
Biblioteke
Suid-Afrika:
- Soek die boek in die Nasionale Biblioteek van Suid-Afrika se katalogus
- Soek die boek in die SEALS Konsortium se biblioteek
- Soek die boek in die Universiteit van Suid-Afrika se biblioteek
- Soek die boek in die Universiteit van die Witwatersrand se biblioteek
- Soek die boek in die Kaapse Hoër Onderwys Konsortium se biblioteek
Wêreldwyd:
- Soek die boek deur WorldCat in jou plaaslike biblioteek se katalogus
Boekwinkels
Suid-Afrika:
Ander lande: | <urn:uuid:fc6ba549-0ac3-48c6-b316-b56ab6580dc4> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Boekbronne/031202598X | 2019-07-15T22:24:08Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00200.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999935 | false |
Hulp
Bladsye wat na "Waldemar III van Denemarke" skakel
←
Waldemar III van Denemarke
Jump to navigation
Jump to search
Skakels hierheen
Bladsy:
Naamruimte:
alle
(Hoof)
Bespreking
Gebruiker
Gebruikerbespreking
Wikipedia
Wikipediabespreking
Lêer
Lêerbespreking
MediaWiki
MediaWikibespreking
Sjabloon
Sjabloonbespreking
Hulp
Hulpbespreking
Kategorie
Kategoriebespreking
Portaal
Portaalbespreking
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Omgekeerde seleksie
Filters
Versteek
insluitings |
Versteek
skakels |
Versteek
aansture
Die volgende bladsye skakel na
Waldemar III van Denemarke
:
Wys (vorige 50 |
volgende 50
) (
20
50
100
250
500
).
1314
(
← skakels
wysig
)
1364
(
← skakels
wysig
)
Sven I van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Knoet die Grote
(
← skakels
wysig
)
Hartaknoet
(
← skakels
wysig
)
Sjabloon:Deense monarge
(
← skakels
wysig
)
Christiaan IX van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Margrethe II van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Frederik VIII van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Christiaan X van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Frederik IX van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Hartaknoet van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Gorm die Oue
(
← skakels
wysig
)
Harald I van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Harald II van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Magnus I van Noorweë
(
← skakels
wysig
)
Sven II van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Harald III van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Knoet IV van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Olaf I van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Erik I van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Niels van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Erik II van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Erik III van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Sven III van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Knoet V van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Waldemar I van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Knoet VI van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Waldemar II van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Erik IV van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Abel van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Christoffel I van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Erik V van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Erik VI van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Christoffel II van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Waldemar IV van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Olaf II van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Margrethe I van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Erik van Pommere
(
← skakels
wysig
)
Christoffel van Beiere
(
← skakels
wysig
)
Christiaan I van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Hans van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Gebruiker:Burgert Behr/Koninklikes
(
← skakels
wysig
)
Christiaan II van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Frederik I van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Christiaan III van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Frederik II van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Christiaan IV van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Frederik III van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Christiaan V van Denemarke
(
← skakels
wysig
)
Wys (vorige 50 |
volgende 50
) (
20
50
100
250
500
).
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Waldemar_III_van_Denemarke
"
Navigasie-keuseskerm
Persoonlike gereedskap
Nie ingeteken nie
Bespreking
Bydraes
Skep gebruiker
Meld aan
Naamruimtes
Bladsy
Bespreking
Variante
Weergawes
Lees
Wysig
Wysig bron
Wys geskiedenis
Meer
Soek
Navigasie
Tuisblad
Gebruikersportaal
Geselshoekie
Onlangse wysigings
Lukrake bladsy
Hulp
Sandput
Skenkings
Gereedskap
Spesiale bladsye
Drukbare weergawe
Ander tale
Privaatheidsbeleid
Inligting oor Wikipedia
Vrywaring
Ontwikkelaars
Koekieverklaring
Selfoonweergawe | <urn:uuid:e32a8999-5f55-40b7-8786-352e0d582dcb> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Waldemar_III_van_Denemarke | 2019-07-20T20:22:29Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00280.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.997604 | false |
Nasionale Dieretuin van Suid-Afrika
Die Nasionale Dieretuin van Suid-Afrika in Pretoria is 'n fasiliteit van die Nasionale Navorsingstigting (NNS) waar 'n groot verskeidenheid spesies van diere aangehou word vir besoekers om te besigtig.
Die 85 ha dieretuin huisves 3117 voorbeelde van 209 soogdierspesies, 1358 voorbeelde van 202 voëlsoorte, 3871 voorbeelde van 190 visspesies, 388 voorbeelde van 4 ongewerwelde spesies, 309 voorbeelde van 93 reptielspesies, en 44 voorbeelde van 7 amfibiese spesies.
Die Nasionale Dieretuin van Suid-Afrika is die grootste dieretuin in die land en die enigste een met nasionale status. Die dieretuin word deur meer as 600 000 mense per jaar besoek. Die totale lengte van die wandelpaaie in die dieretuin is ongeveer 6 km.
Inhoud
GeskiedenisWysig
Johannes Francois Celliers het die plaas Klein Schoemansdal by Stephanus Schoeman (Predident van die ZAR) gekoop en dit na Rus in Urbe herdoop. In 1895 is die plaas deur die staat bekom[1] en die dieretuin is gestig met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog in 1899.[2] Dit het in 1916 amptelik die Nasionale Dieretuin geword.
Akwarium en reptielparkWysig
'n Akwarium en reptielpark vorm ook deel van die dieretuinfasiliteit in Pretoria. Die akwarium is die grootste binnelandse see-akwarium in die land.
Fasiliteite en aktiwiteiteWysig
Die dieretuin beskik oor 'n kafeteria, vier kiosks, en 'n restaurant. Daar is talle piekniekplekke onder skadubome. Braaifasiliteite is beskikbaar by die piekniekarea langs die Apiesrivier asook 'n kabelspoor wat bedryf word tussen 10:00 en 16:15.
BesoektyeWysig
Die dieretuin is 7 dae per week oop, elke dag van die jaar. Kaartjies word daagliks verkoop tussen 8:30 en 16:30 en die hekke sluit om 17:30.
FotogaleryWysig
Pretoria se stadshorison gesien vanuit die voëlhok
BronneWysig
- "The National Zoological Gardens of South Africa" Besoek op 25 Junie 2014.
VerwysingsWysig
- Versluis, Jeanne-Marié (4 Januarie 2012). "Reuse-vyeboom op kampioen-lys". Beeld. Besoek op 25 Junie 2014.
- H. T. Montague Bell, C. Arthur Lane, British Association for the Advancement of Science, Meeting, South African Association for the Advancement of Science (1905). A Guide to the Transvaal. Bartholomew & Lawlor. p. 21. Besoek op 25 Junie 2014. | <urn:uuid:f95ae79a-4bf1-40c1-8aa8-29d5daa7d01f> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Nasionale_Dieretuin_van_Suid-Afrika | 2019-07-15T21:58:00Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00224.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999943 | false |
Maak hoofkeuseskerm oop
Soek
Wysigings
← Ouer wysiging
Nuwer wysiging →
1912
(wysig)
Wysiging soos op 13:21, 14 Junie 2013
2 grepe bygevoeg
,
6 jaar gelede
→Sterftes
:
Verbeter
== Sterftes ==
* [[20 April]]
-
–
[[Bram Stoker]], Ierse skrywer (* [[1847]])
[[Kategorie:20ste eeu]]
Oesjaar
Administrateurs
102 859
wysigings
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:MobileDiff/1176141
" | <urn:uuid:1c5f737d-9b70-4bb8-a000-85084dda5298> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:MobileDiff/1176141 | 2019-07-15T22:45:40Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00224.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.994857 | false |
Woordsoort
(Aangestuur vanaf Lys van woordsoorte)
Jump to navigation
Jump to search
Die verskillende woordsoorte is:
- Selfstandige naamwoord
- Byvoeglike naamwoord
- Werkwoord
- Bywoord
- Voornaamwoord
- Lidwoord
- Voorsetsel (of preposisie)
- Voegwoord
- Tussenwerpsel
Ander onderwerpe wat met woorde te doen het[wysig | wysig bron]
- Etimologie
- Idiomatiese benamings vir mense
- Lettergreep
- Morfologie
- Samestelling
- Semantiek | <urn:uuid:58e0ba91-8660-44ed-ae63-14ceabc72729> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Lys_van_woordsoorte | 2019-07-15T22:36:32Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00224.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.994408 | false |
Original Research
Die verband tussen koherensiesin, lokus van beheer, Selfdoeltreffendheid en werkstevredenheid
Submitted: 05 December 2001 | Published: 05 December 2001
About the author(s)
M. Pretorius,S. Rothmann,
Full Text:
PDF (2MB)Abstract
Opsomming
Werkstevredenheid is n komplekse veranderlike wat beinvloed word deur situasionele faktore binne die werksomgewing, asook disposisionele eienskappe van die individu.
Keywords
Metrics
Total abstract views: 1769Total article views: 2409 | <urn:uuid:ff2cb7b7-dd1a-449d-a232-2eedfbf6a905> | CC-MAIN-2019-30 | https://sajip.co.za/index.php/sajip/article/view/771 | 2019-07-19T14:45:16Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526254.26/warc/CC-MAIN-20190719140355-20190719162355-00144.warc.gz | by | 4.0 | a_tag | false | true | {
"abbr": [
"by",
"by"
],
"in_footer": [
true,
false
],
"in_head": [
false,
false
],
"location": [
"a_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"4.0",
"4.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.978444 | false |
LibreOffice
LibreOffice | |
Ontwikkelaar | Die Document Foundation |
---|---|
Nuutste weergawe | 6.1.4 [1]/ 18 Desember 2018 |
Nuutste betaweergawe | 6.2.0 RC1/ 20 Desember 2018[2] |
Bedryfstelsel | Microsoft Windows, Mac OS X, Linux |
Kategorie | Kantoorpakket |
Lisensie | LGPL 3 met nuwe bydraes ook beskikbaar onder die Mozilla Public License 2 |
Webblad | https://www.libreoffice.org |
LibreOffice is 'n vrye sagteware kantoorpakket ontwikkel deur die Document Foundation as 'n vertakking van OpenOffice.org. Dit is versoenbaar met ander bekende kantoorpakkette insluitend Microsoft Office en IBM Lotus, en is beskikbaar op 'n verskeidenheid bedryfstelsels. Die ontwikkelaars se doel is om 'n ondernemer-onafhanklike kantoorpakket met ODF-ondersteuning te verskaf. Die naam is 'n saamgestelde woord met die eerste deel Libre, wat vry beteken (soos in vryheid) in beide Spaans en Frans, en die Engelse woord Office. Die Document Foundation beoog om nuwe weergawes van LibreOffice vry te stel een keer elke ses maande en uiteindelik in lyn met die Maart / September skedule van die ander belangrike vrye sagteware projekte.[3]
Komponente[wysig | wysig bron]
Die komponente van LibreOffice is dieselfde as dié van OpenOffice.org, en bestaan uit onder meer die volgende:
LibreOffice Calc is die sigbladprogram, soortgelyk aan Microsoft Excel of Lotus 1-2-3. Dit het 'n aantal unieke eienskappe, insluitend 'n stelsel wat outomaties 'n reeks grafieke definieer, gebaseer op beskikbare inligting vanaf die gebruiker.[10]
LibreOffice Impress is die voorleggingsprogram in die pakket, wat lyk en funksioneer soos Microsoft Powerpoint. Voorleggings kan uitgevoer word as PDF en ook SWF-lêers, wat hulle toelaat om besigtig te word op 'n rekenaar met Adobe Flash daarop geïnstalleer.
LibreOffice Base is die pakket se databasisprogram, soortgelyk aan Microsoft Access. LibreOffice Base laat die opstel en bestuur van databasisse toe, sowel as die voorbereiding van vorms en verslae wat gebruikers maklike toegang tot data verskaf. Soos Access, kan dit gebruik word as 'n front-end vir verskillende databasisstelsels, insluitend die Access-databasisse (JET), ODBC-databronne, en MySQL of PostgreSQL.
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Op 28 September 2010 het verskeie lede van die OpenOffice.org-projek saamgekom om 'n nuwe groep genaamd die "Document Foundation" te stig. Die Document Foundation skep LibreOffice vanuit die OpenOffice.org-projek, oor kommer dat Oracle Corporation verdere ontwikkeling op die OpenOffice.org-projek sou staak, of beperkings sou plaas daarop as gevolg van die oopbron-aard daarvan, soos dit die geval was met die OpenSolaris-projek.
Daar is oorspronklik gehoop dat die LibreOffice naam tydelik sou wees.[11] Oracle is genooi om 'n lid van die Document Foundation te word, maar het die uitnodiging verwerp en weier om die OpenOffice.org naam te skenk aan die projek.[12] Oracle het ook verder daarop aangedring dat al die lede van die OpenOffice.org Gemeenskapsraad betrokke by die Document Foundation bedank uit die raad, met verwysing na 'n konflik van belange.[13]
As gevolg van die vertakking van OpenOffice.org na LibreOffice, en die gevolglike verlies van die ontwikkelaars, het Oracle in April 2011 aangekondig dat dit die kommersiële ontwikkeling van OpenOffice.org beëindiging het.[14]
Lêerformaat[wysig | wysig bron]
Die lêerformaat van OpenOffice.org is deur die Organisasie vir die Bevordering van Gestruktureerde Inligingstandaarde (OASIS) as basis vir die nuwe uitruilformaat, OpenDocument, gebruik, wat ook die standaardformaat van LibreOffice is. Die XML-lêers is saamgepers. LibreOffice se voorganger, OpenOffice.org, het in Europa 'n aantal belangrike suksesse behaal; tans skakel steeds meer openbare Europese instellings oor na OpenOffice.org en LibreOffice.[15] So het die Franse polisie byvoorbeeld aangekondig dat hulle 80 000 lessenaarrekenaars van Microsoft Office na OpenOffice.org gaan migreer.[16] Die Europese Unie het ook beplan om die OASIS-dokumentformaat as amptelike norm voor te skryf, waarna alle owerhede in Europa verplig sal wees om hulle dokumente in hierdie formaat te stoor. Microsoft Office 2010 kan ook die ODF-lêerformaat lees en daarin stoor as gevolg van druk op Microsoft vanaf die Europese Unie.[17]
Sien ook[wysig | wysig bron]
- OpenOffice.org, 'n vrye, oopbron kantoorpakket.
- Microsoft Office, kommersiële kantoorpakket vanaf Microsoft
Verwysings[wysig | wysig bron]
- https://blog.documentfoundation.org/blog/2018/12/18/libreoffice-6-1-4-announced/
- "Download LibreOffice (testing)". The Document Foundation. 2018-12-20. Besoek op 2018-12-27.
- http://wiki.documentfoundation.org/ReleasePlan
- http://blog.documentfoundation.org/2011/03/28/six-months-of-freedom-and-community/
- http://www.ubuntu.com/ubuntu/features/office-applications
- http://www.h-online.com/open/news/item/Linux-Mint-11-Katya-released-1250921.html
- http://fedoraproject.org/wiki/Features/LibreOffice
- http://news.opensuse.org/2011/03/07/opensuse-11-4-will-be-first-to-roll-out-with-libreoffice/
- en:The Document Foundation
- en:The Document Foundation
- http://developers.slashdot.org/story/10/09/28/143204/OpenOfficeorg-Declares-Independence-From-Oracle-Becomes-LibreOffice
- http://www.documentfoundation.org/lists/announce/msg00000.html
- http://arstechnica.com/open-source/news/2010/10/oracle-wants-libreoffice-members-to-leave-ooo-council.ars
- http://arstechnica.com/open-source/news/2011/04/oracle-gives-up-on-ooo-after-community-forks-the-project.ars
- http://filext.com/file-extension/ODF
- http://arstechnica.com/open-source/news/2009/03/french-police-saves-millions-of-euros-by-adopting-ubuntu.ars
- http://www.microsoft.com/presspass/press/2008/may08/05-21expandedformatspr.mspx | <urn:uuid:681d32d4-cb80-4679-9345-cb790c6498db> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/LibreOffice | 2019-07-20T20:34:47Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00304.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.993907 | false |
Matjhabeng Plaaslike Munisipaliteit
Jump to navigation
Jump to search
Provinsie | Vrystaat | ||
Distriksmunisipaliteit | Lejweleputswa | ||
Tipe | Plaaslike Munisipaliteit | ||
Munisipale kode | FS184 | ||
Burgemeester | Nkosenjani Speelman (ANC) | ||
Hoofstad | Welkom | ||
Grootste tale | Suid-Sotho, Xhosa, Afrikaans | ||
Area | 5 155 km² | ||
Bevolking | 406,461 (2011) |
Korrupsie[wysig | wysig bron]
Die munisipaliteit maak in 2011 nuus as een van die ergste voorbeelde van wydverspreide korrupsie onder ampsdraers van die ANC-regering. Oor vier jaar het sowat twee miljard rand hier spoorloos verdwyn.[1]
Nedersettings[wysig | wysig bron]
Nedersettings in die munisipaliteit:
Setels[wysig | wysig bron]
Party | 2000 | 2006 | 2011 |
---|---|---|---|
ANC | 56 | 57 | 52 |
COPE | 0 | 0 | 3 |
DA | 14 | 11 | 16 |
VF+ | 0 | 1 | 1 |
PAC | 1 | 1 | 0 |
ACDP | 0 | 1 | 0 |
UDM | 1 | 0 | 0 |
Onafh. | 1 | 0 | 0 | | <urn:uuid:f8602356-68c8-492f-bfb9-3cfea41c7c18> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Matjhabeng_Plaaslike_Munisipaliteit | 2019-07-20T20:29:40Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00304.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.965714 | false |
Prinses Charlotte van Cambridge
Prinses Charlotte | |
---|---|
Prinses Charlotte van Cambridge | |
Volle name | Charlotte Elizabeth Diana |
Huis | Huis van Windsor |
Vader | Prins William, Hertog van Cambridge |
Moeder | Catherine, Hertogin van Cambridge |
Gebore | 2 Mei 2015, Londen, Engeland |
Prinses Charlotte van Cambridge (Charlotte Elizabeth Diana; geb. 2 Mei 2015 in Londen) is die tweede kind van prins William, Hertog van Cambridge, en sy vrou, Catherine, Hertogin van Cambridge. Sy is die enigste kleindogter van prins Charles van die Verenigde Koninkryk en die vierde aanspraakmaker op die troon van koningin Elizabeth II ná haar oupa, pa en broer. Haar ouer broer, George Alexander Louis, is op 22 Julie 2013 gebore, en haar jonger broer, Louis Arthur Charles, is op 23 April 2018 gebore, albei ook in Londen.
Inhoud
Aankondiging van die swangerskap[wysig | wysig bron]
Op 8 September 2014 het Clarence House aangekondig dat prins William en Catherine hul tweede kind verwag. Die aankondiging is in 'n persverklaring[1] en op sosiale media gemaak.[2] Die nuus het internasionale mediadekking[3][4] en goeie wense van Britse politici gekry,[5] maar ook kritiek dat die hoeveelheid aandag oorbodig was.[6]
Daar is verwag dat die hertog en hertogin saam die Dickson Poon-universiteit van Oxford se China Centre-gebou by die Universiteit van Oxford op 8 September sou open,[7] maar omdat die hertogin by Kensington-paleis vir oggendnaarheid behandel is,[7] was sy nie in staat om die hertog te vergesel nie.[7] Die aankondiging van die swangerskap is op dieselfde oggend gemaak om haar afwesigheid te verduidelik.[8]
Geboorte[wysig | wysig bron]
Op 2 Mei 2015 om 08:34 BST het die hertogin by die St. Mary's Hospital, Londen, die lewe geskenk aan 'n dogter wat 3,71 kg geweeg het.[11][12][13] Die Hertog van Cambridge was teenwoordig by die geboorte. Die baba is in die wêreld gebring deur dr. Alan Farthing, die sjirurg-ginekoloog van koningin Elizabeth II, en Guy Thorpe-Beeston, 'n kenner in hoërisikoswangerskappe en sjirurg-ginekoloog van die koninklike huishouding; albei was ook teenwoordig by die geboorte van die Cambridges se eerste kind, prins George, in 2013.[14] Prinses Charlotte het haar eerste openbare verskyning buite die hospitaal op 2 Mei teen 18:11 BST saam met haar ouers gemaak.
Op die aand van dieselfde dag is landmerke soos Tower Bridge in Londen en die Vredestoring in Ottawa, Ontario, pienk verlig om die geboorte van die prinses aan te kondig. Op 4 Mei is 'n kanonsaluut afgevuur deur The King's Troop, Royal Horse Artillery, by Hyde Park, en deur die Artilleriekompanjie by die Londense Tower. Later die dag is haar naam bevestig as Charlotte Elizabeth Diana.
Titel en stamboom[wysig | wysig bron]
Die prinses sal bekend wees as Haar Koninklike Hoogheid prinses Charlotte van Cambridge.[15]
Deur prins Charles is sy lid van die Huis van Windsor en ’n afstammeling in die manlike lyn van die Huis van Glücksburg, wat as konings van Denemarke en Griekeland regeer het. Deur haar pa se ma, Diana, Prinses van Wallis, stam sy af van die Spencer-familie.[16][17] Sedert haar geboorte is die prinses die vierde aanspraakmaker op die Britse troon, na haar oupa, pa en ouer broer. Volgens die Kroonwet van 2013 kan sy nie in die opvolging van die troon deur enige jonger broers vervang word nie. Sy is koningin Elizabeth II se vyfde agterkleinkind en vierde agterkleindogter.[18] Sy is ook die vierde aanspraakmaker op die trone van die 16 Volkebondslande.
Voorgeslag van prinses Charlotte van Cambridge[wysig | wysig bron]
16. Prins Andrew van Griekeland en Denemarke | ||||||||||||||||
8. Prins Philip, Hertog van Edinburg | ||||||||||||||||
17. Prinses Alice van Battenberg | ||||||||||||||||
4. Charles, Prins van Wallis | ||||||||||||||||
18. Koning George VI | ||||||||||||||||
9. Koningin Elizabeth II | ||||||||||||||||
19. Dame Elizabeth Bowes-Lyon | ||||||||||||||||
2. Prins William, Hertog van Cambridge | ||||||||||||||||
20. Albert Spencer, 7de Graaf Spencer | ||||||||||||||||
10. John Spencer, 8ste Graaf Spencer | ||||||||||||||||
21. Cynthia Hamilton | ||||||||||||||||
5. Diana Spencer | ||||||||||||||||
22. Maurice Roche, 4de Baron Fermoy | ||||||||||||||||
11. Frances Roche | ||||||||||||||||
23. Ruth Roche, Barones Fermoy | ||||||||||||||||
1. Prinses Charlotte van Cambridge | ||||||||||||||||
24. Noel Middleton | ||||||||||||||||
12. Peter Middleton | ||||||||||||||||
25. Olive Lupton | ||||||||||||||||
6. Michael Middleton | ||||||||||||||||
26. Frederick Glassborow | ||||||||||||||||
13. Valerie Glassborow | ||||||||||||||||
27. Constance Robison | ||||||||||||||||
3. Catherine Middleton | ||||||||||||||||
28. Stephen Goldsmith | ||||||||||||||||
14. Ronald Goldsmith | ||||||||||||||||
29. Edith Chandler | ||||||||||||||||
7. Carole Goldsmith | ||||||||||||||||
30. Thomas Harrison | ||||||||||||||||
15. Dorothy Harrison | ||||||||||||||||
31. Elizabeth Temple | ||||||||||||||||
Verwysings[wysig | wysig bron]
- Clarence House (8 September 2014). "The Duke and Duchess of Cambridge are expecting their second child". Persberig. http://www.princeofwales.gov.uk/media/press-releases/the-duke-and-duchess-of-cambridge-are-expecting-their-second-child. Besoek op 8 September 2014.
- "Royal baby announcement — as it happened". The Guardian. Besoek op 11 September 2014.
- "Duke and Duchess of Cambridge expecting their second child". Australian Broadcasting Corporation. Besoek op 8 September 2014.
- Mullen, Jethro. "Palace: Catherine and William expecting 2nd child". CNN. Besoek op 8 September 2014.
- Booth, Robert (9 September 2014). "Duchess of Cambridge and Prince William expecting second child". The Guardian. Besoek op 11 September 2014.
- Dent, Grace. "Woman has baby (and it's not her first)". The Independent. Besoek op 8 September 2014.
- "Dickson Poon University of Oxford China Centre Building opened". University of Oxford. 8 September 2014. Besoek op 15 September 2014.
- Witchell, Nicholas (8 September 2014). "Royal baby: Duchess of Cambridge pregnant for second time". BBC. Besoek op 9 September 2014.
- "Kate, the Duchess of Cambridge, expecting baby in April 2015". The Daily Telegraph. 20 Oktober 2014. Besoek op 21 Desember 2014.
- "Duke and Duchess of Cambridge expecting baby in April 2015". The Guardian. Besoek op 21 Desember 2014.
- "Official announcement made as Duchess Kate gives birth to baby girl in London". 9 News. Besoek op 2 Mei 2015.
- "Duchess 'Progressing As Normal' In Labour". Sky News. Besoek op 2 Mei 2015.
- "Royal baby: Duchess of Cambridge in early stages of labour". BBC News. Besoek op 2 Mei 2015.
- "Royal baby: meet the doctors who delivered Kate Middleton's second child". Telegraph. Besoek op 2015-05-03.
- [1]
- "A Modern Monarchy – The Royal Family appears to have overcome its troubles and the new generation has adapted skilfully to a changing Britain". The Times. 25 Julie 2013. Leading articles.
Prince George of Cambridge, born on Monday, now has in his relatively recent line miners and labourers; something hard to contemplate a generation ago.
- David White, Somerset Herald, College of Arms (23 Julie 2013). "The Windsors & the Middletons – A family tree". The Times. Pull-out supplement.
- "Queen Elizabeth II Fast Facts". CNN. 25 Julie 2013. Besoek op 29 Julie 2013.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. | | <urn:uuid:db809abd-a84e-41d2-a523-76e361eff0a0> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Prinses_Charlotte_van_Cambridge | 2019-07-20T20:12:01Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00304.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.984437 | false |
Latynse Ryk
Die Latynse Ryk (Latyn: Imperium Romaniae) of Keiserryk van Romania is die naam wat historici gegee het aan die feodale Kruisvaarder-staat wat gestig is deur kruisvaarders van die Vierde Kruistog op land wat van die Bisantynse Ryk verower is. Dit is gestig ná die inval in Konstantinopel in 1204 en het geduur tot in 1261.
VerwysingsWysig
- Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel en:Latin Empire | <urn:uuid:90d6258d-0f15-4ba6-a2e3-f6e291640ff1> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Latynse_Ryk | 2019-07-15T22:20:44Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00248.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.99948 | false |
N3 (Suid-Afrika)
N3 Nasionale Pad |
---|
Die N3 is een van die nasionale paaie in Suid-Afrika. Die pad verbind Durban, KwaZulu-Natal met Johannesburg, Gauteng, via die Vrystaat. Die hele pad van Durban na Johannesburg is 'n snelweg van 4 bane (of meer) waar net by die tolhekke en vulstasies stilgehou mag word.
Inhoud
KwaZulu-NatalWysig
Die N3 begin in Durban se middestad waar Monty Naickerweg die N3 word. Die pad hou dan wes en kruis die N2 nasionale pad by die EB Cloete-wissellaar. Hiervandaan gaan die pad verby Pinetown, dan deur die Mariannhill-tolhek, verby Camperdown na Pietermaritzburg. Die Comrades-maratonroete kruis die snelweg 'n paar keer. Die snelweg gaan tussen Howick en die Midmardam deur, deur die Mooirivier-tolhek en hou aan tot by die Estcourtafrit. Net hierna is die Wagendriftdam te sien aan die linkerkant. Die snelweg hou noordwes, kruis die Tugelarivier, gaan deur die Tugela-tolhek en verby die een punt van die N11 nasionale pad wat ook die afrit na Ladysmith is. Na 'n verdere 20 km word die Drakensberg bestyg via die Van Reenenspas en word deur die dorpie Van Reenen gery. Nou word die Vrystaat binnegegaan.
VrystaatWysig
Na 11 km word by Swinburne verby gery en die Wilgerivier word in die proses oorgesteek. Twintig kilometer verder gaan die N3 deur Harrismith waar die N5 afdraai. Na 'n verdere 51 km gaan die pad verby Warden, deur die Wilge-tolhek en dan reguit noordwes tot by Villiers. Hier word die Vaalrivier gekruis en sowat 20 km verder word daar verby die Grootvleikragstasie (aan die regterkant) gery. Na 'n verdere 20 km word Gauteng binne gegaan.
GautengWysig
Twintig kilometer later gaan die N3 eers deur die De Hoek-tolhek, verby Heidelberg en hou vir nog 40 km noordwes aan tot by Alberton. Hier kruis die N3 die N17 nasionale pad en net daarna sluit die N12 by die N3 aan. Die N3 hou noord, gaan deur die Geldenhuyswisselaar, deur die Gillooly's-wissellaar tot by die Sandton/Buccleuch-wissellaar waar dit by die N1 aansluit en ook hier eindig.[1][2]
TolhekkeWysig
Daar is vyf tolhekke op die hele N3-roete. Die toltariewe word elke jaar hersien. Vanaf 1 Maart 2016 in die rigting Durban na Johannesburg is die tolfooi vir Klas 1-voertuie (ligte motors) en Klas 4-voertuie (vragwaens met 5 of meer asse)
- Mariannhill Plaza – R10,00 / R35,00
- Mooirivier Plaza – R43,00 / R201,00
- Tugela Plaza – R62,00 / R223,00
- Wilge Plaza – R58,00 / R189,00 (by Villiers)
- De Hoek Plaza – R42,00 / R142,00 (by Heidelberg)
Totale tolkoste vir 'n motor is dus R215,00 en vir 'n swaar vragmotor R790,00 (vir een rigting). | <urn:uuid:62a6731b-9e09-43a7-8803-cbd6c48688dc> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/N3 | 2019-07-18T09:06:51Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00008.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999929 | false |
Bespreking:Amerikaanse korthaarkat
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die Amerikaanse korthaarkat-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:35bea142-d835-4849-821c-06987032142c> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:Amerikaanse_korthaarkat | 2019-07-20T20:46:27Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00328.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999937 | false |
Sjabloonbespreking:Kabinet-Zuma I
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die Kabinet-Zuma I-sjabloon bespreek word. |
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:930dad1a-e17d-4cb0-9d45-9568868c92ef> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Sjabloonbespreking:Kabinet-Zuma_I | 2019-07-20T20:41:58Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00328.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.994874 | false |
Afsluitdyk
Die Afsluitdyk (Nederlands: Afsluitdijk) is 'n dyk in Nederland wat sedert 1932 die Ysselmeer (die voormalige Suidersee) van die Waddensee afsluit. Dit loop van Den Oever op die voormalige eiland Wieringen na die Friese dorpie Zurich. Die dyk is 30 kilometer lank en so 90 meter breed, en is deel van die Suiderseewerke, ontwerp deur Cornelis Lely.
Hoewel daar planne was om 'n spoorweg en 'n pad oor die dyk te laat loop, is die ruimte wat by die spuisluise gereserveer is vir die spoortrajek, gebruik om die pad te verdubbel om 'n snelweg -- A7 of E22 -- te vorm.
Die woord "dyk" beteken 'n skeiding tussen land en water. Die benaming sou korrek wees in die geval as die hele IJsselmeer drooggelê was. As gevolg van 'n verandering aan die planne, het dit egter nie gebeur nie en die "dyk" het inderdaad 'n damwal geword: 'n skeiding tussen twee watermassas. Alhoewel die korrekte woord vir die struktuur 'n afsluitdam is, het die oorspronklike naam bly voortleef.
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
In 1886 word die Suiderseevereniging gestig; om te ondersoek of drooglegging van die Suidersee haalbaar was. Ingenieur Cornelis Lely was 'n prominente lid van hierdie vereniging. Hy ontwerp in 1891 die eerste plan vir die afsluiting van die Suidersee. In 1913, nadat Lely die Nederlandse Minister van Waterstaat geword het, word inpoldering opgeneem in die regeringsprogramme, ondanks besware van die visserysektor. Ná die watersnoodramp van 1916 was die politieke klimaat gereed vir die megaprojek, en twee jaar later is toestemming van die parlement verkry om met die projek voort te gaan.
In Junie 1920 word die eerste deel van die werk begin: die aanleg van die 2,5 kilometer lange Amsteldiepdyk van Noord-Holland na die eiland Wieringen. By daardie projek word nuttige ervaring opgedoen wat later goed te pas kom by die aanleg van die Afsluitdyk.
Die aanleg van die eintlike Afsluitdyk begin in Januarie 1927. Daar word gewerk vanuit vier plekke: beide oewers en beide spesiaal aangelegde werkeilande Breezand en Kornwerderzand. By die aanleg van die 30 kilometer-lange dyk word vir die eerste keer keileem gebruik, wat taaier geblyk het as sand of klei. Hierdie materiaal is in Noord-Nederland ruim beskikbaar; dit is hier neergelê tydens die Saale-ystyd en is eenvoudig opgebagger naby aan die dyk. Die dyk se fondasie bestaan uit sinkstukke van gevlegte wilgetenen (buigsame takke van 'n wilgerboom) wat afgesink is deur steenblokke daarop op te deponeer.
Op 28 Mei 1932, om twee minute oor een in die middag, word De Vlieter gesluit, die laaste gat in die Afsluitdyk. Vier maande later, op 20 September 1932, word die naam Suidersee amptelik gewysig na Ysselmeer. Nadat die afrondende werksaamhede voltooi is, word die Afsluitdyk op 25 September 1933 amptelik geopen. Naby die plek waar die dyk gesluit is, is 'n uitkyktoring (deur die argitek Dudok ontwerp) en 'n standbeeld van 'n steensetter opgerig.
Die ontwerp en die aanleg van die Afsluitdyk is deur middel van eenvoudige (volgens hedendaagse standaarde) hulpmiddels gedoen. Rekenaars of gevorderde meetapparaat was nog nie beskikbaar nie. Die sluis- en dykmodelle is vir die eerste keer op skaal gebou en getoets.
Desondanks, of juis wel daarom, is daar wêreldwyd nog steeds bewondering vir die vakmanskap waarmee die waagmoedige projek uitgevoer is. Die projek het Nederland as wêreldleier op die gebied van pad- en waterbou gevestig.
Lorentz en die knik[wysig | wysig bron]
Die Afsluitdyk is nie heeltemal reguit nie. Dit lyk aanvanklik na 'n foutjie van die bouers, maar by nadere ondersoek skyn dit nie waar te wees nie. Die Nederlandse natuurkundige Hendrik Lorentz was hiervoor verantwoordelik. Nadat hy afgetree het, het hy stromingsleer bestudeer. Met navorsing en berekeninge leer hy dat die getywerking die aanleg van die dyk ingrypend moes wysig. Hy kon die projekbeplanners oortuig dat dit beter was om 'n enkele effense boog in die dykliggaam aan te bring. As dank vir sy hulp is een van die sluiskomplekse na hom vernoem. Hy het die voltooiing van die dyk nie voluit meegemaak nie: Lorentz sterf in 1928.
Derde spuisluisekompleks[wysig | wysig bron]
Die Afsluitdyk het eers twee spuisluiskomplekse gehad, by Den Oever en by Kornwerderzand. In 1998 blyk die kapasiteit nie langer toereikend nie, en in 2001 word begin met navorsing aangaande die beste plasing vir 'n derde kompleks. 'n Derde spuisluiskompleks word noodsaaklik geag weens die styging van die seespieël, bodemdaling, en 'n verhoogde toevloei van rivierwater via die IJssel.
In 2003 word die konstruksie van die nuwe kompleks vir vyf jaar uitgestel weens 'n geldgebrek. | <urn:uuid:7973520e-489b-4a93-8f34-23847e1747bc> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Afsluitdyk | 2019-07-22T01:31:34Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527458.86/warc/CC-MAIN-20190722010436-20190722032436-00488.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999992 | false |
Wes-Vlaams
Wes-Vlaams West-Vlams/West-Vloams | ||
---|---|---|
Gepraat in: | België Frankryk Nederland | |
Gebied: | Oos-Vlaandere | |
Totale sprekers: | 1 204 000[1] | |
Taalfamilie: | Indo-Europees Germaans Wes-Germaans Nederfrankies Nederlands Wes-Vlaams | |
Skrifstelsel: | Latynse alfabet | |
Taalkodes | ||
ISO 639-1: | geen | |
ISO 639-2: | ||
ISO 639-3: | vls | |
Nota: Hierdie bladsy kan IFA fonetiese simbole in Unicode bevat. |
Wes-Vlaams (West-Vlams, West-Vlams, West-Vloams, Nederlands: West-Vlaams) is 'n Nederfrankiese dialek, wat tot die Nederlandse taal behoort. Wes-Vlaams word tot die Hollands-Frankiese dialekte en die suidwestelike dialekgroep gereken.
Wes-Vlaams word in die westelike deel van België gepraat: hoofsaaklik in die provinsie Wes-Vlaandere, verder in die noord- en middel-weste van die provinsie Oos-Vlaandere en in die munisipaliteit Komen-Waasten van die provinsie Hainaut (gedeeltelik). Daarbenewens word Wes-Vlaams ook in die weste van die Nederlandse gebied van Zeeuws-Vlaandere[2] en in Frans-Vlaandere[3] (gedeeltelik) gepraat.
Die ooste van Wes-Vlaandere en die weste van Oos-Vlaandere vorm 'n oorgangsgebied tussen die Wes-Vlaamse en die Oos-Vlaamse dialek.
Sien ook[wysig | wysig bron]
Verwysings[wysig | wysig bron]
Bronne[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons bevat media in verband met West Flemish language. |
- Nederlandstalige Wikipedia
Indo-Europese tale: Kentum-tale: Germaanse tale | ||
---|---|---|
Noord-Germaanse tale: | ||
Deens | Faroëes | Noors (Bokmål, Nynorsk) | Sweeds | Yslands | ||
Wes-Germaanse tale: | ||
Afrikaans | Duits | Engels | Fries (Noord-Fries, Oos-Fries/Saterfries, Wes-Fries) | Jiddisj | Limburgs | Luxemburgs | Nederduits | Nederlands (Oos-Vlaams, Wes-Vlaams) | Nedersaksies (Wes-Veluws) | Skots | ||
Oos-Germaanse tale: | ||
Boergondies (†) | Goties (†) | Vandaals (†) | | <urn:uuid:30d9e0ef-7e8a-449c-b25e-b3fc2a5a30b8> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Wes-Vlaams | 2019-07-22T01:52:50Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527458.86/warc/CC-MAIN-20190722010436-20190722032436-00488.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.861452 | false |
Kategorie:Sportkompetisies in die Verenigde Koninkryk
Jump to navigation
Jump to search
Wikimedia Commons bevat media in verband met Sportkompetisies in die Verenigde Koninkryk. |
Subkategorieë
Hierdie kategorie bevat die volgende 7 subkategorië, uit 'n totaal van 7.
-
-
-
O
R
S
- | <urn:uuid:86b8c6ec-638c-4a40-83d7-c67d5d18c976> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kategorie:Sportkompetisies_in_die_Verenigde_Koninkryk | 2019-07-23T09:19:15Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529175.83/warc/CC-MAIN-20190723085031-20190723111031-00088.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.998996 | false |
Solomon Linda
Solomon Popoli Linda | ||
---|---|---|
Geboortenaam | Solomon Ntsele | |
Geboorte | 1909 Soweto, Johannesburg | |
Afsterwe | 8 Oktober 1962 | |
Beroep(e) | Musikant, sanger, komponis | |
Musiekportaal |
Solomon Popoli Linda (1909 - Soweto, Johannesburg, 8 Oktober 1962) was 'n Suid-Afrikaanse musikant, sanger en komponis van Zoeloe-afkoms. Hy skryf die lied " Mbube " wat later wêreldwyd die treffer The Lion Sleeps Tonight word. Ondanks die populariteit van die nommer sterf Linda in armoede. | <urn:uuid:d131bd91-5fb3-43b7-89e5-b10992723f42> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Solomon_Linda | 2019-07-23T10:05:15Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529175.83/warc/CC-MAIN-20190723085031-20190723111031-00088.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.997814 | false |
Verwante veranderings
Jump to navigation
Jump to search
Tik 'n bladsynaam om veranderinge aan bladsye te sien wat daarvan of daarheen skakel. (Om inskrywings van 'n kategorie te sien, tik Kategorie:Naam van kategorie). Veranderinge aan bladsye op u dophoulys word in vetdruk aangedui.
Lys van afkortings:
- N
- Met die wysiging is 'n nuwe bladsy geskep. (sien ook die lys van nuwe bladsye)
- k
- Hierdie is 'n klein wysiging
- b
- Hierdie wysiging is deur 'n bot gemaak
- D
- Wikidata-wysiging
- (±123)
- Bladsy is met die aantal grepe gewysig | <urn:uuid:c84d4008-3cc5-4ad0-9586-c1ae24df0b2b> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:OnlangseVeranderingsMetSkakels/Dauphin_van_Frankryk | 2019-07-15T22:32:49Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00272.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999999 | false |
Ken Murray (vermaker)
Ken Murray | |
Geboortenaam | Kenneth Abner Doncourt |
---|---|
Geboorte | 14 Julie 1903 |
Nasionaliteit | Amerikaans |
Sterfte | 12 Oktober 1988 (op 85) |
Kinders | 4 |
Beroep(e) | Akteur, vervaardiger, en skrywer |
Aktiewe jare | 1929–1983 |
Internet-rolprentdatabasis-profiel |
Ken Murray (14 Julie 1903 – 12 Oktober 1988) was 'n Amerikaanse akteur, vervaardiger, en skrywer. Hy was bekend vir sy rolle in die rolprente Bill and Coo (1948), The Man Who Shot Liberty Valance (1962), en Follow Me, Boys! (1966), en in die televisiereeks The Forsaken Westerns (2017).
Filmografie[wysig | wysig bron]
Rolprente[wysig | wysig bron]
- 1929: Half Marriage
- 1930: Leathernecking
- 1932: Crooner
- 1932: Ladies of the Jury
- 1937: You're a Sweetheart
- 1938: Swing, Sister, Swing
- 1940: A Night at Earl Carroll's
- 1941: Swing It Soldier
- 1942: Juke Box Jenny
- 1948: Bill and Coo
- 1953: The Marshal's Daughter
- 1962: The Man Who Shot Liberty Valance
- 1963: Hollywood Without Make-Up
- 1965: Hollywood My Home Town
- 1966: Follow Me, Boys!
- 1979: Ken Murray Shooting Stars
Televisiereekse[wysig | wysig bron]
- 1950: The Ken Murray Show
- 1950: Showtime, U.S.A.
- 1952: The Billy Daniels Show
- 1963: The Judy Garland Show
- 2017: The Forsaken Westerns
Televisierolprente[wysig | wysig bron]
- 1952: Parade of Stars Auto Show
- 1957: El coyote
- 1983: Hollywood's Private Home Movies | <urn:uuid:818150df-4b35-4386-9dde-f58e69b18c42> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Ken_Murray_(vermaker) | 2019-07-17T02:40:40Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525009.36/warc/CC-MAIN-20190717021428-20190717043428-00432.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.969768 | false |
Hulp
Bladsye wat na "Sjabloon:Infobox airport/doc" skakel
←
Sjabloon:Infobox airport/doc
Jump to navigation
Jump to search
Skakels hierheen
Bladsy:
Naamruimte:
alle
(Hoof)
Bespreking
Gebruiker
Gebruikerbespreking
Wikipedia
Wikipediabespreking
Lêer
Lêerbespreking
MediaWiki
MediaWikibespreking
Sjabloon
Sjabloonbespreking
Hulp
Hulpbespreking
Kategorie
Kategoriebespreking
Portaal
Portaalbespreking
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Omgekeerde seleksie
Filters
Versteek
insluitings |
Versteek
skakels |
Versteek
aansture
Die volgende bladsye skakel na
Sjabloon:Infobox airport/doc
:
Wys (vorige 50 | volgende 50) (
20
50
100
250
500
).
Sjabloon:Infobox airport
(insluiting)
(
← skakels
wysig
)
Gebruiker:Legobot/Wikidata/General
(
← skakels
wysig
)
Wys (vorige 50 | volgende 50) (
20
50
100
250
500
).
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Sjabloon:Infobox_airport/doc
"
Navigasie-keuseskerm
Persoonlike gereedskap
Nie ingeteken nie
Bespreking
Bydraes
Skep gebruiker
Meld aan
Naamruimtes
Sjabloon
Bespreking
Variante
Weergawes
Lees
Wysig bron
Wys geskiedenis
Meer
Soek
Navigasie
Tuisblad
Gebruikersportaal
Geselshoekie
Onlangse wysigings
Lukrake bladsy
Hulp
Sandput
Skenkings
Gereedskap
Spesiale bladsye
Drukbare weergawe
Ander tale
Privaatheidsbeleid
Inligting oor Wikipedia
Vrywaring
Ontwikkelaars
Koekieverklaring
Selfoonweergawe | <urn:uuid:9009ceb4-304f-42f4-ba15-e8900b8dfa2e> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Sjabloon:Infobox_airport/doc | 2019-07-18T10:05:36Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00032.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.9869 | false |
Bespreking:Alexander Rybak
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die Alexander Rybak-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:950669ce-83be-46e9-a5d4-3ce9a61ed1ed> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:Alexander_Rybak | 2019-07-20T20:28:33Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00352.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999979 | false |
Bespreking:Kenney O’Kennedy
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die Kenney O’Kennedy-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:d234b360-3deb-4753-af78-ffca76633600> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:Kenney_O%E2%80%99Kennedy | 2019-07-20T20:19:58Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00352.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999959 | false |
Ferdinand von Sammern-Frankenegg
Ferdinand von Sammern-Frankenegg | |
Gebore | 17 Maart 1897 Grieskirchen, Oostenryk-Hongarye |
---|---|
Oorlede | 20 September 1943 Banja Luka, Joego-Slawië (tans Bosnië-Herzegowina) |
Nasionaliteit | Nazi-Duitsland |
Beroep | regsgeleerde |
Bekend vir | SS- en polisiebevelvoerder in Warskou (1942–1943) Polisieleier in Osijek (1943–1944) |
Ferdinand von Sammern-Frankenegg (17 Maart 1897 – 20 September 1943) was 'n Oberführer (senior kolonel) van die SS en die SS- en polisiebevelvoerder van die Warskou-gebied. Hy was in beheer van die eerste mislukte aanval op die Warskou Ghetto op 19 April 1943.
Na die mislukte aanval was Von Sammern-Frankenegg vervang deur Jürgen Stroop; hy is deur 'n krygsraad verhoor en daarvan skuldig bevind dat hy "Jode verdedig het". Hy was daarna na Kroasië verplaas, waar hy oorlede is in 'n partisaanse hinderlaag naby die stad Banja Luka.
Bronne[wysig | wysig bron]
- Ferdinand von Sammern-Frankenegg by die Jewish Virtual Library. | <urn:uuid:908d384c-a6f1-4f17-962d-208daf9dc8e4> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Ferdinand_von_Sammern-Frankenegg | 2019-07-20T20:49:51Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00352.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999671 | false |
Hulp
Kategorie:Oostenrykse ekonome
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Jump to navigation
Jump to search
Wikimedia Commons bevat media in verband met
Economists from Austria
.
Bladsye in kategorie "Oostenrykse ekonome"
Die volgende 3 bladsye is in hierdie kategorie, uit 'n totaal van 3.
B
Eugen Böhm von Bawerk
H
Friedrich August Hayek
M
Fritz Machlup
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kategorie:Oostenrykse_ekonome&oldid=1599697
"
Kategorieë
:
Oostenrykse wetenskaplikes
Ekonome
Navigasie-keuseskerm
Persoonlike gereedskap
Nie ingeteken nie
Bespreking
Bydraes
Skep gebruiker
Meld aan
Naamruimtes
Kategorie
Bespreking
Variante
Weergawes
Lees
Wysig
Wysig bron
Wys geskiedenis
Meer
Soek
Navigasie
Tuisblad
Gebruikersportaal
Geselshoekie
Onlangse wysigings
Lukrake bladsy
Hulp
Sandput
Skenkings
Ander projekte
Wikimedia Commons
Druk/eksporteer
Skep boek
Laai af as PDF
Drukbare weergawe
Gereedskap
Skakels hierheen
Verwante veranderings
Spesiale bladsye
Permanente skakel
Bladinligting
Wikidata-item
Ander tale
العربية
Azərbaycanca
تۆرکجه
Башҡортса
Беларуская
Беларуская (тарашкевіца)
Български
বাংলা
Català
Čeština
Cymraeg
Ελληνικά
English
Esperanto
Español
Eesti
Euskara
فارسی
Suomi
Français
Frysk
עברית
Magyar
Հայերեն
Ido
Íslenska
Italiano
日本語
ქართული
한국어
Latina
Lëtzebuergesch
Latviešu
Македонски
മലയാളം
Nederlands
Norsk nynorsk
Occitan
Polski
Português
Română
Русский
Саха тыла
Srpskohrvatski / српскохрватски
Slovenčina
Slovenščina
Српски / srpski
Svenska
Türkçe
Українська
اردو
Tiếng Việt
中文
Wysig skakels
Die bladsy is laas op 9 Oktober 2017 om 13:30 bygewerk.
Die teks is beskikbaar onder die lisensie
Creative Commons Erkenning-Insgelyks Deel
. Aanvullende voorwaardes kan moontlik ook van toepassing wees. Sien die
Algemene Voorwaardes
vir meer inligting.
Privaatheidsbeleid
Inligting oor Wikipedia
Vrywaring
Ontwikkelaars
Koekieverklaring
Selfoonweergawe | <urn:uuid:6e2b1d9c-16fd-4f19-8792-9087a36e35ff> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kategorie:Oostenrykse_ekonome | 2019-07-20T20:07:01Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00352.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.989187 | false |
Swartsuikerbekkie
Die Swartsuikerbekkie (Chalcomitra amethystina) is 'n algemene standvoël, nomade en plaaslike trekvoël in boomveld, woudrand en tuine. Sommige voëls trek in die winter weg uit die dorre gebiede. Die voël is 15 cm groot en weeg 11 - 19 gram. In Engels staan die voël bekend as die Amethyst Sunbird.
Swartsuikerbekkie | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Mannetjie in Greyton, Wes-Kaap | ||||||||||||||||
Sangopname in KwaZulu-Natal, Suid-Afrika | ||||||||||||||||
Bewaringstatus | ||||||||||||||||
Wetenskaplike klassifikasie | ||||||||||||||||
Binomiale naam | ||||||||||||||||
Chalcomitra amethystina (Shaw, 1812) | ||||||||||||||||
Sinonieme | ||||||||||||||||
Nectarinia amethystina |
Sien ookWysig
BronWysig
VerwysingsWysig
- BirdLife International (2012). "Nectarinia amethystina". IUCN Rooilys van Bedreigde Spesies. Weergawe 2012.1. Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur. Besoek op 16 Julie 2012. | <urn:uuid:3543afe7-02cf-40d5-9b73-7df20e2d158e> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Chalcomitra_amethystina | 2019-07-18T09:31:26Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00056.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.970518 | false |
Tristanlyster
Tristanlyster | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
'n Tristanlyster op Nightingale-eiland | ||||||||||||||||
Bewaringstatus | ||||||||||||||||
Wetenskaplike klassifikasie | ||||||||||||||||
Binomiale naam | ||||||||||||||||
Turdus eremita Linnaeus, 1758 | ||||||||||||||||
Sinonieme | ||||||||||||||||
Daar is drie subspesies wat op verskillende eilande in die Suid-Atlantiese Oseaan voorkom:
- T. e. eremita op Tristan da Cunha
- T. e. gordoni op Inaccessible-eiland
- T. e. procax op Nightingale-eiland
Tristanlysters is opportunistiese omnivore wat op bessies, erdwurms en ander ongewerwelde diere voed. Hulle aas ook die eiers en kuikens van ander voëlspesies, soos van die Inaccessible-eilandriethaan.
Die spesie broei van September tot Februarie. Die nes word op of naby die grond gebou en is van gras en ander plantmateriaal geweef. Die wyfie lê twee, drie of soms vier eiers. Die kuikens verlaat die nes na ongeveer 20 dae.
VerwysingsWysig
- BirdLife International (2012). "Nesocichla eremita". IUCN Rooilys van Bedreigde Spesies. Weergawe 2013.2. Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur. Besoek op 26 November 2013. | <urn:uuid:0c3c129a-a7f6-428b-be25-1ef25dd2671b> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Nesocichla_eremita | 2019-07-18T09:34:21Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00056.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.993446 | false |
Original Research
Bread: From grain to life. Validating the use of metaphor
Submitted: 30 April 2014 | Published: 24 April 2015
About the author(s)
Raymond Potgieter, Department of Theology, North-West University, Potchefstroom Campus, South AfricaAbstract
Metaphors have always lent strength to human communication. A closer examination will reveal their value for theological conversation, in particular as a vehicle for meaning. Meaning includes both linguistic and cognitive aspects. Bread has been a favourite subject of metaphor. When the concept breadis viewed metaphorically in the context of the Bible, it becomes evident that it transcends the usual boundaries set by metaphorical understanding. Bread, as metaphor, becomes a vehicle of transition from grain to spiritual life. This is possible because metaphor in the Bible is to be understood within the context of special revelation of God, the story of the Bible.
Brood: Van graan tot lewe. Bevestiging van die gebruik van die metafoor. Metafore versterk kommunikasie tussen mense. Nadere ondersoek openbaar die waarde van metafore vir teologiese gesprek, en in besonder as ’n spreekbuis vir betekenis. Betekenis sluit taalkundige sowel as kognitiewe aspekte in. Brood is ’n algemene begrip wat in metafore gebruik word. Wanneer die begrip broodmetafories in bybelse konteks gebruik word, oortref dit gewoonlik die gewone gebruiksbegrensing daarvan. Brood as metafoor kan ook gesien word as die oorgangsmedium van graan tot geestelike lewe omdat metafore in die Bybel binne die konteks van ’n spesiale openbaring van God verstaan moet word – die storie van die Bybel.
Keywords
Metrics
Total abstract views: 1442Total article views: 4306 | <urn:uuid:5063eb40-6cca-4dc5-9bb4-965b5bb79639> | CC-MAIN-2019-30 | https://indieskriflig.org.za/index.php/skriflig/article/view/1836 | 2019-07-17T03:17:58Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525009.36/warc/CC-MAIN-20190717021428-20190717043428-00480.warc.gz | by | 4.0 | a_tag | false | true | {
"abbr": [
"by",
"by"
],
"in_footer": [
true,
false
],
"in_head": [
false,
false
],
"location": [
"a_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"4.0",
"4.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.825337 | false |
510
Jump to navigation
Jump to search
510 |
◄ | 5de eeu | ◄6de eeu► | 7de eeu | ► |
Dae | Eeue | Geskiedenis | Geskiedenisportaal |
Sien ook: Kategorie:510 |
Kalenders | |
Die jaar 510 was 'n gewone jaar wat volgens die Gregoriaanse kalender op 'n Woensdag begin het. Dit was die 10de jaar van die 6de eeu n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae gehad.
Gebeure[wysig | wysig bron]
- In die Gupta Ryk heers verdeeldheid. Die Hunne onder leiding van Toramana maak gebruik daarvan. Hulle verower Kasjmir, verslaan die Gupta by Gwalior en brei hulle mag uit tot by Malwa. Dit lei tot die einde van die Gupta Ryk. | <urn:uuid:8c1799c6-3ede-4eea-9554-4218e09d568f> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/510 | 2019-07-18T09:32:22Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00080.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999964 | false |
Kategorie:Wikipedia-artikels met SELIBR-identifiseerders
Jump to navigation
Jump to search
(vorige bladsy) (volgende bladsy)
Vir meer inligting, sien Wikipedia:Gesagbeheer.
Hierdie is 'n versteekte kategorie Dit kategoriseer bladsye vir administratiewe doeleindes. Dit vorm nie deel van die ensiklopedie nie. |
Bladsye in kategorie "Wikipedia-artikels met SELIBR-identifiseerders"
Die volgende 200 bladsye is in hierdie kategorie, uit 'n totaal van 2 525.
(vorige bladsy) (volgende bladsy)K
- Buster Keaton
- John Keats
- Helen Keller
- Grace Kelly
- William Thomson, 1ste Baron Kelvin
- Rachel Kempson
- Kenia
- George Kennedy
- John F. Kennedy
- William Kentridge
- Jomo Kenyatta
- Johannes Kepler
- Kergueleneilande
- Jack Kerouac
- Philip Kerr
- Ian Kershaw
- Evelyn Keyes
- John Maynard Keynes
- Khadijah bint Khuwaylid
- Ibn Khaldun
- Syed Ahmed Khan
- Khartoem
- Omar Khayyám
- Mikhail Khodorkovsky
- Ruhollah Khomeini
- Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
- Alexander Kielland
- Søren Kierkegaard
- Kurt Georg Kiesinger
- Kigali
- Val Kilmer
- Kim Il-sung
- Kim Jong-il
- B.B. King
- Carole King
- Martin Luther King jr.
- Stephen King
- Kingston, Jamaika
- Alfred Kinsey
- Rudyard Kipling
- Groothertog Kirill Wladimirowitsj van Rusland
- Sergei Kirof
- Henry Kissinger
- Herbert Kitchener
- Eartha Kitt
- Klavierconcerto nr. 7 (Mozart)
- Paul Klee
- Stephen Cole Kleene
- Heinrich von Kleist
- Klemens von Metternich
- Otto Klemperer
- Pierre Klossowski
- Knoet die Grote
- Beyoncé Knowles
- John Knox
- Johann Koch
- Robert Koch
- Koeblai Khan
- Koeweit
- Koezma Minin
- Helmut Kohl
- Lawrence Kohlberg
- Alexandre Kojève
- Leszek Kołakowski
- Peter Kolbe
- Käthe Kollwitz
- Kolossense
- Kommunistiese Manifes
- Kommunistiese Party van die Sowjetunie
- Konfusius
- Konstantinos Petrou Kavafis
- Konstantyn die Grote
- Konstantyn I van Griekeland
- Konstantyn IV van Bisantium
- Groothertog Konstantyn Konstantinowitsj van Rusland
- Groothertog Konstantyn Pawlowitsj van Rusland
- Konstantyn VII van Bisantium
- Koran
- Korinthe
- Serge Koussevitsky
- Zygmunt Krasiński
- Lawrence M. Krauss
- Gidon Kremer
- Uys Krige
- Kris Kristofferson
- Kroasië
- Nadezjda Kroepskaja
- Antjie Krog
- Pjotr Kropotkin
- Adam Johann von Krusenstern
- Kuala Lumpur
- Juscelino Kubitschek
- Thomas Kuhn
- Akira Kurosawa
- Tony Kushner
- Thomas Kyd
- Sissel Kyrkjebø
- Kālidāsa
L
- Julien Offray de Lamettrie
- François de La Rochefoucauld
- Jacques Lacan
- Lady Gaga
- Karl Lagerfeld
- Selma Lagerlöf
- Lagos
- Veronica Lake
- Lancashire
- Burt Lancaster
- Elsa Lanchester
- Mario Lanza
- Laozi
- Pierre-Simon Laplace
- Enrique Larreta
- Stieg Larsson
- Emanuel Lasker
- Else Lasker-Schüler
- Orlando di Lasso
- Brunetto Latini
- Charles Laughton
- Lausanne
- Antoine Lavoisier
- T. E. Lawrence
- Le Corbusier
- Ursula K. Le Guin
- Jean-Marie Le Pen
- Francois le Vaillant
- Bruce Lee
- Gypsy Rose Lee
- Harper Lee
- Peggy Lee
- Robert E. Lee
- Spike Lee
- Sheridan Le Fanu
- Johann Georg Christian Lehmann
- Gottfried Wilhelm Leibniz
- Janet Leigh
- Stanisław Lem
- Lemmy
- Wladimir Lenin
- John Lennon
- Jay Leno
- Lotte Lenya
- Leo III die Isauriër
- Leo VI van Bisantium
- Leopold I, Heilige Romeinse Keiser
- Leopold II van België
- Leopold II, Heilige Romeinse Keiser
- Leopold III van België
- Michail Lermontof
- Lesbos
- Doris Lessing
- Paul von Lettow-Vorbeck
- Emmanuel Levinas
- James Levine
- Claude Lévi-Strauss
- C.S. Lewis
- Jerry Lewis
- John Frederic Lewis
- Lhasa
- Li Bai
- Liberace
- Libreville
- Hinrich Lichtenstein
- B. H. Liddell Hart
- Jonas Lie
- Sophus Lie
- Trygve Lie
- Justus von Liebig
- Ligurië
- Lilongwe
- Lin Biao
- Charles Lindbergh
- Viveca Lindfors
- Astrid Lindgren
- Carolus Linnaeus
- Hans Ferdinand Linskens
- Lionel Messi
- Joseph Lister
- Alexander Litvinenko
- David Livingstone
- Lobet Gott in seinen Reichen, BWV 11
- John Locke
- Lodewyk IX van Frankryk
- Lodewyk XIII van Frankryk
- Lodewyk XIV van Frankryk
- Lodewyk die Vrome
- Lodewyk II van Italië
- Lodewyk XVI van Frankryk
- Joeri Loezjkof
- Petrus Lombardus
- Michail Lomonosof
- Jack London
- Adolf Loos
- Mary Loos
- Pilar Lorengar
- Lotarius I
- Louis Andriessen
- Louvre
- Bessie Love
- Courtney Love | <urn:uuid:4ab59310-e895-4b7c-b039-613a5f04e778> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kategorie:Wikipedia-artikels_met_SELIBR-identifiseerders?from=Kb | 2019-07-18T09:15:12Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00080.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.81308 | false |
Pieter Dykstra
Inhoud
Lewe in Europa[wysig | wysig bron]
Dykstra is gebore in Nederland en het ook sy opleiding as argitek daar ontvang. Nadat hy die skool verlaat het, het hy vier jaar deurgebring aan ’n spesiale skool vir argitektuur en boukuns in Assen waarvan J. Krans die hoof was. Vakansietye het hy in ’n skrynwerkery gewerk. Van 1903 tot 1904 was hy ’n leerlingtekenaar in die boufirma J.H. Koekkoek in Baar en daarna die leerling- toesighoudende tekenaar by die argitek Y. van der Veen in Groningen. Hierna het hy ’n jaar lank (1906) by die argitek Otto Wasserman en E. Haakhorst in Essen in Duitsland se Ruhrgebied gewerk. In 1907 het hy sy werk in Duitsland voortgesit by die Wes-Duitse Marmer-en-granietwerke in Dortmund.
Ná sy verblyf in Duitsland het Dykstra van 1908 tot 1927 op sy eie as argitek in Vlissingen in Nederland gepraktiseer. In dié tyd het hy ook doseer in bouwetenskappe aan die aandskool vir ambagslui in Vlissingen.
Na Suid-Afrika[wysig | wysig bron]
Dykstra het in 1927 na Suid-Afrika geëmigreer waar sy werk daarop dui dat die modernistiese Hollandse argitek Willem Marinus Dudok (6 Julie 1884 – 6 April 1974) sy benadering tot ontwerp beïnvloed het. Ten einde in Suid-Afrika as argitek te praktiseer, moes Dykstra ’n spesiale kwalifiserende eksamen aflê, wat hy in Kaapstad voltooi het, waarna hy in 1933 lid van die Instituut van Suid-Afrikaanse Argitekte geword het.
Hy het egter nie intussen stilgesit nie en reeds in 1927 ’n kerk vir die Gereformeerde gemeente op Klerksdorp ontwerp. Die Gereformeerde kerk Swartruggens van 1933 is tekenend van sy destydse styl met elegante, sobere gewels, kompakte plan en onderbeklemtoonde toring.
Dit is nie bekend wanneer hy hom in Pretoria gevestig het nie. Hier het hy sy eerste Gereformeerde kerk vir die Jakarandastad in 1930 ontwerp, naamlik Pretoria-Oos. Daarna het die Gereformeerde kerk Heidelberg (1950-’52), Vanderbijlpark (1951), Welkom (1954) en Pretoria-Noord (1956) ook nog aan die beurt gekom. Sy kerksaaltjie vir Van Tilburg, Pretoria, van 1950 is in 1964 gesloop. Pretoria-Noord se Gereformeerde kerk was een van sy laaste ontwerpe.
Waardering[wysig | wysig bron]
Dykstra het hom in sy kerkontwerp deurentyd toegespits op eenvoud en so daarin geslaag om modern te vertoon. Hy het elemente van tradisionele style, soos Kaaps-Hollands en Italiaans, maar dié verwysings gereduseer tot abstrakte elemente, terwyl die planne in hul kompaktheid aan hul doel beantwoord het. Saam met die firma Geers & Geers (Leendert en Geurt Geers) het dié meer stroombelynde ontwerpe die weg gebaan vir ’n vars rigting in die Afrikaanse kerkargitektuur.
Volgens die Afrikaanse kerkargitek Gerard Moerdijk, ook van Nederlandse herkoms, het Dykstra ’n belangrike rol gespeel in die ontwikkeling van Afrikaanse kerkbou. Blykbaar het Dykstra se Europese opleiding sy kerkontwerp in pas gebring met die jongste tendense in moderne argitektuur.
Ná sy dood het sy naasbestaandes Dykstra se dokumente, sketse en foto’s aan die Gereformeerde Kerkmuseum in Potchefstroom geskenk.
Gereformeerde kerke[wysig | wysig bron]
- 1930, Pretoria-Oos, Gauteng
- 1932, Matlabas, Blinkwater, Limpopo (in gebruik geneem op 9 Julie 1932)
- 1933, Germiston, Gauteng (in gebruik tot 1977, toe gesloop)
- 1933, Swartruggens, Noordwes
- 1935, Johannesburg-Noord (Melville), Gauteng
- 1936, Messina, Limpopo, (eerste kerk)
- 1937, Pietersburg, Limpopo (vergrotings, ingewy op 12 April)
- 1937, Louis Trichardt, Limpopo (ingewy op 1 Augustus)
- 1938, Koster, Noordwes
- 1946, Sannieshof, Noordwes
- 1947, Lichtenburg, Noordwes (hoeksteen gelê op 24 Mei)
- 1950 Durban (hoeksteen gelê op 15 April 1950)
- 1950-’52, Heidelberg, Gauteng
- 1951, Vanderbijlpark, Gauteng
- 1952, Klerksdorp, Noordwes (hoeksteen gelê 10 November 1951)
- 1954, Welkom, Vrystaat
- 1956, Pretoria-Noord, Gauteng (ingewy op 11 Augustus 1956)
- 1956 Laeveld, Tzaneen, Limpopo
- 1958, Sunnyside, Pretoria, Gauteng
Galery van kerke[wysig | wysig bron]
Die Gereformeerde kerk Swartruggens, 1933.
Die tweede kerkgebou van die gemeente Johannesburg-Noord, opgerig in 1935.
Die destydse Gereformeerde kerk Vanderbijlpark, wat in 1951 volgens Dykstra se plan opgerig is.
Die Gereformeerde kerk Sannieshof, Noordwes.
Die Gereformeerde kerk Koster ná die verbouings van 1938 volgens Dykstra se plan en voor die verbouings van 1958, op die inlas
Hierdie plan deur Dykstra vir die weeshuis van die Gereformeerde Kerke in Pretoria (die President Kruger-kinderhuis) het in die 1934-uitgawe van dié kerkverband se Almanak verskyn.
Die President Kruger-kinderhuis, Pretoria, se kommissie tydens sy ingebruikneming in Oktober 1939. Agterste ry: P. Schubart (praesis), W.L. du Plessis (sekretaris, Pretoria-Oos), B. van Heerden (Pretoria), B.J.L. van der Merwe (Ventersburg). Voor: W.M. Pattison (bouer), F.H.C. van der Walt (kassier, Johannesburg-Oos), H.BV. Kruger (onduidelik, Klerksdorp), W. de Vries (sekretaris, Johannesburg-Noord), S.J. Kruger (Moontlik kassier). Inlas: C. van der Walt (onduidelik, Krugersdorp), Dykstra (argitek), J. van Tilburg (adviseur).
Bronne[wysig | wysig bron]
- ( ) Sy lewensbeskrywing op Artefacts.co.za. URL besoek op 12 Februarie 2015.
Sien ook[wysig | wysig bron]
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
- ( ) 'n Foto van die Gereformeerde kerk Louis Trichardt. URL besoek op 6 Augustus 2015.
- ( ) Die Gereformeerde kerk Pretoria-Noord, soos te sien op Google Maps. URL besoek op 9 Desember 2015. | <urn:uuid:52fb3f01-9ca9-4e7e-a2a9-922328a33e06> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Pieter_Dykstra | 2019-07-18T09:16:09Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00080.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999878 | false |
Gemeenskap (België)
Jump to navigation
Jump to search
Daar is drie gemeenskappe:
- die Vlaamse Gemeenskap (Vlaamse Gemeenschap)
- die Franse Gemeenskap [van België] (Communauté française de Belgique)
- die Duitstalige Gemeenskap [van België] (Communauté germanophone de Belgique / Deutschsprachige Gemeinschaft Belgiens)
Amptelike naamgewing:
Sien ook[wysig | wysig bron] | <urn:uuid:bcad1804-f141-43ab-9b7e-1849994f0441> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Gemeenskap_(Belgi%C3%AB) | 2019-07-20T20:48:41Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00400.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.922367 | false |
Bespreking:1302
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die 1302-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:536eed9d-0998-4776-9924-218a0207c8c9> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:1302 | 2019-07-22T03:49:13Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527474.85/warc/CC-MAIN-20190722030952-20190722052952-00000.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999988 | false |
Bespreking:Japan Nasionale Roete 316
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die Japan Nasionale Roete 316-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:a1ee5ad3-b17a-400a-8ff9-52b64e2d2d6f> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:Japan_Nasionale_Roete_316 | 2019-07-22T03:50:40Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527474.85/warc/CC-MAIN-20190722030952-20190722052952-00000.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999988 | false |
lekker
Jump to navigation
Jump to search
Inhoud
- 1 Afrikaans (af)
- 2 Nederlands (nl)
- Bekend uit Middelnederlands sedert 1240 in afleidings soos leckerheit (gulsigheid), sedert 1350 ook lecker (smaaklik). Dit is verwant aan die Middelnederlandse werkwoord lecken (met die tong lek)[1]
- IPA: [/ˈlɛkər/]
- lek•ker
Byvoeglike naamwoord | ||||
---|---|---|---|---|
Trap | Predikatief | Attributief | Partitief | |
Stellend | lekker | |||
Vergrotend | lekkerder | |||
Oortreffend | lekkerste |
- met 'n aangename smaak
- aangenaam in die algemeen
- Dit is lekker kos!
- Dis nie lekker om jou vrou met 'n ander man te sien nie.
Vertalings: 1. met 'n aangename smaak | |||
---|---|---|---|
Vertalings: 2. aangenaam in die algemeen | |||
---|---|---|---|
Enkelvoud | Meervoud |
---|---|
lekker | lekkers of lekkergoed |
Verkleiningsvorm | |
Enkelvoud | Meervoud |
lekkertjie | lekkertjies |
- Soetigheid van suiker of sjokolade wat as versnapering of lekkerny genuttig word.
- Die lekker is 'n mooi papiertjie toegedraai.
- Te veel lekkers maak jou vet.
Vertalings: lekker | |||
---|---|---|---|
Byvoeglike naamwoord | ||
---|---|---|
Stellend | ||
Onverboë | lekker | |
Verboë | lekkere | |
Partitief | lekkers | |
Vergrotend | ||
Onverboë | lekkerder | |
Verboë | lekkerdere | |
Partitief | lekkerders | |
Oortreffend | ||
Onverboë | lekkerst | |
Verboë | lekkerste | |
Bywoord | ||
Oortreffend | het lekkerst(e) |
- Hulp:IPA: ['lɛkər]
- lek•ker
- lekker; met 'n aangename smaak
- «We hebben 'n lekker ijsje gegeten.»
- Ons het 'n lekker roomysie geëet. | <urn:uuid:ab8c21cf-b2c7-4107-abbc-c350cfb5efe8> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wiktionary.org/wiki/lekker | 2019-07-23T10:37:45Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529175.83/warc/CC-MAIN-20190723085031-20190723111031-00160.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.993828 | false |
Bespreking:2 September
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die 2 September-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:33c89772-051f-4f6d-ac83-7a89372531cf> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:2_September | 2019-07-18T09:39:17Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00104.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999987 | false |
Holrivier (Wes-Kaap, lat -32,61, long 18,66)
Jump to navigation
Jump to search
- Hierdie Holrivier vloei in die Wes-Kaap. Vir ander riviere met dieselfde naam, sien die dubbelsinnigheidsbladsy by Holrivier.
Holrivier | |
---|---|
Oorsprong | |
Monding | Kruismansrivier |
Stroomgebied | Wes-Kaap, Suid-Afrika |
Monding-hoogte | 47 m |
Koördinate: Koördinate: |
Oorsprong[wysig | wysig bron]
Monding[wysig | wysig bron]
Eksterne skakel[wysig | wysig bron]
- Google-kaart van die Holrivier se monding by Geonames.org (cc-by) | <urn:uuid:7cfc3bea-a16d-4903-bbc1-88355c5040f4> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Holrivier_(Wes-Kaap,_lat_-32,61,_long_18,66) | 2019-07-18T09:17:51Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00104.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.998018 | false |
Kategorie:Wikipedia-artikels met ULAN-identifiseerders
Jump to navigation
Jump to search
(vorige bladsy) (volgende bladsy)
Vir meer inligting, sien Wikipedia:Gesagbeheer.
Hierdie is 'n versteekte kategorie Dit kategoriseer bladsye vir administratiewe doeleindes. Dit vorm nie deel van die ensiklopedie nie. |
Bladsye in kategorie "Wikipedia-artikels met ULAN-identifiseerders"
Die volgende 200 bladsye is in hierdie kategorie, uit 'n totaal van 1 018.
(vorige bladsy) (volgende bladsy)J
K
- Franz Kafka
- Frida Kahlo
- Wassily Kandinsky
- Kano Motonobu
- Immanuel Kant
- Karel die Grote
- Karel die Stoute
- Karel I van Engeland
- Karel II van Engeland
- Karel V
- Karel VI van Frankryk
- Katharina II van Rusland
- Andy Kaufman
- Buster Keaton
- Diane Keaton
- John Keats
- John F. Kennedy
- William Kentridge
- Jack Kerouac
- Omar Khayyám
- Wolf Kibel
- Paul Klee
- Heinrich von Kleist
- Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff
- Johann Koch
- Koeblai Khan
- Peter Kolbe
- Käthe Kollwitz
- David Koloane
- Konfusius
- Konstantinos Petrou Kavafis
- Konstantyn VII van Bisantium
- Kores die Grote
- Cornelius Krieghoff
- Akira Kurosawa
L
- Jacques Lacan
- Karl Lagerfeld
- Hugh Lane
- Charles Lanyon
- Denys Lasdun
- Else Lasker-Schüler
- Maggie Laubser
- Charles Laughton
- Charles Laval
- T. E. Lawrence
- Le Corbusier
- Le Roux Smith le Roux
- Francois le Vaillant
- Robert E. Lee
- Spike Lee
- Gottfried Wilhelm Leibniz
- Cornelis Lely
- Wladimir Lenin
- Peter Joseph Lenné
- John Lennon
- Leo VI van Bisantium
- Leopold I van België
- Leopold I, Heilige Romeinse Keiser
- Leopold II, Heilige Romeinse Keiser
- Michail Lermontof
- Mervyn LeRoy
- Claude Lévi-Strauss
- John Frederic Lewis
- Arthur Lasenby Liberty
- Carolus Linnaeus
- John Locke
- Lodewyk IX van Frankryk
- Lodewyk XIII van Frankryk
- Lodewyk XIV van Frankryk
- Lodewyk XVI van Frankryk
- Raymond Loewy
- Michail Lomonosof
- Londense Tower
- Adolf Loos
- Louise van Hesse-Kassel
- Louvre
- Lu Xun
- George Lucas
- Lucius Annaeus Seneca
- Charles Ludlam
- Ludwig Forum vir Internasionale Kuns
- Ludwig von Herterich
- Bernardino Luini
- Martin Luther
- Edwin Lutyens
- David Lynch
- Jean-François Lyotard
M
- Guillaume de Machaut
- Niccolò Machiavelli
- Charles Rennie Mackintosh
- Albertus Magnus
- Wladimir Majakofski
- William Makepeace Thackeray
- Maksim Gorki
- Maksimiliaan I
- Maksimiliaan I van Meksiko
- Nelson Mandela
- Édouard Manet
- Andrea Mantegna
- Mao Zedong
- Louis Maqhubela
- Margaret Bourke-White
- Margrethe II van Denemarke
- Maria I van Skotland
- Maria II van Engeland
- Mariano Fortuny (ontwerper)
- Markus Aurelius
- Daniel Marot
- Martialis
- Ross Martin
- Karl Marx
- Henri Matisse
- Matthias (HRR)
- Matthias Claudius
- Johan Maurits
- Anton Mauve
- Valerius Maximus
- Burr McIntosh
- Marshall McLuhan
- Lorenzo de' Medici
- Mehmet II
- Felix Mendelssohn
- Moses Mendelssohn
- Maria Sibylla Merian
- Metropolitan Museum of Art
- Michael VIII Paleologus
- Microsoft
- Ludwig Mies van der Rohe
- John Milton
- Octave Mirbeau
- Joan Miró
- Ivan Mitford-Barberton
- François Mitterrand
- Hayao Miyazaki
- Moctezuma II
- Vera Moechina
- Mohammad Reza Pahlavi
- Mohammed
- Piet Mondriaan
- Claude Monet
- Marilyn Monroe
- Charles Montesquieu
- Claudio Monteverdi
- Thomas More
- J.P. Morgan
- Samuel Morse
- Viggo Mortensen
- Grandma Moses
- Moskouse Historiese Staatsmuseum
- Benjamin Mountfort
- Wolfgang Amadeus Mozart
- William Mulholland
- Martin Mull
- Edvard Munch
- Glenn Murcutt
- Musée d'Orsay
- Benito Mussolini
N
- Vladimir Nabokov
- Napoleon II
- Napoleon III van Frankryk
- Nasa
- Nasionale Biblioteek van Israel
- National Trust
- Hugo Naudé
- NAVO
- Nero
- Pablo Neruda
- Evelyn Nesbit
- Michail Nesterof
- Richard Neutra
- Isaac Newton
- Fred Niblo
- Friedrich Nicolai
- Oscar Niemeyer
- Nicéphore Niépce
- Friedrich Nietzsche
- Florence Nightingale
- Vaslav Nijinsky
- Niklas Luhmann
- Nikolaas I van Rusland
- Patriarg Nikon van Moskou
- Leonard Nimoy
- Notre-Dame-katedraal | <urn:uuid:e9c17a71-ade9-4350-abea-b19c466c0f9e> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kategorie:Wikipedia-artikels_met_ULAN-identifiseerders?from=Jn | 2019-07-18T09:44:08Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00104.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.796783 | false |
Nezahualcóyotl
Kaart | Wapen |
Vlag | |
Land | Meksiko |
Deelstaat | México |
Koördinate | |
Gestig op | 3 April 1963 |
Oppervlakte: | |
- Totaal | 63,44 vk km |
Hoogte bo seevlak | 2 253 m |
Bevolking: | |
- Totaal (2010) | 1 109 363 |
- Bevolkingsdigtheid | 17 411/vk km |
- Metropolitaanse gebied | 21 200 000 |
Tydsone | CST (UTC -6) |
Somertyd | CDT (UTC -5) |
Burgemeester | José Salinas Navarro |
Amptelike Webwerf | neza.gob.mx |
Nezahualcóyotl (Spaans: Ciudad Nezahualcóyotl of kort Ciudad Neza) is die tweede grootste stad in die Meksikaanse deelstaat México ná Ecatepec de Morelos en is op 3 April 1963 gestig. Die stad het 'n bevolking van 1 109 363 en van 21 200 000 in die metropolitaanse gebied van Meksikostad in 2010 gehad en het 'n oppervlakte van 63,74 km².
Nezahualcóyotl is geleë net noordoos van die hoofstad Meksikostad, net suid van Ecatepec de Morelos en is een van die armste stede in Meksiko. Die stad is vernoem ná Nezahualcoyotl, 'n magtige heerser van die Asteke tussen 1429 en 1472, wat dié gebied beheers het. Die naam beteken "vastende kojote" in Nahuatl.
Wikimedia Commons bevat media in verband met Nezahualcóyotl. | | <urn:uuid:cc71f0d0-9bc6-45d4-9a4f-9463ab68ef98> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Nezahualc%C3%B3yotl | 2019-07-18T09:23:19Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00104.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.985489 | false |
14 September
datum
<< | September 2018 | >> | ||||
So | Ma | Di | Wo | Do | Vr | Sa |
1 | ||||||
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
30 | ||||||
Al die dae |
Inhoud
GebeureWysig
- 1515 – Slag van Marignano; koning Frans I verslaan die pouslike magte.
- 1752 – Die Britse Ryk neem die Gregoriaanse kalender aan en slaan elf dae oor (2 September is in die jaar direk gevolg deur 14 September).
- 1812 – Napoleon se inval in Rusland: Napoleon en sy Grande Armée neem Moskou in, en vind die stad verlate en aan die brand.
- 1829 – Die Vrede van Adrianopel beëindig die Russies-Turkse Oorlog en die Griekse Onafhanklikheidsoorlog.
- 1854 – Tydens die Krimoorlog, die eerste moderne oorlog, begin die Beleg van Sewastopol.
- 1901 – Theodore Roosevelt word president van die VSA na die sluipmoord op president William McKinley.
- 1959 – Die Sowjet ruimtetuig Luna 2 stort op die maan neer en word die eerste mensgemaakte voorwerp op die Maan.
- 1960 – In Bagdad word die Organisasie van die Petroleum Uitvoerlande (OPUL) gestig deur Iran, Irak, Koeweit, Venezuela en Saoedi-Arabië.
- 1985 – Die Sowjet-Unie verban 25 vermeende spioene as vergelding vir die 25 wat uit Brittanje gedeporteer is na die oorloop van die KGB-hoof Oleg Gordievsky.
GeboortesWysig
SterftesWysig
- 891 – Pous Stefanus V, die 110de pous van die Rooms-Katolieke Kerk (* onbekend).
- 1523 – Pous Adrianus VI, die 218de pous van die Rooms-Katolieke Kerk in Rome (* 1459).
- 1836 – Aaron Burr, Amerikaanse politikus en avonturier (* 1756).
- 1852 – Arthur Wellesley, 1ste hertog van Wellington, Britse generaal en staatsman, Eerste Minister van die Verenigde Koninkryk (* 1769).
- 1901 – William McKinley, Amerikaanse staatsman en 25ste President van die Verenigde State (* 1843).
- 1905 – Jacob Dirk Barry, Suid-Afrikaanse regter en stigter van die handelsonderneming Barry and Nephews (* 1832)
- 1970 – Rudolf Carnap, Duitse filosoof (* 1891).
- 1982 – Prinses Grace van Monaco, beserings as gevolg van 'n motorongeluk (* 1929).
Vakansies, vierings, en waarnemingsdaeWysig
Wikimedia Commons bevat media in verband met 14 September. | | <urn:uuid:06b984f8-25c1-4c0c-a498-ae4909194aba> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/14_September | 2019-07-19T14:12:09Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526254.26/warc/CC-MAIN-20190719140355-20190719162355-00264.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.998849 | false |
Adendorff, Elbie Maria, University of Stellenbosch, South Africa
LSSA / SAALA / SAALT Joint Annual Conference 2013 - General Papers
’n Multiperspektiefbenadering tot die Ontwerp van ’n Afrikaanse Taakgebaseerde Sillabus op Universiteitsvlak | A Multi-perspective Approach to the Design of an Afrikaans Task-based Syllabus at University Level Abstract | <urn:uuid:f5a59c71-7667-495c-bda5-aa462940180f> | CC-MAIN-2019-30 | http://conferences.sun.ac.za/index.php/rapdasa17/index/search/authors/view?firstName=Elbie&middleName=Maria&lastName=Adendorff&affiliation=University%20of%20Stellenbosch&country=ZA | 2019-07-20T20:40:43Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00424.warc.gz | by | 3.0 | a_tag | false | false | {
"abbr": [
"by",
"by"
],
"in_footer": [
false,
false
],
"in_head": [
false,
false
],
"location": [
"a_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.739648 | false |
Morningside, Durban
Morningside | |
Morningside gesien vanaf die Moses Mabhidastadion | |
Morningside se ligging in KwaZulu-Natal
Koördinate: Koördinate: | |
Land | Suid-Afrika |
---|---|
Provinsie | KwaZulu-Natal |
Munisipaliteit | eThekwini |
Oppervlak[1] | |
- Dorp | 3,24 km² (1,3 vk m) |
Bevolking (2001)[1] | |
- Dorp | 13 074 |
- Digtheid | 4 035/km² (10 450,6/myl2) |
Rasverdeling (2001) | |
• Blank | 55.2% |
• Indiër/Asiër | 25.5% |
• Kleurling | 4.2% |
• Swart | 15.1% |
Taal (2001) | |
• Engels | 82.4% |
• Zoeloe | 11.0% |
• Afrikaans | 2.6% |
• Xhosa | 1.9% |
• Ander | 1.3% |
Poskode (strate) | 4001 |
Poskode (posbusse) | geen |
Skakelkode(s) | 031 |
Die voorstad is in 'n heropgeboude area van Durban geleë ongeveer 2 km van die kus van die Indiese Oseaan af en op die suidewal van die Umgenirivier. Die aangrensende voorstede is Puntans Hill na die weste, Essenwood aan die suidweste, Windermere aan die suide en Stamford Hill na die ooste. Dit is die naaste residensiële voorstad aan die Moses Mabhidastadion, wat voltooi is in 2009 op die Kings Park sportgronde.
Die Morningside-gebied bevat klassieke voorbeelde van groot huise in die Edwardiaanse en Victoriaanse styl met sinkdakke en wye stoepe, insluitend die staatspresidentswoning (wanneer hier tuis). Rondom Floridaweg in die voorstad se suidweste is 'n naglewegebied bestaande uit winkels, restaurante en kroeë.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- "Sub Place Morningside". Sensus 2001. | <urn:uuid:95f3aec4-6318-4902-9f1e-fc90ed878079> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Morningside,_Durban | 2019-07-20T20:43:54Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00424.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.994678 | false |
België
Nasionale leuse: Nederlands: Eendracht maakt macht Frans: L'union fait la force Duits: Einigkeit macht stark (Afrikaans: "Eendrag maak mag") | |||||
Volkslied: Die Brabançonne | |||||
Hoofstad | Brussel
Grootste stad | Brussel | ||||
Amptelike tale | Nederlands, Frans, Duits | ||||
Regering | Federale parlementêre grondwetlike monargie[1] Filip Charles Michel | ||||
Onafhanklikheid • Verklaar
• Erken |
van Nederland 4 Oktober 1830 19 April 1839 | ||||
Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
30 528 km2 (136ste) 11 787 myl2 6,4 | ||||
Bevolking - 2018-sensus - Digtheid |
11 358 357[2] 372,06 / km2 (36ste) 963,6 / myl2 | ||||
BBP (KKP) - Totaal - Per capita |
2018-skatting | ||||
BBP (nominaal) - Totaal - Per capita |
2018-skatting | ||||
MOI (2015) | 0,890[4] (21ste) – baie hoog | ||||
Gini (2011) | 26,3[5] – laag | ||||
Geldeenheid | Euro (€) (EUR )
Tydsone - Somertyd |
MET (UTC+1) MEST (UTC+2) | ||||
Internet-TLD | .be | ||||
Skakelkode | +32 |
België (Nederlands: België, [ˈbɛlɣijə], ; Frans: Belgique, [bɛlʒik], ; Duits: Belgien, [ˈbɛlɡi̯ən], ), amptelik die Koninkryk België (Nederlands: Koninkrijk België; Frans: Royaume de Belgique; Duits: Königreich Belgien),[6] is 'n land in Noordwes-Europa begrens deur Nederland, Duitsland, Luxemburg en Frankryk. België het 'n bevolking van amper elf miljoen mense in 'n gebied dertigduisend vierkante kilometer groot. België lê op 'n kulturele kruispad tussen die Germaanse Europa (met Nederlandssprekende mense in die noorde, die Vlaminge) en die Romaanse Europa (met Franssprekende mense in die suide). Twee hooftale word in België gepraat: Nederlands – soms nie-amptelik Vlaams genoem – in Vlaandere in die noorde; en Frans, in Wallonië in die suide. Die hoofstad, die Brusselse Hoofstedelike Gewes, is amptelik tweetalig, maar die meerderheid van die inwoners praat Frans. 'n Amptelik erkende minderheid Duitse sprekers is in die ooste gesetel.[7] Die linguistieke diversiteit lei gereeld tot politieke konflik, en word weerspieël in België se ingewikkelde regeringstelsel en politieke geskiedenis.
België se naam is afgelei van die gebiede se eerste benoemde inwoners, die Belgae, 'n groep van meestal Keltiese stamme, en van die Romeinse provinsie in noordelike Gallië, wat as Gallia Belgica bekendgestaan het. Geskiedkundig was België deel van die Lae Lande, wat ook Nederland en Luxemburg ingesluit het en 'n effens groter gebied as die huidige Benelux-stategroep gedek het. Van die einde van die Middeleeue tot die sewentiende eeu, was dit 'n vooruitstrewende handel- en kultuurmiddelpunt. Van die sestiende eeu tot met onafhanklikheid in 1830 was België, op daardie stadium die Suidelike Nederlande genoem, die terrein van talle veldslae tussen die Europese moondhede en is die "die vegkamp van Europa" genoem.
België was in 1951 'n stigterslid van die Europese Unie en huisves die hoofkantore daarvan, sowel as dié van ander belangrike internasionale organisasies, soos die NAVO. België se strydmag is volledig in NAVO geïntegreer en neem aan internasionale vredesendings (Libanon, Afghanistan) deel.[8]
Inhoud
- 1 Geskiedenis
- 2 Politiek
- 3 Gemeenskappe, geweste en provinsies
- 4 Geografie
- 5 Ekonomie
- 6 Demografie
- 7 Tale
- 8 Sport
- 9 Kultuur
- 10 Sien ook
- 11 Verwysings
- 12 Bronne
- 13 Eksterne skakels
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Oor die afgelope twee millennia het die gebied beduidende demografiese, politiese en kulturele skommelings ondergaan. Die eerste goed gedokumenteerde bevolkingsbeweging was die verowering van die gebied deur die Romeinse Republiek in die 1ste eeu v.C.
Die Germaanse Franke het in die vyfde eeu die Merowingiese koninkryk gevestig wat in die 8ste eeu met Pepijn die Korte en Karel die Grote die Karolingiese Ryk geword het. Tydens die Middeleeue is die Lae Lande verdeel in menige klein feodale state (Vlaandere, Brabant, Henegouwen, Holland, Luxemburg, ensovoorts). Meeste daarvan is in die loop van die 14de en 15de eeue deur die Boergondiese hertoë Filips die Stoute, Jan sonder Vrees en Filips die Goeie in die Boergondiese Nederlande verenig. Die state het 'n mate van selfbestuur in die 15de eeu bereik en is in die 16de eeu die Sewentien Provinsies genoem.
Die geskiedenis van België kan vanaf 1585 (val van Antwerpen) onderskei word van die van Holland. 'n Burgeroorlog, die Tagtigjarige oorlog (1568–1648), het die Sewentien Provinsies in die Verenigde Provinsies in die noorde en die Spaanse Suidelike Nederlande in die suide verdeel. Die suidelike provinsies is opeenvolgend deur die Spaanse en Oostenrykse Habsburgers oorheers.
Tot met onafhanklikheid was die Suidelike Nederlande gesog deur talle Franse veroweraars en was dit die teater vir meeste van die Frans-Spaanse en Frans-Oostenrykse oorloë tydens die 17de en 18de eeue. Na die Veldtogte van die Franse Rewolusionêre Oorloë in 1794, is die Oostenrykse Nederlande – insluitend gebiede wat nooit onder Habsburgse beheer was nie, soos die Bisdom van Luik – deur Frankryk oorrompel, wat 'n einde gebring het aan die Oostenrykse heerskappy.
Die Franse oorheersing sou twintig jaar duur, vanaf 1794 tot 1814. Napoleon Bonaparte sou 'n kragtige verfransingspolitiek toepas en gedurende die tyd het Vlaandere vinnig verfrans. Franse amptenare, onderwysers, regters en advokate het die land binnegestroom, en Nederlands was verbode verklaar. Alle moontlike maatreëls is getref om Nederlands in Vlaandere uit te roei. Nederlands is uit die stadsbestuur, gereg en die leer verban. Daarby is die Nederlandstalige pers ook vervolg (Picard 1963:87). In die groot stede Gent, Antwerpen en Brussel, waar die stadsbesture Nederlands gebruik het, was verplig om slegs Frans te gebruik. Die hereniging van die Lae lande as die Verenigde Koninkryk van die Nederlande het in 1814 plaasgevind.
Die moderne staat België ontstaan in 1830, toe Nederland se suidelike provinsies afstig. Die Belgiese Rewolusie van 1830 lei tot die vestiging van 'n onafhanklike, Rooms-Katolieke en neutrale België onder 'n voorlopige regering. Sedert die inhuldiging van Leopold I van België as koning in 1831, is België 'n grondwetlike monargie en parlementêre demokrasie. Tussen onafhanklikheid en die Tweede Wêreldoorlog het die demokratiese stelsel ontwikkel van 'n oligargie gekenmerk deur twee hoofpartye, die Katolieke en die Liberale, tot 'n algemene stemregstelsel wat 'n derde party, die Belgiese Arbeidersparty insluit en 'n sterk rol vir die vakunies. Oorspronklik was Frans, wat die aangenome taal van die adelstand en die bourgeoisie was, die enigste amptelike taal. Die land het sedertdien 'n tweetalige Nederlands-Franse stelsel ontwikkel.
Die Berlyn Konferensie van 1885 kom ooreen met die oorhandiging van die Kongo deur koning Leopold II as sy private besitting, die "Kongo-Vrystaat", aan die Belgiese staat. In 1908 is dit as 'n kolonie aan België gesedeer, hierna "Belgies-Kongo" genoem. België se neutraliteit is in 1914 tydens die Eerste Wêreldoorlog geskend toe die Duitse Keiserryk België as deel van die Schlieffen-plan ingeval het. Die voormalige Duitse kolonies Ruanda-Urundi – nou bekend as Rwanda en Burundi – is in 1916 deur Belgies-Kongo beset. Die gebiede is in 1924 deur die Volkebond aan België as mandaatgebiede toegeken. België is in 1940 weer tydens die blitzkrieg-offensief deur Nazi-Duitsland gedurende die Tweede Wêreldoorlog binnegeval. Belgies-Kongo het sy onafhanklikheid op 30 Julie 1960 tydens die Kongokrisis verkry en Ruanda-Urundi het in 1962 onafhanklik geword.
Na die Tweede Wêreldoorlog het België by NAVO aangesluit en het die land saam met Nederland en Luxemburg die Benelux-nasiegroep gevorm. België was ook een van die stigterslede van die Europese Ekonomiese Gemeenskap. België huisves die hoofkantore van NAVO en 'n groot deel van die Europese Unie se instellings en administratiewe owerhede, insluitend die Europese Kommissie, die Raad van die Europese Unie en meeste van die sessies van die Europese Parlement. Gedurende die 20ste eeu, en in besonder sedert die Tweede Wêreldoorlog, is die geskiedenis al hoe meer oorheers deur die outonomie van sy twee hoof taalgemeenskappe. Die tydperk word gekenmerk deur 'n styging in tussen-gemeenskap spanning en die eenheid van die Belgiese staat is op die voorgrond.[9] Deur middel van grondwetlike hervorminge in die 1970's en 1980's, het regionalisering van die unitêre staat tot die daarstel van 'n drievlakstelsel van federalisme, linguistieke gemeenskap en streeksregerings gelei, 'n kompromis wat daarop gemik was om taalspanning te minimaliseer. Deesdae hou die federale entiteite meer wetgewende mag as die nasionale tweekamerparlement.
Politiek[wysig | wysig bron]
België is 'n grondwetlike populêre monargie en parlementêre demokrasie wat ná die Tweede Wêreldoorlog ontwikkel het van 'n unitêre staat tot 'n federasie. Die tweekamerparlement bestaan uit 'n senaat en 'n Kamer van Verteenwoordigers. Die eersgenoemde is 'n mengsel van direk verkose senior politici en verteenwoordigers van die gemeenskappe en geweste; terwyl laasgenoemde alle Belge agtien jaar en ouer in 'n proporsionele kiesstelsel verteenwoordig. België is een van die min lande met verpligte stemmery het en dus een van die hoogste verkiesingsdeelname ter wêreld het.[10]
Die federale regering, voorheen deur die koning benoem, moet die vertroue van die Kamer van Verteenwoordigers hê. Dit word deur die eerste minister gelei. Die aantal Nederlands- en Franssprekende ministers is gelyk soos vereis deur die Grondwet.[11] Die koning of koningin is die staatshoof. Hy of sy het egter slegs beperkte prerogatiewe. Werklike mag is gevestig in die eerste minister en die verskillende regerings wat die land regeer. Die regstelsel is gegrond op siviele reg en het sy oorsprong in die Napoleontiese kode. Die appèlhof is een vlak laer as die Hof van Cassatie, 'n instelling gegrond op die Franse Cour de cassation.
België se politieke instellings is kompleks; politieke mag is grootliks georganiseer ter ondersteuning van verteenwoordiging van die hooftaalgroepe. Sedert ongeveer 1970 het die belangrike nasionale Belgiese politieke partye verdeel in afsonderlike komponente wat hoofsaaklik die belange van die twee gemeenskappe verteenwoordig. Die belangrikste partye in elke gemeenskap behoort tot drie hoof politiese families: die regtervleuel Liberale, die sentristiese Christen Demokrate, en die linkervleuel Sosiaal-Demokrate. Ander belangrike jonger partye is die Groenpartye en, veral in Vlaandere, die nasionaliste en verregse partye. Politiek word beïnvloed deur drukgroepe, soos vakunies en sakebelange in die vorm van die Verbond van Belgiese Ondernemings (Frans: Fédération des Entreprises de Belgique; Nederlands: Verbond van Belgische Ondernemingen).
In 1999 het die eerste minister Guy Verhofstadt van die VLD 'n ses-party Liberaal-Sosiaal-Demokrate-Groen koalisie, baie keer "die reënboog-regering" genoem. Dit was die eerste regering sonder die Christen-Demokrate sedert 1958.[12] In die 2003-verkiesings het Verhofstadt 'n tweede termyn in die amp gewen en 'n Liberaal-Sosiaal-Demokrate koalisie van vier partye gelei.[13]
'n Beduidende prestasie van die twee opeenvolgende Verhofstadt-regerings is die behaal van 'n begroting wat klop; België is een van slegs 'n paar lidlande van die EU wat dit kon regkry. Die beleid is in die 1990's onder druk van die Europese Raad deur opeenvolgende regerings toegepas. Die val van die vorige regering word hoofsaaklik toegeskryf aan die dioksienkrisis,[14] 'n groot voedselvergiftigingskandaal in 1999 wat gelei het tot die vestiging van die Belgiese Voedselagentskap.[15] Die voorval het uitgeloop op 'n ongewoon groot verteenwoordiging deur die Groenparty in die parlement, en groter klem op omgewingspolitiek in die eerste Verhofstadtregering. Een Groenbeleid het byvoorbeeld gelei tot die kernkraguitfaseringwetgewing, wat moontlik aangepas sal word. Die afwesigheid van Christen-Demokrate in die regering het dit vir Verhofstadt moontlik gemaak om sosiale aangeleenthede uit 'n meer liberale oogpunt aan te pak en om nuwe wetgewing oor die gebruik van sagte dwelms, gay huwelike en die genadedood deur te voer. Tydens die twee mees onlangse parlementsittings het die regering aktiewe diplomasie in Afrika aangemoedig,[16] militêre ingryping in die Irakontwapeningskrisis teëgestaan, en wetgewing aangaande oorlogsmisdade deurgevoer. Beide van Verhofstadt se termyne is gekenmerk deur dispute tussen die Belgiese gemeenskappe. Die hoofgeskilpunte is die nagtelike lugverkeer by Brussellughawe en die status van die verkiesingsdistrik Brussel-Halle-Vilvoorde.
Gemeenskappe, geweste en provinsies[wysig | wysig bron]
Vlaamse Gemeenskap (Nederlandssprekend) |
Franse Gemeenskap (Franssprekend) |
Duitstalige Gemeenskap (Duitssprekend) |
Vlaamse Gewes |
Waalse gewes |
Brusselse Hoofstedelike Gewes |
Vlaamse provinsies |
Waalse provinsies |
Die land se grondwet is op 14 Julie 1993 aangepas om 'n unieke federale staat gegrond op drie vlakke:
- Die federale regering in Brussel.
- Die drie taalgemeenskappe:
- Die drie geweste (wat van die taalgemeenskappe verskil met betrekking tot die Duitstalige Gemeenskap en die Brusselse Hoofstedelike Gewes):
Konflikte tussen die liggame word deur die Arbitrasiehof besleg. Die reling maak voorsiening vir 'n kompromis wat verskillende kulture toelaat om vreedsaam met mekaar te lewe.
Die Vlaamse Gemeenskap het in 1980 met die Vlaamse Gewes saamgegaan om die regering van Vlaandere te vorm.[17] Die oorvleuelende grense van die geweste en gemeenskappe het twee noemenswaardige eienaardighede te weeg gebring: die Brusselse Hoofstedelike Gewes word ingesluit in beide die Vlaamse en Franse gemeenskappe, en die gebied van die Duitstalige Gemeenskap lê geheel en al in die Waalse Gewes (Wallonië). Die Vlaamse en Waalse geweste word verder onderverdeel in administratiewe entiteite, die provinsies.
Op die hoogste vlak van die drievlak-opstelling is die federale regering wat omsien na buitelandse sake, ontwikkelingsteun, verdediging, leër, polisie, ekonomiese bestuur, welsyn, maatskaplike sekuriteit, vervoer, energie, telekommunikasie en wetenskaplike navorsing, beperkte vermoëns in onderwys en kultuur, en die toesig van belasting deur streeksowerhede. Die federale regering beheer meer as 90 persent van alle belasting. Die gemeenskapregerings is verantwoordelik vir die bevordering van taal, kultuur en onderwys – hoofsaaklik in skole, biblioteke en teaters. Die derde vlak is die gewesregerings, wat hoofsaaklik grond- en eiendomverwante sake soos behuising, vervoer, ens. hanteer. Byvoorbeeld, vir die bou van 'n skool word die boupermit vir 'n skoolgebou in Brussel wat aan die openbare skoolstelsel behoort deur die gewesregering van Brussel toegeken. Die skool as 'n inrigting val onder die regulasies van die Vlaamse regering as die primêre onderrigtaal Nederlands is, maar onder die Franse gemeenskapregering as die primêre taal Frans is.
In Vlaandere:
In Wallonië:
- Brabant wallon (Waals-Brabant)
- Hainaut (Henegouwen)
- Liège / Lüttich (Luik)
- Luxembourg (Luxemburg)
- Namur (Namen)
Geografie[wysig | wysig bron]
België, met 'n oppervlakte van 30 528 vierkante kilometer, het drie geografiese streke: die laagliggende kusvlakte in die noordweste, wat deel uitmaak van die Noordseebekken, die sentrale plato met heuwels, en die bergagtige Ardenne-hooglande in die suidooste. Die kusvlakte bestaan hoofsaaklik uit sandduine en polders. Polders is drooggemaakte gebiede, naby seevlak of onder seevlak wat van die see herwin is, waarteen dit beskerm word met dyke of verder in die binneland, deur velde wat met kanale gedreineer word.
Die tweede geografiese streek, die sentrale plato, lê verder in die binneland. Dit is 'n golwende gebied wat geleidelik styg en baie vrugbare valleie het.
Die derde geografiese gebied, genaamd die Ardenne, is meer ru as die eerste twee. Dit is 'n digbeboste plato, baie rotsagtig en nie juis geskik vir boerdery nie, wat tot in die noorde van Frankryk strek. Dit is waar meeste van België se wild aangetref word. Daar is ook dele wat meer gebroke is met grotte.
België se hoogste punt, die Signal de Botrange in die Hoë Vene-gebergte, teen slegs 694 meter (2 277 voet) is in die gebied geleë.
Die klimaat is maritiem-gematig, met 'n beduidende neerslag in al die seisoene (Köppen klimaat klassifikasie: Cfb). Die gemiddelde temperatuur is 3 °C (37 °F) in Januarie, en 18°C (64°F) in Julie; die gemiddelde neerslag is 65 millimeter (2,6 duim) in Januarie, en 78 millimeter (3,1 duim) in Julie).[18] In die Ardenne neem die maritieme invloed geleidelik af, en hier word jaarliks meer as 120 dae met temperature benede vriespunt aangeteken.
Ekonomie[wysig | wysig bron]
Oorsig[wysig | wysig bron]
As 'n hoogs ontwikkelde markekonomie was België in 1961 een van 19 stigterslande van die OESO, 'n groep van leidende geïndustrialiseerde westerse demokrasieë. Met 'n bevolking van sowat 11,4 miljoen en 'n geskatte bruto binnelandse produk (BBP) van €546 miljard in 2016 het België een van die hoogste BBP per capita ter wêreld. Die BBP-groei vir 2011 is op 2,5 persent gereken. Die openbare skuldlas, wat teen die einde van 2011 96,8 persent van die BBP beloop het, is nogtans relatief hoog.
As 'n digbevolkte land trek België voordeel uit sy geografiese ligging in een van die wêreld se mees geïndustrialiseerde streke. Dit was die eerste land op die Europese vasteland waar 'n nywerheidsomwenteling in die vroeë 19de eeu plaasgevind het. België het 'n uitstekende infrastruktuur van vervoergeriewe met seehawens, kanale, spoorweë en paaie ontwikkel om sy ekonomie met dié van sy buurlande te integreer. As een van die stigterslede van die destydse Europese Ekonomiese Gemeenskap (tans die Europese Unie) is België 'n groot voorstander van verdere ekonomiese integrasie in Europa.
Die land het 'n baie oop ekonomie waar in- en uitvoere min of meer gelykstaan aan die BBP. België is sodoende heeltemal afhanklik van die wêreldmark en trek naas sy ligging digby belangrike markte soos Duitsland, Frankryk, Nederland en die Verenigde Koninkryk ook voordeel uit sy menslike hulpbronne van hoogs opgeleide, meertalige en produktiewe werknemers.
Die Belgiese nywerheidsektor steun veral op die verwerking en veredeling van ingevoerde grondstowwe en halfvervaardigde goedere wat dan as verwerkte goedere uitgevoer word. Behalwe vir steenkool, wat nie meer teen mededingende koste ontgin kan word nie, beskik die land nie oor noemenswaardige natuurlike hulpbronne nie. Nogtans is die meeste tradisionele nywerheidsektore in België se ekonomie verteenwoordig, waaronder staal- en tekstielvervaardiging, raffinaderye, chemiese nywerhede, voedselverwerking, farmaseutiese nywerhede, motorvervaardiging (Renault in Vilvoorde), elektroniese nywerhede en masjienbou. Ondanks die sterk nywerheidsektor het dienste in 2009 77,4% van die totale BBP opgelewer. Die landbousektor se aandeel het tot sowat een persent gedaal.
Ekonomiese ontwikkeling in die 20ste eeu[wysig | wysig bron]
Sowat twee eeue lank, van die begin van die Belgiese nywerheidsomwenteling tot in die tyd van die Eerste Wêreldoorlog, was Franssprekende Wallonië die tegnologies mees gevorderde landsdeel waar swaar nywerhede uit die plaaslike mynbouaktiwiteite, veral die ontginning van steenkoolvoorrade, ontwikkel het. Vlaandere het daarenteen hoofsaaklik 'n landboustreek gebly.
Hierdie prentjie het eers in die tyd tussen die twee wêreldoorloë begin verander. Gedurende die Tweede Wêreldoorlog is België se nywerhede en infrastruktuur nouliks deur oorlogshandelinge geraak om sodoende die basis vir 'n vinnige na-oorlogse ekonomiese groei te vorm waaruit veral Vlaandere voordeel kon trek. Hier het ligte nywerhede op groot skaal hoofsaaklik in die korridor tussen Brussel en Antwerpen ontstaan. In Antwerpen, die tweede grootste seehawe in Europa ná Rotterdam, is beduidende petrochemiese aanlegte gekonsentreer.
In dieselfde tydperk het Wallonië se tradisionele nywerhede soos staalvervaardiging hul mededingendheid op die wêreldmark verloor. Aanvanklik is die uitwerkings van hierdie ekonomiese agteruitgang nog deur die algemene groei van die wêreldekonomie versag, maar uiteindelik het die sterk verhogings van energiepryse gedurende die oliekrisisse van 1973 en 1979 die ekonomie in 'n langdurige resessie gedompel. In die 1980's en 1990's het die ekonomiese sentrum van België geleidelik noordwaarts na Vlaandere begin verskuif.
Buitelandse beleggings[wysig | wysig bron]
Die ekonomiese groei, wat België in die 1960's ervaar het, het sterk op buitelandse beleggings gesteun. Veral Amerikaanse ondernemings het 'n sentrale rol by die uitbreiding van ligte en petrochemiese nywerhede in die 1960's en 1970's gespeel. Die Belgiese regering bevorder steeds nuwe buitelandse beleggings om die skepping van nuwe werkgeleenthede te verseker. Vlaandere, die Hoofstedelike Gewes van Brussel en Wallonië geniet intussen 'n groot mate van outonomie wat die werwing van beleggers betref.
Die kumulatiewe buitelandse beleggings het in 2009 $705 miljard beloop. Amerikaanse en ander buitelandse ondernemings in België verteenwoordig sowat 11% van alle werkgeleenthede (die Amerikaanse aandeel is 6%). Amerikaanse maatskappye het groot belange in die chemiese bedryf, motorvervaardiging, olieraffinaderye en farmaseutiese nywerhede. Industriële beleggings het uiteindelik ook 'n groot aantal Amerikaanse ondernemings uit die dienstesektor na België gelok, waaronder banke, regskantore, PR- en advertensiemaatskappye, rekeningkundige firma's en personeeladviseurs. Tans bly meer as 20 000 Amerikaanse deskundiges in België. Die Europese Unie se program om 'n geïntegreerde gemeenskaplike mark te skep, het vanaf 1989 die vestiging van talle Amerikaanse regsondernemings en advokate in Brussel bevorder.[19]
Buitelandse handel[wysig | wysig bron]
Die Belgiese ekonomie is sterk gefokus op buitelandse handel, veral in hoë waardetoegevoegde goedere. Die belangrikste invoere is voedselprodukte, masjinerie, ongeslypte diamante, petroleum en petroleumprodukte, chemikalieë, klere en bybehore, en tekstiel. Die hoofuitvoere is motors en motoronderdele, voedsel en voedselprodukte, yster en staal, geslypte diamante, tekstiele, plastiek, petroleumprodukte, en nie-yster-metale. Sedert 1922 het België en Luxemburg 'n enkele handelsmark binne 'n aksyns- en monetêre unie – die België-Luxemburg Ekonomiese Unie. Die hoofhandelsvenote is Duitsland, Nederland, Frankryk, die Verenigde Koninkryk, Italië, die Verenigde State en Spanje.
2010 | Invoere | Uitvoere | Geldeenheid |
---|---|---|---|
Nederland | 50,7 | 28,0 | miljard € |
Duitsland | 34,7 | 35,2 | miljard € |
Frankryk | 26,8 | 34,8 | miljard € |
Suid-Afrika | 8,398 | 12,449 | miljard ZAR |
Monetêre beleid[wysig | wysig bron]
Op 1 Mei 1998 het België een van die lidstate van die Europese Monetêre Unie geword. Op 1 Januarie 2002 het die Euro die Belgiese frank (BFR) as geldeenheid en wettige betaalmiddel vervang.
Mannekrag en welsynstelsel[wysig | wysig bron]
Die welsynstelsel, wat in die 1950's en 1960's gedurende 'n lang fase van ekonomiese groei en stabiliteit uitgebrei is, sluit werkloosheidversekering, kinderonderhoudstoelaes, pensioene vir invaliedes en ander toelaes in. Met die resessie in die 1970's het die welsynstelsel 'n groeiende finansiële las vir die ekonomie geword en tot begrotingstekorte gelei.
Die nasionale werkloosheidstatistieke versluier die verskille tussen Vlaandere en Wallonië. Die suidelike Franssprekende landsdeel ly hoofsaaklik aan strukturele werkloosheid, terwyl dit in Vlaandere eerder siklies van aard is.
Die nasionale werkloosheidsyfer het in November 2011 7,0% beloop. Die totale Belgiese mannekrag is 4,47 miljoen, waarvan 73% in die dienstesektor, 25% in die nywerheidssektor en 2% in die landbousektor werksaam is.
Demografie[wysig | wysig bron]
Die bevolkingsdigtheid (372 per vierkante kilometer) is een van die hoogstes in Europa, na Nederland en sommige klein lande soos Monaco. Die gebiede met die hoogste bevolkingsdigtheid is die Brussel-Antwerpen-Gent-Leuven agglomerate, ook bekend as die Vlaamse Diamant, sowel as belangrike stedelike sentra soos Liège (Luik), Charleroi, Kortryk (Courtrai), Brugge (Bruges), Hasselt en Namur (Namen). Die Ardenne het die laagste digtheid. Teen 2005 het die Vlaamse gewes 'n bevolking van omtrent 6 043 161 gehad, Wallonië 3 395 942 en Brussel 1 006 749.[22] Byna die hele bevolking is stedelik (97,3% in 1999).[23] Die belangrikste stede en hulle bevolking is Brussel (1 006 749), Antwerpen (457 749), Gent (230 951), Charleroi (201 373), Liège (185 574) en Brugge (117 351).[22]
Die laïque grondwet maak voorsiening vir geloofsvryheid, en die regering respekteer dit in die algemeen in praktyk. Volgens die 2001 Opname en Studie van Geloof,[24] identifiseer omtrent 47% van die bevolking hulleself as behorende tot die Katolieke kerk. Volgens die syfers is die Moslembevolking die tweede grootste geloofsgemeenskap teen 3,5%. Sedert onafhanklikheid het Katolisisme, met sterk vryedenke en veral vrymesselaarbewegings as teengewig, 'n belangrike rol gespeel in België se politieke lewe, in besonder deur die Christen vakunie (CSC/ACV) en die Christen Demokrate partye (CD&V, CDH).
Die oorgrote meerderheid van Belge is Vlaams en Waals. Saam verteenwoordig hulle 'n bietjie meer as 85%. Daar is baie ander Europese bevolkings wat 'n groot en groeiende deel vorm soos Italiaanse, Franse, en Duitse, wat ongeveer 11,1% beslaan. Arabiese immigrante, meestal uit Marokko en Algerië, saam met immigrante uit Turkye tel sowat 3% van die totale bevolking.
98% van die volwasse bevolking is geletterd.[25] Onderwys is verpligtend van die ouderdom van ses tot 18, maar baie Belge hou aan studeer tot die ouderdom van omtrent 23. In 1999 het België teen 42% in verhouding die derde hoogste aantal 18–21-jariges onder die OESO-lande gehad wat vir na-sekondêre opvoeding geregistreer was.[26] Nogtans styg kommer in die afgelope aantal jare oor seker vorm van ongeletterdheid soos funksionele ongeletterdheid. In die tydperk 1994–98, ontbreek 18,4% van die bevolking funksionele geletterdheidvermoëens.[23] In 'n spieëlbeeld van die historiese politiese konflikte tussen die vryedenke en Katolieke segmente van die bevolking is die Belgiese onderwysstelsel verdeel in 'n laïque tak wat deur die gemeenskappe, die provinsies en die munisipaliteite beheer word en 'n gesubsidieerde godsdienstige – meestal Katolieke – tak wat deur beide die gemeenskappe en die godsdienstige owerhede beheer word – gewoonlik die bisdomme. Daar moet daarop gelet word dat – ten minste vir die Katolieke skole – die godsdienstige owerhede baie beperkte mag oor die skole het.
Natuurlike bevolkingsaanwas[wysig | wysig bron]
Geboortekoers in 2014:[27]
Streek | Geboortes | Geboortekoers per 1 000 inwoners |
---|---|---|
Wallonië | 38 690 | 10,8 |
Brussel | 18 514 | 15,8 |
Vlaandere | 67 211 | 10,5 |
België | 124 415 | 11,1 |
Tale[wysig | wysig bron]
Met die verowering van Antwerpen in 1585 is 'n politieke en kulturele proses ingelei waardeur die status van Nederlands in die Suidelike Nederlande beperk was tot sy rol as omgangstaal van die laer klasse van die bevolking, terwyl die hoogs opgeleide bourgeoisie die voorkeur aan die wêreldtaal Frans gegee het. Alhoewel die Vlaminge reeds in 1830, die jaar waarin die huidige Koninkryk België as 'n selfstandige staat gestig is, die meerderheid gevorm het, het hulle vanweë die sterk verfransing van die openbare politieke en kulturele lewe tot by die 19de en 20ste eeu 'n sosiologiese minderheid gebly. Frans is in 1830 ook tot die amptelike taal van België verklaar.
As 'n literêre taal was Suid-Nederlands, wat uit die Vlaams-Brabantse skryftaal van die 16de eeu ontwikkel het, slegs gebruiklik vir minder hoogstaande genres soos die volksliteratuur en het naas plaaslike dialekte veral onder die sterk invloed van die Franse kultuurtaal gekom, waardeur sy woordeskat en sinsbou duidelik van dié van Noord-Nederlands, die amptelike taal van Nederland, verskil het.
Vanaf omtrent 1850 het egter 'n nuwe literêre taal begin ontwikkel wat Noord-Nederlands as sy voorbeeld geneem het, en dit het van 'n onvolkome Vlaamse streeksvariant gedurende die 20ste eeu uiteindelik tot 'n gelykwaardige Nederlands verander, wat behalwe vir klein leksikale en sintaktiese verskille grootliks met die taal van Nederland ooreenkom.
Vandag is omtrent 60% van die land Nederlandssprekend, 40% Franssprekend en 1% Duitssprekend. Brussel is amptelik Frans-Nederlands tweetalig, maar meestal Franssprekend; dit het van 'n Nederlandsprekende plek ontwikkel tot 'n tans oorheersend Franse karakter.
Beide die Nederlands wat in België gepraat word en die Belgiese Frans verskil effens in woordeskat en semantiese klem van die variëteite wat in Frankryk en Nederland gepraat word. Baie mense praat nog steeds dialekte van Vlaams en Waals. Die dialekte, saam met ander soos Pikardies of Limburgs,[25] word nie in die openbare lewe gebruik nie.
Sport[wysig | wysig bron]
Sedert die 1970's word sportklubs en -federasies in België deur die Taalgemeenskappe apart georganiseer.[28] Sokker is die gewildste sportsoort in albei dele van België; fietsry, tennis, swem, judo[29] en basketbal is ook gewild.[30] Onder die bekende fietsryers het Eddy Merckx die Tour de France vyf keer gewen en Tom Boonen een keer. België het ook twee huidige vroue-tenniskampioene: Kim Clijsters en Justine Henin. 'n Ander bekende voormalige Belgiese atleet is Jacques Rogge, die agste President van die Internasionale Olimpiese Komitee tussen 2001 en 2013.
Die Belgiese nasionale sokkerspan staan bekend as die "Rooi Duiwels". Hulle het alreeds 13 keer aan die FIFA Sokker-Wêreldbeker deelgeneem en tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2018 hul beste prestasie opgelewer en die derde plek bereik. België kon vyf keer vir die UEFA Europa-beker kwalifiseer en het tydens dié toernooi van 1980 as naaswenner geëindig. België se hoogste sokkerliga is die Eerste klasse, gevolg deur die Tweede klasse.
Rugby word ook in België gespeel, maar die Belgiese nasionale rugbyspan kon tot dusver nog nie vir die Rugbywêreldbeker kwalifiseer nie. Hulle ding in die Europese Nasiesbeker met ander opkomende rugbyspanne mee.
België het al verskeie groot sportgeleenthede soos die Olimpiese Somerspele 1920, die UEFA Europa-beker in 1972 en die UEFA Europa-beker in 2000 (saam met Nederland) gehuisves. Sedert 1925 word die Belgiese Grand Prix op die Circuit de Spa-Francorchamps aangebied.
Kultuur[wysig | wysig bron]
Die Belgiese kultuurlewe neig om binne elkeen van die gemeenskappe gefokus te wees. Gedeelte elemente is minder belangrik aangesien daar geen tweetalige universiteite is nie, behalwe die koninklike militêre akademie, geen gemene media, en geen enkele groot gemene kulturele of wetenskaplike organisasie waar beide hoofgemeenskappe verteenwoordig is nie. België is wel bekend vir die land se skone kunste en argitektuur.
Die gebied wat ooreenkom met vandag se België het die vooruitgang van belangrike kunsbewegings wat 'n reuse invloed op Europese kuns gehad het ondervind. Die Mosankuns, die vroeë Nederlandse skilderkuns, die Vlaamse Renaissance- en Barokskilderkuns, en belangrike voorbeelde van Romaanse, Gotiese, Renaissance- en Barokargitektuur, en die Vlaamse polifonie het in die suidelike deel van die Lae Lande ontwikkel en is mylpale in kunsgeskiedenis.
Die ryk kuns-uitset, baie keer in geheel na verwys as Vlaamse kuns, het in die tweede helfte van die 17de eeu geleidelik agteruitgegaan. Baie oorspronklike kunstenaars het egter gedurende die 19de- en 20ste eeue te voorskyn gekom. In musiek het Adolphe Sax die saxofoon in 1846 uitgevind. Eugène Ysaÿe was 'n belangrike 19de- en 20ste eeuse Belgiese violis. In argitektuur was Victor Horta 'n belangrike inisieerder van die Art Nouveau-styl. België het beroemde vorms van romantieke, ekspressionistiese en surrealistiese skilders opgelewer; dit sluit Egide Wappers, James Ensor, Constant Permeke en René Magritte in. Op 8 November 1948 het die Belgiese skrywers Christian Dotremont en Joseph Noiret die stigting van die vereniging van skilders en literatore genaamd "CoBrA", na die naam van die 3 nasionale hoofstede van die lande waaruit die aanvanklik betrokke kunstenaars kom: Copenhagen, Brussel, Amsterdam) gelei. Dotremont en Noiret het later ook die skrywers Marcel Havrenne en Hugo Claus en die skilders Pol Bury, Pierre Alechinsky, Louis Van Lint, die etnoloog Luc de Heusch en die musikant Jacques Calonne in Brussel by die beweging betrek.
In letterkunde het België verskeie bekende outeurs opgelewer soos die digters Emile Verhaeren, Guido Gezelle, Herman de Coninck, Myriam Vanhee, Tom Lannoye, Jacques Brel en roman skrywer Hendrik Conscience, Willem Elsschot en Georges Simenon. Die digter en toneelskrywer Maurice Maeterlinck het die Nobelprys vir Letterkunde in 1911 ontvang. Die bekendste Frans-Belgiese strokiesverhale is Die avonture van Kuifie deur Hergé maar baie ander belangrike outeurs van strokiesverhale is Belgies, insluitend Edgar P. Jacobs, Marc Sleen, Willy Vandersteen en André Franquin.
Meer onlangs het vername filmregisseurs verskyn, meeste van hulle sterk beïnvloed deur Franse filmkuns. Die gebrek aan 'n groot Belgiese filmmaatskappy het hulle gedwing om te emigreer of in lae-begroting produksies deel te neem. Belgiese regisseurs sluit Stijn Coninx, Luc en Jean-Pierre Dardenne in; akteurs sluit Jan Decleir, Veerle Baetens en Marie Gillain in. Films sluit in Man Bites Dog en The Alzheimer Affair. In die 1980's het Antwerpen se Koninklike Akademie van die Skone Kunste belangrike mode toonaangewers, die Antwerpse Ses opgelewer.
België het ook bygedra tot die ontwikkeling van wetenskap en tegnologie. Die wiskundige Simon Stevin, die anatomis Andreas Vesalius en die kartograaf Gerardus Mercator is onder die meer invloedryke wetenskaplikes uit die begin van die Vroeë Modernisme in die Lae Lande. Meer onlangs, teen die einde van die 19de eeu, in toegepaste wetenskap, het die chemikus Ernest Solvay en die ingenieur Zenobe Gramme die Solvayproses en die Grammedinamo uitgevind. Georges Lemaître is 'n beroemde Belgiese kosmoloog aan wie die voorstel van die oerknalteorie van die begin van die heelal in 1927 toegeskryf word. Drie Nobelpryse vir Fisiologie of Geneeskunde is aan Belge toegeken: Jules Bordet in 1919, Corneille Heymans in 1938 en Albert Claude en Christian De Duve in 1974. Ilya Prigogine is in 1977 die Nobelprys vir Chemie toegeken.
'n Mens kan nie België se kultuurlewe verstaan sonder om die volksfeeste in ag te neem nie. Voorbeelde sluit die Karnaval van Binche, die Ducasse van Ath, die optog van die Heilige Bloed in Brugge, die 15de-Augustusfees in Liège, en die Waalse fees in Namur in. 'n Belangrike nie-amptelike feesdag is Sint Nicholasdag op 6 Desember, wat die fees vir kinders herdenk en in Liège van die studente.
Baie hoogsaangeskrewe restaurante kan in hoë-impak gastronomiese gidse soos die Michelingids aangetref word. Belgiese sjokolade handelsmerke soos Neuhaus, is wêreldbekend en word wyd verkoop; selfs die goedkoopste en gewildste handelsmerk, Leonidas, het 'n reputasie verwerf vir hulle kwaliteit.
België produseer meer as 500 bier (alebiere, pils) variëteite). Belge het 'n reputasie vir 'n voorliefde vir wafels en pommes frites (Belgiese aartappelskyfies), beide oorspronklik uit België; die nasionale kos is biefstuk of mossels met skyfies.
Sien ook[wysig | wysig bron]
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ( ) "Government type: Belgium". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Besoek op 10 Mei 2018.
- ( ) ( ) "Bevolkingscijfers per provincie en per gemeente op 1 januari 2018/Chiffres de la population par province et par commune, a la date du 1er Janvier 2018" (PDF). Statistics Belgium, Federal Public Service Economy. 27 Januarie 2018. Besoek op 10 Mei 2018.
- ( ) "Belgium". Internasionale Monetêre Fonds. Besoek op 10 Mei 2018.
- ( ) "Human Development Report 2015" (PDF). United Nations. Besoek op 10 Mei 2018.
- ( ) "Gini coefficient of equivalised disposable income (source: SILC)". Eurostat Data Explorer. Besoek op 10 Mei 2018.
- In die minderheidstale van België: Limburgs: Keuninkriek Belsj, Luxemburgs: Kinnekräich Belsch, Pikardies: Roéyôme d'Bergike, Wallonies: Royåme di Beldjike, Wes-Vlaams: Keunienkryk België.
- ( ) "Die Deutschsprachige Gemeinschaft in Belgien". Die Deutschsprachige Gemeinschaft in Belgien. Besoek op 10 Mei 2018.
- HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
- ( ) Taaldispuut verdeel België, BBC Nuus, 13 Mei 2005
- ( Election turnout in national lower house elections from 1960 to 1995, numbers from Mark N. Franklin's "Electoral Participation." )
- ( ) Constitution of Belgium Art. 99
- ( ) Belgium's "rainbow" coalition sworn in, BBC News, 12 Julie 1999
- ( ) Composition of the Chamber of Representatives, on the official homepage of the Chamber
- ( ) Dioxin contamination scandal hits Belgium: Effects spread through European Union and beyond, World Socialist Web Site, 8 Junie 1999
- ( ) History of the Federal Food Agency, at its official homepage
- ( ) The Rwanda article at Tiscali.References shows an example of Belgium's recent African policies.
- ( ) The official homepage of Flanders (Community and Region)
- ( ) Eurometeo: The meteo at Brussels
- ( ) U.S. Department of State – Background Note: Belgium
- ( ) thedti.gov.za: Suid-Afrikaanse handel volgens lande
- ( ) Belgien – Wirtschaft
- ( ) ( ) ( ) ( ) Official statistics of Belgium
- ( ) United Nation Development Programme
- ( ) International Religious Freedom Report 2004 at the US Department of State
- ( ) Ethnologue.com published by SIL International
- ( ) Digest of Education Satistics 2003, US National Education Statistics
- ( ) IWEPS Institut wallon de l'évaluation, de la prospective et de la statistique – Taux de natalité. Besoek op 29 Mei 2016
- ( Task, Marijke; Renson, Roland & van Reusel, Bart (1999). Klaus Heinemann, red. Organised sport in transition: development, structures and trends of sports clubs in Belgium. Sport clubs in various European countries. Schattauer Verlag. pp. 183–229. ) ISBN 3-7945-2038-6.
- ( Wingfield, George (2008). Charles F. Gritzner, red. Belgium. Infobase Publishing. pp. 94–95. ) ISBN 978-0-7910-9670-3.
- ( Hendricks, Kelly (20 Junie 2014). ) "Belgium's 10 most popular sports". The Bulletin. Besoek op 10 Mei 2018.
Bronne[wysig | wysig bron]
- ( Simons, Ludo: Über Sprache und Literatur in Flandern. Antwerpen: Belgisch-Deutsche Gesellschaft 1983 )
- ( ) Wêreldgeskiedenis by KLMA
- ( ) L'aménagement linguistique dans le monde in Frans deur Jacques Leclerc, Universiteit van Laval, Kanada
- ( ) ( ) ( ) ( ) Portaal van die INS tot statistiese publikasies oor België
- ( ) CIA World Fact Book
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons bevat media in verband met België. |
- ( Toerisme-inligting oor ) België op Wikivoyage
- ( ) ( ) ( ) ( ) Federale portaalwebwerf
- ( ) ( ) ( ) ( ) Amptelike webwerf van die Belgiese monargie
| <urn:uuid:94aec376-2431-4279-bcab-9366b3165256> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Belgi%C3%AB | 2019-07-22T03:41:01Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527474.85/warc/CC-MAIN-20190722030952-20190722052952-00024.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999795 | false |
Pous Leo XII
Pous Leo XII | |
---|---|
Geboortenaam | Annibale Sermattei della Genga |
Pontifikaat begin | 28 September 1823 |
Pontifikaat eindig | 10 Februarie 1829 |
Voorganger | Pius VII |
Opvolger | Pius VIII |
Gebore | 22 Augustus 1760 Genga, Kerklike Staat |
Sterf | 10 Februarie 1829 Rome, Italië |
Ander pouse genaamd Leo |
Inhoud
BiografieWysig
Pous Leo XII[1][2] is gebore as Annibale Sermattei della Genga (ook Annibale Francesco Clemente Melchiore Girolamo Nicola Sermattei della Genga) op 22 Augustus 1760 in Genga, Kerklike Staat (of dalk Ancona of Spoleto). Hy is een van tien kinders van graaf Flavio Sermattei en gravin Maria Luisa Periberti di Fabriano en die oom van kardinaal Gabriele della Genga Sermattei. Genga het sy skoolopleiding aan die Accademia dei Nobili Ecclesiastici gekry en is as priester gewy op 14 Junie 1783. In 1792 stel Pous Pius VI hom aan as sy private sekretaris en op 21 Februarie 1794 as titulêr aartsbiskop van Tirus en nuntius in Lucerne. Op 14 Maart 1794 word hy verplaas na Keulen maar weens die oorlog neem hy sy intrek in Augsburg. Gedurende sy verblyf in Duitsland kom hy in aanraking met die howe van Dresden, Wene, München en Württemberg. Hy ontmoet ook Napoleon Bonaparte. Nadat Napoleon die Kerklike Staat afgeskaf het word hy deur die Franse gevange gehou. Op 22 Julie 1814 dra Genga die pous se gelukwensing oor aan koning Lodewyk XVIII van Frankryk na die val van Napoleon. Op 8 Maart 1816 word hy kardinaal-priester met die titelkerk S. Maria in Trastevere. Later op 10 Februarie 1821 word hy aartspriester van die basiliek S. Maria Maggiore. Op 12 Mei 1820 stel Pous Pius VII hom aan as vikaris-generaal van Rome. Op 28 September 1823 volg hy Pous Pius VII op en word gekroon op 5 Oktober 1823 deur kardinaal Fabrizio Ruffo. Hy regeer tot sy dood op 10 Februarie 1829 en word opgevolg deur Pous Pius VIII. Die naam ‘Leo’ beteken 'Leeu'.
Kerklike loopbaanWysig
- 21 Februarie 1794 – Titulêr Aartsbiskop van Tirus.
- 14 Maart 1794 – Apostoliese nuntius in Keulen.
- 8 Maart 1816 – Aartsbiskop (persoonlike titel) van Senigallia.
- 29 April 1829 – Kardinaal-priester van S. Maria in Trastevere.
- 12 Mei 1820 – Vikaris generaal van Rome.
- 10 Februarie 1821 – Aartspriester van die pouslike basiliek van Maria Maggiore.
- 28 September 1823 – Pous van Rome.
PontifikaatWysig
Pous Leo XII[3] is verkies as kandidaat van die zelanti ten spyte van Franse teenkanting. Die pous se buitelandse politiek is eers gevoer deur Giulio Maria della Somaglia en later deur Tommaso Bernetti. Konkordate is met 'n aantal lande, onder andere met koning Willem I van Nederland, gesluit tot voordeel van die pous.
Die pous se binnelandse politiek in die Kerklike Staat was baie konserwatief. Onder die invloed van die Jesuïte her-organiseer hy die onderwys. In sy bul "Quod divina sapientia" plaas hy onderwys onder beheer van die geestelikheid en alle sekondêre onderwys, sowel as die regspraak is in Latyn gevoer. Jode is verbied on vaste eiendom te besit en baie van hulle het uitgewyk na Triëst, Lombardye en Toskane. Hy was ook sterk gekant teen Vrymesselary en rig die pouslike brief "Quo Graviora" teen hulle. Op 26 Junie 1827 publiseer hy die pouslike brief "Dirae Librorum" waarin wêreldse literatuur veroordeel word. Daar word soms beweer dat hy teen inenting teen pokke was, maar geen bewys kon daarvoor gevind word nie. Pous Leo het die pouslike hof verhuis van die Quirinaal na die Vatikaan.
Die kollege van kardinaleWysig
Pous Leo XII het 25 nuwe kardinale aangestel in 8 konsistories.
- Giovanni Battista Bussi, ouditeur generaal van die Apostoliese Kamer.
- Bonaventura Gazzola, O.F.M.Ref., biskop van Montefiascone.
Die konsistorie van 27 September 1824Wysig
- Karl Kajetan Gaisruck, aartsbiskop van Milaan.
- Patrício da Silva, O.E.S.A., patriarg van Lissabon, Portugal.
- Teresio Maria Carlo Vittorio Ferrero della Marmora. voormalige biskop van Saluzzo.
Die konsistorie van 20 Desember 1824Wysig
- Pedro de Inguanzo y Rivero, aartsbiskop van Toledo.
- Ludovico Micara, O.F.M.Cap.
- Gustave-Maximilian-Juste de Croy, aartsbiskop van Rouen.
- Bartolomeo Alberto Cappellari (later Pous Gregorius XVI), O.S.B.Cam., ab en vikaris generaal van sy orde.
- Jean-Baptist-Marie-Anne-Antoine de Latil, aartsbiskop van Reims.
- Francisco Javier de Cienfuegos y Jovellanos, aartsbiskop van Sevilla.
- Pietro Caprano, titulêr aartsbiskop van Iconio.
- Alexander Rudnay Divékújfalusi, aartsbiskop van Esztergom.
- Giacomo Giustiniani, aartsbiskop-biskop van Imola.
- Vincenzo Macchi, titulêr aartsbiskop van Nisibis.
- Giacomo Filippo Fransoni, titulêr aartsbiskop van Nazianzo.
- Benedetto Barberini, prefek van die pouslike huishouding.
- Giovanni Antonio Benvenuti, apostoliese legaat in die Forli provinsie.
- Giovanni Francesco Marazzani Visconti, prefek van die Apostoliese paleis.
- Tommaso Bernetti, goewerneur van Rome.
- Belisario Cristaldi, tesourier van die Apostoliese Kamer.
- Ignazio Nasalli, titulêr aartsbiskop van Cyrrhus.
- Joachim-Jean-Xavier d'Isoard, dekaan van die Heilige Roomse Rota.
Die konsistorie van 15 Desember 1828Wysig
- Antonio Domenico Gamberini, biskop van Orvieto.
- Juan Francisco Marco y Catalán, goewerneur van Rome.
SaligverklaringsWysig
- 1823 – Petrus Damiaan.
- 1825 – Jordanus van Sakse.
Bulle, briewe, ensiklieke en dekreteWysig
- 5 Mei 1824 – Ubi Primum – Oor die pontifikaat en die pligte van biskoppe.
- 24 Mei 1824 – Quod Hoc Ineunte – Aankondiging van die 1825 Jubileum.
- 25 Desember 1825 – Charitate Christi – Uitbreiding van die Jubileum na die hele Kerk.
- 13 Maart 1826 – Quo Graviora – Teen geheime organisasies.
- 13 Februarie 1827 – Quanta Laetitia – Oor Skotland.
- 26 Junie 1827 – Dirae Librorum – Teen wêreldse literatuur
BibliografieWysig
- Artaud de Montor, Alexis, Chevalier de. (1911) The lives and times of the popes (vertaal vanaf "Les vies des papes") The Catholic publication Society of America, New York. Heruitgee: Kessinger Publishing. http://www.saint-mike.org/library/ papal_library/default.asp
- Duff, Eamon (2001). Saints and Sinners: A History of the Popes, Yale University Press. ISBN 0-300-09165-6.
- Maxwell-Stuart, P. G. (2002). Chronicle of the Popes: The Reign-by-Reign Record of the Papacy from St. Peter to the Present, Thames & Hudson. ISBN 0-500-01798-0.
VerwysingsWysig
- De Montor, Artaud, Chevalier de. 1911. The Lives and Times of the Popes. The Catholic Publications Society, New York.
- Leo XII. (2008). Encyclopædia Britannica. Deluxe Edition. Chicago: Encyclopædia Britannica
- Toke, L. (1910). Pope Leo XII. In The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. Besoek op 3 Julie 2011 by: http://www.newadvent.org/cathen/09167a.htm
Eksterne skakelsWysig
Wikimedia Commons bevat media in verband met Leo XII. |
- CE Inskrywing in die Catholic Encyclopedia (Engels)
- CF Inskrywing in die Catholic Forum (Engels)
- BBKL Inskrywing (met Literatuurverwysings) in die Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (Duits)
- PTA Inskrywing in "Popes through the Ages" deur J. Brusher S.J. (Engels)
- Bulle 'n Databasis van pouslike ensiklieke, dekrete en bulle (in Engels)
- VH Inskrywing in die Vatican History (in Duits).
- CA Inskrywing in die "Cardinals of the Holy Roman Church".
- Inskrywing in die Catholic Hierarchy (Engels)
NotaWysig
OpvolgingWysig
Voorafgegaan deur Vincenzo Ranuzzi |
Titulêr Aartsbiskop van Tirus 1794 – 1816 |
Opgevolg deur Giacomo Giustiniani |
Voorafgegaan deur Giulio Gabrielli |
Biskop van Senigallia 1816 – 1816 |
Opgevolg deur Fabrizio Sceberras Testaferrata |
Voorafgegaan deur Pius VII |
Pous (Pontifex Maximus) 1823 – 1829 |
Opgevolg deur Pius VIII | | <urn:uuid:fc336bb8-6204-4442-8b4c-a35c00062aa7> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Pous_Leo_XII | 2019-07-18T08:43:04Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00128.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.994433 | false |
Geskiedenis van die ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika
Die geskiedenis van die ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika het begin toe vryburgers in 1657 aan die Kaap ingestel is en dit gevolglik van ’n verversingspos tot ’n kolonie begin ontwikkel het. Teen die tyd toe die Nederlands-Oos-Indiese Kompanjie ten einde geloop het (1795), het hierdie koloniste die binneland tot by die Groot-Visrivier oopgestel. Daarna is daar in ’n noordelike rigting uitgebrei tot 1860, toe die twee Trekkerrepublieke die gebied tussen die Oranje- en die Limpoporivier gekoloniseer het. Gedurende hierdie twee eeue van Europese uitbreiding en ekonomiese ontwikkeling het Suid-Afrika hoofsaaklik uit ’n aantal boederynedersettings bestaan waar die mense die landbou en veeboerdery beoefen het. As gevolg van die swak verbindinge in hierdie uitgestrekte gebied, het die ekonomiese ontwikkeling van die Kaapkolonie, Natal en die Trekkerrepublieke betreklik langsaam plaasgevind.
Inhoud
- 1 Ekonomiese Ontwikkeling en Maatskaplike Toestande
- 2 Die ekonomiese ineenstorting van die kolonie
- 3 Die ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika (1795-1870)
- 3.1 Die vooruitgang van die Kaapkolonie onder Britse bestuur
- 3.2 Die ekonomiese vooruitgang van Natal
- 3.3 Ekonomiese en sosiale toestande in die republieke
- 4 Die tydperk van mynbou en spoorweë in Suid-Afrika (1870-1910)
- 4.1 Die ontginning van diamante
- 4.2 Die invloed van Transvaalse goudmyne
- 4.3 Die doeane- en spoorwegoorlog
- 5 Die industrialisasie van Suid-Afrika
- 5.1 Die opkoms van die sekondêre bedryf
- 6 Bronne
Ekonomiese Ontwikkeling en Maatskaplike Toestande[wysig | wysig bron]
Alhoewel die Kompanjie se vernaamste belang die behoud van die verversingspos aan die Kaap was, was hy ook verantwoordelik vir die vryburgerbevolking wat by die hawe en in die westelike en oostelike distrikte gevestig was.
Die Beleid van die Kompanjie[wysig | wysig bron]
As ’n handelsonderneming wie se grootste belang met die Ooste was, het die Kompanjie maar min aandag aan die ekonomiese ontwikkeling van die Kaap gegee. Sy grootste belang was om die verversingspos op ’n so ’n peil te hou dat hy vlote op hul reise heen en terug van voedsel kon voorsien, en om die nodige aandag aan siek matrose te skenk.
Die direkteure wou hê dat die verversingspos betalend moes wees en, indien moontlik, ’n wins moes afwerp. Daarom het die Kompanjie die invoerhandel beheer. Dus het daar geen private winkels in die Kolonie bestaan nie, en moes die burgers handelsartikels soos speserye, suiker, tee, porseleinware en kledingstowwe by die Kasteel koop. Hierdie beleid het tot ’n uitgebreide smokkelhandel gelei ten einde die hoë pryse wat die Kompanjie vir ingevoerde goedere gevra het, vry te spring. Om dieselfde rede het die Kompanjie die plaaslike kleinhandel gereël. Huurkontrakte is opgeveil, waardeur plaaslike handelaars die reg ontvang het om handelsartikels soos brood, wyn en vleis te verkoop. Hierdie alleenreg om ’n handelsartikel vir ’n bepaalde tydperk te voorsien is aan die hoogste bieër toegestaan. Hierdie huurkontrakte het die Kompanjie van ’n gereelde inkomste verseker. Die Kompanjie het ook sy vleis, wyn en graan vir verbygaande skepe verkry deur die kontrakte aan alleen-handelaars op te veil. Die burgers is nie toegelaat om tabak te verbou nie, daar die Kompanjie graag die monopolie van hierdie handel met die Hottentotte wou behou. Ten einde te verseker dat die verversingspos betalend sou wees, is selfs die ekonomiese bedrywighede van die burgers aan bande gelê. Hierdie koloniste kon koring verbou of wingerde plant, maar die opbrengs moes aan die Kompanjie teen ’n vasgestelde prys verkoop word, wat meestal maar laag was. Daar was werklik geen teken van vryhandel aan die Kaap nie; die Kompanjie het feitlik ’n monopolie van al die handel gehad deur die beperkinge wat hy opgelê het.
Streng Besuiniging[wysig | wysig bron]
Daar die Kompanjie maksimumwinste wou verkry, het die direkteure ’n beleid van streng besuiniging in die bestuur van al sy besittings toegepas. Karige salarisse is aan amptenare betaal. Hierdie gebruik het oneerlikheid aangemoedig, omdat die amptenare hul klein inkomste probeer aanvul het. Privaat handel, smokkelary van ingevoerde goedere, onwettige boerdery en bedrog het hoogty gevier. Die betrekking van fiskaal is geskep om oneerlike amptenare te betrap en te ontslaan. Die administrasiekoste is so laag moontlik gehou deur die oprigting van kantore en vestings te beperk. Selfs die instelling van die vryburgers was ’n besuinigingsmaatreël, aangesien hierdie mense produkte sou kweek en dit aan die Kompanjie teen vasgestelde pryse sou verkoop sonder om in die diens van die Kompanjie te wees. ’n Direkte belasting op die produkte wat verkoop word en die verhuur van grond was ’n verdere bron van inkomste. Die tiende, die belasting op wyn, rekognisiegelde en ander belastings is ook ingestel. Aangesien die surplusse van koring en wyn na 1706 toegeneem het, is die burgers toegelaat om ’n persentasie van hierdie handelsartikels na Batavia uit te voer, maar dit moes deur middel van die Kompanjie se skepe geskied.
Die Amptenare van die Kompanjie[wysig | wysig bron]
Die amptenare het ’n belangrike sosiale status aan die Kaap beklee, aangesien hulle die verteenwoordigers van ’n vooraanstaande handelsmaatskappy was. Aan die einde van die Kompanjie se bestuur was daar ongeveer 1 200 amptenare, die meeste van wie van oorsee gekom het en by die Kaapse seehawe aan diens was. Soos die gebruik toe in Europa was, is hulle volgens rang gegradeer, en elke rang het sekere voorregte gehad en voorrang by sosiale funksies, seremonies en kerkdienste geniet. Die goewerneur en lede van die Politieke Raad was die hoogste rang. Na hulle het die senior koopmanne, junior koopmanne, offisiere van die garnisoen, klerke, ens. gekom. Om die onnodige vertoon van weelde onder die amptenare te onderdruk, is hul klere en sosiale omgang streng ooreenkomstig hul rang deur die weeldewette van 1755 gereël. Slegs lede van die Politieke Raad se koetsiers kon in livrei gekleed wees; dit was uitsluitend die voorreg van senior koopmanne en hulle vrouens om groot sambrele te dra; en vrouens is nie toegelaat om slepe te dra nie. Verder het die wette die aantal bediendes en perde wat die verskillende range toegelaat was om te besit, vasgestel. Aangesien die meeste amptenare getroud was, het hulle nie in die Kasteel gebly nie, maar in private huise in die dorp. Die amptenare het vryelik met die burgers verkeer en gereeld met die burgers se familielede getrou. Daar was ook die garnisoen, wat teen 1795 uit ongeveer 1 200 man bestaan het. Hulle was meestal Duitse huurtroepe wat in Holland in diens van die Kompanjie getree het. Die meerderheid was by die Kasteel gevestig, maar sommige is by die veeposte in die binneland gestasioneer om die Kompanjie se beeste teen die plunderende San te beskerm.
Die Burgerbevolking by die Kaapse Hawe[wysig | wysig bron]
In 1795 het die vryburgerbevolking 15 000 getel en ongeveer ’n derde van hulle het in Kaapstad gewoon. Die meeste se bestaan het afgehang van die Hollandse en vreemde skepe wat die baai binnegekom het. Die burgers van Kaapstad het losieshuise en drinkplekke aangehou waar die bemannings van die verbyvarende vlote gebly het terwyl die skepe voor anker gelê het. Die meeste van hierdie eienaars van herberge het ’n bestaan gevind deur gesmokkelde goedere te verkoop. Alhoewel die Kompanjie die monopolie gehad het om ingevoerde goedere te verkoop, het seelui en amptenare artikels soos tee, suiker, tabak, breekgoed en kledingstof ingesmokkel, wat hulle dan aan die herbergiers verkoop het. Laasgenoemde het dit dan weer aan die burgers in die dorp of in die distrikte van die hand gesit. Party burgers het ’n bestaan gevoer as kleremakers, boumeesters en skoenmakers, maar die eintlike werk is deur geskoolde slawe verrig. Die kleinhandel in eetware soos brood, vleis en wyn was in die hande van ’n paar plaaslike burgers wat die alleenhandel in die hande gekry het toe die kontrakte opgeveil is. Sommige burgers het slawe as smouse in diens geneem om die groente wat hulle op die kleinhoewes gekweek het, te verkoop. Die Kapenaars was in nouer voeling met Nederland as die boere van die westelike distrikte. Baie het volgens die nuutste mode aangetrek en sommige het indrukwekkende woonhuise in die Heerengracht of in Strandstraat laat bou.
Die Wyn- en Koringboere[wysig | wysig bron]
Baie burgers het plase van ongeveer 60 morge (51.39 hektaar) buite die nedersetting en langs die Eerste- en Bergriviere in vrye erfpag ontvang. Daarop moes hulle koring en wyn verbou om in die behoeftes van die verversingspos te voorsien. Teen 1795 was die meeste van die graanplase in die Swartland (Malmesbury), terwyl die wynplase weer in die Constantia-vallei en by Stellenbosch, Paarl en Franschhoek geleë was. Die koring- en wynboere was vir hul bestaan van die Kaapse mark afhanklik. Teen die middel van die eeu het hierdie boere meer geproduseer as wat die mark verlang het, omdat die Kompanjie reeds besig was om sy houvas op die handel met die Ooste te verloor as gevolg van die kwaai Britse en Franse mededinging. Selfs toe die Kompanjie sy toestemming verleen het om aan vreemde skepe te verkoop, kon die boere nie van al hul surplus ontslae raak nie. Hulle is toe toegelaat om koring na Batavia uit te voer. Op hierdie wyse is daar teen 1780 van 18 500 mud jaarliks ontslae geraak. As gevolg van die swak gehalte van die wyn kon baie min uitgevoer word. Dit was slegs gedurende ’n oorlog dat die burgers hul surplus-koring en wyn kon verkoop, want baie vreemde skepe het in Tafelbaai vars kosvoorrade ingeneem. Pryse het dan die hoogte ingeskiet en ’n kort tydperk van voorspoed het gevolg. Dit het tydens die Sewejarige Oorlog en die Amerikaanse Vryheidsoorlog (1779-83) gebeur. Hierdie koring- en wynboere is egter aansienlik aangehelp deur die feit dat die Kompanjie hulle nie swaar belas het nie. Die belangrikste belasting was dié op wyn en brandewyn wat in Kaapstad verkoop is, en dit was slegs 3 riksdaalders per lêer. ’n Ander belasting was die tiende, ’n belasting van een tiende van die jaarlikse wins uit graan of beeste, wat volgens die opgaaf van die boer bereken is; hierdie syfers was gewoonlik laer as wat dit werklik was. Daar was ook ’n klein belasting vir die uitroei van wilde diere. Al hierdie belastings is aan die sekretaris van die Heemraad by die drosdy betaal. Die swaarste belasting was die fooie wat burgers aan die amptenare moes betaal wanneer hulle hul produkte kom verkoop het. Die huise van die wyn- en koringboere was meer imposant as dié in Kaapstad. Hierdie huise was enkelverdiepings met rietdakke en gewels. Groot-Constantia, hoewel herbou, is die beste voorbeeld van hierdie boustyl. Die huise het die bekende klein vensterruitjies en groot stoepe gehad, terwyl die kamers ruim en redelik goed gemeubileer was. Wanneer produkte deur ossewaens by die Kompanjie se pakhuise in Kaapstad afgelaai is, is verskeie huishoudelike benodigdhede soos tee, suiker, tabak, speserye en rokmateriaal verkoop.
Slawe-arbeid[wysig | wysig bron]
Gedurende Van Riebeeck se bestuur is slawe ingevoer, omdat die Hottentotte onwillig was om op die graanplase te werk of om dwangarbeid te verrig. Dus is gaandeweg meer en meer slawe op die wyn- en koringplase van die westelike distrikte gebruik. In 1717 het die Politieke Raad besluit om slawe in plaas van Europese koloniste in te voer om die arbeidstekort wat as gevolg van die pokke-epidemie ontstaan het, die hoof te bied. Dit was nie lank nie of die slawe het die Europeërs in getalle oortref. In 1795 was die slawebevolking 18 000, of ongeveer drieduisend meer as die Europese koloniste in die kolonie. Die goedkoopste slawe was die swart slawe wat van Mosambiek en Madagaskar ingevoer is. Hulle het die moeilike werk op die wyn- en koringplase onder toesig van die burgers verrig. Die duurste slawe was die Maleiers, wat geskoolde ambagsmanne was en wat veral kleremakers, skoenmakers, skrynwerkers en messelaars was. Die pragtige Kaap-Hollandse gewels en die voortreflike stinkhoutmeubels is deur hulle gemaak. Hul eienaars het hulle gewoonlik aan ander koloniste verhuur wanneer hulle dienste daar nodig was. Daar was ook ’n klas wat baie toegeneem het, naamlik die basters, wat veral kokke, kinderoppassers en boodskappers was. Party is ook in Kaapstad as smouse in diens geneem om tuinprodukte en vis te verkoop. Huisslawe het ook die musiek op danspartye verskaf. Die prys van ’n slaaf het van sy ouderdom, krag en bedrewenheid afgehang. Die Maleise ambagslui het tot £100 elk gekos; die bejaardes kon teen ’n paar pond gekoop word. In vergelyking met die toestande in die Wes-Indiese Eilande, is die slawe aan die Kaap beter behandel, en baie het aan die huishouding geheg geraak. Baie slawe is ook deur hul eienaars vrygelaat. Maar as ’n slaaf ’n ernstige misstap begaan het, soos byvoorbeeld wegloop, steel of as hy astrant was, is hy aan die fiskaal oorhandig om swaar gestraf te word. Die straf het gewoonlik uit ’n pak slae bestaan en hy is in boeie in die gevangenis gestop. Mettertyd het die westelike distrikte van die Kolonie geheel en al van slawe-arbeid afhanklik geword, en die standaard van die werk wat verrig is, was baie laer as dié van die arbeiders in Europa. Slawe-arbeid het ’n einde aan die immigrasie van Europese ambagslui gedurende die agttiende eeu gemaak. Slawerny het ook ’n nadelige uitwerking op die Europese kolonis gehad, daar dit later sy plig was om slegs toesig te hou oor die handewerk wat deur die slawe verrig is. Dit burgers was onwillig om enige handewerk te doen. Besoekers aan die Kaap het hierdie houding raakgesien, en baron Van Imhoff, die goewerneur-generaal wat die Kolonie in 1743 kom inspekteer het, was baie ontsteld hieroor. Slawerny het egter noodsaaklik vir die ekonomiese ontwikkeling van die westelike distrikte en Kaapstad geword.
Die vry swartes[wysig | wysig bron]
Die Vry Swartes was die afstammelinge van die vrygestelde slawe en ontstamde Hottentotte. Baie van hulle het as arbeiders op die plase gewerk. Baie het in Kaapstad gebly en ’n bestaan gevind deur groente te verkoop, vis te vang en los werkies te verrig. Die Kaapse Kleurlinge het uiteindelik uit hierdie klas voortgespruit, wat teen 1795 ongeveer net soveel as die Europese bevolking getel het.
Die veeboere[wysig | wysig bron]
Teen 1700 toe die Kaapse mark oorlaai was, het die seuns van baie van die wyn- en koringboere hulle op veeboerdery begin toelê om sodoende van ’n beter ekonomiese toekoms verseker te wees. Verder kon ’n leningsplaas makliker verkry word vir veeboerdery as ’n erfpagplaas in die weste. In die Land van Waveren kon weiregte teen ’n nominale huur verkry word, en kon die boer ’n rustige bestaan voer, heeltemal onafhanklik van die wisselvallige mark in Kaapstad. Veeboerdery was ook ’n makliker boerdery as die kweek van graan of die maak van wyn. Teen 1795 het die trekboere meer as 2 000 leningsplase gehad. Op hierdie manier het die kolonialisasie gereeld ooswaarts deur die Klein Karoo en die Groot Karoo so ver as die Groot-Visrivier uitgebrei, en gedurende die agttiende eeu is die dorre dele van Boesmanland bereik. Die trekboer het nie ’n plaas as sy volle eiendom besit soos die geval met die landbouers aan die weste nie. Hy het op ’n leningsplaas van 3 000 morge (2 569.5 hektaar) gewoon waarvoor hy aan die landdros op Swellendam of Graaff-Reinet £5 jaarliks vir sy weiregte betaal het. Solank as hy hierdie rekognisiegeld betaal het, was die plaas feitlik sy eiendom. Baie trekboere aan die oostelike grens het nie hierdie jaarlikse bedrag betaal nie deurdat hulle steeds verder getrek het om buite bereik van die landdros te wees. Teen 1792 was die trekboere meer as ’n miljoen guldens verskuldig, daar die landdroste hulle toegelaat het om agterstallig te raak met hul huurgelde. Die trekboer se rykdom het uit sy beeste en ’n klompie skape bestaan. Slagvee is deur die slagters wat hul plase gereeld besoek het, gekoop. Dit het die boer die lang rit na Kaapstad gespaar, waar hy verplig sou wees om sy agterstallige belastings te betaal. Die behoeftes van hierdie beesboere was baie gering. Hulle voedsel het hoofsaaklik uit vleis, melk en botter, wat deur hul veestapel voorsien is, bestaan. Groente is selde geëet. Huishoudelike benodigdhede soos seep, kerse en klere is deur die vrouens gemaak. Weelde-artikels soos koffie, suiker en tabak is van die besoekende smouse verkry. Ammunisie was lewensnoodsaaklik, want dit was nodig vir die jag en vir ekspedisies teen die plunderende Boesmans langs die noordelike grens en teen die invalle van die Xhosas langs die Groot-Visrivier. Aangesien die meeste van die trekboere twee plase gehad het, een somer- en een winterplaas, was hulle gedurig aan die trek. Van hulle kon derhalwe nie verwag word om imposante huise te bou nie. As pioniers het hulle slegs skuilplekke gebou om hulle teen die weer te beskerm. Die beste soort huis was van rou stene gebou, sonder enige boustyl en is nie eens afgewit nie. Gewoonlik het so ’n huis bestaan uit net twee kamers, met ’n kleivloer en sonder plafon. ’n Ander soort huis was die hartbeeshuis - ’n hut van takke en klei gemaak. Baie boere het geen huis gehad nie en in tentwaens gewoon. As gevolg van die groot afstand wat een trekboer van die ander gewoon het, het hulle in afsondering grootgeword, as liefhebbers van die natuur en met ’n afkeer van die maatskaplike lewe. Omdat hulle gewoond was om swaar te kry en gevare te trotseer, het hulle ontwikkel in ’n selfstandige gemeenskap wat geen vrees geken het nie. Hul afsondering het hul onafhanklikheidsin laat ontwikkel, veral omdat die Kaapse regering, wie se naaste amptenaar by die Swellendam-, of Graaff-Reinet-drosdy was, hulle in vrede gelaat het. Die trekboer wou geen inmenging in sy sake duld nie en het ’n hekel gehad aan die regering van die Kaap, want dit het vir hom beteken: belastings, korrupte amptenare en omkopery. Dus het die veeboer werklik ’n primitiewe lewe van ekonomiese selfvoorsiening gevoer. As gevolg van hul nomadiese leefwyse was die veeboere kultureel minder verfyn as hul medekoloniste in die westelike distrikte. Afsondering van die weste en die aanraking met die San het hierdie ommekeer teweeggebring. As gevolg van hul godsdienstige uitkyk en hul kontak met die Kerk, het die grensboere net sulke eerbare lede van die Europese gemeenskap gebly as hul meer beskaafde eweknieë nader aan Kaapstad.
Hottentot-arbeid[wysig | wysig bron]
In die oostelike distrikte was slawearbeid meer ’n uitsondering as die reël. Baie Hottentot-stamme het opgebreek as gevolg van die pokke-epidemies en die invloed van sterk drank. Aangesien hulle ook veeboere was, was hierdie Hottentotte uitstekende veewagters en is hulle deur die veeboere in diens geneem. Party stamme wat binne die Kolonie behoue gebly het soos dié in die omgewing van die Riviersonderend- en die Sondagsrivier, is deur hulle opperhoofde bestuur. Hierdie opperhoofde het egter min gesag gehad. Die Kompanjie het geen poging aangewend om die Hottentotte te kersten nie, omdat daar nie genoeg predikante was om die twaalf kerksentra in die Kolonie te bedien nie. Hierdie werk is die eerste deur die Morawiese sendelinge wat in 1792 Genadendal in die weste gestig het, en ’n dekade later deur die Londense Sendinggenootskap by Bethelsdorp in die ooste, onderneem. Groter Hottentotsgroepe het langs die noordelike grens gewoon, soos die Griekwas by die Kamiesberg en die Namakwas. Hierdie gebied het ’n belangrike sendingveld vir die Londense Sendinggenootskap onder die vroeë Britse bestuur geword.
Die ekonomiese ineenstorting van die kolonie[wysig | wysig bron]
Teen 1771 was die Kompanjie op die rand van ’n finansiële ineenstorting, maar hy het daarin geslaag om nie die publiek die ware toedrag van sake te laat agterkom nie. In 1778 het die Kompanjie se skuld die reuse-bedrag van £600 000 bereik, en kort daarna kon geen dividende meer aan die aandeelhouers uitbetaal word nie. Die Kompanjie het toe op die Staat vir finansiële hulp vir sy voortbestaan vertrou. Intussen het die Amerikaanse Vryheidsoorlog (1779-83) en die Franse Rewolusionêre Oorloë wat in 1793 begin het, die lot van die Kompanjie besleg. In 1798 toe die skuld tot £10 000 000 aangegroei het, is die Kompanjie bankrot verklaar en het dit opgehou om te bestaan.
Die Burgerpetisie, 1779[wysig | wysig bron]
Die ekonomiese agteruitgang van die Kompanjie het ook die welvaart van die Kaap beïnvloed, aangesien die verversingspos en die westelike distrikte grotendeels van die Hollandse skepe afhanklik was vir die verkoop van hul produkte. Namate die Britte en die Franse ’n groter aandeel in die handel met die Ooste gekry het, het minder Nederlandse skepe die Kaapse hawe besoek. Vreemde skepe het ook Kaapstad vermy as gevolg van die buitensporige pryse wat die Kaapse koloniste vir hul voedselvoorrade gevra het. Die Britte en die Franse het hul eie verversingsposte by St. Helena en Mauritius onderskeidelik gestig. Die Kaapse koloniste het dus met groot oorskotte aan koring en wyn bly sit. In 1779 het die Koloniste ’n burgerpetisie aan die direkteure voorgelê waarin belangrike politieke en ekonomiese versoeke gerig was om die toestand te verlig. Wat die ekonomiese posisie betref, het die burgers vryhandel met Batavia geëis, en ook om van hul surplusprodukte na Holland uit te voer. Hulle wou meer vir wyn gehad het - £8 per lêer. Die direkteure is ook versoek om die korrupsie onder die amptenare wat die ekonomiese posisie nog hagliker gemaak het, stop te sit. Privaathandel moes ook beëindig word. Die reg om aan vreemde skepe te verkoop, moes vry wees sonder om eers die toestemming van die fiskaal te verkry, en die gelde wat aan amptenare as fooie betaal moes word, moes vasgestel word. Aan hierdie ekonomiese versoeke is geen gehoor gegee nie, omdat die Kaapse mark teen 1780 weer ’n oplewing getoon het toe Nederland tot die Amerikaanse Vryheidsoorlog toegetree het.
Tien jaar van kunsmatige welvaart[wysig | wysig bron]
As gevolg van die agteruitgang van die Kompanjie kon die Kaapse mark slegs ’n opflikkering toon wanneer daar oorloë tussen die koloniale moondhede geheers het, want dan moes die halfwegstasie verdedig word. Dan was daar ’n ruk lank voorspoed wat ekonomiese verligting meegebring het. Dit was die geval tydens die Sewejarige Oorlog en weer as gevolg van die Amerikaanse Vryheidsoorlog. Toe Nederland tot die oorlog toegetree het, het die Franse vloot onder Suffren ’n poging van die Britte om die Kaap te verower, verydel. Suffren het ’n garnisoen geland wat aan die Kaap gebly het tot 1784. Dit het dadelik gelei tot ’n groot styging in die aanvraag na kosvoorrade op die Kaapse mark. Surplusprodukte het spoedig verdwyn en pryse het gestyg totdat die regering verplig was om maksimum-pryse vas te stel. Hierdie periode van ekonomiese vooruitgang het tot 1791 voortgeduur en ’n gees van verkwisting en plesierjag in die lewe geroep, met die gevolg dat die Kaap die naam van Klein Parys gekry het. Die voorspoed was egter slegs kunsmatig, want die Kompanjie is deur die oorlog tot die rand van ondergang gebring. Die Britte het die Hollandse skepe van die see verwyder, en die Kompanjie se handel met die Ooste tydelik stopgesit. Aan die Kaap is in 1782 ’n begin gemaak met die uitreiking van papiergeld, aangesien munte nie van Nederland te verkry was nie. Dit het uiteindelik ’n daling in die waarde van die riksdaalder teweeggebring. Na die beëindiging van die oorlog het die welvaart ’n rukkie voortgeduur, omrede die Here XVII die garnisoen versterk het en Van de Graaff as goewerneur aangestel het om die verdediging uit te brei in geval van vêrdere Britse aanvalle. Die hoë koste verbonde aan die oprigting van vestings en die garnisoen van 2 000 man, sowel as die spandabelheid van die goewerneur, het veroorsaak dat die uitgawes viervoudig vermeerder tot £145 000 in 1789, terwyl die inkomste slegs £28 000 was. Die depresiasie van die riksdaalder het die amptenare tot verskillende wanpraktyke beweeg. Goedere is uit die Kompanjie se pakhuise gesteel; matrose is beweeg om na die hospitaal te gaan sodat die amptenare hul hospitaalgelde kon deel; belastings wat in die distrikte ingevorder is, het Kaapstad nie bereik nie. Met die oog op die stygende tekort aan die Kaap en die onmag van die goewerneur om die belastings doeltreffend in te vorder, het die State-generaal (die Nederlandse parlement) geëis dat drastiese besuinigingsmaatrëels sonder versuim toegepas moet word. Van de Graaff is in 1792 teruggeroep, die bou van die vestings is stopgesit, die garnisoen is verminder en party van die Kompanjie se slawe is verkoop. Die tien jaar van kunsmatige welvaart (1781-91) het ten einde geloop en die Klein Parys was weereens in die diepte van ’n ekonomiese depressie gedompel.
Die kommissarisse Nederburgh en Frykenius[wysig | wysig bron]
In 1792 het Nederburgh en Frykenius, die twee kommissarisse wat van Nederland gestuur is om die Kaapse geldsake op ’n gesonde voet te plaas, hier aangekom. Die uitgawe is met die helfte verminder deur van die amptenare te ontslaan, openbare werke stop te sit en die privaathandel stop te sit. Bykomende maatreëls is getref om die inkomste te vermeerder. Agterstallige belastings is ingevorder en nuwe belastings is gehef:
- ’n belasting van £2 is gehef op elke slaaf wat ingevoer is;
- die oordragkoste op vaste eiendom is verhoog van 2½ tot 4 persent;
- ’n belasting is gehef op waens en ander rytuie; en
- eindelik is ’n boedelbelasting en vandisieregte ingevoer.
Die vandisiereg het sterk opposisie uitgelok, want vandisies was die populêrste wyse van besigheid doen in die Kolonie, en die belasting het dus die meeste van die burgers geraak. By wyse van protes is daar geen enkele vandisie gedurende Mei 1793 gehou nie. Hierdie nuwe belastings het die inkomste met een kwart vermeerder. Om die gevoelens van die woedende burgers tot bedaring te bring, het die Kommissaris ’n groter mate van vryhandel met Nederland en Indië toegelaat. Hierdie vergunning was egter waardeloos, aangesien hierdie handel slegs in Nederlandse skepe kon plaasvind, en die besoeke van hierdie skepe sterk afgeneem het as gevolg van die inkrimping van die Kompanjie se handel in die Ooste. Bowendien is die posisie in 1793 vererger toe die Rewolusionêre oorloë in Europa begin het. Minder skepe as ooit te vore het Tafelbaai besoek, en die Kommissarisse het vreemde skepe verbied om enige ware aan die Kaap te land. In 1793 het die Kommissarisse ’n leningsbank in Kaapstad opgerig met die doel om die boere te help deur aan hulle geld te leen, op goeie waarborg, teen 5 persent. Omdat hierdie bank egter slegs papierriksdaalders uitgereik het, het dit die ekonomiese posisie vererger deur ’n verdere waardevermindering van geld te veroorsaak. Teen 1795 was daar reeds 1¼ miljoen van hierdie papierriksdaalders in omloop aan die Kaap.
Ontevredenheid van die burgers[wysig | wysig bron]
Toe Nederburgh en Frykenius in 1793 na Batavia vertrek het, was die Koloniste bitter ontevrede. Aangevuur deur die invordering van die agterstallige rekognisiegelde en die swak beskerming van die Kompanjie teen die Xhosa-invalle in die Zuurveld, het die grensbewoners in opstand gekom teen die bestuur van die Kompanjie. In 1795 het die Graaff-Reinetse burgers, wat die naam nasionaal aangeneem het, landdros Honoratus Maynier verjaag en ’n republiek uitgeroep. ’n Paar maande later het die burgers van Swellendam hul voorbeeld gevolg. Die burgers van die westelike distrikte was baie kwaad omdat die nuwe belastings gehef is, die buitelandse handel stopgesit is, en oor die vermindering van die geldwaarde toe die land ’n ernstige depressie beleef het. Dus het hulle die Britse besetting van die Kaap, wat in 1795 voltooi is, verwelkom. Ooreenkomstig die bepalinge van die oorgawe het die nuwe regeerders belangrike ekonomiese maatreëls ingestel. Die alleenhandel sou afgeskaf word sodat vrye binnelandse handel gedryf kon word en oorsese handel sou aangemoedig word, maar in ooreenstemming met die Navigasiewette. Die waarde van die papiergeld wat in omloop was, sou vasgestel word en die Kompanjie se eiendom sou as sekuriteit dien. Geen bykomende belastings sou gehef word nie, en bestaande belastings sou verminder word sodra omstandighede dit sou toelaat.
Die ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika (1795-1870)[wysig | wysig bron]
Gedurende die tydperk 1795-1870 het die burgers aan die Kaap hulle hoofsaaklik op die landbou en die veeboerdery toegespits. Hierdie soorte boerdery het in die Kolonie ontwikkel en as gevolg van die Groot Trek het dit tot oor die Oranjerivier uitgebrei, waar ’n soortgelyke boerdery in die twee Boererepublieke beoefen is. Die ontwikkeling in KwaZulu-Natal, wat in 1856 ’n aparte kolonie geword het, het op dieselfde manier geskied, maar meer aandag is aan die kweek van subtropiese produkte wat by die klimaat sou aanpas, bestee.
Die vooruitgang van die Kaapkolonie onder Britse bestuur[wysig | wysig bron]
Alhoewel die boerdery die vernaamste kenmerk van die Kolonie se ekonomie was, was daar oor die algemeen heelwat vooruitgang, aangesien die ingrypende ekonomiese beperkinge wat deur die sterk handelsmaatskappy in sy eie belang opgelê is, verdwyn het. Ten spyte van die feit dat die Britse regeerders slegs in die Kaap as ’n vlootbasis belang gestel het, het hulle nogtans veel gedoen om die ekonomiese groei van die Kolonie aan te help en die welvaart van die inwoners op die hart te dra. Die koloniste was dus onder die Britse bestuur veel beter daaraan toe, en groot vryhede is aan hulle gegee om die ekonomiese belange na hul goeddunke te ontwikkel.
Die besettingstydperk[wysig | wysig bron]
Generaal Craig en Lord MacCartney het gesorg dat die ekonomiese bepalinge wat in die voorwaardes van oorgawe vervat is, behoorlik uitgevoer word. Groot vryhede in verband met die binnelandse handel is toegestaan, omrede al die monopolies wat die handel aan bande gelê het, afgeskaf is. Omdat die koloniste vry was om self handel te dryf, is baie private winkels in Kaapstad en ander dorpe opgerig, en die meeste hiervan was algemene handelaars wat verskillende artikels te koop aangebied het. Die beleid van vrye binnelandse handel is onder die Bataafse bewind (1803-06) gedurende sy kort bestuur voortgesit. Die aanwesigheid van ’n groot Britse garnisoen van 7 000 man en ’n vlootmag het baie daartoe bygedra om die handel aan die Kaap te laat herlewe. Daar was ’n groot aanvraag na koring, wyn en vleis, wat teen goeie pryse aan die militêre owerhede verkoop is. Oorsese handel wat voor 1795 uitsluitend deur die Kompanjie gedryf was, is nou ook aan private persone oopgestel, maar nog onderhewig aan die beperkinge wat deur die Navigasiewette ingestel is. ’n Groot invoerhandel van gefabriseerde goedere uit Brittanje het gevolg, en hierdie goedere het die kolonie sonder dat daar invoerregte op gehef is, binnegekom. Ware, afkomstig van vreemde lande, was onderhewig aan invoerregte wat van vyf tot tien persent gewissel het om die Britse handel en skeepvaart aan te moedig. As gevolg van hierdie invoerhandel was gefabriseerde goedere baie goedkoper as tydens die Kompanjie se bestuur. Die aantal skepe wat die Kaap aangedoen het, was meestal Britse skepe, en hulle het toegeneem omdat Brittanje se mag in Indië uitgebrei is. As gevolg van die nuwe ekonomiese beleid het die Kaap ’n tydperk van ekonomiese welvaart geniet. Aanvanklik het die Britse owerhede, in ooreenstemming met die bepalinge van die oorgawe, nie nuwe belastings gehef nie. ’n Poging in hierdie rigting van goewerneur George Yonge is spoedig herroep. Agterstallige grondbelasting is egter gekanselleer, en die ongewilde belastings op veilings is afgeskaf. Aangesien die koloniste nie langer verplig was om ’n vergoeding aan die amptenare af te staan nie, is hulle van nog ’n swaar belasting bevry. Generaal Craig het die waarde van die papierriksdaalders vasgestel. In 1802 moes egter meer papiergeld uitgegee word, terwyl die Bataafse owerhede later ’n soortgelyke stap moes doen. Die uitreiking van 800 000 riksdaalders het tot die gevolg gehad dat die koopkrag van die riksdaalder verder gedaal het, wat teen 1806 slegs 3 sjielings en 4 pennies in Engelse geld werd was. Progressiewe boerderymetodes is aangemoedig. Vir daardie doel het die Britte ’n proefplaas by Groote Post, onder toesig van ’n landboudeskundige, William Duckitt, opgerig. Hierdie werk is deur die Bataafse regering voortgesit. De Mist het ’n deskundige uit die Rynland ingevoer om die wynbedryf te verbeter. In 1804 het hy ’n spesiale kommissie aangestel om die belangstelling van die boere in die merinoskaapboerdery te verkry. Die lede het reise deur die Kolonie onderneem, maar die meeste boere het voorkeur gegee aan die inheemse Afrikanerskaap, dus het die poging om ’n wolnywerheid op te bou, misluk. Toe die Kolonie in 1814 uiteindelik ’n Britse besitting geword het, was die weg vir ekonomiese vooruitgang in verskillende rigtinge op die gebied van die boerdery en die handel, vir die volgende vyftig jaar gebaan.
Die groei van die bevolking[wysig | wysig bron]
Teen 1870 het die blanke bevolking van die Kolonie tot 230 000 aangegroei, in vergelyking met 16 000 in 1795. Behalwe vir normale aanwas, was die toename ook aan immigrasie te danke. Voor 1820 het amptenare, geskoolde ambagsmanne en handelaars hulle in die land gevestig, maar in daardie jaar het ongeveer 6 000 setlaars uit Brittanje volgens ’n staatshulpskema hierheen gekom. Hierdie groep is in die veertiger jare deur ongeveer 5 000 Engelse en Ierse arbeiders gevolg, en hulle is hoofsaaklik vir die aanlê van paaie gebruik. In 1857 het sir George Grey met ’n ander stelsel begin waarvolgens ongeveer 5 000 Duitsers en nog 6 000 Britse nedersetters hier geland het. Die meeste immigrante van Britse afkoms is in die oostelike distrikte gevestig, waar hulle baie daartoe bygedra het om die veeboerdery te ontwikkel en die handel aan te moedig. Die ontwikkeling van Port Elizabeth, Grahamstad en Oos-Londen as handelsentra was aan hulle ondernemingsgees te danke. Volgens die sensus van 1865 was ongeveer driekwart van die blanke bevolking boere. Slegs een agtste was in die nywerhede werksaam, en minder as een sestiende in die handel en vervoer. Die meeste blankes in die Kolonie het op plase gewoon. Teen 1870 was daar slegs vyf dorpe in die Kolonie met ’n blanke bevolking van meer as 3 000. Kaapstad (15 000) en Paarl (5 000) was in die vroeër gevestigde weste geleë, en Port Elizabeth (6 000), Grahamstad (6 000) en Graaff-Reinet (4 000) in die resenter gevestigde ooste.
Vooruitgang in die landbou[wysig | wysig bron]
Slegs die winterreënvalstreek (Suidwestelike Kaap) was geskik vir landbou. In hierdie streek het die koring- en wynboerdery na 1814 langsaam vooruitgegaan. As gevolg van die onvrugbare grond was die koste aan koringproduksie hoog en die Kolonie kon nie op die Europese mark meeding nie. Die omvang van die verbouing het dus van die behoeftes van die plaaslike mark afgehang, en het met die toename van die bevolking ook vermeerder. Die Swartland en die distrik Caledon het uiteindelik die graanskuur van die Kolonie geword. Weens ’n gebrek aan aansporing in die verbouing, is progressiewe produksiemetodes nie aangeneem nie. Geen landboumasjinerie is gebruik nie; die sens het by die insameling van die oes diens gedoen en diere is vir die dors van die oeste gebruik. Min moeite is gedoen om die beste saad in die hande te kry. Gedurende hierdie tydperk was dit skaars moontlik om genoeg koring vir die behoeftes van die Kolonie te produseer. Die wynbou het ook aansienlik uitgebrei, want in 1813 het Brittanje voorkeur aan die Kaapse wyne bo dié van Portugal en Spanje gegee, en die invoerregte daarop met ’n derde verminder. Daarna het ’n groot uitvoerhandel ontwikkel. In 1814 is omtrent 5 455,32 kiloliter uitgevoer, wat in 1824 tot 13 638,3 kiloliter vermeerder het. Wyn was toe die vernaamste uitvoerproduk en dit was verantwoordelik vir byna die helfte van die totale uitvoersyfer, wat £ 250 000 bedra het. In daardie jaar het Brittanje die voorkeurbelasting op die Kaapse wyn egter verminder, en gevolglik het die uitvoerhandel aansienlik afgeneem. Die afname is bevorder weens die feit dat jonger wyn van ’n swakker gehalte uitgevoer is en dit het ’n swak naam aan die Kaapse wyne op die Britse mark besorg. Die Kaapse wynboere was ontsteld en pogings moes aangewend word om die goeie naam van die belangrike Constantia-wyne in ere te herstel. Na 1860, toe die voorkeurbelasting opgehef is, was die uitvoerhandel in wyn gering. Dit was eers aan die einde van die eeu dat die vinnige toename van die bevolking as gevolg van die mynbedryf die produksie van wyn bevorder het.
Veeboerdery[wysig | wysig bron]
Die grootste gedeelte van die Kolonie was geskik vir veeboerdery. Van die vroegste tye as was beesboerdery ’n belangrike bedryf aan die Kaap. Meer as twee eeue lank was die ossewa die belangrikste vervoermiddel in die land. Vir hierdie doel was baie trekosse nodig, en is ’n aparte beesras, die Afrikaner, ontwikkel. Vir suiwelboerdery is Britse beeste soos die Jerseys en Ayrshires ingevoer. Gedurende hierdie tydperk was suiwelboerdery nie ’n belangrike nywerheid nie, aangesien die oorgrote meerderheid van die bevolking uit boere bestaan het wat hul eie melk, botter en kaas voorsien het. Merinoskaapboerdery het ’n baie belangriker bedryf as die veeteelt geword. Tydens sir Charles Somerset se bestuur is meer belang in die merino gestel. Voorheen het die boere die vetstert- of Afrikanerskape verkies, wat hulle van die nodige vleis en vet voorsien het. Die behoefte aan wol vir die ontwikkelende tekstielnywerhede in Brittanje het ’n groot aanvraag na wol laat ontstaan. Dit het ’n direkte uitwerking op die wolboerdery aan die Kaap gehad, nadat boere agtergekom het dat groot winste uit hierdie bron verkry kon word. Die Britse setlaars in die oostelike distrikte het toe met merino’s begin boer. Spoedig het die oostelike gebiede ’n belangrike wolproduserende streek geword. Terwyl daar in 1822 slegs 9,072 ton wol uitgevoer is, is in 1862 25 000 000 pond (11 3400 ton) verskeep, en die meeste van die skeersel het van die oostelike distrikte en die middellande gekom. Teen 1840 het die wol die vernaamste uitvoerproduk geword, en sodoende wyn vervang. In 1874 het die woluitvoer die verbasende bedrag van £3 miljoen bereik, en was dit gelykstaande aan 75% van die totale Kaapse uitvoer. Boere het dus meer aandag aan die verbetering van die gehalte van hul wol bestee, en ook aan die faktore soos sortering en verpakking. ’n Ander belangrike uitvoerproduk was huide en velle, waarvoor daar ’n toenemende aanvraag in Brittanje was vir die vervaardiging van leerwerk en skoeisel.
Grondbesit[wysig | wysig bron]
Die stelsel van die leningsplase het die boerdery bevorder, maar dit was nie ’n geskikte stelsel om die beste gebruik van die grond te maak nie en ook nie om die weiveld in stand te hou nie. Dus het sir John Cradock, die goewerneur, in 1813 ’n proklamasie uitgevaardig waarvolgens kroongrond nie langer volgens die leningsplaasstelsel aan boere uitgegee sou word nie. In plaas daarvan sou by betaling van ’n jaarlikse erfpag kleiner plase uitgereik word, wat die boere en hul nakomelinge kon bewoon solank hulle die jaarlikse erfpag betaal. In teenstelling met die leningsplase moes hierdie plase opgemeet word en eienaars die transportbriewe ontvang. Hierdie stelsel van grondbesit het baie voordele ingehou. Die jaarlikse huurgeld vir leningsplase was eenvormig, terwyl die huurgeld van die erfpagplase verskil het volgens die gehalte van die grond. Aangesien laasgenoemde stelsel die boer buitendien die volle eiendomsreg van die grond verseker het, is hy aangemoedig om verbeterings op sy plaas aan te bring en ook daartoe beweeg om nie sommer dadelik by die eerste terugslag weg te trek nie. Hierdie stelsel van grondbesit was egter nie gewild onder die grensboere nie, want huurgeld was hoër as dié van die leningsplase en buitendien was die plase ook kleiner as dié waaraan hulle gewoond was. Tog het die nuwe stelsel vir dié wat in die Kolonie gebly het, aangemoedig om beter gebruik van die grond vir boerderydoeleindes te maak. In 1860 kon boere die erfpag vrykoop nadat hulle vyftien jaar lank daarvoor betaal het.
Werkverskaffing[wysig | wysig bron]
Die ontwikkeling van die boerdery in die Kolonie het van voldoende arbeid afgehang. Die landbou in die weste was van slawe-arbeid afhanklik, terwyl die veeboere in die ooste weer Hottentot-veewagters nodig gehad het. Die instroming van slawe is in 1807 stopgesit toe die oorsese slawehandel beëindig is. Die Kaapse goewerneurs wou toe die ontstamde Hottentotte as plaasarbeiders gebruik. Caledon het ’n einde aan hul nomadiese gewoontes gemaak deur hulle in 1809 te verplig om ’n vaste verblyfplek te hê. Hierdie proklamasie het in werklikheid beteken dat elke Hottentot op ’n plaas moes gaan werk soek. Hierdie maatreël is in 1828 tot niet verklaar toe die Vyftigste Ordonnansie weer vryheid van beweging aan alle nie-blankes in die Kolonie toegestaan het. Indien nie-blankes in diens geneem is, moes dienskontrakte vir ’n tydperk van een jaar opgestel word. ’n Verdere arbeidsontwrigting het in 1834 gevolg met die vrystelling van die slawe. Vir ’n geruime tyd het die boere in die weste heelwat moeilikheid ondervind om genoeg plaasvolk in die hande te kry, omdat baie van die vrygestelde slawe na die dorpe getrek het. Hierdie toestand het die blankes verplig om self handewerk te verrig en het op groot skaal die regte gesindheid teenoor werk herstel. Uiteindelik het die Kleurlinge ’n nuwe arbeidsbron geword. Onder die nuwe stelsel van vry arbeid is ietwat hoër lone betaal, maar die produktiwiteit het nie veel toegeneem nie. In die veedistrikte het die boere Bantoe-arbeiders begin gebruik. In die veertiger jare het Fingo-stamme hulle in die Ciskei gevestig, en aangesien hulle self veeboere was, het hulle gaan werk soek op die plase van die Britse setlaars. Na die Ama-Xhosa-selfmoord (1857) het sir George Grey ongeveer 30 000 Xhosas en Temboes oor die grens laat kom om op die skaapplase te werk. Namate ontstamming toegeneem het, het groot getalle Xhosa-mans die reservate verlaat om op die plase te gaan werk. Hierdie goedkoop arbeid was ’n soort trekarbeid. Die Bantoemans het ’n rukkie gewerk en dan na hul tuistes teruggekeer. Die eerste stappe om die Bantoe in die ekonomiese stelsel van die Kolonie te integreer, het begin toe hulle as plaasarbeiders langs die oostelike grens in diens geneem is.
Vooruitgang van handelsgebied[wysig | wysig bron]
Die Britse Administrasie was direk verantwoordelik vir die aanwakkering van die handel in die Kolonie, omrede die koloniste nou vryelik aan die binnelandse en buitelandse handel kon deelneem. Die uitvoerhandel wat voor 1795 maar onbeduidend was, het na 1814 vinnig ontwikkel en daar is meestal met Brittanje handel gedryf. As gevolg van die voorkeur wat die Britte aan die Kaapse wyn gegee het, is baie uitgevoer. Die vinnige ontwikkeling van die merinoboerdery na 1822 het tot ’n toenemende woluitvoer na Brittanje gelei. Teen 1840 was wol verreweg die belangrikste produk wat na Brittanje verskeep is. Teen 1870 was wol, huide en velle vir 92% van die totale uitvoer verantwoordelik. Die toename in die uitvoer het groter invoer aangemoedig, wat jaarliks die waarde van die uitvoer oortref het en dus tot ’n ongunstige handelsbalans aanleiding gegee het. Aangesien die Kolonie min nywerhede gehad het, is veral gefabriseerde goedere, en dan wel tekstielgoedere, ingevoer. Industriële bedrywighede was hoofsaaklik tot die wamakery beperk en ook tot die nywerhede wat met die plaaslike boerdery in verband gehou het, soos die maal van koring, bakkerye, stokerye en bierbrouerye. Met die groot invoer en Brittanje se beleid om vryhandel toe te pas, het die Kaapse parlement in 1855 ’n algemene doeanereg op alle goedere wat die Kolonie binnegekom het, gehef, met die bepaalde doel om inkomste te verkry. Teen 1860 is meer as die helfte van die inkomste op hierdie manier geïn. Die binnelandse handel het ook toegeneem. Baie winkels is in Kaapstad en Port Elizabeth opgerig, en elke algemene handelaar het sy goedere direk van Brittanje af ingevoer. In die dorpe is ook winkels opgerig, sodat smouserye slegs tot die afgeleë gebiede beperk was. In Kaapstad was daar weeklikse verkopings van alle soorte handelsartikels en produkte op die Parade; soortgelyke markte is in die kleiner dorpe ’n begin gemaak. In Kaapstad was smouserye hoofsaaklik in die hande van die Maleiers en die opkomende Kleurlinggemeenskap. Die handel was hoofsaaklik in Britse hande, wat die grootste belang in die uitvoerhandel gehad het en die eienaars van die meeste winkels was. As gevolg van die Kompanjie se beperkende handelsbeleid het baie min Afrikaners in die handel belanggestel. In 1822 het die kooplui in Kaapstad die Commercial Exchange gestig, wat in 1860 die Kamer van Koophandel geword het. Dit het daartoe bygedra om die handel in Kaapstad te organiseer, en het ’n belangrike rol in die stigting van die eerste handelsbank (1837) en in die oprigting van die dokke (1860) gespeel, ten einde die handel te bevorder. Die Britse setlaars het ’n belangrike rol in die handelsondernemings in die oostelike distrikte gespeel. In Port Elizabeth het hulle groot sake-ondernemings gestig en hulle het daardie dorp die sentrum van die wolmark en die handel in huide en velle gemaak. Teen 1850 is die helfte van die waarde van hierdie handelsartikels deur Port Elizabeth se hawe verskeep. Die setlaars het ook nuwe sake-ondernemings in nuwe dorpe soos Grahamstad, King William’s Town en Oos-Londen gestig, sowel as in plekke soos Graaff-Reinet en Cradock in die Kaapse Middellande. Manne met ondernemingsgees het hulle op die handel met die Bantoes toegelê en het hierdie gebiede tot by Pondoland binnegedring om goedere soos tee, suiker, tabak, komberse en huishoudelike benodigdhede te verkoop. Die handel het in omvang toegeneem namate die Bantoe die westerse leefwyse begin oorneem het. Die handelaar het ’n belangrike persoon in hierdie gebiede geword. Deur te smous en wol op te koop, het Engelse firmas die plattelandse handel in die afgeleë gebiede tot by die noordoostelike grens van die Kolonie verower.
Die geld- en bankwese[wysig | wysig bron]
As gevolg van die uitreiking van papierriksdaalders op verskillende tye, en ook as gevolg van die feit dat die goewerneur, lord Charles Somerset, te veel uitgereik het en boonop nog spandabel was, het die riksdaalder se waarde tot 1 sjielling 6 pennies gedaal, terwyl sy nominale waarde 4 sjielings was. Dit het ’n ongunstige uitwerking op die handel in die Kolonie gehad. In 1825 het die Britse regering dus besluit om die Britse geldstelsel in te voer en die Kaapse papiergeld geleidelik deur Engelse silwer te vervang. Die riksdaalder moet teen 1 sjielling 6 pennies teruggekoop word sodat dit vernietig kon word. In 1841 is die laaste note aangeneem. Die verandering was ongetwyfeld noodsaaklik, maar dit het party koloniste op ’n ongeleë tydstip betrap. Diegene wat geld uitgeleen het en dié wat baie gespaar het, se bates het aansienlik gedaal. Tog kon die handel nie só vooruitgegaan het soos die geval was as hierdie verandering nie teweeggebring is nie. Om finansiële voorsiening vir die groeiende behoeftes in die Kolonie te maak, was dit nodig om kredietgeriewe te verskaf deur die instelling van ’n gesonde bankstelsel. Die Leningsbank, ’n staatsbank wat deur die Kompanjie in 1793 gestig is, was die enigste bestaande bank, en dit het beperkte fasiliteite verskaf. In 1808 is dit as die Discount Bank erken, wat deposito’s aangeneem het en geld aan die sakelui beskikbaar gestel het deur wissels te verdiskonteer. In 1842 is dit gelikwideer. Die werklike vooruitgang in die bankwese het in 1837 begin toe ’n private handelsbank, bekend as die Kaap die Goeie Hoop-bank, in Kaapstad gestig is. Dit was die voorloper van baie private banke wat in verskeie dorpe in die Kolonie gestig is. Teen 1862 was daar agt-en-twintig, wat toe reeds ’n reserwe van £1 miljoen opgebou het, en deposito’s ter waarde van £2 miljoen gehad het. Hulle het hul eie banknote uitgereik en het ’n belangrike rol in die bevordering van die handel in die land gespeel. In die sestigerjare het twee oorsese banke sake in die Kolonie begin doen. Die Londense en Suid-Afrikaanse Bank, wat in 1861 opgerig is, en die Standard Bank, in 1862, was sterk Imperiale banke wat kredietgeriewe in die Kolonie en met Brittanje aansienlik uitgebrei het. Die opbetaalde kapitaal van hierdie twee banke was omtrent gelykstaande aan dié van al die plaaslike banke saam. Takke van hierdie twee banke is oral in die Kolonie opgerig. In 1862 het albei hierdie banke hul hoofkwartiere na Port Elizabeth verskuif, wat vinnig op pad was om die handelsentrum van die Kolonie te word as gevolg van die wolhandel. Die kleiner banke is geleidelik deur die groteres oorgeneem, en hierdie proses is met die ernstige ekonomiese depressie wat tydens die tweede helfte van die sestigerjare geduur het, versnel. Die oprigting van hierdie groot banke het in werklikheid op die mees geleë tydstip vir die ontwikkeling van die Kolonie geskied. Teen 1870 toe ’n nuwe tydperk van ekonomiese voorspoed deur die ontdekking van diamante ingelui is, het die Kaapkolonie deur middel van die twee Imperiale banke ’n moderne geld- en kredietstelsel opgebou wat kon tred hou met die groter omvang van die sake wat in sowel die Kolonie as met Brittanje gedoen is.
Vervoer en verbinding[wysig | wysig bron]
Die gebrek aan ’n doeltreffende vervoerstelsel in die Kolonie het baie daartoe bygedra om die vooruitgang op handelsgebied te strem. Daar was geen goeie paaie of brûe nie; vervoer moes deur middel van die ossewa, wat slegs ongeveer 29 km per dag kon aflê, geskied. Die bou van goeie paaie is in die veertigerjare begin as gevolg van die pogings van John Montagu, die Koloniale Sekretaris, en Andrew Geddes Bain. Vir hierdie doel is padrade in 1843 gestig, wat ’n plaaslike belasting kon hef. ’n Goeie, harde pad is van Kaapstad oor die sanderige Kaapse Vlakte na Stellenbosch aangelê. Met die hulp van bandiete-arbeiders is paaie deur die bergpasse aan die kus gebou. Sir Lowryspas, Bainskloofpas en die Montagupas het vervoer na die binneland deur middel van die poskoetse vergemaklik. Daar is toe nog nie met die aanlê van spoorweë begin nie. Teen 1870 was daar slegs 96,558 km spoorlyn aangelê, wat Kaapstad met Wynberg en Wellington verbind het. Vervoer oor land was werklik onbevredigend in so ’n uitgestrekte Kolonie. Verbindinge was egter beter. Die Bataafse regering het ’n posstelsel ingevoer waarby Hottentot-hardlopers gebruik is om pos tussen die drosdye in 1805 te vervoer. In 1834 het ’n weeklikse posdiens deur middel van die poskoets gevolg. Meer briewe is versend en die gebruik van posseëls is ingestel. In 1864 is pennieseëls in die hele Kolonie gebruik. Om sakeredes is ’n beter verbindingsmiddel, naamlik die telegraaf, in 1860 ingestel wat Kaapstad met Simonstad verbind het. Dit het die handel in 1864 werklik baie aangehelp toe die telegraaflyn Grahamstad bereik het. Uiteindelik het die Kaap ook kabelverbindinge met Brittanje en die Ooste gekry. Die seeverbindinge met Europa het lank van die stadige seilskepe wat tussen Brittanje en Indië gevaar het, afgehang. Die seereis tussen Londen en Kaapstad het dikwels langer as honderd dae geduur. Later het die gebruik van stoom baie daartoe bygedra om seereise te versnel. Die Enterprise, die eerste stoomskip wat Suid-Afrika bereik het, het die reis in 1825 binne agt-en-vyftig dae afgelê. Teen 1868 is daar ’n veertiendaagse posdiens tussen Brittanje en die Kaap ingestel, waar die seereis in ongeveer veertig dae voltooi kon word. Die vinnige toename in die omvang van die in- en uitvoerhandel in die vyftigerjare het vereis dat Kaapstad van doeltreffender hawegeriewe voorsien moes word. Alhoewel daar jaarliks ongeveer ’n duisend skepe Tafelbaai aangedoen het, het die hawe net ’n hawehoof gehad. In 1860 is ’n begin gemaak met die oprigting van ’n breekwater en dokke. Die werk is in 1869 voltooi, dieselfde jaar waarin die Suezkanaal geopen is. Alhoewel die skepe op pad na Indië van die roete deur Suez gebruik gemaak het, het Kaapstad sy belangrikheid as hawe behou as gevolg van die ontdekking van diamante en die groot invoer van masjinerie wat by Kimberley benodig is. Kaapstad het toe werklik die Poort na Suid-Afrika geword. Intussen is vuurtorings langs die kus opgerig, soos byvoorbeeld in 1842 by Mouillepunt en in 1849 by Kaap Agulhas.
Die ekonomiese vooruitgang van Natal[wysig | wysig bron]
Vroeë handel en boerdery[wysig | wysig bron]
Die ekonomiese geskiedenis van Natal het in 1824 begin toe olifantjagters en handelaars hulle in Port Natal gevestig het. Met die aankoms van die Trekkers is daar ’n begin van veeboerdery gemaak, waarna in 1843 dit deur Britse koloniste van die Oostelike Provinsie voortgesit is. Die meeste van hulle het onder Byrne se skema in 1849 geëmigreer. Merinoskape is uit die Oostelike Provinsie en die Vrystaat ingevoer, sodat wol in die sestigerjare uitvoer is. Die veeboere, wat hulle veral in die Natalse hooglande gevestig het, het van Bantoe-arbeiders gebruik gemaak. Toe Shepstone die lokasies geskep het, het hy baie van die ontstamde Zoeloes toegelaat om op die plase te bly en daar te werk. Die koloniste wat hulle in die kusstreek gevestig het, het met die kweek van subtropiese produkte begin. Verskeie faktore het tot die mislukking van die verbouing van katoen, koffie, indigo en tabak bygebring. Die aanplanting van tee op groot skaal is in die tagtigerjare begin.
Die suikernywerheid[wysig | wysig bron]
Die verbouing van suiker het die kolonie op ’n gesonde geldelike grondslag geplaas. Suikerriet is in 1849, hoofsaaklik op inisiatief van Edmund Morewood, ingevoer uit Mauritius, wat toendertyd ’n florerende suikersentrum was. Suikerverbouing het al verder langs die noordkus en ook suidwaarts tot by Isipingo en Umzinto uitgebrei. Die bedryf is deur planters uit Mauritius en die Wes-Indiese eilande ontwikkel. Die afgesnyde suikerriet is gewoonlik verkoop aan ’n sentrale meul in die omgewing, waar ander hulle toegelê het op die maal en raffinering van die suiker. Die verbouing van suikerriet en die vervaardiging van suiker het langsamerhand twee afsonderlike bedrywe geword. Die eerste suiker is in 1854 in Durban opgeveil. Weens die ongereelde toevoer van naturelle-arbeiders is daar uiteindelik besluit om ingeboekte arbeiders uit Indië in te voer, waar die eerste groep in 1860 in Natal aangekom het. Daarna het die oppervlakte onder bewerking snel toegeneem. Teen 1870 het die jaarlikse suikeropbrengs 10 000 ton bereik. Sir Liege Hulett, stigter van die firma Hulett’s Sugar Refineries, het laat in 1857 hier aangekom en het baie daartoe bygedra om die suikernywerheid op ’n gesonde grondslag te plaas.
Invoer van Indiese arbeiders[wysig | wysig bron]
Namate die suikerbedryf in Natal ontwikkel het, het die mening in Natal geleidelik geswaai ten gunste van die invoer van kontrakarbeiders, aangesien naturelle-arbeid sy perke gehad het. Wetgewing om so ’n stap te magtig, is eers in 1859 aangeneem. Die regering het ’n spesiale verteenwoordiger gestuur om Indiese arbeiders in Madras en Bengale te werf. Die vervoerkoste moes gesamentlik deur die planters en die regering gedra word - vir hierdie doel is ’n immigrasiefonds in die lewe geroep. Die funksie van die verteenwoordiger was ook om die Indiërs aan die verskillende planters toe te wys, ’n register te hou en na hul algemene behandeling om te sien. Die Indiërs is vir ’n tydperk van vyf jaar gewerf. Aan die einde van die kontrak het dit die Indiërs vrygestaan om na Indië terug te keer en ’n kostelose passaat is aan hulle toegestaan. Hulle is ook toegelaat om hulle in die kolonie te vestig, waar ’n erf gelyk aan die waarde van die passaatgeld aan hulle toegestaan sou word. Die meerderheid het verkies om in Natal te bly en het tuinboere en smouse geword. Gedurende die jare 1860 en 1866 is jaarliks duisende kontrakarbeiders ingevoer. Weens klagtes in verband met slegte behandeling het die Indiese regering die werwing van arbeiders ’n tyd lank verbied. Regulasies vir beter beheer oor Indiër-arbeid is daarop ingestel met die gevolg dat immigrasie in 1874 hervat is. In die loop van die volgende tien jaar het die jaarlikse aantal ingevoerde Indiërs gestadig toegeneem; teen 1884 het hulle tot sowat tweeduisend gestyg.
Verkeer en die handel[wysig | wysig bron]
Intussen is sake-ondernemings in die groeiende hawestad Durban, in Pietermaritzburg en ander dorpe opgerig. Handelsbetrekkinge is in die vyftigerjare ook met die twee binnelandse Republieke aangegaan. Hierdie Overberg-handel het in belangrikheid toegeneem nadat die diamantvelde oopgestel is. Transportry was winsgewend, want daar was nog nie ’n begin gemaak met die bou van spoorlyne na die binneland nie. Natal dra die onderskeiding dat hy die eerste spoorlyn in Suid-Afrika besit het. In 1860 is ’n spoorlyn, twee myl (3.2186 km) lank, tussen die Punt en die dorp Durban voltooi.
Ekonomiese en sosiale toestande in die republieke[wysig | wysig bron]
Ofskoon die Groot Trek in 1835 begin het, was dit nie voor die vyftigerjare dat die twee Trekkerrepublieke gestig is nie. In 1854 is die Oranje-Vrystaat gestig met die beheer oor die gebied tussen die Oranje- en die Vaalrivier, waar daar in 1856 die Zuid-Afrikaansche Republiek uitgeroep is, met jurisdiksie oor die gebied tussen die Vaal en die Limpopo.
Veeboerdery vat pos[wysig | wysig bron]
Die ekonomiese toestande in die twee Republieke was baie soortgelyk aan dié wat onder die veeboere in die Kaapkolonie aan die einde van die agttiende eeu geheers het. Die Hoëveld (die grootste gedeelte van die twee Republieke langs die Vaalrivier) is ’n uitgestrekte grasland en dus baie geskik vir veeboerdery. Hierdie gebied het die middelpunt van ’n uitgebreide beesboerdery geword. Die burgers het groot plase, minstens 3 000 morge (2 569.5 hektaar) groot, gehad. In Transvaal het hulle dit as eiendomsplase ontvang en in die Vrystaat as erfpagplase. In die noordelike Republiek was hierdie plase nie duidelik uitgebaken nie, maar in die Vrystaat is hulle geleidelik opgemeet. Albei Republieke was baie dun bevolk. In 1860 was daar ongeveer 15 000 inwoners in die Oranje-Vrystaat en 30 000 in die Zuid-Afrikaansche Republiek. Aangesien daar nie goeie paaie was nie, het die boere in maatskaplike afsondering gelewe. As geharde pioniers was hulle selfvoorsienend en het sowel man as vrou tot die verskaffing van alle huishoudelike benodigdhede bygedra. Die vroomheid van die Kaapse veeboer was ook opvallend in die Republieke. Hul huise was eenvoudig en het net die noodsaaklikste meubels bevat. In die suidelike dele van die Vrystaat, wat met die Karoo ooreenkom, is daar veral met skape geboer. In die sestigerjare het die wolboerdery toegeneem as gevolg van die kruisteelt met merinoskape wat van die Oostelike Provinsie ingevoer is. Teen 1869 het wol 90% van die Vrystaatse uitvoer, was op £700 000 gestel is, uitgemaak. Grondspekulante uit die Oostelike Provinsie en Natal het groot stukke grond in die Vrystaat opgekoop. Aangesien hierdie eienaars nie self geboer het nie, was daar teen 1870 reeds ’n tekort aan plaasgrond in hierdie Republiek. Plase in die droë westelike gebiede, waar Kimberley sou ontstaan, moes noodgedwonge deur persone wat plaasgrond nodig gehad het, beset word.
Handelstoestande[wysig | wysig bron]
Daar was baie min paaie in die Zuid-Afrikaansche Republiek. In die Vrystaat is in 1865 met die aanlê van paaie tot aan die Natalse grens begin, ten einde die handel met Durban te bevorder. Weens die gebrek aan goeie verkeersweë en die feit dat die boere ’n selfvoorsienende bestaan gevoer het, is daar nouliks enige handel gedryf. Die ossewa was die vernaamste vervoermiddel. In die sestigerjare is ’n posstelsel egter in die Vrystaat ingestel en is posseëls uitgereik. Ruilhandel was die enigste vorm van handel. Die reisende handelaar (smous) het slegs die belangrikste noodsaaklikhede soos ammunisie, klerasie, koffie en suiker met sy ossewa gebring, wat hy vir beeste verruil het. Dié het hy dan weer in Natal gaan verkoop — so het die handelaar sy voorrade in harde munt omgeskep. Bloemfontein het tot die mees vooruitstrewende handelsentrum in die Republieke ontwikkel. Daar was ’n groot Engelse gemeenskap wat verskeie sake-ondernemings geopen het. Pretoria, daarteenoor, was selfs nog in 1870 ’n klein handelsentrum.
Geld- en bankwese[wysig | wysig bron]
Aan die begin is die riksdaalder as die wettige betaalmiddel in die Republieke aangeneem. Later is dit egter deur die Engelse muntstelsel en banknote vervang. Die Vrystaat het eerste ’n handelsbank gehad, wat in 1862 in Bloemfontein gestig is. Kort daarna het die Standard-Bank ook ’n tak geopen. Gedurende die depressie van 1865 is gevrees dat die Standard-Bank, deur skielik sy diskonto te verhoog, onbillik met die Bloemfonteinse bank meegeding het. Die Vrystaatse regering het toe besluit dat geen vreemde bank voorts in die Republiek toegelaat sou word om sake te doen nie. Deur die Bloemfonteinse banke het die Volksraad toe sy eie banknote, die sogenaamde Bluebacks met die regering as sekuriteit, uitgegee. Later is meer uitgereik, wat die waarde laat daal het. Toe die Vrystaat vergoeding vir die verlies van die diamantvelde ontvang het, gepaardgaande met die handel wat Kimberley se ekonomiese posisie verbeter het, is al die oorspronklike note wat in omloop was teruggetrek en is die muntstelsel op ’n gesonde grondslag geplaas. Gedurende hierdie tydperk is geen bank in Transvaal opgerig nie. Aangesien daar ’n aansienlike tekort aan geld was, het die Volksraad in 1865 besluit om sy eie note uit te gee, wat óók as Bluebacks bekend was, met die staatsplase as sekuriteit. Hierdie note was ’n wettige betaalmiddel en hulle was na agttien maande teen 6% rente aflosbaar. Verdere betreklike groot uitgiftes van note is gemaak, met die gevolg dat hul waarde met meer as die helfte verminder het. Uiteindelik , in 1873, het president Burgers ’n lening van die Kaapse Handelsbank gekry en die ou note wat uitgereik was, is teruggetrek. Deur dit te doen is die waarde van die Transvaalse geldstelsel herstel. Dit was eers na 1888 dat banke in Transvaal opgerig was.
Belasting en inkomste[wysig | wysig bron]
Reg van die begin af het die Vrystaat ’n betreklik gevestigde regeringsvorm gehad, as gevolg van die kennis van goeie bestuur wat hulle tydens die Soewereiniteitsbestuur opgedoen het. Die Volksraad kon dus sy gesag uitoefen. Om die koste verbonde aan die administrasie te dek, is ’n belasting op plaasgrond en die oordrag van grond gehef. Belastings is oor die algemeen gereeld betaal; ofskoon die inkomste gering was, was dit genoeg om die administrasiekoste te dek. In Transvaal het die staatsinkomste egter kleiner geword. Die sentrale gesag het tot 1883 swak gebly, totdat president Kruger die leisels oorgeneem het. Die burgers was nie ten gunste van die belastings nie. Die skatkis was leeg en die Republiek was op die rand van bankrotskap. Aangesien daar geen bank was nie, is staatsgeld op ’n eenvoudige manier hanteer. Die skatkis is in die huis van die president bewaar. Albei Republieke se geldsake was ongunstiger as dié van Natal en die Kaap. Laasgenoemde kolonies was vir ’n groot gedeelte van hul inkomste afhanklik van die heffing van invoerregte. Die Republieke kon egter nie ’n gedeelte van die doeaneregte, wat op goedere wat hulle gebiede binnegekom het nadat hulle deur die hawens van die twee kuskolonies gegaan het, verkry nie. Natal het selfs sy tariewe verminder in ’n poging om die handel met die Republieke van die Kaap af te dwing. Die Vrystaat en Transvaal het baie min geld gehad om aan openbare werke te bestee. Dit was eers na die ontdekking van diamante en goud dat hierdie twee Republieke spoedig in staat gestel is om hul geldelike moeilikhede te bowe te kom.
Die tydperk van mynbou en spoorweë in Suid-Afrika (1870-1910)[wysig | wysig bron]
Tot 1870 was die boerdery die belangrikste bedryf in Suid-Afrika. Op hierdie tydstip het die land egter ’n nuwe ekonomiese fase binnegegaan met die ontdekking van diamante, ’n paar jaar later ook dié van goud. Dit het ’n belangrike ekonomiese verandering teweeggebring en mynbou het die belangrikste ekonomiese bedrywigheid geword. Op sy beurt het dit weer ’n omwenteling in die vervoer, handel en bankwese veroorsaak. As gevolg hiervan het die maatskaplike toestande in die land aansienlik verander.
Die ontginning van diamante[wysig | wysig bron]
Die ontstaan van die diamantnywerheid[wysig | wysig bron]
In 1852 is ’n begin gemaak met die ontginning van die basiese minneraalneerslae van die Unie toe ’n Britse maatskappy koper in Namakwaland begin ontgin het. ’n Ongesonde spekulasie met aandele het begin wat ’n plotselinge prysdaling in 1855 ten gevolge gehad het. Die ontginning van koper is in 1863 egter op ’n gesonde grondslag geplaas toe die Kaapse Kopermaatskappy gestig is met behulp van oorsese kapitaal. Hierdie mynbedrywighede is met die opkoms van die diamantnywerheid in die verlate streke rondom die middelloop van die Vaalrivier in die skadu gestel. Reeds in 1870 was daar 10 000 mense by Barkly-Wes wat in die rivierbedding na spoeldiamante gesoek het. Later in daardie jaar het die belange na die droë delwerye ongeveer 20 myl (32.186 km) vandaar verskuif. Hier, waar die dorp Kimberley gestig is, het ongeveer 50 000 delwers kleims in die blougrond gewerk en baie edelgesteentes uitgehaal. Die delwers het voor baie moeilikhede te staan gekom namate hul kleims dieper geword het. Groot uitgawes moes aangegaan word om masjinerie aan te koop om die diamant-draende “blou-grond” na die oppervlakte te bring en om die water uit te pomp. Cecil John Rhodes, Barney Barnato en ander persone met kapitaal, het maatskappytjies gestig en die meeste van die individuele delwers uitgekoop. Toe het die gevaar van oorproduksie gekom, wat die pryse van diamante laat daal het. Rhodes se maatskappy, wat oor ’n kapitaal van £200 000 beskik het, het die kleiner maatskappye uitgekoop in ’n poging om al hierdie ondernemings te amalgameer om sodoende die monopolie van die diamantproduksie in die hande te kry en goeie pryse op die wêreldmark te handhaaf. Hierdie doel is in 1888 bereik toe Barnato se maatskappy ingelyf is. So het die De Beers Consolidated Mines Limited, met ’n kapitaal van £2 300 000 ontstaan. Gedurende die volgende paar jaar is ander myne in die omgewing uitgekoop om volle beheer oor die diamantnywerheid te verkry. De Beers was die eerste nuwe soort instelling in die ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika. Dit was ’n groot kapitalistiese onderneming op ’n nasionale grondslag georganiseer en het grootliks op die belegging van oorsese kapitaal berus. Die ontstaan van die diamantnywerheid was die begin van die grootskaalse ontginning van die reusagtige mineraalrykdom van Suid-Afrika. Die waarde van die diamantproduksie was ontsaglik. Terwyl dit in 1870 ongeveer £40 000 bedra het, het dit in 1881 die verbasende bedrag van £ 4 miljoen oorskry.
Die onmiddellike uitwerking op die handel en landbou[wysig | wysig bron]
Die diamantuitvoer het spoedig net so belangrik soos wol vir die Kaapkolonie geword. Toe die totale uitvoer van die Kolonie in 1885 £8 miljoen bereik het, was diamante vir £3¼ miljoen daarvan verantwoordelik. As gevolg van die diamantnywerheid het die uitvoerhandel van die Kolonie tot 1870 verdubbel. Die toename in die waarde van uitvoerprodukte, wat ’n bedrag van ongeveer £1 miljoen jaarliks uit die volstruisveernywerheid by Oudtshoorn ingesluit het, het die Kolonie se koopkrag oorsee vergroot. As gevolg hiervan was dit moontlik om die swaar masjinerie wat in die myne benodig is, in te voer. Die waarde van die invoer het vinnig toegeneem: in 1877 het dit £6 miljoen bedra en in 1881 £11 miljoen. Dit het gehelp om die inkomste van die Kolonie, wat hoofsaaklik uit invoerregte verkry is, te vergroot. Die mark vir eetware wat op die diamantvelde geskep is, het baie tot verbetering van die ekonomiese welvaart van die boerderygemeenskappe in die Kolonie en die Vrystaat bygedra. Kimberley het ’n belangrike mark vir die Kaapse koring, wyn en brandewyn geword toe die uitvoer van laasgenoemde handelsartikels na Brittanje feitlik gestaak is. Lewende hawe, groente en hout is van die Vrystaat gekoop. Die algemene welvaart as gevolg van die diamantnywerheid het tot ’n plotselinge oplewing in die handel gelei. Baie oorsese kapitaal het die land binnegestroom, sowel as van die Kolonie en dit is in die myne belê. Teen 1880 is ongeveer £12 miljoen belê, waarvan ongeveer die helfte van beleggers uit die Kolonie afkomstig was. ’n Gees van roekelose spekulasie in diamantaandele en plaasgrond het ontstaan. Die banke het in werklikheid spekulasie vergemaklik deur maklik krediet toe te staan. In 1881 het ’n ernstige prysdaling, gevolg deur ’n kwaai ekonomiese depressie, ontstaan wat tot 1886 voortgeduur het. Die resessie was so ernstig dat die waarde van die invoer met die helfte afgeneem het. Baie mense het bankrot gespeel. Baie private handelsbanke het hulle in die moeilikheid bevind en is deur die Imperiale banke, wat weer sterker geword het, ingelyf. Die mynbou het ook verstedeliking aangemoedig. Tot 1870 het die oorgrote meerderheid van die blanke bevolking op die platteland gewoon. Daarna het nywerhede die mans na die nuwe dorpe gelok, aangesien die myne en die transportwese baie werk gebied het. Daar was ’n merkbare bevolkingsgroei in die hawedorpe (Kaapstad, Port Elizabeth en Oos-Londen) as gevolg van die uitbreiding van die in- en uitvoerhandel. Teen 1885 het Kimberley ’n blanke bevolking van 20 000 gehad en het dit tot die tweede grootste dorp in die Kolonie ontwikkel. Die diamantmyne het groot getalle immigrante, meestal van Brittanje, gelok. Die hawens het ook opgeleide werktuigkundiges en ingenieurs nodig gehad, wat Suid-Afrika nie kon voorsien nie. Teen 1894 was twee derdes van die werkers by De Beers van oorsee afkomstig. Die mynbou het ook ongeskoolde arbeiders gehad, wie deur die Bantoe-reservate verskaf is. Daar was dus ’n gereelde instroming van Bantoe-arbeiders uit Betsjoeanaland, Basoetoland, die Transkei en selfs van anderkant die Zambezirivier. In Kimberley was daar ongeveer 10 000 Bantoe-arbeiders.
’n Omwenteling in die vervoer[wysig | wysig bron]
Die mynbousentrum by Kimberley was ongeveer seshonderd myl (966 kilometer) van die hawens van die Kolonie geleë. Dit was noodsaaklik om ’n doeltreffende vervoerstelsel op te bou om met die vinnige ontwikkeling van die diamantvelde tred te hou. In 1870 is ’n weeklikse passasiersdiens ingestel deur middel van die poskoets, wat ’n week geneem het om Kimberley te bereik. Masjinerie en eetware is van Kaapstad en Port Elizabeth met die ossewa vervoer – teen aansienlike koste en tydverlies. Transportry was winsgewend en was ’n bron van inkomste vir baie blankes; dit kon daarenteen nie in die behoeftes van die mynbedryf voorsien nie. Dit het dus noodsaaklik geword om met die bou van spoorlyne te begin. Weens die hoë koste verbonde aan so ’n skema kon private ondernemings nie die werk onderneem nie en moes die Kaapse regering die bestaande spoorlyne uitkoop en die uitbreiding van die spoorweë as ’n staatsonderneming aanpak. ’n Lening is vir hierdie doel aangegaan. In 1873 is die private maatskappy wat die spoorlyn tussen Kaapstad en Wellington besit het, uitgekoop en in 1874 is met drie spoorwegstelsels vanaf Wellington, Port Elizabeth en Oos-Londen onderskeidelik begin. Die spoorlyne vanaf Kaapstad en Port Elizabeth het mekaar in 1884 by De Aar ontmoet en in 1885 is Kimberley bereik. In dieselfde jaar is die lyn van Oos-Londen tot by Aliwal-Noord voltooi, maar dit is eers in 1892 met die Port Elizabeth-lyn oor Stormberg en Rosmead verbind. Teen 1885 het die regering 1 599 myl (2 573 kilometer) spoorlyn aangelê wat teen ’n bedrag van £14 miljoen voltooi is. Sodoende is beter vervoergeriewe vir die diamantvelde daargestel. Die spoorweg was ’n baie vinniger en goedkoper vervoermiddel as die ossewa. Spoedig het transportry minder belangrik geword. Die staatspoorweë het nie slegs tot die ontwikkeling van die mynboubedryf by Kimberley bygedra nie, maar ook tot die ontwikkeling van die boerdery in die Oostelike Provinsie en die Karoo.
Die invloed van Transvaalse goudmyne[wysig | wysig bron]
Die goudnywerheid aan die Witwatersrand[wysig | wysig bron]
Alhoewel goud in 1867 by Tati ten noorde van die Vaalrivier ontdek is, en in 1870 by Lydenburg, is dit nie voor 1882 op groot skaal ontgin nie, toe die neerslae in die omgewing van Barberton ontgin is. Die ontdekking van die gouddraende hoofrif langs die Witwatersrand in 1884 deur die broers Frederick en Hendrik Struben, was ’n besonder belangrike gebeurtenis in Suid-Afrika se ekonomiese geskiedenis. Na daardie ontdekking het die groot goudnywerheid ontstaan wat die grondslag vir die ekonomiese welvaart van Suid-Afrika gelê het. Hierdie gebeurtenis het plaasgevind net toe Suid-Afrika besig was om van ’n ernstige depressie (1882-6), wat deur oorspekulasie in diamantaandele veroorsaak is, te herstel. In September 1886 het die Transvaalse regering nege plase tussen Germiston en Roodepoort tot openbare delwerye geproklameer en ’n groot mynkamp het binne ’n kort tydjie verrys. Die goud aan die Rand was nie van die alluviale tipe wat op die goudvelde van Kalifornië of die Yukon gevind is nie. Dit het in ’n harde konglomeraat voorgekom wat slegs deur middel van diep skagte ontgin kon word. Die erts moes stukkend gedruk en gemaal word en die goud is verkry deur chemiese prosesse, soos die McArthur-Forrest-sianied-proses, wat teen 1891 in al die myne gebruik is. Die goudmyne aan die Witwatersrand het groot kapitaalbeleggings vereis vir die aankoop van swaar masjinerie en om geskoolde myningenieurs en ambagslui in diens te neem. Dus het dit tot ’n kapitalistiese onderneming ontwikkel. Ryk persone van die diamantvelde, soos Rhodes, Beit, Barnato en Robinson, het baie plase langs die Rand opgekoop en aandelemaatskappye gestig. Teen 1891 was daar 141 maatskappye, hoewel 12 die helfte van die totale opbrengs gelewer het.
Myngroepe en oorsese beleggings[wysig | wysig bron]
Meer kapitaal was nodig vir die ontginning op die groot dieptes van 1 220 meter langs die hoofrif teen die einde van die 19de eeu. Aangesien ’n doeltreffender organisasie nodig was om die produksiekoste te verminder, is ’n begin gemaak met die amalgamasie van die mynmaatskappye tot afsonderlike groepe. Dit het tot die stigting van die groot korporasies gelei, soos die Crown Mines, die Robinson Deep en die City Deep-myne net ten suide van Johannesburg. Alhoewel baie mense hulle gevestig het in die mynkamp aan die Rand wat voor die einde van 1886 die dorp Johannesburg geword het, is die werk georganiseer en het ’n aantal maatskappye die mynwerkers in diens geneem. Die ryk kapitalistiese groep en die blanke en Bantoe-mynwerkersklasse het met die ontwikkeling van die goudnywerheid ontstaan. Die vertroue van die publiek, wat deur die groot goudproduksie aangemoedig is toe dit duidelik geword het dat daar op groot dieptes ontgin kon word, het gelei tot die belegging van groot bedrae vanuit Brittanje in die Randse goudmyne. Minstens driekwart van die kapitaal wat belê is, was van oorsee afkomstig, hoofsaaklik van Brittanje. Teen 1910 was meer as £120 miljoen in die goudmyne belê. Aangehelp deur die instroming van oorsese kapitaal, het die goudmynbedryf gedurende die negentigerjare verbasend uitgebrei. Teen 1892 was die Witwatersrandse goudproduksie die vierde grootste in die wêreld. Teen 1895, slegs nege jaar na die ontdekking van die hoofrif, was Transvaal die grootste goudproduserende gebied ter wêreld, ’n posisie wat dit sindsdien gehandhaaf het. Gedurende die jaar voor die Tweede Vryheidsoorlog is ’n rekordbedrag goud wat op meer as £16 miljoen gewaardeer is, geproduseer. Gedurende die oorlog het die nywerheid feitlik tot stilstand gekom, maar het na 1902 so vinnig herstel dat in 1909 byna £31 miljoen goud geproduseer is. Die produksie van goud het dié van diamante ver oortref, aangesien die waarde van die diamantopbrengs slegs een agtste van dié van goud was. Teen 1909 het goud byna twee derdes van die totale uitvoer van die land uitgemaak. Die waarde van die gemiddelde jaarlikse uitvoer vir die tydperk 1906-10 was £47 miljoen, wat byna nege keer soveel was as die bedrag wat van 1871-5 uitgevoer is. ’n Belangrike rede vir hierdie vinnige toename in die goudmynbedryf was die aanwesigheid van ryk steenkoolneerslae naby die Rand. ’n Goedkoop steenkoolvoorraad was noodsaaklik. In 1887 is steenkool naby Boksburg ontdek en ’n aantal steenkoolmyne het naby die goudmyne ontstaan. Daarna is die steenkool in die Middelburgse distrik ontgin en hierdie gebied het die belangrikste bron van steenkoolverskaffing aan die myne geword.
Spoorwegontwikkeling[wysig | wysig bron]
’n Dringende noodsaaklikheid vir die ontwikkeling van die myne was ’n vinniger en goedkoper vervoer tussen die Rand en die kushawens. Die spoorlyn het nie verder as Kimberley gegaan nie, aangesien daar teen daardie tyd geen aansporing vir die verlenging van die spoorlyn bestaan het nie. Daar was dus onmiddellik na die oopstelling van die goudvelde slegs ossewaens beskikbaar om die swaar masjinerie en voorrade vanaf Kimberley na Johannesburg te vervoer. ’n Poswa is vir passasiers en pos ingestel, maar dit het drie dae en nagte geneem. Aangesien die kuskolonies graag die groot goederevervoer na die Rand in die hande wou kry, het ’n skerp mededinging tussen die Kaapkolonie en Natal vir die aanlê van spoorweë na die Rand ontstaan. Die Kaap het die eerste hierin geslaag. ’n Ooreenkoms is in 1887 met die Vrystaat aangegaan waarvolgens die Kaapse regering toegelaat is om ’n spoorlyn te bou in diens van die publiek. Die Kaapse lyn is toe van Noupoort en Colesberg, deur Bloemfontein, na die Vaalrivier, wat in 1892 bereik is, verleng. Die Kaapse regering het toe ’n ooreenkoms met die Nederlands-Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatskappy aangegaan wat ’n konsessie ontvang het om ’n spoorwegstelsel in Transvaal op te rig. Volgens hierdie ooreenkoms is die Kaap toegelaat om sy spoorlyn van die Vaal na Johannesburg te verleng. Dit was die afstand van ongeveer 50 myl (80.5 kilometer), en hierdie spoorlyn het Germiston in 1894 bereik. Teen daardie tyd het die Kaapse regering meer as £20 miljoen in die oprigting van ’n spoorwegnetwerk belê, waardeur sy hawestede met Kimberley en die Rand verbind is. Die Natalse regering, wat ’n begin gemaak het met die oprigting van ’n spoorwegstelsel in die suikerstrook, het nou ook begin meeding in pogings om met die goudvelde verbind te word. Die spoorlyn vanaf Pietermaritzburg is vinnig uitgebrei en het die Transvaalse grens by Charlestown in 1891 bereik. ’n Konsessie om verder na die Rand uit te brei is eers in 1895 verkry en die spoorlyn is in dieselfde jaar voltooi. Intussen het Transvaal sy eie spoorlyn begin bou. Dit was meer as 50 jaar lank die beleid van die Republiek om ekonomiese onafhanklikheid van die Britse kolonies in die suide te verkry deur van Delagoabaai, die neutrale Portugese hawe, gebruik te maak. Onderhandelinge vir die aanlê van ’n spoorweg tussen Pretoria en die Portugese hawe is tydens Burgers se regering begin. In 1887, net nadat die Randse goudvelde werklikheid geword het, het die Kruger-regering ’n konsessie aan die Nederlands-Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatskappy, wat deur Nederlandse en Duitse kapitaal gefinansier was, toegestaan om hierdie spoorlyn te bou. In 1889 is met die aanlê van die spoorlyn begin, en in 1894 is Lourenço Marques uiteindelik met Pretoria verbind. Die ontwikkeling van die goudbedryf het dus die Rand met die kus deur middel van vier spoorlyne verbind, wat toegang tot die hawens van Kaapstad, Port Elizabeth, Durban en Delagoabaai verleen het. Die hoofspoorwegnet vir Suid-Afrika is teen die einde van die neëntiende eeu voltooi. Latere spoorweguitbreidings het die spoorlyne met die boerderystreke verbind. Teen 1909 het die vier kolonies 6 894 myl (11 094.5 kilometer) spoorweë beheer, in vergelyking met 103 kilometer toe die mynboutydperk veertig jaar vantevore aangebreek het.
Ekonomiese welvaart en depressie[wysig | wysig bron]
Die goudindustrie het ’n tydperk van ongeëwenaarde ekonomiese welvaart in Transvaal geskep, wat tot 1914 geduur het. Teen 1890 het die Rand die ekonomiese sentrum van Suid-Afrika geword. Transvaal, wat voorheen die armste was, het skielik die rykste staat in Suid-Afrika geword. Die staat se geldsake, wat voordeel uit die nuwe belastingbron getrek het, was uiteindelik solvent. Die florerende geldelike toestand in die land het ’n onseker spekulasiegees laat ontstaan wat die ekonomie aan depressies onderhewig gemaak het. Prysstygings en ineenstortings het voortdurend voorgekom en het ’n karaktertrek van die nuwe ekonomie in Suid-Afrika geword wat op oorsese beleggings in die myne gebaseer was. ’n Soort finansiële onstabiliteit, wat vroeër onbekend was, het ontstaan. Die depressie wat van 1881 tot 1886 geduur het, is deur verskeie jare van fenomenale voorspoed gevolg. Skielike prysstygings aan die Rand het tot die spekulasie in goudaandele en grond aanleiding gegee. Die banke is weereens deur die algemene gees van welvarendheid mislei en hulle het groter kredietgeriewe toegestaan, wat uiteindelik tot te veel handel aanleiding gegee het. ’n Ineenstorting was onvermydelik. Die finansiële agteruitgang het in 1889 begin en die waarde van die goudaandele het afgeneem. Die finansiële ineenstorting het egter korter geduur as dié wat op die ontginning van diamante gevolg het, want teen 1892 het die fenomenale groei van die goudmynbedryf, en die goudproduksie, die algemene welvaart herstel. Tog is die uitwerking van die depressie deur die hele land ondervind. Verskeie banke het tot niet gegaan en ander is deur die Imperiale banke, die Standard-bank, die Bank van Afrika en die Afrikaanse Bankkorporasie oorgeneem. Teen 1909 het daar nog vier plaaslike banke bestaan: die Nasionale Bank van Suid-Afrika, die Nasionale Bank van die Oranje-Vrystaat, die Natalse Bank en die Stellenbosse Distrikbank. Daar was ook die Nederlandse Bank van Suid-Afrika, ’n Nederlandse bank wat in 1888 in Transvaal opgerig is. Na die beëindiging van die Tweede Vryheidsoorlog het ’n ernstige depressie gevolg, wat tot 1909 geduur het. Dit was weer te wyte aan buitensporige spekulasie, maar ook grootliks as gevolg van die verwoesting wat in die Vrystaat en Transvaal gedurende die oorlog plaasgevind het. Die Kaap is die ergste hierdeur geraak as gevolg van ’n tydperk van ernstige droogte. Alhoewel die goudproduksie toegeneem het, was daar ’n aanmerklike afname in die invoer tot 1908. Suid-Afrika, en veral die diamantnywerheid, is ook deur die kritieke finansiële posisie in die Verenigde State van Amerika en Europa in 1907 geraak. Die land het eers ná 1909 begin herstel. Teen 1909 het Suid-Afrika ’n algehele ekonomiese gedaanteverwisseling ondergaan. Sy ekonomie het ontwikkel van dié van ’n boerderygemeenskap (wat in die Republieke ’n soort selfversorgende boerdery was) tot dié van ’n moderne kapitalistiese staat wat van die mynbou, oorsese beleggings en handel afhanklik was. Dit is vergemaklik deur die kredietgeriewe wat deur die Imperiale banke verskaf is. Die ekonomiese welvaart van Suid-Afrika was nou verbonde aan die goudnywerheid; Transvaal het die ekonomiese hartklop van die land geword.
Die ontwikkeling van die boerdery[wysig | wysig bron]
Die groeiende blanke en Bantoe-bevolking aan die Rand en in die hawedorpe het ’n groot mark vir landbou- en veeprodukte gebied. Die aanmoediging van die boerdery het nie alleen groter produksie teweeggebring nie, maar ook ’n verbetering in die kudde en in die toepassing van vooruitstrewende boerderymetodes. Die koringopbrengs het van ’n half miljoen sak in 1875 tot 1¼ miljoen sak in 1911 toegeneem. Nuwe gebiede vir die verbou van koring is oopgestel. Behalwe die produksie van die Suidwestelike distrikte, was ’n derde van die jaarlikse oes in 1911 van die Vrystaat en Transvaal afkomstig. Aan die begin van die eeu kon die opbrengs nie in die behoeftes van die land voorsien nie en is koring van Kanada en Australië ingevoer. Ten einde in die toenemende aanvraag van die Bantoe-arbeiders op die myne te voorsien, het die produksie van mielies baie toegeneem. In 1865 het die Kaap-kolonie 110 000 sak geproduseer. Teen 1891 het dit to byna ’n miljoen sak toegeneem; in die Vrystaat en Natal is ook ’n begin met die verbouing van mielies gemaak, wat nog ’n miljoen sak opgelewer het. Teen 1911 het die middelpunt van die mielienywerheid na Transvaal en die Vrystaat verskuif, waar, in die Mieliedriehoek, 3¼ miljoen sak geproduseer is, terwyl die Kaap en Natal elk 1¾ miljoen sak opgelewer het. By tye was daar ’n jaarlikse oorskot, wanneer daar dan mielies na Europa uitgevoer is. Teen 1870 het die uitvoermark vir wyn verdwyn, maar toe het die mynbougebiede nuwe binnelandse markte geskep. Die Kaapse wynproduksie het teen 1911 meer as verdubbel. Die kweek van tabak het van Oudtshoorn na die Magaliesberg in Transvaal verskuif; ook hierdie produksie het in 1911 verdubbel. Na 1867 het die suikernywerheid as gevolg van ’n stelsel van beskerming gefloreer – dit was nie meer vir Suid-Afrika nodig om suiker van Mauritius in te voer nie. Die opbrengs het gedurende die tydperk 1869-1911 van 8 000 tot 80 000 ton toegeneem. Natal kon feitlik genoeg suiker verbou om in die behoeftes van die hele land te voorsien. ’n Soortgelyke ontwikkeling was in die veeboerdery op te merk, veral wat die produksie van beesvleis in Transvaal en die Vrystaat betref. Teen 1910 het die waarde van die veeprodukte (vleis, wol, huide en velle) £15 miljoen bedra en was dit byna gelykstaande aan die jaarlikse landbouproduksie. Die enigste uitvoerartikels wat in verband met die boerdery gestaan het, was wol, huide, velle en volstruisvere. Die waarde van hierdie artikels was vanselfsprekend baie minder as die uitvoer van goud en diamante. Die kwaliteit van wol het verbeter. Die volstruisveernywerheid het begin ontwikkel: die waarde van die vere wat uitgevoer is, het sy hoogtepunt in 1913 bereik toe £3 miljoen s’n, of ongeveer die helfte van die woluitvoer, uitgevoer is. Die volstruisveernywerheid het in 1914 met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in duie gestort en het sedertdien nooit weer herstel nie. Bankrotskap het baie Oudtshoornse boere in die gesig gestaar.
Immigrasie en verstedeliking[wysig | wysig bron]
Toe daar ’n begin gemaak is met die ontginning van goud aan die Rand, was Suid-Afrika oorwegend ’n landelike gemeenskap. Daar was slegs vier groot nedersettings – Kaapstad, Kimberley, Port Elizabeth en Durban. Daarna het die Rand soos ’n magneet groot getalle mens uit die omliggende gebiede getrek, ook van Brittanje en ander Europese lande. Immigrasie was grootliks verantwoordelik vir die toename van die blanke bevolking van Suid-Afrika – van 328 000 tot 1 276 000 gedurende die tydperk 1875 – 1911. Die meeste immigrante het tydens die ontwikkeling van die Randse goudmyne voor 1899 hierheen gekom. Aan die einde van die oorlog het baie soldate besluit om hulle in Suid-Afrika te vestig. Die instroming van immigrante na 1903 was baie kleiner weens die ekonomiese ineenstorting. As gevolg van immigrasie het die Kaapkolonie nie langer die oorgrote meerderheid van die blanke bevolking in Suid-Afrika gehad nie. Transvaal was stadigaan besig om hom in te haal. Die getalle van 377 000 en 119 000 in 1891 het tot 582 000 en 421 000 in 1911 verander. Die immigrante was meestal stedelinge of was in die handel betrokke. Hulle het dus heeltemal van die boeregemeenskap verskil, wat aan die eenvoudige lewe van ’n veeboer gewoond was en min belang gestel het in die vinnige verkryging van geld as ’n doelwit op sigself. Die burgers het die nuwelinge as vreemdelinge (Uitlanders) beskou – hierdie element het die ekonomiese lewe aan die Rand en ook die ekonomiese en finansiële struktuur van Transvaal en die kolonies oorheers. Botsende belange het tot die politieke wrywing met die Republikeinse regering na 1895 gelei. Uiteindelik het dit tot die Tweede Vryheidsoorlog gelei. Die ekonomiese ontwikkeling en immigrasie het verstedeliking in Suid-Afrika vinniger laat toeneem. Teen 1899 het die Rand reeds ’n blanke bevolking van 100 000 gehad en net soveel tydelike Bantoe-arbeiders. Dieselfde toename in die blanke bevolking het in die hawens soos Kaapstad, Durban, Port Elizabeth en Oos-Londen voorgekom, as gevolg van die handelsbedrywighede wat met die in- en uitvoerhandel, sowel as verskeping, gepaard gegaan het. ’n Soortgelyke ontwikkeling het in die groter dorpe voorgekom, wat geleidelik die middelpunte van die handel en bankwese van die distrik se boeregemeenskap geword het. Hierdie verstedeliking het op kultuurgrondslag berus, omrede die meeste stadsbewoners van Britse afkoms was, terwyl die platteland in 1911 oorwegend Afrikaanssprekend was, behalwe in die Oostelike Provinsie en Natal.
Bantoe-arbeid en die myne[wysig | wysig bron]
’n Belangrike gevolg van die ontwikkeling van die mynbou was die skielike groter aanvraag na meer ongeskoolde Bantoe-arbeiders. Duisende Bantoes is in die reservate in die land gewerf. In 1893 is die Kamer van Mynwese ingestel om die belange van die mynverenigings te beskerm en ook om te verseker dat daar ’n gereelde toevloei van Bantoe-arbeiders van die reservate na die myne sou wees. Aangesien daar nie genoeg arbeiders van die Transkeise en Natalse reservate vir ondergrondse werk gekom het nie, is pogings aangewend om ’n gereelde toevoer van arbeiders uit die aangrensende Portugese kolonies te verkry. In 1897 het die Transvaalse regering ’n konsessie van die Portugees-Oos-Afrikaanse regering verkry om Bantoe-arbeiders in Mosambiek te werf, in ruil waarvoor die Portugese in gunstige spoortarief sou ontvang, sodat Delagoabaai tot ’n invoerhawe vir Transvaal kon ontwikkel. Teen die einde van die eeu is meer as 100 000 Bantoes deur die goudmyne gereeld in diens geneem, nadat kontrakte aangegaan is vir tydperke wat van ses tot twaalf maande gewissel het. Wanneer die mans eers ’n sekere hoeveelheid geld op die myne verdien het, het hulle na hul gesinne in hul eie distrikte teruggekeer. Die mynmaatskappye het die kampongstelsel aan die Rand ontwikkel om te verseker dat die Bantoe-arbeiders voldoende huisvesting en voedsel sou ontvang. Aan die einde van die oorlog in 1902 het die myne groot moeite ondervind om genoeg arbeiders in die hande te kry, omdat die Bantoes met ander belangrike konstruksiewerk besig was. Om in die aanvraag van die goudmyne te voorsien, het lord Milner en die Transvaalse regering in 1904 hul toestemming verleen tot die invoer van Sjinese. Teen 1906 is meer as 50 000 Sjinese arbeiders by die Randse myne in diens geneem. In die volgende jaar egter het die regering, as gevolg van die politieke gevoelens hier en in Engeland, sy toestemming tot die verdere invoer van Sjinese teruggetrek. Teen 1910 was almal van hulle gerepatrieer. Die ooreenkoms in verband met die arbeiders is in 1901 deur Milner met die Portugese regering hernieu. In 1909 is die sogenaamde Mosambiek-konvensie weer hernieu. In 1910 het byna 200 000 Bantoes op die myne gewerk en net meer as die helfte hiervan het van Portugese gebied gekom. Die aanwesigheid van sulke groot getalle ongeskoolde Bantoe-arbeiders het ’n toestand geskep waardeur blanke arbeid slegs tot geskoolde werk in die myne beperk is. Die verdere ontwikkeling van die goudmynbedryf was nou verbonde aan die voorsiening van genoeg ongeskoolde Bantoe-arbeiders.
Die doeane- en spoorwegoorlog[wysig | wysig bron]
Die ekonomiese ontwikkeling in Suid-Afrika na 1870 het onenigheid tot gevolg gehad. Die feit dat die eland in vier politieke eenhede verdeel was en die grootste ekonomiese uitbreiding in die binneland plaasgevind het, het baie wrywing veroorsaak. Die toestand het na 1902 nog ingewikkelder geraak ten spyte van die feit dat die Republieke Britse kolonies geword het.
Doeaneregte gehef[wysig | wysig bron]
Die omvang van die invoer na die Transvaalse Republiek het vinnig toegeneem met die ontwikkeling van die Randse myne. Die goedere moes deur die hawens van die kuskolonies, die Kaapkolonie en Natal, ingevoer word, wat hoë doeanebelastings gehef het en sodoende maklik van inkomste verseker was. Die grootste gedeelte van hul inkomste is eintlik op hierdie wyse verkry. Versoeke van die Vrystaat en Transvaal dat ’n gedeelte van hierdie belastings wat gehef is op goedere wat vir hul gebiede bestem is, aan hulle teruggegee moes word, is nie toegestaan nie. Aangesien kwaai mededinging tussen die Kaap en Natal ontstaan het vir die vervoer na die binneland, is die Republieke darem tegemoetgekom toe Natal sy doeaneregte verminder het sodat die goederevervoer deur die Durbanse hawe sou geskied. Die Republieke het op hul beurt weer hoë doeanetariewe op die goedere wat van die kuskolonies ingevoer is, gehef, soos byvoorbeeld op Kaapse koring, meel en wyn, sowel as op Natalse suiker en tee. Hierdie kolonies het weer geantwoord deur ’n hoër belasting op Transvaalse tabak te plaas. Daar was dus geen vryhandel tussen die binnelandse state en die twee kolonies nie.
Die tolverbond, 1889[wysig | wysig bron]
Natal het probeer om ’n doeane-ooreenkoms in 1884 met die Vrystaat aan te gaan, maar hierdie poging het misluk. In 1889 het die Kaapkolonie die reg verkry om ’n spoorlyn deur die Vrystaat te bou; in ruil het hy ’n tolverbond met die Republieke gesluit. ’n Stelsel van vryhandel is aangeneem, aangesien albei onderneem het om dieselfde tariewe te hef. Die Kaap het onderneem om 75% van die doeaneregte gehef op goedere wat deur die Kaap die Vrystaat binnegegaan het, aan die Vrystaat terug te gee. Transvaal het nie aan hierdie bond behoort nie; hy het welvarend geword as gevolg van die vinnige ontwikkeling van die goudmyne en daarom het hy nie in ’n verdeling van die doeaneregte belanggestel nie. Natal wou nie hierby aansluit nie, aangesien hy bang was vir ekonomiese oorheersing in die Tolverbond deur die Kaap en omdat sy eie tariewe laer was. In die doeane-oorlog wat gevolg het, het Natal groot verliese gely, sodat hy in 1898 verplig was om by die Tolverbond aan te sluit, waarna die doeanetariewe hersien is. Transvaal, wat geografies gunstig geleë is, het ’n gunstige doeane-ooreenkoms met die Portugese in 1897 aangegaan. Hy kon Delagoabaai gebruik, dus was hy onafhanklik van die Britse hawens in die suide.
Die spoorwegtariewe-oorlog[wysig | wysig bron]
’n Probleem van groter omvang is deur die spoorwegpryse geskep. Die Kaap en Natal het uitgebreide spoorwegstelsels teen hoë koste aangelê. Hulle was grotendeels afhanklik van die inkomste van spoorwegvervoer na die binneland vir ’n groot gedeelte van hul inkomste, asook om die groot spoorweglenings af te betaal. Toe die Nederlandse spoorwegstelsel na Lourenço Marques in 1894 voltooi is, het ’n hewige stryd in verband met die spoorwegtariewe tussen daardie spoorlyn en dié van die Kaap en Natal ontstaan. Aangesien 549 kilometer van die Nederlandse spoorlyn op die Transvaalse grondgebied was, teenoor die 79 kilometer van die Kaap en 286 kilometer van Natal, het die Kruger-regering die gebruik van sy eie spoorlyn aangemoedig, omdat dit ’n groter persentasie van die spoorweginkomste sou verkry. Verder sou so ’n beleid Transvaal onafhanklik maak van die ander spoorlyne wat onder Britse beheer was. Die tariewe wat op die Kaapse en Natalse spoorlyne op die Transvaalse grondgebied gehef was, is aansienlik verhoog om die vervoer oor die Nederland-Zuid-Afrika-lyn te laat geskied. Die Kaap en Natal is so ernstig benadeel dat ’n spoorwegkonferensie in 1895 in Kaapstad gehou is, maar die partye kon nie ooreenkom wat die tariewe betref nie. Die Kaap het toe die moeilikheid probeer oorkom deur die goedere by die Vaalrivier af te laai en hulle dan deur ossewaens na die Rand te laat vervoer. Kruger het hierop geantwoord deur die driwwe te sluit – oorlog met Brittanje was onvermydelik. Eindelik was Kruger verplig om die driwwe weer oop te stel.
Die doeane- en spoorwegoorlog ná 1902[wysig | wysig bron]
Alhoewel Transvaal en die Oranje-Vrystaat Britse kolonies geword het na die beëindiging van die Tweede Vryheidsoorlog in 1902, is die stryd insake doeane-regte en spoorwegtariewe weer vervat. Dit was toe te skryf aan die feit dat Suid-Afrika nog uit vier aparte politieke eenhede bestaan het. Verder het die posisie van Transvaal, die middelpunt van welvaart in die binneland, ekonomiese wedywering veroorsaak omdat die geldsake van die kuskolonies nou verbonde was met die ontwikkeling van die binneland. In 1903 het lord Milner ’n tolverbond tussen al die kolonies, Protektorate en Suid-Rhodesië bewerkstellig:
- Binnelandse vryhandel is toe ingestel;
- ’n Tarieweskaal vir oorsese invoerprodukte is opgestel om die inkomste van die onderskeie kolonies te betaal en
- die Kaap en Natal het slegs 5% van die doeaneregte wat in hul hawens gehef is op goedere wat vir die binneland bestem was, verkry.
’n Nuwe instelling was die voorkeurtariewe wat toegestaan is op goedere wat van Brittanje of Britse besittinge ingevoer is, hoewel dieselfde nie deur Brittanje op Suid-Afrikaanse produkte voor 1917 toegestaan is nie. Hierdie doeane-ooreenkoms tussen die kolonies is in 1906 effens gewysig. Alhoewel die doeane-oorlog beëindig is, het die stryd in verband met die spoorwegtariewe voortgeduur en selfs heftiger geword. Die Kaapse en Natalse stelsels moes nou met die kroonkoloniestelsel van Transvaal en die Oranjerivierkolonie wat Milner geamalgameer het, meeding. In 1901 moes Milner die Mosambiekkonvensie met die Portugese hernieu (die Kruger-ooreenkoms van 1897), omrede die werwing van Bantoe-arbeiders vir die myne slegs uitgevoer kon word mits gunstige tariewe toegelaat word. Dit het tot ’n toename in die verkeer deur Delagoabaai na die Rand gelei en die Delagoabaai-spoorlyn het sy oorheersende posisie behou.
Besluite van die spoorwegkonferensies[wysig | wysig bron]
Die ooreenkoms met die Portugese het rampspoedige gevolge vir die Kaap en Natal gehad. Terwyl die Delagoabaai-lyn in 1899 30% van die Randse verkeer beheer het, het dit teen 1905 meer as 50% daarvan in die hande gehad. Die Kaap, wat die helfte van die verkeer behartig het, het toe slegs 12% beheer en Natal ietwat bo die 30%. Natal se mededinging met die Kaap vir die Vrystaatse verkeer het in 1906 vererger toe die spoorlyn tussen Ladysmith en Kroonstad voltooi is. Verder het die depressie (1903-1908) die plaaslike verkeer van albei kuskolonies geraak. In 1905 is ’n spoorwegkonferensie gehou, maar geen ooreenkoms kon bereik word nie. ’n Ander konferensie wat in 1908 gehou is, het besluit dat die enigste oplossing die amalgamasie van die drie spoorwegstelsels was. Dit het beteken dat die vier kolonies ’n politieke unie sou moes stig. ’n Besluit om ’n politieke unie te stig is geneem en dit het in 1909 tot die Nasionale Konvensie aanleiding gegee. Intussen, in 1909, moes die Mosambiek-konvensie hernieu word. Die Portugese het toegestem om die instroming van Bantoe-arbeiders na myne toe te laat alleen op die voorwaarde dat die Delagoabaai-lyn van 50%-55% van die Randse verkeer verseker sou word. Dit was nog ’n belangrike faktor wat politieke leiers genoodsaak het om tot die stigting van die Unie van Suid-Afrika toe te stem. Toe die Unie van Suid-Afrika gestig is, is die drie spoorwegstelsels as die Suid-Afrikaanse Spoorweë verenig. ’n Eenvormige tariefstelsel is ingevoer en die doel was om nie staatsinkomste van die spoorweë te verkry nie, maar om die boerdery en die handel binne die Unie te ontwikkel. Die doeane- en spoorwegoorlog is uiteindelik beëindig. Na 1910 was die belangrikste bronne van inkomste van die Unie die doeaneregte, belastings op die winste deur die myne afgewerp (veral op die nuwe goudmyne wat aan die Oos-Rand oopgestel is) en die inkomstebelasting.
Die industrialisasie van Suid-Afrika[wysig | wysig bron]
Een van die belangrikste kenmerke van die ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika sedert die Unie is die grootskaalse industrialisasie van die land. Die fabriekswese het so snel ontwikkel dat die land se inkomste uit hierdie bron teen 1952 gelykstaande was aan die totale bedrag wat van die mynbou en boerdery gesamentlik verkry is. Suid-Afrika het ’n industriële rewolusie beleef en het binne een geslag tot ’n fabrieksland verander.
Die opkoms van die sekondêre bedryf[wysig | wysig bron]
Snelle nywerheidsontwikkeling[wysig | wysig bron]
Teen 1911 was die fabriekswese nog in sy beginstadium, omdat die waarde van vervaardigde goedere toe £17 miljoen was in vergelyking met £46 miljoen wat uit die mynbou verkry is. Die Kaap was die middelpunt van die nywerheid. Die fabrieke was klein en hulle het hulle besig gehou met die vervaardiging van plaaslike primêre produkte soos byvoorbeeld die maal van koring, brood- en koekbakkerye, bierbrouerye, leerlooierye, die vervaardiging van meubels en die maak van bakstene. Die vernaamste nywerheidsentrums is naby die hawens en aan die Rand aangetref. Statistiek bewys dat die nywerheidsgroei voor die Unie-vorming betreklik langsaam in Suid-Afrika geskied het, ofskoon die grondslag vir ’n toekomstige snelle ontwikkeling reeds gelê was. Die ontwikkeling van sekondêre nywerhede het as gevolg van die Eerste Wêreldoorlog (1914-1918) in alle erns begin. Dit het al hoe moeiliker geword om fabrieksgoedere vanaf Engeland in te voer weens ’n tekort aan skeepsruimte en ook omdat die lande van Europa hulle moes toespits op die vervaardiging van wapentuig. Die styging in die pryse van goedere wat in Europa vervaardig is, het ook die oprigting van nywerhede in Suid-Afrika moontlik gemaak. Teen 1918 het die land reeds goedere gelykstaande aan die helfte van die opbrengs van die myne gelewer. Namate die toestande weer normaal begin word het, het die Hertzog-regering in 1925 besluit om ’n stelsel van hoë invoerregte in te stel ten einde die jong Suid-Afrikaanse nywerhede te beskerm. Doeaneregte is nie langer gehef slegs om die inkomste te verhoog nie, maar ook om plaaslike nywerhede aan te help. Sodoende is baie klerefabrieke en werktuigkundige ondernemings in Kaapstad, aan die Rand en in Durban gestig, terwyl die skoenbedryf in Port Elizabeth vinnig uitgebrei het. Die fabriekswese het ’n kwaai terugslag tydens die noodlottige wêrelddepressie (1929-33), die hewigste van daardie tyd, ondervind. Namate die koopkrag van die volk afgeneem het, moes die fabrieke hul produksie besnoei en werkloosheid het ’n ernstige probleem geword. In Desember 1932 het die regering ’n drastiese stap gedoen deur van die goudstandaard af te stap. Engeland het die vorige jaar afstand gedoen van die goudstandaard en dit het ’n belangrike uitwerking op Suid-Afrika gehad. Britse produkte kon in hierdie land baie goedkoper verkoop word. Bowendien was dit heeltemal winsgewend om Suid-Afrikaanse goud na Engeland te smokkel, waar dit teen ’n hoër prys verkoop is. Die sogenaamde "vlug van die Suid-Afrikaanse pond" het ’n ernstige tekort aan geld in die land veroorsaak. Nadat daar van die goudstandaard afgestap is, het die goudmynbedryf vinnig ontwikkel, wat ’n plotselinge prysstyging van goudaandele tot gevolg gehad het. ’n Tydperk van algemene nywerheidsontwikkeling het gevolg wat onafgebroke tot 1939 voortgeduur het, toe die Tweede Wêreldoorlog uitgebreek het. In 1935 het die regering ’n verdere stap gedoen om die groeiende nywerhede in Suid-Afrika te beskerm deur die beskermende tariewe te verhoog. Lae tariewe was egter van toepassing op grondstowwe benodig vir die nywerheid en gefabriseerde goedere wat nie in Suid-Afrika vervaardig kon word nie. Hierdeur is verdere hulp aan die plaaslike nywerhede verleen en het dit bygedra om die pryse vir die verbruiker laag te hou. Hierdie beleid het baie Britse en Amerikaanse fabrikante beweeg om takke van hul fabrieke in Suid-Afrika te stig. Die belangrikste nywerheid wat daardie tyd in Suid-Afrika aan die opkom was, was die vervaardiging van motors. Port Elizabeth het die sentrum van firmas soos Ford, General Motors en Firestone geword. Hierdie stad het vinnig uitgebrei, aangesien meer geleenthede vir die verskaffing van werk aan blankes in die motor-, skoen- en timmerhoutindustrieë geskep is. Die toename in die industriële bedrywighede as gevolg van die Tweede Wêreldoorlog het ’n tydperk van welvaart in die Unie geskep toe die meeste Europese lande geldelik uitgeput was as gevolg van die verwoesting verrig deur die oorlog.
Die Staat en nywerheidsuitbreiding[wysig | wysig bron]
Die Staat self het ’n leidende aandeel in die aanmoediging van die bedrywighede op nywerheidsgebied gehad. Die stigting van ESKOM (die Elektrisiteitsvoorsieningskommissie) in 1923 as ’n quasi-staatsonderneming is deur die regeringslening van £8 miljoen moontlik gemaak. Die doel van hierdie onderneming was om goedkoop elektrisiteit te verskaf ten einde nywerheidsuitbreiding aan te moedig. Hierdie organisasie het elektrisiteit aanvanklik net aan die groot stadsgebiede verskaf, waarvan 19 kragsentrales byna 80% van die krag wat die nywerheidsentrums nodig gehad het, opgewek het. ’n Verdere agt kragsentrales was in die 1950’s teen ’n bedrag van byna £100 miljoen opgerig. Die staalnywerheid het in Suid-Afrika as ’n private onderneming begin toe die Unie-staalkorporasie in 1911 gesit is. In 1928 is die belangstelling van die Staat egter gaande gemaak en is YSKOR (die Suid-Afrikaanse Yster- en Staalkorporasie) deur wetgewing in die lewe geroep, waarin die Staat die meeste aandele besit het. Die groot fabrieke van hierdie Korporasie is naby Pretoria geleë. Die staalproduksie, wat so onontbeerlik vir industriële vooruitgang is, het ’n merkwaardige toename getoon. In 1934 was die produksie van gegote yster 143 800 ton en dié van staafyster 143 900 ton. Teen 1939 het hierdie opbrengs meer as verdubbel. Teen 1952 was die opbrengs van gegote yster en staal byna 1¼ miljoen ton elk. Ongeveer 26 000 mense het by YSKOR en sy verwante maatskappye gewerk. Baie ingenieurs en tegnici is uit Brittanje en Duitsland ingevoer. YSKOR het die grondslag gevorm vir talle ander metaal- en ingenieursnywerhede en het dus ’n middel gevorm om die nywerheidsontwikkeling van Suid-Afrika aan te moedig. ’n Soortgelyke voorbeeld is SASOL (Die Suid-Afrikaanse Steenkool-, Olie en Gaskorporasie), waarmee in 1951 by Coalbrook ’n begin gemaak is. Hierdie staatsonderneming het beplan om in een vyfde van die Unie se petrolbehoeftes te voorsien en ’n sleutelnywerheid vir ander nywerhede te vorm.
Die belangrikheid van sekondêre nywerhede[wysig | wysig bron]
Tussen 1916 en 1939 het die getal fabrieke wat in private besit in die Unie was, vanaf 4 000 tot byna 10 000 toegeneem. Die meeste van hierdie fabrieke het aan die Rand en naby die kusstede soos Kaapstad, Port Elizabeth en Durban voorgekom. Die tempo van industrialisasie het natuurlik tydens die Tweede Wêreldoorlog (1939-1945) versnel, aangesien Brittanje en Amerika nie meer vrylik goedere na Suid-Afrika kon uitvoer nie. Die belangrikste groep fabrieke het ingelegde eetware vervaardig en soortgelyke noodsaaklike benodigdhede (soos die inlê van vis, vleis en vrugte), die bak van brood en beskuitjies, die vervaardiging van tabak en sigarette, die stook van sterk drank, die brou van bier, die voorbereiding van suiker en koffie en ander ware. ’n Ander belangrike groep fabrieke het hulle besig gehou met ingenieursbedrywighede. Klere- en tekstielfabrieke en chemiese werke, leerlooierye, skoen- en gasfabrieke, drukperse en die vervaardiging van meubels was ander belangrike nywerheidsgroepe waarin baie werkers ’n verdienste gevind het. Die toename in produksie het soos volg vertoon: Die bedrag van £49 miljoen vir die tydperk 1916-17 is teen 1927 verdubbel, en in 1941-2 het dit £273 miljoen beloop. Dit was tweemaal soveel as wat deur die myne geproduseer is en viermaal soveel as deur die boerdery. As gevolg van ’n verdere nywerheidsuitbreiding veroorsaak deur die Tweede Wêreldoorlog het die waarde van produkte nuwe hoogtes ingeskiet. Teen 1952 het dit £800 miljoen beloop, wat die waarde van mynbou en boerdery gesamentlik ver oortref het. Die getal werkers in die nywerhede het net so vinnig toegeneem. Gedurende die tydperk 1916 tot 1942 het die getal blanke werkers van 46 000 tot 149 000 (204%) toegeneem, en die nie-blanke werkers van 78 000 tot 264 000 (148%). Teen 1942 het 473 000 volwasse persone hul brood verdien deur in sekondêre nywerhede te werk in vergelyking met 124 000 in 1916. Teen daardie tyd het die fabriekswese die belangrikste plek in die Unie se ekonomiese struktuur ingeneem.
Die mynbedryf[wysig | wysig bron]
Gedurende die tydperk 1910 tot 1939 het die waarde van die mynproduksie redelik konstant gebly. Hierdie nywerheid is uiteindelik deur die vinnig groeiende sekondêre nywerhede verbygestreef. Die belangrikste mynbedrywighede is nog by die goudmyne aangetref. Die styging in die goudprys ná 1934 van 85 sjielings per fyn ons tot 140 sjielings 4 pennies het die ontginning van myne met ’n swakker gehalte erts moontlik gemaak. Die waarde van die goudproduksie het tussen 1910 en 1936 van £35 miljoen tot £76 miljoen toegeneem. Daarna is ’n begin gemaak met die ontginning van goud in die Vrystaat en het die vervaardiging van uraan ’n belangrike bykomstige nywerheid geword. Die diamantbedryf het gely onder die talle prysskommelinge op die wêreldmarkte. Oor die algemeen was daar ’n aansienlike afname van die diamantuitvoer te bespeur. Baie nuwe velde soos dié in Suidwes-Afrika en by Alexanderbaai (Namakwaland) is eers na 1918 oopgestel, maar die hoeveelheid diamante wat op die wêreldmark geplaas is, moes beperk word ten einde ’n bevredigende prys te behou. Die produksie van steenkool het tred gehou met die toenemende aanvraag deur die myne en fabrieksnywerhede, aangesien die Unie gelukkig oor uitgebreide steenkoolvelde beskik. Sedert 1910 het die steenkoolproduksie in Transvaal en Natal verdubbel.
Vooruitgang in die boerdery[wysig | wysig bron]
Na die Unie-stigting het die ontwikkeling van die landbou eers nie tred gehou met die groeiende behoeftes van die nywerheidsgebiede nie. Daar was aansienlike prysskommelinge en die wolprys was so laag gedurende die groot wêrelddepressie dat baie boere deur bankrotskap in die gesig gestaar is. In daardie stadium het die regering hulp verleen deur ’n stelsel van subsidies op alle uitvoerprodukte, behalwe goud en diamante, in te stel.
Daar was ’n aanmerklike vermeerdering in die koringproduksie, veral na 1930, toe die prys deur die regering vasgestel is. Die mielieproduksie het met dieselfde rede ook vermeerder en dit was moontlik om van die voorskot uit te voer. ’n Begin is gemaak met die uitvoer van sitrus en sagte vrugte na Brittanje. Van 1910 tot 1927 het die suikerproduksie in Natal verdriedubbel en suiker kon dus ook uitgevoer word. Na 1933 het die wolpryse verbeter, en voor die Tweede Wêreldoorlog is daar jaarliks wol ter waarde van £10 miljoen uitgevoer. Na die oorlog het die pryse hoog gebly.
Suiwelboerdery het aanmerklik toegeneem. Teen 1934 is genoeg botter en kaas vir die plaaslike mark geproduseer, en in die tydperk voor 1945 was die produksie van bees- en skaapvleis voldoende om in die behoeftes van die groeiende stedelike markte te voorsien. Die vooruitgang van hierdie opsig is grootliks toe te skryf aan die hulp wat deur die regering verleen is. Die Unie se department van landbou het onskatbare dienste aan die boere bewys deur tegniese advies en bystand te verleen. ’n Navorsingslaboratorium is in Onderstepoort, naby Pretoria, opgerig om die veeartsenykunde te bevorder, en landbouskole en -kolleges is gestig waar boere ’n intensiewe opleiding kon ontvang.
Die regering het ook probeer om produksie aan te moedig, veral wat voedsel betref, deur ’n redelike prys aan die boere te waarborg. Die Suiwelbeheerraad is ingestel met die doel om die pryse en die uitvoer van suiwelprodukte te beheer. ’n Vleisbeheerraad is ook ingestel. Na 1937, toe die Bemarkingswet aangeneem is waardeur prysbeheer op die meeste plaasprodukte toegepas is, het die neiging om rade vir die beheer van die verskillende vertakkinge van die landbou in te stel, toegeneem.
Sodoende is ’n Sitrusraad, ’n Mielieraad en ’n Koringraad ingestel. Die landbouproduksie het toegeneem as gevolg van die bou van uitgebreide besproeiingskemas deur die Staat, soos die Hartbeespoortdam naby Pretoria, en die Vaaldam, waar laasgenoemde oor ’n watervolume van 2603 miljoen m³ beskik, waardeur duisende akkers plaasgrond besproei kon word.
’n Kenmerk van die landbouontwikkeling van die 1950’s was die toename van koöperatiewe verenigings. Jare lank het die koöperatiewe beweging, weens ’n gebrek aan ondersteuning en swak bestuur, nie vooruitgegaan nie. Die toestand het aanmerklik verbeter na die toepassing van die Koöperatiewe Verenigingswet van 1922. Toe was daar slegs 54 geregistreerde koöperatiewe verenigings in die Unie, maar teen 1939 het die getal tot 293 aangegroei en tien jaar later tot 410. Die bruto omset van hierdie verenigings het toe tot die bedrag van byna £90 miljoen aangegroei. In 1912 is die landbanke van Transvaal, Natal en die Vrystaat ingelyf by die nuwe Land- en Landboubank van Suid-Afrika (Unielandbank), met ’n kapitaal van £3 miljoen. Hierdie Bank was gefinansier deur die toekenning van ekstra fondse deur die regering. Teen 1949 het die kapitaal tot byna £23 miljoen aangegroei. Geldelike hulp was aan die boere verskaf, waarvoor hulle dan genoeg grond as sekuriteit kon aanbied, vir die omheining van plase, die bou van voerkuile of damme en die aankoop van vee en toerusting. Geld was ook aan koöperatiewe landbouverenigings en –maatskappye voorgeskiet.
Toename in die handel[wysig | wysig bron]
Toestande wat deur die nywerheidsomwenteling in Suid-Afrika teweeggebring is, en die toenemende welvaart, het ’n groter mark geskep. Die welvaart van ’n land kan volgens sy volksinkome geskat word. In Suid-Afrika het die landsinkomste van £131 miljoen in 1911 tot £433 miljoen in 1940 toegeneem. Na 1933 het die omvang van die binnelandse handel vinnig toegeneem. Dit is aangehelp deur ’n algemene toepassing van die huurkoopstelsel in die handel. Die uitvoerhandel het van £56 miljoen in 1910 tot £114 miljoen in 1936 toegeneem. Die vernaamste uitvoerprodukte was goud, wol, huide en velle, vrugte en diamante. Gedurende dieselfde tydperk het die invoer van £38 miljoen tot £86 miljoen gestyg.
Aangesien die uitvoer die invoer oortref het, het die Unie teen 1939 nog ’n gunstige handelsbalans met oorsese lande gehad. Minder tekstielware en skoeisel is ingevoer as gevolg van die ontwikkeling van plaaslike nywerhede. Daarteenoor is meer masjinerie, motors en ander voertuie ingevoer, aangesien die boerderye meer gemeganiseerd begin word het en die goud in die myne aan die Rand en in die Vrystaat op groter dieptes ontgin is.
Die Unie se oorsese handel is aangemoedig deurdat verskeie handelsooreenkomste aangegaan is. Die Ottawa-ooreenkoms (1932) het die voorkeur aan sekere produkte van Brittanje en die Dominiums gegee in ruil vir sekere toegewinge aan Suid-Afrikaanse produkte. Na 1935 is soortgelyke ooreenkomste met Duitsland, Frankryk, Italië, Skandinawië en Japan aangegaan.
Finansies en bankwese[wysig | wysig bron]
Daar sou nie so ’n groot toename in die nywerheid- en landbou-opbrengs van die land gewees het sonder ’n ooreenstemmende toename in bankiersake en bank- en kredietgeriewe nie. Die kredietstruktuur van die Unie is grootliks aangehelp deur die stigting van die Suid-Afrikaanse Reserwebank in 1920. Dit is ’n sentrale bank geskoei op die lees van die Federale Reserwebank van die Verenigde State van Amerika, met die doel om stabiliteit in die geldwese van die land te verseker. Vir daardie doel moet die handelsbanke ’n groot gedeelte van hul reserwes by die Reserwebank, die enigste bank wat banknote mag uitreik, deponeer. Die Reserwebank beheer die goudreserwes van die land en dien as bank vir sowel die Sentrale en Provinsiale regerings.
Sedert die Unie-stigting is daar ’n verdere samesmelting van handelsbanke gewees. In 1926, as gevolg van die skielike prysdaling na die Eerste Wêreldoorlog, het die Nasionale Bank van Suid-Afrika besluit om by Barclays-bank ingelyf te word. Dit het beteken dat Barclays-bank en Standard-Bank, waarvan die hoofkantore albei in Londen is, meer as 90% van die Unie se sake beheer het. Daarna het Volkskas, wat oorspronklik in 1935 as ’n spaar- en kleinleningsbank in Pretoria gestig is, so vinnig uitgebrei dat dit in 1940 ’n handelsbank geword het. Dit het tot ’n groot organisasie uitgebrei met baie takke dwarsoor die land. In die 1950’s was daar slegs sewe handelsbanke in die Unie gewees. Die uitbreiding van die bankwese as gevolg van die toename in die handel en nywerheid word weerspieël deur die deposito’s wat van £32 miljoen in 1910 tot £330 miljoen in 1950 toegeneem het. Die nywerheid is ook deur inrigtinge soos assuransiemaatskappye en bougenootskappe aangemoedig deurdat hul geld aan ondernemings leen uit kapitaal wat van die klein belegger verkry word.
Staatsvervoer[wysig | wysig bron]
Met Uniewording (1910) is die spoorweë, wat staatseiendom was, onder uniale beheer geplaas. ’n Minister van Spoorweë en Hawens was verantwoordelik vir die hele spoorwegstelsel. Enkele belangrike spoorweguitbreidings is onderneem, soos byvoorbeeld die aanlê van ’n spoorstelsel vir Suidwes-Afrika (’n spoorlyn van 1300 myl (2092 kilometer)), en die private spoorlyn wat Worcester met Port Elizabeth verbind is aangekoop. Na 1925 is ’n stelsel van padmotorvervoer ontwikkel wat die platteland met die naaste spoorwegstasie verbind het. Teen 1950 het hierdie roetes 26 000 myl (41 841 kilometer) gedek. Ten einde die draagkrag van die spoorweë te verhoog, is sekere spoorlyne geëlektrifiseer. In 1925 is daar vir die eerste maal van elektriese trekkrag gebruik maak, en wel in Natal. Later is dit ook aan die Rand en in die Kaap in gebruik geneem.
Die snelle toename in die spoorweginkomste is ’n aanduiding van die mate waarin die snelle ontwikkeling van die handel verantwoordelik was vir die toename in die spoorwegvervoer. In 1910 was die inkomste £12 miljoen. Hierdie bedrag het in 1938 tot £33 miljoen gestyg; aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog het dit £100 miljoen oorskry. Hawegeriewe is verbeter ten einde die groter in- en uitvoerhandel te behartig. Die Duncan-dok in Kaapstad is in 1938 voltooi en kon die grootste skepe in die wêreld huisves. Geriewe soos koelkamers en graansuiers is ook voorsien om met die uitvoer van Suid-Afrikaanse produkte te help.
In 1934 het die Unie-regering ook die lugroetes in Suid-Afrika oorgeneem. Groot moderne lughawens is gebou, soos die Jan Smuts Lughawe aan die Rand teen ’n koste van £6 miljoen, asook die D.F. Malan Lughawe aan die Kaap.
Die toestand van die Unie se hoofweë is verbeter toe daar in die dertigerjare begin is met die stelsel van nasionale paaie. Al die belangrike sentra van die Unie is deur paaie verbind, wat vinniger motorvervoer moontlik gemaak het.
Die trek na die stede[wysig | wysig bron]
Die bevolking van die Unie het van 6¾ miljoen in 1911 tot 11½ miljoen in 1946 aangegroei. Toe was daar 2½ miljoen blankes, 7¾ miljoen Bantoes, 1 miljoen Kleurlinge en ¼ miljoen Asiate. Alhoewel die blanke bevolking gedurende hierdie tydperk byna verdubbel het, het die immigrasie maar min tot hierdie aanwas bygedra. Die grootskaalse industrialisasie na 1910 het nie veel blanke immigrante na Suid-Afrika gelok nie – as gevolg van voldoende goedkoop, ongeskoolde arbeid in die Unie. Dit word bereken dat gedurende die eerste vyf-en-twintig jaar na die stigting van die Unie skaars 50 000 immigrante hulle in Suid-Afrika gevestig het, of ongeveer 8,5% van die totale vermeerdering.
As gevolg van die industrialisasie was daar ’n grootskaalse trek van die buitedistrikte na die fabriekstede. Die aantrekkingskrag in die stede was die vooruitsig van beter besoldiging. Hierdie neiging om na die stede te trek was ook ’n kenmerk in ander lande, soos Brittanje, onderwyl industrialisasie aan die gang was. Aan die begin het die Randse goudmyne groot getalle gelok toe die myngroepe in 1907 besluit het om liewer plaaslike blanke werkers in diens te neem as om persone van oorsee in te voer.
Na 1918 is die trek van die bevolking versnel, aangesien fabrieke in die groot hawestede en binnelandse dorpe ontwikkel het. Blankes, veral die jonger geslag, is vir die spoorweë, die staatsdiens, die banke en handel gewerf, aangesien hierdie tersiêre nywerhede ontwikkel het en nuwe geleenthede vir indiensneming gebied het. Hierdie beweging het inderdaad daartoe gelei dat baie van die Afrikaanssprekende inwoners van die platteland stadsbewoners geword het. Hierdie proses is versnel deur die ineenstorting van die volstruisveernywerheid in 1913 en deur herhaalde droogtes in die Karoo.
Teen 1911 het die grootste gedeelte van die Afrikaanssprekende bevolking nog in die platteland gewoon; dus was minder as die helfte van die blanke bevolking van die Unie in die stede woonagtig. Teen 1921 het die bevolking van die stede reeds tot 56% van die totale bevolking toegeneem, en in 1941 het dit tot 69% gestyg, sodat vir ’n algemene ontvolking van die platteland gevrees is. Dieselfde neiging is by die nie-blanke gemeenskappe in die buitedistrikte aangetref. In Wes-Kaapland was die verhuising van Kleurlinge van die plase na die fabrieke in Kaapstad en Paarl beperk. In die res van die Unie was daar ’n grootskaalse immigrasie van Bantoes na die stede, waar hulle dan in fabrieke, winkels, sake- en vervoerondernemings werk gesoek het, omdat daar ’n groot aanvraag na ongeskoolde arbeid was.
In 1941 het daar ongeveer 2 miljoen nie-blankes in die stede gewoon in vergelyking met 1½ miljoen blankes. Daar was dus ’n aanmerklike toename van die stedelike bevolking aan die Witwatersrand en in die groter stede van die Unie na 1911. Teen 1941 was agt van die sestien grootste stede in die Unie aan die Witwatersrand geleë, waar ongeveer ’n kwart van die blanke bevolking van Suid-Afrika saamgetrek is. Die uittog van die platteland na die stede het talle ekonomiese en sosiale vraagstukke geskep. Dit was nie slegs dat groot getalle persone van verblyfplek verander het nie. In die nuwe omgewing moes hulle hul leefwyse verander en baie kon hulle nie dadelik by die stadslewe aanpas nie. Die industriële uitbreiding van Suid-Afrika het ook probleme geskep. Dit het ’n diepgaande invloed op die leefwyse van almal wat na die stede getrek het, gehad.
Bronne[wysig | wysig bron]
- Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 370-379; 382-422. (Datum onbekend, vermoedelik in 1950’s). | <urn:uuid:2ab1d21a-b063-40aa-b490-d31dcc929e42> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Geskiedenis_van_die_ekonomiese_ontwikkeling_van_Suid-Afrika | 2019-07-20T20:44:31Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00448.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 1.000001 | false |
Hulp
Bladsye wat na "Suid-Europa" skakel
←
Suid-Europa
Jump to navigation
Jump to search
Skakels hierheen
Bladsy:
Naamruimte:
alle
(Hoof)
Bespreking
Gebruiker
Gebruikerbespreking
Wikipedia
Wikipediabespreking
Lêer
Lêerbespreking
MediaWiki
MediaWikibespreking
Sjabloon
Sjabloonbespreking
Hulp
Hulpbespreking
Kategorie
Kategoriebespreking
Portaal
Portaalbespreking
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Omgekeerde seleksie
Filters
Versteek
insluitings |
Versteek
skakels |
Versteek
aansture
Die volgende bladsye skakel na
Suid-Europa
:
Wys (vorige 50 |
volgende 50
) (
20
50
100
250
500
).
Afrika
(
← skakels
wysig
)
Australasië
(
← skakels
wysig
)
Asië
(
← skakels
wysig
)
Balto-Slawies
(
← skakels
wysig
)
Europa
(
← skakels
wysig
)
Midde-Ooste
(
← skakels
wysig
)
Noord-Amerika
(
← skakels
wysig
)
Sentraal-Amerika
(
← skakels
wysig
)
Suid-Amerika
(
← skakels
wysig
)
Italië
(
← skakels
wysig
)
Grieks
(
← skakels
wysig
)
Bevolkingsdigtheid
(
← skakels
wysig
)
Maltees
(
← skakels
wysig
)
Noordryn-Wesfale
(
← skakels
wysig
)
Atlantiese Oseaan
(
← skakels
wysig
)
Oksitaans
(
← skakels
wysig
)
Jag
(
← skakels
wysig
)
Aranees
(
← skakels
wysig
)
Katalaans
(
← skakels
wysig
)
Italiaans
(
← skakels
wysig
)
Napolitaans
(
← skakels
wysig
)
Portugees
(
← skakels
wysig
)
Retoromaans
(
← skakels
wysig
)
Spaans
(
← skakels
wysig
)
Kraai
(
← skakels
wysig
)
Ralreier
(
← skakels
wysig
)
Oostenryk
(
← skakels
wysig
)
Middellandse See
(
← skakels
wysig
)
Sahel
(
← skakels
wysig
)
Sjabloon:Gebied
(
← skakels
wysig
)
Soedan (gebied)
(
← skakels
wysig
)
Sahara
(
← skakels
wysig
)
Levant
(
← skakels
wysig
)
Suider-Afrika
(
← skakels
wysig
)
Antarktika
(
← skakels
wysig
)
Indiese Oseaan
(
← skakels
wysig
)
Suidelike Oseaan
(
← skakels
wysig
)
Groot Mere
(
← skakels
wysig
)
Arktiese Oseaan
(
← skakels
wysig
)
Eurasië
(
← skakels
wysig
)
Benelux
(
← skakels
wysig
)
Mens
(
← skakels
wysig
)
Albanees
(
← skakels
wysig
)
Portugese
(
← skakels
wysig
)
Groot Vlaktes
(
← skakels
wysig
)
Turkye
(
← skakels
wysig
)
Chicago
(
← skakels
wysig
)
Stille Oseaan
(
← skakels
wysig
)
Bolzano
(
← skakels
wysig
)
Magreb
(
← skakels
wysig
)
Wys (vorige 50 |
volgende 50
) (
20
50
100
250
500
).
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Suid-Europa
"
Navigasie-keuseskerm
Persoonlike gereedskap
Nie ingeteken nie
Bespreking
Bydraes
Skep gebruiker
Meld aan
Naamruimtes
Bladsy
Bespreking
Variante
Weergawes
Lees
Wysig
Wysig bron
Wys geskiedenis
Meer
Soek
Navigasie
Tuisblad
Gebruikersportaal
Geselshoekie
Onlangse wysigings
Lukrake bladsy
Hulp
Sandput
Skenkings
Gereedskap
Spesiale bladsye
Drukbare weergawe
Ander tale
Privaatheidsbeleid
Inligting oor Wikipedia
Vrywaring
Ontwikkelaars
Koekieverklaring
Selfoonweergawe | <urn:uuid:465afa9b-6ebd-4b8a-bd37-f2c8a226dc36> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:Skakels_hierheen/Suid-Europa | 2019-07-20T20:23:58Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00448.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999616 | false |
Abstract
The die-hard viewpoint of an influential figure like President M.T. Steyn of the Republic of the Orange Free State (1896–1902) led to the lengthening of the Anglo-Boer War by more than a year. The reasons for Steyn leading the Free State into this war, the reasons for his call not to surrender and the effect of the war on the Afrikaner, is discussed in this article. An ethical discussion of factors indicating a bitter end, is also on the cards. There was a strong realisation among the representatives of the Republics of the Free State and the Transvaal in 1902 that this is the end of the war.
Inleiding en probleemstelling
Die laaste president van die Republiek van die Oranje-Vrystaat (Rep van OVS), President M.T. Steyn (1896–1902), wat deur historici as die ‘siel van die vryheidstryd’1 (Van der Merwe 1921b:1vv; Meintjes 1969:111) en ‘bittereinder van die bittereinders’ (Oberholster & Van Schoor sa:14; Van Schoor 1997) beskryf is, verklaar op 22 September 1899 voor die Vrystaatse Volksraad (toespraak verbatim in OVS Volksraadsnotule 1899:15–24; vgl. verbatim in Van der Merwe 1921a:250–256; vgl. verbatim in Oberholster & Van Schoor sa:75–82; vgl. verbatim in Van Schoor 1997:155–162)2, kort voor die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog (ABO) op 11 Oktober 1899, dat ’n oorlog van die twee ‘zwakke’ republieke (die Rep van OVS en Zuid-Afrikaansche Republiek of ZAR) teen Brittanje as ‘het machtigste rijkk dat de wereld ooit gekend heeft’, nie ‘n ‘lichtvaardig’ saak is nie.3 Daarom het sy voorstel dat die Rep van OVS aan die kant van die ZAR aan ’n moontlike oorlog teen Brittanje deelneem, hom ‘dagen van nadenking en nachten van gebed gekost’.
Steyn wou daarmee aandui dat sy voorstel nie ligtelik opgeneem moet word nie. Al sou hy later in lofterme beskryf word, was hy onder geen illusie nie: ’n oorwinning vir die Republieke in só ’n oorlog sou nie maklik wees nie. Daarom dat hy in dieselfde toespraak sy bekende woorde besig: ‘Ik verlies liever die onafhanklijkheid van de Vrijstaat met eer dan die te behouden door oneer of ontrouw’. Volgens hom moet die Rep van OVS sy defensiewe verbond of belofte van 1889, soos hersien in 1897, met die ZAR nakom. As die ZAR – soos Steyn die situasie lees – deur ’n imperialistiese Brittanje as aggressor bedreig of aangeval word, kan die Rep van OVS nie neutraal of afsydig staan nie: ‘Kan de eene Afrikaner neutraal bijven wanneer de andere voor Afrika sterft?’ (OVS Volksraadsnotule 1899:23; Van der Merwe 1921a:255; Oberholster & Van Schoor sa:81–82; Van Schoor 1997:162). Die Vrystaatse President sluit sy betoog af met ’n kort belydenis van die voorsienigheid van God; ’n voorsienigheid waaruit die Afrikaner volgens hom ook leef: Zijn wil geschiede (OVS Volksraadsnotule 1899:24; Oberholzer & Van Schoor sa:82; Van der Merwe 1921a:256; Van Schoor 1997:162). Hierdie woorde vorm, ná die onthulling daarvan in 1913, ’n sleutelsin op die Nasionale Vrouemonument in Bloemfontein. ’n Monument ter herinnering aan die dood van meer as 26 000 vroue en kinders wat in konsentrasiekampe ‘en elders’ in die ABO omgekom het, en waarvan President Steyn allerweë as die vader beskou word (Strauss sa:15–20; Van Schoor 1993:1, 6).
Op 27 September verwys Steyn na hierdie – moontlik – laaste sitting van die volksverteenwoordiging van sy dierbare vaderland omdat sy onafhanklikheid hom in ’n oorlog met Groot Brittanje ontneem kan word. Hierteenoor word die handelinge van die Regering van die Rep van OVS deurgaans deur ’n ‘edele gedragslijn’ gekenmerk. Omdat hy die effek van ’n ABO op die Vrystaat nie onderskat nie, sien hy met ’n swaar gemoed die Volksraad uiteengaan (OVS Volksraadsnotule 1899:145–146; Van Schoor 1997:164–165).
Omdat die saak van die Republieke voor God reg is en hulle aan die onreg van Brittanje blootgestel is (Steyn neem voorbeelde uit die verlede), versoek hy die lede van die Volksraad om eensgesind na die burgers van die Vrystaat te gaan en hulle te vra om met heldemoed te stry tot die bittereinde. ’n Stryd teen ’n vyand wat die uitdelging van die Afrikaner,4 wat hy glo die Here sal verhoed, beoog. ’n Stryd tot die bittereinde sodat die vyand respek vir die kinders van die Afrikaner sal hê.
Ter wille van hulle selfrespek én respek vir hulle van ander, kan die Boere-republieke nie voor Brittanje, met sy ‘mag is reg’, gaan lê nie. Met selfverdediging as ’n eties geregverdigde laaste uitweg, kan hulle tot die Here bid om vir hulle te sorg in die ABO.5 ’n Onafhanklike staat mag vanuit sy struktuur as staat sy onafhanklikheid uit noodweer met die wapen verdedig. Dit is op grond van sy monopolie oor die swaardmag – die polisie en die weermag – in sy bepaalde gebied dat ’n regering hierdie mag ook internasionaal kan aanwend. Hoewel nie in dieselfde terme en met presies dieselfde argumente nie, werk Steyn op ’n nie-wetenskaplike, populêre vlak met die strukturele gelykwaardigheid van state wat later eksplisiet as ’n Christelike benadering in die volkereg erken sou word (Wessels 1977:205).
In hierdie gedagtes van President Steyn kom daar elemente na vore wat sy houding as ’n bittereinder tot by die Vrede van Vereeniging in Mei 1902 sou kenmerk.6
In die eerste plek neem hy hiermee vanaf ’n publieke platform die voortou in ’n stryd tot die bitter einde (naamwoord ‘bittereinde’). Daarmee munt hy waarskynlik hierdie term wat deur Afrikaners vir die laaste fase van die ABO gebruik is en deur Loe aan Steyn toegeskryf word (Lou 1985:209). In die tweede plek dui ‘bittereinde’ as ’n begrip hier op twee dinge: die einde van ’n bitter, ongevraagde stryd van die Republieke as die spreekwoordelike Dawid teenoor die Goliathagtige Brittanje, én ’n bittereinde7 waarvoor daar nie duidelike kriteria onder die Boere in die ABO was nie. ’n Einde met kenmerke wat deur die mense in die situasie herken word. ’n Vraag wat die verteenwoordigers van die Republieke in Mei 1902, in hulle besluit oor die einde van die ABO en vrede, moes beantwoord (vgl. Kestell & Van Velden 1982:83, 85, 135, 160; kyk vir die voorwoord van waarnemende president S.W. Burger in Kestell & Van Velden 1982:10).
Die bittereinde of laaste tydvak in ’n situasie word eties bepaal deur hulle wat die besluitneming in die situasie het en, ná deeglike oorweging, tot die slotsom kom dat dit nou die einde of laaste uitweg is. ’n Besluit wat vra vir ’n fyn ontleding en aanvoeling. Soos die medikus wat moet kies tussen die lewe van die moeder of ongebore kind, of die bedreigde burger wat moet besluit dat dit sy lewe of die lewe van die rower in ’n gewapende roof is – die burger wat ageer uit selfverdediging. President Steyn sou immers, soos reeds uitgewys, uit ’n staatsregtelike oogpunt die maatstaf van ’n geregverdigde selfverdediging uit noodweer gebruik om die oorlogspoging van die twee Republieke te regverdig (Oberholster & Van Schoor sa:87; OVS Volksraadsnotule 1899:145–146; Van Schoor 1997:31,168vv).
Hierdie bittereinderstandpunt van Steyn in die ABO word in hierdie artikel eties ontleed. Die ontleding konsentreer op sy regverdiging van die oorlogspoging van die Boere-republieke, sy verantwoording van ’n stryd tot die bittereinde in ABO-konteks, en die antwoord op die vraag van die verteenwoordigers van die twee Boere-republieke by die Vrede van Vereeniging in Mei 1902. Wat ’n historiese aanpak uit primêre bronne vergemaklik, is verbatimverslae van Steyn se redes en standpunte wat uit amptelike of ander bronne kom en ooreenstem: OVS Volksraadsnotules van 1899, Van Merwe I en II 1921 (met weergawes uit die privaatversameling van mev. Tibbie Steyn), Oberholster en Van Schoor sonder jaar van uitgawe, en Van Schoor 1997. Die korrektheid van hierdie verslae is baie waarskynlik as hierdie bronne in bewoording ooreenstem.8
’n Statistiese voëlvlug oor die kante van die ABO
Gemeet aan die mense betrokke by die afloop en gevolge van die oorlog, staan sake in die ABO – in afgeronde syfers uitgedruk – breedweg soos volg.
Die totale aantal troepe wat Brittanje in Suid-Afrika vir die ABO gemonster het, was ongeveer 450 000. Op geen stadium was daar meer as 250 000 tegelykertyd in Suidelike Afrika nie. Hierdie getal was die getal teen die einde van die oorlog. Saam met Britse soldate (365 693) was daar troepe uit die res van die Britse Ryk (82 742) en gewapende swartes (ongeveer 30 000) wat deur die Britte in diens geneem is. Laasgenoemde sou spoorsny én aan gevegte deelneem. Meer as 22 000 Engelse soldate, of Kakies, sou weens oorlogsverwante voorvalle in die ABO omkom.
Aan Boerekant was die hoogste aantal burgers die ongeveer 55 000 man wat die twee Republieke aan die begin van die oorlog in die veld gestoot het. Die Boere is deur die loop van die oorlog bygestaan deur 2120 Wes- en Oos-Europiërs en rofweg 13 300 Kaapse en Natalse Rebelle of koloniale Afrikaners. Omdat die Boere die ABO beskou het as ’n ‘witmansoorlog’, is swartes wat met hulle geassosieer het slegs gebruik as agterryers of vir ander dienste. Die getal Boere is algaande uitgedun deur ongeveer 20 000 krygsgevangenes, 5464 Joiners wat aktief in Britse diens was, en ’n onbekende getal Hensoppers wat uit eie oorweging ophou veg het. Die getal bittereinders in die laaste maande van die oorlog was 20 779, waarvan daar 11 232 Transvalers (ZAR), 5833 Vrystaters, 3574 Rebelle en 140 vreemde vrywilligers was. Aan Boerekant het 3990 burgers gesneuwel en 924 burgers weens siekte op kommando gesterf. Die verskynsel van Hensoppers en Joiners asook ongehoorsaamheid aan offisiere deur indiwiduele of groepe Boere spruit uit ten minste twee oorsake: die Boerekommando’s was nie ’n gedissiplineerde staandemag nie en die gekommandeerde Boer nie ’n beroepsoldaat nie. Inteendeel, die wil van die enkeling as baas op sy plaas, was aanvanklik ’n faktor om mee rekening te hou (Pakenham 1981:584–592; Pretorius 2001:21; Scholtz 1998:15–17).
Blake kom tot die slotsom dat ’n gees van moedeloosheid en defaitisme ‘die burgers’ (die presiese getal wat so gevoel het, is vanweë hulle besluitloosheid en ’n wisseling in optrede moeilik om te bepaal; Grundlingh 1979:20–25) veral by drie geleenthede gepak het: Cronje se oorgawe met ongeveer 4000 burgers by Paardeberg op 27 Februarie 1900 (Majubadag in 1881), en die Britse inname van die twee hoofstede: Bloemfontein op 13 Maart 1900 en Pretoria op 05 Junie 1900. ’n Gees wat verskil het van die houding van President Steyn en talle die wapens laat neerlê het. ’n Gees wat soms omgeswaai het in ’n nuwe optimisme ná Boereoorwinnings op die slagveld en gelei het tot nuwe aansluitings by kommando’s. Die getroues of bittereinders het die gedemoraliseerde ontroues egter geminag - ’n minagting wat tot lank ná die ABO sou voortduur (Blake 2010:45–48; Grundlingh 1979:11).
In sy persoonlike vertellinge van die ABO, meld President Steyn dat hy en President Kruger op versoek van die kommandant-generaal van die ZAR, Generaal Piet Joubert, ná die oorgawe van Generaal Cronje by Paardeberg, ’n telegram aan Lord Salisbury in London gestuur het met die versoek aan die Britse Regering om vredesonderhandelinge met behoud van die onafhanklikheid van die Republieke. Dit is gedoen ‘om de geest onder de burgers goed te houden’ (Van der Merwe 1921b:54). Hierdie verhaal illustreer Steyn se verbandlegging van volharding in die ABO met die gewilligheid of goeie gees van die burgers te velde. Hy wou volhard, maar nie sonder die burgers nie.
Grundlingh sonder drie redes uit waarom indiwiduele Boere die wapen neergelê het: (1) daar was hulle wat geen redelike hoop vir die saak van die twee Boerepublieke gekoester het nie; (2) sommige het strydmoeg geword en hulle van die oorlog gedistansieer; en (3) sommige het uitsluitlik in hulle eie stoflike welvaart belang gestel en wou nie opoffer nie. Sommige wat die wapen neergelê het, was van meer as een van hierdie redes oortuig. Hy wys op Vader Kestell, volksfiguur en veldprediker, se mening dat die ongelyke stryd met Brittanje en die onsekerheid oor die toekoms van die Republieke sommige neerslagtig en moedeloos gestem het. Die hoop dat ’n Europese moondheid tot die ABO kan toetree en die Republieke kan bystaan, het ook gaandeweg verdwyn. Nie noodwendig hieraan gekoppel nie, sou die kans op welslae teen Brittanje mettertyd ook verminder en verdwyn (Grundlingh 1979:135–138).
Teenoor hierdie swartgalligheid het Generaal Jan Smuts, aldus Grundlingh, in Januarie 1902 aan W.T. Stead geskryf dat die Boerebittereinders in die ABO anders voel. Hulle houding (Grundlingh 1979):
… which will seem strange and unintelligible to matter-of-fact politicians, is today held by the bulk of the Boers in the field and explains much which must otherwise forever remain inexplicable… the true cause of their unique persistence … has become a Boer religion, adversity has converted their political creed into a religious faith; and thus hope and faith and strength have been wrung from weakness and despair itself. (p. 138)
Smuts vermeng ’n geregverdigde oorlog as ’n etiese saak of ’n konsekwensie van die Christelike geloof met geloof in God-Drieënig as ’n hartsaak wat hierdie soort kwessies voorafgaan. Hy maak van eties-bepaalde gedrag ’n burgerlike godsdiens wat hy op die brood van sy volksgenote smeer. Tog raak hy hiermee aan die oortuiging van Steyn dat die Boere in die ABO op God se voorsienigheid kan reken: ‘moge ’n rechtvaardige Voorzienigheid vergelding brengen op degenen die dezelve verdienen’. In sy oorlogsmanifes op 11 Oktober 1899 aan die begin van die ABO, voeg die Vrystaatse President hieraan toe: ‘Burgers van de Oranje-Vrijstaat, staat op als EEN man tegen de verdrukker en de schender des rechts’. Hulle saak is reg en die ABO, as ’n geregverdigde defensiewe oorlog, moet deur elke burger geveg word met gedrag wat hom as Christen en burger van die Vrystaat ‘betaamt’. Selfs in só ’n abnormale of oorlogsituasie moet God geëer en gedien word (Van der Merwe 1921b):
Laat ons met vertrouwen vooruitzien op ‘n voorspoedig einde van die strijd, vertrouwende op die Hoger Kracht, zonder Wiens bijstand mensewapens niets vermogen. Aan de God onzer vaderen dragen wij ootmoedig de rechtvaardigheid onzer zaak op: Hij beskerme het recht, Hij zegene onze wapenen; onder zijne banier trekken wij ten strijde VOOR VRIJHEID EN VOOR VADERLAND! (bl. 3–4)
Hoewel Steyn onder die invloed van die rasionalisme van die Verligting uit die 18e eeu na God as ’n onpersoonlike Hoë Krag en ‘die Voorsienigheid’ verwys (wat vreemd aan die Bybel is), noem hy Hom in Ou Testamentiese terme óók die – persoonlike – God van ons vaders. Daarmee drink hy uit dieselfde bronne as sy geestelike en fisiese voorgangers – die Voortrekkers – wat die totale lewe, ala Calvyn, wou voer onder die reformatoriese vaandel Soli Deo Gloria – tot eer van God alleen (Strauss 1994:30–32). Wat die President betref, kon die Rep van OVS in sy oorlogspoging op die Here vertrou omdat sy saak regverdig was. God in sy voorsienigheid het aan die Afrikaner sy bestaansreg gegee; God in sy voorsienigheid sal hom bewaar van uitwissing (OVS Volksraadsnotule 1899:23; Van der Merwe 1921a:255). Steyn, soos hoofkommandant C.R. de Wet,9 het die ABO in die geloof aangepak (kyk rede van De Wet by Vereeniging in Mei 1902, Kestell 1920:120). En Smuts was reg, vir politici met ’n ‘matter-of-fact’ houding, is só ’n motivering onbegryplik. Na Steyn se kommentaar oor die feite (facts) van die ABO, feite wat hy vanuit die hoek van ’n Boerebittereinder bekyk het, kom ons terug.
ABO in twee fases
Vanaf Oktober 1899 tot ongeveer Junie 1900 met die Britse inname van die hoofstede, Bloemfontein en Pretoria (Pakenham 1981:453), was dit die konvensionele of, soos die Boere dit genoem het, defensiewe fase. Hier was dit linie teen linie vir die besetting van gebied. Dié fase is gekenmerk deur Boere-suksesse tot in Januarie 1900. Daarna volg die Britse inname van dele van die twee Republieke, waaronder die hoofstede. Tydens ’n vergadering van Vrystaatse Boereleiers onder die voorsitterskap van President Steyn te Kroonstad op 17 Maart 1900, word die Vrystaatse strategie egter gewysig: die kommando’s moes beweeglik raak vir ’n guerilla-oorlogbenadering en van stadige wa-laers afsien (Breytenbach 1983:159). Die ZAR sou ook tot die guerillabenadering oorgaan. Die Britte moes deur menseverliese, kostes en ’n voortslepende oorlog sielkundig en fisies uitgemergel word (De Wet 1959:44–49; Scholtz 2008:45, 46). Teen die einde van die ABO staan die Britse verliese aan troepe deur oorlogverwante faktore op ongeveer 22 000 en word die Britse belastingbetaler meer as 2 000 000 pond sterling, in destydse terme, uit die sak gejaag (Pretorius 2001:21; Strauss 2015:43).
Die einde van die ABO sou volgens sommige aanhitsers van die oorlog, soos Sir Alfred Milner10 (die Britse Hoë Kommissaris in Suid-Afrika sedert Mei 1897) ná 3 maande bereik word. Vanweë die sogenaamde Boerebittereinders met hulle guerillastrategie sou die einde egter eers ná 32 maande kom (Schoeman 1983:38).
Lord Kitchener wat in September 1900 by Lord Roberts as die Britse opperbevelvoerder in die ABO oorneem, beantwoord die guerillafase met die intensivering van ’n beleid van verskroeide aarde. Enige bron van stoflike en voedselvoorrade vir die Boerekommando’s moes hulle ontneem word. In hierdie proses word Boervroue en -kinders van hulle plase verwyder deur ontoereikende vervoer en in (aanvanklik) swak toegeruste konsentrasiekampe gestop. Plaashuise word gebrand, gesaaides en vee vernietig en die Republieke bykans verwoes. Tot die einde van die ABO in Mei 1902, word ongeveer 30 000 of 80% van die plaashuise in die twee Republieke afgebrand. Eiendomme in sommige dorpe, waaronder kerkgeboue, loop ook deur. In die OVS is die skade aan Afrikaanse gereformeerde kerke R83 461 en in die ZAR R70 000 (Strauss 2015:43). In wit Britse konsentrasiekampe is die sterftesyfer 34 051 (Raath 2012:13; Reynolds 2013:122) en in swart kampe (werksmense van boerplase) ongeveer 20 000 (Pretorius 2001:21; Strauss 2015:43). Die effek hiervan in 1902 is ongeveer 20 000 Afrikaanse wesies (Strauss 2015:43).
Die groot vraag wat hieruit ontstaan, is die vraag of die offers van die twee Republieke, uit ’n bittereinderoogpunt gesien, eties verantwoord was? Weeg die nut van die byna drie jaar lange stryd op teen die verlies aan menselewens – wit en gekleurd – in Britse konsentrasiekampe, die verwoesting van die Boerepublieke waaronder 80% van boerplase, 4000 slagveldverwante sterftes onder die Boere, en 22 000 Britse sterftes in oorlogsverwante voorvalle? Soos President Steyn voor die oorlog verklaar het, kan dit immers beweer word dat die Britse besware wat tot hulle saamtrekking van troepe op die grense van die ZAR gelei het, deur onderhandeling en arbitrasie opgelos kon word. Dat dit nie gebeur het nie en ná die Bloemfonteinkonferensie van Mei 1899 net ’n hersenskim was, beteken egter dat dit uit die hande van die vroeëre vredesoeker én latere bittereinder, M.T. Steyn, geneem is. Teen Oktober 1899 het dit gelyk asof die ABO ’n voldwonge feit voor die Republieke was. ’n Feit wat sou lei tot die lyding en verwoesting waarna verwys is. Met die oorlog ’n onontwykbare feit, blyk die volgende vraag: wat moes die twee Republieke in die ongelyke stryd inboet voordat die eties-verantwoorde (vir hulle) einde kom om eervol kop te gee? Dat die syfers van verwoesting en lyding in die situasie relatief is, blyk uit die gebrek aan norme daarvoor in die Christelike etiek. In soortgelyke etiese kwessies moet die deelnemers in die situasie hierdie vraag beantwoord. Daarop word terug gekom.
’n Oorlog van hierdie omvang sou sy merk op Suid-Afrika laat. Die gevegte was nie tot die Rep van OVS en ZAR beperk nie, maar sou na die Kaapkolonie en Natal oorspoel. Die oorlog het nie net Boer en Brit getref nie, maar ook mense uit ander bevolkingsgroepe in Suid-Afrika. Ongeveer ’n tiende van die Afrikaners in die ZAR en die Rep van OVS sou in die ABO omkom. Die Republieke was hulle onafhanklikheid kwyt, is ekonomies platgevee en die Afrikaner-ideaal van ’n onafhanklike republiek wat reeds in die Groot Trek in 1835–1840 geleef het (Strauss 2015:30–31), is gesmoor. In hierdie omstandighede sou President Steyn en sy mense ’n bittereinde tegemoet gaan. ’n Einde wat moed en volharding vra, en ’n volharding wat respek afdwing. ’n Bittereinde waarop ook terug gekom word.
Die ABO het die politieke kaart van Suid-Afrika verander, maar ook ingrypende sosio-kulturele gevolge gehad. Daarvan was die nasionale ontwaking onder Afrikaners prominent: ’n ontwaking met politieke, taal-kulturele én sosiaal-kerklike gevolge. ’n Ontwaking waarin die geestelike navolgers van Steyn of bittereinders moreel die hef in die hand gehad het en in die twintigste eeu telkens suksesse sou boek (Loe 1985:210;11 Strauss 2015:40–4912).
President Steyn en die oorsake van die ABO
Daar heers ’n mening onder historici dat die ABO die kulminasiepunt van ’n groeiende botsing tussen Afrikaner-nasionalisme en Britse imperialisme was. Hierdie botsing was reeds sigbaar tydens die Groot Trek van 1835–1840 (Strauss 2015:26vv), maar ’n verandering in die Britse Regering sou lei tot sy erkenning van die onafhanklikheid van die ZAR in 1852 en die Rep van OVS in 1854. President Steyn sou kort voor die ABO hierna verwys as Brittanje wat ten opsigte van die erkenning van die ZAR en die Rep van OVS sy woord gegee het. ’n Beloftewoord wat nagekom en nie verbreek moes word nie (Breytenbach 1978:107; Van der Merwe 1921b:1–4).
Die handhawing van die onafhanklikheid en gebiedsintegriteit van die twee Republieke deur Brittanje as ’n magtige wêreldmoondheid, sou in die tweede helfte van die negentiende eeu onder druk kom. Die eerste geleentheid was met Kimberley en die diamantveldkwessie in 1871 toe hierdie gebied deur Brittanje die Vrystaat ontneem is en by die Britse Kaapkolonie ingelyf is. Die tweede geleentheid was die Britse anneksasie van die ZAR of Transvaal in 1877. Die ZAR wat by die Konvensie van London 1884 aan die Boere teruggegee is, maar met ’n beperkte seggenskap oor sy buitelandse beleid – dit moes geskied onder Britse susereiniteit of toesig en goedkeuring. Daarna volg die mislukte Jameson-inval van 1895 in die ZAR; ’n inval met simpatie uit die Britse Regering. In 1899 kom die Britte boonop met ’n vernederende eis vir die ZAR as ’n onafhanklike staat dat Brittanje die ZAR-wette vir die stemreg van Uitlanders (’n interne ZAR-saak) moet goedkeur. Die uitlanderkwessie ontwikkel ná die ontdekking van goud aan die Rand in 1886, en vertoon verskille tussen Britsgesinde uitlanders wat vra vir Britse inmenging en nie-Britse uitlanders wat tevrede is met die regering van die ZAR (Pretorius 1998:7vv).
In sy redes voor die Vrystaatse Volksraad in September 1899 en sy oorlogsmanifes op 11 Oktober 1899 waarin President Steyn die Rep van OVS versoek om in geval van ’n oorlog met Brittanje sy defensiewe verdrag van 1897 met die ZAR na te kom, noem Steyn Brittanje se terugkom op die erkenning van die onafhanklikheid van die Boere-republieke ‘onrecht en schandelijk geweld … gedurige verdrukking en inmenging’. Volgens hom is Brittanje se regverdiging van die genoemde gevalle ’n skending van goeie trou onder valse voorwensels (oorlogsmanifes verbatim in Van der Merwe 1921b:1–4).
Wat President Steyn betref, gaan dit vir Brittanje nie om Uitlanderstemreg in die ZAR nie, maar om die ‘theorie’ van ’n Britse ‘Paramount power’ in Suid-Afrika13 wat die hele gebied onder sy beheer wil kry. Dat Uitlanderstemreg net ’n dekmantel vir Britse inmenging in die ZAR is, blyk uit ’n aantal faktore. Die nie-Engelse uitlanders hou nie van Britse inmenging nie, die Britte het nou by herhaling redelike voorstelle van die ZAR oor Uitlanderstemreg verwerp,14 en Brittanje vrees dat die Afrikanerbond wat in die Kaapkolonie aan bewind gekom het, sy inspirasie uit die republieke in die noorde kry. Die ZAR en die Rep van OVS is die plekke waar die ‘Afrikaander geest levend’ gehou word. Daarby is die Britse vertolking van die susereiniteitsklousule oor die buitelandse beleid van die ZAR oordrewe. London-1884 bepaal slegs dat Brittanje die verdrae van die ZAR met ander state as die Vrystaat moet goedkeur (OVS Volksraadsnotule 1899:20: Breytenbach 1978:107). Steyn uiter sy bekende uitspraak: al is die Rep van OVS ‘klein en zwak’, is hy ‘sterk genoeg’ om te staan by sy woord wat hy in 1889 en 1897 deur verdrae aan die ZAR gegee het. Die Vrystaat sal sy broers help as hulle tot selfverdediging gedwing word. Afrikaners moet hulle selfrespek behou (OVS Volksraadsnotule 1899:23).
President Steyn sou hom tot die laaste oomblik inspan om oorlog te vermy.15 Maar, het hy gesê, as die Rep van OVS eers op oorlog besluit, moet dit tot op die bittereinde wees (OVS Volksraadsnotule 1899:23; Van Schoor 1997:4–5; 2009:134). Hy het geglo dat die Britse probleme oor Uitlanderstemreg in die ZAR en die kwessie van Britse susereiniteit oor die buitelandse beleid van die ZAR deur arbitrasie en nie oorlog nie opgelos kan word. Oorlog hieroor is ’n belediging vir godsdiens en beskawing, en ’n misdaad teen die mensheid (OVS Volksraadnotule 1899:10; 26:09:1899:113).
’n Voorbeeld van President Steyn se ywer vir vrede is die Bloemfonteinse Konferensie van Mei tot Junie 1899 wat op inisiatief van Steyn tussen President Kruger en Lord Milner, die Britse Hoë Kommissaris in Suid-Afrika, gereël word: ’n poging om ’n oorlog te vermy (Van Schoor 2009:106–107). Die konferensie word egter beëindig met die bekende, onthutste uitroep van die bejaarde President: ‘Dis nie die stemreg nie, maar my land wat jy wil hê!’ (Van Schoor 2009:107).
Britse imperialiste soek ’n rede vir oorlog
Ná die konferensie skryf Milner op 06 Junie 1899 aan Roberts, die latere Britse opperbevelhebber in Suid-Afrika (Pakenham 1979):
I precipitated the crisis, which was inevitable, before it was too late. It is not very agreeable, and in many eyes not a very creditable piece of business to have been largely instrumental in bringing about a big war … (p. 115)
Pakenham, wat hierdie korrespondensie in 1979 opspoor, kry ook getuienis dat Milner ’n informele alliansie met die pro-Britse mynfirma aan die Rand, Wernher-Beit, gehad het. Dit het die Britse Hoë Kommissaris moed gegee om ’n oorlog te verhaas (Pakenham 1981:iii).
Waarvan presidente Kruger en Steyn voor die ultimatum van die ZAR op 09 Oktober 1899 aan Brittanje om sy troepe op die grense van die ZAR te onttrek, onbewus was, was dat Chamberlain in London met die ontvangs van die ZAR-ultimatum verheug uitgeroep het: ‘They have done it!’ Daarmee het die ZAR syns insiens na vore getree as die aggressor en insieerder van die ABO en het Brittanje sy casus belli of rede vir ’n oorlog met die Republieke gevind (Kemp 1946:184–185). Maar, om die valsheid van sy optrede te illustreer, het Brittanje reeds op 22 September ’n eie ultimatum aan die ZAR gereed gehad wat hy teruggehou het om meer van sy troepe kans te gee om hulle posisie op die grense van die ZAR in te neem (Pretorius 1998:13).
Presidente Steyn én Kruger – die ZAR en Rep van OVS – was dus nie bewus van elke beweging agter die skerms aan Britse imperiale kant wat afstuur op ’n ABO nie. Tog het hulle die boom aan sy vrugte herken. In die ZAR het staatsprokureur Smuts die Jameson-inval van 1895 as ’n Britse oorlogsverklaring beskryf (Pakenham 1981:9). Dit is bekend dat die twee Boere-republieke hulle militêre weerbaarheid ná hierdie inval verskerp het (Pretorius 1998:9). Steyn verklaar op 27 September 1899 in die Vrystaatse Volksraad dat ’n ‘onregverdige en misdadige’ oorlog aan die Republieke opgedring word. Hy praat ná die mislukte Bloemfonteinse Konferensie in Mei tot Junie, maar vóór die ZAR-ultimatum van 09 Oktober 1899 (Van Schoor 1997:165).
President Steyn sou sy argumente vir die stryd vanaf die aanvang van die ABO tot die bittereinde op die volkeregtelike oorweging baseer dat ’n soewerein onafhanklike staat soos die Rep van OVS – afgesien van sy grootte of militêre vermoë – die reg het om homself teen aggressiewe imperialisme te verdedig. ’n Benadering wat deur sommige in sy tyd as agterhaal beskou is (Loe 1985:209).16 Vir Steyn was sy houding oor die ABO as die Vrystaatse president Christelik én volkeregtelik verantwoord. Die Rep van OVS se onafhanklikheid en gebiedsintegriteit was vir hom ’n gegewe in die voorsienigheid van die Driemaal Heilige God – ’n naam vir die Here wat Steyn graag gebruik het (Van Schoor 1997:176,197). Steyn is hierin gesteun deur ander Vrystaatse leiers wat in die ABO na vore sou tree: C.R. de Wet en J.D. Kestell. Saam sou hulle uit die ABO tree as die Vrystaatse driemanskap: President M.T. Steyn, die staatsman; Generaal C.R. de Wet, die krygsman; en Ds J.D. Kestell, die ‘Kerkman’ (CA Van Niekerk in Van Schoor et al. 1954:7).
Die karakter van Steyn as ’n bittereinder
Daar is reeds gewys op titels soos die ‘siel van die vryheidstryd’ en ‘bittereinder van die bittereinders’ wat aan President M.T. Steyn gegee is (Strauss 1996:559). Deur sy bemiddeling of prosesse waarvan hy die spilpunt was, is die ABO na bewering met meer as ’n jaar verleng (Van Schoor 2009:185vv).
Voordat daar op voorbeelde van sy bemiddeling én sy teuelsvat in die oorlogspoging van die twee Republieke gewys word, moet die vraag beantwoord word of hy ’n gemiddelde man, maar met ’n sin vir vasbyt was (‘dogged courage’)? ’n Man wat kon volhard met ’n saak al sou die meriete verdag voorkom? Hoe het die karakter van hierdie man by die mense wat hom in die jare van die ABO beleef het, oorgekom?
Selfs buite sy eie mense is daar waardering vir die persoon van Steyn. Joernaliste praat van ’n ‘man of decided views and high character’ (Schoeman 1983:27), ‘ready, tactful and diplomatic’, ’n ‘professional politician in no unpleasant sense’. ‘Evenals zijn daden overweegt hij zorgvuldig zijn woorden’, met ’n ‘open en innemend uiterlijk’ wat ‘vertrouwen inboezemt’ (Schoeman 1983:31). Lord Kitchener sê dat Steyn bo sy volksgenote uitstaan, ’n man van ‘great influence’ en ‘ponderous’ (SABW II 1972:732; Schoeman 1983:32).
President Steyn was ’n Boerebittereinder – nie omdat hy blindelings anti-Brits was nie, maar omdat hy as ’n oorwoë, natuurlike leier gestry het vir die bestaansreg van die Rep van OVS as ’n onafhanklike republiek sowel as vir die Afrikanergemeenskap. Hy was ’n uitgesproke Christengelowige, wat besluite ná deeglike oorweging geneem het. Daarom kon hy praat van die Vrystaatse toetrede tot die ABO wat hom dae van nadenke en nagte van gebed gekos het.
In sy gedikteerde verhaal oor die ABO en sy pogings vir vrede, verwys Steyn na die beskuldiging van koppigheid wat teen hom gebruik is (Van der Merwe 1921b):
Hadden de … vrienden toch maar kunnen weten hoe ernstig ik had gebeden om staande gehouden te worden totdat op Gods tijd de vrede zou komen, en dat als die tijd mocht komen en ik in de weg van vrede mocht staan, dat God dan zelve mij uit de weg moest nemen … (bl. 85)
’n Ernstige siekte het die President egter van sy taak ontneem om namens die Rep van OVS die Vrede van Vereeniging te debatteer en te onderteken. Weer was sy geloof in die voorsienigheid van God relevant: Uw wil geschiede (Strauss sa:4).
Steyn, die bittereinder van die bittereinders
As bittereinder-president moes Steyn sy invloed veral op twee fronte gebruik: hy moes sy eie burgers motiveer en hy moes die telkens weifelende Transvalers aan boord hou. Daarby het hy dit as sy plig beskou om as staatshoof namens die Rep van OVS te reageer as omstandighede dit noodsaak. In alle gevalle was sy geloof in die regverdige saak van die Boere-republieke voor God die Allerhoogste – nog ’n term wat hy gebruik het (Van der Merwe 1921b:1–4 vir die oorlogsmanifes van Steyn op 11 Oktober 1899) – die spilpunt van sy motivering. Die Afrikaner moes nie vernederd uit die ABO kom nie, maar deur sy geregverdigde saak die morele oorwinning behaal. Daarom het hy na die triomferende martelaarskap van vrou en kind in die konsentrasiekampe verwys (Strauss 2014:7), en kon Emily Hobhouse in haar voorgelese toespraak by die onthulling van die Vrouemonument, ’n beroep op Afrikaners doen om te vergewe: ‘for you can afford it’ (Van Schoor 1993:31).
Steyn sou persoonlike ongerief in die ABO nie systap nie. Twee voorbeelde staaf die stelling. Tydens Generaal De Wet se militêre inval in Januarie 1901 in die Kaapkolonie neem die President die voortou om deur die Garieprivier te swem (Van Schoor 2009:207). Vroeër is die President die enigste lid van die Vrystaatse Regering wat die Engelse inval in Reitz op 10 Julie 1900 ontsnap. Hy doen dit deur met ’n ontblote hoof en net die klere aan sy lyf te perd teen die suidwestelike heuwel van die dorp uit te jaag (Van Schoor 2009:215–220). Kestell beweer dat Steyn deurgaans optimisties en vol moed was. Volgens hom het Steyn en De Wet hulle nooit aan ‘twyfel oorgegee … nie’ (Van Schoor 1992:111).
’n Ander probleem wat Steyn as bittereinder moes hanteer, was sy weifelende Transvaalse broers en strydgenote. Die bittereinders Steyn en De Wet het egter in die bittereinder Generaal De la Rey van Wes-Transvaal ’n gees- en strydgenoot gevind (Van Schoor 2009:201, 239).
Volgens President Steyn sou elke vredesinisiatief van die Boere-republieke by die Britte die indruk skep dat hulle weerstand verswak. Sulke inisiatiewe sou die Britte aanspoor om die oorlog met groter krag voort te sit. Daarom het hy so iets ná Cronje se oorgawe by Paardeberg vermy.
Reeds sewe weke ná die aanvang van die oorlog telegrafeer die Transvaalse Kommandant-Generaal, Piet Joubert, aan President Kruger dat vrede gesoek moet word weens die ‘akelige en onaangenaam toestand’ waarin daar geveg word. Kruger wys die voorstel af, maar toe Joubert in Februarie 1900 versoek dat vrede met behoud van die onafhanklikheid van die twee Republieke gesoek word, stel Kruger aan Steyn voor dat Brittanje ingelig word. Steyn is egter nie daarvoor te vinde nie. Sonder verwyt bemoedig hy die Transvaalse Regering om die stryd voort te sit (Van Schoor 2009:240–241).
Ná die inname van Pretoria in Junie 1900 kom daar ’n versoek van die krygsraad uit die ZAR dat die ABO tot ’n einde kom. Steyn word versoek om hom hiervoor na Pretoria te haas. Die Vrystaatse President antwoord dat dit onmoontlik is om Pretoria nou te besoek, én dat hy en President Kruger pas twee weke vantevore besluit het om die oorlog voort te sit. Steyn raak driftig as hy wys op ‘een lafhartige wijze de strijd die wij in den Naam des Heren hebben begonnen, op te geven’. Noudat die ZAR die Engelse op hulle eie bodem voel, en die Vrystaat en die Kaapkolonie geruïneer is, wil die ZAR vrede sluit. As dit moet, sal die Vrystaat die stryd tot die bittereinde alleen voortsit. Generaal J.H. de la Rey uit Wes-Transvaal en die jong Generaal C.F. Beyers uit Noord-Transvaal distansieer hulle openlik van hulle mede-Transvalers. Soos Steyn, dreig De la Rey om die stryd alleen voort te sit as sy landgenote volhou met hulle flouhartigheid (Van Schoor 2009:243–244).
Kitchener beantwoord
’n Belangrike antwoord met betrekking tot die volharding van die Republieke in die stryd, is President Steyn se antwoord op Lord Kitchener, Britse opperbevelhebber, se proklamasie (die Boere sou praat van sy ‘papierbom’) vir die oorgawe van die Republieke op 07 Augustus 1901. In sy antwoord reageer Steyn op Kitchener se verstaan van die ‘feite’ van die ABO (vgl. die verbatim proklamasie en antwoord in Van der Merwe 1921b:25–33): hy verantwoord sy bittereinderwees dus met meer as sy geloof in die God wat in die daaglikse behoeftes van die strydende Boere voorsien.
Kitchener maak sekere stellings waardeur hy te kenne te gee dat ’n Boere-oorgawe net ’n bevestiging van die feite is: die twee Republieke is grootliks deur Brittanje ingeneem en onder sy beheer; die setels van regering en publieke kantore, die werktuie van administrasie en die spoorweë is in Britse hande; die ‘groote meerderheid’ burgers van die ‘gewezene’ Republieke, ongeveer 35 000, woon rustig in dorpe of kampe; diegene wat in die veld teen die Kakies is, is min (hy noem nie syfers nie) met min krygstuig en organisasie en kan geen reëlmatige oorlog voer of ’n georganiseerde verset teen die Britte volhou nie; die burgers se tref-en-trap-benadering rig net skade aan, verhinder landbou en nywerheid, hou die land in opskudding én weerstaan die vrede. Daarom proklameer Kitchener dat alle lede van ‘gewapende benden’ wat teen 15 September 1901 nog nie oorgegee het nie, ‘voor altijd’ uit ‘Zuid-Afrika’ verban sal word, en dat die onderhoud van hulle families teen hulle eiendomme belas sal word. Vir hom gaan dit nie om die republieke wat hulself kragtens die volkereg verdedig nie, maar gewese republieke met, daarom, gewapende bendes. Hy handhaaf die houding van mag is reg.
President Steyn antwoord op 15 Augustus 1901 ‘te velde’. Ten aanvang wys Steyn op die ‘vrijbuiter’ Jameson se staatsregtelik onwettige en mislukte inval in die ZAR in 1896 – ’n inval wat deur Rhodes, met die medewete van lede in die Britse Regering, georkestreer is. Daarna was dié Regering vasbeslote om die twee Republieke in te val en uit te wis. Lord Lansdowne erken dat hy oor die beste tyd hiervoor in Junie 1899 met Lord Wolseley, die destydse bevelvoerder van die Britse troepe in Suid-Afrika, gepraat het. Volgens Steyn het die Boere nie as die aggressors die swaard vir die ABO getrek nie, maar moes hulle die swaard wat hulle op die keel gelê is, wegstoot. Oorlog uit selfverdediging is ‘een van de heiligste rechten van den mensch’. ’n Reg wat verbind word aan sy reg op bestaan. Daarom ‘dat wij recht hebben op een rechtvaardigen God te vertrouwen’. Die Boere het tevergeefs gehoop dat die ‘beschaafde wereld’ hulle teen die misdade van die Britte in Suid-Afrika sal verset. Hulle is egter van voorneme om ‘met vast vertrouwen op een genadige God onze uiterste krachten in te spannen om onzelven te verdedigen’. Marthinus Prinsloo, wat in Julie 1900 in die Brandwaterkom met 4000 man oorgegee het, het sy onvoorwaardelike oorgawe in ’n kort brief aan hoofkommandant C.R. de Wet met ’n enkele sin gemotiveer: ‘die groot oormag van vyand’ (brief in De Wet 1959:101) – ’n brief wat kort en kragtig sy onverskilligheid oor die saak illustreer.
Behalwe dat die Britse oormag nog altyd ’n faktor was en die Republieke desnieteenstaande met die oorlog begin het, is die toestand van nou en ’n jaar gelede volgens Steyn onvergelykbaar. Sake lyk tans baie beter vir die Boere. In die Kaapkolonie is groot gebiede ‘tijdelijk’ in besit van Boerekommando’s. Daar sluit van ‘onze stamverwanten’ gedurig by hulle aan. Uitgesonderd die hoofstad, die dorpe aan die spoorlyn en enkele ander dorpe, is die Vrystaat in Boerebesit. Hulle handhaaf wet en orde deur hul eie magistrate. Dieselfde situasie bestaan in die ZAR. Kitchener se ‘jurisdictie strekt slechts zoo ver als UEx kanonnen kunnen bereiken’. Uit ’n militêre oogpunt en teen die argument van Prinsloo van ’n oormag, het die Boereweerstand die afgelope jaar ‘verbazend … vooruitgegaan’. Van hopeloosheid is daar nie sprake nie. Kitchener se proklamasie dra minder gewig as wat dit ’n jaar gelede sou kon dra. Steyn erken dat daar krygsgevangenes, Hensoppers en Joiners is – die getal oorlopers het egter skerp afgeneem – maar die ‘oorgroote meerderheid van de strijdende burgers’ is onder die wapen. Britse aanvalle op vroue en kinders, die lyding van sy mense en ‘ons geloof in een rechtvaardigen God’ is faktore wat die Boere aanspoor. Oorgawe nou sal lei tot selfveragting.
Die bittereinder bly homself getrou
In Februarie en Maart 1901 onderhandel die ZAR se bevelvoerder en die opvolger van Generaal Joubert, Generaal Louis Botha, op eie houtjie met Lord Kitchener oor vrede, sonder om die Rep van OVS te verwittig. Hy verontagsaam dus die ooreenkoms tussen die Republieke wat so iets verhoed. Kitchener se weiering om die twee Republieke se onafhanklikheid te waarborg, laat die inisiatief skipbreuk lei. Toe Steyn en De Wet hiervan hoor, versterk dit hulle wantroue in die standvastigheid van hulle oorvaalse bondgenote (Van Schoor 2009:245–246).
Op 15 April 1901 moet Steyn weer vergadering hou met mismoedige Transvaalse Regeringslede wat die ABO wil ‘opgeven’. Weer kom hulle ooreen om die oorlog voort te sit. Tot Steyn se groot verbasing besluit dieselfde Regering op 08 Mei om met President Kruger in Europa oor die voortsetting van die oorlog te gaan beraadslaag. Kitchener weier egter om aan hulle meer as ’n kodetelegram toe te staan. Staatsekretaris Reitz se brief wat die besluit vergesel, is ’n teleurstelling vir President Steyn. Volgens hom het niks ná April verander om die ZAR van besluit te laat verander nie. Die ‘regering vir wie ons die wapen opgeneem het, [wil] ons in die steek … laat’. Hy is daarvan oortuig dat die stryd voortgesit moet word. Al moet die Rep van OVS saamwerk met mense soos De la Rey, Beyers en Muller wat van hulle Regering verskil. Die vooruitsigte nou verskil nie wesenlik van toe die Republieke die oorlog teen die Britte begin het nie. Hulle het toe op God vertrou; waarom nie nou nie? Moenie dat ‘ons’ vertroue op die God van ‘ons’ vaders ’n bespotting word nie. Die ZAR mag die Rep van OVS wat sy goed, bloed en vryheid vir sy susterrepubliek op die spel plaas, nie in die steek laat nie. Hy mag die koloniale Afrikaners wat vir hom veg, nie vir die wolwe gooi nie. As die twee Republieke nou oorgee, sal dit volksmoord wees. Die lyding en stryd van die verlede was nie tevergeefs nie.
Kruger reageer per telegram uit Europa waarin hy daarop staan dat die stryd voortgesit word. Na ’n ontmoeting tussen Steyn en die ZAR-regering op 22 Junie 1901 naby Standerton, kom laasgenoemde weer aan boord (Van Schoor 2009:246–250).
In September 1901 laat weet waarnemende President Burger uit die ZAR vir Steyn van verslegtende omstandighede in die ZAR wat hulle noop om vir vrede te onderhandel. Steyn se reaksie is dat daar gewag moet word op die Britse Parlement wat oor geld vir die oorlog moet stem. ’n Oorlog waarvoor die Britse volk volgens berigte moeg is. ’n Soortgelyke versoek van Burger in Januarie 1902 en Steyn se negatiewe reaksie daarop laat die inisiatief vir toekomstige onderhandelinge – volgens afspraak – in laasgenoemde se hande (Pakenham 1979:586).
Die ZAR sou egter opnuut sonder die Rep van OVS in Maart en April 1902 met Kitchener oor vrede begin onderhandel. President Steyn word met sake gekonfronteer waartoe hy nie die inisiatief geneem het nie en waarvan hy nie kennis dra nie. Hoewel hy nie die ABO wil beëindig nie, besluit hy en die Rep van OVS om saam met die ZAR aan die onderhandelinge deel te neem; ’n proses wat eventueel uitloop op die Vrede van Vereeniging op 31 Mei 1902 (Van Schoor 2009:251).
By die beraad van die verteenwoordigers van die twee Republieke vanaf 15 Mei 1902 te Vereeniging oor vrede, verhoed Steyn se verslegtende gesondheid dat hy meer as twee sittings bywoon. Omdat hyself buite aksie is, voel hy ongeneë om daarop aan te dring dat die oorlog voortgesit word. Ná sy bedanking as president van die Rep van OVS, verlaat hy die beraad op 30 Mei 1902 om in Krugersdorp behandeling te ontvang. Hy versoek sy opvolger en die waarnemende president van die Vrystaat, Generaal C.R. De Wet, om te streef na Afrikaner-eenheid oor die ABO. Daarmee laat hy ruimte vir vrede, maar sy siekte verhoed dat Steyn self die onafhanklikheid van die Rep van OVS met die Vrede van Vereeniging op 31 Mei 1902 by Melrosehuis in Pretoria afteken (SABW II 1972:732). Só neem die Here in Sy voorsienigheid die besluit oor die einde van die bittereinde uit die hande van Steyn. Hy moes in God se voorsienige wil berus.
Die bittereinde?
President Steyn kon weens ’n ernstige ongesteldheid nie saam met die verteenwoordigers van die Rep van OVS en ZAR by Vereeniging daaroor besluit nie, maar was die twee Republieke in Mei 1902 by die einde van die ABO?
In die verduideliking van sy redes om ’n bittereinder te wees, gee Steyn ’n aanduiding van maatstawwe vir die bittereinde. Vir hom is die ABO uit onreg gebore en afgeforseer op die ZAR en Rep van OVS – onafhanklike state binne die wil van die voorsienige God. Die oorlog is geïnisieer deur ’n imperialistiese Brittanje wat die einde wou sien van die Republieke én die Afrikaner. Die ‘Afrikandergeest’ opponeer Brits-imperialisme en is vir hom ’n struikelblok in Afrika. Hierdie redes was genoeg vir Steyn om sy burgers in 1899 te vra om te stry tot die ‘bitter einde’. ’n Bittereinde wat sin maak omdat die saak – die reg van state en Afrikaner-selfrespek – waarvoor gestry word, sin maak. Boonop was daar ’n sterk opinie in Europa dat die twee republieke ’n goeie saak het en dat leiers soos Steyn, Kruger, De la Rey en De Wet die helde van die ABO is. Daarmee is ten minste een mikpunt van Steyn as ’n bittereinder bereik: die Afrikaner – in die oë van Europa – kon met selfrespek uit die ABO tree (Strauss 2015:46).
Dieselfde rede – selfrespek – het Steyn en Kestell teen die einde van die ABO oortuig dat ’n neerlaag van die ZAR en Rep van OVS in die ABO nie die gees van die Afrikaner en die Afrikaner self sal uitwis nie. Uit die nasionale ontwaking van die Afrikaner ná die oorlog (Van Schoor 1992:141) sou spreuke op monumente verskyn soos ‘Uw wil geschiede’, ‘Gewond maar onoorwonne’ ‘Voor vryheid, volk en vaderland’ (Van Schoor 1993:2vv; Strauss sa:4). In dieselfde gees op dieselfde spoor sou die geestelike erfgename van die bittereinders in 1961 met ’n nuwe Republiek van Suid-Afrika kom.
Op Kitchener se verbasing by die vredesamesprekings in 1902 dat Steyn steeds na die onafhanklikheid van die ZAR en Rep van OVS vra, antwoord die Vrystaatse President dat sy ‘volk’ nie sy ‘selfrespek’ moet verloor en in die oë van die Britte verneder moet voel nie (Kestell & Van Velden 1982:42). Daarom Steyn se onwilligheid gedurende die ABO om vrede by die Engelse met die Engelse te soek. Sy volharding in die belofte van die Vrystaat aan Transvaal in 1897 sou deur die wêreld agting ontlok. Uit die ABO sou Steyn – volgens Kestell – as ’n held tree.17
Die besluit van die Boere te Vereeniging om die Britse vredesvoorstelle te aanvaar, is ná ’n lang intense bespreking met 54 stemme teenoor 6 geneem. Vir die Republieke en die groot meerderheid van hulle afgevaardigdes was die bittereinde van die ABO daar (Kestell en Van Velden 1982:171). Selfs bittereinder De la Rey was oortuig dat ’n eervolle einde vir die ABO aangebreek het. Vir hom moes dit gaan om ‘Laat U wil geskied’ en nie ‘my wil om ’n oorwinnaar te wees nie’ (Kestell & Van Velden 1982:136).
Soos Steyn het De la Rey sy geloof in die voorsienige God bely.
Slotsom
Natuurlik skep ’n etiese beoordeling van President M.T. Steyn se bittereinderstandpunt in die ABO – vir sover dit die Republieke van die Oranje-Vrystaat en Transvaal (die Zuid-Afrikaansche Republiek) betref – die geleentheid tot argumente daarvoor en daarteen. Sulke argumente word meer as ’n eeu na afloop van die oorlog steeds gehoor.
Vir Steyn het dit in die ABO gegaan om die behoud van die selfrespek van die Afrikaner, ’n respek wat ook by nie-Afrikaners waarneembaar moes wees, én om sy stryd om politieke onafhanklikheid deur die ABO, wat volkeregtelik verantwoord is. Hy het die soort Britse imperialisme wat tot die ABO gelei het (breedweg die idee van mag is reg) verfoei. As ’n kind van die geestes- en nasionaal-kulturele klimaat onder Afrikaners in die negentiende eeu moes die Boere-republieke, wat hom betref, stry vir dit wat reg is en vir die reg van Afrikaners om ’n eie kultuurgroep in die wêreld te wees. Steyn en medestanders soos Kestell het mettertyd egter besef dat politieke onafhanklikheid nie die enigste faktor is waaronder Afrikaner-nasionalisme sal oorleef nie. ’n Neerlaag in die ABO sou nie tot die uitwissing van die Afrikaner lei nie. Inteendeel, uit die kleiner burgermag van die twee Republieke – teenoor die Britse oormag – sou die wêreldwyd aanvaarde helde van die ABO tree. Daarby sou die bittereinders ná die ABO die pas onder Afrikaners in die twintigste-eeuse politiek van Suid-Afrika aangee. Uit ’n etiese hoek was die reg immers aan hulle kant.
Die fisiese en politieke verliese gely in en deur die twee Boere-republieke in die ABO was groot en omvangryk. Geestelik-kultureel het die oorlog die Afrikaner egter tot nuwe hoogtes gevoer. Was die prys wat daarvoor betaal is te hoog? Nie wat Steyn – die sogenaamde held van die vryheidstryd onder die burgers, die vroue en die kinders – betref nie. Die Vrede van Vereeniging van 31 Mei 1902 is deur ernstige liggaamlike kwale uit die hande van Steyn geneem. Hy, wat ’n sterk belyde geloof in die voorsienigheid van God gehad het, moes erken: die mens wik, maar God beskik … in Sy voorsienigheid.
Die kernsin op die Vrouemonument, soos aangebring onder leiding van President Steyn as die een wat die inisiatief vir die oprigting daarvan geneem het, lui gepas: ‘Uw wil geschiede …’ (Van Schoor 1993:2).
Erkenning
Mededingende belange
Die outeur verklaar dat hy geen finansiële of persoonlike verbintenis het met enige party wat hom nadelig kon beïnvloed het in die skryf van hierdie artikel nie.
Literatuurverwysings
Blake, A., 2011, Boereverraaier. Teregstellings tydens die Anglo-Boereoorlog, Tafelberg, Kaapstad.
Breytenbach, J.H., 1978, Die geskiedenis van die Tweede Vryheidsoorlog in Suid-Afrika, 1899–1902. Deel I, Staatsdrukker (2e druk), Pretoria.
Breytenbach, J.H., 1983, Die geskiedenis van die Tweede Vryheidsoorlog in Suid-Afrika 1899–1902. Deel V, Staatsdrukker, Pretoria.
De Wet, C.R., 1959, Die stryd tussen Boer en Brit, Tafelberg, Kaapstad.
Grundlingh, A.M., 1979, Die Hensoppers en Joiners, HAUM, Kaapstad.
Kemp, J.C.G., 1946, Vir vryheid en reg, Nasionale Pers, Kaapstad.
Kestell, J.D., 1920, Christiaan de Wet. ’n Lewensbeskrywing, Nasionale Pers, Kaapstad.
Kestell, J.D. & Van Velden, D.E., 1982, Die vredesonderhandelinge, Human en Rouseau, Kaapstad.
Loe, E., 1985, To the bitter end, Butler & Tanner, London.
Meintjes, J., 1969, President Steyn, Nasionale Boekhandel, Kaapstad.
Oberholster, J.J. & Van Schoor, M.C.E. sa. President Steyn aan die woord, Sacum, Bloemfontein.
OVS Volksraadsnotules, 1899, Pretoria, 21–27 September.
Pakenham, T., 1979, The Boer War, Jonathan Ball, Johannesburg.
Pakenham, T., 1981, Die Boere-oorlog, Jonathan Ball, (Afrikaanse vertaling deur Leon Rousseau), Johannesburg.
Pretorius, F., 1998, Die Anglo-Boereoorlog 1899–1902, Struik, Kaapstad.
Pretorius, F. (red.), 2001, Verskroeide aarde, Human & Rousseau, Kaapstad.
Raath, A.W.G., 2012, Onthou, Kraal, Brandfort.
Reynolds, C., 2013, Konsentrasiekampsterftes gedurende die Anglo-Boereoorlog 1899–1902, FAK, Brandfort.
Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek (SABW) II, 1972, Tafelberg/RGN, Kaapstad.
Schoeman, K., 1983, In liefde en trou, Human & Rousseau, Kaapstad.
Scholtz, G.D., 1998, Die Tweede Vryheidsoorlog 1899–1902, Protea, Pretoria.
Scholtz, L. v R., 2008, ‘Anglo-Boereoorlog’, in F. Gaum (eds.), Christelike Ensiklopedie, bl. 45–46, BM, Wellington.
Strauss, P.J., 1994, Geloftedag in die ‘nuwe’ Suid-Afrika, Drufoma, Bloemfontein.
Strauss, P.J., 1996, ‘Aantekeninge oor lewensbeskoulike aspekte in die openbare standpunte van president MT 18896–1902’, Ned Geref Teologiese Tydskrif xxxvii, 558–571.
Strauss, P.J., 2014, ‘Vroue se triomferende martelaarskap’, Volksblad, 14 Januarie, bl. 7.
Strauss, P.J., 2015, Gereformeerdes onder die Suiderkruis. 1652–2011, Sunmedia, Bloemfontein.
Strauss, P.J. sa. Uitdrukkings op die Nasionale Vrouemonument geweeg, Drufoma, Bloemfontein.
Van der Merwe, N.J., 1921a, Marthinus Theunis Steyn I, Naionale Pers, Kaapstad.
Van der Merwe, N.J., 1921b, Marthinus Theunis Steyn II, Nasionale Pers, Kaapstad.
Van Niekerk, C.A., 1954, ‘Voorwoord’, in M.C.E. Van Schoor, et al. Christiaan Rudolph de Wet 1854–1922, Nasionale Vrouemonumentkommssie, Bloemfontein.
Van Schoor, M.C.E., 1992, John Daniel Kestell 1854–1941, Oorlogsmuseum, Bloemfontein.
Van Schoor, M.C.E., 1993, Die Nasionale Vrouemonument, Oorlogsmuseum, Bloemfontein.
Van Schoor, M.C.E., 1997, ’n Bittereinder aan die woord, Oorlogsmuseum, Bloemfontein.
Van Schoor, M.C.E., 2009, Marthinus Theunis Steyn - Regsman, staatsman en volksman, Protea, Pretoria.
Van Schoor, M.C.E., Malan, S.I. & Oberholzer, J.J., 1954, Christiaan Rudolph de Wet 1854–1922, Nasionale Vrouemonumentkommissie, Bloemfontein.
Wessels, F.J.H., 1977, ‘Ongeloof en wêreldgebeure’, in D.F.M. Strauss (ed.), Woord en Wetenskap, VCHO, Bloemfontein.
Footnotes
1. Van der Merwe, die biograaf en skoonseun van President Steyn, stel dit dat Steyn ‘onverbiddelik in sy besluit was om tot die bittere einde toe te veg’ en dat hy by meer as een geleentheid veroorsaak het dat die stryd met nuwe moed en ‘erns voortgesit’ is (Van der Merwe 1921b:33).
2. Vier bronne in die bibliografie van hierdie artikel, naamlik die OVS Volksraadsnotule van 1899; Van der Merwe 1 en 11 1921; Oberholzer en Van Schoor sa; en Van Schoor 1997, gee Steyntoesprake woord vir woord gedruk of verbatim aan lesers weer. Die Volksraadsnotule is ’n amptelik-erkende weergawe van gebeure in die destydse Volksraad van die Rep van OVS tot en met die uitbreek van die ABO in Oktober 1899. Die historiese bruikbaarheid van Van der Merwe se tweeledige biografie oor President M.T. Steyn lê daarin dat Van der Merwe vir sy werk sekere primêre bronne by mev. Rachel Steyn in haar persoonlike besit gekry het. Van der Merwe skryf ná die President se dood in November 1916 en publiseer in 1921. Kopieë van sommige van die President se toesprake word afgedruk in hierdie werk én Van der Merwe kon sommige hoofstukke inwerk as President Steyn se eie verhaal soos gedikteer aan mev. Steyn. Daarom dat hierdie hoofstukke in die eerste persoon - President Steyn - geskryf en waarskynlik deur hom gekontroleer is. Die diktaat kom uit 1912 toe President Steyn as gevolg van ’n spierverlamming nie ’n pen kon hanteer nie. Volgens Van der Merwe wou hy die werklike, eie woorde van sy rolspelers gebruik om so ‘objektief’ moontlik te wees. Daarom het hy - in sy eie woorde - die ipsissima verba van die redes en vertellings van die President self weergegee (Van der Merwe 1921a:i–iii). Beide Oberholzer en Van Schoor, in hulle gesamentlike publikasie sonder die jaar van uitgawe en Van Schoor in sy publikasie van 1997, trag om Steyntoesprake verbatim uit geloofwaardige bronne weer te gee. Waar hierdie bronne saamstem, versterk dit die moontlikheid van ’n geloofwaardige aanbieding van Steyn se woorde.
3. In sy werk oor Die Hensoppers en Joiners (1979), wys Grundlingh daarop dat sekere ‘vooraanstaande’ inwoners van Bloemfontein soos J.G. Fraser, ’n lid van die Volksraad, B.O. Kellner, burgemeester, Landdros H.F.D. Papenfus en Balju Raaff by die inname van Bloemfontein op 13 Maart 1900 vir die Britse bevelhebber, Lord Roberts, tegemoet gery het om die sleutels van die stadsaal as ’n blyk van die stad se volle oorgawe aan hom te oorhandig. Fraser het homself aan die Britse gesag onderwerp omdat hy uit die staanspoor daarvan oortuig was dat die Republieke ’n ‘hopelose’ stryd teen die magtige Brittanje aangeknoop het. Hy sou Steyn ten minste op dié punt ondersteun dat die Republieke se aandeel aan die ABO nie ’n ‘ligvaardige’ saak was nie. So seker was hy van ’n neerlaag vir die Republieke dat hy, ’n presidentskandidaat teen Steyn in 1896, hier aan die begin van die ABO, landsverraad teenoor sy regering pleeg (Grundlingh 1979:12). Daarby het hy as ’n Engelssprekende inwoner van die Vrystaat die moontlike uitkoms van die ABO bloot militêr bereken en geen begrip getoon vir die trots op die Rep van OVS, die eerste landseun wat president geword het en Afrikaners in hierdie Republiek om nie stert tussen die bene te kruip voor die bedreigende imperialisme van Brittanje in Suider-Afrika nie. Die Britse norm van ‘mag is reg’ in sy hantering van die twee Republieke het Fraser nie - saam met Steyn en sy mede-burgers - tot verset aangespoor nie. Fraser sou ná die ABO waarskynlik ook nie kon verstaan waarom Steyn na die triomferende martelaarskap van duisende lydende vroue en kinders in die konsentrasiekampe of hulle geestelike oorwinning oor onreg, verwys nie (vgl. Strauss sa:8; en voetnota 7).
4. Vgl. Loe se soortgelyke opmerking op 1985:26: ‘The Great Trek had created the Boer nation; the war was about to destroy it’. President Steyn was daarvan oortuig dat die oorwinning van die ‘Afrikander partij’ of Afrikanerbond in die Kaapse verkiesing vir die imperialiste ’n naald in die oog was en dat die bestaan van die twee noordelike republieke die oorwinning bevorder het (Van der Merwe 1921a:253).
5. In Mei 1900 telegrafeer President Steyn aan President Paul Kruger dat hy vrede met die Engelse verkry op ’n lafhartige wyse afwys omdat die twee Republieke die stryd ‘in den naam des Heren hebben begonnen’ (Van Schoor 2009:243).
6. Schoeman verwys na ’n seun van President Steyn se voorganger, President F.W. Reitz, wat President Steyn met ’n ‘sekere terughoudendheid beskryf as “a burly, heavily bearded man, not brilliant, but possessed of a dogged courage”’ (Schoeman 1983:17). Die ‘dogged courage’ klink ten minste in die kol.
7. Vgl. die fases van die ABO uitgebeeld by die Nasionale Vrouemonument met die beeld van die Bittereinder verteenwoordigend van die laaste fase (Van Schoor 1993:25).
8. Vgl. voetnota 3 vir ’n meer volledige verduideliking.
9. By die begrafnis van De Wet in 1922, verwoord Ds P.S. van Heerden, die moderator van die Vrystaatse Ned Geref Kerk, hierdie gedagte só: ‘Die oortuiging dat sy weg die eervolle weg was en sy saak regverdig, het hom besiel met moed wat geen moeilikheid gesien het en wat oor elke hinderpaal geseëvier het’ (Van Schoor, Malan & Oberholzer 1954:160).
10. Pakenham merk ironies op dat Afrika hom later op Milner as ideologies-gedrewe, strydlistige Britse imperialis sou wreek. Tydens ’n herinneringsbesoek aan Suid-Afrika in 1924 word hy deur ’n tsetsevlieg gebyt, kry hy slaapsiekte en beswyk hy (Pakenham 1981:601).
11. Loe verwys na die opening van die Nasionale Vrouemonument op 16 Desember 1913, ’n monument waarvan President Steyn die onteenseglike vader en inisieerder was (Strauss sa:6), as ’n geleentheid wat die openbare mening van Afrikaners ten gunste van die ‘hard-liners’ (bittereinders) beïnvloed het (Loe 1985:209).
12. Vir iemand wat President Steyn sy vriend, geesgenoot, mentor en ‘beminnelijken en volhardende president’ (bittereinder van die bittereinders) noem, het die ABO, volgens J.D. Kestell, gesorg vir ’n geestelike en sosio-politieke ontwaking onder Afrikaners. In Augustus 1902 skryf Kestell aan Nico Hofmeyr ‘The armies of England have overthrown us by force, but the Afrikander spirit lives!’ (Van Schoor 1992:141). As ’n buitestaander kom Loe tot die gevolgtekking dat ‘the events of the Boer War had guaranteed that Afrikaner nationalism would survive’ (Loe 1985:210).
13. President Steyn haal die paramount-begrip waarskynlik uit toesprake van die Britse imperialis en minister van Kolonies, Joseph Chamberlain (Breytenbach 1978:112–113). Pakenham toon met verwysings aan dat Chamberlain Jameson bewustelik gesteun het met sy inval van die ZAR in 1895 (Pakenham 1979:28–30).
14. Die ZAR sou eventueel afkom na stemreg vir Uitlanders ná ’n inwoning van 5 jaar (Van Schoor 1997:153).
15. Steyn sou tot die uitbreek van die ABO in die Westerse wêreld hulp soek (langs vreedsame weg) om ’n oorlog te vermy (Van Schoor 2009:240). Die mislukking hiervan sou sy mening onderstreep dat buitelandse hulp teen Brittanje buite die kwessie was.
16. Steyn verwys in 1900 na die internasionale reg en traktate of ooreenkomste soos die Geneefse Konvensie met sy ‘beschaafde oorlogsrecht’ wat deur die ‘groot’ moonthede gehandhaaf moet word, maar deur Brittanje geïgnoreer en verbreek word (Van Schoor 1997:196).
17. Kestell noem Steyn se geestelike krag, vergesigte oor die toekoms van die Afrikaner en insig in nasionale kwessies ‘verbluffend’ (Van Schoor 1992:342).
| <urn:uuid:9c4503b9-5e76-464d-9a1d-d88f816580c5> | CC-MAIN-2019-30 | https://hts.org.za/index.php/hts/article/view/5200/12422 | 2019-07-20T21:20:50Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00448.warc.gz | by | 4.0 | a_tag | false | true | {
"abbr": [
"by",
"by"
],
"in_footer": [
true,
false
],
"in_head": [
false,
false
],
"location": [
"a_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"4.0",
"4.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999958 | false |
Hulp
Kategorie:Viëtnamese kookkuns
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Jump to navigation
Jump to search
Wikimedia Commons bevat media in verband met
Viëtnamese kookkuns
.
Bladsye in kategorie "Viëtnamese kookkuns"
Die volgende 2 bladsye is in hierdie kategorie, uit 'n totaal van 2.
C
Chinese ui
P
Phở
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kategorie:Viëtnamese_kookkuns&oldid=1372933
"
Kategorieë
:
Kultuur in Viëtnam
Kookkuns volgens lande
Versteekte kategorie:
Commons-kategorie met plaaslike skakel anders as op Wikidata
Navigasie-keuseskerm
Persoonlike gereedskap
Nie ingeteken nie
Bespreking
Bydraes
Skep gebruiker
Meld aan
Naamruimtes
Kategorie
Bespreking
Variante
Weergawes
Lees
Wysig
Wysig bron
Wys geskiedenis
Meer
Soek
Navigasie
Tuisblad
Gebruikersportaal
Geselshoekie
Onlangse wysigings
Lukrake bladsy
Hulp
Sandput
Skenkings
Ander projekte
Wikimedia Commons
Druk/eksporteer
Skep boek
Laai af as PDF
Drukbare weergawe
Gereedskap
Skakels hierheen
Verwante veranderings
Spesiale bladsye
Permanente skakel
Bladinligting
Wikidata-item
Ander tale
العربية
Asturianu
Azərbaycanca
Беларуская
Български
বাংলা
Català
Cebuano
Čeština
Dansk
Deutsch
English
Esperanto
Español
Eesti
فارسی
Suomi
Français
Galego
עברית
Հայերեն
Bahasa Indonesia
Íslenska
Italiano
日本語
한국어
Македонски
Bahasa Melayu
Nederlands
Norsk
Polski
Português
Română
Русский
Srpskohrvatski / српскохрватски
Slovenčina
Svenska
ไทย
Tagalog
Türkçe
Українська
اردو
Tiếng Việt
中文
Wysig skakels
Die bladsy is laas op 9 Augustus 2015 om 16:41 bygewerk.
Die teks is beskikbaar onder die lisensie
Creative Commons Erkenning-Insgelyks Deel
. Aanvullende voorwaardes kan moontlik ook van toepassing wees. Sien die
Algemene Voorwaardes
vir meer inligting.
Privaatheidsbeleid
Inligting oor Wikipedia
Vrywaring
Ontwikkelaars
Koekieverklaring
Selfoonweergawe | <urn:uuid:1a782d84-ed94-4ce8-860f-c25c98c8d70c> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kategorie:Vi%C3%ABtnamese_kookkuns | 2019-07-22T03:50:09Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527474.85/warc/CC-MAIN-20190722030952-20190722052952-00048.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.99268 | false |
Eksentrisiteit (sterrekunde)
Die eksentrisiteit van die wentelbaan is ’n belangrike parameter wat die vorm van die baan definieer en kan beskou word as die mate waarin die wentelbaan van ’n sirkel afwyk.
- Vir sirkelvormige wentelbane: ,
- Vir elliptiese wentelbane: ,
- Vir paraboliese wentelbane: ,
- Vir hiperboliese wentelbane: .
FormuleWysig
Die eksentrisiteit van ’n wentelbaan kan bereken word as die grootte van die eksentrisiteitsvektor:
waar:
- die eksentrisiteitsvektor is.
waar:
- die afstand tot die periapside is,
- die afstand tot die apoapside is.
VoorbeeldeWysig
Die eksentrisiteit van die Aarde se wentelbaan is tans 0,0167. Pluto se eksentrisiteit is 0,2488 (die grootste waarde onder die planete in ons Sonnestelsel), Mercurius s’n 0,2056 en die maan s'n 0,0554. | <urn:uuid:046616cf-5cee-47bd-ad32-d98d80a3e704> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Eksentrisiteit_(sterrekunde) | 2019-07-15T22:42:12Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00392.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999994 | false |
Kewer-newel
NGC 6302 | ||||
NGC 6302, die Kewer-newel. | ||||
Sterrebeeld | Skerpioen | |||
Waarnemingsdata (Epog J2000) | ||||
Regte klimming | 17h 13m 44.211s[1] | |||
Deklinasie | -37° 06′ 15.94″[1] | |||
Skynmagnitude (m) | 7,1 | |||
Absolute magnitude (M) | -3 | |||
Besonderhede | ||||
Afstand (ligjaar) | 3 400 | |||
Skynbare grootte | >3′.0 | |||
Ander name | ||||
Skoenlapper-newel, PK 349+01 1,[1] Sharpless 6, RCW 124, Gum 60, Caldwell 69 | ||||
NGC 6302, ook bekend as die Kewer-newel of Skoenlapper-newel, is ’n simmetriese planetêre newel in die sterrebeeld Skerpioen. Dit het een van die ingewikkeldste strukture van enige planetêre newel. Die spektrum van NGC 6302 wys sy sentrale ster is baie warm, met ’n oppervlaktemperatuur van meer as 200 000 kelvin – dit dui daarop dat die ster waarvan dit gevorm het, baie groot moes gewees het.
Eienskappe[wysig | wysig bron]
Die sentrale ster, ’n witdwerg, is maar onlangs met die Hubble-ruimteteleskoop ontdek. Dit het ’n massa van sowat 0,64 sonmassas. Dit word by die ewenaar omring deur ’n besonder digte skyf van gas en stof. Daar word geglo die digte skyf het veroorsaak dat die ster se uitvloei ’n simmetriese struktuur soos ’n uurglas gevorm het.
Benewens NGC 6302 se twee hooflobbe, is daar tekens van ’n sekondêre paar lobbe uit ’n vorige fase van massaverlies. ’n Donker strook lê al langs die middel van die newel, en dit verberg die sentrale ster by alle golflengtes.[2]
Die grootste lob van die newel, aan die noordwestekant, strek tot sowat 3 boogminute weg van die sentrale ster en het moontlik 1 900 jaar gelede gevorm vanweë ’n ontploffing. Die westekant van die lob dui op ’n botsing met gas wat die uitvloei in dié rigting beïnvloed het.[3]
Verwysings[wysig | wysig bron]
- SIMBAD (11 Januarie 2007), Resultate vir NGC 6302, SIMBAD, Centre de Données Astronomiques de Strasbourg
- Matsuura, M.; Zijlstra, A. A.; Molster, F.J.; Waters, L. B. F. M. et al. (2005), "The dark lane of the planetary nebula NGC 6302", Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 359: 383–400, doi:10.1111/j.1365-2966.2005.08903.x, Bibcode: 2005MNRAS.359..383M, http://adsabs.harvard.edu/abs/2005MNRAS.359..383M
- Meaburn, J.; López, J. A.; Steffen, W.; Graham, M. F. et al. (2005), "The Hubble-Type Outflows from the High-Excitation, Polypolar Planetary Nebula NGC 6302", The Astronomical Journal 130 (5): 2303–2311, arXiv:astro-ph/0507675, Bibcode:2005AJ....130.2303M, doi:10.1086/496978
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
- Ontdekking van die ster
- ESA/Hubble-nuusvrystelling
- Kewer-newel op WikiSky: DSS2, SDSS, GALEX, IRAS, Hydrogen α, X-Ray, Astrophoto, Sky Map, Artikels en foto's | <urn:uuid:28b19e95-f8da-4e76-ac75-df74a52ef7b5> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/NGC_6302 | 2019-07-15T22:30:17Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00392.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.998872 | false |
Sjabloon:Isotoopkas
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Jump to navigation
Jump to search
Eienskappe
Algemeen
Naam
Isotoopkas
Lys van isotope
Uitleg
Ontsluit van "
https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Isotoopkas&oldid=1757435
"
Kategorie
:
Sjablone
Navigasie-keuseskerm
Persoonlike gereedskap
Nie ingeteken nie
Bespreking
Bydraes
Skep gebruiker
Meld aan
Naamruimtes
Sjabloon
Bespreking
Variante
Weergawes
Lees
Wysig bron
Wys geskiedenis
Meer
Soek
Navigasie
Tuisblad
Gebruikersportaal
Geselshoekie
Onlangse wysigings
Lukrake bladsy
Hulp
Sandput
Skenkings
Print/export
Download as PDF
Gereedskap
Skakels hierheen
Verwante veranderings
Spesiale bladsye
Permanente skakel
Bladinligting
Ander tale
Voeg skakels by
Die bladsy is laas op 23 Augustus 2018 om 17:04 bygewerk.
Die teks is beskikbaar onder die lisensie
Creative Commons Erkenning-Insgelyks Deel
. Aanvullende voorwaardes kan moontlik ook van toepassing wees. Sien die
Algemene Voorwaardes
vir meer inligting.
Privaatheidsbeleid
Inligting oor Wikipedia
Vrywaring
Ontwikkelaars
Koekieverklaring
Selfoonweergawe | <urn:uuid:0d81efa9-60da-49ce-a568-87975c14dd25> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Sjabloon:Isotoopkas | 2019-07-15T22:57:20Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00392.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999336 | false |
Nicaragua
Nicaragua (Spaans: [nikaˈɾaɣwa]), amptelik die Republiek Nicaragua (Spaans: República de Nicaragua, [reˈpuβlika ðe nikaˈɾaɣwa]), is 'n verteenwoordigende demokratiese republiek en die grootste nasie in Sentraal-Amerika. Aangrensend is Honduras in die noorde, die Stille Oseaan in die weste, die Karibiese See in die ooste en Costa Rica in die suide.
Nasionale leuse: En Dios Confiamos (Spaans vir: "In God vertrou ons") | |||||
Volkslied: Salve a ti, Nicaragua | |||||
Hoofstad | Managua
Grootste stad | Managua | ||||
Amptelike tale | Spaansa | ||||
Regering | Unitêre presidensiële grondwetlike republiek Daniel Ortega Rosario Murillo | ||||
Onafhanklikheid | 15 September 1821 1 Julie 1823 31 Mei 1838 25 Julie 1850 19 Julie 1979 9 Januarie 1987[1] | ||||
Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
130 375 km2 (96ste) 50 338 myl2 7,14 | ||||
Bevolking - 2012-sensus - Digtheid |
6 167 237[2] 51 / km2 (155ste) 132,1 / myl2 | ||||
BBP (KKP) - Totaal - Per capita |
2019-skatting | ||||
BBP (nominaal) - Totaal - Per capita |
2019-skatting | ||||
MOI (2017) | 0,658[4] (124ste) – medium | ||||
Gini (2014) | 46,2[5] – medium | ||||
Geldeenheid | Córdoba (NIO )
Tydsone - Somertyd |
CST (UTC-6) nie toegepas nie (UTC-6) | ||||
Internet-TLD | .ni | ||||
Skakelkode | +505 | ||||
a. Engels en inheemse tale word ook aan die Karibiese kus gepraat. |
In die depressie het die grootste mere van Sentraal-Amerika ontstaan, naamlik die Lago de Managua (Managuameer, 1 049 km²) en die Lago de Nicaragua (Nicaraguameer, 8 264 km²), wat deur die Rio Tipitapa verbind word. Tussen – asook in – die mere en die Stille Oseaan is daar 'n reeks vulkane wat nog gedeeltelik aktief is.
Hier lê egter ook die grootste stede van die land, soos die hoofstad Managua, wat op 23 Desember 1972 byna geheel en al deur 'n aardbewing verwoes is en heeltemal ontruim moes word. Op die Punta Cosigüina in die noordweste is die vulkaan Cosigüina (859 m), in die Cordillera de los Marrabios onder meer die vulkaan San Cristóbal (1 745 m), die vulkaan Telica (1 010 m) en die vulkaan Momotombo (1 280 m); meer na die suidooste, in die Mesetas de los Pueblos, lê die vulkaan Mombacho (1 224 m).
Die bergland bestaan uit 'n aantal kort, steil bergreekse waartussen vrugbare valleie (vulkaniese grond) geleë is. Op die grens met Honduras loop die Cordillera entre Ríos, met die Cerro Mogotón (2 107 m). Suid van en ewewydig met hierdie berge lê die hoogste berg reeks van Nicaragua, die Cordillera Isabelia, met die Cerro Penas Blancas (1 745 m), die Cerro Saslaya (1 994 m), die Cerro Piu (1 800 m) en die Cerro Yelucá (1 128 m). Die suidelike deel van die driehoek bestaan uit laer bergreekse soos die Montes de Huapi (Huapiheuwels), Sierra de Amerique en die Cordillera de Yolaina.
Inhoud
KlimaatWysig
Tropies. Heeljaar deur baie warm in die laagland. Koeler in die berge. Orkane kom soms voor.
DemografieWysig
ReligieWysig
Die land handhaaf 'n beleid van vryheid van geloof, ondersteun deur beide die regering en die grondwet.
Die grootste denominasie, en tradisioneel die geloof van die meerderheid, is Rooms-Katoliek. Die aantal praktiserende Rooms-Katolieke is besig om af te neem, terwyl ledegetalle van evangeliese Protestantegroepe en Mormone sterk gegroei het sedert die 1990's. Daar is ook sterk teenwoordigheid van Anglikaanse en Morawiese gemeenskappe langs die Karibiese kus.
Sosiale gegewensWysig
Van die bevolking van meer as 2,8 miljoen (1982) is 70% Mestiese, 16% Blankes, 9 tot 10% Afrikane en 4 tot 5% Indiane. Omdat die woord mestiese nie net na die velkleur verwys nie, maar ook ekonomiese en kulturele implikasies het, word Spaanssprekende Indiane wat nie meer by hul stamme leef nie, ook Mestiese genoem.
Aan die ander kant gaan Mestiese wat dieselfde lewenstyl as die Blankes het, as Blankes deur. Die feitlik ontoeganklike laagland langs die Karibiese Kus word bewoon deur Indiane, Sumo, Ramaquie, Misquito en moreno's of Karibiërs, Afrikane, mulatte en zambo's.
Die Afrikane het as plantasie- en boswerkers van die Wes-Indiese eilande gekom en woon nou in die groter kusdorpe. Tot in die 18de eeu was die kus van die gebied onder Britse beheer, en gevolglik praat die bevolking daar naas hul eie taal ook Engels en is Protestants. Die res van die bevolking is Rooms-Katoliek en het Spaans as omgangstaal.
Nicaragua behoort ondanks sy baie natuurlike rykdomme tot die armste lande van Sentraal-Amerika en van die hele Latyns-Amerika. Dit blyk uit die lae gemiddelde inkomste van die bevolking, die swak gesondheidsvoorsiening, die swak opleidingsmoontlikhede vir leerpligtige kinders tussen 6 en 13 jaar en die onvoldoende huisvesting in die stede sowel as op die platteland.
Net in die hoofstad en in die stad León is daar vir die inwoners beperkte sosiale voorsieninge. Meer as 40% van die bevolking is analfabete. Die getal laer skole is nie eens voldoende vir die helfte van die totale getal leerpligtige kinders nie.
Honger en armoede dwing baie om te gaan werk, sodat net ’n handjievol sekondêre onderwys ontvang; nog kleiner getalle besoek die Sentraal-Amerikaanse Universiteit van Managua (1961) en die Nasionale Outonome Universiteit van Nicaragua in León, wat in 1814 gestig is. Vakbonde verleen 'n sekere mate van hulp aan hul lede, maar moet hulle van politieke aktiwiteite weerhou.
Die meeste vakbonde is baie klein (nie meer as 5 000 lede nie) en word deur die regering beheer. Vakbondleiers wat aan stakings deelneem, word in hegtenis geneem en stakings word deur spesiale keurtroepe van die Nasionale Wag stopgesit. Die wat werk het, is relatief goed daaraan toe, aangesien hulle byvoordele van werkgewers ontvang. Die werkloses (sowat 50% van die bevolking tussen 15 en 65 jaar) ontvang niks.
Politieke en ekonomiese situasieWysig
Die land het in 1821 onafhanklik geword van Spaanse beheer. Na ’n periode van bloedige burgeroorloë het Anastasio Somoza (1896–1956) in 1936 die mag oorgeneem. Nadat hy in 1956 vermoor is, is die presidentskap afwisselend beklee deur sy seuns Luis (1957–1963) en Anastasio jr. (1967) en sy vertroueling René Schick (1963–1967).
Tydens hul bewind het die Somozas op 'n hardhandige manier alle opposisie onderdruk. Hierdeur is 'n skyn van politieke rus verkry, wat dit veral vir Amerikaanse ondernemers aantreklik gemaak het om daar te investeer. Die investerings is gedoen in die verbouing van koffie, katoen en piesangs, in die soektog na aardolie in die Karibiese See en Stille Oseaan, en in die bou van paaie (onder meer die Ramapad van die ooskus van die Nicaragua-meer na Rama aan die Río Escondido, die belangrikste verbinding tussen die oos- en weskus), spoorlyne en lugverkeer (Transportes Aéreos Centro-Americanos; TACA).
Landbouprodukte, garnale, goud en koper word uitgevoer na die Verenigde State, Nicaragua se belangrikste handelsvennoot. Nywerheidsprodukte soos masjinerie, motors en lewensmiddele, hoofsaaklik bestem vir die oostelike dele van die land, word weer uit die VSA ingevoer. Byna 60% van die arbeidsmag werk in die landbou in die sentrale bergland op klein plasies, waar bone, mielies, sorghum, kassawe en suikerriet vir eie gebruik verbou word.
Die nywerhede is beperk tot die verwerking van landbouprodukte en lewer verbruikersgoedere soos dranke, seep, leerware, suiwelprodukte, kitskoffie en dies meer. Hoe die verdere ontwikkeling van die groot rykdomme van die land (groot vrugbare gebiede wat nog nie bewerk is nie, hout, delfstowwe en kommersiële visvangs) sal plaasvind, hang van die politieke situasie af.
Teen die einde van 1974 het die Sandinistiese Front van Nasionale Bevryding daarin geslaag om ’n paar politieke gevangenes te bevry, waarop Somoza 'n noodtoestand afgekondig en krygswet en perssensuur ingestel het. Weerstand teen die beleid het onder die middel- en hoër klasse opgebou. Burgeroorlog het in 1979 in die land uitgebreek en teen die einde van 1979 het die Sandinistiese Front van Nasionale Bevryding die bewind oorgeneem.
Die land word deur 'n junta van vyf lede geregeer. Na die bewindsoorname is ondernemings met plaaslike eienaars genasionaliseer en is handelsbeheer ingestel. Maatreëls is afgekondig om die ekonomie, wat onder die burgeroorlog verswak het, te verbeter en te herstel.
VerwysingsWysig
- ( ) "Nicaragua". CIA World Factbook. Central Intelligence Agency. Besoek op 17 April 2019.
- ( ) "Población Total, estimada al 30 de Junio del año 2012" (PDF). National Nicaraguan Institute of Development Information. pp. 1–5. Besoek op 17 April 2019.
- ( ) "Nicaragua". Internasionale Monetêre Fonds. Besoek op 17 April 2019.
- ( ) "2018 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 2018. Besoek op 17 April 2019.
- ( ) "Gini Index". Wêreldbank. Besoek op 17 April 2019.
BronneWysig
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-61-3, volume 20, bl. 207 | <urn:uuid:4604856a-6352-43bf-9fea-dd7aaf440e66> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Nicaragua | 2019-07-18T09:00:59Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00152.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999883 | false |
Bergkwagga
Bergkwagga | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
'n Bergkwagga in die Louisville-dieretuin. | ||||||||||||||||
Bewaringstatus | ||||||||||||||||
Wetenskaplike klassifikasie | ||||||||||||||||
Binomiale naam | ||||||||||||||||
Equus zebra Linnaeus, 1758 | ||||||||||||||||
Verspreiding van die bergkwagga
Die bergkwagga (Equus zebra) is 'n bedreigde sebraspesie wat in Suidwes-Angola, Namibië en Suid-Afrika voorkom. Daar is twee subspesies: die Kaapse bergkwagga (E. z. zebra) en Hartmannse bergkwagga (E. z. hartmannae), alhoewel daar voorgestel is dat laasgenoemde as 'n aparte spesie beskou moet word. Die Kaapse bergkwagga is net-net van uitwissing gered deur die stigting van die Nasionale Bergkwaggapark in 1937. Dit word deur die IUBN geklassifiseer as 'n kwesbare spesie.
Bergkwaggas het 'n gemiddelde hoogte van 120 cm en kan 'n spoed van 65 km/h behaal wanneer hulle hardloop. Dit is maklik om die bergkwagga van die bontkwagga te onderskei: anders as by die bontkwagga het die bergkwagga 'n duidelike keelvel. Hy het ook geen skaduweestrepe nie en sy strepe strek ook nie om sy pens nie. Die strepe op sy bene strek reg om die bene en is duidelik tot op die hoewe.
Fotogalery[wysig | wysig bron]
Hartmannse bergkwaggas wes van die Nasionale Etoshawildtuin, Namibië.
Bergkwaggas in die Karoo Nasionale Park, Suid-Afrika.
Bronnelys[wysig | wysig bron]
- Soogdiere van die Krugerwildtuin en ander Nasionale Parke (1979). Saamgestel deur Die Nasionale Parkeraad. 'n Publikasie van die Raad van Kuratore vir Nasionale Parke van die Republiek van Suid-Afrika. ISBN 0-86953-027-5. | <urn:uuid:2b9415e7-6ae2-4c87-bcd3-8a7d36a4908c> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bergkwagga | 2019-07-20T20:16:44Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00472.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.99989 | false |
Bespreking:1151
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die 1151-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:f5a74e01-f0af-4836-acce-5f65c144b560> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:1151 | 2019-07-20T20:47:57Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00472.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999993 | false |
Bespreking:2017 Brasiliaanse Grand Prix
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die 2017 Brasiliaanse Grand Prix-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:7d9a1367-2eac-403d-bd15-c2d14194a221> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:2017_Brasiliaanse_Grand_Prix | 2019-07-20T20:10:06Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00472.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999961 | false |
Vryemarkekonomie
Die vryemarkekonomie, ook die markekonomie genoem, is een van die ekonomiese stelsels wat die mens vir die oplossing van sy ekonomiese vraagstukke in gebruik geneem het. Dit is 'n stelsel waarin die meeste produkte en dienste wat in 'n gemeenskap in aanvraag is, deur private winsstrewende ondernemings verskaf word. Dié stelsel funksioneer op die volgende grondslag:
- Die lede van die gemeenskap mag bates besit en winste daarop verdien.
- Die toewysing van hulpbronne word deur vrye markte bewerkstellig.
- Die lede van die gemeenskap het vrye keuse van produkte, dienste, woonplekke en loopbane.
- Die staat beperk sy inmenging in die stelsel tot 'n minimum.
In die vryemarkekonomie word 'n bepaalde waarde geheg aan die reg van die individu om eiendom soos grond, geboue, toerusting of voertuie te besit, asook die reg om 'n inkomste daaruit te vedien. Dit is dan ook die dryfskrag agter die vryemarkekonomie: dit spoor individue en entrepreneurs aan om selfs meer te besit en om deur die produktiewe aanwending van hul bates of hul kapitaal 'n wins te maak. In die najaging van maksimum winste word hierdie kapitaal, wat eintlik neerkom op die gemeenskap se hulpbronne, so produktief moontlik aangewend. Hierdie aspek raak eweneens die tweede grondslag van die vryemarkekonomie, naamlik die verspreiding van hulpbronne deur die vrye markte. Die private besit van kapitaal oefen 'n belangrike invloed uit op die manier waarop hulpbronne in 'n vryemarkekonomie toegewys of aangewend word. Die besluite oor watter produkte deur watter produsente voortgebring moet word, berus dus by diegene wat die hulpbronne besit.
Dit beteken dat dit boere, fabriekseienaars, industrialiste en enkelinge vry staan om met hul bates te doen wat hulle wil. Hulle moet egter met hul besluite oor produksie en bemarking die verbruikers se smaak, voorkeure en ander eise in ag neem as hulle 'n wins wil maak. Só word die vraagstuk van watter verbruikers (vir wie?) ook opgelos. Die besluite in 'n vryemarkekonomie word nie deur 'n sentrale liggaam geneem nie, maar deur 'n vryemarkstelsel (markekonomie) wat 'n prys aan elke produksiefaktor of verbruikersproduk heg.
Vrye markte betrek die derde grondslag van hierdie stelsel, naamlik die vryheid van keuse. Die produsente kan nou besluit of hulle hul produkte teen die prys wat deur die mark vasgestel is, winsgewend kan vervaardig of nie. Dit is die produsente se vrye keuse. Net só staan dit die verbruikers vry om te kies of hulle die produk teen daardie prys gaan koop. 'n Vryemarkstelsel kom dus wesenlik neer op die vryheid van keuse. Dit staan private besitters van eiendom vry om te besit wat hulle wil en om daarmee te doen wat hulle wil: om dit te verhuur, te verkoop, te ruil of selfs sommer net weg te gee. Sakelui is vry om te produseer wat hulle wil en om in diens te neem wie hulle verkies. Net só kan die besitters van die arbeidshulpbron (of werkers) hul hulpbronne aanwend soos hulle wil. En dit staan verbruikers vry om te koop wat hulle wil, om te bly waar hulle wil, en om die loopbaan van hul keuse te volg. Só word mededinging deur 'n vryemarkstelsel in werking gestel.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- Inleiding tot die Bestuurswese deur Cronjé · Du Toit · Marais · Motlata, Oxford, 2005 | <urn:uuid:6074014f-b53f-4918-bac3-e2a703b1cdee> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Vryemarkekonomie | 2019-07-20T20:18:59Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526670.1/warc/CC-MAIN-20190720194009-20190720220009-00472.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 1.000009 | false |
Noord-Sotho's
Noord-Sotho's | |
---|---|
Julius Malema · Mamphela Ramphele · Caster Semenya · Kgalema Motlanthe | |
Totale bevolking: | 4 782 576 |
Belangrike bevolkings in: | Suid-Afrika 4 618 576 (2011-sensus) Zimbabwe 150 000 Botswana 14 000 |
Taal: | Noord-Sotho |
Geloofsoortuiging: | Christene, Afrika Tradisionele Godsdiens |
Verwante etniese groepe: | Basotho en Tswanas |
Inhoud
GeskiedenisWysig
Die Noord-Sotho word verbind met die hele gebied tussen die Tswanas in die weste, die Ndebele in die suide, die Vendas in die noorde en die Tsongas in die ooste. Alhoewel daar aansienlike diversiteit onder hulle voorkom, is daar ook groot mate van eenheid. Bo en behalwe hul stamname, verwys die Suid-Sotho en Tswana ook na hulle as 'Ma-awa' (van hulle woord awa, wat "nee" beteken).
VandagWysig
Hulle kan onderverdeel word in drie hoofgroepe: eerstens die Laeveld-Sotho (Kolobe, Nareng, Koni, Lobedu en Phalaborwa); tweedens die plato-Sotho (Kgaga, Hanawa en Birwa); en laastens die stamme van Sekoekoeniland (Pedi, Roka en Tau). Hul hooftuisland is Lebowa, geleë in die noordoostelike dele van Suid-Afrika en bestaande uit ongeveer 123 kapteinskappe.
Die amptelike taal van die Noord-Sotho is Sepedi, wat afgelei is van die oorspronklike taal van die koninklike huis van die Pedi. Die Lobedu is een van die mees fassinerende van al die stamme, met hul legendariese reënkoningin wat as stamhoof erken word. Modjadji het van 'n matrilineêre huwelikslyn afgestam - met ander woorde, sy "trou" met ander vroue vir opvolging.
Die Noord-Sothovolk bestaan uit ʼn aantal stamgroepe van Sotho-oorsprong wat almal in Noord-Gauteng woon. Hierdie groepe is nie almal onderling verwant nie en vorm ook geen politieke eenheid nie, maar hut tradisionele leefwyse stem in breë trekke ooreen.
Die bekendste verteenwoordigers is die Pedi en die Lobedu. Die Pedi bestaan uit 'n aantal stamme wat vroeër tot 'n magtige ryk verenig is en teenswoordig nog die grootste groep uitmaak. Die Lobedu is bekend vanweë hul verering van die reënkoningin, Modiadji, wat volgens oorlewering reën kan maak en wat vroeër in Suider-Afrika wyd gevrees en gerespekteer is.
AlgemeenWysig
Die volk Die Noord-Sothovolk bestaan uit 'n aantal stamgroepe van Sotho-oorsprong wat in Noord-Gauteng woon. Die stamgroepe is nie almal onderling verwant nie en vorm ook geen politieke eenheid nie. Die belangrikste en bekendste groep is die Pedi of Bapedi, wat hoofsaaklik in Sekoekoenieland (Bopedj) in Lebowa woon. Ander groepe is die Pulana, Pai, Kutswe, Kgaga-Kone, Phalaborwa, Nareng, Thlou, Thlokawa, Gananwa, Hlaloga en Kolobe.
Tot laasgenoemde behoort die Lobedustam, wat bekend is vanweë sy verering van die reënkoningin, Modjadji. Die verwantskap van die stamme van die onderskeie groepe word aangedui deurdat hulle dieselfde totem of embleem het. Die totem is altyd 'n dier wat deur die betrokke groep vereer word en nie deur die lede van daardie groep doodgemaak mag word nie. So het die Pedi byvoorbeeld die ystervark as totem, die Pulana die leeu, die Nareng die buffel, die Kolobe die bosvark, die Thlou die olifant, die Thlokwa die tier, die Gananwa die bobbejaan en die Hlaloga die krokodil.
Tradisionele leefwyseWysig
Omdat die onderskeie stamgroepe nie onderling verwant is en geen politieke eenheid vorm nie, bestaan daar heelparty onderlinge kulturele verskille. Hul tradisionele leefwyse kom egter in breë trekke ooreen. Die sosiale organisasie berus by alle stamme en groepe op die familiegroep, wat dikwels 'n groot aantal individuele gesinne insluit.
Terwyl die meeste ander Swart volke huwelike binne dieselfde familiegroep verbied of ontmoedig, is dit by die Noord-Sotho's juis ʼn vaste gebruik dat binne die eie familiegroep getrou word. Dit word trouens van 'n man verwag om met die dogter van sy moeder se broer te trou.
Die onderliggende beweegrede vir huwelike binne die familiegroep is dat die beeste wat 'n man aan sy bruid se ouers betaal (lobola), binne die groep moet bly. 'n Jong man gebruik, waar moontlik, die beeste wat sy suster se man betaal het om sy skoonouers mee te betaal vir sy bruid. Daar word dan van hom verwag om op sy beurt die beeste te verskaf waarmee sy suster se oudste seun sy toekomstige bruid moet "koop". Mans mag met meer as een vrou trou (poligamie), maar die dogter van sy oom aan moederskant is altyd die senior vrou.
Aangesien die familiegroep gewoonlik bymekaar woon, is die Noord-Sothokrale groter as die van ander Swart volke. Die familiehoof is ook die kraalhoof en sy posisie word erflik bepaal. Die oudste seun van die hoofman se senior vrou volg hom op. Dieselfde geld vir stamhoofde. Die Noord-Sotho's is akkerbouers en herders. Die akkerbou word hoofsaaklik deur die vroue behartig, terwyl die mans na die beeste omsien. Kenmerkend vir die volk is dat werk altyd in groepe gedoen word en selfs kinders vorm groepe of bendes voordat hulle geïnisieer word. Inisiasieskole vir tienerseuns en -meisies is 'n vaste gebruik, en ʼn belangrike aspek is die besnydenis van die seuns.
Godsdiens en toordoktersWysig
In die Noord-Sotho's se tradisionele godsdiens word 'n opperwese erken wat die wêreld en die mens geskep het. Oor die algemeen is hierdie opperwese egter vaag omskryf en hy word nie regstreeks aanbid nie. Baie belangriker is die verering van voorvadergeeste. Daar word geglo dat die geeste die lewens van hul nakomelinge kan beïnvloed en hulle moet dus deur aanbidding en offerande gepaai word. Volgens sommige stamme woon die geeste in die lug en volgens ander ondergronds.
By alle stamme speel die toordokter 'n baie belangrike rol aangesien hy oor bonatuurlike magte sou beskik om siektes te genees, bose geeste te besweer en die oorsaak van dood en rampe vas te stel. 'n Belangrike deel van sy toerusting is die dolosse, wat gegooi word om voorspellings te maak. Die toordokter maak ook van selfhipnose gebruik om uitsprake te lewer en daar word ook geglo dat hy die oorsaak van 'n ramp kan "uitruik".
KleredragWysig
Die tradisionele kleredrag van die Noord-Sotho's bestaan uit diervelle. Mans dra 'n lendestuk en 'n skouerkombers en die vroue voor- en agterskote. Meisies en getroude vroue word onderskei deur die lengte van die voorskote: die van die meisies is kort en die van die getroude vroue lank.
Mans en vroue versier hulle met stringe krale en koperringe, terwyl jong meisies armbande van gras dra. Die stukkies been of horing wat soms aan ʼn leertou gedra word, is geen versiering nie, maar 'n geskenk van die toordokter om bose geeste a1 te weer. Vir feestelike geleenthede word die voorskote en komberse met krale versier en hoofmanne dra dan lang mantels van luiperdvel.
Die PediWysig
Die PedirykWysig
Die eens magtige Pediryk het uit 'n klein groep Tswanas ontstaan wat hulle waarskynlik in die 17e eeu suid van die Olifantsrivier gevestig het. Die opeenvolgende stamhoofde het mettertyd 'n groot aantal Noord-Sothostamme uit die omgewing onderwerp en sodoende 'n ryk opgebou wat aan die begin van die 19e eeu onder opperhoof Thulare (oorl. 1824) op sy magtigste was.
Die bloeityd is kortgeknip deur die NdebeleJeier Silkaats (Mzilikazi), wat uit Natal noordwaarts getrek en op sy beurt weer talle Pedistamme onderwerp het. Nadat Silkaats deur die Voortrekkers na die destydse Rhodesië (huidige Zimbabwe) uitgedryf is, het een van Thulare se seuns, Sekwati, die verbrokkelde ryk weer in 'n mate opgebou. Dit het egter nooit weer so magtig soos vroeër geword nie, onder meer weens die kontak met Blankes.
Na Sekwati se dood het daar 'n leierskaptwis tussen sy erfopvolger, Mampoeroe, en Sekoekoenie, seun van 'n vorige regent, ontstaan. Dit het uiteindelik tot 'n oorlog gelei wat deur die ingryping van Britse troepe beëindig is. Daarna is die Pedi onder die beheer van die Blanke owerheid geplaas. Hoewel die Pediryk 'n politieke eenheid gevorm het, was dit streng gesproke geen kulturele eenheid nie; kulturele assimilasie het egter wel mettertyd tussen die onderskeie stamme plaasgevind.
Kraal- en hutuitlegWysig
Die Pedi se kraal- en hutuitleg is op enkele uitsonderings na verteenwoordigend van die van al die Noord-Sothostamme. Die kern van die Pedikraal is ʼn sirkelvormige plein wat met boomtakke omhein is. Die ruimte dien as die mans se vergaderplek, terwyl die beeskraal en die grafte ook daarbinne geleë is. Die wooneenhede is in 'n halfsirkel agter die plein gerangskik. Elke eenheid bestaan uit 'n hoofhut en een of meer kleiner hutte wat hoofsaaklik as bergplekke gebruik word.
Die wooneenheid word deur 'n lae, wigvormige klipmuur omring en het 2 ingange: Die voorste In gang lei na die sogenaamde lapa, waar vriende en familie onthaal word en waar die kookplek is, terwyl die agterste in gang net deur die gesin gebruik word en die deel van die werf streng privaat is. Die wooneenhede word volgens senioriteit gerangskik. Die wonings van die mees senior lid van die kraal is reg agter die agterste ingang van die plein. Regs daarvan is die eenheid van die 2e en links die van die 3e mees senior lid. Wanneer ʼn man meer as een vrou het, het elke vrou haar eie lapa, wat ook volgens senioriteit links of regs van die hooflapa geleë is. Die hutte is rond, met 'n kegelvormige grasdak. Die mure bestaan uit houtpale wat langs mekaar ingeplant en met modder besmeer word.
Politieke organisasieWysig
Die Pediryk het uit 'n aantal kapteinskappe bestaan. Die onderskeie hoofmanne was ondergeskik aan die opperhoof, maar hulle het binne hul kapteinskappe 'n mate van outonomie gehad. Die regerende groep het hom deur middel van politiek gemotiveerde huwelike gevestig.
Nadat 'n man hoofman geword het, het sy raadgewers vir hom 'n vrou uitgesoek wat aan die regerende groep verwant was. Dit was nie noodwendig sy eerste vrou nie, maar sy het die status van hoofvrou geniet en haar eerste seun was die regmatige opvolger van sy vader. Aangesien hierdie huwelik tot voordeel van die onderdane gestrek het, is die bruidsprys (lobola) dan ook deur hulle bymekaargemaak.
Seremonies en tradisiesWysig
Die Pedi is naas herders ook besonder toegewyde akkerbouers, met ʼn goeie kennis van die grond. Die bewerking van die landerye geskied tradisioneel volgens 'n vaste patroon. Die plantseisoen word ingelui met 'n reënseremonie.
Alle jong meisies wat nog nie geïnisieer is nie, moet water uit die verskillende drinkplekke skep en by die hoof man se hut in 'n groot pot gooi, waar dit met "medisyne" gemeng word. Die mengsel word dan op die landerye en in die kraal gesprinkel. As die reën steeds wegbly, moet 'n dier ter ere van die gestorwe hoofmanne geslag word, en as dit nie help nie, word die mans op 'n jagekspedisie gestuur om 'n klipspringer en ʼn tarentaal te skiet, waarvan die vleis by die mengsel gevoeg word.
Daar mag nie gesaai word voordat die saad nie teen bose geeste behandel is nie, en die bewerking van die hoof man se landerye geniet altyd voorkeur. Die oestyd word weer voorafgegaan deur 'n fees waartydens alle gesinshoofde by die hut van die hoofman vergader om van die eerste vrugte te eet. Die vrugte is deur die toordokter behandel, en voordat die etery kan begin, moet die hoofman 'n mondvol daarvan in die 4 windrigtings spoeg en so sy dank betuig aan die elemente wat dit moontlik gemaak het dat die vrugte kon groei.
Na die geleentheid kan met die oeswerk begin word en namate elke produk geoes word, moet 'n deel daarvan aan die hoofman se voorvaders geoffer word. 'n Ander belangrike tradisie is die inisiasie van tienerseuns en -meisies. Dit word voorafgegaan deur 'n seremonie waartydens die kinders 'n kraal in die kleine bou en 'n huweliksplegtigheid uitspeel. Gedurende die inisiasieseremonie word die seuns geslaan, hul koppe word kaal geskeer en hulle word in 'n rivier besny. Daarna word hulle vir sowat 3 maande in afsondering gehou en alles omtrent die volwasse lewe geleer.
Die seremonie van die meisies is minder straf. Hulle ondergaan ʼn skynbesnydenis en hul afsonderingstydperk is nie so lank soos die van die seuns nie. Na die inisiasie mag die meisie trou, maar hulle word eers as volwassenes beskou nadat hulle eerste kind gebore is.
Die LobeduWysig
Legende van die reënkoninginWysig
Die Lobedu is uniek onder die Swart volke van Suider-Afrika deurdat hulle deur 'n koningin, die reënkoningin of Modjadji, geregeer word. Volgens oorlewering is die Lobedu afkomstig van 'n klein groepie volgelinge van 'n kleindogter van Monomotapa, wat ʼn magtige regent van die Karangaryk in die huidige Zimbabwe was. Die meisie, Dzungudini, moes voor haar vader vlug omdat sy 'n bulteegtelike kind gehad het.
Voordat sy op die vlug geslaan het, sou haar moeder haar geleer het om reën te maak en haar sekere middels en heilige krale vir die doel gegee het. Sy en haar enkele volgelinge het suidwaarts getrek en hulle nakomelinge het hulle in Noord-Gauteng gevestig en ander Sothostamme onderwerp. Aanvanklik is die Lobedu deur mans regeer, maar na 'n leierskapstwis het Modjadji I (die naam beteken "regent van die dag") die eerste reënkoningin geword. Sy het baie bekend geword en is in Suider-Afrika wyd gevrees en gerespekteer, selfs deur magtige leiers soos Shaka en Mosjesj.
Modiadji se rolWysig
Hoewel Modjadji die opperhoof van die Lobedu is, is sy dit net in naam, aangesien sy geen militêre magte het nie en slegs uitsprake van haar raadgewers bevestig. Haar mag berus op die feit dat sy reën kan maak en dus vir haar onderdane lewensbelangrik is. Haar mag word ook bepaal deur die feit dat sy aan die regerende groep verbind is. Hierdie verbintenis kom tot stand deurdat die hoofmanne een van hulle dogters vir haar gee "om mee te trou".
Sy mag self nie trou nie, maar wel kinders hê en word gewoonlik deur een van haar dogters opgevolg. Die geheim van haar reënmakery het goed bewaar gebly. Net sy het toegang tot die "reënmedisyne", wat, volgens vertellinge, naas seewater, vet, wortels en vere, ook stukkies vel van vorige hoofmanne en haar voorgangers bevat. Wanneer reën gemaak moet word, word sy altyd vergesel deur ʼn assistent, wat die skuld moet dra as die reën steeds wegbly.
Tradisioneel word van die Modjadji verwag om selfmoord te pleeg wanneer sy oud word. Net voordat sy die gif drink, deel sy die reënmaakgeheim met haar vertrouelinge, wat by haar bly terwyl sy sterf. Haar dood word nie onmiddellik bekend gemaak nie en sy word in die geheim begrawe nadat 'n stukkie vel vir die reënmedisyne van haar lyk verwyder is. Die Lobedu erken teenswoordig steeds die opperhoofskap van Modjadji. Die huidige Modjadji woon in 'n Lobedukraal naby Duiwelskloof en hoewel sy nog gerespekteer word, het haar invloed op die stamlede baie afgeneem. | <urn:uuid:72fca841-584c-4a15-b3ab-6c2db30c6d48> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Noord-Sotho%27s | 2019-07-22T04:18:55Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527474.85/warc/CC-MAIN-20190722030952-20190722052952-00072.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 1.000007 | false |
’n '''Mammoet''' is enige [[spesie]] van die uitgestorwe [[genus]] '''''Mammuthus''''', wat uitgeken kon word aan hul lang, gekromde tande en, in noordelike spesies, hul wollerige hare. Hulle het in die [[Plioseen]]-[[Epog (geologie)|epog]] (vanaf sowat 5 miljoen jaar gelede) in [[Afrika]], [[Europa]], [[Asië]] en [[Noord-Amerika]] voorgekom tot in die [[Holoseen]] sowat 4 500 jaar gelede<ref>{{cite web |url=http://www.ansp.org/museum/jefferson/otherFossils/mammuthus.php#top |title=Woolly Mammoth (''Mammuthus primigenius'') |publisher=The Academy of Natural Sciences of Drexel University |work= |accessdate=2012-03-07}}</ref> Die oorskot van een van die laaste oorlewende mammoete, wat van 4 300 jaar gelede dateer, is op [[Wrangeleiland]] naby [[Siberië]] ontdek.
Mammoete het in die [[Familie (biologie)|familie]] [[Elephantidae]] voorgekom wat ook die twee genusse moderne [[olifant]]e en hul voorsate bevat. | <urn:uuid:fe6f683e-1729-407a-8125-ac25c7832265> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:MobileDiff/1360586 | 2019-07-22T04:33:52Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527474.85/warc/CC-MAIN-20190722030952-20190722052952-00072.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.996994 | false |
Kategorie:Geboortes in 1900
Jump to navigation
Jump to search
Wikimedia Commons bevat media in verband met Geboortes in 1900. |
Bladsye in kategorie "Geboortes in 1900"
Die volgende 122 bladsye is in hierdie kategorie, uit 'n totaal van 122. | <urn:uuid:871b3d50-ea26-4710-aed7-d26bd919b106> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Kategorie:Geboortes_in_1900 | 2019-07-22T04:30:04Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195527474.85/warc/CC-MAIN-20190722030952-20190722052952-00072.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.985637 | false |
Celsius
Definisie[wysig | wysig bron]
1°C = 274,15 K, en absolute nul is -273,15 °C
Oorsprong[wysig | wysig bron]
Omskakelings[wysig | wysig bron]
Temperatuur omskakelings:
- °F = °C × 1.8 + 32
- °C = (°F – 32) / 1.8
- K = °C + 273.15
- °C = K – 273.15
Verduideliking[wysig | wysig bron]
Die temperatuurskaal is uitgevind deur Anders Celsius en is oorspronklik ontwerp op so 'n wyse dat daar 100 grade/indelings tussen die vriespunt van water en die kookpunt van water by standaard atmosferiese druk was.
Die stelsel het onder verskeie naam bekend gestaan tot en met 1948 toe die stelsel se naam amptelik verander is na Celsius deur die Algemene Konferensie oor Mates en Gewigte (CR 64). Terwyl die waardes vir die vries- en kookpunte van water ongeveer korrek bly, is besluit dat die oorspronklike definisie nie geskik was vir 'n formele standaard nie aangesien dit afhang van die definisie van standaard atmosferiese druk wat op sy beurt weer afhanklik is van die definisie van temperatuur. Die huidige amptelike definisie van Celsius stel 0.01 °C as die trippelpunt van water en 'n graad gelyk aan 1/273.16 van die verskil in temperatuur van die trippelpunt van water en absolute nul. Hierdie definisie is in 1954 aanvaar by die 10de algemene Konferensie oor Mates en Gewigte, wat presies dieselfde is as die definisie van die kelvin. | <urn:uuid:8f4c145c-3347-4a3b-878f-d9a5dbcf6a0e> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/%C2%B0C | 2019-07-15T22:25:56Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00416.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999935 | false |
Luxemburg (stad)
Kaart | Wapen |
Vlag | |
Land | Luxemburg |
Distrik / kanton | Luxemburg |
Koördinate | |
Stigting | 963 |
Stadstatus | 1244 |
Oppervlakte: | |
- Totaal | 51,73 vk km |
Hoogte bo seevlak | 232-408 m |
Bevolking: | |
- Totaal (1 Januarie 2013) | 103 641[1] |
- Bevolkingsdigtheid | 2 003,5/vk km |
- Metropolitaanse gebied | 142 300 |
Tydsone | UTC +1 (MET) |
- Somertyd | UTC +2 |
Burgemeester | Paul Helminger (DP) |
Amptelike webwerf | Luxembourg |
Luxemburg (Luxemburgs: Lëtzebuerg, Frans: Luxembourg, Duits: Luxemburg) is een van die 112 Luxemburgse munisipaliteite (gemengen), een van die 12 Luxemburgse stede (stied) en die hoofstad van die gelyknamige Groothertogdom met 'n oppervlakte van 51,73 km² en 'n bevolking van 103 641 (soos op 1 Januarie 2013).
Vandag is Luxemburg die enigste stad in die munisipaliteit. Aan die begin van die jaar 1900 is die voormalige dorpe Eech, Hollerech en Dummeldeng by die stad Luxemburg ingelyf.
Luxemburg is die setel van 'n universiteit, Radio Tele Luxembourg en verskeie instellings van die Europese Unie, insluitende die Europese Geregshof en die Europese Beleggingsbank. Die stad is ook 'n internasionale finansiële sentrum. 'n Aantal bekende banke het takke in die stadswyk Kirchberg. Luxemburg dien as 'n belastinghawe vir Europese burgers.
Inhoud
GeskiedenisWysig
In die Romeinse tydperk het twee konsulêre strate in die gebied van die huidige stad geloop. In 963 het graaf Siegfried 'n klein kasteel, wat by die kruising van dié strate opgerig is, van die abdy Sint Maximinus in Trier verkry. Siegfried, 'n familielid van die konings van Frankryk en die Duitse keisers van die tyd, het hier op die sogenaamde "Bokkerots" sy burg laat oprig, wat die naam "Lucilinburhuc" (Klein Kasteel) gedra het.
Teen die einde van die 11de eeu het die burg oor 'n woontoring beskk, en in 1083 het die grawe hulle eie klooster gestig, die Münsterabdy, wat ook die plaaslike skool en grafkelder van die Luxemburgse heersers gehuisves het. Rondom die burg het 'n mark en geleidelik die dorp Luxemburg ontstaan, wat in 1244 stadstatus verkry het.
Boergondiese troepe onder die bevel van Filips die Goeie het die stad in die jaar 1443 verower. Luxemburg het deel geword van die Boergondiese, later van die Spaanse en Oostenrykse Nederlande. Vanaf die 16de eeu is die stad massief versterk en het vervolgens as die "Gibraltar van die Noorde" bekend gestaan. Boergondiërs, Spanjaarde, Franse, Oostenrykers en Pruise het herhaaldelik die vesting verower en dit as 'n bolwerk gebruik om vyandelike troepe af te weer. In die 17de eeu is bogrondse skuilings tot 23 kilometer diep in die rots uitgebreek.
Op die Kongres van Wene in 1815 is Luxemburg tot 'n onafhanklike groothertogdom verklaar, waarby die Koning van Nederland gelyktydig as Groothertog van Luxemburg erken is. Die stad het eweneens as vesting van die Duitse Ryk gedien en 'n Pruisiese garnisoen gekry. Die Konferensie van Londen, wat in 1867 plaasgevind het, het bepaal dat Luxemburg neutraal moes wees, en Pruise was nou verplig om sy troepe te onttrek. Luxemburg se neutraliteit is tydens die Eerste en Tweede Wêreldoorlog nog twee keer deur Duitse troepe geskend. Amerikaanse troepe het die stad in September 1944 bevry.
BesienswaardighedeWysig
- Die katedraal Notre-Dame is 'n voorbeeld van die laat-Gotiese argitektuur. Die bevolking vier die jaarlikse Octave, 'n bedevaart ter ere van die Moeder Gods, wat ook as beskermvrou van die stad vereer word. In 1994 is die oorblyfsels van die versterking en die ou stadskern deur UNESCO tot wêrelderfenisgebied verklaar. Die kasematte staan in die somer oop vir besoekers.
- Die nuwe Philharmonie Luxemburg word op 26 Junie 2005 ingewy. Die gebou van die argitek Christian de Portzamparc, wat ook die Paryse Cité de la Musique ontwerp het, bied na gelang van die benodigde toneelgrootte sitplekke vir tussen 1 200 en 1 500 konsertgangers.
- Die Amerikaanse militêre begraafplaas en monument vir die gesneuweldes van die Tweede Wêreldoorlog lê binne die stadsgrense van Luxemburg. Hier lê 5 076 soldate begrawe, waaronder ook generaal George S. Patton. 'n Monument herdenk 371 Amerikaanse soldate, waarvan die stoflike oorskot nooit gevind of geïdentifiseer is nie. | <urn:uuid:0caf7b68-c4fa-49e6-a4b7-767df397622c> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/Luxemburg_(stad) | 2019-07-19T14:23:28Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195526254.26/warc/CC-MAIN-20190719140355-20190719162355-00336.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.99988 | false |
Bespreking:Ginnifer Goodwin
Jump to navigation
Jump to search
Hierdie bladsy is 'n besprekingsbladsy waar verbeteringe tot die Ginnifer Goodwin-artikel bespreek word. Hierdie bladsy is nie 'n forum vir 'n algemene bespreking van die artikel se onderwerp nie. |
Artikelriglyne
Daaglikse bladtrekke | |
| <urn:uuid:8b3fb22f-0e22-4d67-87d9-372b684c4b19> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/Bespreking:Ginnifer_Goodwin | 2019-07-15T22:46:24Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00440.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999962 | false |
Esaias Reynier Snijman
Esaias Reynier Snijman | |
Ampstermyn 10 Februarie 1855 – 27 Augustus 1855 | |
Voorafgegaan deur | Nuwe amp |
---|---|
Opgevolg deur | Amp afgeskaf |
Ampstermyn 6 September 1859 – 15 Desember 1859 | |
Voorafgegaan deur | J.N. Boshoff |
Opgevolg deur | J.J. Venter (wnd.) |
Voorsitter van die Volksraad van die Oranje-Vrystaat
Lid van die Volksraad van die Oranje-Vrystaat
Persoonlike besonderhede
Gebore | onbekend |
Esaias Reynier Snijman, ook wel E.R. Snijman, was 'n Suid-Afrikaanse politikus en staatsman. Hy was 'n lid en voorsitter (1858) van die Volksraad van die Oranje-Vrystaat, lid van die Saamgestelde Kommissue vir die Bestuur van die Regering in 1855 en het gedien as Waarnemende Staatspresident in 1859.[1][2]
Verwysings[wysig | wysig bron]
Notas[wysig | wysig bron]
Literatuur[wysig | wysig bron]
- Muller, H.P.N. (1907). Oude tyden in den Oranje-Vrystaat. Naar Mr. H.A.L. Hamelberg's nagelaten papieren beschreven. Leiden: E.J. Brill. pp. 383p. | <urn:uuid:7ddaaf4b-93b5-4192-9c9b-8c3b2521872b> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.wikipedia.org/wiki/E.R._Snijman | 2019-07-15T22:41:16Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195524254.28/warc/CC-MAIN-20190715215144-20190716001144-00440.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa"
],
"in_footer": [
false
],
"in_head": [
true
],
"location": [
"link_tag"
],
"version": [
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999293 | false |
1633
jaar
1633 |
◄ | 16de eeu | ◄17de eeu► | 18de eeu | ► |
Dae | Eeue | Geskiedenis | Geskiedenisportaal |
Sien ook: Kategorie:1633 |
Kalenders | |
Die jaar 1633 was 'n gewone jaar wat volgens die Gregoriaanse kalender op 'n Saterdag begin het. Dit was die 33ste jaar van die 17de eeu n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae gehad.
GebeureWysig
- 22 Junie – Galileo word veroordeel en moet sy bewerings oor die heliosentiese terugtrek.
- 28 November – Pous Urbanus VIII stel sewe nuwe kardinale aan, waaronder Benedetto Ubaldi, ouditeur van die Heilige Roomse Rota.
- 10 Desember – Emilio Bonaventura Altieri (later Pous Clemens X) word goewerneur van Loreto. | <urn:uuid:c7e93094-2aee-4091-a52a-aa0392a9c500> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/1633 | 2019-07-18T08:47:27Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00200.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.999952 | false |
9 Mei
datum
<< | Mei 2019 | >> | ||||
So | Ma | Di | Wo | Do | Vr | Sa |
1 | 2 | 3 | 4 | |||
5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | |
Al die dae |
Inhoud
GebeureWysig
- 328 – Athanasius word verkies as biskop van Alexandrië.
- 1342 – Die stad Mechelen word deur ´n brand in puin gelê
- 1408 – Pous Gregorius XII benoem sy neef Gabriele Condulmer tot kardinaal-priester van San Clemente.
- 1429 – Johanna van Arkel oorwin die Engelse troepe.
- 1502 – Christopher Columbus vertrek op sy laaste reis na die Nuwe Wêreld.
- 1513 – Giulio di Giuliano de’ Medici (later Pous Clemens VII) word aartsbiskop van Florence.
- 1608 – Pous Paulus V verklaar Francesco van Rome heilig.
- 1662 – Zacharias Wagenaer volg Jan van Riebeeck op as kommandeur van die Kaap die Goeie Hoop.
- 1671 – Thomas Blood, vermom as ’n klerk, poog om die Kroonjuwele van die Londense Tower te steel. Hy word onmiddellik gevang aangesien hy te dronk is om te hardloop met die buit. Hy word later tot dood veroordeel en daarna weer kwytgestel en verban deur Koning Charles II.
- 1748 – Pous Benedictus XIV verklaar Alberto Van Bergamo en Giles van Santarem salig.
- 1861 – Die opening van die dieretuin in Dresden, een van die eerstes in Duitsland.
- 1887 – Die Verenigde Koninkryk annekseer Zoeloeland.
- 1901 – Australië se eerste parlement open in Melbourne.
- 1915 – Eerste Wêreldoorlog: Tweede slag van Artois - Duitse en Franse magte veg.
- 1926 – Die Amerikaners admiraal Richard E. Byrd en Floyd Bennett sê dat hulle oor die Noordpool gevlieg het (later word sy dagboek gevind wat bewys dat dit nie gebeur het nie).
- 1927 – Canberra vervang Melbourne as hoofstad van Australië.
- 1936 – Italië anekseer Ethiopië na die oorname van die hoofstad Addis Abeba op 5 Mei.
- 1941 – Tweede Wêreldoorlog: Die Duitse duikboot U-110 word deur die Britse Vloot gekaap. Aan boord is die nuutste Enigma-kriptografiemasjien wat die Geallieerdes later kon gebruik om die Duitse boodskappe te dekodeer.
- 1945 – Tweede Wêreldoorlog: Hermann Göring word gevange geneem deur die Amerikaanse Leër; Noorweë arresteer Vidkun Quisling; Sowjetunie merk V-E Dag.
- 1945 – Die herdenking van die Nederlandse slagoffers van die Tweede Wêreldoorlog ("Dodenherdenking") op die Dam in Amsterdam.
- 1946 – Koning Victor Emmanuel III van Italië word opgevolg deur sy seun Humbert II. Hy sal egter slegs enkele dae koning wees.
- 1949 – Rainier III van Monaco word prins van Monaco.
- 1950 – Robert Schuman (die Franse minister van buitelandse sake) se voorlegging van sy voorstel vir die skepping van ’n georganiseerde Europa. Hierdie voorstel, bekend as die “Schuman-verklaring”, word beskou as die begin van die skepping van die Europese Unie.
- 1953 – Die Liberale Party word in Kaapstad gestig met Margaret Ballinger as eerste leier.
- 1955 – Koue Oorlog: Wes-Duitsland sluit aan by NAVO.
- 1956 – Eerste bestyging van Manaslu, 8ste hoogste berg ter wêreld.
- 1957 – Paul-Henri Spaak word sekretaris-generaal van die NAVO.
- 1960 – Die Amerikaanse Voedsel- en Medisynebeheerraad (FDA - Food and Drug Administration) keur die verkoop van die geboortebeperkingspil goed.
- 1962 – Die Beatles teken hul eerste platekontrak met EMI Parlophone.
- 1976 – Ulrike Meinhof van die terroriste-organisasie "RAF" (Rote Armee Fraktion) word dood aangetref in haar sel in die gevangenis in Stuttgart-Stammheim.
- 1978 – Die lyk van die Italiaanse politikus Aldo Moro word in geparkeerde motor gevind. Hy is 55 dae vantevore deur die Brigate Rosse (Rooi Brigades) ontvoer.
- 1987 – 'n Poolse Iljoesjin 62M stort na sy opstyg neer in Warskou, Pole, 183 mense sterf.
- 1994 – Nelson Mandela word ingehuldig as Suid-Afrika se eerste swart president.
- 2009 – Jacob Zuma word president van Suid-Afrika.
GeboortesWysig
- 1147 – Minamoto no Yoritomo, Japannese generaal († 1199)
- 1385 – Johann I van Valois, eerste hertog van Alençon
- 1427 – Françoise d’Amboise, hertogin van Bretagne
- 1439 – Pous Pius III, die 215de pous van die Rooms-Katolieke Kerk († 1503).
- 1567 – Johann Georg I, vors van Anhalt-Dessau
- 1596 – Abraham van Diepenbeeck, Nederlandse skilder
- 1610 – Johann Michael Fehr, Duitse arts
- 1652 – Johann Baptist Röschel, Hongaarse fisikus en Lutherse teoloog
- 1740 – Giovanni Paisiello, Italiaanse komponis († 1816)
- 1747 – Ferdinand Anton Christian von Ahlefeldt, Deense diplomaat
- 1751 – Jakob Friedrich von Abel, Duitse filosoof
- 1752 – Johann Anton Leisewitz, Duitse regsgeleerde en skrywer
- 1763 – János Batsányi, Hongaarse digter
- 1796 – Joseph Meyer, Duitse uitgewer († 1856)
- 1810 – Marianne der Nederlanden, prinses van Oranje-Nassau († 1883)
- 1828 – Andrew Murray, Suid-Afrikaanse predikant, kerkleier en skrywer van Skotse afkoms († 1917)
- 1828 – Hendrik van Oostenryk, aartshertog van Oostenryk († 1891)
- 1837 – Adam Opel, Duitse ingenieur, motorvoertuigvervaardiger en stigter van die motorhandelsmerk "Opel" († 1895)
- 1837 – Maria Mazzarello, heilige van die Rooms-Katolieke kerk († 1881)
- 1845 – Gustaf de Laval, Sweedse ingenieur en uitvinder († (1913)
- 1860 – J.M. Barrie, Skotse skrywer († 1937)
- 1865 – August De Boeck, Belgiese komponis en dirigent († 1937)
- 1872 – Danie Theron, Kommandant, baasverkenner en krygsman in die Tweede Vryheidsoorlog († 1900).
- 1873 – Anton Cermak, Amerikaanse politikus († 1933).
- 1874 – Howard Carter, Britse argeoloog en Egiptoloog († 1939).
- 1875 – Gregoria de Jesus, Filippynse onafhanklikheidsvegter († 1943)
- 1882 – George Barker, Amerikaanse skilder († 1965).
- 1890 – Abraham Kaper, Nederlandse veroordeelde oorlogsmisdadiger († 1949)
- 1892 – Zita van Bourbon-Parma, laaste keiserin van Oostenryk-Hongarye († 1989).
- 1892 – Nout van Dullemen, Nederlandse regsgeleerde († 1974)
- 1892 – Danilo Lokar, Sloweense skrywer en arts († 1989)
- 1893 – Pitigrilli, Italiaanse skrywer († 1975)
- 1895 – Richard Bathelmess, Amerikaanse akteur († 1963).
- 1898 – Arend Heyting, Nederlandse wiskundige († 1980)
- 1907 – Baldur von Schirach, Duitse leier van die Hitler-Jugend-beweging († 1974).
- 1909 – Eugenio Garin, Italiaanse filosoof en Renaissance geskiedkundige,(† 2004).
- 1910 – Antoon van Schendel, Nederlandse fietsryer († 1990)
- 1912 – Pedro Armendáriz, Meksikaanse akteur († 1963).
- 1914 – Hank Snow, Kanadees-Amerikaanse sanger en liedjieskrywer († 1999).
- 1915 – Simone Arnoux, eggenoot van prins Aschwin zur Lippe-Biesterfeld († 2001)
- 1915 – Egon Möller-Nielsen, Deense argitek en beeldhouer († 1959)
- 1917 – Jimmy Kruger, Suid-Afrikaanse minister en president van die Senaat († 1987)
- 1918 – Mike Wallace, Amerikaanse joernalis († 2012).
- 1918 – Orville L. Freeman, Amerikaanse politikus († 2003).
- 1920 – Richard Adams, Britse skrywer.
- 1921 – Sophie Scholl, weerstandsvegter van "Die Wit Roos" ("Die Weisse Rose") in Nazi Duitsland († 1943).
- 1922 – Simon van Trirum, Nederlandse operasanger, tenoor († 1992)
- 1923 – Claude Piéplu, Franse akteur († 2006)
- 1924 – Diet Kloos-Barendregt, Nederlandse sangeres en versetstryder († 2015)
- 1927 – Manfred Eigen, Duitse natuurkundige en Nobelpryswenner
- 1928 – Pancho Gonzalez, Amerikaanse tennisspeler († 1995).
- 1928 – Barbara Ann Scott, Kanadese sierskaatser († 2012).
- 1928 – Frits Rademacher, Nederlandse sanger († 2008)
- 1931 – Jaklien Moerman, Belgiese illustreerder en kunsskilder († 2011)
- 1932 – Roger Dumas, Franse akteur († 2016)
- 1934 – Alan Bennett, Britse skrywer.
- 1935 – Juhani Järvinen, Finse skaatser († 1984)
- 1936 – Glenda Jackson, Britse aktrise en politikus.
- 1936 – Albert Finney, Britse akteur.
- 1939 – Ralph Boston, Amerikaanse atleet.
- 1940 – James L. Brooks, Amerikaanse regisseur, draaiboekskrywer en rolprentvervaardiger.
- 1941 – Jan Dibbets, Nederlandse kunstenaar
- 1943 – Maurice Lippens, Belgiese bankier
- 1943 – Chriet Titulaer, Nederlandse sterrekundige, televisieomroeper en skrywer († 2017)
- 1944 – Richie Furay, Amerikaanse sanger en liedjieskrywer (Poco en Buffalo Springfield).
- 1945 – Hans Dagelet, Nederlandse akteur
- 1946 – Drafi Deutscher, Duitse sanger, komponis en musiekprodusent († 2006)
- 1946 – Emil Angehrn, Switserse filosoof
- 1946 – Candice Bergen, Amerikaanse aktrise.
- 1949 – Billy Joel, Amerikaanse sanger, liedjieskrywer en pianis (The Hassles en Attila).
- 1950 – Jan Decorte, Belgiese akteur
- 1951 – Steinar Lem, Noorse skrywer († 2009)
- 1953 – Claus Larsen-Jensen, Deense politikus
- 1953 – Walter Verdin, Belgiese musikant, grafiese-kunstenaar en skilder
- 1955 – Anne Sofie von Otter, Sweedse operasangeres
- 1956 – Jotie T'Hooft, Vlaamse digter († 1977)
- 1959 – Fred Apke, Duitse dramaturg en regisseur
- 1960 – Pierre-Henri Menthéour, Franse fietsryer († 2014)
- 1963 – Guy Van Sande, Belgiese akteur
- 1964 – Hasan Saltik, Turkse musiekprodusent
- 1965 – Steve Yzerman, Kanadese yshokkiespeler.
- 1965 – Małgorzata Chodakowska, Poolse beeldhouer
- 1967 – Elle van Rijn, Nederlandse aktrise
- 1968 – Marie-José Pérec, Franse atleet
- 1969 – Amber, Nederlandse sangeres
- 1969 – Janni Goslinga, Nederlandse aktrise
- 1977 – Manuel Sanromà, Spaanse fietsryer
- 1977 – Iñigo Landaluze, Spaanse fietsryer
- 1982 – Rachel Boston, Amerikaanse aktrise.
- 1985 – Ermanno Capelli, Italiaanse fietsryer
- 1986 – C418, Duitse musikant
- 1991 – Ivan Loekasjevitsj, Russiese renjaer
- 1991 – Genki Haraguchi, Japannese sokkerspeler.
- 1994 – Vittorio Ghirelli, Italiaanse renjaer
SterftesWysig
- 909 – Adalgar, Heilige en aartsbiskop van Bremen en Hamburg.
- 1204 – Agnes, Paltsgravin.
- 1280 – Magnus Lagabætir, koning van Noorwee.
- 1282 – Volkmar, abd van die klooster Niederaltaich.
- 1446 – Maria d’Enghien, gravin van Lecce, koningin van Naples, koningin van Sisilie, Jerusalem en Hongarye, vors van Tarent.
- 1548 – Augustin Schurff, deutscher Physiker und Mediziner.
- 1590 – Charles I van Bourbon, kardinaal, aartsbiskop van Rouen en die pous se legaat in Avignon.
- 1595 – Johann Friedrich II, hertog van Sakse.
- 1638 – Friedrich I von Hessen-Homburg, stigter van die adel-familie van Hessen-Homburg.
- 1640 – Peter Theodoricus, Duitse regsgeleerde.
- 1688 – Friedrich Wilhelm, koervors van Brandenburg.
- 1707 – Dietrich Buxtehude, Deens-Duitse komponis (* c. 1637/39).
- 1707 – Johann Eisenhart, Duitse volkekundige en regsgeleerde.
- 1745 – Tommaso Antonio Vitali, Italiaanse violis en komponis.
- 1760 – Nikolaus Ludwig Graf von Zinzendorf, Duitse Lutherse teoloog en digter. Stigter van die "Herrnhuter Brüdergemeine".
- 1786 – Johann Melchior Goeze, Duitse Protestantse teoloog.
- 1791 – Francis Hopkinson, Amerikaanse skrywer en ondertekenaar van die Amerikaanse Onafhanklikheidsverklaring (* 1737).
- 1805 – Friedrich von Schiller, Duitse digter en historikus (* 1759).
- 1901 – Lizzie van Zyl, slagoffer van die Verskroeideaardebeleid (* 1894).
- 1915 – Flippie Snyman, Gereformeerde predikant en hoogleraar (* 1875).
- 1915 – François Faber, Luxemburgse fietsryer.
- 1931 – Albert Michelson, Pools-Amerikaanse natuurkundige.
- 1937 – Fridthjov Anderssen, Noorse komponis en orrelis.
- 1949 – Prins Louis II van Monaco, vors van Monaco (* 1870).
- 1949 – Carlo Felice Trossi, Italiaanse renjaer.
- 1957 – Ezio Pinza, Italiaanse operasanger (* 1892).
- 1957 – Heinrich Campendonk, Duitse kunsskilder.
- 1966 – Wilhelmus Marinus Bekkers, Nederlandse biskop.
- 1967 – Leendert Lafeber, Nederlandse versetstryder.
- 1970 – Walter Reuther, Amerikaanse vakbondleier (* 1907).
- 1975 – Hein van der Niet, Nederlandse akteur.
- 1976 – Raymond Chevreuille, Belgiese komponis.
- 1976 – Ulrike Meinhof, Duitse journalis en terroris.
- 1978 – Aldo Moro, Italiaanse politikus en staatsman, Eerste Minister van Italië (* 1916).
- 1981 – Nelson Algren, Amerikaanse skrywer (* 1909).
- 1985 – Edmond O’Brien, Amerikaanse akteur (* 1915).
- 1986 – Tenzing Norgay, Nepalese sjerpa-bergklimmer (* 1914).
- 1993 – Caroline Henriette MacGillavry, Nederlandse skeikundige en kristallograaf.
- 1996 – Basil Kenyon, Suid-Afrika se een-en-twintigste Springbokkaptein (* 1918).
- 1998 – Alice Faye, Amerikaanse aktrise (* 1915).
- 2003 – Hans Engnestangen, Noors skaatser.
- 2004 – Brenda Fassie, Suid-Afrikaanse popsangeres (* 1964).
- 2004 – Achmat Kadyrov, president van Tsjetsjnië.
- 2005 – Ang Kiukok, Filippynse kunskilder.
- 2008 – Paul Hebbelynck, Vlaamse ingenieur en textielbaron.
- 2008 – Frans Huon, Belgiese politikus.
- 2011 – Lidia Gueiler Tejada, voormalige president van Bolivië.
- 2011 – Lia Lee, Belgiese aktrise en sangeres.
- 2011 – Wouter Weylandt, Belgiese fietsryer.
- 2012 – Vidal Sassoon, Britse haarstilis.
- 2012 – Johan Schreur, Nederlandse ondernemer.
- 2015 – Kenan Evren, president van Turkye.
- 2015 – Alexandre Lamfalussy, Hongaars-Belgiese ekonoom.
- 2016 – Gijs Verdick, Nederlandse fietsryer.
- 2018 – Jan Engelen, 'n Suid-Afrikaanse akteur en TV-regisseur (* 1946).
Vakansie-, vierings- en waarnemingsdaeWysig
Wikimedia Commons bevat media in verband met 9 May. | | <urn:uuid:b752cc41-8fdf-403f-98c7-fe296c4a7ef3> | CC-MAIN-2019-30 | https://af.m.wikipedia.org/wiki/9_Mei | 2019-07-18T09:08:46Z | s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195525587.2/warc/CC-MAIN-20190718083839-20190718105839-00200.warc.gz | by-sa | 3.0 | link_tag | true | false | {
"abbr": [
"by-sa",
"by-sa"
],
"in_footer": [
false,
true
],
"in_head": [
true,
false
],
"location": [
"link_tag",
"a_tag"
],
"version": [
"3.0",
"3.0"
]
} | false | false | Latn | afr | 0.950392 | false |
Subsets and Splits
No saved queries yet
Save your SQL queries to embed, download, and access them later. Queries will appear here once saved.